Planeta Lingua

A decimocuarta edicin de Planeta Lingua, a revista promovida polo Equipo de Normalizacin e Dinamizacin Lingstica.
E coma sempre, a nosa revista dixital en PDF na pxina web do centro, http://centros.edu.xunta.es/iessofiacasanova
ndice

14
Nmero 14 2012-13

Planeta Lingua 14

EDITORIAL. Por que unha revista?

Unha funcin que me parece interesante a de converterse nunha especie de anuario na que aparezan as diferentes actividades de cada departamento, as como as vivencias e experiencias comns a todos ns. Nesta edicin de Planeta Lingua non recollemos especialmente o devir cotin do Instituto, pero destacamos un feito que conmocionou a todos recn comezado o ano 2012: a morte do compaeiro e profesor Chiqui, a quen lle dedican unas palabras de recordo dous compaeiros de departamento, as como un grupo de alumnos que quixeron unirse a esta homenaxe. Outro aspecto interesante hora de pensar nesta revista que os distintos departamentos didcticos encontrasen nela unha canle na que dar a coecer os traballos de investigacin ou creativos, feitos polos alumnos durante o curso e que desta forma acadaran difusin. Este un bo momento para invitarvos a participar en Planeta Lingua. A revista tampouco pode perder o carcter que tivo ata o momento de ser unha publicacin aberta aos alumnos: a aqueles alumnos que saben facer algo ou que entenden de algo. Msicos, deportistas, artistas, pequenos investigadores que poden utilizar esta canle para compartir con ns o seu saber e a sa arte, escribindo sobre eses temas que lles gustan, que lles interesan, dos que saben en particular moitas cousas ou simplemente deixndose entrevistar. Para o presente nmero puiden contar co traballo dun grupo de alumnos que escolleron temas que lles resultaban interesantes: o acoso escolar, a anorexia e que botaron a andar como xornalistas. Non poden faltar dunha publicacin deste tipo temas relacionados coa xente nova, cos seus problemas e intereses. En relacin cos enormes cambios sufridos no Centro no curso 2011-12 aumento no nmero de alumnos, diversa procedencia destes-, quixemos comentar a enorme disparidade cultural coa que nos encontramos nas aulas e que fixo que nos interesaramos por coecer algn datos doutras culturas. A revista contina con seccin xa habituais nela coma os deportes, msica, club de lectura. Deixo para final un aspecto da revista que non quero esquecer: esta revista faise desde o Equipo de Normalizacin e Dinamizacin Lingstica. O seu nome PLANETA LINGUA esclarece o seu significado. Trtase dunha revista aberta ao mundo, ese mundo que aqu se chama Galicia. A sa paisaxe, xente, vivencias, lingua,, cultura, teen que ser un tema obrigado nesta revista. Aspectos de Galicia que ao tempo de ser galegos, son universais e representan a nosa forma de estar no mundo, de ser planeta. Dou as grazas, por ltimo, a todos os que colaborastes, mesmo aos que pensastes colaborar e logo non vos animastes ou non foi posible ESPERMOSVOS EN PRXIMOS NMEROS. Anta Lpez, coordinadora do ENDL.

Planeta Lingua 14 PLANETA LINGUA.N 14 1-UNHA HOMENAXE A CHIQUI. Mariano Durn e Ramn Rico 2- RECORDANDO A CHIQUI. Alumnos 2 Bac ano2011-12 3-ANOREXIA E BULIMIA. Anta Montes 4-O NOSO BABEL Elena Garca, Claudia Gonzlez Luca Prez e Sabela Daz. 5-ACOSO NA ESCOLA Michelle Morales 6-ENTREVISTAS. A Anxela Loureiro por Vanesa Lpez e Anta Casal Danique Lavodrama por A. Lpez 7- LENDAS URBANAS por Nevia Lamas Rodrguez 8- ESPAZO CIENCIA. Por Mabel Daz e alumnos 1 Bac. 9- ESPAZO DEPORTE: Entrevista a Beln Saudo. 10- HAI VIDA DESPOIS? E. Saudo, I. e M. Amarelo 11- CLUB LECTURA Por Pilar Berrio 12- AS LETRAS GALEGAS. 37 36 31 32 29 27 22 25 17 13 9 7 5

13- PETROGLIFOS, AS PEDRAS QUE NOS FALAN 41 PASATEMPOS. 42

D.L.: C-1944-2010 ISSN: 2171-9233 Consellera de Educacin, Xunta de Galicia Instituto Ensino Secundario Sofa CasanovaRa O Galego Soto s/n 15403 FerrolT 981 311 500 F 981 313 146 M 638 836 907ies.sofia.casanova@edu.xunta.es http://centros.edu.xunta.es/iessofiacasanova

4 CHIQUI, in memoriam

Planeta Lingua 14

CANDO O YING E O YANG, O FORMAL E O INFORMAL, CONVERXEN

Ramn Rico e Mariano Durn

Al polo ano 1989 Jos M del Solar Baqueiro, que sera coecido por todos como Chiqui, chegou como profesor a este centro. Non era un novato no oficio. Traa unha longa bagaxe no mbito da ensinanza adquirida en lugares como Monforte, outros centros de Ferrol e Narn. Traa tamn o aguante dun santo. E aqu queda un exemplo: a principios dos 90, e durante moitos meses, cada vez que s 8 chegaba a p s portas do centro, escoitbase o soar da bucina dun coche. A bucina e o coche de Enrique Javier Merino, un bo amigo seu extremadamente xactancioso (dica que xogaba ao ftbol como Diego Armando Maradona/Pelusa ou Julen Guerrero/A Perla de Lezama). Sacando a cabeza polo portelo, recordballe a berros que lle metera un gol desde 3, desde 10, desde 20 metros... Cada da aumentaba a distancia do tiro (anda que Chiqui, que saibamos, non xogaba de porteiro). El encha de gargalladas a sa cara guapa e de personaxe de El Greco, segundo Susana del Valle e acababa por contestarlle que algn da oira dicirlle que lle cravou un gol desde Betanzos. A sa xa longa experiencia via acompaada de coecimentos e ilusin polo traballo, do seu vitalismo e da sa xentileza no trato con compaeiros e alumnos, de solvencia no desempeo do seu traballo.

Falando sobre asuntos banais, poda con xentileza refrear o seu desagrado ou entusiasmo por estes para non desgustar demasiado (algo si, pois se deleitaba coa dialctica elegante) ao seu interlocutor. De tal modo que moi poucos librbanse do leve desesperar calculado ao que Chiqui os induca antes de, uns instantes despois, ceder e pasar a outro asunto. As sas calidades persoais e profesionais pronto lle fixeron un lugar nos corazns de compaeiros e alumnos Entre elas, humor, alegra e agudeza de enxeo. Inesquecibles algunas conversacins lixeiras sobre o propio e o alleo. E sobre calquera asunto. Con total relaxacin falbase con el sobre, por exemplo, xente tan fea que non deba nada a Deus; sobre algn alumno non moi bo academicamente chamado Francisco Rivera (isto anterior sa chegada a este centro: Paquirri, por suposto, anda estaba vivo) cuxa nota, mis que nota debera ser unha estocada; sobre certo torpe compaeiro ocasional seu de ftbol sala alcumado Magallanes porque tia un pequeno barco; sobre mulleres de mis de 30 que levaban pantalns de cintura moi baixa e sentbanlles tan mal que pareca que tian as cadeiras nos xeonllos (non como a muller por entn de Karembeau, que demostraba, pola contra, que as pernas nacanlle no pescozo)...

Planeta Lingua 14

Ademais da sa dedicacin Fsica e Qumica, prontamente veu as implicacins da informtica no ensino, e cando os demais nos aventurbamos por algn dos camios das novas tecnoloxas descubramos que Chiqui xa andivera por al, polo que poda guiarnos por eses novos camios, poendo a nosa disposicin o seu tempo e a sa sabenza. [A informtica formlase aqu nunha foto de Chiqui, Alicia e Sole na oficina. Onde foron aqueles das de alegre rutina que Fernando Pin tan ben cantou?] A sa dedicacin s alumnos non acababa na clase. Acudan a el en calquera momento e el nunca os defraudou. Calquera momento era bo. Calquera oportunidade. Calquera circunstancia En mis dunha cea de fin de curso con alumnos de COU/2 de bacharelato vuselle suxeitando a fronte dalgn alumno que en vmito ou a piques de vmito chegaba ao lugar de reunin (inmediatamente despois deixbao na sa casa).

Nunha ouse a un alumno (podemos chamalo Guillermo) expresar esta frase fantstica que intentaba quitarlle gravidade ao asunto: Tranquilos, non pasa nada: o que lle fixo dano foi unha tapa de luras que tomou polo camio. A vida, que non sabe de xustiza e inxustiza, un da foi inxusta con el. Dende ese da todos o botamos en falta. [ E, con todo, sospeitamos que non pode estar quedo. A xenerosa inquietude non prescribe. Cada vez nos mis claro: en vixilia e en soo. Poida que todo isto non sexa mis que unha xogada de ida e volta, una estratexia futboleira das sas. Outro dos seus movementos imprevistos de caneo.]

Planeta Lingua 14

RECORDANDO A CHIQUI: OS ALUMNOS LEMBRAN AO SEU PROFESOR. TRABALLO COORD.POR MARIA CASTILLO
Eu recordo a Chiqui facendo alusin ao pobo de Cuspedrios cando cometiamos un leve erro nos clculos durante a sa longa hora de clase. Tamn recordo cando un alumno entrou na clase con muletas e Chiqui recordou ao cojo manteca: un punkie famoso nos anos oitenta por destrozar mobiliario urbano durante unhas revoltas universitarias. Tamn o recordo bailando o baile do chiqui-chiqui. Ulises Golpe.

Eu recordo a Chiqui por facer dunha das materias mis difciles unha das mis divertidas e por converter os problemas de Fsica en pequenos xogos. Andrea Pardo.

Eu recodo as clases de Chiqui nas que bromeaba metndose cos erros dun compaeiro moi chorras. Laura Cerandas.

Eu recordo a Chiqui polas sas bromas que facan que desexramos o momento das clases de Fsica. David Vilasnchez

Eu recordo a Chiqui pola excursin que fixemos ao CERN os de primeiro, polo emocionado que estaba aquel da. (Centro Europeo de Investigacin Nuclear) Angela lpez.

Eu recordo a Chiqui pola sa infinita paciencia en cada clase a pesar de ser un grupo revoltoso e a axuda que prestaba sempre a todo o mundo. Recordo cando nos contaba as sas batallitas de cando el tia a nosa idade. Mara Castillo.

