STANBUL TEKN K N VERS TES

FEN B L MLER ENST TS

FARKLI L F T PLER YLE RET LEN LAM NE KUMALARIN PERFORMANSININ NCELENMES

YKSEK L SANS TEZ Mh. Osman Gazi ARMAAN

Anabilim Dal: Tekstil Mhendislii Program: Tekstil Mhendislii

MAYIS 2007

STANBUL TEKN K N VERS TES

FEN B L MLER ENST TS

FARKLI L F T PLER YLE RET LEN LAM NE KUMALARIN PERFORMANSININ NCELENMES

YKSEK L SANS TEZ Mh. Osman Gazi ARMAAN 503051816

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 7 Mays 2007 Tezin Savunulduu Tarih : 13 Haziran 2007

Tez Danman : Dier Jri yeleri

Do.Dr. Hale KARAKA Prof.Dr. Cevza CANDAN Do.Dr. Ender YAZGAN BULGUN (D.E..)

MAYIS 2007

NSZ Bu tezin olumasnda desteini esirgemeyen tez danmanm sayn Do. Dr. Hale KARAKAa, bu alma boyunca bana destek olan alma arkadalarma, ilgi ve sevgilerini hep zerimde hissettiim aileme teekkr ederim. Numunelerin elde edilmesinde; iplik temini ve kuma rlmesinde yardmc olan Burcu etinkaya ve Ozan Emre Bila nezdinde ATATEKS firmasna, kumalarn laminasyon ilemine destek veren sayn Aydn ORU nezdinde D MA Laminasyon firmasna, kumalarn SEM grntlerinin alnmasnda yardmlarn esirgemeyen Prof. Dr. Onuralp Ycel, Malzeme ve Metalurji Mhendislii Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Mustafa rgen ve Teknisyen Sevgin Trkeliye teekkr bor bilirim. Ayrca, Bilimsel aratrma projesi kapsamnda tezimi destekleyen .T.. B.A.P. birimine ve deneyler srasnda yardmlarn esirgemeyen T Tekstil Laboratuar alanlarna da teekkrlerimi sunuyorum. MAYIS, 2007 Osman Gazi ARMAAN

ii

 NDEK LER KISALTMALAR TABLO L STES EK L L STES SEMBOL L STES ZET SUMMARY 1. G R 1.1. Giri ve almann Amac 2. L TERATR ALIMASI 2.1. Giri 2.1.1. Tanm 2.1.2. Tarihsel Geliim 2.2. Kuma Laminasyonunda Kullanlan Malzemeler ve zellikleri 2.2.1. Tekstil Yaplar 2.2.2. Laminasyon Malzemeleri 2.2.2.1. Membranlar 2.2.2.2. Poliretan Kpk 2.2.2.3. Poliolefin Kpk 2.2.2.4. PVC Kpk 2.2.3. Yapkanlar 2.2.3.1. Yapmann Mekanizmas 2.2.3.2. Yapkan Tipleri 2.2.3.3. Solvent Bazl ve Su Bazl Yapkanlar 2.2.3.4. Scak Eriyik Yapkanlar 2.2.3.5. Yapkan Filmler ve Alar 2.2.3.6. Scak Eriyik Yapkan Tozlar 2.2.3.7. Poliretanlar Yapkanlar 2.3. Laminasyon retim Yntemleri 2.3.1. Alevle Laminasyon 2.3.2. Scak Eriyik Laminasyon 2.3.2.1. Flat bed laminatrler-silindirler 2.3.2.2. IR Istc 2.3.2.3. Toz Sama vii viii ix x xi xii 1 1 3 3 3 3 4 4 6 6 8 9 10 10 11 11 12 12 12 14 14 14 15 17 17 19 19

iii

2.3.2.4. Kuru Toz Bask (Nokta Toz) 2.3.2.5. Dner Ekran Nokta Bask 2.3.2.6. Yapkan Patn Doktor Rakle ile Uygulanmas 2.3.2.7. Eriyik Bask Gravr - Silindir 2.3.2.8. Scak Eriyik ablon Uygulama 2.3.2.9. Yark Kalpl Ekstrder 2.3.2.10. Sprey Uygulama 2.3.3. Farkl Metotlarn Karlatrlmas 2.4. Lamine Kuma rnleri 2.4.1. Koruyucu Giysiler 2.4.1.1. Elbiselik, Serbest ve Spor Koruyucu Giysi 2.4.1.2. Nefes Alabilir Su Geirmez Malzemeler 2.4.1.3. Endstriyel ve zel Koruyucu Giysiler 2.4.1.4. Yksek Grlebilirlie Sahip Giysiler 2.4.1.5. Uzay Giysileri 2.4.2. Endstriyel ve Fonksiyonel rnler 2.4.3. Otomotiv Uygulamalar 2.4.4. Deniz Uygulamalar 2.4.5. Binalar ve naat 2.4.6. Evle lgili rnler 2.4.7. Tbbi Kullanmlar 2.4.8. Askeri Kullanmlar 2.4.9. Dier 2.5. Laminasyonun evreye Etkisi 2.6. Su Geirmez Nefes Alabilir Kumalar 2.6.1. Genel Bilgi 2.6.2. Su Geirmez Nefes Alabilen Kuma eitleri 2.6.2.1. Sk Dokunmu Kumalar 2.6.2.2. Membranlar 2.6.2.3. Birletirme Metotlar 2.6.3. Kaplamalar 2.6.4. Termal Konfor 2.6.5. Su Geirmez Nefes Alabilir Kumalar zerine Yaplm almalar 2.7. almada Kullanlan Lifler Hakknda Bilgiler 2.7.1. Viskon Lifi 2.7.2. Polyester Lifi 2.7.3. Pamuk Lifi 2.7.4. Viskon, Pamuk ve Polyester Lifinin Karslatrlmas

20 20 21 21 22 22 23 24 24 25 26 26 27 28 28 28 29 30 30 30 31 31 31 31 33 33 36 36 38 40 41 41 42 52 52 54 55 56

iv

2.7.4. Bambu Lifi 3. DENEYSEL ALIMA 3.1. Malzeme 3.2. Metod 3.3. Fiziki Performans Testleri 3.3.1. Gramaj Testi 3.3.2. Kalnlk Testi 3.3.3. Patlama Mukavemeti Testi 3.3.4. Boncuklama Testi 3.3.5. Anma dayanm Testi 3.3.6. Boyutsal Deiim 3.3.7. May Dnmesi Testi 3.4. Konfor zellikleri Tespit Testleri 3.4.1. Su Geirgenlii 3.4.2. Hava Geirgenlii Testi 3.4.3. Su Buhar Geirgenlii 3.4.4. Transfer Klcal Islanma Testi 3.4.5. Dikey Klcal Islanma Testi 3.4.6. Nem Kazanm Tespiti 3.4.7. Kuruma Hz Testi 3.5. SEM Grntleri 4. SONULAR VE DEERLEND RMELER 4.1. Gramaj Testi Sonular 4.2. Kalnlk Tespiti Sonular 4.3. Patlama Mukavemet Testi Sonular 4.4. Boncuklama Testi Sonular 4.5. Anma Dayanm Testi Sonular 4.6. Boyutsal Deiim Testi sonular 4.7. May Dnmesi Sonular 4.8. Su Geirgenlii Sonular 4.9. Hava Geirgenlii Test Sonular 4.10. Su Buhar Geirgenlii Testi Sonular 4.11. Transfer Islanma Test Sonular 4.12. Dikey Klcal Islanma Test Sonular 4.13. Nem Kazanm Test Sonular 4.14. Kuruma Testi Sonular 4.15. SEM Grnts Sonular 4.16. Korelasyon Analizi v

56 58 58 60 60 60 60 60 61 61 61 61 62 62 62 62 62 63 63 64 64 65 65 66 67 68 69 71 72 73 74 76 77 79 81 82 83 85

4.17. Kuma Baznda Genel Deerlendirme 5. SONU KAYNAKLAR ZGEM

87 90 92 95

vi

KISALTMALAR

PTFE UV IR O2 FR SEM PVC PU PVDF PURRC ISOPA WVP TS AATCC BS ASTM ISO

: Polytetrafluoroethylene : Ultraviolet : Infrared : Oxygen : Flame Retardant : Scanning Electron Microscope : Polyvinylchloride : Polyurethane : Polyvinylidenefluoride : Polyurethane Recycle and Recovery Council : The European Isocyanate Producers Association : Water Vapor Permeability : Trk Standartlar : American Association Textile Chemists and Colorists : British Standard : American Society for Testing and Materials : International Standard Organization

vii

TABLO L STES Sayfa No Kaplama ve Laminasyonda Kullanlan Belli Bal Lifler ve zellikleri..5 Yapkan Tr Bilgileri .......................................................................12 eitli Aktiviteler Sonucu Oluan Is Enerjisi ve Bununla Orantl Terleme Oranlar ................................................................................34 Su Geirmez Nefes Alabilen Kuma Uygulamalar .............................36 Su Buhar Transfer Deerleri ..............................................................43 Su Buhar Transferi Sonular..............................................................44 Su Buhar Geirgenlik Deerleri..........................................................46 Farkl artlar Altnda Membranlarn Su Buhar Geirgenlikleri ...........50 Viskon Lifinin Baz zellikleri............................................................54 Polyester Lifinin Baz zellikleri.........................................................54 Pamuk Lifinin Baz zellikleri ............................................................55 Viskon, Pamuk ve Polyester Liflerinin Karlatrlmas ......................56 Bambu Lifinin Baz zellikleri............................................................57 plik zellikleri ...................................................................................58 Kuma zellikleri................................................................................59 Kullanlan Membranlarn zellikleri ...................................................59 Numunelerin Gramaj Deerleri............................................................65 Numunelerin Kalnlk Deerleri...........................................................66 Numunelerin Patlama Mukavemeti Deerleri ......................................67 Ham Numunelerin ICI Boncuklama Deerleri....................................68 Dier Numunelerin ICI Boncuklama Deerleri ..................................68 Ham Numunelerin rme Yzeylerinin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri ..................................................................................69 Dier Numunelerin rme Yzeylerinin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri ..................................................................................69 Numunelerin Membran Yzeylerinin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri ..................................................................................70 Numunelerin Boyutsal Deiim Deerleri............................................71 Numunelerin May Dnmesi Deerleri .................................................72 Numunelerin Kumalarn Yrtlma Sonucu Su Geirgenlii Deerleri..73 Ham Numunelerin Hava Geirgenlii Deerleri .................................74 Lamine Numunelerin Hava Geirgenlii Deerleri .............................74 Ham Kumalarn Su Buhar Geirgenlii Deerleri ............................76 Dier Numunelerin Su Buhar Geirgenlii Deerleri .........................76 Numenelerin Transfer Islanma Oranlar ..............................................77 Numenelerin Dikey Klcal Islanma Oranlar .......................................79 Numenelerin Nem Kazanm Deerleri ...............................................81 Ham Numunelerin Kuruma Sreleri ....................................................82 Dier Numunelerin Kuruma Sreleri ..................................................82 Fiziksel zelliklerin Kendi Aralarnda Koralasyonu ...........................85 Konfor zelliklerin Kendi Aralarnda Koralasyonu ............................86

Tablo 2.1 Tablo 2.2 Tablo 2.3 Tablo 2.4 Tablo 2.5 Tablo 2.6 Tablo 2.7 Tablo 2.8 Tablo 2.9 Tablo 2.10 Tablo 2.11 Tablo 2.12 Tablo 2.13 Tablo 3.1 Tablo 3.2 Tablo 3.3 Tablo 4.1 Tablo 4.2 Tablo 4.3 Tablo 4.4 Tablo 4.5 Tablo 4.6 Tablo 4.7 Tablo 4.8 Tablo 4.9 Tablo 4.10 Tablo 4.11 Tablo 4.12 Tablo 4.13 Tablo 4.14 Tablo 4.15 Tablo 4.16 Tablo 4.17 Tablo 4.18 Tablo 4.19 Tablo 4.20 Tablo 4.21 Tablo 4.22

viii

EK L L STES Sayfa No ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 2.6 ekil 2.7 ekil 2.8 ekil 2.9 ekil 2.10 ekil 2.11 ekil 2.12 ekil 2.13 ekil 2.14 ekil 2.15 ekil 2.16 ekil 3.1 ekil 4.1 ekil 4.2 ekil 4.3 ekil 4.4 ekil 4.5 ekil 4.6 ekil 4.7 ekil 4.8 ekil 4.9 ekil 4.10 ekil 4.11 ekil 4.12 ekil 4.13 ekil 4.14 ekil 4.15 ekil 4.16 ekil 4.17 ekil 4.18 ekil 4.19 ekil 4.20 Scak Eriyik Yapkan Uygulama Metotlar ..........................................23 Tabakal ok Amal Bir Laminasyonun ematik Gsterimi ..........25 Atk Kullanm .....................................................................................32 Su Geirmez Nefes Alabilir Kuma Diyagram ....................................34 Ventile Kuman SEM Grnts .....................................................37 Mikroflament Kuman SEM Grnts ...........................................37 Tipik Bir Membran Sisteminin ematik Diyagrami ................................39 Mikrogzenekli Membrann SEM Grnts .................................39 Hidrofilik Polimer Mekanizmasnn ematik Diyagrami ........................40 Hidrofilik membranin SEM Grnts . .........................................40 Membran Birletirme Metotlar .........................................................40 Farkl Tipte Nefes Alabilen Kumalarn Nitelikleri ..............................51 Viskon Lifinin Enine ve Boyuna SEM Grnts ................................53 Polyester Lifinin Boyuna Kesit SEM Grnts ..................................55 Pamuk Lifinin Enine ve Boyuna Kesit SEM Grnts ........................55 Bambu Elyafnn Enine SEM Grnts ..............................................57 Cavimelt Hot-Melt Gravler Silindirli Laminasyon Makinesi ...............59 Numunelerin Gramaj Deerlerinin Karlatrmas ...............................65 Numunelerin Kalnlk Deerlerinin Karlatrmas...............................66 Numunelerin Patlama Mukavemeti Deerlerinin Karlatrmas ..........68 rme Yzeylerin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri ..........69 Memebran Yzeylerin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri ..70 Numunelerin Boyutsal Deiim Deerlerinin Karlatrmas ...............71 Numunelerin May Dnmesi Deerlerinin Karlatrmas .....................72 Numunelerin Yrtlma Sonucu llen Su Geirgenlik Deerlerinin karlatrmas ......................................................................................74 Ham Numunelerin Hava Geirgenlii Deerlerinin Karlatrmas ......75 Lamine Numunelerin Hava Geirgenlii Deerlerinin Karlatrmas...75 Su Buhar Geirgenlii Deerleri .........................................................76 Ham Numenelerin Transfer Islanma Oranlar .......................................77 Dier Numenelerin Transfer Islanma Oranlar ......................................78 Dikey Klcal Islanma Deerleri ............................................................80 Numenelerin Nem Kazanm Deerlerinin Karlatrlmas ..................81 Numunelerin Kuruma Sreleri .............................................................82 Bambu Kuman A Membranl Yzeyinin SEM Grnts...................83 Bambu Kuman A Membranl Anm Yzeyinin SEM Grnts.....84 Bambu Kuman A Membranl Yzeyinin Ykama Sonras SEM Grnts 84 Bambu Kuman A Membranl Yzeyinin Ykama Sonras Anm SEM Grnts ....................................................................................84

ix

ekil 4.21 Bambu Kuman B Membranl Yzeyinin Ykama Sonras Anm SEM Grnts ....................................................................................85

FARKLI L F T PLER YLE RET LEN LAM NE KUMALARIN PERFORMANSININ NCELENMES ZET Teknik tekstil retimi, Trk tekstil sektrnn Uzak Dou ve Asyadaki lkeler karsnda rekabet ansnn artrlmas ve katma deeri yksek rn elde edilmesi iin byk nem arz etmektedir. Teknik tekstiller iinde aratrma ve yeniliklere ak bir rn gurubunu oluturan lamine kumalar ile su geirmezlik ve nefes alabilirlik elde edilebilmektedir. Su geirmez, nefes alabilen kumalar yamur ve rzgara kar koruma salarken, terin nem buhar eklinde atmosfere iletilmesini de salamakta ve bu sayede giysiyi giyen kiinin kuru, serin ve rahat kalmasna yardmc olmaktadr. Bu tr rnlerde zel filmler kullanlmaktadr. Su geirmez nefes alabilir kumalar zerine yaplm almalar daha ok dokuma kumalar zerinde younlamtr. rme kuman boluklu yaps ve esnemeye olan meyli dolas ile tercih edilmedii grlmtr. Bunda kukusuz outdoor dediimiz darda giyilen ve zellikle k artlar gibi kt hava koullarnda giyilen giysi tasarmlarna arlk verilmesinin de etkisi vardr. Bu almada, T-rt, spor formas ve spor kyafetleri gibi giysiler ile daha ok tbbi kullanmlar gibi endstriyel uygulamalarda kullanlabilecek son rnlere ynelik olarak retilen lamine rme kumalarn performans aratrlmtr. Bu kapsamda; viskon, polyester, pamuk ve bambu ipliklerinden retilen sprem rme kumalarn, birer yzeyleri, ayn incelikte fakat farkl younlukta su geirmez ve nefes alabilir poliretandan filmler ile lamine edilmitir. Balayc olarak s etkisi ile eriyen kat haldeki reaktif poliretan yapkan kullanlmtr. Hazrlanan numuneler fiziksel zellikleri ve konfor performanslar asndan test edilmitir. Yaplan deneyler ile elyaf tr ve farkl membran tipinin rme kumata yaratt etki karlatrmal olarak incelenmitir.

xi

INVESTIGATION OF THE PERFORMANCE OF LAMINATED FABRICS PRODUCED WITH DIFFERENT FIBER TYPES SUMMARY Technical textile production plays a significant role for the competitive power of Turkish textile sector against Far Eastern and Asian countries for products with high added values. Laminated fabrics are convenient for investigation and innovation amongst the technical textiles by using their water-proofness and breathability. Waterproof breathable fabrics provide complete protection against rain and wind while allowing the perspiration to be transmitted into the atmosphere in the form of moisture vapor. This helps the wearer to remain dry, cool and comfortable. Specialty films are used in these products Studies related with the waterproof and breathable fabrics are focused on woven fabrics. Knitted fabrics are not preferred because of the spaced structure and flexibility. Outdoor clothes and bad weather garments are the main reasons of this situation. In this study, we are examined the knitted laminated fabrics performance related with the sports wear, T-short end uses etc. and industrial applications such as medical end uses. Within this scope, one side of the jersey knitted fabrics produced with viscose, polyester, cotton and bamboo yarns are laminated with the waterproof and breathable polyurethane membranes which have the same fineness but different densities. Solid reactive polyurethane hot melt adhesives, melting by the action of heat, are used in this lamination as binders. Prepared samples are tested for physical properties and comfort performances. The effects of fiber types and different membranes on knitted fabrics are analyzed comparatively by the results of tests.

xii

1. G R 1.1 Giri ve almann Amac Teknik tekstiller, dnyadaki gelimi lkelerin tekstil endstrisinde nemli bir yer tekil etmekte ve bu rakamn gelecek yllarda daha da artmas beklenmektedir. Teknik tekstil retimi son yllarda gittike nem kazanmtr. Teknik tekstil retimi Trkiyenin en nemli sektrlerinin banda yer alan tekstil sektrnn Uzak Dou ve Asyadaki lkeler karsnda rekabet ansnn artrlmas ve katma deeri yksek rn elde edilmesi iin byk nem arz etmektedir. Teknik tekstiller iinde aratrma ve yeniliklere ak bir rn gurubunu oluturan lamine kumalar, tekstil endstrisinde nemli bir yere sahiptir. Lamine kumalar teknik tekstil uygulamalar iinde tama, endstriyel, giysi, koruyucu giysi, askeri uygulamalar, spor uygulamalar ve tbbi uygulamalarda yer almaktadr. Lamine edilmi kumalarn en ok kullanld uygulamalar arasnda su geirmez ve nefes alabilir koruyucu giysiler yer almaktadr. Lamine kumalar ile su geirmezlik ve nefes alabilirlik elde edilebilmektedir. Su geirmez, nefes alabilen kumalar yamur ve rzgara kar koruma salarken, terin nem buhar eklinde atmosfere iletilmesini de salamakta ve bu sayede giysiyi giyen kiinin kuru, serin ve rahat kalmasna yardmc olmaktadr. Bu tr rnlerde zel filmler kullanlmaktadr. Su geirmez nefes alabilir kumalar zerine yaplm almalar daha ok dokuma kumalar zerinde younlamtr. rme kuman boluklu yaps ve esnemeye olan meyili dolasyla tercih edilmedii grlmtr. Bunda kukusuz outdoor dediimiz darda giyilen ve zellikle k artlar gibi kt hava koullarnda giyilen giysi tasarmlarna arlk verilmesinin de etkisi vardr. Bu almada, T-rt, spor formas ve spor kyafetleri gibi giysiler ile daha ok tbbi kullanmlar gibi endstriyel uygulamalarda kullanlabilecek son rnlere ynelik olarak retilen lamine rme kumalarn performans aratrlmtr.

Bu almann amac, Trk tekstil sektrnde de gittike daha fazla nem kazanan teknik tekstil rnlerinden biri olan lamine kumalarn performansnn incelenmesidir. Bu erevede, viskon, polyester, pamuk ve bambu ipliklerinden retilen sprem rme kumalarn, birer yzeyleri, s etkisi ile eriyen kat haldeki reaktif poliretan yapkan tipi kullanlarak, ayn incelikte fakat farkl younlukta birisi parlak birisi mat su geirmez ve nefes alabilir poliretandan filmler ile lamine edilmitir. Elde edilen lamine kumalar fiziksel ve konfor zellikleri asndan test edilmitir. Lif tipinin ve farkl membran kullanmnn lamine kuma performansna etkileri incelenmi ve lamine kumalarn performans birbiri ile kyaslanmtr.

2. L TERARATR 2.1 Giri 2.1.1 Tanm The Textile Institute yayn olan Textile Terms and Definitionsa gre; Lamine kuma, en az biri tekstil kuma olmak zere iki veya daha ok tabakann birlemesiyle oluan, ilave edilen bir yaptrcyla veya bir ya da iki bileenli tabakann yaptrc etkisiyle birbirine balanan bir malzeme olarak tanmlanr [1]. Lamine kumalara balanm (bonded) kumalar ve katl (layered) kumalar da denmektedir. Kaplama kumalardan fark ise kaplama kumalarn sadece bir yzeyin ilave bir polimer tabakas ile kaplanmasdr ve genellikle kuma ile kimyasal ba kurulur. Lamine kumalarda ise laminasyonu salayan tabaka genellikle bir balayc yardmyla kumaa fiziksel olarak balanr ve iki kuma tabasnn arasnda kalr. 2.1.2 Tarihsel Geliim Lamine kumalarn ne zaman kullanlmaya balad bu terimsel kelimenin nasl anlald ile alakal olarak deimekle beraber, ilk kullanmn kaplama kuma olarak eski msrda mumyalamada kullanldn gstermektedir. Yakn ada ise, kuma yalayarak, genellikle doal ya ile suya ve rzgara kar koruma salanddr. Bu yal giysi sanayi 1700lerde Almanya ve ngilterede, farkl ya tipinin pamuk ve ipee uygulanmasyla giysi, yelken, adr ve dier kaplamalarda kullanlmtr. Yine ayn dnemlerde kauuk ortaya km ve yamurluk yapma denemeleri olmutur. Birok yazara gre modern kaplama ve laminasyon endstrisinin kurucusu Charles Macintoshtur. ki kuma araya naftalin zeltisi koyarak birletirmi ve sonraki denemesinde ise kauuk bir filmi kumaa ine ve iplikle dikerek yapmtr. Bir tp rencisi olan Jamas Syme kmr katrannda kauuu zd ve zcy buharlatrp film halinde kauuk elde ederek bu kullansz malzemenin ticari kullanmn salad. Macintosh bu prosesin 1823 ylnda patentini alarak su geirmez malzeme retimine girdi. Dezavantaj olarak hantal yaps ve ho olmayan kokusu vard. Thomas Hancock vulcanisationvulkanize etme icad ile yksek scaklkta ham kauuun apraz balanmasn

salayarak bu dezavantajlar gidermeye alt. 19. yzyln ortalarnda zellikle pamuk kuma kaplama iin nitro-selloz kefedildi. 1. dnya sava yllarnda ngiliz hkmeti, Dreyfus Kardelere uak kanad kaplamasnda kullanlan selloz asetat retim fabrikas kurdurdular ve daha sonra bu fabrikada asetat iplii retildi. 20. yzyln ilk yarsnda birok yeni polimer ve sentetik kauuk icat edildi. Bunlar arasnda en nemleri PVC (polivinilklorid), poliklorine (Neoprene by Dupont), akrilat ve poliretandr. Bu polimerler birok stn zellik salamasna ramen iyiletirme ve evre dostu malzeme ve retim prosesleri hala aratrlmaktadr [2]. nceleri insanlar yaptrc olarak balmumu, katran, sakz, hayvan kemii trevleri, yumurta beyaz gibi doal malzemeler kullanlyordu. Mhr mumu (sealing wax) muhtemelen ilk kullanlan scak eriyik yapkand ve modern laminasyon endstrisi giyim endstrisinde bunun temellerine dayanr. 1930larda selloz asetat boyunbanda ilk retilen plastik oldu ama ya proses olduundan uygun deildi. 1948de Harold Rose, kuru proses olarak polivinil asetat dibtil ftalat ile deneylerde kullanmaya balad. zc kullanlmyordu ve Hoffman ts ile yeni tela sl aktivasyona uruyordu. Rose, Staflex firmasn 1951de kurdu. 1965de 5 milyon pound, 1975de ise 30 milyon pound ciro elde etti. lk zamanlarda yakalarda polietilen kullanlyordu ama hava geirgenliinin zayf olmas ve konforsuz olmas nedeniyle bundan vazgeildi. Son zamanlarda ise scak eriyik yaptrclara daha ok deer veriliyor nk zc kullanlmyor ve suyu uzaklatrmak iin ok fazla enerjiye gerek olmuyor [2]. 2.2 Kuma Laminasyonunda Kullanlan Malzemeler ve zellikleri 2.2.1 Tekstil Yaplar Polyester ve naylon, mukavemetleri iyi olmas ayrca ve neme, yalara, mikroorganizmalara ve bilinen birok kimyasala kar genel direnlerinden dolay en ok kullanlan kuma trleridir. Polyesterin a kar direnci ve UV dayanm naylondan iyi iken naylon da hidrolize kar daha iyi direnlidir. Polyester boyutsal dayanm, ekme direnci, dk uzamas ve daha ucuz olmas ile naylondan daha deerlidir. Yksek UV dayanmnn gerekli olduu yerlerde akrilik lifleri de kullanlr; gnelik, araba raflar ve alabilir balklar gibi. Pamuk ise en geni kullanm alan ile ilk kullanlan liftir ama mukavemetin gerekli olduu uygulamalarda yerini naylon ve polyestere brakmtr. Pamuk kflenmeye ve 4

