Her insan bir uurumdur, DDANAME Majestelerinin mit Burnu Kolonisi Savcs Daniel Deny-ssen, aada kimlii belirtilen

kiiler aleyhine at ceza davasnda, savclk makamnca toplanan delil ve bilgilere dayanarak, sularn tmnn yrrlkteki yasalar gereince idam cezas ve ar bedensel cezalarla cezalandnlabecek nitelikte olduunu bildirir ve tutuklularn bugn mahkeme heyeti karsnda Kraliyet Ceza Yasasnn 6. Maddesi uyarnca yarglanmalarn talep eder. D. Denyssen Savclk Makam mit Burnu Kolonisi 10 Mart 1825 1. GALANT: 26 yanda. Bokkeveld doumlu. Merhum Nicolaas van der Merwe'nin klesi.

2.

ABEL: 26 yanda. Bokkeveld doumlu. Barend van der Merwe'nin klesi. Hottento. Merhum Nicolaas van der

3. ROOY: 14 yanda. Soartberg doumlu Merwe'nin yanamas.

-4. THYS: 18 yanda. Soartberg doumlu Hottento. Merhum Nicolaas van der Merwe'nin yanamas. 5. HENDRIK: 30 yanda. Bokkeveld doumlu Hottento. Merhum Hans Jansen'in yanamas. 6. KLAAS: 40 yanda. Bokkeveld doumlu. Barend van der Merwe'nin klesi.

7. ACHILLES: Yaklak 55 yanda. Mozambik doumlu. Merhum Nicolaas van der Merwe'nin klesi. 98. ONTONG: Yaklak 60 yanda. Batavia doumlu. Merhum Nicolaas van der Meroe'nin klesi. 9. ADONIS: 60 yanda. Tulbagh doumlu. Jan du Ples-

sis'in klesi. 10. PAMELA: 25 yanda. Breede River doumlu. Merhum Nicolaas van der Merwe'nin klesi. 11. JOSEPH CAMPHER: 35 yanda. Brabant doumlu Hristiyan.

Olay ksaca yle olmutur: Bokkeveld'deki Hud-den-Bek iftliinin sahibi olan merhum Nicolaas van der Merwe'nin klesi Galant harman kalktktan sonra dostlarn ziyarete giden efendisinin onu da gtrmesini frsat bilip uradklar yerlerdeki kleleri ve alanlar iftliklere saldrp Hristiyanlarn kann dkerek ok saydaki iftlii ele geirme, daha sonra Cape Toum'a gitme, koloni snrlan iinde gvenlikleri tehlikeye derse Yce Irman kar yakasna geip orada yuvalanm bulunan bir grup asiyle birleme tasarlarna katlmalar iin kandrmaya almtr. Bu amala, kendi efendisinin hizmetinde alan Rooy, Thys, Achillese ve Ontong'u; efendisinin aabeyi Barend der Meroe'nin klesi Abel'i; cinayetlerden bir gn nce kaan ksran ararken yolu Hud-den-Bek'e den iftlik sahibi Hans Jansen'in yanamas Hendrik'i; Hud-den-Bek arazisinin bir blmnde oturan kundurac ve tersi Jean d'Alree'nin, aralarnda khya Joseph Campher ve byk bir olaslkla hkml Dollie'nin de bulunduu bas adamlarn kendi yanna ekmeyi baarmtr, ikinci tutuklu Abel de, efendisi Barend van der Merwe'nin iftliindeki kleleri ibirliine hazrlayarak ve khya Klaas' bizzat kandrarak Galant'n tasarlarnn eyleme dklmesinde byk rol oynamtr. Eleba Galant yardmcs Abel'le birlikte teki yardaklar 30 Ocak gecesi toplanmlar ve 1 ubat Saly aram 10

baya balayan gece ayaklanmay kararlatrmlardr. Galant ve Abel, davarlarn aldan katklarn iitince dar kan Barend van der Merwe'nin ardndan eve dalmlar, iki tfek, barut ve mermi alp bunlar aralarnda pay etmiler, kpeklerin havlamas zerine eve doru koan Barend van der Merwe'ye ate amlardr. Abel'in kurunu efendisini topuundan yaralam, Galant'm kurunu ise boa gitmitir. Van der Merwe ksa bir sre sonra evden frlam, ayva bahesinden dalara kamtr. Hainler yine ate amlarsa da ona isabet ettirememilerdir. Barend van der Merwe'nin ei Hester de o sralarda evden kp gecenin karanlna snm ve hainlerin Barend'in kardei Nicolaas van der Merwe'nin iftliine kmalarndan sonra, eteye katlmam olan Goliath adndaki gen klenin yardmyla ocuklaryla birlikte kamtr. Hud-den-Bek iftliine .gelen katiller gn doarken avluda mevzilemniler ve Nicolaas van der Merwe'nin evden kmasn beklemeye koyulmulardr. Efendisinin dar kmayacan anlaynca sabrszlanmaya balayan Galant, evi atee verecek olmu, ancak Ontong ve Achilles'in yalnz kadnlarla ocuklarn deil, evdeki eyalarn da yanacan sylemeleri zerine vazgemitir. Bir sre sonra Nicolaas van der Menoe hainlere ate etmek iin pencerelerden birini aralam, hemen tetie basan Abel onu bann yanndan hafif yaralamtr. Nicholaas van der Merwe bu kez n kapy aralam, cann balamalar iin hainlere yalvarmaya koyulmutur. Abel'in duraksadn gren Galant ona ate etmesini buyurmu, bunun zerine Nicholaas van der Merwe kapy kapam, yatak odasna gidip kars ve ocuklaryla birlikte dua ettikten sonra kapnn nne km ve Galant'm silahndan kan kurunun bana isabet etmesiyle hemen can vermitir. Bu korkun manzaraya tank olan Nicolaas'n konuu, iftlik sahibi Hans Jansen n kapy kapatm, retmen Jo 11 hannes Verlee'yle Cecilia van der Merwe'nin de snm olduklar mutfaa kamtr. Galant bir kol demiriyle arka kapy krmay baarm, Hans Jansen hainlerin ieri dolumalar zerine canlarnn tehlikede olduunu anlayarak onlara yalvarmtr. Ne var ki, Galant ylbanda kleleri zgrle kavuturacaklarna sz verip de szlerini tutmayan Hristiyanlar dan bir tekinin bile cann balamayacaklarn syleyerek Abel'e ate etmesini buyurmu, Abel de Jansen'i gsnden vurarak ldrmtr. Bu arada Abel'in tfeinin namlusuna yapan retmen Verlee, Galant'n kurunuyla sol kolundan yaralanp yere dmtr. Onu ld sanan katiller evin her yann aramlar, iki tabancayla tfek ve ok sayda mermi ele geirmilerdir. Bir sre sonra Verlee'nin jaadn farkeden Abel retmenin gsne bir kurun skm, onun hl yaadn gren Galant tabancalardan birini Rooy'un eline tututurup onu ceketinin dmesinden vurmasn emretmi, Rooy da emri yerine getirerek Verlee'yi ldrmtr. Daha sonra oturma odasna giren Galant ve Abel, Cecilia van der Merwe'yi yemek masasnn altnda bulmular, kadnn zaten ar yaral olduunu syleyerek cann balamalar iin yalvarmas zerine onu brakmlar, yardaklarn toplayp evden kmlardr. Bylece Cecilia van der Merwe, kzlarnn ve Martha Verlee'yle bebeinin daha nceden saklanm olduklar tavanarasna kama frsatm bulmutur. Hanm yaraland srada evde olan Bet, onun yaralarn sarm, oysa kle Pamela evden hi ayrlmad halde cinayetlere seyirci kalm, hanmna yardm etmekten kanmtr.

Daha sonra katiller yeniden eve dnmler, dolaplar kran Galant efendisi'nin ikilerini yardakilanyla paylam, daha sonra Ontong ve Achilles'i evde brakp tekilerle birlikte dar karken, metresi Pamela'nn kucandaki ocuu bir tfek darbesiyle ldrm ve iftlikten uzaklamtr. ocuunun ldrlmesine gz yuman Pamela, onlarn hemen ardndan daa kam, iftlikte kalan Ontong ve Achilles daha sonra Blge avuu Frans du Toil tarafndan tutuklanmlardr. Galant, Abel, Rooy, Thys, Klass ve Hendrik, kundurac ve terzi d'Alree'yi ldrmek amacyla nce onun evine uramlar, evi bo bulunca Barend van der Merwe'nin iftliine gitmiler, orada Piet van der Merwe'nin klesi Musa, Snger ve Wildshut adndaki iki Hottento'yla karlamlardr. Bir sre iki ierek vakit geirdikten sonra hep birlikte Piet van der Merwe'nin otlana gitmilerdir. Frans du Toit bakanlndaki arama ekibi eteyi otlakta kstrm, hemen teslim olan Musa, Snger, Wildshut ve Goliath'n olayla ilgilen olmad anlalm, ilk alt tutukluysa ekibe ate aarak kamlardr. Ekip nce Klaas ve Hendrik'i, daha sonra da Abel ve Rooy'u yakalam; nce Karoo'ya kaan, daha sonra dalarda Galant'la buluup bir sre onunla kalan Thys on nc gn vadiye inerken ele gemi; Galant ise yine on nc gn Nicolaas van der Merwe'nin iftliine yakn bir yerde kstrlm ve direnmeden teslim olmutur. 13 BRNC BLM ROSE ANA Bilmek yetmez, anlamaya almal... Bugnlerde Cape'de her kafadan bir S3S kaeak, birinin sylediini br ya-lanlayaeak, efendi kleyi sulayacak. Ne yarar var btn bunlarn? Hepsi yalanc... Gerei anlatmak zgr kiilere der ancak. lmn glgesinde parmaklarnn ucuna basa basa y-rmeli insan, lm amanszdr nk. lmn ar ar bize doru ilerlediini, daha yolun bandayken grmtm. Adamn stne ullanp derisini yzen bir frtna patlayncaya dek bayrlardan, iftliklerden, tepelerden, vadilerden, balardan, bahelerden, buday tarlalarndan karara karara geip gelen yamur bulutlarn, taa uzaklardayken, beyazlarn Skurweberg dedikleri Sarp Dalarn bandayken grdm gibi tpk. Bunu sylemek kolay da anlatmak pek kolay deil... Ne kadar gerilere gitmeli? Galant'n ocukluuna m, benimkine mi, ana-mnkine ya da yal Pret'inkine mi, yoksa daha da m gerilere? Dnya buralarda ok yaldr. Anamn zamannda da byleydi, onun anasnn zamannda da. Sanrm daha nceleri de byley-mi...-Ben nereden bileyim? Balangta her ey tat. Yce Tanr Tsui-Goab bizleri, nsanlarn nsan Hoikhoinleri talardan yaratt. Bokkeveld'de ak seik anlalr bu, nk drt bir yanmz talarla evrilidir. Tulbagh'a giderken en yksek tepeye trmanr, evrene bakarsan ok uzaklar, tam tamna yedi gnlk yolu grrsn. Cape Town kz arabasyla yedi gnlk yoldadr. Masa Dan da seebilirsin. ylesine uzaktr ki, orada olduundan ku 17 kuya dersin, ama oradadr. Beylerin oturduu, gemilerin gelip gittii, kalesinde toplarn grledii yer ite orasdr. Cok uzaklarda, denizin parlak bir yol izdii Saldanha'ya kadar

btn dalan, Paardeberg'i, Contreberg'i, Huninberg'i, daha da telerde Piquetberg'i ve benim bebekliimden beri tandm Yirmi Drt Irmak lkesini tmyle grrsn. Gnein doduu ve batt yerin arasnda, tam karsna bakacak olursan, nnde ykselen ve Witzenberg'in eteindeki dar vadinin sana den da Winterberg, arkasndaki yeil vadi de Waveren vadi-sidir. Bizim dalarmza, Tsui-Goab zamanndaki kadar sarp .ve korkutucu olan Skurweberglere ite bu yoldan gidilir. Buralar topra, iten kanyormucasna kan krmzdr, derinlere doru kazldka rengi sarya dner, eski zamanlarda evreye salm olan kurun rengi ve kara kayalarla yarlmtr. Sarms yeil ve yeilimsi kahverengi bodur aalar, stle-enler, gvdesi is karas, dallar kl rengi araba-aalar, yamalarda bek bek sprge otlar grrsen, doru yoldasn demektir. Otlar git gide sertleir, gdkleir, aralarnda Ku tyleri ve tepelikleri gze arpar. Gnee kar kzl kzl parlayan dikenlere, sazl bataklklara rastlarsn. Buralar yksek yerlerdir. Waveren yolundan gelmisen, yksele yksele dnyann dna kacan sanrsn. Sonunda arazi dzleir, ama yamalardan yuvarlanm d kurun rengi, ii alev kzl talar vadilerin genilemesine olanak vermez. Bu talan rten likenlerin, sert bodur allarn, ac sprge otlarnn arasndan san ya da uuk mavi yldziekleri fkrr yer yer. Dalarn tepesindeki kurun rengi ve kara kayalarda alayanlar incecik, ak yollar izer. Daha ilerisi yine gz alabildiine tatr. Tpk aalar gibi, talar da kocar bana sorarsan. Kocadka renkleri kararr. Ama ileri hl canlym da barsaklar gzkyormu gibi kpkzldr. Kocayp kararan dlardr yalnzca. Dalarmz gerekten yaldr. Yllar nce lm koca bir hayvann iskeleti gibi Bokkeveld'in bir ucundan te ucuna uzanrlar. Kemik kemik stne ylm gibi. Ama kemikten daha 18 salamdr bizim dalarmz. Biz hepimiz onlara tutunuruz. Tutunacak tek dalmzdr onlar. Onlar bizi, tarlalar, iftlikleri, i beyaz iftlik evlerini ve duvarlarn, otlayan koyunlar ve srlar gneten korurlar, dar vadilerden ve kayalarn arasndaki yarklardan esen yeli geri pskrtrler. Buradaki Hud-den-Bek, Riet River, Wagendrift, Winkelhaale, Lagenvlei, Buffelshoek ve Elandsfontein iftlik evlerinin eklentileri ve kulbeleriyle oturakl bir grnleri vardr, ama kanma sakn. Sert bir yel bir frecek olsa yklp gidiverirler. zleri bile kalmaz. Dz Sal Beyaz Adamlar bu yrelere hl yabanc. Ovalarda ve geit vermez dalarda len atalarnn korkusunu hl ilerinde tarlar. Anlayamyorlar... Talara ve kayalara dnmediler henz; Hoikhoinler gibi, talardan ve kayalardan tekrar tekrar domadlar. Buralara ait olmak iin insann bedeni atalarnn tozundan yorulmu olmal. Beyazlarn Cape'den ve Waveren vadisinden birer ikier buraya gelip yerlemeleri, Plot van der Merwe'nin bykbabas zamannda balam duyduuma gre. Oysa biz Hoikhoinler o zamana dek saysz yaz ve k buralarda geirmiiz. zgrce konar gerizmiiz, ilk scakla gelen ve ilk donla giden krlanglar gibi. Akam buradadrlar, ertesi sabah bir de bakarsn gitmiler. Kim onlara engel olabilir? Beyazlar, kendi deyileriyle araziyi slah etmeye geldiklerinde bizi burada buldular: Kendilerini gvenceye almak iin evrelerine ta duvarlar rmeye giritiler. Ama ie yaramad. Bu yreleri henz tanyamadlar. te, lm duvarlarndan ap kaplarndan ieri girdi bile. . Biz Hoin soyundan gelenler, bu dalar, ovalar, bataklklar ve ayrlar slah edilmesi gereken vahi yerler olarak dnmedik hi. Buraya ve burada yaayan insanlarla hayvanlara vahi diyenler beyazlard. Bu yreler bize hep dostluk gsterdi. En byk kuraklklarda bile yiyecek, iecek ve barnak verdi.

Gelgelelim beyazlar topran altn stne getirerek, yakp ykarak, silahlarna davranp hayvanlar kartarak burayr gerekten vahiletirdiler. 19 Biz de rahat bir yaam srmemiiz ya... Anam hep anlatrd. Halkmz dalardaki talar kadar okmu nceleri, krlanglar gibi saymakla bitmezmi. Anneannemin anas zamannda, Yce Avc Heitsi-Eibib daha genken, soyumuza kran girmi, bir avu kalmz. O gn bu gndr, her yeni yazla birlikte daha da azalrz. Anamn zamanna dek krlanglar ve yol gibi gelip gitmeyi srdrmz yine de. Buralarn k sert olur. Kn baka yrelere g ederdik, yazn geri dnp dnmeyeceimize yamurlara gre karar verirdik. Ne zaman, nereye g edilmesi gerektiini bildiren yallar vard aramzda. Yazlan Piet'in iftliinde, onun Lagenvlei dedii Alak Vadi'de geirirdik. G vakti geldiinde bize kimse engel olmazd. Gnn birinde yine geri dnerdik. Anamla babam ldkten sonra birka kii kaldk. Ben de temelli buraya yerletim. nce Lagenv-lei'de oturdum. Piet'in oullar Nicolaas ve Barend gzmn -nnde bydler, bebeliklerinde onlar ben emzirdim. Daha sonra Nicolaas'la birlikte Hud-den-Bek'e tandm. htiyar Piet geen hasatta apanszn hastaland. Geni karyolasnda, hi-konumadan, kprdamadan, gzleri tavana dikili yatar oldu. Ona hizmet etmek iin Lagenvlei'ye dndm. Karnn doyuracak, altn temizleyecektim. Piet'i delikanllndan beri tanrdm, gereksemelerini ve isteklerini iyi bilirdim. Ama kars ihtiyar Alida beni orada istemedi, Hud-den-Bek'e geri yollad. Oldum bittim beni kskanr zaten, hakl da. Kocasnn gvdesini ondan nce benim tandm ok iyi bilir. Piet eridi, ufack kald imdi. Kocam ve hasta bir akbaba gibi, kimsenin anlamad sesler kararak yatanda yatyor. Elleri birer pene, bedeni bir deri bir kemik, neredeyse saydam. Hele o mavi bal, boynu bkk zavall ey... Buruuk bir torbann iine ekilmi yumurtalaryla, darmadan yuvasna tnemi cascavlak bir kua benzedi. imdi cansz olduuna bakma, aygr gibiydi vaktiyle. Yaban atlar gibi kineye kineye stme ktnda, bel-kemiimin altndan balayan kaslmalarn boazma dek ykseldiini duyumsardm, gzlerim dnerdi. Gl adamd doru 20 su. Ben bilmeyeceim de kim bilecek? Genliimde bu yrenin btn erkeklerini elimden geirdim: nm duyanlar uzaklardan bile gelirlerdi. imdi kocadim diye ie yaramayacam sanyorlar. u halimle bile hepsinin iliini kuruturum, yeminle sylyorum. Bu yrelerin yaama koullar etin, kadn kt, erkeiyse azgndr. Doaya yz evirmek benim ne haddime? Aygr tit-reye titreye yanma yananca ben alrm. Erkein akln banda tutmak iin gereklidir bu. Yoksa kafas karmakark o-lur, ldrr, yeryzn ykmaya kalkar. te Nicolaas, ite Ga-lant. Artk susamam. Baka eyler dnmeye altysam da aklm hep Galant'ta. nk onu byten benim. Oldum olas eytanca bir yan vard, ama bir bakma benim ocuum saylr. Anas Lys benden ok kkt. Kays memeli bir ocuktu dpedz. Bokkeveld'imizin yabancsyd. Onun da Ontong gibi Batavia denilen denizar bir lkeden geldii sylenirdi. O yal kei de kzcaz kendi bildiince avutmaya alt ya... Erkek erkektir ne olsa. Hele kadn ktlnda. Piet de brlerinden farkszd. ou geceler onu avluda, benim kulbeme ya da Lys'inkine doru usulcack seirtirken grrdm. ounlukla kk Lys'inkine. Derken kzn karn imeye balad. Yredeki ergen kzlarn en kyd, gzellik karanlkta

anlalmaz, ama gzeldi de. Ontong'un syledii gibi, Gel4n beni rseleyin, diyerek erkekleri eken bir eyler vard onda. Ta yapraklarn yolmadan iekten tat alamayanlar ya da karnca yuvalarn tekmelemeden duramayanlar rnei, erkekler de kays memeli Lys'i rselemeden edemezlerdi. Drt bir yandan bana kotuklar gibi, ona da koarlard. Ben onlara boyun eerdim, oysa Lys kar koyard. Bu da bsbtn ldrtrd erkekleri. Ham ama tatl bir yemiti, onu yediler. Sonunda da karn imeye balad ite. Zor dourdu. Ben yanndaydm, benden bakasn yanna 21 yanatrmad. lkin ocuun l doduunu sandm. Onu bir yana brakp kt durumdaki anasyla ilgilendim. Ksa bir sre sonra Ontong'u ardm, bir ukur kazp bebei gmmesini syledim. Ontong ok gemeden geri geldi. Yz korkudan kl gibi olmutu. Mum nda tir tir titrediini gryordum. ocuu avularnda kaskat tutuyordu. una bak Rose, canl bu, dedi. te o vakit, bebenin kprdadn, kpek enii gibi debelendiini farkettim. Onu Ontong'dan alp ykadm ve mememe tuttum. Kendi bebem yeni ldnden memelerim st doluydu. O vakitler birka aylk olan Nicolaas' da emziriyor-dum. Kk yaratk, o kpek encii kafasyla ben biraz dr-tkledikten sonra meme ban buldu, kene gibi yapp emmeye koyuldu. Daha ilk gnden martmtm onu. yi ki stm varm. nk Lys onu emzirmeye yanamad. Bebesine kar kaytszd. Deil kucana almak, yzn grmek bile istemedi. Yatt yerde gece gndz alayp duruyordu. lecek sandm. Gnln ferah tut. Benim stm bol, bebeni beslerim, dedim ona. Bu szler onu biraz yattrd, a-ma uzun sre ayaa kalkamad. yilemekten korkuyordu galiba. yileirse erkeklerin yine balayacaklarndan korkuyordu. Bir gece Piet kageldi. Kle kz nasl? Oanm istiyor, diye buyurdu. Srtnda gecelik gmlei vard, durumunu kendi gzlerimle grebiliyordum. Lys ona arkasn dnp dizlerini gsne ekti ve kadn gibi deil de kpek gibi inildemeye balad. Piet beni itip kzn yanna gitmeye yeltendi. Kzn sahici olduuna gre bunu yapmak onun hakkyd. stelik iriyar bir adamd, o kazk gibi eyiyle... Yanmdan getii srada gmleini yukar kaldrdm, erkekliine soluumu fledim. Bana doru dnnce de ona sk sk yaptm. Erkei tutmak iin ok eskilerden kalma bir yntem bilirim. Az sonra onu stme ektim. Derin bir soluk alp bana sahip oldu. Oluk oluk boanan yamur topraa yeniden can verdi. Lys'e satamasn diye gecenin bir vaktinde onu bir daha rahatlattm. Yorgunluktan se> deleye sendeleye evine dnerken sabah yldz km, kahve 22 ve dua vakti gelmiti. Bu yorgunluun ei benzeri yoktur, sen bana sor. br erkekleri de ayn biimde Lys'den uzak tuttum, Onu 'koruyabilirs'em hepimiz iin daha iyi olurdu. Ama Piet gn gnden sabrszlanyordu. Sonunda dndklerimi aka yzne sylemek zorunda kaldm. Lys'e el srersen kzn sonu olur bu. dedim. Kendini rman en derin yerine atar. Piet'in yanmza her geliinde kzn gzlerinde okuyordum bunu. Pret onu, rn arabasyla Karoo'dan gelip Oape Town'a giderken La-genvlei'den geen o adama, bu yzden satt sanrm. Bebek iin hibir ey deimedi. Anasn satn alan adam onu istememiti, Lys'in de onu istedii yoktu zaten. Benimle Kald. Arabann arkasndaki kk bir ynn stnde, ilk

sarsntda dverecek bir amar bohas gibi oturuyordu. O anda bunu dnm olmam garip... nk bir ay sonra araba Cape Town dn yine iftlie uradnda, adam Lys'in dtn ve tekerlein altnda kalp ezildiini syledi. Parasn da geri istedi, ama Piet vermedi. iftlikte byk bir kavga kt o gn, yabanc ekip gitmeden nce i silah ekmeye bile dkld. Bu arada bebe, yuvarlack kafas bir yabanl kedisininki gi" bi dimdik, kolumda oturuyordu. Glmekten kendimi alamadm. una bak hele, dedim Ontong'a Korkusuz, kk adam. te bylece ad Galant* oldu. Onu Ontong'un yardmyla byttm. ocuk onun bu lkede kendisine ait sayabilecei tek eydi. Belki de gerekten onun ocuuydu, kimbilir? Baka birinin de olabilir elbet. Lys'le yatmak iin gecenin karanlnda uzaklardan gelen ve afak skmeden giden, yzn bile glmediimiz birinin. Piet'in de olabilir pekl. Galant ve Nicolaas ayn koun kuzulardr belki. Ben nereden bileyim? Galant'n bir sr babas var. Hem kimse onun babas deil, hem herkes onun babas. Bana sordukla") Galant: Yrekli, korkusuz.

23 rnda hep bu yant verirdim. Artk sormaz oldular. Kocadim, yprandm, yoruldum. Bokkeveld'de klar ok souk geer. K geldi mi, canmn ekildiini duyumsarm, ama yazn byyen bir bitki gibi yeniden srgn veririm. Gvdem mevsimlere gre bir kurur, bir yeerir. Benim kklerim derinde ve salam. Kayalara kk salmm ben. Piet'le birlikte yalandk. Onun ii bitik, oysa benim iimde hl can var. PIET Beni bunak sanyorlar, srf yatalaklm yznden. Dilimi azmda dolatrp konuamadm iin hibir eyi anlamadm sanyorlar. Yeralt dereleri gibi akan dnceleri ne bilir onlar? Buralar yallarla ok kklere gre yerler deildir. Bize huysuz ve kaln kafal deyip karlar. nceleri yattm yerden, kkrt kokan soluumla sessizce haykrarak beddualar yadrdm onlara. Farkna bile varmadlar. Anlasa anlasa ihtiyar Rose anlamtr. Dncelerimi bir bakta okurdu o. Ama Alida onu geri yollad, cenaze treninin yapld gnn dnda onu bir daha gremedim. Beni lmeye braktlar. Kendimi Alida'nn ellerine teslim ettim. Baka ne yapabilirdim? Da tarafnda pencere yok ne yazk. Gzlerimi tepelere evirmek houma giderdi. imdi btn grebildiim, yaz kuraklnda i karartc boz bir renge brnm olan ova. Bykbabamn gnnde ovalar av hayvanndan ve yrtc hayvandan geilmezmi. Genliimde, kz arabasyla buraya g ederken de yleydi. Olanlar kkken, tek bana avlanmaya km bir aslan srlere da-danmt. Baka aslan da grmedik. Dalarda hl akallar ba__24__ rnr, geceleri ara sra srtlan lklar iitilir. Alida bana iyice sokulur byle zamanlarda, Bokkeveld'imize alamad gitti. Cape'de otursaydk bamza bu felaket gelmezdi. Nico-laas'n lmnn ardndan Alida'nn tek sitemi bu oldu. Olunu yitirmek kolay deil elbet.

Kendi oullarmla birlikte byyen Galant'h byle bir ey yapaca kimin aklna gelirdi? Bunlara gvenilmeyecei belli oldu ite. Ne yapsan adam olmazlar. Bozkrdan bir akal yavrusu getirir, kpek gibi eitip evcilletirirsin, sonra da en bek' renmedik anda hrlar ve elini diler. Bunlar da byle. lerindeki vahilii bir trl yok edemezsin. Ulu Tanrm! Barend olay gecesi karsyla ocuklarn brakp kam. Hester ve Alida yatamn yannda durmular, anlamayacam sanarak bunu konuuyorlard. Bunam ya... Oy-* sa her eyi duydum, szckler kor gibi yreimi dalad. Ba-rend'in ya otuz iki, ama Tanr seni inandrsn ki, eski gcm yerinde olsa gecelik gmleiyle dalara kat iin onu krbalardm. Nicolaas gibi o da lseydi keke. Ne kusur iledim de Tanr o gn tarlada bir vuruta yere ald beni? Her yanm kapkara kesildi, dnya avularmdan kayp gitti. Uyandmda bu durumdaydm. nmeli... Yaamm boyunca buyruklarna uymaya altm Tanrm. Karma, sa kalan oluma, gelinlerim Hester'le Ceciiia'ya sor. Klelere sor, ev halkndan dilediine sor. Senin kelamn onlara okumadm m, dua etmeyi bir gece olsun aksattm m, onlarla birlikte ilahiler sylemedim mi, On Emri onlara belletmedim mi, onlara rnek olmadm m? Baka tanrlara ve putlara tapmadm, byle samalklarla uraacak vaktim olmad. Bu iftlikte sabahtan alacakaranla kadar allr, hatta daha da fazla. fkeden lgna dnmedike, geerli bir nedenim olmadka Tanrmn adn bo yere azma almadm, Kutsal tatil gnlerini unutmadm ve ilerden frsat bulduka uyguladm. Anam, babam saydma Sen de tanksn. Gereksiz yere can almadm. Genliimde birka apul 25 cu Bushman ldrmtm, ama onlar da benim koyunlarm almaya kalkmlard. Klelere, onlar ldrmek isteyecek kadar fkelendiimde bile kendimi tutmasn bildim. Zinaya gelince... Alida'y aldktan sonra baka bir kadnla birlikte olmadm. Beyoz bir kadnla yani. Tanr tekiler hakknda tek sz etmemi. Onlar u etin koullarda bizi biraz olsun elendirmek iin yaratlmlar. Yoksa yaammz alp abalamaktan ve ac ekmekten ibaret kalrd. Hibir ey almadm, komuma yalan tanklk etmedim. Aslnda bama dert almasn diye elimden geldiince komumdan uzak durmaya altm. Ona ait olan hibir eye gz dikmedim. Onun kars, kz, eei ve cariyesi kendine. Benim de cariyelerim vard. Gnahm neydi Tanrm? Huzuruna kmadan nce bu soruya mutlak bir yant bulmalym. imdi kolum kanadm krk yatyorum. orbam bile Alida kakla azma aktyor. Eskiden byle miydim? Dnya bambakayd... bykbabamn ve babamn zamannda, hatta kendi genliimde. Sk sk dnrm. O gnlerde yeryznde devler vard. Tanrnn oullar tohumlarn insanolunun kzlarna ektiler. Onlarn dlnden doanlar gl erkekler oldular. imdi neden her ey deiti sanki? Kuaklar gelir ve geer, yeryz sonsuza dek kalr. Bunu babamn azndan dinlemitim. Bykbabam Van der Merwe, yzyl nce blge yargcyla kavga etmi ve kz arabasyla Tulbagh'dan buraya gelmi. Gn douundan gn ba-tmna dek at srtnda drtnala dolaarak gznn kestii yerleri kazklarla evirmi, kendine bir iftlik kurmu. Bir sre sonra onu adliyeye gtrmek zere ulaklar gndermiler. Ardndan da bir svari bl gelmi, ama bykbabam onlar kurun yamuruna tutarak iftlikten kovalam. Burada sizin sznz gemez, sadece benim szm geer. demi

onlara. iftliine de eneni Kapa anlamna gelen, iftliin arazisi ok genimi. Yalnz La 26

Hud-den-Bek adn takm. O gnlerde

genvlei'yi ve imdiki Hud-den-Bek'i deil, VVagendrift'ten Elands* fontein dnemecine kadar uzanan topraklar da kapsarm. Ne var ki, birka yl sonra byk bir kuraklk bagsterm, ocuklardan bazlar hastalanmlar. Bykbabam arabalar ykleyip Swellendam'm yolunu tutmu. Ama ailemizin bireyleri dalarn tepesindeki o ssz vadide tattklar zgrl ve orann verimli topraklarn dilden drmemiler. Yallarn ballandra ballandra anlattklar yklerde cennete benzeyen o vadi beynime kazlmt. Hud-den-Bek'e, daha oraya ayak basmadan nce balanmtm. Oras benim olacakt. Tanr ve atalarm byle uygun grmlerdi. Sonunda Swellendam'dan buraya g etmemin nedeni ite buydu. Bykbabamn ardndan buraya yerlemi olan yabanclar kovalayacak, br iftlikleri satn alacak (yalnzca Wagendrift yabanc ellerde kald), yklm duvarlar yeniden recek ve tarlalar srecektim. Hedrina'nn lmnden sonrayd. Babamn setii bu kzla Sweltendam'da evlenmitim. Karmn doumda lmesinden sonra yeniden evlenmek gereini uzun yllar duymamtm. Kendime yeni bir e bulma vaktinin geldiini, ancak buraya dnp iftlii yeni batan kurmaya giriince anladm. Bir erkein tek bana yaamas doru deildi. Tanr kadnlar erkein rahat ve mutluluu iin yaratmt. Yeni bir ev yaptm, tarlalar srdm, aalar budo-dm. iftliin ilerini yoluna koyduktan sonra iki arabay yk-ledim, hem bir e bulmak, hem de eftali, erik, kays, armut, incir, ayva, nar ve kurak araziye glge verecek mee, st ve kavak aalar iin alar ve fidanlar almak zere Cape Town'a hareket ettim. Witzenberg'den yoku aa inerken arabalardan biri paraland. O arabadaki yk tekine aktarmak zorunda kaldk. nii kolaylatrmak iin arka tekerlekleri kardk. ki ift kzn ektii arabayla Cape'e varmamz on gn srd. Onuncu gnn sonunda, gn batmna doru Tuz Irmann kysnda kzleri zdk. Ertesi sabah erkenden iftiler Alanna yollandk. aknlktan azm bir kar ald. Cape o gnlerde bile 27 koskoca bir yerdi. Birbirini dik ayla kesen, ta deli yirmi-cen fazla sokak... Daa kadar uzanan mee aalar... Beyaz ta evler, ttn ya da iki ierek ene alan insanlarn topland yksek sahanlklar... Pazar yeri... Tezghlarda zmler, kavunlar, armutlar, incirler, kestaneler, bademler... (iftlikteki aalardan bir kfe kiraz toplayp getirmitim. Cape'de kiraz kt olduundan bunlar iyi bir fiyattan sattm.) Liman... Rzgrda yelkenleri sallanan, direkleri gacrdayan iki gemi... Martlar... Kasla kasla ortalkta dolaarak, avu dolusu dolar karlnda ttn ve konyak arayan gemiciler... (Flar Dou Hindistan irketinin atmaca gzl memurlarndan karabilirsen elbet.) Green Point'e panayr kurulmutu. Yemyeil imenlerin stnde at arabalar... Yarlar... Deiik giysili kadnlar... ekik gzleriyle evreyi szerek ttn ien Hottentolar... Beni oraya gtren Alida'yd. Adn yllar nce babamdan duymu olduum John de Villiers Amcann yeenlerinden biri. (Piet'e kenti gezdirmeyecek misin Alida? Buray daha nce grmediinden eminim.) tpt irin yaratk... Gne emst yesinin altndan utanga utanga bakan alayc gzler... D'AIree adnda, kendini beenmi gen bir yabancyla

nianlanmak zereydi o sralar. ok gemeden sepetledi zppeyi. Zavallcn o cicili bicili giysileriyle yerlere kapanp yalvarmasn dnyorum da... Bir gece Alide iin Valinin bahesinden bir demet gl ardm. Muhafzlar nm kestiler. Onlara cehennemin dibine gitmelerini syleyip tabanlar yaladm. ster inan, ister inanma, ertesi sabah bir blk asker kapya dayand. Beni gtrecekler akllar sra. John Amcann yz utan ve aknlktan mosmor... Bizi nasl byle kk drebildin, Piet? Alida beni durdurmaya altysa da onu ittim ve kordonu yarp katm. Ayn gece usulcack sokaa szldm. Saat dokuza doru evin n kaps ald. Konuklar, sokaa kma yasann balamasndan nae evlerine varmak telayla dar ktlar. Karanlkta sallanan fenerler... Birbirlerine iyi geceler dileyen sesler... 28 Dokuz devriyesine yakalanmamak iin soluk solua koturan birka Hottento ve kfe... Az sonra askerler ta deli kaldrmdan sert admlarla geip gittiler. Rap rap rap. Ayaksesleri gitgide uzaklat, duyulmaz oldu. Youn sessizlii, dalgalarn prts ve bahelerden birinde ten bir baykuun tiz lklar bozuyordu sadece. Penceresinin kepengine vurarak Alida'nn dn patlattm. Alak pencereden ieri atlarken bana engel olmaya alt. Ona sarldm. Kara salarn srtna dkmt. Ban evirince, seh* pann stndeki lambann pembe kulaklarn aydnlatt. Bu yzden ikimiz de cehennemde yanacaz, Piet. Onu alp arabama gtrdm. Ay vard bereket versin. kzleri drte drte Cape'in usuz bucaksz kumsaln geride braktk. Alida arabann iinde hkryor, onu avutmaya altmda da minik elleriyle beni yumrukluyordu. Yumruklarn ovucumun iine hapsedip onu sakinletirdim. Bir sre sonra yine alamaya balad, ama deiik bir sesle bu kez. Araba altmzda sarslyor, gcrdyor, branda bezi tenteden sarkan fener lgnca sallanyordu. Dte gibiydim. Uyannca onu yanmda bulamayacamdan korkuyordum. Gzlerimi atmda gn domutu. Alida'nn hsmlarnn ikyeti zerine, aylar sonra Oape' den bir adliye grevlisi geldi. Adam iftlikten kovaladm. ngilizlerin tam o srada Cape Town'u ele geirmeleri de bir bakma iimize yarad, o kargaada bizi unuttular. Yatmalar ve Tanr buyruuna boyun emeleri iin bir yl bekledikten sonra onlar Tulbagh'da, kk Barend'fn vaftiziyle birlikte yaplacak olan nikh trenimize ardk. Nikh dn iftlikte yle bir dnle karlandk ki, deme gitsin. Evlendiimizi duyanlar yrenin drt bir yanndan akn akn gelmilerdi. Kimi atl, kimi at ya da kz arabasyla, kimisi yaya. Tm ds yiyecek ve ieceklerden oluan armaanlar getirmilerdi. Kazklara geirilmi bir sr hayvan atete kzarmaya braklmt. Kuzular, domuzlar, ceylanlar, antiloplar, slnler, yaban kazlar... Szn ksas, Kutsal Kitabn etini haram ya da helal sayd her eit hay__oq__ van. Elenti bir hafta srd. Parmamz kprdatamayacak kadar yorgun dnce, bize yerlilerin dansn yapmas iin Ro-se'u ardk. O vakitler vcuduna diyecek yoktu hani. Garip bir rktr bu Hottentolar. Otuz yalarna kadar vcutlar ok gzel ve przsz olur, sonra da bir gecede kocakarlara dnerler. On yla kalmadan Rose da bir acuze olup kt. Ama dnde vcudu ta gibi, derisi prl prld. Kasklarn rten kk deri parasyla yar

