WIETSE BOERSMA

3373134
WERKGROEP 5

iNHOUD

 INLEIDING
 MISE-EN-SCENE
 CINEMATOGRAFIE
 MONTAGE
 GELUID
 CONCLUSIE
 LITERATUUR
 SHOTLIST
INLEIDING

Atonement: boetedoening:

boetedoening

´ boe ­ te ­ doe ­ ning

de ­woord (vrouwelijk)

boetedoeningen

daden, of ontzegging van genoegens, ten teken van berouw

Iedereen moet er wel eens aan geloven: boetedoening. Als kind

wanneer je stout bent of misschien een snoepje hebt gestolen bij de
snoepwinkel, of als puber wanneer je te vroeg vuurwerk hebt
afgestoken. Vergeleken met de boetedoening die een personage uit
Atonement (2007) moet doen, echter, zijn al deze ‘vergrijpen’ niets!

Atonement gaat over een gepassionneerde relatie tussen twee

geliefden, Robbie Turner en Cecilia Tallis (gespeeld door respectievelijk
James McAvoy en Keira Knightley), welke onmogelijk wordt gemaakt
door Cecilia haar jongere zusje Briony Tallis (gespeeld door Romola
Garai, Saoirse Ronan en Vanessa Redgrave). Door de jaloerse Briony
haar toedoen wordt Robbie veroordeeld voor verkrachting, terwijl hij
onschuldig is. Briony kon het liefdesspel tussen de twee niet meer
aanschouwen, vanwege haar eigen liefde voor Robbie. Robbie en
Cecilia worden gedwongen gescheiden als een kitkat, en Briony
realiseert zich dit maar al te goed. Gedurende het verhaal, echter,
wordt Briony keer op keer geconfronteerd met haar verraad jegens
haar zus, en moet ze leven met een ongeloofelijk schuldgevoel, waar
ze uiteindelijk boete voor doet.

In dit essay zal ik een specifieke scène uit de film analyseren. De scène
die ik heb uitgezocht is die waarin Briony haar zus en Robbie bij de
fontein aanschouwt. Per toeval ziet ze de twee bij de fontein en neemt
ze – per misverstand – aan dat Robbie en Cecilia op dat moment
verwikkeld zijn in romantische activiteiten. Ze ziet, namelijk, hoe
Cecilia haar rok uittrekt, de fontein instapt en drijfnat de fontein weer
uit komt. Nu zijn Cecilia en Robbie in de film inderdaad verwikkeld in
een liefdesrelatie, maar komt het in deze scène niet per sé tot uiting.
Later wordt duidelijk dat Cecilia en Robbie op dat moment bij de
fontein juist in conflict waren, in plaats van romance.

Mijn keuze voor deze specifieke scène berust op het gegeven dat in de
scène erg veel filmische aspecten langs komen die sterk bijdragen aan
het uiteindelijke plot en aan het verhaal. Op welke manier laat de mise-
en- scène zien dat Briony haar aanschouwingen verafschuwt? Hoe
dragt de montage bij aan de intensiteit van de scène? Het zijn slechts
voorbeelden van vragen die worden beantwoord in dit essay.

De hoofdvraag luidt dan ook:

Hoe dragen de verschillende filmische aspecten bij aan de boodschap

die het narratief vertelt?

De filmische aspecten die in de hoofdvraag bedoeld worden en per

stuk (als deelonderwerp) worden behandeld zijn:

 de mise-en-scène;

 de cinematografie;

 de montage;

 en het geluid van de scène.

Na deze aspecten individueel te hebben besproken in de vorm van
analyse, kom ik in de conclusie tot een antwoord op de hiervoor
genoemde hoofdvraag.

Alvorens ik aftrap met het eerste filmische aspect is het van belang het
volgende te vermelden. In de film hebben we te maken met een
narratief aspect. Bordwell & Thompson zeggen: “We can consider a
narrative to be a chain of events in cause-effect relationship occurring
in time and space” 1. In de ‘volksmond’ ook wel verhaal. Kortom: er is
sprake van een verhaal waarin oorzaak en effect elkaar opvolgen. Dit
zogenaamde narratieve aspect maakt deel uit van het formele
systeem.

