Você está na página 1de 360

Dicionrio Kimbundu/Portugus Verbete Descrio ---A

---

A---

Forma Os tracinhos sero de, da, do, dos, das (indicando preenchidos pelos posse). prefixos de concord ncia. Ribitu ria nzo=Porta da casaRiiaki ria sanji=ovo de galinhaMaiaki ma sanji=ovos de galinhaMabitu ma nzo=Portas da casaNdandu ia mama=Parente da meMutue ua mutu=cabea de homemUhaxi ua mutue=doena da cabeaUta ua mukongo=arma de caadorTubia tua muloji=fogo de feiticeiroKuria( ou kudia) kua mona=comida de crianaMakuria ma mona=comidas de crianasLumbu lua nzo=muro ou quintal da casaJindandu ja mama=parentes da meNdandu ia mama=parente da meTuana tua muhatu=filhinhos da mulherKatangu ka muxi=ramozinhos da arvorePoko ia tata= faca do paiJipoko ja tata=facas do pai Os tracinhos sero pronome possessivo deles, preenchidos pelos delas prefixos de concord ncia O abik=Os escravos delesO mubika ou O mubika u=Os escravos delesKima ki=Coisa delesRitari ri=Pedra delesMutu u=cabea delesUta u=armas delesUanda u=rede delesMauanda m=rede delesTubia tu=fogo delesMatubia m=fogos delesMakuria m =comidas delesKuria ku=comida delesJindandu j =parentes delesKanzo k=casinha delesTunzo tu=casinhas deles prefixo de concordncia da classe I dos substantivos no plural ( nomes iniciados pela vogal A, seres racionais no plural) e tambem do pronome pessoal Ene(eles), quando da conjugao verbal. Quando esses nomes precedem um verbo ou adjetivo, a esse verbo ou adjetivo ligamos o prefixo

A???, sendo os ??? preenchidos pelo verbo em questo O akongo abnga=Os caadores lutamO akongo azola o muxitu=Os caadores amam a mataO abika adia kiavulu=Os escravos comem muitoAbika abelesela=escravos obedientes ou mansosAkongo asuina=caadores fortes, ou corajosos, poderosos prefixo de concordncia do pronome pessoal A--ENE=eles,elas, ligam-se aos radicais verbais Ene azola=Eles amamEne adia=eles comemEne azuela=eles falamEne akolka=eles abaixam-seEne ala=ele esto amado, amam-lhe * o pronome objetivo i =lhe, est A i zola em concordncia com os nomes da classe IX ( soba, tata, mama, pange...) A ku aja coam-te,s coado censuram-te, declaram-te,dizemA ku amba te A ku ambela aconselham-te toleram-te, consentem-te, s A ku amburila tolerado eles te querem (bem), s A ku andla querido A ku mostram-te, iniciam-te, s andekla iniciado A ku que eles te iniciem,que eles te andekle mostrem A ku andela eles te trituram ,s triturado A ku andele que eles te triturem A ku aza coam-te,s coado A ku baka eles te guardam, s guardado A ku levantam-te, s levantado balumuna A ku betula erguem-te, s erguido A ku bukirila abanam-te, s abanado A ku bulakana atendem-te, s atendido

A ku busa A ku buza A ku fukama A ku iluisa A ku kombola A ku kuatese A ku kuta

assopram-te, s assoprado arrancam-te, s arrancado ajoelham-te, s ajoelhado fazem-te curar, s curado conduzem-te, s conduzido (que) ajude-te, ajudem-te subjuntivo de kukuatesa) Nzambi a ku kuatese = (que) Deus te ajude amarram-te, s amarrado desamarram-te, s A ku kutununa desamarrado A ku loloka perdoam-te, s perdoado rezam-te ( abenoam-te), s A ku samba abenoado A ku suka puxam-te, s puxado pungiram-te, feriram-te, s A ku toma ferido A ku tonesa acordam-te, s acordado A ku tuama precedem-te, s precedido A ku zola amam-te, s amado A ku zola mukongos amado caadorS o mukongo eme ngojoribukajanaSem o caador eu andaria a tropear (viveria tropeando)O riunda ri riandekela o njilaA flecha sua mostra o caminho ( a sua flecha mostra o caminho)Mukongo ua riunda rimoxi ngCaador de flecha uma s (=caador de uma flecha s)Utungila ni uriangela ku poloObservas e avanas para frente(vai adiante)Utakula o riunda ri ni unongaLanas a flecha sua e acertas (=lanas a sua flecha e acerta)A ku zola mukongos amado caadorO mukongo, u ngi longa kutungila o Njila iondo ngi banga kukulaO caador que ensina-me a observar o caminho que me far crescerKukula mu kiri kia Nzambi Crescer na verdade de DeusEme ngala ni o mukongo ku muxima uamiEu tenho o caador no corao meu A mu aja coam-lhe censuram-lhe, declaram-lhe, dizem-lhe, censurado ou A mu amba declarado(seguido de ku, kua ou ni) A mu amba mukua kituxi = declarado criminoso A mu ambela aconselham-lhe,

aconselhado A mu ambela ku A mu amburila A mu andla A mu andekla A mu andekela ku A mu andekla kua A mu andekela ni A mu andela A mu andela ni A mu aza A mu baka A mu baka kua A mu bane A mu iluisa A mu iluisa ni A mu iluise A mu ixana kua A mu jitika A mu jitula A mu kaia verbo kuambela voz passiva Muene a mu ambela ku tat'etuEle aconselhado por nosso pai toleram-lhe, consentem-lhe, tolerado eles lhe querem(bem), querido(seguido de Ku,kua ou ni) A mu andala kual'etu= querido por ns mostram-lhe, iniciam-lhe, iniciado iniciado por (verbo na voz passiva) iniciado de, por (verbo na voz passiva) iniciado com (verbo na voz passiva) trituram-lhe, triturado verbo kuandela na voz triturado com passiva coam-lhe eles lhe guardam, guardado foi guardado por, de (verbo na voz passiva) deram-lhe fazem-lhe sarar, curado seguido de ku, kua ou ni fazem-lhe sarar com, curado verbo kuiluisa na voz com passiva que eles lhe curem aconselhado por chamado de, por verbo na voz passiva

Muene a mu ixana kua sobaEle chamado de rei amarrado, amarram-lhe solto, desamarrado, desamarram-lhe afugentado, afugentam-lhe, enxotado A mu kaia kua Mukaie afugentado pelo afugentador

A mu kaiela A mu kaiesa A mu kuta ku A mu kuta ni A mu landameka A mu langala A mu laula A mu lela A mu lundila A mu menekena A mu vala A mu vuala A mu zola

A mu zola

seguido, seguem-lhe expulso, repudiado, expulsam-lhe (ele) amarrado por verbo na voz passiva amarraram-lhe com, amarrado comverbo kukuta=amarrar na voz passiva Muene a mu kuta ni mikolo = Ele amarrado com cordas obrigado, forado, obrigam-lhe A mu landameka kua Nzambi mu kaiela o njila i obrigado por Deus a seguir o caminho seu deitam-lhe, deitado amparado, protegido, amparam-lhe acariciado, ninado, embalado, ninam-lhe guardam-lhe, guardado, reservado cumprimentam-lhe, sudam-lhe, saudado ou cumprimentado A mu amenekena kual'etu = saudado por ns " parido", "pariram-lhe" (isto nasceu) " parido", "pariram-lhe" (isto nasceu) amam-lhe, amado (seguido de ku, kua ou ni) Ene a mu zola=Eles amam-lheA mu zola kua Nzambi= amado de Deus amado, porem usado com o pronome muene( ele), e com os nomes da classe I ( racionais) que comecem po Mu, e nomes pessoais , sendo mu=lhe, o pronome objetivo nesse caso O tata a i zola ku muxima uO pai amado no teu coraoA mu zola, tata !Amam-lhe, pai!Muene a mu zola kualetuEle amado por nsO mukongo a mu zola kualemeO caador amado por mimO tata izola

A mu zolo A mu zolo kua A m'vala A ngi amba

A ngi ambata

A ngi ambate

A ngi ambela

A ngi amburila A ngi andla A ngi andekla A ngi andela

Kabila, Kabila a mu zola kua tataO pai ama Kabila, Kabila amado pelo pai foi amado, amaram-lhe foi amado de,por ( verbo na voz passiva, Pretrito I) " parido", "pariram-lhe"(isto nasceu) eles me censuram, eles me falam, eles me declaram, sou declarado, sou censurado eles me carregam,eles me levam,eles me acarretam, sou levado ou carregado(seguido de ku, kua ou ni) Ene a ngi ambata mu njila ia kondama.Eles me levam para o caminho seguroEne a ngi ambata mu kiriri kia kondamaEles me levam para o lugar seguroA ngi ambata ni kuzolaSou levado com amor para que me carreguem,carreguem-me, para que me levem, levem-meO tat'etu iakuata o dixisa, nda ngi ambateO nosso pai pegou a esteira para que eles me recomendam-me, aconselhamseguido de ku, kua ou ni me, sou aconselhado O kota *riami a ngi ambelaOs meu mais velhos me aconselhamA ngi ambela kua rikotaSou aconselhado pelos mais velhos*embora seja permitido suprimirmos o prefixo ri de rikota e escrevermos somente kota , o prefixo de concordncia permanece junto ao pronome possessivo ami(meu), toleram-me, consentem-me,sou seguido de ku, kua ou ni tolerado A ngi amburila, mukonda a ngi mesena.Eles me toleram, porque precisam de mimSe amesena, a ngi kondke !Se precisam, que me respeitem ! eles me querem(bem),sou querido mostram-me, iniciam-me, sou seguido de ku, kua ou ni inuciado trituram-me, sou triturado seguido de ku, kua ou ni

A ngi aza A ngi baka A ngi balumna A ngi bandeka A ngi bandula A ngi beza A ngi bilula A ngi bonda A ngi bonde A ngi bulakana A ngi busa A ngi buxile A ngi fangana A ngi fukama A ngi iluisa A ngi iluise A ngi ixana

A ngi nzenza A ngi nzenzama A ngi nzenzeka A ngi nzonza

a ngi aza=coam-me kuaza=kuaja=coar guardam-me, sou guardado seguido de ku, kua ou ni sou acordado, sou despertado, sou levantado, levantam-me, acordam-me unem-me, sou unido sou acudido, sou remediado, sou socorrido, socorrem-me, sou salvo, salvam-me sou venerado, sou idolatrado, sou adorado, veneram-me viram-me do avesso, viram-me, sou virado sou enforcado, enforcam-me fui enforcado, enforcaram-me sou atendido, sou espiado, atendem-me, escutam-me sou assoprado, assopram-me fui assoprado, assopraram-me sou parecido, assemelham-lhe sou ajoelhado, ajoelham-me fazem-me sarar, sou curado seguido de ku, kua ou ni A ngi iluisa kua NzambiSou curado por Deus que eles me curem sou chamado, chamam-me A ng'ixana kua Nzambi mu kaiela o muondona uamiSou chamado por Deus para seguir a sorte minhaNzambi ubana o muondona, o atu asola o jinjilaDeus quem d a sorte, as pessoas escolhem os caminhosO njila ia kibuko, njila a i bana kua NzambiO caminho da felicidade , o caminho dado por DeusNzambi! ngi amuenese o njila ia kiriDeus! me faa ver o caminho da verdade sou animado, animam-me sou inclinado, sou suspenso,inclinam me,suspendem-me sou suspenso, sou pendurado, suspendem-me sou lisonjeado , sou adulado, adulam-me

A ngi ombeka sou molhado, molham-me sou embebido em liquido, A ngi ondama embebem-me em liquido sou reparado, sou observado, A ngi ongola sou revistado, reparam-me, sou visitado, visitam-me Eme a ngi ongola kua tata=Sou observado pelo pai eles me amam, amam-me, sou A ngi zola amado que me amem, para que me A ngi zole amem A ngi zolo fui amado, amaram-me A ng'ixana sou chamado, chamam-me A ng'ixana kua Nzambi mu kaiela o muondona uamiSou chamado por Deus para seguir a sorte minhaNzambi ubana o muondona, o atu asola o jinjilaDeus quem d a sorte, as pessoas escolhem os caminhosO njila ia kibuko, njila a i bana kua NzambiO caminho da felicidade , o caminho dado por DeusNzambi! ngi amuenese o njila ia kiriDeus! me faa ver o caminho da verdade censuram-vos, declaram-vos, A nu amba sois declarado, sois censurado aconselham-vos, sois A nu ambela seguido de ku, kua ou ni aconselhado Ene a nu ambela ima iambote, maji o kusola kuenuEles vos aconselham coisa boas, mas a escolha vossa toleram-vos, consentem-vos, A nu amburila sois tolerado(nesse caso seguido de Ku, kua ou ni) A nua amburila kual'etu = Sois tolerado por ns eles vos querem(bem), sois nesse caso seguido de A nu andla querido Ku, kua ou ni A nu andala kua tata = Sois querido do pai A nu mostram-vos, iniciam-vos, sois nesse caso seguido de ku, andekla iniciado kua, ou ni A nu andekla kua Nzambi = Sois iniciado por Deus A nu que eles vos iniciem, que eles andekle vos mostrem A nu andele que eles vos triturem A nu aza A nu aja= coam-vos A nu aze A nu aje=que eles vos cocem

A nu baka A nu iluisa

eles vos guardam vos fazem sarar, eles vos curam Sois curado(verbo na voz passiva), nesse caso sempre Seguido da preposio Ku, Kua ou Ni nu iluisa kua NzambiSois curado por Deus A nu iluise que eles vos curem A ri aje que eles se cocem, cocem-se A ri amba censuram-se A ri ambela aconselham-se A ri andla eles se gostam A ri andekla iniciam-se que iniciem-se, que mostremA ri andekle se,que indiquem-se A ri andela trituram-se A ri aza A ri aza=coam-se A ri aze que eles se cocem, cocem-se A ri baka guardam-se,recolhem-se A ri balumuna levantam-se, eles se levantam A ri bana eles se do A ri bana o maku=Eles se do as mos unem-se, eles se unem, ajuntamA ri bandeka se A ri bandesa elevam-se socorrem-se, salvam-se, A ri bandula apaziguam-se, livram-se socorram-se , salvem-se, livremA ri bandule se, que livrem-se, para que se livrem, que se salvem, valem-se A ri fukame ajoelhem-se ,ajoelhe-se A ri fukame an'angolaAjoelhem-se filhos de AngolaAsambe ni mukulumaRezem em silencio absolutoEve o mixima iPercebam (escutem, entendam) os coraes seusAsote o kuzola ni akaiese o njindaBusquem o amor e expulsem o dioAribandeke ni NzambiUnam-se a DeusO kuzola kuiluisa o mabute ma mixima iO amor cura as feridas dos coraes seus A ri iluisa curam-se A ri iluise que se curem, curem-se A ri iluka melhoram-se A ri iluke que melhorem

A ri ilula

curam-se kuilula=sarar,curar para que(eles) se curem, que A ri ilule curem Z uaie ni menha ma sabuluka o mutue ua an', a ri ilule. Mama mam'etu, o mutue ua an'Venha ungir com agua salobre a cabea dos seus filhos para que se curem. Molha minha me, a cabea dos seus filhos. A ri luka acautelam-se acautelem-se, para que A ri luke acautelem-se censuram-nos,declaram-nos, dizem-nos,eles nos falam , eles A tu amba nos censuram, somos censurados ou declarados aconselham-nos,somos A tu ambela aconselhados toleram-nos, consentem-nos, A tu amburila somos tolerados eles nos querem(bem),nos A tu andla querem bem, somos queridos A tu mostram-nos, iniciam-nos, andekla somos iniciados A tu que eles nos iniciem, que eles andekle nos mostrem A tu andela trituram-nos, somos triturados A tu andele que eles nos triturem A tu aza A tu aja= coam-nos A tu aze A tu aje= que eles nos cocem eles nos guardam,somos A tu baka guardados A tu iluisa fazem-nos sarar A tu iluise que eles nos curem, curem-nos A tu xinde trace-nos Esta na terceira pessoa do singular(ele=muene) ou do plural(eles=ene), escrito desta forma tanto nos tempos Abake imperativo como subjuntivo. Quando em concordncia com o nome o prefixo de concord ncia ocupa o lugar da vogal A

Abake o muxima u=Guarde o seu coraoAbake o an =Guarde os seus filhosKimbanda kibake o uanga uCurandeiro guarde o seu feitio Abake guarde, guardem, ponha Abake que guarde, que guardem que guarde, que guardem, para Abake que guarde forma>Pretrito II de ---Abakuile kubakulaLiga-se aos prefixos de concordncia O kimbanda kiabakuile=O kimbanda pagou, prestou contas...Etu tuabakuile=ns pagamos...O soba iabakuile ou Ene abakuile=Eles pagaram... Pretrito II de kubalula=acenar, esgravatar, chamar ou prevenir ---Abaluile alguem , tocando-lhe com a mo ou fazendo sinal Pretrito II de --kubalumuka=erguer-se, levantar Abalumukine seLiga-se aos prefixos de concordncia Etu tuabakuile=Ns levantamo-nosMuene uabalumukine=eles ergueram-se, levantaram-se Pretrito II de ---Abambuile kubambula=inflamar Abana deram ---Abanduile Pretrito II de kubandula Pretrito II de ---Abanduluile kubandulula Abange faa, faam, lute,lutem imperativo Exane o mukongo, nda abange ou Exane o mukongo abangeChame o caador para que lute que faa,que faam, que Abange subjuntivo lute,que lutem, para que faa... Abange verbo kubanga Liga-se aos prefixos de ---Abange Pretrito I de kubanga concordncia Eme ngabange kiavulu = Eu lutei muitoMuene uabange kualetu = Ele lutou por nsEne abange = eles lutaram Liga-se aos prefixos de ---Abangele Pretrito II de kubanga concordncia

abange=fabricantes,lutadoresDe riva do verbo (ku)bnga O ngangula in mubnge ua jipokoAquele ferreiro () fabricante de facasO ngangula ni poko i mubngeO ferreiro com sua faca () lutador Pretrito II de --kubangujulula=desprezar, Abangujuluile maltratar Pretrito II de ---Abanguluile kubangulula=refazer, renovar, inovar liga-se aos prefixos de concord Pretrito II do verbo ---Abanzele ncia kubanza O Soba ia ambundu iabanzele nii?O rei dos negros pensou o que Abari quitandeiras Pretrito II de kubatula=cortar ---Abatuile liga-se aos prefixos de concord ncia Eme ngabatuile o xingu ia sanjiEu cortei o pescoo da galinha Pretrito II de kubatujula=despedaar, partir, ---Abatujuile retalhar, dilacerar Liga-se aos prefixos de concordncia Muene uabatujuile o xitu = Ele partiu a carne Pretrito II de kubatukila=demorar-se, ---Abatukirile permanecer longo tempo numa terra ou lugar Liga-se aos prefixos de ---Abatula Pretrito I de kubatula concordncia O tata iabatula ou O tata uabatula = o pai cortouEtu tuabatula = ns cortamos ---Abehuile Pretrito II de kubehula ---Abenguile Pretrito II de kubengula Pretrito II de ---Abenguluile kubengulula ---Abetuile Pretrito II de kubetula ---Abetuirile Pretrito II de kubetuila Abika escravos Abangi

Abika

---Abiluile ---Abingirile

Abiri

---Abirile ---Abitirile ---Abituile ---Abituluile ---Abixila ---Abixirile ---Abokuele

escravos o verbo (ku)bika significa lamentar, agourar, talvez sendo relativo a condio do escravo.Talvez tenha dado origem a essa palavra. Pretrito II de kubilula=virar,revolver, voltar, mudar, virar ou mudar de lado, face ou do direito para o avesso Pretrito II de kubingila plural de mubiri=raa ou familia que supersticiosamente s pode aplicar-se ao oficio de ferreiro, e trabalham em tendas volantes nas feiras do serto. A cada individuo destes se d o apelido de mubiri. Esses negros so oriundos de Loango e foram mandados para o presidio de Encge, em 1759, quando se fundou este presidio. So outros os usos e costumes destes negros Entre eles no existe a escravido, so ativos, trabalhadores e inteligentes para os negocios. Pretrito II de kubila Pretrito II de kubitila Pretrito II de kubitula Pretrito II de kubitulula Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kubixila concordncia Muene uabixila kiambote= Ele chegou bemEtu tuabixila ni kukata=Ns chegamos doentesEne abixila afu= Eles chegaram mortos Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kubixila concordncia O makamba metu mabixirile mazarinakuOs amigos meus chegaram transontem (h tres dias atras)O mubika uabixirile mazO escravo chegou ontem Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kubokola

---Abokuene ---Abomuene ---Abonguele ---Abonguele ---Abu ---Abu ---Abuakuile ---Abubirile ---Abuikirile ---Abuile ---Abuile ---Abuirile

concordncia Muene uabokuele=ele entrouEtu tuabokuele=ns entramos Pretrito II de kubokona O soba iabokuene= o rei entrouEme ngabokuene= eu entrei Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kubomona concordncia Muene uabomuene o mukutu uEle esfolou o corpo dele curvar-se com as mos fincadas no cho e o assento Pretrito II de kubongola no ar Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kubongola concordncia Tuabonguele kitadi=juntamos dinheiro acabouliga-se aos prefixos de Pretrito I do verbo concordncia Kitari kiabu, kubua makamba mamuangana. Dinheiro acabou, amigos se dispersamEme ngabu = eu acabei Etu tuabu=ns acabamos Pretrito I de kubua=saquear. Liga-se aos prefixos de concordncia Ene abu o ima ioso=Eles saquaram as coisa todasEtu tuabu=ns saqueamos Pretrito II de kubuakula Pretrito II de kububila Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kubuikila concordncia O tubia tuabuikirile=O fogo apogou-se de vez Pretrito II de kubua=acabar ,findar, finalizarLiga-se aos prefixos de concordncia O kudia kuabuile=A comida acabou Pretrito II de kubua=saquearLiga-se aos prefixos de concordncia O mubunganu uabuile o kitadi kiamiO vadio saqueou o meu dinheiro Pretrito II de kubuila=cansar- se, fatigar-seLiga-se aos prefixos

de concordncia Etu tuabuirile ni kulengaNs cansamos de correr (ou fugir)O tata iabuirile ni kuzuelaO pai cansou de falar ---Abukiririle Pretrito II de kubukirila ---Abukuile Pretrito II de kubukula Liga-se aos prefixos de ---Abuluile Pretrito II de kubulula concordncia Muene uabuluile o muenhu ua mona uamiEle salvou a vida do filho meu Abunganu vagabundos, vadios ---Abunguile Pretrito II de kubungula Pretrito II de ---Abungujuile kubungujula ---Aburijirile Pretrito II de kuburijila ---Aburile Pretrito II de kubula ---Aburirile Pretrito II de kuburila liga-se aos prefixos de concord ---Abutuile Pretrito II de kubutula ncia Muene uabutuile o kinama=Ele amputou a perna Pretrito I do verbo kuria Adi comeram ou kudia Adia comem do verbo kuria ou kudia Pretrito II de kuelulaLiga-se ---Aeluile aos prefixos de concordncia Eme ngaeluile = eu sarei, eu cureiEtu tuaeluile = ns saramosO tata iaeluile ou O tata uaeluile ---Afakuile Pretrito II de kufakula ---Afikirile Pretrito II de kufikila ---Afikiririle Pretrito II de kufikirila Liga-se aos prefixos de ---Afiri Pretrito I de kufila. concordncia Muene uafiri kudia xitu = Ele preferiu comer carne Liga-se aos prefixos de ---Afirile Pretrito II de kufila concordncia Muene uafirile o kufuaEle preferiu a morteO soba iafirile kulenga ou O soba uafirileO rei preferiu fugir Liga-se aos prefixos de ---Afomuene Pretrito II de kufomona concordncia O tata iafomuene o poko = O pai desembainhou a faca Afu morreram Pretrito I do verbo

kufua Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kufua. concordncia Eme ngafu ni snhi = Eu morri de vergonhaMene uafu ni nzala = Ele morreu de fomeEtu tuafu ni kikoto = Ns morremos de penaEie uafu ni mbmbi = Tu morrestes de frio Afua morrem morrem por, para ,em, perecem Afuila por, para do verbo kufuila Ene a tu fuila=Eles morrem por ns Liga-se aos prefixos de ----Afuile Pretrito II de kufua concordncia Muene uafuile mu ita = Ele morreu na guerraEne afuile ni ukota = Eles morreram na velhiceO ndenge iafuile bu ubeka = A criana morreu na solido (ou no desamparo) ---Afukuile Pretrito II de kufukula velam, vigiam, guardam, esto Afula Presente do verbo kufula em alerta Liga-se aos prefixos de ---Afulu Pretrito I de kufula concordncia Muene uafulu o usuku=Ele velou a noite(passou a noite em claro) Liga-se aos prefixos de ---Afumbuile Pretrito II de kufumbula concordncia O tata iafumbuile o ngombe ou O tata uafumbuile o ngombeO pai estripou o boi queixosos.Este verbo tambem pode ter o significado de Afunde litigar,pleitear, enterrar,sepultar,fazer julgamento. ---Afundirile Pretrito II de kufundila ---Afunguile Pretrito II de kufungula Pretrito II de ---Afunguluile kufungulula velam por , em, para, vigiam por, Afurila para em para , por, em O akongo a mu furila o nzo iOs caadores velam lhe a casa sua (=os caadores vigiam a sua casa para voc) ---Afu

Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kufula concordncia O tata iafurile o ribitu riamiO pai velou(vigiou)a minha portaEtu tuafuirile o usuku Ns velamos a noite (passamos a noite em claro)Muene uafurile o mukutu ua sobaEle velou o corpo do rei ---Ahabuile Pretrito II de kuhabula Ahatu mulheres Pretrito II de ---Ahumbuile kuhumbula --Pretrito II de Ahumbuluile kuhumbulula Liga-se aos prefixos de ---Ai Pretrito I do verbo kuia concordncia. Eme ngai = Eu fuiMuene uai = ele foiEie uai = tu fostesO kimbanda kiai = O curandeiro foiEtu tuai = ns fomosEnu nuai = vs fostesEne ai = eles foram avarentos deriva do Aimimi verbo(ku)imima=ser sovina,recusar,negar plural de muingi=vigias, pastores,, diz-se tambm de Aingi (ou Engi pessoas encarregadas de ) enxotar os pssaros da lavra (deriva do verbo kuinga) interjeio de dor ou Aiu! embevecimento,e tambem para exprimir espanto tem o mesmo significado de Aiu! aiu interjeio= Ai! Minha Me!. AiuO vocbulo aiu-mam mam! contrao de aiu mama ua eme Aza=coa imperativo do verbo Aja kuaj=coar Ajandala termo aportuguesadojantam coce, que coce,cocem,para que Aje cocem, que coce Liga-se aos prefixos de ---Aje Pretrito I de kuaja concordncia Muene uaje ni nguzu = Ele coou com foraEtu tuaje = ---Afurile

Ns coamos ---Ajele Ajeta Ajiba Ajibi ---Ajibi ---Ajibile Ajibisa ---Ajibisa ---Ajibisile Ajijika Ajijila ---Ajijila ---Ajijirile Ajika Pretrito II de kuaja (eles,elas) rodeiam, passeiam, divagam. Termo usado em Ambaka (eles,elas) matam,assassinam assassinos,carniceiros,matadore Sinnimo de s kijibanganga O mujibi uajibi ni poko i=O assassino matou com sua faca Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kujiba concordncia Muene uajibi o nzala i=Ele matou a fome dele Pretrito II de kujiba=matar, assassinarLiga-se aos prefixos de concordncia Muene uajibile o nguma ienu=Ele matou o vosso inimigo (eles,elas) mandam matar ou assassinar Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kujibisa. concordncia Eme ngajibisa o nzala ietuEu mandei matar a fome deles Pretrito II de kujibisa. Liga-se aos prefixos de concordncia. O mujibi uajibisile o kamba riami=O assassino mandou matar o meu amigoEtu tuajibisile=ns mandamos matarEnu nuajibisile=vs mandastes matar (eles, elas) importunam, apoquentam (eles,elas) obrigam, teimam, foram Pretrito I de kujijila. Liga-se aos prefixos de concordncia Eme ngajijila = eu obriguei, eu forcei, eu teimeiEnu nuajijirila = vs obrigastes........ Pretrito II de kujijila. Liga-se aos prefixos de concordncia Eme ngajijirile=eu teimei, eu obriguei, eu forceiEtu tuajijirile=ns teimamos......Ene ajijirile=eles teimaram....O kimbanda kiajijirile=o kimbanda teimou, obrigou (eles, elas) fecham,

Ajikata ---Ajiki ---Ajikile Ajikinina Ajikita ---Ajikuile Ajikuisa Ajikujuka Ajikujula Ajikuka Ajikula Ajila Ajiluka Ajilula Ajima Ajimba Ajimba Ajimbila Ajimbirila Ajimbirisa Ajimbudila Ajimbula Ajimbuluka Ajimbulula Ajimina

encostam,entalam Ene ajika o njila = Eles fecham o caminho Ajokota=ficam torrados ou tostados Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kujika concordncia Eme ngajiki o ribitu = Eu fechei a porta Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kujika concordncia O soba iajikile o njila ou O soba uajikile o njilaO rei fechou o caminhoEtu tuajikile o ribituNs fechamos a porta somem-se, sucubem atam Pretrito II de kujikula=abrir fazem abrir- do verbo kujikuisa abrem (repetidas vezes) do verbo kujikujuka andam a abrir incessantemente do verbo kujikujula desencostam- do verbo kujikuka abrem -do verbo kujikula abstem-se, acabam, terminam, renunciam a fazer uso de bebida ou comida ficam perjurados juram em falso, quebram o juramento, cometem perjrio apagam esquecem, ignoram incham, intumescem ficam perdidos perdem-se, extraviam-se, desencaminham-se fazem perde Ajimburila=explicam declaram, esclarecem ficam desinchados, especificam se desincham, especificam ficam extintos

Ajiminina Ajimisa Ajimuna

Ajimununa Ajina Ajinda Ajindamana Ajindameka Ajindamesa Ajinga Ajingala Ajinge

Ajirika ---Ajirika Ajirila Ajirisa Ajitika Ajitu ---Ajituine Ajitujuna Ajituka Ajitula

extinguem-se fazem extinguir, apagam riscam, destroem, invalidam, anulam destroem repetidas vezes, invalidam repetidas vezes, anulam sem parar, ricam sem parar depreciam teimam so teimosos obrigam, constrangem obrigam, constrangem remoinham, passeiam, rodeiam gingam termo aportuguesado passeiem, remoinhem, passeie,passeiem, rodeiem, rodeie (imperativo e subjuntivo de kujinga) Ajinge o nzo nda o nguma ia maiRodeie a casa para que o inimigo v embora preceituam, vedam, proibem Pretrito I de kujirika. Liga-se aos prefixos de concordncia O tata iajirika kudia kua monguaO pai proibiu comida de salO tata ia tu jirika kudia kua monguaO pai proibiu-nos comida de sal propendem, tendem, acostumam-se acostumam, habituam,gastam, acabam ,consomem atam hspedes,visitas Pretrito II de kujituna=desatar, desamarrar, solta andam a desatar, a soltar, ou desamarrar continuamente desatam-se, soltam-se, desamarram-se soltam, desatam, desamarram -do verbo kujitula

soltam, desenlaam, desatam do verbo kujituna desenlaam continuamente Ajitununa do verbo kujitununa Ajiza teimam teime, teimem (imperativo e Ajize sujuntivo de kujiza) ficam torrados ou tostados Ajokota do verbo kujokota Ajokotesa esturram ou fazem esturrar apertam, estreitam, esfregam, Ajla friccionam apertem, aperte, esfreguem, esfregue, friccionem, friccione, Ajole estreitem, estreite (imperativo e subjuntivo de kujola) fazem esfregar, fazem frico, Ajolsa fazem apertar, estreitar Ajongka ficam ou esto partidos Ajongona partem, vencem Ajotona unham do verbo kujotona Ajimuna=destroem, invalidam, Ajumuna riscam, anulam Azunga=voltam, volteam, Ajunga giram ,visitam do verbo kujunga ou Kuzunga ka! interjeio = Credo! Akabula bebem ou comem com a mo Akaia enxotam, afujentam Akaiela seguem Akaiesa repudiam, expulsam mulheres,amasias,esposas,amig Akaji as Akaji-a-mona noras que mate(futuro do subjuntivo ---Akajibe de kujiba; liga-se aos prefixos de concordncia Ixana o mukongo nda akajibe o hoji inChama o caador para que mate o leo aquele rivais,competidoras do mesmo Akajina homem Ajituna

Akaka Akakajala ---Akakakula

---Akakakule

Akakama Akakamana Akakamena Akakamesa Akakela ----Akakela Akakele Akakesa

Akakese

---Akakuile Akakula ---Akakula

atrevem-se, so ousados ou destemidos atrapalham-se, atarefam-se Liga-se aos prefixos de futuro III de kukakula concordncia Muene uakakakula o mona uami=Ele haver de dar o primeiro alimento ao meu filho Liga-se aos prefixos de concordncia, sendo que na futuro III do subjuntivo de 3 pessoa (ele, eles) mantem-se kukakula inalterado Akakakule o mona iami=Que d (l) o primeiro alimento de meu filho engasgam engasgam-se engasgam-se fazem engasgar atrevem-se por, para, em, so ousados ou destemidos por, para Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kukakela concordncia O sanji iakakela = A galinha cacarejou atreveram-se, foram ousados ou Pretrito II de kukaka destemidos fazem atrever-se, fazem ser ousados ou destemidos faa atrever-se, faa ser ousado ou destemido, faam atrever-se, faam ser ousados ou destemidosImperativo e subjuntivo de kakakesa Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kukakula concordncia O tata iakakuile ou O tata uakakuile=O pai deu (o primeiro alimento) do (o primeiro alimento a uma criana) Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kukakula concordncia Muene uakakula o mona uami=Ele deu o primeiro alimento

ao meu filho d o primeiro alimento a uma imperativo e subjuntivo de Akakule criana, alimentem pela kukakula primeira vez uma criana Akalakala trabalham, lidam O jingangula *akalakala ni kiketeOs ferreiros lidam com ferroO jingangula *jikalakala ni kikete*Jingangula por ser ente racional, pode ter dois prefixos de concordncia Liga-se aos prefixos de ---Akalakala Pretrito I de kukalakala concordncia Eme ngakalakala kiavulu=eu trabalhei muitoEtu tuakalakala=ns trabalhamosO kimbanda kiakalakala=o kimbanda trabalhou trabalham por, para, em, lidam Akalakalela por, para O jingangula akalakalela mutu, o kiketeOs ferreiros trabalham para as pessoas, o ferro liga-se aos prefixos de concord ---Akalakalele Pretrito II de kukalakala ncia Muene uakalakalele=ele trabalhou fazem trabalhar,mandam Akalakalesa trabalhar Ene a ngi kalakalesa kiavulu=Eles me fazem trabalhar muito tornam-se speros, murmuram Akalakasa em voz baixa,sussurram tornam-se speros, murmuram Akalakata em voz baixa,sussurram Akalalesa mandam fazer coro imperativo e subjuntivo de Akalalese mande ou mandem fazer coro kukalesa Akalanga previnem, antecipam ,acautelam previna, previnam, antecipe, imperativo e subjuntivo de Akalange antecipem kukalanga previnem para, por, em, Akalangela antecipam para, por Liga-se aos prefixos de ---Akalangele Pretrito II de kukalanga concordncia faz ou manda prevenir ou Akalangesa antecipar, acautelar ---Akale ni futuro do subjuntivo de kukala

Akaleka Akaleke Akalekela Akalekele Akalekesa Akalekese Akalela Akalele Akalelela Akalelele Akalelele Akalesa Akalese Akalesela

Akalesele Akalesele

Akalesesa Akalula ---Akambate

ni=ter=que tenha Bana mon kuria nda akale ni nguzuD teu filho comida para que tenha foraTuakale nique tenhamos repreendem, apupam imperativo e subjuntivo de repreenda, repreendam kukaleka) repreendem por, para, em repreenderam,repreenda por Pretrito II de kukaleka, causa de, para imperativo de kukalekela fazem ou mandam repreender faa ou faam repreender, (imperativo e subjuntivo mande ou mandem repreender de kukalekesa) fazem coro faa ou faam coro(imperativo e subjuntivo de kukalela) fazem coro por, para, em faam coro por, para imperativo de kukalelela fizeram coro Pretrito II de kukalela pesquisam , indagam, andam a procurar, averiguam, Esquadrinham pesquise, averigue, indague, imperativo e subjuntivo de pesquisem, averiguem,Indaguem kukalesa pesquisam por, para, averiguam por, para, em, andam a procurar por, para pesquisaram, indagaram, averiguaram, andaram a Pretrito II de kukalesa procurar pesquisem por, para, averiguem imperativo de kukalesela por, para, indaguem por fazem ou mandam pesquisar por, para, mandam ou fazem indagar por, para, mandam averiguar por ou para rasgam Sempre d a ideia de mudana de lugar, liga-se aos prefixos de futuro do subjuntivo de concordncia que leve(l), que kuambata. carregue(l)

Tumenu o mbika ami kun nda akambate o kinda kiamiMandai o escravo meu l para que carregue (l) o cesto meu Pretrito II de ---Akambuile kukambula=apanhar uma coisa em movimento ---Akatuile Pretrito II de kukatula=tirar Akaula rasgam imperativo e subjuntivo de Akaule rasgue, rasguem kukaula rasgaram por, para, por causa Akaurila dekaurila *rasgaram (Pretrito II de imperativo e subjuntivo de Akaurile kakaula) kukaurila Akaurisa mandam ou fazem rasgar mande ou mandem rasgar, faam ou faa Akaurise rasgarimperativo e subjuntivo de kukaurisa estavam ( Pretrito II do verbo Akexile kukala) Ene akexile kuebi? Akexile kun = Eles estavam aonde ? estavam l (longe) ---Akohuene Pretrito II de kukohona --Liga-se aos prefixos de Pretrito II de Akokololuele concordncia kukokolola ---Akokuele Pretrito II de kukokola O dikolombolo diakokuele=O galo cantou Liga-se aos prefixos de Pretrito II de ---Akombuele concordncia kukombola Liga-se aos prefixos de Pretrito II de ---Akondekele concordncia kukondeka Liga-se aos prefixos de ---Akondele Pretrito II de kukonda concordncia O akongo akondele o jingumaOs caadores cercaram os inimigosO mukongo uakondele o ngumaO caador cercou o inimigo ---Akondele Pretrito II kukonda uxiri Akongo caadores --Pretrito II de

Akongoluele ---Akotuele

kukongolola Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kukotola concordncia dotados de, naturais de. Essa palavra ,unindo-se a outras, formam novas palavras compostas. Aku-lumbi = invejososO singular seria mukualumbi=invejoso outros seus companheiros nativos,naturais do pas estrangeiros

Aku

Aku Aku Akuxi Akuaxiienji Aku-ixi Akua-kiri Aku-lumbi Akua-makutu Aku-mble Aku-riembu Aku-rimi Aku-uoma ---Akudile Akuenu Akuetu Akule Akule nange Aklu ---Akurile Ala la Ala bu kiandu

nativos,naturais do pas verdadeiros invejosos, isto , dotados ou possuidores de inveja. mentirosos servos, criados, domsticos= akuambele povos, moradores, vizinhos linguareiros,linguarudos,ms linguas medrosos, covardes O akua-uoma eniolenga = Os covardes costumam fugir Pretrito II de kukula vossos companheiros meus ou nossos companheiro, o meus ou o nossos prximos para que cresa, cresa, engrandea engrandea para sempre velhos,maiores,antepassados Pretrito II de kukula esto Ora!interjeio aportuguesada para exprimir repugnancia. esto no trono

Ala bu mulundu Ala ku mulombe Ala ku mulundu Ala ku tande Ala momo Ala momu Ala mu balumuka Ala mu balumuna Ala mu banga

esto na montanha esto no escuro esto na montanha

esto no campo esto aqui esto aqui esto erguendo-se, esto levantando-se esto acordando, esto levantando esto lutando, esto fazendo Ene ala mu banga kual'etuEles esto lutando por ns esto defendendo, esto socorrendo, esto fazendo Ala mu paraEne ala mu bangela o 'nzo bangela iamiEles esto defendendo a casa minha esto indo ao encalo, esto Ala mu batesa seguindo, esto acompanhando esto precisando, esto Ala mu necessitando,esto tornando- bindama se desditosos,( infelizes ) Ala mu bixila esto chegando esto adormecendo, esto a Ala mu buna adormecer esto a saquear, esto saqueando,esto confiscando, Ala mu bunda esto sequestrando, esto desbaratando esto batendo, esto Ala mu bunda espancando Ala mu bunda esto batendo na porta ku ribitu Ala mu bunda esto saqueando nas estradas mu ikoka Ala mu Esto tendo animo dikolesa

Ala mu kaia Ala mu kana Ala mu kana kuia mai Ala mu kasa

esto a afugentar,esto afugentando, esto enxotando esto pretendendo esto tencionando ir embora

esto a atar, esto amarrando kukasa=atar esto gemendo, esto Ala mu kema chorando Ixana o mama, o ana ala mu kemaChama a Me, os filhos seus(dela) esto chorando esto a enfeitar-se, esto Ala mu kemba enfeitando-se Ala mu esto ficando purificados, ou kenzuluka esto ficando claros Ala mu kiesa esto tardando, esto a tardar O akongo ala mu kiesaOs caadores esto tardando(demorando)Mame'etu ixana kiNossa me chamou jAkongo etaie kuitaiaCaadores respondam(acorram ao chamado) esto danando, esto a Ala mu kina danar Ala mu kinga esto esperando Ala mu kuama esto a ferir, esto ferindo esto a agarrar, esto agarrando, esto segurando, Ala mu kuata esto pegando, esto apanhando, esto tendo Ala mu kuata esto tendo juizo Kilunji Ala mu kuata esto tendo inveja lumbi Ala mu kuata esto tendo raiva njinda Ala mu kuata esto tendo vergonha sonhi Ala mu kuata esto tendo respeito ujitu Ala mu kuata esto tendo vaidade ukumbu Ala mu kuata esto tendo medo

uoma Ala mu kuenda

esto a ir, esto partir, esto partindo Tuembi ni tuakiniCantamos e danamosTutumikisa o misambu ietu ku mauluEnviamos as preces nossas para os cusEne atambujilaEles responderamTuatambulula ,tuatanesaRecebemos com prazer, demos as boas vindasEne ala mu kuenda kiEles esto a partir j (= eles j esto partindo)Xal' TataAdeus paiTuasakidila o kuuabaLhes Agradecemos a beleza(formosura)

Ala mu esto indo embora kuenda mai esto desagradando a, esto Ala mu kuibila afligindo a Ala mu esto a perguntar, esto kuibula perguntando esto respondendo, esto Ala mu kuitaia acorrendo a um chamado, esto ouvindo esto a chegar, esto Ala mu kuiza chegando, esto vindo esto a observar, esto a Ala mu reparar, esto a revistar, esto Kuongola a visitar, esto observando... esto na sepultura, esto na Ala mu mbila cova,esto no tmulo Ala mu mbole esto no mato, na brenha esto na mata, na selva, no Ala mu muxitu bosque, na floresta Ala mu 'nzo esto em casa (dentro de casa) Ala mu esto ficando pelados pomoka Ala mu Esto tendo animo rikolesa Ala mu sueka esto escondendo esto podendo, esto ousando, esto aguentando, Ala mu suina esto sendo corajosos, fortes ou valentes esto enxotando, esto Ala mu suka pastoreando

esto parando, esto terminando, esto Ala mu suka acabando,esto ficando perto de esto ficando ou parando no Ala mu suka caminho, esto pastoreando no mu njila caminho Ala mu sukila esto perseguindo os inimigos esto perseguindo, esto Ala mu sukila insistindo, esto persistindo esto sendo os ltimos de Ala mu sukina todos Ala mu sukina esto ficando atras ou no fim ku rima Ala mu takula esto atirando flechas Ala mu takula esto atirando pedras esto lanando, esto Ala mu takula atirando, esto arremessando Ala mu takula esto atirando flechas mariunda esto esfriando, esto Ala mu talala arrefecendo Ala mu esto tomando, esto tambula recebendo, esto acolhendo Ala mu tana esto sendo felizes Ala mu tanaku esto seno bem vindos Ala mu tande esto no campo esto saudando, esto dando Ala mu tanesa as boas vindas Ala mu zola esto a amar, esto amando Ala esto noutro lugar muamuku Ala mulebi esto aptos para crescer Ala ni esto com ou tm Ene ala ni nzalaEles esto com fome Ala ni kilanda esto com a coroa Ala ni kilu esto com sono esto com juizo, esto com Ala ni kilunji entendimento, esto com inteligencia

Ala ni mbula Ala ni muanhu Ala ni muanu

Ala ni muenhu Ala ni mueniu Ala ni esto em silencio absoluto mukuluma Ala ni ngolo esto com fora esto com fora, esto com Ala ni nguzu vigor Ala ni nzala esto com fome Ala ni Nzambi esto com Deus Al be sobe, trepe imperativo de kulaba Alabuke adquira calor imperativo de kulabuka arder, doer.Liga-se aos prefixos Alla Radical do Verbo kulla de concordncia Mam'! O mukutu ualala Ai! Me! O corpo doi (ou o corpo arde) esbrazeie, inflame imperativo de Alale kulala largue ( a embarcao do Alaleke imperativo de kulaleka porto) Alaleke tarde, vadie, descuide imperativo de kulaleka Alambalale durma imperativo de kulambala Alambale durma imperativo de kulambala enrodilhe (ponha o pano atado a Alambeke cintura ou entre as pernas) Alambese mande cozinhar imperativo de kulambesa Este mesmo verbo pode Alambi cozinheiros. tambem ter o significado de velar,tingir,entulhar amparam, protegem do verbo Alala kulala=amparar, proteger Alaula netos Alaul' netos deles, delas Alaul'ami meus netos ampare, proteja, amparem, Alale imperativo de kulala protejam

esto com bolha esto com vagar, esto com cuidado esto com vagar, esto com cuidado esto com vida esto com vida

Alaul' Alaul' Alaul'enu Alaul'etu Alla Alele Alle Alenga Alenge Alengele Alenguluke Aloji Aloka Aloke Alokole Alokoluele Alokuele Alla Alole Aloloka Aloloke Alonduele

seus netos teus netos vossos netos nossos netos ninam, acalentam,animam do verbo kulela=ninar, acalentar l muito alto, l em cima nine, acalente, acaricie,embale, anime ,acalentem, ninem imperativo de kulla fogem, correm do verbo kulenga=fugir, correr foge, corre, fujam, corram imperativo de kulenga fugir, correr.Liga-se aos prefixos Pretrito II de kulenga de concordncia O m'bika' ualengele maz O escravo deles fugiu ontem seja breve, apressado, seja leve imperativo de kulenguka feiticeiros O tata ia tu songolola o alojiO pai mandou afastar-nos dos feiticeiros.Kusongolola=mandar afastar tu=nos(pronome objetivo) juram jure, jurem imperativo de kuloka confesse imperativo de kulokola desabafar, desembuchar Pretrito II de kulokolola O soba ialokolueleO rei desabafouMuene ualokolueleEle desabafouEtu tualokoluelens desabafamos confessar,por fora o que esta na boca.Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kulokolola concordncia provam, experimentam prove, experimente, provem imperativo de kulla experimentem perdoam, desculpam do verbo kuloloka=perdoar perdoe, desculpe, desculpem, imperativo de kuloloka perdoem distrair Pretrito II de kulondola

Alonga Alonga Alnge Alnge Alongelee Alongoluele Alui Aluka Alka! Alkku! Alulu Alumata Alume Alunda Alundama Alunduile Alundula Alunduri Alunga Alungamena Alungisa Alurile Alurisa Amama Amba Amba ---Amba

embarcam ensinam, educam carregue, embarque, carreguem imperativo de kulnga ensine, eduque , ensinem imperativo de kulonga criticar, censurar, esclarecer, Pretrito II de Kulongola descarregou, despejou criticar, censurar, esclarecer, Pretrito II de Kulongola descarregou, despejou parasitas,papa-jantares denominam cuidado! Ateno! cuidar, tomar sentido Aluka! O usuku uolokuiza kiCuidado! A noite j est vindo tem paciencia! Se o ima iolokuenda kiaiiba, alkku!Se as coisas esto caminhando mal, tem paciencia! bisnetos(as) mordem maridos,consortes guardam, conservam cavalgam, montam Pretrito II de kulundula O mona ualunduileo filho herdou herdam, despejam herdeiros,sucessores tm razo, triunfam ajuntam-se, agrupam-se julgam, decidem, resolvem, deliberam, do razo do verbo kulungisa Pretrito II de kulula=ser amargo salgam mulheres,femeas diz, censura,declara moldam, cobrem de barro Liga-se aos prefixos de radical do verbo kuamba concordncia

Ambnji! Ambata

Ambate Ambatela Ambatele

---Ambatesa

Ambe Ambela Ambele Ambele

---Ambele

O nganga oio iamba makutu. Esse sacerdote falou mentirasEtu tuamba kiri ngNs falamos a verdade somente ora essa! radical do verbo kuambata Uambata o nzoji ku maulu(ele) Leva o sonho para os cusMuene uambataele leva (presente)Ambata o mona Carrega o seu filho (imperativo)Mama iambata o monaA me leva o filho leve, carregue, para que leve, que leve, que levem radical do verbo kuambatela Ene ambatelaeles carregaram, eles levaramEne a tu ambatelaeles levaram para ns, ou por ns Pretrito II do verbo Kuambata Enu nuambatele o ima iosoVs carregates as coisas todasJitata jiambatele o ima iosoOs pais levaram as coisa todasEme ngambatele o ima iosoEu levei as coisas todasTuambatelecarregamos, levamos radical do verbo kuambatesaLiga-se aos prefixos de concordncia diga,que diga, para que diga,fale, que fale, para que fale, que censure, para que censure. recomenda, aconselha,diz,expe (eles, elas) falaram passado II de kuamba recomende, aconselhe, exponha, que recomende para que recomende, que aconselhe, para que aconselhe Ngi ambele, ki ngakuluami laAconselha-me, no cresci ainda.Ambele mama, tumesena o mulongi iAconselhe me, precisamos de seu conselho Os tracinhos sero Pretrito II do verbo preenchidos pelos prefixos de Kuamba concordncia. Eme ngambele, ngixi : Fomeka o poko iEu falei, dizendo: embainha a sua facaO tata iambele, ixi : fomeka o

poko iO pai falou, dizendo.....Etu tuambele, tuixi : fomeka o poko iNs falamos dizendo.....Ene ambele, exi: fomeka o poko iEles falaram, dizendo...Ambele, exi...Falaram, dizendo... Ambsa faze dizer, faz dizer faa dizer, que faa dizer, para Ambse que faa dizer, faam dizer,para que faam dizer Ambomba (eles)pingam, filtram Ambombesa fazem pingar, fazem filtrar Ambombota engordam radical do verbo Ambuila kuambuila=largar por ou para, ceder por ou para. Os tracinhos sero Pretrito II do Ambuile preenchidos pelos prefixos de verbo(ku)ambula concordncia. Etu tuambuile o mubikaNs soltamos o escravoO ngana iambuile o mubikaO senhor soltou o escravoEme ngambuile o mubikaEu soltei o escravo Ambisa faz desmaiar, faz largar tempo do imperativo faa desmaiar, que faa desmaiar, para que faa, desmair, faa largar, para que Ambise faa largar, para que faam desmaiar,faam desmaiar,faam largar Ambka desmaia, desfalece desmaie, desfalea, que Ambke desmaie, para que desmaie, que desmaiem Ambula larga, solta, cede, deixa largue, solte,deixe, ceda, que largue, que solte, que deixe,para que deixe, para que solte(do Ambule verbo kuambula)Ambule o ndenge auende mukonda ijia kiLargue a criana para que ande porque ela j sabe Ambumbama (eles)tem a forma redonda Ambumbaman (eles)ficam arredondados a

Ambundu Amburila Amburile Amburirile Ameketa Ameketa kurila Ameneka Amenekena Amenekene

pretos,negros. Em kikongo tem o sentido de escravo tolera, consente tolere,tolerem, consinta,consintam, para que tolere,que tolere, para que tolerem Pretrito II de kuamburila esto nitidos, brilhantes,ndios comeam a chorar

Amenekene

Amenekene

madrugam,levantam-se ao amanhecer, antecipam-se sadam,cumprimentam O ana amenekena o kota ririangaOs filhos cumprimentam primeiro os mais velhosKota=forma abreviada de rikota liga-se aos prefixos de concord Pretrito II de kumeneka ncia Etu tuamenekene=ns madrugamos madrugaram,levantaram ao amanhecer, anteciparam( Pretrito II de kumeneka)Ene amenekene, ene eokaElas levantaram ao amanhecer, elas ficaram cansadas saudem, saude cumprimente,saudem, que saudem

Amenekene o Cumprimentem o pai Tata fazem cocegas, fazem arrepiar, Amiokota titilam Amomonuene Pretrito II de kumomonona Amomuene Pretrito II de kumomona ociosos, preguiosos Sin Amonha nimo =kilalu=kimonha ---Amosuene Pretrito II de kumosona Amua mama O tata iambe: O mona uisi uamua kiavuluO pai falou: O

recem-nascido mama muitoO mama iatambujla: Amua mona, akule mukua nguzoA me respondeu: Mama filho, para que cresca forte mame, mamem, para que Amue mamem, que mamem, para que mame do verbo kuamua Amuenesa (eles,elas) fazem ver ( eles,elas) reluzem, Amuika alumiam,luzem Amuikisa (eles, elas) mandam alumiar amamenta do verbo Amisa kuamisa=amamentar amamente, amamentem ,que Amise amamenta, que amamentem, para que amamente Entra nas regras de concordncia, sendo os outro, mais um(individuo, Amuku tracinhos preenchidos objeto). pelo prefixo que concorda com o nome. Kima kiamuku = outra coisaAtu amuku = outras pessoasMutu uamuku = outra pessoa Ana filhos Ana a mungua afilhados An'angola angolenses Ou filhos de Angola criancinhas(novas, recem Anauisu nascidas) Anda come, papa do verbo kuanda Anda longo Andala gosta, deseja, precisa imperativo de kuandala Andala o kiambote = Deseja o bem gostam, desejam, Andla querem,precisam Ene andala ku ku bana ujitu = Eles desejam dar-te um presente goste, deseje, gostem,precise, Andle precisem, que goste, que precise,para que gostem Anda-nzji sonha Ande coma, pape, para que comam, para que coma, que coma, que

comam. Andekla indica, mostra, inicia indique, mostre, inicie,indiquem, Andekle mostrem, iniciem, que inicie, para que inicie, que iniciem imperativo do verbo Andela tritura, mastiga kuandela triture, mastigue, triturem, mastiguem,que triture, que Andele mastigue, para que triturem,para que triture extende a roupa(para secar), Anka exponha(a vista) An'etu nossos filhos (ana + etu) Anga ainda que, e, ou, apesar de O menia anga malulu, ngi ma nua kiomuene=A agua apesar de amarga, bebe-la-ei assim mesmo. Note que o verbo ---nua=beber, no presente seria nginua=bebo, que separado pela palavra ma= ngi ma nua, sendo ma, neste caso referente ao la de bebe-la-ei nga hanji antes desbota do verbo kuang Angla la=desbotar desbote, desbotem, para que desbote, que desbote, para que Angle desbotem do verbo ku ngala=desbotar ng'anji antes Anhongonuen Pretrito II de retorcer, desarticular e kunhogonona torcerPretrito II de Anhonguene kunhongonaLiga-se aos prefixos de concordncia Muene uanhonguene o xingu=Ele torceu o pescoo ainda*O verbo ---iza esta Anji conjugado na negativa verbal Ene hanji kez=Eles ainda no vieram nji-kila ainda no tirar um bocado do todo.Liga-se Pretrito II de ---Anjonguene aos prefixos de concordncia kunjongona Enu nuanjonguene o xitu=Vs tirastes um bocado de

Anokuene Anomuene Anu Anu An'u Anua Anue An'ue Anzangala Anzanzala Anzenza Aoluele Aonguele Apomuene Aponuene Apopoluele Apopuele Ari Aria Ariakimi Ariange Ariatu

carne Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kunokona concordncia O tata ianokuene=o pai moeu, pisou,trilhou=Muene uanokuene=ele moeu (Sinnimo de katula Pretrito II de kunomona bebedores Pretrito I do verbo beberam kunua Ene anu kiavulvulu=Eles beberam muitssimo bebedores bebem Ene anua kiavulu=Eles bebem muito bebedores bebedores jovens, rapazes arrepiam, sentem ccegas ou arrepio ignorantes,boais Pretrito II de kuolola Pretrito II de kuongola liga-se aos prefixos de concord Pretrito de de ncia kupomona ou kuponona liga-se aos prefixos de concord Pretrito de de ncia kupomona ou kuponona Pretrito II de kupopolola Pretrito II de kupopola Pretrito I do verbo kuria comeram ou kudia Ene ari kiambote=Eles comeram bem comem do verbo kuria ou kudia Ene aria kiambote=Eles comem bem adultos vo adiante, precedam, principiem ,principie, v adiante, Adiantem, adiante imperativo de kurianga antroplogos. Provavelmente se originou de muria + atu

Ariauile

Aribake

Aribakese Aribandame Arimi Arimuike

Arimuke Arimune Arionde Ariri Aritate Aritekele Aritobese Ariunge Arivale Arivingine Arixalese

