Anne-Baba Ve Eğitimciler İçin İdeal Eğitim Yöntemleri

]<] <]q_<^<^ !
f
Ey halkmz! Allahn davetisine uyun. (Ahkf,46/31)
Anne-Baba ve Eitimciler in
DEAL ETM YNTEMLER

zgn Ad: et-Terbiyetul-Musl Telif: Nci b. Dyil es-Sultn Yaync: Guraba eviri: Ahmet hsan Dndar Dzelti: Hseyin Cinisli Mizanpaj: mer Deniz Kapak: Nuans Bask-Cilt: Step Ajans Guraba Yaynlar: 77 ISBN: 978-975-8810-49-9 Birinci Bask M.2008/ H. 1429 Her Hakk Sakldr
GURABA YAYINCILIK SAN. TC. LTD. T. ataleme Sk. Defne Han 27/9 Caalolu stanbul PK. 591 SRKEC Tel: (0212) 526 06 05 Fax: 522 49 98 www.guraba.com.tr e-mail:guraba@hotmail.com
DEAL ETM YNTEMLER

ocuklarnzn gelecei sizin ellerinizde. Genlik toplumun en byk dilimini oluturmaktadr. Brak ocuunuz kendi kendine sorumluluk yklensin. Hazrlayan Nci b. Dyil es-Sultn
eviri Ahmet hsan Dndar
GR
Allaha hamd olsun. nsan en gzel kvamda yaratmtr. Beeriyetin reticisine ve dosdoru yola ileten hidayet rehberine salt ve selam olsun. O yle buyurmutur: Beni rabbim eitti ve gzel bir ekilde eitti. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Ayak direten haricinde mmetimin hepsi cennete girecektir. buyurdu. Ayak direten kimdir, ey Allahn Rasl? dediler. Bana itaat eden cennete girer; bana asi gelen ise ayak diretmitir. dedi.(1) Eitim hakknda ok sz edilmi, ciltler dolusu kitaplar telif edilmitir. eitli ksmlara, trl yol ve yntemlere ayrlmtr. Herkes de kendi ynteminin en ideal olduunu ileri srmektedir. Eskiden Herkes Leylya ulatn iddia eder ama Leyl bunlarn hibirini kabul etmez. denilmitir. Bu aratrmay; baz uygun zmler de sunmakla birlikte ada slam bak asndan ele almak suretiyle ideal eitim, ilgili meselelerin tedavisi, deiip duran sorunlarn etrafndaki gr ve deneyimlerin sunumuna tahsis ettim. Devasa boyuttaki telifata ramen ideal eitime ve en iyi retime ulamamza yardmc olacak
(1) Sahh-i Buhr, 6/2655.
hereyi aratrmay srdrmemiz gerekmektedir. Eitim retimin sorunlar, mmetin sorunlardr. mmetin hep birden, kurumlarn tutup ayaa kaldrmas ve sorunlarnn zm yolunda aba gstermesi gerekmektedir. Ben de, benden nce bu alanda aratrma yapm olanlara katlarak unu dile getiriyorum: Bugn yaadmz gerekliin delaleti ile ocuklarmzn aldklar ve almaya devam ettikleri eitim uygun bir eitim deildir. Mesaj yerine getirmek ve mmet iin nasihatte bulunmak suretiyle deiim ve eitim-retimdeki bozukluklarn slah ynnde elimizi abuk tutmazsak ocuklarmz ve torunlarmz da ileride ayn eyi syleyecekler. mit ederim ki Allah kusurlarmz balar. Szn en hayrls az ve z olandr. Bu mtevazi aratrmada banda ve sonunda Allahn yardmn dileyerek sonra da ister adalardan ister daha nce yaamlardan olsun bu alanda benden nce eser vermi olanlardan yardm alarak hem eski hem de yeni olandan, bakalarnn tecrbelerinden, baarl uygulama yntemlerinden istifade etmeye altm. Bunun yannda eitim-retim alanndaki uzun sre bilfiil alm olduumdan edindiim tecrbelerden de yararlandm. Ayrca bu konuyla ilgili ie yarar-yaramaza, iyi-kt okuduum eserlerden istifade ettim. Tabii ki biz -mslmanlar- ie yarayan, eriatimize uyan alr; uymayan terk ederiz. Hatta duvara arpar iltifat etmeyiz. nk bizim Kuran- Kerim ve snnet-i mutahharada izlediimiz mkemmel bir metodumuz ve ideal bir eitimimiz bulunmaktadr. Bununla birlikte biyografilerde ve slam tarihine dair eserlerde yazlm bulunan ve slam Dininden ve tertemiz yce retilerinden uzak bulunan herhangi bir toplumda ok azna rastlayacamz ahlak, prensipler, adab ve muamelat konularndan yararlandm. slamn bu gzelliklerine dostlardan te dman bile tanktr. Hak,
deal Eitim Yntemleri
dmann bile hsn- ehadette bulunduudur. Birok halk, dil, lehe ve sapkn din bulunmaktadr. Birok slam ve Arap toplumu da slam eriatn telemi, drlp sarlm bir sayfa iinde nisyan alemine brakm veya yerin derinliklerine gmmlerdir. Bu durum da sz konusu halklarn terbiye konusunda bozulmasna, ahlak seviyesinin dmesine, davran bozukluuna, ekonomisinin gerilemesine, kaos, dzensizlik ve gvenlik sorunlarnn egemen olmasna yol amaktadr. Bu toplumlar iinde gl zayf zerinde hegemonya kurmakta ve bu da fakirliin yaygnlamasna, korkunun genellemesine, dmanln tasallutuna ve tavus kuu gibi her yan brmesine yol amaktadr. Bunun nedeni; yaam sebeplerinden tutup byk kk demeden herey iin uygun bir zm getiren slam Dininden kaynaklanan ideal eitimin eilimine gre geliim ve deiim ile beraber yol alan ideal eitimin ve yce slam ahlaknn yokluudur. Bu yoldan ve bu eitimden -rabbinin merhamet ettikleri dnda- btn bir insanlk yz evirdiinde birok felakete, problemlere, sosyal, ekonomik, eitim ve retimsel kmazlara, ailev dalmalara maruz kalrlar ve hatta rza, mala ve cana ynelik saldrlar yol kesen haydutlar vb. su etelerinin olmazsa olmaz yeni yol ve yntemleri haline gelir. Bu trl su yntemlerini kullanan ve tek arzular, tek gayeleri sonunda lm olsa bile emniyet iindeki insanlar rahatsz etmek, onlara saldrmak olan insan gruplar tremitir. Bunlar su fedaileridir. Tek arzular eytan heveslerini gerekletirmek, sapkn isteklerini doyuma ulatrmak, kana susam canavarlklarn tatmin etmektir. Butn bunlarn sebebi ideal eitimin olmaydr. Sulularn birou ve hatta hepsi dinden, dinin adabndan ve ahlakndan, tevikte bulunduu terbiye ve stn ahlaktan, tabilerine bakalarna sayg gstermeyi emreden ve hatta vacip klan,
mallarna, rzlarna ve canlarna kasdetmeyi haram eden terbiye ve ahlaktan tamamyla uzaktrlar. Her bir mslmann kan, mal ve rz dier mslmana haramdr.(2)
ve sellemin
Peygamberimiz Abdullah olu Muhammed sallallhu aleyhi ashabn zerinde yetitirdii ideal eitimi hatrlatmak babndan bu konuya ilikin becerebildiim kadaryla bir eyler yazmak istedim: Kitap ve snnetten, salih gemilerimizin (selef-i salihnin) zerinde bulunduklar eyden kaynaklanan deal Eitim konusu.. O selef-i salihn ki btn dnyaya ahlak, muamelat, drstlk, btn insanln hayrn istemek konularnda zerinde bulunduklar o ideal eitimi ispat etmilerdir. yle ki kafire bile kendisi ile muamele ve davette bulunma yntemi bakmndan yeterli bir frsat tanmlardr. Biz mslmanlar, kafir iin de hayr murad ederiz. Grmyor musunuz ki dinimiz bizlere kafirle kafir olduu halde iyi muamele iinde bulunmay, antlamal olduu ve bizimle birlikte yaad srece onu himaye etmeyi, zerinde bulunduumuz slam nimetine onu da davet etmeyi emretmektedir. Her bir mslman, bir kafirin kendi eliyle mslman olmasn ister. Yemin olsun ki Allahn senin vesilenle tek bir adama hidayet etmesi senin iin kzl develerden daha hayrldr.(3) Mslmanda enaniyet olmaz. Bilakis mslmanlar bakalarnn da hayrn istemek, bakalarna da yararl olmak zere terbiye almlardr. nsanlarn en hayrls, insanlara en faydal olandr.(4) Bu aratrmay bir ka unsura ayrdm. Her unsur ideal eitimle ilgili kendine mahsus hususlar altnda barndrmak(2) Eb Hureyre radyallhu anhden rivayetle gelen uzunca bir hadisin bir parasdr. yle demitir: Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem buyurdu ki: Birbirinize haset etmeyin... Sahh-i Mslim, 4/1986. (3) Sahh-i Buhr, 3/1096. (4) el-Mucemus-Sar, 2/106.
tadr. ncelikle retici kardelerimin yararlanmasn mit ediyorum. nk onlar birinci derecede eitimcilerdir. Sonra genel olarak tm mslman kardelerimin faydalanmasn umuyorum. nk onlar da birer eitimcidirler. Oullar, kzlar vardr. Yine ilim talebesi olan, okullarda, enstitlerde, niversitelerde renci olan kardelerimin istifade etmesini mit ediyorum. Bu alma basit bir abann rndr. Benim dmda byk ilim adamlar ve aratrmaclar daha nce bu kapy almlar ve ardna kadar ap ieri girmilerdir. Ben sadece onlarn talebelerinden biriyim. Azm olan Arn Rabbi Azm Allahtan eitim-retim zerinde alanlar muvaffak klmasn, abalarna bereket ihsan etmesini, bu almay okuyana, dinleyene yararl klmasn dilerim. Muhakkak ki O, hereye kadirdir. Allah peygamberimiz Muhammede, ailesine ve ashabna salt ve selm eylesin. Nci b. Dyil es-Sultn
Terbiyenin Anlam
Terbiyenin birok tarifi bulunmaktadr. Her mellif ve her dnr terbiyeyi kendi grne gre tarif etmektedir. Tanm sadece onun kendi grn ifade eder. Aslnda btn tanmlar deitirilebilir birer teoriden ibarettir. Terbiye kavram etrafnda eitli grler bulunmaktadr ve insanlar bu konuda farkl anlaylara sahiptir. Bu farklln kayna ve sebebi terbiye konusu etrafndaki ve hem hayr hem er arasndaki insan tabiatnn anlalmas etrafndaki anlamazlk olabilir. lk planda da felsefe ve fikirlerdeki farklla veya toplumlar zerinde gc bulunan akidev, felsef, sosyal, akl, fikr vb. kuvvet ve faktrler sebebiyle temayz eden ve belirginleen kltrel evrelerdeki farklla dnktr. Her durum, her evre ve her kltrn iinde eitim toplumdan izole edilmi bir birey -insan- ile ilgilenmez. Bilakis ayn anda hem fert ve hem de toplumla ilgilidir. Yada o bireyin toplumuyla olumlu ya da olumsuz biimde iliki iinde bulunmas, eitli ekillerde etkileim iinde bulunmasyla gerekleir. Buradan hareketle u nemli sonucu karmaktayz: Eitim (terbiye) toplumun kltrel mirasnn bykten ke, dededen babaya ve onlardan da evlatlara ve bylelikle nesilden nesile intikal ettirdii anlaylar, sluplar ve uygulamalardr.(5) Sz edilen kitabn mellifi daha sonra eitimin szlkteki tanmna geerek yle demitir:
(5) Dr. Muhammed Sad el-Fezzz, Salih Eb Arrd e-ehr, el-Mebdiul-mme litTerbiye, s.11
12
Terbiye szlkte gelimek ve artmak manasndadr. Yani gelimek anlamnda artmak. Rabb fulnun fulnen denildiinde bu sz Biri dierini besledi, yetitirdi anlamna gelir. Terbiyenin zerinde durup ilgilenmek, slah etmek, gzetip kollamak, kefil olmak anlamlarna geldii de sylenmitir. Istlah manas ise; normal olarak szlk manas dnda deildir. Beer canlnn -insann- beden, akl, ahlak, sosyal, estetik, elenceye ynelik, din vb. vazifelerinin gelitirilmesidir. Bunun amac mkemmellik, eksiksizlik derecesine ulap ykselmesidir. Bu da ancak altrma, kltr alama, gzel ahlak kazandrma, itaatkarlk ve kabiliyete srekli bir eyler katma yoluyla olur.(6) Gazl, Eyyuhal-Veled adl eserinde terbiye anlayna iliikin olarak unlar ifade etmitir: Terbiye, mahsulnn gzellemesi ve mkemmel olarak bymesi iin ekinin arasndaki dikenleri skp yabanc otlar karan iftiye benzer. Gazl, ocuklar arasndaki farkllklarn gzetilmesi grndedir. ocuklarn tek yntemle ele alnamayacaklarna ve ayn muameleye tabi tutulamayacaklarna iaret etmitir. Aksine mizalar, tabiatleri, yalar ve evrelerindeki farkllklara gre farkl ekillerde tedavi edilmeleri, farkl terbiye edilmeleri gerekir. Bu hususta unlar sylemitir: Nasl ki doktor btn hastalar tek ilala tedavi etmeye kalktnda birounu ldrrse, eitimci de ayn ekilde rencilere tek ynl bir riyazeti iaret etse onlar helake srkler, kalplerini ldrr. Ancak mridin hastaln incelemesi, halini, yan, mizacn ve nefsinin tahamml edecei riyazeti gzetmesi ve riyazeti bunun zerine bina etmesi gerekir. Rousseu ise eitimin leziz, ahenkli, dengeli ve faydal bir
(6) A.g.e s.14
13
gelitirme ilemi olduu grndedir.(7) Terbiyenin insann beden, akl, dilsel, duygusal, sosyal, din ynlerden geliiminin gzetilmesi, slah cihetine ynlendirilmesi ve kemale ulatrlmas manasna geldii sylenmitir. Terbiye/eitim aslnda ana unsura dayanr veya bir baka ifadeyle ana direi bulunmaktadr: 1- renci, 2- Metot, 3- retici. Her ne kadar bu ite ke ta ise de bu nc sradadr. Havlet-Terbiye vet-Talm adl eserin mellifi unlar dile getirmitir: Eitim aamal hareket etmektir. Eitim st ste biriken ve birbirini destekleyen abalardr. Eitimin gayelerine ulamasnda zaman nemli bir faktrdr. Bu husus Araplarn terabb (eitim grd), teneee (yetiti) ve tesekkafe (kltr edindi) szlerinde gayet aktr. Tenie (yetimek), taziye (beslenmek) ve teskf (kltr alamak) bir seferde aniden olacak bir ey deildir. Birbirini takip eden aamalardan geerek gerekleir. Binaenaleyh gelitirme ve aama takip etme eitim almalarnn doasna hkmeden en nemli iki kural temsil etmektedir. Herhangi bir geliim meyvesi vermeyen bir eitim ile karlatmzda biliriz ki bu ksr bir eitimdir. Herhangi bir eyin gelitirilmesini hedefleyen fakat merhale takip etmeyen, srekli ilgiden uzak abalar grdmzde bu abalarn eitim diye anlmay hak etmediklerini biliriz.(8)
(7) Dr. Ahmed Ali el-Funey, el-Ususun-Nefsiyye lit-Terbiye, s.259 (8) Bkz. Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm.
Eitimde Orijinallik
Kitabn adnn deal Eitim olmas hasebiyle normal olarak orijinal olmay gerektirmektedir. Orijinallik byk bir szdr. nsanlara bir orijinallik sunmayacaksa hayatn genilii iinde zayi olup gidecei hissi vermektedir. Bu nedenle eitimcilerin ve davetilerin genleri eitirlerken, bakalarna davet ulatrrken farkllk ve orijinallik aray iinde olmalar gerekir. Malumdur ki orijinallik, yeni ideal rnekler veya ideale yakn rnekler karacak ekilde eitime bir eyler eklemek veya bir eyleri deitirmek demektir. te Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin ve ashab- kiramn iman, taabbud, davransal, sosyal, ynetimsel ve geliim bakmndan zerinde bulunduklar hal bu idi. Fakat vazgeilemeyecek baz sabiteler ve deimez esaslar vardr. Bunlar: Kitap ve snnet zere eitim vermektir. Eiticinin talebesini eitmekte aba sarfetmesi, iinde trl problemler, deiiklikler, sorunlar bulunan yaam savana hazrlamas gerekir ki meydana ktnda zayi olup gitmesin, aya srmesin. Talebesini eitmekte aba gstermezse hayatnda baarsz olur; o byk meydann ortasnda zayi olur gider. Hem toplumu hem de ailesi srtnda bir yk haline gelir. ocuun gnlne ocuk iken, gzel rneklik sunarak, gzel vasflar ve erdemli ahlak zellikleri gz nnde bizzat uygulayarak gzel vasflar ve erdemli ahlak zellikleri alamak eitimdeki orijinalliklerden biridir. Kt ahlak, sapkn davranlar, fsk u fcur ve hovardalk seyretmek, kfr, yergi ve lanet szleri iitmek zere yetiecek ve bunlar
15
bydkten sonra bir daha izalesi zor olacak birer huy ve seciye haline getirecek ekilde alan bo brakamayz. Eitim konusunda orijinallik; zellikleri ve ahlak bakmndan, ameli ve muameleleri asndan, tasarruflar ynnden esiz, zulm ve hakszlk etmekten, bakalarna sknt vermekten tamamen uzak, hak konusunda, ac da olsa hakk sylemek (Kendi aleyhine de olsa hakk syle! Ac da olsa hakk syle!) hususunda gl, Allah sz konusu olduunda Allahtan baka knayann knamasndan korkmayan, yaratcsndan bakasndan hayet duymayan, iar Allahn rzas, rts takva, hedefi slamn ve mslmanlarn muzafferiyeti olan, sevdiinde Allah iin seven, buzettiinde Allah iin buzeden bir nesil oluturmaktr. Eitimde orijinallik; er kural ve sabitelere gre mslmanyla kafiri ile tm insanlarla muamelede esiz bir terbiye oluturmaktr ki kii hem kendi sevinsin, hem de mslman kardelerini sevindirsin; kafirin beenisini kazanp mslman olmasna vesile olsun. Aynen bakalar ile muamelelerinde drstlk, hsn- muamele ile davranan mslman tccarlarda olduu gibi. O zamanlarda kafirler onlarn davranlarn beenmi ve birou onlarn gzel muameleleri sebebiyle mslman olmutur. Bu amzda da ideal eitim yoksunluundan dolay korkunun, endienin, tedirginliin, gvensizliin egemen olduu, kaosun, fakirliin ve aln yaygnlat, faizli muamelelerin yayld, kapkalk, yankesicilik, tecavz, kandrmaca, aldatma olaylarnn oald kafir toplumlarda ve hatta bir ok Arap ve slam lkesinde bulunmayan, o anlaylar, o esiz deerleri tayan bir nesil istiyoruz. Devletler, toplumlar ve fertler emniyet, gvenlik ve iyi bir yaam istiyorlarsa Kitap ve snnetten kaynan alan ideal eitimin pnarlarna geri dnmeleri gerekir.
16
Bat kltr, batl vatandatan lkesi iinde belli bir davran ve belli bir muamelesi olan; lkesi dnda da elini ekip, hayr ilerini soyup soana evirerek zayflar kahr u perian edecek surette baka bir davran ve muamelesi olan bir insan meydana getirmitir. Bu durum bugn baz mslmanlar da etkilemitir. Tarafmza alm ahlak ve ruh bir savan parasdr bu.(9) slamn kendisine skca sarlm, hidayetine ittiba eden tabilerini eitmede orijinallikler ortaya koymu olduunu grrken genleri iffetli ve namuslu olmaya tevikte bulunmutur. Bu hususta yardmc olacak her eyi, tahrik edici etkilerden ve fitnelerden uzak durmay teri klmtr. Bunun yannda evliliin kolaylatrlmasna, evlilik harcamalarnn azaltlmasna tevikte bulunmutur. Btn bunlar iffete bal kalmay kolaylatrr. Nitekim gayr-i mslimlerle muamelelere zulm ve hakszlk iermeyen bir snr koymutur. Tarih bu yce terbiyeye ahittir. Eitim; beden gibi ayn dokuya bal olarak deiik ynleri alan tek bir iskeletten ibarettir. Bu ynlerin birbirinden dakik bir ekilde ayrlmas mmkn deildir. Bu nedenle bir tr tamamen iine nfuz etmek ve tekrar etmek olmas gereken bir eydir. Yeni yetimekte olan neslin ak bir aklnn bulunmas hedeftir. Formasyon ilemi orjinallik ortaya koyabilir. Orijinallik, llebilir ekilde net ve snrlar belli, byk bir insan grubunun zerinde almasn mmkn klan esneklikte ve eriat- arrann genel bak asyla ahenk iinde olmas gereken bir eitim hedefidir. Eitimde orijinallik; iinde deiimler, srprizler, byk
(9) Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm
17
olaylar barndran yeni hayata hazrlanmalar ile gleri nispetinde muazzam bir ey yapabilen nesil oluturmaktr. Ashab radyallhu anhum ve onlardan sonra gelen selef ve halef, bu dini yayma gayretleri erevesinde tehizatlarndaki yetersizlie, kstl imkanlarna ve dmanlarnn stnlne ramen anlatlamayacak derecedeki trl zorluklara, hayatn skntlarna tahamml etmilerdir. Bizlere den yeni yetien nesli orijinallik ve bu dini yaymak, savunmak urunda tahamml etmek zere eitmektir. ocuklara daha ilk retimin balangcnda zorluklara gs germesini, eitim hedeflerini gerekletirmek ve hatta hakka sarlp erre direnmek suretiyle bu konuda orijinal eyler ortaya koymak yolunda srarc ve srekli olmay retmemiz, bu konuda onlar eitmemiz gerekir. Bizler yeni yetien nesli erre, sahtekarla, fesada, yolsuzlua, bu dine kar kanlarn ve bu eriatin retilerini kle almayanlarn nnde kuvvetle durmaya, onlara kar koymaya ve durdurmaya tevik edip cesaretlendirmeye ok muhtacz. Mnker karsnda susmak hakikatte mnkeri pohpohlamak ve ileriye doru itmek demektir. mmetimiz her ferdi ile eitim, retim alannda atlm ve orijinalliin, yenilik araynn dizginlerine sahip olmadan er aknlar nnde duramaz. Belki burada okullarmzn, niversitelerimizin, eitli ilm ve eitime ynelik kurumlarmzn kendileri iinde ilm ahsiyet oluturabilecek evreler oluturmakta baarl olamadklarn itiraf edebiliriz. Ayrca bu kurumlar talebelerin gnlnde bilgiye itiyak duyacak mealeyi de tututuramamlardr. Genel tabiat, ticar maksatl telkin ve ezbere ynelik bir tabiattr. Ve dolaysyla renim diploma iin; diploma grev alabilmek ve hayat kazanabilmek amacyla yaplr hale gelmitir. unu syleyebiliriz:
18
Bizler selefin ihlasn ve izledikleri yolu kaybettik. Gnlk hayatmz dzenleyemez olduk. Ayrca orijinal eyler ortaya koyan aratrmac dnrler ortaya karamadk. Ve sonu olarak bizler yitirdiimiz bir gemi ve yetiemediimiz bir gelecek ile kuatlm vaziyetteyiz.(10) Eitim-retim gzellemezse ve pratik olarak semeresini vermezse, geliemeyen bir ocua benzer. Her ikisi de sorunlarla bouur.
***
(10) Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm, s. 85-114
Balang
deal eitim insann balamasyla yani doumuyla balar. Hatta ben doumundan nce balamas gerektiini sylyorum. nk Vacibin ancak kendisi ile tamam olduu ey de vaciptir. Mesel namaz her bir mslman erkek ve kadn iin vaciptir. Ve abdest olmadan sahih olmaz. yleyse abdest de vaciptir. Bebekliinden itibaren ocuun eitimi, bakm ve gzetiminin vacip olmas da ayn ekilde ana-babalara ve eitimcilere vaciptir. Fakat bu vacibin ncesinde ve abdest-namaz irtibat gibi onunla irtibatl bir ey daha var ki o da iyi bir e seimidir. Bir adam eitimcilerden birine gelip yeni olunun nasl terbiye edileceini sorar. Eitimci ona ocuun ya ka? der. Adam Bir haftalk diye cevap verir. Eitimci ocuun nasl terbiye edileceini sormak iin ok gecikmisin. der. Adam garipseyerek dehete kaplr. Nasl olur? ocuk daha bir haftalk! der. Eitimci Bu soru evlenmeden nce sorulmalyd ki ideal bir eitim verebilmek konusunda yardmc olacak saliha bir hanm seilebilsin. Her eyin balangc zor ve yorucudur. Arbal ve hesap ederek hareket etmeye muhtatr. nk insan balang yapmadan nce seimde bulunabilir. Ama aya kayd m istese de istemese de en sona varmadan duramaz. Ticar bir proje uygulamak isteyen, bir vazifede almak arzu eden, bir
20
lkeden bir baka lkeye veya bir ehirden dierine tanmak isteyen yahut da baka eyler yapmak isteyen kimseleri grrsnz.. Gerekte balamak zordur.. Azim, kararllk ve dirayet gerektirir. te evlilik de bunlardan biridir. Evlilikte aceleci ve hzl davranmak, teenni ile lp bierek hareket etmemek eitli sorunlara sebep olur. slamn ballk, kardelik, karlkl scak ilikiler iinde bulunma emrini getirdii olan ve Kuran- Kerimde Mminler ancak kardetirler. (Hucurat, 10)(11) ayeti ve snnet-i mutahharada Mslman mslmann kardeidir.(12) hadisi ile kurallarn yerletirmi olduu ailelerin zlmesine neden olur. Her bir yeni iin ardnda srprizler, hesapta olmayan eyler vardr. te evlilik de bunlardan biridir. Kadn ya da erkek eler birbirlerinde alk olmadklar, yetitirilme tarzna uymayan bir takm tasarruflar ve davranlar grebilir. te burada her ikisi de hikmete ve o davrann dier ein alk olduu duruma doru deitirmeye ve bu uyumsuzluklar karsnda aamal olarak hareket etmeye muhtatr ki bylelikle aralarnda karlkl anlay ve lfet olusun. slam eriat daha balangcndan , bebeklik dneminden itibaren insann himaye edilmesi, bakmnn salanmasn belli bir esasa balamtr. nsann gzetilmesi ve himaye edilmesi, daha doumundan ncesini, iyi bir e seimini, isim seiminde, annenin ve st annenin salam kiilik ve bedene sahip olmasnda, yiyecek-iecek seiminde, sapkn veya pis ortamlardan uzak durmak konusundaki dikkati de kapsamaktadr. Bunun anlam udur: Sz konusu bakm ve gzetim, doum ncesinden balayarak lm vaktine kadar uzanr...
(11) Eb Hureyre radyallhu anhtan gelen uzunca bir hadisin iinde yer alr. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Zandan saknn... SnenulBeyhak el-Kbr, 10/230 (12) Sahh-i Buhr, 2/862
21
Snnet-i mutahhara, daha erdemli bir nesli garantilemek iin kar-koca seimini vurgulayan nass ve tutumlarla doludur. Bu babdan olmak zere nebev bir hadis-i erif yledir: Nutfeleriniz iin iyi seimde bulunun. nk damar eker.(13) Bir dier hadis de yledir: Nutfeleriniz iin iyi seimde bulunun ve denk olanlarla evlenin.(14) Bir dier hadis de yledir: plkte yetien yeillikten uzak durun. Ya Raslallah! plkte yetien yeillik nedir? denildi. Kt yerde yetimi gzel kadn. buyurdu.(15) Eb Abdullahtan rivayet edildiine gre dedesi Ali b. Eb Talib yle demitir: Ahmak kadnlar evendirmekten saknn. nk onlarla beraberlik bela; evlatlar ise ziyandr.(16) yleyse unu sylemek istiyorum: Balang gzel olur ve kar-koca din ve ahlak bakmndan uygun bir hayat orta seiminde baarl olursa, sonu da Allahn izniyle vgye ayan olur. Doan ocuun balangc erefli, yetitii ortam dzgn olur. nk bylelikle o imanl kucaklarda ve her ynden eitiminde ve gzetiminde titiz davranan, hrs gsteren ana-babann ilgi ve itinas altnda geliip genleecektir. Yeni doann eitimine ilikin ideal yntemlerle ilgili detaylar Allahn izniyle ilerideki konularda gelecektir.
***
(13) (14) (15) (16)
Musnedu-ihb, 1/176 el-Mustedrek alas-Sahhayn, 2/176 Musnedu-ihb, 2/96 el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm, s.933ten.
Doan ocukla Sevin!
Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: Dourgan ve sevecen olanla evlenin. Zira ben kyamet gnnde dier mmetlere kar sizin okluunuzla iftihar edeceim.(17) slamda evliliin hedeflerinden biri salih bir zrriyet talebi ve neslin okluudur. Bu sebeple zamanmzda ve slamn gelip evlilie tevikinden, soy sahibi olmay talep etmesinden sonra insann erkek veya kz ocuunun dnyaya geldii mjdesini ald zaman sevin duyduunu gryoruz. Cahiliye dneminde ise bunun aksine kz ocuu olduunda ho grmezler ve hatta diri diri gmerlerdi. Allah tel yle buyurmutur: Onlardan biri kz ocuu ile mjdelendiinde fkelenmi olarak yz kapkara kesilir. Kendisine verilen mjdenin ktlnden dolay kavminden gizlenir. Onu, aalk duygusu iinde yannda m tutsun, yoksa topraa m gmsn! Bakn ki, verdikleri hkm ne kadar ktdr! (Nahl, 58-59) Allaha hamdolsun ki bir ok kimsenin hanmnn hamile olduu ortaya ktnda ve yavrunun daha doumundan nce sevin duyduunu grmekteyiz. Bunun akabinde de hem annenin, hem de karnndaki yavrunun salk ynnden bakm ve gzetimi salanmaktadr. Bu bakm ve gzetim, ceninin daha ana karnnda iken geliimini ve saln takip etmek amacyla resmi veya zel klinikler, hastaneler ve salk merkezleri vastasyla yaplmaktadr. ocuun dnyaya gelmesiy(17) Makl b. Yesrdan rivayetle gelen uzun bir hadisten. Snenul-Beyhak el-Kbra, 7/81
23
le ailesi olduka sevinmekte ve akrabalarna mjde vermektedirler. Akika, sevinci ifade etmek ve kendilerine byle bir evlat bahetmi olduu iin -ocuun ileride akbetinin ailesi ve toplumu iin hayr m er mi olacana bakmadan- Allaha krde bulunmak zere meru klnmtr. ocuun ilerideki durumuna ilikin bilgi Allah subhneh ve tel katndadr. Bizler beeriz. Gayba dair hibir ey bilmeyiz. Biz u anki halden bakasn bilemeyiz. Bu sebeple yle denilmitir: Bugnn ve ncesindeki dnn bilgisine sahibim. Yarn olacaklarn bilgisini bilemem ben, krm. Biz mslmanlar, bu ceninin yaratln, ana karnnda geirdii evreleri, bir halden dierine geiini Allah telnn u szlerinin delaletiyle yakn olarak biliriz: Andolsun biz insan, amurdan bir zden yarattk. Sonra onu salam bir kararghta nutfe haline getirdik. Sonra nutfeyi alaka yaptk. Peinden, alakay bir parack et haline soktuk; bu bir parack eti kemiklere evirdik; bu kemikleri etle kapladk. Sonra onu baka bir yaratlla insan haline getirdik. Yappyaratanlarn en gzeli olan Allah pek ycedir. (Mminn, 12-14) Hadiste; Krk gn nutfe halinde, krk gn alaka halinde, krk gn bir parack et halinde sonra ona melek gnderilir. O da onun rzkn, ecelini, bedbaht m mesut mu olacan yazar.(18) Bu hadis btn dnyann nnde ana bir kaidedir. Doan ocuun rzk ana-babasna veya bir baka kimseye deil Allaha aittir. Allah o ocuun rzkn yazmtr. Rzkn ve ecelini tamamlamadka can vermez. te bu, geim korkusundan, alk korkusundan, fakirlik korkusundan dolay doum kontrol propagandas yapanlara bir reddiyedir. -Korkaklarn gzne uyku girmesin.- Bu sebeple Hak tebreke ve tel yle buyurmutur:
(18) Sahh-i Mslim, 4/2038.
24
Yeryznde yryen her canlnn rzk, yalnzca Allahn zerinedir. Allah o canlnn durduu yeri ve sonunda braklaca mekan bilir. (Bunlarn) hepsi ak bir kitaptadr. (Hd, 6) Allah subhneh yle buyurmutur: Evlatlarnz fakirlik korkusuyla ldrmeyin. Sizin de onlarn da rzkn biz veririz. (Enm, 151) Hadis-i erifte yledir: Siz Allaha hakkyla tevekkl etseydiniz, kulara rzk bahedildii gibi siz de rzka mazhar olurdunuz. Grmyor musunuz kular sabah a gidip tok dnyorlar. (19) Avam Her doan rzkyla doar der. yleyse ok ocuk sahibi olmaktan dolay fakirlik endiesi tamaya gerek yok. Bu ayetler ve bu hadis-i erifler bu iddiada olanlara da, slam toplumlar iinde bakmna, geimine, nafakasna g yetirilemeyecei gerekesiyle yaydklar bazen doum kontrol, bazen remeyi temelli kesme eklindeki iddialarna ve iftiralarna da reddiye mahiyetindedir. Bunun tek nedeni; dnyadan baka gayeleri olmayan ve doan ocuun ne dnyada ne de ahirette yararn ummayan kfr ve ilhad ehli kimselerin taklit edilmesidir. Biz mslmanlar doan ocuktan dolay sevin duyarz. nk Ademolu ld zaman u ey hari ameli kesilir: Sadaka-i cariye, faydalanlan ilim, kendisi iin dua eden salih evlat.(20) hadisinin delaletiyle kesin olarak biliriz ki Allah, salih bir kimse ise o ocuu hem dnyada hem de ahirette bizlere faydal klacaktr. Fakat bu ocuk ileride anne-babasna ve toplumuna ya nimet olacaktr ya da nikmet ve bedbahtlk kayna olacaktr.
(19) Ahmed, Msned, 1/52. (20) bn Hibbn, es-Sahh, 7/286.
25
Kitap, snnet ve yaanan vakadan bu hususa dair deliller mehur ve malumdur. ocuun bazen ak olacana dair Kitabdan delil: 1- Nuh aleyhisselmn olu. Allah tel yle buyurmutur: Gemi dalar gibi dalgalar arasnda onlar gtryordu. Nuh, gemiden uzakta bulunan oluna: Yavrucuum! Bizimle beraber bin, kafirlerle beraber olma, diye seslendi. Olu: Beni sudan koruyacak bir daa snacam, dedi. (Nuh): Bugn Allahn emrinden, merhamet sahibi Allahtan baka koruyacak kimse yoktur dedi. Aralarna dalga girdi, bylece o da boulanlardan oldu. (Hd, 42, 43) 2- Allah tel yle buyurmutur: Ana-babasna: f be size! Benden nce nice nesiller gelip gemiken, beni mi tekrar diriltmekle tehdit ediyorsunuz? Diyen kimseye, ana-babas Allahn yardmna snarak: Yazklar olsun sana! man et. Allahn vaadi gerektir, dedikleri halde o: Bu, eskilerin masallarndan baka bir ey deildir, der. (Ahkf, 17) 3- Hzr ile ocuun kssas: Hzr ocuu ldrnce sebebin ocuun azgnlk ve kfr ile ana-babasna kar cahilce hareketlere girimesinden duyduu endie olduunu ifade etmiti. Bu nedenden tr ana-babann ocuu gzetmesi, ilgilenmesi ve takip etmesi gerekir. nk o kk bir fidandr. Daha yeni dikilmi bir aatr. Eksiksiz bir ilgi ve bakm gerekir. Ayrca bu trden bir aa veya bitki trnn geliimine uygun verimli bir araziye dikilmi olmas, zaman zaman sulanmas gerekir ki geliip serpilsin, kklerini yerin derinliklerine kadar ulatrsn, dallar da gkyzne doru ykselsin. Ve ardndan da scak, souk, rzgar vb. deiik hava artlarna kar direnli olabilsin. Ayrca yeni doan ocuk, bedeni ve iman gl, inanc
26
sabit, bedensel hastalklara ve ykc akmlara kar salam bir ekilde hayata atlabilmek iin daha fazla gzetim ve ilgiye muhtatr. Bylelikle kk yerde sabit, dallar gkyznde olan salam bir aa mesabesinde olur. ocua bu zeni, bu ilgiyi gstermezseniz, hem dnya hem de ahireti kaybedersiniz. Ve hatta hayatnz boyunca ve lmnzden sonra bedbahtlnzn, mutsuzluunuzun sebebi olur. Keke bir ocuunuz olmasayd diye temennilerde bulunursunuz. u gerek olay zerinde dnn: Bir adam kk bir ticari taksiye binmi. Bindiinde gayet sevinli imi. Taksi ofrne Mjde, mjde! Bir ocuum oldu! demi. ofr bir ey dememi. Adam ikinci kez tekrarlam. ofr yine bir ey dememi. Adam nc kez tekrar edip Duymuyor musun? deyince ofr: Vallahi ilk kez sylediinden beri duyuyorum. demi ve eklemi Sen imdi ard arda gelecek u ocuk iin mi sevinlisin? Adam Evet. Ben bunun iin sevinliyim. nk ilk ocuum. demi. ofr: Seninle beraber evime gidelim istiyorum. Bende be ocuk var. Drdn sana vereyim. Sen iyiliksever birisisin. Ama beinciyi, dnyalar versen de vermem. Salih biri gibi grnyor. demi. Evet; kk yataki ocuun farkl bir sevinci oluyor. Kalpte ona kar Allahn insana ve dier mahlukata yerletirdii bir merhamet duygusu oluyor. Hadiste sabit olduuna gre Allah telnn yz rahmeti vardr. Bunlardan bir rahmeti yeryzne indirmitir. Karlkl gsterilen merhamet bu bir rahmetin eseridir. Grmyor musunuz ki evcil veya yabani bir hayvan yavrusuna basmamak iin ayan kaldrr, onunla ilgilenir ve bytene kadar besler. Sonra Allah dokan dokuz rahmeti kullar iin kendi katnda brakmtr. O Subhneh ve tel merhametlilerin en merhametlisidir.
deal Yetitirme Tarz
Allah tel yle buyurmutur: Ss iinde yetitirilip sava edemeyecek olan m istemiyorlar? (Zuhruf, 18). air yle der: Genler yetiir dururlar aramzda, Babalarnn verdii alkanlklarla. Yetitirmek, eitmekle ayn manaya gelir. Yani kazanmla elde edilen dnce veya uygulamaya ait bir grup adet ile ocuun geliimiyle gelien bir grup ahlak zellik ve meslek almalar zerinde ocuk veya genci yetitirmek amacyla yaplan almadr. Yetimekte olan nesil ifadesi genler iin kullanlr veya bu ifadeyle genler kastedilir. Genler mmetin hazr ktas, gcnn esas, izzetinin kaynadr. Buradan hareketle toplumlarn; esnek, canl ve ak bir toplum olarak, dier toplumlar etkileyecek ve onlarda var olan hayrdan etkilenecek ekilde harekete geirmeye, gelitirmeye muktedir olan fertler ina etmek gerek. Bu da ancak toplumun fertleri dengeli, mkemmele doru ilerleyen, her ynden gelimi fertler olduunda gerekleir. nk beeri toplumlarn gc o toplumlar oluturan fertlerin says ile belirlenmez. Bilakis bu g birbirini balayan balarn sklna nispetledir ve buna gre artar.(21)
(21) el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm, s.448
28
Bu nedenle herkesin, zellikle de babalarn ve erkek olsun kadn olsun retmen olan olmayan eitimcilerin genlerle ilgilenmesi, onlar daha ok kk yalardan yani dnyaya gelmelerinden itibaren bedenen, aklen ve ruhen selim bir ekilde yetitirmeleri gerekir. Burada ocuu her ynden, salk, akl, nefis ynlerinden yetitirip ilgilenme konusunda ana-babann sorumluluu ve rol ortaya kmaktadr ki bylelikle ocuk bedeni, duyular, organlar salam olarak, idraki tam, tasavvuru kapsaml bir ekilde yetiip bysn. Bu i sadece ana-babalara zg deildir. Bilakis bu konuda eitim-retim erleri de onlarla ortak hareket ederler. Okullar bu iin byk ksmn stlenirler. Cami imamlar, hatipler, vaizler, hisbe grevlileri, davetiler.. Her biri kendine zg biimde neslin dzgn ve salam bir ekilde eitimi ve yetitirilmesi, faziletlerin alanmas, ktlklerin sklp atlmas zerinde dururlar. ocuun yetimesi, kk topluluu olan ailesine ve sonra da byk topluluu olan mslmanlar cemaatine mensubiyeti zerinde dururlar. Ayrca okullar, grntl ve sesli medya ve basn-yayn aralarnn da bu konu erevesinde aktif bir rol bulunmaktadr.(22) Bunlardan istenen, salkl ve salam yaplacak eitim almasna daha fazla ortak olmalar, ahlak bozacak iddet ierikli filmlere, ehveti tahrik eden grntlere, ocuklar korkutan sahnelere veya gerekle alakas olmayan dzmece, hurafe yaz ve romanlara, kafir toplumlara ait davran tarz ve adetlere yer vermemeleridir. Yetien nesli, genlii sapknlktan ve uurumlarn aasna yuvarlanmaktan korumak amacyla btn bunlar yaynlamak veya yaynlamamak medyann elindedir. -Yuvarlanp gittikten sonra tekrar trmanmak zordur.Ana-babalara, retmenlere, medya mensuplarna, cami
(22) Eitimde medyann rolne ilikin mkemmel bir konu ileride gelecektir.
29
imamlarna, hatiplere ve vaizlere yeni yetien nesil hakknda Allahtan korkmalarn hatrlatmak isterim. nk bu genler onlarn boynunda bir emanettir. nk ne yeryznde ne de gkyznde hibir eyin kendisinden gizli kalamad Vahid-i Deyyn karsnda bu nesilden birinci derecede onlar sorumludurlar. Eitimin duraca belli bir snr, belli ya yoktur. Eitim almasnn sreklilii kesin olarak ferdin yeni, eitli ve talebenin getii her merhaleye ve ayn zamanda iinde yaad aa ve mensup olduu evreye uygun bilgi, tecrbe ve beceri kazandrr. Bu durum talebenin varln, insan grubu tarafndan kabul grmesini, bu veya u grubun faaliyetlerine katlmn salar. Srekli bir alma olma nitelii ile eitim, okul eitim-retimindeki durumda olduu zere ferdin belli bir ya dneminde retimi kesmemesini garantiler. lkokul seviyesindeki ocuk belli bir yatadr. Belli seneler sresince devam eder. Bundan sonra bir st seviyeye karak ilerler. Ama belli bir ya dneminde okulun veya niversitenin bitmesiyle eitim-retim de son bulur. Ama eitim, insann mrnn sonuna kadar ilim talebine, bilgi, beceri, bak as vs. kazanmas yolunda devam etmesi demektir. Yani srekli eitim, insanlar birlikte beikte balar mezarda sona erer.(23) Dr. Muhammed es-Sabb unlar ifade etmektedir: Allame Malik b. Neb rahimehullh yle anlatrken dinledim: Bir adam henz yeni domu olan olunun veya kznn eitimi ile ilgili kendisine yol gstermesi iin gelmi. Malik b. Nebi Ya ka? diye sormu. Adam Bir aylk demi. Malik b. Nebi Tren kat. demi. Malik b. Nebi yle syledi: in banda
(23) el-Mebi el-mme fit-Terbiye, s.21
30
abarttm sanyordum. Ama dnnce szlerimin doru olduunu anladm. nk ocuk alaynca anne meme veriyor ve ocuk kendi iinden barmann isteine ulamak iin bir vesile olduunu karakter olarak alyor. Bu minval zere byyor. Yahudi darbeyi indirince gvenlik konseyinde alyor ve sanyor ki alamakla hakkna ulaabilecek.(24) Hogr atmosferi iinde yetien ocuk, insanlar sevmeyi ve onlara iyilikte bulunmay renir, bu izgi zere terbiye alr. Dmanlk ve ekime ortamnda yetien ocuk da saldrganl ve zulm renir, bu minvalde eitim alr. Emniyet ve huzur ortamnda yaayan ocuk itidali, bakalarna kar hsn zan iinde olmay renir ve bu ynde yetiir. Eletiri ve kaos havasnda yaayan ocuk da huysuzluu ve bakalarna kar sui zan beslemeyi renir ve bu ynde yetiir.
***
(24) Nazart fil-Usratil-Mslime, s.146-147
Hayata Almak
Her insann balangc dnyaya gelip gzlerini amas ve ilk alama seslerini duyurmasyla balar. O artk vardr. Gc kuvveti iyice yerine gelinceye kadar yava yava geliip serpilen, eitilen yepyeni bir yaratktr. Bu insan zayf yaratan ve sonra bu zayfla g veren daha sonra bu gcn ardndan bir baka zayflk ve ihtiyarlk veren Allah tm noksanlklardan mnezzehtir. Allah tel yle buyurmutur: Sizi gsz yaratan, sonra gszln ardndan kuvvet veren ve sonra kuvvetin ardndan gszlk ve ihtiyarlk veren, Allahtr. O dilediini yaratr. O en iyi bilen kudret sahibidir. (Rm, 54). Hareketlenip hayata almaya balaynca etrafndaki hereyi ilgin ve yeni grr. Bilin ve his sahibi olmaya balar. Amerika Birleik Devletleri, Boston Hastanesi, Pediatri Fakltesinden Dr. Berry Brasilton da bunu vurgulamaktadr. ocuk doumu ile birlikte annesini tam olarak hisseder. Annesiyle karlkl duygu ve his alveriinde bulunur. Ayrca baz deneyler yaptktan sonra ocuun doumunun drdnc gnnde kendisiyle oynayan annesinin sesini tandn, annesine yneldiini, onu hissettiini belirtmitir. Bu husus, yeni doann annesi ile olan ilikisinin sadece genlerle ilgili olmadn geen gnlerin ve tutumlarn destekledii bir iliki olduunu ifade eden baz bilim adamlar-