MISE-EN-SCENE

Ten eerste bespreek ik alles wat ‘in de scène is gestopt’: de mise-en-

scène. Hiertoe behoren de setting, kostuums, make-up, belichting, en
acteerprestaties. Welke keuzes zijn gemaakt, en hoe dragen ze bij aan
de boodschap van het narratief?

In het begin van de scène (shot 1, zie de shotlist) zien we Briony

enigszins verdrietig. Ze is net afgeblazen door haar omstaanden die de
door haar geschreven toneeluitvoering niet langer wilden uitvoeren. De
setting met het fletse licht dat vanuit het raam de kinderkamer van het
grote huis verlicht doet saai en verveeld aan. Dit versterkt Briony haar
verveelde en ietwat verdrietige houding. De kinderkamer is groot en
overwegend lichtgroen. De kleur van het behang, bijvoorbeeld, komt
overeen met die van Briony haar jurk. De kamer is groot, en Briony is
klein: ze is slechts onderdeel van het meubilair. Naar mijn inziens een
bewuste keuze van de regisseur, die Briony op deze manier er zielig en
niettig uit doet zien. Briony haar houding is introvert en teleurgesteld
door de hangende schouders en het hangende hoofd (zie afbeelding
1).

1
Bordwell, David & Thompson, Kristin. Film Art – An Introduction. New
York, 2008. Bladzijde 75
 Afbeelding 1

Het jurkje doet tevens vermoeden dat Briony jong en onschuldig is 2.

Dit, naar wat uiteindelijk blijkt, in schel contrast tot haar zus.

Een tweede voorbeeld wat goed illustreert hoe de mise-en-scène

bijdraagt aan het plot zijn de shots (shot 8, 12, 16 en 18) waarin we
Briony de twee geliefden zien aanschouwen. De shots (afbeelding 2) –
waarin zogenaamde frontal lighting (van het raam waardoor ze kijkt) –
haar gezicht als het ware ‘highlight’, tonen goed de emotie die actrice
Saoirse Ronan in de scène brengt om het narratief te versterken. Haar
gelaatsuitdrukking zinspeelt op afschuw en niets dan goeds.
Verbijstering is wellicht de term die haar gelaatsuitdrukking het beste
omschrijft. De fijngeknepen mond en ogen doen vermoeden dat ze
bijna niet kan geloven wat ze ziet. In de wetenschap dat Briony zélf
een oogje op Robbie heeft, is te concluderen dat dit shot als het ware
voorspelt wat gaat komen: het verraad van Briony.

2
http/www.fashion-era.com
 Afbeelding 2

Natuurlijk is ook de zoemende wesp van belang in de scène. Dat wil

zeggen: in de scène; minder belangrijk voor het narratief/verhaal als
geheel. De wesp zorgt ervoor dat Briony aanschouwt wat er gebeurd
bij de fontein. Was de wesp er niet geweest, was het verhaal misschien
totaal anders gelopen en hadden zekere relevante plotwendingen zich
niet voorgedaan. Het had echter ook door bijvoorbeeld het eventuele
openstaan van het raam hadden kunnen komen dat Briony zich
gedwongen voelde zich naar het raam te begeven.

De kleding – of het gebrek daaraan – van Cecilia doet Briony

vermoeden dat er iets speelt tussen Robbie en Cecilia. Dit leidt
uiteindelijk naar het verraad, dus belangrijke plotwending in het
narratief. Deze gebeurtenis is goed zichtbaar op afbeeldingen 4 tot en
met 7 (verderop in het essay).

CINEMATOGRAFIE

In de komende passage komt de zogenaamde cinematografie aan bod.

Bij deze term moet u denken aan bijvoorbeeld het ‘framen’ van een
shot (wat is er wel of niet in beeld, en waarom?), de cameravoering
(het niveau (parallel aan de horizon?), de hoek, hoogte en afstand van
de camera tot een bepaald object) en de duratie van een take.

