Kontabilitet Dhe Raportim Financiar 2008-09

REPUBLIKA E SHQIPRIS
MINISTRIA E FINANCAVE
DREJTORIA E PRGJITHSHME E AUDITIMIT DREJTORIA E HARMONIZIMIT TE METODOLOGJISE
LENDA
MODULI 1 _ TEMA : Kontabiliteti financiar dhe mjedisi i tij
I. Kuadri pr prgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare (sipas IAS/IFRS)
KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR
1.Historiku. Krijimi i nj Kuadri t koncepteve e t parimeve themelore t kontabilitetit z fill n SH.B.A. m 1973, kur u themelua FASB-i, i cili vendosi t hartoj e publikoj, dy lloje standardesh: Standarde t konceptit (SFAC), t cilat do caktonin objektivat q mundsonin t prpunoheshin standarde koherente Standarde teknike q kishin t bnin me tema ose shtje t mirprcaktuara (SFAS ose FAS).
SFAC -i i par u publikua n vitin 1978 dhe n fakt jan vetm pes SFAC. Duke ndjekur shembullin e FASB-it amerikan, por afro 10 vjet m von nga SFAC i par, n qershor 1989 Komiteti i Standardeve Ndrkombtare t Kontabilitetit (IASC) publikoi "Kuadrin pr prgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare" (Framework for the preparation and presentation of financial statements). Kuadri Konceptual eshte si t thuash "filozofia" e standardeve teknike, prderisa shpallin, si nj trsi koherente dhe t ndrvarura, objektivat dhe konceptet apo parimet themelore, mbi bazn e t cilave hartohen dhe rishikohen standardet e kontabilitetit, duke krkuar arritjen e krkesave pr transparenc dhe krahasueshmri t informacionit financiar q publikojn ndrmarrje t ndryshme. 2. Prmbajtja dhe Statusi i Kuadrit. Prve hyrjes, kuadri konceptual prmban: a) Objektivi i pasqyrave financiare b) Hipotezat baz c) Karakteristikat cilsore t pasqyrave financiare. d) Elementt e pasqyrave financiare e) Kontabilizimi i elementve t pasqyrave financiare f) Vlersimi i elementve t pasqyrave financiare g) Konceptet e kapitalit dhe mbajtja e kapitalit Kuadri Konceptual nuk ka statusin e nj standardi t kontabilitetit. Q ktej rezulton se: Kuadri Konceptual nuk prmban dispozita standartizuese . Kto dispozita gjenden n secilin standard ndrkombtar t kontabilitetit. Asgj e shprehur n kuadr nuk zvendson ato ka prmbahen n nj standard ndrkombtar t kontabilitetit. N se ndodh q ka nj konflikt midis Kuadrit Konceptual dhe nj standardi ndrkombtar t kontabilitetit zbatohen dispozitat e parashikuara n standard. 3. Prdoruesit e synuar (potencial) t pasqyrave financiare. N hyrjen e Kuadrit Konceptual, paraqiten edhe kategorit e personave t cilt konsiderohen si prdorues t synuar (potencial) t pasqyrave financiare q publikohen nga ana e ndrmarrjeve. Kuadri konceptual paraqet shtat kategori t veanta t prdoruesve potencial si dhe nevojat e tyre pr informacion. Nisur nga vet kuadri konceptual dhe nga parathnia e standardeve ndrkombtare t kontabilitetit sht hartuar pasqyra prmbledhse q vijon: Prdoruesit
2
Informacionet q u interesojn dhe far vlersimesh mund

Tetor 2008
Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik
Investitort e kapitalit (dhe konsulentt e tyre)
T punsuarit
Huadhnsit (Bankat, etj.) Furnitort dhe kreditort e tjer

Klientt
t bjn dhe vendimet q mund t mbshtesin. Kan nevoj pr informacion q u mundson t vlersojn rentabilitetin dhe qndrueshmrin e ndrmarrjes, aftsin e saj pr t gjeneruar likujditete dhe pr t paguar. Kan nevoj pr informacion q u mundson t njohin stabilitetin dhe rentabilitetin e ndrmarrjes dhe t vlersojn kapacitetin e saj pr t'i paguar dhe ofruar prfitime t tjera. Kan nevoj pr nj informacion q u mundson t prcaktojn n se ndrmarrja sht e aft t kthej kredin dhe t paguaj interesat prkatse. Kan nevoj pr informacion q u mundson t prcaktojn n se ndrmarrja si klient sht n gjendje q t'i paguaj n afat pr furnizimet e bra apo shumat q u detyrohet.
Kan nevoj pr informacion q u mundson t bjn vlersime lidhur me vijimsin e ndrmarrjes q n kt rast sht furnitore. Informacioni q prmbajn pasqyrat financiare, ashtu si dhe informacione t tjera mbi ndrmarrjet, sht i nevojshm pr t njohur shprndarjen e burimeve dhe pr rrjedhoj veprimtarin e ndrmarrjeve, pr t hartuar politika zhvillimi efikase, pr t hartuar e shpallur t detyrueshme rregullime t ndryshme, pr t prcaktuar baza t statistikave kombtare etj. Ndrmarrjet i interesojn publikut pr arsye t rolit q ato luajn n znien me pun, n zhvillimin lokal, rajonal etj. , etj. Informacioni financiar q prmbajn pasqyrat financiare sht i nevojshm sepse ai zbulon n nj mas ose n nj tjetr zhvillimet e ndrmarrjeve dhe prirjet e tyre pr t ardhmen.
Shteti dhe organizmat publike
Publiku
sht e kuptueshme se duke qn i destinuar pr t knaqur nevojat e prdoruesve t kategorive t ndryshme, informacioni q prmbajn pasqyrat financiare q publikon nj entitet nuk mund t'iu prgjigjet vese nevojave t prbashkta t prdoruesve t treguar m sipr. Pr kt arsye kuadri konceptual ka parashikuar q informacioni i pasqyrave financiare t modulohet n funksion t nevojave t prbashkta t kategorive t ndryshme t prdoruesve dhe jo n funksion t krkesave specifike t prdoruesve t veant apo pr nj qllim t veant. 4. Objektivi i pasqyrave financiare dhe prbrsit. Sipas paragrafit 12 t Kuadrit Konceptual pasqyrat financiare kan pr objektiv t japin informacion lidhur me: a) situatn financiare b) performancn; dhe c) ndryshimin e situats financiare, t nj entiteti. Indikatort
Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik 3 Tetor 2008
Situata financiare e nj ndrmarrjeje karakterizohet prgjithsisht: - nga burimet ekonomike q ajo kontrollon; - nga struktura financiare e saj; - nga likujditeti dhe solvabiliteti; - nga aftsia pr t'iu prshtatur ndryshimeve t mjedisit ku operon ndrmarrja. Informacionet q mundsojn pr t vlersuar drejtprdrejt situatn financiare jepen kryesisht n bilanc. Performanca e nj entiteti mohet duke u nisur nga nj sr treguesish ku n qendr sht rezultati i arritur nga veprimtarit e ushtruara dhe nga faktor t tjer. N t vrtet, po t lihen mnjan kontributet n kapital q sjellin pronart (ortakt, aksionert) burim i vetfinancimit t ndrmarrjes, i rritjes t saj, sht fitimi. Tregues t till si marzhi bruto, teprica bruto nga shfrytzimi, kapaciteti i vetfinancimit etj., q shprehin nivele t ndryshme t llogaritjeve pr rezultatin, prbjn mats t ndryshm t performancs. Natyrisht pr t trajtuar me hollesisht konceptin e performancs n trsin e vet i duhet referuar analizs financiare e sidomos treguesve t till, si rentabiliteti ekonomik, rentabiliteti financiar, prfitueshmria, efikasiteti etj. Informacionet e lidhura drejtprdrejt me vlersimet mbi performancn e entitetit jepen kryesisht n nj pasqyr t rezultatit. Prbrsit Nj paket e pasqyrave financiare prbhet normalisht nga: nj bilanc; nj llogari e rezultatit; nj pasqyr e rrjedhjes s paras; nga dokumente t aneksuar, q prfshijn tekste shpjeguese apo treguese, pasqyra t shifruara etj.
N trsin e vet, pasqyrat financiare t hartuara sipas standardeve ndrkombtare t kontabilitetit jan t centruara mbi informacione q lejojn t vlersohet aftsia e njesise pr t gjeneruar likujditete dhe qndrueshmria financiare e saj. 5. Parimet themelore Kuadri Konceptual mban dy t tilla: Hipoteza e vijimsis dhe Parimi i kontabilitetit n baz t ushtrimeve. a) Vijimsia. Pasqyrat finaciare prgatiten mbi nj baz t vijimsis t veprimtaris, n nj t ardhme t parashikueshme prve kur drejtuesit kan parashikuar ose nuk kan tjetr zgjidhje realiste vese t likujdojn entitetin ose t ndrpresin veprimtarin e tij. Periudha e ardhme pr t ciln bhet vlersimi pr vijimsin duhet t jet jo m e shkurtr se 12 muaj nga data e mbylljes t ushtrimit q mbulojn pasqyrat financiare. b) Kontabiliteti n baz t ushtrimeve.
N mnyr q t arrijn qllimet e tyre, pasqyrat financiare prgatiten mbi bazn e nj kontabiliteti sipas ushtrimeve prve informacionit pr rrjedhjen e paras. Mbi kt baz efektet e transaksioneve dhe t ngjarjeve t tjera kontabilizohen kur ato ndodhin (dhe jo kur kryhet dhnia apo marrja e likujditeteve ose ekuivalenteve t likujditeteve) dhe regjistrohen n librat kontabl e prfshihen n pasqyrat financiare t ushtrimeve me t cilat ato lidhen. N t kundrt, kontabiliteti n baz t arktim-pagesave (Cash- Basis) i konstaton t ardhurat n momentin kur ato bjn objekt arktimi dhe i prfshin shpenzimet n rezultatin e ushtrimit gjat t cilit ato bjn objekt pagese). 6. Karakteristikat cilsore. N themel t objektivit t pasqyrave financiare sht koncepti i dobis pr prdoruesit e tyre. Krkimi dhe arritja e ksaj dobie sht varur nga cilsit thelbsore t informacionit q prmbajn kto pasqyra. Karakteristikat cilsore baz jan: kuptueshmria, karakteri i prshtatshm, besueshmria dhe krahasueshmria. Ktyre karakteristikave baz u lidhen disa krkesa t tjera cilsore apo objektiva fondamentale ose t derivuara. 6.1 Kuptueshmria Informacioni i dhn n pasqyrat financiare duhet t jet menjher i kuptueshm nga prdoruesit. 6.2 Ndikueshmria (n marrjen e vendimeve) Kjo sht cilsia q e bn informacionin t natyrs q t ndikoj mbi vendimet ekonomike q kan pr t marr prdoruesit duke i ndihmuar ata. 6.3 Besueshmria sht cilsia e informacionit t pasqyrave financiare q i bn prdoruesit t ken besim se paraqitja e operacioneve dhe fakteve n t cilat mbshtetet informacioni sht n prputhje me realitetin dhe se ne menyre te arsyeshme: jan t prjashtuara gabimet e ndryshme; jan t prjashtuara, gjithashtu dhe veanrisht "shtrembrimet" apo "paragjykimet" e rezultatit. Pamja besnike. Prparsia e thelbit ekonomik mbi formn juridike. Paansia. Pr t qn i besueshm sht e nevojshme q informacioni i pasqyrave financiare t jet i paanshm (objektiv) n kuptimin q nuk sht i seleksionuar dhe i paraqitur n varsi t rezultateve t paravendosura (t paragjykuara). Kujdesi. Ushtrimi i kujdesit justifikohet kur, pr shkak t pasigurive q shfaqen lidhur n vlersimet, ekziston rreziku q aktivet dhe t ardhurat t mbivlersohen ose detyrimet dhe shpenzimet t nnvlersohen. Plotsia. Pr t qn i besueshm sht e nevojshme q informacioni t jet i plot, por duke marr parasysh edhe nocionin e rndsis relative
Besueshmria e informacionit sht, si me thn, funksion i cilsive t veanta q vijojn: -
6.4 Krahasueshmria.
Krahasueshmria sht ajo karakteristik e pasqyrave financiare e cila u mundson prdoruesve t zbulojn analogjit dhe diferencat midis informacioneve financiare t paraqitura: - nga e njjti entitet pr ushtrime t ndryshme. - nga entitete t ndryshme pr t njjtin ushtrim. Krahasueshmria sht e lidhur me qendrueshmrin si t metodave kontabl, ashtu edhe t paraqitjes dhe klasifikimit t informacionit financiar. 7. Elementt e pasqyrave financiare. N kuadrin konceptual termi Element sht prdorur pr t treguar grupimet m t mdha t efekteve financiare t gjeneruara nga transaksionet dhe ngjarjet e tjera duke u nisur nga karakteristikat ekonomike t tyre. Kta element jan: Aktivet Detyrimet Kapitalet e veta T ardhurat Shpenzimet Elementt e lidhur drejtprdrejt me vlersimin e situats financiare (n bilanc) Elementt e lidhur drejtprdrejt me vlersimin e performancs (n llogarin e rezultatit)
Si dihet do njri element paraqitet i zbrthyer n artikuj (poste, zra) t bilancit dhe t llogaris t rezultatit, por kjo shtje i prket standardit Paraqitja e pasqyrave financiare. Nga ana e tyre kta artikuj klasifikohen n grupe t ndryshme duke u nisur p.sh nga natyra ose funksioni n veprimtarin e ndrmarrjes etj.
ZHVILLIMET NE FUSHEN E KONTABILITETIT 7. Zhvillimet e Kontabilitetit pas viteve 90 Kontabiliteti fiton rol, funksione dhe detyra te reja Te jape informacion ne marrjen e vendimeve ekonomike te drejtimi te shoqerise e te administrimit te pasurise se saj; Udhezime e rregulla te perkohshme per adoptimin e kontabilitetit e kryesisht te pasqyrave financiare; Ligji Nr.7638, date 11.1992 Per shoqerite tregtare; i ndryshuar disa here Ligji Nr.7661, date 19.01.1993 Per kontabilitetin; Plani Kontabel i Pergjithshem, VKM 9.7.1993;
Plani Kontabel per Institucionet Buxhetore dhe organet e pushtetit vendor dhe njesite ne varesi te tyre, VKM 248, 1998 i ndryshuar me VKM 25, Mars 2001; Plani Kontabel i Bankave, miratuar nga KKK ne 1998 2. Zhvillimet e Kontabilitetit pas viteve 2000 Zhvillimet nderkombetare ne fushen e kontabilitetit, te nisura me fillimin e vitit 2000, karakterizohen vecanerisht nga dy levizje te medha:
Konvergimi i qendrimeve dhe pranimi, qe gjuha e perbashket e
informacionit financiar me baze kontabilitetin, te jene Standardet Nderkombetare te Kontabilitetit (IAS) dhe kalimi i tyre ne Standarded Nderkombetare te Raportimi Financiar (IFRS) duke theksuar ketu se kjo eshte rrjedhoje e globalizimit te ekonomise . Rishikimi i dispozitivit legjislativ te auditimit, i Kodit te Etikes profesionale (Kodi IFAC) dhe Standardeve Profesionale te Edukimit (EAS) si e vetmja rruge per zhvillimin dhe aplikimin e IAS, IFRS dhe IPSAS-ve. Ne pergjigje te ketyre sfidave Ministria e Financave ne bashkepunim me te gjithe palet e tjera te interesuara ne treg (KKK-Keshili Kombetar i Kontabilitetit dhe organizmat profesional IEKA, IKM, SHKFSH) dhe me asistencen e Bankes Boterore (BB) dhe Bashkimin Europian (BE) ka realizuar reformimin e kuadrit ligjor si nje nga garancite e domosdoshme: Ligji Nr.9901, date ....2008 Per shoqerite tregtare; Ligji Nr.9228, date 29.04.2004 Per kontabilitetin dhe pasqyrat financiare; i ndryshuar ne 2006; Hartimi i Klasifikimit te Ri Ekonomik qe unifikoi per here te pare kodifikimin ne buxhet-thesar-kontabilitet Hartimi i Standardeve Kombetare te Kontabilitetit (SKK) 14 te tilla te hartuara ne bashkepunim me BB dhe Kompanine PWH&C Perkthimi IAS & IFRS-ve, ne bashkepunim me Kompanine Angleze IMCL, ne kuadrin e nje projekti me PUND, nenkomponent i e-government dhe trajnimi i trajnereve-Dhjetor 2007; Perkthimi IPSAS- Standardet Nderkombetare te Kontabilitetit ne Sektorin Publik, ne bashkepunim me Kompanine Angleze IMCL, ne kuadrin e nje projekti me PUND, nenkomponent i e-government dhe trajnimi i trajnereve Maj 2008; Projektet ROSC-REPARIS ne bashkepunim me BB &KE (Komisioni Europian) me finalizim hartimin e nje Plani Veprimi per hapat qe do te ndjeke zhvillimi i Kontabilitet&Auditimi (Accounting & Audit); Hartmi i nje Ligji Per Kontabelitetin ne Sektorin Publik, draft hartuar ne kuadrin e nje projekti me PUND, nenkomponent i e-government;
Hartimi i Ligjit Nr.9935, date 26.6.2008 Per menaxhimin e sistemit buxhetor ne Republiken e Shqiperise, Hartimi i Ligjit Nr., date .12.2006 Per borxhin ne sektorin publik; Hartimi i Ligjit Nr.9720, date 04.2007 Per auditimin e brendshem ne sektorin publik Programet kryesore: 1. Automatizimi i Sistemit te Thesarit Per te arritur kete objektiv, ne MF ka filluar te realizohet nje projekt qe financohet nga BB ne kuadrin e Menaxhimit te Shpenzimeve Publike, per Automatizimin e Sistemit te Thesarit ne vendin tone. Nepermjet ketij projekti do te realizohet: Manuali kontabel per Sistemin e Thesarit ne vendin tone; Kompjuterizimi dhe automatizimi e informacionit kontabel te sistemit. Kjo do te beje qe te menaxhohet ne kohe reale problemi i nevojave per para (cash), dhe Hartim rregullimesh ligjore dhe procedurash te administrimit te borxhit te brendeshem dhe te jashtem Kontrolli i zbatimit te buxhetit te shtetit ne te dy nivelet (qendror dhe lokal) Unifikimi llogarive kontabel me strukturen (kodifikimin) e klasifikimit ekonomik te Buxhetit, Unifikim dhe cilesi te larte dhe ne kohe reale te informacionit dhe menaxhimit te shpenzimeve te buxhetit te shtetit. 2. Automatizimi i Sistemit Fiskal ne kuadrin e Sfides se Mileniumit (2007, 2008), program i qeverise amerikane implementuar nga USAID, i cili synon automatizimin dhe modernizimin e sistemite fiskal ne vendin tone. Ne finalizim te ketyre dy automatizimeve, pervec sa theksuar me siper, do te realizohet te shkeputet perfundimisht marredheniet e drejteperdrejt midis subjekteve private dhe punonjesit fiskal apo atij te sistemit te thesarit, duke kontribuar ne uljen e korrupsionit dhe elmenenteve te tjere negative. 3. Permiresimet ligjore dhe informatizimi i kontabilitetit te njesive shpenzuese te buxhetit. Nepermjet ketij projekti parashikohen te realizohen: a. hartimi i kuadrit ligjor dhe rregullimeve per sektorin e kontabilitetit publik. b. Gjenerimi i nje informacioni te sakte dhe efektiv, lidhur me llogarite e sektorit publik dhe aplikimi i metodave te pershtatshme per analizen financiare te tij. c. Kalimi i informacionit financiar per miratim ne Parlament dhe njohja me te e publikut ne rruge transparente duke perdorur komunikimin tradicional dhe modern te medias.
Ne refernce te ketyre tre programeve nen e-gevernment (qeverisja elektronike) midis : - bazes cash (arketim& pagesa) - bazes cash te modifikuar - bazes accruar (kanstatuese ose angazhimeve) te modifikuar - bazes accruar (kontabiliteti konstatues) eshte percaktuar qe sistemi i kontabilitetit ne vendin tone eshte ne bazen accrual te modifikuar dhe synon ne kalim e bazes konstatuese te paster. 3. Organizmat e drejtimit te Kontabilitet & Auditim -
Komiteti Drejtues per A & A Keshilli Kombetar i Kontabilitetit Ministria e Financave, Drejtoria e KontabilitetitVITI 1993 -
4. Organizat Profesionale te Kontabilitet dhe Auditimit IEKA - Instituti i Eksperteve Kontabel te Autorizuar bazuar ne VKM 150, date 31.03 2000 i ndryshuar me VKM 625, viti 2001, ne reference te Ligjit Nr.7638, date 11.1992 Per shoqerite tregtare, tashme i shfuqizuar.
-
Kontabilist i Autorizuar (i pavarur ose i punesuar), ne reference te Ligjit Nr.7661, Janar 1993 Per kontabilitetin dhe Udhezimit te MF nr.5, date 22.5.2000, te dy keto akte te shfuqizuara. Ne kete profesion kemi dy organizma profesional:
-
IKM- Instituti i Kontabilisteve te Miratuar (ish-LPKM)
- SHKFSH-Shoqata Kontabilsteve dhe Financiereve te Shqiperise (ishSHKSH) Konsulent privat ne fushen e organizimit e aplikimit te kontabilitetit, financave, fiskale, biznez plane, studime tregu, sherbime konsulence. Ekspert gjykate per shoqerite tregtare ose vleresimi kapitali e pasurie, etj
5. Karakteristikat e kontabilitetit sot Mbeshtetja teorike dhe shkolla e kontabilitetit Standarded Nderkombetare te Kontabilitetit (IAS & IFRS & IPSAS) dhe Direktivat e Komunitetit Europian si referenca te praktikave me te mira,
-
Kontabiliteti eshte me liberal, ne drejtim te;
a. Organizimit te kontabilitetit; b. Kontabilitetit analitik (kostos dhe drejtimit); c. Zgjedhjes se metodave kontabel psh (LIFO, FIFO, Mesatare, etj, metodat e amortizimit apo politikave kontabel);
d. e. f. g. h.
Raportimi te informacionit ne kohe (brenda vitit) analizes; Riklasifikimi i informacionit kontabel per qellime fiskale; Pergatitja e llogarive te konsoliduara; Sherbim kontabel me profesionist te diplomuar dhe/ose te licensuar Auditim me profesionist te pavarur te licensuar dhe sherbime te dhenie se sigurise dhe sherbimet te tjera keshillimi.
I SHPREHUR NE MENYRE SKEMATIKE SISTEMI I INFORMACIONIT KONTABEL MUND TE PARAQITET: INPUT

VEPRIMET
DHE NGJARJET
E DOKUMENTUARA
VENDIMET
KOMUNIMIKIMI
PERPUNIMI KLASIFIKIM I REGJISTRIM I MATJA KONTROLLI VLERESIMI

PROCESI
PASQYRAT
E RAPORTET FINANCIARE
PRODUKTI (OUTPUT)
ROLI I KONTABILITETIT DHE I INFORMACIONIT QE AI SIGURON
SISTEMI I KONTABILITETIT
QELLIMI
LLOGARITE VJETORE E RAPORTET E TJERA FINANCIARE
DREJTIMI - VENDIME DREJTIMI - VENDIME OPERATIV E - VENDIME STRATEGJI KE
TE TRETET
DHENIE
LLOGARIE -PRONARE -AKSIONE - NIVELE DREJTIMI
-BANKAT -BUXHETI -KLIENTA -FURNIT -INVESTI -SINDIKAT -SIGURIMET -PUBLIK ETJ.

MODULI 2
1. Dispozitat Ligjore baze ku bazohet informacioni qe afron kontabiliteti,
kryesisht ne sektorin publik, krahasimi me sektorin privat.

Kontabilitetit, pregatitja dhe paraqitja e PF ne sektorin publik, pavarsisht se ende nuk jane miratuar standartet (ato jane ne proces) deri me tashme eshte rregulluar me ; Baza ligjore ka qene Ligji Per Kontabilitetin nr. 7661 date 19/01/1993 i cili funksionoi deri me hyrjen ne fuqi te Ligjit te 9228 date 29/04/2004 Per Kontabilitetin dhe PF( hyre ne fuqi me 01 Janar 2006) ndryshuar me Ligjin nr. 9477 date 09/02/2006 ( i cili u jep fuqi ligjore zbatimit te SKK dhe SNK / SNRF me 01 Janar te vitit 2008. Ne zbatim te nenit 3, pika b , te ketij ligji rregullumi u be me Vendimin e Keshillit te Ministrave Nr. 248 date 10.04.1998, ndryshuar me Vendim te Keshillit te Ministrave Nr.25, date 20.01.2001, "Per Miratimin e Planit Kontabel Publik te Organeve te Pushtetit Lokal, Institucioneve Shtetrore Qendrore e Lokale si dhe njesive qe varen prej Tyre". Ne zbatim te dispozitave te mesiperme jane finalizuar Udhezime ne vazhdimesi te Ministrit te Financave. Me te fundit jane Udhezimi nr.14 date 28/12/2006 dhe nr.26 date 27/12/ 2007 - Per pregatitjen dhe paraqitjen e PF nga institucionet buxhetore te te gjitha niveleve-. Ligji i Ri i Kontabilitetit, ben rregullime, dhe mbeshtet ligjerisht zbatimin e Standarteve Kombetare e Nderkombetare te Kontabilitetit ne Shoqerite Tregetare qe kane hyre ne fuqi me 01.01.2008. Per kontabilitetin ne sektorin publik (jo vetem ate buxhetor) jane ne proces,me faza, implementimi i Standarteve Nderkombetare te Kontabilitetit ne Sektorin Publik(SNKSP). o Ne keto despozita ligjore jane vendosur rregulla : Per mbajtjen e kontabilitetit e teknikat kontabel Per procedurat e mbylljes se llogarive ushtrimore Per pregatitjen dhe paraqitjen e Pasqyeave Financiare
Disa nga keto procedura per sektorin publik jane : Pasqyrat Financiare Vjetore, individuale dhe te konsoliduara, per te gjitha Institucionet Qendrore, Vendore dhe njesive qe varen prej tyre si dhe te njesive te menaxhimit / zbatimit te projekteve me donatore te huaj te pergatiten dhe raportohen sipas formatit te miratuar. Kjo eshte perberja Bilanci kontabel (aktivi dhe pasivi sipas formateve nr.1 e nr.2 ). Pasqyrat e shpenzimeve dhe te ardhurave te ushtrimit (Formatet nr. 3/1 e nr.3/2). Burimet dhe shpenzimet lidhur me investimet (Formati nr. 4). Pasqyra mbi levizjen CASH (Formati nr. 5). Pasqyra mbi gjendjen dhe ndryshimet ne Aktivet e Qendrushme si dhe amortizimin e tyre (Formatet nr. 6 e nr. 7). Pasqyra e levizjes se fondeve (Formati nr. 8). Pasqyre mbi numrin e punonjesve dhe fondin e pagave (Formati nr. 9). Pasqyre Permbledhese e Konsoliduar e Gjendjes Financiare(Formati nr. 10).
Pasqyre Permbledhese e Konsoliduar e te ardhurave dhe shpenzimeve te funksionimit (Formati nr.11) Pytesor me te dhena e shenime shpjeguese per hartimin e Pasqyrave Financiare (Formati nr.12). o Institucionet buxhetore nacionale jane te detyruar te depozitojne llogarine vjetore brenda dates 28 Shkurt te vitit pasardhes. Depozitimi behet nje kopje ne Degen e Thesarit te Rrethit perkates dhe, pas marrjes se konfirmimit nga kjo e fundit, nje kopje dergohet ne Ministrine apo Institucionin Qendror perkates sipas vartesise dhe nje kopje tjeter ne zyren e statistikes se rrethit. o Institucionet e Qeverisjes Vendore jane te detyruar te depozitojne pasqyrat Financiare vjetore brenda dates 28 Shkurt te vitit pasardhes. Depozitimi, nje kopje ne Degen e Thesarit te rrethit perkates, dhe pas pranimit nga kjo dege nje kopje dergohet ne prefekture dhe ne zyren e statistikes se rrethit. o Njesite e menaxhimit / zbatimit te projekteve e marrveshjeve me donatore te huaj detyrohen te depozitojne brenda dates 15 Prill te vitit pasardhes nje kopje te Pasqyrave Financiare prane Ministrise apo institucionit publik qe menaxhon projektin/organ i vartesise, nje kopje prane donatorit/reve perkates dhe , pas miratimit nga Deget perkatese te Thesarit kur vepron me skemen e thesarit., nje kopje ne Drejtorine e Kontabilitetit prane Ministrise se Financave. o Ministrite dhe Institucionet e tjera Qendore , pervec pasqyrave financiare individuale, hartojne permbledhesen e Pasqyrave Financiare vjetore per te gjitha institucionet e vartesise se tyre dhe e depozitojne ate ne Drejtorine e Kontabilitetit ne Ministrine e Financave brenda dates 20 Prill te vitit pasardhes.Ministrite dhe Institucionet e tjera qendrore (te cilat nuk kane njesi shpenzuese me kontabilitet me vehte ne vartesi) brenda dates 28 Shkurt te vitit pasardhes e depozitojne Pasqyrat Financiare te tyre nje kopje ne Degen e Thesarit dhe pas konfirmimit nga kjo e fundit dergohet nje kopje ne Drejtorine e Kontabilitetit prane Ministrise se Financave dhe nje kopje ne zyren e statistikes. o Deget e Thesarit ne rrethe hartojne permbledhesen e Pasqyrave Financiare vjetore per te gjitha institucionet vendore te juridiksionit te tyre dhe e depozitojne ate brenda dates 20 Prill te vitit pasardhes ne Drejtorine e Kontabilitetit prane Ministrise se Financave, ne prefekturen perkatese,ne qarkun perkates dhe ne Ministrine e Brendeshme. o Drejtoria e Thesarit dhe ajo e Borxhit ne Ministrine e Financave hartojne, permbledhin dhe depozitojne ne Drejtorine e Kontabilitetit brenda dates 20 prill te vitit pasardhes raportet lidhur me borxhin e brendshem e te jashtem te Qeverise te listuar sipas inventarit perkates. Ky informacion eshte per vitin ushtrimor dhe progresiv. Raport i posacem te pergatitet edhe per levizjet e stokut te borxhit dhe koston e tij per vitin e fundit buxhetor. Drejtoria e Thesarit pergatit edhe raportin levizjen dhe gjendjen e stokut te llogarise Depozite e Qeverise, te llogarive te tjera speciale te celura per llogari te Shtetit Shqiptar ne Banken e Shqiperise, te aseteve financiare, te rezerves valutore te Qeverise e te tjere elemente pasurore qe duhet te perfshihen ne bilancin e Shtetit Shqiptar.
o Drejtoria e Kontabilitetit ne Ministrine e Financave, mbi bazen e informacionit te depozituar, harton brenda dates 15 Qershor te vitit pasardhes permbledheset e llogarive vjetore ne keto nivele; Per Ministrite dhe Institucionet e tjera qendrore Per ISSH dhe ISKSH Per njesite e menaxhimit / zbatimit te projekteve e marrveshjeve me donatore te huaj Per organet e Qeverisjes Vendore o Drejtoria e Kontabilitetit ne Ministrine e Financave mbi bazen e te gjithe informacionit te hartuar e depozituar ben konsolidimin e pasqyrave financiare vjetore ne nivel qendror e lokal dhe i raporton ato brenda dates 15 Korrik te vitit pasardhes.
2. Vecorite e Kontabilitetit Publik, njesite qe mbulon. Krahasimi me kontabilitetin e

shoqerive tregetare. Zbatimi i Planit Kontabel publik dhe standardet qe do te vendosen ne sektorin Publik, ne krahasim me shoqerite tregtare private, kane vecori qe lidhen me : o o Detyrimi per zbatimin e nje strukture e miratuar per klasifikimin ekonomik dhe buxhetore Struktura buzhetroire = strukture e llogarive per te ardhurat dhe shpenzimet. Nomenklature llogarie e miratyuar Detyrimi per zbatimin e kontabilitetit publik aktualisht mbulon te gjitha institucionet buxhetore (njesite shpenzuese) te cdo niveli qe mbajne e perdorojne fonde buxhetore, apo pjeserisht te vetat dhe pjeserisht fonde buxhetore. Zbatimi i ketij moduli rekomandohet per tu perdoruar edhe nga organizma apo shoqata te tjere jo fitimprures. Vendosja e zbatimit te SNKSP realizon shtrirjen e veprimit dhe konsolidimin e PF te gjithe sektorit publik shteteror (Institucione bushetore, Institucione publike pjeserisht buxhetore, ndermarrje shteterore, shoqeri tregetare me kapital te plote apo te pjeseshem shteteror, e te tjera) Me hollesisht, ne rregullimet aktuale njesite qe i nenshtrohen zbatimit te Planit Kontabel Publik jane ; Te gjitha institucionet nacionale (njesi shpenzuese) apo institucionet vartese qe varen prej tyre qe marrin teresisht fonde buxhetore. Njesite shpenzuese nacionale (apo njesite qe varen prej tyre) qe marrin pjeserisht fonde buxhetore dhe pjeserisht perballohen nga te ardhurat e tyre. Te gjitha institucionet e qeverisjes lokale apo njesite qe varen prej tyre (financim nga fonde te buxhetit nacional apo dhe me te ardhurat e tyre ne kuadrin e vetqeverisjes lokale). Njesite e menaxhimit / zbatimit te projekteve me donatore te huaj. Rekomandohet per shoqata apo organizatat jo fitmimprurese.
Tetor 2008
Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik 15
o o o
Vecori ne Sektorin Publik Buxhetor perben fakti qe nuk ekziston koncepti i Kapitalit, por ai i fondeve. Koncepti i kapitalit eshte dhe vepron ne shoqerite tregtare qe jane apo synojne te jene ftitimprurese. Kapitali ne keto shoqeri i sherben ushtrimit te aktivitetit dhe relalizimit ne vazhdim te qellimeve te tyre fitimprurese. Ne shoqerite tregetare niveli ne arritjen e kapitalit dhe fitimi i periudhave perkatese (por dhe ai i akumuluar) sherben si mates per suksesin apo deshtimin, per arritshmerine ose mosarritshmerine e nje veprimterie ekonomike dhe eshte si baze per te llogaritur treguesit me te rendesishem te efektivitetit te biznesit dhe te kapitaleve te investuara ne te. Institucionet publike (sidomos ato teresisht buxhetorer) kane fonde te akumuluara (per te cilat eshte investuar me pare), i kane menaxhuar ato per qellime te veprimtarise se funksionimit. Ato marrin fonde(fonde buxhetore apo grante te tjera) per shpenzime korrente e kapitale nga donatore te ndryshem (primar eshte donatori shtet por dhe donatore te tjere) per shtimin e pasurise, vetem me synimin per te funksionuar ne perputhje e ne linje me funksionimin e gjithe piramides shtetrore. Pra, thene shkurt, ne institucionet publike buxhetore nuk ka kapital per te sjelle fitime por ka fonde per te funksionuar. Ne institucionet publike (sidomos ato buxhetore) nuk ekziston ne pergjithesi koncepti i fitimit, por rezultati i ushtrimit qe vjen kryesisht nga te ardhurat e pa perdorura e qe trashegohen ne perputhje me dispozitat ligjore. Vecanarisht i decentralizuar me ligj eshte ky fenomen ne organet e qeverisjes vendore.
Sektorin publik ne krahasim me sektorin privat e dallon edhe fakti se kush jane donatoret per financime. Ne kete drejtim permendim se ; o Ne sektorin privat financimi (apo donatori qe ben kete financim) si rregull eshte teresisht privat dhe qellimi eshte qe nepermjet ketyre burimeve, shoqeria tregtare te sjelle fitime per te ardhmen. Por mos harrojme qe kjo ndikon dhe per zhvillime te tjera favorizuse te komuniteti Financusi apo donatori eshte dhe ai qe quhet shtet i cili financon ne shoqerite tregtare me politika favorizuse per qellime kardinale ne sherbim te komuniteteve ( rasti me i mire jane subvecionet ne sherbim te qytetareve). Ne sektorin e mirefillte publik buxhetor te te gjithe piramides shtetrore qellimi i donacioneve dhe efektiviteti i tyre matet vetem me synimin primar qe ato ti sherbejne nje funksionimi me te mire. Ne destinacionin me te mire te fondeve shteti behet manaxhuesi me i mire i te ardhurave qe vine nga tatimpaguesit.
o o
Nga pikpamja e pregatitjes dhe raportimit te Pasqyrave Financiare ka vecori n e sektorin publik (kryesisht ne ate buxhetor). Prandaj realizohen operacionet lidhur me operacionet e korigjimit. Ne PF te pozicionit financiar por dhe ne ato te performances (pasqyrat e te ardhurave e shpenzimeve te funksionomit), operaohet me transaksione kontabile ne menyre qe te
Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik Tetor 2008
16
shmanget evidentimi i rezulatit financiar (fitim apo humbje) qe, si rregull, per institucionet me financim teresisht buxhetor nuk ka kuptim. Sipas rregullimeve te deritanishme, ne Institucionet buxhetore, amortizimi i Aktiveve Afatgjata nuk rendon koston por jep efekte ne fondet e institucioneve
3.
Dokumentacioni baze kontabel, kryesisht ne Sektorin Pubilk Buxhetor, krahasimi me sektorin privat.
Mbase eshte e tepert per tu thene por si ne sektorin privat ashtu dhe ne sektorin publik sherben dokumentacioni baze, qofte i prodhuar manualisht por kryesisht sot i prodhuar nepermjet programeve informatike. Te tilla dokumenta baze jane Fature blerjeje dhe shitje (shoqeruar me urdhrat e prokurimeve, kontratat dhe prokurimet), Faturat Tatimore te blerjeve dhe te shitjeve(per efekte fiskale) si modeli i thjeshte ashtu dhe ai i perbere si detyrim per subjektet e percaktuara, per efekte fiskale e kontabile. Mandat arketimet dhe mandat pagesat Flete hyrjet, flete daljet, flete shoqerimet Situacionet e punimeve Aktet e marrjeve ne dorzim Procesverbalet e nxjerrjeve jashte perdorimit (mbi bazen e hapesirave ligjore) Aktet e dhurimit apo te transferimit E te tjera.
Pervec sa me siper ne perdorimin e dokumentacionit baze kontabel, sektori publik buxhetor ka vecori, pasi perdor edhe dokumenta specifike (Urdher shpenzimi / pagesa dhe Titulli i te ardhurave). Zbatimi i ketij dokumentacioni shoqeron zbatimin parimit kontabel te te drejtave dhe detyrimeve te konstatuara. Ja forma e tyre (shih modelet).
4. Librat e kontabilitetit dhe teknikat e regjistrimit.

Ligji per kontabilitetin detyron mbajtjen e regjistrimeve kontabile kronologjike ne ditare me tekniken e perdorimit te partive dyfishe. Sistemi i ditareve dhe permbledhja e informacionit nga to behet mbi bazen e respektimit te standarteve te kontabilitetit.
Tetor 2008
Librat e kontabilitetit(ditare, libri i madh, centralizator), ligji i percakton per ti mbajtur jo vetem ne menyre manuale por edhe ne softe informatike te miratuara, te cilat duhet te japin hapesirat per tu audituar nga organet perkatese.
Mbajtja e librave te kontabilitetit, nuk detyrohet te jete unik, mjafton qe te zbatohen parimet lidhur me regjistrimin kronologjik dhe permbledhjen e informacionit. Qofte ne menyre manuale, qofte ne / me softe informatike keshillohet nje rregullesi ne ditare, Libri i Madh apo Centralizator, per shembull ; Ditari i te ardhurave(konstatim), kronologjik Ditari i shpenzimeve (konstatim), kronologjik Ditari i Bankes / Arkes (arketim apo pagese), kronologjik Ditari i magazinave(hyrje/dalje), kronologjik Ditare te veprimeve te ndryshme(veprime te pa regjistruara ne ditaret e mesiperm, por kryesisht perdoret per veprimet e mbylljes se periudhes ushtrimore, deri ne pergatitjen per paraqitje te pozicionit financiar te llogarive te gjendjes financiare apo dhe per pasqyrat financiare te performances (te ardhura, shpenzime, rezultat financiar). Centralizatori, ne rastin e mbajtjes se sistemit ditar centralizator per te nxjerre fillimisht bilancin vertetues apo verifikues. Libri i Madh ne rastin kur perdoret sistemi ditar Libri i Madh.
5. Pasqyrat Financiare ne sektorin Publik dhe lidhja midis tyre. Krahasimi
me pasqyrat Financiare te sektorit privat.

