PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH

KRIVINO PROCESNO PRAVO

SKRIPTA DO TUILATVA

WWW.BH-PRAVNICI.COM INFO@BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivino procesno pravo
UVOD U okviru krivinopravnog sistema izdvajaju se: 1.krivino pravo (materijalo krivino pravo) 2.krivino procesno pravo 3.izvrno krivino pravo 4. organizacijsko krivino pravo 1.Materijalno krivino pravo- je posebna grana prava, sadri norme koje su materijalne prirode; tim normama se odreuje koja su to ovjekova djelovanja i ponaanja kanjiva, tako to ih opisuju i definiraju. Ovo pravo sadri i norme kojem se propisuju krivino-pravne sankcije, te uslovi pod kojima se te krivie sankcije mogu izrei izvriocu krivinog djela. Funkcije krivinog prava su: a. zatita posebnih vrijednosti koje su svojstvene odreenom drutvu; b. zatita vrijednosti koje su opte (ast, ivot) c. garantira prava i slobode ovjeka

2. Krivino procesno pravo- ureuje tok krivinog postupka prava i dunosti dravnih organa i drugih krivinoprocesnih subjekata koji uestvuju u krivinom postupku, te ureuje njihove meusobne odnose. 3.Izvrno krivio pravo- obuhvata norme kojima se ureuje postupak izvrenja krivinopravnih sankcija. 4. Organizacijsko krivino pravo- obuhvata norme kojima se osnivaju i ureuju sudovi, tuilatva, advokatske komore kao I druge samostalne, javne i nezavisne slube koje uestvuju u krivinom postupku.

Pojam krivinog postupka

Krivini postupak moe se posmatrati sa dva aspekta: 1. krivinoprocesih radnji- koje se poduzimaju u cilju rasvjetljavanja krivinog djela i u cilju otkrivanja njegovog izvrioca. 2. krivinoprocesnih odnosa- koji se razvijaju izmeu krivinoprocesnih subjekata. 1.Skup krivinoprocesnih radnji- koje poduzimaju krivinoprocesni subjekti u sluaju postojanja sumnje da je izvreno krivino djelo, kako bi se ostvarili ciljevi krivinog postupka. 2.Skup krivinoprocesnih odosa- koji se razvijaju izmeu krivinoprocesnih subjekata u sluaju sumje da je izvreno krivino djelo kako bi se ostvarili ciljevi krivinog postupka. Ciljevi krivinog postupka: zatita prava pojedinca, uspostavljanje poremeenog reda i mira, suzbijanje kriminaliteta

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Odnos krivinog postupka i krivinog procesnog prava
Krivini postupak kao I krivino procesno pravo, obuhvata aktivnost drave u sluaju sumnje da je izvreno krivino djelo. U okviru krivinog postupka govori se o krivinoprocesnim subjektima, o krivinoprocesnim radnjama, kao I o krivinoprocesnim odnosima. U okviru krivinog procesnog prava govori se o pravnim normama kojima se obuhvataju krivinoprocesni institute. Krivinoprocesne radnje koje se poduzimaju, kao i krivinoprocesni odnosi koji se tom prilikom razvijaju, te prava i dunosti krivinoprocesnih subjekata regulisani su krivinoprocesnim normama.

Nauka krivinog procesnog prava

Bavi se prouavanjem krivinog procesnog prava, te prouava krivinoprocesne institute i pojmove. Takoer, ova nauka danas naroito prouava dinamian razvoj meunarodnih standarda o zatiti temeljnih prava i sloboda ovjeka. Prouava i nove ciljeve kao i instrumente kriminalne politike na podruju borbe protiv savremenih oblika kriminaliteta.

Krivini postupak i drugi krivini postupci

Postoje tri vrste kanjivih djela: 1.krivina djela 2.prekraji 3.discipliske krivice Prema tome, izvrena je i podjela kaznenih postupaka: 1.krivini postupak 2.prekrajni postupak 3.discipliski postupak U ostalim kaznenim postupcima raspravlja se o nekom kriviom djelu kako bi se utvrdilo postojanje odreenog kajivog ponaanj, te izrekle odgovarajue kaznene ili druge mjere. Izmeu kriviog postupka i drugih kaznenih postupaka uoavaju se slinosti i razlike. Slinosti su u : 1.procesnim naelima ( naelo istine, javnosti kontradiktornosti, pravinog postupka, predpostavke nevinosti), 2.radnjama dokazivanja (sasluanje osobe) 3.izricanju kazni (novana kazna) Razlike su u nadlenim organima i tijelima pred kojima se vodi odgovarajui kazneni postupak. (o prekrajima raspravlja prekrajno odjeljenje opinskog suda o disciplinskim krivicama raspravlja se pred disciplinskom komisijom)

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Razlika je i u stepenu pravne ureenosti. Krivini postupak je detaljno pravno normiran, a ostali kazneni postupci nisu detaljno pravno ureeni.

Krivino procesno pravo i ustavno pravo

Krivinoprocesnim pravom ureuje se: a. odvijanje krivinopravnog postupka u sluaju da je izvreno krivino djelo; b. kao i donoenje odluke kojom se ograniavaju osnovna ljudska prava. Ustavne norma tite: 1.osnovna prava i slobode ovjeka 2.ograniavaju pravo drave na kanjavanje Postoje razliiti dokumenti kojima se tite prava i slobode ovjeka (gledano historijski) to su: Magna carta Libertatum Habes corpus act Bill of rights Francuska deklaracija o pravima ovjeka Te dokumente odnosno prava i slobode iz tih dokumenata tokom 19. vijeka preuzimale su europske drave u svoje ustave sa ciljem da se ogranii pravo drave da ometa ovjekovu slobodu i njegova prava. Ustav BiH garantira zatitu meunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda. Prava koja garantira Ustav BiH, a u vezi su sa krivinim postupkom su: 1.pravo na ivot 2.pravo osobe da ne bude podvrguta muenju ili poniavajuem kanjavanju 3.pravo na linu slobodu i sigurnost 4.pravo na pravino sasluanje u krivinim stvarima 5.pravo na privatan ivot i porodian Europska konvencija propisuje uslove pod kojima se mogu ograniiti prava i slobode ovjeka: a.zbog nacionalne bezbjednosti b.zbog javne sigurnosti c.javog reda i mira d.zbog ekonomske dobrobiti zemlje e.zbog sprjeavanja kriminaliteta f.zbog zatite zdravlja ili morala g.zbog zatite prava i sloboda drugih

Krivino procesno pravo i kriminalistika

Kriminalistika je nauna disciplina koja se bavi pojavnim oblicima krivinih djela, sistematski ih istraujui i primjenjujui naune metode u njihovom otkrivanju i razrjeavaju, kao i u otkrivanju i identifikovanju njihovih izvrilaca.

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivini postupak dobija svoj ivot od kriminalistike. Primjena kriminalistikih zvanja ne prestaje otkrivanjem krivinog djela i njegovog izvrioca, ta aktivnost se nastavlja i u toku kivinog postupka kada se u procesnopravne okvire mora uklopiti konkretni kriminalistiki sadraj. Znai veza izmeu krivinogprocesnog prava i kriminalistike se ogleda u tome to se procesnim normama odreuje pravni okvir za preduzimanje procesnih radnji, a kriminalistika materijalni i redni sadraj tim istim krivinoprocesnim radnjama. Kriminalistika se dijeli: 1.kriminalistiku taktiku 2.kriminalistiku tehniku 3.kriminalistiku metodiku Kriminalistika taktika- bavi se istraivanjem i razrjeavanjem okolnosti krivinog djela i otkrivanjem izvrioca tog djela. Kriminalistika tehnika- prikuplja i istrauje metode razliitih egzaktnih nauka radi njihove upotrebe u svrhe kriminalistikog istraivanja. Ta saznanja koriste se u traseologiji (otkrivanje tragova krivinog djela) i identifikaciji (identifikaciji osobe pomou otisaka prstiju, fotografija). Kriminalistika metodika- pripada kriminalistikoj taktici i usmjerena je na prilagoavanje taktikih pravila posebnim specifinostima odreenih krivinih djela. Takoe postoje i: 1. heuristika kriminalistika- otkrivaka kriminalistika ona je usmjerena na metode otkrivanja krivinih djela postavljanjem hipoteze o nainu njegovog izvrenja kao stvarnog dogaaja. 2. silogistika kriminalistika- dokazna kriminalistika o njoj se moe govoriti kao o kriminalistici krivinog postupka. Ova kriminalistika pristupa krivinom djelu kao dogaaju u realnosti drutvenih zbivanja te kao predmetu krivinog postupka. O kriminalistici se govori kao o preventivnoj i represivnoj djelatnosti u borbi protiv kriminaliteta.

Krivino procesno pravo i graansko pravo

Krivino procesno pravo ureuje odnose nastale izvrenjem krivinog djela (u smislu da se uiniocu krivinog djela izrie krivinopravna sankcija od strane nadlenog suda prema pozitivnim krivinoprocesnim normama). Graansko procesno pravo obuhvata pravila kojima se ureuju odnosi nastali u okviru imovinskopravnih i drugih sporova. Zajednika karakteristika im je da i kod krivinog i kod graanskog prava, pravo odluivanja pripada sudu. Razlike: 1.u krivinom procesnom pravu sud pod zakonskim uslovima, utvruje postojanje krivinog djela i krivine odgovornosti izvrioca te se odluuje o primjeni krivino-pravne sankcije na izvrioca kriviog djela.

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
U graanskopravnom postupku, sud pod zakonskim uslovima odluuje o imovinskopravnom i drugim graanskopravnim sporovima. 2.krivini postupak se vodi u javnom interesu po slubenoj dunosti, bez obzira na volju oteene osobe. Graaski postupak vodi se po pravnom zahtjevu stranke i u njenom interesu. Za krivini postupak vrijedi naelo oficijelnosti krivinog gonjenja, a za graanski postupak naelo slobodne dispozicije. Slinosti: postoje u procesnim naelima 1.naelo utvrivanja istine 2.slobodne ocjene dokaza 3.naelo neposrednosti Dokaznim sredstvima (iskaz osoba) Meutim, bez obzira na razlike u okviru krivinog postupka mogu se rjeavati i neka graanskopravna pitanja za koje je inae nadlean sud u graanskom postupku. To je voenje pridrunog ili adhezionog postupka.

Univerzalna i regionalna krivinoprocesna pravila

Meunarodno krivino pravo se dijeli na: 1.Meunarodno materijalno krivino pravo- sadri norme koji su materijalnopravne prirode i koje upuuju na krivina djela sa meunarodnim elementom. 2.Meunarodno krivino procesno pravo- sadri norme za zatitu ljudskih prava zatim obuhvata norme za saradnju drava u borbi protiv kriminaliteta, te meunarodno krivino procesno pravo obuhvata i krivini postupak pred meunarodnim sudom. 3.Meunarodno krivino izvrno pravo- bavi se postupkom izvrenja krivinih sankcija. 4.Meunarodno krivino organizacijsko pravo- obuhvata norme kojima je meunarodna zajednica ustanovila meunarodne krivine sudove i odredila njihov status. Vezanost nacionalnih krivinopravnih normi uz meunarodne standarde i pravila je neizbjena. Europsko krivino pravo dijeli se na: 1.europsko krivino materijalno pravo 2.europsko krivino procesno pravo 3.europsko krivino izvrno pravo O europskom krivinom organizacijskom pravu jo uvijek ne moemo govoriti, jer jos nije ustanovljen europski krivini sud. Meutim, postoji Europski sud za ljudska prava- ije su presude obavezujue za dravu o ijoj odluci je raspravljano u Strazburgu, i Europski sud pravde. I jedan i drugi sud zalazi u suverenost drava dajui sudsko tumaenje aktuelnih pravnih akata, te im to omoguuje poziciju najviih instanci u tumaenju. Oba meunarodna suda imaju mogunost materialno sankcionisati drave lanice zbog krenja europskog prava.