mikrobiyel saldrlara kar zayftr ama sentetik liflerden daha iyi polimer yapma gstermektedir. Pamuun przl yzeyi ve ksa lif uzunluu polimerin mekanik balanmas iin bir frsat salar. Laminasyon ve kaplamada kullanlan baz liflerin zellikleri Tablo 2.1de gsterilmitir [2]. Tablo 2.1: Kaplama ve Laminasyonda Kullanlan Belli Bal Lifler ve zellikleri
Lif Akrilik Naylon Polyester Pamuk Yn Polipropilen Aramid Karbon Cam Younluk (g/cc) 1,12 - 1,19 1,13 1,4 1,51 1,15-1,30 0,9 1,38 - 1,45 1,79 - 1,86 2,5 - 2,7 Erime Noktas (oC) 150d 215 260 150d 132d 165 427d 3500d 700 Mukavemet (g/den) 2,0 - 5,0HT 4,3 - 8,8HT 4,2 - 7,5HT 3,2 1,0 - 1,7 4,0 - 8,5 HT 5,3 - 22 9,8 - 19,1 6,3 - 11,7 Rijitlik (g/den) 5,0 - 8,0 17 - 48 10--30 60-70 4,5 20-30 500-1000 350-1500 310-380 O2 limiti (% oxijen) 18 20 21 18 25 18 29-33 64 Yanmaz Anma Dayanm Orta ok iyi ok iyi Orta Orta yi Orta Krlgan Krlgan Gn ve UV Dayanm Mkemmel Dk yi Orta Orta Dk Orta Mkemmel Mkemmel

d: Erimez bozulmaya balar HT: Yksek mukavemet

rme kumalar esneklik gerektii zaman kullanlrlar ama genelde ak yaplar ve uzamalar nedeniyle kullanlmazlar. Bezaya, dimi ve sepet dokuma yaplar sklkla kullanlan kuma yaplardr. Nonwovenlar ise kendi bana bir sektrdr. Kendine has balayclar vardr, kullanldktan sonra atlan koruyucu giysiler hari giyimde kullanlmazlar. Dk gerilimleri ve kaba yzeyleri dolaysyla tercih edilmezler [2]. Bir lamine kumata esas nemli olan kumalarn birbiri ile gl bir kombinasyon oluturmas ve kuma mr boyunca ayrlmamasdr. Laminasyon maddesinin erkenden bozulmasnn en nemli nedeni delinmelerdir. yi bir yapma iin kuma temiz ve lekesiz olmaldr. Ya, mum, silikon esasl maddeler az miktarda olsalar bile ba kuvvetini drrler. Kir temizleme bazen problemlere sebep olabilir, eer kuma iyi durulanmazsa kir temizleme kimyasallar kendiliinden kirlilik oluturur ve yapmay azaltr. Tipik kir temizleme svs; bazik, slatc madde ve yalar uzaklatran bir temizlik maddesi olan ve kumata tortu brakmayan sodyum karbonattr. Sert suya sahip blgelerde kir yumuatc kullanmak temizleme iin gereklidir. Eer materyal hemen slanamyor ise slatma maddesi gerekli olabilir ancak laminasyonu tehlikeye atmadan bunu uzaklatrmak iin fazladan kimyasal gereklidir. Bazen kir temizleme srasnda kprme meydana gelmektedir, zellikle yksek hzlarda, bunun iin kpk nleyiciler kullanlmaktadr. Yaptrcnn performans iin bunlarn yksek miktarlarndan da kanmak gerekir [2].

Teorik olarak tamamen temiz kuma bulmak imkanszdr ancak zerinde bitim ve ya kalntlar olmayan sentetik kumalar ileme almak statik elektrik oluturduu iin zordur. Statik elektrik kuman silindirlere ve kaplarn yanlarna yapmasna neden olacaktr ve zararl statik elektrik oklar vermek alma elemanlarnn gvenliini tehlikeye sokacaktr. Eer bitim ilemi gerekli ise bu minimum konsantrasyonda olmaldr ve seri retime gemeden nce bunun yaptrmaya etkisi incelenmelidir. Kuma laminasyonu sl ilemi gerektirmektedir. Termoplastik bazl kumalarda s ayar lamine ileminden yksek scaklklarda yaplmaldr yoksa kuma ekme eiliminde olacaktr. Ar gerilimli kumalar krmaya sebep olurlar. Krklar, sarkk kenarlar gibi hatalar da laminasyonda probleme yol aacaktr. Kuma laminasyon ilemine sabit gerilimli durumda sunulmas kuman dz ve doru ende olmas iin gereklidir. Kuman sl ayar kir temizleme ileminden sonra yaplr nk her tip kir kumaa yerleebilir ve uzaklatrmas zorlar [2]. Laminasyonda kuma, genellikle bir silindire sarlarak laminasyon nitesine besleme yaplr bylece srekli ileyen bir retim iin, birok parann birlikte uzun ve srekli bir yap oluturmas salanr. 2.2.2 Laminasyon Malzemeleri 2.2.2.1 Membranlar (Filmler) Membranlar hafif arlkta giysilerde 100% kapama avantajna sahiptir; genelde svlar ve gazlar geirmez zelliktedirler ve hatta toz ve dier partikllere kar da mkemmel kalkandrlar. Membranlar/kuma laminasyonlar yelken yapmnda, scak hava balonlarnda ve hava gemilerinde kullanlrlar. Membranlar, kumatan retilene gre daha yksek verimlilie sahip yanstma yzeyleri retmek iin kullanlabilirler. Fakat bunlar bkldnde genellikle kolay yrtlr, kolay delinir ve zarar grrler, ama bu tip baz kstlamalar bir kumaa lamine edilmesiyle giderilebiliyor ve iki bileenin birlemesi ok geni eitlilikte faydal zellik sunuyor. Membran retimi, balca ambalaj retmek iin daha az sayda polimerin ok farkl varyantta kullanld, geni hacimli bir endstridir. retim metodu ve balang maddesine bal olarak, membranlar ok ucuz olabilir polietilen gibi veya ok pahal olabilir Kapton(Dupont) gibi. Membran kaplama yaygn olarak; s derecesi, dk gaz geirgenlii, bask yaplabilirlii ve dier kendine has zellikleri vermede kullanlr.

Elektrik boalmas(corona discharge) ve plazma muamele gibi n muameleler de slanabilirlik, yapma ve dier proseslere yardm etmek iin yaplr [2]. zel membranlar, geni biimde su geirmez ve nefes alabilir olarak koruyucu giysilerde hava artlarna kar kalkan olarak kullanlrlar. Ayrca ayakkabda kullanlr, ve salk uygulamarnda kullanm aratrlmaktadr. Pazar liderleri; bir PTFE filmi olan Gore-tex, polyesterden yaplan Sympatex(Acordis), ve poliretan bazl Porelle(Porvair). Daha bir ok marka, poliretandan yaplan su geirmez ve nefes alabilir, membran de vardr. Bu membranlar balca iki tipe ayrlrlar; mikro gzenekli ve kat(solid)- bazen hidrofilik olarak da anlan yek pare kat maddelerdir. Mikro gzenekli trler, Gore-Tex ve Porelle gibi, yaplarnda ok kk porlara sahiptir, su damlalarnn geiine izin vermeyecek kadar kk ama su buhar molekllerinin gemesine izin verecek kadar geni, bu da onlarn nefes alabilirliini salyor. Kat film tipi, Sympathex gibi, polimer a iinde hidrofilik ksmdan hidrofobik ksma doru su molekllerinin g etmesi esas ilemi ile nefes alabilir zelliktedir. Her tipin kendine gre avantaj ve dezavantaj vardr; yzey gerilimini azaltan maddelerin mikrogzenekli fimlerde szntya sebep olduuna inanlr ama kat filmlerde olmaz, su kat filmleri iirir ama mikrogzenekli filmleri etkilemez. Genellikle kat filmler daha iyi yrtlma mukavemetine sahiptir, ve kokulara ve baz mikroplara kar daha iyi bariyerdirler. Sympatex, mikrogzenekli filmlerdeki gzeneklerin, dirseklerde ve dizlerde film gerildiinde geniledii bunun su geiini kolaylatrd, kendi filmlerinin ise herhangi bir ynde 300% gerilebildii ve hala kat ve su geirmez kaldn iddia etmektedir. u anda hem suya dayankl hem nefes alabilir son tekniklerle yaplan ok sayda film vardr, mesela mikroskopik kat tanecikler ieren film, gerilmeler tanecikler etrafnda minik delikler retirler. Ancak, bu filmlerin ou Gore-Tex ve Smpatex kadar fiziksel dayanma ve performansa sahip deildir [2]. Baz filmler, scak eriyik yaptrc toz ile nokta baskl olarak sata sunulur. Bu en uygun formdur; mteri, istedii zaman basit aparatl ve toz datm elemansz lamine rn retmek iin yaptrcy tekrar etkinletirebilir. ok geni alma scaklklarnda ve kendine has zelliklerde ok sayda film vardr, mesela alma scakl 270 ile 400oC aralndaki Dupodun poliimid filmi Kapton, yine Dupondun 250 ile 260oC alma scakl aralna sahip bir PTFE madde olan Tedlar. Bu filmler, muhtemelen aramid kumala birleerek yeni gelitirilen rnn

temeli olabilir. Film/kuma laminasyonlar yelken yapmnda, scak hava balonlarnda ve son zamanlarda tantlan baz hava yastklarnda kullanlrlar. Fonksiyonel zel kullanmlara ek olarak, yeni ssleme filmleri de vardr, oklu ekztrzyon ilemlerinden retilenler gibi, kark k efektleri ile retilen ve renkli desenler veren filmler. Bu filmler Mearl Corporation/Cornelius tarafndan piyasada bulunur, balca ambalaj endstrisinde kullanlr, ancak eer siyah veya koyu renk kumaa lamine edilirse, ilgin renkli efektler retilebilir. Ss amal filmler, lazer kullanarak mikroskopla grlmeyecek izgilerin andrlmasyla alminyumlam yzey zerinde metalik renkli efektler retmek iin uygundur. Bu filmler de ambalaj endstrisinde kullanlrlar, ama giysilerde ve perdeliklerde yaratc ss efektleri iin kumaa lamine edilebilirler. Birlikte ekstrzyon prosesi ile filmler her iki tarafnda iki farkl kimyasalla yaplabilirler ve bu yeni bir zellik sunar. Baz yapkan filmler bu yolla retilirler ve iki fark maddenin birlemesine izin verir [2]. 2.2.2.2 Poliretan Kpk Poliretan kpkler, farkl younluk, FR zellikleri, farkl gzeneklik ve dier fiziksel ve kimyasal zellikler gibi deiik kalitede bulunurlar. Poliretan kpkler iin en geni rn grubu otomobil koltuk kaplama ve dier araba i kaplamalarnda kullanlan tekstil laminatlardr. Genel formu, 2 ve 10 mm arasnda veya daha ok, incelikteki kat kpk eklindedir, kuman n yzne lamine edilir ve dier yz de hafif scrim(ince dokulu) kumatr. Bu kat lamine dnyada birok firma tarafndan kullanlmaktadr ve bu form yumuak tueli ve krk veya torbalanma olmayan bir malzeme retmek iindir. Ek olarak, malzeme dikildiinde derin ekici diki izgileri retilir. nce dokulu kuma, naylon veya polyesterden rlm, gerginliin kontrol edilmesine yardm eder, diki mukavemetini iyiletirir, koltuk yapmnda ve dikim srasnda kaymaya yardmc olarak davranr. Eer kaymaya yardmc tek gereksinimse, hafif nonwoven kuma kullanlr. Kap panellerinde ve arabann dier ksmlarnda kullanlan kumalar, yumuak bir tue ve konfor iin poliretan kpkle lamine edilebilirler, titreimi ve grlty drmeye yardm ederler. Bu durumlarda ince dokuya genellikle gerek yoktur [2]. Poliretan kpk, polyester poliretan veya polieter poliretan olabilir. Polyesterden olan genellikle alev laminasyon teknii ile kolayca lamine edilirler, ancak hidrolize kar direnleri snrldr. Dnyann scak nemli blgelerinde, polyester poliretan

kpk ie yaramaz duruma gelebilir ve bu blgelerde polieter poliretan kpk daha sk kullanlr. Bozulmam polieter poliretan kpk, alev laminasyonu olamaz ve kpe eklenen kimyasallar bunu mmkn klar. Otomotiv endstrisi olduka rekabeti ve fiyatlar ok nemlidir ki u anda alevle laminasyon byk hacimde araba koltuu kuma retmek iin en ekonomik yoldur. Her yl dnyada 48 milyonun zerinde araba yaplmaktadr ve hepsi koltuklarnda poliretan kpe lamine edilmi en az 7 m2 dekorasyon iin yz kuma iermektedir. Poliretan kpe lamine edilmi kuma, arabann dier i ksmlarnda da vardr; kap kasketinde, balklarda ve gneliklerinde olduu gibi. evresel duyarllktan dolay, alevle laminasyon ve geri dnebilirlik asndan poliretan kpn alternatifleri aratrlmaktadr? Bunlar, farkl bir tueye ve scaa kar dk elastikiyete sahip, birok nonwoven kuma trn ve spacer(aralkl) rme kumalarn iine alr [2]. Poliretan kpk/tekstil laminasyonlar ayakkab sanayinde ve kemer, ocuk bezi, kiisel hijyen rnleri gibi zelliklerde de kullanlmaktadr. Elbiselik kumalarda daha iyi esneklik ve dayanmn tercih edilmesiyle ve dahas ykama ve kuru temizlemede laminasyonun bozulmas ile rn poplaritesini kaybetmitir. 2.2.2.3 Poliolefin Kpk Polipropilen ve polietilen kpkler silindir formda piyasada bulunurlar. Poliolefinler stn mikrobiyel, yalanma, znme ve kimyasal dirence sahiptir ve otomobil i bileeni gibi dz, iyi snrlanm erevede retmek iin vakum formunda ve kalplama tekniinde imal edilebilir. Bu kpkler, balklarda, kontrol panelinde, kap kaplama ve gneliklerde yumuak bir tue salar ve dahas s, ses ve titreim yaltmna katk salar. Yumuak tuesi poliretan kpkten olduka salamdr. Poliolefin kpklerin poliretan kpklerden, otomobillerde sislenme yapmama ve daha iyi kimyasal dayanm ve olgunluk zellikleri gibi belirgin avantajlar vardr ancak yaptrc laminasyonu, poliolefinlerin hareketsiz doasna bal olarak dikkatli dnmeyi gerektirir. Hem scak eriyik yaptrc tozlar hem de yaptrc filmler balanma iin uygundur. Yksek ilem scakl kararl gereken yerlerdeki uygulamalarda, reaktif apraz yaptrclar kullanlr. Alveo(parent-Sekisui) gibi reticilerden bilgi alnabilir ve corona dearj birok durumda yaptrcy gelitirmek iin kullanlr. Alevle laminasyon belirli alt tabakalarda ve tekstillerde mmkndr ve poliretann alevle laminasyonuna gre daha temiz bir ilemdir.

Materyaller paral olarak apraz balanrlar, ve eritme ve ekil vermeyle gerek geri kazanm, enjeksiyonla kalba dkmek iin doal polimerin dahil olduu, arlka 10-15 % ile snrldr. Dier geri kazanm olanaklar, inaat uygulamalarn iin drenaj matlar iersine kpk cipslerinin paralamas ve sl balanmasn kapsar, ya da hacmi drmek ve yakmak iin topaklanmasn. Poliolefinler yakldnda ve dier maddeleri yakmak iin yakt olarak kullanldnda yksek kalori deerine sahip olur, ancak dumann ilenmesi gerekir ve poliolefin kpn FR eitleri, Bromine gibi, FR kimyasallar ierebilir. Poliolefin kpkler iyi arpma direncine sahiptir ve bagajda, kasketlerde, ayakkab ve spor eyalarnda, ince koruyucu nesne ve omuz pedleri gibi, vatka ve ara eleman olarak kullanlrlar [2]. 2.2.2.4 PVC Kpk PVC kpkler ise, kolay laminasyon yapmak ve stn kaynama avantajna sahip olduu iin retilirler. Touch(tuesi) poliretan kpe benzerdir [2]. 2.2.3 Yapkanlar 2.2.3.1 Yapmann Mekanizmas Drt tip mekanizma vardr. Bunlar; materyallerin birbirine mekanik balanmas, polimer molekl difzyonunun ara yzden gemesi, elektrostatik kuvvetler ve son olarak da birleen materyallerdeki atomlar ve molekllerin, atomlar aras ve molekller aras etkileimleri rnein yapkan ve bir tabakas. Yapkan, iki katman birletiren bir vastadr. Son grup gl ve srekli ba reten kimyasal balar ierir. Mekanik balanma ve elektrostatik kuvvetler fiziksel balama mekanizmalardr [3]. Islanma geni bir anlamda kullanlr ve bu sadece su ile slanma deildir, sv su bazl yaptrc, solvent bazl bir yapkan veya sv hotmelt yapkan olabilir. Yzey gerilimi slanmay kolaylatran fiziksel bir zelliktir. Eer svnn yzey gerilimi katnn yzey geriliminden byk olursa sv yzeyi slatmayacak ancak boncuk formunu alacaktr rnein yzeydeki kresel damlacklar. Eer katnn yzey gerilimi svnn yzey geriliminden byk olursa sv, katnn yzeyine yaylacak ve slatacaktr. Kuma sz konusu olduunda yzeydeki deliklerden dolay biraz daha kark olsa da ayn durumlar geerlidir. Bu durumda (bitim ileminden sonra) lifin yzey gerilimi slanmay etkiler. Her kuma, iplik ve lif baz bitim kalntlarna sahiptir. Ayn yzey gerilimi, kuman su geirmez veya iticiliini belirleyecektir.

10

Florokarbon bitim ilemi kumaa dk yzey gerilimi vereceinden materyale su geirmezlik veya iticilik kazandracaktr. Ya ve silikon bitim ilemleri de dk yzey gerilimi ve su geirmezlik salar ancak bu bitim ilemleri ya bazl kirleticileri eker nk da yalar dk yzey gerilimine sahiptir [2]. 2.2.3.2 Yapkan Tipleri Yapkanlar su ve solvent iinde zelti olarak ya da su da dispersiyon olarak ya da s etkisinde eriyen kat olarak kullanlrlar. Kimyasal yaps genellikle yapkann zelliini belirler. Mesela poliretan yapkanlar esnek ve mukavimdir ancak bazlarnn rengi bozulabilir. Polivinil asetat olduka pahaldr ama su ve ykama dayanm snrldr. Genellikle karm halinde kullanlarak istenen zellikte elde edilirler. rnein scak eriyik yapkan kopoliester karm ile modifiye polietilen ierebilirler. Tm yapkanlar birleen materyallere kar bir afiniteye sahip olmaldr. Bunlar, nce slanmal, kaplanmal ve birleen yzeylere penetre olmal, ve tayc svnn buharlamas ile katlaarak kalc ba oluturmas esasna dayanan mekanizmadr. Scak eriyik yapkanlar da ise ba souma ile oluur. Scak eriyik yapkanlar birok formda olabilirler; a, srekli bir film, ya da toz veya tanecikli formda olabilir. Baz yapkanlar sv veya jle olarak kullanlrlar, bunlar yaklak 100% solvent ve ya su iermeyen aktif maddelerdir. lk scak eriyik yapkan muhtemelen zarflar iin kullanlan mhr mumudur. Tablo 2.2de en ok kullanlan yapkan tipleri karlatrmal olarak verilmitir [2].

11

Tablo 2.2: Yapkan Tr Bilgileri

SU BAZLI Eriyik ve suda dispersiyon Alev almaz Gvenli kullanm Kolay temizlenir Kolay depolanr Dk salk ve gvenlik problemi DEZAVANTAJ Suyun uzaklatrlmas iin yksek enerji lem yava olur Dk kat ierii Ykama ve neme dk dayanm Yzeyi slatmas ve yaymas zor YAPISI AVANTAJ SOLVENT BAZLI zeltide eriyik yi tutunma Hzl kuruma yi su direnci Yzeyi kolay slatma Duman zehirli Emisyon gerekli evreye zararl atklar Yasal gereklilikler Dikkatl depolama gerekli Yangn riski Salk ve gvenlik gereklilikleri Pahal HOTMELT Tanecik, toz, jel, a, film Temiz Gerekli kurutma yok Duman yok Hemen balanma Kolay depolanma lk kurulum pahal Is gerekli aktivasyon iin Yksek operasyon kabiliyeti

F YAT

Ucuz

Tozlar; ucuz-normal Alar; normal-pahal Filmler; pahal-ok pahal Jeller; pahal-ok pahal

2.2.3.3 Solvent Bazl ve Su Bazl Yapkanlar Solvent bazl yapkanlar evre dostu deillerdir, ek olarak ou yancdr ve duman nefes olarak ieri ekildiinde salk iin zararldr. Solventler ayrca suya gre pahaldr. Genel olarak solvent yapkanlar birleen yzeyleri su bazl yapkanlara gre iyi slatsalar da ok hzl kururlar ve iyi kavrarlar. Solvent bazl yapkanlarn mr de su bazllardan iyidir nk organik ierikler solvent iinde zelti olarak kararldr su iindeki dispersiyonlara gre. Su bazllarn kullanm daha gvenlidir ve daha az evresel probleme yol aar [2]. 2.2.3.4 Scak Eriyik Yapkanlar Scak eriyik yapkanlar popularite kazanmaktadr ancak iyi seilmelidirler. yi bir dayanm iin, yumuama ve erime noktalar kullanm srasnda maruz kalaca scaklktan ok daha yksek olmaldr, araba i yerleri gibi. Tm yaptrc tipleri gibi ba mukavemeti, neme kar dayanm, nemlilik, sl yalandrma, k ve UV bozulmas, ve her tip kuma renk efekti dikkate alnmaldr. Hangi yapkann ve hangi laminasyon makinesinin kullanlacana karar vermek iin birleen materyalin

12

doas, nerde kullanlaca ve fiziksel zelliklerinin dikkate alnmas gerekir. Scak eriyik yapkan seimi tueyi iki ekilde etkiler. lki, yaptrc maddenin kendi fiziksel zelliidir, yumuak m sert mi olduu. kincisi, kumaa batma derecesidir. Erime karakteristikleri, akma zellii scak eriyik yapkann viskozitesi de nemlidir. Eer fazla s uygulanrsa birleen yzeylerin dna akabilir, bu da kt balanmaya neden olur. Bu ar akma laminasyonun sertlemesine ve lamine olan kuman n yzne penetre olmasna sebep olur. Yaptrc reticileri yapkanlar snflara ayrarak, kullanm iin en uygununun seilmesini sunmaldrlar. Bunlar; tavsiye edilen balanma scakln, s dayanmn, suya ve zcye kar dayanmn ieren bilgiyi iermelidirler. reticiler ayrca PVC katlmas durumunda, PVC plastik migrasyonuna kar direncini de sunmaldrlar. Kimyasal tipleri; polietilen, polipropilen (iki kimyasal karp birleir ve poliolefin olarak tanlr), poliamid, polyester ve poliretandr. Her birinin kopolimer tipi vardr ve geni bir eitlilik ierirler, erime noktalar, ykama ve kuru temizlemeye kar dayanmlar ve s direnleri asndan. Poliolefinler en ekonomik olandr ancak dk dayanma sahiptirler. Poliretanlar en pahalsdr ama yumuak, daha esnek ve mukavemetli laminasyan yaplabilir [2]. 2.2.3.5 Yapkan Filmler ve Alar Film ve a yapdaki yaptrclar genellikle ilgili yaptrc tozlardan daha pahaldr. Yapkan alar sreksiz filmlerdir, a perdelere olduka benzerdir ve deiik zellik ve erime noktalarnda farkl kimyasallardan yaplan silindir formda tedarik edilir. Esnek, gzenekli ve nefes alabilir laminasyonlar retirler. Srekli film yaptrclar, gsteri veya sergi panolarnda ya da araba balklarnda problem olmayan katlamaya sebep olur. Film yaptrclarnda kk ine delikleri de mevcuttur; bu, laminasyon srasnda hava kabarcklarnn tuzaklarn nlemeye yardm eder ve ayrca bir miktar su geirgenlii de verecektir. Bikomponent ya da ift tarafl film yapkanlar da kullanlr ki her tip materyalin dier her tip bir materyalle birlemesine olanak salar. Film yapkanlar ile ortaya kan olas bir problem de ar gerilme boyunca eninde bir kayp olmadan laminasyon makinesine filmin beslenebilmesidir. En kaybna ve krmaya sebep olan ok fazla gerilme olumadan filmleri desteklemek ve tekrar sermek gereklidir. Baz yapkan filmler de yaptrc olmayan tayc bir filmle desteklenir. Tayc film genellikle yapkan filmin kendi kendine balanmasn nlemek iindir ve yapkan film retiminde ileme yardmc 13

olarak dnlebilir. Bu tayc film ilem balamadan uzaklatrlmaldr ve laminasyon makinesinde bunun iin ek bir toplayc silindire ihtiya vardr. Basn duyarl zamklardan da bahsetmek gerekirse bantlarda geni bir kullanm alanna sahiptir. Basn duyarl yapkanlar akrilik de ieren ok sayda polimerden oluurlar ve farkl tipleri vardr, olduka pahal ama temiz ve uygulamak iin hibir zel aparata ihtiya yoktur [2]. 2.2.3.6 Scak Eriyik Yapkan Tozlar Yapkan tozlar ou kimyasalda bulunur ve parack bykl 500 mikrometreye kadar kmaktadr. Byklk seimi birok faktre baldr; kullanlacak makinelere, tabaka yzeyinin doasna, tutuma ve istenen zelliklere. Scak eriyik yapkan tozlarn uygulanabildii ok sayda yntem vardr ve her birinin avantajlar vardr. Bazen yapkan tozlar bir UV florasan maddesi ya da toz uygulama noktasnn yanna konan bir UV lambas ile birlikte sunulur. Bunun sebebi de kk toz paracklarnn UV ile kolay grlebilmesidir ki bu uygulamann daha iyi kontrol edilebilmesini salar. Yapkann nokta basks ile, kumalara nefes alabilir su geirmez filmlerden laminasyon yaplarak mkemmel yumuaklk ve tutuma sahip nefes alabilir laminasyonlar retilebilir [2]. 2.2.3.7 Poliretanlar Yapkanlar Bu yapkanlarlar olduka dk eklentili gl yapkan balara msaade eder, nk bunlar nem varlnda apraz balanrlar. Kimyasal reaksiyonu balatmak iin kumalarn kendilerinde yeterli nem bulunur. Bunlar spreyleme olarak, dseden ekstrde ederek ve silindir bask ile uygulanabilir. Olduka az katk maddesi ile gl balar oluturduklarndan dayankl, tuesi iyi esnek laminasyonlar yaplabilir. Bu yzden ykanabilir giysiliklerde, koruyucu giysilerde ve araba koltuk rtlerinde kullanlr. Ancak bu yapkanlar pahaldr ve uygulamann kontrol ve tabakalara penetrasyonu kritiktir [2]. 2.3 Laminasyon retim Yntemleri Bu blm retim metotlar ve kullanlan makineleri iermektedir. Besleme srekli ve uzunluu maksimum olacak ekilde olmaldr. Kk paralar halinde yaplmas fazladan ilem, sre ve maliyet getirir. Laminasyon, basit dz bir t ya da Hoffman Press kullanarak laboratuar da modellenebilir. 14

