Fakultet za menadment u saobraaju i komunikacijama Berane

Predmet: Informatika 1 Tema: Hard drive Ime i prezime: Selma ljuka Broj indeksa: 139/09

Hard drive
Istorija
Hard disk je izumljen 50ih godina prolog vijeka, kada im je kapacitet bio svega nekoliko megabajta a veliina oko 50cm u preniku. Prvobitni naziv im je bio fiksni diskovi ili Vinesteri (Winchesters kodno ime za popularni IBM-ov proizvod). Kasnije su dobili ime vrsti diskovi kako bi se razlikovali od mekih diskova (floppy disk). Prvi hard diskovi su nastali kao rezultat mnogobrojnih eksperimenata, bili su glomazni i teki za proizvodnju. Zbog toga su istraivai, posebno oni u IBM-u, radili na velikom broju tehnologija i koncepata da bi razvili hard disk koji bi bio upotrebljiv za komercijalnu upotrebu. Prvi pravi hard diskovi su imali glave za itanje i upis koje su bile i kontaktu sa povrinom diska, da bi tada dostupna elektronika mogla bolje da oita magnetno polje na povrinni diska. Zbog toga su se glave brzo troile i uz to grebale povrinu diska, to je ugroavalao sigurnost podataka. Kljuni tehnoloki proboj koji je omoguio nastanak modernih hard diskova dogodio se 50-tih godina. IBM-ovi inenjeri su otkrili da bi, uz odgovarajui dizajn, glave mogle da se postave iznad povrine diska (da lebde) i da itaju podatke sa diska dok oni prolaze ispod njih. To je rijeilo poetne probleme i posatvilo temelje dnanje tehnologije. Prvi komercijelano dostupan disk, IBM 305 RAMAC (Random Access Method of Accounting and Control), napravljen 13.09.1956.god imao jekapacitet od 5 miliona karaktera (otprilike oko 5MB, ali sa karakterom duine 7 a ne 8 bita) i sastojao se od 50 ploa preniak 24. Gustina zapisa podataka je bilaoko 2000 bita po kvadratnom inu, a brzinaprenosa podataka je bila tada impresivnih 8800 bajta u sekundi. Narednih godina tehnologiaj se ubrzano poboljala giustina zapisa, kapacitet i performanse su rasle. Prve vazdune glave (Air Bearing Heads 1962.god) hard disk IBM 1301 je smnanio visinu glava od diska sa 800 na 250 mikroina. Imao je kapacitet od 28MB, duplo manje glava i poveao je gustinu upisa i propusni opseg RAMAC-a za 10 puta. Prvi izmjenljivi disk (1965) IBM model 2310 je bio prvi izmjenljivi hard disk. Prve feritne glave (1966) Ibmmodel 2314 je imao feritne glave, kje su se kasnije koristile za prve PC hard diskove. Prvi moderni hard disk dizajn (1973) IBM model 3340, pozantiji kao Winchester, sa kapacitetom od 60 MB je uveo mnoge kljune tehnologije za razvoj dnanjih hard diskova. Koristei po prvi put hermetiko zatvaranje unutranjosti diska i veoma usavrenu air nearing tehnologiju Winchetser je uspio da smanji visinu glava na samo 17 mikroina.

Hard drive
Prve Thin Film glave (1979): IBM 3370 je prvihard disk sa Thin film glavama, kojee dugio niz godina biti standard u PC industriji zamjenjujui feritne i MIG (Metal in gap) glave. Prvi hard disk sa ploama prenika 8 (1979) IBM 3310 je prvi disk sa 8 ploama, to je predstavljalo veliko poboljanje uodnosu na 14ploe koje su bile standard ve preko jedne decenije. Prvi hard disk veliine 5.25 (Form Factor 1980) Seagate ST-506, prvi 5.25 hard disk je imao etiri glave i kapacitet od 5MB.ipak, IBM je zaobiao ST-506 i izabrao njegovog naslednika ST-412 (10MB, 5.25) za svoj PC/XT, ime je Seagete ST-412 postao prvi hard disk iroko korien u PC Prvi 3.5 hard disk Rodime je napravio RO352 prvi hard disk u 3,5 formatu koji je postao jedan od najvanijih insustrijskih standarda. Prvi hard disk na IsA kartici (Expansion Card Disk Drive 1985) - Quantum je predstavio Hardard, 10.5Mb hard diskpostavljen an ISA bus ekspanzionu karticu za raunaru. Ovim proizvodom se Quantum proslavio i postao pozant. Prvi voice coil actuator 3,5 hard disk (1986) Conner Peripeherals je predstavio CP340, prvi hard disk koji je koristio Voice Coil Actuator (glasovni kalem). To je tehnologija koja za pomijeranje glava koristi elektromagnete umjesto stepper motora koji su se do tada koristili. Kontroliui struju namotaja glave su se mogle poijerati mnogo preciznije i bre nego pomou motora. Prvi 3,5 disk niskog profila (Low profile 3,5 disk drive 1988) Conner CP3022 je bio prvi disk koji je koristio smanjenu 1 debljinu koja je postala standard za nove 3,5 diskove. Prvi 2,5hard diskovi (1988) Prarie Tek je predstavio prvi 2,5 hard disk. Ova veliina e kasnije postati standard za prenosne (laptop) raunare. Prvi hard disk koji koristi magnetorezistivne glave (MR heads) i PRML Data Decoding (1990) IBM 681 Redwig, hard disk od 857MB je prvi koji je koristio ove tehnologije. Od 1990. godine tehnologije vezane za svaki aspekt hard diskova su poele vrtoglavo da se razvijaju i bilo bi potrebno mnogo prostora da se sve opiu pa u se osvrnuti samo na 2009.god. Od aprila 2009. najvei kapacitet hard diska je 2TB (terabajt). Prvi 3,5 hard disk koji je u mogunosti da sauva 1TB je Hitachi Dekstar 7K1000. Sastoji se od pet ploa koje su prosjeno po 200Gb svaka. U septembru 2009.god Showa denko je naglsio poboljanje u kapacitetu ploa koje oni proizvode. Jedna 2,5 ploa je u mogunosti da sauva 334GB