32
nn grlerine aykr bir gr saylr.(25) Gnler gemesiyle hayata daha fazla alr. evresinde olan eyleri grr. Sesleri hisseder. Fakat herey onun iin ilgin ve yenidir. evresindeki hayat grmeye balar. Hareket eden eyay grr. Anlamad, manasn bilmedii sesler iitir. Fakat programlamaya, belleine ileride tekrar ettiinde, kulana ve gzne yeniden alndnda mracaat edecei bilgileri alp depolamaya balar. Sonra yava yava eyay tanmaya balar. Bu hal, yolun ba diye tabir ettiimiz haldir. Burada ocuun aama aama geliim evrelerini, her aamann zelliklerini dile getirecek deiliz. Psikologlardan bir ou bu konuyla alakadar olmu ciltler dolusu eserler vermilerdir. Fakat bizi burada ilgilendiren ocuun, hayata aldktan sonra erdemli ahlak ve vgye ayan nitelikler zerinde yetimesi, yetitirilip eitilmesidir. Kurtulu sahillerine ulamasn salayabilmek iin yolun balangcndan itibaren elinden nasl tutarz? Bandan sonuna dek yrynde nasl onunla beraber olabiliriz? Hayat dalgalar birbirini dven bir deniz gibidir. Ancak iyi yzmeyi becerebilen kurtulabilir. ocuu daha yolun banda iken brakrsak aya kayar, arr, hzne kaplr, ac eker. Sonra cesaretle kendi yolunu amas, tkezlemeden, durmadan, tereddt gstermeden, pheye kaplmadan ileriye atlp tam bir gvenle ve nne kacak engellere ve zorluklara dair derin bir idrakle ve hereyi hesaba kattndan, her soruna bir zm bulduundan dolay bu engel ve zorluklar alt edecek, stesinden gelecek gc kendinde bularak yoluna devam etmesi iin kendisini kurtaracak, bu hayattaki doru yolu, kendisine uygun gidiat gsterecek, klavuzluk yapacak birini yannda bulamaz. Yoluna devam ederse rabbinden bir nur zeredir. Durursa zikir ve tefekkr iindedir.
(25) Muhammed Rifat, Terbiyetul-Evld, s.25.
33
Ana-baba ve eitimcilerin yolun banda iken genlere kar byle olmalar, onlar akn, ne yapacan bilmez vaziyette, dmanlar bile olsa her grdklerinde kurtarmas iin elini uzatr halde brakmamalar gerekir. nk hevadan, davran ve ahlaki bozukluklardan korunakszdrlar. Dmanlar iin birer kolay lokmadrlar. Onlar kolaylkla, basit bir ekilde ve hi anlamadan avlayverirler. Boazlanmaya gtrlen koyunun kasabn ardndan gitmesi gibi hayatlar pahasna da olsa, ucunda lmde bulunsa her barana tabi olur, her sapknn peinden giderler. Bizler byle bir yetime ve eitim istemiyoruz. Biz onlardan daha iin banda iken hakk batldan, hayr erden, zararly faydaldan, kty iyiden ayrt edebilmelerini istiyoruz. Eitimin balangc bu slupta ve bu yolda olursa genler yolun bandan sonuna kadar emniyet ve esenlik iinde salkl ve salam bir ekilde yetiirler.
***
Yolun Ba
Her yaratlm iin yolun balangc doduu ve bu yeryznde var edildii andr. Bu dnyada, sevinciyle hznyle, salyla, hastalyla bir hayatn balangcdr. Dnyaya gelen ocuk balangtan itibaren hayatn sonuna dek bunlar hisseder. Her balangcn bir sonu vardr. Her canl mutlaka lecek celal ve ikram sahibi rabbinin vech-i kerimi kalacaktr. Yolun ba ve hatta her mrn ba zorlu ve skntldr. Grmez misiniz ki yeni doan ocuk dnyaya geldiinde doum aclarndan tr barp arr. O barr arrken evresindeki insanlar onun dnyaya geliiyle, var edilmesiyle, aile kervanna katlmasyla sevin ve nee duyarak glerler. Ayrca ilk kez uzak ve tanmad bir diyara yolculua kacak olan kimsenin tasa ve keder iinde, trl dnceler iinde olduunu grrsnz. nk yolda ya da o diyarda kendisini ne gibi srprizlerin, beklemedii, hesap etmedii ne gibi maceralarn karlayacan bilememektedir. Ayn ekilde insann yolculuu ne kadar uzun olsa da mutlaka bir balangc vardr. O balang da dnyadr. Bu yolculuun bir de sonu vardr ki o da lm ve lmn akabinde gelecek olan ve Kuran- Kerim ve snnet-i mutahharada varid olanlar nda bildiimiz ve cennetin vasfna ilikin olarak Orada hibir gzn grmedii, hibir kulan duymad, hibir beerin aklna gelmeyecek eyler vardr. hadisinde varid olana gre bilemediimiz eylerdir. Kfr ehli ise ne yolun balangcna ilikin ne de yolun bi-
35
timine ve lmn tesine ilikin hibir ey bilmemektedirler. Btn bunlar kafirin tamamen cahili olduu eylerdir. Allah tel yle buyurmutur: Dediler ki: Hayat ancak bu dnyada yaadmzdr. lrz ve yaarz. Bizi ancak zaman helak eder. Bu hususta onlarn hibir bilgisi de yoktur. Onlar sadece zanna gre hkm veriyorlar. (Csiye, 24). Dahas kafir, bu hayattaki varlnn srrn da bilmez. Nitekim bizzat kendilerinden olan biri bu dnyada gidiatlarnn nereye varacan, ne tarafa doru gittiklerini bilmeden yrdklerini sylemektedir. Neden? nk zifiri karanlklar iinde, kfr, dinsizlik karanl iinde ve Allahu azmin nurundan uzakta yaamaktadrlar. Bir kimseye Allah nur vermemise, artk o kimsenin aydnlktan nasibi yoktur. (Nr, 40). Bizi bekleyin de nurunuzdan bir para k alalm, diyecekler. Onlara Arkanza dnnde k arayn! denir. (Hadid, 13). Yeni yetien nesil iin daha balangta iken yolu aydnlatmamz gerekir. Balangta nuru grmeyen, -rabbinin merhamet ettii haricinde- sonunda ne yapacan bilmez vaziyette kalr. Yolun balangc zorlu ve gayet mhimdir. Net iaretler koymak gerekir. Ak seik biimde yolu, nnden ve ardndan batln iliemeyecei Allahn dosdoru yolunu izmek gerekmektedir. Gen, daha balangta evresindeki eyleri ayrt etmesini salayacak ve yolu aydnlatacak olan iaretlere ve fenerlere ok muhtatr. deal eitim, eiticinin ocukla daha en batan, kk yata iken ie balamasdr. Bylelikle ocuk nndeki hayat ahenkli, elikiden ve ztlklardan uzak olarak grebilir. Bu durumu kendi hissi ve kendi ftrat ile akran olan ocuklardan, onlarn davran ve szlerinden idrak
36
edebilir. zellikle de kendisiyle ayn yata olan ocuklarla konumaya, sz, hareket ve davran olarak onlar taklit etmeye balar. Yolun banda ocuun zararly faydaldan, iyiyi ktden, gzeli irkinden ayrt etmesi gerekir. Bu da ana-babann gzel eyler yapan ocuu cesaretlendirmesi, honutluk ve sevin gstermesi; ocuun kt fiil ve davranlarn irkin grmesi ve honut olmadn zhar etmesi suretiyle olur. Tm bunlar ocuu daha yolun bandan itibaren ifrat tefritten uzak olarak mutedil bir biimde, sabit admlarla, kkl bir azimle, engellere aldrmadan, krizler yolundan evirmeden, zorlu geitler karsnda aknlk iinde duraksamadan, usandrc etkenlerden etkilenmeden yryerek yoluna devam eder. evresinden rendii ve grd deiim ve tartma kabul etmeyen iman sabitelere gre yrr. ocuk daima geliim ilemlerinin banda renimi ve bedensel geliimi esnasnda evresi ile uyum salar ve deiikliklerden etkilenir. Her bir ocuun ayrcalkl bir geliim yolundan gemesine ramen ou ocuun gemi olduu bu yol birbirine ok benzemektedir. Daha balangta olgunlama aktrlerinin hkmettii kk yataki ocuklarda bu husus net olarak grnmektedir. Ancak byrlerken evresel deneyimlerden oluan ve gelecekteki davranlarnn bilinmesini imkansz klan kompleks bir an etkisindedirler. -Piagetnin grne gre- ocuk, idrak ettii yeni uyaranlar ve durumlar ile sahip olduu nceki bilgi yaplar arasnda denge kurma abas iindedir. Bu yaplar szkonusu uyaranlar ve sz konusu durumlar ileyebilirse denge durumu bozulmadan srekliini devam ettirir. Ama byle olmaz da ocuun sz edilen nceki bilgi yaplar bu yeni uyaranlar ve durumlar ileyemezse, dengenin muhafazas iin herhangi bir akl ilem meydana gelmesi gerekmektedir.(26)
(26) el-Ususun-Nefsiyye lit-Terbiye, s. 36.
Anne-Baba ocuklaryla
Kuran ve snnette ana-babann ocuklar zerinde sabit haklar bulunduu gibi ocuun da ana-babas zerinde sabit bir hakk vardr. Bu konuda ocuklarn ana-babalar zerindeki beden, vicdan, akl, dilsel, duygusal, sosyal ve ayrca din ve ahlak bakmdan yetitirilmeleri ve eitilmeleri bakmndan ksacas ocuun her ynden gzetilmesi, bu ynlerinin slaha doru ynlendirilmesi ve kemal derecesine ulatrlmas bakmndan haklarn ele alacaz. nk ilk ocukluk dnemi hassas temel bir dnemdir. Zira fertlerin ve ardndan da toplumun gelecei bu dnem zerine kurulur. Bugnn ocuklar yarnn bykleridir. ocuklar mmetin neeli midi, aydnlk gelecei, atan kalbidir. yleyse ocuklarn ana-babalar tarafndan gzetilmeleri gerekir. ocuk gzlerini aar amaz ana-babasn ve ailesini grr. Onlar arasnda yaar. lleri, prensipleri ve en yce idealleri ailesi iinde oluur. ocuklar hayr duygularn, iman tohumlar ana-babasnn glgesinde edinirler. Ana-baba bu grevlerinde baarl olduklarnda toplum da baar elde eder. mmet glenir ve arzulad stn hedef ve gayelerine ular. Bunun yolu da daha annesinin karnnda cenin halinde bulunduu andan itibaren ve daha sonra doumunun ardndan emzirilmesi, beslenmesi, salna dikkat edilmesi, uyank ve uykuda olduu zamanlarda gereken ilginin gsterilmesi, gzellikle karlanmas, oyununa katlm gsterilmesi, keskin ve scak cisimler gibi tehlikeli eylerden korunmas, temizin ve kirlinin ne olduunu ayrt edemediinden pis eylerden
38
muhafaza edilmesi bakmndan ana-babann aba sarf etmesi ve yardmlamasdr. Ana-babann gaz, keskin cisimler, zehirli maddeler ve ilalar ocuklarn eriemeyecei yerlerde bulundurmalar gerekir. Byk kaplar iinde boulma tehlikesinden dolay dikkatli olmalar, baz atk maddeleri ocuun yaknna brakmamalar gerekmektedir. Bu gibi eylerin ocuun yaknnda braklmas ana-babalarn ihmali saylr. Gelip geen aralardan ocuu korumalar, araca bindiklerinde kapy ap dmesi tehlikesinden dolay kaplar ve camlar kilitli tutmalar gerekir. deal eitim, korkudan, fkeden ve sinirsel gerginlikten uzak bir ekilde yetimesi iin ocuun btn ynlerine nem gsterip ilgilenilmesidir. Bu da ancak din eitim zerine younlamakla salanabilir. Din eitim, daha kk yalarndan itibaren ocuun gnlne saf akidenin alanmas, gelecekte sorumluluk yklenmesi ile beraber ibadet atmosferine hazrlanmasdr. Bylelikle ocuk, inan ve ahlak arasndaki gl ban gzetilmesi ile birlikte slam inancndan kaynaklanan erdemli ahlakla bezenmilik zerinde yetiir. nan ahlak gzelletirip ssler. Gencin gnlne yce bir zevk ve selim alkanlklar alar. Bununla birlikte ocuun dil renimi, okuma prensipleri, yana uygun hikayeler gibi eitli beceriler kazanmas ynnde alkanlk kazandrlp eitilmesi, doru dnme, doru delil kullanma, uzak grllk konusunda dzenli altrma almalar yaptrlmas da gz nnde bulundurulmaldr. Bu yolla ocuk evresindeki eitli etkeni ve bir ok olay kendi yana, akl gcne ve dnsel yeteneine uygun olarak alglayabilir. Yaplacak bu faaliyetlerin, bilgi ve malumat kazandracak, sevdirecek bir yntemle, dnmeye sevk edecek, bilgiye ulama itiyak uyandracak, evresinde olup biten deiimlere kar dikkatini uyandra-
39
cak bir yolla yrtlmesi gerekir. Hi phe yok ki okul ana gelene kadar ocuktan birinci dereceden sorumlu olanlar ana-babalardr. ocuk okul ana ulatnda doal olarak, faaliyetlerinin sadece evde younlam olduu bir dnemden davranlarnda ve ahsiyetinde birok yeni deiikliin yaplmasn gerektiren bir hayata geer. ocuun yaamndaki ilk yllar bedensel bakmdan veya ana-babann gzetiminde yeni alkanlklar, beceriler ve anlaylar kazanmas bakmndan hzl geliim safhas olmas bakmndan bu durum bizleri ocuun ihtiyalarn bilmeye armaktadr ki bu suretle sz konusu ihtiyalar ocua sunabilelim ve bunlarn salih (elverili) olanlarna ocuu ynlendirebilelim. nk eitim, ocuun doumundan balayp aamal kendiliinden geliim ileminden geen ve mrn sonuna dek geliim safhalaryla iie bulunan bir ilemdir. Canl bir biyolojik varlk olmas bakmndan ocuk yemee, imee, bakma, himaye edilmeye, emniyete ve istikrara ihtiya duyar ki Allahn izniyle ana-babann bakm ve gzetimi altnda, zellikle de mrnn ilk yllarnda titizlik, ynlendirme ve yol gstericilik altnda mkemmel, dengeli, salam ve salkl bir geliime sahip olur. Bu ilerleme ve geliim daha sonra anababann ve retmenlerin ocuun istek ve ihtiyalarndaki deiiklikleri alglayamamalar ile atl kalabilir. Bu nedenle ana-babalarn ve retmenlerin ocuun ihtiyalarn bilmesi gerekir ki ocuun bu ihtiyalar kendisine sunulabilsin, ynlendirilebilsin ve bunlar iinde elverili olanlara kanalize edilebilsin. zellikle de bu ihtiyalarn giderilmesinin ocuun geliiminin salanmas ve kiiliinin mkemmel bir ekilde oluumu iin ne derece ehemmiyetli olduunu bilirsek bunun nemini anlayabiliriz.(27)
(27) el-Mebiul-mme lit-Terbiye, s. 100.
40
ocuk hareket etmeden veya dnce retmeden uzun zaman kalamaz. O yzden ocuu bakalarnn davranlarn, hareketlerini ve yapp ettiklerini izlerken grebilirsiniz. eitli hallerde ve artlar altnda nasl davrandklarn, nasl hareket ettiklerini grmektedir. Ancak geliim safhalar iinde, dnsel ynelilerinin oluturulmasnda, nasl dnecei hususunda ocuk zerinde en byk etkisi ve reddedemeyecei bir gc bulunan kimseler ana-babasdr. ocuk iin ana-baba, aralarndaki scak iliki ve ftr duygular nedeniyle taklit etmeye, rnek almaya abalad en ideal numunedir. ocuk iin bu durum ve ana-babas, kral ve krallk mesabesindedir. Onlara itaate ynelir. Onlara yakn olabilmek, onlarla ahenk ve uyum iinde bulunabilmek iin elinden geleni yapar. Onlarn kltlm bir kopyalar olmay umar. O bunlar yaparken bilinsizce, farknda olmadan davranr. Bazen onlarn ayns olur. Bazen de onlarn bir baka yz halini alr. Baba ne halde olursa olsun ocuk ondan ok etkilenir ve ondan ok eyler renir.
***
Anne Bir Okuldur
ocuk iin ilk kucak anasdr. Anne ocuk zerinde olumlu ve olumsuz etkiye sahiptir. Nasl byle olmasn ki? ocuk, annesinin karnnda geliimini srdrr. Onun kanndan beslenir. Doumdan sonra da annesinin style beslenir. Onun kucanda byr, yetiir. Annesinin gz nnde ve bakm ile hareket eder. Anne ocuuna, ocuk da annesine baldr. Anne ocuun ilk ocukluk dnemindeki okulu, reticisidir. Gdasn, renimini, adetleri, davranlar genel olarak ondan alr. ocuk ilk nce annesini tanr. nk kendisine yiyeceini, ieceini veren, sknt verecek eylerden koruyan annesidir. ocuk korku veya garip bir ey duyduunda hemen annesine koar. Annesini herey olarak grr. te buradan annenin kk ocuu karsndaki rol ortaya kmaktadr. Annenin ocuun temizliine, sknt verecek eyleri gidermeye, her ihtiya duyduunda yiyeceini hazrlamaya kar ve dahas bedeninin salkl olmas ve geliimi hususunda da titiz olduunu grrz. ocuu hastalandnda annenin zldn, yemek yemediinde de znt duyup endielendiini grrsnz. Fakat baz anneleri, ocua hayatnda ve lmnden sonra yarar dokunacak eitim-retim ii ilgilendirmemektedir. Bu konuya hi nem gstermemektedirler. Sadece bedensel eitime nem vermekte, yemesine, imesine, giyinmesine ve beden hastalklara kar tedavisine nem vermektedirler. Fakat eitim ve retimi bir tarafa terk edilmi durumdadr. Byle bir annede u iki halden biri bulunur: 1- Ya cahildir,
42
2- Ya da doru eitimi nemsememektedir. Byle anneler hi phe yok ki Allah telnn hidayet etmesi mstesna olmak zere ocuklarndan daha sonraki zamanlarda ac meyveler devirmektedirler. ocuk daha ok kk yalarndan itibaren imani bir terbiye almazsa, genel olarak toplum iine en azndan hrn, iine kapank veya gereklerden haberdar olmayan bir gafil olarak kacaktr. Aldatlp kandrlabilecek ve trl tehlikeler iine decek, uurumlardan yuvarlanacaktr. Aannesinin, ailesinin ve hatta toplumunun aalanmasna, kmsenmesine ve ayplanmasna sebebiyet verecektir. Annesine eziyet vererek, ona kar isyankarla cret ederek ve hatta ailesine kar kp aile iinde hapis veya lm yoluyla bir an nce kurtulma temennilerinde bulunulan bozuk bir uzuv haline gelerek asi olan bu ocuk nedeniyle mahrumiyet acsn ilk tadacak olan annedir. Sebep daha iin banda annenin ihmalidir. Bu hkm genelletirmiyoruz. Daha yolun bandan itibaren salkl bir eitim verebilmek iin, titiz davranan, zen gsteren anneler bulunmaktadr. Allah bu anneleri dnyada iken evlatlarnn yapacaklar iyilikler, ilikileri gzetmek, ihtiyalarn gidermek, efkat gstermek ve iyi davranmakla; ahirette de lehine yapaca dua, adna verecei sadaka, vefatndan sonra arkadalarna yapaca iyiliklerle mkafatlandrsn. Allah, hayatta iken de lmnden sonra da anneye bu ocuun yararl bir evlat olmasn bahetsin. Byle bir evlat kkleri sabit, dallar ge kan bir aa gibidir. ocuklarnn genel ve zel hayatlarndaki baarlar sana baldr. Her ailede temel annedir. Ufak yataki ocuklarnn gelecei senin ellerindedir. Do-
43
laysyla ocuun ekil verilmesi kolay yumuak bir hamura benzedii erken ocukluk dneminde itina ve ehemmiyet gstermen gerekir. ocuun akl ve psikolojik yn ayn nem derecesine sahiptir. Vaktinin tmn ocuklarna ayrmakta cimri olma. lerinle, telefon grmelerinle megul olmak, ocuklar evde yalnz brakp ar-pazarda bol bol gezmek, komuya, akrabaya, arkadalara gitmek gibi gerekelerle ocuklarnn eitimlerini ve onlara gsterilecek zen ve itinay bakalarnn eline brakma. ocuk eitimi zor bir ey deil. Ama kolay deil. Sadece ok sabrl olmak gerekiyor. ocuklarnn sana olumlu karllk vermediklerini grdnde onlarla muamele slubu deitir. Greceksin ki ocuklarn bu yeni slubuna hemen ayak uyduracaklar.(28) el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm adl kitabn yazar unlar ifade etmektedir: ocuu mrnn ilk yllarnda kucana alan kadndr. Bu ilk yllar ocuun kiiliini oluturan yap talarnn ilk gerek tohumlarn temsil etmektedir. Bu durum annenin omuzlarna tehlikeli bir sorumluluk yklemektedir. O derecede tehikeli bir sorumluluk ki, ileride ocuun karlaaca toplum, olaylar ve gerekler gibi etkenlerin ileride yapacaklar etkiyi de nazar- itibara alarak annenin bu ilk yllarda verecei eitim, kazandraca davran ve dnme ynelilerine ilikin slubu ile alakal olduunu hi mbalaa etmeden ifade edebiliriz.(29) Bu husus bizleri, annenin gzel ahlak, erdemlilik, tesettr, hicab, iffete riayet, alp salmaktan uzak durmak konusunda eitilmesi ve muhafaza edilmesi bakmndan zen gsterilmesi gerektiine itmektedir bu suretle anneye rnek ve ilk mrebbi olma hususiyeti kazandrabilelim.
(28) Terbiyetut-Tfl, s. 305. (29) el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm, s. 951.
44
Sz geen kitabn mellifi yine unlar ifade etmektedir: Biz u an her ocuun hayattaki hukukunun tartma gtrmez bir husus olduunu kabul ediyoruz. Ama gemite bu haklar zayi edilmi ve sorgu makamna konulmutur. nk ocuk ana-babasnn yarat olarak grlr, sonunun hayat m lm m olaca ana-babann imkan dahilinde kabul edilirdi. Mesela -baz kimselerin insank medeniyeti bahesindeki en canl iek olarak grd- eski Yunan kurallarnda ihtiya duymadklar taktirde ocuklarn ldrmenin anababann haklarndan biri olduunu grmekteyiz. Spartada da ana-baba ocuklarnn yaamana karar vermelerinden sonra dahi devletin zayf ocuklar alp yok etme hakk vard. Sokrat, Eflatun gibi filozoflar bu gibi uygulamalarda hibir hata grmemilerdir. Bu davrann mantksal olduu grndeydiler.(30) Byle bir zamanda, medeniyetin ilerlemesine, insan haklar ve hatta ocuk haklar rtkanlarnn oalmasna ramen bugn dne ne kadar da benzemektedir. ldrlen, yurdundan edilen, top sesleri, uak grltleri, fze saldrlar altnda korku ve endie iinde yaayan nice ocuklar grmekteyiz. Bunun en yakn rnei basn-yayn organlarnn hibir gc kuvveti bulunmayan, masum ocuklarn katledilmesi, yerlerinden yurtlarndan edilmesi, korku iinde braklmas ile ilgili naklettikleri haberlerdir. Hatta ocuklar ana-babalarnn, akrabalarnn gzleri nnde hunharca ve barbarca katledilmektedirler. Benzeri saldrlar Filistin gibi lkelerde ska grlmektedir. Ayrca karlp baka lkelere gtrlen ve hizmeti olarak satlan, ticareti yaplan ocuklar da oka duymaktayz. Vallahi bu durum geleneklere ve iki kere lp bien zalim uluslararas anlamalara dahi aykrdr. slam,
(30) A.g.e, s. 983
45
slamn o hogrl retilerini iinden skp atan, eriat uzaklatrp hakszla kap aan beeri kanunlar uygulayan toplumlarn bu ekilde davranmasnda bir gariplik bulunmamaktadr. Zira eriat insan haklarn da bizzat ocuk haklarn da korur. Dolaysyla ey anne! Dnyadaki birok cocuun bana gelenleri rendikten sonra mutlaka ve mutlaka sorumluluk sahibi olman gerekir. yleyse anne, tm drstl, gvenirlii ve samimiyeti ile eitim ve retime direkt olarak el atmas gerekir. ocuklar iman bakmdan terbiye edip gnllerine gzel ahlak ve bakalarna sayg fidanlar alar. Yalanclktan, gybet etmekten, kouculuktan, vakti zayi etmekten sakndrmal, dindarlklarna gven duyulan salih kimselerle arkada olmaya tevik etmelidir.(31) Her annenin, ocuklarna kar kendisinden istenilen rol ifa etmesi gerekir ki, onlarn salah ve istikamet ehli olmalar ile meyveleri devirebilsin. Evlatlar iin erdemlilik temenni eden nice ana babalar vardr ama heyhat ki heyhat temenni baka bir ey, ie koyulup bir eyler yapmak baka bir eydir. Ancak ben unu syleyebilirim ki, kim ne ekerse onu bier. Faydal, meyveli aalar diken meyvesini toplar. Diken eken, ancak diken toplayabilir. zetle anne, bir okuldur, reticidir. Onu iyi hazrlayp yetitirirseniz, asil bir toplum yetitirmi olursunuz.
***
(31) Dellud-Diye, s.240 (Davetinin El Kitab adyla Trkeye tercme edilmi ve Yaynevimiz tarafndan baslmtr.)
Baba ocuklaryla
Baba ocuklaryla.. Yani babann ocuklaryla, ocuklarn da babalaryla olan ilikileri... slam hukuku kurallarna ve slam retilerine gre aralarnda karlkl anlay nasl oluur? slam hukuku her hak sahibine hakkn zulm, hakszlk ve kayrmaclk olmakszn eit olarak vermitir. Sorumluluklar datlm, grevler belirlenmitir. Her iki tarafa da den tek ey bu sorumluluk ve grevleri, sz konusu haklar sahipleri iin koruma altna alan, erbab iin zgrlk garantisi veren, zel kiisel ve genel haklar koruyan o yce slam hukukunda belirtildii gibi kaan geni olmadan uygulayp yerine getirmektir. slam hukuku karsnda herkes eittir. Haddi aan veya bakasna zulmeden kimseden, en yakn akrabann en yakn akrabaya kar bir hakk bile olsa, hak ondan alnr. Bu konuda ya byk veya kk fark etmez. Babann evladyla ilikisi karlkl sevgi ve efkat ilikisidir. Fakat balangtaki -yani ocukluk dnemindeki- babaocuk ilikisi, ocuk bydkten sonra farkllar. ocuk ufakken babasna bakar. eri girip karken babasn tanr. Babas yanna girdiinde sevindiini, yanndan ayrldnda da zldn grrsnz. zntsn alayarak ifade eder. te burada babann evladn erdemli ahlak, gzel adetler, gzel davranlar konusunda eitip dzgn bir ekilde ynlendirmesi ve bunlarn ztlarndan uzak tutup nehyetmesi konusundaki rol devreye girmektedir. Bunun yolu da ocuun gzel davran karsnda cesaretlendirilip tevik edilmesi; hatal davranlarnda da raz
47
olunmadnn gsterilmesidir. Baba acele etmemelidir. Yoksa ocuk, kendini ispat ve kiiliiyle vn duymak iin olumlu karlk vermeyebilir. natlk edip reddedebilir. Allagelmiin ve vakann aksine tutum sergileyebilir. ocuun bu davran, babann takibi, zenle ilgilenmesi ve doru bir ekilde ynlendirmesi sayesinde birka gn sonra ortadan kalkar. ocuk takliti ve kopyac bir yapdadr. Byklerin davranlarn ve hareketlerini taklit eder. Bu yzden baba, ocuun gzleri nnde ocuun annesiyle veya akranlarndan biriyle sk sk tartmak gibi hatal davranlarda bulunmaktan kanmaldr. ocuk grd halde annesini veya kardelerinden birini dvmek ise bundan daha da ktdr. Bu durumun ocuun psikolojisi zerinde ok byk etkisi bulunmaktadr. Bu etki bydnde dahi ocukta devam edebili ve baz psikolojik rahatszlklara yol aabilir. Bir ilkokul retmeni bana iine kapank bir ocuktan bahsetmi ve akl zayfl bulunduunu sylemiti. ocuun velisi, bu durumun sebebi sorulmak zere okula arld. Veli, evlerinde, bu ocuun terbiyesini stlenen bir hizmetilerinin bulunduu, ocuun annesinden daha fazla bu hizmetiye bal olduunu belirtti. Bu hizmeti byk bir su ilemi ve ocuun babas da bu hizmetiyi ocuun gzleri nnde dvmt. ocuun babas, bu olaydan sonra ocuun deitiini ve hayata ksm ve iine kapank bir hale geldiini sylyor. Daha sonra unlar ifade etti: ocuun bu durumunu birok psikolog vb. doktorlara gtrdk ve gsterdik fakat nafile, hibir ie yaramad. Nitekim baba, anne veya kardelerinden biri tarafndan on yan altndaki ocuun dvlmesi veya on yan zerindeki ocuun iddetli ve sert bir ekilde dvlmesi, gelecekte trl psikolojik ve bedensel skntlara, zorluklara yol aabi-
48
lir. ocuun hayatn istikrarsz bir hale sokup dengesiz davranlara itebilir. Bunun sebebi de; daha kkken kendisine en yakn olan kiilerden, aslnda tehlike geldiinde ya da herhangi bir bir insan veya hayvandan sezinledii tehlike annda ya da bilmedii korkun sesler duyduunda sna, koruna olan kimselerden grm olduu bedensel veya psikolojik ikencedir. Btn ana-babalara tlerim ki; ocuk, erken ocukluk dneminde bulunduu srece hatas ne kadar byk olursa olsun dvlmez. nk o daha ocuk.. Bizzat o hatay ilemeyi kastetmi deildir. Bu sebeple serbest brakldnda ocuun kesici aletlerle kendisine zarar verdiini, elini scak ve hatta yakc eyler zerine koyduunu grebilirsiniz. Serbest braklsa ve ailesi tarafndan korunup gzetilmese mesel elini kyma makinesine sokabilir. Derin bir suyun iine debilir. Yksekten aaya debilir. Bu nedenle ailelerin ihmali yznden ocuklarn bana bir ok felaketler geldiini grmekteyiz. Kendisi ile alakal olarak bu tr davranlarn meydana geldii kimse her hataya karlk dvlyor mu? deal eitim iddeti ve sertlii kabul etmez, aksine bundan nefret eder ve iddetle kar kar. deal eitim, mmetine ve zellikle de ocuklara kar merhametli olan Rahmet Peygamberinin getirdii eitimdir. Bir gn alayan bir ocuk sesi duyduunda namaz hafifleterek klmt. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemde bizler iin gzel rnek ve numuneler vardr. Kk ocuklarla oynard. Hatta namaz kldrd srada torunu srtna binmi ve o da secdeyi uzun tutmutu. Namaz bitirince ashab secdeyi uzatmasnn sebebini sormu o da yle demiti: Olum Hseyin srtma bindi, ben de o inene kadar secde vaziyetinde kaldm.
49
slamn metodundan ve retilerinden uzak btn eitim teorilerinin zerinde olan ne stn bir eitim! Onu ne knam, ne azarlam.. Hatta iyilikle bile olsa onu srtndan indirmeye almam, kendi kendine inene kadar olduu gibi brakm. Cahiliyyede ve slam dneminde iddetinden ve kuvvetinden korku duyulan bir baba: mer el-Faruk radyallhu anh.. Evinde ailesi ve evlatlarna kar gayet yumuak ve kolay davranyor. yle ki olu babasnn srtna binip evde gezdiriyor. te eitim bu ekilde nbvvet kandilinden, ashabn ve salih gemilerin uygulamalarndan beslenir. Ali b. Eb Tlib radyallhu anh yle der: Yedi yanda iken ocuunla oyna, terbiye et, arkada ol! te ne douya, ne de batya ait olmayan ideal eitim budur. slam eitim ynteminde o kadar ok kural, deer ve eitim sabiteleri bulunmaktadr ki halef bunlar zere eitim grseler selefin sahip olduu birok yce ve stn ahlak, ilke ve deerlere sahip olurlar. Ancak hali hazrdaki vaka baz babalarn, sadece konulmu olduklar lkelere uygun den eitim hallerinde dahi taklitten holandklarn ispat etmitir. (Yrynde gvercini taklit etmeye alp da beceremeyen ve kendi yryn de unutan kargaya benzedik.) deal eitimin kklerine dnerseniz, bunun Kuran- Kerim ve snnet-i mutahharada peygamberlerin ve salih kimselerin szlerinde ve fiillerinde olduunu grrsnz. ocuk eitiminde etkileyici ynlerden biri de ocuun, psikolojisinde korkuya sebebiyet verecek ve hayatnda gvensizlik hissi uyandracak ailevi anlamazlk ve tartmalardan uzak eitilmesidir. el-daratul-Medrasiyye adl kitabn mellifi yle der: Her bir fert gven duygusuna muhtatr. Gerek duyduunda, korku hissettiinde kendisini koruyacak, snacak herhangi bir yer veya kiiye mensubiyet hissine ihtiya duymaktadr.
50
Bu nedenle ayrln veya uyumsuzluun hakim olduu ya da ana-baba arasndaki rekabetin paralad ailelerde doan ocuklar akrabalar arasnda savrulur ve gnlerden bir gn sapkn davranlar bulunan kimselerden olabilirler. Sebep ise iinde bulunduklar ve kendileri iin gerekli huzuru tadamadklar o kt artlardr. Sonra ocukluk devresi biter. Ve bununla birlikte evin etkisi okuldan mezun olduktan sonra ve daha ileride hayat mcadelesine giriene dek zerlerinde kalr.(32)
***
(32) el-dratul-Medrasiyye ve Tabietu Kvh el-Beeriyye fil-Memleketil-Arabiyye es-Sudiyye, s. 162.
Baba ve nsani likiler
Babann insanlarla olan genel ve zel ilikilerinin ocuk zerinde byk etkisi bulunmaktadr. ocuk babasnn arkadalarndan etkilenir. nk ocuk babasnn yanna gidipgelmeleri, onunla oturup konumalar, muamele tarzlar, birbirlerine ve babasna kar davranlar sebebiyle onlarla ok karlar. ocuk babasnn arkadalar olma vasflaryla onlara kapy aabilir.. telefona cevap verebilir.. babasnn arkadalaryla konuup onlardan birok eyler duyabilir. Bu nedenle babann evlatlarna ancak salih arkadalarn gstermesi gerekir. Babann salih olmayan arkadalar var ise, evladnn kendi bulunduu bir ortamda dahi onlar grmelerinden, onlarla konumalarndan kanmas gerekir. yleyse ey deerli evlat babas! nsani ilikilerine dikkat et! Bu ilikilerini eriatn terazisinde tart! O terazi ki ardndan da nnden de batl ona iliemez. lnceye kadar evinden iine gidip gelen (birok insann rutin olarak yapt gibi) iine kapank biri olman istemiyorum senden. Salih ve gvenilir arkadalar edinmen gerekir. Allah seni vaktin ve mrnle ilgili sorgulayacak. Allahn seni sorumlu kld (evladn ve dierleri) hakknda hesap soracak. Ayrca kimlerle oturup kalktn, arkadalarn, aranzda konutuunuz eyleri, planladnz hayr veya er ileri soracak. Btn bunlar rabbimin sapmad ve unutmad bir kitapta mevcuttur. Evladn senden bir paradr. Sen onun iin hayr dilersin. O yzden senden hayrdan baka bir ey grmesin. Arkadalarndan da hayrl olanlardan bakasn grmesin. ayet kt
52
arkadalar varsa onlardan hemen kurtulmalsn. Onlarla bulumak, grmek gerekirse evde ocuklarn gzleri nnde olmasn. Zira ocuklar abuk etkilenir ve sratle kopyalarlar. Sigara ien, sakal olmayan, kibir iinde giysisini yerlere salan, kt szler sarf eden, karakteri ho olmayan kimselerle karlaabilir ve bir mddet sonra bile olsa ocuk byle kimselerin sfatlarndan veya bu sfatlarn bir ksmndan etkilenebilir. ocuun ilk tand kadn annesi, ilk tand erkek de babasdr. Daha sonra arkadalarn, babasnn ve annesinin arkadalarn tanr. Daire bylece evresindeki adamlar, kadnlar, kk ve byk ocuklar tanyncaya kadar geniler. Bylelikle olan biteni tanr, ilikiler kurar, evresindeki e, dost ve akrabadan trl tecrbe ve bilgiler alr. Balar kurmaya, programlamaya, grd ve duyduu eyleri hafzasna kaydetmeye balar. Kklnden ve erken ocukluk dneminden itibaren kazanp hafzasna kaydettii bu eksen zerinde insan ilikilerini bina eder. Babann hayrl kimselerle olan geni ilikileri ocua mertlik, yiitlik, ahsiyet, asalet, cesaret, cmertlik, ikram severlik, insanlarla karlama cesareti, baz byk ocuklarn, yapt ekliyle biri kapy aldnda sadece babam evde yok deyip bir baka ey yapmadklar gibi deil babasnn varlnda veya yokluunda bakalarna ikramda bulunma melekesi kazandrr.
***
rnek Olmak
Soyut ve ak olarak bugn bir ok erkek ve kz evlatlarmzn kimleri rnek aldklarna baksak.. Favorileri olan rnek ahsiyetleri kimlerdir acaba? Konuma ve giyim tarznda kimlere benzemeye ve taklit etmeye almaktadrlar? Hatta helal-haram ayrm yapmadan yeme-ime tarznda dahi kimleri taklit etme snrna varmlardr? Mhim olan onlar gibi yeyip-imek.. onlar gibi giyinmek.. kendini beenmilik musibet, kr taklit de helake gtren tehlikedir. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: nsanlar iyi davranrsa iyi; kt davranrlarsa kt davranan, her konuana uyan biri olma. Fakat insanlar iyilik etseler de iyilik et! Kt davransalar da iyilik et! (Snen-i Tirmiz, 4/364.) Mmin uyanktr, zekidir. Gencin gzel rnek ahsiyetlere sahip olmas zeka gereidir. slam toplumumuz erkek ve kadn olmak zere birok esiz ahsiyete sahiptir. Her alanda, her ada ve mekanda rnek olacak kahramanlarmz bulunmaktadr. Her trl ilim ve sanat konusunda slam toplumu rnek alnacak, klavuz edinilecek yldzlardan yoksun deildir. Bu nedenle batnn ve dounun l veya diri, ahlak yoksunu artist ve aktristlerinin sloganlarn yceltip parlatmaya, onlar klavuz edinilecek birer yldz haline getirmeye, medya ve dier aralar yoluyla yeni yetien genlerin gnllerine byle kimselerin sevgisini alamaya, onlar falan erkek arkcdan, falan kadn arkcdan, altn ayak sahibi ampiyon oyuncudan bakasn tanmaz bir hale sokmaya muhta deiliz. Gen erkek veya gen kzlar genel ve zel meclislerinde, gazetelerde ve her dzeydeki medya organlarnda bu
54
kimselerin isimlerini duyup tekrarlayarak yetimektedirler. Ashab- kiram, ilim adamlar, fakihler, Halid b. Velid, krime b. Eb Cehl, Sad b. Eb Vakkas, Salahaddin, Kutz ve dierleri gibi dnyay fethedip Allah-u Ekber szleriyle tevhidi nereden damarlarnda bu szn cereyan ettii, kalplerine bu szn yerletii byk nderler ve benzeri slam kahramanlarna ve esiz byklerine kar gaflet var olduu grlmekteyken ki tarih ve biyografi eserleri bylesi kimselerin hayat hikayeleri ile doludur- keke byle ahsiyetlerin hayat hikayelerinin ortaya karlp yaynlanmas konusunda gayret gsterilse de bu byk ahsiyetler evden balayarak, okul ve sonra da sesli, grntl ve yazl medya organlar vastasyla, ayrca toplum yoluyla ve genel ve zel meclisler araclyla yeni yetien genlerin rnek alaca numuneler haline gelse.. Bu abalar sayesinde Allahn izniyle yeni yetimekte olan neslin salih bir nesil olmasn, salkl bir gidiata sahip olmasn garantileyebilir, Allahn izniyle sapkn akmlardan, ykc inanlardan muhafaza edebiliriz. Ve genlik salih gemilerini rnek alarak yetiir. Bu salih gemilerin rnei de Yaratklarn Efendisi, Peygamberlerin Sonuncusu Muhammed sallallhu aleyhi ve sellem ile Ondan sonra gelen mmetin selefi ve halefidir. rneklik sorumluluu ve bunun alanmas balangta ailenin sorumluluudur. rneklik fidann dikecek olan ve daha sonra okul, toplum ve medya ile yardmlaarak sulayp besleyecek olan ailedir. Btn bunlar rneklik mefhumunun yeni yetien neslin gnlnde yerlemesinde sorumluluk sahibidirler. lerinden biri kusur etse ileride kapatlmas zor bir gedik braklm olur. Biz hepimiz biliyoruz ki yeni yetimekte olan her gen bir numune arar ve buna uymakla iftihar eder. ocuun gz nnde ne zaman byle bir rneklik mevcut olursa, ocuk zerinde etki yapar. ocuk iin ilk rneklik baba-anne, sonra kardeler ve akrabalar sonra da genel olarak btn ailedir.
Kimle Arkada Olacak?
Allah tel yle buyurmutur: O gn, mttaki olanlar dnda dostlar birbirinin dmandr. (Zuhruf, 67) Yine yle buyurmutur: O gn, zalim kimse (pimanlktan) ellerini srp yle der: Keke o peygamberle birlikte bir yol tutsaydm! Yazk bana! Keke falancay (batl yolcusunu) dost edinmeseydim! nk zikir (Kuran) bana gelmiken o, hakikaten beni ondan saptrd. eytan insan (uuruma srkleyip sonra) yzst brakp rezil rsvay eder. (Furkan, 27-29) Kitabullahta ok sayda benzer ayet bulunmaktadr. Bu ayetlerde erli kimselerle arkadalk etmek konusunda uyar ve sakndrma sz konusudur. nk arkadan arkada zerinde bir zaman sonra bile olsa etkisi vardr. Eb Talibi, slama girmekten, vefat srasnda kelime-i ehadetleri sylemekten, Eb Cehil ve Eb Leheb gibi er ve kfr dostlarndan bakas m engellemitir. Snnet-i mutahharada da erli insanlarla dostluk etmenin sakndrlmasna, insann kyamet gnnde sevdikleriyle beraber haredileceine dair rivayetler oktur. Kim erli insanlar ve kafirleri severse onlarla beraber haredilir. Kim de hayrl kiileri severse, Allah ve Rasln severse kyamet gnnde onlarla birlikte haredilir. Bir adam Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme kyamet hakknda soru sordu. Raslullah sustu sonra Kyamet hakknda soru soran
56
nerede? dedi. Adam Benim dedi. Peygamber sallallhu aleyKyamet iin ne hazrladn? dedi. Adam Allah ve Raslnn sevgisi.. dedi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Kii sevdiiyle beraberdir. buyurdu. Bir rivayette de Emanet zayi edildiinde kyameti bekle. buyurunca adam Emanetin zayi edilmesi nasldr? diye sorduunda Raslullah ehli olmayana verildii zaman.. demitir.(33)
hi ve sellem
Eserde varid olduu zere grlmektedir ki ruhlar bir araya toplanm destekilerdir. Bunlardan birbirini tanyanlar kaynarlar; tanmayanlar ise ayr derler. Kalbinde ktlk potansiyeli bulunan kimse erli insanlar sever, habis olan nefsi yle kimseler yannda rahat eder. Onlarla birlikte bkmadan, usanmadan uzun vakitler geirir. yi, ho bir nefse sahip olan kimse ise, hayrl, iyi insanlar sever, onlar yannda rahat hisseder ve sklmadan, usanmadan vaktinin byk bir blmn onlar yannda geirir. Ayrm noktas u ayet-i kerimededir: Allah tek olarak anldnda ahirete iman etmeyenlerin kalplerini bir sknt basar. Allahtan bakas anld zaman hemen yzleri gler. (Zmer, 45). Bundan sonra arkadalk konusunda i babann rolne kalmaktadr. Malumdur ki erkek evlat da kz evlat da hayr ve erden abuk etkilenirler. Dolaysyla babann iin banda mahallesinde, sokanda, kynde, mezrasnda, oturduu yerde ve evresinde bulunan hayrl insanlar, istikamet zere olmakla, mescidlere ballkla ve be vakit namaz zamannda klarak muhafaza etmekle tannan kiileri aratrp soruturmas, evladn byle kimselerle arkadalk etmeye, onlarla oturup kalkmaya, gezilere vb. yerlere onlarla birlikte
