LEK. SIROV. LEK. SIROV.

God. XXXI Vol. XXXI

Broj 31 No. 31

Str. 47 54 PP. 47 54

Beograd 2011. Belgrade 2011.

Originalninauni rad Original scientific paper UDC: 582.929.4:546

ANALIZA SADRAJA Ca, Mg, Fe I Zn U NADZEMNOJ BIOMASI SAMONIKLE KOPRIVE (URTICA DIOCA L.) Vladimir Filipovi1, Vladan Ugrenovi1, ore Glamolija2, Radosav Jevovi3, Jasna Grbi4, Vladimir Sikora5
1 2

PSS Institut Tami, Novoseljanski put 33, 26000 Panevo, Srbija Poljoprivredni fakultet, Nemanjina 6, 11081 Beograd-Zemun, Srbija 3 Institut za prouavanje lekovitog bilja Dr Josif Pani, TadeuaKouka 1, 11000 Beograd, Srbija 4 Institut za prehrambene tehnologije, Bulevar cara Lazara 1, 21000 Novi Sad, Srbija 5 Institut za ratarstvo i povrtarstvo, Maksima Gorkog 30, 21000 Novi Sad, Srbija

IZVOD U ovom radu istraivan sadraj Ca, Mg, Fe i Zn u sveoj nadzemnoj biomasi samonikle koprive sakupljene u toku 2008. godine na razliitim lokacijama u Junom Banatu. Istraivanjima su bila obuhvaena tri lokaliteta sa razliitim tipovima zemljita: karbonatniernozem u oglejavanju (Starevo), ritskakarbonatna crnica (Ivanovo) i aluvijalno glinovito zemljite (Dubovac). Laboratorijsko odreivanje Ca, Mg, Fe i Zn izvreno je metodom atomske apsorpcionespektrofotometrije (AAS). Sadraj ispitivanih hemijskih elemenata uporeivan je sa prethodnim istraivanjima, kako bi se potvrdio eventualni znaaj preporuke i gajenja sakupljene koprive za potrebe izrade razliitih vrsta proizvoda. Najvei sadraj Ca ostvaren je na zemljitu tipa ritskakarbonatna crnica (890 mg 100 g-1), najvei sadraj od 124 mg 100 g-1Mg zabeleen je na zemljitu tipa karbonatniernozem u oglejavanju, najvei sadraj Fe (49,13 mg 100 g-1) evidentiran je na istom tipu zemljita, a najvei sadraj Zn na zemljitu tipa ritskakarbonatna crnica (10,02 mg 100 g-1). Znaajan sadraj hemijskih elemenata u biomasi samonikle koprive, ne poseduje samo ekonomski, ve i veliki ekoloki znaaj, to potvruje i njeno nezaobilazno mesto u organskoj poljoprivrednoj proizvodnji. Kljune rei:Kopriva, Urticadioca L., sadraj Ca, Mg, Fe i Zn.
47

UVOD Kopriva (Urticadioica L.) se koristi u farmaciji, prehrambenoj industriji, industriji tekstila i poljoprivredi (naroito organskoj). Prema procenama autora ovog rada kopriva je po upotrebi u svetu svrstana u prvih deset lekovitih biljaka sa daljom tendencijom poveanja povrina pod plantairanjem. U dosadanjoj praksi, kopriva se najvie koristila za ljudsku ishranu, najee u dijetetskim recepturama i za izradu razliitih farmaceutskih proizvoda [5]. U organskoj proizvodnji koristi se kao biopesticid, teno i vrsto ubrivo, za pripremu komposta i maliranje (nastiranje). Kopriva raste u gustim i bujnim nasadima na zemljitu bogatom azotom [16]. Prilagodila se antropogenim zemljitima i esto se nalazi u gradskim naseljima, a po selima prva osvaja naputena dvorita i oranice. U znaajnoj meri se nalazi i na ruderalnim stanitima. Zahvaljujui svojoj grai i sastavu nikad ne polee, a na suu i niske temperature je vrlo otporna [3]. Za potencijalno gajenje zahteva osunana mesta bez zasene. Kopriva je biljka koja jedino moe uspeti na zemljitima izuzetno bogatim mineralnim materijama [8]. Za nesmetan rast i razvoj joj odgovaraju plodna, humusom bogata zemljita sa visokim nivoom pristupanog azota. U podnebljima sa 600 800 mm padavinskih taloga i sa prosenom godinjom temperaturom veom 6,5 C, kopriva postie maksimalne prinose. Izuzetno je bogata raznim korisnim sastojcima: belanevinama (5,5 %), ugljenim hidratima, mastima, kalcijumom, kalijumom, manganom, gvoem [10), azotom, fosforom, vitaminima (do 140 mg vitamina C u mladoj biljci), hlorofilom, taninima, kremenom kiselinom, pantotenskom kiselinom (B3) i dr. U svom sastavu kopriva sadri i provitamin A (beta karoten) koga ima do 20 mg 100 g-1, to je vie u odnosu na spana, blitvu i zelje. Takoe sadri i mravlju, siretnu i maslanu kiselinu, celulozu (do 3 %), fitosterol, lecitin, sluz i vosak. U svojim arama kopriva ima acetilholina i histamina koji ve u koliini od 1/10.000 mg are i peku. Prisustvo glikokinina bi moglo objasniti i opravdati upotrebu koprive protiv eerne bolesti. Od sredine 1990-ih, razvoj gajenja i prerade vlakana koprive, postala je znaajnija oblast biotehnikih istraivanja u Nemakoj, Austriji i Finskoj [19]. Najvie napora u istraivakom radu na koprivi u cilju ostvarenja to kvalitetnije tehnologije proizvodnje, prerade i primene dali su naunici iz Nemake [18]. Kao postavljeni cilj ovih istraivanja bila je tenja da se sa vie lokacija u Junom Banatu odredi kopriva koja poseduje najvei sadraj ispitivanih hemijskih elemenata a za potrebe plantairanja, odnosno pripreme funkcionlane hrane i bioekolokih sredstava.