vahi bir dii hayvan. Erkeklerin ortasnda dans ederken o deri parasn da ekip aldlar. Rose'un memeleri hopluyor, her hareketiyle tir tir titriyordu. Konyak su gibi akyordu. Erkekler Rose iin sraya girmilerdi, kimileri drt ayak stnde. Dn sona erdiinde tavuklar bile sarhotu. Btn erkek konuklarn katld dvte iki kii ld, orkestrada krlmadk tek bir mzik aleti kalmad. Deimizin iindeki ku tyleri avluya sald, sandalyelerin ou paraland, saman ynlarndan biri atee verildi. Tanrnn eli zerimizdeydi gerekten de. Derken elence bitti. O gnden sonra sadece Alida ve ben kaldk. Tanr korkusuyla, alnmzn teriyle topraklarmz yeniden canlandrarak ekip bierken, oalarak retkenliimizi kantlarken ikimiz yalnzdk. Neye baksam, hepsi benimdi o gnlerde. iftlik, otlaklar, avlaklar, dalar... Oullarm ve ben burann efendileriydik. Tanrnn yardmyla, bileklerimizin gcyle ve silahlarmzla yaz k tm gereksinmelerimizi karlyorduk. Devekuu tyleriyle yumurtalarn, hayvan postlarn ve rnmz takas etmek, cephane, giysi gibi kentten salanabilen mallar satn almak iin sk sk dalarn te yanndaki Tulbagh'a ve Worcester'e giderdik. Cape Town'a gittiimiz pek enderdi. Bir seferinde Alida'y da gtrmtm, ama bu yolculuk ona iyi gelmedi. Deniz kanna ilemiti, denizi yeniden grmek ona hzn veriyordu. Cape Town'dan ok uzak bir iftlikte yaamaktan pek honut deildi sanrm. Yine de karm her zaman grevini bilen, iyi bir e olmutur, yaknmyorum. yaptmz yolculuklardan birini hi unutmam. Ay 30 iardan ekimdi ya, herhangi yl olduundan emin deilim. Sanrm Barend on drt yalarndayd, Nicolaas da on. Hester'in bizim yanmzda oturmaya balamasndan sonrayd. O, AJida'yla birlikte iftlikte kalmt. Kafalar zgrlk masallaryla dolu iki rlandal lgn tarafndan kkrtlan klelerin Koeberg ve Swartland'da ayaklandklarna ilikin sylentileri duyduumuzda, Cape'e daha yeni varmtk. Yabanclardan baka ne beklenir? Birbirinden korkun ykler azdan aza dolayor, herkes bir eyler uyduruyordu. Gz dnm binlerce kle iftlikleri yamalayarak, beyazlar ldrerek Cape'e ilerliyormu. Hepimizi denize dkeceklermi. Btn bu sylentilerin incir ekirdeini doldurmaz bir olaydan kaynakland sonunda ortaya kt. Eer yanl anmsamyorsam olay yle olmu: Birka elebann ayaklandrd kleler kz arabalarna doluup yredeki baz iftlikleri basmlar. Beyaz iftileri balayarak cephane ve silah almlar, bulduklar yiyecekler ve araplarla kendilerine ziyafet ektikten sonra da Cape Tewn'a doru yola dzlmler. Askerler bu sarho ordusunu bir saat iinde bozguna uratp delik deik etmiler tabii. Duyduuma gre, elebalardan bir blm daha sonra aslm, geri kalan da krbalanm ve hapse atlm. te bu kadar. stelik btn bu grlt gerekd bir haber yznden km. Ynetim kleleri zgrlklerine kavuturmaya karar vermi szde. Sylenen tarihte hibir ey olmaynca, onlar da ayaklanmlar. Ne gln, ne gereksiz bir davran, yine de o gn asla unutmayacam. Sokaklarda yn yn insan... Gne emsiyeleriyle kadnlar... Omuzlarnda tama srklaryla kleler... Sada solda bekleen arabaclar... Ar kovan gibi... Dkknlarda satn almay, para demeyi ya da paketlerini unutan mteriler... apulculara braklm pazar tezghlar... Yava yava ortalktan el ayak ekildi. Kaygyla fsidaan kk gruplar da

daldlar. Nal akrtlaryla geen svari askerleri... Srglenen kaplar, skca kapatlan tahta kepenkler... Kentin stne bu 31 lut glgesi gibi ken sessizlik... Koskocaman, grnmez bir el, kumlara izilmi bir resmi herkesin gz nnde silivermi-ti sanki. nsan kendini yersiz yurtsuz bir yabanc gibi hissediyordu. Uzaklarda, deniz kysnda martlar hl lk l-ayd. Derken onlar da sustular. Cape'de daha fazla kalmak istemiyordum. Ayaklanmann bastrld haberinin duyulmas, halkn sokaklara dklp bayram yapmas bile kararm deitirmedi. Oullarma arabaya atlamalarn syledim, kaldmz sre iinde parayla ve takasla ne alabildiysek arabalara ykleyip iftliin yolunu tuttuk. (Erzak, cephane, basma, kee, bakr tel, madeni eya ve kargaann balamasndan az nce satn aldm kle Achilles... Bana epeyce pahalya oturmutu; kle ithalinin hkmete yasaklanaca haberi yznden fiyatlar hobire ykseliyordu.) Bokkeveld yolu bitmek tkenmek bilmez. Buna karn, yol boyunca sustum. Anmsadma gre, ne oullarmla konutum, ne klelerle. Olanlar korkuntu. Tanrya kar ilenen bir gnaht dpedz. Pipom dilerimin arasnda, suspus oturdum, ar ar geen manzaraya daldm. Her eyi yitirmekten kl pay kurtulduktan sonra, manzara bile deiik grnyordu gzme. Paarl dann kafataslarn andran silueti... Mavi tepelerin eteklerinden iki yana alan yeil vadiler... Eski geit, Roodezan Geidi... Alak Waveren Vadisinden sarp dolara, Witzenberg'in arkasndaki darack geitten Skurweberglere ve sonunda bu dalk arazinin ssz derinliklerindeki evimize... E-vim bile deimi gibiydi. Bizi karlamaya kan, salarn smsk toplam, ufak tefek kadn g tandm. Grnmez bir varlk bir dokunuta her eyi saydamlatrm damarlar, gizli organlar ve altndaki iskeleti ortaya karmt sanki. Beni kucaklamak isteyen Alida'nn kollarndan syrldm. Tez elden yapmam gereken ok daha nemli bir ey vard. Khyaya btn rgatlar avluda toplamasn byrdm, davarlar yaymaya uzaklara gitmi olanlar bile. Gelmelerini tek sz etmeden bekledim, sonra da onlar birer birer arabann n tekerleine balatp khyaya krbalattm. Kadn, erkek, oluk ocuk tmn. Byklere otuz dokuz, kklere yirmi be krba. En sona kalan khyay da ben kendim krbaladm. Krbatan herkes payn alnca konutum. Bu size ders olsun, dedim. Bana kar ayaklanmay kafanzn iinden bile geirme-yesiniz. Hadi imdi iinizin bana. Sonra da eve girdim, Ali-da'y ptm, sofraya oturdum. Yaamm boyunca klelerden yana hibir sorunum olmad. Ne var ki, oullarm erefimi be paralk ettiler. Hep Ga-lant'n yznden... Kendi iftliimde, kendi ocuklarmdan biriymi gibi byyen Galant'n. Tanrm, kuluna Sen sabr ver... GALANT Dalarn ycesindeki yekpare kayada bir erkein ayak izi vardr. Rose Anaya gre, yeryznn afanda, talar yumuakken bir Bushman ya da bir Hoikhoin brakm. Belki de Rose Anann yklerinin Yce Avcs Heitsi-Eibib'in izidir. Ya da talara can vermek iin yeryzne indiinde Tsuio-Goab basmtr oraya. Bu izi dnr, dlere dalarm. Taa iz

brakmak mthi bir ey! Sonsuza dek kalr, ne yamur silebilir, ne yol. Benim de ayak izlerim var. Bokkeveld ocukluumda ve delikanllmda braktm izlerle dolu. Srden kaan davarlarn peinde... Kn yaylada Ontong ve Achilles'le birlikte davarlar otlatacak kuytu bir yer ararken... Srlere dadanan yrtc hayvanlar vurmak iin ova ktmzda... (Bunlarn ara 33 Sesler Zinciri F:3 snda bir de aslan var.) Bete (*) giden ayak izleri... Benim, Nicolaas'n ve Barend'in ayak izlerimiz... Kkler Hester'in... Drdnmz de yalnayak... Pazarlar ve konuk gnlerinde on-larnkiler kundura izleri... Sylesene Rose Ana, neden senle ben hep yalnayak geziyoruz? yle ite. Ben de kundura isterim, ayama dikenler batyor. Sadece efendiler kundura giyer. zler, izler... Dalar ap Tulbagh'a, Worcester'e kadar uzanan, kimileri kanl izler... Kaanlarn izleri, dnenlerin izleri. Hibiri grnmyor, yamur ve yel onlar silip gtrm. Yeryznn afanda olumu kalc izler deil ki bunlar. u ayaklarma bak... Her izgiye, her yara, her yara izine, boydan boya nasrlam, boynuz gibi sert tabanma iyice bak. Yaz k, scak souk demeden Bokkeveld'de attm her adm orada greceksin. Ot, ta, da, ova, toprak, su, ev, kulbe her ey orada kazl. Yeryzne ayaklarmla yapm-m, kurtulu yok. u iz unun, bu iz bunun diyemem. zler karmakark. Ayaklarma bak... Dnp dolap hep Rose Ana'ya giderler. Tezek ve kekik kokulu Rose Ana. Adam scack bir post gibi sarp sarmalayan, dnyaya kar koruyan, ho kokulu tavana-rasna benzeyen Rose Ana. Her derde deva bulan Rose Ana. Bbrek sancsna kekik, boaz arsna knaiei, ksre yaban sarmsa, halsizlie ball ay, karn arsna ac kkler, kabzla sinameki, mide sancsna sarsabr, her eye bir ey... Ve trl masallar... Yamuru kzdran kzlarn ruhunu tadklar iin el srlmeyen beyaz bataklk iekleri... Yamuru kzdrmamak ge(*) Bet : Bir akarsuyu tutmak iin yaplan engel, set, baraj; bu yolla tutulan su.

rek, yoksa yldrmn gnderip adam ldrr, bataklkta bir iek yapar. Gece karanlnda baykular ve maymunlaryla dolaan iyi-saatte-olsunlar yaramaz ocuklara hastalk tarlar. yi-saatte-olsunlarn diisi erkein dlerine girip akln eler, olanca belsuyunu ekerek halsiz brakr. yi-saatte-olsunlarn erkei de uyuyan kadnlarn diyataklarna l ocuklar eker, bir daha sradan bir erkee bakamasnlar diye ilerini paralar, Yeryzn, insanlar,

yamuru, gnei, yeli ve atei yaratan Tsui-Goab'dr. Gaunab ise karanlkta yaar ve karanlkta olup bitenlere hkmeder. Bir de yumurtlayaca yerdeki otlar kavuran Yldrm Kuu var. Topran derinliklerinde, nemli bir oyua yerleen yumurta gitgide byyp ierek vaktinin dolmasn bekler. Gk grlemeleriyle birlikte yumurtadan yeni bir Yldrm Kuu kar. Yldrm bu kuun tkr, kara bulutlar da btn dnyay kaplayacak kadar geni kanatlardr. Rose Anann masallar byleydi ite. Uykum katnda bana smsk sarlr, ana bir tavuunkine benzeyen sesler kararak beni okar, pipimi avucuna alp hafife ovuturmaya koyulurdu. Yava yava ayaklarm yerden kesilirdi. Da balarndaki bulutlar gibi uzklara srklenirdim, ok uzaklara, Nicolaas'n anlatt Cape'den bile daha telere, her eyin tesine... Sonunda uykuya dalardm. Hep Rose Ana. lerini grrken beni srtna balard. Diz kp yerleri silerken, ocaktaki bakr tencerelere, kara aydanla uzanrken sallantlar uyuturdu beni. Ev ilerine yardm etmeye baladmda bile yanmdan ayrlmad. Bulak teknesindeki atal kaklar ayrrken, hanmmz Alida'nn dikkatli baklar altnda ocan yanndaki byk sepeti odunla doldurup tarken hep yanmdayd. Az daha byynce avluda kouturmaya baladm. Benim ayaklarm da yerde iz brakyordu artk. Derken iftliin semeri srtma vuruldu. yi alrsan aramz bozulmaz, demiti efendi. Kstahlk eder, iini savsaklarsan, ite krba. Tamam m? Tamam, Efendi.

O gnden sonra Ontong'un denetimine girdim, ilerin nasl yaplacan bana o gsterdi. Ama Rose Anann eli hep srtm-dayd, i biter bitmez ona koardm. nceleri iim kolayd. Odun ya da tezek toplamak, tavuklar yemlemek ve bostandan uzak tutmak, buday tarlalarna meyva bahesine dadanan kular kklamak. Adamn gzlerini kamatran yakc gnein altnda, bir yandan teneke alp bir yandan avaz avaz haykrarak oradan oraya koturup durursun. Crcr bceklerinin gn doumundan ok nce balayan tekdze tleri, akam karanlna dek kesilmez. Gmlein, sert ve eski bir deri gibi srtna yapr. Karanlk kerken sendeleye sendeleye iftlie dnersin. in bitmedi daha. St saan Achilles'e yardm edeceksin. Yumurta toplamak da cabas. Folluklar doluysa sorun yok, tavuklar baka yerde yumurt-ladlarsa yandn. Gecenin kr karanlnc dek iftlii drt dnersin, ounlukla da susamurlar yumurtalar arm olurlar. Szm szm szlayan bedenini Rose Anann kulbesine srklersin. Mum nn l sar aydnl aralk kapdan dar szar. Yemek yiyemeyecek kadar yorgunsundur. Btn istediin yatp uyumaktr. Ama Rose Anann deindeki yerini bir erkek alm olur genellikle. Sen de gidip baka bir yere kvrlp yatmak zorunda kalrsn. Efendinin gelecei geceler eve hi uramazdm. Rose Anann tembihledii gibi, postumu alp Ontong'un kulbesine kvrlrdm. Yaz geceleri otlarn stne u-zanarak yldzlara bakardm. Kimi zaman ay ylesine parlak olurduki, kafamn iinde parlyor sanrdm. Daha doru drst dalamadan Rose Ana seslenirdi. Galant, sabah yldz batmak zere. Efendiyi bekletme. Hasat mevsimlerinde grevim oraklarn peinde dolamak, henz yeterince ustalamam olanlarn drdkleri baaklarla saplar toplamakt. ok gemeden ben de aralarna kartm. Ekim bimeyi kolay sanma. Ikibklm eilip kolunu aar, ora sallarsn. Kolunla birlikte bedenin de saa sola savrulur. Her orak darbesinde bir adm ilerlersin. tekilere

 36ayak uydurmak gerek. nceleri herkes kabadaylk taslar. Kahkahalar, bbrlenmeler grla. Hele biri yellenecek olsun, alaylarn sonu gelmez artk. Vakit ilerledike adamlar suskunlarlar. O scakta orak sallamak ikenceden farkszdr. Sradaki-lerden geride kalmamak iin cann diine takp alacaksn. Yoksa rgatbann krbac kabaetlerinde ya da srtnda aklar. Kimi kez yle bir yalar geer, kk bir uyar. Ama eer kay-tardndan kukulanacak olursa, o ipince krba gmleini ya da pantolonunu yrtp derine iler. Acsna dayanabilirsen dayan. Biilen ekinler arabaya yklenir, yolda sarsntdan dmesin diye gzelce balanp ak ambara gtrlr, Noel sresince kurumaya braklr. Yeni yldan sonraki ilk rzgrl gnde harman balar. iftlik ilerinin iinde en cok bunu severim. Harman dven atlara dikkat et, budayla birlikte seni de inerler yoksa. Boyunlarna dek samana batm olarak, imek hzyla dner dururlar. Derken, efendinin ya da khyann haykr duyulur. Atlar gtrn! Onlar gider gitmez bir buyruk daha. Saman ayrn! Saman ykl ar direni kaldrp saman omzunun stnden atmaktan adamn kolu kopar. Saman uzun tahta direnlerle defalarca atlarak bir yana ylr., Olduka temizlenmi olan taneler kalburdan geirilir ve pervanelerle bir daha temizlenir. Derin uykunda bile kulaklarn vnlar durur o gece. Bat yerli hzn artrnca, sra harman savurmaya geiir. Savrulan kabuklar havada bir an asl kalp benekli bulutlar oluturur, sonra da rzgrda srklenir gider. Taneler sapr sapr yere dklr. Yabalar durmadan iner kalkar, dans eder gibi. Her yann tere batar, buday kcbuklar yzne yapr. Tozman gzlerin yaarr, boazn kurur, ama durup dinlenmeye vakit yoktur. Harman savurma rzgr kesilinceye kadar srer. Taneler btn plerden ve kabuklardan ayrldktan sonra uvallara doldurulup buday ambarna tanr. Gcn bir de burada snanr, uval srtna vurup ambarn ta merdivenini __07__ karmayan erkekten saylmaz. uvallar ombcra istiflenince i biter. Hasat genellikle Lagenvlei'den balar. Sonra da dan evresinde iftlik iftlik dolar rn kaldrrz. Hud-den-Bek'den Wagendrift sapana dek. Onca iin stesinden gelmekte erkekliini kantlam olursun. Artk kimse sana ocuk diyemez. Fasulye hasadyla babozumunu saymazsak, harman kaldrldktan sonra iler yava yava azalr. Bizim balar Tulbagh ve Worcester'dekiler kadar byk olmadndan zm inemek fazla vakit almaz. Efendi sadece bir f konyak elde edebilecek kadar zm yetitirir. zm suyu mayalanp fsr fsr sesler karmaya balaynca tek bana ie giriir. Birka gn evine bile uramaz, yemeini imbiin yan banda yer. Geceleri de orada yatar, uyuyorsa elbet. Ertesi hafta ikinin tadna bakarken yaral bir boadan daha beter olur. O hafta biz de hoa vakit geiririz, imbikten son kan kark ispirtoyu bizlerden esirgemez nk. O arada fasulye hasad da bitmi, taneler toplanp kurutulmutur. Krlanglar sarp kayalklara birikirler, sabahlar otlarn stnde incecik don tabakalar grrsn. Tezek ve

odun toplamann vaktidir. (Souk ve uzun k gecelerinde sabaha kadar iin iin yanan sert tkoin odunu.) Bokkeveld'in k apansz bastrr. Biz davarlar yaylann lk otlaklarna gtrrz. teki rgatlar yaban otlarn skp allar yakarak yeni tarlalar aarlar, souk kuzeybat yeli daha dinmeden tarlalar srlr. Cok gemeden, alageldiin dngye yine kaplrsn. Tabanlarn souktan atlar, smn buz tutar. Durup dinlenmek yok. Yazlarla klarn belirli zamanlarda gelip gemelerinde bir hayr var yine de. Yrek atlarna benzeyen bu sreklilie sen de ayak uydurursun. Ondan kamak istesen kaamazsn, ama seni ayakta tutan da odur. Yllar tpatp birbirine benzemez elbet. Kiminde byk bir frtna ya da su baskn, kiminde kararsz bir yel ya da kuraklk olur. Ahrlardan kaan kzler, donarak len davarlar, gne arpmasndan krlan tavuklar, dalardan 38 inip kuzular, danalar kapan leoparlar, tozu dumana katarak iftlikten gesn ceylan ve antilop srleri, meyva bahelerini talan eden maymunlar, yklan setler, kazalarda sakatlananlar ve lenler, kaynar su kazanna den bir ocuk... Her yl bir yenilik, bir deiiklik. Ama mevsimlerin ak hi deimez. Kn hayvanlar otlatmak ve tarlalar srmek, ilkbaharda ekin ekmek, yazn rn kaldrmak, sonbaharda fasulye hasad ve babozumu, ardndan da yeniden baa. Efendinin buyruuyla beni deiik ilere koarak gcm snadlar. Bylelikle her trl ite adamakll pitim. Ard arda birka k davar otlatmaya gnderildim. Kara tepelerden yaylann allklarna. Olanlarla ava ktm. O koca tfei nbetlee kullanrdk, barutu ve kurunu boa yakann vay haline. Sr gttm, birka kez araba bile srdm. Ata binmeyi ve atlara bakmay bana Ontong retti. Araba srmeyi severim. kzleri harekete geirmek iin krbac yle bir indirir, deh deh diye barrsn. Hepsi birdsn yrmeye balarlar, boyunduruklar gcrdar, kaylar gerilir. At gibi yok yine de. Onlara daha ilk gnden sahip kmtm, saatlerce ahrda almak bana vzgelirdi. Onlarla konuurdum, sylediim her szc anlarlard sanki. Hele o grkemli, boz aygr. Onu seyrederken tetik dururdum. Ontong'un yanmda olmad bir sabah, iseleyen yamur altnda onu ksraktan ayrmak iin az m uramtm. Yabanl bir yaratkt, eytann sol baca. ylesi ahru ve avluya deil, bozkra ve dalara yarar. Ona baktka iim erirdi. Nereden nereye estii bilinmeyen bir yel gibi, dlerimden drtnala geip giderdi. Gelgelelim onu Barend'e ayrmlard. Lanet olsun, neden sanki? Atlar Barend'in umurunda m? Aygr onun boynunu krsn da grsnler. Bir sabah efendinin, Bugn Barend'in atn altracaz. demesiyle mideme bir yumruk indi, soluk alamadm bir an. Barend'in at m? Benim atm o, benim boz aygrm. 39 Azgn atlar, bir hufxa Doyunca ehli bir ata balanarak altrlr, hatta iki ehli atn arasna. Ama bu aygr o gne dek hi kimseyi yanna yanatrmamt. O gn almazsa, bir daha hi almazd. Efendi, Hadi bin, Barend, at senin! diye bard. Barend ok korktuu halde, babasn etkilemek uruna yiitlik taslyordu. Gl kuvvetli drt adamn tutmaya altklar aygr, adamlar zahmetsizce, yars bo uvallar gibi saa sola srklyordu. Barend epey abaladktan sonra aygrn srtna bindi binmesine ya, knn eyere demesiyle aygrn onu stnden atmas bir oldu. Olanck havada bir takla atp'yere dt, at tersiyle kapl, evk toprakta kayarak bir yana yld.

Barend, kalk abuk! Bizim efendi adamn yakasn kolay kolay brakmaz. Bu kez adamlar aygr daha uzunea bir sre tutmay baardlar. Barend de dizlerini yukar kvrp tabanlarn o koca hayvann brlerine skca yaptrabildi. Gelgelelim at boynunu kst, art ayaklarn yerden keserek olan dklarn iine savurdu yine. Srtn tahta kapya arpan Barend'in soluu kesildi. Kalksana, Barend, neyin var senin? Barend nc dten sonra, babasnn krbacna meydan okumay bile gze ald ve kalkmad. Dkya bulanm yz ya iindeydi. Nicolaas, bir de sen dene! Barend'den drt ya kk, clz bir ocuk olan Nicoiaas, daha atn srtna trmanrken kendini yerde buldu. Sra On-tong'a gelmiti. Atlar altrmakta onun stne yoktu. Bu ustal Batavia'dayken kazand sylenirdi. Ne var ki, o bile burnundan soluyan aygra ahrlarn evresinde ancak bir tur att-rabildi. Sonra da aygr onu srtndan frlatt, bir srayta duvar ap kat. Yakalanp geri getirilmesi tam iki gn srd. Efendi, Barend'e bir daha denemesini buyurdu. Olan ilk denemede kafast pislie akld ve akta kalan kna krbac yedi. Yine krbala sonulanan ikinci denemeden sonra pes etti. Nicolaas'la Ontong da ayn akbete uradlar. Onlar hava 40 da uarlarken, ben ds sevinten uuyordum. Aferin gzelim, hepsini frlat, sen benimsin! diye barmak geiyordu iimden. ' Efendi, Sra sende, Gaiant, deyiverince korkudan buz ke-

sildim. Dizlerim birbirine arpyordu. nsan imei nya da yelin stne binebilir mi? Barend fkeyle, Ata binmekten ne anlar o? dedi. Kanayan dizini tutmu hkryordu. Bir denesin bakalm. Bu kez Ontong sze kart, kayglanmt besbelli. lr ocukcaz. Bir ey olmaz, brak denesin.

Adamlar at skca tutarlarken arabuk hayvann srtna atladm, dizgini bileime doladm, dizlerimi kvrp ayaklarm atn brlerine yasladm. Gzlerim kararyor, midem bulan-yordu. Tamam, hayvan brakn,- diyebilecek kadar sesim kt neyse. Aygr imek hzyla ne atld. Ona kene gibi yapmtm, tek dncem srtnda durabilmekti. Ahrlarn evresinde birka tur attk. Kanatlanyoruz sanyordum arada br. Duvarlar ap dalara uuyorduk. Sonunda yere iniyorduk, km kemiklerimi atrdatan bir hzla eyere arpyordu. Bir ara hayalarmn stne yle bir oturu oturdum ki, safram azma kt. Yine de dizgini brakmadm, lsem de brakmayacaktm. Aygr bir ahlanyor, bir n ayaklarnn stne kalkyordu. Kollarm yerinden skyorlard sanki. Derken, bahe kapsna doru atldk. Hayvann niyeti, olanca arlyla kapya bindirip beni yamyass etmekti belli ki. Biri tam

vaktinde kapy ap telala yana kat. Hzla dar frladk. Bylesine hzl koan baka bir at grmemitim. Bozkrda dolu dizgin ilerliyorduk. Gzlerimden yalar boanyordu. Hayvan apansz durdu, kafasnn stnden uacaktm neredeyse. Bir sre ifteler savurdu, aha kalkt, ardndan da bete doru lgnca bir kou tutturdu. Beni bomaya bile kalksan seni brakmam, dedim iimden. Huysuzluunun nedenini anlamtm. Hayvann korkudan gz dnmt, benden korkuyordu stelik. amurlar sratarak son hzla suya girdi. Bir yuvarlanacak olsa boulurdum. Ama Rose Anann ve efendinin btn tanrlar zerine yemin ederim ki, o da benimle birlikte boulana kadar dizginleri brakmayacaktm. te tam o anda, lgnln doruundayken birden durdu.' Yay gibi gerilmi kaslar yava yava gevedi ve o koca hayvan titremeye balad. Yumuak bir sesle, Hadi gel, dedim. Suyun kysna vardmzda boynunu okadm. Hl titriyordu. Derisi sodal suyun ak kpkleriyle benek benekti. KesMmi dizlerimle srtndan kaydm, avu avu ot toplayp derisini kuru-ladm. Ne kprdad, ne ses kard. Soukta kalm gibi tir tir titreyerek ylece durdu. Epey sonra dizgini elime aldm ve ben nde, aygr arkada iftliin yolunu tuttuk. Avludan bana doru koan adamlar seebiliyordum. ldm sanmlard anlalan. Yanlarna yaklanca sessizlik iinde iki yana aldlar. Aralarndan geip iftlik kapsndan ieri girdim. Hibir ey hissetmiyordum. Aygrn fkesi getii anda, benim de iimde bir eyler lmt. Uysal br eek gibi ardmsra gelirken, umutsuz bir drtyle sessizce haykryordum. Kopar u dizginleri, Tanr akna. Seni benim bile bulamayacam bir yere ka. Bou-nayd, lgnl gemiti bir kez. Gzleri inek gz gibi yusyuvarlak, slak ve uysal baklyd. Efendi, Aferin, Galant, dedi. Hayvan altrdn, al senin olsun. stemem, dedim fkeyle. O Barend'in at. Varsn Barend'in olsundu. Bylesine yz kzartc bir biimde boyun een o boz aygr asla balamamaya yeminliydim. Sendeleyerek yanlarndan uzaklatm, bete geri dnp suya daldm. Kendimi boacaktm aklm sra. Daha sonra soluk solua kyya uzandm. u kt gn bana unutturacak bir eylerin olmasn diliyordum. Barend'le Nicolaas yanma geldiklerinde fkem yatmt. imde kr bir ac kalmt sadece. Bu acy onlarla paylamayacaktm. Betin aclar dindiren bir zellii vardr. Rose Ana gibi 42 adam sarp sarmalar. iftliin her yerinde iz brakan ayaklarmz, sonunda hep bete koard. Eimli yannda toprak bir set, yukarsnda yeil bir bayr ve dallan neredeyse amurlu suya deen st aalar. Dallarn arasndaki dokumackuu yuvalan ikide bir ylanlarn saldrsna urar. Aaca trmanp da yuvann iinde reklenmi uyuyan bir ylan grdn m, korkudan lk la kendini brakrsn, cumburlop suya. Ben tekilerden nce trmanr, ylan olup olmadna bakardm. Esnek dallarn arlmz ekebileceini kantlamak da benim grevimdi. Daf krlr da aa dersen, tekiler evremde hoplayp zplarlar, kahkahalar atarlard. Hibir ey yldrmazd beni. Ylan imlan dinlemez, yuvalara erimek iin her tehlikeyi gze alrdm. amur kavgas yapardk kimi gnler. Gzlerimizin dnda her yanmz amurlara bulanrd. Bazen de, kimin daha fazla dayanacan grmek iin birbirimizin kafasn suya batrrdk, jlk nce pes etmeyi kendimize yediremediimizden, sudan yar l kardk. Oyun oynamaktan ve yzmekten bknca, otlarn zerine anadan doma uzanr, sazlar kemirerek gkyzne bakardk. Garip biimli bulutlar birbirimize gsterirdik. Koca memeli inekler, arabaya koulmu kzler, insan yzleri, sklm yumruklar, kunduralar, kadn memeleri, balkl kular, eki balklar... yle dalp

giderdik ki, ileri yarm braktmz bile unuturduk. Kular tarlalardan kovulacaktr, davarlar toplanacaktr, st salacaktr, odun krlacaktr ya da bostan kazlacaktr. Kimselere grnmeden iftlie szlmeye alrdk, ama karmzda efendiyi bulurduk. ektiimiz korkuyu ksa srede unuturduk. Hemen ertesi gn soluu bette alrdk yine. Nicolaas'la Barend'in ileri benimkinden hafifti elbet, onlarn benim kadar ok almalar gerekmiyordu. Benim iim bitmek tkenmek bilmezdi, Achilles ve Ontong burnumun dibinden ayrlmazlard stelik. Yine de bir yolunu bulur bete kaardm. ocukluumda braktm ayak izlerinin ou bete gider. Nicolaas'la ikimiz yalnzsak daha cok elenirdik. Barend ksa srede serpilmi, bizimfe eskisi ka 43 dar sk oynamaz olmutu. Bir gn leden sonra, Nicolaas'la birlikte toprak setin dibinde bir oyuk kazmaya giritik. Oraya gizlendiini grdmz bir sann peindeydik. ok gemeden san unuttuk. Habire kazyorduk, slak omuzlarmz birbirine srtnyordu. Toprak cvkt, oluklu borunun oradaki sert bala hi benzemiyordu. Yaptmz ie kendimizi iyice kaptrmtk, toprak kurtlan gibi hevesliydik, yorulmak bilmiyorduk. Gnein scakln artk sadece tabanlarmzda hissediyorduk. Geride braktmz dnya umurumuzda deildi, yeryznn grtlana inecektik ille de. Gelgslelim, tnel tepemize kt birden. Bir an ncesine kadar topra kaza kaza ilerliyorduk, sonra evremizde garip bir devinim oldu ve topran altnda skp kaldk. Soluk alamyorduk. Korkudan birbirimize sarlmtk. Umutsuzca kendimizi yukar ekmeye, bir hava delii amaya abalyorduk. Byle lp gidecektik, anlamtm. Titreyen ve silkinen beinm bedenim miydi, yoksa Nicolaas'nki mi, bilmiyordum. Gzlerimi atmda ortalk aydnlkt. Az dolusu kustum. Ontong ve bakalar aalar gibi evremize dizilmilerdi. Nico-laas, N'olur babama sylemeyin, diye yalvaryordu. Sylerseniz bizi gebertir, deil mi, Galant? Gebertir tabii, dedim tkrerek. Adamlar gittiler. Biz hava kararncaya kadar orada ylece oturduk. lm birlikte kefetmi iki ocuk. unu bir trl anlayamyorum! Betteki ayak izlerimiz hem birbirine karm, hem de ayr ayr. Onunkiler bir yana gidiyor, benimkiler te yana. Okuma yazma yznden galiba. Annelerinin onlara okuma yazma rettiini biliyordum, sk sk bundan sz ederlerdi. Gnn birinde Nicolaas amuru avularyla dzeltti, stne sopayla garip ekiller, izgiler, kvrmlar, kk bir hayvann ayak izlerine benzer er br bir eyler izdi Bana da, Syle bakalm, bu ne? diye sordu. Ne bileyim ben? Bukalemun izine benzivor. ___ AA ___ Bilemedin, o benim adm. Nicolaas yazyor. Bu bana olas grnmemiti dorusu. yi ama nasl olur? Sen ayakta duruyorsun, oysa adn amurda yatyor. Nasl ey , bu byle?

Nicolaas ekilleri tek tek iaret ederek gld. Bak ite Ni-co-la-as. Sonra da onu silip baka bir eyler izdi. Bu da Barend'in ad. Tam o srada Barend bize amur frlatmaya balad, biz de dersi brakp oyuna daldk. Birka gn sonra Barend'in efendiyle birlikte bozkra gitmesini frsat bilip Nicolaas' bete srkledim, Adn yine amura izsene. Niye? Grmek istiyorum. Nicolaas omuzlarn silkerek sylediimi yapt. Knn stne kp bir sre ekillere baktm, parmam stlerinde dolatrdm. Benim adm da yazabilir misin? Elbette. Nicolaas baka bir yeri eliyle dzeltti, nemli bala yeni ekiller izdi. Bu benim adm m yani? Evet, Galant yazyor. Buna inanmak gt. Durgun suya bakarsan, yznn de sana baktn grrsn. Kafan sallar, suratn buruturursar teki yzn de ayn eyleri yapar. Bu garip olay az ok anlayabiliyordum, ama minnack iaretlerin benim adm gstermesi kafam kartrmt. Yzmek iin soyunurken Nicolaas'a Brak yle kalsn. dedim, iaretleri dallar ve yapraklarla gzelce rttm. Barend'in de bizimle birlikte bete geldii bir gn,, yapraklar temizledim ve damdan der gibi, Ne bu? diye sordum. Barend, Galant bu, senin adn, dedi. Nicolaas'n syledii doruydu demek. Nicolaas'tan bana okuma yazma retmesini istedim, o da kabul etti, ama Barend kabaca atld. Bouna urama, o bir kle. Okuma yazma rense n'olacak? Davar gderken, ekin bierken, odun keserken iine yarar m? 45 retecek misin, Nicolaas? Nicolaas kalarn atp beni szd, dalgn dalgn omuzla-nn silkti, bir kurbaaya ta att. Barend hakl, dedi sonunda. Okuma yazma renmek senin iine yaramaz. Hadi gel, nce kim suya atlayacak bakalm. O gece Bokkeveld'in korkun frtnalarndan biri patlad. Ertesi gn bete dndmde, iaretlerin yerinde yeller esiyordu. Bana okuma yazma retmek istemiyorlar, Rose Ana, diye szlandm. Sen retsene. Ne anlarm ben okuma yazmadan? Bu yama kadar onsuz de pekl yaadm. Okuma yazma renip bana dert mi aacaksn? Efendiye bak, Cape'den gazete geldi mi keyfi kayor, gnlerce yz glmyor. Cape olaanst bir yer olmalyd, gazete de gerekten olaanst bir eydi. Bu yrelere ait bir ey olmad gazete adndan belli zaten. Ne vakit gelecei bilinmezdi. Tulbagh'a kimin, ne iin gittiine balyd gazetenin gelii. Kimi zaman teR bir tane gelirdi, aradan uzun

zaman gemise desteyle. Gizemli bir biimde katlanm incecik ktlar. Efendi akam yemeinde Kutsal Kitab okurken takt kk, yuvarlak gzl gzne yerletirir, sandalyesini mutfak kapsndan dar ekip oturur, kalarn atarak, kendi kendine sylenerek saatlerce gazete okurdu. Byle gnlerde en iyisi onun yoluna kmamakt. Okunmu gazetelerin n odadaki sar sanda kaldrldn Rose Anadan duymutum. Demek ki, ok deerli eylerdi. Eski gazeteleri ocan yanndaki odun sepetinde grdm olurdu ara sra. Araba Tulbagh'a giderken, yumurtalar bu ktlara sarlyordu. Eskidike sararyorlard nedense. Ama genellikle gazeteler ortada braklmazd. Klelerin ve Hoikhoinlerin bunlara el srmeleri yasakt. Rose Ana gazetenin kendine zg karanlk bir yaam sren bir yaratk olduunu sylerdi. Buna kar ila da yokmu stelik. 46 Gazete konusu eskiden kafam hi kurcalamazd. Nicolaas bana okuma yazma retmek istemeyince iime bir merak dt. Olanaksz gerekletirecektim. Gnlerce, belki bir hafta avluda bekledim, geli gidileri gzledim. Sonunda blge avuu yeni bir gazeteyle kageldi. Efendinin gazeteyi okuyup bitirmesini ve nne kan herkese fkesini kusmasn sabrla bekledim. Sonra da bir frsatn bulup eve szldm, gazeteyi sakladklar yerden alp koynuma soktum. ncecik bir eydi, mintanmdan hi belli olmuyordu. Be alt gn gazeteyi koynumda tadm. Artk onu aramazlard. Tek bama davar otlatmaya bozkra gittiim bir gn gazeteyi dikkatle koynumdan karp dz bir kayann stne yaydm, katlarn dzelttim. Parmaklarm karncalara benzeyen kk iaretlerde dolatrdm, bam eip kd uzun uzun kokladm. Bana hibir ey sylemedii halde, onun Cape'deki olaylardan sz ettiini ok iyi biliyordum. Nioolaas" ve Barend; Cape'e ilk gidilerinden sonra, o uzak ve olaanst yerdeki servenlerini anlata anlata bitirememilerdi. ykleri tkenince onlar soru yamuruna tutarak belleklerini kurutmutum. Yepyeni dnceler ve imgeler kafam allak bullak etmiti. Birbirlerini dz izgilerle kesen, yass ta deli sokaklar... Tepesi masa gibi dmdz ve bizim dalarmzdan bile yksek olan Masa Da... Deniz dedikleri usuz bucaksz bet... Bokkeveld'den daha bykm, sular canlym, kpr kpr kprdanrm durmadan. Denizde gemiler varm. Ufuk izgisinin tesindeki lkelerden gelen bu gemiler evlerden daha yksekmi. Dan srtnda bayraklar dalga-lanrm. Her gn le vakti top patlarm, sokaklardaki gvercinler rkp havalanrlarm. Adama bir gnde bir servet kazandran at yarlar yaplrm. Sokaklar k giysili, tepesi uzun-- apkal insanlarla doluymu. Dkknlarda yok yokmu. Dedikleri doruysa, kleler bile dkkn ap zengin olabiliyorlarm. Onlar da bizim gibi yalnayak gezerlermi, ama giysileri beyle-rinkinden farkszm. Nicolaas bana bir seferinde al renkli, ipek bir mendil, bir seferinde de huni biiminde bir apka getirmiti. __47__ lk kez grdm garip eyler... Amma ilgin yerdi u Cape. O gece Rose Anaya, Bak sen grrsn, Kim diyor? Ben diyorum. gnn birinde ben de Cape'e gideceim, dedim.

