Temel Finans Matematigi

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ
________________________________________________________________________________
TEMEL FNANS MATEMAT,

DEERLEME YNTEMLER,
MUHASEBE ve MAL ANALZ
Sermaye Piyasas Faaliyetleri
Temel Dzey Lisans Eitimi
EKM 2012
_________________________________________________________________________
TSPAKB
Bu klavuz, Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii tarafndan (TSPAKB) SPK
Lisanslama Snavlarna referans kaynak oluturmak amacyla hazrlanmtr. Bu klavuzda
yer alan her trl bilgi, deerlendirme, yorum ve istatistiki deerler hazrland tarih
itibariyle, MKB Sermaye Piyasas Temel Bilgiler Klavuzundan, Prof. Dr. Kerem ENEL
(Dou niversitesi) ve Do. Dr. Serhat YANIK (stanbul niversitesi) tarafndan temin
edilerek derlenmitir. Ara gncellemeler ise Yard. Do. Dr. Hakk ZTRK (Baheehir
niversitesi) tarafndan yaplmtr.
Bilgilerin hata ve eksikliinden doabilecek zararlardan TSPAKB hibir ekilde sorumluluk
kabul etmemektedir. Bu klavuzda yer alan bilgiler kaynak gsterilmek artyla izinsiz
yaynlanabilir, ancak ticari amala oaltlamaz ve satlamaz.
TSPAKB

GR
Bu klavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasas Faaliyetleri Temel Dzey lisanslama
snavnn konularndan Temel Finans Matematii, Deerleme Yntemleri, Muhasebe
ve Mali Analizi iermektedir.
Klavuz, Muhasebenin Temel Kavramlar ve Genel ilkeleri, Sermaye Piyasasnda Tek
Dzen Muhasebe Sistemi ve leyii, Arac Kurumlarda Belge ve Kayt Dzeni, Mali
Tablolarn Dzenlenmesi, Mali Tablolar ve Analiz Yntemleri, Faiz Kavram ve Parann
Zaman Deeri, irket Deerleme Yntemlerine likin Temel Kavramlar, Menkul
Kymet Deerlemesi, Risk Kavram ve Trleri, Sermaye Piyasas Kurumlarnda denetim
Yntemleri, Endeks Kavram ve Sermaye Piyasalarnda Kullanlan Endeksler olmak
zere on bir blmden olumaktadr.
Snavlarda Temel Finans Matematii, Deerleme Yntemleri, Muhasebe ve Mali
Analizle ilgili kacak soru says 25tir.
Katlmclara baarlar dileriz.
TSPAKB
TSPAKB

1)
MUHASEBENN TEMEL KAVRAMLARI VE GENEL LKELER ...................... 1
1.1)
Muhasebenin Tanm ve eitleri ........................................................... 1
1.2)
Muhasebenin Tarihi Geliimi ................................................................. 2
1.3)
Muhasebecilik Meslei .......................................................................... 2
1.4)
Temel Muhasebe Kavramlar ................................................................. 3
1.5)
1.5.1)
1.5.2)
Muhasebe lkeleri ................................................................................. 6

Gelir Tablosu lkeleri: ............................................................................... 6
Bilano lkeleri : ...................................................................................... 7
1.6)
Muhasebede Kullanlan Defter ve Belgeler .......................................... 10
1.7)
Hesap Kavram ve Muhasebe Dngs ................................................ 11
1.8)
1.8.1)
1.8.2)
1.8.3)
1.8.4)
1.8.5)
1.8.6)
1.8.7)
Deerleme Esaslar ............................................................................. 12

Menkul Kymetlerin Deerleme Esaslar ...................................................... 12
Stoklar Deerleme Esaslar ...................................................................... 13
Alacak ve Borlar Deerleme Esaslar ........................................................ 22
Dvize Dayal lemler ............................................................................. 23
tirakler, Bal Ortaklklar ve Bal Menkul Kymetleri Deerleme .................. 23
Maddi Duran Varlklar Deerleme Esaslar .................................................. 23
Maliyet Art Fonu ve Sermayeye Eklenecek tirak Hisseleri ve Gayrimenkul
Sat Kazanlar le lgili Esaslar ................................................................ 26
1.8.8) Kurulu ve Tekilatlanma Giderleri ile lgili Esaslar ....................................... 26
1.8.9) Aratrma ve Gelitirme Giderleri .............................................................. 27
1.8.10) Haklar ve Petemallk (erefiye-Firma Deeri) ............................................ 27
1.8.11) Duran Varlklarda Amortisman Muhasebesi ................................................. 27
1.9)
Uluslararas Finansal Raporlama Standartlarnn (UFRS) Geliimi ve
lkemizdeki Uygulamalar ................................................................................... 28
2.1) Halka Ak Anonim Ortaklklarn Kullanacaklar Hesap Plan ........................ 34
2.2
Hesaplarn leyii .............................................................................. 51
2.3
2.3.1
2.3.2
Arac Kurum Hesap Plan ve Muhasebe Sreci ..................................... 51

Arac Kurum Hesap Plan.......................................................................... 51
Arac Kurumlarda Muhasebe Sreci ...........................................................53
2.4
Yatrm Fonlarnn Hesap Plan ............................................................ 54
3)
ARACI KURUMLARDA BELGE VE KAYIT DZEN ................................... 55
3.2) Genel Esaslar .............................................................................................. 55

3.2.1
Arac Kurulular Tarafndan Tutulacak Defter ve Belgeler .............................. 55
3.3
3.3.1
3.3.2
3.3.3
3.3.4
3.3.5
3.3.6
Hisse Senedi lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni ................................. 57

Mteri Emirlerinin Alnmas ve zlenmesi ................................................... 57
Kesinleen lemlerin Hak Sahiplerine Datlmas Srasnda Dzenlenecek
Belgeler ................................................................................................58
Hisse Senetlerinin Sat ve Al lemlerinin Muhasebeletirilmesi................... 59
Rhan Hakk Kullanm ve Bedelsiz Hisse Senetlerinin Muhasebeletirilmesi.... 60
Temett Farklar .....................................................................................60
Hisse Senetlerinin Temett Gelirleri ........................................................... 61
3.3) Borlanmay fade Eden Menkul Kymet lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni 61
TSPAKB

3.3.7
3.3.8
3.3.9
Mteri Emirlerinin Alnmas, Yerine Getirilmesi ve Hak Sahiplerine Datm .... 61

Borlanmay fade Eden Menkul Kymetlerin Alm Satm lemleri ve
Muhasebeletirilmesi ...............................................................................62
Anapara, Faiz, Kupon ve Gelir Paynn Muhasebeletirilmesi .......................... 62
3.4
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.4.4
Repo ve Ters Repo lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni ........................ 63

Repo ve Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi ................................... 63
Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi ...................................................... 63
Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi ............................................... 64
3.5
Kredili Menkul Kymet ve Aa Sat lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

65
Kredili Menkul Kymet lemlerinin Muhasebeletirilmesi ............................... 65
Aa
Sat
ve
Menkul
Kymetlerin
dn
Alnmas
lemlerinin
Muhasebeletirilmesi ...............................................................................66
Menkul Kymetlerin dn Verilmesi lemlerinin Muhasebeletirilmesi ........... 67
3.5.1
3.5.2
3.5.3
3.5.4
3.6
Bankalarn Belge ve Kayt Dzeni ........................................................ 68
MAL TABLOLARIN DZENLENMES .................................................... 75
4.2
Giri ................................................................................................... 75
4.3
Finansal Tablolarn Temel zellikleri ................................................... 75
4.4
Mali Tablolara likin Temel lkeler ..................................................... 76
4.5
Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Dzenleme Ykmll ........................ 77
4.6
Bildirim ve lan ................................................................................... 78
4.7
Temel Finansal Tablolar ...................................................................... 79
4.8
Bilano ............................................................................................... 79
4.9
Gelir Tablosu ...................................................................................... 80
4.10
Satlarn Maliyeti Tablosu .................................................................. 80
4.11
Fon Akm Tablosu ............................................................................... 81
4.12
Nakit Akm Tablosu ............................................................................. 84
4.13
Kr Datm Tablosu ........................................................................... 85
4.14
zkaynaklar Deiim Tablosu ............................................................. 86
MAL TABLOLAR VE ANALZ YNTEMLER ........................................... 88
5.2
Mali Analiz eitleri ............................................................................ 88
5.3
Analizin Yaplma Amacna Gre ........................................................... 88
5.4
Analizin erii veya Yapl Biimine Gre Yaplan Analizler .............. 89
5.5
Analizi Yapacak Olan ahslara Gre ................................................... 89
5.6
Mali Analiz Teknikleri .......................................................................... 90
5.7
Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz) .................................... 90
5.8
Yzde Yntemi ile Analiz (Dikey Analiz) .............................................. 90
TSPAKB

5.9
Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz (Trend Analizi) ............................ 91
5.10
Oran Analizi ........................................................................................ 91
Ek 2: Gelir Tablosu rnei ................................................................................ 101

6
FAZ KAVRAMI VE PARANIN ZAMAN DEER..................................... 107
6.2
Parann Zaman Deeri Finansn Birinci Temel Prensibi ................... 107
6.3
6.3.1
6.3.2
6.3.3
6.3.4
6.3.5
6.3.6
6.3.7
Faiz Kavram ..................................................................................... 107

Faizin Tanm ve Faizi Etkileyen Faktrler ................................................. 107
Nominal Faiz Reel Faiz Oran Ayrm ...................................................... 108
Basit Faiz ............................................................................................ 108
Bileik Faiz .......................................................................................... 109
imdiki (Bugnk) Deer, Net imdiki Deer ve Gelecekteki Deer ............. 110
Aniteler ............................................................................................. 112
Sonsuz Aniteler .................................................................................. 113
RKET DEERLEME YNTEMLERNE LKN TEMEL KAVRAMLAR .... 115
7.2
irket Deeri Hisse Senetlerinin Toplam Deeri Ayrm .................. 115
7.3
7.3.1
7.3.2
7.3.3
7.3.4
7.3.5
7.3.6
irket ve Hisse Senedi Deerleme Yntemleri ................................... 115

Borsa (Piyasa) Deeri............................................................................ 115
Muhasebe (Defter) Deeri ...................................................................... 116
Net Aktif Deeri.................................................................................... 116
Temett Kapitalizasyonu ile Deerleme .................................................... 117
Piyasa arpanlar ile Deerleme .............................................................. 117
ndirgenmi Nakit Akmlar Yntemi ile Deerleme ..................................... 121
MENKUL KIYMET DEERLEMES ........................................................ 124
8.2
8.2.1
8.2.2
8.2.3
Tahvil Deerlemesi ........................................................................... 124

Tahvil Deerleme Modeli ........................................................................ 124
Verim Oran (Vadeye Kadar Verim) ...................................................... 125
Piyasa Faiz Oranndaki Deiimlerin Tahvil Deerine Etkileri ........................ 126
8.3
8.3.1
8.3.2
mtiyazl Hisse Senedi Deerlemesi .................................................. 127

mtiyazl Hisse Senedi Kavram ............................................................... 127
mtiyazl Hisse Senedi Deerleme Modeli.................................................. 127
8.4
Hisse Senedi Deerlemesi ................................................................. 128
RSK KAVRAMI VE TRLER .............................................................. 129
9.2
Risk Kavram .................................................................................... 129
9.3
Sistematik - Sistematik Olmayan Risk Ayrm .................................... 130
9.4
9.4.1
9.4.2
9.4.3
9.4.4
9.4.5
Sistematik Riskin Kaynaklar............................................................. 131

Kur Riski ............................................................................................. 131
Piyasa Riski ......................................................................................... 131
Satnalma Gc Riski ............................................................................ 131
Politik Risk........................................................................................... 132
Faiz Oran Riski .................................................................................... 132
9.5
9.5.1
9.5.2
Sistematik Olmayan Riskin Kaynaklar .............................................. 132

Ynetim Riski ....................................................................................... 132
ve Endstri Riski ............................................................................... 132
TSPAKB

9.5.3
Finansal Risk........................................................................................ 133
9.6
Finansal Varlk Fiyatlandrma Modeli ve Beta .................................... 133
10
SERMAYE PYASASI KURUMLARINDA DENETM YNTEMLER ....... 135
10.2
10.2.1
10.2.2
10.2.3
10.2.4
Denetim Sistemi ........................................................................... 135

Muhasebe Denetimleri ........................................................................... 135
Ynetsel Denetim ................................................................................. 135
Denetim Sisteminin Unsurlar .............................................................. 135
Denetim Sistemi ve Risk Kavram ........................................................ 136
10.3
10.3.1
10.3.2
10.3.3
10.3.4
Arac Kurulularda Denetim Sistemi .............................................. 136

Denetim Sisteminin Genel Esaslar ....................................................... 137
Tefti Sistemi ve Tefti Birimi ................................................................. 141
Bamsz D Denetim ile Denetim Arasndaki likiler ............................. 144
Kontrol Birimine likin Esaslar ............................................................ 145
11
ENDEKS KAVRAMI VE SERMAYE PYASALARINDA KULLANILAN
ENDEKSLER ...................................................................................................... 146
11.2
Genel Tanm ..................................................................................... 146
11.3
Bir Endeksin Oluturulmasnda nemli Kriterler................................ 146
11.4
Hisse Senedi Endeksleri .................................................................... 147
11.5
11.5.1
MKB Hisse Senetleri Endeksleri ....................................................... 149

MKB-30, MKB 50 ve MKB-100 Endekslerinde Yer Alacak Hisse Senetlerinin
Seimi ................................................................................................ 151
Dnemsel Deerleme ve Deiiklikler ...................................................... 152
Dnemsel Olmayan Deiiklikler ............................................................. 154
Endeksin Hesaplama Yntemi ................................................................ 155
Endekslerde Dzeltme ........................................................................... 156
MKB'de Kullanlan Eski Endeks Formlleri ................................................ 160
MKB Ulusal-100 Endeksini ABD Dolar ve Euro Baznda Gsterme ............... 161
Endekslerin Dier Kullanm Alanlar ......................................................... 163
11.5.2
11.5.3
11.5.4
11.5.5
11.5.6
11.5.7
11.5.8
TSPAKB
1) MUHASEBENN TEMEL KAVRAMLARI VE GENEL

LKELER
1.1) Muhasebenin Tanm ve eitleri
Muhasebenin
temel amac bir iletmede ortaya kan ve para birimi ile ifade edilebilen
olaylar Genel Kabul Grm Muhasebe lkelerine uygun olarak belirli bir sistem iinde
kaydetmek, snflandrmak, zetlemek, finansal tablolar biiminde raporlamak ve
yorumlamaktr. Muhasebe mali nitelikteki ilemleri ve olaylar para ile ifade edilmi ekilde
kaydetme, snflandrma, zetleme, rapor etme ve sonular yorumlama bilim ve sanatdr.
Bu tanmlardan da anlalaca gibi muhasebenin temel fonksiyonlar;
kaydetme,
snflandrma,
rapor etme (zetleme)ve
yorumlama, eklinde ortaya kmaktadr.
Muhasebenin amac ve temeli ayn olmasna ramen iletmelerin eitli ama ve

faaliyetlerinin farkl olmas, farkl muhasebe trlerini ortaya karmtr. Muhasebe; genel
muhasebe, maliyet muhasebesi ve ynetim muhasebesi olarak ana blme
ayrlmaktadr.
Genel Muhasebe, (Finansal Muhasebe): Genel muhasebe iinde finansal bilgiler hibir
analize ve deiime tabi tutulmakszn kaydedilir. Genel Muhasebe ilemleri objektif
belgeye dayanarak ve olduu gibi kaydeder ve esas olarak muhasebe iletmelerinin mali
yapsn gsterir. Bu nedenle iletmelerin kaynaklarn ve bu kaynaklarn hangi varlklar iin
ne ekilde kullanldn gstermektedir. Dier bir ifadeyle, temel iletme faaliyetlerinden
mal ve hizmetlerin satn alnp mal ve hizmetin satlmasn, ayn zamanda iletmenin
ekonomik ve finansal yapsndaki deimeleri konu alan muhasebeye finansal muhasebe
denir. Bu noktada iletmelerin faaliyet konularna gre genel muhasebe, sigorta
Muhasebesi, Banka muhasebesi, Otel Muhasebesi eklinde uzmanlk muhasebeleri olarak
ortaya kabilmektedir.
Maliyet Muhasebesi : retim faaliyetlerini konu alan ve retimle ilgili deer al-verilerini
bnyesinde kaydeden snflandran ve birim maliyetlerini hesaplayarak bu bilgi sisteminden
elde edilen bilgileri rapor eden muhasebeye maliyet muhasebesi denir. Maliyet Muhasebesi;
retim maliyetlerini belirler. Kontrol arac olur. Planlamada yardmc olur.
Ynetim Muhasebesi: Gerek genel muhasebe, gerekse maliyet muhasebesince salanan
verilerden hareket ederek iletme yneticilerinin karar alma srelerinde gereksinim
duyduklar saysal bilgileri salayan muhasebe trdr
TSPAKB
Muhasebe bilgileri iletmenin mali durumu ve faaliyetlerinin sonucu ile ilgili bilgiler sunmas
nedeniyle, birok kii ve kuruluu yakndan ilgilendirmektedir. Bu taraflar aadaki gibi
sralanabilir:
Yneticiler
letme sahibi veya ortaklar
Bor veren kii ve kurulular
letmede alanlar,
Devlet
Kamu (Toplum)
Yukarda belirtilen tm taraflarn muhasebe bilgilerine kar olan ilgileri farkl neden ve
gdlere dayanmaktadr.
1.2) Muhasebenin Tarihi Geliimi

Gnmzdeki anlamyla muhasebenin temelleri 13. yzylda talyada uygulanmaya
balamtr. Ticaretin gelimesi, muhasebe biliminin de gelimesine olanak salamtr.
1494 ylnda Venedikte Luca Pacioli (Defter Tutma ve Ona Ait Evrak zerinde Ett) bir eser
yaynlayarak bu gnk anlamda ift tarafl kayt ynteminin uygulamasn bu kitapta
anlatmtr. Ayrca 1363 ylnda Farsa olarak Risal-i Felekiye adl almasnda Abdullah
bn Muhammed bu kitaba benzer ekilde muhasebe esaslarn anlatan bir almada
bulunmutur. lkemizde Cumhuriyetle birlikte muhasebe uygulamalar gelime
gstermitir. 1926 ylnda Ticaret Kanunu, 1950 ylnda
GV ve VUK ile uygulama
gelimitir. KTlere ilikin dzenlemeler iin 440 sayl ktisadi Devlet Teekklleri ve
tirakleri Hakkndaki Kanun ve buna benzer almalar en son 1993 ylnda Tek Dzen
Hesap plannn lkemizde uygulamaya girmesi ile devam etmitir.
Sermaye piyasasna ilikin temel dzenleme, 1.1.1995 tarih ve 22217 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Seri:XI, No:11 sayl teblidir. Bu tebli ile, Mali Tablolarda
Muhasebe Politikalarnn Aklanmas ve Muhasebenin Temel Kavramlar, Mali Tablolara
likin Uygulama Standartlar, Mali Tablolara likin ekil ve Esaslar ve Mali Raporlara
likin ekil ve Esaslar zerinde eitli dzenlemeler getirilmitir.
1.3) Muhasebecilik Meslei

Muhasebecilik meslei 13.06.1989 tarih ve 20194 sayl Resmi Gazetede yaynlanan, 3568
sayl Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Mavirlik ve Yeminli Mali Mavirlik
Kanunu ile 1989 ylndan itibaren yasal bir yapya kavuturulmutur.
Yasaya gre meslek mensuplar,
Serbest Muhasebeci,
Serbest Muhasebeci Mali Mavir
Yeminli Mali Mavir, eklinde gruba ayrlmtr.
TSPAKB

Serbest muhasebecilik mesleinin konusu gerek ve tzel kiilere ait temel muhasebe
kaytlarn tutmak, mali tablolar ve vergi beyannamelerini dzenlemek biimindedir.
Serbest Muhasebeci olabilmek iin en az lise mezunu olmak ve 6 yl staj yapmak, niversite
mezunlar iin ise 2 yl staj yapmak zorunluluu vardr.
Serbest Muhasebeci Mali Mavir olabilmek iin hukuk siyasal iletme iktisat maliye
bankaclk kamu ynetimi ve siyasal bilimler dallarndan birinden mezun olmak veya bu
konularda lisansst eitimi tamamlayan kiiler iki yl sreli staj ile meslek snavn
baarm olmalar zorunludur. Serbest Muhasebeci Mali Mavirler hesaplarn denetimlerini
ve danmanlk grevini yrtrler.
Yeminli Mali Mavirler ise denetim grevinin yannda bu defter ve belgeleri tastik yetkisine
sahiptirler. Ancak tastik yetkisi ile birlikte, bu ilemlerin sonularna kar mterileri ile
birlikte ortak ve mteselsilen sorumludurlar. Yeminli Mali Mavir olabilmek iin en az 10
yl Serbest Muhasebeci Mali Mavir olarak alm olmak ve snav baarm olmak art
aranr.
1.4) Temel Muhasebe Kavramlar

Tm dnyada uygulanarak bir benzerlik tamaya balayan muhasebe biliminin temel
kavramlar, kurallar giderek bir evrensellik ve kalclk kazanmaya balamtr. Bu sz
konusu kural ve genel eilimler, Genel Kabul Grm Muhasebe lkeleri olarak
adlandrlmaktadr. GKGMnin dayanan oluturan temel muhasebe kavramlar aadaki
gibidir.
a) Sosyal Sorumluluk Kavram
Genel olarak sosyal sorumluluk gerek ve tzel kiilerin kendi davranlarn ve yetki
alanlarndaki herhangi bir olayn sonularn stlenmesi olarak tanmlanr. Muhasebecilerde
hazrladklar va akladklar rapor ve belgeler dolays ile byk bir sorumluluk altndadr.
Bu sebeple muhasebeciler, hukuku sorumluluklarndan ok daha geni bir sorumluluu
anlatan bir sorumluluk duygusu ile hareket etmek durumundadrlar. Bu anlam ile sosyal
sorumluluk kavram; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarnn
yrtlmesinde ve mali tablolarn dzenlenmesi ve sunulmasnda; belli kii veya gruplarn
deil, tm toplumun karlarnn gzetilmesi ve dolaysyla bilgi retiminde geree uygun,
tarafsz ve drst davranlmas gerektiini ifade eder.
b) Kiilik Kavram
Bu kavram iletmenin sahip ve ortaklarndan, personelinden ve dier ilgililerinden farkl bir
kiilie sahip olduunu ve o iletmenin muhasebe ilemlerinin bu kiilik adna yrtlmesi
gerektiini ngrmektedir.
TSPAKB
c) letmenin Sreklilii Kavram

Her iletme belli bir sreye bal olmakszn sonsuz bir mre sahip olmak zere kurulur ve
faaliyetlerini bu esas erevesinde srdrr. Bu kavram maliyet esas kavramnn da
temelini oluturmaktadr. Bu kavramn, iletmeler asndan geerliliinin bulunmad veya
ortadan kalkt durumlarda ise, bu husus mali tablolarn dipnotlarnda aklanr.
d) Dnemsellik lkesi
Dnemsellik kavram; iletmenin sreklilii kavram uyarnca snrsz kabul edilen mrnn,
belli dnemlere blnmesi ve her dnemin faaliyet sonularnn dier dnemlerden
bamsz
olarak
saptanmasdr.
Gelir
ve
giderlerin
tahakkuk
esasna
gre
muhasebeletirilmesi, haslat, gelir ve krlarn ayn dneme ait maliyet, gider ve zararlarla
karlatrlmas bu kavramn gereidir.
Bu kavramn, iletmeler asndan geerliliinin bulunmad veya ortadan kalkt
durumlarda ise, bu husus mali tablolarn dipnotlarnda aklanr.
e) Para le lme Kavram
letmedeki eitli fizik lleri ile ifade edilen olaylarn kaydedilebilmeleri ve takip
edilebilmeleri iin ortak bir para birimi ile ifade edilmeleri gerekmektedir. Parayla llme
kavram, parayla llebilen iktisadi olay ve ilemlerin muhasebeye ortak bir l olarak
para birimiyle yanstlmasn ifade eder. Muhasebe ilemleri ulusal para birimine gre
yaplr.
f) Maliyet Esas Kavram
Maliyet esas kavram; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mmkn veya
uygun olmayan dier kalemler hari, iletme tarafndan edinilen varlk ve hizmetlerin
muhasebeletirilmesinde, bunlarn elde edilme maliyetlerinin esas alnmas gereini ifade
eder. Ksaca, iletme tarafndan edinilen varlk ve hizmetlerin muhasebeletirilmesinde, bu
kalemlerin elde edilme maliyetlerinin esas alnmasn anlatr.
g) Tarafsz objektif belge kavram
Muhasebe kaytlarna esas olan ilemlerin tarafsz ve usulne uygun olarak dzenlenmi
belgelere dayandrlmas gereklidir. Bu kavram muhasebe kaytlarnn gerek durumu
yanstan ve usulne uygun olarak dzenlenmi objektif belgelere dayandrlmas ve
muhasebe kaytlarna esas alnacak yntemlerin seilmesinde tarafsz ve n yargsz
davranlmas gereini ifade eder.
TSPAKB

h) Tutarllk ilkesi
Muhasebe uygulamalar iin seilen muhasebe politikalarnn birbirini izleyen dnemlerde
deitirilmeden uygulanmaya devam edilmesi gereini anlatr. letmelerin mali
durumunun faaliyet sonularnn ve bunlara ilikin yorumlarn karlatrlabilir olmas bu
kavramn amacn oluturur. Tutarllk kavram benzer olay ve ilemlerde kayt dzeni,
deerleme lleri, mali tablolarn biim ve ierik bakmndan deimezliini ngrr.
Geerli nedenlerin bulunduu durumlarda, iletmeler, uyguladklar muhasebe politikalarn
deitirebilirler. Ancak bu deiikliklerin ve bunlarn parasal etkilerinin mali tablolarn
dipnotlarnda aklanmas zorunludur.
) Tam Aklama Kavram
Bu kavram mali tablolarn ve muhasebe kaytlarnn bu kaytlardan yararlanacak kii ve
kurulularn doru karar vermelerine yardmc olacak lde yeterli, ak ve anlalr olmas
gereini anlatr. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak aklanmas yannda, mali
tablo kalemleri kapsamnda yer almayan ancak alnacak kararlar etkileyebilecek,
gereklemesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramn gereidir.
i) htiyatllk (Tutuculuk ) Kavram
Bu kavram muhasebe ilemlerinde temkinli davranlmas, tarafsz bir muhakeme ile
iletmenin karlaabilecei risklerin gz nnde bulundurulmas gereini anlatr. Bu
kavramn sonucu olarak iletmeler, muhtemel giderleri ve zararlar iin karlk ayrrlar,
muhtemel gelir ve krlar iin ise gerekleme dnemlerine kadar herhangi bir muhasebe
ilemi yapmazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler veya gereinden fazla karlklar
ayrlmasna gereke oluturamaz.
j) nemlilik Kavram
Mali tablolarn hazrlanmasnda ve ilemlerin yaplmasnda bir finansal verinin parasal
bykl kk olmas o ilemin gz ard edilebilecei anlamna gelmez. nemlilik
kavram, bir hesap kalemi veya mali bir olayn nispi arlk ve deerinin, mali tablolara
dayanlarak yaplacak deerlemeleri veya alnacak kararlar etkileyebilecek dzeyde
olmasn ifade eder. nemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve dier hususlarn mali
tablolarda yer almas zorunludur.
k) zn ncelii Kavram
lemler muhasebeye yanstlrken onlarn hukuki biimlerinden ok zlerinin esas
alnmasn ngren kavrama zn ncelii denilir. rnein vergi mevzuat bakmndan
pheli alacak olarak kabul edilen takipteki bir alacak, pratikte pheli grlmyorsa bu
hesap iin pheli alacak ilemi yaplmamaldr. Genel olarak ilemlerin biimleri ile zleri
TSPAKB

paralel olmakla birlikte, baz durumlarda farkllklar da kabilir. Bu takdirde, zn biime
ncelii esastr.
1.5)
Muhasebe lkeleri
Muhasebe Uygulama teblii ile ortaya getirilen Genel Kabul Grm Muhasebe lkelerinin
amac; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kar iletmede brakan sahip veya
hissedarlar ile alacakllarn iletmeye saladklar kaynaklar ve bunlar yardm ile elde edilen
varlklarn, muhasebe kayt, hesap ve tablolarnda anlaml bir ekilde tespit edilmesi ve
gsterilmesi yoluyla belirli bir tarihte iletmenin mali durumunun aklkla ve ilgililer iin
geree uygun olarak yanstlmasdr.
Mali tablolarn amalar ksaca; yatrmclar, kredi verenler ve dier ilgililer iin karar
almada yararl bilgiler salamak, gelecekteki nakit akmlarn deerlendirmede yararl
bilgiler salamak ve varlklar, kaynaklar ve bunlardaki deiiklikler ile iletme faaliyet
sonular hakknda bilgi salamak eklinde ifade edilebilir. Mali tablolarda yer alan bilgilerin
karar vericiler tarafndan en iyi ekilde ve sratle kullanlabilmesi iin bu tablolarn
anlalabilir, ihtiyaca uygun, gvenilir, karlatrlabilir olmas, zamannda dzenlenmesi
gerekir.
Bu ereve iersinde Bilano ve Gelir Tablosu lkeleri GKGMleri temel mali tablolara
paralel olarak aadaki gibi blmlenmitir.
1- Gelir Tablosu lkeleri
2- Bilano lkeleri
a) Varlklara likin lkeler,
b) Yabanc Kaynaklara likin lkeler,
c) zkaynaklara likin lkeler.
1.5.1)
Gelir Tablosu lkeleri:
Gelir tablosu ilkelerinin amac; satlarn, gelirlerin, satlar maliyetinin, giderlerin, kr ve

zararlara ait hesaplarn ve belli dnemlere ait iletme faaliyeti sonularnn snflandrlm
ve geree uygun olarak gsterilmesini salamaktr. Btn satlar, gelir ve krlar ile
maliyet, gider ve zararlar brt tutarlar zerinden gsterilirler ve hi bir sat, gelir ve kr
kalemi bir maliyet, gider ve zarar kalemi ile tamamen veya ksmen karlatrlmak
suretiyle gelir tablosu kapsamndan karlamaz.
Bu ama dorultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri aada belirtilmitir:
a) Gereklememi satlar, gelir ve krlar; gereklemi gibi veya gerekleenler
gerek tutarndan fazla veya az gsterilmemelidir. Belli bir dnem veya dnemlerin geree
TSPAKB

uygun faaliyet sonularn gstermek iin, dnem veya dnemlerin banda veya sonunda
doru hesap kesimi ilemleri yaplmaldr.
b) Belli bir dnemin satlar ve gelirleri bunlar elde etmek iin yaplan satlarn
maliyeti ve giderleri ile karlatrlmaldr. Belli bir dnem veya dnemlerin banda ve
sonunda maliyet ve giderleri geree uygun olarak gsterebilmek iin stoklarda, alacak ve
borlarda doru hesap kesimi ilemleri yaplmaldr.
c) Maddi ve maddi olmayan duran varlklar ile zel tkenmeye tabi varlklar iin
uygun amortisman ve tkenme pay ayrlmaldr.
d) Maliyetler; maddi duran varlklar, stoklar, onarm ve bakm ve dier gider
gruplar arasnda uygun bir ekilde datlmaldr. Bunlardan direkt olanlar dorudan
doruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktr dikkate alnarak
tahakkuk ettirilip, datlmaldr.
e) Arzi ve olaanst nitelie sahip kr ve zararlar meydana geldikleri dnemde
tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonularndan ayr olarak gsterilmelidir.
f) Btn kr ve zararlardan, nceki dnemlerin mali tablolarnda dzeltme
yaplmasn gerektirecek byklk ve niteliktekiler dnda kalanlar, dnemin gelir
tablosunda gsterilmelidir.
g) Karlklar, iletmenin krn keyfi bir ekilde azaltmak veya bir dneme ait kr
dier dneme aktarmak amacyla kullanlmamaldr.
h) Dnem sonularnn tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen deerleme esaslar ve
maliyet yntemlerinde bir deiiklik yapld takdirde, bu deiikliin etkileri aka
belirtilmelidir.
) Bilano tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya bir ka olayn gelecekte
ortaya kp kmamasna bal durumlar ifade eden, arta bal olaylardan kaynaklanan,
makul bir ekilde geree yakn olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar tahakkuk
ettirilerek gelir tablosuna yanstlr. arta bal gelir ve krlar iin ise gerekleme ihtimali
yksek de olsa herhangi bir tahakkuk ilemi yaplmaz; dipnotlarda aklama yaplr.
1.5.2)
Bilano lkeleri
Bilano ilkelerinin amac; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kr iletmede
brakan sahip ve hissedarlar ile alacakllarn iletmeye saladklar kaynaklar ve bunlarla
elde edilen varlklarn muhasebe kayt, hesap ve tablolarnda anlaml bir ekilde tespit
edilmesi ve gsterilmesi yoluyla, belli bir tarihte iletmenin mali durumunun aklkla ve
ilgililer iin geree uygun olarak yanstlmasdr.
Bilano, varlklarn iinde bulunulan zamandaki deerini veya tasfiye halinde bunlarn
satndan elde edilecek para tutarlarn yanstan bir tablo deildir. Btn varlklar, yabanc
kaynaklar ve z kaynaklar bilanoda gayri safi deerleri ile gsterilirler. Bu ilke, bilanonun
net deer esasna gre dzenlenmesine bir engel oluturmaz. Bu dorultuda net deer
bilano dzenlenmesinin gerei olarak indirim kalemlerinin ilgili hesaplarn altnda aka
gsterilmesi esastr.
TSPAKB

Bu ama dorultusunda benimsenen bilano ilkeleri; varlklar, yabanc kaynaklar ve
zkaynaklar itibariyle aada belirtilmitir.
a- Varlklara likin lkeler:
1- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde paraya dnebilecek
varlklar, bilanoda dnen varlklar grubu iinde gsterilir.
2- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde paraya dnemeyen,
hizmetlerinden bir hesap dneminden daha uzun sre yararlanlan uzun vadeli varlklar,
bilanoda duran varlklar grubu iinde gsterilir. Dnem sonu bilano gnnde bu grupta
yer alan hesaplardan vadeleri bir yln altnda kalanlar dnen varlklar grubunda ilgili
hesaplara aktarlr.
3- Bilanoda varlklar, bilano tarihindeki geree uygun deeriyle gsterebilmek
iin, varlklardaki deer dklklerini gstererek karlklarn ayrlmas zorunludur.
Dnen varlklar grubu iinde yer alan menkul kymetler, alacaklar, stoklar ve dier dnen
varlklar iindeki ilgili kalemler iin yaplacak deerleme sonucu gerekli durumlarda uygun
karlklar ayrlr. Bu ilke, duran varlklar grubunda yer alan alacaklar, bal menkul
kymetler, itirakler, bal ortaklklar ve dier duran varlklardaki ilgili kalemler iin de
geerlidir.
4- Gelecek dnemlere ait olarak nceden denen giderler ile cari dnemde tahakkuk
eden ancak, gelecek dnemlerde tahsil edilecek olan gelirler kayt ve tespit edilmeli ve
bilanoda ayrca gsterilmelidir.
5- Dnen ve duran varlklar grubunda yer alan alacak senetlerini bilano tarihindeki
geree uygun deerleri ile gsterebilmek iin reeskont ilemleri yaplmaldr.
6- Bilanoda duran varlklar grubunda yer alan maddi duran varlklar ile maddi
olmayan duran varlklarn maliyetini eitli dnem maliyetlerine yklemek amacyla, her
dnem ayrlan amortismanlarn birikmi tutarlar ayrca bilanoda gsterilmelidir.
7- Duran varlklar grubu iinde yer alan zel tkenmeye tabi varlklarn maliyetini
eitli dnem maliyetlerine yklemek amacyla, her dnem ayrlan tkenme paylarnn
birikmi tutarlar ayrca bilanoda gsterilmelidir.
8- Bilanonun dnen ve duran varlklar gruplarnda yer alan alacaklar, menkul
kymetler, bal menkul kymetler ve dier ilgili hesaplardan ve ykmllklerden
iletmenin sermaye ve ynetim bakmndan ilikili bulunduu ortaklara, personele,
itiraklere ve bal ortaklklara ait olan tutarlarnn ayr gsterilmesi temel ilkedir.
TSPAKB

9- Tutarlar kesinlikle saptanamayan alacaklar iin herhangi bir tahakkuk ilemi
yaplmaz. Bu tr alacaklar bilano dipnot veya eklerinde gsterilir.
10- Verilen rehin, ipotek ve bilano kapsamnda yer almayan dier teminatlarn
zellikleri ve kapsamlar bilano dipnot veya eklerinde aka belirtilmelidir.Bu ilke alnan
rehin, ipotek ve bilano kapsamnda yer almayan dier teminatlar iin de geerlidir.
Ayrca, iletme varlklar ile ilgili toplam sigorta tutarlarnn da bilano dipnot veya eklerinde
aka gsterilmesi gerekmektedir.
b- Yabanc Kaynaklara likin lkeler:
1- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde vadesi gelen borlar,
bilanoda ksa vadeli yabanc kaynaklar grubu iinde gsterilir.
2- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde vadesi gelmemi borlar,
bilanoda uzun vadeli yabanc kaynaklar grubu iinde gsterilir. Dnem sonu bilano
gnnde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yln altnda kalanlar ksa vadeli
yabanc kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarlr.
3- Tutarlar kesinlikle saptanamayanlar veya durumlar tartmal olanlar da
iermek zere, iletmenin bilinen ve tutarlar uygun olarak tahmin edilebilen btn yabanc
kaynaklar kayt ve tespit edilmeli ve bilanoda gsterilmelidir.
letmenin bilinen ancak tutarlar uygun olarak tahmin edilemeyen durumlar da bilanonun
dipnotlarnda ak olarak belirtilmelidir.
4- Gelecek dnemlere ait olarak nceden tahsil edilen haslat ile cari dnemde
tahakkuk eden ancak, gelecek dnemlerde denecek olan giderler kayt ve tespit edilmeli
ve bilanoda ayrca gsterilmelidir.
5- Ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklar grubunda yer alan bor senetlerini bilno
tarihindeki geree uygun deerleri ile gsterebilmek iin reeskont ilemleri yaplmaldr.
6- Bilanonun ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklar gruplarnda yer alan borlar,
alnan avanslar ve dier ilgili hesaplardan iletmenin sermaye ve ynetim bakmndan ilgili
bulunduu ortaklara, personele, itiraklere ve bal ortaklklara ait olan tutarlarnn ayr
gsterilmesi temel ilkedir.
c) zkaynaklara ilikin lkeler:
1- letme sahip veya ortaklarnn sahip veya ortak sfatyla iletme varlklar
zerindeki haklar zkaynaklar grubunu oluturur.
TSPAKB
letmenin bilno tarihindeki denmi sermayesi ile iletme faaliyetleri sonucu oluup,
eitli adlar altnda iletmede braklan krlar ile dnem net kr (zarar) bilnoda
zkaynaklar grubu iinde gsterilir.
2- letmenin denmi sermayesi bilnonun kapsam iinde tek bir kalem olarak
gsterilir. Ancak, esas sermaye zellikleri farkl hisse gruplarna ayrlm bulunuyorsa, esas
sermaye hesaplar her grubun haklarn kar ve tasfiye paylarnn datmnda sahip
olabilecekleri zellikleri ve dier nemli zellikleri yanstacak biimde bilnonun
dipnotlarnda gsterilmelidir.
3- letmenin hissedarlar tarafndan yatrlan sermayenin devam ettirilmesi gerekir.
letmede herhangi bir zararn ortaya kmas, herhangi bir nedenle zkaynaklarda
meydana gelen azalmalar, hem dnemsel, hem de kmlatif olarak izlenmeli ve
kaydedilmelidir.
4- zkaynaklarn bilnoda net olarak gsterilmesi iin gemi yllar zararlar ile
dnem zarar, zkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alr.
5- zkaynaklar; denmi sermaye; sermaye yedekleri, kr yedekleri, gemi yl
krlar (zararlar) ve dnem net kr (zarar)ndan oluur. Kr yedekleri yasal, stat ve
olaanst yedekler ile yedek niteliindeki karlklar, zel fonlar gibi iletme faaliyetleri
sonucu elde edilen krlarn datlmam ksmn ierir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi
ihra primleri, iptal edilen ortaklk paylar, yeniden deerleme deer artlar gibi
kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna
aktarlamaz.
1.6) Muhasebede Kullanlan Defter ve Belgeler

Vergi Usul Kanunu gerek ve tzel kiilerce tutulacak defterlerin eit ve zellikleri, gerek
ve tzel kiilerin mesleklerine, iletmelerin niteliklerine, imalat ii ile urap
uramadklarna, i konularna ve bal olduklar vergi trlerine gre iletmelerin tutmak
zorunda olduklar defterleri belirlemitir.
Birinci snf tccarlar (Bilano Esas)
Yevmiye Defteri (Gnlk Defter)
Byk Defter (Defteri Kebir)
Envanter Defteri
kinci snf tccarlar (letme Hesab Esas)
letme Hesab Defteri
10
TSPAKB

Yukardaki muhasebe defterlerine geirilecek muhasebe kaytlar asndan bilgilerin
gvenilir olabilmesi iin ilemlerin belgelere balanmas gereklidir. Bu belgeler VUK ve Trk
ticaret kanununda saylmtr.
VUKna gre muhasebe ilemlerinde kullanlacak belgeler; Faturalar, Perakende Sat
VPsikalar, Gider Pusulas, Mstahsil Makbuzlar, cret Bordrosu, Tama rsaliyesi gibi
belgelerdir.
TTKna gre muhasebe ilemlerinde kullanlacak belgeler ise Polie, Bono, ek, Hisse
Senedi, Tahvil, Emtia Senetleri, Nakliye Belgeleri (Ordino, Konimento, manifesto, vb) gibi
belgelerdir.
Muhasebe defterleri ve belgelerinin yan sra muhasebe srecinde kullanlan birtakm
muhasebe fileri bulunmaktadr. Ticari ilemleri, kasa ile ilgili ilemler, kasa ile ilgili
olamayan ilemler olarak iki gruba ayrmak mmkndr. Kasa ile ilgili ilemler tahsilat ve
demelerdir. Bu durumlarda Tahsil Fii ve Tediye Fii dzenlenir. Kasa ile ilgili olamayan
durumlarda ise Mahsup Fii dzenlenir.
1.7) Hesap Kavram ve Muhasebe Dngs

letme faaliyetlerinde sreklilik esas niteliktedir. Ancak belirli aralklar iersinde de
faaliyetlerin belirlenmesi, llmesi ve sonucun mali tablolar eklinde gsterilmesi
gerekmektedir bu konuda bir yl faaliyet dnemi olarak dikkate alnr. Her yl 1 Ocak
tarihinde balayan mali yl, o yln sonunda, 31 Aralk tarihinde sona erer ve mali sonular
hazrlanan mali tablolar yardmyla ilgili taraflarn kullanmna sunulur.
Bir faaliyet dnem iersinde muhasebe ak temel olarak aadaki gibi gerekleir
e Balama Bilanosunun dzenlenmesi,
Belge ve bilgilerin toplanmas,
Yevmiye Defterine kayt,
Defteri Kebire kayt,
Aylk Mizan dzenlenmesi,
Dnem sonu envanter ilemlerinin yaplmas,
Genel Kesin Mizan dzenlenmesi
Dnem sonu Bilano ve Gelir Tablosunun dzenlenmesi
Dnem Hesaplarnn Kapatlmas
Yukarda belirtilen sre her yl ayn ekilde gerekleir. Yl iersinde ayn nitelikteki
ilemler, bir hesap iinde tutulur. Bylece ilemlerin snflanmas ve kaydedilmesi
kolaylam olacaktr. rnek vermek gerekirse para ile ilgili ilemler kasa hesabnda,
demirba ile ilgili ilemler demirba hesabnda bor ve alacaklar ile ilgili ilemlerde, srasyla
alclar ve satclar hesaplarnda takip edilirler.
11
TSPAKB
Muhasebe kaytlarnn tutulmas esnasnda, ortaya kan her olay en az iki ekonomik
kavram etkilemesinden dolay en az iki tarafa kayt yaplmas gerekmektedir. (ift Tarafllk
lkesi) Bu durum temel muhasebe eitliinin ele alnmas ile daha iyi ortaya konulacaktr.
Temel Muhasebe Eitlii
VARLIKLAR = SERMAYE + BORLAR
Bu eitlie gre iletmenin sahip olduu varlklar ve bu varlklarn kaynan tekil eden,
iletme sahip veya sahipleri tarafndan veya nc kii veya kurulular tarafndan
salanan kaynaklar bir iletmenin temel muhasebe denkliini oluturmaktadr. Bu sebeple
herhangi bir hesapta meydana gelen deiim eitliin bir dier kalemlerinde deiime
sebep olmaktadr.
Hesaplarn ileyi ekli ele alndnda varlk hesaplar ile kaynak hesaplarnn ileyileri
arasnda farkllklar bulunmaktadr.
Varlk hesaplarnda, herhangi bir art meydana geldiinde hesabn bor taraf, azal
meydana geldiinde ise alacak taraf altrlmaktadr. Kaynak hesaplarnda ise, bu
uygulama deierek, bir kaynak hesabnda art meydana geldiinde hesabn alacak taraf,
azal meydana geldiinde ise bor taraf kullanlmaktadr.
VARLIKLAR
Art
(+)
Azal
(-)
BORLAR
Azal
(-)
Art
(+)
SERMAYE
Azal
(-)
Art
(+)
1.8) Deerleme Esaslar

Deerleme her varlk, bor ve z sermaye kalemi itibariyle ayr ayr yaplr. Ancak,
nitelikleri itibariyle bir btnlk gsteren benzer kalemler toplu olarak deerlenebilir.
1.8.1)
Menkul Kymetlerin Deerleme Esaslar
Geici amalarla, iktisap edilen menkul kymetler, elde etme maliyeti ile kaydedilir. Ancak,
iletmeler satnalma bedeline bal olarak yaptklar giderleri "dier faaliyetlerden giderler
ve zararlar" olarak muhasebeletirilebilirler.Elde etme maliyetinin hesplanmasnda hareketli
veya arlkl ortalama maliyet yntemlerinden birinin uygulanmas arttr. Menkul
kymetler, sz konusu maliyet yntemlerine dayanlarak serileri itibariyle ayr ayr
deerlenir.
12
TSPAKB
1.8.1.1) Borsalar ve Tekilatlanm Dier Piyasalarda lem Gren Menkul

Kymetler
Borsalar ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren hisse senetleri, bilano gnnden
nceki 5 ign boyunca oluan gnlk arlkl ortalama fiyatlarn ortalamas zerinden
deerlenir. Bu ortalamann hesabnda sermaye artrm ve temett demesi gibi ilemlerden
kaynaklanan etkiler giderilir. Bilano gnnden nceki 5 ign iinde elde edilen hisse
senetleri ise, elde etme maliyeti ve bilano gnnde oluan arlkl ortalama fiyatn dk
olan ile deerlenir.
Yatrm fonu katlma belgeleri, ilgili yatrm fonunun bilano tarihi iin aklad al fiyatlar
zerinden; borsalar ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren borlanmay temsil
eden dier menkul kymetler ise bilano tarihindeki arlkl ortalama fiyatlar zerinden
deerlenir.
Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve Gelir Ortakl Senetleri gibi kamu menkul kymetlerinde,
vadelerinde elde edilecek gelirin sz konusu menkul kymetlerin iktisabndan bilano
tarihine kadar geen sreye isabet eden ksm iin gelir tahakkuk ettirilir. Tahakkuk ettirilen
tutar menkul kymetler hesabnn alt hesab olan "gelir tahakkuklar" hesabnda
muhasebeletirilir ve bilanoda "Menkul Kymetler", gelir tablosunda ise, "Dier
Faaliyetlerden Gelirler ve Krlar" hesap grubu iinde gsterilir.
1.8.1.2) Borsalar ve Tekilatlanm Dier Piyasalarda lem Grmeyen

Menkul Kymetler
Borsalar ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem grmeyen menkul kymetler, elde etme
maliyetlerine gre % 10 veya daha fazla bir oranda deer kaybetmeleri ve bu deer
dklnn yakn bir gelecekte ortadan kalkacana dair objektif ve makul bir gerekenin
varolmamas durumunda rayi deerleriyle deerlenir. Rayi deer, borlanmay temsil
eden menkul kymetler iin T.C.Merkez Bankasnn aklad iskonto oran zerinden
hesaplanan deer; hisse senetleri iin net defter deeridir.
1.8.2)
Stoklar Deerleme Esaslar
letmenin stoklar, iletmelerin satmak, retimde kullanmak veya kendi tketimlerini

karlamak amacyla edindii, ilk madde ve malzeme, yar mamul, mamul, ticari mal, yan
rn, artk ve hurda gibi varlklardan oluur. Stoklar iletmede bir yldan daha ksa srede
tutulur ve bu sre iersinde kullanlr ya da tketilir. Tekdzen Hesap plannda ilgili stok
hesaplar aadaki gibidir.
150
151
LK MADDE VE MALZEME
YARI MAMLLER-RETM
13
TSPAKB

152
153
157
158
159
MAMULER
TCAR MALLAR
DER STOKLAR
STOK DEER DKL KARILII (-)
VERLEN SPAR AVANSLARI
1.8.2.1) Stok Hareketleri ile lgili Kayt Yntemleri