48

MATERIJAL I METODE Za istraivanje je koriena samonikla biljna vrsta kopriva (UrticadiocaL.) koja je sakupljena sa tri lokacije u Junom Banatu (Srbija) na kojima se nalaze tri razliita tipa zemljita: karbonatniernozem u oglejavanju (Starevo N 44 48, E 20 41), ritskakarbonatna crnica (Ivanovo N 44 43, E 20 42) i aluvijalno glinovito zemljite (Dubovac N 44 47, E 21 11). U odnosu na prva dva tipa zemljita, neto drugaijih karakteristika bilo je aluvijalno glinovito koje se pre svega razlikovalo po svom agrohemijskom ali i mehanikom sastavu, odnosno veim ueem peska u strukturnim agregatima [3]. Za sirovinu u provedenim istraivanjima odabirane su povrine trakastog oblika, irine 2-5 m i duine 2-10 m. Probne povrine su se pruale paralelno sa putevima ruderalna stanita. Prikupljanje biljaka vreno je tokom meseca maja, na poetku intezivnog porasta. Za potrebe analize sadraja elementarnog kalcijuma, magnezijuma, gvoa i cinka cela nadzemna biomasa je suena na promajnom mestu prirodnim putem. Nakon suenja izvreno je laboratorijsko odreivanje makroelemenata (Ca i Mg) i mikroelemenata (Fe i Zn) metodom atomske apsorpcionespektrofotometrije (AAS), u plamenu acetilen-vazduh, na aparatu VarianSpektrAA 2200 [20]. Prikazani rezultati predstavljaju srednju vrednost 3 uzastopna odreivanja. Rezultati su izraeni kao aritmetika sredina i standardna devijacija. Statistika znaajnost razlika izmeu izraunatih srednjih vrednosti dobijena je primenom modela analize varijanse (ANOVA). Sve ocene znaajnosti izvedene su na osnovu F testa i LSD testa za prag rizika od 5 %. REZULTATI I DISKUSIJA Podaci o sadraju makroelemenata (Ca i Mg) i mikroelemenata (Fe i Zn) samonikle koprive utvrene metodom atomske apsorpcionespektrofotometrije (AAS) prikazani su u tabeli 1. Sadraj kalcijuma (Ca) U provedenim istraivanjima potvreno je vee prisustvo Ca u biomasi koprive na zemljitima bogatijim kalcijumom[3]. Kalcijum ima ulogu u odravanju strukture i funkcije elijske membrane. Najvei sadraj Ca ostvaren je u koprivi rasloj na zemljitu tipa ritskakarbonatna crnica (890 mg 100 g1 ), manji na tipu zemljita karbonatniernozem u oglejavanju (780 mg 100 g-1) i najmanji na aluvijalnom glinovitom zemljitu (435 mg 100 g-1). U poreenju sa prethodnim istraivanjima [11, 17], proseni sadraj Ca koprive sa podruja Junog Banata bio je vei za oko 40%. Uporeujui proseni sadraj Ca junobanatske koprive (702 mg 100 g-1) sa sadrajem Ca koprive sakupljene iz okoline Temivara (Banat, Rumunija) (16,3 mg 100 g-1) primeuje se 43 puta manji sadraj ovog elementa [12].
49

