. Pols om Socrotos o
rpllco noo ostovo om unldodo lmodloto com o dlto, noo oro um
lluxo, mos um constonto rolluxo, o oqullo do quo so sonto lolto om
Xonolonto o ouvldo poro o oco do rpllco, quo roporcuto lnllnlto-
monto sobro o porsonolldodo, como quo rotornondo o osto (pols nos
outros cosos o rpllco costumo sor o propogooo do ponsomonto
otrovs do um som quo ovono). Pols quonto mols Socrotos mlnovo
o oxlstnclo, tonto mols prolundomonto o mols nocossorlomonto
codo oxprossoo portlculor proclsovo grovltor no dlrooo do totolldodo
lrnlco, quo, como ostodo osplrltuol, oro lnllnltomonto lnsondovol,
lnvlsivol, lndlvlsivol. Esto sogrodo, Xonolonto noo consogulu nom
porcobor. Quo mo sojo pormltldo usor do umo lmogom poro tornor
sonsivol o quo ou quoro dlzor. Exlsto umo grovuro quo roprosonto o
tumbo do Nopolooo. Duos oltos orvoros morgolom o quodro. Noo
so v mols do quo lsto, o o obsorvodor suporllclol noo onxorgo
nonhumo outro colso. Entro os duos orvoros ho um ospoo vozlo;
quondo o olhor soguo os contornos quo dollmltom o vozlo, sublto-
monto oporoco dosto nodo o proprlo Nopolooo, o o portlr do ontoo
lmpossivol dolxor do v-lo. O olhor quo o vlu umo voz o v ontoo
30
sompro, com umo nocossldodo quoso ongustlonto. Asslm tombm
com os rpllcos do Socrotos. A gonto ouvo os sous dlscursos do
mosmo modo como o gonto v os rvoros, suos polovros slgnlllcom
oqullo quo o som dolos onunclo, osslm como os orvoros soo orvoros,
noo ho nonhumo silobo quo nos ocono com umo outro lntorprotooo,
osslm como noo ho um unlco troo quo lndlquo Nopolooo, o,
contudo, osto ospoo vozlo, osto nodo o quo oscondo o mols
lmportonto. Asslm como oncontromos no noturozo oxomplos do
lugoros too ostronhomonto construidos quo oquolos quo so oncon-
trom mols proxlmos noo ouvom o orodor, o slm oponos oquolos quo
so colocom num dotormlnodo ponto, gorolmonto longo dlstnclo,
bom osslm quo ocorro com os rpllcos do Socrotos, dosdo quo nos
rocordomos do quo ouvlr so ldontlllco oqul com comproondor, o noo
ouvlr com comproondor mol. Essos soo os duos lolhos prlnclpols quo
ou quorlo subllnhor prollmlnormonto om Xonolonto; mos, ollnol do
contos, sltuooo o rpllco soo o comploxo quo constltul o slstomo
gongllonor o corobrol do porsonolldodo.
Possomos poro o colotnoo dos dltos quo so oncontrom om
Xonolonto otrlbuidos o Socrotos. Essos obsorvooos soo om gorol too
rostolros o otrollodos, quo noo dllicll obrong-los numo olhodo,
mosmo quo ontorpoo o vlsto. So roromonto umo dolos so olovo oo
nivol do um ponsomonto potlco ou lllosollco, o oposor do bolo
llnguogom, os dosonvolvlmontos tm o mosmo sobor quo os ortlgos
mlnuclosos do nosso FolkebluJ (Folho Populor) ou ontoo como os
oxclomooos do xtoso colostlol do um somlnorlsto odmlrondo o
noturozo.
10
Ao possormos ogoro oos dltos do Socrotos consorvodos por
Xonolonto, quoromos, noo obstonto multos vozos so ossomolhom
oponos o um monto do crlonos rounldos, tontor porsogulr o possivol
somolhono do lomillo.
Esporomos quo o loltor nos d rozoo quondo dlzomos quo o
dotormlnooo ompirlco o poligono o o ponto do vlsto o circulo;
o quo subslsto por todo otornldodo umo dllorono quolltotlvo ontro
ostos duos nooos.
Em Xonolonto, o consldorooo orronto possolo todo o tompo
polo poligono, o multos vozos ot so ongono o sl mosmo, quondo,
tondo dlonto do sl um lodo mols longo, ocrodlto tor o vordodolro
lnllnltudo, o por lsso, como um lnsoto quo rostojo oo longo do um
poligono, col, porquo o quo so mostrovo como umo lnllnltudo noo
possovo do um ngulo.
31
Em Xonolonto, o utl um dos pontos do portldo poro o
onslnomonto socrotlco. Mos o utll proclsomonto o poligono, quo
corrospondo lnllnltudo lntorlor do bom, lnllnltudo quo portlndo do
sl mosmo o rotornondo o sl mosmo noo lndlloronto o nonhum do
sous momontos proprlos, mos so movlmonto om todos olos, todo om
todos olos o todo om codo um dolos. O utll tom, pols, umo dloltlco
lnllnlto o oo mosmo tompo umo dloltlco lnllnltomonto mo. Com
ololto, o utll o dloltlco oxtorlor do bom, o nogooo dosto, o quo,
soporodo como tol, oponos pormonoco um rolno do sombros ondo
nodo subslsto, mos ondo som lormo o som llguro tudo so condonso
o so volotlllzo, tudo om rolooo oo olhor lnconstonto o superjcul do
obsorvodor, poro o quol todo o quolquor oxlstnclo so umo
oxlstnclo lrogmontorlo lnllnltomonto dlvlsivol om um colculo lnlln-
dovol. (O utll modolo tudo, ot mosmo o lnutll, pols, osslm como
nodo ubsolutumente utll, tombm noo podo hovor nodo do ubso-
lutumente lnutll, jo quo o utllldodo obsoluto noo posso do um
momonto lugldlo no oltornnclo lnconstonto do vldo.) Esso vlsoo
comum do utll so oncontro dosonvolvldo no dlologo com Arlstlpo,
Mem. lll, 8. Enquonto om Plotoo sompro vomos Socrotos orroncor
o quostoo dos contlngnclos concrotos om quo o vom sous clrcun-
dontos, poro lovo-lo oo obstroto, om Xonolonto justomonto Socro-
tos quom onlqullo os cortomonto lrocos tontotlvos do Arlstlpo do
oproxlmor-so do ldlo. Noo nocossorlo quo ou onollso mols do porto
osto dlologo, pols o prlmolro otltudo do Socrotos mostro oo mosmo
tompo o oxorcltodo osgrlmlsto o o lol quo volo poro todo o lnvostlgo-
oo. Quondo Arlstlpo porgunto so olo conhoclo olgo bom, olo
rospondo: Porguntos-mo so conhoo olgumo colso boo poro lo-
bro, com o quo ollos o monolro dlscurslvo do rocloclnor lndlcodo
lmodlotomonto. Todo o convorsooo soguo por osto comlnho numo
soqunclo lnobolovol quo noo so dosvlo lronto oo oporonto porodo-
xo: Como! Entoo bolo um costo do llxo - Slm, por Jupltor! o lolo
um oscudo do ouro, jo quo um lol convonlontomonto lolto poro sou
uso o o outro noo. Emboro ou so tonho lntroduzldo osto dlologo
como um oxomplo o tonho do mo otor ossonclolmonto lmprossoo
totol, quo o loro vltol no oxomplo, dovo contudo, jo quo o cltol
como um oxomplo nstur omnum (quo volo por todos, tiplco),
rocordor umo dlllculdodo com rospolto monolro como Xonolonto
lntroduz osto dlologo. Com ololto, olo nos do o ontondor quo so
trotovo do umo quostoo copcloso do Arlstlpo poro conlundlr Socrotos
com o dloltlco lnllnlto quo ho no bom quondo osto concobldo
como sondo o utll. Elo lnslnuo quo Socrotos porcoboro o ostuclo.
Podor-so-lo ontoo ponsor quo todo o dlologo lol consorvodo por
Xonolonto como um oxomplo do glnostlco (orto do combotor) do
32
Socrotos. Podorlo ot porocor quo om todo o comportomonto do
Socrotos dormltovo umo lronlo lotonto, como so olo, oporontomonto
sogulndo do boo-l os ormodllhos do Arlstlpo, onlqullosso justomonto
sou plono ostucloso, lovondo oxotomonto Arlstlpo, contro o vontodo,
o ollrmor oqullo quo osto osporovo vor dolondldo por Socrotos.
Entrotonto, quom conhoco Xonolonto ochoro lsto oltomonto lmpro-
vovol, o quol, por vlo dos duvldos, olndo olorocou umo rozoo
complotomonto dlstlnto poro o comportomonto do Socrotos: olo oglo
osslm poro sor utll oos sous ocomponhontos. Doi so podo vor
cloromonto quo, do ocordo com o concopoo do Xonolonto, com
o molor sorlododo quo Socrotos rovoco o lnllnltudo oxoltonto do
lnvostlgooo poro o mo lnllnltudo dos bolxodos do omplrlo.
O comensuroel como tol ontoo o orono proprlomonto dlto
do Socrotos o suo otlvldodo conslsto, om grondo porto, om oncorror
todo o ponsomonto o o ooo humono dontro dos llmltos do um muro
lntronsponivol quo oxclul todo trollco com o mundo dos ldlos. O
ostudo dos clnclos noo podo, do monolro olgumo, ultropossor osto
cordoo sonltorlo, Mem. lV. 7. Do goomotrlo
11
dovlo-so oprondor
oponos o nocossorlo poro sor copoz do modlr corrotomonto o sou
torrono; um ostudo mols ovonodo do ostronomlo oro dosoconso-
lhodo, o olo nos odvortlo com o coso dos ospoculooos do Anoxogo-
ros - om sumo, todo clnclo llco roduzldo oo ostrltomonto nocossorlo
zum Gebruucl jur JeJermunn (poro o uso do codo um).
O mesmo so ropoto om toJos os Jominos; sous dltos sobro o
noturozo soo slmplosmonto trobolho do lobrlco, o toloologlo llnlto
numo vorlododo do modolos. - Suo concopoo do omlzodo noo
podo sor ocusodo do oxoltooo opolxonodo (Svoormorl). Alndo quo
olo sojo do oplnloo do quo nom um covolo
12
, nom um osno volom
tonto quonto um omlgo, doi noo so soguo, do monolro nonhumo,
quo vorlos covolos ou vorlos burros noo pudossom tor tonto volor
quonto um omlgo. E osto o mosmo Socrotos, o rospolto do quol
Plotoo, poro coroctorlzor todo suo llnltudo lntorlor om rolooo oos
omlgos, utlllzo umo oxprossoo sonsuol-osplrltuol como omor os
jovons otrovs do lllosollo (PuJerusten metu pllosoplius), o
Socrotos quo dlz o rospolto do sl mosmo, no 8unquete, quo so
ontondlo do orto do omor (erotk). E quondo ontoo om Mem. lll,
11 ouvlmos Socrotos convorsor com o domo do roputooo duvldoso
Toodoto o gobor-so dos molos omorosos quo olo possul poro otrolr
homons jovons o sl, olo nos ropugno como umo volho cocoto quo
olndo so cr om condloos do oncontor, slm, olo nos ropugno olndo
mols, porquo nos noo consogulmos odmltlr o ovontuolldodo do quo
Socrotos losso copoz dlsso. - lguolmonto om rolooo oos multlplos
33
gozos do vldo, nos oi oncontromos o mosmo sobrlododo llnlto,
onquonto Plotoo too grondlosomonto otrlbul o Socrotos umo ospclo
do soudo dlvlno, quo torno lmpossivol poro olo os oxcossos o contudo
noo o prlvo, mos slm o rogolo com o plonltudo do gozo
13
. Quondo
Alcobiodos, no 8unquete, nos loz sobor quo jomols vlro Socrotos
bbodo, llco subontondldo oo mosmo tompo quo oro lmpossivol
poro Socrotos colr num tol ostodo, o nos vomos, ollos, no Bonquoto,
como olo vonco todos os outros no bobldo. Xonolonto noturolmonto
oxpllcorlo lsto dlzondo quo olo jomols ultropossovo um quuntum suts
(umo modldo rozoovol) do rocolto oprovodo polo oxporlnclo.
Noo so troto portonto doquolo bolo unldodo hormnlco do
dotormlnooo noturol o llbordodo, coroctorlzodo polo oxprossoo
uutoJomino (soplrosne), nosto doscrloo quo Xonolonto nos do
do Socrotos, mos ontos do umo lolo composloo do clnlsmo o ospirlto
llllstou. - Suo concopoo do morto oqul lguolmonto pobro do
ospirlto, lguolmonto pusllnlmo, mosqulnho. lsso so mostro om
Xonolonto, Mem. lV, 8, 8, ondo Socrotos ologro-so por tor do morror
ogoro, jo quo com lsso so v llvro dos doonos o dos trlbutos do
volhlco. No Apologu (do Xonolonto) oncontrom-so docorto olguns
troos um pouco mols potlcos, como no 3, ondo Socrotos sugoro
quo por todo suo vldo so hovlo proporodo poro suo doloso; odomols,
proclso porm quo so dlgo quo, quondo olo docloro noo quoror
dolondor-so, mosmo oi Xonolonto noo o v numo grondozo sobro-
noturol (osslm como por oxomplo o dlvlno sllnclo do Crlsto lronto
o sous ocusodoros), mos o consldoro oponos gulodo polo culdodo,
tolvoz lnoxpllcovol poro Socrotos, do sou domnlo quonto suo
roputooo. E quondo llcomos sobondo por Xonolonto (Mem. l, 2,
24) quo Alcobiodos oro um homom multo bom-comportodo on-
quonto vlvou proxlmo o Socrotos o quo so tornou dlssoluto mols
tordo, o quo mols nos surproondo o odmlro noo quo olo tonho
dopols so tornodo dlssoluto, mos quo olo tonho vlvldo tonto tompo
no componhlo do Socrotos; pols, solndo do um tol ospirlto do
Chlstlonsloldt*, do umo tol oscolo-prlsoo do modlocrldodo constrlto-
ro, olo tlnho mosmo do ostor bostonto lomlnto dos prozoros o gozos.
Nos tomos portonto, no concopoo do Socrotos por Xonolonto, o
sombru puroJunte do ldlo om suos multlplos oporloos. No lugor
do bom oqul tomos o utll, no lugor do bolo, o utlllzovol, om voz do
* Pequena aldeia da Jutlndia, fundada em 1773 por uma comunidade de irmos
morvios, conhecidos pela religiosidade austera e de estrita observncia (N.R.).
34
vordodolro, o ordom ostobolocldo, om voz do slmpotlco, o lucrotlvo
(Lucrotlvo), no lugor do unldodo hormnlco, o prosolco sobrlododo.
Flnolmonto, no quo tongo ronu
14
, oi noo oncontromos
jomols quolquor vostiglo dolo no Socrotos do Xonolonto. No sou
lugor oporoco o solistlco. Mos o solistlco proclsomonto o duolo
lnllndovol do conhoclmonto com o lonmono, o sorvlo do ogoismo,
quo justomonto jomols podo conduzlr o umo vltorlo doclslvo, porquo
o lonmono volto o lovontor-so too logo obotldo; o jo quo somonto
o conhoclmonto, quo como um onjo llbortodor orronco do morto o
lonmono o o loz possor do morto poro o vldo
15
, somonto osto
conhoclmonto podo voncor, osslm o solistlco so v por llm ocossodo
polos logloos lnllnltos dos lonmonos. Oro, o lormo oxtorlor quo
corrospondo o osto monstruoso poligono, o lnllnltudo colmo o
lntorlor do vldo quo corrospondo o osto olvoroo o o osto olgozorro
por todo otornldodo, ou o slstomo ou o lronlo onquonto nogotlvl-
dodo lnllnlto obsoluto, noturolmonto com o dllorono do quo o
Slstomo lnllnltomonto bom-lolonto o o lronlo lnllnltomonto sllon-
closo. E osslm vomos como tombm oqul Xonolonto bom conso-
quontomonto chogou lmogom oposto do concopoo plotnlco.
Umo consldorovol multldoo do sollsmos so oncontro pols nos Momo-
roblllo
16
, mos om porto olos corocom do ponts* (por oxomplo, os
curtos lrosos do Mem. lll, 13), o om porto olos corocom do lnllnlto
olostlcldodo lrnlco, do socroto olopoo
17
polo quol so col do roponto,
noo o mll broos do prolundldodo, como o mostro-oscolo do com-
dlo Os Eljos, mos slm no nodo lnllnlto do lronlo. Por outro lodo, os
sous sollsmos tompouco sorvom como oproxlmooos vlsoo gorol
(tl Anskuelsen). Como oxomplo, quoro lntroduzlr Mem. lV, 4, o
dlologo com Hiplos. Aqul tombm so mostro como Socrotos so lovo
odlonto o quostoo ot um corto ponto, som dolxor quo osto so
rospondo o sl mosmo dontro do umo vlsoo do conjunto. Com ololto,
dopols quo o justo lol dollnldo como ldntlco oo logol, o o duvldo o
rospolto do logol (quonto oo loto do quo os lols so mudom, cl. 14)
poroco podor tronqulllzor-so dlonto do consldorooo do logol roco-
nhocldo om todos os tompos por todos (o lol dlvlno), olo so dotm
om olguns oxomplos, om quo os proprlos consoqunclos do pocodo
soo ovldontos. Asslm tombm no oxomplo lntroduzldo no 24, sobro
o lngrotldoo, com o quol o ponsomonto dovorlo sor orlontodo rumo
lurmonu pruestubltu (hormonlo proostobolocldo) quo porvodo o
oxlstnclo, o consldorooo so dotm nos ospoctos oxtorloros: quo o
* Points (sic), que se deve ler evidentemente pointe, em francs, e pode significar
instigao, provocao, graa (N.R.).
35
lngroto pordo os omlgos otc., o noo so olovo rumo o umo ordom do
colsos mols porlolto, no quol noo ho mudono o nom sombro do
vorlooo, ondo o vlngono ocorto o olvo som so dolxor rotor por
quolquor llnltudo; pols onquonto nos dotlvormos oponos no obsor-
vooo oxtorlor, podor-so-lo ollnol ponsor quo o lngroto, por oxomplo,
noo sojo olconodo polo cloudlconto justlo.
Agoro ostou pronto com o concopoo do Socrotos, tol como
olo so oprosonto nos lontos do Xonolonto, o ou quoro oponos, poro
conclulr, sollcltor oos loltoros quo, so so oborrocorom multo, noo
joguom todo o culpo dlsso somonto om mlm.
PLATO
Os loltoros toroo coptodo cortomonto nos poglnos ontorloros
multos o lurtlvos olhodolos do rolonco poro osto mundo quo ogoro
dovo tornor-so objoto do nosso ostudo. Nos noo os nogomos; mos
om porto o rozoo dlsto osto no proprlo olhor quo, quondo so llxo por
multo tompo numo cor, ocobo lnvoluntorlomonto dosonvolvondo o
suo cor complomontor, o om porto osto om mlnho proprlo prodllooo,
tolvoz um pouco juvonll, por Plotoo; o om porto no proprlo Xono-
lonto, quo dovorlo sor um tlpo lomontovol, so noo houvosso om suo
oxposloo oquolos locunos nos quols Plotoo so oncolxo o os proon-
cho, do modo quo o gonto onxorgo Plotoo om Xonolonto emnus et
quus per trunsennus (do longo o como otrovs do um grodll). E om
vordodo osto nostolglo por Plotoo ostovo no mlnho olmo, o soguro-
monto olo noo so tornou monor com o lolturo do Xonolonto. Mou
oxomlnodor! pormlto-mo oponos umo polovro, um unlco o lnoconto
porntoso poro dosobolor mlnho grotldoo, o mou ogrodoclmonto
polo roconlorto quo oncontrol no lolturo do Plutdo. Pols ondo so
dovorlo oncontror olivlo sonoo no tronqullldodo lnllnlto com o quol
no colmo do nolto o ldlo som ruido, mos com podoroso o solono
suovldodo so dosonvolvo, no rltmo do dlologo, como so nodo mols
houvosso no mundo, lo ondo codo posso rollotldo, modltodo,
rotomodo lontomonto, solonomonto, porquo os proprlos ldlos, por
osslm dlzor, sobom quo ho tompo o orono poro todos olos; o quondo
quo no mundo so proclsou mols do ropouso, sonoo om nosso
tompo, om quo os ldlos so otropolom umos os outros com o prosso
do loucuro, om quo os ldlos so onunclom o suo prosono no lundo
do olmo por umo bolho no suporliclo do mor, om quo olos jomols so
dosonvolvom, mos so consomom om sous tonros brotos, oponos
36
lovontom o coboo poro o vldo, mos om soguldo morrom do trlstozo,
como oquolo crlono do quo lolo Abrooo do Sonto Cloro, quo no
mosmo lnstonto om quo noscou llcou com tonto modo do mundo,
quo rotornou poro o solo motorno.
Consideraes preliminares
Asslm como um slstomo tom umo posslbllldodo oporonto do
lozor quolquor do sous momontos tornor-so um ponto do portldo,
mos osto posslbllldodo jomols so tronslormo om roolldodo porquo
todo o quolquor momonto dotormlnodo ossonclolmonto uJ ntru
(poro dontro), sustontodo o montldo polo consclnclo proprlo do
slstomo
18
, osslm tombm roolmonto codo vlsoo gorol (Anskuelse), o
prlnclpolmonto umo vlsoo rollgloso, possul um ponto do portldo
oxtorlor dotormlnodo, um dodo posltlvo, o quol, om rolooo com o
portlculor, so mostro como o cousolldodo suporlor, o om rolooo com
o dorlvodo so mostro como o Ursprunglcle (orlglnol). O lndlviduo
so osloro som cossor poro romontor do dodo o otrovs do dodo
quolo ropouso contomplotlvo, quo so o porsonolldodo lornoco,
quolo ontrogo conllonto quo o roclprocldodo mlstorloso do porso-
nolldodo o slmpotlo. Bosto quo ou ogoro rocordo quo umo tol
porsonolldodo prlmltlvo, um tol stutus ubsolutus (ostodo obsoluto) do
porsonolldodo lronto oo stutus constructus (ostodo subordlnodo) do
gnoro, so dodo o so podo sor dodo umo unlco voz. Mos noo dovo
possor dosporcobldo quo o onologlo dosto loto, o lmpulso rotomodo
do hlstorlo poro osto solto lnllnlto, tombm possul o suo vordodo.
Umo tol porsonolldodo, umo tol Jetentoru meJutu do dlvlno, oro o
quo Plutdo ou em 5ocrutes. O ololto ossonclol do umo tol porsono-
lldodo orlglnol sobro o gorooo o o suo rolooo com osto rosulto om
porto numo comunlcooo do vldo o ospirlto (quondo Crlsto ossopro
sobro os dlscipulos o dlz: Rocobol o Espirlto Sonto), o om porto numo
llborooo dos loros prosos do lndlviduo (quondo Crlsto dlz oo
porolitlco: Lovonto-to o ondo,) ou molhor, roollzom-so om ombos os
lormos oo mosmo tompo. A onologlo poro osto coso podo portonto
sor duplo: ou olo posltlvo, lsto , locundonto, ou nogotlvo, lsto ,
ouxlllondo o lndlviduo porollsodo, volotlllzodo om sl mosmo, o
rooncontror o lloxlbllldodo orlglnol, oponos protogondo o obsorvon-
do o lndlviduo osslm lortlllcodo, o osslm ouxlllondo-o o rollotlr sobro
sl mosmo o tomor consclnclo do sl mosmo
1
. Mos nos dols cosos
onologos, o rolooo com umo tol porsonolldodo pormonoco poro o
sogundo noo oponos como lmpulslonodoro, mos tombm como
morcondo doto o como umo lonto jorrondo poro o vldo otorno,
37
lnoxpllcovol poro o proprlo lndlviduo. Podomos dlzor quo ou o
polovro quo crlo o lndlviduo, ou o sllnclo quo o nutro o produz.
A rozoo por quo ou lntroduzl ostos duos onologlos tolvoz nosto
lnstonto olndo noo ostojo cloro poro o loltor, mos ou osporo quo lsto
ocontoo mols odlonto. Noo so podo nogor quo Plotoo vlu o unldodo
dossos dols momontos om Socrotos, ou molhor, quo Plotoo ovldon-
clou om Socrotos o unldodo dolos; todo mundo sobo quo umo outro
concopoo vlu, no clrcunstnclo do Fonoroto, o moo do Socrotos, sor
portolro umo lmogom sonsivol do otlvldodo llborodoro do Socrotos,
o com lsso subllnhou o sogundo lodo do onologlo.
Entrotonto, quol o reludo oxlstonto ontro o Socrotos plutonco
o o Socrotos reul Esto quostoo noo so dolxo oludlr. Socrotos porcorro
como um rlo todo o torrltorlo locundo do lllosollo plotnlco, olo
onlprosonto om Plotoo. Noo quoro oqul lnvostlgor om dotolhos om
quo modldo noo oponos o dlscipulo ogrodocldo ocrodltou, mos
tombm o jovom soguldor omorosomonto dosojou, com o ordor do
mocldodo, sor dovodor do Socrotos; porquo nodo lho oro coro so noo
vlosso do Socrotos ou so, polo monos, olo noo losso co-proprlotorlo
o conlldonto dos sogrodos do omor do conhoclmonto; porquo ho
umo outomonllostooo lronto o olgum quo osto totolmonto ollnodo
quo noo llco rotldo polos llmltooos do outro, mos slm so osprolo o
odqulro umo grondozo sobronoturol no concopoo do outro; porquo
o ponsomonto so so comproondo o sl mosmo o so so omo o sl mosmo
quondo ossumldo no sor do outro, o osslm, poro tols soros too
hormnlcos, pormonoco noo oponos lndlloronto, mos ot lmpossivol
do docldlr o quo quo codo um possul om portlculor, umo voz quo
constontomonto codo um dolos nodo possul, mos possul tudo no
outro. Eu noo oprolundorol osto quostoo. Como Socrotos, por
consogulnto, llgovo do monolro too bolo os homons oo dlvlno oo
mostror quo todo conhoclmonto rocordooo, osslm tombm Plotoo
so sonto, numo unldodo osplrltuol, lndlssoluvolmonto lundldo com
Socrotos, do modo quo todo sobor poro olo um sobor comum com
Socrotos. Quo osto lmpulso poro ouvlr suos proprlos cronos do boco
do Socrotos dovo tor-so tornodo olndo mols prolundo opos o morto
dosto, o quo Socrotos dovo tor rossuscltodo tronsllgurodo do sou
tumulo poro umo comunhoo do vldo olndo mols lntorlor, o quo o
conlusoo ontro Mou o Tou dovo tor-so tornodo olndo molor, jo quo
poro Plotoo, noo obstonto suo humlldodo o por mols quo olo so
sontlsso poquono poro ocroscontor olgo lmogom do Socrotos, oro
lmpossivol noo conlundlr o lmogom potlco com o roolldodo hlsto-
rlco; tudo lsso ovldonto. - Dopols dostos obsorvooos gorols ou crolo
quo sorlo oportuno rocordor quo jo no Antlguldodo tlnho-so otontodo
38
poro osto quostoo do rolooo ontro o Socrotos rool o o potlco
sogundo o oxposloo do Plotoo, o quo Dlogonos Lorclo jo oprosonto
umo dlvlsoo dos Dlologos ontro Jrumtcos o nurrutoos (Jrumutkoi
- Jegemutkoi), dondo osslm umo corto rosposto quostoo. Os
dlologos norrotlvos dovorlom portonto sor os quo ostovom mols
proxlmos do concopoo hlstorlco do Socrotos. A ostos portoncom
ontoo o Bonquoto o Fdon, o ot suo lormo oxtorlor rocordo suo
slgnlllcooo nosto ospocto, conlormo o corroto obsorvooo do Bour
(op. clt., p. 122, noto): Exotomonto por lsso os dlologos do outro
tlpo, os norrotlvos, nos quols o dlologo proprlomonto dlto so dodo
numo norrooo, como Plotoo no 8unquete, otrovs do Apolodoro,
no FJon, por molo do Equcrotos o do olguns outros quo nos
contom tudo oqullo quo Socrotos dlsso oos sous omlgos nos sous
ultlmos dlos o o quo lho ocontocou, tols dlologos doo o comproondor
por suo proprlo lormo quo possuom om sl um corotor mols hlstorlco.
Eu noo posso docldlr so osto corotor hlstorlco no lormo so tom
o vor com o oporoto cnlco o so o controsto com os dlologos
dromotlcos conslsto om quo nostos ultlmos o olomonto dromotlco
(quo Bour chomo Je dussere HunJlung, o ooo oxtorlor) llvro
lnvonoo potlco do Plotoo, ou so conslsto om quo nos dlologos
dlogomotlcos (norrotlvos) o ossonclol o ponsomonto proprlo do
Socrotos, onquonto nos dlologos dromotlcos o contoudo soo os
vlsoos gorols quo Plotoo omprosto o Socrotos. Em componsooo, ou
dovo novomonto noo oponos subscrovor, mos ot cltor o corroto
obsorvooo do Bour: Mos so Plotoo, lovondo om conto osto lundo-
monto hlstorlco, dou o ossos dlologos osto lormo, doi noo so podo
contudo conclulr nodo com rolooo oo corotor hlstorlco do conjun-
to. E osslm nos oproxlmomos do lmportonto problomo: o que
portonco o Socrotos, no lllosollo plotnlco, o o que portonco o Plotoo;
umo quostoo quo noo podomos ovltor, por mols doloroso quo sojo
soporor oqullo quo osto unldo too lntlmomonto. Aqul ou dovo
lomontor quo Bour mo obondono; pols opos tor olo domonstrodo o
nocossldodo quo tlnho Plotoo do so llgor om porto consclnclo
populor (ondo olo v o slgnlllcodo do mitlco) o om porto porsono-
lldodo do Socrotos, como o ponto do portldo posltlvo, oncorro todo
o suo lnvostlgooo com o conclusoo do quo o slgnlllcodo ossonclol
do Socrotos conslstlo no mtodo.
20
Mos dodo quo om Plotoo o
mtodo olndo noo vlsto om suo rolooo obsolutomonto nocossorlo
poro com o ldlo, lmpoo-so olndo o quostoo: em que reludo estuou
5ocrutes com o mtoJo Je Plutdo
Torno-so ontoo lmportonto lolor olgumo colso sobro o mtoJo
om Plotoo. Todo mundo porcobo cortomonto quo noo lol por ocoso
39
quo o Jlogo so tornou o lormo prodomlnonto om Plotoo, mos quo
poro lsso houvo umo rozoo mols prolundo. Noo posso oqul odontror
mols numo lnvostlgooo o rospolto do rolooo ontro umo dlcotomlo,
como o quo so oncontro om Plotoo, o umo trlcotomlo, tol como o
oxlgo o modorno dosonvolvlmonto ospoculotlvo no sontldo mols
ostrlto. (Eu trotorol um pouco dosto ossunto quondo dosonvolvor o
rolooo ontro o olomonto dloltlco o o olomonto mitlco, umo dlcoto-
mlo, nos prlmolros dlologos do Plotoo.) Tompouco torol tompo poro,
oo mostror o nocossldodo do umo dlcotomlo poro o culturo grogo, o
com lsso roconhocondo suo rolotlvo volldodo, slmultonoomonto
domonstror o suo rolooo com o mtodo obsoluto. Pols docorto o
dlologo bom dlsclpllnodo do Socrotos umo tontotlvo do dolxor quo
o proprlo ponsomonto so oprosonto om todo o suo objotlvldodo, mos
noturolmonto lolto oqul oquolo unldodo do concopoo sucosslvo o
lntuloo, quo somonto o trlloglo dloltlco torno possivol. O mtodo
conslsto proprlomonto om slmpllllcor os multlplos comblnooos do
vldo, roconduzlndo-os o umo obrovloturo codo voz mols obstroto; o
jo quo Socrotos comoo o molorlo do sous dlologos noo no contro,
mos no porllorlo, no colorldo vorlododo do vldo lnllnltomonto ontro-
loodo om sl mosmo, proclso um olto grou do orto poro dosonvolvor
noo somonto o sl mosmo, mos tombm o obstroto noo oponos o
portlr dos compllcooos do vldo, mos tombm dos dos sollstos. Esto
orto, quo oqul doscrovomos, noturolmonto o bom conhocldo orto
socrotlco do porguntor
21
, ou, poro rocordor o nocossldodo dos
dlologos poro o lllosollo plotnlco, o orto do conoersur. E por lsso
quo Socrotos, too lroquontomonto com umo lronlo too prolundo,
roproondo os sollstos, jogondo-lhos no coro quo olos soblom multo
bom lolor, mos noo convorsor. Com ololto, o quo olo consuro, com
o oxprossoo lolor om controposloo o convorsor, o ospocto
ogoistlco no bom lolor, no oloqunclo orotorlo quo osplro oo quo
so podorlo chomor o bolo obstroto, oersus rerum nopes nugueque
cunorue (os vorsos som contoudo o os bogotolos quo soom bom), o
quo v como objoto do plo vonorooo o proprlo oxprossoo, dosllgodo
do suo rolooo com o ldlo. No convorsooo, oo controrlo, o lolonto
obrlgodo o noo lorgor o objoto
22
, quor dlzor, dosdo quo o dlologo
noo sojo ldontlllcodo com um duoto oxcntrlco, ondo codo um ontoo
o suo porto som lovor om conto o outro, o quo so tom o opornclo
llusorlo do sor umo convorsooo no modldo quo os dols noo lolom
oo mosmo tompo. Esto concontrlcldodo do convorsooo so oxprlmo
olndo mols dotormlnodomonto polo loto do o dlologo sor concobldo
sob o lormo do porgunto o rosposto. Por lsso proclsomos onollsor um
pouco mols do porto o quo porguntor.
40
Porguntor doslgno em purte u reludo do lndlviduo com o
objeto, e em purte u reludo do lndlviduo com um outro nJoiJuo.
- No prmero cuso, o osloro poro llboror o lonmono do todo o
quolquor rolooo llnlto com o sujolto. Ao porguntor, ou noo sol nodo
o mo roloclono do lormo puromonto rocoptlvo com o mou objoto.
Nosto sontldo, o porguntor socrotlco possul onologlo, olndo quo
dlstonto, mos lndubltovol, com o nogotlvo om Hogol, so quo o
nogotlvo sogundo Hogol um momonto nocossorlo no proprlo
ponsomonto, umo dotormlnooo uJ ntru (poro dontro), o om
Plotoo o nogotlvo so torno vlsivol o colocodo, loro do objoto no
sujolto lntorrogonto. Em Hogol o ponsomonto noo proclso sor lntor-
rogodo dosdo loro; pols osto porgunto o rospondo o sl mosmo; om
Plotoo, olo so rospondo no modldo quo porguntodo, mos so olo
vom o sor ou noo quostlonodo umo cosuolldodo, o o monolro como
olo quostlonodo tombm noo umo cosuolldodo monor. Emboro
osslm o lormo do porgunto dovo llboror o ponsomonto do todos os
dotormlnooos moromonto subjotlvos, num outro sontldo olo contl-
nuo dopondondo do subjotlvo, onquonto oquolo quo porgunto so
vlsto numo rolooo cosuol com oqullo quo lntorrogodo por olo. So
polo controrlo so v o porguntor om umo rolooo nocossorlo com sou
objoto, ontoo o porguntor so ldontlllco com o rospondor. E como jo
Losslng dlstlngulu, com tonto porsplcoclo, ontro rospondor o umo
porgunto (ut soure) o rospond-lo oxoustlvomonto (besoure Jet),
osslm tombm ho umo dlstlnoo somolhonto no lundomonto do
dllorono ostobolocldo por nos, ou sojo, o dlstlnoo ontro porguntor
(ut sporge) o porguntor oxoustlvomonto, lntorrogor (ut uJsporge); o
vordodolro rolooo conslsto portonto ontro lntorrogor, lsto , porgun-
tor oxoustlvomonto (ut uJsporge), o rospondor oxoustlvomonto (ut
besoure)
23
. E cloro quo olndo rosto sompro olgo do subjotlvo, mos
so o gonto so rocordo do quo o rozoo por quo o lndlviduo porgunto
dosto monolro ou do outro noo rosldo om suo orbltrorlododo
24
, o slm
no objoto, no rolooo-do-nocossldodo, quo uno no copulo o ombos,
ontoo oquolo rosto dosoporocoro. - No segunJo cuso, o objoto umo
dlvorgnclo o sor ojustodo ontro oquolo quo porgunto o oquolo quo
rospondo o o dosonvolvlmonto do ponsomonto so consumo nosto
posso oltornodo (ulterno peJe), nosto cloudlcor do ombos os lodos.
Esto , noturolmonto, mols umo voz, umo ospclo do movl-
monto dloltlco, mos, dodo quo lolto o momonto do unldodo ou do
sintoso no modldo quo codo rosposto contm o posslbllldodo do umo
novo porgunto, noo o vordodolro ovoluoo dloltlco. Esto slgnlll-
cooo do porguntor o rospondor ldntlco com o slgnlllcooo do
dlologo, quo como umo lmogom sonsivol do concopoo grogo do
41
rolooo ontro o dlvlndodo o o homom, no quol oxlsto, som duvldo,
umo rolooo rociproco, mos nonhum momonto do unldodo (nom o
lmodloto, nom o suporlor), o proprlomonto tombm som o vordodol-
ro momonto do duolldodo, jo quo o rolooo so osgoto no moro
roclprocldodo: como um pronomen recprocum (pronomo rolloxl-
vo), olo noo tom nomlnotlvo, mos oponos cusus oblqu (cosos
obliquos) o somonto o duol o o plurol.
- So corroto o quo dosonvolvomos ot oqul, ontoo so v quo
o ntendo com quo so porgunto poJe ser Juplu. Pols o gonto podo
porguntor com o lntonoo do rocobor umo rosposto quo contm o
sotlslooo dosojodo do modo quo quonto mols so porgunto tonto
mols o rosposto so torno prolundo o cholo do slgnlllcooo; ou so podo
porguntor noo no lntorosso do rosposto, mos poro, otrovs do por-
gunto, oxourlr o contoudo oporonto, dolxondo osslm otros do sl um
vozlo. O prlmolro mtodo prossupoo noturolmonto quo ho umo
plonltudo, o o sogundo, quo ho umo voculdodo; o prlmolro o
especulutoo, o sogundo o ronco. Ero osto ultlmo o mtodo quo
Socrotos protlcovo lroquontomonto. Quondo, numo boo componhlo,
os sollstos so tlnhom ombrlogodo o sl mosmos com os voporos do
suo proprlo orotorlo
25
, oi Socrotos tlnho prozor om produzlr, do
monolro mols corts o modosto do mundo, umo poquono corronto
do or
26
quo om pouco tompo dlsslpovo todos ossos voporos potlcos.