Laminasyon

tanm

iki

materyalin

birlemesidir

ve

fiziksel

zelliklerin

modifikasyonunda her bir materyalin karekterisitii rol oynar. Eer bir bileende sadece zg mukavemeti iyi dierinin ise atk mukavemeti iyi ise oluan rnda hem atk hem de zg mukavemeti iyi olacaktr. Laminasyonla retilen rn her iki bileenden de kat olabilmektedir bunun minimize etmenin yolu ise en uygun laminasyon yntemi ve yapkann seimidir. Yapkan seiminde lt en az miktarda yapkan ile en gl ba oluturmaktr. Lamine kumalarn en yaygn problemi, birleen bir veya iki malzemenin de yeterli esneklii olmad iin laminasyonun bir yay gibi eilmesini snrlayan atlaklardr. atlamaya ar miktarda kullanlan yapkanlar veya alevle laminasyondaki ar kpk kullanm neden olur. Laminasyon iin kuman uygunluu; ok esnek, iyi tutum ve rtmeye sahip lamine kuma olmasdr. Genelde yapkan olarak nc bir materyal kullanlr ancak bazen poliretan kpn alevle laminasyonunda birleen bir malzeme kendiliinden yapkan gibi davranabilir. 2.3.1 Alevle Laminasyon Alevle laminasyon ilemi dnya genelinde yaygn olarak kullanlmaktadr. 1950 lerde icat edilmi (orijinal patenti Reeves kardelere atfedilir) ve geni ticari kullanm 1970 lerde olmutur. Bu laminasyon metodu ilk olarak giysilik, perdeliklerde denenmi, poliretan kpn kendisi yapkan olarak kullanlmtr. Hzl ve ekonomiktir ancak biraz teknik beceri, dzenli bakm ve oluan duman azaltmak gerekmektedir. Araba koltuk laminaslarnda geni biimde kullanlmaktadr. bileen; yz kuma, poliretan kpk ve kaba kuma laminasyon makinasna beslenir. Bu malzeme, dakika da 25-40 metre hzda birleir. Gaz alev, hareketli kpe temas edip eriterek kumaa yayar ve yapmasn salar. ift bal bir makinada bu iki kere olur. Yaklan kp denklemek iin kpk gerektiinden biraz kaln verilir. Balklarda ve kap kaplamalarda yz kuma genelde benzer yolla retilir, kaba kumasz iki tabaka olarak. Polyester yz kuma polyester nonwoven malzemeye(poliretan kpk yerine) mini kpk kullanarak, mesela 1-2 mm kalnlkta, alevle laminasyon yapmak mmkndr. Kpk yapkan tamamen yanar ancak bu tatmin edici deildir nk poliretan kpk yerine nonwoven kuma kullanlmasnn amac alevle laminasyon ihtiyacn gidermektir [2].

15

Makine ayarlar ile kontrol salanan alev scakl(hava/gaz oran), yakma uzakl, silindirlerin gaz datmas ve hz, her kalite kpk ve lamine edilecek kuma iin optimize edilmelidir. Gaz alevin fiili scakl kullanlan gaza ve kpe uygulanacak alevin kendi pozisyonuna da baldr. Belirlenen kalite kuma ve kpk ile kararl sonular iin ayn ayarlar kullanlmaldr. ki tip farkl zellikte poliretan kpk kullanlmaktadr, polieter poliretan ve polyester poliretan olmak zere. Polieterin hidroliz dayanm polyesterden yksektir. Alev laminasyonla oluturulan balanmann hem fiziksel hem de kimyasal bir birleme olduuna inanlmaktadr ve nihai maksimum ba mukavemeti olumas iin 12 saat kadar zaman gereklidir. Alev laminasyon ile kuman estetiini bozmadan yksek ba mukavemetli esnek laminasyonlar retilir. Araba koltuklarnda lamine kumalardan istenen atlama olmadan ibkey ve dbkey eriler oluturabilmesidir. Giri gerilimleri ok dikkatli kontrol edilmeli ve dzgn datlmaldr. ncesinde dzenli bakm ve temizlik, balanma ileminde ise tetikte olma ilemin baar olmas iin gereklidir. Tekli yakma borular kl ile kapanabilir ve dk ba mukavemetli alanlar olumasna sebep olabilir ve yakcda kller birikerek sonunda kumaa debilir. Alevle laminasyon ileminde iki poliretan olmayan kpk malzemeyi birletirmek iin s ile aktive olan scak eriyik filmler de kullanlabilir mesela bir PVC filmi bir polyester kumaa. Normal alevden kk sadece bir yakc kullanlr. Poliolefin kpkler de belirli malzemelere lamine edilebilirler ve dk ilem scakl gerektirirler. Bu ilemler poliretan kpn alevle laminasyonundan ok daha temizdir [2]. Alev laminasyon ilemi son zamanlarda evresel incelemeyi beraberinde getirdi nk bu poliretann yanmas potansiyel toksin duman retiyor. Alternatif metot olarak scak eriyik yapkanlarn kullanm gelitirilmitir. Ancak emisyon kontrolnn pahall, ilemin ve yksek hacimde retimin ekonomiklii nedeniyle iletmeciler alevle laminasyona devam etmeyi semektedirler. Karbon sourma gibi etkili duman kontrol donanmlar kurulmas evresel yetkilileri tatmin etmektedir ancak mteriler bask gruplarnn etkisinde kalarak alevle laminasyonu onaylamamakta ve alternatif metotlar denenmesi iin bask oluturmaktadrlar [4].

16

2.3.2 Scak Eriyik Laminasyon 2.3.2.1 Dz Yatak Laminatrler - Silindirler Silindir prensibi, iki materyal bir sandvi gibi merkeze scak eriyik yapkan film, a ya da toz ile birletirilir. Bu sonra silindire beslenir, materyal stlr ve yapkan eriyerek bir laminasyon retilir. Filmler ve alar sadece sabit en ve arlkta uygulanr ama zel durumlarda hacim yeteri kadar genise istenen ende temin edilir. Tozun avantaj her arlkta, her ende, hem uzun hem ksa retimde rahatlkla uygulanabilir oluudur. Silindirler elektrikle stlrlar, s transferi hzl olmayan bir iletimle olur. Is makinann dndan evreye yaylarak kaybolmaktadr. Ek olarak malzemelerdeki nem, zellikle pamuk gibi doal liflerdeki ve poliretan kpkteki, ilk olarak stlp buharlatrlmaldr. Bundan dolay ba mukavemeti retim esnasnda sklkla kontrol edilmelidir. Glue line(yapkan madde hatt) scakl nemlidir, bu yapkann bulunduu iki katn arasndaki scaklktr, makine kontrol panelindeki scaklk deildir. Lamine edilen tabakalarn kalnlna ve makine hzna bal olarak ayar paneli scakl fiili glue line scaklndan 20-30oC yksek olabilir ve belki scak eriyik yapkan hala erimemi olabilir. Glue linedaki scakl belirlemek iin sya duyarl kat kullanlmaldr. Optimum stc scakl, ykseklik ayar, basn ve hz ayar denemelerle belirlenerek en uygun koullarlarda maksimum hzda ticari retim iin istenen kalitede lamine kuma retilmelidir. Modern makinalar tm proses artlarn doru kaydediyor ve bilgisayar kontrol alyorlar. Eer artlar ok hafifse yapkan erimeyecek ve istenen ba mukavemeti meydana gelmeyecektir. Eer ok iddetli olursa da kuma grnm srl, yasslm katl veya tekstreli olarak hasarl olacaktr. Erimi scak eriyik yapkann viskozitesi nemlidir nk balanma scaklnda kat alann kaplamas iin akmas katlarn birlemesi gereklidir. ok ak olursa kat boyunca sertlemeye ve baz durumlarda da yzeyden tamaya ve sonuta zayf bir balanmaya neden olur. Silindirler ok deiik dizaynlarda retilmektedirler. Istma blgelerinin yerleimi, stc dzenlemesi, bazlarnda soutma nitelerinin ierde bazlarnda darda olmas gibi. Silindir metodun dezavantaj scak eriyik yapkanlara tabakalar araclyla verilen snn, tabakaya zarar verebilmesidir, zellikle tekstre ya da katl kumalara. Bu durum iki tabakann, ikisi de scak, sktrlarak ba oluturmasnda daha da ktleir. Otomotiv tekstil endstrisinde tekstre polyester kuma, nonwoven malzeme ve poliretan kpk birletirilerek oluan malzemeler iyi s 17

yaltclardr ve bu nedenle ilem olduka yavatr. Silindirlerde ya da dier laminasyon makinalarnda ileme konan kuma ilk nce laminasyon ilemi boyunca maruz kalaca scaklktan yksek bir scaklkta sl dengeye gelmelidir. Kuma yn ya da kabaran yzeyler lifin erime noktasnn altndaki bir scaklkta hasar grebilir. Polyester mesela, 73oC civarnda yumuamaya balar, o da yksek basn altnda ancak fark edilir, basn ne kadar yksek ve uzun sreli olursa hasar o kadar fazla olur. Hem poliretan kpk hem de nonwoven kuma malzeme iyi s izolatrleridir ve hzl s transferi iin biraz sktrma gereklidir. Poliretan kpk iyiletirilebilir ama nonwoven kuma olmayabilir- scaklk ve uygulanan basnca bal olarak- nceden kontrol edilmelidir. oklu besleme sistemi olduu srece her sayda katl malzeme birletirilebilir ancak snrlayc faktr hzda olacaktr nk snn tm katlara penetre olmas, glue linea ulamak ve scak eriyik yapkan aktive etmek zaman alacaktr. Genelde tercih dk scaklkta makine ayardr, materyal zelliklerini korur ama bu dk retim hznda olur veya yksek scaklk ayarnda yksek retim hz verilir ancak bunda da kumaa ya da dier kata termal hasar riski vardr. Yksek scaklklarda tatmin edici olmayan sonular retilir nedeni termal ok, malzemenin ekmesi, yapkann arpmasdr. Uzun stma blgesi, dk scaklkta dereceli ve yumuak stma salar bylece bu problemlerin stesinden gelinir ve makul retim hzlarna olanak salar. Hafif ve yzeye duyarl malzemeler dzenli aralklarda iaretlenerek kemerle birletirilir. Birleen kemerler kalite olarak deiiklik gstermesine ramen srekli kemerler daha pahal olan birleen kemerlere gre tercih edilirler. Dz yatak laminatr olarak anlan silindirler geni olarak balklarda ve dier tekstil otomotiv bileenlerinde kullanlmaktadr, nk materyalin birok kat, aralarnda yapkan tabaka bulunan, bir geitle birletirilir. Silindirlerin kullanm olduka dk hzdan dolay koltuk kaplama veya kuma/kpk birleimi ilemleri iin yksek hacimde alevle laminasyon iin bir alternatif deildir. Silindirler yuvarlanmayan maddelerin laminasyonunda kullanlr, deri kaplama gibi, kpkle ve dk lekte laminasyon retilir. Gerek dz yatak makinesi az sayda kavisli stma yollar vardr- rijit materyal ilemede kullanlr. A4 boyutundaki paralardan binlerce metreye kadar uygun numune hazrlama ve gelitirmede kullanlr [2].

18

2.3.2.2 IR Istc Kzltesi stclar scak eriyik laminasyonda materyalleri ve yapkan skca birlemeden nce stmada ya da n stmada yaygn olarak kullanlr. Istclar radayasyonu IR elektromanyetik spektrumun ksa, orta ya da uzun dalga kesiminde yayar ve enerjiyi emmek yerine geri yanstr. Ticari stclar renk kr olarak parlak ve karanlk alanlar eit strlar. IR stclarn balca snrlamas kontrole cevap vermesidir, kuma hz deitiinde ya da retim baz sebeplerden durduunda. Bu da kuman ve scak eriyik yapkanlarn az ya da ar stlmasna sebep olur. Ticari orta dalga IR stclarn maksimum scakla ulamas 10 saniye alr, ama baz reticiler 5 saniyede 66% kt alndn iddia etmektedirler. Orta dalga boylu IR stclar yaklak olarak 800oC maksimum scakla ulamaktadr. Daha yksek scaklklara ulamak ksa dalgal IR lerde mmkndr ve yant zaman da ksadr ancak stma elemannn mr olduka dktr ve radyasyon stlan materyalin rengine ok duyarldr. IR stclara yakn alanlar dikkatli olmal, kurutmak iin alev alc solventler kullanlmamaldr [2]. 2.3.2.3 Toz Sama Toz yapkan laminasyon, en becerikli ve muhtemelen en ekonomik scak eriyik laminasyon metodudur, nk toz her tip optimize arlk ve ende uygulanabilir ve toz ilgili a ya da film gibi pahal da deildir. Tozun hangi tip tabakaya salmasna karar vermek iin iyi dnme ve n deneme gereklidir. Otomotiv kumalarn laminasyonunda allm ilem, tozun ilk yz kumaa salmasdr, nk desteksiz kpk baz makinalarda kendini destekleyememektedir. Kaba ksm lamine edildiinde toz kpm stne konur nk ou durumda kaba yap tozun salmas iin ok serbesttir. Bu durumda, toz kpk gzeneklerin iine batar ve boa harcanr bylece parack bykl seimi dikkate alnmaldr. Kk paracklar sadece boa gitmez ayrca kpn esnekliini de kaybeder ve gzenekliliini drr. Bazen scak eriyik tozlar optik parlatma ajan ile muamele edilerek temin edilir ki UV k altnda kk paracklar daha grlebilir olmaktadr. Makine altta bask silindiri ile toz ieren halkadan oluur, tablann bo ksmnn kullanm ile etkin uzunluk kontrol edilir. Silindir dner ve halkann dndaki lastik bir fra ile kazyarak tozu alr. Sonra toz hareketli tabakaya der. Tozun miktar bask silindirinin ve hareketli tabakann dn hzyla kontrol edilir. stnde toz olan

19

tabaka yapkan eriten IR stcnn altnda geer. Hz ar olmamal ve yapkan toz yeterli erimemelidir. kinci tabaka eriyen yapkann zerine yerletirilir ve iki materyal bir ift sktrma silindiri ile birletirilir ya da dier bir tabaka daha silindirden geirilir. IR stclar ve skma silindirleri kullanldnda, silindirlerle ilikili bahsedilen scak eriyik yapkanlar uygulanr. Tatmin edici sonular iin erimi yapkan balanma scaklnda doru viskoziteye sahip olmaldr. Doru denge zaman(hz), scaklk ve basn iyi ayarlanmaldr. Silindirlerde, ok fazla basn ve zaman almas ile yapkan tabakada grnm ve sertlemeye yol aacaktr. Eer scaklk dk, hz ok fazla ve basn dkse, zayf bir ba oluur. Tamamlanan laminasyonda kvrm olmamas iin dikkatli soutma gereklidir. Makinenin altndaki bir tabla tabakaya dmeyen tozlar toparlar ve halkaya geri vererek at minimize eder [2]. 2.3.2.4 Kuru Toz Bask (Nokta Toz) Toz, bask silindirleri kullanarak kuru bask teknii ile kumaa direk uygulanr. Bu metod nokta toz (powder point) olarak anlr ve Intaglio Process olarak bilinir. Bir halkadaki 0200 mikrometre ebatndaki scak eriyik toz bask silindirinin girintilerine doldurulur. Bu bask silindiri bazen tozun erime scaklnn tam altnda stlr ki tozu bir arada tutmak iin. Bir doktor rakle ile fazla toz uzaklatrlr. Kuma veya tabaka tozun erime noktasnn zerinde bir stc silindir temas ile stlarak birletirilir. Girintilerdeki tozlar, bask silindirlerine temas edilince erir ve hareketli kumaa bir sra kat nokta halinde aktarlr. Kuma sonra stlm emberden ya da IR stcdan geer, toz eritilir ve skca kumaa yaptrlr. Dzletirilmi yapkan noktalarla baslm malzeme sonraki uygulamalar iin hazrdr ya da sarlarak depolanabilir. Bu metot giysi astarlar hazrlamak iin yaygn olarak kullanlr [2]. 2.3.2.5 Dner Ekran Nokta Bask Toz, bir dner ekran (r:Stork aparat) boyunca nokta bask iin bir hamur iinde karr. Bu metodun faydas hafif, hassas malzemeler ilenebilir nk reine dner ekrann rotas ile ayn hzla hareket eden tabakaya yerletirilir. nemli bir avantaj da tabakalarn stlmas iin en az s gerekmesi ve daha az sertleme ve renk bozulmas riskidir. Nokta baskdan sonra s uygulanmas sadece hamurdaki suyun uzaklatrlmas ve scak eriyik yapkann erimesi ya da katlamamas iindir. Bu

20

ilemle kuma ayrca gerekiyorsa kurutmadan sonra sarlarak daha sonra iin aktive edilebilir. Bu teknik nonwoven sanayinde yaygn olarak kullanlr. Hamurun hazrlanmas beceri gerektiren bir ilemdir, nk hamurun yapma iin doru viskozitede, kararllkta ve ak zelliinde retilmesi gerekmektedir. 080 mikrometre ince parack boyutlu toz kullanlr, istenen tutum ve ba mukavemetinde lamine elde etmek iin zgara(mesh) boyutu kararlatrlmaldr [2]. 2.3.2.6 Yapkan Patn Doktor Rakle ile Uygulanmas Bir viskoz hamurdaki ince yapkan toz bileii doktor ba kullanarak direk kaplama metodu ile uygulanabilir. Eer hamur yapkan dikkatli seilirse, otomotiv kumanda akrilik kaplama yerine scak eriyik yapkan kullanlabilir ve kuma kpkle ya da dier tabakalarla lamine etmek mmkn olur. Scak eriyik yapkan hem akrilik kaplamada hem de yapkan laminasyonda ie yarar [2]. 2.3.2.7 Eriyik Bask Gravr - Silindir Bu proseste scak eriyik toz ve tanecikleri bir olukta eritilir ve ya stlm borulardan olua tanr. Birok makinedeki oluk bir doktor ba tarafndan oluturulur, silindirlere kar tutunmak iin. Doktor ba silindir hareketiyle fazla yapkan kazyarak dar alr. Scak eriyik nem korumal poliretan yapkanlar, bir jel kvamndadr, bu metotla uygulanr. Erken yapkan apraz ban nlemek iin durgun nitrojen gaz kmesi gereklidir. Ancak, en son scak eriyik nem korumal poliretanlarn iki veya daha fazla saat ak kalabildii ve durgun gaz rtsne de ihtiya olmad iddia edilmektedir. Nem apraz bal poliretan yapkan bir davul taycdan bak/oyuk a boruyla tanr. Yapkan eklenti; silindirin bak asyla, basnla ve viskozite(tam olarak 3g/m2) ile kontrol edilir ve yapkan eitli nokta bykl ve deseni ile uygulanabilir. Yksek eklenti farkl silindirlerle mmkndr ve grevlendirilen laminatr geni bir alan iin birden fazla sktrma silindirine ihtiya duyabilir. Nem korumal yapkan poliretan iin temizleme hzl ve basit olur, scak eriyik yapkanlara gre. Fazla stlrsa kavrulur, soutulursa sertleir. Eriyik bask sktrma silindiri reticileri bu metodun byk lekli araba koltuk laminasyonlarnda alev laminasyonunun yerine geeceine inanmaktadrlar. Tek silindir oturma kumalar iin eklenti blgesini muhtemelen kaplayacaktr [2].

21

2.3.2.8 Scak Eriyik ablon Uygulama Scak eriyik eriyik yapkanlar dner zgara ekran kullanarak da uygulanabilir. Izgara bykl ve deseni istenen ba mukavemetinde ve tuede bir laminasyon retmek iin kritiktir. Eriyik yapkan viskozitesi ve scakl dikkat edilmesi gereken dier faktrlerdir. Bu prosesin bir dezavantaj, yapkann ve ya ekrann deiecei zaman makinenin temizlii iin gereken durgun srenin miktardr. Kumalara scak eriyik yapkan uygulama iin dner ekranl birka operatr kullanabilecei dnlmektedir [2]. 2.3.2.9 Yark Kalpl Ekstrder Pompal bu tip makineler sv eriyik yapkan iletme kapasitesine sahiptir, stlm borular ve kaplama kafas yapkan malzemenin eni boyunca dzenli vermeyi salar. Jel formundaki yapkan iin stlm silindirli davul boaltc ve toz ya da tanecikli yapkan iin ise vidal bir ekstrder gereklidir. Makine srekli bir film malzemeyi ekebilir ama esnek bir laminasyon retmek iin yapkan sreksiz bir sra kk noktalar ya da izgiler halinde 2 g/m2 kadar dk oranda eklentiler olarak ekilir. Polimerin ekstrder kafasndan iletim hz dk bir orana ekilerek bu salanr, bylece polimer sreksiz olarak ortaya kar. Yine doru zaman, scaklk ve basn dengesi gereklidir, doru ba mukavemeti, sert olmayan laminasyon ve yapkan vizkozitesinin doru olmas iin. Eriyik yapkan tabakalarn birine uygulanr, bir ift sktrma silindirlerinin nnde ve ikinci malzemeyi tantmadan hemen nce. Bu metodun nemli avantaj laminasyon boyunca tabakalarn kendileri sya maruz kalmyorlar ve bylece kuman tekstre ve kat estetii iin minumum zarar riski oluyor. Scak eriyik yapkan kuvvetle tamamen evrelendiinden, nem korumal poliretan yapkanlar minimum n apraz balanma riski ile kullanabilirler. Bu yapkanlar havadaki ve tabakalarn kendisindeki nemle aktive olurlar. Kimyasal apraz balanma dk eklentiler ile yksek ba mukavemetine izin verirler, nk bunlar solvent iermeyen 100% aktif maddelerdir, evre dostudurlar. Bu proseste makine durma zamannn (down time) az olduuna inanlmaktadr nk yapkan sistem tarafndan tamamen evrelenmi ve tm paralar stlyor. Nitrojen gibi durgun bir gaz kmesi yapkann erken apraz ban nlemek iin gereklidir, durgun zamanda. Son kan yapkanlar da bu gerekli deildir [2].