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Europsko krivino procesno pravo razvija se u okviru Vijea Europe i Evropske Unije. Vijee Europe se bavi zatitom osnovnih prava i sloboda osumnjeenog, rtava krivinih djela, zatitom svjedoka, uvoenjem savremenih tehnologija u krivini postupak (npr. Analiza DNK) Tu se prije svega misli na sljedea prava: 1.pravo na mirno uivanje imovine 2.pravo na naknadu tete osuenoj osobi, ako nove injenice pokau da je rije o pogrenoj odluci suda 3.zabrana izricanja smrtne kazne i njenog izvrenja 4.pravo da se ne bude kanjen 2 puta zbog iste stvari 5.zabrana diskriminacije po bilo kojem osnovu Za razvoj krivinoprocesnog prava u okviru Europske Unije bitan je prije svega sljedei pravni akt: -uredbe-koje donosi Vijee Europske Unije samostalno ili zajedno sa Europskim parlamentom ili Europskom komisijom. Te uredbe su obavezne i drave ih moraju primjeniti bez transformacije u nacionalno pravo. -direktive-koje usvaja Vijee Europske Unije samostalno ili zajedno sa Europskim parlamentom ili Europskom komisijom. I direktive obavezuju drave lanice, s tim da drave odluuju na koji nain e uvesti direktivu u svoj pravni red. -odluke-takoer prihvataju spomenuta tijela. Odluke obavezuju samo drave na koje se odnose. -preporuke i miljenja- one nisu Preporuka predstavlja poziv onima kojima je upuena na odreeno ponaanje u odreenim oblastima koje su od zajednikog interesa. Miljenje izraava stav o nekom odreenom pitanju. Takoer,veoma su znaajne i okvirne odluke i konvencije. Primjeri okvirnih odluka: 1.okvirna odluka o poloaju oteenog u krivinom postupku 2.okvirna odluka o borbi protiv trgovine ljudima 3.okvirna odluka o borbi protiv organizovanog kriminaliteta 4.okvirna odluka o borbi protiv terorizma

Meunarodno pravo o pravima ovjeka i krivino procesno pravo

Za krivini postupak veoma su bitne 2 tendencije: 1.zatita ljudskih prava u sudskom postupku 2.efikasnost suzbijanja kriminaliteta U prvom sluaju od zakonodavca se trai da organe krivinog postupka vee uz vrste zakonske forme postupanja, jer e se tako graanin titi od samovolje organa krivinog postupka. U drugom sluaju od zakonodavca se trae mjere koje e omoguiti organima krivinog postupka veu slobodu u postupanju kako bi se najbre i najefikasnije suzbio kriminalitet. Kada je rije o obimu zatite prava i sloboda ovjeka u krivinopravnom sistemu BiH treba se izdvojiti sljedee:

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
1.Ustav BiH je prihvatio odreene meunarodne dokumente UN-a i Vijea Europe koji se odnose na zatitu ljudskih prava i sloboda te imaju pravnu snagu ustavnih odredbi. 2.Ne postoji nikakva dilema u pogledu harmonizacije krivinog sistema sa meunarodnim pravnim standardima o zatiti ljudskih prava i sloboda. 3.Prava ovjeka nisu vie unutranja stvar neke drave, prije svega rije je o pravu koje je univerzalnog karaktera. 4.Te sve drave moraju prilagoavati svoje ustave i zakonodavstva stajalitima koja su navedena u praksi iz Strazbourga. S toga moemo zakljuiti da se mo drave kao i samovolje njenih organa ograniava: meunarodnim deklaracijama, konvencijama i preporukama. Primjeri tih univerzalnih dokumenata su: 1.univerzalna deklaracija o pravima ovjeka 2.meunarodna konvencija o eliminaciji svih vrsta rasne diskriminacije 3.konvencija o pravima djeteta 4.meunarodni ugovor o graanskim i politikim pravima 5.konvencija protiv muenja i drugih oblika nehumanog kanjavanja Prava koja se njima tite su: -pravo na tjelesni integritet i ljudsko dostojanstvo -zabrana svakog oblika diskriminacije -pravo na pravino suenje -zabrana ponovnog suenja -predpostavka nevinosti

Izvori krivinog procesnog prava

Materijalni- su oni drutveni odnosi politiki, ekonomski, socijalni, kulturni i dr., koji u jednoj dravi uslovljavaju nastajanje i razvijanje krivinog procesnog prava i njegovu primjenu. Formalni- to su propisi kojima se regulie krivini postupak. Formalni izvori se mogu posmatrati kao unutranji i meunarodni. Unutranji izvori dijele se na: osnovne i dopunske. Unutranji izvori moraju biti u saglasnosti sa optim naelima meunarodnog prava. Unutranji izvori krivinog prava u Bi Hsu: 1.Zakoni donijeti na nivou BiH, entiteta i propisi BD BiH Kao osnovni izvori izdvajaju se: 1.Zakon o krivinom postupku BiH, FBiH, RS, BD BiH 2.Ustavni dokumenti koji obuhvataju instrumente za zatitu osnovnih prava i sloboda ovjeka u krivinom postupku. Kao dopunski izvori: Zakon o sudu BiH

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Zakon o tuilatvu BiH Zakon o imunitetu BiH Zakon o policijskim slubenicima BiH Zakon o programu zatite svjedoka u BiH Zakon o sprjeavanju pranja novca Zakon o advokaturi FBiH Zakon o imunitetu FBiH Zakon o Federalnom tuilatvu Zakon o tuilatvu RS Zakon o imunitetu RS Krivini zakon BD BiH Zakon o imunitetu BD BiH Meunarodni izvori krivinog procesnog prava: 1.Univerzalna deklaracija o pravima ovjeka 2.Europska konvencija o ljudskim pravima 3.Konvencija protiv muenja i drugih nehumanih kanjavanja 4.Konvencija o pravima djeteta Ovo su osnovni meunarodni izvori krivinog procesnog prava u BiH. Dopunski meunarodni izvori su: Europska konvencija o suzbijanju terorizma Krivinopravna konvencija protiv korupcije Rimski statut Meunarodnog krivinog suda

Vaenje krivinog procesnog prava

Za prostorno vaenje krivinog procesnog prava vee se teritorijalni princip. Pa tako zakon o krivinom postupku BiH primjenjuje se u postupcima pred Sudom BiH. Zakon o krivinom postupku FBiH primjenjuje se na teritoriji FBiH. Zakon o krivinom postupku primjenjuje se na teritoriji RS. Zakon o krivinom postupku BD BiH, primjenjuje se na teritoriji BD. Kada je rije o vremenskom vaenju vai pozitivno pravo bez obzira kada je djelo poinjeno. To znai da se krivini postupak vodi prema zakonskim odredbama koje su na snazi u vrijeme poduzimanja krivinoprocesnih radnji. Specifina situacija nastaje kada u toku konkretnog krivinog postupka doe do stupanja na snagu novih krivinopravnih normi. I u ovom sluaju vrijedi pravilo primjene novog procesnog zakona, s tim to su radnje koje su preduzete prema ranijim propisima- pravno valjane. Krivinoprocesno pravo BiH primjenjuje se kako na njenog dravljanina tako i na osobu sa stranim dravljanstvom ili na osobu bez dravlljanstva. Protiv odreenih kategorija osoba ne moe se voditi krivini postupak. To su osobe koje uivaju imunitet: ili krivini materijalnopravni Ili krivinoprocesni

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivini materijalnopravni imunitet iskljuuje postojanje krivinog djela, krivine osgovornosti, a krivinoprocesni imunitet iskljuuje krivino gonjenje (poslanici, sudije, diplomatski, konzularni predstavnici).

Tumaenje krivinog procesnog prava

Za tumaenje krivinog procesnog prava primjenjuju se opta pravila tumaenja. Pri tumaenju krivinoprocesnih propisa dozvoljeno je ekstenzivno tumaenje i primjena analogije. Analogija se moe primjeniti smo pod odreenim uslovima tj. Pod uslovima koje propisuje zakon. Pa tako analogija se ne moe primjeniti: prilikom tumaenja onih normi koje sadre tzv. Takstativno nabrajanje, zatim, ne koristi se u situacijama gdje je zakonodavac prihvatio tano odreeno rjeenje, te se analogija ne koristi ni onda ako bi njena primjena mogla ograniiti prava uesnika u postupku.

Akuzatorski- optuni postupak

Nastaje sa prvim dravnim zajednicama pa traje do 18. vijeka. Karakteristika akuzatorskog postupka jeste da je to postupak koji predstavlja spor ravnopravnih stranaka ( tuioca i optuenog) pred sudom. Ovaj tip krivinog postupka prihvata naelo da nema postupka bez tuioca. U poetnim fazama razvoja drutva ulogu tuioca imao je iskljuivo oteeni meutim u razvijenim drutvima mjesto tuioca mogao je zauzeti bilo koji graanin. I konano, u ulozi tuioca nastupa posebni javni organ po slubenoj dunosti. Na tuiocu lei teret dokazivanja, tuilac mora dokazati da je optueni izvrio krivino djelo. Ukoliko tuilac ne dokae svoje tvrdnje sud je optuenog oslobaao od optube. U akuzatorskom sistemu postoje 3 funkcije: 1.funkcija krivinog gonjenja (vri je ovlateni tuilac) 2.funkcija odbrane (ostvaruje je optuena osoba) 3.funkcija presuenja (vri je sud) Optueni ima jedino dunost da se odazove na poziv suda i da doe pred sud. Takoer, optueni je imao dunost da na sudu odgovori na optubu tako da izjavi da li optubu smatra osnovanom ili ne.U akuzatorskom postupku ni tuilac ni sud nisu bili ovlateni postavljati bilo kakva druga pitanja osim pitanja da li optueni smatra tubu osnovanom ili ne. Optueni se pred sudom mogao braniti aktivno- da da iskaz, poziva svjedoke i sasluava ih, ili se mogao branit utnjom.Sud je u vrenju svoje funkcije bio objektivan. Sud ne moe po vlastitoj incijativi pokrenuti krivini postupak. Glavni zadatak suda je bio da pazi da se stranke u sporu pridravaju pravila koja se odnose na raspravljanje, te da se prilikom prezentiranja dokaza ponaaju u skladu s propisima o dokazivanju. Dokaze iznose stranke a ne sud.Sudac smije po vlastitoj incijativi izvesti dokaze koje smatra potrebnim.U akuzatorskom postupku sud odluuje o sporu na javnoj, usmenoj u kontradiktornoj raspravi, primjenjuje se naelo neposrednosti, jer se dokazi izvode neposredno pred sudom i u prisustvu stranaka.