Muria=entre eles atu=pessoas almoar, comer. Liga-se aos Pretrito II de kuriaula prefixos de concordncia Etu tuariauile kiambote=Ns almoamos bemEne ariauile kiambote=Eles almoaram bemEme ngariauile kiambote=Eu almocei bem guardem-se, guarde-se, conservem-se,recatem-se,recate- seImperativo de kuribaka faam guardar, previnam-se, previna-se,faa guardarImperativo de kuribakesa unam-se, una-se imperativo de kuribandama cultivadores alumiem-se, mirem-se, mire-se, alumie-seImperativo de kurimuika sejam espertos, sejam astutos, seja espertoImperativo de kurimuka avisadores roguem, rogue, supliquem, suplique imperativo de kurionda choradorestermo pouco usadoDeriva do verbo(ku)rila ou(ku)dila=chorar,gritar desculpem-se, desculpe-se imperativo de kuritata encham-se, reguem-se, encha-se imperativo de kuritekela faam-se de tolos, faa-se de tolo imperativo de kuritobesa isolem-se, isole-se -imperativo de kuriunga multipliquem-se, reproduzam-se, multiplique-seImperativo de kurivala cubram-se, cubra-se imperativo de kurivingina despeam-se, despea-se

imperativo de kurixalesa cobriram-se de roupa ou de Arizambela palha abundantemente Liga-se aos prefixos de Pretrito I de ---Arizambela concordncia kurizambela O tata iarizambela , ou, O tata uarizambelaO pai cobriu-se de palha abundantementeEme ngarizambela=eu me cobri( de pano ou de palha) --Liga-se aos prefixos de Pretrito II de Arizambelele concordncia kurizambela Muene uarizambeleleele cobriu-se( de palha ou de pano)O soba iarizambeleleo rei cobriu-se( de palha ou de pano) Asa perfura, fisga, espeta Liga-se aos prefixos de ---Asakela Pretrito I de kusakela concordncia Muene uasakela = ele adivinhouEme ngasakela = eu adivinhei Asakele adivinhem, adivinhe imperativo de kusakela Liga-se aos prefixos de ---Asakelele Pretrito II de kusakela concordncia Ene asakelele=eles adivinharamEtu tuasakelele=Ns adivinhamos adivinhadoresDeriva do verbo(ku)sakelaMusakili seria Asakiri inadmissivel, pois li se pronuncia ri Asamba rezam, celebram, oram reze, rezem, orem, ore, celebre, Asambe celebrem achem, ache, encontrem, Asange imperativo de kusange encontre Liga-se aos prefixos de ---Asange Pretrito I de kusanga concordncia Muene uasange o pange iamiEle encontrou o meu irmo encontram por, para, em, acham Asangela por, para Liga-se aos prefixos de ---Asangele Pretrito II de kusanga concordncia Etu tuasangele o jindandu jetuNs encontramos os nossos parentes Asangesa mandam ou fazem encontra ou

Ase

Asoke Asokelese Asokese ---Asokuele Asole Asolese Asolokote Asoneke Asonekene Asoneki Asonge Asonhe Asonoke Asonone ---Asonuene Asse

Asote Asuame

achar espete, espetem,fisgue,fisguem, perfure, que perfurem, para que espete, para que fisgue,que fisguem seja igual, sejam iguais imperativo de kusoka Imperativo de kusokesa comparem, igualem, compare ou kusokelesa Imperativo de kusokesa comparem, igualem, compare ou kusokelesa Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kusokola concordncia escolham, escolha,roce, cegue,Imperativo de Kusola mandem escolher, mande escolher, mandem imperativo de kusolesa cegar,mandem roar pesquise, pesquisemimperativo de kusolokota escrevam, escrevaimperativo de kusonoka escrevam para,escreva para, por, imperativo de kusonekena a escreventes,escriturarios agucem, aguce, aplainem, aplaine imperativo de kusonga pinguem, pingue, gotejem, Imperativo de kusonha goteje, chuvisquem, chuvisque caiam, comecem a chover, caia, imperativo de kusonoka comee a chover deixem cair,deixe cair, perca, imperativo de kusonona percam Pretrito II de kusonona corte, cortem imperativo de kusosa=cortar, podar busquem,busque, procurem,procure,indaguem,pes imperativo de kusota quisem, indaguem,indague investiguem, desafiem escondam-se, ocultem-se,

Asue Asueke ---Asukuile Asukule Asumbe Asumbi Asumbisi Asuri Asurile Asusi

esconda-se, refugie-se, refugiem-seImperativo de kusuama cortem, corte, fisguem peixe na lagoa imperativo de kusua escondam, esconda, ocultem, oculte imperativo de kusueka lavem, lave escravos compradosDeriva do verbo(ku)sumba=comprar compradores vendedor. ferreiros,forjadores

Pretrito II de kusukula imperativo de kusukula termo pouco usado, singular=musumbisi Pretrito II de kusula Nos verbos terminados em sa o nome derivado pode, mas no deve terminar em xi Nos verbos terminados em sa o nome derivado pode, mas no deve terminar em xi

mijes

Asuxi Atabi Atakane Atakanese Atakuile Atambi Atambi Atambuile Atandula ---Atange ---Atangele

mijes

carreteiros d'gua busquem, encontrem, busque, Imperativo de kutakana encontre, topem com vo buscar, v buscar imperativo de kutakanesa Pretrito II de kutakula pescadores de anzol pescadores de rede Pretrito II de kutambula rasgam liga-se aos prefixos de concord Pretrito I do verbo ncia kutanga Eme ngatange=eu contei(aqui a ao ainda permanece no presente - vide gramatica) Liga-se aos prefixos de Pretrito II do verbo concordncia kutanga Eme ngatangele=Eu conteiEtu tuatangele=Ns

contamosO tata iatangele=O pai contou Atangi contadores, caluniadores Pretrito II de ---Atanguluile kutangulula liga-se aos prefixos de concord Pretrito I do verbo ---Atangulula ncia kutangulula Eie uatangulula o kitari ki ngatangele ki?Tu contastes outra vez o dinheiro que contei j? Atena podem, esto certos O aloji atena ku tu jiba?Os feiticeiros podem matar-nos? os que colocam, ou que Ati pe,lanam (do verbo kuta) Ati a ifikila akua-kiri anga akua-makutu?Os que lanam os exemplos so verdadeiros ou mentirosos? ---Atokuene Pretrito II de kutokona Liga-se aos prefixos de ---Atoluele Pretrito II de kutolola concordncia Atombi caadores Atona pescadores de rede Atongi lutadores,brigadores Liga-se aos prefixos de ---Atotuele Pretrito II de kutotola concordncia O jisanji jatotuele = As galinhas tiraram os pintos da casca Atu pessoas ---Atudile Pretrito II de kutula Liga-se aos prefixos de Pretrito II do verbo ---Atumine concordncia kutuma O soba iatumine kulongolola o imbamba, i nualongele mu ulungu unO rei mandou desembarcar as cargas que embarcastes na canoa aquela Atungi fabricantes,construtores viuvas, tambem tem o significado de amansar,descansar a carga,por Aturi abaixo.Atuli seria inadmissivel, pois LI em kimbundo tem a pronuncia em RI ---Aturile Pretrito II de kutula interjeio de desdm, Au! enfado

Ala Ale Avele Avuile ---Avuile Avla Avle Avlu Avurile Axalele Axarisi Axxi Axiki Axilu Axinde Aza Azabuila ---Azabuile Azabula Azabula ---Azabula

chamusca, queima de leve para que chamusque leite(AM) engatinharam Os --- sero preenchidos pelos Pretrito II do prefixos de concordncia. verbo(ku)avula O ndenge iavuile = O pequeno(criana) engatinhou anda de gatinhos, engatinha (imperativo) engatinhe, engatinhem, que engatinhe, para que engatinhe muitos, abundantes. O singular kiavulu Pretrito II de kuvula ficaram,deram adeusEne axalele ku bata riEles ficaram na casa Pretrito II de kuxala delesBata a forma contrata de ribata ou dibata pessoas que se despedem contrao de kaxx deriva do tocadores,instrumentistas verbo(ku)xika=tocar instrumento musical Axike o ngonga muxiki = Toque o ngonga tocador surdos trace Aja=coa imperativo do verbo kuaja disparam por, para, em, fazem saltar a armadilha por, para O akongo azabuila kujiba o uta uOs caadores dispararam para matar a arma deles Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kuzabula concordncia Ene azabuile=eles dispararamEne nuazabuile=vs disparastesO mukongo uazabuile=O caador disparou disparam disparamos, fazemos saltar a armadilha Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kuzabula concordncia

Azaka Azakajula Azakama ---Azakama Azaka-zaka ---Azake Azakela

---Azakele Azakesa Azakula Azala ---Azale Azalela Azalele ---Azalele Azalesa Azalese

Muene uazabula o uta u=ele disparou a arma deleEtu tuazabula=ns disparamos arregaam (as vestes) levantamos as vestes repetidas vezes tremem Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kuzakama concordncia O ndenge iazakama ni uomaA criana tremeu de medoEne azakama ni nzalaEles tremeram de fome arregaam repetidas vezes ( as vestes) liga-se aos prefixos de concord Pretrito I de kuzaka ncia Muene uazake o kizuatu = Ele arregaou a roupa arregaam por, para, em , vestem poucos panos ou coloca os de modo que todos se vejam por baixo Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kuzaka concordncia Etu tuazakele o izuatuNs arregaamos as roupas mandam ou fazem arregaar levantam( as vestes), descompoem-se estendem Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kuzala concordncia Muene uazale o rixisa boxiEle estendeu a esteira no cho estendem para,por Ene a tu zalela o muleleEles estendem o pano para ns estenda por, para, estendam por, imperativo e subjuntivo de para kuzalela Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kuzala concordncia Eme ngazalele o rixisa riamiEu estendi a minha esteira mandam ou fazem estender mande ou faa estender , Imperativo e subjuntivo de mandem ou faam estender kuzalesa

Azaluila Azaluile

dobram por, para dobre por, para, dobrem por, paraimperativo e subjuntivo de kuzaluila

*Azaluile

---Azaluile Pretrito de kuzalula Azamba exaltam-se --Liga-se aos prefixos de Pretrito II de Azambakexile concoredancia kuzambakesa O e'i azambakexile o kitadi kiosoOs ladres mandaram entregar o dinheiro todoEme ngazambakexile o ima iamiEu mandei entregar as minhas coisas Liga-se aos prefixos de ---Azambe Pretrito I de kuzamba concordncia Muene uazambe=Ele exaltou-se Eme ngazambe= Eu exaltei-me Azambeka entregam, do Liga-se aos prefixos de ---Azambeka Pretrito I de kuzambeka concordncia Muene uazambeka o poko iEle entregou a faca deleMuene ua ngi zambeka o poko iEle entregou-me a faca dele entregue, entreguem, d, que imperativo e subjuntivo de Azambeke entregue, que entreguem, que kuzambeka dem entregam ou do por, para do Azambekela verbo kuzambekela Ene a tu zambekela=Eles entregam para nsEne azambekela Nzambi o muxima=Eles entregam para Deus o corao entregue ou d por, para, imperativo e subjuntivo de Azambekele entreguem ou dem por ou para kuzambekela que entregue para Liga-se aos prefixos de Pretrito II de ---Azambekele concordncia kuzambeka Ene azambekele o kitadi = Ele entregaram o dinheiroEtu tuazambekele o mixima ietu = Ns entregamos o nosso corao mandam ou fazem entregar ou Presente do verbo Azambekesa dar kuzambekesa Azambekese que mandem ou faam imperativo e subjuntivo de entregar, que mande ou faa kuzambekesa

Azambela ---Azambela Azambele

Azambesa

Azambese

Azambula Azambule Azambulula Azanda Azande Azanga Azangalala Azangalesa Azangamana Azangata Azangatela Azangatesa ---Azanguile Azanguisa Azanguise

entregar, faa entregar, manda entregar, faam entregar cobrem de roupa ou de palha abundantemente Liga-se aos prefixos de Pretrito I de kuzambela concordncia Muene uazambela=ele cobriu de roupa ou de palha... que cubram de palha ou de roupa, que cubra de palha ou de imperativo e subjuntivo de roupa, cubra de palha ou de kuzambela roupa, cubram de ou de roupa fazem cobrir de palha ou de roupa faam cubrir de roupa ou de palha, que faa cubrir de roupa imperativo e subjunttivo ou de palha, que faam cubrir de kuzambesa de roupa ou de palha, faam cubrir de roupa ou de palha adivinham adivinhe, adivinhem readivinham florescem, cercam, elevam-se florescem, elevem-se, eleve-se, sejam frondosos, seja frondoso esbanjam, estragam so atrevidos, exaltam se,elevam-se estimulam colocam-se em grau eminente, esto em precipicio brincam esto a brincar em fazem desenquietar liga-se aos prefixos de concord Pretrito II de kuzangula ncia Muene uazanguile =ele levantouEne azanguile=eles levantaram mandam levantar mande ou faa levantar, mande imperativo e subjuntivo de ou faa erguer, que mande ou kuzanguisa faa levantar, que faam

Azanguka Azanguke Azangula Azangule

erguer levantam-se levante-se, erga-se, levantem-se, ergam-se, que levante-se, que ergam-se levantam, alam, erguem levante, erga, levantem, ergam

imperativo e subjuntivo de kuzanguka imperativo e subjuntivo de kuzangula

Azangumuka levantam-se depressa Azangumuna levantam-se, elevam-se arrepiam, sentem ccegas ou Azanzala arrepio Za u a katuise o kukata. Ni kukata, ene azanzala o mukutuVenha fazer lhes tirar o padecer. Com o adoecer eles sentem arrepiar o corpoA saka,o ufunu ua kusaka kima kia NzambiCura-lhes, a arte de curar coisa de Deus fazem cocegas, fazem arrepiar, Azanzalesa titilam Azavula disparam coce, que coce,cocem,para que Aze cocem, que coce Liga-se aos prefixos de Aze Pretrito I de kuaja concordncia Azediue seja feliz. Sejam felizes Azeka dormem,repousam,adormecem Azekadeitam de papo para o ar makandanda Azeke durma, durmam Azekita sofrem de m digesto Azela so brancos,limpos ou claros Liga-se aos prefixos de ---Azele Pretrito II de kuaja concordncia Etu tuajele ou Etu tuazele = ns coamosMuene uajele ou Muene uazele (eles,elas)clareiam,limpam,aclara Azelesa m clareiem, aclarem, limpem, Azelese clarei, limpe Azeluka empalidecem, ficam descorados Azelula coram, branqueiam

Azelumuka Azemana Azemanana Azemanane Azemane Azemba Azembesa Azemeka Azemena Azemenena Azendala Azendalala Azendale Azenduka Azenga Azengamana Azenge Azenza Azenze Azriua Azeriue Azetama Azetamana Azetamena Azeza Azezela Azezuka

decaem recostam recostam-se recostem-se, recoste-se recoste, recostem desprezam, odeiam,abominam,enojam,ficam nauseados fazem desprezar, fazem enojar fazem encostar ficam encostados escostam-se ficam deitados ou reclinados deitam-se, inclinam-se,recostam se fiquem deitados, fique deitado caem escorregando erguem,alam(para bater) Ene azenga o poko ni kuluaEles erguem a faca para lutar colocam-se em grau eminente, esto em precipicio erga, ergam, alcem(para bater) (eles,elas) tratam com apreo, carinho ou mimo, acariciam,animam Jimama azenza o an'As mes tratam com carinho os seus filhos (dela) trate com carinho, tratem com carinho (eles,elas)so felizes seja feliz. Sejam felizes (eles,elas)pasmam, ficam de boca aberta (eles,elas)ficam embasbacados (eles,elas)embasbacam-se (eles,elas)babam (eles)andam babando-se (eles)ficam encantados ou pasmados O akongo azezuka ni muxituOs caadores ficam

Azoka Azokela Azokele Azokelela Azokesa Azola Azole Azolela Azolele Azolele Azolesa Azondoka Azondola

Azondole Azuata Azuata Azuate Azuatele

encantados com a mata (eles)discutem, tumultuam O jindandu j jizoka kiavulu ?Os seus parentes discutem muito?Azoka kiavuluvuluDiscutem muitssimo (eles)defendem, advogam, apadrinham Ene azokela o an'Eles defendem os seus filhosO kota ri a mu zokelaOs seus mais velhos defendem-lhe defenda, defendam denfendem a, para, por Ene a tu zokelela o 'nzo ietu Eles defendem por ns a nossa casa (eles,elas)provocam, insultam ( eles,elas)amam Ene a ngi zola=Eles me amamEne azola Angola=Eles amam Angola amem, ame amam por, para amaram Pretrito II de kuzola imperativo e subjuntivo de ame ou amem por, para kuzolela fazem amar, mandam amar Ene a tu zolesa o kotaEles nos fazem amar os mais velhos ficam pasmados, encantados Ene azondoka ni jitetembua=Eles ficam encantados com as estrelas atraem, encantam Ki etaia, ene azondola o an'angolaQuando respondem a um chamado, eles encantam os filhos de AngolaEne akina ni azondola o mam'etuEles danam e encantam a nossa me encantem, encante, atraiam, imperativo e subjuntivo de atraia kuzondola liga-se aos prefixos de concord Pretrito I do verbo ncia kuzuata Eme ngazuata=eu vestiEtu tuazuata=ns vestimos vestiram vista, vistam, que vista, que imperativo e subjuntivo de vistam kuzuata liga-se aos prefixos de concord Pretrito II do verbo

ncia kuzuata Ene azuatele 'nii? Mama iazuatele'nii?Eles vestiram o que? A me vestiu o que? Azuela falam Ene azuela kiambote=Eles falam bem Liga-se aos prefixos de Pretrito I do verbo ---Azuela concordncia kuzuela Etu tuazuela o kiri=Ns falamos a verdadeEme ngazuela o kiri=Eu falei a verdade imperativo e subjuntivo de Azuele fale, falem, que falem, que fale kuzuela Azuele o kiri ng=Fale a verdade somente Liga-se aos prefixos de Pretrito II do verbo ---Azuelele concordncia kuzuela O muebu enu uazuelele ki?O sobrinho vosso falou j? br/>O tata iazueleleO pai falou, falara faladores,Azueli seria Azueri inadmissivel, pois LI em kimbundo pronuncia-se RI Azuji os que assam. Azuni descarnadores Etu tuajibi o ngombe kia,exane o muzuni=Ns j matamos o boi, chame o descarnador os que assam. Nos nome compostos, a particula do genitivo, ---a= de, no entra nas Azuzi regras de concordncia. Portanto no se diz muzuzi ua mbijimuzuzi a mbiji=o que assa o peixe=assador de peixe Ba d imperativo do verbo Kuba Kuba ki kutex' = Dar no perder Ba kandandu abraa tempo imperativo Ba kandandu o kamba ri =Abraa o teu amigo Ba mulongi d conselho, aconselha imperativo Ba mulongi o ana, tata!Aconselha os filhos, pai! imperartivo do verbo Baba bate levemente, toca, acalenta Kubaba Baba o mutue boxi = bate a cabea no cho tempo imperativo do Babata apalpa, toca verbo kubabata

Babatenu Babeka Babekenu Babenu Babuila Babuilenu Babuisa Babuisenu Babula Babulenu Badika Badikenu Badikila Badikilenu Badikisa Badikisenu Bka Baka Bakela

apalpai, tocai tapa tapai batei levemente, acalentai, tocaiimperativo de kubaba torra ou esturra para, por, emimperativo de kubabuila torrai ou esturrai por ou paraimperativo de kubabuila faz torrar ou esturrar, manda torrar fazei ou mandai torrar ou esturrar torra, esturra torrai, esturrai envolveimperativo de kubarika envolvei envolve por ou para envolvei por ou para manda envolver, faz envolver mandai ou fazei envolver arregaa guarda, pe, coloca guarda por, para, pe para, por, arregaa por, paraimperativo de kubakela guardai por ou para, ponde por ou para, arregaai por ou paraimperativo de kubakela guardai, ponde, colocai, arregaai faz ou manda guardar, faz ou manda por ou colocar, faz arregaar fazei ou mandai guardar, fazei ou mandai por, Fazei ou mandai guardar, fazei ou mandai

tempo imperativo do verbo Kubabeka imperativo de kubabuisa imperativo de kubabuisa tempo imperativo do verbo Kubabula imperativo de kubabula imperativo de kubarikila imperativo de kubarikila Imperativo de kubadikisa imperativo de kubadikisa imperativo do verbo Kub ka imperativo do verbo Kubaka

Bakelenu Bakenu Bakesa Bakesenu

Ba-kibetu Bakuila Bakuilenu Bakuisa Bakuisenu Bakula Bakula Bala Balakala Balata Balela

arregaarimperativo de kubakesa castiga, espancaimperativo do verbo Kuba -Kibetu paga para ou por, arregaa para ou por pagai para ou por, arregaai por ou para faz ou manda pagar, faz ou manda arregaar fazei ou mandai pagar, fazei ou mandai arregaarimperativo de kubakuisa arregaa

imperativo de kubakuila imperativo de kubakuila imperativo de kubakuisa

Balelenu Balenu Balesa Balesenu Baluka Balukenu Balula

imperativo do verbo paga Kubakula Bakula o ituxi i=Paga os seus pecados deita (por terra), caia ,cavar com Imperativo do verbo a moBala boxi=cava no Kubala cho, cai no cho termo deporta, degreda aportuguesado,imperativo imperativo do verbo agatanha Kubalata cai para, por, em, deita por terra por, para, cava no cho por, imperativo de kubalela para deitai por terra por, para, caiavos por, para, cavai no cho imperativo de kubalela) por, para deitai por terra, cavai com a imperativo de kubala mo, ca-vs faz deitar por terra, faz cair no imperativo de kubalesa cho, faz cavar com a mo fazei deitar por terra, fazei cair no cho,fazei cavar com a imperativo de kubalesa mo imperativo do verbo vagueia (anda errante) Kubaluka vagueai,andai errante imperativo de kubaluka acena, esgravata imperativo do verbo

Balulenu Balumuka Balumukenu Balumuna Balumunenu Bambuila Bambuilenu Bambuisa Bambuisa o tubia Bambuisenu ---Bambuka ---Bambuka Bambukenu Bambukenu Bambula ---Bambula Bambulenu Bana B nda

Kubalula acenai, esgravatai imperativo do verbo ergue-te,levanta-te Kubalumuka Balumuka, mona ua Nzambi ki iriuirisaErgue-te, filho de Deus no se cansa erguei-vos, levantai-vos imperativo de kubalumuka imperativo do verbo acorda, levanta, desperta Kubalumuna Balumuna mona, kuakie ki!=Levanta filho, j amanheceu! - Levanta filho amanheceu j acordai, levantai, despertai imperativo de kubalumuna inflama para ou por ou em favor imperativo de kubambula de inflamai por, para (imperativo de kubambuila) faz inflamar, manda inflamar (imperativo de kubambuisa) faa inflamar o fogo

fazei ou mandai inflamar (imperativo de kubambuisa) Liga-se aos prefixos de radical do verbo concordncia Kubambuka O tubia ibambuka=o fogo levanta labareda Liga-se aos prefixos de radical do verbo concordncia Kubambuka Muene ubambuka=ele pegou um atalhoEtu tubambuka=Ns pegamos um atalhoO kimbanda kibambuka=O curandeiro pegou um atalho encruzai, atravessai, arredai do caminho , pegai um atalho ficai inflamado, levantai labareda inflama imperativo de kubambula radical do verbo Kubambula inflamai d imperativo de kubana corta, fura, colhe remdios da imperativo de Kub nda rvore

Banda Bandama Bandamenu Bandeka Bandekja Bandekejenu Bandekenu Bandekza

trepa, sobe, galga (imperativo de kubanda) adere aderi une, ajunta acrescenta, aumenta acrescentai, aumentai uni, ajuntai acrescenta, aumenta

imperativo de kubandama imperativo de kubandama imperativo de kubandeka imperativo de Kubandekeja imperativo de Kubandekeja imperativo de kubandeka imperativo de Kubandekeja imperativo de Kubandekeja imperativo de kubanda imperativo de kubanga

Bandekezenu acrescentai, aumentai Bandenu Bandesa Bandesenu Banduka Bandukenu Bandula Bandulenu Banenu Banesa Banesenu Banga Banga Bangela furai, cortai, galgai, subi, trepai, colhei(remdios da rvore) faz subir, manda subirimperativo de kubandesa=fazer subir fazei subir fica ou est remediado, ou livre -imperativode kubanduka ficai livre, estejai remediado, sejai livre apazigua, acode, socorre,salva,intercede, remedia, livra livrai, valei, socorrei, apaziguai, remediai, salvai da imperativo de kubana=dar faa dar, manda dar imperativo de kubanesa fazei dar, mandai dar faa, arranja luta, briga, batalha lute por ou para, faa por ou para, defende, socorreImperativo de kubangela, lutar por, fazer por, defender... lutai por ou para, fazei por ou para, defendei, socorrei

Bangelenu

Bangenu

fazei, lutai, arranjai faz lutar, manda fazer, mande lutar, resiste, causa, Bangesa originaImperativo de kubangesa, mandar lutar, mandar fazer..... refaz por ou para, renova por ou Banguluila paraImperativo de kubanguluila refazei ou renovai por ou Banguluilenu paraImperativo de kubanguluila manda refazer ou renovar, faz Banguluisa renovar mandai ou fazei renovar, mandai Banguluisenu refazerImperativo de banguluisa refaz, renova, inova imperativo Bangulula de kubangulula refazei, renovai imperativo de Bangululenu kubangulula pensa, medita, raciocina Banza imperativo de kubanza pensa por, para, medita por ou Banzela para,em favor de pensai por ou para ,a favor de , Banzelenu meditai por ou para manda ou faz raciocinar,meditar Banzelesa ou pensar manda ou faz cogitar, meditar ou Banzelesenu raciocinar ou pensar Banzenu pensai, meditai, raciocinai Barika envolveimperativo de kubarika Barikenu envolvei Barikila envolve por ou para Barikilenu envolvei por ou para Barikisa manda envolver, faz envolver Barikisenu mandai ou fazei envolver calca imperativo de Bata kubata=calcar forma abreviada de ribata ou Bata dibata=casa, choupana calca para ou porimperativo de Batela kubatela Batelenu calcai por ou paraimperativo de

Imperativo de kubanzelesa imperativo de kubanza imperativo de kubarikila imperativo de kubarikila Imperativo de kubadikisa imperativo de kubadikisa

kubatela Batenu calcai imperativo de kubata faz ou manda calcarimperativo Batesa de kubatesa mandai ou fazei calcarimperativo Batesenu de kubatesa corta para ou por imperativo de Batuila kubatuila cortai por ou paraimperativo de Batuilenu kubatuila faz ou manda cortarimperativo Batuisa de kubatuisa fazei ou mandai cortarimperativo Batuisenu de kubatuisa Batula corta Batulenu cortai leva, segue, acompanha, Beka trazimperativo de kubeka leva,traz,segue ou acompanha Bekela por ou para levai, trazei,segui ou Bekelenu acompanhai por ou para levai, trazei, segui, Bekenu acompanhaiimperativo de kubeka faz ou manda seguir, levar, Bekesa acompanhar ou trazer fazei ou mandai seguir, trazer, Bekesenu levar ou acompanhar venta para ou porimperativo de Bekumuina kubekumuina ventai para ou porimperativo de Bekumuinenu kubekumuina faz ou manda ventarimperativo Bekumuisa de kubekumuisa fazei ou mandai ventarimperativo Bekumuisenu de kubekumuisa Bekumuna ventaimperativo de kubekumuna Bekumunenu ventaiimperativo de kubekumuna Belami beirame Bembu! perdoadas! (seria forma contrata

imperativo de kubatula imperativo de kubatula

de bu uembu?) forma abreviada de buene=no Bene mesmo lugar (sobre o mesmo lugar) sobre este mesmo, l Bene mesmo(sobre) Benge-benge especialmente, principalmente Benu daiimperativo de kuba

Bta

Betamena Betamenenu Beteka Betekenu Betuila Betuilenu Betula

radical do verbo exceder,ser superior ou melhor ou mais que, espancar, bater, castigar,punir. usado tambem como comparativo de superioridade Uabeta o kota= superiorKubeta o kota=ser superiorKubeta o kuaba=ser mais lindo ou lindaKubeta o kurimuka=ser mais espertoKubeta o kutoba=ser o mais toloKuribeta=castigar-seO kima eki kiabeta o kuuaba rikue kin=Essa coisa mais bela do que aquelaUabeta o ku ng'ibana=deu-me maisNote que kubana=darO kota rienu riolobeta o ka'mbua ketuO mais velho est batendo no nosso cozinho.Note que riolobeta formado de ri+ olo + beta, sendo ri prefixo de concordncia de rikota( que na frase escreve-se de forma abreviada = kota), olo partcula formativa do tempo verbal no presente continuo(= esta batendo) imperativo do verbo curva-te para Kubetamena Betamena Nzambi!=Curva-te para Deus! curvai-vos para imperativo do verbo inclina Kubeteka Beteka o mutue=Inclina a cabea inclinai imperativo de kubeteka imperativo do verbo encosta, recosta Kubetuila Betuila bu petu=Recosta na(sobre) almofada(ou travesseiro) encostai, recostai ergue, levanta, suspende imperativo do verbo

kubetula Betula o mutue=Ergue a cabeaBetula o mesu=levanta os olhos Betulenu erguei, levantai, suspendei imperativo do verbo Binga pede, roga, suplica Kubinga Binga muloloki=Pede perdoBinga kitari=Pede dinheiroBinga ni nganji=Pede com ousadiaBinga ni uembu=Pede com modero Bingenu rogai, pedi, suplicai imperativo do verbo Birika encruza, cruza Kubirika Birika o inama cruza as pernas Birika o maku cruza os braos Birika o cruza os dedos milembu Boba ou Baba aqui (sobre) Tala boba, o kitadi kiala mumuOlha aqui(sobre) o dinheiro est aqui (dentro)as tres preposies locativas(que do a ideia de direo so MU, BU, KU, sendo Mu relacionado ao centro, meio, interior, Bu relacionado a parte superior, em cima, e Ku ao lado, junto Bobesa faz submergir, alagar, inundar Bobesenu fazei submergir, alagar, inundar faz submergir, alagar, inundar Bobexila por ou para fazei submergir, alagar, inundar Bobexilenu por ou para as tres preposies locativas Mu, BU, KU, que significam para, a, no mas com a ideia de direo, Bobo l (perto) (sobre) sendo que Mu refere-se a parte interior, centro, meio, Ku, refere-se ao lado, junto de e Bu , sobre, em cima Bobo=l (perto) (entendendo-se em cima, sobre)Koko=l (perto) ( entendo-se ao lado, junto)Momo=l (perto) (entendendo-se dentro, no meio) Bofele tanto quanto, pouco

Bofele-bofele Bokola Bokolenu Bokona Bokonenu Bokuela Bokuelenu Bokuena Bokuenenu Bokuesa

pouco a pouco, brandamente entra entrai entra entrai entra para ou por entrai por ou para entra para ou por entrai por ou para manda ou faz entrar; admitir, meter, introduzir, encaixarimperativo de kubokuesa faz meter, introduzir ou encaixar, manda ou faz entrar para fazei ou mandai entrar para, fazei ou mandai meter, introduzir ou encaixar mandai ou fazei entrar; admite, introduz, encaixe aperta, apodrece mendiga abaixa-te, curva-te abaixa-se ou curva-se para ou por abaixai-vos ou curvai-vos por ou para abaixai-vos, curvai-vos manda ou faz se curvar ou se abaixar mandai ou fazei curvar-se ou abaixar-se inclina inclina para ou por inclinai faz ou manda inclinar imperativo de kubolekesa faz ou manda inclinar por ou

imperativo de kubokuela ou Kubokuena imperativo de kubokuela ou Kubokuena Imperativo de kubokuesela imperativo de kubokuesela imperativo de kubla imperativo de kubla imperativo de kubolama imperativo de kubolamena imperativo de kubolama imperativo de kubolamesa imperativo de kuboleka imperativo de kubolekela imperativo de kuboleka

Bokuesela Bokueselenu Bokuesenu Bla Bla Bolama Bolamena Bolamenenu Bolamenu Bolamesa Bolamesenu Boleka Bolekela Bolekenu Bolekesa Bolekesela

para imperativode kubolokesela fazei ou mandai inclinar por ou Bolekeselenu paraImperativo de kubolekesela fazei ou mandai inclinar Bolekesenu imperativode kubolekesa apodrece para ou por, aperta Bolela para ou por, mendiga para ou por apodrecei por ou para, apertai Bolelenu por ou para, mendigai por ou Paraimperativo de kubolela faz ou manda apertar, mendigar, Bolesa apodrecer fazei ou mandai apertar, Bolesenu apodrecer ou mendigar abenoa, ensalma, borrifa Bonza imperativo de kubonza abenoa por ou para, borrifa Bonzela por ou parImperativo de kubonzela abenoai por ou para, borrifai Bonzelenu por ou para abenoai, borrifai imperativo de Bonzenu kubonza manda ou faz abenoar, Bonzesa ensalmar ou borrifar Imperativo de kubonzesa mandai ou fazei abenoar ou Bonzesenu aspergir, borrifarImperativo de kubonzesa Bosa pisa, tece imperativo de kubosa Bosenu pisai, tecei Botelo ria tornozelo misanga Boxi no cho, para o cho (sobre) Boxi a (ria) debaixo, por baixo de pisa para, pisa por, em com, tece para, com ,em, tece Boxila porimperativo de kuboxila Verbo relativo de kubosa Boxila pisa para, por, tece para, por

forma contrata de "bu ixi" imperativo de kuboxila

Boxilenu

pisai por, para, tecei por, para manda pisar , faz pisar, manda Boxisa tecer, faz tecer mandai pisar, fazei pisar, mandai Boxisenu tecer, fazei tecer Bu axaxi ka no meio de, entre Bu axaxi kenu entre vs entre nsBu axaxi ketu sai-bu mutu, ueja kuzuela kimbundu? Bu axaxi ketu Entre ns existe algem saiba falar Bu kanga fora Bu kanga ria fora de em cima, no cu, no alto,no Bu tala espao em cima, no cu, no alto,no Bu tandu espao juntamente, no mesmo lugar (sobre)Ene axikama buamoxi? Buamoxi Kana, axikana buamukuEles sentaram-se no mesmo lugar? No, sentaram-se noutro lugar

imperativo de kuboxila imperativo de kuboxisa

Buene

Buikisa Buikisenu Buila Buima

As preposie locativas (mu, bu, ku), sobre este mesmo, l unem-se a ene(=mesmo), mesmo(sobre) e formam trs pronomes locativos: Muene ou Mene=no mesmo lugar (dentro),l mesmo(dentro)Buene ou Bene=no mesmo lugar (sobre),l mesmo(sobre)Kuene=no mesmo lugar(ao lado, junto), l mesmo(junto)O ima iami iala muebi? Mu kinda ki? MueneAs coisas minhas esto aonde? Na(dentro) cesta tua? L (dentro)mesmoEie uoloia ku? Ku bata rienu? KueneTu ests indo aonde? Para casa vossa? L mesmoEie uaxikamene bu kiriri eki? BueneTu sentaste sobre lugar este? L (sobre) mesmo,( ou sobre este mesmo) faz ou manda extinguir ou imperativo de kubuikisa apagar fazei extinguir ou apagar imperativo de kubuikisa cansa-se, fatiga-se imperativo de kubuila respira imperativo de kubuima

Buja Bujenu Bujila Bujilenu Bujisa Bujisenu Buka Bulu Bulubulu Bulubulu Bulu-bulu Bumoxi Bri Buta Buta Buta mukila Butala Butalala Butama Butamenu Butila Butilenu Butisa Butisenu Butu Btu-btu Buxila Buxilenu Buxisa

Buima ni ngunzo=respira com fora depena imperativo de kubuja depenai imperativo de kubuja arranca para, arranca por imperativo de kubujila arrancai para ou por imperativo de kubujila manda arrancar, faz arrancar imperativo de kubujisa mandai arranca, fazei arrancar imperativo de kubujisa abana imperativo de kubuka em cima, no cu, no espao, forma contrata de bu rilu no alto, para o cu abundantemente at tris junto forma>termo aportuguesadoble curto raspa, tosa, barbeia imperativo de kubuta rabo curto fica agachado imperativo de kubutala abaixa-se, agacha-se abaixa, pousa, agacha imperativo de kubutama abaixai, pousai, agachai imperativo de kubutama raspa para, por,em, tosa para , imperativo de kubutila por, barbeia para raspai por, barbeai para, por... imperativo de kubutila manda raspar, manda tosar, faz imperativo de kubutisa raspar mandai raspar, mandai tosar, imperativo de kubutisa fazei raspar, fazei barbear... curto abundantemente deriva de ributu=quantidade, abundancia assopra para, por imperativo de kubuxila assoprai para, por imperativo de kubuxila manda assoprar, faz assoprar imperativo de kubuxisa

mandai ou fazei assoprar imperativo de kubuxisa arranca(imperativo do verbo Buza Kubuza) Buzenu arrancai Dibanga concha Dibengu rato Dibidika encruzilhada Dibitu porta Dibuba cachoeira Dibudi vinco, laada, lao Difiaka excremento Difulu holandes Dijinu orgulho, soberbia, capricho Dikala brasa, carvo Dikamba amigo Dikudila mandioca esprito de ancio de idade Dikulundundu muito avanada (plural=makulundundu) ritual de evocao a espDisakuela deriva do verbo kusakela ritos Ditadi dia pedra de Ditokua restos mortais variedade de diximane (semente Dixima de feijoeiro feiticeiro) Dixisa esteira Dizubilu fim, final, concluso Dizubilu Fim do caminhar, fim da viagem Dioenda Dizungu gira, roda pronome possessivoteu, tua,teus,tuas. Liga-se aos prefixos de concordncia O poko i=tua faca Kima ki=coisa tua O jipoko j=tuas facas Ka'nzo ku=tua casinha Kufua ku=tua morte O mubika u=Ou mubika =O teu escravo Buxisenu

Ebi

Ebirile Ebuile Ebule Eha Eha o kiandu Eha o kiandu xak Eha o kibaka Eha o kibiongo Eha o kibiongo xak

os nomes de entes racionais iniciados por mu, no exigem o prefixo de concordnciaO abika =Teus escravos O mona u ou O mona =O teu filho ( mona originou-se da contrao de muana) seu, sua, seus suas. Liga-se ao pronome possessivo prefixo de concordncia. O ritari ri=A sua pedra O matari m=As suas pedras unido ao prefixo ki = kiebi cujo Sinnimo ki, usado nas frases interrogativa com o significado de como? De que modo? Mon'enu uimba kiebi? Uimba kiamboteVosso filho canta de que modo? Canta bem(ku)imba=cantar O u prefixo de concordnciaQuando ---ebi ligado aos prefixos MU, BU, KU= aonde Literalmente seria para aonde? As tres preposies significam em,para,de no sentido de direo ou locativo porem com a diferena que mu relaciona-se a em(dentro de); bu(sobre) e Ku ( junto ao lado de) Teriamos ento Muebi=Mu, Kuebi=Ku; Buebi ou BuO ima ienu iala muebi? Iala momoAs coisas vossas esto aonde? Esto lIala o verbo(ku)kala=estar, sendo ligado ao prefixo de concordncia de ima=i --- O ima iala Pretrito II de kuibila=desagradar a, afligir a... Pretrito II de kuibula imperativo do verbo pergunte kuibula deixa, abandona,larga (imperativo de kueha) deixa o trono (abandona o trono, larga o trono) deixa o trono de uma vez deixa o assento, deixa o banco deixa a priso deixa a cadeia deixa a priso de uma vez

Eha o kijidila Eha o kingnge Eha o kingnge xak Eha o kinjima Eha o kinjima xak Eha o kiriie Eha o kiriri Eha o kurimuka Eha o kurimuka xak Eha o kutoba Eha o kutoba xak Eha o kuzangalala Eha o luma Eha o luma xak Eha o lumbi Eha o mufufu Eha o mukulumu Eha o mukulumu xak Eha o nganji Eha o nganji xak Eha o nznza Eha o nznza xak

deixa o costume, deixa o habito( abandona o .....) deixa a priso deixa a priso de uma vez

deixa a picardia, deixa a maldade deixa a maldade de uma vez deixa o descuido, deixa a negligencia deixa o lugar(larga,sai do) deixa a esperteza deixa a esperteza de uma vez deixa a tolice deixa a tolice de uma vez deixa o atrevimento, deixa a altivez deixa a iveja deixa a inveja de uma vez deixa a iveja deixa a confuso deixa o silencio deixa o silencio de uma vez deixa o atrevimento deixa o atrevimento de uma vez deixa o colo, deixa o regao deixa o colo de uma vez

Eha o nzji Eha o nzji xak Eha o ribi Eha o ribabua Eha o rilebu Eha o rilebu xak Eha o rizembu Eha o tmbi Eha o tmbi xak Eha o tta Eha o tatu Eha o tunga Eha o ualende Eha o ualende xak Eha o uama Eha o uana Eha o uana ndenge Eha o uanga Eha o uanga xak Eha o uariama Eha o uariama xak Eha o ubeka Eha o ubeka xak Eha o ubuminu Eha o ubuminu xak Eha o uelu

deixa o sonho(abandona o sonho) deixa o sonho de uma vez deixa a modorra

deixa o medo, deixa a tremedeira deixa o desacato, deixa a injuria deixa a injria de uma vez deixa o desprezo deixa o luto deixa o luto de uma vez deixa a dvida kuritata deixa a dvida kuritata deixa o receio, deixa o escrupulo deixa a aguardente deixa a aguardente de uma vez deixa a mandinga, deixa o valentia, deixa o sortilegio deixa o estado de filho deixa a criancice

deixa o feitio, deixa o veneno deixa o feitio de uma vez deixa a pobreza deixa a pobreza de uma vez deixa a solido deixa a solido de uma vez deixa a audacia deixa a audacia de uma vez deixa a sovinaria

Eha o ufolo Eha o ufumbe Eha o uhatu Eha o uholua Eha o uholua xak Eha o uii Eha o uina Eha o uina xak Eha o uindu Eha o ukamba

deixa a liberdade deixa a usurpao deixa a feminilidade deixa a bebedeira deixa a bebedeira de uma vez deixa a ladroeira deixa a toca deixa a toca de uma vez

deixa a aguardente deixa a amizade deixa a amizade, deixa a Eha o ukavalu camaradagem deixa o luxo, deixa a decencia, Eha o ukembu deixa o adorno, deixa o enfeite deixa a superioridade, a Eha o ukota maioridade Eha o deixa a valentia,deixa a fortido ukuenze deixa a simplicidade, deixa a Eha o ukukutu singeleza Eha o ukukutu deixa a simplicidade de uma vez xak Eha o ukumbu deixa a soberbia Eha o ukumbu deixa a soberbia de uma vez xak Eha o ulaji deixa a loucura Eha o ulaji deixa a loucura de uma vez xak deixa a juvenilidade, a janotice a Eha o ulumba mocidade Eha o ulumbi deixa a cobia Eha o umvunji deixa a ingenuidade Eha o umvunji deixa a ingenuidade de uma vez xak Eha o deixa a criancice undenge Eha o deixa a criancice de uma vez undenge

xak Eha o undundu Eha o ungul Eha o ungul xak Eha o uoma Eha o uoma xak Eha o uoua Eha o upalama Eha o upange Eha o upoxi Eha o upulu Eha o upulu xak Eha o usafu

deixa a herana deixa a sordidez, deixa a ingratido deixa a ingratido de uma vez deixa o medo, o temor deixa o medo de uma vez deixa a tolice, deixa a idiotice deixa a rivalidade, deixa o antagonismo deixa a fraternidade deixa a lgica, deixa a bacharelice, deixa o conselho deixa a malvadez deixa a malvadez de uma vez

deixa a porcaria, deixa a sordidez deixa a indecencia, deixa a Eha o usebu sordidez, deixa a desenvoltura deixa a indecencia, deixa a Eha o usebue sordidez, deixa a desenvoltura deixa a indecencia, deixa a Eha o useue sordidez, deixa a desenvoltura deixa o descuido, deixa a Eha o usuri preguia, deixa a negligencia deixa a estupidez, deixa a Eha o uximba ignorancia deixa a infelicidade, deixa a Eha o uxiri pobreza deixa o quarto, deixa a Eha o xilu camarinha consente, permite, tolera Ehla (imperativo de kuehla) alarga, permite por, consente Ehelela para (imperativo de kuehelela) alargai, permiti por, para, tolerai Ehelelenu por, para

Ehelenu

Ehelesa Ehelesenu E'i Eie

Eie (ki) ku --

Eii Ejie

Ejirile Ejiririle Eko Ela Ela Ele El'! Elela Elel'!

permiti, consenti,tolerai(imperativo de kuehla) faz permitir, faz tolerar, faz consentir (imperativo de kuehelesa) fazei permitir por, fazei tolerar por(imperativo de kuehelesa) ladres tu tu no s ---forma da negativa, sendo os --preenchidos pela palavra em questo. (ki)=est entre parenteses, significando que podemos, ou no coloc-lo na frase independentemente Eie ki ku rial'=Tu no s homemEie ki ku mutu =tu no s genteEie ku mumbundu = tu no s negro ladres conhea, saiba, conheam, (imperativo e subjuntivo saibam, que conhea, que do verbo kuijia) saibam estar acostumado,estar habituado,ficar manso, ficar Pretrito II de kuijila domesticado, vir por ou a propsito Pretrito II de kujirila fogo fazemos, dizemos( do verbo kuila) s condenado, est em erro, (imperativo de kuela) torna-se ru faa, diga, faam,digam (imperativo e subjuntivo de kuila) imperativo enftico de s condenado! kuela alegra, ri, sorri (imperativo de kuelela) ri!, sorri!, alegra!(imperativo

Elelenu Elelesa Eleles' Elelesenu Elenu Eleri Elesa Eles'! Elesenu Eluila Eluise Eluka

enftico de kuelela) alegrai, ride, faz rir,faz alegrar, faz sorrir (imperativo de kuelelesa) faz rir!, faz sorrir!, faz alegrar!

imperativo de kuelela imperativo enfatico de kulelesa

Eluke

Eluk'! Elukenu Elule Emane

fazei rir, fazei alegrar,fazei sorrir (imperativo de kuelelesa) sede condenado, estai em erro,tornai-vos ruImperativo de kuela alegra, ri ,sorri (form asufixada do imperativo de kuelela) faz condenar, manda condenar (imperativo de kuelesa) faz condenar!, manda condenar! (imperativo enftico de kuelesa) fazei condenar, mandai condenar (imperativo de kuelesa) Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kuilula concordncia O kimbanda kieluile o mona iamiO curandeiro curou o meu filhoEtu tueluilens curamos faa sarar, faa curar, faam imperativo e subjuntivo de sarar, faam curar kuiluisa Eluise o kukata=Faa sarar o padecer( a doena) imperativo de kuiluka ou melhora, convalesce, s feliz kueluka melhore, seja feliz, restabelecese, melhorem, sejam felizes,restabeleam se(imperativo e subjuntivo do verbo kuiluka) s feliz!, melhora!, restabelecete!(imperativo enfatico de kueluka) melhorai, restabelecei-vos, sede feliz(imperativo de kueluka) imperativo e subjuntivo do sare, cure, sarem, curem verbo Kuilula levante-se, pare imperativo do verbo

kuimana imperativo e subjuntivo do Embe cante, cantem verbo kuimba Embirile Pretrito II de kuimbila Eme eu a forma da negativa, sendo os --- preenchidos pelo nome em questo Eme (ki) ngi --(ki) est entre eu no sou --ami parenteses, significando que podemos ou no, coloc-lo na frase, indiferentemente Eme ki ngi mukua uoma ami=Eu no sou medrosaEme ki ngi mubika ami=Eu no sou escravaEme ki ngi Nzambi ami=Eu no sou DeusEme ki ngi mukua kitari ami=Eu no sou ricaEme ki ngi mukua makutu ami=Eu no sou mentirosa uami com o significado de tambm, somente Eme uami eu tambm usado com o pronome pessoal (EME=eu) Eme u eu tambm Enda anda, segue, parte, viaja,marcha imperativo de kuenda anda ou segue entre, segue no Enda axaxi ka meio de Enda bu axaxi anda ou segue entre, segue no ka meio de Enda bu segue para fora de, do, da kanga ria Enda ku segue ao lado de mbandu a(ia) Enda ku mbandu a Nzambi=Segue ao lado de Deus Enda ku polo segue adiante ,segue a frente Enda ku polo segue a frente de, segue diante ia de Enda ku rima segue atras Enda ku rima segue atras de ria parte de uma vez, segue de uma Enda xak vez,anda eternamente

End'!

Endele

Endenu Endsa Ends'! Endsenu Endi Ene Ene afu Ene afua Ene azuata Ene ene

siga!, parta!, anda!, marcha!, viaja! Pretrito II do verbo kuenda= partir, seguir, caminhar, ir liga-se aos prefixos de concord nciaMuene uendele ni mukuanii?=Ele foi com quem? Etu tuendele=ns fomos eme ngendele=eu fui andai, viajai, segui, parti, marchai encaminha, guia encaminha!, guia! (imperativo enftico de kuendsa) encaminhai, guiai (imperativo de kuendesa)

imperativo enftico do verbo kuenda

imperativo de kuenda imperativo de kuendsa

Ene ene

Ene muene Enge ---engi

forma sufixada do anda, segue, parte, marcha, viaja imperativo do verbo kuenda eles, eles mesmos Eles morreram Eles morrem eles vestiram Eles mesmos esto(costumam estar), so(costumam ser)do verbo kuene=ser, estar, indicando existencia habitual. Este verbo servir de auxiliar para a conjugao do modo "Habitual".Em Luanda usava-se a forma contrata e no serto a forma conjugada completa) Este verbo s tem o tempo presenteEne ene mukua uoma=les so(costumam ser) medrosos Eles mesmos pastoreie, vigie, vigiem(imperativo e subjuntivo de kuinga) tambm significa outro,

porm relativo a qualidade ou espcie diferente plural de muingi=vigias, pastores, diz-se tambm de pessoas encarregadas de Engi (ou aingi) enxotar os pssaros da lavra(deriva do verbo kuinga=pastorear, vigiar) partcula originada pelo verbo kuene (contrao a partir de -ene u), que serve para conjugao do modo "Habitual (em Luanda). Nos tracinhos a frente, estaro os pronomes prefixos, ou os ---enio-- prefixos de concordncia dos nomes, ou carecem de prefixo na terceira pessoa do plural (ene) e nos nomes de classe I no plural. Nos tracinhos que seguem a partcula estaro os radicais dos verbos em questo. Etu tueniozola=Ns costumamos amarO kimbanda kieniozola=O feiticeiro costuma amarO ana eniozola=Os filhos costumam amarO mona ueniozola=O filho costuma amarKabila keniozola=(O) pastor costuma amarO nganga ieniozola=O sacerdote costuma amarO riala rieniozola=O homem costuma amarobservacao= Os seres racionais podem tambm fazer a concordncia como os nomes da classe I (eles)costumam fazer Eniobanga (conjugao no modo "Habitual" do verbo kubanga) (eles)costumam Eniobazela ralhar(conjugao no modo "habitual do verbo kubazela) conjugao no modo Eniofila (eles)costumam preferir "Habitual do verbo kufila (eles)costumam Eniofuta pagar(conjugao no modo "Habitual" do verbo kufuta) Eniojiba (eles)costumam matar, costumam assassinar

Eniokina

Eniokinga Eniokuelela

Eniokuenda Eniokuia

Eniokuijia

Eniokuinga

Eniokuiva

Eniokuiza

Eniolenga

Enionua

Enioria (ou eniodia)

(conjugao no modo "Habitual" do verbo kujiba) (eles)costumam danar (conjugao no modo "Habitual do verbo kukina) (eles)costumam esperar(conjugao no modo "Habitual" do verbo kukinga) (eles)costumam rir, costumam sorrir, costumam alegrar (eles) costumam andar, costumam viajar, costumam partir *conjugao no modo "Habitual" do verbo kuenda) Ene eniokuenda lusolo=Eles costumam andar depressa (eles)costumam ir (conjugao do modo "Habitual" do verbo kuia) (eles)costuma saber, costumam conhecer(conjugao no modo "habitual do verbo kuijia) (eles)costumam vigiar, costumam pstorear(conjugao no modo "Habitual" do verbo kuinga) (eles)costumam perceber, conjugao no costumam ouvir, costumam modo"Habitual" do verbo compreender, costumam kuiva entender (eles) costumam chegar, conjugao no modo costumam vir "Habitual" do verbo kuiza (eles)costumam escapar, costumam correr, costumam fugir (conjugao no modo "Habitual" do verbo kulenga) (eles)costumam beber (conjugao no modo "Habitual" do verbo kunua) (eles) costumam comer (conjugao no modo "Habitual" do verbo kuria ou kudia)

Eniosueka

Eniotala

Eniozola

Eniozuata

Eniozuela Enu

Enu (ki) nu ???? enu

Enu ene Enu muene ---Eokoluila Eri Erike

(eles)costumam esconder, costumam ocultar(conjugao no modo "Habitual" do verbo kusueka) (eles)costumam olhar, costuma observar (conjugao no modo "Habitual" do verbo kutala) Ene eniotala o makota = Eles costumam observar os mais velhos (eles)costumam amar (conjugaa no modo "Habitual do verbo kuzola) (eles)costumam vestir, costumam trajar, costumam caar (conjugao no modo "Habitual" do verbo kuzuata) (eles) costumam falar (conjugao no modo "Habitual do verbo kuzuela) vs Enu (ki) nu ???? enu a forma negativa, sendo os (????) preenchidos pela palavra a qual estejamos vs no sois negando (ki)= est entre parenteses, significando que indiferente o seu uso, podendo ser dispensado na frase Enu ki nu mal'enu ou Enu nu mal'enu=vs no sois homensEnu ki nu jitetembua enu=vs no sois estrelasEnu ki nu jinonxi enu=vs no sois estrelasEnu ki nu mabengu enu=vs no sois ratos vs mesmos vs mesmos Liga-se aos prefixos de Pretrito II de kuiokola concordncia fizeram, disseram (Pretrito I de kuila) mostre, indique(imperativo de kuirika)

Erila Erila Erile Etaie Etu Etu ene Etu ki tu --etu

fazem por, para, a favor de( do verbo kuirila) faziam por( aqui o mesmo verbo no Pretrito I) faziam ,fizeram,disseram(Pretrito II de kuila) responda,respondam, ouam, oua ns ns mesmos

Etu muene uah Eue Euh Eve Evile Eviokelu ---Evirile

imperativo e subjuntivo de kuitaia a forma de negao, podendo ns no somos --os ??? serem preenchidos com a palavra em questo Etu ki tu ituxi etu = ns no somos pecadoresEtu ki tu Nzambi etu = ns no somos DeusEtu ki tu abika etu = ns no somos escravosEtu ki tu jindandu etu = ns no somos parentesEtu ki tu atu azediua etu = ns no somos pessoas felizesEtu ki tu iari etu = ns no somos doisEtu ki tu kuinii etu = ns no somos dezEtu ki tu moxi etu = ns no somos umEtu ki tu nak' etu = no somos oitoEtu ki tu makuiniari etu = ns no somos vinteEtu ki tu samanu etu = ns no somos seisEtu ki tu sambuari etu = ns no somos seteEtu ki tu tanu etu = ns no somos cincoEtu ki tu tatu etu = ns no somos tres ns mesmos certamente sim Mam'etu ueza kindala? Eue, ueza. Xi, uezaNossa me chegou agora mesmo? Sim , chegou sim Mam'etu ueza kindala? Eue, ueza. Xi, uezaNossa me chegou agora mesmo? Sim , chegou oua, perceba, entenda,ouam, entendam(imperativo de kuiva) escute, escutem imperativo de kuivila estrada Pretrito II de kuivila

---Eviririle Evise faa ouvir, preste ateno,faam ouvir, prestem ateno(imperativo +subjuntivo de kuivisa) chame,chamem

Pretrito II de kuivirila

Exane

Exi

Exi Exi muene ---Eza Eze

Ez'

---Fa Faba ---Ffa ---Fafela

imperativo + subjuntivo verbo kuixana Exane o mukua ita= Chame a(o) guerreira(o)Exane o mukongo= Chame o caador dizem ou dizendoEste verbo empregado somente no presente serve para introduzir uma citao, uma orao textual) nunca, como, que nunca mesmo, jamais liga-se aos prefixos de concord Pretrito I do verbo ncia kuiza O ndandu ienu ieza mu kuila 'nii?O parente vosso veio para fazer o que?Ngeza mu kuila o kiamboteVim para fazer o bem vem Z=vem a forma mais imperativo de kuiza usada conjugao do verbo (eles) j l vem, j c vem, kuiza no presente e no (eles) j c vieram, j l Pretrito I com o vieram demonstrativo Os prefixos ligam-se ao radical radical do verbo kufa ou verbal kufua Eme ngifa ou Eme ngifua= Eu morroEtu tufa ou Etu tufua= Eles morremO kimbanda kifa ou kifua= O curandeiro morre fava termo aportuguesado radical do verbo kufafa=espumar.Os prefixos ligam-se ao radical verbal O 'mbia ifafa se o menha masekuka=A panela espuma se a gua ferve radical do verbo kufafela=espumar para O 'mbia ki imateka o kufafela boxi, menha masekuka=A panela quando comea a espumar para baixo a gua Ferve