Eu recordo a Chiqui porque a ltima hora do martes, despois de volver cansa de Educacin Fsica, sempre era reconfortante que nos recibira cun agradable sorriso. Sara Sabn

Planeta Lingua 14

Eu recordo a Chiqui polo seu Buenos das jvenes y jvenas polo seu despues de un o sea, siempre va una tontera e polo seu sentido do humor, que en ningn momento deixbao de lado. Paula Sequeiro. Eu recordo a Chiqui pola alegra coa que daba as clases e pola sa paciencia cando non entendiamos as explicacins e, como el nos dica, estabamos en pelotillas. Beln Lpez. Eu recordo a Chiqui polo sorriso da sa cara, coa que sempre entraba nas clases, a amabilidade e o bo trato que tia con todo o mundo. A palabra test sempre a asociarei a el e aos seus Chiquitest. Toms Daz. Eu recordo a Chiqui por ese sorriso, por ese carcter tan amable e por prestar axuda en calquera momento. Polas sas clases, por todo. Eu recordo a Chiqui por ser el mesmo, por ser Chiqui. Carlos Aldana.

Eu recordo a Chiqui porque imposible esquecer a unha gran persoa. Gabriel Ferri.

Planeta Lingua 14

ANOREXIA E BULIMIA: UN PROBLEMA PARA COECER E REFLEXIONAR.

ANOREXIA, un mal do noso tempo e, non s iso, un mal da nosa sociedade. Porque a anorexia e, en xeral, os trastornos alimenticios son un problema que aparece en sociedades con sobreabondancia de alimentos. Calquera visita a un hipermercado ofrcenos un exemplo de abondancia, variedade, autentica tentacin de cores, sabores, ofertas Pero ao tempo, esa mesma sociedade ofrece un modelo esttico de corpos delgados, de talles case imposibles. Como podemos harmonizar esta contradicin? O esforzo parece irrealizable. Engadimos a todo o anterior a tensin caracterstica da vida moderna.Cando vivimos en constante presin, a comida moitas veces a pequena satisfaccin, o relax, o momento doce do da que queremos disfrutar sen remorsos. A chegada a unha idade cada vez mis temper puberdade xera unha preocupacin polo corpo, pola aparencia fsica que pode desenvolverse dentro dos limites da normalidade ou xerar en momentos ou persoas de especial vulnerabilidade autnticos problemas, que poden chegar incluso morte. A adolescencia e preadolescencia, momento de enormes cambios fsicos e de conformacin da imaxe persoal, unha etapa que favorece a aparicin de problemas alimenticios. Pero o problema rebasa os limites destas idades. Cada vez detctanse casos a idade mis temper, pero a idade madura tampouco allea a estes trastornos. Hoxe ofrecmosvos unha reflexin sobre anorexia e bulimia da man do traballo de Anta Montes acerca deste problema.

Planeta Lingua 14

A anorexia.
ANOREXIA E BULIMIA por Anta Montes. Cando me propuxeron escribir sobre algn tema para a revista Planeta Lingua, pensei documentarme sobre a anorexia. Hai un ano morreu unha amiga da mia nai por esta enfermidade. Era nova. Contoume mia nai que esta amiga comezara a facer unha dieta rara e milagrosa e foi perdendo o apetito e non o recuperaba. Tiveron que internala nunha clnica, pero segua sen comer. Logo de 8 meses morreu. A min fxome reflexionar porque s vira o problema na tele e pensaba que non se chegaba a morrer.

Que a anorexia?
A anorexia nerviosa unha desorde alimenticia e psicolxica vez. Esta condicin vai mis al do control do peso: o enfermo inicia un rxime alimenticio para perder peso ata que isto se converte nun smbolo de poder e control.. Desta forma, o individuo chea ao borde da inanicin co obxectivo de sentir dominio sobre o propio corpo. Esta obsesin similar a unha adiccin a calquera tipo de droga ou substancia. Hoxe en da rexstranse 4 casos de anorexia por cada mil persoas. As caractersticas esenciais deste trastorno son a distorsin da imaxe corporal, sen chegar a ver o progreso da delgadeza e o sentimento xeral de ineficacia persoal. Ao principio s unha cuestin de graos o que diferenza a anorexia doutros problemas: ante un fracaso ou seguindo o consello dunha amiga xorde o desexo de perder peso. Comeza a dieta e convrtense en grandes expertas no mundo da diettica, seguindo unas consignas moito mis duras e rxidas ca o resto das amigas. Cando as demais xa abandonaron a dieta, a persoa anorexia contina. A xente dille que esta moi delgada e a ela encntalle olo. Comeza a desenvolver hbitos alimentarios particulares e rxidos: s come determinados alimentos en determinadas cantidades, parte a comida en pequenos anacos e sepraa Anda que tea fame tal o medo a deixarse levar que sente a necesidade de diminur os seus efectos e evitar o aumento de pero bebendo moita auga, utilizando laxantes ou recorrendo a vmitos ou realizando unha actividade fsica esaxerada.. Todas estas condutas anmalas acentanse a medida que progresa a enfermidade, ao igual que as complicacins fsicas: a falta de alimento volve o organismo moito mis vulnerable a infeccins, problemas gastrointestinais e hipotermia Prdese a menstruacin, o pelo cae, a pel seca e perde cor. A nivel psicolxico aparecen sntomas de depresin, cambios de carcter e distorsin da imaxe corporal que adoita ir acompaada dunha negacin do problema. A persoa segue vndose gorda a pesar de estar nos sos e seguen expresando unha gran insatisfaccin co seu corpo e a sa imaxe. O seu corpo converteuse na definicin da sa vala como persoa e a pesar do estrito control que exerce obre el, segue sen gustarse.

10

Planeta Lingua 14

DIFERENZA E1NTRE
ANOREXIA
As anorxicas usan frecuentemente roupas grandes para ocultar a sa extrema delgadeza. Os sntomas son: Depresin. Vese persoa retrada e a sa mxima preocupacin xira en torno comida. Extrema dependencia a pautas impostas por outros. Exceso de amor ao seu propio corpo, que fai esquecer o interese polas relacins sociais, levando a persoa ao illamento. A autoestima pasa pola balanza. Insomnio. Hiperactividade. Cesamento da menstruacin e postergacin do seu inicio. Pel seca e fra, con peluxe en brazos, cara e costas. Distorsin da imaxe corporal: a persoa vese gorda fronte ao espello e sntese gorda. Extremada rixidez nunha rutina de exercicios fsicos. Estritas regras de alimentacin, como non tomar lquidos ou non comer sen facer exercicio antes. Lento desenvolvemento fsico e social

BULIMIA
Os bulmicos nchense a comer e logo vomitan, desde unha vez por semana a cinco veces por da. Hai outros sntomas observables: Constante preocupacin pola comida. Medo extremo a aumentar de peso. Distorsin da imaxe corporal; a persoa vese gorda fronte ao espello e sntese gorda. Pel seca e pelo quebradizo. Glndulas inflamadas debaixo da mandbula como consecuencia de los vmitos, que fai parecer a cara como mis gorda. Depresin e cambios de nimo. Fatiga e sudacin fra debido ao rpido cambio de nivel de azucre en sangue. A persoa acode ao bao enseguida logo de inxerir alimentos para autopropulsado vmitos. Uso de laxantes e diurticos. Rupturas vasculares na cara ou baixo os ollos, perda de pezas dentais, irritacin xeral do aparato dixestivo.

Planeta Lingua 14

11

SABAS QUE: Sinlanse 4 casos de anorexia cada mil habitantes. Afecta nun 95% dos casos a mulleres pero que cada vez afecta mis a homes. En textos da Idade Media xa aparecen casos de xente que se deixaba morrer por inanicin.

Factores que predisponen

-os cambios durante a pubertade - insatisfaccin coa ta persoa - o estrs - transtornos emocionais.

En 1873 aparece xa descrita medicamente esta enfermidade. As ANNAS e MIAS son as seguidoras da anorexia que se comunican atravs da rede para aconsellarse e animarse. Sabas que establecen competicins nas que todo vale co fin de perder peso. Sabas que para este grupo o mximo logro e chegar morte porque o consideran acadar a perfeccin?

Factores que agravan o problema:

- o illamento, a incomunicacin - negarse a recoecer o problema - baixa autoestima - personalidade esixente e competitiva - medo a madurar - que algun familiar xa estea sufrindo o problema - a idealizacion da delgadez e os prexuizos contra a obesidade -malos habitos alimenticios.

Factores que precipitan o problema:

- os cambios durante a pubertade - a insatisfaccin coa ta persoa - o estrs - transtornos emocionais.

Factores que agravan o problema:

- o illamento, a incomunicacin - negarse a recoecer o problema

12

Planeta Lingua 14

OSAKA, KATMAND, LA PAZ, FEZ, SANTIAGO DE CALIxa non son hoxe nomes de lugares mis ou .menos exticos. A inmigracin ou a adopcin fan que esas cidades sexan o lugar de nacemento dos nosos alumnos ou dos nosos compaeiros. a globalizacin que entra no noso Centro. Lonxe de considerar este pequeo Babel de linguas, razas e culturas como unha maldicin bblica, pensamos que unha boa oportunidade para achegarnos outras lugares e culturas. Catro compaeiros-alumnos do Sofa Casanova responderon as preguntas de Helena Garca, Claudia Gonzlez, Luca Prez e Sabela Daz acerca dos recordos e vivencias dos seus lugares de nacemento.

Karamjot Girewal naceu no estado hind de Punjab. Viviu en Ludhiana ata o ano 2008, en que os seus pas se transladaron a Ferrol por motivos laborais. No ano 2012 rematou os seus estudos de bacharelato no Sofa Casanova. Karamjot bota moito de menos aos amigos de Ludhiana e familia que deixou al. Gustaralle volver ao seu pas para quedarse a vivir. De Ferrol gstalle o clima, que mis clido que no Punjab. Pero en troques, a comida de aqu gstalle moito menos porque non especiada e ela est afeita a sabores mis fortes. Cntanos Karamjot que no seu pas hai moitos das festivos, todos moi importantes,.Por exemplo o DWALI que se celebra en outubro ou novembro,. Neste da un deus, fillo dun rei, volveu sua casa coa sa muller e o seu irmn, depois de 14 anos. Este festivo tamn se chama A Festa das Luces porque todo o mundo acende candeas para celebrar o regreso do deus.