(33) Sahh-i Buhr, 1/33.
57
gitmeye, kltrel, sportif, sanatsal ve benzeri faliyetlere onlarla birlikte katlmaya tevik etmesi gerekir. Ayrca baba, ocuunu, arkadalarn baz geceler eve getirmesi konusunda tevik etmelidir. Baba tm bu hareketleri takip eder. Salih karakterli genlerdir diye ii oluruna brakmaz. Zira eytan insanolunun kan damarlarnda dolar. yleyse ey evlat babas! ocuklarn, gnlnn meyveleri konusunda bir an dahi gafil olmamalsn. nk onlar senin onurun veya bedbahtlndr. Bu yzden iplerini babo brakma. Kz ocuklar ve hanmlar hakknda ise, kendileri ile ilgili insan terleten, diri kalpleri alevlendiren musibet ve trajedik olaylar duyulduu iin daha fazla dikkatli olmak gerekir. Bundaki sebep kocann hanmna veya babann kzlarna ya da erkek kardein kz kardelerine kar ihmalkar davran ve kzlar, hanmlar arlarda, parklarda ve kadnlarla erkeklerin kark bulunduu gezinti mekanlarnda mahremsiz olarak tek balarna ya da birka kadn beraberce veya samimi kz arkada -bazen bu erkek arkada da olabilir- denilen kimselerle birlikte bulunmalar konusundaki ihmalci tutumlardr. Kzn erkek kardeinden veya babasndan kendisini ders almak bahanesiyle kz arkadann evine gtrmesini istediini oka duymuuzdur. Halbuki o kimse kz arkada deil, su ilemek zere anlatklar baka bir adamdr. Yahut da kadn kocasndan kendisini eski ve samimi bir kz arkadana gtrmesini ister. O zavall da karsnn szn dinleyip gtrr. Ama bu bir aldatmacadan baka bir ey deildir. ddia ettii gibi kendisini kz arkadana kavuturmak iin kocasn gtrd bu yuvada insan klkl bir kurttan bakas yoktur. Bununla ilgili birok olay ve hikaye vardr. Hepsi de ihmal ve gafletin hatta kendi yoluna sa salim devam eden kadn tara-
58
fndan aldatlarak gafil avlanan babann, kocann veya erkek kardein gaflete drlmesinin bir neticesidir. deal eitim gafletten ve aldatmacadan tamamyla uzaktr. Hile ve yalan kim olursa olsun retmen, baba, koca, byk karde, ideal eitim alm eitici konumundaki hikimseye yakmaz. Zeki kimse aldatmaz.. hile hurda, yalan dolan ona yakmaz. in nasl yaplacann yolunu yordamn bilir. mer el-Faruk radyallhu anh Aldatan biri deilim. Aldatan da beni kandramaz. Kk yataki erkek ve kz ocuklarnn velilerinin evlatlar hakknda Allah subhneh ve telya kar takval olmalar, onlar iin iyi ve gvenilir arkadalklar semeleri gerekir. Her toplumda iyi de vardr kt de... Toplumumuz nerede olursanz olun hayrn ve hayra davet edenlerin okluu ile ayrcalk sahibidir. Islah merkezleri, eitim kurslar lkemizde yaygn olarak bulunmaktadr. Allaha hamdolsun yurdumuzun her bir caddesinde, her bir kynde slah merkezleri ve eitim kurslar mevcuttur. Resmi ve zel okullar aydnlk ve slah merkezleridir. Ayrca Kuran- Kerim ve snnet-i mutahhara ezber gruplar lkenin bandan sonuna yaylm durumdadr. Kadnlara ynelik Kuran- Kerim hafzlk kurslar da yaygn olarak bulunmaktadr. Bunlar iinde en nemli ve en iyi olanlar da mescidlerdir. Islah da, hayr da, ideal eitim de mescidlerdedir. Babaya ve byk erkek kardee den temyiz yandaki kkleri mescide gtrmek, orada Kuran okumak, ezberlemek, Kuran ehli ile beraber olmaktr. nk onlar ehlullah ve Allahn sekin kullardr. Ayrca babann yerine getirmesi gereken bir dier vazife de ders durumunu ve bundan daha nemlisi davranlarn ve kimlerle arkadalk ettiini takip edebilmek iin ocuunun okuduu okulla srekli irtibat halinde bulunmaktr. Eitiminde veya reti-
59
minde bilinli okul, hi kuku yok ki davranlarla ilgilenir ve bunu yapaca ilerin ncelikleri arasna koyar. Zira hem yeni yetien gence hem de topluma faydal olan birok ey davranlar zerine bina edilir. lim, vazife ve sosyal bakmdan nde olanlarn dengeli davran ve yce ahlakla bezenen kimselerden bakas olmadn grrsnz. Bu suretle akranlar arasnda ne km, akrabas ve hemehrisi olan arkadalar ve hatta kfr ehli iinde dahi tebarz edip ykselmilerdir. Adil devlet uzun sre baki kalr kafir de olsa.. Zalim devlet zail olur mslman da olsa.. denilmitir. Buradan hareketle deriz ki: Aileler, evlatlar hakknda Allahtan korkmal, eitimlerini, yetimelerini sokaa, kt arkada eline, ahlaksz TV kanallarna, gazete veya dergilere terk etmemelidirler. Tm bunlar yetimekte olan genci savuran, emellerini ve isteklerini yok eden yaygn bir ktlk ve azgn bir sel saylmaktadr. neminden dolay tekrar ifade etmek istiyorum ki, yetimekte olan gencin, hayra yardm edecek, destek olup tevik edecek, hayr ilemeye cesaretlendirecek, erre engel olacak, erri ilemekten sakndracak ve errin vahim sonularn kendisine aklayacak salih bir arkadaa sahip olmas gerekmektedir ki gen, zamann ve ahvalin deimesiyle deimeyen, insanlarn sabitelerinin ve metotlarnn dnmesiyle dnmeyen, artlara gre farkllamayan, yeryz, mal-mlk, makam ve otoritenin elden gitmesiyle kaybolmayan sabit imani esas ve kaideler zere salkl ve salam bir eitim alabilsin. nk byle bir eitim gkyz ile irtibatl, nefsin hevasndan ve fani dnyann geici metandan ok yce imani bir eitimdir. Ailelerden, okul, cami ve btn medya organlarnn yetkililerinden isteimiz ciddi eitim zere yardmlamalar, omuz omuza vermeleridir. nk genlik toplumun en byk
60
dilimini oluturmaktadr. Toplumlarn emelleri genler zerine bina edilir. Genlik toplumlarn gelecekteki gleridir. Toplum gemisini yrtp dmeni ele almada en nemli konuma gelmek iin ykselen nesildir genlik..Geminin kaptan konumundaki genlik becerikli olursa gemi kurtulur ve sa salim kyya ular. Dolaysyla babann ve dierlerinin kt eitimden kaynaklanan bu byk tehlikeye dikkat etmeleri, uyank olmalar gerekmektedir. Zaman ve asrlar gemesiyle nasl hayrl bir mmet olduumuzu grdk. deal eitim klavuzumuz iken, hepimizin hedefi iken dnyaya ilimle, ahlakla, kafirlere dahi gzel muamele gstermekle egemen olduk. deal eitim erdemli ahlaka; erdemli ahlak da dine baldr. Din, erdemli ahlak disipline eden; seviyesizlikten, aalk uurumlarna dp gitmekten ahlak koruyup kollayan gvenilir bekidir. Dini olmayan kimse, her ne kadar ahlakl grnmeye alsa da ahlakszdr. nk zerinde grnen ahlak, yapmacktr, geicidir, hedef ve karlara uygun bir ahlaktr. Hedef ortadan kalktnda bu tr ahlak da ortadan kalkar. kar son bulduunda ahlak da ayaa der. Bu nedenle dindar olanlarn ahlakl olduklarn grrz. man ne kadar gl olursa ahlak da o kadar glenir. Bu yzden Allah bu mmetin Peygamberini, hayatn gerekliinde amel ve uygulamas nedeniyle erdemli ahlakllkla, yce ahlaka sahip olmakla vasfetmi ve yle buyurmutur: Muhakkak ki sen muazzam bir ahlak zeresin. (Kalem, 4).
***
Baba, Beni de Gtr!
Masum bir ocuun syleyecei ne gzel, ne tatl bir sz: Baba, beni de gtr!.. ocuk yetersiz tecrbeleriyle babann girdiini, ktn, gittiini, geldiini grr. Peki bu durumda babann rol nedir? Babann, iinde yaad toplum iindeki grd ve duyduu muameleleri, adetleri ve gelenekleri renip eitimini almas iin uygun mekanlara beraberinde gtrmek suretiyle ocuunun hislerini gzetmesi, hatrn krmamas, isteini geri evirmemesi gerekir. ocuunu yannda gtrd zaman baba, ocuk ou kez renip eitim alr, byklerin alglamalarn ve dnlerini idrak edip tefekkr etmeye alr. Bykleri grr, dinler, onlara benzemeye, taklit etmeye alr. Hatta onlarn sfatlarna, gzel ahlaklarna brnmeye gayret eder. Buna ilaveten ocuun iindeki hislerini ve dncelerini syleme, ifade edip anlatma cesareti oluur. Utanmadan, korkmadan byk kalabalklarn nnde akc bir ekilde konuma becerisi geliir. Adamlarla konuma, sohbet etme, sorularna zekice ve hikmetlice cevaplar verme yetenei elde eder. Ayrca babasnn beraberinde gtrd ocuk, hikmetli ve akll bir ekilde insnalarla muamelede bulunmay renir. Babasyla birlikte gittiinde byklerin meclislerinden ve hayat tecrbelerinden bir eyler renir. Bylelikle bilin ve idrak sahibi olur. Hilelere kanmaz, insanlarla olan muamelelerinde aldanmaz, erli kimselerle arkadalk etmez. Genel ve zel mekanlara babasyla beraber gitmesi sayesinde koruyucu bir kale edinmi olur ve insanlar gzel bir ekilde
62
tanr. Babas ona iyiyi, kty, yararly, zararly, zehiri, bal, cenneti, cehennemi, hayr ve erri retir. deal eitim babalara byle bir arda bulunur. ocuk yumuack bir hamur gibidir. stenen her halde ve her nitelikte kolayca ekillenebilir. Daha iin banda iken ve idrak etmeye balad sralarda ocuu beraberinde gtrmek gerekir. Baba, ocua yakmayacak eyleri arkadalarmla konuurken yanmda nasl gtreyim? diyebilir. ocuunun, kendi tutum ve davranlarndan bazsn, syledii irkin szlerini renmemesini isteyebilir. Birok baba ocuunu yalnzca kahvalt sofrasnda grebilmektedir. Baka hibir yemekte grememektedir. Baba iiyle, uyumakla, gece mesaisine, grevine veya ticarethanesine gitmekle meguldr. Yahut da arkadalaryla ve dergilerle itigal etmektedir. Hergn bir randevusu, hergn bir yerde bir grmesi vardr. Ailesini ve ocuklarn ok nadir grebilmektedir. O yzden ocuk Baba, beni de gtr! demektedir. Baba da bazen yumuaklkla, bazen de iddetle ve sertlikle karlk vermektedir. ocuk da, babasnn sertlik ve iddetinden dolay bir daha mr boyunca bu sz tekrar etmemektedir. Byle bir babaya unu sylemek isteriz: Ey evlat babas! deal eitim seni ocuunu da beraberinde gtrmeye davet etmekte, bunu sana grev olarak vermektedir. Tabii ki o bahsettiin yerlere deil.. Bo i ve konumalarn, dedikodunun, laf tamann olabilecei ve sanki bunlardan baka bir eyin olmad yerlere de deil.. Sadece gzel szler syleyen, hayrl iler ileyen dost ve akrabalarn says toplum iinde Allaha hamd olsun ki oktur. Ayn ekilde komularn da birbirlerine yaknlk, devaml iliki ve kolay ulalabilme dolaysyla birbirleri zerinde gzel etkileri bulunmaktadr. Bu kimseler yce bir davran ve ahlak derecesinde iseler baba,
63
o kimselere yemek vb. bir vesile ile giderken ocuunu yannda gtrebilir. deal eitimi ocuunda uygulamak isteyen bir babann kt meclisleri ve kt arkadalar terk etmesi, onlarn yanna gitmemesi, ocuunu da oralara gtrmemesi gerekir. yle kimselerle grmemesi, birbirlerini grmemeleri hem baba iin hem de ocuu iin daha hayrldr. erli kimselerden erden baka bir ey kmaz. Ayn ekilde hayrl kimselerden de hayrdan bakas grlmez. Senin dinin zere olmayan sana yardmc olmaz. Her kap iindekini szdrr. denilmitir. ocuk terbiyesi ile ilgili olarak Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemde bizim iin gzel rneklik bulunmaktadr. Bu eitim, gerekten hibir eitimin zerine kamad ve hatta ne kadar modern de olsa imandan yoksun ise hibir eitimin denk olmad ideal eitimdir. mandan yoksun olduu takdirde eitim ruhsuz bir beden gibidir. Gerekten de yledir. nk byle bir eitim bedene nem verip ruhu ihmal etmektedir. nsan, malum olduu zere, ruh ve bedenden olumaktadr. Dolaysyla eitimin hem bedeni hem de ruhu gzetmesi gerekir ki denge ve itidal olsun, hayat Allah telnn menheci, Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin terbiyesi zere istikrar bulsun. nk O, bu mmet iinde eitimcilerin ilki ve en hayrlsdr. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Hasan ve Hseyini bazen beraberinde gtrrd. Bazen heyetlerin nnde ve hatta mescidde Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin yanna gelirlerdi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem onlar ho karlar neelenirdi. Baz cahillerin ocuklarna kar davrand gibi onlar terslemez veya kt davranmazd. Hasan veya Hseyin Raslullahn yanna gelmiti. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem onu pt. el-Akra b. Hbis garipsedi ve Siz ocuklarnz per misiniz? dedi. Raslullah Evet dedi. El-Akra Benim
64
on ocuum var. Ama hibirini pmedim. dedi. Bunun zerine Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Merhamet etmeyene merhamet olunmaz. buyurdu.(34) Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden rivayet edilir ki olu Hseyin, Cuma gn mescidde saflar aarak yanna gelmiti. Bir baka olayda da Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem insanlara namaz kldrd srada secdede iken srtna binmiti. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem de secdesini uzun tuttu. Ashab bunun hakknda sorduunda da Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Olum Hseyin, zerime bindi ben de onu rahatsz etmek istemedim. buyurdu. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ocuklara selam verir onlarla oynard. Nuayr kssas malumdur. Beraberinde ku olan bir ocuk grmt. Ayn ocuu bir baka sefer yine grd ama bu kez yannda ku yoktu. Ey Umeyr, ne yapt nugayr? dedi. (35) ocuklar bineinin arkasna alr, onlara bir eyler retir, baz yerlere onlar da gtrrd. Bunlardan biri bn Abbastr. Raslullah bir merkebin zerinde onu yanna alm ve Ey ocuk! Sana baz szler reteceim. Bunlar koruduun srece Allah da seni korur... buyurmutu. Sen de ey evlat babas! deal eitim ve doru terbiyeden ayrlmamalsn. Byle bir eitim gn ortasndaki gne gibi ak ve nettir. Herkes bu eitimi Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin siyerinden okur ve bilir. Bu metot zere olmayan her eitim baarsz, sonu yok olu, ykm ve k olan eitimdir. Zayf bir yere yaplan bina abuk ker. Babann olunu da gtrmesi, yannda, beraberinde olmas ile ocuk stn hasletler zere yetiir, yolculuk annda veya yolculuk hali dnda
(34) Eb Hureyre radyallhu anhtan gelen uzunca bir hadisten. Sahh-i Buhr, 5/2235 (35) Sahh-i Buhr, 5/2270.
65
babas ile beraber olmaya alr. Hatta seferlerinde ve seferleri dnda, salk ve hastalk halinde babasndan ayr kalmamaya alr. Babasndan cmertlik, mertlik ve stn hasletler renir, bunlara alr. ocuun misafire kar gleryzl olmak, ikramda bulunmak konusunda babasn taklit ettiini grrsnz. Hatta babasnn olmad zamanlarda bile misafire kar byle davranr; evine ziyaret iin gelenlere babas gibi ikramda bulunarak, honutluk iinde muamele eder. Fakat buna mukabil olarak rd yana ulam baz genler gryoruz. Ne adamlar karlyorlar, ne onlarla beraber oturuyorlar, ne de onlarla konuabiliyorlar. Hatta utanp ekindikleri iin ilerindekini bile ifade edemiyorlar. Biri kapy alsa ekinerek kapya kyor ve gelen kii baban nerede? demeden konumuyor ve sadece babam evde yok deyip buyur ieri gir bile demiyor. Babas beraberinde gitmesini, yannda gtrmeyi istese iddetle reddediyor. Belki de kadnlarn yannda ve kk ocuklarla beraber oka kalmaya almtr. Mertlie, erkeke tavrlara ve adamlarla karlamaya almamtr. Reit olmu ama dncesi ve akl melekesi bakmndan hl ocuk. Sebebi de ocukluundan beri elinden tutup yannda gtrmeyen, erkeklerin olduu meclislerde ilim, edep ve ahlak bakmndan toplumun nde gelen ahsiyetlerinin bulunduu meclislerde pratik olarak, anlatlan dinlemek, cmertlik, eli aklk, cesaret ve ileri atlmak gibi karakterleri edinmek hususunda eitmeyen baba veya velidir.
***
Onlara Dan
Geen konu olan Baba Beni de Gtr! konusunda, babann ar-pazara, akraba ziyaretine, gezi, aratrma veya Allaha davet amal baz yolculuklarna, eitim almas ve renmesi amacyla ocuunu da gtrmesinin zaruretine iaret etmitik. Bu aamada babann rol her trl yenilikle ocuu zenginletirmek, yana ve seviyesine uygun konularda onunla istiare etmek, grn almak ve uygun ise bu gr uygulamaktr. Uygun bir gr deilse bu durumda baba, delil ve gereke gstererek ocuu bu grn yarayl olmadna ikna etmelidir. Baba, ocuun ikna olmas artyla uygun bir gereke sunmaldr. Grn ocuuna dayatmas, istemedii veya gcnn yetmedii bir eye zorlamas doru deildir. Byle bir tutum ideal terbiye deildir. Bilakis ocuk iin zararldr. leride eitli sorunlara yol aabilir. Mesela baba arya gittiinde ocuk daha ilk andan itibaren grd hereyi almak, grd tm oyuncaklarla oynamak ister, ayrlmak istemez. Sertlikle ocuu ekecek olsa barr. Bu, fkesini ve rahatsz olduunu ifade edecei tek silahdr. Bu durumda babann rol ocua kar skunet iinde muamele etmek, ona danp grn almak ve ikna etmeye almaktr. ocuk abucak ikna olur. Uygun bir oyuncak almasnda, ocuun bizzat kendisinin seecei bir tr ekerleme almasnda da bir engel yoktur. ocuun kardeleri veya akrabalar da var ise onlar iinde alr. Baba ve anne, ocuktan bunlar akranlarna datmasn istemeliler. nk byle bir davranta, cmertlik ve eli aklk bakmndan ideal bir eitim sz konusudur.
67
Ayrca babann olunu beraberinde gtrmesi ocuu eitir, al-verie altrr. Bylelikle ocuk kandrlmamay renir. yi, kaliteli ve kalitesiz rnleri tanr. ar-pazara, al-veri mekanlarna gtrmekle ocuk deneyim kazanr. Ticaretle ilgili mevzularda bilgi sahibi olur. yi ile kty birbirinden ayrt eder. Satclarn hilelerini, bazen izledikleri eik bkk tutumlarn grr, renir. Kanp saknd iin kendisi aldanmaz, bakasn da aldatmaz. ocuun ilk eitimcisi olan babann ocuu yapt ie tevik etmek, desteklemek ve gnln rahat etmek suretiyle kendine gven duygusu ve davranlarnn dzgn olduu hissi ile yetitirmesi gerekir. Mesel mer b. Hattab radyallhu anhn, olu Abdullah ile arasnda getii gibi. Hz. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ashabna Hereyiyle yararl ve sene boyu yapranb dkmeyen aa nedir? diye sormutu. Abdullah b. mer kk yatayd. Ashabn byklerinin meclislerine katlrd. Abdullah b. mer babasna Ben o aac bildim. Hurma. dedi. Babas da Olum neden sylemedin ki ashabn nnde bam ycelirdi. dedi. Ayrca babann, ocuun gnlne gven tohumlar ekmesi gerekir. Hata ederse dzeltmeli, dorultmaldr. nk hata doruya giden yoldur. Ayrca babas baz konuarda kendisi ile istiare edip hislerine ve duygularna ortak olduunda ocuun kendine gveni gelir. Bylelikle ocuk ideal ve salkl bir eitim alarak byr. Bakalarna sayg gsterir, onlarn maslahatlarn gzetir, haklarna tecavz etmez. Yana uygun olan konularda ocukla istiare etmek ocukta mit meydana getirir. Kompleks ve problemlerden uzak, mutlu bir hayata sahip olma duygusu uyandrr. stiareye almas ve bunun eitimini almas suretiyle insanlarla olan al-veriini, muamelelerini birok konuda kendisinin grn alp istiare eden
68
babasndan ald istiare eitim ve retimine gre yrtr. Kendi grn dayatmaz. Herhangi bir konuda tutucu davranmaz. Bilakis mslmanlarn cemaati ile uyum iinde olur. nk Allahn eli cemaat ile birliktedir. Kim ayr derse atee der. htilaf kt bir eydir. Bir gr dayatmak musibettir. Bir dnceye, ahsa veya cemaate hibir ayrm yapmadan kr krne ballk ideal eitimde kusur olarak grlr. ocuunu terbiye eden ve eitimini basamak basamak gtren birinde bu ekilde kr bir taassup bulunmas mmkn deildir. Bu nedenle toplumdan topluma, evreden evreye ve hatta aileden aileye ve fertten ferde farkllklar olduunu grmekteyiz. Biz toplumumuzdan, ashab ve tabin oluturduu ilk slam toplumlarnda net olarak grld gibi ideal eitimi istiyoruz. yle bir ideal eitim ki Araplar da Arap olmayanlara da onun vesilesi ile efendi oldular. Davranlarnda ve muamelelerinde bu grlyordu. Nitekim bu hususu baz ailelerin arasnda da net olarak grmekteyiz. Baz ailelelerde fertlerinin kklkten itibaren yetime tarzlar yle olduu iin aralarnda sevgi, efkat, yardmlama ve karlkl anlayn hakim olduunu grmekteyiz. Buna mukabil dier baz ailelere de ayrln, kavgann, kt ahlakn, bakalarna ve hatta birbirlerine kar saygszln hakim olduunu mahede etmekteyiz. Bu durum eitim ve istiaredeki iddetli ihmalkarlktan kaynaklanmaktadr. Evlat sahibi babalar, erkek olsun kz olsun ocuklarnn cinsiyetlerine uygun eitimden mahrum brakp ihmal etmemeliler. Herkes iin uygun bir eitim ve istiare mevcut bulunmaktadr ki bylelikle yeni yetien gencin gnlnde iman, dayanma, kendine gven, eylemlerine tam olarak gvenme ruhu gelitirebilelim. Ve bu suretle gen, dengeli bir ekilde yetisin ki bu hayat problemlerden, anlamazlklardan uzak
69
bir ekilde izzet ve mutluluk iinde geirsin. Dengeli insanlarn davranlarna sahip olup insanlar arasna karsn, onlarla dikkatli bir ekilde muamelelerde bulunsun. Yapmaya azmettii her i iin istiarede ve istiharede bulunsun. stiharede bulunan zarar grmez, istiarede bulunan piman olmaz. et-Taksr f Terbiyetil-Evld adl eserin mellifi yle demektedir: Ev ile veya baka konuyla alakal baz hususlarda ocuklarla istiare etmek ve sahip olduklar dnceleri ortaya kartmak gerekir. Mesel nereye ve ne zaman gidilecei konusunda fikirlerini almak gibi. Bu gibi tutumlar sayesinde ocuklarn gnllerine nice gven tohumlar serpilir. Deer ve kymet sahibi olduklar kendilerine ne kadar hissettirilmi olur. Zihinleri hareket ettirilip altrlm olur. Grlerini ifade etme altrmas yaplm olur.(36)
***
(36) Muhammed b. brahim el-Hamed, et-Taksr f Terbiyetil-Evld, s.73ten
Sorumluluk Almak
deal eitimin hedeflerinden biri de ocuun sorumluluk alma, srtna yklenen sorumluluu yerine getirme konusunda gl ve gvenilir olma hususunda yetimesidir. Dalarn bile yklenmekten kandklar nice sorumluluk ve grevler bulunmaktadr ki bunlar insan yklenmitir. nk o ok zalim ve cahildir. Erkeiyle kzyla genlik, sorumluluk almak, felaketlerin, problemlerin ve musibetlerin karsnda Allahtan bir k yolu gelene dek cesaretle, sabr ve tahammlle salam bir ekilde durmak konusunda eitim almaldr. Biz burada musibet ve felaketlerin karsnda ellerimiz bal duracamz, mslmanlar olarak bamza gelenleri zmek iin kafir devletlere gideceimizi, bamza gelenlere alamak, ikayette bulunmak zere birlemi milletler ad verilen birlie bavuracamz, sihirli bir zm beklentisi iinde hibir ey yapmadan hareketsizce kalacamz sylemiyoruz. Sz edilen konulardaki eitim, fertler, gruplar veya devletler dzeyinde de olsa baarsz bir eitimdir. Sorumluluk stlenmekteki ideal eitim, mslman fert medana getirip ondaki erdemleri, Allahtan sonra kendine gvenme duygusunu, erri def edip hayr celbetmek konusunda sebeplere sarlmay eitip gelitirmektir. zlenecek yntem budur. deal eitimi murad edenler iin ideal eitim ite budur. Gen bir saldr ile karlatnda kendisini savunma yolunu renerek sorumluluk bilinciyle yetiir. Zayfa ve mazluma destek olup yardm etmek zere eitildii gibi ikrah, saldrya kar koymak ve bakalarna hakszlk etmek zere de eiti-
71
lir. Zalim de olsa mazlum da olsa kardeine yardm et! Ey Allahn Rasl! dediler, Mazlum birine nasl yardm edeceimizi biliyoruz. Peki ya zalim birine nasl yardm edeceiz? Onu zulmnden engelleyerek.. buyurdu. te genlerimizin zerinde yetimesi, tam anlamyla iyice kavramas, manasn ve maksadn idrak etmesi, ocua daha kk yatan itibaren peygamberlik kandilinden kaynaklanan bu esiz hakikatlerin telkin edilmesi gereken eitim gerekleri bunlardr. Namaz, zekat, oru, hacc, bunlardan teferru eden cihad, sadaka, ihsan/iyilik, Allaha davet, marufu emretmek, mnkeri nehyetmek gibi mslman erkek ve kadna vacip klnm olan er mkellefiyetler her bir mslman boynunda bir mesuliyet ve emanettir. Genler bu eredemler zerinde yetiip btn rezilliklerden ve noksanlklardan uzak kaldklarnda hem kendi ilerinde mutlu olurlar hem de bakalarn mutlu ederler. Ayrca yararlar herkesi, ana-babalarn, akrabalarn, komularn, toplumu ve hatta btn bir lkeyi ve byk slam dnyasn kuatr. deal eitimde buna riayet edilmesi, hedefin gereklemesi ve erkeiyle kzyla genlerin btn hareketlerinde uygulanan gerek birer davran olarak eitimi grebilmek iin ideal eitimin doru hedeflerinin gerekletirilmesi gerekmektedir. u an grebildiim kadaryla eitim gerekte tatbik edilmemektedir. Az dala, ar-pazarda ve yollarda gelip geene sknt vermek gibi genlerde grdmz sorumsuz davranlar ve irkin hareketler byk bir tehlikeyi ve genleri byle bir yola girmi olan, bu trl uygunsuz davranlar sergileyen mmeti bekleyen karanlk bir gelecei haber vermektedir. Eitimle herhangi bir alakas bulunan herkes tehlikeli ve hatta mmetin ahlakn ve dinini ykan bu durum karsnda dikkatli olmaldr. yle denilmitir:
72
Baki kalr ancak ahlaklaryla toplumlar, rrlerse, ahlaklar sonra kendileri gider. Sorumluluk birinci derecede babalarn ve velilerin omuzlarna sonra retmenler, okul yneticileri ve okullarla ilgili bulunan dier kiilerin srtna binmektedir. Bu konudaki en byk sorumluluu medya tamaktadr. Sorumluluktan hikimse kaamaz. Medya organlar yirmi drt saat boyunca yayn yaparken herkes ya ideal eitimi izlemekte, dinlemekte veya okumakta ya da eitimi ve ahlak ykan unsurlar.. Ykm; dnyann kk bir ky haline geldii bu zamanda medya organlarnn baskn zellii haline gelmitir. Batya, Yahudiye veya daha bakalarna ait kanallara evirip yaynlanan eylere bakabilirsiniz. Her eve giren bu byk miktardaki yaynlar hi phe yok ki yeni yetimekte olan genler zerinde ok byk etkiye sahiptir. Bu yzden medya organlarndaki yetkililerin genel olarak ve zellikle de bizim medya organlarmzdaki yetkililerin, vatan evlatlar hakknda, cier pareleri iin Allahtan korkmalar, sadece yararl ve eitici yaynlar yapmalar, bo ilerden, ahlaksz yaynlardan uzak durmalar gerekir. Allaha yemin olsun ki bu insanlar Rabbimin ne ard ne de unuttuu kitaba gre topluma sunduklar hayrdan da erden de mesul-drler. Herkesin, iyilik olarak yaptklarn da ktlk olarak yaptklarn da karsnda hazr bulduu gnde (insan) isteyecek ki ktlkleri ile kendisi arasnda uzun bir mesafe bulunsun. Allah, kendisine kar (gelmekten) sizi sakndryor. (l-i mrn, 30). Sorumluluk yklenmek unlar kapsar: 1- Emirleri yapp, yasaklardan kanmak suretiyle rabbi nnde sorumluluk tamak.
73
2- Ana-babas karsnda sorumluluk tamak. 3- lim, amel, ilme davet, ilmi renmek ve retmek ve ilim hususunda gelecek skntlara sabr gstermek karsnda sorumluluk tamak. 4- Komular, komu haklar ve grevleri konusunda sorumluluk tamak. 5- Akrabalk ilikilerini gzetmek konusunda sorumluluk tamak. 6- Hayryla, erriyle musibetlere kar tahamml ve sabr gstermek. 7- Zenginlik ve fakirlie kar tahamml ve sabr. 8- inde yaad toplumu ve devleti(37) savunma sorumluluu tamak. 9- Kalem ve klla byk slam mmetini savunma sorumluluu tamak. 10- Dini, slam vatann ve yeryzndeki tm mslmanlar savunmak konusunda komuta ve liderlik sorumluluu tamak. 11- Hikmet ve gzel t ile Allaha davet sorumluluu tamak. 12- yilii emretme, ktl nehyetme sorumluluu tamak. 13- Bakalarna kar ayrcalkl eitim slubu ile muamelede bulunma sorumluluu tamak. 14- Allah, peygamber, Kitab, mslmanlarn ncleri ve geneli iin nasihatleme sorumluluu tamak.
(37) Mslman olmas ve Allahn emir ve yasaklarna uymas artyla.
74
15- Aldatmacadan, kandrmacadan ve zulmden uzak, nezih bir al-verite bulunmak konusunda sorumluluk tamak. (Bizi aldatan bizden deildir.) 16- lkesini brakp kfr ve fsk u fcur beldelerine gittiinde hem kendisini hem de beraberindekileri muhafaza etmek konusunda sorumluluk tamak. 17- Son olarak acsyla, tatlsyla hayat ykn omuzlamak ve skntlara kar sabretmek, rahatlk karsnda kretmek zere yetimek. (Bu maddeleri detayl olarak yazamyorum. nk her biri bal bana zel bir kitap gerektirmektedir.) te biz ideal eitimden toplumu byle ahlak ve erdemlerle sslemesini, bunlarn kalbna dkmesini istiyoruz. Bunlar yle erdemlerdir ki hidayet klar saan ak-seik iaretlere sahip olan bu yolda, slam yolunda ilerleyenlerin nnde gr gayet netletirmektedir. Baka yollarda gidenler ise birbirine gemi ve elini karsa dahi neredeyse gremeyecek derecedeki karanlklarla boumaktadrlar. Allah kim iin bir aydnlk var etmemise, o kimse iin hibir aydnlk yoktur.
***
Eitim Teknikleri
Birok kimse eitim hakknda eser kaleme alm ve saha deneyimleriyle belli bir grup iindeki renci dilimi zerinde yaplan anket almalar dorultusunda oluan bak asna gre eitime ynelik yeni ara ve teknikler ortaya karmlardr. Aratrmac genellikle eitimsel raporlarn zerine bina ettii bir takm sonular karr. Fakat bu tecrbe ve teknikler bir topluma uyum salarken gelenek ve greneklerdeki farkllklardan tr bir baka topluma uymayabilir. Toplumlar evreye gre farkllk arzederler. Bir topluma uyan bir baka topluma uymayabilir. Tartma, anlamazlk ve eitim sorunlarna ilavelerin n daima ak kalacaktr. Herhangi bir toplumun evlatlarna sunduu eitimin mahiyetini kontrol eden birok unsur bulunmaktadr. Bu unsurlar bir belde veya zamanda sylenebilecek olan eyleri bir baka belde veya zamanda sylenemez klarlar. Fakat bununla beraber hayat grmzle, insann doas ile ve ispat edilip kesinlemi genel sonularla balantl olan ve inceleme, aratrma ve beeri tecrbelerin genel anlamda k noktas olan genel ilkeler ve dnceler var olacaktr.(38) Bununla birlikte eitimciler tarafndan kaleme alnanlarn hepsi yazarn kendi perspektifinden hareketle iinde eser telif ettii toplum iin gzel, baarl ve faal bir katlm saylr. Baka toplumlarda da bunlardan veya bir ksmndan yararlanmak mmkndr. nk adetler, gelenekler ve inanlar bakmndan farkllklar olsa da toplumlarn ve evrelerin
(38) Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm, s.49
76
arasnda baz ve hatta birok ortak payda bulunmaktadr. nk herkesin gzetmesi ve zerinde yopunlamas gereken ortak eitim retim teknikleri mevcuttur. Belli bir halka, kabileye, ehre veya kye mahsus olanlarn says ise olduka azdr. Eitimcinin bunlar da gz nnde bulundurmas, zel olarak aklamas gerekir. Ayrca eitim yntem ve teknikleri, fertlerin ve sahip olduklar farkl akl ve psikolojilerindeki eitlik ve benzerlie gre farkllk arzeder. Biri iin elverili olan tekine elverili olmayabilir. Aynen bir doktor gibi. Ayn hastala sahip iki hastaya da birbirinden farkl reeteler verebilir. nk bnyeleri ayn deildir. Birinin yaps belli bir ilac kabul edebilir iken dierinin yaps ayn ilac kabul etmeyebilir. Eitimci de doktor mesabesindedir. Eittii kimseleri, akllarna, anlaylarna ve alg kapasitelerine uygun yol ve yntemlerle gzetir. Eitimci verdii doru bir pratik eitimin kabul edilebilmesi iin uygun zaman, uygun mekan ve uygun atmosferi iyi seer. Bakalaryla muamelede belli bir trn, belli bir tarzn veya belli bir yntemin kabul, iyice yer etmesi ve kklkten itibaren ocua bu ynde alkanlk kazandrlmas iin uygun zamann ve huzurlu uygun bir atmosferin kollanmas gerekir. Eitimci talebesinden veya evladndan bunlar pratik olarak uygulamasn talep etmelidir ki kavrayp ikna olduu anlalabilsin. te bu yolla ey eitimci, talebenin gnlne bir fazilet fidan dikmi olursun. Aynen bu ekilde her gn dzenli olarak talebeye yudum yudum bir eyler ver. Bu yudumlar aynen ila gibidir. Nasl ki ila bir defa da alnmyorsa ve bir kerede alndnda lme neden olma ihtimali tayorsa ayn ekilde eitimci de eitim almasnda tedriclii gzetmelidir. Verilmi olan eyler iyice kavranp tatbik edilmeden bir baka ey vermemelidir. Yemek stne yemek yemek ka-
77
nlmaz bir zarar getirir. Salkl kimselerin mideyi bedene getirebilei vahim zararlardan korumak iin yediklerini tamamyla hazmetmeden baka bir ey yemediklerini gryoruz. Hanif dinimiz bizleri byle ynlendirmitir. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden sabit olduuna gre yle buyurmutur: Bizler ackmadka yemeyen, yediimizde de iyice doyana kadar yemeyen bir toplumuz.(39) Eitimcinin rol ite bu sz edilenlere riayet etmektir ki almasnda baar kaydedebilsin, eitiminde faydal olabilsin. Eitim-retim henz yeni km ekin gibidir. Sulayarak, ayrk otlarn temizleyerek ilgilenirseniz geliir, gvdesi glenir. Sulamada kusur gsterildiinde veya ayrk otu gibi zararl bitkilerin temizlenmesinde ihmalkr davranldnda ekin zayf der ve rn vermez. Hatta hastalklara maruz kalr. Belki de sahibine hibir fayda salamadan lr gider. Eitimci de byledir. Ekin eken ifti mesabesindedir. Ekin de yetimekte olan genlerdir. Ekin iin su ne ise yetien gen iin eitim odur. Zarar vermemesi, zayf dmemesi veya lmemesi iin ayrk otlarnn ekin iinden temizlenmesi ve uzak tutulmas erli insanlara benzemektedir. Eitimcinin kt kiileri yeni yetimekte olan bu krpecik genlerden uzak tutmas gerekmektedir. Kt kimselerin henz bnyeleri krpe olan bu genlere karmas, zararl otlar ekinle beraber kalmas gibi vahim bir tehlikedir. Her eitimcinin, her babann ve Allahn eitim sorumluluu nasip ettii herkesin bu tehlikelere kar, geliip glenmeden nce daha iin bandan itibaren uzak edip temizlemek amacyla dikkat gstermeleri gerekmektedir. Daha sonra eitimcinin bu olumsuzluklar skp atmas gittike zorlar. nk artk iyice kk salm, gvdesi salamlamtr. Pimanln fayda vermedii ac bir
(39) Uzunca bir hadisten. Ahmed, Msned, 6/455.
78
felaket halini alr. Aynen evlatlarna iman etmesi iin srar eden ve Kuran- Kerimdeki gibi Yazklar olsun sana! man et! (Ahkf, 17) diyen ana-baba gibi. Nuh aleyhisselm da olunu gemiye binip kurtulmas iin davet etmi fakat olu boulmaktan kurtulaca zannyla bu ary reddetmiti. Allah tel yle buyurmutur: Gemi, dalar gibi dalgalar arasnda onlar gtryordu. Nuh, gemiden uzakta bulunan oluna: Yavrucuum! (Sen de) bizimle beraber bin, kafirlerle beraber olma! diye seslendi. Olu: Beni sudan koruyacak bir daa snacam, dedi. (Nuh): Bugn Allahn emrinden (azabndan), merhamet sahibi Allahtan baka koruyacak kimse yoktur dedi. Aralarna dalga girdi, bylece o da boulanlardan oldu. (Hd, 42, 43). Gnmz genlerinden birou -Allahn merhamet ettikleri mstesna- boulmu olanlardandr. evetler iinde, pheler, kanallar, ahlaksz dergiler iinde boulanlar m istersiniz.. yiyi bilmeyen, kty reddetmeyen ak denizinde boulanlar m istersiniz.. Tek gayeleri karnlarn doyurmak, cinsel arzularn tatmin etmektir. Cinsellik ve modann pei sra koarlar. Caddeleri ve oyun salonlarn doldururken camilerde ve zikir halkalarnda az grnrler. Namaza ancak tembel tembel gelirler. stemeye istemeye infak ederler. Btn bunlara ramen mitsiz deiliz. Allaha hamd olsun ki Muhammed sallallhu aleyhi ve sellem mmeti iinde hayr mevcuttur. te mescid mdavimleri, zikir ve Kuran ezber halkalar katlmclar devaml bir art ierisindedirler. Toplumun bu kimselerle iftihar etmesi gerekir. Bunlar gerekten sekin kiilerdir. Bana bir ey gelecek olursa vatann koruyucular ve bekileridirler. Skntlar nnde kaya gibi duran, mallarn, zamanlarn ve hatta canlarn, lkelerini ve kutsallarn mdafaa yolunda feda eden de bunlardr. Dman tahrip et-
79
mesin, kirletmesin diye dinlerini, inanlarn ve mukaddesatlarn savunma urunda kelle koltukta bedenleri ile dmana kar dururlar. Tm erdemlerden ve deerlerden uzak, birok ahlakszla brnm olan genlik, karnlarn haramla doldurmu, cinsel arzularn haram yolla tatmin etmilerdir. Gnah karanlklar gezer tepelerinde. Masiyet zilleti kuatr evrelerini. Dman kovmay nasl becerebilsinler ki?! Ya da dmann defedilmesine nasl bir katkda bulunsunlar ki?! Meydana gelen baz felaketlerdeki tecrbeler ilgili birer ahittir. Bu felaketlere kar duranlarn inanl genler olduunu gryoruz. Masiyet ehli, ark ve uyuturucu mptelas olanlar ise (Allah sizi aziz klsn) il yavrusu gibi kamaktadrlar. Burada eitime ynelik baz pratik yntem ve tekniklere zetle iaret etmek istiyorum. 1- deal eitim sabrla beklemek ister. nk eitim, ruha ve zgr iradeye sahip canl bir yapy ele alr. Bir de buna ilaveten bir tek etki eden eitimci deildir. Gen zerinde tesiri olan birok unsur bulunmaktadr. 2- deal eitim, genci her konuda itidal zere eitir. Bu da ocuun doasn grmezden gelmeden toplumla kaynatrmak suretiyledir ki kolay bir i deildir. ocuun bembeyaz bir sayfa olduuna dair szmz, onu tam anlamyla ekillendirebileceimiz anlamna gelmez. ocuun da kendine has doas ve tears ettii zellikleri bulunmaktadr. yleyse burada murad edilen ocuun esnek yaps, byklere nazaran ekillendirilmeye daha fazla kabiliyetli olmasdr. nsanln tecrbeleri ocuk eitiminde iki unsurun bir araya getirilmesi gerektiine iaret eder: ocua sevgi duymak, hislerini gzetmek, baz isteklerine cevap vermek unsuru, ynlendirme, sistem ve engelleme unsuru.
80
3- ocuu kuatan evre zerinde etki eden ideal eitimdir. deal eitim sahipleri evrede bulunan ve slam terbiyesine aykr olan her gelenek, grenek ve davranlarn etkisinde kalmazlar. Bazen eitimcilerde grdmz hayal krkl ve midin boa kmas gibi duygularn sebebi genellikle evrenin gencin prikolojisinde brakm olduu byk etkiyi idrak edememeleri, vermeye altklar eitim mesajnn ortak toplumsal hayat ierisinde evrenin gnderdii mesajlar yannda ok snk kalmasdr. ocuk kendisi iin en stn rnek grd kimsenin davranlaryla evresinden ve toplumundan grdkleri ve duyduklar arasnda bir karlatrma yapar.(40) Btn bunlar eitim projesinin mmet projesi olmas gerektii manasna gelir. Ayrca eitim kurumlarnn dalgalar birbirini dven denizin ortasnda izole adalar gibi olaca anlamna gelmez. Herhangi bir kurumun izole olmas imkan ddr. nmzde baz stn ve yce unsurlar zerinde younlama abas gstermekle birlikte genel atmosferi daha da gzelletirmek iin almaktan baka bir ey yoktur. 4- deal eitim daha fazla eitim istei uyandrr. Ak ve Kurann nuru ile, peygamberlerin en hayrlsnn hidayeti ile aydnlanm olan akl eriata uygun olan yeni eyleri kabul eder ve hatta arar, zlem duyar.
(40) et-Terbiye adl kitabn mellifi dipnotta yle bir yorumda bulunur: Biri bana anlattna gre kk kardeinin uygun olmayan baz davranlarda bulunduunu grm. Nasihatte bulunduunda Babam da yapyor. demi. Kardeime babas bile yapsa bunun bir hata olduunu anlattm. Aklamalardan, sorucevaptan sonra kardeine Btn bnlardan sonra benim sylediklerimden ne anladn? diye sormu o da yle cevap vermi: Anladm ki bu yaptklarm u an uygun deil. Babam gibi bydm zaman uygun olacak.
81