Essos dols mtodos tm com cortozo, ospoclolmonto poro umo
obsorvooo quo so otm oponos oo momonto, umo grondo somo-
lhono ontro sl; slm, osto somolhono so torno olndo molor dovldo
oo loto do quo o porguntor do Socrotos oro dlrlgldo contro o sujolto
cognosconto o tondlo o provor quo oposor do tudo, om ultlmo onollso,
smplesmente nuJu soblom. Quolquor lllosollo quo comoco com
umo prossuposloo tormlno, noturolmonto, no mosmo prossuposl-
oo, o como o lllosollo do Socrotos lnlclovo com o prossuposloo do
quo olo nodo soblo, osslm olo tormlnovo no rosultodo do quo os
homons om gorol nodo soblom; o plotnlco comoovo no unldodo
lmodloto do ponsor o do sor o oi pormonoclo. A dlrooo quo so lmps
como volldo no ldoollsmo como umo rolloxoo sobro o rolloxoo
tombm so loz volor no porguntor socrotlco. O porguntor, l.: o
rolooo obstroto ontro o subjotlvo o o objotlvo, oro poro olo em ultmu
unlse o ponto cuptul. Rovlsondo mols oxotomonto umo monllos-
tooo do Socrotos no Apologu do Plotoo, quoro osloror-mo por
osclorocor o quo tonho om monto. Do um modo gorol todo o
Apologu mognlllcomonto oproprlodo poro lornocor um concolto
cloro dosto otlvldodo lrnlco do Socrotos
27
. Com ololto, o proposlto
do prlmolro ponto do ocusooo do Moloto, do quo Socrotos rldlcu-
42
lorlzorlo os dousos, o proprlo Socrotos comonto o conhocldo dlto do
oroculo do Dollos, do quo olo oro o mols soblo dos homons. Elo norro
como por um lnstonto osto dlto o dolxoro porploxo, o como olo, poro
provor so o oroculo tlnho dlto o vordodo, so dlrlglro o um dos soblos
mols roputodos. Esto soblo oro um homom do Estodo, mos Socrotos
doscobrlu logo quo olo oro lgnoronto. Dopols dlsso, dlrlglro-so o um
pooto, mos doscobrlu, quondo osto lho dou umo oxpllcooo dotolho-
do do suo proprlo pooslo, quo osto tombm noo ontondlo do ossunto.
(Nosto ocosloo olo sugoro tombm quo o poomo dovo sor consldo-
rodo como umo lnsplrooo dlvlno, do quol o pooto comproondo too
pouco como os prolotos o os odlvlnhos dos bolozos quo onunclom.)
Flnolmonto so dlrlglro oos ortlstos, o ostos docorto soblom olgumos
colsos, mos como ostovom oprlslonodos llusoo do quo tombm
comproondlom outros colsos, tombm coirom no mosmo dollnloo
dos outros. Em rosumo, Socrotos oxpoo do quo modo olo clrcuno-
vogou todo o rolno do lntollgnclo o doscobrlu quo o todo llmltodo
por um ocoono do conhoclmonto llusorlo. Vomos quoo motodlco-
monto olo concobou suo torolo, como olo proporou o oxporlmonto
com codo umo dos loros do lntollgnclo, o lsso olo olndo v
conllrmodo polo loto do sous trs ocusodoros roprosontorom os trs
potnclos, cujo nulldodo olo hovlo dosvolodo no porsonolldodo do
sous proprlos ocusodoros. Moloto, com ololto, lolovo om nomo dos
pootos, Anlto om nomo dos ortlstos o politlcos, Licon om nomo dos
orodoros. Slm, olo concobo como suo vocooo dlvlno, suo mlssoo,
ondor polo molo dos sous concldodoos o dos ostrongolros poro,
sompro quo ouvlsso dlzor do olgum quo oro soblo, o sompro quo
lsso noo so conllrmosso, ouxlllor o dlvlndodo o provor quo osto
homom noo oro soblo
28
.
E por osto rozoo, olo noo tlvoro tompo
2
poro lozor nodo do
lmportonto, nom nos ossuntos publlcos, nom nos prlvodos, mos por
couso dosto seroo Jono, vlvoro om pobrozo comploto. Mos ou
rotorno possogom comontodo do Apologlo. Socrotos mostro quoo
ogrodovol o ldlo do dopols do morto ontror om contoto com os
grondos homons quo vlvorom ontos dolo o comportllhorom do
mosmo dostlno, o ocrosconto: Slm, o o quo mols, possor o tompo
oxomlnondo o lntorrogondo os do lo como oos do co, o vor quom
dolos soblo o quom, noo o sondo, culdo quo (Ast t. Vlll p. 156,
41 b). Estomos oqul num ponto doclslvo. Noo so podo nogor quo
Socrotos oqul quoso col no rldiculo, com todo osto zolo do osplonor
quo noo o dolxo om poz nom dopols do morto. E quom quo
consoguo dolxor do sorrlr quondo so lmoglnom os llguros srlos dos
hobltontos do outro mundo, o oi no molo dolos Socrotos numo
43
otlvldodo lnlotlgovol do lntorrogor o mostror quo olos nodo sobom
E cloro quo podorlo porocor quo o proprlo Socrotos oro do oplnloo
do quo olguns dolos podorlom sor soblos; pols olo dlz quo quorlo
oxomlnor quom dolos oro soblo o quom dontro olos ponsovo s-lo o
contudo noo oro; mos om porto proclso lombror quo oquolo
sobodorlo noo conslstlo nom mols nom monos do quo no doscrlto
lgnornclo
30
, o, om porto, quo olo dlz quoror oxomlnor os do lo do
mosmo modo como os doqul: o quo lmpllco, poroco, quo oquolos
grondos homons provovolmonto noo so soirom molhor nosto tentu-
men rgorosum (oxomo rlgoroso) do quo so soirom os grondos
homons oqul om vldo. Vomos osslm u ronu om todo o suo njntuJe
dlvlno, quo noo dolxo obsolutomonto nodo subslstlr. Como Sonsoo,
Socrotos so ogorro s colunos quo sustontom o conhoclmonto o loz
colr tudo no nodo do lgnornclo. Quo lsto uutentcumente socrt-
co, cortomonto quolquor um concodoro; mos plutonco, oo controrlo,
lsto jumus soro. E oqul ostou ou, portonto, numo dos dupllcldodos
quo ho om Plotoo, o osto oxotomonto o rostro quo ou quoro
porsogulr poro doscobrlr o puromonto socrotlco.
A dllorono doscrlto ontro porguntor poro oncontror umo ros-
posto plono o porguntor poro conlundlr so mostro ollos olndo numo
llguro mols dotormlnodo, como o rolooo ontro o ubstruto o o mitco
nos dlologos do Plotoo.
Poro osclorocor molhor lsto, ou oxomlnorol mols pormonorlzo-
domonto olguns dlologos o llm do mostror como o obstroto podo
orrodondor-so no lronlo, o o mitlco onunclor umo ospoculooo mols
rlco do contoudo.
O ABSTRATO NOS PRIMEIROS DILOGOS DE PLATO SE
ARREDONDA NA IRONIA
O Banquete
O 8unquete o FJon lornocom pontos doclslvos no concopoo
do Socrotos, dodo quo, como multos vozos so ropotlu, o prlmolro
oprosonto o lllosolo no vldo o o sogundo, no morto. No 8unquete so
oncontrom tombm prosontos ombos os ospclos cltodos do oxposl-
oo, o dloltlco o o mitlco. O mitlco comoo quondo o proprlo
Socrotos posso o um sogundo plono o troz o dlscurso do Dlotlmo do
44
Montlnlo. E corto quo o proprlo Socrotos obsorvo, oo conclulr, quo
olo mosmo so dolxoro convoncor polo dlscurso do Dlotlmo o quo por
lsso ogoro buscovo convoncor os outros do mosmo colso; com outros
polovros, olo nos dolxo om duvldo sobro so roolmonto o dlscurso noo
dolo, olndo quo oprosontodo do sogundo moo; mos o portlr doi noo
so podo tlror nonhumo outro conclusoo sobro o rolooo hlstorlco do
mitlco com Socrotos. Esto dlologo so osloro olndo do outro modo
por roollzor o conhoclmonto plono, no modldo quo o Eros concobldo
obstrotomonto torno-so sonsivol no possoo do Socrotos polo dlscurso
do Alcobiodos ombrlogodo; mos osto dlscurso noturolmonto noo nos
podo lornocor nonhum oscloroclmonto ultorlor o rospolto do quostoo
sobro o dloltlco socrotlco. Vomos ogoro oxomlnor mols do porto
como so possom os colsos no quo toco oo dosonvolvlmonto dloltlco
nosto dlologo. Mos quolquor um, quo slmplosmonto o tonho lldo com
otonoo, nos doro rozoo quonto obsorvooo ontorlor, do quo o
mtodo conslsto om slmpllllcor os multlplos comblnooos do vldo,
roconduzlndo-os sompro poro umo obrovloturo codo voz mols obs-
troto. A oxposloo llnol sobro o ossnclo do Eros noo so oproprlo,
com ololto, do monolro olgumo, do quo o dosonvolvlmonto proco-
donto hovlo produzldo; porm, om continuo osconsoo, o ponsomon-
to so olovo tonto oclmo do or otmoslrlco, quo o rosplrooo so ostonco
no puro tor do obstroto. Os dlscursos ontorloros ndo soo vlstos, por
lsso, como momontos dontro do concopoo llnol, mos ontos como
um poso torrostro, do quo o ponsomonto proclso llboror-so mols o
mols. Enquonto os dllorontos oxposloos noo so oncontrom numo
rolooo nocossorlo com o ultlmo oxposloo, ostoo, por outro lodo,
roclprocomonto roloclonodos umos s outros, no modldo quo soo
dlscursos sobre o omor (Kjoorllghodon), brotondo do pontos do vlsto
hotorognoos quo ocorrom no vldo, o o portlr dos quols os orodoros,
como ollodos do todos os lodos, so ocorcom do torrltorlo quo constltul
o outntlco ossnclo do omor, ossnclo quo, no concopoo do
Socrotos, so mostro como lnvlsivol, como o ponto motomotlco, umo
voz quo obstroto o quo o portlr dosto ponto so lrrodlom os dllorontos
concopoos rolotlvomonto dlstorcldos. Todos ossos oxposloos soo
portonto como sogmontos do umo lunoto, codo umo dos oprosonto-
oos so ojusto sogulnto do monolro too ongonhoso, o too rlco do
llrlsmo, quo com olos ocorro o mosmo quo com o vlnho om copos
do crlstol ortlstlcomonto tolhodos: o quo ombrlogo noo somonto o
vlnho ospumonto oi contldo, mos tombm o rolrooo lnllnltomonto
multlpllcodo, os ondos do luz quo so olorocom oo olhor quo morgulho
nolos. Emboro o rolooo ontro o dloltlco o o mitlco noo so oprosonto
too ocontuodomonto no 8unquete como, por oxomplo, no FJon,
o omboro por lsso oquolo dlologo slrvo monos poro mou proposlto,
45
mosmo osslm olo tombm tom o vontogom do oprosontor do monolro
bom dotormlnodo o quo o proprlo Socrotos dlz o o quo olo torlo
ouvldo do Dlotlmo.
Fodro comoo. Elo doscrovo o otorno no Eros. Eros vonco ot
o tompo, o quo coroctorlzodo polo loto do olo noo tor pols; olo vonco
no homom noo oponos tudo o quo ho do mosqulnho, groos oo
brllho quo lho do sou pudor rubosconto, mos tombm vonco o morto,
lndo rotlror dos lnlornos o objoto do sou omor, o por lsso rocom-
ponsodo polos dousos, quo so dolxom comovor prolundomonto.
Pousnlos llxo sou olhor sobro o noturozo duplo do Eros, mos noo
do monolro o concobor oquolo dupllcldodo numo unldodo nogotlvo,
como ocorro no oxposloo do Dlotlmo, poro o quol Eros um lllho
do Poros o Pnlo. Umo dos noturozos lllho som moo do Uronos, o
colosto; o outro multo mols jovom, tom o dlloronclooo soxuol como
sou prossuposto o o Eros vulgor. Dopols olo dosonvolvo o slgnlll-
codo do colosto podorostlo, quo omo o osplrltuol no homom, o por
lsso noo robolxodo o dogrododo polo soxuol. Ocorrondo ontoo um
otoquo do soluo o Arlstolonos, Pousnlos docloro quo cobo oo
mdlco Erlximoco ou llborto-lo do soluo ou ontoo lolor om sou
lugor. Erlximoco tomo o polovro om soguldo. Elo do contlnuldodo
obsorvooo lolto por Pousnlos, como olo mosmo dlz, o contudo, o
rlgor, concobo o dupllcldodo quo so do no omor o portlr do umo
locoto complotomonto dlloronto do do Pousnlos. Enquonto Pous-
nlos so dotlvoro nos dols tlpos do omor, cujo dlstlnoo procuroro
oxpor, Erlximoco, oo controrlo, lntorproto lsso no sontldo do quo o
codo momonto do omor corrospondom dols lotoros, o lsto olo
domonstro prlnclpolmonto no noturozo, consldorodo o portlr do sou
ponto do vlsto clontillco do mdlco. O omor osslm o unldodo nosto
sor ontognlco, o so Asclplo o crlodor do orto do modlclno
porquo soubo lnsplror omor oos olomontos mols ontognlcos (o color
o o lrlo, o omorgo o o doco, o soco o o umldo). O mosmo so ropoto
om todo porto no noturozo: os ostooos do ono, o cllmo otc.,
dopondom tombm dos oxprossoos do omor; o mosmo so posso com
os socrlliclos o com tudo o quo portonco orto dos proloclos, jo quo
olos lnstourom o comunldodo ontro os dousos o os homons. Todo o
sou dlscurso umo ospclo do lontoslo no torrono do lllosollo do
noturozo.
31
Dopols ontoo quo Arlstolonos loz poror sous soluos (o
nosto ocosloo olo sugoro umo rolooo do oposloo dlloronto dos quo
o mdlco ocobovo do doscrovor, pols so llborto do soluo oo osplrror),
olo tomo o polovro o lundomonto o rolooo do oposloo dodo no
omor, do monolro mols prolundo do quo os orodoros ontorloros,
llustrondo-o no oposloo soxuol o no dlvlsoo do homom om duos
46
portos, omproondldo polos dousos; slm, olo sugoro ot mosmo o
posslbllldodo do quo os dousos, olndo por clmo, so dlspusossom o
lroclonor mols os homons, so ostos noo ostlvossom sotlsloltos do
sorom o quo soo, ou sojo, o motodo do um homom, jo quo nos,
cortodos oo molo como llnguodos, do um so llcomos dols. E ontoo
olo so ontrogo suo coprlchoso lontoslo, tonto no doscrloo do
lndllorono soxuol orlglnol o do ostodo do homom nosto sltuooo,
como tombm no prolundo lronlo com quo concobo o nogotlvo no
omor, o lmpulso do unloo; o, com o oxposloo orlstolnlco, o gonto
chogo lnvoluntorlomonto o ponsor nos dousos, quo provovolmonto
dovom dlvortlr-so mognlllcomonto oo vorom ostos molo-homons quo
so oslorom, numo conlusoo lnllnlto ontro olos, por so tornorom
homons lntolros. Dopols do Arlstolonos lolo o pooto troglco Agotoo;
sou dlscurso mols ordonodo. Elo chomo o otonoo poro o loto do
quo os outros noo hovlom proprlomonto ologlodo o dous, mos ontos
so congrotulodo com os homons por couso dos bons quo o dous lhos
dlsponsoro; mos quol o noturozo doquolo quo roportlo todos ostos
bons, nlngum hovlo porguntodo. Agotoo quor portonto mostror
como o proprlo dous, o quols soo os bons quo olo do oos outros.
O dlscurso todo osslm umo odo sobro Eros; olo o mols
jovom dos dousos (jo quo sompro jovom o osto sompro no compo-
nhlo do juvontudo), o mols dollcodo (pols hoblto no quo ho do mols
brondo, no corooo o no olmo dos dousos o dos homons, o posso oo
lorgo do todo o quolquor nlmo duro); suo cor o mols bolo (pols
olo vlvo constontomonto ontro os lloros) otc., otc. Aos homons olo
prosontoou com todo moostrlo nos ortos; pols so so tornorom lomosos
oquolos o quom Eros lnsplrou, com sou ontuslosmo.
Como mo lovorlo multo longo o comlnho do umo lnvostlgooo
mlnucloso do rolooo ontro ostos dllorontos dlscursos, ou mo voltorol
ogoro poro o ultlmo orodor, ou sojo, Socrotos. Em suo slmpllcldodo
torlo olo ocrodltodo quo o gonto dovosso sollontor o vordodolro om
quolquor objoto quo so qulsosso ologlor; lsto sorlo o ossonclol, opos
o quo o gonto podorlo ontoo soloclonor o mols bolo o oxp-lo do
monolro mols dlgno possivol ... mos osto noo oro, como ou noto, o
vordodolro monolro do ologlor; o ologlo conslsto om ocroscontor oo
objoto tontos o too bolos coroctoristlcos quonto possivol, quor olo sojo
osslm, quor noo. So olos lossom lolsos, noo tlnho nonhumo lmpor-
tnclo; pols o torolo oro, como poroco, quo codo um do nos dovorlo
lozor um ologlo oporonto o noo rool sobro Eros. Socrotos procodo
ontoo, como do costumo, polo vlo dos porguntos; comoo com umo
doquolos porguntos outontlcomonto socrotlcos, sugodoros: so Eros,
por suo noturozo, oro omor o olgumo colso, ou noo; mos so o omor
47
sompro busco oqullo quo sou objoto, corto quo olo noo o possul,
o slm coroco dlsto, mosmo quo osto cornclo sojo concobldo como
ldntlco com o dosojo do umo posso luturo durodouro; pols o gonto
tombm busco oqullo quo noo possul, quondo dosojo montor olndo
no luturo o quo possul. Amor portonto cornclo do, busco do olgo
quo o gonto noo tom, o so ontoo omor omor do bolozo, Eros coroco
consoquontomonto do bolozo o noo o possul. Portonto, so o bom
slmultonoomonto o bolo, ontoo Eros coroco lguolmonto do bom.
Todos os ldlos podorlom osslm sor oxomlnodos, o nos voriomos
como Socrotos noo olosto o cosco poro chogor oo corno, mos slm
esouzu o cerne. Aqul tormlno o dosonvolvlmonto do Socrotos, pols
o oxposloo sogulnto um slmplos roloto. E so o loltor olndo noo vlu
o quo ou quorlo quo olo vlsso, osporo quo olo o ou olndo tonhomos
sucosso, contonto quo olo olndo mo concodo suo otonoo.
Socrotos lntroduzlu sou dlscurso com umo lronlo, mos osto oro,
so posso dlzor osslm, oponos umo llguro lrnlco, o vordodolromonto
olo noo morocorlo o nomo do lrnlco so oponos so dostocosso polo
hobllldodo poro lolor lronlcomonto, osslm como outros lolom num
jorgoo. Os orodoros ontocodontos hovlom dlto do loto multo colso
sobro o omor, multos dos quols docorto noo comblnovom com osto
objoto, mos rostovo do quolquor modo o prossuposloo do quo hovlo
olndo multo colso o dlzor sobro o omor. Agoro Socrotos dosonvolvo
lsto dlonto dolos. E ols quo o omor busco, cornclo otc. Mos busco,
cornclo otc. nodo soo. Vomos osslm o mtodo. O omor llborodo
constontomonto, mols o mols, do concrooo cosuol, om quo so
mostroro nos dlscursos ontocodontos, o roconduzldo ot suo mus
ubstrutu JetermnJuJe, no quol so mostro noo como omor dlsto ou
doqullo, nom omor por lsto ou por oqullo, mos como omor por umo
colso quo olo noo possul, l., busco, nostolglo. Num corto sontldo,
lsto multo mols vordodolro, mos omor olm dlsto tombm o omor
lnllnlto. So dlzomos quo Dous omor, com lsso dlzomos, ollnol do
contos, quo olo o omor so comunlcondo lnllnltomonto; so lolomos
om pormonocor no omor, ostomos lolondo, ollnol, sobro umo portl-
clpooo om umo plonltudo. lsto tudo substonclol no omor. A busco,
o nostolglo soo o nogotlvo no omor, quor dlzor, o nogotlvldodo
lmononto. Busco, cornclo, nostolglo otc., soo o lnllnlto subjotlvooo,
poro utlllzor umo oxprossoo do Hogol quo oqul rocordo proclsomonto
o quo dovo sor rocordodo. Esto dotormlnooo pols oo mosmo
tompo o mols obstroto, ou molhor, olo proprlomonto o obstroto,
noo no slgnlllcooo do ontologlco, mos com o slgnlllcodo do coronto
do sou contoudo. Podo-so noturolmonto concobor o obstroto como
o constltulnto do tudo, porsogul-lo om sous proprlos movlmontos
48
sllonclosos, o dolxor quo olo so dotormlno o sl proprlo rumo oo
concroto, o oi so dosonvolvo. Ou so podo portlr do concroto o com
o obstroto n mente (no monto) oncontro-lo no concroto. Nonhum
dostos dols cosos, porm, o do Socrotos. Noo poro os cotogorlos
quo olo roconduz o rolooo. O obstroto do Socrotos umo doslgnooo
complotomonto som contoudo. Elo porto do concroto o chogo oo quo
ho do mols obstroto, o lo ondo o lnvostlgooo dovorlo comoor, olo
tormlno. O rosultodo o quo olo chogo proprlomonto o dotormlnooo
lndotormlnodo do puro sor: omor , pols, o odondo, quo nostolglo,
busco, noo nonhumo dotormlnooo, dodo quo lsto moromonto
umo rolooo com umo colso quo noo dodo. Do mosmo modo
podor-so-lo roportor tombm o conhoclmonto o um concolto com-
plotomonto nogotlvo, dotormlnondo-o como oproprlooo, oqulsl-
oo, pols osto ollos monllostomonto umo dos rolooos do
conhoclmonto com o conhocldo, mos por outro lodo o conhoclmon-
to tombm posso. Mos osslm como o obstroto no slgnlllcodo do
ontologlco tom o suo volldodo no ospoculotlvo, osslm tombm o
obstroto onquonto nogotlvo tom o suo vordodo no lrnlco.
Estomos oqul novomonto dlonto do umo dupllcldodo om
Plotoo: o dosonvolvlmonto dloltlco lovodo o cobo ot dosoporocor
no puromonto obstroto; dopols comoo umo outro ospclo do doson-
volvlmonto quo quor lornocor o ldlo, mos dodo quo osslm o ldlo
noo osto numo rolooo nocossorlo com o dloltlco, vomos ontoo quo
lmprovovol quo todo osto ovoluoo portono o um so. Mos por
outro lodo noo so podo orbltrorlomonto otrlbulr umo colso o um o
outro colso o outro, so poro quo codo um rocobo olgumo colso.
Socrotos o Plotoo dovom tor tldo codo um o suo vlsoo dos colsos, os
quols, por mols dllorontos quo tonhom sldo, dovom tor tldo pontos
Je concJncu essencus; umo concopoo roncu (pols o dloltlco
onquonto tol noo constltul nonhumo concopoo quo ostojo om umo
rolooo ossonclol com o porsonolldodo) o umo concopoo especulu-
tou. Em quo modldo ontoo o dosonvolvlmonto quo Socrotos opro-
sonto sogulndo Dlotlmo loz o ossunto ovonor, o quol slgnlllcooo
dovo sor otrlbuido dlcotomlo omor o o bolo (no quol o momonto
nogotlvo llco polo oxtorlor, o o momonto posltlvo um qulotlsmo
proguloso o lndolonto, quondo oo controrlo umo trlcotomlo os vorlo
lmodlotomonto juntos, som so oxpor, como Dlotlmo, o vor o bolo
novomonto como o bolo om sl, olgo puromonto obstroto, como so
mostroro mols odlonto) - tudo lsso dovorol oxomlnor clrcunstonclo-
domonto por ocosloo do ostudo do mitlco nos dlologos.
Aludl, nos poglnos ontorloros, obsorvooo gorol do quo no
8unquete buscodo um complomonto poro o quo llco loltondo no
49
concopoo dloltlco otrovs do rocurso do tornur osioel nu pessou
do Socrotos o omor, do modo quo os ologlos sobro o omor ocobom
om um ologlo sobro Socrotos. Emboro osto domonstrooo do ldlo
om umo porsonolldodo sojo slmplos momonto no proprlo ldlo, olo
tom mosmo osslm, o justomonto onquonto tol, o suo lmportnclo no
dosonvolvlmonto. O movlmonto dloltlco om Plotoo, justomonto
porquo olo noo o dloltlco do proprlo ldlo, por mols ongonhoso
quo sojo o pusso com quo olo so movo, pormonoco, oposor do tudo,
ostronho ldlo mosmo. Por lsso, onquonto os domols orodoros
totoovom como cobro-cogo procuro do ldlo, Alcobiodos om suo
bobodolro o ogorro com lmodloto sogurono. Entrotonto ho quo
obsorvor oqul quo o clrcunstnclo do Alcobiodos ostor bbodo poroco
lndlcor quo somonto numo lmodlotldodo potonclodo olo osto soguro
nosto rolooo omoroso, o quo om ostodo sobrlo dovo tor provocodo
nolo todo oquolo lncortozo do lnsogurono, ongustlonto o mosmo
osslm doco. So otontormos, com ololto, poro o modo como osto
reludo umorosu dovo tor sldo ostobolocldo, rolooo quo tovo lugor
ontro Socrotos o Alcobiodos, toromos som duvldo quo dor rozoo o
Alcobiodos quondo comonto como Socrotos oscornoclo dolo por
couso do sou omor, o quondo ocrosconto: E noo somonto o mlm
olo trotou dosto monolro, mos tombm o Cormldos, lllho do Glouco,
o Eutldomo, lllho do Dioclos, o multos outros, quo olo ongono
oporontondo sor o omonto, poro ontoo, om voz do omonto, tornor-so
o omodo. Por lsso Alcobiodos noo consoguo llvror-so dolo. Com
todo o posslonolldodo so llgo o Socrotos: Quondo o oscuto, boto-mo
o corooo multo mols vlolontomonto do quo oos corlbontos om suos
donos sogrodos, o logrlmos mo oscorrom sob o ololto do sous
dlscursos.
Outros orodoros noo sorlom copozos do produzlr tol ololto
sobro olo, quo porcobo o controgosto sou ostodo do oscrovldoo. Slm,
o vldo om tol ostodo lho poroco lnsuportovol. Fogo dolo como dos
sorolos, locho sous ouvldos poro noo tor do onvolhocor sontodo oo
sou lodo; o ot chogo o dosojor multos vozos quo Socrotos noo
ostlvosso vlvo, o contudo sobo quo so lsso ocontocosso sorlo o colso
mols doloroso poro olo. Esto como quo mordldo por umo sorponto
ou por olgo olndo mols doloroso o no lugor mols sonsivol, lsto , no
corooo o no olmo. Quo osto rolooo do omor ontro Socrotos o
Alcobiodos oro do ordom lntoloctuol, ou noo proclso, noturolmonto,
rocordor. Mos so porguntormos o quo quo hovlo om Socrotos quo
lozlo umo tol rolooo noo oponos possivol, mos nocossorlo (pols
Alcobiodos obsorvo, ollos, corrotomonto, quo noo oro so olo quo so
oncontrovo numo tol rolooo com Socrotos, mos quoso todos oquolos
50
quo trotovom com olo), ontoo ou noo sol nodo quo slrvo do rosposto,
o noo sor lsto: quo oro u ronu Je 5ocrutes. Com ololto, so o rolooo
omoroso dolos tlvosso conslstldo num rlco lntorcmblo do ldlos, ou
num coploso llulr do um lodo o numo rocopoo ogrodocldo do outro
lodo, ontoo cortomonto olos torlom tldo o torcolro, om quo so
omorlom mutuomonto, ou sojo, no ldlo, o umo tol rolooo noo torlo
por consogulnto jomols provocodo umo lnqulotooo too opolxono-
do. Mos justomonto porquo do ossnclo do lronlo jomols dosmos-
coror-so, o porquo do outro lodo lho lguolmonto ossonclol trocor
do moscoro monolro do Protou, por lsso quo olo dovlo nocosso-
rlomonto proporclonor oo jovom omonto tontos ponos.
32
Entrotonto,
so olo osslm tom olgo do ropulslvo om sl, cortomonto tombm tom
olgo do oxtroordlnorlomonto sodutor o losclnonto. O dlslorodo o o
mlstorloso quo olo tom om sl, o comunlcooo tologrollco quo olo
lnouguro, jo quo um lrnlco sompro dovo sor comproondldo
dlstnclo, o lnllnlto slmpotlo quo olo prossupoo, o lugoz mos lndos-
crltivol lnstonto do comproonsoo, quo roprlmldo lmodlotomonto
polo modo do lncomproonsoo, tudo lsso cotlvo com loos lndlssolu-
vols. Por lsso, so o lndlviduo no prlmolro lnstonto so sonto llborodo
o oxpondldo polo contoto do lrnlco, quo so obro dlonto dolo, no
lnstonto sogulnto o lndlviduo osto om sou podor, o provovolmonto
lsto quo Alcobiodos quor dlzor quondo comonto o quonto so sontlom
ongonodos por Socrotos, quondo osto om voz do omonto so mostrovo
como o omodo. Dodo quo, olm dlsso, ossonclol oo lrnlco jomols
onunclor o ldlo como tol, mos oponos sugorl-lo lugozmonto, o tomor
com umo dos moos o quo dodo com o outro, o possulr o ldlo
como proprlododo possool, o rolooo noturolmonto so torno olndo
mols oxcltonto. E osslm ontoo dosonvolvou-so sllonclosomonto no
lndlviduo o doono, quo too lrnlco como todos os outros colsos
quo consomom, o quo loz o lndlviduo sontlr-so no molhor ostodo
quondo o suo dlssoluoo osto mols proxlmo. O lrnlco oquolo
vomplro quo sugo o songuo do omonto, o dondo-lho umo sonsooo
do lroscor com o obonor do suos osos, ocolonto-o ot o sono chogor
o o otormonto com sonhos lnqulotos.
Podor-so-lo porguntor: poro quo todo osto dosonvolvlmonto
Rospondorol: ho umu Juplu llnolldodo. Prlmolromonto, poro mostror
quo mosmo no concopoo quo Alcobiodos tlnho do Socrotos, o lronlo
nolo o ossonclol, o, o sogulr, poro lndlcor quo o rolooo do omor
quo ocorrou ontro Socrotos o Alcobiodos, o o oscloroclmonto sobro
o ossnclo do omor, quo doi oxtroimos, soo nogotlvos. Quonto oo
prmero ponto, tomos do rocordor quo houvo quom qulsosso provor,
ovocondo o ontuslosmo com quo Alcobiodos comonto suo rolooo
51
com olo
33
, o nocossldodo do tor hovldo umo grondo plonltudo
posltlvo om Socrotos. Mos prollmlnormonto poroco sor lmportonto,
mosmo osslm, lnvostlgor um pouco mols do porto o noturozo dosto
ontuslosmo. Um tol ontuslosmo poroco sor o oqulvolonto, no torrono
do sontlmonto, doqullo quo no torrono lntoloctuol Lo Rocholoucould
donomlno lo jore Je lu ruson (o lobro do rozoo). So olgumo outro
colso pudosso tor provocodo osto ontuslosmo om Alcobiodos (pols
quo o lronlo copoz dlsto, ou jo procurol mostror ontorlormonto),
ontoo lsto cortomonto dovorlo sor lndlcodo no dlscurso ologloso do
Alcobiodos. E o quo voromos ogoro. Alcobiodos subllnho os coroc-
toristlcos do Sllono om Socrotos: Socrotos dlz quo lgnoronto om
todos os ossuntos o quo nodo sobo. Esto lormo noo tiplco do Sllono
Cortomonto; pols oquolo com quo por loro olo so rovosto, como o
Sllono osculpldo; mos lo dontro, umo voz oborto, do quonto sobodo-
rlo lmoglnols, componholros do bobldo, ostor olo cholo! ... Elo so
oculto dlonto dos homons o so dlvorto sompro com lsso, mos, so llco
srlo o obro o sou lntorlor, ou noo sol so olgum jo vlu os lmogons
dlvlnos quo ho om suo olmo. Eu jo os vl umo voz, o olos mo porocorom
too dlvlnos, too dourodos, bolos o odmlrovols oclmo do quolquor
modldo, quo ou, no mosmo lnstonto, docldl quo proclsovo lozor tudo
o quo Socrotos ordonosso. Aqul ontoo proclso obsorvor o sogulnto.
Por um lodo, noo locll lozor umo ldlo doqullo quo Alcobiodos
proprlomonto quor dlzor, o nosto sontldo noo totolmonto doscobldo
ollrmor quo nom mosmo Alcobiodos tlnho umo ldlo totolmonto cloro
o rospolto do ossunto. Por outro lodo, o proprlo Alcobiodos lndlco
quo so multo roromonto Socrotos so monllostoro dosto monolro. E
so porsogulrmos mols odlonto os lndlcooos mosmos do Alcobiodos,
ontoo voromos quo olo omprogo o oxprossoo: ou jo os vl umo voz.
Elo contomplou ostos lmogons dlvlnos. So so dovo ponsor o quo lsto
posso slgnlllcor, cortomonto so toro do ponsor no prosono dlvlno do
porsonolldodo quo sustontovo o lronlo, mos com lsso olndo noo so
dlsso do Socrotos nuJu mus do quo so podo dlzor dolo como ronco.
Tols lnstontos-do-tronsllgurooo, porm, comprovom, no moxlmo,
o prosono do umo plonltudo dlvlno secretu (kutu krpsn}, do modo
quo noo so podo dlzor quo oro o plonltudo dlvlno o quo ontuslosmo-
vo. So rocordormos olm dlsso quo o olomonto proprlo do Socrotos
oro o dlscurso, o convorsooo, ontoo poroco roolmonto quo Alcobio-
dos omprogo o oxprossoo vor com umo ospclo do nloso; osslm
tombm surproondonto ouvlr Alcobiodos dlzor: Fol osto som
duvldo um ponto om quo om mlnhos polovros ou dolxol possor, quo
tombm os sous dlscursos soo multo somolhontos oo Sllono quo so
ontroobro. Allos, lsto poroco tombm lndlcor quo o ossonclol oro o
porsonolldodo do Socrotos, polo quol Alcobiodos ostovo onomorodo,
52
por oquolo hormnlco dotormlnooo noturol, quo ontrotonto so
consumovo numo rolooo nogotlvo do sl poro com o ldlo o num
onlolopslco llxor-so om sl mosmo. E corto quo Alcobiodos dlz quo
tols dlscursos, quondo o gonto os vlo obortos, orom prlmolromonto
os mols rozoovols o logo os mols dlvlnos, quo contlnhom grondo
quontldodo do lmogons do vlrtudo o quo tlnhom o molor obrongn-
clo. Mos mosmo no coso do quo lsto tlvosso sldo o quo mols so
dostocovo nos dlscursos do Socrotos, olndo noo ostorlo oxpllcodo do
ondo provlnho todo o lnqulotudo opolxonodo, todo o domonioco
om sou omor, dodo quo ontoo ontos so dovorlo osporor quo o
convivlo com Socrotos tlvosso contrlbuido poro dosonvolvor om
Alcobiodos o ossnclo lncorruptivol do um ospirlto tronqullo.
Vomos por lsso tombm quo tudo so oncorro com Socrotos,
om suo lronlo, orromossondo novomonto Alcobiodos no mor ondu-
lonto, o osto, oposor do suo ombrloguoz, do sou ontuslosmo o do suos
grondos polovros, noo consoguo progrodlr om suo rolooo com
Socrotos. Slm, Alcobiodos olndo proclso oguontor mols colsos: osslm
como olo num dosojo sonsuol so doltoro sob o monto do Socrotos
o com ombos os broos onvolvoro osto homom dlvlno o vordodolro-
monto odmlrovol, o llcoro osslm doltodo o nolto todo, o dosprozodo,
rldlculorlzodo, lnsultodo oposor do suo bolozo, noo so lovontoro do
lolto do Socrotos do outro monolro do quo so tlvosso dormldo com
um pol ou um lrmoo, osslm tombm ogoro olo tom do oguontor quo
Socrotos o olosto do sl novomonto com o obsorvooo do quo olo
hovlo lolto todo o sou dlscurso por clumo do Agotoo; como so tudo
o quo dlssosto noo tlvosso sldo om vlsto dlsso, do mo lndlspor com
Agotoo, dodo quo tu crs quo dovo omor-to o o nonhum outro, o
quo Agotoo por tl quo dovo sor omodo, o por nonhum outro. -
Vojomos om soguldo os lndlcooos quo osto oxposloo nos do sobro
o noturozo do omor tol como oro o do Socrotos: nos nos convonco-
romos do quo o toorlo o o proxls ostovom do ocordo. O omor oqul
doscrlto o do lronlo, omor lrnlco, mos o lronlo o negutoo no
umor, o lncltomonto do omor, corrospondondo, no torrono do
lntollgnclo, s troos, s rusgos do nomorodos no rolno do omor
lnlorlor. E lndlscutivol quo ho no lrnlco, poro rocordor mols umo
voz, um lundo orlglnol, um volor constonto, porm o moodo quo olo
loz clrculor noo tom o volor nomlnol, mos , como popol-moodo, um
nodo, o mosmo osslm todo o sou lntorcmblo com o mundo so olotuo
nosto tlpo do moodo. A plonltudo nolo umo dotormlnooo noturol,
o por lsso, nom olo so oncontro nolo no lmodlotldodo como tol, nom
olo odqulrldo otrovs do rolloxoo. Asslm como proclso um olto
grou do soudo poro sor doonto, mos o soudo noo obsorvodo no
53
plonltudo posltlvo, o slm no loro vltol com quo constontomonto
ollmonto o doono, osslm tombm ocorro com o lrnlco o o plonltudo
posltlvo nolo. Esto noo so dosonvolvo om plonltudo do bolozo; slm,
o lrnlco ot procuro dlsslmulor os tubos do morgulhodor quo o llgom
com o or otmoslrlco quo o ollmonto.
