TBMM nsan Haklar nceleme Komisyonu Bakanlna

1/708 sra sayl Ceza Muhakemesi Kanunu ile Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasarsna muhalefet erhim aadaki gibidir. Bilgilerinize sunarm.

Erturul Krk Mersin Milletvekili

1. Adalet Bakanlnn sunduu 1/708 sra sayl Kanun Tasarsnn 1. Maddesi metnin arlk merkezini oluturmaktadr. Tasarnn nemi cezaevlerinde sre giden ve 65. gnne varan alk grevlerinin en nemli taleplerinden birine karlk verme eilimini yanstr grnmesiyle ilgilidir. Ancak durumun ciddiyeti karsnda tasarnn getirdii iyiletirmeler ok ge ve ok azdr, hatta kimi ynleriyle iyiletirmeyi amalad Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) 202. Maddesinin gvenceye ald haklar geriye gtrmektedir. Tasaryla CMKye eklenen 4. Maddenin getirdii yenilik Meramn anlatabilecek lde Trke bilen sanka, szl savunmasn, kendisini daha iyi ifade edebileceini beyan ettii baka bir dilde yapabilme olana tanmasyla ilgilidir. Bu, CMKnin, zellikle KCK yarglamalarnda yarglarn meramn anlatabilecek lde Trke bildii gerekesiyle sanklara Trkeden baka dillerde, zellikle Krtede savunmay yasaklamalarna gereke oluturan 1. Maddesini bu ekilde yorumlama olanan ortadan kaldrd iin ileriye doru atlm bir adm saylabilirdi. Ancak Tasarnn dier hkmleriyle birlikte ele alndnda bu adm sre giden soruna yant vermekten uzaktr. Her ne kadar bu Tasarnn zaten AKPnin gndeminde olduu sylense de alk grevleri nin oluturduu konjonktrn tasarnn Meclise tanmasn hzlandrd aikardr. Ancak tasarya hakim olan perspektifin yan sra alelacele hazrlanm oluu da yasann kusurlarn sivriltmekte ve gze batar hale getirmektedir. Bu muhalefet erhi sz konusu eksikliklere dikkat ekmeyi ve Tasarnn Adalet Komisyonunda grld srada iyiletirilmesini, Tasarnn kanunlamasyla, alk grevlerinin taleplerinden hi deilse birinin karlanmasn ve hayat kayplar olaslnn azaltlmasn amalyor.

a. Tasarnn getirmeyi amalar grnd iyileme gerekte, 1923 Lozan Bar Antlamasnn ulusalst hkmlerinin de gerisindedir.