5- deal eitim szn pratikle uyum iinde olduu eitimdir. Eitimcinin birok ey sylemesi, birok eye dikkat ekmesi imkan dahilindedir. Ancak sylediklerine icabet edilmesindeki niha mihenk ta konutuklar ile ahsiyetinin birbirine uymasdr. Yani eitimcinin sahip olduu genel haldir. ocuklar zannedildiinden daha zekidirler. Farknda olmadklarn sandmz birok eyin farkndadrlar. Tecrbeler bize gstermitir ki byklerin tadklar deerler eitim emeklerimizin birounu boa karmaktadr. Gen renimini bitirip de i hayatna atld m kendisini sapma ve ktl ilemeye mecbur grmektedir. Dersini grd, eitimini ald eylerle, dinledii nasihat ve ynlendirmelerle elien yollara girmeye kendini mecbur hissetmektedir. nk henz zayf bir unsurdur. Bu gen tutunacak ve zaman getike kanksayacak ve sorunun bir paras haline gelecek ve hatta sorunu besleyecektir!! 6- deal eitim deikenlerle uyum iinde hareket etme, meydana gelen deiimlere ynelik uygun zmler retebilme gc oluturan bir eitimdir. Bu da eitimcilerin slam kltr hakikatlerini idrak etmeleri ve gelecek nesillerin bu rabban yol zere yryp yetimelerinin salanmas ile mmkndr. Daha iyiye doru deiim amacyla eitim, aile, okul ve toplum plannda btncl bir dayanmaya muhtatr. 7- deal eitim, mterek konularla alakadar olmak duygusunu alamaya, bencillik ve kendini beenmilii skp atmaya alan bir eitimdir. Fertlerinden her biri, genele ynelik konulara aldr etmeden kendi zel ileri ile ilgilenen toplum, toplum deildir. Toplum ancak fertleri salah ve slah zere yetimi olandr.
82
Dayanma ruhunun; ortak karlar, herkesin rahatn, baka insanlarn himayesini, rahat ve huzurlarn, his ve karlarnn korunmasn, genlerin ortak duygu etrafnda yetitirilmesini titizlikle salama meselesini amas, tesine gemesi gerekir. 8- deal eitim, ze dn, z eletiri ve bunu tm geni gnlllkle kabul edebilme zerine yetitiren bir eitimdir. 9- deal eitim, genleri bakalarna ve sahip olduklar hususiyetlere sayg zere yetitirmektir. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Kendisini ilgilendirmeyen eyleri terk etmesi kiinin Mslmanlnn gzelliindendir.(41) Bylelikle ocuk bakalarnn zel hallerine sayg duymak, kendisini alakadar etmeyen konulara girmemek terbiyesiyle yetiir.(42) 10- Anne olacak e seiminde aceleci davranmamak. Zira kadn hadis-i erifte de varid olduu zere drt ey iin nikahlanr: Kadn drt ey iin nikahlanr: Dini iin, gzellii iin, soyu-sopu iin, mal iin.. dindar olan se ki elin bereket grsn.(43) Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Hadr-i deminden saknn!(44) buyurdu. Hadr-i demin nedir, ey Allahn Rasl? dediler. Kt bir yerde yetimi gzel kadn. buyurdu. Biz hem kendi toplumumuzda hem de baka toplumlarda grdmz ve boanma ile sonulanan uyumsuzluun, baktnda kiiye sevin veren, emrettiinde itaat eden, yokluunda maln ve namusunu muhafaza eden saliha e seiminin iyi yaplmamasnn kanlmaz sonucu olduunu grmekteyiz. Eksem b. Sayf oluna yle demitir: Yavrum! Kadnla(41) (42) (43) (44) Sahh-i bn Hibbn, 1/466; Ahmed, Msned, 1/201. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm, s.49dan zetle. Sahh-i Buhr, 5/1958. Uzunca bir hadisin bir blm. Msnedu-ihb, 2/96.
83
rn gzellii seni kandrp soyun asaletinden etmesin. Deerli evlilikler erefe giden yoldur.(45) Ebul-Esved ed-Duel oullarna Ben kklnzde de, bydnzde de, doumunuzdan nce de size iyi davrandm. dedi. Biz domadan nce bize nasl iyi davrandn? diye sordular. Analar iinden kendisi sebebiyle svgye maruz kalmayacanz birini semek suretiyle dedi.(46) 11- ocuu ilk kucaklayan yuvasdr. Hayrdan baka bir ey duymaz; hayrdan baka bir ey grmez. Annenin ocua L ilhe illallh szn retmesi ve tekrarlatmas gerekir ki ocuun ilk konutuu, ilk syledii sz bu muazzam kelime-i tevhid olsun. 12- ocuk eitiminde yardmc olacak yol ve yntemlerden biri de saliha e seimidir.(47) Saliha e Allahtan sonraki en hayrl yardmcdr. 13- Salih bir nesil dilemek. Bu konuda duay elden brakmamak. Allah tel yle buyurmutur: Orada Zekeriyya, Rabbine dua etti: Rabbim! Bana tarafndan hayrl bir nesil bala. phesiz sen duay hakkyla iitensin, dedi. (l-i mrn, 38) 14- Temyiz andan sonra babann olunu, baz ziyaretlere, yolculuklara yannda gtrmesi, ilim adamlar, erdemli kimseler gibi toplumun nde gelen ahsiyetlerinin meclislerinde birlikte bulunmas gerekir. Bylece ocuk ilimleri ve ahlaklar bakmndan o kimseleri rnek alacaktr. 15- ocuu camiye gtrmeli ve hemen yan banda bulunmaldr ki ocuk daha kck yatan itibaren camiye alsn.
(45) dbud-Dny ved-Dn, s.129. (46) dbud-Dny ved-Dn, s.132. (47) Daha nce de getii zere.
84
16- Baba baz namazlar, zellikle de snnet ve nafileleri evinde ocuklarnn yannda klmaldr. Bylece pratik bir eitim salanm olur. 17- Baba eve geldii zaman sevinmelerine, babalarnn geliini drt gzle beklemelerine vesile olan -eker, oyuncak gibi- bir hediye getirmelidir. 18- Eitimdeki nemli yntemlerden biri de ocuklarn hayrdan baka bir ey duymamalar, grmemeleridir. Eler arasndaki tartma ve anlamazlk yetimekte olan ocuun ahlakn bozar, psikolojisini olumsuz etkiler. 19- ocuk eitimi konusunda Allahn yardmn dilemek. ocuklar iin dua etmek. Onlara beddua etmekten kanmak. 20- ocuklarn benliklerine iman ve akideyi yerletirmek. (Bununla ilgili aklama ileride gelecek.) 21- vgye ayan deerler, ve gzel ahlak ocuklara alayp kt ve irkin huylar nefislerinden uzaklatrmak. Sabr, iyilii, akraba ilikilerini gzetmeyi, cihad, ilmi, byklere saygy, giri ve klarda byklerin nne gememeyi, hatta herhangi bir mecliste n ksm byklere vermeyi, konuann ve bir mecliste insanlara hitap edenin szn kesmemeyi veya yandan lafa karmamay ocuklara retip sevdirmelidir. Ayrca ocuk yalancl, hainlii, hasedi, kini, gybeti, kovuculuu, hrszl, ana-baba sz dinlememeyi, akrabalk ilikilerini kesmeyi, korkakl, kendini beenmilii ve buna benzer kt ahlak ho grmemek, sevmemek zere yetitirilmelidir. 22- Haprann Elhamdulillh; bunu duyann Yerhamukellh denmesi, zerrelerin etrafta oturanlara salmamas iin haprrken azn kapatlmas veya baka tarafa dnlmesi gibi adabn ocuklara retilmesi gerekir. nnde ye-
85
mek varken haprp da zerreciklerin yemein zerine salmas daha irkin bir haldir. Yemek esnasnda hapracak olduunda baka bir tarafa dnmek gerekir. Yemek adabn da retmek, altrmak gerekir. Sa elle yemek, nnden yemek, yemekten nce besmele ekmek gibi. Ey ocuk! Allahn adyla bala, sa elinle ye ve nnden ye!(48) Ayrca esneme srasnda da azn uluorta aarak esnememesini, azn kapayarak esnemesini retmek gerekir. nk uluorta esnemek dier insanlarn nefretini eker. Ve esneyen kiiye de eytan girebilir. Selam alp-vermeyi retmelidir. htiya gidermekle ilgili adabn, ihtiya gidermeden nce ve sonra meru ekilde dua etmenin de retilmesi gerekir. Ana-baba ocuklarna telefona cevap verme, misafirleri karlama, onlara ikramda bulunma, yanlarnda oturma adabn da retmelidirler. Misafirlerin istedii kahve, ay, su vb. eylerin sunum eklini, bunlar nasl gtreceini de gstermeleri gerekir. ocuk kklnden itibaren bu adap, ahlak ve gzel davranlar zere yetitirildiinde alkanlk kazanr ve artk bunlar kendisinde bir karakter halini alr. Nitekim yle denilmitir: Bizim iimizde genler davranrlar, Babalarnn verdikleri alkanlklara gre. 23- Ailenin ocuklarna kabul edilebilir ve ho szler, ifadeler kullanmaya ve hakaret, svg, lanet, dmanlk ieren, eek, kpek gibi kt ve ahlaksz szlerden de kanmakta titizlik gstermesi gerekir. nk ocuk bu ifadeleri hafzasna kaydeder ve grd insanlara hatta kendi ana-babasna dahi sylemeye balar. 24- ocuk gzel bir davranta bulunduu zaman cesaret(48) Sahh-i Buhr, 5/2056.
86
lendirici, tevik edici szler sylemek. Ayrca ana-babalarn ocuun hatal davran ve tutumlar karsnda rza gstermediklerini belli etmeleri gerekir. 25- ocuklarn Allahn kitabn ezberlemelerinde hrsl olmak. nk hafzlk en faziletli amellerdendir. Ayrca ocuklarn zamanlar da, kendileri de zayi olmaktan ve sapmaktan Allahn izniyle muhafaza edilmi olur. 26- Sabah dualar, akam dualar, uyku duas, helaya giri duas gibi er zikirlere ve bunlar uygulamaya altrlmaldrlar. Bu da ana-babann takibiyle olacaktr. 27- ocuk hzl bir taklitidir. Dolaysyla ana-babann drstlk, doru szllk, istikamet, gzel konuma, gzel tutum ve davran sergileme, szle eylemin elimemesi bakmndan ocua rnek olmalar gerekir. 28- Sadaka vermeyi, akrabalk ilikilerini gzetmeyi, konu-komuya sayg gstermeyi ocuklara sevdirmelidir. Bu da ana-babann ocuklarnn gz nnde fakirlere tasaddukta bulunmalar ile salanabilir. Keke ocua bir miktar para verilse de cmertlik ve eli akl renmesi iin zaman zaman bunu tasadduk etmesi salansa. Akrabalk ilikilerini gzetmek konusunda ocuun eitilmesi hususunda ise ana-babann, akrabalarn ziyaret etmeleri, onlar ocuklarn duyaca ekilde vgyle anmalar gerekir. Yoksa baz kimselerin yapt gibi ocuun yannda yaknlarn, amcalarn, daylarn svg ve yergiyle anmamaldr. Bu gayet kt bir eitim olur. Bu yolla ocuk akrabalarna kar sevgisiz, souk ve buz iinde byr. Ana-babalar bu durumdan kanmaldrlar. 29- Mnkerlerin ve fesat cihazlarnn ocuklardan uzak tutulup uygun alternatiflerinin konulmas.
87
30- Cinsel bozguna yol aacak nedenlerden ocuklarn uzak tutulmas gerekir. Bu da fesat aletlerinin, ak hikayelerinin, ahlaksz dergilerin ocuklardan uzak tutulmas, arktrk dinlemelerine, cinsel ierikli kitaplar okumalarna, kimin yannda, kiminle birlikte olduklar bilinmeden uzun sre evden ayr kalmalarna msaade etmemekle salanabilir. Sapma nedenlerinin bazlar bunlardr. 31- Mertlik ve zorlu hayat eitimi verilmesi. Ar sslenmek, ar koku srnmek, aklk-saklk, plaklk, Allah dman kafirlere benzemek gibi lmcl geveklie ve iradesizlie kaplmalarna msaade etmemek. 32- ocuun eilimini gzleyip kontrol etmek, evdenokula dek becerilerini uygun ekilde gelitirip ynlendirmek. bnul-Kayym rahimehullh yle demitir: ocuun durumuna, nasl bir ie yetenekli, becerikli olduuna baklmas ve ne iin yaratlm olduunun bilinmesi gerekir. er bakmdan sakncas bulunmad srece becerisi olandan baka bir ie sevk edilmemelidir. Yetenekli olmad bir ie sevk edildii takdirde baarl olamaz ve becerisi olan ii de elden yitirir. Gzel bir anlaya, sahih bir alglama gcne, kaliteli bir hafzaya ve bilince sahip olduu grlyorsa bunlar o ocuun, bembeyaz bir sayfa gibi olduu srece ilmi gnlne naketmeye hazr, ilme yetenekli ve ilmi kabul edebilir olduunu gsteren iaretlerdir. Ticarete, al-verie veya bir baka mbah sanata meyyal olduu grlyorsa, o alanda kendisine imkan tannmaldr. Herkese yaratlm olduu ey daha kolay gelir.(49) 33- ocuun baz sorumluluklar yerine getirmeye altrlmas. Mesel ev reisinin olmad zamanlarda aileyle ilgi(49) Tuhfetul-Mevdd, 147-148.
88
lenmek gibi. ocuun mali bamszla ve harcamada bulunmaya da altrlmas gerekir. 34- ocuklar sosyal katlma altrlmal, bu ynde eitilmelidir. Bu da ocuklarn dinlerine, Mslman kardelerine ya Allah yolunda cihad ile ya Allaha davet ile, ya yardma muhtalara yardm eli uzatmakla, fakire fukaraya yardm gtrmekle veya hayr kurumlaryla dayanma ierisinde bulunmakla yahut da dier eitli hayr ilerini gerekletirmekle hizmete katlmlarn salamakla elde edilebilir. Bir dier yntem de ev ilerini ocuklar arasnda bltrmektir. Bylelikle hizmetilere de gerek kalmaz; erlerinden de korunulmu olur. 35- Karar alma altrmalar yaptrmak. Mesel baba olunu uygulama makamna koyar, kesin ve acil karar verilmesi, verilen kararn da sonularna katlanlmas gereken zorlu durumlara sokar. ocuk ald kararda isabet ederse baba cesaretlendirerek elini glendirir. Hata ederse de yumuaklkla ve ustalkla dzeltir. Allah tel yle buyurmutur: Evlilik ana gelinceye kadar yetimleri (gzetip) deneyin, eer onlarda aklca bir olgunlama grrseniz hemen mallarn kendilerine verin. (Nis, 6) 36- Ana-baba ve eitimcilerin ocuklarn yalarna ve geliim aamalarna gre tabiatlarn ve psikolojilerini anlamalar, zellikle ergenlik dneminde mmkn olduunca ar kar kmamalar, iddete ynelmemeleri gerekir. 37- Babann ve annenin ocuklarla beraber oturmas, zaman zaman oyunlarna katlmas, gereksinim duyduklar hususlar kendilerine retmeleri, eitici hikyeler anlatp akalamalar gerekir.
89
Burada babalar ve anneleri evlatlarna ilgi gstermeyip baka eylerle megul olmaktan, uzun sre evin dnda ocuklarndan uzakta kalmaktan sakndrmak isterim. nk bu tr davranlarn etkilerini ocuklar zerinde greceklerdir. ocuklar nnde dnya kararacak hayatla nasl mcadele edeceklerini bilemeyecekler, yolu arp sapacaklardr. Belki de bu durum ocuklarn ana-babalarna kar sevgisizliine sebep olabilir. Hatta belki de ocuk evden kaarak fesat ukuruna yuvarlanabilir. Allahtan afiyet ve selamet dileriz. 38- Eitim konusundaki pratik yntemlerden biri de ocuklar arasnda, duygu ve nafaka bakmndan gzel bir ekilde, marufa uygun olarak adaleti gzetmektir. 39- Baka eylerle uramak yerine konutuklar zaman ocuklara kulak vermek, szlerinin nemli olduunu kendilerine hissettirmek. Byle bir davrann ocuklar zerinde birok olumlu etkisi bulunmaktadr. Bunlardan bazlar: a- Bu davran ocua konuurken gler yzll retir. b- Fikirlerini dzene koyup belli bir sra oluturmasna yardmc olur. c- Bakalarnn konutuklarna kulak vermeye ve sylediklerini anlamaya altrr. d- ocuun ahsiyetini gelitirip parlatr. e- Hafzasn glendirip gemii kolayca hatrlamasna yardmc olur. f- Ana-babasna daha da yaknlatrr.(50) 40- Eitim konusundaki pratik yntemlerden biri de ocuklarn namaz, abdest gibi taabbud iarlar yerine getirmediklerinin kontrol edilip denetlenmesi, ev telefonunun ve cep
(50) Muhammed Reid el-Uveyd, Mukilt Terbeviyye f Hayti Tflik, s.37-41.
90
telefonunun kontrolde tutulmas, cep telefonunun ok ar zorunluluk olmadka ocuklara verilmemesi, odalarnn ve iindekilerin kontrol edilmesi, arkadalarnn kimler olduunun sorulmas, okuduklar eylerin kontrol edilmesi, dinlerini ve ahlaklarn bozabilecek kitaplardan sakndrlmalar ve faydal eserlere ynlendirilmeleridir. 41- ocuun iyi, salah ehli arkadalarna ikramda bulunulmas, ocuun onlarla arkadalk etmeye tevik edilmesi ve bununla birlikte ocuu kt arkadalardan kurtarmak konusunda hikmetinde gzetilmesi gerekir. 42- Baz ciddiyetsiz davranlarn, hoppalklarn -hi grmemek deil- grmezden gelmek gerekir. Hatalar bytp kocaman hale getirmekten azami uzak durulmaldr. Her evde az ya da ok muhakkak hata bulunur. 43- Eitimle ilgili pratik uygulamalardan bir dieri de esneklik gsterilmesidir. Anne sert davrandnda baba yumuak davranr. Baba sertlik gsterdiinde de anne yumuak yaklar. 44- Eitimdeki bir dier pratik uygulama da ceza yoluyla eitimdir. Her ne kadar ocuklara kar muamelelerde yumuaklk istense de ok snrl artlar altnda cezaya bavurulabilir. Ancak cezann bilgisizce veya fkeye kaplarak ve ocuun daha ilk iledii hatasna karlk uygulanmamas arttr. ocukta zaten bir i szs meydana getirmi olan hataya karlk onu cezalandrmamaldr. Cezann bakalarnn nnde uygulanmamas gerekir. Verilen ceza ocukta yarabere, krk-kk ve hastalklara yol amamaldr. Psikolojik cezalandrma da bir ceza eididir. Mesel vgyle anmamak, raz olunmadn ocua hissettirmek, knamak ve harln kesmek gibi.
91
45- Eitim teknik ve yntemlerinden biri de: Hata ettikleri zaman ocuklara dzeltme frsat verilmesidir. Ana-babann ocuu bu hata ile sfatlandrmamas, ayplamamas gerekir. Mesel bir kere bir ey ald diye dzeltme frsat tanmadan hrsz olarak adlandrmas gibi. 46- Eitimde uygulama yntemlerinden bir dieri de: Eler arasnda karlkl anlayn bulunmas, uyum iinde bir hayat imkansz klan ar zaruretler ve iddetli skntlar haricinde boanmaya snlmamasdr. Bununla birlikte ocuklar hakknda takvaya da riayet etmek gerekir. ocuklar ana-babann kavgalarna, anlamazlklarna kurban etmemek gerekir. Her iki taraf da birbirine kanmamaldr. Bilakis zerlerine den grev btn hayrl iler konusunda evlatlarna yardmc olmalar, ocuklarna ana-babalar ile aralarn bozmay, tahrik etmeyi, itham etmeyi deil onlara iyi davranmay tlemelidirler. Hi phe yok ki -genellikle- kanlmaz son, ocuklarn herkese kar asi olmalardr. Bunun nedeni de ya hem anne hem baba ya da sadece ikisinden biridir. 47- Eitimdeki tekniklerden biri de ocuklar iin uygun eitimciler ve uygun okullar semek ve okuldaki durumlarn takip etmektir. 48- eitli slam kasetlerin de bulunduu bir ev ktphanesi oluturmak. lm ders halkalar, ev ii kltr yarmalar dzenlemek. 49- Kz ocuklarna hicab, tesettr, bu konuda ihtiya duyduklar din ve dnyaya ait meseleleri retmek. Darya yalnz balarna veya yanlarnda bir mahremleri bulunmadan kmalarna izin vermemek. Kz ocuklarn erkeklere, erkek ocuklarn da kzlara benzemelerine engel olmak. Hem erkeklerin hem de kadnlarn kafirlere benzemelerine mani olmak.
92
Kadn ve erkeklerin kark vaziyette bulunulmasna msaade etmemek. Hatta kz ve erkek ocuklar zellikle temyiz ana geldiklerinde yattklar yerin ayrlmas gerekir. Dolaysyla kardeler arasnda da ihtilata izin verilmemesi gerekir. 50- Eitim tekniklerinden bir dieri de erkek ocuklar rt ana ulatklarnda g yetiyorsa evlendirmeye almaktr. Yoksa oru tutmalar gerekir ki oru onlar iin kalkandr. Nitekim evlenmeyi emreden hadiste varid olmutur. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Ey genler! Sizden kimin evlenmeye gc yetiyorsa evlensin. G yetiremeyen ise oru tutmaldr. nk bu onun iin bir kalkandr.(51) Bununla birlikte kz ocuklarn da ahlakndan ve dininden honut olunan biri talip olduunda evlendirmeye allmaldr. elFikrut-Terbev el-Arab el-slm adl eser ocuk eitimine ilikin baz teknikler zikretmitir ki bunlar biraz tasarrufla burada zikretmek istiyoruz: 51- Eitimin rencinin anlay gcne uygun olmas. Gazl yle der: Azmini krar endiesi ile aklnn ermedii eyleri ona vermemelidir. Bu konudaki nder peygamberimiz Muhammed sallallhu aleyhi ve sellemdir. yle buyurmutur: Biz peygamberler insanlarn seviyesine inmek ve onlarla akllar kadarnca konumakla emrolunduk. (52) 52- Tekrar ve uygulamal altrma yaptrmann zarureti ve Salih bir rnein bulunmasnn nemi. 53- Eitimdeki baarl tekniklerden biri de ie ocua erken yalarndan itibaren, zellikle evde ksa sreleri, baz faydal dualar, yaz ve izim prensiplerini reterek balanmasdr. Daha sonra Kuran- Kerim ve snnet-i mutahharann retildii ders halkalarna katlr. Bu da babaya ve ocuun kabiliyeti(51) Sahh-i Buhr, 5/1950. (52) Sahh-i Mslim, 1/6; Eb Yal, Msned, 8/246.
93
ne kalmtr. Fakat bazlar be, alt, yedi ve bazen de drt yan uygun olduu grndedirler. Halifeler babalar, ocuklarn ders halkalarna gndermekte zgr brakmlardr. 54- Terbiye ile ilgili baarl tekniklerden biri de erkek ve bayan reticinin renci ile olan muamelelerinde babann oluna gsterdii efkat, yumuaklk ve yufka yreklilik gibi samimi davranmasdr. 55- Baarl yntemlerden bir dieri de birok dncenin ocuklara vicdan katlm salayacak olan hikaye yntemiyle sunulmasdr. Eitimcilerin Kuran- Kerim kssalarn, ashab- kiram ve selef-i salih ile ilgili kssalar, savalar ve ayrca gazvelerle ilgili kssalar kullanmalar daha iyidir. nk bu kssalar hem elenceli olur hem de rnek bir eitim ierir. 56- Baarl tekniklerden biri de ocuun ftr yeteneklerini, tabi meyillerini gzetmek ve uygun grlen, ocuun tebarz ettii sanat ve meslek dallarna ynlendirmektir. 57- Ana-babalarn ve eitimcilerin toplum iinde stn bir konumda aileye mensup dahi olsa ocuu, herkese kar alakgnll olmak konusunda altrmalar gerekir. Asil bir aileye mensup oluunu, isteklerini gerekletirmeye bir vesile olarak kullanp da akranlarna zulmedip mallarna hakszca el uzatmamaldr. ocuun babasnn sahip olduu makam veya otorite ile vn duymamak ve btn arkadalaryla iyi ilikiler iinde bulunmak zere yetimesi gerekir. 58- Konumann, hem byklerin hem de kklerin altrlmas gereken adab bulunmaktadr. Mesel az konumak ve cevap vermek iin konumak gibi. Kendisinden byk biri geldii zaman kalkp meclisin n ksmnda ona yer vermesi, konutuunda szlerini dinlemesi gerekir. Ayrca ocuun kt ve bo szler sylemesine engel olunmal, gzel ve ne-
94
zaketle konumaya, baz edep kurallarna riayet etmeye altrlmaldr. Yannda biri varken tkrmemeli, burnunu kartrmamaldr. Esnerken azn eliyle kapamal, otururken ayak ayak stne atmamaldr. Srtn yannda oturan birine dayamamaldr. ocuklarn kklkten itibaren btn bu edepler zerine altrlmalar gerekir ki bunlar alkanlk haline getirsinler ve gnlk hayatlarnda uygulasnlar.(53) 59- ocuun geliimi srasndaki bedensel ve akl ihtiyacn da unutmamalyz. yle ki byle bir geliim, ocuun yana ve salk durumuna gre yeterli, uygun ve salkl beslenmesine nem vermeyi gerektirir. Ayrca uyku, huzur, ak havada oynamaya ilave olarak eitli alar gibi salk gzetimini de gerekmektedir. (Bununla ilgili aklama ileride gelecek.) 60- Pratik eitimi esnasnda ocuun kiisel bamszlk ve zgrlne ana-babas veya retmeni tarafndan zen gsterilmelidir. ocuk da canl bir yapdr ve dier yaratlmlar gibi o da allan ve bilinen maruf snrlar erevesinde zgrlk ve bamszlk ister. Duygularn ve hislerini ifade etmek, bunlar zerine konumak istediini grrz. Ayrca oyun oynamak, izim yapmay, rol yapmay ve benzeri hobi ve becerilerden de holanr. 61- Pratik yntemlerden biri de ocuk daimi bir ynlendirme ve gzetime muhtatr ki bunu okulda grr, arkadalar ile beraber uygular. Tabii ki burada zgrlk derken okulda babo ve disiplinsizce davranmas kastedilmiyor. Bu manadaki zgrlk ykc ve ldrcdr. Fakat burada kastettiimiz zgrlk dengeli, oturakl, kurala, kaideye, er standart ve llere bal bir zgrlktr.
(53) Bkz. el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm, el-Usl vel-Mebdi, Tunus, s.994-1000.
95
62- Baarl yntemlerden biri de ocua emniyet hissi verilmesi, gven tohumlarnn gnlne dikilmesidir. Zira ocuk emniyete, gvene, himayeye ve gzetime yaa ve makamca byklerinden daha muhtatr. ocuun bana herhangi bir tehlike gelmesi durumunda otomatikman bu tehlikeyi savabileceini zannettii kiinin yanna snr. 63- Eitimde baarl tekniklerden bir dieri de eitimcinin ocua sevgi ve efkat gstermesidir. Bu eitimcinin baba, anne veya retmen olmas fark etmez. ocukluk andaki sapmalar genellikle ocuun ev iinde ana-baba, okulda da retmenin sevgi ve efkatinden yoksun olmasndan kaynaklanmaktadr.(54) 64- Eitim tekniklerinden biri de renciye kendisinin kk bir aratrmac, hocasnn retmen ve okutman olmaktan ok denetmen ve ynlendirici olduu hissi verilmesidir. Bylelikle retmeni her bir aratrma ve deney konusuna dahil eder. 65- rencilere fizik, kimya vb. bilim dallarnda eitli deneyler yaptrmak ve bu deneylerle ilgili teorik aklamalarda bulunmalarn istemek. 66- rencilerin bir kitab zetlemelerini ve rencinin kiiliini yanstacak bir slupla kitap hakknda sunum yapmalarn istemek. 67- rencilere baz kitaplar okutup bu kitaplar tenkit etme veya baka yeni fikirler ekleme almas yaptrmak. 68- rencinin baz tarih, sosyal, ekonomik eski sorun ve problemleri sunmasn ve bunlar arasnda bir tercihte bulunmasn istemek.
(54) Bkz. Muhammed el-Kazzz, Slih e-ehr, el-Mebdiul-mme lit-Terbiye, s.101103
96
69- retmenin ilm, sosyal veya idar baz sorunlar rencilere sunmas ve bu sorunlar etrafnda bilgi, istatistik toplamalarn ve anket dzenlemelerini isteyerek bundan sonra da sz konusu problemlerin zmnde katlm gstermeye ynlendirmek. Eitimle lgili Temel Meselelerden ve Tekniklerden Dier Bazlar unlardr: 70- Baba, anne veya retmen olan eiticinin, yetimekte olan genlerdeki fikr buzlar eritmesi, dnce gcnn balarn zmesi ve genlerdeki davranlar dzeltmeye almas gerekmektedir. 71- Hata korkusundan kurtulmak: Eitim, rktp korkutmak suretiyle deil ikna ve rza yoluyla olmaldr. Hata ederse diye korkulmamaldr. Zira hatann dzeltilmesi kolaydr. deal eitim -ki bu slam eitimdir- kiileri hataya dme korkusundan kurtarr. Buradan hataya davetiye karlyor anlam anlalmamaldr. Fakat hatadan korkmamamz ve onu hemen bilgi ve ikna yoluyla tedavi etmemiz gerekir. Bir slam hukuk kural yle der: Kim itihat eder ve isabet ederse iki ecir; hata ederse bir ecir kazanr. Bu sebeple ashab Bu gkten gelen bir vahiy mi? Yoksa gr ve istiare sonucu mu? derlerdi. Kocas terk etmesi ve Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin efaati hakkndaki Burayde kssas buna misaldir. Burayde hak konusunda cesur idi. 72- Eitim; nefislerin arndrlmas, kinden, hasetten, kskanlktan ve ekememezlikten uzak durup kalbin tefrikaya ve paralanmaya sebep olan bu sfatlardan artlmasdr. Bylelikle kalp insann hayat boyunca etrafa arlk, duruluk ve sevgi saar.
97
73- Hissedebilme melekesinin gelimesi: Bu melekenin iman manalarla ilikisi bulunmaktadr. 74- Yetimekte olan ocuun nnde gelecekte gereklemesi mmkn konularda hayal ufuklarn amak. Bylelikle onun ne yapacan dnmesini salam oluruz. retmen mi, mhendis mi, pilot mu ya da baka bir ey mi olacak? 75- ocuu kendinizin bir kopyas yapmayn. ocuun kopya haline getirilmesi ve bunun etrafndaki destekleyen veya kar kan fikirleri iitiyoruz. u da malumdur ki bu husus yasak ve hatta haramdr. deal eitimin sabitelerinden biri de eitimcinin rencisine kendi fikir ve eilimlerini ilzam etmemesi, bilakis retmeninkinden farkl bile olsa talebedeki yeni eyler ortaya koyma, yeni fikirler retme yeteneini gzetip gelitirmesi gerekir. ocuuna kar baba da ayn durumdadr. Baba, mesela kendisinin iyi yapt bir meslei ocuuna dayatamaz. Aksine yenilikler ortaya koyabilmesi iin ocuunu serbest brakmaldr. Babann ve retmenin her trl alan iin birer anahtar olmalar gerekir. Sizin tanmadnz ama onun istedii bir alana doru ocua destek olun, onu o ayrcalkl ve faydal alanda yararlanaca biimde ynlendirin. rencinin trl yetenekleri varsa onu durdurmayn. Bilakis ynlendirin. Allah onun nnde mslmanlara faydal olaca yollar aacaktr. Eitimcinin renciye gemiten bahsettii gibi imdiden de bahsetmesi, u an olanlara kar rolmzn ne olduunu ve nasl kar koyacamz anlatmas gerekir. 76- Eitimcinin yetien gence ilim adamlarna sevgi ve sayg duymay retmesi, bunun tohumlarn onlarn gnl-
98
lerine dikmesi gerekir. Alimler yannda oturma, onlarla konuma adabn da retmelidir. Ayrca kendisinden yaa byk olanlara zellikle de kendinden byk akrabalarna kar saygl olmay, ieri girerken veya konuma srasnda onun nne gememeyi, yer vermek gibi edepleri retmelidir. Kklerine merhamet eden, byklerine sayg gsteren bir topluma Allah rahmeti ile muamele etsin! 77- Erkek ocuklarn namazlara zellikle Cuma namazlarna, ilim adamlarnn derslerine, konferanslarna katlmalarn alkanlk haline getirmek, bu konuda onlar tevik etmek. 78- Alimlerin yannda bulunulduu srada ocuun yapt bir hatay iaret yoluyla uyarmak; yalnz kalnca da hatay anlatarak uyarp doruya tevik etmek. 79- Cuma hutbesinden veya konferans ya da dersten sonra konumada geen edepler ve faydalar zerine ocukla konumak, bunlarn neler olduunu ortaya karmak ve ocuklar iin yararlarn anlatmak. 80- Toplum iinde talebelere kar tabii olmayan baz sorun ve olaylar ortaya atp bunlar iin zmler bulmaya almak. Snflarn birinde bir retmenin ders anlatm teknii houma gitmiti. Bu ders birinci snfta idi. Buna ramen bir renciye retmenlik yaptrarak ders anlattryor ve arkadalarna sorular sorduruyordu. Arkadalar da onun sorularn cevaplyorlard. Bu renci arkadalarnn cevaplarn dzeltiyor, deitiriyor, cevap veren olmazsa tam bir gven ve cesaretle kendisi cevaplyordu.
Uyar!!!
1- Babalar ve retmenleri mitsizlie kaplmaktan sakndrmak isterim. Baba ocuunda ya da retmen rencilerinde ocuun yz evirme, soukluk veya hatada srar grd zaman nasihat ve ynlendirmede bulunmakla beraber salaha ulap istikameti bulacaklar konusunda mitsiz olmamaldr. Allahn rahmetinden mit kesmek mminlerin sfatlarndan deildir. Bilakis Allah azze ve celleden gelecek bir kurtuluu beklemelidir. Umulur ki Allah onu rdne geri dndrecektir. 2- Nasihat etmekten usanmamaldr. Ana-babalarn ve retmenlerin yaplan nasihatin kesinlikle zayi olmayacan iyi idrak etmeleri gerekir. Nasihat tohum gibidir. Yamur geldii zaman yeerir, yapraklanr, geliir ve rabbinin izniyle her an yemiini verir. nsan evladna nasihatte bulunmaz, hidayetleri ve salahlar iin titizlik gstermezse, bu konuda Allah karsnda bir mazereti olmaz. Nasihatin semeresi her halkarda garantilenmitir. Ya ocuklar hemen o an istikameti bulur dzelirler veya istikamet zere olmay dnrler ya da nasihat sebebiyle batldan geri dururlar. 3- ocuklar brakp iyilik konusunda onlara yardmc olmamakla ilgili sakndrma. Ana-babaya iyilik, ocuklar zerine bir vecibe ise de ana-babalarn bu konuda evlatlarna yardmc olmalar gerekir. Onlar iyi davranmaya tevik etmeli ve ocuklarn nnde engel tekil etmemeliler. 4- ocuklarn gerekletirdii gzellikleri zayi etmemek, bunlar anmamak ve unutmak konusundaki uyar. Ana-babalarn ve retmenlerin yapaca gzel davranlardan biri de
100
ocuklarn yapm olduklar gzellikleri unutmamalar, bu yzden onlara teekkr etmeleri, hatrlatmada bulunmalardr. Bylelikle ocuklarn gnlnde iyilik, ballk ve ihsan sevgisi oluturulup bu ekilde devamllklar salanabilir. 5- Eitim konusunda babann ve eitimcinin kendi gr ile yetinerek istiarede bulunmamas ile ilgili uyar. retmenlerin ve ana-babalarn, ilim adamlarnn, davetilerin, byk eitimcilerin ve uzun sreli bir uzmanla sahip kiilerin eitim, ocuun i dnyasnn tannmas, iinde bulunduu halin anlalmas, kendisini evreleyen phe ve arzularn, zihinlerinde dolanan fikirlerin veya sapkn dncelerin renilmesi konusunda grlerini almalar, onlarla istiare etmeleri gerekir. Bylece bu yabanc olgular ana-baba ve retmenler tarafndan izale edilebilir. 6- Eitimle ilgili konularda sadece zihinde var olanlara dayanmak konusunda uyar. Ana-babalarn ve retmenlerin eitimle ilgili faydal eserleri okumalar gerekir. Bu kitaplar ocuk eitiminde yardmc olacak unsurlardandr. nk tecrbe, uygulama ve uzmanlktan kaynaklanmaktadrlar. Bu eserlerden bazlar: a- Tilavet ve tefsiri ile Kuran- Kerim, b- Snnet-i mutahhara, c- Havlet-Terbiye vet-Talm, Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, d- Kitbul-Iyl, bn Ebid-Duny, e- Tuhfetul-Mevdd f Ahkmil-Mevld, bnul-Kayym, f- el-Mesliyye fil-slm, Dr. Abdullah Kdir, g- Eserut-Terbiyetil-slmiyye f Emnil-Mctema, Dr. Abdullah Kdir, h- Tezkrul-bd bi Hukkil-Evld, eyh Abdullah Crullah rahimehullh,
101
i- el-Evld ve Terbiyetuhum fil-slm, Muhammed elMukbil, j- Nazart fil-sretil-Mslime, Dr. Muhammed b. Lutf esSabb. 7- Eitimin dnya ve ahiretteki faziletlerinin unutulmamas ynnde uyar. Ana-babalarn ve retmenlerin, eitimin faziletlerini, faziletinin byk olduunu, eitim almas karlnda Allah tarafndan muazzam bir ecir verileceini devaml akllarnda tutmalar faydaldr. Bu hususun bilinmesi eitim esnasnda sabr ve tahamml gstermeye yardmc olacaktr. Evlatlar salih olduu takdirde dnyada ana-babalar iin birer gz aydnl, lmnden sonra da ecir kazanmaya sebep olurlar. Baba veya anne o korkun makamda kendilerine ulaacak tek bir sevaba ve bu sevap nedeniyle Allahn cennetteki derecelerini ykseltmesine veya kabir azabndan ve cehennem azabndan korumasna o kadar muhtatrlar ki! 8- ocuk eitiminde ihmal ve tefrit hususunda uyar. leriye erteleme ve ihmal hem baba zerinde hem de toplum zerinde vahim sonular dourur.(55) 9- ocuktaki byklk taslama ve inatlama tutumlarnn ihmal edilmesine kar uyar. Gazl, ocuun ilerini idare eden babas veya retmeni olan velisinin, ocuu, kt ahlaktan azarlamak ve knamak yoluyla deil dolayl yollardan ve merhametli bir slupla alkoymasn ister. Bu konuda o (Gazl), insanda -zellikle de ocuktaki- byklenme, inatlama ve yasak olana merak duyma eklindeki ftr eilim bir yana kt ahlaka azarlayarak direkt bir ekilde engel olmaya almann ocuu babasna ya
(55) Bkz. Muhammed b. brahim el-Hamed, et-Taksr f Terbiyetil-Evld, s.91. Tasarruf edilerek aktarlmtr.
102
da retmenine kar doru olmayan sz ve fiillere girimesi ynnde cesaretlendirmeye sevk etme ihtimaline dayanmaktadr. 10- ocuklarn retiminde sertlik ve iddet kullanlmamas ynnde uyar. Zira byle bir davran kiilii zayflatr, rencinin azmini krar ve onu korkakla, yaltakla, zelillie ve snk kiilikli olmaya altrr. Ve ounlukla bu durum azim zayfl ve kindarla sebep olur. 11- ocuun derslerini bitirdikten sonra bkknlk, yorgunluk ve bitkinlik hissettiinde oyun ve elenceden men edilmemesi ynnde uyar. nk ocuk, zor oyunlarla kendisini yormamak artyla canlln tekrar salamak zere rahatlamaya, harekete ve elenmeye ihtiya duyar. ocuun zor oyunlar oynamasna msaade etmemek kendisi iin daha hayrldr. 12- Yaplan davranlar karlksz brakmamak ynnde uyar. Ana-baba ve retmenlerin iyi yapana aferin; kt yapana da iyi etmedin demesi gerekir. Sevap ve ceza prensibi budur. Terb (tevik) ve terhb (korkutma) yntemi eitimcilerin hibir zaman ve mekanda vazgeemeyecekleri doal yntemlerdendir. Muhalif kimseler salih mminlerin yolundan baka bir yolu izlemeye srar gsterirler, inatlarnda devam ederler ve srat- mstakimden yz evirerek nefsin hevasn tercih ederlerse cezalandrmak ve hesaba ekmek gerekir ki akllarn balarna alsnlar ve yanltan dnsnler. Daha sonra eserin mellifi ebeveynlerin ve eitimcilerin riayet etmeleri gereken baz tedip artlarn zikretmitir: a- fke halinde vurmamak, b- Ba, yz, gs ve karn gibi sknt verecek blgelere vurmamak,
103
c- lk kez verilen cezalarda iddetli ve ac verecek ekilde vurmamak; ele veya ayaklara vurmak, d- ocua u hadise tutunarak on yana ulamadan nce vurmamak: ocuklarnza yedi yanda iken namaz emredin. On yanda iken namaz dolaysyla dvn ve yattklar yeri ayrn.(56) (57) Ayrca ana-babalar ve retmenleri iddetli zaruret bulunmadka ve engelleyici tm giriimler sonusuz kalmadka cezaya ynelmemek konusunda uyarmak isterim. Hemen cezaya ynelmek ve fazlaca cezalandrmak ocukta kin ve honutsuzluk meydana getirir. Biliyoruz ki erkek ocuk genellikle babasn ve retmenini taklit eder. Onlarn veya onlardan birinin kiiliklerine brnr. nk ocuk babasnda akca himaye ve gzetime g yetirebilen bir kiilik grr. Ayrca ocuklar babalarn esiz, biricik, ocuklarna kar efkatli ve duygulu bir insan grrler. Babalarnda Anterenin yenilmez gcn, brahim alehisselmn cmertliini, el-Ahnefin hilmini ve Halid b. Velidin cesaretini grrler. Bu nedenle babann, ocuklarna bu zikredilenlerin aksi ynde grnmemesi gerekir. Ey evlat babas! ocuklarnn camiye senden nce gitmeleri, namaz sen evde klarken onlarn camide klmalar konusunda dikkatli olmalsn. Dmanlar, haddi aan kimseler, zalimler ve hakszlk edenler karsnda ocuklara zayflk hissettirmekten sakn. Hak konusunda ve gsze destek kmak konusunda gl ol. ocuklarn daha nce getii gibi cmertlie ve sadakaya altr. Onlarn gzleri nnde dilenci birini geri evirmekten kan. Seni uyarmak istediim hususlardan biri de cimrilik(56) Snen-i Eb Dvd, 1/133. (57) el-Fikrut-Terbev el-Arab, s.1001, Tunus
104
tir. Kapn alan birini geri evirmen de bir eit cimriliktir. Bundan daha da kts ocuuna Git, babam evde yok de! demesi veya telefona bakan ve Kim aryor? diye sorulduunda Falanca aryor diyen ocuuna Babam evde yok dedirtmesidir. Bu davran, ocuun yalanclk zerine kt bir ekilde eitilmesidir ki bundan saknlmaldr. Bu mnasebetle Riyadda oturan ve Kuran ile tedavi eden birini anlatmak istiyorum. Uygun olan veya olmayan vakitlerde kaps oka alnan biridir. Evin odalarnda levhalar zerine elMuzahimiye, el-Harac, ed-Diriyye gibi eyler yazp asm. Kap alndnda bu odalardan birine gidiyor ve ocuu kapdaki kiiye mesel Babam, ed-Diriyyede diyor. Bunu bir tevriye olarak gryor. Halbuki bu bir yalan. Ben byle bir davrann caiz olmadn sylyorum. Tevriye ile de uzaktan yakndan hibir alakas yoktur. 14- Ayrca babann ailev tartma ve ekimeleri ocuklarn gzleri nnde yapmamaya dikkat etmelidir. zellikle de ocuklarn nnde annelerine iddetli szler sylememelidir. Bundan daha kts ocuklarn gz nnde annelerine vurmamaldr. Tm bu davranlarn, bydkten sonra bile ocuun psikoloji zerinde olumsuz etkileri ve vahim sonular bulunmaktadr. Sevgi, scaklk ve dayanmann egemen olduu, tartma ve anlamalklardan uzak dengeli bir ailede yetien ocuk birbirinin boazna sarlan, anlaamayan anababa arasnda yetien ocuklarn aksine dengeli, mkemmel glere ve mkemmel bir yetenek ekline sahip olarak yetiir. Bakalaryla gzel biimde tanr, anlar. Bana anlatldna gre bir baba olunu bir gn iyerine gtrmt. Bir devlet dairesinin efiydi. ocuk babasnn oradakilere emirler verdiini, yasaklamalarda bulunduunu ve herkesin babasnn szn dinleyip itaat ettiklerini ve hatta babasndan
105