Finalizimi i mbajtjes se kontabilitetit eshte pergatitja dhe paraqitja e Pasqyrave Financiare(periodike apo vjetore), si rregull ushtrimore vjetore te subjekteve publike apo private. Sipas Ligjit te Kontabilitetit dhe dispozitave ligjore te tjera qe rregullojne kontabilitetin ne sektorin publik, pregatitja dhe paraqitja e PF behet per periudhen ushtrimore 01 Janar deri 31 Dhjetor te vitit perkates e krahasushme. Per sektorin privat standartet percaktojne formatin e paraqitjes se Pasqyrave Financiare (shih SNK/SNRF dhe SKK) apo dhe SNKSP. Aktualisht per sektorin publik me hapesirat ligjore aktuale (kryesisht ate buxhetor) ende nuk kane hyre ne fuqi (jane ne proces) SNKSP. Kjo situate parashikohet te perfundoje me faza ne vendin tone deri ne fund te vitit 2013.
Aktualisht, me rregullimet e permendura me siper per sektorin publik (kryesisht buxhetor), PF dhe lidhjet midis tyre jane :
KONKRETIZIMI ME PASQYRAT FINANCIARE AKTUALE (Shih foramet e Pasqyrave Financiare) Per Aktivin e Bilancit kontabel (Formati nr. 1) Informacioni kontabel per te gjitha rubrikat dhe postet aktivit e te bilancit kontabel plotesohen ne dy kollona (tepricat ne fund dhe fillim te vitit ushtrimor. Rubrike me vehte perben posti 12"Rezultate te mbartura",humbje nga vitet e meparshme. Ne kete post evidentohet humbja e mbartur nga rezultatet e ushtrimeve te meparshme.Sipas natyres se funksionimit te cdo institucioni humbja e mbartur te justifikohet me shkaqe ligjerisht te argumentuara ku institucioni detyrohet te jape te dhena shpjeguese. shoqeruese. Grupi A"Aktive te qendrueshme" qe ne kete pasqyre finaciare perfaqesohet nga shuma e tre rubrikave si me poshte ; Rubrika I AAGj jomateriale sipas llogarive ku amortizimi evidentohet me shenje(-) Rubrika II AAGJ materiale sipas llogarive ku amortizimi evidentohet me shenje(-) Rubrika III AAGj financiare Ne rreshtin 27 evidentohet Grupi B "Aktive qarkulluese" qe ne kete pasqyre financiare perfaqesohet nga shuma e tre rubrikave si me poshte; - Rubrika I Gjendja e inventarit(klasa3) si shume algjebrike e analizave te llogarive te materialeve, inventarit te imet, produkteve e mallrave ku shumat e parashikuara per zhvlersim(ne rastet eventuale) paraqitet me shenje (-). - Rubrika II - Kerkesa arketimi mbi debitoret si shume algjebrike e analizave te te drejtave ne llogarite e evidentuara ne postet respektive ku shumat e parashikuara per zhvleresim ne llogarine 49 paraqitet me shenje (-). - Rubrika III perfaqeson llogarite e mjeteve monetare te klases 5 si shume algjebrike e llogarive qe analizohen ne postet perkatese ku shumat e parashikuara per zhvleresim ne rastet eventuale te ndodhura paraqitet me shenje(-). Ne grupi C "Llogari te tjera aktive perfaqsohen shuma per disa llogari te vecanta rregulluese (477,481,486) - llogaria 477 Diferenca konvertimi aktive pasqyrohen diferencat aktive qe lidhen me konvertimet nga vlersimi(per kerkesat debitore dhe detyrimet te shprehura ne monedhe te huaj) me kurset e kembimit ne mbyllje te ushtrimit.Me celjen e llogatrive vitin e ardheshem kjo llogari kunderkalohet. - llogaria 481"Shpenzime per tu regjistruar ne disa ushtrime, karakteristike kryesisht per institucionet lokale.Eshte llogari rregulluese ku perfshihen shpenzimet e kryera per riparimet e medha, shpenzimet per punime parapregatitore te nje lloji veprimtarie, shpenzime te kryera gjate vitit ushtrimor(qe nuk perfshihen ne aktivet e qendrueshme dhe
nuk mund te rendohen teresisht ne rezultatin e ushtrimit). Keto shpenzime shperndahen (amortizohen ) vitet e ardheshme. - llogaria 486 "Shpenzime te periudhave te ardheshme". Perfaqesojne shpenzime per blerje ose sherbime, realizimi faktik i te cilave ndodh ne nje ushtrim te ardheshem (shpenzime te parapaguara), si p.sh. qera te paguara avance, prime te sigurimeve per rreziqe te paguara avance e tjera. Rezultati i Ushtrimit, saldo debitore perfaqeson tepricen debitore te llogarise 85"Rezultat i ushtrimit"(humbje nga viti ushtrimor). Shkaqet e kesaj humbjeje te shpjegohen ne relacionet qe shoqerojne llogarine vjetore pasi per institucionet qe nuk kryjne aktivitet ekonomik nuk ka kuptim humbja. Shuma totale e aktivit te bilancit kontabel. Qe perbehet na shuma e posteve apo rubrikave te aktivi Per pasivin e bilancit kontabel(Formati nr.2) Informacioni kontabel per te gjitha rubrikat dhe postet pasivit te bilancit kontabel plotesohen ne dy kollona (tepricat ne fund dhe ne fillim te periudhes ushtrimore). Ne grupin A Fonde te veta perfshihet shuma algjebrike e gjashte rubrikave si me poshte; Rubrika I Fonde te veta perfaqeson shumen e llogarive te fondeve. Ne kete rubrike llogarite 105 e 106 mbeten me teprice vetem ne rastet kur keto grante si burim kane investimet ne proces per institucionin(te pa perfunduara ose te pa marra ne dorzim). Ne aktiv te bilancit keto jane investime ne proces ne grupin e llogarive 23. Keto mbyllen(kapitalizohen) me fondet baze ne kohen kur investimi eshte perfunduar dhe marre ne dorzim. Llogaria 107"Mjete te caktuara ne perdorim" evidenton vleren neto te aktiveve qe kane marre ne perdorim.Teprica e saj tregon se keto aktive nuk jane te vetat. Llogaria 109"Rezerva nga rivlersimi" perfaqeson diferencat nga rivlersimi qe u behet aktiveve te qendrueshme, te cilat kryhen me Vendim te Keshillit te Ministrave. Rubrika II Fonde te tjera te veta perbehet nga shuma e posteve perberese Ne te pasqyrohen fondet rezerve per shpenzime korrente si; Llogaria 111 per tepricen midis fondeve te krijuara nga rezultatet e mbartura dhe atyre te perdorura gjate vitit per shpenzime korrente( ne perputhje me aktet ligjore e nenligjore), Llogaria 115Caktim nga rezultati i vitit per investime perfaqeson pjesen qe caktohet nga rezultati per mbulimin e shpenzimeve te kryera gjate vitit ushtrimor per investime dhe te mbulara nga te ardhurat e krijuara gjate vitit ne seksionin e funksionimit, logarina 116"Te ardhura nga shitja e aktiveve te qendrueshme" evidenton tepricen e plus-minus vlerave qe lidhen me shitjet eventuale te elementeve te pasurise. Ne kushtet e mosekzistences se te drejtes se trashegimit te plusvlerave te realizuara, ky post paraqitet me vlere zero. (Integrohet ne llogarine 1011/ 1012)
Rubrika III , rezultate te mbartura, evidenton llogarine 12 me te njejtin emertim qe perfaqeson rezultatin e trasheguar nga viti ose vite te meparshme. Ne te dhenat shpjeguse te llogarise vjetore te shpjegohet bazueshmeria ligjore e rezultatit te trasheguar dhe te sqarohet perberja e tij (ne ndarjen te konstatuara dhe te arketuara). - Rubrika IV, Subvecione te jashtezakonshme, (llogaria 13) perfaqeson kete llogari me shenje (-). Jane subvecione per investime te atribuara nga organe te pushtetit vendor per nje organ tjeter vendor. Evidentohen te dhena ne perputhje me hapesirat aktuale ligjore qe lindin te tilla mardhenie te cilat duhet te shpjegohen ne relacionet shoqeruese. - Rubrika V, Grante per pjesmarrje ne investime per llogari te te treteve (llogaria 14), perfaqesohet nga kjo llogari dhe pasqyron shumat e perdorura per financimin e investimeve ne proces per llogari te te treteve. - Rubrika VI, provizione te parashikuara per rreziqe e shpenzime Perfaqesohet nga llogaria 15 me te njejtin emertim. Provizione te tilla krijohen kryesisht per njesite me karakter ekonomik. Grupi B " Detyrime" perfaqesohet nga shuma e borxheve afatgjate dhe detyrimeve afatshkurter" specifikisht te analizuara Grupi C "Llogari te tjera" perfaqesohet nga shuma e posteve perkatese te disa llogarive rreguluuluese qe veprojne ne sencin kreditor. Llogaria 475"Te ardhura per tu regjistruar vitet pasardhese" e cila hyn ne grupin e llogarive rregulluese. Sipas rastit te cdo institucioni evidentohen te ardhurat qe jane arketuar perpara ngjarjes ose veprimit qe krijon te ardhura. Llogaria 478 Diferenca konvertimi pasive pasqyron diferencat pasive qe lidhen me konvertimet qe rezultojne nga vleresimi me kurset e kembimit ne mbyllje te ushtrimit(te kerkesave debitore dhe detyrimeve) te shprehura ne monedha te huaja. Llogaria 480 Te ardhura per tu klasifikuar ose rregulluar pasqyron te ardhura te arketuara, por me dokumentacion te pa plotesuar ose te paqarte deri ne daten e mbylljes se bilancit kontabel te institucionit. Teprica kreditore e kesaj llogarie kerkon sqarime ne te dhenat shpjeguese. Llogaria 487 te ardhura te arketuara para nxjerrjes se titullit rregjistron te ardhurat e arketuara , te cilat ekzistojne ne institucion te derdhura por nuk eshte marre konfirmim nga Thesari deri ne fund te periudhes. Pasqyra Financiare Shpenzime te vitit ushtrimor (Formati nr. 3/1) Kjo perben nje nga pasqyrat financiare kryesore te seksionit te funksionimit ne perberje te llogarise vjetore dhe perfaqeson shpenzimet e konstatuara dhe operacionet e korigjimit te rezultatit te vitit ushtrimor .Hartohet e krahasuar ku ne kolonen 1 perfaqesohet informacioni sipas rrjeshtave per vitin ushtrimor dhe ne kolonen 2 i njejti informacion por per vitin e meparshem. Grupi A. "Shpenzime te shfrytezimit"(rrjeshti 1) perfaqesohet nga shuma e rubrikave te meposhtme te cilat evidentojne ; Ne Rubrika I Shpenzime korrente qe ne vetvete perbehet nga shuma e nenrubrikave ; Paga e shperbilime te tjera personeli, Kontribute te sigurimeve shoqerore e shendetsore, Mallra dhe sherbime te tjera, Subvecionet, Transferimet korrente te brendshme, Transferimet korrente me jashte dhe Transfertat per buxhete familjare e individe. Ne nenrubrikat respektive te permenduraa ne kete paragraf
analizohen emertimet dhe strukturat ne nivelet e llogarive kater shifrore. Ne analizat e llogarive te grupit 600Paga e shpenzime te tjera personeli, evidentohen pagat bruto te konstatuara te personelit te perhershem apo te perkohshem si dhe shperblimet apo shpenzimet e tjera te personelit ne nivelin bruta (pa ndalesat). Ne grupin e llogarise 601 me analiza perfaqesohen sigurimet shoqerore e shendetesore qe paguhen nga punedhenesi (por jo ndalesat qe paguhen nga punemarresi). Ne Rubriken II paraqiten ndryshimet e gjendjeve per materialet e mallrat e stokuara ne magazine sipas te dhenave debitore (+) apo kreditore (-) te grupit te llogarive 63"Ndryshimi i gjendjeve te inventarit". Ne rubriken III " Kuota amortizimi e shuma te parashikuara" evidenton llogarite e grupit 68 te Planit Kontabel Publik. Ne kete rubrike te plotesohen te dhenat per ato institucione (lokale ose nacionale) qe ushtrojne edhe aktivitet ekonomik (prodhues apo tregetar), te cilat llogarisin e rendojne ne shpenzime amortizimin apo kuotat e parashikuara ne aktivet e qendrueshme. Grupi B. "Shpenzime financiare", perfshin shumen e dy rubrikave si me poshte; Rubrika I Shpenzime financiare te brendshmeperfaqeson shumen (te analizuara ne tre shifra te llogarive te grupit 65 per interesa per bono thesari, interesa per huamarrje te tjera te brendshme, interesa per letra te tjera me vlere te Qeverise dhe shpenzime nga kembimet valutore,). Rubrika II Shpenzime financiare te jashtme perfaqeson shumen (sipas analizes se llogarive treshifrore te grupit 66 ku perfshihen interesat per huamarrje nga Qeveri te huaja, interesat per financime nga institucionet nderkombtare dhe interesat per huamarrje te tjera te jashtme,). Keto plotesohen nga institucionet lokale dhe institucionet nacionale qe kane shpenzime te tilla me karakter financiar.
Grupi C. "Shpenzime te jashtzakonshme". Ne kete rubrike te gjitha institucionet pasqyrojne te dhenat sipas grupit te llogarive 67"Shpenzime te jashtzakonshme". Natyra e tyre duhet te sqarohet ne te dhenat shpjeguse. Totali i operacioneve te shpenzimeve korrente.Perfaqeson shumen e shpenzimeve sipas rubrikave respektive(Klasa 6). Grupi D. Operacione te korrigjimit te rezultatit Perbehet nga shuma e posteve respektive ku perfshihen llogarite e klases 8 ne sencin debitor te grupeve 82, 83 dhe 84 lidhur me transferimet. Totali i operacioneve Rezultati i veprimtarise Perfaqeson tepricen kreditore te llogarise 85"Rezultati i ushtrimit" .Sipas kollonave perkatese pefaqeson diferencen pozitive midis totalit te
operacioneve te te ardhurave me totalin e operacioneve te shpenzimeve. Detyrimisht shifra e perfaqesuar ne kete pasqyre (Pasqyra 1/1) duhet te jete e barabarte me llogarine 85Rezultati nga ushtrimi qe pasqyrahet ne pasiv te bilancit kontabel. Totali i pasqyres 1/1. Perben shumen e gjithe operacioneve.Shuma totale e kesaj pasqyre eshte e barabarte me totalin e pasqyres 1/2. Pasqyra FinanciareTe ardhura te vitit ushtrimor(Formati nr.3/2) Kjo perben nje nga pasqyrat financiare kryesore te seksionit te funksionimit t ne perberje te llogarise vjetore dhe perfaqeson te ardhurat e konstatuara dhe operacionet e korigjimit te rezultatit te vitit ushtrimor. Hartohet e krahasuar ku ne kolonen 1 perfaqesohet informacioni sipas rrjeshtave per vitin ushtrimor dhe ne kolonen 2 i njejti informacion por per vitin e meparshem. Grypi A "Te Ardhura te shfrytezimit. Ne kete grup te kesaj pasqyre financiare evidentohen shuma e 6 rubrika kryesore si ; o Rubrika I Te ardhura Tatimore o Rubrika II Kontribute shoqerore e shendetsore o Rubrika III Te ardhura jo tatimore o Rubrika IV Grante korrente o Rubrika V Ndryshimi i gjendjeve o Rubrika VI Punime per investime e rimarrje Grupi B "Te ardhura financiare". Si per institucionet nacionale ashtu dhe per vendoret perdoret grupi i llogarive 76 me te njejtin emer. Llogaria 760"Te ardhura nga interesat e transaksioneve te huadhenies se brendshme" sipas rasteve eventuale perfaqeson te ardhura nga interesat per letrat me vlere te vendosjes, interesat lidhur me huadhenie te tjera te brendshme. Ne llogarine 761 perfaqesohen interesat nga huadhenia e huaj. Ne llogarine 765 perfaqesohen te ardhurat nga interesat e depozitave per institucionet qe kane llogari banke. Te tre keta poste plotesohen nga institucione specifike qe kane te tilla te ardhura. Llogaria 766 "Te ardhura nga kembimet valutore" ku perfshihen te ardhurat nga kembimet valutore e ndonje tjeter i ngjashem. Grupi C Te ardhurat e jashtzakonshme pasqyron te ardhurat e konsideruara si te tilla nese ka raste te argumentuara. Perben shumen e posteve , sipas emertimit e analizave ne kete pasqyre financiare. Totali i operacioneve te te ardhurave. Perfaqeson shumen e te ardhurave (Klasa 7) si shume e rubrikave perkatese. Operacione te korrigjimit te rezultatit Perbehet nga shuma e posteve perkatese perfshihen llogarite e klases 8 qe lidhen me operacionet buxhetore te institucionit. Llogarine 829 "Urdhra shpenzimesh te anulluara" perfshihen te dhenat lidhur me anullimin
e urdhrave te shpenzimeve te konstatuara ne vitet e kaluara te cilat gjykohen te papagueshme. Posti tjeter perfaqeson operacionet lidhur me transferimin nga efektet qe rrjedhin nga tepricat debitore te llogarive 63 e 73"Ndryshimi i gjendjeve" ne mbyllje te ushtrimit. Efektet e ndryshimit te gjendjeve, si vecori e sektorit publik nuk do te pasqyrohen ne rezultatin e ushtrimit. Totali i operacioneve. Rezultati i veprimtarise . Perfaqeson llogarine 85"Rezultati i ushtrimit", humbje nga veprimtaria. Sipas kollonave perkatese pefaqeson diferencen midis totalit te operacioneve te shpenzimeve i pasqyres 1/1"Shpenzime te ushtrimit" me totalin e operacioneve te te ardhurave i pasqyres 1/2"Te ardhura te ushtrimit"). Eshte e barabarte me tepricen debitore te llogarise 85 "Rezultat i ushtrimit" qe pasqyrohet ne aktiv te bilancit kontabel. Totali i pasqyres , Perben shumen e gjithe operacioneve. Totali i kesaj pasqyre eshte e barabarte me totalin e pasqyres 1/1. Formati 4 emertohet Burimet dhe shpenzimet lidhur me investimet. Kjo pasqyre paraqet levizjet dhe tepricat e analizuara te llogarive te burimeve te lidhura me investimet (Grante te brendshme e te huaja kapitale ,mjete te veta kapitale, huamarrje te brendshme e te huaja) dhe shpenzimet per investime, transfertat kapitale, huadhenie e nenhuadhenie, pjesmarrjet ne kapitalin e vet). Kjo pasqyre ndahet ne dy grupe te medha ; o Grupi I Burimet e Investimeve o Grupi II Shpenzimet per investime Ne te dy grupet jepen analizat e llogarive dy, tre dhe kater shifrore sipas ermertimeve per burimet dhe shpenzimet per investime. Per grupin (I), per cdo rrjesht analitik, kolona (f) perbehet nga kolonat (c+e-d). Per grupin (II), per cdo rrjesht analitik, kolona (f) perbehet nga kolonat (c+d-e). Tepricat ne celje e ne mbyllje te ushtrimit te kesaj pasqyre duhet te jene detyrimisht te barabarta me tepricat respektive ne pasiv e aktiv te bilancit kontabel. Pasqyra e Levizja ne Cash (Formati nr.5) Ne kete pasqyre jepet nje tablo e gjendjeve dhe levizjeve te mjeteve monetare te institucionit gjate vitit ushtrimor ne Thesar dhe ne Banke. Shifrat e paraqitura ne rubrikat e Disponibiliteteve ne Thesar duhet te kontrollohen vecanerisht nga inspektoret e kontabilitetit per realizimin e perputhjes se tyre me shifrat e deges se Thesarit. Rrjeshti 1 pasqyron ne kolonen Debi tepricen ne celje te vitit ushtrimor te mjeteve monetare disponibel ne thesar dhe ne Banke e cila duhet te jete e barabarte me llogarite
perkatese (520 e 512) tek postet ne celje te llogarive financiare ne aktiv te bilancit kontabel. Arketimet ne Cash (rrjeshti 2, kolona c dhe e) jane shume e rrjeshtave 3 deri ne 6 sipas pershkrimeve. Rrjeshti 3 = 4+5 dhe rrjeshti 6 = shumat e rrjeshtave 7 deri 13. Ne kete rubrike qelizat me shenjen x nuk plotesohen. Pagesat e vitit ne Cash (rrjeshti 14, kolonat d dhe f ) jane shume e rrjeshtave 15 deri 20 sipas pershkrimeve. Ne kete rubrike qelizat me shenjen x nuk plotesohen. Transferta (rrjeshti 21) perfaqeson shumen sipas kolonave te rrjeshtave 22 deri 24 sipas pershkrimeve. Ne kete rubrike, qelizat me x nuk plotesohen. Shuma e levizjeve (rrjeshti 25) pasyron sipas kolonave totalin e levizjeve debitore dhe kreditore te mjeteve monetare te pasqyruara ne rrjeshtat (1+2+14+21). Teprica ne mbyllje (rrjeshti 26,kolonat c dhe e ) pasqyrojne respektivisht tepricen e llogarise se disponibiliteteve ne Thesar e ne Banke ne fund te vitit ushtrimor. Ne kete pasqyre keto jane te barabarte perkatesisht me diferencen pozitive midis levizjeve debitore dhe kreditore te rrjeshtit 25. Keto teprica duhet te jene detyrimisht te barabarta me tepricat e pasqyruara ne aktiv te bilancit kontabel, per postet e ushtrimit te mbyllur.
Gjendjet dhe ndryshimet ne Aktivet e Qendrushme me vleren bruto (Formati nr.6) Kjo pasqyre plotesohet per Aktivevet e Qendrueshme me vleren bruto sipas kritereve te vleresimit te percaktuara . Ne pjesen horizantale percaktohet sipas kolonave gjendja ne celje te ushtrimet, shtesat e paksimet sipas zerave dhe celja ne mbyllje te ushtrimit. Vertikalisht jane emertuar sipas zerave llogarite e aktiveve te qendrushme te trupezuara e te pa trupezuara si dhe totalet e tyre. Horizontalisht : Gjendja ne mbyllje te ushtrimit e do reshti eshte shume e kolonave : Gjendja ne elje te ushtrimit plus Shtesat gjithesej minus Pakesimet gjithesej (Kolona 11 = Kolonat 1+6-10). Shtesat gjithsej sipas rrjeshtave kolona 6 = kolonat 2+3+4+5. Paksimet gjithsej sipas rrjeshtave kolona 10 = kolonat 7+8+9. Vertikalisht : Sipas kolonave Rubrika I (rrjeshti 1) per aktivet e pa trupezuara perben sipas emertimeve shumen e rrjeshtave 2 deri ne 4. Po sipas kolonave. Rubrika II (rrjeshti 5) per aktivet e trupezuara perben sipas emertimeve shumen e rrjeshtave 6 deri ne 18. Totali i pergjithshem i aktiveve te qendrushme per do kolone(rrjeshti 19) eshte shume e dy rubrikave ne rreshtat 1+5. Gjendjet ne celje dhe ne mbyllje te ushtrimit per cdo kategori te aktiveve te qendrushme duhet te jene detyrimisht te barabarte me te dhenat e evidentuara per to ne postet e aktiveve te Qendrushme ne aktiv te bilancit kontabel. Pasqyra e amortizimeve(Formati nr.7) Kjo pasqyre perfaqeson gjendjet dhe ndryshimet ne total per amortizimin e aktiveve te qendrushme te trupezuara e te pa trupezuara. Ne te perfaqesohet amortizimi i akumuluar ne celje, amortizimi vjetor i llogaritur dhe gjendja e akumuluar ne fund te periudhes. Amortizimi vjetor llogaritet per cdo aktiv, pavarsisht se ne kete pasqyre evidentohet ne total. Horizontalisht : Shuma e akumuluar ne mbyllje te ushtrimit e do reshti eshte shume e kolonave sipas emertimeve 1+4-8(Shume akumuluar ne elje te ushtrimit plus Shtesat
gjithesej per ushtrimin minus Pakesimet gjithesej per ushtrimin ). Ne shtesa per cdo rrjesht pasqyrohet amortizimi vetor dhe ndonje shtese tjeter(kolona 4 = kolonat 2 +3). Ne paksime per cdo rrjesht kolona 8 = kolanat 5+6+7) Vertikalisht : Totali i pergjithshem perfaqeson per cdo kolone shumen e rreshtave 1+2. Kjo shume pasqyron amortizimin e llogaritur per te gjitha llogarite e Aktiveve te Qendrueshme. Gjendjet ne celje dhe ne mbyllje te ushtrimit per amortizimin e aktiveve te qendrushme duhet te jene detyrimisht te barabarte me te dhenat e evidentuara per to ne postet e amortizimit te aktiveve te Qendrushme ne aktiv te bilancit kontabel. Pasqyra e levizjes se fondeve (Formati nr.8) Formati 8 emertohet Pasqyre e levizjes se fondeve. Ne kete pasqyre evidentohen sipas emertimeve ne rrjeshta, kollonat qe perfaqesojne gjendjet ne fillim, levizjet e periudhes (shtesa apo paksim) dhe gjendjet ne fund te periudhes ushtrimore lidhur me fondet e veta te institucioneve (Grupi A i pasivit te bilancit kontabel). Sipas Kolonave; Fondet baze (rrjeshti 1, llogaria 101) perfaqeson shumen e rrjeshtave 2 deri 8, Fondi i brendshem (rrjeshti 10) perfaqeson shumen e rrjeshtave 11 deri 18, Fondi i jashtem (rrjeshti 19) eshte shuma e rrjeshtave 20 e 21. Totali i Fondit te Konsoliduar (rrjeshti 22) eshte shuma e rrjeshtave (1+9+10+19). Sipas rrjeshtave; Teprica ne mbyllje (kolona 4) = (kolona 1, teprice celje) + (kolona 3, kreditimet) (kolona 2, debitimet). Qelizat e shenuara ne kete pasqyre me shenjen X nuk plotesohen. Tepricat ne celje dhe ne mbyllje te llogarive respektive te fondeve duhet detyrimisht te jene te rakorduara me te dhenat e ketyre llogarive te pasqyruara ne grupin A te pasivit te bilancit kontabel.
Pasqyre mbi numrin e punonjseve dhe fondin e pagave (Formati nr.9) Kjo pasqyre eshte statistikore. Nepermjet saj sigurohet nje informacion, sipas kategorive te ndryshme qe pershkruhen, per numrin mesatar te punonjesve, ndryshimin e ketij numri gjate vitit, fondin e pagave, shperblimet suplementare dhe shperblimet e tjera, ndihmat shoqerore, kontributet per sigurimet dhe tatimet mbi te ardhurat personale. Vertikalisht : Shuma e seciles kolone te rubrikes se kesaj pasqyre eshte shume e reshtave perkates. Sqarimet per plotesimin tregohen ne fund te kesaj pasqyre ne menyre te detajuar. Kontributi i sigurimeve shoqerore dhe shendetesore llogaritet per shumen qe paguan punedhenesi per punemarresin dhe punemarresi ne organet e sigurimeve shoqerore e shendetesore. Totali i Fondit te pagave gjithesej (shuma bruto) duhet te jete e barabarte me te dhenat respiktive per shpenzimet ne pagat e punonjseve te perhershem e te perkohshem te evidentuara ne Pasqyren 3/1. Tatimi mbi te ardhurat perfaqeson pjesen e tatimit qe paguhet nga punemarresi per te ardhurat e tij personale, shume e cila eshte e perfshire ne fondin e pagave. Per pyetesorin dhe shenimet shpjeguese(Formati nr.12)
Llogaria vjetore ka te shoqeruar ne format relacionin me te dhenat shpjeguse mbi bazen e pyetesorit ku hartuesit e llogartive vjetore duhet te japin pergjgjet e duhura. Rrregullat qe lidhen me pergjigjet per hartimin e nje llogarie sa me te sakte jane trajtuar me larte ne kete udhezim dhe shtrohen ne pyetsor e ne te dhenat shpjeguse. Pervec pyetjeve pyetesori ka edhe rrjeshta per te relatuar problemet e tjera qe kane dale nga pregatitja e llogarive vjetore si per metodat e perdorura nga institucioni per vleresimin dhe paraqitjen ne bilanc te Aktiveve te Qendrueshme dhe Qarkulluese, detyrimet dhe te drejtat afatgjate dhe afatshkurter te institucionit, e te tjera. Per Konsolidimin e Pasqyrave Financiare, Pasqyra e Konsoliduar e Gjendjes Financiare (Formati 10) dhe Pasqyra e Konsoliduar e te Ardhurave e Shpenzimeve te Funksionimit (Formati 11), jepen me hapa procedura te miratuara. Ja kush jane aktualisht Formatet e Pasqyrave Financiare individuale dhe te konsoliduara.
6. Perdoruesit e Informacionit kontabel ne teresi, vecorite ne sektorin publik.

Per Sektorin Publik - Vete njesia shpenzuese individuale - Ministria apo institucioni qendror a lokal nga varet - Ministria e Financave - Qeveria - Parlamenti - Publiku i gjere Per Sektorin Privat - Vete drejtuesit e ortaket e shoqerive tregetare - Personat e lidhur e te interesuar - Shteti nepermjet organeve te sistemit fiskal
MODULI 3
TEMA 3 : Trajtimi i permbajtjes dhe evidences kontabile te Llogarive te klases 1 Fonde te veta dhe hua ne sektorin publik. Vecorite me kontabilitetin e shoqerive tregtare
-Fondet e institucioneve buxhetore, vecorite me sektorin privat -Klasifikimi i fondeve te veta, granteve, financimeve te tjera e huave. Funksionimi i disa prej tyre. Fondet e veta, grupi 10 Fondet e tjera te veta, grupi 11 Rezultati i mbartut, grupi 12 Subvecione te jashtezakonshme, grupi 13 Pjesemarrje te institucionit per investime, grupi 14 Shuma te parashikuara, grupi 15 - Huate dhe detyrime te tjera te ngjashme - Rast studimor e skema per funksionimin e llogarive te klases 1 Fonde te veta dhe hua
3.1 Fondet e veta te institucioneve buxhetore, vecorite me sektorin privat

Zbatimi i Planit Kontabel publik dhe standardet qe do te vendosen ne sektorin Publik(SNKSP), ne krahasim me shoqerite tregtare private, persai perket fondeve kane vecori qe lidhen me : Ne sektorin Publik nuk ekziston koncepti i Kapitalit. Koncepti i kapitalit eshte dhe vepron ne shoqerite tregtare qe jane apo synojne te jene ftitimprurese. Kapitali ne keto shoqeri i sherben ushtrimit te aktivitetit dhe relalizimit ne vazhdim te qellimeve te tyre fitimprurese. Ne shoqerite tregetare niveli ne arritjen e kapitalit dhe fitimi i periudhave perkatese sherben si mates per suksesin apo deshtimin, per arritshmerine ose mosarritshmerine e nje veprimterie ekonomike dhe eshte si baze per te llogaritur treguesit me te rendesishem te efektivitetit te biznesit dhe te kapitaleve te investuara ne te. Institucionet publike (sidomos ato teresisht buxhetorer) kane fonde te akumuluara (per te cilat eshte investuar me pare), i kane menaxhuar ato ne qellim te veprimtarise se funksionimit, marrin fonde te tjera per shpenzime korrente e kapitale nga donatore te ndryshem (primar eshte donatori shtet por dhe donatore te tjere) per shtimin e pasurise, vetem me synimin per te funksionuar ne perputhje e ne linje me funksionimin e gjithe piramides shtetrore. Fondet ne institucionet publike (kryesisht ato buxhetore), pavaresisht donatoreve i sherbejne funksionimit.
Ne institucionet publike (sidomos ato buxhetore) nuk ekziston ne pergjithesi koncepti i fitimit, por rezultati i ushtrimit qe vjen kryesisht nga te ardhurat e pa perdorura e qe trashegohen ne perputhje me dispozitat ligjore.
3.2
Klasifikimi i fondeve te veta, granteve e financimeve te tjera. Funksionimi i disa prej tyre.
Per hollesira te klasifikimit te shihet struktura e miratuar sipas piramides se klases 1. Kush jane e si funksionojne :
Grupi 10 Fonde te veta Rubrika Fonde te veta perfaqeson shumen e analizuar te llogarive te fondeve. Ne kete rubrike ; Llogaria 101 Fonde baze, klasifikimi baze o 1010 - Fondet baze o 1011 - Shtese fondeve baze o 1012 - Paksime te fondeve baze o 1013 - Paksim fonde nga amortizimi AQ o 1014 - Paksim fonde nga shitja e AQ o 1015 - Paksim fondi nga nxjerrja jashte perdorimit te AQ o 1016 - Paksim fondi nga transfertat e AQ
Ne kete llogari fondesh (101) finalizohen si burime gjithcka qe ka ndodhur me kapitalizimin ne fonde te te gjitha levizjeve e ndryshimeve qe kane ndodhur ne asetet e institucionit. Per analiza te metejshme me perfaqesimin e funksionimin Llogaria 1011Shtesa te fondit baze e cila merr ne kredi: - Vleren e aktiveve te blera apo te krijuara ne institucion (per aktivet e marra ne dorzim) me kunderparti debitin e llogarive perkatese te burimeve (105,106 dhe 115). - Mbetjen kreditore te llogarise 116Te ardhura nga shitja e AQ me kunderparti debitin e saj. - Ndikimin pozitiv te ndryshimit te gjendjeve te inventarit ne fund te ushtrimit me kunderparti debitin e llogarise 8423Transferim i ndryshimit te gjendjeve - Shumat qe rezultojne teprice inventari ne debi te llogarive perkatese te grupeve 20 e 21 te aktiveve te qendrushme. Llogaria 1012Paksime te fondeve baze qe merr ne debi: - Ndikimin negativ te ndryshimit te gjendjeve te inventarit ne fund te ushtrimit me kunderparti kreditin e llogarise 841Transferimi i ndryshimit te gjendjeve.
- Mbetjen debitore ne fund te vitit te llogarise 116te ardhura nga shitja e AQ ne kredi te saj. - Shumat qe rezultojne mungese inventari ne kredi te llogarive perkatese te grupeve 20 e 21 te aktiveve te qendrushme. Llogaria 1013Konsumi i aktiveve te qendrushme qe merr ne debi amortizimin vjetor te aktiveve te qendrushme me kunderparti kreditin e llogarise 219Amortizimi i aktiveve te qendrushme Llogaria 1014Paksime fondi nga shitja e aktiveve te qendrushme merr ne debi vleren kontabel neto per aktivet qe shiten nga institucioni me kunderparti llogarite perkatese te grupit 20 e 21 te AQ pas pakesimit te tyre per amortizimin e akumuluar(209 e 219). Llogaria 1015Paksime fondi nga nxjerrjet jashte perdorimit te AQ qe merr ne debi vleren kontabel neto per AQ qe dalin jashte perdorimit me kunderparti llogarite perkatese te grupit 20 e 21 te AQ dhe amortizimin e tyre (209 e 219). Llogaria 1016Pasim fondi nga transfertat brenda e jashte sistemit qe merr ne debi vleren kontabel neto per transferimin pa pagese te aktive te qendrushme qe ben institucioni tek te tretet me kunderparti llogarite perkatese te grupit 20 e 21 te AQ dhe amortizimin e tyre(209 e 219). Grantet e brendshme kapitale(105) Llogarite 1050, 1051 e 1052, qe perfaqsojne grante kapitale dhe kontribute te te treteve per investime marrin ne kredi vleren e ketyre granteve me kunderparti debitin e llogarise 476Te ardhura te caktuara per tu perdorur ose te llogarise 520 Disponibilitete ne thesar, kur nuk tranzitohen veprimet nga llogaria 476. Llogarite 1059Grante te brendeshme kapitale ne natyre qe marrin ne kredi vleren e aktiveve te dhuruara nga transferimet e brendeshme apo donatore te huaj (te marra ne dorzim dhe te bera hyrje ne institucion) ne debi te llogarive perkatese te aktiveve. Llogarite 105 mbeten me teprice ne fund te periudhave ushtrimore vetem ne rastet kur keto grante jane burim per investimet ne proces per institucionin (te pa perfunduara ose te pa marra ne dorzim). Ne aktiv te bilancit keto jane investime ne proces ne grupin e llogarive 23. Keto mbyllen (kapitalizohen) me fondet baze ne kohen kur investimi eshte perfunduar dhe marre ne dorzim. Grantet e huaja kapitale(106) Llogarite 1060 e 1061, qe perfaqsojne grante kapitale e kontribute nga qeveri e institucione nderkombtare per investime, qe marrin ne kredi vleren e ketyre granteve me kunderparti debitin llogarise 512 Llogari ne banke apo llogarise 520 Disponibilitete ne thesar. Llogarite dhe 1069 Grante te huaja kapitale ne natyre qe marrin ne kredi vleren e aktiveve te dhuruara nga transferimet e brendeshme apo donatore te huaj (te marra ne dorzim dhe te bera hyrje ne institucion) ne debi te llogarive perkatese te aktiveve.
Llogarite 106 mbeten me teprice ne fund te periudhave ushtrimore vetem ne rastet kur keto grante jane burim per investimet ne proces per institucionin (te pa perfunduara ose te pa marra ne dorzim). Ne aktiv te bilancit keto jane investime ne proces ne grupin e llogarive 23. Keto mbyllen (kapitalizohen) me fondet baze ne kohen kur investimi eshte perfunduar dhe marre ne dorzim. Vlera e mjeteve te caktuara ne perdorim(107)
Llogaria 107Aktive te qendrushme te caktuara ne perdorim merr ne kredi vleren neto te aktiveve te qendrushme qe institucioni merr ne perdorim nga te tretet me kunderparti debitin e llogarive perkatese te grupit 21 te AQ. Teprica e saj tregon se keto aktive nuk jane te vetat. Rezerva nga rivlersimi i AQ (109) Lidhet me nje VKM per rivlersimin e Aktiveve te Qendrushme, te trupezuara e te pa trupezuara. Kunderpartia jane Aktivet e Qendrushme te evidentuara ne grupin 21 te klasifikimit. Perfaqesojne diferenca(+-) nga rivleresimi i aktiveve afatgjata. Grupi 11 Fonde te tjera te veta Fonde rezerve (111)
Perdoret sipas hapesirave te caktura ligjore kur disa institucione publike u jepet kjo e drejte per te krijuar kete fond nga aktiviteti i tyre dhe me pas e perdorin per qellime te paracaktura me ligj. Ky fond eshte i detyrushem te mbulohet me asetet e institucionit (vecanarisht me aktivet qarkulluse). Llogaria 111 per disa institucione perben tepricen midis fondeve te krijuara nga rezultatet e mbartura dhe atyre te perdorura gjate vitit per shpenzime korrente ne perputhje me aktet ligjore e nenligjore), Caktim fondi per investime nga rezultati i fuknksionimit(115) Krijimi i ketij burimi ka te beje me ato institucione(sidomos organet e pushtetit vendor) qe nga te ardhurat e funksionimit te realizuara gjate vitit ushtrimor i perdorin konform ligjit per seksionin e investimeve, pra per investime. Nga pikpamja e funksionimit kontabel ky burim krijohet nepermjet nje transferimi nga seksioni i funksionimit ne seksionin e investimeve per te mos dhene efekte ne rezultat ( debi llogaria 831 Transferim per caktimin e te ardhurave per investime ne kredi te llog,115 Caktim i te ardhurave per investime. Te ardhura nga shitja e aktiveve te qendrushme(116)
Ne institucionet buxhetore funksionimi i kesaj llogarije mmer kuptim ne rastet eventuale te shitjes se aktiveve te qendrushme(sidomos kjo ne organet e pushtetit vendor sipas pavarsise ligjore te tyre). Llogarina 116"Te ardhura nga shitja e aktiveve te qendrueshme"
evidenton tepricen e plus-minus vlerave qe lidhen me shitjet eventuale te elementeve te pasurise. Ne kushtet e mosekzistences se te drejtes se trashegimit te plusvlerave te realizuara, kjo llogari ne fund te periudhave ushtrimore paraqitet me vlere zero (pasi Integrohet ne llogarine 1011/ 1012). Ne keto raste operacionet me llogarine 116 qe rrjedhin jane : Merr ne kredi ; o Operacionet qe rrjedhin nga shitja e (cmim shitjeje) me kunderparti llogarite e te treteve ose llogarite financiare o Mbetjen debitore te saj ne fund vitit me kunder parti llogarine 1012Paksime te fondit baze. Merr debi; o Vleren kontabel neto te AQ te shitura ne kredi te llogarive perkatese te aktiveve te qendrushme; o Shumen (pjesen) e te ardhurave qe derdhen ne buxhet ne kredi te llogarise 520 Disponibilitete ne thesar. o Ne fund te vitit mbetjen e saj kreditore me kunderparti llogarine 1011 Shtesa te fondit baze Llogaria 12rezultat i mbartur Eshte i perdorshem e funksional sidomos per Organet e Qeverisjes Vendore ne kuadrin e decentralizimit te tyre te cilat trashegojne ne vitet e mepasme grantet buxhetore dhe te ardhurat e ushtrimit te pa perdorura. Rezultati i mbartur vjen nga rezultati i ushtrimit te viteve respektive dhe ne vite mbetet i pa perdorur, me te drejte te pa pa parashkrushme per ta perdorur ne vijim. Ky rezultat duhet te jete i argumentuar me te ardhurat ne CASH ne llogarite e disponibiliteteve si dhe me debitore te konstatuar por te pa arketuar ne periudhat perkatese ushtrimore. Grupi i llogarive 14Pjesmarrje te institucionit per investime Llogarite 145Grante te brendshme kapitale per pjesmarrje ne investime per te trete dhe 146Grante te huaja kapitale per pjesmarrje per investime per te trete pasqyrojne ne kredi financimet per investime te pa perfunduara (te pa dorzuara) qe kryejne keta donatore per te trete. Kunder partia e pasqyrimit te veprimit te mesiperm eshte respektivisht debiti i llogarive 105Grante te brendshme kapitale dhe 106Grante te huaja kapitale ose dhe 476 te ardhura te caktuara per tu perdorur nqs grantet tranzitohen nepermjet kesaj llogarije. Keto llogari (145 e 146) kreditohen edhe ne debi te llogarise 520Disponibilitete ne thesar ne rast se grantet jane te trashegushme. Llogari(145 e 146) debitohen per vleren e AQ te perfunduara e te dorzuara te treteve me kunderparti kreditin e llogarive te grupit 23Aktive te qendrushme ne proces.
Grupi i llogarive 15Shuma te parashikuara

Lidhet me provizionet per shumat e parashikuara per rreziqe e shpenzime qe pritet te ndodhin dhe qe lidhen me aktivet e qendrushme. Me me rrezik eshte ky fenomen ne rastin a aktiveve financiare afatgjate. Ne sektorin publik aktualisht nuk perdoret pasi provizione te tilla krijohen ne njesite me karakter ekonomik
3.3 . Hua dhe detyrime te ngjashme(16 e 17)

Ne klasifikimin e llogarive jane parapare ne grupin 16Huamarrje e brendshme dhe grupin 17Huamarrje e huaj. Aktualisht huamarrja nuk vepron direkt nga institucionet apo perfituesit. Huaja si rregull merret nga Qeveria Shqiptare dhe per shlyerjen e saj pergjigjet Qeveria Sjhqiptare sipas kontratave te lidhura. Si me grantet e huaja ashtu dhe me kredite e huaja sot ne vendin tone veprojne njesite e menaxhimit/zbatimit te projekteve e marveshjeve me donatore te huaj te cilat e menaxhojne kete situate deri ne dorzimin tek institucioni perfitues. Kredia me e zakonshme afatshkurter qe merr aktualisht Qeveria Shqiptare brenda vendit jane Bonot e Thesarit. Ne perputhje me hapesirat ligjore ne vazhdim vecanarisht per organet e qeverisajes vendore mund te krijohen premisa per huamarrjen e huadhenien direkte pa ndermjetesine e Qeverise Shqiptare.
3 .4 Rast studimor e skema per funksionimin e llogarive te klases 1 Fonde te veta dhe Hua
Per shtesat ne fondet baze gjate aktivitetit ushtrimor (analizat e grupit te llogarise 101) o o o o o Nga grantet e brendeshme per investime Nga grantet e huaja per investime Nga grantet e brendshme e te huaja kapitale ne natyre Nga efektet e transferimit te ndryshimit te gjendjeve (efekt pozitiv) Te tjera (analizat e grupit te llogarise
Per paksimet e fondeve baze gjate vitit ushtrimor 101) : Nga shitjet Nga dhurimet(transferimet falas) Nga nxjerrjet jashte perdorimit Nga amortizimi Nga ndryshimi i gjendjeve inventarit(efekt negati)
Tetor 2008
Shih skemat e shembujt
MODULI 4
Tema 4.1: Aktivet afatgjata materiale te investuara dhe trajtimet kontabel te tyre sipas SNKSP 16
Hyrje Ne temen e meparshme kemi theksuar se ne standardet e reja kerkohet klasifikimi I vecante per aktivet afatgjate material te mbajtur per investim nga entitet. Kjo kerkese ben qe si ne lidhje me menyren e njohjes se tyre dhe te trajtimit kontabel per to entiteti te bazohet ne nje standard tjeter krahasuar me aktivet afatgjata materiale ne funksion te tij, pra te zbatoje kerkesat e SNKSP 16. Ky standart ka per qellim t prshkruaj trajtimin kontabl t aktivit afatgjat material t investuar dhe krkesat prkatse pr dhnie informacionesh shpjeguese. Ai eshte i zbatueshem n t gjitha entitetet e sektorit publik prve ndrmarrjeve publike t biznesit, te cilat i pergatisin dhe paraqesin pasqyrat financiare sipas kontabilitetit mbi bazn e t drejtave dhe detyrimeve t konstatuara Aktiv afatgjat material i investuar, llojet e tij Aktiv afatgjat material i investuar sht pasuria (tok ose ndrtes ose pjes e nj ndrtese ose t dyja) e mbajtur pr t siguruar t ardhura nga qiraja ose pr rritjen e vlers s kapitalit apo t dyja, me prjashtim kur: (a) prdoret pr prodhimin ose furnizimin e mallrave, kryerjen e shrbimeve ose pr qllime administrative; ose (b) shitet n rrjedhn normale t operacioneve. Pasuri e zotruar nga pronari sht pasuria e mbajtur (nga pronari ose qiramarrsi sipas nj qiraje financiare) q prdoret pr prodhimin ose furnizimin e mallrave, kryerjen e shrbimeve, ose pr qllime administrative. Nje entitet mund t mbaj nj aktiv afatgjat material pr t siguruar t ardhura nga qiraja dhe pr rritjen e vlers s kapitalit. Keshtu, nese nj entitet i sektorit publik mund t kete krijuar nj portofol pasurish shtetrore per qellime investime, si psh dhenie me qera. N kt rast, pasuria (toka apo ndrtesa) e mbajtur nga entiteti, me prjashtim t asaj t mbajtur pr rishitje n rrjedhn e zakonshme t operacioneve, plotson prkufizimin e aktivi afatgjat material t investuar. Shikojme nje shembull tjeter, nj universitet mund t zotroj nj ndrtes pr qllime t dhnies me qira mbi nj baz tregtare tek palt e treta pr t siguruar fonde, dhe jo per te krijuar shrbimet per te cilat eshte. Kjo pasuri do t plotsonte prkufizimin e aktivit afatgjat material t investuar. Aktivi afatgjat material i investuar mbahet pr t siguruar t ardhura nga qiraja ose pr rritje t vlers s kapitalit ose t dyja s bashku. Nj aktiv i tille afatgjat material i investuar gjeneron flukse monetare n mnyr trsisht t pavarur nga aktivet e tjera t mbajtura nga nj entitet. Pra behet dallimi midis nje aktivi afatgjat material t investuar nga toka dhe ndrtesat e tjera t kontrolluara nga entiteti, duke prfshir edhe pasurin e zotruar nga pronari. Standardi
Ndrkombtar i Kontabilitetit i sektorit publik SNKSP 17, Toka, ndrtesa, makineri e pajisje zbatohet pr pasurin e zotruar nga pronari. Po japim disa shembuj aktivesh afatgjata materiale t investuara: 1. Toka e mbajtur pr rritjen e vlers s kapitalit pr periudha afatgjata dhe jo pr qllime shitjeje afatshkurtr n rrjedhn normale t operacioneve. Keshtu ne se nje spital ka nje siperfaqe toke te cilen e mban pr qellimin e rritjes se vlers s kapitalit, pr ate mundesise per ta shiturme shtrenjte pas disa vitesh ai do ta trajtoje kete aktiv si aktiv afatgjate material te investuar. 2. Toka e mbajtur pr prdorim n t ardhmen aktualisht t paprcaktuar. (Nse nj entitet nuk e ka prcaktuar se do ta prdor tokn si pasuri e zotruar nga pronari, duke prfshir zotrimin pr t ofruar shrbime si ato t siguruara nga parqet kombtare pr brezat e tanishm dhe t ardhshm ose pr shitje afatshkurtr n rrjedhn normale t operacioneve, athere toka trajtohet si e mbajtur pr rritjen e vlers s kapitalit.) 3. Nj ndrtes e zotruar nga entiteti dhe e dhn kundrejt nj ose m shum qiraje t zakonshme mbi nj baz tregtare. Pr shembull, nj universitet mund t zotroj nj ndrtes q e ka dhn me qira mbi nj baz tregtare tek palt e treta. 4. Nj ndrtes q sht e lir, por mbahet pr tu dhn kundrejt nj ose m shum qirave t zakonshme tek palt e jashtme mbi nj baz tregtare. Po nuk duhet te ngaterohemi ne percaktimin e objektit te ketij standardi, pr ate llojit te aktiveve te cilat jane nen fokusin e kerkesave te tij. Keshtu shikojme me vemendje disa raste tecilat nuk duhet te ngaterohen me Aktivet afatgjata materiale ne investim. 1. Aktivi afatgjat material i mbajtur pr shitje n rrjedhn normale t operacioneve ose n proces ndrtimi apo zhvillimi pr t realizuar shitje t tilla (ne kete rast ai trajtohet si inventare). Shembull, nj entitet mund t shtoj t ardhurat nga blerja dhe shitja e nj toke ose ndrtese, rast n t cilin aktivi i mbajtur posarisht me qllim pr t'u shitur m pas n t ardhmen e afrt ose pr t'u zhvilluar pr rishitje klasifikohet si inventar 2. Aktivi afatgjat material q sht ndrtuar ose zhvilluar n emr t palve t treta. Ne kete rast zbatohen kerkesat e standardit SNKSP Kontratat e ndrtimit. 3. Pasuria e zotruar nga pronari (I trajtuar nga SNKSP 17), prfshir (ndrmjet t tjerash) aktivin afatgjat material t mbajtur pr ta prdorur n t ardhmen si pasuri e zotruar nga pronari, aktivin afatgjat material t mbajtur pr zhvillim n t ardhmen dhe m pas pr t'u prdorur si pasuri e zotruar nga pronari. 4. Aktivi afatgjat material q sht ne ndrtim ose zhvillim pr tu prdorur n t ardhmen si aktiv afatgjat material i investuar. SNKSP 17 zbatohet pr aktive t tilla afatgjata materiale derisa ndrtimi ose zhvillimi i tyre prfundon, koh n t ciln aktivi bhet aktiv afatgjat material i investuar dhe zbatohet ky standard. 5. Aktivi afatgjat material q i sht dhn me qira nj entiteti tjetr sipas nj qiraje financiare (leasing). 6. Ne se nje aktivi afatgjat material eshte mbajtur pr qllime strategjike do t trajtohej n prputhje me SNKSP 17. Shembull. Universiteti i Tiranes zoteron nje ndertese qe perdoret pjesrisht pr qllime administrative dhe pjesrisht jepet me qira si apartamente mbi nj baz tregtare. Nse kto pjes mund t shiten veas (ose t jepen me qira n mnyr t veant sipas nj qiraje
financiare), entiteti i trajton ato veas. Nse pjest nuk mund t shiten veas, aktivi sht aktiv afatgjat material i investuar vetm nse nj pjes e parndsishme mbahet pr tu prdorur pr prodhimin ose furnizimin e mallrave, apo kryerjen e shrbimeve, ose pr qllime administrative. N disa raste, nj entitet iu ofron shrbime ndihmse banorve t nj ndrtese q ajo zotron. Entiteti i trajton nj pasuri t till si aktiv afatgjat material t investuar nse shrbimet jan t parndsishme pr marrveshjen n trsi. Shembull, nj entitet zotron nj hotel ose konvikt q administrohet nprmjet agjencis s drejtimit t prgjithshm t pasuris. Shrbimet e kryera ndaj t klientve jan t rndsishme pr marrveshjen n trsi. Prandaj, hoteli i administruar nga pronari sht pasuri e zotruar nga pronari, dhe jo nj aktiv afatgjat material i investuar. Mund t jet e vshtir t prcaktohet nse shrbimet ndihmse jan kaq t rndsishme, saq nj aktiv afatgjat material t mos kualifikohet si aktiv afatgjat material i investuar. Pra, pr t prcaktuar q nj aktiv afatgjat material t kualifikohet si aktiv afatgjat material i investuar, krkohet gjykimi. Kriteret i zhvillon entiteti, kshtu q ajo mund ta prdor kt gjykim n vijimsi n prputhje me prkufizimin e aktivit afatgjat material t investuar.
Kur njihet nje aktiv si aktiv afatgjate material

Aktivi afatgjat material i investuar do t njihet si nj aktiv kur, dhe vetm kur: sht e mundur q prfitimet ekonomike t ardhshme ose potenciali i shrbimeve q lidhen me aktivin afatgjat material t investuar do t rrjedhin tek njsia ekonomike; dhe Kostoja ose vlera e drejt e aktivit afatgjat material t investuar mund t matet me besueshmri. N prcaktimin nse nj z knaq kriterin e par t njohjes, nj njsi ekonomike krkohet t vlersoj shkalln e siguris prsa i prket rrjedhs s prfitimeve ekonomike t ardhshme ose potencialit t shrbimeve mbi bazn e evidencs s disponueshme n momentin e njohjes fillestare. Ekzistenca e nj sigurie t mjaftueshme q prfitimet ekonomike t ardhshme ose potenciali I shrbimeve do t rrjedhin n entitetin krkon nj bindje se njsia ekonomike do t marr shprblimet q lidhen me aktivin dhe do t marr prsipr rreziqet prkatse. Zakonisht, kjo bindje sht e vlefshme vetm kur rreziqet dhe shprblimet kan kaluar tek njsia ekonomike. Prpara se kjo t ndodh, transaksioni pr t prftuar aktivin zakonisht mund t anullohej pa dmshprblim t rndsishm, prandaj aktivi nuk njihet. Kriteri i dyt i njohjes zakonisht sht leht pr tu plotsuar, sepse transaksioni i kmbimit, duke evidentuar blerjen e aktivit, identifikon koston e tij. Ne rastet kur aktivi afatgjat material i investuar mund t prftohet pa kosto (falas) ose me nj kosto nominale, kostoja sht vlera e drejt e aktivit afatgjat material i investuar si n datn e blerjes. Entiteti vlerson sipas ktij parimi t njohjes t gjitha kostot e aktiveve afatgjata materiale t investuara t saj n kohn q ato kryhen. Kto kosto prfshijn kostot e kryera n fillim pr t bler aktivin afatgjat material t investuar dhe kostot e kryera m pas pr t shtuar, zvendsuar ndonj pjes ose pr ta mirmbajtur at. Sipas parimit t njohjes, entiteti nuk njeh n vlern kontabl (neto) t aktivit afatgjat material t investuar kostot e mirmbajtjes s prditshme t nj aktivi t till. Kto kosto njihen n tepric ose defiit kur ato kryhen. Kostot e mirmbajtjes s prditshme jan kryesisht kostot e puns dhe t pjesve t ndrrimit, ku mund t prfshihet edhe kostoja e
pjesve t vogla. Shpesh, qllimi i ktyre shpenzimeve prshkruhet si pr riparime dhe mirmbajtje t aktivit. Pjest e aktiveve afatgjata materiale t investuara mund sigurohen nprmjet zvendsimit. Marrim nje shembull, muret e brendshme mund t zvendsojn muret fillestare. Sipas parimit t njohjes, njsia ekonomike njeh n vlern kontabl (neto) t aktivit afatgjat material t investuar ekzistues koston e pjess zvendsuese n kt aktiv n kohn q kryhet, n qoft se plotsohet kriteri I njohjes. Vlera kontabl (neto) e atyre pjesve q jan zvendsuar regjistrohet n prputhje me kushtet pr regjistrim t ktij standardi.
Matja n njohje
Aktivi afatgjat material i investuar do t matet fillimisht me koston e tij (n kt matje fillestare do t prfshihen kostot e transaksionit). Kur nj aktiv afatgjat material i investuar prftohet nprmjet nj transaksioni jokmbimi, kostoja e tij do t matet me vlern e drejt n datn e blerjes. Kostoja e nj aktivi afatgjat material t investuar t bler prbhet nga mimi i blerjes dhe fardo shpenzimi i ngarkueshm drejtprdrejt. N shpenzimet e ngarkueshme drejtprdrejt prfshihen, pr shembull, tarifat profesionale pr shrbimet ligjore, taksat e transferimit t pasuris dhe kostot e tjera t transaksionit. Kostoja e nj aktivi afatgjat material t investuar t vetprodhuar sht kostoja e tij n datn kur ka prfunduar ndrtimi (prodhimi) ose zhvillimi. Deri n kt dat, njsia ekonomike zbaton SNKSP 17. N kt dat, aktivi bhet aktiv afatgjat material i investuar dhe zbatohet SNKSP 16. N koston e nj aktivi afatgjat material t investuar nuk mund prfshihen: (a) Kostot e nisjes (vetm nse ato jan t nevojshme pr sjelljen e aktivit n kushtet e nevojshme pr funksionimin e tij sipas qllimeve t drejtimit); (b) Shpenzimet e teprta pr materiale, pun dhe burime t tjera t kryera gjat ndrtimit apo zhvillimit t aktivit. N qoft se pagesa pr nj aktiv afatgjat material t investuar sht shtyr, kostoja e tij sht ekuivalenti i mimit n mjete monetare. Diferenca midis ksaj shume dhe totalit t pagesave njihet si shpenzim interesi prgjat periudhs s kredis. Nj aktiv afatgjat material i investuar mund t prftohet nprmjet nj transaksioni jokmbimi. Pr shembull, pushteti qendror mund ti transferoj falas nj ndrtes zyrash shtes nj njsie ekonomike t pushtetit lokal, e cila pastaj e jep me qira sipas normave t tregut. Gjithashtu, nj aktiv afatgjat material i investuar mund t prftohet n nj transaksion jokmbimi, me ann e sekuestrimit. N kto rrethana, kostoja e pasuris sht vlera e saj e drejt n datn n t ciln ajo sht prftuar. Kur nj njsi ekonomike n fillim e njeh aktivin e saj afatgjat material t investuar me vlern e drejt, vlera e drejt sht kostoja e aktivit. Pas njohjes fillestare, njsia ekonomike do t vendos t prdor ose modelin e vlers s drejt model ose modelin e kostos. Kostoja fillestare e interesit nga pasuria e mbajtur sipas nj qiraje dhe I klasifikuar si aktiv afatgjat material i investuar do t jet si sht prshkruar pr nj qira financiare nga paragrafi 28 i SNKSP 13, d.m.th. aktivi do t njihet me vlern m t ult mes vlers s drejt t pasuris dhe vlers aktuale t pagesave minimale t qiras. Nj ose m shum aktive afatgjata materiale t investuara mund t prftohen n kmbim t nj ose disa aktiveve jomonetare, ose nga nj kombinim I aktiveve monetare me ato jomonetare. Diskutimi n vijim i referohet nj kmbimi t nj aktivi jomonetar pr nj tjetr, por ai
gjithashtu zbatohet pr t gjitha kmbimet e prshkruara m sipr. Kostoja e nj aktivi t till afatgjat material i investuar matet me vlern e drejt prve rasteve kur: (a) transaksionit t kmbimit i mungon prmbajtja tregtare ose (b) vlera e drejt si e aktivit t bler, ashtu dhe e aktivit t dhn nuk matet me besueshmri. Aktivi i bler matet n kt mnyr, madje edhe nse njsia ekonomike nuk mund ta regjistroj menjher aktivin e dhn. N qoft se aktivi i bler nuk matet me vlern e drejt, kostoja e tij matet me vlern kontabl (neto) t aktivit t dhn. Nj njsi ekonomike prcakton nse nj transaksion kmbimi ka prmbajtje tregtare duke marr parasysh se n 'mas pritet t ndryshojn flukset e ardhshme t mjeteve monetare si rezultat i ktij transaksioni. Nj transaksion kmbimi ka prmbajtje tregtare n qoft se: (a) Konfigurimi (rreziku, afati dhe shuma) i flukseve monetare t aktivit t marr ndryshon nga konfigurimi i flukseve monetare ose potencialit t shrbimeve t aktivit t transferuar, ose (b) Vlera specifike e pjess s operacioneve t njsis ekonomike, e ndikuar nga transaksioni, ndryshon si rezultat i kmbimit, dhe (c) Diferenca n (a) ose (b) sht e rndsishme n lidhje me vlern e drejt t aktiveve t kmbyera. Pr qllimet e prcaktimit nse nj transaksion kmbimi ka apo jo prmbajtje tregtare, vlera specifike e pjess s operacioneve t njsis ekonomike, t ndikuara nga transaksioni, do t pasqyroj flukset monetare pas tatimit, n qoft se ato i nnshtrohen tatimit. Rezultati i ktyre analizave mund t jet I qart pa patur nevoj q njsia ekonomike t kryej llogaritje t hollsishme. Vlera e drejt e nj aktivi pr t cilin nuk ekzistojn transaksione tregu t krahasueshme matet me besueshmri nse (a) ndryshueshmria n intervalin e vlerave t drejta t arsyeshme nuk sht e rndsishme pr kt aktiv ose (b) probabilititetet e vlersimeve t ndryshme brenda intervalit mund t vlersohen n mnyr t arsyeshme dhe t prdoren n vlersimin e vlers s drejt. Nse njsia ekonomike sht n gjendje t prcaktoj me besueshmri vlern e drejt si t aktivit t marr dhe t aktivit t dhn, athere vlera e drejt e aktivit t dhn prdoret pr t matur koston, prve rastit kur vlera e drejt e aktivit t marr sht natyrisht m e besueshme.
Matja pas njohjes