---Fafesa ---Fafuka ---Fakuka Falfa

---Fama

---Famena

---Famesa

Fangana

---Fangana

---Fanganesa Fefenha

radical do verbo kufafesa=fazer espumar.Os prefixos se ligam ao radical O tubia tufafesa o menha ma 'mbia=O fogo faz espumar a gua da panela radical do verbo kufafuka=ficar inflamado os prefixos se ligam ao radical Os prefixos ligam-se ao radical radical do verbo kufakula O tubia tufakuka o fundanga=O fogo inflamou a plvora mistura de farinha com vinagre, azeite ou gua radical do verbo kufama=estar adaptado ou apropriado. Os ---Fama prefixos ligam-se ao radical verbal O izuato ia mam'etu ifama=Os trajes de nossa me esto apropriados radical do verbo kufamena=estar apropriado para. Os prefixos ligam-se ao radical verbal O kizuato kia mam'etu kifamena o kizua lelu=O traje de nossa me esta apropriado para o dia de hoje radical do verbo kufamesa=fazer ficar apropriado,mandar, adornar, aformosear,enfeitar. Os prefixosa ligam-se ao radical Eme ngafamesa o mon'ami. O kizomba lelu.=Eu mandei enfeitar o meu filho. A festa hoje. assemelha, parece imperativo Ku fangana ni mukuolua, nda kubolame=Assemelha-te com o guerreiro, para no curvar-tes radical do verbo kufangana=assemelhar, ter parecencia. Os prefixos ligam-se ao radical Eme ngifangana ni mam'etu=Eu pareo com nossa meO ana afangana ni jitata=Os filhos parecem com os pais radical do verbo kufanganesa=fazer assemelhar chupa imperativo

---Fefenha ---Fefenhela ---Fefenhesa ---Fefeta ---Fefetela Fle Fle-fle Ftu Fim Fimba Fiokot Fitu Fixi Fua

---Fua Fba Fufu

Fefenha o maniinga kimbanda!=Chupa o sangue curandeiro ! radical do verbo kufefenha=chupar. Liga-se aos radicais verbais O kimbanda kifefenha o kifuba=O curandeiro chupou o ossoEne afefenha o maniinga=Eles chupam o sangue radical do verbo kufefenhela radical do verbo kufefenhesa Muene u tu fefenhesa o maniinga=Ele nos fez chupar o sangue Liga-se aos prefixos de radical do verbo kufefeta concordncia Etu tufefeta Muene ufefeta Eme ngifefeta radical do verbo kufefetela pouco pouco a pouco, devagar ttulo honorifero correspondente a Dom ftu lumingu = D. Domingosftu Nza = D. Joo som onomatopeico de assoar mergulho Kuta fimba=mergulhar muito sujo, sujamente modo, maneira, espcie fonte, ponto onde comea uma corrente de gua, origem, proveniencia morre imperativo O nganga ixi:-Fua muloji! O uanga u uasakuka ku eie mueneO sacerdote disse:Morre feiticeiro! O teu feitio virou-se para voc mesmoFua muloji! O nganga iolokuiza kutala o muloji urinhongona ni ndmbu u mueneMorre feiticeiro! O sacerdote est vindo ver o feiticeiro retorcer-se com o remdio dele mesmo( o proprio remdio) radical do verbo kufa ou kufua fcula de mandioca poeira, azfama, confuso , revs, desastre,

Fufuta Fufuta ia pemba Fuka Fuka Fukumba

desgraa,agitao fufutila= p, cisco, borralho p de pemba

comarca, terra pavio rola nome proprio que significa Fula Francisco Fula tartaruga, cgado Fula ria kibetu mrtir ou vitima de castigo Fulambomba cgado Fulu tartaruga, cgado Fuma fama Fumu senhor, amo Fndnga polvora acampamento, feira, mercado, Fndu pousada Fundungulu bolor, bafio massa de fcula de mandioca, que se faz tendo junto aos ps uma panela inclinada, mexendo a substancia com um pau Funji comprido, chamado nguku, deitando a intervalos pequenos punhados de fcula, que favorecem a ao e o desligamento da massa Funza distrbio Futa mimo, ddiva, presente o terceiro filho de um mesmo Fuxi parto poo (na regio de Kisama), Fuxi fonte sbio, sacerdote, que tem Ganga dominio sobre um assunto,mestre Hba mentira, fbula Hbia axila Hbu libertino,garoto,vagabundo

Hki Hku Hla Hama Hama

Hmua Hna Handu Hndu Hndu Hanga Hnga Hngala Hngta Hngte

Hanji Hnji Hanji ki Hnu Hri Hria Hsa Hasa

sumo, cido primeiro alimento que se d a criana carangueijo em kikongo=Nkala cama termo aportuguesado cem, centena Hama ria atu=cem pessoasHama jiiari j atu=duzentas pessoas. Ao p da letra Seria centenas duas de pessoasHama jitatu=trezentosHama jinana=quatrocentosHama jitanu=quinhentosHama jisamanu=seiscentosHama sambuari=setecentosHama nake=itocentosHama'vua=novecentosKuinii ria hama=mil mosquito sarna beira, beirada, beiral bolsa para tabaco(na regio do Kisama) trepador anga= ainda que, ou galinha do mato, vulgo galinha de guin pl=jihanga insoso, sem sal, destemperadaKudia kua hangala=comida insosa anda com as pernas abertas ande com as pernas abertas, para que ande com as pernas abertas,andem com as pernas abertas ainda*O verbo ---iza esta conjugado na negativa verbal Ene hanji kez=Eles ainda no vieram desejo,cobia ainda no ento, seno esterco, pena, castigo, tormento, padecimento Um dia (vir em que), vindouro Locuo Adverbial caboclo, abaanado, mestio encargo

Hsa Hta Hatu Htu Haxi Hebi Hebu Heju Hela Hela Hela Hele Hemahemakata Henda Hengele Hengi Hete Hiabi Hiari Him! Hima Hisu Hita Ha Hoho Hoji ou Hoxi Hoka Hoka Hole Holokoko

exorcismo (ku)ta hsa=exocismar Sin nimo=muxibu regao, chinguio elemento inspido,insosoKuria kua hatu=Comida insosa o doente, enfermo,padecente ebi (vide ebi) filho de parto tardio queijo (deriva do portugus) cerveja fermentada de milho miudo dileto rainha, namorada (na regio do Kisama) receio ofegantemente amor, saudade, compaixo, pena ,d, piedade, ternura stira, remoque outros inteligente, hbil, habilidoso, curiosoderiva do verbo kuheteka=fazer bem alguma coisa maduro, cozido, queimado dois Qu! macaco persevejo monstro, deforme cordo umbilical duro leo rede de pescar repetio caracol guia

termo antiquado

Holome Holongonho Holongonzo Holua Hlua Homba Hombo Hombo Homo Hondo Hondoloka Honga

genro caveira emagrecimento completo bebedo bebedoembriagado seio, regao cabra, cabrito mestio neste, nesta fibra de baob crculo, volta, rodeio vale, plancie, terreno inclinado ajuntamento de mulheres em Hongo estado de poligamia Hongo cu, teto, pau da cumieira Hongolo arco ris Hoso todos Hoso-muene todos em geral Hota ngulo, canto, circuito Hoxa sonolncia Hua mandbula, queixo Huba carraa, carrapato Hueri cunhado Hueriakimi cocunhado pisa, trilha, pila(imperativo do Huha verbo kuhuha) Huh tambm Huh! Oh! Hui ser espiritual Hula takula saco de couro que usam os Humba kisamas Humbi-humbi pulga Humbu cachimbo ruim Mumbi a jipexi unuina humbuO modelador dos cachimbos fuma o caximbo ruim decepa, mutila (imperativo do Hmbula verbo kuhumbula) Hunde herdeiro, sucessor

Hungu Hungulule Hunha Hunhi Hunji Hunuka Huom Huta Hutu Huxi Ia Iala Iala

Ialu Iama Iandu Iandu Iangu

Iari

instrumento msico fartura porrete lenha resoluo inabalvel, protesto fica pelado (imperativo do verbo kuhunuka) secamente previso de mantimentos, farnel saco, bolsa, farnel bofetada, tabefe vai unhas verbo (ku)kala, ligado ao prefixo de concordncia da classe IX do singular dos substantivos, e classe III e II do plural O imbungo iala ni nzala = Os lobos esto com fomeO soba iala kiambote = O rei(chefe) est bemO ngana iala ni riniota = O senhor (superior) est com sedeO milundu iala mu muxima uami = As montanhas esto no meu coraoO imbungo iala mu muxitu = Os lobos esto na mata. cadeiras feras, animais, bichos comidas tronos, assentos, estados capins, palhas, feno A escrita do numero dois, quando em uma frase varia, e podemos colocalo na frente ou apos o nome, assim podemos dois dizer dualidade de casas ou casas duas. Sempre quando colocado na frente do nome escrevemos kiiari kia Kiiari kia atu = duas pessoas ou ao p da letra dualidade

Iba Ibaba Ibaku Ibaku Ibala Ibalu Ibandu Ibanga Ibanga ia jingombe Ibanga ia jipakasa Ibanji Ibasu Ibatu Ibatubatu Ibbe Ibela Ibeletete Ibse

de pessoasKiiari kia akongo = dois caadoresKiiari kia matadi = duas pedrasKiiari kia jinzo = duas casasKiiari kia jipoko = duas facasQuando colocado aps o nome, liga-se ao prefixo de concordncia do nome, sendo que , nos nomes da classe I , dos entes racionais que se iniciam pelo prefixo Mu e fazem o plural substituindo MU por A, usamos sempre kiiari, e assim tambem , podemos fazer, a todos os nomes que se referem a entes racionais mesmo que no pertenam a esta clsse.Atu kiiari = duas pessoasAkongo kiiari = dois caadoresMindele iiari ou Mindele kiiari = dois homens brancosMikolo iiari = duas cordasIma iiari = duas coisasInama iiari = duas pernasJingulu jiiari = dois porcosJingombe jiiari = dois boisMatadi maiari = duas pedras (Matadi = matari)Mauta maiari = duas armasMatubia maiari = dois fogosJipoko jiiari = duas facasJingangula jiiari ou jingangula kiiari = dois ferreirosJisanji jiiari = duas galinhas Mitue iiari = duas cabeas* Estas regras de colocao so identicas para os numeros de 2 ao 5 peles, couros cascas de mandioca assentos, tamboretes, escabelos. criaes mandiocas abafadas ou bolorentas tombos peneiras manadas, rebanhos manada de bois manada de bfalos,bois selvagens marcas, remendos fatias, fragmentos, pedaos cascas, cavacos cascas, cavacos barbatanas terrenos, ruinas escamas, pestanas *em Kisama=cartas ajudantes de pescadores

Ibtu Ibetu Ibtu ia akongo Ibi Ibiate

laos, armadilhas lambadas, castigos, pancadarias armadilhas de caadores no rio Kuanza kibube, kibubilo kibube tambm um termo antiquado que significa tormento

espreguiamentos discrdia apertos, necessidades, Ibinji prises,embaraos Ibiri penrias, necessidades Ibolongnho caveiras quedas, Ibua cambalhotas,trambolho Ibubu ibubilu=pragas Ibuka Ibukanu Ibukirilu Ibukumuna Ibula Ibulukutu Ibulungunzu Ibuna Ibundu Ibundu Ibunga Ibungu Ibunji Ibutu Ibuzu Idiandu Idima Iele Ienga Iezu Ifa Ifika caravanas, multides tropees, topadas abanos tentaes bateles (barca para transporte de coisa pesadas) desordens caixas velhas bancos, assentos pancadas, coas, surras saques coifas, barretes, bons, gorros privadas, latrinas, cloacas privados sacos canoas velhas membros do corpo humano colheita mamas, tetas tachos vassouras defeitos, sovinarias comparaes, ditos

Ifikila Ifirimiku Ifofo Ifofori Ifu Ifua Ifuba Ifufunha Ifufutila Ifuku Ifulu Ifumbe Ifunate Ifusa Ifuxi Ihi? Ihololo Ihuende Ihuhu Ijiba Ijibanganga Ijidila Ijidila Ijimbu Ijinga Ijingetela Ikalakalu Ikalanga Ikalu Ikamba

populares alegricos ou figurados comparaes, ditos populares alegricos ou figurados coberturas cegos indolentes, moles, fofos abortos (termo antiquado) semelhanas, especies, feitios, parecenas ossos gengivas paocas (?) rocas espumas salteadores, bandidos entorses, torceduras, tores ingratos, malvados, porcos, indecentes multides que(coisa)? qual? tambem podese dizer inii rocas feiticeiro (na regio de Kuanza) aves de rapina assassinos homicidas, assassinos habitos, tendencias leis, preceitos de resguardo, mandamentos, regras, abstinencias tumores, cistos, abcessos bons, gorros circulos trabalhos poleiros, capoeiras rasges, rasgaduras suias(barba que se deixa

Ikambi Ikami Ikanda Ikangalakata Ikangelu Ikele Ikele Ikelekele Ikelengu Ikemete Ikese Ikete Ikoakoa Ikoka Ikokela Ikolo Ikonda Ikonda Ikusu Iloa Ilezu Iluisa Iluisenu

imperativo de kuiluisa imperativo de kuiluka ou Iluka melhora, convalesce, s feliz kueluka Ilula sara, cura imperativo de kuilula Ilulenu curai, sarai imperativo de kuilula Ilumba mocinhas Ima coisas,objetos, instrumentos O ima ienu iala muebi? Iala momoAs coisas vossas esto aonde? Esto l (perto) coisas de, do, da, objetos de , Ima ia do, da, instrumentos de, do, da instrumentos do sacerdote, Ima ia nganga sbio

crescer no lado da face) bagaos dos frutos da palmeira(ndende) bagaos dos frutos da palmeira(ndende) ilhas de capim campos, planuras, praas torresmos peixes de rio ou lagoa receios, duvidas, sujeies caules de palmeiras guelas, gargantas plural de kikemete=puxo conchas ferros cristas, penachos de ave estradas cercados que fazem a beira de rio, pera resguadar do jacar casas de circunciso peles rodas,cercos peixes de rio ou lagoa lamas, lodos perigos faz sarar ou curar fazei sarar ou curar

Ima ia umbanda

objetos ou instrumentos de magia, da arte da cura objetos ou instrumentos de Ima iombanda magia, da arte da cura Imalanga hienas levanta-te, para (imperativo de Imana kuimana) fica erguido ou levantado (tempo Imana nzanza imperativo) Imba canta Imbamba cargas Imbambe marcos, divises, extremos Imbia panela canta para, por, em, est a Imbila cantar faz cantar (imperativo de Imbisa kuimbisa) Imboa co,

imperatvo de kuiba plural de Mbmbe imperativo de kuimbila

muitas vezes se escreve 'Mbua Imbonde vagens Imbondo vagens Imbua co Imbuambua farrapos, andrajos Imbui bola de funji Imbungo lobos Imenga cacos, frigideiras Imiokoto ilhargas, flancos Imoma cicatrizes Imomesa intumescencias Imomo cicatrizes Imuna animais ,irracionais, criaes covas, sepulturas,buracos, Ina furnas na piolho Inama pernas, ps Inda cestos Indanda valentes, brutos Indandalakata robustos, vigorosos Indle milhos

Indembenden de Ind Indulutu Indumba Inema Inta Inga Ingange Inganja Ingelengele Ingo

penachos, cocares

luto brutos, estupidos penteados, toucados aleijados, mancos plural de kinta ainda que tubares celeiros brincos, pingentes para orelhas ona Sasa o ingo, i ku tolole o xinguCria a ona que ela te partir o pescoo Ingololo rs Ingombo quiabos Ingonga andas Ingongo bexigas, varolas Inguanji boais Inguenha hienas Ingulungumba salteadores, ladres Ingumba salteadores, ladres Ingundu hidromel Ingungunu especies de zango Inguri raizes de mandioca Inhami atraes Inhemba remdio (AA) nho vulva que(coisa)?, qual? Tambem Inii? pode-se dizer ihi Inja penis Injandanda aranhas Injenje avaros, economicos, somiticos Inji mosca Injima picardias,maldades Injongo gafanhotos Injonjo belisces Injontone unhada

Injoto Injotona

belisces belisces plural de Inu kinu=almofariz,gral(pilo) Invi cabelo branco podo(instrumento para podar Invo arvores, ou cortar madeira) precipicios, barrancos, Inzendu despenhadeiros Inzenji ? Pensamentos, ideias Inzenza margens de rio, espraiados Inzenzu baldes casaInzo ia afu=jazigo (ao p da letra casa ou abrigo dos mortos)Inzo ia Angola=casa de Inzo AngolaInzo ia xitu=casa de carne, aougueInzo iobe=casa novaInzo iokulu=casa velhaInzo ionene=casa grande Inzo ia Xilu quarto de dormir Inzonji especies de ervilhas Inzumzmbia sombras, vultos Iobe Vide ---obe Iofele Vide ---ofele fica vencido, fica cansado Ioka (imperativo de kuioka) fique vencido, fique cansado, para que fique vencido, fiquem Ioke cansados, fiquem cansados, que fiquem cansados Iokola cansa Iokulu Vide ---okulu Ionene Vide ---onene Iriandu bocados Irika mostra, indica Irima colheita largos, praas ou irimbu povoaes Plural de Kirimba Iriri lugares

muitas vezes escreve-se 'nzo

Isala Isenga Isku-sku Isuma Isnji Isuto Ita Itia Itumbi ia kutka Ituxi Iukisa Iukisenu Iva

penas defeitos, costumes chuviscos milagres monstruosidade bodes guerra, luta responde boato, rumor vago crimes, pecados endireita, pe direito, ponha regras endireitai, ponde direito, ponde regras oua, perceba, entenda, compreenda (imperativo de kuiva) ouvi, percebei, entendei, compreendei (imperativo de kuiva) escuta (imperativo de kuivula) escutai anda a escutar faa ouvir, faa prestar ateno (imperativo de kuivisa) Sinnimo de iva=oua, perceba, entenda, compreenda ouvi, percebei, entendei, compreendei chama

imperativo de kuiukisa imperativo de kuiukisa

Ivenu Ivila Ivilenu Ivirila Ivisa Ivua Ivuenu Ixana Ixi

imperativo de kuivila imperativo de kuivirila imperativo de kuivua

verbo ---ixana, no imperativo Ixana o mukongo nda akajibe o hoji inChama o caador para que mate o leo aquele terra, naturalidade Ixi eii=esta terraIxi iiii=esta terraIxi i=terra delesIxi ia=terra de, do, daIxi iaboba=terra alagada, terra inundadaIxi iobbse=terra submersaIxi iobondke=terra molhadaIxi ia kana mutu=terra de ningumIxi ia kibuku=terra de sorte, terra de felicidadeIxi ia kibulukutu=terra de desordemIxi ia

Ixi ioio Ixi oio Ixinhi Ixixi Iza Iza Izala Izalesa Izenu Iza Izua iengi Ja 'xi Jiba Jibenu Jifundu Jihaba Jihabia Jihbu Jihadi Jihala Jihmua

kunka=terra de chover(de chuva)Ixi ionoka=terra de chover(de chuva)Ixi ia kurima=terra de cultivarIxi iorima=terra de cultivarIxi iamme=terra molhadaIxi iamamena=terra molhada constantementeIxi ia nvula=terra de chuvaIxi iasutuka=terra submersaIxi iokune=terra semeada, terra plantadaIxi iami=minha terraIxi iatalala=terra mida, friaIxi iatekela=terra regada irrigadaIxi ia uxiri=terra de infelicidade, de pobrezaIxi ioxiri=terra de infelicidade, de pobrezaIxi ia xiri=terra de esperanaIxi iazulu=terra molhadaIxi i=sua terraIxi i=tua terraIxi ienu=vossa terraIxi ietu=nossa terraIxi in=aquela terra essa terra essa terra bocadinhos,pedaos plural de kixinhi fezes, bagao, sedimento Liga-se aos prefixos de concordnciaEme ngiza=eu radical do verbo kuiza venhomuene uiza=ele vem vem imperativo do verbo kuiza fica cheio imperativo de izala encha, preencha imperativo de izalesa vinde imperativo de kuiza Izenu kuku=Vinde aqui dias outros dias (diferentes) Izua iengi iakeza( i+aka+iza)=Outros dias viro ou havero de vir irmos da terra mata imperativo de kujiba matai Jibenu o kimbungo=Matai o lobo acampamentos mentiras, fbulas axilas libertinos,garotos,vagabundos plural de Hbu infortunio (plural de hadi ou hari) carangueijos mosquitos

Jihna Jihndu Jihari Jihsa Jihoji

sarnas beiras, beiradas, beirais infortunio (plural de hadi ou hari) caboclos lees o numero dois, quando colocado apos os nomes que iniciem-se pelo prefixo Jiiari Ji( plural), sendo que os entes racionais podemos tambem escrever kiiari. Jinzo jiiari = duas casasJingangula jiiari ou jingangula kiiari = dois ferreirosJitangu jiiari = dois ramosJinioka jiiari = duas cobrasJimama jiiari ou kiiari = duas mesJipange jiiari ou jipange kiiari = dois irmosJinjila jiiari = dois caminhosquando colocamos o numero na frente do nome escrevemos assim:Kiari kia jinzo = duas casas (ao p da letra ; dualidade de casas)Kiari kia mama = duas mesKiiari kia jinioka = duas cobrasKiiari kia jingangula = dois ferreirosKiiari kia jipange = dois irmos costa, poro de continente Jiji banhado pelo mar Jika fecha imperativo de kujika ---jika fechar ???jika Jikalumbenhi relmpagos Jikenu fechai Jikita ata imperativo de kujikita Jikitenu atai Jiku fogo, fogareiro, fogo forma abreviada de rijiku Jikuku avs Jilekua lguas Jima apaga imperativo de kujima Jimama mes esquece, ignora (imperativo de Jimba jimba) impotentes, estreis, Jimbaku infecundos Jimbalakaji noras plural de Mbalakaji Jimbambelu bordas de canoa plural de Mbambelu Jimbmbi gazelas

Jimbanda Jimbndu Jimbndu Jimbanga Jimbangi Jimble Jimbemba

palmadas lados, partes, bandas raizes tuberculosas(comestiveis) testculos testemunhas facas aves esquecei,ignorai ( imperativo de Jimbenu kujimba) Jimbenza tamboretes de bamb Jimbta cabelos Jimbiji peixes Jimbila sepulturas Jimbinga chifres, cornos Jimbondo baobs Jimbnga rapazes Jimbngo moedas, dinheiros, bens caudas de crocodilos ou Jimbonja jacars Jimbonzo batatas doces Jimborio pardais Jimbua ces Jimbuanga peixes Jimbueleks seixos ( fragmentos de rochas, e pedras) Jimbende peixinhos declara por, para, esclarece por, Jimbuila para (imperativo de kujimbuila) declarai por, para, esclarecei por, Jimbuilenu para (imperativo de kujimbuila) faz esclarecer, faz Jimbuisa declarar,manda declarar (imperativo de kujimbuisa) fazei decalarar, fazei esclarecer, Jimbuisenu mandai declarar (imperativo de kujimbuisa) declara, esclarece ( imperativo Jimbula de kujimbula) declarai, esclarecei (imperativo Jimbulenu de kujimbula)

Jimbulu Jimbulu Jimbumba Jimbmbi Jimbmbi Jimbumbu Jimbndu Jimbndu Jimbngu Jimburi Jimbtu Jimbuxila Jimenu Jimununa

Jina

bolhas ces silvestres tatuagens, marcas no corpo bolas, poas Jimbumbi ja manhinga=poas de sangue hernias, quebraduras vulvas alaridos, lamentaes gros, bagos tubos, canudos carneiros sementes,plantas escravos crioulos apagai imperativo de kujima invalida ou risca repetidas vezes( imperativo de kujimununa) forma contrata de rijina ou dijina=nomeJina ri nanhi? =Nome teu qual? (Isto ,qual teu nome)

Jina ria nome de batismo mongua Jina ria umba nome indigena Jinda teima (imperativo de kujinda) injurias, Jindaka obscenidades,descomposturas vestimentas tecidas de fibra de Jindalu baoba Jindambu cemiterio de sobas Jindandu parentes Jindanji raizes Jindele garas, almas Jindemba cabelos, cabeleira principes soberanos, pessoas Jindmbu influentes ou poderosas Jindmbu remedios Jindenge menores, crianas teima em, por, para (imperativo Jindila de kujidila)

Jindilenu Jindobi Jindombondombo Jinga

teimai em, por, para (imperativo de kujidila) ladrilhos ramos

passeia, rodeia, remoinha ( imperativo de kujinga) Jinga sempre Jingana senhores, amos Jingandu jacars Jinganga baias, lagoas de gua salgada missionrios, sacerdotes, Jinganga sabios Jingangula ferreiros Jingariama pobres, indigentes Jinge sempre Jingenu rodeai, passeai rodeia por, para, em, passeia por, Jingila para, em, remoinha em, para (imperativo de kujingila) remoinhai em, por, para, rodeai Jingilenu em, por, para,passeai por, em, para (imperativo de kujingila) Jingimba artista, cantores, eximios Jingimbi cantores, cantadores Jingimbiri cantores, cantadores Jingindu tranas, madeixas Jinginga escorpies faz remoinhar, faz rodear, faz Jingisa passear (imperativo de kujingisa) fazei remoinhar, fazei rodear, Jingisenu fazei passear (imperativo de kujingisa) Jingo onas Jinge nadadores Jingoji cordas, laos Jingolokela avisos, recomendaes Jingolokele avisos, recomendaes Jingololo gritarias, choradeiras, alaridos Jingolongolo centopeias

Jingoma Jingombe Jingombo

tambores, batuques bois fugidios, fugitivos globulos de metal, vidro, etc, que Jingondo enfiados servem de adorno para as mulheres Jingongo sofrimentos Jinguba amendoins Jingubu escudos Jinguingi bagres Jingulu porcos Jingulngu veados Jinguma inimigos, adversarios, rivais Jingumba oleiros Jingumbatete vespas Jingumbe oleiros Jingundu inimigos capitais Jinguzo foras Jinhoka cobras Jinhoki abelhas Jiniiki abelhas Jinioka cobras Jinji moscas Jinjibiri gengibres Jinjila caminhos Jinjimba moelas, instrumentos musicos Jinjinda inimizades, averses enigmas, adivinhaes, Jinongo proposies enigmas, adivinhaes, Jinongonongo proposies Jinu Jinzaji Jinzamba Jinzenzela Jinzeu Jinzevu raios elefantes enfiadas de missangas ou contas formigas grandes de cor preta barbas

termo antiquado forma contrata de rijinu ou dijinu

Jinzo Jinzoji Jinzundu Jipakasa Jipalama Jipambu Jipnda Jipnda Jipandanda Jipande Jipande Jipange Jipange eji Jipange ja dixisa Jipange ja ixi Jipange ja ixi iengi Jipange ja kuxikana Jipange ja mama iene Jipange ja mama muene Jipange ja mambu Jipange ja mam'ene Jipange ja manhinga Jipange ja mungua Jipange ja rixsa Jipange j

casas sonhos figados, coraes bufalos, bois selvagens rivais, competidores atalhos, encruzilhadas, fronteiras adultrios vasilhas de barro para gua ou azeite cartilagens das falanges danarinos espetos irmos estes irmos irmos de esteira irmos da terra irmos de outra terra, ou estrangeiros irmos de crena irmos da mesma me irmos da mesma me

mama por ser ente racional, pode assumir o prefixo de concordncia dos substantivos da classe I ( dos entes racionais) irmos da doutrina irmos da mesma me irmos de sangue irmos de batismo irmos de esteira irmos de amizade

ukamba Jipange ja ulungu Jipange ja 'xiengi Jipange jamuku Jipange jiengi Jipange jin Jipange jingngo Jipange j'okamba Jipange j'olungu Jipange j'oxikana Jipange ojo Jipangu Jipapa Jipaxi Jipetu Jipoko Jipolo Jiponda Jiponde Jisanji Jisanzala

irmos de barco irmos de outra terra, ou estrangeiros outros irmos (outros mais) outros irmos (diferentes) aqueles irmos irmos gemeos irmos de amizade irmos de barco irmos de crena

esses irmos doutrinas, preceitos estacas angustias, sofrimentos, penas almofadas, travesseiros facas faces, frontes, dianteiras cintos bagres galinhas povoados, vilas ditos populares ora satricos, Jiselengenha ora alusivos Jitambi tempos de luto, bitos Jitanga panos, capas Jitangu ramos Tala o jitangu jojo = Olhe aqueles ramos Jitata pais Jitaua queixas, recriminaes Jitendu caroos de dend Jitetembua astros, estrelas Jitokoxi habilidosos, curiosos

Jitu Jituila Jituilenu Jituisa Jituisenu Jituku Jitula Jitulenu Jixingu Jixitu Jixixikinha Jobe Jofele Jokulu Jonene Kabaku Kabalu Kabanda Kabande Kaban Kabangeri Kabasa Kabasa

Kabasu Kabasu

fonte solta por, para, desamarra por, para(imperativo de kujituila) soltai por, para, desamarrai por, para (imperativo de kujituila) manda ou faz desamarrar ou soltar (imperativo de kujituisa) mandai ou fazei desamarrar ou soltar por, em, para plumas solta, desamarra imperativo de kujitula desamarrai, soltai pescoos carnes formigas Vide ---obe Vide ---ofele Vide ---okulu Vide ---onene pequeno tamborete, pequeno diminutivo de kibaku escabelo, pequeno assento O kibaku kua tat'etu kiala mu tlaO assento do nosso pai est no tpo( no alto) termo "aportuguesado" =cavalo adjunto sublime, vistoso Magnfico, suntuoso (ele, ela) no d, no oferta no fez, no lutou Pretrito II negativo de kubanga gemeo que nasce em segundo lugar idioma,lingua Sinnimo=rimi Kuzuela o kabasa ketu = Falar o nosso idiomaAzuele o kabasa k = Fale o seu idiomaAngola, zuela kabasa k! = Angola, fala tua lingua!Angola, azuele o rimi ri! = Angola, fale a sua lingua!Angola, zuela o rimi ri! = Angola, fala a tua lingua! lasca, pedacinho virgindade

quebranto, mau olhado (deriva do portugus quebranto) Kabenda eleito Kabete superior Kabibaku cria Kabila criador de gado, pastor Kabilubilu inconstante Kabiribiri cria Kabong no apanha Kabu (ele) no acabou Kabukumuka atrevidinho come farinha com a mo, ou Kabula bebe gua com a moImperativo de kukabula Kabula menha bebe gua(com a mo) Kadia um bocado de comida Kadibengu ratinho Kadibengu ratinho Kadi no come Kafango negro, preto(AN) Kafofo ceguinho diminutivo de kifua=costume, Kafua defeito, vicio (le ou ela)no morre (do Kafu verbo kufua) Kafukambolol cambalhota o Kafula cgado Kafunga pastor, guardador de gado Kahala furo Kahatu moa, rapariga Kahengende infortnio Kahima macaquinho Kahiriri pano enrolado a cinta Kahoji leozinho Kaholokoko Kahombo cabritinho quintal pequeno, canto, ngulo, Kahota esquina(diminutivo de hota) Kabelandu

diminutivo de holokoko

Kahululu Kahumba Kaia Kaiia Kaiala Kaiangu Kaiangu Kaiela Kaisongo Kajimbiril Kakambi Kakaula Kakenge Kakexiri

espcie de rola pssaro que chamam "Joo de barro" enxota, afugenta do verbo kukaia peixinho rapazinho bofetada palhinha, capinzinho segue comandante no perde-se no lhe falta rasgue ou rasguem por, para, por causa de curioso no estava negativa do verbo kukala=estar no passado

diminutivo de kiiala diminutivo de kiangu imperativo do verbo kukaiela

Kakexiri mu --- sendo os --- preenchidos pelo radical verbal ou pela sua forma no infinitivo quando Kakexiri mu no estava a --o radical verbal comea --por vogal, formamos os diversos tempos do presente continuo negativo Kakexiri mu kuiza=no estava vindo ou no estava a virKakexiri mu ria=no estava comendoKakexiri mu zola=no estava amando Kakexiri mu zuela=no estava falandoKakexiri mu banga=no estava lutando, no estava fazendoKakexiri mu fukama=no estava ajoelhandoKakexiri mu banza=no estava pensandoKakexiri mu kondeka=no estava respeitandoMuene kakexiri mu kondeka o 'nzo iami=Ele no estava respeitando a casa minhaMuene kakexiri mu kondeka mam'etu=Ele no estava respeitando a minha me unhazinha diminutivo de Kakiala kiala=unha Kakiangu palhazinha, capinzinho diminutivo de kiangu

Kakiba Kakiezu Kakima Kakoria Kakorio-korio Kakudia Kakulu Kakulu Kakulu-kahumbi Kakulukaji Kakunda Kakuria Kakurixixi Kakuxi? Kala Kala Kala

courozinho, pelezinha vassourinha coisinha, pequeno objeto mesquinho gula bocado de comida gmeo que nasce primeiro reino dos mortos ou antepassados; designa por si s antepassado. guia

diminutivo de kiba diminutivo de kiezu

Kala Kal Kal ni Kalji Kala-mutu Kalanga Kal

velha corcova, giba bocado de comida Bana o karibengu kakuria=D ao Ratinho um bocado de comida.Nota-se que o artigo indefinido um no aparece pois no exite em kimbundo. passarinho O qual?( na ordem) cada carvo, brasa forma abreviada de rikala como, conforme, segundoKala ambele Nzambi, kiene ngondokuila=Conforme aconselhou Deus, assim farei. estejaEie kala=bobaTu imperativo de kukala estejas=aqui no esto forma negativa de kukala O akongo kal ringi ni fundanga=Os caadores no esto mais com polvora no esto com, no tm Ene kal ni riniota=Eles no esto com sede madrugada cada um, cada qual, qualquer forma abreviada de lagartixa rikalanga no est forma negativa de kukala=estar O mukua-makutu kal ringi ni makamba=O mentiroso

Kal mu banga Kal ni Kalelaku Kalele Kalemba Kalka

Kalolo Kalombo Kalubm ao relampago Kalubenhi Kalubungu encantamento, encantao (le, ela) no erratempo Kaluez presente na negativa do verbo kulueza=no acertar) O Mukongo i, uloza ni kaluez = Este caador, atira e no erra Kaluingi nervo rapariguinha, diminutivo de Kalumba kilumba Kalumbapirilampo tbia Kalumbenhi relmpago pequeno quintal (diminutivo de Kalumbu lumbu) esprito de elevada hierarquia e evoluo, representam a alma de pessoas que viveram em Kalundu poca remota, numa dist ncia de sculos (segundo scar Ribas) Kaluxisa correnteza( no Kuanza) coisinha, nadinha (forma Kama dinimuta de kakima) Kama kanhi? que coisinha?

no esta mais com amigos no est fazendo, no est Presente continuo na lutando negativa de kubanga no tem, no est com O kamburi ketu kal ni nzala=O carneirinho nosso no esta com fome estvel apogeu marulhada (movimento constante das guas do mar, quase imperceptivel) namorada ( na regio do Kuanza) termo aportuguesado=calor mulher infecunda

Kama kofele Kama kofelefele Kamabuinhi Kamakoza

bocado bocadinho

desdentado maltrapilho abreviatura de rikamba(ou dikamba)=amigo(a), camarada. Mesmo suprimindo o prefixo de Kamba classe RI(ou di), as regras de concordncia permanecem. Kamba riami (Ou diami)= Amigo meu (ao p da letra) Kambalale jazigo bichinho (diminutivo de Kambamba kimbamba) chicote, bengalinha(diminutivo Kambamba de mbamba) Kambamba inteiro, inteira Usuku ua kambamba=Noite inteiraKizua kia kambamba=Dia inteiro Kambia panelinha diminutivo de Imbia Kambiji peixinho diminutivo de Mbiji cabacinha, cabcinho(diminutivo Kambinda de mbinda) Kambondo pequeno baob diminutivo de Mbondo Kambua cachorrinho diminutivo de imbua Kambundu pretinho Kamburi carneirinho Kamene madrugada, manh, matutino Kamenemene manh, madrugada Kaminangu viajante Kamona filhinho Kamoxi primeiro, um Kamuanhu de vagar Kamufufu confusozinha diminutivo de Mufufu Kamukamb criadinho le O kamkuamble k kabukumukaO criadinho deles atrevidinho Kamulundu morro, colina

Kamuxi Kana Kana mutu Kandandu Kandandu Kanduka Kandumba Kandunga Kanga Kanga Kangalakata Kangana Kangiji Kanguadi Kanguari Kangulu Kangundu Kanjenje Kanjila Kankele

Kanu

Kanzala Ka'nzo

pauzinho, arbusto, pequena rvore (diminutivo de Muxi) no Eme ngazuela kiambote? Kana, eie uazuela kiaiibaEu falei bem No tu falastes mal ninguem ( kana=no mutu=pessoa,gente) abrao literalmente d abrao abrao sobe, cavalga imperativo de kukanduka Kanduka bu mukte=sobe no cavaloKanduka bu kiandu=sobe no trono fartura fonte frita, torra (imperativo do verbo kukanga) superfcie campos espaosos menina, senhorita riacho Kangiji, ku utenda, kene ku ufuaO riacho que desprezas, () o mesmo que morrers anemia anemia leitozinho colonial mesquinho viela(pequena rua), atalho espingarda, pistola no bebeu( o verbo--nua=beber, na Segunda pessoa do singular Muene=ele, conjugado no Pretrito I , com negativa verbal) Ex-Muene kanu menia=Ele no bebeu gua faminto (aquele que possui fome) casinha o diminutivo no kimbundu, se faz

acrescentando ka ao inicio da palavra, No caso o diminutivo de inzo=casa seria kainzo, mas no encontro da vogal a com a vogal i, esse i se perde e fica ka'nzo) Etu tuala ni ka'nzo=Ns temos uma casinhanote tambm que o artigo indefinido, um, uma, no existe em kimbundo Ka'nzo kofele casinha pequena o diminutivo de inzo=casa ,seria kainzo, Ka'nzo mas nesse caso no casinha grande Konene encontro da vogal a com a vogal i, o i desaparece e fica Ka'nzo) Tu'nzo jonene = Casinhas grandes alama do outro mundo (segundo Kanzumbi scar Ribas) Kapadipadi fecho, taramela lutador (vem do verbo kubanga Kapanga que em outros dialetos pronunciado kupanga) Kapanga presilha Kaparipari fecho, taramela Kapoko alcunha significando "O da faca" Kapoko faquinha diminutivo de poko Kapoko pequena inciso na pele Karia um bocado de comida Karibengu ratinho Kari no come Karitari pedrinha Kasakata dianteira Kasanji galinhazinha Kasau-sau urtiga Kasekelu chacota Kasenu joio Kasonon no deixa cair Kasosa vagarosamente

Kasule Kata Katata Kateke-teke Katendu Katubia Katulu Katutu Kauenda Kaeue Kaulungu Kauta Kavuala Kavual Kaxxi Kaxi

Kaxitu

Kaxongo Kazeia Kazola Kazol

Keb Kebi? Kebis Kebul

filho ltimo (o mais novo) (padecimento, doena) forma abreviada de kukata paternal mnimo desprezo foguinho mdium (em relao ao esprito) anemia pau da cumieira relva canoazinha arma pequena no lhe nasce no lhe nasce no centro, no meio terriola, lugarejo, terrinha, bocado de terra carninha (pedacinho de carne), animalzinho, pequeno (por extenso) Precedendo o nome de um animal, faz o diminutivo do mesmo. Kaxitu nzoue=PatinhoKaxitu ngombe=boizinhoKaxitu ngulu=porquinho ternura, suave, mavioso farinha amado, estimado,ventura, sorte, dileto presente na negativa do (ele, ela) no ama, no gosta verbo kuzola (le, ela) no feio, no deforme, no irregular(presente na negativa do verbo kuiba=ser feio ou deforme) como estas? (le, ela) No desagrada a ...., no aflige a ....(negativa no presente do verbo kuibisa) (le, ela) no pergunta, no

Keji

Kejil

Kekut

Keluk

Kelul

Keman ---Kemba

Kembil

Kemit

Keng Keok

interroga (presente na negativa do verbo kuibula)Muene kebul kima=le no pergunta nada (le, ela) no conhece, no sabe Muene keji kana mutu : le(a) no conhece ningum (le, ela) no est acostumado, no est presente na negativa do habituado, no fica verbo kuijila domesticado insacivel , (ele, ela) no fica a negativa do verbo satisfeito, no fica saciado, kuikuta no fica farto (le, ela) no melhora, no feliz (presente na negativa do verbo kuiluka Incurvel, (le, ela) no sara, no cura (negativa do presente do verbo kuilula=sarar, curar (le, ela) no levanta-se, no para (presente na negativa do verbo kimana=levantar-se, parar) O mona u keman pala kubana o kiriri o makota?O teu filho no se levanta para dar o lugar aos mais velhos? radical do verbo kukemba (le, ela) no canta em, para por, no est a cantar (modo presente na negativa do verbo kuimbila=estar a cantar, cantar em, para, por) (ela)no concebe, no engravida (presente na negativa do verbo kuimita=conceber, pejar) (le, ela) no vigia, no pastoreia (modo presente na negativa do verbo kuinga=vigiar, pastorear) O Tata keng o inzo?=O Pai no vigia a casa? incansvel, invencvel(le, ela) no fica vencido, no fica

Kerik

Keuk

Kev

Kevis

Kexan Kezal

Kezales

Kez Kez ringi Ki Ki Ki Ki

cansado (presente na negativa do verbo kuioka=ficar vencido ou cansado) (le, ela)no mostra, no indica (presente na negativa do verbo kuirika (ele, ela) no fica direito (presente na negativa do verbo kuiuka=ficar direito) O mona u, keuk=O seu filho no fica direito (le, ela)no ouve, no percebe, no presta atena, no entende (presente na negativa do verbo kuiva) (le ou ela) no faz ouvir, no faz prestar ateno, no faz entender, no faz perceber (le, ela) no chama (negativa do presente do verbo kuixana=chamar) Mona, kexana o mukua uoma mukonda muene kevFilho, no chama o covarde porque le no escuta (le, ela) no fica cheio(presente na negativa do verbo kuizala=encher) (le, ela) no enche, no preenche Muene kezales o muenhu uami.= le no preenche a minha vida presente negativo do no voltou, no vem verbo kuiza no voltou mais, no vem mais o que pronome relativo de kima particula usada para a negativa Ki kima ou Ki kim'=no nada( literalmente no coisa)Ki moxi =no um prefixo do singular dos nomes da classe III prefixo usado para fazermos o

aumentativo Kamburi, Kimburi, talenu ku rilu,talenu boxiCarneirinho, carneiro, olhai para o cu, olhai para o cho Ki quando pronome relativo de kizua No serto a forma da negativa mais simples, bastando esta a forma (KI --- ) colocarmos Ki a frente do nome. da negativa do nome em O , que vem depois dos kimbundu,na regio de tracinhos um pronome sufixo Ki --- Luanda bastando da terceira pessoa (ele) Nos colocarmos o nome em nomes da classe II e I( isto , questo preenchendo os os que comeam por MU), o tracinhos. plural pode pode ser sucedico do pronome sufixo (eles) Ngangula ki mukongo = Ferreiro no caador (singular)Jingangula ki akongo ou Jingangula ki akongo (plural)Mutendellu ki mutelendende = Recomendao no trovoMitendellu ki mitelendende ou Mitendlelu ki mitelendende ki mutue = no cabeaKi mitue ou Ki mitue = no so cabeasKi mutu = no pessoaKi atu ou Ki atu no so pessoasKi kinama = no pernaKi inama = no so pernasKi mutongi = no lutadorKi atongi ou Ki atongi = no so lutadoresKi mukongo = no caadorKi akongo ou Ki akongo = No so caadores Ki iari no so dois Ki kam' no nada Ki kiene no assim Ki kituxi no pecado O kuniana ki kituxi ?=O roubo no crime? Ki no perder-se, no kujimbiril' desencaminhar-se Ki kunii no so dez. no desperdiar, no Ki kutexi perder, no extraviar Kuba ki kutexi , kuenda ki kujimril'=Dar no desperdiar, andar no perder-se Ki mona ai no teu filho Ki mona ai no seu filho Ki mona ami no meu filho

Ki mona au Ki mona enu Ki mona etu Ki mona uai Ki mona uai Ki mona uami Ki mona uau Ki mona uenu Ki mona uetu Ki moxi Ki nak' Ki samanu Ki sambuari Ki tanu Ki tatu Ki uan' Ki vu' Ki Kia

no filho deles no vosso filho no nosso filho no teu filho no seu filho no meu filho no filho deles no vosso filho no nosso filho no um no so oito no so seis no so sete

Kiabandama Kiabia Kiadi Kiaditokeka

no so cinco no so tres no so quatro no so nove j Ngandala ki, u ngi bana o kitadi kiami=Desejo j, que me d o meu dinheiro o que de (forma contrata de kima kia=coisa de) , colocamos no inicio de uma orao Kia kitanda, kia kitanda, kia uenji, kia uenji=O que de(=a coisa de) kitanda, de quitanda, o que de negcio de negocio unido fervido afeto, presente, favor , graa, carinho, compaixo unido

Kiafina Kiafulukua Kiahatu Kiaiiba Kiakiadi Kiakiari Kiakimene Kiakondama Kiala Kialu

suntuoso fervido elementar (hatu=elemento) mal, feio favorvel favorvel matutino seguro unha cadeira, assento Nanii uamuangununa o kialu kiami?=Quem destruiu a cadeira minha Kialula amargo Kialumbkua festejado Kiama fera, bicho, animal Kiamakinu jubiloso Kiambi bao bem, ( provavelmente contrao de ki a mbote , sendo um adverbio de qualidade. Este ki, formador de varios adverbios de qualidade provavelmente o prefixo concordante de kifua=costume, Kiambote modo, maneira. Traduzindo literalmente seria= Ki a mbote= modo de bem, maneira de bem, costume de bem. Assim tambem derivam as palavras Kiauba, KiaibaKufundisa kiambote=Julgar bem Kiambotebote muito bem agouro, vaticnio, Kiambu prognstico,murmrio, desmaio Kiamene matutino Kiamuiji original Kiamuku a palavra ---amuku,que significa outro, no sentido de mais um(individuo ou objeto) ligada ao prefixo de concord

Kiananga Kiandu Kiandu Kiangu Kiangunga Kianji Kiankembu Kianzoji Kiari Kiasambua Kiasanju Kiasokeka Kiate Kiatema Kiatena Kiatende Kiatokala Kiatolo Kiatouala Kiatuluka Kiau Kiauaba Kiauba Kiaviza Kiavulu Kiavulu Kiavuluvulu

ncia KI Kima kiamuku=outra coisa (mais uma coisa)Kimbanda kiamuku=outro curandeiro( mais um curandeiro)Mutu uamuku= outra pessoa( mais uma pessoa)Kizua kiamuku=outro dia (mais um dia) estvel assento, estado, trono, banco, estado, cargo comida capim, palha magnfico toada jubiloso fantstico afeto, presente, favor , graa, carinho, compaixo festejado, celebrado, abenoado jubiloso unido o verbo kuta no colocado Pretrito I, com o prefixo KI agregado quente, bravo bastante, suficiente estvel usual pouco doce, suave suave cortio bem, bom bem difcil muito O mukua-uoma ualenge kiavulu anga kiofele?O medroso correu muito ou pouco? muito, abundante mutissimo

Kiazele Kiba Kiba Kibaba Kibaba Kibabu

limpo, branco pele pele,couro, correia casca de mandioca casca de mandioca afago assento, tamborete, travessa de Kibaka cima de um portal, ombreira Kibaku assento, tamborete Kibaku criao Kibala mandioca Kibalala fibra Kibalaxita herpes Kibalu animo, energia Kibalu temeridade, tombo Kibandelu elevao Kibandesu exaltao Kibandu inciso Kibandu peneira, bandeja Kibane oferta, ddiva, entrega Kibane-mutue oferta da cabea Kibanga rebanho,curral Kibangelu criao Kibangu colocao, ao Kibanha pompa, ostentao Kibanji marca, remendo Kibari bolsa para tabaco fragmento, lasca, pedao, Kibasu metade Kibatu casca, cavaco Kibatu parada, hospedagem Kibebe barbatana Kibela terreno, ruina Kibelete escama Kibeletete carta Kibeletete escama, pestana, clios Kibese ajudante de pescador Kibetu bordoada,lambada, castigo,

bori em iorub na regio do Kisama

lambada Kibetu lao, armadilha, esparrela Kibi dificuldade Kibi espreguiamento Kibi espreguiamento debulho, residuo de cereais, Kibiaxi caspa, bagao Kibila sombra, vulto Kibinda via(estrada) aperto, embarao, Kibinji necessidade, priso Kibiri penria, necessidade Kibiri urgencia, perigo Kibiri-kibinji m situao Kiboiongo cadeia, priso Kibolokoto erva comestivel Kibolongonho caveira Kibombe lisonja (deriva de kubomba) Kibombi lisonja (deriva de kubomba) Kibota fedor Kibote fiao Kibua queda, cambalhota, trambolho Kibuanga chapu Kibuba multido Kibube multido Kibube tormento Kibubilu multido Kibubilu praga Kibubu praga Kibubuia cabana Kibubuia cochicho Kibubulu vazio Kibuka caravana, multido Kibukanu topada, tropeo Kibukirilu abanokubukirila Kibuko sorte,felicidade,nume tutelar Kibuku sorte, felicidade. Nume tutelar Kibukumuku tentao

no rio Kuanza no rio Kuanza no rio Kuanza

Kibula Kibule Kibulukusu Kibulukutu Kibulungunzu Kibundu Kibngu Kibunji Kibutu Kibuzu Kibuzu Kidi

Kidi muene Kidia Kidiakaji Kidibala Kidielu Kidifa Kidikuatesa Kidima Kidimakaji Kidisu Kiebi Kiela Kiele Kielelu Kiemba Kiene Kiene muene Kiezu Kifa Kifata Kifebe

batelo tormento vazio desordem oco, vazio, caixa velha bordoada latrina, privada, cloaca privado saco canoa velha fedor verdade, realidade, certeza, sinceridade com efeito, sinceramente, verdadeiramente (ao p da letra verdade ou sinceridade mesmo) comida comilo cair, caida arrependimento feio amparo, proteo planta, planta cultivada agricultor, lavrador, homem do campo vigilncia como. Interj. Que, o que recreio mama, teta, bere sorriso tarde sim, assim, verdadeiro assim mesmo, certamente vassoura qualidade, defeito, hbito, costume, vcio, sovinaria folha tenra do feijoeiro fome

Kifika Kifikila Kifirimiku Kifofo Kifofori Kifu Kifua

Kifua kia lelu Kifua kia xahulu Kifuba Kifuba kia mutu Kifuba kia sanji Kifufunha Kifufunha Kifufutila Kifula Kifulu Kifulu Kifulufulu Kifumbe Kifunate Kifusa Kifutu Kifuxi Kihabu-habu

comparao, exemplo, semelhana comparao, exemplo, semelhana cobertura cego vazio, fofo, indolente, mole aborto costume, modo, maneira, feitio, semelhana, especie, aparencia, imagem, espcie, parecena Kifua kiend ngA semelhana no caminha s ( a semelhana vulgar)Mutu kua mu iji, ku mu t kifuaA pessoa que no a conheces, no lhe ponhas parecer costume atual literamente de hoje costume antigo osso osso de gente osso de galinha gengiva gengivas amendoim pilado com farinha de pau e aucar (paoca) sabor, gosto clera espuma fermento, espuma salteador, bandido entorse, toro, torcedura ingrato, malvado, porco suador multido, tropel, inumervel sofreguido (deriva de kuhabula)

Kihatu Kihima Kihololo Kiholongonho Kiholua Kihuende Kihuhu Kihuhu Kihumbu Kiiala Kiiamba Kiiari Kijiba Kijibanganga Kijidila Kijikilu Kijila Kijimba Kijimbe Kijimbu Kijimbuete Kijinganu Kijingu Kika Kikagu Kikala Kikla Kikalakalu Kikalanga Kikalangu Kikalu Kikambi(ou

mulherona, mulhero macaco roca caveira, esqueleto beberro (superlativo de holua) feiticeiro ave de rapina lepra (na regio do Kisama) Muene uala ni kihuhu=Ele tem lepra pedao, cachimbo gasto homem alto, bruto, rude,rapaz escravatura Vide iari assassino, matador assassino inclinao, hbito fecho, taramela preceito de jejum, de abstinencia, lei, resguardo, preceito, mandamento esquecimento (deriva de kujimba) esquecimento (deriva de kujimba) abcesso, tumor distintivo, sinal da cruz, simbolo, sinal, indcio segredo cargo, magnitude, ttulo, ornato, orgulho, ornamento pecado original falta de amamentao crise, escassez, estiagem salvo, exceto trabalho, ocupao, servio capoeira, poleiro alos, babosa rasgo, rasgadura, rasgadela bagao de dend

Kikami) Kikanda ilha de capim Kikangalakata planura, praa, campo manchas no rosto que Kikange demonstram a gravidez ou puberdade da mulher Kikangelu torresmo aborto, aleijado, monstro, Kikta deforme Kikaukau sde, ansia de beber Kikaxi arrepio Kikele peixe do rio ou da lagoa Kikle receio, sujeio, dvida Kikelengu goela, garganta Kikelengu garganta inflamada kiajimbi Kikelengu garganta vermelha kiakusuka Kikemete puxo Kikengu procura Kikese concha Kikete ferro Kikiri no verdade Kikiri no verdade Kikoakoa crista, poupa estrada, vereda,calada, Kikoka caminho, via Kikola solene, sagrado Kikola temerrio, defso Kikola! No pode ser! Kikolo casa de circunciso Kikolokolo capoeira Kikonda cerco, roda Kiknda pele, epiderme Kikonda pele, epiderme, ctis Kikote desagrado, angstia Kikoto desagrado, angstia Kikoue aclamao Kikuatelesu proteo

no Bengo

Kikulakaji Kikulu Kikuma

velha passado, antigo, antiguidade dio, culpa, delito, crime enjo, puberdade, termo Kikumbi antiquado para "rainha" Kikunda abaulado Kikunda deslealdade Kikunzu lepra Kikuta pacote promessa, pacto, tratado, Kikutu concordncia, conveno interrogativa de quantidade= quanto? Usado em concord Kikuxi ncia com nomes da classe I (ver ---kuxi) quanto? (quanto custa em Kikuxi? dinheiro) O uta i kikuxi?=Esta arma quanto ? Kilalu ponte Kilalu vadio, embusteiro Kilamba exorcista, velho Kilanda coroa Sinnimo de kitundu Kilanda venda termo usado no Libolo Kilangidilu vigia Kilangulangu agitado Kileba pessoa alta, elevado Kileke brado Kileku mandamento Kilelemu brilho, luzimento Kilembeketa penumbra paciencia, vagar, calma, Kilembu brandura Kilembuvagaroso kilembu Kilembula brandura Kilenda ventura Kilende cacho Kilende kia Cacho de bananas Mahonjo

Kilende kia ndende Kilendu Kilendu Kilenji Kiloa Kilolo Kilombe Kilombelombe Kilombo Kilombo

Cacho de dende

Kilombu Kilongololo Kilote Kilu Kila Kilua Kiluanji Kilezu Kiluka Kilukuluku Kilukuluku kia calor do fogo tubia Kilulu tempestade, viso, ventania Kilumba rapariga, mocinha celebrado, santificado, perfeito, Kilumbe dedicado Kilumbu juramento pelo fogo Kiluminu trovo Kilumu trovo Kilunga trajeto juizo, sentido,entendimento, Kilunji inteligencia, mentalidade, deslumbrante, ideal, cuidado

brandura suspeito, suspeitoso alma, esprito, sombra lama, lodo comandante corvo corvo cego de nascena unio, junta, acampamento fortificado. Os kilombos do tempo da escravido referiam-se aos refugios organizados da unio de escravos fugitivos, sendo kilombola o termo para designar esses escravos. O mais conhecido foi o Kilombo dos Palmares toldo segredo sonhado sono ainda no ainda? conquistador perigo denominao calor

Kiluza

Kima Kima eki Kima kia Kima ki Kima kia lelu Kima kia n'gene Kima kia ng

Kuata kilunji!=Sentido!Kukuata kilunji=Ter juizoMukua kilunji=pessoa ajuizada o verbo kuloza significa disparar espingarda, espingarda, pistola acredito pois que o mais correto seria dizermos Kiloza e no kiluza coisa, objeto, instrumento esta coisa coisa de, objeto de, do, da coisa deles coisa atual (literalmente coisa de hoje) coisa alheia

coisa sem importancia, insignificante Kima kia 'nhi? Que ? Kima kia ultima coisa sukinina Kima kia tubu coisa melhor Kima kia instrumento ou objeto da arte da umbanda cura, da magia coisa atual (unu=hoje em Kima kia unu kikongo) Kima kia coisa antiga, remota xahulu Kima kiabolo coisa podre Kima kiaiba coisa feia Kima coisa excelente kiambote Kima kiami coisa minha Kima outra coisa ( mais outra) kiamuku Kima kiauaba coisa boa Kima ki coisa sua Kima ki coisa tua Kima kiengi outra coisa ( diferente) Kima kienu coisa vossa Kima kietu coisa nosssa