Planeta Lingua 14

13

JUNY ZHOU naceu en QUING TIANG, China, en 1998. Vive en Ferrol desde o ano 2006, porque os seus pas abriron unha tenda en Ferrol.Juny bota de menos do seu pas aos amigos, as paisaxes e as comidas. Pensa volver ao seu pas, de feito xa estivo en China no 2008, cando os Xogos Olmpicos. O que mis lle gusta de Ferrol o clima e a xente, pero est un pouco preocupado pola crise que hai aqu.Cntanos do seu pas que o 15 de agosto do calendario chins, cando hai la chea, a xente come unas tortas doces. O 7 de xullo celebran o equivalente ao noso San Valentn. Pero sen dbida, a festa mis con mis sona o Ano Novo Chins.As celebracins comezan o primeiro da do mes lunar e remata o dcimo quinto da, cando se commemora o Festival das Lanternas. Nestes das dse a maior migracin humana do mundo, o Movemento da Primavera, con millns de persoas que viaxan sa cidade natal para celebrar as vacacins coas sas familias. O 23 de xaneiro de 2012 comezou o ano 4710, de acordo co calendario chins. A data de inicio do Ano Novo chins est determinada polo calndario lunisolar, empregado tradicinalmente en China e outros lugares de cultura chinesa como Corea, XapnEste da todos estreasn roupa nova e os nenos reciben moitos cartos envolveitos en sobres vermellos.Pola noite tmase sopa con bolias brancas, feitasde faria de trigo. Na fin de ano o que se come cachola de porco e fideos.Na cocia chinesa non hai postre como aqu, porque os sabores doces e salgados combnanse en todos os pratose os cubertos son paucios de madeira.

14

Planeta Lingua 14

MOUNIA AYADI naceu en Fez e viviu al ata o ano 2011. Est en Ferrol porque os seus pas vieron aqu por razns de traballo. Mounia recorda especialente aos seus irmns, que son maiores ca ela e quedaron al.Pensa moito en Marrocos e volvera al para quedarse, de momento s vai en vern. De Ferrol non lle gusta a chuvia, pero gstalle a xente. Dinos que a xente aqu boa e que a axuda bastante.

A gran festa do seu pas est ligada, como en case todos os lugares relixin: o Ramadn.Esta festa non se celebra en datas fixas e est rexida polo calendario lunar.O Ramadn a festa de revelacin do Corn, tempo para reflexionar e vivir cada da mis de acordo con Deus.Do Ramadn os occidentais coecen s o aspecto externo: dende o amencer ata que o sol se pon, non se pode comer, beber nin practicar sexo. Con estes exercicios de autocontrol, o crente musulmn expresa a sa reverencia a Deus e a sa adhesin doutrina revelada no Corn ao profeta Mahoma. Os que estn enfermos, os nenos e os que estn viaxando, poden ser dispensados. A alegra dos que despois dun da de privacin rompen o xaxn tan grande que todo o mundo quere xuntarse alegra. As noites do Ramadn son frecuentemente acompaadas de ceas coa familia e amigos. No men sempre hai algo especial. Algns relacionan o Ramadn coa Coresma, pero son momentos moi diferentes. A Coresma cristi un tempo de penitencia e mortificacin, mentres que o Ramadn tempo de festa: banquetes, agasallos, roupa nova... Para os musulmns o principal a renovacin da fe durante ese perodo. Outra festa relixiosa importante A Festa do Cordeiro. Esta a festividade maior dos musulmns, que conmemora a pasaxe recollida tanto na Biblia como no Corn, no que se mostra a voluntade de Abraham (Ibrahim) de sacrificar ao seu fillo Ismael (Isma'il) como un acto de obediencia a Deus, antes de que Deus interviera para proporcionarlle un cordeiro para sacrificar en lugar do seu fillo. Na actualidade hai uns 1000 millns de musulmns no mundo..

Planeta Lingua 14 JESSENIA BALANTA naceu en Santiago de Cali, Colombia. Vive en Ferrol desde o ano 1999 porque os seus pas traballan aqu. Bota de menos do seu pas o ambiente alegre, a familia, o Nadal, o clima clido, a comida, en fin, moita cousas. Gustaralle volver ao seu pas, sen ter que esperar a ser maior.O que mis lle gusta de Espaa son as grandes ciudades, Madrid e Barcelona. A Jessenia non lle gusta o inverno. moi importante Feira das Flores no mes de agosto. Nela uns cargadores forman grupos para portar coroa de flores moi grandes s costas e dan unha representacin. Tamn nos recorda Jessenia as comidas do seu pas, que a ela lle gustan tanto: as empanadas, o sanchoco e o ajaco, que son sopas, as arepas de miz, os frjoles, as morcillas. Dinos que todo est bosimo.

15

Dinos que no seu pas hai moitas festas e cntanos algunas delas. Recorda os Carnavais de Barranquilla, unha festa de disfraces na que a ente baila na ra con moita alegra. O 6 de xaneiro celbrase en PASTO o Carnaval de brancos e negros: hai desfiles de carrozas e as xentes btanse faria uns a outros. Tamn se botan betn negro pola cara. En Medelln A Feira de Cali, unha festa que se vn celebrando desde 1957 na cidade de Cali, valle del Cauca, en Colombia. considerado como un dos mellores festivais de msica de Amrica. Celbrase entre o 25 e 30 de decembro. s veces, a Feira de Cali foi chamada polo pobo Feira da Salsa, pero estas festas inclen orquestras internacionais, representando todos os ritmos de baile tropical. As actividades mis importantes realizadas durante a feira inclen un desfile polas principais ras da cidade o da de apertura, touradas, concursos de beleza ou desfiles, orquestras da competicin, a seleccin do disco ou tema musical da feira .A tourada moi caracterstica da Feira de Cali. Trtase dun festexos taurinos de moita tradicin.

16

Planeta Lingua 14

O ACOSO ESCOLAR
por Michelle Morales. SE algun da ta escola che pega ou insulta a ta ideoloxa, apariencia fsica, lugar de orixe, a ta sexualidade ou crenzas, iso o maltrato. Se non respectan estas cousas, causando en ti unha falta de autoestima ou confianza , debes consideralo acoso escolar. Anda que non pareza certo, as persoas que sofren o acoso son as que con maior probabilidade caern na anorexia, bulimia, drogas e pode que tamn no suicidio. Seguramente as razns que teen as persoas para caer nisto son estupidisimas, ou, polo menos, non o suficientemente importantes cara caer.Se se pensa ben, pdese encontrar un factor comn; falta de autestima, sometemento a presin, humillacions...poden chegar a ser desencadeantes. As persoas que deciden deixar de comer adoitan querer ser perfectas, o que ESTUPIDISIMO, porque ningun pode ser perfecto, sofren crises nerviosas, sempre alegan que ou xa comeron ou que no teen fame, empezan a perder peso de maneira asombrosa pero anda se seguen vendo gordas e se anda por riba tes a un rapaz gilipolllas que anda fastidindote a paciencia peor a cousa. Tamn pode basearse en se non ligas, tes que cambiar de aspecto para poder seguir un RIDICULO canon de beleza, pero ATENCION S AS MODELOS SEN CEREBRO seguen ese canon de tetas tan enormes como operadas, cus bonitos e pernas fracas. Pero o que hai que pensar que a beleza algo moi, moi, moi, subxectivo, a cada quen lle gusta unha cousa distinta, a un o vermello e a outro o azul, pero non por iso son cores mais bonita ou feas, senn que son cores, simplemente. A persoa que cae nas drogas intenta fuxir dos problemas que ten na idade escolar. Como os teus compaeiros fuman ou beben ou teen relacins, ti, para non ser menos, fas o mesmo para ser guay, pero as consecuencias poden ser gravsimas. Uns dos casos mis doado de ver o acoso por homosexualidade ou bisexua-

lidade. Isto pasa porque, anda que as persoas digan que son moi tolerantes, a homosexualidade considrase unha enfermidade, e non as, porque que a ti, a min ou a ela non non guste o mesmo, iso non significa que estea mal. Con respecto ao acoso s queda dicir unha cousa: non fagas aos demais o que non queres que che fagan a ti. Cando se pensa no acoso escolar, s se fala das vitimas, pero non do acosador, que tan importante un coma outro. El ou ela son acosadores, pero por que? Por que insulta s persoas, lles pega e failles sentir mal? Eu, nestes tempos, vexo a xente sufrindo o acoso e acosando pero nunca me parei a pensar por qu suceda. Os acosadores son, normalmente, chulos e prepotentes, senten que son mellores que o resto e que estn por riba das persoas e o repecto cara a elas. Isto un tipo de acosador, pero tamn est o que insulta para sentirse mellor porque no fondo unha persoa insegura ou que tamn sufriu acoso con anteriordade. Ti por que razns insultaras ou pegaras, cres que est ben? Nesta vida hai que aprender unha cousa moi importante: non fagas aos demais o que non queres que che fagan a ti. Se tes esta regra en conta, xa tes moito ganado.

Planeta Lingua 14

17

Unha enquisa realizada a alumnos de 1 e 2 da ESO vainos permitir coecer en concreto cales son os conflitos e os problemas de convivencia observados entre os alumnos do Sofa Casanova a este nivel. A enquisa pregunta en primeiro lugar, que alumnos se consideran vitimas de acoso, cales se recoecen acosadores e cales son observadores dese acoso. En segundo lugar establece distintos tipos de intimidacin, tanto fisica como verbal, e pdeselles aos alumnos que sinalen aquelas condutas que sofren, observan ou realizan. A enquisa tamn pide que se sinale a frecuencia coa que se producen as condutas agresivas, desta forma quere diferenciarse entre un feito puntual e unha conduta reiterada, pois a reiteracin

da agresin, anda sendo leve, acaba sendo grave para a persoa que a sofre. Algns casos de conduta intimidatoria quedaban suficientemente especificados na enquisa, por exemplo, o caso de romper ou estragarlle obxectos a outra persoa. Noutras ocasins, a conduta intimidatoria quedaba moito menos especificada, por exemplo, no caso do acoso sexual, pois podera interpretarse como acoso un simple xesto o comentario ou condutas moito mais graves e lesivas para quen as sofre. A enquisa tamn investiga o sexo do agresor e do agredido, asi como os lugares nos que se con mis frecuencia se producen as agresin. Por ultimo pregntaselles aos alumnos a quen acoden cando se senten vitimas dunha conduta intimidatoria.