Entiteti mund t zgjedh si politik t tij kontabl ose modelin e vlers s drejt ose modelin e kostos dhe duhet ta zbatoj kt politik pr t gjitha aktivet afatgjata materiale t investuara t saj. N Standardin Ndrkombtar t Kontabilitetit t sektorit publik SNKSP 3, Politikat kontabl, ndryshimet n vlersimet kontabl dhe gabimet thuhet se nj ndryshim i vullnetshm n politikn kontabl duhet t bhet vetm nse ky ndryshim do t oj n nj paraqitje m t prshtatshme t transaksioneve, ngjarjeve t tjera ose kushteve n pasqyrat financiare t entitetit. Ka shum pak mundsi q nj ndryshim nga modeli i vlers s drejt n modelin e kostos t oj n nj paraqitje m t prshtatshme. Nj entitet inkurajohet, por nuk krkohet, t prcaktoj vlern e drejt t aktivit afatgjat material t investuar mbi bazn e nj vlersimi t br nga nj vlersues i pavarur, i cili ka kualifikimin prkats profesional dhe t njohur, si dhe ka eksperiencn e fundit n vendndodhjen dhe kategorin e aktivit afatgjat material t investuar q vlersohet.
Tetor 2008
Modeli i vlers s drejt

Pas njohjes fillestare, nj entitet q zgjedh modelin e vlers s drejt do t mat t gjitha aktivet afatgjata materiale t investuara t saj me vlern e drejt, me prjashtim t rasteve t prshkruara nga ky standard. Fitimi ose humbja neto q rrjedh nga nj ndryshim n vlern e drejt t aktivit afatgjat material t investuar do t njihet n tepricn ose defiitin e periudhs n t ciln ndodh. Vlera e drejt e aktivit afatgjat material t investuar sht mimi me t cilin ky aktiv mund t shkmbehej midis palve t vullnetshme, t mirinformuara dhe t palidhura me njeratjetrn. Vlera e drejt n mnyr specifike prjashton nj mim t vlersuar t fryr ose t ult pr shkak t kushteve ose rrethanave t veanta si financimi jotipik, marrveshjet e shitjes, t shitjes dhe marrjes me qira, shumat e veanta ose koncensionet e dhuruara nga dokush q ka t bj me shitjen. Nj entitet prcakton vlern e drejt pa i zbritur kostot e transaksionit t shitjes ose t nxjerrjes jasht prdorimit. Vlera e drejt e aktivit afatgjat material t investuar do t pasqyroj kushtet e tregut n datn e raportimit. Vlera e drejt sht specifike pr nj koh t caktuar si pr shembull pr nj dat t dhn. Meq kushtet e tregut mund t ndryshojn, shuma e raportuar si vler e drejt mund t jet jokorrekte ose e paprshtatshme n qoft se sht e vlersuar n nj koh tjetr. Prkufizimi i vlers s drejt i referohet palve t vullnetshme t mirinformuara. N kt kontekst, t mirinformuara do t thot q edhe blersi i vullnetshm, edhe shitsi i vullnetshm jan t informuar n mnyr t arsyeshme mbi natyrn dhe karakteristikat e aktivit afatgjat material t investuar, prdorimet aktuale dhe potenciale t tij, dhe kushtet e tregut n datn e raportimit. Nj blers i vullnetshm sht i motivuar, por jo i detyruar t blej. Ky blers nuk sht tepr i zellshm, dhe as i vendosur t blej me do mim. Blersi i supozuar nuk do t paguante nj mim m t lart se krkohet n nj treg q prbhet nga blers dhe shits t vullnetshm dhe t mirinformuar. Po keshtu edhe shitesi i vullnetshem. Prkufizimi i vlers s drejt i referohet nj transaksioni t kryer n mnyr t vullnetshme midis palve t palidhura me njra-tjetrn. Nj transaksion i kryer n mnyr t vullnetshme midis palve t palidhura me njra-tjetrn sht ai midis palve q nuk kan nj marrdhnie t veant ose speciale q i bn mimet e transaksioneve t mos jen karakteristike pr kushtet e tregut. Transaksioni presupozohet t jet midis palve t palidhura, ku secila prej tyre vepron n mnyr t pavarur. Evidenca m e mir e vlers s drejt merret nga mimet aktuale n nj treg aktiv pr aktive t ngjashme n t njjtin vend dhe kusht. Entiteti duhet te identifikoje me kujdes do diferenc n natyrn, vendin ose kushtin e aktivit, ose n termat kontraktuale t kontratave t qirave dhe t tjera n lidhje me t. N munges t mimeve aktuale n nj treg aktiv, nj entitet merr parasysh informacionin nga burime t ndryshme por qe mund te cojne ne konkluzione te ndryshme mbi vlern e drejt t nj aktivi afatgjat material t investuar. Ne te tilla raste, entiteti shqyrton arsyet e ktyre ndryshimeve, me qllim q t arrihet n vlern m t besueshme t vlers s drejt brenda intervalit t vlerave t arsyeshme t saj. N prcaktimin e vlers s drejt t aktivit afatgjat material t investuar, nj entitet nuk i llogarit n mnyr t dyfisht aktivet ose pasivet q jan t njohura si aktive ose pasive t veanta. Pr shembull: (a) Pajisjet e ndriimit ose t ajrit t kondicionuar shpesh jan pjes
prbrse e nj ndrtese dhe n prgjithsi prfshihen n vlern e drejt t aktivit afatgjat material t investuar, n vend q t njihen veas si toka, ndrtesa, makineri e pajisje. (b) N qoft se nj zyr sht dhn me qira duke qen e mobiluar, vlera e drejt e zyrs n prgjithsi prfshin edhe vlern e drejt t orendive, sepse t ardhurat nga qiraja kan t bjn me zyrn e mobiluar. Kur orendit jan t prfshira n vlern e drejt t aktivit afatgjat material t investuar, nj njsi ekonomike nuk i njeh ato si nj aktiv i veant. (c) Vlera e drejt e aktivit afatgjat material t investuar prjashton t ardhurat e parapaguara ose t konstatuara nga qiraja e zakonshme, sepse njsia ekonomike i njeh ato si nj detyrim ose aktiv i veant. Vlera e drejt e aktivit afatgjat material t investuar nuk pasqyron shpenzimet kapitale t ardhshme q do t prmirsojn ose zgjerojn aktivin si dhe nuk pasqyron prfitimet prkatse t ardhshme nga ky shpenzim i ardhshm.
Paaftsia pr t prcaktuar vlern e drejt me besueshmri

Ka nj nj hipotez t kundrshtueshme se nj entitet mund t prcaktoj me besueshmri vlern e drejt t nj aktivi afatgjat material t investuar mbi nj baz t vazhdueshme. Megjithat, n raste prjashtimore, ka nj evidenc t qart kur nj njsi ekonomike blen qysh n fillim nj aktiv afatgjat material t investuar (ose kur nj aktiv ekzistues q ka qen n fillim aktiv afatgjat material bhet aktiv afatgjat material i investuar n vijim t prfundimit t ndrtimit ose zhvillimit, ose pas nj ndryshimi n prdorim) q vlera e drejt e tij nuk mund t prcaktohet n mnyr t besueshme mbi nj baz t vazhdueshme. Kjo ndodh kur dhe vetm kur, transaksionet e krahasueshme t tregut nuk jan t shpeshta dhe vlerat alternative t besueshme t vlers s drejt (pr shembull, bazuar n parashikimet e fluksit monetar t skontuar) nuk jan t disponueshme. N raste t tilla, nj entitet do ta mat kt aktiv afatgjat material t investuar duke prdorur modelin e kostos n SNKSP 17, Toka, ndrtesa, makineri e pajisje. Vlera e mbetur e aktivit afatgjat material t investuar supozohet t jet zero. Entiteti do t zbatoj SNKSP 17 deri n momentin e nxjerrjes jasht prdorimi t aktivit afatgjat material t investuar. Nse entiteti ka matur m par nj aktiv afatgjat material t investuar me vlern e drejt, ajo do t vazhdoj ta mat at me vlern e drejt deri sa ta nxjerr jasht prdorimit (ose deri sa aktivi t bhet pasuri e zotruar nga pronari ose njsia ekonomike fillon ta zhvilloj aktivin pr ta shitur m pas n rrjedhn normale t operacioneve), edhe nse transaksionet e krahasueshme t tregut bhen m pak t shpeshta ose mimet e tregut nuk jan lehtsisht t disponueshme.
Modeli i kostos
Pas njohjes fillestare, entiteti zgjedh modelin e kostos do t mat t gjitha aktivet afatgjata materiale t investuara n prputhje me krkesat e SNKSP 17 pr kt model, d.m.th. me kosto paksuar me amortizimin e akumuluar dhe ndonj humbje e akumuluar nga zhvlersimi.
Transferimet
Transferimet n, ose nga aktiv afatgjat material t investuar do t bhen kur, dhe vetm kur, ka nj ndryshim n prdorim, evidentuar nga: Fillimi i zotrimit nga pronari, pr nj transferim nga aktiv afatgjat material i investuar n pasuri e zotruar nga pronari; Fillimi i zhvillimit me qllim shitje, pr nj transferim nga aktiv afatgjat material t investuar tek inventart;
Mbarimi i zotrimit nga pronari, pr nj transferim nga aktiv afatgjat material i zotruar nga pronari n aktiv afatgjat material i investuar; Fillimi i nj qiraje t zakonshme (mbi nj baz tregtare) tek nj pal tjetr, pr nj transferim nga inventart tek aktiv afatgjat material i investuar; ose Prfundimi i ndrtimit ose i zhvillimit, pr nj transferim nga aktiv afatgjat material n rrjedhn e ndrtimit ose t zhvillimit (I trajtuar nga SNKSP 17) n aktiv afatgjat material t investuar.
Prdorimi i aktivit afatgjat material nga nj organ shtetror mund t ndryshoj me kalimin e kohs. Pr shembull, nj organ shtetror mund t vendos t zr nj ndrtes q aktualisht prdoret si nj aktiv afatgjat material t investuar ose ta shndrroj nj ndrtes q aktualisht prdoret si nj strehim pr akademin detare ose pr qllime administrative n nj hotel dhe tua jap kt ndrtes operatorve t sektorit privat. N rastin e par, ndrtesa do t trajtohej si nj aktiv afatgjat material i investuar deri n fillimin e zotrimit. N rastin e dyt, ndrtesa do t trajtohej si toka, ndrtesa, makineri e pajisje deri sa zotrimi i saj mbaron dhe ajo riklasifikohet si aktiv afatgjat material i investuar. Nj departament shtetror pr pasurit e paluajtshme mund t rishikoj rregullisht ndrtesat e tij pr t prcaktuar nse ato plotsojn krkesat dhe si pjes e ktij procesi mund t identifikoj dhe t mbaj disa ndrtesa pr shitje. N kt situat, ndrtesa mund t konsiderohej si inventar. Megjithat, n qoft se departamenti vendos t mbaj ndrtesn pr aftsin q ka pr t gjeneruar t ardhura nga qiraja dhe pr potencialin e saj pr rritje t vlers s kapitalit, athere ajo do t riklasifikohej si nj aktiv afatgjat material I investuar me fillimin e do qiraje t zakonshme t mpasshme Kur nj njsi ekonomike prdor modelin e kostos, transferimet ndrmjet aktivit afatgjat material t investuar, pasuris s zotruar nga pronari dhe inventarve nuk ndryshojn vlern kontabl (neto) t aktivit t transferuar dhe koston e tij pr qllime t matjes ose t dhnies s informacioneve shpjeguese. Pr nj transferim nga aktiv afatgjat material i investuar, i mbajtur me vlern e drejt, n aktiv t zotruar nga pronari ose tek inventart, kostoja e aktivit, pr trajtimin kontabl t mpasshm n prputhje me SNKSP 17 ose SNKSP 12 Inventart, do t jeta vlera e drejt e tij n datn e ndryshimit t prdorimit. N qoft se nj pasuri e zotruar nga pronari bhet aktiv afatgjat material i investuar q do t mbahej me vlern e drejt, athere nj njsi ekonomike do t zbatoj SNKSP 17 deri n datn e ndryshimit t prdorimit. Entiteti duhet do t trajtoj do diferenc n kt dat, midis vlers kontabl (neto) t aktivit t prcaktuar n prputhje me SNKSP 17 dhe vlers s drejt t tij, n t njjtn mnyr si n rastin e nj rivlersimi t br n prputhje me SNKSP 17. Deri n datn kur nj pasuri e zotruar nga pronari bhet nj aktiv afatgjat material i investuar, i mbartur me vlern e drejt, entiteti e amortizon aktivin dhe njeh do humbje nga zhvlersimi q ka ndodhur. Njsia ekonomike trajton do diferenc n kt dat, midis vlers kontabl (neto) t aktivit t prcaktuar n prputhje me SNKSP 17 dhe vlers s drejt t tij, n t njjtn mnyr si t ishte nj rivlersim i br n prputhje me SNKSP 17.
Nxjerrjet jasht prdorimit

Nj aktiv afatgjat material i investuar do t regjistrohet (hiqet nga pasqyra e pozicionit financiar) kur del jasht prdorimit ose kur ky aktiv trhiqet prfundimisht nga prdorimi dhe
nuk pritet t ket prfitime ekonomike t ardhshme ose potencial shrbimesh nga nxjerrja jasht prdorimit e tij. Nxjerrja jasht prdorimit e nj aktivi afatgjat material t investuar mund t realizohet nprmjet shitjes ose duke lidhur nj kontrat qiraje financiare. Pr t prcaktuar datn e nxjerrjes jasht prdorimit t nj aktivi afatgjat material t investuar, entiteti zbaton kriterin n SNKSP 9 pr njohjen e t ardhurave nga shitja e mallrave. SNKSP 13 zbatohet kur nj nxjerrje jasht prdorimit bhet si rezultat i lidhjes s nj kontrate qiraje financiare dhe nj kontrate shitjeje dhe marrjeje me qira. Fitimet ose humbjet neto q rrjedhin nga vjetrimi ose nxjerrja jasht prdorimit e aktivit afatgjat material t investuar do t prcaktohen si diferenc midis shums neto nga nxjerrja jasht prdorimit e aktivit dhe vlers kontabl (neto) t tij dhe do t njihet n tepric ose deficit n periudhn e vjetrimit ose nxjerrjes jasht prdorimit. Shuma e shprblimit, e humbur ose e dhn nga palt e treta pr aktivin afatgjat material t investuar q sht i zhvlersuar, duhet t njihet n tepric ose defiit kur shprblimi bhet i arktueshm.
Tema 4.2 Aktivet afatgjata materiale (toka, ndertesa, makineri dhe pajisje) dhe trajtimet kontabel te tyre sipas SNKSP 17
Hyrje Aktivet afatgjata materiale jane ato lloj aktivesh te cilat parashikohen te perdoren per disa peiudha ushtrimore dhe nga perdorimi I te cilave priten te sigurohen fitime ne keto periudha. Ne kete teme do te perqendrohemi ne trajtimin teorik dhe kontabel te ketyre aktiveve kaq te rendesishme per vazhdimin normal te aktivitetit te nje entiteti. Per te plotesuar qellimin tone do te fokusohemi ne Standardin Ndrkombtar te Kontabilitetit te Sektorit Publik (SNKSP) 17, i cili synon t prshkruaj trajtimin kontabl pr Aktivet afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e pajisje) me qllim q prdoruesit e pasqyrave financiare t mund t dallojn qart informacionin rreth nj investimi t njsis ekonomike n Aktivet afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e pajisje) dhe aktiveve qe ajo ka ne perdorim ne funnksion te realizimit te veprimtarise kryesore te saj. Trajtimet kontabel pr Aktivet afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e pajisje) perqendrohen tek njohja e aktiveve, prcaktimi i vlerave t tyre kontabl dhe amortizimit, e humbjeve nga vlersimi q duhet t njihet n lidhje me to.
Aktivet afatgjata materiale dhe klasifikimi i tyre

Aktivi afatgjate material eshte ai aktiv i cili do ti sherbeje aktivitetit te nje entiteti gjate gjithe jetes se tij te dobishme dhe prej perdorimit te te cilit priten perfitime ne periudhat e ardhshme. Por per te dhene perkufizimin e sakte i referohemi standardit SNKSP 17. Toka, ndrtesa, makineri e pasije jan zra material te mbajtur pr prdorim n prodhimin apo ofrimin e mallrave apo shrbimeve, pr tu dhn me qera t tjerve, ose pr qllime administrative dhe pritet t prdoren m shum se gjat nj periudhe raportuese. Grupet kryesore te ketij zeri te aktiveve jane Toka. Ndertesat Makineri dhe pajisje
Mjete transporti Pajisje zyre informatike Aktive afatgjata materiale ne proces
Per shkak te natyres se sektorit publik mund te kemi dhe active afatgjata ne formen rruge, rrjete, vepra ujore etj. Standardi ndalon ne menyre specifike ne llojet e aktiveve afatgjata materiale te cilat dalin jashte fushes se zbatimit te ketij standardi. Keshtu ne standard shpjegohet qartesisht se aktivet qe trajtohen nen fokusin e nje tjeter standardi nderkombetar te kontabilitetit ne sektorin publik, si aktivet e trasheguara nuk jane ne objektin e tij, megjithate nse nje entitet njeh aktivet e trashguara si active afatgjata materiale, ajo duhet t zbatoj krkesat pr dhnin e informacioneve shpjeguese pr kt Standart por jo parimet e matjes se ketij standardi. Por cilat active do te futen tek grupi i Aktiveve te trasheguara Disa aktive pershkruhen si Aktive t trashguara pr shkak t rndsis s tyre kulturore, ambjentaliste apo historike. Ne kete grup mund te perfshihen ndrtesat historike dhe monumentet, vendndodhjet arkeologjike, hapsirat e konservimit dhe rezervat natyrore, dhe veprat e artit. Megjithate standardi jep karakteristikat qe duhet te plotesoje nje aktiv per tu klasifikuar ne kete grup. 1. Vlera e tyre n terma kulturor, ambjentaliste, edukative dhe historike sht e vshtir t pasqyrohet plotsisht n nj vler financiare t bazuar krejtsisht n nj cmim tregu; 2. Detyrimet Ligjore dhe/ose statusore mund t vendosin ndalime apo kufizime t ashpra mbi daljen nga shitja (nxjerrjen jasht prdorimit me an t shitjes); 3. Ato shpesh jan t pazvendsuseshme dhe vlera e tyre mund t rritet me kalimin e kohs edhe pse kushtet e tyre fizike shkatrrohen; dhe 4. Mund t jet e vshtir t vlersohet jeta e tyre e dobishme, e cila n disa raste mund t jet disa qindra vjet. Disa entitet t sektorit publik mund t ken prona t mdha t aktiveve t trashguara t cilat kan qen bler gjat shum viteve apo perfituar memenyre te tjera si dhurimin, trashgimin dhe sekuestrimin. Kto aktive rradh mund t mbahen pr aftsin e tyre pr t gjeneruar flukse mjetesh monetare dhe mund t ket pengesa ligjore apo sociale pr ti prdorur ato pr t tilla qllime. Shembull. Nje entitet Z ka ne pronesi nj ndrtes historike te prdorur pr vendosjen e zyrave qendrore te tij. Ne kete rast entiteti mund ta njohi kete aktiv ne grupin e aktiveve afatgjata materiale por do te jete e veshtire te vleresoje me objektivitet koston e tij. Por nese ndertesa nuk mundesi perdorimi per shkak te gjendjes se renuar apo ka pengesa te tjera ligjore per ta bere kete atehere ajo e klasifikon kete aktiv si aktiv te trasheguar dhe nuk I permbahet kerkesave te matjes se ketij standardi Gjithashtu aktivet e njesive qeveritare te biznesit si dhe aktivet biologjike ne lidhje me veprimtarine bujqesore dhe aktivet ne formen e te drejtave dhe rezervave minerare, nuk hyne ne fushen e zbatimit te kerkesave te ketij standardi. Nje entitet zbaton kerkesat e ketij standardi per te gjitha aktivet afatgjata materiale ne ndertim panvaresisht ne se ato jane per tu zhvilluar per perdorim te ardhshem ne formen e investimit pra qe pas perfundimit do te zbatojne kerkesat e SNKSP 16 Aktiv afatgjate material i investuar. Kur ndrtimi apo zhvillimi ka prfunduar, aktivi material afatgjat bhet aktiv material afatgjat i investuar dhe vetem atehere entiteti i krkohet t zbatoj SNKSP 16.
Vleresimi i aktiveve afatgjate material

Si fillim i kthehemi edhe njehere konceptit te dhene ne fillim per aktivet afatgjata materiale dhe perqendrohemi ne kushtet qe duhet te plotesoje nje aktiv per tu njohur si aktiv afatgjate material. Standardi thekson se ....kosto e nj zri t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) do t njihet si nj aktiv n qoft se dhe vetm nse; sht e mundur q prfitimet e ardhshme ekonomike apo mundsia e shrbimit q shoqrojn zrin do t hyj ne entitet dhe Kosto apo vlera e drejt e zrit mund t maten n mnyr t besueshme. Kshtu, krkohet gjykim n zbatimin e kriterit t njohjes pr rrethanat te caktuara te aktivitetit te nje entiteti. Ne zrat e aktive afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) kerkohet t perfshihen edhe aktive te nevojshme pr arsye sigurie apo ambienti. Blerja e ktyre aktive afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) megjithse nuk rrisin direkt prfitimet e ardhshme ekonomike apo mundsine e shrbimit t ndonj zri t vecant ekzistues t aktiveve afatgjata materiale mund t jen t nevojshme pr nj entitet pr t marr prfitime t ardhme ekonomike apo mundsi shrbimi nga aktivet e tjera. T till zra t aktiveve klasifikohen pr t'u njohur si aktive sepse ato i mundsojn nj entiteti t nxjerr prfitime t ardhshme ekonomike apo mundsi shrbimi nga aktive t lidhura n shtes t cfar mund t derivonin/dilnin nse kto zra nuk do t ishin bler. Shembull. Nje spital public ka ndertuar nje system te mbrojtjes kunder zjarrit, dhe drejtuesi kontabel eshte duke gjykuar a do te duhej ta njihte kete aktiv si afatgjate material, pra a i ploteson kushtet sipas perkufizimit te standardit ky lloj aktivi per tu njohur ne kete grup. Vleresimi ne kete rast eshte I qarte sepse ndertimi I nje aktivi te tille rrjedh nga legjislacioni dhe entiteti nuk mund te kuptohet pa nje aktiv te tille, panvaresisht se ne menyre direkte nuk prt perfitime te ardhshme ekonomike prej tij.
Matja ne njohje (vleresimi fillestar)

Nj z i aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) q klasifikohet pr njohje si nj aktiv do t matet me koston e tij. Atje ku nj aktiv sht bler nprmjet nj transaksioni jo shkmbyes, kosto e tij do t matet me vlern e tij t drejt n datn e blerjes. Pra ndeshemi me konceptin e kostos dhe te vleres se drejte te cilat standardi i ka perkufizuar si me poshte Kosto sht shuma e mjeteve monetare apo ekuivalenteve t mjeteve monetare t paguara dhe vlera e drejt e pagesave t tjera t dhna pr t bler nj aktiv n kohn e blerjes apo t ndrtimit. Vlera e drejt sht shuma me t ciln mund t shkmbehej nj aktiv, ose mund t shlyhej nj pasiv, midis palve t vullnetshme t mirinformuara dhe t palidhura me njra-tjetrn. Perfitimi i nje aktivi mund te jete pasoje e nje transaksioni shkembyes apo te nje transaksioni joshkembyes, shpjegojme kuptimin e tyre Transaksionet e kmbimit jan transaksionet n t cilat nj entitet merr aktive apo shrbime, ose mbyll detyrimet, dhe jep direkt afrsisht vler t njjt ( kryesisht n form monetare,mallrash,shrbimesh,ose prdorim t aktiveve) . Transaksionet jo kembyese jan transaksionet q nuk jan transaksione kmbimi. N nj transaksion te tille, nje entitet ose merr vlera nga nj tjetr njsi ekonomike pa dhn direkt
vler afrsisht t njjt n kmbim, ose jep vler tek nj tjetr entitet pa marr direkt vler afrsisht t njjt n kmbim. Permendim me siper se nje entitet mund te perfitoje nje ze te aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) nepermjet nje transaksioni jo kembyese. Pr shembull, toka mund t'i jepet si kontribut nj pushteti vendor nga nj siprmarrs i ndrtimeve urbane me ose jo shprblim nominal, pr t mundsuar qeverisjen lokale pr t andrtuar parqe, rrug dhe rrugina n zhvillim. Nj aktiv mundet gjithashtu t blihet nprmjet nj transaksioni jo shkmbimi nga ushtrimi i fuqis s sekuestrimit. Sipas ktyre kushteve kosto e zrit sht vlera e drejt n datn e blerjes s tij apo perfitimit te tij per te qene me te sakte.
Elemtet e Kostove
Kosto e nj zri t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) prmban: 1. Cmimin e tij t blerjes, prfshir taksat doganore t importit dhe taksat e parimbursueshme t blerjes, pas zbritjes se skontove tregtare dhe rabateve. 2. Cdo kosto q i atribuohet direkt sjelljes s aktivit n vendin dhe kushtet q i duhen atij t jet i afte pr t punuar sipas mnyrs q synon manaxhimi. 3. Vlersimi fillestar i kostove t cmontimit dhe lvizjes s zrit dhe restaurimet n vendin q ai sht vendosur. Por cilat mund te jene disa kosto te cilat i atribohen direkt nje aktivi; 1. Kostot e prfitimeve t punonjsve (sic jan prshkruar n standartet prkatse ndrkombtare e kombtare t kontabilitetit q lidhen me prfitimet e punonjsve) q dalin direkt nga ndrtimi apo blerja e zrit t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) 2. Kostot e prgatitjes s vendqndrimit; 3. Kostot fillestare t dorzimit dhe lvizjeve me dor; 4. Kostot e instalimit dhe montimit; 5. Kostot e testimit ns aktivi po funksionon n rregull, pas zbritjes se t ardhurave neto nga shitja e ndonj zri t krijuar. Ku duhet te kemi Kujdes? Vemendja duhet te perqendrohet tek kostot q nuk jan kosto t nj zri t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) Kostot e hapjes se nj lehtsie t re; Kostot e prezantimit t nj produkti apo shrbimi t ri ( prfshir kostot e reklamave dhe veprimtarive promocionale); Kostot e transferimit t biznesit n nj vendndodhje t re apo ne nje klas t re konsumatorsh (prfshir kostot e trajnimit t stafit); Kostot e administrimit dhe shpenzimeve t tjera t prgjithshme. Shembull. Ne periudhen ne te cilen po ndertohet nje shkolle publike, hapesira perpara kantierit te ndertimit eshte duke u shfrytezuar per parkim te banoreve te zones kundrejt pageses. Te ardhurat e perfituara a do te ndikojne ne vleresimin apo koston e ketij aktivi? Behet fjale per operacione te rastesishme qe nuk i takojne realizimit apo ndertimit te ketij aktivi apo synimit kryesor te tij, ne keto kushte ato do te njihen direkt ne klasifikimet perkatese te te ardhurave
Kosto e nj aktivi t ndrtuar nga vet entitetu prcaktohet duke prdorur t njjtat parime si pr blerjen e nj aktivi. Nse nj entitet krijon aktive t ngjashme pr shitje n rrjedhn normale t veprimtaris s saj, kosto e aktivit zakonisht sht e njjt sikurse kosto e ndrtimit t nj aktivi pr shitje Kostot pasuese Nuk njihet ne koston e aktiveve sherbimet apo zevendesimet e perditshme qe i behen zerit te caktuar, referuar natyres se tyre keto pershkruhen si mirmbatje dhe riparime t zrit t aktiveve afatgjata materiale. Pjest e disa zrave t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) mund t krkojn zvendsime n intervale t rregullta. Pr shembull, nj rrug mund t ket nevoj pr t ribr siprfaqen cdo vit, nj kaldaj mund t krkoj rimbushje pas nj numr t caktuar orsh prdorimi, ose paisjet e brendshme t nj avioni si ndenjset dhe tabakat mund t krkojn t zvendsohen disa her gjat jets s avionit. Sipas parimit t njohjes nj entitet njeh n vlern kontabl t nj zri t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) koston e pjesve t zvendsuara t nj zri t till kur kjo kosto ka ndodhur apo sht kryer, nese plotsohet kriteri i njohjes.
Matja e Kostove
Kosto e nj zri t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) sht ekuivalenti i cmimit n mjete monetare, ose vlera e tij e drejt n datn e njohjes. Nj ose m shum zra t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) mund t jen bler n kmbim t nj aktivi apo aktiveve jomonetar, ose i nj kombinimi t aktiveve monetare dhe jo-monetare. Shpjegojme nj kmbim t nj aktivi jo-monetar me nj tjetr. Kosto e nj zri t till t aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) matet me vlern e drejt, prvec se transaksionit t kmbimit i mungon thelbi tregtar ose vlera e drejt i asnjrit nga aktivet e marra apo t dhna sht e matshm mbi baza t besueshme. Zri i bler matet n kt mnyr edhe nse entiteti nuk mund t creegjistroj n mnyr t menjhershme nj aktiv t dhn. Nse zri i bler nuk sht matur me vlern e drejt, kosto e tij matet me vlern kontabl t aktivit t dhn. Nse nj entitet nuk sht i aft t prcaktoj n mnyr t besueshme vlern e drejt si t nj aktivi t marr ashtu dhe nj aktivi t dhn, ather vlera e drejt e aktivit t dhn prdoret pr t matur koston e aktivit t marr prvec nse vlera e drejt e aktivit t marr sht e dallueshme m qart.
Matja pas Njohjes

Nj entitet mund t zgjedh si modelin e kostos ashtu dhe modelin e rivlersimit ne politik kontabl t saj dhe do t zbatoj kt politik pr t gjith klasn e aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) qe ka. Modeli Kostos
Pas njohjes si nj aktiv, nj z i aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) do t mbahet me kostot e tij minus cdo amortizim t akumuluar dhe cdo humbje t akumuluar nga cvlersimi (pra me vleren kontabel). Vlera kontabl sht vlera me t ciln nj aktiv sht njohur pasi jan zbritur cdo amortizim i akumuluar dhe humbje nga cvlersimi t akumuluar. Modeli Rivlersimit Pas njohjes si nj aktiv, nj z i aktiveve afatgjata materiale (toka, ndrtesa, makineri e paisje) vlera e drejt e t cilit mund t matet n mnyr t besueshme do t mbahet me nj vler t rivlersuar, q ka qen vlera e tij e drejt n datn e rivlersimit minus cdo amortizim t mpashm t akumuluar dhe humbje nga cvlersimi t mpasshme t akumuluar. Rivlersimet duhet t bhen me nj rregullsi t mjaftueshme pr t siguruar q vlera kontabl nuk ndryshon materialisht nga ajo e cila do t ishte prcaktuar duke prdorur vlern e drejt n datn e raportimit. Si mund te percaktohet vlera e drejte per zera te caktuar te aktiveve afatgjata materiale Vlera e drejt e zrave t toks zakonisht prcaktohet nga t dhnat baz-tregu me marrveshje. Vlera e drejt e zrave t ndrtesave dhe makineri e paisje zakonisht prcaktohet nga vlera e tyre e tregut me marrveshje. Nj vlersim i vlers s nj aktivi normalisht ndrmerret nga nj antar me profesion vlersimin, i cili zotron nj kualifikim t njohur dhe t prshtatshm profesional. Pr shume aktive, vlera e drejt do t jet e prcaktueshme n mnyr t lexueshme me cmimet e kuotuara n nj treg aktiv dhe likuid. Pr shembull, cmimet aktuale t tregut zakonisht mund t merren pr tokn, ndrtesat e pa specializuara, mjetet motorrike dhe shum lloje t ndrtesave e makinerive e paisjeve. Pr disa aktive t sektorit publik, mund t jet e vshtir t prcaktohet vlera e tyre e tregut pr shkak t mungess s transaksioneve t tregut pr kto aktive. Disa entitete t sektorit publik mund t zotrojn sasi t mdha t ktyre aktiveve. Nse nuk ka evidence t vlefshme pr t prcaktuar vlern e tregut n nj treg aktiv dhe likuid t nj zri t toks, vlera e drejt e zrit mund t krijohet duke iu referuar zrave t tjer me karakteristika t ngjashme, n kushte dhe vendndodhje t ngjashme. Shembull, vlera e drejt e toks shtetrore bosh q ka qen mbajtur pr nj periudh t gjat koh n ciln ka pasur pak transaksione, mund t vlersohen duke iu referuar vlers s tregut t toks me tipare dhe topografi t ngjashme n nj vendndodhje t ngjashme pr t cilat sht e vlefshme evidenca e tregut. Frekuenca e rivlersimeve varet nga ndryshimet n vlern e drejt t zrit t aktiveve materiale afatgjata (toka,ndrtesa, makineri e paisje) q rivlersohen. Kur vlera e drejt e nj aktivi t rivlersuar ndryshon n mnyr materiale nga vlera e tij kontabl, sht i nevojshm nj rivlersim i mtejshm. Disa zra t aktiveve materiale afatgjata provojn ndryshime t mdha dhe t paqndrueshme n vlern e drejt, kshtu q krkojn rivlersim vjetor. Mund t jet e nevojshme pr t rivlersuar zrin vetm cdo tre ose pes vjet.
Tetor 2008
Kur nj z i aktiveve materiale afatgjata (toka, ndrtesa, makineri e paisje) rivlersohet, cdo amortizim i akumuluar n datn e rivlersimit trajtohet sipas njrs nga mnyrat e mposhtme: 1. Rivendoset n mnyr porpoconale me ndryshimin n vlern kontabl bruto t aktivit me qllim q vlera kontabl e aktivit pas rivlersimit t barazoj vlern e tij t rivlersuar. Kjo metod shpesh prdoret kur nj aktiv rivlersohet nprmjet zbatimit t nj indeksi t kostos s zvendsimit t aktivit t amortizuar. 2. Eleminohet kundrejt vlers kontabl bruto t aktivit dhe vlers neto t rivendosur pr shumn e rivlersuar t aktivit. Kjo metod shpesh prdoret pr ndrtesat. Nse rivlersohet nj z i aktiveve materiale afatgjata (toka, ndrtesa, makineri e paisje), e gjith klasa e aktiveve materiale afatgjata s cils i prket ky aktiv do t rivlersohet. Shtimet dhe paksimet nga rivlersimi lidhur me aktive individuale/t vecanta brenda nj klse t aktiveve materiale afatgjata (toka, ndrtesa, makineri e paisje) nuk duhet t kompensohen n lidhje me aktivet n klasa t ndryshme.
Amortizimi dhe menyrat e llogaritjes se tij

Cdo pjes e nj zri t aktiveve materiale afatgjata (toka, ndrtesa, makineri e paisje) me nje kosto e cila sht e madhe n lidhje me koston totale t zrit do t amortizohet n mnyr individuale ( t vecant). Nj entitet shprndan vlern fillestare t njohur n lidhje me nj z t aktiveve materiale afatgjatapergjate gjithe jetes se dobishme te tij. Nj pjes e rndsishme e nj zri t aktiveve materiale afatgjata (toka, ndrtesa, makineri e paisje) mund t ket nj jet prdorimi dhe nj metod amortizimi t cilat jan t njjta me jetn e prdorimit dhe metodn e amortizimit t nj pjes tjetr t rndsishme/t madhe t s njjtit z. T tilla pjes mund t grupohen n prcaktimin e norms s amortizimit. Keshtu po ti referohemi motorit te nje aeroplani, ka nje amortizim te ndryshem nga pjesa tjeter e ketij lloj aktivi per kete aresye entiteti qe mund ta kete ne pronesi kete mjet mund ta amortizoje ne menyre te vecante motorin nga pjeset e tjea te avionit. Nse nj njsi ekonomike ka probabilitet/ pritshmeri t ndryshme pr kto pjes, do t nevojiteshin teknika t prafrta pr t amortizuar pjesn e mbetur n mnyr q t pasqyroj n mnyr t besueshme strukturn e konsumuar dhe/ose jetn e prdorimit t pjesve t tij Amortizimi i nj aktivi fillon kur ai sht i vlefshm pr prdorim, p.sh.kur ai sht n vendin dhe kushtet e nevojshme pr t q t jet i aft t operoj/punoj sipas mnyrs q synon manaxhimi. Amortizimi i nj aktivi ndrpritet kur aktivi crregjistrohet. Si pasoj, amortizimi nuk ndrpritet kur aktivi bhet jooperativ/qendron papunuar apo trhiqet nga prdorimi aktiv dhe mbahet pr tu nxjerr jasht prdorimit prvec nse aktivi sht plotsisht i amortizuar. Mgjithat, sipas metods s amortizimit te perdorur ngarkesa e amortizimit mund t jet zero kur nuk ka prodhim. Si mund te percaktojme jeten e dobishme te nje mjeti? Faktort e mposhtm merren ne considerate n prcaktimin e jets s dobishme t nj aktivi: 1. Prdorimi i pritshm i aktivit. Prdorimi vlersohet n referenc me kapacitetin e pritshm t aktivit ose fuqin fizike.
2. Konsumi i pritshm fizik, i cili varet nga faktor operacional si numri i tranferimeve pr t cilin aktivi duhet t prdoret dhe programi i riparimit dhe mirambatjes, dhe kujdesi dhe mirmbatja e aktivit kur ai nuk sht n gjendje pune. 3. Vjetrimi teknik apo tregtar i dal nga ndryshimet apo prmirsimet n prodhimin, ose nga nj ndryshim n krkesn pr produktin apo fuqin e shrbimit t aktivit. 4. Kufizimet ligjore apo t ngjashme mbi prdorimin e aktivit, i till si datat e skadimit t qerave prkatse. 5. Kufizimet ligjore apo t ngjashme mbi prdorimin e aktivit, i till si datat e skadimit t qerave prkatse. Jeta e dobishme e nj aktivi mund t jet m e shkurtr se jeta e tij ekonomike. Vlersimi i jets s dobishme t nj aktivi sht nj cshtje e gjykimit bazuar n eksperiencn e entitetit me aktive t ngjashme. Metoda amortizimit Metoda e amortizimit do t pasqyroj modelin sipas t cilit prfitimet e ardhshme ekonomike apo mundsia e shrbimit t aktivit pritet t konsumohen nga njsia ekonomike. Nj shumellojshmeri e metodave t amortizimit mund t prdoren pr t shprndar shumn e amortizueshme t nj aktivi mbi nj baz sistematike gjat gjith jets s tij t dobishme. Metodat qe mund te perdoren jane metoda lineare, metoda e vleres se mbetur kontabe dhe metoda e njesive te prodhuara. Shpjegojme shkurtimisht ato. 1. Metoda lineare Kjo eshte metoda m e drejtperdrejt e llogaritjes se amortizimit dhe m e zakonshmja n praktikper shkak te thjeshtesise se saj. Duke perdorur kete metode, shuma e amortizimit eshte konstante gjat jetgjatesise t aktivit. Per te llogaritur kete shume vjetore duhet te dime koston origjinale t aktivit, vlern e tij t mbetur dhe jetgjatsin e dobishme ekonomike t tij. shuma vjetore e amortizimit = Kostoja origjinale Vlern e mbetur Jetgjatsia e dobishme ekonomike Shembull. Entiteti SAL ka bler nj furgon transporti per 6,000 euro. Ai ka vleresuar q mjeti do t ket nj jet t dobishme prej 5 vjetsh dhe n fund t asaj periudhe nj vler prej 500 euro. Me keto te dhena llogarisim shumen e amortizimit cdo vit (6000-500)/5 = 1100 euro. Kjo eshte shuma qe do te tregoje nivelin e amortizimit ne vitin e pare, ne vitin e dyte amortizimi i akumuluar do te rezultoje 2200 euro dhe keshtu vit pas viti. Ne bilanc aktivet afatgjata materiale (furgoni) do te pasqyrohet me kosto dhe nga ana tjeter tregohet amortizimi total si zbritje ne daten e pergatitjes se pasqyrave vjetore. SAL Fundi i vitit te dyte Kosto Aktive afatgjata materiale
Amortizimi akumuluar
Ne euro Vlera kontabel neto
Mjete transporti Llogarit e librit t madh
6,000
(2,200)
3,800
Per t evidentuar amortizimin n librin e madh t llogaris,ne hapim nj llogari t vecant t amartizimit t automjetit dhe amortizimin ja kreditojm kesaj llogarie: Mjete transporti (furgon) 6000 2. Metoda e vleres s mbetur Ashtu si tek metoda lineare prdoret nj perqindje per te llogaritur shumen e amortizimit ne metoden e vleres se mbetur kontabel. Perqindja e llogaritur bazuar ne jetgjatesine e aktivit dhe koston e tij historike aplikohet vetem mbi vleren e mbetur kontabel n fillim t cdo viti. Si rezultat shuma e amortizimit pakesohet cdo vit sepse ajo bazohet ne vleren e mbetur pra pas zbritjes se shumes se amortizimit te vitit te meparshem. Sipas kesaj metoda vlera e mbetur kontabel asnjehere nuk shkon ne zero, pasi gjithmone do kete nje mbetje. Shkojme rezultatet e perdorimit te kesaj metode me te dhenat e nje shembullit te thjeshteduke munduar ta krahasojme me rezultatet e metodes lineare. Entiteti ka blere nje mjet me vlere 1000 euro dhe afat perdorimi 5 vjet pa vlere te mbetur. Ne euro Metoda lineare Metoda e vleres se mbetur Kosto 1,000 1,000 Amortizimi viti 1 (200) (200) Gjndja 800 800 Amortizimi viti 2 (200) (160) Gjndja 600 640 Amortizimi viti 3 (200) (128) Gjendja 400 512 Amortizimi viti 4 (200) (102) Gjndja 200 410 Amortizimi viti 5 (200) (82) Gjndja Zero 328 Pra sic shikohet ne fund te afatit te perdorimit ky mjet do te kete akoma vlere referuar metodes se vleres se mbetur 3. Metoda e njesive te prodhimit Amortizimi i akumuluar 2200
Tetor 2008
Kjo metode perdoret per t amortizuar nj minier a karrier (gurore). Baza esht niveli I prodhimit te nxjerre per te alokuar koston e blerjes se ketyre aktiveve Shembull. Nj karrier vlersohet t permbaj rreth 100,000 ton mineral. Ajo eshte blere per 1milion euro. Sasia e mineralit t nxjerr n vitin 1 ishte 9,400 ton. Shuma vjetore e amortizimit pr at vit thjesht do t jet: 9,400/100,000 x 1 milion = 94,000 euro I njejti parim mund t perdoret per makinerit, jetgjatsia e t cilave matet me or pune apo me njsit e prodhuara. Amortizimi vjetor esht proporcional me kohn totale t puns q esht perdorur gjat vitit. Shembull. Nj makineri kushton 13,000 euro dhe ka nj jetgjatsi pune prej 10,000 or pune dhe n fund t s cils do t ket nj vler si hekurishte (scrap) prej 1,000 euro. N Vitin 1 ajo bri 2,800 or pune. Cili eshte amortizimi per vitin 1? 2,800/10,000 x (13,000 1,000) = 3,360 euro Si perfundim amortizimi linear rezulton n nj ngarkes konstatnte gjat gjith jets s dobishme nse vlera e mbetur e aktivit nuk ndryshon. Metoda e vleres se mbetur rezulton n nj ngarkes n rritje gjat jets s dobishme. Metoda e njsive t prodhimit rezulton n nje ngarkes bazuar mbi prdorimin apo prodhimin e pritshm. Njsia zgjedh metodn q pasqyron m shum modelin/sistemin e pritshm t konsumit t prfitimeve t ardhshme ekonomike ose t mundsis s shrbimit t mishruar n aktiv. Kjo metoda zbatohet n mnyr t qndrueshme nga periudha n periudh vetm nse ka ndonj ndryshim n modelin e pritshm t konsumit t ktyre prfitimeve t ardhshme ekonomike ose mundsis s shrbimit. regjistrimi Vlera kontabl e nj zri t toks, ndertesa, makineri e paisje do t crregjistrohet/ nuk do t njihet : 1. Me nxjerrjen jasht prdorimit; ose 2. Kur nuk priten prfitime t ardhshme ekonomike ose mundsi shrbimi nga prdorimi i tij ose nga nxjerrja jasht prdotrimit. Fitimi ose humbja e dal nga crregjistrimi i nj zri t toks, ndertesa, makineri e paisje do t prfshihet n tepricn ose deficitin kur zri sht crregjistruar Nxjerrja jasht prdorimit e nj zri t toks, ndertesa, makineri e paisje q mund t bhet n nj shumllojshmri mnyrash ( p.sh. nga blerja, nga hyrja n nj marrveshje/qera finnacira ose ga donacionet).
Tetor 2008
Nse, sipas parimit t njohjes, nj njsi ekonomike njeh n vlern kontabl t nj zri t Aktivit afatgjat material (toka, ndrtesa, makineri e pajisje) koston e nj zvendsimi pr pjes t zrit, m pas ajo crregjistron vlern e mbartur t pjess s zvendsuar pavarsisht nse pjesa e zvendsuar sht amortizuar n mnyr t ndar/ t vecant. Fitimi apo humbja e dal nga crregjistrimi/mosnjohja e nj zrit t toks, ndertesa, makineri e paisje do t prcaktohet si diferenc midis shumes neto nga nxjerrja jasht prdorimit e nj aktivi, nse ka, dhe vlers kontabl t zrit. Shuma e llogarive t arktueshme nga nxjerrja jasht prdorimit e nj zri t toks, ndertesa, makineri e paisje njihet fillimisht me vlern e tij t drejt.
MODULI 5
Tema:Inventaret dhe trajtimet kontabel te tyre sipas SNKSP 12
Hyrje
Inventaret jane nje aktiv i rendesishem dhe i domosdoshem per te performuar veprintarine ekonomike te nje entiteti panvaresisht nese entiteti eshte public apo jopublik. Ne kete modul do te perqendrohemi ne trajtimin teorik dhe kontabel te ketyre aktiveve kaq te rendesishme. Per te plotesuar qellimin tone do te fokusohemi ne Standardin Ndrkombtar te Kontabilitetit te Sektorit Publik (SNKSP) 12, i cili merret me trajtimin e Inventareve dhe menyrat e matjes se tyre. Inventaret dhe llojet e tyre Cdo kush qe do te doje te marre informacion ne lidhje me inventaret do te doje fillimisht te dije se cfare jane ato dhe format e inventareve qe ndeshim ne entitete te ndryshme. Per te bere perkufizimin e inventareve do te ndalojme ne perkufizimin qe jepet ne SNKSP 12. Inventart jan active te formes se lendeve te para ose materialeve per konsum ne procesin e prodhimit apo te realizimit te sherbimeve, ose jane active te mbajtura per shitje apo aktive te ndodhura ne procesin e prodhimit Po te mundohemi te zberthejme kete perkufizim do te evidentojme grupet kryesore te llogarive inventariale Lende e pare dhe materiale grupi i aktiveve qe blihen ne menyre qe te perpunohen ne procesin e prodhimit apo do ti sherbejne realizimit te sherbimit, qellimit kryesor te veprimtarise se entitetit Prodhim ne proces grupi i aktiveve qe rezultojne ne nje faze te caktuar te procesit te prodhimit, pra te transformimit te lendeve te para pa arritur qe ato te kene marre formen perfundimtare. Produkt i gatshem grupi i aktiveve qe rezultojne nga perfundimi i procesit te prodhimit apo shnderimit te tyre dhe jane te gatshme per shitje. Mallra jane ato lloj inventaresh qe blihen nga entiteti me qellimin e vetem te shitjes se tyre, kryesisht ndeshen ne entitetet me natyre tregtare Shpjeguam qe jane grupet kryesore te inventareve te rezultojne nga nje zberthim i perkufizimit te tyre dhene ne tandardin SNKSP 12, por duhet te theksojme se per vete specifikat qe ka sektori publik (shpjeguar dhe ne temen 1) mund te ndeshemi me inventare te tille si (a) Municione; (b) Rezerva shtetrore; (c) Lnd t mirmbajtjes; (d) Pjes kmbimi pr makineri dhe pajisje, q nuk prfshihen n ato q mbulohen nga objekti i Standardeve pr aktivet afatgjata materiale; (e) Rezervat strategjike (pr shembull, rezervat energjetike); (f) Rezervat e paras jo t emetuar; (g) Materiale t shrbimit postar, t mbajtur pr shitje (pr shembull, pullat e posts); (h) Prodhim n proces, prfshir: (i) Materialet edukative ose t kurseve t trajnimit (ii) Shrbimet pr klientt (pr shembull, shrbimet e auditimit) kur kto shrbime shiten me mime t tregut midis palve t palidhura dhe t vullnetshme (i) Toka/prona t mbajtura pr shitje. Standardi ndalon dhe ne llojet e inventareve qe dalin jashte fushes se zbatimit te ketij standardi, keshtu eshte e rendesishme te bahet mend se cdo entitet ekonomik i sektorit public (jo entitetet
shteterore) i cili i prgatit dhe i paraqit pasqyrat financiare sipas kontabilitetit mbi bazn e t drejtave dhe detyrimeve t konstatuara nuk zbaton kerkesat e ketij standardi per trajtimin kontabel te inventarve te meposhtem; (a) Prodhimit n proces q krijohet nga kontratat e ndrtimit, prfshir kontratat e shrbimit q lidhen drejtprdrejt me to (b) Instrumenteve financiar; (c) Aktiveve biologjike t lidhur me veprimtarin bujqsore dhe prodhimi bujqsor n pikn e vjeljes (d) Prodhimit n proces t shrbimeve q do t ofrohen pa pages ose kundrejt nj pagese nominale t marr drejtprdrejt nga prfituesi i shrbimit. Vleresimi i inventareve Kur fillojme te flasim per vleresimin e inventareve, ceshtja e pare qe duhet te trajtojme eshte se kur nje entitet I njeh inventaret ne pasqyrat e veta. Standardi tregon se inventaret duhet te njihen si active nese entiteti ka kontrollin mbi to, pret perfitime ekonomike ne te ardhmen dhe kostoja e tyre njihet ne menyre te besueshme Pra mund te njihen inventaret si aktiveve ne nje entitet vetem ne se plotesohen kushtet e mesiperme. Per te shpjeguar marrim shembull entitetet qe punojne me lende te pare te porositesit, lenda e pare qe ato kane nen kontroll, mbi te cilen ato veprojne per ti kthyer ne produkte te gatshme, nuk eshte e tyre qe nenkupton faktin qe entiteti nuk pret perfitime te ardhshme prej kesaj lende te pare pra nenkuptohet qe entiteti nuk mund te njohi keto lloj inventaresh ne aktivet e tyre. Dhe vetem pasi te plotesohen kushtet e njohjes lind problemi i vleresimit te inventareve. Inventaret vleresohen me kosto ne njohjen fillestare por standardet e reja kerkojne qe inventart te maten me vlern m t ult midis kostos dhe vlers neto t realizueshme (apo kostosaktuale te zevendesimit) ne vleresimin e mepasshem. Ky rregull i ri kerkon perkufizimin e disa koncepteve te reja qe po i japim me poshte; Vlera neto e realizueshme sht mimi i vlersuar i shitjes n rrjedhn normale t operacioneve minus kostot e vlersuara t prfundimit dhe kostot e vlersuara t nevojshme pr t kryer shitjen, kmbimin ose shprndarjen. Kosto aktuale e zvendsimit sht kostoja q do ti lindte entitetipr blerjen e aktivit m datn e raportimit. Vlera e drejt sht shuma me t ciln mund t shkmbehej nj aktiv, ose mund t shlyhej nj pasiv, midis palve t vullnetshme t mirinformuara dhe t palidhura me njratjetrn. Shembull. Per nje entitet public kemi mbledhur informacionin e meposhtem ne lidhje me disa lloje mallrash qe mbahen per shitje ne rrjedhen normale. Mallra Njesi ne Vlera Vlera e Kosto e magazine kontabel realizueshme zevendesimit A B C D
54
0 600 700 200
2 3 4
2.5 2.5 6.0
6 5 4 9
Tetor 2008
Ne se do te kerkohet se sa do te jete vlera qe ke te njohur ne llogarine inventariale mallra dhe a do te ndryshojne kjo vlere ne fund te periudhes raportuese? Sygjerimi i zgjidhjes eshte qe vleresimi fillestar do te behet me vleren kontabel dhe kjo eshte vlera qe do te kete llogaria inventariale ne fund te periudhes, ndersa ne lidhje me kerkesen e dyte nese do te duhet qe entiteti te zbatoje kerkesat e standardit SNKSP 12 ne fund te periudhes raportuese do te duhej te bente vleresimin e inventareve me vleren me te ulet midis kostos (vleres kontabel) dhe vleres neto te realizueshme, pra do te duhej qe sasite e C te vleresohet me vleren neto te realizueshme. Vlera neto e realizueshme i referohet shums neto q parashikon t realizoj nj njsi ekonomike nga shitja e inventarit gjat rrjedhs normale t veprimtarise. Vlera e drejt reflekton shumn pr t ciln i njjti inventar mund t shkmbehej n treg midis blersve dhe shitsve t mirinformuar, t vullnetshm dhe te palidhur me njeri tjetrin. E para sht nj vler specifike pr njsin ekonomike e dyta nuk sht e till. Vlera neto e realizueshme pr inventart mund t mos jet e barabart me vlern e drejt minus kostot pr shitjen. Kosto e inventarve Dihet qe materialet nuk jane vetem objekte lendore por edhe objekte vlererore. Pra ato duhet te vleresohen. Nje nga parimet baze te kontabilitetit eshte parimi i vleresimit me koston reale, i cili do te thote qe si baze vleresimi e aktiveve te ndermarrjes, pra edhe te materialeve, do te jete kostoja e sigurimit te tyre. Kosto e inventarve prfshin t gjitha kostot e blerjes, kostot e transformimit dhe kosto t tjera t ndodhura pr sjelljen e inventarve n vendndodhjen dhe gjendjen aktuale. Kosto e blerjes Shpenzimet e transportit dhe te ngarkim - shkarkimit Shpenzimet e magazinimit Kosto e blerjes Kosto e blerjes s inventarve prfshin mimin e blerjes, taksat e importit dhe tatime t tjera dhe transportin, trajtimin dhe kosto t tjera q i ngarkohen drejtprdrejt blerjes s produkteve t gatshme, lndve dhe materialeve. Zbritjet tregtare, rabatet dhe zra t tjer t ngjashm, zbriten gjat prcaktimit t kostove t blerjes. Kosto t tjera Kostot e tjera prfshihen n koston e inventarve vetm deri n shkalln q ato kryhen pr t'i sjell inventart n vendndodhjen dhe kushtet aktuale. Pr shembull, mund t jet e prshtatshme q n koston e inventarve t prfshihen shpenzimet e prgjithshme jo-prodhuese ose kostot e projektimit t produkteve pr klient t veant. Shembuj t kostove t prjashtuara nga kosto e inventarve dhe t njohura si shpenzime n periudhn n t ciln ato jan kryer jan: (a) Sasit jo-normale t materialeve hedhurin, kostove t puns ose kosto t tjera t prodhimit; (b) Kostot e magazinimit, prve rasteve kur kto kosto jan t nevojshme gjat procesit t prodhimit prpara fillimit t nj faze t mtejshme t prodhimit;
(c) (d)
Shpenzime t prgjithshme administrative q nuk kontribuojn n sjelljen e inventarve n kushtet dhe vendndodhjen e tyre aktuale; dhe Kostot e shitjes.
Nj njsi ekonomike mund ti blej inventart me kushte shlyerjeje t shtyra n koh. Kur marrveshja prmban, n fakt, nj element financimi, ky element, pr shembull, diferenca midis mimit t blerjes pr kushtet normale t kreditimit dhe shums s paguar, njihet si shpenzim pr interesa gjat periudhs s financimit Teknikat pr matjen e kostos N qoft se rezultatet prafrohen me kostot, si teknika t matjes s kostos s inventarve, pr lehtsi mund t prdoren metoda e kostos standarde ose metoda e kostos aktuale. Kostot standarde marrin n konsiderat nivelet normale t materialeve, t furniturave, punn, efiencn dhe shfrytzimin e kapacitetit. Ato shqyrtohen rregullisht dhe, po qe se sht e nevojshme,ndryshohen duke marr parasysh kushtet aktuale. Kostot e transformimit Kostot e shndrrimit t inventarve prodhim n proces n inventar produkte t gatshme lindin kryesisht n kushtet e prodhimit. Kostot e shndrrimit t inventarve prfshijn kostot e lidhura drejtprdrejt me njsit e prodhimit, si sht puna e drejtprdrejt. Ato prfshijn edhe nj shprndarje sistematike t shpenzimeve t prgjithshme t prodhimit fikse dhe variabl t cilat kryhen gjat shndrrimit t materialeve n produkte t gatshme. Shpenzimet e prgjithshme t prodhimit fikse jan ato kosto jo t drejtprdrejta t prodhimit t cilat mbeten relativisht t pandryshueshme pavarsisht vllimit t prodhimit, si pr shembull, amortizimi dhe mirmbajtja e ndrtesave dhe pajisjeve t fabriks dhe kostot e drejtimit e t administrimit t fabriks. Shpenzimet e prgjithshme t prodhimit variabl jan ato kosto jo t drejtprdrejta t prodhimit te cilat ndryshojn n mnyr t drejtprdrejt, ose thuajse t drejtprdrejt, me ndryshimin e vllimit t prodhimit, si pr shembull, lndt indirekte dhe puna indirekte. a) Kosto e drejtprdrejt materialet e prodhimit; pagat e puntorve t prodhimit; shpenzimet e punsimit t puntorve t prodhimit (pr shembull, pagesat e pensioneve dhe t sigurimeve shoqrore); humbjet teknike t materialeve (firot); b) Kostot jo te drejteperdrejta (shpenzimet indirekte) perfshijne - shpenzimet indirekte te pergjithshme fikse t prodhimit te cilat mbeten te pa ndryshuara pavarsisht nga nivelet e ndryshme te prodhimit(psh kostot e qerase, kostot e menaxhimit, kostot e administrimit. Shperndarja e tyre ne koston e perpunimit behet mbi bazen e kapacitetit normal te shfrytezimit(eshte marre parasysh ecuri mesatare qe arrihet ne disa periudha qe kane marre parasysh nderprerje prodhimi nga mirmbajtje apo remonte te planifikuara. - shpenzimet indirekte te pergjithshme variabel perbejne ato kosto qe ndryshojne ne vartesi te nivelit(sasive) te prodhimit( psh kostot e punes dhe materialeve indirekte). Shpenzimet indirekte variabl t prodhimit llogariten duke marr pr baz prodhimin aktual. Nj njsi ekonomike raportuese duhet t'i ngarkoj shpenzimet indirekte t pashprndara n shpenzimet e periudhs kontabl, si pr shembull shpenzimet e
pangarkuara pr shkak t ndryshimit t shfrytzimit aktual t kapacitetit nga kapaciteti i plot. Nuk duhet te perfshihen ne koston e inventarit qe prodhohet ; - shpenzimet e punve krkimore; - shumat mbi ato normale nga dmtimet, - firot, - penalitete dhe t tjera t ngjashme; - shpenzimet e shitjes; - shpenzimet e prgjithshme t administrimit. Shprndarja e shpenzimeve t prgjithshme t prodhimit fikse n kostot e shndrrimit bazohet n kapacitetin normal t pajisjeve t prodhimit. Kapaciteti normal sht prodhimi q pritet t arrihet mesatarisht gjat nj numri periudhash apo sezonesh n kushte normale, duke marr n konsiderat humbjen e kapacitetit q rrjedh nga mirmbajtja e planifikuar. Mund t prdoret niveli faktik i prodhimit nse ai i prafrohet kapacitetit normal. Shuma e shpenzimeve t prgjithshme fikse e shprndar pr do njsi prodhimi nuk rritet si pasoj e prodhimit t ult ose kur linja e prodhimit nuk punon. Shpenzimet e prgjithshme t pashprndara njihen si shpenzim n periudhn n t ciln ato jan kryer. N periudhat kur prodhimi sht m i lart se normali, shuma e shpenzimeve t prgjithshme fikse q i shprndahet do njsie t prodhimit paksohet, n mnyr q inventart t mos maten mbi kosto. Shpenzimet e prgjithshme t prodhimit variabl shprndahen pr do njsi prodhimi bazuar n prdorimin faktik t pajisjeve t prodhimit. Sqarojme sa shpjeguam nepermjet disa shembujve te shkurter Shprndarja e kostove, si fikse ashtu edhe variabel, t lindura n truallin mbi t cilin sht ndrtuar ose jo dhe i cili mbahet pr tua shitur pronarve familjar ose tregetare, mund t prfshinte edhe kosto t lidhura me sistemimin, kullimin, shtrimin e tubave pr lidhjen me rrjetin e ujsjells-kanalizimeve, etj. Nj proces prodhimi mund t rezultoj n prodhimin e m shum se nj produkti njkohsisht. Pr shembull, nj gj e till mund t ndodh kur prodhohen produkte t prbashkta ose kur prodhohet nj produkt kryesor dhe nj nnprodukt. Kur kostot e shndrrimit t secilit produkt nuk jan t identifikueshme ve e ve, ato shprndahen midis produkteve mbi baza racionale dhe t qndrueshme. Pr shembull, shprndarja mund t mbshtetet n vlern relative t shitjeve t do produkti ose n fazn e procesit t prodhimit kur produkti bhet i identifikueshm veas, apo n prfundim t prodhimit. Shumica e nnprodukteve, nga natyra q kan, nuk kan rndsi materiale. N kt rast ato shpesh maten me vlern neto t realizueshme dhe kjo vler zbritet nga kosto e produktit kryesor. Pr rrjedhoj, vlera kontabl e produktit kryesor nuk ndryshon ndjeshm nga kosto e tij.
Vleresimi i mepasshem i inventareve