Mal alm satm ilemlerinin kayt edilmesi konusunda iki farkl yntem uygulanmaktadr. Bu
farklln sebepleri, alm satm yaplan mallarn eitlilii ve elde edilmek istenilen bilginin
ayrntlar nedeniyle ortaya kmaktadr. Bu yntemler unlardr;
Aralkl Envanter Yntemi
Srekli Envanter Yntemi
1.8.2.1.1)
Aralkl Envanter Yntemi
Aralkl envanter yntemi, iletmedeki mal mevcudunun ancak belirli aralklarla yaplacak
saym ilemleri ile hesaplanabildii bir yntemdir. Bu yntemde, dnem ba mal mevcudu,
dnem ii allar, satn alma giderleri, al iskontolar ve al iadeleri 153 TCAR MALLAR
HESABINDA, sat ilemleri 600 YURT SATILAR HESABINDA izlenir. Ancak satlar
ile kan her mal 153 TCAR MALLAR HESABINA kaydedilmediinden dnem sonunda bu
hesabn bakiyesi fiili mal mevcudunu doru bir biimde gstermeyecektir. Bu nedenle
dnem sonu mal mevcudunu, satlan mallarn maliyetini ve dolays ile sat kar veya
zararn hesaplayabilmek iin fiili saym ve deerleme (envanter) yaplmas gereklidir.
rnek:
1 Aralk 2005 tarihinde faaliyete geen Teneke letmesinin bu dnemde mal alm satm ile
ilgili olarak gerekleen ilemleri aadaki gibidir. (KDV oran hesaplama kolayl
salamas amacyla %10 olarak kullanlmtr.)
1 ARALIK 2005
2 ARALIK 2005
8 ARALIK 2005
10 ARALIK 2005
15 ARALIK 2005
20 ARALIK 2005
24 ARALIK 2005
Z iletmesinden kredili olarak 140.000 TL+ 14.000 TL KDV ile mal

alnmtr.
letme satn ald mal iletmeye getirebilmek iin 40.000 TL+ 4.000 TL
KDV demitir.
L iletmesine yars pein yars kredili olmak artyla 80.000 TL+ 8.000 TL
KDV karlnda mal satlmtr.
L iletmesine sattmz mal ile ilgili olarak kargo irketine 5.000 TL + 500
TL KDV tama gideri pein olarak denmitir.
Z iletmesinden aldmz mallardan 14.000 TL + 1.400 TL KDVlik ksm
sat rneklerine uygun olmad gerekesi ile iade edilmitir.
T letmesinden 100.000 TL + 10.000 TL KDV karlnda yars pein
yars senet karlnda mal alnmtr.
B iletmesine pein bedelle 50.000 TL + 5.000 TL KDV karlnda mal
satlmtr.
14
TSPAKB

31 ARALIK 2005
Yl sonunda yaplan saymda mal mevcudunun 166.000 TL olduu

belirlenmitir.
Buna gre, ilgili gnlk defter kaytlar aadaki gibi olacaktr:

Bor
1)-------------------- 01.12.2005 ------------------------153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
320 SATICILAR HESABI
2) ----------------------- 02.12.2005 ---------------------153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
100 KASA HESABI
3) --------------------- 08.12.2005 ----------------------100 KASA HESABI
120 ALICILAR
600 YURT SATILAR
391 HESAPLANAN KDV
4) --------------------- 10.12.2005 ----------------------760 PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDER
191 NDRLECEK KDV
100 KASA HESABI
5) ---------------------15.12.2005------------------------320 SATICILAR HESABI
153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
6) --------------------- 20.12.2005-----------------------153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
100 KASA HESABI
321 BOR SENETLER HESABI
7) ---------------------- 24.12.2005----------------------100 KASA HESABI
600 YURT SATILAR
391 HESAPLANAN KDV
-----------------------------------------------
Alacak
140.000
14.000
154.000
40.000
4.000
44.000
44.000
44.000
80.000
8.000
5.000
500
5.500
15.400
14.000
1.400
100.000
10.000
55.000
55.000
55.000
50.000
5.000
31 Aralk 2005 tarihinde yaplan saymda mal mevcudunun 166.000 TL

belirlenmitir. Buna gre satlan mallarn maliyeti aadaki gibi hesaplanacaktr.
Dnem ba mal mevcudu+ allar + al giderleri al iadeleri
( 153 Ticari Mallar Hesabnn Bor Kalan)
Dnem sonu mal mevcudu
Satlan maln maliyeti
olduu
266.000
166.000
100.000
15
TSPAKB

1.8.2.1.2)
Srekli Envanter Yntemi
Srekli Envanter Yntemi dnem iinde her an mevcut mallarn miktarn ve maliyetini,
bunun yannda satlarn tutarn ve maliyetini gsterecek ekilde kayt esasna dayal bir
sistemdir. Bu yntemde, dnem ba mal mevcudu, dnem ii allar, satn alma giderleri,
al iskontolar ve al iadeleri 153 TCAR MALLAR HESABINDA, sat ilemleri 600
YURT SATILAR HESABINDA ve sat srecinde satlan mallarn maliyeti 621 SATILAN
TCAR MALLAR MALYET HESABInda izlenir. Dolays ile sat ilemlerinde biri maliyetler
ile ilgili, biri de sat ilemleri ile ilgili iki muhasebe kayd yaplmaktadr.
rnek:
elik ticaret letmesinin Mart ay iersinde mal alm satm ile ilgili olarak gerekleen
ilemleri aadaki gibidir.
1 MART 2005
2 MART 2005
8 MART 2005
10 MART 2005
20 MART 2005
24 MART 2005
Z iletmesinden kredili olarak 240.000 TL+ 24.000 TL KDV ile mal alnmtr.
letme satn ald mal iletmeye getirebilmek iin 50.000 TL+ 5.000 TL KDV
demitir.
L iletmesine yars pein yars kredili olmak artyla 70.000 TL+ 7.000 TL
KDV karlnda mal satlmtr. (Satlan maln maliyeti 50.000 TLsdr.)
L iletmesine sattmz mal ile ilgili olarak kargo irketine 10.000 TL + 1.000
TL KDV tama gideri pein olarak denmitir.
T letmesinden 100.000 TL + 10.000 TL KDV karlnda yars pein yars
senet karlnda mal alnmtr.
B iletmesine pein bedelle 80.000 TL + 8.000 TL KDV karlnda mal
satlmtr. (Satlan maln maliyeti 40.000 TLsdr.)
Buna gre, ilgili gnlk defter kaytlar aadaki gibi olacaktr:

Bor
1)---------------------- 01.03.2005 ----------------------153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
320 SATICILAR HESABI
2) ---------------------- 02.03.2005 ---------------------153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
100 KASA HESABI
3) ---------------------- 08.03.2005 ---------------------100 KASA HESABI
120 ALICILAR
600 YURT SATILAR
391 HESAPLANAN KDV
4) ---------------------- 08.03.2005 ---------------------621 SATILAN TCAR MALLAR MALYET
153 TCARMALLAR HESABI
Alacak
240.000
24.000
264.000
50.000
5.000
55.000
38.500
38.500
70.000
7.000
50.000
50.000
16
TSPAKB

5) ---------------------- 10.12.2005 ---------------------760 PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDER
191 NDRLECEK KDV
100 KASA HESABI
6) --------------------- 20.12.2005-----------------------153 TCAR MALLAR HESABI
191 NDRLECEK KDV
100 KASA HESABI
321 BOR SENETLER HESABI
7) --------------------- 24.12.2005-----------------------100 KASA HESABI
600 YURT SATILAR
391 HESAPLANAN KDV
8) --------------------- 10.12.2005 ----------------------621 SATILAN TCAR MALLAR MALYET
153 TCARMALLAR HESABI
------------------------------------------------
10.000
1.000
11.000
100.000
10.000
55.000
55.000
88.000
80.000
8.000
40.000
40.000
1.8.2.2) Stok Maliyetlerini Hesaplama Yntemleri

Stok maliyetinin hesaplanmasnda "ilk giren ilk kar", "son giren ilk kar", "arlkl
ortalama maliyet" veya "hareketli ortalama maliyet" yntemlerinden birinin uygulanmas
arttr. Stoklarda, trler itibariyle ayn deerleme ynteminin esas alnmas zorunludur.
Ancak, ksmen zel siparilerin olmas veya bal bana maliyetlerinin saptanmas gerekli
kalemlerin bulunmas halinde, bunlara zg olarak "zel sipari maliyeti" yntemi
uygulanabilir. Aralkl envanter yntemi ve srekli envanter uygulamalarna gre stok
deerleme yntemlerinin uygulamasnda deiiklikler olmaktadr. Bu farkllklar aadaki
rneklerde ele alnmtr.
1.8.2.2.1) Aralkl Envanter
Uygulamas
Yntemine
Gre
Stok
Deerleme
Yntemleri
rnek:
letmenin dnem sonunda 200 adet stoku bulunmaktadr. letmenin yl iindeki stok
hareketleri aadaki gibidir.
Satnalma tarihi
Miktar
Birim Maliyet
Toplam Maliyet
Dnem ba mevcut
100
40
4.000
9 Mays
300
50
15.000
8 Haziran
400
55
22.000
8 Austos
200
52
10.400
150
60
4 Aralk
1.150
9.000
60.400
17
TSPAKB

lk Giren lk kar Yntemi (FIFO)
Bu ynteme gre, iletme satlarn ilk nce ald ve depolad mallardan yapmaktadr.
Bu varsayma gre dnem sonunda iletmede stok olarak bulunan mallar son satn alnan
mallar olmaktadr.
Dnem Sonu Stok
150 x 60
50 x 52
=
=
9.000
2.600
11.600
Bu ynteme gre SMM;

Dnem Ba Mal Mevcudu
+Allar
4.000
56.400
60.400
(11.600)
48.800
- Dnem sonu stoklar

SMM
Son Giren lk kar Yntemi (LIFO)

Bu yntemi gre, iletme satlarn EN SON ald ve depolad mallardan yapmaktadr. Bu
varsayma gre dnem sonunda iletmede stok olarak bulunan mallar ilk alnan mallar
olmaktadr.
Dnem Sonu Stok
100 x 40
=
100 x 50
=
4.000
5.000
9.000
Bu ynteme gre SMM;

Dnem Ba Mal Mevcudu
+ Allar
4.000
56.400
- Dnem sonu stoklar
60.400
(9.000)
51.400
SMM
Arlkl Ortalama Maliyet Yntemi

Dnem ii allar ve dnem ba mal toplam 1150 adet ve bedeli 60.400 TLsdr. Bu
duruda ortalama maliyet aadaki gibi hesaplanr.
60.400 / 1.150 = 52,522 TL.
Dnem sonu stok 200 adet olduuna gre dnem sonu stok;
18
TSPAKB
200 x 52,522 TL = 10.504,4 TL

Bu ynteme gre SMM;
Dnem Ba Mal Mevcudu
+ Allar
4.000
56.400
- Dnem sonu stoklar
60.400
(10.504,4)
49.895,6
SMM
1.8.2.2.2)
Devaml (Srekli) Envanter Yntemine Gre Stok Deerleme
Yntemleri Uygulamas
rnek:
Bir letmenin yl iindeki stok hareketleri aadaki gibidir.
ilem
Miktar
Birim
Maliyet
Toplam Maliyet
500
40.000
600
24.000
700
49.000
1 Ocak
Devir
80
5 Mart
Sat
50
10 Mays
Al
40
15 Haziran
Sat
30
20 Ekim
Al
70
30 Kasm
Sat
80
lk Giren lk kar Yntemi (FIFO)

TARH
GREN
LEM
Mik
t
Birim
Mal.
Top. Mal
1.1
Devir
80
500
40.000
5.3
Sat
10.5
Al
15.6.
Sat
20.10
Al
30.11
Sat
31.12
Toplam
40
600
24.000
70
700
49.000
IKAN
Biri
m
Mal.
Top.
Mal
Mikt
80
500
40.000
50
500
25.000
30
500
15.000
30
40
500
600
15.000
24.000
30
40
40
190
Dnemin Allar
Dnemin SMM
Dnem Sonu mal stoku
113.000
Miktar
190
(160)
30
KALAN
Mikt
160
500
600
700
15.000
Birim
Mal.
Top.
Mal
40
600
24.000
40
70
600
700
24.000
49.000
24.000
28.000
30
700
21.000
92.000
30
700
21.000
Toplam Maliyet
113.000.000
(92.000.000)
21.000.000
19
TSPAKB
Son Giren lk kar Yntemi (LIFO)

GREN
TARH
IKAN
LEM
Mik
t
Biri
m
Mal.
Top. Mal
1.1
Devir
80
500
40.000
5.3
Sat
10.5
Al
15.6.
Sat
20.10
Al
30.11
Sat
31.12
Toplam
40
600
Birim
Mal.
Top.
Mal
Mikt.
80
500
40.000
50
500
25.000
30
500
15.000
30
40
500
600
15.000
24.000
30
10
500
600
15.000
6.000
30
10
70
500
600
700
15.000
6.000
49.000
49.000
6.000
30
500
15.000
98.000
30
500
15.000
24.000
30
70
KALAN
Mikt.
700
600
18.000
49.000
70
10
190
Dnemin Allar
Dnemin SMM
Dnem Sonu mal stoku
700
600
113.000
160
Miktar
190
(160)
30
Toplam Maliyet
113.000.000
(98.000.000)
15.000.000
Birim
Mal.
Top.
Mal
Hareketli Ortalama Maliyet Yntemi

GREN
TARH
LEM
Mi
kt
Biri
m
Mal.
Top. Mal
1.1
Devir
80
500
40.000
5.3
Sat
10.5
Al
15.6.
Sat
20.10
Al
30.11
Sat
31.12
Toplam
40
600
IKAN
Mikt
Birim
Mal.
Top.
Mal
Mikt
80
500
40.000
50
500
25.00
0
30
500
15.000
70
557
(a)
39.000
40
557
22.290
110
648
(b)
71.290
51.84
0
30
648
19.450
93.55
0
30
24.000
30
70
700
557
16.71
0
49.000
80
19
0
KALAN
113.000
160
648
Birim
Mal.
Top.
Mal
19.450
20
TSPAKB
a) 39.000 / 70 = 557
Dnemin Allar
Dnemin SMM
Dnem Sonu mal stoku
b) 71.290 / 110 = 648

Miktar
190
(160)
30
Toplam Maliyet
113.000.000
(93.550.000)
19.450.000
1.8.2.3) Giderlerin Datlmas

Genel retim giderleri; dolaysz ilk madde ve malzeme, dolaysz iilik ve faaliyet giderleri
dnda kalan ve retimle ilgili olan dolayl malzeme, dolayl iilik, amortisman, bakmonarm, elektrik, su v.b. giderlerden oluur. Genel retim giderlerinin gider yerlerine ve
mamul maliyetlerine uygun esaslarla datlmas gerekir. retim dzeyinin dk olduu
dnemlerde ve atl kapasite bulunmas durumunda atl kapasiteye den sabit genel retim
giderleri retim maliyeti dnda tutulur. retim kapasitesine ilikin veriler nceden
belirlenen esaslara gre tutarl bir biimde uygulanr. Faaliyet giderlerinden retim
maliyetine pay verilmez.
1.8.2.3.1)
Net Gerekleebilir Deer Esasnn Uygulanabilecei Durumlar
Net gerekleebilir deerin, elde etme maliyetinden dk olabilecei durumlar aada

sralanmtr.
a) letmenin mal ve mamul maliyetlerinde artlarn veya bunlarn sat fiyatlarnda
dlerin ortaya kmas,
b) eitli nedenlerle stoklarda bozulma, rme, krlma, atlama, paslanma gibi
deer dklne neden olan olaylarn olmas,
c) Satn alnan veya retilen maln hatal olmas,
d) Teknolojik gelimeler ve moda deiiklikleri dolaysyla maliyetlerin artmas veya
sat fiyatlarnn dmesi,
e) letmelerin, pazarlama stratejilerinin bir sonucu olarak zararna sat yapmalar.
1.8.2.3.2)
Net Gerekleebilir Deerin Belirlenmesi
Net gerekleebilir deer;

a) letmenin sat verileri,
b) Varsa sat szlemelerinde yer alan fiyatlar,
c) Varsa borsa rayici,
d) Resmi kurumlar veya meslek kurulularnca aklanan veya takdir edilen fiyatlar,
gibi ltlere dayanlarak tahmin ve tesbit edilebilir.
21
TSPAKB

Net gerekleebilir deerin tahmini, fiyat veya maliyetteki geici dalgalanmalara gre deil,
stoklarn deerlemenin yapld tarihteki maliyet ve satlaryla ilgili en gereki verilere
gre yaplr. retimde kullanlacak ilk madde ve malzemenin net gerekleebilir deeri
ikme maliyetine gre hesaplanr. kme maliyeti, deerleme gnnde sz konusu stoklar
satn alma durumunda ortaya kabilecek yenileme maliyetidir.
1.8.3)
Alacak ve Borlar Deerleme Esaslar
Alacaklar ve borlar bilanoda mukayyet (kaytl) deerleri ile gsterlir. Ancak, avans,
depozito ve teminat niteliinde olanlar hari olmak zere, senetli alacak ve borlar (vadeli
ekler ve polieler dahil) ile 3 aydan daha uzun vadeli senetsiz alacak ve borlarn reeskont
ilemine tabi tutulmas arttr. Reeskont ileminde, sz konusu alacak ve borlar iin
ngrlen faiz oran; bu yoksa Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas'nn iskonto oran
uygulanr. Arac kurumlar, bankalar ile sigorta irketleri, alacaklarn ve borlarn Merkez
Bankasnn iskonto oran veya muamelelerinde uyguladklar faiz oran ile deerleme gn
kymetine dntrrler.
Alacaklara ilikin olarak ayrlan reeskont tutarlar, gelir tablosunda "Dier Faaliyetlerden
Giderler ve Zararlar", borlara ilikin reeskont tutarlar ise, "Dier Faaliyetlerden Gelirler ve
Krlar" hesap gruplarnda muhasebeletirilir.
1.8.3.1)
pheli Alacaklar
pheli alacaklar, eitli nedenlerle tahsil imkanlarnn glemi olduu tahmin edilen
alacaklar ifade eder. letmelerin makul bir gerekeye dayanarak pheli alacaklarn
tahmin etmesi ve bu alacaklar iin karlk ayrmas arttr. pheli alacaklar, iletmelerin
nceki yllarda tahsil edilemeyen alacaklarna ilikin veriler, borlunun deme yetenei,
iletmenin iinde bulunduu sektrde ve cari ekonomik ortamda ortaya kan olaanst
koullar esas alnarak ve makul bir gerekeye dayanlarak tahmin edilebilir. Bu yolla ayrlan
karlklarn neden olduu giderler, vergi mevzuat bakmndan aksine bir dzenleme
olmadka, kanunen kabul edilmeyen gider niteliindedir.
Makul bir sonuca ulamay nleyen nemli belirsizliklerin var olmas halinde, pheli
alacaklar, perakende sat yntemi kullanlarak hesaplanr. Perakende sat yntemine
gre, deerleme yaplan dnemden nceki iki hesap dneminde vadesinde tahsil
edilemeyen alacaklarn ilgili bulunduu dnemlerdeki toplam vadeli satlara oranlarnn
ortalamas, deerleme dnemindeki vadeli satlara uygulanarak, tahmini pheli alacaklar
hesaplanr. Tahmin edilen pheli alacaklarn dnda, ilgili bulunduu dnemde vadesi
getii halde tahsil edilemeyen veya dava ve icra aamasnda bulunan veya yaplan
protestoya veya yaz ile bir defadan fazla istenilmesine ramen borlu tarafndan
denmemi bulunan alacaklar iin ayrca karlk ayrlr. pheli alacaklar iin ayrlan
karlk tutarlar "Genel Ynetim Giderleri" veya "Pazarlama, Sat ve Datm Giderleri"
olarak muhasebeletirilir.
22
TSPAKB
1.8.4) Dvize Dayal lemler

Dvize dayal ilemlerin ilem tarihinde geerli kurlar esas alnarak muhasebeletirilmesi
gerekir. Deerleme gnnde, iletmenin kasa ve bankalar hesab iinde yer alan dvizleri
ile dvize dayal alacaklar ve borlar; varsa oluan borsa kur'u, borsa kur'unun
bulunmamas halinde Merkez Bankas'nca ilan edilen kurlar zerinden deerlenir.
1.8.5) tirakler,
Deerleme
Bal
Ortaklklar
ve
Bal
Menkul Kymetleri
tirakler, bal ortaklklar ve bal menkul kymetler elde etme maliyeti zerinden
deerlenir. Borsa ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren itirakler, bal ortaklklar
ve bal menkul kymetler, bilano gnnden nceki 5 ign boyunca oluan gnlk
arlkl ortalama fiyatlarn ortalamas zerinden deerlenir. Bu ortalamann hesabnda
sermaye artrm ve temett demesi gibi ilemlerden kaynaklanan etkiler giderilir. Bilano
gnnden nceki 5 ign iinde elde edilen hisse senetleri ise, elde etme maliyeti ve
bilano gnnde oluan arlkl ortalama fiyatn dk olan ile deerlenir.
Borsa ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem grmeyen itirakler, bal ortaklklar ve
bal menkul kymetler ise, net defter deerleri elde etme maliyetlerinden dk olduu
takdirde, net defter deerleri zerinden deerlenebilir.
Deerleme yaplmas durumunda, oluan deer artlar, bilanoda Yeniden Deerleme
Deer Art hesap grubu iinde Borsada Oluan Deer Art hesabnda izlenir, ortaya
kan deer azallar iin ayrlan karlklar ise, varsa Borsada Oluan Deer Art
hesabndan mahsup edilir, aksi takdirde Dier Faaliyetlerden Giderler ve Zararlar hesap
grubunda muhasebeletirilir. Bu karlk aksine bir dzenleme olmadka vergi mevzuat
bakmndan kanunen kabul edilmeyen gider niteliindedir. Borsada Oluan Deer Art
hesab sermaye artrmnda kullanlamaz.
tirakler, Bal Ortaklklar ve Bal Menkul Kymetlerin aktifletirilmesinden sonra ortaya
kan ve bu varlklarn iktisabnda kullanlan kredilerden kaynaklanan kur farklar elde etme
maliyetine ilave edilebilir. Bu durumda izlenen muhasebe politikas ve maliyete ilave edilen
kur fark tutar dipnotlarda aklanr.
1.8.6) Maddi Duran Varlklar Deerleme Esaslar

Maddi duran varlklar, yeniden deerleme uygulamas hari, elde etme maliyeti ile
deerlenir. Maddi duran varln satnalma ilemine bal olarak yaplan giderler, al ve
ithalde denen vergiler ile varln nceden belirlenen amalar erevesinde kullanlmak
23
TSPAKB

zere alabilir duruma getirilmesi iin katlanlan bilumum giderlerden oluur. Bu
giderlere;
a) Nakliye ve montaj giderleri,
b) Varln yerletirilecei yerin veya arsasnn hazrlanmas iin yaplan giderler,
c) Donatm giderleri (tesislerin altrlabilmesi iin yaplan eklemelere ilikin
giderler gibi),
d) Noter, mahkeme, kymet takdiri v.b. giderler,
e) Duran varlklarla ilgili olarak yaplan ilerden dolay serbest meslek erbabna
denen cretler,
f) Varln iktisap edilmesinde kullanlan kredilerle ilgili olan ve bu varlklarn
aktifletirildii tarihe kadar birikmi bulunan finansman giderleri (kur farklar dahil), gibi
giderler rnek olarak gsterilebilir.
Maddi duran varlklarn mtemmim cz'leri ve teferruat ilgili maddi duran varlkla birlikte
deerlenir. Maddi duran varlklarn aktifletirilmesinden sonra ortaya kan ve bu varlklarn
iktisabnda kullanlan kredilerden kaynaklanan kur farklar aktifletirilebilir. Bu takdirde, sz
konusu giderler ilgili bulunduu varln kalan amortisman sresi iinde itfa edilir.
1.8.6.1) Normal Bakm-Onarm Giderleri ve Yatrm Harcamalar

Maddi duran varlklar ile ilgili olarak yaplan normal bakm ve onarm giderleri ilgili varln
maliyetine dahil edilmez. Bunlar retim veya faaliyet giderleri olarak muhasebeletirilir.
Ancak maddi duran varln kapasitesini genileterek kendisinden gelecekte elde edilecek
fayday artran "yatrm harcamalar" maddi duran varln maliyet bedeline eklenir.Yatrm
harcamalar
a) Varln ekonomik mrn uzatan giderler,
b) Varln hizmet kapasitesini artran giderler,
c) retilen mal veya hizmetin kalitesini artran ya da maliyetlerini azaltan giderler,
gibi maliyet unsurlarndan oluur.
Bu harcamalar duran varln kalan amortisman sresi iinde itfa edilir.
1.8.6.2) Duran Varln Takas Yoluyla ktisab ve Maliyet Bedelinin

Bilinmemesi Durumu
Bir duran varln baka bir duran varlkla takas edilmesinde, elden karlan varln net
defter deeri yeni varln elde etme maliyeti olarak kabul edilir. Bir maddi duran varln
iletmeye ait menkul kymetlerin devri yoluyla elde edilmesi halinde varln deeri, menkul
kymetlerin rayi bedeli dikkate alnarak hesaplanr.
24
TSPAKB
1.8.6.3) Hizmetten Alnan ve Elden karlacak Olan Duran Varlklar ile

lgili Esaslar
Hizmetten alnan ve gelecekte elden karlmak amacyla bulundurulan maddi duran
varlklar, net defter deeri ile net gerekleebilir deerin dk olan ile deerlenir. Bu
varlklar iin amortisman ayrlmaz.
1.8.6.4) naat Szlemeleri ile lgili Esaslar

Mteahhit sfatyla stlenilen yllara sari inaat ileriyle ilgili inaat szlemelerinin mali
tablolara yanstlmasnda "szlemenin tamamlanmas" yntemi kullanlr. Szlemeyle ilgili
katlanlan maliyetler ve hakediler szleme konusu inaat ii tamamlanana kadar gelir
tablosu ile ilikilendirilmeksizin bilanoya yanstlr. naat iinden salanan gelir, ancak
stlenilen inaat iinin tamamlanmasyla hesaplanr ve mali tablolara yanstlr. naat
gelirinin mali tablolara yanstlmasnda, baz eksiklikler veya formaliteler nedeniyle kesin
kabul yaplamam olsa dahi inaatn tamamlanm olmas yeterlidir.
Szlemeyle ilgili katlanlan maliyetler szleme tamamlanana kadar gelir tablosuyla
ilikilendirilmeksizin biriktirilir. Szlemeyle ilgili olarak alnan avanslar ve hakediler
szleme maliyetlerinden bir indirim veya bor olarak kaydedilir. Szleme hkmleri
erevesinde denmek zorunda bulunan ceza ve tazminatlar da szleme maliyetlerine
yanstlr. Szlemenin birden fazla projeyi kapsamas durumunda, szleme koullar iinde
her projeye ait maliyet ve gelirlerin ayr belirlenebilmesi mmknse her proje ayr bir
szleme olarak ele alnabilir. naat yklenim szlemesi yapan irketlerin mali tablo
dipnotlarnda;
Yrttkleri inaat ileri baznda inaat iinin toplam bedeli, tamamlanma
yzdesi, katlanlan maliyet, hakedi olarak alnan nakit ve alacak tutar, alnan ve alnacak
avans tutar,
Uygulanan muhasebe politikalar ve
Varsa maliyet-art szlemelerden doan alacak tutarnn gsterilmesi zorunludur.
1.8.6.5) Borlanma Maliyetleri ile lgili Esaslar

Varlklarn elde etme maliyeti ile ak ilgisi kurulabilen borlanma maliyetleri (kur farklar
dahil
finansman
giderleri)
ilgili
varln
maliyetine
dahil
edilir.
Varlklarn
aktifletirilmesinden sonra ortaya kan ve varlklarn iktisabnda kullanlan kredilerden
kaynaklanan borlanma maliyetleri aktifletirilemez.
25
TSPAKB
1.8.6.6) Tevik ve Sbvansiyonlar

Tevik ve sbvansiyonlar ancak elde edilecekleri kanaatini oluturan ilgili btn artlarn
tamamlanmasndan sonra gelir kaydedilir. Maddi duran varlk edinilmesiyle ilgili olmayan
tevik ve sbvansiyonlar dorudan gelir kaydedilerek muhasebeletirilir.
Maddi duran varlklarn edinilmesinde yararlanlan maliyet azaltc tevik ve
sbvansiyonlarn ilgili duran varln maliyetinden dlmesi veya gelir kaydedilmesi
konusunda, iletmeler, varlk baznda bir politika benimseyerek bunu tutarl ekilde
uygulamak zorundadrlar. Gelir kaydedilmesi politikas benimsendii takdirde bu gelir,
zkaynaklarda bir zel fon hesabnda tutularak ilgili varln amortisman sresince gelir
tablolarna (Dier Faaliyetlerden Gelir ve Krlar Hesap Grubuna) eit olarak aktarlr.
Salanan tevik ve sbvansiyonlarn sonradan herhangi bir nedenle ksmen veya tamamen
geri denme zorunluluunun ortaya kmas halinde, daha nce dorudan gelir kaydedilmi
olanlar iin gider yazma; zel bir fon hesabnda toplanarak yllara sari biimde gelir
kaydedilmi olanlar iin ise ncelikle zel fon hesabndan mahsup ilemi yaplr. Tevik ve
sbvansiyonlarn maddi duran varlk maliyetinden dlmesi politikas uygulanm olmas
durumunda ise, iade konusu tevik ve sbvansiyon tutar ilgili varlk maliyetine eklenir ve
daha nce amortisman ayrlm olmas halinde amortisman kaytlarnda gerekli dzeltmeler
yaplr.
1.8.7) Maliyet Art Fonu ve Sermayeye Eklenecek tirak Hisseleri

ve Gayrimenkul Sat Kazanlar le lgili Esaslar
Elden karlan gayrimenkul, itirak hisseleri ve amortismana tabi dier iktisadi kymetlerin
vergi mevzuat erevesinde arttrlan maliyet bedellerine tekabl eden kazanlar,
Yedekler hesap grubu iinde Olaanst Yedekler hesap kaleminden sonra gelmek
zere, Maliyet Art Fonu hesab iinde izlenebilir. tirak hisselerinin veya
gayrimenkullerin satndan doan kazancn, Kurumlar Vergisi istisnasndan yararlanlmak
amacyla sermayeye ilave edilmesi kararlatrlan ksm Yedekler hesap grubu iinde
Maliyet Art Fonu hesap kaleminden sonra gelmek zere Sermayeye Eklenecek tirak
Hisseleri ve Gayrimenkul Sat Kazanlar hesab iinde izlenebilir.
1.8.8) Kurulu ve Tekilatlanma Giderleri ile lgili Esaslar

letmelerin kuruluu veya faaliyetlerinin gelitirilmesi iin yaplan ve karlnda maddi br
kymet iktisap edilmeyen giderlerdir. Kurulu giderleri iletmenin faaliyete gemeden nce
yapt ve dier varlklarn maliyetine dahil edilmesine imkan olmayan giderlerin tmn
ierir. Tekilatlanma giderleri ise kuruluunu tamamlayan iletmelerin faaliyete gemek iin
veya faaliyeti gelitirmek iin yaptklar giderlerden oluur. letmeler, diledikleri takdirde
kurulu ve tekilatlanma giderlerini aktifletirebilir veya dorudan gider yazabilirler.
26
TSPAKB

Aktifletirilen kurulu ve tekilatlanma giderleri iletmenin faaliyete getii (varsa deneme
retimine balad) dnemden itibaren 5 ylda eit taksitlerle itfa edilir.
1.8.9)
Aratrma ve Gelitirme Giderleri
Aratrma ve gelitirme giderleri, yeni bir rn veya ileri bir teknoloji gelitirmek iin
yaplan aratrma giderleri ile aratrma bulgularnn yeni rnler, varlklar, retim
yntemleri, sistemler veya hizmetler iin projeye dntrlmesinde katlanlan gelitirme
giderlerinden oluur. Aratrma ve gelitirme maliyeti;
a) Aratrma ve gelitirmeyle ilgili olarak denen cretlerle aratrma ve gelitirme
personeline ilikin dier giderleri,
b) Aratrma ve gelitirme faaliyetinde tketilen malzeme ve iilik giderlerini,
c) Aratrma ve gelitirme faaliyetlerine ayrlan ara-gerelerin amortismanlarn,
d) Aratrma ve gelitirmeye ilikin dier giderleri, ierir.
Aadaki unsurlarn varl halinde aratrma ve gelitirme giderleri aktifletirilebilir:
a) Aka tanmlanabilen bir proje veya rnn bulunmas ve bu rn veya projeye
ilikin maliyetlerin ayr belirlenebilmesi,
b) Kurulu yneticilerinin rn imal etme, pazarlama veya kullanma konusunda
karar vermi olmalar,
c) rnn veya projenin teknik olarak gerekletirilebilir olmas,
d) Yeni rnn veya hizmetin pazarlanma veya iletme iin yararl olma imknnn
bulunmas,
e) Projeyi tamamlamak iin yeterli kaynak bulunmas.
Aktifletirilen aratrma ve gelitirme giderleri aktifletirildikleri dnemden itibaren 5 yllk
bir srede eit taksitlerle itfa edilir. Yukarda yer alan kriterlerin ortadan kalkmas halinde
aratrma ve gelitirme giderlerinin itfa edilmeyen tutarlar faaliyet gideri olarak
muhasebeletirilir.
1.8.10)
Haklar ve Petemallk (erefiye-Firma Deeri)
Maddi olmayan duran varlklar iinde yer alan; patent, lisans, know-how, iletme hakk,
marka ve benzeri haklar elde etme maliyeti ile deerlenir. Haklar yararlanma sreleri
ierisinde itfa olunur. erefiye bir iletme devralnrken katlanlan maliyet (elde etme
maliyeti) ile sz konusu iletmenin rayi bedelle hesaplanan net varlklarnn deeri
arasndaki olumlu farktr. erefiye hesaplanrken, rayi bedelin tesbit edilememesi halinde
bunun yerine net defter deeri esas alnr.
1.8.11) Duran Varlklarda Amortisman Muhasebesi

Amortisman muhasebesinin konusu, duran varlklarda, kullanmdan, belli bir srenin
gemesinden ve teknolojik gelimeler nedeniyle varln demode olmasndan dolay ortaya
27
TSPAKB

kabilecek eskime, ypranma ve tkenme eklindeki deer kayplarn dikkate alarak, duran
varlklarn faydal mrlerini tahmin etmek ve bu sre iinde sz konusu varlklarn elde
etme maliyetini gider olarak muhasebeletirmektir. letmelerde bir yldan fazla kullanlan
ve snrl bir mre sahip olan duran varlklar iin amortisman ayrlmas arttr.
Amortismanlarn ayrlmasnda aadaki ilkelere uyulmas arttr.
a) letmeler, normal amortisman yntemi, azalan bakiyeler yntemi veya dier
amortisman hesaplama yntemlerinden herhangi birini yllk amortismanlarnn
saptanmasnda esas alabilirler.
b) Amortismana tabi varlklarn faydal mrleri, iletmeler tarafndan gereki
tahminlere dayanlarak serbeste tayin edilir. Vergi mevzuatnn amortisman sresine ilikin
dzenlemelerine uyulmas bu hkme aykrlk tekil etmez.
c) Varlklarn tahmin edilen faydal mrlerinde eitli nedenlerle deiikliklerin
ortaya kmas durumunda, amortismana tabi tutulmam tutarlar, saptanan yeni srede
itfa edilir.
d) Amortisman, yeniden deerleme uygulamas hari, duran varln elde etme
maliyeti zerinden ayrlr.
e) Amortismann bilano tarihinde ayrlmas gerekir. Ancak maliyet muhasebesi
uygulamasnda yllk maliyet dneminden farkl bir sistemin benimsenmesi halinde, maliyet
dnemine (aylk, aylk, alt aylk v.b.) rastlayan amortisman tutarlarnn hesaplanarak
maliyetlere yanstlmas arttr.
f) Bo arsa ve arazi amortismana tabi deildir. Ancak, tarm iletmelerindeki
meyvalk, fndklk, zeytinlik ve gllkler, incir baheleri ve balar gibi tarm tesisleri ile
iletmede ina edilmi olan her nev'i yollar ve arklar amortismana tabi tutulur.
g) Seilen amortisman yntemlerinin sreklilii temel ilkedir. Ancak, uygulanan
amortisman yntemleri makul bir gerekeye dayanlarak deitirilebilir.
h) Amortisman yntemlerinin deitirilmesinden kaynaklanan ve mali tablolar
nemli lde etkileyen deiikliklerin mali tablolarn dipnotlarnda parasal etkileriyle
birlikte aklanmas zorunludur.
Yukarda belirtilen uygulamalar nedeniyle vergi matrahn etkileyebilecek tutarlar, aksine bir
dzenleme olmadka, vergi mevzuat asndan kanunen kabul edilmeyen gider olarak
ilem grr.
1.9) Uluslararas
Finansal
Raporlama
Standartlarnn
(UFRS) Geliimi ve lkemizdeki Uygulamalar
Kreselleme, finansal piyasalarn gelimesi, ok uluslu irketlerin ortaya kmas ve
sermaye piyasalarnn gelimesi, doru, gvenilir ve karlatrlabilir finansal tablolarn
hazrlanmas ihtiyacn dourmutur. Bunun yan sra son yllarda muhasebe
uygulamalarnda ve bamsz denetim srelerinde ortaya kan uslszlkler (Worldcom,
Enron, Parmalat, Xerox gibi) bu ihtiyac daha fazla artrmtr. UFRSnn ortaya
28
TSPAKB

kmasndaki ve tm dnya tarafndan birliktelik iinde uygulanmaya balanmasndaki
sebeblerden bir dieri de, iletmeler tarafndan hazrlanan finansal raporlar arasnda uyum,
gvenlirlik, effaflk ve karlatrlabilirlik zelliklerinin arttrlarak finansal tablo kullanclar
iin fayda yaratmaktr. Bu konuda dikkati eken bir dier ama ise uluslararas irketlerin
farkl lke uygulamalar nedeniyle karlamakta olduklar skntlarn ortadan
kaldrlmasdr.
1.1.2005 tarihinden itibaren hisse senetleri piyasalarnda ve dier tm tekilatlanm
borsalarda mali tablolarn UFRSna uygun olarak hazrlanmas tm AB lkelerinde zorunlu
hale getirilmitir ve lkemizde de bu esas benimsenmitir.
A) Tarihsel Geliim
Gnmze dein birok lkede farkl muhasebe anlay ve uygulamalar olumutur. Her
lke ve kurum kendi gelenek ve ihtiyalar dorultusunda anlay gelitirmi ve farkl
uygulamalar yaratmtr. Sonu olarak birok lkede farkl muhasebe uygulamalar mevcut
bulunmasnn birok sebebi vardr. Bunlar;
Muhasebe uygulamalarnn
dzenlenmesi,
mesleki
rgtler
veya
yasal
otoriteler
tarafndan
Meslek uygulamalarnn esenek veya tekdze olmas,

Deerleme srecinde ihtiyatl veya iyimser olunmas,
Bilgilerin aklanmasnda gizlilik veya effaflk bulunmas, olarak gsterilebilir.
Sz konusu engellerin almas, ulusal muhasebe rgtlerinin birlikte almalar ve
uygulamalarda teklik salanmas anlay Uluslararas Muhasebeciler Federasyonunun
(IFAC) ortaya k ile hz kazanmtr. Bu rgtlerin uluslararas alandaki ilk almalar,
1977 ylnda Uluslararas Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) ats altnda organize olmalar
ile balamtr. 1981 ylnda, IASC (Uluslararas Muhasebe Standartlar Komitesi) ve IFAC;
IASCnin uluslararas muhasebe standartlarn oluturmada ve uluslararas muhasebe
sorunlar zerinde tartma almalar yaynlama konusunda tek ve tam yetkili olduu
konusunda anlamaya varmalar ile bu almalar nemli bir yol kaydetmitir. 1999 ylnda
G7 lkelerinin Maliye Bakanlar ile IMF, IASCn standartlarnn desteklenmesi konusunda
fikir birliine girmitir. Ayn yl IASC standartlarnn tm Avrupada uygulanmas
konusundaki dnceler arlk kazanmaya balamtr.
2000 ylnda, IASC, IASBa (Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu) dntrlm ve
IASB, IASC Vakfnn bamsz bir kurulu haline getirilmitir. Ayn yl, Avrupa Komisyonu,
2005 ylnn bandan itibaren tm Avrupada IASC standartlarnn zorunlu olarak
uygulanacan ilan etmitir. 2001 ylnda, IASB, sz konusu standartlarn bundan sonra
IFRSye (Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar) dntrlmesine karar vermitir.
2005 ylndan itibaren Avrupada bir ok lkede UFRS uygulamaya konulmu ve bu
dnemde bir ok standart yaynlanm ve revize edilmitir.
29
TSPAKB
B) Trkiyede Uygulama
lkemizde Muhasebe standartlarnn (Trkiye Muhasebe Standartlar - TMS) hazrlanmas
konusunda 15.12.1999 tarih ve 4487 sayl kanun Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu
kurulmutur. Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu; Hazine Mstearl, Maliye Bakanl,
Sanayi ve Ticaret Bakanl, Sermaye Piyasas Kurulu, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme
Kurumu, Yksek retim Kurulu ile Trkiye Odalar ve Borsalar Birliinden birer, Trkiye
Serbest Muhasebeci Mal Mavirler ve Yeminli Mal Mavirler Odalar Birliinden bir
yeminli mal mavir ve bir serbest muhasebeci mal mavir olmak zere 9 yeden oluur.
TRKYE MUHASEBE STANDARTLARI
Konu
Resmi Gazete
Tarih
ve Says
Kavramsal ereve
16.01.2005- 25702
TMS 1 : Finansal Tablolarn Sunuluu
16.01.2005- 25702
TMS 2 : Stoklar
15.01.2005- 25701
TMS 1 : Finansal Tablolarn Sunuluu
16.01.2005- 25702
TMS 2 : Stoklar
15.01.2005- 25701
TMS 7 : Nakit Ak Tablolar
18.01.2005- 25704
TMS 8 : Muhasebe Politikalar, Muhasebe Tahminlerinde Deiiklikler ve Hatalar
20.10.2005- 25972
TMS 10 : Bilano Tarihinden Sonraki Olaylar
20.10.2005- 25972
TMS 11 : naat Szlemeleri
26.10.2005- 25978
TMS 14 : Blmlere Gre Raporlama
03.03.2006- 26097
TMS 16 : Maddi Duran Varlklar
31.12.2005- 26040
TMS 17 : Kiralama lemleri
24.02.2006- 26090
TMS 18 : Haslat
09.12.2005- 26018
TMS 20 : Devlet Teviklerinin Muhasebeletirilmesi ve Devlet Yardmlarnn

Aklanmas
01.11.2005- 25983
TMS 21 : Kur Deiiminin Etkileri
31.12.2005- 26040
TMS 23 : Borlanma Maliyetleri
09.11.2005- 25988
TMS 24 : likili Taraf Aklamalar
31.12.2005- 26040
TMS 26 : Emeklilik Fayda Planlarnda Muhasebeletirme ve Raporlama
01.03.2006- 26095
TMS 27 : Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar
17.12.2005- 26026
TMS 28 : tiraklerdeki Yatrmlar
27.12.2005- 26036
TMS 29 : Yksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama
31.12.2005- 26040
TMS 31 : Ortaklklarndaki Paylar
31.12.2005- 26040
TMS 34 : Ara Dnem Finansal Raporlama
02.02.2006- 26068
TMS 36 : Varlklarda Deer Dkl
18.03.2006- 26112
TMS 37 : Karlklar, Koullu Borlar ve Koullu Varlklar
15.02.2006- 26081
TMS 38 : Maddi Olmayan Duran Varlklar
17.03.2006- 26111
TMS 40 : Yatrm Amal Gayrimenkuller
17.03.2006- 26111
30
TSPAKB

TMS 41 : Tarmsal Faaliyetler
24.02.2006- 26090
TFRS 5 : Sat Amal Elde Tutulan Duran Varlklar ve Durdurulan Faaliyetler
16.03.2006- 26110
TFRS 6 : Maden Kaynaklarnn Aratrlmas ve Deerlendirilmesi
31.01.2006- 26066
Kaynak : www.tmsk.org.tr sayfasndan yararlanlarak hazrlanmtr.
C) SPK Dzenlemeleri
lkemizde muhasebe standartlar konusunda dzenleme yapan bir dier kurum Sermaye
Piyasas Kuruludur. SPK tarafndan gnmze dein muhasebe standartlarna ilikin olarak
yaplan belli bal dzenlemeler aadaki gibidir. Bu tebliler ile lkemiz finans piyasasnda
uygulanacak finansal raporlamaya ilikin ilke ve kurallar belirlenmeye allmtr.
Muhasebe Standartlarna likin SPK Mevzuat
Sermaye Piyasanda Mali Tablo ve Raporlara likin lke

ve Kurallar Hakknda Tebli
Seri XI,No:1
29.1.1989 - 20064
Sermaye Piyasanda Ara Mali Tablolara likin lke ve

Kurallar Hakknda Tebli
Seri XI,No:3
26.7.1989 - 20233

ve Kurallar Hakknda Teblie Ek Tebli
Seri XI,No:5
29.12.1989-20387

ve Kurallar Hakknda Teblie Ek Tebli
Seri XI,No:6
28.2.1990 - 20447
Arac Kurum Hesap Plan ve Plann Kullanm Esaslar

Hakknda Tebli
Seri XI,No:7
31.1.1992 - 21128
Vadeli
lem
ve
Opsiyon
Szlemelerinin
Muhasebeletirilmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Tebli
Seri XI,No:19
27.8.2001 - 24506
Yksek
Enflasyon
Dnemlerinde
Mali
Tablolarn
Dzeltilmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Tebli
Seri XI,No:20
28.11.2001-24597
Sermaye Piyasasnda Konsolide Mali Tablolara ve

tiraklerin Muhasebeletirilmesine likin Usul ve Esaslar
Hakknda Tebli
Seri XI,No:21
13.11.2001-24582
Sermaye Piyasasnda Muhasebe Standartlar Hakknda

Tebli
Seri XI,No:25
15.11.2003-25290
Sermaye Piyasasnda Muhasebe Standartlar Hakknda

Teblide Deiiklik Yaplmasna Dair Tebli
Seri:XI,No:27
21.12.2004-25677
SPK tarafndan son olarak 21.12.2004 tarihli ve 25677 sayl Resmi Gazetede Sermaye
Piyasasnda Muhasebe Standartlar Hakknda Teblide Deiiklik Yaplmasna Dair Tebli
(Seri: XI, No: 27) yaynlanmtr. Bu Tebliin amac, Sermaye Piyasas Kanununun deiik
16 ve 22/e maddeleri uyarnca iletmeler tarafndan dzenlenecek mali tablo ve raporlar ile
bunlarn hazrlanmas ve ilgililere sunulmasna ilikin muhasebe ilke ve kurallarn
belirlemektir. Bir ana ortakln bal ortakl, itiraki veya mterek ynetime tabi
teebbs konumunda olanlar da dahil iletmeler mali tablo ve raporlarn bu Teblideki
hkmler erevesinde dzenler.
31
TSPAKB

Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan karlan Seri XI No: 25 Sermaye Piyasasnda
Muhasebe Standartlar Hakknda Tebli!inde her bir UFRS, ayr ayr ksmlar olarak ele
alnarak sunulmutur. Teblide ele alnan ksmlarn hangi UFRSna karlk geldii aadaki
EK 1de gsterilmitir. Teblie gre 1.1.2005 tarihinden itibaren lkemizde UFRSna
uygulayacak olan irketler aadaki gibidir;
Hisse senetleri borsada ilem gren irketler,

Yatrm ortaklklar,
Hisse senetleri borsada ilem gren ve grmeyen tm arac kurumlar,
Portfy ynetim irketleri,
Yukarda belirtilen iletmelerin bsl ortaklklar, mterek ynetime tabi
ortaklklar ve itirakleri.
SPK hkmlerine tabi olan ancak hisse senetleri borsada ilem grmeyen dier irketler ise
SPK tarafndan muhasebe standartlar ile ilgili olarak yaynlanm bulunan standartlara gre
mali tablolarn hazrlamaya devam edeceklerdir.
32
TSPAKB
EK
SE R M A Y E PY A SA SIN D A M U H A SE B E STA N D A R T L A R I H A K K IN D A T E B L
K ISIM L A R I V E B U K ISIM L A R A K A R IL IK G E L E N
U L U SL A R A R A SI FN A N SA L R A PO R L A M A ST A N D A R T L A R I
K ISIM
NO
T ebli K smlarnda
D zenlenen K onular
K sm 1
M ali Tablolara likin Genel lkeler
K sm 2
K sm 3
K sm 4
K sm 5
K sm 6
K sm 7
K sm 8
K sm 9
K sm 10
M ali Tablolarn Sunum u

Ara M ali Tablolar
N akit Akm Tablosu
H aslat
Stoklar
M addi Varlklar
M addi O lm ayan V arlklar
V arlklarda D eer D kl
B orlanm a M aliyetleri
K sm 11
IFR S
IFR S 1
IFR S 34
IFR S 7
IFR S 18
IFR S 2
IFR S 16
IFR S 38
IFR S 36
IFR S 23
IFR S 32
Finansal Aralar
IFR S 39
K sm 12
letm e B irlem eleri
IFR S 22
IFR S 27
K sm 13
Konsolide M ali Tablolar,

B al O rtaklklar,
M terek Y netim e Tabi Teebbsler ve tiraklerin
M uhasebeletirilm esi
Kur D eiim inin Etkileri
IFR S 21
K sm 14
K sm 15
K sm 16
K sm 17
K sm 18
Y ksek Enflasyon D nem lerinde

M ali Tablolarn Dzeltilm esi
H isse B ana Kazan
B ilano Tarihinden Sonraki O laylar
Karlklar,
arta B al Ykm llkler ve
arta B al V arlklar
IFR S 28
IFR S 31
IFR S 29
IFR S 33
IFR S 10
IFR S 37
IFR S Bal
Fram ew ork for the Preparation and
Presentation of Financial Statem ents
Presentation of Financial Statem ents
Interim Financial R eporting
C ash Flow Statem ents
R evenue
Inventories
Property, Plant and Equipm ent
Intangible Assets
Im pairm ent of Assets
B orrowing C osts
Financial Instrum ents:
D isclosure and Presentation
Financial Instrum ents:
R ecognition and M easurem ent
B usiness C om binations
C onsolidated Financial Statem ents and
Accounting for Investm ents in Subsidiaries
Accounting for Investm ents in Associates
Financial R eporting of Interests in
Joint V entures
The Effects of C hanges in
Foreign Exchange R ates
Financial R eporting in
H yperinflationary Econom ies
Earnings Per Share
Events After the B alance Sheet D ate
Provisions, C ontingent Liabilities and
C ontingent Assets
IFR S 17
IFR S 24
IFR S 14
Segm ent R eporting
K sm 24
K sm 25
Kiralam a lem leri

likili Taraflar
Finansal B ilgilerin
B lm lere G re R aporlanm as
B anka ve B enzeri Finansal Kurulularn M ali
Tablolarnn Kam uya Aklanm as
naat Szlem eleri
D urdurulan Faaliyetler
N et Profit or Loss for the Period,