22

2.3.2.10 Sprey Uygulama Sprey uygulamada problemler; homojenlik ve uygulamann kesinlii, kuma tabakann penetrasyonu, spray memenin olaan tkanmas, spreylenen svnn kontrol genelde solvent- ve svnn srekli kurutulmasdr. Teoride tm yapkan tipleri pskrtlebilir, scak eriyik, solvent bazl, su bazl, yksek kat trleri. Pratikte, ancak, scak eriyikler nceden katlamamas ya da kavrulmamas iin pahal aparatlara ihtiya vardr, solventlerin alev alma problemi vardr, su bazl yapkanlar ise ticari hzlarda kurumayabilirler. Son zamanlarda reaktive poliretan yapkanlar gelitirildi, dk eklenti seviyesinde yksek ba mukavemeti salayan. Nem korumal poliretan yapkanlar apraz balanma iin yksek scakla ihtiya duymazlar, jel kvamnda bulunurlar ve nerdeyse 100% kat ierie sahiptir [2]. Baz hotmelt yapkan uygulama yollar ekil 2.1de gsterilmektedir.
Toz Sama Kuru Toz Silindir Bask (Toz nokta)

Su Bazl Zamk Nokta Ekran Bask

Scak Eriyik Gravr Bask

Scak Eriyik Ekran Bask

Bakla Zamk Yayma

ekil 2.1: Scak Eriyik Yapkan Uygulama Metotlar

23

2.3.3 Farkl Metotlarn Karlatrlmas Tm laminasyon metotlarnda, tabakalar laminasyon balna iletilir, burda dz bir ekilde birletirilir, serbest gerilimli boyutsal kararl laminasyonlar retilmi olur. Kolay esneyen poliretan kpkle hafif kaba rme kuma iin bu durum kolay deildir, zellikle de uygun bir ticari ilem iin gerekli laminasyon hznda. Laminasyon kritik bir ilemdir ve tutarl gerilim ve ayar zelliklerinde ( kalnlk, ba mukavemeti ve doru panel kesimi iin dz ekilde yaylmas) tam bir kontrol yrtlmelidir. Makine besleme ve sarm niteleri de laminasyon nitelerinin kendisi kadar nemlidir. Laminasyonun ilem durmadan (yz kuma, kpk ve kaba kuma birleip rulo yaplrken) ticari hzlarda devam etmesi iin, dikkatli bir tasarm ve kurulum gereklidir. Bu lojistik malzemeler tm laminasyon metotlar iin ortaktr. Kuma yzey geometrisi, ilem durumlar, ilenecek hacim, uygun tehizat ve kiisel beceri hepsi scak eriyik uygulama metoduna katk salar. Tm scak eriyik ilemlerindeki temel problem ikinci materyal tantlmadan nce scak eriyik yapkann havada yapkanln kaybetmesine neden olan hzl soutmadr. Bu zellikle, ssn evresine ok hzl veren kk tekli paracklar halinde olan toz yapkanlarla ilgilidir. Kk ikinci bir stc, bir IR ubuk ya da kk seramik stc ubuk birlemeden nceki bu ak zamanda ekstra bir s salamak iin kullanlr. Yapkan maliyeti, enerji tketimi, proses hz, temizlik ve bakm iin harcanan sre, deiik kalitede retim, eleman says, kpn yanmas ve kalnln dmesi dikkate alnmas gereken parametrelerdir. Duman azaltma ve ikinci kalite malzeme retim maliyeti-kurulum ve ilem maliyeti- dikkate alnmad. Dier yardmc eler kapsama alnd; depolama kolayl, zellikle yanc solvent yapkanlar, davul(tambur) boaltma aparatlar, scak eriyik ekstruder ve pompalar. Su bazl yapkanlar kurutmak iin gerekli yksek enerji hesab da dikkate alnmad. Yanc solvent yapkanlar iin gerekli yksek sigorta primi ihmal edilmedi. Yksek retim miktar iin poliretan kpk ieren alev laminasyon emisyon kontrol maliyeti yksek olmasna ramen hala en ekonomik yoldur. Alev laminasyonda en nemli faktr yanan kpn maliyetidir. Kaliteli kpkler, ok youn tipler ve bunlar yakmak iin gerekli maliyet sradan scak eriyik kpklerden ok pahal olabilmektedir. Alternatif metotlardan, gravure roller ve yark kalpl ekstrzyon yksek hacimde retim iin mesela araba koltuunda, en uygunu gibi grnmektedir. Gravure roller ekipman maliyeti yark kalpl ekstrderden daha ucuzdur ancak

24

eklenen yapkan kontrol ikinci metotta daha kolaydr. ok amal bir laminasyon alannn emas ekil 2.2de gsterilmektedir [2].

ekil 2.2: Tabakal ok Amal Bir Laminasyonun ematik Gsterimi 2.4 Lamine Kuma rnleri 2.4.1 Koruyucu Giysiler ster spor ister i iin kullanlsn elbise iin temel gereksinim fiziksel ve psikolojik rahatlktr. zetle, giysi; hafif olmal, vcut hareketlerini kstlamadan esnek olmal, kullanc iin doru renk, ebat ve tasarmda olmal ve terin gemesi iin minimum sklkta olmaldr. Son olarak tabi ki istenen korumay salamaldr. Koruyucu giysiler insan vcudunu gne, yamur, rzgar, kimyasallar, s ve ate, biyolojik maddeler, mikroplar, erimi metaller, darbe, keskin kenarlar, ani voltaj ykselmesi gibi durumlardan korumak iin kullanlr. Otoyol iilerinde yksek grlebilirlik, askeri niformalarda dk grlebilirlik nemlidir. Nefes alabilir su geirmez malzemeler sl konfor iin gelitirilirler. Giysi yukardakilere ek olarak, kolay yaplabilir, bulunmaldr. ucuz, giyildiinde dayankl olamal, ykanabilir ve depoda bozulmamaldr. Bu zelliklerin hepsi ve ya ou pazar ihtiyacna gre giyside

25

2.4.1.1 Elbiselik, Serbest ve Spor Koruyucu Giysi Genelde insan vucudunu rzgar ve yamura kar korurlar. Koruma derecesine gre bunlar e ayrlr. Birincisi en dktr, hafif saanak yamur geirmez (showerproof). kincisi youn hava koullarna kar olan yamur itici (rain repellent, rainproof, stormproof, wheatherproof). Son olarak en yksek koruma olan su geirmez [5]. Kuru kalmak nemlidir, hem konfor hem de salk asndan. Islak kuman sl yaltm zellikleri dktr nk kalnlk azalr ve suyun s iletimi havadan yksektir. Sugeirmezlik sadece malzemeye deil nasl yapldna da baldr. Is ve basnla scak eriyik maddesi kullanarak en iyi sonu alnr. 2.4.1.2 Nefes Alabilir Su Geirmez Malzemeler Poliretan, PVC ya da kauuk kaplama kumalar su geirmezdirler ancak nefes alamazlar. Mesela vcudun soumas iin terin geiine izin vermezler. Ter younlaarak giysinin slanmasn salar. 1970 lerde WL Gore, yksek derecede nefes alabilen ve ayn anda su geirmez zellikte olan Gore-Tex maddesini tantt. Gore-Tex PTFE film olup bir inte dokuz milyon delik vardr. Bu delikler bir su damlasndan 20.000 kat daha kk ama bir su moleklnden 700 kat daha byktr. Bylece sv suyun gemesi iin ok kk ama su buhar moleklnn gemesi iin yeterli geniliktedir. Ancak ok pahal bir maddedir ve gelecekte benzer alternatiflerinin gelitirileceini dnebiliriz. 1970 lerin sonunda AKZO, Sympatex polyester film mateyali ile kat film tipi rnde ticari bir baar yakalad. Ksa bir sre sonra da Porvair, Porelle markas ile mikrogzenekli poliretan filmi gelitirdi. Daha sonrasnda ok sayda yeni rn gelitirildi. Bir tartma da nefes alabilirlik iin hangi test metodunun kullanlmas gerektiinde kt. Her firma kendi rnnn en iyi sonucu verdii test metodunu benimsedi. Bu karkl nlemek iin BSI (British Standarts Institute) bir standart belirletti, BS 7209; 1990. iki tip nefes alma mekanizmas vardr; birisi mikro gzenekli film dieri kat(hidrofilik) film buna bazen monolitik film de denir. Bu yeni materyaller d spor giyiminde olduka poplerlik kazand. Yz kumaa lamine edilip iki katl kullanld gibi, ilave bir kaba kumala katl olarak da kullanlabilirler ki bu filmi korumaya yneliktir. Genellikle bu nc kat ak a yapda rme kuma olmaktadr, bylece terin geiine izin verir. Nem ve youma olay kuma iin nemlidir. ki katl

26

laminasyonlar katllara gre daha yumuak ve esnektirler. Dk gramajlara sahip kumalar kullanarak bu zellikler salanmaktadr. Su geirmez nefes alabilir membranlar ayakkab, eldiven ve orap retiminde kullanlmaktadrlar. Bir dier su geirmez nefes alabilir tr de kapal dokuma kumalardr. Bunlar kaplama ve laminasyondan farkl olarak nefes almas iin aralklar vardr. Islandnda ise pamuk ier ve boluklar ksmen kapanarak suyun geiine izin vermez. En iyi bilineni Ventile materyalidir, ngiliz ordusu iin ikinci dnya savanda gelitirilmitir. Sadece 20 dakika kadar yamuru geirmez, uzun sreli etkisi yoktur. Islannca ok imemesine ramen, polyester mikrofiberden sk dokunmu kumalarda da benzer prensip vardr. Bu tip kumalar rahat, yumuak, esnek, kaplama ve lamine kumalara gre hrtszdr [2]. Su geirmez nefes alabilir kumalara Blm 2.6 de ayrntl olarak yer verilecektir. 2.4.1.3 Endstriyel ve zel Koruyucu Giysiler Bunlar i kyafeti, spor ve serbest kyafetlerdir. Spor ve serbest kyafetlerde estetik ve moda etkili olurken i kyafetinde fiziksel ve mental rahatlk, gvenlik n palandadr. Kimyasallara, atee, sya, radyasyona, biyolojik maddelere, keskin kenar gibi mekanik etkilere kar koruma iin zel giysiler kullanlmaktadr. Bu kullanmlar iin temel faktrler: Rahatlk; fiziksel ve psikolojik nedenler olan sl rahatlk, tue, deriye temas duyarl, estetik grnm, tasarm, renk, moda, nyarglar, doru boyut ve uygunlukta olmas. Teknik faktrler olan; performans, temizlenebilirlii, depolama ve

atlabilirlii. retim ve ticari faktrler olan; kullanlabilirlik, fiyat, retim kolayl, kesim dikim panolar, verimli diki, retim, depolama, datm masraflar. PVC ucuzluundan dolay en ok kullanlandr. zel amal koruyucu giysilerde Noeprane, nitrile rubber, butyl rubber ve Viton da kullanlmaktadr. Temel kumalar polyester ve naylondur. Scak iklimlerde rahatlk iin pamuk ve polyester/pamuk karmlar da retilmektedir. DuPontun yksek younluklu polietilenden bir spunbond nonwoven olan Tyvek rn bariyer koruma zellii ile deiik uygulamalarda kullanlmaktadr. Baz Tyvek rnleri 75cm civarnda n Hydrostatic

27

heade sahiptir, ayrca asitlere ve bazlara kar da dayankldrlar. Amerikada itfaiye eleman giysileri de katl materyalin laminasyonu ile oluur. D tabaka aramid veya karm kuma, orta kat nem, buhar ya da tahri edici svlara kar bariyer ve i tabaka da sl yaltm maddesidir aramid, yn kee gibi. Orta tabaka naylona lamine edilmi bir Gore-Tex filmidir. DuPontun Mylar isimli polyester filmin alminyum ile kaplanarak elde edilen rn kumata iyi sonular gsterir, yaylan sy 90% yanstr. Isl yaltm malzemenin kalnlna ve keenin iyi hacim salamasna baldr [2]. 2.4.1.4 Yksek Grlebilirlie Sahip Giysiler Gn ve florasan altnda parlayan pigmentler ieren filmlerin kumalara lamine edilmesiyle kumaa karanlkta bile parlayabilen yksek grlebilirlik salarlar. tfaiye iileri, polisler, motor yolu alanlar, koucu ve bisiklet srcleri de bu zellikte giysiler kullanmaktadrlar. 2.4.1.5 Uzay Giysileri 2.4.2 Endstriyel ve Fonksiyonel rnler Giysi Astarlar: Bunlarda genellikle scak eriyik yapkanlar kullanlr. Yaygn olarak polietilen, poliamid ve polyester lifler kullanlr. Polivinil asetat, PVC de kullanlmaktadr. Muamba adr(tarpaulins): Bunlar; kamyon gibi aralarn rmorklarn kaplayan adr kumalardr. 100-1000g/m2 aralndadr. Dokuma kumalara ek olarak rme kuma denemeline de balanmtr. PVC olmayan muambalar ve kaplamalar: Bunlar; genelde polietilenden retilen ambalaj, kaplama ve torba ve balyalamada kullanlmaktadr. 4 metre genilie kadar retilebilirler ve gerektiinde yok edilmesi de kolay olan malzemelerdir. Anmaya, yrtlmaya kar dayanm ile nefes alabilirlik ve antistatik zellikler zerine gelimeler de devam etmektedir. FIBCs( esnek hacimli kaplar(container) ve hacimli antalar): Bunlar 100 kg a kadar kapasiteli torbalar ve 1500 kg a kadar kapasiteli konteynrlardr. Bunlarda polipropilen dokuma iplikleri kullanlr, nceden polyester de kullanlmaktayd. Temizlemesi zor ve retimi ucuz olduundan tek kullanmlktrlar.

28

 Emniyet Kemerleri Scak Hava Balonlar ve Hava Gemileri Yazc rts: kat dokuma kuman kauuk bileimlerle birlemesinden meydana gelir. Sergi Panosu rts: Kabarm rme kumatan yaplr. Geomembranlar Geotekstiller: Drenaj, filtre, ayrma, takviye eleman olarak kullanlr. Suya kar bariyer olarak da kullanlr [2]. 2.4.3 Otomotiv Uygulamalar Her bir ara 20 kg kadar teknik tekstil malzemesi iermektedir. Bunlarn iersinde laminasyon rnleri de vardr. Koltuk kaplama, kap panelleri, balklar, kemerler, lastikler vs.. zellikle 1990 lardan sonra araba i demeleri nem kazand, estetik, konfor ve dayanm iin. Dk fiyat, hafif arlk(enerji kazanc), verimli geni yelpazede retim tekniklerine uygunluu nemlidir. reticiler geri dnebilir ve doal liflere ynelmi durumdadrlar [2]. Koltuk Kuma: 90% polyesterdir, nk yksek performans dk crete karlar. Camdan gelen UV radyasyona kar dayankldr. Yn ya da yn/polyester de kullanlr. Tm kumalar poliretan kpkle kaba kumaa lamine edilmilerdir. Bu kat lamine kuma, yumuak bir tueye sahiptir ve krklkl nler. Alttaki kaba kuma rmelerde esneklii salarken, hafif dokumalarda nemli olan diki mukavemetini de artrr. Kaba kuma genellikle rme naylon ve ya polyesterdir. Koltuk kumanda; Pile dokuma kumalar ile velur rme kumalar en ok tercih edilenlerken, deri ve sentetik deri kullanm da gittike artmaktadr. Koltuk Kaplama Malzemeleri(rtler): Anmaya dayanml, a ve UV radyasyonuna dayanm nemli. Alevle laminasyon ile retilmektedir. Poliretan kpk kullanarak, tek proseste, hzl ve ekonomik olarak. 30m/dak gibi bir hzla yaplr. Ancak dumann kontrol edilmesi gerekir evresel etkileri iin, bu yzden alternatif retim metotlarnn kullanlmas gerekmektedir. Araba Balklar, Astarlar: Yedi ve daha ok bileenin lamine edilerek biraraya gelmesiyle oluur. Her bir tabakann farkl bir zellii vardr, balca ses ve titreim

29

olmak zere. Kuma olarak nonwovenlar rmenin yerini almaktadr; dk cret, dk ekme, ama yzeyi derin iziklere izin verir. Dier Kaplamalar( yerler, kap panelleri.): Kap kaplama, raflar, yerler, kol koyma ve kafa yaslama yerleri, Hava Yast ve lgili rnler, kafa korumas iin ykselebilir perde Balk astar: Ama motor grltsn azaltma ve nemi ieri ekme. Tekerlek kavis astar: Polyester ipliinden rme kullanlarak hafiflik de salanr. Araba Hallar: Estetiklik yannda ses ve titreim kontrol de salar. Her bir arata 3,5-4,5 kg hal vardr. Ses Yaltm ve titreim kontrol: Younluk, hava gzenekleri ve kalnlk etkili rol oynar, ses dalgasnn frekans da ilgilidir. Src Kemeri: Bu da birok katmandan oluur 2.4.4 Deniz Uygulamalar ime botlar Deniz gvenlik rnleri, can yelekleri, glgelikler, kiisel yzme aralar Deniz ua yanlar Yelkenler 2.4.5 Binalar ve naat adrlar Tente, Gnelik at kaplama malzemeleri 2.4.6 Evle lgili rnler Bunlar formaldehit aa karmayan ve deriyi tahri etmeyen olmas gerekir. Demelik mobilyalar; FR zellikte, renk ve k hasl, lekelenme hasl nemlidir. Yatak rts, minderi

30

 Yastk yz, Yorgan Du perdesi; su geirmezlikten ziyade yamur dayanm testi gerekir. Gnelik ve Perde Astar Bebek bezi kuma t sehpas kaplamas Hallar 2.4.7 Tbbi Kullanmlar Koruyucu kullanmlar; rnek, tek kullanmlk Kimberly-Clark tarafndan retilen laminasyonlar, su geirmez nefesalabilir filmlerle. Yatak rtleri Salk bakm maddeleri; tek kullanmlk, atlabilir ama tekrar kullanlabilen ve ykanabilen tiplerde retilmektedir. 2.4.8 Askeri Kullanmlar Koruyucu giysiler: NBC(nkleer, biyolojik ve kimyasal) sava giysileri, kt hava giysileri(yamur, rzgar, souk..), elektromanyetik koruyucu zel tasarmlar. 2.4.9 Dier erit rme rnleri, doal deri, yapay deri ve setler 2.5 Laminasyonun evreye Etkisi Tm insan aktivitelerinde olduu gibi laminasyonunda evreye etkileri vardr. Temel etkiler retimdeki aknt ve emisyonlarla, atlacak artk maddelerdir. evresel duyarllk iin geri dnebilirlik veya atklar iin uygun imha yollar bulunmal, evre dostu materyal ve retim metotlarna bavurulmaldr. Solvent bazl yapkan spray uygulama metotlar ile birletirme ve alev laminasyon yksek kirlilik potansiyeline sahiptir ve birok solvent bazl yapkan, scak eriyik, yksek kat ierikli ve su bazl eitlerle deitirilmektedir. Ancak solvent bazl reine ve yapkanlar hala ok yaygndr. Alev laminasyon duman gzlenmekte ve etkili metotlarla muamele edilmektedir, gerekirse karbon sourma teknikleri ile. Birok

31

Eko etiketleme sistemi vardr. Blue Angels Almanyada, White Swan skandinav lkelerinde, Green Seal Amerikada. ko-Tex etiketi, Tekstil Ekolojisi alanndaki Almanyadaki Hohenstiein Institute ve ngilteredeki BTTG (The British Textile Technology Group)yi de ieren uluslararas aratrma ve test birliinin ats altndadr. ELV(end of life vehicles) terimi, otomobil paralarnn geri dnmnde kullanlr. Araba oturma laminasyonu genelde polyester yz kumandan, poliretan kpkten ve naylon ya da polyester kaba kumatan meydana gelir. Bunlar kolay ayrlmazlar ve geri dnm de zordur. Bu bileeni ayrmak iin kimyasal hidroliz gerekmektedir. Poliretan kpk yerine deiik tipte nonwoven, rme kuma (spacer fabric, yn/polyester karm) kullanlr. Polyester yz kuma geri dnme urayp nonwoven polyester kuma arasna katlarak bir nevi tekrar kullanlr. Mesela 30% geri dnml, 70% yeni olarak. Poliretan kpn tekrar kullanm, geri dntrlebilmesi ve evreyi en az etkileyecek ekilde atlmas reticilerin zerinde uratklar bir konudur. 1990l yllarda PURRC (Poliretan Recylcle and Recovery Council of the (American) Society of the Plastics Industry). Amerikada kpn geri dnm ve yeni rnlerde kullanm iin, mesela hal takviyesinde, bir pazar bile mevcuttur. ISOPA (The European Isocyanate Producers Association) avrupada geri dnm konusunda duyarllk gstermektedir. Baz otomobil koltuk reticileri kpk kullanmn geri alm durumdadr. Lamine kumalarn geri kazanmlar kolay deildir nk en az iki madde ok sk ekilde baldr. Bu uygulamalarda kullanlan baz kimyasallar zararldr ve zellikle giyimde, ev tekstilinde ve otomotiv uygulamalarnda kullanlmas yasaklanmtr. Endstriyel koruma amal uygulamalarda ise az miktarda olmas kouluyla izin verilmitir. ekil 2.3de atk kullanm ile ilgili bir diyagram gsterilmitir [2].

ekil 2.3: Atk Kullanm

32

Son yllarda doal materyallerin kullanmna arlk verilmitir nk yenilenebilir ve evresel duyarllk n plana kmaktadr. Biyolojik olarak bozunabilir polimerler de uygulanmaya balanmtr. 2.6 Su Geirmez Nefes Alabilir Kumalar 2.6.1 Genel Bilgi Su geirmez, nefes alabilen kumalar; yamur, rzgar gibi hava artlarna ve vcudun s kaybna kar koruma salayan giysilerde kullanm iin dizayn edilmitir. Hava artlarna kar koruma salayan giysiler binlerce yldr kullanlmaktadr. Bu amala kullanlm ilk materyal byk olaslkla deri idi fakat tekstil kumalar da uzun zamandr bu amal kullanlmaktadr. Su geirmez kumalar, su i t i c i (ya da dua dayankl) kumalarn aksine sv suyun penetrasyon (gei) ve absorpsiyonunu (emilme) nlerler. Geleneksel olarak kumalar kontin, su geirmez, esnek bir materyal ile kaplanarak su geirmez yaplrd. Kullanlm ilk kaplama materyali hayvani ya, wax ve katlatrlm bitkisel yalard. imdileri ise polivinil klorr (PVC) ve poliretan gibi sentetik polimerler kullanlmaktadr. Kaplanm kumalar olduka sert olmalarndan ve terleme buharnn kna izin vermediklerinden dolay su itici kumalara gre giyim asndan daha rahatsz olarak dnlr. Su itici kumalarn giyimi daha rahattr fakat bunlarn da suya dayanm zellikleri ksa srelidir. Nefes alabilir terimi kuman aktif olarak havalandn vurgular. Nefes alabilen kumalar halen sv suyun penetrasyonunu nlemelerine ramen, su buharnn difzyonuna pasif olarak msaade ederler. ekil 2.4 de bu durum gsterilmitir. Cilt tarafndan retilen su buhar, vcut scaklnn korunmas iin faydaldr. Vcudun normal i scakl 37C dir ve cilt scakl da artlara bal olarak 33-35C arasndadr. Eer vcut i scakl 24C ve 45C arasndaki kritik limitlerin dna karsa lm olur. 34C ve 42C'lk dar limitler kiide yn bilinsizlii ve titreme gibi kt etkilere sebep olabilir. Eer bu duruma maruz kalan kiinin gemiten gelen riskli bir durumu mevcut ise ya da ri skli bir i ile megul ise durum hastalk ile sonulanr [7].

33

ekil 2.4: Su Geirmez Nefes Alabilen Kuma Diyagram Fiziksel aktiviteler esnasnda vcut duyarsz terleme reterek ksmen soutma yapar. Eer su buhar, evreleyen atmosfere kaamaz ise giysi iindeki kk alanl i k l i m i n bal nemi artar, bu durum da izole havann termal iletkenliinin benzer ekilde artmasna sebebiyet verir ve giysi rahatsz edici olur, durum hipotermia ile sonulanabilir. rnein fiziksel aktivite durduu zaman vcut i scaklnda dme olur. Eer ter buharlaamaz ise ve sv ter (duyarl terleme) oluursa vcut soumaya kar retilen s ile ayn oranda korunur; fiziksel aktivite esnasnda ve vcut i scaklnn artmas ile hipothermia oluabilmesi buna rnektir. eitli aktiviteler esnasnda; vcudun scaklk kontroln yeterince salayabilmek i in gerekli s enerjisi ve terleme oranlan Tablo 2.3 'de verilmitir. Bu tabloda uyumadan itibaren maksimum i gcne kadar belirtilen bilgileri gsterilmektedir [8]. Tablo 2.3: eitli Aktiviteler Sonucu Oluan Is Enerjisi ve Bununla Orantl Terleme Oranlar
AKT V TE Uyumak Oturmak Yava yry Hzl yry Hafif yk ile Ar yk ile Ar yk ile da yry Maksimum g G (Watt) 60 100 200 300 400 500 600-800 1000-1200 Terleme oran (g / gn) 2280 3800 7600 11500 15200 19000 22800-30400 38000-45600

34

Eer vcuttan psikolojik olarak gereksinim duyulan scaklkta kalmas beklenirse; giysi, Tablo 2.3'de gsterilen aktivite artlarnn altndaki oranlarda terden su buharnn geiine izin vermek zorundadr. Kuman, su buharnn geiine izin verme kabiliyeti yaygn bir ekilde nefes alabilirlik olarak bilinir. Bu zellik daha bilimsel bir ekilde su buhar geirgenlii olarak belirtilmelidir. Terleme oranlar ve su buhar geirgenlii genellikle bir gndeki gram ve bir gndeki m 2 deki gram eklindeki birimler i l e anlmasna ramen maksimum i gc ok ksa bir zaman i i n tespit edilmitir. Fiziksel a k t i v i t e esnasnda fazla vcut ss asl olarak terin buharlamasyla kaybedilirk e n , istirahat esnasnda ekstra vcut ssnn tm iletim ve nm yolu ile kaybedilir. Vcudun g ilere dayanma sresinin kuman su buhar geirgenliindeki azalmayla orantl olarak lineer bir ekilde azald bulunmutur. Ayn zamanda buhar bariyerli bir giysiyi giyen bir denein maksimum performansnn ayn fakat buhar bariyersiz giysiyi giyen deneinkinden %60 kadar daha dk olduu gsterilmitir. Hatta su buhar geirgenliinde kk varyasyonlar gsteren iki takm giysiyi giyenlerin performanslar arasndaki farkn nemli bir boyutta olduu da gsterilmitir [9]. tfaiyeciler arasndaki meslek hastalklarnn en yaygn sebeplerinden biri, ter oluumu iin gerekli vucut svs kaybnn sebep olduu s geriliminden dolay oluan kalp krizidir. 1982 Amerika yangn lmleri istatistiine gre, yangn lmlerinin %46,1i kalp krizi sonucu lm olup yalnzca %2,6s yanarak lmdr. tfaiyeciler yangna yakn yerde olduklar zaman saatte yaklak 4 litre (4000g) kadar sv kaybederler [10]. Su geirmez nefes alabilen kumalar; giysinin ierisindeki su buharnn atmosfere kna imkan salarken, sv suyun giysinin dndan iine penetrasyonunu nlerler. Tablo 2.4de baz su geirmez, nefes alabilen kumalarn uygulama rnekleri gsterilmitir [7].