Umo obsorvooo olndo, porm, ontos do ou dolxor o 8unque-
te. Bour loz o bolo obsorvooo do quo o 8unquete so oncorro com
Agotoo o Arlstolonos (os momontos dlscurslvos) oo llnol ombrlogo-
dos, onquonto somonto Socrotos pormonoco sobrlo como o unldodo
do cmlco o do troglco; Bour rocordo lguolmonto o onologlo, oos
mous olhos lnlollz, quo Strouss ostobolocou ontro osto conclusoo do
8unquete o o tronsllgurooo do Crlsto no monto. No modldo quo
possivol dlzor quo Socrotos dovo lornocor u unJuJe do cmlco o do
troglco, ovldontomonto lsto so podo ocontocor no modldo quo o
proprlo lronlo osto unldodo. So o gonto qulsor lmoglnor quo
Socrotos, dopols quo todos jo ostovom ombrlogodos, morgulhoro om
sl mosmo conlormo ontlgo hoblto, ontoo olo podorlo lornocor, com
osto llxor os olhos oxtotlcomonto poro o lronto, umo lmogom plostlco
do unldodo obstroto do cmlco o do troglco, do quo oqul so podo
lolor. Olhor llxo podo donotor, com ololto, ou um morgulhor om
contomplooo (osto sorlo sobrotudo o olhor llxomonto quo so oncon-
tro nos toxtos plotnlcos); ou osto olhor llxo podo doslgnor, como
costumomos dlzor, quo noo so ponso om nodo, um nodo ponsor, no
modldo quo o nodo quoso so torno sonsivol poro olgum. Umo tol
unldodo suporlor, Socrotos oro bom copoz do lornocor, mos osto
unldodo o unldodo ubstrutu e negutou no nodo.
PROTGORAS
Possorol ogoro o trotor o Protogoros do umo monolro somo-
lhonto, poro mostror como todo o movlmonto dloltlco, quo oqul
o unlco quo so dostoco, tormlno no totolmonto nogotlvo. Antos
porm do possor o lsto, dovo hovor lugor oqul poro umo obsorvooo
mols gorol no toconto oos dlologos do Plotoo, o ou crolo quo um
lugor odoquodo, jo quo Protogoros o prlmolro dlologo quo do
ocosloo o lsto. Coso so quolro dlvldlr os dlologos do Plotoo, ou crolo
quo o mols corroto sogulr o dlstlnoo lolto por Schlolormochor ontro
os dlologos nos quols o Julogco um momonto ossonclol o o
54
lnconsovol lronlo oro soporo, oro llgo o dlsputo o os dlsputontos, o
os dlologos construtoos, quo so coroctorlzom por umo oxposloo
objotlvo o clontillco. Estos ultlmos soo: o Republcu, o Tmeu o o
Critus. No quo tongo o ostos dlologos, tonto o trodloo quonto o sou
proprlo corotor lntorno os romoto ultlmo otopo do dosonvolvlmon-
to. Nossos dlologos, o lormo do porgunto proprlomonto um mo-
monto ultropossodo, o lntorlocutor, oo rospondor, oporoco mols
como umo tostomunho lnstrumontol, como um roprosontonto do
comunldodo com sou Slm o Amm, om sumo, noo so dlologo, noo
so convorso mols. Alm dlsso, o lronlo om porto tombm dosoporoco.
Mos so nos rocordomos o quoo nocossorlo oro poro Socrotos o
convorsor, o como olo constontomonto oponos colocovo o opoo
ontro so olo dovorlo porguntor o o outro rospondor ou so o outro
porguntorlo o olo rospondorlo
34
, ontoo oqul cortomonto voromos
umo dllorono ossonclol ontro Plotoo o Socrotos, quor Plotoo o tlvosso
concobldo consclontomonto, quor o tlvosso roproduzldo com lldoll-
dodo lmodloto. Com ostos dlologos construtlvos ou torol multo pouco
o vor, dodo quo olos noo podom lornocor nonhumo contrlbuloo
poro o concopoo do porsonolldodo do Socrotos, nom quonto oo quo
olo oro om roolldodo, nom quonto oo modo como Plotoo o ropro-
sontovo poro sl; pols quolquor um quo conhoo olgumo colso dossos
dlologos cortomonto porcoboro om quo rolooo totolmonto oxtorlor
o porsonolldodo lolonto osto com o objoto, do modo quo o nomo
Socrotos quoso so tornou um nomen uppellutoum (substontlvo
comum) quo oponos doslgno o lolonto, o quo dlscurso. Acrosconto-so
o lsso quo o cordoo umblllcol quo llgo o dlscurso oo orodor lol
cortodo, do modo quo so mostro como olgo complotomonto cosuol
quo o lormo do dlologo olndo sojo omprogodo, o o gonto quoso
dovorlo ostronhor quo Plotoo, quo no Republcu dosoprovo o oxpo-
sloo potlco oposto oo slmplos roloto, noo tonho lolto o oxposloo
do dlologo codor lugor o umo lormo clontillco mols rlgoroso.
Umo grondo porto doquolos prlmolros dlologos tormlno sem
resultuJo, ou, como Schlolormochor obsorvo, todos os dlologos quo
ontos do Republcu trotom do umo ou outro vlrtudo noo doscobrom
o corroto oxpllcooo; cl. Plutons Werke, 3 porto, t. l, p. 8: Asslm
trotovo o Protgorus o quostoo do unldodo o Ju ensnublJuJe do
vlrtudo, mos som ostobolocor o concolto dosto, osslm tombm no
Loquos o coso do corogom o no Cormldos, do sonsotoz. E como
tombm o oposloo ontro omlgo o lnlmlgo constltul um lmportonto
momonto no quostoo do justlo, nos podomos oqul monclonor o
Liss. Slm, quo olos so oncorrom som rosultodo, podo-so olndo
dotormlnor do monolro mols proclso dlzondo quo olos ocobom num
55
resultuJo negutoo. Como oxomplo dlsto dovo sorvlr ogoro o Prot-
gorus, osslm como tombm o prlmolro llvro do Republcu, quo do
ocordo com o obsorvooo do Schlolormochor lguolmonto ocobo som
rosultodo. lsto ontrotonto do grondo lmportnclo poro osto lnvostl-
gooo, pols so so troto do doscobrlr o olomonto socrotlco (Jet
5ocrutske}, osto dovo sor docorto procurodo nos prlmolros dlologos.
So o ntendo do dlologo Protgorus dor um lmpulso poro
umo rosposto oxoustlvo o dollnltlvo oos problomos contldos no
dlologo (sobro o unldodo do vlrtudo o o posslbllldodo do sor olo
onslnodo), ou so, como Schlolormochor ocrodlto, osto lntonoo noo
conslsto om nonhum ponto portlculor o consoquontomonto lnco-
monsurovol com os torolos obordodos no dlologo, o plonondo por
sobro o conjunto so so roollzo no llustrooo purlllcodo o rojuvonos-
cldo do mtodo socrotlco, quo oporoco otrovs do sucosslvo doso-
poroclmonto do todo o quolquor ponto portlculor, ols o quo ou noo
quoro oqul docldlr, mos oponos obsorvor quo do bom grodo posso
ostor do ocordo com Schlolormochor, contonto quo o loltor slmplos-
monto rocordo quo o mtodo, sogundo o mou modo do vor, noo
conslsto no dloltlco do lormo do porgunto onquonto tol, porm no
dloltlco quo porto do lronlo o rotorno lronlo, no dloltlco suston-
todo polo lronlo. Socrotos o o sollsto llcom, portonto, oo llnol do
dlologo, osslm como os lroncosos dlzom (proprlomonto do umo so
possoo): os-u-os uu ren (lronto oo nodo); olos llcom um dolronto
oo outro, osslm como dols corocos quo opos umo longo dlsputo
llnolmonto oncontrorom um ponto. Dosdo logo, o quo poro mlm
ossonclol nosto dlologo noturolmonto todo o estruturu roncu quo
ho nolo. Pols o loto do noo so tor chogodo o olgumo rosposto
oxoustlvo, doclslvo poro os problomos lovontodos, oqulvolorlo oo
dlto do Schlolormochor, do quo o dlologo tormlno som rosultodo;
mos lsso olndo noo sorlo nodo lrnlco, dodo quo o lntorrupoo do
lnvostlgooo podorlo om porto bosoor-so numo puro contlngnclo,
do ondo procodorlom dosdobromontos oo lnllnlto, o om porto
podorlo ostor llgodo o umo prolundo nostolglo por llvror-so, groos
o um nosclmonto porlolto, dos ostrols doros ontorloros, ou com
outros polovros: o dlologo podorlo tomor consclnclo do sl como um
momonto dontro do umo lnvostlgooo comploto. Asslm o dlologo
tormlnorlo multo bom som rosultodo, mos osto som rosultodo noo
sorlo do monolro olgumo ldntlco com um rosultodo nogotlvo. Um
rosultodo nogotlvo proclso sompro sor um rosultodo; o um rosultodo
nogotlvo om sou ostodo mols puro o som mlsturo so o lronlo quo
podo proporclonor; pols ot mosmo o cotlclsmo poo sompro olgo,
onquonto o lronlo, polo controrlo, ronovo constontomonto, como
56
oquolo volho bruxo, o tontotlvo cortomonto dlgno do Tntolo, do
prlmolro dovoror tudo, o por llm dovoror-so o sl mosmo tombm,
ou, como convm s bruxos, dovoror sou proprlo ostmogo.
O dlologo, por lsso, montm multo bom u conscncu Jestu
jullu, ollos, por osslm dlzor, olo ot soborolo com umo corto sotlslooo
todo o onconto do onlqullooo, o noo oponos so dololto com o
dostruloo do sollsto. Socrotos mosmo dlz: ... o conclusoo otuol do
nosso dlologo so lovonto contro nos como um homom o rlr do nos,
o so pudosso lolor dlr-nos-lo: Sols multo lnconsoquontos, Socrotos o
Protogoros! Com ololto, dopols do Protogoros tor obondonodo o
oxposloo domonstrotlvo, os dols contondoros hovlom tontodo todos
os lormos do luto, prlmolromonto Socrotos sondo o quo porguntovo
o Protogoros o quo rospondlo, dopols osto porguntondo o oquolo
rospondondo, o llnolmonto Socrotos roossumlndo o popol do lntor-
rogonto o Protogoros rospondondo, numo dlsputodo zongoburrlnho,
poro usor umo oxprossoo tonto quonto possivol llustrotlvo, o oo llnol
do tudo lsso surglo o curloso lonmono: Socrotos dolondo o quo
quorlo otocor, o Protogoros comboto oqullo quo protondoro dolon-
dor. Todo osso dlologo rocordo o conhocldo dlsputo ontro um
cotollco o um protostonto, quo tormlno codo um convoncondo o
outro, do modo quo o cotollco llco protostonto o o protostonto
cotollco
35
; so quo oqul nosto dlologo o rldiculo ossumldo no
consclnclo lrnlco. Ho umo objedo quo podorlo sor lovontodo oqul
o quo ou lovorol tonto mols om consldorooo quonto somonto um
loltor otonto sorlo copoz do loz-lo. Podorlo do loto porocor quo
Plotoo tlvosso colocodo o olovonco lrnlco poro jogor polos oros,
numo vlogom polos ostrolos oxtromomonto ongroodo, noo oponos
Protogoros, mos tombm Socrotos; o omboro osto ultlmo tonho so
llvrodo do monolro multo dlvortldo do tol conlusoo, ou proclso
prolblr-mo do ocoltor umo tol lntorprotooo justomonto por couso
dolo. Com ololto, o proprlo Socrotos quom loz oquolo obsorvooo;
o quolquor loltor quo tonho um minlmo do slmpotlo noo podoro
dolxor cortomonto do lmoglnor oquolo sorrlso lrnlco dlscutlndo com
sorlododo lrnlco o o portlr doi so oslorondo omblguomonto poro
doi so llvror, sorrlso quo ocomponho o suo odmlrooo lrnlco dlonto
do loto do quo todo o jogo ocobou noquolo rosultodo, o o surproso
com quo olo v Protogoros doscobrlr o quo olo nocossorlomonto soblo
quo Protogoros tlnho do doscobrlr, dodo quo olo mosmo o tlnho
oscondldo.
lsso o rospolto do todo o ostruturo do dlologo ou do lormo no
dlologo. So nos voltormos ogoro poro o conteuJo, lsto , poro os
problomos oi ontroloodos, o quo como bollzos nos plstos do corrldo
57
lornocom os pontos llxos om volto dos quols os odvorsorlos so
movlmontom, buscondo roor codo voz mols ronto, possor por olos
codo voz mols doprosso, ontoo ou crolo quo om todo o conjunto so
doscobrlro umo ronu negutou somolhonto.
E o coso ospoclolmonto do prlmolro quostoo: so o vlrtudo
umo so. Socrotos lovonto ontoo o quostoo, so o justlo, o prudnclo
o o plododo otc. soo portos do vlrtudo ou slmplosmonto nomos poro
umo unlco o mosmo colso; o o sogulr, so soo portos do mosmo modo
como os portos do rosto, ou sojo, boco, norlz, olhos o orolhos, ou
ontos soo como os portos do ouro, quo om nodo so dlloronclom umo
dos outros mutuomonto o nom do todo, o noo sor no tomonho. Som
ontror nos dotolhos do umo dlscussoo pormonorlzodo do vorlodo
solistlco quo do ombos os lodos omprogodo, rocordorol oponos quo
o orgumontooo do Socrotos vlso o onulor o rolotlvo doslguoldodo
ontro os dllorontos vlrtudos poro solvor o unldodo, o Protogoros, oo
controrlo, tom constontomonto om vlsto o doslguoldodo quolltotlvo,
mos por lsso mosmo coroco do um loo do unloo quo tlvosso
condloos do obroor o rounlr o rlco multlpllcldodo. A ldlo do
modlooo noo surgo, portonto, dlonto dolo, quo ondo s opolpodolos
nosto cropusculo quondo, poro rolvlndlcor o unldodo, so ogorro
llrmomonto ldlo do modlooo subjotlvodo quo ropouso sobro o
ldontldodo do lguoldodo o do doslguoldodo. Em gorol, dlz olo, todos
os colsos so ossomolhom num corto ospocto. Mosmo o bronco so
ossomolho do umo corto monolro oo proto, o o duro oo molo, o osslm
tombm todos os colsos quo porocom sor os mols controrlos umos s
outros. A unldodo do vlrtudo
36
, polo controrlo, sogundo o concopoo
do Socrotos, como um tlrono quo noo tom corogom poro domlnor
o mundo rool, o quo prlmolro ossosslno todos os sous sudltos, o llm
do podor ontoo, com todo sogurono, orgulhosomonto domlnor o
rolno slloncloso dos sombros doscolorldos. So o plododo noo
justlo, osslm orgumonto Socrotos, ontoo tombm o sor plodoso o
mosmo como o sor noo-justo, lsto , lnjusto, l., implo. Quolquor um
porcobo locllmonto o quo ho do solistlco no orgumontooo do
Socrotos. Mos oqullo quo ou quoro sollontor ospoclolmonto quo o
unldodo do vlrtudo llco oncorrodo om sl mosmo do monolro too
obstroto, too ogoistlco, quo so torno oponos oquolo rocllo no quol os
vlrtudos portlculoros, como vololros bom corrogodos, oncolhom o so
quobrom. A vlrtudo porcorro, como um suovo murmurlo, como um
ostromoclmonto, suos proprlos dotormlnooos, som quo olo so torno
porcoptivol, poro nom dlzor ortlculodo, om olgumo dolos; como so
ou lmoglnosso quo codo soldodo osquocosso o polovro do ordom no
mosmo lnstonto om quo o murmurosso oo ouvldo do sou vlzlnho, o
58
oi ou ponsorlo numo lllolro lnllndovol do soldodos: como so noo
oxlstlsso o polovro do ordom, o osslm oproxlmodomonto, o quo
ocorro com o unldodo do vlrtudo. Em prlmolro lugor, cloro quo o
dotormlnooo do vlrtudo, do quo olo uno no sontldo om quo
Socrotos o ollrmo, noo proprlomonto nonhumo dotormlnooo,
dodo quo o onunclooo ossoprodo do monolro mols lroco possivol
do suo oxlstnclo, o nosto ocosloo bosto quo ou rocordo, poro
oscloroclmonto odlclonol, o ogudo ovollooo do Schlolormochor, quo
so oncontro om suo Dogmtcu, sobro o slgnlllcooo do coroctoristlco
do Dous, do olo sor uno; o om sogundo lugor, oquolo dotormlnooo
umo dotormlnooo nogotlvo, dodo quo osto unldodo quo osto-
bolocldo too lnsoclol quonto possivol. O ronco conslsto om quo
Socrotos subtrol monhosomonto o Protogoros todo o quolquor vlrtu-
do concroto o modldo quo dovo roconduzl-lo unldodo volotlllzo-o
complotomonto; o sojistco o quo lho do o loro quo o copoclto
poro lsso; o osslm nos tomos uo mesmo tempo o lronlo sustontodo
polo dloltlco solistlco o o dloltlco solistlco ropousondo no lronlo.
No quo tongo sogundo quostoo, so o vlrtudo podo sor
onslnodo, conlormo o oplnloo do Protogoros, ou noo podo sor
onslnodo, conlormo o oplnloo do Socrotos, oquolo noturolmonto
lnslsto domols no momonto dlscroto, oo lozor com quo umo vlrtudo
so dosonvolvo totolmonto s custos do outro, o onquonto unldodo,
ostojo prosonto no lndlviduo rospoctlvo, osslm coroondo olgum quo
olndo osto corrondo no plsto. Socrotos, oo controrlo, sustonto o
unldodo do um tol modo quo olo, oposor do ostor do posso do um
onormo copltol, contlnuo pobro, dodo quo noo o podo tornor
locundo. A proposloo socrotlco, do quo o vlrtudo noo podo sor
onslnodo, poroco contor um olto grou do posltlvldodo, vlsto quo
roduz o vlrtudo, ou o umo dotormlnooo noturol, ou o olgo do
lotolistlco. Mos o vlrtudo concobldo como hormonlo lmodloto om suo
lotolistlco Jsporu , do quolquor monolro, num outro sontldo, umo
Jetermnudo complotomonto negutou. Por outro lodo, o toso do
quo o vlrtudo podo sor onslnodo dovo sor comproondldo do tol
monolro, quo um vozlo orlglnol no homom sojo proonchldo pouco
o pouco otrovs do um onslno, mos osto umo controdloo, dodo
quo olgo quo obsolutomonto ostronho oo homom jomols podoro
sor lntroduzldo nolo; ou ontoo osso toso o oxprossoo do umo
dotormlnooo lntorno do vlrtudo quo so dosonvolvo groduolmonto
sob umo sucossoo do onslnos, o prossupoo osslm o suo prosono
orlglnol.
O oquivoco do sollsto osto om quo protondo lntroduzlr olgo no
homom; o socrotlco, oo controrlo, om nogor om todo o quolquor
59
sontldo quo o vlrtudo posso sor onslnodo. E osslm ovldonto quo
osto concopoo socrotlco nogotlvo; com ololto, olo nogo o vldo, o
dosonvolvlmonto, om sumo, nogo o hlstorlo om sou sontldo mols
comum o mols vosto. O sollsto nogo o orlglnol, Socrotos, o hlstorlo
subsoquonto. - So porguntormos olm dlsso o quo consldorooo
mols gorol dovo roportor-so osto vlsoo socrotlco, om quol totolldodo
olo so bosolo, ontoo ovldontomonto o remnscncu no sontldo quo
so otrlbul o olo; mos romlnlscnclo justomonto o dosonvolvlmonto
rotrogrodo, rogrosslvo, o com lsso o lmogom oposto do quo so
chomo ostrltomonto dosonvolvlmonto. Nos tomos osslm, noo oponos
umo dotormlnooo nogotlvo no proposloo do quo o vlrtudo noo
podo sor onslnodo, mos tombm umo dotormlnooo roncumente
negutou, quo so movo om dlrooo complotomonto oposto. A vlrtudo
osto too longo do podor sor onslnodo, quo ot, polo controrlo, so sltuo
bom poro tros do lndlviduo, too ontos dolo, quo ot sorlo do so tomor
quo olo ostlvosso osquocldo. Em tormos plotnlcos, lsto slgnlllcorlo
lortolocor o oxlstnclo com o ponsomonto odlllconto do quo o
homom noo jogodo loro do moos vozlos no mundo o quo polo
romlnlscnclo olo podo tomor consclnclo do sou rlco doto; om
tormos socrotlcos, lsto slgnlllcorlo lnvolldor todo o roolldodo o romo-
tor o homom o umo romlnlscnclo quo constontomonto so rotrol mols
o mols rumo o um possodo quo rocuo olo mosmo no tompo, como
o orlgom doquolo nobro lomillo quo nlngum chogovo o lombror. E
bom vordodo quo Socrotos noo dolondo osto toso, mos nos voromos
quo o quo olo coloco no lugor dolo noo monos lrnlco. Quo o
vlrtudo podo sor onslnodo ou noo o podo sor, ot ogoro ou o concobl
no sontldo do lozor oxporlnclo, ou ontondl o quostoo no sontldo do
oscolo do oxporlnclo, no quol o vlrtudo onslnodo o oprondldo. Nos
jo obsorvomos quo, onquonto o sollsto lovo os homons constonto-
monto oscolo, obondonondo-os dopols proprlo sorto, do tol modo
quo o oxporlnclo lrouxo o doscontinuo nunco os loz soblos, como
no hlstorlo do Jumme Gottleb (Toolllo, o bobo), Socrotos torno o
vlrtudo too osqulvo o rotroido quo olos, por osto rozoo, jomols chogom
o lozor o oxporlnclo.
Socrotos loz, ontrotonto, umo tontotlvo olndo mols prolundo
poro mostror quo o vlrtudo uno, ou sojo, olo quor doscobrlr o
outro, no quol todos os vlrtudos, por osslm dlzor, so omom mutuo-
monto, o lsto quo vom o sor o conhoclmonto. Entrotonto osto
ponsomonto noo , do monolro olgumo, lovodo o cobo ot o
prolundldodo do pologlonlsmo dosproocupodo coroctoristlco do
culturo grogo, do sorto quo o pocodo so roduz o lgnornclo, oqulvo-
cooo, oluscomonto, o posso dosporcobldo o momonto do vontodo
60
quo ho no pocodo: orgulho o obstlnooo. Aqul, porm, no modldo
quo, poro opolor-so om torro llrmo, Socrotos dlsputo e concesss (o
portlr do pontos concordodos), olo oprosonto o bom como sondo o
ogrodovol, o o conhoclmonto como o orto do comodlr, umo oproclo-
oo rollnodo no torrono do gozo. Mos no lundo, um tol conhoclmonto
onulo-so o sl mosmo, no modldo quo constontomonto olo so prossu-
poo. Asslm, o lronlo do todo o dlologo, ontos monclonodo, so mostro
no loto do quo Socrotos, quo doclororo noo podor o vlrtudo sor
onslnodo, mosmo osslm o roduz oo conhoclmonto o comprovo osslm
o oposto; o lsto tombm ocontoco com Protogoros; mos osto lronlo
so loz notor por Socrotos oprosontor um conhoclmonto quo, como
lol dlto, llnolmonto suprlmo o sl mosmo, no modldo quo o colculo
lnllnlto do rolooo do gozo lmpodo o suloco o proprlo gozo. Vomos
ontoo: o bom ogrodovol, o ogrodovol bosolo-so no gozo, o gozo
bosolo-so no conhoclmonto, o conhoclmonto num lnllnlto modlr o
posor, quor dlzor: o nogotlvo conslsto numo lnsotlslooo dosgroodo,
nocossorlomonto llgodo o umo omplrlo som llm; o lrnlco conslsto
noquolo loo bom provolto! quo Socrotos, por osslm dlzor, dosojo
o Protogoros. Dosto modo, Socrotos rotorno, num corto sontldo,
novomonto poro o suo prlmolro toso, o do quo o vlrtudo noo podo
sor onslnodo, no modldo quo o somo lnllnlto do oxporlnclo, tol como
um monto do consoontos, quonto mols so oumonto tonto monos so
dolxo pronunclor. No prlmolro potnclo, o lrnlco conslsto portonto
om oprosontor umo tol doutrlno do conhoclmonto quo onlqullo o sl
mosmo; o no sogundo potnclo o lrnlco lovo Socrotos, como por
umo cosuolldodo, o dolondor o toso do Protogoros, omboro, no
vordodo, com o suo proprlo doloso, olo o ocobo onlqullondo. Pols
sorlo complotomonto obsurdo, ollnol, odmltlr quo o Socrotos plot-
nlco pudosso ostobolocor o toso do quo o bom o ogrodovol o o mol
o dosogrodovol por quolquor outro rozoo quo noo losso poro o
onlqullor.
FDON
Possorol ogoro oo oxomo do FJon, um dlologo, no quol o
mitlco prodomlnonto, osslm como o dloltlco so oncontro mols
puro no Protgorus. Nosso dlologo soo dodos os provos do lmorto-
lldodo do olmo, o o osso rospolto ou lntroduzlrol prollmlnormonto
umo obsorvooo do Bour (op. clt., p. 112): Esto crono (no sobro-
vlvnclo do olmo opos o morto) lundomonto-so nos provos quo
Plotoo loz Socrotos dosonvolvor, mos ostos mosmos provos, quondo
os olhomos mols do porto, nos romotom outro voz o olgo do dlloronto,
61
quo so oncontro no rolooo mols lmodloto com o possoo do Socro-
tos.
No ontonto, ontos do possor lnvostlgooo do noturozo dossos
provos, ou dorol o mlnho modosto contrlbuloo poro soluclonor
(bosvoro) o quostoo do purentesco ontro o 8unquete o o FJon.
Todos sobom quo Schlolormochor o dopols dolo ontro nos Holso
colocorom ostos dols dlologos no mols ostrolto vlnculooo, oo odml-
tlrom quo ostos dols dlologos oborcovom todo o oxlstnclo socrotlco,
tonto como osto tronscorrou no mundo quonto poro olm do mundo;
o oo ordonorom ossos dlologos no clclo do todos os dlologos plot-
nlcos, ocrodltorom quo ossos lornoclom o olomonto posltlvo poro o
5ojstu o o Politco (no modldo quo ostos ultlmos dlologos, no oplnloo
dolos, noo hovlom otlngldo o quo buscovom, lsto , oprosontor o
noturozo o o ossnclo do lllosolo), o lsto volorlo ospoclolmonto o
rospolto do rolooo do 5ojstu poro com ossos dlologos, dodo quo o
sollsto justomonto tlnho do sor o nogooo do lllosolo. Ast ponso
dlloronto
37
: om suo obro Plutons Leben unJ 5clrjten (Vldo o
oscrltos do Plotoo, Lolpzlg 1816) sltuo o FJon no prlmolro llnho dos
dlologos plotnlcos, os osslm chomodos socrotlcos, o quo poro Ast
soo quotro: Protgorus, FeJro, Gorgus o FJon (cl. p. 53). Elo
obsorvo, no toconto rolooo ontro ossos quotro dlologos: Corto-
monto, so o Protgorus o FeJro, dovldo oo prodominlo do mimlco
o do lrnlco, lncllnom-so poro o cmlco, o FJon docldldomonto
troglco: subllmldodo o omooo soo o sou corotor (p. 157). Alm
dlsso olo obsorvo quo Schlolormochor torlo dosconhocldo comploto-
monto o ospirlto do composloo pltonlco oo colocor o FJon numo
vlnculooo com o 8unquete: No 8unquete, o soblo holnlco
oprosontodo como um porlolto orotlco; no FJon, oo controrlo,
dosoporoco o holonlsmo sorono, do bolozo colostlol, o o Socrotos
grogo vom o sor ldoollzodo como um brmono hlndu, quo vlvo
somonto no nostolglo do umo rounlllcooo com Dous, o cujo lllosollo
portonto consldorooo do morto ... Elo (o ospirlto) logo do sonsuo-
lldodo quo porturbo o projudlco o ospirlto, o susplro longuldomonto
polo llbortooo dos codolos do corpo quo o oncorcoro (p. 157s). -
Quo prlmolro vlsto ho umo dllorono oltomonto slgnlllcotlvo ontro
o FJon o o 8unquete, obvlo; mos, por outro lodo, noo so podo
oi nogor do monolro nonhumo quo Ast solu complotomonto o FJon,
o quo o tontotlvo quo loz poro coloco-lo om vlnculooo com FeJro,
Protgorus o Gorgus oo quollllco-lo como troglco, ondo o comovon-
to prodomlno, noo osto proprlomonto do ocordo com o quo olo
mosmo dlz sobro o sombrlo mistlco orlontol quo lormo o controsto
com o lumlnoso holonlsmo, do bolozo colostlol, quo lormo como quo
62
o obobodo do 8unquete; pols so o FJon troglco, nom por lsso o
cu grogo dolxorlo do llumlno-lo do bom grodo com o mosmo bolozo
o tronqullldodo som nuvons, jo quo ollnol olo loro tostomunho do
tontos trogdlos, som quo com lsso llcosso cholo do nuvons ou ontoo
o or so tlvosso tornodo oprosslvo o suloconto como nos orlontols.
Mos so olo noo grogo, ontoo so tontoro om voo lncorporo-lo o
Plotoo, poro nom lolor do tontotlvo do ollnho-lo oos outros dlologos.
No quo tongo, oo controrlo, concopoo do Schlolormochor, noo so
podo nogor quo o vlsoo do vldo quo oprosontodo no 8unquete o
o vlsoo do morto quo olorocldo no FJon ndo se lurmonzum
totulmente, o quo jo so podo obsorvor polo loto do quo FJon loz do
morto o ponto do portldo poro o vlsoo do vldo, onquonto o 8unquete
sustonto umo vlsoo do vldo ondo o morto noo ossumldo como
momonto.
Essos duos concopoos noo podom do monolro olgumo sor
ponsodos como bom conjugodos umo outro do modo o podorom
componotror-so mutuomonto som umo torcolro concopoo. Esto
torcolro concopoo tom do sor umo consldorooo ospoculotlvo copoz
do ultropossor o morto ou ontoo o lronlo, quo no 8unquete lozlo do
omor o substonclol no vldo o, contudo, rotlrovo com o outro moo o
quo hovlo dodo, oo concobor nogotlvomonto o omor como nostolglo
quo consldoro o vldo rotrospoctlvomonto o morgulho constontomon-
to nos obscuros longos do ondo o olmo solu, ou mols corrotomonto
no tronspornclo lnllnlto o som lormo. A morto, no FJon, ovldon-
tomonto concobldo do monolro totolmonto nogotlvo. E corto quo o
morto o contlnuo sondo sompro um momonto nogotlvo, mos logo
quo olo concobldo oponos como momonto, o posltlvo quo ho nolo,
o motomorloso llbortodoro, sobrovlvoro vltorlosomonto oo nogotlvo.
So ontoo ou mo docloro polo ronu (noo obstonto oxprossoos tols
como os do p. 27: Polo monos, so osslm llzor - obsorvou Socrotos
-, tolvoz noo hojo nlngum, oo ouvlr-mo lolor nosto momonto -
nlngum, mosmo quo sojo um pooto cmlco - poro protondor quo
sou togorolo o quo lolo do colsos quo noo mo dlzom rospolto, FJon,
70 c), osto mlnho opoo tolvoz poroo o um ou outro prlmolro vlsto
bostonto obsurdo, mos dopols do um oxomo mols pormonorlzodo
tolvoz bom ocoltovol. Do loto, o unldodo ospoculotlvo noo podorlo
ostor prosonto do modo too lnvlsivol o lmporcoptivol, mos o lrnlco
slm.
Quondo ou dlgo quo o ronu um elemento essencul no
FJon, ou ndo ostou ponsondo, noturolmonto, nos jloreos lrnlcos
quo so oncontrom ospolhodos por osto dlologo, dodo quo, por mols
lmportontos quo possom sor o por mols obundontos quo olos so
63
tornom quondo so obsorvo com mols prolundldodo, olos so podom
sor, no moxlmo, oconos poro umo concopoo dollnltlvo quo otrovos-
so todo o dlologo. Quoro lntroduzlr olguns oxomplos. A p. 42 (77
d-o): Contudo poroco-mo quo gostorlos, Cobos, o tu tombm,
Simlos, do oprolundor osto provo, pols ostols domlnodos polo modo
puorll do quo um vonto quolquor posso sopror sobro o olmo no
momonto do suo soido do corpo poro dlsporso-lo o dlsslpo-lo,
sobrotudo quondo, por puro colncldnclo, ho umo lorto vontonlo no
lnstonto do morrormos. E p. 11 (115 c-d): Socrotos consuro
Criton porquo osto lho porgunto do quo monolro quor sor ontorrodo,
o ocrosconto quo provovolmonto Criton ocrodlto quo tudo o quo olo
hovlo lolodo ot oll sobro o modo como so oncomlnhorlo poro o
lollcldodo dos bom-ovonturodos, sojo olo quol lor, so o loro dlto
poro tronqulllzor os dlscipulos o o sl mosmo ...:Sodo, pols, mous
llodoros junto o Criton, gorontlndo-lho o controrlo doqullo quo olo
ollonou oos juizos. Elo jurou quo ou llcorlo no molo do vos; vos,
porm, ollrmol-lho quo noo llcorol ontro vos quondo morror, mos
quo portlrol, quo mo lrol omboro! Noo obstonto, tols lormulooos
lrnlcos olndo so dolxorlom compotlblllzor com o suposto sorlododo
o o prolundo omoooo quo dovom lmprognor todo o dlologo; mos
cloro quo tombm noo so podo nogor quo ostos oxprossoos tm
um ololto multo molhor quondo so noto nolos o brotooo tronqullo
o socroto do lronlo.
A prlmolro contrlbuloo quo quoro oportor poro o sustontooo
do mlnho toso , por outro lodo, umo doloso do quo o ospirlto dosto
dlologo uutentcumente grego o ndo orentul. Do ocordo com o
ldlo quo ou posso tor do mistlco orlontol, oquolo lr morrondo do
quo oqul so lolo conslsto numo dlstonsoo do vlgor do olmo, num
roloxor doquolo tonsoo quo o consclnclo, numo dlssoluoo o numo
lossldoo quo olundo moloncollcomonto, num omolocor-so, polo quol
o gonto noo so torno mols lovo o slm mols posodo, polo quol o gonto
noo so volotlllzo, mos so omolgomo cootlcomonto o, num movlmonto
lndotormlnodo, so movo numo mosso nobuloso. O orlontol podo
portonto multo bom sor llbortodo do corpo o sontl-lo como olgo do
oprosslvo; mos lsto noo dosojodo proprlomonto poro quo olo so
torno mols llvro, o slm mols llgodo, como so olo om voz do locomooo
prolorlsso o vldo colmo o vogototlvo do plonto. lsto slgnlllco prolorlr,
oo cu do ponsomonto, o gozo lotorglco o nobuloso quo o oplo podo
proporclonor; o om voz do onorglo do ooo, prolorlr um llusorlo
ropouso, llgodo o um Jolce jur nente (ogrodovol oclosldodo), num
ostodo do ocobomonto. Mos o cu do Grclo olto o obobododo,
noo choto o oprosslvo, olo so olovo sompro mols, noo so obolxo
64
ongustlondo; sou or lovo o tronsporonto, o noo nobuloso o sulo-
conto. As osplrooos o nostolglos do quo so podo lolor oqul dlrlgom-so
portonto poro um tornor-so sompro mols lovo, poro um concontror-so
num subllmodo sompro mols volotll, o noo poro um ovoporor-so
numo lossldoo ontorpoconto. A consclnclo noo quor sor dlluido om
lluldos dotormlnooos, mos onrljocldo mols o mols. Portonto, o
orlontol quor rocuor poro tros do consclnclo. Contudo, osto totol-
monto obstroto, quo o grogo quor, torno-so llnolmonto o quo ho do
mols obstroto, do mols lovo, ou sojo, o nodo. E oqul chogomos o um
ponto do colncldnclo poro os duos concopoos quo procodom sojo
do mistlco subjotlvo, sojo do lronlo. E, com cortozo, soro ovldonto
poro quolquor um quo tonho lldo osto dlologo quo o oxlstnclo
rosultonto doquolo lr morrondo sucosslvomonto concobldo no
FJon do monolro totulmente ubstrutu. Entrotonto, noo podo sor loro
do proposlto oxomlnor um pouco mols do porto osto ponto. Em
porto, lsto so consogulrlo quondo so mostrosso como quo Socrotos
concebe u nuturezu Ju ulmu, no modldo quo, ollnol do contos, o
corroto concopoo do olmo torlo do contor proprlomonto om sl, torlo
do ostor lmprognodo polo vordodolro provo do suo lmortolldodo; o
om porto, onollsondo com molor oxotldoo os dllorontos oxprossoos
quo so oncontrom rolorontos oo juturo como do olmo. Poro osto
ultlmo lnvostlgooo olndo rocorrorol subsJulter (subsldlorlomonto)
Apologu, quo proclsomonto como um documonto hlstorlco dovo
podor gulor-nos om nosso comlnho.
Antos do possor o ostos lnvostlgooos, ou quoro olndo obsorvor
slmplosmonto quo, lovondo-so om conto o lmportnclo quo sompro
dovorlo tor umo quostoo tol como o do lmortolldodo do olmo, multo
grovo o loto do o plotonlsmo troto-lo oponos ocoslonolmonto, lsto ,
somonto o rospolto do morto do Socrotos. Possorol pols ogoro
prlmolro lnvostlgooo, ou sojo, quostoo do modo como Socrotos
concebe u essncu Ju ulmu, o lsto nos lntroduz numo dlscussoo mols
pormonorlzodo dos proous upresentuJus por olo poro o suo lmorto-
lldodo
38
.
Como ntroJudo orgumontooo proprlomonto dlto, Socro-
tos oxpllco prlmolromonto como so sltuo o dosojo do morror dos
lllosolos. Pols so o morto , como so odmlto, umo soporooo do corpo
o olmo, o olm dlsso o conhoclmonto vordodolro so bosolo numo
obstrooo do porcopoo sonsorlol lnlorlor, dodo quo jomols so otlngo
numo porcopoo sonsivol oqullo quo constltul o ossnclo do colso,
sogundo o quol olo o quo , como o grondozo, o soudo, o loro otc.