Fundam ental Errors and
C hanges in Accounting Policies
Leases
R elated Party D isclosures
K sm 26
D evlet Tevik ve Y ardm lar
IFR S 20
K sm 27
K sm 28
K sm 29
Y atrm Am al Gayrim enkuller

Kurum Kazanc zerinden H esaplanan V ergiler
alanlara Salanan Faydalar
IFR S 40
IFR S 12
IFR S 19
K sm 30
Em eklilik Planlar
IFR S 26
K sm 31
Tarm sal Faaliyetler

M ali Tablo ve R aporlarn Aklanm as, Kurula ve
B orsaya G nderilm esi
lk D nem M ali Tablolar
M uhtelif H km ler
IFR S 41
K sm 19
K sm 20
K sm 21
K sm 22
K sm 23
K sm 32
K sm 33
K sm 34
M uhasebe Politikalar, M uhasebe Tahm inlerinde

D eiiklik ve H atalar
IFR S 8
IFR S 30
IFR S 11
IFR S 35
D isclosures in the Financial Statem ents of

B anks and Sim ilar Financial Institutions
C onstruction C ontracts
D iscontinuing O perations
Accounting for Governm ent Grants and
D isclosure of G overnm ent Assistance
Investm ent Property
Incom e Taxes
Em ployee B enefits
Accounting and R eporting by R etirem ent
B enefit Plans
Agriculture
33
TSPAKB
2) SERMAYE PYASASINDA TEK DZEN MUHASEBE

SSTEM VE LEY
lkemizde
Maliye Bakanl tarafndan uygulamaya konulan hesap plannn lkemizde
faaliyet gsteren btn irketler tarafndan kullanlmas zorunludur. Kurul 1984 ylnda
halka ak anonim ortaklklarn kullanmak zorunda olduu bir standart genel hesap plan
yaynlam, eitli deiikliklere urayan bu hesap plan Maliye Bakanl dzenlemesinin
yrrle girmesinden sonra uygulamadan kaldrlmtr.
Tek dzen hesap planlar lkedeki muhasebe sistemine bir standart getirmekle birlikte,
gelimi ekonomilerde ok sayda sektrde faaliyette bulunulmas nedeniyle bunlarn
tmnn ihtiyacna cevap verememektedir. Bu nedenle, birok kuruluun kendi
zelliklerine uygun olarak, kendi kurulu yasa ve ynetmelikleri uyarnca uymak zorunda
olduu ok eitli hesap planlar mevcuttur. Bu iletmelere, rnek olarak bankalar, sigorta
irketleri, arac kurumlar ve yatrm fonlar verilebilir.
Sonu olarak sermaye piyasanzdaki irketlerin kullanmak zorunda olduu ayr hesap
plan mevcuttur. Aada nce halka ak anonim ortaklklarn kullanmak zorunda olduu
Maliye Bakanlnn tek dzen hesap planna, daha sonra ise arac kurumlarn ve yatrm
fonlarnn Kurulca belirlenen kendilerine zg hesap planlarna yer verilecektir.
2.1) Halka Ak Anonim Ortaklklarn Kullanacaklar Hesap

Plan
Tek dzen hesap planna gre iletme hesaplar Dnen ve Duran Varlklar, Ksa ve Uzun
Vadeli Yabanc Kaynaklar, zkaynaklar, Gelir Tablosu Hesaplar, Maliyet Hesaplar ve Nazm
Hesap kalemleriden olumaktadr.
DNEN VARLIKLAR: Dnen varlklar grubu nakit olarak elde tutulan varlklar ile
normal koullar altnda faaliyet dnemi iersinde veya en fazla bir yl iinde paraya
evrilmesi veya kullanlaca dnlen varlklar ierir.
DURAN VARLIKLAR: Duran varlklar hesap grubu bir yldan veya bir faaliyet
dneminden daha uzun sreler iin iletme faaliyetlerinini gerekletirilmesinde kullanlan
hesaplardr.
KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR: En ok bir yl veya faaliyet dnemi
sonunda denecek yabanc kaynaklardan oluur.
34
TSPAKB

UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR: likide bulunulan nc kii ve
kurumlardan salanan ve bir yldan daha uzun bir srede denecek olan iletme borlarna
ait hesaplardr.
Z KAYNAKLAR : letme sahip veya ortaklarnn bilano tarihinde iletmeye tahsis
etmi olduklar sermaye ile faaliyetlerden elde edilen fakat iletme ortaklarna verilmeyip
iletmede braklan kar, deer ykselmelerinin neden olduu artlar ve dnemin net karna
ait hesaplar kapsar.
GELR TABLOSU HESAPLARI : Varlk veya hizmet satlarndan ve faiz kira gibi
gelir ilemleri ile gelir elde etmek amac ile tketilen ve sermayeyi azaltc etkisi olan
ilemlere ait hesaplar yer alr.
MALYET HESAPLARI ( 7/A VE 7/B SEENE ) : Mal ve hizmetlerin planland
ekilde retilmesi ve yaplmas iin katlanlan giderlerin topland ve maliyet unsurlarna
dntrlerek izlendii hesaplar kapsar.
NAZIM HESAPLAR : Varlklarda borlarda ve sermayede art veya azal
yaratmayan ancak iletme ynetimi ve dier ilgililer tarafndan bilinmesi ve izlenmesi
gereken ilemlere ait hesaplar yer alr.
1- DNEN VARLIKLAR
Bu ana hesap grubu; nakit olarak elde ve bankada tutulan varlklar ile normal koullarda en
fazla bir iletmenin normal faaliyet dnemi iinde paraya evrilmesi veya tketilmesi
ngrlen varlk unsurlarn kapsar.Dnen varlklar; hazr deerler, menkul kymetler, ticari
alacaklar, dier ksa vadeli alacaklar, stoklar, gelecek dneme ait giderler ve gelir
tahakkuklar ile dier dnen varlklar eklinde blmlenir.
10- HAZIR DEERLER
Bu grup, nakit olarak elde veya bankada bulunan varlklar ile istenildii zaman deer
kaybna uramadan paraya evirme imkn bulunan varlklar (menkul kymetler hari)
kapsar. Bu grup aadaki hesaplardan oluur.
100 - KASA
101 - ALINAN EKLER
102 - BANKALAR
103 - VERLEN EKLER VE DEME EMLER (-)
108 - DER HAZIR DEERLER
11- MENKUL KIYMETLER
Bu grup, faiz geliri veya kr pay salamak veya fiyat deimelerinden yararlanarak krlar
elde etmek amac ile geici bir sre elde tutulmak zere alnan hisse senedi, tahvil, hazine
bonosu, finansman bonosu, yatrm fonu katlma belgesi, kr-zarar ortakl belgesi, gelir
35
TSPAKB

ortakl senedi gibi, menkul kymetler ile bunlara ait deer azalma karlklarnn izlenmesi
amacyla kullanlr. Bu grup aadaki hesaplardan oluur.
110 - HSSE SENETLER
111 - ZEL KESM TAHVL, SENET VE BONOLARI
112 - KAMU KESM TAHVL, SENET VE BONOLARI
118 - DER MENKUL KIYMETLER
119 - MENKUL KIYMETLER DEER DKL KARILII (-)
12- TCAR ALACAKLAR
Bir yl iinde paraya dnmesi ngrlen ve iletmenin ticari ilikisi nedeniyle ortaya kan
senetli ve senetsiz alacaklar bu hesap grubunda gsterilir. Ticari ilikilerden dolay ana
kurulu, itirak ve bal ortaklklardan olan alacaklar varsa bu grupdaki ilgili hesaplarn
ayrntlarnda aka gsterilir. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.
120 - ALICILAR
121 - ALACAK SENETLER
122 - ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
126 - VERLEN DEPOZTO VE TEMNATLAR
128 - PHEL TCAR ALACAKLAR
129 - PHEL TCAR ALACAKLAR KARILII (-)
13- DER ALACAKLAR
Bu hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmi ve en ok bir yl
iinde tahsil edilmesi dnlen senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait pheli alacak ve
pheli alacak karlnn izlenmesini salar. Bu grup aadaki hesaplardan oluur
131 - ORTAKLARDAN ALACAKLAR
132 - TRAKLERDEN ALACAKLAR
133 - BALI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
135 - PERSONELDEN ALACAKLAR
136 - DER ETL ALACAKLAR
137 - DER ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
138 - PHEL DER ALACAKLAR
139 - PHEL DER ALACAKLAR KARILII (-)
15- STOKLAR
Bu grup, iletmenin satmak, retimde kullanmak veya tketmek amacyla edindii, ilk
madde ve malzeme, yar mamul, mamul, ticari mal, yan rn, artk ve hurda gibi bir yldan
az bir srede kullanlacak olan veya bir yl ierisinde nakde evrilebilecei dnlen
varlklardan oluur. Faturas gelmemi stoklar ilgili bulunduklar kalemin iinde gsterilir.
Bu grupta yer alan hesaplar aadaki gibidir:
150 - LK MADDE VE MALZEME
151 - YARI MAMLLER - RETM
152 - MAMLLER
153 - TCAR MALLAR
36
TSPAKB

157 - DER STOKLAR
158 - STOK DEER DKL KARILII (-)
159 - VERLEN SPAR AVANSLARI
17- YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM MALYETLER
Bu grup, yllara yaygn inaat ve onarm ileri yapan iletmelerin, bu ileri dolaysyla
yaptklar harcamalarn izlendii hesaplar kapsar.
170- 178 YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM MALYETLER
179- TAERONLARA VERLEN AVANSLAR
18- GELECEK AYLARA AT GDERLER VE GELR TAHAKKUKLARI
Bu grup, iinde bulunulan dnemde ortaya kan, ancak gelecek dnemlere ait olan giderler
ile faaliyet dnemine ait olup da kesin bor kayd hesap dneminden sonra yaplacak
gelirlerden oluur. Bu grup hesaplar aadaki gibidir
180 - GELECEK AYLARA AT GDERLER
181 - GELR TAHAKKUKLARI
182 - 189 ARASI HESAPLAR
19- DER DNEN VARLIKLAR
Yukarda belirtilen blmlere girmedii iin zellikle kendi blmlerinde tanmlanmam
olan dier dnen varlk kalemleri bu grupta yer alr. Bu grupta yeralan hesaplar aadaki
gibidir:
191 - NDRLECEK KATMA DEER VERGS
192 - DER KATMA DEER VERGS
193 - PEN DENEN VERG VE FONLAR
196 - PERSONEL AVANSLARI
197 - SAYIM VE TESELLM NOKSANLARI
198 - DER ETL DNEN VARLIKLAR
199 - DER DNEN VARLIKLAR KARILII (-)
2- DURAN VARLIKLAR
Bu ana hesap grubu; bir yldan veya bir normal faaliyet dneminden daha uzun srelerle,
iletme faaliyetlerinin gerekletirilmesi iin kullanlmak amacyla elde edilen ve ilke olarak
bir ylda veya normal faaliyet dnemi iinde paraya evrilmesi veya tketilmesi
ngrlmeyen varlklar kapsar. Duran Varlklar, Ticari Alacaklar, Dier Alacaklar, Mali
Duran Varlklar, Maddi Duran Varlklar, Maddi Olmayan Duran Varlklar, zel Tkenmeye
Tabi Varlklar, Gelecek Yllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar ve Dier Duran Varlklar
olarak blmlenir.
22- TCAR ALACAKLAR
Bu grupta bir yldan fazla uzun vadeli senetli ve senetsiz ticari alacaklar izlenir. Vadesi bir
yln altna denler, dnen varlklar ierisindeki ilgili hesaplara aktarlr. Ticari ilikilerinden
37
TSPAKB

dolay ana kurulu itirak ve bal ortaklklardan olan alacaklar varsa, bu gruptaki ilgili
hesaplarn ayrntlarnda gsterilir. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.
220 - ALICILAR
221 - ALACAK SENETLER
222 - ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
226 - VERLEN DEPOZTO VE TEMNATLAR
229 - PHEL ALACAKLAR KARILII
23- DER ALACAKLAR
Herhangi bir ticari ileme dayanmadan meydana gelmi ve bir yldan uzun srede tahsil
edilmesi dnlen alacaklar kapsar. Vadesi bir yln altna denler dnen varlklar
ierisindeki ilgili hesaplarna aktarlr. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.
230 - ORTAKLARDAN ALACAKLAR
231 - TRAKLARDEN ALACAKLAR
232 - BALI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
235 - PERSONELDEN ALACAKLAR
236 - DER ETL ALACAKLAR
237 - DER ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
239 - PHEL DER ALACAKLAR KARILII (-)
24- MAL DURAN VARLIKLAR
Uzun vadeli amalarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle elde tutulan uzun vadeli menkul
kymetlerle veya paraya dnme niteliini kaybetmi uzun vadeli menkul kymetler bu
grupta izlenir. Ayrca, dier bir iletmeye veya bal ortakla ortak olmak amacyla edinilen
sermaye paylar da bu grupta yer alr. Bu grup aadaki hesaplar kapsar.
240 - BALI MENKUL KIYMETLER
241 - BALI MENKUL KIYMETLER DEER DKL KARILII (-)
242 - TRAKLER
243 - TRAKLERE SERMAYE VE TAAHHTLER (-)
244 - TRAKLER SERMAYE VE PAYLARI DEER DKL KARILII (-)
245 - BALI ORTAKLIKLAR
246 - BALI ORTAKLIKLARA SERMAYE VE TAAHHTLER (-)
247 - BALI ORTAKLIKLAR SERMAYE PAYLARI DEER DKL KARILIGI
248 - DER MAL DURAN VARLIKLAR
249 - DER MAL DURAN VARLIKLAR KARILII (-)
25- MADD DURAN VARLIKLAR
letme faaliyetlerinde kullanlmak zere edinilen ve tahmini yararlanma sresi bir yldan
fazla olan fiziki varlk kalemlerinin ve bunlarla ilgili birikmi amortismanlarnn izlendii
hesap grubudur. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.
250 - ARAZ VE ARSALAR
251 - YER ALTI VE YER ST DZENLER
252 - BNALAR
38
TSPAKB

253
254
255
256
257
258
259
TESS, MAKNE VE CHAZLAR

TAITLAR
DEMRBALAR
DER MADD DURAN VARLIKLAR
BRKM AMORTSMANLAR (-)
YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR
VERLEN AVANSLAR
26- MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

Herhangi bir fiziksel varl bulunmayan ve iletmenin belli bir ekilde yararland veya
yararlanlmay bekledii giderler ile belli koullar altnda hukuken himaye gren haklar ve
erefiyelerin izlendii hesap grubudur.
260 - HAKLAR
261 - EREFYE
262 - KURULU VE RGTLENME GDERLER
263 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER
264 - ZEL MALYETLER
267 - DER MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
268 - BRKM AMORTSMANLAR (-)
269 - VERLEN AVANSLAR
27- ZEL TKENMEYE TAB VARLIKLAR
Belirli bir maddi varlkla ok yakndan ilgili bulunan veya tamamen tketime tabi varlklar
iin yaplan, retim almalarnn zaman ve younluu ile snrl bir mre sahip olan
giderleri ierir.
271 - ARAMA GDERLER
272 - HAZIRLIK VE GELTRME GDERLER
277 - DER TKENMEYE TAB VARLIKLAR
278 - BRKM TKENME PAYLARI (-)
279 - VERLEN AVANSLAR
28- GELECEK YILLARA AT GDERLER VE GELR TAHAKKUKLARI
Bu grup, iinde bulunan dnemde ortaya kan ancak gelecek yllara ait olan giderler ile
faaliyet dnemine ait olup da ileriki yllarda tahsil edilebilecek gelirlerden oluur. Bu grup
hesaplar aada gsterilmitir.
280 - GELECEK YILLARA AT GDERLER
281 - GELR TAHAKKUKLARI
29- DER DURAN VARLIKLAR
Bundan nceki blmlerde saylan duran varlk kalemlerine girmeyen zellikle kendi
blmlerinde tanmlanmam olan dier duran varlk kalemleri bu grupta yer alr.
291 - GELECEK YILLARDA NDRLECEK KDV
39
TSPAKB

292
293
294
297
298
299
DER KDV
GELECEK YILLAR HTYACI STOKLAR
ELDEN IKARILACAK STOKLAR VE MADD DURAN VARLIKLAR
DER ETL DURAN VARLIKLAR
STOK DEER DKL KARILII (-)
BRKM AMORTSMANLAR (-)
3- KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR

Ksa vadeli yabanc kaynaklar, dnen varlklarn ayrlmasnda kullanlan lye uygun
olarak, en ok bir yl veya iletmenin normal faaliyet dnemi sonunda denecek yabanc
kaynaklar kapsar.
Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar, Mali Borlar, Ticari Borlar, Dier Borlar, Alnan Avanslar,
denecek Vergi ve Dier Ykmllkler, Bor ve Gider Karlklar, Gelecek Aylara Ait
Gelirler ve Gider Tahakkuklar ile Dier Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar eklinde blmlenir.
30- MAL BORLAR
Kredi kurumlarna olan ksa vadeli borlar ile ksa vadeli para ve sermaye piyasas aralar
ile salanan krediler ve vadesine bir yldan daha az bir sre kalan uzun vadeli mali
borlarn ana para taksit ve faizlerini kapsar.
300 - BANKA KREDLER
303 - UZUN VADEL KREDLERN ANAPARA TAKSTLER VE FAZLER
304 - TAHVL ANAPARA BOR, TAKST VE FAZLER
305 - IKARILMI BONOLAR VE SENETLER
306 - IKARILMI DER MENKUL KIYMETLER
308 - MENKUL KIYMETLER HRA FARKI (-)
309 - DER MAL BORLAR
32- TCAR BORLAR
Kuruluun ticari ilikileri nedeniyle ortaya kan senetli ve senetsiz borlarn kaydedildii
hesaplar kapsar.
320 - SATICILAR
321 - BOR SENETLER
322 - BOR SENETLER REESKONTU (-)
326 - ALINAN DEPOZTO VE TEMNATLAR
329 - DER TCAR BORLAR
33- DER BORLAR
Bu hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmi ve en ok bir yl
iinde denmesi dnlen borlarn kaydedildii hesaplar kapsar.
331 - ORTAKLARA BORLAR
332 - TRAKLERE BORLAR
333 - BALI ORTAKLIKLARA BORLAR
40
TSPAKB

335 - PERSONELE BORLAR
337 - DER BOR SENETLER REESKONTU (-)
339 - DER ETL BORLAR
34- ALINAN AVANSLAR
Gerek sat szlemeleri dolaysyla gerekse dier nedenlerle, iletme tarafndan nc
kiilerden alnan avanslarn izlendii hesaptr.
340 - ALINAN SPAR AVANSLARI
349 - ALINAN DER AVANSLAR
35- YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM HAKEDLER
Bu grup, yllara yaygn taahht ileri yapan iletmelerin stlendikleri ilerden,
gerekletirdikleri ksm karlnda aldklar hakedilerin izlendii hesaplar kapsar.
350- YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM HAKED BEDELLER
36- DENECEK VERG VE DER YKMLLKLER
letmenin sorumlu veya mkellef sfatyla, deyecei vergi, resim, har, kesinti, sigorta
primi, sendika aidatlar, icra taksitleri ve benzeri borlarnn izlendii hesap grubudur.
360 - DENECEK VERG VE FONLAR
361 - DENECEK SOSYAL GVENLK KESNTLER
368 - VADES GEM, ERTELENM VEYA TAKSTLENDRLM VERG VE
DER YKMLLKLER
369 - DENECEK DER YKMLLKLER
37- BOR VE GDER KARILIKLARI
Bilano tarihinde belirgin olarak ortaya kan ancak tutarnn ne olaca kesin olarak
bilinemeyen veya tutar bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edecei bilinemeyen ksa
vadeli borlar veya giderler iin ayrlan karlklarn izlendii hesap grubudur. Bu grupta yer
alan karlk hesaplar aktifi dzenleyici nitelikte deildir.
370 - DNEM KARI VERG VE DER YASAL YKMLLK KARILIKLARI
371 - DNEM KARININ PEN DENEN VERG VE DER YKMLLKLER (-)
372 - KIDEM TAZMNATI KARILII
373 - MALYET GDERLER KARILII
379 - DER BOR VE GDER KARILIKLARI
38- GELECEK AYLARA AT GELRLER VE GDER TAHAKKUKLARI
Bu grup, iinde bulunulan dnemde ortaya kan ancak gelecek aylara ait gelirler ile
faaliyet dnemine ait olup denmesi gelecek aylarda yaplacak giderlerden oluur.
380 - GELECEK YILLARA AT GELRLER
381 - GDER TAHAKKUKLARI
41
TSPAKB
39 - DER KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR

zellikle kendi blmlerinde tanmlanmam olan dier ksa vadeli yabanc kaynaklar bu
grupta yer alr.
391 - HESAPLANAN KDV
392 - DER KDV
398 - SAYIM VE TESELLM FAZLALARI
399 - DER ETL YABANCI KAYNAKLAR
4- UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
Kredi kurumlarndan, sermaye piyasasndan ve iletmenin ilikide bulunduu nc
kiilerden salanan ve bir yldan fazla vadeli olan iletme borlarn kapsar.
Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar, Mali Borlar, Ticari Borlar, Dier Borlar, Alnan Avanslar,
denecek Vergi ve Dier Ykmllkler, Bor ve Gider Karlklar, Gelecek Yllara Ait
Gelirler ve Gider Tahakkuklar ile Dier Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar eklinde blmlenir.
40 - MAL BORLAR
Bilano tarihi itibariyle vadesine bir yldan fazla sre kalm bulunan, banka ve dier finans
kurulularndan alnan krediler ile iletmece borlanma amacyla ihra edilmi, menkul
deerler bu hesap grubunda yer alr.
400 - BANKA KREDLER
405 - IKARILMI TAHVLLER
407 - IKARILMI DER MENKUL KIYMETLER
408 - MENKUL KIYMETLER HRA FARKI (-)
409 - DER MAL BORLAR
42 - TCAR BORLAR
Bilano tarihinden itibaren vadelerine bir yldan fazla sre bulunan ticari borlar bu hesap
grubunda yer alr. Bal ortaklklara ve itiraklere olan ticari borlarn tutarlar bilno
dipnotlarnda belirtilir.
420 - SATICILAR
421 - BOR SENETLER
422 - BOR SENETLER REESKONTU (-)
426 - ALINAN DEPOZTO VE TEMNATLAR
429 - DER TCAR BORLAR
43- DER BORLAR
Bu hesap grubu, herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmi vadeleri bir
yldan fazla sreli bulunan borlarn kaydedildii hesaplar kapsar.
431 - ORTAKLARA BORLAR
432 - TRAKLERE BORLAR
42
TSPAKB

433
437
438
439
BALI ORTAKLIKLARA BORLAR

DER BOR SENETLER REESKONTU (-)
KAMUYA OLAN ERTELENM VEYA TAKSTLENDRLM BORLAR
DER ETL BORLAR
44- ALINAN AVANSLAR

Sat szlemeleri ve dier nedenlerle alnan ve vadeleri bir yl aan avanslar bu blm
kapsamna girer.
440 - ALINAN SPAR AVANSLARI
449 - ALINAN DER AVANSLAR
47- BOR VE GDER KARILIKLARI
Bilano tarihinde belirgin olarak ortaya kan ancak tutarnn ne olaca kesin olarak
bilinemiyen veya tutar bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edecei bilinmeyen uzun
vadeli borlar veya giderler iin ayrlan karlklarn izlendii hesap grubudur.
Bu grupta yer alan karlk hesaplar aktifi dzenleyici nitelikte deildir.
472 - KIDEM TAZMNATI KARILII
479 - DER BOR VE GDER KARILIKLARI
48- GELECEK YILLARA AT GELRLER VE GDER TAHAKKUKLARI
Bilnonun karld dnemi izleyen yldan daha sonraki bilano dnemlerine ait pein
tahsil olunan gelirler ile faaliyet dnemine ait olup da gelecek bilano dnemlerinde
denecek giderlerden oluur.
480 - GELECEK YILLARA AT GELRLER
481- GDER TAHAKKUKLARI
49- DER UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
zellikle kendi blmlerinde tanmlanmam olan dier uzun vadeli yabanc kaynaklar bu
grupta yer alr.
492 - GELECEK YILLARA ERTELENEN VEYA TERKN EDLEN KDV
493 - TESSE KATILMA PAYLARI
499 - DER ETL UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
5- Z KAYNAKLAR
letme sahip veya ortaklarnn bilano tarihinde iletmeye yapm olduklar sermaye
yatrmlarnn tutarn gsteren denmi sermaye ile, Sermaye Yedekleri, Kr Yedekleri,
Gemi Yllar Krlar ve Gemi Yllar Zararlar ve Dnemin Net Kr veya Zararn kapsar.
43
TSPAKB

50- DENM SERMAYE
500 - SERMAYE
501 - DENMEM SERMAYE (-)
52- SERMAYE YEDEKLER
Hisse senedi ihra primleri, iptal edilen ortaklk paylar ve yeniden deerleme deer artlar
gibi sermaye hareketleri dolaysyla ortaya kan ve iletmede braklan tutarlarn izlendii
hesap grubudur.
520 - HSSE SENETLER HRA PRMLER
521 - HSSE SENED PTAL KARLARI
522 - M.D.V. YENDEN DEERLEME ARTILARI
523 - TRAKLER YENDEN DEERLEME ARTILARI
529 - DER SERMAYE YEDEKLER
54- KAR YEDEKLER
Kanun, ana szleme hkmleri ya da ortaklklarnn yetkili organlar tarafndan alnan
kararlar uyarnca, datlmam ya da iletmede alkonulmu krlar bu hesap grubunda
gsterilir.
540 - YASAL YEDEKLER
541 - STAT YEDEKLER
542 - OLAANST YEDEKLER
548 - DER KAR YEDEKLER
549 - ZEL FONLAR
57- GEM YILLAR KARLARI
570 - GEM YILLAR KARLARI
58- GEM YILLAR ZARARLARI (-)
580 - GEM YILLAR ZARARLARI
59- DNEM NET KARI (ZARARI)
590 - DNEM NET KARI
591 - DNEM NET ZARARI (-)
6- GELR TABLOSU HESAPLARI
letmenin faaliyet dnemine ilikin brt satlar, sat indirimleri satlarn maliyeti,
faaliyet giderleri, dier faaliyetlerden gelir ve krlar, dier faaliyetlerden gider ve zararlar,
finansman giderleri, olaand gelir ve karlar ve olaand gider ve zararlardan oluur.
44
TSPAKB

60- BRT SATILAR
letmenin esas faaliyetleri erevesinde satlan mal yada hizmetler karlnda alnan yada
tahakkuk ettirilen toplam deerleri kapsar. Satlan mal ve hizmetlerle ilgili subvansiyonlar,
sat tarihindeki vade farklar, ihracatla ilgili dnem iinde ortaya kan kur farklar, vergi
iadeleri brt satlar iinde gsterilir. Brt Satlara Katma Deer Vergisi dahil edilmez.
Holding ana irketinin, kendine bal yurtii ve yurtd ortaklklarndan elde ettii gelirler
ana irketin esas faaliyet gelirini oluturduundan bu blmdeki hesaplarda izlenir.
Gereksinime gre blmlenebilir. Brt Satlar; yurtii satlar, yurtd satlar ve dier
gelirler eklinde blmlenir.
600 - YURT SATILAR
601 - YURTDII SATILAR
602 - DER GELRLER
61 - SATI NDRMLER (-)
Net sat haslatna ulaabilmek iin brt satlardan indirilmesi gereken deerleri kapsar.
Sattan iadeler, sat iskontolar ve dier indirimler eklinde blmlenir.
610 - SATITAN ADELER (-)
611 - SATI SKONTOLARI (-)
612 - DER NDRMLER (-)
62- SATILARIN MALYET (-)
letmenin dnem iindeki stok hareketleri ile satlan mamul, yar mamul, ilk madde ve
malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satlan hizmetlerin maliyetini kapsar. Baka bir
deyile dnem iinde alclara satlan ya da devredilen mal ve hizmetlerin retimi (imalat)
ya da satn alnmas iin yaplan tm giderleri ierir.
620 - SATILAN MAMLLER MALYET (-)
621 - SATILAN TCAR MALLAR MALYET (-)
622 - SATILAN HZMET MALYET (-)
623 - DER SATILARIN MALYET (-)
63- FAALYET GDERLER (-)
letmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve retim maliyetlerine yklenmeyen aratrma ve
gelitirme giderleri; pazarlama, sat ve datm giderleri ve genel ynetim giderlerinden
oluan hesap grubudur. 7nci grupta izlenen esas faaliyet dnem giderleri, yanstma
hesaplar alaca ile dnem sonlarnda bu grupta yer alan hesaplara devredilir.
630 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER (-)
631 - PAZARLAMA, SATI VE DAITIM GDERLER
632 - GENEL YNETM GDERLER (-)
45
TSPAKB

64- DER FAALYETLERDEN OLAAN GELR VE KARLAR
letmelerin sermayelerine katldklar itiraklerden elde ettikleri temett gelirlerinin
izlendii hesaptr. Hisse senedi ve tahvil gibi menkul kymet satndan doan krlar ya da
zararlar bu hesaba alnmaz.
640 - TRAKLERDEN TEMETT GELRLER
641 - BALI ORTAKLIKLARDAN TEMETT GELRLER
642 - FAZ GELRLER
643 - KOMSYON GELRLER
644 - KONUSU KALMAYAN KARILIKLAR
649 - FAALYETLE LGL DER GELR VE KARLAR
65- DER FAALYETLERDEN OLAAN GDER VE ZARARLAR
letmenin esas faaliyetleri dnda kalan olaan faaliyetlerle ilgili gider ve zararlar ierir.
652 - REESKONT FAZ GDERLER (-)
653 - KOMSYON GDERLER (-)
654 - KARILIK GDERLER (-)
659 - DER GDER VE ZARARLAR
66- FNANSMAN GDERLER (-)
letmenin borland tutarlarla ilgili olarak katlanlan ve varlklarn maliyetine eklenmemi
bulunan faiz, kur farklar kredi komisyonlar ve benzeri dier giderleri kapsar.
660 - KISA VADEL BORLANMA GDERLER (-)
661 - UZUN VADEL BORLANMA GDERLER (-)
67- OLAANDII GELR VE KARLAR
letmenin olaan faaliyetlerinde bamsz olan ve bu nedenle arzi nitelik tayan duran
varlklarn satlarndan elde edilen krlar ile olaan d olay ve gelimeler nedeniyle ortaya
kan gelir ve krlarn yer ald hesap grubudur.
671 - NCEK DNEM GELR VE KARLARI
679 - DER OLAAN DII GELR VE KARLAR
68- OLAANDII GDER VE ZARARLAR (-)
letmenin olaan faaliyetlerinden bamsz olan ve bu nedenle sk sk ve dzenli olarak
ortaya kmas beklenmeyen ilem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararlarn yer ald
hesap grubudur.
680 - ALIMAYAN KISIM GDER VE ZARARLARI (-)
681 - NCEK DNEM GDER VE ZARARLARI (-)
689 - DER OLAAN DII GDER VE ZARARLAR (-)
69- DNEM NET KARI (ZARARI)
690 - DNEM KARI VEYA ZARARI
46
TSPAKB

691 - DNEM KARI VERG VE DER YASAL YKMLLK KARILIKLARI (-)
692 - DNEM NET KARI VEYA ZARARI
7 MALYET HESAPLARI
Maliyet hesaplar, mal ve hizmetlerin planlanan biim ve nitelie getirilmesi iin yaplan
giderlerin topland ve maliyet unsurlarna dntrlerek izlendii hesaplardr.
Bu blmde yer alan gider hesaplar uygulamada esneklik salamak zere iki seenek
halinde 7/A ve 7/B olarak sunulmutur. 7/A seeneinde giderler defter-i kebirde fonksiyon
esasna gre, 7/B seeneinde ise eit esasna gre belirlenmitir. Bu suretle, iletmelere
giderlerin blmlenmesinde ve defter-i kebirde izlenmesinde kendi organizasyon yaplarna,
byklklerine ve ihtiyalarna gre dzenleyebilmeleri iin kolaylk salanm, farkl
maliyet hesaplama yntemlerine uyulabilmesi asndan da geni bir esneklik tannmtr.
7/A SEENENDE MALYET HESAPLARI
Tebliinde IV-DZENLEMENN KAPSAMI blmne gre, ek mali tablolar dzenlemek
durumunda olan retim ve hizmet ilemleri iin zorunlu olan 7/A seeneinde; giderler,
esas defterlerde fonksiyon esasna gre belirlenmitir. E zamanl kayt ynteminin
kullanlmas nerilen bu uygulamada, giderler yapldklar anda ilgili defter-i kebir
hesaplarna Fonksiyon Esasna gre kaydedilirken, sz konusu giderler ayn zamanda
yardmc defterlerde hem eit esasna hem de ilgili yerlerine gre izlenir. Gider eitlerinin
izlenecei yardmc defter kaytlarnn, giderlerin ait olduklar gider yerlerini de gsterecek
ekilde tutulmas durumunda, yntem amacna uygun biimde yrtlm olacaktr. Bu
kayt ynteminde; giderler e zamanl olarak ayn anda hem fonksiyonlarna, hem
eitlerine hem de ilgili gider yerlerine gre izlendiinden; muhasebe kaytlarnn
azaltlmasna ve her kademenin retim ve hizmet maliyetlerinin belli bir dzen iinde
oluturulmasna olanak salamaktr.
Bu uygulama maliyet hesap gruplar aadaki gibi blmlenmitir.
70- Maliyet Muhasebesi Balant Hesaplar
(Maliyet muhasebesinin genel muhasebeden bamsz almas durumunda bu grup
altrlr.)
71- Direkt lkmadde Ve Malzeme Giderleri
72- Direkt ilik Giderleri
73- Genel retim Giderleri
74- Hizmet retim Maliyeti
75- Aratrma Gelitirme Giderleri
76- Pazarlama Sat ve Datm Giderleri
77- Genel Ynetim Giderleri
78- Finansman Giderleri
47
TSPAKB

Bu uygulamada yardmc defterlerde izlenecek Gider eitleri 0-9 sayl hesaplarda, Gider
Yerleri ise 10-99 sayl hesaplarda gsterildii gibidir. Bu blmlerde yer alan Maliyet Hesap
Gruplarnn her biri defter-i kebir hesab dzeyinde gider hesaplar, yanstma hesaplar ve
fark hesaplar olarak blmlenir.
GDER HESAPLARI :
Bu hesaplar dnem iinde yaplan ve tahakkuk ettirilen giderlerin izlendii ve borlarna
kaydedildii hesaplardr. Gider hesaplarna yaplacak kaytlara ilikin olarak dzenlenecek
muhasebe filerinde gider yerleri ve gider eitleri hesaplarna ait numaralar birlikte yazlr.
GDER YANSITMA HESAPLARI :
Bu hesaplar, fiili maliyetlerin uyguland durumlarda gider hesaplarnda toplanan
giderlerin tmnn; nceden saptanm maliyet yntemlerinin kullanlmas durumunda ise,
bunlara gre saptanan giderlerin ilgili hesaplara yanstlmasn salamak amacyla kullanlr.
FARK HESAPLARI :
Bu hesaplar, nceden saptanm maliyet yntemlerinin uygulanmas halinde fiili giderler ile
nceden saptanm giderler arasndaki farklarn kaydedildii hesaplardr. Fark hesaplar
bor ve alacak kalnts verebilir.
70- MALYET MUHASEBES BALANTI HESAPLARI
Bu grupda yer alan hesaplar genel muhasebe ile maliyet muhasebesinin birbirinden ayr
olarak yrtlmesinin istenmesi durumunda, genel muhasebe ile maliyet muhasebesi,
arasnda balantlarn kurulmasn salamak amacyla kullanlr.
700 - MALYET MUHASEBES BALANTI HESABI
701 - MALYET MUHASEBES YANSITMA HESABI
71- DREKT LK MADDE VE MALZEME GDERLER
Bu grupta yer alan hesaplar retilen mamln bnyesine ana madde olarak katlan ve
hangi mamlden ne kadar tketildii, ekonomik bakmdan ayr olarak izlenebilen ilkmadde
ve malzemelerle ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarn kapsar.
710 - DREKT LK MADDE VE MALZEME GDERLER
711 - DREKT LK MADDE VE MALZEME YANSITMA HESABI
712 - DREKT LK MADDE VE MALZEME FYAT FARKI
713 - DREKT LK MADDE VE MALZEME MKTAR FARKI
72- DREKT LK GDERLER
Bu grup bir mal veya hizmetin retim maliyetine dorudan doruya verilebilen iilik
giderleri ile ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan oluur.
720 - DREKT LK GDERLER
721 - DREKT LK GDERLER YANSITMA HESABI
722 - DREKT LK CRET FARKLARI
723 - DREKT LK SRE (ZAMAN) FARKLARI
48
TSPAKB
73- GENEL RETM GDERLER

Bu grup iletmenin retimi ve bu retime bal hizmetler iin yaplan direkt ilkmadde ve
malzeme ve direkt iilik dnda kalan giderlerle ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan
oluur.
730
731
732
733
734
GENEL
GENEL
GENEL
GENEL
GENEL
RETM
RETM
RETM
RETM
RETM
GDERLER
GDERLER
GDERLER
GDERLER
GDERLER
YANSITMA HESABI
BTE FARKLARI
VERMLLK FARKLARI
KAPASTE FARKLARI
74- HZMET RETM MALYET

Bu grup hizmet iletmeleri ile ilgilidir. Hizmet iletmelerinde 71, 72 ve 73 gruplarda yer
alan hesaplar kullanlmaz. Bu hesaplar yerine bu grubdaki hesaplar kullanlr. Hizmet
iletmelerinin retim maliyetlerinin izlenmesinde kullanlan hesaplar bu grupta yeralr.
740 - HZMET RETM MALYET
741 - HZMET RETM MALYET YANSITMA HESABI
742 - HZMET RETM MALYET FARK HESAPLARI
75- ARATIRMA VE GELTRME GDERLER
Bu grup aratrma ve gelitirme faaliyetleri ile ilgili gider yanstma ve fark hesaplarndan
oluur.
750 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER
751 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER YANSITMA HESABI
752 - ARATIRMA VE GELTRME GDER FARKLARI
76- PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER
Bu grup, pazarlama, sat ve datm faaliyetleri ile ilgili gider, yanstma ve fark
hesaplarndan oluur.
760 - PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER
761 - PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER YANSITMA HESABI
762 - PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER FARK HESABI
77- GENEL YNETM GDERLER
Bu grup ynetim fonksiyonu ile ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan oluur.
770 - GENEL YNETM GDERLER
771 - GENEL YNETM GDERLER YANSITMA HESABI
772 - GENEL YNETM GDER FARKLARI HESABI
78- FNANSMAN GDERLER
Bu grupta iletmenin borland tutarlarla ilgili olarak katlanlan ve varlklarn maliyetine
eklenmemi bulunan faiz ve benzeri giderlerle, yanstma ve fark hesaplar yer alr.
49
TSPAKB

780 - FNANSMAN GDERLER
781 - FNANSMAN GDERLER YANSITMA HESABI
782 - FNANSMAN GDERLER FARK HESABI
79- GDER ETLER ( 7/B SEENE )
790 - LK MADDE VE MALZEME GDERLER
791 - VE CRET GDERLER
792 - MEMUR CRET VE GDERLER
793 - DIARIDAN SALANAN FAYDA VE HZMETLER
794 - ETL GDERLER
795 - VERG, RESM VE HARLAR
796 - AMORTSMANLAR VE TKENME PAYLARI
797 - FNANSMAN GDERLER
8- ( SERBEST )
9- NAZIM HESAPLAR
7/B SEENENDE MALYET HESAPLARI
Ek mali tablo dzenleme zorunda olmayan ticaret iletmeleri, kk hizmet iletmeleri ve
kk retim iletmelerinden isteyenler, giderlerin izlenmesinde bu seenei uygular.
Bu uygulamada; giderler defter-i kebir de maliyet dnemi boyunca eit esasna gre
izlenir. Maliyet karma dnemlerinde, sz konusu giderler gider datm tablosu araclyla
fonksiyonlarna dntrlerek ilgili gider yerlerine ve hizmet veya mamul maliyetlerine
veya sonu hesaplarna aktarlr.
Gider eitlerinin fonksiyonlarna dntrlmesinde ve ilgili gider yerlerine yklenmesinde,
iletmeler isterlerse gider eidi hesaplarndan ilgili gider yerlerine ve fonksiyonel gider
hesaplarna aktarmalar yaplmasn gerektirecek kayt dzenini seerler. sterlerse, e
zamanl kayt dzenini bu seenek iinde kullanarak, yardmc defterlerde fonksiyonel gider
hesaplarn ve gider yerlerini izleyebilirler. Bu suret ile gider eitleri tahakkuk ettike ilgili
defter-i kebir hesaplarnda izlenirken; ayn anda yardmc defterlerde fonksiyonlarna gre
izlenip e zamanl olarak gider yerlerine aktarlabilir.
7/B seeneinde iletmeler 79 No.lu gruptaki maliyet hesaplarn kullanr. Bu uygulamada
maliyet hesap gruplar aadaki gibi blmlenir:
79- GDER ETLER
790- lk Madde ve Malzeme Giderleri
791- i cret ve Giderleri
792- Memur cret ve Giderleri
793- Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler
50
TSPAKB

794795796797798799-
eitli Giderler
Vergi, Resim ve Harlar
Amortismanlar ve Tkenme Paylar
Finansman Giderleri
Gider eitleri Yanstma Hesaplar
retim Maliyet Hesab
2.2 Hesaplarn leyii

Giderler tahakkuk ettike dnem boyunca 790-797 No.lu eit esasna gre blmlenmi
ilgili gider hesaplarnn borcuna kaydedilir.
retim ve Hizmet iletmelerinde, maliyet karma dnemlerinde dzenlenen gider datm
tablosu sonucuna gre fonksiyonlarna ve gider yerlerine gre gruplanan eit hesaplarnn
toplam tutar, 798- Gider eitleri Yanstma Hesab alaca ile 799- retim Maliyet
Hesabna ve 630- Aratrma ve Gelitirme Giderleri, 631- Pazarlama Sat ve Datm
Giderleri, 632- Genel Ynetim Giderleri, 66- Finansman Giderleri grubunun ilgili
hesabna, 680- almayan Ksm Gider ve Zararlar hesaplarnn ilgili olanlarna veya
aktiflemesi gereken tutarlar ise ilgili aktif hesaplarnn borcuna kaydedilir. Dnem
sonlarnda 799- retim Maliyet Hesab, retim iletmelerinde 151- Yar Mamller retim
ve 152- Mamller hesaplarna, hizmet iletmelerinde ise 622- Satlan Hizmet Maliyeti
Hesabna devredilerek kapatlr.
Ticaret iletmelerinde ise dnem boyunca gider eitleri hesabnn borcuna kaydedilen
tutarlar, dnem sonlarnda fonksiyonlarna dntrlerek sonu hesaplar arasnda yer
alan 630,631,632 hesaplar ile 66- Finansman Giderleri Grubu ilgili hesabnn borcuna,
798- Gider eitleri Yanstma Hesaplarnn alacana yazlr. 798 ile 790-797 no.lu
hesaplar dnem sonlarnda karlatrlarak kapatlr.
2.3 Arac Kurum Hesap Plan ve Muhasebe Sreci

Arac kurumlarn dzenlemek ve yaymlamak zorunda olduklar mali tablolarn salkl
karlatrma ve tahliller yaplmasna elverili, genel kabul grm muhasebe ilkelerine
uygun ekilde dzenlemelerini salayarak, mali durumlarnn gvenilir bir ekilde
izlenebilmesine imkan hazrlamak amacyla arac kurum hesap plan ve kullanm esaslar
Arac Kurum Hesap Plan ve Plann Kullanm Esaslar Hakknda Tebli ile dzenlenmitir.
2.3.1
Arac Kurum Hesap Plan
Sermaye Piyasas Kurulu arac kurumlarn dzenlemek ve yaynlamak zorunda olduklar

mali tablolarn salkl karlatrma ve analiz yaplmasna elverili, genel kabul grm
51
TSPAKB

muhasebe ilkelerine uygun dzenlenmelerini salayarak, arac kurumlarn mali
durumlarnn gvenilir biimde izlenebilmesi iin standart bir hesap plan yaynlamtr.
Sermaye Piyasasnda Mali Tablo ve Raporlara likin lke ve Kurallar Hakknda Tebli ile
belirlenen mali tablolarn hazrlanmasnda dayanak tekil eden hesaplarn ileyiinde
yukarda belirtilen dzenlemede yer alan hesap planna uyulmas gerekir. Bu tebli ile, hem
tm arac kurulular tarafndan uygulanacak muhasebe uygulamalarnda yeknesaklk
salanrken, dier yandan zellik arz eden araclk faaliyetine ilikin muhasebe uygulamalar
da dzenlenmi olmaktadr.
Arac kurumlarn uygulama srecinde, hesap plannn genel btnln bozmamak
bakmndan ana hesaplarn numaralarn deitirmemesi gerekir. Yardmc defterlerde yer
alacak tali hesaplar, arac kurumun ihtiyacna gre, desimal sistem kullanlarak ve
gerektiinde daha alt hesaplar alarak tutulabilir. Ancak bu durumda ana hesabn Arac
Kurum Hesap Plannda ngrlen ieriini deitirecek ekilde alt hesaplar almamaldr.
Arac kurumlar bu Tebli uyarnca, tutacaklar hesaplarnda ayrca, vergi mevzuatnn ilgili
hkmlerine de uymak zorundadrlar. Vergi mevzuatnn bu Tebli'de belirlenen
uygulamalardan farkl uygulamalara yer verdii durumlarda, iletmelerin sz konusu
mevzuat
erevesinde
gerekli
dzeltmeleri
yapmalar
kendi
sorumluluklar
ierisindedir.Arac kurumlarn kullanmak zorunda olduklar hesap plannn zet bir
grnm aadaki gibidir.
Dnen Varlklar (I) Hesap plannn bu blmnde arac kurulularn elinde

bulunan hazr deerler bulunmaktadr. Bunlar, kasa alacaklar, kamu ve zel kesime
ait menkul kymetler, ksa vadeli alacaklar, avanslardr.
Duran Varlklar (II) Bu blmde, Uzun Vadeli Ticari Alacaklar, Verilen Depozito
ve Teminatlar, Ortaklardan Alacaklar, tiraklerden Alacaklar, Personelden Alacaklar,
Uzun Vadeli Dier Alacaklar, Finansal Duran Varlklar, tirakler, Dier Finansal
Duran Varlklar, Maddi Duran Varlklar, Maddi Duran Varlklar Amortisman ve Maddi
Olmayan Duran Varlklar yer almaktadr.
Ksa Vadeli Borlar (III) Hesap plannn bu blmnde arac kuruluun 1 yldan
ksa vadeli senetli ve senetsiz borlar, ortaklara ve itiraklere olan borlar
denecek vergi ve gider karlklar yer almaktadr.
Uzun Vadeli Borlar (IV) letmenin 1 yldan fazla sahip olduu finansal ve ticari
borlar, ortaklara ve personele olan borlar ve ertelen vergi borlar ve giderleri bu
blmde takip edilmektedir. Buna ek olarak hesap plannn bu blmnde
zkaynaklar ile ilgili hesaplarda yer almaktadr. Bunlar; Sermaye Hesab, Yeniden
Deerleme Deer Art, Yasal Yedekler, Stat Yedekleri, Net Dnem Kr ya da
Zarar ve Gemi Yllar Zararlardr.
Sonu Hesaplar (V) Hesap plannn sonu hesaplar blm, esas faaliyetlerle
ilgili olarak elde edilen gelir ve giderlerin yer ald hesap blmdr. Bu blmde
elde edilen komisyon gelirleri, yurt ii ve yurt d sat gelirleri gibi hesaplar ile bu
52
TSPAKB
2.3.2
srecte katlanlan, genel ynetim giderleri, aratrma ve gelitirme giderleri gibi

faaliyet giderlerin izlendii blmdr.
Geici Hesaplar (VI) Bu blmde arac kurumun kendi portfy adna yaplan
menkul al ve sat ilemler sonucunda ortaya kan kar ve zararlarn takibi
amacyla kullanlan hesaplar yer almaktadr. Bu hesaplar geici nitelikler tar. Bu
blmde arac kurum kendi adna hisse senedi, finansman bonosu, devlet tahvili,
gelir ortakl senedi gibi kymetlerin al ve sat sreci iindeki kar ve zararlar
takip edilir. Uygulamada baz arac kurumlarn bu hesaplar kulland, birounun
da hi kullanmadklar grlmektedir.
Nazm Hesaplar (VII-VIII-IV) Arac kurumlara ilikin olarak dier kurululardan
farkl olarak ortaya kan en nemli farkllklar nazm hesaplarn kullanmnda ortaya
kmaktadr. Mterilerin adna menkul kymet almlarna araclk esnasnda emanet
olarak ortaya kan hesaplar bu blmde dikkate alnmaktadr.
Arac Kurumlarda Muhasebe Sreci
Arac kurumlarn muhasebe srecinde dier iletme faaliyetlerinde olduu gibi sreklilik
esas niteliktedir. Ancak belirli aralklar iersinde faaliyetlerin belirlenmesi, llmesi ve
sonucun mali tablolar eklinde gsterilmesi gerekmektedir. Bu sre iin, bir yl faaliyet
dnemi olarak dikkate alnr. Her yl 1 Ocak tarihinde balayan mali yl, o yln sonunda, 31
Aralk tarihinde sona erer ve mali sonular hazrlanan mali tablolar yardmyla ilgili
taraflarn kullanmna sunulur.
Hesaplarn ileyiinde, varlk hesaplarnda, herhangi bir art meydana geldiinde hesabn
bor taraf, azal meydana geldiinde ise alacak taraf altrlmaktadr. Kaynak
hesaplarnda ise, bu uygulama deierek, bir kaynak hesabnda art meydana geldiinde
hesabn alacak taraf, azal meydana geldiinde ise bor taraf kullanlmaktadr.
Dnem iinde hesaplarn sonu hesaplar iinde yer alan gelir ve gider hesaplarna
kaydedilmi tutarlar 5990 Kr Zarar Hesab kapatlarak aktarlmaktadr. Bu hesabn
bakiyesi arac kurumun vergi ncesi kar ya da zararn gstermektedir. Hesap bor
bakiyesi veriyor ise tutar 4980 Dnem Zarar Hesabna aktarlr. Hesap alacak bakiyesi verir
ise tutardan vergi karlklar kesilerek kalan tutar 4970 Net Dnem Kar Hesabna aktarlr.
Bu durumda 5 kod numaral sonu hesaplar kapanm olacaktr. Dnem sonunda ise 1, 2,
3 ve 4 kod numaral Bilano hesaplar hesaplar karlkl olarak altrlarak tm hesaplar
kapatlr. Dnem sonu ilemlerine ilikin muhasebe kaytlar ve deerleme ilkeleri Dnem
Sonu (Envanter) lemleri ve Kapan Kaytlar blmnde daha detayl olarak ele
alnmtr.
Arac kurumlarn muhasebe uygulamasnda dikkati eken hususlardan biriside hesap
plannda satlar ve satlarn maliyeti hesaplarnn varldr. Arac kurumlar asndan
sermaye piyasas aralarnn satnda al ve sat deerlerinin ayr hesaplarda sunumu
yerine, tek bir kalemde sermaye piyasas aralarna konu ileme ilikin sat kr ya da
53
TSPAKB

zararnn sunumu gerekletirilmesi hususudur. Uygulamada az sayda iletmede olsa bu
yaklamn varl gze arpmaktadr. Arac kurumlar bu amala Geici Hesaplar grubunu
kullanmaktadr. Arac kurumlar tarafndan az da olsa uygulanan bu yntem Geici Hesaplar
Grubunun anlatmnda daha detayl olarak ele alnmtr.
Finansal Hesaplar
Dnen Varlklar
Sonu Hesaplar
Gelir Hesaplar
XX
XX
5990 Kr Zarar Hesab
XX
Dnen Varlklar
XX
XX
Gider Hesaplar
XX
Dnem Kar
veya Zarar
Ksa Vadeli Borlar
XX
Uzun Vadeli Borlar
XX
ekil 5: Hesaplarn leyi emas
Kaynak: Serhat Yank, Arac Kurum lemleri ve Muhasebesi,

stanbul: Trkmen Kitabevi, Yayn No: 2007
2.4 Yatrm Fonlarnn Hesap Plan

Kurulun Seri:XI, No:6 sayl Menkul Kymetler Yatrm Fonlar Mali Tablolar ve Raporlarna
likin lke ve Kurallar Hakknda Teblii ile yatrm fonlarnn kullanmak zorunda olduklar bir
hesap plan belirlenmitir.
Yatrm fonlar bu teblide yer alan hesaplama ilkelerine gre ilemlerini hesap planndan
yararlanarak yine teblide belirlenen ekilllere uygun bilano ve gelir tablosu hazrlamak
zorundadrlar.
54
TSPAKB
3) ARACI KURUMLARDA BELGE VE KAYIT DZEN