Hard drive
podataka, a preliminirani rezultati za plou od 3,5 pokazuju mogunost uvannja ak 750GB po ploi.

ta je hard disk
Hard drive, hard disk ili tvrdi disk (na kojeg se odnosi C: u Windows-u) je skladite raunara mjesto gdje su svi programi i dokumenti smjeteni. U sutini hard diskovi su prilino pouzdane komponente, osiguravajui siguran smjetaj vanim podacima, ali stvari mogu krenuti naopako zbog toga je pametno redovno praviti sigurnosne kopije svojih podataka. A poto se operativni sistem nalazi na hard disku pored ostalih datoteka, ako se neto dogodi disku moda neemo biti u stanju upaliti raunar. Ako namjeravate kupiti novi hard disk bilo kao zamjenu za postojei ili kao dio potpuno novog sistema - ono najvanije na ta treba obratiti panju je kapacitet. Obino se mjeri u gigabajtima (GB) mada su se u dananje vrijeme pojavili hard diskovi iji se kapacitet mjeri u terabajtima (TB). Ovo vam govori koliko podataka moe stati na hard disk. Treba li vam disk visokog kapaciteta zavisi od vrste dokumenata s kojom obino radite. Tekst dokumenti jedva da zauzimaju neto prostora na disk od npr. 10GB moe stati kompletan tekst od oko 10 000 romana stoga ukoliko namjeravate koristit raunar samo kao velianstvenu pisau mainu ne treba vam amsivan hard disk. Ipak, imajte na umu da programi takoe zauzimaju prostor te da ete na kraju koristiti raunar za vie stavrinego to ste u poetku mislili, zato ne uzimajte nita manje od 80GB, i ako je mogue uzmite i vie. Ako ste korisnik s velikim zanimanjem koji voli instalirati svaki program i igru koja mu doa u ruke, neophodno je imati hard disk pristojnog kapaciteta. Ostale stvari koje troe prostor su slike, video i audio datoteke - i ako namjeravate uvati porodine foto albume ili Mp3 muziku kolekciju (5000 Mp3 datoteka prosjene veliine npr. zauzee oko 20GB prostora na disku), zapravo ne moete imati previe prostora. Ako kupujete dodatni hard disk za va postojei sistem standardni interni model je relatovno jeftin i ne trai dodatno napajanje. Instaliranje novog u pravilu nije teko ali moe biti nezgodno i trai skidanje poklopca kuita i izvoenje nekih manjih operacija. Ako vam se ovo ini previe, bilo koja raunarska radnja napravie vam ovo jeftino. Osima ko va raunar ima specijalni SCSI adapter, trebali bi traiti hard disk sa standardnom IDE ili ATA konekcijom. Ako untar vaeg raunara vie nema slobodnog mjesta ili elite mogunost prenosa hard diska iz jednog raunara u drugi trebali bi razmisliti o eksternom disku. Oni su skuplji, nekad trebaju vlastito napajanje i generalno dolaze sa USB ili FireWire konekcijom. Evo jo nekih elemenata koje treba razmotriti pri odabiru novog hard diska: Fizika veliina takoe nazvana i enclosure size (veliina ograenosti). Ovo je jednostavno, 3,5 interni ureaji su standardni za stone ureaje a 2,5 interni ureaji su standard za prenosne raunare.

Hard drive
Vrijeme pristupa podacima mjereno u milisekundama (ms), vrijeme pristupa podacima je opta mjera karakteristika diska: krae vrijeme znai da disk moe itati i pisati s veom brzinom. Vie karakteristika utie na ovu brzinu kao to su vrijeme traenja (prosjeno vrijeme koje disku treba za pronalaenje datoteke), brzina obrta (brzina kojom se disk vrti) i brzina prenosa podataka (brzina kojom disk moe slati i primati informacije). Disk velike brzine ini PC malo brim naroito za one koji vole postavljati zahtjevne zadatke u realnom vremenu poput snimanja zvuka uivo. Cache (predmemorija) mjereno u megabajtima (MB). Ovaj mali memorijski ip uva informacije koje su poslednje iitane sa diska pa im se moe ponovo pristupiti skoro istovremeno. to vie cache-a to bolje.

Sl. 1. Fiziki sastav hard diska sa njegovim glavnim elementima: - Kuite - Osovina - Ploe - Glave za itanje i pisanje - Kontroler - Ke memorija