Kima kiki Kima kin Kima kiokio Kima kiombanda Kima okio Kimalanga Kimama Kimam'etu Kimam'etu ! Kimang Kimang Kimba Kimbamba Kimbanda Kimbembe Kimbembe Kimbi Kimbiambia Kimbiambila Kimbiambiri Kimbiji Kimbokota Kimbondo Kimbua Kimba Kimbundu Kimbungu Kimbungu Kimburi

esta coisa aquela coisa essa coisa instrumento ou objeto da arte da cura, da magia essa coisa hiena grande me minha (ou nossa) grande me Oh minha (ou nossa) grande me! coisa insignificante,sem importancia coisa sem importancia, insignificante cantar carga curandeiro plural=imbanda albergue coisa que pinga, pingador cadver borboleta morcego morcego peixe grande larpio, ladro, usurpador cerveja, garapa canzarro aumentativo de imbua susto, pasmo lingua de Angola Putu i a longa, kimbundo ki a longolola=(O) Portugues lhes ensina, (o) kimbundo explica-lhes chifre grande chifre=mbungu lobo O kimbungo kiambuile o kamburiO lobo deixou (em paz) o carneirinho.* kiambuile o verbo ---ambula conjugado no Pretrito II, que passa para ---ambuile.O ki que se ligou ao verbo esta em concordncia com o ki de kimbungo carneiro

Kimene-mene Kimenga Kimi Kimome Kimonekesu Kimonia Kimuanukimuanu Kimuezu Kimuikinu Kimuna Kimua Kin Kina Kinama Kinama a kiasu Kinama a madilu Kinama kiabengalala Kinama kialebe Kinama kiami Kinama kianemana Kinama kianete Kinama kianhungu Kinama ki Kinama ki Kinda Kinda kianeme Kinda kiobe Kinda kiofele Kinda kiokulu Kinda kionene

matutino, manh caco, frigideira dileto, preferido na afeio lembrana dolorosa evidentemente preguioso vagarosamente, calmamente barba farol animal, irracional, criao(de animais) sossego aquele, aquela, aquilo cova, sepultura, buraco perna ou p perna ou p esquerdo perna ou p direito perna ou p torto perna ou p comprido minha perna ou meu p perna ou p aleijado perna gorda perna ou p torto sua perna ou seu p tua perna espcie de cesto cesto pesado cesto novo cesto pequeno cesto velho cesto grande

Kindala Kindalandala Kindele Kindele Kindembende mbe Kindola Kindolandola Kindondouela Kindukutu Kindulutu Kindumba Kindungu Kindungu Kinema Kinene Kinenene Kinta Kinga Kinga! Kinga-bobo! Kingangamen u Kingange Kinganja

agora mesmo No serto se diz kindaula neste instante albino, alvura, brancura, branco milho penacho, cocar agora mesmo neste instante delicia, gosto gorducho estpido, bruto penteado (plural=indumba) aumentativo de ndungu(pimenta) batuque ou sua influncia o cxo, aleijado, manco muito, bastante excessivamente, muitssimo pubis espera espera! (interjeio) alto l!, espera a! fermento

verbo no tempo imperativo

tubaro celeiro espera! (imperativo enfticoKing'! refora uma ordem) Kingelengele brinco esperai! (imperativo enfticoKingenu ! refora uma ordem) esperana (deriva do verbo Kingo kukinga=esperar) Kingllo alarido, gritaria Kingllo r Kingolongolo centopeia, miriapode Kingolo-ngolo fome Kingombe aumentativo de boi (ngombe),

boi grande Kingmbo fugido, fugidio Kingmbo quiabo Kingonge caracol Kingongo bexiga, varola Kinguanji boal Kinguanji fantasma Kingudila azia, pirose Kinguenha hiena Kingulunguba usurpador, salteador, ladro Kingumba usurpador, ladro, salteador Kingundu colono vilo, ruim, ordinrio, rstico. Este termo s se aplica a condenados ou a europeus de Kingundu baixa condio (segundo dic. de Cordeiro da Matta). Colono, hostil Kingunguaxit espcie de tucano u Kingungunu especie de zango Kinguri espcie de mandioca Kinguri procedencia, raiz, procriador Kingurila azia, pirose Kinhami atrao, simpatia Kinhoca fome Kinhongoto umbigo, quadril Kinionga cintura Kinjenje diferena Kinjongoto umbigo almofariz(pilo, recipiente Kinu semelhante ao pilo em que se trituram substancias slidas) Kinu kia almofariz de juramento muloke Kinu kia mul almofariz de juramento ke Kiobabule torrado Kiobake arregaado Kiobake torrado

Kiobakule Kiobandeke Kiobandekeje Kiobane Kiobange Kiobangule Kiobangulule Kiobanze Kiobate Kiobatujule Kiobatule Kiobatumune Kiobaze Kiobe Kiobe Kiobe Kiobebe Kiobebeke Kiobebele Kiobeke Kiobende Kiobengeke Kiobengulule Kiobeteke Kiobetule Kiobiate Kiobilujule Kiobilule Kiobindamene Kiobinge (ou kiobingi) Kiobite Kiobitulule Kiobobe Kiobobese Kiobokuese Kiobole

tributado unido, ajuntado acrescentado, aumentado dado feito, arranjado refeito, renovado refeito ou renovado por muitas vezes pensado, imaginado, refletido calcado dilacerado, despedaado amputado, cortado despregado castrado dado recreio Vide ---obe , novo barrado que foi barrado lacrado trazido, conduzido cortado, cerceado ocultado, escondido entreaberto inclinado, abaixado suspenso, levantado, erguido peneirado, joeirado emborcado, revolvido, remexido virado, mudado precisado pedido, reclamado passado repassado, retocado alagado, inundado submerso introduzido, metido apertado, apodrecido

Kiobole Kiobomone Kiobondeke Kiobonge

mendigado esfolado, escoriado molhado apanhado, achado reunido, ajuntado, recolhido, Kiobongole convocado colhido, arrecadado, convocado, Kiobongolole reunido aspergido, borrifado, Kiobonze abenoado reduzido a fio, tecido, Kiobote fermentado Kiofele pouco

adverbio de quantidade vem de ofele=pequeno O mukua-uoma ualengele Kiavulu anga kiofele?O covarde correu muito ou pouco Kiofelefele pouquissimo Kiokulu Vide ---okulu Kiomuene tanto quanto Kiondo quando adverbio de quantidade, Kionene muito vem de Onene=grande Kionenenene muito grande Kionga congresso, assemblia Kiua homem insensato Kipepetela pestana Kipinji herpes Kipoko punhal Kipota remela Kipukupuku inconstante Kipumuna joelho Kipuna cotovelo Kipupa ajuntamento, grupo Kipupu sabugo de milho verdade, realidade, certeza, Kiri sinceridade com efeito, sinceramente, verdadeiramente (ao p da Kiri muene letra verdade ou sinceridade mesmo)

Kiri muene Kiria Kiriakaji Kiriakiria Kiriandu Kirianzunga Kiriele Kirielu Kirifa Kiriiala Kiriie Kirikaji Kirikoma Kirila Kirila Kirilu Kirima Kirimakaji Kirimarima kirimba Kirimba Kirimbu Kirimbu Kiringu Kirioma (ou kidioma) Kiriondo Kiriri

verdadeiramente, sinceramente, certamente,com efeito comida comilo certamente, verdadeiramente, sinceramente, com efeito membro do corpo humano Kinama kiriandu=perna membro do corpo prostituta, rameira, mundana mama grande arrependimento feio homenzarro, homem grande tambem tem o significado de grande palmeira comilo palmeira grande comedouro fojo grande comedouro planta, planta cultivada, produto(da lavoura), mantimento agricultor, lavrador, homem do campo recuamento, recuada largo, praa ou povoao Termo no usado em Luanda largo, praa ou povoao *Esse termo no usado em Luanda -Plural=mienda, irimbu marca, sinal, carimbo, selo revoluo na barriga, medo, temor mandioca comilo

suplica, rogo Nzambi ivua o kiriondo kiami! = Deus escuta a minha splica lugar

Kiriri kia kondama Kiriri kikola Kirisu Kirizundu Kirizunu Kisa Kisaba Kisafu Kisaka Kisaka Kisaka Kisakatu Kisakaxi Kisakidilu Kisakusaku Kisala Kisala kia kolombolo Kisala kia riembe Kisala kia sanji Kisalanganda Kisalangu Kisambu Kisambu Kisanda Kisanga Kisanga

lugar seguro santurio (ao p da letra=lugar sagrado) vigilncia sapo grande narigo, penca armadilha, armadilha para apanhar jacars folha pessoa imunda. Uruc cabaa que serve de chocalho cacho porco espinho dianteira cacho agradecimento susto, ao de voltar-se muitas vezes pena pena de galo pena de pombo pena de galinha esgravatador torpeza, monstruosidade perdo, graa sambur grande esteira ruim, esteira velha achadouro, achadio (lugar de encontro) ilha segundo scar Ribas (em seu livro Ilundu), um esprito feminino que sob a dependencia de Nvunji a auxilia em sua misso. Auxiliar espiritual de Nvunji.

Kisanga Kia Nvunji

parceria, associao, assemblia Kisangu cabaa que serve de chocalho alegre, radiante,bom humor, Kisangusangu contentamento, graa, jbilo Kisekele areia Kisekenhe migalha miudo, troco (de dinheiro), Kisekeseke migalha Kisela favo (de mel), colmia Kiselu aborto, mvito Kisembu atrativo, encanto Kisemu defeito, desdem, desprezo Kisende calcanhar Kisengeria guloseima Kisenko espingarda, pistola Kisesekenhe lasca Kisesekenhe migalha Kiseselu joeira, peneira Kisok no igual Kisoko competncia Kisoko familiaridade Kisoneku ortografia, escrita Kisongo lanceta Kisoxi lgrima Kisuba morro Kisuba resto Kisueia tirano Kisuele lasca Kisuka pressa Kisuku pressa Kisuma segredo, milagre, arbtrio tira de pano que se pe no Kisumbe pescoo por sinal de luto Kisumbe velho, velha (no rio Kuanza) Kisume maravilhoso, milagreiro Kisungu ponta da cana, aguardente pessoa de dotes Kisunji extraordinrios Kisangela

Kisunzu Kisuri Kisusinu Kisusisi Kisuto Kisutu Kisuxi Kisuxilu Kisuxinu Kitabelu Kitabi Kitabu Kitadi Kitala Kitamba Kitanda Kitnda Kitanda Kitande Kitangana Kitangelu Kitari Kitata Kitat'etu ! Kitatulu Kitelembe Kitelu Kitelu Kitembu Kitete Kitetele Kitololo Kitombe

coruja vasilha (no Kuanza) ombro mictrio, urinol bode bode ombro mictrio, urinol bexiga regador mudo cantaro, jarra dinheiro estatura braseiro estrado de bordes entrelaados feira, mercado ventarola feijo descascado instante, momento, tempo, espao mensagem, evidencia dinheiro Uala ni kitadi? - Kiavuluvulu!Tens dinheiro?- Muitissimo grande pai meu grande pai! torax telheiro, alpendre, toldo comparao relmpago vento, ar lmpido, limpeza retalho, trapo O muxima uami uala kala kitetele=O meu corao est como (um) trapo arrependimento treva, escurido

brincadeira noturna que um Kitonda grupo de rapazes e raparigas fazem cantando Kitongo advertencia Kitongola verdade, f Kitonhi talento, bom olho, perspicacia Kitori escorbuto Kitoto espcie de cerveja Kitu anfora (vaso), talha Kitubia ardor, fogacho Kitue afvel Kituku cauda grande, pluma grande Kitukumuke espanto, admirao, surpresa Muene ua ngi tale ni kitukumuke=le olhou-me com espanto (admirao) Kitulu flor(termo antiquado) Kitululu asma Kitululuku sossego Kitumana estvel Kitumba cego Kitumba mato, campina Kitumbi murro obrigao , comando, prescrio, mandamento, Kituminu ordem, estatuto deriva de kutumina=mandar, obrigar,ordenar ,dominar obrigao de 14 anosTambm seria correto dizermosKituminu kia kuinii ria Kituminu kia mivu ni mivu uanaKituminu kia kuinii ni uana kuinii ria mivu ni uanaKituminu ria mivu kia rikumi ni uana ria mivu *no serto o nmero dez se diz rikumi e no kuinii Kituminu kia obrigao de 21 makuiniari ni anosTambm seria correto moxi ma mivu dizermosKituminu kia makuiniari ni moxi a mivuKituminu kia makumi a iari ni moxi a mivu * no serto se dizmakumi a iari para

o numero 20 Kituminu kia mivu itatu Kituminu kia mivu sambuari(ou sambuadi) Kituminu kia muvu umoxi Kitumu Kitunda Kitundu Kitundulu Kitungu Kituta Kitutu Kitutu Kituxi Kituxi mufi Kua Kua Kiuabela Kiuue Kiu-kiu Kivalelu Kivari Kivunda Kivunzulu Kivuvu Kixamenu Kixanju Kixanu Kixaxi Kixeri Kixiia obrigao de tres anos

obrigao de sete anos. Tambm seria correto dizermos: Kituminu kia sambuari ria mivu obrigao de uma ano recado , mandamento, ordem, encargo posio, talhe diadema, coroa trambolho, tabefe casebre, habitao divindade africana que se julga habitar nas lagoas, fontes, rios, montanhas, subterraneos, florestas, etc caixa papo crime, pecado pecado mortal felicitao sossego purificado alegria, festejado abundantemente influxo prolfico, fecundante, genitor feio toldo desmando encosto, amparo contenda chamada folha de milho fome colmia

Kixikanu Kixikinu Kixila Kixilu Kixima Kixina Kixina-hulu Kixinhi Kixinii Kixinji Kixiri Kizala Kizalelu Kizalu Kizambu Kizangu Kizvu Kizela Kizembe Kizembu Kizola Kizomba Kizonga Kizu Kizua Kizua kia kambamba Kizua kiengi Kizua kioso Kizuatu Kizuele

crena, convico sossego pecado original venerao fonte lugar semeado ou plantado tributrio, feudatrio bocadinho toco, fragmento ou parte toco, fragmento ou parte fome presuno, sobranceria ninho agasalho exaltao feitio, sortilegio, revs, desastre, desgraa bofe, pulmo branco toldo desprezo afeto, amor, carcia,ventura, veracidade, felicidade, dileto, desvelo festa, brincadeira, dana, divertimento assemblia bainha dia dia inteiro

outro dia (diferente) Mungu, kizua kiengi=Amanh, outro dia (diferente)Mungu,kizua kiamuku= Amanh, outo dia(mais um dia) todo o dia vestimenta, roupa (que) fale (subjuntivo do verbo kuzuela, em concordncia com

os nomes da classe III- iniciados por KI)O kibanda kizuele=O curandeiro que fale Kizunda posio, talhe Kizunu fanha Kizunu narigo Kobe Vide ---obe Kofele Vide ---ofele Koko c Koko-ni-koko depois que Kokulu velho, antigo Vide ---okulu forma abreviada de kukola Kola (clamor, grito) chamai, gritai, aclamai, apertai, Kolenu endurecei (imperativo do verbo kukola) chamai, gritai, aclamai ! Kolenu ! (Ovacionem)(imperativo enftico do verbo kukola) forte, fora (deriva do verbo Kolo kukola) (dialeto omumbuimPadre Maia) no est fazendo, no est Kolobang lutando abaixa-te (imperativo do verbo Koloka kukoloka=abaixar-se) abaixai-vos (imperativo do verbo Kolokenu kukoloka) Kololo corredor (deriva do portugus) lavrador (abreviatura de Kombo rikombo) limpa, lambe (imperativo do Komona verbo kukomona) limpa! Lambe! (imperativo Komon'! enftico do verbo kukomona) limpai, lambei (imperativo do Komonenu verbo kukomona) Komonenu Limpai! Lambei! (imperativo ! enftico do verbo kukomona) respeita, honra, acata, guarda Kondeka com cuidado

Presente continuo na negativa de kubanga imperativo do verbo kukondeka

Kondek'! Kondekenu Kondekenu ! Konene Konje-pinji Kotelele Koxi a (ria) Ku Ku aje Ku ajile Ku ajise Ku aluke Ku ambate Ku ambatele Ku ambatese Ku ambe Ku ambele Ku ambese Ku ambue Ku ambuise Ku ambuke Ku ambule Ku amburile Ku amuise Ku andale Ku andele Ku andese Ku aneke

honra!, respeita! Acata! Guarda com cuidado! respeitai, honrai, acatai, guardai com cuidado Respeitai! Honrai! Acatai!

Vide ---onene juramento sem igual, de preferencia, muito superior, muito acima debaixo, por baixo (de) O karibengu kasuamene koxi a rixisa=O ratinho escondeuse debaixo da esteira preposio. Para, por, em,ao,aos,as coa-te te coa para, por te faz coar acautela-te, cuida-te te leva, te carrega, te acarreta leva-te com frequencia ajuda-te a levar te diz, declara-te, censura-te te diz, te aconselha, recomenda te, te expe te faz dizer, te faz expor, faz te aconselhar desfalece-te te faz desfalecer, te faz desmaiar desfalece-te larga-te, solta-te, deixa-te, cede te tolera-te, te consente amamenta-te ama-te, deseja-te mastiga-te, tritura-te te faz comer, te faz mastigar, te faz triturar exponha-te a vista, deixa-te patente

imperativo enftico do verbo kukondeka imperativo do verbo kukondeka imperativo enftico do verbo kukondeka

Ku angale Ku angele Ku angelele Ku angelese Ku ase Ku aule Ku aurile Ku aurise Ku axile Ku axise Ku aze Ku bata Ku di tanga Ku ku bana Ku ku zola Ku mbandu Ku mbandu a (ia) Ku mbandu i Ku mbandu ia muku Ku mbandu iami Ku mbandu i Ku mbandu i Ku mbandu ienu Ku mbandu ietu

desbota-te censura-te, repreende-te te censura para, por, te repreende para, por no te faz censurar, no te manda repreender perfura-te, fisga-te, espeta-te chamusca-te, queima-te de leve no te chamusca te faz chamuscar te espeta por, para, te perfura por, para, te fisga por, para te faz fisgar, te faz perfurar, te faz espetar coa-te ku ribata= em, para casa revelar-se, contar-se dar-te Manii etu uandala ku ku bana ima iauabaMe nossa deseja dar-te coisas boas amar-te do lado, ao lado ao lado de ao lado deles alm, da outra parte ao meu lado

Mukonda nioka, iakexile ku mbandu iami, ia ngi tukumunaPorque a cobra chegou ao lado meu, assustou-me ao seu lado ao teu lado ao vosso lado ao nosso lado

Ku mbanduhoko Ku mbanduia-muku Ku mbandukun Ku mbulu Ku mesu Ku polo Ku polo ia Ku polo ia Ku ri aluka Ku ri amba Ku ri ambata Ku ri ambatesa Ku ri ambela

aquem, nesta parte alem, outra parte ali

no fim, a ultima hora em frente, vanguarda em frente em frente de, diante de em frente, diante de Ndenu ku polo ia tata=Ide diante do pai acautelar-se, cuidar-se(tomer cuidado) declarar-se, censurar-se carregar-se, levar-se munir-se

dizer consigo mesmo, dizer para si mesmo Ku ri ambula largar-se, soltar-se, deixar-se Ku ri andala gostar-se, amar-se Ku ri bana dar-se Ku ri fangana assemelhar-se, parecer-se com Ku ri fua ni parecer-se com Ku ri funga misturar-se, envolver-se Ku ri jiba matar-se Ku ri longa aprender Ku ri longa embarcar-se Ku ri sakamanesa apressar-se, impacientar-se (ou sakamesa) Ku ri salula fazer-se doido Ku ri samba benzer-se Ku ri samuna pentear-se desfolhar-se, desfazer-se, Ku ri sanujuna desfiar-se Ku ri sasa criar-se, educar-se, borrifar-se Ku ri ta colocar-se, meter-se

Ku ri tala Ku ri tanga Ku ri temeneka Ku ri temesa Ku ri texi Ku ri tingita Ku ri zola Ku ri zonga Ku ri zongola Ku rima Ku rima ria Ku tande Ku tandu Ku tandu a (ria) Ku tu jiba Kua Kua muene Kabu Kabu Kuaja Kuaj Kuaje Kuaje ni nguzu Kuaje ringi

mirar-se, ver-se revelar-se, contar-se embravecer-se, irritar-se aquecer-se perder-se, extraviar-se agitar-se, embriagar-se amar-se medir-se ver-se, reparar-se atrs, por detrs, pela retaguarda atras, depois de no canpo em cima, no alto em(por) cima de matar-nos por, de por, de, a voc basta! bastante, suficiente coar no coas negativa verbal de kuaj no coces, que no coces no coces com fora

no coces mais coa para, por, em ( verbo Kuajila derivado de kuaza) Kuajil no coas para, por Kuajisa faz coar, manda coar na fazes coar, no Kuajis mandas coar Kuaki amanheceu Kuaki ki j amanheceu Kual no estsforma negativa do verbo kukala=estarKual ni

uoma?=No ests com medo? Kual mu no estas fazendo, no estas banga lutando no tens, no ests comEie Kual ni kual ni kitadi=Tu no tens dinheiro por, de, a mim, para Kual'eme mimRisoneke kual'eme=Escrito por mim Kual'ene por, de, a eles, para eles Kual'enu por, de, a vos,para vs Kual'etu por, de, a ns acautelar, tomar cuidado, cuidar, Kualuka tomar sentido no toma cuidado, no Kualuke cuida(imperativo negativo de kualuka) no tomas cuidado, no Kualuk tomas sentido(negativa de kualuka) dizer, censurar, declarar, falar Kuamba mal Kuambata levar,carregar,acarretar no leva, no carrega, no acarreta , que no leves, que Kuambate no carregues, que no acarretesimperativo e subjuntivo negativo de kuambata no levas, no carregas, no Kuambat acarretas,no levavas, no carregavas, no acarretavas levar continuamente, andar sem Kuambatela parar levar continuamente, andar sem Kuambatelaku parar no leva com frequencia, no anda sem parar, que no leves com frequencia, que no andes Kuambatele sem pararimperativo e subjuntivo negativo de kuambatela Kuambatel no levas continuamente, no

negativa de kuambata

negativa de kuambatela

andas sem parar manda carregar, faz carregar, Kuambatesa ajuda a levar no ajuda a levar, que no ajudes a levarimperativo e Kuambatese subjuntivo negativo de kuambatesa Kuambates no ajudas a levar Kambe Hein! , O que me diz! , Que tal? no diz, no declara, no censura, que no digas que Kuambe no declares, que no censuresimperativo e subjuntivo negativo de kuamba no dizes, no declaras, no Kuamb censuras dizer, recomendar, aconselhar, Kuambela expor no diga, que no digas, no aconselha, que no aconselhes, no recomenda, Kuambele que no recomendes, no exponha, que no exponhasimperativo e subjuntivo negativo de kuambela no digas, no aconselhas, Kuambel no recomendas, no exponhas fazer dizer, fazer aconselhar, Kuambsa fazer expor no faa dizer, que no faas dizer,no exponha, que no faas expor, no manda Kuambese aconselhar, que no mandes aconselharimperativo e subjuntivo negativo de kuambesa no faas dizer, no mandas Kuambes dizer, no faas expor Kuambua desmair, desfalecer Kuambue no desmaia, que no desmaies, no desfalece, que

negativa de kuambatesa

negativa de kuamba

negatva de kuambela

negativa de kuambesa

no desfaleasimperativo e subjuntivo negativo de kuambua no desmaias, no desfaleces Kuambu (negativa de kuamba) no desmaia por, para, em, Kuambuila no desfalece por, para em fazer desmaiar, fazer desfalecer, Kuambuisa fazer largar no faz desmaiar, que no faas desmaiar, no faz desfalecer, que no faas Kuambuise desfalecerimperativo e subjuntivo negativo de kuambuisa no fazes desmaiar, no fazes Kuambuis desfalecer (negativa de kuambuisa) desmaiar, desfalecer, largarKuambuka se,soltar-se, deixar-se no desmaia, que no desmaies, no desfalece, que Kuambuke no desfaleasimperativo e subjuntivo negativo de kuambuka no desmaias, no Kuambuk desfaleces, no larga-te (negativa de kuambuka) Kuambula largar, soltar, ceder, deixar no larga, que no largues, no cedas, que no cedas, no deixa, que no deixes, Kuambule no solta, que no soltesimperativo e subjuntivo negativo de kuambula no largas, no soltas, no Kuambul deixas, no cedes Kuamburila tolerar, consentir no tolera, que no toleres, no consente, que no Kuamburile consintasimperativo e subjuntivo negativo de kuamburila

negativa de kuambula

Kuamburil

no toleras, no consentes (negativa de kuamburila)

Kuamesen no precisastes

negativa verbal de kumesena Eie kuamesen ku ri longa kutanga ni kusoneka?Tu no precisastes aprender ler e escrever? imperativo e subjuntivo negativo de kuama

Kuamesen no precisastes mais ringi Kuamua mamar Kuamue Kuamu no mama, que no mames

no mamas (negativa de kuama) Kuamuisa amamentar Kuamuisa amamentar no amamenta, que no imperativo e subjuntivo Kuamuise amamentes negativo de kuamuisa Kuamuis no amamentas negativa de kuamuisa Kuamuku em outro lugar comer, papar, comida Kuanda plural=iandu Kuanda papar, comer gostar, desejar, querer, precisar, Kuandala amar no gosta, que no gostes, no quer, que no queiras, no precisa, que no Kuandale precises, no ama, que no amesimperativo e subjuntivo negativo de kuandala no gostas, no desejas, Kuandal no queres, no precisas, negativa de kuandala no amas Eie kuandel kudia ?=Tu no queres comer?Eie kuandel kuijia kimbundo?=Tu no queres saber kimbundo?Eie kuandel kurifuta ?= Tu no queres cobrir-se?Eie kuandel kuijia kutanga ni kusoneka?=Tu no queres saber ler e escrever?Eie kuandel kutana? =Tu no queres ser feliz? Kuanda-nzji sonhar Kuande no come, que no comas imperativo e subjuntivo

Kuand Kuandekla Kuandela Kuandele Kuandel Kuandesa Kuandese Kuandes Kuanka

Kuaneke

Kuanek Kuangala Kuangale Kuangal Kuangela Kuangele

Kuangel Kuangelela Kuangelele

no comes, no papas iniciar, mostrar, indicar mastigar, triturar, comer para no mastiga, que no mastigues, no tritura, que no tritures no mastigas, no trituras fazer comer, fazer mastigar, fazer triturar no faa comer, no faa triturar, no faa mastigar no fazes comer, no fazes triturar, no mandas mastigar extender a roupa(para secar), Expor a vista, patentear no patenteia, no exponha a vista, no ponha a roupa a secar, que no exponhas a vista, que no deixes patente(imperativo e subjuntivo negativo de kuaneka) no patenteias, no expes a vista, no pe a roupa para secar desbotar no desbota, que no desbotes no desbotas censurar, repreender no censura, no repreenda, que no censures, que no repreendas(imperativo e subjuntivo negativo de kuangela) no censuras, no repreendas (negativa de kuangela) censurar por, para, repreender por, para no censura para, por, que no censures para, por no

negativo de kuanda negativa de kuanda imperativo e subjuntivo negativo de kuandela negativa de kuandala

negativo de kuaneka imperativo e subjuntivo negativo de kuangala negativa de kuangala

repreende por, para, que no repreendas por, para imperativo e subjuntivo negativo de kuangelela no censuras para, por, no Kuangelel repreendes por, para (negativa de kuangelela) Kuangelesa fazer censurar, mandar censurar no faz censurar, que no Kuangelese mandes censurar no fazes censurar, no Kuangeles mandas censurar Kuanhi que, qual Kuasa espetar, fisgar, perfurar no fisga, que no fisgues, no perfura, que no Kuase perfures, no espeta, que no espetes(imperativo e subjuntivo negativo de kuasa) no fisgas, no espetas, no Kuas perfuras (negativa de kuasa) Kuata kilunji! sentido! Kuala chamuscar, queimar de leve no chamusca, que no Kuaule chamusques(imperativo e subjuntivo negativo de kuaula) Kual no chamuscas Kuaurila chamuscar por, para no chamusca, que no Kuaurile chamusques no chamuscas (negativa de Kuauril kuaurila) Kuaurisa fazer ou mandar chamuscar no faz chamuscar, que no Kuaurise faas chamuscar no fazes ou no mandas Kuauris chamuscar Kuavula engatinhar, andar de gatinhas Kuavul no anda de gatinhas, no engatinha(negativa de kuavula)Kuavul ni o njila ia

negativa de kuangelesa

imperativo e subjuntivo negativo de kuaurila imperativo e subjuntivo negativo de kuaurisa

Kuavule

Kuavundu

Kuaxila

Kuaxile

Kuaxil Kuaxisa

Kuaxise

Kuaxis Kuaz Kuaze Kuaz Kuba Kuba kandandu Kuba ki

kuijia!No engatinha no caminho do saber! no engatinha, que no engatinhes(imperativo e subjuntivo negativo de kuavula) adjetivo derivado do verbo kuvunda, no caso em concordncia com os escuro nomes que comecem por ku ex=kuma kuavundu=tempo escuro fisga por, para, espeta por, para, perfura por, para (verbo derivado de kuasa) no fisga por, para, que no fisgues por, para, no perfura por, para (imperativo negativo de kuaxila) no fisgas para, por, no espetas por, para, no perfuras por, para (negativa de kuaxila) faz fisgar, manda fisgar, faz espetar, faz perfurar no faa fisgar, que no faas fisgar, que no faas perfurar, no perfura, no espeta, que no espetes(imperativo e subjuntivo negativo de kuaxisa) no fazes fisgar, no mandas fisgar, no fazes perfurar, no fazes espetar coar imperativo e subjuntivo no coa, que no te coces negativo de kuaj no coas (negativa de kuaza) dar, entregar, ofertar (forma contrata de kubana), bater, espancar dar abrao, abraar dar no perder

kutex' Kuba ki kutexi Kuba kibetu Kuba muloloke Kuba mulongi Kubaba Kubabata Kubaka Kubakela Kubakesa Kubakula Kubakula Kubala Kubala moxi Kubaluka Kubalula Kubalumuka Kubalumuna Kubamba Kubambuka

dar no perder dar pancada, bater dar perdo, perdoar dar conselho bater levemente, acalentar, tocar apalpar, tocar colocar, guardar, por receber em depsito guardar, depositar pagar tributar, prestar ou dar contas de rendimento,tributar, arregaar cair, cavar com a mo cair no cho, cavar no cho embravecer, andar errante, fazerse fugidio, vaguear acenar, esgravatar erguer-se, levantar-se acordar, levantar, despertar faltar, escassear, falecer. encruzar, atravessar, encurtar caminho por atalho, ir ao mato para necessidade corporal encruzar,atravessar, encurtar caminho por atalho, arredar-se do caminho. ficar inflamado, levantar labareda (diz-se nas ocasies em que se apaga o fogo) ficar inflamado,levantar labareda( diz-se na ocasio em que se apaga o fogo). inflamar dar, ofertar,entregar esbofetear (ao p da letra=dar bofetada) dar abrao, abraar

conjugado no subjuntivo

Kubambuka

Kubambuka

Kubambuka Kubambula Kubana Kubana kaiangu Kubana

kandandu aposentar, agasalhar (ao p da letra=dar lugar) aposentar, agasalhar (ao p da Kubana kiriri letra=dar lugar) alimentar (ao p da letra=dar Kubana kudia comida) Kubana berrar (ao p da letra dar mukalu berro) Kubana dar perdo, perdoar muloloke Kubana perdoar(literalmente dar muloloke perdo) Kubana dar conselho mulongi Kubana ngolo dar fora, fortalecer Kubana dar explicao, explicar Njimbu prestar ateno, ou melhor, Kubana rix dar ateno Kubanda colher Kubanda subir, elevar, sublimar, ladeira Kubandama aderir Kubandeka unir, ajuntar Kubandesa fazer subir, fazer elevar ficar remediado, ficar livre de, Kubanduka ser ou estar remediado apaziguar, valer, socorrer, Kubandula acudiar, remediar, salvar, interceder, livrar, ficar remediado, ficar livre de, Kubanduluka ser ou estar remediado sossego, apaziguar, valer, acudir, Kubandulula remediar, livrar, socorrer, salvar, interceder, separar ofertar por, para, dar por, para, Kubanena entregar por, para Kubanena o ofertar para a estrada kikoka Kubanena o ofertar para a cabea mutue Kubana kididi

Kubanena o Nzambi Kubanena o 'nzo Kubanena o pambuanjila Kubanesa Kubanga Kubanga kunoka Kubanga mu ita Kubanga muanji Kubanga mufufu Kubanga mukulumu Kubanga nzangu Kubanga o kudia Kubanga o mvondari

ofertar para Deus ofertar para a casa ofertar para a encruzilhada fazer ofertar, fazer dar, mandar oferecer fazer, lutar, pelejar fazer chover lutar na guerra fazer barulho fazer confuso fazer silencio fazer barulho fazer a comida fazer a vontade

no faas, no lutes Kubange (imperativo e subjuntivo negativo do verbo kubanga) Kubangujulula desprezar, maltratar Kubangulula refazer, renovar, inovar Kubanza pensar Kubatana discutir decepar, cortar, retalhar, Kubatula esquartejar,amputar Kubatula ni cortar com foice invo Kubatula ni cortar com a unha kiala Kubatula ni cortar com tesoura kibutilu Kubatula ni cortar com os dentes

maju Kubatula ni ngimbu Kubatula ni nguzu Kubatula ni nzngu Kubatula ni poko Kubatula ni poko iobutila Kubatula tukum Kubatula tukum Kubehula Kubla Kubela Kubelela Kubelesela Kubenga Kubengalala Kubengula Kubengulula Kubenha Kubeta Kubetama Kubetamena Kubeteka Kubetuila Kubetula Kubeza Kubia Kubiata Kubika Kubila Kubilujula

cortar com foice cortar com fora

cortar com tesoura,nzngu tambm significa canto em voz alta cortar com faca cortar com a navalha cortar rente cortar rente copular emagrecer pousar (de ave) danar, bailar obedecer, amansar ser comilo ou gluto ser ou estar torto entreabrir entreabir abertamente brilhar, brilhantismo bater curvar-se curvar-se para inclinar-se encostar, recostar levantar, erguer, suspender temor, venerao amadurecer, estar cozido, estar abrazado, maturar peneirar, joeirar lamentar, agourar, prever criar, enredar emborcar, andar a virar

Kubiluka Kubiluka Kubilukila Kubilula Kubindama Kubinga Kubingila Kubirika Kubita Kubita fufu Kubitila Kubitila ku mbandu Kubitila ku polo Kubitila ku rima Kubitisa Kubitula Kubitulula Kubixika Kubixila Kubixirisa Kuboba Kubobesa Kuboboka Kubobola Kubobota Kuboka Kubokela

tornar-se voltar, virar, mudar revoltar-se, virar-se uma pessoa com a outra virar, revolver, mudar, voltar, virar ou mudar de face de lado, do direito para o avesso precisar, necessitar, desgraarse, tornar-se desditoso pedir rogar, suplicar suplicar, favorecer, proteger encruzar, cruzar, falar lingua estrangeira, tornar-se incompreensvel passar, acontecer passar em perigo passar por, para, em passar de ilharga (as escondidas) passar adiante passar atrs

deixar passar receber de passagem retocar, repassar dar ou entregar de passagem chegar Muene uandala kubixila mungu = Ele deseja chegar amanh fazer chegar alagar, inundar, submergir fazer submergir, alagar, inundar, engolfar ser desdentado quebrar caroo com os dentes dentar, roer discursar, orar,chamar exorcismar, repreender, discursar (para, por, em), orar

Kubokojona Kubokola Kubokona Kubokuesa Kubokuesela Kubola Kubla Kubolama Kubolamesa Kuboleka Kuboloka Kubomba Kubombesa Kubomoka Kubomona Kubomona

Kubonda

Kubnda Kubondama Kubondela Kubonga Kubongola Kubongola

(para, por, em), chamar, clamar(por, para), convocar, proclamar,barulhar cantando, transmitir, convidar, gritar, brindar, telefonar, telegrafar entrar a mido, continuamente entrar entrar admitir, meter, introduzir ou encaixar fazer meter, introduzir, encaixar apertar, apoderecer mendigar abaixar-se, curvar-se fazer curvar inclinar desalagar, desaguar (o rio) acalentar,lisonjear,lograr,rogar, suplicar, adular, pingar, filtrar fazer pingar ficar esfolado ou escoriado despir, despojar, escoriar esfolar, escoriar enforcar, afogar, matar, esmagar, triturar. OBS=segundo scar Ribas a palavra Mbondo (baob) deriva deste verbo em aluso a preferencia dada pelos feiticeiros a esta rvore para seus exerccios macabros ser mal sucedido ficar molhado matar em, para, por, no...,triturar em, para, por, no..., enforcar para, por, em, no... apanhar, achar, colher ajuntar, reunir, colher, acumular, reunir curvar-se com as mos fincadas no cho e o assento no ar

Kubua Kubuakula Kububala Kububidila Kububila Kubuikila Kubuka Kubukirila Kubukula Kubula Kubulakana Kubulula Kubungana Kubungila Kubungila kitadi Kubungila kudia Kubungujula Kubungula Kuburijila Kuburila Kubusa Kubutama Kubutamena Kubutula Kubuza Kudia Kudia kua hangala Kudia kua mungua Kudia kua ususu Kudia kuabolo Kudia kuafulu

acabar ,findar, finalizar cachimbar abraar rogar pragas praguejar extinguir-se ou apagar-se de vez abanar abanar, estar ou andar a abanar partir, quebrar, babar quebrar,arrombar, desmanchar atender salvar, tirar gua do rio, lagoa ou mar numa talha ou vaso vagabundear,divagar no faltar no faltar dinheiro no faltar comida desprezar, desamparar separar, saracotear, andar o feiticeiro a danar a noite de porta em porta. andar a quebrar quebrar por ou para assoprar sossego cobrir bem os ovos chocando amputar, cercear arrancar, tirar da raiz comer, comida comida destemperada, insosa, ou sem azeite comida de sal comida insosa comida podre comida gostosa, saborosa

Kudia kualulu Kudia kuangangama Kudia kuatouala Kudia kuolamb Kudia kuosarikile Kudia kuosusu Kudia mungua Kudibala Kudibanda Kudiboka Kudie Kudikola Kudikuba Kuehela

comida amarga comida azeda, acre comida doce comida cozida comida salgada comida insosa comer sal ou ser batizado cada abarrotar-se, encher-se, exaltar bradar no comas splica jurar, protestar permisso, permitir no conhecetes, no soubes, no soubestes, no aprendestesEie kueji kimbundu? Tu no soubestes Kimbundu?Eie kueji o marimi ma ambundu?Tu no conhecestes as linguas dos negros?Nga me 'jiami, maji ngeja rimi ria mindele (ma+ijiami=me'jiami)No as conheci, mas conheci a lingua dos brancos adubo, adubar rir-se sarar, curar partir, andar, viajar,caminhar, marchar, arrepiar andar depressa arrepiar o corpo

imperativo e subjuntivo negativo do verbo kudia ou kuria

Kueji

Kuelela Kuelela Kuelula Kuenda Kuenda makirikiri Kuenda o

mukutu Kuendesa Kuenga

encaminhar, guiar unificar, submeter pode subentender um nome, vindo sempre precedido de O (o, Kuetu a, os, as). Seria : No(a) + nome que fica suprimido+ nosso(a) Tuabixila o kuetu=Chegamos (a) na nossa ...Ficou subentendida por exemplo a palavra casa, seria uma forma abreviada de Tuabixila ku ribata rietu) Kuetu por ns Kuez no voltastes Kuez ringi no voltastes mais Mukonda kuez ringi, eme ngala mu dila (ou rila)Porque no voltastes mais, eu estou a chorar Kufa morrer, percer, falecer Kufa mesu cegar (morrer olhos) Kufa ni kikoto morrer de pena Eme ngolofua ni kikoto = Eu estou morrendo de pena Kufa ni morrer na infncia ndenge Kufa ni nzala morrer de fome Eme ngolofua ni nzala = Estou morrendo de fome Kufa ni sonhi morrer de vergonha Eme ngolofua ni sonhi = Eu estou morrendo de vergonha Kufa ni ukota morrer na velhice espumar, escumar ,(levantar Kufafa fervura) Kufakula inflamar (polvora) Kufama ficar adaptado ou apropriado Kufangana assemelhar, parecer com Kufefenha chupar Kufefenhela chupar para, por Kufefenhesa fazer chupar Kufefeta abaixar( a luz ou a voz) Kufefetela fazer diminuir( a luz ou a voz) comparar, julgar, suspeitar, Kufika imaginar,cuidar, pensar, ser barato Kufikila supor, atribuir

Kufikirila Kufina Kufirimika Kufomona Kufua Kufua ni Kufua ni kikoto Kufua ni nzala Kufuila Kufuila Kufuila Kufukama Kufukamana Kufukamesa Kufukina Kufukula Kufukula mulenge Kufukuna Kufukunuka Kufula Kufumala Kufumba Kufumba Kufumbula Kufuna Kufunda Kufundila Kufundisa

encostar, amparar poder, ousar, aguentar, ser corajoso, forte, ou valente cobrir, tapar desenfiar, desembainhar morrer, falecer, perecer morrer com, parecer com morrer de pena

Eme ngolofua ni kikoto = Eu estou morrendo de pena morrer de fome Eme ngolofua ni nzala = Estou morrendo de fome dever merecer velar por, para, em, saborosa a comida em.. ajoelhar, abaixar estar de joelhos, abaixar-se, agachar-se fazer ajoelhar encovar virar ventar

desenterrar ressuscitar ser saborosa (a comida), velar,vigiar, estar de sentinela. defumar, fumar (derivada do portugus) enganar, prejudicar farejar estripar negociar, ganhar demandar, pleitear, litigar-se, fazer julgamento, queixar-se, relatar, enterrar, sepultar informar, relatar, inquirir, enterrar em lugar de, enterrar por,para fazer justia,julgar, enterrar

Kufundisa kiaiba Kufundisa kiambote Kufundumuka

julgar mal julgar bem

desse verbo deriva a palavra Maganza, que designa os iniciados no culto, referido-se em sentido figurativo, aos estado inebriado em que ficam

erguer-se, levantar-se, despertat do sono, acordar fazer despertar ou acordar, ou Kufundumuna levantar Kufunga misturar Kufungula remexer, vascolejar Kufungulula tornar a remexer cobrir, tapar, pagar, Kufuta embolsar,abafar, enrolar Kufuta o imbia tapar a panela

Kuganza

embriagar-se, inebriar-se

comer o co com sofreguido,zampar Kuheteka fazer bem alguma coisa Kuhumbula decepar, mutilar Kuhumbulula tornar a decepar Kuia ir ir para baixo, para o cho, ir Kuia boxi abaixo, ir em baixo Kuia boxi a ir para debaixo de, ir por baixo (ria) de Kuia bu ir para o trono (sobre) kiandu Kuia bu tandu ir par o cume, ir acima Kuia bu tandu ir para cima de (sobre) a (ria) ir debaixo, ir abaixo,ir para o Kuia koxi cho Kuia koxi a ir debaixo , ir por baixo de (ria) Kuia ku ir para o ninho Kuhabula

kianzu Kuia ku kibungu Kuia ku kizalelu Kuia ku kizalu Kuia ku mku Kuia ku mbandu a (ia) Kuia ku mul ko Kuia ku tandu a (ria) Kuia ku umbulungu Kuia ku xilu Kuia kuloka Kuia kumbandukun Kuia kupolo Kuia moxi Kuia moxi a (ria) Kuia mu smbua Kuia xak Kuiba Kuibila Kuibila mukuenu Kuibisa Kuibisa muxima Kuibula

ir a privada(latrina) ir para o ninho, ir para o abrigo ir para a cama, ir para o abrigo menstruar ir ao lado de ir ao juramento ir em cima de, por cima de ir ao juramento ir para o quarto, ir para a camarinha ir jurar menstruar ir a frente, avanar ir dentro, ir em ir dentro de, ir para dentro de ir para outra banda, ir para a banda do alm, ir para o alm ir de uma vez ser feio ou deforme, irregular desagradar a, afligir a desagradar a outro afeiar, deformar, depravar, fazer afligir a ..., fazer desagradar afligir, agoniar, confranger (ao p da letra fazer afligir ao corao ou a alma) interrogar, perguntar, inquirir, examinar

Kuiburisa Kuijia

Kuijila

Kuijila Kuijila maka Kuijirila Kuijirisa Kuikuta Kuila Kuiluisa Kuiluka Kuilula Kuilusa Kuima Kuima Kuimana Kuimana nzanza Kuimba Kuimbila Kuimikina Kuimikisa Kuimina Kuimina Kuimita Kuimitisa Kuinda

fazer perguntas conhecer, saber, sabedoria, cincia, conhecimento estar acostumado,estar habituado,ficar manso, ficar domesticado, vir por ou a propsito proceder, estar acostumado, estar habituado, ficar manso, domesticado, vir por vir por conversa (vir para conversar) habituar-se, ter propenso a acostumar, habituar ficar saciado, abarrotado, ficar satisfeito farto ou regalado fazer, dizer no presente continuo fazer sarar ou curar ser feliz, melhorar, convalescer sarar,curar vomitar o no dar Eie uima=tu no das vegetar, produzir levantar-se, parar, colocar ficar erguido, ou levantado nzanza=elevao Imana nzanza=fica erguido( tempo do imperativo)Tuemana nzanza=ficamos erguidos (Pretrito I ) cantar estar a cantar, cantar para ou por plantar ou endireitar para.... fazer ou mandar plantar ou endireitar produzir para recusar, negar, ser sovina engravidar, conceber fazer engravidar, fecundar tecer, entranar, encaracolar, anelar

Kuinga Kuingila Kuingisa Kuioka Kuiokola Kuirika Kuirikila Kuirikisa Kuirila Kuirisa Kuitaia Kuitia Kuiukisa Kuivila Kuivirila Kuivua Kuixana Kuiza Kujaja Kujiba Kujibila Kujika Kujikita Kujikula Kujila Kujila Kujile Kujima Kujimbibirila Kujimbirila

pastorear, vigiar pastorearpara, em, vigiar em, por, para fazer ou mandar vigiar ou pastorear ficar vencido ou cansado vencer, cansar mostrar, indicar indicar por, em, mostrar por, para, em mandar mostrar, fazer mostrar ou indicar fazer ou dizer por, para, em... mandar fazer ou dizer acorrer a um chamado, responder, ouvir responder, ouvir... endireitar, regrar escutar andar a escutar ouvir, perceber, entender chamar chegar, vir, chegada alvio matar, assassinar matar em, no, para, por, em favor de... fechar, encostar, entalar atar abrir abster-se, acabar, terminar, renunciar a fazer uso de comida ou bebida(preceito de jejum) jurar no jures , no acabe, no termine, no faa preceito de jejum apagar, extinguir perder-se, desencaminhar-se perder-se, desencaminhar-se

imperativo e subjuntivo do verbo kujila

Kujinda Kujindamana Kujirila Kujitika Kujotona Kukaia Kukaiela Kukakela Kukakula Kukala Kukala ni kimba Kukala ni mahta Kukala ni marmba Kukala ni marixi Kukala ni marixi Kukala ni mbmbi Kukala ni mueniu Kukla ni nzala Kukala ni riniota Kukala ni riuila Kukala ni snhi Kukala ni tunga

teimar zangar-se habituar-se, ter propenso a atar unhar afugentar, enxotar seguir Ngandala kukaiela o milongi ia Mam'etuDesejo seguir os conselhos (ensinamentos) da minha me cacarejar dar o primeiro alimento a uma criana estar ter susto estar com as pernas cruzadas ter raiva ficar embriagado ficar embriagado Ter frio viver

(literalmente estar com vida)Uala ni mueniu=Ests vivoTuala ni mueniu=estamos vivosO kuzola kuala ni mueniu=O amor esta vivo ter fome ter sede ter sede ter vergonga, Ter cerimonia ter receio ou escrpulo

Kukala ni uoma Kukalakala Kukalanga Kukalesa Kukaluka Kukalula Kukamba Kukamba kulunji Kukamba sonhi Kukamba ujitu Kukamba uoma Kukambama Kukambaman a Kukambames a Kukambeka Kukana Kukanduka bu kiandu Kukanga Kukanza Kukasa Kukasuamena Kukasuamesa Kukata Kukatula Kukemba Kukenga Kukia Kukiela

ter medo trabalhar, lidar prevenir, antecipar, acautelar averiguar, pesquisar,indagar bradar rasgar faltar, escassear, falecer faltar juizo faltar a vergonha, a timidez faltar respeito, honra, ou virgindade

destemer (faltar medo ou temor) estar sobreposto colocar-se sobre, ficar sobreposto fazer sobrepr, fazer ficar em cima pr em cima pretender, tencionar subir ao trono fritar, torrar colher, colheita atar esconder em, por, para mandar ou fazer esconder-se padecer, padecimento, sofrer, sentir, sentir dor em...,doena, doer, adoecer, enfermar tirar, subtrair, suspender(sentido de tiraralgo) cobrir-se de adornos, luxar, enfeitar, adornar procurar, pesquisar amanhecer, ser esperto madrugar, levantar ao

Kukiesa Kukijirila Kukina Kukina mbunda Kukindujuka Kukindujula Kukinga Kukingika Kukingila Kukingisa Kukinina Kukinisa Kukirika Kukita Kukokola Kukokolola

amanhecer ( nascer?, despertar?) tardar acostumar-se, habituar-se danar, bailar saracotear

andar a balanar balancear, andar a balanar esperar atravessar esperar por fazer esperar andar a danar fazer danar, atrapalhar repreender, admoestar transformar, fermentar cantar do galo recortar chamar, enrijar, endurecer, gritar, Kukola apertar, clamar, brado, bradar Kukoma gemer Kukombola permutar, angariar Kukombola traficar, copular,conduzir Kukonda cercar Kukonda uxiri consolar, suavizar, favorecer Kukondala entortar Kukondalala ficar torto Kukondama ficar seguro ou assegurado Kukondamesa assegurar, asilar honrar, acatar, respeitar, guardar Kukondeka com cuidado Kukonga cercar, limpar Kukongolola limpar tudo, varrer Kukoriua embebedar-se dobrar, vergar, curvar. Encolher, Kukoteka arquear Kukotola enganar, tirar a fora Kukotomona desencolher, arrancar

Kuku Kuku Kukuata Kukuata kilunji Kukuata kimbua Kukuata lumbi Kukuata njinda Kukuata sonhi Kukuata ujitu Kukuata ukumbu Kukuata uoma Kukuba Kukubela Kukuika Kukukuta Kukula Kukulama Kukululu Kukuluta Kukunda Kukurisa Kula Kula Kulaba Kulabeka Kulabuka Kulaka Kulala Kulla Kulaleka Kulamba Kulanda

aqui (ao lado, junto) av pegar, agarrar, ter, segurar, apanhar ter juizo assustar-se Ter inveja ter raiva ter vergonha acatar, respeitar, honrar ter vaidade ter medo praguejar comer a farinha com a mo atar, amarrar, prender, represar secar (de slidos) estatura, crescer, engrandecer estar em silencio ascendncia coar com fora fazer glorificar fazer crescer crescer crescer (verbo) subir, trepar pespegar,chapar adquirir calor ser ousado alastrar arder vadiar, convidar, tardar, descuidar, distrair-se, largar a embarcao no porto cozinhar coroar

Kulanda Kulanda Kulangeka Kuleka Kulekela Kulekujuka Kulekuka Kulela Kulela Kulela Kulela Kulelama Kulelamesa Kuleleka Kuleluka Kuleluma Kulema Kulenda Kulenga Kuloka Kulokela Kuloloka Kulomba Kulomba dibesa Kulomba ni luzolu Kulombela Kulnga Kulonga Kulongola

perseguio, perseguir, seguir, seguimento vender previnir, predispor acenar, estender,atingir, pernoitar recomendar, despedir, aceno chamejar fogo, fogacho acalentar, ninar, acariciar, animar, embalar, levar uma criana nos braos amarelecer requebrar ventilar luzir, brilhar, lustrar dar lustr, dar brilho ornamentar chamejar coar, tirar escuma crepitar, espertar o fogo, ativar o fogo poder, aguentar corrida, correr, fugir, fuga, evaso jurar jurar para, por, em favor de, em perdoar, desculpar, abolir escurecer, enegrecer, rezar, pedir, rogar pedir a beno rogar com ternura rogar, rezar para,em, por, a favor de) pedir por, para em... carregar, embarcar orientar, educar, ensinar, lecionar espreitar, vigiar

Kulua colher Kuloza atirar (com espingarda), disparo Kuloza mauta disparar (espingardas,armas) espao, globo, terra (forma Kulu abreviada de rikulu ou dikulu Kulua guerrear,lutar, pelejar mendigar,ser parasita,viver a Kula custa alheia no acertar (em sua forma Kulueza negativa o verbo passa a ser o avesso=no errar) Kuluka denominar Kulukuka sair Kulula ser amargo Kuluma ecoar,ribombar,ressoar Kulumata morder Kulumbika arrumar Kulumina ribombar, trovejar Kulunda guardar, conservar, reservar Kulundula herdar, despejar Kulunga aguardar, reservar Kulunga temperar, adubar, adubo Kulunga ter razo, triunfar ajuntar, agrupar, acertar, ficar Kulungama temperado Kulungamena ajuntar-se, agrupar-se Kulungila reservar, dirigir-se a julgar, decidir, resolver, deliberar, Kulungisa dar razo Kuluta maiaki chocar os ovos dizendo, que, como, em Kuma qualidade de temperatura, tempo, lugar, parte, Kuma banda, lado, dia Kuma kua iba parte m ou feia Kuma kua parte boa uaba Kuma kua tempo escuro vundu Kuma rompeu o dia, amanheceu

derivada do portugus

kuaki Kuma kuala mvula Kuma kun Kumakuna Kumama Kumma Kumateka Kumba Kumbandu kun Kumbi Kumbi dia ngoma Kumbi ria kambamba Kumbi ria kikulu Kumbi ria kilukuluku Kumbi ria kilulu Kumbi ria kixibu Kumbi ria kufua Kumbi ria kukala ni mueniu Kumbi ria kutanu Kumbi ria kuzola Kumbi ria mbmbi Kumbi ria mbuke

tempo chuvoso naquela parte fazer incises na pele molhar molhar comear,iniciar moldar, cobrir de barro ali

forma abreviada da palavrarikumbi embora escrito de forma contrata, o seu prefixo de concordncia permanece kumbi ria=dia de, Sol de, tempo de,do, da dia de toque dia inteiro tempo do passado tempo de calor, ou dia de calor tempo de tempestade

tempo de inverno, Sol de inverno tempo de morrer tempo de viver tempo de primavera, Sol de primavera tempo de amar tempo de frio ou Sol frio tempo de neblina

Kumbi ria mbndu Kumbi ria muombe Kumbi ria ngoma Kumbi ria rioso Kumbi riatalala Kumbi riatma Kumbi riaaba Kumbomba Kumeketa Kumeketa o kurila Kumemeta Kumemeta o kurila Kumeneka

tempo de sereno, orvalho,saraiva tempo de nvoa, de nevoeiro dia de toque sempre, todo o tempo tempo frio, mido ou Sol frio ---atalala=frio, mido tempo quente ou Sol quente ---tma=quente tempo bonito, formoso ou Sol bonito... pingar, filtrar luzir, humectar, reluzente lacrimejar luzir, humectar, reluzente lacrimejar

madrugar, antecipar, levantar ao amanhecer Kumenekena saudar saudar, comprimentar,salvar, Kumenekena visitar saudar, saudao, Kumenekena cumprimento Kumesena querer, precisar Kumomona estar a debicar Kumomonona estar a debicar sempre olhar,ver, achar, avistar, apanhar, Kumna ter posses(bens), olhar, apanhar, ter, Kumona avistar, ver, achar, possuir O kumona, kubana-ku kutunda kua NzambiOs bens, o dar (o ) vem de Deus Kumosona triturar, machucar, pisar juntamente, no mesmo lugar(ao Kumoxi lado)