18
HAI ACOSO ESCOLAR NO INSTITUTO? O primeiro que nos chama a atencin que son moi poucos os alumnos que se consideran vitimas de malos tratos, s unha ou das persoas por grupo, polo que podemos deducir que existe en xeral un bo clima de convivencia. Os alumnos que se recoecen como acosadores son moi pocos. Na metade dos grupos nos que se realizou a enquisa non hai ningn alumno que se recoeza como acosador. Anda que podemos pensar que exista un lxico rexeitamento a recoecer unha conduta deste tipo, recordamos tamn que son poucos os que se consideran agredidos. Pode resultar curioso ou paradxico constatar que o 90% dos alumnos manifestaron que foran observadores de casos de acoso entre compaeiros, polo que podemos deducir que por parte do observador hai unha serie de condutas que este considera agresivas e negativas para a convivencia, cando por outra banda son moi poucos os alumnos que se consideran vitimas de malos tratos por parte dos compaeiros. As condutas son interpretadas de xeito distinto por quen as ve que por quen as sofre ou as comete. Os Que hai detrs dun empurrn? Por veces resulta dificil trazar a lia que separa o

Planeta Lingua 14

alumnos na sa maiora din observar condutas intimidatorias cara aos compaeiros, pero ese compaeiro, supostamente maltratado, non o percibe as, non considera a conduta do outro como agresiva ou un signo de maltrato, e dicir, non lle d tanta importancia quen a sofre como quen a observa. QUE CLASE DE ACOSO ? Cando os alumnos deben sinalar accins intimidatorias das que son vitimas, vemos que as condutas mis sinaladas son de dous tipos. Por unha banda, pequenas agresins fsicas: os empurrns aparece sinalada como a conduta mis reiterada entre este alumnos, seguida da participacin en pelexas. O 65% din ter sufrido algunha vez algn incidente dos anteriores .Outro tipo de conduta intimidatoria de tipo verbal: os alumnos declaran tamn ser vitimas de mentiras, comentarios molestos, ou que se tean metido con eles. Un 50% dos alumnos comentou ter sufrido esta situacin en polo menos unha ocasin.

xogo, o meterse uns cos outros coa intencin de xogar e aquel empurrn mis cargado de agresividade, pero que por outra banda o agresor non vai mais al do empurrn, non recorre ao golpe, a patada, ao puazo, conduta esta ltima que sufriron un 14% dos alumnos algunha vez, e que si constituira un claro exemplo de violencia.

Planeta Lingua 14 Con respecto aos casos de maledicencia, poden resultar moi daninos se son reiterados e a persoa que recibe comentarios despectivos non sabe reaccionar ante eles. Os casos mis graves de violencia verbal como a ridiculizacin e o insulto, tamn son sufridos, pero son mis feitos puntuais que condutas reiteradas. Un 32% dos alumnos declara que foi vitima de insultos algunha unha vez, pero baixa a porcentaxe HAI BOA INTEGRACIN NO GRUPO? Con repecto integracin da persoa no grupo, a enquisa sinala que os alumnos que se consideran vitimas de illamento son poucos, o 3%. Un o 4 % sinalou ter sufrido acoso sexual. Debemos ter en conta dous aspectos; o primeiro que calquera das condutas anteriores de seu preocupante, pero, en segundo lugar, a enquisa deixa sen especifiar, sen concretar en que consisten estas condutas, polo que non podemos interpretar a sa gravidade. a un 20% se falamos dunha conduta reiterada. En relacin co respecto aos ben alleos, observamos que bastante comn coller as cousas dos compaeiros para agachalas, xogar con elas... pero poucas veces se chega ao destrozo ou ao roubo. Este ltimo sinlase como sufrido algunha vez no 10% dos casos, pero a reiteracin de roubos baixa ao 2% dos casos. terse uns cos outros, ser ridiculizado, contar mentiras, facer comentarios insultantes...Ctanse en segundo lugar os empurrns e poer cambadelas.

19

Quitar cousas para xogar unha conduta que tamn se cita como observada polo 15% dos rapaces, pero o estrago de obxectos persoais aparece pouco citado 3% polo que deducimos que se trata dun comportamento mis para facer rabiar que para agredir. Con respecto ao rexeitamento e o illamento dun alumno polos compaeiros, encontramos a situacin de que son poucos alumnos se senten rexeitados, un 5%, fronte a alumnos que din observar esta conduta: 8%. O acoso sexual continua a ser unha conduta pouco observada: 1.5%.

Os pargrafos anteriores comentaban cales eran as condutas sufridas polos alumnos, pero cales son as condutas mis observadas? Encontramos neste caso unha coincidencia entre as condutas que os alumnos din sufrir e as que din observar. Novamente citada a intimidacin verbal: me-

20

Planeta Lingua 14

Os alumnos que se consideran agresores tamn sinalan cales son as sas condutas mis reiteradas: eran conscientes sobre todo de meterse cos compaeiros, de ridiculizalos e insultalos, as como de illalos e ignoralos. Tamn recoecen que empurraban e puan cambadelas. Non eran conscientes de agredir sexualmente aos compaeiros. O recreo con diferenza o momento o lugar no que mis se producen condutas intimidatorias, seguidos dos corredores do instituto e en 3 lugar da ra. Os corredores do instituto podemos consideralos lugares nos que se inicia ou se prolonga o tempo de recreo , de a que neles se inicien os roces. QUEN SON OS AGRESORES E OS AGREDIDOS? Un 65% de rapaces considranse agresores , fronte a un 34% de rapazas que consideran que algunha vez foron agresoras. Entendemos que claramente maior o nmero de rapaces agresores, pero tamn podemos pensar se o nmero de agresoras non tamn relativamente alto. Tendo en conta que a enquisa sinalaba coma mis frecuentes a agresin verbal e a agresin fsica, po-

demos pensar se non estamos ante dous tipos de comportamento, un mis asociado ao comportamento feminino- o Comentario insultante, a mentira, a difamacin...fronte a outros comportamentos mis masculinos: a cambadela, o empurrn, a pelexa. ero, a quen agriden os agresores? Estamos ante un patrn de nenos que agriden a nenas, dicir, home agresor-muller agredida? Agriden os nenos aos nenos e as nenas nenas en igual medida? A enquisa clara ao respecto: entre os agredidos encontramos un 70% de rapaces varns, o que pode romper o prexuzo de muller acosada e intimidada . Con quen se fala do ocorrido? Os que se sentiron agredidos comentronno sobre todo na casa, coa familia, e en segundo lugar cos compaeiros. Un 8% non o comentaron con ningun, pero non sabemos a causa- falta de confianza, falta de importancia do feito, inutilidade de comentarlo... Por ltimo, comentouse cos profesores nun 6% dos casos.

Planeta Lingua 14

21

AS NOSAS ENTREVISTAS
ANXELA LOUREIRO: PROFESORA E ESCRITORA. Vanesa Lpez e Anta Casal conversan con Anxela Loureiro sobre o seu labor didctico e de escritora. Vanesa e Anta leron a novela Camio perigoso, situada na poca das loitas Irmandias, que se desenvolveron na bisbarra ferrol e que a escritora trata no seu relato. Anxela Loureiro tamn profesora e comparte con estas alumnas as sas experiencias na escola e na vida.

Con cantos anos empezaches a escribir? Comecei a escribir aos 19 anos. Foi cunha obra de teatro que se representou por toda Galicia.

1.

22
2. Gstanche as historias de medo ou prefires as de accin? Cando leo un libro gstanme as historias de accin e intriga. Cando escribo procuro que haxa estes dous elementos e, ademais, aventuras. As situacins que provocan un pouco de medo parcenme necesarias pero eu non abuso delas. O que non me gusta nada son os libro de terror. 3. Dediccheste a outra profesin, ademais, da docencia? -Eu comecei a traballar aos 13 anos como dependenta de comercio. Reiniciei os meus estudos, neste Instituto, cando tia 16 pero tiven que combinar os estudos co traballo. Como os horarios non eran axeitados ao comercio realicei moitos oficios diferentes: cobradora de recibos, vendedora de produtos de beleza, cantante... Na docencia comecei aos 26 anos como habilitade de lingua galega. Fun da primeira promocin que impartimos a nosa lingua na escola. Naquel momento a maiora das nenas e nenos de Ferrol non saban dicir unha soa frase en galego. Sen embargo hoxe en da d gusto escoitarvos falar. Anda non se conseguiu que se fale habitualmente con normalidade pero son optimista, estamos no camio. 4. Que prefires o traballo do Centro de Formacin (CFR) ou a docencia no instituto? -Durante estes ltimos anos estiven no Centro de Formacin e gustoume moito realizar ese traballo, foi moi enriquecedor para min. Pero eu sntome mestra, gstame colaborar para que as nenas e nenos reflexionedes sobre moitos temas e teades unha formacin baseada en

Planeta Lingua 14

coecementos cientficos, literarios, histricos... pero sobre todo que lle deades importancia aos valores da solidariedade,igualdade, liberdade. Con esa mestura teramos asegurado un futuro prometedor. 5- De todas as materias que impartiches, cal che gusta mis? Ao longo da mia vida de docente impartn moitas materias. Gustoume o perodo que fun mestra de lingua galega porque realizamos moitas actividades interesantes: programas de radio, obras de teatro, incluso algn vdeo. Tiven outro perodo moi divertido cando impartn msica porque facamos coros, orquestras e coreografas. Outras materias que tiven que impartir, gustronme menos. Agora, estou moi leda porque estou na rea pola que aprobei a mia oposicin hai xa moitsimos anos. Gstame porque estudando o pasado e analizndoo nos axuda a comprender o mundo actual e nos disuade de cometer erros doutras.
6-Cal cres que o mellor sistema educativo, o de Canad ou o de Espaa? -O sistema educativo de Canad non o coezo en profundidade. A mia estancia nese fermoso pas foi para realizar un traballo pero que non requera participar nas aulas. O noso sistema educativo moi mellorable pero tampouco hai que menosprecialo. Co que non estou de acordo cos recortes que se estn producindo dende hai algn tempo. En educacin hai que adicar moito investimento pois o futuro depende da formacin de hoxe. 7- Cambiaras Canad por Ferrol? Canad est moi ben para estar unha tempada pero en Ferrolio estou mellor porque teo mia 5. Cal o feito mis importante que ocorreu na

Planeta Lingua 14 historia ferrol? -A creacin dos Estaleiros e os Arsenais no sculo XVIII cambiaron radicalmente a nosa cidade. De non ser por este acontecemento Ferrol sera hoxe unha pequena vila 8- Que o que mis che gusta de Ferrol? Dentro da cidade parceme moi fermoso o barrio da Madalena e o Porto. Nos arredores hai paisaxes marabillosas por todas partes. Pero se teo que elixir un lugar, escollo.

23
En que proxecto literario ests actualmente? Hai uns meses publicou a Editorial Planeta o meu ltimo libro dirixido ao pblico infantil. Est en casteln e titlase Lluvia de ranas.Por outra banda estou agardando a que se estree unha longametraxe en 3D da que son a guionista. Espero que no vern poidamos vela na gran pantalla. Vaise titular Meigallos.