Hard drive
Mehaniki dijelovi
Spindle (osovina) je rotirajui dio koji ide od motora do sredine disk ploa i obezbjeuje okretanje ploa velikim brzinama. Glavni elementi hard diska su jedna ili vie okruglih ploa od nemagnetnog materijala koje su vezane zajednikom osovinom. Ploe su sa obje svoje strane presvuene slojem magnetnog materijala, na koji se upisuju podaci i sa kojeg se kasnije, kada su potrebni, oitavaju. Prave se od aluminijuma, a od skoro i od raznih kombinacija plastike, stakla i keramike. Na kraju proizvodnog procesa ploe se premazuju slojem magnetnog materijala, koji se pravi od oksida gvoa (FeO), kod starijih diskova, a kod novijih se koristi magnetna podloga koja se zove thin film (tanki sloj). Zatim se ploa polira do izgleda ogledala. Obino postoji fini premaz preko ploa koji slui za njihovu zatitu. Kvalitet materijala i nove napredne tehnologije utiu na koliinu podataka koje moemo smjestiti na jednu plou (platter). Danas, prenik ploa ide u rasponu od 1 (2,54 cm) do 3,5 (8,9 cm). Najee brzine okretanja ploa su 5400, 7200, pa ak i 10000 rpm (obrtaja po minuti) za IDE diskove a noviji SCSI diskovi dostizu i 15000 rpm. Intersantno je to da ploa moe da dostigne brzinu rotacije oko 270 km/h pri glavi hard diska. Iznad obje strane svake ploe nalaze se glave (magnetic heads) za itanje i upisivanje podataka i one se okreu veoma brzo tik iznad povrine. Vazduni jastuk koji nastaje unutra kada se ploe okreu razlog je zato glave koje idu preko povrine ne mogu da dotaknu povrsinu ploa. Glave su smjetene na specijalnim ruicama (aktuatorima), koje se nalaze na zajednikoj osovini, tako da se istovremeno pokreu i mijenjaju svoj poloaj od ivice ploa pa skoro do njihovog centra. Aktuator je veoma lagan i brz, od ivice do ivice moe da se pomjeri ak 50 puta u sekundi. Princip na kome su glave bazirane je njihova mogunost itanja, pisanja i brisanja podataka. Princip na kome se upisuju podaci na hard disk zasniva se na istom principu na kom rade i kasetofoni, odnosno kasete. Upis se vri tako to elektromagnet primjenjuje elektromagnetni fluks na oksid na ploi. Oksid pamti za stalno fluks koji je na njemu izvren. Informacije na hardu uvaju se u ekstremno malim magnetnim domenima. Tako mala veliina je omoguena veoma visokom preciznou ploe i glave. Razvoj glava za itanje i pisanje: Ferrite Heads koristile su oh prve vrste diskova koji su imali kapacitet do 40MB. TFI ThinFilm Inductive Heads diskovi sa veliinom od 100 do 1000MB. AMR Anisotropic Magneto Resistive Heads diskovi od 1GB do 20GB u veliini GMH Giant Magneto Resistive Heads diskovi vei od 20GB.

Servo je mehanizam koji je zaduen za pokretanje magnetnih glava preko diska. On pomjera pokretake ruke preko cijelih povrina ploa. Voice Coil (glasovni kalem) koristi snagu elektirne struje da napravi razliita magnetna polja i u skladu sa njihovim veliinama pomijera se do prave staze. Njegove prednosti se ogledaju u viskoj preciznosti i automatskom parkiranju glava pri iskljuenju raunara (za

Hard drive
ovu svrhu postoji povratni mehanizam sa oprugom). Servo sa Voice Coil se dalje dijeli na namjenski (dedicated) i umetnut (embedded). Dedicated Servo (namjenski servo) jedan dio na ploi je rezervisan za servo informacije kojii odreuje poloaj glava. Prednosti su trenutna detekcija glava a mana je gubitak povrine ploa. Embedded Servo (umetnut servo) informacjije o moguem poloaju glava snima se prije svakog sektora. Ovo je najee korieno reenje i ima veoma brzu detekciju poloaja glava. Svi mehaniki elementi hard diska (ploe sa osovinom i motorom, ruice koje nose glave za snimanje i itanje sa mehanizmom za njihovo pokretanje) su hermetiki zatvoreni u kuite, kako bi se sprijeila oteenja osjetljivih elemenata usled neistoa (praine) iz vazduha (estica praine je vea od razmaka izmeu glava i povrine ploa). Na hard disku postoji otvor koji slui za izjednaavanje pritiska izmeu spoljanjosti i unutranjosti. Taj otvoor zatien je filterom kroz koji estice praine ne mogu da prou. Minijaturni motor je dizajniran da se okree zajedno sa ploama. Osovina ide direktno od motora i okree se zajedno sa ploama. BB motor (Ball Bearing motor motor sa kuglinim leajevima) je motor koji koristi podmazane gvozdene kugline leajeve. Mane su mu to je jako buan, mogui su problemi sa treenjem i ogranien ivot leajeva. HD motor (Hydro Dynamic motor hidrodinamini motor) je motor koji umjesto kuglinih leajeva koristi gusta ulja ili neku vrstu tenosti. Gvozdeni kuglini leajevi se meusobno ne dodiruju pa se time ivot, preciznost i gustina podataka poveavaju i produavaju. Zantno su tii od BB motora, a i manje vibriraju pri radu. Radom motora koji okree ploe sa magnetnim materijalom, kao i radom sistema za pomijeranje ruica sa glavama za itanje i pisanje upravlja kontroler koji se nalazi na tampanoj ploi smjetenoj na donjoj starni kuita hard diska. Kontroler na sebi, pored ostalih elemenata, ima i konektor preko kog se disk prikljuuje na raunar (u sluaju savremenih PC raunara to prikljuivanje se vri na odgovarajue interfejse na matinoj ploi). Pored ovog konektora postoji i konektor za prikljuenje napona za napajanje. Uloga kontrolera je da obezbijedi brzinu obrtanja ploa sa magnetnim materijalom, zatim da na osnovu zahtijeva koje dobije sa matine ploe raunara, obezbijedi pomijeranje ruica sa glavama za itanje i pisanje na tano odreeno mjesto. I na kraju, da u sluaju upisivanja podataka na disk, signale koji stiu sa matine ploe obradi i poalje u glave za snimanje kako bi bili upisani na disk, a u sluaju oitavanja podataka sa diska, elektrine signale koji se indukuju na glavama za itanje pojaa, obradi i poalje na matinu plou raunara.