Senin demenle olmaz, efendi demeli. Cape'e gideceim gn hi kimseden izin almayacam, Fose Ana. ylece ekip gideceim, seni de gtreceim elbet. Ben oray grdm.

Nicolaas'n anlatt gibi mi gerekten? Rose Ana kulbenin aralk kapsndan darya, akam glgelerinin toplanmakta olduu avluya dald bir sre. Sonunda, Evet, Cape gerekten olaanst bir yer, diye fsldad. Ama oras bizim yerimiz deil, beyazlarn yeri. Hem onlarn olsun, hem de bizim. Sus, senin akln ermez byle eylere. Kayann stnde ak duran gazetenin ldrtc suskunluunda bu szleri iitir gibi oldum. Gazeteyi bir utan br uca kaplayan karnca dizileri, geceleri dlerime giren Cape'le ilgili trl ykler anlatyorlard; bunu biliyordum ama bana btn syledikleri uydu: Senin byle eylere akln ermez. Bara ara onlar aaladm, ses vermediler. Az almadk svgler yadrdm, yine ses yok. Gazeteyi para para ettim, stne kp tepindim, paralan harman gibi yele savurdum. Dnyann br ucuna srklensinler, Cape'e geri dnsnler, efendinin cehenneminin mavi alevlerinde kavrulsunlar! Cehenneme kadar yolunuz var! Kahrolas gazetenize ihtiyacm yok benim! Hem neden adm amurlara yazacakmm? aretlerini grmeden de adm biliyorum ben. Benim adm Gala nt. Yine de, keke biri kp bana anlatsayd diyorum. Okumay yazmay retseydi. Neyim ben, ne yaptm da beni bu koyu karanla tutsak ettiler? Ahra kilitlenmi bir at gibi. Nicolaas neden bana yardm etmez? O farkl. Hayr, o da 48 tekiler gibi. Aslan oiay son kukularm da yok ettr. (Ama aslann gizi hl zlm deil.) Erkek aslanlarn, yamurlara ve av hayvanlarnn g mevsimlerine gre, avlanmak iin yaylaya indikleri olur arada bir. Bizim Bokkeveld'deyse aslana rastlanmaz. O yaz byk bir kuraklk olmutu. Aslann taa buralara kadar gelmesi belki bu kuraklk yzndendi, belki koca-mln ve aln aknlndan. Her neyse, aslan gnn birinde apansz yaammza girdi. Varln, davarlarn geceleri birer ikier aldan eksilmeleriyle anlamtk. Efendi allara dadanann bir leopar olduunu sand nce. Ama ayak izleri leo-parnkilerden ok bykt. Derken, komu iftliklerden birinde, bir kle ocuu gece vakti kulbesinden karld ve korkun bir kkreme iitildi. Artk kimsenin kukusu kalmamt. Bokkeveld'deki btn iftlik sahiplen, omuzlarnda tfekler, ellerinde sopalar ve mzraklar, pelerinde de kpekler ve klelerle, kimi atl, kimi yaya geldiler. Ben de Barend ve Nicolaas' la birlikte onlara katldm. mz de bymtk, Barend yaknda evlenecekti. Efendi avluda aa gibi dimdik durmaktayd. Gr salar gnete prl prld. Cok dikkatli olun. Bu bir lm kalm sorunudur, dedi. Aslanlarn saldrsna urayp sakat kalan ya da len bir sr insan grmt. z srmek oyun gibi bir eydi nce. Aslann ayak izleri bozkrda ak seik grnyordu. Hayvan ksa srede kstracamzdan emindik. Gelgelelim bir sre sonra izler da eteklerinde kavisler izmeye balad, iz srmek gleti. Bunun zerine kk gruplara ayrldk. Her grupta en az bir tfek vard. Nicolaas ve ben bir avu kleyle birlikte ayn gruba dmtk. Cok gemeden tekileri gzden yitirdik. Avn ilk bir iki saatinde insan ok dikkatli ve uyank olur. Yoluna kan her eyi farkedersin. imenlerdeki bcekleri, ka-yalklardaki kertenkeleleri, yuvalarnn nnde, art

ayaklarnn stnde oturmakta olan yaban kedilerini, karnca yuvalarnda einen karnca yiyenleri, kk bldrcnlar, pazar sabahlan 49 Sesler Zinciri __ F : 4 efendinin yapt gibi kasla kasla ortalkt" JOlaan sekreter kularn, kuru otlarn stnde yavrularyla birlikte kprtsz yatan ceylanlar, benekli engerekleri, ar aksak ilerleyen kaplumbaalar, aa oyuklarnda kaynaan arlar, uzaklarda halkalar izerek uan akbabalar, rmcek alarnda parldayan i damlalarn... Ne var ki, gnein scakl giderek artarken senin de dikkatin azalr. Srtndan ter boanr, stne bir miskinlik ker. Ayn ey o gn bizim de bamza geldi. Ava giderken avlanacaktk neredeyse. Elli, altm adm tedeki bodur allarn arasnda hareket den bir ey grdk birden. Herhangi bir hayvan olabilirdi, ama mrmzde hi aslan grmemi olduumuz halde, hareket eden eyin aslan olduunu hemen anladk. Nicoiaas ne doru bir adm atacak oldu. allarn ardndaki hayvan yle bir kkreyi kkredi ki, ayamzn altnda yer sarsld. Adamlar sopalar, mzraklar bir yana frlatp katlar, kurumaya yz tutmu, clz bir aaca gz ap kapayncaya kadar trmandlar. Yaknmzdaki tek snak bu aat. Dallara yarasalar gibi salkm saak tnediklerini grnce bir kahkaha attm. O srada aslan, kafa--s nnde, yelesi dimdik, allklardan frlad. Heyecanlanmtm. Ate et, Nicoiaas, diye fsldadm. Nicoiaas silah dorulttu, ama elleri titriyordu. Ate etsene, kahrolas! diye haykrdm. Dehete kaplan Nicoiaas silah elinden att, lgnca evresine baknd ve aaca doru komaya balad. Korkudan ta kesildim bir an. Aslan birka adm temden geip Nicolaas' in peinden gitti. Bana bakmamt bile. Nicolaas dnyada ulaamazd o aaca. Her ey bitmiti. O anda sanki grnmez bir el beni kavrad ve bana hi bilmediim iler yaptrd. Silah yerden kaptm gibi aslana evirdim. Nian alp tetii ektim. Kulaklar sar eden bir patlamayla birlikte dizlerimin ba zld ve bir dikenin stne kst oturuverdim. lgnlkt bu. Yanllkla Nicolaas' vurabilirdim. Ortala bir lm sessizlii kt. Drtnala koan dev bir at birden durmutu sanki. Sonra Nicolaas'n haykrn iittim. 50 aslann onun stne sradn grdm. kisi birlikte tozu topraa katarak yere yuvarlandlar. Adamlar aatan atladlar. Nicolaas ar ar doruldu ve stn ban temizledi. Kolla-' rm ap ona kotum. Birbirimize sarldk, lgnca bir neeyle kahkahalar atarak zp zp zpladk. br avclar drt bir yandan koa koa geldiler az sonra. Aman Tanrm, dedi Efendi. Aferin size., Nicolaas'n, Tam vaktinde yetitim, aslan az kalsn Ga-lant' paralayacakt, dediini duydum. Adamlarn yzlerine baktm. Biri kp gerei anlatmayacak myd? Btn yaptklar, baklarn benden kararak bn. bn srtmak oldu. Az sonra aslan yakndan grmek iin omuz vurup beni yana ittiler, yere diz kp lee dokundular, parmaklarm dm dm olmu yelede dolatrdlar, ypranm ve ou krlm dizlere baktlar.

Efendi, Zaten hayvann gnleri saylym, dedi. Avlanacak gc kalmaynca srdeki saygnln yitirmitir. Tek bana yollara dmesi bu yzden herhalde. Kuralk da onu adamakll umutsuzlua drm olmal. Gururla glmseyerek piposunu yakt. Derisini yzerken dikkat edin, post bozulmasn. Onu Nicolaas iin tabaklayacaz. Yalnz kaldmzda Nicolaas'a, Efendiye gerei anlatrsam grrsn, dedim. Ne duruyorsun? diye emkirdi. Hemen ko anlat. Bir kle parasna m inanacak, yoksa bana m? Nicolaas da onlardan biri olup kmt ite. Sonsuz bir karanlk beni epevre kuatmt. Hi k yok muydu? Elimden tutacak tek bir kii yok muydu? Hester? Biz nereye gidersek gidelim, o da ardmzdayd. Ayak izlerimiz pepee. Bizimle gelmeyi bir kez aklna koymayagrsn, ne barp armak para ederdi, ne ta atmak. Efendiyle hanm bile onunla baa kmakta glk ekerlerdi. Krba dahil, denemedikleri kalmamt. Ama kei gibi inatyd Hester. Pe sr h_ HALK KTPHANES simize taklnca, Nicolaas ve Barend fkeden igna dnerlerdi. Kz srtmda tayacam syleyerek onlar yumuatrdm. Tardm da, ar deildi. Bizimle birlikte bete gelmeye baylrd. imenlere ya da toprak sete oturur, dizlerini toplayp enesini ellerine dayar, bizi seyrederdi. Byle gnlerde ona gsteri yapmak iin olanca hnerimizi ortaya dkerdik. Hud-den-Bek iftliinin khyas olan babas lnce, efendiyle hanm onu yanlarna almlard. Zamanla bize iyice snd, bizimle oynamaya ve yzmeye balad. Derken, o da apansz deiti. O yl kt bir k geirmitik. Kar erken bastrm, uzun sre yerden kalkmamt. Davarlar yayladan iftlie getirirken saysz kuzu yitirmitik. Krlanglarn dnnden sonra bile don olmu, hava snmak bilm'emi-ti. Gnei grr grmez betin yolunu tuttuk. Kn hepimiz bymtk, giysilerim srtma dar geliyordu, yeli koklayan taylar gibi kpr kprdk. Souklarn bizden ald o uzun aradan sonra gelen bu yeni yazn ilk gnnde Hester de yanmzdaydir Ayva bahesinin ucuna vardmzda Barend durdu, sert sert bana bakt. Biz Hester'le yzeceiz, Galant, sen gelemezsin. Niye? Geen yaz drdmz birlikte yzerdik hep. Bundan sonra Hester yzerken betten uzak duracaksn. Yzlerine bakakaldm. Nicolaas atld. Babam seni ca-fiyordu, gidip baksan iyi olur. Sersemlemitim. Tiksintiyle dnp yrdm. Birka adm sonra dayanamayp arkalarndan baktm. Bete kan bayr "hzla trmanyorlard. Yerden bir ta kapp pelerinden frlattm,

ama oktan gzden yitmilerdi. Ayva bahesinde arlar vzldyordu. Betteki en lklar ve dokumackularnn cvltlarn iitmek iin kulak kabarttm. Bounayd, hibir ey duyamyordum. Onlarla benim aramda derin bir sessizlik vard. Tek bana ar ar daa trmanrken sessizlik peimi brak 52 mad. Ara sra dnp aalara baktmda, kendimi buralarda bir fazlalk, bir yabanc gibi hissediyordum. Oysa bu tepeler, bayrlar, ovalar, buday ve arpa tarlalar benim grnmez ayak izlerimle doluydu. Eskiden birbirimizden hi ayrlmazdk. Onlar benim arka-dalarmd. Kzn yanmzda olup olmamas neyi deitirirdi Tanrm? Bir grup insann arasna karm, birinin anlatt bir masal dinlerken sklp uyuyakalmtm sanki. Epey sonra uyanyordum ki, masal hl sryor, ama deien bir ey var, aradaki blmleri karmm, bunlar sonsuza dek renemeyeceim. Grnte her ey eskisi gibi, oysa gerekte her ey deimi. Ben artk o gruptan biri deilim. iftlii kubak gren bir kayaya oturdum, az nce yoksun brakldm eylere baktm. Bumumdcn soluyordum. imde dizginlerini koparp kamak isteyen bir at vard. Ayamn altndaki kaya paralarndan birini olanca gcmle itmeye giritim. Beni soluk solua brakan uzun abalardan sonra kaya yerinden oynad, yamacn ucunda bir an durdu, ardndan da aa yuvarland. Hz kazandka kk kayalar ve talar yerlerinden skp srklyor, gk gmbrtsn andran bir ses karyor, kvlcmlar sayordu. Ya kvlcmlar otlar tututurur-sa, ya yangn kar da buday tarlalar kl olursa... Varsn hepsi yansn, her ey kl olsun... Ben de Frtnalar Tanrs o-lurum. O frtnay ne kadar iyi anmsyorum. Elimi uzatsarn tutarm scfnki, ylesine yakn. Durgun bir pazar ledensonrasyd. Efendiyle hanm komu iftlie gitmilerdi. Biz ocuklar dan alt yamacnda geziniyor, yukar yamalardaki maymunlara bararak, yere ieoparnkine benzer ayak izleri izip birbirimizi korkutarak eleniyorduk. Birden bir gmbrt koptu. Dan stmze yklacan sanp korkuyla aa kotuk. Nicolaas ve Barend benden ndeydiler, Hester'le uramay bana brakmlard. 53Hester, Burada kalalm, diye yalvard. Frtnalara baylrm. Burada kalrsak lrz. Hadi abuk ol. Kz koluma yapt. Dur, Galant, n'olur dur. Yzn havaya kaldr. Bak yamur nasl da arpyor. fkeyle elinden tuttum. Bizi frtna ldrmezse, efendi ldrr. Baksana, imek akt. Yldrm Kuu seni grrse hemen burackta lrsn. Hadi yr. Galant, yanmda kal.

Onu kucaklayp zorla gtrmeye yeltendim. Hester haykryor, tekmeler atarak kollarmdan kurtulmaya abalyordu. kimiz birden yere yuvarlandk. Dirseklerimiz, dizlerimiz yara bere iinde kald. Yaptn beendin mi? Yamurun sesini dinle, Galant. Sonunda Rose Anann yamacn eteindeki kulbesine varabildik. (Onun kulbesi teki kulbelerden ayr bir yerdedir.) Srlsklam kesilmitik. stnden sular damlayan bu kzla efendinin karsna kamazdm, olanlarn beni savunmayacaklarn biliyordum. Dilerim birbirine vuruyor, hem souktan, hem de korkudan titriyordum. Kulbenin derme atma kapsn bir tekmede atm, ieri daldk. Rose Anann kekik ve is kokularna karm kokusu bir anda evremizi sard. Rose Ana, u halinize bakn, diyerek bizi azarlad szde. Sesi bizi korkutmak yerine avutmutu. O becerikli elleriyle giysilerimizi arabuk karp atein yanna serdi, bizi akal ve yaban kedisi postlarndan yaplm byk yaygya sard. Hes-ter'le birbirimize iyice sokulduk. Yaban aynn tatl kokusu burnuma arpt, scakl bedenime yayld. Hester'in stelemelerine dayanamayan Rose Ana bize masal anlatmaya koyuldu. Bebeliimden beri dinleye dinleye ezberlediim masallar... El srlmeyen bataklk iekleri, yi-saatteolsunlar, Tsui-Goab 54 ve Yldrm Kuu... Masal masal stne... Tavanaras kadar gvenli, ho kokulu, scak kulbe... in iin yanan tkoin odununun titreen, dans eden kk mavi alevleri, atebcekleri-ne benzeyen kvlcmlarn atrtlar... ay, et, iya ve odun atei kokusu... Hester'le benim yumuack postun altnda sarma dola uzanan bedenlerimiz... Tnel tepemize ktnde, Nicolaas'la da birbirimize byle sarlmtk. Ama bu kez iimde ne korku vard, ne de a kma istei. Bu gizemli ve scack karanlkta, ban omzuma dayam uyuyan u kz ocuuyla sonsuza dek bylece kalabilirdim. Elim postun altnda kendiliinden dolayordu. Rose Ana beni uyutmak iin nasl okarsa, ben de Hester'i yle okuyordum. Usul usul, hi kesintisiz. nsann adn gsteren izgiler kadar gizemli ve olaanst bir dnya kefetmitim. Onu okarken uyuyakalmm. Gecenin bir vaktinde uyandmda, kz yanmda bulamadm. Keye serili dekte. Rose Anann koynunda yatyordun. Yanmdaki scak ve yumuak beden onun bedeniydi. Yoksa d m grmtm? Byle eylere senin akln ermez, Galant. Bedenim her eyi anmsadna gre d olmamas gerekir. Bir trl zemediim eylerden biri de bu. Tpk tavanaras gibi. Akima hep orada geirdiim o ksack an geliyor. Neden ama? Hibir zellii yoktu ki... Frsat bulduka tavanarasna kardk. Kokusunu unutamam. Tavandan sarkan soan demetleri... balkabaklar, narlar, mayho ayvalar... azna kadar kuru zm, eftali ve kays dolu iki tahta sandk... dalardan toplanp frnda stlarak mayalanm, sonra da krbala

dvlerek tavanarasnm tahta demesine kurumaya serilmi yaban aylarnn br kokular bastran buruk kokusu... Nicolaas'la ben orada saatler geirirdik. Hester ve Barend de gelirlerdi ara sra. O gn yalnzdm. tekiler neredeydiler, bilmiyorum. Tek bana gelmitim. Ben, Galant, efendinin evinde tek bana. Evde yalnzken ne yaptklarn renmek istiyordum. (Rose Ana, neden onlar evde otu 55 ruyorlar biz kulbede? Byle eylere senin akln ermez, 6a-Icmt.) renmeliydim. Bir yant olmalyd. Emekleye emekleye evin n tarafna, iki tahta arasndaki dar yara doru ilerledim. Merakm uyandran ey evin kendi deildi. Kkken, Rose Anann peinde evin her yann dolamtm. ki yannda birer yatak odas olan uzun ve dar bir oturma odas, arkada da mutfak. Benim derdim, evin iinde o-lup bitenleri anlamakt. Bu gizi bugn zecektim. Gazete bana az dil vermemiti, ama ben merakl bir san gibi eve s-zlvermitim. renmek istediim her eyi renecektim az sonra. Yarktan aa baktm. Yaz l'edensonrasnn bunaltc scanda yatak odasndaydlar. Efendi byk pirin karyolann kysna oturup ne eilmi backlarn zmekteydi. izmelerini karnca, ayaklarnn gz alc i beyazl beni artt. ini ekti, nakl rtnn stne kendini srtst att. Devrilen bir aa gibi tpk. Hanm pencerenin yanndaki sandalyede oturuyordu. Kucanda naks vard, ama ilemiyordu. Salarn ensesinde smsk toplamt. Sabit baklarn taa u-zaklara dikmi, dimdik srtn karyolaya dnm, hi k'prdama-dan ylece oturuyordu. Karyolay grmek istemiyordu sanki. te hepsi bu. Baka hibir ey yok. Ne giz var, ne yant. Birbirimizden ne denli farkl olduumuzu bir kez daha anlyorum sadece. Onlar orada, ben burada. Rose Ana, Rose Ana! Ama bu sznn ilacn o da bilmiyor. Beni bir bama braktlar. Snacak baka kimim var? Babam olsayd beki... u koca dnyann bir yerinde bir babam olmal... Ama kim benim babam ve nerede? 56 ONTONG Efendi beni Galant'a gz kulak olmakla, ona iftlik ilerini retmekle grevlendirmiti. yi bir renciydi. zbez olum da olabilirdi pekald. Anasn tanmtm. Ham bir yemie benzeyen, arabuk incinen o kk kz Galant da anasna ekmi. Ka kez uyardm onu. Szlerime kulak ver, Galant, direnmenin yarar yok. Odun krlr, ama sazlar eilir. Ben onun iyilii iin konuuyordum, oysa o beni dinlemezdi. Malayalym ben, olacaklar nceden grrm. Rose'un onu eitebileceini ummutum. Rose kadar bilge kadn grlmemitir. Ama Galant'n bizlerden gitgide uzaklamas, kabuuna ekilmesi beni umutsuzlua srkledi. Byle-leri iflah olmazlar. Yumuakbal grnrlerse de, ilerinde asla ehlilemeyen bir at vardr. En beklemediin anda frlayp kaar. Yazk... yi bir ocuktu nceleri, o dnceleri onun kafasna sokan ben deilim. Bu ie karmay hibir zaman istemedim. Bu konuyu efendiye vaktinde aabilseydik keke. Ama hasatta apansz hastalandktan sonra onunla

konumaya olanak kalmad. Karsyla konumann yarar yoktu. Hanmmz Alida iftliin adamlarndan hep uzak durmutur. Hele Nico-laas'n lmnden sonra bsbtn uzaklat. 57 AL DA Nicolaas'n bana emanet verildiini batanberi biliyordum, belki de onun iin lmne alayamadm. Gen kzlm geirdiim Cape'in bildik grnmnden uzak bu dman topraklarda, gnn birinde kocam ve oullarm yitirmekten, tek bana kalmaktan korka korka yllarca yaamtm. Yabanc bir gnein altnda geen gnler, korku dolu geceler... te nc ocuumu yitirdim, (l doan ortanca ocuu da sayarsak... ben hepsini sayarm) kooam Piet yatalak oldu. Konuamyor, lgn gzleriyle beni izliyor sadece. imde derin bir ac deil, dinginlik var. lmn karmakl, yaama ikircikli bir aklk kazandrd. Korkulacak ne kald? Artk hibir felaket beni a-rtamaz. Soukkanllm koruyarak, sabah karanlndan akama dek ilerimle urap duruyorum. Yeterince kle var, almak zorunda deilim, ama almak bana huzur veriyor, u-mutsuzlua yenik dmemi engelliyor. Srdm bu kstl ve dzenli yaamda bireysel isteklerin ve duygularn yeri yok. Kouturmaya gerek kalmad, vaktim bol. Sonunda yazgma boyun edim, Bokkeveld'in verdikleriyle yetinmeyi rendim. Halimden honutum. Olumun kahverengi bir battaniyeye sarlm lsn arabayla getirdiler. Yal Rose kara kzlerin ar ar ektikleri arabann arkasnda, ba dimdik oturmaktayd. ly kendi elleriyle ykam. Onca yolu sarsla sarsla nasl gelebilmi, hayret. Benimle konumad, ama lnn yan bandan da ayrlmad. Ben oluma bakarken, o da bana bakyordu. Nicolaas giz 58 lisi sakls olmayan bir ocuktu. Ama bydke bana yabanclamt, onu anlayamaz olmutum. imdi, lmn dinginlii iindeki gencecik yz tpk ocukluundaki gibi aydnlkt. Anlalmaz bir yan kalmamt. Onu, evlendiimiz gnden beri tavanarasinda Piet'in inat bedenini bekleyen tabutla gmdk. Piet'e daha kk bir tabut gerekecek imdi. Cenaze treni ok kalabalk oldu. Yalnz Bokkeveld'den deil, dalarn te yanndaki uzak yerlerden, verimli Worcester ve Tulbagh vadilerinden de geldiler. Haber taa oralara gitmi. Ceoilia trende bulunamad tabii, yaras yznden yerinden kprdayamyordu. Babas da kzna bakaoa-n bahane edip gelmedi. Olanlardan bizi sorumlu tutuyordu belki de. Yeni badanalanm alak duvarlarn arasndaki aile mezarlmza br iki ly de gmdler. Hava lleri bekle-temeyecek kadar scakt. Okulun yeni retmeni Verlee ve kaan ksrann peinden Bokkev'eld'e gelip lm onlarla paylaan Hans Jansen. Jansen'in hsmlar ok uzakta oturduklarndan trene katlamadlar. Verlee'nin kars Martha oradayd. Ufak tefek, irin bir kz. Bebeini kucandan smsk tutuyordu. Kendi ocuktu daha. Kocasnn lmyle birlikte, ocukluunu bir anda yitirmi olmann aknlndan henz kurtulamad belliydi. Dediklerine baklrsa, Bokkeveld o gne dek bylesine grkemli bir cenaze treni grmemi. leyin yaplan trenin ardndan konuklar iftlie dndler, aalarn altna kurulmu masalarda, kuzu ve geyik eti, patates, yerelmas, kuru zml, saf-ranl pilav, kabak ve fasulyeden oluan akam yemeini yedikten sonra daldlar. ocuklar da sayarsak yz kii vardk. Gel-gelelim, sert yaz toprana g bela kazlm ukurun bana toplannca

bir avu kalverdik sanki. Arkamzda sarp dalar, karmzda le scann ak buusunda sar sar titreen usuz bucaksz vadi, bir yanda da ev... Piet evin hi de serin olmayan glgesinde yatm, kesik kesik soluyarak bizi izliyordu. Onu oraya Rose getirmiti mutlaka. Yokluundan yararla 59 np kocamn stndeki ykc egemenliini akl sra yeniden kuracak. evremizi saran arazi parasnn arpc yalnlnda, anlamsz gzlerle mezarlara bakyorduk. Bizim varlmz, grnmn sonsuz tekdzeliini bozuyordu. Bombo bir harman yerinde unutulmu bir avu buday tanesi. Yllardr Bokkeveld' de yaadm halde, bu grnmden hep korkmutum. Beni korkutan, ne olduunu kimsenin bilmedii gizemli tehlikeler deildi. Tersine, gizemden tmyle yoksun bu plaklktan korkuyordum. Burada bulunuumun bir nedeni olduunu ilk kez o gn farkettim. Buralara ait olduumu sylersem, fazla abartm olurum. Kimse buralara ait olamaz. Ne var ki, olumun lm ve o zgr karaderili kadnn yannda kesik kesik soluyarak bizi izleyen kocamn yaklaan lm beni buraya garip bir biimde balamt. Buralar bizimdi, benimdi... Yaamm burada son bulacak, Van der Merwe'lerin yannda yatacaktm. Nicolaas'la birlikte benim etim de gmlmt bu topraa. Kleler evin yan tarafna birikmilerdi. Yanmza gelmeye cesaret edemiyorlard. Kara kayalardan yontulmu, topran serinlii kadar, gizemli scakln da artran donuk ve uysal suratlar... Gnlerden ya da gecelerden birinde bunlar da ayaklanacaklar myd? Kimdi bunlar? Evlerimizin iinde dolayorlar, hrsz gibi yaamlarmza giriyorlard, ama onlar tanmyorduk. Ya biz kimdik? lm olay bizi onlardan ayrmt. Biz ak mezarlarn banda, onlar evin yan tarafnda. Az sonra erkeklerini mezarlara toprak atmalar iin yanmza ardk. Bizim erkeklerimiz de ellerinde silahlar, gzlerinde kin parlt-laryla onlar izlediler. Aralarnda Frans du Toit'in de bulunduu genler, Niolaas'n arkadalar fkeyle fsldayorlard. Karde asna ve karsyla ocuklarn brakp kam olmann ezikliine yenik den Barend, bir adm ne kt, titreyen elleriyle silahn kaldrp mezarlar dzeltmekte olan karaderili-lere evirdi. Ona engel oldum. Benim iftliimde byle bir ey yapamazd. Biz uygar insanlardk, rnek bir Hristiyan ailesine 60 yakmayacak davranlarda bulunamazdk. Kadn olduum hm-de, teki erkekler benim tarafm tuttular. Olu ldrlm bir anaya saygszlk etmek istememi olacaklar. Konuklar midelerini tkabasa doldurduktan sonra ekip gittiter. Barend'le Hester geceyi benim yanmda iftlikte geirmekte diretiyorlard. Oysa ben yalnz kalmak istiyordum, kleleri bile kulbelerine yollamtm. Hester'i kandrmak kolay olmad. O bana z ocuklarmdan daha yaknd. nce yapl, esmer, iekapank bir kz. Barend'le evlendiinde on be yandayd. Sekiz yllk evli olmasna karn, kocasnn varln yad-srcasna bedeni gen kzlndaki kadar diri ve ince kalmt. ri kara gzleri hi deimemiti. Hep ayn baklar... Alktan zere olduu halde, sadaka kabul 'etmeyen bir yoksulun insan tedirgin eden baklar... Onun grnd kadar gl olmadn o gn sezinledim. ocukluk arkada olan Niolaas'n -lm onu ok etkilemiti, baklar bile yumuam gibiydi. stnde, her trl acya gs gerebilecek, olgun bir kadn havas vard. Etinin isteklerini

sonunda doyurmutu sanki. Kadnl kanlmaz bir yazg olarak deil, ltuf olarak kabul etmeye hazrd. Onlar Elandsfontein'e hareket ettikten sonra ben, Piet ve Rose odada yalnz kaldk. Sessizlii Piet'in soluklar ve eama vuran bir yabanarsnn vzltlar bozuyordu. Rose karyolann yan bana, yere km, gzlerini kocama dikmi, benim varlma aldrmadan oturuyordu. Oysa onun varl benim sinirime dokunuyordu. Kocama tek bana sahip olmak ve iki kiilik yalnzlmza yeniden kavumak iin sabrszlanyordum. (Martha bebeini alp yine mezarla gitmiti.) Rose'a Hud-den^ Bek'e geri dnmesini sylemek zereyken vazgetim. Ne gerei vard? Onca yldr bir glge gibi evimde dolam, ocuklarm emzirmi, toprak kadar verimli, inek kadar dourgan bedenini koeama ve br erkeklere am, ehvetli diiliiyle beni hep tedirgin etmiti. Eskiden sk sk dnrdm. Ben lsem, Piet hibir ey olmam gibi ekin biecek, rn kaldracak ve 61 etinin isteklerini doyuracak diiyi karsnda hazr bulacakt. Ama o gn odada tm kayglarm uup gitti, iime huzur ve gven doldu. (Piet'in soluklar, camda vzldayp duran inat yabanars, saygl bir arballkla yerde oturmakta olan kadn ve mezarnda gven iinde uyuyan olum.) mz de kocamtk, dur durak dinlemeyen ten isteklerinin ok tesin-deydik. Bizi kuatan beyaz evin uyumunu bozacak bir ey kalmamt. Darda gzalabildiine uzanan topraa ben de bir anda brakmtm. Yllarn arln ve damgasn tayan -lm, aclar dindirecek bir dost eli gibi, sessizlikte bize uzanyordu. Rose'a, Bu gece burada kal, yarn dnersin, dedim. Rose'la birlikte Piet'i ykadk, araflar deitirdik, onu rahat ettirmek iin elimizden geleni yaptk. Darda gnein amansz yakcl yitmi, gnbatmna zg sessizlik karanl ar ar zerimize doru ekmeye balamt. Martha'y mezarlktan alp eve getirdim. Rose bebei doyurup uyuttu. Ben de ocuk-anneyi yatrdm. stn rttm srada Martha glmseyerek yanam hafife pt, biraz aladktan sonra uykuya dald. Genlik en byk aclar bile hafifletiyordu. Bir zamanlar ben de, yaamla cilveleen bu ufak tefek, sarn kz gibi miydim? Hi kukusuz onun kadar rkek deildim. Gzpek, hareketli ve dikbal bir kzdm. Onun yandayken lmle karlamamtm tabii. Cape'deyken tasasz ve renkli bir yaamm vard. Hibir eyin derinine inmezdim, gnn gn etmek yetiyordu. O yaam nasl da severdim. Pazar gnleri parkta konserler veren orkestra, k giysili hanmlar ve beyler... Huni biimindeki uzun apkalar, all mavili trbanlar, krmz kuaklaryla maymunlar gibi hoplayp zplayan Malayali-lar... Mee glgelerinden yansyan kahkahalar... Yerli danslaryla tepinen kleler... K sonunda yaplan maskeli balo, yakkl delikanllar, reverans yapan gen kzlar, gemi subaylar, sabaha kadar sren mzik... Rhtmda gemilerin yanamasn bekleyen kalabalk... Hollanda ve Batavia gibi deniza62 sr lkelerden gelen mektuplar, bizim iin hibir anlam tamayan sava haberleri, uzak lkelerin dondurucu klar...

Gnn birinde evimize, dev cssesi, koyun derisinden pantolonu, kaba ynlden ceketi, gr sesi, top patlamasn andran kahkahasyta yabanc bir erkek kageldi, kordela, tl ve elenceden oluan dnyam allak bullak etti. O dnyada yarn nemsenmez,, dn yok saylrd. Tek zorunluluk, gece belirli bir saatte eve dnme kouluydu. znt kavram, sevilen bir giysinin yrtlmas ya da porselen bir biblonun, sonradan acmaszca cezalandrlan bir kle tarafndan krlmasyla snrlyd. Kimi geceler yatakta, bekinin geiini ve kabaran sularn ok uzaklardan gelen grleyiini dinlerken iimde deiik, yabanc duygular lyanrd. Genlie zg bir kprt, bir tedirginlik. Uykularm ktran bu belirsizlik, anszn bir bedende ve bir adda somutlat: Piet van der Merwe. (Evet, seninle evlenirim. Evet, seninle laarm.) O gne dek Cape'in -jma kmamtm. O rzgrl, i skc ve usuz bucaksz kunsal geride brakmakla, hem Cape'i, hem de gemiimi geride brakm oluyordum. Bana belli belirsiz tehditler savuran yeil, ana yabanc grnl topraklarda gnlerce yol aldk. Dncesine ilenmi, onarlmas olanaksz bir suun pimanlyla dolu ^ sadece arabann sarsntlary-la alglayabildiim uzun bir yokiuk. nanlmaz gzellikteki Wa-veren vadisinde ksa bir mola, -,onra da dalar. O sarp dalar aamayacamzdan emindik, oysa yol tekerlek izleriyle doluydu. Biz de bir o yana, bir buyana savrularak, sarsla sar-sla dalar atk. Umutlar tmye yok eden en son snr da gemi, Afrika denilen bu asi ktaun yeni bir boyutuna girmitik. Cape'in gze ho gelen grinmne taban tabana zt, kaba saba bir manzara vard karmda. AJn yazm, kayalardan ve darack vadilerden olumu, acmasz bir yv-,,-ru par. as biimine brnmt. Deil Cape'e geri dnmek, dnmeyi dnmek bile olanakszd. nk yolaa, beni kskvrak yakalayp korkudan ci 63 gna eviren, utandran, etimi paralayan ve iimde szsn din-diremediim bir yara daha aan bir serven yaamtm, o snr da geilmiti. Bama nelerin geleceini tam olarak bilmeden de olsa, bu servene gnl rzasyla atlmtm. Gururum ktm eve geri dnmemi engelliyordu. Ne balanmaya katlanabilirdim, ne geri evrilmeye. Kalmak zorundaydm, Piefin kars olaeak-tm, ama asla dn vermeyecektim. Erkeklerin egemen olduu bu ssz ve dalk yrede, kadnlarn yara yava kiiliklerini yitirdiklerini, salt ete indirgendiklerini, kaba isteklere boyun emek, oouk dourmak ve klelere lanimlk etmekle ykml birer nesne durumuna drldkbrini ksa srede renmitim. Benim kurtuluum direncime balyd. Kendi bildiim yoldan amayaoaktm. Ev halkna uygarca yaamay zorla da olsa retecektim. Yemekleri vrktinde yiyecek, sofraya uygun giysilerle oturacaktk. Kutsal Ktab klelere belletecek-tik. Evimiz tertemiz olacakt. Keileje tavuklarn zgrce girip ktklar o pislik iindeki iftli; evlerinden tiksiniyordum. ocuklarmz okuma yazma renmeklerdi. Piet aka ettiimi sand ilkin, ama ben dayattm. ala olmadn anlaynca fkeden kudurdu, beni zor kullanarcf yola getirmekle tehdit etti, yine direndim. Vakitsiz eve geldi/inde yiyecek yemek bulamazd. Elini ykamadan, stn de?tirmeden sofraya oturacak olsa, tabana yemek koymazdji- Sonunda bana boyun edi, ben de baka konularda ona joyun edim. Su kayay andrmt.