Trkiye Cumhuriyeti devletinin kurulu anlamas olan Lozan Bar Antlamasnn, III. Blmnde kltrel haklarn korunmasna ilikin hkmler yer almaktadr. Bu hkmlerin bir ksm Trkiyedeki mslman olmayan aznlklarnn korunmasna ynelik olmakla birlikte; baz hkmleri, aralarnda Krtlerin de bulunduu gayrimslim aznlk statsnde olmayan, farkl kltrlerin haklarn da gvence altna almaktadr. Lozan Anlamasnn 39uncu maddesinin 4nc fkrasnn tam metni yledir: ''Herhangi bir Trk uyruunun, gerek zel gerekse ticaret ilikilerinde, din, basn ya da her eit yayn konularyla ak toplantlarnda, diledii bir dili kullanmasna kar hibir kstlama konulmayacaktr.'' Bu fkra, btn Trk yurttalarna istedikleri herhangi bir dili, herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda kullanma hakkn vermektedir. Bu fkrann hak sahibi kld kiiler btn yurttalardr; bunun pratikteki karl ise anadili Trke olmayan yurttalardr. Lozan Anlamasnn 39uncu maddesinin 5'inci fkrasnn tam metni de yledir:''Devletin resmi dili bulunmasna ramen, Trke'den baka bir dil konuan Trk uyruklarna, mahkemelerde kendi dillerini szl olarak kullanabilmeleri bakmndan uygun den kolaylklar salanacaktr.'' Bu fkrada gayrimslim aznlklarn haklarndan farkl olarak, anadili Trke olmayan tm Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn mahkemede kendi dillerini kullanmalarna olanak tannmtr. ''Devletin resm dili bulunmasna ramen'' tanmlamasyla da resmi dilin dier dilerin kullanmsana engel olmamas gerektiine iaret edilmitir. Lozan Anlamasnda yer alan bu maddenin hukuki tahlili u ekildedir; ) Trkeden baka dil konuan Trk uyruklarnn mahkemelerde kendi dillerini szl olarak kullanabilme hakk, md. 39/5 tarafndan, devletin bir resm dilinin mevcut olduu hususu dikkate alnarak dzenlenmitir. ) Uygun den kolaylklar dan kast, en bata, bir tercman teminidir. ) Kendi dilleri nden kast, taraflarn anadilidir. Duruma dilini/resm dili ne kadar iyi anlarsa anlasn veya konuursa konusun, ilgili tarafn kendini en iyi ifade edebilecei dil, ilke olarak anadildir. Bu husus, savunma hakk gibi en nemli hususun duruma srasnda en iyi biimde icra edilmesini salamak gerekesiyle dnlmtr. v) Madde 39/5, Trkiye Cumhuriyetinde Trkeden baka bir dili, szl olarak dahi olsa, resm dairelerde kullanma hakknn tek rneidir. Ayrca, anadili resm dil Trkeden farkl olanlara bir pozitif hak (ounluun sahip olduu hakkn tesinde

bir hak) getirmesi asndan, gayrimslimler dndaki TC vatandalarna pozitif hak getirilmesinin de tek rneidir. v) Madde 39/5 hkm, 12 Eyll asker darbe rejimi bata olmak zere Trkiyede zaman zaman ihlal edilmi olmakla birlikte, hibir biimde deitirilemez. nk yine Lozan Bar Antlamasnn 37. maddesi hkmyle Trkiye, Madde 39un da arasnda bulunduu kimi Lozan maddelerini hibir biimde deitirmemeyi ok kesin ifadelerle taahht etmitir. Lozan Bar Antlamas, 23 Austos 1923 tarih ve 340 sayl Lozan Sulh Muahedenamesinin Kabulne Dair Kanunla Trk mevzuatna dhil edilmitir. Anlamann 39/5 inci maddesi, kendisiyle eliebilecek i mevzuat hkmleri bulunduu takdirde (rnein deitirilmeye konu olan CMK Madde 202), onlar zerinde stnlk sahibidir, ancak Lozan Antlamasnn 37 Maddesi hkm, temel hak ve zgrlklere ilikin bir hkm olmas nedeniyle i mevzuata stndr. nk Anayasann 90nc madde hkm, Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras antlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda milletleraras antlama hkmleri esas alnr. eklindedir. Hal byleyken, CMK 202 bu kurallar ihlal ederek on yllar boyu mahkeme nnde Trkeden baka bir dille konuma hakkn meramn anlatabilecek lde Trke bilmeme artna balaya gelmi, yarglara mahkeme nndeki kiilerin Trke bilgisini znel llerle lme ve tercih ettii dili konumaktan mahrum brakma gc vermitir. imdi Adalet Bakanlnca sunulan bu kanun tasarsyla mahkeme nndeki kiiye kendisini daha iyi ifade edebileceini beyan ettii baka bir dille savunma hakk tannmas bir ilerleme bile deil ok nceden gasp edilmi bir hakkn iadesidir. b. Savunmann paralanmas kabul edilemez Bu ok ge gelen hak iadesi, te yandan, sahiplerine haklarnn yalnzca bir blmn geri verir gibi grnrken hem Lozan antlamasnda hem yasann nceki halinde var olmayan bir kstlamay da dayatmaktadr. CMK 202ye eklenen 4. Madde Meramn anlatabilecek lde Trke bilen sanka iddianamenin okunmas ve esas hakkndaki mtalann verilmesi zerine szl savunmasn, kendisini daha iyi ifade edebileceini beyan ettii baka bir dilde yapabilmeyi kayt altna alrken hem Anayasann eitlik ilkesine hem de AHSnin Adil Yarglanma ilkesine aykr bir ileme kap amaktadr. Tasar mahkeme nndeki kiilerden Meramn anlatabilecek lde Trke bilmeyenler iin savunmann her aamasnda tercmandan yararlanmaya bir kstlama getirmezken -ve getirmemesi gerekirken- Meramn anlatabilecek lde Trke bilen sanklara tercmandan yararlanma hakkn yalnzca iki kez, iddianame ve esas hakkndaki mtalaann okunmasndan sonra tanmaktadr. Bu eitsizliin anlalabilir ve kabul edilebilir bir yan olmad gibi, mahkeme nndeki kiinin kendini daha iyi ifade edebilecei dili kullanmaktan, yarglamann ve soruturmann