24 DANIQUE LAVODRAMA: ESTUDANTE E MODELO.

Planeta Lingua 14

Modelos, actores , cantantes constituen hoxe en da o modelo de xito social ao que quereran sumarse moitos adolescentes. Non sempre podemos contar con algun que coece ben e participa como modelo no eido da moda para que nos achegue este mundo que desde fra representa o glamour.

Desde cando desfilas, como foi que empezaras a desfilar? Comecei aos once anos aqu en Ferrol, desfilando para a deseadora Mara Barcia. Participei no Saln de Blanco, que son unhas xornadas sobre roupa de voda. Pouco a pouco fun entrando en contacto con xente que organizaba desfiles e que comezou a contar comigo. Como te sentas desfilando? Gustbache? Comecei a desfilar porque a mia nai me pediu que desfilara. Ela coeca o mundo da moda e dos desfiles porque tia unha tenda de roupa. Eu probei e paseino ben. Desde fora imaxinamos o traballo de modelo....como un da de traballo? Este traballo moi canso. Por unha banda, tes que renunciar a estar coas tas amigas, ao teu tempo de lecer ou de descanso. Pero ademais o traballo de seu resulta moi pesado. A hora de maquillarte dinche continuamente que mires para un lado, para outro, que abras os ollos, que non te movas, tranche do pelo...Logo coa roupa tamn complicado, tes que facer moitas probas porque van facendo arreglos ata que che queda ben de todo. Logo veen os ensaios, os desfiles, horas e horas de p, con zapatos de tacn. Un da de desfile podo comezar o traballo s nove da ma e non rematar ata a unha. Realmente coecemos como o traballo de modelo? Non, tense a idea de que algo moi superficial, no que podes ganar cartos facilemnte e que apenas esixe esforzo, pero non as. Hai que ser constante e estar disposta ao sacrificio.No meu caso, eu intento compaxinar os desfiles cos estudos, porque quero prepararme para o da de ma. Pero coecers xente que o deixou todo para ser modelo Si coezo pero tamn hai outra que fai coma min, desfila pero continua estudando e preparando se para o futuro. Son consciente de que o traballo de modelo dura pouco e moi sacrificado, xa digo, moi dificil pode compaxinar todo. Podes encontrar xente que te adula, que che di que es moi guapa e esas cousas, pero o que eu quero sacar adiante uns estudos e non deixarme levar pola adulacin

Planeta Lingua 14

25
Por veces vemos nas revistas unha roupa moi extravagante, gustache en xeral a roupa que levas nos desfiles? Si que me gusta. Con algns modelos non saira ra pero gstanme para desfilar. E fundamental dar a idea ao espectador do desfile que que estar cmoda, de que che gusta a roupa que levas porque se non a roupa, iso que se tenta vender, non resulta atractivo. A moda hai que considerala mis que nada unha arte. Que consideras importante hora de desfilar? O mis importante a seguridade. Cando desfilas tes que levar ti a roupa, defender o que levas, olvidar que hai xente que te est mirando, estar a gusto dentro da roupa. Tes que sentirte coa responsabilidade de que iso que levas guste xente que o ve. Que preferes, Danique, modelo de pasarela ou modelo de revista? O pousado para revista entretido, pero traballo menos, gustame mis a pasarela, sntome con mis seguridade, gstame mis moverme, lucir a roupa.

A imaxe frvola das modelos unha imaxe creada polos medios de comunicacin e que non se corresponde coa realidade.

Por ltimo, Danique, como ves que viste a xente de Ferrol, que consello daras xente nova? En xeral, a xente en Ferrol viste ben, en canto xente nova, eu diralles que non se deixaran influr polos demais, porque cando saes en grupo este infle moito e sempre debes buscar o teu proprio estilo. Deixamos a Danique esta tarde de maio, recn sadas as notas de 2 de bacharelato, coas que ella di que est bastante contenta. Reptenos que pensa compaxinar os desfiles cos estudos, pero que anda non sabe o que vai facer. Dmos as grazas a Danique e felicitmola por ter as ideas tan claras. Esperamos saber de ti.

A profesin de modelo esixe moitos sacrificios, moitos coidados fsicos? Coeces casos de anorexia entre compaeiras de profesin? Non coezo casos entre as mias compaeiras. O coidado tampouco excesivo, sabes que fundamental estar a gusto contigo mesma, asi que procuras estar en forma e levar unha vida sa. A imaxe frvola das modelos unha imaxe creada polos medios de comunicacin que non se corresponde coa realidade.

26 Lendas urbanas.

Planeta Lingua 14

O home, animal racional. Si, desde sempre precisamos buscarlle o porqu s cousas. Pero non cabe dbida de que tamn precisamos do mxico, do marabilloso, do irracional, talvez por unha necesidade de sorpresa, de abraio...Desde sempre somos as. As lendas da Santa Compaa, do Grial, de monstros que habitan nas profundidades acompannos desde sempre. Os tempos modernos tamn teen as sas supersticins e as sas lendas. Quen non escoitou a historia da rapaza que aparece de speto na curva da estrada para avisarnos dun perigo e logo esvaece sen mis, ou do coche que entra nunha espesa nboa e aparece no outro extremo do mundo? Estes son dous exemplos de lendas actuais, das chamadas lendas urbanas. Buscando na obra de Jan Harold Brunvand: O fabuloso mundo das lendas urbanas, Nevia Lamas Rodrguez seleccionou catro historias do mundo animal. Esperamos que vos gusten.

O ROTTWEILER ASASINO. Segundo me contaron, eran dous vecios. Un deles tia un rottweiler e o outro tia un coellio que era da sa filla pequena. Unha ma, o rottweiler apareceu co coello na boca, morto. O dono non saba qu facer; sabe que a nena adora ao seu coellio. Entn fxouse en que o coello non ten sangue, s no pescozo, as que pensou que morrera ao romper o pescozo. Daquela, colleu o coello, limpouno ben e mesmo o secou. Dixouno moi guapo e limpio. Logo foi e deixouno sen ser visto na gaiola do vecio, que era onde garda-

ban o coello, pensando que a xente ao erguerse ao da seguinte pensara que o coello morrera dun ataque ao corazn, ou algo as, e non se darn conta de que fora o can do vecio quen o matara. Ao da seguinte pola ma oiuse un berro. Que pasa?, preguntou o dono do rottweiler. E a seora da casa do lado contestou: O coellio da mia nena, que morreu onte e enterrmolo e agora vexo que volve estar na gaiola!!!. Debeu ser que o rottweiler se limitara a desenterralo e o vecio pasara un apuro intilmente.

O DOBERMAN ATRAGANTADO. Esta historia tamn lle pasou a unha vecia . Aquela muller tia un doberman Pinscher, en parte para que lle fixera compaa e en parte por seguridade. Un da a muller chegou a casa e viu que o can estaba como atragantado. E fose o que fose o que o can estaba tentando expulsar, quedraselle atascado. Total, que levou o can ao veterinario, asustada por que puidera morrer atragantado. O veterinario dxolle que simplemente lle quedara algo atascado na gorxa e que llo an sacar. Que era mellor que ella marchara a casa porque non saba canto tempo poda tardar.

Planeta Lingua 14

27

A muller volve a casa e xa na escaleria oe que est sonando o telfono. o veterinario que lle di: Non faga preguntas, a polica xa est indo para al. Sia da casa rapidamente. A muller non sabe que est pasando pero deixa a casa. A policia chega enseguida e dirxese ao soto. A encontran un ladrn que entrara a roubar: est en estado de shock, totalmente alucinado e con tres dedos menos. . A MASCOTA MEXICANA. Unaha parella de Nova Iork est de vacacins en Florida. Un da alugan un barco para sar de pesca. Ao lonxe ven algo que se axita sobre as ondas e a medida que se van achegando, descobren que un pobre cancio cun aspecto pattico, sobre un trozo de madeira deriva. O pobre can treme, morto de medo e berra mentres o soben ao bote. A parella leva o cancio a casa, alimentanno e poen un anuncio nun xornal local: Atopado can pequeo, marrn escuro con longa cola. Sen colar. Ningun responde ,as que cando volven a Nova Iork, lvanno consigo.

-Oron ladrar a este can algunha vez?- preguntoulles o veterinario. -Non , nunca ladra, s solta algn chos algunha vez. -Iso porque non un can, unha rata de Hait- explicoulles o veterinario. Unha anci tia un gran dans ao que adoraba.cando o can morreu non saba como desfacerse do can, as que chamou Sociedade Protectora de animais. Estes comentaron que non podan ir recollelo a casa. Pero se ella o achegaba, organizaran un enterro digno dixronlle. Moi ben, dixo ella, como podo achegalo? Nunha maleta, contestaron. Ela era mida e a maleta grande e pesada. Ao vela pola ra tan cargada, un descoecido ofreceuse a levarlle a carga. A seora detvose un momento e entregoulle a maleta. En canto a colleu, o descoecido ladrn sau correndo con ella.

Levaban dous das en casa, cando encontran que a nova mascota pelexou co gato, traboouno e deixoulle a pel en moi mal estado. Entn levaron a nova mascota ao veterinario que o observou detidamente:

28

Planeta Lingua 14

O LHC
Qu un acelerador de partculas?
Un acelerador de partculas consiste nun gran anel oco no que se intercalan grandes fontes de enerxa elctrica e grandes imns nos que se inxectan electrns, ins ou protns. Estas partculas elementis acelranse a velocidades de ata o 99% de velocidade da luz e colisionan s mis altas enerxas que o home coece. Nestes choques xranse novas partculas subatmicas cun tempo de vida nfimo.

O LHC ( large hadron collider)

o acelerador de partculas mis grande e enerxtico do mundo. Usa o tnel de 27km de circunferencia. Est a 100m baixo terra e nel farase viaxar dous haces de protns que xirarn en rbitas concntricas opostas ata alcanzar velocidades cercanas da luz. Mis de mil imns cilndricos enfriados a -271C guiarn s partculas. Ao colisionar xerarn unha enerxa moi alta que dar lugar a novas partculas. Nestes puntos de choque colocaranse detectores que ofrecern os datos para que sexan despois analizados. O CERN e o seu traballo. O LHC ubcase na Organizacin Europea para a Investigacin Nuclear. A organizacin Europea para a investigacin Nuclear, comnmente coecida polas siglas CERN, o maior laboratorio de investigacin en fsica de partculas a nivel mundial. O xito do CERN non so a sa capacidade para producir resultados cientficos de grande interese na fsica, senn tamn o desenrolo de novas tecnoloxas tanto informticas como industriais. Neutrinos Os neutrinos que en setembro firmaron a fazaa de superaren a velocidade da luz volven agora por detalles mis prosaicos. Un cable mal conectado puido ser o culpable de que o experimento italiano OPERA detectase que estas partculas corren 60 nanosegundos mis rpido ca un raio de luz , violando as o lmite de velocidade csmico imposto por Albert Einstein coa teora da relatividade (E=mc2). O fsico alemn deixou claro que nada pode ser mis rpido c luz. Facelo fara plausible unha viaxe no tempo , descubrir dimensins ocultas e derribar o muro invisible que separa do pasado . Os erros recn admitidos parecen devolver a razn a Einstein, anda que , por agora , o caso dos neutrinos desafiantes segue aberto.