10

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Istrani ili inkvizitorski model krivinog postupka
Karakteristian za vrijeme feudalizma. Dijeli se na dva dijela: istragu i suenje. Istragu provodi istraitelj ili inkvirent- on vodi zapisnik o poduzetim procesnim radnjama. Nakom zavretka istranih aktivnosti- inkvirent donosi presudu ili spis predmeta alje vijeu na odluku. Funkcije inkvirenta su: 1.funkcija krivinog gonjenja 2.funkcija prikupljanja potrebnih dokaza za utvrivanje injenica o krivinoj odgovornosti osumnjeene osobe i funkcija 3.donoenje odluke Sud uz funkciju presuivanja u svojim rukama dri funkciju optube i odbrane. to znai da je jedna osoba obavljala sve funkcije te u ovom postupku nije bilo stranaka. Za vrijeme istrage osumnjeeni je mogao iznijeti svoju odbranu, koju je morao i dokazati. U ovom postupku priznanje osumnjeenog je bilo kraljica dokaza. Suenje je bilo tajno, pismeno i nekontradiktorno, optueni nije mogao prisustvovati postupku. Sud je mogao donijeti 3 vrste presude: 1.osuujuu 2.oslobaajuu 3.presudu kojom se optueni otputa ispod suenja Osumnjeena osoba se otputa ispod suenja zbog nedostatka dokaza, ali se protiv nje postupak moe nastaviti Sudske odluke su se mogle ispitivati na vioj instanci. Specifinost inkvizitorskog postupka ogleda se i u zakonskoj ocjeni dokaza. To znai da je zakonom ve unaprijed odreeno koliko i kakvih dokaza mora postojati da bi se odreena injenica smatrala utvenom. Teorija zakonskih dokaza poznavala je 2 oblika: a.pozitivnu dokaznu teoriju b.negativnu dokaznu teoriju Prema pozitivnoj: sud je bio duan da dokazanom injenicom smatra onu koju zakon propisuje i da na osnovu te injenice donese odluujuu presudu bez obzira na svoje unutranje uvjerenje. Prema negativnoj dokaznoj teoriji da bi se injenica smatrala utvrenom morao je postojati odreeni kvantitet i kvalitet dokaza kao i uvjerenje suda da je odreena injenica utvrena.Karakteristina primjena naela oficijelnosti (drava je duna da se brine da uinioci krivinog djela budu kanjeni)

Mjeoviti model krivinog postupka

Ovaj model u sebi sadri i elemente akuzatorskog i inkvizatorskog krivinog postupka. Ovaj krivini postupak odvija se u 2 stadija: 1.predhodni postupak 2.glavni pretres U predhodnom postupku preovladavaju inkvizitorski elementi, a u glavnom pretresu preovladavaju akuzatorski elementi.Iz akuzatorskog modela krivinog postupka u mjeoviti, uneseni su sljedei elementi:

11

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
1.procesne funkcije gonjenja, odbrane i presuivanja, strogo odvojene i povjerene razliitim subjektima; 2.odvojena funkcija gonjenja od funkcije utvrivanja injenica u pripremnom postupku 3.procesni subjektivitet osumnjeenog- uz garanciju odreenih prava koja su namjenjena za ostvarivanje funkcije odbrane (pravo na pomo branioca, pravo da zna koje mu se djelo stavlja na teret, pravo na utnju). 4.primjena osnovnih krivinoprocesnih naela na glavnom pretresu (npr.naelo javnosti, usmenosti, kontradiktornosti) 5.na glavnom pretresu pored suda uestvuju i stranke koje iznose svoje tvrdnje 6.sud donosi odluku na osnovu dokaza koji su izneseni na glavnom pretresu 7.pravo stranaka da ispituju svjedoke i vjetake na glavnom pretresu 8.organizacija u pogledu sudija na: profesionalne sudije (vode raspravu) i laike sudije (odluuju o krivnji optuene osobe). Iz inkvizitorskog modela krivinog postupka u mjeoviti unijeti su sljedei elementi: 1.podjela na privremeni stadij (istraga), stadij optuivanja i stadij glavnog pretresa (s donoenjem presude) 2.primjena naela oficijelnosti krivinog gonjenja 3.povjeravanje funkcije krivinog gonjenja i funkcije istraivanja injenica istom organu krivinog postupka 4.pripremni postupak je tajan 5.pravo na odbranu je ogranienu u pripremnom postupku (ogranieno je pravo osumnjeenog da razgleda spis predmeta i tako da se upozna sa dokazima koji ga terete). 6.Pravo suda da na glavnom pretresu ispituje svjedoke ili vjetake.

Krivini postupak u BiH sa aspekta osnovnih historijskih modela

Karakteristini inkvizitorski elementi u istrazi: 1.istragu provodi tuilac 2.tuilac, po slubenoj dunosti, poduzima istrane radnje: donosi odluku o tome da li se moe podii optunica ili je potrebno obustaviti istragu; 3.pravo tuioca da ispita osumnjienog 4.istraga je tajna Karakteristini akuzatorski elementi u istrazi: 1.naelo akuzatorosti 2.ograniena kontradiktornost- osumnjieni ima pravo prisustvovati samo nekim istranim radnjama 3.pritvoreni osumnjieni ima pravo odmah komunicirati sa braniocem 4.pravo odbrane da predlae izvoenje dokaza U stadiju optuivanja zapaa se naglaenost akuzatorskim elementima: 1.tuilac priprema optuni akt s pismenom odlukom dostavlja ga sudu 2.osumnjieni i branilac imaju pravo uvida u sve spise i dokaze 3.pritvoreni osumnjieni ima pravo odmah komunicirati sa braniocem 4.izjanjavanje o krivnji i pregovaranje o krivnji Znai kod istrage vie preovladavaju inkvizitorski elementi. Na glavnom pretresu vie su prisutni akuzatorski elementi. Akuzatorski elementi na glavnom pretresu: 1.glavni pretres poinje itanjem optunice- naelo akuzatornosti 2.stranako ispitivanje svjedoka i vjetaka 3.naelo javnosti, neposrednosti u izvoenju i ocjeni dokaza

12

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Inkvizitorski elementi na glavnom pretresu: -pravo suda da naredi izvoenje dokaza -dunost suda je da se stara za svestrano raspravljanje predmeta i otklanja sve to odugovlai krivini postupak -ne uestvovanje laika u suenju

Pregled osnovnih specifinosti zakona o krivinom postupku u BiH

Cilj reforme u pravnom sistemu BiH (naroito u krivinom procesnom zakonodavstu): -efikasnija borba protiv organizovanog kriminaliteta I korupcije -ubrzanje krivinog postupka -pojednostavljenje krivinog postupka za laka krivina djela -zatita prava I sloboda ovjeka -harmonizacija krivinopravnih propisa u BiH Pa tako Zakoni o krivinom postupku u BiH: 1.Naputaju concept istranog sudije I voenje istrage povjeravaju tuiocu kao I ovlatenim slubenim osobama unutar policijskih organa, carinskih organa, poreskih organa; 2.Predviaju funkciju sudije za predhodni postupak (sudija u stadiju istrage odluuje o primjeni mjera procesne prinude npr.odreivanje pritvora), te ograniava osnovna prava I slobode osumnjienog. 3.Propisuju posebne istrane mjere npr.nadzor I sniman je telekomunikacija, nadzor I snimanje prostorija, tajno praenje I tehniko snimanje osoba. 4.Propisuju mjere koje se primjenjuju prema onima koji zloupotrebljavaju prava koja im pripadaju u krivinom postupku. Ovim mjerama obezbjeuje se efikasnost krivinog postupka, kao I potivanje suda. 5.Ovi zakoni sadre mjere kojima se ubrzava I pojednostavljuje krivini postupak. Npr.Za krivina djela za koja je propisana kazna zatvora do 5.g., sudi pojedinac. 6.Reguliu ustanove pregovaranja o krivnji, izjanjavanja o krivnji. 7.Sadre odredbe o zatiti svjedoka (naroito ako je svjedok rtva krivinog djela) 8.Naglaavaju naelo kontradiktornosti. 9.Takoer vre harmonizaciju propisa kako unutar BiH tako I sa meunarodnim standardima o ljudskim pravima.

1.Naelo oficijelnosti krivinog gonjenja

Funkciju krivinog gonjenja ostvaruje odreeni dravni organ ex officio (po slubenoj dunosti) u javnom interesu, nezavisno od osobe koja je oteena krivinim djelom. Ovo naelo prisutno je tokom cijelog toka krivinog postupka. Iz prava drave kanjavanje (ius pumiendi) izvodi se pravo njenih organa da u javnom interesu I po slubenoj dunosti gone izvrioce krivinih djela bez obzira na volju oteene osobe. Ova funkcija povjerena je najee javnom ili dravnom tuilatvu. Naelo dispozicije- preputa pravo krivinog gonjenja volji oteene osobe, koja to gonjenje ostvaruje- privatnom tubom. Ovim naelom ograniava se krivino gonjenje na incijativu oteenog. U tom smislu interesi suzbijanja kriminaliteta viestruko nadilazi interese oteenog. Postavlja se pitanje kada se u ulozi tuioca moe pojaviti oteeni.

13

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
U onim sluajevima kada je to gonjenje samo u interesu oteene osobe, a drutvo nema nikakve koristi za preduzimanje krivinog gonjenja. to znai da postoje neka krivina djela koja se gone po privatnoj tubi ili na prijedlog oteenog. To znai da stav ili volja oteene osobe utie na pokretanje krivinog postupka. Kod krivinih djela koja se gone po privatnoj tubi, tuilac je iskljuivo oteena osoba. Kod krivinih djela koja se gone po prijedlogu oteene osobe u ulozi tuioca javlja se tuilatvo koje svoju funkciju krivinog gonjenja ostvaruje ex officio, naravno, nakon to je oteeni podnio prijedlog za to gonjenje.U naem krivinom zakonodavstvu funkcija krivinog gonjenja iskljuivo je povjerena tuilatvu.Ovim naelom ograniava se pravo oteene osobe da ne vlastitu incijativu pokrene postupak krivinog gonjenja

Naelo legaliteta i oportuniteta krivinog gonjenja

Naelo legaliteta znai da je tuilac duan poduzeti krivino gonjenje ukoliko su ispunjeni zakonski uslovi, bez obzira na njegov stav o tome da li je ili nije potrebno krivino gonjenje. to znai da pokretanje krivinog postupka ne zavisi od volje tuioca. Naelo oportuniteta znai da tuilac ne poduzima krivino gonjenje bez obzira to su ispunjeni zakonski uslovi za to, ukoliko to nije u javnom, odnosno, dravnom interesu. Kod nas (odnosno u naem krivinom zakonodavstvu) predvieno je naelo legaliteta. Prednosti naela legaliteta su: -jednakost graana pred zakonom -nepristrasnost u ostvarivanju funkcije krivinog gonjenja -objektivnost krivinog pravosua Prednosti naela oportuniteta su: -izbjegavanje krivinog postupka za laka krivina djela -rastereenje krivinog pravosua Prema naem krivinom zakonodavstvu tuilac je duan preduzeti krivino gonjenje ako postoje dokazi da je izvreno krivino djelo. Zakonski uslovi za primjenu ovog naela su: -dokaz da je poinjeno krivino djelo -nepostojanje zakonskih smetnji za krivino gonjenje (smrt osumnjienog ili zastarjelost krivinog gonjenja). Ova naela ne primjenjuju se za: -krivina djela koja se gone po odobrenju (da bi tuilac mogao pokrenuti krivini postupak za takva krivina djela on mora podnijeti dokaz da je odobrenje dato od nadlenog organa, npr.parlamentarna skuptina). -krivina djela izvrena van teritorija BiH -krivina djela povodom kojih e glavni tuilav BiH svjedoku dati imunitet -laka krivina djela iji su izvrioci maloljetne osobe. Tuilac e prije nego pokrene zahtjev za pokretanje krivinog postupka razmotriti mogunost i opravdanost izricanja odgojne preporuke., to znai da nee zahtjevati krivino gonjenje maloljetnicima. -na zakon predvia pravo tuilaca da odustane od krivinog gonjenja ako smatra da ne postoje vie zakonski uslovi za krivino gonjenje (tuilac moe odustati od krivinog gonjenja do zavretka glavnog pretresa).To se naziva naelo mutabiliteta.Suprotno je naelo imutabiliteta- tuilac ne moe odustati od krivinog gonjenja.Ukoliko tuilac neosnovano odustane od krivinog gonjenja, oteeni ima pravo na pritubu uredu tuioca u roku od 8 dana. Tuilac moe povui optunicu uz odobrenje sudije.

14

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Naelo akuzatornosti
Krivini postupak se pokree i vodi samo po zahtjevu tuioca. Bez tuioca nema postupka.Funkcija krivinog gonjenja povjerena je tuiocu- pokree krivini postupak. Zasniva optubu pred sudom.Zahvaljujui ovom naelu funkcija presuivanja povjerena je sudu- on donosi odluke o konkretnom krivinom predmetu.U mjeovitom krivinom postupku uloga suda nije bila samo da donese odluku o nekoj krivinoj stvari, ve je podrazumjevala i incijativu za prikupljanje i izvoenje dokaza, takoer, sud je mogao raspravljati samo o onom krivinom djelu i onom izvriocu krivinog djela koji su obuhvaeni krivinopravnim zahtjevom tuioca. Postoji I trea funkcija to je funkcija odbrane- nju vri osumnjieni uz pomo branioca. Osumnjieni raspolae pravom na odbranu- upravo zbog toga krivini postupak ima prirodu spora izmeu dvije ravnopravne stranke pred nepristrasnim sudom. to znai- posljedice akuzatornosti su: -razdvajanje krivinoprocesnih funkcija i njihovo provjeravanje razliitim procesnim subjektima -odvajanje krivinog postupka kao spora izmeu dvije ravnopravne stranke (naelo kontradiktornosti)Nae zakonodavstvo prihvata naelo akuzatornosti.