Njihen dy sisteme te ndjekjes kontabel dhe evidentimit te gjendjeve te inventarit 1. Sistemi i inventarizimit te vazhdueshem
2. Sistemi i inventarizimit periodik Sipas sistemit te pare rregjistrimi i hyrje-daljeve ne magazinen e inventarit behet per do rast te veante duke i azhornuar llogarite perkatese te inventarit si me lart ne do moment. Mbetja debitore e tyre ne fund te periudhave te faredoshme dhe te asaj ushtrimore tregon normalisht gjendjen fizike te inventarit ne magazine te vleresuar sipas nje prej kritereve te pranuara. Avantazhi, eshte menyra me e sigurt per administrimin e gjendjeve te inventarit dhe mjaft e rekomanduar sidomos per artikujt me vlere e me risk me te madh pervetesimi. Rekomandohet gjithashtu ne kushtet e mbajtjes se kompjuterizuar te gjendjes se magazines dhe per artikuj ne lloj te kufizuar dhe ne sasi te medha. Disavantazhi, nuk mund te rekomandohet per nje nomeklature te gjere artikujsh ne kushtet e mbajtjes se informacionit ne menyre manuale. Per vleresimin e hyrje-daljeve nje nga metodat me te thjeshta te evidentimit eshte ajo me mimet mesatare. Sipas sistemit te dyte te inventarit te ndermjetem mbahen ne debi te llogarive inventariale vetem vlerat e gjendjeve ne fund te periudhave te caktuara te percaktuara ne baze te inventareve fizike. Ne kete rast llogarite e stokut nuk perdoren si llogari magazine por si llogari qe pasqyrojne ne periudha te caktuara gjendjet inventariale ne fund te ushtrimit duke e kaluar shtesen ose pakesimin perkates te gjendjes ne te ardhura ose shpenzime. Kjo menyre ka avantazhin e thjeshtesise se rregjistrimeve kontabel. Kjo menyre ka disavantazhin se nuk siguron mireadministrimin e vlerave materiale. Perdorimi i saj eshte i pashmangshem ne njesite e shitjes me pakice ose ne prodhimin e vogel artizanal. Panvaresisht nga sistemet qe perdor nje entitet per te evidentuar inventaret e vet aim und te perdori 3 metoda per te vleresuar konsumin dhe gjendjen ne fund te inventareve. 1. Metoda e inventarizimit specific 2. Metoda e mesatares se ponderuar 3. Metoda hyrje e pare dhe dalje e pare FIFO
Metodat e vleresimit te gjendjeve te inventareve. 1. Metoda e identifikimit specifik

Metoda e indentifikimit eshte e thjeshte dhe konsiderohet si metoda e percaktimit te kostos se materialeve te konsumuara dhe te kostos se inventarit gjendje ne fund te periudhes sipas kohes se konsumit. Fillimisht, sipas ksaj metode duhet t bhen regjistrimet pr koston e blerjes pr njsi dhe pr sasin e blerjes pr cdo parti t vecant te materialeve te blera. Kostoja totale e materialeve te blera gjate perudhes percaktohet si shume e ponderimeve te sasive te materialeve me kostot perkatese te cdo partie te vecante te blerjes. Shembull. Kemi mbledhur informacionin e meposhtem te nje entiteti Data
58
Hyrje
Cmimi Per njesi
Dalje
Gjendje
Tetor 2008
1 Janar 2 Janar 13 Janar 14 Janar 17 Janar 20 Janar 31 Janar
100 120 200
11.0 11.5 110 100 12.0 80 100
100 220 110 10 210 130 30
Ne baze te te dhenave te mesiperme llogaritet kostoja e blerjes se materialeve qe jane disponuar gjate periudhes si me poshte: Data 1 Janar 2 Janar 17 Janar Blerjet 100 120 200 Kosto per njesi 11.0 11.5 12.0 Vleresimi 1.100 1.380 2.400
Kostoja e materialeve qe disponohen per konsum ................................ 4.880 lek Identifikimi specifik i kostove do t thot q kosto t veanta iu ngarkohen elementeve t identifikuar t inventarit. Ky sht nj trajtim i prshtatshm pr artikujt t cilt jan veuar pr nj projekt t veant, pavarsisht faktit nse jan bler apo prodhuar. Megjithat, identifikimi specifik i kostove sht i paprshtatshm kur ka nj numr t madh artikujsh t inventarit t cilt jan t ndrkmbyeshm rregullisht. N kto rrethana mund t prdoret metoda e zgjedhjes s atyre artikujve q mbeten n inventar, duke kaluar efektet e paracaktuara n suficitin ose deficitin neto t periudhs. Pra per shembullin e mesiperm eshte e pamundur te perdorim kete metode. Kjo metode eshte e vlefshme per kantiret e ndertimit te anijeve apo per entitete qe kane gure te cmuar ne inventaret e tyre
2. Metoda e kostos mesatare

Ne rastet kur invetaret perbehen nga materiale ne sasira te vogla dhe homogjene, preferohet supozimi se materiale qe konsumohen dhe ato qe jane gjendje mund te konsiderohen me pare ne forme te pergjithshme si materiale qe disponohen per konsum. Nje shembull te till mund te paraqesim materialin e gazoilit, nga teresia e te cilit nuk mund te percaktohet partia qe eshte bere hyrje ne fillim. Mesatarja e ponderuar. Mesatarja e ponderuar llogaritet duke u mbeshtetur ne ponderimin e cmimit me sasine perkatese te cdo blerje dhe shumat e tyre pjestohen me sasine totale te blere gjate periudhes. ne kushtet e shembullit tone kostoja mesatare e ponderuar llogaritet si me poshte: Data Blerjet Kosto Vleresimi per njesi 1 Janar 100 11.0 1.100 2 Janar 120 11.5 1.380 17 Janar 200 12.0 2.400 420 4.880
Pra, sic shihet duke u mbeshtetur ne vleren reale te kostos se blerjes kryhen llogaritjet e kostos per njesi. Mesatarja e ponderuar = 4.880 / 420 = 11.62 lek per njesi Duke perdorur koston mesatare te ponderuar per njesi mund te llogaritet kostoja e inventarit gjendje ne fund te periudhes, i cili ne kushtet e shembullit tone do te jete: Inventari ne fund = 30 x 11.62 = 348 lek Kostoja e materialeve te konsumuar = 390 x 11.62 = 4.532 lek Pra, ne kete menyre kostoja totale e inventarit qe eshte disponuar gjate periudhes do te jete e njejte me ate fillestare.
3. Metoda hyrje e pare dalje e pare (FIFO)

Nj entitet duhet t prdor t njjtn formul kostoje pr t gjith inventart me natyr dhe prdorim t ngjashm. Pr inventart me natyr ose prdorim t ndryshm, mund t justifikohet prdorimi i formulave t ndryshme t kostos. Pr shembull, inventart q prdoren n nj segment mund t ken pr njsin ekonomike nj prdorim q ndryshon nga prdorimi i t njjtit lloj inventari n nj segment tjetr. Megjithat, nj dallim n vendndodhjen gjeografike t inventarve, n vetvete, nuk mjafton pr t justifikuar prdorimin e formulave t ndryshme t kostos. Formula FIFO supozon se artikujt e inventarit t cilt jan bler m par shiten t part, dhe pr rrjedhoj, n fund t periudhs n inventar mbeten ata artikuj t cilt jan bler ose prodhuar m von. Kjo metode eshte e pashmangeshme kryesisht ne rastet e materialve qe prishen lehte. Per shembull, drejtuesi i nje firme qe perpunon qumeshtin do te preferoj qe te perpunoj fillimisht ate parti qe eshte blere me pare sepse ka me shume mundesi qe te humbasi vetite ushqimore. Pra, metoda e e percaktimit te vleres se inventarit FIFO, bazohet ne parimin qe materialet qe blihen te parat do te konsumohen te parat. Duke perdorur kete metode per vleresimin e inventarit qe eshte gjendje ne fund te perudhes do te thote te bazohemi ne koston e blerjes se materialve te blera ne furnizimet e fundit, pra ne kete menyre vlera e tyre do te shprehi perafersisht koston koherente te blerjes. Shikojme kete metode ne shembullin tone Data Blerjet Kosto Vleresimi per njesi 1 Janar 100 11.0 1.100 2 Janar 120 11.5 1.380 17 Janar 170 12.0 2.040 390 4.520 Ndersa kostoja e inventarit gjendje ne fund do te llogaritet: Inventari ne fund = 50 njesi x 12 lek/njesi = 600 lek Nj entitet ekonomik duhet t prdor t njjtn formul kostoje pr t gjith inventart me natyr dhe prdorim t ngjashm. Pr inventart me natyr ose prdorim t ndryshm (pr shembull, disa mallra t prdorura n nj segment dhe i njjti lloj i mallrave i prdorur n nj segment tjetr), mund t justifikohet prdorimi i formulave t ndryshme t kostos. Megjithat, nj dallim n vendndodhjen gjeografike t inventarve (ose n rregullat respektive tatimore) n vetvete nuk mjafton pr t justifikuar prdorimin e formulave t ndryshme t kostos.
Inventart mund ti kalohen entitetit prmes nj transaksioni jo kmbimi. Pr shembull, nj agjenci ndrkombtare q ofron ndihm mund ti dhuroj nj spitali publik materiale mjeksore, n kuadr t ndihms pas nj fatkeqsie natyrore. N kto kushte, kostoja e inventarit sht vlera e drejt n datn e marrjes s tij.
Zhvleresimi i inventareve
Inventaret I nenshtrohen testit te zhvleresimit. Kerkesa e vlersimit me vlere me te ulet midis kostos dhe vleres neto te realizueshme eshte e detyruar per nje entitet. Masen e ketij zhvleresimi entiteti duhet ta regjistroje ne kontabilitet si humbje nga zhvleresimi ne momentin kur ky i fundit ndodh. Zvogelimet per te arritur vleren neto ndodhin ne rastet kur ka nje renie te theksuar te mimeve ne kushtet e tregut apo edhe te demtimeve te produktit. Ka edhe raste kur disa produkte demtohen para se te shiten ose kur disa te tjera mbahen ne sasira te tilla qe mund te shiten brenda nje periudhe kohe te arsyshme. Ne raste te tilla kostua e inventarit duhet te zvogelohet per te arritur vleren e tyre neto te realizushme. Shuma e uljes s vlers duhet t prcaktohet z pr z. N rastet kur nj vlersim i till nuk sht praktik, zhvlersimi duhet t matet pr nj grup zrash t ngjashm ose q kan lidhje me njri-tjetrin. Zrat jan t ngjashm ose kan lidhje me njri-tjetrin nse ato i prkasin s njjts linj prodhimi, si dhe kan funksione ose prdorime t njjta. Zvoglimi duhet t marr parasysh kostot e vlersuara pr prfundimin dhe shitjen e produkteve, por nuk duhet t prfshij fitimin, q do t krijohet n fazat e mvonshme t prodhimit. mimet e tregut pr materialet dhe furnizimet pr prdorim n prodhim mund t zbresin nn koston e tyre. Njsia ekonomike raportuese duhet t vazhdoj t'i mbaj n kontabilitet kto materiale me kosto, dhe t mos bj ndryshime pr zhvlersimin e tyre, nse ajo parashikon q kto produkte te shiten me cmim me te larte se kostoja e prodhimit te produkteve te prodhuara nga keto materiale Kosto e inventarve mund t mos jet e rikuperueshme kur inventart dmtohen, kan psuar amortizim moral t plot ose t pjesshm ose nse mimet e shitjes s tyre kan rn. Kosto e inventarve mund t mos jet e rikuperueshme edhe nse jan rritur kostot e vlersuara t prfundimit ose kostot e vlersuara q do t lindin pr realizimin e shitjes, kmbimit ose shprndarjes. Praktika e zhvlersimit t inventarve posht kostos deri n vlern neto t realizueshme prputhet me pikpamjen q aktivet nuk duhet t mbahen me shuma m t mdha se prfitimet ekonomike t ardhshme ose potenciali i shrbimit q priten t realizohen nga shitja, kmbimi, shprndarja ose prdorimi i tyre. Zakonisht, inventart zhvlersohen deri n vlern neto t realizueshme artikull pr artikull. Megjithat, n disa raste mund t jet m e prshtatshme q t grupohen artikujt e lidhur ose t ngjashm. I till mund t jet rasti i artikujve t inventarit t cilt kan qllime apo prdorime prfundimtare t ngjashme dhe praktikisht nuk mund t vlersohen vemas elementve t tjer n at linj produkti. Nuk sht e prshtatshme q inventart t zhvlersohen mbi bazn e nj klasifikimi t inventarit, pr shembull, produktet e gatshme, apo t gjith inventart n nj segment shfrytzimi ose gjeografik t veant. N prgjithsi, dhnsit e shrbimeve i
akumulojn kostot q lidhen me secilin shrbim pr t cilin ngarkohet nj mim shitje i veant. Pr rrjedhoj, do shrbim trajtohet si nj z i veant. muarjet e vlers neto t realizueshme marrin n konsiderat edhe qllimin pr t cilin mbahet inventari. Pr shembull, vlera neto e realizueshme e sasis s inventarit q mbahet pr t prmbushur kontratat e shitjes apo t shrbimit pr periudha fikse bazohet n mimin e kontrats. Nse kontratat e shitjes jan m pak se sasit e inventarit q mbahet, vlera neto e realizueshme e teprics bazohet n mimet e prgjithshme t shitjes. Materialet dhe furniturat e tjera t cilat mbahen pr tu prdorur n prodhimin e inventarve nuk zhvlersohen posht kostos n qoft se produktet e gatshme n t cilat do t trupzohen, pritet t shiten, kmbehen ose shprndahen me nj mim q sht n kosto ose mbi kosto. Megjithat, kur nj rnie n mimin e materialeve tregon se kosto e produkteve t gatshme e tejkalon vlern neto t realizueshme, materialet zhvlersohen deri n vlern neto t realizueshme. N kto rrethana, matja m e mir e mundshme e vlers neto t realizueshme mund t jet kosto e zvendsimit t materialeve. N do periudh t mpasshme bhet nj vlersim i ri i vlers neto t realizueshme. Kur nuk ekzistojn m rrethanat t cilat kan uar m par n zhvlersimin e inventarve posht kostos, ose kur ka prova t qarta t rritjes s vlers neto t realizueshme pr shkak t ndryshimit t rrethanave ekonomike, shuma e zhvlersimit rimerret (q do t thot se kjo rimarrje kufizohet deri n shumn e zhvlersimit fillestar), kshtu q vlera kontabl sht m ulta midis kostos dhe vlers neto t realizueshme t rishikuar. Kjo ndodh, pr shembull, kur nj element i inventarit, q sht mbajtur me vlern neto t realizueshme pr shkak se ka rn mimi i tij i shitjes, sht ende gjendje n nj periudh t mpasshme dhe mimi i tij shitjes sht rritur. Shprndarja e mallrave pa pages ose kundrejt nj pagese nominale Nj entitet ekonomik i sektorit publik mund t mbaj inventar prfitimet ekonomike t ardhshme apo potenciali i shrbimit i t cilve nuk lidhet drejtprdrejt me aftsin e tyre pr t krijuar flukse monetare hyrse neto. Kta lloj inventarsh mund t lindin kur nj qeveri ka vendosur t shprndaj disa mallra t caktuara pa pages ose kundrejt nj vlere nominale. N kto raste, prfitimet ekonomike t ardhshme ose potenciali i shrbimit i inventarit, pr qllimet e raportimit financiar, pasqyrohet nga vlera q do ti duhej t paguante entitetipr t marr prfitimet ekonomike ose potencialin e shrbimit, nse kjo do t ishte e nevojshme pr t arritur objektivat e njsis ekonomike. Kur prfitimet ekonomike apo potenciali i shrbimit nuk mund t merren n treg, do t duhet t bhet nj muarje e kostos s zvendsimit. Nse ka ndryshuar qllimi me t cilin mbahet inventari, ather ai vlersohet duke prdorur dispozitat e paragrafit Njohja si shpenzim Kur inventart shiten, kmbehen ose shprndahen, vlera kontabl e tyre njihet si shpenzim n periudhn n t ciln njihen t ardhurat e lidhura. Nse nuk ka t ardhura t lidhura, shpenzimi njihet kur shprndahen mallrat ose realizohet shrbimi i lidhur. Shuma e do zhvlersimi t inventarve dhe t gjitha humbjet e inventarve njihen si shpenzim n periudhn kur ndodh zhvlersimi ose humbja. Shuma e do rimarrjeje t zhvlersimit t inventarve njihet si zbritje e vlers s inventarve t njohur si shpenzim n periudhn kur ndodh rimarrja. Pr dhnsit e shrbimeve, pika kur njihen inventart si shpenzime, normalisht, ndodh ather kur kryhen shrbimet ose n astin e lshimit t faturs pr shrbimet me pages.
Crregjistrimi I inventareve
Standarti percakton qe, inventari rregjistrohet atehere kur shitet por ai rregjistrohet edhe kur nuk ka vlera ekonomike per te ardhmen ( psh inventari i vjeteruar). Inventari crregjistrohet edhe kur dhurohet.
MODULI 6 &7
1. Koncepte te pergjithshme, njohja, prbrja, vlersimi dhe vecorite e strukturimit ne sektorin publik. 2. Kontabiliteti i te drejtave dhe detyrimeve 3. Dokumentacioni baz q vrteton veprimet n lidhje me te drejtat dhe detyrimet 4. Rast studimor e skema per funksionimin te llogarive te te drejtave dhe detyrimeve
ZHVILLIME
1. Koncepte te pergjithshme, njohja, prbrja, vlersimi dhe vecorite e strukturimit ne sektorin publik.
Kuptimi i detyrimeve Nga pikpamja e pronsis ato paraqesin burime t t tretve q prdoren prkohsisht pr zhvillimin e aktivitetit dhe q do t'i kthej n t ardhmen. Ato kan si karakteristik kryesore se jan t prkohshme dhe se duhet t kthehen, t shlyhen patjetr pas nj kohe t caktuar. Ato jane sakrifica t mundshme n t ardhmen t prfitimeve ekonomike q rrjedhin (lindin) prej detyrimeve t tashme t nj njsie ekonomike pr t'u dhn (transferuar) aktive ose pr t'u kryer shrbime njsive t tjera n t ardhmen si rezultat i veprimeve t kryera n t tashmen. Ne nje dat t dhn, kur kane lindur, perbejne veprime t kryera apo ngjarje t tjera t ndodhura, por q duhet t likuidohen (shlyhen) n t ardhmen. Klasa 4 perfaqeson ne pergjithesi ngjarjet apo fenomenet qe kane ndodhur (dhe duhet te trajtohen kontabilisht) sipas parimit te te drejtave e detyrimeve te konstatuar. Mqs detyrimet paraqesin (sjellin) shprndarje t aktiveve apo t shrbimeve n t ardhmen, tipari m i rndsishm i tyre sht data n t ciln ato duhet t shlyhen, ose e thn ndryshe, afati i shlyerjes s tyre. N varsi t ktij tipari detyrimet mund t klasifikohen n: o Detyrime afatshkurtr (DASH) qe ne pergjithesi lindin nga operacione korente. o Detyrime afatgjat (DAGJ) qe kryesisht perfaqsojne operacione te kryera per shpenzime e perfitime afatgjata. Nje shpenzim (korent ose kapital) quhet i tille ne momentin qe konstatohet dhe jo ne momentin qe paguhet. Pra detyrimi eshte ne momendin e ndodhjes se shpenzimit. Veprimi kredi llogarite perkatese te detyrimeve(ne klasen 4 ose ne klasen 1) ne debi llogarive perctese financiare, te te drejtave apo direkt te shpenzimeve ne kuptimin e gjere te fjales (klasa 6 ose klasa 2).
Detyrimet afatshkurtra (DASH) DASH prkufizohen si detyrime likuidimi i t cilave duhet t bhet brenda nj viti ose nj cikli operativ (ekonomik) duke prdorur aktivet e veta afatshkurtra ose duke krijuar detyrime t tjera afatshkurtra. - DASH klasifikohen n detyrime t prcaktueshme dhe n detyrime t rastit. - Lloje te detyrimeve afatshkurtra kryesore jane Detyrimet ndaj furnitorve per blerje mallra, sherbime e investime. Kto jan detyrimet me afat t shkurtr q shoqria ka pr aktivet (mallrat, makineri, etj.) dhe shrbimet e blera me pages t mvonshme. Pra shkaku i lindjes s ktyre detyrimeve sht mosprputhja n koh midis momentit t marrjes (blerjes) s aktiveve ose prfitimit t shrbimeve dhe momentit t pagimit t parave pr to. Per regjistrime ne kontabilitet perdoren llogarite e furnitoreve Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik Tetor 2008
64
Detyrime ndaj personelit e te ngjashme Detyrime ndaj sigurimeve shoqerore e te ngjashme Detyrime ndaj tatimeve Detyrime te tjera
Detyrime afatgjata (DAGJ) DAGJ perkufizohen si detyrime q nuk shlyhen brenda nj viti financiar apo nj cikli operativ, por zakonisht pas nj viti ose gjat disa cikleve operative. M thjesht ato mund t prcaktohen si detyrime ndaj t tretve pr marrjen hua t parave apo t formave t tjera t aktiveve, me nj afat kthimi m shum se nj vit, (zakonisht 5, 10, 20 ose m shum vite). Nje nga llojet jane huate qe merren pr t prballuar nevojat pr fonde financiare q lindin gjat zhvillimit t veprimtaris. Hua mund t merret banka dhe institucione t tjera t kreditit. N rast se kto hua do t shlyhen pas m shum se nj viti ato klasifikohen si hua bankare afatgjat. Ktu prfshihen huat aftmesme (1 deri n 5 vjet) dhe huat afatgjata ( mbi 5 vjet). Kte hua mund te merren ose drejtprdrejt n form monetare ose n formn e shlyerjes s faturave t furnitorve. Pr do vit duhet t paguhet interesi i huas s marr. Interesi llgaritet gjithmon mbi baza vjetore. Pr shpenzimin e interesit t maturuar dhe t paguar do t bhet regjistrimi ne ditar.
Vlersimi i te drejtave e detyrimeve Te drejtat dhe detyrimet ne kontabilitetet gjithmon pasqyrohen t vlersuara n monedhn kombtare, pra n lek. Detyrimet q lindin n lek ne kontabilitet do t regjistrohen t vlersuara me vleftn e mallrave apo shrbimeve t prfituara n datn e lindjes s tyre. N bilanc kto detyrime do t pasqyrohen me vlern e tyre kontabl te matshme. Nqs rezulton nj ndryshim (rritje ose zvoglim) me karakter prfundimtar i vlefts s detyrimeve, diferenca do t pasqyrohet si rritje apo zvoglim i tyre, duke ngarkuar prkatsisht shpenzimet ose t ardhurat e periudhs. N PF kto detyrime do t paraqiten t konvertuara n monedhn kombtare. Kursi i konvertimit duhet t jet ai i dats s fundit t periudhs ushtrimore ose kursi mesatar i muajit t fundit. Pr nj pjes detyrimesh qe nuk mund t percaktohet me saktesi vlefta e tyre q n momentin kur ato ndodhin, bhet e nevojshme q ato t paravlersohen dhe me von t bhen regjistrime rregulluese pr saktsimin e vlers s tyre N prgjithsi detyrimet vlersohen e regjistrohen n kontabilitet dhe pasqyrohen n pasqyrat financiare t vlersuara me vlern e tyre t plot t maturimit.
Tetor 2008
Vecorite e evidences se llogarive te klases 4 te detyrimeve ne sektorin Publik (kryesisht ate buxhetor). Ka disa dallime ne krahasim me sektorin privat qe lidhen me: Strukturen e llogarive te klases 4 ne sektorin Publik (e miratuar me analiza). Kjo structure eshte : Shih Strukturen Rasitn e perdorimit te disa llogarive specifike te sektorit publik lidhur me te drejtat e detyrimet qe evidentojne institucionet per mardheniet me shtetin (4342 e 4341) Rastin e funksionimit ne sektorin publik te mardhenieve te qarkullimit ne natyre per aktivet te qendrushme dhe qarkulluse sidomos brenda sistemit (llogaria 45). Rastin e funksionimit (si me specifike ) te llogarise se mjeteve ne ruajtje te institucioneve publike (llogaria 466 me analizat respektive) Rastin e perdorimit te llogarise kalkulative 476Te ardhura te caktuara per tu perdorursi dhe te llogarive te tjera te perkoheshme gjate nje periudhe te caktuare ushtrimore, kryesisht per mardheniet me fondet buxhetore. Rastin e grupit 48 te llogarive rregulluse, 480 te ardhura per tu klasifikuar apo rregulluar, 481 shpenzime per tu shperndare ne disa ushtrime qe e ka edhe sektori privat, 482 shpenzime te kryera para urdherit te shpenzimeve, 486 shpenzime te periudhave te ardheshme qe e ka edhe sektori privat, 487 te ardhura te arketuara para nxjerrjes se titullit). Rastin e specifikave lidhur me funksionimin e te drejtave e detyrimve qe lidhen ne mardheniet per tatimet e taksat ne sektorin publik. Rastin e perdorimit te llogarive specifike qe perdoren per rakordimet me institucionet (vecanarisht Tatimet, ISSH e ISKSH).
2. Kontabiliteti i te drejtave dhe detyrimeve

Llogarite e klienteve dhe debitoreve te ndryshem si dhe llogarite e furnitoreve e kreditoreve te ndryshem Te drejtat; Funksionimi i llogarive te te drejtave 411, 468 e tjera ne rastet e perdorimit te kesaj llogarie ne sektorin publik.ne pergjithesi eshte e njejte me perdoriomin ne sektorin privat nga pikpamja funksionale. Ne parim kredi llogarite respektive te klases 7 dhe 1 korespondon me debitin e llogarive perkatese te klases 4 (ne rastin e konstatimeve) ose kredi llogarite financiare(klasa 5) ne rastin tjeter.
. Detyrimet; Funksionimi i tyre (401/404 e 467), ne rastet e perdorimit te kesaj llogarie ne sektorin publik.ne pergjithesi eshte e njejte me perdoriomin ne sektorin privat nga pikpamja funksionale. Ne parim Debi llogarite respektive te klases 6 dhe 23 ne Kredi te llogarive perkatese te klases 4 (ne rastin e konstatimeve) ose kredi llogarite financiare(klasa 5) ne rastin tjeter. Shihni shembujt dhe skema Llogarite e personelit, te sigurimeve shoqerore e shendetsore dhe llogarite e tatimeve e taksave me shtetin(42 e 43) Funksionimi i tyre, ka disa dallime ne krahasim me sektorin privat, jo vetem nga fakti se ndryshon struktura ne krahasim me sektorin privat por edhe sepse institucionet ne sektorin publik buxhetor nuk kane mardhenie te tjera me tatimet (pervecse me tatimin mbi te ardhurat, ndonje tatimi ne burim, dhe me sigurimet shoqerore e shendetsore). Pra nuk jane objekte te tatim fitimit apo te TVSH). Funksionimi i disa prej tyre, ne rastet e perdorimit ne sektorin publik, ne pergjithesi eshte e njejte me perdorimin ne sektorin privat.
Shihni shembujt dhe skema Llogarite e Mardhenieve me shtetin Ne mardheniet e institucioneve me shtetin perdoren dy llogari specifike dhe karakteristike per sektorin publik buxhetor. Llogaria 4342 Mardhenie me shtetin debitor Llogaria 4341Mardhenie me shtetin kreditor
Shembuj per sejcilen: Llogaria 4342 Mardhenie te institucionit me shtetin, debitor. Eshte nje llogari qe ne PF te sektorit publik paraqitet ne rubriken e te drejtave dhe perfaqeson detyrimin qe shteti i ka institucionit per shpenzime te konstatuara gjate periudhes ushtrimore por ende te papaguara (grantet korente apo kapitale merren nga buxheti i shtetit). Raste specifike te tilla mund te jene keto (por jo vetem keto) si; pagat dhe sigurimet shoqerore e shendetsore, apo ndonje detyrim per tatimin mbi te ardhurat, qe konstatohen si shpenzime ne muajin Dhjetor por paguhen nga buxheti i vitit te ardhshem. Veprimi kontabel: o Eshte bere gjate konstatimit te shpenzimit veprimi; Debi llogarite respektive te klases 6 Shpenzime sipas natyres
Kredi llogarite e detyrimevce per konstatimin e detyrimit(42,43,40,e tjera). o Ne fund te periudhes duhet te behet veprimi Debi llogaria 4342Mardhenie me shtetin debitor Kredi llogari 7206financim i pritshem nga buxheti o Me akordimin e fondeve vitin e ardhshem dhe ekzekutimin e pageses behet verprimi; Debi llogarite perkatese te detyrimeve (Klasa 4) Kredi llogaria 520 Disponibilitete ne thesar. o Paralel me veprimin e mesiperm artikulohet veprimi tjeter Debi llogaria 476 Te ardhura te caktuara per tu perdorur Kredi llogaria 4342Mardhenie me shtetin debitor Shih shembujt me shifra e skema Llogaria 4341Mardheni te institucionit me shtetin, kreditor, eshte nje llogari qe ne PF te sektoriit publik paraqitet ne pasiv ne rubriken e detyrimeve dhe perfaqeson detyrimin qe institucioni i ka shtetit per te ardhurat e konstatuar e te pa arketuara nga vitet e meparshme. Konkretisht ; o Me pare ka ndodhur situata dhe eshte bere veprimi kontabel; Debi llogaria 411/468, kliente apo debitore ndryshem, per konstatimin e nje te ardhure (pavaresisht raportit te pjesmarrjes buxhet apo institucion) Kredi llogarite respektive te klases 7, e ardhur e konstatuar. o E ardhura ne fund te periudhes ushtrimore nuk eshte arketuar dhe per pjesen qe i takon buxhetit duhet te konstatohet detyrimi ; Debi llogaria 8424Transferime buxhet per debitore e te ngjashem Kredi llogaria 4341Mardhenie me shtetin Kreditor o Ne momentin kur arketohet e ardhura behet veprimi Debi llogaria 520Disponibilitete ne thesar Kredi llogaria 411/468, kliente apo debitore te ndryshem o Me qense e drejta u arketua dhe llogaria 520 eshte e thesarit (te ardhurat u arketuan) ne fund te periudhave perkatese behet pevrimi perkates; Debi llogaria 4341Mardhenie me shtetin kreditor Kredi llogaria 520Disponibilitete ne thesar(per mbylljen e kesaj pjese) Shih shembujt me shifra e skema
Llogari te tjera
Llogaria 45mardhenie me institucionet brenda dhe jashte sistemit. Ky grup llogarish perfaqeson specifikat qe shoqerojne mardheniet e institucioneve me njera tjetren dhe me te tjere te trete per xhirimet materiale ne natyre. Nga pikpamja e kontabilitetit institucionet e lidhura duhet te perdorin skemen si me poshte ; Institucioni dhenes kryen blerjet mbi bazen e fondeve te akorduara sipas skemes se zakonshme te buxhetimit duke menaxhuar te gjitha fondet dhe, pervec veprimeve qe lidhen me blerjen e operacionet e tjera buxhetore, ben hyrje materialet e blera.( debi llogarite e klases 3 ne kredi te llogarise 63ndryshim i gjendjeve). Institucioni dhenes per daljet pa pagese qe u ben njesive vartese apo te treteve krediton llogarite perkatese te klases 3 me kunderparti debitin e llogarive te grupit 45Mardhenie me institucionet brenda dhe jashte sistemit. Institucioni dhenes mbyll llogarine 45 pas marrjes se konfirmimit nga institucioni perfitues( debi llogaria 63 Ndryshimi i gjendjeve ne kredi te grupit 45 Mardhenie me institucionet brenda dhe jashte sistemit). Institucioni marres i ketyre vlerave i ben hyrje ato duke debituar llogarite perkatese te klases 3 me kunderparti kreditimin e llogarise se grupit 45Mardhenie me institucionet brenda e jashte sistemit. Institucioni marres llogarine 45mardhenie me institucionet brenda dhe jasht sistemit e mbyll me dergimin e konfirmimit ne institucionin dhenes duke debituar kete llogari ne kredi te llogarise 63Ndryshimi i gjendjeve. Llogaria 45mardhenie me institucionet brenda dhe jashte sistemit ne fund te periudhes ushtrimor duhet te rakordohet dhe, si rregull, duhet te jete e mbyllur.
Shih shembuj Llogaria 466 Kreditore per Mjete ne ruajtje. Eshte specifike ne sektorin publik. Ne kredi te saj perfaqesohen te hyrat(te ardhurat) qe vine ne llogarine e thesarit te institucioneve qe ne nje periudhe tjeter do tu kthehen nga kjo llogari te treteve. Te tilla jane ; o Mjetet e xhiruara per llogari te zyres se permbarimit o Paradheniet e paguara nga te tretet per pjesmarrje ne ankande o Garancite bankare te ndryshme o Te hyra per llogari te komisionit te kthimit e kompesimit te pronave o Derdhjet e ndryshme te bera gabim dhe qe duhet te rikthehen o Depozitime te kontributeve ne avance apo ndonje depozitim tjeter o Rimbursimi i TVSH nga llogaria e tatimeve o E ndonje tjeter
Ilustrim me shembuj
Llogaria 476 Te ardhura te caktuara per tu perdorur , si llogari kalkulative gjate

vitit ushtrimor. Veprimet ne kontabilitet me kete llogari ;
o Debi llogaria 520 disponibilitete ne thesar ne kredi te llogarise 476, per akordimin e fondeve buxhetore. o Debi llogaria 476(ose kredi me storno) ne kredi te llogarise 520(ose debi me storno) per fondet buxhetore te pa perdorura ne fund te periudhes ushtrimore dhe qe nuk trashegohen per vitin e ardhshem. o Debi llogaria 476 ne kredi te llogarise 105, Gante te brendshme kapitale apo ne kredi te llogarise 720 Grante te brendeshme korente, lidhur me perdorimet e ketyre fondeve respektivisht per investime e per shpenzime funksionimi. o Debi llogaria 476 ne kredi te llogarise 4342, paralel me pagesen e bere per shlyerje detyrimesh te vitit te meparshem me fundet e akorduara te vitit ushtrimor. pageses Ilustrim me shembuj
Llogaria 477 Diferenca konvertimi aktive pasqyrohen diferencat aktive qe
lidhen me konvertimet nga vlersimi(per kerkesat debitore dhe detyrimet te shprehura ne monedhe te huaj) me kurset e kembimit ne mbyllje te ushtrimit.Me celjen e llogatrive vitin e ardheshem kjo llogari kunderkalohet.
Ilustrim me shembuj
Llogaria 481"Shpenzime per tu regjistruar ne disa ushtrime, karakteristike

kryesisht per institucionet lokale. Eshte llogari rregulluese ku perfshihen shpenzimet e kryera per riparimet e medha, shpenzimet per punime parapregatitore te nje lloji veprimtarie, shpenzime te kryera gjate vitit ushtrimor(qe nuk perfshihen ne aktivet e qendrueshme dhe nuk mund te rendohen teresisht ne rezultatin e ushtrimit). Keto shpenzime shperndahen (amortizohen ) vitet e ardheshme.
Llogaria 486 "Shpenzime te periudhave te ardheshme".Kjo llogari perfshihet ne

grupin e llogarive rregulluese. Perfaqesojne shpenzime per blerje ose sherbime, realizimi faktik i te cilave ndodh ne nje ushtrim te ardheshem (shpenzime te parapaguara), si p.sh. qera te paguara avance, prime te sigurimeve per rreziqe te paguara avance e tjera.
Llogaria 475"Te ardhura per tu regjistruar vitet pasardhese" e cila hyn ne

grupin e llogarive rregulluese. Sipas rastit te cdo institucioni evidentohen ardhurat qe jane arketuar perpara ngjarjes ose veprimit qe krijon te ardhura. te
me konvertimet qe rezultojne nga vleresimi me kurset e kembimit ne mbyllje te ushtrimit(te kerkesave debitore dhe detyrimeve) te shprehura ne monedha te huaja. Ilustrim me shembuj
Llogaria 478 Diferenca konvertimi pasive pasqyron diferencat pasive qe lidhen
Tetor 2008
Llogaria 480 Te ardhura per tu klasifikuar ose rregulluar pasqyron te

ardhura te arketuara, por me dokumentacion te pa plotesuar ose te paqarte deri ne daten e mbylljes se bilancit kontabel te institucionit. Teprica kreditore e kesaj llogarie kerkon sqarime ne te dhenat shpjeguese.
Llogaria 487 te ardhura te arketuara para nxjerrjes se titullit rregjistron te

ardhurat e arketuara , te cilat ekzistojne ne institucion te derdhura por nuk eshte marre konfirmim nga Thesari deri ne ne fund te periudhes ushtrimore. Shembuj me shifra konkrete e skema per funksionimin e llogarive te tjera.
3.Dokumentacioni baz q vrteton veprimet n lidhje me te drejtat dhe detyrimet