3.2) Genel Esaslar
Araclk faaliyetinde belge ve kayt dzeni, Sermaye Piyasas Kurulunun Seri:V, No:6 sayl
Araclk Faaliyetinde Belge ve Kayt Dzeni Hakknda Tebli ile dzenlenmitir. Daha
sonra Seri:V, No:66 ve 73 sayl Araclk Faaliyetinde Belge ve Kayt Dzeni Hakknda
Teblide Deiiklik Yaplmasna Dair Tebliler ile de baz deiikliklere gidilmitir. Bu
dzenlemelerin amac arac kurulularn araclk faaliyetlerinde dzenleyecekleri belgeler ile
muhasebe ilemlerinde uyacaklar esaslar belirlemektedir.
Arac kurulular, araclk faaliyetlerine ilikin muhasebe kayt ve ilemlerine dayanak tekil
etmek zere, bu Teblide aklanan form ve belgeleri eksiksiz olarak dzenlemek,
saklamak ve menkul kymet ilemleri ile ilgili muhasebe kaytlarn bir gn iinde yasal
defterlerine ilemek zorundadrlar. Bankalar dndaki arac kurulular, ubelerinde
yrttkleri araclk faaliyeti ile ilgili muhasebe kaytlarn merkezlerinde veya ubelerinde
tutarlar ve muhasebe hesaplarnn ileyiinde, Seri:XI, No:(7) Kurul tebliinde dzenlenen
Arac Kurum Hesap Plann esas alrlar.
Arac kurulularn trev aralarn alm satmna araclk faaliyetlerinde dzenleyecekleri
belgeler ve kayt dzeni ise Seri:V, No:51 Sayl Arac Kurulularn Trev Aralarn Alm
Satmna Araclk Faaliyetlerinde Dzenleyecekleri Belgeler ve Kayt Dzeni Hakknda
Teblide yer almaktadr.
3.2.1
Arac Kurulular Tarafndan Tutulacak Defter ve Belgeler
Arac kurulular Araclk Faaliyetinde Bulunacak Kurulular ile Bunlarn Faaliyetlerinde ve

Yetkilendirilmelerine likin Esaslar Hakkndaki Ynetmelikin 48nci maddesinde belirtilen
defter ve belgeler yannda, aadaki belgelerin dzenlenmesi zorunludur:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
Nakit Alnd-dendi Belgesi,

lem Sonu Formu,
Hesap Ekstresi,
Menkul Kymet Giri-k Fii,
Mteri Emri Formu,
Seans Takip Formu,
lem Datm Listesi (Menkul Kymet ve Mteri tibariyle),
Arac kurulularn sermaye piyasas faaliyetleri dolaysyla aldklar ve yaptklar her trl
yazma, szleme, taahht, kefalet, dier teminat senetleri ve mahkeme ilanlar gibi
belgeler ile kimlik tespiti amacyla alnan ya da dzenlenen belgeleri, vekaletnameleri ve
55
TSPAKB

mteri tanma kural erevesinde dzenlenen belgeleri dzenli ve tasnif edilmi bir
biimde saklamalar zorunludur.
Gerek gerekletirilen gerekse gerekletirilemeyen mteri emirlerine ilikin Mteri Emri
Formlar ile elektronik ortamda alnan emirlere ilikin belgeler dzenleme tarihinden
itibaren 5 yl sreyle saklanr. Szl emirlere ilikin ses kaytlar emir tarihinden sonra
gelen takvim yl sonuna kadar saklanr. Bunlardan ihtilafl olanlarn bu srelerle kaytl
olmakszn ihtilaf sonulanncaya kadar muhafazas zorunludur.
Arac kurulular Hesap Ekstresini aylk dnemler itibariyle ilgili dnemi izleyen 7 gn
iinde mterilerin adreslerine gndermek zorundadrlar. Ancak ilgili dnem iinde herhangi
bir ilem yapmayan mterilere hesap ekstresi gnderimi zorunlu deildir. Hesap
ekstresinde yer alan bilgilerin belirli sre getikten sonra mteri tarafndan kabul edilmi
saylacana ilikin sorumsuzluk kaytlarna ereve szlemelerde ve ilgili dier belgelerde
yer verilemez.
Arac kurulular, araclk faaliyetlerinin yrtlmesi srasnda her mteri iin ayr bir hesap
numaras verir ve bu numara mteri ile ilgili her trl ilem ve alt hesaplarda kullanlr.
Hesap sahibi mterilerin ereve szlemelerinde yer alan adres bilgilerindeki
deiikliklerin arac kurulular tarafndan 2 gn ierisinde Takasbanka bildirilmesi
zorunludur. Halka arz ilemleri nedeniyle mterilere hesap almas zorunlu deildir.
Mteri kimliinin belge ve kaytlarda yer almas gerekmez, ancak arac kurulular, hesap
numaras verdikleri mterilerinin kimlik bilgilerinin doruluundan sorumludurlar.
stenildiinde hesap numaras sahibi mterilerin kimlik bilgileri ve adresi arac kurulua
Kurula veya Kurulca grevlendirilenlere ibraz edilir.
Tutulmas zorunlu olan tm belge ve kaytlarda, silinemez yaz aralarnn kullanlmas,
silinti ve kaznt yaplmamas; dzeltmelerin yanl kaydn grlmesine engel olmayacak
tarzda yaplmas, bo satr braklmamas zorunludur.
a) Nakit Alnd ve dendi Belgeleri
Mterilerden tahsilat yapldnda Nakit Alnd Belgesi, mterilere deme yapldnda
dendi Belgesi dzenlenir. Alnd ve dendi Belgelerinde yaplan tahsilatn veya demenin
tr belirtilir. Birbirini takip eden sra numaras izleyen bu belgeler en az iki rnek olarak
dzenlenir ve belgelerin imzal birer rnei mteriye verilir. Ayrca Nakit Alnd
Belgesinin mteriye imzatlmas gereklidir.
b) lem Sonu Formu
Yaplan alm satmlarn, verilen hizmetlerin ve bunlar iin alnan paralarn mahiyetini
gstermek zere mteselsil numaral lem Sonu Formu dzenlenir.
56
TSPAKB

c) Menkul Kymet Giri ve k Fileri
Mterilere veya arac kurululara ait menkul kymetlerin arac kurulu menkul kymet
kasasna fiilen giri ve klarnda Menkul Kymet Giri veya Menkul Kymet k fii
dzenlenir ve belgelerin imzal bir rnei mterilere verilir
d) Araclk Yklenimi lemleri ve kayd
Arac kurulular menkul kymetlerin halka arzna araclk ettiinde, baz durumlarda ihra
eden ortaklk ile arac kurulu arasndaki mevcut araclk yklenim szlemesine gre, halka
arz edilen menkul kymetin satlamayan ksmnn arac kurulua satn alnmas taahht
edilebilmektedir. Bu durumda taahht tutar nazm hesaplarda izlenir. Sat sresi iinde,
menkul kymetin satlmas suretiyle, taahht tutarnda meydana gelen eksilmeler, ters
kaytla bu hesaplara intikal ettirilir.
3.3 Hisse Senedi lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

3.3.1
Mteri Emirlerinin Alnmas ve zlenmesi
Mterilerden yazl emir alndnda mteselsil sra numaral Mteri Emri Formundan en
az iki rnek dzenlenir ve formun imzal bir rnei mteriye verilir. Mterilerden
seanstan nce veya seans srasnda telefon, faks, ATM kaytlar, elektronik ortamda ya da
benzeri ekillerde mteri imzas olmakszn emir alnabilir. Bu emirler genel hkmler
asndan szl emir niteliindedir. Telefon ile alnan mteri emirlerine ilikin ses
kaytlarnn tutulmas zorunludur. Yazl ve szl olarak alnan tm emirlerde, mterinin
talebi halinde emrin alnmas srasnda mteriye emir aln numarasnn verilmesi
zorunludur
Arac kurulular merkez ve merkez d rgtlerinde aldklar yazl veya szl tm mteri
emirlerini bilgisayar ortamnda dzenlenmi olan Mteri Emri Formuna mteselsil sra
numaras izleyecek ekilde kaydederler. Bu formlar esas alnarak seans ncesinde alnan
tm mteri emirleri, arac kurum merkezinde bilgisayar ortamnda dzenlenen Seans
Takip Formuna zaman nceliine gre otomatik olarak kaydedilir. Borsada seans srerken
alnan emirler de ayn ekilde Seans Takip Formuna seans esnasnda aktarlr. Zaman
ncelii esasna uyulmasn teminen, tm emirleri aln zamanna gre sralayabilecek bir
sistem iin gerekli altyapnn oluturulmas zorunludur. Bu ekilde kaydedilen mteri
emirleri, yerine getirilmek zere borsaya iletilir. Arac kurulular seans bitiminde merkezde
bilgisayar ortamnda izlenen seans takip formunu yazl hale getirirler. Yazl hale getirilen
seans takip formlar birim yneticisi tarafndan imzalanr.
Szl alm satm emirlerine dayanlarak yaplan ilemlerde, szl emrin varln ispat yk
arac kurulua aittir. Faks, ATM kaytlar, bilgisayar a yoluyla girilen kaytlar ile ses ve
grnt kaytlar ve dier her trl delil ya da yazl delil balangc gibi mteri
mutabakatn iermeyen arac kurulu kaytlar tek tarafl delil oluturamaz. Alm veya satm
57
TSPAKB

emri vermesine ramen herhangi bir ilem gerekletirilmediini iddia eden mteri, emri
verdiini ispatla ykmldr.
Geici Dzenlemeler
Yukarda belirtilen (Seri:V, No:66 sayl Tebli ile deiik 9 uncu madde hkmleri)
emir iletim sreci ve sistemine ilikin hkmler, mteri emirlerini uzaktan eriim
araclyla Borsaya ileten arac kurumlar tarafndan uygulanabilir. Sz konusu emir iletim
sreci ve sistemini uygulamayan arac kurumlar iin 31/12/2005 tarihine kadar aada yer
alan hkmler geerli olup, bu tarihten sonra alnan tm mteri emirlerinde yukarda
belirtilen esaslar geerli olacaktr.
Mterilerden yazl emir alndnda mteselsil sra numaral "Mteri Emri

Formu"ndan en az iki rnek dzenlenir ve formun imzal bir rnei mteriye verilir.
Mterilerden seanstan nce veya seans srasnda telefon, faks, ATM kaytlar,
elektronik ortamda ya da benzeri ekillerde mteri imzas olmakszn emir alnabilir.
Bu emirler genel hkmler asndan szl emir niteliindedir. Telefon ile alnan
mteri emirlerine ilikin ses kaytlarnn tutulmas zorunludur.
Arac kurulular bu tr emirleri aada belirtilen seans takip formuna kaydetmeden
nce, mteri imzas aranmakszn yazl hale dntrrler. Alnan tm emirlere
(gerek yazl gerekse szl) numaratrle veya bilgisayarla mteselsil bir numara
verilir.
Seans ncesinde alnan tm mteri emirleri, ncelik srasna gre "Seans Takip
Formu"na kaydedilir. Borsa'da seans srerken alnan emirler de arac kurumun
merkez brosunda tutulan ayn "Seans Takip Formu"na kald sra numaras izleyen
numaralar verilerek seans esnasnda yazlr. Bu ekilde kaydedilen mteri emirleri,
yerine getirilmek zere borsa temsilcilerine bildirilir.
Arac kuruluun kendi nam ve hesabna yapaca alm ve satmlarn da arac
kuruluun merkezinde dzenlenen "Seans Takip Formu"na kaydedilmesi zorunludur.
ubede ayr bir muhasebe tutuluyorsa ubeler, mterileri iin merkezden ayr bir
seans takip formu dzenler ve mterilerinden aldklar emirleri merkeze topluca
iletirler. Bu emirler, merkezde tutulan seans takip formuna ube adna kaydedilir.
ube muhasebesi merkezde tutuluyorsa, gelen mteri emirleri ube seans takip
formuna kaydedilir ve srasna gre bu emirler merkeze aktarlr.
3.3.2
Kesinleen lemlerin Hak Sahiplerine Datlmas Srasnda

Dzenlenecek Belgeler
Borsa tarafndan dzenlenen Gnlk lem Defteri uyarnca gerekletirdii saptanan

ilemler, lem Datm Listelerine kaydedilerek hak sahiplerine datlr. Bu listeler, ilgili
muhasebe ilemlerinin dayanan tekil eder.
58
TSPAKB
3.3.3
Hisse
Senetlerinin
Muhasebeletirilmesi
Sat
ve
Al
lemlerinin
Hisse senetlerinin sat ve al ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir.

a) Mteriden hisse senedi teslim alndnda dzenlenen Menkul Kymet Giri
Filerinden hareketle Emanet Hisse Senetleri Hesabna bulunduklar yer baznda hisse
senetleri itibariyle bor, Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna mteriler
baznda, hisse senetleri itibariyle alacak kaydedilir.
--------------------------------------------- / --------------------------------------------Emanet Hisse Senetleri Hesab
XXXX
Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesab
XXXX
--------------------------------------------- / --------------------------------------------b) Sat ilemlerinde gerekleen satlarn parasal tutarlar, alm satm szlemeleri
ve ilem datm tablolarna uygun olarak Takas Merkezi Hesabna bor, ilgili mteri
hesaplarna alacak kaydedilir. Arac kuruluun kendi portfynden yaplan satlarda,
muhasebe kaytlarnn srekli envanter yntemine gre yaplmas ve hisse senetlerinin
birim maliyetinin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre belirlenmesi
zorunludur. Buna gre arac kuruluun kendi portfynden sat yapldnda, satlarn
parasal tutar Takas Merkezi Hesabnana bor, Yurtii Satlar-Hisse Senetleri-lgili Hisse
Senedi Hesabna alacak; satlan hisse senetlerinin hareketli arlkl ortalama maliyet
yntemine gre belirlenen maliyet tutar ise Yurtii Satlarn Maliyeti Hisse Senetleri-lgili
Hisse Senedi Hesabna bor, Hisse Senedi Hesabna alacak kaydedilir.
c) Sat yaplan hisse senetlerinin mterilere gre nominal bedelle datmnda
Emanet Hisse Senetleri-Takas Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle alacak, Emanet
Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna mteriler baznda hisse senetleri itibariyle bor
kaydedilir.
--------------------------------------------- / --------------------------------------------Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesab
XXXX
Emanet Hisse Senetleri-Takas Merkezi Hesab
XXXX
----------------------------------------- / ------------------------------------------------d) Al ilemlerinde gerekleen allarn parasal tutarlar, alm satm szlemeleri ve
ilem datm tablolarna uygun olarak Takas Merkezi Hesabna alacak, mteri
hesaplarna bor kaydedilir. Arac kurumun kendi portfy iin yaplan allarda Takas
Merkezi Hesab ve Hisse Senetleri Hesab iletilir.
------------------------------------------ / -----------------------------------------------Mteri Hesaplar
XXXX
Takas Merkezi Hesab
XXXX
----------------------------------------- / ------------------------------------------------e) Al yaplan hisse senetlerinin mterilere gre nominal bedelle datmnda
ncelikle Emanet Hisse Senetleri- Takas Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle bor,
59
TSPAKB

Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna na mteriler baznda, hisse senetleri
itibariyle alacak kaydedilir.
f) Mteriye hisse senedi teslim edildiinde dzenlenen menkul kymet k
filerinden hareketle, Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna mteriler baznda
hisse senetleri itibariyle bor; Emanet Hisse Senetleri Hesabna k yerleri baznda hisse
senetleri itibariyle alacak kaydedilir.
g) Borsa dnda gerekletirilen alm-satm ilemlerinde, arac kuruluun Hisse
Senetleri Yurtii Satlar ve Yurtii Satlarn Maliyeti hesaplar ile bu hesaplarn ilgili alt
hesaplar kullanlr.
3.3.4
Rhan Hakk Kullanm ve Bedelsiz Hisse Senetlerinin

Muhasebeletirilmesi
Arac kurulu tarafndan mterilere ait emanetteki hisse senetleri iin rhan haklarnn
kullanlmas durumunda mteri hesaplar borlandrlr. Rhan haklarnn kullanlmasn
takiben geici ilmhaber veya hisse senedi alnmas durumuna gre, Emanet Hisse
Senetleri veya Emanet Hisse Senetleri Geici lmhaberleri hesabna bulunduklar yer
baznda hisse senetleri itibariyle nominal bedelle bor; Emanet Hisse Senetlerinden
Alacakllar (Emanetteki Geici lmhaberlerden Alacakllar) hesabna mteriler baznda
hisse senetleri itibariyle nominal bedelle alacak kaydedilir. Sermaye artrm nedeniyle
bedelsiz hisse senedi alnmas halinde de ayn nazm hesaplar kullanlr.
3.3.5
Temett Farklar
Arac kurulular mteri hesaplarn temett farklarn gz nnde tutmakszn izlerler. Bu

farklar, hisse senedinin mterilere verilmesi veya onlardan alnmas durumunda mteri
hesaplarna yanstlr. Mterilerin emanete vermi olduklar hisse senetleri eksik temett
ieriyorsa, eksik tutar mteri hesabna bor Temett Fark Hesabna alacak kaydedilir.
Mterilere eksik temett ieren hisse senedi teslim edildiinde, Temett Fark Hesabna
bor, mteri hesabna alacak kayd yaplarak temett fark mteriye denir.
Hisse senedi satn alnmas ve takas merkezinin eksik temett ieren hisse senedi teslim
etmesi halinde, temett fark toplam Takas Merkezi Hesabna bor, Temett Fark
Hesabna alacak kaydedilir. Takas Merkezine hisse senedi teslim ederken eksik temett
ieren hisse senetlerinin verilmesi halinde Temett Fark Hesabna bor, Takas Merkezi
Hesabna alacak kaydedilir.
60
TSPAKB
3.3.6
Hisse Senetlerinin Temett Gelirleri
Arac kurulu, gerek kendi portfynde bulunan hisse senetleri iin, gerekse mterilere ait
olup da Kurulun araclk faaliyetlerine ilikin dzenlemelerinde belirtilen szleme uyarnca,
mterileri iin yapaca temett tahsilatn, ihrac irketin temett datmna balad ilk
gn itibariyle nazm hesaplarda izler. Bu amala arac kurulua ve mterilere ait hisse
senetleri iin, temett farklar dikkate alnmakszn hesap edilen temett tutar kadar
Emanet Hisse Senetleri Temettleri Hesabna bulunduklar yer baznda hisse senetleri
itibariyle bor, Emanet Hisse Senetleri Temettlerinden Alacakllar Hesabna mteriler
veya portfy baznda hisse senetleri itibariyle alacak kaydedilir.
Arac kuruluun kendi portfynde bulunan hisse senetlerine ilikin olarak tahakkuk eden
temett gelirleri, ihrac irketin temett datmna balad ilk gn Temett Gelirleri
Hesabna alacak, Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar Hesabna bor
kaydedilir.
Temettnn ihrac irketten tahsil edilmesi durumunda; temett farklarna baklmakszn
mteri hesaplarna ve Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar Hesabna
alacak, tahsil edilen tutar kadar Kasa Hesabna bor ve aradaki fark kadar da Temett
Fark Hesabna bor kaydedilir. Temett tahsilatnn yaplmas halinde, birinci fkra
hkmnce alm olan nazm hesaplar da ters kaytla kapatlr.
3.3) Borlanmay fade Eden Menkul Kymet lemlerinin

Belge ve Kayt Dzeni
3.3.7
Mteri Emirlerinin Alnmas, Yerine Getirilmesi ve Hak

Sahiplerine Datm
Arac kurulular, mterileri nam ve hesabna veya kendi namlarna mterileri hesabna
borlanmay ifade eden menkul kymet alm veya satmnda bulunmalar halinde Mteri
Emri Formundan en az iki rnek dzenler ve formun imzal bir rneini mteriye verirler.
Mterilerden telefon ve benzeri iletiim aralaryla ya da elektronik ortamda emir alnabilir.
Bu emirler genel hkmler asndan szl emir niteliindedir. Telefon ile alnan mteri
emirlerine ilikin ses kaytlarnn tutulmas zorunludur. Bu emirlerde ispat yk arac
kurulua aittir.
Arac kurulular gerek yazl gerekse szl olarak alnan tm mteri emirlerini bilgisayar
ortamnda dzenlenmi olan Mteri Emri Formuna mteselsil sra numaras izleyecek
ekilde kaydederler. Bu formlar esas alnarak tm mteri emirleri, arac kurum
merkezinde bilgisayar ortamnda dzenlenen Seans Takip Formuna zaman nceliine
gre otomatik olarak kaydedilir. ncelik sras esasna uyulmasn teminen, tm emirleri
61
TSPAKB

aln zamanna gre sralayabilecek bir sistem iin gerekli altyapnn oluturulmas
zorunludur.
Arac kurulularn kendi nam ve hesabna yapaca alm ve satmlar da yukardaki esaslara
gre izlenir. Arac kurulular borlanmay ifade eden menkul kymetlerle ilgili olarak, kendi
nam ve hesaplarna, mterileri nam ve hesabna veya kendi namlarna mterileri
hesabna gerekletirdikleri emirleri lem Datm Listelerine hisse senedi datmlarndan
sonra gelmek zere kaydederek hak sahiplerine datr. Bu listeler, ilgili muhasebe
ilemlerinin dayanan tekil eder.
3.3.8
Borlanmay fade Eden Menkul Kymetlerin Alm Satm

lemleri ve Muhasebeletirilmesi
Borlanmay ifade eden menkul kymetlerin alm ve satm ilemlerinin Borsada

gerekletirilmesi halinde, muhasebe kaytlar menkul kymet trnn adn tayan ilgili
hesaplar kullanlarak yaplr. hale suretiyle satn alnan ancak teslim alnamayan Hazine
Bonosu, Devlet Tahvili veya dier kamu menkul kymetlerinin miktar ve fiyatn gsteren bir
makbuzun TC Merkez Bankas tarafndan arac kurulua verilmesi halinde, bu menkul
kymetler nominal bedel ile Emanet Hazine Bonosu Makbuzlar (veya Emanet Devlet
Tahvilleri Makbuzlar) ve Emanet Hazine Bonosu Makbuzlarndan Alacakllar (veya
Emanet Devlet Tahvilleri Makbuzlarndan Alacakllar) hesaplarnda izlenir.
3.3.9
Anapara, Faiz, Kupon ve Gelir Paynn Muhasebeletirilmesi
Arac kuruluun gerek kendi portfynde bulunan menkul kymetleri iin, gerekse
mterilere ait olup da Kurulun araclk faaliyetine ilikin dzenlemelerinde belirtilen
szleme uyarnca mterileri iin yapaca faiz, kupon, temett ve gelir paylar tahsilat,
ihrac irketlerin datma balad ilk gn itibariyle nazm hesaplarda izlenir. Bu amala,
arac kurulua ve mterilere ait menkul kymetler iin hesaplanan faiz kupon, temett ve
gelir paylar kadar Emanet Faiz, Kupon ve Gelir Paylar Hesabna bulunduklar yer baznda
menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Faiz Kupon ve Gelir Paylarndan Alacakllar
Hesabna mteriler veya portfy baznda menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.
Arac kuruluun kendi portfynde bulunan borlanmay ifade eden menkul kymetlere
ilikin olarak tahakkuk eden faiz, kupon, temett ve gelir paylar, ihrac irketin datma
balad ilk gn ilgili gelir hesaplarna alacak, Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir
Paylar Hesabna bor kaydedilir. Bu menkul kymetlerin anaparalar muaccel hale
geldiinde ilgili menkul kymet hesabna alacak kayd yaplr.
Faiz, kupon, temett ve gelir paylarnn tahsil edilmesi durumunda, kasa hesabna bor,
mteri hesaplar ile Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar Hesabna alacak
62
TSPAKB

kaydedilir. Bu tahsilatlarn yaplmas ile birlikte, birinci fkra hkmnce alm olan nazm
hesaplar, ters kaytla kapatlr.
3.4 Repo ve Ters Repo lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

3.4.1
Arac kurulular mterileri ile borsa dnda yaptklar repo ve ters repo ilemlerinde,
Kurulun repo ve ters repo ilemlerine ilikin dzenlemelerinde yer alan Repo ve Ters Repo
lemleri Dekontundan en az iki rnek dzenlerler ve formun imzal bir rneini mteriye
verirler. Dzenlenen btn dekontlara, numaratrle veya bilgisayarla repo ve ters repo
ilemlerine ilikin mteselsilen bir numara verilir. Arac kurulularn Borsada
gerekletirecekleri repo ve ters repo ilemlerinde Kurulun repo ve ters repo ilemlerine
ilikin dzenlemelerinde belirtilen belgeler dzenlenir.
3.4.2
Repo ve Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi
Arac kurulularn kendi portfylerinde gerekletirdikleri repo ve ters repo ilemlerinde,

muhasebe kaytlarnn srekli envanter yntemine gre yaplmas; repo ve ters repo
yaplan menkul kymetlerin birim maliyetlerinin hareketli arlkl ortalama maliyet
yntemine gre belirlenmesi zorunludur.
3.4.3
Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi
a) Arac kurulularn Borsada kendi namna bakalar hesabna yaptklar repo

ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir:
aa) Repo ilemlerinin parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna alacak, ilgili
mteri hesabna bor kaydedilir. Repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menku
Kymetler-Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymet itibariyle bor, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymet itibariyle alacak
kaydedilir.
bb) Repo ileminin vade tarihinde denen parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna
bor, ilgili mteri hesabna alacak kaydedilir. Repo ileminin nominal tutarlar Emanet
Menkul Kymetler-Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymet itibariyle alacak, Emanet
Menkul Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymet
itibariyle bor kaydedilir.
b) Arac kurulularn kendi nam ve hesabna yaptklar repo ilemleri aadaki
ekilde muhasebeletirilir:
aa) Arac kurulularn yaptklar repo ilemlerinin parasal tutar ilgili mteri
hesaplarna bor, Yurtii Satlar-lgili Menkul Kymet Hesabna alacak kaydedilir. Daha
sonra repo yaplan menkul kymetlerin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre
63
TSPAKB

belirlenen maliyet tutarlar Yurtii Satlarn Maliyeti - lgili Menkul Kymet Hesabna bor,
Menkul Kymetler- lgili Menkul Kymetler Hesabna alacak kaydedilir.
bb) Repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllarirket Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle bor Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, menkul kymetler itibariyle alacak
kaydedilir.
cc) Repo ileminin vadesinde denmesi taahht edilen parasal tutarlar, Repo
Taahhtlerinden Borlular Hesabna repo ilemlerin vadeleri itibariyle bor, Repo
Taahhtlerinden Alacakllar Hesabna repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler
dd) Repo ileminin vadesinde denen parasal tutarlar Menkul Kymetler lgili
Menkul Kymet Hesabna bor, ilgili mteri hesaplarna alacak kaydedilir.
ee) Repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllarirket Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle alacak, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle bor
kaydedilir.
ff) Repo ilemlerinin vadesinde denen parasal tutarlar Repo Taahhtlerinden
Borlular Hesabna repo ilemlerinin vadeleri itibariyle alacak, Repo Taahhtlerinden
Alacakllar Hesabna repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler itibariyle bor
kaydedilir.
3.4.4
Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi
a) Arac kurulularn Borsada kendi namna bakalar hesabna gerekletirdikleri

ters repo ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir.
aa) Ters repo ilemlerinin parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna bor, ilgili
mteri hesabna alacak kaydedilir. Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul
Kymetler-Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle alacak, Emanet
Menkul Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler
itibariyle bor kaydedilir.
bb) Ters repo ileminin vadesinde denen parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna
alacak, ilgili mteri hesabna bor kaydedilir. Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar
Emanet Menkul Kymetler-Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymet itibariyle bor,
Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul
kymetler itibariyle alacak kaydedilir.
b) Arac kurulularn kendi nam ve hesaplarna yaptklar ters repo ilemleri
aadaki ekilde muhasebeletirilir:
aa) Arac kurulularn yaptklar ters repo ilemlerinin parasal tutarlar Menkul
Kymetler-lgili Menkul Kymet Hesabna bor, mteri hesaplarna alacak kaydedilir.
bb) Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacak
Hesabna mteriler baznda ilgili menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar - irket Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle alacak
kaydedilir.
64
TSPAKB

cc) Ters repo ilemleriyle vadesinde denmesi taahht edilen parasal tutarlar Ters
Repo Taahhtlerinden Borlular Hesabna ters repo ilemlerinin vadeleri baznda,
mteriler itibariyle bor, Ters Repo Taahhtlerinden Alacakllar Hesabna ters repo
ilemlerinin vadeleri itibariyle alacak kaydedilir.
dd) Ters repo ileminin vadesinde alnan parasal tutarlar Yurtii Satlar-lgili
Menkul Kymet Hesabna alacak, ilgili mteri hesaplarna bor kaydedilir. Daha sonra ters
repo yaplan menkul kymetlerin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre
belirlenen maliyet tutarlar Yurtii Satlarn Maliyeti-lgili Menkul Kymet Hesabna bor,
Menkul Kymetler-lgili Menkul Kymet Hesabna alacak kaydedilir.
ee) Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden
Alacakllar-irket Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle
alacak kaydedilir.
ff) Ters repo ilemlerinin vadesinde alnan parasal tutarlar Ters Repo
Taahhtlerinden Borlular Hesabna ters repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler
itibariyle alacak, Ters Repo Taahhtlerinden Alacakllar Hesabna ters repo ilemlerinin
vadeleri itibariyle bor kaydedilir.
3.5 Kredili Menkul Kymet ve Aa Sat lemlerinin

Belge ve Kayt Dzeni
3.5.1
Arac kurulularn, kredili menkul kymet alm ve aa sat ilemlerinde bulunmalar

halinde Tebli de belirtilen belge ve kayt dzenine uyulur.
3.5.2
Kredili Menkul Kymet lemlerinin Muhasebeletirilmesi
Kredili menkul kymet ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir;

a) Kredili menkul kymet ilemine ilikin zkayna mteri tarafndan nakit olarak
yatrlmas halinde alnan parasal tutarlar Kasa Hesabna bor, Kredi Hesab-Kredili
Mterilerin Nakit zkaynaklar Hesabna alacak kaydedilir. zkaynan menkul kymet
olarak yatrlmas halinde, alnan menkul kymetlerin nominal tutarlar Kredili Mterilerin
Menkul Kymet zkaynaklar-Saklama Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul
kymetler itibariyle bor, Kredi Mterilerin Menkul Kymet zkaynaklarndan Alacakllar
Hesabna mteriler baznda menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.
b) Kredili menkul kymet almlarnn parasal tutarlar alm-satm szlemeleri ve ilem
datm tablolarna uygun olarak Kredi Hesab-Kredili Mteriler Hesabna ilgili mteri
baznda bor, Takas Merkezi Hesabna alacak kaydedilir.
65
TSPAKB

c) Kredili menkul kymet almlarnn nominal tutarlar, Kredili Mterilerin Emanet Hisse
Senetleri-Takas Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle bor, Kredili Mterilerin
Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar hesabna mteriler baznda, hisse senetleri
3.5.3
Aa Sat ve Menkul Kymetlerin

lemlerinin Muhasebeletirilmesi
dn
Alnmas
Aa sat ve dn ilemleri, Sermaye Piyasas Kurulunun Seri:V, No:65 sayl Sermaye

Piyasas Aralarnn Kredili Alm, Aa Sat ve dn Alma ve Verme lemleri Hakknda
Tebli ve Seri:V, No:74 sayl Sermaye Piyasas Aralarnn Kredili Alm, Aa Sat ve
dn Alma ve Verme lemleri Hakknda Teblide Deiiklik Yaplmasna Dair Tebli ile
dzenlenmitir. Buna gre Arac kurumlar, sermaye piyasas aralarnn kredili alm, aa
sat ve dn alma ve verme ilemlerinin yrtlmesi ve kontrol mekanizmalarnn
salanmas amacyla gerekli teknik donanm salamak ve yeterli teknik ve mesleki bilgiye
sahip, zkaynak oranlarnn mevzuat ve mterilerle imzalanan ilgili ereve szlemelere
uygunluu, mterilerin risklerinin gnlk olarak takip edilmesi ve raporlanmas ile grevli
bir personeli ve genel mdre raporlama yapmak amacyla ynetim kurulu karar ile bir
genel mdr yardmcsn, genel mdr yardmcsnn bulunmamas durumunda bir birim
yneticisini sorumlu olarak atamak zorundadrlar. Arac kurumlar ynetim kurulu karar ile
sorumlu bir ynetim kurulu yesi bakanlnda genel mdr veya genel mdr yardmcs
ile ilgili birim yneticilerinden meydana gelen bir kredi komitesi olutururlar. Kredi
komitesinin grev ve yetkileri arac kurumlarn i kontrol prosedrlerinde belirlenir."
Aa sat ve menkul kymetlerin dn alnmas ilemleri aadaki ekilde
muhasebeletirilir;
a) Aa sat ilemlerine ilikin zkaynan mteri tarafndan nakit olarak
yatrlmas halinde, alnan parasal tutarlar Kasa Hesabna bor, Kredi Hesab-Aa Sat
Mterileri Nakit zkaynaklar Hesabna mteriler baznda alacak kaydedilir.
zkaynan menkul kymet olarak yatrlmas halinde, alnan menkul kymetlerin nominal
tutarlar Aa Sat Mterileri Menkul Kymet zkaynaklar- Saklama Merkezi veya
Merkez Kasas Hesabna menkul kymetler itibariyle bor, Aa Sat Mterileri Menkul
Kymet zkaynaklarndan Alacakllar Hesabna mteriler baznda, menkul kymetler
b) Aa satlarn parasal tutarlar alm-satm szlemeleri ve ilem datm
tablolarna uygun olarak Takas Merkezi Hesabna bor, Kredi Hesab-Aa Sat
Mterileri Hesabna ilgili mteri baznda alacak kaydedilir.
c) Aa satlan hisse senetlerinin nominal tutarlar, Emanet Hisse Senetleri-Takas
Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle alacak, dn Alnan Menkul Kymetlerden
66
TSPAKB

Borlular Hesabna mteri baznda, menkul kymetler itibariyle bor kaydedilir. Aa
satlan menkul kymetlerin nominal tutarlar daha sonra dn Alnan, Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna dn alnan kii veya kurulu baznda, menkul
kymetler itibariyle alacak, Emanet Hisse Senetleri-Takas Merkezi veya Merkez Kasas
Hesabna menkul kymetler itibariyle bor kaydedilir.
d) dn alnan menkul kymetler karlnda nakit teminat verilmesi halinde,
teminat tutarlar dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Teminatlar Hesabna dn
veren kii veya kurulu baznda bor, Kasa Hesabna alacak kaydedilir.
dn alnan menkul kymetler karlnda menkul kymet teminat verilmesi halinde,
verilen menkul kymet teminatlarnn nominal tutarlar dn Alnan Menkul Kymetler in
Verilen Menkul Kymet Teminatlar Hesabna dn veren kii ve kurulu baznda menkul
kymetler itibariyle bor, dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Menkul Kymet
Teminatlarndan Alacakllar Hesabna teminat hisse senedini veren mteriler veya irket
portfy baznda, menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.
3.5.4
Menkul
Kymetlerin
Muhasebeletirilmesi
dn
Verilmesi
lemlerinin
Menkul kymetlerin dn verilmesi ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir:

a) Arac kurulularn mteri emanetlerinden veya irket portfynden dn verdii
menkul kymetlerin nominal tutarlar dn Verilen Menkul Kymetlerden Borlular
Hesabna dn verilen kii ve kurulu baznda menkul kymetler itibariyle bor, Emanet
Menkul Kymetler-Takas Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul kymetler itibariyle
alacak; dn Verilen Menkul Kymetlerden Alacakllar Hesabna dn veren mteriler
veya irket portfy baznda, menkul kymetler itibariyle alacak, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler veya irket portfy baznda, ilgili menkul
kymetler itibariyle bor kaydedilir.
b) dn verilen menkul kymetler karlnda nakit teminat alnmas halinde alnan
parasal tutarlar Kasa Hesabna bor, dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan
Teminatlar Hesabna ilgili kii veya kurulu baznda alacak kaydedilir.
dn verilen menkul kymetler karlnda menkul kymet teminat alnmas halinde,
alnan menkul kymet teminatlarnn nominal tutarlar dn Verilen Menkul Kymetler in
Alnan Menkul Kymet Teminatlarndan Alacakllar Hesabna dn alan kii veya kurulu
baznda, menkul kymetler itibariyle alacak, dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan
Menkul Kymet Teminatlar-Saklama Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul
kymetler itibariyle bor kaydedilir.
67
TSPAKB
3.6 Bankalarn Belge ve Kayt Dzeni

Bankalar araclk faaliyetleri ile snrl olarak bu Teblideki belge dzenine ilikin hkmlere
uyarlar; ancak yetkili mercilerce ngrlmesi halinde, bu Teblide belirtilen kayt dzenini
dikkate alarak muhasebe ilemlerini yrtrler.
68
TSPAKB
69
TSPAKB
70
TSPAKB
71
TSPAKB
72
TSPAKB
73
TSPAKB
74
TSPAKB
MAL TABLOLARIN DZENLENMES
4.2 Giri
Gnmzn global iktisadi
ortamnda faaliyette bulunan iletmeler, gerek iletme iinde,
gerekse iletme dnda hergn nem derecesi birbirinden farkl ok sayda karar
almaktadr. Bu kararlar alanlar veya alnan kararlarla ilgili olanlar, iletme sahipleri,
yneticileri ve personeli ile devlet yatrmclar, kamuoyu, alacakllar, borlular ve borlar,
sendikalar ve kredi kurumlar eklinde sralanabilir. Tm ilgili taraflar asndan doru ve
gvenilir bilgilere ulamak byk bir nem arzetmektedir.
Mali tablolar, muhasebenin temel grevlerinden olan rapor etme fonksiyonunu yerine
getirmek amacyla Iletme tarafndan hazrlanrlar. letmeler belirli aralklarla finansal
tablolar dzenleyerek iletme ortaklarna ve dier ilgililere iletmenin finansal durumu
hakknda bilgi sunmaktadrlar.
Mali tablolarn hazrlnamasnda ve finansal analizlerin amac iletmelerle ilgili olarak,
iletmenin likidite durumu, karllk durumu, sermaye yaps, aktiflerin kullanm durumu,
iletme hakknda nemli trendlerin saptanmas olmaktadr. Finansal analizlerde baarl
olamak iin, finansal analistin aadaki noktalara dikkate etmesi gerekmektedir:
Finansal analist finansal tablolar doru yorumlayabilmek iin muhasebe teorisi ve

uygulamalarn bilmelidir.
Finansal analiz yaplrken, iletmenin ve ait olduu i kolunun zellikleri gznnde
bulundurulmaldr.
Deerlendirmelerde analizin yapld dnem ve o dnemdeki ekonomik koullar gz
nnde tutulmaldr.
Finansal analize konu olan iletmenin politikalar ve yntemleri analist tarafndan
bilinmelidir.
4.3 Finansal Tablolarn Temel zellikleri

letmelerce ilgili dnemlerde hazlanarak ilgili kii ve kurumlara sunulan finansal tablolar,
anlalabilirlik, ihtiyaca uygunluk, gvenilirlik ve karlatrlabilirlik zelliklerine sahip
olmaldr.
Finansal tablolarda yer alan bilgiler bu bilgileri kullanacak kiiler tarafndan anlalabilir
nitelikte ve kullanclarn ihtiyalarna cevap verebilecek nitelikte olmaldr. Ayrca finansal
tablolarda yer alan bilgiler iletme hakknda gerek ve doru bilgileri yanstmas
bakmndan gvenilir ekilde hazrlanmaldr.
75
TSPAKB

Bu konuda dikkate alnacak bir dier zellik ise hazrlanan finansal tablolarn hazrlandklar
ierik ve ekil artlar bakmndan bir nceki dnemle karlatrlmaya uygun olarak
hazrlanmal ve bu ekilde sunulmaldr. Ancak bu konuda yllar itibariyle deien muhasebe
politikalar gzden karlmamaldr. Ksaca sralamak gerekirse aadaki zellikler gze
arpmaktadr:
Mali tablolar geici niteliktedir.