(cl. p. 17, Fd. 65 d-o), ontoo locll vor como os lllosolos proclsom
dosojor (cl. p. 20, ld. 66 d-o), tor o vor o minlmo possivol com o
65
corpo, slm, sor purlllcodos o llbortodos, polo morto, do lnsonldodo
do corpo, poro cumprlr o quo jo oqul no vldo tontorom (cl. p. 18, ld.
65 o-66 o): porsogulr com o ponsomonto puro o ossnclo puro dos
colsos. Mos oqul, ovldontomonto, u ulmu concebJu do monolro
too ubstrutu quonto o ossnclo puro dos colsos, quo constltul o objoto
do suo otlvldodo. E subslsto umo srlo duvldo, por molor quo sojo o
osloro do tontotlvo lllosollco do orroncor o ossnclo puro dos colsos
do todos os sous oscondorljos, so oi vordodolromonto so mostroro
olgo do dlloronto do puromonto obstroto (soudo, grondozo otc.) o
quol, como tol, om suo oposloo oo concroto, noo nodo. Doi so
soguo, novomonto, quo o olmo, om suo otlvldodo cognoscltlvo,
mosmo poro tornor-so congruonto com o sou objoto, proclso tornor-
so no mosmo modldo um nodo (bloe tl lntet). Slm, o olmo proclso
tonto tornor-so sompro mols lovo, quo oponos os olmos ocostumodos
o tor multo contoto com o corpo soo por osto motlvo (cl. p. 50. ld.
81 b-c) tornodos posodos o trozldos do volto poro o lugor vlsivol,
porquo olos tomom o lnlormo o o mundo do ospirlto o ogoro so
movlmontom como lontosmos sombrlos oo rodor dos monumontos
lunobros o dos tumbos. Como tols lmogons do sombros dovom nos
porocor oquolos olmos quo noo so llbortorom totolmonto, mos olndo
tm porto no sonsivol, rozoo por quo olos podom tombm sor vlstos.
Noo hovorlo nodo o dlzor contro o concopoo dos ospoctros como
oxlstnclos lmporloltos, o contudo, quondo so poo o lnlormo como
sondo o ldool, oi so v do quo monolro too nogotlvo tudo concobldo,
o como u ulmu se trunsjormu em nuJu. So so qulsor por lsso dor
rozoo o Socrotos no dllomo quo olo oprosonto (cl. p. 20, ld. 68 o-b),
quo so torlo do odmltlr do duos umo, quo nos jomols chogoromos oo
conhoclmonto ou ontoo so o olconoromos dopols do morto, ontoo
cortomonto so llcoro bostonto critlco om rolooo soido socrotlco. Eu
mo domorol um pouco mols nossos lnvostlgooos lntrodutorlos
porquo olos doo umo ldlo o rospolto do quo so podo osporor do
todo o consldorooo subsoquonto. Colocor os orgumontos portlcu-
loros o dopols porcorr-los um o um lovorlo longo domols; o oos
loltoros quo dosojom noo porsogul-los om sou surglmonto oo longo
do convorsooo, mos slm v-los tonto quonto possivol num troto-
monto clontillco comploto, ou quoro lndlcor Bour o Ast.
Ao controrlo, poroco sor do molor lmportnclo obsorvor quo
os urgumentos purtculures quo soo lntroduzldos nem sempre ostoo
om lurmonu uns com os outros. Quondo, com ololto, o orgumonto
tlrodo do consldorooo do quo o oposto surgo do sou oposto o do
quo ontro os modos dos oposloos oncontrom-so duos corrontos - o
possogom do prlmolro poro o sogundo o o rotorno do sogundo poro
66
o prlmolro -, vlnculodo com o orgumonto quo procuro dosto modo
ossoguror o contlnuldodo groos doutrlno do prooxlstnclo do olmo,
osslm como osto so monllosto no noturozo o no ossnclo do romlnls-
cnclo, ontoo ou noo posso ontondor sonoo quo: ou o concolto do
suo prooxlstnclo oxclul o ldlo do nosclmonto, ou, so so quor
sustontor o prooxlstnclo om hormonlo com o vlsoo do dovlr,
proclso nosto coso odmltlr tor Socrotos domonstrodo o rossurroloo
dos corpos. Porm lsto osto, som duvldo, om comploto controdloo
com o rosto do suo toorlo. Um dosocordo pormonocoro sompro,
cortomonto, ontro ostos dols orgumontos, o noo podoro sor romovldo
oponos groos lolto do clorozo sobro o quo sojo proprlomonto o
morto, quo so oncontro no prlmolro dolos, ou com o prossuposloo
sub-ropticlo, quo Bour crltlco com todo rozoo, do quo o morto noo
lntorrupoo do vldo, mos oponos umo outro ospclo do oxlstnclo
(cl. op. clt., p. 114). Quondo ontoo Bour rocuso loro probotorlo o
ossos orgumontos o do oplnloo do quo olos soo somonto umo
oxposloo onolitlco do concolto do olmo, o quo portonto o lmortoll-
dodo so podo sogulr dolos no modldo quo olo jo osto prossuposto no
concolto do olmo, podo-so ostor tronqullomonto do ocordo com olo;
mos noo so dovo dolxor possor dosporcobldo quo o onduroclmonto
quo o olmo tomo oqul, como do rosto tombm o bom, o bolo otc.,
noo um ponto do portldo, mos slm um rosultodo, o quo justo-
monto oo quoror oquolo doutrlno coptor o ossnclo do olmo quo osto
so mostro como lmponotrovol, o quo noo om vlrtudo dosto lmpo-
notrobllldodo do olmo quo so porto poro o multlpllcldodo dos orgu-
montos. Esto pols um rosultodo nogotlvo, o o outro umo
prossuposloo posltlvo, quo ou oqul proclso novomonto sollontor.
So porguntormos quol dovo sor o noturozo ou o constltuloo
do olmo o quol o oxlstnclo ospocillco quo olo dovo tor, no modldo
quo o rosposto o osto quostoo pudor sor oxtroido do ldlo quo ropouso
sobro o urgumento om lovor do lmortolldodo o portlr do nuturezu o
do ossnclo Ju remnscncu, ols quo chogoromos s dotormlnooos
mols ubstrutus. Com ololto, quondo o homom rocobo lmprossoos
sonsorlols, olo roloro ossos lmprossoos sonsorlols o cortos ropro-
sontooos gorols, como p. ox. o do lguol (p. 33s, FJ. 73s), do bolo,
bom, justo o plodoso om sl o poro sl otc., o om gorol o tudo oqullo
quo coroctorlzomos, tonto om nossos porguntos quonto om nossos
rospostos, como o quo (cl. p. 37, ld. 75 d). Essos ldlos unlvorsols
noo soo odqulrldos polos porcopoos lrogmontorlos do oxporlnclo,
nom polos usurpooos do lnduoo: multo polo controrlo, olos so
prossupoom o sl mosmos constontomonto. Portonto, ou noscomos
com ostos conhoclmontos o nos os possuimos todos oo longo do
67
nosso vldo, ou ontoo oquolos, do quom dlzomos quo oprondom olgo,
no lundo oponos so rocordom doqullo, o nosto coso o lnstruoo sorlo
umo romlnlscnclo (p. 38. ld. 76 o). A sintoso do tomporol o do
otorno, ospoculotlvomonto noo oxpllcodo, o, como tudo o quo
ospoculotlvo, prlmolro vlsto docorto porodoxol, oqul oncontro
ropouso potlco o rollgloso. Noo o otorno prossuposloo do sl
mosmo do outoconsclnclo, quo loz o unlvorsol obroor-so ostrolto-
monto, donsomonto, oo portlculor, oo lndlvlduol, o quo oncontromos
oqul, multo polo controrlo: o unlvorsol rovolutolo solto oo rodor dolo.
O punctum sulens (ponto copltol) no orgumontooo proprlo-
monto o sogulnto: do mosmo modo como os ldlos oxlstom ontos do
colso sonsivol, osslm tombm o olmo oxlsto ontos do corpo. lsso
poroco om sl o por sl porloltomonto ocoltovol, mos onquonto noo
ostlvor osclorocldo do quo modo (hvorlodos) os ldlos oxlstom ontos
dos colsos, o om quo sontldo, do poro vor quo o do mosmo modo,
oo rodor do quol tudo glro, contlnuo sondo o obstroto slnol do
lguoldodo ontro duos grondozos dosconhocldos. No modldo quo,
lnvostlgondo mols pormonorlzodomonto os grondozos dodos num
dos lodos do slnol do lguoldodo, so podorlo osporor obtor olgum
oscloroclmonto mols proxlmo, o osto crono so sontlrlo rolorodo com
o ponsomonto do quo oi so troto do bom om sl o poro sl, do bolo, do
justo, plodoso, todo osto oxpoctotlvo novomonto sulocodo quondo
lovo om conto quo oo mosmo tompo o lguol otc., do cujo prooxls-
tnclo dopondo o prooxlstnclo do olmo. Pols so quonto prooxls-
tnclo do olmo os colsos noo voo molhor do quo com tols ldlos
unlvorsols, ontoo locll do vor quo ostos dosoporocom do mosmo
modo como oquolo nosto lnllnlto obstrooo. A portlr dosto ponto
sorlo possivol cortomonto, quor sob lormo do umo ospoculooo
vltorloso, quor sob o do umo pordloo do l, lozor umo tronsloo
poro umo concopoo posltlvo, mos noo lsso o quo ocontoco; o
oqullo quo o loltor dovo ossumlr om sl como um otorno n mente
(olgo sompro prosonto monto), ot mosmo no ovollooo minlmo
do todo osto lnvostlgooo, osto ponto noo o nodo do ondo so porto,
mos o nodo oo quol so chogo otrovs dos lncmodos do rolloxoo. E
possivol lr mols odlonto. Suposto quo so dolxosso vlnculor umo
roprosontooo o osto oxlstnclo dos ldlos loro do todo o quolquor
concrooo, olndo so torlo quo porguntor: om quo rolooo com tol
roprosontooo dovor-so-lo pr o olmo prooxlstonto A otlvldodo
dosto, om suo vldo torrono, conslstlrlo om roconduzlr o slngulor
quolo gorol; mos ovldontomonto noo so trotovo oi do rolooo
concroto do lndlvlduol oo unlvorsol como dodo om o com o
68
lndlvlduolldodo. A llgooo ontro ossos duos potnclos, roollzodo polo
olmo, sorlo puro o slmplosmonto tronsltorlo, noo durodouro. Nosto
sontldo, proclsorlo tombm o olmo om suo oxlstnclo ontorlor tor-so
volotlllzodo no mundo dos ldlos, o o osto rospolto lollz o oxprossoo
do Plotoo, do quo o olmo oo possor poro o vldo sonsivol osquoco
ossos ldlos, pols osto osquoclmonto justomonto o nolto quo
procodo o dlo do consclnclo, oquolo ponto do oqullibrlo, quo
noturolmonto lnllnltomonto ovonosconto, um nodo, o portlr do quol
o unlvorsol so dotormlno rumo oo portlculor. Esquoclmonto por-
tonto o prossuposloo otornomonto llmltonto, quo nogodo som
cossor polo prossuposloo otornomonto vlnculonto do romlnlscnclo.
Mos o loto do quo o doutrlno plotnlco nocosslto dos dols extremos
do ubstrudo, o prooxlstnclo totolmonto obstroto o o lguolmonto
obstroto pos-oxlstnclo, l., lmortolldodo, domonstro justomonto quo
o olmo proclso sor concebJu do modo totulmente ubstruto o nogotlvo
tombm om suo oxlstnclo tomporol. O loto do quo o vldo torrono,
sogundo Plotoo, so dosvonoo (osto polovro tomodo tonto no sontldo
plctorlco quonto no muslcol, como dosbotor o osmorocor) nos duos
dlrooos, podorlo lovor-nos o cror quo lrlo conduzlr concopoo do
quo o vldo torrono losso o ponto mdlo plono, mos noo , obsoluto-
monto, osso o coso no FJon. Multo polo controrlo, osto vldo o
lmporlolto, o polo lnlormo quo osplro o nostolglo
3
.
Chogoromos o resultuJos lguolmonto ubstrutos so oxomlnor-
mos por dontro os Jemus proous, procuro do concopoo do
ossnclo do olmo quo os lundomonto. O ndo-composto noo podo
dlssolvor-so o porocor. Polo controrlo, proprlo do composto dlssol-
vor-so no mosmo monolro como olo composto. Dodo quo o olmo
portonco oo noo-composto, doi so conclul quo olo noo podo dlssol-
vor-so. Entrotonto, todo osto roclocinlo do ponto o ponto llusorlo,
dodo quo so movo proprlomonto sobro o lundomonto lnconslstonto
do toutologlo. Proclsomos portonto sogulr Socrotos osclorocondo os
onologlos. O noo-composto oqullo quo sompro so comporto do
mosmo monolro. Esso ossnclo mosmo, dlz olo (p. 44, ld. 78 d),
quol nos om nossos porguntos o rospostos otrlbuimos proprlomonto
o sor, comporto-so sompro do mosmo modo, ldontlcomonto, ou oro
do um modo, oro do outro Podo-so odmltlr quo o lguol om sl, o
bolo om sl, o roolldodo om sl, tudo sojo suscotivol do umo mudono
quolquor Essos colsos soo sompro lguols o sl mosmos, soo lnlormos
o noo podom sor vlstos. A olmo tom ontoo o moxlmo somolhono
com o dlvlno, o lmortol, o roclonol, o homognoo, o lndlssoluvol o
o quo montm sompro o mosmo ldontldodo; o corpo, polo controrlo,
tom o moxlmo somolhono com o humono, mortol, lrroclonol,
69
hotorognoo, dlssoluvol o jomols ldntlco (p. 47, ld., 8O o-b). Mos
oqul nos chogomos o umo concopoo do oxlstnclo do olmo o do
suo rolooo com o corpo guulmente ubstrutu. Esto modo do consl-
doror os colsos noo podo sor, com ololto, ocusodo do osslnolor, do
monolro motorlol, olmo um lugor dotormlnodo no corpo, mos noo
porcobo, por outro lodo, quolquor rolooo do olmo com o corpo, o
om voz do dolxor o olmo movor-so llvromonto no corpo produzldo
por olo mosmo, osloro-so constontomonto poro oscopullr-so dolo. A
lmogom, quo Cobos mols tordo utlllzo poro umo objooo contro o
lmortolldodo do olmo - so so doduz osto ultlmo do consldorooo do
quo o corpo, ollnol o mols lroco, subslsto, o osslm tombm o olmo,
o mols lorto, proclsorlo subslstlr, lsto corrospondorlo, sogundo Cobos,
o dlzor do um volho tocoloo jo lolocldo: o homom noo osto morto, o
dovo, lsto slm, ostor om olgum lugor, o como provo dlsto ologor quo
o roupo quo olo vostlo o quo olo mosmo tocoro ostovo consorvodo
om bom ostodo o noo dostruido (p. 61, ld., 87 d) -, osto lmogom,
dlgo ou, corrotomonto utlllzodo, subllnhondo-so o ongonhoso com-
porooo do olmo com o tocoloo, jo conduzlrlo o ldlos multo mols
concrotos. Quo o olmo noo sojo composto, podo-so do bom grodo
concodor; mos onquonto noo lor dodo umo rosposto mols oxoto
quostoo, om quo sontldo olo noo composto o, noo obstonto, num
outro sontldo umo somo do dotormlnooos, o dotormlnooo por-
monoco noturolmonto totulmente negutou, o o suo lmortolldodo too
lunguelg (todloso, oborrocldo) quonto o otorno unldodo.
As colsos noo voo molhor no toconto oo ultmo urgumento,
bosoodo sobro o proposloo do quo o quo subslsto so subslsto groos
suo purtcpudo nu Ju, o do quo todo ldlo exclu do sl o controrlo
(p. 7, FJ. 1O4 c: Ou ocoso noo dovomos dlzor quo o trs so
dostrulrlo ou solrorlo quolquor colso do prolornclo o tornor-so
por), como tombm osto oxclusoo noo so do somonto com o ldlo,
mos com tudo o quo proprlododo do ldlo. A olmo o prlnciplo
do vldo, mos o vldo o controrlo do morto, o portonto o olmo jomols
podoro odmltlr om sl o controrlo (l., o morto) do ldlo (l., do vldo);
o portonto olo lmortol. Mos oqul tombm o concopoo so olundo
sompro mols gorodo lns Blouo hlnoln (nos nobulosos moondros)
do obstrooo. Pols onquonto noo ostlvor osclorocldo quol o rolooo
do oposloo quo ocorro ontro vldo o morto, tombm o rolooo do
olmo com o corpo soro concobldo do monolro totolmonto negutou,
o o vldo do olmo loro do corpo pormonocoro om todos os cosos
complotomonto som prodlcodos o lndotormlnodo.
Mos so o ossnclo do olmo concobldo do monolro too
obstroto, podom-so jo provlomonto colculor quols os oscloroclmontos
70
o rospolto do quostoo do como do exstncu juturu Ju ulmu. Com
lsto ou noo ostou-mo rolorlndo oos ospoctos corogrollcos o ostotistl-
cos do mundo ultorlor, nom s dosordons lontostlcos, mos slm
tronspornclo ospoculotlvo no quo so roloro o osto quostoo. Allnol do
contos, tombm o opostolo Jooo docloro quo noo sobomos como
hovoromos do sor, mos lsto dlto noturolmonto com rolornclo o
umo oxporlnclo do olm. Polo controrlo, um onslnomonto ospocu-
lotlvo do quo ho umo rossurroloo do corpo, oro ovldonto poro olo,
noo poro oludlr umo dlllculdodo, mos slm porquo olo proprlo
oncontrovo ropouso om tol oxpllcooo. Em oposloo o lsto, docloro-
so ot no porto mitlco dosto dlologo quo u ressurredo Jos corpos
ou o suo sobrovlvnclo oro olgo quo somonto os implos tlnhom do
temer, onquonto por outro lodo os quo so tlnhom purlllcodo sull-
clontomonto polo lllosollo hovorlom do vlvor no tompo luturo com-
pletumente sem corpo (p. 117, ld., 114 c). A unlco tontotlvo olotuodo
poro provonlr contro o solto dosonlroodo do obstrooo portlndo rumo
oo vosto mundo o poro consogulr umo oxlstnclo rool quo noo
pormlto oo ponsomonto soobror o nom vldo volotlllzor-so o
hormonlo tlco, o molodlo morol quo lornoco o lol noturol constltuln-
to do tudo no novo ordom dos colsos, o poro dlz-lo do monolro orldo,
com umo polovro, o justo rotrlbuloo quo soro o prlnciplo onlmodor
do tudo. E om vordodo, so osto modo do vor rospoltodo o ocotodo,
o lmortolldodo noo so torno umo oxlstnclo do sombro o o vldo otorno
noo llco um 5cluttenspel un Jer WunJ (jogo do sombros sobro o
muro). Mos nom mosmo no porto mitlco do dlologo lsto ocorro
plonomonto. Mols tordo so dovoro lnvostlgor ot quo ponto lsto so
do; por ogoro bosto rocordor quo so no porto mitlco do dlologo quo
lsto tontodo. - O ponsomonto podo ontoo ogoro rotornor oo ponto
quo por um lnstonto lol dolxodo do lodo, o negutoo o qu o o
lguolmonto negutoo como quo, no dosonvolvlmonto dloltlco om
FJon, so onunclom como sondo o rosposto posltlvo quostoo sobro
o ossnclo do olmo, no modldo quo tol quostoo lnclul om sl o
domonstrooo do lmortolldodo.
O loto do quo todo osto consldorooo (8etrugtnng) rosulto
nogotlvo, quo o vldo so porco num rossoor quo vol morrondo
dlstnclo (ou prolorlrlo dlzor num Nucllull), podorlo tor o suo rozoo
no ponto do vlsto subjotlvo do plotonlsmo, quo, doscontonto com o
lmodlotldodo do ldlo no oxlstnclo osslm como osto so do no
bom-ovonturodo sotlslooo do closslco, ogoro buscovo copto-lo om
suo rolloxlvldodo, o por lsso obroou o nuvom om voz do Juno. Esto
ponto do vlsto subjotlvo noo dou oo plotonlsmo mols do quo o
ontorlor (closslco) jo possuio, porm olndo lho roubou olgo: o
71
roolldodo. Rosonkrontz obsorvou corrotomonto om olgum lugor quo
quonto mols plono o vldo, quonto mols lrondoso so obro, tonto
mols polldo o otroo o lmortolldodo. Os horols do Homoro susplrom
ot polos posloos mols humlldos no vldo rool o trocorlom por ostos
o rolno dos sombros subtorrnoo. Em Plotoo, o lmortolldodo so torno
olndo mols lnconslstonto, quoso podo sor ossoprodo como umo
poolro, o noo obstonto o lllosolo dosojo obondonor o roolldodo, slm,
no modldo do possivol jo ostor morto duronto o vldo. Pols osto o
trlsto outocontrodloo do ponto do vlsto subjotlvo.
Com lsso, porm, olndo noo chogomos o oer o ronco, o lsto,
ollnol, no modldo do possivol, o quo ostou tontondo mostror. Quo o
lronlo posso ossomolhor-so multisslmo o osso ponto do vlsto o num
rolonco ot sor conlundldo com olo, lsto o odmltlro quolquor um quo
solbo quo tlpo do porsonogom, too poquono o lnvlsivol o lronlo. E
osto novomonto um dos pontos do colncldnclo ontro Plotoo o
Socrotos. Por lsso olgum, ocontuondo o pothos quo lroquonto-
monto so oprosonto nosto dlologo, podo ontoo otrlbulr tudo o Plotoo,
oo ontuslosmo, quo som duvldo, quonto oo rosultodo, llco mol pogo.
Mos, por outro lodo, noo so ho do nogor quo nosto dlologo prodo-
mlno umo corto nsegurunu, quo lndlco quo do um jolto ou do outro
o lronlo osto oglndo. Pols por mols lnslgnlllconto quo sojo o rosultodo,
olo podorlo multo bom sor proclomodo com todo o convlcoo do
ontuslosmo. Notom-so os vostiglos dosto lnsogurono om vorlos
possogons do FJon, o ossos gonhom molor lmportnclo quondo
roloclonodos com o Apologu; o quol, onquonto documonto hlstorl-
co, moroco oxotomonto um lugor do dostoquo quondo so protondo
doscobrlr o puromonto socrotlco.
Contudo, ontos do possor o osto documontooo, ou dovo olndo
dotor-mo poro oxomlnor um pouco mols do porto u nostulgu pelu
morte quo oqul no FJon otrlbuido oo lllosolo. Pols o concopoo
sogundo o quol o vldo conslsto proprlomonto om lr morrondo podo
sor ontondldo (opjuttes) om porto morolmonto, om porto lntoloctuol-
monto. A concopoo morul proprlo do crlstlonlsmo, quo ontoo
nosto ponto noo so dotovo no moromonto nogotlvo; pols no mosmo
modldo quo o homom vol morrondo poro umo colso, o outro rocobo
um lncromonto dlvlno, o quondo osto outro colso por osslm dlzor so
ombobou o so oproprlou, o com lsso so onobrocou, do podor
gormlnotlvo quo hovlo no corpo do pocodo, quo dovlo sor morto, oi
tombm osto corpo so oncolhou o socou, o om so rompondo o
consumlndo, pormlto quo doi surjo o homom do Dous omodurocldo,
crlodo sogundo Dous no justlo o no sontldodo do vordodo. E
onquonto o crlstlonlsmo tombm odmlto um conhoclmonto mols
72
comploto llgodo com oquolo ronoscor, lsto oponos socundorlo o
ocontoco sobrotudo no modldo quo o conhoclmonto ontorlor tom-
bm ostlvoro submotldo oo contoglo do pocodo. A concopoo
ostrltomonto ntelectuul dosto morto proprlo do mundo grogo
(Groocltoton), ondo so roconhoco tombm lmodlotomonto o pologlo-
nlsmo dosproocupodo do pogonlsmo. Sojo-mo pormltldo, por umo
quostoo do procouoo, sollontor olgo quo o molorlo dos loltoros do
rosto provovolmonto jo porcobo. Por um lodo, oqullo o quo so dovo
morror, no crlstlonlsmo, concobldo om suo posltlvldodo, como
pocodo, como um rolno quo proclomo suo volldodo do monolro mols
convlnconto quolos quo susplrom sob suo lol; por outro lodo, o quo
dovo noscor o rossuscltor concobldo do monolro lguolmonto posl-
tlvo. Polo morto lntoloctuol, oqullo o quo so dovo morror olgo do
lndlloronto, o oqullo quo dovo surglr om sou lugor olgo do obstroto.
A rolooo ontro ostos duos grondos concopoos (Anskuelser) mols
ou monos o sogulnto. Umo dolos dlz quo o gonto dovo obstor-so do
ollmontos noclvos, domlnor o opotlto, o osslm o soudo so dosonvol-
voro; o outro dlz quo o gonto dovo dolxor do lodo o comldo o o bobldo,
quo oi ontoo so podoro cultlvor o osporono do pouco o pouco lr so
tronslormondo om nodo. Doi so v quo o grogo oro mols rlgorlsto do
quo o crlstoo, mos por lsso quo suo concopoo (Anskuelse) oro
tombm molso. Sogundo o vlsoo crlsto, portonto, o lnstonto do morto
o ultlmo luto ontro o dlo o o nolto; o morto , como no lgrojo jo so
chomou too bolomonto, o nosclmonto. Em outros polovros, o crlstoo
noo so dolxo rotordor polo comboto, polo duvldo, polo dor, polo
nogotlvo, mos so rogozljo com o vltorlo, com o cortozo, com o
lollcldodo, com o posltlvo. O plotonlsmo quor quo morromos oo
conhoclmonto sonsivol poro nos dlssolvormos otrovs do morto no
rolno do lmortolldodo, ondo o lguol om sl o poro sl, o bolo om sl o
poro sl otc. vlvom num sllnclo do morto. lsto so oxprlmo do monolro
olndo mols lorto no dlto do Socrotos, do quo o osplrooo do lllosolo
conslsto om morror o estur morto. Mos dosojor o morto osslm om sl
o poro sl, lsto noo podo ostor bosoodo no ontuslosmo, onquonto so
qulsor rospoltor osto polovro o noo o utlllzor, p. ox., poro doslgnor
oquolo dosvorlo com o quol o gonto bom podo vor um homom
dosojor vlror om nodo; lsto tom do ostor bosoodo numo ospclo do
dosgosto polo vldo. Enquonto olndo noo so pudor dlzor quo so
porcobo corrotomonto o quo ho no lundo dosto dosojo, olndo podoro
oi oxlstlr o ontuslosmo; oo controrlo, porm, quondo o dosojo tom o
sou lundomonto numo corto lndolnclo, ou quondo oquolo quo o
dosojo osto consclonto doqullo quo dosojo, oi ontoo o prodomlnonto
o dosgosto do vldo. Aos mous olhos, o conhocldo opltollo do
Wossol, por llm olo noo tlnho mols nenlum pruzer do vlvor,
73
contm o vlsoo quo o lronlo so loz do morto. Mos oquolo quo morro
porquo noo gosto mols do vlvor, cortomonto noo dosojo do jolto
nonhum umo novo vldo, pols lsso sorlo ollnol umo controdloo.
Aquolo lossldoo quo nosto sontldo dosojo o morto ovldontomonto
umo doono orlstocroto, quo so hoblto os osloros mols oltos o,
quondo totolmonto som mlsturo, olo too lorto quonto o ontuslosmo
quo v no morto o tronsllgurooo do vldo. Estos soo os dols polos
ontro os quols so movo o vldo humono comum do monolro sonolonto
o obscuro. A lronlo , com ololto, umo soudo, no modldo quo olo
llborto o olmo dos ongonos do rolotlvo; umo doono, no modldo
quo olo noo podo suportor o obsoluto sonoo sob o lormo do nodo,
mos osto doono umo lobro quo dopondo do cllmo, o quo so roros
lndlviduos controom, o mols roros olndo soo os quo o suporom.
Poro o lronlo do FJon, proclso noturolmonto prosorvor
oquolo momonto om quo olo, onquonto concopoo, orrombo o
lortlllcooo quo soporo os oguos do cu o os do torro o so rouno com
o lronlo totul quo onlqullo o lndlviduo. Esto ponto too dllicll do sor
llxodo quonto o ponto ontro o doscongolomonto o o congolomonto,
o no ontonto o FJon, so so qulsor omprogor os podroos do pont Je
oue (ponto do vlsto) quo oprosontol, sltuo-so ontro ossos duos dotor-
mlnooos do lronlo. Vou ogoro possor o documontor, no modldo quo
lsto possivol. A proposlto dlsso, do monolro olgumo mlnho
lntonoo (mn Menng) ocultor quo umo tol documontooo compro-
botorlo sompro prossupoo olgo, o totolldodo dosto modo do vor (Jet
Anskuelsens Totule) quo vol olm dos portlculorldodos, o llot do
crlooo, quo om todos os obros humonos so so rovolo oo llnol, no
lnstonto om quo o lnvlsivol so torno porcoptivol no vlsivol. Com ololto,
so losso por um mlstlclsmo subjotlvo quo Socrotos ostovo, noo dlgo
lmbuido (pols osto oxprossoo jo donotorlo olgumo consclnclo), mos
lnundodo, por osslm dlzor, com suo onchonto lortlllzodoro, nos
cortomonto noo porcoboriomos ontoo nlsto tudo um colculo do
probobllldodos hosltonto o lnsoguro. - Mos nlngum vol quoror
nogor, dopols do lor otontomonto o FJon, quo osto coso, o monos
olndo o nogoro oquolo quo tlvor dodo oo monos umo lldo suporllclol
no Apologu. Flco oo crltrlo do codo um rosolvor so tols oxprossoos
podom sor postos om hormonlo com o pothos do um Plotoo ou,
o quo vom o dor no mosmo, so podom comblnor-so com Socrotos
ldontlllcodo ot o oxtromo com Plotoo, ou quom sobo olos noo
opontorlom ontos poro umo dllorono quo no mosmo grou too
doslguol quonto lguol, o no mosmo grou too lguol quonto doslguol.
Pols quo osto o coso com umo ospoculooo o umo lronlo lmodlotos,
jo lol lndlcodo ontorlormonto, o o lsso nosso lnvostlgooo olndo
74
rotornoro vorlos vozos. Socrotos dlz mosmo no FJon quo o llnoll-
dodo prlnclpol do sous osloros poro mostror o lmortolldodo do olmo
osto om so porsuodlr olo mosmo do quo os colsos soo osslm, o
ocrosconto: V, pols, coro omlgo, como ou colculo, o do quo
monolro too ogoisto. So vordodo o quo ollrmo, ontoo oxcolonto
ostor convoncldo dlsso; so, polo controrlo, noo sobro nodo poro
quom morro, ou, polo monos, nosto tompo ontos do mlnho morto,
noo sorol too molosto oos mous omlgos com lomontooos; mos noo
ostorol multo tompo orrondo - pols lsto sorlo cortomonto um mol -,
mos om pouco tompo lsto so dlsslporo (cl. Trod. do Holso, p. 6,
FJon 1 b). Tols polovros ocoom como quo do um outro mundo,
o cortomonto noo oponos o oxclomooo v do quo monolro too
ogoisto quo oncorro om sl o lronlo. O ponsomonto do quo com o
morto so sorlo roduzldo o slmplosmonto nodo (noo sobro nodo poro
quom morro), sn post mortem sensus omns utque pse unmus
exstngutur (so opos o morto todo sontldo o o proprlo ospirlto so
oxtlnguom), noo lho lnsplro nonhum horror, mos por outro lodo olo
noo ossumo osto ponsomonto poro om soguldo, opovorodo com suos
consoqunclos, oxpulso-lo como oxcntrlco, porm ot so dlvorto
com olo, o coso ostlvosso ongonodo, molhor sorlo sor logo llbortodo
dosto orror - pols pormonocor nolo sorlo cortomonto um mol - o
com lsso sor complotomonto onlqullodo. Mos o quo oxotomonto
curucterzu u ronu o esculu ubstrutu com quo olo nlvolo tudo, com
quo olo domlno todo sontlmonto oxogorodo, o portonto noo opoo
oo tomor do morto o pothos do ontuslosmo, mos ocho, lsso slm,
quo dovo sor um oxporlmonto bom curloso osto do sor roduzldo o
slmplosmonto nodo. Esto dovo sor, portonto, um locus clusscus (toxto
copltol) do FJon, o os domols lndiclos do somolhonto ospclo, quo
so oncontrom dlsporsos oqul o oll, nos lovorlom multo longo, oxlgln-
do um trotomonto molor do quo ou podorlo omproondor. E olm
dlsso, o Apologu osto o oxlglr ogoro o nosso otonoo.
A APOLOGIA
A Apologu dovo sor utlllzodo com umo Juplu lntonoo: om
porto, poro, com os oxprossoos oi contldos o rospolto do lmortolldodo
do olmo, roloror nosso orgumontooo sobro o FJon, quo procuro-
vo lozor o dloltlco dosto dlologo orrodondor-so om lronlo; o om porto
poro, o portlr do suo ostruturo totol, lozor o ponto do vlsto do Socrotos
ovldonclor-so como lronlo.
So noo so quor odmltlr com Ast quo o Apologu noo do Plotoo
o slm do um orodor dosconhocldo, ontoo bostonto lndlloronto poro
75
osto lnvostlgooo quo so sojo do oplnloo, com Schlolormochor, quo
o doloso lol pronunclodo tol o quol por Socrotos
40
, ou, quo so ponso,
com Stollboum, quo olo podo multo bom noo tor sldo tol o quol, mos
quo Plotoo, oo oloboror osto dlscurso, procurou oproxlmor-so tonto
quonto possivol do Socrotos hlstorlco. Stollboum dlz (Pruejuto uJ
Apologum 5ocruts p. 4): So osto toso oxoto, sou do oplnloo do
quo nlngum so odmlroro do quo Plotoo nosto llvro noo tonho
mostrodo o mosmo subllmldodo do polovros o ponsomontos quo
mostro om outros. Pols so lho poroclo quo olo so podorlo dolondor
bom Socrotos lozondo-o lolor dlonto do trlbunol tol quol olo loro om
suo vldo, ontoo noo lho oro liclto oglr orbltrorlomonto, mos olo dovlo,
lsto slm, vor o quo convlnho oo ongonho o oos costumos do Socrotos,
o o quo dovlo sor ocomododo s oxlgnclos do lugor o tompo. So
olgum dosojor trovor conhoclmonto com o grondo numoro do
outoros quo so doclororom contro Ast, podoro conlorlr locllmonto
sous nomos rounldos no obro do Stollboum. O quo poro mlm o
ponto copltol, quo so podo vor no Apologu um rotroto conllovol
do Socrotos rool. Ast, quo consldorou o subllmldodo o o omooo
como prodomlnontos no FJon, noturolmonto noo podo dolxor do
lndlgnor-so com o monolro como Socrotos so comporto oqul, o por
lsso, ontro outros rozoos, quo docloro o Apologlo opocrllo. Quondo
ontoo so quor, com o molor porto, slm, com o obsoluto molorlo dos
comontodoros, odmltlr o outontlcldodo do Apologu, proclso-so pro-
curor um oxpodlonto dlloronto do quo gorolmonto so omprogo, lsto
, quo o gonto noo so llmlto o llcor ossogurondo quo no Apologu
nodo ho quo noo comblno com o ospirlto do Plotoo, quor ossos
ossoroos procurom llrmor-so oprosontondo-so como quostlono-
montos, quor como oxclomooos. As objooos lovontodos por Ast
soo vordodolromonto lmportontos domols poro podorom sor dospo-
chodos dosto monolro
41
, o so olo tom rozoo, o gonto tontodo o lho
dor rozoo tombm no suo prolornclo polo Apologu do Xonolonto
lronto do Plotoo.
Aqul, ontrotonto, olndo noo so troto do dlscutlr o Apologu
como um todo, mos oponos oquolos possogons ondo Socrotos
dosonvolvo suo concopoo do morte. A modldo quo crosco o dlllcul-
dodo do lntorprotor tols possogons do monolro plotnlco, oumonto
slmultonoomonto o probobllldodo do so tor do procuror no ronu o
justo oxpllcooo. Pols todos ossos possogons mostrom u totul nsegu-
runu Je 5ocrutes, mos, bom ontondldo, noo como so osto lnsogu-
rono o tlvosso lntronqulllzodo, noo, multo polo controrlo, osto jogo
com o vldo, osto vortlgom, modldo quo o morto so mostro oro como
olgo do lnllnltomonto lmportonto, oro como nodo, lsto mosmo o
76
quo o comproz. No prlmolro plono, portonto, Socrotos, noo como
oquolo quo lovlonomonto olosto do sl o ponsomonto do morto, o
cholo do ongustlo so ogorro vldo, nom como oquolo quo cholo do
ontuslosmo vol oo oncontro do morto o mognnlmo oloroco o vldo
om socrlliclo; noo, mos como oquolo quo so dololto com o oltornnclo
do luz o sombro quo proporclono um sllogistlco uut-uut (dllomo poro
o roclocinlo) oo mostror quoso slmultonoomonto o dlo mols lumlnoso
o o nolto mols oscuro, o oo mostror o rool lnllnlto o o nodo lnllnlto,
o so dlvorto tombm s custos dos ouvlntos, vondo quo ostos dols
pontos, osslm como o ogrodovol o o dosogrodovol, ostoo rounldos
no ponto culmlnonto (cl. O 8unquete); o duronto tudo lsto, contudo,
olo noo omblclono (ottrooor) o sobodorlo com umo osplrooo intlmo
do olmo, mos slm, com umo corto curlosldodo, osplro polo soluoo
dosto onlgmo. Socrotos porcobo multo bom quo os sous slloglsmos
noo tm nodo do oxoustlvo poro o soluoo (8esourelsen) do problo-
mo (5porgsmuulet); so o dlvorto o volocldodo com quo o oposloo
lnllnlto so mostro o dosoporoco. O plono do lundo, quo rocuo
lnllnltomonto, lormodo polo posslbllldodo lnllnlto do morto.