- Kontrate - Fature - Aktmarrveshje - Proces verbale te ndryshem - Te tjera 4.Rast studimor e skema per funksionimin e llogarive te te drejtave dhe detyrimeve Te shihen rastet konkrete ne skema e gjate zhvillimit te leksionit
MODULI 8
Tema: Flukset monetare dhe standardi SNKSP 2
Hyrje Pasqyrat e flukseve monetare identifikojne burimet e hyrjeve t mjeteve monetare, zrat pr t cilat mjetet monetare jan shpenzuar gjat
periudhs s raportimit, dhe tpricen e mjeteve monetare n datn e raportimit. Informacioni rreth flukseve monetar t entitetit sht i nevojshm pr ti pajisur prdoruesit e pasqyrave financiare me informacion pr qllimet e marrjes s vendimeve dhe prgjegjsive. Informacioni i marr nga flukset monetare lejon prdoruesit t verifikojne menyrn se si entiteti krijon mjete monetare pr financimin e veprimtarive t veta, si dhe pr mnyren e prdorimit t ktyre mjeteve monetare. Prgjate marrjes dhe vlersimit te vendimeve mbi shprndarjen e burimeve me qllim vazhdimsin e veprimtarive t njsis ekonomike, perdoruesit e pasqyrave financiare krkojne t kuptojne kohn dhe sigurin e flukseve t mjeteve monetare. Ky standard tregon menyren qe kerkohet te ofrohet informacioni rreth ndryshimeve historike t mjeteve monetare dhe t ekuivalentve t mjeteve monetare dhe kjo nprmjet nj pasqyre t fluksit monetar, qe klasifikon fluksin e mjeteve monetare gjat periudhs prej veprimtarive t shfrytzimit, investuese dhe financuese. Synimi kryesor i ketij standardi eshte qe entiteti te prgatise dhe paraqese pasqyrat financiare sipas kontabilitetit mbi bazn e t drejtave dhe detyrimeve t konstatuara dhe t prgatis pasqyrn e fluksit monetar n prputhje me krkesat e ktij Standardi duke e perfshire at si pjes prbrse t pasqyrave t veta financiare pr do periudh raportuese pr t ciln paraqiten pasqyrat financiare. Prfitimet e Informacionit t Fluksit Monetar Informacioni i marr nga pasqyra e flukseve monetare t entitetit sht i dobishm dhe i ndihmon prdoruesit e saj n parashikimin e krkesave pr mjete monetare t ardhshme nga entiteti, n vlersimin e aftsis s entitetit pr t krijuar mjete monetare n t ardhmen si dhe n financimin e ndryshimeve n objektin dhe natyrn e aktiviteteve t saj. Pasqyra e fluksit monetar, e lidhur ne menyre te pashmangshme me pasqyrat financiare, jep informacion q prdoruesit t vlersojn ndryshimet n aktivet neto/ kapitalin neto t entitetit, strukturn e vet financiare (aftsia paguese) si dhe aftsin pr t ndikuar n koh si dhe shumat e flukseve monetare pr tu adaptuar sipas ndryshimit t mundsive dhe rrethanave. Nepermjet nje pasqyre te tille rritet krahasueshmria e rezultatit t shfrytzimit midis entiteteve t ndryshme, pasi eleminon efektet e prdorimit t trajtimeve t ndryshme kontabl pr t njjtat transaksione dhe ngjarje t tjera. Te dhenat historike pr fluksin monetar shpeshher prdoren si nj tregues i shums, kohs dhe siguris s flukseve t ardhshme monetare. Ai sht i dobishm edhe pr kontrollin e saktsis s vlersimeve t shkuara t flukseve t ardhshme monetare.
Mjetet monetare dhe ekuivalent t mjeteve monetare Ekuivalentt e mjeteve monetare mbahen kryesisht pr qllim t prmbushjes s detyrimeve afatshkurtra dhe jo pr kryerje investimesh apo t tjera qllime. Ne menyre q investimi t cilsohet si mjet monetar duhet t jet i gatshm pr tu shndrruar n nj shum t njohur mjetesh monetare dhe t jet subjekt i nj risku t paprfillshm t ndryshimit t vlers. Me
fjale te tjera, nj investim cilsohet si ekuivalent i mjetit monetar ather kur ka nj periudh t shkurtr maturimi, t themi 3-mujore, ose m pak q nga data e blerjes. Investimet n kapitalin e vet prjashtohen nga ekuivalentt e mjeteve monetare, prvese atyre q n prmbajtje jan ekuivalent t mjeteve monetare. Si veprimtari financues dime qe futen kryesisht huat bankare. Megjithat n disa trajtime, llogarit bankare t zbuluara (overdraft), t cilat kan veorin e pagess s menjhershme, jane pjes t rndsishme t drejtimit t mjeteve monetare t nje entiteti. N keto kushte, llogarit bankare t zbuluara prfshihen n prbrsit e mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare. Karakteristik e ktyre marrveshjeve bankare sht se tepricat bankare shpesh luhaten nga pozicioni pozitiv n at t zbuluar (negativ). Entiteti ekonomik Prkufizimi Entitet ekonomik prdoret n kt Standard pr t prkufizuar, pr qllimet e raportimit financiar, nj grup entitetesh ku prfshihet entiteti kontrollues dhe do entitet tjeter ekonomike i kontrolluar. Entiteti mund t prfshij entitete me objektiv tregtar ose politik sociale. Pr shembull, entiteti shteteror qe merret me dhnien e apartamenteve i ofron keto apartamente me vler nominale, pra ka si objektiv nje politike sociale. Prfitimet ekonomike ose shrbimet potenciale n t ardhmen Aktivet jan pr nje entitet, mjete pr t realizuar objektivat e veta. Aktivet e prdorura pr shprndarjen e mallrave dhe shrbimeve n prputhje me objektivat e entitetit, nuk prodhojn n mnyr direkte hyrje t mjeteve monetare, shpesh tregojne shrbime potenciale. Aktivet e prdorura pr t krijuar hyrje neto t mjeteve monetare shpesh tregojne "prfitimet ekonomike n t ardhmen. Aktivet neto/Kapitali neto Aktivet neto/Kapitali neto sht nj prkufizim i prdorur n kt Standard pr tiu referuar matjes s vlers s mbetur n pasqyrn e gjendjes financiare (aktive minus detyrime). Aktivet neto/Kapitali neto mund t jen pozitive ose negative. Prkufizime t tjera mund t prdoren pr aktivet neto/kapitalin neto nse kuptimi i tyre jepet n mnyr t qart. Paraqitja e nj Pasqyre t Flukseve Monetare Pasqyra e fluksit monetar raporton fluksin e mjeteve monetare gjat periudhs, e klasifikuar sipas aktiviteteteve t shfrytzimit, investuese dhe financuese. Entiteti duhet te paraqese flukset e veta monetare nga veprimtarit e shfrytzimit, investuese dhe financuese n mnyrn m t prshtatshme sipas veprimtarive t veta. Informacioni i dhn sipas klasifikimit t veprimtarive i lejon prdoruesit q t kuptojn ndikimin e ktyre veprimtarive n gjendjen financiare t entitetit si dhe shumn e mjeteve monetare dhe
ekuivalentve t mjeteve monetare. Ky informacion prdoret gjithashtu edhe pr vlersimin e marrdhnieve midis ktyre veprimtarive. Nj transaksion i vetm mund t prfshij flukse monetare q jan klasifikuar n mnyra t ndryshme. Shembull. Entiteti A ka shlyer nje hua me mjetet monetare te saj. Te gjithe e dine se pagesa e nje huaje ka prfshin si interesin dhe kapitalin, elementi i interesit klasifikohet si nj veprimtari e shfrytzimit, dhe elementi i kapitalit klasifikohet si veprimtari financuese. Veprimtarit e shfrytzimit Nga veprimtarite e shfrytezimit vijne flukse neto monetare te cilat mund ti dallojme sipas klasifikimit te meposhtem; 1. Mjete monetare t marra nga taksat, tatimet dhe gjobat; 2. Mjete monetare t marra nga tarifat pr mallrat dhe shrbimet e ofruara nga entiteti 3. Mjete monetare t marra nga grantet ose transfertat dhe prdorimi ose autoritete t tjera buxhetore t qeveris ose entitete te tjera t sektorit publik; 4. Mjete monetare t marra nga pagesat pr prdorimin e prons, tarifa, komisione dhe t ardhura t tjera; 5. Pagesat n mjete monetare tek njsi t tjera t sektorit publik pr financimin e operacioneve t tyre (pa huat); 6. Pagesa n mjete monetare t furnizuesve t mallrave ose shrbimeve; 7. Pagesa t mjeteve monetare pr dhe n emr t punonjsve; 8. Mjete monetare t marra dhe pagesa n mjete monetare t bra t nj entiteti siguruese, pr primet dhe krkesat shtes, pr shumat e prvitshme dhe prfitimet nga policat; 9. Pagesat n mjete monetare t taksave lokale t pronsis ose t tatimit mbi t ardhurat n lidhje me veprimtarit e shfrytzimit. 10. Mjetet monetare t marra dhe pagesat t bra nga kontratat e realizuara pr qllime ndrmjetsimi ose tregtimi;ECTOR 11. Mjete monetare t marra ose pagesa t bra pr veprimtari jo t vijueshme; dhe 12. Mjete monetare t marra ose pagesa t bra pr zgjidhjet e shtjeve gjyqsore. Keto fukse monetare ndihmojne gjithashtu n shfaqjen e mundsis s entitetit pr t ruajtur aftsit prodhuese, shlyerjen e detyrimeve, pagesat e dividentve dhe pr t kryer investime t reja pa kerkuar burime financimi t jashtme. Flukset monetare nga veprimtarit e shfrytzimit krijohen kryesisht nga veprimtarit parsore q krijojn mjete monetare pr entitetin. Shikojme nje Marrim nje shembull, Entiteti Z shet nj z te aktivit te tij (nj ndrtese). Kjo shitje mund t krijoj fitim ose humbje kapitale e cila prfshihet n prcaktimin e fitim/humbjes neto. Por si fluks monetar nje transaksion i tille prcaktohet si fluks monetar nga veprimtarit investuese.
Tetor 2008
Ne se nje entitet ekonomik mban letra me vler dhe hua pr qllime tregtimi ose ndrmjetsimi dhe kur ato jan t ngjashme me inventarin e zotruar pr qllime kryesisht ri-shitjeje, keto flukse monetare klasifikohen si veprimtari t shfrytzimit. E njejta llogjike do te jete ne se i referohemi, t gjitha paradhnieve n mjete monetare dhe huat e krijuara nga nj institucin financiar publik qe mund te klasifikohen si veprimtari t shfrytzimit pr aq koh sa ato i prkasin mjeteve monetare t veprimtaris kryesore prodhuese t ksaj njsie ekonomike. Ekzistojn ligjshmri sipas t cilave qeverit apo entitete t tjera ekonomike t sektorit publik elin ose autorizojn fonde buxhetore pr financim t veprimtarive t entiteteve ekonomike, dhe nuk ka nj dallim t qart prsa i prket rradhs s prdorimit t ktyre fondeve midis veprimtarive afatshkurtra, kapitalit punues dhe kapitalit t kontribuar. Kur entiteti nuk sht n gjndje q t identifikoj vemas eljet apo autorizimet e fondeve buxhetore sipas veprimtarive afatshkurtra, kapitalit punues dhe kapitalit t kontribuar, ather eljet dhe autorizimet e fondeve buxhetore duhet t klasifikohen n flukset monetare t veprimtarive tshfrytzimit dhe nj fakt i till duhet t paraqitet n shnimet e pasqyrave financiare. Veprimtarit investuese Informacioni ne lidhje me flukset monetare q realizohen nga veprimtarit investuese sht e rndsishme pasi flukset monetare prfaqsojn shkalln n t ciln jan kryer daljet n mjete monetare pr burimet q do t kontribuojn pr shpndarjen e shrbimeve t entitetit n t ardhmen. Nga veprimtarite investuese mund te krijohen flukse monetare si me poshte; 1. Pagesat n mjete monetare pr zotrimin e tokave, ndrtesave, makinerive e pajisjeve, aktiveve jo-materiale dhe aktiveve t tjera afatgjata. Kto prfshijn pagesat e lidhura me kostot e kapitalizuara t zhvillimit dhe tokave, ndrtesave, makinerive e pajisje t krijuara vet; 2. Mjetet monetare t marra nga shitja e tokave, ndrtesave, makinerive e pajisjeve, aktiveve jo-materiale dhe aktiveve t tjera afatgjata; 3. Pagesa n mjete monetare pr t bler instrumenta t kapitalit neto ose t borxhit te entiteteve t tjera ekonomike, dhe pjesmarrjet n siprmarrjet e 4. Mjete monetare t marra nga shitja e instrumentave t kapitalit neto ose t borxhit t entiteteve t tjera ekonomike, dhe t pjesmarrjeve n siprmarrjet e prbashkta 5. Parapagime t mjeteve monetare dhe huat e dhna palve t tjera (t ndryshme nga parapagimet dhe huat e dhna nga nj institucin financiar;
6. Parapagime t mjeteve monetare dhe huat e dhna palve t tjera (t ndryshme nga parapagimet dhe huat e dhna nga nj institucin financiar; 7. Pagesat n mjete financiare pr kontratat e t ardhmes, kontratat forward, kontratat opsion dhe kontratat e kmbimit, me prjashtim t rasteve kur kontratat bhen pr qllime ndrmjetsimi ose tregtimi, ose ku pagesat klasifikohen si veprimtari financiare; dhe 8. Mjetet monetare t marra nga kontratat e s ardhmes, nga kontratat forward, nga kontratat opsion dhe kontratat e kmbimit, me prjashtim t rasteve kur kontratat bhen pr qllime ndrmjetsimi ose tregtimi, ose ku arktimet klasifikohen si veprimtari financiare. Kur nj kontrat llogaritet si nj mbrojtje e nj pozicioni t identifikuar, flukset monetare t kontrats klasifikohen n t njjtn mnyr si fluksi monetar i pozicionit t t qnit i mbrojtur.
Veprimtarit financuese Informacioni ne lidhje me flukset monetare q realizohen nga veprimtarite financuese sht i rndsishem pasi ato shrbejn pr parashikimin e krkesave pr fluksin monetar t ardhshm nga ofruesit e kapitalit pr entitetin. Nga veprimtarite financuese krijohen flukse monetare te formes. 1. Shumat n mjete monetare nga emetimi i borxheve, huave, dftesave premtuese, obligacioneve, huave hipotekare dhe huamarrjeve t tjera afatgjata ose aftashkurtra; 2. Pagesa n mjete monetare pr shumat e marra hua dhe 3. Pagesa n mjete monetare nga nj qiramarrs pr uljen e pasivit t mbetur t lidhur me nj qera financiare. Raportimi i Flukseve Monetare nga Veprimtarit e Shfrytzimit Nj entitet ekonomik raporton flukset monetare t veprimtarive t shfrytzimit duke prdorur Metodn direkte, nprmjet s cils jepet informacion pr klasat kryesore t mjeteve monetare t marra bruto dhe pagesat e mjeteve monetare bruto; ose Metodn indirekte, nprmjet s cils fitimi ose humbja korrigjohet me efektet e transaksioneve q nuk kan natyr monetare, me shtyrjet ose rritjet e t kaluars ose n t ardhmen e mjeteve monetare t marra ose t paguara, dhe me element t t ardhurave dhe shpenzimeve t lidhura me investimin ose financimin e fluksit t mjeteve monetare.
Entitete duhet te inkurajohen q t'i raportojn flukset monetare nga veprimtarit e shfrytzimit duke prdorur metodn direkte, per shkak se kjo metode jep informacion t dobishm pr vlersimin e flukseve t ardhshme monetare si dhe pr ato flukse q nuk jan t disponueshme sipas metods indirekte. Sipas metods direkte, informacioni pr klasat kryesore t mjeteve monetare t marra bruto dhe pagesat e mjeteve monetare bruto mund t merret nepermjet 1. Nga regjistrimet kontabl t entitetit; ose 2. Duke rregulluar shitjet, koston e shitjeve (interesat dhe t ardhura dhe shpenzime t tjera t ngjashme, dhe tarifa t tjera t ngjashme pr nj institucion financiar) dhe zra t tjera t pasqyrs s rezultatit financiar 3. Ndryshimet gjat periudhs n inventart, n llogarit e arktueshme dhe llogari t pagueshme t veprimtaris s shfrytzimit; 4. Element t tjer jo-monetare; dhe 5. Zra t tjer pr t cilat efektet e mjeteve monetare jan flukse monetare investuese ose financuese. Sipas metods indirekte, fluksi neto monetar nga veprimtarit e shfrytzimit prcaktohet duke rregulluar fitimin ose humbjen neto nga aktivitetet e zakonshme me efektet e: 1. Ndryshimeve gjat periudhs n inventart, n llogarit e arktueshme dhe llogari t pagueshme t veprimtaris s shfrytzimit; 2. Elementve jo-mjete monetare si pr shembull amortizimi, tatimet e shtyra, fitime dhe humbje kapitale neto t parealizuara nga monedhat e huaja, fitimet e pashprndara t pjesmarrjeve dhe interesat t pakics; 3. T gjith zrat e tjer pr t cilat efektet e mjeteve monetare jan flukse monetare investuese ose financuese; dhe 4. Ndikimin e do zri t jashtzakonshm q klasifikohet si fluks monetar i veprimtarive t shfrytzimit. Raportimi i Flukseve Monetare nga Veprimtarit Investuese dhe Financuese Entiteti ekonomik raporton me vehte klasat e mdha t hyrjeve t mjeteve monetare bruto dhe pagesat bruto t mjeteve monetare q rezultojn nga veprimtarit investuese dhe financuese, me prjashtim t rasteve t flukseve monetare q raportohen mbi baza neto. Raportimi i flukseve monetare mbi baza neto Flukset monetare q rrjedhin nga veprimtarit e mposhtme t shfrytzimit, investimit dhe financimit mund t raportohen mbi nj baz neto:
(a) Mjetet monetare t marra e t paguara n emr t klientve, takspaguesve dhe prfituesve, kur flukset monetare reflektojn m shum aktivitetet e klientit sesa ato t entitetit ekonomik; dhe (b) Mjete monetare t marra dhe t paguara pr element q kan qarkullim t shpejt, element q kan shuma t mdha dhe element me maturime t shkurtra. Flukset monetare q rrjedhin nga secila nga veprimtarit e mposhtme t nj institucioni financiar publik mund t raportohen mbi nj baz neto: (a) Mjete monetare t marra dhe t paguara pr pranim dhe shlyerje t depozitave me nj dat fikse maturimi; (b) Vendosje depozitash dhe trheqje depozitash nga institucione t tjera financiare; dhe (c) Parapagime t mjeteve monetare dhe huave t dhna klientve dhe shlyerja e ktyre parapagesave dhe huave. Flukse Monetare n Monedh t Huaj Flukset monetare q krijohen nga transaksionet n nj monedh t huaj do t regjistrohen n monedhn funksionale t entitetit duke zbatuar n shumn e monedhs s huaj kursin e kmbimit ndrmjet monedhs funksionale dhe monedhs s huaj n datn e fluksit monetar. Flukset monetare t nj entiteti t huaj t kontrolluar do t prkthehen me kurset e kmbimit ndrmjet monedhs funksionale dhe monedhs s huaj n datat e flukseve monetare. Flukset monetare n monedh t huaj raportohen n mnyr t qndrueshme sipas SNKSP 4 "Efektet e ndryshimit n kurset e kmbimit. Kjo lloj mnyre lejon prdorimin e nj kursi kmbimi t prafrt me kursin aktual t kmbimit. Pr shembull, nj mesatare e ponderuar e kursit t kmbimit t periudhs mund t prdoret n rregjistrimin e transaksioneve n monedh t huaj, ose n prkthimin e flukseve monetare te entiteteve t huaja t kontrolluara. SNKSP 4 nuk lejon prdorimin e kursit t kmbimit n datn e raportimit pr prkthimin e flukseve monetare t entitetit huaj t kontrolluar. Fitimet dhe humbjet kapitale t parealizuara q rrjedhin nga ndryshimi i kurseve t kmbimit t monedhs s huaj nuk konsiderohen flukse monetare. Megjithat, efekti i ndryshimeve t kurseve t kmbimit mbi mjetet monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare t zotruara ose t pagueshme n monedh t huaj raportohet n pasqyrn e fluksit monetar me qllim rakordimin e mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare n fillim dhe n fund t periudhs raportuese. Kjo shum paraqitet vemas nga flukset monetare t veprimtarive t shfrytzimit, t veprimtarive investuese dhe t veprimtarive financuese, dhe pfshin
ndryshimet, nse ka, q psojn kto flukse nga kurset e kmbimit t fundit t periudhs. Interesat dhe Dividentt Flukset monetare nga interesat e dividentt e marra dhe t paguara duhet t paraqiten secila vemas. Secila prej tyre duhet t klasifikohet n mnyr t qndrueshme nga njra periudh n tjetrn, si veprimtari e shfrytzimit, financuese ose investuese. Shuma totale e interesit t paguar gjat nj periudhe paraqitet n pasqyrn e fluksit t mjeteve monetare nse ajo sht njohur si shpenzim n pasqyrn e rezultatit financiar ose sht kapitalizuar n prputhje me trajtimin altenativ t lejuar n SNKSP 5 Kostot e Huamarrjes. Pr nj institucion financiar publik, interesat e paguara dhe interesat dhe dividentt e marra prgjithsisht klasifikohen si flukse t veprimtaris s shfrytzimit. Gjithsesi, nuk ekziston nj konsensus pr klasifikimin e ktyre flukseve monetare pr entitete t tjera ekonomike. Interesat e paguar dhe interesat dhe dividendt e marr mund t klasifikohen si flukse monetare t veprimtaris s shfrytzimit pasi ato marrin pjes n prcaktimin e fitimit dhe humbjes neto. Nga ana tjetr, interesat e paguara dhe interesat dhe dividentt e marr mund t klasifikohen si flukse monetare t veprimtaris financuese dhe flukse monetare t veprimtaris investuese, pasi ata jan kosto t marrjes s burimeve financiare ose kthimeve t investimeve. Dividentt e paguar mund t klasifikohen si flukse monetare t veprimtaris financuese pasi ato jan kosto e marrjes s burimeve financiare. Nga ana tjetr, dividentt e paguar mund t klasifikohen edhe si prbrs t flukseve monetare nga veprimtarit e shfrytzimit me qllim q t ndihmoj prdoruesit n prcaktimin e aftsis s entitetipr t shlyer pagesat e flukseve monetare t veprimtaris s shfrytzimit. Tatimi mbi Fitimin Neto Flukset monetare q rezultojn nga tatimi mbi fitimin neto do t paraqiten vemas dhe do t klasifikohen si fluks monetar nga veprimtarit e shfrytzimit, me prjashtim t rasteve kur ato identifikohen nga veprimtarit financuese dhe investuese. Tatimi mbi fitimin neto rrjedh nga transaksione q krijojn flukse monetare t klasifikuara si veprimtari t shfrytzimit, investuese ose financuese n nj pasqyr t fluksit monetar. Ndrsa shpenzimet pr tatimet dhe taksat mund t jen lehtsisht t identifikueshme pr veprimtarin financuese dhe investuese, flukset monetare t taksave dhe tatimeve shum shpesh jan praktikisht t paidentifikueshme dhe mund t krijohen n nj periudh t ndryshme nga periudha e flukseve monetare t transaksionit t ndodhur.
Pra, taksat dhe tatimet e paguara prgjithsisht klasifikohen si flukse monetare t veprimtaris t shfrytzimit. Megjithat, kur praktikisht bhet e mundur identifikimi i fluksit monetar t takss s nj transaksioni individual q krijon flukse monetare q klasifikohen si veprimtari investuese ose financuese, fluksi monetar i takss duhet t klasifikohet prkatsisht si veprimtari investuese ose financuese. N rast se flukset monetare t taksave shprndahen n m shum s nj klas veprimtarie, shuma totale e taksave t paguara duhet t paraqitet. Investimet ne Njsit e Siprmarrjet e Prbashkta Kontrolluara, Pjesmarrjet dhe
Kur kontabiliteti pr nj investim n nj pjesmarrje ose entitet t kontrolluar mbahet sipas metods s t kapitalit neto ose metods s kostos, nj investues e kufizon raportimin n pasqyrn e fluksit monetar, n flukset monetare ndrmjet tij dhe investuesit, pr shembull, t dividentve dhe parapagesave. Entiteti q raporton interesat e veta n nj entiteti ekonomik t bashkkontrolluar duke perdorur metoden e konsolidimit proporcional, prfshin n pasqyren e vet t fluksit monetar pjesn e vet proporcionale t flukseve monetare t nje entiteti ekonomik t bashk-kontrolluar. Entiteti q raporton interesat e veta n nj njsi ekonomike t bashkkontrolluar duke prdorur metodn e kapitalit neto, prfshin n pasqyrn e vet t fluksit monetar, pjesn prkatese t fluksit monetar pr investime n entitete ekonomike t bashk-kontrolluar, dhe shprndarjet dhe shumat e dhna dhe t marra midis entiteteve ekonomike dhe entiteteve ekonomike t bashk-kontrolluar. Blerjet dhe Nxjerrjet Jasht Prdorimi i Njsive t Kontrolluara dhe Njsive t Tjera t Biznesit Totali i flukseve monetare q rezultojn nga blerjet dhe nxjerrja jasht prdorimi e entiteteve t kontrolluara ose etiteteve t tjera t biznesit do t paraqitet vecmas dhe do t klasifikohet si veprimtari investuese. Nj njsi ekonomike do t jap informacion shpjegues per keto lloj fluksi monetar 1. Shumn totale t blerjes ose t nxjerrjes jasht prdorimit; 2. Pjesn e shums t blerjes ose t marr nga nxjerrja jasht prdorimit t realizuar me mjete monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare 3. Shumn e mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare n entitete te kontrolluara ose n entitete te tjetr t biznesit t blere ose t nxjerr jasht pdorimit; dhe 4. Shumn e aktiveve dhe detyrimeve q nuk jan mjete monetare ose ekuivalent t mjeteve monetare n nj entitet t kontrolluar ose njsi
biznesi t bler ose t nxjerr jasht prdorimi, t prmbledhur n baz t kategorive kryesore; Paraqitja vecmas e fluksit monetar nga efektet e blerjes dhe nxjerrjes jasht prdorimi e entiteteve t kontrolluara dhe njsive t tjera t biznesit si element t nj zri t vetm, s bashku me informacionin specifik pr aktivet dhe pasivet e blera ose t nxjerra jasht prdorimi ndihmon n dallimin e atyre flukseve monetare q vijn nga flukset monetare q rezultojn nga veprimtarit e tjera te shfrytzimit, investuese dhe financuese. Efektet e flukseve monetare t nxjerrjeve jasht prdorimit nuk zbriten nga flukset monetare t blerjes. Shuma totale e mjeteve monetare t paguara ose t marra si blerje ose shitje raportohet n pasqyrn e fluksit monetar, pasi zbriten mjetet monetare dhe ekuivalentt e mjeteve monetare t blera ose t nxjerra jasht prdorimi. Aktivet dhe detyrimet q nuk jan mjete monetare ose ekuivalent t mjeteve monetare n nj njsi t kontrolluar ose njsi biznesi t bler ose t nxjerr jasht prdorimi duhet t paraqiten vetm kur entiteti i kontrolluar ose njsia e biznesit i ka njohur m par kto aktive dhe detyrime. Shembull, kur nj entitet i sektorit publik q i prgatit raportet n baze t mjeteve monetare blihet nga nj entitet tjetr ekonomike e sektorit publik, entitetit ekonomik blers nuk i kerkohet t paraqese aktivet dhe pasivet (q nuk jan mjete monetare ose ekuivalent t mjeteve monetare) t entitetit t bler pr arsye se entiteti i bler nuk i ka njohur aktivet dhe detyrimet jomonetare. Transaksionet jo-monetare Transkasionet investuese dhe financuese q nuk krkojne prdorimin e mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare duhet t prjashtohen nga pasqyra e fluksit monetar. Transaksione te ketij lloji mund te paraqiten n pasqyra financiare te tjera n mnyr q t japin t gjith informacionin e duhur n lidhje me kto aktivitete investuese dhe financuese. Shum veprimtari investuese dhe financuese nuk kan ndikim t drejtprdrejt te flukset aktuale monetare megjithse kan efekt mbi strukturn e aktiveve dhe t kapitalit t njsise ekonomike. Prjashtimi i transkasione jo-monetare nga pasqyra e fluksit monetar prputhet me Objektivin e nj pasqyre fluksi monetar, pasi kto zra nuk prfshijne flukse t mjeteve monetare gjat periudhs aktuale. Shembuj t transaksioneve jomonetare jan:
1. Blerja e aktiveve nprmjet shkmbimit t aktiveve, marrja prsiper e detyrimeve t lidhura n mnyre direkte ose nprmjet qeras financiare; dhe 2. Konvertimi i borxhit n kapital neto. Prbrsit e mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare Nj entitet jep informacion shpjegues rreth prbrsve t mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare dhe paraqet nj rakordim t shumave n pasqyrn e fluksit monetar me elementt ekuivalent t raportuar n pasqyren e gjendjes financiare. Duke pasur parasysh shumllojshmrin e praktikave t menaxhimit t mjeteve monetare dhe rregullimet bankare n mbar botn dhe n mnyr q t prputhet me SNKSP 1 Paraqitja e Pasqyrave Financiare nj entitet ekonomik jep shpjegime pr politikn q ajo prdor n prcaktimin e prbrjes s mjeteve monetare dhe ekuivalentve t mjeteve monetare Efektet e cdo ndryshimi n politikn e prcaktimit t komponentve t mjeteve monetare dhe t ekuivalentve t mjeteve monetare, pr shembull nj ndryshim n klasifikimin e instrumentave financiare q m par konsideroheshin pjes e portofolit t investimeve t entitetit te raportohet n prputhje me SNKSP 3, Politikat kontabl, Ndryshimet n Vlersimet Kontabl dhe Gabimet. Shembull kompleks Per entitetin publik AZ jane mbledhur te dhenat e pasqyrave financiare te periudhave te fundit ushtrimore si me poshte Viti 2007 000/leke Aktivi Shuma Pasivi Shuma Aktive afatgjata 12,298 Kapitali aksioner 8,200 materiale Investime financiare 1,000 Teprica rivleresimi 300 Inventare 266 Fitim i 2,320 pashperndare Kerkesa te 370 Huate 300 arketueshme Paraja dhe 184 Tatime te shtyra 1,920 ekuivalentet Detyrime per tu 135 paguar Tatimi aktual 607 Dividente per tu 336
Totali i aktivit Viti 2006 Aktivi Aktive afatgjata materiale Investime financiare Inventare Kerkesa arketueshme Paraja ekuivalentet te dhe
paguar 14,118 Totali i pasivit Shuma Pasivi 11,669 Kapitali aksioner
14,118 000/leke Shuma 8,200 2,304 240 1,704 120 521 264 13,353
1,000 Teprica rivleresimi 217 Fitim i pashperndare 340 Huate 127 Tatime te shtyra Detyrime per tu paguar Tatimi aktual Dividente per tu paguar 13,353 Totali i pasivit
Totali i aktivit
Pasqyra e te ardhura dhe shenzimeve te vitit tefundit ka keto te dhena 000/leke Shuma Shitjet 2,880 Kosto e mallit te shitur (1,152) Marzhi bruto 1,728 Kosto administrative (230) Kosto e shitjes (274) Fitimi nga veprimtarite e 1,224 shfrytezimit Shpenzime interesi (27) Te ardhura nga dividente 111 Fitimi para tatimit 1,308 Shuma Fitimi para tatimit 1,308 Tatimi (812) Fitimi pas tatimit 496 Te dhena te tjera jane marre ne kete entitet, si me poshte. Ne rezultatin e veprimtarise se shfrytezimit perfshihet dhe shuma e amortizimit vjetor prej 1,471 mije lekesh dhe humbja prej 504 mije leke nga dalja e makinerise nga perdorimi
Shperndarja e dividenteve nga fitimet e pashperndara te viti 2004 ne shumen 480 mije leke. Aktivet afatgjata materiale dhe jomateriale 000/leke Ndertesa Kostoja e blerjes me 31 Dhjetor 2006 Shtesat Rivleresimi Shitjet/daljet jashte perdorimit Kosto e rivleresuar me 31 Dhjetor 2007 Amortizimi i akumuluar me 31 Dhjetor 2006 Amortizimi Shitjet/daljet jashte perdorimit Amortizimi me 31 Dhjetor 2007 12,000 300 (1,920) 12,300 1,440 240 11,760 9,691 1,231 (840) 10,082 10,800 2,880 22,800 2,880 300 (1,920) 24,060 11,131 1,471 (840) 11,762
1,680
Kerkohet te ndertohet pasqyra e fluksit monetar per vitin 2007 000/leke Fluksi i parave nga veprimtarite e shfrytezimit Fitimi para tatimit Rregullimet per Amortizimin Humbje nga AAM Te ardhurat nga investimet Shpenzime interesi Rritja e kerkesave te arketueshme Rritja e inventarit Rritja e detyrimeve per tu paguara Para te gjeneruara nga veprimtarite e shfrytezimit Interesi i paguar Tatim fitimi i paguar (1,704 + 521+ 812 1,920 607) Para neto nga aktivitete te shfrytezimit
84
1,380 1,471 504 (111) 27 (30) (49) 15 3,135 (27) (510) 2,598
Tetor 2008
Para neto nga aktivitete te shfrytezimit Flukse nga veprimtarite e investimit Blerja e AQT Arketime nga shitja e pajisjeve (1,920 840 540) Dividente te arketueshem Para neto te perdorura ne aktivitete te investimit Flukset e parave nga veprimtarite financiare Arketimet nga huate afat-gjata Dividente te paguar Para neto te perdorura ne aktivitete financiare Rritja neto ne para dhe ekuivalente te saj Para dhe ekuivalente te saj ne fillim te periudhes ushtrimore Para dhe ekuivalente te saj ne fund te periudhes ushtrimore
2,598 (2,880) 576 111 (2,193)
60 (480) 348 57 127 184
Trajtimi i permbajtjes dhe evidences kontabile te llogarive te klases 5 Llogarite Financiare eshtjet : 1. Llogarite e mjeteve monetare ne arke(leke e valute) 2. Llogarite monetare ne Banke(leke e valute) 3. Llogarite ne letra me vlere e te tjera
4. Vecorite per llogartite e institucioneve ne Thesar 5. Rast studimor
Kemi hyre ne zberthimin konkret te funksionimit te llogarive te Planit Kontabel Publik.Klasa 5 ,poziconimet e se ciles do te analizojme eshte emertuar "Llogari Financiare". Nga pikpamja e nocionit dhe perkufizimit te likujditeteve ato jepen ne Planin Kontabel me disa vecorite ne krijimin e disponibiliteteve ne thesar ne funksionimin e llogarive te klases 5. Mbahet mbahen parasysh nocioni qe likujditetet perfaqsojne para dhe vlera te ngjashme me to, perfaqsojne cdo vlere tjeter qe per shkak te natyres shndrrohet shpejt dhe menjehere ne para. Nga pikpamja e klasifikimit te llogarive te disponibiliteteve Klasa 5 analizohet sipas nomeklatures se miratuar, ngjitur. Per kete qellim ne strukturen e planit te llogarive te klases 5, krahasuar me Planin Kontabel te Pergjithshem, perbejne vecori llogarite specifike te disponibiliteteve per mardheniet e organizmave publik me Thesarin. Ne kete Plan Kontabel eshte aplikuar rregulli i pergjithshem per depozitimin e detyrueshem te fondeve ne Institucionin e Thesarit Publik. Per kete jane parapare llogarite baze financiare te Disponibiliteteve ne thesar . Llogaria 520 Disponibilitete ne Thesar si per organizmat nacionale ashtu dhe ato lokale duhet te mbahet e analizuar ne leke e valute si dhe e analizuara me nenllogari per seksionin e funksionit dhe seksionin e investimeve. Me vecori per institucione te caktuara eshte edhe perdorimi i llogarise 512Banka. Me pare se te japim shpjegimet konkrete e skematike te funksionimit te llogarive te klases 5 dhe korespondimet gjate operimeve kontabile,po permendim shkurtimisht disa momente : Se pari :Ne tere funksionimin e llogarive mbahet parasysh nje nga parimet kryesore te aplikuara ne kete Planin Kontabel Publik ; Detyrimet dhe te drejtat e konstatuara", qe do te thote ; Institucionit per cdo shpenzim qe do te kryeje i lind nje detyrim.Pra duhet te nxirret nje urdher i justifikuar. Ky quhet shpenzim dhe duhet kontabilizuar. Per cdo te ardhur qe do te realizoje, institucioni konstaton nje te drejte dhe merr nje angazhim per ta arketuar. Pra nxirret nje titull. Kjo quhet e ardhur dhe duhet kontabilizuar. Si rregull i pergjithshem,ne kuadrin te zbatimit te te drejtave e detyrimeve te konstatuara, llogarite e disponibiliteteve debitohen ose kreditohen ne baze te dokumentave qe vertetojne konstatimin dhe ekzekutimin e angazhimeve te marra (arketim titulli,pagese urdhri).
Se dyti:Mbahet parasysh qe plani dhe funksionimi i llogarive te klases 5 (sikurse dhe per klasat e tjera ) ne kete Plan Kontabel u hapin rruge mardhenive te reja te decentralizuara ne te ardhmen qe do te rregullohen gradualisht me ligj nga shteti. Aktualisht shteti eshte donatori kryesor i subvecioneve e financimeve per organizmat publik lokale e nacionale. Shteti ben politikat per te siguruar me ligj pavarsine dhe vetveprimin e organizmave publik edhe nga pikpamja e menyres se financimit apo subvecionimit. Qellimi kryesor eshte per funksionimin e organeve publike por dhe shtimi i pasurise se tyre per ti sherbyr organizimit e funksionimit me te mire. Pavarsia e vetveprim i institucioneve dallohet ne : - Hartimin e zbatimin e buxheteve te organizmave lokale . - Pjesmarrjen e organizmave publik ne mardheniet me shtetin e me te trete. - Pjesmarrja e shtetit dhe te treteve ne organizmin publik. - Perpjekjet e organizmave lokale per perputhjen e veprimtarise buxhetore te funksionimit e shtimit te pasurise se tyre me burime financimi.. Se treti:Ne mardheniet e tyre,Organizmat buxhetore publike(Lokale e Nacionale), per krijimin e disponibiliteteve dhe perdorimin e tyre (fondeve) ndodhen perballe institucionit te Thesarit qe per to kryejne rolin e nje banke. Ne Thesar institucionet perballen per : - Perdorimin e fondeve te akorduara nga shteti apo dhe nga donatore te tjere (te caktuar prej tij). - Detyrimin ligjor per te depozituara llogarite e tyre ne thesar. - Faktin se Thesari ka detyrat e tij ligjore per kontrollin dhe evidentimin e shpenzimeve dhe te ardhurave buxhetore sipas nje strukture buxhetore te miratuar.Institucionet jane te detyruar ti pergjigjen kerkesave te ketij institucioni me dokumentacion dhe per aktrakordime periodike. Lidhur me Funksionimin e disa llogarive te klases 5 : Llogaria 520 Disponibilitete ne Thesar qe ne menyre te permbledhur perfaqeson : Ne debi: Fondet periodike te akorduaranga shteti (Subvecione e Financime) te destinuara per seksionin e funksionit dhe seksionin e investimeve. Subvecione apo financime nga te trete. Arketimet faktike te cdo te ardhure qe i perkasin ekzekutimit te titujve,ose te ardhura te arketuara para nxjerrejs se titullit. Derdhjet nga organizma krediti e organizma te tjere financiare. Cdo derdhje nga te trete qe ka te beje me veprimtarine e shitjes dhe cdo derdhje tjeter qe lidhet me kreditin e klases 4. Derdhjet e te ardhurat nga arka.
. Ne kredi: - Pagesat e urdhrave te shpenzimeve. - Pagesa per shpenzimet para nxjerrjes se urdhrit. - Shlyerje per pagesa te detyrimeve afatshkurtra e afatgjata dhe cdo veprim tjeter qe ka te beje me likujdimet.
Anullimet e fondeve (Pakesimet). Anullimet e fondeve ne fund te vitit per pjesen e paperdorur(Kur eshte fjala per fondet e shtetit). Pra Urdhrat per anullimin e fondeve. Terheqjet per veprimet me arken. Anullimet ne fund te vitit per te ardhurat e patrashegueshme (qe nuk i takojne institucionit.)
Llogaria 512"Likujditete ne Banke" qe vepron kryesisht per institucionet qe zbatojne projekte te huaja. Perjashtim ben dhe ndonje orgamizem qe zbaton kete plan kontabel por qe me ligj eshte parapare qe per aspekte te vecanta (krahas llogarise ne thesar) te kete mardhenie direkte me institucionet financiare (bankat).Funksionimi i kesaj llogarie eshte i njejte me analizen qe i behet ne Planin Kontabel te Pergjithshem. Kjo llogari mbahet e analizuar ; Llogari bankare ne leke dhe Llogari bankare ne valute. Per regjistrimet ne konvertimet ne leke e valute mbahet parasysh kursi i dites,duke bere sistemimet si te ardhura e shpenzime .Konkretisht : Debi llogaaria 656"Shpenzime financiare" dhe kredi 520 "Disponibilitete ne thesar",per humbjet nga konvertimi. Debi Llogaria 520 dhe kredi llogaria 766"Te ardhura financiare", per fitimet nga konvertimi. Llogaria 565"Llogari ne organizma financiare krediti".Funksionimi i saj jepet ne skeme dhe eshte karakteristike vetem per organizmat buxhetore lokale. Kjo llogari perfaqson huate e nenshkruara e te dhena nga organizmi i kreditit. Fillimisht keto akordime kalojne ne kete llogari dhe perdoret sipas kritereve qe ka vendosur kontrata e lidhur midis organizmit lokal dhe organizmit te kreditit. Debiti i llogarise 565 korespondon me kreditin e llogarise 16 apo 17 "Hua afatmesem e afatgjate nga organizma te ndryeshem krediti".Kreditohet per terheqjet periodike te shumave te ne debi te llogarise 520"Disponibilitete ne Thesar",ne baze te urdhrit te nxjerre per kete qellim. Llogaria 531"Arka" .Funksionon njesoj si ne Planin Kontabel te Pergjithshem. Debitohet per arketimet ne arke dhe kreditohet per pagesat nga arka.Ndryshimi eshte se,krahas kreditimit(per pagesa direkt nga arka) terheqjet e tjera nga kjo llogari korespondojne me debitin e llogarise 568 apo 520"Disponibilitete ne thesar".Nga ana tjeter debitimi i llogarise "Arka"(krahas hyrjes direkt ne arke) lidhet me kreditimin e llogarise 520 "Disponibilitete ne Thesar". Mbahet ne dy nenllogari :"Arka ne leke" dhe "Arka ne valute" Ne menyre te permbledhur veprimet kontabile me arken paraqiten : Debitohet per arketimet qe behen direkt ne arke ne kredi te llogarive te klasases 4 dhe per terheqjet nga banka dhe depozitimin ne arke ne kredi te llogarise 520 "Disponibilitete ne thesar". Kreditohet per cdo pagese qe behet nga arka ne debi te llogarive te klases 4 dhe kur parate terhiqen nga arka per tu depozituar ne debi te llogarise 520 "Disponibilitetene thesar".
Tetor 2008
Edhe per valuten gjendje ne arke,per regjistrimet ne konvertimet ne leke e valute mbahet parasysh kursi i dites,duke bere sistemimet si te ardhura e shpenzime .Per gjendjen e valutes ne fund vitit. Konkretisht : Debi llogaaria 656"Shpenzime financiare" dhe kredi 531"Arka" per humbjet nga konvertimi. Debi Llogaria 531"Arka" dhe kredi llogaria 766"Te ardhura financiare", per fitimet nga konvertimi.
Ne klasen 5 (grupi i llogarive 53) eshte parapare edhe funksionimi i llogarise 532"Vlera te tjera" qe trajtohen e funksionojne se ne Planin kontabel te pergjithshem.Jane mjete qe ruhen ne arke ne formen e pullave tatimore,pullave postare,bileta apo vlera te tjera. Funksionimi ne skemen perkatese. Funksionimi sipas skemes ngjitur. Llogaria 511"Vlera per tu arketuar". Klasifikohet dhe funksionon si ne Planin Kontabel te Pergjithshem.Ne analiza te vecanta perfaqeson me nenllogari ceqet,efektet per tu arketuar apo dhe efekte per tu skontuar.Megjithate funksionimi del i qarte ne skemen perkatese. - Debitohet kur ceqet cohen ne banke apo nje institucion financiar me kunder parti kreditin e llogarise 413"Efekte per tu arketuar". - Kreditohet me njoftimin e bankes apo institucionit te kreditit qe keto vlera u arketuan me kunder parti llogarite 531 ose 568.Ne rastin kur behet skonto llogaria 511 kreditohet ne debi te llogarise 672"Shpenzime financiare". - Mbetja ne fund e llogarise 511,ne mbyllje te ushtrimit perfaqeson vleren e letrave qe jane te depozituara ne banke dhe qe jane ne pritje per tu arketuar. Shenim: Sikurse shpjegohet ne Planin Kontabel te Pergjithshem, dhe ne standarte vlerat per tu arketuar jane instrumenta pagesash te cilat jane vene ne zoterim te organizmit.Mund te kthehen ne mjete monetare ne afatin e caktuar ose para ketij afati.Perbehen kryesisht nga ceqe,kambiale.Ka dhe instrumenta te tjera pagesash qe jane quajtur "efekte".Efektet leshohen e qarkullojne sipas procedurave ligjore. Organizmi mbajtes siguron ndjekjen kontabel te tyre. Skontimi eshte nje operacion me te cilin banka i paguan mbajtesit te nje efekti shumen e ketij titulli perpara afatit te caktuar,duke bere nje zbritje te caktuara. Si vecori per organizmat publike ,ne kete plan kontabel eshte parapare te funksionoje grupi 50 i llogarive "Letra me vlere te vendosjes". Perdorimi i ketyre llogarive i perket prespektives lidhur edhe nga pikpamja e sanksionimeve ligjore. Sot perdoren bonot e thesarit. Nocionet,klasifikimi dhe funksionimi eshte i njeste me Planin Kontabel te Pergjithshem. Permendim disa nocione: - Ka shumellojshemri titujsh te quajtura aksione,oblikacione,bono thesari,certifikata investime,bono neshkrimi, e tjera.
Emetohen ose shperndahen nga persona juridike shtetrore ose privat.Zoteruesit apo blersit e letrave me vlere marrin te drejta si pjesmarrje ne pasurine e emetuesit,te drejten e shperblimit,te drejten e rimbursimit(shlyerjes se vleres) e tje. Dallohen tituj qe japin te drejte pronesie(aksionet),te drejten e nje kredie mbi pasurine e emetuesit(oblikacione). Titujt kane disa karakteristika se ; jane te tregetueshem,jane te nderkembyeshem dmth nje titull mund te konvertohet me nje titull tjeter,jane te kuotuar ne tregjet e organizuara te letrave me vlere(bursa). Jane tituj afatgjate - ata qe mbahen per me shume se nje vit. Keta tituj lidhen me aktivet e qendrueshme. Jane tituj afatshkurter ata qe mbahen nga zoteruesi deri ne nje vit. Keta quhen "Letrat me vlere te vendosjes".
Letrat me vlere te vendosjes jane tituj te blere per te realizuar qellime afatshkurtra.Organizmi qe i ble kerkon te vendose parate ne formen e letrave me vlere ,kryesisht per te realizuar keto qellime: - Per perdorimin e perkoheshem te mjeteve monetare qe te siguroje ruajtjen e vleres se tyre. - Per te marre te ardhura ne formen e dividenteve apo interesave. - Per te marre nje plusvlere nga rishitja e tyre. Per funksionimin e llog.50"Letra me vlere te vendosjes", paraqitja skematike (skema e llog.50) Debitohen per vleren me cmimin e blerjes ne kredi te llogarive 531,520512 ose llog.464"Efekte per tu paguar". Kreditohen per vleren kontabile, kur shiten ose rimbursohen (shlyhen) ne debi te llogarive 531,520,512 ose 465"efekte per tu arketuar"(per cmimin e shitjes),ne debi te llog.66"Shpenzime financiare"(per minusvleren,cmimi me i vogel se vlera kontabile),ne kredi te 76"Te ardhura(per plusvleren,cmimi eshte me i madh se vlera kontabile).
Llogaria 54 "Akreditiva dhe paradhenie",funksionon njesoj si llogaria 448"Agjente sherbimesh",por ne rastin konkret eshte fjala kur agjenteve u jepen letra me vlere. - Debitohet per shumat e fondeve dhene personave,ne kredi 520 ose 531. - Kreditohen per shumat e kthyera ne debi 520 ose 531. - Kreditohet per shpenzimet e justifikuara ne debi llog.klasa 6. Llogaria 58"Xhirime te brendeshme",eshte llogari kompesimi dhe i sherben mundesise se centralizimit te veprimeve,duke shmagur rreziqet e dublimit te tyre.Perdoret pergjithesisht per veprimet e klases 5 qe perbejne objekt regjistrimi ne disa ditare. Bashkelidhur jane skemat e funksionimit te Llogarive te Klases 5. Shembull per rastin studimor.
MODULI 9
Tema Te ardhurat dhe trajtimi i tyre kontabel sipas standardit SNKSP9 dhe shpenzimet e tyre
Hyrje Entitetet ekonomike t sektorit publik duke qene se mund te mos kene si objektiv te ekzistences se tyre fitimin nuk mund te pergatisin llogarine humbje/fitime, por duhet te pergatise llogarine te hyra dhe shpenzime apo
e thene ndryshe Pasqyren e Performances Financiare. Te ardhurat (te hyrat) ne entitetet publike mund te nxirren nga transaksionet e kembimit si dhe nga transaksionet jo te kembimit. Nj transaksion kmbimi sht ai n t cilin entiteti ekonomik merr aktive ose shrbime ose shlyerje detyrimesh dhe i jep pals tjetr n kmbim, n mnyr t drejtprdrejt, prafrsisht t njjtn vler. Keto lloj transaksionesh perfshijne (a) Blerjen ose shitjen e t mirave ose shrbimeve; ose (b) Dhnia me qira e toks, ndrtesave, makineri e pajisje1 Eshte e rendesishme te kuptohet qe dallimi mes t ardhurave nga kmbimi dhe jo kmbimi duhet t bazohet n thelbin dhe jo n formn e transaksionit. Te ardhura nga transaksionet jo te kembimit jane te formes se taksave direkte apo indirekte, gjoba, grande apo dhe dhurime. Standardi SNKSP 9 trajton te ardhurat e nje entiteti te rezultuara nga trnsaksionet e kembimit dhe kontabilitetin e tyre. T ardhurat Po si perkufizohen te ardhurat sipas ketij standardi T ardhurat prfshijn vetm hyrjet bruto t prfitimeve ekonomike t marra dhe ato q jan pr tu marr nga entiteti ekonomik pr llogari t vet. Eshte e rendesishme te mbahet mend qe shumat e grumbulluara si agjent (ndrmjets) i qeveris ose i nj organizate tjetr qeveritare ose pr llogari t palve t treta pr shembull grumbullimi i pagesave t telefonit dhe energjis nga zyra e posts pr llogari te nje entiteti tjeter pra qe sigurojn shrbime t tilla pa prfitime ekonomike per to dhe qe nuk sjellin rritje t aktiveve ose rnie t pasiveve te tyre nuk prfshihen n t ardhura. N mnyr t ngjashme, n rastin e nj biznesi agjencie, hyrjet bruto t prfitimeve ekonomike ose shrbimeve t mundshme prfshijn shuma t mbledhura pr llogari t shoqris kryesore dhe nuk sjellin rritje n kapitalin neto t njsis ekonomike. Shumat e mbledhura pr llogari t shoqris kryesore nuk jan t ardhura tek agjensia. Ne keto raste te ardhura do te njihen vetem komisionet te cilat perfitohen nga ky sherbim i kryer prej tyre Flukset monetare hyrse nprmjet financimit, kryesisht huamarrjet nuk plotsojn prkufizmin e t ardhurave sepse ato sjellin nj ndryshim t njjt si n aktivet dhe n pasivet dhe nuk kan ndikim n aktivet neto/kapitalin neto. Flukset monetare hyrse nprmjet financimit paraqiten drejtprdrejt n pasqyrn e pozicionit financiar dhe I shtohen teprics s aktiveve dhe pasiveve.
1
Me norma te tregut
Tetor 2008
Matja e t Ardhurave T ardhurat duhet t maten me vlern e drejt t shums s marr ose q sht pr tu marr. Zakonisht shuma e t ardhurave q vijn nga nj transaksion prcaktohet nga marrveshja mes njsis ekonomike dhe blersit ose prdoruesit t aktivit ose shrbimit. Ajo matet me vlern e drejt t shums s marr ose pr tu marr duke marr parasysh shumat e uljeve dhe zbritjeve tregtare t prfituara nga njsia ekonomike. Ne se hyrja e mjeteve monetare ose ekuivalentve t mjeteve monetare shtyhet n koh, vlera e drejt e konsiderats mund t jet m e vogl se shuma nominale e mjeteve monetare t marra ose pr tu marr. Shembull, nj entitet ekonomike mund ti ofroj nj kredi tregtare pa interes blersit ose t pranoj nga blersi nj letr tregtare me interes m t ult se tregu, si shum e konsideruar pr shitjen e mallrave dhe produkteve. Kur marrveshja perfaqson me t vrtet nj transaksion financimi, vlera e drejt e shums prcaktohet nga skontimi I t gjitha arktimeve t ardhshme duke prdorur nj norm interesi t percaktuar. Norma e interesit e percaktuar sht ajo q mund t prcaktohet m qart mes: (a) Norms mbizotruese t nj instrumenti t ngjashm t nj emetuesi me klasifikim t ngjashm kredije; ose (b) Nj norm interesi q skonton shumn nominale t instrumentit n mimin actual t shitjes n mjete monetare t t mirave ose shrbimeve. Nse t mirat ose shrbimet kmbehen pr t mira ose shrbime t cilat jan t ngjashme n natyr dhe vler, kmbimi nuk shihet si transaksion q krijon t ardhura. Kjo ndeshet shpesh n rastin e t mirave si nafta ose qumshti ku furnizuesit kmbejn inventart n zona t ndryshme pr t plotsuar n koh krkesat n nj zon t caktuar. Nse t mirat ose shrbimet kmbehen pr t mira ose shrbime t cilat nuk jan t ngjashme n natyr dhe vler, kmbimi shihet si transaksion q krijon t ardhura. T ardhurat maten me vlern e drejt t t mirave ose shrbimeve t marra, e rregulluar pr shumn e mjeteve monetare ose ekuivalentve t mjeteve monetare t transferuara. Nse vlera e drejt e t mirave ose shrbimeve t marra nuk mund t matet n mnyr t besueshme, t ardhurat maten me vlern e drejt t t mirave ose shrbimeve t dhna n kmbim t rregulluara pr shumn e mjete monetare ose ekuivalentve t mjeteve monetare t transferuara. Shitja e t Mirave
T ardhurat nga shitja e t mirave duhet t njihet nse plotsohen t keto kushtet (a) Njsia ekonomike ka transferuar tek blersi rreziqet dhe prfitimet e rndsishme nga pronsia e t mirave; (b) Njsia ekonomike nuk mban as ndonj prfshirje t vazhdueshme n manaxhim n nj shkall q zakonisht lidhet m zotrimin as ndonj kontroll efektiv mbi t mirat e shitura; (c) Shuma e t ardhurave mund t matet n mnyr t besueshme; (d) sht e mundshme q prfitime ekonomike n t ardhmen ose shrbime t mundshme q lidhen me transaksionin do t rrjedhin tek njsia ekonomike; dhe (e) Kostot e psuara ose pr tu psuar n lidhje me transaksionin mund t maten n mnyr t besueshme. Vlersimi nse jane transferuar rreziqet dhe prfitimet e rndsishme t pronsis tek blersi krkon nj analiz t rrethanave t transaksionit. N shumicn e rasteve transferimi I rreziqeve dhe prfitimeve t pronsis prkon me transferimin e titullit ligjor ose kalimin e pronsis tek blersi. Ky sht rasti pr shumicn e shitjeve. Por kjo nuk eshte taksative ka raste kur kemi kalim te ketyre reziqeve dhe prfitimeve t pronsis n nj koh t ndryshme nga transferimi I titullit ligjor ose kalimi I pronsis. T ardhurat njihen vetm nse sht e mundshme q prfitime ekonomike n t ardhmen ose shrbime t mundshme q lidhen me transaksionin do t rrjedhin tek entiteti ekonomike. N disa raste kjo mund t mos jet e mundur derisa t merret shuma ose derisa t ket prfunduar pasiguria Shembull, T ardhurat mund t varen nga aftsia e nje entiteti tjetr ekonomike pr t ofruar t mira si pjes e kontrats dhe nse ka ndonj dyshim se kjo do t ndodh, njohja mund t shtyhet derisa kjo t ndodh. Nse t mirat ofrohen pasiguria ka prfunduar prandaj njihen t ardhurat. Megjithat nse shfaqet nj pasiguri rreth arktimit t nj shume tashm t prfshir t t ardhurat, shuma e pambledhshme ose shuma pr t ciln arktimi nuk sht m i mundshm, njihet si nj shpenzim dhe jo si nj rregullim i shums s t ardhurave t njohura fillimisht (m par). Raste te shitjes se mallrave 1. Shitjet fatura dhe mbaj, n t cialt lvrimi shtyhet sipas krkess s blersit por blersi merr prsipr titujt dhe pranon faturimin. T ardhurat njihen kur blersi merr titujt nse: 1. sht e mundur q lvrimi do t bhet; 2. Zri sht gati, I identifikuar dhe pr tu lvruar tek blersi n kohn q njihet shitja; 3. Blersi njeh n mnyr specifike udhzimet lidhur me lvrimin e shtyr; dhe 4. Zbatohen kushtet e zakonshme t pages.
2.
T mirat q lvrohen jan subjekt (objekt) i kushteve 1. Instalimi dhe inspektimi. Zakonisht t ardhurat njihen kur blersim pranon drgesn dhe ka prfunduar instalimi dhe inspektimi. Megjithat t ardhurat njihen 2. menjher pas pranimit t drgess nga ana e blersit nse: 3. Procesi i instalimit sht i thjesht; ose 4. Inspektimi kryhet thjesht pr qllime t prcaktimit t cmimeve prfundimtare t kontrats.
Nse ka pasiguri lidhur me kthimin e mundshm, t ardhurat njihen kur lvrimi sht pranuar formalisht nga blersi ose kur t mirat jan lvruar dhe ka prfunduar periudha kohore pr kthim. T ardhurat njihen kur sht br lvrimi dhe kur mjetet monetare jan marr nga shitsi ose agenti I tij. 3. Shitjet me shtrirje(kste) n t cilat t mirat lvrohen vetm nse blersi bn pagesn prfundimtare t nj serie kstesh. T ardhurat nga shitje t tilla njihen kur lvrohen t mirat. Megjithat nse eksperienca tregon se shumica e shitjeve t tilla jan konsumuar, t ardhurat mund t njihen nse nj depozit e rndsishme sht marr dhe t mirat jan gati, t identifikueshme dhe pr ti lvruar blersit. 4. Porosit nse pagesa (ose pagesa e pjesshme) sht marr m par se lvrimi I t mirave q nuk jan aktualisht gjendje, pr shembull, t mirat jan ende pr tu proshuar ose do t lvrohen drejtprdrejt tek klienti nga nj pal e tret T ardhurat njihen kur lvrohen t mirat tek blersi. 5. Marrveshjet e shitjes dhe rishitjes (t ndryshme nga transaksionet swap) sipas t cilave shitsi njkohsisht bie dakord t riblej t njjtat t mira n nj dat t mvonshme, ose nse shitsi ka nj opsion call pr t ribler ose blersi ka nj opsion put pr t krkuar riblerjen nga shitsi t t mirave Nse shitsi mban rreziqet dhe prfitimet e pronsis, edhe pse sht transferuar titulli ligjor, transaksioni sht nj marrveshje financimi dhe nuk sjell t ardhura. 6. Shitjet tek pal ndrmjetse t tilla si shprndarsit, ndrmjetsit ose t tjer pr rishitje. T ardhurat nga shitje t tilla zakonisht njihen kur kan kaluar rreziqet dhe prfitimet e pronsis. Nse blersi vepron n thelb si nj agjent, shitja trajtohet si shitje n dorzim. 7. Abonimet n publikime dhe zra t ngjashm. Nse zrat e prfshir jan me vler t ngjashme n seciln periudh kohore, t ardhurat njihen mbi baza lineare prgjat periudhs n t ciln jan drguar zrat. Nse zrat ndryshojn n vler nga periudha n periudh, t ardhurat njihen n
baz t vlers s shitjes s zrit t drguar n lidhje me totalin e vlersuar t shitjeve t t gjith zrave q mbulon abonimi. 8. Shitjet me kste sipas t cilave shuma merret me kste (pjes). T ardhurat q I takojn cmimit t shitjes, prjahstuar interesin) njihen n datn e shitjes. Cmimi I shitjes sht vlera aktuale e shums, e prcaktuar nga skontimi I ksteve pr tu marr me normn e prcaktuar t interesit. Elementi interes njihet si e ardhur kur ai fitohet, mbi nj baz kohore proporcionale q merr n konsiderat normn e percaktuar t interesit. 9. Shitjet e pasurive t patundshme. Zakonisht t ardhurat njihen kur titujt ligjor kalojn tek blersi. Megjithat n disa legjislacione interesi I arsyeshm mund t'i takoj blersit para se t kaloj titulli ligjor dhe prandaj rreziqet dhe prfitimet e pronsis I transferohen n kt faz. Shembull Esht ndertuar nj ndrtese ose objekti tjetr q nuk ka prfunduar ende. N disa raste pasuria e patudnshme mund t shitet me nj shkall prfshirjeje t vazhdueshme nga shitsi t till q rreziqet dhe prfitimet e pronsis nuk transferohen. Shembuj jan marrveshjet e shitjes dhe t riblerjes t cilat prfshijn opsione put dhe call, dhe marrveshjet sipas t cilave shitsi garanton znien e pasuris pr nj periudh kohore t caktuar ose i garanton blersit nj kthim mbi investimin pr nj periudh t caktuar. Dhnia e shrbimeve Ne rastin e sherbimeve standardi shpjegon se nse rezultati i nj transaksioni q prfshin kryerjen e shrbimeve mund t vlersohet n mnyr t besueshme, t ardhurat q lidhen me transaksionin njihen duke ju referuar fazs s prfundimit t transaksionit. Pokur themi se transaksioni mund t matet n mnyr t besueshme. Matja ne menyre te besueshme plotesohet kur: 1. Shuma e t ardhurave mund t matet n mnyr t besueshme; 2. sht e mundshme q prfitime ekonomike n t ardhmen ose shrbime t mundshme q lidhen me transaksionin do t rrjedhin tek njsia ekonomike; 3. Faza e prfundimit t transaksionit n datn e raportimit mund t matet n mnyr t besueshme; dhe 4. Kostot e psuara nga transaksioni dhe kostot pr t prfunduar transaksionin mund t maten n mnyr t besueshme. Njohja e t ardhurave duke ju referuar fazs s prfundimit t nj transaksioni shpesh quhet metoda e perqindjes se prfundimit. Sipas ksaj metode t ardhurat njihen n periudhat e raportimit n t cilat kryhen shrbimet. Shembull. Entiteti ZX ofron shrbime t vlersimit t pasuris dhe do t njoh t ardhurat n prfundm t vlersimeve individuale. Njohja e t ardhurave mbi kt baz siguron informacion t dobishm mbi madhsin e aktivitetit t shrbimit dhe performancn gjat nj periudhe.
Te ardhurat njihen vetm nse sht e mundshme q prfitime ekonomike n t ardhmen ose shrbime t mundshme q lidhen me transaksionin do t rrjedhin tek entiteti ekonomik. Megjithat nse shfaqet nj pasiguri rreth arktimit t nj shume tashm t prfshir t t ardhurat, shuma e pambledhshme ose shuma pr t ciln arktimi nuk sht m I mundshm, njihet si nj shpenzim dhe jo si nj rregullim I shums s t ardhurave t njohura fillimisht (m par). Cilat klasifikohen si te ardhura nga sherbimi marrim disa shembuj 1. Banimi (t ardhurat nga qiraja nga sigurimi i banimit njihet si e ardhur q fitohet n prputhje me termat e marrveshjes s qiradhnies. 2. Transporti pr ne shkolle (t ardhurat nga biletat q u krkohen pasgjerve pr ofrimin e transportit pr n shkoll njihen kur ofrohet transporti.) 3. Drejtimi taksave rrugore (t ardhurat nga drejtimi I taksave rrugore njoihen kur ato fitohen n baz t prdorimit t rrugve). 4. Prpunimi i cshtjeve gjyqsore (t ardhurat nga prpunimi i cshtjeve gjyqsore mund t njihet ose duke ju referuar fazs s prfundimit t prpunimit ose bazuar n periudhat gjat s cils zhvillohen seancat gjyqsore. 5. Drejtimi i burimeve, aktiveve ose shrbimeve (t ardhurat nga drejtimi I burimeve, aktiveve ose shrbimeve njihen prgjat afatit t kontrats q ofron shrbimet e manaxhimit. 6. Krkimet shkencore dhe teknologjike (t ardhurat e marra nga klientt nga kontratat pr ndrmarrjen e kkrkimeve shkencore dhe teknologjike njihen duke ju referuar fazs s prfundimit t projekteve individuale). 7. Tarifat e Instalimit (tarifat e instalimit njihen si t ardhura duke ju referuar fazs s prfundimit t instalimit prvecse kur ato prkojn me shitjen e produktit. N kt arst ato njihen kur shiten t mirat.) 8. Tarifat e shrbimit t prfshira n cmimin e produktit (nse cmim i shitjes i nj produkti prfshin nj shum t identifikueshme pr shrbime t mspasshme (pr shembull shitja e softwere, shrbimi pas shitje dhe zgjerim i produktit), kjo shum do t shtyhet dhe do t njihet si e ardhur gjat peridhs kur kryhen shrbimet. Shuma e shtyr sht ajo q do t mbuloj kostot e pritshme t shrbimeve sipas marrveshjes, s bashku me nj kthim t arsyeshm pr kto shrbime. 9. Komisione te agjensise se sigurimeve (komisionet e agjensise se sigurimeve t marra ose pr tu marr t cilat nuk krkojn q nj agjent t kryej shrbime t mtejshme njihen si t ardhura nga agjenti n datn efektive t fillimit ose data e rinovimit t policave respektive. Megjithat nse sht e mundshem q agjentit do tI krkohet t kryej shrbime t mtejshme gjat jets s polics, komisioni ose pjes t
tij do t shtyhet dhe do t njihet si e ardhur gjat periudhs q polica sht n fuqi. 10. Tarifat e shrbimeve financiare (njohja e t ardhurave pr tarifat e shrbimeve financiare varet nga qllimi pr t cilin tarifat jan vlersuar dhe baza kontabile pr cdo instrument financiar t lidhur. Prshkrimi I tarifs pr shrbimet financiare mund t mos jet tregues natyrn dhe shelbin e shrbimit t ofruar. Prandaj eshte e nevojshme t dallohet mes tarifave t cilat jane pjes prbrse e interesit efektiv t nj instrumenti financiar, tarifa t cilat fitohen kur ofrohet shrbimi dhe tarifave t cilat fitohen me kryerjen e nj veprimi t rndsishm. 11. Tarifat e pranimit (t ardhurat nga veprimtarit artistike, banketet dhe ngjarje t tjera speciale njihen kur ndodh ngjarja. Nse sht shitur nj abonim pr nj numr ngjarjesh, tarifa shprndahet pr cdo ngjarje mbi nj baz q pasqyron madhsin n t ciln jan kryer shrbimet n seciln ngjarje) 12. Tarifat e edukimit (t ardhurat njihen gjat periudhs s edukimit. 13. Tarifat e fillimit, hyrjes dhe kuotat e antaresise (njohja e t ardhurave varet nga natyra e shrbimeve t ofruara. Nse tarifa lejon vetm antarsimin dhe t gjitha shrbimet ose produktet e tjera paguhen vecmas, ose nse ka nj antarim vjetor t vecant, tarifa njihet si e ardhur kur nuk ekziston pasiguri e rndishme lidhur me arktueshmrin e saj. Nse tarifa u jep antarve t drejtn e prdorimit t shrbimeve ose publikimeve pr tu ofrurar gjat periudhs s antarsis, ose t blerjes s t mirave ose shrbimeve me cmime m t ulta se ato t prdorura pr joantart, njihet mbi baza q pasqyrojn, kohn, natyrn dhe vlern e prfitimeve t ofruara. 14. Tarifat e franshiss ose t koncesionit (tarifat e franshizs ose koncesionit mund t mbulojn ofrimin e shrbimeve fillestare dhe t mpasshme, t pajisjeve dhe aktiveve t tjera t prekshme dhe t dijeve. Prandaj tarifat e franshizs ose koncesionit njihen si t ardhura mbi nj baz q pasqyron qllimin pr t cilin sht ngarkuar tarifa. Interesat, t Drejtat e Prdorimit dhe Dividentt T ardhurat q vijn nga prdorimi i aktiveve t njsis ekonomike q sjellin interes nga t tjer, nga t drejtat e prdorimit dhe dividendt duhet t njihen nse: sht e mundshme q prfitime ekonomike n t ardhmen ose shrbime t mundshme q lidhen me transaksionin do t rrjedhin tek njsia ekonomike Shuma e t ardhurave mund t matet n mnyr t besueshme. Ne kete rast t ardhurat duhet t njihen n baz t trajtimeve kontabl: (a) Interesi duhet t njihet n baza kohore prpjestimore q marrin parasysh interesin efektiv mbi aktivin;
(b) T drejtat e prdorimit duhet t njihen kur ato fitohen n prputhje me thelbin e marrveshjes kryesore; dhe (c) Dividentt ose ekuivalentt e tyre duhet t njihen kur prcaktohet e drejta e aksionmbajtsit ose e njsis ekonomike pr t prfituar pagesn. T drejtat e prdorimit t tilla si t drejtat pr shfrytzimin e nafts, t rritura n prputhje me termat e marrveshjes kryesore zakonisht njihen mbi kt baz prvecse kur duke pasur parasysh thelbin e marrveshjes, sht m e prshtatshme njohja e t ardhurave mbi baza t tjera sistematike dhe racionale. Deri tani shpjeguam se cilat ishin disa lloje te ardhurash te perfituara nga transaksione kembimi dhe menyrat e njohjes se tyre ne kontabilitet, por ne fillim te temes shpjeguam se keto jane nje pjese e te hyrave te nje entiteti publik. Nga transaksione jo te kembimit nje entitet mund te perfitoje te hyra ne forma te ndryshmedhe ne do te mundohemi te japin disa me kryesoret dhe qe ndeshen me shume ne praktike. Grandet dhe trajtimi i tyre T gjitha entitetet e sektorit publik mund t marrin t ardhura grande t nj lloji, qoft nga qeverisja qndrore (psh pushteti lokal apo nj spital) apo nga pal t tjera (psh nj subjekt privat jep grande nj universiteti pr qllime krkimore). Kontabiliteti i grandeve qeveritare prshkruhet n Standartin Ndrkombtar t Kontabilitetit 20. Standardi fillimisht ben dallimin midis dy llojeve t grandeve, grande per shpenzime dhe grande kapitale. Japin disa koncepte Grandet per shpenzime Nga vete emertimi dallohet se keto jane grande te dhna pr t mbuluar shpenzimet operative. Psh qeveria mund ti jap pushtetit lokal cdo vit nj grand pr t mbuluar diferencn e pritshme ndrmjet t hyrave nga taksat vndore dhe shpenzimeve pr shrbimet. Trajtimi kontabel prsa i prket grandit per shpenzim Dr Arka (bilanci) Kr T hyra nga grandet (Llog.t hyra/shpenzim) Standardi tregon se mund te perdoret dhe metoda neto per te paraqitur rezultatin nga keto grande por praktika me e mire nuk e pranon kete. Duhet q prdoruesit e llogaris t ken nj pasqyr t sakt se n mnyr sht financuar subjekti gjat vitit. Nqse grandi sht marr n nj periudh, por t gjitha pjest e tij jan lvruar n nj periudh t mvonshme, athere duhet aplikuar parimi i prputhjes dhe shuma q lidhet me periudhn e mvonshme duhet shtyr deri n at periudh. Regjistrimi n llogari n kt rast do t ishte q n bilanc t debitohej arka dhe t kreditohej te ardhura te shtyra qe do prfshihet brnda detyrimeve (pr m shum informacion shiko temen e bilancit), dhe pastaj libri arks do t rishikohej vitin e ardhshm, kur e ardhura do t njihej. Shembull. Nj grand prej 200 milion lekesh i dhn nga qeveria sht marr gjat vitit financiar q mbaron m 31 dhjetor 2007 pr t mbuluar pr 2 vjet shpenzimet me nga 100 milion ne vit, rregjistrimi i llogaris pr nj pjes do t ishte:
Pr vitin q mbaron m 31 dhjetor 2007 Dr Arka (bilanci) Kr T hyra grand (Llog.t hyra/shpenzim) Kr Te ardhura t shtyra (bilanci) Pr vitin q mbaron m 31 dhjetor 2008 Dr T ardhura t shtyra (bilanci) Kr T hyra grand (Llog. t hyra/shpenzime)
200m 100m 100m 100m 100m
Nqs grandi sht marr gjat periudhs, por kriteri q lidhet me gjith grandin apo me pjes t tij nuk sht plotsuar, shuma q subjekti detyrohet ti rikthej (ripaguaj) qeveris duhet t njihet tek zri i t hyrave t llogaris t hyra/shpenzime t vitit, por ajo duhet t prfshihet tek detyrimet pr t pasqyruar detyrimin e subjektit pr ti rikthyer shumn qeveris. Grandet Kapitale Grandet kapitale nuk jepen pr t mbuluar shpenzimet por me qllim financimi t nj blerje. Psh qeveria mund ti jap spitalit nj grand pr t ngritur nj sall t re spitalore. Prfitimet e marra nga grandi kapital rrjedhin gjat disa periudhave t ardhme. Me qllim t aplikimit t parimit t prputhjes, grandi duhet njohur n llogarin t hyra/shpenzime gjat periudhs kur jan marr prfitimet dmth gjat jetgjatsis s dobishme ekonomike t aktivit, me gjndje t mbetur (te pa cliruar) t mbahet n bilanc. Shembull. Qeveria i jep nj universiteti nj grand prej 6 milion leke gjat vitit financiar q prfundon me 31 dhjetor 2007 pr tu paisur me nj laborator t ri fizike me paisje krkimore t teknollogjis s lart. Universiteti e prllogarit q jetgjatsia ekonomike e dobishme e paisjes laboratorike do t jet 10 vjet. Regjistrimi n llogari do t bhet: Viti q mbaroi m 31 dhjetor 2007 Grandi i marr nga qeveria Dr Arka (bilanci) Kr E hyra e shtyr (bilanci ) Blerja e paisjes laboratorike (duke supozuar gjith shpenzimet cash) Dr Aktive fikse: Paisje laboratori t fiziks Kr Arka (Bilanci)
6m 6m 6m 6m
Amortizimi laboratorit fiziks gjat 10 vjetve me metodn lineare pa vler t mbetur Dr Shpenzime amortizimi (Llog. t hyra/shpenzime) 600,000 Kr Amortizimi akumuluar (Bilanci) 600,000 Njohja e pjess vjetore t grandit (nj e dhjeta e grandit) Dr T hyra t shtyra (Bilanci) 600,000 Kr T hyra nga grandi (Llog. t hyra/shpenzime) 600,000 Te hyra nga tarifat
Shum entitete t sektorit publik mbulojn nj pjes t shpenzimeve t tyre duke i caktuar tarifa publikut apo subjekteve t tjera pr shrbimet e kryera. Trajtimi i ktyre t ardhurave ndryshon nga trajtimi grandeve sepse n rastin e tarifave, subjekti merr dika (psh pr kurim t pacientve privat), ndryshe nga grandi ku dhnsi i tij nuk prfiton ndonj mall apo shrbim si shprblim pr grandin e dhn. Shmbuj t hyrjeve nga tarifat jan: Spitalet tarifa t paguara nga pacient q kurohen privatisht, si psh pr kirurgji kozmetike, dhe tarifa pr recetat farmaceutike. Pushteti vndor tarifa pr grumbullimin e mbeturinave t bizneseve, tarifa pr publikun q shfrytzon nj pishin t administruar nga bashkia etj. Universitet tarifa pr studentt q paguhen nga autoritetet arsimore lokale (pr studentt vendas) apo tarifa q paguhen nga vet studentt (pr studentt e huaj). Trajtimi i t hyrave nga tarifat sht m pak i komplikuar nga grandet, dhe sht i ngjashm me trajtimin e shitjeve nga nj entitet privat. Kur subjekti ka t drejt t marr t hyra nga tarifat, ai i njeh kto t ardhura n llogarin t hyra/shpenzime si kredit, me debitin ose tek arka (nqse sht paguar direkt) ose tek debitort (nqse do t paguhet m von). N njohjen e t hyrave nga tarifat, subjekti duhet t aplikoj konceptin e realizimit, ku e hyra njihet n momentin kur shrbimi apo malli sht siguruar. Psh nj organ i pushtetit lokal q grumbullon mbeturinat ka t drejtn e tarifave kur sht br grumbullimi i mbeturinave, ndrsa nj spital mund t njoh tarifn e kirurgjis kozmetike mbas prfundimit me sukses t operacionit. Te hyrat nga taksat Entiteti i qeverisjes vndore mund t financohet pjesrisht nga taksat vndore. E hyra nga taksat duhet njohur n llogarin t hyra/shpenzime pr vitin prkats. Psh taksa e kshillit pr banort pr vitin financiar q prfundoi m 31 dhjetor 2007 do t njihej pr vitin financiar t pushtetit vndor deri n dhjetor 2007, pamvarsisht nse t gjith banort apo bizneset i kan paguar taksat q detyrohen deri n fund t vitit (q do t ishte nj rast i rrall)
Shpenzimet dhe trajtimi I tyre ne entitetet e sektorit publik