Yprandm. Bir vakitler ilbaylarn pt, eldivenler iindeki yumuack ellerim imc atlak ve nasrl. Belim bkld, memelerim prsd. Piet (fllara tutkundu eskiden. Utanla kar koymam-- s^'p gee. onlar uzun uzun bkard. O kaba okp"- .Tlar> blldl'i tek sevji gsterisiydi. Dnmzden ve B<rend'in doumundan sonra beni Ca-Pe Town'a gtrmt. Sevinten uuyordum. Ailem bizi ol- j duka souk bir nezaketle karlad. Balanmtk, ama ara 64 mzdaki uurum kapanmamt. Cape imdi varolmayan gen bir kzn gemite kalan dnyasyd. Bokkeveld gibi burann da yabancstydm. Balolar, yarlar, toplantlar bana anlamsz ve skc geliyordu. Bunun nedeni Cape'in ngilizlerin eline gemi olmas deil, benim artk oraya ait olmamamd. Yine de dalar ap evimize dner dnmez iime hzn kt. Sakat a-yaklarnn stnde duramayan, umaktan yorgun dm bir ku gibiydim. Denizi zlyordum, hem de ok zlyordum. Gel-gelelim Cape'e dnsem ne olacakt? Kumlara oturup dalgalarn sesini mi dinleyecektim? Yoksa kendimi denize mi atacaktm? Anlamsz bir ey olurdu bu. Bir daha oraya ayak basma-maya karar verdim. Piet ikinci kez Cape'e gitmemizi nerdiinde, gitmek istemediimi syledim. Bunu, ok sevdii bir eyden vazgeerek ruhunu kurtarmaya alan iyi bir Hristiyan olduumdan yapmamtm elbet. Btn umutlarm yitirdiimden yapmtm. Duygularm kimseye amayacaktm, zellikle de Piet'e. Bam dik tutacaktm. Ac ektiimi hi kimse an-lamamalyd. Umudumu ocuklarma balamtm. lki Barend'di. Cok g bir doumla dnyaya getirdiim grbz bir bebek. Doumdan sonra uzun sre ayaa kalkamadm. Rose olmasayd bebek yaamayacakt belki de. (Kendi ocuumun o kadnn st ve bakm sayesinde yaamas beni deli ediyordu, ama aresizdim. yileir iyilemez bebeime schip ktm. Onu geca gndz yanmdan ayrmyor, ancak meme saatlerinde Rose'un kucana veriyordum. Cok yorulduum halde onu kimselere brakamyordum. Barend bana Tanrnn armaanyd, sadece benimdi. Cinsel iliki denen iren olayn tek amac ve tek zevkli yan. Gene kzlmn kaygsz gnlerinden sonra ilk kez mutlulua yaklamtm. Ne var ki, ikinci bir gebelik beni bu on sekiz ay sren mutluluktan yoksun brakt. Yataktan kalkamayacak lde hastaydm. Rose'un ifal otlar ve zehir gibi ac iksirleri olmasa, lp giderdim herhalde. Jmek istemediimi de syleyemem. ocuk l dodu, 65 Sesler Zinciri F:5 ama hastalm doumdan sonra da gemedi. Dayanma gcm hzla yitirmekteydim. Barend'in bakmn Piet stlenmiti. (Olumun muhallebi ocuu olmasna izin veremem, onu benim gibi tam bir erkek olarak yetitireceim.) Piet'in Barend'i hrpalamasna elimden geldiince engel olmaya alyordum. Yazk ki, o sralarda yine gebe kaldm ve ocukla hi ilgilenemez oldum. Nicolaas dodu. lk gzarm benden ayran bu yeni bebekten nefret

ettim nceleri. Glz ve hastalkl bir bebekti. Srekli bakm isteyerek nefretimi yenmeye alyordu sanki. Ben de ona gereinden fazla zen gstererek gnah karyordum. Zavall Barend aknd. Srekli ziiloyan hastalkl kardei yznden annesini yitirmi, birlikte paylatmz ksack mutluluktan koparlm, direniin karsna sopa ve krbala kan, korku salmay sayg uyandrmaya ye tutan bir babann acmasz ellerine braklmt. Alaya alaya kucama snacak olsa, Piet onu kollarmdan zorla ekip alyordu. ocuumun iyilii iin sevgimi iime gmdm. nk Piet fkesini bana kusamyor, hncn ocuktan alyordu. Geleceimi ocuklarma balamakla hata ettiimi ite o zaman anladm. Benim grevim ocuk dourmakt. Dourduklarm babalar eitecek ve onlar kendine benzetecekti. Barend'in direnci ok gemeden krld, babasna boyun edi. Derdini kimselerle paylamayan iekapank bir ocuk o-lup kt. Aka istediinde kendinden esirgenen eyleri, gizli kapakl yollardan elde etmeyi rendi. Gl kuvvetli ve yrekliydi. Piet'in btn beklentilerini gerekletiriyordu. Babasnn kendisiyle gurur duyduunu bilmek onu mutlu ediyor, babasnn gzne girmek iin ne gerekiyorsa yapyordu. Ama hep dnceli, hep ask suratlyd. Dncelerini asla aa vurmazd. nsann cesaretini kran da zaten bu suskunluuydu. Benimle hemen hi konumazd. Onu babasnn ellerine bile isteye isteye teslim ettiimi sand iin bana kin duyuyordu besbelli. lesiye sevdiim olumu yitirmitim. 66 Barend'i yitirmenin acsn, hl iten ie sulamakta olduum Nicolaas' sevgiye bomakla m gidermeye alyordum yoksa? Bilemiyorum. Sevgiyle nefretin snrn belirlemek, ,, yalnzlmzn nerede balayp nerede sona erdiini kestirmek ok g. Ety ileden insan nasl kurtulur, bakaldrya en uygun n nasl yakalar? Ben o n hibir zaman yakalayamadm. Teslim olmak da bir tr kurtulutu belki, ama kimi zaman cennetle cehennemi bile ayrt edemiyordum. Nicolaas'n da aabeyinin akibetine urayacan anladktan sonra, ona smsk yaptm. O duyarl ve elimsiz ocuk Piet'in dnyasnda nasl yaard Tanrm? Boyundurua vurulup ite kaka yrtlen bir kz olmak, o dnyada bir insan olarak yaamaktan ok daha kolayd. Tam gerekleri kavradn srada, bir de bakyorsun ki, gerek gerek olmaktan km, ge kalmsn. Kanlmaz bir ey bu galiba. (Evleniim, ard arda gelen ocuk, sonra bebein ve Nicolaas'n lm, Piet'in yatalakl...) Gn gelince Nicolaas da elimden gidecekti, bundan emindim. Babasna o da boyun eecek, benim olum olmaktan kp banc dman bir dnyann, erkeklerin dnyasnn bir yesi olacakt. Nicolaas bu gei dnemini Barend kadar hrpalanmadan atlatt. Kocam Barend'i istedii kalba sokmu, onu sadece kendi olu olarak benimsemiti. Bu yzden de elimsiz kk oluna sahip kmakta biraz gecikti. Piet onu ele aldktan sonra bile, Nicolaas gizli gizli kollarma koup bana iini amay yllarca srdrd. ocuklara okuma yazma, aritmetik ve tarihle corafyadan aklmda kalanlar retiyordum. Barend bu derslere homurdana homurdana katlanrd, oysa Nicolaas hevesli bir renciydi, saatlerce ncil okurdu. lerin ihmal edilmesine asla dayanamayan Piet bu duruma fkeleniyorsa da, Tanrnn Kitabn okuduu iin ocuu azarlamann yersiz kaacan da biliyordu. Sonunda bir zm yolu buldu. Bundan byle ncil yalnzca akamlar ve pazar gnleri okunacakt. Ama Nicolaas ncil'den vazgemedi. Davar otlatmaya

 67 giderken, srt antasna ar ncil'i ya da daha hafif bir din kitabn koymay asla unutmazd. Dikenli allarn ve aalarn glgesinde okumaya dalp koyunlardan birini akallara kaptrd da olurdu ava sra. Byle zamanlarda krbalanrd. Piet krbac eline ald m, z oullarn klelerden ayrmadan, acmaszca indirirdi. aresizlik ve fke dolu hkrklarm bomak iin eteimin ucunu ya da nlm azma tkar, bir yere sinerdim. Krbacn bitmek bilmeyen duygusuz aklamalarn gizlendiim yerden bile duyardm. Ak yaralara tuz baslrd. Kan phtlarnn deriye yaptrd yrtk gmlei, ocuun canm actmadan karmak iin gece saatlerce urardm. Bir zamanlar benim olan bu bedenin bebeksi yumuakln ve przszln bozan kanl izgiler yreimi szlatrd. in garip yan, Nicolaas'n o zayf bedeninden hi beklenmeyecek kadar dayankl olmasyd. Krbalanrken aabeyi gibi haykrmazd, ondan ok daha yrekliydi. Olann bu yrekliliine Piet de sayg duyuyordu besbelli, dayanma gcn kstahlk olarak yorumlasayd, onu krbalamaktan gebertir-di. Ne var ki, daha sonralar, Barend evlenmek zereyken, fti-coiaas birden deiti. Dikbal, karamsar, huysuz bir ocuk olup kt. Piet krbacn lsn iyiden iyiye kard. Uzun sredir ekmekte olduum baarlar, Nieolaas krba yerken bsbtn azard. O korkun arlardan hi kimseye sz etmedim. Gszlm belli etmek ar geliyordu, gururumdan artakalan korumalydm. Amaladm ve istediim yaant bu olmad halde Piet'le kamtm. yleyse bu geree meydan okuyarak yaamm srdrecek ve ayakta kalacaktm. Bu acmasz yrelerde gszlere yer olmadn, ancak gllerin ayakta kalabildiini binbir acyla geen uzun yllardan sonra anlamtm. Duygusallma yenik dtm anlar vard elbet. zellikle de geceleri. Piet'le kaacam yerde, o k giyimli yabancyla evlenip Madam D'AIree olsaydm, nasl bir yaam srecektim imdi? Byle ksr dnceleri kafamdan uzaklatrmak 68 iin abalar dururdum. Ama bu ikinci seenek, gereklerin i nda silik bir glge gibi de olsa, hep aklrndayd. Gereklemesi olanaksz bir d... Gerekleseydi ekiciliini yitirecekti belki de. Nicolaas'n, erkeklerin dnyasna katlmak zere benden kopmaya baladn hissedince allak bullak oldum. Hester olmasayd yklrdm. Alt yandaki o esmer ve iednk ocuk hem beni, hem de gururumu kurtard. Hud-den Bek iftliinin khyas Lood Hugo'nun kzyd. Hud-den-Bek ve Eandsfon'tein, bu iftliin birer parasyd o zamanlar; olanlar evlenince Hud-ben-Bek'i Nicolaas'a, Elandsfontein'i de Barend'e verdik. Piet o iftlikleri iki khya ve bir avu Hottento'yla kleden oluan rgatlarla ynetirdi. Lood alkan bir adamd, konukan deildi ama gvenilir biriydi. Karsn pek grmezdik. Tpk Piet gibi, o da karsn kendine saklamay yeliyordu. Kadncazn mutsuz olduunu, Rose'dan ve kle kadnlardan renmitim. (Byle eyleri nasl anlarlar, efendilerinin gizli yaamlarna nasl szarlar Tanr bilir?) Dorusu hi armadm. Kadn ok genti. Yanl anmsamyorsam, evlendiklerinde on drt yandayd. Bir aya varmadan gebe kald. Rose yardma ko-mcsayd anne de, bebek de doumda leceklerdi. (O kadn her yere yetiir.) Anna Hugo lmnden nceki iki yl yatalak olarak geirdi. Lood'un ablas bebee bakmak iin onlarn yanna yerlemiti. (Sylentilere baklrsa, Anna lnceye kadar kzn yanndan ayrmam,

onun sevgisini kimselerle paylaa-mam.) Lood'un ablas, Anna'nm lmnden birka yl sonra Graaff Reinet'li dul bir adamla evlendi. Kar koca kk kz yanlarna almay nerderse de Lood kabul etmedi. Yalnzlk adam yiyip bitirmeye balamt, ileri savsaklyordu. Bu yzden Piet'le ka kez kavga ettiler. Derken Lood kendini ikiye verdi. Kimi gnler evinden hi kmazd, kimi gnler de kleler onu bozkrda szm durumda bulup eve getirirlerdi. irkin bir eydi bu. Bizler klelere rnek olmalydk. Uymak zorunda olduumuz kurallar vard, bu kurallar inersek kleler bizi say 69 maz olurlard. Lood'un krktk olduu gnlerden birinde ocuu bize getirdiler. Ayldktan sonra kzn almaya geldi. Piet adama gvenmediinden kz vermek istemedi. ocuun gitmesini ben de istemiyordum. Erkeklerin dnyasna kaptrma korkusu olmadan, doya doya sevebileceim bir kz ocuk.. Ama kzn yeri babasnn yanyd, onu ok sevdii belliydi. O sska adam, Piet'in hckaretleriyle yaralanm gururunu onarmak istercesine yavrusunu barna bast ve atn mahmuzlayp uzaklat. Arkalarndan bakarken, iimde acyla kark bir huzur vard. Onu iftlikten kovmalydm, dedi Piet. Adamcaz yalnzlk ekiyor, ona bir frsat daha tan. Hepimiz yalnzz. Byle eyler bir erkei ykmamak ocuu var. O herif baba olmaya lyk deil. Piet, Lood'a bir frsat daha verdi sonunda. Adamn bu frsat iyi kullanmak iin elinden geleni yaptndan da eminim; ne var ki, bir aya varmadan Hud-den-Bek'den bir oban geldi. Lood yine kafay ekmi, davarlar aldan birer ikier ka* arlarken, o odasnda kendi kendine sylenip kkrdyormu. Piet krbacn alp atn eyerledi. Mantksz bir davranta bulunma sakn, diye yalvardm. Sen benim mantksz davrandm grdn m hi? dedi ve gitti. Gnbatmna doru geri dnd. Yz sapsar ve donuktu, kz eyerin nne oturtmutu. ocuun yznde aladn gsteren bir belirti yoktu, ama baklar hl gzmn nnde. Boyunlar skca geri ekilmi, kesilmek zere olan kuzular da byle bakarlard. (Bu ackl grnme birka kez istemeyerek tank olmutum.) Olup biteni anladm halde, Ne oldu? diye sordum. Piet, Lood'u adamakll slattm, akl bana gelir belki, dedi. ocuun nnde mi yoksa? Onu ieri gtr.

 70 Ertesi sabah Rud-den-Bek'in kleleri Lood Hugo'nun lm haberini getirdiler. Piet'in onu krbatan ldrdn sandm nce. Ama Lood bu son aalanmaya dayanamam ve ken-' dini vurmutu. Barutla kuruna yazk, dedi Piet. Hester'e gl olmas gerektiini, babasnn kaza geirip ldn syledim. Hester gzlerini kocama dikti, sesini ykseltmeden, Babam bu adam ldrd, dedi. Piet'in yzne bakacak cesaretim yoktu. Yoo, hayr, diye mrldandm. Baban dn gece eye gitmi... ava. Tfei kendiliinden patlam. O adam babam krbalad, gzlerimle grdm. Bu kza bir ders vermek gerekecek, dedi Piet. Ben evimde kstahlk istemem. Piet'in gzlerinden fke fkryordu. Srt dimdik, sessiz sedasz durmakta olan ocua kendimi siper ettim. Ona el kaldraym deme sakn! Oullarm benden ayrdn. Onlar krbala yola getirmene karmadm, oysa yreim paralanyordu. Ama bu ocua asla dokunamayacaksn. Hester benim oldu artk. Seninle evlendim ve bunun sonularna yllarca katlandm, sana hibir zaman bakaldrmadm. Ama bu kfza zarar vereeek olursan, onu alp giderim. Bir daha da beni gremezsin. Piet daha nce hi grmemi olduum garip bir bakla beni szd ve havlamaya benzer kaba bir kahkaha att. Tek sz etmeden, topuklarnn stnde dnp dar kt. Ak kapdan, onun bozkrn lgn sarlnda sert ve hzl admlarla ilerlediini gryordum. Dimdik, marur, kstah, ama yenik. Gel de seni gzelce ykayaym, kirlenmisin, dedim Hester'e. Oysa ocuk kirli falan deildi, nceki gece yatmadan nce onu ykamtm. Ama o anda iimde garip bir istek uyanmt. Hester'e sahip olduumu kendime kantlamak istiyordum. Kzn benim olmas, ancak onu ykarsam kesinlik kaza-racakt sanki. Bir bebein ona karnndan kar kmaz ykan 71 mas gibi. nceden tasarlanm bir ey deildi, yeni doan yavrusunu yalayarak temizleyen dii bir hayvann bilinsiz ve yabanl igdleriyle hareket ediyordum. Kz soyup ocan karsndaki leene soktum. plak bedeniyle yavru bir kua benziyordu. Gslerimin onu emzirme isteiyle szladn farke-dince ardm. Hester bedeninin her yannda dolatrdm sabunluun okaylarna kaytsz, hi kprdamadan ylece duruyor, banyonun sona ermesini sabrla bekliyordu. ncecik kprck kemiklerini, dik srtn, smsk kabaetlerini, darack gs kafesini, ince .ve kasl bacaklarn:, kemikli dizlerini, yumuak karnini uzun uzun ykadm. Oullarma dlyatamda biim verdiim gibi, Hester'e de, onu ykarken biim verdim. Koltukaltlarm ve ayak parmaklarn akacktan gdkladmda oral olmad. Onu byk bir havluya sarp kurularken bedeni kaskatyd. Elbisesini giydirdim.

(iftlikten gelirken srtnda olan giysiden baka giyecek bir eyi yoktu. Hemen o gn ona yeni giysiler dikmeye giritim.) Eski elbisesini giyince dudaklarnda hafif bir glmseme belirdi. O glmseme bana deildi. Eski haline kavuunca rahatlamt besbelli. Bir hafta sonra evden kat. Bir oban onu bozkrda bulup geri getirdi. Direnmedi, neden katn da aklamad. O-na hafif yollu krken, beni hi ses karmadan dinledi ve ertesi gn yine kat. Bana buyrukluun doru bir ey olmadn, byklerini saymas gerektiini kafasna sokmak iin kz dvmek zorunda kaldm. Alamad. Onun gzya dktne, onoa ylda ancak bir iki kez lank oldum, ama kimi kez alamamak iin byk aba harcadn, yznn burutuunu farkederdim. Gnn birinde yine kat. Bu kalarnn bizden kurtulmak amacn tamadn, eski yuvas olan Hud-den-Bek'i ara sra da olsa grmeden edemediini uzun sre sonra anlayabildik. Dalarda cirit atan maymunlar, srtlanlar, ylanlar, leoparlar dndke uykularm kayor, kzn bana bir ey geleeek diye dm kopuyordu. Ama gerek apak ortadayd. 72 Kz ya odaya kilitleyecektik ya da arada bir eski evine kamasna gz yumacaktk. Bize altka, bizi benimsedike, yolda bandan geenleri anlatmaya balad. Ylann biri kovuundan kp ona tslam, azarlannca da kap gitmi... Bir leopar ona saldracak olmu, ama hayvan korkutup kartm... Bir kuzuyu srtlanlarn penesinden kurtarm... Bu ya-Icniar Piet'i ileden karrd. ocuun bilerek yalan sylemediini, kz ocuklarnn d kurmay sevdiklerini kocama aklamaya altm. Hester'le de bandan geenleri fazla abartmadan anlatmasn, yoksa kimsenin ona inanmayacan syledim. in ilgin yan, srtlan yksnn hemen ardndan, bir oban skageldi, bozkrda yaral bir kuzu bulduunu haber verdi. stelik de yerde srtlanlarn ayak izleri ve bouma belirtileri varm. Daha sonralar, Hester'in inanlmaz yklerinden birka daha doruland. Anlattklarndan hangisinin gerek hangisinin d rn olduunu belirlemek gt yine de. Btn bunlar kukularmn doru olduunu gsteriyordu. Ne kadar abalarsam abalayaym, Hester bana buyrukluunu ve kendi dnyasnda yaamay hep srdrecekti. O kendi kendinin efendisiydi, ona hi bir zaman tam anlamyla sahip olamayacam iim szlayarak anlamtm. Kzda, kadn erkek ilikilerinin bile,, bozamayaca, garip bir el dememiiik vard. Benliinin derinliklerine kimseyi dokundurtmayacak, d yznn de aneak can istedii kadarn bakalaryla paylaacakt. Onu olduu gibi kabul etmek zorundaydm, bana bir can yoldayd. rettiim eyleri arabuk reniyordu, diki, nak, okuma yazma, yemek... Eli abuk, becerikli ve dikkatliydi. Her iin kusursuz olmasn isterdi. Ne var ki, d dnyadan kopukluu, i yaparken de kendini gsterirdi. Gnlk yaammz dolduran iler, anlamsz birer vakit geirme aracyd ona gre. Asl gerek, kimselerls paylamad i dnyasyd. Hester'in varl annelik duygularm doyuruyordu, ama gitgide kendimi onun gizli dnyasnda bir fazlalk gibi grmeye balamtm. Beline kadar inen kara salarn her gece uzun uzun 73 fralardm. Hi kprdamadan dururdu. O gr salara dokunmak, Cape'deki gnlerimden arta kalan ender zevklerimden, biriydi. Gnn birinde benden habersiz salarn kesmi. Ben. aknlk ve zntden alarken, o sanki hibir ey olmam, gibi dalgn dalgn banq bakyordu. Daya yedi, ama ne fayda. Bana baml olmadn bir kez daha kantlamt.

likimizde bulduum avuntu benim kendi yanlsamamd, onun gereklerinin bir paras deildi. ~ Arla kaan davranlar beni rktyordu. Onu bekleyen gelecei dndke gzme uyku girmezdi. Piet duvarlar sarsan horultusuyla derin uykudayken, yataktan kalkar, yalnayak Hester'in odann kesindeki deine seirtirdim. Uykuda bile arballn koruyan ince yznde duygularn ele verecek bir ipucu bulamazdm. Kimi geceler hl uyank olurdu. Soukkanl ve zeki baklarn mum nda bana dikerdi. Neden uyumadn, Hester? Dnyordum,* ya da Aya bakyordum, ya da akal1 seslerini dinliyordum. Korkma sakn. Korkmuyorum. Bir keresinde, Karanlkta o adamla ne yapyordunuz? diye sordu. Piet'e amca dememekte diretmiti, hep o adam t Piet. ok ge oldu, uyu artk. Yoksa seni de mi ldrecek? O kimseyi ldrmedi, Hester. Babam ldrd. Hemen ertesi gn kle kadna kzn deini oturma odasna sermesini syledim. Hester'in cinsel konulara fazlaca ilgi duyduunu o geceden sonra anlamaya baladm. Sorduu soru dikkatimi o yne ekmiti belki de. Bir gn avluda ilikide bulunan iki kpek grp tiksintiyle ieri katm. Hester'i camn nnde, bylenmi gibi hayvanlar izlerken buldum. Gir_74_ diimi farketmemiti. Parmaklarn yanaklarna gmm, dudaklar aralk, soluklan hzlanm... Orada ne yapyorsun, Hester? Dnd, ldayan kara gzleriyle bana bakt, aznn kesine birikmi tkr elinin tersiyle silerek, Hi, dedi. Esmer yanaklarnda parmaklarnn izi kalmt. O kpeklere bakmamalsn. Ama niye, Alida Teyze? Yapmacksz masumluu cesaretimi krmt, konuyu kapamay yeledim. Ama o gece Piet uykuda bile insan yaran canllyla yanmda horlarken, ben gzm krpmadan sabah ettim. Hester iin kayglanyordum. Bizim yaama biimimizi ona nasl benimsetecektim? Ayya babas gururu sayesinde canna kymak yrekliliini gsterebilmi, utanla yaamaktan kurtulmutu. Hester de babas kadar guturluydu. Boyun emeyi renemezse onun sonu da babasnnki gibi olacakt. Bu yre erkeklerinin iinde aaca yaralar nasl sarard? Gzmn nne Piet ve oullarm geldi. Onlarn bir kadna ne verebileceklerini

dndm. Onlara tpatp benzeyen bir erkek vakti gelince Hester'i alacak ve ona aygrlarn, kolarn, boalarn diilerine davrandklar gibi davranacakt. Yoksa Hester bunun farknda myd, bu gerei stma gibi kannda m tayordu? ekapanklnn nedeni buydu belki. Onun oullarmdan biriyle evlenecei aklmn ucundan gemezdi. (Bunun kanlmaz olduunu imdi anlyorum. Yine de sanki iki karde zina etmi gibi, belli belirsiz bir tedirginlik duyarm.) ocukluklar birlikte gemiti, birlikte oynamlar, birlikte bymlerdi. Galant' da saymak gerek bu arada. Galant'n ocukluunu yle byle anmsyorum. Hep ortalktayd, arka planda, glge gibi tekilerin peinde. Onu Ro-se'un ocuu olarak dnrdm, bu yzden ondan nefret de edebilirdim, ama saygs ve ymuakballyla gvenimi kazanmt. Onun oullarmla ve Hester'le oynamasnda bir sa 75 knca grmezdim. Haddini bilir, sorun karmazd. Benim oullarmn getikleri korkun deneyimden o gememiti elbet, anasnn kucandan zorla koparlp erkeklerin acmasz dnyasna frlatlmamt. ocukluunda yakksz bir davrann grmedim. Nicolaas' onun ldrdn duyunca ok sarsldm. Olumun lmne alayamadm bir trl, sanki her ey yllar nce olup bitmiti. Kocadm artk, ok yal saylmcssam da yreim kocad. Dilsiz kocamla son gnlerimiz huzur iinde geiyor, ama yorgunum. Tepenin eteindeki mezarlk bizi bekliyor. Artk dinlenmek istiyorum. Topraa boyun edim sonunda, ne-var ki, onu asla anlayamayacam. Nioolaas, olum... NCOLAAS Kesim gnleri iftliin en civcivli gnleriydi. Babam her pazartesi bir koyun kestirirdi, ama benim szn ettiim bu deil. Asl byk kesim gz balarnda, ilk donun hemen ardndan yaplrd. Fasulye hasad sona ermi olur, ak havada yaplan iler yava yava tavsar, iftlik yaam drt duvar arasna ekilmeye balard. K iin sosis, domuz kavurmas, kurutulmu sr eti, tuzlanm pirzola, iambon, ttslenmi kuzu budu yaplmak zere bir sr sr, domuz ve koyun kesilirdi. Barend ve Galant o gnlerde ok eleniyorlard, ama annem beni elinden geldiince bu kanl grnmden uzak tutmaya alyordu. Sonunda merakma yenik dtm, tekilerle birlikte kesime gitmekte direttim. Babam dudak bkerek, Dayanabilecek misin? diye sordu. Beni ie yaramaz bir ufaklk olarak grdn her frsatta belirtirdi zaten. Gitmek istiyorum, 76 diye tutturdum. Annem hl kararszd, ama babam serte atld. Madem bu kadar istiyor gelsin. Erkek olmu mu grelim bakalm. Babamn yannda, dz ve byk kesim tana doru ilerlerken kahramanlk taslyordum. Gelgelelim bu gsteri Achii-ies ba ilk koyunun grtlana indirinceye kadar srd. Kann pantolonuna ve plak ayaklarna fkrdn grnce fena oldum, bam evirdim. Gzlerimin kzardn farkedecek olurlarsa dillerinden kurtulamazdm. Ama babamn gznden hibir ey kamazd. Eee Nicolaas, dedi alayla. Yzn niye yle sapsar?

Gzyalarm zor tutuyordum. Buraya gelmek istemiyordum, diye kekeledim. Dorusu da buydu, oraya gitmeyi gnlden istememitim." Gzel gnler geirdiime kendimi inandrmak istiyorum.. Ama ne yarar var, o gnlerden ne kald geriye? Birtakm adlar ve kopuk anar. Youn bir sisi yarp kan bir kaya paras, bir tmsek, bir al gibi. Bunlarn bir yerlere bal olduklarn bilirsin, ama gremezsin. Sis her eyi rtmtr. Benim anlarm da byle ite. Anlamn yllar nce yitirmi, geriye anlamsz bir bulanklk kalm. Bir zamanlar gne prl pr di, iki olanla bir kz ocuu vard. [Barend'i de sayarsak oan. Bir keresinde sadece iki olan, bir keresinde bir olanla bir kz.) (Bir keresinde bir ocuk kesim tanda kan grnce fenalat ve a!ay konusu oldu.} Bir zamanlar kimsenin anas olmad halde herkesin ana dedii bir kadn vard. Gzyalarmz silen, bizimle birlikte glen, dnypnn en gzel masallarn anlatan Rose Ana. Cok, ok uzun yllar nce bir bet vard, bir da vard. O dnya sise gmld imdi. Rose Ana, Hester, Galant... Gemiin ypratamad -ad... Ama de beni terkettiler. Su bende miydi yoksa? Ona Rose Ana dememe kzarlard. Babam umursamazd do, annem ok sinirlenirdi. u kadna ana dediini duymayaym daha. O senin annen deil, bir Hottento. Kulbesine gitmeni de yasaklyorum. ocuklarmn kleler gibi kulbelerde bymelerine izin veremem. Ama bize masal anlatyor. Masal dediin, inanszlara zg samalklar. Bu yzden hepiniz cehennemde yanacaksnz. Bu konulara aklm ermeye balaynca Rose Anaya doru yolu gstermek iin elimden geleni yaptm. Ona Hristiyanl kabul ettirebilirsem, dnyalar benim olacakt. Ne var ki, o kaln, kahverengi ncil bile Rose Anay etkilemedi. Ben o kitab batan sona ezbere biliyorum. Babann akam dualarn yllarca dinledim. Ama bu kitapta Tanrnn szleri yazl.* Onlar iyi belle yleyse. O senin Tanrn, benim deii. Tanr dnyann efendisidir, her eyi o yaratt. Dnyay yaratan Tsui-Goab, yani Kzl afak'tr. Onu Ga-unab bile ldremedi. Sana ka kez an'attm bu yky. ncil'de Tsui-Goab'dan sz edilmiyor. Rose Ana yere, ayamn dibine tkrd. Tsui-Goab kitaplarda yaamaz. O her yerdedir; gnete, bay atan ekinlerde, baharda yeeren aalarda, konup gen krlanglarda, yaayan talarda, her eyde.

Onun szlerini dinlemezsen, Tanr cehennem atelerini gnderip seni yakar. Yaksn da grelim. Ama annem diyor ki... Ne derse desin, onu sen dinle. Annen bana karamaz. Benim yreim bana ait. Bu iftlikteki tek zgr insan benim. Son sz her zamanki gibi yine Rose Ana syledi. Bu sabah bir krlangcn pencereden senin yatak odana utuunu grdm, Nicolaas. Aman dikkat et. Babamn kitab ncil'di, Rose Ana'nn kitabysa btn dnya. O kitapta her aradn bulurdun. ekirgelerin sazlkta -tmeleri, mezara basmak, yldz kaymas, tavuklarn horoz gibi tmeleri, bayku sesi ve ekikular uursuzluk getirirdi. 78 En kts ekikuuydu. Batakla bakarak llerin ruhlarn armas, batan gnee doru kanat rpmas, evin ya da ku-fbslerin tepesine tneyip kez tmesi byk felaketlerin olacan gsterirdi. Rose Anann anlattklar beni hem korkutuyor, hem de kzdryordu. Bunlarn yantn babamn Kutsal Kitabnda bulamyordum, uursuzluu defedecek bir dua yoktu. Rose Anaya ne kadar ihtiyacm olduunu, yaammdan yava yava e-kil'nce anladm; gvenli ve kocaman bir da benden uzaklam, beni rzgra ve gnee kar korunmasz brakmt. Ga-lant bizim Kitabmza inanyor gibiydi, cma yrekten inandn sanmam. Aramz bozulmasn diye yle grnyordu herhalde. Hristiyan olmas iin ona yalvarrdm. Azrail hemen o gece cann almaya geliverirdi bakarsn. nansz giderse sonsuza dek Icnetlenirdi. Yldrm arpmasndan daha beterdi bu son. Oysa Galant bu uyarlarma kaygszca karlk verirdi. -Brak imdi bunlar. Nasl olsa, topraa girdiimde Tan-ny dnecek bol vaktim olacak. Rose Anann Galant stndeki etkisi ok glyd besbelli. Kavga karp Galant'tan da olmamak iin din konusunu kapadm. Galant'a gereksinmem vard. iftlikte beni kendisiye eit gren tek kii oydu. tekiler beni kendilerinden ya uslun, ya aa grrlerdi. Klelerin gznce efendi ya da kk efendi, babamn, annemin ve Rose Ancnn gzndeyse ocuk. Hele Barend beni her frsatta tartaklar, sevdiim eyleri elimden almaktan zevk duyard. Ontong'un bana yapt kk araba, kendi elimle damgaladm tay, Rose Anann misk kedisi' derisinden diktii kesede sakladm ak kemikleri, balktan yaptm kz, ylan derileri, binbir glkle toplayp biriktirdiim yaban kedisi, maymun, akal ve yaban domuzu kafatas-iar... Sonunda Hester'i de ald benden. Tek dostum Galant'ti. Sk sk dalar, yarr, dvrdk elbet, ama eit iki inn gibi. Bunda bile Rose Anann parma vard sanrm. 79 Jul

Hester aramza daha sonralar katld. nce yanmza bile yanamazd, zamanla bize alt, peimizden ayrlmaz oldu. Tek sz etmez, epey gerimizden yrrd. O suskun inatlk kiiliinin en belirgin zelliiydi. Bir gn ona balktan bir kz yapp vermitim. kz ses karmadan ald. Yznde sevin belirtisi yoktu, armaanm beenmediini sandm. Ama annemin sylediine gre, gece yatarken kz yastnn altnc koymu, sabah uyanp da onu paralanm grnce alam. Oysa Hester kolay alamazd.

zlme, yenisini yaparm. dedim. Birlikte bete gittik. Ben set oluunun dibindeki sarmt-rak balktan kz yoururken, Hester o kocaman kara gzleriyle beni izledi. Bir ocuun bylesine basit bir oyunca, zenle gsne bastrp sabah akam ovucunda tamas insana garip bir mutluluk veriyor. Hester o gnden sonra yanmzdan ayrlmad. Yzmeye gittiimizde bamza dert oluyordu. nceleri avu dolusu amur ve ta atarak onu kartmay denedik, ama bouna. Talardan korunmak iin biraz geri kayor, biz soyunup suya atladmzda da hemen koup giysilerimizin yan bana kyordu. Biz rlplakken, onun uzun giysisi, nl ve frfrl apkasyla nbet tutar gibi orada kstah kstah oturmas sinir bozucuydu. Ne var ki, utancmz ok gemeden yendik, onun varln umursamaz olduk. ocukluumuzda en sevdiimiz yer betti. Aradan yllar geip evlendikten sonra bir gn, saban istemeye iftlie uramtm. Babam evde bulamadm, doruca bete yollandm. Yetikin gzyle baklnca, amurlu, renksiz, kk bir yer olarak grnyordu. Oysa ocukluumuzda bal bana bir dnyayd buras. Bykler oraya gitmezlerdi, oras ocuklara aitti. Bykler, iftlik ileri, kesim gnleri, krbalar, dertler, korkular, dnyann stlerin dndaki br blmnde kalyordu. Biz ocuklar, byklerin olan o blmde birer yabancydk. Bizim de betimiz vard. Hibir eyin bozamayaca ncesiz sonrasz dinginliiyle bize huzur verirdi. Gnn birinde Hester 80 de elinde olmakszn orann bir paras oldu. Bir leden sonrayd .Hep birlikte betteydik. Hepimizin by olan Barend yetkesini yine kantlamaya kalkt ve Hester'i kovalad. Kz gitmemekte diretince de onu tuttuu gi-' bi suya att. Her ey ylesine abuk oiup bitmiti ki, Galant'la ben olduumuz yerden kprdayamamtk, Barend yaptnn bilincine varnca korktu, ama i iten gemiti bir kez. mz de ta kesilmitik, korkuyla Hester'e bakyorduk. Kz birka lk kopard, az dolusu su yuttu, rpnd, sonra da vargcyle kyya doru yzmeye balad. Su derin deildi, ky da pek uzak saylmazd, ama bedenine yapm o ar" giy-siferle suyun stnde durrriGk kolay olmasa gerekti. stelik bildiimiz kadaryla, daha nce hi yzmemiti. ok gemeden, amura ve bala bulanm srsklam bir durumda kynn kar yanna kt. Islak bir kpek gibi ban sallayarak yere diz kp tkra'. Annem onu byle grrse bizi ldrr, dedim. Giysile- rini kurulmalyz. Biz yetiinceye kadar Hester btn giysilerini karm, allara sermiti bile. plaklk dnyann en doal eyiymi gibi, (dorusu da bu deil mi?) yanmza gelip otlara uzand, plak gvdesini yakc gnee verdi. Eve dndmzde giysileri

bumburuuk ve leke iindeydi. Kimse bize hesap sormadna gre, anneme usturuplu bir yalan uydurmu olmal. (Annemi kk parmanda oynatrd zaten.) O olaydan sonra her gn-bizimle yzmeye balad. Drdmz birden yzmekte bir saknca grmyorduk. Gelgelelim bu kaygsz gnler ok abuk bitti. ocukluumun en uzun ve en souk kn geirmitik. Aylarca bete gidememitik. Don kalkp havalar snnca hemen oraya kotuk. Ayva bahesinin itlerine vardmzda, Barend durup arkaya bakt. Hester epey geride kalmt. Buraya bak, Galant, Hester yanmzdayken bir daha bizimle yzmek yok. 81 Sesler Zinciri F : 6 rkildim, Barend'in konuma biimi bana babam anmsat-mt. Galant, Niye yzmeyecekmiim? diye sordu. nk o bir kz. yleyse siz niye onunla yzyorsunuz?>, Hester bizden biri, sen deilsin. Dnp arkama baktm, aalarn arasnda Hester'in mavili beyazl giysisini seebiliyordum. Az sonra o giysiyi karp bizimle yzecekti. K aylar neyi deitirmiti? Bu deiiklik, her neyse, benim soluumu kesiyordu. Bitmez tkenmez kav- ' galarmza karn, yaammda ilk kez Barend'e hak verdim. (Galant'a birlikte o da gitse daha ok sevinirdim aslnda.) Bununla birlikte Galant' krmak da istemiyordum, onunla h! arkadatk. Kafam karmakarkt. Ne yapacam bilemedim bir an. Ayak parmaklarmla topraa halkalar izerek, Sana sylemeyi unuttum, Galant, diye mrldandm. Babam seni aryordu. Kahverengi ksraa bakacakmsn, sakatlanm. Galant yalan sylediimi anlamam gibi davrand. Gzlerini devirerek ac ac, Zaten canm yzmek istemiyordu, dede. rdekler beti ple evirmiler. Nasrl ve plak ayaklaryla talan tekmeieye tekmeleye uzaklarken ardndan baktk. Niye yalan syledim? diye sordu Barend. Onu krmak istemedim. Barend fkeyle sylenirken Hester geldi. O gelmeseydi kyasya dvecektik. Galant'n nesi var? Barend uzaklara bakarak, Can yzmek istemiyormu, dedi. Hadi yryn. Btn gn burada m duracaz?