Organizacija upisa

Hard drive
Da bi se povrina za smijetanje podataka na ploama diska racionalno iskoristila, uvedena je posebna organizacija upisa, koja je prikazana na slici 2.

Sl. 2. Organizacija upisa Staze Osnovni elemnti u toj organizaciji su staze. Staze su rasporeene kao koncentrini krugovi naobje povrine svih ploa, poevi od spoljnje ivice pa prema unutranjosti ploe. Zavisno od konstrukcije diska svaka staza moe da sadri veliki broj bitova podataka pa bi bilo neracionalno koristiti stazu kao jedininu veliinu za smjetaj podataka. Da bi se to izbjeglo staze se dijele na odreen broj sektora, s tim da sektor sadri 512 bajta podataka. Cilindri Jo jedan parametar koji karakterie organizaciju smjetaja podataka na hard disk su cilindri. Cilindar ine staze na svim ploama koje se nalaze na isto polupreniku (na istom rastojanju od centra ploa). Sa ovakvom organizacijom se postie racionalno iskorienje povrine za smjetaj podataka i obezbjeuje najbri rad hard diska. Sektori

Hard drive
Najmanja veliina prostora koji se moe iskoristiti za upisivanje nekih podataka je jedan sektor. Ako su podaci koje treba upisati vei od jednog sektora onda se prelazi u sledei sektor na istoj stazi i tako dalje. Ako ni cijela staza nije dovoljna za smjetaj potrebnih podataka, posle popunjavanja te staze prelazi se na stazu sa istim brojem, koja se nalazi na suprotnoj strani iste ploe. Ako je veliina podataka koje treba smjestiti na disk tolika da ni posle popunjavanja istoimenih staza na jednoj ploi svi podaci nisu snimljeni, prelazi sse na istoimenu stazu na susjednoj ploi, tj. smjetanje podataka se obavlja u okviru jednog istog cilindra. Tek kada se popuni cio cilindar a svi podaci jo uvijek nisu smjeteni na disk, ruice sa glavama za snimanje se pomijeraju na sledei cilindar gdje se nastavlja sa snimanjem. Na taj nain je ostvareno minimalno mehaniko pomijeranje ruica sa glavama. Poto je ovo pomijeranje najsporija operacija u funkcionisanju hard diska na ovaj nain, sa minimalno moguim pomijeranjem ruica, se postie najvea brzina upisivanja ili oitavanja podataka. Naravno, kada se kasnije tokom rada neki sektori ili staze popune, prilikom sledeeg upisivanja podataka kontroler e vidjeti da su oni zauzeti pa e ih preskoiti, a to moe imati za posledicu prelazak na neki drugi cilindar, a to znai dodatno pomijeranje ruica sa glavama, odnosno sporiji pristup tim podacima. Radi jo boljeg iskorienja povrine ploa kod savremenih hard diskova broj sektora po stazama nije stalan ve se disk dijeli na vei broj zona. Broj sektora na stazama u jednoj zoni je stalan, ali u razliitim zonama imamo i razliit broj sektora po stazama. Poto su duine staza koje se nalaze blie spoljanjoj ivici ploe vee od duina staza koje se nalaze blie centru ploe, onda se u spoljanjim stazama moe smjestiti vie sektora nego u unutranjim, a to znai i veu koliinu smjetenih podataka.

Sl. 3. Sektori na hard disku

Hard drive
Kako u stvari radi hard disk?
Stvar je principijelno jednostavna, elektronski dio kontrolie itanje i pisanje podataka, sok motor okree ploe, naravno sve je to napravljeno jako precizno. Magnetna ploa je skoro najbitniji dio i taj dio se okree, dok se kazaljka (ili ruka aktuatora, glava za itanje i pisanje) kree po ploi koja je izuzetno preciznai lagana, a uz to i brza (moe da se pomjeri ak 50 puta u sekundi). Budui da je po osnovnoj konstrukciji tvrdi disk oigledno analogni ureaj, iz jednostavnog opisa njegovog rada to bi se i moda (pogreno) moglo zakljuiti. Meutim, sutina pojma hard diska i njegovog rada je u tome da je to digitalni ureaj: to znai da je kretanje aktuatora i obrtanje ploa hard diska savreno sinhronizovana (direktno i indirektno), takoda kada npr. zbog ogranienja prostora kada se slobodni kapacitet hard diska smanjuje zbog ponavljanog zapisivanja podataka, tada mora doi do resinhronizacije u hodu da bi se istovremeno odrao kontinuitet dotoka podataka i sinhronizovani digitalni izlaz/ulaz podataka u konstantnom clocku, kojeg zadaje matina ploa. Magnetna glava, na kraju aktuatorske ruke, nalazi se veoma blizu povrine ploe (nekoliko desetina do stotina nanometara), ali nikad ne smije da je dodirne, ak ni u sluaju pada hard diska sa manje visine, dok je isti u pokretu. Istovremeno, ovaj podatak znai da je povrina ploe hard diska doslovno optiki glatka i ima osobine optikih ogledala. Gornje injenice znae da i aktuator i magnetna glava na njegovom vrhu moraju imati to manju inerciju, budui da je vrijeme koje je potrebno da bi hard disk nasumice pristupao podacima za komforan rad korisnika, reda veliine nekoliko milisekundi (kod najbrih SCSi serverskih hard diskova minimum je oko 4 ms), a pri tom se na aktuatoru koriste ekstremno jaki permanentni neodijumski magneti, kako bi se dobio izuzetni ajk zakretni momenat i potrebna snaga da se u kratkom vremenu moe napraviti jednako brz pokret aktuatora u suprotnom smjeru bez znaajnijeg desinhronizovanja hard diska i smanjenja protoka podataka. to se tie motora na kojima se vrte ploe hard diskova, to su u principu trofazni (ili rijee polifazni) specijalni sinhronizovani motori koji u svojoj konstrukciji sadre osobine veoma vremenski stabilnog i istovremeno u hodu konstantnog (i u smislu pojedinog okreta i u smislu dugotrajne nepromijenljivosti performansi) obrtanja, te mogunosti kontrole tog obrtaja kod promjene temperature, uz istovremeno veoma dobro izdravanje toplote koju stvaraju zbog veoma velikog broja obrtaja. Kao to se moe i pretpostaviti, veina elektronike koja se nalazi na hard disku odrauje zadatak raznoraznih sinhronizacija, a noviji hard diskovi imaju i podsistem samokontrole kvaliteta rada. ivotni vijek hard diskova, u zavisnosti od optereenja, kree se od nekoliko godina (kod najjeftinijh kunih modela) pa do desetak godina (uz staklene ploe), za serverske varijante, a najei uzrok otkaza hard diskova je gubljenje zadatih performansi i desinhronizacija zbog fizikog razlabavljivanja leaja motora, zbog istroenosti leajeva zbog vruine i trenja.