Cfare perfaqesojen shpenzimet? Shpenzimet jane pakesim i perfitimeve ekonomike gjate ushtrimit kontabel ne formen e daljes apo te pakesimit te vlerave te aktiveve apo rritjen e detyrimeve. Me fjale te tjera shpenzimet jane flukse dalese gjate nje periudhe raportuese Rrjedhoje e kryerjes se tyre jane zvogelimet e kapitaleve te veta (fondeve), pervec rasteve te zvogelimeve nepermjet shperndarjes se kapitalit tek pronaret e tij. Realizimi i nje shpenzimi mund te shkaktoje 1. Krijimin e nje detyrimi, qe con ne pakesimin e aktiveve te entitetit 2. Pakesim te likuiditet, (pra pakesohen aktivet)
3. Likuidim te nje detyrimi, qe con ne pakesimin e likuiditeteve, ( pra te aktiveve) Shpenzimet mund te perfaqesojne investimin qe kryen entiteti apo biznesi (ne rastin e publikut, edhe institucioni) per realizimin e synimeve te tij gjate nje viti ushtrimor. Shpenzimet njihen dhe kontabilizohen ne periudhen kontabel kur ka lindur, eshte matur dhe eshte dokumentuar detyrimi per tu paguar, pra zbatohet detyrimi I te drejtave te konstatuara pra kontabiliteti rrjedhes, mund ti referohemi si shembull detyrimit te lindur per pagat gjate periudhes ushtrimore. Shpenzimet mund te trajtohen si Shpenzimet qe lidhen me gjenerimin e perfitimeve ekonomike gjate periudhave te ardhshme dhe qe njihen ne bilanc si aktiv kur ato ndodhin dhe ngarkohen ne shpenzime gjate periudhave raportuese ne te cilat pritet qe ato te gjenerojne perfitime ekonomike (blerje apo prodhim i AAM, shpenzime amortizimi, e tjera). Shpenzimet qe lidhen me perfitime ekonomike te cilat gjenerohen gjate periudhes ushtrimore aktuale ose ato qe nuk gjenerojne perfitime ekonomike (psh kostoja e shitjes se nje investimi afatgjate) njihen si shpenzim ne periudhen kur ato ndodhin. Shpenzimet qe lidhen me te ardhurat e perfituara gjate periudhes njihen ne te njejten periudhe ushtrimore si dhe per te ardhurat. Shpenzimet qe lidhen me nje periudhe raportuese qe ndryshon ne te cilen ato sjellin perfitime regjistrohen si shpenzime pikerisht ne periudhen ne te cilen merren perfitimet. Shpenzimet njihen ne te njejten periudhe ushtrimore, keshtu marrim si shembull shpenzimet qe lidhen me blerjen e nje mjeti te qendrueshem te trupezuar njihen si shpenzime gjate jetes se perdorimit(shpenzime amortizimi) ndersa shpenzimet te cilat nuk priten te gjenerojne te ardhura, njihen si shpenzime ne momentin kur ato ndodhin. Risi nga standardet e reja lidhur me trajtimin e shpenzimeve eshte fakti qe sipas standardeve, zera te shpenzimeve te jashtzakonshem, nuk duhet te paraqiten me vete ne zerat e shpenzimit te jashtzakonshem si edhe ne shenimet shpjeguese. Ato duhet te paraqiten brenda kategorise perkatese te shpenzimeve sipas natyres (psh shpenzime materiale te shkaktuara nga zjarri) ose (humbje per shkak te zjarrit) me shpjegimet perkatese. Kjo konsiderohet e pershtatshme kur shumat ne lidhje me keta zera jane shume materiale. Shpenzimet duke u nisur nga natyra e tyre dhe kjo lidhur me natyren e veprimtarise per realizimin e te ciles kryhen ato klasifikohen ne ; Shpenzime per veprimtarine rrjedhese ku perfshihen te gjitha shpenzimet qe I sherbejne realizimit te veprimtarise vetem gjate periudhes perkatese. Ketu hyjne shpenzimet ne kuptimin e pergjithshem te tyre si, shpenzimet qe kryhen per arritjen e qellimit te ndermarrjes per ushtrimin si shpenzime materiale, paga e sigurime, shpenzime financiare, amortizime, tatime e taksa etj. Shpenzime per veprimtarine e investimit ku perfshihenato shpenzime qe rrjedhin nga humbjet dhe minusvlerat. Ne kete grup hyjene shpenzimet qe vijne si pakesim i vlerave te pasurise te entitetit, humbjet nga fatkeqesite e ndryshme, heqja dore nga nje e drejte. Shpenzimet per veprimtarine e investimit (shpenzimet kapitale) Por si do te perkufizonim synimin e kryerjes se shpenzimeve kapitale?
Ato synojne nj prdorim m efikas t resurseve kapitale duke u br m t vetedijshm pr koston e kapitalit. Nga ana tjeter japin nj mim m real t shrbimeve, psh t sigurojm q t gjitha shpenzimet t mbulohen dhe konkurimi midis kujdesit spitalor shtetror dhe atij privat t jet i ndershm. Drejtuesit dhe prdoruesit e llogarive kan nevoj t din koston e vrtett te perdorimit t aktiveve, e cila zakonisht do t jet m e lart se interesi faktik i paguar tek siguruesit financiar dhe kshtu pr t realizuar kt sht zhvilluar sistemi i shpenzimeve kapitale. Me terma t thjeshta, kostoja e financimit t nj entiteti t sektorit publik sht shuma e interesit q ndryshe mund t ishte fituar nga fondet nqse ato nuk do t ishin bllokuar n aktivet e entitetit dhe sistemi i shpenzimeve kapitale synon t reflektoj kt. Nj mnyr tjetr pr t par koston sht q ajo sht kostoja e br nga qeveria duke huajtur para pr ti investuar n mbulimin e shpenzimeve. Atje ku shpenzimet kapitale nuk jan financuar nga huat, subjekti efektivisht ka dor t lir n perdorimin e fondeve. Shpenzimet kapitale duhet t prcaktohen m tepr duke u bazuar n kostot aktuale sesa n kostot historike me qllim q t sigurohet nj krahasueshmri midis subjekteve. Pr prfshirjen e shpenzimeve kapitale n llogari, ka disa metoda t ndryshme, q varen nga natyra dhe mnyra e financimit t subjektit. Shpenzimet e veprimtarise rrjedhese Shpenzimet e veprimtarise rrjedhese, hyjne shpenzimet e zakonshme korrente, paga personeli e sigurime shoqerore (analizuar sipas kategorive), blerje apo furnizime me materiale, mallra e sherbime, subvecionet si dhe transferimet korrente te brendshme apo te jashtme. Me konkretisht analizojme disa lloje shpenzimesh te ketij grupim Shpenzime per paga shperblime e te tjera shpenzime personeli. Perfshihen te gjitha shpenzimet per personelin e entitetit duke filluar nga paga bruto, kompesime, shperblime e tjera sipas legjislacionit ne fuqi. Shpenzime per kontributin e sigurimeve shoqerore e shendetesore. Ne kete grup hyjne shpenzimet qe punedhenesi llogarit dhe paguan per punonjesit e tij sipas legjislacionit ne fuqi Shpenzime per mallra e sherbime te tjera. Ne kete ze te shpenzimeve perfshihen te gjitha shpenzimet per blerjen e materialeve dhe kryerjen e sherbimeve, te nevojshme per kryerjen e veprimtarise se entitetit. Ketu nuk perfshihen ato shpenzime qe kryhen per rritjen e aktiveve te qendrueshme. Shpenzime per subvencione Ne kete grup perfshihen ato shpenzime korrente te cilat konsiderohen si nje mbeshtetje e Qeverise per entitete prodhuese apo te sherbimeve, pavaresisht nga pronesia (publike apo private) dhe perfituesi. Keto pagesa behen vetem per prodhuesit dhe jo per konsumatoret final. Subvecioni nuk terhiqet direkt nga perfituesi, por i transferohet perfituesit nga institucioni qeveritar qe e jep ate, nepermjet dokumentave te plotesuara dhe te paraqitura ne Thesar. Keto lloj subvencionesh mund te jepen; - Per humbjet (shpenzimet nuk mbulohen nga te ardhurat) e shkaktuara nga entitetet, bankat, fermere e individe qe jane angazhuar ne aktivitete biznesi
Per humbjet e shkaktuara nga entitetet si rezultat i politikave ekonomike dhe sociale qeveritare mbi cmimet e shitjes se produkteve e sherbimeve Mbulim humbjeje nga politika qeveritare te paramenduara nga shitja me cmime me te ulta se sa cmimet e blerjes se mallrave Pagesat direkte per shlyerjen e te gjithe ose nje pjese te detyrimit te ndermarrjeve ose individeve ndaj organizmave te kreditit per interesat e shkaktuara nga nje hua e marre per zhvillim biznesi.
Shpenzimet financiare Ne kete grup te shpenzimeve hyjne shpenzimet per interesa te paguara, vlera kontabel e aktiveve aftafgjata materiale, aktive financiare te shitura, minusvlerat nga shitja e letrave me vlere te vendosjes, humbjet nga kembimet valutore,etj. Keto lloj shpenzimesh mund te jene te brendshme dhe te jashtme
Tetor 2008
MODULI 10
Tema: Trajtimi i permbajtjes dhe evidences kontabile te llogarive te klases 6 Llogarite e shpenzimeve te ushtrimit
1.1 Koncepte e nocione te pergjitheshme mbi shpenzimet

Sipas percaktimit te standarteve, shpenzimet perfaqesojne : Pakesim te perfitimeve ekonomike gjate ushtrimit kontabel ne formen e daljes apo te pakesimit te vlerave te aktiveve apo rritjen e detyrimeve. Pra shpenzimet jane flukse dalese gjate periudhes raportuese Keto kane per rezultat zvogelimin e kapitaleve te veta(fondeve),pervec rasteve te zvogelimeve nepermjet shperndarjes se kapitalit tek pronaret e tij. (SKK1) Nepermjet realizimit te nje shpenzimi ndodh qe : Krijohet nje detyrim, qe con ne pakesim te aktiveve Pakesohet nje likuiditet, pra pakesohen aktivet Likuidohet nje detyrim, qe con ne pakesimin e likuiditeteve, pra te aktiveve
Shpenzimet ne koncept, perfaqesojne investimin qe kryen ndermarrja apo biznesi(ne rastin e publikut, institucioni) per realizimin e synimeve te tij gjate nje viti ushtrimor. Sipas standarteve shpenzimet njihen ne te njejten periudhe ushtrimore. Ketu dallojme : Shpenzimet qe lidhen me gjenerimin e perfitimeve ekonomike gjate periudhave te ardhshme njihen ne bilanc si aktiv kur ato ndodhin dhe ngarkohen ne shpenzime gjate periudhave raportuese ne te cilat pritet qe ato te gjenerojne perfitime ekonomike (blerje apo prodhim i AQT,shpenzime amortizimi, e tjera). Shpenzimet qe lidhen me perfitime ekonomike te cilat gjenerohen gjate periudhes ushtrimore aktuale ose ato qe nuk gjenerojne perfitime ekonomike(psh kostoja e shitjes se nje investimi afatgjate) njihen si shpenzim ne periudhen kur ato ndodhin. Shpenzimet qe lidhen me te ardhurat e perfituara gjate periudhes njihen ne te njejten periudhe ushtrimore si dhe per te ardhurat. Shpenzimet qe lidhen me
nje periudhe raportuese qe ndryshon ne te cilen ato sjellin perfitime regjistrohen si shpenzime pikerisht ne periudhen ne te cilen merren perfitimet. Shpenzimet njihen ne te njejten periudhe ushtrimore.psh shpenzimet qe lidhen me blerjen e nje mjeti te qendrueshem te trupezuar njihen si shpenzime gjate jetes se perdorimit(shpenzime amortizimi) ndersa shpenzimet te cilat nuk priten te gjenerojne te ardhura, njihen si shpenzime ne momentin kur ato ndodhin. Sipas standarteve, zerat e shpenzimeve, si zera te jashtzakonshem, nuk duhet te paraqiten me vete ne zerat e shpenzimit te jashtzakonshem (qe historikisht jane klasifikuar Te jashtzakonshme). Ato duhet te paraqiten brenda kategorise perkatese te shpenzimeve sipas natyres(psh shpenzime materiale te shkaktuara nga zjarri) ose (humbje per shkak te zjarrit) me shpjegimet perkatese. Shpenzimet dallohen ne : - Shpenzime ne kuptimin e pergjithshem te shpenzimeve ku perfshihen ; Shpenzimet qe kryhen per arritjen e qellimit te ndermarrjes per ushtrimin si shpenzime materiale, paga e sigurime, shpenzime financiare, amortizime, tatime e taksa etj. - Shpenzime te rrjedhura nga humbjet dhe minusvlerat ku perfshihen ; Shpenzimet qe vijne si pakesim i vlerave te pasurise te nd/jes, humbjet nga fatkeqesite e ndryshme, heqja dore nga nje e drejte, e tjera.
1.2 Shpenzimet e ushtrimit ne sektorin publik, permbajtja, klasifikimi dhe struktura

Shpenzimet klasifikohen sipas natyres se tyre ekonomike per nevoja te dhenash per hartimin e llogarive vjetore, por edhe per analiza me te hollesishme. Nisur nga ky motiv ato ndahen ne: Shpenzime te veprimtarise se zakonshme Shpenzime te shfrytezimit Shpenzime Financiare Zera tjere shpenzimesh jashte operacioneve buxhetore Shpenzime te veprimtarise se jashtzakonshme Shpenzime te shfrytezimit
Hyjne shpenzimet e zakonshme korrente, paga personeli e sigurime shoqerore(analizuar sipas kategorive), blerje apo furnizime me materiale,mallra e sherbime, subvecionet si dhe transferimet korrente te brendshme apo te jashtme. Me konkretisht klasifikimi e permbajtja :
Llog. 600- Paga shperblime e te tjera shpenzime personeli. Perfshihen te gjitha shpenzimet per personelin e institucionit: paga bruto,kompesime,shperblime e tjera sipas legjislacionit ne fuqi. Llog. 601- Kontributi per sigurimet shoqerore e shendetesore. Futen shpenzimet qe punedhenesi llogarit dhe paguan per punonjesit e tij sipas legjislacionit ne fuqi Llog.602-Mallra e sherbime te tjera. Ky artikull perfshin te gjitha shpenzimet per blerjen e materialeve dhe kryerjen e sherbimeve, te nevojshme per kryerjen e veprimtarise se institucionit. Ketu nuk perfshihen ato shpenzime qe kryhen per rritjen e aktiveve te qendrueshme.Megjithate ketu perjashtimisht perfshihen shpenzime per blerjen e paisjeve,konstruksioneve dhe instalimeve te natyres ushtarake qe ne perputhje me standartet nderkombetare klasifikohen si shpenzime korrente. Duhet dalluar shpenzimi korrent nga shpenzimi per investime(kufiri vleror ose jetegjatesia mbi nje vit) sipas legjislacionit kontabel. 603-Subvecione. Ketu perfshihen ato shpenzime korrente te cilat konsiderohen si nje mbeshtetje e Qeverise per subjekte prodhuese apo te sherbimeve, pavaresisht nga pronesia(publike apo private) dhe perfituesi.Keto jane pagesa vetem per prodhuesit dhe jo per konsumatoret final. Subvecioni nuk terhiqet direkt nga perfituesi, por i transferohet perfituesit nga institucioni qeveritar qe e jep ate, nepermjet dokumentave te plotesuara dhe te paraqitura ne Thesar. Subvecionet jepen : - Per humbjet(shpenzimet nuk mbulohen nga te ardhurat) e shkaktuara nga ndermarrjet, bankat,fermere e individe qe jane angazhuar ne aktivitete biznesi - Per humbjet e shkaktuara nga ndermarrjet si rezultat i politikave ekonomike dhe sociale qeveritare mbi cmimet e shitjes se produkteve e sherbimeve(Cmimi i caktuar me i ulet se kostoja) - Mbulim humbjeje nga politika qeveritare te paramenduara nga shitja me cmime me te ulta se sa cmimet e blerjes se mallrave - Pagesat direkte per shlyerjen e te gjithe ose nje pjese te detyrimit te ndermarrjeve ose individeve ndaj organizmave te kreditit per interesat e shkaktuara nga nje hua e marre per zhvillim biznesi. Ne subvecione nuk perfshihen : - Pagesat qe institucionet qeveritare bejne direkt per konsumatoret ose institucionet jofitimprurese qe u sherbejne konsumatoreve(mbeshtetje me grant per artistet,bursat per studentet,per familjet nevojtare e tjera qe trejtohen si transferta) - Pagesat per ndermarrjet per te financuar formimet e tyre kapitale ose per te kompensuar ato per humbjen e aktiveve financiare - Transfertat e bera per institucionet e tjera te qeverise(transferta ne nivele te tjera te qeverisjes) te cilat konsiderohen grante 604-Transfertat korrente te brendeshme Perfshihen shpenzimet e kryera nga ana e institucionit per te cilat perfituesi nuk merr ndonje mall ose sherbim ne kthim.Perdorimi i fondeve nga perfituesi i kesaj pagese
mund te jete i nje natyre korrente ose te pergjithshme,ndryshe nga ato kapitale. Konkretisht perfshihen transferimet per nivele te ndryeshme te qeverise, per institucione te ndryshme qeveritare, transferimet nga buxheti i ISSH dhe ISKSH, transferimet qe keto bejne per perfituesit e ketyre skemave dhe transferimet tek organizatat jo fitimprurese. 605-Transferime korrente me jashte Evidentohen transferimet korrente per institucione dhe individe te huaj jo-rezident, por jo per rezidentet e Shqiperise te cilet jane perkohesisht rezident ne shtete te tjera. Permendim kuotat e antaresimit qe jepen per perfaqesime ne organizata te ndryeshme jasht vendit(me status antari apo vezhguesi) psh.Transfertat e Ministrise se Bujqesise per kuote antaresimi ne FAO, te DSC me homologen e saj, te MPJ,te Ministrise se Punes, te Ministrise se Shendetesise,ATSH e tjera. 606-Transferta per buxhetet familjare dhe individet Ketu perfshihen te gjitha transferimet e nje natyre korrente,te papaguara nga ISSH, ISKSH dhe institucione te tjera qendrore, sipas natyres se specifikuar, per perfituesit final. 608-Fondi i vecante Perfshin te gjithe fondin e vecante te planifikuar per institucione nacionale e lokale, mbi fondin e pagave te buxhetit, te llogaritur sipas kuadrit ligjor ne fuqi.Perdorimi i ketij fondi behet sipas natyres se shpenzimit, duke transferuar nga vete institucionet ne analizat e tjera, respektivisht 600.31, 602.9002, 606.1041.Ne fund te ushtrimit(ne mbyllje te tij) shifrat e mbetura perfaqesojne pjesen e pa shpenzuar nga fondi i vecante. 609-Rezervat. Ky artikull(jo per perdorim nga institucionet qendrore e vendore), perfshin te gjitha rezervat buxhetore per shpenzimet e mundeshme te cilat nuk jane identifikuar ne kohen e pregatitjes se buxhetit.Eshte parashikuar qe ne kohen e ekzekutimit te buxhetit shpenzimet qe kryhen prej ketyre rezervave do te pasqyrohen ne artikullin,nenartikullin dhe analizen perkatese te shpenzimit sipas natyres. Shpenzime financiare
Hyjne shpenzimet per interesa te paguara, vlera kontabel e A.Q.Financiare te shitura, minusvlerat nga shitja e letrave me vlere te vendosjes, humbjet nga kembimet valutore,etj. Shpenzimet financiare dallohen ne : - Llog.65- Shpenzime financiare te brendshme Ne kete kategori perfshihen shpenzime te natyres financiare, qe kryhen nga Ministria e Financave dhe Institucione te tjera, sipas kuadrit ligjor ne fuqi, lidhur me interesat per bonot e Thesarit, interesat per huate e marra, humbjet lidhur me kembimet valutore, e tjera. Artikujt jane klasifikuar sipas natyres se shpenzimeve financiare dhe nenartikujt sipas perberjes strukturore.
- Llog.66- Shpenzime financiare te jashtme. Ne kete kategori perfshihen shpenzimet qe rrjedhin nga pagesat e interesave per huamarrje afatshkurter e afatgjate nga Qeveri te Huaja apo nga Institucionet Nderkombetare. Jashte manualit, si llogari kontabiliteti ne klasen 6 perdoren edhe disa llogari te tjera si : 67- Shpenzime nga ngjarje te jashtezakonshme. Ne menyre te pergjithshme ne kete kategori hyjne ato shpenzime qe kane nje natyre te vecante e qe nuk lidhen me veprimtarine e zakoneshme sic mund te permendim humbjet nga termetet, zjarret, permbytjet, vjedhjet e medha,mbyllja e nje veprimtarie dege sektori ,zhvleresimet e menjehershme te aktiveve, ndryshimet e strategjive te prodhimit, gabimet dhe haresat e viteve te meparshme etj. Sipas standarteve, sikurse u shpjegua me lart, zerat e shpenzimeve, si zera te jashtezakonshem, nuk duhet te paraqiten me vete ne zerat e shpenzimit te jashtezakonshem si edhe ne shenimet shpjeguese(qe historikisht jane klasifikuar Te jashtezakonshme). Ato duhet te paraqiten brenda kategorise perkatese te shpenzimeve sipas natyres(psh shpenzime materiale te shkaktuara nga zjarri) ose (humbje per shkak te zjarrit) me shpjegimet perkatese. 63-Ndryshimi i gjendjeve te inventarit, materialeve e mallrave. Kjo kategori ka vecori per sektorin publik buxhetor, nuk eshte element qe ndikon ne rezultat por, nepermjet operacioneve te transferimit, ndikon sipas rastit ne shtese apo pakesim te fondeve baze te institucioneve. 64-Shpenzime ne natyre. Perfaqeson nje rast specifike per evidentimin gjate vitit ushtrimor per transferime e dhurime te inventarit(jo aktiv i qendrueshem).Per kete qellim krahas berje hyrje ne llogartite e klases 3 te inventarit te dhuruar(falur), qe eshte njesoj si per cdo lloj blerjeje te tij, evidentohet nga institucioni edhe ne llogarine 64 me kunder parti llogarine 74Te ardhura ne natyre. 68-Kuota amortizimi dhe shuma te parashikuara. Kjo llogari perdoret per amortizimin e AQT (ne analizat perkatese), si element kostoje, ne institucionet qe krahas aktivitetit buxhetor realizojne edhe aktivitet tregetar apo prodhimi si dhe ne amortizimin e subvecioneve per investime. Kjo llogari perdoret(ne analizat perkatese) edhe per zhvlersimin e AQT, zhvleresimin e Aktiveve Qarkulluese, ne kuotat per tu shperndare, per shumat e parashikuara per aktivet financiare e ato te jashtezakonshme, ne rastet e krijimit te provigjoneve.
SHENIM :Me hollesisht per klasifikimin jepet struktura e analizuar sipas manualit te shpenzimeve ne fuqi.
1.3 Trajtimi i evidences kontabel te shpenzimeve

Funksionimi i Llogarive te shpenzimeve ne menyre te pergjithshme , veprimet kontabile ;
Debitohen Llogarite e Klases 6, sipas rastit Kreditohen sipas rastit llogarite e klases 3,4,5, psh ; Llogarite e klases 3 ne debi te llogarise 63 per daljen e materialeve, inventarit te imet e mallrave Llogaria 401,467 ne debi te klases 6 per blerjen e materialeve, inventarit te imet, mallrave apo sherbimeve me pagese te mevonshme Llogarite e grupit 42 e 43 ne debi te llogarive perkatese te klases 6 ne rastin e shpenzimeve per paga, sigurime shoqerore apo tatime(kur eshte shpenzim i institucionit) me pagese te mevonshme Llogaria 512, 520 ose 531 ne debi te klases 6 per blerjen e materialeve, inventarit te imet, mallrave apo sherbimeve me pagese te menjehershme (Shembuj) Rast studimor per evidencen e shpenzimeve (Per funksionimin ,Skema dhe shembulli)
Tetor 2008
MODULI 11
Tema: Trajtimi i permbajtjes dhe evidences kontabile te llogarive te klases 8 Operacionet e korigjmit te rezultatit dhe rezultatet e vitit ushtrimor
1. Disa koncepte te pergjithshme mbi orepacionet e korigjimit te rezultatit dhe rezultatin e ushtrimit 2. Trajtimi i llogarive te transferimit te te ardhurave dhe funksionimi i tyre 3. Trajtimi i llogarive te transferimit te shpenzimeve dhe funksionimi i tyre 4. Trajtimi i llogarise se rezultatit te ushtrimit dhe funksionimi 5. Rast studimor 1.1 Disa koncepte te pergjithshme mbi orepacionet e korigjimit te rezultatit dhe rezultatin e ushtrimit Ne klasen 8 perfshihen te gjitha operacionet e korigjimit te rezultatit dhe rezultati Ne kuptimin e pergjithshem te nje biznesi,thelbi, permbajtja dhe niveli i treguesit te Fitimit per cdo lloj sipermarrje ekonomike apo biznesi, eshte alternativa e vetme e mbijeteses te saj. Ne keto raste fitimi sherben : - Si mates per suksesin apo deshtimin, per arritshmerine ose mosarritshmerine e nje veprimterie ekonomike - Si baze per te llogaritur treguesit me te rendesishem te efektivitetit, te biznesit dhe te kapitaleve te investuara ne te. Ne kuptimin e standartit fitimi(humbja) eshte diference midis te ardhurave e shpenzimeve qe lidhen me te gjitha ose disa lloje transaksionesh te njesise ekonomike gjate periudhes se raportimit(ushtrimit). PSH : Nje fitim(humbje) nga ndryshimet ne normat e kursit te kembimit eshte diference mes te ardhurave e shpenzimeve qe krijohen si rezultat i normave te ndryeshme te ketij kursi. Nje fitim(humbje) nga veprimtarite e shfrytezimit te njesise ekonomike eshte diferenca mes te ardhurave e shpenzimeve qe krijohen gjate kesaj veprimtarie. Ne total diferenca mes te gjitha te ardhurave dhe te gjitha shpenzimeve quhet fitim(humbje) neto per periudhen e raportimit(ushtrimit). Per kete qellim ka nje llogari ne kontabilitet ku transferohen te ardhurat, shpenzimet apo operacione te tjera korigjuese qe ne konceptin e nje biznesi quhet llogaria Fitim e humbje ndersa ne konceptin e nje njesie buxhetore quhet Rezultati i ushtrimit.
Ne Sektorin Publik, ne krahasim me ate privat, ka vecori pasi, sikurse kemi trajtuar, ne institucionet buxhetore nuk ekziston ne pergjithesi koncepti i fitimit, por rezultati i ushtrimit qe vjen kryesisht nga te ardhurat e pa perdorura e qe trashegohen. Per rrjedhoje disa efekte qe ndikojne ne rezultat, gjate hartimit te pasqyrave financiare vjetore, duhet te korigjohen. Ne operacionet e korigjimit te rezultatit, qe evidentohen ne pasqyren e shpenzimeve te funksionimit perfshihen : Llog.828Tituj te ardhurash te anulluara Llog.831 Caktim te ardhua te funksionit per investime Llog.8420Transferim i te ardhurave ne buxhet Llog.8421Derdhje ne buxhet te te ardhurave te pa perdorura Llog.8422Transferim i te ardhurave brenda sistemit Llog.8423Transferime per efekt te ndryshimit te gjendjeve Llog.8424Transferim per debitore te konstatuar e te ngjashme
Ne operacionet e korigjimit te rezultatit, qe evidentohen ne pasqyren e te ardhurave te funksionimit perfshihen : Llog.829Urdher shpenzimesh te anulluara Llog.841Transferime per efekte te ndryshimit te gjendjeve
1.2 Trajtimi i llogarive te transferimit te te ardhurave dhe funksionimi i tyre