35

Tablo 2.4: Su Geirmez Nefes Alabilen Kuma Uygulamalar

dnda kullanlan tekstiller Dayankl, kt hava artlan iin: Anoraklar, yamurluklar, srt antalar, slopetler, apkalar, eldivenler, tozluklar iin kullanlan tekstiller Kt hava artlar iin: Koruyucu giysiler, zel koruyucu askeri giysiler, temiz oda giysileri, cerrahi giysiler, hastane rtleri, yatak ve koltuk rtleri, zel brandalar, paketleme, bandaj, filtrasyon malzemeleri Ev ve tamaclk iin: Alerjik olmayan yatak takmlar, araba rtleri, gemi perdeleri, uaklardaki kargo paketlemeleri

Hava artlarna kar k koruyucular: Yamurluk, kayak giysileri, golf takmlar, yry botu astarlan, panelleri ve ara ekleri, spor ayakkab astarlan, panelleri ve ara ekleri

2.6.2 Su Geirmez Nefes Alabilen Kuma eitleri Sk dokunmu kumalar Membran Kaplama 2.6.2.1 Sk Dokunmu Kumalar lk efektif nefes alabilen, su geirmez kuma; Ventile olarak bilinen 1940l yllarda askeri amal olarak gelitirilmi kumatr. Uzun stapelli pamuun en iyi tipi s e i li r ve bylece lifler arasnda ok kk boluklar kalr. Pamuk, penye i p l i k eklinde ilenir ve sonra bklr. Bylece dzgnlk artar ve liflerin iplik eksenine mmkn olduu kadar paralel bir ekilde yerlemesi salanr bu sayede suyun girebilecei byk gzenekler bulunmaz. zgdeki iki ipliin beraberce hareketi ile dz dokunmu bir yap olan Oxford dokuma kullanlarak dokunur. Bu durumda tekrar l i f l e r i n kuma yzeyine mmkn olduunca paralel olmalar salanarak atkya minimum kvrm verilir. Kuma yzeyi su i l e slatld zaman, pamuk lifleri enine ierler, bu sayede kumataki gzenek boyutlar azalr ve penetrasyon iin yksek basn gerekir Bylece kuma herhangi bir su iticilik bitim ilemine gerek olmakszn su geirmez hale getirilmi olur. Bu tip, ilk kez askeri uygulamalar iin yaplmt ancak imalatlar artk pazar cazibelerini geniletmek iin farkl eitler retmekteler. Askeri varyantlar cm'de 98 kadar yksek sklkta iplik younluu kullanrlar. Dier uygulamalar iin kullanlan kumalarda daha dk iplik

36

younluu k u l l a n l r ancak bunlarn su geirmez zellie sahip olabilmeleri iin su itici b i l i m ilemlerine tabi olmalar gerekmektedir. Sk dokunmu kumalar ayn zamanda sentetik mikroflament ipliklerden de yaplabilirler. H e r bir flamentin ap 10m'den daha kktr, bylece lifler ok kk gzenekler bulunduracak ekilde yerletirilebilir. Mikroflamentler poliamid ya da polieslerden yaplrlar. Poliester, kendine has su i t i c i zelliinden dolay daha kullanldr. Silikon ya da florokarbon bitim ilemlerinin uygulanmas ile kuman su penetrasyon dayanm zellikleri iyiletirilir. Mikroflamentlerden yaplm kumalar yumuak tutumlu olmalarna ramen bunlarn pek ou rzgar geirmezler, fakat sentetik flamentler slandklarnda imedikleri iin bunlar gerekten su geirmez deildirler. ekil 2.5de Ventile kuman ekil 2.6da ise mikrofilament kuman SEM grntleri verilmitir [7].

ekil 2.5: Ventile Kuman SEM Grnts

ekil 2.6: Mikrofilament Kuman SEM Grnts ok ince liflerin, filamentlerin ve sk yaplarn kullanm kuman klasik tipteki kumaa gre ok kk gzenekli olmasn salar. Su geirmez bir kuma iin t ipik gzenek boyutu yaklak 10 m iken klasik tipteki kumata bu boyut

37

yaklak 6O m'dir. Ventile kuma kuru halde 10m, ya halde ise 3-4m gzenek apna sahiptir. Mikroflamentlerden yaplm kumalarda cm'de 7000'e kadar flament vardr. Ventile kuman askeri varyantnn cm'de yaklak 6000 l i f bulundurduunu tahmini olarak hesaplamtr [6]. 2.6.2.2 Membranlar Membranlar, polimerik materyalden yaplm, su buharnn geiine izin vermesine ramen sv suyun penetrasyonuna kar ok yksek seviyede dayanm gsterecek ekilde tasarlanm olduka ince filmlerdir. Tipik bir membran yalnzca yaklak 10m kalnlktadr ve gerekli mekanik gc salamak iin klasik tekstil kuma zerine lamine edilir. Membranlar, mikrogzenekli ve hidrofilik olmak zere iki eittir. Mikrogzenekli Membranlar l k ve muhtemelen en iyi bilinen mikrogzenekli membran, Gore-Tex (www.gorefabrics.com) olarak bilinen, W Gre tarafndan 1976 ylnda gelitirildi ve tantld. Bu, santimetre karesinde 1,4 milyon tane kck delikler bulunduu iddia edilen politetrafloretilen (PTFE) polimerinin ince bir filmidir. Bu delikler, su buhar moleklnden (40 x 10~ 6 m) ok daha byk olmasna ramen, en kk yamur damlasndan (100 m'ye kyasla 2-3 m) bile ok daha kktr. Dier imalatlar direkt olarak kuman zerine dklen mikro gzenekli polivinilidenflorr (PVDF) esasl benzer membranlar denerler. Polimerin hidrofobi k saps ve kk delik boyutlar suyun penetrasyonu i in ok yksek basn gerekt i r i r . Membrana; vcut ya, partikl kir, pestisid kalntlar, bcekleri kovan ilalar, gne losyonlar, temizlemede kullanlan tuz, deterjan ve yzey aktif maddelerin bulamas ile su geirmezliin ve membrann su buharn geirmesinin dt dnlr. Bu sebeple mikrogzenekli membranlar kirlenme etkisini azaltabilmek iin genellikle hidrofilik bir poliretan tabakasna sahiptirler. ekil 2.7de tipik bir membran sisteminin ematik gsterimi, ekil 2.8da ise mikrogzenekli membran ihtiva eden bir kuman ematik diyagram gsterilmitir [7].

38

ekil 2.7: Tipik Bir Membran Sisteminin ematik Diyagram

ekil 2.8 Mikrogzenekli Membrann SEM Grnts. (a) Hidrofilik Poliretan Yzey Tabakas, (b) Hidrofilik Tabakann Ksmen Uzaklatrlmas ile PTFE Tabakasnn Grnm Hidrofilik Membranlar

Hidrofilik membranlar kimyasal olarak modifiye edilmi, hi delik ihtiva etmeyen ok ince poliester ya da poliretan filmler olup bu yzden bazen gzeneksiz (nonporomerik) olarak ifade edilir. Terlemeden gelen olduka byk miktarlardaki su buhar membran zerine yaylabilir. Poliester ya da poliretan polimer, arlnn % 40'na varan miktarlara kadar poli(etilen oksit) ilavesi ile modifiye edilir. Poli(etilen oksit), poliretan polimer sisteminin amorf blge ksmlarn oluturarak membrann hidrofilik ksmn tekil eder. Bu, su buharnn hzl difzyonu iin gerekli olan, su moleklleri iin dk enerji afinitesine sahiptir. Bu amorf blgeler, kat haldeki membran tabakas zerinde molekller aras etki gsteren ve su

39

buhar molekllerinin gemesine izin verip sv suyun penetrasyonunu nleyen gzenekler olarak tanmlanrlar. ekil 2.9'da hidrofilik polimerin buhar tama sistemi diyagram halinde gsterilmitir. ekil 2.10da ise hidrofilik membrann SEM grnts verilmitir [7].

ekil 2.9: Hidrofilik Polimer Mekanizmasnn ematik Diyagrami

ekil 2.10: Hidrofilik Membranin SEM Grnts

2.6.2.3 Membran Birletirme Metotlar Membranlar, kuman tutumunu, dkmn ve grsel etkisini olumsuz olarak etkilemeksizin ileri teknoloji fonksiyonlarn maksimize edecek bir ekilde tekstil mamullerine birletirilmelidir. Uygulanan metot maliyete, talep edilen fonksiyona ve proses artlarna baldr. ekil 2.11 da gsterildii gibi tekstil yzeylerine membranlarn birletirilmesinin drt temel yntemi vardr [11]:

ekil 2.11: Membran Birletirme Metotlar

40

1. Membran ve d tabakann laminasyonu (ekil 2.11a)- k i tabakal sistem oluturmak iin membran d kuman alt ksmna kimine e d i l i r . Bu metodun; kada benzer tulumda, h r t oluturan bir yapda mamul vermesi gibi estetik cazibeyi azaltacak dezavantajlar olup bunun yannda mamullerin rzgar ve su geirmezlik asndan ok efektif koruma zelliklerine sahip olmalar da metotun avantajdr. Bu metot asl olarak koruyucu giysi yapmnda kullanlr. 2. Astar ya da ara eki prosesi (ekil 2.11b)- Membran hafif bir rme ya da dokuma kumaa lamine edilir. Paralar materyalin eklinde kesilir, birlikte dikilirler ve dikiler zel bir szdrmazlk eridi ile su geirmez hale getirilir. Bu yap daha sonra gevek bir ekilde d kuma ve astar arasna konulur. materyal (d, lamine, astar) gizli bir diki (zeri szdrmazlk eridi ile rtlm) ile birletirilirler. Eer yksek termal yaltm gerekirse, o zaman bu hafif arlk pamuk, yn ya da dolgu kuma ile desteklenir. Bu metot yumuak tutumu ve dkmnn iyi olmasndan dolay avantajldr. D kuma moda taleplerine gre modifiye edilebilir. 3. Membran ya da astar kuman laminasyonu (ekil 2.11c)- Laminasyon astar materyalinin doru tarafna yaplr. Fonksiyonel tabaka, d kumatan bamsz ayr bir tabaka olarak giysiye birletirilir. Bu metot, moda asndan maksimize edilebildii iin avantajldr. 4. D kuma, membran ve astar laminasyonu (ekil 2.11d)- Bu yntem tabakal sistem oluturup dier sistemlere gre kuman tutumu ve dkm asndan daha dk cazibeli bir rn sunduundan pek yaygn olarak kullanlmaz. 2.6.3 Kaplamalar B u n l a r kuman bir yzne uygulanan polimerik materyal tabakas ierirler. Kaplama materyali olarak poliretan kullanlr. Membranlar gibi kaplamalar da mikrogzenekli ve hidroflik olmak zere iki eittirler. Bu kaplamalar membranlardan ok daha kalndrlar. 2.6.4 Termal Konfor En nemli problem terleyen birinin bunu dar atmasdr. nsan vcudundaki enerji dengesi korunur; ortam souksa vcut titreyerek s retir, scaksa terleyerek svnn

41

buharlamasyla soutur. Is vcuttan 4 deiik mekanizma ile atlr. Fiziksel temasla iletim(conduction), hava ve rzgarla iletim(convection), ma ve terin deriden buharlamasyla olur. Ar snn uzaklatrlmas iin temel mekanizma terlemedir. Gl rzgarlar hissedilen scakl artrmaktadr. Su sy havadan 25 kat daha hzl iletir. Islak giysiler dk yaltm zelliine sahiptir ve vcudu lk tutma kabiliyetini azaltr. Bu yzden su geirmez giysiler hem rahatlk ve baz unsurlara kar koruma salarken hem de ok souk hava artlarnda hayati neme sahiptir. ou su geirmez materyal, terin gemesine de izin vermez. Gerek nefesalabilir su geirmez kuma, nefes alabilmeli ve hydrostatic head en az 100 cm olmaldr. Nefes alabilirlii len deiik metotlar vardr. Birisi, belirlenen bir zamanda, genelde 24 saat, bir metrekare kuma alanndan ka gram nemin getiinin birimidir. Dieri biraz daha akademik olan su buhar direncini milimetre cincinden lerek verir, daha kolaydr [2]. 2.6.5 Su Geirmez Nefes Alabilen Kumalar zerine Yaplm almalar Birka aratrmac, farkl tipteki su geirmez nefes alabilen kumalarn performans karakteris t i kl e ri ni karlatrmtr. S a l z [ 1 2 ] , b u k o n u d a y l e s yl e m e k t e d i r : S u geirmezlik ve konfor dnldnde objektif bir kyaslama yapmak mmkn deildir. Pek ok kuma l00cm (9800Pa)'lik hidrostatik kafaya dayanabilir. Bu durum kumalar yeterinden daha iyi gsterir. Buhar i l e t i m oranlarn karlatrmak genellikte gtr nk test metotlar ok e i t lid i r ve ayn zamanda da test esnasndaki kuma iin tasarlanm artlar da yamurlu hava artlarn ok az yanstr. l.omax [13], iki tabakal bir PTFE laminasyon rnei iin iki farkl tannm metot kullanarak su buhar geirgenlik deerini lmtr. Metotlardan birinde su buhar geirgenlik deeri 500 gm-2 gn-1 olarak bulunurken ayn numunenin kullanld dier metoda gre bu deer 20000 gm-2 gn-1 olarak bulunmutur. Bu byk fark, test artlarnn farkllndan kaynaklanmaktadr. Standart su buhar geirgenlik testlerinde; anan i scakl

dardaki laboratuar atmosferi i l e ayn scaklktadr (rnein 29C), oysa kullanmda giysi iindeki artlar 37C'a ulaan bir scaklkta olacaktr. Hava yamurlu olduu z a m a n darnn bal nemi, standartta kullanlan %50 ya da 65'den daha fazla o l d u u n d a doyma deerine daha

42

yakndr. anak metodu kullanlarak farkl t i p d giysi kumalar zerinden elde edilmi baz su buhar dayanm deerleri Tablo 2.5'de verilmi ve normal giysi tabakas iin her tipe uygun deer ile karlatrma yaplmtr [13]. Testin uygulan artlar belirtilmemi fakat veriler karlatrma amal olarak kullanabilmek i i n uygundur. Genelde aadaki sonulara varlabilir: Nefes alabilen materyaller; klasik su geirmez materyaller ile kaplanm kumalardan ok daha iyidirler. Nefes alabilen kumalar sradan dokunmu ya da rlm giysi kumalarna gre daha yksek buhar iletim dayanmna sahiptirler fakat baz durumlarda bu fark ok byk olur. S n r l saydaki durumlarda nefes alabilen kumalar baz sradan giysi kumalarndan daha dk buhar dayanmna sahiptirler. Nefes alabilen membranlarn ve kaplamalarn buhar dayanmlar uygulanan zemin kumandan etkilenir. Tablo 2.5: Su Buhar Transfer Deerleri
WVR(mm, durgun havada) Kuma D(kabuk) Materyali Neoprane, kauuk yada PVC kaplama 1000-1200 Klasik PVC Kaplama 300-400 Waxlanm pamuk 1000+ Yn Kaplanmas 6-13 Deri 7-8 Dokunmu Mikrolif 3-5 Sk Dokunmu pamuk 2-4 Ventile L128 3-5 Dier ventileler 1-3 ki tabakal PTFE laminasyonu 2-3 tabakal Laminasyonlar (PTFE, poliester) 3-6 Mikrogzenekli Poliretan (eitli tiplerde) 3-14 Ak Gzenek 3-5 Kapal Gzenek 6-14 Hidrofilik kaplama Naylon poliester zerine 9-16 Pamuk poliester zerine 5-10 Sper kurutulmu 6-14 Pamuk, poliester/pamuk zerine 4-7 Astar kuma zerine 3-4 Su geirmez nefesalabilir astarlar(kaplama ve laminasyon) 2-4 giysi Yelekler(pamuk, yn) 1,5-3 Gmlekler(pamuk, yn) 0,8-3 Kazak(hafif arlkl yn) 3-5

43

S t a n d a r t artlardan te simle edilmi gerek hava artlar altnda performans incelemesi yapabilmek iin giriimlerde bulunulmutur. S a l t z [ 1 2 ] , yapay bir yamur dzenei i l e birletirilmi stlm kupa metodu kullanarak bir laboratuar metodu gelitirmitir. Simle edilmi yamur testi cihaz, m e k a n i k hareket ve fitil etkisini birletirmitir. Kupa ierisindeki su 36C'da ve dulama i i n gerekli olan su da 20C'da tutulur. Dulama, simle edilmi standart yamur testlerinden ok daha uzun sreli olup bu sre 1 saattir. ki ya da tabakal PTFE laminasyonlar, normal ve mikrogzenekli kaplama, hidrofilik poliretan laminasyonlu, Ventile ve mikrolif ieren bir seri kuma hem kuru hem de yamur a r t l a r altnda test edilmitir. Su buhar transfer sonular Tablo 2.6'da verilmitir [12]. Tablo 2.6: Su Buhar Transfer Sonular
MATERYAL Mikrogzenekli PU Kaplamal A Kuma Mikrogzenekli PU Kaplamal B Kuma ki tabakal PTFE Laminasyonu tabakal PTFE Laminasyonu Hidrofilik PU Laminasyonu Mikrogzenekli AC Kaplamal Kuma Mikrolif Kuma PU Kaplamal Kuma WVT (g.saat- 1 m- 2 ) Kuru Yamur 142 34 206 72 205 269 174 141 119 23 143 17 190 50 18 4

Genel olarak mikrogzenekli kaplamalarn ve laminasyonlarn, laminasyonlardan daha yksek buhar tama zelliine sahip

hidrofilik olduklarn

grlmtr. Bunlarn hepsinin buhar tamas normal kaplamal kumalardan nemli miktarda daha yksektir. Mikrolif kuma, en yksek deere sahiptir. Yamurun, buhar tanm zerinde ana etkiye sahip olduu sonucuna varlmtr. Pek ok durumda, yamur ile slanma buhar iletim orann drr. ki tabakal PTFE laminasyonu; yamura maruz kaldnda buhar tanmnda art gsterdii iin bu genel kuraln dnda tutulur. Bu artsa, yamurun soutucu etkisinden dolay kuman ters yz zerindeki kaan su buharnn kondensasyonunun(youma) sebep olduu iddia edilir. Bylece, kuru testte buhar dayanm oluturan hava tabakas, yamurlu artlarda kpr grevi grr. Yamurdaki buhar tanmnn aadaki faktrlerden etkilendii varsaylr: Mikrogzenekli kumalar, yamur ile mikrogzeneklerin bloke edilmesi

(kapanmas) sayesinde yamurda hemen hemen su ve hava geirmez olurlar. 44

 Eer kumataki gzenekler ok kk ve olduka hidrofobik ise, o zaman bloke olma durumu olumaz. Hidrofilik membranlarn yamur suyu ile doymas su buharnn stlm kupadan absorblanmasn nleyebilir. Yaplm almalarn, en iyisinde 200 gm-2saat-1e kadar su buhar tanmasna imkan salamasna ramen kuru artlarda yamur ou kuman deerini 50 gr-2saat1

lik maksimum deerine kadar azaltr. Bu, zellikle zor artlarda alan kiiler iin

durumun yetersiz olduunu kantlayabilir. Yamurun soutma etkisi, kaan buharn kondensasyonuna sebep olabilir. Kaan buhar, giysiyi giyen kiinin slanmasna sebep olur. Kol hareketleri gibi mekanik hareketlerin, baz mikro gzenekli kumalarn, yamur direncini azaltt bulunmutur. ok yksek su penetrasyon basnc gerektiren baz kumalar standart hidrostatik basnta test edildiinde mekanik hareket altnda simle edilen dier kumalara kyasla kt diren gstermilerdir. Holmes, Grundy ve Rowe [14], atmosferik artlarn, su geirmez ve hava geirgen zellii olan eitli kumalarn su buhar geirme karakteristii zerine olan etkisini aratrmlar. Aratrmada BS 7209'un bir modifikasyonu kullanlmtr. Scakl stma ve soutma devreleri ile kontrol edilen su banyosunda, kaptaki suyun 37 C scaklnda kalmas salanmtr. Belli scaklk ve bal nem oran aralnda kuman etrafndaki havay kontrol etmek iin, tm sistem kapal bir ortama konulmutur. Genel olarak, kumalarn buhar geirgenliini bykten ke doru sralayacak olursak, durum aadaki gibi olmutur: Sk dokuma: Sk dokunmu sentetik mikrofilament Sk dokunmu pamuk Membranlar: Mikrogzenckli membran Hidrofilik membran Kaplamalar Hidrofilik kaplamalar Bu sralama Ruckman'n sralamas [15] ve Salzn sonular [12] ile uyuur. Atmosferli artlarn buhar geirgenlii zerinde nemli bir etkiye sahip olduu grlmtr. Buhar geirgenlii, standart artlar altnda llen 45

deerden ok daha az olabilir. Gerekte, yksek s c a k l k ve bal nem oranlarnda; buhar, atmosferden kuman iersine doru gei yapabilir. Su buhar geirgenlii, kuman i k i yzeyi arasndaki buhar basn farknn fonksiyonudur. Buhar geirgenlii ile buhar basnc fark arasnda karmak bir i l i k i vardr ve 3. dereceden bir polinom ile ifade e di leb il i r (rnein WVP = ax + bx2 + cx3 +C; a, b, c sabit ve x ise buhar basnc fark). Nefes alabilen kumatan yaplm bir giysinin toplam nefes alabilirlii tahmini olarak hesaplanmtr. Sonular Tablo 2.7'de gsterilmitir. Yaynlanm terleme oranlaryla bu bilgiler kyaslandnda, en iyi kuman hafif bir yk ile aktif yry tesindeki aktivitelerin ve en kt kuman da ok hafif yry tesindeki aktivitelerin stesinden gelmedii grlmtr. Tablo 2.7: Su Buhar Geirgenlik Deerleri
Buhar Basnc Fark (kPa) Pamuklu Dokuma Kuma Hidrofilik Kaplamal Kuma Pamuklu Dokuma Giysi Hidrofilik Kaplanm Kuma Su Buhar Geirgenlii (WVP) (gm-2gn-1) 5,33 5,84 6300 7080 4200 4530 Hesaplanm Toplam WVP (g.gn-1) 15000 17000 10000 10900

Ruckman, su geirmez nefes alabilen kumalar iin yamurlu, rzgarl, yamurlu ve rzga r l sabit artlar altnda su buhar transferi konusunda bir seri aratrmalar yapmtr [ 15-17]. Mikrolif, pamuk Ventile, laminasyonlu, hidrofilik laminasyonlu, poliretan kaplamal ve gzenekli poliretan kaplamal kumalardan oluan 29 numuneyi incelemitir. Bir anak yntemi kullanlmtr, anak ierisindeki su, vcut ssna benzetilebilmek i in 33C'da kontrol edilmitir ve evre scakl -20 ile +20C arasnda belirlenmitir. Su buhar geiinin evre scaklndan etkilendii, evre scakl azaldka geirgenliin dt bulunmutur. En dk ve en yksek arasnda yaklak drt faktr olmasna ramen dk evre scaklklarnda eitli kumalar arasnda ok az bir fark vardr. Bu etkiye, kuman yzleri arasndaki buhar basncndaki farklarn sebep olduu grlmtr. Su buhar gei grafikleri ( b i r i m buhar basnc fark iin su buhar geirgenlii) muhtemelen 0C'nin altndaki ortam scaklklarnda kuman i yzeyindeki kondensasyondan dolay ok karmak davranlar gstermitir.

46

Rzgar artlarnn etkisi, kuma yzeyine paralel dk hava trblans o l u t u r a b i l m e k iin bir fan k ul l an l a ra k incelenmitir [16]. Deneyler sfr ile 10.0 m s-1 arasndaki rzgar hzlar ve sfr ile 20C arasndaki hava scaklklar kullanlarak yaplmtr. Rzgarn, kuman bir tarafndan br tarafna doru olan buhar basnc farkllklarndaki arta sebep olarak buhar geirgenliini artrd bulunmutur. Bu etki mikrolif ve pamuk Ventile kumalarda en fazla olup hava scaklnn dmesi ile artar. Dk scaklklardaki su buhar kondensasyonu, buhar transfer orann drr. Spor giysiler ve kt hava artlarnda zellikle rzgarl havalarda kullanlacak giysilerin retimi iin su geirmez, nefes alabilen kumalar seilecei zaman son kullanma uygunluun dikkatli bir ekilde gz nnde bulundurulmas nerilmektedir. zellikle rzgarl havalarda kondensasyon asndan farkl tip rnlerin farkl davrand gz nnde bulundurulmaldr. Yamurlu ve rzgarl artlar modifiye edilmi anak metodu kullanlarak incelenmitir. Bylece numune belli bir ada tutularak kaabilecek btn yamuru alabilmektedir fakat bu durumda su scakl kontrol edildiinden scak plaka etkilenmemitir [17]. eitli scaklklarda AATCC standart yamur testinin gereklerine uyan bir takm du balklar tarafndan simle edilmi yamur salanmtr, Deneyler yamurda, rzgarl yamurda ve devam eden yamurda yaplmtr, Mikrolif kumalarn dndaki dier btn kumalar yamurlu artlarda nefes almaya devam etmiler, mikrolif kumalarn ise 2 saatten daha az bir srelik yamurda nefes alabilmeleri durmutur. Kumaa hi yamur gememesine ramen yamurun soutucu etkisi kuman i yzeyinde kondensasyona sebep olmutur. Bu etki PTFE laminasyonlu kumalarda en az olarak grlmtr. Ruckman almalarnda aadaki sonular karmtr: 1. Su geirmez, nefesalabilen kumalardaki su buhar transferi yamur scakl artka azalr. 2. Su geirmez, nefes alabilen kumalar yamurlu koullarda da nefes almaya devam ederler. Bununla birlikte pek ounun nefes alabilirlii devam eden ar yamurlu artlara uzun sre maruz kalma sonucunda eninde sonunda durur. Nefes alabilirliin kesilme sreleri artan srada aadaki gibi sralanabilir. Mikrolif Pamuk ventile

47

Gzenekli poliretan laminasyon PTFE laminasyon Poliretan kaplama Hidrofilik laminasyon

3. PTFE laminasyonlu kumalar haricindeki btn kumalarda yamurlu artlarda kuru artlardakinden daha fazla kondensasyon oluur. 4. Rzgar tahrikli yamurlu artlar altnda su buhar transfer oran, yamurlu artlara kyasla hem yamur hemde kondensasyon etkisine sahip btn kumalar iin daha dktr. Ruckman yukarda anlatlan kapsaml aratrmalar neticesinde genel sonulara varmtr. Bunlar; nefes alabilen kumalarn su buhar transferinin atmosferik artlara ok fazla bal olduudur. Genellikle kuman su buhar transfer oranlarn rzgar artrr ve yamur azaltr, rzgarl, kuru, rzgar tahrikli yamurlu ve yamurlu artlar azalan srada su buhar transfer performans verecek kuman su buhar transfer orann azaltr. Bulgular, kt hava artlan kyafetleri ve spor giysi retimi iin uygun su geirmez, nefes alabilen kuma seerken dikkatli olunmas kliini ne srer. Giysi ve hangi evre ierisinde kullanlaca dnlerek bu d u r uma daima zen gsterilmelidir. Nefes alabilen kumalarn su buhar transfer zelliklerine sfrn altndaki scaklklarn etkisi Oszevski [18] tarafndan incelenmitir fakat inceleme Gore-Tex II' n i n hidrofilik komponenti ile snrl kalmtr. Deney, kuma ok souk havalarda kullanldnda i yzeyi zerinde bir buz tabakas oluabileceinden dolay giysinin d yzeyi zerindeki kabuun buz kaplamal tarafndan dier tarafna doru su buhar difzyonunun simlasyonu iin tasarlanmtr. Bu prosedr, kuma numunesinin bir yz ile temas halinde yada ok yakn bir ekilde buz blou kullanan ASTM adsorpsiyon metotuna [19] benzer. Deneyler bir evresel hcre iersinde -24 C kadar dk, deiik scaklklarda yapld. Buz zerindeki buhar basnc ok dk deerdedir ve bylece kuman bir yznden br yzne kadar o k kk buhar basnc farkllklar oluturduu iin su buhar difzyon dayanmnn exponansiyel (stel) bir ekilde scaklk azaldka artt bulunmutur. Su buharnn 10C'da kuma ierisinden difzif ak yalnzca oda scaklndaki deerin yaklak % 4' kadar olduu tahmin edilir. Yksek teknolojili su geirmez