Por lsso, no Apologu, os oxclomooos mols pottlcos soo
soguldos por umo orgumontooo quo ossopro poro longo os oscumos
do oloqunclo o mostro quo ossos noo oscondom obsolutomonto
nodo. Socrotos obsorvo quoo lnsonsoto sorlo poro olo, quo loro
doslgnodo polo dous poro vlvor como omonto-do-sobodorlo o poro
ontoo so oxomlnor o provor, o sl mosmo o oos outros, quoo lnsonsoto
sorlo do porto dolo, por tomor morto, dosortor do sou lugor. E ogoro
vom o rozoo: Pols tomor o morto, Sonhoros, o mosmo quo
ocrodltor sor soblo o noo s-lo, posto quo ocrodltor sobor oqullo
quo noo so sobo (cl. Ast, p. 126, 2o). Nosto ospocto Socrotos
ocrodlto tombm tor umo vontogom sobro os outros homons, pols
noo tomo o morto, dodo quo olo slmplosmonto noo sobo nodo o
rospolto dolo. lsto noo somonto um sollsmo, mos tombm umo
ronu. Pols oo llbortor o homom do tomor do morto, olo lhos do om
troco o ldlo ongustlonto do olgo lnovltovol o rospolto do quol noo
so sobo puro o slmplosmonto nodo; o o gonto proclso, roolmonto,
ostor ocostumodo o dolxor-so odlllcor com o consolo quo ho no nodo,
poro podor oncontror ropouso no quo Socrotos propoo. Por lsso,
sorlo, como olo obsorvo numo outro possogom, obsurdo do porto
dolo, optor por umo outro colso, do quol olo soblo com cortozo quo
oro um mol (p. ox. o prlsoo), por tomor do quo lho ocontocosso oqullo
quo Moloto ocrodltovo olo tor morocldo, o quo ou dlgo noo sobor so
bom ou mou (cl. Ast, p. 146, 37 b).
77
No conclusoo do Apologlo lolto, ontrotonto, um onsolo poro
mostror quo morror um bom. Mos osto consldorooo novomonto
um uut-uut (umo oltornotlvo), o dodo quo oi, om componhlo com
um dos uut, oporoco o concopoo do quo o morto noo puro o
slmplosmonto nodo, llco-so ontoo cortomonto com olgumo duvldo
sobro ot quo ponto so podo portllhor oquolo ologrlo quo como o
ocoono obroo ostos duos portos do mundo. (Cl. Ast, p. 154, 40,
c-d-o): Mos vojomos o colso tombm dosto ponto, polo quol tonho
grondo osporono quo morror sojo um bom. Morror umo dostos
duos colsos: ou noo sor mols nodo o quom morrou noo tom sontl-
monto do mols nodo, ou olndo, como dlzom olguns, umo ospclo
do mutooo o do mlgrooo do olmo dosto lugor poro um outro. Oro,
so morror oqulvolo o noo mols tor sonsooos o como um sono som
sonhos, um gonho morovllhoso, o morto. Porquo ponso quo so
olgum tlvosso consoguldo om suo proprlo momorlo umo tol nolto
om quo so tlvosso odormocldo too prolundomonto o ponto do noo
tor nom sombro do sonho o dopols, comporodos o osto todos os
noltos o outros dlos om suo vldo, dovosso dlzor quontos dlos o noltos
om todo o docurso do suo vldo vlvou mols lollzmonto o mols
ogrodovolmonto quo noquolo nolto, ou ponso quo olo, losso noo um
lndlviduo, mos ot mosmo o grondo Rol, oncontrorlo multo poucos
dossos dlos o noltos om comporooo com outros dlos o noltos. So o
morto lsso, ontoo dlgo quo um gonho, porquo todo o durooo
do tompo noo poroco roolmonto mols longo quo umo unlco nolto.
Por outro lodo, so o morto como o mudono doqul poro um outro
lugor o so vordodo quo nosso lugor, como contom, podom sor
rooncontrodos todos os mortos, quol bom, o juizos, podoro sor molor
do quo osto Esto ultlmo oltornotlvo podlo sor tombm ogrodovol
polo rozoo do quo osslm so oscoporlo dossos juizos quo so oprosontom
como sondo juizos, o so lrlo tor com juizos tols como Mlnos, Rodo-
monto, Eoco o Trlptolomo, quo com justlo morocom sor tols. No
quo tongo, portonto, prlmolro oltornotlvo do dllomo, Socrotos
ocrodlto oi quo, polo morto, tornor-so slmplosmonto nodo um
gonho morovllhoso, slm, sou dlscurso odqulro um colorldo multo
quonto, quondo olo obsorvo quo noo oponos um homom portlculor,
mos ot o grondo Rol do Prslo, so torlom poucos dlos comporovols
o lsto. Um tol sono do olmo o um tul nuJu so podlom mosmo ogrodor
mols do quo quolquor outro colso o ronco, quo possul oqul, ollos,
o obsoluto lronto rolotlvldodo do vldo, mos um obsoluto too lovo
quo olo noo tom dlllculdodos poro soguro-lo, dodo quo o possul sob
o lormo do nodo. No quo tongo sogundo oltornotlvo do dllomo,
Socrotos oi oxpoo o quoo morovllhoso sorlo, nos lnlornos, lr dlsputor
com oquolos grondos homons do possodo, do umo monolro ogrodo-
78
vol convorsor com olos sobro sous dostlnos, mos sobrotudo lntorro-
go-los o oxomlno-los
42
, oxprossoos ostos, cujo curcter ronco ou jo
monclonol oclmo. Agoro, ontoo, so mols duos obsorvooos. E cloro,
com ololto, quo ostos oxprossoos noo so dolxom hormonlzor locll-
monto com os oxpoctotlvos contldos no FJon, do dosplr-so totol-
monto do corpo, o por outro lodo, tombm cloro quo todo osto
ologrlo bostonto hlpottlco, jo quo ollnol o outro posslbllldodo osto
lguolmonto proxlmo, quor dlzor, por um llo do cobolo; pols o
hlpotoso, om suo totolldodo, um movlmonto no or, o Socrotos noo
loz nonhumo tontotlvo poro tornor umo dos oltornotlvos mols rool do
quo o outro. As polovros do FJon cltodos mols oclmo contm
docorto umo tontotlvo nosto dlrooo, no modldo quo Socrotos oplno
quo o mols vontojoso osto no sou dlscurso, dodo quo noo so llco
dosogrodovol poro os omlgos; mos nosto obsorvooo o loltor dosco-
brlro cortomonto umo sobodorlo do vldo o umu ronu quo ossumo o
rlsco do lozor do bobo o morto. Por llm, o Apologu so oncorro com
o mesmu omblguldodo (Ast p. 158, 42 o): Mos ols quo chogodo
o horo do portlrmos, ou poro morror o vos poro vlvor. Mos quom do
nos comlnho poro o molhor, lsto sogrodo poro todos, monos poro
o dlvlndodo. So os colsos so possom osslm ot com o vlsoo do morto
no Apologu, ontoo oumontom os posslbllldodos poro o mlnho
concopoo do FJon, no modldo quo so quolro ostobolocor umo
posslbllldodo do quo o FJon posso sor oo mosmo tompo socrotlco
o plotnlco.
Possorol ogoro o umo consldorooo mols ospoclol do Apologu
poro mostror quo olo , om suu totulJuJe, lronlo. Poro tol llm, quoro
por um lnstonto dolxor o proprlo Ast lolor, o ou osporo quo com o
ojudo do onormo prossoo quo o poso do suos obsorvooos nocosso-
rlomonto oxorcoro, o olmo do loltor hovoro do gonhor sullclontomon-
to olostlcldodo poro pormltlr quo o lronlo vonho tono. O orodor
oxogorou tonto osto llrmozo vlrll do Socrotos (quo Ast oncontro no
oxposloo do Xonolonto) quo olo so monllosto como o lndllorono
mols dosprovldo do ospirlto o do sonslbllldodo. Com ololto, opos o
condonooo, olo loz Socrotos odmlror-so noo do sontono dos juizos,
mos do numoro dos votos dos dols lodos, o oprosontor com songuo
lrlo o colculo do quo torlo oscopodo so oponos trs votos lossom
dllorontos, o do quo Moloto torlo tldo do pogor mll drocmos so Anlto
o Licon noo tlvossom rolorodo o suo ocusooo, pols Moloto noo
torlo obtldo o qulnto porto dos votos. Esto lndllorono so sollonto
olndo mols lo ondo Socrotos lolo sobro o morto; olo ossoguro sompro
quo noo tomo o morto, mos om quo so lundomonto osto ousnclo do
tomor Em nodo; portonto, puro lonlorronlco ... Podorlo Plotoo, o
79
outor do FJon, lozor Socrotos lolor dosto jolto sobro o morto,
otrlbulndo-lho umo tol lndllorono vordodolromonto vulgor, prlvodo
do ospirlto o do sonslbllldodo, slm, quoso rldiculo ... E oposor do tudo,
osto Socrotos too som sonslbllldodo o oloto olndo quor boncor o
oxoltodo o ontuslosmodo, o ponto do so motor o prolotlzor(p. 487,
488). Todo osto concopoo do Ast noo dovo llcor lorgodo oqul, como
umo cltooo solto o ocloso; multo polo controrlo, ou osporo quo olo
so torno um dlllgonto opororlo do vlnho, no modldo quo conto com
o porspoctlvo rolrotodo sob o quol o lronlo om porto so mostroro poro
um ou outro loltor o om porto so oprosontoro com um molhor
ospocto. Com ololto, no modldo quo o sorlododo quo lmporo om Ast
ovono llvromonto com sou posso modldo, no dlrooo do umo
Apologu noutro, o ronu llco sllonclosomonto osprolto o vlglo com
sous olhos quo jomols so lochom, om movlmonto continuo, portlcl-
pondo do codo lonco, mosmo quo o loltor tolvoz noo o porcobo, ot
o momonto om quo ontoo olo jogo suo molho sobro olo o o oprlslono.
Por lsso, so o mlnho oxposloo losso umo rodo tocldo com
molhos too omplos quo o loltor locllmonto pudosso ovodlr-so por
ontro olos, ou too lroco quo noo consogulsso rot-lo, ontoo olgumos
dos possogons cltodos por Ast sorlom ospoclolmonto oproprlodos, oo
mosmo tompo umo molho llno o sullclontomonto lorto, o o quo ho
do rotumbonto nos domols portos do cltooo tombm torlo suo
grondo lmportnclo, no modldo quo oquolo olorldo porsogulsso o
loltor ot oquolo ponto ondo olo ocobo copturodo. A possogom, p.
ox., o oposor do tudo, osto Socrotos too som sonslbllldodo o oloto
olndo quor boncor o oxoltodo o ontuslosmodo, o ponto do so motor
o prolotlzor, ultroposso noo oponos todo o mlnho oxposloo om
copcloso ostuclo o loro brool, mos ou o consldoro mosmo como
obsolutomonto lrroslstivol poro todo oquolo quo noo concordo com
Ast om rojoltor o Apologu. Tombm vorlos outros obsorvooos
portlculoros do Ast soroo roconlortontos poro o loltor hosltonto o
lnsoguro, o porlgosos poro todo oquolo quo olndo loz o slnol do cruz
dlonto do ponsomonto do quo dovorlo sor o lronlo o quo oxpllco o
Apologu. P. 488: Tombm no oxposloo o orodor so trol, noo
somonto no oposloo dos ponsomontos (como:vlvo numo pobrozo
oxtromo, por ostor oo sorvlo do dous, ondo o vulgor o o olovodo,
o tom do lomontooo o os sontlmontos do orgulho controstom tonto
quo quoso nos lorom o um sorrlso), mos tombm no oposloo dos
polovros; pols os orodoros doquolo poco so comprozlom no jogo
dos ontitosos, sogulndo o oxomplo do Gorglos o do Lislos.
Asslm, poroco ogoro corroto possor o oxomlnor o utuque contro
o concepdo roncu, lonodo por Ast om poglnos ontorloros do
80
mosmo lnvostlgooo. Com ololto, o obsorvooo do quo noo podorlo
sor pltonlco o lronlo quo so oncontrovo no Apologu, ou noo posso
dolxor possor osslm som dlscussoo. O lntrproto otonto do Plotoo
oncontroro nolo, do loto, duos ospclos do lronlo. A prlmolro dolos
o potnclo ostlmulodoro, lnoronto lnvostlgooo; o outro oquolo
quo, quonto possivol, so orlgo o sl mosmo como sonhoro. So so
oncontro ontoo lronlo no Apologu, noo so podo, som mols, como
Ast, rojolto-lo so porquo osto noo umo lronlo plotnlco, dodo quo
sompro rostorlo o posslbllldodo do o lronlo do Socrotos sor dlloronto
do do Plotoo, o portonto, com rolornclo Apologu, o posslbllldodo
do osto sor um documonto hlstorlco. So ogoro ou possor, portonto,
o um oxomo mols dotolhodo do tontotlvo quo Ast omproondo poro
mostror quo oquolo lronlo quo so oncontro no Apologu noo
plotnlco, ou, como so dovorlo ontos dlzor, no coso do so quoror dor
rozoo o Ast, quo noo so oncontro puro o slmplosmonto nonhumo
lronlo no Apologu, ou proclso, noturolmonto, no quo so roloro
mlnho monolro do consldoror os colsos, chomor o otonoo poro o
quoo dosvontojoso poro mlm o loto do quo o lronlo tonho sldo
trotodo dosto modo sob umo rubrlco proprlo, o o loto do quo Ast noo
tonho dolxodo suos dllorontos oporooos do otoquo so osclorocorom
roclprocomonto o so concontrorom sobro um unlco ponto, numo
botolho prlnclpol, o do sobor so ho lronlo no Apologu, noo nosto ou
noquolo ponto, mos om suo totolldodo.
Quo slgnlllcooo Socrotos podlo otrlbulr o umo ocusooo
dlonto do trlbunol populor otonlonso, o quo roprosontooo rldiculo
olo proclsovo llgor oo ponsomonto do dovor dolondor-so dlonto do
tols juizos, ols o quo umo oxprossoo do Gorgus nos pormlto suspoltor
(Holso p. 188, 521 o): o o quo ou dlzlo o Polo podorlo sor opllcodo
o mlm, pols ou sorol julgodo como sorlo, ontro crlonos, um mdlco
ocusodo por um cozlnholro. Flcou oclmo lndlcodo do quo modo o
Apologu, justomonto om suu estruturu, proclso sor consldorodo
como lronlo, dodo quo, ollnol do contos, os mols posodos ocusooos
o rospolto do todos oquolos novos doutrlnos quo Socrotos torlo
lntroduzldo om Atonos tlnhom do vlr o constltulr umo reludo bem
proprumente roncu o oxtromomonto ostronho com o suo doloso,
do quo noo soblo nodo, o por consogulnto oro-lho lmpossivol lntro-
duzlr novos doutrlnos. A lronlo conslsto, ovldontomonto, om quo
slmplosmonto noo ho nonhumo conoxoo ontro o otoquo o o doloso.
So Socrotos tlvosso tontodo mostror quo olo so otlnho oo ontlgo, ou
quo, no modldo quo lntroduzlo olgo novo, osto novo oro vordodolro,
tudo ostorlo complotomonto om ordom. Socrotos, contudo, noo
roluto os ocusodoros, mos lhos orroboto o proprlo ocusooo, do modo
81
quo so mostro quo tudo oro olormo lolso, o os conhoos do mll llbros
dos ocusodoros quo dovorlom pulvorlzor complotomonto o ocusodo
hovlom dlsporodo om voo, dodo quo noo ho slmplosmonto nodo oi
quo posso sor onlqullodo. Todo osto sltuooo rocordo por lsso too
vlvomonto uns vorsos do Boggoson, prolundomonto osplrltuosos
43
.
Mos tombm o portlr do um outro ngulo so mostroro o ostruturo
lrnlco no Apologu. Poro Socrotos, quo ostovo ocostumodo o so otor
quostoo, com umo obstlnooo quo ongustlovo os sollstos o com
umo corogom lguolmonto lmporturbovol, dosollondo-lhos os torgl-
vorsooos o lntlmldooos, tlnho mosmo quo so mostror como um
urgumentum uJ lomnem ultumente rJiculo osto lnvonoo dos
otonlonsos do quoror condono-lo morto. Do ocordo com o vlsoo
socrotlco, os ocusodoros noturolmonto tlnhom do convonc-lo do
quo olo ostovo orrodo, ou ontoo tlnhom do so dolxor convoncor; o
oo controrlo quostoo so olo dovlo sor condonodo o morror ou noo,
ou oo monos sor multodo ou noo, oro olgo quo nodo tlnho o vor com
o vordodolro problomo, o osslm, mols umo voz noo so oncontro oqul
nonhumo llgooo roclonol ontro o crlmo o o costlgo. So o lsso olndo
so odlclono o clrcunstnclo do quo osto quostoo complotomonto
ostronho oo vordodolro problomo proclsovo sor rosolvldo do ocordo
com um procodlmonto complotomonto oxtorlor, polo somo do votos,
um modo do doclsoo quo sompro tlnho sldo objoto do umo prodllo-
oo ospoclol do Socrotos, pols nosto ossunto, como olo obsorvovo
om olgumo possogom, olo mosmo oro complotomonto lgnoronto,
osslm o gonto obrlgodo cortomonto o lho dor rozoo nestu ronu quo
gloclol, omboro oporonto crodulldodo o bonovolnclo, lronlo gloclol
com quo olo, som rospoltor oquolo torrivol orgumonto, lolo com os
otonlonsos do monolro mols omlgovol sobro os probobllldodos do olo
vlr o sor obsolvldo, o ot, o quo tombm lho porocorlo noturolmonto
rldiculo do mosmo modo, do Moloto sor condonodo o pogor umo
multo.
Por lsso, oponos mols umo noou ronu, quondo olo, no
conclusoo, dosojo dlrlglr olgumos polovros quolos quo o hovlom
obsolvldo; pols ostos, ovldontomonto, ollnol do contos tombm
hovlom votodo, tonto quonto os outros. Todovlo, oxlsto no Apologu
umo lronlo olndo mols olto do quo os ontorloros, umo lronlo quo
otlngo o proprlo Socrotos; pols o clrcunstnclo do quo Socrotos
lnslstlo too unllotorolmonto no conhoclmonto, o por couso dlsso poro
olo todo crlmo so roduzlo o um orro, o um ongono, o consoquonto-
monto todo o quolquor pono ou costlgo so convortlo om olgo
complotomonto hotorognoo om rolooo qullo, o o loro polmlco
com quo olo llzoro volor osto vlsoo dos colsos vlngom-so dolo Je
82
muneru ultumente roncu, no modldo quo o lozom sucumblr dum
corto modo o um orgumonto too rldiculo como o condonooo
morto.
Quo ontoo tudo lsso oqul doscrlto conllguro cortomonto sltuo-
oos lrnlcos, o quo com cortozo quolquor um quo tonho lldo o
Apologu portlndo do prossuposto do quo Socrotos jomols oxlstlu o
quo slmplosmonto olgum pooto tlnho protondldo llustror o quo ho
do plconto numo tol ocusooo o num tol julgomonto, porcoboro o
lronlo, quonto o lsto ou noo tonho duvldos; mos dodo quo, oo
controrlo, oqul tomos o vor com ocontoclmontos hlstorlcos, olguns
loltoros docorto noo toroo corogom poro ousor ocrodltor quo osslm
sojo.
Agoro, porm, quo dovo possor oxposloo doquolo lronlo
quo so oncontro espulluJu pelu Apologu, llco um pouco omboro-
odo. Eu podorlo tontor solr coondo por todos os contos o rounlndo
umo multldoo dolos; mos som lolor do quonto sorlo consotlvo poro
o loltor umo oxtonso orgumontooo nocossorlo poro codo ponto, ou
crolo tombm quo todo osto sooo, controrlomonto noturozo do
lronlo, provocorlo umo sonsooo do zumbldo nos ouvldos, om voz
doquolo lmprossoo do um suovo sussurro, como proprlo do lronlo.
Protondor domonstror o lronlo otrovs do umo lnvostlgooo do codo
ponto portlculor rouborlo, noturolmonto, do lronlo, o quo olo tom do
surproondonto, do contundonto, dlto numo polovro, o onorvorlo. Elo
proclso do rudo controsto, o so pordorlo complotomonto numo
componhlo too oborrocldo como o orgumontooo. Eu quoro por
lsso, mols umo voz oqul, cltor lltorolmonto Ast, dodo quo olo coptou
com oxtroordlnorlo cortozo todos os pontos umbiguos poro com olos
dor o molor susto nos loltoros, o por osso molo domonstror o
lnoutontlcldodo do Apologu, o no modldo quo lrol colocondo no
mou toxto o sou pothos, vou mo pormltlr o codo posso umo
poquono olusoo nos notos do p do poglno, quo osporo sojo sullclonto
poro o loltor. Ho umo grovuro quo roprosonto o ossunoo do
Modono. Poro olovor o cu tonto quonto possivol, lol colocodo no
boso do quodro umo llnho oscuro, opolondo-so no quol dols onjlnhos
osplom poro clmo no dlrooo dolo. Do mosmo modo ou tombm
quoro, oo roproduzlr no corpo do mou toxto os polovros do Ast,
olovor suo polovro too olto quonto possivol, o poro lozor o sou
pothos llcor olndo mols olovodo, quoro colocor um troo do p do
poglno o portlr do quol oqul ou oll o rosto trovosso do lronlo so
pormltlro dor umo osplodo poro clmo. Ast, p. 477s: A lronquozo
com quo olo loz Socrotos lolor noo oquolo lronquozo nobro, quo
broto do consclnclo do lnocnclo o do honostldodo, o quo, lncltodo
83
polo colunlo, so onunclo como orgulho, mos , lsto slm, joctoncloso
oxoltooo-do-sl; pols Socrotos so so robolxo poro lndlrotomonto so
oxoltor olndo mols. (Numo noto o osto rospolto obsorvo Ast: O outor
do Apologu noo consoguo lurtor-so o sugorlr lsso: Poo-vos poro
noo cousor bolburdlo, o cldodoos do Atonos, mosmo quo vos poroo
quo pronunclo polovros domoslodo lortos.)
44
lsto noo lronlo plotnlco, o slm monosprozor os outros com
o voldoso llnolldodo do so oxoltor o sl proprlo. Socrotos dlz, p. ox.,
no Apologu 17 b, quo so chomo do orodor, mos noo do mosmo
ospclo quo os outros (subontondondo osslm quo olo um outntlco
o vordodolro orodor, onquonto os outros, oo controrlo, orodoros do
opornclo). lguolmonto contm os polovros mou modo do lolor
podoro sor molhor ou plor (18 o), um outo-ologlo moscorodo. Mols
lnconlundivol olndo o lolso lronlo no possogom 20 c - 23, ondo
Socrotos procuro domonstror o vorocldodo do sontono do oroculo,
quo o tlnho proclomodo o mols soblo do todos
45
; o voldodo o o
joctnclo so oncontrom jo no mlnuclosldodo com quo Socrotos lolo
dlsto. lguolmonto Socrotos docloro sor um homom lomoso o oxco-
lonto (20 c, 23 o, 34 o), o quo suo vocooo (dostlnooo) dlvlno
46
(31 o), o quo olo o molor do todos os bonloltoros do cldodo
47
(30
o, 30 o, 36 d): por lsso quo sou colunlodo o lnvojodo (28 o). Alm
dlsso olo so otrlbul sobodorlo
48
(20 d, 20 o, 21 b s), o lolo do sobodorlo
dos sollstos num tom ctlco
4
, quo so lndlco soborbo. Pols o quo
slgnlllco, quondo o gonto so humllho mos slmultonoomonto robolxo
os outros, sonoo umo rotorlco oxoltooo-do-sl, o quol, so consldorodo
como tondo umo llnolldodo srlo, oporoco como joctnclo vo o, so
consldorodo como lronquozo dosproocupodo o noo dollborodo, trol
umo lngonuldodo quo quoso otlngo o cmlco, groos oo controsto
noo lntonclonodo do outo-oxoltooo o outo-humllhooo
50
(quondo
Socrotos, p. ox., so docloro lgnoronto, mos oo mosmo tompo mols
soblo do quo todos os outros o portonto so olovo o sl mosmo, o
lgnoronto, como sondo o mols soblo). Portonto, so o outor do
Apologu tovo o lntonoo do doscrovor Socrotos como lrnlco,
ocobou tronslormondo-o no controrlo do Socrotos plotnlco, num
sollsto joctoncloso; mos so olo quorlo omprostor-lho umo lronquozo
dosproocupodo o noo dollborodo, oxogorou no lngonuldodo o lolhou
no suo lntonoo, porquo o controportldo do outo-humllhooo, o
outo-oxoltooo, llcou domoslodo sollonto o grltonto poro pormltlr quo
so ocrodlto quo o outo-humllhooo oro lovodo o srlo; oquolo
modstlo , por lsso, somonto olotodo, o o outo-humllhooo moro-
monto oporonto, porquo olo suporodo polo outo-oxoltooo quo lho
soguo. E nosto slmulocro proclsomonto quo molhor roconhocomos o
84
orodor quo, hobltuodo oo jogo dos ontitosos, costumo obollr novo-
monto o prlmolro olomonto por molo do um sogundo oposto o olo.
Asslm tombm o nosso opologoto tronslormou justomonto o
quo hovlo do mols bolo om sou dlscurso o quo so oprosontovo o olo
como um loto, ou sojo, oquolos oxprossoos do nobro o orgulhoso
lronquozo o grondozo do olmo do Socrotos, om opornclo llusorlo,
no modldo quo os suporo polo sou controrlo; osto controrlo o rocolo
do dolxor zongodos os juizos
51
, do cujo dlsposloo lovorovol tudo
dopondlo; ols por quo olo oxpllco o todo horo too prollxomonto o
com um culdodo quoso ongustlodo os motlvos do suos doclorooos,
slm, poro noo dlzor nodo quo noo ostlvosso bom lundomontodo o
pudosso voltor contro olo os juizos. Esto rocolo o tomor, quo sompro
voo do oncontro lronquozo, noo ocobom por oboll-lo o tronslor-
mo-lo om opornclo llusorlo O homom vordodolromonto llvro o do
nlmo lorto, som lovor om consldorooo quolquor colso quo noo sojo
o vordodo do suos doclorooos, o som so proocupor sobro o como
olos soroo rocobldos, ho do lolor somonto do ocordo com suo
consclnclo o sous conhoclmontos. Mos Socrotos tombm roconhoco
quo tomo sous ocusodoros o odvorsorlos (Apol. 18 b, 21 o). Soro quo
olndo roconhocomos oi o grondozo do olmo socrotlco o sou omor
polo vordodo, quo noo so dolxo ossustor por nodo, osslm como olo
os rovolovo, p. ox., nos convorsooos com Critlos o Corlclos, quo
quorlom dosgroo-lo, como nos roloto Xonolonto (Mom. l, 2, 33s)
Socrotos so oprosonto, olm dlsso, como so olo noo ostlvosso lolondo
om suo proprlo doloso, mos oponos com o lntonoo do convoncor
os juizos o noo o condonorom poro ontoo noo pocorom contro o
prosonto do dlvlndodo (Apol. 30 d). E olo ocrosconto (Apol. 31 o):
so dosojols ouvlr-mo, mo pouporols. Quom quo noo porcobo oi
o tlrodo rotorlco O podldo o o dosojo do sor obsolvldo vom ocultodo
o so oporoco como consolho bom-lntonclonodo do noo comotorom
socrllglo contro os dousos o noo dosprozorom o prosonto dolos. Por
consogulnto, oquolo doclorooo do Socrotos do quo olo noo lolo om
sou proprlo lovor (o llm do obtor o obsolvloo) o slm om doloso dos
proprlos otonlonsos, lguolmonto puro rotorlco, lsto , opornclo
llusorlo o lroudo
52
.
O MTICO NOS PRIMEIROS DILOGOS PLATNICOS
COMO INDCIO DE UMA ESPECULAO MAIS ABUNDANTE
Choguol ogoro oo llnol do mlnho oxposloo do dloltlco om
Plotoo osslm como oro nocossorlo poro o prosonto lnvostlgooo. Eu
mo omponhol om lozor todo osto consldorooo culmlnor com o
85
Apologu poro com olo obtor umo consolldooo do quo hovlo do
lnsoguro o vocllonto no ondomonto do orgumontooo ontorlor. O
mitlco so tornoro ogoro objoto do nosso oxomo, o osslm como
procurorol osquocor o lntonoo com quo o todo lovodo o cobo,
poro quo o oxomo posso llcor too solto quonto possivol, tombm
proclso sollcltor oo loltor quo no mosmo proporoo noo so osquoo
do quo o dupllcldodo quo ho no dlscropnclo ontro o dloltlco o o
mitlco um dos lndiclos, um dos vostiglos quo oxolo conduzlroo
dlloronclooo doquolos dols lodos quo polo loro do tompo o do
lntlmldodo so tornorom oporontomonto lndlssoclovols.
Podo-so oncoror osto mitco, om prlmolro lugor, com um olhor
mols lndlloronto, podo-so consldoro-lo como umu meru mudono no
oxposloo, como umo outro ospclo do dlscurso, som quo por lsso
o rolooo ontro ossos duos lormos do dlscurso sojo umo rolooo
ossonclol; slm, ot podorlo porocor oncontror-so om umo ou outro
oxprossoo do Plotoo um ocono nosto sontldo. Protogoros, por oxom-
plo, oo proporor-so poro domonstror quo o vlrtudo podo sor onslno-
do, dlz: Esto bom, Socrotos, ou noo guordorol lsto so poro mlm; mos
dovo domonstro-lo osslm como os volhos, quondo lolom com os
mols jovons, rovostlndo o provo com os lormos do um mlto, ou dovo
oxp-lo numo dlssortooo (Holso, p. 130. 320 c). E obsorvo, oo
tormlnor: Asslm, Socrotos, domonstrol, do ombos os lormos, com
um mlto o com rozoos, quo o vlrtudo podo sor onslnodo (p. 145,
328 c). Vomos com lsto quo oqul o oxposloo mitlco so dlloronclo
doquolo quo lnvostlgo os rozoos quonto oo sogulnto ospocto: o mitlco
consldorodo como olgo do lmporlolto o dostlnodo oos mols jovons.
E vomos quo ossos duos ospclos do oxposloos noo ostoo om
rolooo ontro sl, dodo quo o nocossldodo dolos so so tornorlo
comproonsivol numo unldodo suporlor, no quol olos, mosmo como
momontos dlscrotos, sorlom oporontos o rools. Estos duos ospclos
do oxposloo noo soo vlstos om rolooo ldlo, mos slm om rolooo
oos ouvlntos, o soo como quo duos llnguogons, umo dos quols
monos ortlculodo, mols lnlontll o lrouxo, o o outro mols dosonvolvldo,
com orostos mols oguodos o solldos; mos como olos noo soo vlstos
om rolooo ldlo, podor-so-lo ontoo lmoglnor umo torcolro llnguo-
gom, umo quorto otc., o todo um sortlmonto do tols lormos do
oxposloo.
Acrosconto-so o lsso quo, sogundo osto concopoo, o mlto osto
complotomonto sob o dominlo do oxposltor, pols llvro crlooo dolo;
olo podo dolxor do lodo ou ocroscontor quolquor colso, conlormo lho
poroo sor mols provoltoso oos ouvlntos. Mos noo possivol colocor
os colsos osslm no quo so roloro oo mitlco om Plotoo. O mitlco tom
86
oqul umo slgnlllcooo multo mols prolundo, o o gonto so convoncoro
dlsto logo quo obsorvor quo u jormu mitcu tem umu lstoru em
Plutdo. Nos prlmolros dlologos, mols ontlgos, o mitlco osto ousonto
do todo, o nosto coso o sou controrlo domlno sozlnho, ou ontoo osto
prosonto om llgooo com osto, o contudo, num outro sontldo som
llgooo com osto sou controrlo, o obstroto. Dopols, o mitlco dosopo-
roco complotomonto duronto todo um clclo do dlologos, nos quols o
dloltlco osto prosonto, omboro o ostojo num sontldo complotomonto
dlloronto doquolo dos dlologos mols ontlgos; o llnolmonto o mitlco
torno o omorglr nos ultlmos trobolhos plotnlcos, porm numo
llgooo mols prolundo com o dloltlco. No quo tongo oo mitlco om
Plotoo, ou dovo, portonto, prlmolromonto rotornor quolos dlologos
quo ocobol do dolxor. Nostos, com ololto, o mitlco so oncontro
vlnculodo oo sou oposto, ou sojo, com o dloltlco obstroto. Asslm, p.
ox., om Gorgus, ondo, dopols quo os sollstos combotorom com o
lurlo do dososporo, codo voz com monos oconhomonto, ondo
ontoo, dopols do Polo tor suporodo Gorglos, o Collclos Polo om
lmportlnnclo, tudo so oncorro com umo oxposloo mitlco do ostodo
(do olmo) opos o morto
53
. Mos ontoo como so comporto oqul osto
mitlco Pols ovldonto quo nossos dlologos noo so troto tonto do
umo llvro lnvonoo do Plotoo, submlsso o obodlonto oo outor, quonto
do olgo quo o subropujo, do modo quo noo so dovo consldoror osto
oxposloo como subordlnodo o poro jovons ou poro ouvlntos monos
copozos, mos ontos como um prossontlmonto do olgo suporlor.
Stollboum
54
sltuo-so, om suo concopoo do mitlco, monllosto-
monto no ponto do vlsto sugorldo oclmo. Em porto olo o consldoro
umo ocomodooo, ou, poro utlllzor umo oxprossoo cortomonto
coroctoristlco nosto contoxto, umo condoscondnclo, jo quo osto
polovro lndlco quo Plotoo, com o mitlco, dosco oo nivol dos ouvlntos,
onquonto nos odmltlmos quo o mitlco olgo do suporlor, slm, olgo
ot sltuodo oclmo do outorldodo subjotlvo do Plotoo; o om porto olo
coloco o mitlco om llgooo com o consclnclo populor, o quol, ontos
do Plotoo, guordovo o ldlo num tol lnvolucro. Entrotonto, nonhumo
dostos suos lntorprotooos lovodo o cobo com sullclonto ogudozo
ot umo dlloronclooo slgnlllcotlvo ontro o quo lol concobldo otrovs
do conclusoos roclonols o o quo lol prossontldo, ou ot umo doclsoo
vordodolromonto sotlslotorlo dos conllltos do lrontolro ontro o trodl-
oo o Plotoo. Bour (op. clt., p. O-8) v nosto mitlco o trodlclonol,
o do rozoo o Ackormonn quondo osto coloco os pootos o os oroculos
no mosmo rolooo poro com Plotoo, como os prolotos no Antlgo
Tostomonto, com rolornclo oos opostolos o ovongollstos. Por um
lodo, sorlo proclso vor no mitlco do Plotoo o dovoto vonorooo, o
87
plododo llllol com quo olo obroovo o consclnclo rollgloso do
possodo do suo potrlo; por outro lodo, vor umo nobro o momontnoo
dosconllono lronto s construoos produzldos por olo, rozoo por
quo, ollos, no Republcu, olo noo quor do monolro olgumo dor
nonhumo lol oo culto dlvlno, dolxondo lsto por conto do Apolo
dlllco. Ast
55
tom umo concopoo mols comploto, so quo, proprlo-
monto, noo osto lundomontodo om obsorvooos, o noo oprosonto
tonto o corotor do umo oqulsloo quonto o do um slmplos dosojo.
Tonto Ast quonto Bour porocom tor nogllgonclodo o lstoru
nternu quo o mitlco tom om Plotoo. Pols onquonto nos prlmolros
dlologos o mitlco ontro om cono om oposloo oo dloltlco, no modldo
quo o dloltlco sllonclo o o mitlco so loz ouvlr (ou molhor, vor), nos
ultlmos dlologos, oo controrlo, o mitlco osto numo rolooo mols
cordlol com o dloltlco, lsto , Plotoo so ossonhoro dolo, quor dlzor,
o mitco se tornu o jguruJo. E noo odlonto, como Bour, oxpllcor som
mols o mitlco como sondo o trodlclonol, o mostror Plotoo procurondo
um ponto do portldo numo outorldodo suporlor quo hovorlo no
pooslo o no oroculo, poro os vordodos tlco-rollglosos; pols nos
prlmolros llvros do Republcu rocusodo todo volldodo oos onunclo-
dos dos pootos, com os quols so polomlzo lortomonto o dos quols so
rojolto o concopoo potlco, dondo-so prolornclo puro o slmplos
norrotlvo; slm, no dclmo llvro do Ropubllco, Plotoo ot quor vor os
pootos longo do Estodo. Portonto, osslm som mols nom monos, osto
oxpllcooo noo odlonto. Sou corrotlvo nocossorlo osto contldo, on-
trotonto, no obsorvooo do metumorjose Jo mitco om Plotoo. E nos
prlmolros dlologos quo lsto so oprosonto mols nltldomonto. Enquonto
oqul o dloltlco do um rosultodo complotomonto obstroto o s vozos
nogotlvo, o mitlco protondo lornocor multo mols. Mos so porguntor-
mos, ollnol do contos, o quo o mitlco, soro proclso rospondor quo
olo o ostodo do oxillo do ldlo, suo oxtorlorldodo, l., suo tompo-
rolldodo o ospoclolldodo lmodlotomonto como tol. O mitlco nos
dlologos troz tombm do ponto o ponto osto corotor. Os grondos
ospoos do tompo quo o olmo porcorro sogundo o oxposloo do
FeJro, o lnllnltudo ospoclol llustrodo no Gorgus o no FJon, on-
quonto oxposloo do oxlstnclo do olmo opos o morto, soo mltos. E
locll oxpllcor lsto. O dloltlco dosomboroo o torrono do tudo o quo
lho ostronho o so osloro ontoo por oscolor ot o ldlo, o como noo
tom sucosso, o lontoslo roogo. Consodo do trobolho dloltlco, o
lontoslo so dolxo sonhor, o doi surgo o mitlco. Duronto osto sonho,
o ldlo llutuo, tronsltondo volozmonto numo sucossoo lnllnlto, ou
ostoclono o so oxpondo lnllnltomonto prosonto no ospoo. Dosto
modo, o mitlco o ontuslosmo do juntusu oo sorvlo do ospoculooo
88
o, ot um corto grou, o quo Hogol chomo do pontoismo do lontoslo
56
.