Planeta Lingua 14

29

Logran recrear o BIG BANG en Xinebra. Os cientficos cren que o sucedido no subsolo da fronteira franco-suza, replicando condicins posiblemente similares s do big bang , trasladaron no tempo o estudo da fsica a 13.700 millns de anos atrs, cando debeu comezar o Universo apenas uns instantes despois. O acelerador de partculas Europeo (LHC) fixo colisionar haces de protns a unha velocidade 3,5 veces superior acadada xamis, desatando un proceso de enerxa de 7 teravoltios e abrindo paso a unha nova dimensin da investigacin, que se prolongar durante 2 anos antes de empezar a amosar resultados.

Curiosidades O ano pasado foi detido un posible saboteador no LHC. O home declarou que viaxara atrs no tempo para prever que o LHC destrura o mundo. Para isto tratou de deter os suministros que chegaban ao CERN. Foi capturado pola polica suiza despois de que gardas de seguridade do CERN o observaran revolvendo entre os contenedores. O xoven explicou que estaba buscando combustible para a Unidade de Potencia da sa mquina do tempo, algo parecido a unha licuadora de cocia. Logo foi trasladado a unha celda dunha institucin mental da que mis tarde escapou.

ltima hora O gran Acelerador de Partculas (LHC) do laboratorio Europeo de Fsica Nuclear (CERN) rompeu un novo rcord mundial de enerxa , soamente seis semanas despois de que comezara a funcionar tras-a parada tcnica que realizou para recibir mantemento. Dos haces de prontns que circulaban en direcins opostas dentro do anel do LHC colisionaron ao nivel de catro puntos de interacin xerando unha enerxa rcord de 8 TeV (teraelectronvotios) comunicou o CERN. Este resultado aumenta considerablemente o potencial de descubrimento da mquina, agregou a institucin.

30

Planeta Lingua 14

UNHA CAMPIOA DE TENIS DE MESA: BELN SAUDO.

TRABALLO REALIZADO POR. Clara Dopico Espada e Mara Leirach Franco De 1 Bacharelato B (CURSO 2011-12) PREMIOS. SUBCAMPIOA DE ESPAA NO 2011. CAMPIOA NO TORNEO INTERNACIONAL ABERTO DE OROSO, COMPOSTELA NO 2011. CAMPIOA GALEGA ABSOLUTA NO 2011. CAMPIOA DA ZONA NORTE DE ESPAA, 2012. SUBCAMPIOA DE ESPAA POR EQUIPOS ESCOLARES, 2012.

COMO EMPEZACHES NESTE DEPORTE? Empecei porque xa xogaba o meu irmn, eu a buscalo ao adestramento e fun comezando pouquio a pouco e loog mis en serio. En realidade tamn foi todo moi casual. Meus pas estaban en Madrid , nun hotel cuns amigos. No hotel haba unha mesa de tenis e meu irmn e os amigos comezaron a xogar ao tenis para pasar o tempo. Gustoulles moito, as que volta a Ferrol pediron nunha mesa para seguir xogando. Depois pasronme a min a aficcin. MAIS EN SERIO? Digo que empecei en serio cando xa empecei un adestramento regular, cun adestrador. CANDO FOI ISO? Iso foi cando tia sete anos, agora levo a seis anos traballando en serio neste deporte. SENTESTE BEN PRACTICANDO ESTE DEPORTE? Gstame que un deporte diferente, pouco comn. Hai outros deportes maioritarios: o ftbol, a piscina. Pero tamn pasa que este deporte moi difcil, esixe moita mis disciplina ca outros. Tes que ter moitisima constancia, moito adestramento, volvo dicir, moita disciplina. Pensa que ata os tres anos de traballo non gaei o primeiro partido. Noutros deportes enseguida marcas

un gol e iso motvate moito. En tenis de mesa tardas moito en aprender a tcnica ,por iso ten que gustarche moito, moito, moito, moi sacrificado. O TEU NON UN DEPORTE DE GRUPO, TODO DEPENDE DUNHA PERSOA. Non as exactamente. A Liga formmola eu e tres nenas mis. A Liga comeza en outubro e xogamos un fin de semana en casa e outro fra Temos que viaxar moito: a Cantabria, a Len, a Barcelona durante a liga este deporte un deporte de grupo. Logo estn os torneos individuais e nestes si traballas ti soa.

Planeta Lingua 14

31

NON DEMASIADA A PRESIN? Presin, non. Cando ests na fase de grupos, si ests nunha etapa difcil , pero logo que te clasificas e pasas a oitavos, xa conseguiches unha boa clsasificacin e relxaste mis. GSTACHE COMPETIR? Si , moito, aprendes a perder , a ganar. Tes que organizarte, ser responsable. Todo iso o aprendes pero tamn ten que ir co teu carcter. PENSAS CONTINUAR NESTE DEPORTE? Si, teo que seguir xogando, porque agora xa teo un nivel. Levo moitos anos traballando e

agora vexo os logros. Agora sera unha pena deixalo, pero compaxinar deporte e estudos dursimo. POR LTIMO, QUE PODE ACHEGAR A PRACTICA DUN DEPORTE XENTE NOVA? Esxeche unha boa forma fsica e isto sempre bo. Tamn pode ser unha boa diversin moi importante que aprendes tamn moito da vida: tes que saber organizarte, moverte polos aeroportos, aprendes independencia, disciplina. Tamn cando xogas en Liga tes que aprender a convivir co grupo.

32 HAI VIDA DESPOIS DO SOFIA CASANOVA?

Planeta Lingua 14

Non cabe dbida de que despois de cursar 4 da ESO ou bacharelato, a vida segue en Ferrol ou en calquera outro lugar. Talvez unha vida moi distinta vivida no Instituto, con novas preocupacins e novos retos... Queremos que desde estas pxinas de PLANETA LINGUA, antigos compaeiros e alumnos nos comenten como son eses novos estudos que agora cursan, para podermos ter informacin de primeira man acerca deles, que poida servir de orientacin para aqueles que, anda no Sofa Casanova, estn pensando qu facer no futuro.

Isto o que nos conta Esteban Saudo Costoya, que estuda Enxeera de Camios Canais e Portos na Universidade da Corua.

toma xa un ambiente mis orientado ao futuro laboral. Polo demais, esta profesin nestes momentos quizais tea menos traballo que noutras pocas, pero son optimista cara ao futuro e espero que haxa un cambio de aqu ate remataren os nosos estudos que nos poida facilitar e recompensar cun bo futuro laboral. No que respecta ao ambiente de clase, creo que teo sorte coa xente da mia promocin. Teo un grupio de amigos que me garantizan seguridade hora do estudo e sa vez pasar intres moi bos. A Universidade unha experiencia que se debe aproveitar, con sentidio, pero disfrutando e traballando.

Como tdolos estudantes que comezamos os estudos na universidade, os primeiros meses estiven algo perdido coas novas materias e as novas formas de estudo. As materias nos primeiros cursos estn baseadas practicamente na Teora do Calculo. Estas materias son Clculo I, Clculo II, lxebra, Xeometra Diferencial...forman un paquete que probablemente sexa o mis difcil da carreira. Nos dous primeiros anos aparecern tamn materias como Debuxo e Xeometra, e sa vez Materiais de Construcin, que pese a ser tamn dificultosas , son mis asequibles. De cursos superiores anda non podo falar, espero que poida pronto, pero a carreira

Planeta Lingua 14

33

ENTREVISTA A MARTN AMARELO, EXALUMNO DO NOSO CENTRO E ACTUAL ALUMNO DA FACULTADE DE MEDICIA DE SANTIAGO DE COMPOSTELA.

-Cal foi a ta primeira impresin ao chegar facultade? A mia primeira impresion foi a de supoo a maoira de estudantes que marchan estudar a unha vila diferente sa. a con moitisma ilusin, pois puiden entrar na carreira que sempre quixen e na universidade de Santiago, tamn na que quera cursar os meus estudos universitarios. Unha vez atopado lugar para vivir e coecido minimamente o traxecto a clase e o centro, a seguinte impresion foi a universidade en si. As clases, tan grandes, a liberdade que hai, o que cambia o trato cos profesores, compartir e falar do que te te gusta con xente que tamen lle gusta, ter horarios diferentes, ter unha vida mis de adulto, en definitiva. E por suposto, sempre se pode compaxinar o estudo con coecer tanto diurnamente como nocturnamente a vila na quevives. -Que pensabas da vida universitaria antes de vivila en primeira persoa? mudou esa visin co paso do tempo? Pois o certo que ao comezo, co medo que tia, a vida universitaria non era como tia pensado, pero pouco a pouco, cando me fun adaptando e atopando o meu mtodo de estudo, si que se converteu na vida que eu pensaba: unha vida, como xa dixen, mis independente, mis libre e mis de adulto, -Cales pensas que son os grados de mellor nivel en Galicia? As Enxeeras, xunto con Arquitectura, na UDC, Dereito, Farmacia e Enxeera Agrnoma na USC, e Traduccin e

asumindo pasalo ben e estudar, pero tamn mis responsabilidades. -Custa alonxarse dos pais e amigos? Pois custa custa, sobre todo ao principio, cando andas algo perdido e descolocado... Pero despois, entre os amigos que xa tias e os que vas facendo, as redes sociais como o skype ou o whatsapp e o telfono, todo se fai moito mis levadeiro e aprendes a botar a casa e aos amigos de menos pero dun xeito sano. -Pensas que nas facultades galegas hay un bo nivel? E particularmente na ta? Penso que s hai un bo nivel en xeral, a pesar dos escasos medios que temos, os estudantes poemos inters no que nos gusta, e particularmente na mia facultade, onde os medios son practicamente inexistentes e o numero de alumnos elevadisimo, pero entre os docentes, o decanato e mais a reitora monos poendo de acordo (non sen algunha que outra folga). Ademais, no caso da mia promocin estreamos plan Bolonia, o famoso plan de educacin universitaria de interaccin, clases reducidas e mis traballo persoal e menos docencia, o cal cmprese a medias, pero co que da a da imos loitando e pouco a pouco vai mellorando para as xeracins vindeiras.