4.Naelo kontradiktornosti
Ovo naelo omoguava strankama da pred sudom iznose svoje argumente i da se izjasne o navodima suprotne stranke, prije nego sud donese odluku. Stranke pred sudom iznose dvije suprotne teze: -tezu optube -tezu odbrane Iznose svoje argumente kojima pobijaju navode suprotne snage. Zahvaljujui ovom naelu stranke su jednake pred sudom, te ovo naelo omoguava potpunije ostvarenje naela istine, jer sud moe presuditi spor tek kada stranke iznesu svoje stavove. U akuzatorskom krivinom postupku stranke pred sudom iznose dokaze, a sud na temelju dokaznog materijala donosi odluku.U mjeovitom krivinom postupku- sud je aktivan i ima mogunost izvoditi dokaze.U naem krivinom zakonodavstvu zastupljeno je naelo kontradiktornosti naroito na glavnom pretresu, a u istrazi i drugostepenom postupku ovo naelo je ogranieno. a.na glavnom pretresu- ovo naelo je veoma prisutno, a to je razumljivo, jer se presuda donosi tek nakon kontradiktornog usmenog iznoenja argumenata tuioca i odbrane.Pa tako dokazi se na glavnom pretresu izvode sljedeim redom: 1.dokazi optube 2.dokazi odbrane 3.dokazi optube kojima se pobijaju navodi odbrane 4.dokazi odbrane kojima se pobijaju navodi optube 5.te slijede dokazi ije je izvoenje naloio sud Uz sudsko ispitivanje svjedoka i vjetaka prihvaeno je i stranako ispitivanje ovih osoba. Pa tako pravo ispitivanja dato je strankama u obliku: 1.direktnog ispitivanja (pitanja svjedoku ili vjetaku postavlja ona stranka koja ga je pozvala) 2.unakrsna ispitivanja (pitanja svjedoku ili vjetaku postavlja stranka koja ga nije pozvala) 3.dodatna ispitivanja (svjedoka/vjetaka ponovo ispituje strana koja ga je pozvala) b.naelo kontradiktornosti ostvareno je i u istrazi; osumnjieni u istrazi ima mogunost da se izjasni o svim injenicama i dokazima koji ga terete i da iznese sve injenice i dokaze koji mu idu u korist. c.Ovo naelo ostvareno je i u drugostepenom postupku.Stranke imaju pravo na sjednici vijea drugostepenog suda davati potrebna objanjenja i predlagati itanje spisa.

15

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
5.Naelo odreivanja (utvrivanja) materijalne istine
Prije donoenja obavezujue sudske odluke treba se utvrditi istina o tome da li je u konkretnom sluaju izvreno krivino djelo i da li se na izvrioca krivinog djela mogu primjeniti krivinopravne sankcije.injenice na kojima se zasniva sudska odluka moraju biti istinito i potpuno utvrene. Prema ovom naelu sud je ovlaten da i bez prijedloga stranaka naredi izvoenje dokaza, da u svakom trenutku postavi pitanje svjedoku ili vjetaku, da nadzire na glavnom pretresu nain I redoslijed ispitivanja svjedoka, otklanja sve to odugovlai postupak. Materijalna istina oznaava utvrivanje injenica do kojih sudija dolazi slobodno a ne sputan dokaznim pravilima (kao to je kod formalne isitne- sudija sputan dokaznim pravilima)- unaprijed je ve pravnim propisima bilo propisano da se odreena injenica mora uzeti kao dokaz. Istina koja se utvruje u postupku je subjektivna i relativna,jer njeno utvrivanje uvijek zavisi od linosti sudije, njegovih uvjerenja, znanja, iskustava. I sama dokazna sredstva kojima se utvruje isitna u krivinom postupku je subjektivna (svjedoci, vjetaci, optueni).U naem krivinom procesnom zakonodavstvu ovo naelo je prihvaeno, a to moemo vidjeti iz sljedeih procesnih institute: 1.opta je obaveza suda tuioca i drugih dravnih organa koji uestvuju u krivinom postupku da sa jednakom panjom ispituju i utvruju kako injenice koje terete osumnjienog tako i one koje mu idu u korist. 2.Pravo suda, tuioca i drugih dravnih organa da ocjenjuju postojanje odnosno, nepostojanje injenica nije vezano ni ogranieno formalnim dokaznim pravilima. Ocjena dokaza po slobodnom uvjerenju naglaena je i obavezom suda da savjesno ocjeni svaki dokaz pojedinano i da na osnovu takve ocjene izvede zakljuak da li je neka injenica dokazana. 3.Zakonska rjeenja o provjeravanju priznanja krivnje Krivini postupak se moe pod odreenim uslovima okonati na osnovu priznanja optuenog prije poetka glavnog pretresa. Ako se osumnjieni izjasni da je kriv, sudija za predhodno sasluanje unosi njegovu izjavu u zapisnik i predmet upuuje sudiji, radi zakazivanja roita na kojem e se utvrditi postojanje odreenih uslova. Ti uslovi su: -da je osumnjieni priznao krivnju dobrovoljno -da je osumnjieni bio upoznat sa posljedicama priznanja -da je shvatio da se priznanjem odrekao prava na suenje to moemo zakljuiti da samo priznanje nije dovoljno za osudu. 4.Dunost sudije jeste da se stara za svestrano pretresanje predmeta i da otkloni sve to odugovlai postupak 5.Utvrivanjem materijalne istine doprinosi i pobijanje presude albom zbog pogreno ili nepotpuno utvrenog injeninog stanja. 6.Ovom naelu doprinosi i pravo stranke i branioca da iznose nove dokaze i injenica kako do zavretka glavnog pretresa, tako i u postupcima po pravnim lijekovima. Odredbe koje predstavljaju odtupanje od ovog naela su: a.pravo na utnju i davanje lanog iskaza. Ova prava su obezbjeena radi zatite prava i sloboda ovjeka. -pravo na utnju znai: osumnjieni nije duan da iznese svoju odbranu. Ovim se uveliko oteava utvrivanje materijalne istine. b.Naelo ne bis in idem- ne dva puta o istom.

16

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Niko ne moe biti ponovo osuen za krivino djelo za koje je ve bio osuen i za koje je donesena pravosnana sudska odluka. Ova zabrana vrijedi i kada se pojave nove injenica i novi dokazi. c.materijalna istina se ne smije utvrivati na zakonom zabranjen nain. Tako nije doputeno da se od osumnjienog prisilno iznudi priznanje ili da se osumnjienom daju takva sredstva kojima bi se uticalo na njegovu volju prilikom davanja iskaza. d. Takoer, identitet izmeu presude i optube predstavlja izuzetak od naela utvrivanja materijalne istine. -Sud raspravlja i odluuje o krivinoprocesnom zahtjevu koji je naveden u optunom aktu, bez obzira to na glavnom pretresu izvedeni dokazi ukazuju da se izmjenilo injenino stanje. -Sud raspravlja i odluuje o krivinoprocesnom zahtjevu koji je neveden u optunom aktu, bez obzira to na glavnom pretresu izvedeni dokazi ukazuju da se izmjenilo injenino stanje. -Baz izmjenjene optunice sud ne moe zasnivati svoju odluku na injenicama koje su utvrene na glavnom pretresu. -Ukoliko tuilac ne izmjeni svoj optuni akt, sud e donijeti oslobaajuu presudu jer nije dokazano da je optueni izvrio krivino djelo za koje se optuuje. e.Te iskljuivanje i osloboenje od dunosti svjedoenja predstavlja izuzetak od naela utvrivanja materijalne istine. Tri teorije istina: -teorija odraza- istina je subjektivni odraz objektivne stvarnosti -teorija skladnosti- istina je osobina nae tvrdnje da neka injenica postoji i da ima pravni znaaj -teorija konsenzusa- istinite su one injenice koje izmeu stranaka nisu sporne. Istinite su one injenice zbog kojih se stranke ne spore.

6. Naelo slobodne ocjene dokaza

Sud ocjenjuje dokaze na osnovu svoje logike i psiholoke analize. Ocjena dokaza po slobodnom uvjerenju mogua je u 2 oblika: 1.Sud ima pravo da prema svom slobodnom uvjerenju ocjeni dokaze, s tim da nije duan iznijeti razloge zato je odreene injenice uzeo kao dokazane ili nedokazane. 2.Pored prava da sud ocjeni dokaze po slobodnom uvjerenju sud je duan navesti razloge zato je neke injenice uzeo kao dokazanim, odnosno, nedokazanim. Zakonska ocjena dokaza i slobodna ocjena dokaza. Postoje pozitivna dokazna teorija I negativna dokazna teorija Prema polzitivnoj dokaznoj teoriji- unaprijed je pravnim pravilima bilo propisano da se odreena injenica mora uzeti kao dokazana, bez obzira na unutranje uvjerenje onoga koji presuuje. Prema negativnoj dokaznoj teoriji- unaprijed je pravnim pravilima bilo propisano da se odreena injenica mora uzeti kao dokazana, s tim da je bitno unutranje uvjerenje onoga koji presuuje. Naelo slobodne ocjene dokaza primjenjuje se u toku cijelog krivinog postupka. -Slobodnu ocjenu dokaza vre sud, tuilac, ovlatene slubene osobe. -Izuzeci od ovog naela su: prije svega injenice koje se moraju utvrivati odreenim dokaznim sredstvima. -Tako npr.kod davanja lanog iskaza svjedoka, vjetaka ili kod krivinog djela korupcije i zloupotrebe slubene i druge dunosti, to se dokazuje na osnovu pravosnane presude da su navedene osobe proglaene krivim za odreena krivina djela.

17

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
7.Naelo neposrednosi u provoenju i ocjeni dokaza
Naelo neposrednosti podrazumjeva da izlaganja stranaka, izvoenje dokaza i druge radnje potrebne za formiranje odluke moraju biti izvedene pred sudom koji e donijeti odluku. Postoji: formalna neposrednosti- neposrednost u uem smislu materijalna neposrednost-neposrednost u irem smislu Neposrednost u uem smislu- podrazumjeva da sud mora u dokaznom postupku sam ostvariti kontakt sa izvornim dokazom. Sud ne moe izvoenje dokaza prepustiti nekom drugom organu i zatim na glavnom pretresu proitati zapisnik koji je sastavljen o tom dokazu. Naelo neposrednosti u irem smislu znai da sud ne smije zamjeniti izvorni dokaz izvoenjem nekog drugog dokaza, nego mora uvijek nastojati da se na glavnom pretresu izvede taj izvorni dokaz.Ukoliko se itaju zapisnici o dokaznim radnjama poduzetim u toku krivinog postupka rije je o posrednom izvoenju i ocjeni dokaza. Krivinoprocesno pravo u BiH propisuje da sud zasniva presudu samo na injenicama i dokazima koji su izneseni na glavnom pretresu.Dokazi koji nisu neposredno izvedeni u toku glavnog pretresa i podvrgnuti neposrednoj ocjeni suda ne mogu se uzeti u obzir prilikom donoenja presude. Naelo neposrednosti doprinosi i ostvarivanje naela utvrivanja istine i naela kontradiktornosti.Osnovna pravila za provoenje ovog naela su: 1.Presuda se moe temeljiti samo na dokazima koji su neposredno izvedeni na glavnom pretresu. Dokazi koji su izvedeni u istrazi moraju se ponoviti na glavnom pretresu ukoliko se ele iskoristiti za donoenje presude. 2.Optueni svjedok ili vjetak koji se pozivaju na glavni pretres duni su se odazvati na poziv suda. Ukoliko se ne odazovu ove osobe na sudski poziv na njih mogu se primjeniti zakonom propisane sankcije: -prinudno dovoenje vjetaka ili svjedoka -novana kazna za svjedoka ili vjetaka 3.Zabrana suenja u odsustvu stranaka Zakon propisuje dunost odazivanja pozivu kao i posljedice u slucaju neodazivanja. Ne dolazak tuioca na glavni pretres ima za posljedicu odlaganje glavnog pretresa te e se kazniti novanom kaznom, a ne dolazak optuenog na glavni pretres za posljedicu ima odlaganje glavnog pretresa te e sud narediti da se optueni na idui glavni pretres prinudno dovede. 4.Prisustvo svih lanova sudskog vijea na glavnom pretresu je obavezno. U toku glavnog pretresa ne mogu se mjenjati sudije (osim iz neotklonjivih razloga, npr. Bolesti ili smrti).Ovo pravilo je bitno zbog toga to bi dolo do povrede odredaba krivinog postupka ukoliko se ne bi primjenjivalo, jer bi onda moglo se desiti da u izricanju presude uestvuje sudija koji nije uestvovao na glavnom pretresu. 5.Radnje na glavnom pretresu se moraju poduzimati u kontinuitetu znai da slijede jedna za drugom. 6.Presuda se izrie i objavljuje istog dana kada je izvren glavni pretres. Ukoliko sud nije u mogunosti da istog dana kada je zavren glavni pretres izrekne presudu, odloit e objavljivanje presude najvie tri dana i odredit e mjesto i vrijeme objavljjivanja presude. Presuda koja je objavljena mora se pismeno izraditi u roku od 15 dana od dana objavljivanja (u sloenim predmetima i do 30 dana).Izuzeci od naela neposrednosti su: 1.Primjena naela posrednosti dozvoljena je u sljedeim sluajevima: -dozvoljeno je sasluavanje van sudnice svjedoka ili vjetaka koji nije u mogunosti da doe na glavni pretres, a ije je suenje vano za konkretni krivini predmet.