48

materyaller, nefes alamayan materyallerden daha abuk kurumak zorunda olmasna ramen hidrofilik yamur giysisi kumalar iin bu durumun muhtemelen doru olduu hakknda speklasyonlar vardr. Su geirmez nefes alabilen kumalar kapsamndaki giysi sistemleri ierisindeki dier giysi tabakalar ve oluan kondensasyon, Gretton ile arkadalar tarafndan incelenmitir [20-21]. Poliester astar kuma, poliester vatka ve pamuklu jarse T-shirt kuma kapsayan standart giysi sistemleri ile her tipte nefes alabilen kuma eitleri kullanlmtr. BS 7209 standardna dayanan stlm buharlatrc anak prosedr 5-20oC arasndaki ortam scaklklarnda ve sabit bal nemde kullanld. Elde edilen sonular alan denemesinin kullanm ile onayland. Kondensasyonun 10oCnin altndaki scaklklarnda olutuu bulundu. Kondensasyon oluumunun ve giysi iindeki dalmasnn birka mekanizmas vardr. Oluan mekanizma nefes alabilen kuman cinsine bal olup ayn zamanda kondensasyon ile birbirini etkiler ve giysi sisteminin gei zelliklerini deitirir. Byk bir miktar kondensasyon mikrogzenekli kaplamada toplanr ve bu nemli bir ekilde su buhar transferini engeller. Benzeri kaplamalardan kondensasyon kolaylkla uzaklatrlamaz nk sv su, polimerin gzenek a ierisinde gezinemez. Hidrofilik kaplamalar mikrogzenekli kaplamalardan daha az kondensasyon toplarlar nk sv su hidrofilik polimere tekrar buharlama ihtiyac olmakszn absorplanr ve iinden nakil edilir. Kondensasyonun sebep olduu polimerin yksek miktarda su ihtiva etmesi, olduka yksek sicaklklardaki su buhar transferini artrarak polimeri yumuatr ve iirir. Bununla birlikte dk scaklklar yumuamann faydalarn dengeler. Kondensasyon, mikrogzenekli PTFE membranlarn gzenekleri ierisinde oluabilir fakat bikomponent versiyonlar ierisindeki hidrofilik tabaka bunu kk bir deere drr ve ayn zamanda yzeydeki kondensasyon oluumunu nler. Bununla birlikte, kondensasyon bir kez olutuunda tekrar buharlama yava olur. Laminasyonlu kumalarn souk evre artlan altnda kaplanm kumalardan daha iyi performans gsterdikleri bulunmutur. Kondensasyon ile ilgili olarak su geirmez nefes alabilen kumalardaki durumu etkilemek iin astar kumalarn mevcudiyeti bulunmutur. Hidrofilik polimerlerde kondensasyonu uzaklatrmayan astarlar, buhar tanmnda iyileme salarken,

49

mikrogzenekli polimerde ise kondensasyonu aktif olarak ekip uzaklatran astar kumalar buhar tanm zelliklerini gelitirirler. Dier giysi tabakalarnn birletirilmesi nefes alabilen tabakann buhar gei zelliini drr. Bu durumun; ilave yaltmn, buhar sr kuvvetini drerek nefes alabilen i tabakay olduka dk scaklkta koruduundan dolay olduu iddia edilir. Fiziksel aktivite esnasnda duyarl bir terleme oluur, dolgu elyaf gibi yaltm tabakasnn uzaklatrlmas nefes alabilen tabakann scakln arln, buhar transferini iyiletirerek ve kondensasyonu azaltarak giysi sisteminin konforunu gelitirmelidir. Laminasyonlu vatka kullanm (tahminen rzgara dayankl tip), vatka ve su geirmez nefes alabilen kuma zerinde kondensasyon oluumunu destekler. Bu, vatkann termal yaltmn iddetli bir ekilde drmtr. Vcuda doru i ksmda olan elyaf demeti eskidiinde kondensasyon, vcuttan vatka kuman rmeden yaplm arka ksmna doru tand iin vatka kumann efektif bir ekilde kondensasyon ile ilgisi olduu bulunmutur. Dier aratrmaclar [17] gibi Gretton [21] standart test metotlarn kullanarak su geirmez nefes alabilen kumalarn deerlendirilmesinin gerekteki kullanma durumlarnn doru bir ekilde gstergesi olmad sonucuna varmtr. Performansl giysi sistemlerinin iletim zelliklerin deerlendirilmesi, bunlarn atmosferik art alanlarndaki kullanmlarna benzer olmalar asndan nemlidir. Marxmeier [22], nefes alabilen alabilen materyallerin slanma zellikleri zerine yapt almada membranlar tek balarna ele alm ve Tablo 2.8deki deerlere ulalmtr. Kuru artlar altnda membranlar arasnda az bir fark varken slak artlar altnda membran geirgenlikleri dmtr. Hidrofilik tipte bu d kk bir miktar iken mikrogzenekli tipte arpc ekilde dmtr. Bu fark buhar transfer mekanizmas ile aklanabilir. Su difzyon katsaysn artrarak hidrofilik membran iirirerek su buhar transferini zorlatrmaktadr. PTFE mikrogzenekli membran hidrofobik olduundan gzenek aplar deimeyecek ve basn farkndan dolay geirgenlik artacaktr. Tablo 2.8: Farkl artlar Altnda Membranlarn Su Buhar Geirgenlikleri
Membran Tipi Mikrogzenekli PTFE Hidrofilik Su Buhar Geirgenlii (gm-2saat-1) Kuru Islak 4000 3200 4400 4300

50

Su geirmez, nefes alabilen kuma performanslar zerine yaplm almalarn ou buhar gei karakteristikleri zerine younlamtr. Weder [23] nefes alabilen yamurluk materyallerin koruma, fizyoloji ve dayankllklar ile ilgili olarak bunlarn performanslar zerine kapsaml bir aratrma yapmtr. Aadaki kategorilerdeki su geirmez nefes alabilen kumatan yaplm yirmi numune test edilmitir. PU kaplamalar, PTFE membranlar, PES membranlar, Pamuk Ventile Nefes alamayan PVC kaplamal kuma ve sradan poliester giysi kuma da kyaslama iin dahil edilmitir. Numuneler pek ok sayda simle edilmi performans testlerine maruz braklmtr. Mmkn olan her numune kombinasyonu ve testi detayl olarak tartlmtr. eitli numune kategorileri hava artlarndan koruma, fizyoloji ve dayankllktan olumu rmcek a diyagramlar olarak tanmlanan boyutlu diyagramlar izilerek karlatrlmtr. Bunlar ekil 2.12'de verilmitir.

ekil 2.12: Farkl Tipte Nefes Alabilen Kumalarn Nitelikleri a)PTFE Laminasyon b) PES Laminasyon c)PU Kaplama d)PES/Pamuk karm e)Ventile f)PVC Kaplama

51

Test sonular u ekildedir: 1. eitli kategorilerdeki nefes alabilen kumalar arasnda nemli bir fark yoktur. 2. Dayanklla katk salayan ana parametre su geirmez polimerin ilitirildii d materyaldir. 3. Bunlar i dnda kullanlan (tatil giysileri) iin pek bir anlam ifade etmez nk profesyonel giysilerindeki sk standartlarn benzerleri ile kullanmda nadiren karlalr. 4. Poliretan kaplamalar mekanik hasar iin PTFE ve PES laminasyonlarndan daha iyi dayanma sahiptirler. 5. Hemen hemen btn numunelerin buhar gei zellikleri iyidir. Fakat giysideki havalandrma delikleri nemlidir, nk kumalarn su geirme kabiliyeti orta fiziksel zellikler iin yeterli deildir. 6. Nihai rnn hatasz bir ekilde retimi kuman su geirme dayanm zellikleri kadar nemlidir. 7. Hangi rnn performansnn daha iyi olduu sorusu cevaplanamaz. Uygulanan artlar ve rn etkileyen ilgili talepler olduka farkldr. 2.7 almada Kullanlan Lifler Hakknda Bilgiler 2.7.1 Viskon Lifi Viskon lifi retim srasnda kullanlan dze balna bal olarak farkl inceliklerde elde edilebilir. Enine kesiti dairesel deil, kvrmldr [24]. Viskon lifi rejenere sellozik lif olduundan pamuun birok zelliini barndrmaktadr. Viskon pamuk ile karlatrldnda, her ikisi de %100 selloz olmasna ramen polimerizasyon derecelerinin farkl olmasndan dolay birok farkl zellie sahiptir. Polimerizasyon derecesi pamukta 2000 10000 aras, viskonda ise 200 250 arasndadr. Kristalin blgelerin oran pamukta %70 iken viskonda %40tr. Kimyasal yapdaki bu farkllklar viskonun mekanik, konfor ve estetik zelliklerinde farkllklar yaratmaktadr. Bu sebeple, viskon lifi pamuktan daha mukavemetsiz ve kimyasal reaktiflere kars daha az direnlidir. Buna karsn emici olma zelliinden dolay bu liften retilen tekstiller olduka konforlu, tene uyumlu, nefes alabilen, yumuak ve dkml bir yapya sahiptir [25].

52

Aada viskon lifinin olumlu ve olumsuz zellikleri sralanmtr [26]: Mukavemet: Viskon lifinin en dikkat eken zellii slandnda mukavemetinin ok dmesidir. Mukavemeti kuru halde 2.0 2.6 g/denye; slak halde 0.95 1.5 g/denyedir. Kopmadan %17 25 orannda uzama gsterebilir. Emicilik: Viskonun bir baka nemli zellii btn sellozik lifler iinde en emici lif olmasdr. Teri ok iyi emer, bundan dolay yazlk giysilerde tercih edilmektedir. Emicilik zellii sayesinde rahatlkla boyanabilir. Suda ve bazik zeltilerde pamuktan daha fazla ier. %60 bal nemde %11 13 orannda nem eker. Kullanm: Kullanc asndan viskonda en belirgin problem slak mukavemetinin dk olmas ve ok fazla nem ekmesinden dolay boyut sabitliinin ok az olmasdr. Boydan ve enden benzeri pamuklu kumalardan daha fazla ksalr, asarak kurutma yapldnda salar. rme viskon kumalarda may dnmesi problemi ile karlalr. Ayrca sk kullanm srasnda boncuklanma sorunu yaanabilir. Dier sellozik lifler gibi esnek olmadndan anma dayanm ktdr, kolaylkla hasar grebilir; abuk krr, tleme srasnda scaa kars pamuktan daha az dayankldr. Grnm: Viskon lifi dzgn yzeyli ve ok parlaktr. Bu zelliinden dolay dayanklln nemli olmad yerlerde ipek yerine kullanlabilir. ekil 2.13de Viskon lifinin enine ve boyuna SEM grnts ve Tablo 2.9da Viskon lifinin baz zellikleri gsterilmitir.

ekil 2.13: Viskon Lifinin Enine ve Boyuna SEM Grnts

53

Tablo 2.9: Viskon Lifinin Baz zellikleri

zgl arlk (g/cm3) Mukavemet (g/d) Kuru Islak Nem ekme (%) Esneklik Yanma letkenlik Is Elektrik Dayanm zellikleri Mikroorganizmalara ve bceklere Gnna Kimyasallar Kuvvetli Asitlere Kuvvetli Bazlara Oksitlere zclere Viskon Lifi 1,51 1,0-2,5 0,5-1,5 11-15 Kt Erimez, Yanar Yksek Yksek Mantar ve Bakteri zarar verir Mukavemet der Kt Kt yi yi

2.7.2 Polyester Lifi Polyester lifleri genel olarak; mukavemetli, uzama ve ekmeye kar dayankl, ou kimyasallara kar dayankl, hzl kurur, krmaya, kflenmeye ve anmaya dayankldr. Tablo 2.10de baz lif zellikleri ile ekil 2.14de boyuna kesit SEM grnts yer almaktadr [28]. Tablo 2.10: Polyester Lifinin Baz zellikleri
Polyester zgl arlk Mukavemet Nem kazanm Erime scakl Lif zellikleri 1,22-138 g/cm3 0 - 85cN/tex 0,2 - 0,6 % 249-288 oC

54

ekil 2.14: Polyester Lifinin Boyuna Kesit SEM Grnts 2.7.3 Pamuk Lifi Pamuk doal sellozik bir olarak, yumuak rahat bir tuesi vardr. yi emicilik zellii, renk tutmas, iyi bask yaplabilmesi, kuru temizleme ve makinede ykanabilir zellikte olmas, mukvemetinin ve dkmllnn iyi olmas balca zellikleirdir. Pamuk lifinin baz zellikleri Tablo 2.11de verilmitir. Pamuk lifinin enine ve boyuna kesit SEM rnts de ekil 2.15de gsterilmitir [29]. Tablo 2.11: Pamuk Lifinin Baz zellikleri
Pamuk zgl arlk Mukavemet Elastikiyet Nem kazanm Erime scakl Lif zellikleri 1,54 g/cm3 3 - 4.9 g/d Olduka dk 7-8% 150 oC bozunur.

ekil 2.15: Pamuk Lifinin Enine ve Boyuna Kesit SEM Grnts

55

2.7.4 Viskon, Pamuk ve Polyester Liflerinin Karlatrlmas Viskon pamuk ve polyesterin baz zelliklerini tamakla birlikte, birok adan her iki liften de daha stn zelliklere sahiptir. Tablo 2.12de viskon lifinin pamuk ve polyester ile karslatrlmas yaplmtr. Bu tabloda lif iin konfor, estetik ve kullanm zelliklerine iliksin derecelendirmeler yer almaktadr. Tablodan da grld gibi viskon lifinin konfor ve estetik zellikleri iyi olmasna karsn ykanabilirlik zellii ktdr [27]. Tablo 2.12: Viskon, Pamuk ve Polyester Liflerinin Karlatrlmas
Parametreler Konfor Nem ekme Is Koruma Hava Geirgenlii Yumuaklk Statik Datm Estetik Dkmllk Parlaklk t Yutumu Dzgn Yzey Kullanm Antipilling Ykanabilirlik Pamuk iyi iyi ok iyi iyi iyi iyi ky iyi ky iyi iyi Karlatrma Viskon Polyester ok iyi ok iyi iyi ok iyi ok iyi ok iyi ok iyi iyi ok iyi ok iyi kt kt kt kt kt kt kt ok iyi ok iyi iyi kt ok iyi

2.7.5 Bambu Lifi Bambu bitkisinin sellozundan elde edilen bu elyafn kesit yapsnda (ekil 2.16) bulunan mikro bouklar ve mikro delikler sayesinde iyi bir nem emii ve havalandrma zelliine sahiptir. Bu zellii dolaysyla yaz kyafetleri iin uygun bir seenek oluturmaktadr. Bambu elyafnn en nemli zellii iinde barndrd maddeler dolaysyla doal anti bakteriyel olmasdr. Ayrca lif ekimi srasnda herhangi bir kimyasal ilemden gemedii iin doal ve biyolojik bozunurluluk zelliklerine de sahiptir. Bambu lifinin baz zellikleri Tablo 2.13de verilmitir. Bambu lifinin enine kesit SEM grnts de ekil 2.16 gsterilmitir [30].

56

Tablo 2.13: Bambu Lifinin Baz zellikleri

Mukavemet Kopma Uzamas Mukavemet, Ya Kopma Uzamas, Ya Nem Kazanm cN/tex % cN/tex % % 23.3 23.8 13.7 17.8 13.03

ekil 2.16: Bambu Elyafnn Enine SEM Grnts

57

3. DENEYSEL ALIMA Deneysel almada ilk olarak rme kuman ieriinde kullanlacak lifler belirlenmitir. Bu erevede, rme kumalarda ska kullanlan pamuk, viskon, bambu ve polyester(kesik elyaf) lifleri seilmitir. Kullanlan lif tipinin lamine kuma zelliklerine etkisini incelemek amacyla, her bir lif tipinden ayn numarada retilen iplikler kullanlm ve bu ipliklerden ayn rme makinasnda sprem kumalar oluturulmutur. Oluturulan kumalara lamine edilmeden nce ramda en sabitlenmesi yaplmtr. Daha sonra kumalarn yzeyi yapkan vastasyla membranlarla birletirilmitir. 3.1 Malzeme Deneysel almada kullanlan iplik zellikleri Tablo 3.1de verilmektedir. Yaplacak deneylerde kumalarn konfor ve fiziksel zelliklerine elyaf cinsinin etkileri inceleneceinden ipliklerde sz konusu lifin % 100 karm kullanlm olup, ayrca iplikler birbirine yakn bkm deerlerinde retilmeye allmtr. Kuma parametrelerinin sabit tutulmas amacyla, kumalarn hepsi ayn makinada, ayn besleme ve gerilim ayarlarnda rlmtr. Makina olarak 32 pus 28 fine tek plaka Mayer CIE Relanit II marka yuvarlak rme makinas kullanlmtr. retilen sprem rme kumalarn zellikleri Tablo 3.2de grlmektedir. Numuneler karmamas iin kodlanmtr. Her kuma tipi meydan geldii lifin ilk harfi ile temsil edilmitir.(Viskon:Vis, Polyester:Pol, Pamuk:Pam, Bambu:Bam). Lamine kumalar daha sonra 5 kez ykama & kurutma ilemine tabi tutulmutur. Ham kumalar H simgesi ile, membranlarla lamine edilmi kumalar L ile, be ykama sonras ise YS olarak kodlanmtr. Membranlar ise A ve B olmak zere kodlanmtr. Tablo 3.1: plik zellikleri
Lif Viskon Polyester Pamuk Bambu plik Cinsi %100 Viskon %100 Polyester %100 Pamuk %100 Bambu plik Numaras Ne 30/1 (Ne 29,59) Ne 30/1 (Ne 30,57) Ne 30/1 (Ne 30,46) Ne 30/1 (Ne 29,50) plik Tipi Ring Ring Ring Ring Bkm 816 (T/m) 650 (T/m) 719 (T/m) 707 (T/m)

58

Tablo 3.2: Kuma zellikleri

Kuma May Skl (1/cm) 15 15 15 15 Sra Skl (1/cm) 21 21 21 21 lmek Younluu (1/cm2) 315 315 315 315 rg Tipi Sprem Sprem Sprem Sprem Gramaj (g/m2) 160,65 162,35 161,95 162,75 lmek plik Uzunluu (mm) 2,60 2,69 2,65 2,61

Viskon Polyester Pamuk Bambu

rme kumalar Tablo 3.3de belirtilen iki farkl tip membranla birletirilerek lamine kumalar elde edilmitir. Laminasyonda, ekil 3.1de gsterilen Cavitech firmasnn Cavimelt marka Hot-Melt Gravler Silindirli noktalama sistemi kullanlmtr. Membran olarak Collano Xiro firmasnn (A olarak kodlu) ve Dima Laminasyon firmasnn (B olarak kodlu) olmak zere iki farkl membran kumalara birletirilmitir. Bu membranlar ayn kalnlkta, fakat farkl younlukta seilmitir. Yaptrc olarak da Forbo/Swift firmasnn HMPUR 281 kodlu reaktif poliretan kullanlmtr.

ekil 3.1: Cavimelt Hot-Melt Gravler Silindirli Laminasyon Makinesi Tablo 3.3: Kullanlan Membranlarn zellikleri
Kod A B Membran Polyester bazl Poliretan Polieter bazl Poliretan Kalnlk 20m 20m Renk Beyaz, Yar Saydam Beyaz, Mat Younluk (g/cm3) 1,17 1,23

Farkl firmalara ait 2 tip membran kullanlmtr. A membran 20 m incelikte, beyaz renkte yar saydam, 1,17g/cm3 zgl arlkta polyester bazl poliretandr. B membran ise yine 20m incelikte beyaz renkte, mat, 1,23 g/cm3 zgl arlkta
polieter bazl poliretandr.

59

Yapkan olarak; 1,1 g/cm3 younlukta, 70-110 0C uygulama aralna sahip, m2 de 10-40 g arlkta, 3300 mPa.s viskozitesi olan, reaktif kat poliretan kullanlmtr. 3.2 Metod Kuma numunelerine yaplacak testler ana balk altnda toplanmtr:

Fiziki Performans Testleri:

Gramaj, kalnlk, patlama mukavemeti, boncuklama, anma dayanm, boyutsal deiim, may dnmesi

Konfor zellikleri Testleri:

Su geirgenlii, hava geirgenlii, su buhar geirgenlii, transfer slanma, klcal slanma, nem

kazanm, kuruma hz.

SEM Grnmleri

3.3 Fiziki Performans Testleri 3.3.1 Gramaj Tespiti TS251 [31] standard baz alnarak, gramaj alma aletiyle kuma numunelerinin 100 cm2 lik dairesel bir alanda kesilip hassas terazide tartlmasyla, kuman g/m2 olarak gramaj deerleri elde edilmitir. 3.3.2 Kalnlk Tespiti BS 2544 [32] standard baz alnarak, kuma kalnlklarnn tespitinde James H. Heal marka kalnlk lm cihaz kullanlmtr. lmler iin makina basnc 10 g/cm2 olarak ayarlanmtr. Her bir grup iin 5 lm yaplm ve bunlarn ortalama deeri kuman kalnl olarak kaydedilmitir. 3.3.3 Patlama Mukavemeti Testi TS393 [33] standardna gre yaplan testlerde kuma numuneleri 33 mm lik apa sahip bir diyafram zerine yerletirilmi ve 5 kg/cm2 lik bir basn altnda sktrlmtr. Diyafram iirilmeye balanarak kuma patlatlmaya zorlanmtr. Kumalarn patlad andaki ekrandaki basn deeri kumalarn patlama mukavemeti olarak kaydedilmitir.

60

3.3.4 Boncuklama Testi Boncuklama testi iin ISO 12945-1 [34] standard esas alnarak ICI Bonuklama test cihaz kullanlmtr. Numuneler 12.5x12.5 cm ebadnda kesilip bir tp formu oluturacak ekilde katlanarak dikilmitir. Dikilen her numune bir poliretan tpe geirilerek iki ucundan skca tpe bantlanmtr. Her gurptan 3 er tane hazrlanan numuneler cihaz zerinde bulunan i yzeyi mantar kapl drt kutuya her kutuda ayn cins numune olacak ekilde yerletirilmitir. rme kumalar iin belirtilen devirede (7000 tur) kutular dndrldkten sonra tplerden karlan numunler k kabini iinde 45 lik ayla yerletirilmi platform zerine konarak standard boncuklama tablosuna gre deerlendirilmitir. Sonular 1 en kt 5 en iyi olmak zere 1 ile 5 arasnda deerlendirilmitir. 3.3.5 Anma Dayanm Testi Test, ISO 12947-2 [35] standard esas alnarak ve Martindale anma test cihaznda yaplmtr. Kesme aparatyla 38 mm apnda hazrlanan numuneler 9 Pa lk basn altnda 20.000 tur anmaya maruz braklmtr. 20.000 turdan sonra arlklar llen numulerin balang arlklarna gre kaybettikleri ktleleri hesaplanarak anma deerlendirmesi yaplmtr. 3.3.6 Boyutsal Deiim Testi Numunelerin boyutsal deiimi, TS 392 [36] standardna gre yaplmtr. Numuneler tp formuna getirilerek boyutsal deiim cetveliyle enden ve boydan iaretlenmi ve Vaskatrde 15A nolu programda ykandktan sonra serilerek kurutulmutur. Kuruyan numuneler iaretli yerlerinden boyutsal deiim cetveliyle llerek deerler kaydedilmitir.

3.3.7 May Dnmesi Testi Numunelerin may dnmesi AATCC 179 [37] standardna gre yaplmtr. Boyutsal deiim iin hazrlanan numuneler ayrca may dnmesi cetveli ile de iaretlenmi ykama sonras serilerek kurutulan numuneler yine cetvel kullanarak llm ve % olarak kaydedilmitir.