Hard drive
Iz svega iznesenog, vezanog za nain rada hard diska, jasno je da je taj ureaj visoko tehniki zahtjevan proizvod, koji istovremeno ima osobine Tesline pumpe, jer obrtanjem uvlai zrak zbog njegove adhezije, a takoe i bitno aerodinamiki je ogranien zbog otpora zraka, pa uz razne limite po pitanju ubrzanja i temperature pod kojim moe garantovano ispravno da radi, hard diskovi imaju i ogranienje rada po gradijentu smanjenja gustine zraka, tako da se ne preporuuje koristiti ih unutar ureaja koji se nalaze na ekvivalentnoj nadmorskoj visini od 3000m ili vie.

Ke memorija
Na prvoj slici se vidi da na kontroleru postoji i ke memorija. Njena uloga je da uspostavi ravnoteu izmeu spore mehanike diska i znatno bre elektronike. Naime, poto je brzina dolaska podataka koji treba da se snime na disk mnogo vea od same brzine upisivanja, onda se izmeu ulaznog interfejsa na disku i mehanike stavlja ke memorija. Sada kad raunar alje podatke koji treba da se snime na disk podaci se smjetaju u ke memoriju na kotroleru diska i odmah zapoinje njihovo snimanje. Kada se svi podaci smjeste u ke memoriju mikroprocesor se oslobaa za druge poslove, a podaci iz ke memorije diska se nezavisno od mikroprocesora snimaju na disk. Na taj nain se ubrzava rad raunara, jer sada mikroprocesor ne mora da eka da se zavri upisivanje podataka na disk, ve nastavlja sa izvravanjem programa im sve podatke smjesti u ke memoriju diska. Korienjem ke memorije se ubrzava rad raunara i prilikom uitavanja podataka sa diska. Kada se sa povrine ploe oita jedan blok podataka i smjesti u ke memoriju, kontroler uitava i naredne blokove podataka u istu memoriju u nadi da e uskoro i oni zatrebati mikroprocesoru. Ako je to predvianje bilo dobro onda e mikroprocesor te podatke dobiti mnogo bre iz ke memorije nego da je morao ekati da se oni oitaju sa ploa diska.

Napajanje
Naponi za napajanje hard diskova i uopte EIDE disk jedinica se dovode iz stepena za napajanje raunara jednim etvoropinskim konektorom, na kome postoje naponi +5 i +12V i dva pina za masu. Konektor za prikljuak napajanja je tako napravljen da se ne moe pogreno prikljuiti.

EIDE interface (PATA Parallel ATA)

Ve je pomenuto da se za prikljuenje hard diska na matinu plou koristi neki interface. U dananjim raunarima se najee koristi tzv. EIDE (Enchaced Integrated Drive Electronics) interface, koji predstavlja poboljanu verziju prvobitnog IDE interface-a. Drugi naziv za ovaj interface je ATA (Advanced tehnology Attachment). Do skora je u iskljuivoj upotrebi bio paralelni ATA interface (inteface kod koga se u jednom trenutku preko vie paralelnih linija istovremeno alje vei broj bitova podataka).

Hard drive
Na matinim ploama PC raunara se po pravilu nalaze dva konektora za disk jedinice sa paralelnim ATA interface-om. Prvi konektor predstavlja primarnu a drugi sekundarnu IDE granu. Na svaku od tih grana se mogu prikljuiti po dvije disk jedinice (hard disk, CD ROM drive, DVD drive...). samo prikljuenje se obavlja trakastim (flet) kablom.

Sl. 4. Konektor za matinu plou Ovaj kabl ima 3 konektora sa po 40 pinova. Svi pinovi sa istim brojem su meusobno povezani jednom ilom kabla tako da je broj ila u kablu takoe 40. Kod novijih diskova je broj ila u kablu povean na 80, tako to je izmeu svake dvije prvobitne ile ubaena jo po jedna ila koja je vezana na masu. Na taj nain se postie vee razdvajanje izmeu pojedinih elektrinih signala koji se prenose kablom, tj. smanjuju se meusobni uticaju izmeu tih signala. Zahvaljujui tome moe se ostavriti bri prenos signala kroz interface (Ultra ATA/66 i Ultra ATA/100 standardi). Poto su pinovi sa istim brojevima na konetorima spojeni zajedno mora se napraviti razlika izmeu dvije disk jedinice koje su prikljuene na isti kabl. Jedna od tih jedinica se definie kao master a druga kao slave. To definisanje jedinica se obavlja spajanjem kratkospojnika (jumpera) na igliaste konektore koji postoje na disk jedinicama. Na svakoj disk jedinici postoje ovi konektori i obiljeen je nain postavljanja kratkospojnika da bi jedinica radila kao master ili slave.