korktuklarn grd. ocuk tm masumiyetiyle yle demiti: Herkes babamdan; babam da annemden korkuyor. 15- ocuunuzun sizi Allaha kar yaplan bir masiyeti ilerken veya bir vacibi terk ederken grmemesi konusunda uyarrm. Mesel eytana itaat edip de sigara, nargile ya da ttn veya benzeri sarho edici, uyuturucu yada uyarc maddeler kullananlar gibi. Bu maddelerden saknmalsn. nk bunlar yaamn yerle bir eder, ahiretini tarumar eder. Dnyada ve ahirette zarara urad. te bu apak bir hsrandr. mkan olduunca bunlar terk etmeyi bunlardan uzak durmay dene. G yetiremez de hevana ve eytana malup olursan, bu mnkerleri ilerken ocuklarnn seni grmemesine dikkat et. Vacibin terk edilmesine misal de namazn, orucun ve benzeri vecibelerin terk edilmesidir. 16- Ayrca ey evlat babas! ocuklardan birini dierlerinden stn tutmak veya dierlerine vermeyip sadece ilerinden birine hediye ve harlk vermekten sakndrrm. Byle davrandn takdirde bir gn mutlaka patlayacak olan tehlikeli bir mayn evlatlarn arasna yerletirmi olursun. 17- Ey evlat babas! Ey evlat annesi! ocuklar cinlerden ve baz hayvanlardan(58) korkutmanz konusunda sizi uyarrm. Bundan daha kts ocuklarn retmenden, hocadan, okuldan, doktordan vb. eylerden korkutulmasdr. 18- Baba, anne ve retmen olarak ey eitimciler! Sizleri de yetimekte olan erkek ve kz ocuklarn dnmeden konumak, laf salatas yapmak, bakalarna kafa tutmak ve bunu cesaret diye adlandrmak zere eitmekten saknmalsnz. radesizlik, lks, refah, stn bir yaam tarz, zevk ve
(58) Kpek, kedi, kertenkele gibi eitli hayvan ve bceklerden korkutmamaldr ki ocuk korkak ve rkek yetimesin.
106
sefa hayat zere yetitirilmemeleri gerekir. Zevk-sefa srenler eytanlarn kardeleridir. ocuklar byle yetitirmenin yolu zellikle de aladklar zaman eli bol davranmak ve her istediklerini vermekten geer. Bu tip ocuklar aynen deve yavrusuna benzerler. Ban kaldrnca anasndan st emer, ediinde nnden ot yer. (Yedii nnde yemedii arkasnda. Bir dedii iki edilmez.) 19- ocuklara, babaya, anneye veya retmene kar nefret uyandrc ve dman bile olsa yannda yumuak ve ho davranlar bulaca alternatifler aramaya yneltici sertlik ve iddet uygulamaktan da sakndrrm. Kklkten itibaren sevgi ve efkatten mahrum edildiklerinden byle alternatifler arayabilmekteler. 20- Burada bir uyarda ana ve babann ocuklarna kar ar biimde hsn- zan ve buna zt olarak abartl biimde su-i zan beslemeleri ya da muamele ve verilen harlk vb. konularda aralarnda ayrm yaplmas ynndedir. 21- Baba ve anneleri ocuklarna beddua etmemek konusunda uyarmak isterim. Ana-babalar bilmezler ki bu dua icabet anna denk gelir de dilek yerini buluverir ve sonra piman olurlar. Ama pimanlk vakti oktan gemitir. Denilir ki Dualar, atlan talar gibidir. Kimi hedefi tutar; kimi ise skalar. Hepsi de Allahn takdiri iledir. 22- ocuklarn gzleri nnde sigara imek, sakal kesmek, ahlak d dizi ve filmler izlemek, kadnn ocuklarnn gz nnde alp salmas ve sk sk evin dna kmas mnker fiillerin ilenmesi konusunda uyarrm. 23- Ayrca babann baz mnkerleri eve getirmemesi konusunda uyarrm. nk ocuklar bu minvalde yetiirler. zellikle de cinsel ierikli ahlaksz filmler izlemek, seviyesiz
107
dergilere bakmak, cinsel ierikli kitaplar okumak gibi. Bunlar genteki akide ve ahlak ykp yerle bir eden aralardr. 24- Ebeveynleri ok sorun karmaktan da sakndrrm. nk oka problem karmak gen zerinde olumsuz etki eder. lle de tartma ve anlamazlk veya karlkl anlama abas olacaksa ocuklardan uzak olmaldr. 25- Ana-babalar, ocuklarna drstl emrederken kendileri yalan sylemeleri gibi kendileri ile elimekten de sakndrrm. 26- Annenin, ocuklarn eitimini hizmetilere, dadlara brakmamas konusunda uyarda bulunmak isterim. Bu durum gerekten olduka tehlikelidir. zellikle de hizmeti veya dad kfr ehli ise 27- Kz ocuklarnn veya hanmlarn ofrle veya mahrem olmayan akrabalarla, komularla birlikte arya veya okula gitmelerine msaade etmemek. nk ar temas hissiyat yok eder. air yle der: Vahi arazide habersizsen gttnden, Aslanlarn eline geer obanln. 28- Ana-babalar evdeki telefonu kontrolsz brakarak ihmal etmemeleri hususunda uyarrm. Bundan daha tehlikesi her ocuun odasna zel telefon hatt ekilmesi veya her birine bir cep telefonu alnmasdr. te bu en byk felakettir. nk ne kollayan ne kontrol eden vardr. 29- Ana-babalarn ocuklarndan gafil kalmalar veya onlar tahkir etmeleri, yetersiz tevikte bulunmalar veya konutuklar zaman susturmalar, yanl konutuklar zaman irkin grmeleri, alay etmeleri, dzelttikleri zaman kmsemeleri gibi yanllar konusunda uyarmak isterim.
108
30- Sorumluluk stlenmemek, daha iyiye doru dzeltmek ve deitirmek iin frsat tanmamak zere eitmekten de sakndrrm. En ufak bir hata veya basit bir yanlg sebebiyle baz ana-babalarn ocuunu aaladn, knadn, belki de svp kfrettiini, azarladn veya dvdn grebilirsiniz. ocuklarn psikolojilerini ve mizalarn tanmak gerekir. Kimisi abuk fkelenir, kimi daha souk davranr. Kimi de mutedil bir mizaca sahiptir. te bu noktada ocuklara kategorilerine ve tabiatlarna gre davranmak gerekir. Ayrca ana-babalar imtihana dar olan kimseleri; Allahtan salk ve afiyet dilemek yerine knamamak ve ailelerini eitimlerinde kusur ettikleri eklinde itham etmemeleri konusunda uyarrm. Nitekim yle denilmitir: Kardeine glme ki Allah ona afiyet baheder de seni imtihana tabi tutar. 31- Babann ocuunu yabanc okullara gndermemesi konusunda uyarda bulunmak isterim. Hatta baba ocuklar iin en gzel okulu semeli ve okulda ocuun durumunu takip etmelidir. Baz ana-babalar ocuklarnn hangi okulda okuduunu ve hatta kanc snfta olduklarn dahi bilmemektedirler ki bu bir musibettir. 32- Babann ocuunu, onun huzurunda ve zellikle okulda baz hatalar yapt zaman savunmas konusunda uyarmak isterim. 33- eliki konusunda uyar: Bilginin yaygnlamas ve bir ynde ileri doru atlm gstermesi ve bunun yannda yeni neslin ahsiyet oluumundaki zafiyetin artmas, bilge insanlarn, ileri grl basiret sahibi kiilerin azalmas bir trajedidir. Bunun sebebi, mantksall ve ahengi kaybetmeye, paralanma ve atma iine drmeye neden olan eitim faaliyetlerimizden bir ounun en byk hedefler yrngesinden uzaklamasdr.
109
Bu sebeple stn eitim, bir takm erdemleri, hikmetleri, nasihatleri insanlarn nne serip brakan bir eitim deil, nurdan bir iplie sahip olarak tm sylemlerini dizerek bunlar ferdin bilincine, fikr yapsnn derinliklerine ve anlay gcne nakeden bir eitimdir. Bu da eitim, medya ve kltr aralarnn tmnn bir nevi kaynamas hakim olarak salanmadan gerekleemez. Misal: Genleri yirmi yl boyunca eitim ve retime tabi tutsak ve sonra da bu genliin makul olmayan gelii gzel ve tecrbeden yoksun hkmler verdiini grsek, bu eitimin en nemli hedeflerinden birini skalad manasna gelir. Ve bylelikle de deer ve ehemmiyetinden bir paray yitirmi olur. Eitimimiz kz ve erkek talebelerimizin byk bir blmne hkm karma esnasnda kazandrmas gereken mantksallk ve bilgi eksiini kapama kudretine sahip klamamaktadr. eklindeki szler beni gerekten zmektedir.(59) 34- Ana-babalar sertlik kullanmaktan sakndrrm. Sertlik kullanmak, asi olan, dzene kar gelen, baz tabi olmayan davranlar sergileyen veya giyiminde, sa eklinde kfr ehlini taklit eden ocuu kovmak suretiyle olmaktadr. Bu davran, ocuu kuatp kontrol altna almalar iin cin ve ins eytanlarna yardmc olur. Bundan sora da ocuk bozguncularn, kindarlarn ve tahripilerin kervanna katlr. Bu durumda da ocuu doru yola ekmek gleir ve hatta insan ve cin eytanlar tarafndan kaplp yutulmas, erre iteklenmesi, tevik edilmesi ve yardmc olunmas dolaysyla ailesi ve akrabalar iin rahatszlk kayna, dahas gven iindeki insanlar iin tahrip ve korku kayna olabilir. En sonunda da
(59) Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm
110
kfre ekip gtren masiyet denizinde boulur.. dnyas da ahireti de hsrana urar. te apak hsran budur. Bunun nedeni babann ocuu evden kovarken gsterdii fke halidir. Bu hal ocuu crm ileyenlere, uyuturucu kullanclarna muhta brakr, onlara snmasna, onlarla beraber yaamasna ve onlarn yolunu izlemesine neden olur. Sonunda da ayan kaydrp dnya ve ahiret saadetini yok ederler. Bir kez daha sebep babadr. Serserilik eden, mahrumiyetin acsn tadan, yol kesen su etelerinin bir ferdi haline gelen her gencin bu durumunun sebebi evden kovulmas, snacak, geimini, yemesini, imesini srdrecek bir yuvas olmamasdr. Baba Ne yapaym? diyebilir. Sana unu sylemek isterim, ey evlat babas! Sabretmen, zellikle gece ortasnda daima dua etmen gerekir. Rabbin sana yakndr. Dua ettii zaman da edenin duasn kabul eder. Hem ayrca mitsizlie kaplmadan ocuunu daima ynlendirmelisin. Fakat en gzel ekilde yapmalsn bunu.. Bir de Allahtan sonra yoldan sapm genlerle ilgili tecrbesi olan kiilerin yardmna bavurmalsn. Kesinlikle ve kesinlikle mitsiz olma. nk kapnn tokmana vuranlarn ou ieri girebilir.
***
man Eitim
man eitim, toplumlarn emniyet vanasdr. Allaha ve peygamberlerine imandan uzak olan her trl eitim fert ve toplum iin tehlikeli olan bir eitimdir. Bu nedenle toplumlarn ve halklarn bu alanda farkl farkl olduklarn grmekteyiz. man eitim ne kadar derin olursa fert o kadar mutedil, toplum o kadar gvenli olur. man eitim ne kadar az olursa veya hi bulunmazsa emniyet de o derece yok olur ve korku o derece yaygnlar. man olmayann emniyeti de olmaz. Dinini ihya etmeyenin dnyas da olmaz. man az olan kimsenin davranlar da ahlak da imanndaki eksiklik orannda bozulur. man olmayann ahlak da olmaz, davranlar da btnyle ktleir. Hatta insanlar ve yerel otoriteler dnda hi kimseden korkmadan ve ii rpermeden talan eden, alan, rpan, ldren, zina eden, ykp dken azgn bir vahiye dnr. Allahtan ok insanlardan korkar. Bu yoldan sapmlarn davranlarna engel olacak kimse de yoktur. Byle kiiler emniyet iinde yaayan insanlar iin korku ve rahatszlk kaynadrlar. Ekinleri, rnleri ve nesilleri helak ederler. yle ki bunlar istediklerini elde ettiklerinde merhametsizce ve hi gz krpmadan azabn en ktsne sevk ederler. nk kalpleri ta gibi hatta tatan da daha sert kesilmitir. Nefisleri pislik iindedir. Bedenleri yabanilemitir. Yaptklar irkin eylemleri, garip davranlar, bakalarna verdikleri skntlar, masum insanlar katletmelerini hi de garip karlamazlar. Hatta bu mcrimlerden bazs dzgn tabiat sahiplerinin, salkl nefislerin nefret ettii, hatta beenmeyip irendii, derileri rperten byle irkin ve pis ilerden lezzet
112
bulur, zevk alr. Bylesi byk musibetlerden toplumlar ve halklar kurtaracak nedir yleyse? Gerek ve drst olarak bu sorunun cevab: man eitimdir. Kk yatan itibaren byyene dek, ocukken, genken ve genlik dnemi sonrasnda ana-babalar, retmenler ve eitimciler tarafndan bu eitim zerine younlalmas, bu eitim fidannn ocuun derinliklerine dikilmesidir. Beikten mezara kadar srecek iman zere bir eitimdir bu. Bu eitime bu ekilde, gl bir ekilde younlalmasn, evde, okulda, niversitede, sokakta ve medyada bu eitimin vesilelerinin salanmasn, herkesin yardmlamasn, abalarn bu tarafa kanalize etmelerini istiyoruz ki eitim rabbinin izni ile meyvelerini her an verebilsin. Bu ynde aba gsterilmesi ve herkesin yardmlamas gerekir ki engel ve eksiklerden uzak sahih bir slam eitim garantilenebilsin. Baz makamlarn iman eitim konusundaki nemsemez gecikmeleri ve kusurlarnn toplum zerinde olumsuz etkileri bulunmaktadr. Mesela evin kusuru, okulun kusuru, medyann ve yaynlamakta olduu sesli, grntl ve yazl programlarn kusuru yetimekte olan gen zerinde tehlikeli bir aksi etki yapar. Dolaysyla sorumlu olan kesimlerin kendilerinden herhangi bir kusur sadr olmamas iin azami dikkat etmeleri gerekir. Sahih iman eitim ancak toplumun tm kuvvetlerinin bu noktaya kanalize edilmesiyle gerekleebilir. Herkesin iyice kavramas, genlerin zerinde eitilmeleri, ana-babalarn ve eitimcilerin nemsemesi gereken en nemli sabit kural ve esaslardan bazlar unlardr: 1- slam inanc, dinin mertebelerin ilk srasnda gelir. nk slam inanc birok konuyu gerektirir ve dinin sabitelerinden, kurallarndan biridir.
113
2- Salih amel ileme sevgisi zere eitim. Amel-i salih iman kavramna dahildir. Dolaysyla iman ile birlikte salih amel de gereklidir. Buna gre iman itaat ile artar, masiyetle azalr. Bu anlaya gre ana-babalarn ocuklar eitme ve yetitirmeleri bu yntem zere olmaldr. 3- man eitim unlar gerektirir: Allah iin kulluun gerekletirilmesi ve Onun iin ihlasl olunmas. yleyse bunun eitimciler tarafndan yetien genlerin zihinlerinde ve anlaylarnda yerletirilmesi gerekir. Bylece ocuk Allah ve Peygamber sevgisi ile yetiecek ve bu, ders ne olursa olsun eitim ynteminin ana eksenlerinden birini tekil edecektir. 4- man mefhumlarna dair bilincin derinletirilmesi. man salih ameli kapsad gibi ibadetleri de, muamelat da kapsar. Muamelat, sadece insanolu ile olan muameleleri kapsamaz. Bilakis canl-cansz tm varlklar, hayvanat ve kular iine alr. Hadis yledir: Bir kadn, karnn doyurmadan, su vermeden hapsettii ve yerin otlarndan yesin diye de serbest brakmad bir kedi yznden cehenneme girmitir.(60) Ayrca iman eitim hayr bakalarna ulatrmay garantilemektedir. Bu kabilden olarak sknt verecek eyi yoldan gidermek sadakadr. Hadiste yle varid olmutur: Bir adam yolda yrrken yol zerinde dikenli bir dal buldu ve onu kenara itti. Ve Allah onun krn kabul edip mafiret eyledi.(61) Genlerin bu anlay zere yetitirilmesi onlar toplum iinde salih kiiler klacaktr ki hayrlar oalsn, erleri azalsn ve kendilerinden istifade umumilesin. Allah ve Rasl sevgisi zerine eitim son derece nemli bir eitim hedefidir ki zellikle bu amzda ocuklar, phe
(60) Muttefekun Aleyh. Buhr, 3318; Mslim, 2242. (61) Muttefekun Aleyh. Buhr, 654; Mslim, 1914.
114
yaymak, saptrma ve tevik yoluyla ehveti sslemek gibi her trl ara ve taktikle genlerin kalplerinden imann sklp atlmasna gtren etin bir dnce savann hedefi haline gelmilerdir. Sonunda da yava yava -Allah muhafaza- dini sevmeyen, Allah yolundan sapan, Allahn hidayetini istemeyen fertlere dnmektedirler. Allah ve Rasl sevgisi cennete girme sebeplerinden biridir. Enes b. Mlik radyallhu anhtan rivayete gre bir bedevi Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme Kyamet ne zaman? dedi. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem Onun iin ne hazrladn? diye sordu. Adam Allah ve Raslnn sevgisini dedi. Hz. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Sen sevdiinle berabersin. buyurdu.(62) Buna mukabil kim kafirlere sevgi beslerse, onlarla beraber haredilir. Kim bidat ve sapknlk ehlini severse, onlarn fiillerini ilemese bile onlarla beraber haredilir. Sevmek de Allah iindir. Buzetmek de Allah iindir. 5- man eitim selef-i salihi sevmeyi, onlar rnek almay, mmetin gemiindeki ve bugnndeki salih kiileri sevmeyi gerektirir. Eitim, onlarn zellikle ashab- kiramn (Allah onlardan raz olsun) sevgisinin Allah ve Raslnn sevgisinden olmasndan dolaydr. 6- Ashab sevgisi etrafnda iman eitimde orta yolluluk ve itidal. Bu konuda arlk ve tefrit olmamaldr. Arlk bulam olan dindarlk taassubu ve fasit tevillerle, tiksindirici abartlarla slam ynteminden ayrlmay dourur. Hafife almak ve gereken deeri vermemek de ayndr. Byle bir belaya dar olan nemli iler ortaya koyamaz. 7- ocuklarn dostunu-dmann tanyacak (vel-ber) ekilde yetitirilmesi ve dostluun da dmanln da Allah
(62) Muttefekun Aleyh. Buhr, 6167; Mslim, 2639.
115
iin olduu retilerek eitilmesi. Sosyal ilikilerini bu esas zere kurmas. Eitimci; ocuklarn huzurunda mminlere sevgi gsterir, onlardan raz olduunu izhar eder; her ne kadar akrabalar da olsa kfr ve ilhad ehline, fasklara ise honutsuzluk duyduunu belli eder. Bu babdaki ayet ve hadislerin says olduka fazladr. inde bulunduumuz ada kafirlere gsterilen dostluun trl ekilleri bulunmaktadr ki yetimekte olan gen farknda olmadan bunlarn iine debilir. Mesel kffarn ulat uygarlk seviyesine iindeki ktlk ve zararlarla birlikte meftun olmak, eitli sanat ve spor dallarnda yldz namyla anlan kiilere tutkunluk, onlar taklit etmek, onlara yakn olmay, kardeleri olmay temenni etmek vb. gibi. 8- man eitim cihad sevgisini, Allaha davet sevgisini, hikmet ve gzel t ile marufu emretme-mnkeri nehyetme arzusunu, Mslmanlarn ilerine nem vermeyi, sknt ve mahrumiyet iindeki kimselere ynelik yardm almalarnda bulunmay gerektirir. Hadiste yledir: man altm ksur ubedir. En faziletlileri L ilhe illallh sz, en alt derecesi de sknt veren bir eyi yoldan gidermektir. Bir rivayette de Hay imandan bir ubedir.(63) 9- man terbiye dnyann hakikatini tanmay ve dnyaya tutkun olmamay; ahireti de tanyp salih amellerle ahirete ynelik sk bir alma iinde olmay gerektirir. 10- man terbiyede nefsin taatler yoluyla arndrlmas sz konusudur. nk nefis iman terbiye ile hayr ve taatleri seven, bunlar ilemeye atlan, kfr, fsk ve isyan sevmeyip nefret eden ve hatta bunlardan kaarak uzaklaan ar-duru bir hale gelir.
(63) Muttefekun Aleyh. Buhr, 9; Mslim, 35.
116
11- man eitim genlere Yaratcnn haklarn ve yaratlmlarn haklarn aklar. Allahn hakk kendisine hibir eyi irk komadan ibadet edilmek; yaratlann hakk ise dilinden ve elinden selamette olmaktr. Hadiste yledir: Mslman; Mslmanlarn dilinden ve elinden selamette olduklar kimsedir. Mmin; insanlarn rzlar ve mallar hususunda kendisinden emin olduklar kimsedir.(64) 12- man eitim psikolojik dengeyi gerektirir. Bu da imann etkilerinden, Allahn kullar zerindeki nimetlerinden biridir. nk iman terbiyeden yoksun olan kimse ounlukla korku ve tedirginlik iindedir. Stres ve insomnia (uykusuzluk) rahatszlna yakalanabilir. Ve sonunda mide ve ukurdan baka bir ey dnmeyen hayvanlara dnr. 13- Genlerin benliklerine vgye ayan deerler ve kymetli hasletler fidann dikmek. Dolaysyla ana-baba ve retmenler ocuklar takva, hilm, drstlk, eminlik, iffet, sabr, iyilik (birr), akraba ilikilerini muahfaza, cihad, faydal ilim talebi konusunda eitmede titiz davranrlar ki ocuklar bylece yce deerler ve stn ahlak sevgisi iinde kahramanla susam olarak yetisinler. 14- ocuklarn kendi ilerinde rezil ve irkin ahlaktan uzak durup kanmak ynnde eitilmeleri. ocuklar; yalancl, hyaneti, hasedi, kindarl, gybeti, kovuculuu ve dier seviyesi olmayan ahlakszlklar ho grmeme terbiyesi ile yetiirler. 15- man eitim ocuklara gzel eyler retip bunlar zerine eitilmelerini gerektirir. Mesel; haprana temitte bulunmak, haprma esnasnda az bir eyle kapamak, uluorta esnemeyip gizlemek, sa elle yemek, def-i hacet edep(64) Muttefekun Aleyh. Buhr, 10; Mslim, 40; Tirmiz, 2627.
117
leri, selam verme ve alma edepleri, telefona bakma ile ilgili edepler, misafirleri karlama ve ikramda bulunma ile ilgili edepler gibi. Bunlar daha nce gemiti.16- man eitim ahlaksz sz ve amelden uzak durmay gerektirmektedir. Ana-babalarn ve eitimcilerin svmekten, irkin szler etmekten uzak durmalar gerekir. Herkes ocuklarla konuurken seviyesizlikten uzak, tatl, makbul ve gzel ibareler semelidir ki ocuklar hayrdan baka bir ey duymasnlar. Maaallah, sbhanallah, aferin, Allah seni mbarek klsn szleri gibi. 17- man terbiyeyi kkletiren hususlardan biri de ocuklara Allahn Kitabn ezberletmektir. Allaha hamd olsun ki bu lkenin (Suudi Arabistann) drt bir yannda Kuran ezber halkalar yaygndr. Bayanlara ynelik Kuran ezber kurslar da ayn ekilde yaygndr. Bu halkalara ya da kurslara yakn olmayan veya bir baka lkede yaayan ve byle bir imkan bulunmayan kimselerin de ocuklarna evlerinde, baz ksa sreleri bile olsa Kuran- Kerimi ezberletmek konusunda titiz olmalar gerekir. 18- er zikirler yoluyla ocuklarn korunmasn salamak. nk bu zikirler Allahn izniyle onlar cin ve insan eytanlarndan muhafaza edecektir. 19- rneklik yoluyla ocuklarn eitimlerine titizlik gstermek. Dolaysyla ana-babalar ve retmenler drstlk ve istikamet bakmndan ocuklara rnek olmallar. Ana-babann namaz ocuklarn gzleri nnde klmalar ho bir davrantr. Bylelikle ocuklar namaz klmay ana-babalarndan pratik olarak renirler. fkeyi tutmak, misafirleri gzel bir ekilde karlamak, ana-babaya iyi davranmak, akraba ilikilerini muhafaza etmek, yakn ve uzak akrabalar ocuklarn
118
nnde hayr ve vgyle anmak, akrabalar arasndaki anlamazlklar kk ocuklara belli etmemek gibi davranlar da bu kapsamdadr. Akraba arasndaki anlamazlklar ocuklara belli etmek, ocukta akraba ve yaknlarna kar bir sevgisizlik meydana getirip bu ekilde yetimesine neden olabilir. 20- Verilen sze vefa gsterme konusunda ocuklar eitmek. Herhangi bir ey almay ya da parka ya da piknie gtrmeyi sz verdii zaman vefa gsterip yerine getirmelidir ki ocuk bundan drstl, doru szll ve sznde durmay, vefay rensin. 21- elikiye dmekten saknmak gerekir. Ana-babann ocua bir ey emredip de her ikisinin veya sadece birinin bunun hilafna davranmas yakk almaz. 22- man eitime yardmc olacak hususlardan biri de her trl mnkeri ve fesat aletini ocuklardan uzak tutmaktr. Dolaysyla ana-babalarn ocuklarn mnkerlerden korumalar ve evlerini bu mnkerlerden temizlemeleri gerekir. Bylelikle ocuklarn bu lmcl zehirlerden koruyabilirler. Fakat babann hem elenmeyi hem de faydall bir arada barndran oyunlar ve cihazlar gibi uygun ve mbah alternatifler oluturmas gerekir ki ocuklar bo zamanlarn deerlendirecek bir eyler bulabilsinler. -Bu hususu da daha nce aklamtk.23- man eitim ocuklar cinsel bozguna ve dier ahlakszlklara dmekten uzak tutar. nk iman, sahibine engel olur ve zerinde masiyetin btn ekillerine ve tonlarna dmekten muhafaza eden koruyucu bir duvar ve zrh meydana getirir. 24- man terbiye, sahibini ar derecede ve msrife sslenmekten, iradesizlikten uzak tutar. Basit yaam tarzna,
119
mertlie, ciddiyete, alkanla altrtp tembellikten, lks ve mreffeh bir hayat srmekten, isizlik ve ataletten kandrr. 25- Olduka nem arzeden hususlardan biri de daha kklkten itibaren camiye gitmeyi ocuklara zendirmek ve bydklerinde de namaza gtrmektir. ocuk kk ise velisinin beraberinde ve hatta yannda olmas artyla.. 26- man terbiye ile ilgili hususlardan biri de ocuklar zikir/ilim meclislerine, genellikle camilerde ve dier mekanlarda yaplan konferanslara, panellere gtrmektir. 27- man eitim ocukta geni bir ufuk ve bu kainat hakknda dnme kapasitesi gelitirir. Bu da zellikle ocuklarn Allah telnn yemyeil bir giysi ile rtt gzel gezinti yerlerine, yumuack manzaralar olan blgelere gezi ve ziyaretlerde bulunmak, mukaddes beldelere (Mekke, Medine ve Kudse) seyahatler dzenlemektir. 28- tidal ve dengelilik eitimi. man eitim itidal ve denge zerine oturur. Bu, hibir eyin dnda kalamayaca genel geer bir kuraldr. Gne, yldzlar, gezegenler, yerkre hepsi bu temel zerine oturmaktadr. Arlk ve aykrlk kayna ne olursa olsun irkindir. man eitim yetien nesle, tp, mhendislik vb. zanaat ve meslek eitime ek olarak er ilmi retmeyi de gerektirmektedir. nk er ilimler kiiyi yalnzca Allaha kullua hazrlar ki bu kulluun renilmesinin tek yolu er ilimden geer. lim sahibinin ayann kaymasna, haram ve mnkerlere dmesine mani olur. man eitim, sahibinin nclnde, bakanlnda ve iradesinde itidalli olmasn salar. Bu herkesin sahip olamayaca bir vasftr.
120
man eitim, sahibine srekli bir ittiba, tm amellerinde ve davranlarnda da Allah iin ihlasl olmay gerektirir. man eitim, sahibine, insani ilikilerinde bir genilik kazandrr. nk sahip olduu ahlak nezaket, gzel davran ve muamele, bakalarna gsterdii sayg ve iyilik sayesinde insanlarla salam ilikiler kurma gc kendinde oluur. Herkes tarafndan sevilen, nerede ve ne zaman olursa olsun faydal olan birisidir. 29- man eitim snnete nem vermeyi ve Mustafa sallallhu aleyhi ve sellemin baz hadislerini ezberlemeyi gerekli klar. 30- ocuklarn ana-babalar ve retmenleri tarafndan faydal kitaplar okumaya tevik edilmesi ve bunun takibinin yaplmas. 31- man eitim, eitimcinin ocuklar eitirken Allahn yardmn dilemesini gerektirmektedir. Allah ileri konusunda kula yardm etti mi onun eksiklerini giderir, muvaffak klar, baarya ulatrr. Yardmsz kalrsa kul, kendi kendine havale edilir, hsrana ve baarszla urar. 32- man terbiyeye yardmc olan unsurlardan biri de ocuklar lehine dua etmek, beddua etmekten kanmaktr. 33- man eitime yardm eden bir dier husus da kz ocuklarnn yalnz balarna ar-pazara, doktora, okula vb. yerlere gitmelerine engel olmaktr. Ayrca kz ocuklarnn erkeklere, erkek ocuklarnn da kzlara benzemelerine, hepsinin zellikle de kz ve erkek ocuklarnn temyiz ana girdiklerinde kark halde, ihtilat halinde bulunmalarna engel olmaktr. Rd ana ermi olan erkek ocuklar da evlendirmeye almaldr.
121
34- ocuk eitiminde gz nnde bulundurulmas gereken bir husus da acil sonu alnmasn beklememektir. Anababalarn ve eitimcilerin iman eitim konusunda ellerinden geleni yaptktan sonra neticeyi acilen almay beklememeleri gerekir. Bilakis sabr gstererek ocuklar iin daima dua etmeliler. Belki de ocuk bir sre sonra arya olumlu karlk verecek ve bir mddet sonra t alacaktr. 35- mitsizlikten saknmaldr. Ana-baba ocuklarnn yz evirdiini veya soukluk olduunu ya da ktlk iinde devam ettiini grdklerinde salah ve istikamete kavuacaklarndan mitsiz olmamaldrlar. Zira Allahn rahmetinden mit kesmek mminlerin sfatlarndan deildir.- Daha nceki sayfalarda getii zere Allah teldan bir kurtulu beklemelidir. Belki Kerim-i Rahimden gelecek bir esinti ocuun akln bana almasna, iinde bulunduu o kt halden kurtulmasna sebep olacaktr. Bu nedenle ana-babalar ve eitimciler unu bilmeliler ki, nasihat zayi olmaz. t her halkarda garanti altnda olan bir semeredir. ocuklar ya o an istikameti bulur dzelirler ya bunun dncesi iinde olurlar ya bu nasihat sebebiyle btl iinde srekli bulunmay azaltrlar ya da insan Allaha mazeret sunar. Bu zamanda birok ana-baba ocuklarnn asiliinden, bozukluundan, onlar kontrol edemediklerinden, ynlendiremediklerinden dert yanmakta ve bunun sebeplerini sorup durmaktadrlar. Biz de bizim dmzdaki bakalar da ifade etmektedir ki, bu durum -genellikle- kklkteki kt eitimden kaynaklanmaktadr. Eitimciler de ifrat ve tefrit arasnda bulunmaktadrlar. En hayrl olan orta yollu olandr. Birok ana-baba, hatta eitimli olanlar bile ocuklarn gzel yetitirememekte ve nemli bir konudan gafil kalmaktadrlar ki bu nemli konu iman eitimdir. nsan beden ve ruhtan
122
oluur. Genellikle bedene nem verip bedenle ilgilenirken ruhu ihmal etmektedirler. Bylelikle ocuklarn bedenleri glenirken ruhlar lmektedir. Sonunda da diri olsalar da ller safnda yer almaktadrlar. Nitekim air yle der: lp rahata eren l deil aslnda, Canl cenaze, ite odur asl mevta. Bu konunun sonunda bnul-Kayym el-Cevziyyenin eitim hakkndaki kymetli bir szne yer vermek istiyorum: a- mam bnul-Kayym rahimehullh yle diyor: ocuunun eitimini ihmal eden kimse ocuuna faydal olmam, gayet kt davranm olur. ocuklarn birounun ktlkleri, ana-babalar tarafndan, onlarn ocuklarn ihmal etmesi, dinin farzlarn ve snnetlerini retme hususunu kendi haline brakmalarndan kaynaklanr. Daha kkken onlar zayi etmiler bylelikle ocuklar bydklerinde ne kendilerine, ne de ana-babalarna faydal olmamlardr. Nitekim bir ocuk babasn yle diyerek ayplayp azarlamtr: Sen kkken beni ihmal ettin ben de byynce sana asi oldum. Sen beni kkken zayi ettin ben seni ihtiyarlaynca zayi ettim. bnul-Kayym daha sonra unlar ifade etmitir: ocuun en ok ihtiya duyduu ey ahlakna zen gsterilmesidir. Zira ocuk eitimcinin kklnde kendisini altrd eyler zere, fke, husumet, acelecilik, hafiflik, umursamazlk, hiddet, agzllk gibi haller zere yetiir. Byynce de bunlar telafi etmesi zorlar ve bu ahlaklar onda artk ayrlmaz birer sfat, adet halini alr. Bunun nedeni kendisine verilmi olan eitimdir. Bu sebeple ocuun akletmeye baladnda elencenin, batln, ark-trknn olduu meclislerden, ahlaksz
123
szleri, bidatleri ve kt konumalar iitmekten uzak tutulmas gerekir. nk byle eyler kulana takld zaman byynce bunlardan ayrlmak zorlar. Velisinin de ocuu bunlardan kurtarmas g hale gelir. Ayrca velisinin ocuu bakasndan bir eyler almaktan gayet uzak tutmas, sakndrmas gerekir. nk ocuk almay alkanlk haline getirirse artk bu onda bir tabiat halini alr ve verilmeden alarak yetiir. Yalan sylemekten ve hyanetten en lmcl zehirden sakndrdndan daha fazla sakndrmaldr. Kolaylkla yalan sylemeye ve hainlik etmeye balad an dnya ve ahiret saadeti bozulur ve bir ok hayr yitirir. Tembellikten, avarelikten, lks ve mreffeh yaantdan uzak tutmal bunlarn ztlarna tutunmaldr. ocuu gecenin sonunda uyanmaya altrmaldr. nk bu vakit, ganimetlerin pay edildii, dllerin datld bir vakittir. Kimi ok alr kimi de az Daha kkken bunlara alrsa byynce daha kolay olur. ocuu aklna ve bedenine zarar veren yiyeceklerden, ieceklerden, okuduu, dinledii ve grd haramlardan da uzak tutmaldr. nk bunlar dnya ve ahirette helakine sebeptir. bnul-Kayym daha sonra ocuun yetenei olan ilim ve ilere ynlendirilmesi gerektiini herkese yaratlna uyan eyin kolay geldiini zikretmitir. b- mam Gazl rahimehullhn szleri: unu bilesin ki; ocuklarn eitilmesine giden yol en nemli ve en gl konulardandr. ocuk ana-babas yannda bir emanettir. Onu hayra altrr, retirse, bu hal zere yetiir ve dnyada da ahirette de mesud olur. Sevabna anababas ve eitim-retimine katks olan herkes de ortak olurlar. erre altrr ve ocuu hayvanlarn yapt gibi ih-
124
mal ederse bedbaht olur, helake dar olur. Bunun gnah velisinin boynunadr. c- Allame bn Haldunun szleri: Eitimde gsterilecek sertlik, renciler ve zellikle de ya kk olanlar iin zararldr. iddet ve bask yoluyla eitilen kimsede tembellik, uyuukluk halleri ortaya kar ve bu durum o kiiyi yalan sylemeye, hilecilie, kandrmacaya sevk eder. En sonunda bunlar onda birer det ve ahlak halini alr. Bakasnn srtndan geinen bir asalaa dner. Hatta bir takm erdemler ve gzel ahlak sahibi olmak konusunda nefsi tembelleir.(65) bn Haldun bu szlerine delil olarak zorba ve diktatr kimselerin tasallutu altndaki toplumlarda olanlar gstermitir. Byle toplumlarda nifak, iki yzllk, aldatma, hilecilik, kandrmaca, rvet gibi olumsuzluklarn deiik ve birok teknii grlr. yle ki bu zellikler birer det ve huy halini almtr. Kalpte hamiyet, nefsi ve yuvay mdafaa duygusu lm bakas zerinden geinen asalaa dnmtr. Dahas nefisler bir takm erdemleri ve gzel huylar kazanmak konusunda bile tembellemitir. Duraklam, gerilemi ve aalarn en aasna dnmtr. te buradan hepimiz anlyoruz ki babann ve reticinin en gl vecibelerinden biri olan iman eitim grevi, ocuun kendisinin, ana-babasnn ve toplumunun yararna olacak ekilde herkesin zerine deni yerine getirmesi ile eitiminin salanmasdr.
***
(65) Muhammed el-Musnid, Akvl f Terbiyetil-Evld.
Beden Eitim
Malumdur ki insan ruh ve bedenden olumaktadr. Her ikisi de bakm ve itina gerektirmektedir. Bir terazinin iki kefesi veya bir kuun iki kanad mesabesindedirler. Birini ihmal ederken sadece dieri ile ilgilenip itina gstermek her ikisi iin de ykmdr. te bu noktada zerinde dnmeye ve kafa yormaya gerek duyulan bir soru ortaya kmaktadr: Ruh ve bedenden hangisi hangisini tamaktadr? deal eitim ruh ve bedenin eitimine eit derecede nem veren, ruh ve beden arasnda itidal ve dengeyi salayan eitimdir. Bedenin besine ihtiya duymas gibi ruh da duyar. Acaba ruhun ve bedenin gdas nedir? Ruhun gdas ve hayat kayna btn eitleri ile ibadetlerdir. Namaz, dua, hac, zekat, oru, Kuran tilaveti ve zikir gibi dier nafile ameller ve hayrl iler. slam terbiye Allaha hamd olsun ki sz ve amel olarak bunlara ehemmiyet vermitir. Btnn ikinci yars olan beden eitim konusu kalmtr. Bu konuya ilikin tevikte bulunan veya hakknda bir eyler yazan birini bulamayabilirsiniz. Konunun nemsizliinden dolay deil ama insan ftrat icab acknca yer, hasta olunca ila ve tedavisini arar ve hatta bu konuda aba sarf eder. En becerikli doktorlara gider, saln korumak iin en pahal ilalar alr. zellikle baz mevsimlerde herhangi bir hastala kar a yaptrmak iin klinikler nnde biriken kalabalklar grmyor musunuz? Buna ramen konu hakknda denge ve itidal babndan olmak zere ve beden gdasnda ar gidip israfa yol almasn diye bir eyler yazmaya karar verdim.
126 Allah tel yle buyurmutur:
De ki: Allahn kullar iin kard ss ve rzkn temiz olanlarn kim haram etti? (Arf, 32) Yiyin, iin ama israf etmeyin. (Arf, 31) Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyuruyor: Bizler, ackmadan yemeyen, yediinde de iyice doymayan bir toplumuz. Mikdd b. Madikerib den rivayete gre Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Ademolu karnndan daha kt bir kap doldurmamtr. Ademoluna belini dorultacak kadar bir eyler yemek yeterlidir. lle de yapacaksa (midesinin) te biri yemek, te biri iecek, te biri de nefesi iin (olmaldr).(66) Yemede, imede itidali ve israf etmemeyi emreden, savurganlk yapanlarn eytanlarn kardeleri olduunu niteleyerek israftan sakndran daha baka ayet ve hadisler de bulunmaktadr. Bir dier niteleme de Allahn msrif kimselere sevgi duymayaca eklindedir. srafa kar en byk nefret uyandran hususlardan biri de budur. nk Allah zalimleri sevmez. Kafirleri sevmez. Msrifleri sevmez. Nimetlerin bol olduu, yiyecek ve ieceklerin insann lezzet bulduu, holand trl eitlerinin bulunduu bu ada ki, bu hususun en iyi gstergesi al-veri merkezleri (zellikle de gda maddeleri satan marketler), lke iinden veya dndan, hatta deniz ar lkelerden gelen her eidi ve rengi ile sebze-meyve satan manavlardr. Bu nimetler sebebiyle bir ok kimse bolca, agzl bir ekilde ve msrife yeyip ier hale gelmi ve bu nedenle de ou insan obezite (imanlk) hastalna veya baka kronik hastalklara yakalanarak tbbi bir rapor ile evin(66) Tirmiz, 9/224; Hakim, el-Mstedrek alas-Sahhayn, 4/397de rivayet etmitir.
127
de ve sofrasnda bulunduu halde bu nimetlerden mahrum edilmitir. lkemizde var olan bu nimetler belki de birok dnya lkesinde mevcut deildir. Hatta Afrikada baz blgelerde erkeklerin alktan kap lkelerini terk ettiklerini ve geride sadece kadnlarla ocuklarn kaldn duydum. Dahas bana anlatldna gre baz kadnlar, bir avu hububat bulup hep birlikte yiyebilmek iin karnca yuvalarn kazyorlarm. nk bundan bakasn bulamyorlar. Buna mukabil bu gnlerde, 7.3.1422 h. tarihinde bir kurbanlk almak zere Riyadda hayvan pazarna gittim. Kesimhane en modern cihazlarla donatlm ve tertemiz idi. Bir gnde ok sayda kesim yapldndan hayvanlarn salkl olup olmadn kontrol eden veterinerler bulunmaktayd. Boazlanp yzlm bir koyun grdm. Tamamen salkl ve ayn zamanda da semiz bir hayvand. Kart da deildi. Aldm habere gre sahibi ondan vazgeip brakp baka bir hayvan almak zere gitmiti. Sebebi de ne biliyor musunuz? Bu koyun dii idi, adam ko almak istiyordu? Hayvan asl vaziyette kalmt. Kasap Msrl idi. Az bir pahaya ak mezat sata sunmutu. Ben iimi bitirdiimde o hayvan hl oradayd, satlmamt. p bidonlarna atlan yiyeceklere, etlere ek olarak bu yaplan israf deil mi? Hakszlk deil mi? Nankrlk deil mi? Dnyadaki birok Mslman tek bir lokma dahi bulamayarak alktan kvranmakta. Hatta ierde ve darda birok beldede ve birok ekilde kendisine yardm olarak gelen yiyecekleri alabilecek birok kimse bulunmaktadr. Elindeki yiyecekleri ve eyalar fakirlere ve yoksullara direkt olarak kendin ulatramyorsan bile yaadn ehirde, semtte bulunan hayr kurulularndan biriyle irtibata gemelisin. Onlar sana gelirler, cmerte vermek istediin eyleri alrlar ve stlendikleri rol gerei hak sahiplerine datrlar. Baz kimseler bu blmn
128
konusu olan bedeni eitim dna ktm sanabilirler. Tekrar baa dnerek diyorum ki insan bedenine itina ve ilgi gsterilmesi gerekir, diyorum. Gl mmin Allaha kar zayf mminden daha hayrl ve daha sevimlidir. Hepsinde de hayr vardr.(67) Bir atasznde Salk, salkl kimselerin banda yle bir tatr ki deerini hastalardan bakas bilmez. denilmitir. Salam kafa, salam vcutta bulunur. Bedenin salna dikkat etmek gerekir ki hayattaki roln ifa edebilsin. nk hasta ve trl hastalklara, rahatszlklara yakalanm olan beden baz sorumluluklar yerine getirmekten aciz der. Bedenin salkl oluu ideal eitim asndan nemli bir husustur. nk ideal eitim dengeyi bozmadan hem bedene hem de ruha eit derece nem veren bir eitimdir. nsann alk grevi yapmas, kendisini ldrmesi, bedeninin bir yerini yaralamas, helal tedavi yollarn aramadan hastal kendi haline brakp bedenini bitirmesine gz yummak veya ibadet maksadyla helal olan temiz yiyecekleri terk etmek gibi bir hakk yoktur. Mesel yayan olarak hacca gitmek gibi, uzun sre gne altnda kalarak oru tutmak gibi veya gecenin tamamn namaz klarak geirmek gibi nefsini ibadetle yorma hakk da yoktur. kii Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme gelmi Onun ibadetinden sual ediyorlard. Sanki Onun ibadetleri karsnda kendi yaptklarn azmsyorlard. Birincisi Ben iftar etmeden oru tutacam. dedi. kincisi Ben de hi uyumadan namaz klacam. dedi. ncs de Kadnlarla evlenmeyeceim. dedi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem bunu renince onlar yanna artt ve yle yle syleyenler sizler misiniz? dedi. Evet dediler. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Ben oru da tutarm, iftar da ederim. Namaz da klarm, uyurum da. Kadnlarla da evlenirim. Kim benim sn(67) Mslim, K. Kader, No: 2664.
129