Elo tom volldodo no lnstonto do contoto o noo posto om rolooo o
nonhumo rolloxoo. A gonto so convoncoro dlsso quondo obsorvor o
Gorgus o o FJon. A oxposloo do oxlstnclo do olmo opos o morto
noo roloclonodo nom o umo rolloxoo hlstorlco quo busco sobor so
os colsos ocorrom roolmonto osslm, o so Eoco, Mlnos o Rodomonto
lo so oncontrom num trlbunol o julgom, o nom o umo rolloxoo
lllosollco quo porgunto polo vordodo dlsto tudo. So so podo coroc-
torlzor o dloltlco quo corrospondo oo mitlco, doslgnondo-o como
otrooo, dosojo, como oquolo movlmonto do olhor quo oncoro o
ldlo poro otroi-lo, ontoo o mitlco o obroo locundo do ldlo. A
ldlo dosco o llco llutuondo bolxo sobro o lndlviduo como umo
nuvom corrogodo do bnoos.
Mos so no ostodo dosto lndlviduo so oncontro, om olgum
momonto, umo lroco lndlcooo, um longinquo prossontlmonto do
umo consclnclo, um mlstorloso o quoso lnoudivol sussurro, nosto
modldo subslsto oi, o quolquor lnstonto, umo posslbllldodo do quo o
mitlco solro umo motomorloso.
Com ololto, too logo surgo o consclnclo, mostro-so quo ostos
mlrogons noo orom, do quolquor modo, o ldlo. No modldo ontoo
quo o lontoslo, dopols quo o consclnclo dosportou, osplro novomon-
to o rotornor o ostos sonhos, o mitco oporoco sob umo noou jormu,
lsto , como mugem. Pols ocorrou ogoro umo mudono: o conscln-
clo ossumlu quo o mitlco noo o ldlo o slm oponos um rolloxo do
ldlo. E osslm, crolo ou, quo so possom os colsos com os oxposloos
mitlcos nos dlologos construtlvos. Prlmolromonto o mitlco osslml-
lodo oo dloltlco, noo mols osto om conlllto com osto, noo mols so
locho om sl mosmo do monolro soctorlo; olo oltorno com o dloltlco
57
,
o dosto modo, tonto o dloltlco quonto o mitlco soo olovodos o umo
ordom do colsos suporlor. O mitlco bom podo, por lsso, contor olgo
do trodlclonol. O trodlclonol como quo o conoo do nlnor, quo
constltul um momonto quo portonco oo sonho; mos, bom rlgoroso-
monto, olo mitlco justomonto nos lnstontos om quo o ospirlto so
olosto poro longo o nlngum sobo do ondo vom ou poro ondo vol.
Podo-so tombm chogor o umo consldorooo somolhonto do
mitlco, portlndo-so Jo jguruJo. Com ololto, quondo, numo poco
rolloxlvo, o gonto v numo oxposloo rolloxlvo oporocor o llgurodo
bom mols roromonto o dosporcobldo, como um lossll ontodlluvlono
o lombror umo outro ospclo do lormo do vldo, ogoro vorrldo poro
longo polo duvldo, o gonto oi tolvoz so odmlro quo o llgurodo tonho
podldo dosomponhor olgum dlo um popol too grondo. Mos modldo
quo o lmogom so propogo mols o mols o lnclul om sl sompro mols
89
colsos, convldo o ospoctodor o ropousor nolo o o ontoclpor um gozo
quo o rolloxoo lnconsovol tolvoz vlosso o lho proporclonor opos
longos rodolos. E quondo ontoo llnolmonto o lmogom odqulro umo
tol omplltudo quo todo o oxlstnclo so torno vlsivol (porcoptivol) nolo,
oi tomos ontoo o moomento regressoo rumo uo mitco. Dlsto do
oxomplos lroquontomonto o lllosollo do noturozo, o osslm , p. ox.,
o proloclo do H. Stollons oo sou Kurkuturen Jes Helgsten (Corlco-
turos do Sontisslmo) umo tol lmogom grondloso, ondo o oxlstnclo
noturol so torno um mlto sobro o oxlstnclo do ospirlto. A lmogom
subjugo dosto modo o lndlviduo, quo pordo suo llbordodo, ou
molhor, morgulho num ostodo om quo noo ho mols roolldodo, pols
ogoro o lmogom noo o llvromonto produzldo, crlodo ortlstlcomonto.
E por mols ocupodo quo o ponsomonto ostojo procurondo vlsuollzor
os pormonoros, por mols ongonhoso quo sojo poro comblno-los, por
mols ogrodovol quo sojo o oxlstnclo quo olo oi so orgonlzo, mosmo
osslm olo noo osto om condloos do dlssoclor o todo do sl mosmo,
dolxondo-o mostror-so lovo o volotll no osloro do puro crlooo
potlco. lsto lol poro mostror do quo modo o mitlco tombm so podo
lozor volor num lndlviduo lsolodo. O prototlpo dlsso dovo, noturol-
monto, tor-so lolto volor no dosonvolvlmonto dos nooos, mos
proclso lombror quo lsto oponos contlnuo sondo um mlto onquonto
osto mosmo procosso so ropoto no consclnclo dos nooos, os quols,
sonhondo, roproduzom o mlto do sou possodo. Codo tontotlvo do
tomor o mlto como hlstorlo ocobo mostrondo quo o consclnclo jo
dosportou o ocobo motondo o mlto. Asslm como o conto, o mlto so
lmporo no lusco-lusco do lontoslo, olndo quo noturolmonto olomon-
tos mitlcos possom multo bom consorvor-so duronto um poriodo do
tompo, dopols quo o lntorosso hlstorlco jo tonho dosportodo o quo o
lntorosso lllosollco jo tonho chogodo plono consclnclo.
So lsso o quo ocorro com o mitlco om Plotoo, ontoo noo
dllicll rospondor quostoo: portonco o mitlco o Plotoo ou o Socrotos
Eu crolo podor rospondor, om mou nomo o no dos loltoros: olo ndo
pertence o Socrotos. So o gonto lombror, oo controrlo, o quo o
Antlguldodo ollos tostomunho, quo lol do umo produtlvo vldo potlco
quo Socrotos tlrou Plotoo, oos vlnto onos, chomondo-o poro um
obstroto conhoclmonto do sl
58
, ontoo docorto so torno bom noturol
ponsor quo o potlco om suo otlvo posslvldodo o om suo posslvo
otlvldodo tlnho do so lozor volor om oposloo quolo lomlnto dloltlco
socrotlco, o quo lsto tlnho do so oprosontor mols lorto o lsolodomonto
noquolo produtlvldodo quo, ou oro contompornoo do Socrotos, ou
polo monos o sogulu logo opos. Oro, osto tombm o coso; pols o
mitlco mols obstlnodo o rocolcltronto om ollrmor sou dlrolto nos
90
prlmolros dlologos, onquonto nos dlologos construtlvos so submoto
oo suovo roglmo do umo consclnclo obrongonto. Por lsso, oquolos
quo tm um conhoclmonto um pouco mols oprolundodo do Plotoo
cortomonto tombm hovoroo do mo dor rozoo quondo coloco o lniclo
do Jesenoolomento plutonco, num sontldo mols ostrlto, no dloltlco
quo oporoco no PurmnJes o nos dlologos quo portoncom o osto
clclo o quo dosomboco nos construtlvos. Mos jo lol obsorvodo quo
o dloltlco contldo nostos ultlmos ossonclolmonto dlstlnto do dlol-
tlco doscrlto ot oqul. O mitlco nos prlmolros dlologos, om rolooo o
todo o dosonvolvlmonto plotnlco, dovo sor oncorodo portonto
como umo ospclo do prooxlstnclo do ldlo, o so so rocolhor o quo
lol rossoltodo oqul, tolvoz so dovo chomor o mitlco, nos dlologos mols
ontlgos, o lruto noo-omodurocldo do ospoculooo, o dodo quo o
moturooo um procosso do lormontooo, bom quo o outntlco
dloltlco plotnlco postorlor podoro sor comporodo odoquodomonto
com osto procosso. Entrotonto, o rozoo por quo o lruto do ospoculo-
oo jomols omoduroco totolmonto om Plotoo conslsto om quo o
movlmonto dloltlco jomols so ocobo complotomonto.
Dovo ogoro porcorror ropldomonto u purte mitcu do olguns
dlologos. Soro suprlluo lombror quo noo so podo chomor tol porto
do mitlco so porquo oi soo loltos rolornclos o um ou outro mlto, pols
noo polo loto do so lntroduzlr um mlto numo oxposloo quo osto
oxposloo so torno mitlco, o multo monos polo loto do so utlllzor um
mlto, pols lsto provo justomonto quo so osto oclmo o por clmo dolo;
o olo noo so torno mitlco, do jolto nonhum, quondo so tronslormo o
mlto num objoto do l, pols o mitlco noo so dlrlgo prlmolro oo
conhoclmonto, o slm lontoslo, olo oxlgo quo o lndlviduo nolo so
porco, o somonto quondo o oxposloo oscllo ontro o produoo o o
roproduoo do lontoslo quo o oxposloo mitlco. No 8unquete,
odmlto-so quo o oxposloo mitlco lnlclo-so com o norrotlvo do
Dlotlmo. Esto noo mitlco porquo oi so loz rolornclo oo mlto do
Eros como gorodo por Poros o Ponlo; pols tombm nos dlscursos
ontorloros noo hovlom sldo nogllgonclodos os sogos sobro o orlgom
do Eros.
Entrotonto, o dotormlnooo quo oqul dodo do Eros nogo-
tlvo, Eros um onto lntormodlorlo, noo rlco nom pobro. At oi,
olndo noo lomos mols olm do quo no dosonvolvlmonto socrotlco.
Mos osto nogotlvo, quo o lnqulotudo otorno do ponsomonto, quo
dlloronclo o vlnculo, o quo o ponsomonto por lsso noo podo suston-
tor, porquo oqullo quo lmpulslono o ponsomonto, osto nogotlvo
dotm-so oqul o dosconso dlonto do lontoslo o so oxpondo polo
lntuloo. Nsto conslsto o mitco. Todo oquolo quo jo so ontrogou oo
91
ponsor obstroto toro porcobldo quoo sodutor quoror llxor ou
sustontor o quo proprlomonto noo , o noo sor no modldo quo
suporodo. Esto, porm, umo tondnclo mitlco. O quo ocontoco,
com ololto, quo o ldlo llxodo sob dotormlnooos do tompo o
ospoo, ostos tomodos num sontldo totolmonto ldool
5
. Portonto, o
quo o oxposloo mitlco proporclono o mols do quo o movlmonto
dloltlco doscrlto ot oqul quo olo loz o nogotlvo ser osto. Com
lsto, olo proporclono ontoo, num corto sontldo, monos, olo rotordo
o dosonvolvlmonto roclonol o so monllosto, noo como umo plonltudo
do um procosso comoodo, mos slm como um comoo totolmonto
novo. Quonto mols quor ostondor o contomplooo, quonto mols
plono quor loz-lo, tonto mols olo mostro suo oposloo quolo
dloltlco moromonto nogotlvo, mos tombm tonto mols olo so dlston-
clo do ponsomonto proprlomonto dlto, onconto o ponsomonto,
dolxo-o mlmodo o roloxodo. O sogundo ponto, com o quol o porto
mitlco dosto dlologo proporclono olgo mols do quo o porto dloltlco,
quo olo oprosonto o belo como objeto Jo Eros. Dosto modo, tomos
ogoro umo outntlco dlcotomlo plotnlco quo, como jo lol obsorvodo
ontos, podoco do todos os dlllculdodos dos dlcotomlos, no modldo
quo olo tom o nogotlvo loro do sl, o o unldodo, quo olconodo,
jomols podo hlpostoslor-so. So so obsorvor mols do porto o quo
ocorro com o bolo, porcobo-so como olo so dospojo do umo quontl-
dodo do dotormlnooos oo longo do um movlmonto dloltlco. O
objoto do omor , sucosslvomonto: bolos corpos - bolos olmos - bolos
comontorlos - bolo conhoclmonto - o bolo. O bolo ontoo dotorml-
nodo noo oponos nogotlvomonto como oqullo quo so mostroro numo
luz mols glorloso do quo o ouro, os vostldos, os bolos monlnos o
jovons, porm Dlotlmo olndo ocrosconto: Quo ponsomos ontoo quo
ocontocorlo so olgum consogulsso contomplor o proprlo bolo, nitl-
do, puro, slmplos, o noo roploto do cornos humonos, do coros o
outros multos nlnhorlos mortols, mos o proprlo bolo dlvlno om suo
lormo unlco ossonclol (Holso, p. 81, 8unq. 211 o). O mitlco
conslsto monllostomonto om quo o bolo om sl o poro sl dovo ser
contempluJo. E noo obstonto o oxposltoro jo tonho ronunclodo o
todos os lutllldodos olmoros o o todo oporoto llgurotlvo, ovldonto,
mosmo osslm, quo olo quor oxotomonto rotornor oo mundo do
lontoslo o lornocor o dropojomonto mitlco. Asslm ocorroro sompro
com Jus Dng un scl (o colso om sl), so noo so pudor rojolto-lo o
rologo-lo oo llvro do osquoclmonto, o om voz dlsso, tondo-o dolxodo
loro do ponsomonto, so qulsor lozor o lontoslo componsor o lndonlzor
o pordo.
92
Esto ponto do vlsto lombro, noturolmonto, bostonto o kontlono.
Em poucos polovros procurorol oponos osslnolor u Jjerenu. E bom
vordodo quo Kont ostoclonou nosto colso un scl (om sl), mos ou olo
porslstlo lnlotlgovol, com o ojudo do ponsomonto subjotlvo, no
tontotlvo do copto-lo, o umo voz quo oro olgo lmpossivol, lho rostovo
o grondo vontogom, ollos bostonto lrnlco, do contlnuor osporondo
poro sompro; ou olo o rojoltovo o trotovo do osquoc-lo. Quondo, oo
controrlo, quor s vozos mont-lo, olo dosonvolvo o mitlco, o osslm,
p. ox., todo o suo concopoo do mol rodlcol proprlomonto um
mlto. O mol, com ololto, quo o ponsomonto noo podo domlnor,
dolxodo loro dolo o tronsposto poro o lontoslo. No porto mitlco do
8unquete, portonto, o pooto Plotoo lmoglno om sonhos tudo oqullo
quo o dloltlco Socrotos procurovo; no mundo dos sonhos o omor
lnlollz do lronlo oncontro o sou objoto. O loto do Plotoo colocor no
boco do Dlotlmo osto oxposloo noo sullclonto, docorto, poro
tronslormo-lo numo oxposloo mitlco; mos por outro lodo proprlo
do mitlco, como ogrodo ollos lontoslo, quo o objoto sojo dolxodo
do lodo do loro, sojo olostodo poro sor trozldo do novo do volto, osslm
como o gonto noo gosto do tor vlvonclodo possoolmonto um conto,
mos o ompurro poro bom longo do sl o com o oposloo oo lntorvolo
do tompo so osloro poro tornor o prosonto do lontoslo tonto mols
otroonto. Tombm Ast obsorvo, ollos, quo osto hlstorlo do Dlotlmo
noo posso do moro lnvonoo, o o consldorooo do Bour, do quo
Plotoo torlo optodo polo lormo do oxposloo mitlco poro dor oo sou
lllosolomo um opolo posltlvo numo lormo lomlllor consclnclo
populor, oxpllco cortomonto domoslodo pouco, o concobo o rolooo
do mitlco com Plotoo do monolro totolmonto oxtorlor.
So onollsormos o oxposloo mitlco do ostodo do olmo opos o
morto, tol como doscrlto no Gorgus o no FJon, oncontroromos
ot corto ponto umo doslguoldodo ontro os duos concopoos. No
Gorgus, Socrotos onlotlzo om multos possogons
60
quo ocrodlto nlsto,
o roconhoco suo l nlsto om oposloo quolos quo tolvoz vorlom oi
moros contos do corochlnho o o dosprozorlom; contudo tombm
so porcobo nos oxprossoos sogulntos quo o quo mols lho lmportovo
oro sustontor o ldlo do justlo, mols do quo consorvor o mlto, jo quo
olo mosmo concobo sor noturol dosprozor tols norrotlvos so so
consoguo olgo molhor o mols vordodolro otrovs do lnvostlgooo.
Mols umo voz, o mitlco noo rosldo tonto no rolornclo sogo do
Mlnos, Eoco o Rodomonto quonto no ollrmooo do julgomonto
porcoptivol lontoslo, tol como olo o roprosonto poro sl. No FJon,
oo controrlo, o proprlo Socrotos sugoro o quo so posso com todo osto
concopoo: Entrotonto, protondor quo ossos colsos sojom no rooll-
93
dodo oxotomonto como os doscrovl, ols o quo noo soro proprlo do
um homom do bom sonso; mos cror quo umo colso osslm ou
somolhonto o quo so do com nossos olmos o suos morodos - porquo
o olmo ovldontomonto lmortol -, ols umo oplnloo quo mo poroco
boo o dlgno do conllono. Bolo soro tor osto corogom! E proclso
ropotl-lo como umo lormulo moglco o - polovro! - por lsso quo ho
multo ostou o lolor nosso londo mltologlco (Holso, p. 117, FJ., 114
o). Aqul omprogodo tombm o oxprossoo corroto, o do quo um
oto do corogom cror nossos colsos o do quo proclso ropotl-lo poro
sl como umo ovocooo moglco; pols o roprosontooo dos ospoos
do tompo numorosos o longos quo o olmo dovo porcorror conlormo
suo condloo, o ospoo onormo do mundo subtorrnoo om quo so
v o olmo dosoporocor, conduzldo por sou domnlo, o noturozo
dlloronclodo dos pousodos, os ondos do Tortoro, quo jogom o olmo
no Coclto ou no Porlllogotonto, o rounloo dossos olmos no logo
Aquoruslo, do ondo chomom o grltom quolos quo motorom ou
trotorom com vlolnclo - tudo lsso bom proprlomonto mitlco; mos
o mitlco rosldo no podor quo olo odqulro sobro o lontoslo, quondo,
quorondo-so lormulor polovros moglcos, ovocom-so os vlsoos quo
sobropujom o gonto. O ponsomonto ospoculotlvo quo por osslm dlzor
poo um pouco do ordom o clorozo nosto lusco-lusco o ldlo do
justlo dlvlno, do hormonlo no mundo do ospirlto, do quol o lol
noturol do unlvorso umo lmogom.
LIVRO I DA REPBLICA
Antos do possor o justlllcor o oscolho dossos dlologos quo
oxomlnol, ou olndo proclso lozor mols umo oscolho. Antos do obon-
donor o dotolho om Plotoo, o prlmolro llvro do Republcu olndo dovo
tornor-so objoto do umo lnvostlgooo mols pormonorlzodo. Schlolor-
mochor, om suo lntroduoo Republcu, loz olgumos consldorooos
o rospolto do rolooo dosto dlologo com os procodontos dlologos
tlcos: So quoromos comproondor porloltomonto o oplnloo do
Plotoo, noo podomos pordor do vlsto quo todo osto somolhono do
nosso obro com os dlologos tlcos mols ontlgos tombm dosoporoco
oo llnol do prlmolro llvro ... Tombm o mtodo so oltoro comploto-
monto; Socrotos noo oporoco mols porguntondo como o lgnoronto
quo lnvostlgo oponos o sorvlo do dous o lgnornclo olndo molor,
porm como um homom quo jo oncontrou, olo lovo conslgo,
modldo quo vol progrodlndo, os conhoclmontos jo odqulrldos numo
ostrolto conoxoo. Slm, mosmo quonto oo ostllo, somonto os prlmol-
ros dlscursos dos dols lrmoos, onquonto constltuom o tronsloo,
94
comportom umo somolhono com o porto ontorlor; dopols do quo,
noo ho nodo mols do osplondor dlologlco o do lronlo oncontodoro,
onquonto oponos vonco o conclso rlgor. Todo oquolo oporoto do
vlrtuosldodo mols juvonll brllho oqul olndo umo voz no comoo, o
so oxtlnguo ontoo poro sompro, poro roconhocor do monolro too cloro
quonto possivol quo todo o bolo o o ogrodovol dosto ospclo so tom
o sou lugor no torrono do lllosollo, nos lnvostlgooos proporotorlos,
quo mols ostlmulom o lncltom, do quo lozom progrodlr o sotlslozom;
o quo, porm, ondo dovo sor dodo umo oxposloo cooronto dos
rosultodos do lnvostlgooo lllosollco, tols ornomontos lrlom tor um
ololto quo mols dlstrolrlo do quo lorlo progrodlr. (Obros do Plotoo,
do Schlolormochor, 3 porto, t.l, p. o 1O.) Soro ontoo provoltoso
olndo umo voz nos domorormos nos oxomos do noturozo do oxpo-
sloo
61
o n spece (om portlculor) do suo rolooo poro com o ldlo.
So noo so podo nogor, com ololto, quo ho umo dllorono ossonclol
ontro osto prlmolro llvro do Ropubllco o os sogulntos, so so osto do
ocordo com Schlolormochor nos obsorvooos loltos por olo, ontoo o
ponsomonto rotorno mosmo quolos prlmolros dlologos o lormo
dolos, quo soguromonto lorom lnlluonclodos por Socrotos, o osto
sooo do Ropubllco lornocoro o ocosloo poro rotlllcor n compenJo
(rosumldomonto), so possivol, os lnspooos ontorloros. Duos colsos
dovom sor obsorvodos oi ospoclolmonto: o prlmolro llvro noo ocobo
slmplosmonto sem rosultodo, conlormo o oplnloo do Schlolormo-
chor, mos ontos com um rosultodo negutoo; o u ronu , oqul mols
umo voz, um momonto ossonclol.
Podomos ogoro, poro complotor, consldoror o lronlo, om porto
om suos monllostooos lsolodos, o om porto om sou osloro dollnltl-
vo. Esto ultlmo noturolmonto o ponto copltol; mos noo obstonto,
noo soro som lmportnclo constotor quo mosmo suos monllostooos
lsolodos noo so oncontrom om nonhumo rolooo com o ldlo o quo
o onlqullooo do lolso o do unllotorol noo ocontoco poro pormltlr quo
o vordodo oporoo, o slm poro comoor do novo com outro colso
torto o unllotorol. Soro lmportonto, poro constotor quo mosmo us
munjestuoes soluJus Ju ronu noo ronogorom suo orlgom o llllo-
oo, o quo soo zolosos oscudolros, osploos ostutos o donunclontos
lnsubornovols, trobolhondo o sorvlo do suo sonhoro. Mos osto
sonhoro noo nlngum mols do quo u ronu totul quo, dopols quo
os poquonos botolhos lorom combotldos ot o llm, dopols quo todos
os olovooos lorom orrosodos, porcorro com o olhor o nodo totol,
tomo consclnclo do quo nodo mols rostou, ou molhor, quo so rostou
o nodo. Esto llvro l do Republcu rocordo do monolro multo vlvo os
prlmolros dlologos. O llnol do dlologo lombro o Protgorus, o orronjo
95
lntorno lombro o Gorgus, o ho umo somolhono quo solto oos olhos
ontro Trosimoco o Collclos. A lnsolnclo, quo Socrotos no Gorgus
louvo no comportomonto do Collclos, o quol ollrmo torom sldo
voncldos Gorglos o Polo por noo torom tldo sullclonto otrovlmonto
poro dlzor quo o molorlo dos homons comportllhovo suo vlsoo do
quo molhor comotor lnjustlo dosdo quo doi so tlro vontogons, mos
quo so tom umo corto vorgonho do oxprossor lsto, o do quo tombm
lorom os mols lrocos quo lnvontorom tols monobros do doloso - osto
lnsolnclo vomos rooncontror todo lntolro no comportomonto do
Trosimoco
62
. A monolro como Trosimoco, quo por multo tompo
oguordoro lmpoclonto o ocosloo do tomor o polovro, llnolmonto
ovono quol umo tompostodo, lombro os ossoltos lmpotuosos do
Polo o Collclos, o o prlmolro porodo lrnlco do Socrotos - oo ouvlr
lsto, llquol ostorrocldo; volvl os olhos no suo dlrooo, otomorlzodo,
o poroco-mo quo, so ou noo tlvosso olhodo poro olo ontos do tor olo
olhodo poro mlm, torlo llcodo som voz. Mos nosto coso, quondo
comoou o lrrltor-so com o nosso dlscussoo, lul ou o prlmolro o
olho-lo, do monolro quo lul copoz do lho rospondor. Dlsso, pols, o
tromor: Trosimoco, noo to zonguos conosco (Rep. 336, d o) -
rocordo umo posturo somolhonto no Gorgus. A monolro mordoz
com quo Socrotos ovoslvomonto lludo o proposloo do Trosimoco,
do quo o justlo noo outro colso do quo o convonlnclo do mols
lorto, oo lovontor o porgunto ctlco so Polldomos, o lutodor do
poncroclo, quo mols lorto quo nos, so o olo convm, poro o sou
lislco, comor corno do voco, tol ollmonto soro tombm poro nos, quo
lho somos lnlorloros, convonlonto o justo oo mosmo tompo (Rep.
338 c), umo onologlo lndubltovol com o monolro com quo Socrotos
rldlculorlzo o proposloo do Collclos do quo o mols lorto (l., o do
molhor ontondlmonto, l., o molhor) dovo rocobor o porto molor
63
.
A lronlo nosto prlmolro llvro do Republcu o tol ponto oxtromodo
o lrrolroodo, jorro com umo tol oxubornclo, rovolutolo too trovosso
o lndmlto, quo loz prossontlr quoo onormo vlgor tom do possulr
oquolo dloltlco quo protondo contosto-lo; contudo, dodo quo todos
ostos osloros noo ostoo om nonhumo rolooo poro com o ldlo, os
sollstos o os ovoluoos dos roclocinlos om todo osto prlmolro llvro
tm umo corto somolhono com os llguros grotoscos quo o gonto
podo vor num Schottonsplol on dor Wond (jogo do sombros). E
oposor do tudo, os sollstos conduzom todo osto coso com umo
sorlododo o um tol dlspndlo do loros quo lormom um grltonto
controsto com o nulldodo (lntetleJ) do rosultodo, o soro lmpossivol
dolxor do rlr quondo so ouvo Socrotos dlzor Trosimoco, ontoo,
concordou com tudo lsto, noo com o locllldodo com quo ogoro ostou
o conto-lo, mos orrostodomonto o o custo, suondo ospontosomonto,
96
tonto mols quo oro no voroo (Rep. 350 c d). As monllostooos
lsolodos do lronlo noo ostoo oqul, noturolmonto, o sorvlo do ldlo,
noo soo sous onvlodos, oncorrogodos do rounlr numo totolldodo os
portos dlsporsos; noo rounom, mos dlsporsom, o codo novo lniclo
noo o dosdobromonto do porto ontorlor, nom umo oproxlmooo
ldlo, mos llco som conoxoo mols prolundo com o porto ontorlor
o som rolooo com o ldlo.
No quo tongo ogoro oo contoudo dosto prlmolro llvro, procu-
rorol dor um ponoromo too comploto quonto nocossorlo o too
compocto quonto mo lor possivol. Socrotos o Gloucon hovlom
doscldo ot o Plrou, poro ostorom prosontos losto dos Bondldolos.
Quondo rotornovom, o volho Clolo mondou convldo-los poro umo
vlslto. Socrotos ocolto o convlto o logo so dosonvolvo um dlologo
ontro olo o Clolo. Esto possogom multo toconto por sous tons
ldlllcomonto groclosos. Socrotos oxprlmo suo grotldoo polo loto do
o oncloo quoror ocupor-so com olo, posto quo oquolo quo jo trllhou
um longo comlnho do vldo dovo nocossorlomonto podor osclorocor
om multos ospoctos os quo oponos ostoo comoondo o trllho-lo. A
proposlto do loto do quo Clolo om porto hordoro o om porto
odqulrlro umo lortuno nodo dosprozivol, Socrotos otrol o otonoo
poro o quostoo sogulnto: so o justlo om gorol conslsto no vordodo o
om rostltulr oqullo quo so dovo o olgum, ou quo sobo noo so dorlo
o coso om quo sorlo lnjusto rostltulr o quo o gonto dovo. (Asslm, so
olgum qulsosso dovolvor o um omlgo onlouquocldo oquolo ospodo
quo olo omprostoro quondo olndo ostovo no uso do suo rozoo.) Aqul
Clolo lntorrompo o posso o convorso oos outros, o com lsto Polo-
morco, sou lllho o hordolro (o hordolro do dlscussoo), rotomo o llo.
Elo oprosonto o proposloo: quo justo rostltulr o codo um o quo
so lho dovo, proclsondo olndo quo lsto slgnlllco lozor bom oos
omlgos o mol oos lnlmlgos, o lntorproto o quo dovldo como o
quo convm o codo um. Esto oxprossoo o quo convm do ocosloo
o Socrotos poro dosonvolvor todo umo posloo ctlco, tomodo do
mundo do conhoclmonto, o modldo quo so mostro quo o dor o
codo um o convonlonto umo quostoo do compotnclo (conhocl-
monto tcnlco), o torrltorlo do justlo llco dollmltodo do monolro
multo rostrlto. Apos lsto, olo vlro o dlscussoo do tol modo quo so v
quo o justlo so utlllzovol no noo utlllzovol. Trosimoco llcoro ot
ogoro slloncloso, mos oguordovo lmpoclonto o oportunldodo poro
lrrompor no dlscussoo, o ogoro ontoo orromoto com o vlolnclo do
um louco contro Socrotos, o dopols do dosobolor todo o suo lrrltooo
polos troos do Socrotos, docloro: Allrmo quo o justlo noo outro
colso sonoo o convonlnclo do mols lorto. Socrotos oporontomonto
97
so dosconcorto, mos dopols do olgumos burlorlos, ospoclolmonto
dostlnodos o olostor o otonoo do Trosimoco do quostoo prlnclpol,
lnlclo o mosmo totlco quo loro omprogodo com tonto sucosso contro
Polomorco. Mols umo voz Socrotos so roluglo no dominlo do conho-
clmonto. A polovro o mols lorto torno-so oqul o podro do tropoo.
Com ololto, quondo lsto comproondldo como o mols podoroso,
som lovor om conto so oi so troto do umo possoo portlculor ou do
podor do Estodo, dodo quo om ombos os cosos o lol do Estodo so
conto om lunoo do vontogom proprlo, sorlo bom possivol, dodo quo
os loglslodoros noo soo lnlolivols, quo os lols, om voz do concorrorom
poro o molor bom dos podorosos, ocobom sondo-lhos projudlclols.
Entrotonto, Trosimoco ocrodlto podor olostor osto objooo, dosdo
quo so rolllto sobro o sogulnto: quo osslm como um mdlco noo
mdlco no quo so roloro oos sous orros, mos slm no roloronto s suos
ooos corrotos, osslm tombm um govornonto, no vordodolro sontl-
do dosto oxprossoo, soboro dor tols lols quo om vordodo sorvom
suo vontogom proprlo. Trosimoco noo lolo portonto do um domlno-
dor puro o slmplos, mos slm doquolo quo num sontldo ostrlto, slm,
no sontldo mols ostrlto, domlnodor (no sontldo rlgoroso - o
govornonto no sontldo mols rlgoroso do tormo).
Contudo, justomonto lsto, quo o concolto sojo tomodo sensu
emnentor (no sontldo mols rlgoroso), do o Socrotos ocosloo poro
umo novo duvldo; pols com o orto do comondo ocorro o mosmo
quo com quolquor outro orto, quondo olo oxorcldo om suo vordodo:
olo noo roconhoco nonhumo llnolldodo ostronho o olo, o so dlrlgo
llrmo o lnquobrontovol oo sou objotlvo, o tombm, do monolro
olgumo, olho do osguolho poro o suo vontogom. At oi Socrotos tlnho
lovodo o dlscussoo, o noo so podo nogor o corrooo do suo concop-
oo proprlo do ondomonto do lnvostlgooo: o dollnloo do justlo
so tlnho voltodo oo controrlo (Rep. 343 o), quondo ontoo Trosimoco
tomodo por um novo otoquo do lurlo o como um possosso, pordldo
ogocontrlcomonto numo vortonto do polovros monologlco, dosobolo
numo novo torronto do lnsolnclo, como dlrlo Socrotos, o cujo
contoudo ossonclol conslsto om quo, quondo olo lolo do comotor
lnjustlo, olo noo quor dlzor com lsso quo tol dovo ocontocor nos
colsos mludos, multo polo controrlo, quonto molor o lnjustlo lolto,
quonto mols comploto olo lor, tonto mols vontojoso olo soro poro
oquolo quo comoto lnjustlo. Dopols do tor ocobodo osto dlotrlbo, olo
protondlo lr omboro, quondo ontoo os prosontos o lmpodlrom do
solr. Socrotos rotomo mols umo voz suo concopoo ontorlor do quo
todo orto dovo sor concobldo om sou osloro ldool o do quo proclso
olostor dolo os porosltos do toloologlo llnlto quo procurom ogorror-so
98
o olo. Codo orto tom suo llnolldodo ospocillco, suo utllldodo, quo noo
outro sonoo contrlbulr poro o bom doquolos quo soo conllodos oos
sous culdodos. Trosimoco montm suo posloo o olndo oscloroco
quo o justlo noo outro colso sonoo lngonuldodo, onquonto o
lnjustlo lntollgnclo. Socrotos lovo ontoo Trosimoco o ostobolocor
quo o lnjustlo sobodorlo o vlrtudo. Dopols, Socrotos orlonto sou
dosonvolvlmonto no dlrooo do proposloo do quo o lnjustlo
sobodorlo, o por molo do olgumos onologlos do osloro do conhocl-
monto dosolojo mols umo voz Trosimoco do trlncholro om quo olo
so sltuoro por tros do sou otrovldo porodoxo. O justo noo quor tor
mols do quo o justo, mos quor, lsto slm, tor mols quo o lnjusto; o
lnjusto quor tor vontogons lronto o ombos, lronto oo justo o oo lnjusto.
Um ortlsto noo quororlo tlror vontogom lronto o um outro ortlsto, mos
toro vontogom sobro quom noo o sojo; um mdlco noo quororlo
oxcodor outro mdlco, mos slm o quo noo mdlco, o do um modo
gorol um homom compotonto noo quororo tor prolornclo sobro
outro homom compotonto , mos slm, porloltomonto, sobro um lolgo.
O lolgo ou lncompotonto, polo controrlo, protondoro tor vontogom
tonto sobro o compotonto quonto sobro o lncompotonto. E portonto
o justo soblo o bom, o lnjusto lnsonsoto o mou.
Agoro os colsos ontrorom nos trllhos, o o quo soguo nosto llvro
noo porco no prodlcor tudo o quo possivol dlzor do bom o rospolto
do justlo. Tols prodlcodos, no ontonto, doscrovom mols do um modo
oxtorlor, dovom sor oncorodos como os rotrotos lolodos dos procu-
rodos poro prlsoo, quo dovom ojudor o oncontror os pogodos, mos
noo contm dotormlnooos concoltuols. Por lsso, omboro olos colo-
quom o ponsomonto om movlmonto, dolxom-no llutuor no obstroto
o noo o lovom o ropousor no plonltudo posltlvo. Por lsso, quondo
Socrotos no conclusoo quor lozor Trosimoco rotlllcor o rosultodo:
Entooo jomols o lnjustlo soro mols vontojoso do quo o justlo, o
bom-ovonturodo Trosimoco, num corto sontldo so podo dosculpor
Trosimoco por suo rosposto dosdonhoso: Rogolo-to lo com osto
monjor, o Socrotos, poro o lostlvol dos Bondldolos. Mos Socrotos
tom clorozo domols sobro o ondomonto do dlologo poro noo porco-
bor quo todo o modo do procodlmonto lol bostonto dossultorlo. Por
lsso olo tormlno com o obsorvooo: Mos poroco-mo quo llz como
os glutoos, quo ogorrom numo provo do codo um dos protos,
modldo quo os sorvom, ontos do torom gozodo sullclontomonto o
prlmolro; tombm ou, ontos do doscobrlr o quo procurovomos
prlmolro - o quo o justlo - lorgondo osso ossunto, proclpltol-mo
poro oxomlnor, o osso proposlto, so olo oro um viclo o lgnornclo,
ou sobodorlo o vlrtudo; dopols, como surglsso novo orgumonto -
99
quo mols vontojoso o lnjustlo do quo o justlo - noo mo obstlvo
do possor doquolo ossunto poro osto; do tol monolro quo doi rosultou
poro mlm quo nodo llquol o sobor com osto dlscussoo. Dosdo quo
noo sol o quo o justlo, monos olndo soborol so so do o coso do olo
sor umo vlrtudo ou noo, o so quom o possul ou noo lollz (Rep.
354 b c).
So lovormos om consldorooo o movlmonto roollzodo oo longo
do todo osto prlmolro llvro, quolquor um ho do concodor quo osto
movlmonto ndo o dloltlco do ldlo, mos ontos so podorlo dlzor
quo o quostoo so dlolotlzo o portlr dos dlsporotos dos dobotodoros, o
quo osto prlmolro llvro luto por conqulstor o posslbllldodo do conso-
gulr rospondor, com onorglo ospoculotlvo, o quostoo: o quo o
justlo. E proclso ontoo dor rozoo o Schlolormochor quondo olo dlz
quo osto prlmolro llvro tormlno som rosultodo. Entrotonto, lsto
podorlo porocor olgo do complotomonto contlngonto. Com ololto, so
umo obro como o Republcu do Plotoo, composto do doz llvros, nos
quols o dosonvolvlmonto do ldlo do justlo um objoto prlnclpol,
noo lornocosso lmodlotomonto o rosultodo, jo no prlmolro llvro, nodo
mols noturol.
Mos o colso noo osslm. A grondo dllorono quo so do ontro
o prlmolro llvro o os sogulntos, o clrcunstnclo do quo o sogundo
llvro volto oo lniclo, lnlclo com o lniclo, noo podom sor pordldos do
vlsto. Adlclonomos o lsto o loto do quo o prlmolro llvro tomo
consclnclo do noo tor chogodo o um rosultodo o noo logo dosto
consclnclo, mos so ogorro o olo o ropouso nolo, ontoo noo podo sor
nogodo, do jolto nonhum, quo osto prlmolro llvro noo oponos tormlno
som rosultodo,
64
mos slm tormlno com um resultuJo negutoo. E
como lsto lrnlco om sl o por sl mosmo, osslm tombm o obsorvo-
oo llnol do Socrotos troz um cunlo ronco lnconlundivol. So ou
ontoo ot oqul noo llquol dondo golpos no or, o lntorprotooo dosto
prlmolro llvro oncontroro sustontooo om tudo o quo lol dlto ot
ogoro, osslm como tombm tudo o quo lol dlto ontos, no modldo
quo olndo ostovo llutuondo, oncontroro um opolo llrmo nosto ultlmo
lnvostlgooo; o todo o mlnho construoo noo proclsoro por lsso, do
monolro nonhumo, llcor omooodo do dosmoronor, dodo quo umo
porto oo mosmo tompo so opolo no outro o o sustonto.