Een belangrijk voorbeeld van een serie shots welke met de

cinematografie bijdraagt aan de betekenisgeving van het narratief zijn
shots 1 tot en met 3. We beginnen met het beeld van Briony in de
kamer (afbeelding 1), waarna we zien hoe ze naar het raam loopt om
de wesp naar buiten te laten. Shot 1 is een long shot, nothing fancy,
maar heeft wel degelijk betekenis. De keuze voor een long shot doet
ons Briony in haar eentje in een grote kamer zien staan. Na alleen
gelaten te zijn door haar omstaanden (o.a. haar kleine broertje) is
Briony verdrietig en alleen. Het long shot toont dus – zoals vermeld –
Briony als eenling in een kamer die vele, vele malen groter is dan
haarzelf. De leegte die haar omringt versterkt het idee dat Briony
alleen is. Deze (tijdelijke) eenzaamheid stelt haar in staat in alle rust te
observeren wat uiteindelijk zou plaatsvinden tussen Robbie en Cecilia.
Een uitstekende keuze van de regisseur, dus. Tevens is gekozen het
raam reeds in beeld te hebben. Een bewust gekozen voorbode op de
sequentie van gebeurtenissen die in de scène zou volgen!

In shot 2 zien we hoe Briony naar het raam loopt. Dit wordt met veel
vernuft gedaan. Aanvankelijk zien we Briony in een medium long shot.
Met dat ze zich naar het raam begeeft, echter, verandert dit shot in
een medium shot, en uiteindelijk in een medium close-up! Met dat ze
zich naar het raam begeeft is er sprake van een tracking shot. Dat wil
zeggen: de camera volgt Briony maar is niet stationair. Integendeel: de
camera beweegt als geheel mee. Deze enigszins aparte cameravoering
voert de spanning op, omdat de kijker niet weet wat zich precies bij het
raam zal afspelen, terwijl door de cameravoering wel duidelijk wordt
dat Briony bijna bij het raam is aangekomen. De relatief lange duratie
van het shot (00:17) draagt hier ook aan bij: 17 seconden lang weet de
kijker niet precies wat zich zal afspelen bij Briony haar bestemming.

Uiteraard komt de kijker hier wel achter. In het volgende shot (shot 3)
zien we dan eindelijk dat inderdaad een wesp tracht buiten te komen
(afbeelding 3). In het shot van de wesp (afbeelding 3) is sprake van
een zoom-in. De wesp is scherp in beeld, waar de achtergrond is
vervaagd. Het aanvankelijke vermoeden van Briony wordt dus
bevestigd, maar ondanks de zoom-in zien we nu ook dat zich achter de
wesp – naast de fontein op het grasveld achter het huis – zich iets
anders afspeelt. Dit grijpt vervolgens Briony haar aandacht, wanneer
ze ziet dat het gaat om Robbie en Cecilia.
 Afbeelding 3

Het derde voorbeeld van de cinematografie die een belangrijk aandeel

heeft in de betekenisgeving van het narratief zijn de shots 7, 9, 13, 15,
17 en 19. In deze shots zien we daadwerkelijk Robbie en Cecilia bij de
fontein: de sequentie van gebeurtenissen die leidt tot Briony haar
(onjuiste) jaloezie en uiteindelijke verraad. In al deze shots (o.a.
afbeeldingen 4, 5, 6 en 7) is gekozen voor een high-angle long shot. Dit
geeft de kijker de indruk – en maakt dus duidelijk – dat we de twee
aanschouwen vanuit het oogpunt van Briony. In de shots trilt het beeld
enigszins en is sprake van een tilt shot. Dit versterkt – wederom – het
idee dat we meekijken vanuit Briony haar kader. Dit oogpunt doet de
kijker inzien dat Briony het schouwspel bij de fontein aanschouwt.

Afbeelding 4
 Afbeelding 5

Afbeelding 6

Afbeelding 7

MONTAGE

Elke film ondergaat alvorens de uitgave een vorm van montage. Hierbij
moet u denken aan hoe de relatie is tussen bepaalde (al dan niet
opvolgende) shots. Deze relatie kan zorgen voor een continuïteit of
discontinuïteit in bijvoorbeeld de grafische, ritmische (duratie), spatiale
(ruimtelijke) of temporale (tijd) relatie tussen bepaalde shots.
In de te analyseren scène is voornamelijk sprake van opmerkelijke
grafische, ritmische en spatiale relaties.