dier aamalarnda mahrum braklmas AHSnin 6. Maddesinin ihlalidir. Aslnda Tasarnn getirdii hkmn semantik dizilii bile bunun neden bir hak ihlali olacan aka ortaya koymaktadr, mahkeme nndeki kii kendisini daha iyi ifade edebileceini ifade ettii dille konuamayacaksa kendisini daha iyi ifade etmekten, ve dolaysyla daha iyi savunmaktan ala konmu olacaktr. Tasar bu hak ihlalini gz gre gre kayt altna almakla, yarglar mahkemeyi yrtmekte, mahkeme nndeki kiileri de kendilerini savunmakta byk bir skntyla ba baa brakmaktadr. te yandan kendisini daha iyi ifade edebileceini ifade ettii dille yalnzca szl savunmaya olanak tanmak ama yazl dili darda brakmak da savunma hakk bakmndan kabul edilebilir deildir. Mahkeme nndeki kiilerin kendilerini yazyla ifadelerinin engellenmesinin, mahkeme usullerinin organik bir paras olan yazl savunma yolunun kendisini daha iyi ifade edebileceini ifade ettii bir dil iin kapatlmasnn savunma hakknn ihlalinden baka ne gibi bir anlam olabilir. Nihayet, savunmann ve yargnn soruturmayla birlikte balad bir hukuki gerekse, mahkeme nndeki kiinin (sann, madurun, tann) ilk soruturma aamasnda kendisini daha iyi ifade edebileceini ifade ettii bir dili kullanmasn nlemenin gene AHSin 6. Maddesinin ihlali olduunu grmek ok g olmamaldr. c. Adaletin zelletirilmesi kabul edilemez Her ne kadar zmir Milletvekili Hamza Da ile Kahramanmara Milletevkili Nevzat Pakdilin sunduklar nergeyle Tasarnn tercmanla ilgili hkmleri gelitirilmise de kendisini daha iyi ifade edebileceini ifade ettii dille savunma yapacak olan sanklar eninde sonunda savunma yapaca oturumda tercmann hazr bulundurmak zorunluluuyla ba baa braklmtr. Da ve Pakdilin nergeleri sanklarn Tasarnn ilk halindeki tercman kendilerinin bulmas mecburiyetini gidermekle birlikte, Tasarnn z deimeksizin kalmtr. Demek ki Kendisini daha iyi ifade edebileceini ifade ettii dile bavuranlar bunun bedelini deyeceklerdir. zetle herkes mahkemede paras kadar konuacaktr. Oysa Trkiyenin de taraf olduu AHS 6. Maddesinin 2. Fkras, e bendi aka kayt altna almaktadr ki, kii Durumada kullanlan dili anlamad veya konumad takdirde bir tercmann yardmndan para demeksizin yararlanr. AHSin bu ak ihlali ile de Tasar bir hakk gvenceye almak yerine, hakk sureta tanyor gibi grnrken pratikte uygulanmasnn nne saysz engeller dikebilmek iin saysz hak ihlallerini pe pee sralamaktadr, Sonuta Anayasaya, Lozan Bar Antlamasna, Avrupa nsan Haklar Szlemesine, Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Uluslararas Szlemesine aykrl dolaysyla, Anayasa Mahkemesinde ve uluslar aras mahkemelerde hibir ekilde kabul edilmesi mmkn olmayan bir yasa yaplrm gibi yaplarak, su kadar aziz olduu hep sylenen bir talep, yasama labirentleri ierisinde tlp gitmeye mahkum edilmektedir. Oysa talep acildir, devletin kimseyle pazarlk yapmayacandan dem vururken gz ucuyla hapishanelere bakan ama devletin yurttayla kurmas gereken rza ilikisini