Kumoxikumoxi Kumuanga Kumuenesa Kumuika Kumuikisa

juntamente

chamejar, espalhar, dispersar fazer ver alumiar,luzir,reluzir mandar alumiar perdura, durar, passar o dia a Kunanga visitar, permanecer, demorar retardar, durar muito tempo, Kunangena fazer durar muito tempo Kundonda gotejar, pingar Kunema pesar Kunena evacuar, purgar Kungonga murmrio, rosnar, resmungar Kunhanga caar Kunhogonona retorcer, desarticular sossego, sossegar, descansar, Kunhoka repousar, parar fazer sossegar, fazer descansar, Kunhokesa fazer repousar Kunhonga torcer Kunhongona torcer Kunjongona tirar um bocado do todo Kunoka chover Kunokona pisar, moer, trilhar Kunomona tirar Kunonga acertas Kunua beber Kunuana discutir Kunuikina embebedar Kunuina beber em, por, para... Kunuisa fazer beber Kuobe Vide ---obe Kuofele Vide ---ofele Kuoha assar, incendiar, queimar Kuohesa mandar assar, fazer assar Kuokulu Vide ---okulu Kuoleka estender, armar, promover Kuolela sorrir, sorriso

no estas fazendo, no estas lutando Kuolola recolher roupa enxuta Kuombeka molhar Kuonene Vide ---onene Kuongola observar,reparar,revistar,visitar Kuoso ku aonde que Kuoso ku enda, Nzambi u ku mna.=Aonde que vs , Deus te v. Kupapela crucificar, pregar Kupepumuka ser levado pelo vento, esvoaar Kupomona pelar Kuponona pelar Kupopola bater,castigar Kupopolola reabrir Kupupia falar (AM) Kuria comer, comida Kuria tingir Kuria enganar,fazer cair em esparrela kaboanga ou lbia Kuria enganar,fazer cair em esparrela makotola ou lbia Kuria maluta enganar Etu tutena kuria maluta o atu, maji ki tutenetu kuria maluta NzambiNs podemos enganar as pessoas, mas no podemos enganar a Deus Kuria maluta enganar Kuria mng enganar, ludibriar nha batizar (literalmente comer Kuria mongua sal) Kurialuka acautelar-se, cuidar-se Kuriata esmagar,pisar almoar Liga-se aos prefixos Kuriaula Pretrito II de kuriauila de concordncia Kuribala cada Kuribanda abarrotar-se, encher-se, exaltar Kuriboka bradar Kuribomba desculpar-se Kuolobang

Kuribonda enforcar-se, suicidar-se Kuribukajana andar a tropear Kuribukana esbarrar, dar topada Kurie Kuriela Kurijiba Kurikambeka Kurikola Kurikoteka (ou kudikoteka) Kurikuba Kurikuika (ou kudikuika) Kurima Kurima Kurima Kurima (ou kudima) Kurimameka Kurimuena Kurimukisa Kurinuikina Kurinuisa Kurionda Kurisa Kurisa Kurizambela Kurizuila Kurizuuila Kusabuka Kusabula no comas ter esperana matar-se se por em cima splica

imperativo e subjuntivo negativo do verbo kudia ou kuria

dobrar-se, encolher-se, arquear se jurar, protestar atar-se, prender-se cultivar cultivar,capinar lavrar, cultivar agricultura, lavoura, cultivar(plantas),lavrar(terra), capinar estar ou ficar ligado, pegado ou unido, aderir, grudar-se verificar, ver com os proprios olhos prevenir, acautelar, fazer espertar-se embebedar-se embebedar-se rogar, suplicar apascentar, dar de comer, fazer comer, fazer maior colorir cobrir-se de roupa ou de palha abundantemente embebedar-se andar a pingar brotar, repontar, nascer a planta delirar, sonhar

tornar-se potvel, brotar, renascer(a planta) Kusafuka ficar irado, estar descomposto Kusia circuncidar, capar Kusaka curar, agitar, chocalhar curar, chocalhar, agitar. A definio "curar" Kusaka provavelmente por extenso, devida ao uso do chocalho pelo feiticeiro nos rituais de cura Kusakalela apressar-se para, por Kusakalesa fazer ou mandar apressar-se Kusakata dianteira adivinhar, curar por, para, em, Kusakela chocalhar para, por , em, a favor de... vascolejar, agitar, chocalhar, Kusakesa fazer curar ou adivinhar Kusakidila agradecer Kusakirila agradecer Kusakula virar-se, voltar-se Kusalala abundar Kusalala vulgarizar-se Kusaluka endoidecer, ficar maluco, alienar Kusalula fazer endoidecer, alucinar Kusamanu outono rezar, celebrar, orar, benzer, Kusamba celebrao, festa andar a rezar, rezar por, para Kusambela em... Kusambela galgar, subir passar de um lado para outro, Kusambujuka atravessar contaminar, infeccionar, Kusambuka contaminar, transpor transmitir por contagio, Kusambukisa contaminar dizer em resposta com Kusambulula humildade e modstia, obedecer, obtemperar Kusabuluka

Kusamena Kusamina Kusamuisa Kusamujuna Kusamuna Kusana Kusanajana

arremessar arremessar fazer pentear despentear pentear desfiar andar a desfiar espalhar-se, tornar-se notrio Kusanana um fato Kusanda esgravatar, ciscar, palitar Kusandujuka andar a afastar-se ficar afastado, afastar-se, largarKusanduka se Kusandula largar, afastar Kusanesa mandar desfiar, fazer desfiar Kusanga achar, encontrar Kusangama ventura associar (verbo ativo), Kusangela contribuir(verbo neutro), colheita Kusangula enxaguar, tornar a lavar aclamar, alegrar-se, regozijar-se, Kusanguluka contentamento Kusangulukis fazer alegrar, fazer aclamar a Kusangulula repassar a roupa na gua desfazer repetidas vezes, Kusangumuna desconcertar, desatar desmanchar, desatar, desfazer, Kusanguna desconcertar Kusanguna florescer Kusangunuka ficar desatado desfazer repetidas vezes, Kusangununa desconcertar, desatar andar a desfolhar, desfazer ou Kusanujuna desfiar Kusanza fertilizar Kusanzama alastrar Kusanzeka vastido, amplido Kusasa criar, borrifar, educar

Kusata Kusauka Kuseka Kusema Kusenguluka Kussa Kusoba Kusoka Kusokola Kusokolola

sacrificar lstima ralar, serrar fazer incises na pele infortnio cortar variar ser igual descarregar, dasmanchar exaltar colher, ceifar, roar Kusla (vegetao) Kusola escolher, optar A nu ambela ni kuzolaSois aconselhado com amor Kusola escolher, optar Kusoma espetar Kusoneka escrever Kusoneka escrever afastar, apartar, desviar, retirar, Kusongola alongar Kusonha pingar, chuviscar,gotejar Kusonoka comear a chover,cair Kusonona deixar cair Kusota pesquisar, procurar, indagar esconder-se, ocultar-se, refugiarKusuama se esconder-se, refugiar-se, ocultarKusuame se Kusuata exatido Kusueka esconder, ocultar ser corajoso, forte ou valente, Kusuina ousar,aguentar Kusuka perseguir Kusuka terminar Kusukula lavar Kusukumuna chuviscar Kusula malhar em ferro, forjar Kusumbisa vender Kusuna acanhamento

Kusura Kususa Kuta Kut Kuta bulu Kuta jihaba Kuta jimbongo Kuta kiemba

forjar urinar,mijar colocar, meter, por jaqueta pr em cima mentir adquirir bens

trabalhar de tarde remendar (ao p da letra=pr Kuta kimbanji remendo) morder (ao p da letra =por ou Kuta maju meter dentes) conversar -(literalmente por Kuta maka conversa) O verbo kuta=por Kuta mate cuspir Kuta mu encarcerar (por na priso) kiboongo Kuta mu encarcerar kingenge Kuta ni nguzu colocar com firmeza, com fora Kuta panda cometer adultrio Kuta usuku trabalhar de noite Kuta xiri Ter esperana Kutaba buscar agua no rio Kutakana buscar, encontrar, topar com Kutakula lanar Kutala esfolar, cortar Kutala fitar, ver, olhar, mirar, examinar esfriar, arrefecer, aliviar, acalmar, Kutalala bonana, brandura, calma Kutamba tarrafar,pescar com anzol Kutambujila permisso apanhar uma coisa em Kutambula movimento Kutambula receber, acolher, tomar Kutana ser feliz, alegria Kutanaku ser bem vindo Kutanda extender, desdobrar

Kutandalakan estar atrapalhado, perturbar-se ha andar a rasgar, esfarrapar , Kutandujula escalar, esfolar(sem cessar) Kutanduka fender, arrebentar, estalar escalar, esfolar, esfarrapar, Kutandula arrebentar, rachar, rasgar Kutanesa saudar, dar as boas vindas contar, ler, denunciar, relatar, Kutanga revelar Kutangama ficar atravessado Kutangulula contar outra vez Kutarika mercadejar, vender na quitanda Kutaringa brilhar, brilho Kutatameka obrigar, apoquentar Kutatamesa obrigar, apoquentar Kutua aceitar Kutebula tirar a panela do fogo, desbastar Kuteka Sinnimo de kutaba Kuteka colorir, colorao, tingir Kuteka encher, buscar Kutekela escutar (na regio de Ambaka) Kutekela irrigar, regar Kutekesa mandar tingir Kutekesa mandar tirar gua do rio Kuteketa estremecer,tremer, palpitar tremer, tiritar, estremecer, Kutkta palpitar Kutkta ni tremer de frio mbmbi Eme ngala mu teketa ni mbmbi = Eu estou tremendo de frioEtu tuala mu teketa ni mbmbi = Ns estamos tremendo de frioMuene uala mu teketa ni mbmbi = Ele est tremendo de frio Kutkta ni tremer de medo uoma Muene uala mu teketa ni uoma? = Ele esta tremendo de medo Kutekete arrepio Kutekula agitar

Kutekula o maku Kutela Kutelujiuka Kutelujuka Kutelujula Kutma Kutema Kutembuka Kutembula Kutemeneka Kutemesa Kutena

agitar as mos por para, colocar relampejar,trovejar relampejar,trovejar andar a relampejar escaldar,quentura ser bravo, irascivel ficar espaado espaar, entreabrir embravecer, irritar aquecer, esquentar poder(verbo e substantivo),aguentar, abundar, estar certo, aguentar, abundar, ser bastante ou suficiente desprezar, desdenhar, menosprezar, amesquinhar falar recordar, ter saudade, falar de alguma coisa muitas vezes ou sempre

Kutenda Kutenda Kutenda

Kutenda falar kimbundu kimbundu Kutenda putu falar portugus Kutendela recomendar, dar instrues andar constantemente a instruir Kutendelela ou recomendar Kutendelela recomendar bem kiambote Kutendelela recomendar muito kiavulu fazer produzir um som agudo, Kutendesa fazer tinir menosprezar, desdenhar, Kutendula desprezar Kutenena estar completo, caber Kutenesa completar, acabar Kuteseka fazer maior Kuteta descascar, pelar

Kuteta Kutetama Kutetekeja Kutetujuka Kutetujula Kutetula Kutexi Kutexi Kutexika Kutingita Kutingitisa Kutita Kutitila Kutitirisa Kutoa Kutoala Kutoalesa Kutoamungua Kutoba Kutobesa Kutokola Kutokoloka Kutokolola Kutokomona (ou Kutokonoma) Kutokona Kutolola Kutomba

gemer, oscilar comear ou aparecer a lua nova Mbeji iatetama=A Lua apareceu imitar, fingir, experimentar ficar escamado, ou ficar soerguido andar a escamar ou soerguer escamar, soerguer perder, desperdiar, jogar fora, perder, extraviar Ki kutexi ou Ki kutex' = no perder perder, extraviar, vasar, jogar fora ficar perdido agitar, vacilar, bambolear, embriagar, oscilar fazer agitar ou bambolear espancar palpitar, fazer barulho apoquentar, fazer palpitar o corao temperar, adubar, tornar doce ser ou tornar-se doce adoar, lenificar, abrandar, suavizar temperar (a comida) com sal ser pateta, tolo, bobo, patetice, tolice, bobagem apatetar, tolejar quebrar, partir, rentear ficar quebrado ou partido tornar a quebrar ou partir pesquisar, esquadrinhar, andar continuamente a esgravatar esgravatar, palitar partir,rachar, vencer,menstruar caar

Kutona Kutona Kutona Kutonda

acordar, despertar brigar, pelejar iniciar, retornar aplaudir, louvar, aclamar, aceder bater palmas por, para, em; Kutondela aclamar,agradecer, aclamao iniciar por, para, em, retornar Kutonena por, para, em olhar com ateno, observar, Kutonena vigiar fazer ou mandar iniciar, fazer ou Kutonesa mandar retornar Kutonga brigar,pelejar Kutongonesa inquirir esmiuadamente Kutongonoka ser compreensvel Kutota remelar Kutota o mesu remelar os olhos Kutotejeka marcar com pintinhas Kutoteka marcar com o dedo Kutotola tirar os pintos da casca Kutua pilar Kutuama adiantar, prosseguir Kutuameka mandar adiante Kutuamena preceder, avanar Kutudila(ou colocar kuturila) Kutufuka ficar arrebentado, arrebentar-se Kutufula arrebentar Kutufula o arrebentar a corrente lubambu Kutufula o arrebentar a corda mukolo Kutuina calcar, pisar, socar, catar Kutuisa mandar pilar amansar, poisar, descansar a Kutula carga, por abaixo, repouar, sossegar, sossego Kutula anunciar Kutula descansar, por abaixo

Kutula Kutula Kutulama Kutululuka Kutuma Kutumaka Kutumaka Nzambi Kutumaka o kota Kutumaka o 'nzo Kutumaka tata ni mama Kutumbula

enviuvar vinda, chegar, vir, colocar, colocar-se sobre, estar posto em cima serenar-se, acalmar-se, aliviar-se mandar respeitar, venerar

respeitar a Deus, venerar a Deus respeitar os mais velhos, os superiores respeitar a casa respeitar pai e me ---uabesa est ligado ao prefixo de concordncia ma

recordar, referir, lembrar, aclamar Kutumina dominar, ordenar, mandar Kutunda sair, surgir, nascer, procedencia construir,fabricar,edificar, Kutunga costurar Kutungulula examinar Kutungunuka ficar descoberto Kuturika colocar-se em cima Kuturila(ou colocar, aconselhar-se kutudila) Kuturisa (ou aquietar Kutudisa) Kututa carregar, transportar Kuuabesa Kuuabesa Kuuaia Kuuua Kuunda Kuungula Kuuokesa Kuvuata Kuvula embelezar embelezar untar, ungir, possuir magicarias alegrar purificar colheita fazer maior cobrir crescer(em quantidade),

abundar, fartura Kuvumbula desenterrar Kuvunda anoitecer, escurecer Kuvunga cobrir Kuvungunuka clarear, aclarar Kuvunzuka ficar turvo Kuvuria remar Kuvurisa crescer, aumentar, amontoar Kuvutukila retornar Kuxa deixar Kuxala ficar Kuxalesa despedir, dar adeus

---Kuxi

Kuxi? Kuxika Kuxikama Kuxikama bu dixisa Kuxikama bu kialu Kuxikama bu kiandu Kuxikama bu kibaku Kuxikama bu kibngu

o interrogativo de quantidade , quando regido com o seu nome, quanto, quanta, quantos, concorda com ele=quanto, quantas a, os, as?Os (???) sero preenchidos pelos prefixos de concord ncia Atu kikuxi? = Quantas pessoas?Mixi ikuxi? = Quantos paus?Iba ikuxi? = Quantos couros(peles)?Maju makuxi? = Quantos dentes?Mauta makuxi? = Quantas armas?Malumbu makuxi? = Quantos quintais?Matubia makuxi? = Quantos fogos?Makuria makuxi? = Quantas comidas?Jinzo jikuxi? = Quantas casas?Tumburi tukuxi? = Quantos carneirinhos? qual? ( coisa ou pessoa) O rijina ri kuxi? = O seu nome qual?Kuxi mon' ? = Qual seu filho? tocar instrumento msico. sentar-se, abancar, assentar sentar-se na esteira sentar-se no assento,cadeira sentar-se no trono

sentar-se no tamborete, assento, escabelo sentar-se na privada

Kuxikama bu kinu Kuxikama bu kiriri kiami Kuxikama bu kitelmbe Kuxikama bu nzmba Kuxikama bu rixisa Kuxikama ku mbandu... Kuxikana Kuxikana bu kibuna Kuxikina Kuxikinina Kuxila Kuxila Kuximana Kuximbuka Kuxinda Kuxindika Kuxingila Kuxinuna Kuxitulula Kuxitulula o kibungu Kuxixima Kuxolola Kuxorora Kuzabula Kuzaisa Kuzaka Kuzaka zaka Kuzakama Kuzala

sentar-se no almofariz (pilo, gral) Kinu kia mulko = almofariz de juramento sentar-se no meu lugar sentar-se no telheiro, toldo, alpendre sentar-se no colo sentar-se na esteira sentar-se ao lado... aceitar, crer, afirmar, acreditar sentar-se no banco, assento sossego, sossegar ser firme ficar sujo, enegrecer respeitar elogiar, louvar, exaltar, celebrar saltar riscar, destinar, traar, marcar indicar, mostrar evocar os mortos abrir, arregalar desentupir desentupir a privada desagrado, infortnio, lstima cair aos pingos,gotejar, Pingar cair aos pingos,gotejar, Pingar disparar, fazer saltar a armadilha advertencia arregaar levantar os vestidos repetidamente tremer estender

Kuzalela Kuzalula Kuzamba Kuzambakesa Kuzambeka

estender para dobrar exaltar-se mandar ou fazer entregar ou dar entregar, dar cobrir de roupa ou de palha Kuzambela abundantemente Kuzambula adivinhar, prognosticar florescer, cercar, ser frondoso, Kuzanda elevar-se, florir, cercar Kuzandeleka alastrar esbanjar, estragar, desperdiar, Kuzanga devastao, dilapidar Kuzangalala ser atrevido, elevar-se, exaltar-se Kuzangalesa estimular Kuzangata bulir, brincar Kuzanguisa mandar levantar Kuzanguka levantar-se Kuzangula alar, levantar, erguer Kuzangumuka levantar depressa Kuzanuna fazer incises na pele Kuzediua ser feliz, ventura Kuzediua (ou ser feliz, ventura Kuzeriua) dormir, adormecer, Kuzeka repousar,residir, descansar, passar a noite Kuzeka maknd deitar-se de costas nda Kuzeka tunha deitar-se horizontalmente dormir em, para, por, repousar Kuzekela em, para por, passar a noite em ser branco, limpo ou claro, Kuzela brancura clarear, limpar, tornar branco, Kuzelesa limpo ou claro Kuzelula corar, branquear Kuzelumuka descair Kuzemana recostar

Kuzemana

recostar desprezar, desagradar, odiar, Kuzemba desgostar, abominar, aborrecer desprezar, odiar, desgostar, Kuzemba abominar, aborrecer, desagradar Kuzmba enojar, nausear Kuzembesa fazer desprezar Kuzembsa fazer enojar Kuzemeka encostar Kuzemena ficar encostado Kuzemenena encostar-se Kuzendala ficar deitado ou reclinado deitar-se, inclinar-se, estenderKuzendalala se obliquamente, recostar-se Kuzendeleka inclinar Kuzenduka cair escorregando Kuzenga erguer, alar (para bater) estar em precipcio, colocar-se Kuzengamana em grau eminente tratar com apreo, carinho, Kuznza mimo, acariciar, acariciar, animar. Kuzriua ser feliz Kuzeriua ser feliz, ventura Kuzetama pasmar, ficar de boca aberta Kuzetamena embasbacar-se Kuzeza babar, ser viscoso Kuzezela andar a babar-se Kuzezuka ficar encantado ou pasmado barulhar, discutir ou disputar Kuzka com ardor apadrinhar, defender, advogar, Kuzokela discutir com ardor por, em favor de, em Kuzokelela defender a Kuzokesa provocar, insultar amar ---ozole=participio passado Kuzola passivo fazer amar ou estimar, fazer Kuzolesa gostar

Kuzondoka Kuzondola Kuzonga Kuzongola Kuzongolola Kuzongolola Kuzonza Kuzonzalala Kuzonzola Kuzotojona Kuzotona Kuzoua Kuzoza Kuzua Kuzua Kuzuata Kuzuata Kuzuba Kuzubila

Kuzubila Kuzubirisa Kuzubisa Kuzuela Kuzuela boxi Kuzuela felefalar de mansinho fele Kuzuela falar devagar ou kamuanhu compassadamente Kuzuela kiaiba falar mal Kuzuela falar bem

ficar pasmado atrair, encantar pesar, medir espreitar, vigiar espreitar ou vigiar continuamente repesar, remediar andar devagar, fazer de vagar(qualquer coisa) para a conseguir perfeita, ser mole, vagaroso ser vagoroso por doena estar com preguia, ter preguia andar a unhar unhar nadar alargar, tornar frouxo ou lasso, abrandar o peso, descarregar, aliviar, diminuir ou tirar a carga cortar peixe ou carne (no Lubolo) molhar calar, vestir, trajar vestir acabar, findar, terminar, extinguir, concluir acabar ou finalizar para, por, em... arremessar ultimar, concluir fazer acabar falar, dizer, conversar falar baixo

kiambote Kuzuela kidi Kuzuela kiri Kuzuela ku maju Kuzuela makutu Kuzuela mukuenu Kuzuela nganji Kuzuela ni nguzu Kuzuela uembu Kuzuela ukumbu Kuzuelela Kuzuelela mu kixanga Kuzuelela mu kizunu Kuzuelesa Kuzuika Kuzuika Kuzukama Kuzuma Kuzumina Kuzuna Kuzunujuka Kuzunuka Kuzua Kuzuza Kuzuzuma Laba

falar a verdade, confessar falar a verdade, confessar falar entre os dentes falar mentiras, mentir falar com outro falar atrevidamente falar alto ou com fora

Muene muxilu. Eie umesena kuzuela ni nguzu - le surdo. Tu precisas falar alto falar com moderao, com brandura falar com sobranceria, com soberbia, com presuna falar por, com, no, para falar por metforas falar pelo nariz, anasalar a voz

fazer falar afiar, amolar Eie umesena kuzuika o poko i - Tu precisas amolar a tua faca amolar aproximao, aproximar bramir, roncar, rugir bramir, rugir descarnar,arrancar com os dentes ou as unhas esfarrapar-se ficar esfarrapado umedecer assar,tostar ficar embriagado sobe imperativo de kulaba

---Laba ---Labeka ---Labuka ---Laka ---Laleka Lamba Lamba riami! Lambala Lambalala Langu Leba Leku Lelu Lenga Leng'! Lenguluka Loji Loka Lokola Lokolola Lomba Londo Loso Loso iatoala Lza

Sinnimo=(ku)banda

radical verbal de(ku)laba radical verbal de(ku)labeka Kulabeka huxi=Chapar uma bofetada radical verbal de(ku)labuka Menha ma labuka=gua morna radical verbal de kulaka radical verbal do verbo(ku)laleka infortnio(forma abreviada de rilamba) coitado de mim! passe bem a noite Locuo Adverbial passe bem a noite Locuo Adverbial dilvio comprido, alto fogacho hoje imperativo do verbo foge, corre kulenga imperativo enftico do foge! Escapa! Corre! verbo kulenga depressa corda (usado no serto) Em Loanda se diz ngoji, isso porque no lugar do ng de Loanda encontramos muitas vezes no serto o l imperativo do verbo jura kuloka confessa imperativo de kulokola Lokola o ituxi i = Confessa os pecados seus desembucha, desafoga,desabafa imperativo de kulokolola Lokolola o ituxi i = Desafoga os pecados seus escurea imperativo de kulomba cobre, metal Kitadi kia londo=dinheiro de cobre arroz arroz doce dispara (a espingarda ), vibra imperativo de kuloza

Lua Lua kaiari Lua kakuxi? Lua kamoxi Lubaku Lubambu Lubambu lua kikte Lukuaku Lukuaku lua kiasu Lukuaku lua madilu Lukuka Lukuxi?

rua deriva do portugus a segunda vez qual vez? a primeira vez Lua kamoxi eme ngiloloka, maji kubange ringiA primeira vz eu perdo, mas no faa outra vez(ku)loloka=perdoar, desculpar, abolir(ku)banga=fazer tributo, foro, rendimento corrente O lubambu lua mubika! Ngongo !A corrente do escravo ! que sofrimento ! corrente de ferro mo mo esquerda mo direita

Luma Lumbi Lumbu Lumoxi Lumuenu Luobe Luofele Luokulu Luonene Luoso Lusolo

sai imperativo quantas vezes? Lukuxi mam'etu imesena kuixana o an' etaie?Quantas vezes nossa me precisa chamar os seus filhos para que respondam?Lumoxi ng.Uma vez s(ku)mesena=querer, precisar(ku)ixana=chamar(ku)itaia=acorrer a um chamado, responder,ouvir inveja Sinnimo=lumbi O luma lujika o mabitu ma ukmbaA inveja fecha as portas da amizade inveja Mukuanii ukuata lumbi, uritala ni rizembuQuem tem inveja, olha-se com desprezo muro (de quintal), quintal uma vez espelho Vide ---obe Vide ---ofele Vide ---okulu Vide ---onene arroz depressa, pressa

Lusuanu Lutanu Lutu Luvakalu Luvalu Luvualu

invisibilidade cinco vezes ou a quinta vez colher (no serto). Em Loanda ngutu. Isso porque no serto o ng de Loanda muitas vezes substituido pelo l via (estrada) parentesco, amizade, prole progenie, prole, ascendencia, gerao

Ma

M Mabala Mabala Mabandanda Mabanga Mabemba Mabengu Mabitu Mabuba Mabbu Mabbu Mabblu

o particula do genitivo ---a, que se liga a letra M, de, do, das, dos quando esta em concord ncia com o nome que a precede Malubambu ma abika = correntes dos escravosMakufua ma atu = mortes das pessoasMatubia ma muloji = fogos de feiticeiroMatari ma nzaji = pedras do raio o pronome possessivo ---, que se deles, delas liga a letra M, quando esta em concordncia com o nome que o precede. Malonga m = pratos delesMatari m = pedras delesMakutu m = mentiras delesMauta m = armas delesMaku m = mos deles interjeio Toma! espcie de ervilhas plural de ribala=calvicies galhos plural de ribandanda conchas, ostras flores plural de ribemba ratos portas cachoeiras Mu Kuanza muala ni mabuba=No Kuanza tem cachoeirasMam'etu iala mu mabuba= Nossa me est nas cachoeiras plural de ribbu=mo cheia plural de ribbu=mudo plural de ribubulu=mosca

Mabukubuku Madidi(ou mariri) Madilu (ou marilu) Madima(ou marima) Maditetu (ou Maritetu)

venenosa Ene kala mabblu=Eles so como moscas venenosas ira, zanga Muene uala ni mabukubuku=Ele est com ira camara direito(a) (oposto a esquerdo)

Mbandu ia madilu = lado esquerdo ( lado da esquerda)Kuaku lua madilu = mo direitamaku madilu = mo direita corrida evidncias

parabns, concluso Os ambakistas costumam concluir as suas palestras ,assim : Mazu Maz'omo e os que esto presentes respondem Ma Nzambi Mafiaka fezes,excrementos Maflu Holandeses Mafungunzenz bolhas o plural de e rifungunzenze O mukutu u uala ni mafungunzenze kiavuluO corpo dele est com muitas bolhas Maganza fetichismo Mahta pernas cruzadas Mai embora Ala mu kuenda mai ou Olokuenda mai = Esto indo embora(esto partindo)Esto a ir embora Uala mu kuenda mai ou Uolokuenda mai = Est indo embora habitantes das regies do Maiombe poente ressuscitados por arte de Maiombola feitiaria Maj'a leo de benzer, de rezar kusamba Mj'a ndende azeite de dend Mji azeite, leo

Maji Mji a kusamba Mji a masa Mji a mono Mji a ndende Mji a nguba Mji a putu Majiji Majina Majinu Majita Maju M ka Maka ma b lo Maka ma iba Maka ma jindka Maka ma embu Makabakaba Makaia Makla Makalnga Makamba Maka-m Makanda Makanda ma

mas, porem leo de benzer, de rezar leo de milho leo de rcino azeite de dend

conjuno aportuguesada

leo de amendoim azeite portugues (azeite doce) bolhas rijiji ou dijiji=bolha nomes Tanga o majina m=Leia os nomes deles plural de rijinu ou dijinu=orgulho, soberbia, capricho articulaes dentes, dentadura O knu riala ni makuinia-tatu ni iari ma majuA boca tem trinta e dois de dentesO knu riala ni makuinia-tatu ma maju ni maiariA boca tem trinta de dentes e dois conversa, fala, palavra, , dito conversa ou dito obsceno conversa feia conversa injurosa ou palavra ofensiva chalaa, dito zombeteiro

galopes folhas (termo do vocabulrio kikongo) brasas, carves lagartixas amigos O makamba metu mariauile kiambote=Os amigos meus almoaram bem culpa tua pegadas,passos,patas planta dos ps

inama Makanda me 'nama Makandanda Maknga

planta dos ps

supinao (posio deitada sobre o dorso) Kuzka makandanda=deitar de costas plural de rikanga ou dikanga =campo, lonjura, distancia

Makangalakat campos espaosos a Makanha tabacos Makania tabaco abortos, aleijados, monstros, Makata disformes plural de rik u ou dik u, termo Makau antiquado para designar clice Makau ma clices de bebidas de kunua kua fora(vigor) ( maka nguzo monuaoangunzo) Makau ma clices de vinho de palmeira maluvu Makau ma clices de sangue manhnga Makau ma clices de gua menha Makau ma clices de vida mueniu Makau ma clices de esperana murellu Mak u ma clices de aguardente ualende Makau ma uiki calices de mel Makau ma clices de aguardente indu Makau mobe clices novos Makau mofele clices pequenos Makau mokulu clices velhos, antigos Makau clices grandes monene Makebe umbigos

Makezu

frutos da coleira (noz de cola) brincadeiras, danas o Makinu plural de rikinu ou dikinu pressa, ligeireza, rapidez, Makirikiri correrias, corrida plural=mikirikiri Maka cores O makoa ma Hongolo mala masoneka ku mauluAs cores do arco iris esto escritas no cu velhos, maiores, conselheiros ou Makota ministros de sobas pequenas penas nos corpos das Makoteka galinhas que lhes absorvem o sangue mos, braos, alm do Maku significado de mos, tambm significa Menstruao Maku a kiasu mo esquerda Maku a madilu mo direita ou brao direito Makuaku mos, braos Makuinhi dezenas espritos de ancies, antepassados , entidades Makulu espirituais que na vida terrena atingiram idade avanada(plural de dikulu) Makulundund espritos de ancios de u avaadssima idade faz incises na pele (imperativo Makuna do verbo kumakuna) Plural de rikunde=feijo miudo "Nota do Dr Saturnino: "Atualmente o termo makunde significa somente o feijo fradinho, e os nbundos chamam feij a qualquer outra espcie Makunde de feijo. Parece que eles s conheciam primitivamente o dito feijo fradinho, e que para as outras espcies aceitam o nome com que as receberam dos portugueses"

Makutunga Mala Mala Malakasu Malalanza Malenge Malesu Maloa Malombe Malombo Malombo Malonga Malu Malubambu Malufu Malukuaku Malumuenu Malundu Malunga Malunga

Malungo Malusolo Maluta Maluvu

Mama Mamamadrinha mngua Mama-ndenge tia ou madrasta, me pequena Mama-ngana senhora velha

costuras, construes o plural de kutunga barriga homens susurro laranja termo aportuguesado crregos lenos lamas, lodos sinagogas, capelas, santurios, oratrios (plural de rilombe) lombos sagu, conjunto de frutos da matabeira pratos arrependimento correntes vinho mos* pouco usado, melhor dizer maku espelhos (plural de lumuenu) montes de barros encarnados (plural de rilundu) braceletes, pulseiras, argolas (plural de rilunga) esprito de simpatia, entidade espiritual que por afeio propicia amparo camarada, companheiro, da mesma condio, irmo de criao depressa engano vinho de palmeira, uraca em kikongo=malavo termo aportuguesado=me

Mmbu Mam' Mam' Mam'! Mam'enu Mam'etu Mam'etu-! Mamuisi Mamune Mandinga Mangongena Mangonha Mangusu Manhanga Mnhanga Manhenge Manhenge Manhungu Mani Mani Kongo (ou Muene Kongo)

doutrina sua me tua me interjeio que significa Oh, me; ai, me vossa me significa tanto minha me como nossa me. interjeio que significa oh! Nossa ou minha me; ou ai minha ou nossa me ama, nutriz neblinas, orvalhos clera resmungaes farsa, mentira furo caadores poos sentimentos, pesares (plural de rinhenge) Kurila ni manhenge=chorar com pesar teimosia abboras, cabaas (plural de rinhungu) senhor, dono, proprietario, possuidor rei do Kongo

rei(senhor) de Portugal Ptu=Portugal Por extenso a palavra passou a designar todo Mani Putu aquele que governa, rei, autoridade, chefe, administrador, secretrio Originalmente senhor ou rei de Portugal. Por extenso a Mani Putu (ou palavra passou a designar todo Muene putu) aquele que comanda, chefe, rei, administrador, governante

Mani-Kongo rei do Kongo Manongo, conselhos, explicaes, manongonong inspiraes, indues o listras , manchas, malhas(plural Mapapi de ripapi) cachaa (muito usado no Marafa Brasil, derivado deste nome) Marianga fomes rolas plural de riembe ou Mariembe diembe=rola Mariembe ou plural de riembe ou diembe=rola Mmbe Marima corrida Marima plural de rima=costas, morcego Marimi linguas, idiomas (plural de rimi) Maritatu desculpas, frivolidades Marianu plural de ruanu=admirao Mariunda flechas Marixi fumos, fumaas. plural de risa=milho. A forma no Masa plural mais usada Masa iok milho torrado nge Masa iokanze milho colhido Masa iol milho cozido mbe Masa ioriate milho pisado, esmagado Masa milho descascado mtte milho miudo( contraa de Masambala masa ma mbala ou masa a mbala) Masambisamb alucinao, doidice = ulji i Masana leite Masana leite (em Kisama) potes, vasilhas de barro para Masanga gua (plural de risanga) Masanganu juno de dois rios numa s

Masangu

Masoko Masolo Masote Masxi Masxi ma kibuku Masxi ma kuzola Masoxi mozola Masu Masubu Masunga Mata Mata ma mukongo Matabu Mataku Matama Matari ou matadi Mate Mateka Mateketela Matete Matirimbimbi Matombe Matote Matoxi Matubia

corrente, confluencia cereal miudo, milho, pipoca(definio por expanso muito usada no Brasil) pessoas da mesma poca ou idade, contemporneos, familiares forma contrata de malusolo= pressa rs lgrimas lgrimas de felicidade lgrimas de amor lgrimas de amor urina, mijo restos, sobejos preveno, cautela armas, espingardas Armas de caador portos, ancoradouros ndegas, assento bochechas pedras, rochas singular=ritari ou ditadi=pedra *em kikongo etadi=pedra plural=matadi cuspe, saliva manteiga tremura papas, piro (plural de ritete) embirrao, estardalhao plural de ritombe=bamb restos mortais pingos chamas, fogos

tambem pode-se dizer mauta ou mota plural de ritaku deriva do portugus

Matui Matui! Matuji Matujola Matumbla

Matunga

Maua Mauanda Mauanza Mauhaxi Maukembu Maukembu ma muhatu Maukembu ma mulela Maukembu ma mulele Maukembu ma uhatu Maulu Maulungu Mauta Mauta ma mukongo Mavangu Mavu Mavu ma kinaka Mavunzu Maxaka Maxikulu

orelhas, ouvidos somos todos ouvidos! excrementos tesouras termo aportuguesado ressuscitados por arte de feitiaria termo do vocabulrio kikongo que significa ignorancia, conhecimento limitado, loucura, monstro, nome de ser disforme (KEL) clareiras (plural de riua) redes espermas doenas enfeites, luxos, adornos O maukembu mauabesa o atuOs enfeites embelezam as pessoas enfeites de mulher enfeites de pano enfeites de pano enfeites de feminilidade(enfeites femininos) cus (plural de rilu) canoas- tambem pode-se dizer molungu espingardas, armas Tambem pode-se dizer mota, mata Armas de caador atuao barro, terra barro mole lodo, movimento excremento mau olhado

Maxikululu Maxita Maza Mazamba Mazarin Mazelele Mba Mbaka Mbakanha Mbaku

mau olhado fogueiras, monturos, entulhos ontem galhos, troncos anteontem parabns, felicitaes ou multido, fortaleza, paliada bacalhau (termo aportuguesado) impotente, esteril, infecundo aldeia, vila sinnimo=sanzala, Mbala mbanza Mbala correia Mbla milho miudo, nigunde Mbala parede Mbla povoado(em kisama)=sanzala Mbal raiz medicinal (de ndand) Mbalakaji nora Mbalakaxongo especie de passarinho Mblle cemitrio, necrpole bravo, malvado, danado, Mblu revoltado pau fino ou ripa que atravessa Mblu pregado ou amarrado na obra Mblu ia 'nzo parede da casa Mbmba bengala, junco plural=jimbamba Mbamba bzio plural=jimb mba Mbamba crosta de ferida plural=jimbamba mestre, eximio nume tutelar(ser Mbmba espiritual) Mbmba ia mestre da arte da caa ukongo Mbmba mestre da arte da caa iokongo termo antiquado que significa Mbambala discpulo, aprendiz, criado Mbamb at (preposio) Mbmbe marco, diviso, extremo Mbambelu borda de canoa

plural de rixita plural de rizamba singular de jimbalakaji singular de imbambe singular de jimbambelu

Mbmbeokon go Mbmbi Mbmbi Mbmbu Mbmbu Mbmvu Mbanda

mestre da arte da caa frio, arrepio gazela borda de canoa veneno de juramento pssaro que acompanha o gado bovino e que se alimenta das carraas, percorrendo o corpo do boi a procura delas licena queda de braos ou barriga para baixo, palmada ( nesse sentido no usada na cidade, mas indicando palmada no alto da cabea) lado,parte,banda raiz tuberculosa (comestivel) trajeto este lado, esta parte lado do mal lado do bem lado esquerdo Qual lado? lado direito

singular de jimbambelu

Mbanda

Mbandu Mbndu Mbandu Mbandu eii Mbandu ia kiaiiba Mbandu ia kiambote Mbandu ia kiasu Mbandu ia kuxi? Mbandu ia madilu Mbandu ia njila Mbandu ia 'nzo Mbandu iaiiba Mbandu iambote Mbandu iauaba

orla de estrada, beira da estrada, cobra lado da casa lado mal lado bom lado bom

Mutu uoso uala ni o mbandu iauaba iPessoa toda tem o lado bom seu(toda pessoa tem o seu lado bom)

Mbandu iengi Mbandu in Mbandu ni Mbandu Mbandu oio

outra parte aquele lado, aquela parte lado a lado

Tuenda mbandu ni mbanduCaminhamos lado a lado esse lado orla de estrada, beira da estrada, Mbanduanjila cobra Mbanduia lado do bem kiauaba Mbanga testculo Mbangi testemunha Nzambi mbangi iami, eme ngazuela o kiriDeus testemunha minha , eu falei a verdadeKi ngabangiami kimaNo fiz coisa (=no fiz nada) Mbangla pica-pau Mbnji ilharga, costela Mbanji perto Mbanjirilu fisga, chuo plural=jimbanjirilu capital, residencia de soba, Mbanza dembo ou jaga, aldeia Mbanza capital do Kongo( nome da Kongo antiga capital do reino) Mbanze amuleto, filtro amoroso Mbanze estio Mbas basto termo aportuguesado locuo Mbata conjuntiva=porque Mbaulu ba termo aportuguesado Mbaxi cgado plural=jimbaxi Mbaxi Sebastio (nome prprio) Mb ento termo usado em Ambaka Mbbu ento termo usado em Ambaka Mbele criado Mbele faca, lmina Mbemba ave Mbembe beldroega Mbendu flauta, canudo de cana brava Mbengebenge essencialmente, essencia

Mbengela Mbengi Mbengu Mbenza Mbta Mbiji M'bika Mbila Mbinji Mbole Mbolo Mbombo Mbondo Mbonga Mbonge Mbongo Mborio 'Mbua Mbuenga Mbuenge Mbula Mbulu Mbulu Mblu

Mblungu

Mbulusuba Mbulusuba Mbumba Mbumbi

saco que contem carvo para vender noutra parte, noutro lugar p para remar tamborete de bamb cabelo peixe escravo sepultura co do mato mata po suave baob rapaz vila dinheiro, moeda, tesouro pardal co forma contrata de imbua Uabeta o 'mbua ia kamba, kamba ua mu beta(quem)Bateu no co do amigo ,(no)amigo lhe bateu saco de pano ou couro (mochila) saco de pano ou couro (mochila) colmia espcie de co silvestre fome pressa, repente, fim ku mbulu=no fim juramento, bebida feita de vegetais emticos e venenosos, que o acusado bebe, s morrendo aquele em que recair a culpa membrana amniotica( bolsa d'gua) membrana amnitica=bolsa d'gua tatuagem bola

Mbumbi Mbumbi ia manhinga Mbumbu Mbumbulukut u Mbunda

hernia, quebradura poa de sangue vulva redondo

kusabuluka

trazeira, trazeiro, nadega, saracoteio Mbundu alarido, lamentao bago, gro, pvide. No rio Mbundu Kuanza = tainha Mbundu sereno, orvalho,saraiva Mbungu tubo, canudo raspadura de testa ou ao redor Mbungula da cara para enfeite, Barbeamento Mbungula-hita demonio,diabo Mbungula-ita demonio,diabo Mbunze anil Mburi carneiro Mbutaxi filho cuja me crioula semente, planta, raa, Mbutu Nao Mbuxila escravo crioulo M abreviatura de Me M vagido de cabra Mele mamas rolas plural de riembe ou Membe diembe=rola Meme cabra ou Hombo ia meme Menha gua Menha ma agua tpida labuka Menha ma gua salgada llu Menha ma gua salgada mungua Menha ma gua salobre sbulka Menha ma gua fria(ku)talala=esfriar

talla Menha ma tma Menha ma t me Menha ma touala Menha ma vunzuka Menha matoala Menha mukurru

gua quente gua potvel gua doce agua turva gua doce gua pura

Meniomo

Mnu Mesene Mesene ia ufunu Mesu Msu Mesu majiki Mesu majikula Mesu mkia Mesu malenduka Mesu manhungu Mesu m'tu Mesu mavuzunku Mesu-ambambi Mesutu

so esses mesmos(quando referindo-se ao plural das classes IV,V, VI, VII e VIII dos substantivos ( todos que comeam por MA) Makamba menu meniomo (IV)Amigos vossos so esses mesmos ( vossos amigos soMalonga mami meniomo (IV)Mauta m meniomo (V)Maku m meniomo (VI)Matubia m meniomo (VII)Makuria m meniomo (VII) Manuel ( nome proprio) mestre, doutor, educador termo aportuguesado mestre de ofcio olhos olhos, vistas olhos fechados olhos abertos kujikula=abrir olhos vivos olhos doceis (meigos) olhos vesgos (tortos) soberba, soberbia olhos turvos amendoim contrao de mesu

m'tu=soberba, soberbia Mesuatu soberba, soberbia chefe da Vata ou aldeia, entre os Mfumo-a-Vata bakongo, que possui o poder sobre a terra largos, praas ou mienda povoaes Plural de Kirimba Mienge canas Mieniu vidas, almas Mifunu oficios, profisses Mikanda cartas Mikanda ia cartas de amor kuzola Mikanda cartas de amor i'ozola Mikila rabos, caudas Mikoko coqueiros Mikolo cordas Milembu dedos Milongo remdio, medicamento Milundu montanhas Minangu modo de passar Mindele brancos (homens) Minia ou espinhos minha Miniku candeia, luz Minu dedos Miondo tartarugas Mipiopio assobios Mria tripas, entranhas Misasu passos Misoma espetos Misu piles Mitelendende ribombos, Mitolo milho que comea a abolorecer Mitombe cumeeiras Mitue cabeas Mivu anos, aniversrio

paus, arvores,troncos madeiras o plural de muxi Mixiba artrias,veias,nervos Mixima coraes, almas Mixima i coraes deles Mixima ia atu coraes das pessoas Mixima ietu nossos coraes Mixitu matas Vide ---obe ---obe=novo Est ligado ao prefixo de concord Mobe ncia das classes dos substantivos IV, V,VI, VII e VIII no plural Mabitu mobe = Portas novasRibitu Riobe = Porta novaMalumuenu mobe = Espelhos novosLumuenu luobe = espelho novoMauta mobe = espingarda velhaUta uobe = Espingarda nova Mofele Vide ---ofele =pequeno Moko faca(DO,AA) Mokoangue minha faca?? Mokulu Vide ---okulu =velho canoas- tambem pode-se dizer Molungu maulungu Mona filho (contrao de muana) filho(a) -( a aglutino de Mona mu + ana) olha, apanha, avista, v, Mona achaimperativo do verbo kumona Mona nganga=Olha (o) sacerdoteMona mvula = Olha (a) chuva rico (deriva do verbo kumona= possuir, ver, indicando Mona aquele que tem posses, a Mona riqueza, os bens)Em Luanda se diz Kumona, sendo a forma Mona em outros dialetos ---Mona radical do verbo kumona Mon' filho deles Mona a afilhado, seria filho do sal mungua Mixi

Mon'a a ufolo Mon'a hombo Mona i Mona i Mona iun MonaKamvile Mona kota Mona kuxi? Mona mukiururu Mona ndenge

filho da liberdade,alforria cabrito este filho este filho I o mona ua kimbanda=Esse(ou este) o filho do curandeiro Mona i mona ua kimbanda=Este filho o filho do curandeiro aquele filho filho espurio (ilegtimo) filho mais velho Qual filho? Qual desses( filho) filho puro, simples

filho mais novo,adolescente, infante, criana, menino Mona ngundu mestio Mona esse filho Mona sonhi rim Mona ua segundo filho kaiari Mona ua dcimo filho kakuinii Mona ua oitavo filho kanake Mona ua sexto filho kasamanu Mona ua stimo filho kasambuari Mona ua quinto filho katanu Mona ua terceiro filho katatu Mona ua quarto filho kauana Mona ua nono filho kavua ? filho de criao ? de Mona ua educao?? kisase Kusasa=criar,educar

Mona ua kizangu Mona ua kizola Mona ua kuzola Mona ua mukuanii? Mona ua nanii? Mona ua sanzala , mona ua sanza, mona sanzala, mona sanza Mona ua ufolo

filho do feitio filho de estima, de afeto filho do amor filho de quem? filho de quem?

Filho do povoado, da povoao

filho da liberdade,alforria recem nascido ( literalmente Mona ua uisu filho verde) Mona ua filho insignificante, simples ukukutu singelo Mona filho obediente uabelesela Mona filho gluto, comilo uabenga Mona filho uabindama necessitado,miseravel,infeliz Mona filho atrevido, insolente uabukumuka Mona uabuta filho baixo(pequeno) Mona filho esperto uadimuka Mona uaba filho feio, deforme, ruim Mona filho colrico, teimoso uajindama Mona uajiza filho teimoso Mona filho abelhudo, com expediente, ualakama apressado Mona ualeba filho alto Mona ualokata filho doente Mona uante filho gordo

Mona uanhi? Mona uanii? Mona uarianga Mona uarimuka Mona uasambe Mona uasuina Mona uatme Mona uazande

Que( especie )de filho? Que( especie )de filho? primeiro filho filho esperto filho abenoado filho forte, corajoso, poderoso filho atrevido, bravo

o filho que floresceu, elevou-se, que est frondoso recem nascido ( literalmente Mon'a uisu filho verde) Mona un aquele filho Mona uofolo filho da liberdade,alforria Mona filho insignificante, simples uokukutu singelo filho para elevar-se, para Mona uozanda florescer, Mona uozola filho do amor filho (literalmente filho Mona-diala homem) Mon'ami meu filho Mona-mufunu aprendiz de profisso ou oficio Monafilha (literalmente filha muhtu mulher) Monaenteado, filho do outro mukunu afilhado (literalmente filho do Monasal, referindo-se ao ato de mngua batismo) Mona-ngamba carregador, moo de recados Mona-ngene filho alheio, filho de outro Mon'angola angolense Mon'angola angolenses ou filhos de Angola bezerro (literalmente o filho Mona-ngombe do boi) Mona-ngulu porquinho (literalmente filho

Mona-njla Mona-riala Mona-rsu Mona-sanji Mona-sonhi Mona-ufunu Monauisu Mona-'xi Mona-xikola Mon' Mon' Mon'! Monene Mon'enu Mon'etu Mongua Mon'ofolo Mon'oisu Mon'okukutu Mosana Moso Mota ma mukongo Motete Moxi ---Moxi

de porco) passarinho filho (literalmente filho homem) pupila pintinho( literalmente filho da galinha) rim, filho da vergonha aprendiz de profisso ou oficio criancinha,recem nascido nativo, filho da terra estudante, escolar, aprendiz seu filho teu filho Olha! V! Apanha! Acha! imperativo enftico do verbo kumona Vide ---onene = grande vosso filho nosso filho sal (no serto, em Luanda = mungua) filho da liberdade,alforria recem nascido ( literalmente filho verde) filho insignificante, simples singelo amostra companheiro Armas de caador descascado um

O termo a unio da palavra mona=filho e uisu=verde,fresco

Entra nas regras de um(a) concordncia Mutu umoxi = Uma pessoaKima kimoxi = Uma coisa Ki moxi = no umMoxi a (ria) = em, dentro (de)/i>O mueniu uala moxi a mutu = A alma esta dentro da gente/i>

Mpaku

Mpatu Mu kalunga

Mpaku deve derivar do mesmo verbo, talvez sendo mais correto falarmos Mbaku, Mpaku dinheiro (AM) talvez seja variante de pronuncia com significado tanto de dinheiro como de tributo campina no mar O maulungu mala mu'alungaAs canoas esto no mar(ku)kala=estar ??ala = esto, est ligado ao prefixo de concordncia de maulungu

Mu pela manh, de manh kamenemene Mu kanga (ria) no meio (de, da,do) Mu konda ria' nii? ou porque?, por causa de que? Palanii? Mu konda ria 'nii tat'etu kez?Porque nosso pai no chegou? Mu konda porque? ria'nii ? Mu maditetu evidentemente (ou maritetu) Mu ngongo mundo deserto (ao p da letra=na Mu seke areia) Mu tunda no serto Mu ukulu antigamente, h muito tempo senhor, amo, patro, dono da casa ou pessoa de mais respeito Muadi pela idade, pelo saber ou por qualquer outro titulo senhor, grande ou superior, Muadiakimi poderoso adulto, ancio, velho, maior Mu'alunga no mar O maulungu mala mu'alungaAs canoas esto no mar(ku)kala=estar ??ala = esto, est ligado ao prefixo de concordncia de maulungu

Muambi Muamua Muamuisi Muamukua Muana Muande Muandu

revelador (aquele que diz) pluma das aves a que amamenta ( ama de leite) n'outro lugar filho, filha

comilo tubaro candeia, chama, fogo, claro, Muanga archote espalha (imperativo do verbo Muanga kumuanga) Muangu capim Muangu trave, pau da cumieira destrua (imperativo do verbo Muangununa kumuangununa) Muanha calor do Sol, Sol Muanha claridade Muanhu descanso, vagar, cuidado calor do Sol, Sol Sin Muania nimo=luanha, Luania,rikumbi Soba muania, muza ua mieniu ietuRei Sol, calor das nossas vidas Muanu descanso, vagar, cuidado mukua muanu = cuidadoso, diligenteKuenda ni muanu = seguir ou andar com vagar, com cuidadoKuenda ku muanu = seguir para o descanso (morrer?)Kuia ni muanu = ir com vagar, com cuidadoKuia ku muanu = ir para o descanso (morrer?) Muanu no Muanu tata no senhor Muanu-Muanu vagarosamente Muanza rio Muanzu fole senhor, grande ou superior, Muari poderoso adulto, ancio, velho, maior Muari ou senhor, amo, patro, dono da Muadi ou casa ou pessoa de mais respeito mudi pela idade, pelo saber ou por

mais usada a forma contrata Mona

Muariakimi Mata Muata Mu'axaxi ka Mubafu Mubanduludi Mubanduluri Mubanga Mubnge Mubnge Mubangi Mubangiri Mubari Mubari Mube Mubebu Mubidi Mubika

Mubika

Mubike Mubinde Mubiri Muboke Mubombe

qualquer outro titulo senhor, grande ou superior, poderoso adulto, ancio, velho, maior Sinomino de Muene alto dignatrio, senhor no meio de, entre resina medianeiro, mediador medianeiro, mediador espinheiro fabricante lutador criador socorredor quitandeira vendedor carvalho canudo de cachimbo pastor escravo Kufua kua ngana kujimbirila kua mubika(A)morte do senhor, (o) desencaminhar-se do escravo(ku) jimbirila=perder-se, desencaminhar-se---a=de, da, do, das, dos, na frase ligado ao prefixo de concordncia ku. imperativo do verbo kubika(adivinhar, prever) com "MU" como prefixo (no lugar de KU)= O imperativo com "MU" d a idia de uma inteno de fazer. Ngeza mubika = Vim para prever adivinho (deriva do verbo kubika=adivinhar) pessoa convidada,convidado pastor pessoa eloquente nos seus dizeres lisongeiro, conciliador,adulador, acalentador

Mubombe a kilu Mubunganu

conciliador do sono

vadio senhor, amo, patro, dono da casa ou pessoa de mais respeito Mudi pela idade, pelo saber ou por qualquer outro titulo Mudialuki o que acautela-se, cuida-se principiador, o que Mudiange adianta,precede,principia ? o que vai adiante Mudiiu semente de batata doce Mudijibi suicida Mudikambeki o que se pe em cima Mudilu gamela, comedouro Mudilundise o que previne-se o que verifica com os proprios Mudimuene olhos , acautelador verificador,averiguador o que avisa, acautela, denuncia, Mudimune previne O que faz comer, o que da de Mudise comer Muditumine o que gonverna a si proprio Mudivale o que reproduz-se, multiplica-se Mudizangule o que se ergue Mudizokele o que se defende Mu aonde Mu sobrinho Muebu uejile mazarin=O sobrinho teu chegou antes de ontem Muebi aonde Muebu sobrinho Muebuakimi sobrinho acesso, entrada, porta, humbral, Melu abertura, limiar Mulu sovina, avarento andador, andarilho, peregrino, Muende viajantekuenda Muendi andador, andarilho, peregrino,

viajantekuenda Muene le Muene mesmo Kiri muene=Verdade mesmoEtu muene=ns mesmos Muene muito Uembi kiambote mueneCantou muito bem (bem mesmo) Muene no mesmo lugar (dentro) senhor, dono, proprietario, Muene possuidor segundo scar Ribas um esprito feminino que, por infundamento ou quebra volvel de protestos, administra Muene Kongo a justia. Foi rainha do Kongo e tia do esprito Honji. Chama-se " Maria kumeteka kua maji ma nguba" (Maria reluzente do leo de amendoim) Deixo aqui uma rogativa retirada do livro, para ilustrar e ampliar nosso kimbundu.Muene Kongo ni NzambiNzambi ni KalungaMuene kongo ua muene pakaMuene paka u oleka! Muene Kongo ni NzambiNzambi ni Kalunga:Muangu ua nzo nga-u-fomuene, nga-u-fomeka:Talala, zai, zai, o mulembuiji! Bu kanga, bu kala o kunangaMo nzo mu kala o kuzeka:Mudiakimi uta matui mu mboleKati matui ku bata ku ala alulu ni alaula!Sauidi ni nguzu!TRADUO:Muene Kongo e DeusDeus e alm(em aluso a todos os seres espirituais)Muene Kongo do atalho obrigatrioAtalho obrigatrio que promoveMuene Kongo e DeusDeus e alm:Fui eu que arrancou a trave da casa, (mas) tornei a espet-laO sossego vem da paz, a paz do mulembuiji(planta sagrada empregada em rituais de pacificao da alma)Fora fique o estarNo quarto fique o dormir(Um) ancio pe os ouvidos na mataNo pe os ouvidos em casa:Em casa h bisnetos e netos!(Venha) Sade e fora! Muene mona Ele filho de quem? nanii? Muene muene ele mesmo Muene mun no mesmo lugar( l-longe), esse mesmo(l), aquela mesma( referindo-se a lugar)Mu

'xi , mu alengele o mukua-kituxi, muene-munA terra , para qual fugiram os criminosos, aquela mesma Muene ngungu Muene ngungu MeneKongo MeneMene superior superior, de elevada posio rei do Kongo

mesmssimo ( ou literalmente mesmo-mesmo) rei(senhor) de Portugal Ptu=Portugal Por extenso a palavra passou a designar todo Mene-Ptu aquele que governa, rei, autoridade, chefe, administrador, secretrio forma contrata de Menxi Soba, rei, senhor da terra muene ua ixi aprendiz de caador Menga plural=mienga Muenge cana sacarina plural=mienge Muengi unificador vida, alma, espirito, Muenhu respirao,ar respirado usado, quando referese aos nomes dos entes racionais que comeam esse mesmo, essa Mueni pelo prefixo Mu(classe I mesmo dos substantivos) a forma contrata de Mu ene Mukaji mueni?=Tua mulher essa mesmo? = Mulher tua essa mesmo? no mesmo lugar (l perto), esse lugar mesmo(l Mueniomo perto) essa mesma (l) a forma contrata de Mu ene omo Mueni este mesmo (referindo-se a Usado quando refere-se pessoa), esta mesma. aos nomes dos entes

Mueniu

Mueniumu

Muetu Muzu Mufi Mufile Mufina Mufufu Mufuka Mufula Mufulame

Mufulame

Mufuma Mufumane

racionais que comeam pelo prefixo Mu (classe I dos substantivos a forma contrata de Mu ene i Mukaji mueni? = Tua mulher esta mesmo? vida, alma, espirito, respirao,ar respirado Abinge Nzambi nda abake o mieniu ienuPeam a Deus para que guarde as vossas vidas(ku)binga est conjugado na terceira pessoa do plural ( eles = ene), no imperativo (ku)baka=guardar, por-est conjugado no subjuntivo no mesmo lugar (aqui), esse lugar mesmo aqui, esse mesmo (aqui), esse mesmo lugar Mu sanzala, mu ngabitile mueniumuA aldeia, na qual passei essa mesma conosco bigode, barba sujeito a morte, mortal, morredouro, morto, finado ( deriva do verbo kufa=morrer) desamparado amofinao (deriva do portugus) confuso tira de pano que se pe no antebrao arco ( de arremessar flechas) afortunado, feliz segundo scar Ribas (no livro ILUNDU) um esprito feminino que sob a dependencia de Lemba a auxilia em sua misso. rvore que serve para a contruo de canoas =Kacy Bombax famoso ? deriva de kufumana=ser afamado