Te beginnen met de grafische relaties. Een belangrijk voorbeeld waar

te zien is dat de grafische relatie tussen alle shots in de scène een
continuïteit tot stand brengen zijn de shots 10 tot en met 12. De scène
vind zich op klaarlichte dag plaats, en dit gegeven uit zich in alles: de
belichting, schaduwen, et cetera. Met name de belichting (licht, flets;
duidend op de genoemde ‘klaarlichte dag’) komt sterk tot uiting.
Wanneer afbeeldingen 8, 9 en 6 (in die volgorde) worden bekeken is
goed te zien hoe precies dit tot uiting komt. In alle shots wordt door de
regisseur de indruk gewekt dat we ons op een zelfde moment van de
dag bevinden. Het maakt de scene op deze manier haast
vanzelfsprekend chronologisch.

Afbeelding 8

Afbeelding 9

Bij de ritmische relaties tussen verschillende shots is minder sprake

van continuïteit. Wanneer shots tussen de aanschouwende Briony en
aanschouwde Robbie en Cecilia elkaar afwisselen is er zelfs sprake van
een sterke discontinuïteit. Dit omdat gedurende de interactie tussen
Robbie en Cecilia voor de kijker duidelijk moet zijn en blijven dat Briony
nog steeds meekijkt. Shots 12 tot en met 19 laten dit goed zien.

Anderzijds is wel sprake van ritmische continuïteit tussen shots 20 en

21. De shots zijn beide bijzonder kort wegens hen ‘snappy’ aard. Dat
wil zeggen: de shots volgen elkaar snel op en zijn van korte duur
omdat snelheid wenselijk is. In de shots is te zien hoe Briony het raam
open duwt (ofwel slaat) waarna de wesp weg vliegt. Interessant aan
deze gebeurtenis is dat dit is waar Briony aanvankelijk voor naar het
raam kwam. Het naar buiten laten van de wesp, echter, stond vanaf
het moment dat Briony Robbie en Cecilia aanschouwde in de schaduw
van de daadwerkelijk relevante gebeurtenis: het samenzijn van Robbie
en Cecilia. De snelle ‘afhandeling’ van het naar buiten laten van de
wesp laat goed zien hoe de regisseur duidelijk maakt dat de scène niet
draait om de wesp, maar om Robbie en Cecilia.

De spatiale relatie tussen alle shots in de scène is continu. Welliswaar

wisselt het beeld af tussen Briony hoog in haar kamer en Robbie en
Cecilia beneden naast de fontein, maar constant wordt de indruk
gewekt dat de kijker zich in dezelfde (pak hem beet) 100 meter
bevindt. Een beeld van Briony haar reactie op wat beneden gebeurd,
afgewisseld door wat daadwerkelijk beneden gebeurt (of vice versa)
geeft aan dat we ons bij hetzelfde landhuis bevinden.

GELUID

Geluid: wat zou een film zijn zonder? Zo heeft ook mijn gekozen scène
een selectie geluid die bijdragen aan het narratief.

Gedurende shot 1 horen we het diëgetisch geluid van een persoon die
de naam van Cecilia roept. De frequentie van deze zoekende roep doet
vermoeden dat Cecilia mist. Het gebrek aan reactie duidt in ieder geval
aan dat ze zich naar alle waarschijnlijkheid buitenshuis bevindt. In
hetzelfde shot gooit Briony haar schrijfsels op de - schijnbaar -
daarvoor bestemde stoel (afbeelding 1). De plof die het vallen van het
schrift produceert snijdt door de nieuwgevonden stilte. De plof was
onnodig; Briony had tenslotte ook het schrift kunnen neerleggen.

Op dat moment (shot 1, leidende naar shot 2) horen we het gezoom

van een insect (welke later een wesp blijkt). Op dit moment is het voor
het publiek nog gissen om welk insect het gaat. Dit – wederom –
diëgetische geluid zal zich meermaals herhalen later in de scène.