Sadraj magnezijuma (Mg) Znaaj Mg je viestruk. Mg ulazi u sastav molekula hlorofila, on uestvuje u njegovoj sintezi i u drugim vanim fiziolokim procesima zelenih biljaka. Zbog veeg sadraja Mg, kopriva sadri vie hlorofila u odnosu na ostale biljne vrste [1]. U analizi sadraja Mg u nadzemnoj biomasi samonikle koprive utvren je najvei sadraj od 124 mg 100 g-1Mg u uzorcima prikupljenih na zemljitu tipa karbonatniernozem u oglejavanju. Dvostruko vee koliine ovog hemijskog elementa, u odnosu na sadraj ostvaren u prethodnim istraivanjima [4, 6, 9, 11, 17].Na preostala dva lokaliteta dobijene vrednosti su u ravni sa pomenutim istraivanjima. Tabela 1. Sadraj makro- i mikroelemenata (mg 100 g-1) u biomasi svee koprive Table 1.Content of macro- andmicroelemenats (mg 100 g-1) in freshnettlebiomass Lokalitet i Prethodna istraivanja LocalityandPreviousresearch Lokalitet 1: Karbonatniernozem u oglejavanju Locality 1: Chernozemwithsigns of gley in loess Lokalitet 2: Ritskakarbonatna crnica Locality 2: Marshdarksoil Lokalitet 3: Aluvijalno glinovito zemljite Locality 3: Alluviumsoil Prosek Average LSD 0,05 Meers et al., 2002 Uluata et al., 2012 Raba et al, 2008 Makroelementi Macroelements (mg 100 g-1) Ca Mg Mikroelementi Microelements (mg 100 g-1) Fe Zn

7800,64

1243,51

49,130,14

5,310,17

8907,15 4355,35 7024,38 192,4 430 407 16,3

805,16 645,76 894,81 15,4 70 79 1,5

43,560,73 22,370,85 38,350,57 18,4 42,80 1,31 6,18

10,020,20 2,740,25 6,020,21 1,7 11,00 0,46 1,67

50

Sadraj gvoa (Fe) Kopriva pripada grupi biljaka koje u svom sastavu sadre znaajniju koliinu gvoa, kalcijuma i magnezijuma [21]. Fe uestvuje u biosinezihlorofila i fotosintezi. Postoji pozitivna korelacija izmeu sadraja gvoa i hlorofila. U naim istraivanjima, sadraj Fe je u saglasju sa rezultatima TackandVerloo[15], Meers et al. [11], Szentmihlyi et al. [14] i dr. Najvei sadraj Fe (49,13 mg 100 g-1) evidentiran je na lokalitetu Starevo na zemljitu tipa karbonatniernozem u oglejavanju. Sadraj mineralnih elemenata koji su ovde analizirani jako je zavisio od plodnosti zemljita. Biomasa samonikle koprive na ovom tipu zemljita imala je za 11,34% odnosno 54,37% vei sadraj Fe u odnosu na tip zemljita ritskakarbonatna crnica (Ivanovo) i aluvijalno glinovito zemljite (Dubovac). Dobijeni rezultati su znaajno vei u odnosu na rezultate istraivanja vie timova istraivaa [4, 6, 7, 9, 12, 13, 17]. Raspon sadraja Fe u koprivi moe varirati u intervalu od 2 do 200 mg 100 g-1 [2]. Sadraj cinka (Zn) Najvei sadraj Zn zabeleen je na zemljitu tipa ritskakarbonatna crnica (10,02 mg 100 g-1). Sline rezultate u svojim istraivanjima dobili su TackandVerloo [15], Meers et al. [11] i Szentmihlyi et al. [14]. Ovaj element je izuzetno znaajan jer je pokreta aktivnosti mnogih enzima, pa ima vanu ulogu u prometu materija. Kao to je bio sluaj sa ostalim ispitivanim elementima tako je i u sluaju Znaluvijalno glinovito zemljite (Dubovac) imalo je najmanji sadraj ovog elementa (2,74 mg 100 g-1). ZAKLJUAK Na osnovu provedenih istraivanja na vie lokacija u Junom Banatu uraena je analiza sadraja Ca, Mg, Fe i Zn svee nadzemne biomase samonikle koprive sa ciljem pronalaenja koprive koja poseduje najvei sadraj ispitivanih mineralnih biogenih elemenata, a za potrebe pripreme funkcionlane hrane i bioekolokih sredstava, moe se zakljuiti sledee: Sadraj makroelemenata Ca bio je najvei na lokalitetu Ivanovo na zemljitu tipa ritskakarbonatna crnica (890 mg 100 g-1), dok je na lokalitetu Starevo na zemljitu tipa ernozem u oglejavanju izmeren najvei sadraj Mg (124 mg 100 g-1). Sadraj gvoa (Fe) bio je najvei na lokalitetu Starevo na zemljitu tipa ernozem u oglejavanju (49,13 mg 100 g-1) dok je najvei sadraj mikroelementaZn zabeleen na lokalitetu Ivanovo na zemljitu tipa ritskakarbonatna crnica (10,02 mg 100 g-1). Na sam sadraj ispitivanih hemijskih elemenata u biomasi samonikle koprive pored tipa zemljita verovatno su uticali i mikroklimatski uslovi. U poreenju sa ostala dva lokaliteta i u odnosu na prethodna istraivanja (sva realizovana u inostrantsvu) kopriva sakupljena na lokalitetu Starevo, poseduje znaajno vee koliine ispitivanih biogenih elemenata, te je kao
51