Mufumbi Mufumbu Mufunde Mufundi Mufundisi, Mufundixi Mufundisi? Mufundixi? Mufunu Mufuti Mufutu

guerreador curva contencioso, queixoso enterrador,coveiro julgador, que faz justia, juiz

Mha

Muhamba

Muhatu muhenda Muhenge Muhtu Muhonjo Muhuhu Muii Muiii Muiji Muiji Muiji Muimbu Muimimi

o que faz enterrar ? o que faz enterrar ? oficio, profisso pagador dobra.Tambm existe o verbo kufuta com o significado de pagar. Neste sentido deriva a palavra mufuti=pagador sopro, assopro, emanao de vapores carreto, carga, certo arranjo de paus ou de folhas das palmeiras, engradadas, que servem de cestos , usadas para transporte nas viagens mulher largo, praa ou povoao Termo no usado em Luanda cauda, crina plural=mihenge mulher, femea bananeira Rifu ria muhonjo = folha de bananeiraMafu ma muhonjo = folhas de bananeira orla de esteira, costura de balaio, debrum, bainha grossa de costura ladro (plural=e'i) ladro espcie de assobio origem, originalidade, gerao, famlia, Nao riacho, esteiro cantiga deriva do verbo kuimba avarento

Muimini Muingi Muinha Muinha Muini Muinu Muinu Muisu Muixi Mujibi Mujinde Mujinga Mujinge Mujingumuni Mujinha Mujitu Mukabanga Mukabanga Mukaie Mukaiedi Mukaieri Mukajamona Mukaji Mukaji-amona

avarento pastor, vigia, diz-se tambm de pessoa encarregada de enxotar os pssaros da lavra (deriva do verbo kuinga=pastorear, vigiar) espinho plural= minia, minha espinho, espinha (plural=minha) luz dedo, garganta garganta pilo espcie de assobio assassino,matador, carniceiro perseverante herico enobrecido revelador algodo em rama hspede, visita cambalhota cambalhota afugentador deriva de kukaia=enxotar, afugentar seguidor seguidor

Sinnimo de Kijibanganga

forma contrata de mukajia-mona, que traduzido ao nora p da letra mulher do filho mulher, esposa, amsia, amiga nora por contrao tambm se diz akajamona e mukajamona. Ao p da letra seria esposa do filho(a). A particula do genitivo ---a=de,da, nos nomes compostos, no entram nas regras de concord ncia. No dizemos

mukaji ua mona. Mukajina Mukajina Mukaju Mukalange Mukalatata Mukalesi Mukalu Mukalu Mukambame Mukambesi Mukambu Mukanda Mukandanda Mukangalu Mukangila Mukangu Mukangu Mukanu Mukasa Mukasu Mukau Mukenge Mukengeji Mukengeji bu menha Mukete Mukte Mukila Mukini combora, rival, competidora do mesmo homem) rival cajueiro o que previne, o que antecipa fileira , renque pesquisador, indagador, averiguador berro,ralho rasgo, rasgadura, rasgadela o que esta sobreposto o que faz falta cumieira, pau da cumieieira,caibros carta tona, superfcie, superficialmente pea atravessada entre outras careta fogo, fogueira, lume torta Imbia ia mukangu = panela tostada ao calor do lume crime pacote fita terreno, campo, selva, campina raposa reflexo reflexo na gua (sobre)

cavalo cavalo O mukte uende makabakabaO cavalo foi a galope rabo, cauda Hima katari ku mukila uO macaco no olha para seu rabo Katari= verbo(ku)tala na negativa ( ka+tala+), na terceira pessoa do singular(ele=muene) bailarino,danarino

Mukinu Mukinu ua kuzola Mukinu ua ukambu Mukinu ua ukavalu Mukita Mukita suku Mukurru

termo antiquado beijo beijo de amor beijo de amizade beijo de amizade

ser espiritual ser espiritual simples, puro Tusanga o umvunji mu muxima mukiurru ng.Encontramos a ingenuidade no corao puro s. (somente) Mukoko coqueiro Mukoko rio Mukolo corda Mukomo gemido Enu ki nuevuenu mukoma ua kamona?Vs no ouvistea o gemido do filhinho Mukonda porque, devido, por causa Mukondame o que fica seguro ou assegurado Mukondamesi que faz assegurar, que da asilo o que honra, respeitador, Mukondeki acatador, que guarda com cuidado Mukondi consolador Mukondo tristeza, angstia Mukondo ua ana, masoxi ma jimamaTristeza dos filhos ,lgrimas das mes consolador, o que limpa, consola deriva de kukondola=limpar, Mukondodi consolar *tambem significa deitar mau olhar consolador, o que limpa, consola deriva de kukondola=limpar, Mukondole consolar *tambem significa deitar mau olhar consolador, o que limpa, consola Mukondori ou deriva de kukondola=limpar, mukondodi, consolar *tambem significa Mukondole deitar mau olhar

Mukongo Mukoto Mukoue Mukuxiienji Muku

caador pata, mo de vaca , casco aclamador estrangeiros

companheiro deles, seu ou seus companheiros Muku outro Mukua ifa pessoa sovina, defeituosa Mukua ifua pessoa sovina, defeituosa Mukua isuma milagroso Mukua isunji pessoa monstruosa,monstruoso Mukua ita guerreiro, guerreira Mukua pessoa verstil kabilubilu Mukua- kfua defeituoso, vicioso, viciado Mukua-kfua ufua, kfua ni kbueo defeituoso morre o defeito com acabou ( ou seja ,com ele acabou) Mukua cabeludo kikamba Mukua corcunda, de costas abauladas kikunda Mukua kilendu pessoa branda,calma, tranquila Mukua- kilunji pessoa ajuizada Mukua pessoa simpatica, atraente, kinhami agradavel Mukua pessoa observadora kitongo Mukua farsante mangonha Mukua teimosa, teimoso manhng'e Mukua pessoa embirrenta matirimbimbi Mukua- rib incircunciso lo Mukua sinsu prodigioso Mukua ua mukua-holua=que bebedo holua Mukua -uoma medroso

Mukuaxi nativo Mukuao que faz alarde, ostentao kibanha ou pompa Mukua-kifa sovina Mukua-kijimba esquecido, esquecedor Mukuabrando, pessoa branda kilendu Mukuaatraente, simptico, kinhami agradvelKinhami Mukua-kiri verdadeiro rico ( isto , aquele que possui Mukua-kitadi dinheiro) Mukua-kizunu fanhoso Mukuavidente kusakata Mukua-lumbi invejoso Mukuamentiroso makutu caseiro, ministro, pessoa Mukua-mbele ntima, criado, servo Mukuasoberbo, vanglorioso, mesuatu jactancioso Mukuanhi? Quem? Mukuanii quem Muene mona kuanii?Eme ngi mona ua mam'etu...Voc filho de quem?Eu sou filho de mam'etu... Mukua-ribilu pessoa verstil ajudante deriva de Mukuatekesi kukuatekesa=ajudar, coadjuvar Mukua-tunga escrupuloso Mukua-uoma covarde forma contrata de mukua ua ixi Mukuaxiengi iengi=natural de outra terra, isto , estrangeiro Beka o kimbanda kiengi= Traga outro curandeiro (diferente)Beka o kimbanda kiamuku= Traga outro curandeiro (mais um) Mukudisi o que faz crescer Mukudixi o que faz crescer Mukuenu teu ou vosso companheiro, teu

Mukuenu Mukuenu Mukuenze

Mukuetu

Mukuku Mukukume Mukulu Mukulumu Mukulundu Mukulundund chefe, muito idoso u o que semeia, planta , semeador Mukuni -deriva de kukuna= semear, plantar profeta, mensageiro, arcanjo, Mukunji formulrio,agente Mukunz milho cozido Mukuolua guerreiro estragador (esbanjador por ter Mukuozanga em excesso), prdigo Mukuozanga prdigo Mukurisi o que faz crescer termo kikongo=triste, aflito, Mukusu amargurado (KEL) Mukutu corpo(ou parte visvel) O mukutu ken mutue, ki kim'.O corpo sem a cabea, no nada. Mukutu Mutue (cabea) convidado (deriva do verbo Mulaleko kulaleka) Mulambe cozinheiro(a) Mulambi cozinheiro

ou vosso prximo( em outros dialetos dizem "munguenu") vosso companheiro vosso companheiro, outro Ambla mukuenu = Deixa o outro Nd ni mukenu = V com outro alentado, valento meu ou nosso companheiro, o meu ou o nosso prximo, o prximo (em outros dialetos dizem "munguetu") plural=akuetu cuco tartamudo deriva de kukuma velho,maior silencio idoso, governador

Mulambi a xitu quem coze a carne Mulande perseguidor, seguidor , pisteiro Mulandi perseguidor, seguidor , pisteiro espio, vigia, pessoa que est Mulange de atalaia ou vigia sentinela, vigia, medianeiro, Mulangidi mediador Mulangidilu vigia, vigilante, sentinela sentinela, vigia, medianeiro, Mulangiri mediador Mulaula neto Mulela pano Mulele pano Mulele pano muito branco pelendende Mulele ua pano de, do, da Mulele ua pano rasgado kukalule Mulele ua pano leve(que no de luto) ngala Mulele ua pano no fechado na frente, ou pengula que vestido fica aberto na frente Mulele uadi pano tinto Mulele uari pano tinto Mulele uauaba pano bonito, formoso Mulele uazela pano de cor branca Mulele uazele pano branco Mulele uobe pano novo Mulele pano dobrado uobunjike Mulele uofele pano pequeno Mulele pano rasgado uokalule Mulele uokase pano atado, amarrado Mulele pano limpo uokondone Mulele pano atado, amarrado uokuike Mulele pano roto uokukise

Mulele pano limpo uokukule Mulele pano sacudido, escovado uokukumune Mulele uokulu pano velho Mulele pano limpo uokungune Mulele uokute pano amarrado Mulele uonene pano grande Mulele pano lavado uosukule Mulemba figueira africana retardatario. Pessoa que viaja de Mulembiki tarde ou de noite Mulembu dedo Mulemu fogo, labareda, lngua de fogo docil, flexivel, brando ? deriva de Mulenduki kulenduka Mulenga lavra, arimo, plantao Mulenge vento afugentador ? Deriva de Mulengesi kulengesa=afugentar Mulengu labareda, lngua de fogo Muloji feiticeiro Mulke u jura deles Mulko juramento, jura plural=miloko Mulko i este juramento Mulko i este juramento Mulko iun aquele juramento Mulko esse juramento Mulko ua jura de amor kuzola Mulko ua juramento de sangue manhinga Mulko ua juramento de filho mona Mulko ua juramento de fogo tubia Mulko uami meu juramento Mulko u seu juramento

Muloko u Mulko uenu Muloko uetu Mulko un Muloko uozola Mullke Muloloki Mulolki Mulombe Mulonga Mulongi Mulongi Mulue Mului Mului Mului Mululu Mulume Mulundame Mulundu Mulundudi Mulunduri Mulunge Muluriki Mumama Mumanga Mumbi

Mumbundu Mumonha

teu juramento vosso juramento nosso juramento aquele juramento jura de amor perdo, absolvio perdo perdo, absolvio rogador, aquele que reza, pede, roga (deriva do verbo kulomba=rezar, pedir) questo, palavra, crime conselho educador parasita combatente, guerreiro, lutador lutador, brigo parasita bisneto marido cavaleiro ? deriva de kulundama=cavalgar, montar montanha herdeiro herdeiro vencedor, dirigente feitor, fazedor deriva de kulurika=compor,fazer femea termo aportuguesado=mangueira oleiro, ceramista, que trabalha com ceramica ou barro Mumbi a jimbia urila bu kimenga, mumbi a jipexi unuina humbuO que fabrica panela de barro, come por sobre o caco( frigideira), o que fabrica cachimbo fuma o cachimbo ruim negro mumonia=preguioso, ocioso

Mumu Mumuange Mumuene Mumuene ua dikanga Mumuene ua rikanga Mumuenesi Munange Munangene Munangesi, Munangexi? Munangu Mundele Mundele Mundu Mundundu Munemu Munginge Mungonde Mungonge Mungu Munha Munha ou Muinha ou Munia Munhange Munhia Munhungane

aqui (dentro) o que chameja, dispersa espalha o que ve, observador ? derivava de kumena=ver a o que ve a distancia, longe ? o que ve a distancia, longe ?

o que faz ver ou manda ver deriva de kumuenesa ? o que permanece,demora, perdura, passa o dia a fazer visitas? o que dura muito tempo, demora, retarda? o que faz durar muito tempo?

vida, estadia, etapa, jornada, feito branco o branco, e por extenso todo aquele que traje-se a europeia O mundele uejia miimbu iauaba mueneO branco conhece cantigas boas tambm povo, multido grande peso talo, caule espinheiro( em Kisama) queixoso, murmurador amanh Pange iami uondokuiza mungu = Meu irmo vir amanh espinho espinho plural= minia, minha caador espinho peregrino deriva de

kunhungana=peregrinar Munia espinho plural= minia, minha espinhoO atu a mu bane kilanda kia munia.As pessoas ( os Munia homens) lhe deram uma coroa de espinhos Munjinjingu cabo de faca, enxada Munonge alvejante pessoa que acerta ou d no Munonge alvo Munue quem bebe, bebedor Munui bebedor Munza emanao de vapores, sopro Munzangala jovem ignorante, ingnuo (o que no Munzenza tem conhecimento) Munzonga brado Munzonge canja, sopa, caldo, molho Muombe ocaso Muondo tartaruga Muongo coluna Muongo espinhao, coluna vertebra) Muongongo coluna Muoui nadador Mupapedi crucificador Mupaperi crucificador Mupepe carvalho Mupiopio assobio Ngaivua mupiopio, anga ngamonuami mutu uosouosoOuvi um assobio, mas no avistei qualquer pessoa Mupula ventarola Muri desamparado Mri tripa, entranha Mria comedor Muria entre eles Mria tripa, entranha Mria- masa comedor de milho Muria ua tripa de

Muria ua ngombe Muria ua ngulu Muriakimi Muriakimi Murialuki Mria-masa Muriange Muriatu Mria-xitu Mria-xitu Murietu Murijibi Murikambeki Murilundise Murim Murimi Murimuene Murimune Muriri Murise Muritumine Murivale Murizangule Murizokele Musakala Musake Musakidile Musakidiri Musakiri Musakiriri

tripa de boi tripa de porco adulto adulto, velho o que acautela-se, cuida-se comedor de milho principiador, o que adianta,precede,principia ? o que vai adiante antropologo comedor de carne comedor de carne, carnvoro conosco (uns aos outros) suicida o que se pe em cima o que previne-se limoeiro cultivador o que verifica com os proprios olhos , acautelador verificador,averiguador o que avisa, acautela, denuncia, previne choro, chorador O que faz comer, o que da de comer o que gonverna a si proprio o que reproduz-se, multiplica-se o que se ergue o que se defende fechadura o que cura, curandeiro, o que chocalha Deriva de kusaka=curar, chocalhar, agitar pessoa agradecida pessoa agradecida adivinhador pessoa agradecida

Musalu Musambu Musambu ua Musange Musanu Musanza Musati Musau Musaxi Musaxi Musaxi Musefu Museke Museku Musese Musoma Musomoni Musoneki Musonii Musoti Musuame Musueki Musuine Musuke Musumbe Musumbi Musumbisi Musumbixi

peneira deriva de kusala=peneirar orao, reza O musambu kne kuzola, Nzambi ki ivuaA orao sem amor, Deus no escutaEie hanji kueji o musambu ua Ngana?Tu ainda no conheces a orao do senhor orao de, do, da achador fiapo vastido, amplido sacrificador passo curador o que cria, educador planta feiticeira verde (que no esta maduro) terreno arenoso. Em sentido figurado=aldeolas, confins, chcara fervido escultor espeto Tu bekerienu misoma iiari=Trazei-nos dois espetosNos trazei espetos dois o que inicia ? deriva de kusomona=iniciar escrevente, escritor Muene musoneki a mikandaEle () escritor de cartas pessoa convidada, convidado o que busca, procura, pesquisa, desafia o que se oculta, se esconde? o que esconde, o que oculta? corajoso,forte ou valente? perseguidor escravo comprado comprador vendedor vendedor

Musumbixi a xitu udia kifuba, mujibi a ngombe udia maniingaVendedor de carne come osso matador de boi come sangue Musungu albino Musunguluke discreto pedao, naco, talha,bocado Musunhi plural=misunhi Musunhi ua bocado de tabaco makanha Musunhi ua pedao ou naco de peixe mbiji Musunhi ua pedao ou naco de carne xitu Musuri ferreiro, forjador Mususi mijo Mususi mijo, mijona Musuxi mijo, mijona Mutabi carreteiro d'gua nome que um escravo da a Mutafumu outro, quando, So do mesmo dono, companheiro nome que um escravo da a Mutafunu outro, quando, So do mesmo dono, companheiro Mutala estatura,no topo, altura Mutale olhador, vigia , espectador Mutale a vigia do mundo mungongo Mutale a 'nzo vigia da casa Mutale a ribitu vigia da porta Mutale a 'xi vigia da terra Mutalesi o que mostra, faz ver , da a prova Mutalexi o que mostra, faz ver , da a prova pescador de rede deriva de kut Mutambe mba=pescar com rede Mutambi pescador de anzol Mutambi pescador de rede Mutanda feira o que d as boas vindas, o que Mutanesi sauda

o que d as boas vindas, o que sauda contador, ledor deriva de Mutangi kutanga=contar, ler Mutelendende ribombo, Mutelendende trovo, ribombo Mutende urro Mutendu som Mutolodi (ou vencedor Mutolori) cumeeira, ponto elevado que se Mutombe avista ao longe Mutombi caador. Mutome pessoa que faz incises Mutona pescador de anzol plural=atona Mutona pescador de rede Mutonde reconhecido, agradecido Mutondo anzol pequeno plural=mitondo Mutongi lutador lutador, brigo Deriva de Mutongi(e) kutonga= lutar, brigar Mutote que assinala ou notifica argila, barro branco com que se Mutoto barravamas paredes das casas em certas regies da frica Mutu pessoa, gente Mutu uengi outra pessoa (diferente) Mutualu cabeceira Mutuame o que adianta, prossegue Mutuamene o que precede, que avana Mutue cabea Se uandala kala ni kitadi, ebule o mutue uSe desejas ter dinheiro, pergunte a sua cabeaNzambi ki ibandul o mon', se o mutue ki uamburilDeus no socorre o seu filho, se a cabea no consenteMutue, ngi ambate ku kiriri kiauabaCabea, leve-me para o bom lugarMutue, a u zola kual'etu, utumina o ima iosoCabea, a que amada por ns, ordena todas as coisas mu=nesta frase pronome relativo de mutue Mutuele cabeceira Mutanexi

Mutuini Mutuluxila Mutumane Mutumbe Mutumi Mutumini Mutuminu Mutunge Mutungi Mutungi a jinzo Mutungi a jipoko Mutungi a maxisa Muturi Mutute

vingador pavio sossegador curador, curandeiro dirigente, governante governante, o que domina, que manda, comandante ministro fabricante,construtor fabricante,construtor Mutungi a maxisa uzeka bu kisandaO fabricante de esteiras dorme sobre a esteira ruim construtor de casas fabricante de facas fabricante de esteiras

Muvitali Muvu Muvu ua Muvu ua uariama Muvu ua ubunji Muvu ua uembu Muvu ua uembu Muvu ua umvama Muvu ua uxiri

viuva O ana a muturi olorila kiavulu = Os filhos da viuva esto chorando muito carregador (deriva do verbo kututa=carregar) convidado (deriva do verbo kuvitala ou kubitala que por sua vez originado do portugus convidar) ano ano de, do, da ano de pobreza ano de privao ano de brandura, ano de paz ano de brandura, ano de paz ano de riqueza ano de infelicidade, de pobreza

Muvu ano brando (de paz,calmo) ualenduka Muvu outro ano (mais um) uamuku Muvu uaviza ano difcil Muvu uazeriua ano feliz Muvu uengi outro ano (diferente) Muvu uobe ano novo Muvu uobunji ano de privao Muvu uokulu ano velho Muvu ano de riqueza uomvama Muvu uoriama ano de pobreza Muvu uoxiri ano de infelicidade, de pobreza Muxakatu instrumento de adivinhao Muxalala via (estrada) Muxalesi pessoa que se despede Muxarisi pessoa que se despede Muxaxinhu boneca plural=mixaxinhu Muxaxinhu ua boneca de Muxaxinhu ua boneca de trapos isuta Muxaxinhu ua boneca de pano mulla Muxaxinhu ua boneca de pano Mulle pau, galho, arvore, lenha, Muxi madeira, tronco O muxi uakukumuka=A rvore ficou desfolhada Muxi ua rvore da selva, do campo mukau Muxi ua rvore da selva, do mato, da muxitu floresta Muxiba artria, veia, nervo Muxibu artria, veia, nervo Muxibu exorcismo Sinnimo=hsa crente, aquele que acredita, que Muxikane segue uma doutrina Muxikanesa convencer, persuadir Muxikanesi o que convence, persuade ?

Muxiki Muxiki a ngoma Muxiki a ngunga

tocador, instrumentista muxikiangoma=tocador de bombo. muxikiangunga=sineiro, tocador de sino. natural do Kongo. Muxikongo Plural=axikongo Muxikote rosca Muxiku inteirio Muxilu surdo primitivo habitante da ilha de Muxiluanda Luanda Muxima corao Muxima ua mama uene uoneneCorao de me ( de costume) grande(ku)ene=ser e estar( de forma habitual) u= prefixo de concordncia de muxima Muxima in aquele corao Muxima i esse corao Muxima i este corao Muxima iu este corao Muxima iun aquele corao Muxima kuxi? Qual corao ? Muxima kuxi uala ni kuzola kuavulu, o muxima ua muhatu, anga o muxima ua diiala? Muxima corao puro, simples mukiururu Muxima esse corao Muxima ua corao de, do, da Muxima u corao deles Muxima ua corao de irmo pange Muxima ua corao de pedra ritadi Muxima ua corao de brandura(de paz) uembu Muxima ua corao ingenuo umvunji Muxima ua corao de inimizade, hostil unguma Muxima ua corao fraterno

upange Muxima corao docil, ualenduka brando,bondoso Muxima corao doente ualokata Muxima corao bom uambote Muxima uami meu corao Muxima corao mole, brando, flexivel uanengana Muxima uanii? que (espcie de) corao? Muxima uanii muene uala ni? Que especie de corao voc tem? Muxima corao feliz uazdiua Muxima corao limpo, (branco) uazele Muxima corao feliz uazriua Muxima u seu corao Muxima u teu corao Muxima uenu vosso corao O muxim'enu ua ritadi Vosso corao de pedra Muxima uetu nosso corao corao endurecido, terrivel, Muxima ukola mau Muxima un aquele corao Muxima corao de brandura(de paz) uoembu Muxima corao ingenuo uomvunji Muxima corao grande ( de uonene grandeza) Muxima corao de inimizade, hostil uonguma Muxima corao fraterno uopange Muxinda risco O muxinda ua Hongolo ku maulu, umvama ua Nzambi Hongolo, a tu xinde njila ku kibuku.O risco do arco- iris nos

Muxinda Muxinga Muxingile Muxingiri Muxingirisi Muxingirixi Muxini Muxinji Muxitu Muza Muzalu Muzambu Muzambudi Muzambule Muzamburi Muzande Muzeke Muzeri Muzezi Muzokedi Muzokele Muzokeri Muzole Muzonge Muzongi

cus ,riqueza de Deus. Arco-iris, trace-nos o caminho para a felicidade. via lctea cabo, aoite, amarra, disciplina, surra, aoite aquele que evoca os mortos, adivinhador aquele que evoca os mortos, adivinhador aquele que manda evocar os mortos aquele que manda evocar os mortos opressor novidade, ocorrencia mata emanao de vapores, sopro lugar onde se dorme adivinhao o que adivinha, que tem intuio, prognostica o que adivinha, que tem intuio, prognostica o que adivinha, que tem intuio, prognostica o que frondoso, o que eleva, o que floresce, o que cerca dormente, adormecido, repousado sem mcula, sem mancha larpio o que defende,advoga, apadrinha , vingador o que defende,advoga, apadrinha , vingador o que defende,advoga, apadrinha , vingador ? O que ama canja, sopa, caldo, molho medidor

Muzongole Muzongori Muzueri Muzukame Muzumbu

Muzune Muzunge Muzuni Muzuue Muzuzi Mvondari Mvla Na Na kota Nahanha Nambua Nangu Nanii

Nanu Nata Nda Ndie Ndai Ndaka

o que espreita, vigia o que espreita, vigia o falador seguidor interprete; tambem pode significar boca no sentido figurativo Uenda ni muzumbu kajimbiril (Quem) anda com o interprete, no se perde Ngana, muzumbu ua mungongo, ngmbo ia mungu, ka tu kambeSenhor, interprete do mundo, adivinho do amanh, no nos falte descarnador, o que arranca com os dentes ou as unhas ambulante descarnador o que umedece o que assa vontade deriva do portugus chuva forma abreviada de ngana=senhor. Esta forma usada em Ambaca; em Luanda usa-se Nga, Nzu senhor maior, supremo, superior bocejo, oscitao adivinhao diria quem usado nas interrogativas Muene uamba, uixi: Kitari...kitari..., kima kiang Eme ngatambujila, ngixi: Nanii u ngi bana ng?Ele falou dizendo: dinheiro...dinheiro, coisa sem importancia Eu respondi,dizendo: Quem me d de graa? em cima, no cu, no espao, no alto argila para que ( usado no imperativo) vai vai (imperativo irregular) descompostura, injria, obscenidade

Ndakale Ndalu

Ndamba

Ndambul Ndanda Ndandu Ndandu- Ndangalu Ndango Ndanji Ndanji Nd Nd boxi Nd boxi a (ria) Nd bu 'axaxi ka Nd bu kanga ria Nd bu kialu Nd bu kiandu Nd bu kinu kia mulke Nd kabnge

graminia alimentar (para gado cerdoso) fogo(AM) instrumento feito da haste da palmeira, co e frizado transversalmente, sobre o qual se esfrega outro pedacinho de pau( chamado nzlle) e o som que produz o que acompanha a puita, no batuque. pano de algodo planta da qual se faz esteira parente, primo, abrao como se fosse dianteira, fundo de canoa, fundo chato de qualquer vaso squito pureza raiz vai vai para o cho, vai para baixo( bu ixi= sobre o cho) vai debaixo de, do, da, por baixo de vai entre, vai no meio de, da, do vai para fora de, do, da vai para o assento, vai para a cadeira vai para o trono vai para o almofariz(pilo) de juramento vai fazer - a partcula ka indica que uma ao se realiza ao mesmo tempo que a outra. Temos aqui dois verbos:---banga=fazer e ia=ir( esse um verbo irregular, com sua conjugao que no segue

as regras gerais) Nd kab nge Nd kakele Nd kanionge Nd kasomble Nd kasuame Nd kasuamene Nd kasuamese Nd kasueka vai lutar vai fazer, vai dizer, vai supor vai torcer

Nd kanionge o xingu ia sanji=Vai torcer o pescoo da galinha vai desafiar, vai apoquentar, vai insultar, vai provocar, vai desenquietar kusombola=desafiar...... vai esconder-se , refugiar-se, ocultar-se vai esconder-se em, para, por faz ou manda esconder-se

vai esconder, vai ocultar kusueka=esconder, ocultar vai aproximar, vai achegar Nd kasuete kusueta=achegar, aproximar vai ser corajoso ou forte, vai Nd kasuine poder, vai oousar, vai aguentar kusuina= ser corajoso ou..... Nd vai extinguir, vai esgotar kauingine vai afligir a, vai desagradar a Nd kebile kuibila=desagradar ..... vai deformar, vai depravar, vai Nd kebise afeiar Aluka! O mukua'xi-iengi nd kebise o 'nzo iCuidado! O estrangeiro(pessoa de outra terra) vai afeiar(depravar) sua casa Nd kebule vai perguntar - kuibula Nd vai fazer perguntas keburise kuiburisa=fazer perguntas Nd kedika vai mostrar, vai indicar Nd kedile vai fazer ou dizer para, em ,por vai mandar fazer ou mandar Nd kedise dizer

Nd kejie

Nd kejile Nd kejile maka Nd kejirile Nd kejirise Nd kekute Nd kele Nd keluile Nd keluise Nd keluke Nd kelule Nd keluse Nd kemane Nd kembe Nd kembile Nd kembise Nd keme Nd kemike Nd kemikine Nd kemikise Nd kemine Nd kemine Nd kemise Nd kemite

vai conhecer, vai saber, vai alcanar conhecimento vai ficar acostumado, habituado, vai ficar manso, domesticado, vai vir por kuijila=ficar habituado... vai conversar, vai a propsito vai habituar-se, vai ter propenso a vai acostumar, vai habituar vai ficar saciado, regalado, farto, satisfeito vai fazer, vai dizer, vai supor vai sarar em, no, para, por vai fazer sarar ou curar, vai fazer a felicidade vai ser feliz, vai melhorar, vai convalescer vai sarar, vai curar kuilula=sarar, curar vai vomitar o, vai levantar-se, vai parar vai cantar vai cantar para, em, por, vai estar a cantar vai fazer cantar kuimbisa=fazer ou mandar cantar vai produzir, vai vegetar vai plantar, vai endireitar kuimika=plantar, endireitar vai plantar ou vai endireitar para, em, por vai fazer ou mandar plantar ou endireitar vai produzir em , para por vai recusar, vai negar, vai ser sovina vai fazer produzir, vai fazer vegetar - kuimisa vai conceber, vai engravidar

Nd kende Nd kenge Nd kengile Nd kengine Nd kenginine Nd kenginise Nd kengise Nd keoke Nd keokole Nd keokole o kulua Nd keokole o nguma Nd kerike Nd kerike o kiri Nd kerike o mukua kituxi Nd kerike o mukua makutu Nd kerike o njila Nd kerikile

kuimita=conceber, engravidar vai tecer, vai entranar, vai encaracolar, vai anelar vai vigiar, vai pastorear kuinga=pastorear, vigiar vai vigiar ou pastorear para, por , em vai extinguir, vai esgotar vai ficar esgotado kuinginina=ficar esgotado vai fazer esgotar kuinginisa=fazer esgotar vai fazer ou mandar vigiar ou pastorear vai ficar cansado, vai ficar vencido kuioka=ficar vencido vai vencer, vai cansar kuiokola=vencer, cansar vai vencer a guerra vai vencer o inimigo vai mostrar, vai indicar vai mostrar a verdade vai mostrar o criminoso ou pecador vai mostrar o mentiroso

vai indicar ou mostrar o caminho

vai indicar ou mostrar por, em,para... vai fazer ou mandar mostrar ou Nd kerikise indicar Nd kerile vai fazer ou dizer para, em ,por Nd kerile vai fazer por amor, vai dizer por kuzola amor. Nd kerile vai fazer por Deus, vai dizer por Nzambi Deus

vai mandar fazer ou mandar dizer vai responder, vai ouvir, vai Nd ketaie acorrer a um chamado vai fazer ouvir,vai fazer Nd responder, vai fazer acorrer a um ketaiese chamado kuitaiesa=fazer ouvir,...... Nd keuke vai ficar direito kuikaficar direito vai por regras, vai endireitar, vai Nd keukise por direito Nd keukise vai por regras para ns kual'etu Nd keukise vai por regras na casa mu bata Nd keukise mu 'nzo vai por regrs naquela casa mun Nd keukise vai por regras naquela terra mu 'xi mun Nd keukise vai por regras nessa terra mu 'xi omo Nd keukise vai por regras nesta terra mu 'xi umu Nd keukise vai por regras na casa mu'nzo Nd kexane vai chamar O marimbu mami majimbi kiavulu, nd kexane o kimbandaOs tumores meus incharam muito, vai chamar o kimbanda vai para baixo, vai em baixo de Nd Koxi (ku ixi= em direo ao cho) Nd koxi a vai por baixo de, vai para baixo (ria) de,vai sob Nd ku bata vai para casa Nd ku vai para casa dibata Nd ku dilu vai para o cu Nd ku vai para o ninho, para o abrigo kizalelu Nd ku vai para os ceus Nd kerise

maulu Nd ku mbandu a Nd ku mbandu ia Nd ku mbandu... Nd ku moxi Nd ku moxi ku moxi Nd ku polo ia Nd ku ribata Nd ku rilu Nd ku rima ria Nd ku ritala Nd ku tala Nd mai Nd mai Nd moxi a(ria) Nd n Nd nie Nd ni Nzambi Nd niie Nd nieme Nd niene Nd nietu Nd za Nd z Ndeba Ndele Ndele Ndele Ndemba Ndemba

vai ao lado de, da, do vai ao lado de, da, do vai ao lado vai acompanhado vai par a par vai a frente de, da vai para casa vai para o cu vai atras de vai para o alto, vai para o tpo vai para o alto, vai para o tpo vai embora vai embora vai dentro de, do, da, vai em, entre, dentre vai com ele vai convosco, vai contigo Vai com Deus vai convosco, vai contigo vai comigo bai com eles vai conosco vai silenciosamente, vai tranquilamente, friamente vai, pois parasita alma gara nome de uma divindade cabelo cabelo

Ndmbu Ndembu

Ndembu

Ndende Ndende ia hoho Ndende ia sombo Ndenge Ndenu Ndenu kabangienu Ndenu kajikienu Ndenu ni Nzambi Ndielu Nd Ndoko

principe soberano, pessoa influente ou poderosa, potentado, vila remedio, essencia, perfume segundo scar Ribas (no livro ILUNDU) um esprito feminino que sob a dependencia de Lemba a auxilia em sua misso. fruto da palmeira (no Brasil dend) fruto da palmeira cujo caroo duro fruto da palmeira cujo caroo fcil de quebrar o mais novo, menor, criana Mama, aznze o ndengeMe, trate com mimo o mais novo ide,tambm pode-se dizer -ndaienu ide fazer, ide lutar ide fechar

Ndenu kajikienu o ribitu=Ide fechar a porta Ide com Deus

arrependimento luto (forma abreviada de indo) vamos Ndoko tuakabange=vamos lutar, vamos fazerNdoko tuakadie=vamos comerNdoko tuakakombe=vamos varrerNdoko tuakakondamesa=vamos assegurar, vamos asilarNdoko tuakalonge=vamos ensinar, vamos carregar, vamos embarcar, vamos educar, vamos lecionarNdoko tuakalue=vamos guerrear, vamos lutar, vamos pelejarNdoko tuakalue ita=vamos fazer a guerraNdoko tuakalue jipata= vamos duvidar, vamos apostarNdoko tuakalulame=vamos brilhar, vamos luzir, vamos estar direitosNdoko tuakalumate=vamos morderNdoko tuakalunge=vamos triunfar, vamos ter razoNdoko tuakalunge=vamos temperar, vamos adubar, vamos reservar, vamos

Ndoko! Ndokuetu Ndombe Ndombe-apolo Ndonda Ndondo Nduezu Nduka Nduku Ndululu Ndumba Ndunda Ndundu Ndundu Ndundu Ndundu Ndundu Ndunge Ndungu Ndungule N N kiofele ng N tuofele

aguardarNdoko tuakalungise=vamos julgar, vamos decidir, vamos deliberar, vamos resolver, vamos dar razoNdoko tuakamame=vamos molharNdoko tuakasumbe=vamos comprarNdoko tuakamateke=vamos comear, vamos iniciar, vamos principiarNdoko tuakamatekene=vamos dar comeoNdoko tuakamatekese=vamos fazer comearNdoko tuakameneke=vamos madrugarNdoko tuakamenekene=vamos saudar, vamos cumprimentar, vamos salvar, vamos visitarNdoko tuakazole=vamos amar Vamos! Vamos preto, escuro, sombrio cobra

origem, base morcego opresso nome originrio nome originrio fel plural=jindululu conjunto, multido informao albino, mestio cadver herdeiro reumatismo ribanceira mente, mentalidade, esperteza, sabedoria, ensinamento, ideal picante, pimenta em grande nmero nem Tuasangietu n o kimbanda n o mukongoNo encontramos nem o curandeiro nem o caador nem um pouco s

Tunde ki ngatundu kat ki ngabixila, ki nganuami menia, n tuofele ngDesde quando sai at quando cheguei, no bebi gua nem um pouquinho s nem um pouquinho s

ng forma abreviada de ngana=senhor Nga mu bingi lhe pedi Eme nga mu bingi mulolokiEu lhe pedi perdo abreviatura de ngana ia muhatu Nga muhatu = senhora(casada) Ngabange fiz, lutei pensei, meditei, Ngabanze raciocinei,cogitei Ngabingi pedi Ngabingi muloloki = Pedi perdoNgabixila = chegueiEme ngabixila ni nzala = Eu cheguei com fome Ngabingi pedi Ngabongo apanhei Eme ngabongo o ima ietuEu apanhei as coisas nossas Pretrito II do verbo Ngadile (eu) comi kuria ou Kudia Pretrito II do verbo Ngadile (eu) comi kuria ou Kudia Pretrito I do verbo Ngajimi apaguei kujima Eme ngajimi o tubiaEu apaguei o fogo negativa do Pretrito I Ngajimiami no apaguei do verbo kujima Ngakexi estava (e ainda estou) Pretrito I de kukala Ngakexile estava Pretrito II de kukala Ngakexile mu estava fazendo, estava dizendo kuila (na primeira pessoa=EU) negativa do Pretrito II Ngakexiriami no estava de Kukala sendo os tracinhos preenchidos pelo radical verbal ou pela forma no infinitivo quando o radical Ngakexiriami verbal comece por vogal, no estava a --mu --formamos o tempo do Pretrito continuo negativo de todos os verbos com o pronome pessoal EME=eu Nga

Ngakutu Ngala Ngala Ngala Ngala mu kuila Ngalami Ngalami mu kuenda Ngalami mu kuila Ngalami mu kuiza Ngalasa Ngalenge Ngalengele Ngalufu Ngambi

Eme ngakexiriami mu ria = Eu no estava a comer(ou estava comendo)Eme ngakexiriami mu zola = eu no estava amandoEme ngakexiriami mu batula = Eu no estava cortandoEme ngakexiriami mu zuela = Eu no estava falandoEme ngakexiriami mu kuandela = eu no estava mastigandoEme ngakexiriami mu kuambata = eu no estava levando ou carregandoEme ngakexiriami mu kunua = eu no estava bebendoEme ngakexiriami mu tambujila = eu no estava respondendoEme ngakexiriami mu tansa = eu no estava dando boas vindasEme ngakexiriami mu sueka = eu no estava escondendoEme ngakexiriami mu suina = eu no estava aguentando, eu no estava sendo corajosoEme ngakexiriami mu tanga = eu no estava contando amarrei Pretrito I de kukuta Eme ngakutu o kita kietu kia mixiEu amarrei o feixe nosso de lenha estou (do verbo kukala) jbilo unha(na regio do Kisama) estou fazendo, estou dizendo no estou

forma negativa do verbo kukala=estar Eme ngalami ni uoma uenuEu no estou com medo vossoEme ngalami ni riniotaEu no estou com sedeEme ngalami ni nzalaEu no estou com fome no estou andando, no presente continuo estou partindo, no estou negativo de kuenda viajando no estou fazendo, no estou dizendo no estou vindo, no estou Presente continuo de chegando kuiza na negativa graa, harmonia , jbilo(deriva do portugus) fugi, corri Eme ngalenge o kahojiEu fugi do leozinho (eu) fugi, (eu) corri (Pretrito II do verbo kulenga=fugir, correr) garfo termo aportuguesado chocalheiro, murmurador,

Ngana Ngana ia nguzu Ngana ngungu Ngana Nzambi Nganda Ngandala Ngandala Ngandelu Ngandelu Ngandixi Ngandu Ngan'! Nganeta Nganete Nganga Nganga ia kunoka Nganga ia muhongo Nganga ia ukongo Nganga ia umbanda Nganga iokongo Nganga iokongo Nganga iombanda Nganga ionoka Nganga-sese

mexeriqueiro, espia senhor, amo senhor da fora, do vigor senhor de elevada posio Senhor Deus pureza guardanapo quero , desejo do verbo kuandala mandibula, queixada queixo comilo jacar, crocodilo, esteira grande senhor! sou gordo- do verbo ---neta=ficar ou estar gordo estou gordo- do verbo ---neta sbio, sacerdote, que tem dominio sobre um assunto,mestre sacerdote ou mestre da chuva sbio ou mestre consumado sacerdote ou mestre da arte da caa sacerdote, ou sbio da arte da cura sacerdote ou mestre da arte da caa sacerdote ou mestre da arte da caa sacerdote, ou sbio da arte da cura sacerdote ou mestre da chuva feiticeiro aleivoso( calunioso)

Sinomino de Muene

Ngangeoband a Ngangeokong o Ngangeokong o Ngangeonoka Ngangu Ngangu Ngangula Nganji Nganji Nganji Nganji Nganu Nganuami Nganza Ngari Ngari Ngariami Ngariana Ngarianga Ngarile Ngarile Ngasamuna Ngasomo Ngasoto

sacerdote, ou sbio da arte da cura sacerdote ou mestre da arte da caa sacerdote ou mestre da arte da caa sacerdote ou mestre da chuva fermento talento ferreiro beltrano clera comilo juiz, julgador, rbitro, afoiteza, soberba bebi

Pretrito I do verbo kunua no bebi cabaa,caneca comi Pretrito I do verbo kuria Eme ngari o kudia kuEu comi a comida sua me??? Ngari ia ana=me de filhos forma negativa do no comi Pretrito I de kuria ou kudia me de filhos (ngari ia ana ) fui adiante, principiei, precedi, adiantei, antecipei(Pretrito I de kurianga) Pretrito II do verbo (eu) comi kuria ou Kudia Pretrito II do verbo (eu) comi kuria ou Kudia penteei Pretrito I de Kusamuna Pretrito I do verbo carreguei( arma) kusoma Ngasomo o uta=Carreguei a arma procurei Eme ngasoto=Eu procurei

Ngasu

cortei Pretrito I de kusua fisguei (peixe na lagoa) ( do Ngasu verbo kusa) Ngasu o iangu Cortei o capim Ngatange li, contei Pretrito I de Kutanga Eme ngatange o mukanda ua ndandu ietuEu li a carta do parente nosso Ngatundu sa Ngatundu nieneSa com eles Pretrito i do verbo Ngatungu construi Kutunga Eme ngatungu malumbu matatuEu construi tres murosEu construi muros tres Ngavuile engatinhei Ngaxaxa espirro estou sujo do verbo kuxila=ficar Ngaxiri sujo Ngaxiri ni manhingaEstou sujo de sangue sou branco -do verbo Ngazela ---zela=estar ou ficar branco Ngazele estou branco- do verbo ---zela Ngazela ni uomaEstou branco de medo Ngazolo amei Ng duro, rijo, duramente no conheci, no soube, Ngejiami no tomei conhecimento(no tomei ciencia, saber) Eme ki ngejiami umbanda=Eu no sei a arte da cura Ngeki tanto quanto Ngela chifre Ngela fiz,falei(Pretrito III de kuila) Ngelelu condimento, tempero Ngelu rato silvestre Ngende parti, caminhei, fui Pretrito I de kuenda Ngende peregrino, caminhante, andarilho entrancei, encaracolei Ngendi (Pretrito I de Kuinda) Eme ngendi o jindembaEu encaracolei os cabelos Ngene estranho, alheio

Mona ngene = filho alheioKima kia ngene = coisa alheiaInzo ia ngene = casa alheiaKitadi mona a ngene = Dinheiro filho do alheio tenho estado, costumo estar ou costumo ser. o verbo (ku)ene, que s tem sua conjugao no tempo Ngene presente, ligado ao prefixo ngi da primeira pessoa (eu)(ngi+ene=ngene) Eme ngene uazriua= Costumo estar feliz. tenho tido, costumo ter ou tenho( de costume) Ngene ni Verbo(ku)ene ligado a ni=e, com Ngene ni uembu = Costumo ter calmaEme ngi+ene = eme ngene separado, a parte , Ngenga separadamente Um ngenga=em separado Negativa verbo(ku)ene =no costumo estar ou no costumo ser, ou no tenho estado, no tenho (de forma habitual) Ngeniami Ngeniami nguzo=No tenho estado com fora ou No tenho fora( de costume) ( ngi+ene+iami) a negativa do verbo(ku)ene, conjugado na primeira pessoa (eu=eme) que ligado a ni= e, com significa no tenho tido, no costumo ter, no tenho( de Ngeniami ni forma habitual)Eme ngeniami ni lusolo= Eu no costumo ter pressa.Ngi o prefixo de concordncia de EmeAmi o sufixo de negao de EmeNgi+ene+ami=ngeniami Ngeniokuenda costumo ir, costumo andar ( verbo ---enda=ir, andar, conjugado no tempo habitual, na primeira pessoa do singular EU.No serto se diz Ngene mu

Ngeniokuiza

Ngenji Ngeri Ngez' Ngi loloke Ngiji Ngila Ngimba Ngimbi Ngimbu Ngindu Ngineta Nginza Ngiri Ngisotami

Ngixi

Ngizela Ngiz' Ngizola Ng

kuenda. Ngeniokuenda lusolo=Costumo ir (ou andar) depressa verbo ---iza conjugado no tempo habitual, na costumo vir primeira pessoa do singular EU. No serto se diz Ngene mu kuiza viajante, forasteiro, estrangeiro, peregrino fiz, disse(Pretrito II de kuila) conjugao do verbo (eu) j c vim kuiza no Pretrito I com o demonstrativo perdoa-me rio, riacho, conhecido Mutu ua ngiji=pessoa conhecida fao, digo artista, eximio, cantor cantor foice, podo trana fico gordo- do verbo ---neta guizo amigo presente na negativa do (eu) no procuro verbo kusota digo, dizendo Do verbo Kuixi (ixi), que s tem a conjugao no presente s, e serve para introduzir uma orao textual, uma citaao. Eme ngatambujila ngixi: Ngizola o uembu = Eu respondi dizendo: "Amo a paz" fico branco- do verbo ---zela conjugao do verbo j l venho ou j l venho, kuiza(no presente) com o j c venho demonstrativo amo Eme ngizola Nzambi =Eu amo Deus s, somente, sem razo, ao acaso, grtis, de graa, nulo

'Ngo Nge Nge Ngoho Ngoji Ngola ietu Ngolela Ngol'etu Ngolo Ngolokela

nico forma abreviada de Ingo=ona lamento, choro nadador s, somente, sem razo, ao acaso, grtis, de graa, nulo nico corda, lao - no serto se diz loji Majestade, ttulo dos sobas de Angola que correspode a majestade contentamento, jbilo Majestade, ttulo dos sobas de Angola que correspode a majestade fora

contrao de ngola ietu Kolo em alguns dialetosderiva do verbo kukola presente continuo negativo de kuenda Presente continuo de kuiza na negativa tempo futuro -ondo

aviso, recomendao, encomenda aviso, recomendao, Ngolokele encomenda no estou andando, no Ngolokuenda estou partindo, no estou mi viajando Ngolokuila estou fazendo, estou dizendo no estou fazendo, no estou Ngolokuilami dizendo no estou vindo, no estou Ngolokuizami chegando Ngololo gritaria, choradeira, assuada Ngoloxi tarde Ngoma tambor, batuque Ngombe boi Ngmbo fugitivo Ngombo fugitivo, embigo, adivinho Ngmbo umbigo,adivinho Ngondo cgado Ngondo jia Ngondokuila farei

particula formativa deste tempo verbal. Ngi prefixo de concordncia do pronome pessoal eme(eu) (Eme) ngi+ondo+kuila=ngondok uila=farei Uolozuela kala mundele=Esta falando como um homem brancoOlo particula formativa do presente continuo. U prefixo de concordncia de Muene(ele) (Muene) u+olo+zuela=uolozuela =est falando Sinnimo de Muoui

Ngondokuiza Virei a vs kual'enu Ngonga alcofa, cesto Ngonga erisipela instrumento formado de dois Ngonge chocalhos de ferro, unidos por um arco do mesmo metal Ngonge junta, extremidade Ngongo cosmos Ngngo gemeo Ngongo sofrimento, dificuldade, dissabor farinha molhada em gua, Ngongoenha papas Ngongolo centopia, miriapode Ngongolo turbamulta (no rio Kuanza) uva silvestre de casca preta e Ngongono sumo roxo adocicado alm, banda do alm, terra, Ngonguena farinha alm, banda do alm, terra, Ngonguenha farinha Ngori gemeo (no rio Kuanza) Ngoui nadador Ngu no querem Nguai no quer Nguai no queres aguardente (termo do Nguala vocabulrio kikongo) (AM) Nguami no quero Nguamiami no quero

Nguari Nguau Nguba Ngubu Ngu Ngu Nguenu Nguenuenu Nguetu Nguetuetu Ngui Nguia Nguiku Nguingi Ngula Ngul Ngul' Ngulu Ngulungu Nguma Ngumba Ngumba Ngumbatete Ngumbe Ngumbe Ngundu Ngundu Ngundu

perdiz no querem amendoim termo antiquado=escudo no quer no queres no quereis no quereis no queremos no queremos jacar pouco conhecido de cor preta, que habita no mangue, ou lago profundo agulha pau rolio com que se cozinha o "funji", colher de pau(por extenso) bagre ferrugem porco, comilo, ingrato vermelho porco, indecente veado adversrio, inimigo, rival antdoto oleiro vespa espcie de perdiz oleiro bruxa(o) Colnia inimigo capital, usurpador plural=jingundu A rainha Ginga-Bande ou GingaAmna (do reino de Matamba), chamada pelos portugueses de dona Ana de Sousa,ao hospedar os portugueses para com eles ter amizade e comercio, viu-se perseguida de tal forma que

Ngundu Ngundu Ngunga Ngungu Ngunji Ngunza Nguri Nguriana Ngutu Nguvu Nguzu Nhama Nhami Nhanga Nhanhu Nhoca Nhoca! Nhoka Nhoki Ni Ni dibila

exclamou:Jingundu jza mu tambla o 'xi iami, s kituxi, s milongaOs inimigos vieram para tomar a minha terra, sem crime, sem causaEis aqui a origem da palavra ngundu, APLICADA tambm aos portugueses, significando "inimigo consumado, traidor" reunio de pessoas acampadas, acampamento, banquete vazio, deserto corrente, correnteza, sino passarinho , tambm tem o significado=de elevada posio, comandante segurana, seguridade,escora, firmeza profeta, ministro, ajudante, campones,onipotente, heri. Providencia raiz, me me de filhos colher no serto se diz lutu hipopotamo fora, firmeza caador (AA) comilo caador

forma contrata de nguri a ana forma contrata de rinhanga

bocejo, oscitao cobra descansa! cobra abelha e, com. - para que (nesse caso, quando o verbo esta no presente futural) com sde,ansia

Ni dinhota Ni disakidilu Ni disolo Ni diula Ni hna Ni hle Ni henda

Ni hengele Ni hka Ni hka Ni ina Ni invi Ni invo Ni itulu Ni kabasu Ni kabilubilu Ni kaboanga Ni kabunga Ni kahiriri Ni com tosse kakhokho Ni kakunda com corcunda, com giba com marulhada (agitao das Ni kalmba guas do mar) Ki o kalunga kala ni kalmba, kala ni kifulu mueneQuando o mar est com agitao, est com espuma tambm com namorada (na regio de Ni kalka Kuanza) com encantamento, com Ni kalubungu encantao com correnteza (na regio de Ni kaluxisa Kuanza) Ni com furunculo, com abcesso kasangambu com gracejo, com zombaria, com Ni kasekelelu brincadeira, com caoada com gracejo, com zombaria, com Ni kasekelu brincadeira, com caoada

com sde com agradecimento com pressa, com rapidez com sde,ansia com sarna com receio com amor, com compaixo, com saudade,com piedade com stira, com zombaria com rede de pescar com repetio com piolho com cabelo branco com foice com flores (termo antiquado) com virgindade com versatilidade com engano com gorro com pano enrolado a cinta

com pressa, com agilidade, com presteza Ni kasoso com faisca, com centelha Ni katendu com menosprezo Ni katolotolo com entorpecimento Ni kavalu com amigo, camarada com desordem com transtorno, Ni kavanza com confuso Ni kiaxi com temor, com medo Ni kiba com pele, com couro Ni kibandu com peneira Ni kibanha com pompa, com ostentao Ni kibanji com remendo, com marca com metade, com fragmento, Ni kibasu com fatia, com pedao Ni kibeletete com escama Ni kibiaxi com caspa, com bagao Ni kibombe com lisonja, com adulao Ni kibta com fedor Ni kibube com tormento Ni kibubilu com praga Ni kibubu com praga Ni kibukirilu com abano Ni kibuku com felicidade, com sorte Ni kibulukutu com desordem Ni kifuba com osso Ni kifula com sabor, com gosto Ni kifulu com espuma Ni kifunate com entorse Ni kifusefuse com sarampo Ni kifutu com suador Ni kihabucom sofreguido habu com lepra (na regio de Ni kihuhu Kisama) Ni kijidila com hbito, com inclinao com lei, com preceito, com Ni kijila resguardo, com regra, com mandamento Ni kasokelela

Ni kijimba Ni kijimbe Ni kijimbu Ni kika Ni kikala Ni kikalakalu Ni kikangelu Ni kikaukau Ni kikoakoa Ni kikoto Ni kikoto Ni kikunda Ni kikutekute Ni kilanda Ni kilandu Ni kilelemu Ni kilembeteka Ni kilmbu Ni kilembula Ni kiloa Ni kilu Ni kilezu Ni kilukuluku Ni kilulu Ni kilumu Ni kilnji Ni kimaji NI kimbamba Ni kimba Ni kimenekenu

com esquecimento com esquecimento com tumor, com quisto com pecado original com crise, com escassez com trabalho com torresmo com sede, com ansia de beber com crista, com penacho com pata, p de porco com pena, com aflio, com sentimento com dio, com culpa, com delito com cimbra com coroa com demora com brilho, com luzimento com sombra

com modero, com brandura kuzuela ni kilembu = falar com branduea, com moderao com modero, com brandura kuzuela ni kilembu = falar com branduea, com moderao com lodo, com lama com sono com perigo com calor com tempestade, com viso com eco com entendimento, com juizo, com sentido, com inteligencia com ictericia com carga com susto, com pasmo com cumprimento, com saudao

Ni kimoma Ni kimoma Ni kimomo Ni kimuanhu Ni kimuanu Ni kindembende mbe Ni kindondouela Ni kingelengele Ni kingurila Ni kinhami Ni kinhinga ou Ni manhinga Ni kinhonga Ni kinjima Ni kioho Ni kipa Ni kipata Ni kiri Ni kirie Ni kisakidilu Ni kisambu Ni kisekele Ni kisembu Ni kisoko Ni kisuelele Ni kitari Ni kitembu Ni kito Ni kitoa Ni kitokamena Ni kitonhi

com cicatriz com jiboia grande com cicatriz com vagar com vagar com cocar, com penacho com prazer, com gosto com brinco com azia com atrao, com simpatia com sangue

termo antiquado

com cintura com maldade, com picardia com sabor com prestidigitao com prestidigitao com verdade com descuido, com negligencia com agradecimento com perdo, com graa com areia com atrativo, com encanto com familiaridade, com gracejo com espinho com dinheiro com ar, com vento com nota, com reparo com lama, com lodo com lamaal com talento, com perspicacia com surpresa, com espanto, Ni kitukumuke com admirao Ni kitulu com flor Ni kitundu com coroa