61

3.4 Konfor zellikleri Testleri 3.4.1 Su Geirgenlii Testi TS 257 EN 20811 [38] standardna gre yaplmtr. 100 cm2 lik test kafasna artan su basnc uygulanr. Bu oran 60 cm H2O/dakikadr. Deney numunesinden kan nc su damlasndan sonra deer cm SS (Su Seviyesi) olarak kaydedilir. 10 deerin ortalamas alnr. 3.4.2 Hava Geirgenlii Testi TS 391 EN ISO 9237 [39] standardna gre yaplmtr. 20 cm2 lik test kafalarna 100 Pa basnta yerletirilen numunelere hava akm uygulanmtr. Kuman iki yzeyi arasndaki basn farkndan numunlerin hava geirgenlii cihaz gstergesinden mm/s olarak kaydedilmitir. 10 deerin ortalamas alnmtr. 3.4.3 Su Buhar Geirgenlii Testi Su buhar geirgenlii iin ASTM E96-00 [40] yntemi esas alnarak test dzenei kurulmutur. Buna gre 20 mm derinliindeki dairesel petri kaplarna 855 g olacak ekilde eit miktarda 23 C deki saf su konduktan sonra kabn st test alan haricinde hava alamayacak ekilde test yaplacak numune ile kapatlmtr. Prosedre uygun olarak su ile kuma arasnda 16 mm boluk braklmtr. Hazrlanan kaplar 22 C, %65 RH atmosfer artlarnda bir gn sreyle beklemeye alnmtr. Su buhar transfer hzn tespit edebilmek iin saatte bir lm alnmtr. 24 saat sonundaki arlk lm alnarak, kaptaki suyun azalma miktarnn tespit edilmesiyle, su buhar geirgenlii formle uygun olarak g/m2.24sa olarak hesaplanmtr. 3.4.4 Transfer Klcal Islanma Testi Transfer slanma testi iin, Zhuang ve arkadalarnn [41] kullandklar test yntemi esas alnmtr. Bunun iin 7.45 cm apnda dairesel numuneler hazrlanmtr. Ayn kumatan kesilen iki paradan biri slatp fazla suyu kurutma kadyla alndktan sonra ya tabaka olarak n yz stte kalacak ekilde zemine yerletirilmitir. Kuru kalan kuma da yine nyz stte kalacak ekilde ya tabakann zerine konulduktan sonra en ste sabit bir basn salamas asndan bir arlk konmutur. Kullanlan arlk, Zhuang' n [41] almasnda belirttii optimum aralk iinde bulunan 15,6 kg/m2 lk bir arlk seilmitir. 5, 10, 15, 20, 25, 30. dakikalarda olmak zere toplam 8 lm kaydedilmitir. 62

Numuner iin slanma orann(1-R) bulurken, denklem 3.1 den yararlanlr. Islanma oran ( 1-R ); R=

C1 C 0 C r C0

(3.1)

C1: Kuru kuman transferden sonraki her bir arl C0: Islanan kuman slanmadan nceki ilk arl Ct: Islanan kuman slandktan sonraki ilk arl 3.4.5 Dikey Klcal Islanma Testi Testler DIN 53924 [42] nolu standarda gre gre yaplmtr. Numuneler 25 x 100mm ebatlarnda eritler halinde kuman eni ve boyu ynlerinde olmak zere 3 er tane hazrlanmtr. Kumalarn zerine lm kolayl iin mesafeler iaretlenmitir. ine saf su konmu bir kabn stnde numuneler suya 3 mm dalacak ekilde sabitlenmitir. 30. saniyede ve 1.-5. dakikalarda suyun kuma zerinde ykseldii noktalar okunarak 5 dakika sonunda suyun ykselme mesafesi tespit edilmitir. 3.4.6 Nem Kazanm Tespiti Nem kazanm hesaplayabilmek iin kuman kuru arlnn tespiti gerekmektedir. Bunun iin ASTM D2654 [43] standard esas alnmtr. Kondisyonlanm numuneler ilk arlklar tespit edildikten sonra 105 C ye stlm etve konmutur. Aralklarla kuruyan numunenin arl llp st ste 3 lmden de ayn sonu alndnda test durdurulup bulunan deer kuru arlk (D) olarak kaydedilmitir. Kurutulan numuneler standard artlarda (22 C, 65 RH) bekletilerek birer saat aralkla arlk lm yaplmtr. llen 3 deerin ayn olduu durumunda lm durdurulup son deer nemli arlk (M) olarak kaydedilmitir. Nem kazanm ve nem ierii denklem 3.2 ve 3.3 de gsterilmitir. Nem kazanm: R =
M-D x 100 D

formlyle hesaplanmtr

(3.2) (3.3)

Ayrca nem ierii: C =

M-D x 100 formlyle hesaplanmtr M

63

3.4.7 Kuruma Testi

Bu test iin Fourt ve arkadalarnn [44] yapt almalar baz alnmtr. 8x16 cm ebadnda kesilen numunelerin arlklar tespit edilmitir. Daha sonra saf su iinde yarm saat bekletilerek tamamen slanmas ve zerinde hi hava kabarc kalmamas salanmtr. Sudan karlan numunelerin fazla suyu hafife sklarak kalan suyun uzaklatrlmas iin numunelerin her iki yz 1 er dakika kurutma kad zerinde bekletilmitir. Fazla suyu alnan kumalar, slak arl tespit edildikten sonra, kurumalar iin, standart atmosfer artlarnda kurutma telleri zerine serilmitir. Saatte bir alnan arlk lmleri yardmyla kumataki fazla nem miktarnn oran tespit edilmitir. Kumalar, %5 lik fazla nem seviyesinde kuru olarak kabul edilmi ve bu seviyeye karlk gelen zaman kuman kuruma sresi olarak kaydedilmitir.

3.5 SEM Grntleri

Kuma numunelerinin membran ksm iletken olmadndan dolay nce altnla kaplatld. Sonra ise Joel firmasnn JSM-5410LW marka taramal elektron mikroskobu ile grntleri alnd. Numune snrlamasndan dolay sadece A tipi membranl lamine bambu kuman; lamine edilmi, lamine edilmi be ykama sonras, lamine edilmi mebran yz anm, lamine edilmi be ykama sonras membran yz anm kumalar ve son olarak da B tipi membranla lamine edilmi be ykama sonras membran yz anm kuman grntleri alnmtr. Grsel olarak deerlendirilmitir.

64

4. SONULAR VE DEERLEND RMELER 4.1 Gramaj Testi Sonular

Numunelerin Gramaj deerleri ve karlatrmalar g/m2 olarak Tablo 4.1 ve ekil 4.1de verilmitir.

Tablo 4.1: Numunelerin Gramaj Deerleri (g/m2)

A Vis Pol Pam Bam Ham 160,65 162,35 161,95 162,75 Lamine 174,4 186,8 179,4 185,6 YS Lam. 215,6 189,3 194,6 220,3 B Vis Pol Pam Bam Ham 160,65 162,35 161,95 162,75 Lamine 178,7 190,3 186,8 190,1 YS Lam. 223,6 192,8 202,5 227,3

Gramaj
250 200 (g/m2) 150 100 50 0 L.YS.Pol H.Pol L.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam H.Pam H.Bam L.Pam L.Bam L.YS.Vis H.Vis L.Vis Ham A B

ekil 4.1: Numunelerin Gramaj Deerlerinin Karlatrmas

A membrannn younluu B membranndan %5 orannda daha dktr ve bu fark lamine kumalarn gramajlarna da yansmtr. B membran kullanlarak lamine edilen kumalar buna bal olarak daha yksek gramaja sahiptir. Numunelerin ykama sonras gramaj deiimleri, boyutsal deiim deerleri ile aklanabilir. Ykama sonras polyester ok fazla boyutsal deiim gstermediinden, gramajnda ok az miktarda deiim grlmtr. Viskon ve bambu kumalar ise yksek oranda

65

boyutsal deiim gstermitir. Bu numuneler zellikle boyuna ynde yksek oranda ekme sergilemi ve gramajlarndaki deiim fark edilir seviyede artmtr. Ykama sonras lamine kumalarda artlar Viskon kuma iin %25, Polyester kuma iin %1, Bambu kuma iin %20, Pamuk kuma iin %10 olarak grlmtr.

4.2 Kalnlk Testi Sonular

Numunelerin be lm sonundaki ortalama kalnlk deerleri ve karlatrmalar Tablo 4.2 ve ekil 4.2de verilmitir.

Tablo 4.2: Numunelerin Kalnlk Deerleri (mm)

Kalnlk (mm) HVis HPol HPam HBam LVis LPol LPam LBam LYSVis LYSPol LYSPam LYSBam Ham 0,583 0,592 0,667 0,570 A 0,500 0,513 0,553 0,507 0,785 0,597 0,762 0,763 B 0,523 0,553 0,583 0,517 0,802 0,622 0,758 0,769

Kalnlk
1 0,9 0,8 0,7 mm 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 LPam LBam LYSPam LYSBam HPam HBam HPol LPol LYSPol HVis LVis LYSVis Ham A B

ekil 4.2: Numunelerin Kalnlk Deerlerinin Karlatrmas

66

Laminasyon ile birlikte kalnlkta bir azalma olduu grlmektedir. Numuneler ham halde uniform bir gerginlikte deildir. Membranlarmz 20 mikron(0,02mm) olduu iin burda nemli bir parametre membran uygulanrken kumata bir bask ve gerilim oluturulmasdr. Kuma, membran uygulanrken bu etki karsnda incelmekte ve bu nedenle lamine kumalarn kalnl ham kumatan dk olmaktadr. Ykama sonrasnda ise kumalar ekmesine ramen, membranlar ekmeyip krarak skmakta ve bu nedenle kumalarn kalnl artmaktadr, bu durum zellikle viskon ve bambuda daha belirgin grlmektedir. Ykama sonras lamine kumalarn kalnlk artlar; viskon ve bambu iin %50 seviyelerinde iken bu oran pamukta %35, polyester de ise %15 olmutur. B membranl kumalarn A membranl kumalara gre %2 mertebesinde kaln olduu da bulunmutur.

4.3 Patlama Mukavemeti Testi Sonular

Numunelerin be lm sonundaki ortalama patlama mukavemeti deerleri ve karlatrmalar Tablo 4.3 ve ekil 4.3de verilmitir.

Tablo 4.3: Numunelerin Patlama Mukavemeti Deerleri

Numuneler Vis.H Pol.H Pam.H Bam.H Vis.A Pol.A Pam.A Bam.A Vis.A.YS Pol.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B Pol.B Pam.B Bam.B Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS Patlama Mukavemeti (kg/cm2) 3,140 9,091 5,481 4,037 3,406 9,220 5,866 4,052 3,037 10,343 6,690 3,717 3,425 9,418 5,906 4,113 2,983 10,517 6,433 3,770

67

Patlama Mukavemeti
12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Vis.H

kg/cm2

Pam.H

Bam.H

Pam.B.YS

Pam.A.YS

Bam.A.YS

ekil 4.3: Numunelerin Patlama Mukavemeti Deerlerinin Karlatrmas

Deerler incelendiinde, laminasyonun patlama mukavemetinde arta neden olduu, B membranl kumalarn mukavemetinin daha yksek olduu grlmektedir. Viskon ve pamuklu kumalarda srasyla yaklak olarak %8-9 ve %6-8 arta sebep olurken, Polyester kumata %2-3, bambu kumada ise % 1-2 seviyelerinde arta sebep olmutur. Ykama sonras membranl kumalarda ilk dikkat ekici zellik viskon ve bambunun patlama mukavemetinin dt buna karlk polyester ve pamuun artt ynde olmasdr. Viskon %10 seviyesinde derken, bambu %8 seviyesinde dmtr. Polyester %11 mertebesinde artarken pamuk ise %10 seviyesinde artmtr. Bu durum numunelerde grlen boyutsal deiim ile aklanabilir. Daha fazla ekme davran sergileyen kumalarda membran daha fazla krarak efektif bir balanma salayamamakta ve sonu olarak mukavemet dmektedir.

4.4 Boncuklama Testi Sonular

Numunelerin ICI boncuklama deerleri Tablo 4.4 ve Tablo 4.5de verilmitir.

Tablo 4.4: Ham Numunelerin ICI boncuklama Deerleri

Boncuklama H.Vis H.Pol 3-4 ICI Pilling Box 3 H.Pam H.Bam 4 4

Tablo 4.5: Dier Numunelerin ICI boncuklama Deerleri

A B L.Vis L.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.YS.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam 3 3-4 3 3 2 2-3 2 2-3 2-3 3-4 3 3 2 2-3 2 2

68

Bam.B.YS

Pam.B

Pam.A

Bam.A

Bam.B

Pol.H

Vis.B.YS

Pol.A.YS

Pol.B.YS

Vis.A.YS

Vis.B

Pol.A

Pol.B

Vis.A

Lamine edilmi kumalarda

boncuklama deerleri incelendiinde, lamine

kumalarn polyester kuma hari daha fazla boncuklama gsterdii grlmektedir. Be ykama sonrasnda numunelerin boncuklama deeri daha da artmtr. Sonu olarak kullanlan kumalar iin laminasyonla boncuklama ktlemitir.

4.5 Anma Dayanm Testi Sonular

Martindale anma cihazndaki 20000 devir sonunda numunelerin rme yzeyindeki yzde anma deerleri Tablo 4.6, Tablo 4.7 ve ekil 4.4de verilmitir.

Tablo 4.6: Ham Numunelerin rme Yzeylerinin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri
Vis Ham Pol Pam Bam 2,752 5,641 0,505 4,39

Tablo 4.7: Dier Numunelerin rme Yzeylerinin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri
A B L.Vis L.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.YS.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam 1,119 0,457 1,594 2,358 3,478 0,957 2,791 3,540 1,923 0,439 2,463 2,273 4,706 0,897 2,905 3,571

Anma Deerleri (% )
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 L.Pol L.YS.Pol H.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Pam L.YS.Bam H.Pam H.Bam L.Vis L.YS.Vis H.Vis

Ham A B

ekil 4.4: rme Yzeylerin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri

69

ekil 4.4de grld gibi laminasyonun zellike viskon ve pamukta olmak zere
anma dayanmn artrd, buna karlk ykama sonras sonrasnda ykama ncesine gre anma dayanmlarnn azald grlmtr. Membran baznda baktmzda A tipi membrann viskon ve pamukta iyi bir anma dayanmn verdii grlrken polyester ve bambu iin membran tipinin bir etkisi olmad grlmtr. Martindale anma cihazndaki 20000 devir sonunda numunelerin membran yzeyindeki yzde anma deerleri Tablo 4.8 ve ekil 4.5de verilmitir.

Tablo 4.8: Numunelerin Membran Yzeylerinin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri
A B L.Vis L.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.YS.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam 0,483 0 1,024 0 0,424 0,791 0,576 0 0,442 0 0,469 0 0,813 0 0,386 0,760

Anma Deerleri (% )
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 L.YS.Pol L.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.Vis

A B

ekil 4.5: Membran Yzeylerin Anma Sonucu Yzde Ktle Kayb Deerleri
Numunelerin membran yzlerinin anma sonucu yzde arlk kayplarna baktmzda sfra yakn bir deer ktn hatta polyester kumaa lamine edilen membranlarn anma deerinin sfr olduunu grmekteyiz. Membranlarn kendi aralarnda bir deerlendirme yaptmz da ise B membrannn ok az da olsa iyi bir anma direnci gsterdii sylenebilir.

70

4.6 Boyutsal Deiim Testi Sonular

Numunelerin 5 ykama sonrasndaki boyutsal deiim deerleri ve karlatrmas Tablo 4.9 ve ekil 4.6da verilmitir.

Tablo 4.9: Numunelerin Boyutsal Deiim Deerleri

Numune Vis.H.YS Pol.H.YS Pam.H.YS Bam.H.YS Vis.A.YS Pol.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS En (%) -15,0 -1,0 -3,5 -7,5 -1,0 0,5 1,0 -3,5 -1,0 1,0 -1,0 -2,5 Boy (%) 6,0 -1,0 -2,5 -7,5 -18,0 -2,0 -7,5 -16,0 -19,0 -3,0 -7,0 -18,5

Boyutsal Deiim(%)
10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 -15,0 -20,0 -25,0 Vis.H.YS Pol.H.YS Pam.H.YS Bam.H.YS Vis.A.YS Pol.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS En (%) Boy (%)

ekil 4.6: Numunelerin Boyutsal Deiim Deerlerinin Karlatrmas

Genel olarak laminasyonla birlikte kumalarn boyutsal deiimi enden azalm buna karlk boydan artmtr. Ham viskon kuma enden yksek oranda ekme ve boydan uzama gstermi, laminasyondan sonra ise boydaki bir miktar daha artm, enden ise olduka dmtr. Ham polyester kuma enden ve boydan ok dk ekme gsterirken laminasyondan sonra boydan ekmesi biraz artm enden ise ok az

71

salmtr. Ham pamuklu kumalar enden ve boydan % 2-3 ekme gsterirken, lamine halde boydan ekme deerleri % 7lere km, endeki boyutsal deiim azalmtr. Bambu kumalarda ham halde birbirine eit olan enden ve boydan ekme deerleri (%7,5) enden azalma ve boydan artma eilimi gstermitir. Gzlenen bu boyutsal deiim davran her iki membran tipi iin de paralel olmutur.

4.7 May Dnmesi Testi Sonular

Numunelerin 5 ykama sonrasndaki may dnmesi deerleri Tablo 4.10da verilmitir

Tablo 4.10: Numunelerin Yzde May Dnmesi Deerleri

Numune Vis.H.YS Pol.H.YS Pam.H.YS Bam.H.YS Vis.A.YS Pol.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS May Dnmesi(%) 5,25 1,25 3,00 8,25 3,75 1,00 1,75 6,00 1,25 0,75 0,50 4,50

May Dnmesi(%) 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Vis.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B.YS Vis.H.YS Pam.B.YS Bam.B.YS Pam.H.YS Bam.H.YS Pol.A.YS Pol.B.YS Pol.H.YS

ekil 4.7: Numunelerin May Dnmesi Deerlerinin Karlatrmas

72

ekil 4.7de gsterildii gibi ham kumalarda bambunun may dnmesi en fazla,
ondan sonra da viskon gelmektedir. Polyesterde ise en az seviyededir. Membran laminasyonu sonrasnda kumalarn may dnmelerinde azalma meydana gelmektedir. Ham halde kumalarda daha fazla may dnmesi grlmesi, laminasyon ileminden sonra kumalarn membran ile sabitlenerek daha stabil bir yap gstermeleri eklinde aklanabilir. Membran baznda deerlendirecek olursak B membrannn may dnmesine kar daha iyi sonu verdii de grlmektedir.

4.8 Su Geirgenlii Testi Sonular

Test numunelerinden su geii olmad grlmtr. Bunun iin numunelerde yrtlma olduu andaki su geirmezlik deeri test sonucu olarak verilmitir. Polyesterin mukavemetinin ok yksek olmas dolasyla numunelerde yrtlma olmam bunun yerine kenardan youn su k olduu anda test durdurulmutur. Bu yzden polyester haknda bir deer yazlamam ama en yksek su geirmezlik deerine sahip olduu sylenebilmektedir. Yrtlma sonucu llen su geirgenlik deerleri patlama mukavemeti deerleri ile de paralellik gstermitir. Numunelerde su geii olmamas zaten amalanan bir durumdur. Bir sralama yapmak gerekirse polyester en yksek su geirmezlik deerine sahipken onu srasyla pamuk, bambu ve viskon takip etmektedir. Numunelerde yrtlma olduu anda 5 lm sonundaki ortalama su geirgenlik deerleri ve karlatrmas cm SS(su seviyesi) olarak Tablo 4.11 ve ekil 4.8de verilmitir.

Tablo 4.11: Numunelerin Yrtlma Sonucu llen Su Geirgenlik Deerleri

cm SS A B L.Vis 451 452 L.Pol L.Pam 640 858 L.Bam L.YS.Vis L.YS.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam 548 555 420 422 624 817 497 490

73

Su Geirgenlikleri
1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 L.Pol L.YS.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Pam L.YS.Bam L.Vis L.YS.Vis

cm su seviyesi

A B

ekil 4.8: Numunelerin Yrtlma Sonucu llen Su Geirgenlik Deerlerinin Karlatrlmas 4.9 Hava Geirgenlii Testi Sonular
Numunelerin 10 lm sunundaki ortalama hava geirgenlikleri deerleri ve karlatrmas mm/s olarak Tablo 4.12 ile Tablo 4.13 ve ekil 4.9 ile 4.10da verilmitir.

Tablo 4.12: Ham Numunelerinin Hava Geirgenlii Deerleri (mm/s)

HAM Y.S. H.Vis H.Pol H.Pam H.Bam 1420 1350 439 1260 963 1220 301 463

Tablo 4.13: Lamine Numunelerinin Hava Geirgenlii Deerleri (mm/s)

L.Vis L.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.YS.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam A B

0 0

0 0

0 0

0 0

1,43 0,7

0 0

0,14 0,13

0,71 0,44

74

Hava Geirgenlikleri
1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Vis Pol Pam Bam

mm/s

HAM Y.S.

ekil 4.9: Ham Numunelerinin Hava Geirgenlii Deerlerinin Karlatrmas

Hava Geirgenlikleri
10 8 mm/s 6 4 2 0 L.YS.Pol L.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.Vis A B

ekil 4.10: Lamine Numunelerinin Hava Geirgenlii Deerlerinin Karlatrlmas

Ham kumalarn hava geirgenlik deerlerinin ok yksek olduu grlmektedir. 5 ykama sonrasnda hava geirgenlikleri dmtr. Bu duruma kumalarn ekerek skmas ve rme kuma boluklarnn azalmas sebep gsterilebilir. Kumalar lamine edildiinde hava geirmedikleri grlmtr. Bu durum rzgar geirmez zellikleri asndan son derece nemlidir. Ykama sonrasnda ise ihmal edilebilecek seviyede bir geirgenlik gstermilerdir. Polyesterde ykama sonrasnda bile lamine kumata herhangi bir geirgenlik grlmemitir.

75

4.10 Su Buhar Geirgenlii Testi Sonular

Su buhar geirgenlik deerleri g/m2.24sa olarak Tablo 4.14, Tablo 4.15 ve ekil 4.11de verilmitir.

Tablo 4.14: Ham Kumalarn Su Buhar Geirgenlii Deerleri (g/m2.24sa)

H.Vis H.Pol H.Pam H.Bam

624,936 561,313 587,042 598,446

Tablo 4.15: Dier Numunelerin Su Buhar Geirgenlii Deerleri(g/m2.24sa)

L.Vis A B L.Pol L.Pam L.Bam L.YS.Vi L.YS.Po L.YS.Pa s l m 313,712 150,892 319,719 155,382 L.YS.Ba m 322,058 182,649

313,929 284,389 290,514 299,489 330,011 119,23 106,464 110,605 116,353 187,037

Su Buhar Geirgenlii
700 600 500 g/m2.24h 400 300 200 100 0 L.Pam H.Pam H.Bam L.Bam L.YS.Pm L.YS.Bm H.Pol L.Pol L.YS.Vs L.YS.Pl H.Vis L.Vis Ham A B

ekil 4.11: Su Buhar Geirgenlik Deerleri ekil 4.11de su buhar geirgenlik deerleri gsterilmitir. Ham kumalarda
viskonun su buhar geirgenlii en fazla iken daha sonra bambu ve pamuk birbirine yakn deerler gstermekte ve en az geirgenlik deeri de polyesterde grlmektedir. Nefes alabilir membranlarla lamine edilmi kumalar da su buhar geirgenliinin doal olarak dt, ama istenen seviyede geiin meydana geldii gzlemlenmitir. A tipi membrann Bye gre byk oranda daha fazla geirgen olduu sylenebilmektedir. Lamine kumalarda da su buhar geirgenlik deerleri

76

ham kumalardaki gibi en fazla viskonda grlmekte, sonra srasyla bambu, pamuk ve polyester gelmektedir. Membran bazndaki farklln kaynann gzenek says ve boyutlar ile younluklarnn farkl olmasndan kaynakland dnlmektedir. Bu durum ykama sonrasnda anm haldeki SEM fotoraflarnda da grlmektedir. Ykama sonras su buhar geirgenlii artmaktadr. Ykama sonras artn sebebinin ise membran gzeneklerinin almas ve kuma ekerken membrann krarak boluklarn artmas olarak dnlmektedir.

4.11 Transfer Islanma Testi Sonular

Yzde transfer slanma deerleri Tablo 4.16, ekil 4.12 ve ekil 4.13de verilmitir.

Tablo 4.16: Numenelerin Transfer Islanma Oranlar

Transfer Islanma Oran (%) Numune / Sre Vis.H Pol.H Pam.H Bam.H Vis.A Pol.A Pam.A Bam.A Vis.A.YS Pol.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B Pol.B Pam.B Bam.B Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS 0. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5. 0,38 0,42 0,38 0,35 0,44 0,30 0,43 0,47 0,46 0,25 0,43 0,48 0,48 0,32 0,43 0,47 0,47 0,36 0,44 0,47 10. 0,42 0,44 0,46 0,38 0,46 0,34 0,44 0,49 0,48 0,28 0,45 0,49 0,49 0,35 0,45 0,49 0,49 0,38 0,47 0,49 15. 0,44 0,46 0,47 0,40 0,47 0,35 0,46 0,51 0,49 0,29 0,46 0,50 0,50 0,37 0,46 0,51 0,50 0,40 0,46 0,51 20. 0,45 0,48 0,49 0,41 0,48 0,37 0,47 0,53 0,49 0,32 0,47 0,51 0,51 0,38 0,48 0,51 0,50 0,41 0,47 0,51 25. 0,46 0,50 0,51 0,43 0,49 0,39 0,49 0,55 0,50 0,33 0,48 0,52 0,52 0,39 0,48 0,52 0,52 0,42 0,48 0,53 30. 0,48 0,51 0,52 0,44 0,50 0,40 0,49 0,56 0,51 0,34 0,49 0,52 0,52 0,40 0,49 0,53 0,53 0,43 0,49 0,53

77

Transfer Islanma Oran

0,6 Sv Transferi(%) 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 5 10 15 Dakika 20 25 30 Vis.H Pol.H Pam.H Bam.H

ekil 4.12: Ham Numenelerin Transfer Islanma Oranlar

Transfer Islanma Oran

0,6 Vis.A 0,5 Pol.A Pam.A Bam.A Sv Transferi(%) 0,4 Vis.A.YS Pol.A.YS 0,3 Pam.A.YS Bam.A.YS 0,2 Vis.B Pol.B Pam.B 0,1 Bam.B Vis.B.YS 0 0 5 10 15 Dakika 20 25 30 Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS

ekil 4.13: Dier Numenelerin Transfer Islanma Oranlar ekil 4.13de numunelerin transfer slanma oranlar gsterilmitir. Ham kumalar
iin pamuun slanma oran en yksek karken, bambununki en dktr. Membran laminasyonu ile polyesterin transfer slanma oran nemli lde derken bambunun transfer slanma oran nemli lde artmtr, viskonun slanma oran

78

artarken, pamuk kumata dme gzlemlenmitir. Ykama sonras lamine kumalara baktmzda ykama ncesine gre dikkate deer bir deiim gzlenmemitir. Genel olarak laminasyonun transfer slanmaya etkisi polyesterde negatif olurken bambuda pozitif bir etki meydana getirmitir. Viskon ve pamukta dikkate deer bir etki gstermemitir. Membran baznda anlaml bir farkllk gzlemlenmemitir.

4.12 Dikey Klcal Islanma Testi Sonular

Dikey klcal slanma testi sonular Tablo 4.17 ve ekil 4.14 de verilmitir.