Hi konumadan, allarla ayva aalarn geride braktk. stmze bir sklganlk kmt. Hazrlkl olmadmz bir eyler bizi bekliyor gibiydi. Sanki byklerin, bete kaarak kurtulduumuz baklar stmzdeydi. Hester'in yzne ba-kamyordum. Bete varnea, yzmeyi geciktirmek iin trl 82 bctheneler bulup oyalandk. Suya ta attk, amura resimler izdik, rdekleri kovaladk, ktan arta kalan darmadan ku yuvalarn ok ilginmi gibi uzun uzun inceledik. Barend dayanamad sonunda. Bugn yzmeyecek misin, Hester? Sana ne? kiniz de bir garipsiniz bugn. Kzn Barend'le beni bir tutmas canm skmt. Konuyu deitirmek iin atldm. Bakalm kim nce suya dalacak? Ama kimse kprdamad. Derken Barend sert bir sesle, Soyun, Hester, dedi. Niye soyunacakmm? Giysilerinle mi yzeceksin? nce sen soyun. Amma uzattn. Korkuyor musun yoksa? Hester fkeli baklarla Barend'i szdkten sonra kuan zmek zere ellerini arkasna gtrd. Baklarmz ondan ayramyorduk. Boazm kurumutu, yutkunamyordum. Kz birden ellerini indirdi. Hayr, canm yzmek istemiyor. Barend tpk babamnkine benzeyen bir sesle, Soyun! diye buyurdu. Hester dudaklarn inatla bzerek bize srtn dnd. Barend ona doru bir adm atacak oldu. Tetikteydim, kza elini srerse stne ullanaaktm. Ama vazgeti, sesini yumuatp yalvarmaya koyuldu. N'olur Hester. Soyunursan istediin kadar eker veririm sana. Hester dnd, kan kaldrd. Bu ka kaldrta alay m vard, yoksa sinsilik mi, kestirememitim. Yeni araban da verir misin? Ne istersen veririm. aknlktan kk dilimi yutacaktm neredeyse. Barend'in byle yumuak sesle konutuu, byle eli aklk gsterdii grlm ey deildi. 83

Ylan derilerini verir misin? Syledim ya, ne istersen. Ava ktn bir gn beni de gtrr ve tfeinle ate etmeme izin verir misin? Barend bir an bocaladktan sonra olur anlamna ban sallad. Hester uzun uzun dnd, karar veremiyordu anlalan. rdekler suya dalp kyorlard, tavuk gdaklamalar avludan bize kadar ulayordu. Bir yusufuk bceinin saydam kanatlarna daldm. Barend, Ltfen, Hester, diye yineledi. Artk dayanamayacaktm. Kes sesini! diye haykrdm. Seni kandrmasna izin verme, Hester. Sen karma. Hester, bak sana sz veriyorum... Kz sakin sakin, Hayr, bugn yzmeyeceim. dedi vs yryp gitti. Barend'in fkesini benden karmasn bekliyordum, Ama o dalgn dalgn betin te ucuna yrd, yere diz kt bir ovu balk alp yourmaya koyuldu. Bense burnumdan soluyordum. Bir sre sonra balk topan suya savurdu, ellerini pantolonuna srtt. O aptal kza metelik vermem ben, dedi. O gece beni uyku tutmad. Mum sneli saatler olmutu, ben hl uyanktm. Karanl yarmak istercesine gzlerimi tavana dikmitim. Nedendir bilmem, iimden alamak geliyordu. Oysa Barend'in onca dil dkt halde Hester'i kaldramam olmas beni anlatamayacam kadar rahatlatmt. Yoo, beni asl rahatlatan Hester'in tutumuydu. Barend umurumda bile deildi. Ben Hester'i dnyordum, yalnzca Hester'i. Onun bir daha bizimle yzmesini istemiyordum. Bugnk olay beni coturmu, allak bullak etmi, Hester'e sahip kma isteimi kamlamt. Kzn stnde hak ileri sremezdim, ama bundan byle onun sorumluluunu ben stlenecektim. Aslnda ben yataki bir ocuun tayamayaca kadar ar bir sorumluluktu bu. 84Ertesi gn Hester'e, Yzmek istediin vakit bana syle. Seni bir daha hi kimse rahatsz edemeyecek, dedim, ardndan da sama bir soru sordum. Sz m? Kzcaz neyi ima ettiimi nereden bilsindi? Kendim bile tam olarak bilmiyordum. O keskin baklaryla beni yle bir szp omuz silkti Peki. O gnden sonra Hester ne zaman bete yzmeye gitse, aalarn arasna, gzlerden uzak bir yere sinip onu d dnyadan korumak zere nbet tutmaya baladm. Orada otururken, eskiden sk sk grdm esmer ve susamurlar gibi kaygan gvdesini, uzun kara salarn, betten ktnda derisinde parldayan su damlacklarn gzmn nne getirmeye altrdm. Ama bir kez olsun onu gzetlemedim, beni yanna ardnda da gitmezdim. Onu kendimden bie korumak zorundaydm, zellikle kendimden. nk biz etten yaratlmtk, ktle eilimliydik.

Hester abalarmn farknda myd? Yaptklarm ve sylediklerim onun iin bir anlam tayor muydu? Bir trl anlayamazdm. Ona ku yumurtalarndan kolye yaptm, k kemikleri topladm, bebeine tahtadan minik sandalyeler yaptm.' Armaanlarm, buniar olsa da olur olmasa da gibisinden, cc-kusuz bir incelikle alrd. Onunla evlenmeyi daha o yata kafama koymutum. Kimsesiz kalp bizim, yanmza gelmesi Tanrnn bir lfuydu. Umutlarmn ve inanlarmn ounu oktan yitirmitim. Beni cyakta tutan Hester'di. Kimselere, anneme bile aamadm duygularm ona aardm. iftlikten ne kadar korktuumu ve nefret ettiimi szgelii. Yasa! erginlik yana basar basmaz buralardan gidecektim. ok uzaklara, belki Cape Town'a, belki daha da uzaklara. Vaiz olurdum belk; ya da e. kt olaslkla araba srcs. tekilerin yabanclk ekmedikleri, ama benim sonsuza dek yabanc kalacam bu dnyadan kurtulmak iin ne gerekirse yapacaktm. Hester beni hi ses karmadan dinler, ara sra ban sallard. Ne dndn anlayamazdm, ama bana gveniyordu sanrm. Yznde gven 85 sizlik belirtisi yoktu hi deilse. Bu kaderi bile beni yreklendirmeye yetiyordu. Bir gn dikenlerle bileklerimizi kanattk, kanlarmz birbirine kartrp szletik. Hester kuru ve serin dudaklarn benim dudaklarma dokundurdu. Bana buyrukluu o gnden sonra da srd, hep srecekti. Beni bile dinlemez, ikide bir Hud-den-Bek'e, babasnn mezarna kaard. Uzun kara salarn okamama kar kmazd nceleri. Salarna tutkun olduumu anlar anlamaz onlar kesti. Iednklne, katlna ve utangalna pek aldrmyordum. Btn bunlar geiciydi. Evlendiimiz zaman kendini benimle cmerte paylaacakt nasl olsa. Bir gn ona, Madem Hud-den Bek'i bu kadar seviyorsun, evlendiimizde babamdan oray bize vermesini isterim, dedim. Hester beni garip baklarla uzun uzun szd. ifti olmak istemediini sylemitin. Sen istersen olurum. Bakalm, daha nmzde uzun yllar var. ok az vaktimiz varm meer. Evlenme konusunu babama amak iin Hester'in on beinci yagnn bekliyorduk. Bu yrelerde on be yandaki bir kz evlenmeye hazr saylr. Yagnnn arifesinde heyecandan yerimde duramyordum, yreim gm gm atyordu. Yattktan bir sre sonra Barend, Neyin var senin? Habire dnp duruyorsun, dedi. Evleniyorum, Barend. ldrdn m sen? Kiminle?

Hester'le elbette. Yarn on be yan dolduruyor. Babamla konuacaz. Ona evlenme teklif ettin mi?

Elbette, yllar nce. Uzun bir sessizlik oldu, Barend'in uykuya daldn sandm. Heyecanm yenemeyerek, Hibir ey sylemeyecek misin, Barend? diye sordum. Karl, Senden bunu beklemezdim, oldu. 86 Ne demekse bu. Ertesi gn leyin et, ekmek ve stten oluan yemeimizi yemek zere sofraya oturmutuk. Babam duay bitirdikten son-; ra ban kaldrd, Hester evlenecek aa gelmi anlalan. Annem az nce kaldrd taba elinden brakt. Nereden kt bu imdi? Babam antilop budunu keserken, Barend bu sabah bana tasarlarndan sz etti, dedi. Hayalarma tekme yemi gibi oldum, nm gremedim bir an. Sesler ok uzaklardan geliyordu sanki. Hester nce babama, ardndan Barend'e, sonra da bana bakt. Beti benzi atmt. Onu ilk kez byle gryordum. Konumaya baladmda kendi sesim bile uzaklardan gelir gibiydi. Olanaksz bu. Hester'le ben... Babam sert bir sesle szm kesti. Barend senden byk, seme hakk onun. Aslna bakarsanz, oullarmn iriyar kadnlarla evlenmelerini isterdim. Van der Men/ve soyunu ancak gl ve salkl ocuklar srdrebilir. Ama madem Barend... Annem ondan hi beklenmeyecek bir k yapt. Hester'in sz hakk yok mu? Barend onunla konumu, dedi babam. Barend ban sallad. Evet, konutum, yle deil mi, Hester? Bu kadar fazlayd artk. Aman Tanrm, yalan sylyor, diyecek oldum. Babam, Bu evde Tanrnn ad bo yere aza alnmaz, diye grledi. Bu iin seninle bir ilgisi yok, Nicoaas, eneni kapa. Evet, Hester, ne diyorsun? Hester ban kaldrd, baklar bombotu. Bir ey syle-yecekmi gibi dudaklarn kprdatt, sonra da ban edi. Esmer yz duvar kadar beyazd o anda. Niin konumuyordu, neden gerei anlatmyordu? Yoksa o da tekiler gibi bana srt m evirmiti? Bir sille de-ondan m yiyecektim? Tanr by 87 !e buyurmutu demek. Beni bylesine acmaszca cezalandrdna gre, ok kt bir insan olmalydm.

(Dnya hep byle parampara deildi. Gzel gnler de geirmitim galiba, geirmi olmalydm. Galant ve Rose Anayia birlikte sabahn krnde souktan titreerek demir tencerenin bana kp dumandan gzlerimiz yana yana bulama avu-ladmz gnler... Babamn tekdze bir sesle, sert bir eti i-nercesine szcklere basarak gaz lambas nda okuduu akam dualar... Bizler uzun yemek masasnn banda, kleler kara bir kn gibi, mutfak kapsnn dibinde. Barend'le ya-taktc birbirimize sokulup sazlarda slk alan rzgrn sesini dinlerken, annemizin elinde mumla odaya geldiini baucumuzda oturup bizi pp okad geceler... afak vakti Galant' !a birlikte, nmzde uzanan koca gn hibir eyin bozamayacandan emin, nee iinde davar yaymaya gidilerimiz... Bileklerimizi kanatarak, Hester'le birbirimize sz verdiimiz gn... Barend, Galant ve Hester'le birlikte bette, yuvalardan uuk mavi dokumackuu yumurtalarn ardmz gnler... Babamn bizi Cape'e gtrd olaanst gnler...) Babam, hep babam. tekiler, koca bir aacn tepesine trmanrken yoluna kan, kolayoa syrlp getiin ince dallar ve srgnler gibi. Ben yaklamak istedike babam hep uzaklat benden. O salam ve gvenli dala hibir zaman ulaamadm. Hester'in yagnnde beni derinden yaralayan, onun ve Ba-rend'in tutumlar deildi. Babamn, bana be paralk deer vermediini gsteren o ac szleriydi. Bu iin seninle ilgisi yok, Nicolaas, eneni kapa. Tanr biliyor ya, ok uratm. Kkken anneme yardm etmek iin elimden geleni yaptm, oysa annem beni bir ku gibi zorla yuvadan att. Barend'in gzne girebilmek iin ona her istediini, hatta daha fazlasn verdim. iftlik yaantsnn her dakikasn Galant'la paylatm, nk ona gereksinme duyuyordum. Hester uruna her trl zveride bulundum. Beklediim tek karlk, mr boyu yanmdan ay-rlmamasyd. Ama babam o dev cssesiyle hep karma kt. 88 Kimse onun kadar gl deildi. Buday uvallarn srtna vurur, tavanarasna kan dik basamaklar bir solukta trmanrd. di edilen danalar tutmakta stne yoktu. Klele-, rinden daha fazla almayan iftiyi, iftiden saymam ben, derdi. Saban srmekte, orak sallamakta, duvar rmekte, bostan apalamakta kimse onunla boy lemezdi. Babamn benimle vnmesini ya da hi deilse varlmn farkna varmasn isterdim. Gelgelelim yaptm hibir eyi ona beendire-medim. Erkek ol, olum, gerek bir erkek. Brak bu tkrldml. yi ama, baba, nasl olmam istediini bilmiyorum ki... Erkek dediin nasl olur? Boa brtsnden farksz bjr kahkahann ardndan, Erkek adam kll olur ve atlar gibi yellenir. Barend'in gsnde kllar kmt. Babamnki kadar gr ve sk deilse de fena saylmazd. Ne var ki, benim gsmde tek bir kl bitmedi. Utantan lyordum. Babamn beklentilerini asla gerekletiremeyeceimin bir belirtisiydi bu tyszlk. Tanrnn adna yemin ederim ki, ok uratm. Harman yerinde a-yakta duramaz hale gelinceye kadar alrdm. Saatlerce orak sallardm, sonunda bama gne geer, ateim kard. Adamlardan biri beni kucaklayp eve getirirdi. Gnlerce kendimi bilmeden yatardm. Cape'e giderken arabay srme sras bana gelince, babam etkilemek iin olanca gcmle abalardm. Ama babam dudak ucuyla glmserdi sadece. Hester'in yagnnde de, Bu i seni ilgilendirmez, kapa eneni, diyerek benden umut kestiini kesin bir biimde belirtti. Onun gznde ie yaramayan tysz bir ocuktum, erkekten saylmazdm.

Bir kez daha denedim. Ne yapaym, umut dnyas. (Jan du Plessis'in kz Cecilia'yla da babama erkekliimi kantlamak iin mi evlendim? Pek emin deilim. Uradm dkrklna karn ayakta kalabileceimi bakalarndan ok kendime kantlamak iin evlendim galiba.) Hester'in yagnnden birka gn sonra ktmz aslan av, babamn gzne girmek iin son frsatt. 89 Aslann varln ayak izlerinden anlamtk. Geceleri allardan koyunlar kapp gtryordu. Bir gece de bir kle ocuunu kulbesinden kard. Bu olaydan birka saat sonra, bir kkreme iittik. nsann beyninde yanklanan bu korkun sesin aslan sesi olduunu garip bir igdyle hemen anladk. Doduumuz gnden beri bu sesi bekliyor gibiydik. Tek bir kkreme-nin ardndan, bir dizi hrlt ve ok derinden gelen i ekiler. Dalar atrdyordu sanki ya da yeraltnda yaayan bir canavar soluk alp vererek topra sarsyordu. Bokkeveld'de yllardr aslan grlmemiti, ama ite apansz kagelmiti. O tyler rpertici kkremesiyle, bu yrelerin hl vahi olduunu ve sonsuza dek yle kalacan sylyordu bize. Komu iftliklere haber salmaya gerek kalmad. Ertesi sabah Bokkeveld'de ne kadar ifti varsa hepsi, yanlarnda k-leleriyle bizim iftlie geldiler. Ava klacakt. Aslan ldrmeden dnmek yoktu. Yaln bir zorunluluktu bu. lmle bulumaya gidiyorduk. Yalnzca aslanla deil, varln hemen anlayamadmz, ama hep aramzda dolaan lmn ta kendisiyle. Pek de yle yabana atlacak biri olmadm bu kez babama gsterecektim. O sabahki av bana daha nceleri ktmz avlar anmsatt. Tek sra halinde yrrdk. nde babam, sonra Barend, sonra ben, en arkada da Galant. Tehlike karsnda, nmzdekinin topuunun dibine kadar sokulurduk. Babam birden durunca da mz birden ona bindirirdik tabii. Bir gn, yaralandmz halde bir trl yakalayamadmz bir leoparn peindeydik. Babam topuunun dibinden yrmememiz iin bizi ka kez uyarmt, ama korkudan uyarlarn unutup gittik. kide bir babama arpyorduk, sonunda sabr tat. Bana bak, Barend, bir daha bana arpacak olursan, ayamn altna alp ezerim seni! d patlayan Barend, Sen beni ezersen ben de Nicolaas' ezerim, diye fsldad. 90 (Sen beni ezersen ben de Galant' ezerim.) Gerilen sinirlere karn, av bizi birbirimize yaklatrrd. Grnmez tehlikelerin karsnda tek vcut olurduk. Bu birliktelii aslan avnda da hissettim. Ben, Galant ve bir avu silahsz adam. Saatlerce iz srdk. Birka gn ncesinde olanlar unutulmu ve anlamn yitirmiti. Hester'in yagn hi olmamt sanki. ylesine dalmtm ki, aslann allktan. frladn hayal meyal grdm. gdsel bir hareketle tfei hayvana dorulttum, ama horoz skmt. Tfei atp komaya baladm. Hayvann soluunu ensemde duyuyordum, sonum gelmiti. Tam o srada bir patlama iittim, ayn anda da hayvan stme atld. Birlikte yere yuvarlandk. ldm sandm, demek lm bu kadar kolayd. Yaadma, Galant beni kolumdan tutup ayaa kaldrnca inanabildim ancak. Toz toprak iinde kalmtm. Gzlerim yanyordu. En kts de herkesin nnde bir

korkak durumuna dmtm. Hakszlkt bu. Su bende deil, tfekteydi. Babam br avclarla birlikte bana doru kouyordu. Ona gerei syleyemezdim. Barend yanma yaklanca, Aslan az kalsn Galant' kapyordu, diye soludum. Tam vaktinde ate ettim. Ama aslnda Barend'le deil, onun tam arkasnda duran babamla konuuyordum. apkasnn geni siperlii gnele benim arama girmiti. Aslan ha o vurmu ha ben, Galant iin ne farkederdi? Ona gre sradan bir avd bu. z srlecek ve hayvan ldrlecekti. Bense yitirdiim bir eyi yeniden kazanmak iin rpmyordum. Gidenin geri gelmeyeceini bilmem gerekirdi oysa. Babam bana yle bir bakp bir eyler mrldand ve adamlarn toplamak zere uzaklat. Gerei gzlerimden okumutu. Hi kukum yok. Susarak aalamt beni. Bara ara yalanm yzme vursayd bu kadar utanmazdm. Bizim gruptaki adamlar neeyle tepiniyorlar, sevin lklar atyorlar, ayaklaryla lei drtyorlard. Cok gemeden hepsi gitti, Galant'la ikimiz kaldk. Her zamanki gibi sadece o 91 ve ben. Hayvann derisini yzerken tek sz etmedi Gaiant. Onun bu bilinli suskunluu beni yiyip bitiriyordu. Sululuk duygusuyla kvranyordum. ektiim acy anlatmaya szckler yetmez. Ayamn dibindeki l aslandan tiksiniyordum. Kendini bu amas duruma nasl drmt? Derisini yzmemize nasl izin veriyordu? Az nce canlyd, varlyla dehet sayordu. Oysa imdi ara sana dnm yelesi, krk dkk di-ieri, koca kafas, kemikleri saylan gvdesi, lmn donukluuna brnm gzleri ve krlemi peneleriyle iren bir leti. Ona dokunmak bile istemiyordum, kendini bu duruma dren bir aslanla iim yoktu benim. Karanl yrtan o korkun kkreme, soluuyia yeri g sarsan o dev yaratk, bizim yllardr sregelen ekimelerimize kurban edilmiti. Onun lmyle birlikte, ulamak iin rpndm, dokunulmamasn umutsuzca istediim, hi kimsenin yoksun kalmamas gereken bir ey de lmt. Yenilgimizin andac olan postu elimize alp akam karanlnda sklm pklm eve dndk. Ben nde, Gaiant ok geride. Birden duracak olsam bana arpacak kimse yoktu. Tek bir eyin bilincin-deydim, orada olmak istemediimin. Orada olmay hibir zaman istememitim. Tpk yllar ncesinde, Achilles'in kestii koyunun kanyla kzla boyanm kesim tan- banda olmay istemediim gibi. ACHLLES O gnler hakknda syleyecek szm yok. Ne olduysa, sonradan oldu. Bu i onlar ilgilendirir, beni deil. Buras onlarn 92 lkesi, benim lkem mtili aalarnn yetitii yer, ok uzaklarda. Beni buraya gemiyle getirdiler. Tfeklerle gelip bizi tavan avlar gibi avladlar. Yallar ya ldrdler ya da dve dve ormana srdler. Sadece genleri istiyorlard. Dilerimizi, gzlerimizi byk bir dikkatle

incelediler, kaslarmz, bacaklarmz, hayalarmz yokladlar. Derinliklerini snamak iin kzlarn stne ktlar, memebalarn gverttiler. Sonra bizi Zim-ba-ue'den denize uzanan o uzun yolda, bir kle pazarndan tekine srkleyerek gnein sudan doduu, palmiyeler iindeki kyya indirdiler. Parman kaldramayacak kadar gsz denleri lmeye braktlar. Biz geri kalanlar zincire vurulmu olarak st ste gemiye yklendik. Ayaa kalkmaya, yana dnmeye olanak yok. lenler, zincirlerinde ldler. Tuzlanm et, domuz eti ve eki birayla yaayabilenler yaad. Cape'e vardmzda iskeletlere dnmtk. Dilerimiz sallanyordu. Midelerimiz sirke kokusundan allak bullakt. Kendimizi toparlamamz iin bizi bir ay barakada yedirip iirdiler. Sonra da kaslarmz glensin diye Masa Dandaki ta ocaklarnda altrdlar. Derken ak artrma yapld, gonglar ald. lk iftlikten katm. Beni bulup geri getirdiler ve krbaladlar. Yine katm, yine buldular. Yine katm yine buldular. Daha uzaklardaki bir iftliin sahibine satldm. Oradan do katm, ama yine buldular. Baka birine satldm, yine katm. Bu kez beni kzgn demirle damgaladlar, kalenin karanlk hcresine attlar. Uzuri sre orada yattm. Kamaktan vazgetim sonunda. Ne yarar vard? plak ak gvdeleri, kara dallaryla mtili aalarnn ve baobaplarn yetitii lkemin yolunu bulamazdm nasl olsa. Orada bana ait bir adm, anamn yannda yerim vard. (Gwambe'ydi adm.) Babam Bakende'nin sz geen kiiierindendi. Burada bana baka bir ad koydular: Ac-ihilles. Kle demek. O iriyar adam beni Oape'den alp arabasyla dalarn tesindeki ba kaldrmayalm diye, iftli 93 e varr varmaz ben dahil, btn kleleri krbalatt. Kamaya kalkmadm bir daha. nsan vaktinden nce kocayp gidiyor, ama asla unutmuyor. Dalgalarn kyya vuruu, ayn karanlk denizden ykselii hl dlerime girer. imde hi iyilemeyen bir yara var. Kzgn demirin izi gibi gzle grnmese de hep szlar. O kck ocuklar, bunlar ne bilsinler? Nicoiaas ve Barend boylarna bakmadan benimle alay eder, bana barp arrlard. Galant'a araba srmeyi ben retmitim. Ellerini ustaca kullanrd, ama gnn birinde o ellerin adam ldrecei aklnn ucundan gemezdi. Ve kk Hester... Kimi zaman usulcack yanmza gelir, alrken bizi izlerdi. Ara sra mutfaktan rek arp nlnn cebine saklar, bize verirdi. O tekilerden farklyd. Ne var ki, baz eyleri anlayamayacak kadar kkt daho. HESTER Dokunmak... Nesneleri alglamak... Babamn yumuack krk ceketi. Lleci amurundan yaplm piposunun anm az. Babam yere yuvarlannca krlan sapn entikleri. Tfek namlusunun o korkun madeni soukluu. Elimi tutan kocaman, nasrl el ve sonra atn bacaklarm okayan ipeksi derisi. Mutfan, yatak odasnn, oturma odasnn beni kuatan yzeyleri. Yemek masasnn trnakla kolayca izilebilen cilal tahtas. Kaba fitile doru gittike incelen mumun yumuakl. Bakr, demir, tahta. (Kokular da var elbet: Tarn, karanfil, soan, odun atei duman.) plak deriyi gdklayan, gvdenin 94 bu iftlie getirdi. Ona

arlnda yava yava bel veren saman dolu dek. En gzeli dardaki nesneler. Ellerin ypratt, lekeledii tahta iftlik kaps. Elimi actan girintili, kntl sert kayalar. Avucumda tuttuum bir tan arl. Dokumackularnn al rpdan yaptklar yuvalar, yumurtalarn incecik, przsz kabuklar. Bacam izen st dallar. Cvk amur. Avucum-dan bileime akan su damlacklar. Da rmaklarnn buz gibi sular. Gvdemi sarp sarmalayan bet. (Ben yzerken Nico-laas nbet tutard. Beni gzetler miydi yoksa? Gzetlesin isterdim, yanmda deilken cmertliim tutard. Bak ite benim gvdem, bak neler yapyorum, bak ben naslm... Efendisinin her buyruunu yerine getirmeye hazr bir kpek gibi yanma sokulup yaltaklannca buz kesilirdim.) Yalnz dokunmak yetmiyor. Dokunulmann nasl ey olduunu merak ediyorum. Bir kayaya dokunduunda kaya neler hisseder? O ar, dingin, suskun ktle yamuru nasl alglar, alglar m? lk damlalar farkeder mi? Ortala yaylan imen, liken, sprgeotu ve toprak kokularn duyar m? Braksalar yamur altnda saatlerce otururum. Bir ta gibi bzr, yamurun beni temizlemesini, artmasn, iime ilemesini beklerim. Srlsklam kesilirsin, giysilerin derine yapr, iinde garip bir istek uyanr... kendinden geersin, birden rlplak soyunmak istersin, gvdenin kokusunu duyarsn. O ar sular seni eritir, temizler, gvdene yeniden biim verir. imeklerin mavi alevleri g tututurur, gk gmbrtlerinin bulutlardan deil, topraktan koptuunu, dalarn sarsldn sanrsn. Hud-den-Bek'e katm gnlerden birinde byle bir frtna patlad. Yar yolda beni yakaladlar, ama evime ulaamamak o gn beni hi zmedi. Yamur suyuyla ykanmtm, yeterdi bu. Her frsatta Hud-den Bek'e kam, babam bulmak iindi. Cenazesine gtrmemilerdi beni. Belki tren bile yaplmamt, ama mezar vard. Bir keresinde orada yatann babam olduundan emin olmak iin mezar kazmaya altm. Sert toprak ellerimi paralaynca vazgemek zorunda kaldm. Kazabilmi 95 olsaydm, ne deiecekti? Babama duyduum gereksinim, krk ceketine, derisi atlam izmelerine dokunmann, baba kokusunu duymann ok tesindeydi. Babamn bana beni anlatmasna gereksinmem vard. Ne var ki, o adam babam bir kle gibi krbalad. lk la koluna yaptmda beni saa sola savurdu, sonra da atna atp gtrd. Bir sre sonra evimize dndmde babam yoktu. Anlarn da alp gitmiti. Oysa kendimle ilgili hibir ey bilmiyordum. Doumum, ilk yllarm, annem... Babam bunlar yaamt, bunlara tank olmutu. Benim btnlmn bekisiydi o. Onu yitirince btnlm de yitirdim. Benimle ilgili anlar onunla birlikte gmld. Babamn -lmne neden olan o adam, benim bir param da ldrm-t. nce annem, sonra Nan Hala, sonra da babam. Onlar yok olunca, onlarda sakl olan anlarm da yok oldu. Birine balanmak, ona emanet ettiin paran yitirmeyi gze almak demek. Bir daha bu yanlgya dmeyecektim. Kimse bana sahip olamayacakt. Onlara ba eersem tek kurtulu ansm da elimden giderdi. Onlarla yaamak zorundaydm, onlardan biriyle evleneceimi de biliyordum. Ama asla onlara ait olmayacaktm. Bunu hem kendime, hem de iimde yaayan babama borluydum. Sadece kendime ait olacaktrrLj. dnyama kimse el sremeyecekti.

Anlar ve yamur... Sularla srklenmek, unutulmak ve bylece, yitmi anlara yeniden kavumak... Nicolaas bana yaknlk gsterdi. Sevecenlii, cmertlii ve sabr tehlikeliydi, kk armaanlar beni tehdit ediyordu. Uy-sa! ve srarcyd, ama duyarszd. Korkularm anlayabilseydi ona balanabilirdim. (Tanr akna, bana armaan verme. Bana dokunma, beni boma.) nce umut verip sonra yz evirerek ona ktlk etmek istemezdim. Ge'lgelelim onu hepten reddedebilecek kadar gl deildim, benim de sevgiye gereksinmem vard.. Keke bunun karlnda yaamm istemeseydi benden. Bir bakma Barend'in zorbaln yeliyordum. Beni korkutmak iin arkama sokulup koluma yapr, beni alatmak iin giysi 96 ierimi yrtard. (Bouna) kide bir salarm ekmeye baylrd. Bunun acsna dayanmak gt. Salt can acsndan deil, gu-rurumo dokunuyordu. Onu durdurmann tek yolu vard. Bir gece makas vurduum gibi salarm kestim, sonra da karanlkta aladm. Ama bunu yapmakla Barend'i bozguna uratm, kiiliimi kantlamtm. Barend'le karlatrldmda, Nicolaas pek zavall kalyordu. Kuyruk sallayarak bacaklarma srtnen bir kpek. Yine de onunla evlenecektim, baka arem yoktu. Byle bir yerde, benim gibi bir kz baka ne umabilir? (Tamam, on be ya-na girince evleniriz.) Yagnme, daha ok vard. Barend'in sylediklerini duyunca kulaklarma inanamadm. Onu yalanc karmak, herkesin iinde yerin dibine geirmek iten deildi. Nicolaas'n ie karmasn bekliyordum. lk aknln ardndan garip bir biimde sakinlemitim. Gerek olduuna inanamadm bir grnme bakyor gibiydim. Hatta belki de bsnim yzmden kavga kacan dnmek gururumu okamt, kimbilir. Kavga falan kmad. Nicolaas sandalyesinden frlayacak olduysa da o adamn tek bir szyle yerine kt. Benim iin savamay gze damam, Barend'in ataklna ve o adamn tek bir szne tecim olmutu. Yreksizlii, kendine acyarak beni aabeyinin kucana atmas, bana hakaretti dpedz. te yandan Barend'in gzpeklii, bana kabaca el koymas (bana tam anlamyla sahip olamayacan bilemezdi elbet) heyecan vericiydi. imde gizli bir istek uyanmt. iftfeen hayvanlara bakarken da byle olurdum kimi kez. Barend'e, babas olan o adama, ask yzl annesine, u-tantan omuzlar km Nicolaas'a baktm. fke ve gurur lgnca bir cokuya kaplmama yol amt. Dlyatamn szladn, slandn duyumsadm. Yanaklarm alev alev yanyordu, bam nme edim. Barend'le evlendikten sonra vereceim savamn, kurtuluumun gvencesi olduunu anlamtm. Doruyu sytemek gerekirse, bu duyguyu daha nce de bir kez tatmtm. Yine byle durup dururken, hi nedensiz, aklanmas olanaksz bir biimde. Hud*den-Bek'e katm gn-

97 Sesler Zinciri P:7 terden birinde, bozkrda davar gtmekte olan Galant'a rasla-mtm. (Ondan korkmazdm. Galant beni ne engeller, ne de ele verirdi.) Bir sre konutuk, knndan kard kuru ekmei paylatk, sonra da yoluma devam ettim. Karanlk basmadan evime varmak iin acele ediyordum. Tek bama geireceim gzel geceyi dnmeye dalmtm. (Yakacam kk ate... uluyan srtlanlar, akallar... yldzlara ykselen suskun da ve syledikleri gerekse,

altnda babamn yatt tmsek...} Engerek ylann farketmedim, az kalsn stne basyordum. Ylan dilerini bacama geirdi. Onu bir tekmeyle savurdum, hayk-rarak imdat istedim. Galant yetiinceye kadar ylann gen biimli yass kafasn ezmitim, ama imi gvdesi hl kvrlp duruyordu. (Aman Tanrm, lyorum, lyorum.) Galant beni yere itti, paas frfrl uzun donumu yrtt, uyluumdaki iki kk delie azn yaptrp kan emmeye koyuldu. lgnca emiyor, tkryordu. Anasnn memesini emen obur bir buza gibi emiyordu. (Deri bir torbaya benzeyen damarl inek memesi.) lmek zere olduumu sandm o anda, dlyatamn szlandn hissettim. ime scack bir yamur yayordu. Galant'm az bacama deil, yeni yeni kabarmaya balayan ve dokunduunda hafife dikleen memebaiarma yapmt sanki. Yaraya kara bir ta bastn, knndan kard falr otlar srdn hayal meyal farkettim. Dudaklarn bacamdan ekince, az nceki duygularn yerini zararsz bir boluk almt. stme bir utangalk kt, Galant'n bana dikilmi baklarndan gzlerimi kardm. Yoksa o da o frtnal ikindiyi mi dnyordu? Bir gn dada frtnaya yakalanmtk. Hep orada kalmay, bir daha hi aa inmemeyi nasl da isterdim. Ama Galant beni kucaklayp kulbeye gtrmt. Rose Ana bizi soymu, byk bir posta sarmt. Tezek ateinin duman gzlerimizi yaartyor, genzimizi yakyordu. Karanlkta, o scak postun altnda ka saat yattk bilmiyorum. Fazla olmasa gerek, ama bana geceler boyu gibi geldi. Birbirimize so 98 kulmutuk. Karanlktan cesaret alp onu okamaya koyuldum. Ellerimi dolatrdm gvde Galant'n deildi, ben de ben deildim. O anda herhangi iki ocuktuk. Bu iftlikte yerleri olma- yan iki kk kimsesiz. Galant okamalarma karlk vermiyordu. Vermeye cesaret edemeyeceini biliyordum. Uyur gibi yaptm, sonra o da beni okad sanrm. Gnahsz ocukluk gnleri yitip gitti. Ama dokunarak alglad eyleri insan hi unutmuyor. Yaadmz srece hep bir eyler yitireceiz demek. Dler silinecek, umutlar yok olacak. Yazgdan kocamayz. Geriye sadece dokunularn ans kalyor. Onlar bite tmyle kalc saylmaz, bir gn elimizden gidebilir. Gkten oluk oluk boanan, talar, kayalar kemiren, yeryzn amanszca paklayan yamur. Topraa tutunmaya abalayan kkler. Bak az gibi keskin, incecik bir yaprak. Avucunu actan przl bir ta. Yanan okayan bir iek. Damarl, kemikli bir el. Bedeninde dolaan duyarl parmak ular... iviye aslm bo bir ceketin kvrmlar. Bir zamanlar ayak parmaklarnn arasndan kayan, imdi kupkuru kesilmi amur. Azdan akan salya. Gizli bir slaklk. Meme emen bir buza. Tezek ateinin duman. Kekiin keskin, ho kokusu: Yalnzln kokusu. akallar bu gece yine uluyacaklar. BAREND Onlarla benim aramda hep bir uzaklk vard. Bunun nedeni onlardan byk oluum deil. Kklmde btn iftlik 99

benimdi, gnlmce gezer dolardm. Babam beni srtna alr, gittii her yere tard. Geceleri kuty dekli, koca karyolada annemle babamn ortasnda yatardm. Onlarn, taze ekmek gibi yumuak, scack gvdelerinin arasnda uyumak ne gzeldi. O huzur ve gven duygusunu bir daha hibir yerde bulamadm. Derken Nicolaas dodu, her ey deiti. Babam bir erkek kardeimin dnyaya geldiini syleyince ok sevinmitim. Ne var ki, annemin kucandaki gsz, irkin yaratk beni dkrkl-na uratt. Onunla dost olmaya altm yine de. lgisini ekeceini sandm eyleri beiine tardm. Kaplumbaalar, kurbaalar, ekirgeler, kertenkeleler. Gelgelelim Nicolaas hemen yaygaray basar, annem de koup kulamdan ekerek beni odadan atard. O pis bebekten nefret etmeye baladm bylece. Birka kez kafasna yastk bastrarak onu susturmaya da yeltendim, ama her seferinde biri gelip kurtard. Evin yan tarafna bir post serer, Nicolaas'a Galant' yan yana yatrrlard. Gnn byk blmnde byle koyun koyuna uyurlard. Karnlar acknca Rose Ana onlar kucana alr, ikisini birden emzirirdi. Onlar hep yan yana, ben ayr... Ac bir terkedilmilik duygusu iime reklenmiti. Ayaklandktan sonra bana hi rahat vermez oldular. Nereye gitsem peimden gelirler, bitmek tkenmek bilmeyen aptalca isteklerle bamn etini yerler, tek snam olan yalnzlm bozarlard. Korksunlar, dp canlarn actsnlar diye onlar dikenli allklara, dik kei yollarna srklerdim. (Bir keresinde birinin kolu krld.) Bete atardm, kamayacaklarn bildiim yksek aalara trmanmalar iin kkrtrdm. Ama ne yaptysam, onlar yldramadm. Varlklarndan sklmadm zamanlar da vard. Yzerken, maymunlar kovalarken, tavan, antilop, oklukirpi avlarken. Ara sra isterime yardm edip bana yararl da oluyorlard. Gelgelelim yalnz kalmak istediimde tam bir ba belas kesilirlerdi. Ka kez onlar bomak geti iimden. Onlardan byk olduum iin her yaramazlktan ben sc 100 rumlu tutulurdum. Babam en ufak bir hatada hemen krbaca ya da kaya davranrd. Ben kleleri birlikte en ar ilerde alrken, ikisi ya aylak aylak dolarlar ya da ufak tefek ilere koulurlard. Tohum ekmek, saban srmek, duvar rmek, bostan apalamak hep bana derdi. Onlar uzakta oynarken grnce lgna dnerdim. Ne var ki, babamn duygusuz tlerinden kamak olanakszd. Hadi gel, Barend. renmek gereken bir sr ey var, bir gn bu iftlik senin olacak. Benim onlar gibi gnlmce geirecek vaktim yoktu. ler hi tkenmezdi. Bir gn bu iftliin sahibi olacaksam, buna lyk olduumu kantlamalydm. Kantladm da. Ne zgr rgatlar, n'e kleler iftlik ilerinde benimle boy lebilirlerdi. Babamn kvanc bana gayret veriyordu. En sevdiim ey avd. Silah kullanmakta ustaydm. Babam avda honut ettiimde, dnyalar benim olurdu. Her ii brakp dinlenmek, oynamak, gezip tozmak iin dayanlmaz bir istek duyduum zamanlar, binde bir de olsa oluyordu elbet. Ama bu bile esirgenirdi benden. Hadi, Barend. Sen benim byk olumsun. tekilere rnek olmalsn. Nicolaas'n yannda tetik dururdum. Ynetilmesi g, huysuz, sinsi bir ocuktu. Yzme gler, arkamdan da koup anneme, babama beni ekitirirdi. Galant onun gibi kalle deildi hi deilse, ama o da kstahn tekiydi. Babam ona biraz fazla yz verir, ufak tefek yaramazlklarn ho grrd. Akgzl, becerjklilii ve eline abukluuyla babamn gzne girmiti. Elinden gelmeyen i yoktu gerekten de. Ne var ki, babam ona yumuak

davranmay srdrrse, ileride Galant'la kimse baa kamayacakt. Klelere daha batan yerlerini bildirmek gerek, yoksa gnn birinde bana dert aarlar. Nicolaas'n onunla sk fkln da doru bulmuyordum. Oyun arkadaydlar, tamam ama, yine de aralarnda bir mesafe olmas gerekirdi. Hem Nicolaas'n, hem Galant'n iyilii iin, bu duruma engel olmaya altm. Gelgelelim beni dinlemediler, babam da 101 HALK KBt uyarlarma kulak asmyordu. Vazgetim sonunda, babam kzdrmaya gelmezdi. Niye hep o gnlerden sz ediyorum, bilmem? Terkedilmi bir karnoa yuvasn kazmann ne yarar var? Geriye baknca, ocukluumu hi yaayamam olduumu anlyorum. Nicolaas pazar ziyaretlerinde, unu anmsyor musun? Bunu anmsyor musun? diye sorard ikide bir. Nereden anmsayacaktm? O gnleri ben yaamamtm ki, onlar yaamlard. Nicolaas ve Galant. Benim vaktim yoktu. ocuk olmama izin verilmemiti. Onca yl sonra hayflanmak neye yarar, lleri hortlatmak neyi deitirir? Hepsi gemite kald. Yaam hep bireyler esirgedi benden, ama artk aldrmyorum. Yreine kilit vurmay insan zamanla reniyor. Hester deiikti bir bakma. Nicolaas ve Galant gibi rahatm karmazd. Ne var ki, onu anlamakta glk ekerdim. Tyl, sevimli bir hayvana benzerdi. nsan onu iine sokmak, korumak isterdi, ama o minik hayvan kimseyi yanna yaklatrmaz, yaklaan srrd. Yanmza geldikten sonraki ilkbahar, bozkrda srsnden kam bir kuzu bulup getirdim, ona verdim. Burun kvrarak, Ne yapaym bunu? diye sordu. Fena halde bozuldum tabii. Bizim yanmzda kuzuyla ilgilenmez grnyordu, oysa yalnzken hayvan sevip okadn kefetmitim. Bir gn ekmek frnnn ardna sinip onu uzun uzun izledim. Avluda kimsecikler yoktu. Yalnz olduunu sandndan, kuzuyu sevip okuyordu. Sonunda saklandm yerden frlayp seslendim. Hester irkildi, kuzuyu iterek, Niye beni gzetliyorsun? diye bard. Sesimi elimden geldiince yumuatp, Kuzuyu okuyordun, demek ki, onu seviyorsun, dedim. Ayan yere vurarak, Hayr, sevmiyorum! dedi. Ama az nce onu okuyordun. ptn bile. Hester, Yalan sylyorsun, diye haykrarak kk elleriyle beni yumruklamaya giriti, Kuzuyu sevmek utanlacak bir ey deil ki. Kuzular herkes sever. Ama ben sevmiyorum. O kahrolas hayvan a! gtr. 102 Onu snamaya karar verdim. Peki, madsm sevmiyorsun, ben de onu keserim. Kuzuyu kesmek aklmn ucundan gemiyordu. Hester'e, onu sevdiini syletmek istiyordum, ama onun ne kadar inat olduunu hesaba katmamm. Yz bembeyaz kesildii halde dn vermeye yanamad. Kes yleyse, dedi. Hester, niye anlamyorsun... Anlayacak bir ey yok. Hadi Ices istersen, umurumda bile deil.