Belli bir dneme ait gelir ve giderlerin karlatrlmasna odaklanmtr
Mali tablolarda yer alan rakamlar salt ve mutlak doru ve kesin deildir.
Mali tablolar farkl tarihlerde farkl para deerleriyle olan ilemleri yanstrlar
Mali tablolar bir firmann mali durumuna etki yapan tm etmenleri gstermezler
Finansal tablolarn amalar noktada toplanmaktadr. Bunlar;
Yatrmclar, kredi verenler ve dier ilgililer iin karar almada yararl bilgiler
salamak,
Gelecekteki nakit akmlarn deerlendirmede yararl bilgiler salamak,
varlklar, kaynaklar ve bunlardaki deiiklikler ile iletme faaliyet sonular
hakknda bilgi salamak
Yukarda belitilen ana amalardandan da anlalaca zere finansal tablolarn amac tm

tablo kullanclarna iletmenin varlk, kaynak durumu, nakit alk gibi konularda bilgi
sunmaktr. Finansal tablolar kulanlar bu tablolardan iletme hakknda aadaki bilgiler
elde edeceklerdir:
Ekonomik kararlarn alnmasnda yardmc olucak bilgiler,

Iletmenin kazanma gcn ngrme, karlatrmak ve deerlendirmek iin
gerekli bilgiler,
Iletmenin hedeflerine ulamada ve kaynaklarnn etkin kullanlmasnda
yneticilerin baarsn lmek iin gerekli bilgiler,
Devlet pay olan vergi tutarnn belirlenmesini salayan bilgiler,
Makro ekonomik kararlara yardmc olarak istatistiksel bilgiler,
Iletmenin denetlenmesine olanak salayacak bilgiler,
Halka almalarda potansiyel yatrmclara sunulacak bilgiler,
Iletme yneticilerinin ileriye dnk kararlar almasna olanak salayacak bilgiler
4.4 Mali Tablolara likin Temel lkeler

Mali tablolarn hazrlanmas srasnda esas alnacak temel ilkeler aadadr:
Mali tablolarn; iletmelerin varlklar, kaynaklar, mali durumu ve kr veya zarar
hakknda, gerei ve doruyu yanstacak bir ekilde hazrlanmas zorunludur.
76
TSPAKB
Mali tablolarn ak ve anlalr olmas iin, bu tablolarda bulunmas gereken

bilgilerin tmnn yer almas arttr.
Mali tablolarda, bu tablolardan yararlananlarn kararlarn etkileyebilecek boyutta
olan hesap kalemleri ayr olarak gsterilir.
Tablolarda yer alan hesap kalemlerini ak ve anlalr bir duruma getirmek iin
gerekli grlen bilgiler, mali tablolarn dipnotlarnda veya eklerinde verilir.
Mali tablolar iki hesap dnemini karlatracak ekilde dzenlenir. Mali tablolarda
yer alan bilgilerin bir nceki dnem tablolaryla tutarl olarak verilmesi gerekir.
Mali tablolara ek olarak dzenlenecek "Satlarn Maliyeti Tablosu", "Kr Datm
Tablosu", "Fon Akm Tablosu" ve "Nakit Akm Tablosu"nun, bu Tebli'deki
esaslara uygun olarak hazrlanmas arttr.
Mali tablolarda yer alan hesap kalemlerine ilikin herhangi bir aklamann
bulunmas durumunda, hesabn yanna dipnot numaras yazlarak aklamaya
yollama yaplr.
4.5 Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Dzenleme Ykmll

letmeler tarafndan dzenlenecek ara mal tablolarn hazrlanmasna mnhasr olarak
uyulmas zorunlu ilke ve kurallar Sermaye Piyasasnda Ara Mali Tablolara likin lke ve
Kurallar Hakknda Tebli ile belirlenmitir.
Ara mali tablolar ilgili bulunduklar ara dnemler itibariyle, iletmelerin mali durumlarnn ve
faaliyet sonularnn deerlendirilmesine imkan salamak zere Kurulca belirlenen
iletmeler tarafndan dzenlenir.
Menkul kymetler yatrm fonlarnca dzenlenecek mali tablolar ile raporlarn hazrlanmas
ve ilgililere sunulmasna ilikin ilke ve kurallar ise Menkul Kymetler Yatrm Fonlar Mali
Tablolar ve Raporlarna likin lke ve Kurallar Hakknda Tebli ile dzenlenmitir.
Sermaye Piyasas Kanununa tabi anonim ortaklklar (Kaytl veya Esas Sermaye
Sistemine tabi olmalarna, denmi veya karlm sermayelerine veya Borsa'da
ilem grp grmediklerine baklmakszn tm anonim ortaklklar), arac kurumlar,
bankalar, yatrm ortaklklar, yatrm fonlar yllk bilano ve gelir tablosu
dzenlemekle ykmldr.
Arac kurumlar, araclk faaliyetine mnhasr olmak zere bankalar, yatrm
ortaklklar, yatrm fonlar ve hisse senetleri menkul kymet borsalarnda ilem
gren anonim ortaklklar ilk alt aylk ara dnemleri iin ara bilano ve gelir tablosu
dzenlemekle ykmldr.
Yatrm ortaklklar ve hisse senetleri menkul kymet borsalarnda ilem gren
anonim ortaklklar, er aylk ara dnemleri iin de ara bilano ve gelir tablolar
dzenlemekle ykmldr
77
TSPAKB
Menkul kymetlerini halka arz eden ortaklklardan, bilano aktif toplam 100 milyar
TL'yi, brt sat haslat 200 milyar TL'yi ve alan personel says 50 kiiyi amas
kriterlerinden en az ikisine birlikte sahip ortaklklar ile arac kurumlar yllk bilano
ve gelir tablolarnn yansra ek mali tablolar (fon akm, nakit akm, satlarn
maliyeti ve kar datm tablolar) da dzenlemek zorundadr.
Hisse senetlerinin halka arz nedeniyle kanun kapsamnda olanlar dnda tahvil,
finansman bonosu ve benzeri borlanma senetlerini halka arz etmeleri nedeniyle
Kanuna tabi anonim ortaklklar yllk bilano ve gelir tablosu dzenlemekle
ykmldr.
Daha nce kanun kapsam dnda olup, sermaye artrm veya mevcut paylarn
ortaklarca halka sat yoluyla hisse senetleri ilk kez halka arz olunacak ortaklklar
ile borlanma senedi ihra etmek isteyen ortaklklar hesap dneminin ilk ay
iindeki ihralar iin yllk mali tablolar; daha sonraki halka arzlar ve ihralar iin ara
bilano ve gelir tablosu dzenlemekle ykmldr.
Hisse senetleri Borsa'da ilem grmeyen ancak hisse senetleri halka arz olunan veya
arz olunmu saylan ortaklklar, hesap dnemlerinin ilk ayndan sonraki bir sre
iinde menkul kymetlerini halka arz etmek zere Kurul'a bavurduklar takdirde, ara
bilano ve gelir tablosu dzenlemek ve bu tablolar iin bamsz snrl denetleme
yaptrmakla ykmldrler. Mevcut paylarn ortaklar kanalyla halka arz halinde de
ayn hkm uygulanr.
4.6 Bildirim ve lan

Sermaye Piyasas mevzuatna gre arac kurumlar bilano, gelir tablosu, fon akm tablosu,
nakit akm tablosu, satlarn maliyeti tablosu ve kar datm tablosunu belirlenen formatlar
itibariyle dzenlemek zorundadrlar. Arac kurumlarn dzenleyecekleri mali tablolar ve
standartlar Kurul tarafndan saptanmtr. Arac kurumlar, hesap dnemlerinin bitimini
izleyen 10 hafta iinde, ayrntl bilanolar ve gelir tablolar ile ayrntl bamsz denetim
raporlarn Kurula ve borsa blteninde yaymlanmak zere ilgili borsaya gndermekle
ykmldrler.
zet mali tablolar her yl olaan genel kurul toplantlarn izleyen 30 gn iinde Trkiye
Ticaret Sicili Gazetesi'nde yaymlatlr. Bu ilan zorunluluuna ek olarak menkul kymetleri
bir borsada ilem gren iletmeler, lke apnda datm yaplan herhangi bir gazetede ve
merkezlerinin bulunduu yerde kan en yksek tirajl iki mahalli gazeteden birinde ilan
ederler. Mahalli gazetede ilan ykmll lke apnda yaym yapan gazetelerde ilanla
yerine getirilebilir. Menkul kymetleri bir borsada ilem grmeyen arac kurumlar ise, ye
olduklar borsann bltenlerinde ilan ederler. Yllk mali tablolar dnda 6 aylk dnemi
kapsayan ara mali tablolar da dzenlenip, Kurul'a gnderilmek zorundadr.
78
TSPAKB
4.7 Temel Finansal Tablolar

Muhasebe sistemi uygulama genel tebliinde dzenlenmesi istenen ve iletmelerin
hazrladklar finansal tablolar unlardr.
Temel Finansal Tablolar

Bilano,
Gelir Tablosu :
Satlarn Maliyeti Tablosu
Dier Finansal Tablolar
Fon Akm Tablosu:
Nakit Akm Tablosu,
Kar Datm Tablosu
zkaynaklar Deiim Tablosu:
Saylan finansal tablolardan bilano, gelir tablosu ve satlarn maliyeti tablosu temel
finansal tablolardr. Bu tablolarn dnda finansal tablolar ise her yl maliye bakanlnca
belirlenen artlar tayan iletmelerce dzenlenir.
4.8 Bilano
letmenin belli bir tarihte sahip olduu varlklar ve bu varlklarn saland kaynaklar
gsteren tabloya bilano ad verilir. Bilano aktif ve pasif ad verilen iki taraftan
olumaktadr. Aktif tarafnda iletmenin varlklar, pasif tarafnda ise iletmenin kaynaklar
yer almaktadr. Bilano Tekdzen hesap plannda ilk be grupta yer alan hesaplardan
olumaktadr. Bunlar aadaki gibidir:
1.
2.
3.
4.
5.
Dnen Varlklar
Duran Varlklar
Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
zkaynaklar
Bilanonun aktifinde yer alan varlklar, paraya dnme hzlarna gre en ok likitten en az
likit deere doru, pasifinde yer alan kaynaklar ise en ksa vadeli kaynaktan en uzun vadeli
kaynaa doru sralanrlar.
Bilano hesaplar arasnda mahsup yaplamaz. Tabloda "Dier" bal altnda yer alan bir
kalem tutarnn, ait olduu grubun toplam tutarnn % 20 sini amas durumunda, bu kalem
ayr bir balk altnda ayrca gsterilir.
79
TSPAKB

Bilanonun aktif ksm dnen varlklar ve duran varlklar olarak iki gruba ayrlmaktadr.
Dnen varlklar grubu nakit olarak elde tutulan varlklar ile normal koullar altnda faaliyet
dnemi iersinde veya en fazla bir yl iinde paraya evrilmesi veya kullanlaca dnlen
varlklar ierir. Duran varlklar hesap grubu ise bir yldan veya bir faaliyet dneminden
daha uzun sreler iin iletme faaliyetlerinini gerekletirilmesinde kullanlan hesaplardr.
Bilanonun pasif ksm ise, Ksa ve Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklarla, zkaynaklardan
olumaktadr. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar; en ok bir yl veya faaliyet dnemi sonunda
denecek yanbanc kaynaklardan oluur. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar ise, ilikide
bulunulan n kii ve kurumlardan salanan ve bir yldan daha uzun bir srede
denecek olan iletme borlarna ait hesaplardr. zkaynaklar kalemi, letme sahip veya
ortaklarnn bilano tarihinde iletmeye tahsis etmi olduklar sermaye ile faaliyetlerden
elde edilen fakat iletme ortaklarna verilmeyip iletmede braklan kar, deer
ykselmelerinin neden olduu artlar ve dnemin net karna ait hesaplar kapsar.
4.9 Gelir Tablosu

Gelir tablosu iletmenin belli bir dnemde elde ettii tm gelirler ile ayn dnemde
katland btn maliyet ve giderleri ve bunlarn sonucunda iletmenin elde ettii dnem
net karn veya dnem net zararn gsteren tablodur.
Gelir tablosunun dzenlenmesinde Mali Tablolar lkelerinde verilmi aklamalar esas alnr.
Bu tablonun dzenlenmesinde esas faaliyetlerden salanan gelir ile sreklilik gsteren dier
olaan faaliyetlerden salanan gelir ayr gsterilecei gibi, sreklilik gstermeyen
olaand gelirler de ayr olarak gsterilir. Buna gre, esas faaliyetler iin yaplan giderler
ile sreklilik gsteren dier olaan faaliyet giderleri ve sreklilik gstermeyen olaand
giderler ayr ayr gsterilir.
4.10 Satlarn Maliyeti Tablosu

Gelir tablosundaki satlarn maliyeti ksm iletmenin dnem iindeki stok hareketleri ile
satlan maml, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satlan hizmetlerin
maliyetini gstermek zere ayr bir tablo halinde dzenlenir. Bu tablo, gelir tablosunun
ekini oluturur ve gelir tablosunu tamamlar.
Satlarn maliyeti tablosunun ana kalemleri aada aklanmtr:
A Direkt lk Madde ve Malzeme Giderleri: Mamln bnyesine giren mamln temel
esini oluturan ve mamln bnyesine dorudan yklenebilen maddelerin kullanm bu
grupta yer alr. retimde kullanlmayan ve satlan ilk madde ve malzemenin maliyeti,
tablonun ticari faaliyete ilikin blmnde dikkate alnr.
80
TSPAKB

B Direkt ilik Giderleri: Maml meydana getirmek iin harcanan ve maliyetlere
dorudan yklenebilen direkt iilik giderlerini ierir.
C Genel retim Giderleri: retim faaliyetleri ve bu faaliyetlerle ilgili olarak yaplan
hizmetlere ilikin direkt ilk madde ve malzeme ile direkt iilik giderleri dnda kalan
giderleri ierir.
D Yar Maml Stoklarnda Deiim: Henz maml haline gelmemi fakat ilk madde ve
malzeme ile iilik ve genel retim giderlerinden pay alm, retim aamasndaki
maddelerin dnem ba stoku ile dnem sonu stoku arasndaki fark bu grupta yer alr.
E Maml Stoklarnda Deiim: Direkt ilk madde ve malzeme, direkt iilik, genel retim
giderleri ve yar maml kullanm tutarlarnn toplam retim maliyetini verir. Dnem ba
maml stoku ile dnem sonu maml stoku arasndaki fark ifade eden maml stok farknn
retim maliyetine eklenmesiyle satlan mamln maliyetine ulalr.
letmenin satlan mamul maliyeti, satlan ticari mal maliyeti ve satlan hizmet maliyetinin
toplam, gelir tablosunda "Satlarn Maliyeti" blmnde yer alan tutarlar ifade eder.
4.11 Fon Akm Tablosu

Finansal tablolarn en nemlilerinden biride fon akm tablosudur. Fon Akm Tablosu bir
iletmenin mali faaliyetlerini fonlarn elde edildikleri kaynaklar ve kullanldklar yerler
bakmndan gsteren bir tablodur. Fon akm tablosunun dzenleni amac bir iletmenin
finansman ve yatrm faaliyetlerinin ve dnem ii mali durumundaki deiiklikleri kapsayan
bilgilerin finansal tablo kullanclarna sunulmasdr.
Fon akm tablosunun ierii fon kavramnn kabul edilen anlamna gre deimektedir.
Uygulamada genellikle fon kavramnn anlam zerinde durulmaktadr. Dar anlamda Fon
kavram, nakit ve nakde edeer varlklar ifade etmektedir. Bu kavrama gre hazrlanan
fon tablosuna nakit akm tablosu denmektedir. kinci anlamda ise fon net alma
sermayesini belirtmektedir. Geni anlamda fon kavram ise yasal olarak kullanlabilen
haklarn tmn ifade etmektedir. Baka bir ifade ile btn finansman aralar fon kavram
iersinde kabul edilmektedir.
Fon kavramnn ieriine gre fon akm tablolar;
i) Fon Akm Tablosu,
ii) Nakit Akm Tablosu,
iii) Net letme (alma) Sermayesindeki Deiim Tablosu, olarak ifade edilir.
81
TSPAKB
Fon Akm Tablosu: iletmenin, belirli bir hesap dneminde salad fon kaynaklarn ve
bunlarn kullanm yerlerini gsteren tablodur. Bu tabloda, fon kavram tm finansal aralar
kapsar.
Nakit Akm Tablosu: letmenin belirli bir hesap dnemi iinde ortaya kan nakit aklarn,
kaynaklar ve kullanm yerleri bakmndan gsteren tablodur. Bu tabloda fon kavram, kasa
mevcudu ve bankadaki mevduatlar kapsar.
Net letme (alma) Sermayesindeki Deiim Tablosu: letmenin belirli bir hesap
dneminde, net iletme sermayesinin kaynaklarn ve kullanm yerlerini gsteren tablodur.
Bu tabloda, fon kavram dnen varlklar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar farkn belirten net
iletme (alma) sermayesini kapsar.
Fon akm tablosu fon kaynaklar ve fon kullanmlar olmak zere iki ana blmden
olumaktadr. Fon kaynaklar blmnde aada da detayl ekilde ele alnd zere
iletmenin sahip olduu varlklarn finansmannda elde ettii olaan ve olaand
faaliyetlerden salanan tm kaynaklar belirtilir. Fon kullanmlar blmnde ise salanan
bu fonlarn nerelerde kullanld tasnifli bir ekilde belirtilir.
A. FON KAYNAKLARI
1. Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar: Bu balkda iletmenin olaan faaliyetlerinden
salanan net kaynak tutar gsterilir. Bu kalemin hesaplanmasnda, gelir tablosundaki
olaan kr bir fon kayna olarak dikkate alnr. Bu tutara, krn oluumuna etki eden
ancak, gerek anlamda bir fon hareketi salamayan giderler eklenir, fon hareketi
salamayan gelirler ise indirilir. Fon k gerektirmedii iin eklenmesi gereken giderler;
amortismanlar, karlklar ve gelecek aylara ait giderlerin dneme ilikin paylardr. Olaan
kr olumlu etkilemekle birlikte, fon girii salamayan gelecek aylara ait gelirlerin bu
dneme ilikin paylar ve konusu kalmayan karlklar bu krdan indirilir.
2. Olaand Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar: Bu grupta, iletmenin sreklilik
gstermeyen olaand ilemlerinden dolay salad net fon tutar gsterilir. Olaand
gelir ve krlar ile olaand gider ve zararlar arasndaki pozitif fark gsteren olaand
kra, fon k gerektirmeyen kalemler eklenir ve fon girii salamayan kalemler bu krdan
indirilir. Duran varlk satlarndan salanan kaynan sat tutar zerinden fon akm
tablosunda yer almas gerektiinden, olaand gelir ve krlara kaydedilen duran varlk
sat kr veya zararnn gerekli dzeltmeyi yapmak zere, olaand kra; duran varlk
sat zarar eklenir ve duran varlk sat kr ise indirilir.
3. Dnen Varlklar Tutarndaki Azallar: Dnen varlklarn brt tutarlarnda ortaya kan
azallar ifade eder.
82
TSPAKB

4. Duran Varlklar Tutarndaki Azallar: Duran varlklarn tutarndaki azallar da bir fon
kaynadr. Duran varlk satndan salanan kaynaklar sat tutar zerinden tabloda
gsterilir.
5. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar: Bilanolardaki bor ve gider karlklar
dnda, ksa vadeli yabanc kaynak kalemlerindeki artlar gsterir.
6. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar: letmenin bilanoda yer alan bor ve gider
karlklar dnda, uzun vadeli yabanc kaynak artlarn ifade eder.
7. Sermaye Artrm: letmenin sermayesinde d kaynaklardan salanan art tutarlarn
ifade eder.
8. Hisse Senetleri hra Primleri: Cari dnemle ilgili ihra primi tutarlar da bir fon
kaynadr.
B. FON KULLANIMLARI
1. Faaliyetlerle lgili Fon Kullanm: letmenin dnem faaliyetini zararla kapatmas halinde
bu zarar tutar bir kaynak kullanmdr. Fon k gerektirmeyen giderler, olaan zarar
azaltr. Buna karlk, fon girii salamayan gelirler, olaan zarar artrr. Bu ekleme ve
indirimler sonucunda pozitif bir tutarn ortaya kmas durumunda; sz konusu tutar, fon
kayna olarak dikkate alnr.
2. Olaand Faaliyetlerle lgili Kullanmlar: Olaand gelir ve krlar ile olaand gider ve
zararlar arasndaki negatif fark, olaand zarar ifade eder. Bu olaand zarara, fon
kn gerektirmeyen kalemlerin eklenmesi ve fon girii salamayan kalemlerin indirilmesi
sonucunda bulunan negatif fark, olaand faaliyetlerle ilgili fon kullanmdr. Bu farkn
pozitif bir tutar olmas durumunda, fon kayna olarak dikkate alnmas gerekir.
3. denen Vergi Ve Benzerleri: Bir nceki dnem krndan denen kurumlar ve gelir
vergileri ile dier kesinti kalemlerini gsterir.
4. denen Temettler: Bir nceki dnem krndan pay sahiplerine ve dier kiilere denen
temettleri ve yedeklerden datlan temettleri ifade eder.
5. Dnen Varlklarn Tutarndaki Artlar: letmenin dnen varlklarnn brt tutarlarnda
meydana gelen artlar ifade eder.
6. Duran Varlklarn Tutarndaki Artlar: Yeniden deerlemeden kaynaklananlar dnda,
duran varlklarn brt tutarnda, ortaya kan artlar ierir.
83
TSPAKB

7. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar: letmenin bor ve gider karlklar dnda,
ksa vadeli yabanc kaynak kalemlerindeki azallar ifade eder.
8. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar: letmenin bor ve gider karlklar
dndaki, uzun vadeli yabanc kaynaklarnda ortaya kan azallar ifade eder.
9. Sermayedeki Azal: lgili mevzuat uyarnca sermayede yaplan indirim tutarlarn ifade
eder.
4.12 Nakit Akm Tablosu

Bir iletmede belli bir dnemde oluan nakit akn aklayan tabloya nakit akm tablosu
denilir. Tablonun ana kalemleri aada aklanmtr. Bu hesap kalemleri deerlendirilirken
amortismanlar, karlklar, reeskontlar, vazgeilen alacaklar, nceki dnem gelir, kr, gider
ve zararlar gibi nakit giri veya kn gerektirmeyen tutarlarn dikkate alnmas gerekir.
A Dnem Ba Nakit Mevcudu :
letmenin dnem banda kasa ve bankalarda bulunan nakit mevcudunu ifade eder.
Herhangi bir vade tamayan ve ibraz edildiklerinde tahsili mmkn bulunan ekler, nakit
mevcudu iinde deerlendirilir.
B Dnem i Nakit Girileri :
1) Satlardan Elde Edilen Nakit:
2) Dier Faaliyetlerden Olaan Gelir ve Krlardan Dolay Salanan Nakit:
3) Olaand Gelir ve Krlardan Salanan Nakit:
4) Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit
5. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit:
6. Sermaye Artrmndan Salanan Nakit:
7. Hisse Senedi hra Primlerinden Salanan Nakit:
8. Dier Nakit Girileri:
C Dnem i Nakit klar :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Maliyetlerden Kaynaklanan Nakit klar:

Faaliyet Giderlerine likin Nakit klar:
Dier Faaliyetlerden Olaan Gider ve Zararlara likin Nakit klar:
Finansman Giderlerinden Dolay Nakit k:
Olaand Gider ve Zararlardan Dolay Nakit k:
Duran Varlk Yatrmlarna likin Nakit klar:
Ksa Vadeli Yabanc Kaynak demeleri:
84
TSPAKB

8. Uzun Vadeli Yabanc Kaynak demeleri:
9. denen Vergi ve Benzerleri:
10. denen Temettler:
11. Dier Nakit klar:
D Dnem Sonu Nakit Mevcudu:
letmenin dnem sonunda kasa ve bankalarda bulunan nakit mevcudunu ifade eder.
Herhangi bir vade tamayan, ibraz edildiklerinde tahsili mmkn bulunan ekler nakit
mevcudu iinde yer alr.
E Nakit Art veya Azal:
letmenin dnem ii nakit girileri ile dnem ii nakit klar arasndaki fark nakit art
veya azallarn gsterir. Dier bir anlatmla dnem ii nakit girilerinin, dnem ii nakit
klarndan fazla olmas durumunda aradaki fark nakit artn; az olmas durumunda ise
nakit azaln ifade eder. Dnem sonu nakit mevcudu ile dnem ba nakit mevcudu
arasndaki fark, nakit art veya azaln gsterir.
Sonu olarak nakit akm tablosu iletmedeki para akn zetleyerek hem gemiin
finansman politikasnn deerlendirilmesinde, hem de gelecee ynelik nakit planlamasnn
yaplmasnda gerek ynetime gerekse dier ilgili taraflara nemli bilgiler sunar.
4.13 Kr Datm Tablosu

Kr datm tablosu, iletmenin dnem krnn datm biimini gsteren tablodur. Bu
tablonun dzenlenme amac, zellikle sermaye irketlerinde dnem krndan, denecek
vergilerin, ayrlan yedeklerin ve ortaklara datlacak kr paylarnn aka gsterilmesi ve
irketlerin hisse bana kr ile hisse bana temett tutarnn hesaplanmasdr. Tablo
hazrlanrken aadaki esaslar dahilinde hazrlanr.
i) Kr datm tablosu; dnem krndan yaplan datmla yedeklerden yaplan
datm, ayr ayr gsterecek biimde dzenlenir.
ii) Kr datm tablosunda; denecek vergiler ve yasal ykmllkler, ortaklara
denecek 1. ve 2. temettler, ayrlan 1. tertip ve 2. tertip yasal yedeklerle stat yedekleri,
olaanst yedekler ve krdan ayrlan zel fonlar aka gsterilir.
iii) Dnem krnn datmnda; imtiyazl paylarn bulunmas halinde, imtiyazl ve adi
hisse senetlerine denen kr paylar, tabloda belirtilen blmlerinde ayr ayr gsterilir.
85
TSPAKB

iv) Katlma intifa senedi, kra itirakli tahvil ile kr ve zarar ortakl belgesi ihra
edilmesi nedeniyle, bu senet sahiplerine mevzuat hkmleri erevesinde denen paylar,
kr datm tablosunda ayrca gsterilir.
Kar datm tablosu ek formda sunulan biimde nceki dnem ve cari dnem verilerini
ierecek ekilde dzenlenir (Ek Tablo). Tablo, dnem karnn datm, yedeklerin datm,
hisse bana kar ve hisse bana temettnn gsterildii blmlerden olumaktadr.
A. Dnem Krnn Datm : Bu blmde dnem krnn datm yer alr.
1. Dnem Kr:.
2. denecek Vergi ve Yasal Ykmllkler:
3. Gemi Yllar Zarar:
4. Birinci Tertip Yasal Yedek Ake:
5. letmede Braklmas ve Tasarrufu Zorunlu Yasal Fonlar:
6. Ortaklara Birinci Temett:
7. Personele Temett:
8. Ynetim Kuruluna Temett:
9. Ortaklara kinci Temett:
10. kinci Tertip Yasal Yedek Ake:
11. Stat Yedekleri:
12. Olaanst Yedekler (Datlmam Krlar):
13. Dier Yedekler:
14. zel Fonlar:
B. Yedeklerden Datm: Bu blmde gemi yllarda ayrlm yedek ve datlmam
krlardan yaplan datm yer alr.
1.
2.
3.
4.
5.
Datlan Yedekler:
II. Tertip Yasal Yedekler:
Ortaklara Pay:
Personele Pay:
Ynetim Kuruluna Pay:
C. Hisse Bana Kar: Datm konusu krdan hisse bana den pay burada yer alr.
D. Hisse Bana Temett: Datlan krdan pay alanlara den ksm burada yer alr.
4.14 zkaynaklar Deiim Tablosu

zkaynaklar deiim tablosu; ilgili dnemde z kaynak kalemlerinde meydana gelen art
veya azallar bir btn olarak gsteren tablodur. Tablonun dzenleni amac zellikle
86
TSPAKB

sermaye irketlerinde dnem iinde zkaynak kalemlerinde meydana gelen deimelerin
topluca gsterilmesini salamaktr.
zkaynaklar Deiim Tablosu cari dnem ve nceki dnem verilerini ierecek biimde
sunulur. Ayrca, denmi sermaye, sermaye yedekleri, kr yedekleri ve gemi dnemler
kr(zarar) ve dnem net kr (zarar) kalemlerinin herbirinin dnem ba tutarn, dnem
iinde kalemlerde meydana gelen azallar, artlar ve dnem sonu kalann ayr ayr
gsterecek biimde dzenlenir.
87
TSPAKB
MAL TABLOLAR VE ANALZ YNTEMLER
5.2 Mali Analiz eitleri
Mali
tablolar analizi bir firmann mali durumunu faaliyet sonularn ve finansal ynden
gelimesini deerlendirebilmek gelime ynlerinin saptayabilmek ve o firma ile ilgili

gelecee dnk tahminlerde bulunabilmek iin mali tablolarda yer alan kalemler arasndaki
ilikilerin ve bunlarn zaman iinde gstermi olduklar eilimlerin incelenmesidir.
Mali tablolarda yer alan kalemler arasndaki ilikiler ve bunlarn gstermi olduu eilimler
incelenirken ayn i kolunda benzer firmalar arasnda karlatrmalar yapmak ou kez
gerekli olmaktadr.
Finansal tablolara yaplacak analizleri eitli ekillerde snflandrmak mmkndr. Bu
snflandrma, Analizin yaplma amacma gre, Analizin ierii veya yapl biimine gre ve
Analizi yapacak olan ahslara gre yaplabilir.
5.3 Analizin Yaplma Amacna Gre

Finansal Tablolarn analizi analizin yapl amacna gre deiik alardan yaplmaktadr.
Analizin yaplmas amacna gre analiz trleri e ayrlmaktadr. Bunlar, Ynetim Analizleri,
Kredi Analizleri ve Yatrm Analizleridir.
Ynetim analizleri; iletme ynetimi ilevlerinin yerine getirilmesinde alnacak kararlara
dayanak olmak zere iletme ynetimi iin yaplan analizdir. Bu analizleri iletme
ynetimlerinde sorumlu kiiler kullanrlar. Bu analiz ile;
letme faaliyetinin baar derecesi llr.

letmenin ksa ve uzun vadeli hedeflerine ulap ulamad belirlenir.
Hedeflerden sapma saptanmas durumunda sebepleri ortaya konulur.
Gelecee dnk planlar hazrlanr.
retilecek mal ve hizmetlerin trleri, miktar retim bileimi ve izlenecek
fiyat politikas konusunda karar alnr.
Faaliyetler denetlenir ve deerlenir.
Uygulamann her aamasnda doru ve dzeltici kararlar alnr.
Kredi analizleri, iletmenin finansman durumu ile bor deme gcn anlayabilmek iin
yaplan analizlerdir. Kredi analizi iletmeye kredi verenler veya verecek olanlarla,
iletmenin finansman yneticileri tarafndan yaplmaktadr. Kredi analizlerinde iletmenin
cari aktifleri ile ksa vadeli borlar arasndaki iliki, cari aktiflerin yaps, sermaye yaps,
88
TSPAKB

zsermaye, yabanc
tamaktadr.
sermaye
yaps
ve
finansman
yntemleri
ok
byk
nem
Yatrm analizleri ise, iletmeye ortak olanlar veya ortak olmay dnenler ile iletmeye
uzun vadeli kaynak salayanlar tarafndan yaplan analizdir. letmenin ortaklar ile
iletmeye yatrm yapmay dnenler iletmenin sreklilii, yatrmn gvencesi, karllk
gelecekteki kazanma gc, hisse senetlerinin deerindeki artlar, kar datm politikas ve
bunlarn gsterdii eilimle ilgilenmektedirler. Bu konudaki bilgiler finansal tablolar
yardmyla salanmaktadr.
5.4 Analizin erii

Analizler
veya Yapl Biimine Gre Yaplan
Finansal tablolar analizi ieriine gre bir blmlenmeye tabi tutulduunda

ayrlmaktadr. Bunlar statik analiz ve dinamik analiz olarak isimlendirilmektedir.
ikiye
Statik analiz, iletmenin bir dneme ait finansal tablolarnda yer alan kalemler arasndaki
ilikileri incelemek amacyla yaplan analizlerdir. Bu analiz trnde tek dneme ait ve belirli
tarihte dzenlenmi finansal tablolar analize tabi tutulmaktadr. Bu analiz iletmenin
finansal durumunu ve faaliyet sonularn cari faaliyet dnemi iinde gsterir ve yaplacak
geni kapsaml analizin nemli bir parasn oluturur. Statik analizde oranlar, yzdeler ve
dier analitik tekniklerden yararlanlr. Bu analiz ile iletmenin analizi yaplan faaliyet
dnemiyle ilgili yararl ve nemli bilgiler elde edilmesine karlk bilgilerin karlatrlmasna
imkan verebilecek verilerin olmamas statik analizin bir eksikliini tekil eder.
Dinamik analiz ise biribirini izleyen dnemlere ait finansal tablolarn incelenerek,
gstermi olduklar eilimlerin saptanmasdr. Dinamik analiz belli bir faaliyet dnemine ait
bilgilerin gemi dnemlerle karlatrlarak eilimlerin ilikilerin tespiti, olumsuz ve olumlu
gelimelerin ortaya konmasna imkan verir. Bu da dinamik analizin stnln tekil eder.
5.5 Analizi Yapacak Olan ahslara Gre

Analiz trleri analizi yapacak olan kiilerin iletme iinden yada dndan olmalarna gre de
i yada d analiz olarak bir ayrma tabi tutulmaktadr.
D analiz, iletmeyle ilikisi bulunan nc kiilerin iletmenin yaynlam olduu
raporlardan yararlanarak yaptklar analizdir. Bu analiz trnde analizi yapan kiiler
iletmenin kadrosunda almamaktadrlar.
analiz ise yneticiler, muhaebeciler, i denetiler gibi iletmenin iinden olan kiilerin
yapm olduklar analiz trdr.
89
TSPAKB
5.6 Mali Analiz Teknikleri

Finansal tablolarn analizinde kullanlan teknikler aadaki gibidir;
1)
2)
3)
4)
Karlatrmal Tablolar Analizi

Yzde Yntemi ile Analiz
Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz
Oran Analizi
5.7 Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz)

Karlatrmal tablolar analizi, bir iletmenin iki vaya daha fazla hesap dnemine ilikin
finansal tablolarn biribirini takip eden dnemler bakmndan karlatrmal olarak
dzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman iinde gstermi olduklar
deiikliklerin incelenerek deerlendirilmesidir. Bu analiz yntemi dinamik bir analiz tr
olup finansal tablolarda yer alan kalemler ve hesap gruplar yllar itibariyle
karlatrlmakta ve ngrlen deiiklikler incelenmektedir.
Bu yntemi kullanabilmek iin karlatrmaya tabi tutulan tablolarn dnemlerinin ayn
olmas (aylk, aylk, alt aylk ve yllk tablolar eklinde) ve bu tablolarn ayn muhasebe
politikalarn kullanarak hazrlanm olmas gerekmektedir.
Karlatrmal tablolar analizinin uygulanmas iin karlatrlacak tablolarn zerinde
bulunan enflasyon etkisinden arndrlmas gerekmektedir. Bu nedenle karlatrlacak
tablolar analizden nce enflasyon etkisinden arndrlr.
Tablolar
karlatrmal
olarak
hazrlandktan
sonra
sonularn
yorumlanmas
gerekmektedir. Ortaya kan art veya azallarn nedenleri belirlenmelidir. Bu analiz
esnasnda ilretmenin faaliyet konusu, retim hacmi, lkenin iinde bulunduu ekonomik
durum gibi baz faktrlerin de gznnde tutulmas gerekir.
5.8 Yzde Yntemi ile Analiz (Dikey Analiz)

Yzde yntemi ile analiz tekniinde, finansal tablolarda yer alan her kalem ayn tabloda yer
alan belirli bir kaleme veya toplam ksmna oranlanmakta ve bulunan yzdelere gre ifade
edilmektedir. Baka bir anlatmla finansal tablolarda yer alan kalemin kme toplam
iindeki oran hesaplanmaktadr. Bu yntemde bilanolar analiz edilirken bilanonun aktif
ve pasif toplamlar 100 olarak kabul edilmekte ve her kalemin toplama olan oran
bulunmaktadr. Ayrca her kalem kendi grubu iinde de analiz edilebilmektedir.
90
TSPAKB

Gelir tablosunun yzde yntemi ile analizinde ise net satlar 100 olarak kabul edilmekte ve
gelir tablosu verilerinin net satlara oran hesaplanmaktadr. Yzde yntemi ile analiz statik
bir analizdir ve tek bir dneme ait finansal tablolarn analizinde kullanlr. Ancak istenirse
birden fazla dneme ilikin finansal tablolar karlatran bu analize dinamik bir nitelik
kazandrlabilir.
5.9 Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz (Trend Analizi)

Bu analiz trnde finansal tablolarda bir yl baz olarak kabul edilmekte ve o yla ait tutarlar
100 kabul edilerek dier yllarn bu deere gre tadklar deiimler ortaya konulmaya
allmaktadr. Trend analizi yntemi iletmede dinamik bir analiz yaplmasna olanak
vermekte, iletmelerin finansal tablolarda yer alan kalemlerinin dnemler itibariyle
gstermi olduklar deiimler saptanmakta ve bu deiimlerin temel yla gre oransal
nlemleri ortaya konularak iletmenin gelime yn incelenmektedir.
Trend analizinin finansal tablolara uygulanmasndan nce finansal tablolarn enflasyondan
arndrlmas gerekir. Aksi bir durumda analiz sonular gerei yanstmayacaktr. Bu
analizde finansal tablolarn dzenlenmesinde aadaki sra izlenir.
Eilim yzdeleri hesaplanacak zaman diliminin belirlenmesi,

Yzde hesaplamasna esas tekil edecek yln belirlenmesi,
Finansal tablo kalemlerinin seilen temel yla gre deerinin belirlenmesi
5.10 Oran Analizi

Oran analizi ile mali tablolarda yer alan tutarlarn nisbi ilikileri incelenerek iletmenin mali
durumu konusunda bilgi edinilir. Mali tablolarda ok sayda oran hesaplamak mmkndr.
Ancak oran hesaplamaktaki ama yorumlanabilir bilgiler elde etmektir. Hesaplanan oranlar
tek balarna bir anlam ifade etmekten uzaktr. Ancak dier ilgili oranlar gemi yllara
ilikin oranlar ve sektr ortalamalar ile karlatrlmalar ile anlam ifade etmeye balarlar.
Oran Analizinde Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar aadaki gibidir.
Oran analizinde oranlar doru ve amalara uygun bir biimde yorumlanmaldr.

Oranlar zerindeki mevsimlik ve konjonktr hareketlerinin etkileri yorumda
dikkate alnmaldr.
Oranlardaki deiikliklerin nedenleri ve iletme asndan tad nem doru
belirlenmelidir.
Oranlardaki deiimler ek bilgilerle desteklenerek yorumlanmaldr.
Oranlar deerlendirilirken iletmenin kendi gemii ve sektrel bilgiler de dikkate
alnmaldr.
91
TSPAKB
Oranlar iletme faaliyet sonular ile mali durumunu deerlemedeki kullanl amalar
dikkate alnmak suretiyle snflandrlr. Buna gre oranlar aadaki gibi gruplara ayrlr.
a.
b.
c.
d.
Likidite Oranlar
Mali Yap Oranlar
Faaliyet Oranlar
Karllk Oranlar
A. LKDTE ORANLARI
Likidite durumunun analizinde kulanlan oranlar, iletmenin dnen varlklar ile ksa vadeli
yabanc kaynaklar arasndaki ilikilerin analiz edilmesinde kullanlrlar. Bu oranlar
iletmenin ksa vadeli borlarn deyebilme yeteneinin llmesinde ve alma
sermayesinin yeterli olup olmadnn belirlenmesinde kulanlrlar. Temel likidite oranlar,
cari oran, asit-test oran ve nakit orandr.
aa. Cari Oran : Dnen varlklar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar arasndaki ilikiyi
gsteren bir orandr
Dnen Varlklar
Cari Oran = --------------------------------Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Cari oran sonucunun 2 olmas yeterli olarak kabul edilir. Ksaca, iletmenin sahip olduklar
dnen varlklar toplamnn, ksa vadeli yabanc kaynaklardan 2 katna ulaacak ekilde fazla
olmas arzu edilmektedir.
bb. Asit-Test Oran (Likidite Oran) : Bu oranlar stoklar olmakszn dnen
varlklarn ksa vadeli yabanc kaynaklara orann gstermektedir. Stok kalemlerinin
satlarak paraya evrilmesi dier dnen varlklara nazaran daha fazla bir zaman
gerektirdiinden bu orann hesaplanmasnda stoklar gz ard edilmektedir.
Dnen Varlklar - Stoklar
Asit-Test Oran = ------------------------------------Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Asit test orannn sonucunun 1 olmas yeterli kabul edilmektedir. Yani iletmenin stoklarn
satmadan dnen varlklarn, ksa vadeli borlar deyebilecek bir dzeyde olmas
istenmektedir
cc. Nakit Oran (Disponibilite Oran) :Nakit oran iletmenin hazr deerlerinin,
ksa vadeli borarnn ne kadarn karlayabileceini gsteren bir orandr.
92
TSPAKB

Hazr Deerler (Kasa +bankalar ve Nakde Edeer Varlklar)
Nakit Oran = ----------------------------------------------------------------------------Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Nakit orannn 0.20nin altna dmemesi arzu edilmektedir. Aksi bir durumda iletmeyi
nakit skntsna sokarken, orann byk olmas da iletmenin nakitlerini iyi planlamad ve
kullanamadnn bir gstergesi olmaktadr.
B. MAL YAPI ANALZNDE KULLANILAN ORANLAR
letmenin kaynak yapsnn ve uzun vadeli bor deme gcnn llmesinde kullanlan
oranlar bu grupta toplanmaktadr. Baka bir anlatmla, iletmenin z kaynann yeterli
olup olmad, kaynak yaps iinde bor ve zkaynan dengesi ve zkaynak olarak
yaratlan fonlarn ne tr dnen varlk yada duran varlklara kullanldnn llmesinde
kullanlan oranlardr. Bu oranlar ksaca iletmenin uzun vadeli borlarn deme gcn
gsteren oranlardr.
aa. Borlarn Aktif Toplamna Oran (Finansal Kaldra Oran) : Bu oran ksa
ve uzun vade ki yabanc kaynaklarn, aktif toplamna (veya pasif toplama) blnmesi ile
elde edilir.
Yabanc Kaynaklar Toplam
Finansal Kaldra Oran = ------------------------------------Aktif Toplam
Bu oran varlklarn ne kadarlk bir ksmnn yabanc kaynaklar ile ne kadarlk bir dzeyinin
ise z kaynaklar ile finanse edildiini gstermektedir.
bb. zkaynaklarn, Aktif Toplamna Oran, Bu
toplamna blnmesi ile elde edilir.
zkaynaklar
-------------------- veya
Aktif Toplam
oran zkaynaklarn aktif
zkaynaklar
------------------------------------------Yabanc Kaynaklar + zkaynaklar
Bu oran varlklarn yzde kann iletme sahip ve ortaklar tarafndan finanse edildiini
ortaya koyar.
cc. zkaynaklarn, Toplam Yabanc Kaynaklara Oran (Finansman Oran)
Finansman oran, iletmenin zkaynaklar ile toplam yabanc kaynaklar arasnda uygun bir
orann olup olmadn gsterir. Orann en az 1 olmas istenir. nk zkaynaklar ile
yabanc kaynaklar arasnda denge kurulmas iletmeler iin nemli bir husustur.
93
TSPAKB
Finansman Oran
zkaynaklar
------------------------------Toplam Yabanc Kaynaklar
dd. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn, Toplam Kaynaklara Oran: Ksa vadeli
yabanc kaynaklarn toplam kaynaklara oran, iletmenin varlklarnn ne kadarlk ksmnn
ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir.
Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Oran = ------------------------------------------Toplam Kaynaklar (Pasif Toplam)
ee. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklarn Toplam Kaynaklara Oran : Uzun vadeli
yabanc kaynaklarn toplam kaynaklara oran, iletmenin varlklarnn yzde kann uzun
vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir
Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
Oran = ---------------------------------------------Toplam Kaynaklar (Pasif Toplam)
ff. Borlarn, Maddi z Varla Oran : Maddi z varlk, zkaynaklardan maddi
olmayan duran varlklarn karlmasyla bulunur.
Yabanc Kaynaklar Toplam
Oran = ------------------------------------------Maddi z Varlk
Orann, 1den kk olmas istenir. Yani, iletmenin maddi z varlnn, yabanc
kaynaklarndan daha fazla olmas arzulanr.
gg. Otofinansman Oran : letmelerin oto finansman yoluyla yaratm olduklar
kaynaklarn llmesinde bu orandan yararlanlr. Normal artlar altnda bu oran ne kadar
byk karsa iletmenin durumu o kadar iyi saylr.
Kar Yedekleri - Birikmi Zararlar
Oran = ---------------------------------------------denmi Sermaye
hh. Duran Varlklarn, zkaynaklara Oran: Duran varlklarn zkaynaklara
oran, aktifteki duran varlklarn ne kadarlk ksmnn zkaynaklara finanse edildiini
gsterir.
94
TSPAKB

Duran Varlklar
Oran=------------------------zkaynaklar
ii. Duran Varlklarn, Devaml Sermayeye Oran
Duran varlklarn devaml sermayeye (zkaynaklar + Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar) oran,
iletmenin duran varlklarnn ne kadarlk ksmnn uzun vadeli borlarla ve zkaynaklarla
finanse edildiini gsterir.
Duran Varlklar
Oran= --------------------------------------------------------Devaml Sermaye
(zkaynaklar + Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar)
Orann, birden kk olmas istenir. Orann birden byk olmas duran varlklarn bir
ksmnn ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir.
jj. Maddi Duran Varlklarn zkaynaklara Oran (Yatrm Oran)
Maddi duran varlklarn zkaynaklara oran, iletmenin maddi duran varlklarnn ne kadarlk
ksmnn zkaynaklarla finanse edildiini gsterir. Orandaki maddi duran varlklar birikmi
amortismanlar ktktan sonra kalan net deerleri ifade eder.
Maddi Duran Varlklar (Net)
Oran= -------------------------------zkaynaklar
Orann birden kk olmas istenir.
C. ALIMA DURUMUNUN ANALZNDE KULLANILAN ORANLAR
(FAALYET ORANLARI)
Faaliyet oranlar; iletmenin varlklarn verimli kullanp kullanmadn lmede kullanlan
oranlardr.
aa. Stok Devir Hz Oran: Stok devir hz oran, iletmenin stoklarn ne kadarlk
bir sre iinde sattn gsterir. Baka bir anlatmla, iletmenin stoklarnn bir dnemde ka
defa yenilendiini gsterir.
Satlan Ticari Mallarn Maliyeti
Stok Devir Hz Oran = ------------------------------------Ortalama Ticari Mal Stok
Ortalama stok rakam ise aadaki ekilde hesaplanr.
95
TSPAKB

Dnemba Stok + Dnemsonu Stok
Ortalama Stok = ------------------------------------------2
Orann sonucu, stoklarn bir dnemde ka defa yenilendiini gsterir. Eer sonu 360a
blnrse, stoklarn bir ylda ka gnde bir yenilendii bulunabilir. Stok devir hznn
saptanmasnda bazen satlan mallarn maliyeti yerine net satlar alnd ve net satlara
ortalama stoun blnd grlmektedir.
bb. Alacaklarn Devir Hz Oran: Alacaklarn devir hz oran, iletmenin
alacaklarn ne kadarlk bir sre iinde tahsil ettiini gsterir. Bu oran, alacaklarn bir
dnemde ka defa tahsil edildiini ifade eder.
Kredili Net Satlar
Alacaklarn Devir Hz Oran = ----------------------------Ortalama Ticari Alacak
Orann sonucu 360a blndnde, alacaklarn bir ylda ka gnde bir tahsil edildii
bulunabilir. Alacaklarn devir hznn art iletmenin lehine yorumlanan bir durumdur ve
iletme sermayesinin alacaklara nispeten az miktarda balandn gsterir. Tersine devir
hznn azalmas iletme sermayesinin byk bir blmnn alacaklara tahsis edildiini
belirtir.
cc. Hazr Deerler Devir Hz Oran: Hazr deerler devir hz oran, iletmenin
kasa, banka vb. hazr deerlerinin satlar ile ka ayda karlandn gsterir.
Hazr Deerler Devir Hz Oran =
Net Satlar
-----------------------------Ortalama Hazr Deerler
dd) Net alma (letme) Sermayesi Devir Hz Oran: Net alma sermayesi
devir hz oran, iletmenin net alma sermayesinin bir dnemde ka defa devrettiini, net
alma sermayesinin yeterli olup olmadn gsterir.
Net Satlar
Net alma Sermayesi Devir Hz Oran = --------------------------------------Ortalama Net letme Sermayesi
(Net letme Sermayesi = Dnen Varlklar Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar)
Bu orann dk olmas ise, iletmenin ar net alma sermayesine sahip olduunu stok
ve alacaklarn devir hznn yava olduunu iletmenin gereksiniminden fazla nakdi
deerlere sahip olduunu gsterebilir. Orann yksek olmas net alma sermayesinin
verimliliinin yksek olduunu ortaya koyar.
96
TSPAKB
ee. Dnen Varlklar Devir Hz Oran: Dnen varlklar devir hz oran, iletmenin
dnen varlklarnn verimliliini lmede kullanlr. Orann sonucunun yksek olmas,
iletmenin dnen varlklarn iletmenin ihtiyacndan az olduunu, orann sonucunun dk
olmas ise iletmenin dnen varlklarnn gerekenden ok fazla olduunu gsterir. Orann
her iletme asndan geerli olabilecek standart bir sonucu yoktur. Bu sebeble her
iletmenin zelliine gre orann sonucu deiik yorumlanabilir.
Net Satlar
Dnen Varlklar Deviz Hz Oran = -------------------------------Ortalama Dnen Varlklar
ff. Duran Varlklar Devir Hz Oran: Duran varlklar devir hz oran, iletmenin
duran varlklarnn verimliliini lmede kullanlr. Orann sonucunun yksek olmas,
iletmenin duran varlklarnn kapasitelerinin zerinde kullanldn, orann sonucunun
dk olmas ise iletmenin duran varlklarn yeterince verimli kullanmadn gsterir.
Orann sonucu, her iletmenin zelliine gre farkl yorumlanabilir. Bu nedenle orann
standart bir sonucu yoktur.
Net Satlar
Duran Varlklar Deviz Hz Oran = -------------------------------Ortalama Duran Varlklar
gg. Toplam Aktifler Devir Hz Oran: Toplam aktifler devir hz oran, iletmenin
tm aktiflerinin verimliliini lmede kullanlr. Orann sonucunun dk olmas, iletmenin
aktiflerini verimli bir ekilde kullanmadn gsterir.
Net Satlar
Toplam Aktifler Deviz Hz Oran = -----------------------------Ortalama Toplam Aktif
Orann dk olmas iletmenin tam kapasite ile almadn gstermektedir.
hh. zkaynaklar Devir Hz Oran: zkaynaklar devir hz oran, iletmenin
zkaynaklarnn verimli kullanlp kullanlmadn gsteren bir orandr. Orann standart bir
sonucu yoktur. letmenin faaliyet konusu, gemi yl verileri vb. faktrler, orann
sonucunun yorumlanmasn etkilerler.
Net Satlar
zkaynaklar Devir Hz Oran = -----------------------------Ortalama zkaynaklar
97
TSPAKB

D. KARLILIK ORANLARI
Karllk oranlar; iletmenin karl bir ekilde alp almadn lmede kullanlan
oranlardr.
aa. Kar ile Satlar Arasndaki likiyi Gsteren Oranlar
1- Brt Sat Kr / Net Satlar Oran
letmenin net satlarnn yzde kann brt sat kar olduunu gsteren orandr. Baka
bir anlatmla, her yz liralk satn iindeki brt sat kar tutarn veren orandr.
2- Faaliyet Kr / Net Satlar Oran
letmenin net satlarnn yzde kann faaliyet kar olduunu yani esas faaliyetlerinden ne
lde kar elde edildiini gsterir.
3- Olaan Kr / Net Satlar Oran
letmenin olaan karnn, net satlarnn yzde kan oluturduunu gsteren orandr.
Oran, iletmenin olaan faaliyetleri sonucunda elde edilen karn yeterli olup olmadn
gsterir.
4- Dnem Kr / Net Satlar Oran
letmenin net satlarnn yzde kann dnem kar olduunu gsteren orandr.
5- Dnem Net Kr / Net Satlar Oran
letmenin dnem net karnn yeterli olup olmadn lmede kullanlan orandr.
bb. Mali Rantabilite Oran (zsermayenin Karll Oran)
Mali rantabilite oran, iletme sahibi veya ortaklarnn iletmeye salam olduklar
kaynaklarnn verimli kullanlp kullanlmadnn llmesinde kullanlr. Oran, iletme
sahipleri tarafndan salanan kaynan bir birimine den kar payn gsterir.
Net Kr
Mali Rantabilite Oran = --------------------------zkaynak Toplam
cc. Ekonomik Rantabilite Oran
Ekonomik rantabilite oran, iletmenin toplam kaynaklarnn ne lde karl kullanldn
gsterir. Oran, iletmeye yatrlan fonlarn getirisini lmede kullanlr.
Vergiden nceki Kr + Faiz Gid.
Ekonomik Rantabilite Oran = -------------------------------------Toplam Kaynaklar (Pasif)
98
TSPAKB
Ekonomik rantabilite orannn payna, zkaynan getirisi olan vergiden nceki kar ile
yabanc kaynan gtrs olan faiz giderleri toplanarak yazlmakta ve bu toplam
iletmenin toplam varlklarna blnmektedir. Ekonomik rantabile orannn mali karllk
oranndan dk olmas gereklidir. Aksi durumda yabanc kaynaktan yararlanma
maliyetinin normalin zerinde olduu dnlr.
dd. Faizleri Karlama Oran
Faizleri karlama oran, iletmenin demek zorunda olduu faiz giderlerini bir dnemde ka
kere kazandn gsterir. letmenin demesi gereken faizleri, kolaylkla deyip
deyemeyeceini gsteren orandr.
Vergiden nceki Kr + Faiz Giderleri
Faizleri Karlama Oran = ----------------------------------------------Faiz Giderleri
ee. Fiyat Kazan Oran
Bu oran hisse senedi bana den kar pay ile hisse senedinin borsa fiyat arasndaki ilikiyi
ortaya koyar.
Hisse Senedinin Borsa Fiyat
Fiyat Kazan Oran = ----------------------------------------------Hisse Senedi Bana Den Kr Pay
Bu oran iletmeye yatrm yapacak olan yatrmclar ncelikle ilgilendiren bir orandr.
ff. Baa Ba Noktas (Kra Gei Noktas)
Baa ba noktas, iletmenin gelirleri ile iletmenin giderlerinin birbirine eit olduu
noktadr. Baaba noktas hem miktar cinsinden hem de tutar cinsinden hesaplanabilir.
Toplam Sabit Giderler
Baa Ba Noktas (Miktar) = -----------------------------------------Birim Katk Pay
(Sat Fiyat Birim Deiken Gider)
Toplam Sabit Giderler
Baa Ba Noktas (Tutar) =-----------------------------Katk Oran
99
TSPAKB

Katk oran; birim katk paynn sat fiyatna veya toplam katk paynn, toplam sat
gelirlerine blnmesiyle bulunur.
Ek 1: Bilano rnei
LETME ZET BLANO TP(.............TL.)*
AKTF(VARLIKLAR)
I DNEN VARLIKLAR
A-Hazr Deerler
B-Menkul Kymetler
1-Menkul Kymetler Deer Dkl
Karl(-)
C-Ticari Alacaklar
1-Alacak Senetleri Reeskontu(-)
2-pheli Alacaklar Karl(-)
D-Dier Alacaklar
E- Stoklar
1-Stok Deer Dkl Karl(-)
2-Verilen Spari Avanslar
F- Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir
Taahhuklar
G- Dier Dnen Varlklar
DNEN VARLIKLAR TOPLAMI
II -DURAN VARLIKLAR
A-Ticari Alacak
B-Dier Alacaklar
2-pheli Dier Alacaklar Karl(-)
C-Mali Duran Varlklar
1-Bal Menkul Kymetler
2-Bal Menkul Kymetler Deer
Dkl Karlklar
3-tirakler
4-tiraklere Sermaye Taahhtleri(-)
PASF ( KAYNAKLAR)
I -KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR
A-Mali Borlar
B-Ticari Borlar
1-Bor Senetleri Reeskontu(-)
C-Dier Borlar
D-Alnan Avanslar
E- denecek Vergi ve Ykmllkler
F-Bor ve Gider Karlklar
1-Dnem Kar Vergi ve Dier Yasal
Ykmllk kar
2-Dnem Karnn Pein denen Vergi
ve Dier Yk
3-Kdem Tazminat Karl
4-Dier Bor ve Gider Karlklar
G-Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider
Taahhuklar
H-Dier Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
KISA VADEL YABANCI KAYNAK TOPLAMI
II -UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
A-Mali Borlar
B-Ticari Borlar
C-Dier Borlar
D-Alnan Avanslar
E- Bor ve Gider Karlklar
1-Kdem Tazminat Karlklar
2-Dier Bor ve Gider Karlklar
F-Gelecek Yllara Ait Gelirler ve Gider
Taahhuklar
G-Dier Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
100
TSPAKB