18

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
-takoer, dozvoljeno je i itanje zapisnika o iskazima datim u istrazi na glavnom pretresu, jer su sasluane osobe umrle ili duevno oboljele, ili se ne mogu pronai ili je njihov dolazak pred sud nemogu. -dozvoljeno je i itanje zapisnika o iskazima osumnjienog ukoliko se osumnjieni koristi pravom na glavnom pretresu da nije duan iznijeti svoju odbranu ili odgovarati na postavljena pitanja. -dozvoljeno je i koritenje zapisnika o procesnim radnjama kao to su privremeno oduzimanje predmeta, pretresanje stana, prostorije, osoba na glavnom pretresu. -te je dozvoljena i upotreba kopija umjesto orginalnih fotografija, zapisa, kao dokaza. 2.Kao to smo ve ranije rekli zakon predvia prekid i odlaganje glavnog pretresa , i ovdje dolazi do odstupanja od zahtjeva da se radnje na glavnom pretresu odvijaju u kontinuitetu. Pa tako: a.kod odlaganja glavnog pretresa due od 30 dana, glavni pretres mora iznova poeti. Meutim, procesno pravo dozvoljava odstupanje od ovog stava i dozvoljava posredno izvoenje dokaza uz odreene uslove. 1.Sud moe uz saglasnost stranaka i branioca odluiti da se u ovakvom sluaju svjedoci i vjetaci ne sasluavaju ponovo nego da se koriste iskazi svjedoka ili vjetaka koji su dali na glavnom pretresu. 2.Takoer, sud moe bez saglasnosti stranaka i branioca, odluiti da se iskazi svjedoka i vjetaka dati na rnaijem pretresu koriste kao dokaz ukoliko su svjedoci ili vjetaci umrli, duevno oboljeli ili se ne mogu pronai. b.ako se izmjeni sastav vijea (sve navedeno vrijedi i u ovom sluaju) c.U sluaju da se glavni pretres dri pred drugim sudijom, glavni pretres mora iznova poeti (svi se dokazi moraju iznova izvesti) 1.Izuzetno ako se pretres dri pred drugim predsjednikom vijea uz saglasnost stranaka i branioca, vijee moe odluiti da se ranije izvedeni dokazi nee ponovo izvoditi. 2.Te sud moe bez saglasnosti stranaka i branioca, odluiti da se iskazi svjedoka ili vjetaka dati u ranijem pretresu koriste kao dokaz, ukoliko su svjedoci ili vjetaci umrli, duevno oboljeli ili se ne mogu pronai. Posredno izvoenje dokaza u albenom postupku mogue je ako vijee albenog odjeljenja ustanovi da je ponovo potrebno izvesti ve izvedene dokaze u prvostepenom postupku, iskazi ispitivanih svjedoka i vjetaka, pismeni nalaz i miljenje bit e prihvaeni kao dokazi i mogu biti proitani u sljedeim situacijama: a.ukoliko su ti svjedoci i vjetaci tokom suenja, svjedoenja unakrsno ispitivani od suprotne strane. b.ukoliko ti svjedoci i vjetaci nisu bili unakrsno ispitani od suprotne strane u toku svjedoenja, i ako im je to bilo omogueno. c.ukoliko se radi o iskazima svjedoka i vjetaka ije je izvoenje naredio sudija, odnosno, vijee.

19

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
8.Naelo usmenosti
Naelo usmenosti na glavnom pretresu znai: a.sav procesni materijal na kojem sud zasniva odluku mora se na glavnom pretresu iznijeti u usmenom obliku, b.tuilac i branioc svoje izjave daju usmeno c.tuilac ita optunicu na poetku glavnog pretresa d.dokazni postupak je usmen (svjedoci i vjetaci se usmeno ispituju, a dokazivanje spisima i drugim dokumentima ostvaruje se njihovim itanjem) e.zavrne rijei tuioca, oteenog, branioca i optuenog su usmene f.presude e se uvijek javno proitati i ukratko e se izloiti razlozi za odreenu presudu. Naelo usmenosti u drugostepenom postupku znai: a.Sjednica vijea u drugostepenom postupku poinje izlaganjem podnosioca albe, a nakon toga druga strana izlae odgovor na albu. Na osnovu izloenog moemo zakljuiti: 1.ono na emu sud zasniva svoje presudu, mora biti usmeno izneseno na glavnom pretresu. 2.ovo naelo doprinosi realizovanju naela kontradiktornosti, naela utvrivanja istine, naela javnosti glavnog pretresa, naela neposrednosti.

9.Naelo pravinog postupka

l. 6 Europske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda predvia najvanije uslove pod kojima se treba odvijati krivini postupak. Naelo pravinog postupka obuhvata vei broj prava svakog ovjeka protiv kojeg se vodi krivini postupak.Tu se radi o sljedeim pravima: 1.Pravo svakog ovjeka da mu sudi nezavisan i nepristrasan sud koji je ustanovljen zakonom. 2.Pravo na javno suenje i javno objavljivanje presude (ovim pravom vri se kontrola nad radom sudskih organa) 3.Pravo na suenje u razumnom roku (na pretjerano odugovlaenje postupka mogu uticati:sloenost sudskog predmeta, postupanje sudskih organa, kao i stranaka) 4.Svaka stranka u postupku mora imati iste mogunosti da izlae svoje argumente- naelo ravnopravnosti stranaka. 5.Presumcija nevinosti- svako ko je optuen za krivino djelo ima pravo da se smatra nevinim, dok se zakonom ne utvrdi njegova krivnja. 6.Pravo osumnjienog da odmah na jeziku koji razumije bude obavjeten o razlozima optube protiv njega. 7.Pravo osumnjienog na odgovarajue vrijeme i mogunosti za pripremanje odbrane. 8.Pravo osumnjienog da se brani sam ali uz pomo branioca kojeg sam izabere ili kojeg mu sud dodijeli po slubenoj dunosti. 9.Pravo osumnjienog na ispitivanje svjedoka odbrane 10.Pravo osumnjienog na besplatno prevoenje ako ne razumije jezik koji je u upotrebi suda. Naelo pravinog postupka zabranjuje diskriminaciju, a obezbjeuje: naelo zakonitosti, pravo na sudsku zatitu, jednakost u postupku. Prema naem procesnom zakonodavstvu vrijedi pravilo: Da niko nevin ne moe i ne treba da bude osuen, te da se izvriocu krivinog djela treba izrei kazna, odnosno, krivinopravna sankcija.

20

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
10.Naelo pretpostavke nevinosti i in dubio pro reo
Prema naelu pretpostavke nevinosti predvia se da se svako smatra nevinim za krivino djelo, dok se pravosnanom presudom ne utvrdi njegova krivnja. Odrazi nevinosti u rednosti krivinoprocesnih odnosa: -optueni ima pravo, ali ne i dunost da se brani -teret dokazivanja pada na Tuioca -ovo naelo je u tijesnoj vezi sa potivanjem prava na lini integritet i ljudsko dostojanstvo, pravom na utnju, poznavanjem predmeta optunice, donoenjem oslobaajue presude zbog toga to nije dokazano da je optueni uinio krivino djelo za koje se tereti. Naelo in dubio pro reo- prema ovom naelu sud e donijeti oslobaajuu presudu ne smao kad je dokazana nevinost optuenog ve i onda kada nije dokazana krivnja optuenog. Ovo naelo sadri dva pravila: 1.pravilo se odnosi na injenice koje idu na tetu optuenog -ove injenice moraju biti utvrene sa potpunom sigurnou -ako postoji sumnja u odnosu na te injenice one se ne mogu uzeti kao utvene- smatraju se neutvrenim injenicama. 2.pravilo se odnosi na injenice koje idu u korist optuenog -ove injenice se uzimaju da su utvrene i onda ako su samo vjerovatne,

11.Naelo ne bis in idem

Zabrana ponovnog suenja u istoj krivinoj stvari izraena je naelom ne bis ne idem. To znai da niko ne moe biti ponovo suen za djelo za koje je ve bio osuen i za koje je donesena pravosnana sudska odluka. Ovo naelo obuhvata 2 kumulativna uslova: 1.da je krivini postupak ve voen protiv odreene osobe za odreeno krivino djelo 2.da je donesena sudska odluka o tom krivinom predmetu Za ovo naelo bitna je i formalna i materijalna pravosnanost. Obje ove pravosnanosti nastupaju u isto vrijeme. Tako je formalno-pravosnana odluka ona sudska odluka koja se ne moe pobijati albom. Te je materijalno- pravosnana odluka ona odluka koja sprijeava da se o istom krivinom dogaaju i istom izvriocu ponovo raspravljaju

12.Naelo upotrebe jezika i pisma u krivinom postupku

U toku voenja krivinog postupka i poduzimanja krivinoprocesnih radnji ravnopravno se upotrebljavaju slubeni jezici i pisma u BiH.Stranke, svjedoci i ostali uesnici u postupku imaju pravo sluiti se maternjim jezikom ili jezikom koji razumiju.To znai, ukoliko osoba ne razumije jedan od slubenih jezika na kojem se vodi krivini postupak, osigurat e se usmeno prevoenje onoga to ona, odnosno, drugi iznose.Prevoenje obavlja sudski tuma, a trokovi prevoenja nee se naplatiti od osoba koje su dune da nadoknade trokove krivinog postupka.Ukoliko se optuenom, braniocu, ili oteenom protivno njegovom zahtjevu uskrati da na glavnom pretresu upotrebljava svoj jezik ili da na svom jeziku prati tok glavnog pretresa uinjena je povreda odredaba krivinog postupka, i to predstavlja razlog za ulaganje albe.Svako ko je uhapen bit e odmah obavjeten o razlozima hapenja na svom jeziku.