Onu korkutmak iin akm kardm, gzn krpmad. Kesemezsin, diyerek bana meydan okudu. Bu kuzuyu seviyor musun, sevmiyor musun? Sevmiyorum. Beni korkutmaya altnn da farkndaym. Son ana kadar onun beni durdurmasn bekledim, yemin e-derim. Kuzuyu yere ykp aky grtlana dayadmda bir daha sordum. Hester, kuzuyu sevdiini sylemezsen onu keseceim. Hadi syle, seviyor musun? Hester titriyordu, ama yant vermedi. Bense alamak zereydim. Gururumu korumak iin hi istemediim halde hayvan kesmek zorundaydm, yoksa kz beni hep bir dlek olarak anmsard. aresiz, kuzuyu kestim. Annem olanlar duyunca fkeden kplere bindi. Kuzuyu kesmemi Hester'in istediini syledim. Hester, Barend'in syledii doru mu? yle diyorsa, yledir. Senden duymak istiyorum. Hester, Bana ne o kuzudan? diye bard ve koup gitti. Daha sonra onu ayva bahesinde alarken grdm. O beni grmemiti, karsna kmamak iin yolumu deitirdim. Bu kzda hibir zaman anlayamayacam bir eyler vard. Onun bu yan beni hem korkutuyor, hem ekiyordu. 103 II ! i O gnden sonra benimle konumaz oldu. Ona bir ey syleyecek olsam, ya dilini karr, ya tkrrd, onu kskvrak yakaladmda, san ektiimde, kolunu arkaya bktmde bile ses karmaz, ne kadar ileri gidebileceimi lmek istercesine o kooaman kara gzlerini bana dikerdi. te o zaman ku-dururdum. Cann actarak onu yalvarmaya zorlardm. Ama bounayd. Gzpnarlarnda yalar birikir, can acsndan yz kaslr da yine konumazd. Ara sra inlerdi, ama aladn hi grmedim, bir kez bile yalvarmad. Yenik den hsp ben olurdum. Onun cann yakmak istemiyordum aslnda, o yabanl, minik hayvana sahip olmak istiyordum. Keke dileri diken gibi sipsivri olmasayd. Onu sevdiimi anlamyor muydu? Hi kimseyi onu sevdiim kadar sevmemi, onu istediim kadar istememitim. Nico-laas'dan ve Galant'tan istediim eyleri, zorla ya da gnl rzasyla, ama mutlaka alrdm. Onlara kimin efendi olduunu retmek gerekiyordu. Oysa Hester'e hibir zaman onlara davrandm gibi davranmadm. Ondan bir ey istemiyordum kir onu istiyordum. Nicolaas, Hester'le evleneceini sylediinde, lyorum sandm. Yreimi skp alyorlard sanki. Yapabileceim tek bir ey vard. Hester'le konuamazdm, benimle alay ederdi. Babamla konuacak, Hester'le evlenmeye karar verdiimizi syleyecektim. Her

eyi gze almtm. Hester'in tek bir szckle beni rezil edebileceini biliyordum. Byle bir duruma dersem kendimi asacaktm. Konutuumda Hester bana bakt. O baklar unutmama olanak yok. Ama beni yalanc karmad. Niaolaas'n tabanszln bildiim iin ondan yana iim rahatt. (Fazla zlmedi zaten. Onun istedii bir eti. Hangi kadn olsa iini grrd. Yoksa bizim evlenmemizden birka ay sonra, kimsenin kafasn evirip bakmayaca kadar gsterisiz bir kz olan Cecilia du Plessis'fe evlenir miydi?) Hester'in tutumu beni hem utandrm, hem de oouk gibi sevindirmiti. 104<%e yle bir ey demedim. Kar da kmadn ama Sen her eyi kendi gnlnce bilmiyordum Kara gMerinS nlamm, zememii nTyfz k misin?, koymas f h Ben 105 KNC BLM Cecilia Nicolaas'la evlendiimiz gn yamur yayordu. Babamla teki erkeklerin keyiflerine diyecek yoktu. (Annem uzun yllar nce lmt. Bu yrelerde kadnlar ok yaamaz.) Aylar sren kurakln ardndan boanan bu yamuru, Tanrnn bizi kutsamas ve retkenlik iareti olarak yorumluyorlard. Ama ben kayglydm. Kuraklk olsun olmasn, mevsimsizdi bu yamur. Zamansz gelen eyler genellikle uursuzluk getirir. stelik yamur deil sel basknyd dpedz. Topraa can vermek, bitkileri yeertmek yerine, topra srkleyip gtryor, dalardan koca kaya paralarn skyor, davarlarla srlart bouyor, toprakta derin yarklar ayordu. Nikh treninden sonra iftlie dnerken Wiitzenberg'i binbir glkle atk. Tepeden bakldnda aas tmyle sular altndayd. Grnrde tek bir kaya paras, tek bir aa bile yoktu. Dalardan inen seller yamalar nne katm, vadiye srklyordu sanki. Son dnemete kzlerden biri kayp dt ve bacan krd. Hayvan vurmak zorunda kaldlar, lsn arabaya yklediler. Gelinliime kan bulat. Bu da iyiye iaret saylmazd. iftlie varnca erkekler iyice cotular. kz kaza geirip sundurmada kzarttlar, neredeyse evi yakacaklard. ^k b"VOrdu

Kaynbabam, Yanarsa yansn! diye haykrd. Dnyay atee vermedikten sonra dnn tad kmaz. Sen bizim dnmz grecektin. Piet van der Merwe'nin yannda hep tedirgin olurdum. Camlan zangrdatan kahkahas. Kll, kaba saba elleri. Kokusu. 109 'Grneindeki ter lekeleri. Baklar. Ak artrmaya karlm bir inee bakar gibi bakard insana. Hele dn lenindeki patavatszlklar. Cecilia tam benim gnlme gre bir gelin. Oullarma uzun boylu, etli butlu kadnlar-almalarn tlerdim hep. Byle kadnlar dourgan olurlar. Biz Van der Mer-we'ler bu topraklar torunlarmza brakacaz. Hester'i beenmediimi sylemek istemiyorum, ama Cecilia baka. Nicola-as'a e olacak kadn kendi elimle seseydim, Cecilia'dan iyisini bulamazdm. Yiyin, iin, dostlar. Tanrnn eli stmzde bugn. Kaynbabam bir elinde bir et paras, tekinde konyak kadehi, kollarn sallayarak bunlar sylerken, Hester herkesten uzak, kuytu bir kede sessiz sedasz oturuyordu. in iin yanan, darya k vermeyen bir ate gibi. Hester'i yemekten sonra bir daha grmedim. Onun byle, kimselere sezdirmeden ortadan yok olmasna herkes almt artk. Kendi evi sayd Hud-den-Bek'e yerletiim iin bana kin beslediini biliyordum. Benim ne suum vard? Oraya yerlememizi kararlatranlar, evi hazrlayanlar Van der Merwe',-lerdi. Ev eyalarn babam armaan etmiti. Onlar babamdan dn aldmz bir arabayla iftlie getirdik. Babamn bana verdii eyiz, yz davar, be inek, iki al ve tlmeye hazr yirmi uval budaydan ibaretti. Bir de Lydia adl kle kadn. (Onu da kafadan atlak, ie yaramayan bir yaratk olduu iin eyizime eklemiti besbelli. Kadn btn gn avluda dolar, ty toplard. O tyleri ne yapard bilmem?) Babamn gzndeki deerim ite bu kadard. Babam sevmez deilim, ama Buffelshock'ten kurtulduuma sevindim dorusu. Babam benim varlma hogryle katlanrd, Yreinde Tanr korkusu olan biriydi, baka seenei de yoktu.) Gelgelelim erkek olarak domadm iin beni hi balamad. Erkek ocuk sahibi olmak evlenmesinin tek amacyd. Annem benden nce iki erkek ocuk dnyaya getirmi, ama ikisi de l domular. Beni dourduktan sonra da yatacak olmu. Bir erkek ocuun yerini tutabileceimi hem ken110 dime, hem de babama kantlamak iin lesiye abalardm. iftlik ilerine koturur, tavuklara bakar, sebze bahesiyle urardm. Hatta ara sra davar gtmeye bile kardm. Babamn ii varsa, arabayla Tulbagh'a inerdim, geyik avlardm, at srtnda otlaklar dolardm. zellikle de Elandskloof'un otlaklarn. (Erkek olsaydm o iftlik gnn birinde benim olacakt.) Ama ne yaptysam babamn gzne giremedim. Annemin lmnden sonra bir gn, Elandskloof'u bana versene baba, dedim. ki iftlii birden tek bana ynetemezsin. Babam iini ekti. Sen oray ekip eviremezsin ki. Erkek olsaydn verirdim. Tanr benden bir erkek evlad esirgediine gre, bilmeden bir gnah ilemiim demek. O'nun hikmetinden sual olunmaz.

Br erkein yapabilecei her eyi ben de yaparm. Biliyorum ok alyorsun, ama kz olarak domusun ne are. En iyisi sana kooa bulmak. Lubbe'lerin ya da Van der Merwe'lerin oullarndan biri olabilir. an gemeden onlara yanaalm. Buna asla izin vermem. Ak artrmaya karlm bir hayvan deilim ben.

Yan geerse seni ancak Frans du Toit alr. Komu iftliklerdeki anneler, gelinlik ana geldii halde evlenmek istemeyen kzlarn, du Toit'e vermekle tehdit ederlerdi. Yznde iren, krmz bir leke olan o zavally dnnce rperdim, ama babama kar kmay srdrdm, kendimi: sergileyemezdim. Babam, Evde mi kalacaksn yani? diye haykrd. Ben lrsem sana kim bakacak? Tanr bakar. Sabrm tarma, Cecilia. Bydn diye seni krbalaya-mayaam sanyorsan yanlyorsun. Kararm kesin, baba, kimseye yanamayacam. Babam dikballa kolay kolay boyun eecek adam deildi, ama kararl tutumum onu ok artmt. Tir tir titriyordu. 111 vliye inat ettiimi anlamyordu sanrm. Sonunda, Babana kar ktn iin Tanr seni mutlaka cezalandrr, dedi ve konyak flarn saklad ambara kotu. O gnden sonra da ambara eskisinden daha sk gider oldu. Bedduas beynimde yankland halde ondan zr dilemedim. Beni balamas iin diz kp Tanrya yakardm. ocukluumdan bu yana babamn her szne boyun emitim. Ne var ki, bu kez onun doru bulduu ey, bana gre yanlt. Evlilie kar deildim. Evlilik bir Tanr buyruuydu. Vakti gelince her kz gibi ben de bu buyrua uyacaktm. Ama beni beensinler diye erkeklere sokulmazdm. Yllar sonra bir gn Nicolaas kapmz ald. Tanr beni hakl bulmutu demek. Bu yrelere gre evlenme yan oktan gemitim. Yirmi yandaydm, Nicolaas ise on sekiz. Madem Tanr kendimden kk biriyle evlenmemi uygun grmt, ksmetime raz olacaktm. Kapmz alan Frans du Toit olsa daha m iyiydi? Aslnda Nicolaas hi beklonrr.edik bir anda kagelmiti. Barend'in Hester'le evleneceini daha yeni duymutuk. Sz fazla uzatmadan hemen evlenme teklif etti. Babam benim yantm beklemeden atld. Cecilia'nn evlenme teklifi alacandan oktan umut kesmitim. Kz verdim gitti, Nicolaas. Otur da iki getireyim. O gnlerde Nicolaas'n stnde garip bir dalgnlk vard. Ara sra hrnlayordu. nerisini kabul ettiim iin beni sular gibiydi. stnde durmadm. Erkekleri anlamak gt, ben de yerimi bilirdim. Bunu sylemek biraz ayp kaacak, ama kendimi onun annesi gibi gryordum. Korunmaya muhta kk bir coouktu sanki, bense yan bam alm bir kadn. Kimi geceler gzme uyku girmezdi. Evlenmek zorunda oluum beni fkelendiriyordu. Nicolaas'n nerisini kabul etmekle hata m etmitim, hi evlenmemek daha m iyiydi? Sonunda bu o-lumsuz duygular yendim. Aldm terbiye evlenmemi gerektiriyordu. Tanr kadnlarla erkeklerin evlenmelerini ve birbirlerine yardmc olmalarn buyurmutu. Tanr buyruunun do-

 Uruluundan kukulanmak gnaht. Bu bir inan sorunuydu. Tanry honut etmenin baka bir yolu olsayd keke, ama yoktu. O'nu honut etmek iin kocama boyun eecektim. te bylece Nicolaas'la evlendik. O korkun yamur, Tanrnn benden honutluunu gsteren bir iaretti belki de. Beni rahatsz eden grltl patrtl dnmz, ruhumun kurtuluu iin gemek zorunda olduum bir snav olarak kabul ettim. Ne var ki, konuklar gidip ortalk sessizlie br-rtnce, az nceki grltleri aradm aknlkla anladm. Kk ev, birden gzme ok byk grnd. Mum yatak odamzn duvarlarnda titreiyor, atdan akan yamur sular yere damlyordu. Nicolaas'la ilk kez yalnz kalmtk. Pencerenin yannda durmu, gzlerini karanla dikmiti. Boazm kupkuruydu. Ona doru ilerledim, tam arkasnda durdum. Artk yatalm, Nicolaas, diye fsldadm. ocuum diyecektim az kalsn. O anda gerekten de akm bir ocuc benziyordu. ey... at akyor, diye kekeledi. Yarn sabah onarrz. imdi baksam daha iyi olur. Yamur yayor. stersen Galant' gnder. Ama Nicolaas edadan frlamt bile. Arka kapry anca bir anda ieri dolan sular yerde kk bir havuz oluturdu, mum snecek gibi oldu. Beni evde yalnz brakp gitmesini istemiyordum, korkuyordum. Temel su almsa ev kebilirdi. Srlsklam kesilmek pahasna kapnn nne kp seslendim. Nicolaas, eri gir! diye yle bir bar bard ki, dnmek zorunda kaldm. Galant, Ontong ve Lydia mutfan bir kesinde, hayvanlar gibi birbirlerine sokulmu yatyorlard. stlerine eski psk bir battaniye ekmilerdi. Onlar byle grnce midem bulan-land. Lydia'y ayamla drttm. Kalk, bana kahve yap. Kadn uyku sersemliiyle ayaa kalkt. rlplakt. Yar karanlkta tekileri ancak hayal meyal seebiliyordum, ama bak 113 Sesler Zinciri F:8 w^1 Sarnn stnde olduunu hissediyordum. Evimin arsz konuklar. Hemen stne bir eyler geir, Lydia. Byle dolaamazsn, ayp. fkeyle yatak odasna girdim, gelinliimi karp yeni geceliimi giyerek yataa oturdum. Yamur hl bardaktan boa-nrcasna yayordu. Nicolaas ne zaman dnerdi? Byle bir gecede beni brakp gitmesi olacak ey miydi? Mutfakta bir- birine sokulmu yatan le kokulu kleleri dnnce tylerim rperdi. Az sonra Lydia kahvemi getirdi. Biimsiz ve pis giysisi bedenine smsk yapmt. Gzm memelerine iliti. Tanrm, biz onlar gibi hayvan

deildik. Gelgelelim ok gemeden ;ben de bir erkein iren isteklerine boyun emek zorunda kalacaktm. Lydia plak ayaklaryla sessizce odadan ktktan sonra uzun sre oturdum. Kahveyi fincana boaltmak aklma bile gelmedi. Nicolaas'n dnmesini ve u pis ii bir an nce bitirmesini istiyordum. Dndnde stnden sular akyordu. Sar salar kafasna yapmt. Sen hl uyumadn m? diye sordu. Uyumadma zlm gibiydi. Seni bekliyordum. Hemen giysilerini kar, titriyorsun. Kalkp ona kahve koydum. Nieolaas soyunmaya yelten-medi, slak giysileriyle orada ylece duruyordu. Hadi soyun da yataa gir, dedim. Ona dikkatle baktm. Gzleri keli yzne gre fazla iriydi. Bu yabanc erkein benim kocam olduunu dnnce is-teklendim, soluum hzland. Yataa girdim, soyunsun diye ona srtm dndm. Nicolaas ok uzun bir sre sonra yatt. Gecelik gmleini giymiti. Mumu fledi, titreyerek yorgann altna bzld. Korktuunu birden anladm, hem de az nce benim korktuumdan ok daha fazla korkuyordu. imde yine o yersiz annelik duygularnn kabardn hissettim. 114 Bouk bir sesle, Artk kar kocayz, gerekiyor. Yorucu bir gn geirdin. Uyu imdi. Her iin bir vakti vardr, diye fsldadm. Tanrnn fkesini stmze ekmeyelim. Nicolaas bana doru dnp dudaklarn yanama dokundurdu. yi geceler, Cecilia. Dudaklar i et gibi souk ve slakt. Karanlkta onun soluklarn ve camlar dven yamuru; dinleyerek yattm. at hl akyordu, damlalarn demeye arptn duyuyordum. Yannda yatan yabancya hem acyordum, hem de ondan korkuyordum. imde hzn vard. Yetersiz kalmtm, baaramamtm. Bir kusur ilemitim belki de. Olanlara (ya da olmayanlara) anlam veremiyordum. Seller bizi. kk bir sal gibi srklyordu, umut yoktu. Bir hafta sonra artk dayanamadm. Nieolaas, grevini; hemen yerine getirmezsen annenle konumak zorunda kalacam. Bizim vaktimiz bir hafta ncesiydi. Yoksa beni ok mu irkin buluyorsun? Nicolaas sklm pklm, Seni rktmek istemedim sadece, diye mrldand. Ben senin karnm. Nicolaas, dedim.. Bana sahip olman

Nicolaas hi kprdamad. Koca karyolann te ucunda, bedeni kaskat, yatyordu. Korku ve fkeden eli aya tutmuyordu belki de. baa dmt. Ne yapacam ardm bir an. Erkekler tarafndan ynetilmeye alm birinin denetimi-ele almas kolay deildi. Bu dnce beni yreklendirdi. Bylesine gl olduumu bilmiyordum, gl olmama izin verilmemiti. Utanyordum yine de. Kooamn beni bu duruma drmeye hakk yoktu. Ama harekete gemeyecek olursam, evliliimizin bir aldatmaca olarak sreceinden emindim. Yapacam ey gnahsa, daha byk gnahlardan korunmak iindi. Babamn yllar noe ettii beddua tutmutu sonunda. Sessizce Tanrya yakararak kocama sokuldum. Onu, rkm bir k 115 pek yavrusunu okar gibi okumaya koyuldum. nce direndi, sonra bedeni gevemeye balad. Derken birden vahileti, lgnca stme abanp bana sahip oldu. Korkmadm, her ey beklediim gibi kmt. Kocamn gururunu kurtarmak uruna, bu kltc davrana katlanmaya kendimi hazrlamtm. Nicoiaas ok gemeden uyudu. Bense sabaha kadar gzlerimi krpmadm. Uykumu karan, az nce yaadm yz kzartc deneyim deildi, Tam olarak kavrayamadm bir ey kefet-1 mistim. Bunu daha sonraki yllarda tmyle anlayacaktm: Bedenimi kullandirtmak, kocamn stnde egemenlik kurmam salyordu. lk ocuumun kz olmas, ocukluumdan beri kanayan yaraya tuz biber ekti. Kz ocuklar insana ancak utan ve -znt verirlerdi. Beni bala, Nicolaas. Olan olmas iin Tanrya ok yakardm, ama olmad. Nioolaas'n tepkisi beklediimden farkl oldu. Dkrkl-na uramak yerine sevinmi gibiydi. Bebein minik kafas-.na usulca dokunarak, leride olumuz da olur, dedi. Bebein adn Hester koyalm. Grmeyen gzlerle kocama baktm. O kp gittikten sonra uzun sre kendime gelemedim. Yreimdeki acy unutmak iin parmam sryordum. Benden uzak durmasnn nedeni buydu demek. ocua annemin adn vermekte direttim. Helena. kinci ocuk kz olursa ona Hester adn koyabilirdi. yle de oldu. kinci gibi nc de kzd: Katrien. Bu durum Nicolaas' zmyordu. ocuklara ok dknd, gittii her yere onlar da tard. Hele gzbebei olan Hester'i yanndan hi ayrmazd. Kimi zaman ben bile onun kzlar olanlara ye tuttuu duygusuna kaplrdm. Belki de beni krmamak iin yle grnyordu. Babamsa Tanrnn ondan bir erkek torunu da esirgediini bir trl kabullenemiyordu. 116 Helena'nin doumundan sonra, iftliklerin verimini artrmak iin gece gndz demeden alyorum, dedi. te Elandskloof, ite Buffelshoek. Koca Bokkeveld'de Wagenbo-oms Irma kylar kadar tarma elverili baka bir yer var m? Ama ne fayda? Bir kz ocuk yetmezmi gibi, imdi de bir kz torunum oldu. Olan douramadm iin beni sulu buluyordu besbelli. O yal haliyle onca alp didinmesinin karlnda bir dl beklemek elbette hakkyd. Ama Tanr bana olan ocuk vermiyorsa ben ne yapabilirdim? Gerei sylemek gerekirse, babamn duygularn

umursamaz olmutum artk. Nieolaas'la evlenmekle ykm Hud-den-Bek'e aktarmtm, yeni sorumluluklarm vard. Bir bakma bu iftlii ben ynetiyordum, bu evin hanm bendim, bu duvarlarn arasnda benim szm geerdi. Bu stnl sabrla kocama boyun eerek salamtm, yitirmeye hi niyetim yoktu. Evde bir sr deiiklik yaptrdm, zellikle Helena'nn doumundan sonra. Duvarlar ykselttirip tavanarasn genilettim. Evin yan tarafna oraya kan geni bir merdiven yaptrdm. Sebze bahesine kendi istediim sebzeleri ektirdim. Kn ekmek piirmek iin avluya kmak g oluyordu. Mutfaa ayr bir frn yaptrdm. Evin sana ocuklar iin yatak odas eklendi. Mutfan dna kiler yaptrdm, daha sonra bu baraka snf oldu. ounu Galant yapt, Nicolaas'dan ok daha becerikliydi, grmek beni tedirgin ediyordu. Saygsz da deildi oysa. Keke yle olsayd. Krbac yer, yola gelirdi. Benim sinirime dokunan onun baklaryd. Konuurken insann gznn iine bakard. Kendi kleydi, ama gzleri zgrd sanki. Bir de Nicolaas'a Efendi dememesine tutuluyordum, Nicolaas'n yerinde olsam onu krbalardm. Bana ok saygl davranrd. Evet efendim, hayr efendim, nasl isterseniz efendim... Kocam uyardmda bana glp geti. Bana efendi demese de olur, Cecilia. Biz birbirimizi anlarz, birlikte bydk. Klelii yllar nce kaldrmalar gerekirdi. Klelere daya 117 namyorum. Pis yaclar. Yllar yl onlar yznden karabasan grdm. Bu karabasan saymazsak babamn evindeyken onlara bylesine fkelenmezdim. O evde ben de bir sntdan farkszdm zaten. Gelgelelim Hud-den-Bek'e yerleince iler deiti. Klelerden tiksiniyordum. Evime girip kmalar, avluda dolamalar beni deli ediyordu. Nereye gidersen git onlardan ka-amazsm. Arkada durup baklaryla seni izlerler, plak ayaklaryla yanmdan usulcack szlrler. Hele o yar aydnlkta beyaz beyaz parlayan gzleri yok mu... Glgeler gibi, kediler gibi ne yana baksan onlarla karlarsn. Galant'in dndakiler yanlarndan geerken balarn eerler ya da geldiini grr grmez bir eylerle uramaya giriirler. Ama arkan dnnce baklarn ensende hissedersin. Onlar ortalktayken evin hanm olmann tadn da karamazsn. Uysallklaryla, her zaman her yerde hazr bulunmalaryla mutfaa ve eve hkmederler. Onlarsz olamayacam benim gibi onlar da bilirler nk. Parman bastrdnda ieri ken, kaldrdn anda eski biimini alan yumuak ve esnek bir ey gibi. Su kayalarn duraanlndan ve katlndan yoksundur. Dolambal yollan seer, kh ekilip kh kabararak yeryzn andrr. Nicolaas'la el ele verip evimizi yeni batan dzenledik, iftlik ilerini yoluna koyduk, her ide baar kazandk. Ama zel yaammzda ikimiz de ayr yollarda yryorduk. Kocamn iednkln, suskunluunu kabullenmeye baladm. Sabah erkenden kar, le yemeine dner, biraz uyur. sonra yine ilerinin bana koard. Sk sk Tulbagh'a giderdi. (Gerektiinden daha sk.) O yokken iftlie Galant bakard. Son gnlerde yeni bir alkanlk edinmiti. Akam yemeinden kalkar kalkmaz iek sz etmeden evden kyor, saatlerce dnmyordu. Bunu bile zamanla kanksadm. Ona hesap soramazdm. stedii gibi yaamasna gz yummak zorundaydm. Gelgelelim yzeyin altnda anma olay oktan balamt. 118

Bunu, Nicolcas'n akam yemeinden sonra dar kt gecelerden birinde anladm ilk olarak. Yatmtm, hava ok scakt, bir sre sonra susadm. Yalnayak mutfaa gidip fdan su itim. Hava almak iin arka kapy atm, uzun sre dar-daki sakin geceye daldm. Rzgr yoktu. Ay nda dalarn sivri doruklarn seebiliyordum. O srada kocamn eve doru ilerlediini grdm. Ama allara alan kapdan deil, onun tam karsndaki eski meyva bahesinden geliyordu. Klelerin kulbeleri vard orada. Kulbelerin tm karanlkt. Sadece birinin aralk kapsndan dar hafif bir k szyordu. Ontong'-!a Lydia'nn oturduklar kulbeydi bu. Ama Ontong'un orada olmadn biliyordum. Bir gece nce akallar bir kuzuyu paralamlard, Ontong da sabah erkenden otlaa gitmiti. GALANT Deiik... Nesi deiik bilmem, ama deiik. Hud-den-Bek, Lagenvlei'ye hi benzemiyor. Nicolaas hibir zaman babas gibi bir efendi olamayacak. yle demiti byk efendi: Nicolaas, Buffelshoek'in sahibinin kz Cecilia'yia evlenecek. iftlii- ekip evirmekte ona yardmc olacak gvenilir birine gereksinmesi var. Seni ona armaan ediyorum. Bugnden sonra onun klesisin. Ontong da bizimle geldi. Bildiime gre, byk efendi onu sadece geici bir sre iin vermiti, ama sonunda temelli burada kald. Daha sonralar Achilles de aramza katld. Onun karlnda byk efendi yedi yl boyunca rnden pay alacakm, yle duydum. Lagenvlei'de beni denetleyenler Ontong 119 ve Achiiles'di, oysa Hud-den-Bek'de khya bendim. Ne fark-eder? Kendinden byklere saygl davranmalsn, dedi Rose Ana. Hele bunlardan biri belki de z babansa. Dediimi yapmazsan, iyi-saatte-olsunlar stne salarm, iliini kuruturlar. Anladn m? Anladm, Rose Ana. Ama Nicolaas'n iyi bir efendi olabileceinden kukuluyum. Sen onunla birlikte Hud-den-Bek'e gideceksin, hepsi bu. tesi seni ilgilendirmez. Dnde gzlerimi drt ap Nicolaos' inceledim. Karsna sz geiremeyeceini daha o gn anlamtm. Hester'in olanca huysuzluu stndeydi, nne geleni tersliyordu. Mutfaa girdiinde beni bile tersledi, onu Hud-den-Bek'ten yoksun brakan sanki benmiim gibi. Artk onun gznde de yalnzca bir kle parasydm. Bunu dnnce kafam yine Nicolaas'a takld. Dnnden birka gjn sonra beni ard, birlikte Sand-berg'e ktk. Sandberg evin arkasna den batakl vadiden", kzl ve kurun renkli kaya katmanlar halinde ykselir. Tepesinden baknca ok uzaklar grebilirsin. Aadaki bataklk son yamurlardan sonra koca bir gl olmutu. Lagenvlei'den Hud-den-Bek'e gelirken geni bir kavis izmek gerekiyordu. plak avlunun ortasnda, yeni badanalanm i beyaz duvarlar ve saz kapl damyla iftlik evi. Fasulye tarlalar, meyva baheleri, tam kardaki Skurweber dalarnn tal eteklerine kadar erit erit uzanan buday tarlalan. Bir gariptir bu Skur-webergler. Gnbatmna doru Witzenberg'in arkasndan Eland-sfontein'e kadar ak seik grnr, Wagendrift sapanda birden gzden yiter, Hud-den-Bek'in karsnda tekrar Ortaya kar. Yolun bir blmnde yeraltndan akan bir rmak gibi. Bozkr, gnein doduu ynde,

batakln ve Sandberg'in evresinden Lagenvlei'ye doru dner. Gznn grebildii her yer Hud-den-Bek iftliinin arazisidir. Nicolaas imdi ona ait olan topraklara bakarak, Artk ev 120 li bir erkeim, bamda babam yok, dedi. Sen ve ben buray dzene sokacaz. iftilik yapmak istemiyordum, ama ne yapalm ki, Tanr byle buyurmu. Niye sen ve ben diyorsun? iftlik yalnzca senin. Sen benim sa kolumsun, Galant. Sensiz hibir ey yapamam. Dar vadinin kayalk da eteine yakn ucunu iaret edip szlerini srdrd. Orada sana bir tarla vereceim. Balkaba, fasulye, sebze, biraz da buday yetitirirsin. Gbreyle tohumlar da benden. yi alrsan seni her yl bir dve ve iki kuzuyla dllendireceim. Yzne bakmadan, yi bir ifti olacandan hi kukum yok, dedim. Sylemek istediim bu deildi, ama azmdan kt bir kez. Nicolaas'n konumasndan ilerin deitiini anlamtm. Artk ocuk deildik. Srtma semer, azma gem vurulmutu. Beni tutan dizginler vard. Kimi zaman gergin, kimi zaman gevek, ama hep benimle. Nicalaas dkrklna uradn gsteren bir sesle, Btn syleyecein bu mu? diye sordu. Yant vermedim. Ne dememi beklediini nereden bileyim? Buras onun iftlii, ben de onun klesiyim. Hi konumadan dik yamatan aa indik, hem ayr, hem birlikte. Yamur i-selemeye balamt. Yamurda insann dncelerini kendine saklamas daha kolay oluyor. Birlikte yaadmz evde bile her birimiz kendi yolumuz-daydk. Yamur dinmek bilmediinden, ilk birka hafta mutfakta yattk. Eski kulbeler daha onarlmamt. Ontong'la ben, Lydi'y da aramza alp ocan yanndaki keye kvrlyorduk. yi bir kadnd, gvdesi cmertti. Gelgegelim kakt biraz. Kimi kez birden frlar, ar sokmu tavuk gibi avluda drt dnerdi. Azndan kpkler kar, kaym gzlerinin ak grnrd. O-nu kskvrak yakalayp zorla eve srklerdik. i yoksa, hatta bazen ilerini yarm brakp ty, yaprak, dal toplayp bunlar dee tktrrd. Ontong'a baklrsa, kkken kafasna sert bir darbe yemi. Rose Ana'ya gre de, gne doarken birinin 121 II glgesine basm, iine cinler m. Derisini bakla yarp yara ok zel bir ila srlse dzelirmi. Ontong'un syledii daha doru olsa gerek, nk o Maiayal. Lydia'y o iyi-etiremedikten sonra kimse iyiletiremez. Byle biriyle birlikte olmak adam. tedirgin ediyor. Ama evrede baka kadn yoksa, elindekiyle yetinmek zorundasn. Kak da olsa hi yoktan iyidir, karanlkta pek belli olmuyor

zaten. Onu Ontong'la ortaklaa kullanyorduk. Sonunda huysuzluundan usandm. Al bsbtn senin olsun, dedim On-tong'a. Sen daha sabrlsn. Yamurlar kesilir kesilmez Nioolaas beni avluya ekti. Sizlerle ayn at altnda yaamak hanmnz huzursuz ediyor. Dadan birka aa kes, bataklktan balk ta, saz topla, kendine bir kulbe yap. Ontong da yapsn. Kulbe yalnzca benim mi olacak? Elbette. Hud-den-Bek'in Lagenvlei'ye hi benzemediini syledim ya. Yaamm boyunca bakalaryla ayn kulbede oturmutum. imdi yalnz benim olacak bir kulbe yapmama izin verilmiti. Don kalkar kalkmaz stlere yuva yapan dokumac kular gibi. Betteki stlere. Beti kartrma artk, ok gerilerde kald. Aa kesmek, bataklktan kucak dolusu saz tamak kolay deildi. kindileri, vakit bulduunda Lydia da bize yardm etti. lk fasulye hasadndan nee kulbeleri bitirdik. Benimki, Ontong'un Lydia'yla paylat kulbeden epey uzakta. Bana bak sen, kendi kulbemin efendisiyim artk. Tezek deme sert ve dmdz. Postum tam ortaya serilmi. Lagenvlei'den getirdiim eyalar duvara dayal sandkta. Rose Ana. bile baylrd buraya, ama nedense Hud-den-Bek'e gelmeye pek niyetli grnmyordu. Sonunda geldi gelmesine ya, benim kulbemde oturmak istemedi. Buraya yarm saatlik uzaklkta, yamata ona bir kulbe yaptm. 122 Ben ne kimsenin kapsna kul olurum, ne kimseden yardm dilenirim. zgrm ben. yi yleyse, burada seni yldrm arpsn da gr, dedim. Beni yldrmlar bile korkutamaz. Neden korkmadn biliyordum. Frtmal gnlerde, imek ok sk akarsa ya da yakn bir /ere yldrm derse, dar kar, yzn kulbeye dnp giysisinin eteini kaldrverirdi. Yldrm Kuu Rose Anann plak km grr grmez korkudan kaard gerekten de. Sonunda onu yanma tanmas iin zorlamaktan vazgetim. O sralarda iftlie dou snrndan Bet adnda gen bir kadn getirmilerdi. Onu grnce elim ayam kesiliyordu. Ara sra huysuzluu tutsa da kolay kadnd. Gvdesini esirgemezdi. iftlie yeni bir kadn geldi mi, btn erkekler trs giden atlar gibi ona koarlar. Bizim buralarda kadn ok deerlidir. Erkek kadnsz olur mu? Bet'in geliinden sonra, ikinci dolunay beklemeden ona birlikte oturmamz nerdim. te bak, bu kulbe benim. Ne diyorsun, buraya tanacak msn? Bet dii bir dokumaekuunun titizliiyle kulbeyi uzun u-zun inceledi, uradan buradan saman paralar kopard, bir de dardan bakt. Kapnn yerini deitirmemi buyurdu. Gnein doduu yere bakmalym, Hoinler byle isterler. Birka ufak tefek deiiklik