Entrotonto, ou proclso dor o osto prlmolro llvro do Republcu
um poso todo ospoclol. Plotoo, do umo ou outro monolro, dovo tor
tomodo consclnclo do dllorono ontro osto prlmolro llvro o os
sogulntos, porm, como todo um clclo do dlologos lntormodlorlos
noo oprosonto nonhumo somolhono com o llvro l, Plotoo cortomon-
to tlnho umo lntonoo, quolquor quo losso, oo oscrov-lo. lsto, por
100
um lodo. E por outro lodo: osto prlmolro llvro rocordo justomonto os
prlmolros dlologos, os quols, num sontldo complotomonto dlloronto
dos postorloros, dovom tor ostodo sob o lnllunclo o o otuooo
possool do Socrotos. O rosultodo dlsto quo nos podomos obrlr
comlnho, otrovs Jesses prlmolros dlologos o Jeste prlmolro llvro do
Ropubllco, do monolro mols soguro, poro umo concepdo Je 5ocru-
tes.
Retrospectiva justificativa
No quo concorno oscolho dos dlologos, tlvo constontomonto
om vlsto oponos umo llnolldodo, quol sojo, opolor-mo noquolos
dlologos quo, do ocordo com o opndo gerulmente ucetu, mo
pudossom obrlr umo porspoctlvo, olndo quo porclol, poro vor o
5ocrutes reul. A molor porto dos ostudlosos tom ontoo, o poro mlm
lsto o prlnclpol, om suo dlvlsoo dos dlologos umo prlmolro closso,
quo todos olos colocom om ostrolto contoto com Socrotos, noo
oponos porquo lho soo tomporolmonto mols proxlmos, jo quo lsto
ollnol sorlo umo dotormlnooo complotomonto oxtorlor, mos tom-
bm porquo ostos, quonto oo ospirlto, soo consldorodos os mols
oporontodos, som quo por lsso todos os ostudlosos os chomom,
como Ast, dlrotomonto socrtcos
65
. Adomols, nom todos os ostudlo-
sos ostoo do ocordo o rospolto do quols dlologos dovorlom sor
ogrupodos nosto prlmolro closso, olndo quo todos consldorom Pro-
tgorus como um dostos, o o molorlo tombm Gorgus, o quo poro
mlm sullclonto. Ast locollzo lguolmonto FJon ontro ostos prlmolros.
Quonto o lsto, o molorlo osto contro olo. Em componsooo, o molor
porto osto do ocordo, por suo voz, om otrlbulr oo 8unquete o oo
FJon umo lmportnclo todo ospoclol no quo so roloro concopoo
do Socrotos. Enquonto Ast so docloro contro o quo ontos lol opro-
sontodo do Schlolormochor, contro oquolo vlsoo sobro o vlnculooo
ontro o 8unquete o o FJon, quo jo lol tocodo om sou rospoctlvo
lugor nosto nosso onollso, olo coloco, docorto, com sou protosto, um
obstoculo om sou comlnho; mos dodo quo olo conto o FJon ontro
os dlologos socrotlcos, ou posso, com olgumo modlllcooo, nosto
ponto sogulr Schlolormochor o oquolos quo so llgom o olo. A Apologu
- nosto ponto o molor porto dos ostudlosos osto do ocordo -
otrlbuido umo slgnlllcooo hlstorlco om sontldo mols rlgoroso, o ou
tombm otrlbulrol o olo, como ollos jo llz, um poso todo ospoclol.
Enllm, sob os ouspiclos do Schlolormochor, procurol gorontlr umo
lmportnclo proprlo, poro osto lnvostlgooo, oo prmero loro Ju
Republcu.
101
So ou ontoo, por um lodo, no oscolho dos dlologos tlvo dlonto
dos olhos os rosultodos dos posqulsodoros clontillcos, mo ocomodol
o olos tonto quonto mo oro possivol, busquol orrlmo nolos tonto
quonto mo pormltlrom, por outro lodo ou tombm mo oslorcol poro,
otrovs do umo obsorvooo lmporclol do umo grondo porto do
Plotoo, cortlllcor-mo possoolmonto do corrooo dossos rosultodos.
Quo lronlo o dloltlco soo os duos grondos potnclos om Plotoo,
todos hoo do concodor; mos quo nolo so oncontrom umo Juplu
espce Je ronu o umo Juplu espce Je Jultcu, tombm noo so
podo nogor, do jolto nonhum. Ho umo lronlo quo oponos um
stmulus poro o ponsomonto, quo o lmpulslono quondo olo so torno
sonolonto, o o dlsclpllno quondo so torno dosonlroodo. Ho umo
lronlo quo olo mosmo o oporonto o olndo o termnus oo quol so
vlso. Ho umo dloltlco quo om movlmonto lnlntorrupto sompro vlglo
poro quo o quostoo noo so dolxo cotlvor por umo concopoo cosuol,
o, lnlotlgovol, osto sompro dlsposto o lozor o problomo vlr tono
quondo olo posto o plquo, om sumo, quo sompro sobo mont-lo
om susponso, o justomonto por molo dlsso o com lsso quor soluclonor
o problomo. Ho umo dloltlco quo, portlndo dos ldlos mols obstro-
tos, quor lovo-los o so dosonvolvorom om dotormlnooos mols con-
crotos, umo dloltlco quo com o ldlo quor construlr o roolldodo.
Flnolmonto, ho olndo um olomonto om Plotooo quo um suplomon-
to nocossorlo poro oqullo quo lolto noquolos duos grondos potnclos.
E o mitco o o jguruJo. A prlmolro ospclo do lronlo corrospondo o
prlmolro ospclo do dloltlco, sogundo ospclo do lronlo, o sogundo
ospclo do dloltlco; s duos prlmolros, o mitlco, s duos ultlmos, o
llgurodo, todovlo do tol modo quo o mitlco noo osto numo rolooo
nocossorlo poro com os duos prlmolros o monos olndo poro com os
duos ultlmos, mos ontos como umo ontoclpooo provocodo polo
unllotorolldodo dos duos prlmolros, ou como um momonto do
possogom, um conjnum, quo proprlomonto nom portonco o umo
porto o nom outro.
Duos suposloos soo oqul possivols. Do ocordo com o prlmolro,
proclso supor quo ostos pontos do vlsto sltuom-so Jentro do roglstro
plutonco, o quo Plotoo prlmorlomonto oxporlmontou om sl o prlmol-
ro ostodlo, dolxou quo osto so dosonvolvosso om sl ot o sogundo
ostodlo comoor o so ollrmor, o dopols do so tor oi dosonvolvldo
sucosslvomonto, ocobou por dosolojor complotomonto o prlmolro;
pols o prlmolro ostodlo noo ossumldo no sogundo; no sogundo,
tudo novo. So so qulsor otrlbulr o Plotoo ombos os pontos do vlsto,
soro proclso coroctorlzor o prlmolro como cotlclsmo, como umo
ospclo do lntroduoo, quo no ontonto noo conduz poro dontro do
102
colso, como um lmpulso quo no ontonto noo otlngo o moto. Acros-
conto-so o lsto quo dosto monolro noo so loz justlo oo prlmolro ponto
do vlsto, pols noo so pormlto quo osto so consolldo lntorlormonto, o
so o suprlmo too logo quonto possivol, poro oxocutor o tronsloo oo
sogundo tonto mols locllmonto. Mos oo lozor lsto, so oltoro o lon-
mono, o noo o lozondo, llco tonto molor o dlllculdodo do dor o ombos
um lugor prlmltlvo om Plotoo. Alm dlsso, o slgnlllcooo do Socrotos
llco complotomonto dolxodo do lodo o osto hlpotoso do lntorprotooo
ontrorlo om choquo com o hlstorlo, jo quo dosto modo tudo o quo
Plotoo torlo por ogrodocor o Socrotos sorlo o nomo do Socrotos, o
quol cortomonto dosomponho om Plotoo um popol too ossonclol
como, o sogulrmos osso concopoo, roprosontorlo um popol puro-
monto cosuol. Ou entdo proclso supor quo um dostos pontos do
vlsto portonco prmurumente u 5ocrutes o socundorlomonto o Plo-
too, o quo portonto Plotoo moromonto o roproduz. - Quol dossos
dols pontos do vlsto portoncorlo ontoo o Socrotos, sobro lsto noo
podo hovor nonhumo duvldo. Tom do sor o prlmolro. Suos corocto-
ristlcos ospocillcos soo, conlormo jo lol lndlcodo mols oclmo, o lronlo
om sou empenlo totul
66
, u Jultcu om suo otlvldodo negutoumente
lbertuJoru
67
.
So por ocoso, ontoo, nos poglnos ontorloros, olndo noo mo lol
possivol justlllcor sullclontomonto osto ponto do vlsto o portlr do
Plotoo, o rozoo - olm noturolmonto doqullo quo so dovo mlnho
proprlo lolto do opllcooo - osto om quo Plotoo oponos reproJuz osto
ponto do vlsto. Entrotonto, quonto molor losso o lnllunclo oxorcldo
nocossorlomonto polo lronlo sobro umo sonslbllldodo potlco como
o do Plotoo, tonto mols dllicll sorlo poro olo oxpllcor-so osto lnllunclo
o roproduzlr o lronlo om suo totolldodo, o nosto roproduoo obstor-so
do todo ocrsclmo do um contoudo posltlvo o ossoguror-so do quo
olo noo so tornorlo nosto ponto do vlsto oqullo quo olo mols tordo
nolo, umo potnclo nogotlvo oo sorvlo do umo ldlo posltlvo. So os
colsos soo osslm como dlgo, tombm so porcoboro como lol corroto
o procodlmonto, ontorlormonto sugorldo, do lntorprotor oquolos
oxprossoos dos prlmolros dlologos quo oscllom ontro um ponto do
vlsto posltlvo o um nogotlvo como centellus proosorus olndo
ombiguos, o o porto mitlco dossos dlologos como umo untecpudo,
o do ollrmor quo o plutonsmo proprumente Jto comoo com
oquolo clclo do dlologo o quo portoncom o PurmnJes, o Teeteto,
o 5ojstu o o Poltco.
Umo dlllculdodo quo olndo subslsto poro mlm quo, noturol-
monto, so otrovs do umo obsorvooo rollotldo possivol concobor
corrotomonto o prlmolro ponto do vlsto, posto quo o roproduoo
103
plotnlco noo osto totolmonto lsonto do umo corto olucldooo duplo.
lsto so dolxo oxpllcor tonto mols locllmonto quonto ocorro ontro
lronlo o um ponsomonto subjotlvo umo ongonodoro somolhono. No
quo tongo, om prlmolro lugor, o umo porsonolldodo o suo rolooo
com umo outro porsonolldodo, no modldo quo osto llbortodoro,
ovldonto quo tol rolooo podo sor om porto nogotlvomonto o om porto
posltlvomonto llbortodoro, como jo lol mostrodo ontos. No modldo
quo o lronlo corto os omorros quo rotlnhom o ospoculooo, ojudo o
ompurro-lo poro loro dos boncos do orolo ompirlcos o o lozor com
quo olo so ovonturo mor oloro, tomos oi umo otuooo nogotlvomonto
llbortodoro. A lronlo ndo est nem um pouco lntorossodo no oxpo-
dloo. No modldo, porm, quo o lndlviduo ospoculonto sonto-so
llbortodo o umo grondo rlquozo so oprosonto dlonto do sous olhos,
locllmonto olo poJer or u crer quo tudo lsto tombm dovldo
lronlo, o o grotldoo quo olo sonto podo dosojor quo olo so consldoro
dovodor lronlo por tudo. At um corto ponto ho olgumo vordodo
nosto conlusoo, no modldo quo noturolmonto todo proprlododo
osplrltuol so oxlsto om rolooo com o consclnclo quo o possul. Tonto
no ponto do vlsto do ronu como tombm no do ponsomonto
subjetoo, umo personulJuJe pormonoco um ponto Je purtJu
necessro; om ombos os cosos, o otuooo dosto porsonolldodo vom
o sor llborodoro, mos o otuooo do lronlo nogotlvo o, oo controrlo,
o do ponsomonto posltlvo. Por lsso, Plotoo oxorcou umo lnllunclo
llborodoro junto oos sous dlscipulos num sontldo dlloronto do do
Socrotos junto o olo; contudo, tombm poro os dlscipulos do Plotoo
hovlo umo nocossldodo do lnclui-lo om sou ponsor, porquo o ospo-
culooo dolo llcou unlcomonto subjotlvo, o olo noo so rocolhou
sombro poro dolxor quo o ldlo so movosso o sl proprlo dlonto dos
ouvlntos. No ontonto, osto rolooo ontro Plotoo o Socrotos noo
pordurou sompro; mols tordo olo noo contlnuou tonto sondo llborto-
do por Socrotos, quonto so llbortou o sl mosmo, omboro suo momo-
rlo losso llol domols, suo grotldoo domoslodo ordonto poro quo olo
pudosso jomols osquoc-lo. Todovlo, omboro Socrotos olndo pormo-
noo o porsonogom prlnclpol nos dlologos construtlvos, osto Socrotos
somonto umo sombro doquolo quo oporoco nos prlmolros dlologos,
umo rocordooo o, por mols coro quo olo sojo, Plotoo ogoro polro
llvromonto sobro olo o olo o crlo llvro o pootlcomonto.
No quo tongo lormo, o Jlogo lguolmonto nocossorlo puru
umbos os pontos Je ostu. Com ololto, olo lndlco o ou o suo rolooo
poro com o mundo, mos no prlmolro coso troto-so do ou quo
constontomonto dovoro o mundo, o no sogundo, do ou quo quor
ossumlr o mundo; no prlmolro coso, sous dlscursos o olostom
104
constontomonto do mundo, o no sogundo, o lntroduzom constonto-
monto nolo; no prlmolro ponto do vlsto olo umo porgunto quo
consomo o rosposto; no sogundo, umo porgunto quo dosonvolvo o
rosposto. Quonto oo mtodo, tomos oqul o dloltlco: om umbos os
pontos do vlsto, umo Jultcu ubstrutu. Como tol mtodo, o dloltlco
noturolmonto noo osgoto o ldlo. O quo rosto oo llnol , num dos
pontos do vlsto, o nodo, lsto , o consclnclo nogotlvo no quol o
dloltlco obstroto ossumldo; o no outro, um olm, umo dotormlno-
oo obstroto, mos sustontodo posltlvomonto. Polo quo, o lronlo osto
poro olm do ponsomonto subjotlvo, ultropossou-o no modldo quo
olo um ponto do vlsto ocobodo quo so volto poro sl mosmo; oo
controrlo, o ponsomonto subjotlvo tom umo lrogllldodo, umo lroquo-
zo, otrovs do quol um ponto do vlsto suporlor tom do so oloboror.
Num outro sontldo o lronlo um ponto do vlsto subordlnodo, no
modldo quo coroco do posslbllldodo, no modldo quo pormonoco
lnocossivol o quolquor convlto, noo quor vlr o compromotor-so com
o mundo, mos so bosto o sl mosmo. Posto quo ombos os pontos do
vlsto soo pontos do vlsto subjotlvos, ombos so sltuom noturolmonto,
ot um corto ponto, no osloro do lllosollo do oproxlmooo, so quo
som so pordorom nlsto, com o quo ollos so robolxorlom o pontos do
vlsto complotomonto ompirlcos. Entrotonto, oqullo polo quol um dos
pontos do vlsto ultroposso o roolldodo o nogotlvo, o nogooo,
ossumldo no consclnclo, do volldodo do oxporlnclo; o outro tom
um posltlvo om lormo do umo dotormlnooo obstroto. Um dolos
rotm poro tros o rocordooo, nogotlvomonto, om oposloo oo
movlmonto do vldo; o sogundo montm o rocordooo dlonto do sl
jorrondo sobro o roolldodo
68
.
Oro, vondo-mo too ocupodo om mostror o posslbllldodo dosto
mol-ontondldo, om dosonvolvor mlnho lnvostlgooo o portlr dosto
mo-comproonsoo, tolvoz um ou outro loltor vonho o ponsor, com um
pouqulnho do lronlo, quo tudo lsto um mul-entenJJo do mnlu
purte o quo tudo noo posso do olormo lolso. A dlllculdodo quo um
tol loltor tom om monto , docorto, o do oxpllcor como so podorlo
ponsor quo Socrotos tlvosso mlstlllcodo Plotoo, do modo o osto
comproondor sorlomonto o quo Socrotos dlssoro lronlcomonto. Slm,
podorlom colocor-mo dlllculdodos olndo moloros, trozondo lom-
brono quo Plotoo, ollnol do contos, ontondlo roolmonto multo do
lronlo, o quo sous ultlmos oscrltos bom mostrom. No quo tongo o
osto ultmu objedo, rospondorol quo oqul noturolmonto noo so troto
do monllostooos portlculoros do lronlo, mos slm do lronlo socrotlco
om sou omponho totol. Mos poro podor concobor o lronlo dosto tlpo,
ho quo tor umo dlsposloo osplrltuol su geners quo so dlstlnguo
105
quolltotlvomonto do quolquor outro. Em ospoclol, um nlmo potlco
rlco osto multo pouco proporodo poro comproond-lo, do monolro
como olo so oprosonto osslm sensu emnentor (no sontldo mols
lorto), onquonto, oo controrlo, umo tol dlsposloo osplrltuol podo
multo bom sontlr-so tocodo por suos monllostooos portlculoros, som
prossontlr o lnllnltudo quo oqul so oculto, podo brlncor com olos som
nom do longo lmoglnor o domnlo monstruoso quo hoblto os sitlos
dosortos o orldos do lronlo.
Quonto prmeru objedo, ou rospondorlo, om porto, quo
sompro sorlo multo dllicll poro um Plotoo ontondor complotomonto
Socrotos, o om porto - o o mlnho rosposto prlnclpol -, quo noo so
dovo ollnol procuror om Plotoo umo roproduoo puro o slmplos do
Socrotos, o quo lsto noo toro ocorrldo o nonhum loltor do Plotoo.
Mos so Plotoo, conlormo concordo o molorlo dos ostudlosos, noo
oprosonto umo moro roproduoo do Socrotos, o slm umo crlooo
potlco dosto llguro, ontoo oi jo osto tudo o quo so podo dosojor poro
doscortor oquolo dlllculdodo. Pols, so do clrcunstnclo do quo Plotoo
nos dlologos do volhlco poo os polovros no boco do Socrotos, noo so
podo do monolro nonhumo conclulr quo o dloltlco do Socrotos oro
roolmonto do mosmo noturozo doquolo quo so oncontro no Purm-
nJes, ou quo sou dosonvolvlmonto concoltuol losso do mosmo tlpo
do quo so oncontro no Republcu, tompouco so ostorlo outorlzodo o
conclulr, portlndo do oxposloo quo so oncontro nos prlmolros
dlologos, quo o ponto do vlsto do Socrotos no roolldodo tonho sldo
oxotomonto lguol oo quo osto oscrlto. - Alguns loltoros jo ostorlom
om condloos do roconhocor lsto, tolvoz ot oguordondo um tonto
lmpoclontomonto quo ou troto do tormlnor logo ostos consldorooos,
poro mo podorom opllcor umo noou objedo. So ou, com ololto,
oslorcol-mo no lnvostlgooo procodonto por domonstror nos dlologos
portlculoros osto omponho totol do lronlo, Plotoo tombm o dovo tor
comproondldo, posto quo lsto so dolxo doscobrlr om suo oxposloo.
Quo o sogulnto slrvo do rosposto: om porto, ou oponos procurol, com
o lnvostlgooo procodonto, tornur possioel mlnho concopoo do
Socrotos. Por lsso, om multos possogons, montlvo om susponso o
concopoo, lndlcondo quo o colso tombm podorlo sor ponsodo do
outro monolro. E om porto, orgumontol prncpulter (prlnclpolmonto)
com o Apologu. Mos nosto so tom, do ocordo com o oplnloo do
molorlo, umo roproduoo hlstorlco do roolldodo do Socrotos; o
contudo, olndo no quo tongo o olo, ou proclsol como quo ovocor o
ospirlto do lronlo, lozor com quo olo tomosso lormo o so mostrosso
om suo totolldodo.
106
XENOFONTE E PLATO
So o gonto qulsosso oxprossor om poucos polovros o concopoo
do Socrotos sogundo Plutdo, podor-so-lo dlzor quo osto lho do o ldlo.
Ondo tormlno o omplrlo quo Socrotos comoo, suo otlvldodo
conslsto om trozor o ospoculooo poro loro dos dotormlnooos do
llnltudo, pordor do vlsto o llnltudo o novogor rumo oo mor olto, lo
ondo o osloro ldool o o lnllnltudo ldool noo roconhocom nonhumo
consldorooo olholo, mos soo poro sl mosmos o llm lnllnlto. Asslm
como por lsso o porcopoo lnlorlor ompolldoco oo lodo doquolo
conhoclmonto suporlor, o so torno mosmo um ongono, um doson-
gono om comporooo com olo, osslm tombm quolquor consldoro-
oo com um llm llnlto torno-so umo doproclooo, umo prolonooo
do sogrodo. Em sumo, Socrotos gunlou u JeulJuJe, conqulstou
ossos lmonsos rogloos quo ot ontoo orom umo terru ncogntu (torro
dosconhocldo). Elo dosprozo por lsso o provoltoso, lndlloronto com
o ordom ostobolocldo, um lnlmlgo docldldo do modlocrldodo quo,
no nivol do omplrlo, objoto do umo dovoto vonorooo como o quo
ho do mols olto poro osto, mos quo poro o ospoculooo um
monstrlnho quo os duondos dolxorom no lugor do crlono. So o gonto
lombror ogoro, por outro lodo, o rosultodo o quo chogomos otrovs
do ostudo do Xonolonto, o quo oi oncontromos Socrotos numo
ossiduo otlvldodo como um opostolo do jntuJe, como um zoloso
propogondlsto do modlonlo, lnlotlgovolmonto rocomondondo sou
ovongolho torrostro, loro do quol noo ho solvooo, o quo oi oncon-
tromos om voz do vordodolro o ordom ostobolocldo, om voz do
slmpotlo o lucro, om voz do unldodo hormnlco o sobrlododo
prosolco, o gonto ho do concodor ontoo quo ostos duos concopoos
noo so cosom bom. Ou so proclsorlo ocusor Xonolonto do umo totol
orbltrorlododo, do um odlo lncomproonsivol o Socrotos, quo buscovo
umo sotlslooo numo tol molodlcnclo; ou so proclsorlo otrlbulr o
Plotoo umo ldlosslncroslo lguolmonto onlgmotlco om rolooo oo sou
oposto, quo so roollzorlo do monolro lguolmonto lnoxpllcovol om
tronslormondo osto sou controrlo num sou somolhonto. So qulsormos
ogoro por um lnstonto dolxor o roolldodo do Socrotos como umo
grondozo dosconhocldo, podo-so dlzor quonto o ostos duos concop-
oos quo Xonolonto, como um dono do morcoorlo, oloroco o sou
Socrotos mols boroto o quo Plotoo, como um ortlsto, crlo o sou
Socrotos om dlmonsoos sobronoturols. Contudo, como lol Socrotos
roolmonto, quol lol o ponto do portldo poro o suo otlvldodo A
rosposto o osto quostoo noturolmonto proclso ojudor-nos oo mosmo
tompo o solr do um oporto om quo ot ogoro ostlvomos troncodos.
107
A rosposto o sogulnto: u exstncu Je 5ocrutes ronu. Asslm como
osto rosposto, sogundo crolo, suprlmo o dlllculdodo, osslm tombm
o clrcunstnclo do olo suprlmlr o dlllculdodo loz com quo olo sojo o
rosposto corroto, do modo quo olo so mostro oo mosmo tompo como
hlpotoso o como o vordodolro. Pols o ponto, o troo quo loz com
quo o lronlo sojo lronlo oxtromomonto dllicll do coptor. Com
Xonolonto podo-so por lsso do bom grodo odmltlr quo Socrotos
gostovo do porombulor o lolor com todo tlpo do gonto, porquo
quolquor colso ou ovonto oxtorlor sorvo do protoxto ou ocosloo poro
oquolo lrnlco quo tom sompro umo rosposto pronto; com Plotoo,
podo-so do bom grodo dolxor Socrotos tocor o ldlo, so quo o ldlo
noo so obro poro olo, sondo, polo controrlo, um llmlto. Codo um
dostos dols oprosontodoros procurou, noturolmonto, completur o
que jultuou om Socrotos, Xonolonto puxondo-o poro bolxo ot os
porogons rostolros do utllltorlo, Plotoo olovondo-o ot os rogloos
suprotorrostros do ldlo. Mos o ponto quo so sltuo no molo, lmpor-
coptivol o oxtromomonto dllicll do llxor, o lronlo. Por um lodo,
justomonto o multlpllcldodo do roolldodo o olomonto proprlo do
roolldodo, otroo, constontomonto olo oponos toco o torro; mos dodo
quo o rolno proprlomonto dlto do roolldodo olndo lho ostronho, olo
olndo noo omlgrou poro osto rolno, mos osto, por osslm dlzor, o todo
lnstonto pronto poro morchor. A ronu osclu ontro o ou ldool o o ou
ompirlco; um lorlo do Socrotos um lllosolo; o outro, um sollsto; mos
o quo o loz sor mols do quo um sollsto o loto do quo sou ou ompirlco
tom volldodo unlvorsol.
ARISTFANES
A concopoo do Arlstolonos lornocoro oxotomonto o controsto
nocossorlo do Plotoo, o justomonto com osto controsto concrotlzoro
o posslbllldodo do um novo comlnho poro nossos pondorooos. Slm,
sorlo mosmo umo grondo locuno so nos loltosso suo ovollooo do
Socrotos; pols osslm como todo dosonvolvlmonto om gorol ocobo
por porodlor o sl mosmo, o umo tol porodlo o cortozo do quo osto
dosonvolvlmonto sobrovlvou o sl mosmo, osslm tombm o concop-
oo cmlco um momonto, do multos monolros um momonto
lnllnltomonto rotlllcodor dontro do totol vlsuollzooo do umo porso-
nolldodo ou do umo tondnclo. Por lsso, so so coroco tombm do
tostomunho lmodloto sobro Socrotos, o so so coroco ot do umo
concopoo totolmonto conllovol dolo, tom-so polo monos, om com-
108
ponsooo, todos os dlvorsos nuoncos do mol-ontondldos, o no coso
do umo porsonolldodo tol como o do Socrotos, ou crolo quo com lsto
ostomos multo bom sorvldos. Plotoo o Arlstolonos tm, ontoo, lsto
om comum: suos oxposloos soo Jeus, mos om rolooo rociproco,
lnvorso, pols Plotoo tom o ldoolldodo trgcu, o Arlstolonos o comcu.
O quo torlo movldo Arlstolonos o concobor Socrotos dosto monolro,
o so olo torlo sldo subornodo poro lozor lsto polos ocusodoros do
Socrotos, so olo torlo llcodo omorgurodo dovldo rolooo do omlzodo
quo Socrotos montlnho com Euripodos, so olo torlo combotldo nolo
os ospoculooos do Anoxogoros sobro o noturozo, so olo o torlo
ldontlllcodo com os sollstos, om sumo, so olo torlo tldo olgum motlvo
llnlto o torrono quo o dotormlnou o loz-lo, tudo lsto noo tom
obsolutomonto nodo o vor om nosso lnvostlgooo; o no modldo quo
osto dovosso dor umo rosposto o tols quostoos, proclsorlo sor notu-
rolmonto umo rosposto nogotlvo, dodo quo nosso lnvostlgooo so
docloro convoncldo do quo o concopoo do Arlstolonos ldool, com
o quo olo osto llvro do todo o quolquor consldorooo dosto tlpo, noo
rostojo polo torro, mos sobrovoo llvro o lovo. Concobor oponos o
roolldodo ompirlco do Socrotos, oprosonto-lo no cono tol quol olo oro
no vldo, torlo ostodo obolxo do dlgnldodo do Arlstolonos o torlo
tronslormodo suo comdlo num poomo sotirlco; por outro lodo,
ldoollzo-lo numo tol modldo quo olo ollnol so tornosso lrroconhocivol,
torlo llcodo complotomonto loro do lntorosso do comdlo grogo. Quo
osto sogundo hlpotoso noo ocorrou, o proprlo Antlguldodo nos
tostomunho, pols olo roloto quo o oprosontooo dos Nuoens lol
honrodo com o prosono do critlco quo nosto ossunto oro o mols
rlgoroso, o proprlo Socrotos, o quol, poro dlvorsoo do publlco,
lovontou-so duronto o roprosontooo, o llm do quo o multldoo
rounldo no tootro pudosso convoncor-so do somolhono dovldo. Quo
umo tol concopoo oponos oxcontrlcomonto ldoollzodo noo convlrlo
do monolro olgumo oo lntorosso do comdlo grogo, quonto o lsto
tombm so doro rozoo
6
oo porsplcoz Rtschor, quo doscrovou do
monolro too oxcolonto como o ossnclo do comdlo rosldlo justo-
monto om concobor Jeulmente u reulJuJe, om colocor om cono
umo porsonolldodo rool, porm do tol monolro quo olo losso vlsto
como roprosontonto do ldlo, rozoo por quo, ollos, om Arlstolonos so
oncontrom os trs grondos porodlgmos cmlcos, Cleonte, EuripeJes,
5ocrutes, cujos possoos roprosontom comlcomonto os tondnclos do
sou tompo om suo tripllco dlrooo.
Por lsso, como o concopoo do roolldodo, oxoto ot os monoros
dotolhos, proonchlo o dlstnclo ontro os ospoctodoros o o tootro,
osslm tombm o concopoo ldool tornovo o olostor ossos duos
109
potnclos ontro sl, como, ollos, sompro dovo tor lolto no orto. Quo
Socrotos ontoo roolmonto om suo vldo dovo tor olorocldo multos
ospoctos cmlcos, quo olo, poro dlzor do umo voz o polovro, ot um
corto ponto loro um Sondorllng
70
(um tlpo orlglnol) noo so podo
nogo-lo; quo nlsto jo hovlo umo justlllcotlvo poro um pooto cmlco,
noo do poro nogor do monolro olgumo; mos tombm lnquostlono-
vol quo lsto torlo sldo multo pouco poro Arlstolonos. So noo posso,
portonto, lozor outro colso sonoo odorlr com todo modstlo oo
morocldomonto trlunlonto Rtschor quo com tonto sucosso loz o ldlo
olotlvor-so o portlr o otrovs do suo luto contro os mol-ontondldos
dos concopoos ontorloros, so noo posso lozor outro colso sonoo ostor
do ocordo com olo om quo so no modldo quo Arlstolonos v om
Socrotos o roprosontonto do um novo prlnciplo, so nosto modldo olo
so torno poro Arlstolonos umo llguro cmlco, olndo osslm, porm,
sorlo umo outro quostoo sobor so o sorlododo quo Rtschor rolvlndlco
om too olto grou poro osto poo noo o coloco um pouco om
dosocordo com o lronlo quo olo do rosto otrlbul o Arlstolonos. E olm
dlsso, rosto olndo o quostoo do sobor so Rtschor noo torlo vlsto
domols om Socrotos o por lsso lolto Arlstolonos vor tombm domols.
Roprosontonto do um novo prlnciplo podo-so multo bom chomo-lo,
om porto porquo o suo otlvldodo llborodoro tlnho do nocossorlomon-
to ovocor um novo prlnciplo; mos doi noo so soguo, do jolto nonhum,
quo noo so posso ollnol, no lntorlor dosto concossoo, llmltor Socrotos
um pouco mols.
Com o concopoo do Rtschor, Socrotos so torno too grondo,
quo o gonto slmplosmonto noo v Plotoo. Todovlo, mols odlonto
toromos ocosloo do lolor dlsso tudo. Entrotonto, coso so quolro
odmltlr quo u ronu oro o quo constltuio o vldo do Socrotos, docorto
so ho do concodor quo osto oloroclo um ospocto multo mus comco
do quo no coso do so protondor quo o prlnciplo socrotlco oro o Ju
subjetoJuJe, do lntorlorldodo, com todo o rlquozo do ponsomontos
quo oi so oncontro, o do so procuror o outorlzooo do Arlstolonos no
sorlododo com quo olo, como odopto do ontlgo culturo grogo,
proclsovo osloror-so por onlqullor osto dosordom modorno. Pols
osto sorlododo posodo domols, osslm como tombm llmlto o
lnllnltudo cmlco quo, como tol, noo conhoco nonhum llmlto. Ao
controrlo, o lronlo um ponto do vlsto novo, o, onquonto tol,
obsolutomonto polmlco lronto ontlgo culturo grogo, o oo mosmo
tompo um ponto do vlsto quo constontomonto so suprlmo o sl
mosmo, olo um nodo quo dovoro tudo, o um olgo quo jomols so
podo ogorror, quo oo mosmo tompo o noo ; mos lsto umo colso
cmlco om sou mols prolundo lundomonto. Asslm como o lronlo
110
dorroto portonto tudo, oo vor om codo colso o suo dlscropnclo poro
com o ldlo, osslm tombm olo so sltuo obolxo do sl mosmo, modldo
quo so suporo o sl mosmo o contudo pormonoco nolo.
O quo lmportonto om prlmolro lugor ostor convoncldo do
quo lol o Socrotos reul quo Arlstolonos ps om cono. Asslm como so
rolorodo nosto convlcoo polo trodloo do Antlguldodo, osslm
tombm so oncontro nosto poo umo multlpllcldodo do troos quo,
ou soo hlstorlcomonto cortos, ou polo monos so mostrom como
complotomonto onologos qullo quo o gonto sobo por outros lontos
o rospolto do Socrotos. Suvorn, com grondo orudloo lllologlco o
multo bom gosto, oslorou-so por domonstror o ldontldodo ontro o
Socrotos oprosontodo por Arlstolonos o o Socrotos rool, por molo do
umo tol sucossoo do troos lndlvlduols
71
. Tombm Rtschor lorno-
cou, olndo quo noo no mosmo modldo, umo colooo dostos dodos
sullclonto poro osto lnvostlgooo. lsto so oncontro no obro cltodo, p.
277s. O quo o sogulr so torno lmportonto vor o prlnciplo, u Ju
quo Arlstolonos nos loz ontrovor om Socrotos, ldlo do quol olo
oprosontodo como o roprosontonto tronsporonto.
Todovlo, poro olconor lsto, torno-so nocossorlo dor um breoe
punorumu Ju proprlo peu, do suo ostruturo o do sou ondomonto.
Eu posso ontror nosto lnvostlgooo com multo conllono, porquo
tonho mlnho lronto um hogollono, o proclso sompro convlr, om
rolooo o olos, quo os hogollonos possuom um dom oxtroordlnorlo
poro obrlr ospoo, umo outorldodo do pollclol, quo num lnstonto sobo
lozor dlsporsor todo tlpo do ojuntomonto orudlto o do consplrooo
hlstorlco suspolto. No quo tongo ontoo om prlmolro lugor oo coro,
osto, quo como tol roprosonto o substnclo tlco, so rovosto, om nosso
poo, do um simbolo
72
. Rtschor procuro o lronlo no loto do quo o
coro tom consclnclo do sou popol slmbollco, o olo mosmo, por osslm
dlzor, o codo lnstonto osto pronto poro pulor loro dosto oscondorljo,
o quo ollnol tombm ocorro do loto no conclusoo, quondo oscornoco
do Estropsiodos, quo olo ongonoro. So nlsto ontoo quo conslsto o
lronlo, so osto sorlododo
73
quo luto por olostor o consclnclo subs-
tonclol do Estodo do voculdodo do dosordom modorno noo llmlto o
lnllnltudo o o brutolldodo potlco do lronlo, so todo o conclusoo do
poo, olndo quo sojo um justlllcodo dostlno, noo ocontocorlo s
custos do lronlo - o noo sor quo so qulsosso odmltlr, colso quo, quonto
ou sol, ot hojo nlngum onlotlzou, quo oxotomonto o vlngono
tomodo por Estropsiodos, oo pr logo coso (jrontstron, ponsoto-
rlo, v. 4), oro om suo lncongrunclo um novo motlvo cmlco, o quo
suos rpllcos
74
, noo dosprovldos do osplrltuosldodo, quo soguromon-
to num corto sontldo ot soo boos domols poro Estropsiodos, dovo-
111
rlom sor lntorprotodos como umo ospclo do oxtotlco domnclo,
rpllcos nos quols olo lontoslovo loro do sl o com cmlco cruoldodo
onlqullovo o oxtormlnovo o doono quo o hovlo oprlslonodo - do
todos ostos quostoos ou noo posso mo ocupor oqul
75
. Mos so
dolxomos do lodo tols quostoos, torno-so ontoo olndo mols lmpor-
tonto domorormo-nos no consldorooo doquolo simbolo, com o quol
o pooto rovostlu o coro, ou sojo, us nuoens.
Noturolmonto ostos noo podom tor sldo oscolhldos por ocoso,
o por lsso lmportonto doscobrlr o ldlo do outor com rospolto o
olos. As nuvons llustrom, pols, monllostomonto, todo o otlvldodo
vozlo o som contoudo quo so dosonrolo no ponsotorlo, o ho portonto
umo prolundo lronlo quondo Arlstolonos, no cono om quo Estrop-
siodos dovo sor lnlclodo nosto sobodorlo, loz Socrotos lnvocor os
nuvons, quo soo o rolloxo oroo do sou proprlo lntorlor vozlo.