takva pogodna za potrebe pripreme funkcionalne i zdravstveno bezbedne hrane ali i za izradu bioekolokih sredstava. ZAHVALNICA Rad predstavlja deo rezultata istraivanja u okviru Projekta Integralnih i interdisciplinarnih istraivanja br. 46006 Odriva poljoprivreda i ruralni razvoj u funkciji ostvarivanja stratekih ciljeva Republike Srbije u okviru Dunavskog regiona, finansiranog od strane Ministarstva prosvete i nauke Republike Srbije. LITERATURA 1. 2. Anonymous (2012): The Origin of StingingNettles. Retrieved August 13, 2012, from: http://www.ehow.com/about_6710697_origin-stingingnettles.html EuropeanMedicinesAgency - EMEA (2008): Assessmentreport on UrticadioicaL., andUrticaurensL., herba. London, 4 September 2008. Doc. Ref. EMEA/HMPC/168380/2006. Retrieved June 24, 2012, from: http://www.emea.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal__HMPC_assessment_report/2009/12/WC500017975.pdf Filipovi, V., Jovanovi, B., Jevovi, R., Anti - Mladenovi Svetlana (2006): The influence of agroecologicalconditions on micronutrientcontentandproductioncharacteristics of nettle (Urticadioca L.). XI Conference of biotechnologywithinternationalparticipation. Faculty of Agriculture, aak, March, 03. 04. 2006, aak, Proceedings, p. 519 526. Fleischhauer, S., G. (2003): EnzyklopdiederessbarenWildpflanzen. ATVerlag. Aarau, Munich. Guil-Guerrero, J., L., Rebollose-Fuentes, M., M., Isasa, M., E. (2003): Fattyacidsandcarotenoidsfromstingingnettle (Urticadioica L.). J. FoodComp. Anal. 16, 111119. Hamburg grneSeite (2012): Kruterund Salate. RetrievedJuly 12, 2012, from: http://forst-hamburg.de/kraeuter_und_gemuese.htm Hussain, I., Ur RehmanKhattak, M., Ali Khan, F., Ur Rehman, I., Ullah, Khan, F., andUllah, Khan, F. (2011): Analysis of HeavyMetals in SelectedMedicinalPlantsfromDir, Swatand. PeshawarDistricts of KhyberPakhtunkhwa. 33(4), 495498. Koji, M., Kigeci, J., Mihajlov Milena, Cvetkovi Marina, (1999): Lekovite biljke Vojvodine, Institut za istraivanja u poljoprivredi Srbija, Savezno Ministarsvo za poljoprivredu, Savezni zavod za biljne i ivotinjske genetike resurse, Beograd.. Knieriemen, H. (2005): Brennnessel - wehrhaftundgesund. Natrlich, 34-39.
52

3.

4. 5. 6. 7.

8.

9.