Ni kitutu Ni kituuamu Ni kituxi Ni kiua Ni kixamenenu Ni kixamenu Ni kixila Ni kixila Ni kixinganku Ni kixinhi Ni kixinji Ni kizala Ni kizngu Ni kizembu Ni kizola Ni kizomba Ni kizuatu Ni kuzola Ni lmba Ni lubaku Ni lubambu Ni luhalakala Ni luma Ni lumbi Ni lusolo Ni lusuamu Ni luvalu Ni luvualu Ni mabandanda Ni mabemba Ni

com indigesto com surpresa com pecado, com crime com viva, com felicitao com encosto, com amparo com encosto, com amparo com pecado com pecado original

com pensamento, com reflexo com metade, com pedao, com posta, com bocado com tco com presuno com feitio, com sortilegio com desprezo, com averso com afeto, com estima, com simpatia, com amor com brincadeira, com brinquedo, com dana, com divertimento, com festa com vestimenta, com traje, com vestuario, com roupa com amor com desventura, com desgraa com tributo, com rendimento com corrente com avidez com inveja com inveja com pressa com invisibilidade com parentesco, com amizade com prole, com progenie com galhos com flores com zanga, com ira

mabukubuku Ni mafungunzen ze Ni mahata Ni mji Ni majiji Ni majiku Ni majimbuluilu Ni makenze Ni makinu Ni makoa

com bolhas com as pernas cruzadas com azeite, com oleo com bolhas com fogos com explicaes

com traas com danas, com brincadeiras com cores com desgraas, com Ni makokolo infelicidades Ni makolondo com residuos de ferro Ni makongo com dividas Ni makoza com trapos Ni malu com arrependimento, com pesar Ni malunga com pulseiras, com braceletes Ni maluta com engano Ni mamune com nvoas, orvalhos Ni mangonha com farsa, com mentira Ni com sentimento, com pesar manhnge Ni manhnge com teimosia Ni manhinga com sangue Ni mapala com listras Ni mapalacom listras mapala Ni mapalangang com listras a Ni mapapi com listras Ni marimba com raiva com desculpas, com Ni maritatu frivolidades(leviandades) Ni mariuanu com admirao Ni com alucinao, com doidice, masambisam com alienao

bi Ni masubu com restos malonga ni masubu = pratos com restos Ni masunga com receios Ni maxiklu com mau olhado Ni maxikullu com mau olhado Ni com gemidos maxukuxuku Ni mbmbi com frio Ni mbinga com chifre, com corno Ni mbulu com bolha Ni menha com gua com conselhos, com exemplos, Ni milogi com pareceres com misterios, com causas, com Ni milonga ofensas, com palavras, com palavras ofensivas, com ironias Ni mixinji com novidades Ni muha com sopro Ni muinha com espinho, com espinha Ni muku com outro Ni mukulumu com silencio Ni mulembu com dedo com movimento, com Ni mulokoso oscilao com palavra, com ofensa, com mistrio, com causa com Ni mulonga palavra ou dito ironicom com sarcasmo com parecer, com conselho, com Ni mulongi exemplo Ni munemu com peso Ni mnga com bamb, com vara Ni munglu com calor de fogo Ni mungua com sal Ni munhngu com farrapo, com tira Ni munhngu com tontura, com vertigem Ni mombe com nevoeiro Ni muondna com felicidade, com sorte

Ni mupiopio Ni murielelu

com assobio com esperana com rasto, com pista, com Ni muxindu pegada Ni muxinga com disciplina, com aoite Ni muxinji com novidade Ni muzonge com molho, com caldo Ni mvondri com vontade Ni mvla com chuva Ni mvla com mar Ni mvla com mar baixa iabu Ni mvla com mar cheia iezala com desordem, com barulho, Ni mvunda com briga Ni ndnji com raiz Ni ndba com parasita Ni ndmba com cabelo com origem, com pricipio, com Ni ndonda causa Ni nduezu com esfalfamento com queixa, recriminao, Ni ndunda com fama com jeito, com habilidade, com Ni ndunge idia, com astcia Ni ndungu com pimenta malagueta Ni nla com anel Ni nganji com soberbia, com atrevimento Ni ngaxaxa com espirro Ni ngla com chifre Ni ngimbu com foice, podo Ni ngindu com trana, com madeixa Ni ngo com lamento kurila ni ngo = chorar com lstima Ni ngoji com lao, com corda Kukasa ni ngoji = amarrar com corda Ni ngolo com fora Kukuta ni ngolo = amarrar com fora

Ni ngololo Ni ngutu Ni nguzu Ni nijita Ni njilu Ni njimbu Ni njinda Ni njinji Ni njongonjongo Ni Njulu Ni nzala Ni Nzambi Ni nzangu Ni nzunza

com gritaria, com choradeira com colher kudia ni ngutu = comer com colher com fora, com vigor com n kukuta ni nijita=amarrar com nkubana nijita=dar n com prova com explicao, com definio com ira, averso, raiva, inimizade com indigesto com nadinha

com prova com fome com Deus com barulho com ardil, com logro com fome (na regio de Ni rianga kisama) Ni ribaba com asa Ni ribandanda com galho Ni ribasa com namorico Ni ribemba com flor Ni ribilu com mudana, com volta Ni ribindamu com preciso Ni ribindamu com preciso kubatula ni ribindamu=cortar com preciso Ni ribuila com sde,ansia Ni ribuka com lombriga Ni rifuba com ciume Ni rifula com sabor Ni rigongena com resmungao Ni rijiji com bolha Ni rijiku com fogo, com lume Ni rijimbuluilu com explicao Ni rijina com nome Ni rijinu com orgulho, com soberbia

Ni rikaselu Ni rikaselu Ni rikasu Ni rikimba Ni rikinu Ni rikoa Ni rikoka Ni rikokolo Ni rikolondo Ni rikongo Ni rilunga Ni rimba Ni rimba ria ngonga Ni rimune Ni rinhota Ni risakirilu Ni risanga Ni risolo Ni risu Ni risubu Ni risubu Ni risunga Ni risunga Ni ritatu Ni ritu Ni ritundilu Ni rituta Ni riuindu Ni riula Ni rivalu Ni rix Ni rixi Ni rixima

com amarra com amarra com atadura com ondulao com brincadeira, com dana com cor com demora com desgraa, com infelicidade com residuo de ferro com dvida com pulseira, com bracelete com perigo com perigo iminente com neblina, com nvoa, orvalho com sde com agradecimento com nojo. Risanga tambm significa pote ou vasilha pra gua com pressa, com rapidez com olho com resto rilonga ni risubu=prato com resto com resto, com sobra com cautela, com receio com cautela, com receio com desculpa com colher ( na regio do Kuanza) com saida com nuvem com pulga, com verme com sde,ansia com prole, com progenitura com ateno com fumaa, com fumo com louvor

Ni riximana Ni rixinga Ni rixongo Ni rizemenu Ni sabla Ni snhi Ni tta Ni ttu Ni tua Ni toloke Ni topa Ni tuku Ni tuta Ni uana-mala Ni ubuminu Ni uenji Ni ufofo Ni ufolo Ni ufuse Ni uhatu Ni uhtu Ni uhxi Ni uhete Ni uholua Ni uibilu Ni uiiala Ni uilu Ni ujitu Ni ukamba Ni ukavalu Ni ukembu

com louvor com recusa com censura aspera com apoio, com encosto com cebola kudia ni sabla=comida com cebola com vergonha com dvida com dvida com queixa, com fama, com culpa com esfalfamento com troa, com caoada com pluma, penas ou cauda com nuvem Riulu ni tuta=cu com nuvem(nublado) com vigor, com valentia,com energia com audacia com comercio com cegueira, com obcecao com liberdade, com alforria com porcaria, com sordidez com falta com feminilidade com doena com habilidade, com curiosidade com bebedeira com feiura com valentia, com masculinidade com sofreguido, com avidez com reverencia, com respeito, com honra, com mimo,com dadiva com amizade com amizade, camaradagem com luxo, com enfeite, com

Ni ukuenze Ni ukukutu Ni ukulakaji Ni ukulu Ni com ancianidade ukulundundu com soberbia, com Ni ukumbu presuno, com vaidade Ni ulji com loucura Ni ulaluvi com gulodice Ni ulongelu com carregamento com ensinamento, com modo de Ni ulongelu ensinar com mocidade, com Ni ulumba juvenialidade, com janotice Ni ulumbi com cobia com esterilidade, com Ni umbku impotencia Ni umbanda com magia, com a arte de curar Ni umbulu com pressa, com repente Ni umanhu com vagar, com cuidado Ni umvama com riqueza Ni umvunji com ingenuidade Ni undanda com valentia, com brutalidade Ni undandalakat com robustez a Ni undenge com meninice,com inocencia Ni undundu com bolor Ni undundu com herana Ni unene com grandeza Ni ungambi com mexerico, com bisbilhotice Ni ungul com ingratido, com sordidez com inimizade, averso, Ni unguma rivalidade Ni unzangala com jovialidade, mocidade Ni uoma com medo Ni uoua com tolice, com idiotice

decencia com valentia, com fortido com simplicidade com velhice com antiguidade

Ni upalama Ni upange Ni upoxi Ni upulu Ni upulungu Ni urimi Ni usafu Ni usoba Ni usuri Ni utemenu Ni utokoxi Ni utulua Ni utulukutu Ni utumbu Ni uvalu Ni uxakulu Ni uxilu Ni uximba Ni uxiri Ni uxiximinu Ni uzangala Ni uzelelu Ni uzuelelu Ni xiia Ni...ni Nieie Nieme Niene Nienu Nietu Nimo Nioka Nioka

com rivalidade, com antagonismo com fraternidade com lgica, com conselho, com bachrelice com malvadez com probeza ( na regio de Kuanza) com bisbilhotice, com chocalice com sordidez, com porcaria com autoridade de rei com preguia, com descuido, com negligencia com bravura, com braveza com habilidade com pus com turbulencia com farelo com prole, com progenitura com antiguidade com surdez com estupidez, com ignorancia com infelicidade, com probeza com ardor com juventude, mocidade com brancura, com alvura com modo de falar com chifre ( na regio de kisama ) tanto....como contigo comigo NI=com eme=eu com eles convosco conosco fava cobra cobra O nioka ia-ri-nhingi = A cobra enrolou-se

Nioka! 'Nja Njangu Njanja Njibiri Njikita Njila Njilu Njimba Njimbu Njimbu Njimu Njinda Njindu Njinjangu Njinji Njinji Njita Njita ia Njondo NjongoNjongo Njunga Njungu Nkuni Nona Nongo Nongonongo Nonoxi

descansa! contrao da palavra inja=penis catana peixinho gengibre atadura caminho, via, pssaro, ave prova, testamento moela; instrumento msico animal quadrpede, concha, explicao, definio, mensagem, mensageiro esperto, inteligente, instruido, culto raiva, ira, averso, inimizade, clera Henda se iavula ,ibeka njindaAmor se demasiado, traz raiva dedo curto, amputado ou decepado raposa, marta indigesto, raposa, marta raposa, marta n n de, do, da dedo curto, amputado ou decepado nadinha rua, via, avenida branco lenha milho cozido enigma, adivinhao, proposio enigma, adivinhao, proposio estrela termo do vocabulrio kikongo

Nototo Nsuenhu Ntoto Nu kikunzu Nuajienu Nualukienu

muito frio vida solo com lepra coai tomai cuidado, acautelai-vos, tomai sentido

Nuambatesien ajudai a levar u Nuambatienu levai, carregai, acarretai Nuambienu dizei, declarai, censurai

Nuamuisienu amamentai Nuasienu Nubangienu Nubetamienu Nubilukienu Nubukienu Nuendienu Nuene Nuez' Nuienu Nuimikienu Nuixanienu Nuiz' espetai, fisgai, perfurai fazei, lutai abaixai, curvai,debruai-vos, inclinai-vos voltai, virai, mudai abanai andai, marchai, segui, parti, viajai vs mesmos (vs) j c viestes

termo do vocabulrio kikongo forma sufixada do imperativo de kuaj forma sufixada do imperativo de kualuka forma sufixada do imperativo de kuambatesa Forma sufixada do imperativo de kuambata Forma sufixada do imperativo de kuamba forma sufixada do imperativo de kumamuisa forma sufixada do imperativo de kuasa forma sufixada do imperativo de kubanga forma sufixada do imperativo de kubetama forma sufixada do imperativo de kubiluka forma sufixada do imperativo de kubuka forma sufixada do imperativo do verbo kuenda conjugao do verbo kuiza no Pretrito I com o demonstrativo

ide forma sufixada do imperativo de kuia forma sufixada do plantai, endireitai imperativo de kuimika chamai (forma sufixada do imperativo de kuixana) (vs) j ca vindes conjugao do verbo

Nujikienu Nujimbienu Nujimbienu Nujimienu Nukienu Nukombienu Nulokienu Numamienu Nvanga Nvuanga Nvunda Nxiku Nzaba Nzaji Nzala Nzamba Nzamba Nzambi Nzambi na Kota Nzangu Nzanza Nzanzala Nzeke Nzemba

fechai, encostai, cerrai, entalai esquecei (forma sufixada do imperativo de kujimba) inchai, intumescei(forma sufixada do imperativo de kujimba) apagai

kuiza no presente com o demonstrativo forma sufixada do imperativo de kujika forma sufixada do imperativo de kujima

amanhecei (forma sufixada do imperativo de kukia) varrei (forma sufixada do imperativo de kukomba) jurai (forma sufixada do imperativo de kuloka) molhai (forma sufixada do imperativo de kumama) tarntula tarntula luta, discrdia, raiva comisso sabo raio fome elefante em partes iguais Deus todo poderoso Eme ngondorionda Nzambi ni aloloke o ituxi iami. Eu suplicarei a Deus para que perdoe meus pecados( crimes) Deus senhor superior (supremo), maior tesoura, canto em voz alta, barulho altura, elevao imperativo do verbo arrepia, sente ccegas kunzanzala ou kuzanzala saco colo, regao

Nzendu Nzenza Nzenzele Nzri Nzta Nzeuzela Nzevu Nzvu 'Nzo Nzoji Nzji Nzolo Nzonga Nzoue Nzoui Nzu Nzumbe Nzuna Nzundu Nzundu Nzundu Nzunga Nzngu Nznza Nzuua O O kusola O Tata kebi? Oaja Oamba Oambela Oamburila Oandla

beira, orla ingnuo enfiada de missangas ou contas rodopio, rodeio, crculo tenro, verde, fresco enfiada de missangas ou contas barba barba forma contrata de inzo=casa sonho sonho anzol grito, clamor ave pernalta nadador forma apocop. de ngana=senhor fantasma, espectro, alma de pessoa falecida numa poca no secular carranca figado, corao figado, corao, bigorna sapo forma contrata de rizundu rua, via, avenida ventosa logro, ardil hidromel o, os , a , as, ao, aos ( artigo definido) o escolher, a escolha O pai como est? coam-te,s coado censuram-te, declaram-te,dizemte aconselham-te toleram-te, consentem-te, s tolerado eles te querem (bem), s querido

Sinnimo de Muoui

Oandekla Oandekle Oandela Oandele Oaza Obaka Obalumuna Obe Obetula Obukirila Obulakana Obusa Obuza

Ofele

Ofukama Oiluisa Okombola Okulu Okuta Okutununa

Olobaba

mostram-te, iniciam-te, s iniciado que eles te iniciem,que eles te mostrem eles te trituram ,s triturado que eles te triturem coam-te,s coado eles te guardam, s guardado levantam-te, s levantado novo erguem-te, s erguido abanam-te, s abanado atendem-te, s atendido assopram-te, s assoprado arrancam-te, s arrancado pequeno(a)Aqui no podemos esquecer as regras de concord ncia. Onene ir concordar com a palavra a que se refere Existem regras de concordncia com a classe dos substantivos.( vide gramtica) Mutu uofele = pessoa pequenaMukolo uofele = Corda pequenaKinama kiofele = Perna pequenaRilonga riofele = Prato pequenoUanda uofele = Rede pequenaLumuenu luofele = Espelho pequenoTubia tuofele = Fogo pequenoKukata kuofele = Doena pequenaMalonga mofele = Pratos pequenosInzo iofele = Casa pequenaJinzo jiofele = Casas pequenasAtu ofele = Pessoas pequenasMikolo iofele = cordas pequenasKamuxi kofele = Arbusto pequeno ajoelham-te, s ajoelhado fazem-te curar, s curado conduzem-te, s conduzido velho amarram-te, s amarrado desamarram-te, s desamarrado esto batendo levemente, esto acalentando, esto tocando (presente contnuo do verbo kubaba)

esto acenando, esto esgravatando, esto ciscando Olobalula (presente contnuo do verbo kubalula) esto erguendo-se, esto Olobalumuka levantando-se (presente contnuo do verbo kubalumuka) esto despertando esto acordando, esto Olobalumuna levantando(presente contnuo do verbo kubalumuna) esto dando, esto Olobana oferecendo(presente contnuo do verbo kubana) esto subindo, esto elevando, esto trepando Olobnda (presente contnuo do verbo kubnda) esto aderindo (presente Olobandama contnuo do verbo kubandama) esto fazendo, esto Olobanga construindo (presente contnuo do verbo kubanga) esto lutando (presente contOlobanga nuo do verbo kubnga) esto lutando, esto fazendoEne ala mu banga Olobanga kual'etuEles esto lutando por ns esto defendendo, esto socorrendo, esto fazendo Olobangela paraEne ala mu bangela o 'nzo iamiEles esto defendendo a casa minha esto indo ao encalo, esto Olobatesa seguindo, esto acompanhando esto seguindo, esto acompanhando, esto indo no Olobatesa encalo de(presente contnuo do verbo kubatesa) Olobiata esto peneirando, esto

joeirando (presente contnuo do verbo kubiata) Olobila Olobindama Olobixila Olobuna esto criando esto precisando, esto necessitando,esto tornandose desditosos,( infelizes ) esto chegando esto adormecendo, esto a adormecer esto a saquear, esto saqueando,esto confiscando, esto sequestrando, esto desbaratando esto batendo, esto espancando Esto tendo animo esto respondendo, esto acorrendo a um chamado, esto ouvindo esto a afugentar,esto afugentando, esto enxotando esto pretendendo esto tencionando ir embora presente contnuo do verbo kubila

Olobunda

Olobunda Olodikolesa Oloitaia Olokaia Olokana Olokana kuia mai Olokasa

esto a atar, esto amarrando esto gemendo, esto chorandoIxana o mama, o ana Olokema ala mu kemaChama a Me, os filhos seus(dela) esto chorando esto a enfeitar-se, esto Olokemba enfeitando-se esto ficando purificados, ou Olokenzuluka esto ficando claros Olokiesa esto tardando, esto a tardarO akongo ala mu kiesaOs caadores esto tardando(demorando)Mame'etu ixana kiNossa me chamou jAkongo etaie kuitaiaCaadores

Olokina Olokinga Olokuaja Olokuama Olokuamba

respondam(acorram ao chamado) esto danando, esto a danar esto esperando esto coando esto a ferir, esto ferindo esto dizendo, esto censurando, esto declarando(presente contnuo do verbo kuamba) esto levando, esto carregando, esto acarretando (presente contnuo do verbo kuambata) esto ajudando a levar, esto ajudando a carregar esto deixando, esto cedendo, esto largando, esto soltando(presente contnuo do verbo kuambula) esto consentindo, esto tolerando(presente contnuo do verbo kuamburila) esto mamando esto papando, esto comendo (presente contnuo do verbo kuanda) esto desejando, esto gostando (presente contnuo do verbo kuandala) esto mastigando, esto triturando esto a agarrar, esto agarrando, esto segurando, esto pegando, esto apanhando, esto tendo esto tendo juizo esto tendo inveja

presente contnuo do verbo kuaza

Olokuambata Olokuambates a Olokuambula

presente contnuo do verbo kuambatesa

Olokuamburil a Olokuamua Olokuanda

presente contnuo do verbo kuamua

Olokuandala Olokuandela

presente contnuo do verbo kuandela

Olokuata Olokuata kilunji Olokuata

lumbi Olokuata njinda Olokuata sonhi Olokuata ujitu Olokuata ukumbu Olokuata uoma Olokuavula Olokuenda

esto tendo raiva esto tendo vergonha esto tendo respeito esto tendo vaidade esto tendo medo

Olokuenda Olokuenda mai Olokuibila Olokuibula Olokuitaia Olokuiza Olokuiza Olokumuisa Olokuongola

esto andando de gatinhos, esto engatinhando(presente contnuo do verbo kuavula) esto a ir, esto partir, esto partindo Tuembi ni tuakiniCantamos e danamosTutumikisa o misambu ietu ku mauluEnviamos as preces nossas para os cusEne atambujilaEles responderamTuatambulula ,tuatanesaRecebemos com prazer, demos as boas vindasEne ala mu kuenda kiEles esto a partir j (= eles j esto partindo)Xal' TataAdeus paiTuasakidila o kuuabaLhes Agradecemos a beleza(formosura) esto partindo, esto saindo, presente contnuo do esto andando, esto verbo kuenda viajando esto indo embora esto desagradando a, esto afligindo a esto a perguntar, esto perguntando esto respondendo, esto acorrendo a um chamado, esto ouvindo esto a chegar, esto chegando, esto vindo esto vindo, esto chegando esto amamentando esto a observar, esto a reparar, esto a revistar, esto presente contnuo do verbo kuiza presente contnuo do verbo kumuisa

Ololenga Ololoka Olonua Olopomoka Oloponoka Oloria (ou Olodia) Olorikolesa Olosueka Olosuina

Olosuka

Olosuka mu njila Olosukila Olosukila o jinguma Olosukina

a visitar, esto observando... esto fugindo, esto correndo, esto escapando perdoam-te, s perdoado esto bebendo (presente contnuo do verbo kunua) esto ficando pelados esto ficando pelados esto comendo (presente contnuo do verbo kuria ou kudia) Esto tendo animo esto escondendo esto podendo, esto ousando, esto aguentando, esto sendo corajosos, fortes ou valentes esto parando, esto terminando, esto acabando,esto ficando perto de, esto enxotando, esto pastoreando esto ficando ou parando no caminho, esto pastoreando no caminho esto perseguindo, esto insistindo, esto persistindo

presente contnuo do verbo kulenga

esto perseguindo os inimigos esto sendo os ltimos de todos presente contnuo do verbo kutala

Olosukina ku esto ficando atras ou no fim rima esto lanando, esto Olotakula atirando, esto arremessando Olotakula esto atirando pedras matadi Olotakula esto atirando flechas misongo esto olhando, esto Olotala observando, esto vendo

Olotalala Olotambula Olotana Olotanaku Oloteka Oloteka Oloteta Oloteta Olotonoka

esto esfriando, esto arrefecendo esto tomando, esto recebendo, esto acolhendo esto sendo felizes esto seno bem vindos esto pintando, esto colorindo esto tirando gua do rio esto gemendo, esto oscilando esto pelando, esto descascando esto brincando, esto folgandopresente contnuo do verbo kutonoka esto governado, esto comandando, esto mandandopresente contnuo do verbo kutuma esto a amar, esto amando esto saudando, esto dando as boas vindas

presente contnuo do verbo kuteka presente contnuo do verbo kuteka presente contnuo do verbo kuteta presente contnuo do verbo kuteta

Olotuma Olozola Oltanesa

Onene

Aqui no podemos esquecer as regras de concordncia. Onene ir concordar com a grande palavra a que se refere.Existem regras de concordncia com a classe dos substantivos (vide gramatica) Muhatu uonene = Mulher grandeAhatu onene = Mulheres grandesMutue uonene = Cabea grandeMitue ionene = Cabeas grandesKiala kionene = Unha grandeIala ionene = Unhas grandesRiala rionene = Homem grandeMala monene = Homens grandesUta uonene = Espingarda(=arma) grandeMauta monene = espingardas grandesLubambu luonene = Corrente grandeMalubambu monene = Correntes grandesTubia tuonene = Fogo grandeMatubia monene = Fogos grandesKufua kuonene = Morte grandeMakufua

monene = Mortes grandesInzo ionene = Casa grandeJinzo jonene = Casas grande rezam-te ( abenoam-te), s Osamba abenoado Osuka puxam-te, s puxado Oto fonte pungiram-te, feriram-te, s Otoma ferido Otonesa acordam-te, s acordado Otuama precedem-te, s precedido Ounda um anda ou segue entre, segue no axaxi ka meio de expresso que d o P significado do som de bater Paka atalho o imperativo do verbo kubaka que em outros Paka guarda, pe em outros dialetos dialetos troca-se a letra B pela letra P, escrevendo-se kupaka Pakasa boi selvagem Pala expresso aportuguesada=para Palama rival, competidor, concorrente Palanii ? Porque? abertamente, pessoa admirada e Pam de boca aberta Pambu atalho, encruzilhada, fronteira Pambu ia njila encruzilhada Pambuanjila encruzilhada Panda adulterio Panda cegonha vasilha de barro para gua ou Pnda azeite haste,cartilagem das falanges, Pandanda pea horizontal da cruz Pandu assador Pandu bailarino, danarino Pandu espeto Pange irmo Pange ia irmo de crena

kuxikana Pange ia mungua

irmo de batismo(irmo espiritual) doutrina, preceito, rito. Virtude, Pangu jeito Papa borro Papa estaca expresso que significa Papaentrada precipitada, pulungunz entrechocando-se as portas Pata aposta, dvida, discrdia angustia, pena, sofrimento, Paxi necessidade Pe pois, porm Pku limpo Pku-pku muito limpo capital de soba (sinnimo de Pela Mbanza) Pelendende muito branco gesso, materia moldado em Pemba gesso, giz Pemba ia=pemba de, do, daPemba iazela=pemba de cor brancaPemba iazele=pemba brancaPemba ia undele=pemba da brancuraPemba iondele=pemba da brancura Pemba pelendende=pemba muito branca gesso, materia moldado em Pembji gesso, giz Pembele felicitao Petu almofada, travesseiro, cabeceira Petu peito termo aportuguesado Pexi cachimbo Pexi ia cachimbo de, do, da interjeio que significa Pi! silencio Piapia andorinha Pidi sopa, caldo Pii completamente, inteiramente Pinji herpes Pi limpo Piri sopa, caldo

filho segundo (na regio do Kisama) Pojiko fogo Poko faca Poko eii esta faca Poko oio=essa facaioio poko=essa faca Poko ia faca de, do, da Poko i faca deles Poko ia nanii? faca de quem? Poko iami minha faca Sota o poko iami = Procura a minha facaNgi bane o poko iami = Me d a minha facaNgi beke o poko iami = Me traz a minha faca (traga-me)Zuika o poko iami = Amola a minha facaBana o poko iami = d a minha facaBeka o poko iami = traz a minha facaKuata o poko iami = apanha(ou segura) a minha faca Poko iazuika faca afiada,faca amolada Batula ni poko iazuika = Corta com a faca amolada Poko i sua faca Ngi beke o poko i=Me traz a sua faca Poko i tua faca Ngi bane o poko i = Me d a tua facaBatula ni poko i = Corta com a tua facaZuika o poko i = Amola a tua faca Poko ienu vossa faca Poko ietu nossa faca Poko ikuxi? Quantas facas? Poko in aquela faca Poko inii?ou que espcie de faca? Poko ihi? Poko navalha - literalmente faca de iobutila(Poko barbear faca de raspar ia kubutila) Poko ken faca sem gume kutua Poko kuxi? qual faca? Poko ni kutua faca com gume(com fio) Polo face, cara Ponde bagre Ponji que conhece os pontos da casa, Pitaxi

Ponoka Ponzo Poxi Puena Puku Pulu Pulungu Pumuna Puna Punga Punga Pupa Putu

Ria (ou dia)

Riajimba Riaka Riaku Riala Riamba Riambu Riambu Riami Rianda

ladino esto ficando pelados delito, crime advogado, conselheiro, palestrista. Logico otimo, bom, excelente rato de campo maldade, picardia, m f pobre, miseravel joelho cotovelo emissario de soba, mensageiro, conselheiro, percursor molho, feixe, poro, punhado peito, corao portugal, portugues o genitivo "---a"(de, do, das, da, dos), precedido do prefixo de concordncia da classe IV(RI)do singularRitadi ria Ribata (Pedra da casa) ou Ditadi dia DibataRibaba ria kanjila (asa do passarinho) ou Dibaba dia kanjila anemia verbo, conversa, tom mo homem, macho canhamo( sativa) dizer (deriva do verbo kuamba=dizer), palestra, tom reza, colquio o pronome possessivo "--ami(meu)", precedido do prefixo de concordncia da classe IV(RI) do singular Ritadi riami minha pedra companhia, grupo, ajuntamento. Plural=manda

Riandu Rianga

princpio, inicio, iniciao fome (na regio do Kisama) primeiro.( no nada menos do que o proprio verbo preceder ---Rianga = ---riangaEntra nas regras de concordncia nome O mburi iarianga o iami = O primeiro carneiro o meuEme ngarianga = Eu sou primeiroMuene rianga ou Muene uarianga = Ele PrimeiroEie u mukongo uarianga = Tu s o primeiro caador Ribaba asa Ribaia tabua, poleiro Kala sanji ni baia ri. = Cada galinha com seu poleiro.Nota-se que na frase est escrito baia e no ribaia. Muitas vezes o prefixo ri desaparece, como nesse caso. Ribala calva, calvcie Ribalanga campeo Ribalanganza tarntula Ribale matrona, solteirona Ribandanda galho bandeira (deriva do portugus Ribandela bandeira) subida (deriva do verbo Ribandelu kubandela(bandela)=subir por, para, em favor de, em..) Ribanga concha, marisco Ribangela estrangeiro, forasteiro, imigrante forquilha, pau bifurcado para Ribanji amparar Ribanzelu considerao Ribasa namoro, namorico choupana os portugueses, Ribata vulgarizaram a palavra para designar a casa dos angolanos Ribata lume, fogo esconderijo, latbuloderiva do verbo kubatamena=ocultar-se ou Ribatamenu esconder-se por, para, em, no lugar de... Ribebe armadilha, lao Ribebe folha de grande tamanho

Ribebu Ribeka Ribekelu Ribeku Ribemba Ribengu Ribesa Ribete Ribete Ribia(ou Dibia) Ribilu Ribindamu Ribindu Ribinga Ribinganu Ribirika Ribitilu Ribitu Ribitu a kikte Ribitu a tungu Ribitu ria kiasu Ribitu ria madilu Riboi Ribokela Ribokelu Ribokuelu Ribola Ribolo Ribmo Ribondelu

maldio, mal manto propenso co do mato flor rato beno (deriva do portugus) fecho, taramela suplemento, complemento campo, canteiro, lavra, arimo, plantao mutao, mudana necessidade, preciso (deriva do verbo kubindama=necessitar, precisar) subdiviso, ramal ulterior revezamento encruzilhada stio ou lugar por onde se passakubitila porta porta de ferro porta de madeira porta da esquerda porta da direita modorra, inrcia, apatia alarme, aviso, preveno transmissor lasca, talisca mancha incircunciso testa,crneo lugar onde se sacrificam rezes, lugar de matana

Ribonhu Ribotokelu Ribouela Ribuabua Ribuba Ribuba Ribube Ribubilu Ribubu Ribuila Ribuilu Ribuima Ribuima Ribuiminu Ribuka Ribuka Ribukanu Ribuku Ribula Ribulu Ribulubulu Ribulubulu Ribulungundu Ribumbu Ribumbu Ribuna Ribunji Riburi Ribute Ributu Rieji Riele Rielelu Riembe Riembe riazela

lasca, talisca tornozelo apatia malria, maleita cachoeira cachoeira mortandade pingadeira o mudo sde estafa, quebranto ofegante, com falta de ar O haxi iala ni ribuima = doente tem falta de ar respirao respiradouro, respirador gorjeta, pagamento verme tropeo vaga, onda vala, cavidade coelho aproximadamente, quase perigo, iminncia plula, torro articulao,n esfera, esfrico escoriao, contuso mescla vinco, laada, lao chaga em quantidade, em abundancia, fartura luar, lua mama, cpsula esperana rola pombo branco

regio, casa, conjunto de Riembu pessoas de uma povoao ou bairro, vizinho, vizinhana Riesu olho Rifenge labu, infamia Rifiaka excremento Rifu folha Rifuilu termo, fim ato de ressurgir ou ressuscitar, Rifukunukinu ressurreio Rifulu holandes Rifumbe testemunho, depoimento Rifumbu bojo Rifunda fardo Rifunde testemunho, depoimento Rifundu defunto Rifune fofo Rifungunzenz bolha e Rifuta briga Rifuta contuso Rifuta redemoinho Rifutilu texto(tampa de barro ou de ferro) Rihaha gargalhada Rihonjo banana Rihota esconderijo Riiaki ovo Riiaki ria sanji ovo da galinha Riiala homem, macho Riiala macho Riiambi malvado gracejo (deriva do verbo Riioko kuioka=gracejar) Riji prep. Desde Rijia valeta lugar de matana, lugar onde se sacrificam rezes (deriva do Rijibilu verbo kujibila=matar em, no, para, por...)

deriva do portugus

Rijiji Rijiji Rijikita Rijiku Rijiku Rijilu Rijimu Rijina Rijina ria mngua Rijina ria ujitu Rijina ria mba Rijina rinene

borbulha persistncia, tenacidade vnculo lar lume, lugar onde se cozinha, lareira, fogo, fogo dieta, abstinncia imposto nome nome de batismo

ttulo (ao p da letra=nome de respeito) nome indgena

renome (ao p da letra=nome grande) Rijingumuinu revelao Rijinu honra Rijita articulao, n Rijita laada Rijita n, articulao Riju dente. No serto rizu Tala mon'; muene uala ni riju rimoxi ngOlha o seu filho; ele tem um dente s Riju a ribulu dente de coelho Riju ria dente de leite masana Riju ria ribulu dente de coelho Rikabakaba galope Rikala brasa, carvo Rikalnga lagartixa Rikamba amigo,camarada Rikamba ria amigo do corao, dileto muxima pegada,passo, pata ("p" de Rikanda animal) Rikanda ria pegada de gente mutu Rikanga carreira

Rikanga

lugar de luta terreiro,lugar onde se reune gente, em roda da casa, na praa, campo, fora, Rikanga distancia,vastido, amplido, terrao,remoto,longura, ermo, lugar deserto desabitado plural=makanga Rikangu promessa Rikanha perdio Rikanha tabaco barbilho (apendice carnoso Rikanji por baixo do bico de algumas aves) Rikanu boca Rikanu boca instrumento feito da haste da palmeira, co e frizado transversalmente, sobre o qual Rikanza se esfrega outro pedacinho de pau( chamado nzlle) e o som que produz o que acompanha a puita, no batuque. amarra (deriva do verbo Rikaselu kukasela=amarrar ou atar para, por em favor de, em...) atadura, amarra (deriva do verbo Rikasu kukasa=atar, amarrar) aborto, aleijado, Rikta monstro,disforme Rikau clice, caneca Rikaza casada(o) (deriva do portugus) Rikebe umbigo, ventre, hipogastro terreno queimado h pouco e Rikela onde nasce capim fresco para pastagem de gado Rikelengende esfera, esfrico, torro Rikelu despenhadeiro, borda, fmbria Rikende lagartixa rolo ou bola de tabaco, esfera, Rikende esfrico

Rikenhe Rikenze Rikesulu Rikezu Rikimba Rikinu Rikoa Rikoa rixikelela Rikoa rizela Rikoka Rikoka Rikoko Rikokolo Rikole! Rikolo Rikolombolo Rikolondo Rikoma Rikoma Rikombo Rikonge Rikongo Rikongolo Rikonji Rikori (ou dikodi) Rikosa Rikoso Rikota

ribanceira, despenhadeiro traa vacina fruta da coleira, noz de cola (plural=makezu) ondulao, aspecto do que se assemelha a ondas dana, brincadeira (deriva do verbo kukina) cor, ctis cor preta

cor branca bomb seco demora cco (deriva do portugus) desgraa, infelicidade, infortnio Grite! vale, ladeira galo Rikolombolo riakusuka = galo vermelhoRikolombolo riazela = galo brancoRikolombolo riaxikelela = galo preto resduo de ferro palmeira grande imperativo do verbo vangloria-te kurikoma cambolador, condutor, caseiro borracha, goma elstica dvida brasa caco de baob afeco do couro cabeludo, tinha camaro remdio arranjado por kimbanda para curar doentes, medicamento, lenitivo o mais velho, o maior, maioral, superior,acima em hieraquia

Rikota Rikovi Rikoxi Rikoza Rika Rikua

velho, maior, conselheiro couve nuca trapo, farrapo, andrajo machadinha pevide de baob pegador, cabo(de panela) ,asa(de Rikuatelu xcara) Rikuatenenu proteo Rikuatu reteno, discrdia Rikuba fardo Riku do que Rikuenze forte, valente, vigoroso Rikulu esfera, mundo, terra, globo esprito de ancio Rikulu (plural=makulu) Rikulukumba bcio esprito de ancio de idade Rikulundundu muito avanada (plural=makulundundu) cadeado, fecho, taramela, Rikumba fechadura Rikumba mo cheia Rikumbele lrio Rikumbi dia,sol, tempo pessoa velha, caduca Rikumbu (plural=makumbu) Rikunda costas, corcova, corcunda Rikunda dorso, costas cova, armadilha, mina, filo, Rikungu vale forquilha, pau bifurcado para Rikunji amparar, forca Rikuri raiva Rikuri solteiro Rikurila mandioca Rikuta embrulho pequeno Rikutu estomago Riku revs militar, derrota

derivado do portugus

Rikuxa Rila

negao, secura armadilha, fosso chora, grita (imperativo do verbo Rila kurila) Rila tero Rilaji doido, maluco Rilalanza laranja tribulao, agonia, Rilamba infortnio, himilhao, infortnio fogo (deriva do verbo Rilambelu kulambela=cozinhar para, em ,por..) honra, prenda, gratificao, Rilau prmio ultraje, ofensa, afronta, Rilebu humilhao, desfeita Rileku ladino Rilele o que ri Rilemba tio Rilembe estmago Rilemu remo Rilenge crrego Rilengelu refgio Rilesu leno Rilolo gritaria, vozeria camarinha sagrada do ocultista, Rilombe santurio, oratrio, capela Rilombe lugar sombrio, escuro Rilombelu peditrio Rilombo carvo Rilombo lombo Rilomboluelu palestra Rilonde cama Rilondekesa espalhafato Rilonga prato, bacia, disco Rilongelu persuaso, ensinamento Rilongo assador Rilongo padiola

deriva do portugus derivada do portugus

Rilu Rilu Riluendela Rilunda Rilunda Rilundilu Rilundu Rilunga Rim Rima Rima Rima Rimala Rimandondo Rimanenu Rimatekenu Rimba Rimbamba

Rimbinza

Rimbokoto Rimbondo Rimbu Rimbumbuluk redondo utu Rimbu-rimbu sujamente Rimi lingua, idioma um, nico (em concordncia Rimoxi com os nomes da classe IV Ritari Rimoxi=Uma pedra) Rimuemue sorridente Rimune neblina, orvalho Rimvula cozinha Rine goma, sujidade

cu, paraso comedouro luminoso histrico verdadeiro, santificao celeiro monte de barro encarnado, pir mide bracelete, pulseira, elo limo (deriva do portugus) morcego pessoa de dormida incerta retaguarda, costas, atrs Ngala ku rima = Estou atrs ventre, barriga morcego pedestal principio perigo desgraa, infelicidade, infortnio espao (em relao ao cu), vcuo *Kukala mu rimbinza=ficar suspenso (isto no espao) sujamente vespa nascida, tumor, abcesso

Rinennu Ringanganji Ringi Ringongena Rinhanga Rinhangua Rinhanhu Rinhenge Rinhota Rinongo Rinonguena Rinuinu Rinzenze Riobe Riofele Riokulu Rionene Rionga Riongo Ripaki Ripapi Ripoto Riri Ririatelu Ririma Riringa Ris Risa Risakela Risakidilu Risambelu Risanga Risanga Risanzu Rise

anus varejeira mais resmungao caador abbora pegada, rasto contrio sde motejo, chasco, ironia camaleo lugar onde se bebe grilo Vide ---obe Vide ---ofele Vide ---okulu Vide ---onene pequena lana cesta (de pesca) mancha, malha mancha, malha, lista varola lugar tamanco morcego mancha lio milho ritual de evocao a espritos agradecimento lugar onde se fazem benzeduras (deriva do verbo kusambela=rezar por, para em..andar a rezar) nojo, repugnancia, tdio pote, vasilha alargamento bodum

abreviatura de kiriri derivada do portugus deriva do verbo kusakela

Risemba Risemukinu Risenu Risesa Risese Risese Risesu Risokesu Risoko Risokolo Risolo Risonga Risote Risoto Risouela Risoxi

umbigada,escovinha transpirao, suor planta utilizada no fabrico de esteiras firmeza desdem, sobranceria verme, larva pedra, pedregulho, machado reviso, proporo pessoa da mesma poca ou idade, contemporaneo, familiar espingarda ordinria pressa, rapidez clitris r procura, busca transpirao, suor lgrima

Risu

Risu riaiba Risuamenu Risuamu Risubu Risui Risuika

O verbo ser em kimbundo geralmente no se expressa. Na primeira e segunda pessoa usamos olho, vista em seu lugar o pronome prefixo, e na terceira pessoa suprime-se inclusive este Mama, kene msu m, eme ngi mukuanii?( ou nanii) Ngi uendese!Me, sem teus olhos, quem sou ? Guia-me! Eme ngi = Eu souEie u = Tu sMuene = Ele Etu tu = Ns somosEnu nu = vs soisEne = Eles so quebranto (ao p da letra=olho mau) esconderijo, refgio esconderijo, refgio (deriva do verbo kusuama=esconder-se, ocultar-se) resto, sobejo laada, lao uma das trs pedras que seguram a panela para cozinhar, paralaleppedo

Risukilu Risukuilu Risungilu Ritaba Ritabu Ritaku Ritala Ritala Ritama ritamba Ritande Ritande Ritanga Ritanga Ritangelu Ritari Ritari eri Ritari orio Ritari ria Ritari ri Ritari riami Ritari ri Ritari ri Ritari rienu Ritari rietu Ritari rimoxi Ritari rin Ritari riorio Ritari riri Ritatu Rittu Ritia

termo, fim lavadouro, lavatrio sitio para conversas noturnas, sero viela enseada,porto,para tirar gua rabo, ndega altura, alto, culminancia, apogeu, terrao, sto, forro (da casa, o teto) imaginao face, bochecha tamarindo campo terreno em declive junto a praia abobora cadver conto, revelao, toada, informao pedra , lousa, tablado=(ou ditadi plural matadi ou matari) O maniinga maxororo o ritari ri = O sangue pingou na sua pedra. esta pedra essa pedra pedra de pedra deles minha pedra sua pedra tua pedra vossa pedra nossa pedra uma pedra aquela pedra essa pedra esta pedra desculpa espcie de lagarto telha

Ritele Ritelelu

colete terreiro modo, maneira,( principio), Ritelu proposio, projeto, argumento, formato, uso Ritemu enxada, arado Ritemu profisso pea de artilharia, canho. Ritenda Oficina, fbrica Ritende lagartixa Ritengene soberbia Ritetele cana brava, canio revelador, manifesto, Ritetu manifestante, manifestao, evidente, demonstrao Ritoko moo, janota Ritokua restos mortais Ritombe bamb Ritombi trana Ritongo comida para criana Ritonokenu brinquedo, folga, folguedo Ritori detrito de peixe. Fedelho Ritoua lama, lodo Ritoxi pingo, gota Ritu colher Ritua ave Rituaia toalha Rituamenenu vanguarda Rituba escroto Ritubu fenda, greta, lasca, talisca orelha. No serto ritue. O ui Ritui final de Loanda corresponde a ue no serto Rituingi barriga da perna Rituku enseada Ritumba caixo, atade Ritumbate(ou erva tosto ditumbate) Ritundilu vo, saida

derivada do portugus deriva do portugus

Ritutu Riua Riua Riue Riuue Riuila Riuima Riulu Riunda Riuta Rivalelu Rivalu Rivandu Rivandu Rivondelu Rivua Rivulu Rivulu Rivumu Rivunda Rivunga Rivunzu Rivuua Rix Rixaka Rixalu Rixamenenu Rixaxalu Rixi Rixibe! Rixikamenu Rixikanu Rixikulu

terreno inculto, mata alopcia clareira sujidade alegre, radiante sde respirao cu, paraso flecha O mukong' uala ni mariunda makuiniari ni riunda rimoxiEsse caador tem vinte e uma flechasAo p da letra seria : Esse caador tem flechas vinte e flecha uma. especie de cobra utilidade, de valor progenitura, prole revolta, sublevao vigor desagravo desgraa, infelicidade, acidente, mal cerimonial deriva da palavra do livro portugus livro ventre, barriga moita casaco, cobertor fezes,borra tribulao, revs, desgraa, desastre ateno mcula machado derivada do portugus arrimo, encosto peixe do mar fumo, fumaa Silncio! nadegas, assento aceitao, crena olhadela

Rixilu Rixima Rixima Riximana Riximane Riximanu Rixinde Rixinga Rixisa Rixita Rixongo Rixuela Rizaba Rizaka Rizamba Rizamba Rizanga Rizanha Rizela Rizelele Rizelu Rizemba Rizembu Rizemenu Rizenhi Rizenji Rizonda Rizote Rizubilu Rizubilu ria izua iami Rizubilu ria

camarinha. Sujidade louvor variedade de diximane (semente de feijoeiro feiticeiro) louvor semente do feijoeiro-feiticeiro louvor, elogio molho, feixe recusa, negao esteira Mukuanii uazalula o rixisa, ri ngazalele? Quem dobrou a esteira, extendeu-a(esteira)?Ri azelenge= a estendeu, sendo ri=a, relativo ao objeto do qual se fala(rixisa) fogueira, entulho, monturo censura spera transpirao, suor reprimenda fstula exalao galho, tronco, sombreiro, guarda-sol, chapu lagoa, lago urtiga asseio felicitao laranja azeda lugar onde se administra a justia, tribunal, palcio de justia, assemblia desprezo apoio, encostamento cada perigo poder, fora, valente r fim, final, concluso fim dos meus dias fim do dia

kizua Rizubilu ria kuenda Rizubilu ria mungongo Rizuela Rizui Rizuika Rizulu Rizumba Rizumbila Rizundu Rizungu Rizungu Rizungu ria Ulungu

Fim do caminhar, fim da viagem fim do mundo guizo palavra, voz, verbo, canto, som,reparo pedra de amolar canudo cheiro, fedor, exalao, ftido vulto sapo, r buraco, toca, cova, furo, fenda, uretra, orifcio gira, roda roda ou giro do barco

Rizunu Rizuta Rizuzu Sabala Sabola Sabu ia xahulu Sabuka ---Sabuka

Refere-se a ordem do barco da feituraMunzenza uarianga = o primeiro do barcoMunzenza ua kaiari ou Munzenza ua kaiadi = segundoMunzenza ua katatu = terceiraMunzenza ua kauana = quartaMunzenza ua katanu = quintoMunzenza ua kasamanu = sextoMunzenza ua kasambuari ou kasambuadi = stimoMunzenza ua kanake = oitavoMunzenza ua kavua = nonoMunzenza ua kakuinii = dcimo nariz automato, idiota, toleiro, tolo automato, idiota, toleiro, tolo terra alagadia palavra derivada do cebola portugus ditado ou provrbio antigo

brota, reponta, nasce a planta imperativo de kusabuka liga-se aos prefixos de concord radical verbal de ncia, e particulas formativas do kusabuka tempo verbal O itulu iasabuka = As flores brotaramO itulu isabuka ni kutanu = As flores brotam na primavera

Sabukenu Sabula ---Sabula Sabulenu Sabuluka Sabulukenu Safujuka ---Safujuka Safujukenu Safuka ---Safuka

Safukenu Safukisa

---Safukisa

Safukisenu Sia ---Sia Sai'!

brotai, repontai, repontai a planta imperativo de kusabuka delira, sonha imperativo de kusabula liga-se aos prefixos de concord ncia e as particulas formativas radical verbal de kusabula do tempo vebal Muene usabula = Ele delira, ele sonhaTuene tusabula = ns sonhamos, ns deliramos delirai, sonhai imperativo de kusabula reverdece, torna a brotar ou imperativo de kusabuluka nascer a planta reverdecei ou tornai a brotar a planta ira-te, fica descomposto (imperativo de kusafuka) Liga-se aos prefixos de radical verbal de concordncia e particulas kusafujuka. formativas do tempo verbal O tata iasafujuka = o pai irou-seO tata isafujuka = o pai iraseEne asafujuka = ele iraram-se irai-vos, ficai descomposto imperativo de kusafujuka fica irado, descomposto imperativo de kusafuka radical verbal de kusafukaLigase aos prefixos de concord ncia e as particulas formativas do tempo verbal Muene uasafuka = ele ficou iradoEtu tuolosafuka = ns estamos ficando irados ficai irado imperativo de kusafukenu faze irar ou descompor imperativo de kusafukisa radical verbal de kusafukisaLigase aos prefixos de concord ncia e particulas formativas do tempo verbalMuene usafukisa o Tata=ele faz irar o pai (faz o pai ficar iarado) fazei irar, fazei descompor imperativo de kusafukisa capa, circuncinda imperativo de kusia Liga-se aos prefixos de concordncia e particulas radical verbal de kusia formativas do tempo verbal capa! Circuncinda! Imperativo enftico de

Sienu

capai, circuncidai manda ou faze circuncidar ou Saiesa capar (imperativo de kusaiesa) Liga-se aos prefixos de ---Saiesa concordncia e particulas radical verbal de kusaiesa formativas do tempo verbal Muene uasaiesa = Ele mandou caparO tata iasaiesa = O pai mandou capar mandai ou fazei circuncidar ou Saiesenu capar(imperativo de kusaiesa) cura, chocalha, agita.Deste verbo deriva-se a palavra kisaka, cujo Sinnimo Saka kisangu=cabaa que serve de imperativo de kusaka chocalho, sendo talvez usada no ritual de cura, quando agitada pelo curandeiro Liga-se aos prefixos de ---Saka concordncia e particulas radical verbal de kusaka formativas do tempo verbal O tata iasaka o ndenge=O pai curou a criana Sakala apressa-te imperativo de kusakala Sakalala apressa-te imperativo de kusakala Imperativo enftico de Sakal'! apressa-te! kusakala radical verbal de ---Sakalela kusakalela Sakalenu apressai-vos radical verbal de ---Sakalesa kusakalesa imperativo de Sakamana s apressado kusakamana imperativo enftico de Sakaman'! s apressado! kusakamena imperativo de Sakamanena s apressado por, para, em kusakamena imperativo de Sakamanenu sde apressado kusakamana Sakamanenu Imperativo enftico de sde apressado! ! kusakamana

kusaia imperativo de kusia

Sak'! Sakela Sakel'! Sakenu Sakenu ! Sakesa Sakes'!

cura!, agita!, chocalha!

Imperativo enftico de kusaka

Sakididila

Sakidila Sakidilenu Sakirila Sakirilenu

Sakiririla

Saku-Saku Sambua

----sanga Sangu

cura para, chocalha para, agita imperativo de kusakela para, por, adivinha cura para, por ! adivinha! imperativo enftico de Chocalha por! Agita por, para! kusakela Sakel' Nzambi!= cura por Deus! curai, chocalhai, agitai imperativo de kusaka Imperativo enftico de curai!, agitai! , chocalhai! kusaka faz vascolejar, faz agitar,faz imperativo de kusakesa chocalhar, faz curar faz curar!, faz vascolejar!, faz Imperativo enftico de agitar!, faz chocalhar! kusakesa agradea por,paraO imperativo na Segunda pessoa (tu, vs), quando junto a um pronome imperativo de kusakirila objetivo, a vogal A final substituida por E Ngi sakididile = agradea por mim imperativo de kusakirila agradea ou kusakidila agradecei imperativo de kusakidila imperativo de kusakirila agradea ou kusakidila agradecei imperativo de kusakidila agradea por,paraO imperativo na Segunda pessoa (tu, vs), quando junto a um pronome imperativo de kusakirila objetivo, a vogal A final substituida por E Ngi sakididile = agradea por mim erva aromtica anual, raras vezes persistente margem, banda do alm, alm encontrar,achar- esta conjugado no negativo da primeira pessoa do plural( ns=etu),no PretritoI sbito

Sanguluka Sanguluk'! Sangulukenu Sangulukenu ! Sangu-sangu Sanji

alegra-te, aclama(imperativo do verbo kusanguluka) alegra-te, aclama! (imperativo enftico do verbo kusanguluka) aclamai, alegrai-vos (imperativo do verbo kusanguluka) aclamai! Alegrai-vos! (imperativo enftico do verbo kusanguluka) sbito galinha Kala sanji ni baia riCada galinha no seu poleiroBaia=contrao de ribaia=tabua, poleiro. Repare que embora possamos escrever baia sem seu prefixo ri o seu prefixo de concordncia permanece, combinado ao pronome possessivo ---=seu, sua, seus, suas galinha pequena (franga)

Sanji ia kanjolonjolo Sanza Sanzala Sata Sauidi Sauidi ni nguzu! Se S Seke Sekele Sekele Sema Sembele Senga Senge Sesa Soba

vastido, amplido povoao, povoado, aldeia O jingombe jabokuele mu sanzalaOs bois entraram no povoado sacrifcio palavra derivada do sade portugus sade e fora! se sem areia areia aspirante

imperativo do verbo faz incises na pele kusema suportvel, alivio areia vila tarde chefe local ,potentado. Tala o soba iiii (ou eii) .Muene muxiki a ngomaOlha este rei(chefe) Ele tocador de bombo.

Sobesa Somboxi Soso Soxi Suata-suata Subiris Suiji Suji

empresta

primognito (em Kisama) fagulha, faisca furo ajustadamente sobrancelha naja, cuspideira (cobra) naja, cuspideira (cobra) de modo acabado, Suk-Kond acabadamente Sukidi acar Sukiri acar compra(imperativo do verbo Sumba kusumba) Sumb seno ainda que, conquanto, apesar de Sumbala mubika, muene mukuaSumbala kitariAinda que escravo, ele rico comprai (imperativo do verbo Sumbenu kusumba) Sundu vulva Sungi colquio expresso comparativa de T pancada Ta pe,mete (imperativo de kuta) T boba pe aqui(sobre) Ta bu kiandu ponha no trono (sobre o) ponha na cabea (sobre a Ta bu mutue cabea) Ta bu mutue o kilanda kiPonha na cabea a coroa suaEh! tata ki ia meOh! Pai excelso (= meu rico, poderoso)Kana mutu ubumina ku ku tendulaNingum atreve-se menosprezar-teKana mutu ubumina ku ku somb laNingum atreve-se desafiar-te( ou provocar, insultar)Mukondo ejia, a ku valela soba kiPorque sabem, nascestes rei j (j nascestes rei)Atu oso atumaka o usoba uTodos respeitam a tua autoridade de reiEme ngirikoteka ku polo tataEu curvo-me diante do paiNgirikandalala o inama Inclino-me(deito-me) aos teus

imperativo do verbo kusobesa

ps Ta bu mutue o kilanda Ta bu mutue o kindembende mbe Ta jimbongo Ta maka T makutu Ta matari ou Ta matadi Ta mate Ta ngunzo Ta nhanha Ta poko Ta riiaki Ta uenji Ta-baba T-ban Tabela T-bobo Ta-boxi Tabu Ta-bulubambu Ta-bu-lukolo Tadidi Takana Takanenu Takanesa por na cabea a coroa (sobre) por na cabea o penacho, cocar adquira bens conversa imperativo de kuta maka= literalmente por conversa minta imperativo de kuta makutu literalmente por mentira apedreja literalmente meter pedras cospe imperativo de kuta mate ( ao p da letra por cuspe) ponha fora, ponha vigor bocejar imperativo de kuta nhanha ( literalmente por bocejo) esfaqueia imperativo de kuta poko ( literalmente meter a faca) ponha ovo negocia, comercia literalmente ponha negocio pe aqui(sobre) pe l (longe)sobre busca para, busca por,em, em favor de....(imperativo do verbo kutabela) pe l (perto)(sobre) pe abaixo, derruba porto, ancoradouro acorrenta ( literalmente ponha na corrente) amarra (com corda) tarde busca,encontra(imperativo de kutakana) buscai, encontrai(imperativo de kutakana) vai buscar, topa com(imperativo forma abreviada de ritabu derivada do portugus

Takanesenu T-koko Taku Takuila

Takuilenu Takuisa T-kuku Takula Takulenu T-kun Tala Tala Talala Talalenu Talalesa Talalesenu Talamesa Tala-mutue Tala-tala Talela Talelenu Talenu

de kutakanesa) ide buscar,topai com(imperativo de kutakanesa) pe l (perto) (junto) trazeiro, nadega, fundilho, assento atira para ou por, lana para ou por, arremessa para ou porImperativo de kutakuila atirai ou lanai por ou para, arremessai por ou paraImperativo de kutakuila manda ou faz atirar, lanar, ou arremessar impert de kutakuisa pe aqui (junto) atira, lana, arremessa(imperativo de kutakula) atirai,lanai,arremessai(imperat ivo de kutakula) pe l(longe) (junto) esfola fita,olha,v esfria, arrefece, alivia, acalma, sossega esfriai(imperativo de kutalala) faa esfriar(imperativo de kutalalesa) fazei esfriar ou arrefecer(imperativo de kutalalesa) fixa, firma(imperativo do verbo kutalamesa=fixar, firmar) alto da cabea espelho ( seria ao p da letra olha-olha) olha com ateno(imperativo de kutalela), olha para ou por olhai com ateno(imperativo de kutalela) olhai,esfolai

forma abreaviada de ritaku

imperativo de kutala imperativo de kutala imperativo de kutalala

Talesa Talesenu Talu-talu Tama Ta-maju Tamba Tamba Tamba ria musefu Tambi Tambi Tambula! Tambulenu! Tamene! Ta-momo Ta-mumu T-mun Ta-mungua Tana Tanaku Tanda Tandala Tande Tandu Tandu'anzo Tanenu Tanenu-ku Tanga Tangu

d prova,mostra,prova, manda olhar mostrai,provai esfarrapadamente contrao de ritama morda (imperativo de kutamaju=literalmente por dentes) forma contrata de ritamba tarrafa, pesca (com anzol) imperativo de kutamba tamarindo verde

imperativo de kutalesa

feijo branco com pintas castanhas luto, bito toma! Aceita! Recebe! tomai! Aceitai! Recebei! tomara! pe l (perto) (dentro) pe aqui (dentro) pe l (longe) (dentro) salga(imperativo de kuta mungua) s feliz imperativo de kutana s bem vindo, salve! imperativo de kutanaku que no tem humidade, que seco ministro contrao de ritande=campo cima, cume, cimo, montente [ku tandu a (ou ria)= em cima de] telhado (forma contrata de tandu ia inzo) sejai feliz imperativo de kutana sede bem vindo pano, capa haste,ramo Tata ! Uene kala o muxi nguzo, mon' uene kala tangu nguzo ienePai! s( costuma ser) como o tronco forte, seu

Tangu Tanu Tariri Tata Tata Tata eii

Tata ia

Tata ia dilu Tata ia ixi Tata ia pai do perdo , da graa kisambu Tata ia kuzola pai de amor pai da progenie, da origem, da Tata ia luvualu ascendencia Tata ia pai da doutrina, dizeres mambu Tata ia maulu pai dos ceus Tata ia mbla pai do povoado (tateambala) Tata ia muha pai do sopro da vida ua mueniu Tata ia muxikongo pai do povo natural da terra do (tateamuxikon Kongo go) Tata ia tio, padrasto, pai pequeno ndenge Tata ia pai da origem da vida, do ndonda ia principio mueniu Tata ia pai do alm (Tateangoguena) Ngongena Tata ia pai do alm (Tateangoguena) Ngongenha

filho ( costumam ser) como ramo forte tambm ramo cinco tarde derivada do portugus dvida pai,senhor, chefe de familia, homem idoso este pai pai por ser um ente racional, pode ter o prefixo de concordncia pai de da classe I (dos entes racionais), sendo portanto correto dizermos tata ua pai do cu, firmamento pai da terra

Tata ia 'nzo(tatea'nzo) Tata ia rilu Tata ia rimatekenu Tata ia sanzala ou ia sanza (tateasanzala) Tata ia tu bane o mueniu Tata ia 'xi

pai da casa pai do cu, firmamento pai do principio, do primordio

pai do povoado

pai que nos deu a vida

pai da terra pai venerado, idolatrado, Tata iabeja adorado pai venerado, idolatrado, Tata iabeza adorado Tata iakiri pai verdadeiro Tata ialenduka pai bondoso Tata iamujitu pai respeitavel Tata iatumaka pai respeitado, venerado Tata iazolo pai amado Tata in aquele pai Tata ioio esse pai Tata pai honrado, acatado, respeitado iokondeke (para honrar) Tata iokulu pai velho Tata iozola pai de amor Tata ki ia me pai excelso, rico , pai para mim (kiame) Tata kikulakaji pai ancio, velho Tata kilolo pai guerreiro que vai a frente Tata kisumbe pai velho (na regio do Kuanza) Tata kiximbi pai poderoso Tata muari ia pai poderoso, grande, superior kimi Tata mungua padrinho Tata ngana pai senhor, patriarca Tata ngunza pai onipotente Tata oio esse pai

Tata sekulu Tata-ndenge Tatealenduka Tateambala Tateamuxikon go Tateaxi Tateazolo Tat'enu Tateozola Tat'etu Tat'etu ! Tat'etu eh! Tat'etu-! Tat'etundenge Tatorio! Tatu Taua Tia-tia Tekela Tkta Tekula Teleku Temu Tende Tendu Tendula Tenu Tenu-boxi Tenu-bulubambu

pai ancio do povo tio, padrasto, pai pequeno pai bondoso pai do povoado pai do povo natural da terra do Kongo pai da terra pai amado vosso pai pai de amor nosso ou meu pai Oh meu pai! oh pai! grito de socorro equivalente a Aqui meu pai! nosso ou meu pai pequeno grito de socorro equivalente ao portugus Aqui d'el Rei! dvida queixa, recriminao com muitas dores escuta.Termo usado na regio Ambaka treme, palpita, estremece,palpita (imperativo de kutkta) agita oferta, oferenda

imperativo de kutekela1

contrao de ritemu teso castanha menospreza ponde, metei imperativo de kuta Tenu o ukembu mu kindaPonde o enfeite no cesto ponde abaixo, derrubai(imperativo de kuta boxi) acorrentai

Tenu-maju Tenu-maka Tenu-makutu Tenu-matari Tenu-mate Tetembua Toba Toka Tome Tomuene Tomuene! Tona Tonda Tondela

mordei(imperativo de kuta-maju) conversai(imperativo de kutamaka) menti(imperativo de kutamakutu) apedrejai(imperativo de kutamatari) cuspi(imperativo de kuta-mate) estrla tola, humilde apenas, unicamente, somente doce,potvel tomara! tomara inicia, retorna, acorda aplauda, aclama, bata palmas (imperativo do verbo kutonda) aclama, bata palmas em, para, por.. (imperativo do verbo kutondela) bata palmas em, para, por...,! aclama! (imperativo enftico do verbo kutondela) aclamai, batei palmas por, em, para.. (imperativo do verbo kutondela) batei palmas por, em, para..!, aclamai! (imperativo enftico do verbo kutondela) inicia para ou por, acorda para ou por, retorna para ou por iniciai, retornai, acordai manda ou faz iniciar ou acordar, ou retornar mandai ou fazei acordar ,iniciar ou retornar campo por lavrar ou que se destina a serviais para ser lavrado, terreno, plantao, campina

imperativo de kutona2

Tondel'!