21

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
13.Naelo javnosti u krivinom postupku
Ovo naelo se prije svega odnosi na graansku javnost odnosno pravo drugih osoba koje u konkretnom krivinom postupku nemaju procesni subjektivitet da prisustvuju sudskim raspravama. Osnovna funkcija ovog naela jeste kontroliranje rada krivinoprocesnih subjekata u krivinom postupku, te to efikasnije ostvarivanje nepristrasnosti i objektivnog suenja. Ovo naelo utie na: -kvalitetnije suenje i donoenje sudskih odluka -preventivno djeluje na suzbijanje kriminaliteta -preventivno djeluje na razvijanje morala, discipline Sudske rasprave su za javnost otvoren dogaaj, i svi oni koji su prisutni suenju imaju pravo da izvjetavaju sa suenja.Vano je napomenuti da informisanje javnosti kroz medije mora biti objektivno, to znai da se osoba u toku krivinog postupka ne smije prikazivati kao kriminalac, niti je doputeno u javnosti stvarati sud o njenoj krivnji.Ovo naelo je prisutno i na glavnom pretresu pred prvostepenim sudom, kao i na pretresu pred drugostepenim sudom, te na sjednici vijea srudostepenog suda.Nae zakonodavstvo poznaje naelo tajnosti prethodnog krivinog postupka (istrage).A to je tako zbog: -osiguranja efikasnosti u rasvjetljavanju konkretnog kriminalnog dogaaja -zbog zatite prava osumnjiene osobe -zbog primjene naela presumcije nevinosti Glavnom pretresu mogu prisustvovati samo punoljetne osobe. Ovo naelo ne vrijedi za vijeanje i glasanje vijea koje sudi u toku glavnog pretresa. Vijeanju i glasanju mogu prisustvovati samo lanovi vijea i zapisniar. Maloljetne osobe ne mogu prisustvovati glavnom pretresu.Ako se moraju sasluati kao svjedoci u sudnici borave samo onoliko koliko je potrebno da daju svoj iskaz.U sudnici je zabranjeno filmsko i televizijsko snimanje. Izuzev, predsjednik suda moe odobriti snimanje.Samo pod zakonskim uslovima moe se iskljuiti opta javnost (to je pravo graana da prisustvuju suenju).Pa tako javnost se moe iskljuiti: a.ako je to u interesu dravne bezbjednosti b.zbog uvanja javnog reda c.zbog zatite morala u demokratskom drutvu d.zbog zatite linog i intimnog ivota optuenog e.zbog zatite linog i intimnog ivota oteenog f.zbog zatite maloljetnih lica g.zbog zatite interesa svjedoka Sud moe dopustiti da na glavnom pretresu na kojem je javnost iskljuene budu prisutne slubene osobe, nauni i javni radnici, te na zahtjev optuenog moe sud dopustiti da budu prisutni i brani/vanbrani drug te bliski suradnici.Sudija je duan osobe koje su prisutne upozoriti da su dune kao tajnu da uvaju sve ono to su na pretresu saznale.Te ukoliko budu odavale tajne neovlateno, to predstavlja krivino djelo.Odluka i iskljuivanju javnosti donosi se u obliku rjeenja koje mora biti obrazloeno i javno objavljeno.Presuda se uvijek objavljuje javno.U postupku prema maloljetnicima javnost je uvijek iskljuena.S tim da se odluka moe objaviti ali bez navoenja linih podataka maloljetnika.

22

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Subjekti krivinog postupka
Postoji nekoliko shvatanja o pojmu subjekti krivinog postupka. 1.Subjekti krivinog postupka su: uesnici u krivinom postupku koji ostvaruju funkcije suenja. Krivinog gonjena. 2.Prema drugom shvatanju: subjekti krivinog postupka su svi koji imaju bilo kakva prava i obaveze u krivinom postupku. 3.Takoe postoji shvatanja da su subjekti krivinog postupka: osobe ija je aktivnost usmjerena na donoenje presude ili koje aktivno uestvuju u krivinom postupku. Glavni ili osnovni subjekti krivinog postupka su: 1.tuilac 2.osumnjieni 3.sud Bez glavnih subjekata krivinog postupka ne bi se mogao zasnovati, tei i okonati krivinoprocesni odnos. Sud je nadreen dravni organ- on ima pravo i dunost da odluuje o krivinoprocesnom zahtjevu, a optueni I tuilac moraju prihvatiti sudske odluke kao I njihove posljedice. Sporedni krivinoprocesni subjekti- razlikuju se od osnovnih po tome to se bez njih moe zasnovati, tei i okonati krivinoprocesni odnos. Postoje: 1.sporedni krivinoprocesni subjekti- jer ne vre osnovne krivinoprocesne funkcije, ali raspolau odreenim pravima i dunostima (npr.oteeni na strani tuilaca) 2.zastupnici krivinoprocesnih subjekata (npr.zakonski zastupnici, punomonici) 3.osobe koje u krivinom postupku uestvuju u tzv.adhezionom ili pridrunom postupku (npr.osobe koje su ovlatene da postave imovinskopravne zahtjeve). 4.pomonici krivinoprocesnih subjekata (npr.branilac osumnjienog- optuenog) 5.osobe koje su u krivinom postupku subjekti odreenih prava i dunosti. Za krivinoprocesne subjekte vee se naelo akuzatornosti i odjeljenosti procesnih funkcija (to je nemogunost da jedna osoba vri vie procesnih funkcija u istoj krivinoj stvari).

Stranaka i procesna sposobnost

Da bi se zasnovao krivinoprocesni odnos stranka mora imati stranaku i procesnu sposobnost. 1.Stranaka sposobnost- jeste sposobnost osobe da bude stranka u krivinom postupku, tj.da bude tuilac ili osumnjieni.Tuilac moe biti stranka u postupku, samim tim to je na osnovu zakonom provedenog postupka izabran za tuioca u odreenom tuilatvu.Tuilac vri funkciju krivinog gonjenja i ta funkcija iskljuivo pripada njemu. Svaki izvrilac krivinog djela nije apriori stranka u krivinom postupku 1.osoba koja u vrijeme izvrenja krivinog djela nije navrila 14.godina ivota 2.kao ni osoba koja uiva imunitet Osoba koja je u vrijeme izvrenja krivinog djela bila neuraunljiva mora se pojaviti kao stranka jer u materijalnom krivinom pravu postoji pretpostavka uraunljivosti koja se moe pobijati samo u krivinom postupku u kojem taj izvrilac mora biti stranka. 2.Procesna sposobnost- jeste sposobnost stranke da u krivinom postupku preduzima krivinoprocesne radnje.Tuilac tu sposobnost ima samim tim to je imenovan na funkciju tuioca u odreenom tuilatvu.Ukoliko osumnjieni ima stranaku sposobnost, smatra se da ima i procesnu sposobnost.Stvarna nesposobnost stranke da poduzima krivinoprocesne radnje otklonjena je institutom obavezne odbrane.Duevna bolest utie na tok krivinog postupka- u smislu da se postupak prekida rjeenjem.Postupak se prekida nakon psihijatrijskog vjetaenja.

23

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Sud
Sud obavlja sudsku funkciju.Sudsku funkciju moemo oznaiti i kao funkciju suenja, presuivanja.Sudska funkcija ogleda se u promjeni odreenog sistema pravnih propisa na konkretne drutvene odnose.Sud rjeava sukob interesa nastao izmeu odreenih stranaka. Bez sudova ne bi se mogli odvijati ni istraga, ni postupak optuivanja, glavni pretres, ni brojne konkretne aktivnosti, kao to su pritvaranje, pregovaranje o krivnji ili izvrenje presude. Sudsku funkciju u BiH obavlja Sud BiH. U organizacionom smislu sud BiH ine: 1.krivino odjeljenje 2.upravno odjeljenje 3.apelaciono odjeljenje Krivino odjeljenje sastoji se iz tri dijela: 1.Odjel za ratne zloine 2.Odjel za organizirani kriminalitet, privredni kriminalitet i korupciju 3.Odjel za sva ostala krivina djela u nadlenosti Suda BiH Apelaciono odjeljenje sastoji se od tri dijela: 1.Odjel I odluuje po albama na odluke Odjela I Krivinog odjeljenja 2.Odjel II odluuje po albama na odluke Odjela II Krivinog odjeljenja 3.Odjel III odluuje po albama na odluke Odjela III Krivinog odjeljenja kao i na odluke upravnog odjeljenja Odjela III te donosi rjeenja po prigovorima koji se odnose na izborna pitanja. U FBiH nadleni su: 1.optinski sudovi- sude samo u prvom stepenu za krivina djela iz svoje nadlenosti 2.kantonalni sudovi- sude u prvom stepenu za krivino djelo odreene teine te sude u postupku po pravnom lijeku koji je uloen na odluku optinskog suda. 3.Vrhovni sud FBiH U RS-u nadleni su: 1.osnovni sudovi- sude samo u prvom stepenu 2.okruni sudovi- sude u prvom stepenu za krivina djela odreene teine, te sude u postupku po pravnom lijeku koji je uloen na odluku osnovnog suda. 3.vrhovni sud RS U BD BiH nadleni su: 1.osnovni sud- sude samo u prvom stepenu 2.apelacioni sud BD BiH Vrhovni sud FBiH, vrhovni sud RS, apelacioni sud odluuju u drugom stepenu o albama protiv prvostepenih presuda kantonalnih i okrunih sudova, odnosno Osnovnog suda BD BiH. Osnovna funkcija suda u krivinom postupku jeste da odlui da li je optueni izvrio krivino djelo koje mu tuilac stavlja na teret te da ukoliko je optuba osnovana izrekne krivino-pravnu sankciju. Sud koji ostvaruje funkciju presuenja u krivinom postupku naziva se krivini sud. Pod krivinim sudom podrazumjeva se sudsko vijee ili sudija koji raspravlja o krivinom djelu i njegovom izviocu.

24

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Naela u obavljanju sudske funkcije
1.Naelo sudske nezavisnosti i nepristrasnosti a.nezavisnost suda- oznaava da je sud nezavisan od bilo kojeg dravnog organa (izvrne ili zakonodavne vlasti), meunarodnih tijela, nevladinih organizacija. b.nepristrasnost suda- postoji 1.subjektivna nepristrasnost 2.objektivna nepristrasnost 1.subjektivna nepristrasnost se odnosi na utvrivanje linog ubjeenja odreenog sudije u odreenom sluaju. (nepristrasan je onaj sudija koji nema unaprijed oblikovane predrasude u odreenom predmetu) 2.objektivna nepristrasnost- ogleda se u tome da li sudija prua dovolno garancija da se eliminiu bilo kakve sumnje u njegovu nepristrasnost. Europska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda odreuje da svako ima pravo dam u sudi nezavisan i nepristrasan sud.Ukoliko se utvrdi da sud nije postupao prema ovom naelu, takav postupak ne moe biti pravian.Moderne teorije razlikuju 2 vrste nezavisnosti i nepristrasnosti sudstva: 1.vanjska- ogleda se u nainu imenovanja sudija, poznavanju propisa kao i njegove svijesti o znaaju posla koji obavlja. 2.unutranja- ogleda se u moralnoj nepokolebljivosti sudija, poznavanju propisa kao Iinjegovoj svijesti o znaaju posla koji obavlja. Europska Unija i Vijee Europe 1998.godine donijelo je Europsku povelju o zakonskom ureenju poloaja sudija; 1985.- Opta deklaracija o nezavisnosti pravosua. 2.Naelo zakonitog suda.To znai da o krivinom djelu moe odluivati samo onaj sud koji je ustanovljen na osnovu zakona I ija je nadlenost takoer odreena zakonom.Vanredne sudove nije dozvoljeno osnivati.Svako ima pravo dam u sudi onaj sudija koji je izabran po pravilima koja predvia zakon. 3.Naelo zakonitosti.Sudovi su duni suditi na osnovu Ustava i zakona, kao i meunarodnih dokumenata koji se odnose na ureenje krivinog postupka.Krivini postupak odvija se prema zakonu koji je na snazi u vrijeme poduzimanja krivinoprocesnih radnji, a ne prema zakonu koji je vrijedio u vrijeme izvrenja krivinog djela. 4.Naelo izbornosti i razrjeivosti sudija.Funkcija sudije je trajna, a zakonom je odreena starosna dob za obavezan odlazak u penziju i drugi uslovi zbog kojih prestaje sudska funkcija.O izbornosti I razrjeivosti sudija odluuje organ koji je nezavisan od izvrne i zakonodavne vlasti na osnovu zakona i u okviru zakonom propisanog postupka.U BiH sudije imenuje i razrjeava Visoko sudsko i tuilako vijee BiH. 5.Naelo nespojivosti sudske funkcije sa drugim funkcijama.Zakonom se odreuje da sudije ne smiju obavljati bilo kakvu drugu funkciju koja bi ometala ispravno i nepristrasno vrenje sudske funkcije.Znai, sudija ne smije biti lan politikih partija, ne smije biti lan bilo kakve organizacije koja vri diskriminaciju na osnovu rase, nacionalne pripadnosti, boje, spola, seksualne opredjeljenosti.Sudija ne smije vriti ni jednu drugu javnu funkciju.Sudija ne smije biti advokat (notar).Ne smije biti lan upravnog ili nadzornog odbora javnih ili privatnih preduzea.Moe biti ukljuen u akademske, naune i druge aktivnosti u svrhu educiranja javnosti, te moe za njih biti nagraen. 6.Naelo zbornosti- odnosi se na unutranju organizaciju suda i nain rada u sudu.Prema ovom naelu sudovi sude u zbornom sastavu ili u vijeima.Uee graana zajedno sa pozivnim sudijama naziva se porotno suenje.Porotno suenje ima 2 osnovna oblika:

25

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
a.porota ili posebno sudsko vijee- koju obrazuju graani i koja je nadlena za utvrivanje injenica i rjeavanje injeninih pitanja na glavnom pretresu (porota je duna odgovoriti na pitanja da li je optueni kriv ili nije) (anglosaksonsko pravo) b.mjeovita vijea- obrazuju pozivne sudije i graane kao sudije. I jedni i drugi ravnopravni su u rjeavanju injeninih i pravnih pitanja, kao i prilikom izricanja krivine sankcije. (europsko pravo) Prema naem procesnom zakonodavstvu u prvom stepenu sudi vijee krivinog odjeljenja suda: sastavljeno od trojice pozivnih sudija. U drugom i treem stepenu sudi vijee apelacionog odjeljenja suda: sastavljeno od trojice pozivnih sudija. Izuzetak: Za krivina djela za koja je propisana kazna zatvora do 10 godina ili novana kazna kao glavna kazna sudi sudija pojedinac. 7.Naelo viestepenosti u odluivanju o krivinim predmetima - ovo naelo predstavlja pravo svakog na albu u krivinim predmetima.Ovo naelo predvia mogunost preispitivanja odluka prvostepenih pa i drugostepenih sudova.Znai ovo naelo svakom pojedincu daje pravo na albu protiv prvostepenih, odnosno, drugostepenih presuda.U BiH karakteristina je dvostepenost samo u izuzetnim sluajevima, odluuje se u treestepenom postupku.

Uloga suda u krivinom postupku i vrste krivinih sudova

Osnovna funkcija suda jeste funkcija presuivanja.Meutim, postoje i druge funkcije suda koje se razlikuju u zavisnosti od vrste krivinog postupka. 1.incijativa za pokretanje krivinog postupka -U inkvizatorskom postupku sud je imao pored funkcije presuivanja i funkciju odnosno mogunost pokretanja krivinog postupka. -U akuzatorskom postupku funkcija krivinog gonjenja povjerena je tuiocu. 2.uloge suda u prethodnom postupku ili istrazi -neke drave naputaju koncept istranog sudije i voenje istrage povjeravaju tuiocu, meutim, ima krivinih postupaka u kojim sud obavlja istragu. 3.zatita osnovnih prava i sloboda ovjeka -U savremenim krivinim postupcima sud je taj koji moe ograniiti odreena ljudska prava. -On ta prava u krivinom postupku ograniava u sluajevima primjene mjera procesne prinude (np.odreivanje pritvora) kao i u sluajevima prilikom pretresanja stana, gdje se ograniavaju osnovna prava i slobode ovjeka. 4.uloga suda na glavnom pretresu -Sud na glavnom pretresu moe biti pasivan (npr. U anglosaksonskom pravu) -Pasivan sud posmatra aktivnosti optube i odbrane. -Takoer, sud moe biti aktivan (u mjeovitom sistemu), ta aktivnost suda ogleda se u izvoenju dokaza i utvrivanju injenica to doprinosi utvrivanju materijalne istine. 5.uloga suda moe se posmatrati i u okviru pravnih lijekova -U nekim zakonodavstvima sud ispituje uloeni pravni lijek Sudovi se dijele na: a.redovne: - sudovi opte nadlenosti- za sva krivina djela i za sve izvrioce krivinih djela; - specijalne sudove- samo za odreena krivina djela i za odreene izvrioce krivinih djela; b.vanredne: stalni i privremeni c.pozivni: bez uea graana u suenju

26

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
d.mjeoviti (u suenju ravnopravno uestvuju i graani sa pozivnim sudijama) e.porotni (graani odluuju o injeninim pitanjima, a pozivne sudije o pravnim pitanjima). Prema rangu to su sudovi vieg i nieg ranga.

Pojam i vrste sudske nadlenosti

Nadlenost je zakonom propisano pravo i dunost odreenog suda da postupa u odreenom krivinom predmetu.Za odreivanje nadlenosti primjenjuju se 4 kriterija: 1.teina krivinog djela, te propisana kazna omoguava odreivanje stvarne nadlenosti 2.mjesto za koje je vezan izvrilac krivinog djela omoguava odreivanje mjesne nadlenosti 3.podjela krivinog postupka na funkcije koje sudija ima u toku krivinog postupka omoguava odreivanje funkcionalne nadlenosti 4.svojstvo osumnienog takoer omoguava odreivanje line nadlenosti

Stvarna nadlenost
Stvarna nadlenost je zakonom propisano pravo i dunost odreene vrste sudova da presuuju za odreena krivina djela s obzirom na njihovu teinu. Sud BiH nadlean je za: 1.krivina djela utvrena KZBiH I drugim zakonima BiH 2.krivina djela utvrena zakonima FBiH,RS, BD BiH Ta djela ugroavaju suverenitet, teritorijalni integritet, politiku nezavisnost, nacionalnu bezbjednost BiH.U njegovoj nadlenosti su takoer: 1.donosi praktina uputstva za primjenu krivinog materijalnog prava u vezi sa krivinim djelima genocida, zloina protiv ovjenosti, ratnih zloina. 2.odluuje u pitanjima koja se tiu provoenja meunarodnih i meuentitetskih krivinih propisa 3.rjeava sukob nadlenosti izmeu sudova entiteta, izmeu sudova i suda BDBiH, te izmeu Suda BiH I bilo kojeg drugog suda. 4.odluuje o ponavljanju krivinog postupka za krivina djela predviena zakonima drave BiH. 5.Odluuje i albama protiv odluka donesenih u prvom stepenu. Stvarna nadlenost sudova FBiH: 1.optinski sudovi sude za: a.krivina djela za koje je propisana kao glavna kazna novana kazna ili kazna zatvora do 10 godina. b.za krivina djela za koja je sud BiH prenio nadlenost na optinske sudove c.i u svim postupcima protiv maloljetnih izvrilaca krivinih djela. 2.Kantonalni sudovi sude za: a. krivina djela za koja je propisana kazna zatvora preko 10 godina ili kazna dugotrajnog zatvora b.za krivina djela za koja je sud BiH prenio nadlenost na kantonalne sudove Odstupanja od pravila da moe suditi samo stvarno nadlean sud su: 1. ako je ista osoba optuena za vie krivinih djela, pa je za neka od tih djela nadlean nii,a za neka vii, nadlean je vii sud. 2.ako u toku glavnog pretresa sud ustanovi da je za suenje nadlean nii sud, nee se dostaviti predmet tom sudu, nego e vii suds am provesti postupak i donijeti odluku.

27

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Mjesna nadlenost
Mjesna nadlenost je pravo i dunost stvarno nadlenog suda da preduzima krivinoprocesne radnje I presudi odreeno krivino djelo zbog specifine povezanosti krivinog djela I njegovog izvrioca s jedne strane i podruja na kojem se sud nalazi s druge strane. Redovne mjesne nadlenost Nadlenost po mjestu izvrenja.Procesne odredbe predviaju da je mjesno nadlean sud na ijem je podruju krivino djelo izvreno ili pokuano (forum delich comissi).Mjesto izvrenja krivinog djela odreuje se prema propisima materijalnog krivinog prava.Prema toriji ubikviteta, krivino djelo je uinjeno u mjestu gdje je izvrilac radio ili bio duan raditi, tako i u mjestu gdje je nastupila posljedica njegovog injenja/ uinjenja.U sluaju kanjivog pokuaja krivino djelo je uinjeno kako u mjestu gdje je izvrilac radio ili bio duan raditi, tako i u mjestu gdje je prema njegovom miljenju posljedica trebala nastupiti.Ukoliko je krivino djelo uinjeno na brodu ili u domaem vazduhoplovu, nadlean je sud na ijem se podruju nalazi matina luka brod odnosno vazduhoplova ili domae pristanite u kojem se brod odnosno zrakoplov prvi put zaustavi. Ako je krivino djelo izvreno ili pokuano na podruijma raznih sudova ili na granici tih podruja ili je neizvjesno na kojem je podruju izvreno ili pokuavano, nadlean je onaj od tih sudova koji je prvo potvrdio optunicu, a do optunice nije potvrena- sud koji je prvo primio optunicu na potvrenje.Ako je neka osoba uinila krivino djelo u BiH i u inostranstvu a izmeu tih djela ima meusobna veza i isti dokazi nadlean je sud koji je nadlean za krivino djela uinjeno u BiH. Nadlenost prema mjestu prebivalita/boravita osumnjienog je supsidijarna u odnosu na nadlenost prema mjestu izvrenja krivinog djela.Ako nije poznato mjesto izvrenja krivinog djela ili ako je to mjesto izvan granica BiH, nadlean je sud na ijem podruju osumnjieni ima boravite ili prebivalite. Nadlenost po mjestu hvatanja Ako nije poznato mjesto izvrenja krivinog djela, a nije poznato ni prebivalite odnosno boravite osumnjienog, nadlean je sud na ijem se podruju osumnjieni hapsi ili sam prijavi.

Vanredne mjesne nadlenosti

Primjena pravila za vanrednu mjesnu nadlenost dozvoljena je samo ako se mjesna nadlenost ne moe utvrditi primjenom pravila za redovnu mjesnu nadlenost. Razlikujemo: 1.Nadlenost po odluci suda- ovdje su bitna 2 pitanja: a.koji je to sud koji donosi odluku o toj nadlenosti? b.kada se primjenjuje ovo pravilo? U FBiH to je Vrhovni sud FBiH koji e odrediti jedan od stvarnonadlenih sudova pred kojim e se provesti postupak. 2.Delegirana nadlenost- to je oblik prenoenja mjesne nadlenosti sa mjesnog nadlenog suda na mjesni ne nadlean sud. Prema procesnom zakonu mogua je: 1.nuna delegacija mjesna nadlenost 2.delegacija mjesne nadlenosti iz vanih razloga