Sikurse u permend keto transferime hyjne ne operacionet e korigjimit te rezultatit dhe evidentohen ne pasqyren e shpenzimeve te funksionimit. Me poshte paraqesim permbajtjen dhe funksionimin e tyre: Llog.828Tituj te ardhurash te anulluara. Evidenton anullimin e te ardhurave te konstatuara vitet e meparshme(eshte vendosur qe brenda hapesirave ligjore keto duhet te anullohen pasi nuk mund te arketohen). Per kete veprimi kontabel i anullimit eshte : Ne momentin e anullimit - Debi Llogaria 828Tituj te ardhurash te anulluara - Kredi Llogaria 468Debitore te ndryshem Ne mbyllje te ushtrimit - Debi llogari 85Rezultatet e ushtrimit - Kredi llogaria 828Tituj te ardhurash te anulluara Llog.831Caktim te ardhurash te funksionit per investime. Evidenton krijimin e fondit nga perdorimi i nje pjese te te ardhurave te realizuara ne seksionin e funksionimit e qe do te perdoren ne seksionin e investimeve. Per kete behet veprimi kontabel : Ne momentin e caktimit - Debi Llogaria 831Caktim i te ardhurave te funksionit per investime - Kredi Llogaria 115Caktim nga rezultati i vitit per investime Ne mbyllje te ushtrimit - Debi llogari 85Rezultatet e ushtrimit - Kredi llogaria 831Caktim i te ardhurave te funksionit per investime
Llogaria 8420Transferim i te ardhurave ne buxhet. Evidenton transferimin e te ardhurave te realizuara nga institucioni ne buxhet, ku pjesmarres ne to eshte buxheti i shtetit ndersa Llogaria 8421Derdhje ne buxhet e te ardhurave te paperdorura evidenton transferimin ne buxhet te te ardhurave te institucionit te pa perdorura deri ne fund te vitit e qe nuk trashegohen vitin e ardhshem. Funksioni i llogarise 8420 : Me pare eshte kryer veprimi : - Debi Llogaria 520Disponibilitete ne Thesar - Kredi Llogarite e Klases 7 Per transferimin e pjeses se buxhetit nga keto te ardhura kryhet veprimi: - Debi Llogaria 8420 - Kredi Llogaria 4341Operacione me shtetin kreditor Per mbylljen e llogarise 520, pasi te ardhurat jane derdhur ne Thesar: - Debi llogaria 4341Operacione me shtetin kreditor - Kredi Llogaria 520Disponibilitete ne thesar Per mbylljen e llogarise 8420, qe te shmanget efekti ne rezultat - Debi llogaria 85rezultati i ushtrimit - Kredi llogaria 8420 Shenim : E njejta situate eshte edhe per funksionimin e llogarise 8421Transferim ne buxhet te te ardhurave te pa perdorura, veprimet e transferimit evidentohen ne fund te periudhes ushtrimore Llogaria 8422Transferime te te ardhurave brenda sistemit Evidenton ne debi transferimin e te ardhurave brenda sistemit me kunder parti llogarine e Thesarit(520).Kjo perben diferencen midis shumes se autorizimit per shpenzim(akorduar nga te ardhurat, derguar nga qendra ) dhe shumes se te ardhurave te realizuara qe i takojne institucionit sipas aktrakordimit me thesarin. Konkretisht veprimi paraqitet : Ne Qender Me aktrakordimin e Thesarit, per te ardhurat e realizuara nga njesite vartese, ben veprimin : - Debi 520Disponibilitete - Kredi 72 Grante Per shperndarjen njesive dhe per vete, ben veprimin - Debi 604Transferime - Kredi 520Disponibilitete Per pjesen e vet te caktuar, ben veprimin : - Debi 520Disponibilitete - Kredi 7205Financim shtese per te ardh.e krijuara brenda sistemit Per perdorimin e tyre per shpenzime korrente, ben veprimin: - Debi Klasa 6 Shpenzime - Kredi Klasa 4, ose 520
Tetor 2008
Ne njesite vartese Ne momentin kur njesite vartese kane realizuar te ardhurat : - Debi 520Disponibilitete - Kredi Klasa 7Te ardhura Ne momentin kur Qendra u ka derguar njesive autorizimin per shpenzim(akordimon) dallojme dy raste : Ne rastin kur te ardhurat e realizuara nga njesia vartese jane me te medha se shuma e autorizuar nga qendra, njesite vartese nuk bejne veprim kontabel(pasi i kane disponibilitetet dhe nga keto shpenzojne vetem shumen e autorizuar) Ne rasttin kur te ardhurat e realizuara nga njesite vartese jane me te vogla se shuma e autorizuar nga qendra, njesite vartese per diferencen bejne veprimin kontabel : - Debi llogaria 520Disponibilitete - Kredi llogaria 7205Financim shtese per te ardhurat e krijuara brenda sistemit Ne momentin kur njesite vartese realizojne shpenzimet, nga te ardhurat e autorizuara, ato bejne veprimin : - Debi klasa 6Shpenzime - Kredi klasa 4, ose 520 Ne fund te ushtrimit, per diferencen midis te ardhurave te realizuara(gjenden ne debi 520) dhe te ardhurave te autorizuara per tu shpenzuar(vetem per pjesen e shpenzuar), njesite vartese bejne veprimin : - Debi llogaria 8422Transferim i te ardhurave te krijuara brenda sistemit - Kredi llogaria 520Disponibilitete Mbas te gjitha ketyre vperimeve kontabile (ne rastin e nje llogarije vjetore permbledhse ne rang sistemi) reflektohen dublime te klases 6 e 7, per te cilat behet konsolidimi nga qendra(eleminimi i 8422 me 7205 dhe 604 me 7200) (Me konkretisht, shih skemen dhe shembullin e pregatitur) Llogaria 8423Transferimi i te ardhurave nga ndryshimi i Gjendjeve. Ne kete llogari evidentohen efektet qe rrjedhin nga ndryshimi i gjendjeve te llogarive te klases 3(teprica ne fund me ate ne fillim te llogarive te klases 3):Pra menjanohen efektet kreditore te llogarive 63 e 73 ne rezultatin e ushtrimit. Konkretisht behen veprimet: Me pare jane kryer veprimet per hyrje e dalje te inventarit si : - Debi llogarite e klases 3, per hyrjet - Kredi llogarite perkatese 63 e 73 Si dhe - Debi llogarite 63 e 73 - Kredi llogarite e klases 3, per daljet Per tepricen kreditore te llogarise 63 e 73 : - Debi llogaria 8423Transferim i ndryshimit te gjenjeve inventarit - Kredi llogaria 1011Shtese ne fondet baze Per kalimin ne Llogarine e rezultatit(mbyllje) e llogarise 8423: - Debitohet Llogaria 85Rezultati i ushtrimit - Kreditohet llogaria 8423Transferim i ndryshimit te gjendjeve Llogaria 8424Transferim per debitore te konstatuar e te njashme Perderi sa te ardhurat evidentohen sipas te drejtave te konstatuara, ne fund te periudhes ushtrimore mbeten debitore te pa arketuar.Per kete qellim keto te ardhura transferohen si nje
detyrim te institucionit per shtetin dhe(ne rastin kur i perkasin shtetit) nuk duhet te japin efekt ne rezultatin e ushtrimit per institucionin. Me pare eshte bere veprimi: Debi llogaria 468Debitore te ndryeshem Kredi llogarite perctese te klases 7
Ne fund te vitit per debitoret e pa arketuar behet veprimi: Debi llogaria 8424Transferim per debitore te konstatuar Kredi llogaria 4341Operacione me shtetin kreditor
Ne fund te ushtrimit mbyllet llogaria e transferimeve me rezultatin e ushtrimit si me poshte : Debi Llogaria 85Rezultati i ushtrimit Kredi llogaria 8424Transferime per debitoret e konstatuar
1.3 Trajtimi i llogarive te transferimit te shpenzimeve dhe funksionimi i tyre

Edhe keto transferime hyjne ne operacionet e korigjimit te rezultatit por evidentohen ne pasqyren e te ardhurave funksionimit. Me poshte paraqesim permbajtjen dhe funksionimin e tyre: Llogaria 829 Urdher shpenzimesh te anulluara Evidenton te dhenat lidhur me anullimin e urdhershpenzimeve te konstatuara me pare te cilat gjykohen te papagueshme. Konkretisht veprimet : Me pare eshte bere veprimi : - Debi llogarite e Klases 6 ose dhe 2 - Kredi llogaria 467Kreditore te ndryshem Me rastin e anullimit behet veprimi - Debi llogaria 467Kreditore te ndryshem - Kredi llogaria 829Urdher shpenzimesh te anulluara Ne fund te ushtrimit behet veprimi i mbylljes : - Debi llogaria 829Urdher shpenzimesh te anulluara - Kredi llogaria 85Rezultati i ushtrimit Llogaria 841 Transferimi i ndryshimit te gjendjeve Ne kete llogari evidentohen efektet qe rrjedhin nga ndryshimi i gjendjeve te llogarive te klases 3(teprica ne fund me ate ne fillim te llogarive te klases 3):Pra menjanohen efektet Debitore te llogarive 63 e 73 ne rezultatin e ushtrimit. Konkretisht behen veprimet: Me pare jane kryer veprimet per hyrje e dalje te inventarit si : - Debi llogarite e klases 3, per hyrjet - Kredi llogarite perkatese 63 e 73 Si dhe - Debi llogarite 63 e 73 - Kredi llogarite e klases 3, per daljet
Per tepricen debitore te llogarise 63 e 73 : - Debi llogaria 1012Paksime ne fondet baze - Kredi llogaria 841Transferim i ndryshimit te gjenjeve inventarit Per kalimin ne Llogarine e rezultatit(mbyllje) e llogarise 841: - Debi llogaria 841Transferim i ndryshimit te gjendjeve - Kredi llogaria 85Rezultati i ushtrimit
1.4 Trajtimi i llogarise se rezultatit te ushtrimit dhe funksionimi

Rezultati i veprimtarise se ushtrimit (llogaria 85) perfaqeson diferencen apsolute midis totalit te operacioneve te te ardhurave(te ardhura te funksionimit + operacione te korigjimit) me totalin e operacioneve te shpenzimeve(shpenzimet e funksionimit + operacionet e korigjimit). Kjo llogari(llogaria 85) ne bilancin kontabel paraqitet ne pasiv (ne rast se operacionet e te ardhurave rezultojne me te medha se operacionet e shpenzimeve) dhe ne aktiv (ne rast se operacionet e te ardhurave rezultojne me te vogla se operacionet e shpenzimeve). Kjo llogari(llogaria 85) ne pasqyrat e funksionimit paraqitet ne pasqyren e te ardhurave (ne rast se operacionet e te ardhurave rezultojne me te vogla se operacionet e shpenzimeve) dhe ne pasqyren e shpenzimeve (ne rast se operacionet e te ardhurave rezultojne me te medha se operacionet e shpenzimeve). Ne pergjithesi( ne rastin e nje institucioni te mirefillt buxhetor), teprica debitore e kesaj llogarie(humbja) nuk ka kuptim. Nga pikpamja kontabile kjo llogari (llogaria 85 ) funksionon: - Kalojne(transferohen ne kredi) te gjitha llogarite e klases 7, llogaria 829Urdhra shpenzimesh te anulluara dhe llogaria 841 transferim i ndryshimit gjendjeve - Kalojne (transferohen ne debi) te gjitha llogarite e klases 6 dhe llogarite e klases 8(llogaria 828Tituj te ardhurash te anulluara,llogaria 831Caktim te ardhurash te funksionit per investime,llogaria 8420Derdhje te ardhura ne buxhet,llogaria 8421Derdhje ne buxhet te te ardhurave te paperdorura,llogaria 8422Transferim i te ardhurave brenda sistemit,llogaria 8423Transferim per ndryshim gjendjeje dhe llogaria 8424Transferim per debitore te konstatuar e te njashem).
1.5 Rast studimor per operacionet e korigjimit te rezultatit dhe rezultatin e ushtrimit
(Shih skemen dhe shembullin)
Tetor 2008
MODULI 12
ANALIZA FINANCIARE (KONCEPTET BAZ)
T punsuarit.........................................................................................................................3 Klientt..................................................................................................................................3 Publiku...................................................................................................................................3 VEPRIMET..........................................................................11 E DOKUMENTUARA............................................................................................................11 VENDIMET........................................................................................................................11 PASQYRAT.........................................................................11 SISTEMI.............................................................................11 I 11 KONTABILITETIT.................................................................11 Vlersimi i te drejtave e detyrimeve..................................65 ANALIZA FINANCIARE.......................................................117 Objekti dhe detyrat e analizs financiare....................119 Objektivat kryesore t analizs ekonomiko-financiare....120 Dokumentet mbi t cilat mbshtetet analiza financiare ..121 Aspekte metodologjike t analizs.................................124 Teknikat e analizs.........................................................125 Nj krahasim...................................................................125 Disa kufizime t bilancit.................................................126 Fazat e analizs financiare..............................................127 Kush mund ta kryej analizn financiare.........................128 Paraqitja skematike e Ushtrimit....................................129 Subjektet e interesuara pr rezultatet e analizs financiare130 Analiza e jashtme dhe analiza e brendshme....................131 Kuptimi, parimet dhe klasifikimi i treguesve....................132 Prse duhet t prdoren treguesit e analizs..................133 Mnyra e prdorimit t treguesve t administrimit..........134 Klasifikimi i treguesve......................................................136 Teknika e flukseve ..........................................................138 Kuptimi i nocionit burime dhe prdorime .................139 Prdorimet......................................................................139 Kufizimet e kontabilitetit .................................................140 Politikat e bilancit............................................................141 Bilanci i ushtrimit si informacion minimal pr t gjith prdoruesit.........141 Vlerat e ndrmarrjes........................................................141 Teknikat e kontrollit.........................................................144 Analiza e bilanceve n koh dhe n hapsir, kushtet pr kryerjen e tyre 145 Analiza horizontale e bilancit...........................................147 1.Analiza vertikale...........................................................148
Bilanci i ushtrimit si instrument informacioni dhe rndsia e interpretimit t tij 148 Problemi i besueshmris s informacioneve t dhna nga bilanci i ushtrimit..........................................................................149 Origjina historike, qllimet kryesore dhe prdoruesit e analizave t bilancit 151
Tetor 2008
Objekti dhe detyrat e analizs financiare

T drejtosh do t thot t marrsh vendime! Vendimet mbshteten n informacione! Vendimet e ndrmarrjes prgjithsisht kan t bjn me burimet e financimit dhe investimet, kostot dhe t ardhurat, t gjitha kto vendime kan si mbshtetje logjike informacionet e dhna nga analiza financiare, e cila evidencon n shprehje numerike lidhjet teknike, tregtare, ekonomike dhe financiare, t cilat prbjn procesin e menaxhimit t ndrmarrjes si dhe prkthen vlerat numerike q rezultojn n bilanc n sinjale, n mnyr q t orientoj veprimet e drejtuesve pr realizimin e objektivave t prcaktuar n buxhetin e ndrmarrjes. Kontrolli dhe analiza e administrimit t ndrmarrjes sht nj proces me an t t cilit vrtetohet nse burimet financiare jan siguruar e prdorur n mnyr efikase pr arritjen e objektivave t vendosura prej saj. Ky proces realizohet nprmjet tri formave t kontrollit: preventiv, shoqrues, prfundimtar. 1. Kontrolli preventiv realizohet para se t filloj ushtrimi i veprimtaris nprmjet instrumentit t buxhetit. Me an t ktij kontrolli prllogariten t ardhurat dhe shpenzimet pr vitin e ardhshm ushtrimor etj. 2. Kontrolli shoqrues kryhet periodikisht gjat ushtrimit t veprimtaris. Ky kontroll realizohet nprmjet krahasimit t t dhnave t buxhetit me t dhnat faktike, me kusht q ti prkasin t njjts periudh ushtrimore. 3. Kontrolli prfundimtar realizohet n fund t vitit ushtrimor. Me an t ktij kontrolli studiohen politikat dhe strategjia e ndjekur nga ndrmarrja n ushtrimet e mparshme duke prcaktuar kshtu hapat q do t hidhen pr t ardhmen. Analiza financiare sht nj kontroll shoqrues dhe prfundimtar mbi aktivitetin ekonomik, pasuror dhe financiar t ndrmarrjes. - Nprmjet analizave financiare ndrmarrjeve u krijohet mundsia e ballafaqimit mes tyre, pr rezultatet e arritura gjat ushtrimit t t njjts veprimtari. Ky krahasim mund t bhet edhe me ndrmarrjet konkurruese, me ndrmarrjet m t suksesshme etj. Nga ky ballafaqim rezultatesh, nxirren konkluzione pr nivelin drejtues dhe mbi kt baz, shfrytzohet prvoja e m t mirve. - Analiza financiare jep propozime mbi alternativat vepruese pr tua paraqitur drejtuesve, aksionarve, institucioneve shtetrore dhe t kreditit, sindikatave, punonjsve etj. Ajo studion an t veanta t drejtimit pr orientime politike t kreditit, t inventarit, pr aktivet afatgjata t trupzuara pr ti bler apo marr me qira etj. Kshtu analiza financiare: - Studion raportet ndrmjet grupeve t bilancit, me objektiv q t prcaktoj e t vlersoj pikat e "forta" dhe t "dobta" t kaluara dhe t pranishme n jetn e ndrmarrjes, pr t paraqitur politikat e zhvillimit pr t ardhmen e saj.
- Sinjalizon n mnyr t menjhershme nse ka probleme me kreditort, klientt dhe debitort. - Studion problemet lidhur me ngurtsimin e fondeve n faza t ndryshme t ciklit ekonomik, si n trajtn e rezervave materiale, t prodhimit n proces, produkteve t gatshme, t shitjeve t pa arktuara etj. - Shndrron dinamikn e ndrmarrjes n shifra. - Shpreh shifrat n tendenc ekonomike. Objektivat kryesore t analizs ekonomiko-financiare 1. T prcaktoj shumn e kapitalit t nevojshm pr t krijuar ndrmarrjen dhe pr t nisur aktivitetin e saj; 2. t prcaktoj burimet e financimit m t leverdishme q duhen shfrytzuar n plotsim t burimeve t veta; 3. t hartoj planin e investimeve; 4. t vlersoj efektivitetin e projekteve n vitet e para t jets s ndrmarrjes nprmjet analizs, parashikimit t shitjeve dhe t shpenzimeve q duhet t kryhen pr funksionimin e saj; 5. t kontrolloj nse n t ardhmen ndrmarrja do t jet n gjendje t realizoj likuiditetin e nevojshm pr nj funksionim t pandrprer t veprimtaris s saj, pr t mnjanuar si krizn, ashtu edhe bollkun e likuiditeteve; 6. t nxjerr t dhnat e nevojshme pr hartimin e buxheteve ekonomike, financiare dhe pasurore; 7. t prcaktoj orientimet e nevojshme pr t prmirsuar politikat e menaxhimit t ndrmarrjes; 8. t vlersoj aftsin e marrjes s kredive t reja nga bankat dhe shlyerjen e atyre ekzistuese; 9. t jap gjykime mbi kuotimet e ndrmarrjes s analizuar, ose mbi nivelin e dividendve; 10. t vlersoj ndrmarrjen, ose pjes t saj, n kndvshtrimin e ndarjeve, bashkimeve, shitjeve etj. Analiza financiare synon tu jap prgjigje pyetjeve t mposhtme: - Ndrmarrja ka shprblyer n mnyr t mjaftueshme kapitalin e rriskuar nga ortakt? - Si ndryshojn n koh burimet financiare n dispozicion? - N mnyr ndrmarrja do t jet n gjendje t financoj investimet e nevojshme pr t ruajtur aftsin pr t realizuar t ardhura? Me qllim plotsimin e krkesave pr informim t subjekteve t interesuara pr problemet e veprimtaris s ndrmarrjes, administrimi i saj mund t analizohet n aspektet kryesore, si m posht: 1. Aspekti financiar: kndvshtrimi i likuiditetit: analizon lidhjet ndrmjet nevojave pr kapital dhe mnyrave t mbulimit t tyre, lidhjet ndrmjet flukseve monetare dhe financiare n
hyrje dhe n dalje. Studion kshtu aftsin e ndrmarrjes pr t prballuar detyrimet e veta nprmjet burimeve n dispozicion t saj. Ky aspekt studion ekuilibrin financiar. 2. Aspekti ekonomik: kndvshtrimi i rentabilitetit: analizon lidhjet ndrmjet kostove dhe t ardhurave pr t studiuar dhe analizuar rentabilitetin e veprimtaris s ndrmarrjes. Studion aftsin e ndrmarrjes pr t gjeneruar t ardhura dhe pr t shprblyer t gjith faktort prodhues. Ky aspekt studion ekuilibrin ekonomik. 3. Aspekti pasuror: kndvshtrimi i qndrueshmris: analizon lidhjen ndrmjet pasuris neto dhe kapitalit borxh. Me fjal t tjera studion aftsin e ndrmarrjes pr t shfrytzuar n mnyr eficiente kapitalin n zotrim. Ky aspekt studion ekuilibrin pasuror. Analiza ekonomiko-financiare ka si objektiv studimin e aspekteve m prcaktuese t veprimtaris s ndrmarrjes si strukturn dhe gjendjen financiare, gjendjen ekonomike, dinamikn e flukseve financiare, qndrueshmrin pasurore etj., me qllim nxjerrjen e treguesve sintetik t nevojshm pr nj vlersim analitik t drejtimit t ndrmarrjes. Koncepti: sht nj teknik q i prket nivelit t drejtimit dhe t administrimit t ndrmarrjes. Funksioni: Mundson njohjen dhe interpretimin e veprimtaris s shkuar (funksioni retrospektiv) dhe programimin e veprimtaris s ardhshme (funksioni perspektiv).
Dokumentet financiare
mbi
cilat
mbshtetet
analiza
Analiza financiare, n nxjerrjen e rezultateve t saj, mbshtetet n dokumente sintetik dhe analitik t kontabilitetit, duke u dhn subjekteve t interesuara informacione t shumta mbi pasurin, gjendjen financiare dhe rezultatet e veprimtaris ekonomike t ndrmarrjes. Bilanci: sht dokumenti kontabl baz, sepse pasqyron, n mnyr sintetike, informacionet kryesore mbi: - gjendjen e ndrmarrjes; - aktivitetin e zhvilluar gjat vitit ushtrimor. 1. 2. 3. 4. Bilanci prbhet nga katr dokumente kryesor: Gjendja pasurore. Llogaria ekonomike. Shnime shpjeguese. Raporti mbi administrimin.
1. Gjendja pasurore jep informacione mbi madhsin dhe prbrjen e pasuris ditn e fundit t vitit ushtrimor. Ajo shpesh prkufizohet si
fotografia e gjendjes s ndrmarrjes n nj moment t caktuar. Gjendja pasurore sht nj dokument statik, pasi t dhnat e saj kan natyrn e stock-ut. Ky dokument pasqyron se kush ka financuar ndrmarrjen (pasivi dhe pasuria neto) dhe ku jan investuar burimet e financimit (aktivi). far bn zakonisht nj siprmarrs n fillimin e iniciativs s tij? Merr parat, nj pjes t tijat dhe nj pjes e t tjerve dhe i prdor pr t kryer investime. Momenti kryesor i ktij hapi t par t veprimtaris s ndrmarrjes shprehet kshtu nga ky grumbullim kapitali, q mund t vshtrohet n dy kndvshtrime: n at t grumbullimit dhe n at t prdorimit t tij. Momenti kryesor sht sigurimi i kapitalit. N mnyr t veant, far pasqyron gjendja pasurore?
Gjendja Aktivet Ndrtesa Ku Makineri investohet Mallra
paraja?
T drejta ndaj klientve Banka Arka Etj.............
Pasurore Pasivet Kapitali neto Detyrime ndaj bankave Nga vjen Detyrime ndaj paraja? furnitorve Detyrime ndaj personelit Etj............
S pari duhet studiuar se nga vjen kjo para. sht e natyrshme q pjesrisht do t gjejm borxhe dhe pjesrisht para t siprmarrsit, ose burime t veta (kapitali neto). Kshtu ana e djatht, ana e pasivit i prgjigjet pyetjes s mposhtme: nga vjen paraja q siprmarrsi ka n dispozicion t tij? Pastaj do t krkojm, sesi siprmarrsi i ka investuar parat e siguruara. Prandaj pyetjes s dyt sesi jan investuar parat i prgjigjet ana e aktivit e gjendjes pasurore. Do t sigurohen mallra, makineri, por edhe t drejta pr tu arktuar dhe diponibilitete n para. Gjendja pasurore tregon n thelb, se cilat jan burimet financiare n dispozicion dhe se si jan shfrytzuar kapitalet e siguruara. sht, me fjal t tjera, nj fotografi e astit se cilat jan, n nj moment t caktuar, burimet n dispozicion t ndrmarrjes pr veprimtarin e ardhshme. sht pik nisja e s veprimtaris s ardhshme m hollsisht, gjendja pasurore prfshin, teknikisht, aktivet, pasivet dhe kapitalin neto. Gjendja pasurore e ndrmarrjeve sht nj dokument i shkruar me nj gjuh t veant: at t kontabilitetit. Prandaj, hartimi, leximi dhe interpretimi i tij kalojn nprmjet njohjes s gjuhs kontabile dhe t rregullave t ndrtimit q ai u nnshtrohet. 2. Llogaria ekonomike jep informacione mbi veprimet e ndryshme ekonomiko dhe financiare t kryera nga ndrmarrja gjat vitit ushtrimor.
Llogaria ekonomike i referohet nj periudhe kohe n lidhje me t ciln evidentohen t ardhurat e realizuara dhe shpenzimet e kryera, ndrsa gjendja pasurore fotografon vlern e ndrmarrjes n nj moment t caktuar. Llogaria ekonomike prmbledh veprimet ekonomike pr periudhn (ushtrimin) q kalon ndrmjet gjendjes pasurore fillestare dhe gjendjes pasurore finale (vlera e fluksit kosto/t ardhura). Ky dokument tregon historin sesi jan realizuar t ardhurat dhe sesi jan kryer shpenzimet gjat periudhs n analiz. - llogaria ekonomike sht dinamike; - t dhnat e saj kan natyr fluksi. Nprmjet ktyre dokumenteve mundsohet t prcaktohen se cilat jan burimet e kapitalit dhe cilat jan investimet e kryera nga ndrmarrja Kto dokumente nuk jan t pavarura ndrmjet tyre sepse ndryshimet e stock-ut t gjendjes pasurore shpjegohen duke analizuar ecurin e flukseve t llogaris ekonomike. 3. Shnimet shpjeguese: instrumenti praktik pr t shpjeguar astin e fotografimit, nprmjet ktyre shnimeve kuptohet m mir historia. Shnimet shpjeguese si qllim kryesor kan t zbrthejn t dhnat sintetike t paraqitura n gjendjen pasurore dhe n llogarin fitime dhe humbje. N to jepen informacione t shifruara dhe tekste shpjeguese q synojn: - t vn n dukje parimet, rregullat dhe metodat e zbatuara pr prgatitjen e gjendjes pasurore dhe t llogaris ekonomike; - t zbrthejn zra t ndryshm t gjendjes pasurore dhe t llogaris ekonomike; - t shoqrojn kto dy dokumente me t dhna t tjera t nevojshme pr tua paraqitur subjekteve t interesuara pr veprimtarin e ndrmarrjes etj. 4. Raporti mbi administrimin: sqaron t shkuarn, mban parasysh t tashmen, vlerson t ardhmen. Ky dokument ka pr qllim t plotsoj kuadrin informativ t shnimeve shpjeguese. Synimi i ktij raporti sht pasqyrimi i ecuris s investimeve, i gjendjes financiare, i shpenzimeve dhe i t ardhurave etj. Prkufizime: Dokumenti q grumbullon periodikisht informacione n lidhje me pasurin, kostot dhe t ardhurat emrtohet Bilanc, periudha kohore s cils i referohen vlerat prkatse emrtohet Ushtrim. Bilanci i ushtrimit sht nj instrument i shndrrimit t dinamiks s ndrmarrjes n shifra. Kapitali i ndrmarrjes: - Trsia e vlerave t t mirave n dispozicion t ndrmarrjes n nj dat t caktuar. - Madhsi e ndryshueshme n koh. - Shprehet n terma vlerore (monedha e llogaritjes).
- Kapitali neto sht diferenca ndrmjet aktiveve dhe pasiveve, nuk sht vlera ekonomike e ndrmarrjes, nuk i korrespondon as mimit t saj. Aktivet Pasivet = Pasuria neto, domethn, ajo q un kam at q sht e t tjerve = ajo q m mbetet mua. Pasuria sht bashksia e t gjitha t mirave (aktivet dhe pasivet) q ndrmarrja zotron dhe q mund t shfrytzohet pr zhvillimin e veprimtaris s ndrmarrjes. Kapitali sht shprehje e pasuris s ndrmarrjes sipas nj njsie monetare t caktuar. Zgjedhja e njsis monetare sht nj zgjedhje e homogjenitetit, pasi komponentt q e prbjn jan t ndryshme (materiale, jomateriale...) dhe mund t shprehen secili sipas nj njsie shprehse t ndryshme. Komponentt e kapitalit Komponentt e kapitalit mund ti prcaktojm kshtu: - Komponentt pozitiv (Aktivet); - Komponentt negativ (Pasivet) Komponentt pozitiv dhe negativ t kapitalit kan kryesisht natyr financiare dhe pjesrisht kan natyr jofinanciare (domethn kosto dhe t ardhura pr tu shprndar n ushtrimet e ardhshm). Vlerat e kapitalit, prmbledhje
Aktivet Vlerat financiare: T drejtat e funksionimit T drejtat e financimit Mjete monetare likuide Vlerat ekonomike: Kostot shumvjeare (faktor t amortizueshm) Kosto t ndrprera (gjendjet e magazins). Pasivet Vlerat financiare: Detyrimet e funksionimit Detyrimet e financimit Vlerat ekonomike: T ardhura t ndrprera
Aktivet financiare: parat n pritje pr tu investuar dhe t drejtat n pritje pr tu arktuar. Aktivet jofinanciare (kostot shumvjeare dhe kostot e ndrprera): t Bilanci mira Veprimtaria dhe jomateriale t dobishme pr veprimtarin e materiale ndrmarrjes. Pasivet financiare: detyrime t natyrave t ndryshme kundrejt t tretve. Informacione Pasivet jofinanciare: ose t ardhura t ndrprera. Kapitali neto sht nj nocion thjesht kontabl. Financiar Pr Aspekte metodologjike t analizs analizn e Shfrytzohen Skema metodologjike esubjektet sndrmarrjes bilancit mund t paraqitet si m nga analizs Pasuro n posht: pr qllime t
ndryshme: kndvshtrimi n: r Shteti Bankat Investitort Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik Administratort T punsuarit Gjykatat Shtypi Etj. Ekonomik Tetor 2008
124
Teknikat e analizs
Gjendja Pasurore 2007 Llogaria ekonomike 2007 Analiza me an t treguesve Ndrmarrja A (2004-20052006...)
N koh Krahasime N hapsir Gjendja Pasurore 2006 Gjendja Pasurore 2007 Analiza me an t flukseve financiare
Ndrmarrja AB (2006)
N tabeln e mposhtme jepen skematikisht teknikat kryesore t analizs financiare:

Lloji i analizs Analiza strukturale Analiza me an t treguesve Analiza me an t flukseve Objektivat e mundshme Studim i menjhershm i gjendjes financiare. Krahasimi i thesarit. Krahasime n koh. Analiz retrospektive. Krahasime n koh. Krahasime n hapsir. Analiz retrospektive. Programim, prcaktim i politikave financiare etj. Shembuj zbatimi Marzhi parsor dhe dytsor i strukturs, kapitali qarkullues neto, marzhi i thesarit etj. Treguesi i qndrueshmris pasurore, i vetfinancimit, i aftsis paguese, i pavarsis financiare, i likuiditetit, i rentabilitetit, treguesit e qarkullimit etj. Flukset gjithsej, flukset e kapitalit qarkullues neto, flukset e arks etj.
Nj krahasim Kemi theksuar se qllimi kryesor i analizs financiare nprmjet tekniks s treguesve qndron n diagnostikimin e gjendjes shndetsore t nj ndrmarrjeje.
N thelb, teknika q prdoret sht e ngjashme me at q prdoret n disiplina t tjera, edhe pse qndrojn shum larg ekonomis. Le t marrim si shembull mjeksin: t gjith njerzit n mnyr periodike duhet t kryejn analiza klinike pr t diagnostikuar gjendjen e shndetit t tyre. Nga analizat q kryhen rrjedhin disa tregues mjaft t rndsishm (presioni arterial, prqindja e kolesterolit dhe e sheqerit n gjak etj.). Mjekt pr t diagnostikuar gjendjen e shndetit t njeriut, vn n krahasim treguesit e analizave me parametrat standard q kan rezultuar nga studime shkencore. N kt mnyr mjekt jan n gjendje t gjykojn pr shembull, nse presioni arterial sht shum i lart ose shum i ult, nse niveli i kolesterolit sht shum i lart e kshtu me radh. Nse nuk do t bhej ky krahasim mes vlerave t analizave pr tregues shndetsor dhe atyre standard, mjekt nuk do t ishin n gjendje t jepnin nj gjykim mbi situatn e shndetit t njerzve. N t njjtn mnyr, mjekt pr t kontrolluar nse gjendja e shndetit t nj pacienti sht duke u prmirsuar apo sht duke u prkeqsuar krahasojn vlerat e treguesve shndetsor t analizs s fundit me vlerat e analizave t mparshm, kshtu ndrtohet ecuria e gjendjes s shndetit. Nj vler jo normale, por m e mir n krahasim me at t mparshmen, do t thot se gjendja e shndetit ton, megjithse mund t konsiderohet akoma kritike, megjithat sht n nj faz prmirsimi. Pra, analizat e ndrmarrjes nprmjet treguesve ndrtohen kryesisht me t njjtin mekanizm: llogaritet treguesi i nj ndrmarrjeje dhe vihet n krahasim me treguesit standard t sektorit (ose degs) ku prfshihet ndrmarrja ose me treguesit e synuar nga ana e subjekteve t interesuara. N kt mnyr mund t kuptohet nse ndrmarrja ka nj ecuri t mir ose paraqet prkeqsim t treguesve n raport me ndrmarrjet e tjera q veprojn n t njjtin sektor. Ky krahasim i treguesve quhet edhe krahasim n hapsir. Njlloj, treguesit e bilancit t nj ndrmarrjeje krahasohen me treguesit e vet ndrmarrjes q u referohen periudhave t mparshme: n kt mnyr mundsohet t kuptohet se cili sht evoluimi i zhvillimit t ndrmarrjes, pra, nse sht duke u prmirsuar apo sht duke u prkeqsuar. Ky lloj krahasimi quhet krahasim n koh. Disa kufizime t bilancit A ekzistojn kufizime informative t bilancit t ushtrimit? Po, sepse n fakt bilanci sht nj dokument prmbledhs q nuk mund t jap nj paraqitje t plot t gjendjes s ndrmarrjes dhe t rezultateve t saj. 1. Bilanci sht nj dokument faktik, ai pasqyron vetm efektin e ngjarjeve t ndodhura tashm, ndrsa drejtuesve u intereson m shum t parashikojn se do t ndodh n t ardhmen e jets s ndrmarrjes.
2. Gjendja pasurore nuk paraqet vlern e tregut pr shum aktive, kjo n zbatim t parimit t kostos sipas kontabilitetit. 3. Ekziston nj far arbitrariteti, pasi n shum raste veprimet mund t regjistrohen n mnyr alternative (p.sh pr vlersimin e gjendjeve t magazins dhe t kostos s shitjeve ndrmarrja mund t zgjedh ndrmjet metods FIFO dhe LIFO dhe metods s kostos s ponderuar, amortizimet etj.). 4. Bilanci sipas Planit kontabl nuk parashikon paraqitjen e detyrueshme t dokumenteve plotsuese, t tilla si skemn e gjendjes pasurore dhe t llogaris ekonomike t riklasifikuara si dhe t pasqyrs financiare. Aktivi i gjendjes pasurore sipas skems s paraqitur nga Plani kontabl sht i riklasifikuar sipas destinacionit, ndrsa pasivi sipas prejardhjes. Pr analizn financiare m i dobishm sht riklasifikimi n baz t likuiditetit pr aktivin dhe t krkueshmris pr pasivin. Me likuiditet do t kuptojm aftsin e nj elementi t gjendjes pasurore pr tu transformuar n mjete monetare, ndrsa me krkueshmri do t kuptojm afatin e krkuar pr shlyerje. T dhnat q figurojn n bilancin e zakonshm t ushtrimit duhet t prpunohen n mnyr t prshtatshme pr t nxjerr tregues ose raporte si dhe pasqyra t dobishme pr t vlersuar gjendjen financiare dhe ekonomike t ndrmarrjes. Analiza financiare mundson t investigohet administrimi financiar dhe ekonomik pr t kuptuar ecurin e plot t ushtrimit, t cilit i referohet bilanci, duke e krahasuar me nj ose m shum ushtrime t mparshme dhe duke nxjerr nga kjo bazn pr t parashikuar evolucionin e mundshm t saj n nj ose disa ushtrime t ardhshme. Fazat e analizs financiare 1. Studimi i ambientit ekonomik n t cilin ndrmarrja ushtron veprimtarin; 2. grumbullimi dhe revizionimi i t dhnave, prpunimi i dokumenteve dhe vlersimi i besueshmris s tyre; 3. riklasifikimi i t dhnave t bilancit; 4. llogaritja e treguesve; 5. interpretimi i treguesve. Studimi paraprak i ambientit ekonomik n t cilin vepron ndrmarrja, prbn momentin m t vshtir dhe t pasigurt t analizs. Por njkohsisht ajo rezulton absolutisht e domosdoshme pr realizimin me sukses t vet analizs.
Analiza financiare prbn nj instrument nprmjet t cilit operatort studiojn evoluimin e ecuris s ndrmarrjes si dhe e krahasojn me at t konkurrentve, duke synuar kshtu t msojn se cila mund t jet n t ardhmen gjendja shndetsore e ndrmarrjes s analizuar, evoluimi i shkalls s riskut t investimeve t tyre (reale ose potenciale) n ndrmarrje. N fakt, askujt nuk i intereson e shkuara e ndrmarrjes, por vetm e prdorin at si instrument baz pr t vlersuar t sotmen dhe t ardhmen e afrt t saj. Problemi m kritik qndron n kontrollin e besueshmris s bilanceve. Bhet fjal pr nj problem t vshtir pr tu realizuar, por kjo varet shum nga eksperienca dhe intuita e veant e secilit analist financiar. Por theksojm se shum her treguesit e bilancit lejojn t evidentohen disa parregullsi, t cilat vshtir se mund t nxirreshin nga nj lexim i thjesht i bilancit. Prandaj, ndodh shum shpesh q gjykimi mbi besueshmrin e bilanceve mund t bhet vetm n fund t procedurs s analizs se sa n fillim t saj. Riklasifikimi i bilancit, paraqitet mjaft i nevojshm sepse bilancet q hartohen sipas krkesave t ligjit jo gjithmon jan t prshtatshme n dhnien e madhsive t domosdoshme pr llogaritjen e treguesve. Kjo ndodh sepse synimet e skemave ligjore t bilancit jo gjithmon prputhen me krkesat e analistit financiar, duke qen fryt i nj lloj kompromisi mes krkesave t ndryshme pr informacion t prdoruesve t bilancit. Fazat 4 dhe 5 prbjn thelbin e analizs, d.m.th. pikmbrritjen e t gjitha fazave t mparshme, t cilat mund t vlersohen pr t gjitha efektet si nj hyrje e vrtet e fazs prfundimtare. Duhet t vm n dukje se megjithse jan t rndsishme thellimet teorike q i prkasin ksaj teme, analisti i mir do t bhet i till vetm nse trajtimit teorik i bashkngjit nj eksperienc t mjaftueshme praktike. Nga kjo pikpamje, analiza e bilancit sht po aq art sa dhe shkenc. Prandaj analiza e bilancit krkon jo vetm disiplin metodologjike dhe aftsi teknike, por edhe intuit, fleksibilitet dhe njohje t jets s ndrmarrjes.
Kush mund ta kryej analizn financiare

Zyra e administrimit, zyra e programimit dhe kontrollit, profesionistt etj. Analiza e brendshme. Investitort, Bankat, agjencit e kreditimit, shoqrit e revizionimit dhe t auditimit, ndrmjetsit financiar, etj. Analiza e jashtme.
Paraqitja skematike e Ushtrimit
Ushtrimi 1
Ushtrimi 2
Ushtrimi 3
Flukset Kosto/T ardhura t0 Gjendja pasurore fillestare Ushtrimi 1 Gjendja pasurore finale Ushtrimi 1 t1
Flukset Kosto/T ardhura t2
Flukset Kosto/T ardhura t3
Gjendja pasurore fillestare Ushtrimi 2
Gjendja pasurore finale Ushtrimi 2
Gjendja pasurore fillestare Ushtrimi 3
Gjendja pasurore finale Ushtrimi 3
Analiza financiare sht nj teknik kontrolli mbi gjendjen e shndetit t nj ndrmarrjeje dhe paraqet nj instrument t domosdoshm pr arritjen e dy qllime t rndsishme: - Pr verifikimin dhe kontrollin e ecuris s veprimtaris: analiza financiare duhet t konsiderohet nga management si nj lloj kroskoti i pajisur me sinjalizues t shndritshm, t vendosur pr t treguar ecurin e disa aspekteve t veanta t veprimtaris n fushat pasurore, financiare dhe ekonomike. Analiza periodike e treguesve mundson nj monitorim t vazhdueshm t gjendjes s ndrmarrjes dhe nj ndrhyrje t menjhershme nse bhet i nevojshm nj korrigjim i kursit. - T kryej studime t natyrs ekonomiko financiare n bashkpunim me subjektet q jan t interesuara pr performancn e ndrmarrjes n varsi t niveleve t ndryshme q ato prballojn riskun e ndrmarrjes (financuesit, furnitort, klientt etj.). Analiza financiare sht nj instrument informativ q shpjegon burimin e rezultateve t ndrmarrjes dhe tendencn e tyre. Pr drejtuesit e ndrmarrjes sht e domosdoshme t kryhet jo vetm analiza e ndrmarrjes q administron, por edhe e atyre t konkurrentve, kryesisht n periudha t trazirave ekonomike si kjo aktualja, e karakterizuar nga ndryshime t vazhdueshme t tregut dhe t konkurrencs q ka arritur dimensione globale dhe ka uar n nj paksim t marzhit t fitimit, t till pr t siguruar mbijetesn n treg ekskluzivisht e ndrmarrjeve q paraqesin nj struktur organizative racionale, t financuar n mnyr t prshtatshme dhe q zotrojn njohjet e nevojshme t situats s tyre.
Analiza financiare mund t kryhet nga subjekte q gjenden brenda ndrmarrjes ose nga jasht saj: rezultatet e nxjerra do t ndryshojn n baz t cilsis dhe sasis s informacioneve n dispozicion t analistve. Nj tjetr faktor i rndsishm pr tu marr n konsiderat pr analizn financiare sht koha: dallohet, n fakt, nj koh ekonomikoteknike, domethn koha e nevojshme deri n realizimin e prodhimit (i cili varet nga teknologjia e zbatuar, nga produkti q synohet t merret dhe nga tregu n t cilin ndrmarrja operon), dhe nj koh monetare q varet nga zgjatja e arktimit t shitjeve pr shkak t lindjes s drejtave ndaj klientve. 1. Analiza n koh: krahasimi ndrmjet treguesve pr ushtrime t ndryshm pr t njjtn ndrmarrje; 2. Analiza n hapsir: krahasimi ndrmjet treguesve t llogaritur pr t njjtin ushtrim, por pr ndrmarrje t ndryshme q operojn n t njjtin sektor homogjen.
Subjektet e interesuara pr rezultatet e analizs financiare

T interesuar pr informacionet e nxjerra nga analiza ekonomikofinanciare e veprimtaris s ndrmarrjes, jan: - Aksionart apo investitort e kapitalit t ndrmarrjes, jan t lidhur me rriskun e investimit dhe t rentabilitetit t tij. Ata kan nevoj pr informacione q t ndihmohen n marrjen e vendimeve pr ti bler, pr ti ruajtur apo pr ti shitur pjest n kapital. Ata kan interes pr t vlersuar aftsin e ndrmarrjes pr t realizuar t ardhura, pasi mbi to bazohet mundsia e shprblimit t kapitalit me rrisk t plot, me blerjen apo nnshkrimin e aksioneve t reja etj; - Administratort e ndrmarrjes, mund t analizojn elementt kryesor t ecuris ekonomiko-pasurore t ndrmarrjes. - T punsuarit jan t interesuar pr informacione n lidhje me qndrueshmrin dhe rentabilitetin e ndrmarrjes, pr t garantuar shprblime m t larta, pagesa e sigurimeve shoqrore si dhe sigurin e znies me pun etj. - Bankat krkojn informacione pr t vendosur dhnien ose jo t huave t reja, nse huat e mparshme do t shlyhen n afat etj. Ato kan objektiv t vrtetojn aftsin e ndrmarrjes pr t realizuar t ardhura, dhe pr rrjedhoj, sigurin e saj financiare aktuale dhe t ardhshme; - Qeveria dhe administrata shtetrore kan nevoj pr t dhna, mbi bazn e t cilave prcaktohet politika tatimore dhe hartimi i statistiks dhe i kontabilitetit kombtar etj. - Analistt financiar pr t analizuar ekuilibrat n strukturn dhe n drejtimin e ndrmarrjes q i prkasin nj dege t caktuar t veprimtaris ekonomike.
Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik Tetor 2008 130
Gjithashtu, prdorues t informacionit t analizs financiare jan edhe furnitort, klientt, sindikatat e puntorve, organet e shtypit dhe t informacionit, avokatt etj. Personat q bjn analizn financiare t ndrmarrjes pr llogari t njrit apo tjetrit nga subjektet e interesuara, zakonisht n terminologjin ekonomike quhen analist financiar, t cilt grumbullojn dhe prpunojn informacionin kontabl. Analisti i brendshm, kur kryen analizn financiare pr llogari t vet ndrmarrjes. Analisti i jashtm, kur kryen analizn financiare pr llogari t subjekteve t tjera. Ndrmarrja dhe grupet e interesuara: aksionart, siprmarrsit aksionart e minorancs tregjet aksionare klientt dhe furnitort organizata ambientaliste fiskali entet lokale komuniteti lokal punonjsit aktual dhe potencial banka dhe ndrmjets t tjer financiar
Analiza e jashtme dhe analiza e brendshme

Dallimi i par duhet br ndrmjet t ashtuquajturave analiza t jashtme dhe analiza t brendshme. Me analiz t jashtme do t kuptojm t gjitha ato analiza t kryera me an t tekniks s treguesve t bilancit nga ana e operatorve q zotrojn vetm informacione jasht ndrmarrjes. Ndrsa, analizat e brendshme jan ato q kryhen nga subjekte q, prvese zotrojn informacionet e jashtme, mund t kalojn n burime t tjera informacioni pr ndrmarrjen dhe, mbi t gjitha, kan dijeni mbi cilsin e informacionit t jashtm, me fjal t tjera, kto subjekte din se n mas jan t besueshme t dhnat q burojn nga bilancet e ushtrimit. Analiza e brendshme prgjithsisht sht e sakt edhe e plot, sepse analistt e brendshm disponojn t gjitha informacionet e nevojshme pr t formuar tregues realisht shpjegues t gjendjes s mundshme n t ciln gjendet ndrmarrja n nj moment t caktuar ose n nj interval kohor t dhn. E vetmja mundsi pr gabime n kt lloj analize shprehet nga supozimi kur informacionet n nisje jan t gabuara.
Pikat e forta t saj: m e sakt dhe m e plot, shfrytzon t dhnat baz t kontabilitetit t ndrmarrjes. Pikat e dobta: Mund t falsifikoj prmbajtjen e informacioneve t bilancit. Analiza e jashtme sht m pak e sakt dhe e pjesshme, shfrytzon t dhnat e bilancit pr publikuar. Pikat e dobta: parashikon kufizime informuese t bilancit. Analiza e jashtme paraqitet e sakt ose jo, ajo dallon n mnyr t dukshme nga realiteti, sepse analistt e jashtm (konkurrentt, furnitort, klientt, institutet e kredit etj.) disponojn informacione t kufizuara. Analizat e bilancit me an t treguesve kan lindur si analiza t jashtme, n mnyr tipike, ato gjithnj kan qen instrumente t prdorura nga stakeholders t ndryshm, s pari, nga entet kredidhnse, pr t vlersuar performancn e ndrmarrjeve. sht nj analiz e jashtme edhe e ashtuquajtura analiza fondamentale e kryer nga operatort e tregut financiar. Analizat e brendshme jan kryesisht ato q zhvillohen nga drejtuesit e ndrmarrjes me qllim kontrollin e veprimtaris; ato paraqesin, n t vrtet, thjesht nj pjes t mozaikut mjaft kompleks q prbhet, pikrisht, nga sistemi i kontrollit t veprimtaris s ndrmarrjes. Duket qart se, pr karakteristikat e tyre t brendshme, analizat e jashtme rezultojn pa dyshim m komplekse sesa ato t brendshme; kjo ndodh jo aq nga kompleksiteti m i madh i tekniks s analizs, sesa pr risqet e theksuara m par mbi pasaktsin e t dhnave kontabile mbi t cilat mbshteten analizat e jashtme. Pikrisht pr kt, doktrina mbi ekonomin e ndrmarrjes dhe praktika profesionale gjithmon u kan kushtuar hapsir m t madhe studimit t analizave t jashtme sesa analizave t brendshme. Kjo ndodh, n t vrtet, jo vetm pr kompleksitetin m t madh, por edhe sepse analizat e jashtme marrin nj rndsi shum m t madhe n rregullat e transaksioneve tregtare. Kujtojm, pr shembull, rndsin q marrin analizat e zhvilluara nga bankat pr t hetuar mbi mundsin e dhnies s kredive, ato t zhvilluara pr vlersimin e ndrmarrjes ose edhe ato t zhvilluara nga konkurrent pr t vlersuar performancn e nj ndrmarrjeje tjetr. Kuptohet leht se cili sht roli, mjaft i madh, q marrin analizat e jashtme n momentet t ndryshme t nj ekonomie tregu.
Kuptimi, parimet dhe klasifikimi i treguesve

Teknika e raporteve e studion gjendjen ekonomiko-financiare t ndrmarrjes me an t treguesve t shumt q llogaritensi raporte aritmetik ndrmjet zrave ose grup zrave t ndryshm t gjendjes pasurore dhe/ose t llogaris ekonomike, dokumente q riklasifikohen sipas kritereve t caktuara, kryesisht kriterit financiar.
Treguesit japin informacion mbi gjendjen pasurore, financiare dhe ekonomike, gjendje e cila i referohet nj momenti t caktuar t veprimtaris s ndrmarrjes, prgjithsisht dats s mbylljes s gjendjes pasurore. Prandaj kjo analiz konsiderohet statike. Analiza financiare e realizuar me metodn e treguesve t menaxhimit sht nj teknik empirike dhe njkohsisht e sofistikuar. - empirike pasi ka t bj me intuitn, eksperiencn dhe cilsit menaxhuese t personit q sht ngarkuar t kryej analizn e veprimtaris s ndrmarrjes. - e sofistikuar, pasi t dhnat q rezultojn n gjendjen pasurore dhe n llogarin ekonomike marrin transparenc dhe vler praktike, vetm nse lexohen duke u bazuar n nj sistem konceptual, i cili sht i aft t paraqes nj model ekonomik t besueshm t ndrmarrjes.
Prse duhet t prdoren treguesit e analizs