Hard drive

Sl. 5. Zadnji dio hard diska Na slici je prikazan zadnji dio jednog tipinog hard diska, tako da se vide konektor za prikljuak trakastog kabla za paralelni ATA interface, konektor za prikljuak kabla za dovod napajanja i igliasti konektor za postavljanje kratkospojnika kojima se konfigurie hard disk. Ako u raunaru imamo samo jedan hard disk njega treba prikluiti na primarnu IDE granu i konfigurisati ga kao single ili master. U sluaju da se na istu granu spajaju dvije disk jedinice, jedna se konfigurie kao master, a druga kao slave. Postoji jo jedan nain za spajanje dvije disk jedinice na jednu IDE granu. To je takozvani cable select nain definisanja disk jedinica. U ovom sluaju se na obje disk jedinice kratkospojnici postavljaju u poloaj cable select, a razlika izmeu njih se postie tako to na trakastom kablu, izmeu dva konektora koja se prikljuuju na disk jedinice postoji prekid u ili broj 28. Obaj nain se ee koristi kod brand name raunara, dok se kod naih uobiajenih raunara ee koristi master slave nain definisanja disk jedinica.

Sata (Serial ATA)

Pored disk jedinica po paralelnom ATA standardu koje su i dalje u najiroj upotrebi, sve vie se koriste i hard diskovi po serijskom ATA standardu (takozvani SATA diskovi). Kod ove vrste diskova podaci se prenose serijski, bit po bit, a ne istovremeno vie bitova kako je to kod paralelnih ATA diskova. Zahvaljujui tome veza izmeu matine ploe i hard diska je ostavrena sedmoilnim kablom, koji je znatno ui nego trakasti kabl za PATA diskove, pa

Hard drive
samim tim i manje ometa strujanje vazduha kroz kuite raunara, a time se dobija bolje hlaenje komponenti raunara. Pored toga, SATA interface obezbjeuje veu brzinu prenosa podataka izmeu matine ploe i diska. Kod SATA diskova nema potrebe za definisanjem diska kao master ili slave poto se na svaki SATA konektor na matinoj ploi moe prikljuiti samo jedan hard disk. Na slici je prikazan kabl kojim se SATA disk prikljuuje na matinu plou.

Sl. 6. Kabl za SATA disk

RAID (Reduntant Arrays of Independent Disks)

Pojavom SATA diskova postali su iroko dostupni i takozvani RAID sistemi hard diskova. Kod ovog sistema se vie diskova (najmanje dva) kombinuje u jednu logiku jedinicu. Ovim se dobija bri rad diska ili vea sigurnost snimljenih poadataka (otpornost na greke diska). Ova vea sigurnost se dobija redudantnim upisivanjem podataka na dva diska, tako da ako jedan disk otkae kopija podataka se moe dobiti sa drugog diska. Svi pojedinani diskovi iz niza se nazivaju lanovi niza. Informacije o konfiguraciji svakog lana niza se zapisuju u jednom rezervisanom sektoru na disku, koji identifikuje disk kao lana niza. Sve diskove koji su lanovi niza operativni s istem vidi kao jedinstveni fiziki disk. Kombinovanje diskova u RAID nizove se moe vriti na razne naine, koji se uobiajeno nazivaju RAID nivoima. Razni RAID nivoi iamju razliite nivoe performansi, sigurnosti podataka i cijene. U pC raunarima se najee koriste nivoi RAID 0 i RAID 1. RAID nivo 0 (Striping) U RAID 0 nivou (Striping) podaci koje treba upisati na disk se dijele na manje paralelne dijelove koji se istovremeno upisuju i to svaki blok na po jedan lan niza. Tim postupkom se

Hard drive
dobija bri rad ekvivalentnog diska. Meutim, loa strana ovog RAID nivoa je da ako jedan disk iz niza otkae, izgubljei su svi podaci snimljeni na disku (dakle ipodaci sa ispravnih lanova niza). Kapacitet ekvivalentnog diska jednak je proizvodu broja lanova niza i kapaciteta najmanjeg lana iz niza. Veliina blokova koji se istovremeno upisuju na lanove niza se moe podeavati u opsegu od 4 do 64KB. RAID nivo 1 (Mirroring) Kod RAID 1 nivoa (Mirrroring) paralelno se upisuju podaci na par hard diskova, odnosno paralelno se oitavaju podaci sa oba diska. Ako jedan od diskova iz ovakvog niza otkae, preostali ispravni disk e nastaviti da funkcionie. Zbog redudancije prilikom upisa podataka na lanove niza, kapacitet ekvivalentnog diska jednak je kapacitetu najmanjeg lana niza. Kod ovog RAID nivoa mogue je umjesto neispravnog diska prikljuiti novi rezervni disk, koji e se aktivirati kao potpuna zamjena za disk koji je otkazao, tj. na njega e se prenijeti kopija podataka sa ispravnog lana niza. Prema tome, ako kod RAID nivoa 1 bilo koji disk otkae, pristup podacima e biti mogu sve dok postoji bar jedan ispravan disk u nizu. U serverima za raunarske mree, gdje su zahtjevi za sigurnou i brzinom veoma veiliki, esto se primjenjuju i drugi RAID nivoi nastali kmbinacijom nivoa 0 i 1. Ovi nivoi obezbjeuju i bri pristup podacima i veu sigurnost zbog redudancije prilikom snimanja podataka, ali zato zahtijevaju vei broj lanova niza, to naravmo znatno utie na cijenu takvog raunara.