5-tirakler Sermaye Paylar Deer
Dkl K.
6-Bal Ortaklklar
7-Bal
Ortaklklara
Sermaye
Taahhtleri(-)
8-Bal Ortaklklara Sermaye Paylar
Deer Dkl Karl(-)
9-Dier Mali Duran Varlklar
10-Dier Mali Duran Varlklar Deer
Dkl Karl(-)
D-Maddi Duran Varlklar
1-Maddi Duran Varlklar (Brt)
2-Birikmi Amortismanlar (-)
3-Yaplmakta Olan Yatrmlar
4-Verilen Sipari Avanslar
E-Maddi Olmayan Duran Varlklar
1-Maddi
Olmayan
Duran
Varlklar(Brt)
2-Birikmi Amortismanlar (-)
3-Verilen Avanslar
F-zel Tkenmeye Tabi Varlklar
1-zel
Tkenmeye
Tabi
Varlklar(Brt)
2-Birikmi Tkenme Paylar
3-Verilen Avanslar
G-Gelecek Yllara Ait Giderler ve Gelir
Tahakkukla
B-Dier Duran Varlklar
DURAN VARLIKLAR TOPLAMI
AKTF (VARLIKLAR) TOPLAMI
UZUN VADEL YABANCI KAYNAK TOPL
III -Z KAYNAKLAR
A-denmi Sermaye
1-Sermaye
2-denmemi Sermaye(-)
B-Sermaye Yedekleri
1-Hisse Senedi hra Primleri
2-Hisse Senedi ptal Karlar
3-M.D.V.Yeniden Deerleme Artlar
4-tirakler
Yeniden
Deerleme
Artlar
5-Dier Sermaye Yedekleri
C-Kar Yedekleri
1-Yasal Yedekler
2-Stat Yedekler
3-Olaanst Yedekler
4-Dier Kar Yedekleri
5-zel Fonlar
E-Gemi Yllar Zararlar(-)
F-Dnem Net Kar(Zarar)
Z KAYNAKLAR TOPLAMI
PASF(KAYNAKLAR) TOPLAMI
DPNOTLAR:
Ek 2: Gelir Tablosu rnei
LETME AYRINTILI GELR TABLOSU TP (..................... TL)
nceki
Cari Dnem
Dnem
A-BRT SATILAR
1-Yurtii Satlar
2-Yurtd Satlar
101
TSPAKB

3-Dier Gelirler
B-SATI NDRMLER(-)
1-Sattan adeler(-)
2-Sat skontolar(-)
3-Dier ndirimler(-)
C-NET SATILAR
D-SATILARIN MALYET(-)
1-Satlan Mamuller Maliyeti(-)
2-Satlan Ticari Mallar Maliyeti(-)
3-Satlan Hizmet Maliyeti(-)
4-Dier Satlarn Maliyeti(-)
BRT SATI KRI VEYA ZARARI
E-Faaliyet Giderleri(-)
1-Aratrma ve Gelitirme Giderleri(-)
2-Pazarlama, Sat ve Datm Giderleri(-)
3-Genel Ynetim Giderleri(-)
FAALYET KRI VEYA ZARARI
F-DER FAALYETLERDEN OLAAN GELR VE KRLAR
1-tiraklerden Temett Gelirleri
2-Bal Ortaklklardan Temett Gelirleri
3-Faiz Gelirleri
4-Komisyon Gelirleri
5-Konusu Kalmayan Karlklar
6-Faaliyetle lgili Dier Olaan Gelir ve Krlar
G-DER FAALYETLERDEN OLAAN GDER VE ZARARLAR(-)
1-Reeskont Faiz Giderleri
2-Komisyon Giderleri
3-Karlk Giderleri
4-Dier Olaan Gider ve Zararlar
H-FNANSMAN GDERLER(-)
1-KISA VADEL BORLANMA GDERLER(-)
2-UZUN VADEL BORLANMA GDERLER(-)
OLAAN KR VEYA ZARAR
I-OLAANDII GELR VE KRLAR
1-nceki Dnem Gelir ve Krlar
2-Dier Olaand Gelir ve Krlar
J-OLAANDII GDER VE ZARARLAR(-)
1-almayan Ksm Gider ve Zararlar(-)
2-nceki Dnem Gider ve Zararlar(-)
3-Dier Olaand Gider ve Zararlar(-)
DNEM KRI VEYA ZARARI
K-DNEM KRI VERG VE DER YASAL YKMLLK KARILIKLARI(-)
DNEM NET KRI VEYA ZARARI
102
TSPAKB

DPNOTLAR :
Ek 3: Nakit Akm Tablosu rnei
NAKT AKIM TABLOSU(..................... TL)
nceki Dn. Cari Dnem
A-DNEM BAI NAKT MEVCUDU
B-DNEM NAKT GRLER
1-Satlardan Elde Edilen Nakit
a) Net Satlar
b) Ticari Alacaklardaki Azallar
c) Ticari Alacaklardaki Artlar(-)
2-Dier Faaliyetlerden Olaan Gelir ve Krlardan Dolay Salanan Nakit
3-Olaand Gelir ve Krlardan Salanan Nakit
4-Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit
a) Menkul Kymet hralarndan
b) Alnan Krediler
c) Dier Artlar
5-Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit
a) Menkul Kymet hralarndan
b) Alnan Krediler
c) Dier Artlar
6-Sermaye Artndan Salanan Nakit
7-Hisse Senedi hra Primlerinden Salanan Nakit
8-Dier Nakit Girileri
C-DNEM NAKT IKILARI
1-Maliyetlerden Kaynaklanan Nakit klar
a) Satlarn Maliyeti
b) Stoklardaki Artlar
c) Ticari Borlardaki (Almlardan Kaynaklanan) Azallar
d) Ticari Borlardaki (Almlardan Kaynaklanan) (Artlar)(-)
e) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen
Giderler(-)
f) Stoklardaki Azallar(-)
2-Faaliyet Giderlerine likin Nakit klar
a) Aratrma ve Gelitirme Giderleri
b) Pazarlama Sat ve Datm Giderleri
c) Genel Ynetim Giderleri
d) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Dier Giderleri(-)
3-Dier Faaliyetlerden Olaan Gider ve Zararlar likin Nakit klar
a) Dier Faaliyetlerle lgili Olaan Gider ve Zararlar
b) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Dier Gider ve Zararlar(-)
103
TSPAKB

4-Finansman Giderlerinden Dolay Nakit klar
5-Olaanst Gider ve Zararlar
b) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Dier Gider ve Zararlar(-)
6-Duran Varlk Yatrmlarna likin Nakit klar
7-Ksa Vadeli Yabanc Kaynak demeleri (Almlarla lgili Olmayan)
a) Menkul Kymetler Anapara demeleri
b) Alnan Krediler Anapara demeleri
c) Dier demeler
8-Uzun Vadeli Yabanc Kaynak demeleri (Almlarla lgili Olmayan)
a) Menkul Kymetler Anapara demeleri
b) Alnan Krediler Anapara demeleri
c) Dier demeler
9-denen Vergi ve Benzerleri
10-denen Temettler
11-Dier Nakit klar
D-DNEM SONU NAKT MEVCUDU (A-B-C)
E-NAKT ARTI VEYA AZALI (B-C)
Ek 4: Fon Akm Tablosu
FON AKIM TABLOSU (..................... TL)
nceki
Dnem
Cari Dnem
A-FON KAYNAKLARI
1) Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar
a) Olaan Kr
b) Amortismanlar(+)
c) Fon k Gerektirmeyen Dier Giderler(+)
d) Fon Girii Salamayan Gelirler(-)
2) Olaand Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar
a) Olaand Kr
b) Fon k Gerektirmeyen Dier Giderler(+)
c) Fon Girii Salamayan Gelirler(-)
3) Dnen Varlklar Tutarndaki Azallar
4) Duran Varlklar Tutarndaki Azallar
5) Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar
(Bor ve Gider Karlklarn Kapsamaz.)(*)
6) Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar
(Bor ve Gider Karlklarn Kapsamaz.)
7) Sermaye Artrm (Nakit Karl veya Dardan getirilen dier Varlklar)
8) Hisse Senetleri hra Primleri
104
TSPAKB

B-FON KULLANIMLARI
1) Faaliyetlerle lgili Kullanmlar
a) Olaan Zarar
b) Amortismanlar(+)
c) Fon k Gerektirmeyen Dier Giderler(+)
d) Fon Girii Salamayan Dier Gelirler(-)
2) Olaand Faaliyetlerle lgili Kullanmlar
a) Olaan D Zarar
b) Fon k Gerektirmeyen Giderler(+)
c) Fon Girii Salamayan Gelirler(-)
3) denen Vergi ve Benzerleri
(Bir nceki dnem krndan denen)
4) denen Temettler
a) Bir nceki Dnem Krndan denen
b) Yedeklerden Datlan
5) Dnen Varlklarn Tutarndaki Artlar
6) Duran Varlklarn Tutarndaki Artlar
(Yeniden Deerlemeyi Kapsamaz.)
7) Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar
8) Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar
9) Sermayedeki Azallar
Ek 5: Kar Datm Tablosu
KR DAITIM TABLOSU (.....................TL)
nceki
Dnem
Cari Dnem
A-DNEM KRININ DAITIMI

1) Dnem Kr
2) denecek Vergi ve Yasal Ykmllkler(-)
Kurumlar Vergisi (Gelir Vergisi)
Gelir Vergisi Kesintisi
Dier Vergi ve Yasal Ykmllkler
NET DNEM KRI
3) Gemi Dnemler Zarar(-)
4) I. Tertip Yasal Yedek Ake(-)
5) letmede Braklmas ve Tasarrufu Zorunlu Yasal Fonlar(-)
DAITILABLR NET DNEM KRI
6) Ortaklara Birinci Temett(-)
Adi Hisse Senedi Sahiplerine
mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine
105
TSPAKB

7) Personele Temett(-)
8) Ynetim Kuruluna Temett(-)
9) Ortaklara kinci Temett(-)
10) kinci Tertip Yasal Yedek Ake(-)
11) Stat Yedekleri(-)
12) Olaand Yedekler (Datlmam Krlar)
13) Dier Yedekler
14) zel Fonlar
B-YEDEKLERDEN DAITIM
1) Datlan Yedekler
2) II. Tertip Yasal Yedekler(-)
3) Ortaklara Pay(-)
4) Personele Pay(-)
5) Ynetim Kuruluna Pay(-)
C-HSSE BAINA KR
1) Adi Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
2) mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
D-HSSE BAINA TEMETT
1) Adi Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
2) mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
106
TSPAKB
FAZ KAVRAMI VE PARANIN ZAMAN DEER
6.2 Parann Zaman

Prensibi
Deeri
Finansn
Birinci
Temel
Bugn elinizde bulunan 1,000 TL bundan bir yl sonra elinize geecek 1,000 TLndan daha
deerlidir. Finansn birinci temel prensibi aadaki ekilde ifade edilebilir.
Bugnk bir TL yarnki bir TLndan daha deerlidir.
Yukardaki ifadede, TLn istediiniz para birimi ile deitirebilirsiniz. Finansn temel prensibi
dnyann her yerinde ve her trl makroekonomik koul altnda geerlidir. Bugn elinizde
bulunan 1,000 TLnn bundan bir yl sonra elinize geecek 1,000 TLndan daha deerli
olmasnn nedeni, bugnk 1,000 TLnn, yatrma dntrld takdirde, hemen faiz
kazanabilecek olmasdr. En basit ifadeyle, bugn 1,000 TLn bankaya yatrdnzda, faiz
oranlar ne mertebede olursa olsun, bir yl sonra elinize geecek mebla 1,000 TLndan
daha fazla olacaktr.
6.3 Faiz Kavram

6.3.1
Faizin Tanm ve Faizi Etkileyen Faktrler
Faiz parann kirasdr. Paranz dn verdiinizde, anaparann zerinde elinize geen her
trl mebla faiz olarak adlandrlr.
Sermayenin bir sre iin dn verilmesi karl denen faiz bir fiyat nitelii tamaktadr.
Faiz, fiyat olarak, deme sresinin ve katlanlan riskin bir fonksiyonu eklinde dnlebilir.
deme sresi ve/veya katlanlan riskin derecesi arttka, parann kira deeri ya da faiz
artar.
Faiz oranlar beklenen enflasyon iin de bir prim ihtiva eder. Enflasyon beklentisi ne kadar
yksekse, faiz oranlar da o kadar yksek olur.
Bir an iin, enflasyonun olmad bir dnya varsayalm. Byle bir dnyada, faiz oran,
sermayenin arz ve talebini dengeleyen fiyat olacaktr. Sermayenin arz bireylerin tasarruf
yapma, ya da dier bir deyile tketimi erteleme isteine, sermayenin talebi ise karl
yatrm frsatlarnn varlna baldr.
Karl yatrm frsatlarnn artt bir ortamda, sermayeye olan talep artar. Fazladan sermaye
talebini karlayabilmek iin, bireylerin daha fazla tasarrufa ynelmeleri gerekir. Bunu
107
TSPAKB

salayabilmek iin faiz oranlar ykselmelidir. Karl yatrm frsatlar azaldnda ise, faiz
oranlar decektir.
6.3.2
Nominal Faiz Reel Faiz Oran Ayrm
Reel faiz oran enflasyonun etkisinden arndrlm faiz orandr. rnek olarak, paranz
bankaya bir yllk mevduat hesabna %50 faizden yatrm olduunuzu varsayalm. %50, bir
yln sonunda alacanz nominal faiz orandr. Diyelim ki, bir yln sonunda, yllk enflasyon
%50 seviyesinde gerekleti. Sonuta, reel kazancnz sfr olur. Dier bir deyile, reel faiz
oran sfrdr.
Reel faiz aadaki ekilde formle edilir.
Re el Faiz Oran
1 No min al Faiz Oran

1
1 Enflasyon Oran
Bu konuda pratikte en ok yaplan hata, reel faiz oran hesaplarken nominal faiz oranndan
enflasyon orann karmaktr. ABD gibi enflasyonun ok dk olduu lkelerde, reel faiz
orann bu ekilde hesaplamak, doru ekilde yaplan hesaplamadan ok farkl sonular
retmez. Ancak, Trkiye gibi yksek enflasyon yaanan lkelerde, doru hesaplama
yntemini kullanmak bir zorunluluktur.
rnek Soru 6.1:
Aye bir yl vadeli %75 faizli Hazine bonosu almtr. Bir yln sonunda, yllk enflasyon %45
seviyesinde gerekleir. Reel faiz orann hesaplaynz.
Re el Faiz Oran
1 0.75
1 %20.69
1 0.45
Reel faiz oran, hatal ekilde, nominal faiz oran ile enflasyon orannn fark eklinde
hesaplanrsa, kan sonu %30 olur ki, bu deer gerek reel faiz orannn yaklak %50
zerindedir.
6.3.3
Basit Faiz
Basit faiz verilen dn miktar zerinden hesaplanr. Faiz oranlar, genellikle, yllk olarak
ele alnr. Faiz hesabnda, bir yl 365 gn kabul edilmekle birlikte, Trkiyedeki
uygulamalarda, kredi faizlerinin hesabnda 360 gn olarak alnmaktadr. Bu uygulama
sadece kredi faizlerine zel bir uygulama olup, mevduat ve dier faiz hesaplarnda bir yl
365 gn kabul edilmektedir.
108
TSPAKB

Basit faiz forml aadaki ekilde ifade edilebilir.
Gn Says
Dnem Faizi Anapara Basit Faiz Oran
365
rnek Soru 6.2:

1,000 TL 6 aylk vadeli mevduat hesabna %50 net (vergi sonras) faizden yatrld
takdirde faiz geliri ne olur?
180
Dnem Faizi 1,000 TL 0.50

246.58 TL
365
6.3.4
Bileik Faiz
Bileik faiz tahakkuk etmi faizlerin ilk dn verilen miktara eklenmesiyle hesap edilir.
Bileik faiz oran, bir yllk dnem iinde kazanlan faizlerin anaparaya katlmasyla bulunan
toplam faiz gelirini hesap etmek iin kullanlr.
Bileik faiz forml aadaki ekilde ifade edilebilir.
365

Gn Says Gn Says
Bileik Faiz Oran 1 Basit Faiz Oran
1
365
Yukardaki formlde 1 Basit Faiz Oran
Gn Says
, 1 TL tutarndaki anaparann bir
365
dnem sonunda dnem faizi ile birlikte ulaaca toplam tutardr. Anaparayla dnem faizi
toplamnn ikinci dnem sonunda ulaaca toplam tutar,

Gn Says
Gn Says
1 Basit Faiz Oran

1 Basit Faiz Oran
365
365

Gn Says
,
1 Basit Faiz Oran
365

n-inci dnemin sonunda ulaaca toplam tutar,
n

Gn Says
dir.
1 Basit Faiz Oran
365

109
TSPAKB
Yukardaki formllerde, herbir dnem iin, sadece anaparann deil, faizin faizinin de
365
olduuna
hesaba katld unutulmamaldr. Bir yl iindeki dnem says
Gn Says
365
gre, yukardaki formlde n yerine

Gn Says
konursa, bir yl sonunda 1 TLnn
ulaaca tutara, bu tutardan anaparann (1 TLnn) karlmasyla da bileik faiz formlne

ulalmaktadr.
rnek Soru 6.3:
37 gnlk (krk) vadeli mevduat hesabnn basit faizi net (vergi sonras) %40 ise, bileik
faizi nedir?
365
37

37
Bileik Faiz Oran 1 0.4
365

6.3.5
1 0.4801 %48.01
imdiki (Bugnk) Deer, Net imdiki Deer ve Gelecekteki

Deer
imdiki deer, gelecekte gereklemesi beklenen bir nakit akmnn, parann zaman
deerini ve katlanlan riskin derecesini yanstan uygun bir iskonto (faiz) oran ile, bugne
indirgenmi halidir.
imdiki deer kavramn aklamak iin bir rnek verelim. 200,000 TL deerinde bir arsanz
olsun. Bu arsaya apartman ina ederek satmak istiyorsunuz. Byle bir inaat bugn
gerekletirmek isteseniz 1 milyon TL harcayacaksnz. naat gerekletirdiiniz takdirde,
daireleri bir sene sonra (bir sene sonrann fiyatlaryla) toplam 1.5 milyon TLna
satabileceiniz syleniyor. Bu inaatn arsa deeri dahil maliyeti 1.2 milyon TL olduuna
gre, bir sene sonra alacanz 1.5 milyon TLna karlk bu inaat gerekletirmek mantkl
mdr?
Eer, bir sene sonraki 1.5 milyon TLnn imdiki deeri 1.2 milyon TLnn zerindeyse
mantkldr; altndaysa, deildir. Olay basite indirgemek iin, inaat yatrmnn banka
mevduat ile eit riske sahip bir yatrm olduunu varsayalm. Bir sene sonraki 1.5 milyon
TLn elde etmek iin tek alternatifiniz inaat yatrm deildir. Bugn, bir miktar paray bir
yllk mevduat hesabna yatrarak da ayn sonuca ulaabilirsiniz. Bir yllk vadeli mevduat
faizi net (vergi sonras) %55 ise, bir yl sonra 1.5 milyon TL elde etmek iin bugn bankaya
yatrmanz gereken tutar,
110
TSPAKB
1.5 milyon TL
967,741.94 TL dr.
1.55
967,741.94 TL, bir sene sonraki 1.5 milyon TLnn imdiki deeridir. Bu deer inaat
yatrm iin balangta yatrmanz gereken 1.2 milyon TLnn altnda olduu iin inaat
yatrmn gerekletirmek mantkl deildir.
Net imdiki deer, imdiki deerden balangtaki yatrm tutarnn dlmesiyle bulunur.
Net imdiki deer pozitifse, yatrm gerekletirmek mantkldr; negatifse deildir. naat
yatrmnn net imdiki deeri,
967,741.94 TL - 1,200,000 TL -232,258.06 TL dr.

Bu deer negatif olduu iin inaat yatrmn gerekletirmek mantkl deildir.
Ayn sonuca, gelecekteki deer kavramn kullanarak da ulaabiliriz. Gelecekteki deer,
balangtaki yatrm tutarnn, parann zaman deerini ve katlanlan riskin derecesini
yanstan uygun bir iskonto (faiz) oran ile, gelecee tanm halidir. rneimizde,
balangtaki yatrm tutarnn gelecekteki deeri 1.5 milyon TLnn altndaysa inaat
yatrm mantkldr; zerindeyse, deildir. Bir yllk vadeli mevduat faizi net (vergi sonras)
%55 olduuna ise, 1.2 milyon TLnn (bir yl sonraki) gelecekteki deeri,
1.2 milyon TL 1.55 1,860,000 TL dr.

Bu deer inaat yatrmndan bir yl sonra kazanlacak 1.5 milyon TLnn zerinde olduu
iin inaat yatrmn gerekletirmek mantkl deildir.
Yukardaki rnekten hareketle, imdiki deer, net imdiki deer ve gelecekteki deer
formlleri aadaki ekilde ifade edilebilir.
PV
PV
Cn
k
n
Cn
1 k n
:
:
:
:
imdiki Deer
n Dnem Sonra Gerekleecek Nakit Akm
skonto (Faiz) Oran
Dnem Says
NPV C 0 PV C 0
NPV
C0
Cn
1 k n
: Net imdiki Deer

: Balangtaki Nakit Akm (genelde balangtaki yatrm tutarna eit olup, negatif
111
TSPAKB

bir deerdir)
FV C 0 1 k n
FV
: Gelecekteki Deer
rnek: Yllk %10 faiz oran zerinden bankaya yatrlan 10 000 TL, 6 ayda bir
bileiklendirilme kouluyla, 5. yl sonunda ka TL olur?
FV= 10 000x(1+0,1/2)5*2
6.3.6
= 16 289 TL
Aniteler
Anite kavram eit zaman aralklaryla eit miktarlarda yaplan demeler iin
kullanlmaktadr. demelerin her dnemin (genelde bir yllk srenin) sonunda yapld
varsaylr. Aniteler iin yukardaki formller kullanlarak imdiki deer ve gelecekteki
deer hesaplanabilir. rnein, n dnemli bir anite iin imdiki deer ve gelecekteki deer
formlleri aadaki ekilde ifade edilebilir.
PV
C
C
C
C
1
1 k 1 k 2
1 k n k 1 k n
1 k n 1
FV C1 k n 1 C1 k n 2 C C
k
PV
FV
C
k
n
:
:
:
:
:
imdiki Deer
Gelecekteki Deer
Anite
skonto (Faiz) Oran
Dnem Says
Anite formllerini eitli amalar iin kullanmak mmkndr. Bu deiik kullanm

alanlarna sigorta ve emeklilik demeleri ile bor taksitlerinin hesaplanmas rnek
gsterilebilir.
rnek Soru 6.4:
%60 yllk faizle kullandrlan 100,000 TL tutarnda bir banka kredisi drt sene iinde, sene
sonlarnda yaplacak eit demelerle, geri denecek ise yllk bor taksidini hesaplaynz.
Bu soruyu zmek iin anite formlnden faydalanabiliriz. 100,000 TL %60 faizli, 4
dnemli bir anitenin imdiki deeridir.
112
TSPAKB
100,000 YTL
C
1
C 70,803.80 YTL
1
4
0.6 1 0.6
Dier bir deyile, bankadan bugn aldnz %60 faizli 100,000 TL tutarnda krediyi, bir yl
sonra balamak zere, drt ylda eit taksitler halinde deyecekseniz, herbir bor taksidinin
tutar 70,803.80 TL olacaktr.
rnek Soru 6.5:
Ahmet bir yl sonra zel okula balayacaktr. Ahmetin annesi ve babas, bir yl sonra
10,000 TL tutarnda olmas beklenen okul cretini deyebilmek iin, her ay ne kadar paray
banka mevduatnda deerlendirmelidir? Ahmetin annesi ve babasnn bir aylk mevduat
tercih ettiini ve bir aylk mevduat faizinin, aylk bazda, net (vergi sonras) %3 olduunu
varsayn.
10,000 TL %3 faizli, 12 dnemli anitenin gelecekteki deeridir.
10,000 TL C
1 0.0312 1 C 704.62 TL
0.03
Dier bir deyile, Ahmetin annesi ve babas, bir yl boyunca, her ay bankaya 704.62 TL
yatrdklar takdirde, bir yln sonunda Ahmetin 10,000 TL tutan okul cretini
karlayabileceklerdir.
6.3.7
Sonsuz Aniteler
Anite formlnn n sonsuza giderken limit deeri alnrsa, sonsuz anite formlne
ulalr.
C
C
C
C
1 C
lim
1
n 1 k
1 k 2
1 k n n k 1 k n k
lim PV lim
Bu basit forml, zellikle hisse senedi deerlemelerinde, olduka sk kullanlr. Bir finansal
varln sonsuza kadar, eit zaman aralklaryla eit miktarlarda nakit rettii varsaylrsa,
bu finansal varln deeri yukardaki sonsuz anite forml ile bulunabilir.
Sonsuz anite formlnn dier bir versiyonu, anitenin sabit olmayp, belirli bir hzda
byd durumdur. Eer anite g hznda byyorsa, anite forml aadaki ekilde
deiir.
113
TSPAKB
C1 g C1 g 2
C1 g n
lim PV lim
n
n 1 k
1 k 2
1 k n
1 g n
1

C1 g 1 k C1 g
lim
n 1 k
kg
1 g

1
1 k
114
TSPAKB
RKET DEERLEME YNTEMLERNE LKN

TEMEL KAVRAMLAR
7.2 irket Deeri Hisse Senetlerinin Toplam Deeri

Ayrm
irket
deeri kavram, genellikle, hisse senetlerinin toplam deeri kavram ile eanlaml
olarak kullanlmaktadr. Ancak, teknik olarak, bu iki kavram birbirinden farkl kavramlar
olup, irket deeri ile hisse senetlerinin toplam deeri arasndaki fark bilmek gerekir.
Bununla birlikte, irket deerleme yntemleri dendiinde, bu yntemlerin pek ounun
dorudan hisse senedi deeri hesaplamaya ynelik olduu gznnde bulundurulmaldr.
Bir irketin sahibi hissedarlar olduu kadar, hatta hissedarlardan daha fazla, o irkete
finansal kredi salayan kreditrlerdir. nk irket tasfiye edildiinde, kreditrlerin
alacann hissedarlarn yatrd sermayeye gre ncelii vardr.
irket deeri irketin operasyonlarnn deeridir. rnein, irketin tek aktifi bir fabrika ise,
irket deeri bu fabrikann piyasa deerine eittir. Ancak, fabrikann tek sahibi hissedarlar
deildir. Dolays ile irket deeri, irketin net (hazr deerler ve menkul kymetler
dldkten sonra) finansal borcu ile hisse senetlerinin deerinin toplamna eittir. Dier
bir ifadeyle, hisse senetlerinin toplam deeri irket deerinden finansal borcun
karlmasyla bulunur.
Hisse Senetlerinin Toplam Deeri = irket Deeri irketin Net Finansal Borcu
7.3 irket ve Hisse Senedi Deerleme Yntemleri

7.3.1
Borsa (Piyasa) Deeri
Hisse senetleri iin en objektif deer, varsa, borsa deeridir. Borsa deeri piyasa deeri
olarak da bilinmektedir.
Borsa deeri objektif bir deer olmakla birlikte, bu her zaman borsa deerinin birinci
ncelikle kullanlmas gerektii anlamna gelmez. Piyasalarn zayf ve gl olduu
dnemler vardr. Byle dnemlerde borsa deeri hisse senedinin gerek deerinin ok
altnda ya da ok stnde olabilir. Burada gerek deerden kast, hisse senedi
piyasasndaki koullardan bamsz olarak, hisse senedinin olmas gereken (oluturduu
ekonomik deere paralel) deeridir.
115
TSPAKB

Ayrca borsaya kote olmayan irketler iin, borsa deeri de olmadna gre, alternatif
deerleme yntemleri kullanmak bir zorunluluktur.
7.3.2
Muhasebe (Defter) Deeri
Bir hisse senedi iin muhasebe ya da defter deeri, irketin bilanosunda grnen
zkaynak rakamnn toplam hisse senedi saysna blnmesiyle bulunur.
Trkiye gibi enflasyonun ok yksek olduu lkelerde, enflasyonun mali tablolar zerindeki
tahrip edici etkisi nedeniyle, muhasebe deeri ok anlaml sonular vermez. Banka ve dier
finansal kurulular gibi sermayenin nakit ve menkul kymet arlkl olduu irketlerde,
muhasebe deeri daha anlamldr.
Enflasyon muhasebesi prensipleri uyguland lde, muhasebe deerleri ile piyasa ya da
borsa deerleri arasndaki fark da ayn oranda kapanacaktr.
7.3.3
Net Aktif Deeri
Net aktif deerlemesi, kabaca bir irketin aktif (varlk) ve pasiflerinin (bor) piyasa
deerlerinin bulunarak irket deerinin ve/veya hisse senetlerinin toplam deerinin
bulunmas anlamna gelir.
rnein, bir bankay net aktif deerlemesi kullanarak deerleyebilmek iin;
Bankann hazr deerlerini, dier bir ifadeyle kasasnda bulundurduu nakit ve

menkul kymet czdannda bulunan kymetlerin piyasa deerini (hisse senedi ile
Hazine bonosu ve Devlet tahvillerinin borsa deerini),
Bankann kullandrd kredilerin piyasa deerini (banka verdii kredileri bugn

tahsil etmek istese toplayabilecei nakit miktar + bugn tahsil edemeyecei (batk
ya da pheli olmayan) krediler iin bu kredileri baka bir finansal kuruma satt
takdirde alabilecei nakit miktar ya da bu kredilerin makul bir iskonto oran
kullanlarak bugne indirgenmi deerini),
Bankann gayrimenkullerinin ve dier duran varlklarnn piyasa deerini,

Bankann bankaclk lisans ve isminin piyasa deerini
toplayarak bulunan deerden;
Bankann toplam olduu mevduatn piyasa deerini,

Bankann alm olduu kredilerin piyasa deerini
116
TSPAKB

toplayarak bulunan deerin karlmas gerekir. Sonuta bulunan deer bankann hisse
senetlerinin toplam deeridir.
Net aktif deerinin hesaplanma sreci, irketin tasfiyesi halinde aktif kalemlerinin para
para satlarak paraya evrilmesine benzetilebilir. Bu itibarla, net aktif deeri bir anlamda
irketin tasfiye deeri olmaktadr. Ancak, tasfiyenin sz konusu olmad durumlarda,
irketin btn olarak deeri paralarn toplam deerinden daha yksek olabilir. Net aktif
deerleri kullanlrken, bu olaslk gznnde bulundurulmaldr.
Anlalmas olduka kolay ve objektif bir yntem olan net aktif deerlemesi, aktif veya pasif
kalemlerinin piyasa deeri olarak kullanlabilecek borsa deeri gibi objektif kriterlerin
bulunmad durumlarda, sbjektif bir yntem haline dnebilir.
7.3.4
Temett Kapitalizasyonu ile Deerleme
Bir hisse senedinin uzun vadeli yatrmc asndan getirisi irketin her sene datt nakit
temettlerdir. Gordon Byme Modeli, bir hisse senedinin deerinin gelecekte beklenen
nakit temettlerin imdiki deerine eit olduunu ngrr.
Hisse Senedi Deeri
D0
g
k
D 0 1 g D 0 1 g 2
D 0 1 g t D 0 1 g
1 k t k g
1 k
1 k 2
t 1
: Cari (Bu Yl Datlan) Nakit Temett

: Temett Byme Oran
: skonto (Kapitalizasyon) Oran
Temett kapitalizasyonu ile deerleme, teorik adan doru bir yaklam olmakla birlikte,
temett byme orannn tahmini ve irketin riskini yanstan uygun iskonto (kapitalizasyon)
orannn belirlenmesi gibi pratik sorunlar ierir.
Temett, hereyden nce, karn bir fonksiyonudur. Trkiye gibi yksek enflasyon yaanan
lkelerde, kar rakamlar ounlukla gerek karll yanstmaz. Sonuta, nakit temett
rakamlar da irketlerin gerek karlln yanstmaktan uzaktr. Ayrca, bu rakamlar
gelecee ynelik tahmin edebilmek ok zordur.
7.3.5
Piyasa arpanlar ile Deerleme
Piyasa arpan, fiyat belirli olan bir irketin deerinin, o irketin belirli bir ekonomik
byklne blnmesi ile elde edilir. rnein en sk kullanlan piyasa arpan Fiyat/Kazan
orandr. Fiyat/Kazan oran hisse senetlerinin toplam deerinin irketin net (vergi sonras)
karna blnmesiyle bulunur.
117
TSPAKB
Fiyat belirli olan bir irketten kast, bu irketin hisse senetlerinin borsalarda ilem grmesi
ya da bu irketin bir ksm hissesinin ya da tamamnn yakn bir tarihte belirli bir fiyattan
satlm olmasdr.
Piyasa arpanlar ile deerleme yapabilmek iin deeri bulunacak irkete benzer, tercihen
ayn sektr iinde, fiyat belirli irketler bulunarak bu irketlerin piyasa arpanlarnn
hesaplanmas gerekir. Sonra deeri bulunacak irketin belirli ekonomik bykl ile
bulunan piyasa arpanlarnn ortalamas arplarak irket deerine ya da hisse senetlerinin
toplam deerine ulalr.
rnein borsada ilem gren gda irketlerinin Fiyat/Kazan oranlarnn ortalamas 10
olsun. Deerlemek istediimiz gda irketinin net kar 100,000 TL ise, bu irketin hisse
senetlerinin toplam deeri iin ortalama Fiyat/Kazan oranndan hareketle 1 milyon TL
deerine ularz.
Piyasa arpanlar ile deerleme, uygulamas en kolay deerleme yntemlerinden biri olduu
gibi, piyasa verilerini baz ald iin olduka objektif bir yntemdir. Ancak, piyasa arpanlar
ile yaplan deerlemelerin baz nemli dezavantajlar olduu unutulmamaldr.
Piyasa arpanlar, muhasebe byklklerini baz alan kaba bir yntem olduu iin irkete
zel ekonomik gerekleri tam olarak yanstmaktan uzaktr. Benzer irketlerin piyasa
arpanlarn kullanmak, deerlemesi yaplan irketin ekonomik zellikleri ile benzer
irketlerin ortalama zelliklerinin ayn olduu varsaymn ierir. Bu varsaym ounlukla
gereki deildir.
Ayrca, deerlemesi yaplacak irkete benzer irketler bulmak her zaman mmkn
olmayabilir.
Son olarak, bu yntemde piyasa deerleri kullanld iin, piyasalarn miyop olduu
gerei unutulmamaldr. Bunun anlam piyasalarn genelde ksa vadeli beklentileri almas
ya da satmasdr. Piyasalarn zayf ve gl olduu dnemlerde, ksa vadeli beklentilere
paralel olarak, piyasa deerleri gerek deerlerin ok altnda ya da ok stnde olabilir.
7.3.5.1
Fiyat/Kazan Oran
Fiyat/Kazan oran bir irketin net kar ile hisse senetlerinin toplam deeri arasnda iliki
kurar:
Fiyat/Kazan Oran = Hisse Senetlerinin Toplam Deeri/Net Kar
Ya da alternatif olarak (pay ve payda toplam hisse senedi saysna blnrse):
118
TSPAKB

Fiyat/Kazan Oran = Hisse Senedi Fiyat/Hisse Bana Den Net Kar
Fiyat/Kazan oran en ok bilinen ve en sk kullanlan piyasa arpandr. Ancak, dier piyasa
arpanlar iinde hataya en ak olandr. Net kar bir irketin ekonomik durumu iin ne
kadar iyi bir gstergeyse, Fiyat/Kazan oran da deerleme iin ancak o kadar iyi bir
gstergedir. zellikle lkemizde, yksek enflasyon nedeniyle, net kar rakam irketin
gerek karlln yanstmaktan ok uzaktr.
rnein borlu bir irket iin kar-zarar tablosuna yansyan faiz gideri gerek faiz giderinin
ok stndedir. Bunun nedeni lkemizde enflasyon muhasebesi uygulanmamasdr.
Trkiyede faiz gideri olarak adlandrlan kar-zarar tablosu kalemi, aslnda ksmen faiz gideri
ksmen de anapara demesidir. Bu nedenle borlu bir irketin aklad net kar rakam,
dier faktrler devre d brakldnda, gerek karllnn altndadr. Eer irket
karlatrma yaplan (Fiyat/Kazan oranlar kullanlan) irketlere oranla daha borlu bir
irketse, Fiyat/Kazan oran kullanlarak yaplan deerleme, gerek deerden daha dk
sonu verecektir.
F/K arpan iin rnek bir hesaplama aada yaplmtr.
Bir irketin finansal bilgileri aadaki gibidir.
Net Kr: 3 000 000 TL
Hisse Senedi Adedi: 1 500 000 adet
Bir Hissenin Cari Piyasa Fiyat:10 TL
Bu bilgilere gre;
Hissenin Cari F/K Oran = Hisse Senedi Piyasa Fiyat/Hisse Ba Kr
Hisse Ba Kr: 3 000 000/1 500 000 = 2 TL
Hissenin Cari F/K Oran = 10/2 = 5 olur.
Bu irketin faaliyette bulunduu sektrdeki benzer irketlerin F/K arpan ortalamas 6
olsun. Bu sektr ortalamas oranna dayanarak hisse senedinin fiyat;
HisseSenediFiyat
F

HBK
K sektrort
Hisse Senedi Fiyat = 6*2 TL = 12 TL olmaldr. Piyasa kapitalizasyon deeri ise 12 TL* 1
500 000 = 18 000 000 TL olmaldr.
119
TSPAKB
7.3.5.2
Piyasa Deeri/Defter Deeri
Piyasa Deeri/Defter Deeri bir irketin hisse senetlerinin piyasa deeri ile bilanoda
grlen nominal deeri (zkaynaklar toplam) arasnda iliki kurar:
Piyasa Deeri/Defter Deeri = Hisse Senetlerinin Toplam Deeri/zkaynaklar Toplam
Piyasa Deeri/Defter Deeri, zellikle konuyla ilgi akademik almalarda ska kullanlan
bir yntemdir. Bu arpan, indirgenmi nakit akmlar metodu gibi sofistike metodlarn
kullanmnn grece zor olduu banka gibi finansal kurumlarn deerlemesi iin pratikte de
ska kullanlmaktadr. Ancak, bu arpanla yaplan deerleme almalar da, dier piyasa
arpanlarnda olduu gibi, nemli birtakm dezavantajlara sahiptir.
rnek: Bir firmann finansal bilgileri aadaki gibidir. Firmann faaliyette bulunduu
sektrdeki karlatrlabilir irketlerin PD/DD oran ortalamas 5,5tir. Bu orana dayanarak
firmann hisse senedi fiyat ve piyasa deeri ne olmaldr?
zkaynak
8 000 000 TL
denmi Sermaye
2 500 000 TL
Toplam Hisse Senedi Says
2 500 000 adet
zm
Firmann defter deeri (zkaynak deeri) 8 000 000 TLdir.
Bir hissenin defter deeri ise 8 000 000/2 500 000= 3,2 TLdir.
PD
PD
sektr 5,5
3, 2
DD ortalamas
Buradan; bir hissenin olmas gereken piyasa deeri (PD) = 5,5 x 3,2 = 17,6 TLdir.
Toplam piyasa deeri ise = 2 500 000 x 17,6
= 44 000 000 TLdir.
120
TSPAKB
7.3.6
ndirgenmi Nakit Akmlar Yntemi ile Deerleme
ndirgenmi nakit akmlar yntemine gre, bir irketin deeri gelecekte retecei serbest
nakit akmlarnn imdiki deerine eittir. Bu yntemde, genellikle be ya da on yl gibi uzun
dnemli projeksiyonlar yaplr. Projeksiyonlardan elde edilen nakit akmlar, irketin,
sektrn ve ekonominin tad risk seviyesine uygun bir iskonto oran ile bugne
indirgenerek, irket deeri hesaplanr. Bu deer irketin, borsa koullarndan bamsz
olarak hesaplanan, gerek deeridir.
Burada vurgulanmas gereken nokta, kar rakamlar yerine nakit akmlarnn kullanlmasdr.
Kar-zarar tablosunda srekli kar aklayan bir irket gerekte deer retmiyor olabilir.
Pozitif nakit akmna sahip olmayan irketler sermayelerini eritirler. Karlln en doru
gstergesi kar rakamlar deil, nakit akmlardr.
ndirgenmi nakit akmlar ynteminde operasyonel
Operasyonel nakit akmna aadaki formlle ulalr.
Serbest Nakit Akm
+
+
+
-/+
-
nakit
akmlar
baz
alnabilir.
Esas Faaliyet Kar

Amortisman Giderleri
Nakit k Gerektirmeyen Dier Giderler
Net letme Sermayesindeki Art/Azal
Yatrm Harcamalar
Nakit denen Vergiler
Operasyonel nakit akmlarnn bugne indirgenmesinde kullanlmas gereken iskonto oran

arlkl ortalama sermaye maliyetidir. Arlkl ortalama sermaye maliyeti, kullanlan
kaynaklarn (bor, zkaynak, ...) herbirinin maliyetinin ayr ayr arlklar ile arplp, bu
deerlerin toplanmasndan oluur.
E
D
k
k e
k d 1 t
DE
DE
k
ke
kd
E
D
t
:
:
:
:
:
:
Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti

zkaynak Maliyeti
Bor Maliyeti
Hisse Senetlerinin Toplam Deeri
Net Finansal Bor
Kurumlar Vergisi Oran
zkaynak maliyetini hesaplamak iin Finansal Varlk Fiyatlandrma Modelinin kullanlmas

gerekir.
121
TSPAKB

ke = r + [E(r ) r ]
f
e
m
f
r
f
e
E(r ) r
m
f
: Risksiz Faiz Oran

: zkaynak Betas (Sistematik Riskin ls)
: Risk primi (Beklenen Piyasa Getirisinin Risksiz Faiz Orann Aan Ksm)
ndirgenmi nakit akmlar ynteminde, projeksiyonlar genellikle be ya da on yl gibi

dnemler iin hazrlanr. Projeksiyon dneminin sonras iin Gordon Byme Modeli
kullanlarak bir u deer bulunur. U deer ile birlikte projeksiyon dnemi iin hesaplanan
nakit akmlar bugne indirgenip toplanarak irket deerine ulalr.
T
irket Deeri
i 1
U Deer
Ci
k
CT
g
:
:
:
:
Ci
1 k
U Deer
1 k T
C T 1 g
kg
Projeksiyon Dneminin i-inci Ylndaki (Operasyonel) Nakit Akm

skonto Oran (Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti)
Projeksiyon Dneminin Son Ylndaki (Operasyonel) Nakit Akm
Nakit Akmnn Projeksiyon Dnemi Sonras Byme Hz
Yukardaki formlde, nakit akm olarak operasyonel nakit akm, iskonto oran olarak da
arlkl ortalama sermaye maliyeti kullanld takdirde, bulunan deer irket deeridir.
Hisse senedi deerine ulamak iin, nce, irket deerinden net finansal bor rakam
karlarak hisse senetlerinin toplam deerine ulalr. Hisse senetlerinin toplam deeri
toplam hisse senedi saysna blnerek bir hisse senedinin deeri bulunmu olur.
rnek: Aada finansal bilgileri verilen bir irketin zsermaye maliyetinin %17, vergi
ncesi bor maliyetinin %12 ve kurumlar vergisinin %20 olduu biliniyorsa, irketin arlkl
ortalama sermaye maliyeti katr?
Finansal Borcun Piyasa Deeri= 8 000 000 TL
Bir hissenin piyasa fiyat = 3.5 TL
Toplam Hisse Senedi Says= 5 000 000 adet
Vergi Sonras Bor Maliyeti= 0,12x(1-0,2)
= 0,096
zsermayenin Piyasa Deeri = 3,5x 5 000 000 = 17 500 000 TL
122
TSPAKB
AOSM 0, 096 x
8000000
17500000
0,17 x
8000000 17500000
8000000 17500000
= 0,1468
123
TSPAKB
MENKUL KIYMET DEERLEMES
8.2 Tahvil Deerlemesi

8.2.1
Bir
Tahvil Deerleme Modeli
tahvilin deeri, vade sonuna kadar olan btn kupon faiz demelerinin ve vade
sonunda denen tahvilin nominal deerinin, cari faiz oran ile bugne indirgenmi (imdiki)
deerlerinin toplamna eittir.
n
Tahvil Deeri
t 1
n
Ct
FV
r
:
:
:
:
Ct
FV
1 r t 1 r n
Tahvilin Vadesi (Kupon Faizi denen Dnem Says)

Dnemsel Kupon Faiz demesi
Tahvilin Nominal Deeri
Dnemsel Faiz Oran
rnek Soru 8.1:

ki yl vadeli, alt ayda bir kupon demeli, dnem (kupon) faiz oran %12.5 [basit (kupon)
faiz oran %25; bileik (kupon) faiz oran %26.56] ve nominal deeri 100,000 TL olan bir
tahvilin sat (arz) fiyat nedir? Cari faiz orannn kupon faiz oranna eit olduunu varsayn.
Dnem (kupon) faiz oran %12.5 olduuna gre, alt aylk kupon faiz demesi,
0.125 100,000 TL 12,500 TL dr.