netimden yz evirirse, benden deildir.(68) te mslmann itidal ls budur. Zarar vermek de yok, zarar grmek de slamda ruhbanlk yoktur. Her hak sahibine hakkn ver. Bizzat bu ada birok mslmann ruhu geri planda brakp bedene ehemmiyet verdiklerini gryoruz. Birinin Allahn nimetlerinden lezzetli ve ho olanlarn yediini, ama masiyetleri iinde boulduunu grrsnz. Gbek yapana, obezite hastalna dar olana kadar yer de -Rabbinin merhamet ettikleri mstesna olmak zere- muhta durumdaki kardelerini unutur. Biraz geriye dnsek slamdan nce Araplarn da bedene nem verdiklerini grrz. Nitekim slam da bunu desteklemi ve haram yiyecek, haram iecek gibi zarar verici eyleri uzak tutarak dzene koyacak hususlar eklemitir ki beden salkl olsun, etin l yaamna, Arap kabilelerinin katlandklar savalara, paralanmalara ve glere kar koyabilecek gc edinsin. Sonra slamn gelmesinin ardndan Allah subhneh ve telya kar ibadetlerini tam bir kuvvet ve canllkla yerine getirebilmek iin bedene daha fazla itina gstermek gerekiyordu. nk mslmann karsnda kafir ve mlhid Allah dmanlar vard ki bunlar bastrmak, glerini krmak gerekmekteydi. Yoksa -imdi olduu gibiMslmanlar cihad terk edince Mslmanlara musallat olup en kt azab tattrrdlar. Hatta cihad ldrlp birok mslmann kalbinden sklp atlarak zerine cenaze namaz klnd ve defnedildi. Bu bir mitsizlik veya mitsizlik alamak da deildir. Biz Mslmanlar, kabirde yatanlarn yeniden diriltilmesi gibi cihadn da yeniden canlanmasyla Allahtan bir kurtulu bekliyoruz. Mslmanlarn gnllerinde cihadn dirilip canlanmasn bekliyoruz ki bu dinin ycelmesi ve izzet ile izzetlerini, ereflerini ve deerlerini yeniden kazanabilsin(68) Sahh-i Mslim, 9/176.
130
ler. Tm kaynaklar, btn toplumlar ve halklar beden eitim zerinde gr birlii halindedirler. Fakat Araplar nezdinde bedensel eitim, yeni yetien nesli zorlu hayat artlarna hazrlamak olarak ortaya kmaktadr. Mekke halk ocuklarn hemen doumlar akabinde llerde yaayanlarn yanna gnderirlerdi. Bir st-anne gelir emzirmek zere ocuu alr, lde onu eitirdi. ocuk o tertemiz havay solur, bedeni ln etin artlarna, scana, souuna vb. zorluklarna kar alkanlk kazanrd. Bunlardan biri de Sad kabilesinden olan Halimenin nasibi, peygamberimiz Muhammed sallallhu aleyhi ve sellem idi. Taifin gneyinde Sadoullar arasnda byyp yetiti. Orada ocuklar bedenin gcn, trl vazifelerini ve hareket kabiliyetini artracak ve bununla irtibatl olarak belli hareket becerilerini kazanmak, salk ve salamlk hedefleyen adetlere uymak gibi trl bedensel faaliyetleri dzenli olarak yapyorlard. Bunun amac hayatn gereklilikleri ile uyum salamak idi. Araplarda ocuk maiet temini, giyim kuam edinme ve mesken sahibi olma konusunda ve dmanlara kar koyabilmek ve yaban hayvanlar ile mcadele edebilmek hususunda genellikle babasnn yapt iler zere altrma yaparak yetiiyordu. Hayatlarna hakim olan ve egemenlii, bakanl ele geirmek veya ykp yamalamak yahut ve intikam almak ya da dman geri pskrtmek gibi karlatklar tehlikeler, savalar ve saldrlar yznden slamdan nceki Araplar nezdinde beden eitim byk bir yere sahipti. Bu nedenle binicilik, dier sportif faaliyetleri arasnda stn bir yere sahip olmutur. Ayrca Araplar gre de yapmaktaydlar. Gre konusunda n salm olanlardan biri de malubiyet bilmeyen Rkne idi. Sad b. Cbeyrden rivayetle geldiine gre Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem Bathda idi. Yanna Rkne geldi. Beraberinde kendisine ait davarla-
131
r vard. Ey Muhammed! dedi, Benimle greir misin? Raslullah Yenersem ne vereceksin? dedi. Davarlarmdan bir koyun.. dedi. Gretiler ve Raslullah onu yenip koyunu ald. Rkne Tekrar yapar msn? dedi. Raslullah Yenersem ne vereceksin? dedi. Bir koyun daha dedi. Bunu birka defa syledi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem onunla greti ve her defasnda yendi. Rkne Muhammed! Vallahi senden baka hi kimse beni tua getiremedi. Beni ykp yenen sen deilsin. dedi ve Mslman oldu. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem davarlarn ona geri verdi.(69) Allah bu insan yeryznde halife olarak yaratm ve dier yaratlmlar zerinde mkerrem klmtr. Allah subhneh ve telnn yaratp kendi eliyle suret vermi olmas bile bu beden iin eref olarak yeter. Malumdur ki bir sanat kadrini, kymetini ustasndan alr. Allah tel yle buyurmutur: Ona ekil verdiim ve ona ruh flediim zaman siz hemen onun iin secdeye kapann. (Hicr, 29) Allahn kendi eli ile en gzel biimde ekillendirdii bu beden; bir insann, baz ileri en gzel ekilde yapabilmesine ehil klan belirli bedensel g imkanlarla bir dieri karsnda stn grlmesinde bir ldr. Bu hususu Allah subhneh ve telnn sahip olduu gl ilim ve vcuttan dolay srailoullarna kral olarak setii ve onlar karsnda stn kld Talut kssasnda grmekteyiz. Allah kime faydal bir ilim ve gl bir beden bahetmise, ite terkim ve velayete en fazla o hak sahibidir. cretle istihdam edecein en iyi kimse gl ve gvenilir olandr. (Kasas, 26)
(69) Eb Dvd, s.33, 34 (el-Merslde -ev.-). Bkz. el-Fikrut-Terbev, s.534 (Beyhak, No:
19546da rivayet etmitir. -ev.-).
132
slamn insan bedenine ve beden eitime verdii nemin gstergelerinden bazs: 1- slam, insana daha ana karnnda cenin halinde bulunduu andan itibaren ehemmiyet vermitir. Anasna iyi beslenmesini, sigara imek, zararl ineler yaptrmak gibi zarar veren eylerden kanmasn, ar bir ey kaldrp tamak, srekli yorucu bir i yapmak gibi etkileyici g sarf etmemesini emretmitir. Ayrca slam, anneye psikolojik reaksiyonlardan, sinirsel sarsntlardan ve benzeri eyleri yasaklamtr. 2- Annenin ocuu tam iki yl emzirmesini vacip klmtr. Annenin, rahat etmek veya zarafetini yitirmemek iin emzirmekten geri durmas helal deildir. Ancak er bir mazeretten dolay emzirmeyebilir. Ayrca babaya da, annenin mazeretinden dolay emzirememesi halinde bir baka kadn vastasyla emzirme iini yaptrmasn vacip klmtr. 3- slam, ocuun st emme dndaki ihtiyalar ile de ilgilenmitir. Buna gre ocuun uyku-uyanklk, alk-tokluk vakitlerinin kapsaml bir ekilde gzetilmesi, temizlii, oyunu, efkat gsterilmesi ve sknt verecek eyleri kendisinden uzaklatrlmas gibi konularla alakadar olunmas gerekir. 4- slam, stten kesildikten sonra da ocuun beslenmesine ve aamal olarak uygun yiyecekler verilmesine ehemmiyet vermitir. 5- Ana-babann, zellikle de sorumluluklarndan biri de bir yana veya o alara gelmi olan ocuu hareket etmeye ve yrmeye altrmalar, ate, bakla oynamak gibi dmesi muhtemel tehlikelerden korumalar, suya dmekten, trafik tehlikesi olan yerlerde caddeye, sokaa kmaktan sakndrmalar ve buna benzer birok eydir. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem, tehlikeye dmeden
133
nce, aile gzetim prensiplerinden biri olan koruma ve tedbir ilkesine tutunmaya ynlendirmitir. slam tedbir almaya ve koruyucu tedbirlere tutunmaya irad eder. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Uyuyacanz zaman atei sndrn.. kaplar kapatn.. testilerin azn rtn.. yiyecek ve ieceklerin zerini sanrm yle dedi- zerine konulan bir ubukla bile olsa rtn.(70) Bir dier hadiste yledir: Gne batt zaman hayvanlarnz ve ocuklarnz gecenin ilk karanlklar gidinceye kadar darya salmayn. Zira eytanlar gne batnca gecenin ilk karanlklar gidinceye kadar yaylrlar.(71) Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin bu deerli ynlendirmesinde ocuklarn, tecrbesizliklerinden, idrak edememelerinden, oyuna daldklarndan dolay kolay birer av olabilecekleri hastalklara ve tehlikelere kar koruma ve tedbir sz konusudur. Bu tedbirler Allahn izniyle tehlikelerden ve kt eylerle yz yze gelmekten koruyacaktr. Yiyecek ve ieceklerin zerlerinin kapatlmas, kaplarn kapanmas, testilerin azlarnn rtlmesi konusunda Nevev unlar sylemektedir: Bu tedbirlerde bir takm necasetlerden, pisliklerden, haere ve bceklerden korunmak sz konusudur. Belki de bunlardan biri kabn iine der de insan farknda olmadan veya geceleyin iip de zarar grr. Ayrca bu tedbirlerde eytandan korunmak da sz konusudur. nk eytan rty aamaz, ba zemez.(72) 6- Sala dikkat edilmesi: slam sala dikkat edilmesini, insann hastalklardan korunmas, bedenin zararlardan muhafaza edilmesi iin yeme-ime konusunda salkl uy(70) Buhr, No: 5624; Mslim, No: 2012. (71) Buhr, No: 3280; Mslim, No: 2013. (72) el-Minhc erhu Sahh-i Mslim, 13/195
134
gulamalara ynlendirmitir. Yemekten nce ve sonra ellerin ykanmasn emretmi; bir ey ierken kabn iine nefes verilmemesini veya flenmemesini, testi vb. bir eyin azndan iilmemesini emretmitir. slam, ifrat ve tefrite dalmadan, israfa ve el sklna gitmeden kiinin ihtiyac kadarn almasna ynlendirmitir. slam, bedeni korumak ve hastalklara kar muhafaza etmek iin pis eyleri haram; temiz olanlar da helal klmtr. ocuk da ana-babas yannda bir emanet ve dntr. Gl bir yapya, salam duyulara ve stn bir akla sahip olabilmesi iin salyla ilgilenmeden, salkl bir ekilde beslenmesini salamadan kendi haline braklmas, ihmal edilmesi caiz deildir. Ayrca annenin, doumundan okula balayana dek ocuun alaca alar muhafaza konusunda kabul edilir bir seviyede olmas gerekir. Koruma tedbirlerinden biri de ocuklarn zellikle sabah, akam, uykuya yatarken, helaya girerken er virdlerle muhafaza edilmesidir. ocuklar koruyup muhafaza etmek amacyla virdleri, nebev dualar ezberlemek ve bunlar nazardan, hasedden, sihirden Allahn izni ile korumak ve her trl hastalk ve zarar verici eylerden onlara ifa aramak iin ocuklara ezberletmek annenin sorumluluklarndandr. 7- Babann ocuklarna kar grevleri: Babann grevlerinden biri ocuklarn hem ftr hem de geim ihtiyalarn karlamaktr. Ayrca dengeli bir ekilde salk ve renimleriyle ilgilenmek de grevlerindendir. Ayrca ocuklarn zellikle bayramlarda ve benzeri mnasebetlerde elenme ve dinlenme ihtiyalar da bulunmaktadr. Bunun yannda ar ihmalkarlktan, fazlaca korumac olmaktan veya ocua bask ve otorite gsterip buna altrmaktan kanarak psikolojisini de gzetmek gerekir.
135
Tuhfetul-Mevld adl kitabn mellifi yle der: ocuun kendisine korku ve rahatszlk veren, irkin ve grltl seslerden, korkun grntlerden, rahatszlk verici hareketlerden korunmas gerekir. Muhtemelen bu durum ocuun akl gcnn zayflamasna sebebiyet verecektir. Bydkten sonra da hibir faydasn grmeyecektir. ocukta byle bir hal zuhur ettii zaman hemen zdd ile telafi edilmesi ve hemen emzirmek ve sarlmak suretiyle onu unutturacak bir eyin yaplmas gerekir ki rahatszlk verici o hal ortadan kalksn ve ocuun hafzasnda nakedilip izalesi zor bir hal almasn. Babann grevlerinden biri de ocuklara baz meslek ve becerileri retmektir. Bylelikle ocuk dilenmekten, bakalarna el-avu amaktan korunmu olur. Bakasna yk olmadan dinine ve toplumuna hizmet eder. Ayrca babann, ocuklarna, iki, heykel, faiz yemek, faizli muamelede bulunmak, faizin olduu bir ite almak, yiyecek stokuluu yapmak, yalan yere yemin etmekle mal alp-satmak, hilekarlk gibi alnp satlmas, edinilmesi ve yaplmas haram olan eylerle caiz olan eyleri retmesi gerekir. Drstl, drstln faziletini, al-verite hogr ve geni davrann faziletini de retmelidir. 8- Uyku.. Uykunun neminden dolay slam insan uykuya zellikle de gece uykusuna ynlendirmitir. Yoksa bakalarnn yapt gibi gece uyumayp gndz uyumak deil. 9- Temizlik: Bedenin sal bakmndan slam, bedenin ve giysilerin zellikle de her namazda, yemek ncesinde, sonrasnda, ihtiya giderirken devaml temiz olmasna, Cuma gnlerinde ve cnplkten dolay gusletmeye tevik etmitir. Btn bunlar slamn temizlie ve beden salna verdii neme ilikin ak bir delildir.
136
10- Bedenin iin ihtiya duyduu yiyecek, iecek ve giysiyi salar ve bedenin maslahat bulunan hususlarn gereklemesi iin bunlarn dzenlenmesine arda bulunur. 11- slam, yiyecekten byk bir fayda salanmas iin birtakm ynlendirme ve iradlarda bulunmutur. Bunun anlam snrsz ve kaytszca yiyip imek deildir. Bedene zarar olan baz yiyecek ve iecekler bulunmaktadr. Bu nedenle eriat, bu gibi eylerin yenmesini ve iilmesini haram klmtr. Ayrca slam, balca sebebi yeme ve imede israf (yani haddi amak) olan imanlktan ve gbeklilikten sakndrmtr. 12- Tedavi: Her Mslman, mbah yollarla tedavi olmak ve ifay Allah subhneh ve teldan talep etmekle memurdur. Hadiste Hastal da tedaviyi de Allah indirmitir. Her hastalk iin bir tedavi yolu yaratmtr. Tedavi olun.. Haram ile tedavi olmayn.(73) der. 13- Ayrca slam, Mslmana kou, binicilik, gre, yzme, atclk, eksersiz gibi bedensel sporlar yapmay mbah klmtr. Bedeni canlandran, kan dolamn harekete geiren sportif hareketler, eskrim, gre, halter, kou ve mbah oyunlar da bu kapsamdadr. el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm adl eserin mellifi beden eitimin baz hedeflerine ilikin olarak unlar kaydeder: 1- Hayatta faydal olacak hareket becerileri ve bedensel maharetler kazanlmas. 2- nsan bedeninin salk, shhat ve bakmnn salanmas. 3- Bo zaman fayda salayacak olan bedensel bir faaliyet ile deerlendirmek.
(73) Eb Dvd, es-Snen, 4/7
137
4- Arzu edilen nefs nitelikler kazanmak. Zafer annda tevazu, sonuca raz olmak, cret, cesaret, kendine gven gibi. 5- Toplum fertleri arasndaki sosyal iliki ve balar glendirmek.(74) 6- Beden eitim, Allaha itaat ve Allah dmanlarna kar koymak kasdyla yapldnda ibadettir. 7- Beden eitim, gzel rneklik ve bu husustaki er kurallara ballkla gerekleir. Beden eitimle alakal olarak; eriat bu eitimi muhafaza ederek beer sistemlerin ve geleneklerin ulamasnn mmkn olmad bir dzenlemeye tabi tutmutur. Bu beeri sistem ve gelenekler haram yemek, haram imek, rejim ad altnda kilo vermek amacyla yaplan bedene zarar olan faydas dokunmayan i ve egzersizleri yapmak veya insann yerinde hareket ettii sporlar, arlk kaldrmak, boa greleri, gibi vcut iin fayda salamayan zarar veren i ve hareketleri yapmak suretiyle beden eitimi konusunda dahi rabbani yntemden uzak kalmtr. slam beden eitimini getirmi, tevikte bulunmu ve beden eitiminde var olan salk ve sevaba zendirmitir. Bu eitimden olarak; yzme, atclk, binicilik, basit bir yaam, lks ve refahtan uzak durmak, ocuklarn tabiatle iice eitilmesi saylabilir. -Malumdur ki korunan aa ile ak arazide yetien aa birbirinden farkldr.- Beden iin yararl olan sporlardan biri de bol bol yrmektir. Ayrca meru olan ibadetler de spor ve beden sal iin en iyi eitimdir. Namaz, oru ve hac gibi. Bu yce ibadetler bedeni ve ruhu eit olarak takviye eder.
(74) el-Fikrut-Terbev el-Arab el-slm, Tunus, s. 557
Dzenlilik Eitimi
Mslman bir dzen iinde yaar. Her iinde, hareketlerinde, oturuunda, kalknda, duruunda, muamelelerinde, ibadetler, sosyal hayatla alakal ilerinde, bakalaryla olan ilikilerinde btn bu konularda dier fikr sistemlerden ayrlan zel bir sistem iinde disipline edilmi olarak davranr. nk tm fikr dzenler karc ve maddecidir. Dnya ve ahiretin imar iin alan ve mslmann Ben yeryznde bir halife yaratacam. (Bakara, 30) ayetinden hareketle kendisini, yeryzn imar edecek, hem kendisi iin, hem de bakalar iin slah edecek bir halife olarak hissettii slam muamelelerdeki gibi yce bir hedefe de sahip deillerdir. Mslman Allah telnn yeryzndeki halifesidir. Allah yeryznde onu halife olarak semitir. Dolaysyla insan yeryznde kendisini halife olarak belirleyeni fkelendirecek hareketlerde bulunamaz. Kafir ise bu dnyada houna gittii gibi, maddi karlarna nasl uyarsa yle davranr. Ahiretten de hibir nasibi yoktur. deal eitim, geliim ve medeniyete elik eder ve hibir ekilde bunlara muhalefet etmez. Hatta mslmann btn yaam dzendir ve dzenlilik zere pratik bir eitimdir. Mslmann Allaha olan ibadetlerini belli sayda ve belli vakitte dzen ierisinde yaptn gryoruz: Mesel be vakit namaz. Uygulamal eitime dayal bir dzen ile alakal bir gzellik ve mkemmellik olduunu gryoruz. Namaz klan kiinin namazn belli bir vakitte kldn gryoruz. Vaktinden nce ya da sonra klacak olsa namaz kabul edilmeyecek
139
hatta sahih de olmayacak. Ayrca namaz, belli say ve keyfiyet ile de disipline edilmitir. Kastl olarak deitirilecek olsa, arttrlsa veya eksiltilse kiinin namaz batl olur. Mslman dier insanlarla slamn retilerine ve eriatn kurallarna gre muamelede bulunur. Bu muamele ana-babaya, komulara, arkadalara ve hatta tm insanlara uygulanr. Bu kimselerin haklarna tecavz ederse veya haklarnda eksiltmeye giderse er olarak cezalandrlr. Hikmetli eriat, mslmann doumundan itibaren hayatnn tmn, hayat sresince ve hatta lmnde ve lmnden sonra da belli bir dzen ile disipline etmitir. Btn bunlarn eriat tarafndan aklanm olan zel bir sistemi bulunmaktadr. eriat bu dzen iin Allahn yeryzne ve zerindekilere miras olaca zamana dek gnlerin, yllarn, asrlarn gemesiyle deimeyecei, dnmeyecei kural ve sabiteler koymutur. nk bunlar bu ebedi dinin kurallar, esaslar ve dzenleridir. Bunlar da bu din ile birlikte ebedi ve kalcdr. Mslman, hayat ierisinde yapt ilerde, muamelelerde, ticar faaliyetlerde ve grevlerinde bu dzeni yaar. Yapt ve terk ettii her ite Allah gzetir. nk bu slam dzeni koyan Allahtr. O gaflete dmeden gzetleyen, ilminden ve iitmesinden yerdeki ve gkteki hibir eyin kaamad gzetleyici (Rakb) Allahtr. Bu hususta gerekten ok sayda delil bulunmaktadr. Mslman doduu andan lecei ana kadar bir dzenin hkm altndadr. Evinde ailesi ile beraber ailesine mahsus bir dzen iinde gider. Caddede, sokakta lehine ve aleyhine bir takm haklarn bulunduu bir dzen iindedir ki kendi haklarna sahip olmas gerektii gibi bakalarnn haklarn da yerine getirmek zorundadr. yle ki yolda oturduu zaman yola bile hakkn vermelidir. Gelip geenin selamn alr,
140
gzn haramdan korur, sknt vermez, emr-i bil-maruf, nehy-i anil-mnkerde bulunur. Oturur da yolun hakkn vermezse gnaha girer ve yolun zel nizamna muhalefet eder. Mslman oturu kalklarnda, geli gidilerinde, ibadet ve muamelelerinde hep dzen iinde hareket eder. Btn bunlar belli bir dzene baldr. Namaz ruhu ve bedeni terbiye eder. Hatta namaz klan kii nclk eitiminin ve fertleri sz dinleyip itaat etme zere eitmenin pratiini yapar. Grrsnz ki adet ne kadar fazla ya da az olsa da namaz kldran yine tek kiidir. Hepsi o bir kiiye tabi olurlar. Hatta namazda imama muhalif davranan kimse iin en irkin ve en etin ceza varid olmutur ki hi kimse muhalefet etmeye yeltenmesin. Mslman, gnlk ilerini evde de, ite veya sokakta da olsa daima zel bir dzen ve salam bir tertip iinde yerine getirir. Mslman tm ilerinde Rabb subhneh ve tely gzetir. nk O onu grr, iitir ve nefsinin kendisine fsldad hayr da erri de bilir. nsanlar gzetip duran, onlardan korkup da Allahtan korkmayan kimse ise bunun hilafnadr. Bunlar diledikleri eyi hibir insann bilemeyecei ekilde gizlice yaparlar. Ama bu tr insanlarn istikrarsz bir hayat iinde olduklarn grrsnz. nsanlara kar bir yz taknrlar Allahn haramlar ile ba baa kaldklarnda da deler geerler. nsanlara riyakarlk yapar Allah ok az zikrederler. Rabb subhneh ve tely gzeten kiinin ise, hayatnda istikrar vardr, gizlide de akta da ileri dzenli ve tertiplidir. Vaka bunun en iyi ahididir. Dzenlilik zere eitim, fertler ve aileler aras dayanmay garantiler. Kklnden itibaren her eyi yerli yerine koymak eklinde dzenlilik iinde yetimi olan ocuk, hayat boyu byle devam eder. Bu hal evlerde de grlr. Kimi evi tertipli, zarif ve dzenli grrsnz. nsann houna gider,
141
sevindirir. Son derece tertiplidir. Aileye zg bir dzen hakimdir. ocuklar da bu minval zere yetiirler. Kullandklar eyi yerli yerine koyarlar ve bylelikle herkes o eyin yerini kolaylkla bilir. Nerede olduunu arayp bulana kadar zaman kaybetmezler. Baz evlerde ise her eyin dank olduunu, bir eyle ii bitenin o eyi olduu yerde braktn grrsnz. yle ki meyve suyu ieleri bile iindeki artklaryla birlikte evin kesine bucana yaylmtr. Bu olumsuz eitim okula ve hatta daha da ilerisine akseder. nk ocuklar birbirlerini taklit ederler. Birok rencinin ve hatta ya byk olanlarnn dahi yedikleri eyden geri kalan yere attklarn veya itikleri bir iecekten arta kalan yere dktklerini grebilirsiniz. Bunun sebebi evde dzene ve tertibe altrlmamasdr. Daha kklkten itibaren bu dorultuda yetitirilmemesidir. Saylar az olan baz rencilerin ise gayet edepli olduklarn, yiyip itiklerinden geride kalan p vs. eyleri bu i iin ayrlm zel yerlere koyduklarn grrsnz. Hatta bu renciler arkadalarndan kalan er p de toplayarak uygun yere atabilirler. Byle bir renci, evde ald tertiplilik eitiminden ve bunu arkadalarnn ekmek paralaryla bile oynadklarn, uygunsuz eyler yaptklarn grmesine ramen okulda uygulamasndan dolay okul tarafndan teekkr ve teviki hak eder. ocuklarn bu olumsuz tutumlar bir musibet ve nimete nankrlktr. Genlerin nimete sayg ve artklar zel yerlere koymalar zere yetitirilmeleri gerekir. Ayrca ana-babalarn ve eitimcilerin yetien genleri takip etmeleri, dzen ve tertibe altrmalar ve hatta boyun eip uymadklar takdirde buna zorlanmalar gerekir ki herkes esiz slam dzenin glgesinde huzurla yaayabilsin.
Liderlik Eitimi
Ana-babalarn ve eitimcilerin ocuklarn gnlne liderlik terbiyesi fidanlarn dikmeleri gerekir. Liderlik eitiminin okul mfredatnn bir paras olmas gerekir. rencinin liderlik sevgisi ile yetimesi, gzel davran, insanlarla iyi muamele ve gzel iliki kurma becerileriyle eitilmesi gerekir. Aksi halde bu eitim baarl olamaz. Bizler, her taraftan dmanlarn zerimize ullandklar bir ada bulunmaktayz. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin u hadisi tam bize uygundur ya da neredeyse bizim halimize uyacak durumdadr: Yemek yiyenlerin birbirlerini davet etmesi gibi toplumlarn birbirlerini sizin aleyhinize davet edecekleri zaman yakndr. Ya Raslallah! O gn bizim saymzn azlndan dolay mdr? dedik. Hayr.. Bilakis ok olacaksnz. Fakat sel zerindeki er p gibi (arlksz) olacaksnz. dedi(75) Tarih tekerrr ediyor. Hak-batl aras mcadele devam etmi ve bundan sonra da Allah yeryzne ve yeryzndekilere miras oluncaya dek devam edecektir. Bundan dolay liderlik eitimi retimin gereklerinden biridir. Hatta toplumsal bir zaruret halini almtr ki bu sayede lk retmen ve Eitimci Peygamberimiz Muhammed sallallhu aleyhi ve sellemin zikretmi olduu er-p halinden klabilsin. Nebev liderlik yntemi zere yetien kimse, nebev eitime ait hayret uyandrc bir ok ilgin hadise ve muazzam, byk mucizeler grr. Talebe bu eitim ierisinde Allaha iman, Allaha ibadet tutku ve duygusu arasnda yetiir. Yalar kk-byk her(75) el-Mucemul-Kebr, 2/102; Ahmed, Msned, 5/278
143
kes bu liderlik eitiminden kopup gelen kokular miskler arasnda hareket ederler. Sahih ve yeni eitim ruhu ile doyuma ular ve renci kendisine yarar dokunacak az, liderlie sevk edecek yk ve hakka iletecek parlak nuru yklenmi olarak mezun olur. Bu sadk ynlendirme, Mslman bir eitici-reticiden ihlas ve itidal ile sadr olursa rencilerin gnllerinde muazzam bir deere sahip olur. Mslman i yenilgiden ve dmana uaklk etmekten koruyacaktr. Herhangi bir okulda veya niversitedeki Mslman retmen, iinde yaad dnyann zellikle de din dmanlarndan kaynaklanan endie, aknlk, tela, kargaa ve yalan-dolan a olduunun iyi farknda olmaldr. Dolaysyla eitimcinin; sahibinin hayatnda sabit admlarla ve gl bir yakn ile yrmesini salayan esiz bir liderlik eitimi ile rencilerini bu korku ve endie durumundan koruyup muhafaza etmesi gerekir. Liderlik eitimi bu liderliin szn dinleyip itaat edecek fertlere muhtatr. Aksi halde sz dinlenmedii srece bir liderliin hibir rol kalmaz. unu ifade etmek istiyoruz: Tolum; a-) Liderlik b) Fertlerden olumaktadr. Fertlerin liderlie olumlu karlk verebilmeleri iin birtakm artlarn ve standartlarn gereklemesi gerekir. Liderlikteki artlar ve fertlerin kendilerindeki artlar. Btn bunlar her iki taraf arasnda karlkl etkileime ve ahenge gtrr. Deiik liderlikler vardr: retmenin dersliindeki liderlii, mdrn okuldaki, annenin evindeki, bakann/efin dairesindeki/fabrikasndaki liderlii, ky hocasnn kyndeki liderlii gibi.(76) Liderlik, piramidin en tepe noktasndan temeline kadar her eyi kapsar. Devletin genel yneticisi genel lider
(76) Muhammed el-Msr (rahimehullh), Terbiyetul-Kde, s. 18
144
saylr. Sonra bakanlar, eitli devlet dairelerindeki, asker, sivil ve ticar kurum ve kurululardaki bakanlar, mdrler gelir. Bu liderliklerin kendisine tabi fertler zerinde eitli etkileri bulunmaktadr. Burada unu ifade etmek isterim: Yeni yetien genler zerinde liderlik alametlerinin yerletirilmesi, gelitirilmesi ve dzgn bir ekilde ynlendirilmesi gerekir ki gelecekte bunlardan istifade edilebilsin. Liderlik eitimine nem verilmesi, bunun iin bir program belirlenmesi ve herkes tarafndan takip edilmesi gerekir. Bu sylediklerimiz yle bir misalle daha iyi anlalacaktr: ocuunda liderlik ve nclk isteini oluturmak isteyen babann, evdeki baz zel ilerin sorumluluunu vermek ve bunlar yerine getirip getirmediini takip etmek suretiyle bu zellii ocukta gelitirmesi gerekir. Evin baz ileri ile ya da kk kardeleri ile ilgilenme, onlar takip etme gibi ilerin sorumluluunu ocua verebilir. Baz meselelere onu da katabilir. Bir takm problemlerin zmne onu da ortak edebilir. Bu davranlar ocukta salkl bir liderlik ruhu oluturacaktr. Byle bir renci karsnda retmenin rol ise de olduka nemlidir. Byle liderlik vasf tayan bir rencinin sadece retmeninden deil okul idaresinden de ilgi, alaka grmesi, nem verilmesi gerekir. Byle bir renciden okul faaliyetlerine katlmas istenerek arkadalarna bakan seilebilir. Snf bakan da yaplabilir. Ayrca hitabet ve metin derslerinde snf nnde konuma yapmaya altrlmaldr. rencinin retmen yerine konup arkadalarna ders anlattrlmas, kalabaln nnde, zellikle de namazdan sonra veya okul trenleri esnasnda okul konumalar ve yaynlar zerine eitilmesi, cesaret, liderlik ve dzgn davranlar edinmesi iin sahneye karlmas da gzel olur. Her ey iin ilerini dzene koyan, kontrol eden bir liderlik olmas gerekir. Peygamber sallallhu
145
aleyhi ve sellem u sz ile buna irad buyurmutur: kii kendileri iin bir emir belirlemeden yolculua kmasn.(77) Herkes liderlik iin elverili deildir. Nitekim Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Eb Zerre yle demitir: Ey Eb Zerr! Emirlii kabul etme! Sen zayf bir adamsn.
Daha nce getii gibi liderlik iin sz dinlenen ve itaat edilen bir lider gerekir. Hikmetli bir liderlik, sz dinleyen ve liderlerine itaat eden fertlerle bu btn tamamlanr. Ayrca liderlik tasallut ve zorlukla, iddetle disiplin kurmak deildir. nderlik demir ve ate kullanarak olur. denildii gibi de deildir. Bu kabul edilmeyen bir szdr. Vahim ve tehlikeli sonular bulunmaktadr. Dolaysyla eitiminin tasallut, bask ve zulm eitlerinin tmnden uzak durmas gereklidir. Yetien nesil herkese, hatta Mslman olurlar midiyle gzel muamele iinde bulunmak suretiyle kafirlere bile sevgi, efkat ve merhamet zere yetimelidir. Kafir birinin slama girmesiyle sevin duyarz. yleyse liderlerin insanlara kar gzel bir siyaset izlemek zere eitilmeleri gerekir. Eitimcinin kymetli ve cesur bir kiilie sahip olmas gerekir ki talebeleri de onun ahlak ile yetisinler, sahip olduu gzel vasflardan nasiplensinler. Fertlerin, Allah subhneh ve telya itaat olan konularda sz dinlemek ve itaat etmek hususunda yetitirilmeleri gerekir. Ama lider Allaha masiyet olacak bir eyi emrettii takdirde ya da Allahn eriatna muhalif bir kanun koyduu veyahut da Allah ve Raslne kar muharebe, Allahn eriatna kar bir saldr ihtiva eden bir dzeni onayladnda da ferdin masiyet ieren yerlerde sz dinlememek ve itaat etmemek zere eitilmesi gerekir. Fertler arasnda bilincin yaygn
(77) Snen-i Eb Dvd, 3/36
146
hale getirilmesi gerekmektedir. Ana kaide, dayanak noktas fertlerdir. Fertler adrlardaki balant ipleri mesabesindedir. pler ortadan kaldrlnca direkler kalsa bile adr ker. Bunun benzeri Drdnc Halife Ali b. Eb Tlib radyallhu anh zamannda olmutur. Ynetimine kar baz fertler tarafndan isyan ve bakaldrlar oalm ve hatta tebasndan baz frkalar kendisini tekfir etmilerdi. Bir adam Ali radyallhu anha gelerek Ey Ali! Senin dneminde ihtilaflar, ayrlklar, paralanmalar oald. Bunun sebebi nedir ey Mminlerin Emiri? dedi. Ali radyallhu anh, yle dedi: Benden nce benim gibilere valilik yapan biri vard. Ben ise senin gibilerin valisiyim. ki unsurun, liderin ve fertlerin uyumlu olmas, kaynamas gerekmektedir. Bu da ancak liderin de fertlerin de nbvvet metodu zere ve Allahn eriatna ballk zere aldklar ideal eitimle mmkndr. Liderin fertler zerinde, ferdin de lider zerinde haklar vardr. Her iki taraf muhatabna kar hukuku yerine getirirse gven ve emniyet oluur, huzur yaylr. nsanlar canlar, namuslar ve mallar konusunda gven iinde olurlar. Dnya ve ahiret saadetine nail olurlar. yleyse u sebeplerden dolay okullarn her aamasnda liderlik eitimi verilmesi gerekmektedir: 1- Mslmanlar btn bir dnya iin liderlik konumuna yerletirilmilerdir. Dolaysyla liderlik eitiminin programlara konulmas ve eitimde nemli bir para olarak grlmesi gerekmektedir. Bu anlay ve verilecek nem her bir retmende, babada ve eitimcide eit seviyede bulunmaldr. Allah tel yle buyurmutur: Siz insanlar iin karlm en hayrl mmetsiniz. (l-i mrn, 110) Bu ayrcalk mslmann, yeryznn varisliine, yeryz halifeliine ve insanlarn liderliine, ilerini idare etmeye yetkin olabilmek iin ycelik ve stnlk sahibi olmasn gerektirir. Allah subhneh ve
147
tel liderlik retim ve reniminde drst ve ihlasl olan kimselere yeryz halifeliini ve hatta temkini (dini yerletirmeyi) vaat etmitir. Yeryz Allaha aittir. Kullarndan dilediini yeryzne miras klar. Hayrl son muttakilerindir. Allah tel yle buyurmutur: Allah, sizlerden iman edip iyi davranlarda bulunanlara, kendilerinden ncekileri sahip ve hakim kld gibi onlar da yeryzne sahip ve hakim klacan, onlar iin beenip setii dini (slam) onlarn iyiliine yerletirip koruyacan ve (geirdikleri) korku dneminden sonra, bunun yerine onlara gven salayacan vadetti. nk onlar bana kulluk ederler; hibir eyi bana e tutmazlar. Artk bundan sonra kim inkar ederse, ite bunlar asl byk gnahkarlardr. (Nr, 55) 2- Mslmanlar en erefli mesaj tamaktadrlar. Bu mesaj, en son ve ebedi mesajdr. Bu nedenle btn dnyann liderlii Mslmanlarndr. nk onlar -daha nce de getii zere- en hayrl mmettirler. Bu yzden dnya liderlii onlarnd ve yine yle olacak inaallah. Rab b. mir, Pers komutan Rstem karsnda Sad b. Eb Vakkasn elisi olarak bulunduu ve ordular sava iin kar karya gelmeden nce slama davet ettii srada bu mesaj en net biimde anlamt. Rstem, Rabye Siz, ancak alk karmtr. dedi. Rab Bu ncedendi. Ama u anda bizler iimizde Muhammed sallallhu aleyhi ve sellem peygamber olarak gnderildikten sonra insanlar kullara kulluktan Allaha kullua; dnyann darlndan geniliine; dinlerin zulmnden slamn adaletine karmak iin geldik. dedi. Grld zere bu mesaj, en zirve noktalarnda Rab b. Amir ve beraberindekilerin alm olduu liderlik eitimini tamaktayd. Mslmanlarn grevi insanlar Allahn haklarnda hibir delil indirmedii ve dnyaya egemen olan putuluk, bidatilik ve hurafeler gibi her trl-
148
s ile, her tonu ile irkten kurtarmaktr. Bu takdirde insanlk izzetini ve deerini yeniden kazanr. Dolaysyla iman liderlik eitimi zerinde younlamak gerekmektedir ki bylece mmetlerinin azmini tayan ve bu azmi hayatlar boyunca slam mmetini ve inancn savunarak, arka karak yaatan genler meydana getirebilelim. Liderlik eitimi mslmann, Mslman kardeinin yarasn sanki kendisi yaralym gibi hissetmesini salar. Kardelerinin aclarna ortak olur.. hznlerine zlr.. sevinlerine sevinir.. Bizim eitimimiz ite byle olmaldr. Bizler vahyin ini yerinde, klarn tm alemin karanlklarn yarp aydnlatmak, doru yola iletmek zere buradan, Haremeyn-i erifeynden samaya balayan risaletin balang noktasnda yaamaktayz. 3- Lider mesaj tayanlar iinde en drst, en doru szl olandr. Drstlk, Mslman bir lider iin ayrc bir vasftr. Kalbi bu vasfla dopdoludur. Mesaj srtlananlarn ve onu temsil edenlerin en doru szls, en ihlaslsdr. 4- Liderlerin ayn yne ynelmek zere eitilmeleri gerekir. Mesaj sahibi kimsenin gnlne mesaj hakim olduunda tm duygular ve eilimleri bu mesaja boyun eer. fke duyar, korku hisseder. Ama mesaj urunda fkelenir, mesaj iin korku duyar. Mesaj srtlanrken kendisine yardmc olanlara, mesajna hizmet iin yardm toplayanlara sevgi duyar. Mesajna dman olanlarn karsnda durur.. kardelerine mtevaz davranr. Mminlere kar alakgnll, kafirlere kar izzetlidirler. (Mide, 54) 5- Lider dur-durak bilmez.. Uzanmak, bkmak nedir tanmaz. 6- Lider mesaj srtlanp tamak zere yetitirilmelidir.
149
Mesaj tamak da liderin retmen tarafndan zerinde yetitirilecei gdaya ihtiya duyar. Fikir, vicdan, ilim ve kendilerini slama nispet eden Kadyaniler, Rafziler gibi birok grubun iinde bulunduklar hatalara kar dikkatli olma ynndeki daimi gda 7- Liderlik eitimi, eitimciden, talebelerine, tahrik ve tevik edici ne kadar etken olursa olsun, ne kadar tehditlere maruz kalnrsa kalnsn ilkelerinden vazgemeden ve yerlerinden kprdamadan mesaj yklenip tama ve savunma eitimi vermesini gerektirmektedir. Prensiplerinden, inanlarndan ve mesajndan vazgemez. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemde bizim iin en yce bir rnek vardr. yle buyurmutur: Vallahi bu ii terk etmem karlnda sa elime gnei, sol elime de ay koysalar, Allah zafer nasip edene veya uymayanlar helak edene kadar terk etmem.(78) 8- Liderlik eitimi, retmenin talebesini bktrc durumlar karsnda sabr gstermek, engeller, musibetler ve belalar karsnda sebat etmek zere eitmesini gerektirir. Skntl durumlar sz konusu olduunda Allahtan yardm gelecei midi ve gveni ile, Allahn destekleyecei mutmainlii iinde sabretmek ve sebat gstermek liderlik eitiminin gereklerindendir. Tm bunlar en byk saadeti hissetmekle birliktedir. Mesaj sahibi, en kt ikenceye de urasa mutludur. Cahiller ve alayclar evresini kuatsa da gnl huzurludur, razdr. 9- Liderlik eitimi, retmenin talebelerini arballk, tavrlar ve olaylar tam ve eksiksiz olarak incelemek, sahip olduu mesaj yolunun maruz kalaca sorunlar tam olarak bilmek, mesajn hedef ve maksatlarn gerekletirecek yn(78) es-Sretun-Nebeviyye, 2/101.
150
tem ve vesileleri aratrmak, talebelerdeki potansiyeli ve becerileri ortaya karmak, bunlar gelitirmek, ileriye doru gtrmek ve her eyi yerli yerine koymak hususunda eitmesini gerektirir. 10- Fertlerin, rencilerin liderlie ehil olarak yetitirilmesi. Bir baka ifadeyle; btn fertlerde, zellikle de liderlik zellii tayanlarda ve liderlik ykn tamas umulanlarda gven ve mesuliyet tama ruhunun oluturulmas. 11- Liderlik eitimi diktatrlkten ve demokrasiden tamamen uzaktr. nk birincisinde fertler tamamen birer uak olarak kr bir itaat zere yetitirilirler. Bu durum bariz bir ekilde komunist rejimlerde grlmektedir. kinci tr, yani demokratik eitim ise.. bat rejimlerinde bilindii zere fertler iin tam bir zgrlk ve eit frsatlar tannd vb. eyler iddia ederler. Biz de diyoruz ki: Ne bu ne de o.. ne doulu, ne de batl olan deil slam olan istiyoruz. nk slam liderlik birinci ve ikinci tarz eitimden tamamen uzaktr. 12- Liderlik eitimi, liderde ve fertte, fertler hakknda ve hatta Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin ahs hakknda bile ar gitmeme duygusu gelitirir. nk Mslman zamann ve fertlerin deimesiyle deimeyen kurallar zerinde ve slam yntemi takip ederek yrr. Lider lse de daha nceden hazrlanm olan bir baka lider onun yerine geer. Liderlik eitimi fertlerle deil doru yntem ve yce mesajla alakaldr. Liderin tebas tarafndan sevilmesini, itaat edilmesini ve sayg grmesini bir nevi kutsallk verilecek ekilde ar tazim gsterilmesinden ayrt etmeliyiz. Birincisi vgye ayan ve talep edilen bir ey iken ikincisi kabul edilmemi ve hatta slamda reddedilmi bir tutumdur.
151
13-Liderlik eitimi talebeyi sorumluluk stlenmek zerine yetitirir. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ashabn sorumluluk almak ve buna tahamml etmek zere yetitiriyordu ki kendisinden sonra liderlik iini srtlanabilsinler. Her mnasebette kendileriyle istiare ediyordu. Uhud ve Bedir gazvelerinde ve Ahzab Gazvesinde neredeyse atafan Kabilesi ile Medinenin te bir rnleri karlnda bar anlamas yaplaca srada olduu gibi ou kez kendi grnden vazgeip onlarn grne yneliyordu. Burada Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin siyresinden Terbiyetul-Kde adl eserden gzel bir blm aktarmak istiyorum. 1- Lidere saygda ar gidilmemesi ve masum olduuna itikad edilmemesi. 2- Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem de beeri sfatlara sahip bir insan idi; ama ona vahyedilmekteydi ve bu yzden masum idi. 3- Liderin henz hayatta iken tebasn mesuliyet yklenmeye altrp eitmesi gerekir ki kendisinden sonra da bunu tayabilsinler. Bu nedenle Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ashabna danr, istiare eder ve doru olduu takdirde onlarn grlerine dnerdi. Kendisini onlardan ayran ok zel meziyetler yoktu. Dolaysyla retmenin ve eiticinin, hata ettikleri takdirde bunu itiraf etmeleri gerekir. Maalesef toplumumuzda ilm nclk mertebesine ulam olan kimseler bu manalarn birounu unutmu ve tabilerini kendilerine ar sayg gsterme, her ne kadar er kaidelere aykr dahi olsa iledikleri hatalar ve yaptklar davranlar arkasnda tabilerin yetersiz akllarnn idrak edemeyecei trl srlar ve hikmetler bulunduu eklinde tevil ve tefsir etme eitimine tutunmu-
152