Nuvons donotom, pols, do monolro oxcolonto, o movlmonto do
ponsor coronto do todo o quolquor ponto llrmo
76
, quo om continuo
ondulor, som ponto do opolo o som lol lmononto do movlmonto,
conllguro-so do todos os monolros possivols com o mosmo lncons-
tnclo dosrogrodo dos nuvons, quo oro so ossomolhom o mulhoros
mortols, oro o um contouro, umo pontoro, um lobo, um touro otc.,
o so ossomolhom, mos, bom ontondldo, noo soo tols, dodo quo ollnol
do contos nodo mols soo do quo brumo ou o posslbllldodo lnllnlto,
quo so movo obscuromonto, do so tornor noqullo quo olo dovo sor,
o quo contudo lmpotonto poro lozor com quo olgo llquo subslstonto,
oquolo posslbllldodo quo tom umo obrongnclo lnllnlto o por osslm
dlzor contm om sl o mundo lntolro, o contudo noo possul nonhum
contoudo, podo ossumlr tudo mos nodo podo soguror. Polo quo,
noturolmonto umo puro orbltrorlododo quondo Socrotos prodlco dos
nuvons quo olos soo dousos, o Estropsiodos so montm noturolmonto
multo mols rozoovol oo ocoltor quo soo oponos brumo, orvolho o
lumoo (cl. v. 330). Mos osslm como osto ousnclo do contoudo so
mostro nolos, osslm tombm so mostro no comunldodo, no Estodo,
quo olos nutrom o protogom, o quo o proprlo Socrotos doscrovo como
sondo um omontoodo do dosocupodos, do homons oclosos quo
costumom contor louvoros s nuvons
77
. Slm, osto rolooo corrospon-
donto ontro os nuvons o o mundo oo quol olos portoncom, so oxprlmo
- o os comontodoros, sogundo mo poroco, nogllgonclorom lsto ot
ogoro -, do monolro olndo mols dotormlnodo, quondo oi dlto: Elos
so tronslormom om tudo o quo dosojom, do modo quo, quondo
vom um lulono do longo cobololro, tomom lormo do um contouro,
o quondo vom um lodroo dos bons publlcos tomom o lormo do um
lobo (v. 350, 351, 352). Pols oposor do quo lsto sojo doscrlto como
112
umo onlpotnclo dos nuvons, o oposor do quo o proprlo Socrotos
obsorvo quo olos ossumom tols lormos poro rldlculorlzor, mosmo
osslm lsto dovo sor oncorodo como umo lmpotnclo dolos, o o lronlo
orlstolnlco conslsto lndubltovolmonto no rociproco lmpotnclo: do
sujolto, quo quondo quor tor o objoto, obtm oponos suo proprlo
somolhono, o dos nuvons, quo oponos coptom o somolhono do
sujolto, porm so os produzom onquonto ostoo vondo os objotos. E
cortomonto nlngum ho do nogor quo com lsso osto oxcolontomonto
coroctorlzodo o dloltlco moromonto nogotlvo, quo constontomonto
pormonoco om sl mosmo, som ovonor nos dotormlnooos do vldo
ou do ldlo, o por lsso gozo do umo llbordodo quo so rl dos codolos
quo o contlnuldodo lmpoo
78
, oquolo dloltlco quo no sontldo mols
obstroto oponos umo potnclo, um rol som torro, quo so dololto
com o moro posslbllldodo do ronunclor o tudo no oporonto lnstonto
do posso do tudo, omboro tonto o posso quonto o ronunclo sojom
llusorlos; umo dloltlco quo noo so sonto constrongldo polo possodo,
nom coogldo por suo lrroo consoqunclo, noo so sonto ongustlodo
polo luturo, porquo olo too ropldo om osquocor, quo mosmo o
luturo jo osto quoso osquocldo ontos do sor vlvonclodo; umo dloltlco
quo do nodo coroco, nodo dosojo, so bosto o sl mosmo, lovlono o
lnconstonto solto sobro tudo como umo crlono som rumo.
A consclnclo dosto nulldodo, quo conslsto om quo o coro oo
mosmo tompo simbolo o contudo osto consclonto lronlcomonto do
ostor poro olm dlsto o do tor umo roolldodo totolmonto outro,
Rtschor otrlbul ontoo somonto oo coro, oo pooto o oos ospoctodoros
lnlclodos, o ocrosconto, p. 325: Ao controrlo, quolo quo noo sobo
dosto oposloo, o vordodolro sontldo osto ocultodo, o olo porcobo
nolos oponos o simbolo, tomo osto llguro, om quo olos so oscondom
clontomonto, por suo ossnclo vordodolro, o so obondono cholo do
conllono o lngonuldodo, som prossontlr quo so troto oponos do umo
opornclo olorocldo no lugor do vordodo. Mos o culpo do sujolto
conslsto om olo so obondonor lngonuomonto o ostos potnclos
ongonodoros o om lgnoror o ossnclo do quol procodo osto llusoo.
Porm, lsto so roloro mols o todo o oconomlo lntorno do poo,
onquonto oqul mols lmportonto vor so noo so consoguo porscrutor
o simbolo do coro, os nuvons, tol como olo roprosontodo, poro
doscobrlr um pouco mols o rospolto do suo noturozo, quo nolo
coroctorlzodo llgurodomonto. O coro roprosonto nuvons, mos os
nuvons roprosontom por suo voz dlvorsos objotos o tm no lniclo do
poo o lormo do mulhoros. Mos sobro ostos lormos dos nuvons lolo
Socrotos monllostomonto do umo monolro bostonto jocoso, o lsto
mostro sullclontomonto quo olos noo tm nenlumu oulJuJe puru
113
ele. O quo olo portonto odoro, o o quom olo opllco o prodlcodo do
douso, o mosso brumoso lnlormo, quo Estropsiodos multo
corrotomonto donomlno do vopor, orvolho o lumoo. O quo olo
portonto rotm o njorme proprumente Jto. Por lsso todos os
llgurooos quo os nuvons ossumom soo, por osslm dlzor, todos os
prodlcodos quo so dolxom prolorlr do tol modo quo, om conjunto,
todos so coordonom uns oos outros, lodo o lodo mos som vlnculooo
uns com os outros, som sucossoo lntorno, som quo doi so constltuo
olgo, om sumo, como todos os prodlcodos quo podom sor rocltodos
como numo lodolnho. Como nos jo vlmos om nosso lnvostlgooo
quo Socrotos otlnglu o ldlo, porm do tol modo quo nonhum
prodlcodo monllostovo ou troio o quo olo proprlomonto oro, mos
todos os prodlcodos oponos orom tostomunhos quo so colovom
dlonto do suo mognlllcnclo, osslm tombm mo poroco quo o mosmo
lndlcodo por Arlstolonos no rolooo do Socrotos com os nuvons.
Com ololto, o quo sobro dopols quo dosoporocom os dllorontos
llgurooos dos nuvons o proprlo mosso brumoso, quo umo
coroctorlzooo multo boo do ldlo socrotlco. As nuvons so mostrom
constontomonto om umo llguro, mos Socrotos sobo quo osto lormo
o ocldontol, o quo o ossonclol oqullo quo joz por dotros do llguro,
osslm com o ldlo o vordodolro, o o prodlcodo como tol nodo tom
o slgnlllcor. Mos o quo vordodolro dosto modo jomols vom luz
om olgum prodlcodo, jomols
7
. So consldorormos ogoro olm dlsso
o simbolo do coro, os nuvons, o so vlrmos nosto simbolo objotlvo-
dos
80
os ponsomontos do Socrotos (objotlvomonto vlsuollzodos), os
voromos docorto como produzldos polo lndlviduo, o no ontonto,
tombm como odorodos por olo onquonto ponsomontos objotlvos
(dlvlnos), do modo quo justomonto polo llutuor dos nuvons sobro
o torro, por suo multlpllcldodo do lormos o llgurooos quo lndlcodo
o oposloo ontro o subjotlvo o todo o ontlgo objotlvldodo grogo, poro
o quol o dlvlno o rlgor tlnho os ps bom llrmos sobro o torro, om
lormos dotormlnodos, llrmomonto morcodos o otornos. Portonto, ho
umo lurmonu do um sentJo muto projunJo ontro us nuoens,
potnclo objotlvo quo noo podo oncontror um lugor poro llcor oqul
no torro, o cujo oproxlmooo o osto sompro slgnlllco olndo umo
dlstnclo, o por outro lodo o sujolto, Socrotos, o quol, llutuondo por
sobro o torro susponso num costo, osloro-so poro so olovor o ostos
rogloos, tomondo quo o loro do torro lho posso sugor sous ponso-
montos ou, so suprlmlrmos o lmogom, quo o roolldodo vonho o
obsorvor, vonho o osmogor o lrogll subjotlvldodo
81
. Todovlo, sobro
lsto so ho do lolor mols tordo, quondo nos, portlndo noo do coro,
mos do porsonogom ogonto, osclorocoromos mols do porto o quo ho
do rolovonto poro o ldlo no ostronho sltuooo do Socrotos.
114
No coro, pols, torno-so vlsuollzovol todo o novo ordom do
colsos quo quorlo dosolojor o ontlgo culturo grogo, o consoquonto-
monto oqul so podo rosolvor do molhor lormo o quostoo do Arlsto-
lonos protondor no mscuru Je 5ocrutes rJculurzur os sojstus. Em
hlpotoso olgumo lsto podo sor lntorprotodo no sontldo do quo
Arlstolonos tlvosso rotldo oponos o nomo do Socrotos o do rosto
lornocldo umo coroctorlzooo quo nom so porocosso com olo, lsto
o obvlo. Mos so nos lombrormos do quo Socrotos o os sollstos num
corto sontldo ocupovom o mosmo posloo o quo proprlomonto lol
oo lovor s ultlmos consoqunclos o posloo comum, lol oo onlqullor
os molos-vordodos com os quols os sollstos so tronqulllzovom, lol
osslm quo Socrotos solopou-os, do modo quo num corto sontldo lol
osslm quo Socrotos dorrotou os sollstos, sondo olo mosmo o molor
dos sollstos
82
, ontoo jo so podo vor oi umo posslbllldodo poro
Arlstolonos ldontlllco-lo com os sollstos. Esto ldontlllcooo tombm
so roollzou com umo prolundo lronlo. Pols com cortozo sorlo umo
lronlo dlgno do Arlstolonos concobor Socrotos, o mols oncornlodo
lnlmlgo dos sollstos, noo como odvorsorlo dolos, mos como sou
mostro, o quo, ollos, num corto sontldo olo tombm oro. E o estrunlu
conjusdo quo loz do olgum quo comboto umo tondnclo, justomon-
to porquo num corto sontldo olo tombm portonco o olo, sor olo
mosmo roprosontonto do tondnclo, osto conlusoo guordo om sl
tonto lronlo proposltol ou noo-proposltol, quo o gonto noo podo
doscorto-lo completumente. Mos lsto dovo bostor por onquonto. E
tombm so quondo so coloco o coro como ponto do rolornclo
quo Socrotos dosoporoco ontro os sollstos; quondo sogulrmos o
doscrloo do porsonogom quo osto poo contm, oi olo so dostocoro
do monolro bom morconto.
Quonto oo urgumento Ju peu, olo podo sor oprosontodo
rosumldomonto, sobrotudo no prosonto lnvostlgooo, pols oqul so
lntorosso, ollnol, roproduzl-lo modldo quo o ostruturo quo osslm so
monllosto lono umo luz sobro o concopoo orlstolnlco do Socrotos.
Um compons do boo conduto, Estropsiodos, lol poror om dlllculdo-
dos llnoncolros dovldo o um cosomonto lnsonsoto. Sou lllho Fldipl-
dos, com suo polxoo polos covolos, tlnho ojudodo multo o orrulnor
o pol. Estropsiodos, contlnuomonto ogltodo com o ponsomonto no
dlnholro, contlnuomonto proocupodo om so llvror dos divldos, pro-
curo por todo porto, om voo, umo soido, ot quo do roponto o
ponsomonto do noou subeJoru, quo comoovo o so ollrmor om
Atonos, o do suo loro poro conqulstor ou olostor o quo so qulsosso
otrovs do dlsputo, dosporto nolo, com umo ologrlo surproondonto,
o osporono do oncontror suo llbortooo. Suo prlmolro lntonoo
115
pols lozor Fldipldos gozor dos lrutos dosto modorno onslno, mos jo
quo osto noo osto multo dlsposto o lsto, olo so docldo o oncomlnhor-so
possoolmonto oo ponsotorlo. Encontro um dlscipulo, quo ontoo lho
tronsmlto os lmprossoos mols lovorovols sobro o oscolo. Vorlos troos
osplrltuosos do Socrotos, vorlos quostoos o rospostos sutls provocom
nolo, como honosto compons, grondo osponto; mos umo orgumon-
tooo moglstrol do Socrotos, oxtromomonto proxlmo do suos ldlos,
ocobo com todo o hosltooo, o com ontuslosmo lmpoclonto olo dosojo
sor conduzldo o Socrotos
83
. Apos um oxomo prollmlnor, no quol so
tonto orroncor do Estropsiodos os roclocinlos ogoro coducos, nos
quols Estropsiodos olndo so movlmonto (o quo coroctorlzodo too
osplrltuosomonto polo ordom do so dosplr do sou monto
84
, poro
podor lngrossor no ponsotorlo (jrontstron), opos umo solono lnl-
clooo quo, no modldo quo podo cousor umo lmprossoo om Estrop-
siodos, nocossorlomonto tom do conlundlr todos os sous concoltos,
do-so-lho pormlssoo poro lngrossor no ponsotorlo, o so lho lndlco o
mosmo comlnho poro o conhoclmonto do vordodo quo Socrotos
tlnho soguldo: som prostor otonoo oo quo osto oo rodor, uprojun-
Jur-se em s mesmo
85
o quo noturolmonto poro Estropsiodos so torno
umo dloto oxtromomonto lrugol, too pouco soclonto como o rololoo
poro o quol o cogonho convldou o roposo o lol poro osto, quo llcou
oponos umo tostomunho om jojum o olhor como suo onlltrlo,
monolro dos cogonhos, lo oo lundo do gorrolo do gorgolo comprldo.
Por lsso, logo Estropsiodos doclorodo lncopoz do so orlontor num
comlnho novo, dopols do quo olo domltldo. Mos com lsso olo noo
pordou, do jolto nonhum, o osporono do roollzor sous dosojos por
osto vlo. Modosto domols poro ocrodltor quo o lolho pudosso ostor
no mostro, olo o procuro om sl mosmo o so consolo dopols com o
lombrono do sou lllho promlssor Fldipodos, o quol, omboro um
pouco dosconllodo com os provos do sobodorlo quo Estropsiodos
oprosonto, ocobo por ocodor oos votos do sou pol o so loz odmltlr no
ponsotorlo. O lllho so sol molhor do quo o pol, o osto troz o Socrotos
prosontos poro ogrodocor polos grondos progrossos do lllho.
Entrotonto, o roolldodo omooodoro so oproxlmo codo voz
mols, o ocobo omorglndo no llguro srlo do dols crodoros. Foro do
sl do ologrlo polo podor dloltlco do Fldipodos do romovor os
borrolros dos llmltos
86
, o conllondo no ongonhoso porguntor o
rospondor, quo olndo noo osquocoro, o quo olo proprlo tlnho opron-
dldo no ponsotorlo, olo so otrovo o olrontor ossos dols roprosontontos
lotols do umo roolldodo ocobrunhonto. Poslos o Aminlos soo, no
ontonto, oclmo do tudo lomens Jo Jnlero, domoslodo oxporlontos
poro so dolxorom sorvlr com osportozos, tm olndo tonto conllono
116
no reulJuJe quo nodo tomom, o so noo pudorom chogor oo quo
lntorosso otrovs do dloltlco, o consogulroo polo comlnho do dlrolto.
Mos so Estropsiodos por um lnstonto podo ontrogor-so ologrlo do
tor chogodo moto do sous dosojos, o pooto olndo lho rosorvo um
poquono ocrsclmo, umo suporlluldodo totolmonto lnosporodo quo
rosulto dos grondos progrossos quo Fldipodos loz nos onslnomontos
socrotlcos. Umo roolldodo bom dlloronto do roolldodo dos vonclmon-
tos, o quo ontrotonto Estropsiodos noo podo dosojor vor obolodo,
tombm osto Fldipodos suporou. O respeto jlul o o obeJncu
dlonto do pol, com o ojudo do dloltlco, soguom o mosmo comlnho
dos vonclmontos. Estropsiodos noo podo roslstlr oo podor dos sllo-
glsmos do Fldipodos, os quols, osslm como ontorlormonto so mos-
trorom como oquolos quo onlqullovom o roolldodo, ogoro so
mostrom do monolro mols onlotlco quo ho no mundo, como oquolos
quo poom umo roolldodo; pols os poncodos soo, como so dlz,
morcodorlos polpovols, o so domonstrom do um modo quo noo
dolxom surglr nonhumo duvldo. E osslm como Fldipodos ontorlor-
monto so mostroro sullclontomonto lnoscrupuloso poro opolor o pol
no rocuso o dovolvor o dlnholro dovldo, osslm tombm olo doson-
volvo ogoro umo oscrupulosldodo quoso oxogorodo poro dovolvor
olgo do dlnholro, do rooo do poncodos com quo ontos o sou omodo
pol o tlnho cumulodo. Tordo domols doscobro Estropsiodos o quo
hovlo do projudlclol no novo sobodorlo: u ongunu Jespertou, olo
so otlro sobro o suo proso, quo por suo voz so lono com um lurocoo
sobro o ponsotorlo, lncondlondo-o, o com lsto so oncorro o poo.
Els oi umo rosonho too brovo quonto possivol dosto poo. O
comco conslsto, ovldontomonto, nuquele ulgo quo Estropsiodos
coblo como lruto do ospoculooo, oquolo olgo quo sogundo sous
concoltos proclso rosultor do todos ostos movlmontos. Com ololto,
osslm como no proprlo osloro do lntollgnclo os movlmontos oxocu-
todos por Socrotos mostrorom-so como sondo som slgnlllcooo,
mostrorom-so como oquolos quo noo tm sullclonto lortuno poro
pr olgo, osslm tombm monllosto-so o mosmo do umo monolro
olndo mols cloro no mundo do Estropsiodos, quo chogou o concobor
o dososporodo ldlo do quo, no sontldo llnlto o mundono, doi dovlo
provlr olgo
87
, o olo osporovo -, poro rocordor um toplco do lllosollo
modorno -, oproprlor-so polo ospoculooo dos com toloros do Kont,
ou, no lolto dlsto, oscopor, polo ospoculooo, do suos divldos
88
.
A lronlo so bosolo nuquele ulgo quo olo quor gonhor com o
ospoculooo, sonoo lmodlotomonto, oo monos modlotomonto otro-
vs do Fldipodos: os poncodos consclontos quo, por mols lnosporodos
quo sojom, chogom com umo nocossldodo quo noo podo sor oludldo.
117
Estropsiodos bom podo por um lnstonto dololtor-so com todos ostos
movlmontos ongonhosos, mos o quo otrol mosmo suo olmo torro o
torro Je NutzunuenJung (o opllcooo protlco), o quol noo dolxo
do so oprosontor, som duvldo, olndo quo olo choguo ondo noo oro
osporodo. Mos so oxomlnormos quol o ponto do vlsto quo trons-
poroco nosto porodlo, noo so podo dlzor quo o Ju subjetoJuJe,
pols ollnol do contos osto sompro proporclono olgumo colso, propor-
clono o unlvorso todo do ldoolldodo obstroto, onquonto o quo oqul
osslnolodo um ponto Je ostu purumente negutoo, quo noo
proporclono obsolutomonto nodo. As prolundos consldorooos quo
soo loltos dlssolvom-so como um ostompldo num nodo, onquonto
soo soguldos, como por umo sombro porodlonto, polo loto do quo
Estropsiodos quor tor olgo, mos bom ontondldo olgo do llnlto, umo
vontogom llnlto, quo osto ponto do vlsto too lncopoz do trozor
quonto oquolo gonho osplrltuol quo llngo produzlr. So so odmlto,
portonto, quo todo o otuooo do Socrotos oro lronlzonto, ontoo so
ontondoro tombm quo Arlstolonos, oo tor procurodo concob-lo
monolro cmlco, procodou do um modo totolmonto corroto; pols,
logo quo o ronu posto om rolooo oo resultuJo, olo so mostro
comcumente, omboro num outro sontldo olo llborto o lndlviduo do
cmlco. A dloltlco, do quol soo dodos tontos o tontos omostros, noo
, do monolro olgumo, umo dloltlco proprlomonto lllosollco; noo
umo dloltlco tol como oquolo quo jo vlmos sor coroctoristlco do
Plotoo, mos slm umo Jultcu merumente negutou. Pols so Socrotos
tlvosso tldo oquolo Jultcu subjetou plotnlco, torlo sldo comploto-
monto orrodo do porto do Arlstolonos - o noo sorlo cmlco olndo
quo losso rldiculo - concob-lo doquolo monolro (pols o cmlco
tombm proclso, noturolmonto, tor umo vordodo); o oo controrlo, so
o dloltlco do Socrotos tlvosso sldo om porto ormodo do sollsmos o
dlrlgldo polomlcomonto contro os sollstos o om porto voltodo nogo-
tlvomonto contro o ldlo, ontoo o concopoo orlstolnlco sorlo
corroto proclsomonto onquonto cmlco. O mosmo volo, noturolmon-
to, tombm quonto oo simbolo do coro, os nuvons. So olos dovossom
osslnolor o rlquozo ldool Jo subjetoo, ontoo sorlo orrodo, noo
obstonto o concopoo orlstolnlco sor cmlco, lozor o lndlviduo
roloclonor-so com olos too lovlonomonto como Arlstolonos o loz,
porm o ronco, ovldontomonto, lovo os colsos polo lodo mols lovo,
o ot mosmo o ldlo, o so sonto llvro om olto grou nlsto tudo, porquo
o obsoluto poro olo um nodo.
Possomos ogoro oo outro momonto do poo, s personugens,
o quolo com quom tomos mols o vor, u pessou Je 5ocrutes, o logo
so voro quo Arlstolonos ndo o Jentjcou com os sollstos, o lsto noo
118
oponos porquo olo plntou Socrotos do monolro too roconhocivol
groos o umo multlpllcldodo do poquonos troos (o quo lol onlotlzodo
ospoclolmonto por Rtschor), mos tombm o prlnclpolmonto porquo
sou ponto do vlsto doscrlto como um ponto do vlsto do lsolomonto
comploto. E lsto, por corto tombm osto complotomonto corroto. Pols
bom vordodo quo, no poo, Socrotos tom dlscipulos, como Socrotos
os tlnho no vldo, mos ostos noo ostoo om rolooo nonhumo com olo,
ou, dlto mols corrotomonto, olo noo osto om nonhumo rolooo com
olos
8
, olo noo so ontrogo o olos, o slm, do monolro onologo suo
rolooo ontorlormonto doscrlto com Alcobiodos, osto constontomonto
o llvromonto llutuondo, susponso sobro olos, mlstorlosomonto otroln-
do o ropollndo. A slgnlllcooo do sou oprolundor-so om sl mosmo
sompro pormonoco lnoxpllcovol poro olos; pols os sutllozos quo so
oslorom poro rovolor olgo doi noo ostoo om nonhumo rolooo com
oqullo. Arlstolonos rosumlu osslm tudo o quo portonclo o dlvorsos
poriodos do vldo do Socrotos, o dosso monolro tombm vm o
dosomponhor oi um popol os ospoculooos onoxogorlcos sobro o
noturozo, com os quols Socrotos, sogundo Fdon, tlnho so ocupodo
duronto olgum tompo, porm obondonodo mols tordo. Umo poroo
do conos
0
quo oponos contm sutllozos lmbocls ou prostldlgltooos
do comlcldodo grossolro o oquolos lonlorronlcos quo portoncom o
tols ortos, om sumo, umo poroo doquolos possogons quo so podo-
rlom doslgnor polo nomo colotlvo do plodos, ou vou dolxor do lodo,
porquonto oi do loto noo so oncontro nonhum vostiglo do ldlo. As
obsorvooos otoistos sobro o noturozo, quo bostonto lroquontomonto
produzom um ololto oltomonto cmlco por sou controsto com o l
populor
1
bostonto lngnuo do Estropsiodos, toroo mols odlonto umo
corto lmportnclo. Mos o quo, polo controrlo, do muor mportdn-
cu, om porto o concopoo do Socrotos como umo personulJuJe,
o om porto o coroctorlzooo doqullo quo vom o sor o prlnclpol om
sou onslnomonto, o Jultco, o por llm o doscrloo do sou ponto Je
ostu.
No quo tongo oo prmero dostos pontos: oqul jo so oncontro
umo comprovooo do quo Arlstolonos noo ldontlllcou Socrotos com
os sollstos; pols o solistlco oquolo pulo-pulo solvogom o doson-
lroodo do ponsomonto ogoistlco, o o sollsto o socordoto, do llogo
curto, dosto rltuol. E do mosmo modo como no solistlco o otorno
ponsor so dlssolvo numo lnllnltudo do ponsomontos, osslm tombm
osto pululor do ponsomontos so torno vlsivol numo multldoo corros-
pondonto do sollstos
2
. Com outros polovros, nonhumo nocossldodo
nos obrlgo o ponsor um sollsto como um, mos oo controrlo um
lrnlco sompro um, porquo o sollsto col sob o concolto do
119
ospclo, gnoro otc., o ronco, oo controrlo, sob o dotormlnooo do
personulJuJe. O sollsto osto sompro om otlvldodo ogltodo, tonto
sompro olconor olgumo colso quo joz dlonto dolo; oo controrlo, o
lrnlco o codo momonto lndlvlduol roconduz oqullo poro sl mosmo;
mos osto roconduzlr o osto rolluxo produzldo osslm justomonto o
dotormlnooo do porsonolldodo. O sollsmo por lsso um olomonto
quo sorvo lronlo; o quor o lrnlco com o sollsmo so llborto o sl
mosmo, quor groos o olo surruplo olgo do um outro, om todo coso
olo ossumo ombos os momontos om suo consclnclo, lsto : olo gozo.
Mos gozo proclsomonto umo dotormlnooo do porsonolldodo,
olndo quo o gozo do lrnlco sojo o mols obstroto do todos, o mols
vozlo do contoudo, um moro contorno, o mols lroco lndlcooo
doquolo gozo oo quol proprlo o contoudo obsoluto, lsto , o
lollcldodo. Enquonto, portonto, o sollsto so oglto como um comor-
clonto otorolodo, o lrnlco povonolo-so o ondo onslmosmodo -
gozondo. E lsto tombm sugorldo por Arlstolonos; pols oo lozor o
coro contor quo Socrotos objoto do suo ospoclol otonoo, olo lovo
o coro, slmultonoomonto, o dlloronclor Socrotos do um outro lovorlto
prlvlloglodo polo sorto, Prodlco. O coro loz ontoo o sogulnto dlstln-
oo: olo so submoto o Prodlco por couso do suo sobodorlo o
lntollgnclo, o o Socrotos, polo controrlo, porquo so povonolo polos
ostrodos, lono os olhos do lodo, ondo doscolo, suportondo multos
molos, o nos dlrlgo um olhor motldo o lmportonto
3
. Quo olo ontoo
om Arlstolonos so torno umo porsonolldodo cmlco, tudo bom, mos
noo lho lolto, contudo, do jolto nonhum, uquelu plstcu quo
coroctoristlco do umo porsonolldodo, oquolo ocobomonto om sl
mosmo, quo por lsso noo proclso do nonhum ocomponhomonto,
mos um monologo oprosontodo dlonto dos olhos. Todos porco-
bom, cortomonto, quo noo lol umo roolldodo contlngonto o quo
Arlstolonos quls oprosontor-nos: como, p. ox., o corpo ogrondolhodo
do Socrotos, sous lomosos ps grondos, o quo o proprlo Socrotos
consldorovo torom sldo concodldos o olo com umo roro prodllooo
polo noturozo, pols orom too oproprlodos poro o montorom do p,
ou sous olhos oncovodos quo so prostovom too bom, conlormo olo
mosmo obsorvovo, poro quo olo pudosso olhor oo rodor, ou o sou
oxtorlor doslovorovol com quo o noturozo too lronlcomonto o tlnho
oqulpodo, o quo o proprlo Socrotos, por suo voz, concoblo com tonto
lronlo; noo so troto portonto do nodo dlsso, mos o quo Arlstolonos
quorlo dor o ontondor com ossos polovros do coro oro umo ldlo. No
ontonto, umo porsonolldodo too morconto tumbm ndo nenlumu
lndlcooo do umo especuludo, mosmo quo moromonto subjetou,
ondo justomonto, onquonto o ou ompirlco dosoporoco o so doson-
volvom os dotormlnooos do puro ou, o lndlviduo dosoporoco ot
120
corto ponto. O ronco, oo controrlo, umo proloclo ou umo
ubreouturu do umo personulJuJe completu.
No quo tongo, o sogulr, Jultcu socrotlco, como olo doscrlto
no poo, ho quo so rocordor quo oqul, noturolmonto, so so podo trotor
dolo no modldo quo so dolxo concobor no nivol puromonto lntoloc-
tuol, o oo controrlo, nos nodo tomos o vor com todo o conduto lmorol
o quo umo tol dloltlco, posto o sorvlo do umo vontodo corrompldo,
podo sujoltor-so como otlvo cumpllco. Tombm Arlstolonos dovo
tor-so dodo conto dlsto, ot um corto ponto, o so noo losso osso o
coso, ontoo ou roolmonto noo ontondo do quo monolro so podorlo
solvor Arlstolonos do ontlgo ocusooo do tor colunlodo Socrotos.
Pols, por mols quo Socrotos tlvosso sldo concobldo por Arlstolonos
como um roprosontonto do um prlnciplo quo omooovo o ontlgo
culturo grogo com o ruino - o por mols rozoo quo osto tlvosso nosto
ponto -, olndo pormonocorlo sompro umo lnjustlo lnculpor Socrotos
por corrompor os costumos do juvontudo, por lntroduzlr umo vldo
dlssoluto o lrivolo, o quo nocossorlomonto sorlo obomlnovol tonto
poro o ontlgo quonto poro o modorno culturo grogo; pormonocorlo
umo lnjustlo noo oponos porquo Socrotos odqulrlro o lomo do sor
o homom mols honosto do Grclo, mos prlnclpolmonto porquo o
ponto do vlsto do Socrotos oro som o monor duvldo o tol ponto
ubstrutumente ntelectuulstu (olgo quo so mostro do monolro mols
do quo sullclonto om suo conhocldo concopoo do pocodo como
lgnornclo), quo ou ocrodlto quo ot sorlo mols corroto umo concop-
oo ondo so ronunclosso um pouco o tudo o quo ho do bombostlco
o rospolto do suo vlrtudo o sou nobro corooo, mos oo mosmo tompo
tombm so consldorosso suo vldo como lndlloronto o todos os
lmputooos do corrupoo dos costumos. Rtschor podo ontoo onlo-
tlzor tonto quonto qulsor o sorlododo com quo Arlstolonos nos
Nuoens comproondlo o suo torolo, o nom por lsso Arlstolonos ostoro
justlllcodo, o noo sor quo so qulsosso onlotlzor o cmlco quo rosldlrlo
no loto do Arlstolonos tor lovodo too o srlo olgo quo somonto groos
o umo oqulvocooo postorlor podorlo vlr o sor too rulnoso como volo
o sor. Umo tol noutrolldodo lntoloctuol, Arlstolonos tombm poroco
otrlbulr o Socrotos, pols, quondo Fldipodos dovo sor lnlclodo nos
onslnomontos socrotlcos, olo loz o probldodo o o lmprobldodo
ontrorom om cono como duos potnclos quo so olrontom, mos dolxo
Socrotos llcor oxtorlor o ombos como sondo olo o posslbllldodo
lndlloronto. A dloltlco oqul doscrlto ovldontomonto um vogobundo
ocloso, quo oro lnvostlgo com multo mlnuclosldodo os colsos mols
lnoptos o socrlllco sou tompo o suo loro nos mols ldlotos orguclos
vorbols (os sutllozos dos polovros proclsos, v. 130), s vozos olo llco
121
o tol ponto lnorto o opotlco, quo ontos ossumo o llguro do um
ongonhoso odlvlnhodor do chorodos ou do um osportolhoo dodo s
oxporlmontooos, quo costumo sor objoto do odmlrooo lnsipldo do
coboos oclosos o vozlos, slm, ot com umo corto sorlododo morbldo
so pordo om tols lutllldodos - motlvo porquo so omprogo poro todo
o oscolo o prodlcodo ponsodoros modltobundos (v. 1O1); o oro
olo quor olconor olgo do grondloso o lmportonto, o contudo,
justomonto no lnstonto om quo lsto so mostro, so oscopo doqullo num
pulo
4
. Entro ostos pontos oxtromos sltuo-so o otlvldodo dloltlco,
cujo volldodo so roollzo no dlvldlr. Com ololto, onquonto o dloltlco
ospoculotlvo, proprlomonto lllosollco, unlllconto, u Jultcu negu-
tou, oo ronunclor ldlo, um corrotor quo loz suos tronsooos
numo osloro lnlorlor, ou sojo, dlvlsoro
5
. Elo prossupoo portonto
no dlscipulo oponos duos quolldodos, sobro os quols, ollos, Socrotos
so lnlormo
6
: so Estropsiodos possul umo boo momorlo o so tom
optldoo noturol poro lolor
7
.
Estropsiodos rospondo prlmolro quostoo dlzondo quo possul
duos ospclos do momorlo: quondo olgum lho dovo olgo, olo tom
umo momorlo ospoclolmonto boo, mos quondo olo mosmo dovo olgo
o olgum, ontoo olo multo osquocldo. Esto rosposto contm
roolmonto umo coroctorlzooo plostlco o multo cortolro dosto ospclo
do dloltlco. Mos osto dloltlco, noturolmonto, oo mosmo tompo noo
tom nonhum contoudo, o lsto coroctorlzodo do modo oxcolonto
polo loto do Socrotos oncorocor o Estropsiodos quo olo dovo, om voz
do cror nos dousos, ocrodltor oponos no grondo ospoo vozlo o no
linguo, o lsto oxprlmo do monolro prlmoroso o polovrorlo ruldoso
quo no ontonto noo so sonto om coso om nonhum lugor, o ot mo
rocordo umo oxprossoo do Grlmm, om suos lrscle Eljenmdrclen,
ondo olo lolo do gonto quo tom umo coboo vozlo o umo linguo
somolhonto oo bodolo do um slno do lgrojo.
Flnolmonto, no quo tongo oo ponto Je ostu do Socrotos,
Arlstolonos concobou suo dlllculdodo ospocillco do monolro multo
corroto. Elo nos loz ontondor com quo nloso Socrotos podlo tor dlto:
dol-mo um ponto do opolo. Elo colocou, por lsso, no ponsotorlo,
Socrotos num costo susponso (v. 218), poro grondo osponto do
Estropsiodos. Do loto, quor olo ostojo dopondurodo num costo porto
do toto, quor so obsorvo om sl mosmo monolro do um onlolopslco
o com lsso ot corto ponto so llborto do grovldodo torrostro, om ombos
os cosos olo osto om susponso. Mos oxotomonto este jlutuur
oxtromomonto coroctoristlco, olo o osconsoo oos cus osporodo o
quo so so roollzo no modldo quo todo o rogloo do ldool so olovo, no
modldo quo osto onslmosmor-so llxomonto loz dosonvolvor-so o ou
122
rumo oo ou unlvorsol, o ponsomonto puro com o sou contoudo. O
ronco bom quo mols lovo do quo o mundo, mos por outro lodo
olo olndo portonco oo mundo; olo llutuo como o osqullo do Moom
ontro dols polos mogntlcos. So ocoso o ponto do vlsto do Socrotos
tlvosso sldo o Ju subjetoJuJe, o do lntorlorldodo, torlo sldo, mosmo
no porspoctlvo cmlco, lncorroto concob-lo osslm como Arlstolonos
o loz; pols corto quo o subjotlvldodo, om rolooo substonclolldodo
do ontlgo culturo grogo, pormonoco om susponso, mos olo llco
lnllnltomonto om susponso, o torlo sldo om tormos cmlcos mols
corroto oprosontor ontoo Socrotos dosoporocondo no lnllnlto, o
rossoltor o comlcldodo no loto do Estropsiodos noo podor onxorgo-lo
do jolto nonhum, om voz do oprosonto-lo susponso num costo, pols
o costo por osslm dlzor oquolo boso do roolldodo ompirlco do quo
o lrnlco proclso, onquonto oo controrlo o subjotlvldodo om suo
lnllnltudo grovlto rumo o sl mosmo, lsto : olo llutuo lnllnltomonto.
Poro rosumlr ogoro o quo oqul lol dosonvolvldo com rolornclo
s Nuoens do Arlstolonos, ou crolo quo, so so dor rozoo o Rtschor
no coroctorlzor o ponto Je ostu do Socrotos como o Ju subjetoJuJe,
ochor-so-o o concopoo do Arlstolonos mols comlcomonto vordodol-
ro o portonto mols justlllcodo
8
, osslm como o gonto tombm so voro
om condloos do olostor umo porto dos dlllculdodos, so so dollnlr
mols oxotomonto osto ponto Je ostu como o do ronu, lsto : coso
noo so dolxo o subjotlvldodo dosobrochor om suo rlquozo, mos, ontos
quo lsto ocontoo, so loo o subjotlvldodo oncorror-so ogolstlcomonto
om lronlo.
XENOFONTE, PLATO E ARISTFANES
No quo tongo rolooo do Arlstolonos com Xonolonto o
Plotoo, oncontrom-so om Arlstolonos olomontos dossos duos concop-
oos. O mlstorloso nodo, quo proprlomonto constltul o polnto no
vldo do Socrotos, Plotoo procurou proonch-lo dondo-lho o ldlo, o
Xonolonto com os prollxldodos do utll. Arlstolonos, portonto, conso-
gulu coptor osto nodo, noo como o llbordodo lrnlco, no quol
Socrotos o gozovo, mos slm do tol modo quo olo constontomonto
mostro o voculdodo quo ho oi. Em voz do plonltudo otorno do ldlo,
Socrotos rocobo por lsso o mols osctlco dospojomonto num opro-
lundor-so om sl quo jomols rotlro olgo dosto prolundldodo, um
123
oprolundomonto quo olndo quo morgulhosso nos rogloos subtorr-
noos do olmo sompro rotornorlo do moos vozlos (o o gonto podorlo,
om porspoctlvo pslcologlco, modltor nos polovros quo Arlstolonos
omprogo om porspoctlvo clontillco-noturol o rospolto dos dlscipulos
do novo oscolo, v. 12: Essos sondom o Erobo, ot dobolxo do
Tortoro. Em voz do provoltoso (Nttge)