Tondelenu Tondelenu ! Tonena Tonenu Tonesa Tonesenu

Imperativo de kutonena1

Tonga

brinca, folga imperativo de kutonoka brinca para,em, por ou com, Tonokena sirva de brinquedo para, brincai com, para ou por, servi Tonokenenu de brinquedoImperativo de kutonokenu brincai, folgai imperativo de Tonokenu kutonoka Tonokesa faz ou manda brincar, distraia fazei ou mandai brincar, distrai Tonokesenu imperativo de kutonokesa troa, caoada ( na regio Topa de Bengo) Topokot sujamente Tota fome Ttka tubia pega fogo Toxi borro Tu nos Tua escapa,erra fulgura, brilha, fica ferido, tenha Tua fio Tua pila, pisa com pilo Tuaba murmura Tuabenu murmurai escravozinhos diminutivo de Tuabika abika Tonoka Tuadi Tuafu comemos

imperativo de kutua imperativo de kutua imperativo de kutua imperativo de kutuaba imperativo de kutuaba Pretrito I do verbo kuria ou kudia

Tuakexirietu mu ---

morremos Pretrito I do verbo kufua ou kufa=morrer sendo --- preenchidos pelo radical verbal ou por seu infinitivo quando o radical comea por no estavamos a --vogal, formamos o Pretrito continuonegativo de todos os verbos, com o pronome Etu=ns Tuakexirietu mu ria = no estavamos a comer ( ou

comendo)Tuakexirietu mu zola = no estavamos amandoTuakexirietu mu kuatesa = no estavamos ajudandoTuakexirietu mu kina = no estavamos danandoTuakexirietu mu kandalala = no estavamos ficando deitadosTuakexirietu mu kuiza = no estavamos chegando,vindo danamos -do verbo kukina no Tuakini Pretrito I Tuala estamos Tuala mu kuia estamos indo Tuala ni estamos com, temos o verbo(ku)kala conjugado na primeira pessoa do plural (ns=etu), em sua forma Tualetu no estamos negativatualetu=tu+ala+et u-tu prefixo de concordncia de etuetu sufixo de negao de etu Tualetu ku malu = No estamos no cuTualetu ni uoma = no estamos com medoTualetu ni nzala = no estamos com fome Do verbo(ku)kala=estar, que ligado a ni significa estar com ou ter. Conjugado na primeira pessoa do Tualetu ni no estamos com, no temos plural( ns=etu)em sua forma negativa Etu tu+ala+etu= tu prefixo de concordncia de etuetu sufixo de negao de etu(ns) Tualetu ni kitadi = No temos dinheiro. prossiga, adianta,v avante Tuama (imperativo de kutuama) Tuamba dizemos Tuambata levamos Tuambundu pretinhos Tuamena precede, avana, imperativo de kutuamena Tuamenenu precedei, avanai imperativo de kutuamena

Tuamenu Tuamesa Tuamesenu Tuana Tuandala Tuanu Tuari Tuba Tubala Tubalumuka Tubalumuna Tubana Tubandeka Tubandulula Tubanga Tubange Tubang'etu Tubangietu Tubang' Tubanza Tubeta Tubetama Tubeteka Tubetula Tubia Tubiluka

prossigai,adiantai,ide avante(imperativo de kutuama) manda adiante(imperativo de kutuamesa) mandai adiante(imperativo de kutuamesa) filhinhos queremos, desejamos do verbo kuandala bebemos Pretrito I do verbo kunua=beber comemos testculo deitamos por terra do verbo kubala erguemos-nos do verbo kubalumuka=erguer levantamos do verbo kubalumuna damos do verbo kubana=dar unimos do verbo kubandeka separamos fazemos, lutamos faamos, lutemos

Pretrito I do verbo kuria ou kudia

imperativo de kubanga conjugao enfatica de fazemos, lutamos kubanga no presente conjugao sufixada faamos, lutemos do imperativo de kubanga conjugao com o j c lutamos, j c fazemos, demonstrativo de kubanga j l lutamos no presente pensamos batemos curvamos-nos inclinamos erguemos fogo, chama tornamos-nos, viramo-nos do verbo kubiluka=tornar-se

Tubilula Tubinga Tubixila Tubokona Tubu Tubu Tubu Tubu Tubuima Tubuka Tubuka Tubuka bu kanga Tubulakana Tubungo Tubunjika Tubusa Tubuza Tudia Tudie Tudietu Tudi'etu Tudila Tudi' Tuelela Tuembi Tuenda

tornamos, viramos pedimos chegamos entramos contrao de ritubu= fenda, greta principalmente superior, melhor respiramos abanamos do verbo kubuka sai (imperativo de kutubuka) sai fora atendemos nobre de Lunda; designativo dos primeiros que chegaram Lunda vindos do leste dobramos do verbo kubunjika=dobrar assopramos do verbo kubusa arrancamos do verbo kubuza comemos comamos comamos (forma sufixada do imperativo de kudia) comemos (conjugao enfatica de kudia no presente) choramos, gritamos do verbo kurila ou kudila j c comemos, j l comemos ri-mo-nos do verbo kuelela cantamos-do verbo kuimba no Pretrito I caminhamos, seguimos, partimos

forma abreviada de ritubu do verbo kudia ou kuria, no presente imperativo de kudia ou kuria conjugao com o demonstrativo do verbo kudia

Tuene

Tuene

Tuene ni

Tuenietu

Tuenietu ni

Tuenu Tuesa

costumamos estar, temos estado,somos ou estamos( de forma habitual ou costumeira).Do verbo(ku)ene que s tem sua conjugao no presente. Est conjugado na primeira pessoa do plural(ns=etu)Etu tuene = tu esta ligado ao radical verbal ---ene, sendo o prefixo de concordncia de EtuEtu tuene nguzo= Somos fortes (costumamos ser) ns mesmos costumamos ter, temos tido, temos (no sentido de posse habitual, costumeira). Do verbo(ku)ene ligado a ni=e, com Est conjugado na primeira pessoa do plural(ns=etu)Tuene ni tata ni mama = Temos pai e me( temos no sentido de costumamos ter) do verbo(ku)ene no somos ou no estamos conjugado na primeira (de forma habitual ou pessoa do plural( ns = costumeira). etu ) em sua forma negativa Etu tuenietu= tu o prefixo de concordncia de etu e etu o seu sufixo de negao.= tu + ene + etuTuenietu uoma = No somos medrosos = No costumamos estar com medo. do verbo(ku)ene ligado a ni=e, com, conjugado na no temos (de forma habitual primeira pessoa do plural( ou costumeira) ns=etu), em sua forma negativa. Ki tuenietu ni kitari = No temos dinheiro( de costume)Ki usado como negativa = no, sendo indiferente a sua colocao ou no na frase, uma vez que o verbo j se encontra na forma negativa. Poderiamos dizer tambm Tuenietu ni kitari figurai, escapai,errai,pilai imperativo de kutua manda pilar ,faz pilarFaz ou imperativo de kutuesa ou

Tuesenu

Tuez' Tufina Tufinenu Tufua Tufukama Tufula Tuhoji Tuhombo Tuhoxi Tuibula Tuietu Tuietu Tuietu tuakadie Tuietu tuakakatule Tuietu tuakasote Tuietu tuakaxikame Tuietu tuakaxikane

manda figurar, brilharFaz ou kutuisa manda escapar, errar mandai ou fazei pilarmandai ou fazei figurar ou brilharmandai ou fazei escapar conjugao no Pretrito I do verbo (ns) j c viemos kuiza com o demonstrativo cospe imperativo de kutufina cuspi imperativo de kutufula morremos do verbo kufua ajoelhamos do verbo kufukama faz arrebentar uma bolha ou borbulha imperativo de kutufula leezinhos cabritinhos leezinhos perguntamos do verbo kuibula vamos (imperativo de kuia) vamos (imperativo do verbo kuia-forma sufixada) vamos comer (kuria ou kudia) vamos tirar vamos procurar vamos sentar, vamos assentar, vamos abancar (kuxikama=sentar....) vamos crer, vamos acreditar, vamos aceitar, vamos afirmar, vamos querer (kuxikana=crer...)

Tuietu vamos ser firmes tuakaxikinine Tuietu vamos conhecer, vamos saber tuakejie Tuietu tuakejie o kabasa ketuVamos saber o nosso idiomaTuietu tuakajie o rimi rietuVamos conhecer a nossa lingua

Tuietu tuakekute Tuietu tuakemane Tuietu tuakembe Tuietu tuakeokole Tuietu tuakerike Tuijia Tuika Tuikenu Tuikila Tuikilenu Tuikisa Tuikisenu Tuila Tuimba Tuina Tuinenu Tuinina Tuinisa Tuisa Tuisenu

vamos ficar satisfeitos, saciados, ou regalados ou fartos vamos nos levantar , vamos parar verbo>kuimana vamos cantar vamos vencer, vamos cansar vamos mostrar, vamos indicar conhecemos, sabemos do verbo kuijia planta, ajuda( a por carga na cabea) plantai, ajudai( a por carga na cabea) planta para ou por, ajuda a por carga na cabea para ou por plantai por ou para, ajudai a por carga na cabea para manda ou faz plantar, manda ou faz ajudar( a por carga na cabea) fazei ou mandai plantar pila para ou por imperativo de kutuila, erra ou escapa por ou para, Figura ou abrilhanta por ou para cantamos do verbo kuimba calca, soca, pisa, cata calcai, pisai, socai, catai calca para ou por, soca para ou por, pisa para ou por, cata para ou por manda ou faz pisar, socar, calcar, catar manda pilar ,faz pilarFaz ou manda figurar, brilharFaz ou manda escapar, errar mandai ou fazei pilarmandai ou fazei figurar ou brilharmandai ou imperativo de kutuika imperativo de kutuina imperativo de kutuesa ou kutuisa

Tuixi Tuiza Tuize Tuiz'etu Tuizietu Tuiz' Tuji Tuji Tuji Tujika Tujikula Tujima Tujitika Tujituna Tujola Tuka Tukemba Tukenu Tukila Tukina Tukisa Tukuila Tukuisa Tukuka Tukuka Tukukenu Tukula Tukulenu

fazei escapar dizemos do verbo kuixi chegamos, viemos venhamos, cheguemos chegamos, viemos venhamos, cheguemos j c chegamos, j c viemos excremento excrementos fezes fechamos abrimos apagamos atamos desatamos do verbo kujituna termo aportuguesado=tesoura salta, voa, pula(imperativo de kutuka) enfeitamos-nos saltai, pulai, voai salta para ou por, pula para ou por, voa para ou por danamos do verbo kukina faz ou manda saltar ou pular ou voar arranca para ou por, depila para ou por, desenraiza por manda ou faz depilar, arrancar,ou tirar pela raiz fica arrancado ou depilado fica depilado ficai depilado Arranca, depila, tira pela raiz arrancai,depilai(imperativo de

do verbo kuiza, no presente imperativo de kuiza conjugao enftica de kuiza no presente conjugao sufixada do imperativo de kuiza conjugao com o demonstrativo do verbo kuiza no presente em kikongo se diz tuvi ou tufi imperativo de kutuka imperativo de kutukuka imperativo de kutukuka imperativo de kutukula

Tukuluila Tukuluisa Tukuluka Tukulukenu Tukulukila Tukulukisa Tukulula Tukululenu Tukm Tukuna Tukurisa Tula

Tulama Tulamenu Tulenu Tuloloka Tulonga Tulongolola Tulu Tulu Tuluka Tulukenu

kutukula) revela ou manifesta ou apresenta por ou para manda ou faz revelar, aparecer ou manifestar aparea(imperativo de kutuluka) aparecei(imperativo de kutula) aparea para ou por (imperativo de kutulukila) manda ou faz aparecer revela, apresenta, manifesta( imperativo do verbo kutukulula) manifestai,revelai,apresentai(imp erativo de kutukulula) rente plantamos, semeamos do verbo kukuna=plantar, semear fazemos crescer ponha abaixo, pousa, amansa,descansa(imperativo de kutula) monta a cavalo,cavalga(imperativo de kutulama) cavalgai(imperativo de kutulama) ponde abaixo,pousai,amansai(imperativ o de kutula) perdoamos do verbo kuloloka=perdoar ensinamos, embarcamos desembarcamos peito O kamba tu ri baka mu tuluO amigo ns o guardamos no peitoRi=o, no caso pronome relativo de rikamba=amigo segredo desce, apea(imperativo de kutuluka) descei(imperativo de kutuluka)

Tulukisa Tulukisenu Tulula Tululuka Tululukenu Tululukisa Tululukisenu Tulumata Tuma Tumabengu Tumaka Tumakenu Tumakina Tumakisa Tumaku Tumakudia

Tumakuria Tumala Tumatadi Tumatari

manda descer, faz descer(imperativo de kutulukisa) fazei descer, mandai descer(imperativo de kutulukisa) faz descer(imperativo de kutulula) acalma-te, alivia-te,aquietate(imperativo de kutululuka) acalmai-vos,aliviaivos(imperativo de kutululuka) faa serenar, abranda (imperativo de kutululukisa) fazei abrandar,fazei serenar(imperativo de kutululukisa) mordemos do verbo kulumata=morder coisinhas (diminutivo plural de kama=coisinha, que por sua vez forma abreviada de kakima) ratinhos diminutivo plural de karibengu=ratinho respeita, venera imperativo de kutumaka respeitai, venerai respeita para ou por, venera para ou por manda ou faz respeitar imperativo de kutumakisa mozinhas (diminutivo plural de kalukuaku=mozinha) bocadinhos de comida (diminutivo plural de kakudia=bocado de comida) bocadinhos de comida (diminutivo plural de kakudia=bocado de comida) homenzinhos, anes pedrinhas (diminutivo de karitari ou kaditadi=pedrinha) pedrinhas (diminutivo de karitari

Tumatubia Tumaulungu Tumata Tmba Tumba Tumba ni samba Tumbia Tumbu Tumbu Tumbua Tumburi Tumenha Tumenu Tumenu Tumesena Tumta Tunana Tunda Tunda Tunda baba Tunda bobo Tunda bu kanga Tunda! Tunde ---

ou kaditadi=pedrinha) fogozitos diminutivo de katubia=foguinho canoazitas diminutivo de kaulungu=canoinha arminhas dimunutivo de kauta=armas naco, fatacaz plural=jitumba parente, conhecido, pessoa de nossa ntima amizade, aparentada parente e aliado

Ken tumba, kene samba=Sem parente, sem aliado panelinhas diminutivo de imbia=panelas agulha umbigo cachorrinhos plural de kambua=cozinho carneirinhos diminutivo de jimburi=carneiros bocadinhos de gua mandai (imperativo de kutuma) mandai, ordenai(imperativo do verbo kutuma) queremos, precisamos do verbo kumesena=querer, precisar arminhas dimunutivo de kauta=armas puxamos sai, sobressai, nasce (imperativo do verbo kutunda) serto, oriente sai daqui sai da sai fora

fora! Sai! interjeio desde --- atTunde mu Luanda

kat

kat mu Ndondo jilekua jikuxi ? Desde Luanda at Ndondo, quantas lguas so ? Tunde ki ngatundu, kat ki ngabixila, ki nganuami menia, n tuofele ngDesde quando sai at quando cheguei no bebi gua nem um pouquinho s Sai! forma enftica do imperativo do verbo kutunda

Tund'! Tundenu

sa (imperativo do verbo kutunda) sa! (imperativo enftico do Tundenu ! verbo kutunda) Tunga receio, escrpulo Tungu madeira, pancada Tungulu porquinhos Tungunuka fica descoberto Tungununa descobre desminta (literalmente descubra Tungununa a mentira) Deitado horizontalmente ou Tunh! completamente estirado roubamos do verbo Tuniana kuniana=roubar caminhos estreitos, atalhos Tunjila (diminutivo de jinjila=caminhos) passarinhos (diminutivo de jinjTunjla la=passaros) bebemos,fumamos, sorvemos Tunua (do verbo kunua=beber) bebamos, fumemos (imperativo Tunue e subjuntivo de kunua) bebamos (imperativo na forma Tunuetu sufixada do verbo kunua) bebemos, Tunu'etu fumamos(conjugao enfatica de kunua no presente) Tunuietu bebamos, fumemos(forma sufixada do imperativo de

Tunu'

Tunzo Tuobe Tuofele Tuokulu Tuoloia Tuonene Tuongeka Turia Turiaula Turika Turikila Turila Turila Turionda Turisa Tusamuna Tusukula Tusunga Tuta Tuta Tuta Tuta -ria-

kunua) j c fumamos, j l fumamos, j c bebemos(conjugao com o demonstrativo de kunuano presente) casinhasdiminutivo de kanzo=casinha Vide ---obe pouquinho Vide tambm-- ofele Vide ---okulu estamos indo Etu tuoloia ku bata rietuNs estamos indo para casa nossa Vide ---onene ajuntamos do verbo kuongeka=ajuntar comemos almoamos do verbo kuriaula encima, imperativo de kuturika pe em cima de imperativo de kuturikila choramos, gritamos do verbo kurila ou kudila descansa para, amansa para ou por,pousa para, pe abaixo para suplicamos do verbo kurionda=suplicar arreia, manda por abaixo, manda ou faz descansar penteamos, desnmanchar lavamos puxamos bata contrao de rituta=nuvem muda, carrega, leva, incha imperativo de kututa nuvem de chuva, planta

designada como feiticeira ou com poderes mgicos nuvem de chuva, planta Tuta riambula designada como feiticeira ou com poderes mgicos lanamos do verbo Tutakula kutakula=lanar ficai inchado imperativode Tutamanenu kututamana respondemos do verbo Tutambujila kutambujila=responder contamos do verbo Tutanga kutanga=contar raminhos (diminutivo de Tutangu jitangu=ramos) contamos outra vez do verbo Tutangulula kutangulula fica inchado (imperativo de Tutatamana kututamana) Tutenu batei Tutenu mudai, carregai, levai, inchai manda carregar ou transportar, Tutisa faz mudar, manda mudar, faz incharimperativo de kututisa mandai carregar ou levar, fazei inchar,fazei mudar, mandai Tutisenu mudar imperativo de kututisenu precedemos , antecipamos do Tutuama verbo kutuama=preceder pisa ou esmigalha por ou para, Tutuila sorgue por ou paraImperativo de kututuila pisai ou esmigalhai por ou par, Tutuilenu soerguei por ou para manda ou faz pisar, esmigalhar, Tutuisa faz ou manda soerguer mandai ou fazei soerguer, Tutuisenu mandai ou fazei pisar, esmigalhar Tutuka fica soerguido imperativo de mvula

Tutukenu Tutukila Tutukilenu Tutukisa Tutukisenu Tutukumuna Tutula Tutulenu Tutuluka Tutulukenu Tutulukila Tutulukilenu Tutulukisa Tutulukisenu Tutuma Tutumba Tutumbila Tutumenu Tutumina Tutuminenu Tutumisa Tutumisenu Tutumuka Tutunga Tuuika Tuxakata Tuxakatala Tuxala Tuxalesa

kututuka ficai soerguido imperativo de kututuka fica soerguido por ou para imperativo de kututukila ficai soerguido para ou por manda ou faz ficar soerguido mandai ou fazei ficar soerguido assustamos do verbo kukumuna=assustar pisa, esmigalha , soergue pisai, esmigalhai, soerguei muda, fica mudado mudai, ficai mudado muda para ou por mudai por ou para manda ficar mudado, faz mudar fazei mudar, mandai ficar mudado faz escuma atrapalha-se imperativo de kututumbula atrapalha-se para ou por fazei escuma faz escuma por ou para fazei escuma por ou para manda fazer escuma mandai fazer escuma soerga, desprenda-se imperativo de kututumuka construimos do verbo kutunga=construir acendemos do verbo kuuika arrastamos do verbo kuxakata nuamente (forma contrata de tuxi ia takala) ficamos, sobramos, restamos do verbo kuxala despedimos, damos adeus

Tuxi Tuxiba Tuxikama Tuxikana Tuxila Tuxila Tuxinga Tuxinhi Tuxinhu Tuzeka Tuzelesa Tuzola Tuzole Tuzol'etu Tuzol' Tuzuata Tuzuela Tuzuika Uabange Uabnge Uabela Uabela kiavulu Uabele Uabeleketa

n, despido chupamos do verbo kuxiba=chupar sentamos, assentamos do verbo kuxikama aceitamos, cremos do verbo kuxikana ficamos sujos do verbo Kuxila=ficar sujo respeitamos do verbo kuxila=respeitar insultamos do verbo kuxinga=insultar pedacinhos, bocadinhos toucinho (forma derivada do portugus) dormimos fazemos claro, limpo, branco amamos do verbo kuzola amemos (imperativo e subjuntivo de kuzola) amamos (conjugao enftica de kuzola no presente) j c amamos, j l amamos( conjugao com o demonstrativo de kuzola) vestimos do verbo kuzuata=vestir falamos do verbo kuzuela=falar amolamos do verbo kuzuika=amolar fez, fizeste (Pretrito I do verbo kubanga) lutou, lutastes(Pretrito I do verbo kubnga) que magro jubiloso magro mole

Adjetivo ---abelesela, em concordncia com os Uabelesela manso, obediente nomes que comecem por MU ou U Mona uabelesela=filho obediente* mona forma contrata de muana Adjetivo ---abenga, em gluto,glutona, concordncia e logo Uabenga comilo,comilona, sfrego aps os nomes que comecem por Mu ou U Muhatu uabenga=mulher comilonaMona uabenga=filho comilo *mona forma contrata de muana ---abengalala, em concordncia e logo Uabengalala torto, torta adjetivo aps os nomes que comecem por Mu ou U. e todos entes racionais Mulembu uabengalala=dedo torto Muxi uabengalala=pau tortomuxi=pau, vara, rvore, galho, lenha Uabeta mais (do que) Uabeta o kota superior necessitado, desgraado, Uabindama miservel Uabu acabou ( muene) Uabubu baixo, curto Uabuta que baixo ou curto Pretrito I do verbo Uadi ou Uari comestes, comeu kudia ou kuria Uadi kiambote?=Comestes bem? Uafu morto, morreu, morrestes Muene uafu=Ele morreu Uafumana famoso, afamado Uafunzuka esfarrapado,maltrapilho Uah! interjeio=u! Uh! Uh! interjeio U! U! exprime o som da areia ou do Uaia cair da chuva Uaih! som que produz um objeto Uaih! arremessado em areia Uaiba feio, deforme Uajibi matou, matastes (Pretrito I do

Uajiki Uajimba Uajimbi Uajimbi Uajimbi Uajimi Uajindama

Uajiri

Uajiza

Uajizi

Uajolo

Uakaiela Uakakala mu kuenda Uakakala mu

verbo kujiba)Muene uajibi o nzala=(le matou a fome) fechastes, fechou, encostastes, Pretrito I do verbo cerrastes,entalou, entalastes kujika Eie uajiki o ribitu=Tu fechastes a portaMuene uajiki uenji=le fechou negcio que grosso esqueceu, ignorou (Pretrito I do verbo kujimba=esquecer) grosso, inflamado inchou (Pretrito I do verbo kujimba=inchar, intumescer) apagou, apagastes , extinguiu, Pretrito I do verbo extinguistes kujima colrico, teimoso acabastes, acabou, terminastes, terminou, absteve-te, renunciastes (ou renunciou)a fazer uso de comida ou bebida, fizestes jejum (de abstinencia, preceiro) Pretrito I do verbo kujila teimosoadjetivo ---ajiza, derivado do verbo kujiza=teimarEst em concordncia e logo aps os nomes que comecem por Mu ou UMutu uajiza=pessoa teimosaMona uajiza=filho teimoso*mona forma contrata de muana teimou, teimastes (Pretrito I do verbo kujiza=teimar) apertou, apertastes, esfregou, esfregastes , estreitou, estreitastes(Pretrito I do verbo Kujola) Pretrito I do verbo seguiu, seguistes kukaiela (ele) ir, estar indo, (ele) futuro composto III do andar, (ele) viajar, irs, verbo kuenda andaras, viajaras (ele) vir, estar vindo, (ele) futuro composto III do

kuiza Uakake Uakala mu kuenda Uakala mu kuiza Uakamba Uakamba o henda Uakamba o kibuku Uakamba o kifula Uakamba o kilunji Uakamba o kuzola Uakamba o sonhi Uakambe Uakembe

chegar, estara chegando, virs, chegars atreveu-se, foi ou fostes ousado ou destemido. (Pretrito I do verbo kukaka) (ele) andar, (ele) viajar, (ele)ir, viajars, irs, andars (ele)chegar, (ele) vir, chegars, virs falta, em falta , o ou a qual falta sem compaixo, sem piedade, sem amor, sem saudade sem sorte, sem felicidade sem sabor Ualende uakamba o kifulu=aguardente sem sabor sem entendimento, sem juizo, sem inteligencia sem amor

verbo kuiza futuro composto II do verbo kuenda futuro composto II do verbo kuiza

Uakeme

Uakende Uakeze Uakia Uakuka

sem vergonha, descarado, o qual Adjetivo ---akamba fata a vergonha Est em concordncia e apos os nomes que comecem por Mu ou UMona uakamba o sonhi= faltou, faltastes, faleceu(fez Pretrito I do verbo percer), falecestes kukamba Muene uakambe ujitu=(ele faltou (c/) respeito enfeitou-se, embelezou (Pretrito I do verbo kukemba) gemeu, gemestes, pranteou(Pretrito I do verbo kukema=gemer, prantear)Eie uakeme kiavulu=le gemeu muito andar, andaras, seguirs, futuro III do verbo kuenda seguir, viajar, viajars chegar, ir futuro II do verbo kuiza esperto, dotado de vivacidade velho, roto, esfarrapado

Uakulu Uakusuka Uakutile

(le) cresceu, (tu) crescestes vermelho, encarnado amarrou, amarrastes(Pretrito II de kukuta=amarrar)Muene uakutile o imbamba ni mikoloEle amarrou as cargas com cordas est,estas---- o verbo (ka)kala=estar, ligado ao prefixo de concordncia das classes dos substantivos I , II eV no singular e dos pronomes pessoais tu(eie) e ele(muene)Muene uala ni uoma=Ele esta com medoO muloji uala ni lumbi=O feiticeiro est com invejaO uiki uala kiatouala=O mel esta doce como estas? compaixo apressado, abelhudo adjetivo ---alakama, derivado do verbo Kulakama=ser intrometido, abelhudo, ser expedito(ativo)Est em concordncia e logo aps os nomes que comecem por Mu ou UMutu ualakama=pessoa abelhuda ou expedita som que produz um onjeto arremessado no capim tranquilo que comprido ou alto comprido, alto aguardente docil, brando (ele) fugiu, correu, (tu) fugistes, correstes (Pretrito II do verbo kulenga=fugir, correr) doente, enfermo garapa, espcie de cerveja, hidromel

Pretrito II do verbo kukula

Uala

Uala kiebi? Ualakaji

Ualakama

Ualla! alla Ualambala Ualeba Ualebe Ualende Ualenduka Ualengele Ualokata Ualua

tens razo kulunga=ter razo, triunfar valentia,mandiga, sortilegio, Uama sabedoria, arte,cincia Uambele prometido o verbo kunanga no equivale a dizer Como tem Pretrito I, sendo que o Uanange? passado? adverbio como ficou suprimido no kimbundu Uanda rede,tipoia Muene ua ng'ambatesa mu uanda uEle me fez carregar na tipoia sua Uandanda vu Uanga feitio, bruxaria Pretrito I do verbo Uanu bebestes, bebeu kunua Uanu menha ki?=Bebestes gua j? ( j bebeu gua?) Uanza esperma, semen em concordncia com os Uanzenzama suspenso nomes da classe I e II no singular Uari comestes, comeu (Pretrito I do verbo Uari (ou uadi) comeu, comestes kudia ou kuria) Uari ki?=J comeu? Uarimuka habil Uasanguluka jubiloso kiavulu lavou, lavastes, limpou (por Pretrito I do verbo Uasukula extenso) , limpastes kusukula Uasukula o maku?=Lavou as mos? Uasukula kiambote?=Lavou bem? Uatumine mandou. ---tuma no Pretrito II passa a ---atumine, sendo o prefixo u, uma particula de concordncia, com o sujeito que pratica a ao.O mukongo uatumine kusota o njilaO caador mandou procurar o caminho Pretrito I do verbo Uatundu (ele) saiu, (tu) saistes kutunda Uavuile engatinhastes,engatinhou Ualungu-

Ubanga Ubari Ubika Ububu Ubuiminu Ubukumuka Udia Udidilu Udie U Uejile Uembu Uenda Uend' Uend' Uendsa Uends' Uends'

faz, fazes, luta, lutas vendagem escravido mudez fego atrevido, insolente come, comes feio

Uend' Uua Uexana

tempo do subjuntivo do (que, para que) comas verbo kuria (ou Kudia) Ndenge, toba, urie ni makota.Criana, s humilde para que comas com os grandes (os mais velhos) tambm chegou, chegastesliga-se aos Pretrito II de kuiza prefixos de concordncia Eie uejile ni usukuTu chegastes de noiteMuene uejile kunEle chegou l brandura, suavidade andas,marchas, anda, partes, parte, viajas, viaja Conjugao enftica andas, partes, segues,viajas de kuenda(presente) Conjugao enftica parte, segue, viaja, anda, marcha de kuenda (presente) encaminha, encaminhas, guia, guias, faz partir, faz seguir encaminha, guia conjugao enftica de kuendsa encaminhas, guias Conjugao enftica de kuendsa conjugao de kuenda j l segues, j l marchas, com o j segue l demonstrativo(presente) alegra (imperativo do verbo kuuua=alegrar) chamouPretrito I de kuixana=chamar. Mukuanii uexana ndenge ami?Quem chamou criana minhaTodos os seres racionais ( no caso ndenge) podem dispensar o prefixo de concordnciaPodemos dizer

ndenge iami ou ndenge ami Uez' Uezokuiza Ufua Ufulame Ufunu Uhaxi Uhete Uholua Uia Ui' Ui' Uiki Uindu indu Ui' Uisu Uixana Uixana Uixan' Uixan' Uixan' Uiza Uiz' (tu) j c viestes, (ele) j c veio viria, virias, chegaria, chegarias morre, morres do verbo kufua felicidade, ventura, destino, sorte oficio doena habilitao bebedeira vais, vai vai vais mel aguardente aguardente j l vais, j l vai verde,fresco chamas, chama chamas, chama do verbo kuixana=chamar chama chamas j chama l, j chamas l vem, vens (tu)j l vens, j c vens , (ele) j c vem, j l vem conjugao no Pretrito I do verbo kuiza condicional do verbo kuiza presente do verbo kuia conjugao enftica de kuia(presente) conjugao enftica de kuia(presente) (conjugao de kuia com o demonstrativo no presente) conjugao enftica de kuixana no presente conjugao enftica de kuia no presente conjugao de kuixana com o demonstrativo no presente conjugao do verbo kuiza com o demonstrativo, no presente

Ujitu Ujitu Ukalelu Ukamba Ukambu Ukambu ua ukamba Ukambu ua ukembu Ukembu Ukembu Ukembu ua kilumba Ukembu ua muhatu Ukembu uanii? Ukexilu Ukomba Ukondeka Ukondola

oferta, oferenda, presente respeito, venerao estado, situao amizade falta, carencia falta de amizade, carencia de amizade falta de enfeite , de adorno, de luxo enfeite enfeite, luxo, adorno, decencia, coquetismo, bijuteria, joia, embelezamento enfeite de moa enfeite de mulher

Ukongo

Ukongolo Ukuamenu Ukuatesa Ukula Ukula

Que (espcie) de enfeite?> (plural=malunga) Ukembu uanii ua muhatu?Que enfeites (so) de mulher? Kingelengele=brincosKanla=anelzinhoRilunga=pulseira, bracelete feio, estado, situao varre, varres do verbo kukomba honras, acatas, honra, acata, respeitas, respeita limpas, consolas, limpa, consola arte de caarEnu nua ri longo ukongo ?Vs aprendestes a arte de caar?Tu a ri longo uAprendemos-aU=funciona como pronome relativo a ukongo trajeto, percurso modo de ferir ajudas, ajudaO Tata u ku kuatesa= o pai te ajuda cresces, engrandeces, cresce, engrandece resgatas, redimes, resgata neste caso o verbo tem o sentido de Resgatar, redimir

Ukulu antiguidade Ukulundundu remoto Ukumbu vaidade amarras, agarras, ligas, amarra, Ukuta ata, liga Ulaji demencia Uandele mu ualaji, kabu masambisambiQuem andou na demencia, no acabou os vestigios( excentricidades) Ulalu vadiao Ulanda fazenda de algodo (no Bengo) Ulelu ourelo Uloke prometido Ulongelu carregamento, modo de carregar Ulongelu ensinamento, modo de ensinar denominas, denomina do verbo Uluka kuluka=denominar Ulukuka sais, sai do verbo kulukuka Ulukuka sai fora bukanga mordes, morde do verbo Ulumata kulumata Umma molhas, molha comeas, comea, pricipia, Umateka principias, inicia, inicias fazes comear, faz comear Umatekesa do verbo kumatekesa Umba unignito Umbanda arte de curar Umbombe humildade Umboxa chocalice olhas, olha, apanhas, apanha, Umona achas, acha Umonha umonia=preguia Umonhi fartura Umonia preguia alumias, alumia do verbo Umuika kumuika=alumiar, reluzir, luzir Unana esticas, estica, puxa, puxas, arrancas, arranca, inchas, incha, aumentas, aumenta, exagera,

Undanda Undandu Undele Undenge Undu Undundu Unena Unganga Ungende Ungonga Unguanji Ungul Unguma Ungundu Unjenje Unua Unzanzala Unzenza Unzonza Unzunza Uobe Uofele Uojobanga Uojobnga Uojokala

exageras audcia parentesco, genealogia brancura menoridade sagrao, sacramento, sinal sagrado herana,hereditariedade evacuas, evacua hbitos, funes ou dignidade de ministros de qualquer culto marcha resmungas, murmuras, resmunga, rosnas senhor absoluto, tirano, despotismo sordidez, ingratido deslealdade, inimizade, hostil, discrdia hostilidade mesquinharia bebe, bebes do verbo kunua=beber arrepias, arrepia animas, anima do verbo kunzenza andas devagar, anda devagar do verbo kunzonza vertes, corres devagar, verte do verbo kunzunza Vide obe Vide ofele (ele)faria, farias, contruiria, construirias (condicional do verbo kubanga) (ele)lutaria, lutarias (condicional do verbo kubnga=lutar) (ele)estaria, (ele) seria, estarias (condicional do verbo kukala)

(ele) estaria com ou teria, estarias com ou terias Uojokala ni (condicional do verbo kukala "ni"=estar "com") (ele)declararia, declararias,(ele) diria, dirias, (ele)censuraria, Uojokuamba censurarias(condicional do verbo kuamba) (ele)gostaria, (ele) desejaria, Uojokuandala gostarias, desejarias (condicional do verbo kuandala) condicional do verbo Uojokudia comeria kuria(ou kudia) (ele)deixaria, largaria Uojokueha (condicional do verbo kuhea=deixar, largar) (ele)permitiria(ele), permitirias, consentirias, consentiria, Uojokuehela toleraria, tolelarias(condicional do verbo kuehela) (ele)faria consentir, farias Uojokueheles consentir (condicional do verbo a kuehelesa) (ele)seria condenado, serias condenado, estaria em erro, Uojokuela estarias em erro (condicional do verbo kuela) (ele)riria, (ele) sorriria, sorririas, Uojokuelela ririas(condicional do verbo kuelela) (ele)iria, irias, seguiria, seguiria, condicional do verbo Uojokuenda andarias, andaria kuenda (ele) guiaria, (ele) encaminharia, Uojokuendesa guiarias, encaminharia (condicional do verbo kuendesa) (ele)viria, virias, chegaria, Uojokuiza chegariacondicional do verbo kuiza (ele)beberia, beberias Uojokunua (condicional do verbo kunua) condicional do verbo Uojokuria comeria kuria(ou kudia)

Uokulu Uolama Uolokuenda Uolokuiza Uoma Uoma Uombeka Uonene Uongeka Uongola Uongongo Uoua Upanji Uria Urie Urifilu Usafukisa Usamba Usambuka Usanga Usola Usoneka Usuku Utabi Utabi Utala Utale Utemenu Utola Utomba

vide okulu adoeces, adoece, sentes dor, sente est partindo, est indo, est viajando, est andando est vindo, est chegando medo temor ,medo,susto molhas, molha vide onene ajuntas, acumulas, poupas, poupa reparas, observas, repara, observa, visitas miolo, tutano nadas, nada do verbo kuoua energia come, comes

presente contnuo do verbo kuenda presente, contnuo do verbo kuiza

tempo do subjuntivo do (que, para que) comas verbo kuria (ou Kudia) Ndenge, toba, urie ni makota.Criana, s humilde para que comas com os grandes (os mais velhos) feio fazer irar ou descompor rezas, celebras, oras, reza, ora contagias, contaminas, contagia achas, encontras, acha, encontra escolhe, escolhes escreve, escreves noite mudez trajeto, percurso olha, olhas que vejas braveza, bravura caas, caa, fareja, farejas do verbo kutola=caar caas, caa do verbo

Utona Utonda Utonena Utonesa Utonga Utonoka Utu Utuama Utulukutu Utululuka Utuma Utumbu Uuue Uvalu Uxilu Uxiximinu Uzangala Uzanzala Uzeka Uzeka Uzelelu Uzelesa Uzemana Uzemeka Uzemena

kutomba=caar acorda, acordas aplaudes, aplaude, louva, louvas do verbo kutonda observas, vigias, olhas com atentamente, observa, vigia fazes acordar, faz acordar do verbo kutonesa brigas, briga, peleja, pelejas brinca, brincas, folga, folgas do verbo kutonoka personalidade, dignidade adiantas, prossegues, adianta, prossegue turbulencia verbo reflexivo-serenas, acalmas, serena, acalma, alivia, alivias mandas, governas, comandas, manda, governakutuma farelo Ku ri funga ni utumbuMisturar-se com fareloUa ri funga ni utumbu, udia utumbuQuem mistura-se com farelo, farelo come jubilo progenitura surdez ardor mocidade, juventude arrepias, arrepia dorme, dormes residente alvura, brancura clareias, limpas, aclara, limpa recostas, recosta do verbo kuzemana encostas, encosta do verbo kuzemeka ficas encostado, fica encostado do verbo kuzemena

Uzenza Uzola Uzol' Uzol' Uzolesa Uzol' Uzondola Uzuelelu Valamiu Verbo(ku)rila ou(ku)dila Vetulula Vingundu 'Vua Vuata Vula Vulu Vulumuka Vulumukenu Vumba Vumbula Vumbulenu Vunda

animas, anima, acarica, acaricias, tratas co carinho, trata com carinho amas, ama conjugao enftica ama de kuzola no presente conjugao enftica amas de kuzola no presente fazes amar, faz amar conjugao de kuzola j ama l, j amas c com o demonstrativo no presente atrais, encantas, atrai, encanta do verbo kuzondola modo de falar derivada do portugus vermelho vermelho chorar, gritar revenda(imperativo do verbo kuvetulula) hidromel contrao de ivua=nove cobre imperativo do verbo kuvuata imperativo do verbo Kuvula imperativo do verbo Kuvula

muito, abundante, excessivamente muito, abundante, excessivamente surpreenda (imperativo do verbo kuvulumuka) surpreendei(imperativo do verbo kuvulumuka) tapa (imperativo do verbo kuvumba) imperativo do verbo desenterra kuvumbula imperativo do verbo desenterrai kuvumbula forma contrata de rivunda ou divunda=Moita

Vunga Vungunuka

abafa, cobre clareia

Vungunukenu clareai Vuria Vurisa Vurisenu Vutuka Vutukenu Vutukila Vutukilenu Xa X Xhulu Xak Xal Xal' Xal'enu Xata-bb X ! kamne X! X! kamenemene X! Z kuku Xenu Xnu! Xi rema cresa, amontoa, aumenta crescei, aumentai, amontoai volta, retorna retornai, voltai retorna retornai deixa termo aportuguesado =ch antiguidade, tempo remoto (termo antiquado) eternamente adeus, despedida adeus, despedida passem bem eternamente, delonga, retardamento ol manh interjeio=ol,tu voc ol manh Ola! Venha c deixai ol ! sim

imperativo do verbo Kuvunga imperativo do verbo Kuvungunuka imperativo do verbo Kuvungunuka imperativo do verbo kuvuria imperativo do verbo kuvurisa imperativo do verbo Kuvurisa imperativo do verbo kuvutuka imperativo do verbo kuvutuka imperativo do verbo kuvutukila imperativo do verbo kuvutukila imperativo do verbo kuxa imperativo do verbo kuxa

'Xi 'xi Xibata Xiia Xika Xikama Xikana Xikelela Xikita Xikixiki Xikixiki-ndoi Xilu Xilu Ximana Ximanenu Ximbuka Xina-Hulu Xingiri Xingu Xinuna Xiri Xiri Xitu Xixikinia Xole Xona Xoxa

Za

Mam'etu ueza kindala? Eue, ueza. Xi, uezaNossa me chegou agora mesmo? Sim , chegou terra forma contrata de ixi terra, naturalidade espada chifre (na regio do Kisama) imperativo do verbo toca (instrumento msico) kuxika assenta imperativo de kuxikama aceita, cr, afirma, acredita imperativo de kuxikana preto, negro, escuro mestio repleto, muito cheio, hirto muito escuro camarinha, quarto chifre de magicarias elogia, louva, celebra imperativo de kuximana elogiai, louvai, celebrai imperativo de kuximana imperativo do verbo salta kuximbuka forma contrata de kixina-hulu adivinhador pescoo abre, arregala imperativo de kuxinuna Kuxinuna o mesu=arregalar os olhos esperana sujo, porco carne, animal (por extenso) formiga Xixikinia uatumine nzambaA formiga manda (no) elefante impotente, infecundo orfo chacota a partcula Za (sem acento) tem o significado de deixa-me ( permita-me ) quando combinado com a primeira pessoa(eu, ns) do subjuntivo de um verbo

Za ngitale=deixa-me olharZa tutale=deixa-nos olharZa ngibange=deixa-me lutar, deixa-me fazerZa tubange=deixanos fazer, deixa-nos lutarZa ngibatule=deixa-me cortarZa tubatule=deixa-nos cortarZa ngizuele=deixa-me falar (kuzuela)Za tuzuele=deixa-nos falarZa ngile=deixa-me fazer, deixa-me dizer (kuila)Za tuile=deixa-nos fazer, deixa-nos dizerZa ngimbe=deixa-me cantar Za tuimbe=deixa-nos cantar Za ngikine=deixa-me danar ( kuimba = cantar )Za tuikine=deixa-nos cantar Z vem do verbo ---iza Aqui, cabe uma observao, antes de prosseguirmos.Z, do verbo ---iza, quando ligado a outro verbo, conjugado na 2 pessoa ( tu = eie ) do subjuntivo, este segundo verbo deve ser lido como se estivesse no infinitivo, e teremos por exemplo, venha ver, venha fazer, etc... Para colocarmos um verbo na 2 pessoa do subjuntivo, basta seguirmos esta regrinha praticaU + radical verbal com e final no lugar do a---tala= u + tale =utale Z utale---banga= u + bange = ubange Z ubange---zola= u + zole = uzole Z uzole---bandula= u + bandule = ubandule Z ubanduleNa lista encontramos alguns verbos, porm no todos, bastando seguirmos essas regrinhas para obtermos o que for de nosso interesse Z koko Vem c deixa-nos arrombar, deixa-nos Za tubule desmanchar, deixa-nos quebrar Za tubune deixa-nos adormecer Za tubungule deixa-nos saracotear Za tubungule deixa-nos separar deixa-nos ajuntar, deixa-nos Za tubunjike dobrar(em quantidade) Za tuelele deixa-nos rir Za tufukunuke deixa-nos ressuscitar deixa-nos conhecer, deixa-nos Za tuijie saber Z uabese venha embelezar Tata z uabese o 'nzo ietu ni o kukina kuPai, venha embelezar a nossa casa com sua dana Z uandele venha triturar, venha mastigar venha guardar, venha Z ubakese depositar,venha recolher Z ubakese o lubakuVenha depositar o tributo

Z ubnge Z ubnge Z ubatule Z udie Z uende Z uendese Z uiluise Z uitaie Z uiukise Z uivue Z ukiele Z uloke Z umme Z umateke Z uriate Z usakele Z usakirile Z usange Z usoke Z usole Z utale

venha fazer Z ubange kutaringaVenha fazer brilhar venha lutar Kuata o poko i, z ubngePega a sua faca, venha lutar venha cortar venha comer Eme nga ku tele o kudia ki, z udieEu ja te pus ( coloquei para ti ) a comida, venha comer venha caminhar, venha seguir caminho(ku)enda venha guiar, encaminhar Mama z uendese o an'Me, venha guiar os seus filhos venha fazer sarar ou curar Tata ia kusaka,z uiluise o kukata kuamiPai da cura, venha curar a minha doena venha responder ou acorrer ao chamado venha endireitar, venha por regras Mam'etu, z uiukise mu 'nzo i Minha me, venha por regras na sua casa venha ouvir venha madrugar, venha levantar se cedo, ao amanhecer venha jurar venha molhar venha comear venha esmagar, venha pisar venha adivinhar,agitar> venha agradecer Z kuka ! Z usakirileVenha aqui! Venha agradecer venha encontrar, venha achar venha ser igual venha escolher (ku)sola=escolher, optar venha ver O Hongolo ukembu ua diulu( ou riulu). Z utale!O Arcoiris enfeite do cu.Venha ver!

venha saudar, venha dar boas vindas Z uteke venha tingir Z uteke venha tira gua do rio Z utekele venha regar, venha irrigar Z utekese venha mandar tingir Z utekese venha mandar tirar agua do rio Z utekete venha estremecer venha completar, venha Z utenese acabar(ku)tenesa=completar, acabar venha fazer barulho, venha Z utitile palpitar(ku)titila=palpitar, fazer barulho venha socar, venha pisar, venha Z utuine calcar(ku)tuina=calcar, pisar, socar, catar Z utuise venha mandar pilar Z utuise venha mandar pilar venha Z uzabule disparar(ku)zabula=disparar, fazer saltar a armadilha Z uzakevenha levantar os vestidos zake repetidamente Z uzakujule Z uzake zake Z uzale venha estender(ku)zala=estender venha dobrar(ku)zalula=dobrar, Z uzalule levantar o que esta estendido na cama ou na mesa venha exaltarZ uzambe se(ku)zamba=exaltar-se venha dar, Z uzambeke entregar(ku)zambeka=dar, entregar venha clarear (ku)zelesa=clarear, limparZ uzelese o Z uzelese muxima=Venha clarear o corao venha mimar (ku)zenza=tratar Z uzenze com apreo, mimo ou carinho,animar,acariciar Z utanese

venha ser feliz (ku)zriua=ser feliz venha Z uzokele defender(ku)zokela=defender,ad vogar,apadrinhar Z uzole venha amar (ku)zola=amar venha encantar Z uzondole (ku)zondola=atrair, encantar venha vigiar Z uzongole (ku)zongola=espreitar, vigiar venha tornar Z uzuise mido(ku)uzuisa=tornar mido venha ficar embriagado(ku)zuzuma=ficar Z uzuzume embriagadoZ uzuze=venha assar, tostar(ku)zuza=assar, tostar Z uzriue Zabula Zabulenu Zai Zakama Zakamenu Zala Zalela Zalelenu Zalenu Zalesenu Zamba dispara disparai paz, tranquilamente, silenciosamente, friamente, sossego treme tremei estende estende para, em, com estendei para estendei clareai, limpai exalta-te

imperativo de verbo kuzabula ou kuzavula imperativo do verbo kuzabula imperativo do verbo kuzakama imperativo do verbo kuzakama imperativo do verbo kuzala imperativo do verbo kuzalela imperativo do verbo kuzalela imperativo do verbo kuzala imperativo do verbo kuzalesa imperativo do verbo kuzamba

Zambeka Zambekenu Zambula Zambulenu Zanda Zangalesa

entrega, d entregai, da adivinha, prognostica adivinhai floresa, cerca, s frondoso , eleva-te estimula

imperativo do verbo kuzambeka imperativo do verbo kuzambeka imperativo do verbo kuzambula imperativo de kuzanda

imperativo do verbo kuzangalesa imperativo do verbo Zangalesenu estimulai kuzangalesa imperativo do verbo Zanguisa manda levantar kuzangisa imperativo do verbo Zanguisenu mandai levantar kuzangisa imperativo do verbo Zanguka levanta-te kuzanguka imperativo do verbo Zangukenu levantai-vos kuzanguka imperativo do verbo Zangula levanta, ergue kuzangula imperativo do verbo Zangulenu erguei, levantai kuzangula imperativo do verbo Zangumuka levanta-te depressa kuzangumuka imperativo do verbo Zangumukenu levantai-vos depressa Kuzangumuka imperativo do verbo Zangumuna levanta, eleva, alteia kuzangumuna imperativo do verbo Zangumunenu levantai, elevai kuzangumuna imperativo do verbo Zanuna faz incises na pele kuzanuna imperativo do verbo Zanzala arrepia, sente ccegas kunzanzala ou kuzanzala Zanzalesa faz ccegas, titila, causa arrepio imperativo de verbo Zavula dispara kuzabula ou kuzavula Zavulenu disparai imperativo do verbo

Z Zediua Zediuene Zeka Zelesa Zelula Zelulenu Zelumuka Zemana Zemanana Zemananenu Zemanenu Zemeka Zendala Zendalenu Zenu Zenu nutale Zenza Zenzenu Zeriua Zeriuenu

pois seja feliz sede feliz dorme, repousa clareia, limpa cora, branqueia branqueai dclina, deixa cair imperativode kuzelumuka recostar recosta-te recostai-vos recostai encosta imperativo do verbo kuzemeka=encostar fica deitado ou reclinado -imperativo do verbo kuzendala ficai deitado ou reclinadoimperativo do verbo kuzendala vinde vinde ver trata co carinho, com apreo , anima- imperativo do verbo kuzenza tratai com carinho, animai imperativo do verbo kuzenza seja feliz sede feliz

kuzabula imperativo do verbo kuzedius ou kuzeriua imperativo do verbo kuzedius ou kuzeriua imperativo do verbo kuzeka imperativo do verbo kuzelesa imperativo do verbo kuzelula imperativo do verbo kuzelula imperativo do verbo kuzemana imperativo do verbo kuzemanana imperativo do kuzemanana imperativo do verbo kuzemana imperativo do verbo kuzedius ou kuzeriua imperativo do verbo kuzedius ou kuzeriua

Zinkuni Zobototo Zokela Zokelenu Zokesa Zola Zolenu Zolesa Zondola Zondolenu Zonga Zongola Zongolenu Zua Zuata Zuatenu Zuba Zubenu Zubisa Zuela Zuelenu Zuika Zuikenu

lenhas molhado completamente defenda, advoga defendei provoca, insulta

imperativo do verbo kuzokela imperativo do verbo kuzokela imperativo do verbo kuzokesa

ama, estima imperativo do verbo kuzola=amar amai imperativo do verbo kuzola imperativo do verbo faze estimar ou amar kuzolesa atrai, encanta imperativo do verbo kuzondola atrai, encantai imperativo do verbo kuzondola imperativo do verbo pesa, mede kuzonga imperativo do verbo vigia kuzongola imperativo do verbo vigiai kuzongola molha imperativo do verbo kuzua imperativo do verbo vista, cala kuzuata imperativo do verbo vesti, calai kuzuata imperativo do verbo acaba, finda, conclua kuzuba imperativo do verbo acabai, terminai kuzuba imperativo do verbo faa acabar kuzubisa imperativo do verbo fala, diz, conversa kuzuela falai, dizei, conversai imperativo do verbo amola kuzuika imperativo do verbo amolai kuzuika

imperativo do verbo kuzukama imperativo do verbo Zukamenu aproximai, ficai perto kuzukama imperativo do verbo Zuma ruge, ronca kuzuma descarna, arranca com os dentes Imperativo do verbo Zuna ou com as unhas kuzuna imperativo do verbo Zutuna rompe, rasga, dilacera kuzutuna imperativo do verbo Zuua umedea kuzuua imperativo do verbo Zuuila fica umedecido kuzuila imperativo do verbo Zuisa torna mido kzuisa imperativo do verbo Zuza assa kuzuza Numero de Verbetes : 8327 ltima Atualizao : 22/08/2010 Referncias .......: kimbundo Home page http://www.linguakimbundu.com Zukama aproxima, fica perto de

Você também pode gostar