SCSI (Small Computer System Interface)

Pored diskova koji se zasnivaju na EIDE, odnosno na ATA standardu, bilo paralelnom ili serijskom, u PC raunarima koji se koriste kao servari za raunarske mree se primjenjuju i diskovi koji rade po SCSI standardu. Ovaj standard definie posebnu SCSI magistralu koja je preko odgovarajueg kontrolera vezana za ulazno izlaznu magistralu raunara. Kontroler se rijetko nalazi integrisan na matinoj ploi raunara, ce se najee sree u vidu PCI kartice koja se postavlja u PCI slot za proirenje na matinoj ploi. Na tampanoj ploi kontrolera se nalazi konektor na koji se prikljuuje trakasti SCSI kabl za vezu prema unutranjim SCSI jedinicama (SCSI magistrala omoguava prikljuenje ne samo hard diskova ve i drugih ureaja kao to su CD ROM ureaji, ureaji za back up podataka sa trakom, skeneri, Iomega i Zio drajvovi itd.), kao to je to prikazano na slici 7.

Hard drive

Sl. 7. Povezivanje ureaja preko SCSI magistrale Na zadnjoj ploi SCSI kontrolera (koja je uvrena na zadnju stranu kuita raunara) nalazi se poseban konektor na koji se prikljuuju spoljanji SCSI ureaji. Spljanji SCSI ureaj obino ima dva konektora. Prvi konektor slui za vezu prema SCSI kontroleru a na drugi konektor se moe prikljuiti sledei spoljanji SCSI ureaj. Vidimo da se na SCSI magistralu moe prikljuiti vie spoljanjih i unutranjih SCSI ureaja. Postoji nekoliko varijanti SCSI standarda pa an primjer uska SCSI magistrala prima do sedam ureaja a iroka do petnaest ureaja. Svaki SCSI ureaj, ukljuujui i sam kontroler mora imati svoj jedinstveni identifikacioni broj (SCSI ID). Tako kod uskog SCSI sistema imamo ID brojeve od 0 do 7, akod irokog od 0 do 15. ID brojevi se podeavaju bilo postavljanjem kratkospojnika (jumpera) na odgovarajue igliaste pinove na samom SCSI ureaju, bilo pomou okretnih kodnih preklopnika koji i prikazuju izabrani ID broj.

Hard drive
Jo o jednoj stvari se mora voditi rauna kada se ugrauju SCSI ureaji. Krajnji (poslednji u nizu) SCSI ureaji i to kako unutranji tako i spoljanji, moraju biti zavrenni posebnim otpornicima terminatorima, kojima se postie prilagoenje impedanse na linijama magistrale, a time se postie nesmetani prolaz signala (bez izoblienja) po magistrali. Terminatori se postavljaju u obliku posebnih konektora na kraju spoljanje i unutranje grane, ili ako na zavrnom SCSi ureaju postoji ugraen terminator, on se ukljuuje posebnim kratkospojnicima. SCSi ureaji na sebi imaju sopstvene kontrolere koji komuniciraju sa glavnim SCSI kontrolerom, koji njima i upravlja. Ovakav koncept omoguava da nekoliko SCSI ureaja moe da koristi magistralu u isto vrijeme a da mikroprocesor za to vrijeme bude slobodan da obavlja druge poslove. SCSI hard diskovi imaju bolje karakteristike od ATA diskova (bri su, imaju vei kapacitet, pouzdaniji su), ali se zbog vee cijene, kao ipotrebe za posebnim (skupim) kontrolerom rijetko koriste u kunim i poslovnim raunarima. Najee se koriste u serverima za vane raunarske mree, gdje je primarni faktor pouzdanost i brzina, a cijena opreme nije odluujua.

Particionisanje hard diska

Particija je dio glavne memorije za skladitenje podataka koje je rezervisano za odreenu aplikaciju. Particionisanje znai podijeliti glavnu memoriju ili medij za skladitenje podataka u izlovane sekcije. U DOS sistemima moemo da particioniemo disk i svaka particija e se pnaati kao poseban hard disk. Particionisanje je naroito korisno ako imamo vie od jednog operativnog sistema. Da bismo particionisali disk ne moramo da idemo u DOS. Postoji veliki broj progaram koji to mogu odraditi za nas uz samo par klikova miem. Jedan od najpozantijih je Partition Magic.

Formatiranje hard diska

Format u prevodu znai pripremiti medij za skladitenje, tj za itanje i pisanje podataka. Kada formatirammo hard disk, operativni sistem brie sve uvane informacije na disku, testira disk d aprovjeri da li su svi sektori pouzdani i da li se mogu koristiti, oznaava loe (pokvarene, koji se ne mogu koristiti) sektore i stvara male interne adresne tabele koje kasnije koristi da bi pronaao informacije. Svaki disk se mora formatirati prije upotrebe. Napomena: reformatiranje (ili preformatiranje) hard diska ne brie sve podatke sa njega samo sdresne tablice). U sluaju da vam se desi tako neto nema razloga za panikom. Postoji dosta programa koji u stanju da povrate podatke, npr. GetDataBack ili EasyRecovery. Gore navedena vrsta formatiranja naziva se high level format (formatiarnje visokog nivoa), i taj nain formatiranja najvie korisnika koristi. Postoji jo jedna vrsta formatiranja koja se naziva Low level format i ona podeava odreene aspekte diska kao to je faktor

Hard drive
proiravanja. Low level format takoe oddreuje koji tip disk kontrolera moe da pristupi disku (npr. RLM ili MFM). Skoro svim hard diskovima koje kupimo ve je uraen Low level format tako da sa nae strane nema potrebe za takvom vrstom formatiranja, osim ako ne elimo da izmijenimo parametre diska ili da promijenimo vrstu kontrolera koaj moe da mu pristupi. Low level format brie sve vrste podataka sa diska.