lardr. Bu yolla tabiler, eyhlerinin hata etmeyecekleri, nk trl derecelere vasl olduklar sonucuna ulamaktadrlar.(79) Mellif daha sonra Arap lkelerindeki birok retmende bulunan bir olguyu, hatal olduklarn ve bu hatann renciler tarafndan dzeltilmesini kabullenememe olgusunu zikretmitir. Yazar yle demitir: Bana gre bizim lkelerimizde yaygn olan bu tr eitim, dzeltilmesi gereken hatal bir eitimdir.(80) Daha sonra unlar ifade etmitir: rencilerimizi, kendilerine sunulan her eyi alacak ekilde altrmamz iyi deildir. retmenin, kendisine ne verilirse alan, itiraz etmeyen sessiz sakin talebelerin varlndan dolay sevin duyduunu; ok soru soran, daha fazla aklama isteyen rencilerin varlndan ise honut olmadklarn grmekteyiz. Kargaa kartmak iin, arkadalarnn gznde itirazc olarak grnmek amacyla soru sorup duran bir rencinin slah edilmesi gereken bir halde bulunduunda tabii ki phe yok. Fakat ocuklarmz kendilerine verilen her eyi sormadan, sorgulamadan kabul etmeye altrmamz iyi deildir. Bu mana, psiko-ahlak bir eksiklik haline uygun der ki bundaki mil, ocukta kabullenme yeteneinin geliimi ve eletiri ruhunun dumura uramas olabilir. Buna iten faktr iki yzllk de olabilir rencinin hocasna sayg duymas gerekir. Ama ayn zamanda da zihninde dolaan sorular da edepli bir ekilde, drste ve samimiyetle sorabilmelidir. Maalesef Mslmanlar, Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin ashabn yetitirmi olduu manadan sapmlardr ki bu mana: Hak ve hakkn ilan, drste ve samimiyetle hakkn haykrlmas konusundaki cret ve cesarettir. Byk Akabe Beyatinde
(79) Dr. Muhammed Emin el-Msr, Terbiyetul-Kde, s. 40. (80) A.g.e. s. 42.
153
ashabdan alm olduu sz, nerede olurlarsa olsunlar hakk sylemeleri ve hak konusunda hibir knayann knamasndan ekinmemeleridir. Hak kelimesini sylemek hususunda azlar suskun bir hal ald, Mslman ekinceli bir vaziyet ald zaman hak sz bu mmetten ekilip alnd ve bizler bugn u iki tip insandan biri haline ulatk: Hakk istemeyen, hayr aramayan muhalif, Kalbiyle inanmadn diliyle syleyen yapmack iki yzl riyakar. nc snf ise gerekten ok ok nadirdir.(81) Liderliin, eitimcinin dikkat etmesi ve genlerde gelitirmesi gereken bir takm zellikleri ve vasflar bulunmaktadr. Mesel; kuvvet, emanet gibi. cretle istihdam edecein en iyi kimse gl ve gvenilir olandr. (Kasas, 26) Liderlik zerine eitilen ve liderlik ruhunun gelitirildii kimsede bulunmas gereken vasflardan bazlar unlardr: Yeterlilik, evresindekilere sevgi duyma, Bu ii, liderlii sevmesi, Salamlk, dayankllk, Karar alabilme, fke annda kendini tutabilmesi, Erdemli ahlaka sahip olmak, Akl, siyaset ve hsn- tasarruf, nsanlara sayg ve tevazu,
(81) A.g.e. s. 45.
154 Sabr ve tahamml gc, Ahde vefa, ecaat ve yardm,
Bedensel liyakat, vcudun eitli hastalk ve ayplardan salim olmas, Gzel arkadalk ve iliki kurabilme, Genel kltr ve olup bitenler hakknda bilgi sahibi olma, Karlkl sevgi, Espritel bir ruh, psikolojik denge, ileri grllk, gl ahsiyet, Eitimcinin bu vasflara riayet etmesi ve bu vasflar veya bir ksm kimde var ise bunlar gelitirmesi gerekir. Mslmann hayatnda nemli bir yeri olan bu konu, liderlik eitimi ve nemi konusuna ilikin son olarak; niversite veya yksek lisans eitimlerini bitiren ve hatta eitli slam niversitelerinde hocalk da yapm olan alimlerin herhangi birisinden insanlara camide imamlk yapmalar talep edildii zaman yapamadklarn; ya da genel bir ortamda nasihatvari bir konuma yapmalar istendii zaman iyi derecede ilim sahibi olmalarna ramen beceremediklerini grmekteyiz. Buradaki sebep bu hususta eitilmemeleridir. lk, orta ve lise hatta niversite eitimleri boyunca bu trl bir faaliyete katlmamlardr. Bir gn olsun okul sahnesinde veya okulda bir le namaz sonrasnda arkadalarnn huzuruna bir nasihat konumas yapmak zere kmamlardr. Bu eitime, liderlik eitimine renci ve dier insanlar huzurunda pratik olarak uygulamak suretiyle zen gsterilmesi, dikkat edilmesi gerekmektedir ki renci korku ve utan
155
duymadan konuma yapabilmeye alsn. Byle bir uygulama ocukta liderlik ruhunu gelitirecek, korku ve ekingenliini giderecektir. Ve ileride bir gn talimat vermesi, beyanatta bulunmas ya da beraberinde alanlara ynelik ynetmelikler ilan etmesi gerektiinde bu iin stesinden gelebilir. Yahut da camisinin cemaati kendilerine vaz etmesini, imamlk yapmasn ya da bir Cuma veya bayram hutbesi vermesini istediklerinde ekinip sklmadan becerebilir.
***
Cihad Eitim(82)
slam mmeti bugn zorlu bir merhaleden, etin artlardan gemektedir. Dmanlar zerine ullanm slama ve ehline sava ilan ederek uzak yakn her yerden birbirlerine arda bulunmaktadrlar. Bu almalar hrk bir kampanya ve gizli bir kindarlk iinde yrtlmektedir. Bu almalarn ardndaki gaye slam mslmanlarn gnlnden skp atmak, mslmanlar kendilerinin uydusu haline getirmektir. Bizimle ayn kkten olan mnafklar da bu konuda onlara yardmc olmulardr. Ve mmetin hem iinden hem dndan sava balamtr. Hak-batl aras atmann kanlmaz olduuna inanmamza ramen, kffara kar cihad fitne olmasn diye dini ve rz korumak amacyla mslmanlar zerine bir fariza olmasna ramen slam mmeti kuvvet sebeplerine sarlmamtr. Bu sebeplerden biri de genlerin cihad zere, cihad sevgisiyle eitilmeleri, nefislerin gafletten kurtulmalar iin, genlerin nefislerinde cihad ruhunun ihya edilmesi ve fani dnyaya meyledip gvenilmemesi iin ilm ve pratik programlarn hazrlanmasdr. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Savamayan, savamay gnlnden geirmeyen kimse mnafklktan bir ube zerine lmtr.(83)-(84)
(82) Bu kitabn 1422 h. ylnda dizgisinin yaplmasndan sonra bu balk altnda kymetli bir kitap buldum. Yazar Abdulaziz el-Celil idi. Konuya ilikin daha fazla ve detayl bilgi edinmek, er kklere ulamak isteyen bu esere mracaat edebilir. (83) Mslim, 2190 (84) Abdulaziz el-Celil, et-Terbiye el-Cihadiyye, s. 4.
157
Yazar insanlar ikiye ayrmtr: Bu yndeki hazrlk konusunda tefritte ve gaflette olanlar. Kapsaml bir hazrlklar olmakszn silah eline alp atmakta aceleci olanlar. Daha sonra yazar unlar zikretmitir: Cihad eitiminin zelliklerinden bazs unlardr: Genlerin evlerde ve okullarda cihadn Allaha bir ibadet olduu, mcahidin en muazzam bir ibadeti gerekletirdii bilinciyle yetitirilmesi. Cihadn slamn en yksek zirvesi olduunu grmyor musunuz? Daha sonra genlere cihad ahkam ve cihadn ksmlar aklanr ki kr krne hareket edilip ayak kaymasn, Aceleci davranlmasn. Bu da rabbani alimler tarafndan yaplmaldr. Genlerin cihad sevgisiyle yetitirilmeleri. nk cihad, yeryzndeki tm insanlarn zgrlnn salanmasnn yoludur. Bu da insanlar kullara kulluk etmekten karp tek olan, hibir orta olmayan Allaha kulluk etmeye ynlendirmekle mmkndr. Bu gerekeler Mslmanlarn gnllerinde yer etmelidir. Mslman bir mcahide, Hangi sebebin kendisini cihada kard sorulduunda Tehdit altndaki vatanmz savunmak iin ktk., Pers veya Rum dmanlarmza kar koymak zere ktk. ya da Topraklarmz geniletmek ve daha fazla ganimet kazanmak iin ktk. dememilerdir. Onlarn tek syledikleri Rab b. Amir, Huzeyfe b. Mihsan ve el-Muira b. ubenin -Allah onlardan raz olsun- hep birden Pers ordusu komutan Rsteme Kadisiyede syledikleri gibi sylerler. Rstem onlara savatan nce gn pe pee tek tek Sizi buraya getiren nedir? diye soruyordu. Ald cevap Allah bizi buraya, diledii kimseleri kullara kulluktan karp sadece Allaha kulluk etmeye yneltelim; dnyann
158
darlndan geniliine, dinlerin zulmnden slamn adaletine karalm diye gnderdi. Allah elisi ile dinini insanlara gndermitir. Kim bizden bunu kabul ederse biz de onu kabul ederiz, onu ve topraklarn brakarak geri dneriz. Ayak direyenle ise cennete veya zafere ulaana kadar savarz.. slama dman olan kamplara yle bir zaman gelecek ki, kendi blgesel snrlar dahilinde slamn onlar insann insana kulluk etmesine gz yummas karsnda slama saldrda bulunamayacaklar Fakat slam bu durumda da nne hibir maddi engel kartmakszn kaplarna slam davete amay garantilemek zere cizye deme eklinde slamn otoritesine teslimiyetlerini ilan etmedike onlarla savaszlk anlamas yapmayacaktr. slamn bu tabiat tasavvuru ile, kendi blgesel veya etnik snrlarna ekilmi, saldr korkusundan baka bir eyin harekete geiremedii eklindeki tasavvuru arasnda fark bulunmaktadr. Bu son tabloya gre slam, harekete geme konusundaki zgn gerekelerini yitirmektedir.(85) Yeni yetien neslin cihad eitimi, fertler, toplumlar ve hatta devletler iin emniyet vanasdr. yleyse slam bir devlette cihad eitiminin nemli bir yere sahip olmas ve ncelikleri arasnda bulunmas gerekir. nk cihad, slamn zirve noktasdr. Kuran- Kerim ve snnet-i mutahhara herkese bilinen birok ayet ve hadiste cihada tevikte bulunmutur. slam hukukunda da cihad, hkmleri, slam mmeti fertlerine ne zaman vacip, ne zaman snnet olur? adnda bir bab almtr. slam ulemas gayet tafsilatl bilgiler vermitir. Detayl bilgi almak isteyen slam fkhndaki cihad babna,
(85) Abdulaziz el-Celil, et-Terbiye el-Cihadiyye, s. 26-27, 31.
159
snnet-i mutahharaya ve Kuran- Kerim ayetlerine mracaat edebilir. Herkes unu bilmelidir ki slam mmeti ibadet iin yaratlmtr. Cihad da ibadettendir ve hatta -getii zere- slamn zirvesidir. Hak-batl mcadelesi kyamet saatine kadar srecektir. Bu mcadele grnte erdir. Ama akbeti itibaryla Mslmanlarn hayrnadr. Bu suretle Mslman iki gzellikten birine nail olur: Ya zafer ya da ehadet. Allah tel yle buyurmaktadr: Umulur ki siz bir eyi kt grrsnz de o sizin iin hayrdr. Ve umulur ki siz bir eyi hayrl grrsnz de o sizin iin ktdr. Allah bilir; siz bilmezsiniz. (Bakara, 216) Bu yzden mslmanlarn tm savalarnda lm korkusu duymakszn ileri atldklarn grrsnz. Dmanlar ise bunun tam tersi yndedir. Sava morallerini olumsuz etkileyen bir korku ve tedirginlik ierisindedirler. ounlukla da Allahn az sayda da olsa mminlerden oluan ordusu karsnda hezimete urayp giderler. yleyse ana-babalarn ve eitimcilerin ocuklarna cihad eitimi vermeleri, genlere cihad sevgisi alamalar ve daha kklkten itibaren gnllerine bu fidan dikmeleri gerekmektedir ki kffarn saldrs altnda kalan canlarn, rzlarn ve vatanlarn savunabilsinler. retmenlerin, ana-babalarn ve eitimcilerin cihad sevgisini yetimekte olan neslin gnlne alamalar gerekir. Hatta slam mmetinin kar karya kald bu skntl artlar altnda cihad iin genel bir alma yaplmas gerekir. Liderlerin de fertlerin de bilincine varmalar gerekir ki cihad eitimine, cihad sevgisine sahip deillerse ve bunun Allah iin bir ibadet olduu ayrmnda deillerse, kafir dman onlar istila edecek ve sonra azabn en acklsn tattrarak ekini de,
160
nesli de helak edecektir. Allah fesad, bozgunculuu sevmez. Rab subhneh ve tel onlar hakknda yle buyurmutur: Bir mmin hakknda ne ahit tanrlar ne de antlama. nk onlar saldrganlarn ta kendileridir. (Tevbe, 10) Kalpleri ile istemezken sizi dilleriyle honut etmeye alrlar. (Tevbe, 8) Dinlerine uymadka Yahudiler de Hristiyanlar da asla senden raz olmayacaklardr. (Bakara, 120) Cihad eitimi, genel seferberlik, cihada tevik ve faziletlerinin zellikle de dmanlarn ulland ve slama ve ehline kar tek saf olduu bu artlar altnda aklanmas Mslmanlarn ilim adamlarnn ve liderlerinin grevidir. Dedelerimiz kendi alarnda, toplumlarnda bir an olsun yok olmayan cihad sayesinde izzetli, gl ve zengin olarak yaadlar. Ne zaman ki Mslmanlar cihaddan soyutlandlar, varlklarn ve yaplarn kaybettiler ite o zaman dman g buldu, merhamet etmeyen, korku duymayan insanlar musallat oldular.(86)
(86) Bu savan hedefleri, Filistin topraklarnn gasp edilmesinin ardndan srailin kurucusunun en byk korkum bir Arap liderin/komutann ortaya kmasdr. szleriyle aleni ve apak bir ekilde belirginlemitir. Daha sonra Arap medeniyetinin kkn kurutmadmz srece zafere ulam saylmayz. demitir. Bir bakas da Yahudi askerlerine hitab srasnda yle demitir: Dmanlarnz ldrrken kalpleriniz ac duymasn. efkate ve merhamete kaplmayn. Araplarn burnunu srte srte teslim olmaya raz etmek gerek. Bkz. Gen. Muhammed Cemaleddin, Kitbul-stirtciyye. Bizzat kendi kulaklarmla Fransann u anki cumhurbakan Jacques Chiracn Dileri Bakan iken u szleri sylediini duydum: En ok korku duyduumuz saatli bomba: slam bombasdr. Paris sokaklarndaki patlayclardan daha da tehlikelidir. te bunlar bugn Afganistan, Irak igal ederek, Kuveyti, Katar smrgeletirerek Arap ve slam devlerini boyun edirmektedirler. Allah telnn dmanlarn yaylmasn durdurmas, birliklerini bozmas ve aralarna ekime sokmas durumu mstesna olmak zere dier lkeler de sradadr.
161
Mslman Araplarla, Arap olmayan Mslmanlarn gemilerini, u anlarn ve geleceklerini hedef tahtasna koyan bu medeniyet ekimesindeki cihadlar sahih akideye dayal bir medeniyet sramasna ve kapsaml bir cihad hareketine muhtatr. Bununla birlikte tm ilerleme ve yenilik sebeplerine sarlmal, taklidi, douya ya da batya bamll bir kenara brakmaldrlar. Allah telnn hikmeti slam mmetinin izzetli ve cihad ehli bir mmet olmasn gerektirmitir. Zillete ve horlanmaya boyun ememi, rza gstermemitir. Kendi urunda cihad Allah, insanlar iin kartm olduu en hayrl bir mmet olan bu mmete vacip klm, onurlu bir vazife olarak belirlemitir. Bu iarn eitimi ve uygulamas gerekletirilmitir. slam asker okulda mmetin retmeni ve Komutan sallallhu aleyhi ve sellemin eliyle komutan ve neferi ile ilk Mslmanlar komutanlk sanatn renmiler, retilerini, ilkelerini ve teorilerini Allah yolunda Allahn kelimesini yceltmek iin yrtlen sava meydanlarnda pratik olarak uygulamlardr. Sava yeterlilii, ecaat, cesaret ve kahramanlk bakmndan ataszlerine konu olacak hale gelmilerdi. Sonuta Mslmanlar birok savata -sava teorileri iin gerek bir mihenk ta olan savalarda- dmanlarna kar zafer elde ettiler. slam komutanl, peygamberlik asrndan sonra ayn anda iki ayr stratejik cephede, o zamann iki sper gc olan Perslere ve Rumlara kar sava idare edebileceini ispatlamtr. Mslmanlar btn gleriyle yeni bir alana, deniz sava sahasna da dalmlar Persleri ve Rumlar liderlik ve gllk tahtndan indirmi ve hatta bu kafir tahtlar ykmlardr. Zalim, facir ve kafir tautlarn, yneticilerin glgesindeki o halklarn iinde bulunduu zulm ve hakszlk yerine adalet ve eitlii yerletirmilerdir.(87)
(87) A.g.e. s.16.
162
Tarihimiz her alanda kahramanlk ve zaferlerle doludur. Allaha hamdolsun ki cihad kaps ald zaman bu kahramanlklar yine tatmaktayz. Klasik ve modern tarih ispat etmitir ki Mslmanlar kfrle kar karya geldiklerinde, mcahidlerin nnde kfrn daima beli krlm hezimete uramtr. nk mcahid bakalarna nazaran daha gl bir azme, daha fazla atlganla ve cesarete sahiptir. Ayrca gl bir manevi ruha da sahiptir. Her iki halde de kazanldr: Ya zafer ya da Allah yolunda ehadet. Sadk mcahid, lm talebi sana hayat balayacaktr. kaidesinden hareketle daima sonuncuyu talep eder. Maalesef modern eitimimiz retim ve eitim bakmndan cihad eitiminden yoksun durumdadr. Belli bal asker blmler olarak baz zel snflar bundan mstesnadr. Biz btn yeni yetien genlerin hepsinden cihad asker retim ve eitimden gemelerini, slam hukuku asndan sava ahkamn renmesini, sava ve bar annda dmanla nasl muamele edeceinin yollarn renmelidir ki arla meyledip armasn. Genlerin zihinlerindeki cihad eitiminin doldurmas gereken yerler bo kaldndan dolay bazlarnda cihadn manas ve ne zaman vacip olduu, ne zaman mstehab olduu, ne zaman baz kimselerin ne zaman herkesin savamas gerektii konusunda hatal itihatlar olumutur. Tm bu sorular ve benzerleri mmetin ilimlerine gvendii rabbani alimler tarafndan genler iin aklanmaldr. Bylelikle fertlerden hatal itihatlar zuhur etmez. deal eitim genlerin her ynden mkemmel olmasn gerektirir. Bir yn dieri zerine baskn kmamaldr. mmet, dman saldrs, baskn ve bu dinin yaylmasn engellemesi karsnda zerine den grevin ne olduu konusunda aydnlatlmaya, basiret kazandrlmaya muhtatr. deal eitim, kendilerinde liderlik zellikleri bulunan ki-
163
ilere nem verir ve onlardaki cihad sevgisini ve Allah yolunda ordu komuta etme kabiliyetini eitir. Sonra nefer olan fertlerde de cihad sevgisini, Mslman liderin szn dinleyip itaat etme, szne kar gelip tartmama eitimi vermesi gerekir. Birbirinizle ekimeyin, sonra korkuya kaplrsnz da gcnz gider. (Enfl, 46) deal eitim kanatlar arasna sava liderlii (komutanlk) eitimini de almaldr. nk byle bir eitim zellikle de iinde bulunduumuz byle bir zamanda Hanf eriatn vacip kld bir zorunluluk halini almtr. Bir cemaat olup da hatta kck bir cemaat olup da liderinin olmamas dnlemez. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: kii bir yolculua ktnda ilerinden birini emir tayin etsinler.(88) slam bir ok Kuran ayetinde ve hadis-i eriflerde lidere/komutana deer vermi ve itaat edilmesini vacip klmtr. yleyse eitimcilerin esiz bir askeri liderlik meydana getirmeye nem vermeleri, liderler ortaya karmalar, yetien neslin herhangi birinde liderlik vasflarnn tmn veya bir ksmn grdklerinde gnlne liderlik tohumlar ve sevgisi dikmeleri ideal eitimin gereklerindendir. Sonra da fertler sz dinleyip itaat etmek ve ihtilafn net sonularn aklamak zere eitilir. Daha nce de getii zere lider olmadan fertler; fertler olmadan da lider olamaz. Modern eitim yetien nesli, liderin fertlerle ayn safta, ayn ynelilerle kaynamas esasnda yetitirir. nk hepsi slamn glgesinde ve sanca altnda ayn rabbe, ayn akideye inanmaktadrlar. inde bulunduumuz ada cihadn zincirlere balanp zindanlara atld, hi kimsenin cihad gremez duyamaz olduu, yetien neslin cihadla alakadar olmad ynnde baz eyler duyuyor ve gryoruz. Cihad gzlerden raktr. Hatta
(88) Tahrici daha nce gemiti.
164
birok lke nazarnda sulu ve itham altndadr. Onlar nazarnda cihad, terr, masum insanlar korkutmak ve katletmek demektir. Kfr iindeki bir toplum cihad hi duymak istemez. Cihad bu topluma korku salar. Yatanda rahat uyku uyumasna msaade etmez. Byle kafir toplumlar yetien neslin cihad renmesini ve hatta cihad hakknda herhangi bir ey duymasn istemezler. nk cihad azr kffarn etin bir dman, yollar zerinde sapasalam duran tek engeldir. Bu sebeple cihad aleyhine mebbet hapis cezas hkmn yaktrmlardr. Fransa Dileri Bakan -u anki cumhurbakan- Jaques Chirac Patlamasndan en ok korktuumuz saatli bomba bu, yani slamdr. Paris sokaklarndaki patlayclardan da tehlikeli bir bombadr bu. diyor. -Daha nce dipnotta bu sze yer vermitik.te bunlar biz Mslmanlar ve zellikle de eitimcileri dine ve kendi aleyhlerinde tek tehlike olarak grdkleri deerlere kar kindar yaklamlar olan bu kffara kar durabilmek iin cihad eitimini stlenmeye armaktadr. Biz Mslmanlar soruyoruz: Acaba slamdan neden korkuyorlar? Halbuki slam, btn toplumlar iin rahmet dinidir. Ama buradaki sebep: Katksz cehalet, hakka kar sarlk, krlk ve dnemezlik ve dahas kibir, gurur, Bizden daha gl kim var ki diyebilecek seviyeye varan yenilmez bir kuvvete sahip olma uurudur. 1- slam, tm toplumlar iin bar dinidir. 2- Bu dine girmek iin bir zorlama sz konusu deildir. Mmin olsunlar diye insanlar zorlayacak msn? (Yunus, 99) 3- slamda sava, hrstan, aalamaktan, kadnlar, ocuklar, yallar ve savamayan sivilleri ldrmekten uzaktr. Yani slamda sava, ya kuru demeden her eyi kuatan, merhametsizce ve gaddarca ekini de nesli de helak eden gnmzn zalim savalar gibi deildir.
165
4- slamda savan meruluu bu dinin yaylmas, dine davet, dini ve din zgrln savunmak iindir. 5- Sava iin hazrlk yapmak, bu dine davetin yolunu kolaylatrmak, Allaha davet yolunda engel olmamasn salamak amacyla kafir dman korkutmay ve burnunu srtmeyi amalar. 6- slamda sava barn istikrar bulmasn ve herkesin huzur ve emniyet iinde yaamasn hedefler. 7- Allah yolunda cihad slamn temel ilkelerinden biridir. 8- Cihad Allahn mmeti mkerrem kld en erefli vazifedir. 9- Cihad inanc, hedef netlii -ki bu hedef Allahn kelimesini yceltmektir- ayrcalna sahiptir. 10- Cihadn imanla irtibat bulunmaktadr. yle ki cihaddan kamak, geri durmak iman izale eder. 11- Cihad, bar halinde de sava halinde de hazrlk yapmak, hazrlanmak ve srekli uyank kalmak suretiyle vardr, kimdir. 12- Cihad, iki eyi garanti eder: Zafer ya da ehadet. 13- G yetirildii halde cihaddan geri durmak, Tebuk Gazvesinden geri durup da haklarnda ayet nazil olanlarn kssasnn delaletiyle slm bir prensibe kar kmak demektir. 14- Cihad hem asker hem de terbiye yn olan bir inantr. nk dmanla cihada ek olarak nefis, eytan ve heva ile cihad da kapsar. 15- Cihad, mmetin yapsn ve emniyetini muhafaza eder. Hazrlkl olmak konusunda ordu ve halk arasnda fark bulunmamaktadr.
166
16- Cihadda adalet vardr. nk savamayan masum insanlarn, zayf kimselerin canlarn, mallarn ve varlklarn garanti eder. Evlerin ve ekili alanlarn tahribine mani olur. 17- Cihad esirlere gzel muamelede bulunmaya yneltir. Esirlere ya serbest brakmak ya da iyi davranmak eklinde muamele edilmesini salar. 18- Cihad dman tarafn elilerinin can gvenliini, ahde vefay, bara daveti, dman bar yapmaya meylettiinde sava brakmay temin eder. 19- Cihad; kfr beldesinde dahi olsa bir mslmana ya da bir Mslman beldeye saldrda bulunduu zaman kafir dman el ektirip mdahale etmeyi hedefler. Tm Mslmanlarn dmana kar koymas vacip olur. 20- Cihad dmana korku salmak, tedirgin etmek ve slam karsnda boynu eik olarak kalmas iin g gsterisi yapmaktr. 21- Cihad, tebasna imkan nisbetinde retim ve silahlanma iin ciddi bir alma ierisinde bulunmay vacip klar. 22- Savunma amal cihaddan mslmann kafir saldrsn ylece beklemesi anlalmamaldr. Bilakis mslmann saldr iin tehizat hazrlamas ve saldr gcne sahip olmas gerekir. 23- G hazrl yapmak slam mmeti iin gven ve izzet getirecektir. zellikle de bu g hazrl, su ve gda temini ile birlikte mmetin hep birlikte daimi hazrl eklinde tm unsurlaryla gerekletirilirse 24- lke iinde veya dnda slama aykr glerin nne gemek. 25- Mmkn olduunca direkt asker olmayan yollarla,
167
yani bar yol ve aralarla hedeflerin gerekletirilmesi ynndeki stratejiler yoluyla cihad etmek ve mslmanlar sava skntlarndan uzak tutmak. 26- slamda cihad hedeflerin ve zaferin, en az can ve ekipman kaybyla ve mmkn olan en ksa srede gerekletirilmesi, kazanlmasna yneliktir. Bu husus sava operasyonlar planlamas ve maharetle, yksek yeterlilikle idare edilmesi olarak adlandrlr. 27- Mcahid, dmann mcahidlerin maneviyatlarn zayflatmak iin yayd psikolojik savatan etkilenmez. nk mcahid ak ve net bir hedef uruna aba gsterir. Bir ncs olmayan iki gzellikten, zafer ya da ehadetten birini elde edeceini kesin bilir. 28- Cihad bilinli olmay, istihbarata kar koymay, dmann elindeki imkan ve planlardan haberdar olmay gerektirir. Ayrca cihad, Mslmanlarn uyank olmasn ve dmann beklenmedik srpriz klarn engellemeyi gerektirir. Bu da erken uyar cihazlaryla, snrlarda, eitli mevki ve tesislerde, hayat nemdeki yaplarda daimi gzetleme ve koruma timleri ile salanr. Hadis-i erifte yle geer: Atein dokunmayaca iki gz: Allah korkusundan alayan gz ve Allah yolunda bekilik yapan gz. 29- Cihad eitimi emniyet tohumlarnn fertlerin gnllerine, eitim ve bilinlendirme almalaryla, savalarn gcn zayflatmas kanlmaz konulara girilmemesi suretiyle ekilmesini gerektirmektedir. 30- Cihad eitimi, retmenin slamn sava konusundaki ynlendirmeleri zere eitim vermesini gerekli klar. 31- Cihad eitimi, eitimcinin dayanma ruhu yaymasn gerektirir.
168
32- Cihad eitimi, eitimcinin skntl ve etin artlarla karlaldnda ve zellikle de dman karsnda sabr ve sebat gstermeye tevikte bulunmasn gerektirir. Hatta imanl bir kalp, sadk bir azim, sabr gstermek, sabr tavsiyesinde bulunmak gerekir. nk cihad, piknik ya da seyahat deil bir imtihandr, snamadr. 33- Mcahidin, sava skntsna gs geren tek kiinin kendisi olmadn bilakis dmannn da ayn skntya maruz kaldn iyi idrak etmesi gerekir. O (dman) topluluu takip etmekte geveklik gstermeyin. Eer siz ac ekiyorsanz onlar da, sizin ektiiniz gibi ac ekmektedirler. stelik siz Allahtan, onlarn mit etmedikleri eyleri umuyorsunuz. (Nis, 104) 34- Cihad eitiminin yetien neslin gnlne, eer bu savata zafer elde edemezse Allahn izniyle bir bakasnda muzaffer olabilecei duygusunu alamaldr. zntye, aresizlie, boyun emeye yer yok. Zafer ya da ehadete ermek iin yeniden g toplayarak sava iradesi zerinde kalmak gerek. 35- Cihad eitimi, kesinlikle kan ve teslimiyetin olmad konusunda fertlerini yetitirir. zin verilen hal, geri ekilip sava elverili klan bir baka yere intikal etmek veya bir grubun gcn dier grubun gcne katmaktr. 36- Cihad eitimi fertlerini sava esnasnda dmana korku salmak ve bir daha saldr giriiminde bulunmaktan el ektirmek zere iddet ve sertlik zere yetitirir. 37- Cihad eitimi fertlerini sava alannda Allah bol bol zikretmek, oka dua etmek zere terbiye eder. nk dua zafer kazanmann en muazzam vesilelerinden biridir. nk duada tevekkl vardr, kesinlikle alt edilemeyecek en byk gce, yerleri ve gkleri yoktan var edenin gcne dayanmak vardr.
169
38- Cihad eitimi, mcahidi ilm bir yntemle, sahih akide ile yaplandrr, pratik olarak sava eitimi ve manevi bir ruh ile, tek takm ruhu ile bezenecek ekilde erdemli ahlak zelliklerle disipline olma altrmalar yaptrr.(89) Buradan hareketle; yeni yetien neslimizi slam hedef ve disiplinlerle lider, birey, asker, sivil herkes iin cihad eitimi esas zere yetitirmek konusunu yeniden gzden geirmemiz gerekir ki hedefi skalamayalm. Hedef; emniyetin yaylmas, dmana engel olunmas, dmana korku verilmesi, evrensel dinin yaylmas ve btn halklara ulatrlmasdr. Bylelikle beeriyet bu dinin nimetine kavuabilir, meyvesini tadabilir, glgesinde ve adaleti altnda hayat srebilir. Bu din yaylmadan insanla rahat yoktur. slama kar savalrken beeriyete emniyet yoktur. Bu dinin sahipleri ondan, hkmlerinden ve nizamlarndan uzak dururken insanla huzur yoktur. Bu din ehlinin byk ounluu zayf dm, geveklie dr olmutur. yle ki ezilmekte olan kardelerine dahi destek olma duygusunu kaybetmilerdir. Sanki kardeleri zerinde uygulanmakta olan bu zulm onlar uzaktan yakndan hi alakadar etmiyormu gibi. Kardeim zulme uruyor; ldrlyor; srgn ediliyor. Ama sana da yarn ayns ve daha iddetlisi yaplacak. Sava konusunda bizler Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin hidayetinin, uygulamasnn neresindeyiz. Zalim de olsa, mazlum da olsa kardeine destek ol!(90) Dahas bizim iin u ataszn kullanmak yakr olmutur: Ben zaten beyaz boann yenildii gn yenilmiim. Son olarak yetimekte olan neslin gnlne cihad sevgisinin alanmasna ilikin belli bal baz vesileleri zikretmek istiyorum:
(89) A.g.e, s. 494-507. (90) Sahh-i Buhr, 2/863
170
1- Genlerin benliklerinde tevhid akidesinin yerletirilmesi. nk inanarak savaan kimse dierlerine nazaran daha cesur, daha direnli, daha fedakr olur. nanc bozuk dahi olsa bu byledir. Bir de yenilmez veya alt edilemez olan En Gl Azm gcn alan sahih akideden hareketle savaan dnn. 2- Kanna, damarlarna, tm benliine, yapsna ileyecek ekilde yetimekte olan nesle cihad alamak ve gerekletirecekleri kahramanlklara, cihad alma ve eitimlerine cesaretlendirmek. 3- inde her trl silahn bulunduu oyuncaklar satn almak. Bu suretle daha kklkten itibaren bunlarla oynayp alkanlk kazanmasn salamak. 4- Baba, anne ve retmenin ynlendirmesi, yol gstermesi ile birlikte baz oyuncaklar iyi bir ekilde kullanmaya, skp skp takmaya tevik etmek. Gerektiinde yardmc olmak. lk Mslman kahramanlarn, komutan ve liderlerin hikayelerini okumay zendirmek. 5- Mslmanlarn kafir dmanlarna kar eskiden veya sonraki zamanlarda kazandklar zaferleri ieren sava hikayeleri ve kssalar anlatmak. 6- ocuun bedeninin ve aklnn ana-baba ve retmenleri tarafndan eit olarak cihada hazrlanmas, bu konuda yardmc olunmas ve ilgilenilmesi. 7- Kaza ve kader inancnn, insann hibir tasarrufu olmadan hereyin Allahn kaza ve kaderi ile meydana geldii, inancnn alanmas. Muhakkak ki biz her eyi bir kader ile yarattk. (Kamer, 49) Bu nedenle mslmann Allahn kaza ve kaderine rza gstermesi gerekir. Biz Mslmanlarn bana bir yenilgi gelecek olsa teslimiyet gstermez, zillete kaplmayz. Aksine kesin olarak biliriz ki bu durum bizim kendimiz-
171
den, zafer iin gerekli olan sebeplere sarlmada gsterdiimiz kusurdan kaynaklanmaktadr. (Bedir de) iki katn (dmannzn) bana getirdiiniz bir musibet, (Uhudda) kendi banza geldii iin mi Bu nasl oluyor! dediniz? De ki: O, kendi kusurunuzdandr. (l-i mrn, 165) 8- Daha kck yatan itibaren yeni yetien nesle tm insanlk iin hatta dmanlar iin bile hayr isteme duygusu alamaldr ki savan bir intikam almak, fkesini boaltmak ve kan aktmak maksadna dayal olmad bilinsin. Tek hedef bu dinin zafer kazanmas ve insanlar arasnda yaylmas olmaldr. Dmanlarmzdan veya bize kar savaanlardan dahi olsa kim bu dine girerse, o bizim kardeimizdir. Bizim lehimize olan onun da lehine; bizim aleyhimize olan onun da aleyhinedir. 9- retmenin dayanma, sevgi, hakkn geri alp vermek ve zulme engel olmak suretiyle mazluma destek olmak gibi duygular yetimekte olan neslin benliine yerletirmesi gerekir. Zalim de olsa mazlum da olsa kardeine destek ol. Ayrca retmenin yetimekte olan o krpe nesle bbrlenmeyi, kibirlenmeyi, kabal, kat kalplilik ve gaddarl kt gsterip bunlarn Mslmanlarn ahlakndan olmadn aklamas gerekir. 10- Yetien nesli yzme, atclk ve binicilik konusunda eitmek gerekir. Mminlerin Emiri mer b. Hattab radyallhu anh yle der: ocuklarnza yzmeyi, atcl retin ve emredin de atn zerine bir kerede srasnlar. r- Azmin Rabbi Allahu Azmden bu slam mmetini taat ehline izzet; masiyet ehline zillet kazandran, marufun emredildii mnkerin nehyedildii bir duruma kavuturmasn dilerim. Muhakkak ki O, dualar iiten ve icabet edendir.
lgin Bir Olgu
Baz toplumlarda ortaya kan ve atein allkta yaylmas gibi yaylan ve hatta daha da ileri giderek o toplumun yerilen gelenek-greneklerinin bir paras haline gelen kt bir olgu bulunmaktadr. Daha krpecik bir gonca misali olduklar alarda ocuklara ac verilip ikence edilmesi, kalplerinden merhametin sklp alnd kimselerin tasallutu altnda kalmalardr. Samimi davetiler, hisbe erleri, emniyet gleri ve toplumun ihlasl fertleri bu ve benzeri olgular ortaya karp tedavi etmek suretiyle engel olmazlarsa, kurunun yannda ya da yanar gider. Ekin ve rnler de, nesiller de yok olur gider. Bu olgu ok irkin bir crm, gerekesi olmayan apak bir dmanlktr. Biraz geriye dnelim ve bu kt olgunun ortaya kn renelim: 1- Tarihiler nazarnda ilerilik ve geliim konusunda ulat medeniyet seviyesi rnek gsterilen -kendi iddialarncauygar (!) Grek dnemi ki tarihiler bu dnemi insanlk medeniyeti bahesindeki en gzel iek olarak grrler. el-Fikr et-Terbev adl eserin yazar o dneme ilikin olarak unlar ifade etmektedir: Grekler dneminde ocuk ana-babas tarafndan yaratlm olarak grlrd. ocuun hayat ya da lm olarak geleceini belirlemek onlarn elindeydi. htiyalar olmadnda ocuklar ldrmek ana-babalarn haklarndand. Sparta kentinde, zayf ocuklar imha etmek devletin bir hakk idi. Sokrat ve Eflatun gibi byk filozoflar, dnrleri ve kil adamlar byle bir uygulamada hibir hata grmemilerdi ve
173
dncelerine gre bu uygulama gayet mantkl idi.(91) Arap cahiliyesi dneminde de Araplarn namus endiesinden dolay kz ocuklarn diri diri gmdkleri bilinmektedir. Onlardan birine kz mjdelendii zaman fkelenmi olarak yz kapkara kesilir. Kendisine verilen mjdenin ktlnden dolay kavminden gizlenir. Onu, aalk duygusu iinde yannda m tutsun, yoksa topraa m gmsn! Bakn ki, verdikleri hkm ne kadar ktdr! (Nahl, 58-59) Diri diri topraa gmlen kza, sorulduunda, Hangi gnah sebebiyle ldrld? diye. (Tekvir, 8-9) Bu tablo, slamdan nceki toplumun yeni doan bir kz ocuu olduu durumdaki halini yanstan incelikli bir tablodur. Bu toplumun baz fertleri srf kz ocuk dnyaya getirdi diye hanmn terk edecek seviyeye ulamtr. Bunlardan biri Ebu Hamza ed-Dabbdir. Kz ocuk dnyaya getirdi diye hanmn terk etmi ve komularnda yatp kalkmaya balamt. Bir gn evine uradnda hanmnn u szlerle ark sylediini duydu: Ne oldu Eb Hamzaya Gelmez oldu yanmza, Hemen yanmzda, Evde kalp durur ama, Kzgn m acaba Erkek ocuk vermediimize, Vallahi deil ki bu bizim elimizde, Ne verilirse alrz biz, iftinin arazisi gibiyiz biz. Ekilen neyse onu bitiririz biz.
(91) el-Fikr et-Terbev el-Arab el-slm, Tunus, 1987
174
inde bulunduumuz endstriyel kalknma ve uygarlk asrnda, bu asrn tm bilimsel ve maddi verileri ile birlikte ocuklarn herhangi bir hakk olduunu gremiyoruz. ocuklarn haklar heder edilmi; sorunlar atl braklm hatta zeri rtlm durumdadr. nk dnyadaki mcrimler ldrmek, hapsetmek, korkutmak, sinirleri boaltmak gibi her trl azab ocuklara tattrmlardr. Hatta ocuu daha anasnn karnndayken karp annesiyle birlikte acmaszca, merhametsizce ldrecek kadar rezil ve aalk bir derekeye varmlardr. Grdkleri, mahede ettikleri vahiyane ilenmi, insana utan veren ve ihlasl kimselerin cierini paralayan crmlerin dehetinden dolay korku, endie ve tedirginlik ocuklara egemen olmaktadr. Maymunlar ve domuzlarla karde Yahudilerin -Allahn laneti zerlerine olsun- istilasndan bu yana mbarek Filistin topraklarnda ocuklar ve kadnlar dizleri zerinde toplu katliama maruz kalmaktadr. Aynen bu katliamn bir benzeri Mslmanlarn yaad eenistan, Bosna, Kemir, Filipinler vb. birok lkede meydana gelmektedir. Ama garip odur ki Mslmanlar bu olaylar sadece seyretmekle kalyorlar. Sanki bu olaylar onlar uzaktan yakndan alakadar etmiyor. Hatta sanki bu olaylar tebrik ediyor ve destekliyorlar. Allah dmanlarna kar ambargo, knama, ilikileri kesme, ocuklarn ve hanmlarn savunmalar iin Mslman mcahidlere yardm etmek gibi hibir kar giriimde bulunmuyorlar. Yaplabilecek en basit icraat bu olmasna ramen maalesef ki bu bile hatta bundan daha az bile yaplmamakta. Nerede kald vel ve ber? Nerede kald Allah iin sevmek, Allah iin buzetmek? Zalim de olsa mazlum da olsa kardeine destek ol! hadisinin, Mslmanlarn ileriyle ilgilenmeyen onlardan deildir. hadisinin neresindeyiz biz? Din iin hamiyetperver olmak lm. kence altndaki kardelerimiz iin yiitlik ve mertlik gstermek lm. Ben bu ackl olaylarn hem bizler iin hem de ikence altndaki kardelerimiz iin birer imtihan
175
ve snama olduu dncesindeyim. Bu zorlu durum karsnda acaba sabr gsteriyorlar m? Sevabn Allahtan bekliyorlar m? Yoksa yklp dklerek sabrlar tkeniyor da kendilerine dman olan kimselerin himayesine mi snyorlar? Kendilerini onlarn kucana m atyorlar? Toplumlar ve idareciler, ynetenler ve ynetilenler olarak biz Mslmanlar iin imtihan vesilesi olmas da; bizler acaba onlara yardmc oluyor muyuz? Yardm ve destek elini onlara uzatyor muyuz? Yoksa hibir snr ve kayt tanmadan azabn en ktsn tattrsn, katletsin, yaksn, yksn, yamalasn, hapislere atsn diye dmann ellerine mi brakyoruz onlar? Hal bu minvalde gidecek olursa benim en byk korkum, gelecek cezann umumi olmas, onlara isabet edenin bizleri de vurmas, onlarn bana gelenin bizim de bamza gelmesidir. Allah subhneh ve tel ihmal etmez, imhl eder (mhlet verir). Szleilen vakit sabahtr. Sabah yakn deil mi? ocuklara yaplan zulmn eitlerinden biri de karlp kle ve hizmeti olarak satlmalardr. Bu da suskun kalnmamas, bunu ileyen mcrimlere kar sessiz olunmamas gereken bir zulm ve sutur. Baz kimseler insan haklarndan, ocuk haklarndan dem vurup duruyorlar. Realiteyle alakas olmayan kat zerinde bir mrekkepten ibaret. Maalesef insanlarn ilerini idarede sz sahibi, yetkili kiiler birok dnya devletinde, lm misali derin bir uyku ierisindedirler. Ne uak sesleri, ne mermi vzltlar, ne top grltleri onlar uyandrmaya yetmemektedir. ocuklarn bar arlar, evlatlarn yitirmi analarn sesleri, yarallarn, felakete maruz kalm insanlarn iniltileri de bu insanlarn kalplerini uyandramamaktadr. L havle ve l kuvvete ill billh.(92) ocuklara eziyet etmek, sknt
(92) Ehdful-Usra fil-slm adl eserin yazar Muhammed Yusuf, s.130da; bir ocuun fiyatnn 1000 Poundu amasnn ardndan, Avrupa ve Amerikada anneleri tarafndan sata sunulan ocuklar bulunduunu dile getirmektedir. u sralarda bu tehlikeli hadisenin ngiltere, Almanya, Fransa, talya, Hollanda ve
176
vermek evrensel bir olgu haline gelmitir ki, buna en ok slam lkeleri yabancdr. Bu bulac hastalk bizim Suudi toplumumuza da ulam durumdadr. Zira ocuklara eziyet verilmesi baz bireylerin zellikle de ocuklarn, en yaknlarndan dahi grebildikleri kt muamele sebebiyle kar karya bulunduklar sorunlardan biri haline gelmitir. Eziyet trlerinden bazlar: 1- Ana-babann ihmali: ocuklarn evde tek balarna braklmas, Eitim-retimlerinin ihmali, Duygusal ihmal, Zararl eylerden korumayla alakal ihmal, Tbb ynden ve beslenmesiyle alakal ihmal gibi. 2- ocua fiziksel iddet uygulamak: Dvmek, vurmak, tehdit, korkutma, cinsel taciz, kesmek, yakmak, bastrmak veya mahrum brakmak gibi. 3- Psikolojik iddet: ocukta psikolojik acya sebep olacak yntemler kullanmak. Alay etmek, kardelerinden veya arkadalarndan farkl bir muameleye tabi tutmak gibi. 4- lgi-alaka gstermeden eitimi hizmetilere brakmak. 5- Psikolojik ikencenin bir ekli de baz davetiyeler zerine Beraberinde ocuk getirilmesi yasaktr ibaresinin yer almas ve ayrca ocuklarn resmi hastanelerde bulunan yaknlarn ziyaret etmelerinin yasaklanmas da psikolojilerinde olumsuz etkiye ve hastane kaplarnda braklmalaryla kaybolmalarna sebebiyet vermektedir.
Amerikada yaygnlamas etrafnda, Londrada zel bir doum hastanesi sahibi olan Dr. Sang tarafndan yrtlen aratrmalar yaplmaktadr.
177
ocuklara Verilen Eziyetin Kaynaklar