yaptrdktan sonra kulbeyi beendi. Nicolaas'a Bet'in benimle oturacan bildirdiimde, beni kutlad ve o yl bana fazladan iki kuzu vereceini syledi. .Sabahtan akama dek alp duruyorduk. iftlik ok bakmsz kalmt, adam da azd. Ben, Ontong ve Aohilles. Bazen Nicolaas yreden gemekte olan Hottetolar tutard. Ya da komu iftliklerden dn kle alrd. nceleri her ii birlikte yapyorduk, sonradan herkese ayr birer grev verildi. Atlar benim olmutu. Nicolaas ne kpek sever, ne at. Onlara gvenmez, hayvanlar da ondan rkekler. Ama ben at bakcs olarak domuum. Koca bir leden sonray atlarla geirebilirim. 123 Bu arada khya olduumu da unutmuyordum elbette, btn ileri denetliyordum. Derken yap ileri balad. Allar, ahrlar, kafesler. Avlu, mutfan arkasndaki kk sebze bahesi ve Hester'in babasnn mezar duvarlarla evrildi. Suyu tutmak iin batakln gnein doduu yne bakan yanna set yapld. Fasulye ve buday tarlalarna, meyva bahelerine, ttn ekili kk baheye sulama oluklar ald. Btn gn toprak kaz, ta de, balkla sva... Bunlar benim isimdi. Ontong deri tabaklar, koum bier, demirhanede sabanlar, tekerlekleri, arabalar onarr, vakit bulursa masa, sandalye ve sandk yapard. Marangozlukta stne yoktu. Aohilles'in greviyse davarlara ve srlara bakmakt. Bunlar bize, becerilerimize gre verilmi gnlk ilerdi. Tarm ilerinde hepimiz birlikte alrdk. Tarlalar yaban otlarndan ayklayp srmek, tohum ekmek, harman kaldrmak... Hud-den-Bek'de ekilmi bir kar toprak g bulunur. Vadi tabannda buday ve arpa tarlalar, evin yaknnda meyva baheleri, fasulye tarlalar, evin nnde eftali, kays ve elma aalar... Nieolaas, Sandberg'in eteinde zm yetitirmeye de kalkt, ama tutmad. Oysa Lagenvlei'de byk efendi bir f konyak yapacak kadar zm yetitirirdi. Hud-den-Bek'in konya Tulbagh'dan ya da Cape Town'dan geliyordu. Flar ambardayd, ambarn anahtar da bende. Tpk ocukluumdaki gibi, mevsimlerle birlikte iler de deiiyordu. Fasulyeler toplanp krlanglar g edince, Achil-.les srleri yanna katp yaylann kuytu otlaklarna yollanrd. Bizler kar k demeden, bozkrdan allar sker, kuru otlar yakar, tarlalar srlmeye hazr ederdik. Achilles ve kranglar dnnce, tohum ekmeye balanrd. apalama, ayklama, sulama yaz ortasna, baaklar sararncaya kadar srerdi. Sonra gelsin orak sallama, harman savurma, uvallar deirmene tama... Derken gnler ksalr, havalar serinler, yine fasulye hasad balard. lk dondan nce dalardan yaban ay top 124 lanr, deriler tabaklanr, ava klr, hayvan kesimi yaplr, rn arabalara yklenir, Nieolaas alveri iin Cape Town'a giderdi. Hep ayn iler. Gnein douu ve batyla balayp /biten gnler gibi. Ben tekileri denetliyordum, Nieolaas da beni. Yerimin ne olduunu hl tam olarak anlayamamtm. Nicolaas'n sa kolu mu, yoksa kle mi? ocukluk yllarmz gemiti. Nieolaas kundurasz gezmiyordu artk, bense her zamanki gibi yalnayaktm. Madem yle, Sen ve ben buray dzene sokacaz, demek de ne oluyordu? Kn sonlarna doru bir gn

onu snamaya karar verdim. Saban srlecek gn deildi. Kar serpitiriyor, kuzeybat yeli adamn iine iliyordu. Gelgelelim Nieolaas souk falan dinlememi, tarlalar srmemizi buyurmutu. Bir kaya parasn kanrtmaya alarak saban bile bile krdm. Gne batarken i hl bitmemiti. O srada Nieolaas -kageldi. N'oldu buna? Krld. Niye eve gelip krldn sylemedin? Onarrm sandm. Nasl krld? Ben krdm. Bu havada saban srlmez demitim sana. Nieolaas sinirli sinirli srtt. Gzleriyle yzm inceliyordu. Ben de ona dik dik baknca gzlerini kard. Neyse canm, herkesin elinden kaza kar ara sra. Sabanla talar skmeye altm. . Bu topraklara gven olmaz. nsan talar ancak i iten getikten sonra grebiliyor. Gerei bal gibi anlamt ya, anlamazdan geliyordu. Benimle yz-gz olmak istemedii iin gerekten kayordu. iftlikte bensiz ne yapard? te yandan buradaki yerim bana aka sylenmezse ben ne yapardm? Islk ala ala kulbeme doru yrdm. Bu iin burada .bitmeyeceini biliyordum. At yola gelmiti henz. Diz km 125 t, ama boyun ememiti, yine ba kaldracakt. Nicolaas atn srtna binmeye, onu istedii gibi koturmaya korkuyordu. Ne var ki, erge korkusunu yerecekti. Kanlmazd bu. ler her zamanki gibi hastalk, yorgunluk dinlemeden srp gidiyordu. Bel ars, di ars, srgn... Rose Anann verdii ilalar al, doru iinin bana... Kocam bir dolap beygiri gibi dn de dn, dn de dn... Hi elenmiyor deildik elbette. Nicolaas, Cape Town'a, hanmmz da hasta olan babasnn yanna gidince iftlik bize kalrd. Akamlar komu iftliklerin kleleri de atla gelirlerdi. arklar syler, dans eder, elenirdik. Herkes hnerini ortaya dkerdi. Keman almakta ve yerli danslarnda Abel'le kimse boy lemezdi. Yorgun dnce, herkesin kendi iftliinden arp getirdii konyaklar iilirdi, konyak tkenirse Achilles'in at iftesi gibi adam sersemleten birasn ierdik. Bira deil ateti. Achilles'in onu nasl yaptn biliyordum. Derin bir toprak kaba bir dzineden fazla yumurta konur, stne sirke ya da eer bulabilirsen limon suyu boca edilir. Yumurtalar kabuklary-la birlikte eriyince kaba bolca petekli bal, st. Rose Anann ne olduunu kimsenin bilmedii nl otlar ve alnt konyak eklenir, kulbenin lo bir kesinde aylarca bekletilir. Ardndan da sukabandan oyulmu

kaplara boaltlr, kaplarn az balkla svanr gelecek ka kadar bylece kalr. Bundan iince bsbtn coardk. Danslar, akalamalar, kavgalar afak skene kadar srerdi. Onca erkee ancak birka kadn dt iin kavgalar genellikle kadn yznden kard. Ka kez Bet yznden boumak zorunda kaldm. Benimle oturmaya balayal beri baka bir erkein ona el srmesine izin vermiyordum. Buffelsfontein'den yal Adonis bir gece baltam kafasna saplanm durumda iftliine dnd. Bir daha da Bet'e satamaya kalkamad. Byle gecelerde Bet'i nce adamakll sopaya eker, sonra severdim. (Kadnlara gven olmaz. Ara sra gzn korkutacaksn ki, baka erkeklere bakmasn.) Av 126 iuda elence srer, lklar, arklar geceyi doldururdu. Derken ate snmeye yz tutar, akallar hortlaklar gibi karanlkta oynamaya balarlar, yksek yamalardan maymun lklar yanklanr, iyi-saatte-olsunlar uyuyan erkeklerin kulbelerine szlrler ve elence sona ererdi. te o zaman kimseye sezdirmeden ahra seirtir, Nicolaas'n aygrna atlayp drtnala karanla dalardm. lm peindeydi sanki, erge beni kstracakt. Byle gecelerin yalnzl hibir eyin yalnzlna benzemez. Abel'in ve tekilerin iftliklerine dnmek zere yola ktklarn nal seslerinden anlardm. Cok gemeden kle anlar alacak, daha yatma frsat bulamadan gnlk kouturma balayacakt, ite bizim elencemiz de bu kadarckt. Aygrdan iner, yerden iki ta alp birbirine srterek kvlcmlar aktrrdm, kendi rdm duvarlardan birini ykmaya giriir, koca talar birbiri ardndan karanla savururdum. Bete ta atar gibi, ama ne su var, ne de halkalar. Talar savururken, bette yzen ocuklar grmemek iin gzlerimi smsk yumardm. (Sen gelemezsin, Galant. Sen klesin. Hester'in gvdesine bakamazsn.) Onca taa karn hibir ey vuramazdm. Titreyerek, soluk solua ata biner, genellikle Rose Anann kulbesine giderdim. Uyandrdm iin hi kzmazd. Nedir yreini kemiren? Canmdan bezdim. Rose Ana. Benden ne istiyorsun peki? . Ne istediimi ne bileyim? Yine ocuk olsam, onun koynuna girsem, beni okaya okaya uyutsa aclarm diner mi? Hayr, kolay kolay dinmez artk. Rose Ana odun ateinde yaban ay demliyor. Gzleri kzarm. Dalar kadar yal. Bana masal anlatsana, Rose Ana. ldrdn m sen? Masal dinleyecek a oktan getim. Bana Yce Avc Heitsi-Eibib'i anlat, Sularn Kadnn anlat, yumurtalarn topraa gmen Yldrm Kuunu anlat.

 127 Kendi ellerimle yaptm kulbeye ve bana ait olan kadna dnerdim. Bet uykulu uykulu kalkp oturur, gzlerini ovuturur, smscak kadn kokusu burnuma arpar. Btn gece nerelerdeydin? Atla dolatm. Gece azgn, sabah uyuuk. Hadi yanma gel. Bet'in yannda huzur bulurdum. Beni anlard, gvdemin isteklerini bilirdi. Bana ok iyi bakard. Nicolaas'n evinde a olduktan sonra bana et ve deiik yiyecekler getirmeye balad. Ye hadi, et adama yarar, derdi. Evdekilerden iittii haberleri ve sylentileri de getirirdi. Barend'in klelerinden biri daha kam. (Kaar elbette, o kadar krbaca kim dayanr?) Falan iftliin sahibi bir gnlne ya da bir haftalna falanca yere gitmi, gece orada cmb varm. zellikle gazete geldii gnler Bet bana havadis vermek iin kulak kesilirdi. Bir gn Cape'de klelerle ilgili yeni bir yasa ktn syledi. Kar kooalarn ayr yerlere satlmas yasaklanm. Cape'de bir toplant daha yaplm. Bundan sonra doacak kle ocuklarnin zgr olmalar istenmi, ama ynetim kar km. Heyecanla, Doru duyduundan emin misin? diye sordum. Evet, kendim de okudum zaten. Afallamtm. Okuma biliyor musun? Geldiim yerde retmilerdi. yleyse gazeteyi kulbeye getir, bana oku. Gazeteleri evden dar kartmazlar, bilmiyor musun? Sen evde alyorsun, bir frsatn bulup arrsn. Bana okuduktan sonra da geri gtrrsn. Gazetedeki btn haberleri anlattm ya. Niye ii yokua kouyorsun? Yokua kotuum falan yok, sylyorum sadece. Galiba cann sopa istiyor. Sopa da para etmedi, dikkafal bir kadnd. Gazeteyi Bet'in haberi olmadan, kendim armaya karar verdim. Onun kul 128 beye dnmesini bekledim. Nicolaas otlaklardan birine gitmiti. Hanm da sebze bahesindeydi. Kollarmda bir kucak odunla, evin nndeki eftali aalarnn arasna sindim.

Biri grecek olsa, eve odun tadm syleyecektim. Avluda kimselerin olmad bir anda n kapdan ieri szldm. Gazetenin o-turma odasndaki sandkta olduunu biliyordum. Arka kapnn menteelerinin gcrdadn duyunca gazeteyi odunlarn arasna gizleyip n kapdan dar frladm. Doruca kulbeye kotum. te getirdim. Dn grdn gazete budur herhalde. En stteydi. Bamz belaya sokacaksn, Galant. Oku abuk, dinlemek istiyorum. Sana her eyi anlattm. Oku be kadn! Yn, dinle ilgili... Ynetimin iaretlerini gster bakalm, kendi gzlerimle grmek istiyorum. Bet'in parman bast yeri dikkatle inceledim. Ne diyor burada? Toplantda konuulanlardan sz ediyor. Gazeteyi elinden alp buruturdum. Yapma, efendi... Onun ad Nicolaas. O bizim efendimiz. Bet'i kolundan tuttuum gibi keye kstrdm, buruuk gazeteyi eline tututurdum. Ynetimin iaretlerini bir daha gster hadi. Gsterdim ya. Bir daha gster diyorum! Bet fena halde korkmutu. Duraksayarak parman) dizi dizi iaretlerden birine bast. Az nce gsterdiin iaret bu deildi! Bet titriyordu. Ynetimin bir sr iareti var. 129 Sesler Zinciri Bana yalan syledin! Okuma falan bildiin yok! Seni zmek istememitim, Galant... Beni aldattn, kimse aldatamaz beni!

Tam baltam kapmken hanmn Bet'e seslendiini duy>-duk. Kadn brakmak zorunda kaldm. Nal seslerini duyunca-ya kadar kulbede oturdum, sonra da gazete elimde, dar ktm. Klelerle ilgili haberleri renmek istiyorum, dedim Nicoaas'a. Nicolaas akn akn gazeteyi elimden ald. Aklnn ermeyecei eylerle ne diye ilgilenirsin, bilmem? Dnya gzlerimin nnde titriyordu, ama kendimi tuttum. Gazetenin sylediklerini bilmem gerek. Nicolaas tedirginliini belli etmemek iin bir kahkaha att. Atn br yannda duruyor, yanma yaklamaya ekiniyordu. Gazete trl eylerden sz eder. Uzak bir lkede* beyaz bir tavuun yumurtasndan kara bir kedi km rnein. Atn dizginlerine smsk yaptm, beynim uuiduyordt. Hadi hayvan ahra gtr de eyerini kar, gne az sonra batacak. Ona vuramayacam biliyordum. O da bunu biliyordu. Srt dimdik evine doru yrd. Hrsm, gece Bet'ten kardm. Derken Bet ocua kald. Al sana bir deiiklik daha. im iimi yiyordu. ocuk benim neme gerekti. Olumun bana neler gelecekti? Yeni doan her tay yola getirilir bu iftlikte. Olumun bu duruma dmesini istemiyordum. Hemen Rose Anaya kotum. ocuk falan istemiyorum. Rose Ana. Buras ocuklara gre deil. Unutma ki, Bet benim gibi bir Hoin, zgr bir kadn. Onun ocuu da zgr olacak. Achilles'in birasndan imi gibi iimde imekler akt. Hem alamak, hem glmek istiyordum. Yldzlarn altnda Nico-laas'm atyla eve dnerken bam gkyzne kaldrdm. Olum 130 gnlnce gelip gidecekti, dilerse Oape'e bile giderdi. Ben gece karanlnda yol alyordum, o gnee koacakt. Benim yarnm hi olmamt. Sahip olduum tek ey, bugnn ufack bir parasyd. Ama olumun ayak ileri afaa giden yolu bir utan br uca kaplayacakt. Mutluluktan sarhotum. At bir taa taklp sendeleyince dizgini elimden kardm, paldr kldr yere yuvarlandm,, kolum bacam berelendi. Bir yanda svp sayyor, bir yandan kahkahalar atyordum. Sizi pis beyaz tavuklar, yumurtalarnzdan istediiniz kadar kadar kedi karn. Bana ne? Beni balayn isterseniz, dizginlerimi dilediiniz gibi ekin. Benim olum doan gnee koacak. HESTER

Barend buray semek zorunda deildi. Nioolaas'n by olarak seme zgrl onundu. stelik o adamn iftlikleri arasnda en iyisi Hud-den-Bek. Suyu bol, topra talysa da verimli ve derin, otlaklar geni... Gelgeldim Barend srf beni doduum evden ve babamn mezarndan yoksun brakmak iin iki- dik yamacn arasnda kalan bu dar ve ssz vadideki Etands-fontein'i seti. Geeeleri iki hayvana dnyoruz. O beni bir ksrak gibi yola getirmek umuduyla peneliyor, tartaklyor; bense onun benden daha zavall olduunu, bana sahip olduunda bile zafer sevinci duyamayacan bilerek, vahice kar koyuyorum. Yalnzca etime sahip oluyor, isteklerime, dlerime el sremiyor. Gerek sava bu ite. Gvde dayanmal, bizi onun yaps ve 131 drtleri snrlyor. Etin altnda topran ve suyun direnci var. Barend beni kullanmakla onlar ele geiremez, onlarn anahtar bende. ki olumuz bu bitmeyen savan rnleri. ocuk istememitim, ama onlar dourmak direnme gcm artrd. Gvdemin biimlendirdii bu yaratklar, Barend'e baml olmadmn birer kantyd. Uzun sre gebe kalmadm. Dlyatamda Ba-rend'in tohumlarn ldren bir zehir bulunduunu dnp seviniyordum. Gebe kalmamakla el dememiliimi koruyordum sanki. Barend'in ilk boumamzn sonunda pencereden sarktt kanl araf yalnzca krlanglar ve da kartallar grmt. Oysa benim dmdz karnm herkes gryordu. Ksrlmla gurur duyuyordum, annesinin kaygl baklar, artk ka-ynbabam olan o adamn fkeli fsltlar bana zevk veriyordu. Sana boylu poslu bir kadn al demitim, Barend. Bu gidile soyumuz kuruyacak. Gebe kalnca zntden kahroldum. Gerei kabullenem'i-yordum. imde byyen ey bir ocuk olamazd, bir hastalkt olsa olsa. Bnyem bu hastala olanca gcyle kar koyuyordu. Gebe olduumu Barend'e sylemedim, ama anlamt sanrm. Bana her zamanki gibi istek ya da fkeyle deil, saygyla bakyor, yumuak davranyordu. Ondaki bu deiiklik beni bsbtn hrnlatrd. Uysall bana Nicolaas' anmsatyordu. Zorbala, saldrganla, direnebiliyordum, yumuakla direnmek ok gt. Yanmda kimse yokken karnma smsk sarlr, yalnzlm tehdit eden bu dman iimden atmak iin knrdm. Derken kprtlar balad ve her ey deiti. nceleri bu deiiklikle btn gcmle savatm, ama yenik deceim bandan belliydi. ocuu istiyordum, hem de her eyden ok. Bebek dnce lmek istedim. (Onu aptalca, gereksiz bir davranm drmt.) Yaamm boyunca ok istediim hibir eye sahip olamamtm, ite ocuu da yitirmitim. Onu drrken ektiim ac, bir eyi daha ona sahip olmadan yitirmenin acs yannda hi kalrd. imde szm szm szla 132 yan bir boluk vard. Bir daha eski halime dnemeyecektim. Kurumu bir yeralt deresi gibi. Sancdan kvranarak yatarken Barend odaya girdi. Yanma sokulmasn, beni kollarna almasn istedim birden. Ns kadar zgn olduumu ona anlatmaya ihtiyacm vard, sevgiye ihtiyacm vard. Ama Barend'in baklar kin doluydu. Bebei drdm iin beni hibir zaman balamayacan anladm, duygularm ona amaktan vazgetim. Az sonra odadan

kp gitti. letiim kurmak iin karmza kan son frsat da karmtk. Gebelik beni duygusallatryordu, bundan byle ok daha dikkatli olmam gerekecekti. Barend ikinci gebeliime sevinmedi bile. Onun davranlarnda yumuama olmaynca, benim de direnmeme gerek kalmad. Bu gebelik ilki gibi olaanst deil, kanlmaz, sradan bir olayd. Gelecee kar alnan basit, ama gerekli bir nlem, salam bir duvar. Dlerim lmedi, onlar daha derinlere gmdm, hibir yabancnn szamayaca kadar derinlere. Yanmda Barend olmadan Hud-den-Bek'e gitmem yasaklanmt. Barend'le birlikte oraya ilk olarak iki aylk evliyken, Ncoiaas'n dn dolaysyla gitmitik. Orada ikence ekeceimi biliyordum. Barend'in benimle saa sola caka satmas, o adamn tombul ve dourgan kadnlar stne att nutuklar, trl arlklarla bana sevildiimi gstermeye abalayan kaynanam, evleneli daha iki ay olduu halde gzlerini karnmdan ayrmayan komular, korsesinin biimsiz, iman bedenini hi de skmadn kantlamak istercesine, kazma dilerini ortaya karp srtarak, bir vakitler benim yuvam olan evde kibirle do-iaan Cecilia, acsna son verecek kurunu bekleyen yaral bir ceylann dokunakl gzleriyle dalgn dalgn bakan Nicolaas. Yamur konuklarn saysn ve taknlklar kstlamt (Bizim dnmzde Elandsfontein'e doluan amatac kalabalktan ancak yatak odasna kap btn ar eyalar kapya dayayarak kurtulabilmitim. Daha sonra Barend benim yenilgimle sonulanacak ilk savamz iin kapy krmak zorunda kalmt.) Yine grltden patrtdan bam iti, ilk frsatta mutfaa katm. O srada iende yalnzca Galant vard, br kleler oturma odasnda konuklara et ve konyak ikram ediyorlard. erideki kalabala, darda bardaktan boanrcasna yaan yamura karn, mutfakta garip bir sessizlik vard. Yalnzca Ga-ant ve ben. Bir ey mi aryorsun? diye sordu. Gidiyorum. Araban getireyim mi? Yaya gideceim. Aslnda yaya gitmeyi dnmemitim, ama bu szleri syleyince yalnzla ne denli gereksinmem olduunu birden anladm. Yamura karn Hayr, yamur yad iin. Bu havada yryemezsin. Yamuru severim ben. Ardndan da ekledim. Anmsamyor musun? Yant vermedi. Unutmu olabilirdi elbette, ne var ki, bana pek de yle gelmedi. Galant kendi anlarnn yan sra, o anlarn benim iin deer tayan bir blmn de unutmu grnmeyi yelemiti nedense. Kapy aar amaz yamur beni gerisin geri ieri att, soluum kesildi. Bu yamurda gidemezsin demedim mi? Bunu sylemeseydi kalacaktm. Ama madem bana meydan okumutu, gidebileceimi ona kantlamalydm. Gidiyorum.

Bari ben de geleyim, bu havada yolunu yitirirsin. Yolu bulurum ben. yleyse yanna fener al. Aptal aptal konuma, bu yamurda fener yanar m? Srtm kapya dayadm, Galant'in ask yzne baktm. O-muzlarndan tutup sarsamayacama gre onu ancak sesimle kandrabilirdim. Artk burada oturuyorsun, Galant. Benim hatrm iin iftlie iyi bak. Bakarm, Bayan Hester. 134 Bu szler iime iledi. lk kez bana Bayan Hester demiti. Dnp yamura daldm, frtna sandmdan daha iddetliydi. Avlunun tesi kapkaranlkt. Seller btn yeryzn srklyordu sanki. Bir iki saniyede srlsklam kesilmitim. Karanlkta de kalka ilerledim, karma kan ilk ahra girdim. Atlarn hepsi benim dostumdu, konuunca onlar da beni tandlar. Keskin sidik kokusuna aldrmadan tir tir titreyerek aralarna sokuldum, scak ve iri gvdeleriyim snmaya altm. mem geince yreklendim. Bu karanlkta eyer arayarak vakit yitirmenin anlam yoktu. Daha nce de binmi olduum bir at dar kardm, glkle srtna trmandm, stne abanp boynuna sarldm. Geceye ve yamura kafa tutarak ilerleyen grkemli hayvann insana gven veren gcn, scakln, kaslarnn devinimlerini, yabanl gcnn aldatc uysalln btn gvdemde duyumsuyordum. Yorgunluktan birka kez iim geti. Kaymaya balaynca ya da atn ani durularyla, grnmeyen bir engele arpmamak icin yn deitirmeleriyle uyanabildim ancak. Elandsfontein'e vardmzda ortalk aydnlanmt. skc ve renksiz bir gn daha balyordu. Her yanm uyumu, ateim ykselmiti. Az sonra Barend atnn srtnda,, frtna gibi kageldi. Kimbilir ka saattir bozkrda beni arad, ate saan gzlerinden belliydi. Bana bir tokat patlatt, kar koymadm. Bitkinlikten deil. imde anlatlmaz bir huzur vard. Gerekten istedii bir erkekle btn gece sevimi bir kadn da kendini byle hisseder sanrm. . Barend'in kesin yasana karn, evliliimizin ilk yllarnda sk sk Hud-den Bek'e gitmeyi srdrdm. Yaya deil ne yazk. (Cok uzakt, en hzl atla bile en azndcn iki saat.) Sepetime yeni pimi ekmek, reel, kuzu budu gibi bir eyler koymay ihmal etmezdim. Yakalanrsam bunlar Cecilia'ya gtrdm sylerdim. Kimse beni grmezse mezarn banda, oturur ya da evrede dolardm, Cecilia'ya uramazdm. Byle gnlerde Ba-rend'e yakalanrsam kyamet kopard. Ama zamanla alt. Iki 135 de bir kaan kleleriyle ba yeterince dertteydi zaten. Hi deilse kars istemeyerek de olsa eve dnyordu.

Gebelik dikkatimi azaltmt galiba. Drtnala at srmeyi oldum olas severdim. Hz dncelerimi salverir, onlar istedikleri yne gitmekte zgr brakr. O gn at drtnala giderken yoluna kan bir eyden rkt, (belki ylan, belki kaplumbaa, belki yaban kedisi) hzla yana savrularak beni srtndan att. Bebei ite byle drdm. Babamn mezarna gitme isteini, o olaydan sonra eskisi kadar sk duymaz oldum. Balangta, genliin ataklyla insan vargcyle kar koyuyor. inde bulunduun koullar, (kadn, e, erkeklerden aa bir varlk) seni kskvrak yakalam. Vahice bakaldrmann dnda yalnzca iki seenein var: ildrmak ya da canna kymak. Ama her eye karn ayakta kalma gds, sonunda gururu bile yeniyor. Bu teslim olmak deil, akln ve bedenin gnll olarak katldklar bir hazrlk evresi. Gitgide Alida Teyzeye mi benziyorum? Hayr, ben ba -emedim, son szm sylemedim daha. Yaamn bundan ibaret olmadn biliyorum. Kra topraklarn altnda da dereler akar. Sinmi bir yaratk, savama gc bastrlm, btn yapabildii ara sra silkinip canlln bsbtn yitirmediini gstermek. Ama bir yerlerde pusuya yatm bekleyen bir yabanllk var, vakti gelince azgn bir at gibi aha kalkacak. 136 BET Geride upuzun bir yol braktm, Hud-den-Bsk'te huzura kavuacam umut ediyordum, ama bak neler oldu? Biz yllardr oradan oraya g eden bir avu Hoin'dik. Outeniqua'dan Cam-deboo'ya, Karl Dan eteklerinden, Balkl Irman kvrmlarna, Karoo'nun kurak allklarndan Suurveld'in korularna... Yaam gn gnden gleiyordu, nereye gitsek yasa da pei-mizdeydi. Elinde izin kdn yoksa oradan oraya gidemiyor-dun artk, bir efendinin yanna kaydedilmedike alamtyor-dun, yakaladlar m basyorlard kurunu. Biz de keilerimizden ve iri kuyrukiu koyunlarmzdan arta kalanlarla birlikte Bruintjieshoogte'ye yerlemeye karar verdik. Boer ailelerinin yannda i bulduk, uzun sre rahat yaadk. Derken yaam yine gleti. Boerlerle rman kar yakasndaki Xhosalar kaptlar. Sabahlar bir de bakardk ki, allarda tek bir sr kalmam, Komandolar atlarna atlayp rma geerlerdi. Geceleri tepelerde Xhosa ateleri yanard. Birka gn sonra bir baskn daha olurdu. Bizler iki tarafr da dinledik, bu ie karmamaya altk. Boerler, Bu araziyi biz iledik, buralar bizim, derlerdi. Xhosalar ise, Tixo yeryzn btn insanlar iin yaratt. Srlerimizi istediimiz yerde otlatrz, diyorlard. Sonunda sava kt. Biz de o srada efendimizin Noel clverii iin Graharns-town'daydik, yeil tepeler arasndaki bu kk, beyaz kasabada savaa yakalandk. Xhosa savalar yklm bir betten boanan amurlu sular gibi yamalardan akn akn indiler. 137 kz kuyruklar saklyor, kz derisinden yaplm kalkanlar inip kalkyor, mzraklar ekirge srleri gibi havada uuuyordu. Sa kalabileceimizi hi sanmyordum. Ortalk biraz yatnca katk. Korkudan deil. Vaktin dol-duysa, nereye saklanrsan saklan lm seni bulur. Bu bizim savamz deildi, bizi ilgilendirmezdi. Madem Boelerle Xho-salar

birbirlerini ldrmek istiyorlard, varsn idrsnlerdi. Bir iki deirmen tann arasna kendimizi atamazdk. te bu yzden barut dumannn bir bulut gibi kasabaya kmesini frsat bilip tabanlar yaladk. Kaarken srtmda bebem vard, ama Cape'e giderken yolda ld. Yola ktmzda zaten bir avutuk, dalar aarken daha da azaldk. Ortada kabile falan kalmamt artk. kier, er kiilik gruplara ayrlmtk, her biri kendi yoluna gidiyordu. Ben getiimiz yerlerdeki iftliklerde alyordum. Bazen mutfakta, bazen tarlalarda. Fasulye hasad vakti, Efendi Nico-laas beni Tulbagh'da grd ve ie aidi. Hanmn mutfakta bir yardmcya gereksinmesi varm. Klesiyle anlaamiyormu,. iyi bir a istiyormu. Bu tam bana gre bir iti. Bruintjiesho-ogte'deyken btn ev ilerini renmitim. Yaknmam iin hibir neden yoktu Geinilmesi kolay insanlard. ok gemeden, Galant'tan holanmaya baladm. Yal Ontong kle Lydia'yla birlikte oturuyordu. Achilles biraz geimsizdi, tekiler para bana alan geici iilerdi. Yoldaki birka ilikiyi saymazsak uzun sredir erkeksizdim. Erkeksizlik adamn bana vuruyor. Tohum ekmeyecek olduktan sonra tarla srmek neye yarar? Galant beni alnca sevindim. - Konukan bir adam deildi, bazen bsbtn suskunlar, dncelere dalard. Ama bana dokundu mu yldrm arpma dnerdim. Atlarla kadnlardan onun kadar iyi anlayann grmedim. Hanmn isteklerini ksa srede rendim. Sinirli bir kadnd, beceriksizlie, batan savma ilere tahamml yoktu. Benim yaptm hibir ide kusur bulamad. Gelgeielim Lydia'yo 138 ok sert davranyordu. Geceleri atein banda, sk sk bundan sz ederdik. Efendinin Lydia'dan holandn, kimi geceler o-nun kulbesine gittiini hepimiz biliyorduk. Bu onun hakkyd, kimse karamazd. Ne \/ar ki, hanm Lydia'dan nefret ediyordu. Bunun nedeni herhalde efendinin gece ziyaretleriydi, nk zavall kadn hep byle gecelerin sabahnda krbalanrd. Hanm efendinin ileri denetlemek zere tarlalara gitmesini bekler, sonra da Galant' ya da baka birini arp Lydia'y barakaya balatrd. Krbatan krbaaa fark var. Ben de krba yedim, ama bylesini grmedim. Hanm krbac eline aidi m durmak bilmezdi. Lydia'nn lklar, douran bir kadnn brlerinden, lmek zere olan bir kpek yavrusunun iniltilerine dnnce krbac atar, srtnda bir bez paras bile kalmam olan Lydia'y ite kaka barakadan kard. Aypt bu yapt, Lydia kk deildi, oluk ocuk sahibi kocaman kadnd. Daha sonra onu yle anadan doma bozkra odun ya da tezek toplamaya yollard, karl buzlu k gnlerinde bile. Hanmn bakmad bir anda birimizden birimiz ona giysi gtrrdk, kadncaz hic deilse eve dnnceye kadar rtnrd. Lydia'nn krbalandn ilk grdmde baylacak gibi oldum. Galant'n ocuunu tayordum, gebelik adamn dayanklln azaltyor. Krbatan ok hanmn sesi etkilemiti beni. Garip, genizden gelen, alamakl bir ses tonuyla bir eyler sylyordu. Barakaya kulam dayadm halde ne dediini karamadm. ncil okuyordu sanki. cramba ve pazar geceleri evde dua dinlediimizden, dualarn nasl sylendiini bitiyordum. Galant beni orada bulunca ok fkelendi. Ne iin var burada? Hanm Lydia'y ldrecek.

Sen karma. Niye efendiyle konumuyorsun? O zaman iler bsbtn ktleir. Galant beni' kulbemize brakt, Aehilles'e yardm etmek iin gitti. Ben de doruca barakaya kotum. Lydia rlplak 139 dar kyordu. Hanmn halini grnce ardm. Yz kpkrmz, salar darmadank ve terden yap yap, yanaklar gzya iinde, soluk solua. Yorgunluktand belki. Hanm kadar gl kuvvetli biri bile o yorgunlua -dayanamaz. Gebe olduum iin sanr m gryordum bilmem, ama hanm o anda btn geceyi bir erkekle geirmi bir kadna benzettim, bsbtn tedirgin oldum. Madem Galant efendiyle konumaya yanamyordu, yleyse bir frsatn bulur, onunla ben konuurdum. Gelgelelim o sralarda btn umutlarm yok eden bir ey oldu. Lydia o gn yine krba yemi ve tezek toplamaya gnderilmiti. Akamst kafasnda tezek dolu tepsi, yara bere iindeki plak gv-desiyle eve doru yrrken, efendi de meyva bahesinden km, ahrn kesini dnmekteydi. Kadn grnce olduu yerde kalakald, yz bembeyaz kesildi. Hava kararma m iti daha. Ben de elimde su variliyle az nce mutfaktan kmtm. Ne o!du, Lydia? diye sordu. Lydia'nn yznde gzyalaryla smkler birbirine karmt. Yalnz srt deil, karn, memeleri bile mosmordu. Yine de efendinin karsnda daalan gibi dimdik durdu, tek sz etmedi. O srada hanm dar kotu, beni itekleyerek, Bu kadndan bktm usandm, Nicolaas, dedi. Sabahtan beri yapmad kalmad, ne sylesem karlk veriyor. Haddini bildir unun. Efendinin yz hl soluktu, ama, Lydia, yere yat, dedi ve kadn bir de o krbalad. Hanm tam arkamda, kapnn eiinde durmu, kesik kesik soluyarak ikenceyi izliyordu. Daha fazla bakmaya dayanamadm, varili doldurmaya gittim. Greceimi grmtm. Hi deilse efendinin gece ziyaretleri son bulur diyordum. Ne gezer? Tanr seni inandrsn, hemen ayn gece efendi gene Lydia'nn kulbesine yclland. Ertesi akam da hibir ey olmam gibi bizi dua dinlemeye eve ardlar. Efendiyle hanm masann banda oturmaktaydlar. Efendi o kahverengi kapl koca kitabn at, pirin lambann nda, 140 her szcn stne basarak ar ar dua okumaya koyuldu. ite o anda onlardan nefret ettim. Uysal bir insanm, herkesle iyi geinirim; ne ki, o gnden sonra o kadndan uzak durmaya baladm. Bana verilen ileri eksiksiz, ama gnlsz yapyordum. Benim gzmde efendi hanmdan ok daha ktyd. Kadnn Lydia'ya di bilemesinin nedeni belliydi hi deilse. Efendinin yapt daha aypt.

Orada burada taban tepmekten bkmtm, gebeydim de stelik. Yoksa hemen toplanr, eker giderdim. stemeye istemeye kaldm. Efendinin yoluna kmamak iin elimden geleni yapyordum. Ona, gnaydn ve iyi akamlar demek zorundaydm, bu benim grevimdi, ama hepsi bu kadar. Karsnn kt davranlarna engel olamayacak kadar yreksiz bir erkek, erkekten saylmazd. te bu yzden ocuktan sonra olanlara bir trl akl erdiremiyorum. Kendimi anlayamyorum. nsan lesiye nefret ettii bir eyi niye yapmak ister? Kendime yabancilatm. insan gerekten de bir uurum, Skurweberglerin yamalarndan daha dik bir uurum hem de. ocuk dounca ikimiz de cok ^evindik. Hele Galant mutluluktan uuyordu. Onu yle grdke memelerim szlyor, stm sel gibi akyordu. Galant da en az bebe kadar dknd stme. Tatt en tatl iki olduunu sylyordu. Kimi kez baba r ikisini birden emzirirdim, memelerimi oburcasna, apr upur emen azlarna, smsk yumulmu gzlerine, huzur dolu yzlerine baktka mutluluktan yreim szlard. " Galant' uyarrdm bazen. ocua bu kadar dkn olman dcru deil. Kt cinleri kzdryorsun. Ya ona bir ey dursa? Ne olacak? Sen de buradasn, ben de. Bebeye Davud adn koymutuk. Bir aramba gecesi e-fendi Davud'la ilgili bir eyler okumutu. Kral Saul, Davud'a mzran frlatm, Davud da kral olaca gn beklemek zere dalara kam. Kulbemize dnnce Galant, Olumuzun 141 ad Davud olsun, dedi. O benim gibi kle deil, bir gn byk adam olacak. Kleliin nesi var? diye sordum. iftlikte seninle benim aramda hi fark yok. Sana iyi davranyorlar. Efendi seni khya yapt. Her i senden soruiuyor. Kendi tarlan, kuzularn ve dvelerin var. Yiyeceklerle giysiler de bedava. Yine de kleyim. Btn syledii bu oldu, ben de konuyu kapattm. Onunla tartmann yarar yoktu. Klelii bir trl kabullenemediini biliyordum. Ama dncelerini dile getirmekten hep kanrd. ocuk bir yan gemiti, onu stten kesmek zereydim. Efendi elli sekiz tane sr satn alm, bunlar getirmesi iin Galant' Karoo'ya yollad. yi anmsyorum, nk k yeni bitmiti, evde badana ve byk temizlik yaplyordu. Galant tam yirmi alt gn gelmeyecekti. Gnleri tek tek sayyordum. ocuu stten keserken kadnn memeleri ier ve arr, ary dindirmenin tek yolu da erkekle yatmaktr. Davud can isteyince meme emmeye alt iin huysuz-lanyordu. Di de karyordu stelik. Onu yine emzirmeyi d-ndmse de sonra vazgetim. ocuun evde ve avluda ayak altnda dolamas hanm sinirlendiriyordu. Birka kez ikyet etmiti. O kadn fazla kzdrmaya gelmezdi. Zaten iim bamdan aknd, ev ilerinin yan sra, Galant'la Achilles Karoo'ya gittikleri iin davarlara benim bakmam gerekiyordu. Skntl gnler geiriyordum

szn ksas, bam derde sokmamak iin kat olmak zorundaydm.