Dnem (cari) faiz oran, dnem (kupon) faiz oran olan %12.5e eit kabul edilirse,
4
Tahvilin Sata Arz Fiyat

t 1
12,500 TL
1 0.125
100,000 TL
1 0.1254
eklinde hesaplanr.
Eitliin sandaki ilk terim bir anitedir. Anite hesaplama forml kullanlarak,
100,000 TL
12,500 TL
1
100,000 TL ,
1
4
0.125 1 0.125 1 0.1254
124
TSPAKB

olarak bulunur.
Dier bir ifadeyle:
Cari faiz oran kupon faiz oranna eitse, tahvil nominal deerinden satlr.
Ayn deere dnem faizi yerine bileik faiz kullanarak ulamak da mmkndr. Tahvilin
sat (arz) fiyat aadaki ekilde de ifade edilebilir:
4

t 1
12,500 TL
1 0.2656
0.5t
100,000 TL
1 0.26562
100,000 TL .
rnek Soru 8.2:

3 Aralk 2007 tarihinde ihra edilen, 5 Mays 2008 vadeli, nominal deeri 100,000 TL olan
iskontolu bononun 9 Mart 2008 tarihi itibar ile (arlkl ortalama) (bileik) cari faiz oran
%22.04 olarak gereklemitir. Bononun ayn tarihteki (arlkl ortalama) sat fiyatn
bulunuz.
Bononun itfasna 57 gn kaldna gre,
Bononun ArlklOrtalama Sata Fiyat
100,000 TL
57
365
1 0.2204
96,937 TL ,
olarak bulunur.
8.2.2
Verim Oran (Vadeye Kadar Verim)
Tahvil deeri formlnde, tahvil deerini tahvilin cari fiyatna eitleyen faiz oranna i verim
oran ya da vadeye kadar verim denir. verim orann hesaplamann, genelde, denemeyanlma yntemi uygulamaktan baka yolu yoktur. Ancak, bilgisayarda hesap tablosu
kullanarak ya da elektronik hesap makinalarn programlayarak bu ilem basitletirilebilir.
rnek Soru 8.3:
2.1.2005 tarihinde ihra edilen iki yl vadeli, alt ayda bir kupon demeli, dnem (kupon)
faiz oran %12.5 [basit (kupon) faiz oran %25; bileik (kupon) faiz oran %26.56] ve
nominal deeri 100,000 TL olan bir tahvilin fiyat 3.6.2006 tarihinde 111,500 TLdr.
3.6.2006 tarihi itibar ile tahvilin i verim orann hesaplaynz.
3.6.2006 tarihi itibar ile, birinci ve ikinci kupon demeleri gereklemi; nc kupon
demesine 29 gn, drdnc kupon ve tahvilin nominal deerinin denmesine 213 gn
kalmtr. Dolays ile,
125
TSPAKB
111,500 TL
0.125 100,000 TL
1 r
29
365
0.125 100,000 TL
1 r
213
365
100,000 TL
213
1 r 365
olarak yazlabilir. Bu ifadede, eitliin solundaki terim tahvilin fiyat, sandaki ilk terim
nc kupon demesinin imdiki deeri, ikinci terim drdnc kupon demesinin imdiki
deeri, nc terim ise tahvilin nominal deerinin imdiki deeridir. Deneme-yanlma
yntemiyle (ya da bir bilgisayar veya elektronik hesap makinas yardmyla),
r = %24.03,
olarak bulunur.
8.2.3
Piyasa Faiz Oranndaki Deiimlerin Tahvil Deerine Etkileri
Tahvil, dvize ya da enflasyona endekslenmemise, kupon demeleri ve tahvilin nominal

deeri sabittir; deimez. Ancak, vadeye kalan gn saysnn azalmasyla ve/veya
piyasadaki faiz oranlarnn deiimiyle tahvilin deeri deiir. Faiz oranlarndaki deiim ile
tahvil deerindeki deiim ters ynldr. Faiz oranlar arttnda tahvillerin deeri der.
Faiz oranlar dtnde ise, tahvil deerleri artar.
rnek Soru 8.4:
rnek Soru 8.1de, ihalede kabul edilen faiz %12 ise, gerekleen sat (arz) fiyat nedir?
4

t 1
12,500 TL
1 0.12
100,000 TL
1 0.124
100,000 TL
12,500 TL
1
101,519 TL
1
4
0.12 1 0.12 1 0.12 4
Cari faiz oran %12.5 yerine %12 olduunda, tahvilin sat (arz) fiyat 100,000 TL yerine
101,519 TL olarak gereklemektedir.
rnek Soru 8.5:
rnek Soru 8.1de, ihalede kabul edilen faiz %13 ise, gerekleen sat (arz) fiyat nedir?
4

t 1
12,500 TL
1 0.13
100,000 TL
1 0.134
126
TSPAKB
100,000 TL
12,500 TL
1
98,513 TL
1
4
0.13 1 0.13 1 0.134
Cari faiz oran %12.5 yerine %13 olduunda, tahvilin sat (arz) fiyat 100,000 TL yerine
98,513 TL olarak gereklemektedir.
rnek: Vadesine 168 gn kalm olan bir hazine bonosunun basit getirisi %12 ise, fiyat
nedir. ( Nominal deer 100 TL)
Hazine Bonosu Fiyat =
100
94, 77TL
0,12 x168
1
365
8.3 mtiyazl Hisse Senedi Deerlemesi

8.3.1
mtiyazl Hisse Senedi Kavram
mtiyazl hisse senedi baz ynlerden hisse senedine, baz ynlerden ise tahvile benzerlik
gsterir. Kreditrlerin imtiyazl hisse senedi sahiplerine gre, imtiyazl hisse senedi
sahiplerinin ise adi hisse senedi sahiplerine gre ncelii vardr. Bir irket nce bor
anapara ve faizlerini demekle ykmldr.
mtiyazl hisse senedi temettleri adi hisse senedi temettlerinden nce denir. Ancak, kar
dkse, bu temettler de denmeyebilir. mtiyazl hisse senedi temetts, tutar sabit
olduu iin, tahvil faiz demesine benzer. te yandan, imtiyazl hisse senedinin adi hisse
senedine benzerlii, ikisinin de vadesi olmamasdr.
8.3.2
mtiyazl Hisse Senedi Deerleme Modeli
mtiyazl hisse senetlerinin ou sahibine sabit temett alma hakk verir. mtiyazl hisse
senedinin vadesi olmad gznnde bulundurulduunda, imtiyazl hisse senedinin deeri
anite forml ile hesaplanabilir.
mtiyazl Hisse Senedi Deeri

D
k
D
k
: (Sabit) Temett
: skonto Oran
127
TSPAKB

rnek: Bir imtiyazl hisse senedi her yl dzenli olarak 5 TL temett demektedir. Bu
imtiyazl hisse senedinden beklenen getiri oran %32 ise, bu hisse senedinin fiyat ne
olmaldr?
mtiyazl Hisse Senedi Deeri= 5/0,32 = 15,625 TL.
8.4 Hisse Senedi Deerlemesi

Hisse senedi deerlemesine ilikin ayrntl bilgi, irket Deerleme Yntemlerine likin
Temel Kavramlar ksmnda verilmitir. Hisse senetlerinin deerlemesini yapmak iin
Gordonun Temmet Byme Modeli kullanlabilir.
Gordon Byme Modeli u ekilde aklanabilir:
Po = D1
r-g
Burada;
Po = adi hisse senedinin cari piyasa deeri,
D1 = bir yl sonraki dividant,
r = hisse senedi yatrmcsnn bekledii getiri oran,
g = temet byme orandr.
rnek: Bir irket nmzdeki yl hisse bana 2 TL temett datacaktr ve bu temett
tutarnn her yl %5 artaca beklenmektedir. skonto faktr %20 ise, Gordon Temett
Byme Modeline gre, bir hissenin deeri ka TL olmaldr.
P0
2
0, 2 0, 05
= 13,33 TL
128
TSPAKB
RSK KAVRAMI VE TRLER
9.2 Risk Kavram
Risk, szlk anlam itibar ile, gelecekte istenmeyen bir durumun ortaya kma ve zarara
urama olasldr. Sigorta irketleri, bireyler ve kurumlar asndan, bu tip risklerin
etkilerini en aza indirgemeye alrlar.
Finansal yatrmlar asndan risk, yatrmlarn gelecekteki getirilerinin tahmin
edilememesidir. Dier bir ifadeyle, olas getirilerin beklenen ortalama getiriden sapmasdr.
Bu sapma ne kadar oksa, risk de o kadar yksektir.
Olas getirilerin beklenen getiriden sapmasnn ls, istatistiksel bir l olan standart
sapmayla, ya da standart sapmann karesi varyansla, ifade edilebilir.
1 N
r
rt r
N 1 t 1
r
2(r)
N
rt
:
:
:
:
:
Finansal Yatrmn
Finansal Yatrmn
Gzlem Says
Finansal Yatrmn
Finansal Yatrmn
Getirisi
Getirisinin Varyans
t Dnemindeki Getirisi
Getirilerinin Ortalamas
Finansal yatrmlarn riskini, beklenen getiriyi drmeden, azaltmann yolu portfy

oluturmaktan ve portfy eitlendirmesinden geer. Portfy oluturmak, basit bir ifadeyle,
btn yumurtalar ayn sepete koymamaktr. rnein, portfy oluturan hisse
senetlerinden birinin getirisi dtnde, dier bir hisse senedi bunu telafi edebilir.
ekil 6.1, portfy eitlendirmesinin portfyn
sapmasn) nasl azalttn gstermektedir.
riskini
(portfy
getirisinin
standart
Portfy Getirisinin
Standart Sapmas
Portfydeki
Hisse Senedi
1
10
15
129
TSPAKB
ekil 6. 1
ekil 6.1de grld zere, portfydeki hisse senedi says arttka portfyn riski, dier
bir deyile portfy getirisinin standart sapmas, azalmaktadr. Bu azalma balangta daha
hzldr. Portfye daha fazla hisse senedi aldka, eitlendirmenin marjinal faydas
dmektedir.
9.3 Sistematik - Sistematik Olmayan Risk Ayrm

ekil 6.1de, hisse senedi says ne kadar artrlrsa artrlsn, portfy getirisinin riski belirli
bir seviyenin altna dmemektedir. Bu risk seviyesi sistematik risk olarak adlandrlr.
eitlendirme yoluyla azaltlabilen ya da yokedilebilen riske ise sistematik olmayan risk ad
verilir.
ekil 6.2de toplam risk sistematik ve sistematik olmayan eklinde ikiye blnmtr. Eer
portfynzde sadece bir hisse senedi bulunuyorsa, sistematik olmayan risk portfynzn
getirisini ciddi ekilde etkileyebilir. Portfynzdeki hisse senedi saysn, rnein 20nin
zerine kardnzda, yaptnz eitlendirme sistematik olmayan riskin byk bir
blmn ortadan kaldrm olacaktr. yi eitlendirilmi bir portfy iin nemli olan sadece
sistematik risktir.
Portfy Getirisinin
Standart Sapmas
Sistematik Olmayan Risk
Sistematik Risk
Portfydeki Hisse
Senedi Says
10
15
ekil 6. 2
130
TSPAKB

Sistematik risk kaynaklar tm ekonomiyi ve dolays ile btn irketleri etkiler. rnein,
yksek reel faiz tm ekonomiyi etkileyen sistematik bir risk kaynadr. Yksek reel faziler
beraberinde ekonomik durgunluu getirir. Ekonomik durgunluk ise sadece tek bir irketi ya
da sektr deil, btn ekonomiyi, dolays ile, az ya da ok, btn irketleri etkiler.
Sistematik olmayan risk ise sadece tek bir irketi ya da sektr etkiler. Halka ak bir futbol
takmnn, alaca kt sonular neticesinde borsa fiyatnn decek olmas sistematik
olmayan riske bir rnektir. Bu futbol takmnn alaca kt neticeler sonucu ampiyonlar
Ligine katlamayacak olmas takmn gelirlerini olumsuz ynde etkileyecektir. Ancak,
bundan sadece sz konusu futbol takm kt etkilenecektir. Bu olayn, rnein bir seramik
reticisinin gelirleri zerinde hibir etkisi olmayacaktr.
9.4 Sistematik Riskin Kaynaklar

9.4.1
Kur Riski
Kur riski ya da dviz riski, piyasalarn kresellemesiyle birlikte gittike nem

kazanmaktadr. Dviz kurlarnn nceden kestirilemeyecek ekilde deimesi olasl kur
riski olarak adlandrlmaktadr.
Kur riski farkl irketleri farkl ekilde etkileyebilecek olmakla birlikte, dviz kurlarndaki
deiimlerden btn ekonomi, dolays ile tm irketler etkilenir.
9.4.2
Piyasa Riski
Sermaye piyasalarnda zaman zaman yaanan byk dalgalanmalar, belirli bir nedene
balanabilir olsun ya da olmasn, piyasa riski olarak adlandrlr. rnein, hisse senedi
piyasasnda, balon tabir edilen ykselileri (temel verilerle aklanamayacak kadar byk
ykseliler) ok ciddi dler takip eder (balon patlar). Byle durumlarda, hemen hemen
btn hisse senetleri ok ciddi deer kaybeder. Bu tip fiyat hareketleri piyasa riskine rnek
gsterilebilir.
9.4.3
Satnalma Gc Riski
Satnalma gc riski ya da enflasyon riski, genel fiyat dzeyinde nceden kestirilemeyen

deiimlerin, finansal varlk getirileri zerindeki etkilerini ifade etmektedir. rnein,
enflasyon orannn ykselmesi, enflasyona endeksli enstrmanlar hari, btn tahvil ve
bonolarn reel getirisini drr. Enflasyonun hisse senedi piyasasna olan etkisi daha
mulaktr. Enflasyon ykseldiinde, irketler de fiyatlarn, dolays ile gelirlerini, buna
paralel ykseltecei iin, hisse senetlerinin reel getirileri tahvil ve bonolar kadar
etkilenmeyebilir. Ancak, yksek enflasyonun bir belirsizlik unsuru olduu ve belirsizliin
riski artrarak deerlemeleri genel anlamda olumsuz etkiledii gzard edilmemelidir.
131
TSPAKB
9.4.4
Politik Risk
Politik risk, siyasetteki gelimelerin finansal varlk getirileri zerindeki etkilerini ifade etmek
iin kullanlr. rnein, seimlerden nce yaanan seim sonrasna dair belirsizlikler finansal
varlk getirilerini olumsuz ynde etkiler. Savalar ve lkeler aras ilikiler de politik risk
erevesinde deerlendirilir.
9.4.5
Faiz Oran Riski
Faiz oran riski, faiz oranlarndaki deiimlerin finansal varlk getirileri zerindeki etkilerini
ifade etmek iin kullanlr. Faizlerde yaanan ykselme, bono ve tahvil fiyatlarn drr.
Baz istisnalar dnda, ykselen faizler hisse senetleri iin de iyi haber deildir. Yksek reel
faizler beraberinde ekonomik durgunluu getirdii iin, ykselen reel faizlerden tm
ekonomi, dolays ile, az ya da ok, btn irketler etkilenir.
9.5 Sistematik Olmayan Riskin Kaynaklar

9.5.1
Ynetim Riski
Ynetim riski, bir irketin ynetici kadrosunun irketin performans zerindeki etkisini ifade
etmek iin kullanlr. rnein, baarsn A irketinde kantlam bir genel mdrn B
irketinde greve balamas, B irketinin hisse senetlerini bir anda ykseltebilir. Ya da son
dnemlerde olduka sk rastlanan muhasebe skandallarnda olduu gibi, kt ynetim
yatrmclar olumsuz etkileyebilir. irket yneticilerinin, bulunduklar konumun
nimetlerinden azami derecede faydalanmak uruna, ktye giden ileri kamudan
saklamalar, bu irketlerin hisse senetlerine yatrm yapan yatrmclarn ciddi zararlara
uramasna neden olmutur. Bu rnekte, birden ok muhasebe skandalnn ayn anda
yaanmas piyasann genelini etkilemitir. Dolays ile, bu durum sistematik risk
kapsamnda bir piyasa riski olarak dnlebilir. Ancak, ynetim riski, genelde snrl etkisi
nedeni ile, sistematik olmayan bir risktir.
9.5.2
ve Endstri Riski
Bir ya da birka sektr birden etkileyen, ancak ekonominin geneline etkisi olmayan, olas
durumlar ifade etmek iin i ve endstri riski terimi kullanlr. rnein, Avrupa lkelerinin
televizyon reticilerimize anti-damping soruturmas ama olasl, sadece televizyon
reten irketlerin hisse senetlerini etkileyecektir. Bu durumdan, otomobil reten irketlerin
hisse senetleri etkilenmez. Dolays ile, i ve endstri riski sistematik olmayan bir risktir.
132
TSPAKB
9.5.3
Finansal Risk
Finansal risk, bir irketin borluluundan kaynaklanan olas durumlar ifade etmek iin
kullanlr. ler iyiye giderken, finansal bor bir kaldra vazifesi grerek karlar artrr. ler
ktye gittiinde ise, irketin bor deme kapasitesi der ve irket finansal
ykmllklerini karlayamayacak duruma gelebilir. Bir irketin borlarn deyememesi, o
irketin kreditrleri dnda, dier irketleri etkilemez. Dolays ile, finansal risk sistematik
olmayan bir risktir.
9.6 Finansal Varlk Fiyatlandrma Modeli ve Beta

Finansal Varlk Fiyatlandrma Modeli bir finansal varln beklenen getirisini sistematik riskle
ilikilendirir. Bu modele gre, sistematik olmayan risk fiyatlandrlmaz. Finansal Varlk
Fiyatlandrma Modeli aadaki ekilde ifade edilir.
E(r) = r + [E(r ) r ]
f
e
m
f
E(r)
r
f
e
E(r ) r
m
f
: Beklenen Finansal Varlk Getirisi

: Risksiz Faiz Oran
: zkaynak Betas (Sistematik Riskin ls)
: Risk primi (Beklenen Piyasa Getirisinin Risksiz Faiz Orann Aan Ksm)
Beta, finansal varlk getirisinin piyasa getirisine olan hassasiyetini ler. Dier bir deyile,
beta finansal varlk getirisinin sistematik riskini lmektedir.
rnein, betas pozitif olan bir hisse senedinin piyasa ile ayn ynde, betas negatif olan bir
hisse senedinin ise piyasa ile ters ynde hareket etmesi beklenir. Beta birden bykse,
beklenen hisse senedi getirisindeki deiim, beklenen piyasa getirisindeki deiimle ayn
ynde, fakat daha byktr. Beta birden kkse, beklenen hisse senedi getirisindeki
deiim, beklenen piyasa getirisindeki deiimle ayn ynde, ama daha kk olacaktr.
Betas sfr olan bir finansal varln beklenen getirisi risksiz faiz oranna eittir. Bu finansal
varln toplam riski sfrdan byk olabilir. Ama, beta sfrsa, sistematik risk de sfrdr.
Sistematik olmayan risk fiyatlandrlmad iin, byle bir finansal varln getirisi risksiz faiz
oranna eit olacaktr. yi eitlendirilmi (sistematik olmayan riski en aza indirgenmi) bir
portfye sahip olan bir yatrmc iin, risksiz bir enstrmanla sadece sistematik olmayan
riske sahip bir enstrman arasnda fark yoktur. Her iki enstrman iin de, byle bir
yatrmcnn getiri beklentisi risksiz faiz orandr.
133
TSPAKB

Betay hesaplamak iin regresyon analizi kullanlmaktadr. Pratikte, bakalar tarafndan
hazrlanm beta tablolar kullanlabilir.
rnek: Bir hisse senedinin betas 1.2dir. Piyasada risksiz faiz oran %8, piyasa risk primi
%7 ise, bu hisse senedinin beklenen getiri oran FVFMne gre %katr.
E(r) = rf + e[E(rm) rf]
= 0,08 + 1,2x(0,07)
= 0,164
134
TSPAKB
10 SERMAYE
PYASASI
DENETM YNTEMLER
KURUMLARINDA
10.2 Denetim Sistemi
denetim; iletme varlklarnn korunmasn, muhasebe verilerinin doruluunu ve
gvenilirliinin denetimini, faaliyetlerin etkinliinin gelitirilmesini ve konulmu ynetsel

politikalara uygunluun desteklemede rgt plann ve kabul edilmi tm e gdml
yntem ve nlemleri ierir.
denetim sisteminin kurulma amalar
letmenin varlklarnn korunmas

Muhasebe verilerinin doruluunu ve gvenilirliini salamas
letme faaliyetlerinin etkinliinin artrlmas
Ynetsel politikalara uygunluu salamas
denetim sistemi ynetsel denetimler ve muhasebe denetimleri olmak zere 2 temel

alana ayrlabilir.
10.2.1 Muhasebe Denetimleri

letme iersinde yaplan muhasebe denetimleri, iletme varlklarnn korunmas ile
muhasebe verilerinin ve bilgilerinin doruluunun gvenilirliinin salanmasna ynelik
yntem ve nlemlerden olumaktadr. Muhasebe denetiminde; lemlerin ynetimin
yetkilendirmesine uygun olarak gerekletirilmesi ve finansal tablolarn genel kabul grm
muhasebe ilkelerine uygun olarak hazrlanmas gibi konulara dikkat edilmektedir.
10.2.2 Ynetsel Denetim

Ynetime karar alma srecinde ve ilemlerin yetkilendirilmesinde yol gsteren rgt
plann, yordamlarn ve bunlara ilikin tutanaklar ierir. Ynetsel denetimn amalar ise
faaliyetsel etkinlik ve ynetsel politikalara uygunluktur.
10.2.3
Denetim Sisteminin Unsurlar
Etkili bir i denetim yaps kurabilmenin n koulu, uygun bir ortamn salanmasdr.
letme ii ve d unsurlarn oluturduu bir ortama Denetim Ortam ad verilir.
Ortamn olumasn etkileyen eitli unsurlar ynetimin bu konudaki dncesi ve
135
TSPAKB

yaklam, organizasyon yaps, yetki ve sorumluluklarn dalm, ynetimin denetim
yntemleri, personel politikalar ve prosedrleridir.
Bir iletmenin para ile belirtilebilen eitli hareketlerini kaydetme, snflandrma, zetleme,
analiz, yorum ve raporlama ilemlerini yerine getirmeye yaramaktadr. letmelerde
muhasebe ilemleri yoluyla eitli hata ve dzensizlikler yaplabilmektedir. denetim
yaps bnyesinde bu hata ve dzensizlikleri nleyebilmek iin etkili bir i denetim yapsnn
ortaya koyduu hedefler unlardr:
10.2.4
Kayda alnan ilemlerin gerekten varolup olmad

lemlerin verilmi olan yetkiye dayanlarak yaplp yaplmad
Gerekleen ilemlerin kaytlara alnp alnmad
lemlerin uygun bir biimde deerlenip deerlenmedii
lemlerin doru hesaplara kaydedilip kaydedilmedii
lemlerin zamannda kayt altna alnp alnmad
lemlerin tablo ve raporlara gerektii biimde yanstlp yanstlmad
Denetim Sistemi ve Risk Kavram
Denetim riski, finansal tablolara yansm olan maddi hatalarn deneti tarafndan
saptanmayp, yanl gr ortaya konmas riskidir. Belirli risk bileenleri 3 grupta incelenir.
l grupta, hesaplar iersinde veya belirli ilem gruplarnda maddi hata bulunma olasldr.
Dier bir risk unsuru ise hesap ve ilemlerde yer alan hata ve yolsuzluklarn i denetim
sistemi tarafndan nlenmemesi veya bulunamamas riskidir. Son olarak ortaya
konulabilecek bir dier risk ise denetinin hatalar bulma ve ortaya karmada yetersiz
kalmas durumudur.
10.3 Arac Kurulularda Denetim Sistemi

Arac kurumlarda i denetim sisteminin kuruluu ve ileyii ile ilgili dzenlemeler, Seri:V,
No:69 sayl Arac Kurumlarda Uygulanacak Denetim Sistemine likin Esaslar Hakknda
Tebli ile dzenlenmitir. Bu Tebliin amac, arac kurumlarn karlatklar risklerin
izlenmesini ve kontroln salamak zere kuracaklar i denetim sistemlerine ilikin esas
ve usulleri dzenlemektir.
denetim sistemi, Arac kurumun merkez d rgtleri dahil tm i ve ilemlerinin
ynetim stratejisi ve politikalarna uygun olarak dzenli, verimli ve etkin bir ekilde mevcut
mevzuat ve kurallar erevesinde yrtlmesi, hesap ve kayt dzeninin btnlnn ve
gvenilirliinin, veri sistemindeki bilgilerin zamannda ve doru bir ekilde elde
edilebilirliinin salanmas, hata, hile ve usulszlklerin nlenmesi ve tespiti amacyla arac
kurumda uygulanan organizasyon plan ile bunlara ilikin tm esas ve usulleri, ifade eder.
kotrol sisteminde gze arpan esas, arac kurulularn tm birimleri arasnda btn i
136
TSPAKB

srelerinin dzenli ve etkin yrtlerek, muhasebe kaytlarnn doru ve zamannda
retilebilmesinin salanmasdr.
10.3.1 Denetim Sisteminin Genel Esaslar

Bu noktada arac kurulularda i denetim sisteminin temel zellikleri aadaki ortaya
kmaktadr;
Arac kurumlar, bnyelerinde faaliyetlerinin kapsam ve yapsyla uyumlu, deien

koullara cevap verebilecek nitelik, yeterlilik ve etkinlikte i denetim sistemlerini
kurmak, idame ettirmek ve gelitirmek zorundadrlar.
Arac kurumlarn oluturduklar i kontrol sistemlerine ilikin tm politika ve
prosedrlerini yazl hale dntrmeleri zorunludur. kontrol sistemlerine ilikin
bu gibi yazl prosedrlerin kabul ve yrrle konulmas iin arac kurum ynetim
kurulunun karar arttr.
kontrol sistemi kapsamndaki faaliyetler, ynetim kurulu, arac kurumun her
seviyedeki personeli ile i denetimden sorumlu elemanlar tarafndan yrtlr ve i
kontrol faaliyetleri, tespit edilen risklerin de izlenmesine olanak verecek ekilde
gnlk faaliyetlerin ayrlmaz bir paras olarak dzenlenir ve srdrlr.
Etkin bir i kontroln salanmasnda, tm personelin kendi grevlerini yazl
prosedrlere uygun olarak yerine getirme ykmllkleri ile meslek ilkeleriyle
badamayan uygulamalar ve kurum politikalarna aykr veya yasal olmayan
faaliyetler gibi hususlar st dzey ynetime aktarmalar iin grev ve yetkileri yazl
olarak tanmlanr ve ilgili personele bildirilir. Prosedrler her dzeyde personelin
etkin bir ekilde i kontrol sistemine itirakini salayacak ekilde oluturulur.
10.3.1.1
Yetki ve Sorumluluklar
Arac kurum yneticisi ile arac kurumun her seviyedeki personelinin yetki, grev ve
sorumluluklar belirlenerek yazl hale getirilir. Arac kurumda yeni ie balayan personele
grev, yetki ve sorumluluklarn ieren grev tanmlar ile i ak prosedrleri imza
karlnda teslim edilir. Ayn ekilde personelin grev, yetki ve sorumluluklar ile i ak
prosedrlerindeki deiiklikler de personele imza karlnda teslim edilir.
A) YNETM KURULUNUN SORUMLULUKLARI : YNETM KURULU; ARACI
KURUMUN BNYESNDE KURUMSAL YAPIYA UYGUN VE ETKN BR DENETM
SSTEMNN KURULMASI, DENETM PROGRAMININ OLUTURULMASI VE
SRDRLMES HUSUSLARINDA GEREKL TEDBRLER ALMAKLA YKMLDR.
AYRICA, ARACI KURUMUN KONTROL SSTEMNE LKN NEML STRATEJ
VE POLTKALAR LE KONTROL SSTEMNE LKN YAZILI PROSEDRLER
ONAYLAR, UYGULANMASINI DNEMSEL OLARAK NCELER.
Ynetim kurulu, st dzey ynetimin, i denetim biriminin veya arac kurumun bamsz d
denetimini yapan kuruluun arac kurumun i denetim sistemine ilikin deerlendirmelerini
137
TSPAKB

dzenli olarak inceler, arac kurumun bamsz denetim kuruluu veya i denetim biriminin
i denetimin glendirilmesine ynelik nerilerini deerlendirir ve bu neri ve taleplerin st
ynetim tarafndan dikkate alnp alnmadn kontrol eder. Mesleki ve etik standartlarn
gelitirilmesini ve arac kurumun her seviyedeki personelinin bunlara uyumunu salamak
iin gerekli tedbirleri almak zorundadr.
b) Kontrolden Sorumlu Ynetim Kurulu yesi: Arac kurum ynetim kurulu;
kendisine bal icrac birimler bulunmayan yelerinden birini Kontrolden Sorumlu
Ynetim Kurulu yesi olarak belirler. kontrolden sorumlu ynetim kurulu yesi
aadaki grevleri yrtr:
Arac kurum i kontrol sisteminin dzenlemelere, meslek kurallarna ve yazl

prosedrlere uygun almas, doabilecek risklerin tespiti ve ynetilmesine ilikin
almalar yapar ve ynetim kurulunu bilgilendirir.
SPK dzenlemeleri ve arac kurum politikalar erevesinde kabul edilebilir risk

dzeylerini belirler; ngrlebilir risklere kar i denetim birimi tarafndan
hazrlanan i kontrol programn onaylar. kontrol politikalar ile prosedrlerinin
hazrlanmasn ve ynetim kurulunun onayna sunulmasn salar
kontrol hedeflerinin uygunluu, kontrol sonularnn izlenebilirlii, kontrol

faaliyetinin bamsz ve nesnel olarak srdrlmesi ve gvenilirlii konularndan
sorumludur.
c) levsel grev ayrm ve sorumluluklarn tesisi : kontrol mekanizmalarn salkl

ve etkin bir biimde kurmak ve altrabilmek iin arac kurum faaliyetlerine ilikin ilevsel
ayrmlar tesis edilmelidir. Deiik ilevler iin tannan yetkiler ve sorumluluklar birbirinden
ayrlr ve farkl kiilerde toplanmas salanmaldr. Bu ilevler aadaki sralanabilir:
Kredilendirme srecinde; talep sahibinin kredi deerliliinin tespitine ynelik
gerekli belgelerin temini, sz konusu belgelerin yeterliliinin ve talep sahibinin
kredi deerliliinin incelenerek onaylanmas ve mterinin takibine ynelik
faaliyetler,
demelere ilikin ilemlerde; demenin onaylanmas ile fiili olarak
gerekletirilmesi faaliyeti,
Menkul kymet alm-satm ilemlerinde; ilemin fiilen gerekletirilmesi ile
kaydedilmesi ilemleri,
Menkul kymet fiziki teslimlerinde; ilemin onaylanmas ile fiili olarak
gerekletirilmesi ilemleri,
denetim birimi, arac kurumlar iin risk yaratabilecek ilevleri tespit eder ve bu ilevler
apraz kontrollere imkan verecek ekilde farkl personelin sorumluluuna verilir.
138
TSPAKB
10.3.1.2
Ak Prosedrleri
Arac kurumlar i kontrol ilevini etkin bir ekilde yerine getirmek amacyla, asgari olarak;
aadaki hususlarnda yazl prosedrler oluturmak zorundadrlar.
Mteri hesaplarnn al,

Mteri tarafndan ve mteriye yaplan fiili sermaye piyasas arac teslimleri,
Mteriden gelen ve mteriye yaplan Elektronik Fon Transferi (EFT) ve havale
ilemleri,
Mteriden tahsilat ve mteriye yaplan deme ilemleri,
irket ii sermaye piyasas arac virman ilemleri,
irket dna yaplan ve irket dndan gelen sermaye piyasas arac virman
ilemleri,
irket ii nakit virman ilemleri,
Mteri emirlerinin alm ve gerekletirilmesi,
Arac kurum portfynn oluturulmas ve ynetilmesi,
lemlerin muhasebe sistemine aktarlmas,
Kurul dzenlemeleri ile mterilere gnderilmesi zorunlu tutulan hesap ekstreleri
ve dier belgelerin gnderimi,
Risklerin tanmlanmas, risklerle ilgili limit ve standartlarn belirlenmesi,
kontrol,
Portfy ynetim faaliyeti,
Yatrm danmanl faaliyeti,
Repo-ters repo ilemleri,
Halka arza araclk faaliyeti,
Mali yapya ilikin hazrlanmas ngrlen tablo ve raporlar,
Belgelerin saklanma ve korunmasna ilikin usul ve yntemler,
Arac kurum personelinin ilem yapma esaslar,
Hatal ilemlerde izlenecek yntemler,
Personel politikas,
Bilgi ilem sistemlerinin gvenlii,
denetim biriminin alma usul ve esaslar,
a) ak prosedrlerinde yer almas gereken asgari hususlar: Arac

kurumlar hazrlayacaklar i ak prosedrlerinde en az aada belirtildii ekilde gerekli
hususlara yer verirler.
Hesap al srasnda yeni hesap aan mterinin kimlik bilgilerinin doruluunun tespiti,
alan hesabn niteliine gre ereve szlemesi imzalanmas ve mteri tanma formunun
doldurulmas ile ilgili olarak yaplmas gereken ilemler ve hazrlanmas ngrlen belgeler
belirlenir. Bu kapsamda hazrlanan i ak prosedrlerinde asgari olarak; hesabn alndan
nce mteri tarafndan nfus hviyet czdan, src belgesi, pasaport veya kimlii
tespite yarayan resmi belge niteliindeki dier belgelerin aslnn veya noterce onaylanm
139
TSPAKB

suretlerinin ibraznn salanmas, akabinde asl veya noterce onaylanm suretlerinin
okunabilir fotokopilerinin alnmas ve ereve szlemeleri, mterinin risk ve getiri
tercihlerini ieren tanma formlar ve imza kartonlarnn isim ve adres ksmlarnn silinmez
yaz aralaryla mterinin el yazsyla doldurularak imzalanmas ve yaplan ilemlerin
kontrol esaslar yer alr.
Arac kurum merkezi ile ubelerinden mteriye yaplan ya da mteri tarafndan yaplan
fiili hisse senedi ve/veya nakit teslimlerinde yaplmas gereken ilemler ve dzenlenmesi
ngrlen belgeler tanmlanr. ube ve merkez kasalara bir kerede kabul edilebilecek ve
bu kasalardan bir kerede denebilecek azami nakit tutarlar ile belirli bir anda kasalarda
bulundurulabilecek azami nakit tutarlar belirlenir.
Arac kurum tarafndan mteri hesabndan yaplan EFT, havale ve menkul kymet virman
ilemlerindeki aamalar ile dzenlenmesi ngrlen belgeler tanmlanr. ak prosedrleri
dier ilemlerin yan sra mteri talimatlarnda bulunmas gereken tarih, mteri imzas,
mteri telefon numaras gibi asgari unsurlarn belirtilmesi, mteri tarafndan verilen EFT
veya havale talimatlarnda mteriye ait imzalarn kontrollerinin yaplmas, talimatlara onay
ilemlerinin i ak prosedrlerinde belirlenen yetki tanmlarna uygunluunun kontrol,
mteriye kaytl telefon vastasyla ulalarak onay alnmas ve mteri talebine ilikin
belgelerin asllarnn temin edilmesi usullerini kapsar.
Arac kurumun mterileri arasnda gerekletirilen nakit ve menkul kymet virman
ilemlerindeki aamalar ile dzenlenmesi ngrlen belgeler tanmlanr. ak prosedrleri
dier ilemlerin yan sra mteri talimatlarnda bulunmas gereken tarih, mteri imzas,
mteri telefon numaras gibi asgari unsurlarn belirtilmesi, mteri tarafndan verilen
virman talimatlarnda mteriye ait imzalarn kontrollerinin yaplmas, talimatlara onay
ilemlerinin i ak prosedrlerinde belirlenen yetki tanmlarna uygunluunun kontrol,
mteriye kaytl telefon vastasyla ulalarak onay alnmas ve mteri talebine ilikin
belgelerin asllarnn temin edilmesi usullerini kapsar.
Arac kurum mterilerinin emirlerinin alm ve gerekletirilmesi aamasndaki ilemler ile
dzenlenmesi ngrlen belgeler tanmlanr.
Arac kurumlarn mali durumlarna ilikin rapor ve tablolarn hazrlanmas aamasnda
yaplmas gereken ilemler ve dzenlenmesi gereken belgeler tanmlanr. ak
prosedrleri dier ilemlerin yan sra aktif ve pasifte yer alan kalemler ile nazm hesaplarn
mutabakatnn yaplmasn, aktif deerler zerinde mevcut bulunan toplam ipotek, teminat
veya bloke tutarlar ile pasifte yer almayan taahhtlerin toplam tutarnn takibi, muhtemel
gider, zarar ve borlar iin yeterli dzeyde karlk ayrlp ayrlmadnn incelenmesi
esaslarn kapsar.
Arac kurumun mterilerine hesap ekstreleri, mteri menkul kymet hareket dkm ve
Kurulumuz dzenlemeleri ile zorunlu tutulan dier belgelerin gnderimine ilikin esaslar
140
TSPAKB

belirlenir. Sz konusu esaslar, dier ilemlerin yan sra ekstrelerin mterilere ulap
ulamadnn kontrol, geri dnen ekstrelerin mterilere ulatrlmas ve mterilerden
gerekletirilen ilemlere ilikin dnemsel yazl mutabakat alnmas ile mterilere ekstre
gnderim ilemlerinin mteri ilemlerini yapan veya kaydeden birimlerin dnda tek bir
merkezden gerekletirilmesi hususlarn ierir.
Arac kurum mterilerinin ilemlerinin mevzuat ve arac kurumlarn risk politikalar
kapsamnda oluturduklar limitler erevesinde gerekletirilmesini teminen snr amlar
ile ilgili uyar sistemleri tanmlanr. Uyar sistemleri dier hususlarn yan sra, emrin
alnmas aamasnda ilgili kiinin hesaplarnda ilemin gerektirdii naktin ve menkul
kymetin olup olmadnn tespitini, kredili menkul kymet veya aa sat ilemlerinde
Kurul dzenlemeleri ile arac kurumun belirledii risk politikalar erevesinde limitlere
uyulup uyulmadnn kontroln kapsar.
Arac kurum ilemlerinin muhasebe kaytlarna aktarlmasna, fiili ve kaydi durumun
mutabakatna ilikin ilemler tanmlanr. ak prosedrlerinde; gnlk, haftalk veya aylk
periyotlarda mutabakat yaplacak ilemler ak olarak belirlenir. Personelin seilme,
atanma, ilerleme ve grevden alnma usul ve esaslar ile zlk haklar tanmlanr.
Arac kurumlarn bilgi sistemlerinin gvenliine ynelik olarak arac kurum personelinin
grev tanmlar dikkate alnarak yetkilendirmeler yaplr. Eriim ve yetkilendirme ilemleri
ile sistemin srekliliini temin edecek yedekleme ilemleri dahil olmak zere, bilgi
sistemleri ile ilgili faaliyetlere ilikin tm hususlar belirlenir.
10.3.2 Tefti Sistemi ve Tefti Birimi

Tefti faaliyeti, arac kurumun tm faaliyetlerini ve birimlerini kapsar. Arac kurumlarn
bnyelerinde bir tefti birimi oluturmalar ve bu birimde mnhasran almak zere yeter
sayda mfetti istihdam etmeleri zorunludur. Bankalarla veya zel finans kurumlaryla
acentelik tesisine izin verilen arac kurumlar acentalarnn sermaye piyasas faaliyetleriyle
snrl olmak zere banka veya zel finans kurumlarnn tefti birimlerinden istifade
edebilirler.
Tefti birimi dorudan ynetim kuruluna bal ve sorumlu olarak alr. Ynetim kurulu bu
birime ilikin yetkilerini, genel mdr dnda olmak zere en az iki ynetim kurulu yesine
devredebilir.
Mfettiler arac kurumun merkez ve merkez d rgtlerinin faaliyetlerinin sermaye
piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmleri yannda, arac kurum esas szlemesi ve i
kontrole ynelik yazl prosedrler erevesinde yrtlmesinin kontrol ve denetiminden
sorumludur.
141
TSPAKB
Tefti, arac kurum iinde tm varlklarn, hesap ve kaytlarn, belgelerin, personelin ve

arac kurumun gvenliini etkileyebilecek dier tm unsurlarn yerinde incelenmesinin
yansra, arac kurum yaps ve faaliyetlerinin zelliine gre merkezden de inceleme ve
denetleme faaliyetlerinde bulunulmasn, gerektiinde soruturma yaplmasn, ifade
alnmasn, savunma istenmesini, belge ve bilgilere el konulmasn, gerekli grlmesi
halinde sorumlu personelin inceleme sonulandrlncaya kadar iten uzaklatrlmasnn
arac kurum ynetim kuruluna nerilmesi gibi eylemleri de kapsar.
Mfettiler tarafndan yaplan denetim almalar rapora balanarak arac kurum
merkezinde saklanr ve ynetim kuruluna sunulur. Dzenlenen raporlar ve bu raporlara
esas tekil eden belgeler dzenlenmelerini izleyen yldan itibaren en az 5 yl sreyle veya
bu sre iinde hukuki ihtilafa konu olanlarn, ihtilafn sonulanmasna kadar saklanmas
zorunludur.
Tefti birimi, arac kurumun mali durumunu zayflatacak veya olaand sonular
douracak herhangi bir durumun varlnn tespit edilmesi halinde hazrlayaca raporu en
ksa zamanda ynetim kuruluna sunar ve bir rneini Kurula gnderir.
10.3.2.1
Tefti Birimi Yneticisinin Grevleri
Tefti
birimi
yneticisi
tefti
kapsamndaki
faaliyetlerin
gerekletirilmesi
ve
koordinasyonundan sorumludur. Bununla birlikte aada belirtilen grevleride yerine
getirmekle sorumludur.
Dzenlemelere ve organizasyonun hedeflerine gre i kontrolden sorumlu ynetim

kurulu yesi tarafndan belirlenen kabul edilebilir risk dzeylerini baz alan bir risk
temelli i kontrol program hazrlar.
Onaylanan i kontrol programnn uygulanabilmesi iin gerekli kaynaklar (yazlm,

donanm, alma saati/uzman says) belirler; ngrd kaynaktan yaplacak
kstlamalarn etkilerini hesaplar ve sorumlu ynetim kurulu yesinin onayna sunar.
ak prosedrlerini her aamada izler ve gerektiinde sorumlu ynetim kurulu

yesine deiiklik ihtiyacn bildirir.
Grevlerini yerine getirirken ihtiya duymalar halinde, i kontrol faaliyetinin yeterli

ve salkl olarak srdrlebilmesini teminen gerekli destei ister, yeterli bilgi veya
yardm salanamad durumlarda hazrlad raporda sz konusu eksiklikleri aka
belirler.
142
TSPAKB
10.3.2.2
Mfettilerin alma Esaslar
Mfettiler her trl belgeye eriim imkanna sahip klnrlar. Mfettilerin arac kurum
bnyesindeki tm bilgi ve belgelere ulama yetkisi, yazl politikalar arasnda aka yer alr.
Mfettilerin grevleri ile ilgili olarak dzenli ve yeterli bir kayt dzenine sahip olmalar
gerekir.
Mfettiler kayt dzenini alma katlarnn hazrlanmas ve bunlarn dosyalanmasyla
salar. alma katlar, mfettilerin izledii denetim yntem ve tekniklerini, uygulad
denetim testlerini, toplad bilgileri ve incelemelerle ilgili olarak ulat sonular gsteren
hazrlanmas zorunlu belgelerdir.
a) Mfetti ile i kontrolden sorumlu ynetim kurulu yesinin atanmas ve grevden
ayrlmas : Mfettiler ynetim kurulu karar ile greve balarlar. kontrolden sorumlu
ynetim kurulu yesi ile mfettiin herhangi bir nedenle grevden alnmas ya da istifa
etmesi durumunda, grevden alnmann veya istifa etmenin gerekesi, arac kurum ile
ayrlan ynetim kurulu yesi ve mfetti tarafndan 15 gn iinde Kurula yazl olarak
bildirilir.
b) Mesleki yeterlilik ilkesi : Arac kurumlar, tefti biriminde grev yapacak
mfettilerde mesleki yeterlilii aramak zorundadrlar. Mesleki yeterlilik lisans dzeyinde ve
sonrasndaki eitim ve retim ile mesleki deneyiminin denetleme yapacak dzeyde
olmasn ifade eder.
Mfetti olarak atanacaklarda iktisat, iletme, kamu ynetimi, muhasebe, maliye ve hukuk
konularnda en az 4 yllk lisans eitimi veren kurumlardan mezun olma art aranr. Yksek
renim yannda sermaye piyasalar, muhasebe, vergi, banka ve kambiyo, iletme analizi,
organizasyonu, denetimi veya hukuk konularnda en az 3 yllk mesleki tecrbe art aranr.
c) cretlendirme ve zlk haklar : Mfettilerin cret ve dier zlk haklar ynetim
kurulu tarafndan belirlenir.
d) Tarafszlk: Mfettiler grevlerini tarafsz olarak yerine getirmelerini engelleyecek
grev ya da ilikiler iinde yer alamazlar, bu sonuca yol aabilecek grev ve sorumluluklar
kabul edemezler. Faaliyetleri srasnda tarafszln zedeleyebilecek bir durumun ortaya
kmas halinde mfetti bu durumu birim yneticisine iletir. Ayrca, herhangi bir almas
srasnda tarafszln etkileyebilecek bir durum ortaya ktnda, alma sonular ile
birlikte tarafszl bozan durumu da aklamakla ykmldr.
143
TSPAKB

e) Sr saklama : Mfettiler grevleri gerei eritikleri bilgilerin gizliliine zen
gsterirler. Bu trden bilgileri hi bir durumda kiisel fayda salamak amacyla ya da
yasalar, dier hukuki dzenlemeler veya meslek etiine aykr biimde kullanamazlar.
10.3.3 Bamsz D Denetim ile Denetim Arasndaki likiler

Bamsz denetim irketi tarafndan arac kurum uygulamalarnn i kontrol prosedrlerine
uygunluu kontrol edilir, ayrca bamsz deneti raporunda i kontrol sistemlerinin
ileyiine ve prosedrlere uyuma ilikin gr belirtilir.
Kurulacak tefti birimi dorudan ynetim kuruluna bal ve sorumlu olarak alr. Ynetim
Kurulu bu birime ilikin yetkilerini, ancak genel mdr dnda olmak zere en az iki
ynetim kurulu yesine devredebilir. Bu birim arac kurumun merkez ve merkez d
rgtlerinin faaliyetlerinin sermaye piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmleri yannda,
arac kurum esas szlemesi ve i denetime ynelik yazl kurallar erevesinde
yrtlmesinin denetim ve denetiminden sorumludur. Yukarda da belirtildii gibi yaplan
denetimler sadece sermaye piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmlerinin denetimi ile
snrl kalmamakta, i denetim sisteminin ve prosedrlerin uygulanma esaslar da bu
denetim konusunu oluturmaktadr.
Tefti birimi tarafndan yaplan denetim almalar ylda en az bir kere olmak zere rapora
balanarak arac kurum merkezinde saklanr. Bu raporlar istendiinde Kurul'a ibraz edilir.
Tefti birimi, arac kurumun mali durumunu zayflatacak veya olaand sonular
douracak herhangi bir durumun varlnn tespit edilmesi halinde hazrlayaca raporu en
ksa zamanda ynetim kuruluna sunar ve bir rneini Kurul'a gnderir. Bu durum arac
kurulu zerinde, yaplan denetimin kurul tarafndan daha detayl bir ekilde srdrlmesi
sonucunu douracaktr. Bu sebeple tefti esnasnda ortaya kacak sorunlar ksa srede
zlmelidir.
Arac kurumlar, faaliyetlerinin sermaye piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmlerine
uygun olarak yrtlmesinin salanmasndan sorumlu olmak ve bu konularda danmanlk
yapmak zere tefti biriminden bamsz olarak mevzuata uygunluk birimi kurabilirler. Ayr
bir mevzuata uygunluk biriminin kurulmamas halinde bu birimin grevleri tefti birimi
tarafndan yerine getirilemez. Bu birimde grev alacak personel, bu Tebli'in 35 ve 36nc
maddelerinde belirtilen ve tefti kurulunda grev alacak personelin niteliklerini belirleyen
esaslara tabidir.
144
TSPAKB
10.3.4 Kontrol Birimine likin Esaslar

Arac kurumlar bnyelerinde tm ilevlerinin gvenli bir biimde icra edilmesini i kontrol
mekanizmalar vastasyla izlemek, incelemek ve kontrol etmek amacyla i kontrol birimi
oluturarak faaliyetlerinin kapsam ve yapsyla uyumlu yeter sayda i kontrol eleman
istihdam edebilirler. Srekli kontrol faaliyetini icra edecek olan i kontrol elemanlar, i
kontrol dndaki baka grev ve sorumluluklar yklenemezler.
kontrol birimi i kontrol sistemine ilikin politika ve prosedrlerin uygulanmasn gzetir
ve kontrol eder. kontrol elemanlar i kontrol faaliyeti kapsamnda bilgi talebinde
bulunurlar, eitli kontrol dokmanlar ve aralar zerinden genel veya zel gzlemlere ve
izlemeye dayal kontrol ya da inceleme yaparlar, tespitlerini raporlara balarlar veya uyar
raporlar hazrlayarak ilgili birimlere tebli ederler. kontrol elemanlarna, izledikleri,
inceledikleri ve kontrol ettikleri hususlara ilikin olarak arac kurum personelinden ilave
aklama isteme, bunlarn bilgi ve grlerine bavurma, gerekli grdklerinde tefti ile
arac kurumda bulunan dier birimlere uyarda bulunma yetkisi verilir.
Ayr bir i kontrol birimi kurulmu olmas halinde, tefti biriminin i kontrol faaliyeti
kapsamnda icra edecei fonksiyonlar i kontrol birimi tarafndan ve tefti birimi
yneticisinin i kontrol faaliyeti kapsamnda icra edecei fonksiyonlar i kontrol birimi
yneticisi tarafndan yerine getirilir. Tefti birimi de i kontrol biriminin ileyiini denetler.
kontrol birimi i kontrolden sorumlu ynetim kurulu yesine bal olarak faaliyet
gsterir. Mfettilerin atanma, grevden alnma, mesleki yeterlilik, cretlendirme ve zlk
haklar ile alma usul ve esaslar i kontrol elemanlar iin de uygulanr.
145
TSPAKB
11 ENDEKS KAVRAMI VE SERMAYE

PYASALARINDA KULLANILAN ENDEKSLER
11.2 Genel Tanm
Endeks,
bir veya daha fazla deikenin hareketlerinden ibaret olan oransal deiimi
lmeye yarayan bir gstergedir. Endeksler, karmak olaylarn tek bir rakama
indirgenmesini salayan, olaylar ve sonular hakknda yaklak bilgi verebilen aralardr.
Endeksler kullanlrken kapsam, temsil yetenei, hesaplama yntemi ve skl, avantajlar,
dezavantajlar ve endeks zerine yansmayan zelliklerin neler olduu iyi bilinmelidir.
Endeksler, zaman iinde bir sreklilik, dolaysyla karlatrabilme imkan salarlar. Bylece
endekse konu olan deiken veya deikenlerin yn, deiimi veya gidii belirlenebilir. Bu
nedenle endeksin, incelenmek istenen olay temsil etmesi gerekmektedir.
"Gsterge" olarak da adlandrlabilecek endeksler, ayn veya farkl zaman dilimi iindeki iki
veya daha fazla deikeni karlatrma imkan salarken, gelecei tahmin arac olarak da
kullanlmaktadrlar. Endeksler, ayrca, ayn veya deiik mekanlardaki (rnein dier bir
lkedeki) ayn veya farkl deikenlerin (rnein hisse senedi getirilerinin)
karlatrlabilmesini salarlar. Endeksler, iktisat, iletme ve sosyal olaylardaki konular
arasnda bir iliki (bant) olup olmad hakknda fikir de verebilir.
11.3 Bir Endeksin Oluturulmasnda nemli Kriterler

- ncelikle endeksin amac, yani tam olarak temsil etmesi hedeflenen deikenler iyi
tanmlanmaldr.
- Endekslerden (zellikle Hisse senedi fiyat endeksleri) zaman iinde sreklilik imkan
salamas
beklendiinden,
hesaplamada
kullanlacak
verilerin
sreklilii
ve
karlatrlabilirliine zen gsterilmelidir.
- Kapsama alnacak rnekler, endeksin amacyla uyumlu olacak ve deikenleri hedeflenen
ekilde temsil edecek rnekler olmaldr.
- Endeksler serideki deerlerden birini baz alp, dierlerinin bu baza gre deiim orann
gsterdii iin baz dnemin tespiti nemlidir.
- Endeksi oluturan deerlere verilmesi gereken arlklarn seimi ve zaman iinde
deitirilmesi veya sabitlii de nemlidir.
- Endeksin hesaplanma yntemi, serideki deiimleri doru gstermesi bakmndan
endeksin baarsn etkiler.
146
TSPAKB
11.4 Hisse Senedi Endeksleri

Hisse senedi piyasasnn genel bir gstergesi olan hisse senedi endeksleri, endeks
kapsamndaki hisse senetlerinin fiyatlar baz alnarak "piyasa performans" hakknda genel
bir bilgi verir. Hisse senedi endeksleri, genellikle piyasann anlk durumunu yanstr.
Dnyada 1884 ylndan beri kullanlmakta olan hisse senedi endeksleri (stock indexes and
averages) genellikle ayr ekilde hesaplanmaktadr;
a) Aritmetik ortalama forml ile: Aritmetik ortalama forml ile hesaplanan

endekslerde, hisse senedi fiyatlarnn ya da herbiri iin hesaplanan basit endekslerin
aritmetik ortalamas alnr. Bu tr endekslerde eer hisse senedi fiyatlarnn ortalamas
alnyorsa, endeksteki hisse senetlerine fiyatlar orannda arlk verilmi olur. Bylece
fiyatlarnda ayn oranda deiim olan iki hisse senedinden fiyat daha yksek olan endeksi
daha fazla etkiler. Dier yntemde de btn hisse senetlerine eit arlk verilmi olur.
Aritmetik ortalamalarn kullanld endekslere rnek olarak Dow Jones ve Nikkei verilebilir.
Dow Jones Industrial Average (DJIA), New York Borsasnda ilem gren, piyasa deeri
yksek 30 sanayi irketinin hisse senetleri kullanlarak hesaplanmaktadr. DJIA deeri,
hisse senedi fiyatlarnn toplanp, hisse senedi blnmesi (stock split) gibi baz zel
durumlarda deitirilen blene oranlanmas sonucu bulunur. Dow Jones & Company, DJIA
dnda, Dow Jones Transportation Average' (DJTA)1 ve Dow Jones Utility Average'
(DJUA)2 (srasyla "ulatrma" ve "hizmetler"3 ortalamalarn) hesaplayp yaynlamaktadr.
Dow Jones Composite (Bileik) ise DJIA, DJTA ve DJUA ortalamalarndaki hisse senetlerinin
tmn ierdii iin "65 Stock Average" olarak adlandrlr.
Nikkei ortalamas ise Tokyo Borsas'nda 16 Mays 1949dan beri ilem gren 225 irketi
ierir. Dow Jones endeksi gibi Nikkei de endeks kapsamndaki hisse senetlerinin fiyatlarnn
toplamnn, ilk hesap gnnde endeksteki irket says olan ancak, sermaye artrm,
blnme veya birleme gibi durumlar nedeniyle endeksin srekliliini salamak ve
fiyatlardaki deiiklikler dndaki etkileri gidermek amacyla deiiklie urayan bir
blene blnmesiyle hesaplanr. Bu ortalama, Tokyo Borsas tarafndan 1 Temmuz 1969'a
kadar hesaplanmtr. Borsa bu tarihten sonra piyasa deeri arlkl olan TOPIX endeksini
hesaplamann daha iyi olacan dnm ve Nikkei'yi hesaplamay brakmtr. Nikkei
endeksi bu tarihten beri "Nihon Keizai Shimbun-Sha" adl Japon yayn firmas tarafndan
hesaplanmakta ve gnmzde "Nikkei Average" olarak adlandrlmaktadr.
1 DJTA 20 hisse senedini ierir.