hie sayan bu tasarnn yaklaan lmleri durdurmak asndan lde bir kum tanesinden daha yksek bir ilev stlenebilecei phelidir. Bu nedenlerle, tasarnn Adalet Komisyonunda grld srada nsan Haklarn nceleme Komisyonunda kabul edilmeyen u deiiklik nergemize uygun olarak nsan Haklar nceleme Komisyonundan kan tasarnn 1. Maddesi yerine aadaki fkrann CMK 202nin 4. Maddesi olacak ekilde yeniden yazlmas diliyorum: Meramn anlatabilecek lde Trke bilip bilmemesine baklmakszn sana, yarglamann soruturma ve kovuturma aamalarnda savunmaya ynelik hususlar tercman vastasyla tercih ettii dilde anlatlr ve kii yarglamann tm aamalarnda savunmasn tercih ettii dilde szl ve yazl olarak yapar. 2. Tasarnn ikinci maddesi ile 5275 sayl kanunun 16. maddesinin 4. fkrasna eklenen cmleler ve maddeye eklenen 5. Fkraya itirazmz yledir: a. 5275 sayl kanunun 16. maddesinde su tipine baklmakszn gebe kalanlar hakknda infaz rejimi ile ilgili dzenleme bulunmakta idi. Kanun tasars ile 3713 sayl kanun kapsamnda yer alan sulardan hkml olan gebe kalanlara negatif ayrmclk yaplm ve bu kiilerin ceza infaz kurumunda kalarak geici de olsa infazlarnn ertelenmesi engellenmitir. Bu durum ncelikle analk haklar ile ocuk haklar bakmndan yeni bir ihlal yaratmakta ve ak bir ayrmc muameleye yok aacaktr. Bilindii gibi 3713 sayl kanundaki terr tanm olduka geni olup, bata ifade zgrl olmak zere birok zgrlk alannn snrlandrp, yasaklamakta ve cezalandrmaktadr. Dolaysyla 3713 sayl kanunun dorudan doruya ifade zgrln snrlayan 6. ve 7. maddelerinden hkm giyen kiilerin gebe kalmalar halinde infazlarnn cezaevinde devam edeceinin dzenlenmesi vahim sonulara yol aabilecektir. Ayrca 3713 sayl kanunun 4. maddesinde belirtilen terr amac ile ilenen sularn terr suu olarak tanmland ve TCKnun 50 deiik maddesini terr suu olarak tanmlamas, 5 deiik zel yasann terr suu olarak tanmlanmas karsnda gebe kalanlar bakmndan negatif ayrmclk yaplmas kabul edilemez. Tasar ile getirilen bu deiikliin tasar metninden karlmas gerekmektedir. b. Tasarnn ikinci maddesi ile 5275 sayl kanunun 16. maddesine 5. fkra eklenerek ar hasta mahpus diye tanmladmz kiilerin infazlarnn iyileinceye kadar geri braklmas ile ilgili dzenleme yaplmtr. Bu dzenleme iki ynden eksik ve yetersizdir. Tasar metninde 16. maddenin 3. fkrasnda belirlenen usule gre infazn geri braklabilecei belirtilmitir. 16.maddenin 3. fkras adli tp kurulunca dzenlenen ya da Adalet Bakanlnca belirlenen tam teekkll hastanelerin salk kurullarnca dzenlenip Adli Tp Kurumunca onaylanan rapor zerine infazn geri braklabilecei belirtilmektedir. Bu dzenleme bize gre sakncaldr. Adli Tp Kurumu resmi tekel bilirkiisi olarak tarafszln yitirmi ve siyasal iktidarn politikalarna gre tutum alan bir kurum haline gelmitir. Nitekim Adalet Bakanl verilerinden de anlalaca