Tablo 4.17: Numunelerin Dikey Klcal Islanma Deerleri

Numune Vis.H Pol.H Pam.H Bam.H Vis.A Pol.A Pam.A Bam.A Vis.A.S Pol.A.S Pam.A.S Bam.AYS Vis.B Pol.B Pam.B Bam.B Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS Sv Ykseli Ykselme Hz Deerleri (cm) (cm/dk) 7,85 1,57 8,10 1,62 8,65 1,73 7,50 1,50 8,13 1,63 7,40 1,48 8,53 1,71 8,33 1,67 7,65 1,53 10,85 2,17 9,40 1,88 7,90 1,58 8,00 1,60 6,87 1,37 8,03 1,61 7,93 1,59 7,55 1,63 10,80 2,16 9,45 1,89 7,60 1,52

79

Sv ykseli deerleri (cm) 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Pol.H Pam.H Bam.H

Ykselme hz (cm/dk)

Vis.B.YS

Vis.A.YS

Pol.A.YS

Pol.B.YS

Pam.B.YS

Pam.A.YS

Bam.A.YS

ekil 4.14: Dikey Klcal Islanma Deerleri

Ham kumalarda pamuun ykselme deeri en yksek karken onu polyester, daha sonra viskon izlemi ve en dk ykselme deeri bambu kumata grlmtr. Laminasyonla birlikte viskon ve bambunun sv ykseli deerlerinde artma grlrken, polyester ve pamukta bir azalma grlmtr. Ykama sonras deerlerde; zellikle polyester pamukla birlikte bir art gstermi viskon ve bambuda az da olsa bir azal gzlemlenmitir. Membran baznda A membrannn ykseli deerleri B membrannn ykseli deerlerinden iyi olduu grlmtr.

80

Bam.B.YS

Vis.B

Vis.A

Pol.A

Pol.B

Pam.B

Pam.A

Bam.A

Bam.B

Vis.H

4.13 Nem Kazanm Testi Sonular

Nem kazanm testi sonular Tablo 4.18 ve ekil 4.15 de verilmitir.

Tablo 4.18: Numenelerin Nem Kazanm Deerleri

Numune Kodu Vis.H Pol.H Pam.H Bam.H Vis.A Pol.A Pam.A Bam.A Vis.A.YS Pol.A.YS Pam.A.YS Bam.A.YS Vis.B Pol.B Pam.B Bam.B Vis.B.YS Pol.B.YS Pam.B.YS Bam.B.YS Nem erii (C) (%) 12,27 0,58 6,67 12,25 10,01 0,64 5,08 9,75 10,19 0,33 5,82 11,33 9,56 0,67 5,44 10,58 10,29 0,63 5,72 10,17
Nem erii (C) (%) 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00
Vis.H

Nem Kazanm (R) (%) 13,10 0,59 7,14 13,96 11,12 0,65 5,36 10,80 11,35 0,33 6,18 12,77 10,58 0,67 5,75 11,84 11,47 0,64 6,07 11,32
Nem Kazanm (R) (%)

Pam.H

Bam.H

Pam.B

Pol.H

Pol.B

Bam.B

Pam.B.YS

Pam.A

Pol.B.YS

Pam.A.YS

Bam.A.YS

ekil 4.15: Numenelerin Nem Kazanm Deerlerinin Karlatrmas

81

Bam.B.YS

Pol.A

Bam.A

Pol.A.YS

Vis.B

Vis.A.YS

Vis.B.YS

Vis.A

Ham kumalarn nem kazanm deerleri, liflerin nem kazanm deerlerine birebir uymaktadr. Viskon kuma %13, bambu kuma %14 civar nem kazanrken pamuk yaklak %7, polyester ise %0,6 orannda nem kazanmlardr. Membran laminasyonu ile nem kazanmlarnda polyesteri (deer ok dk olduu iin) gznnde bulundurmazsak dme gzlenmitir. Membran tipinin nemli bir etkisi olmamtr. Ykama sonras deerlerinde bir art gzlenmitir. Ykama sonrasndaki artn nedeninin gzeneklerin almas ve membrann krarak kuma yzeyinde mikro boluklarn olumas sylenebilir.

4.14 Kuruma Testi Sonular

Numunelerin %5lik fazla nem seviyesinde kuruduu kabul edilen sreler ve ortalama kuruma hzlar saat olarak Tablo 4.19 ile Tablo 4.20de ve ekil 4.16da gsterilmitir.

Tablo 4.19: Ham Numunelerin Kuruma Sreleri(Saat)

H.Vis H.Pol H.Pam H.Bam 6,4 4,2 4,9 5,5

Tablo 4.20: Dier Numunelerin Kuruma Sreleri(Saat)

L.Vis L.Pol A 8,60 5,29 B 8,76 5,56 L.Pam L.Bam L.YS.Vis L.YS.Pol L.YS.Pam L.YS.Bam 6,44 8,38 8,37 4,66 5,92 7,89 6,89 8,52 8,56 5,13 6,46 8,14
Kuruma Sresi
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 L.YS.Vis L.YS.Pol H.Vis L.Vis L.YS.Pam L.YS.Bam H.Pol L.Pol L.Pam H.Pam H.Bam L.Bam

Ham A B

Saat

ekil 4.16: Numunelerin Kuruma Sreleri

82

Ham kumalar arasnda viskonun ok ge kuruduu, onu srasyla bambu, pamuk ve polyesterin izledii gzlenmitir. Hidrofobik membran laminasyonu ile bu srelerin artt, ama sralamann deimedii yine en fazla srenin viskonda getii, onu srasyla bambu, pamuk ve polyester takip ettii grlmektedir. Ykama sonrasnda ise kuruma sresinde d gzlenmitir. Bunun sebepleri olarak, membran gzeneklerinin almas, kuman ekmesine karlk membrann krarak kumala arasnda boluklarn olumas gsterilebilir. Membran baznda baktmzda genel olarak B membrann kuruma sresini artrdn syleyebiliriz. Bunun sebebi ise B membrannn younluunun daha yksek olmas dnlmektedir.

4.15 SEM Grnts Sonular

Joel firmasnn JSM-5410LW marka taramal elektron mikroskobu (SEM) ile alnan grntler ekil 4.17, ekil 4.18, ekil 4.19, ekil 4.20, ekil 4.21 da gsterilmitir. Numunelerin membran yzlerinin elektrik iletkenlii olmad iin nce altnla kaplanm sonra zerine 5kV voltaj uygunarak 1500 bytmedeki grntleri alnmtr. Numunelerin membran yzeyleri przl olduu iin grntler netlememi ve istenen grnmlere ulalmamtr.

ekil 4.17: Bambu Kuman A Membranl Yzeyinin SEM Grnts

83

ekil 4.18: Bambu Kuman A Membranl Anm Yzeyinin SEM Grnts

ekil 4.19: Bambu Kuman A Membranl Yzeyinin Ykama Sonras SEM Grnts

ekil 4.20: Bambu Kuman A Membranl Yzeyinin Ykama Sonras Anm SEM Grnts

84

ekil 4.21: Bambu Kuman B Membranl Yzeyinin Ykama Sonras Anm SEM Grnts
SEM grntlerini incelediimizde bambu kumalarn membran yzeylerinde anma ile gzeneklerin hasara urayarak ald sylenebilir. Membrann ykama sonrasnda krarak skt da grlmektedir. Ykama sonras kumalarn membran yzeylerinin anmas testi sonunda gzeneklerin daha da ald grlmektedir.

ekil 4.18 ve 4.19de A ve B tipi membranlarla lamine edilen bambu kumalar

karlatrldnda ise A tipi membrann gzeneklerinin Bye gre fark edilir seviyede byk ve alm olduu sylenebilmektedir.

4.16 Korelasyon Analizi Tablo 4.21: Fiziksel zelliklerin Kendi Aralarnda Koralasyonu
Patlama Patlama Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N 1 20 ,229 ,332 20 -,704(**) ,001 20 -,202 ,394 20 -,957(**) ,000 8 -,670 ,069 8 Boncuk. ,229 ,332 20 1 20 -,270 ,249 20 -,601(**) ,005 20 -,439 ,276 8 -,057 ,894 8 Asinma -,704(**) ,001 20 -,270 ,249 20 1 20 ,562(**) ,010 20 ,891(**) ,003 8 ,448 ,265 8 Kalinlik -,202 ,394 20 -,601(**) ,005 20 ,562(**) ,010 20 1 20 ,814(*) ,014 8 ,467 ,244 8 Boyutsal -,957(**) ,000 8 -,439 ,276 8 ,891(**) ,003 8 ,814(*) ,014 8 1 8 ,736(*) ,037 8 May D. -,670 ,069 8 -,057 ,894 8 ,448 ,265 8 ,467 ,244 8 ,736(*) ,037 8 1 8

Boncuk.

Asinma

Kalinlik

Boyutsal

May D.

** Korelasyon 0,01 seviyesinde anlamldr (2-ynl).

* Korelasyon 0,05 seviyesinde anlamldr (2-ynl).

85

Tablo 4.19 da verilen fiziksel zelliklerin kendi iinde korelasyonlarna baktmzda, patlama mukavemeti; %99 anlamllk seviyesinde yzde anma miktar ile -0.704 ve boyutsal deiimle -0.957 deerinde yksek bir negatif korelasyana sahip olduu grlyor. Boncuklama; %99 anlamllk seviyesinde kalnlkla -0,601 deerinde negatif korelasyona sahiptir. Anma miktar; %99 anlamllk seviyesinde patlama mukavemeti ile -0,704 deerinde negatif korelasyona sahipken kalnlkla 0,562 ve boyutsal deiimle 0,891 pozitif korelasyona sahiptir. Boyutsal deiim ile may dnmesi %95 anlamllk seviyesinde 0,736 pozitif korelasyona sahiptir.

Tablo 4.22: Konfor zelliklerin Kendi Aralarnda Koralasyonu

Subuhari Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Subuhari 1 20 ,174 ,463 20 -,432 ,057 20 ,003 ,988 20 -,064 ,789 20 -,032 ,893 20 ,188 ,812 4 Nem ,174 ,463 20 1 20 ,736(**) ,000 20 ,645(**) ,002 20 -,435 ,055 20 ,195 ,410 20 ,148 ,852 4 Kuruma -,432 ,057 20 ,736(**) ,000 20 1 20 ,659(**) ,002 20 -,389 ,090 20 ,122 ,608 20 ,295 ,705 4 Tr_isl ,003 ,988 20 ,645(**) ,002 20 ,659(**) ,002 20 1 20 -,340 ,142 20 ,251 ,285 20 -,525 ,475 4 Dik_isl Kalinlik -,064 -,032 ,789 ,893 20 20 -,435 ,195 ,055 ,410 20 20 -,389 ,122 ,090 ,608 20 20 -,340 ,251 ,142 ,285 20 20 1 ,094 ,692 20 20 ,094 1 ,692 20 20 -,806 -,949 ,194 ,051 4 4 Hava ,188 ,812 4 ,148 ,852 4 ,295 ,705 4 -,525 ,475 4 -,806 ,194 4 -,949 ,051 4 1 4

Nem

Kuruma

Tr_isl

Dik_isl

Kalinlik

Hava

** Korelasyon 0,01 seviyesinde anlamldr (2-ynl).

Tablo 4.20de verilen konfor zelliklerin kendi iinde korelasyonlarna baktmzda Nem kazanmnn %99 anlamllk seviyesinde kuruma ile 0,736 deerinde ve transfer slanma ile 0,645 pozitif bir korelasyona sahip olduu grlmektedir. Kuruma sresinin %99 anlamllk seviyesinde transfer slanma ile 0,659 pozitif bir korelasyonu olmutur. Dikey klcal slanmann hava geirgenlii ile -0,806 negatif bir korelasyonu ve kalnln hava geirgenlii ile -0,949 negatif bir korelasyonu grlmektedir. 86

4.17 Kuma Baznda Genel Deerlendirme Lamine Viskon rme Kuma;

Fiziksel performans asndan baktmzda; ykama sonras boyutsal deiim deerlerinin ok kt olmas performans deerlerini ktletirmitir, nk laminasyon ile birletirilen hidrofob membran, kuman ekmesine karlk ekmemi, krarak kumaa balanmasn ktletirmitir. Patlama mukavemeti en dk kumatr. Laminasyonla birlikte bir miktar artma gzlenmi ama ykama sonrasnda dme gstermitir. Anma dayanm en kt kuma iken laminasyonla olduka iyilemi ancak ykama sonrasnda tekrar dmtr. Boncuklama deeri dier kumalar gibi dmtr. Boyutsal deiimi olduka dzensizdir. Enden ekme deeri laminasyonla olduka derken, boydan salma deeri ar bir ekmeye dnmtr. May dnmesi deerleri laminasyonla iyiletirmitir. Konfor asndan baktmzda; su ve hava geirmedii grlmtr. Su buhar geirgenliinde ise en iyi deere sahip kumatr. Laminasyonla slanma oran artarken, bu durum ykama sonrasnda azalmtr. Nem kazanm deeri laminasyonla derken ykama sonras artmtr. Kuruma sresi laminasyonla artarken ykama sonrasnda dmtr.

Lamine Polyester rme Kuma:

Fiziksel performans asndan baktmzda; ykama sonras boyutsal deiim deerlerinin ok iyi olmas performans deerlerini iyiletirmitir, nk kuma laminasyon ile birletirilen hidrofob membran gibi ekmemi, balanma durumu bozulmamtr. Patlama mukavemeti en yksek kumatr. Laminasyonla birlikte bir miktar artma gzlenmi, ykama sonrasnda bu art devam etmitir. Anma dayanm en yksek kumatr. Ykama sonrasnda az miktar dmtr. Boncuklama deeri dier kumalar gibi dmtr. Boyutsal deiimi en az olan kumatr. Enden ekme deeri laminasyonla salmaya dnm, boydan ekme deeri bir miktar artmtr. May dnmesi deeri laminasyonla iyiletirmitir. Konfor asndan baktmzda; su ve hava geirmedii grlmtr. Suya ve havaya kar en dayankl kuma olduu sylenebilir nk ykama sonras deerlerinde bile hi geirgenlik gstermemitir. Su buhar geirgenliinde ise en dk deere sahip kumatr ama bu fark nemsiz boyuttadr. Laminasyonla slanma oran nemli lde derken, bu durum ykama sonrasnda artarak dzelmitir. Nem kazanm deeri 87

zaten kk boyutta olduundan bir fark gzlenmemitir. Kuruma sresi laminasyonla artarken ykama sonrasnda dmtr. En hzl kuruyan kumatr.

Lamine Pamuk rme Kuma;

Fiziksel performans asndan baktmzda; ykama sonras boyutsal deiimi dier kumalar gibi az ya da ok deil ortalama olmas performans deerlerini de ortalama yapmamtr. Patlama mukavemeti polyesterden sonra en yksek kumatr. Laminasyonla birlikte bir miktar artma gzlenmi, ykama sonrasnda bu art devam etmitir. Anma dayanm da polyesterden sonra en yksek kumatr. Ykama sonrasnda az miktar dmtr. Boncuklama deeri dier kumalar gibi dmtr. Boyutsal deiimi polyesterden sonra en az olan kumatr. Enden ekme deeri laminasyonla dm, boydan ekme deeri bir miktar artmtr. May dnmesi deeri laminasyonla iyiletirmitir. Konfor asndan baktmzda; su ve hava geirmedii grlmtr. Bir kyaslama yaplacak olursa suya ve havaya kar polyesterden sonra en dayankl kuma olduu sylenebilir, yaplan analizlerden bu sonu kmaktadr. Su buhar geirgenliinde ise dier kumalara gre ortalama bir deerdedir. Laminasyondan transfer slanma oran etkilenmezken, klcal slanma oran dm ama bu oran ykama sonrasnda artmtr. Nem kazanm deeri laminasyonla derken ykama sonras artmtr. Kuruma sresi ise laminasyonla artarken ykama sonrasnda dmtr.

Lamine Bambu rme Kuma;

Fiziksel performans asndan baktmzda; ykama sonras boyutsal deiim deerlerinin ok kt olmas performans deerlerini ktletirmitir, nk laminasyon ile birletirilen hidrofob membran, kuman ekmesine karlk ekmemi, krarak kumaa balanmasn ktletirmitir. Patlama mukavemeti viskondan sonra en kt kumatr. Laminasyonla birlikte bir miktar artma gzlenmi ama ykama sonrasnda dme gstermitir. Anma dayanm viskondan sonra en kt kuma iken laminasyonla iyilemi ancak ykama sonrasnda tekrar dmtr. Boncuklama deeri dier kumalar gibi dmtr. Boyutsal deiim olarak laminasyonla enden ekme deeri derken, boydan ekme deeri artma gstermitir. May dnmesi deerleri laminasyonla iyiletirmitir. Konfor asndan baktmzda; su ve hava geirmedii grlmtr. Su buhar geirgenliinde ise viskondan sonra en iyi deere sahip kumatr. Laminasyonla

88

slanma oran nemli lde artarken, bu durum ykama sonrasnda azalmtr. Nem kazanm deeri laminasyonla derken ykama sonras artmtr. Kuruma sresi laminasyonla artarken ykama sonrasnda dmtr.

89

5. SONU
Fiziksel performans asndan deerlendirdiimizde; laminasyon ilemi ile kumalarn mukavemeti ve anma dayanmn artrm, kalnln azalm, buna karlk boncuklamasnda ktleme olmutur. Lamine kumalarda ykama sonrasnda fiziksel performans deerleri ykama ncesine gre; anma dayanm azalm, boncuklama ktlemi, mukavemet olarak pamuk ve polyesteri arttrken viskon ve bambuda drmtr. Boyutsal deiimde enden ekme azalp taparlama gsterirken boydan ekme deerleri artmtr. May dnmesi deerleri ise azalma gstermitir. Konfor zellikleri asndan deerlendirdiimizde; laminasyonla birlikte kumalarn su ve hava geirmedii tespit edilmitir. Bu durum yamur ve rzgar gibi kt hava koullarnda istenen performansn salandn kantlamaktadr. Su buhar geirgenliinin ise istenen seviyelerde olduu gzlemlenmitir. Bylece vcutta oluan terin su buhar eklinde atlarak konfor zelliini iyiletirdiini de sylemek mmkndr. Islanma deerlerinde viskon ve bambu da bir artma grlrken, polyester ve pamukta dme olmutur. Ykama sonrasnda ykama ncesine gre anlaml bir deime olmamtr. Lamine kumalarn nem kazanmlarnda dme gzlemlenmi ykama sonrasnda ok az da olsa art gzlemlenmitir. Lamine kumalarn kuruma srelerinde art gzlenmi bu artn ykama sonrasnda biraz dt grlmtr. Farkl younluktaki membranlar fiziksel ve konfor zeliklerine benzer ekillerde etki etmi, anlaml bir farkllk sadece su buhar geirgenliklerinde grlmtr. Ykama sonras davranlarnda ise membran tipinin fazla bir etkisi olamamtr. Bu sonular dikkate alndnda benzer davran sergileyen kumalar; Pamukpolyester grubu ve viskon-bambu grubu olarak iki ana kategoriye ayrabiliriz. ok fazla boyutsal deiim gsteren viskon-bambu kumalarn ykama sonras performans deerleri ktlemitir. Bu yzden bu tip kumalar tek kullanmlk tbbi tekstil rnlerinde ve hijyen sektrnde ok verimli bir ekilde kullanlabilirler. Buna karlk pamuk-polyester grubu kumalar ykama sonras performans deerlerini de 90

dikkate alarak T-rt, spor elbise gibi yksek performans ve fazla aktivite gereken durumlarda ykanp tekrar giyilen giysi sistemleri iin idealdir. Bu almada, farkl lif tiplerinden retilen nefes alabilir hava ve su geirmez sprem rme lamine kuma performanslar incelenmitir. Laminasyonun tekstil kumalarna uygulanmas hakknda bir kaynak niteliinde de olan bu inceleme, bu alanda yaplacak sonraki almalara temel oluturmaktadr. Daha sonraki admlarda; lif karmlar kullanlarak kuma tipleri artrlabilir, boyanm kumalarn lamine edilerek kimyasal performans zellikleri endstriyel kumalar tasarlanabilir. de incelenebilir. Lamine kuma oluturulmasnda farkl zellikte membranlar kullanlarak farkl zelliklerde

91

KAYNAKLAR
[1] McIntyre, J.E. and Daniels, P.N., 1995. Textile Terms and Definitions, Tenth Edition, The Textile Institute, Manchester. [2] Fung, W., 2002. Coated and Laminated Textiles, The Textile Institute, Manchester. [3] Kinloch, A.J., 1984. Adhesion and Adhesives, Chapman & Hall, London, 30-79. [4] McBride, R. and Sellers, J., 1994. Flame Lamination meets environmental challenge, Automotive & Transportation Interiors, April, 60. [5] Monkman, J.R.P., 1979. Water repellency of textile materials, Insight, 2, No 4, 1-3. [6] Lomax, G.R., 1991. Breathable waterproof fabrics, Textiles, No.4,12. [7] Horrocks, A.R. and Anand, S.C., 2000. Technical Textiles Hand Book, The Textile Institute, Manchester. [8] Keighley, J.H., 1985. Breathable fabrics and comfort in clothing, Journal of

Coated Fabrics, Vol.15, 89.

[9] Benisek, L., 1986. Performance of protective clothing, ASTM Special Technical

Publication 900, Philadelphia, p 327.

[10] Saville, N. and Squires, N. 1993. Multiplex Panotex Textiles, International

Conference on lndustrial and Technical Textiles, Huddersfield, 67th July.

[11] Mayer, W., Mohr, U. and Schuierer, 1989. International Textile Bulletin, No

2, p18.
[12] Salz, P., 1988. Testing the quality of breathabletextiles, Performance of Protective clotling: Second Symposium, ASTM Special Technical

Publication 989, Philedelphia p 295.

[13] Lomax, G.R. J, 1990. Hydrophilic polyurethane coated, Journal of Coated

Fabrics, 20, p 88.

[14] Holmes, D.A., Grundy, C. and Rowe, H.D., 1995. The Charecteristics of Waterproof Breathable Fabrics, Journal of Clothing Technology

Management.
[15] Ruckman, J.E., 1997. Water vapour transfer in waterproof breathable fabrics, Part 1: Under steady-state conditions, International Journal of

Clothing Science and Technology, 9(1) 10-22.

92

[16] Ruckman, J.E., 1997. Water vapour transfer in waterproof breathable fabrics, Part 2: Under windy conditions, International Journal of Clothing

Science and Technology, 9(1) 23-33.

[17] Ruckman, J.E., 1997. Water vapour transfer in waterproof breathable fabrics, Part 3: Under rainy and windy conditions, International Journal of

Clothing Science and Technology, 9(2) 141-153.

[18] Oszevski, R.J., 1996. Water Vapor Transfer Through a Hydrophilic Film at Subzero Temperatures, Textile Research Journal, 66(1) 24. [19] ASTM Method E96-80. Standard Test Method for Water Vapor Transmission

of Materials, American Society for Testing and Materials.

[20] Gretton, J., et al, 1998. Moisture Vapor Transport Through Waterproof Breathable Fabrics and Clothing Systems Under a Temperature Gradient. Textile Research Journal, 8, 936-941. [21] Gretton, J., 1998. Condensation in Clothing Systems, SurvivaI98 Conference, University of Leeds, England, June. [22] Marxmeier, H., 1986. Chemifarsen/ Textilindustrie, 36/88(July/August) 575. [23] Weder, M., 1997. Journal of Coated Fabrics, Vol 27, 146-168. [24] Collier, J. B. and Tortora, P. G., 2001. Understanding Textiles, Sixth Edition, Prentice Hall Upper Saddle River, New Jersey. [25] Baer, G., 1992. Elyaf Bilgisi, Marmara niversitesi Teknik Egitim Fakltesi, stanbul. [26] Smith, J. A., 2002. Rayon The Multifaceted Fiber, Ohio State University Extension Fact Sheet Textiles and Clothing. [27] Rayon

Viscose, 2007. Swicofil AG Textile http://www.swicofil.com/products/200 viscose.html

2007. 2007. Swicofil Swicofil AG AG Textile Textile http://www.swicofil.com/pes.html

Services, Services, Services,

[28] Poliester, [29] Cotton,

http://www.swicofil.com/products/001cotton.html [30] Bamboo, 2007. Bambrotex. http://bambrotex.com [31] TS 251, Dokunmu kumalar Birim uzunluk ve birim alan ktlesinin tayini,

Trk Standartlar Enstits, Ankara.

[32] BS 2544, 1991. Methods for Determination of Thickness of Textile Materials.

93

[33] TS 393 EN ISO 13938-1, 2002. Tekstil Kumalarn Patlama zellikleri,

Trk Standartlar Enstits, Ankara.

[34] TS EN ISO-12945-1, 2002. Tekstil - Kumaslarda Yzey Tylenmesi ve Boncuklanma Yatknlnn Tayini - Blm 1: Boncuklanma Kutusu Metodu, Trk Standartlar Enstits, Ankara. [35] TS EN ISO 12947-2, 2001. Tekstil Martindale Metoduyla Kumalarn Anmaya Kar Dayanmnn Tayini, Trk Standartlar Enstits, Ankara. [36] TS 392 EN 25077/ubat, 1996. Tekstil Mamulleri-Ykama Ve Kurutmadan Sonra Boyut Deimesinin Tayini, Trk Standartlar Enstits, Ankara. [37] AATCC 179 2004: Kumas ve giysilerde otomatik ev tipi ykama sebebiyle may dnmesi degisimi. [38] TS 257 EN 20811/Nisan 1996, Tekstil Kumalar - Su Geirmezlik Tayini Hidrostatik Basn Deneyi, Trk Standartlar Enstits, Ankara. [39] TS 391 EN ISO 9237/Nisan 1999, Tekstil - Kumalarda Hava Geirgenliinin Tayini, Trk Standartlar Enstits, Ankara. [40] ASTM E96-00, 2000. Standard Test Methods For Water Vapor Transmission of Metarials, ASTM Intermational, PA, US. [41] Zhuang, Q., Harlock, S.C., Brook D.B., 2002. Transfer Wicking Mechanism of Knitted Fabric Used as Undergarment for Outdoor Activities,

Textile Research Journal, 72(8), 727-734.

[42] DIN 53924, 1997. Velocity of suction of textile fabrics in respect of water method determining the rising height. [43] ASTM D2654, 1971. Standard Methods of Test for moisture content and moisture regain of textile material, ASTM Intermational, PA, US. [44] Fourt, L., Sookne, A.M., Frishman, D. and Harris M., 1951. The Rate of Drying of Fabrics, Textile Research Journal, 21, 26-32.

94

ZGEM
Osman Gazi ARMAAN 1982 ylnda Sorgunda dodu. Orta ve Lise renimini Amasya Anadolu Lisesinde tamamlad. 2000 ylnda girdii .T.. Tekstil Mhendislii Blmnden 2005 ylnda mezun oldu. Ayn yl .T.. Fen Bilimleri Enstits Tekstil Mhendislii Ana Bilim Dalnda Yksek Lisans renimine balad. Nisan 2006 tarihinden itibaren .T.. Tekstil Teknolojileri ve Tasarm Fakltesinde aratrma grevlisi olarak almaktadr.

95