10. Luna, T. (2001): PropagationProtocol for StingingNettle (Urticadioica). NativePlantsJournal. 2 (2). 110-111.Retrieved August 13, 2012, from: http://nativeplants.for.uidaho.edu/Content/Articles/2-2NPJ110-111.pdf 11. Meers, E., Tack, F. andVerloo, M. (2002): Zncontent in stingingnettle (Urticadioica L.) as affectedbysoilcharacteristics: spatialdistributionandstatistics. 17th WorldCongress of SoilScience (WCSS). 2300, 111. 12. Raba, D., N., Harmanescu, M., Popa, M., V., Jianu, I. (2008): ResearchRegardingBakeryProductsIronStrengthening. Bulletin of University of AgriculturalSciencesandVeterinary Medicine Cluj-Napoca. Agriculture, 65(1), 212-216. 13. Sembratowicz, I., Rusinek, E., Ognik, K., Truchliski, J. (2009): Concentrations of traceelementsandheavymetals at selectedmedicinalplantsharvested in twovegetationperiods. HerbaPolonica, 55(1). 22-28. 14. Szentmihlyi, K., Marczal, G. andThen M. (2006): Medicinalplants in view of traceelements. Thaiszia J. Bot. 16, 99-107. 15. TackF.M., VerlooM.G. (1996): Metal contents in stingingnettle (Urticadioica L.) as affectedbysoilcharacteristics.. The Science of the Total Environment 192. 31-39. 16. Tucakov, J. (1997): Leenje biljem, Rad, sedmo izdanje, Beograd. 17. Uluata, S., Ozdemir, N. (2012): AntioxidantActivitiesandOxidativeStabilities of Some UnconventionalOilseeds. J AmOilChem Soc. 89, 551559. 18. Vetter, A., P. Wieser, and G. Wurl. (1996): Untersuchungen zum AnbauderGrobenBrennessel (Urticadioica L.) undderenEignungalsVerstarkungsfaserfurKunststoffe. Finalreport 2/1996 of the projectPlants for EnergyandIndustry. No. 11.10.430. ThuringerLandesanstaltfu r Landwirtschaft, Dornburg, Germany. 19. Vogl, C., R. andHartl, A. (2003): Productionandprocessing of organicallygrownfibernettle (Urticadioica L.) anditspotentialuse in the naturaltextileindustry: A review. AmericanJournal of Alternative Agriculture, 18, 119-128. 20. Watson, M.E. andIsaac, R.A. (1990): AnaliticalInstruments for SoilandPlantAnalysis. In: R.L. Westermaned. SoilTestingandPlantAnalysis, thirdedition, Madison, Wisconsin, USA. 691-740. 21. Wichtl, M. (1994): HerbalDrugsandPhytompharmaceuticals, ed. N. G. Bisset, Medpharm, ScientificPublischers, Stuttgart, 278 280.

53

ANALYSIS OF Ca, Mg, Fe, AND Zn CONTENTS IN ABOVEGROUND BIOMASS OF WILD NETTLE (URTICA DIOCA L.) Vladimir Filipovic1, Vladan Ugrenovic1, ore Glamoclija2, Radosav Jevdjovic3, Jasna Grbic4, Vladimir Sikora5
1 2

Institute Tami, Novoseljanski put 33, 26000 Pancevo, Serbia Faculty of Agriculture, Nemanjina 6, 11081 Belgrade-Zemun, Serbia 3 Institute for Medicinal Plants Research Dr JosifPani, T. Kouka 1, 11000 Belgrade, Serbia 4 Institute of Food Technology, BulevarcaraLazara 1, 21000 Novi Sad, Serbia 5 Institute of Field and Vegetable Crops, MaksimaGorkog 30, 21000 Novi Sad, Serbia

SUMMARY This work represents a research of Ca, Mg, Fe and Zn contents in fresh aboveground biomass of wild nettle. The samples of wild nettle were collected from different localities in South Banat during 2008. year. Investigations included three localities with different soiltypes: chernozem with signs of gley in loess (Starevo), marsh dark soil (Ivanovo) and alluvium soil (Dubovac). Laboratory determinations of Ca, Mg, Fe and Zn were carried out by atomic absorption spectrophotometric (AAS) techniques. The contents of chemical elements were compared with recent investigations in order to confirme the importance of nettle cultivation for production different types products. The highest values of Ca (890 mg 100 g-1) and Zn (10,02 mg 100 g-1) were obtained in samples of wild nettle which were collected from marsh dark soil. The highest values of Mg (124 mg 100 g-1) and Fe (49,13 mg 100 g-1) were determined in plants from chernozem with signs of gley in loess. The significant contents of chemical elements in wild nettle biomass have not only economic but also a great ecological significance as evidenced by its place in organic agriculture. Keywords: Nettle, Urtica dioca L., content of Ca, Mg, Fe and Zn.

54

55