2 DJUA 15 hisse senedini ierir.
3 Kamuya ait blgesel gaz ve elektrik kurulular.
147
TSPAKB

b) Geometrik ortalama forml ile: Bu yntemde endekse dahil herbir hisse senedinin
fiyat bir nceki gnk fiyatna blnr, bulunan rakamlar birbiriyle arpldktan sonra hisse
senedi says kadar kk alnr ve bir gn nceki endeks deeriyle arplr. rnek olarak
Value Line Composite Index verilebilir. Value Line Composite Index, NYSE, AMEX ve
tezgahst piyasada ilem gren 1695 hisse senedini iermekte ve geometrik ortalama
forml ile hesaplanmaktadr.4
c) irketlerin piyasa deerlerinin (market capitalization) kullanld formllerle:
Bu tr endekslerde, piyasay temsil etmesi iin oluturulan endeks portfynn deerindeki
art veya azallar endeksteki art veya azallar verir. Endeks, toplam piyasa deeri,
piyasa deerinin bir ksm (halka ak ksm, takas hesaplarnda alm satma konu olabilecek
ksm, endeksin hesapland borsa kotunda bulunan ksm vb) veya eit arlkl olarak
hesaplanabilmektedir.
Piyasa deeri arlkl endekslere rnek olarak S&P 500, Topix, Financial Times (FT 100),
NYSE Composite ve MKB Endeksleri verilebilir. Bunlardan MKB Endeksleri irketlerin
toplam piyasa deeri deil, aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda
bulunan (alm-satma konu olabilecek) hisse senetlerinin piyasa deeri arlkl olarak
hesaplanmaktadr. NYSE Composite endeksi ise New York Borsas'nda ilem gren, alm
satma konu olabilecek hisse senetlerinin piyasa deeri arlkldr. Hesaplamalara ADR'lar
ilem gren yabanc irketlerin de toplam piyasa deeri deil, New York Borsas'nda ADR
olarak ilem gren ksmnn piyasa deeri dahil edilir.
Standard & Poor's 500 endeksi, NYSE, AMEX ve tezgahst (over-the-counter) piyasada
ilem gren 500 irketin hisse senetlerini ierir ve toplam piyasa deeri arlkldr.
Japonya'da ise TOPIX endeksi Tokyo Borsas'nn 1. pazarnda ilem gren 1230 irketi
kapsar. Piyasa deeri arlkl olan bu endeks, her 60 saniyede bir hesaplanp
duyurulmaktadr. TOPIX endeksinin 28 endstri grubu iin ayr ayr hesaplanan alt
endeksleri (sub-indices) dnda, irketlerin kardklar toplam hisse miktarlarna gre
gruplama yaplmas sonucu elde edilen 3 endeks ile Tokyo Borsa'snn 2. pazarnda ilem
gren hisse senetlerini kapsayan bir endeks de hesaplanmaktadr. Bu endeksler gnde alt
kere belirli aralklarla hesaplanmaktadr.
ngiltere'de ise Financial Times endeksleri hesaplanp yaynlanmaktadr. Bunlarn en
nemlisi olan "FT-SE 100 Share Index" piyasa deeri arlkldr ve 100 hisse senedini
ierir.
4 Buna gre, endeks kapsamndaki her hisse senedinin fiyat, bir nceki ilem gnndeki fiyata blnr. Bulunan
rakamlar birbiriyle arpldktan sonra, sonucun 1695. kk alnr. Bu rakamn bir nceki endeks deeri ile arpm
endeksi verir.
148
TSPAKB

Eit Piyasa Deeri Arlkl Endekslerde, endekse dahil her bir hisse senedine eit piyasa
deeri ve hisse senedinin gerekleen son fiyatna gre o piyasa deerini verecek hisse
adedi belirlenir. rnein endeksteki her bir hisse senedi iin belirlenen piyasa deeri 10
milyon TL ve A hisse senedinin en son fiyat 20 TL ise, endeks portfyne A hisse
senedinden 500.000 adet alnacaktr. Bu yntemle tm hisse senetlerine endekste eit
arlk verilmi olur. AMEX Retail endeksi ile Morgan Stanley Consumer endeksi bu
yntemle hesaplanan endekslerdendir.
11.5 MKB Hisse Senetleri Endeksleri

MKB Hisse Senetleri Piyasas Endeksleri, Borsada ilem gren hisse senetlerinin fiyat ve
getirilerinin btnsel ve sektrel bazda performanslarnn llmesi amacyla
oluturulmutur.
Fiyat endeksleri, endeksin hesaplanmasnda ve srekliliinin salanmasnda denen
temetty dikkate almayan endekslerdir. Bu tr endekslerde sadece hisse senedinin deer
kazanmasndan doan kazan endekse yansmaktadr.
Getiri endeksleri, endeksin hesaplanmasnda denen temetty de dikkate alan,
srekliliinin salanmasnda denen temettlere gre de dzeltme yaplan endekslerdir. Bu
tr endekslerde hisse senedinin deer kazanmasndan doan kazancn yannda temettden
dolay elde edilen kazan da endekse yansmaktadr.
Fiyat endekslerinden sadece MKB Ulusal-100, MKB Ulusal-Snai, MKB Ulusal-Hizmetler ve
MKB Ulusal-Mali 1997 yl bandan itibaren seans sresince yaynlanmakta iken, MKB
Ynetim Kurulunun 24.06.1997 tarihli toplantsnda fiyat endekslerinin tmnn seans
sresince yaynlanmas kararlatrlmtr. Getiri Endeksleri ise sadece seans sonunda
yaynlanmaktadr.
MKB Ulusal-100 Endeksi Ulusal Pazar iin temel endeks olarak kullanlmaktadr. Tm
endeksler tamsaydan sonra iki haneli olarak gsterilir ve ilan edilir. Tamsaydan sonraki
nc hane 5ten kk ise atlr, 5 ve 5ten byk ise ikinci hane yukarya yuvarlanr.
MKB Ulusal-100 Endeksi: 1986 ylnda 40 irketin hisse senedi ile balayarak
zamanla says 100 irketin hisse senedi ile snrlanan Bileik Endeksin devam
niteliindedir. Ulusal Pazarda ilem gren menkul kymet yatrm ortaklklar hari,
11.4.1de belirtilen artlara gre seilmi hisse senetlerinden olumakta olup, MKB
Ulusal-30 ve MKB Ulusal-50 hisse senetlerini otomatik olarak kapsamaktadr.
MKB Ulusal-50 Endeksi: Menkul kymet yatrm ortaklklar hari Ulusal Pazarda
ilem gren irketlerden 11.4.1 ve 11.4.2de belirtilen artlara gre seilen 50
149
TSPAKB
hisse senedinden olumakta olup, MKB Ulusal-30 hisse senetlerini otomatik olarak
kapsamaktadr.
MKB Ulusal-30 Endeksi: Vadeli lemler Piyasasnda kullanlmak zere, menkul
kymet yatrm ortaklklar hari Ulusal Pazarda ilem gren irketlerden 11.4.1 ve
11.4.2 de belirtilen artlara gre seilen 30 hisse senedinden olumaktadr.
MKB Ulusal - Tm Endeksi: Menkul kymet yatrm ortaklklar hari Ulusal
Pazarda ilem gren hisse senetlerinden olumaktadr.
Sektr Endeksleri ve Alt Sektr Endeksleri: Menkul kymet yatrm ortaklklar
hari Ulusal Pazarda ilem gren hisse senetlerinden olumaktadr.
MKB Blgesel, YP Endeksi: Blgesel Pazarlar ve Yeni irketler Pazarnda
ilem gren hisse senetlerinden olumaktadr.
MKB Menkul Kymet Yatrm Ortaklklar Endeksi: Ulusal Pazarda ilem
gren menkul kymet yatrm ortaklklarnn hisse senetlerinden olumaktadr.
Mevcut endekslerin balang deerleri aadaki tabloda gsterildii gibidir.

BALANGI
ENDEKS
DEER
MKB ULUSAL-100
Ocak 1986 = 1
MKB ULUSAL-50
28.12.1999 = 15.208,78
MKB ULUSAL-30
27.12. 1996 = 976
MKB ULUSAL - TM
27.12. 1996 = 976
MKB ULUSAL - SINA
31.12. 1990 = 32,56
GIDA, ECEK
27.12.1996 = 1.046
TEKSTL, DER
27.12.1996 = 1.046
ORMAN, KAIT, BASIM
27.12.1996 = 1.046
KMYA, PETROL, PLASTK
27.12.1996 = 1.046
TA, TOPRAK
27.12.1996 = 1.046
METAL ANA
27.12.1996 = 1.046
METAL EYA, MAKNA
27.12.1996 = 1.046
MKB ULUSAL - HZMETLER
27.12.1996 = 1.046
ELEKTRK
27.12.1996 = 1.046
ULAIM
27.12.1996 = 1.046
TURZM
27.12.1996 = 1.046
TCARET
27.12.1996 = 1.046
MKB ULUSAL - MAL
31.12.1990 = 32,56
150
TSPAKB
BANKA
27.12. 1996 = 914
SGORTA
27.12. 1996 = 914
FN. KRA, FAKTORNG
27.12. 1996 = 914
HOLDNG VE YATIRIM
27.12. 1996 = 914
GAYRMENKUL YAT. ORT.

MKB ULUSAL - TEKNOLOJ
28.12.1999 = 21.180,77
30.06.2000 = 14.466,12
BLM
30.06.2000 = 14.466,12
SAVUNMA
30.06.2000 = 14.466,12
MKB MENKUL KIYMET YAT. ORT.
27.12. 1996 = 976
MKB BLGESEL, YP
27.12. 1996 = 976
11.5.1 MKB-30, MKB 50 ve MKB-100 Endekslerinde Yer Alacak

Hisse Senetlerinin Seimi
MKB Ynetim Kurulu, Deerleme ve statistik Mdrl tarafndan hazrlanan periyodik
piyasa verilerini inceleyerek endekslerde ve yedek listelerde yer alacak hisse senetlerini
belirler.
a) Ulusal Pazarda ilem gren hisse senetlerinin MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya
MKB Ulusal-100 endeksine alnabilmesi iin; deerleme dnemleri (Kasm, ubat,
Mays ve Austos) sonu itibaryla Borsada en az 60 gn sreyle ilem grmesi arttr.
lk defa halka arz edilen ksmnn piyasa deeri, halka arz tarihleri itibaryla Ulusal
Pazarn Takasbank saklamasnda bulunan ksmnn ortalama piyasa deerinin %2si
veya zerinde olan hisse senetlerinin deerleme dnemleri sonu itibaryla Borsada
ilem grm olmas yeterli olup, bu hisse senetleri iin Borsada en az 60 gn sreyle
ilem grme art aranmaz.
b) MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 endekslerine, birden fazla grup
(rnein A,B,C) hisse senedi bulunan irketin, sadece bir grup hisse senedi dahil edilir.
c) MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 Endekslerinde yer alacak hisse
senetlerinin seimi aada gsterildii ekilde yaplr:
i) Aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse
senetleri, deerleme dnemi sonu itibaryla piyasa deerlerine (hisse says
kapan fiyat) gre bykten ke doru sralanr. Piyasa deerlerinin
hesaplanmasnda Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetlerinin
deerleme dnemindeki gnlk ortalama says esas alnr.
ii)
Hisse senetleri birincil piyasa, toptan sat, zel emir ilemleri ve deerleme
dnemi iinde ilem grmeye balayanlarn ilk 20 gnlk verileri hari gnlk
151
TSPAKB

ortalama ilem hacimlerine gre bykten ke doru sralanr. Deerleme
dnemi iinde ilk defa halka arz edilerek ilem grmeye balayan ve halka arz
edilen ksmnn piyasa deeri, halka arz tarihleri itibaryla Ulusal Pazarn
Takasbank saklamasnda bulunan ksmnn ortalama piyasa deerinin %2si
veya zerinde olan hisse senetlerinin gnlk ortalama ilem hacimleri, ilem
grd gnlerin tamam hesaba katlarak belirlenir.
iii) Hisse senetleri 11.4.1.c.i. ve 11.4.1.c.ii. maddelerine gre iki ayr liste halinde
sralandktan sonra aada gsterildii ekilde nihai olarak sralama yaplr:
Her iki listede; birinci srada yer alan hisse varsa nihai listede ilk sraya konur.
Her iki listede; birinci srada yer alan hisse yoksa, ilk iki sra iinde yer alan
hisse olup olmadna baklr. Nihai listede ilk srada yer alacak hisse senedi
belirleninceye kadar bu ilemler tekrarlanr. Nihai listede ilk sraya konulacak
hisse senedinin belirlenmesinden sonra yukardaki ilem takip eden sralar iin
tekrar edilir. Her iki listede ilk n sra iinde olma artn salayan iki hisse
senedinin bulunmas halinde piyasa deeri byk olan nihai listede daha st
sraya konur.
11.5.2 Dnemsel Deerleme ve Deiiklikler

a) MKB Endekslerinin kapsamndaki dnemsel deiiklikler MKB Ulusal-30, MKB Ulusal50 ve MKB Ulusal-100de Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eyll ve Ekim-Aralk
dnemleri iin ylda 4 kez yaplr.
b) Hisse senetlerinin deerleme dnemleri, MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB

Ulusal-100 endekslerinde Kasm, ubat, Mays ve Austos sonlar itibariyle ilem
hacimleri iin gemi 12 ay, Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetleri iin
gemi aydr.
c) MKB
Endekslerinin kapsamndaki hisse

deiiklikler 15 gn nceden ilan edilir.
senetlerinde
dnemsel
olarak
yaplan
d) MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 Endekslerinin kapsamndaki hisse

senetlerinde dnemsel deiiklikler aadaki esaslara gre yaplr:
i) Deerleme dnemi sonu itibariyle 11.4.1.c.iii.ye gre MKB Ulusal-30 iin
yaplan sralamada;
- 25. sraya veya daha yukarya kan ve MKB Ulusal-30 Endeksinde olmayan
hisse senetleri kapsama alnr.
- 35. sradan daha aaya inen ve MKB Ulusal-30 Endeksinde olan hisse
senetleri endeks kapsamndan karlr.
- 25. sraya veya daha yukarya kan hisse senedi saysnn, 35. sradan daha
aaya inen hisse senedi saysndan fazla olmas halinde, 35. sradaki hisse
senedinden balanarak 31. sradaki hisse senedine ve giren-kan hisse
152
TSPAKB

senedi saysnn eitlii salanncaya kadar gerekli sayda hisse senedi MKB
Ulusal-30 Endeksi kapsamndan karlr.
- 35. sradan daha aaya inen hisse senedi saysnn, 25. sraya veya daha
yukarya kan hisse senedi saysndan fazla olmas halinde, 26. sradaki hisse
Ulusal-30 Endeksi kapsamna alnr.
ii) Deerleme dnemi sonu itibariyle 11.4.1.c.iii.ye gre MKB Ulusal-50 iin
yaplan sralamada;
- 45. sraya veya daha yukarya kan ve MKB Ulusal-50 Endeksinde olmayan
hisse senetleri kapsama alnr.
iii) Deerleme dnemi sonu itibariyle 11.4.1.c.iii.ye gre MKB Ulusal-100 iin
yaplan sralamada;
- 90. sraya veya daha yukarya kan ve MKB Ulusal-100 Endeksinde
olmayan hisse senetleri kapsama alnr.
e)
Yedek Liste: Dnemler iinde olabilecek deiikliklerde MKB Ulusal-30 iin 2, MKB
Ulusal-50 iin 3, MKB Ulusal-100 iin 5 hisse senedi yedek olarak seilir.
153
TSPAKB

f)
Faaliyet konusu deien irketler, faaliyet konusu deiikliine ilikin tescilin Borsaya
bildirildii haftay izleyen hafta banda yeni sektr endekslerine alnr.
11.5.3 Dnemsel Olmayan Deiiklikler

a) Pazarlar kesin olarak kapatlan hisse senetleri tm endekslerden karlr. MKB Ulusal30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 Endeksleri yedek hisse senetleri ile tamamlanr.
b) i) Pazarlar kesintisiz 5 i gnnden fazla sre iin kapatlan hisse senetleri kapsamnda
olduklar endekslerden karlr. MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100
Endekslerinden karlan hisse senetlerinin yerlerine yedek hisse senetleri alnr.
ii) lem grd pazardan baka bir pazara alnan hisse senetleri, eski endekslerinden
karlarak yeni alnd pazara ait endekslere dahil edilir. MKB Ulusal-30, MKB Ulusal50 ve MKB Ulusal-100 Endekslerinden karlan hisse senetlerinin yerlerine yedek
hisse senetleri alnr.
c) Endeks kapsamndan 11.4.3.b.de belirtilen sebeplerle karlan hisse senetleri,

karld dnem tamamlanana kadar MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal100 Endekslerine yeniden alnmaz, tekrar ilem grmeye balad gn ilem grd
pazar ve sektr endekslerine alnr.
d) lk defa ilem grmeye
balayan hisse senetleri, 11. ilem gnnde ilem grd

pazar ve sektr endekslerine dahil edilir.
e) Hisse senetleri MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB Ulusal-100 Endeksi
kapsamnda olan iki irketin birlemesi veya devri sonucunda ortaya kan irketin hisse
senetleri endeks kapsam iinde kalr ve eksilen irket yedeklerden tamamlanr.
f)
Hisse senetleri MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB Ulusal-100 Endeksi
kapsamnda olan bir irket, kapsamda olmayan bir irketi devir alr veya devir olursa
ortaya kan yeni irket Ulusal Pazar iinde yer alrsa endeks kapsamnda kalr, Ulusal
Pazar iinde yer almazsa endekslerden karlr, yerine yedek listeden irket veya hisse
alnr.
g) Hisse senetleri MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB Ulusal-100 Endeksi
kapsamnda olan bir irket iki veya daha fazla irkete blnyorsa, ortaya kan
irketlerden piyasa deeri en byk olan dnem sonuna kadar endeks iinde kalr,
dierleri karlr.
154
TSPAKB
11.5.4 Endeksin Hesaplama Yntemi

a) MKB Endekslerinin hesaplanmasnda en son tescil edilmi fiyatlar kullanlr.
b) irketin piyasa deeri, eski ve (varsa) yeni hisse senetlerinin fiyatlar ayr ayr dikkate
alnarak hesaplanr.
(Piyasa deeri = Eski hisse senedi says x Eski hisse senedi fiyat + Yeni hisse
senedi says x Yeni hisse senedi fiyat)
Esas sermaye sistemine tabi olup, temett demeden sermaye artrm yapan irketlerin
verdii geici makbuzlar Borsada alnp satlmadndan yeni hisse senedine
dnnceye kadar fiyat olumaz. Bu nedenle, eski hisse senetlerinin fiyat geici
makbuzlar iin de geerli kabul edilerek irketin piyasa deeri buna gre hesaplanr.
c) MKB Endeksleri, endeks kapsamnda bulunan irketlerin, aynen saklamada bulunanlar

hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetlerinin toplam piyasa deerleri ile
arlkl olarak hesaplanr.
Bir hisse senedinin MKB Ulusal-30 Endeksindeki en yksek arl, dnem banda
%10, dnem iinde ise %12 olarak snrlandrlmtr. Uygulama Vadeli lemler
Piyasasnn alna kadar ertelenmitir. Snrlandrmada aadaki yntem uygulanr:
i) Dnem banda, endeks iindeki arl %10dan byk olan hisse
senedinin arl %10a ekilir.
ii) Dnem iinde, endeks iindeki arl %12yi aan hisse senedinin arl
takip eden gn %10a ekilir.
iii) Dnem
sonunda
(yeni
dnem
banda),
endeks
kapsamndaki
deiikliklerden sonra snrlandrma yaplmadan arlklar incelenir. Arl
%10dan byk olan hisse senedi varsa %10a ekilir.
Endekslerin hesaplanmasnda aadaki forml kullanlr:
n
Fit * Nit * Hit
i=1
Et
Et
N
Fit
= ____________________
Bt
= Endeksin t zamandaki deeri
= Endekse dahil olan hisse (irket) says
= i nci hisse senedinin t zamandaki fiyat
Nit = i nci hisse senedinin

t
zamandaki toplam says (denmi veya
karlm sermaye/1000)
Hit = i nci hisse senedinin t zamandaki aynen saklamada bulunanlar hari,
Takasbank saklamasnda bulunan miktarnn sermayeye gre tamsayya
yuvarlanm oran
Bt = Blenin (Dzeltilmi baz piyasa deeri) t zamandaki deeri
155
TSPAKB
11.5.5 Endekslerde Dzeltme

Hisse senetlerinin piyasa deerlerinde, arz-talep artlarnn haricinde meydana gelen
deiikliklerden dolay, endekslerde d veya ykselme olmasn engellemek amacyla,
endeks hesaplama formlnn paydasnda dzeltme yaplarak devamllk salanr.
MKB Endekslerinin baz deerinde dzeltme aada gsterildii ekilde yaplr:
Et =
PDt
________
Bt
Et
PDt
Bt
PD
=
=
=
=
Bt+1
Et+1
Et
=
=
=
t gn endeks kapan deeri (deiiklik ncesi)

t gn endeks kapsamndaki hisselerin kapan piyasa deeri
t gn baz deeri
Aada tanmlanan irket faaliyetleri nedeniyle toplam piyasa
deerinde meydana gelen deiiklik
t+1 gnnde kullanlacak baz deer
Deiiklik sonras endeks deeri
Et+1
PDt
________
PDt + PD
___________________
Bt
Bt+1
PD
Bt+1 = (1+
___________
) Bt
PDt
Endekslerde dzeltme yaplmasn gerektiren irket faaliyetleri ve dzeltmelerin yaplma
zamanlar yledir:
Fiyat Endeksleri
a)
b)
c)
d)
Faaliyet Tr
Dzeltme Zaman
Nakit karl sermaye artrm

i. Rhan hakk kullanlarak
ii. Rhan hakk kullanlmayarak
Endekslere yeni hisse alnmas
Endekslerden hisse karlmas
Takasbank saklama orannn deimesi
Rhan hakk balama tarihi

Sat ileminin biti tarihi
Alnd gn
karld gn
Dnemsel
156
TSPAKB

e)
f)
irketlerin birlemesi
irketin blnmesi
Hisse datm tarihi

Hisse datm tarihi
Getiri Endeksleri
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
Faaliyet Tr
Dzeltme Zaman
Nakit karl sermaye artrm

i. Rhan hakk kullanlarak
ii. Rhan hakk kullanlmayarak
Endekslere yeni hisse alnmas
Endekslerden hisse karlmas
Takasbank saklama orannn deimesi
Nakit Net Temett demesi
irketlerin birlemesi
irketin blnmesi
Rhan hakk balama tarihi

Sat ileminin biti tarihi
Alnd gn
karld gn
Dnemsel
Kupon kesim tarihi
Hisse datm tarihi
Hisse datm tarihi
11.5.5.1
Endeks Kapsamnda Olan Bir irketin Nakit Karl Sermaye

Arttrm Yapmas Durumunda Yaplan Dzeltme lemi
26 Ocak'ta "endeks bleninin deerinin" 24.956.400 TL ve "endeks kapsamndaki

irketlerin aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse
senetlerinin toplam piyasa deerinin" 9.526.836.700 TL olduunu varsayalm. Buna gre;
Endeks = 9.526.836.700 = 382 olmaktadr.

24.956.400
Endeks kapsamnda olan bir irketin, 27 Ocak'ta denmi sermayesini %100 bedelli, %10
bedelsiz artrarak 12 milyon TL'den (12 x (1+1+0,1)) = 25,2 milyon TL'na kard
durumda endeks bleninin deerinde dzeltme yapmak gerekmektedir. irketin Takasbank
saklamasndaki hisse senetlerinin sermayeye oran % 45 olduundan, dzeltme ileminde
12 milyon TL'lik bedelli artrmn % 45'i olan 5,4 milyon TL toplam piyasa deerine
eklenecektir. Bu durumda yeni piyasa deeri 9.526.836.700 + 5.400.000 = 9.532.236.700
TL olacaktr. Bu piyasa deerine gre ise;
Yeni Blen Deeri = 24.956.400 x 9.526.836.700 + 5.400.000
9.526.836.700
157
TSPAKB

Yeni Blen Deeri = 24.956.400 x 9.532.236.700
9.526.836.700
Yeni Blen Deeri = 24.970.546 TL
Olacaktr.
Formle yeni piyasa deerine gre belirlenen yeni blen yerletirildiinde;
Endeks = 9.532.236.700
24.970.546
= 382
olarak hesaplanmaktadr. Bata hesaplanan endeks deeri ile ayn kan bu deer, bedelli
sermaye art nedeniyle endeks blen deerinin doru olarak dzeltildiini gstermektedir.
11.5.5.2
Endekse Yeni Bir

Dzeltme lemi
irket
Eklenmesi
Durumunda
Yaplan
27 Ocak'tan sonra sermaye artrm yaplmad (dolaysyla blenin deerinin ayn kald),
buna karn fiyatlarn ykselmesi nedeniyle 12 ubat'ta toplam piyasa deerinin
9.595.913.445 TL'ye, endeksin ise;
9.595.913.445 = 384'e ykseldiini varsayalm.
24.970.546
Endeks kapsamna 13 ubatta 12 milyon TL piyasa deerine sahip yeni bir irket dahil
edilmek istendiinde, ncelikle irketin Takasbank saklamasndaki hisse senetlerinin
sermayeye orannn, yani endeks kapsamna alnacak piyasa deerinin belirlenmesi gerekir.
Bu oran %20 olarak belirlenmi ise, endeksin toplam piyasa deerine (12 x 0,20) = 2,4
milyon TL eklenecektir. Bu durumda;
Yeni Blen Deeri
= 24.970.546 x 9.595.913.445 + 2.400.000

9.595.913.445
= 24.970.546 x 1,00250106
= 24.976.791 TL
olacaktr.
Yeni blen endeks formlne yerletirildiinde;
Endeks = 9.595.913.445 + 2.400.000 = 384 olarak ayn deeri verecektir.
24.976.791
158
TSPAKB
11.5.5.3
Endeks Kapsamndaki Bir irketin Takasbank Saklama

Orannn Deimesi Durumunda Yaplan Dzeltme lemi
Endeks kapsamndaki irketlerin toplam piyasa deerinin 10.285.809.370 TL, endeksin ise;
10.285.809.370 = 412 olduunu varsayalm.
24.976.791
Endeks kapsamndaki bir irketin Takasbank saklama orannn %15den %25e ykseldiini
dnelim. Toplam piyasa deeri 18 milyon TL olan irketin saklama orannn 10 puan daha
artmasyla, endeksteki irketlerin toplam piyasa deerinde (18 milyon TL x %10) 1,8
milyon TLlk bir art olacaktr. Buna gre;
Yeni Blen Deeri
= 24.976.791 x 10.285.809.370 + 1.800.000

10.285.809.370
= 24.976.791 x 1,000174998
= 24.981.162 TL
olacaktr.
Yeni blen endeks formlne yerletirildiinde;
Endeks = 10.285.809.370 + 1.800.000 = 412 olarak ayn deeri verecektir.
24.981.162
11.5.5.4
Endeks
Kapsamndaki
Bir
irketin
Temett
demesi
Durumunda Getiri Endekslerinde Yaplan Dzeltme lemi
(Fiyat Endekslerinde, temett demesi nedeniyle dzeltme ilemi yaplmaz)

25 Nisanda endeks kapsamndaki irketlerin toplam piyasa deerinin 11.639.386.512 TL,
endeksin ise;
11.639.386.512 = 466 olduunu varsayalm.
24.981.162
Endeks kapsamndaki bir irketin 26 Nisanda %75 oranndaki temettlerini demeye
baladn dnelim. irketin sermayesi 40 milyon TL, Takasbank saklamasndaki hisse
senetlerinin sermayeye oran %35 olduuna gre deyecei toplam temett 30 milyon TL,
Takasbank saklamasnda bulunan ksma deyecei temett ise 10,5 milyon TL olmaktadr.
irketin saklama oran %35 olduundan, dzeltme ileminde 30 milyon TL'lik temettnn
%35'i olan 10,5 milyon TL toplam piyasa deerinden dlecektir. Bu durumda yeni piyasa
deeri 11.639.386.512 - 10.500.000 = 11.628.886.512 TL olacaktr. Bu piyasa deerine
gre ise;
159
TSPAKB
Yeni Blen Deeri
= 24.981.162 x 11.639.386.512 - 10.500.000

11.639.386.512
= 24.981.162 x 0,999097891
= 24.958.626 TL
olacaktr.
Yeni blen getiri endeksi formlne yerletirildiinde;
Getiri endeksi = 11.639.386.512 - 10.500.000
verecektir.
24.958.626
= 466 olarak ayn deeri
11.5.6 MKB'de Kullanlan Eski Endeks Formlleri

Borsann alndan 1989 yl sonuna kadar MKB Endeksi, endekste yer alan irketlerin her
birinin kendisine ait basit endeks deerlerinin aritmetik ortalamas alnarak hesaplanmtr.
Bu yntemden, endeks hesaplamasnda endeks kapsamndaki tm irketlere eit arlk
vermesi nedeniyle vazgeilmi, 1990 yl banda endeksteki hisse senetlerine toplam
piyasa deerleri orannda arlk veren yeni hesaplama yntemine geilmitir.
MKB Endeksleri, 1991 ylnn bandan itibaren de, irketlerin halka arz edilmi ksmlarnn
piyasa deerleri dikkate alnarak hesaplanmaya balanmtr.
MKB'nin hisse senedi piyasasnda hesaplanan endekslerin hepsi ayn gemie sahip
deildir. En eski endeks, kapan fiyatlar kullanlarak hesaplanan bileik endeks (IMKB100) tir. Bu endeksin "baz deer"i Ocak 1986 tarihi itibariyle 1'dir. Bu endeks 26 Ekim
1987'den itibaren gnlk olarak hesaplanmaktadr. Bu tarihten nce ise haftalk hesaplama
yaplmtr.
1991 yl bandan 1996 yl sonuna kadar her ilem gn, stanbul Menkul Kymetler
Borsas'nn hisse senedi piyasasnda belli artlar salayarak tescil edilen ve endeks
kapsamnda olan hisse senetlerinin fiyatlar kullanlarak alt ayr endeks hesaplanmtr.
Bunlar; kapan fiyatlar ve arlkl ortalama fiyatlarla hesaplanan bileik endeks, mali
sektr ve snai sektr endeksleridir. 1997 yl bandan itibaren arlkl ortalama fiyatlara
gre endeks hesaplamasndan vazgeilerek, Ulusal Pazarda ilem gren tm hisse
senetlerinin yer ald MKB Ulusal-Tm, Blgesel ve Yeni irketler Pazarnda ilem gren
hisse senetlerinin yer ald MKB Blgesel-YP, Ulusal Pazarda ilem gren yatrm
ortaklklarnn hisse senetlerinin yer ald MKB Yatrm Ortaklklar endeksi, Vadeli lemler
Piyasasnda kullanlacak MKB Ulusal-30 ve snai sektr iinde yer alan hizmetler sektr
irketleri iin ayr bir MKB Ulusal-Hizmetler endeksi ve alt sektr endeksleri hesaplanmaya
160
TSPAKB

balanmtr. Ayrca 1996 yl sonuna kadar sadece fiyat endeksleri hesaplanmakta iken
1997 yl bandan itibaren hem fiyat hem de getiri endeksleri hesaplanmaya balanmtr.
1996 yl sonunda yaplan nemli deiikliklerden biri de 1986-1996 tarihleri arasnda
hesaplanm olan MKB Endekslerinin rakamsal ifadesinin kolaylatrlabilmesi iin daha
nce hesaplanm olan deerlerin 100e blnmesi suretiyle 1986 Ocak = 100 olan MKB100 Endeksinin balang deerinin 1986 Ocak = 1 olacak ekilde revize edilmesi ve 1997
ylndan itibaren bu ekilde hesaplanarak ilan edilmeye balanmas ve endeks deerlerinin
tam say olarak ifade edilmesidir.
1998 yl bandan itibaren ise tm endeksler, tamsaydan sonra iki haneli olarak
gsterilmeye ve aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse
senetlerinin piyasa deeri arlkl olarak hesaplanmaya balanmtr.
2000 yl bandan itibaren Ulusal-30 ve Ulusal-100 endeksleri kriterlerine gre MKB
Ulusal-50 endeksi hesaplanmaya balanmtr. Gayrimenkul yatrm ortaklklar iin
Gayrimenkul Y.O. adyla ayr bir endeks oluturulmu, gayrimenkul yatrm ortaklklarnn
Ulusal-Mali ve Ulusal-Tm endekslerine dahil edilmesi, kriterlerini salamas durumunda
Ulusal-30, Ulusal-50 ve Ulusal-100 endekslerine de dahil edilebilmesi kararlatrlmtr.
Mevcut Yatrm Ortakl Endeksi, daha nce dahil olan gayrimenkul yatrm ortaklklar
hari tutularak Menkul Kymet Y.O. adyla hesaplanmaya devam edilmitir.
01.07.2000 tarihinden itibaren ise, MKB Ulusal-Teknoloji ana sektr endeksi ile Biliim ve
Savunma olmak zere 2 alt sektr endeksinin hesaplanmasna balanmtr.
Sektrel bazda endekslerin hesaplanmas, zelletirilecek veya halka alacak irketlerin
hisse senetlerinin fiyatlandrlmas aamasnda da ek bilgi salar. Bunun dnda, endeksler
iin deiim veya getiri hesaplanarak, endeksle ayn veya farkl sektrdeki hisse
senetlerinin ve/veya portfylerin getirileri karlatrlabilir.
Endeks hesaplamasnda her sektr iin blen deeri farkl olduu gibi, fiyat endekslerinin
blen deeri, getiri endekslerinin blen deerinden farkldr.
11.5.7 MKB Ulusal-100 Endeksini ABD Dolar ve Euro Baznda

Gsterme
Deiik lke borsalarnn endeks kapsamnda bulunan hisse senetleri her lkenin kendi para
birimi ile ilem grd iin, borsa endekslerinin lkeleraras karlatrlmas ortak bir para
cinsinden yaplmaldr. Ortak para birimi olarak genellikle ABD Dolar kullanlmakta,
bylelikle eitli lkelerdeki borsalarn performanslar veya alternatif yatrm aralar
birbirleriyle kyaslanabilmektedir. Dnyada eitli kurulu ve yaynlar (IFC, Financial Times
161
TSPAKB

gibi) borsa endekslerini Dolar baznda (Dollar terms) hesaplayp yaynlamaktadr. MKB
Ulusal-100 endeksi de ABD Dolar bazl olarak hesaplanmaktadr.
Avrupa Birlii'ne dahil ve Euro'ya katlmc 11 lkenin Hisse Senetleri Piyasalarnn 1999
ylndan itibaren Euro'ya gemesi nedeniyle, Avrupa kkenli yatrmclarn piyasamz
kolaylkla takip etmesini teminen MKB Ulusal -100 Endeksi 1999 ylndan itibaren Euro
bazl olarak da hesaplanmaya balamtr. Euro bazl endeksin balang deeri de, ABD
Dolar bazl endeksin 1998 yl kapan deeridir (31.12.1998 = 484,01).
Dviz bazl endeksler, dvizdeki ve TL bazl endeksteki deiimlere gre deer alr.
Dolaysyla, dvizdeki artn endeksteki arttan daha fazla olmas durumunda, TL bazl
endeks artarken dviz bazl endekslerin debilecei unutulmamaldr.
Not: ABD Dolar ve Euro bazl endekslerin hesaplanmasnda baz olarak alnan tarihteki
parite ile cari dnemdeki parite arasndaki deiim endekslere yansyaca iin, bu iki
dnemdeki paritelerin bilinmesi gerekir.
rnek: (ABD Dolar bazl endeksin hesaplanmas) :
MKB Ulusal-100 endeksinin 1986 yl Ocak ayndaki balang deeri 1, ayn dnemdeki
T.C. Merkez Bankas ortalama efektif dolar al kuru 581,91; ABD Dolar bazl endeksi
hesaplayacamz 26.02.1999 tarihindeki MKB Ulusal-100 endeksinin deeri 3.890,83,
ayn tarihteki T.C. Merkez Bankas efektif dolar al kuru ise 349.789 TL'dir.
ABD Dolar bazl endeksin hesaplanmasnda, ncelikle TL bazl endeksin balang
tarihindeki ve 26.02.1999 tarihindeki deerlerini ilgili kurlardan dolara evirmek, daha
sonra da birbirine blmek suretiyle 26.02.1999 tarihli endeksin balang dnemine gre
dolar baznda deiim oran bulunur. ABD dolar bazl endeksin balang deeri 100 olarak
kabul edildiinde, 26.02.1999 tarihindeki dolar baznda MKB Ulusal-100 endeksi;
3.890,83 / 349.789 _
1 / 581,91
100
= 647,28 olarak bulunur.
rnek: (Euro bazl endeksin hesaplanmas) :

MKB Ulusal-100 endeksinin, Euro bazl endeksin balang tarihi olan 31.12.1998
tarihindeki deeri 2.597,91, ayn tarihteki T.C. Merkez Bankasnn 1 ECU (01.01.1999
tarihinde 1 Euro = 1 ECU) iin belirledii dviz al kuru 366.060; Euro bazl endeksi
hesaplayacamz 26.02.1999 tarihindeki MKB Ulusal-100 endeksinin deeri 3.890,83,
ayn tarihteki T.C. Merkez Bankasnn Euro iin belirledii dviz al kuru ise 386.227 TL'dir.
162
TSPAKB

Euro bazl endeksin hesaplanmasnda ncelikle TL bazl endeksin, Euro bazl endeksin
balang tarihi olan 31.12.1998 tarihindeki ve 26.02.1999 tarihindeki deerlerini ilgili
kurlardan Euro'ya evirmek, daha sonra da birbirine blmek suretiyle 26.02.1999 tarihli
endeksin, Euro bazl endeksin balang tarihindeki deerine gre Euro baznda deiim
oran bulunur. Euro bazl endeksin balang deeri (31.12.1998 tarihindeki ABD Dolar
bazl endeksin kapan deeri) 484,01 olarak alndnda, 26.02.1999 tarihindeki Euro bazl
MKB Ulusal-100 endeksi;
3.890,83 / 386.227_
2.597,91 / 366.060
484,01
= 687,04 olarak bulunur.
11.5.8 Endekslerin Dier Kullanm Alanlar

Sermaye piyasalarnda hisse senedi fiyat endekslerinden yararlanma
1- Pazardaki deiim ile ekonomik gstergelerdeki deiimler arasndaki karlatrmalarda,
2- Kurumsal ve bireysel yatrmclarn portfy getirileri ile piyasann genel performansnn
karlatrlmasnda,
3- Portfy analiz modelleri ile ilgili analizlerde temel girdiler olarak kullanmnda,
4- Opsiyon ve vadeli ilemlerde,
5- Endeks fonlarda yararlanlmaktadr.
Endeksler, opsiyon (option) ile vadeli ilemler (futures) piyasalarnda nemli bir yere
sahiptir. Dier lkelerde bir hayli hareketli olan bu iki piyasada, "vadeli ilem veya opsiyon
szlemelerine konu olan endeksin" ilerideki bir tarihte alaca deer nemlidir. Bu yatrm
aralar ngilizce'de "index options" ve "index futures" olarak adlandrlr.5 Bu yatrm
aralarnn ilem
kurulmutur.
grd
piyasalar,
hisse
senedi
piyasas
gibi
"beklenti"
zerine
Endekslerle endeks kapsamndaki menkul kymetlere, "endeks ierikli fon" (indexed fund)
olutururken ayr bir nem verilir. Bu eit portfylerde ama, sz konusu endeks
kapsamnda olan hisse senetlerine endeksteki arl aynen koruyarak yatrm yaplmas
sonucu, piyasa ile ayn getirinin elde edilmesini kesinletirmektir. Bu fonlarn ynetim
giderleri, dierleri ile kyaslandnda azdr.
Teknik analizciler ise, hisse senedi piyasas hakknda genel bir bilgi edinip, alm-satm
karar verebilmek amacyla endeksleri srekli olarak izlerler. Bunun dnda Amerika'daki
"The Wall Street Week" (W$W) endeksinde olduu gibi sadece teknik analizcilere zg
endeksler de hesaplanmaktadr.
5 Her iki yatrm arac, ngilizce'de tek kelime ile "index derivatives" olarak ifade edilir. Bu yatrm aralarna ksa
dnemli speklasyon yapmak veya riskten korunmak (hedging) amacyla ynelinir.
163
TSPAKB

YARARLANILAN KAYNAKLAR
Trkiye Muhasebe Standartlar, Trkiye Muhasebe ve Denetim Standartlar
Kurulu, 2001
Akdoan, Nalan ; Tenker, Nejat, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi
Bro Kitabevi,Ankara, 6.bask 1998.
Akg, ztin, MaliTablolar Analizi, Avclol Basn Yay, stanbul, 2001
Akg,ztin, Finansal Ynetim, Geniletilmi, Muhasebe Enstits Yayn No: 63,
stanbul, 2000
Akit,Bilgtay, zml Muhasebe Problemleri, Der Yaynlar, stanbul, 1998,
Apak, Sudi, Uluslararas Finasal Teknikler, Emlak Bankas Yaynlar, stanbul,1992.
Argun,Doan; bi, Cemal; Demir, Volkan, Mali Tablolar Analizi Uygulamalar,
SMMM0 Yaynlar, stanbul 2006
Ataman, mit, irketler Muhasebesi, Trkmen Kitabevi, 4.Bask, stanbul 2000.
Aydemir, Kenan, Pratik Muhasebe, Der Yaynlar, stanbul, 2001,
Bahadtin Rzgar, Finans Matematii, Trkmen Kitabevi, stanbul, 2001,
Bayaztl, Ercan, Genel Muhasebe Problemleri, Siyasal Kitabevi, Ankara 2001.
Bolak, Mehmet, Sermaye Piyasas Menkul Kymetlerde Portfy Analizi, Beta,
stanbul, 2001
Brealey & Myers,Principles of Corporate Finance, McGrawHill
Ceylan, Ali, Finansal Teknikler, Ekin Yaynlar, 3. Bask, Bursa 1998
Ceylan, Ali, letmelerde Finansal Ynetim, Ekin Yaynlar, 6. Bask, Bursa, 2000.
Copeland, Koller & Murrin, Valuation: Measuring and Managing the Value of
Companies, Wiley
abuk, Adem, Finansal Tablolar Analizi, Uluda niversitesi Basmevi,
Bursa,1993.
Damodaran, Aswath; Damodaran on Valuation, Wiley
Eastaway,Nigel; Booth,Harry, Practical Share Valuation, Butterworths, London
1983
Erdamar,Cengiz;Bask,Feryal Orhon, Finansal Muhasebe, Dnence Basn veYayn,
stanbul, 1999.
Fabozzi,Frank, Investment Management, Prentice-Hall,1995, New Jersey
Francis, Jack Clark, Management of nvestments,Mc-Graw-Hill nc.,New
York,1988.
Fritson, Martin, Financial Statement Analysis, John Wiley Sons nc, London,
1991.
Gvemli, Oktay, Muhasebe Tarihi (4Cilt), Avcol Basn Yaym, stanbul, 1995
Hacrstemolu, Rstem, Enflasyon Muhasebesi Uygulamalar, istanbul,1997.
MKB Temel Bilgiler Klavuzu
Kzl, Ahmet, Genel Muhasebe ,Der Yaynlar, stanbul, 1996.
Kzl, Ahmet, Genel Muhasebe ve Vergi Uygulamalar, Der Yaynlar, Kasm,
2001,
Kzl, Ahmet, Tek Dzen Muhasebe Sistemi, Der Yaynlar istanbul,1997.
164
TSPAKB

Koyalkn, Yksel, Genel Muhasebe, Ankara, 2001
Kolb, Robert; Rodriguez Richardo, Finansal Ynetim, eviren: Ali hsan Karacan,
Sermaye Piyasas Kurulu Yayn No: 35, Ankara, 1996.
Kksava, Nihat, Genel Muhasebe, Beta,stanbul 2001
Levy,Haim;Sarnat, Marshall,Capital Investment and Financial Decisions, Third
Edition,1986, Prentice-Hall, London, 1986.
Managing Investment Portfolios: A Dynamic Process, Edited by Maginn &
Tuttle, Warren, Gorham & Lamont
Meigs-Meigs, Accounting:theBasisfor Business Decisions, 8 Edition,Mc Graw Hill,
Singopore,1990
rten, Remzi; rten, ipek, Trev Finansal Aralar ve Muhasebe Uygulamalar;
Gazi kitabevi, Ankara, 2001
zbirecikli, Mehmet, Envanter lemleri ve Bilano, Detay Yaynclk, Ankara,
2001.
Pamuku, Blent, Finans Ynetimi, Der Yaynlar
Reilly & Norton, Investments, Dryden
Turko, Metin, Finansal Ynetim, Alfa Yaynlar, No: 536, stanbul, 1999.
Trker, Masum; Pekdemir, Recep ; Hacrstemolu, Rstem; Arslan, Erdoan, Tek
Dzen Hesap Plan Aklamalar ve Mali Tablolar, Trmob Yaynlar, Ankara
2001
WESTON, J. FRED; Brigham, Eugene, Essentials of Managerial Finance, 8.
Edition, Dryden Press, New York,1993.
Woelfel, Charles, Financial Statement Analysis, IrwinInc. London, 1994 .
Yank, Serhat; Arac Kurum lemleri ve Muhasebesi, stanbul: Trkmen
Kitabevi, Yayn No:301, 2007.
165
TSPAKB

Temel Finans Matematigi

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Temel Finans Matematigi

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

TEMEL FNANS MATEMAT,

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

MUHASEBENN TEMEL KAVRAMLARI VE GENEL LKELER ...................... 1

Muhasebenin Tanm ve eitleri ........................................................... 1

Muhasebenin Tarihi Geliimi ................................................................. 2

Muhasebecilik Meslei .......................................................................... 2

Temel Muhasebe Kavramlar ................................................................. 3

Muhasebe lkeleri ................................................................................. 6

Muhasebede Kullanlan Defter ve Belgeler .......................................... 10

Hesap Kavram ve Muhasebe Dngs ................................................ 11

Deerleme Esaslar ............................................................................. 12

Hesaplarn leyii .............................................................................. 51

Arac Kurum Hesap Plan ve Muhasebe Sreci ..................................... 51

Yatrm Fonlarnn Hesap Plan ............................................................ 54

ARACI KURUMLARDA BELGE VE KAYIT DZEN ................................... 55

3.2) Genel Esaslar .............................................................................................. 55

Hisse Senedi lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni ................................. 57

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

Mteri Emirlerinin Alnmas, Yerine Getirilmesi ve Hak Sahiplerine Datm .... 61

Repo ve Ters Repo lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni ........................ 63

Kredili Menkul Kymet ve Aa Sat lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

Bankalarn Belge ve Kayt Dzeni ........................................................ 68

MAL TABLOLARIN DZENLENMES .................................................... 75

Finansal Tablolarn Temel zellikleri ................................................... 75

Mali Tablolara likin Temel lkeler ..................................................... 76

Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Dzenleme Ykmll ........................ 77

Bildirim ve lan ................................................................................... 78

Temel Finansal Tablolar ...................................................................... 79

Gelir Tablosu ...................................................................................... 80

Satlarn Maliyeti Tablosu .................................................................. 80

Fon Akm Tablosu ............................................................................... 81

Nakit Akm Tablosu ............................................................................. 84

Kr Datm Tablosu ........................................................................... 85

zkaynaklar Deiim Tablosu ............................................................. 86

MAL TABLOLAR VE ANALZ YNTEMLER ........................................... 88

Mali Analiz eitleri ............................................................................ 88

Analizin Yaplma Amacna Gre ........................................................... 88

Analizin erii veya Yapl Biimine Gre Yaplan Analizler .............. 89

Analizi Yapacak Olan ahslara Gre ................................................... 89

Mali Analiz Teknikleri .......................................................................... 90

Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz) .................................... 90

Yzde Yntemi ile Analiz (Dikey Analiz) .............................................. 90

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz (Trend Analizi) ............................ 91

Oran Analizi ........................................................................................ 91

Ek 2: Gelir Tablosu rnei ................................................................................ 101

FAZ KAVRAMI VE PARANIN ZAMAN DEER..................................... 107

Parann Zaman Deeri Finansn Birinci Temel Prensibi ................... 107

Faiz Kavram ..................................................................................... 107

RKET DEERLEME YNTEMLERNE LKN TEMEL KAVRAMLAR .... 115

irket Deeri Hisse Senetlerinin Toplam Deeri Ayrm .................. 115

irket ve Hisse Senedi Deerleme Yntemleri ................................... 115

MENKUL KIYMET DEERLEMES ........................................................ 124

Tahvil Deerlemesi ........................................................................... 124

mtiyazl Hisse Senedi Deerlemesi .................................................. 127

Hisse Senedi Deerlemesi ................................................................. 128

RSK KAVRAMI VE TRLER .............................................................. 129

Risk Kavram .................................................................................... 129

Sistematik - Sistematik Olmayan Risk Ayrm .................................... 130

Sistematik Riskin Kaynaklar............................................................. 131

Sistematik Olmayan Riskin Kaynaklar .............................................. 132