Vetm nj informacion i sakt dhe i vazhdueshm mundson marrjen e nj pamjeje t sakt t gjendjes s ndrmarrjes, sa her q konsiderohet e nevojshme nj gj e till. Por q ky informacion t jet i shpejt, ai duhet t nxirret n baz t nj llogaritjeje q v n loj nj numr t kufizuar treguesish t aft pr t matur temperaturn e ndrmarrjes q pasqyron dukurit kryesore teknike, tregtare, ekonomike dhe financiare, q prbjn administrimin e saj Teoria e treguesve, e quajtur edhe si teoria e raporteve t administrimit, bazohet n dy konsiderata: S pari, informacionet e nxjerra nga nj tregues, d.m.th. nga raporti mes dy madhsive t caktuara, jan m t shpejta dhe m shprehse sesa ato t nxjerra duke analizuar vemas dy madhsit. Nj shembull do ta argumentonte kt. Nga gjendja pasurore e nj ndrmarrjeje nxjerrim se fitimi neto sht realizuar n masn 4.900.000 lek, ndrsa fuqia puntore e saj llogaritet mesatarisht 100 puntor n vit. Kto dy t dhna t analizuara vemas japin nj informacion m pak t shpejt sesa informacioni i nxjerr duke br raportin mes ktyre dy t dhnave, treguesi i llogaritur shpreh se fitimi i realizuar pr puntor sht 49.000 lek. Gjithashtu ky treguesi mundson nj krahasim domethns dhe t shpejt me fitimet pr puntor t realizuar nga ndrmarrja n ushtrimet e mparshme dhe me fitimet pr puntor t realizuar nga ndrmarrjet e tjera t t njjtit sektor. Pr shembull, do t ishte e dobishme t msohej se t ardhurat pr puntor vitin e kaluar kan qen m t larta se sa vitin e fundit ushtrimor (dshmi e nj keqsimi), ose nse nj konkurrent t njjtin tregues e ka m t mir etj. S dyti, treguesit e bilancit kan aftsi sinjalizuese, fakt i rndsishm ky si pr qllime t analizs, ashtu edhe pr qllime parashikuese.
Nj aftsi e till sht vrtetuar nga praktika, sepse ekziston nj lidhje fort ndrmjet nivelit t administrimit dhe vlerave q marrin treguesit q i referohen ktij niveli. N baz t ksaj lidhjeje mund t parashikohet nse nj tregues i dhn n t ardhmen do t marr t njjtn vler, duke shprehur kshtu nj gjendje t njjt me at t periudhs s shkuar. M sakt, nse analiza financiare e realizuar nprmjet treguesve: - bhet me t dhnat n fakt, ajo lejon t nxirren shkaqet e ekuilibrave q ka psuar ndrmarrja; - bhet me t dhnat n plan, ajo mundson njohjen n tavolin dhe paraprakisht t problemeve me t cilat mund t ballafaqohet n t ardhmen ndrmarrja. Pasi gjat veprimtaris s saj, ajo mund t kufizohet vetm n shqyrtimin e aspekteve m t rndsishme (p.sh. blerja e nj makinerie dhe pajisjeje), duke ln mnjan aspekte t tjera, sigurisht jo t dors s dyt (nevojn e sigurimit t kapitalit pr t financuar prbrjen e stokut, dhnien e kreditit klientve, raportet mes kapitalit t vet dhe t huajtur etj.). - Natyrisht duke parashikuar kto problematika, do t formuloheshin edhe ndrhyrjet e nevojshme pr t ndikuar pozitivisht mbi lidhjet teknike, tregtare, ekonomike dhe financiare q mbshtesin procesin e zhvillimit t ndrmarrjes.
Mnyra e prdorimit t treguesve t administrimit

Treguesit e menaxhimit paraqesin nj teknik t analizs s bilancit, e cila sht e vlefshme pr t diagnostikuar gjendjen e ndrmarrjes dhe pr t sugjeruar terapin q duhet kryer pr ta vn gjendjen nn kontroll, n rastet kur vrehen anomali n administrim. N fakt, niveli i treguesve ndryshon nga sektori n sektor, p.sh., treguesi i peshs specifike s aktiveve afatgjata ndryshon n varsi t sektorit ku ndrmarrja ushtron veprimtarin e saj si metalurgji, ndrtim, industrin e veshjeve, n agrobiznes etj. Por ky nivel ndryshon edhe brenda t njjtit sektor t veprimtaris, p.sh., treguesit e prbrjes s gjendjeve t produkteve t gatshme mund t jen t ndryshme n ndrmarrje t ndryshme, kjo n varsi t mnyrs s ruajtjes, magazinimit apo tregtimit t tyre etj. Treguesit e menaxhimit mund t prdoren me efektivitet, nse prcaktohet mir hapsira sinjalizuese e tyre. S pari, treguesit kan vler n vetvete, n kuptimin q nj drejtuesi i intereson t msoj se 39.4% e kapitalit t disponueshm sht investuar n aktivet afatgjata, ose q t drejtat pr tu arktuar prbjn 27.4% t totalit t kapitalit t investuar etj. S dyti, treguesit marrin vler suplementare, nse krahasohen me treguesit e ushtrimeve t mparshm.
Pr shembull, nse analiza e treguesve t prbrjes s investimeve, evidenton se dy vitet e fundit pesha e aktiveve afatgjata n totalin e kapitalit gjithsej t investuar ka ndryshuar nga 29.9% n 39.4%, ather analiza nuk duhet ta pranoj verbrisht kt informacion, por duhet t thellohet n aspekte analitike pr t prcaktuar shkaqet dhe pasojat. Ndr t tjera duhet t analizohen nse: - rritja e treguesit t peshs s aktiveve afatgjata ka sjell prfitimet e parashikuara nga vendimmarrjet pr t investuar n pajisje dhe makineri? - sht paksuar prdorimi i puns s gjall pr njsi produkti n nivelin e parashkuar? - sht prmirsuar cilsia e produkteve? - jan paksuar vonesat n dorzimin e produkteve dhe shrbimeve klientve? Nse nga analiza rezulton se nga njri vit n tjetrin sht rritur pesha specifike e gjendjes s produkteve t gatshme, nj rritje e till ka ndodhur pasi kontrolli i magazins sht ln jasht vmendjes apo sht formuar qllimisht pr t pritur situata m t favorshme shitjeje, ose pr t prmirsuar cilsin e produkteve (p.sh., vjetrimi i verrave etj.)? Nse konstatohet se n dy ushtrimet e fundit pesha specifike e shitjeve me likuidim t mvonshm sht ulur n mnyr t ndjeshme, kjo situat mund t jet rrjedhoj e faktit se: - mund t jen paksuar klientt e vshtir pr tu arktuar, q m par frynin bilancin? - ulja e prqindjes s klientve sht rezultat i shkurtimit t kohs s ln n dispozicion pr shlyerje? - ndikim ka pasur nj vendim i till n raportet me klienteln? - jan humbur apo prfituar klient t rinj? S treti, treguesit marrin kuptim nse krahasohen me treguesit e ndrmarrjeve t tjera, sigurisht duke mbajtur parasysh strukturn e produkteve, politikn e ndrmarrjeve, madhsin, vendndodhjen e tyre etj. N ndrtimin e treguesve duhet t mbahen parasysh parimet q: - nj tregues i lart do t shpreh nj gjendje ose rezultat ekonomikofinanciar m t mir; - do madhsi e raportit t krijuar, duhet ti referohet t njjts periudh ushtrimore. Treguesit e analizs financiare pr t qen sa m dobishm duhet: - t formojn nj sistem, d.m.th. duhet t evidentojn lidhje organike mes njri tjetrit. - t jen t thjesht pr tu formuar dhe interpretuar. - t jen racional, d.m.th. mes dy madhsive t raportit prkats duhet t ket lidhje logjike, sepse mund t krijohen raporte t shumta n baz t kombinimeve mes zrave t bilancit dhe/ose t llogaris ekonomike, mes vlerave e sasive t dhna n dokumentet e ndrmarrjes etj.;
- t jen t kufizuar n numr, q do t thot se duhet t evitohet shprndarja e vmendjes dhe e energjive mbi t dhna jo t rndsishme. Mes treguesve t shumt, q teorikisht mund t llogariten, t przgjidhen m kryesort, t cilt sinjalizojn probleme vrtet kritike pr administrimin e ndrmarrjes. Duhet t disponohen disa parametra referimi, t grupuar n kt mnyr: - tregues t llogaritur pr periudhn ushtrimore. - tregues t llogaritur pr periudhat e mparshme, nprmjet t cilve bhet e mundur kryerja e analizave n koh e nivelit t drejtimit. - tregues mesatar t sektorit, t cilt llogariten nga prpunimi i bilanceve t ndrmarrjeve q i prkasin sektorit ku bn pjes edhe ndrmarrja q analizohet, bhet kshtu e mundur kryerja e analizave n hapsir. - niveli standard i disa treguesve, p.sh., treguesi i likuiditetit i barabart me 1 etj. - treguesit e ndrmarrjeve konkurruese dhe atyre t prparuara. Klasifikimi i treguesve Koeficientet ose treguesit e bilancit nxirren si rezultat i raporteve q mund t formohen ndrmjet vlerave t zrave t gjendjes pasurore dhe/ose t llogaris ekonomike. Raportet mund t formohen: a. ndrmjet zrave t veant dhe totalit t ans s gjendjes pasurore ose t llogaris ekonomike ku bjn pjes. (treguesit e prbrjes s aktivit dhe t pasivit, treguesit e prbrjes s kostove ose t ardhurave); b. ndrmjet zrave t ndryshm q u prkasin t njjts an t gjendjes pasurore ose t llogaris ekonomike; c. ndrmjet zrave me shenj t kundrt t gjendjes pasurore ose t llogaris ekonomike; d. ndrmjet zrave t llogaris ekonomike dhe t zrave t gjendjes pasurore (ose anasjelltas). Nga katr llojet e treguesve t paraqitur m sipr, dy t part prbjn treguesit e strukturs ekonomike ose financiare dhe kan funksionin e sinjalizimit t aspekteve t veanta t gjendjes s cils i referohen. Treguesit q i referohen analizs s gjendjes pasurore dhe financiare t ndrmarrjes prbjn treguesit ose koeficientt financiar, ato q i kan t bjn me analizn e gjendjes ekonomike ose me rentabilitetin e ndrmarrjes, tregues ose koeficient t rentabilitetit. Ato duhet t koordinohen mir ndrmjet tyre q t formojn nj kuadr organik q prbn sistemin informativ me an t treguesve t bilancit. Raportet e rritjes ose t zhvillimit:
(Vlera e vitit 2 Vlera e vitit 1)/Vlera e vitit 1) 1. Shpesh raportet e rritjes ndihmojn analistin pr t individualizuar pikat e dobta potenciale: pr shembull, nj rritje n gjendjen e produktit t gatshm (ose n t drejta pr tu arktuar) prej 30%. 2. Raportet e rritjes s zrave t kostove dhe t t ardhurave mundsojn prcaktimin e shkaqeve t tendencs s rentabilitetit t ndrmarrjes. Treguesit e ecuris: Zgjidhet nj vit baz, q bhet i barabart me 100: treguesi llogaritet si vijon: Vlera e vitit /Vlera e vitit baz = treguesi/100 Treguesi i ecuris ose tendencs = (Vlera e vitit / Vlera e vitit baz) x 100 N kt mnyr mund t prshkruhet tendenca gjat periudhs. Nisur nga natyra e informacioneve t prdorura, llogaritja e treguesve bhet me an t madhsive q lidhen me aktivin, pasivin, llogarin e rezultatit dhe tabeln e flukseve financiare. Treguesit klasifikohen n: - tregues t strukturs s prdorimeve q studiojn strukturn e pasuris s ndrmarrjes, strukturn mes aktiveve afatgjata dhe aktiveve afatshkurtra etj., duke vn theksin n shkalln e qndrueshmris ose t elasticitetit t investimeve t ndrmarrjes; - tregues t strukturs s burimeve q evidentojn strukturn e burimeve t financimit t ndrmarrjes, duke studiuar n mnyr t veant shkalln e pavarsis financiare, aftsin paguese, shkalln e hyrjes n borxh etj.; - tregues t sintezs q krahasojn madhsi t prdorimeve dhe t burimeve dhe kan pr qllim studimin e raporteve ndrmjet prdorimeve dhe burimeve t financimit t ndrmarrjes. - tregues t rrotullimit q llogariten nga krahasimi i zrave t bilancit me flukset e veanta t veprimtaris s ndrmarrjes. Me an t tyre matet shpejtsia dhe afatet e qarkullimit t elementve q lidhen me veprimtarin ekonomike t saj si rezervat e lndve t para, materialet ndihmse, klientt, furnitort etj. - tregues t rentabilitetit q prllogariten duke vn n raport nj madhsi rezultati me nj madhsi prdorimi ose burimi t shfrytzuar pr marrjen e ktij rezultati.
Sipas rndsis mund t dallohen n: - tregues primar, t cilt kan nj rndsi t veant pr kontrollin n trsi t veprimtaris s ndrmarrjes. - tregues sekondar, t cilt jan nj plots, nj zbrthim ose nj analiz e treguesve primar.
Teknika e flukseve
Teknika e flukseve financiare realizohet nprmjet prpunimit t zrave t bilancit. Ka pr synim studimin e dinamiks financiare t ndrmarrjes Me termin fluks n analizn financiare do t kuptohet trsia e lvizjeve financiare (burimeprdorime) q ndodhin gjat vitit ushtrimor. Analiza e ktyre flukseve mundson shpjegimin e ndryshimeve t ndodhura n strukturn financiare dhe pasurore t ndrmarrjes n intervalin kohor midis dy gjendjeve pasurore t njpasnjshme. Si e till kjo analiz sht e tipit dinamik. Analizat financiare me an t flukseve, i dallojm n: Analiza e flukseve gjithsej merr n shqyrtim t gjitha flukset financiare, duke dhn shpjegime rreth ndryshimeve t ndodhura n t gjith zrat e bilancit, pas korrigjimeve t nevojshme kontabile. Kjo analiz u jep prgjigje shum pyetjeve q u dalin drejtuesve gjat administrimit t ndrmarrjes, konkretisht: - element t kapitalit funksionues kan dhn burime financimi dhe pr shum. kontribut ka dhn aktiviteti kryesor n formimin ose harxhimin e burimeve financiare. lidhje ekziston mes kohzgjatjes s burimeve dhe kohzgjatjes s prdorimeve etj. Shpjegimet pr pyetje t tilla, mundsojn gjykimin e politikave t ndjekura nga ndrmarrja pr nj periudh t caktuar kohe, pr politikat e investimeve dhe t financimeve, politikat e kreditit etj., duke dhn informacione q do t ndihmojn vendimmarrjet e ardhshme t ndrmarrjes. Analiza e flukseve t likuiditetit monetar mundson prcaktimin e origjins s lvizjeve t arks, n veanti ajo lejon t dallohen flukset monetare t rezultuara nga aktiviteti kryesor, si blerja e faktorve t prodhimit me konsum t menjhershm, transformimi i tyre n produkte t gatshme, shitja n treg etj., nga ato t drejtimit jokryesor, si shitja e aktiveve afatgjata, dmet nga fatkeqsit e natyrs etj. Pr t prcaktuar ndryshimet e ndodhura gjat vitit ushtrimor n gjendjen financiare t ndrmarrjes, hartojm Raportin financiar, i cili sht nj instrument i domosdoshm pr t prcaktuar mbi baza historike sesi jan siguruar mjetet monetare dhe ku e si jan prdorur ata. Raporti financiar nuk duhet ngatrruar me gjendjen pasurore dhe as me llogarin Fitime dhe humbje, edhe pse ekzistojn lidhje t ngushta mes tyre. Raporti financiar merr n llogaritje madhsit q i prkasin periudhs kohore mes dy gjendjeve pasurore t njpasnjshme. Ai jep informacione mbi ndryshimet e ndodhura n gjendjen financiare gjat nj periudhe t caktuar, informacione q dy dokumentet e tjer ose nuk jan n gjendje ti japin, ose mund ti japin vetm n mnyr indirekte.
Kuptimi i nocionit burime dhe prdorime Burimet

Burimet e kapitalit paraqesin variacione q llogariten nga krahasimi i dy gjendjeve pasurore t njpasnjshme. - rritja e pasiveve (p.sh. pasivi afatshkurtr dhe pasivi afatmesm dhe afatgjat); - paksimi i aktiveve; p.sh. aktivi qarkullues dhe aktivi i qndrueshm; - kontributi i ortakve ose i aksionarve me an t arktimeve pr shtimin e kapitalit; - ushtrimi i veprimtaris, p.sh fitimi i ushtrimit, kuota e amortizimit etj. Rritja e pasiveve prbn burime financimi, sepse variacione t tilla paraqesin burime financiare q, ose n mnyr t drejtprdrejt (hua bankare etj.) ose t trthort (detyrime t rregullta ndaj furnitorve etj.), hyjn n ndrmarrje. 1. Paksimi i aktiveve paraqesin burime financimi sepse, ose n mnyr t drejtprdrejt (arktimi i klientve) ose t trthort (transformimi i lndve t para n produkte t gatshme q jan objekt shitjeje), kan gjeneruar fluks t hyrash financiare n dispozicion t ndrmarrjes. Me fjal t tjera, t tilla variacione prbjn realizim t aktivit. 2. Kontributi i ortakve ose i aksionarve me an t arktimeve pr shtimin e kapitalit sht nj burim financimi q pasqyrohet n nj fluks t arks. 3. Burimet e gjeneruara nga ushtrimi i veprimtaris jan burime financiare t siguruara nga vet ndrmarrja nprmjet ciklit t saj financiar t blerjes transformimit - shitjes s produkteve. Prdorimet Prdorimet e kapitalit paraqesin variacione q llogariten nga krahasimi i dy gjendjeve pasurore t njpasnjshme. - rritja e aktiveve (p.sh: aktivi qarkullues, aktivi i qndrueshm). - paksimi i pasiveve (p.sh., pasivi afatshkurtr dhe pasivi afatmesm dhe afatgjat). - paksimi i kapitalit t vet (p.sh: shprndarja e fitimit t ushtrimit, shlyerja e kapitalit individual ortakve, humbja e ushtrimit etj.). 1. Rritjet e aktiveve (p.sh makinerit, pajisjet, gjendja e magazins etj.) prbjn nj investim n ciklin prodhues t burimeve financiare. 2. Paksimi i pasiveve prbn nj prdorim kapitali, sepse sht likuiduar nj pjes e financimeve t siguruara nga jasht. 3. Paksimi i kapitalit t vet sht nj prdorim kapitali, sepse prbn nj dalje t mjeteve monetare pr likuidimin e dividendve etj. Analiza me an t treguesve shfrytzon si gjendjen pasurore ashtu edhe llogarin e fitimeve dhe t humbjeve, mundsisht t dy ushtrimeve t njpasnjshm.
Ndrsa analiza me an t flukseve bazohet kryesisht n gjendjen pasurore, domosdoshmrisht t dy viteve t njpasnjshm. Leximi i bilancit do t konsiderohet i plot vetm nse ai analizohet njhersh me t gjitha teknikat e msiprme.
Kufizimet e kontabilitetit
Kontabiliteti tradicional injoron fenomenin e inflacionit. Kshtu rezulton se analiza mbshtetet n nj bilanc, dy pasqyrat e t cilit, gjendja pasurore dhe llogaria ekonomike nuk jan fort t ndrlidhura. P.sh., gjendja pasurore prfshin zra t ndikuar nga inflacioni q nga krijimi i ndrmarrjes, si kapitali i themelimit, aktive afatgjata etj., ose m pak t ndikuar si arka, banka etj. Ndrsa llogaria ekonomike i kufizon kto fenomene vetm n harkun kohor t dymbdhjet muajve, p.sh., shitjet e realizuara gjat muajit janar etj. Prandaj bhet i domosdoshm korrigjimi i t dhnave t paraqitura n bilance duke eliminuar ndikimin e inflacionit para se t procedohet n kryerjen e analizs s gjendjes financiare. Kryerja e veprimeve pr mnjanimin e pasojave t inflacionit n paraqitjen e rezultateve dhe t treguesve sht me rndsi t madhe, si pr rritjen e efektivitetit t metods s krahasimit kronologjik, ashtu edhe pr interpretimin e rezultateve vjetore t veprimtaris s ndrmarrjes. Kontabiliteti i inflacionit ofron metoda mjaft praktike pr mnjanimin e inflacionit monetar. Nj ndr to bazohet n vlern nominale dhe n fuqin blerse t paras. Metoda e vlers nominale bazohet n aktualizimin e vlers historike t aktiveve me ann e nj indeksi t vetm, i cili shpreh inflacionin monetar q nga data e blerjes ose e rivlersimit t tyre. N fakt n shum raste, pr aktivet afatgjata bhet rivlersimi duke u atribuuar vlern q do t sigurohej nga shitja e tyre n treg, vlern e blerjes ose t mbulimit t tyre minus shumat e llogaritura pr amortizim pr kohn e prdorimit. Elementt e tjer, sillen me vlern e tyre aktuale n baz t nj indeksi. Si indeks prdoret indeksi i ndryshimit t mimeve, i cili nxirret pr mime t veanta dhe preferohet q pr baz krahasimi t merret vlera aktuale e paras. N qoft se shnojm me P0 periudhn baz, vlern e mjeteve t s cils duam t aktualizojm dhe me P1 periudhn raportuese, n t ciln mjetet jan shprehur me vlern reale t monedhs, koeficienti shumzues i aktualizimit do t jet, p.sh. si m posht:
200 4 1.2 0 1.3 4 200 5 1.4 5 1.1 0 200 6 1.5 0 1.0 7 200 7 1.6 0 l.00
Indeksi i mimit (pr shembull) Koeficienti aktualizim shumzues pr
Tetor 2008
Koeficienti shumzues pr aktualizim i vitit 2004 n krahasim me vitin 2007 sht i barabart me 1.60/1.20 = 1.34 Kshtu pr t rivlersuar aktivet e vitit 2003 me vlern e vitit 2004, vlerat e aktiveve afatgjata teknike t vitit 2004 do t shumzohen me 1.34. Pra, indeksi i mimeve sht rritur me 34%, e kshtu me radh.
Politikat e bilancit Bilanci i ushtrimit si informacion minimal pr t gjith prdoruesit

Prgjegjsia shoqrore e ndrmarrjes qndron n faktin se ajo sht e formuar dhe administrohet nga njeriu pr t plotsuar nevojat e tij. Grupet e veanta, q lidhen n mnyra t ndryshme me ndrmarrjen, krkojn n bilanc informacione n plotsim t interesave q ato synojn t realizojn. Bilanci i ushtrimit prbn nj informacion minimal pr t gjitha grupet q lidhen me ndrmarrjen. Themi kshtu, sepse bilanci prbn emruesin e prbashkt t interesave q prputhen dhe n t njjtn koh distancohen. Interesat prputhen, sepse t gjith synojn mbajtjen n kmb t ndrmarrjes dhe krkojn zhvillimin e aktivitetit t saj n kushtet e ekzistencs s ekuilibrit dinamik. Mbrojtja e interesave t t gjitha grupeve (stakeholders) q u drejtohet bilanci, do t bhet ather kur ndrmarrja t jet n gjendje t vazhdoj aktivitetin e saj sa m gjat n shtrirje kohore, duke iu prshtatur kushteve t ndryshme t ambientit ekonomik. Ndikimi m i madhe n bilanc mund t ushtrohet nga grupe brenda ndrmarrjes. N t gjitha ato raste, kur bilanci si instrument i njohjes s realitetit t ndrmarrjes prdoret si mjet pr arritjen m leht t qllimeve t nj grupi t caktuar, kemi t bjm me politika t bilancit. Kujtoni rastin e Parmalat, Enron etj. Prgjegjsia shoqrore e ndrmarrjes krkon q dokumenti, i cili pasqyron realitetin e saj, t konceptohet si burim informacioni pr t gjith ata q n nj mnyr ose n nj tjetr, lidhen me jetn e saj pa u privilegjuar nj grup n dm t nj tjetri. Prandaj, n gjendjen pasurore dhe n llogarin ekonomike duhet t paraqiten me qartsi dhe saktsi gjendja pasurore, financiare dhe ekonomike e ndrmarrjes, si dhe fitimet e realizuara dhe humbjet e psuara.
Vlerat e ndrmarrjes
Por duhet t saktsojm se vlerat e ndrmarrjes, q prbjn nj sistem, jan t tri llojeve: Vlerat e shkmbimit
Jan vlera t kontraktuara me subjektet e tjera, prandaj jan t prcaktuara objektivisht. Vlera t tilla jan p.sh., t ardhurat nga shitja e produkteve, kostot e blerjeve t materialeve, shprblimi i puns s gjall, vlerat nominale t debitorve, vlera e mallrave, e produkteve n magazin etj. Vlerat e shkmbimit jan t dhna objektive, t mnjanuara nga pasaktsit dhe arbitrariteti. Kto vlera mund t devijohen vetm nga gabimet teknike ose n mnyr t vullnetshme (p.sh. hartimi i faturave sipr ose posht vlers reale t shitjes) etj. Vlerat e prllogaritura Kto vlera u referohen atyre madhsive, vlerat e t cilave bhet e mundur t saktsohen vetm n nj moment t ardhshm. Mund t prmendim p.sh.,vlern neto t arktimit t t drejtave pr tu arktuar etj. Vlerat e supozuara Jan ato madhsi, vlerat e t cilave nuk mund t verifikohen, sepse prcaktohen mbi bazn e hipotezs, supozimit. Le t sjellim pr ilustrim shumat e shpenzimeve pr amortizimin, niveli i t cilave varet nga hipoteza e kohzgjatjes s prdorimit t aktiveve afatgjata etj. Pr karakteristikat e treguar m sipr, vlerat e shkmbimit quhen vlera objektive, ndrsa vlerat e prllogaritura dhe ato t supozuara quhen vlera subjektive. Prandaj krkesa pr saktsi t paraqitjes s gjendjes pasurore duhet vlersuar n mnyra t ndryshme, n varsi t referimit t vlerave objektive ose t vlerave subjektive. Si konkluzion, saktsia duhet t jet absolute pr madhsit objektive, pr t cilat do diferenc duhet konsideruar falsifikim. Kuptohet se saktsia nuk mund t jet arbitrare pr madhsit subjektive, vlerat e prllogaritura dhe t supozuara, pr t cilat duhet t zbatohet koncepti i arsyes dhe i besueshmris, sipas parimeve t kontabilitetit. Mes rezultateve q paraqiten n llogarin fitime dhe humbje duhet t dallohen qartsisht rezultatet e zakonshme nga ato t jashtzakonshme. Kjo do ti lejoj lexuesit t bilancit t gjykoj nse rezultati ekonomik sht fryt i aktivitetit t zakonshm, apo i fenomeneve t jashtzakonshme dhe t paprsritshme n jetn ekonomike t ndrmarrjes. Jan n kundrshtim me objektivitetin e paraqitjes s gjendjes s ndrmarrjes politikat e bilancit, t kuptuara si ndrhyrje pr t modifikuar rezultatin ekonomik t ushtrimeve t suksesshme ose t atyre t pasuksesshme etj. Asnj analiz bilanci nuk mund t jap rezultate t dobishme, nse nuk kryhet s pari nj shqyrtim kritik i vlerave t paraqitura n t, pa kontrolluar saktsin e ktyre vlerave. Nse kemi paraqitje t sakt t vlerave, ather edhe analiza e bazuar n kto t dhna do t jet e besueshme dhe e dobishme, n rast t kundrt do t kemi rezultate jo korrekte dhe devijuese, vendimmarrje t
gabuara etj. Gabimet dhe pasaktsit n vlerat e bilancit sjellin pasoja t rnda si pr ndrmarrjen q e prgatit, ashtu edhe pr t trett. Prandaj, para se t procedojm n kryerjen e analizs, sht e domosdoshme q t pastrohen kto t fundit nga vlerat je pa sakta.
Do t konsiderojm politik t bilancit edhe mashtrimet, q dallohen nga gabimet teknike nga natyre e tyre qllimore, t cilat ojn n falsifikimin e situats ekonomiko-financiare t ndrmarrjes. Ato konsistojn kryesisht n: 1. Falsifikimin e llogarive. Qllimi i tyre sht ndryshimi i rezultatet q paraqiten n bilanc, vlersimin n rritje ose n ulje t vlerave t stokut, krijimin e llogarive fiktive, harrimin e kontabilizimit t disa elementeve t pasivit, zvoglimin e amortizimeve ose t provizioneve t nevojshme, madje moskrijimin e tyre, zvoglimin n mnyr fiktive t fitimit (fshehja e shifrs s afarizmit, manipulimi i stokut, rritja fiktive e shpenzimeve, amortizimeve dhe e provizioneve t teprta etj.), me qllim mashtrimin e administrats fiskale, cenimin e bashkpronart ose t kredidhnsve etj. 2. Rritjen n mnyr artificiale t rezultatit. Konsiderohen t tilla mbivlersimet e aktiveve afatgjata, t gjendjeve t materialeve dhe prodhimit n proces, mos regjistrimi i disa shpenzimeve, mungesa e amortizimeve ose e shumave t parashikuara pr zhvlersime t ndryshme etj., mashtrimi i aksionarve ose i t tretve, duke rezultuar nj fitim m i lart se ai n fakt, kjo me qllim marrjen e nj kredie bankare, bindja e nj aksionari t ardhshm, shitja e fondit tregtar etj. 3. Faturimi i mallrave akoma t pa shitura, duke rritur n kt mnyr t ardhurat dhe pr t njjtn shum t drejtat nga klientt, pra, llogaritje paraprake t t ardhurave n dm t rezultateve t vitit t ardhshm etj.
Teknikat e kontrollit Teknikat e kontrollit mund ti klasifikojm n kto kategori:

1. Kontrolli aritmetik. Kontabiliteti konsiston n thelb n regjistrimin e fakteve n nj form numerike, si dhe n paraqitjen sintetike t tyre, por midis regjistrimit fillestar t fakteve dhe paraqitjes s tyre n form sintetike, q jan edhe qllimi i tij, bhen nj seri veprimesh q kan t bjn me evidentimin n llogari, mbartjet, klasifikimin dhe rigrupimin. Kontrolli aritmetik mund t prkufizohet si nj seri veprimesh mekanike t kryera me qllim q t sigurohemi nse veprimet e llogaritjes dhe t hedhjeve n llogarit prkatse, q prfundojn me nxjerrjen e gjendjeve sintetike, nuk prmbajn asnj gabim. 2. Kontrolli me an t pjesve justifikuese. Edhe pse nj kontabilitet nuk prmban asnj gabim aritmetik, megjithat ai mund t jet i gabuar, nse regjistrimet e bra nuk korrespondojn me realitetin e ndrmarrjes. Parimi themelor i kontrollit t pjesve justifikuese sht q asnj shifr, nuk duhet t kalohet pa pasur justifikim t mjaftueshm. 3. Inspektimi fizik dhe kontrolli i gjendjeve ekzistuese. Konsiston n ekzaminimin e aktiveve, t llogarive, t librave kontabl etj. Kontrolli kontabl duhet ushtruar jo vetm duke ekzaminuar prputhjen ndrmjet regjistrimit kontabl dhe pjesve justifikuese prkatse, por duke u siguruar edhe pr ekzistencn reale t pasurive n ndrmarrje. 4. Kontrolli i vlersimit. Kontrolli i vlersimeve duhet t prcaktoj nse vlerat q u atribuohen gjendjeve ekzistuese jan t sakta, d.m.th. t vlersoj nse pasurit duhet t qndrojn n bilanc me vlerat q u jan vendosur atyre. 5. Konfirmim direkt pran t t tretve, q kan lidhje me ndrmarrjen n analiz. sht nj procedur q konsiston n krkimin nga trett q kan lidhje me ndrmarrjen q analizohet, t konfirmojn informacionet q vrtetojn ekzistencn e operacioneve, t tepricave ose t do regjistrimi tjetr. 6. Kontrolli sipas nj treguesi. sht nj mnyr kontrolli q konsiston n prdorimin e statistiks me qllim q t krkohen fakte ose t dhna jasht normales, q prbjn tregues parregullsive kontabile. Anomali t ndryshme si p.sh., llogaria arka paraqet tepric debitore t konsiderueshme kur n t njjtn koh ndrmarrja sht debitore kundrejt bankave etj., teprica debitore e llogaris arka sht tej mase e madhe n krahasim me nevojat e ndrmarrjes, teprica debitore e llogaris klient sht n rritje, ndrkoh q t ardhurat nga shitja kan mbetur t pandryshuara etj. Midis treguesve q mund t orientojn pr t dyshuar pr mashtrime mund t prmendim: mungesa e pjesve justifikuese, gabimet e shpeshta n datat, numrat, referencat e brendshme, t
Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik Tetor 2008 144
emrave, regjistrime pak t lexueshme, shifra t renditura keq, korrigjime t shumta, shpesh t qllimshme, t shifrave t sakta, riprodhim i mvonshm pr shumat fillestare, njollat e bojs ose t tjera t destinuara pr t maskuar disa shifra. Megjithat, mbajtja e mir e kontabilitetit nuk sht gjithmon nj prov e saktsis dhe e sinqeritetit t tij. Kshtu, duhet tu kushtohet vmendje librave kontabl tepr t rinj, sepse ata mund t jen t rikopjuar, ndrsa n ann tjetr duhet t mos u besohet librave kontabl tepr t prdorur, sepse shpesh jan shenj e manipulimeve t dyshimta.
Analiza e bilanceve n koh dhe n hapsir, kushtet pr kryerjen e tyre

sht e pamjaftueshme t gjykohet nj ndrmarrje nga nj bilanc i vetm. Gjykime m t besueshme do t jepen ather kur studiohen t dhnat e shum bilanceve, q i prkasin s njjts ndrmarrje, d.m.th. kur bhen krahasime kohore, ose kur bilanci i nj ndrmarrjeje krahasohet me ata t ndrmarrjeve t tjera t t njjtit grup homogjen, pra, kur bhen krahasime hapsinore. Analiza n koh e bilanceve Studimi i bilanceve t ushtrimeve t njpasnjshme mundson t vihen n dukje tendencat e zhvillimit n koh t nj ndrmarrje. sht e domosdoshme t saktsojm se pr t br nj analiz dinamike t bilanceve duhet t plotsohen, ndr t tjera, kto kushte: 1. t mos ken ndodhur ndryshime rrnjsore n veprimtarin e ndrmarrjes pr shkak t ndarjeve, bashkimeve, braktisjes s nj produkti, hapjeve t tregjeve t reja, zbatimit t teknologjive prodhuese moderne etj. 2. t mos ken ndodhur dukuri prjashtuese, ose t jashtzakonshme, q t ken ndikuar mbi rezultatin e njrit nga vitet ushtrimor t marr n analiz. Krahasimet duhet t bhen me t dhna normale, kshtu q prbrsit e jashtzakonshm duhet t prjashtohen. 3. T mos ken ndikuar n mnyr t ndjeshme fenomenet inflacioniste q i bjn t pakuptimta krahasimet, mos t ken ndryshuar periudhat administrative, rregullat e kontabilizimit dhe t paraqitjes s bilancit, kriteret e vlersimit etj. Vetm nse plotsohen kto kushte, analiza kohore mund t jap rezultate t vlefshme. Analiza n hapsir e bilanceve
Kjo analiz mund t bhet: - me ndrmarrjet e tjera t t njjtit sektor veprimtarie. - me t dhnat e ndrmarrjeve konkurruese. - me treguesit standard t sektorit. N mnyr q analizat hapsinore t japin tregues t dobishm sht e nevojshme t plotsohen kushtet e mposhtme: 1. Ndrmarrjet, t dhnat e t cilave merren n krahasim, duhet t operojn n kushte strukturale, organizative dhe prodhuese t njjta, pra, duhet t formojn grupe homogjene. Ky kusht nuk sht i leht pr tu vrtetuar edhe pr ndrmarrjet q veprojn n t njjtin sektor prodhues, pr shkak t cikleve t ndryshme prodhuese, shkalls s mekanizimit, shkalls s ndryshme t ngurtsimit, mnyrave t ndryshme t financimit dhe t vetfinancimit etj. 2. Ndrmarrjet duhet t ken zbatuar kritere t njjta t kontabilizimit dhe t paraqitjes s bilancit. Le t shohim shkurtimisht ndikimin e procedurave kontabile. sht e rndsishme pr analistt financiar t kuptojn ndikimin e procedurave t ndryshme kontabile n treguesin e t ardhurave neto dhe n gjendjen financiare t ndrmarrjes. Ta ilustrojm me nj shembull t thjesht pr dy ndrmarrje, A dhe B. Supozohet se ato kan veprimtari t ngjashme. Ndrmarrja e par prdor metodn FIFO n vlersimin e inventarit dhe metodn lineare pr llogaritjen e zhvlersimit t aktiveve afatgjata. Ndrsa, ndrmarrja e dyt prdor prkatsisht metodn LIFO dhe metodn e zhvlersimit t prshpejtuar. Pasqyra e rezultateve pr dy ndrmarrjet paraqitet si m posht:
T ardhurat nga shitjet Mallra pr shitje Gjendja e mallrave n fund Kostoja e mallit t shitur T ardhura bruto Shpenzimet e amortizimit Shpenzime t tjera Shpenzime gjithsej E ardhura neto 1 2 3 4=2-3 5=14 6 7 8=6+7 9=5-8 Ndrmarrja A 1.000.000 600.000 120.000 480.000 520.000 80.000 340.000 420.000 100.000 Ndrmarrja B 1.000.000 600.000 100.000 500.000 500.000 140.000 340.000 480.000 20.000
Kjo diferenc prej pesfish n t ardhurat, rrjedh vetm nga ndryshimi i metodave t prdorura n seciln prej ktyre ndrmarrjeve. Parimi i qndrueshmris krkon q t ndiqen nga viti n vit t njjtat procedura kontabile. N qoft se bhen ndryshime n kto procedura, duhet q n shnimet sqaruese t shpjegohet natyra e ndryshimit dhe efekti financiar i tij.
Tetor 2008
Megjithat, duke mos injoruar vshtirsit, analiza hapsinore jep informacione t rndsishme pr veprimtarin e ndrmarrjes, on n rritjen e efektivitetit t drejtimit t saj.
Analiza horizontale e bilancit

Kjo lloj analize synon t studioj ndryshimi e ndodhura nga nj vit n tjetrin, n secilin z t bilancit, n vlera absolute dhe n prqindje ose nprmjet nj vlere t treguesit duke shqyrtuar ecurin n krahasim me nj vit baz. Analiza vertikale e bilancit: synon t evidentoj secilin z si prqindje e nj totali, n kuadrin e t njjtit ushtrim. Instrumentet: - Gjendja pasurore e riklasifikuar; - Llogaria ekonomike e riklasifikuar. 1. 2. 3. Analiza horizontale Ndryshimi n vler absolute: (zri n + 1) (zri n) Ndryshimi n vler t shprehur n prqindje: [(zri n + 1) (zri n)]/(zri n)% Ndryshimi n vler i treguesit: (zri n + 1)/(zri n) x 100 1. Ndryshimi n vler absolute: (1.200) (1.000) = 200 2. Ndryshimi n vlera n prqindjeje: [(1.200) (1.000)]/(1.000)% = 20% 3. Ndryshimi n vler i treguesit: (1.200)/(1.000) x 100 = 120 Gjendja pasurore (kriteri financiar)
Aktivi qarkullues Aktivi afatgjat Kapitali i investuar Pasivi afatshkurtr Pasivi afatgjat Kapitali neto 147 Viti n (baz) 1.405.000 918.750 2.323.75 0 809.650 474.500 1.039.600 Viti n +1 1.421.8 50 1.025.2 00 2.447. 050 881.42 0 515.43 0 1.050.2 Viti n +2 1.493.5 50 1.083.5 00 2.577. 050 953.20 0 509.78 0 1.114.0 Tetor 2008
KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR 00 2.447. 050 70 2.577. 050
Burimet financimit
2.323.75 0
Analiza horizontale (metoda e vlers s treguesit) Gjendja pasurore (kriteri financiar)

Aktivi qarkullues Aktivi afatgjat Kapitali i investuar Pasivi afatshkurtr Pasivi afatgjat Kapitali neto Burimet e financimit Viti baz 100 100 100 100 100 100 100 Treguesi n +1 101,20 111,59 105,31 108,86 108,63 101,02 105,31 Treguesi n +2 106,30 117,93 110,90 117,73 107,44 107,16 110,90
1. Analiza vertikale (Zri i veant)/(zrin e referuar) x 100% (pr t njjtin ushtrim)

Aktivi qarkullues Aktivi afatgjat Kapitali i investuar Pasivi afatshkurtr Pasivi afatgjat Kapitali neto Burimet e financimit Viti baz 60 40 100 35 20 45 100 Treguesi n +1 58 42 100 36 21 43 100 Treguesi n +2 58 42 100 37 20 43 100
Bilanci i ushtrimit si instrument informacioni dhe rndsia e interpretimit t tij

Bilanci i ushtrimit paraqet, q nga fillimet e ekonomis moderne, instrumentin kryesor t informacionit brenda dhe jasht ndrmarrjes. Mbi rezultatet e bilancit bazohen n fakt pjesa m e madhe e gjykimeve t operatorve ekonomik pr performancn e ndrmarrjeve, mbi sigurin e tyre pr periudha afatmesme dhe afatgjata, si dhe pr aftsin paguese etj. Megjithse nga shumica e palve nnvizohet, gjithnj e m shpesh, pamjaftueshmria e t dhnave kontabile pr t shprehur t plot gjendjen ekonomiko-financiare t ndrmarrjeve, koht e fundit ndikimi i rezultateve t bilanceve t ushtrimit mbi variablet ekonomike, makro e mikro, jo vetm nuk sht paksuar, por ka shkuar gjithnj n rritje.
N fakt, madhsi ekonomiko-financiare si EBIT ose EBITDA, treguesit e bilancit si ROE ose ROI kan hyr tashm gjersisht n fjalorin e prditshm t operatorve ekonomiko-financiar dhe t shtypit t specializuar. Njoftimi n shtyp i nj EBIT t ult i nj ndrmarrje t kuotuar (i ashtuquajturi profit warning) mund t oj n ndryshime edhe t forta n kuotimet e titujve duke u pasqyruar n mnyr t paevitueshme mbi tregjet e tjera me ndikim zinxhir. Kjo mjafton pr t kuptuar se cilsia e informacionit t dhn nga bilancet dhe aftsia teknike e specialistve t thirrur pr t interpretuar rezultatet jan bazat themelore pr nj funksionim t mir t tregjeve financiare dhe t ekonomis s tregut.
Problemi i besueshmris dhna nga bilanci i ushtrimit
informacioneve
M sipr evidentuam, rndsin n rritje q rezultatet e bilancit kan marr, n vitet e fundit, pr vlersimet nga stakeholders mbi sigurin dhe rentabilitetin e ndrmarrjes. Por, nisur nga fundi i 2001 dhe aktualisht, jemi dshmitar t disa ngjarjeve q, sipas shum operatorve, sinjalizojn nj ndryshimi n sistemin kapitalist botror. U referohemi skandaleve q kan prfshir ndrmarrje si Enron dhe WorldCom (ndrmarrje gjigande amerikane q veprojn n sektort e energjis dhe telekomunikacioneve) dhe Parmalat (koorporat agroushqimore n Itali), t cilat jan akuzuar se kan trukuar bilancet e tyre, duke u fshehur aksionarve dhe financuesve nivelin real t humbjes s ushtrimit. Pasojat e ktyre skandaleve ishin tepr t rnda: nj nga shoqrit kryesore t revizionimit n bot, Arthur Andersen, ka pushuar s ekzistuari dhe, n prgjithsi, sht prhapur ndrmjet operatorve nj mosbesim n rritje n ballafaqimet e sistemeve aktuale t corporate governance dhe, kryesisht, n ballafaqimin e cilsis s informacioneve t ofruara nga bilancet e ushtrimit. Pasojat negative mbi ecurin e tregjeve financiare dhe t ekonomis n prgjithsi kan qen pasoj e natyrshme e ktij mosbesimi. Megjithat, si dihet, tema e besueshmris s t dhnave t bilancit nuk sht aspak e re pr studiuesit dhe operatort; por mund t pohojm q ndoshta, n t shkuarn e afrt, i sht dhn nj besim i tepruar aftsis s bilancit pr t informuar n mnyr objektive. Me fjal t tjera, nuk duhet harruar se bilanci i ushtrimit ndikohet ndjeshm nga madhsit e vlersueshme dhe q, pr pasoj, mund t ekzistojn madhsi t ndryshme t fitimit dhe t kapitalit, t gjitha njlloj t vrteta.
Kshtu, mundsia e zgjedhjes dhe, ndonjher, arbitrariteti i disa vlersimeve t bilancit jan dukuri q nuk jan t shpeshta vetm nga hilet e hartuesve, por edhe pse shfaqen si pasoj e natyrs s bilanceve dhe e vlerave q lidhen me to. Kjo nuk do t thot aspak t mohojm pamundsin e arritjes s rezultatevet besueshme t bilancit por duam vetm t kujtojm se pr t nxjerr kt rezultat duhet t ndiqen objektiva t qarta, megjithse mjaft t njohura nga t gjith operatort e ksaj fushe, si, pr shembull: a) zbatimi i shpejt i parimeve kontabile ndrkombtare prgjithsish t pranuara; b) reform e thell n sistemin e auditimit dhe t certifikimit t bilanceve q t garantoj pavarsin reale t audituesve; c) ulja e ndjeshme e riskut t konfliktit t interesave. Fjala sht, prsrisim, pr problematika mjaft t njohura, por t cilave, fatkeqsisht, do t jet e vshtir tu jepet zgjidhje e shpejt. N fakt, nj nga kritikat kryesore q mund ti bhet ksaj metodologjie sht pikrisht se ajo bazohet mbi t dhna, si jan ato q rrjedhin nga bilancet, me besueshmri jo t plot dhe kshtu t paprshtatshme pr t dhn informacione sinjalizuese me njfar dobishmrie pr t interesuarit. Megjithat, mundsia e zgjedhjes dhe arbitrariteti q karakterizojn vlersimet e bilancit nuk nnkupton domosdoshmrisht q bilancet e ndrmarrjeve jan t gjith fals. N t kundrt, besojm q, n pjesn drrmuese t rasteve, bilancet e ndrmarrjeve, kryesisht atyre t kuotuara n burs, jan t absolutisht t besueshm dhe t prshtatshm si n shprehje t saktsis n aspektet m kryesore ashtu dhe t nivelit t hapjes. N t gjitha kto rastet, sht e natyrshme q analiza e bilancit nprmjet tekniks s treguesve prbn nj mbshtetje interpretuese t dobishme pr prdoruesit e informacioneve. Por edhe n ato raste kur bilancet hartohen n mnyr t gabueshme, nuk ka rndsi nse jan ndrhyrje mashtruese ose jo, gjykojm se analiza me an t treguesve paraqet nj instrument q rezulton shum i dobishm, pikrisht pr t zbuluar parregullsit dhe pasaktsit e bilanceve. Kujtojm, pr shembull, vlersimin e magazins, i njohur si nj nga pikat kryesore kritike t bilancit: llogaritja e treguesit t qarkullimit t gjendjeve t magazins paraqet nj instrument t dobishm pr t kuptuar nse gjendjet e treguara n bilanc jan regjistruar me vler t besueshme, duke iu referuar mesatares s sektorit ose treguesve t vet ndrmarrjes, q u prkasin ushtrimeve t mparshme. Ve ksaj, treguesi i qarkullimit t t drejtave pr tu arktuar mund t jap informacione t dobishme pr t kontrolluar pajtueshmrin e fondit t zhvlersimit t tyre. Me fjal t tjera, edhe n analizat e bilanceve t falsifikuara, analiza e treguesve paraqet nj instrument t dobishm: jo vetm pr t msuar
dinamikn financiare, por edhe pr t kuptuar nse bilancet jan, pikrisht, false.
Origjina historike, qllimet kryesore dhe prdoruesit e analizave t bilancit

Krkesa pr nj lexim dhe interpretim m t mir t t dhnave t pasqyruar nga bilancet ka ardhur duke u formuluar gradualisht, por gjithnj me ngulm, gjat historis ekonomike t kohve t fundit. Edhe pse e vshtir t prcaktohet me saktsi momenti historik kur analizat e bilancit jan br pjes e fushs s studimeve dhe e krkimeve t disiplinave ekonomike t ndrmarrjeve, praktika profesionale ka filluar ta prdor kt instrument n Shtetet e Bashkuara t Ameriks, dhe n veanti n periudhn ndrmjet dy Luftrave Botrore. Pr sa u prket qllimeve t analizs s bilancit me an t treguesve, ato prmblidhen n nj koncept q, n vetvete, sht mjaft i thjesht: qllimi i analizs, n fakt, konsiston n diagnostikimin, pr periudha kohore t arsyeshme, e gjendjes s shndetit t nj ndrmarrjeje. Me fjal t tjera, analizat e bilancit paraqesin nj instrument q u mundson edhe subjekteve q mbshteten n informacione t kufizuara t dhna vetm nga bilancet e ushtrimit dhe q nuk kan access t drejtprdrejt pran ndrmarrjeve, kryerjen e nj checkup mbi gjendjen e shndetit t nj ndrmarrjeje, duke verifikuar shkalln e rentabilitetit, t qndrueshmris dhe t aftsis paguese. Mund t pyetet natyrshm, n kt pik, pr arsye t dhnat e bilancit duhet t shprehen n formn e treguesve me qllim kryerjen e diagnostikimit t msiprm. Pra, nevoja e ktij prpunimi lind nga fakti q aftsia sinjalizuese e t dhnave q rrjedhin nga bilanci i ushtrimit rezulton mjaft e kufizuar deri n momentin kur t dhnat e msiprme nuk vihen n korrelacion ndrmjet tyre. Pr t dhn nj shembull t thjesht, fitimi neto i ushtrimit sht nj vler absolutisht pa shum kuptim, n kuadrin e diagnostikimit t gjendjes shndetsore t ndrmarrjes, nse nuk vihet n korrelacion me pasurin neto t ksaj ndrmarrjeje, ose me shitjet. Nga ktu lind nevoja e vnies n korrelacion ndrmjet tyre t dhnat e bilancit me qllim formimin e nj kuadri sinjalizues q t ket krkes qartsin dhe, n t njjtn koh, paraqitjen n mnyr sintetike. Fjala sht, natyrisht, pr subjekte q kan raporte ekonomike me nj ndrmarrje dhe jan, kshtu, t shqetsuara pr mbrojtjen e interesave t tyre.
Tetor 2008

Kontabilitet Dhe Raportim Financiar 2008-09

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Kontabilitet Dhe Raportim Financiar 2008-09

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

REPUBLIKA E SHQIPRIS

MODULI 1 _ TEMA : Kontabiliteti financiar dhe mjedisi i tij

I. Kuadri pr prgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare (sipas IAS/IFRS)

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

Informacionet q u interesojn dhe far vlersimesh mund

Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

Investitort e kapitalit (dhe konsulentt e tyre)

Huadhnsit (Bankat, etj.) Furnitort dhe kreditort e tjer

Shteti dhe organizmat publike

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

Besueshmria e informacionit sht, si me thn, funksion i cilsive t veanta q vijojn: -

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

IKM- Instituti i Kontabilisteve te Miratuar (ish-LPKM)

Kontabiliteti eshte me liberal, ne drejtim te;

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

I SHPREHUR NE MENYRE SKEMATIKE SISTEMI I INFORMACIONIT KONTABEL MUND TE PARAQITET: INPUT

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

PERPUNIMI KLASIFIKIM I REGJISTRIM I MATJA KONTROLLI VLERESIMI

ROLI I KONTABILITETIT DHE I INFORMACIONIT QE AI SIGURON

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

LLOGARITE VJETORE E RAPORTET E TJERA FINANCIARE

DREJTIMI - VENDIME DREJTIMI - VENDIME OPERATIV E - VENDIME STRATEGJI KE

LLOGARIE -PRONARE -AKSIONE - NIVELE DREJTIMI

-BANKAT -BUXHETI -KLIENTA -FURNIT -INVESTI -SINDIKAT -SIGURIMET -PUBLIK ETJ.

1. Dispozitat Ligjore baze ku bazohet informacioni qe afron kontabiliteti,

kryesisht ne sektorin publik, krahasimi me sektorin privat.

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

2. Vecorite e Kontabilitetit Publik, njesite qe mbulon. Krahasimi me kontabilitetin e

Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik 15

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

4. Librat e kontabilitetit dhe teknikat e regjistrimit.

Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik 17

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

5. Pasqyrat Financiare ne sektorin Publik dhe lidhja midis tyre. Krahasimi

me pasqyrat Financiare te sektorit privat.

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

6. Perdoruesit e Informacionit kontabel ne teresi, vecorite ne sektorin publik.

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

3.1 Fondet e veta te institucioneve buxhetore, vecorite me sektorin privat

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

Grupi i llogarive 15Shuma te parashikuara

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR

3.3 . Hua dhe detyrime te ngjashme(16 e 17)

Programi : Auditues i Brendshem ne Sektorin Publik 33

KONTABILITETI DHE RAPORTIMI FINANCIAR