gibi Adli Tp kurumunun kt uygulamalar nedeni ile infaz geri braklmayan ar hasta mahpuslar cezaevinde yaamn yitirmekte ya da tahliye olduktan birka gn sonra yaamlarn yitirmektedirler. 16. maddenin 3. fkrasnda dzeltme yaplarak Adalet Bakanlnn belirledii tam teekkll hastanelerin salk kurul raporlarnn yeterli olmas, adli tp kurumunun onaynn istenmemesi salanmaldr. 3. fkrada dzeltme yaplmadan eklenecek 5. fkrann uygulamada fazla bir karl olmayacaktr. Tasar metninde maruz kald ar bir hastalk veya sakatlk nedeni ile ceza infaz kurumu koullarnda hayatn yalnz idame ettiremeyen ve toplum gvenlii bakmndan tehlike oluturmayaca deerlendirilen mahkmdan bahsedilmektedir. Madde metni bu hali ile yasalarsa hibir hasta mahpus tahliye edilmeyecektir. Madde metni dzeltilerek sadece maruz kald ar bir hastalk veya sakatlk ifadesi ile yetinilmelidir. Bilindii gibi ar hasta olduu halde infaz kurumunda yaamn yalnz idame ettirebilen mahpuslar da vardr. Bu durum gzetilerek ar hastalk veya sakatlk ifadesi ile yetinilmelidir. Ayrca toplum gvenlii bakmndan tehlike oluturma kriterini deerlendirecek olan Cumhuriyet Savcsdr. Bu tanmlama olduka mulaktr. Bir kiinin toplum gvenlii bakmndan tehlike oluturup oluturmayaca gibi ar bir sorumluluun Cumhuriyet Savcsna braklmas karsnda savclar byle bir sorumluluk altna girmeyeceklerdir. Dolaysyla hi kimse tahliye olamayacaktr. Bu nedenle bu ibarenin madde metninden kartlmas gerekmektedir. Kald ki bir kiinin toplum gvenlii bakmndan tehlike yaratp yaratmadna ancak yaplacak bir yarglama sonucunda mahkeme karar verebilir. 3. Tasarnn 3. maddesi ile 5275 sayl kanunun 17. maddesi deitirilmitir. Deiiklik ile birlikte yeni 4. fkra eklenerek terr sular, rgt faaliyetleri erevesinde ilenen sular ve cinsel dokunulmazla kar ilenen sulardan mahkum olanlar, mkerrirlere zg infaz rejimi uygulanmasna karar verilenler, disiplin veya tazyik hapsine mahkum olanlar hakknda infaz ertelemesinin yaplamayaca belirtilerek mevcut madde metninden olduka geriye dlm, yeni bir ayrmclk maddesi getirilmitir. Mevcut maddeden geriye gidilmesi infaz rejiminin daha da arlatrlmas anlamna gelmektedir. Ayrca yukarda da ifade ettiimiz gibi 3713 sayl kanunun geni terr tanm ile birlikte ifade zgrln snrlayan ve yasaklayan mevcut maddeleri yrrlkte olduu srece buna dayanarak yeni hkmler ihdas etmek, infazda ayrmcl daha da arttracak ve temel haklara aykrlk tekil edecek uygulamalara sebep olacaktr. Kanun tasarsnn 5275 sayl ceza ve gvenlik tedbirlerinin infaz hakknda kanunda yapt deiiklikler, BM Genel Kurulunun 09.12.1988 tarih ve 43/173 sayl karar ile kabul edilen Herhangi Biimde Alkonulan Ya da Hapsedilen Tm Kiilerin Korunmas in lkeler Manzumesi erevesinde deerlendirilmeli, mahpuslarn iledikleri sular bakmndan farkl infaz rejimine tabi tutulmamas salanmal, infazda eitlie azami dzeyde dikkat edilmelidir.