Interpretacin mais Belas Arte e Fisioterapia na UVigo.

34
-Agora que chegaches Universidade, srvenche os coecementos adquiridos no instituto? Claro que serven, e tanto... Os aplicables ao teu mbito serven moito de base, e os aprendidos a maoires enriquecen sempre a ta cultura persoal... Para min os estudos secundarios xunto co bacharelato son indispensables.

Planeta Lingua 14 sidade, xa empeza a pensar nas opcins e futuro laboral, e dse de conta de que non todo est en Galiza, ou incluso en espaa, senn que hai motismas oportunidades en Europa, e dbense e hai que aproveitalas. -Unha vez que comezaches na facultade, fuches capaz de ver o teu futuro con ms claridade? Totalmente, e sobre todo nunha carreira tan especfica como a mia. Nese aspecto s que non me desilusionou a carreira, era mis ou menos o que tia en mente, e agora que estou na metade, teo moi claro que quero adicarme totalmente clnica. Eu penso que se realmente che dan a oportunidade de estudar o que cres que che gusta, e realmente che gusta, queda xa todo claro unha vez comezada a carreira. -Que aconsellas aos/s mozos/as que comezan na universidade este ano prximo? Aconsllolles que loiten polo que queren facer, e que se o logran que aproveiten a oportunidade. en primerio lugar porque tal e como estn as cousas, estudar na universidade e ademais o que che gusta, un privilexio. E en segundo lugar, que aprendan non s academicamente, senn tamn da vida universitaria en xeral, que realmente unha vida marabillosa e chea de sorpresas e alegras.

-Que opinin tes dos distintos itinerarios de bacharelato? Pois na mia opinin debera haber unha maior apertura, e con isto refrome a non pechar somentes a tres vas o bacharelato, social, cientfico e de letras, senn a ter unha maoir movilidade hora de elixir as asignaturas. Ande que supoo que esto ser tamn por motivo de presuposto, como case todo no mbito da Educacin. -Consideras que a aprendizaxe de diferentes idiomas algo importante hora de rematar o bacharelato e facer unha carreira? Os idiomas son indispensables, e cantos ms un saiba, moitas mis opcin ter de ter un bo posto de traballo. E non s iso, senn de poder moverse polo mundo, especialmente pola Unin Europea, algo que estse empezando a facer e que nun futuro ser bsico. Pode soar a tpico todo isto que acabo de dicir, pero cando un chega univer-

Ins Amarelo Garca. 2 de Bacharelato

Planeta Lingua 14

35

O CLUB DE LECTURA DO NOSO SOFA CASANOVA.

Por segundo ano consecutivo funcionou no noso centro o Club de Lectura. Tratbase dunha iniciativa apoiada pola Xunta que nos permitiu renovar un pocoos fondos da biblioteca, ademais de ter a a oportunidade de falar de libros e de contaxiarnos mutuamente o noso entusiasmo por eles. O curso 2010/ 11 contamos con cinco seccins ( misterio, fantasa, ciencia ficin, realismo e cmic) cun total de 50 alumnos participantes e 12 profesores. Reunamonos quincenalmente nos recreos dos venres para poer en comn as osas lecturas actuais. Normalmente non fixabamos un libro para todos, pero uns rapaces animaban a outros e tiamos os nosos favoritos. Entre eles citaremos das sagas de novela fantstica que est a facer un montn de siareiros. Refrome triloxa de Suzanne Collins Os xogos da fame e a televisiva serie de George R. Martin Cancin de xeo e fogo. O curso mis recente continuamos coa mesma dinmica, anda que reunificamosas cinco seccin en catro, ao fusionar a de misterio coa de fantasa. Mis ou menos mantvose o nmero de participantes e de periodicidade das xuntanzas, pero estas pasaron para os xoves.

A maiores das xuntanzas normais, tamn tivemos algunhas agradables sorpresas, como a visita de dous escritores: Alicia Bors e ngel Lus Sucasas. Este ltimo, antigo alumno do instituto, deleitounos cunha interesante charla sobre o oficio de ser escritor. Sei que moitos de vs sentides os gusanio de querer escribir. Non o deixedes. Non esquezamos tampouco as das nutritivas festas gastronmicas que puxeron punto final ao noso labor ao remate de curso. Animmovos a todos as fans da lectura a seguir con ns este novo curso. Esperamos contar coas vosas suxestins. E xa sabedes que podedes seguirnos no noso blog: http://bibliotecasofia.blogspot.com.

BOA ANDAINA E BOAS LECTURAS! PILAR BERRIO. COORDINADORA DO CLUB.

36

Planeta Lingua 14

1912-2012: CEN ANOS COA PALABRA DE CELSO EMILIO FERREIRO.

HAI cen anos na vila ourens de Celanova naceu Celso Emilio Ferreiro. Celanova e os anos felices da nenez e xuventude quedaran na vida de Celso Emilio coma paraso perdido ao que sempe quera regresar. En 1936 comezara o seu longo desterro na longa noite de pedra, na propia Galicia e en terras de Venezuela. Os rexistros da sa obra son moi variados: poemas intimistas de O soo sulagado, o canto irmandade universal de Longa noite de pedra, poemas amorosos sa esposa Moraima, a crtica ao capitalismo deshumanizado, o total desencanto, cantado con enorme irona, ante as eivas da nosa sociedadeTemos numerosos poemas e numerosas cancins da obra de Celso Emilio Ferreiro. Achegmosvos algns poemas da sa obra Cemiterio Privado, que parecen feitos para para estes momentos de crtica e desencanto.

Cemiterio privado

O OPRIMIDO Iste morto mandou dicir Que o inferno existe

O cantamas Pro eiqui na terra Ise que cos pes para diante E non se chama inferno. Xaz no escuro desta tumba Tomou a vida de zumba O LOXICO Foi un sonado pedante Unha de das: Furafollas e mangante Si certo Que a todos volveu tarumba Que cada minuto Con tanto falar da bamba Morren de fame Con tanto darle taramba Cen persoas no mundo Con tanto bailar a rumba Entn falso Por fin morreu, caramba Aquello de que en todas partes Se cocen fabas.

Planeta Lingua 14

37

O ALLEADO. Bafadado por o monxido de cabono Esmagado, cousificado, isolado Entre moitedumes despiedadas Vexetou cuarenta anos na cidade. Morreu de aburrimento e monotona. Por os seus moitos pecados Mandaronno ao inferno, pro il Non se decatou do cambio. Tal era o inferno no que vivir. O IDEALISTA. Eiqui xaz un home Que loitou soio con ideas Contra a sordidez A tecnolatra O maquinismo A compulsin O ESGREVIO ACADEMICO. Morreu dun andacio teutnico Que lle deu a resultado De non sei cantos prlogos Escritos en esperanto. A razn utilitaria I a polucin abafante. Morreu de fame. Dixo ao morrer: non me esprico Por que emigra tanta xente Sendo o noso chan tan rico. Il descansa en paz E ns tamn. Amn. O OPTIMISTA. Morreu crendo que o PTB Produto territorial bruto De que tanto falaban os xornais Eran as ducias de burros De alcaldes mulos De burgueses incultos, De badocos incivs E doutras ilustres preas Que en grandes greas Trotan polo noso pas.

O PROFETA Pouco antes de morrer Dixolle ao pobo: deus che dea ira que paciencia tes de abondo.

38

Planeta Lingua 14

LETRAS GALEGAS 2013: ROBERTO VIDAL BOLAO: A MADUREZ DO TEATRO GALEGO.

Nos anos anteriores morte de Franco e os do comezo da Transcin produciuse un enorme desenvolvemento do teatro galego. Apareceron novos autores, grupos teatrais e aplicarnse novas tcnicas escnicas. Xurdiron agrupacins teatrais como O Facho na Corua, Mscara 17 en Vigo, Mari Gaila en Santiago, Teatro do Atlntico, Teatro do Morcego, Chvere Xunto a grupos de teatro profesionais, formronse outros grupos ligados a asociacins veciais. O teatro experimentou novas tcnicas e formas de traballo, inspirndose no teatro do absurdo, no esperpento de Valle-Incln Por parte das institucins en 1984 creouse o Centro Dramtico Galego. Abrronse salas de teatro estables, como a Lus Seoane da Corua. Ao tempo, as compaas de teatro organizaron circuitos teatrais para achegar o teatro a todo o territorio galego. Paralelamente aparecendo estudos, monografas e historias do teatro galego: Revista galega de teatro, Estudos do Centro Dramtico Galego. O teatro tamn foi premiado: Premio Alvaro Cunqueiro, Premio Mara Casares Foi fundamental no desenvolvemento do teatro galego a Asociacion cultural Abrente de Ribadavia e as sas xornadas de teatro. Esta asociacin impulsou a profesionalizacin dos actores. Impulsou a creacin dun un teatro actual, de calidade e comprometido coa realidadedo pas Foi un punto de encontr para os autores teatrais da poca como Manuel Lourenzo, Euloxio Ruibal, Manuel Cortezn, que renovaron estticamente o teatro galego e o puxeron par da dramaturxia europea.

Planeta Lingua 14

39

ROBERTO VIDAL BOLAO NACEU EN COMPOSTELA EN 1950. INICIOUSE NO TEATRO CO GRUPO ANTROIDO. CON ESTE GRUPO DEUSE A COECER NA MOSTRA DE TEATRO DE RIBADAVIA CONVERTEU O GRUPO ANTROIDO NA PRIMEIRA COMPAA TEATRAL GALEGA, DESTA FORMA FOI ARTIFICE DA PROFESIONALIZACION DO TEATRO GALEGO. UN DOS PRIMEIROS DIRECTORES DO CENTRO DRAMTICO GALEGO. TAMN REALIZOU GUINS PARA A TELEVSIN, ADAPTANDO OBRAS DE GRANDES ESCRITORES GALEGOS COMO BLANCO AMOR OU ANXEL FOLE TAMN PARTICIPOU COMO AUTOR EN SERIES COMO MAREAS VIVAS. FINOU EN COMPOSTELA NO ANO 2002

ROBERTO VIDAL BOLAO IMPORTANTE PORQUE

O seu teatro profundamente innovador: asimila e combina con mestra elementos da cultura teatral popular galega, da dramaturxia de vangarda e da linguaxe cinematrogrfica. A sa obra est escrita maioritariamente en clave popular e expresionista, construda mediante o emprego de estruturas complexas, amosa, en xeral , unha visin pesimista e ceda da vida,sen renunciar raiva da denuncia poltica e social e loita polos ideais tranformadores da sociedade. A sa maior virtude quizais a enorme capacidade para conectar co pblico para enguedellalo e mantelo en suspenso at o final da representacin.