ocuklara ynelik eziyet ana-babalar, byk kardeler, evde alanlar, retmenler veya byk arkadalar tarafndan kaynaklanabilir. Mesel Kuveytte Ahmed el-Kattan yle bir olay anlatmt: Baba iten dnnce ev demesinin ve yeni kanepenin kk yataki olu tarafndan bakla kesildiini grd. Bu baba ocuun ellerini skca balamaktan baka bir ey yapmad. ocuu ylece barrken kendi haline brakt. En sonunda ocuk bara bara baygn dt. -Baba, anneyi de ocuun ellerini zmemesi konusunda uyarm, aksi halde boayacan sylemiti.- Daha sonra ocuu hastaneye gtrd. Doktor ocuun ellerini kesmeye karar verdi. Yavrunun elleri cerrahi bir operasyonla kesildi. ocuk iyileince babasna Baba ellerimi geri ver, bir daha yapmayacam! diyordu. Fakat heyht ki heyht! Pimanlk zaman oktan geip gitmiti.. te bir ihmalkr anne.. hmalinden dolay yavrusunun elleri et ile birlikte kyma olmu ama farknda bile deil. alanlardan kaynaklanan olaylar da saylamayacak kadar ok saydadr. retmenlere duyduum sayg ve hrmetle birlikte bazlarndan kastl veya kastsz bu tr hadiseler sudur edebilmektedir.
Korunma yollar:
1- Bu konunun nem ve boyutlarnn okul alanlarnca, renci velilerince ve yerel toplum tarafndan iyi idrak edilmesi, herkesin dayanma iinde bulunmas, g birlii yaplmas, yerel ve okullarn basn-yayn organlarnn bilinlendirme yolundaki rollerinin ne karlmas, ocuklara Ynelik iddet Olgusunun korunmak ve yaygnlamasn nne gemek amacyla aydnlatlmas.
178
2- Korunmak amacyla bu olgunun tehlikesini, cami imamlar, Cuma ve bayram hatipleri, vaizler, dnrler ve byk eitimciler araclyla ve konuya ilikin eitli aratrmalar ve eserler kaleme alp yaynlamak suretiyle aklamak. 3- rencilere, velilerine ve retmenlere ocuklarn bakm, gzetim teknik ve yntemlerini, onlarla Hanif slam dinimizden kaynan alan merhamet ve efkat temelli nasl muamele edileceini retmek. 4- Ana-babalarn ve retmenlerin ocuklarn benliklerine kendilerine gven duygusu alamalar. 5- yi arkadalklar kurmalar iin ocuklara yardmc olmak. 6- ocuklar, balarna herhangi bir ekilde gelen herhangi bir trdeki iddeti okul idaresine, renci danmanna veya babalarna bildirmeleri ynnde yreklendirmek, tevik etmek. 7- erli kimselerin ocuklara iddet veya ktlk dokundurmak amacyla uygulayabilecekleri yol ve hilelere ocuklarn dikkatini ekerek basiret kazandrmak. 8- Cinsel taciz, gasp, darp gibi tehlikelerle karlatklarnda kendilerini nasl savunacaklarnn ve her trl tehdide maruz kalmaktan nasl korunacaklarnn yntemlerini ocuklara gstermek. 9- ocuklarn cinsellik ve iddet ieren filmler izlemesine engel olmak. nk ocuk hzl bir taklitidir. 10- ocuk iin gven ve huzurun salanmas. 11- son olarak ki en nemlisi ve hatta Allahn izni ile iddetten, skntdan, saldrdan ve dier eylerden koruyacak olan budur: man eitim. Bu konuya ilikin nceki satrlarda zel bab tahsis edilmiti.
ocuklarla Muamelede Eitim Esaslar
ocuu muhafaza bakmndan ailenin ocuu Allaha iman zere eitmesi gerekir. Bunun yolu da akideyi, kklnden itibaren tevhid akidesini L ilhe illallh Allah-u ekber szlerini sylemeye altrarak ocua alamaktr. Ayrca ailenin ocuu, annenin namazlar ocuun nnde klmas, babann snnetleri evinde ocuun grecei ekilde klmas suretiyle rneklik yoluyla eitmesi gerekir. Bu durumda ocuk, evde grd grm olduu hayr ve erri taklit edip kopyalamak konusunda gayet hzldr. Bu nedenle baz ocuklarn L ilhe illallh Allhu ekber szlerini ezberlemi olduklarn, rablerini, dinlerini, peygamberlerini tandklarn, baz sreleri ezberlediklerini grrz. Buna mukabil baz ocuklarn da svmekten, azarlamaktan, kt sz sylemek ve lanet okumaktan baka bir ey bilmediklerini, baz arktrk szlerini ezbere bildiklerini grrz. u atasz tam bu hale uygun dmektedir: Kap iindekini szdrr. Biz Mslmanlar, Allaha hamd olsun ki bir boluk ierisinde yaamyoruz. ocuklara ynelik eitimimiz doudan ya da batdan kaynan almyor. Gayr-i Mslim dnyann tm eitimlerinin zerinde yer alan ideal bir eitime sahibiz. Halis bir kaynamz var: Tad tm semav deer ve ilkelerle birlikte slam terbiyesi. Bu terbiye hakikaten, takipisi olmak isteyenler, kendilerini ve evlatlarn terbiye etmek isteyenler iin ideal bir eitimdir. Nbvvet kandilinden kaynan alan ar-duru tatl m tatl bir yntemdir. Hz. Peygamber sallallhu
180
aleyhi ve sellem kk ocuklarla oynar, onlara selam verirdi. Yannda ku olan bir ocukla karlamt. Daha sonra ayn ocukla tekrar karlatnda bu kez ocuun yannda hibir ey yoktu. Hz. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Umeyr! Ne oldu Nugayr?(93) diye takld.(94)
Hz. Hasan ve Hseyinden -Cennet ehlinin genleri- biri mescide girer, elbisesini takla takla, saflar aarak giderdi. Hz. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem minberden inerek elinden tutard. Bazen de ikisinden biri Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem secdede iken srtna binerdi. Hatta ashab- kiram Raslullaha secdeyi neden uzun tuttuunu sorarlar O da Olum Hseyin beni binek yapp zerime bindi. Ben de onu rahatsz etmek istemedim. O yzdn inene kadar secdede kaldm. derdi. Mmin olandan bakas ocuklara merhamet etmez, onlara efkat gstermez. Fask olandan, kalbi katlam, merhametten ve hatta her trl faziletten yoksun olandan bakas da ocuklara her trl eziyeti yapmaktan geri durmaz. Merhamet sahibi insanlara kyamet gnnde Merhametlilerin En Merhametlisi de rahmet eder. te bunun iindir ki Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Benim on tane ocuum var ama tek birini dahi pmedim diyen adama Rahmet senin kalbinden sklp alndysa ben ne yapabilirim ki? demitir. Son olarak ocuklar babalarnn, eitimcilerinin ve tm toplumun boynundaki en byk emanettir. Dolaysyla ocuklara kar iddet diye bir olgunun kkten yok edilmesi, efkat
(93) Borazanc kuu (Trumpeter finch). Fotograf iin bkz. http://alsirhan.com/ trumpeter_finch.htm (ev.) (94) Tahrici daha nce gemiti.
181
ve merhamet gsterilmeye tevikte bulunulmas ve genellikle ocuklara sknt yaatmaya neden olan ihmalkrln braklmas gerekir. nk ocuklar herkesin boynunda bir emanettir. Byyp gl kuvvetli olana ve hayattaki yolunu tam bir gven ve huzur iinde kendi bana izecek kvama eriene dek srekli ilgi ve alaka gsterilmeye muhtatrlar. Bylece Allah onu kendi kendine, ana-babasna ve toplumuna faydal klar. Allah en iyisini bilir.
***
Eitimi Etkileyen Faktrler
Eitimi olumlu veya olumsuz ynden etkileyen birok faktr bulunmaktadr. Fakat bu faktrlerin u ekilde saylabilecek baz kaynaklar mevcuttur: 1- Ev, 4- Arkadalar, 7- retmen. 2- evre, 5- Medya, 3- Toplum, 6- Okul,
1- Ev:
ocuun yetitii, eitildii, gelitii, adetleri ve gelenekleri rendii ilk kucak evidir. ocuk evinde, ana-baba ve ailesi tarafndan tam bir ilgi ve zen ile evrelenmi meltem esintilerinin etkili olduu yumuack, scack bir yuvadadr. ocuk bu yuvann yeni bir misafiri, onurlu bir yolcusudur. Malum ki bir evde ana-baba ve ocuklar bulunur. Baz hallerde evde dedenine, amca-hala gibi daimi ikamet eden akrabalar da mevcut olabilir. Evdekilerin hepsi ocuun, zellikle de hayatnn ilk alarnda sosyal geliimine katk salarlar. Psikologlar ve pedagoglar bu ilk yllarn ocuk iin ne kadar byk neme sahip olduunu vurgulamaktadrlar. Olumlu ya da olumsuz olarak hayat boyu kendisi ile birlikte olacak ahsiyetinin oluum ve ekillenmesinin bu yllarda gerekletiini belirtmektedirler. ocuk ilk yuvasnda dil, adetler, gelenekler, hayatta izlenecek ynler, kavramlar, anlaylar ve eitli davran temellerini aileden grd gibi renir. Ailenin bunu iyi anlamas gerekmektedir. nk topluma unlar kazandran ailedir:
183
1- hayata hazrlad toplumun kk fertleri, 2- Acsyla, tatlsyla hayatn tm veheleriyle yz yze gelmeye ocuklar hazrlamak, 3- ocuklarn toplum iinde kendilerine yetecek derecede donanm ve teknie sahip klnmas, 4- Kendilerine her trl maddi-manevi destein verilmesi, 5- Sevgi ve efkat gsterilmesi.(95) Bir soru akla geliyor: Eitim kaltma m yoksa kazanma m dayal bir pratiktir? el-Mebi el-mme lit-Terbiye adl eserin yazarnn da dedii gibi eitim; Kaltma deil kazanma dayal bir pratiktir. Fertlerin baba veya anne ya da her ikisi arasnda egemen olan zellikler yoluyla alnan niteliklere dayanan genetik kanunlar uyarnca tevars ettikleri kaltmsal bir hadise deildir. nk eitim; taklit ve kopyalama yoluyla fertten ferde aktarlan, renilen kazanmla elde edilen tecrbe, beceri ve ynelilerin toplamdr. nsan bunlar hemcinseleriyle beraberce srdrd yaamndan, iinde bulunduu sosyal evre ile etkileiminden edinir.(96) Buradan biliyoruz ki eitim; 1- Ev, 2- Okul ve 3- Toplum aras dayanma almasdr. ocuun geirdii bu hal ve merhalenin eitim bakmndan olumlu ve olumsuz ynde derin etkisi bulunmaktadr. eldratul-Medrasiyye adl eserin yazar unlar sylemektedir: Bencillik, danklk, kendine gvensizlik, sorumluluk hissi olmamas, ikiyzllk, mnafklk, yalan gibi ahlak hastalk(95) el-Mebi el-mme lit-Terbiye, s.73 (96) A.g.e. s. 23.
184
larn ilk mikroplar evde yaygnlar; okul ve toplumun bu hastalklar iyice yerleip mzminlemesinden sonra zerinden atp kurtulmas da zorlar. Normal olarak bu unsurlar nereye giderlerse, nerede bulunurlarsa oraya da hastalk tarlar. Bu nedenle uyumsuzluun, kavgann hakim olduu veya ana-baba arasnda rekabetin bulunduu evlerde doan ocuklarn dank olduunu grrsnz. Ve bir gn sapkn gidiata sahip kiilerden olmas muhtemeldir. Sebep, iinde var olduklar zorlu artlar ve ocukluk dnemlerinde grdkleri huzursuzluktur. Bununla birlikte okula daha sonra da yaam mcadelesine giritiklerinde evin etkisi zerlerinde kalr.(97) Bu durumda ana-balara den vazife ocuk zerinde, ocuklar srasnda olumsuz etkide bulunacak btn faktrlerden kanmaktr. nk ocuk ev iinde grd ve duyduu eylerden abucak etkilenir. Ana-babasndan dinledii eylerin manasn hemen emer ve tepkilerinde onlara ortak olur. Annenin flemeleri ve krgnlklar ocuk zerinde byk etki brakr. ocuun gnlnde ilk anlamlar byle oluur. Maalesef ocuk daha kklkten itibaren ana-babasndan da, toplumundan da kahramanlk, cihad ve Mslmanlarn ilk asrlarndaki kahramanlklarna ilikin eyler duymuyor. Bunun aksine ileri srdkleri gibi arkasndan biraz nimet, daha fazla servet ekip getirecek olan yksel diplomalar, sertifikalar urunda fleme, ahlama ve krgnlk sesleri duyuyorlar.
2- evre:
evrenin tanm: evre yeryz ve zerindeki iniler, klar, hakim olan atmosferdir. Toplum da -ileride gelecei zere- bu yeryznde yaayan nfustur.
(97) Sleyman el-Hukayl, el-dratul-Medrasiyye, s.162-163.
185
Yazar yle diyor: Doal evre, Afrika ve dier dnya anakaralarndaki beer dinamizmi ynlendiren balca etken saylmaktadr.(98) Daha sonra yazar unlar ifade etmektedir: evre, o evre zerinde yaayan insan toplumu zerine direkt bir etkide bulunur. Dalk, llk, meden ve kyl gibi deiik evreler vardr. Mesel dalk bir evrede yaayan insanlarn adetler ve gelenekler bakmndan kendilerini dier herhangi bir toplumdan ayran tabiat ve zellikleri bulunur. Bizim Suud toplumu da dier toplumlardan bu mbarek topraklar zerindeki insan hayatn dzenleyen evre ve er hkmler bakmndan ayrlrlar.(99) Bu tanmdan sonra anlalmaktadr ki evrenin eitimde byk bir rol vardr. Yer; zerindeki nfusa evresel artlarn stesinden gelebilmeleri, evreye ve artlarna uyum salayabilmeleri iin belli bir hayat modeli kazandrr. Hatta evre ten rengi ve grnn de etkiler. Ayn evrede yaamakta olanlarn leheleri ile ten renklerinin de birbiriyle ayn olduunu grrsnz. Her beldeden birer ahs toplayp bir araya getirsek, renk, beden yaps, dil veya yerel lehe bakmndan aralarnda byk farkllklar olduunu grrz. Tek yapacanz Msrdan, Suriyeden, Fastan, sudandan, Iraktan, Suudi Arabistandan, Yemenden yalar, kltrel seviyeleri ayn olan ve lkelerinden baka bir yere gitmemi, etki altnda brakan baka evrelere karmam birer kii getirmek. Aralarnda ok ak bariz bir fark bulunduunu, iinde yetitikleri evreden aldklar ve benliklerinde kk salm ve kurtulmalar mmkn olmayan sabite ve ilkelerden dolay eitli farkl fikirlere sahip olduklarn greceksiniz. Bu du(98) (99) Bkz. Curafy Afrk, s. 71. A.g.e. s. 221.
186
rum bir eye delalet ediyorsa ayet, o da evrenin, o evredeki insanlara, iinde yaayanlara olumlu ya da olumsuz ynde etkide bulunduudur. el-Fikr et-Terbev adl eserin yazar yle demektedir: nsandaki duygular; kiinin tabiatna, yapsna dnk i faktrlerin ve evreyle, sosyal yetime tarz ile balantl d faktrlerin etkisi altnda aamal olarak geliir.(100) Kitabn yazar, yle diyerek evrenin bir tanmn eklemektedir: evre kelimesi ile szlk anlam bakmndan zerinde bulunulan yer veya hal kastedildiini sylemek mmkndr. Lehe dilden farkldr.(101) Mesel Suudi Arabistanda birok lehe bulunmaktadr. Cizan, hs, Kasim, Hicaz, Riyad, Eflac veya Vadi Devasirde yetien biri detayna girmeye gerek olmayan birok konuda dier yerlerde yetien kimselerden tamamen farkldr. Mekann, evre ve ierdii artlar olduunu sylemek mmkndr. nsann evresi bu manada insanlk hayatnn btn ufuklarn kapsayan geniliktedir. nsann ierisinde yaad toplumla snrla olan evresini kapsad gibi bu evrenin doadaki boyutlarn ve kendisini evreleyen uzay boluunu da kapsar. Bu evreden bahsetmek, maddi-manevi tm boyutlaryla insandan bahsetmektir.(102) Bu manasyla evre, insann bedenen, aklen ve madden geliimdeki direkt ve etken unsurdur. Nitekim Kitbul-Menhic ed-Dirsiyye adl eserin yazar yle der: Eitimsel evre dolayl ya da dolaysz olarak eitim ve retimin pratik yeterliliinde, eitim hedeflerini gerekletirme boyutlarnda etkilidir. Eitim ve retimdeki en nemli etken unsurlar unlardr:
(100) el-Fikr et-Terbev el-Arab, s. 500. (101) A.g.e. s. 933. (102) A.g.e. s. 933.
187
1- Meskenin ve okul binasnn bulunduu yer ve bunlarn sahip olduklar elverili evre nitelikleri.(103) 2- evre, uygunluu veya uygunsuzluu. 3- evre ve ierdii zorlu ya da uygun iniler-klar, ukurlar-ykseltiler. Mesela yamurun az yamaz, yerin tarm rnlerine elverili olmamas, o blgede iddetli souun ar scaa dnmesi gibi evresel deiimlerin olmas gibi. Bu artlarn eitim-retim zerinde olumsuz tesirleri bulunmaktadr.
3- Toplum:
nceki konuda evreden sz edilmiti. Burada da topluma ilikin kapsaml bir tanm, toplumun eitim zerindeki etki boyutlarn aklayacaz. Daha nce de getii zere evre bir nfusun zerinde yaadklar yeryzdr. Toplum da hayat tarz, gelenekleri ve grenekleriyle belli bir yerde yaayan insan grubudur. Yahut da ferdin kar kamad din ve sosyal sistemleri, dzenlemeleri ieren devlet de denilebilir. Buna dair en yakn misal Arap Yarmadasndaki kabile toplumu gsterilebilir. Kabile, hayatn ekseni, dzenin kaynadr. Ferd -dzen batl dahi olsa- bu dzene sayg gsterme, deer verme ve savunma eitimi ile yetiir. Bu yden Durayd b. esSamme yle demitir: Ben Gaziyyeden deil miyim? O saparsa ben de sapar, yolu bulursa ben de bulurum. Kabile ile bir olmak, kabileye mensubiyet slamdan nceki Arap eitiminin ayrc zelliklerinden biriydi. slamdan nceki eitimin ilk hedefi kabile ile ayn ve bir olmak idi. Kabile iin kllar ekilir, kanlar aktlrd. Cahili toplumun genel zellikleriydi bunlar.
(103) Dr. Hasan ehhte, el-Menhic ed-Dirsiyye, s. 209.
188
Genel zellikleriyle ve eitimi ile cahili toplum kabileci ve erkek egemen bir toplumdur. Bu da yazarn, toplumun belli bir yeryz paras zerinde yaamn srdren nfustan ibaret olduu ynnde gr belirttiinin ak bir delilidir.(104) Buna gre ihtiva ettii geleneklerle birlikte toplumun eitim zerinde direkt bir etkisinin bulunduunu sylememiz mmkndr. Binul-Muctema ve Nuzumih adl esrin yazar unlar ifade etmektedir: Toplumun ve kurumlarnn, dzenlerinin inasna dair aratrma iinde bulunduumuz ada realite bakmndan zel bir nem arzetmektedir. Bunun nedeni de genel olarak toplumlara egemen olan hayatn maddi ve manevi tm cephelerini kuatan ve etki ve sonularn gzle grlr biimde ifade edecek ekilde izler brakan hzl bir sosyal deiimdir. Ak ve net bir hal alan husus, deiime dair aratrmalarn toplumun ve kurumlarnn sosyal yapsnn doasnn, bu yapy meydana getiren, toplumun yaam tarz ve hedeflerinde toplumda meydana gelen deiim hareketine, rotasna ve ynelilerine gre oluan deiikliklere etki eden faktrlerin doasnn kefedilmesi ile yan yana yrmesidir.(105) Eitimcinin yaam tarzlarn ve toplumda hakim olan kurumlar, fertleri bu dzenlemeler ve gelenekler zere yetimi ve yaamlarndan bir para haline gelmi olan toplumlarda bu gelenek ve dzenlemelerin slama uygun olanlarn kabul edip gelitirebilmek, slama aykr olanlarn da gidermek amacyla tanmas gerekmektedir. Kklerini yerin derinliklerine kadar salm ve salamlam olan bir aacn sklmesi sk bir aba sarfetmeyi gerektirir. Mslman ferdin yetitirilmesi ve fertlerden meydana gelen bu toplumun
(104) Dr. Mustafa Alemuddin, el-Muctemeul-slm Kablet-Tekv, s.11 (105) Dr. smail Hasan, Binul-Muctema ve Nuzumih, s.11
189
bir eleman olmas iin hazrlanmas gayesiyle(106) slam toplumunun meydana getirilmesi iin almak da byledir. Aa kesilse de kk tamamen kuruyuncaya dek uzun bir sre kalacaktr. Herhangi bir toplum veya herhangi bir halk ya da herhangi bir devletteki durum da ayndr. Fesat ve bozgunun kknden kurutulmas iin uzun bir aba ve zaman gerekmektedir ki toplum fertleri erdemli ahlak ve dengeli bir davran ierisinde yetiebilsinler. Bylece eitimci baar salam, o toplum iindeki emeklerini meyvelerini vermi saylr. nk eitim, toplumlarla ve toplumlar iinde yer alan unsurlarla sk bir baa sahiptir. Toplumlar gelimi ve medeni iseler eitim de gelimi ve kalknm olur. Toplumlar durgun ve gelimemi iseler bu hal eitime de yansr. nk eitim toplumsal bir alma veya toplumsal bir olgudur. Yani eitim insann varlyla birlikte vardr. Eitim bolukta -yani insan bir toplumun uzanda- gerekletirilecek bir ey deildir. Bilakis eitimin meydana gelmesi iin fertlerden oluan insan bir toplumun var olmas gerekir. Yoksa eitimin varlndan sz edilemez. Bilindii zere toplumlarn sistemleri, kurumlar, kanunlar ve hedefleri birbirinden farkldr. Bu anlam altnda eitim, toplum aralarndan veya aletlerinden bir alet olmaktan ya da toplumun mirasn koruyacak ve sonraki nesillere aktaracak bir vesile olmaktan te bir ey deildir. Fertler, ynelileri, hayat tarzlar, evre ve toplumlar nispetinde birbirinden farkldr. Toplumun eitim zerinde byk etkisi bulunmaktadr. nk eitim dinamiklerini iinde bulunduu insan toplumundan alr. Ayrca eitimin hedeflerini de toplumun felsefesine uygun olarak almas mmkndr. Zira herhangi bir toplum iin elverili olan bir ey dier bir toplum iin zorunlu olarak elverili olmayabilir.
(106) Ahmed eleb, Mevsatun-Nuzum vel-Hadratil-slmiyye, s.55
190
Ayrca fertler arasnda bireysel baz farkllklar da bulunmaktadr. Toplumlar aras farklar da net olarak ortadadr. Eitim, kklerini ve yap talarn toplumun gereklerinden alr. Bir toplumdan dier bir topluma ithal edilmez. nk her toplumun dier insan toplumlardan farkl olarak kendine zg zellikleri, doas, emelleri, elemleri, arzular, beeri, tabi ve evresel imknlar bulunmaktadr. Eitim, hedeflerini, yntemlerini, kurum ve dzenlemelerini, slup ve usullerini ayn toplumdan ve o toplumdaki egemen kltrden ald iin o toplumu ifade eder. O toplumun sorunlarn zmek iin uygun yntemler meydana getirmek iin alr. Hem sonra bu toplum hedeflerini gerekletirmek konusunda fertlerin hazrlanmas ve toplumlarna mensubiyetlerinin glendirilmesi ile ilikili temel ihtiyalarn karlayacak sosyal messeseler meydana getirir.(107)
4- Arkadalar:
Arkadalar da etki bakmndan topluma dahildirler. Fakat nemine binaen ve olumlu ya da olumsuz etki asndan direkt bir rolleri bulunmas hasebiyle zel olarak ele almak istedim. ocuktaki arkadalk genellikle ocuun okula balamasyla balar. Kendi hemcinslerinden ve akranlarndan olan birok kiiyle tanr. Onlar iinden arkadalar dostlar edinir. ocuun genellikle onlara meylettiini, onlarla birlikte oynadn grrsnz. Bu yalardaki arkadalk masumdur ve sadece okuldaki beraberlie dayanr. Daha nce eitimin kaltma deil, kazanma dayal olduu gemiti. te bu noktada arkadan arkada zerindeki olumlu ya da olumsuz yndeki rol ortaya kmaktadr. oka
(107) Dr. Muhammed Said Fezzz, Salih Eb Arrd e-ehr, el-Mebdi el-mme litterbiye, s. 20, 70.
191
duyarz arkada arkadan ne kt hallere drm, sululuk aclarn tattrp crm amuruna, bataklna saplam ve hayat boyunca hatta lmnden sonra bile azap grmesine sebep olmutur. Dnyada ve ahrette hsrana uramtr. te apak hsran budur. Peki sebep nedir? Kt arkada, dinsiz arkada, ahlak ve deerleri hie sayan arkada, mnkeri emreden, marufu yasak eden arkada, bo ilerle ilgilenen arkada, arkadan her trl erdemden alkoyan ve her trl rezillie davet eden arkada. te mutsuzluun ve belann sebebi budur. Arkada, senin her eyini tasdik eden deil, sana drst davranandr. denilmitir. Biliyoruz ki birok kimse alaklk uurumuna kt arkada sebebiyle dmtr hatta cehennem ukuruna da arkadann dmen suyuna gitmesi ve onu kr bir taklitle taklit etmesi nedeniyle dmtr. Eb Talibi hayatnn son anlarnda kfr ve irk ierisine kim drmtr? Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem kendisini davet edip duruyor, son annda kelime-i tevhidi syleyerek ene kapamasn talep ediyordu. Ama o bunu reddederek, Abdulmuttalip milleti zere olduunu syleyip kfr ve irk iinde kalmaya srar etmiti. Bunun nedeni, yaamnn son demlerinde dahi hemen yan banda bulunan kt arkadalar, kfr iindeki dostlardr. Ona Abdulmuttalibin milletinden yz evirme. diyorlard. O kt arkadalar, kfr, irk ve dalalet iindeki o dostlar Eb Cehil ve Eb Leheb idi. Eb Talibin bedbahtlna sebep bu ikisi idi. Ardnda saadet olmayan, -Allah muhafaza!- cehennemde ebediyen kalnacak bir bedbahtlk eytann alarna taklp toplumu ile alakal birok irkin crm ileyen, hapishane kelerinde, gvenlik glerinin kovalamacas altnda korku ve zillet iinde ya da hayat boyunca gnahn verdii zelillik ve endie acsyla yaayan ou kimsenin bu hali, kt arkadatan baka bir sebepten dolay deildir. Nitekim bir szde Zinakr kadn, kadnlarn
192
hepsinin zinakr olmasn ister. denilmitir. Buna mukabil salih arkadan arkada zerinde byk bir role sahip olduunu grmekteyiz. Arkadann rol ve etkisi ile sapknl brakp tevbekrlarn, Allaha dnenlerin kervanna katlan nice insanlar duymu, grmzdr. Bu nedenle byk olsun, kk olsun herkesin arkadan iyi semesi gerekmektedir. Hayr emretmeyen, erri nehyetmeyen kimseyle arkadalk yaplmaz. Kuran- Kerim bizlere bu kategoriden olman arkadalktan, arkada seiminin ve arkada edinmede lp bimenin faydasndan bahsetmitir. Allah tel yle buyurmutur: lerinden biri: Benim, bir arkadam vard der. Derdi ki: Sen de (dirilmeye) inananlardan msn? Biz lp kemik, sonra da toprak haline geldiimiz zaman (diriltilip) cezalanacak myz? (O zat, dnyada gemi olan hadiseyi bu ekilde anlattktan sonra Allah Teala orada bulunanlara:) Siz iin gereine vakf msnz? dedi. te o zaman konuan bakt, arkadan cehennemin ortasnda grd. Yemin ederim ki, sen az daha beni de helak edecektin. Rabbimin nimeti olmasayd, imdi ben de (cehenneme) getirilenlerden olurdum. dedi. (Sfft, 51-57) Hadis-i erifte yle yer alr: Salih arkada ile kt arkadan misali misk tayanla demirci kr fletene benzer(108) deal eitim, sahibinin her eyi eriat lsne vurmasn salar. Dolaysyla sadece hayrl kimselerle arkadalk kurar; oyun, elence, ark-trk, uyuturucu ve sarho edici maddeler dkn erli kimselerden tamamen uzak durur. Czamldan kaar gibi onlardan kaar. Aslandan kaar gibi czamldan ka. Sakn ha sakn kt arkadaa yaklamayn.
(108) Sahh-i Buhr, 2/74.
193
Hayrl insanlardan ayrlmayn. Hayrl kimselerle arkadalk etmeye nefsini mecbur tut. Sabah akam Rablerine, Onun rzasn dileyerek dua edenlerle birlikte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek gzlerini onlardan evirme. (Kehf, 28)
5- retmen:
retmen, eitim, yetitirme, dzeltme ve retim konusunda ana-babann ortadr. Her bir retmen, ev ile okul arasndaki iliki ve ban glendirilmesi konusunda olduka hrsl olmaldr. Her gerektiinde baba ile gr al veriinde bulunur. retmen, temyiz andan sonra ocuu teslim almas hasebiyle eitim konusunda babadan sonra gelir. Bu a, ocuun hayr veya er namna kendisine verilen her eyi kabul edebildii bir adr. retmen talebe zerinde olumlu veya olumsuz ynde direkt etkiye sahiptir. nk renci, ayrm yapmadan, szgeten geirmeden her konuda retmenini bir rnek olarak grr. -Hatta yle ki retmen yanlsa ve baba bunu dzeltmek istese, ocuk reddeder ve retmenin dedii zerinde srar eder.- Bu nedenle yetkili mercilerin, toplum fertleri iinde retmen atamalarnda bulunurken ilm yeterlii, gzel rneklii ve dengeli davranlar bulunan kimseleri semesi gerekir ki renci ilm bakmdan gl, davran bakmndan dengeli, ahlak ve muameleler asndan stn bir seviyeye sahip olarak yetisin. Mslman Araplarn bilinci, ilmin tek bana yeterli olmadn bildiklerinden dolay ilmin yanna eitim sanat ile yetkin eitimci seimini ekleme dzeyine ulamtr. Medine halk Birinci Akabe Biatinden sonra Hz. Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme mektup yazarak kendilerine dinde fakih klacak, Kuran retecek birini gndermesini istediler. Raslullah onlara Medine
194
halk zerinde en byk etkiye sahip ve hatta birounun slama girme sebebi olan Musab b. Umeyri gnderdi. Bu hususu -yani eitim ve retime verilen nemi- Hz. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin, h. 10 ylnda Necrana vali olarak atad Amr b. Hizma gnderdii mektup aklamaktadr. Bu yazda eriatn kurallarn, usuln, furnu, insanlar ynlendirip davranlarn dzeltmeyi, yeni dinin retilerine gre dncelerini ilemeyi, deerlerini oluturmay tavsiye etmitir. Komutan Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin grevlerinden biri ncelikli derecede eitim idi.(109) retmenin, rencilerin davranlarnn dzeltilmesinde byk ve aktif bir rol bulunmaktadr. Allah iin ihlasl olduu ve yardm Ondan diledii takdirde g elinde olacaktr. O ne gzel Mevla, ne gzel destekidir.
6- Okul:
ocuk annesinden ve babasndan duyduklarndan etkilendii gibi okulda duyduu ve grd eylerden de etkilenir. evresindeki retmen ve talebelerin davranlarndan gl bir ekilde etkilenir Okul ocuun evden sonraki ikinci kucadr. Olumlu ve olumsuz etki bakmndan okulun etkisi evin etkisinden az deildir. nk okul, ocuklarn eitimi ve yetitirilmesi, dinlerine ve inanlarna ballklarn salamak hedefi ile toplum tarafndan kurulmu olan sosyal eitim-retim kurumlarndan biridir. Okulun olumlu hedeflerinden bazlar unlardr: 1- Nesiller ve beer toplumlar arasnda kltr aktarm, 2- Deerlerin aktarm ve okul ocuklarnda belli bir yn kazandrlmas,
(109) el-Fikr et-Terbev el-slm, s. 721-724.
195
3- Yetenekli olan ocuklarn kefedilmesi ve takibinin salanmas, 4- Okul; toplumun ve sahip olduu artlarn ynelilere uygun olarak, slam eriatna muvafk ve eriatn dna kmayacak biimde yenilenme, deiim ve geliim vesilesidir. 5- Okul, yayd ilim, sanat ve sosyal hizmetlerle evre ve toplumun aydnlanma merkezidir. 6- Ayn zamanda okul, lfet, efkat ve duygularn doygun bir hal almas iin nemli bir faktrdr. 7- Okul aile-okul arasnda uzanan bir kpr mesabesindedir. 8- Okul, evrensel kltrlerin, ilimlerin ve deneyimlerin aktarmnda evrensel bir ba kurulmasnn vesilesidir. 9- Okul, ocuun evde ulam olduu eitim-retim seviyesinin tamamlanmas iin bir aratr. 10- Okul, ocuun anlamas muhtemel hata ve deiik davranlarn dzeltilmesi iin bir aratr. 11- Ayn ekilde hedeflerden biri de ev ile okul arasnda dayanma ve daimi bir balantnn salanmasdr. 12- Okulun modern hedeflerinden biri de rencinin arzu ve eilimleri ile ilgilenmesidir. 13-Kendine gven duymas ve kiiliinin saygn hale gelmesi konusunda renciye yardmc olmak ve bu konuda pratik eitime tabi tutmak. 14- Dier insanlarla gzel ilikiler kurmas konusunda talebeye yardmc olmak. 15- Okulun, rencinin ve dier insanlarn hayatndaki duygusal rolne ehemmiyet vermesi.
196
Bunlar okulla ilgili olumlu yaklamlar, yce ve salkl hedeflerdir. Fakat buna mukabil baz okullarn sz konusu hedefleri ve deerleri ihmal ettiini ve hatta duvara arptn grmekteyiz. Bu okullarda istikrarsz bir atmosfer, zayf bir retim, baarsz bir eitim hakimdir. Buradan hareketle her akl sahibi iin belirgin bir ekilde ortaya kmaktadr ki okulun renci zerinde olumlu ya da olumsuz ynde direkt bir etkisi bulunmaktadr.
7- Basn-yayn organlar:
Medya, basn-yayn nedir bilir misiniz? Basn-yayn tm renkleri, ekilleri ve eitleriyle yeni yetien nesil zerinde olumlu ve olumsuz ynde byk etki etmektedir. Hatta etkisi sadece kkler zerinde kalmamakta erkek ve kadn olmak zere byklere de sirayet etmektedir. Herkes gazete ve dergilerde sosyal konulara ilikin grd haber, ilan, reklam ve deerlendirmelerle baz dnce ve gr analizlerine gre konumaktadr. Reklam ve kr bir taklitle moda peinden komak zerinde younlamaktadrlar. Medya, sahip olduu ve akl hayretler iinde brakan yol ve yntemleriyle habbeyi kubbe, deveyi fare, koyunu kurt, kurdu kuzu, hakk batl, batl da hak yapabilir. Medyann toplum zerindeki olumluolumsuz etkisi gayet gl ve iddetlidir. Basn-yayn aralar, doru ve salkl ynlendirildikleri takdirde modern ada en nemli ve baarl eitim aralarndandr. Medyann rol, yaynlad eitli programlarla, radyo, kaset gibi sesli, grntl ve gazete, dergi ve eitli basl yaynlar gibi yazl basnyayn organlar yoluyla okulun stlendii role bir destektir. Basn-yayn organlar, farkl yalardaki, farkl kltrlerdeki ve farkl evrelerdeki insanlar bir araya ekme gc
197
bulunan eitim aralarndan biri saylr. eitli artlar ierisinde kamuoyu zerinde gl bir etkisi bulunmak gibi bir ayrcala da sahiptir. Bu nedenle her bir devletin basn-yayn organlarnn, arzu edilen eitim hedeflerinin gerekletirilebilmesi iin programlarnn planlanmas srasnda toplumun dier eitim kurumlar ile birlikte hareket etmesi, bu eitim kurumlarna aykr dmemesi gerekir. Aksi halde bir felaket olur. yleyse toplumun eitim kurumlarnn, kltrel, edeb, din, elenceye ve yazl, sesli ve grntl enformasyona ynelik yaplarnn hedeflerinin ayn potada, ayn safta birletirilmesi gerekmektedir. Btn bu eitim kurum ve kurulularnn hedefinin ortak olmas gerekir ki fert toplumuna ve toplumunun ihtiva ettii deerlere, kavramlara, saf inanca, adetlere, davranlara ve benzeri hususlara gre salah ehli olarak yetiebilsin. Yani her bir toplum ierisindeki btn bu kurumlar arasndaki dayanma, ocuktaki sosyal tecrbelerin gelimesine ve toplum ile ayn nitelie brnmesine gtrecektir. Bu kurum ve kurulular arasndaki dayanma ne kadar net ve ak olursa ferdin dzgn ve salkl bir ekilde yetimesi o derece salanm olur. Bu dayanma olmazsa ve ya ne kadar gizli olursa eitim de roln bu dayanmann varl kadar veya salanabildii kadar icra eder. Dayanma ne kadar gizli ise veya gereklememi ise ocuk zerindeki sosyal hastalklar o kadar tezahr eder.(110) yle diyen olabilir: Basn-yayn organlarna kar ne yapabilirim ki? Azgn bir sel gibi. Geri eviremiyorum, eve girmesine engel olamyorum. Malumdur ki medya organlar hibir devlet kontrol olmakszn her topluma girmi durumdadr. Ahlak tahrip eden
(110) Dr. Muhammed Sad el-Kazzz, el-Mebdi el-mme lit-Terbiye, s. 25.
198
herhangi bir devletin zehrini yaymas ve bu zehri alacak bu zehir ile yetiecek kiiler bulmas gayet mmkndr. Lisan- hali yle demektedir: Sylediklerin doru derim. Medya organlarndan grdmz eyler akl kamatrmakta, halim-selim insanlar bile akna evirmektedir. Fakat kullarnn her halini bilen ve haberdar olan, ilerinde medya organlarnn da bulunduu her eyin yaratcs olan Allah senin iin bir k yolu koymutur. Allah tel yle buyurmutur: Kim Allahtan korkarsa, Allah ona bir k yolu ihsan eder. Ve ona beklemedii yerden rzk verir. Kim Allaha gvenirse O, ona yeter. phesiz Allah, emrini yerine getirendir. (Talk, 2, 3) Allaha itimad etmen, Ona tevekkl etmen, yardm Ondan dilemen, Rabbine dua etmen, seninle her trl errin arasnda engel olacaktr. O yzden Allahtan yardm dile! Ona tevekkl et! Ayrca seni, aileni ve toplumunu koruyacak her trl sebebe de sarl! Ahlakszln kol gezdii, erdemin heba edildii toplumlardan bizlere ithal gelen bu vebalara kar ocuklarn salam kaleler iinde muhafaza et. man eitimi ile, bu medya organlarnn, ahlaksz kanallarn tehlikelerini, fert ve toplum zerindeki risklerini gstermek, basiret kazandrmak suretiyle onlar korumaya al ki ocuk bu tehlikeli sosyal hastalklara, vebalara kar korunarak yetisin. Ey deerli okuyucu! Bu dini kskanma, saknma duygusu ne oldu, ld m? Bu yce din iin hamiyet duygusu, zafer istei eriyip gitti mi? nne bir mukayese koyacam. Buradan kendin bir hkm karrsn: 1- Yeni domu ocuun iin doktorun belirledii alarla ilgili ne yapyorsun? Bu alar tek tek, zamanlarna riayet ederek takip ediyor musun? Yoksa nemsemez bir eda iinde ylece brakyor musun? Uzaktan yakndan alakadar olmuyor musun?
199
2- inde yaadn toplumda veba hastaln duyarsan eer ve salk bakanlnn, hastaln bu vebaya kar alanmayan herkesi yakalayabileceini ve alanan kimselerin de Allahn izniyle hastalanmayacan ilan ettiini iitirsen hem kendine, hem de ailene a yaptrmaz msn? Hastalk topluma sirayet ederken, konu komun ve baz akrabalarn hastalanmken sen de ylece seyredip oturur musun? Yoksa hemen kliniklere, salk merkezlerine koup bu hastala kar bir tedbir almann yollarn m ararsn? Cevab sana ve bu deerli toplumun akll evlatlarna brakyorum. Ben ahlak tahrip eden olumsuz medya organlarnn ve ahlaksz TV kanallarnn tehlikesini herhangi bir hastaln yaylmasndan daha tehlikeli gryorum. nk bedensel bir hastalk belki sahibini ldrr. Ya cennete ya da cehenneme gider. Ama ahlak ve inanszlk hastal, imann elden gitmesi, ahlakszlk iine dmek, fuhiyat ve mnnkerat ilemek ve bunlarn kana karp kalbe yerlemesi ilk nce kalbi ldrr. Sonra da bedeni ldrr. nc olarak da kanlmaz olarak cehenneme sevk eder. yleyse tahrip edici medya organlar toplumlar iin atom bombalarndan, hidrojen bombalarndan, fzelerden, sava uaklarndan, tanklardan daha da tehlikelidir. Ykc basn-yayn organlar youn bir sava, dmann elinde istedii tarafa evirdii tahrip gc yksek birok toplumda herhangi bir ekilde baar salayan, dier bazlarnda da olumsuz etkisi olan bir silahtr. En dk maliyet, en kolay kullanmla dmana hizmet etmektedir. Kale gibi korunakl olan toplumlara bu tr medya organlar ulaamamaktadr. Ulasa da kar tedbir alnm olan hastalk gibi etkili olamamaktadr. Allah subhneh ve teldan kalplerimizi iman ile korumasn, nefislerimizi takva ile doldurmasn, dillerimizi yalan-
200
dan muhafaza etmesini, gzlerimizi hyanetten korumasn, Arap ve slam lkelerindeki medya organlarn genliin slam zere yetiip eitilmesine yneltmesini dileriz. Bu mnasebetle Suudi Arabistandaki Kuran-I Kerim Radyosu faydal olan her eyi yaynlamak, hurafe ve bidatlerden sakndrmak konusunda en gl medya organlarndan biridir. 24 saat boyunca yayn yapmaktadr. Dnyann drt bir yannda dileyen kimse bu radyodan istifade edebilir. Biz bunun ileri doru atlm iyi bir adm olduunu sylyoruz. Medya alannda faaliyet gsteren kiilerden roplum iin faydal ve doru eitim yolunu verimli admlarla takip etmelerini mit ederiz. Toplum yzde yz mslmandr ve zuhuru ile kayserlerin srtn kerten, kisralarn kafalarn kran ve Allahn kuvveti sayesinde, kendisine dman tm gleri yok etmeye, kahr u perian edip cizye vermeye mecbur brakncaya dek klerek elleriyle cizye verinceye kadar savan (Tevbe, 29)- haddini bildirmeye g yetiren bu muazzam dine uygun olan eylerden bakasn istememektedir. Fakat bu zafer bu dine temessk edip ierdii tm farzlar, vacipleri, snnetleri ve yasaklamalar gerek alemde uygulayan birinin geliine baldr. Ey iman edenler! Siz Allaha yardm ederseniz, Allah da size yardm eder ve ayaklarnz sabit klar. (Muhammed, 7) Eer yz evirirseniz, yerinize sizden baka bir toplum getirir, artk onlar sizin gibi de olmazlar. (Muhammed, 38) zellikle de bizler, vahyin indii, son risaletin menba olan bir mekanda, tm dnya Mslmanlarnn gzdesi olan Haremeyn-i erifeynin civarnda yaamaktayz ve medya organlarnda birok tashih olduunu, hanif dinimizin retileriyle, Suudi Arabistann genel eitim plan ile ve eitim siyasetindeki eitime ynelik deiim ve dnm kabul etmeyen
201
kural, esas ve sabitelerle uyum iinde olan eitim programlar konulduunu grmekteyiz. Bu retim siyaseti, bu lkede olan her eye tamamyla uygundur. Buradan hareketle de ierdii ve yetkin eitimciler tarafndan izilmi eitime dnk kaide ve esaslar sebebiyle eitimin her aamasnda uygulanmas gerekmektedir. Bu kaide ve esaslarn gerek dnyada uygulanmasndan, lkemizdeki medya organlarnn bu kural ve esaslar zere yol almasndan ve arda bulunduu ahlak ve gzel davranlara gre hareket etmesinden baka yol kalmamtr. Aksi halde eitimde eliki ve ikilik meydana gelir. lkemizdeki btn aktif ve eitimde olumlu-olumsuz etkisi bulunan glerin birletirilmesi gerekir. Bu mmkn deilse, genlik zerinde felaket meydana gelir. Genler kimi tasdik edeceklerini, kimin izini takip edeceklerini, kimin grn kabul edip alacaklarn bilemezler. rk bir dnce ile, s bir akide ile, imandan yoksun olarak yetiirler. te bu yzden herkesi hayatn tm alanlarnda, evde, okulda, sokakta, medyada eitim birliine, birlii salamaya davet ediyorum. Herkes ayn safta ayn hedefe doru evremizdeki gerei ve bu gerek ierisinde genlii savurabilen, srat- mstakimden ve urunda yaratlm olduu gayeden, Allaha, yalnz ve sadece Allaha ibadetten alkoyan ve birbiri pei sra gelen dnmleri, deiimleri basiretle grerek bir takm gibi alsn.
***
Eitim ve retimin Genel Hedefleri
retimin gayesi slamn sahih ve btncl bir ekilde anlalmas, slam inancnn yetien nesillerin gnlne alanmas, yaylmas ve bu inanca davet edilmesi, talebenin slam deer ve retilerle, yce ideallerle donanml klnmas, eitli bilgi ve becerilerin kendisine kazandrlmas, yapc davran ynlerinin gelitirilmesi ve bunlarn reel dzlemde uygulanarak toplumun ekonomik, sosyal ve kltrel ynden gelitirilmesidir. Ferdin, toplumunun inasnda ve dinine hizmet ve davette faydal bir organ haline getirilmesidir. Bu hedeflerin ylece kategorize edilmesi mmkndr: slm Hedefler: 1- Ferde rabbini ve dinini tantmak; btn davran ve tasarruflarnn Allahn eriatna uygun olmasn salamak. 2- Rab olarak Allaha; din olarak slama; nebi ve rasl olarak Muhammed sallallhu aleyhi ve selleme iman etmek. 3- Kainat, insan ve hayat hakknda, her biri vazifesini herhangi bir bozulma ve istikrarszlk olmakszn yerine getirebilmesi iin varln tamamnn Allah subhneh ve telnn kanunlarna boyun edii konusunda mkemmel bir slam tasavvur oluturmak. 4- Dnya hayat alma ve retim merhalesidir. Bu merhalede Mslman vaktini Allaha itaat, yeryzn iman ve hidayet ile imar yolunda ebedi ahret yurdunda sonsuz bir hayat
203
iin deerlendirir. Bugn i var hesap yok; yarn ise hesap var i yok. 5- Muhammed risalet, insanolu iin saadeti temin edecek, beeriyeti iine dt fesat ve bedbahtlk ukurundan kurtaracak erdemli hayatn en doru, en dzgn yntemidir. 6- Kuran- Kerimin belirttii ve Allahn yeryzndeki emaneti gerekletirmek zere eksen kld eref ve insanla inanmak. 7- Tm eitleri ve materyalleri ile ilimlerin ve yntemlerin mmetin sorunlarn tedavide slam metot, telif, retim ve yne kanalize edilmesi. Bu suretle sz konusu yntemler mmetin sorunlar ve yenilikleri ile koordine ierisinden slamdan kaynan alm olacaktr. 8- lim talebi, slamn hkmn uygulayan, yayan, eitli aamalarda kolaylatrlmasn salayan her bir mslmana farzdr. Kapasitesi ve imkanlar nisbetinde de devletin grevidir. 9- Din ilimler ilk, orta ve lise seviyelerindeki her snf iin temeldir. slam kltr yksek retimin tm snflarnda temel derstir. 10- slamn kefil olduu, Mslman toplumun emniyet ve istikrarn temin amacyla himaye edilmesine ynelik kurallar koyduu genel haklara, din, can, nesil, namus, akl ve mal konusundaki haklarna sayg duymak. 11- Yeryznn dousunda ve batsnda hikmet ve gzel tle slama davette bulunmak devletin ve fertlerin grevlerindendir. Bunun amac btn alemlerin hidayet bulmas, karanlklardan aydnla karlmas, beeriyetin akide alannda uygulama dzeyine karlmasdr.
204
12- Allah yolunda cihad muhkem bir farz, ittiba olunan bir snnet ve bir zorunluluktur. Kyamet saatine kadar da srecektir. 13- slam eriatna ballk (vela) farzlarnn gelitirilmesi. Bunun yolu bu eriata muhalif olan her trl sistem veya ilkeden uzak durmak (ber) ile, amel ve davranlar bu eriatn genel ve kapsaml ahkam uyarnca dzeltmekle mmkndr. 14- Allahn Kitab, Raslnn snneti iin, Kitab ve snneti koruyarak, itina gstererek, ilimleri ile alakadar olup ieriklerindekileri uygulayarak nasihatte bulunmak. 15- slam risaletini srtlanmak iin fertlerin gerekli olan fikir, duygu ve g ie donanml klnmas. 16- Mslmanda Kuran ahlaknn gerekletirilmesi, bilginin kullanm iin ahlak disiplinlerin pekitirilmesi. Ben ancak gzel ahlak tamamlamak iin gnderildim. 17- rencinin mmetinin ve toplumun yapsnda ie yarar, elverili bir tula olabilmesi iin, lkesinin hizmeti ve savunulmas sorumluluunu hissetmesi iin eitilmesi. 18- slam eriatnda bilim ile din arasndaki mkemmel ahengin aklanmas. 19- Fertlerde metodik dnme melekesi oluturmak suretiyle kainat, insan, hayat ve bunlarn detaylar hakknda ayn slam tasavvurla hareket etmelerinin salanmas. 20- Dmanlarmza kar direni iin, eref ve izzetimizi geri kazanmak slam risaleti grevimizi yerine getirmek iin slam cihad ruhunu uyandrmak. 21- slam evlatlarn birbirine balayan, mmetin birliini gsteren sk balarn oluturulmas.
205
Bilgi Hedefleri: 1- Talebeyi, kendisini toplumun faal yesi klacak olan bir uygun kltrel bilgi ve eitli deneyimlerle donatmak. 2- slam yapsnn dzeyini ykseltmek, mmetin izzetini artrmak amacyla istifade edip yararlanmak zere bu engin kainatta yer alan muazzam yaratklarla ve hayret uyandrc sanatkrlkla ilgili aratrmalar yapmak, ierdii Yaratcnn kudretindeki esrar kefetmek. 3- Bilim, insanla mal olmu genel edebiyat alanlarnda evrensel almalarla ilgilenmek, slam fikir adamlarn genlere tantmak, eitli ilim ve amel alanlarnda bu kiilerin grlerinde ve almalarndaki yenilikleri ortaya karmak. 4- Okuma, yazma becerilerini gelitirmek. 5- Arap Dilini besleyen, manalarnn zevkine ermede, dilin estetik ynlerini idrak etmede talebeye yardm dokunan eitli vesilelerle dil gcn gelitirmek. 6- eitli trleri ile evreyi anlamak, dnyann deiik lkelerini, retim ve doal servetleri gibi hususlar tantmak suretiyle rencilerin ufkunu geniletmek. Bununla birlikte lkemizin tabii zenginliklerine, kaynaklarna, bunlarn korunmasna vurgu yapmak, davet grevini yerine getirmek, slam dnyasnn sahip olduu yeri n plana karp mmet arasnda ba oluturmak iin almak. 7- rencilere, yararl bilimler, bilgiler ve keiflere ulaabilmek ve bizim bilgi ve ilimlerimizi dier toplumlara ulatrmak amacyla slamn yaylmasna, insanla hizmete katk salamak zere kendi ana dilleri yannda yaayan dillerden en az birini retmek.
206 Becerilerle lgili Hedefler:
Bu hedefler genlerin kendilerine verilen ileri en mkemmel biimde yapmalarn ve ayrca hayatn eitli halleri iinde karlaacaklar sorunlar zmelerini salamak iin gerekli meslek beceriler kazanmasna yneliktir. Becerilerden maksat, mmkn olan en ksa srede, en dk maliyetle en salam ekilde grevi yerine getirmektir. Bu hedeflerden bazs unlardr: 1- Sahip olduu yeteneklerin gelitirilmesi iin ferdin deerinin vurgulanmas ve uygun frsatlarn salanmas. Bylelikle kii mmetin kalknmasna katkda bulunabilecektir. 2- Salkl bir dil kullanarak ve sistematik dnce ile konuma, anlatma ve yazda dzgn ifade becerisi kazanmak. 3- Talebelere, salkl beden eitimi iin spor ve salk kurallarna dayal hareket becerileri kazandrmak. Bylelikle kii dinine ve toplumuna kar hizmet grevini gl ve sebatkr bir ekilde yerine getirebilecektir. 4- renciler aras bireysel farkllklar tanmak; yeteneklerine, eilimlerine gre ynlendirmede bulunup geliimlerine yardmc olmak. 5- Ders bakmndan geri kalanlarla ilgilenip engelleri ve izalesi mmkn olan sebepleri gidermek iin almak. htiyalarna uygun olarak daimi ve geici zel programlar koymak. 6- Eitim-retimi mmetin tm fertleri iin yaygn bir hak olarak gren slamn hidayetini uygulamak suretiyle bedensel ve zihinsel engelli renciler iin zel eitim ve bakm salamak. 7- Beer enerjiyi eitmek, meslek eitime nem vermekle birlikte eitimde eitlilii salamak.
207
8- Beceri sahibi olanlar kefetmeye ve onlara zen gstermeye nem vermek. Genel programlar erevesinde ve zel programlar koymak suretiyle becerilerinin gelimesi amacyla eitli imkanlar ve frsatlar tanmak. Bilimsel Dnmeyle lgili Hedefler: Bu hedefler genlerin eitimine yardmc olmaya yneliktir. Ayrca yenilik ve keifler bakmndan genlerin beceri ve yeteneklerini gelitirmeyi hedefler. Herhangi bir toplum iindeki gen orijinallik ve yeniliin ncsdr. Bu hedefleri zetle u ekilde sralayabiliriz: 1- Bilim, yntemsellik ve uygulama arasndaki koordinasyon. 2- Ferdin sosyal hayatn inasnda ve salkl bir biimde ynlendirilmesindeki etkin roln sk bir ekilde stlenebilmesi iin aratrma ve bilimsel dnme ruhunun cesaretlendirilip gelitirilmesi, gzlem ve irdeleme gcnn takviye edilmesi, evrende ve evrenin iindeki varlklarda Allahn ayetlerinin gsterilmesi, Allahn yaratklarnda var olan hikmeti alglamasnn salanmas. 3- Matematiksel dnme becerisinin, hesap yeteneklerinin gelitirilmesi, saylarn dilini kullanma ve bilimsel ve pratik alanlarda bu dille ifade edebilme altrmalar yaptrlmas. Eilimlerle Alakal Hedefler: Eitim-retim, genlerin salkl eilimler kazanmalar, eitli hobiler edinmeleri, davran ve kiilik yapsnn gzelletirilmesi ynnde yardmc olmaya gayret eder. Ayrca
208
retim iin uygun artlarn hazrlanmas, genlerin kazandklar eilimleri Hanif slam Dininden kaynaklanan deerlere uydurmak iin alr. Bu hedefler unlardr: 1- Geliim frsatlar, iinde yaadklar toplumun kalkndrlmasna katk salamak iin rencilerin nnde hazr bulunmaktadr. 2- Genlerin psikolojik geliim aamalarndaki her bir aamann zellikleriyle birlikte hareket edilmesi. Ferdin ruhen, zihnen, duygusal ve sosyal olarak dengeli bir ekilde gelimesine yardmc olunmas. Fert ve toplumun zel ve genel davranlarn ilk ynlendiren etken olmas bakmndan slam ruh ynnn pekitirilmesi. Yneliler ve Deerlerle Alakal Hedefler: Bununla amalanan, kiinin yaam iin meslek deerler ve ynelilerin daha da derinletirilmesi iin yardmc olunmasdr. 1- Gen kzlarn, ftratlarna uygun olarak ve hayattaki misyonlar iin kendilerini hazrlayacak ekilde eitim haklarnn salanmas. Bu eitim, tm vakar ve ihtiam ile ve slam eriatnn nda yerine getirilecektir. 2- Her aamadaki eitim ve retimin devletin genel kalknma plan ile balantl olmas. 3- Mslmanlarn sz birliini salamak urunda slam dayanma, arka kma ve tehlikeleri engelleme. 4- Toplumun fertleri arasnda yardmlama, sevgi, kardelik, zveri (sr), genel maslahatn zele tercih edilmesi bakmndan sosyal bir dayanma tesis edilmesi.
209
5- rencilerin toplumun kltrel, ekonomik ve sosyal problemlerine ynelik hislerinin gelitirilmesi ve bu sorunlarn zmne katk salamalar iin hazrlanmalar. 6- slam eriat nazarnda bilim ve din arasnda tam bir ahenk bulunduunun aklanmas. nk slam hem din, hem dnyadr. slam dncesi beer hayatn gereksinimlerini her zaman ve mekanda en yce surette karlar. 7- Ders almak amacna matuf olarak metodolojik bir ekilde tarih incelemelerinde bulunmak. slama aykr olan durumlarda slamn bak asn aklamak. slam tarihindeki lmsz olaylar, mmetin medeniyetini gz nne karmak ve bylece Mslman nesillerimiz iin bir rneklik sergileyerek zgven ve olumlu bir atmosfer oluturmak. 8- rencilere ilk Mslmanlarn eref ve onurlarn, asil slam medeniyetini, coraf, doal ve ekonomik zelliklerini ve slam lkelerinin dier toplumlar arasnda sahip olduu konumu gstermek. 9- rencileri salkl ve salam geleneklere, salkl bilincin yaylmasna altrmak. 10- Dmanlarmza kar direni iin, eref ve izzetimizi geri kazanmak slam risaleti grevimizi yerine getirmek iin slam cihad ruhunu uyandrmak. Aslnda bu hedefler yaynlanmaya, hakknda paneller ve konferanslar dzenlemeye layktr. Bakanndan retmenine kadar retimden sorumlu herkes tarafndan ciddiyetle ele alnp uygulanmaldr. Btn eitleri ve renkleri ile medya organlarnda yaynlanmas gerekir. Her okulun giriinde byk ve okunakl harfler yazlp aslmaldr. Eitim-retim esnasnda aktif olarak uygulanmaldr ki pratik hayatn gerekliinde davranlara, muamelelere ve ahlaka yansm olarak
210
semerelerini grebilelim. Bylelikle fert ve toplum sevginin, dayanma ve yardmlamann, kardeliin egemen olduu mutlu bir hayata kavuabilir. Bu satrlarn kaleme dklmesi h. 1425 yl ders dnemi sonunda Rebiulevvel aynn 26. Cumartesi gn (14.05.2004 M.) sona erdi. Riyad Eski Eitim Mfettii Nc b. Dyil es-Sultn
indekiler
Giri ............................................................................................................. 5 Terbiyenin Anlam ..............................................................................11 Eitimde Orjinallik .............................................................................14 Balang .................................................................................................19 Doan ocukla Sevin .........................................................................22 deal Yetitirme Tarz ........................................................................27 Hayata Almak ....................................................................................31 Yolun Ba ...............................................................................................34 Ana-Baba ocuklaryla ....................................................................37 Anne Bir Okuldur ................................................................................41 Baba ocuklaryla ..............................................................................46 Baba ve nsani likiler .....................................................................51 rnek Olmak .........................................................................................53 Kimle Arkada Olacak? .....................................................................55 Baba Beni de Gtr ............................................................................61 Onlara Dan ..........................................................................................66 Sorumluluk Almak ..............................................................................70 Eitim Teknikleri ................................................................................75 Uyar!!! .....................................................................................................99 mani Eitim ....................................................................................... 111 Bedeni Eitim ................................................................................... 125 Dzenlilik Eitimi ............................................................................ 138 Liderlik Eitimi ................................................................................. 142 Cihad Eitim ....................................................................................... 156 lgin Bir Olgu .................................................................................... 172 ocuklarla Muamelede Eitim Esaslar .................................. 179
212
indekiler
Eitimi Etkileyen Faktrler.......................................................... 182 1- Ev ................................................................................................. 182 2- evre .......................................................................................... 184 3- Toplum ...................................................................................... 187 4- Arkadalar ............................................................................... 190 5- retmen ................................................................................. 193 6- Okul ............................................................................................ 194 7- Basn-yayn organlar: ........................................................ 196 Eitim-retimin Genel Hedefleri ............................................ 202 slm Hedefler: .......................................................................... 205 Bilgi Hedefleri: ............................................................................ 206 Becerilerle lgili Hedefler: ...................................................... 206 Bilimsel Dnmeyle lgili Hedefler:................................. 207 Eilimlerle Alakal Hedefler: ................................................. 207 Yneliler ve Deerlerle Alakal Hedefler: ...................... 208 indekiler ........................................................................................... 211

Anne-Baba Ve Eğitimciler İçin İdeal Eğitim Yöntemleri

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Anne-Baba Ve Eğitimciler İçin İdeal Eğitim Yöntemleri

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

]<] <]q_<^<^ !

DEAL ETM YNTEMLER

DEAL ETM YNTEMLER

eviri Ahmet hsan Dndar

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

(10) Prof. Dr. Abdulkerim Bekkr, et-Terbiye vet-Talm, s. 85-114

deal Eitim Yntemleri

(13) (14) (15) (16)

Doan ocukla Sevin!

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Yetitirme Tarz

deal Eitim Yntemleri

(24) Nazart fil-Usratil-Mslime, s.146-147

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

Anne Bir Okuldur

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

(32) el-dratul-Medrasiyye ve Tabietu Kvh el-Beeriyye fil-Memleketil-Arabiyye es-Sudiyye, s. 162.

Baba ve nsani likiler

Kimle Arkada Olacak?

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

Baba, Beni de Gtr!

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

(36) Muhammed b. brahim el-Hamed, et-Taksr f Terbiyetil-Evld, s.73ten

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

deal Eitim Yntemleri

126 Allah tel yle buyurmutur:

deal Eitim Yntemleri