Met dat Briony naar het raam loopt om het insect uit het raam te laten
start non-diëgetische ondersteunende muziek. De muziek is
onheilspellend, dankzij de lage pitch en enigszins lage volume.
Gesproken diëgetische taal (zoals Robbie zijn op dat moment
nietszeggende “Hey!” of de zuchten van Briony) is nog altijd
verstaanbaar.

Met dat Briony zich meer en meer beseft wat zich plaats vindt voor
haar ogen neemt de intensiteit van de muziek toe. Tonen worden hoger
en frequenter. Het is alsof de frequentie van opeenvolgende tonen
corresponderen met het toenemende aantal hartkloppingen van Briony.
Het versterkt allemaal de ernst van de situatie vanuit Briony haar
optiek.

De onheilspellende muziek correspondeert met en blikt vooruit op dat

wat komen zou: het vreselijke verraad van Briony.

Tevens is de muziek simultaan aan de gebeurtenissen op het scherm.

Dit heeft verdere invloed nog betekenis op of voor het narratief.

CONCLUSIE

Aan het einde van de rit is absoluut een conclusie te maken die
antwoord geeft op de hoofdvraag. Per deelonderwerp is reeds
beantwoord in hoeverre elk deelonderwerp invloed had op de
betekenisgeving van het narratief. In deze passage volgt een
samengevatte conclusie.

De verschillende beeldaspecten in de scène dragen allemaal bij aan

het narratief. Getracht wordt de beeldaspecten te laten werken in het
voordeel van de regisseur.
Duidelijk wordt dat Briony jaloers is. Jaloers op haar zus, wegens haar
eigen verliefdheid jegens Robbie. Kwaad ook op Robbie, dat hij niet
voor haar heeft gekozen. In de scène is duidelijk dat Briony denkt een
romance te aanschouwen. Jong en naïef misschien; ook al is de
romance bestaand, komt deze niet echt tot uiting in wat Briony ziet.

LITERATUUR

Bordwell, David en Thompson, Kristin. Film Art An Introduction. New

York, 2008.
Shotlist

Toelichting
In de shotlist is snel en overzichtelijk te zien hoe lang elk shot duurt,
wat er gebeurt en hoe de camerapositie en –beweging zijn. Hierdoor is
voor de lezer gelijk duidelijk om welk shot het gaat wanneer hierover
gesproken wordt in het eigenlijke essay. Deze shotlist is van het
fragment 06:00 – 07:44 (tijdsduur 01:44 minuten).
Shot Duur Beschrijving Cameravoering
nummer (minute
n)
1 00:13 Briony gooit haar Long shot.
schrijfsels weg en
hoort een wesp.
2 00:17 Briony loopt naar en Medium long shot ->
komt aan bij het raam. medium shot ->
medium close-up,
tracking shot.
3 00:02 Zoemende wesp. Zoom-in.
4 00:02 Briony aanschouwt de Medium close-up.
wesp.
5 00:01 De wesp vliegt weg. Zoom-in.
6 00:03 Briony schrikt. Close-up.
7 00:05 Briony ziet Robbie en High-angle long shot.
Cecilia bij de fontein.
8 00:03 Briony aanschouwt ze. Close-up.
9 00:08 Cecilia trekt haar jurk High-angle long shot.
uit.
10 00:01 Briony duikt weg. Extreme close-up.
11 00:08 Briony kijkt Medium shot ->
geschrokken de medium close-up.
andere kant op.
12 00:04 Briony kijkt toch weer. Close-up.
13 00:04 Cecilia komt nat uit de High-angle long shot.
 fontein.
14 00:03 Briony schrikt. Close-up.
15 00:05 Cecilia trekt een vest High-angle long shot.
aan.
16 00:03 Briony aanschouwt. Close-up.
17 00:10 Cecilia blaast de High-angle long shit.
aftocht. Tilt.
18 00:03 Briony aanschouwt. Close-up.
19 00:06 Robbie blijft over en High-angle long shot.
gaat aan de rand van
de fontein zitten.
20 00:01 Briony slaat het raam Close-up.
open.
21 00:01 De wesp vliegt weg. Zoom-in.