Defragmentacija hard diska (Disk Defragmenter)

Da bismo objasnili ta je defragmentacija moramo prvo objasniti ta je fragmentacija. Fragmentacija je zapisivanje datoteke na vie mjesta na disku. U svakodnevnom radu sa raunarom este su radnje spremanja datoteka na disk, njihovog auriranja i brisanja. Kada obriemo neke datoteke mjesto na kojem su bile smjetene ostaje slobodno za novi upis. Viestrukim brisanjem broj slobodnih mjesta se poveava. Kada na takav disk spremamo veu datoteku sistem je sprema na prvo slobodno mjesto na disku. Ukoliko je datoteka vea od raspoloivog prostora sistem je zapisuje na novo slobodno mjesto, odnosno u novi fragment. I tako redom, dok cijela datoteka ne bude smjetne na disku. Kada pozovemo takvu datoteku sistem ide redom, proita dio u prvom fragmentu, zatim proita gdje se nalazi ostatak datoteke, nakon toga premjesti glavu za itanje na novu adresu i tako redom. Uitavanje datoteka je znatno sporije i usporava rad raunara. Kako bismo to izbjegli pokreemo program za defragmentaciju diska Disk Defragmenter. Zadatak tog programa je da snimi sitauaciju na disku i prikae stanje fragmentacije, pa da predloi da li treba defragmentirati disk ili ne. Ako izaberemo defragmentaciju diska program uitava fragmentirane datoteke i smjeta ih na jedno mjesto. Postupak je zavren kada se sve fragmentirane datoteke premjeste na jedinstvene adrese. Uitavanje defragmentiranih datoteka je znatno bre. Naalost, do fragmentacije dolazi svakodnevno, tako da je potrebno u odreenim vremenskim razmacima (zavisno od aktivnosti sa diskom) redovno provjeravati potrebu defragmentacije diska. Da bismo pokrenuli defragmenatciju potrebno Programs/Accessories/System Tools/Disk Defragmenter. je kliknuti na Start/All

Hard drive

Sl. 8. Pokretanje defragmentacije Isto se moe postii i preko Control Panel-a klikom na Start/Control Panel.

Sl. 9. Control Panel Nakon toga kliknemo na Performance and Maintenance

Hard drive

Sl. 10. Control Panel/performance and maintenance A zatim izaberemo opciju (na slici 10. Pokaziva mia pokazuje opciju) Rearange items on your hard disk to make programs run faster. Defragmentacija se moe pokrenuti i iz programa My computer ili Windows explorer. Potrebno je izabrati disk a zatim kliknuti na na meni File/Properties ili desnim tasterom mia kliknuti na disk pa lijevim tasterom na Properties i izaberemo karticu Tools i kliknemo na Defragment Now.

Sl. 11. Pokretanje defragmentacije preko My computer

Hard drive
Kada se pojavi prozor Disk Defragmenter prvo kliknemo na dugme Analyze. Program e provjeriti fragmentaciju datoteka na diksu i dati izvjetaj, odnosno preporuku treba li ili ne obaviti defragmentaciju. U ovom sluaju disk C: je potrebno defrgamentirati.

Sl. 12. Izgled diska koji se treba defragementirati Defragmentacija je poela i nakon toga moemo kliknuti na Show report da vidimo izvjetaj.

Sl. 13. Izgled defragmentacije. Plava boja predstavlja trenutne datoteke (contigous files), crvena datoteke koje se defragmentiraju (fragmented files), zelena boja predstavlja datoteke koje ne mogu da se

Hard drive
pomjeraju i to su obino sistemski fajlovi (unmovable files), dok bijela boja prestavlja slobodan prostor na disku (free space). Evo kako izgleda hard disk nakon defragmentacije.

Sl. 14. Disk nakon defragmentacije

Hard drive
Literatura: www.sk.rs/forum www.cafe-mobil.hr www.wikipedia.org www.pcigre.com www.elitesecurity.org www.yu-fitness.com.forum www.itc.wikidot.com www.krstarica.com

Hard drive
Sadraj
Istorija..................................................................................................................................................................2 ta je hard disk ....................................................................................................................................................4 Mehaniki dijelovi ...............................................................................................................................................6 Organizacija upisa................................................................................................................................................7 Staze ................................................................................................................................................................8 Cilindri .............................................................................................................................................................8 Sektori .............................................................................................................................................................8 Kako u stvari radi hard disk? ............................................................................................................................ 10 Ke memorija .................................................................................................................................................... 11 Napajanje ......................................................................................................................................................... 11 EIDE interface (PATA Parallel ATA) ................................................................................................................ 11 Sata (Serial ATA) ............................................................................................................................................... 13 RAID (Reduntant Arrays of Independent Disks) ............................................................................................... 14 RAID nivo 0 (Striping) ................................................................................................................................... 14 RAID nivo 1 (Mirroring) ................................................................................................................................ 15 SCSI (Small Computer System Interface) .......................................................................................................... 15 Particionisanje hard diska ................................................................................................................................ 17 Formatiranje hard diska ................................................................................................................................... 17 Defragmentacija hard diska (Disk Defragmenter) ............................................................................................ 18