40

Planeta Lingua 14

A SA OBRA
LAUDAMUCO, 1976: PREMIO ABRENTE 1976. Cun tono esperttico realiza unha profunda anlise dos mecanismos psicolxicos que manteen empoleirado un poder que se asenta nicamente na sa suposta orixe divina. LADAA POLA MORTE DE MECO, 1976. Nesta obra analiza o proceso que leva revolta contra un poder arbitrario e inxusto. Emprega formas teatrais propias do Entroido. Vidal Bolao denuncia os poderes que considera que manteen sometida a Galicia: A Igrexa, a sociedade de consumo, a aculturizacin que xeran o poder e os medios de comunicacin BAILADELA DA MORTE DITOSA , PREMIO ABRENTE 1980. Amsansenos nesta obra unha serie de suicidios de galegos, son a aceda denuncia dunha sociedade que destre e deixa a morte como o nico camio de liberacin. Establece un paralelismo coas mortes do monte Medulio. TOUPORROUTOU DA LA E O SOL, 1982. O recurso do teatro dentro do teatro aparece en Touporroutou da la e o sol , 1982, farsa na que o autor recrea a mitoloxa galega ao mis puro estilo de Cunqueiro. AGASALLO DE SOMBRAS .1984 unha homenaxe a Rosala de Castro, nela aparecen mascaras e numersoas sombras que rodearon a vida da escritora e que ela materializara na Negra Sombra. Nesta obra unha Rosala anda nova enfrontase con dous futuros posibles: rebelarse contra as presins familiares e converterse en actriz ou seguir o camio da poesa e da dor de Galicia. COCHOS.1988 O autor desta obra desvela a violencia socioeconmica e cultural, o desamparo e a indefensin, o illamento e marxinalidade, a soidade e desacougo que se ven sometidos os emigrantes nunha socidade e nunha cultura que non entenden nin os entende. SAXO TENOR , Premio lvaro Cunqueiro, 1991. O autor reflicte a aculturizacin das nosas ciudades, onde se superponen caticamente valores e costumes do mundo rural (sentimento de grupo, solidariedade ante o alleo) xunto a formas de vida marxinal puramente urbana, tomadas da cultura ianqui, dos medios de comunicacin e a sociedade de consumo. ACTAS ESCURAS, PREMIO XACOBEO 1992 Trata do desplegue de medios ante a conmemoracin do Ano Santo e todos os negocios que medraron sombra destes fastos. Pero o autor sita a accin a finais do XIX e reflicte o ambiente ideolxico e poltico da Compostlea e da Galicia de finais do XIX. DOENTES, PREMIO RAFAEL DIESTE 1997 unha homenaxe a Valle Incln. Basase nun feito histrico: o desaloxo dos enfermos do Hostal dos Reis Catlicos para o converter nun hotel de luxo: este feito serve para ofrecernos unha visin da sociedade franquista: a violencia sobre os roxos, a censura, o estraperlo, o recoecemento no extranxeiro da ditadura

Planeta Lingua 14

41

PETROGLIFOS. AS PEDRAS QUE NOS FALAN.

QUE SON? Debuxos simblicos gravados na capa superficial da pedra, habitualmente pedra grantica. DE QUE POCA SON? En Galicia coecemos tres perodos de arte rupestre ao aire libre: neoltico - sculos IV-III a.C.- Idade de Bronce - II milenio a.C.- e a Idade de Ferro - I milenio a. C. Os da Idade de Bronce son os mis coecidos. Pnsase que constiten unha forma de comunicacin previa escritura.

man cazoletas. -formas xeomtricas: cruces, crculos, cadrados axedrezados... - figuras de animais: cervos de cornamenta moi esaxerada, bois, cabras, cabalos de cola longa e espesa. Son deseos moi sinxelos e esquematizados. s veces os animais aparecen en grupo, en escenas que parecen de grupos en movemento, dirixidos polos machos. Tamn podem aparecer escenas de caza, de apareamento, animais ao trote...

ONDE SE ENCONTRAN? Hai petroglifos por todo o mundo, en Europa abondan en Escandinavia. En Espaa concntranse nas Illas Canarias e Galicia. O sur da provincia da Corua e toda a costa de Pontevedra son lugares onde podemos encontrar mis petroglifos. QUE DEBUXOS APARECEN NOS PETROGLIFOS? -debuxos abstractos: son moi comns unha especie de oquedades na rocha que se cha-

- figuras humanas: son menos frecuentes e moi esquemticas, representando escenas de caza ou de doma.

En Galicia os deseos mis frecuentes son as combinacins circulares, dominan as formacins abstractas, esquemticas e xeomtricas e , en troques, apenas hai escenas naturalistas, sobre a vida comn dos nosos antergos. QUE SIGNIFICADO PODEN TER? Os debuxos abstractos poden representar clculos matemticos ou mapas de astros. As cazoletas aparecen cerca de tmulos funera-

42
rios, polo que deben ter un significado relacionado coa morte. Os debuxos de animais poden indicar lugares de paso, onde sera posible a caza.Os gravados de animais aparecen en lugares de transicin entre o val e a montaa. A espiral aparece relacionada co ciclo da vida e a morte e os labirintos indicaran un camio cara ao centro, cara ao sagrado. E indubidable a relacin destes gravados en pedra coa relixin, con deidades, con ritos relacionados coa fertilidade, a vida e a morte. Os petroglifos non tentan representar a vida habitual dos nosos antergos, que eran agricultores e gandeiros. Os petroglifos representan escenas de guerra e caza, posiblemente actividades heroicas e prestixiosas. A caza do cervo non era unha actividade habitual , posiblemente estaba ligada a ritos iniciaticos, dicir, ritos que marcaban o paso da infancia idade adulta. Tamen se ven observando que os petroglifos se encontran rodeando serras, lonxe dos lugares habitados, polo que poderan ter a finalidade de delimitar territorios de tribos diferentes. COMO SE GRAVABAN ESTES DESEOS? Observando os petroglifos encontramos das tcnicas de gravado. Nunha delas os debuxos amosan angulos rectos e agudos e seccins transversais en forma de uve e paredes rectas e speras. Chegan mesmo a observarse as pegadas dun instrumento afiado e puntiagudo. Esta factura corresponde a petroglifos relativamente recentes, da Alta Idade Media e mesmo pocas posteriores. Son marcas que delimitan cotos, parroquias etc. Os gravados mis antigos - estamos falando do sculo IV ao II d. C.- son de formas suaves e redondeadas, con bordes enormemente desgastados. Pnsase que puideron realizarse por frotamento sobre a pedra, facendo un piqueteado erosivo, a partir dun debuxo na pedra, dicir, non foron realizados por incisin. Como xa dixemos, os petroglifos abondan por toda a costa occidental de Galicia, pero poderamos destacar dous lugares salientables: O PARQUE ARQUEOLOXICO de CAMPO LAMEIRO. Est s a 20 quilmetros de Pontevedra e un dos conxuntos de petroglifos mis

Planeta Lingua 14 importantes de Europa. A travs dunha ruta de 4 quilometros imos percorrendo as lousas gravadas mis significativas das encontradas neste lugar. En xuo de curso 2011-12,os alumnos de 1 da ESO do Sofa Casanova visitaron o castro de Castrolandn e os petroglifos de Campo Lameiro.

En Campo Lameiro podemos asistir tamn recreacin da vida dos nosos antepasados na Idade de Bronce. Ademais da visita podemos cazar con arca ou xabalina, fabricar olas e cestos ou tentar prender o lume. Se nos animamos a unha visita nocturna, poderemos contemplar con maior nitidez os perfs gravados na pedra. Temos que recordar que os petroglifos non deben pisarse, nin marcarlles os contornos con xiz, pois se deteriora a pedra. O lume outro dos grandes perigos dos petroglifos, porque o lume desagrega polas altas temperaturas as capas granticas nas que estan gravados os deseos.

Planeta Lingua 14

43

PASATEMPOS
ADIVIAS 1-QUE COUSA COUSIA QUE ANDA DEITADO E DORME DE P 2-QUE COUSA COUSIA QUE GASTA ZAPATOS E NON TEN P 3-QUE COUSA COUSIA QUE CANTO MIS QUENTE MIS FRESCO 4-UN VELLO BEN VELLIO QUE CORRE MIS POLO MONTE QUE POLO CAMIO... PARA COECERTE UN POUCO MIS

Aqu tes un pequeo xogo test:

Imaxina un limpo ceo azul, sen unha nube vista. Agora imaxina a paisaxe, cal destas escenas parceche mis serea e relaxante? Escolle unha destas catro opcin. A-unha chaira completamente nevada. B- unha paisaxe maria cor azul. C-unha montaa verde. D-un campo cheo de flores amarelas. INTERPRETACIN: A escena que imaxinaches, revela un talento oculto que repousa nas profundidades da ta mente. OPCIN A: Tes unha sensibilidade especial que te permite comprender as situacins con s miralas e descifrar problemas complicados, sen necesidade de probas ou explicacins. Tes o que fai falla para tomar decisins acertadas, anda que tamn podes ser algo visionario. Confa sempre na ta primeira impresin, irs ben guiado. OPCIN B: Poses un talento especial para as relacins interpersoais.A xente respecta a ta capacidade para comunicarte cos demais e para cohesionar grupos. Es un membro valiossimo en calquera proxecto ou equipo. OPCIN C: O teu don a comunicacin expresiva. D a impresin de que sempre encontras as palabras adecuadas para expresar o que sentes e a xente dse conta de que eles tamn senten o mesmo. Din que a alegra compartida se multiplica, mentres que a pena compartida se divide. Sempre sers capaz de axudar aos demais. OPCIN D: s un almacn de coecementos e creatividade, sempre ests rebosante de ideas, de proxectos. Nunca deixes de traballar para realizar eses soos, porque non haber nada que non poidas acadar.

44

Planeta Lingua 14

TI TAMN PODES PARTICIPAR NESTA REVISTA. PONTE EN CONTACTO COS MEMBROS DO EQUIPO DE DINAMIZACIN DA LINGUA GALEGA. ES BENVIDO.

Solucin: 2: Brinco do cabalo Solucin: 3: Encrucillado Solucin: 1: Adivia

RESPOSTA S ADIVIAS

1. 2. 3. 4.

O p das persoas O chan O pan O lume

SOLUCINS AOS PASATEMPOS