28

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
1.O nunoj delegaciji mjesne nadlenosti govori se onda kada nadlean sud iz pravnih razloga (npr.ako su sudije u jednom sudu izuzete od suenja prema propisima o izuzeu) i iz stvarnih razloga (npr.stanje elementarne nepogode ili epidemije) je sprijeen da postupa. 2.O drugoj vrsti delegiranja mjesne nadlenosti govori se onda kada to nalau vani razlozi. Postupak prenoenja mjesne nadlenosti iz vanih razloga pokree se na incijativu: -sudije za prethodni postupak -sudije za prethodno sasluanje -sudije ili predsjednika vijea -na prijedlog stranaka i branioca 3.Nadlenost po koneksitetu- pravilo ove nadlenosti primjenjuje se onda kada postoji veza izmeu vie krivinih predmeta za koje treba voditi jedinstven krivini postupak I donijeti jednu presudu, ali su krivina djela razliite teine ili su izvrena na podruijma razliitih sudova. Koneksitet moe biti: a.subjektivni koneksitet- postoji onda ako je jedna osoba uinila vie krivinih djela. Prema procesnim odredbama postupak e se voditi pred viim sudom. Stvarna nadlenost se odreuje prema teini krivinog djela. Ukoliko su za izvrena krvina djela nadleni sudovi iste vrste, nadlean je onaj sud koji je prvi potvrdio optunicu, a ako optunica nije potvrena nadlean je ona sud koji je prvi dobio optunicu na potvrivanje. b.objektivni koneksitet- postoji onda kada je u izvrenju jednog krivinog djela uestvovalo vie osoba (sauesnitvo). U tom sluaju protiv tih osoba vodi se jedinstven postupak i donosi jedna presuda. Mjesna nadlenost zavisi od oblika sauesnitva. Za izvrioce koji su radnje izvrenja poduzeli na podruijma razliitih sudova nadlean je sud koji je prvi potvrdio optunicu, a za sauesnike prikrivae, koji su pomagali izvriocu poslije izvrenja krivinog djela, nadlean je sud koji je nadlean za uinioca krivinog djela. c.mjeoviti koneksitet- postoji kada je vie osoba optueno za vie krivinih djela, a izmeu krivinih djela postoji meusobna veza. Mjesna nadlenost odreuje se prema pravilima za nadlenost prvenstva (prema ovim pravilima nadlean e biti sud koji je prvi potvrdio optunicu, a ako optunica nije potvrena, nadlean e biti onaj sud koji je prvi primio optunicu na potvrivanje). Stvarna nadlenost se odreuje prema najteem krivinom djelu. Sud koji je nadlean za voenje jedinstvenog postupka moe iz vanih razloga (npr.duevne bolesti jedne od vie optuenih osoba) ili iz razloga cjeloshodnosti (npr.pred drugim sudom bi se lake proveo postupak za neka krivina djela zbog dokaza koji se nalaze na podruju tog drugog suda) do zavretka glavnog pretresa odluiti da postupak razdvoji i posebno dovri.

Funkcionalna nadlenost
Funkcionalna nadlenost je pravo i dunost suda da poduzima odreenje krivinoprocesne radnje u toku konkretnog krivinog postupka. U prvostepenom presuivanju tu funkciju dijele: -sudija pojedinac (za krivina djela za koja je propisana glavna kazna do 10 godina ili novana kazna) -vijee krivinog odjeljenja stvarno i mjesno nadlenog suda sastavljeno od 3. sudija.

29

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
U drugostepenom ili treestepenom postupku sudi: -vijee apelacionog odjeljenja nadlenog suda, sastavljeno od 3. sudija.

Lina nadlenost
Svojstvo osumnjienog kao predpostavljenog uinioca krivinog djela ima znaaj za odreivanje nadlenosti.Lina nadlenost dolazi do izraaja u postupku prema maloljetnicima.Za presuivanje krivinog djela poinjenih od strane maloljetnih osoba, nadlean je sudija za maloljetnike i vijee za maloljetnike.

Ocjena nadlenosti i sukob nadlenosti

-Sud mora: -paziti na svoju stvarnu i mjesnu nadlenost tokom cijelog krivinog postupka -paziti na stvarnu nadlenost tokom cijelog krivinog postupka -paziti na mjesnu nadlenost do potvrivanja optunice -oglasiti se ne nadlenim i predmet uputiti nadlenom sudu Vanost da se postupak odvija pred nadlenim sudom je bitan zbog toga to samo nadlean sud moe izvriocu krivinog djela izrei krivino-oravnu sankciju. U naem zakonodavstvu takoer vrijedi da samo nadlean sud moe izvriocu krivinog djela izrei krivinopravnu sankciju ili sud kojem je Sud BiH prenio voenje postupka. Znai Sud BiH moe iz vanih razloga voenje postupka prenijeti na sud na ijem je podruju krivino djelo izvreno ili pokuano. Izuzetak jesu krivina djela protiv integriteta BiH, tada sud BiH ne moe prenijeti voenje postupka na drugi sud. Sukob nadlenosti jeste spor izmeu 2 ili vie sudova o tome koje je (od) izmeu njih stvarno ili mjesno nadlean da rijei konkretni krivini dogaaj. Postoji: -pozitivan sukob nadlenosti- kada 2 ili vie sudova u konkretnom krivinom predmetu prisvajaju nadlenost za poduzimanje krivinoprocesnih radnji i presuenje krivine stvari. -negativan sukob nadlenosti- postoji ukoliko 2 ili vie sudova odbiju od sebe nadlenost za poduzimanje krivinoprocesnih radnji i presuenje krivine stvari. Postupak za rjeavanje sukoba nadlenosti pokree sud pri slubenoj dunosti. Osluka suda kojom se rjeava ovaj sukob je u obliku rjeenja i protiv njega alba nije dozvoljena.

Izuzee sudija
Izuzee sudija predstavlja njegovo izuzimanje od suenja u odreenom krivinom postupku zbog postojanja razloga koji dovode u pitanje njegovu nepristrasnost i objektivnost. Razlozi za izuzee sudije su:

30

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
1.razlozi koji govore o tome da je sudija oteen krivinim djelom 2.da se nalazi u bliskim vezama sa uesnicima u postupku 3.u sluaju da postoje okolnosti koje izazivaju razumnu sumnju u njegovu nepristrasnost Postupak izuzea pokree se po slubenoj dunosti kao i na zahtjev stranaka i branioca. Zahtjev za izuzee mogu istaknuti i stranke i branilac, uz uslove: 1.zahtjev se mora podnijeti do poetka glavnog pretresa 2.navedene osobe su dune obrazloiti zahtjev za izuzee, tako to e navesti dokaze zbog kojih smatraju da postoji neki od zakonskih osnova za izuzee 3.stranke ili branilac mogu traiti izuzee odreenog sudije ili predsjednika suda koji postupa u konkretnom predmetu O izuzeu i zamjeni odluuje opta sjednica (kolegij sudija) tog suda.Odluka u formi rjeenja, alba nije doputena.

Tuilac Ovlateni tuilac u krivinom postupku

Funkcija gonjenja povjerena je tuiocu. Ovlateni tuilac zahtjeva od suda da u krivinom postupku utvrdi da li je izvreno krivino djelo, da li je optuena osoba izvrilac tog krivinog djela i da li je odgovorna. Kada se dobiju odgovori na ta pitanja tuilac trai od suda da se na izvrioca krivinog djela primjene krivinopravne sankcije. Krivini postupak je egzistencijalno vezan uz zahtjev ovlatenog tuioca. Krivina tuba- predstavlja procesnu aktivnost tuioca kojom se od suda trai da u krivinom postupku utvrdi postojanje krivinog djela, te da se prema optuenoj osobi primjene odgovarajue krivinopravne sankcije. Funkcija krivinog gonjenja jeste prije sve javna funkcija koja se ostvaruje u interesu drave. Krivino gonjenje ostvaruje se po slubenoj dunosti- dravnog tuiteljstva. Meutim, postoje i sluajevi kada drava nema interesa za ostvarivanje funkcije krivinog gonjenja, te se odreena krivina djela gone po privatnoj tubi. Postoji: 1.javni tuilac- nae zakonodavstvo poznaje samo javnog odnosno dravnog tuioca. 2.privatni tuilac 3.supsidijarni tuilac (u ulozi tuioca pojavljuje se oteeni)

Tuilatvo- historijski razvoj i pravna pravda

Tuilatvo- je poseban dravni organ koji vri funkciju krivinog gonjenja i druga zakonom predviena prava i obaveze, s ciljem suzbijanja kriminaliteta. Ustanova javnog ili dravnog tuilatva nastala je u Francuskoj u vrijeme apsolutne monarhije. Kralj kao i vlastela postavljali su pri sudovima svoje predstavnike koje su nazivali tuioci feudalnih gospodara.

31

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Zadatak tuioca bio je da od suda zatrai ostvarenje istrage u krivinim stvarima, u kojima se oekivala finansijska korist za kralja i vlastelu. Od 15.vijeka kraljevski i feudalni tuioci postaju stalni dravni slubenici- sa mnogo irim pravima u krivinom postupku. (npr.pokretanje krivinog postupka po slubenoj dunosti za tea krivina djela, uee u istrazi, predlaganje kazni) Pravna priroda tuilatva- prema nekim shvatanjima tuilatvo predstavlja izvrni organ, a prema nekim, rije je o sudskom organu. Meudtim, prema pravnoj prirodi i ako ima i elemente izvrne i sudske vlasti moemo rei da to nije izvrni ni sudski organ nego da je rije o dravnom organu posebne vrste u kojem se prepliu izvrne i sudske vlasti. Tuilatvo je prema prirodi upravno-pravosudni organ.

Organizacija tuilatva u BiH

Organizacija tuilatva u BiH ureena je posebnim zakonima o tuilatvu. Tim zakonima osnovani su: -Tuilatvo BiH -Federalno tuilatvo -Tuilatvo RS -Kantonalna i dravna tuilatva -Javno tuilatvo BD BiH Organizacija Tuilatva BiH ureeno je Zakonom o Tuilatvu BiH. Tuilatvo BiH je samostalan i poseban organ BiH Osnovan je sa ciljem da se obezbjedi ostvarivanje nedlenosti BiH, te potivanje osnovnih ljudskih prava. Poslove Tuiteljstva BiH obavlja glavni tuilac BiH, zamjenici glavnog tuioca BiH, i odreen broj tuilaca BiH. U sklopu tuilatva BiH postoje: 1.odjel I- posebni odjel za ratne zloine 2.odjel II- posebni odjel za organizovani kriminalitet, privredni kriminalitet I korupciju 3.odjel III- za sva ostala krivina djela u nadlenosti Tuilatva BiH Tuilatvo BiH nadleno za: 1.sprovoenje istrage za krivina djela koja su u nadlenosti suda BiH 2.gonjenje poinilaca pred sudom BiH (te je nadleno za primanje zahtjeva za meunarodnu pravnu pomo u krivinim stvarima, ukljuujui da sudovi izrue ili predaju traene osobe) Zakonima o tuilatvima ureena je organizacija tuilatva, stvarna i mjesna nadlenost, podjeljenost tuilatva na via i nia. Tuilatvo djeluje u granicama svoje stvarne i mjesne nadlenosti. Svako tuilatvo mora postupati pred odreenim odnosno nadlenim sudom pa tako: -tuilatvo BiH postupa pred sudom BiH -Federalno tuilatvo postupa pred Vrhovnim sudom FBiH -Tuilatvo RS pred Vrhovnim sudom RS -Javno tuilatvo BD BiH postupa pred Osnovnim sudom BD BiH i Apelacionim sudom BD BiH -a kantonalna i okruna tuiteljstva pred optinskim i kantonalnim sudovima

32

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM
Naela specifina za organizaciju tuilatva
1.Naelo jedinstva tuilatva O ovom naelu ne moe se govoriti na nivou BiH, jer u naoj zemlji tuilatvo nije jedinstvena organizacija, ve se moe govoriti o tome samo na nivou entiteta. Federalno tuilatvo je na elu tuilake organizacije u ovom entitetu, a kantonalna tuilatva su na niem nivou na istoj toj ljestvici. Tuilatvo BiH nije nadreeno tuilatvima u BiH. Tuilatvo BiH moe davati potrebna uputstva tuilatvima u FBiH, RS, BD, BiH. Tuilatva u svakom entitetu ine jedinstvenu organizaciju. 2.Naelo ustavnosti i zakonitosti Svako tuilatvo vri svoju funkciju prema ustavnim i zakonskim propisima kao i prema odgovarajuim meunarodnim dokumentima. Svako tuilatvo mora da poduzme krivino gonjenje ukoliko postoje dokazi da je izvreno krivino djelo. 3.Naelo monokratskog ureenja Tuilac koji se nalazi na elu tuilatva, on tu funkciju moe vriti sam, ili je povjeriti svojim zamjenicima odnosno tuiocima. Glavni tuilac im moe dati odreena uputstva za obavljanje poslova, s tim da su zamjenici odnosno tuioci odgovorni za poduzimanje tih poslova.

33

WWW.BH-PRAVNICI.COM