Rose Ana ara sra kulbeye gelip ben yokken bebeye bakyordu, ama iftlikte alt iin her zaman vakti olmuyordu. Birka kez Davud'u evde brakaym dedim, ne var ki, akll pi emekleye emekleye peimden eve kadar gelmi. Efendi beni uyard. Bu ocuk fazla yaramaz. Dikkat et, hanmn ayann altnda dolamasn. 142 Peki, efendi. dedim. imden de, Sen dikkat et, ben Ly-dia deilim. Bana buyruk veremezsin, diyordum. Rose Anayla konutum, elinden geleni yapacana sz verdi. Ama ertesi gn davarlar ala sokarken, kt bir eyler olduunu hemen anladm. Davud kulbenin nndeki badem aacna balanm yerde yatyordu. Uykusunda alar gibi sesler karyor, sryor, bacaklarn oynatyordu. Dizlerimin ba zld. Yanna varnca btn vcudunun rklerle kapl olduunu farkettim. fkemi bastrmaya alarak, Neler oldu, Rose Ana? diye sordum. Rose Ana arka avluda derileri tala dverek esnetiyor, On-tong'un koum bimesine hazrlyordu. Sakin grnyordu, ama her zamankinden daha hzl altn farketmitim. Bir ora ta elinden kard, az kalsn ayana dryordu. Sylesene, Rose Ana, neler oldu? ocuu aaca balamak zorunda kaldm. Emekleyerek eve geldi yine. Nicolaas onu geri gtrmemi syledi. ocuu baladktan sonra amar ykamaya gittim. Ya bu morluklar neyin nesi? Bir sre konumad, sonunda yzme bakmadan, Bilmiyorum, dedi. Evdekilere sor. nce ocuu emzirdim. u anda ana stne gereksinmesi vard. Mememi emerken bile ac cc iini ekiyor, bedeni titremelerle sarslyordu. ocuk kucamda eve kotum, hmla mutfaa daldm. Ne istiyorsun? diye sordu hanm. ocuumun bana gelenleri renmek istiyorum. Hele beni bir tersle, dedim iimden. Odunu kaptm gibi kafan krarm. Hanm cinlerimin tepemde olduunu anlam olmal ki, yumuak bir sesle, Avluda kt eyler oldu, Bet, dedi. Efendi ok sinirlendi. ocuu evden uzak tut demitim sana. O srada efendi oturma odasndan mutfaa girdi, kapnn 143

nnde durdu. Hibir ey sylemeden, mavi gzleriyle bana bakt. Ben de gzlerimi ona diktim. ocuk kucamda olmasayd sana yapacam bilirdim ben, diye dnyordum. Gelgelelim azmdan tek szck kmad. Lydia'y yere yatrp kadnn berelenmi gvdesini nasl acmaszca krbaladn unutmamtm. Korkudan midem kasld. Erkeim uzaklardayd, burada yalnzdm. Arkam dnp evden dan frladm. nm grmyordum,, talihim varm ki, bir eye arpp ocukla birlikte yere yuvarlanmadm. Bir hafta sonrayd. Davud iyilemiti. ocuklar nasl da abuk iyileiyorlar, hayret. Pazartesi sabahyd, hayvan kesilmiti. Eti ykamam gerekiyordu. Irmak avludan epey uzakt, hem oauu, hem etleri yklenip gidemezdim. Davud'u doyurdum, kulbenin kapsn kapayp ktm. Bacak kadar ocuun kapy aabileceini nereden bileyim? Ontong'un o gn meyva bahelerini sulamas gerektiinden, Rose Ana davar yaymaya gitmiti. ocua bakacak kimse yoktu. Eti ykadm, kovalara doldurup mutfaa tadm. Tam kacakken efendi arkamdan seslendi. Dnp baktm. Yz kl gibiydi. Bet, u ocuu ortalkta brakma diye ka kez syledim. Baka bir ey sylemedi, ama neler olup bittiini yznden anlamtm. ocuk kulbenin nnde yatyor, hrltl bir ses kararak glkle soluyordu. Gvdesinin hali iler actsy-d. Alayamadm. Onu kollarma aldm, eti ykadm rmakta ykadm, kulbeye geri getirdim. Gnbatmndan az nce ocuk ld. Rose Ana yanmdayd, gidip evdekilere haber verdi. Dolunay vard. Ay ykselirken efendi kulbeye geldi. Yer__144__ de oturuyordum. St dolu memelerim szlyordu. Efendi eikte durdu. Bouk bir sesle, Beni bala. Bet, dedi. Karmla kavga etmitim, aklm bamda deildi. Bunu yapmak istemedim, bunu yapacak biri olmadm sen de bilirsin. Evet, efendi. Tanrm, ne istiyorsan syle, Bet. Ne istiyorsan, her istediini vereceim. Yere bakarak yutkundum. Alamyordum, gzpnarlarm kurumutu sanki. Nasl olurdu bu? Ertesi gn Davud'u kk battaniyesine sarp gmdler. Kimse arlmamt, ona bakmaya kimse gelmedi. Ben de grmek istememitim.

Efendi yine kulbeye geldi. Beni bala, Bet. Bacaklarna sarldm, bam kemikli dizlerine dayadm. Bouluyordum. Lydia aklmdan kmyordu. Lydia, yere yat! Ayn gece kadnn berelenmi bedenine sahip oluunu grr gibi oluyordum. Kendimi o anda da anlayamamtm, hl da anlam deilim. Galant' yitirdiimi biliyorum. Beni de, evde-kileri de hibir zaman balamayacakt. Efendinin bacaklarna sarlm titrerken, kzm hayvanlar gibi inliyordum. te bu kadar. Efendi gittikten sonra iimdeki boluk byd, srne srne avluya gitmek, penceresinin altnda bir kpek gibi havlamak istedim. O gnden sonra peinden ayrlmadm. Nereye giderse onu izliyor, bana sahip olmas iin ona sessizce yalvaryordum. Aldr etmiyordu. Onun klesi olmutum. Bana, Yere yat! diye buyurmasn bekliyordum. lgn gibi ardnda dolayordum. imdeki boluu ancak byle doldurabilecektim. Gvdemi akbabalara atlan bir le gibi bu adamn nne atp paralatrsam, ocuumun geri geleceine gerekten inanyor muydum? ldrmtm besbelli, Byle zamanlarda insan doru drst dnemiyor. in yanyor, susamsn. Al beni, efendi, parala beni. Galant bana bir daha elini srmez. 145Sesler Zinciri F : 10 Ruhumu yitirdim. Her eyimi yitirdim. ocuum ld diye herkes benden yz evirdi. Yalnzm, bak gece oldu. Al beni. Almad. Kak Lydia'ya her gece gitti de, bana bir kez olsun gelmedi. Ona gre gnahkrdm ben. Dlyatamda lm tayordum. LYDA Ama benm tylerim var. Krbalar, haykrlar, kulamda uuldayan sesler... Ne sylyorlar? Kocaman, tysz organlaryla erkekler... Beni yere ykp bir toprak ynymm gibi ezen erkekler... Canm acyor. Tek bir gececik olsun, ned[en rahat brakmazsnz beni? Ama benim tylerim var. Hepsini de kulbedeki deime tktm. Kaz, tavuk, krlang, dokumaa-kuu, akbaba tyleri. Da kartal ty bile var. Oradan buradan topladm, yllardr biriktirdiim tyler. Erkekler gece gndz anm yakyorlar. Krbal kadn da. Sesler, sesler... Ne dediklerini anlayamyorum. Ama benim tylerim var. Kularla konuurum ben. Aalardaki u tyl eylerle. Krlanglarla, yabankazlaryla, btn tyl eylerle konuurum. Onlar bana beklememi sylyorlar. Gnlerden bir gn ben de krlanglar gibi uzaklara uacam. 146 BAREND Uzun uzun dndkten sonra dertlerimizin, ngilizlerin Cape'e gelilerinden sonra balad sonucuna vardm. nceleri de ynetimle sorunlarmz oluyordu. Babam, dedemin babasnn Tulbagh yargcyla atmasn sk sk anlatrd. cra memurlarnn ve dier

grevlilerin vergi toplamak ya da yeni yasalar bildirmek iin arada bir kapmza dayanmalarn kanksamtk. Ama Cape ok uzakt, arazi de usuz bucaksz. Ban bir yerde derde girerse, hemen arabalar ykleyip daha nce hibir insann ayak basmad, hibir bacann ttmedii baka bir yere g edebilirdin. Ne var ki, ngilizler geldi geleli rahatmz kat. (nceleri pek kt saylmazd. Cape'in tesine el atmaya cesaret edemiyorlard. Ama 1806 ylndan sonra yreklendiler ve bamza bela kesildiler.) Kuraklk szgelii... Bu yrelerde ok sk kuraklk olur. (Dedemin babasnn cennetten bir para olarak niteledii Hud-den-Bek'i brakp g etmesinin balca nedeni de kuraklk.) badetini aksatmadktan sonra korkman gerekmezdi, kuraklk geldii gibi giderdi. Ama inansz ngilizler bu yrelere Tanrnn gazabn ektiler. (ncil'in dilini bile konuamayanlar, Tan-ndan anlay bekleyebilirler mi?) Son yllarda kuraklk balad m, uzun sre tek damla yamur dmyor gkten. Topraklar atr atr atladktan sonra boanan iddetli yamur, su basknlarna yol ayor. Sonra da ekirgelerin saldrs balyor. Oysa eskiden Bokkeveld'de ekirge yoktu. Son birka yldr, ylda kez gelip otlaklar ve buday tarlalarn kasp kavuruyorlar. 147 Onca yolu tepip kanmz kurutmaya gelen mfettiler, komiserler ve br babelalar da cabas. Vergi ver, arazi kiras ver, unu ver, bunu ver. Btn mallarn bildir. Buday, meyvalar, davarlar, domuzlar, srlar, kleleri, kmes hayvanlarn, neyin varsa hepsini, hatta sahip olmadklarn. Sesini ykseltecek ya da elini kaldracak olursan, hemen bir grevli kapnda biter, seni adliyeye srkler. (Bir blk apulcu Hottento neferiyle birlikte geldii biie olur.) Slagtersnek olayn balatanlar da ngilizlerin apulcu askerleriydi. Bir sre bu olaydan baka bir ey konuuimamt. Bet'i ie aldktan sonra, Nicolaas ona da bir sr soru sordu. Snr boylarndan gelmi olan bu Hottento kadn olup bitenleri biliyordu. Kimin hakl, kimin haksz olduunu sylemek bana dmez... Snr blgesinde yaayan Boerlerin kavgac olduklarn da duymutum. Ama yine de onlar sulu bulmak ok g. Askerler, bir Boer'i vurmular. Bunun zerine adamn erkek kardei ve teki erkekler ngilizlere tfekle saldrmlar. ngilizler drt elebay daraacna ekmiler, Tanrnn iine, bakn ki, ipler kopmu. Hristiyan olsalard, Tanrnn kendi eliyle kurtard adamlar salverirferdi. Kutsal Kitap byle buyurur. Gelgelelim ngilizler ipleri deitirip adamlar asmlar, ite tanrsz olduklarnn en byk kant. Slagtersnek olayn duyduumuzda yeni evliydim. Bir pazar gn dua iin Lagenvlei'de toplanmtk. (Hester gelmemiti.) Babama, Eer bir ngiliz benim iftliime gelir de, kendi yasalarn bana zorla uygulamaya kalkrsa, onu hemen orackta ldrrm. Nieolaas olanca dindarlyla atld. Sezar'n hakkn Se-zar'a vermelisin, Barend. Bir ngiliz benim Sezar'm olamaz. Bir Romah, Yahudilerin Sezar'yd ama.

Sonralar Kutsal Kitabn ngilizlerin davranlarna ve yasalarna uygulanamayacan anlaynca, Nicolaas'n grleri 148 byk lde deiti. Ama o ilk gnler insan ldrtacak kadar koyu bir dindard. Kutsal Kitabn indii zamanlarda ngilizler olmu olsayd, Tanr baka szler sylerdi, dedim ona. Uyank olmazsak topraklarmz elden gider. Evlendiimiz gn babam bize bir din kitab armaan etmiti. lerim bamdan akn, okumaya pek vakit ayramyorum, ama u blm' ok severim, her frsatta okurum. ... rdn Irmandan batdaki byk denize kadar uzanan bereketli topraklar inanszlardan temizledik, sz vermi olduumuz gibi, orada sizleri miras ettik. Size verdiimiz Kutsal Kitapta yazl bulunan Musa'nn Buyruklarna skca sarln, onlara gre hareket edin, saknanlardan olun. Doru yoldan sapmayn, aranzda kalm bulunan inanszlarn putlarnn adn aznza almayn, ama onlarn lanetlerini de stnze ekmeyin. Onlara hizmet etmeyin, nlerinde eilmeyin. Tanrnza ballkla ibadet edin... Benim iftliimde bu buyruklara her zaman uyuldu. Biz doru yoldan ayrlmadk, bela dardan geldi. Hester'i beladan saymazsak elbette. Ona olan ar dknlm, hep birlikte rlplak yzdmz gnlerden bu yana beni tedirgin eder. ncil'de bu konuyla ilgili bir blm yok, ama bir erkein kendi kars da olsa bir kadn byle lgnca istemesi bence gnah. Evliliin atei kllendireceini sanyordum, tersine harlatt. Ge-ler boumakla geiyor. Ona zor kullanarak sahip olabiliyorum, buna sahip olmak denirse eer. Bana dileriyle, trnaklaryla kar koyuyor, kklmde babamn bana verdii ve ancak Galant'n yola getirebildii o azgn aygr gibi beni stnden atyor. Yumuakbal olsa onu bylesine istemezdim sa-' nrm, vahlii beni ldrtyor. Evlendiimiz gnden beri ne yaptmsa ona beendireme-dim. Hud-den-Bek'i seebilirdim, o verimli topraklar yllardr dlyordum. Srf Hester'in, babasnn anlaryla dolu olan Hudcfen-Bek'de ac ekeceini dndm iin Elandsfontein'e 149

yerletim. Gelgelelim bu iyiniyetimi bile ktye yorumlad. Yreinde Tanr korkusu yok, biliyorum. ocuk istememesi rnein. Babam, Huysuz kadn yola getirmenin tek yolu karnn doldurmaktr, derdi hep. Ben de Hester'in gebe kalr, sa uysallaacana inanyordum. Uzun sre gebe kalmad, to- . humlarm zehirliyordu sanki. yl sren ksrln ardndan, artk umudumu kestiim bir srada, gebe olduumu farkettim. On sekiz yandayd. iftliin en azgn atma zellikle bindi, kr-balaya krbalaya hayvan kudurttu. Hayvan onu srtndan atnca bebek de dt. Olanlar duyunca beynimden vurulmua dndm. O gne dek hibir kadna el kaldrmamtm, ama imdi kaldracaktm. Hester'in beni byle kk drmeye hakk yoktu, bu davran Tanry hie saymakt. Ne var ki, onu karyolada yatarken grnce btn fkem bir anda geti. Esmer

teni sapsar, kara gzleri darack yznde iri iri parlyor, kara satan annemin iledii yasta yaylm, kk elmack kemikleri, geni az nefretten ip gibi gerilmi, beyaz arafn stndeki elleri, uzun parmaklar, kemirmi trnaklar, ..yuvar-iack omuzlar... Eriyorum sandm. Suda byyen bir aatm sanki, kklerim tutunduklar yerden kopmak zereydi. Yanna komak, yatan yannda diz kp ondan af dilemek istiyordum. Ama neden af dileyecektim? Balanmay gerektirecek ne yapmtm? Bir erkee yakmayacak davranlarla kendimi al-altrsam, sonsuza dek beni hor greceini biliyordum. Tpk kuzu yznden tarttmz gnk gibi gzlerim doldu. Ama kendimi tutmak zorundaydm. Bende en ufak bir zayflk belirtisi yakalarsa yaamm cehenneme evirirdi. Dnp dar ktm, elimin tersiyle gzlerimi sildim. Gzlerimin gneten sulandna kendimi inandrmaya alyordum, oysa benim karm olan ve delice tutkun olduum bu kadn yznden aladm pekala biliyordum. Yllar yl yanan, ama bir trl kl olamayan -bir al gibiydim. ocuklar doduktan sonra da Hester'de belirgin bir deiiklik olmad. Son soluumu verinceye kadar benim dmanm 150 olarak kalacak. Onun kadar gl olmal, hibir zaman yumu-amamalym, zayf ynlerimi hibir zaman ona gstermemeliyim, yoksa beni mahveder. Talihe bakn ki, evliliimize daha ilk gnden uursuzluk ktrenler de ngilizler. Nikahlanmak iin Tulbagh'a indiimizde Hollandal rahibi bulamadk. Adam nikh tarihini arm, Cape Town'a gitmi. Eve dnp o uzun yolu bir hafta sonra yine tepmektense, nikh ngiliz rahibine kydrdk. Bunun u-ursuzluk getireceini biliyordum, ama aresizdim. Kayglanmakta ne kadar hakl olduum ok gemeden ortaya kt, hem de neler pahasna. Yine de dertlerimizin ou dardan geldi, yarglardan ve onlarn emrinde alanlardan. nceleri onlar da bizler gibi Hollanda kkenliydiler. Tulbagh yargc Fisher zamannda klelerden ve dier ilerden yana hibir sorunumuz yoktu. ngiliz Trappes ise piin teki. Tanr bile o adam lanetlemi olacak ki, geliinden alt ay sonra seller adliyeyi srkleyip gtrd. O gnden sonra yasal ilerimiz iin taa Woroester'e inmek zorunda kaldk. ngilizler Cape Town'da durmadan yeni yasalar ikaryorlar, yeni dzenlemeler yapyorlard. Gelen her yeni gazete dertlerimize dert ekliyordu. Kleler byle haberleri, byl sylentileri nereden duyarlar bilmem. Bulac hastalklar gibi rzgrlar m tar ne? Bir hatan yakalamayagrsnler, iky. t etmek iin hemen soluu adliyede alrlar. Yeni yasalar eksizsiz bilirler. Bizim tek seeneimiz, ya klelerin peinden komak ya da yasal arnn gelmesini beklemek. Kendi iftliklerimizde kendi klelerimize sz geiremez olmutuk. Bu, belaya ar karmaktan baka nedir? kide bir kaan klelerle bam dertteydi. Onlara ok sert davranyormuum, elim ok arm. Babam bile birka kez beni uyard. Onun tuzu kuru elbet, kleleri ok uzun yllardan beri yannda alan kiiler. Onlar yllar nee yola getirmi, hadlerini bildirmi. Oysa ben Elandsfontein'de yeni klelerle ie balamtm. Zaman da ok deimiti, bunu benim gibi kleler de 151 fc- HALK

biliyorlard. Benim efendi olduumu, son sz anoak benim syleyebileceimi kafalarna sokmak iin onlara sert davranmak zorundaydm. Bunu balangta kabullenmezlerse, arkam dner dnmez kuyumu kazmaya giriirler. Bu adamlara gven olmaz, uysal gibi grnrlerse de, vahi hayvanlardan farkszdrlar. Nicolaas gibi ben de babamn gvenilir adamlarndan birkan alabilirdim. Ama bu ie aklm yatmad bir trl. Tpk kpekler gibi klelerde yeni efendilerine kolay kolay alamazlar. stelik kendi iftliimde her eye yeni batan balamak, gemie bir snger ekmek istiyordum. Yarm yamalak i grenler hemen srtlarna krbao yerlerdi. Gelgeldim ynetimin elimi kolumu baladn biliyorlard. Bu yzden de arptrldklar oezay fazla bulanlar Tulbagh'a kayorlard. Kimi kez onlar yolda yakalyor, iftlie getirip iki misli krbalyordum. (Beni yine ikyet etmeye yellenirlerse yeterli nedenleri olsundu hi deilse.) Eski yarg Fisher bir keresinde kaan klelerimden birinin srtn kzgn demirle dalatmt, kolay kolay kaamazd bundan byle. Yine de dnyann parasn verip satn aldm iki kle kat, bir daha da izlerine rastlanmad. Bu arada birok Hotten-to da iftlii brakp gittiler, ama onlara zlmedim, be para etmezler zaten. Trappes yarg olduktan sonra iler bsbtn ktye gitti. Efendilerden ok, kaan klelerin szlerine deer veriyorlard artk. Klaas' krbaladm iin tam elli gm dolar ceza vermek zorunda kaldm. Klaas geri gelince cm aldm elbette. Bana ceza verdirmek ne demekmi gr bakalm, diyerek onu el ve ayak bileklerinden barakaya balayp varilin stne yatrdm. Sonunda bama ne gelirse gelsin, onu gebertmeye kararlydm, tekilere hi unutmayacaklar bir ders olurdu bu. Ama Klaas dayankl bir adamd, saatlerce krba yedii halde lmedi. Onu kurtaran da Hester oldu. Karmn barakaya geldiini grnce hayrete dtm. Daha nce beni ilgilendiren ilere hi karmamt. Onun yeri eviydi, evini ynetmekle y 152 kumluydu. Gerisi benim sorumluluum altndayd. lkin bana kahve getirdiini sandm, durmadan krba sallamak insan susatr. Oysa elleri botu, tir tir titreyerek, Krbac hemen kes! diye buyurdu bana, klelerin nnde hem de. k dar, Hester, bu ie karma. Sana dur dedim. Klelerin nnde kendimi kk dremezdim. Krbac kaldrdm gibi olanca gcmle Klaas'n omzuna indirdim. Karm birden yanma koup krbac yakalad. fkemi denetlemeye alarak, Bu pis herif yznden tam elli dolar ceza verdim, dedim. stelik de ekim srasnda drt gn Worcester'de harcamak zorunda kaldm. Gelir gelmez bana yine kstahlk etti. Ben bu iftlikte olduum srece klelere kt davrana* mazsn. Szlerine dikkat et, Hester.

Karm hl krbac elimden almaya abalyordu. Bylesine fkeli olmasaydm, onun bu cesareti beni elendirirdi. Krbac hzla ekecek olsam ayaklar yerden kesilir, kendini yerde bulurdu. Ama klelerin yannda karmla g denemesine girimek olacak ey deildi. Adamlara, zn unu, dersini almtr artk, dedim. Hester adamlarn Klaas' zp srkleyerek dar karmalarn tek sz etmeden, yzme bakmadan izledi. Ardnda da, Efendiliini kantlaman iin ille de onlar krbalaman m gerekli? diye sordu. Hester, bela aranyorsun sen. Yoksa ben de mi krbalayacaksn? Koluna skca yaptm. ocukluumuzda onun cann yaktmda alamazd. imdi inlemedi bile. Onu brakp kendimi Klaas'n pisledii, iedii, le kokan barakadan dar attm. Onun iyilii iin byle davranmak zorunda olduumu neden arlamyordu? Bu iftlii ikimizin birlikte yneteceimiz bir cennete evirmek istiyordum. Karmn bu yar vahi yaratklarla ayn 153 iftlikte yaamas beni huzursuz ediyordu, onlar yola getirmedike rahata kavuamazdm. Karma gvenli bir dnya kurmak istiyordum, benimle gurur duysun istiyordum. Oysa o beni hep yaralyordu. O gece yatakta ona zorla boyun edirdim. Ama azndan ne ses, ne lk, ne ac ya da zevk iniltisi kt. Kupkuruydu. Kaskat ve kupkuru, nefret gibi. Ertesi sabah gndelikle tuttuum btn Hottentolarn gece kam olduklarn rendim. Klaas iftlikteydi. Adm atacak hali olmadndan belki, ama tek nedeni bu deildi sanrm. Dersini almt, o gnden sonra kpek gibi uysal oldu. Daha sonralar Abel'i satn aldm. nat biriydi, pek gvenilir de saylmazd, ama teki kleleri olumlu ynde etkiliyordu. Olur olmaz her eye kahkahay basard, hl ocuktan kurtulamam akac, neeli bir adamd. Parmaklar bylyd sanki. Onun kadar gzel keman alan baka birini tanmadm. Geliiyle klelerime bir ibirlii ruhu getirdi, daha sonra satn aldklarm bile bu dayanma havasna ok gemeden kendilerini kaptrrlard. yi koum kzleri gibi. ngilizler bizi rahat braksalard, zengin olacaktk. Ama hep ensemizdeydiler. Gvdenin orasnda burasnda kan, insan halsiz dren, kantdan deliye eviren, ama kanmakla da gemeyen kan banlar gibi. nae kle vergisi, ardndan da hepsi birbirinden sama bir sr deiiklik. Kleleri pazar gnleri altrmak yasakland, i saatleri iftliin gerekleriyle hi badamayacak biimde azaltld. Frtna patlak vermek zere bile olsa, ekin bimenin ya da harman savurmann yarda kesilmesi olacak ey mi? Cezalar kstland: u koullarda, u kadar krba. Efendilerin klelere din dersi vermeleri zorunluluu getirildi. Kar koca klelerin ayr yerlere satlmalar yasak edildi. Bazlarna syleyecek szm yok, karsyla ocuklar yanndayken erken klelerin daha verimli altklarn ben de bilirim. Klelere din retmek de efendilerin yararna. Zaten biz klelerimize dzenli olarak ncil okur, onlarla birlikte dua ederiz. Ben, bizler sanki dinsizmiiz gibi, ingilizlerin Cape'den bize buyruk stne buyruk yadrmalarna bozuluyorum. Onlara ne? Elandsfontein'in efendisi benim, kendi iftliimde

neyin yaplp neyin yaplmayacana ben kendim karar veririm. Gazetenin yazdna gre, Bat Hint Adalar gibi Tanrnn bile terket-tii kimi yerlerde kleler ok kt koullarda yayorlarm, bu nedenle de ngiliz yasalar her yerde ve herkes tarafndan uygulanmalym. Baka yerleri bilmem, ama ngilizlerin Bokke-veld'e karmaya haklar yok. Bizi tanmazlar, bizim ilerimize de burunlarn sokmasnlar. Bu yreleri vahi hayvanlardan, Bushmanlardan, gebelerden ve trl belalardan ngiltere temizledi. Burann kuraklklarn, su basknlarn, kara klarn, akallarn, leoparlarn, apulcu gebelerini onlar ekmedi. Kyamet Gn koyunlar keilerden ayracak olanlar da onlar deil hi kukusuz. Ben ncil'in buyruklarna boyun eerim, ngilizler gazetelerini popolarna soksunlar. Szn ksac, ngilizler yznden Bokkeveld'in huzuru kamt. iftilerin hemen tm yasalardan yaknyorlar, ngilizlere svp sayyorlard. Nicolaas'n kaynbabas Jan du Plessis gibi yallar pek karmyorlard, ama genlerin tm homurdan-yordu. Konu aldnda, Benim ikyetim yok, derdi yal du Plessis. Her ey efendiye bal. Klelerine iyi davranrsan, ne olursa olsun sana nankrlk etmezler. Onlar sinsi sinsi plan kuruyorlar, Jan Amca. Benim klelerim beni sayarlar. Yal Adonis'e sor. Ksa bir sre nce blge avuu olarak grevlendirilen Frans du Toit'le kyasya tartrdm. (Bu grevi ona buna yaclk yaparak almt. Blge avuluu tam bana gre bir iti aslnda.) kide bir, Kleler olmadan yaamay renirsek hepimiz iin ok daha iyi olur, derdi. Gelgelelim bizler bir avu-cuz, araziyse usuz bucaksz. Klelerin igc olmadan koloniyi kalkndranlayz. yleyse yasalar uygulamak zorundayz. John Lubbe adnda bir ifti iler daha da ktlemeden kleliin kaldrlmasndan yanayd. Bir gn, bundan sonra do 155 acak kle ocuklarna zgrlk tanmamz nerdi. iftlik ileri gn gnden artyor, dedim. Klelerin ilerini beyazlar m grecek? Vakit varken buna kendimizi altrsak hi fena olmaz. Biraz hamlaik ama... fkeyle atldm. Sorun bu deil. Klelerin yapaca ile, beyazlarnki ayn olamaz. Tanr bize kleleri iimiz kolaylasn diye verdi. ncil'e kar m kacaz? Nicolaas konumann bu noktasnda sze karrd ounlukla. Klelere zgrlk verirsek en fazla kimin can yanar? Onlarn yitirecekleri eyler bizimkinden ok. Tek balarna nasl ayakta dururlar? Biz olmadan yaayamazlar. Bir keresinde Hester de tartmaya katlmt. Onun bu konulara karmasn istemezdim, kadnlarn akl ermezdi byle eylere. Ne var ki, erkekler kadnlarn kannda bile bu konuyu amadan edemiyorlard. Yanl anmsamyorsam, o gn de saatlerdir bunu tartyorduk. Hester tartmann en ateli yerinde, Hanginiz kle olmak istersiniz? dye sordu sakin sakin. Onu tersleyecek olsam, herkesin iinde o da beni tersle-yecekti. Yumuak bir sesle, Ah u kadnlar, dedim. Biz yaln gereklerden sz ediyoruz. Topran ilenmesi gerek, kleler olmazsa bunu baaramayz.

Cecilia da sze karnca ok ardm. ekingen bir kadnd, erkeklerin yannda pek konuamazd. Hester'in szlerine sinirlenmiti sanrm, ikisi hi geinetnezlerdi. Karma dnp yle dedi: Bu lkede beyaz bir adamn gelip onu boazlayacandan ya da mallarn alp gtreceinden korkup geceleri uyuyamayan tek bir kle yoktur. Hester utanp susaca yerde, ters ters, Klelerin alnacak nesi var ki? diye yant verdi. Cecilia'ya yepyeni bir saygyla baktm. Kzl salar, solgun illi derisi, renksiz gzleri, iriyar gvdesiyle ekici bir kadn 156 saylmazd ama akllyd, ayaklar yere basyordu, yerini de biliyordu stelik. Hester, Gazete okumaz msn sen? Kolonide neler olup bittiini bilmiyor musun? diye sorduunda, ncil okumak bana yeter, dedi. Gazete insann kafasn kartryor. Ne kadar az bilirsen o denli az kayglanrsn. Gittiin her yerde bu trden konumalar duyuyordun. Scak Bokkeveld'den bizim vadiye, Karoo'dan Tulbagh'a, Wor-cester'e, Yirmi Drt Irmak dzlklerine kadar her yerde, herkes Tanrnn gn ayn konular konuuyordu. Kasabaya inen biri gazete getirdiinde, ynetim grevlilerinden biri bizim buralara geldiinde, ar kovan yine kaynamaya balyordu. Hepsinden kts gazetelerin yaratt yetersizlik duygusuydu. ngiliz gazetelerini doru drst anlayamyorduk bir kez. Habi-re sz edip durduklar ynetim neyin nesiydi? nsann eliyle tutabilecei, yakasna yapabilecei bir ey deildi. ape'de kimliini bilmediimiz birtakm beyefendiler kapal kaplarn ardnda toplanp bizim kaderimizi iziyorlard. Daha da kts, denizar bir lkenin kentlerinde alnan kararlar gemiyle Cape'e ulatrlyordu. Bizden bylesine uzak olduklar halde bizim a-dmza karar veren bu efendilere boyun emekten baka ne yapabilirdik? fkemizi klelerden de karamyorduk, onlara ihtiyacmz vard. Onlar da bunu biliyorlar ve her frsatta yzmze vuruyorlard. Dnya ok deimi, hakszlk alm yrmt. Bunun sonunun kt olaca belliydi. Birka yl nce Worcester'den drt kz karlnda, Go-liath adnda on be, on alt yalarnda, iyi yetimi bir kle almtm. nceki yla kadar ondan honuttum. O yln hasat mevsimi rn kaldrmak iin geceli gndzl alyorduk. Bir pazar sabah ie gelmedi. Gidip baktmda onu kulbesinin -nnde, glgede oturur buldum. Pazar gnleri kle altrmak yasalara aykrym, onu zorlayamazmm. Sana bir ders vermenin zamandr, Goliath, dedim. Cape' 157 de baka yasalar geer, benim iftliimde baka. Krbac yedikten sonra peimden kuzu gibi tarlaya geldi, akam karanlna kadar alt. Ertesi gn sabah yldz karken btn rgatlar avluda topladm, ekin bimeye tarlalara gidilecekti. O srada Goliath srtnda torbas kageldi. Hayrola, nereye?

Goliath fazla saygl, hatta dalkavuka bir sesle, Size haber vermeye geldim, efendi, dedi. Dn olanlar iin sizi ikyet etmeye Woreester'e gidiyorum. Biri ona akl vermiti besbelli, en byk olaslkla Abel. Boa harcayacak vaktim yoktu, buday bizi bekliyordu. Sana son bir frsat tanyorum, Goliath, dedim. Bizimle geliyor musun, gelmiyor musun? zgnm, efendi, ama nce Woreester'e gitmem gerekiyor. yleyse szlerime iyice kulak ver. Madem tabanlarn kanyor, hemen git, seni durduracak deilim. Ama iftlie dner dnmez seni yle bir krbalayacam ki, yaadn spece unutmayacaksn, yeminle sylyorum. Anladn m? Goliath bir sre yutkundu. Grtlak kemiinin inip kalktn gryordum. Sonra da dnp uzaklat. Ben de rgatlarla birlikte tarlalara gittim. Hasat vakti bir ift el bile ok deerliydi, ama bu yzden kendimi kk dremezdim. Geri dnmesini drt gzle bekliyordum, almad her gn iin fazladan kir-balanacakt elbette. Tam sekiz gn sonra bir ulak geldi. Falan tarihte, falanca saatte Yarg Trappes'in makamnda bu-Kjnaaakmm. Hester bamn etini yemeseydi gitmeyecektim. Erzak ve kuma gerekiyormu, derilerle postlar tavanarasnda fazla yer tutuyormu, buday nereye koyacakmz... Neyse sonunda yola ktm, iki gnde Woreester'e vardk. Yarm gn de durumada geti. Trappes bu kez beni para cezasna arptrmad bereket versin, yoksa herifin grtlana sarlacaktm, bam belaya gi 158 recekti. Yeni yasalar hakknda uzun bir sylev ekmekle yetindi. Bundan byte bizi denetlemek iin Bokkeveld'deki iftliklere sk sk mfetti yollayacakm aalk herif. Goliath iftlie dner dnmez onu krbalayacam sylemek kstahlnda da bulunmu. Adliyeden knca, Hadi bakalm, sen eve yayan gideceksin, dedim Goliath'a. Acels etsen iyi olur, sadece iki gnn var. Ben de arabayla hareket ettim. Eve vardmda Hester'in huysuzluu stndeydi yine. (Umarm dersini almsndr, Barend.) Atma atladm gibi doruca Hud-den-Bek'e yollandm. Biriyle konumaya gereksinmem vard. Cecilia'nn ikram ettii kahveyi ierken, iimi dktm. (rnek kadn dorusu.) Nicolaas her zamanki gibi kaytszd, ama Oelilia benden yana kt. O da klelerden bkp usanm, hele Galant gn gnden ekilmez oluyormu. Daha sonra Nicolaas' la birlikte ahrlara gittik. Goliath' adliyede krbalattn m? diye sordu.

Sen Woreester'e en son ne zaman indin, Tanr akna? Artk klelerin sz geiyor. Goliath hele,bir dnsn, ona yapacam bilirim ben. Mfetti gelirse ona da gnn gsteririm. Nicolaas iini ekti. Haklsn. Btn mfettilerin ean cehenneme. Ancak o zaman huzura kavuuruz. Kardeimin benimle ayn duygular paylatna sevinmitim, ama itenliinden emin olamyordum. Nicolaas'n kendini sevdirmek ve beendirmek uruna yapmayaca ey, sylemeyecei sz yoktu. Okanmak isteyen bir kpek gibi. Byle giderse btn kleleri zgrlklerine kavuturmalar yakndr. O zaman ns yaparz, sylesene? Nicolaas ertesi gn harman dvecek atlar iin koum seerken ban sallad. Mahvoluruz. Gelsinler bakalm. Klelerimi 159 ayak basacak ilk ngiliz! delik deik edeceim. Ynetime kar karsak, kleler de bizi srtmzdan baklarlar korkarm. Ne korkuyorsun? zgrlk ii ciddiye binerse, ngilizler gelmeden nce btn kleleri gebertiriz. Bize hibir ey yapamazlar. Zor gnler geiriyoruz, Barend. Kafam karmakark. Son aylarda bam dertten kurtulmuyor. Onlara ok yumuak davranyorsun. Haksz yere krbala demiyorum, ama ok yumuak davranrsan kafana pislerler. Kleyi vaktinde doyuracaksn, vaktinde krbalayacaksn. Onlar yalnz bu dilden anlarlar. Babam da byle yapmaz myd? Hele yeni yasalardan sonra onlara fazla yz vermeye hi gelmez. Ayn kandaym. Bamz bile bile derde sokmayalm da. Olanlarn sulusu ben miyim yani? Goliath pazar gnleri knn stnde oturmak istiyor diye budaym m rtecektim? yle demek istemedim. Her neyse... Mfetti iftliine gelecek olursa hemen seni arrm, komulara haber salarz. Hep birlikte doduuna piman ederiz herifi. Mfetti beklediimden daha abuk geldi. Bu konumadan tam bir hafta sonra. Goliath'n krba yaralar yeni yeni kapanyordu. Tfeimi kapp adam vurmak geti iimden, ama dikkatli davranmak zorundaydm. Ynetimin Bokkeveld'e koca bir ordu gndermesini salvermek iin iftliime

istemezdim. Adam ieri buyur ettim. Onlar Hester'le ay ierlerken, dar ktm, Abel'i komu iftliklere yolladm. Sonra da Goliath'n kulbesine gittim. Bana bak, sa kalmak istiyorsan dediimi yaparsn. Yarm saat sonra mfetti klelerle tek tek konumak zere ayaa kalkt. Goliath attan dtn ve hibir ikyeti olmadn syledi. Konuumuz pek inanm grnmediyse de steleyemedi. kindi kahvesi de iildi. Mfetti gitmeye hazrlanrken komular ellerinde tfekleriyle at srtnda kagel 160 diler. Hi konumadan evin nnde iki sra halinde dizildiler, mfettiin atyla aralarndan gemesini beklediler. Hep birlikte adamn peine takldk. Bir sre sonra konuumuz tedirgin oldu. Niye peimden geliyorsunuz? Yolunuzu yitirmeyesiniz diye, dedim. Akam yemei iin de bir eyler vurabiliriz belki. Talihimiz varm, iftliin az tesinde karmza bir geyik srs kt. Hemen tfeklere davrandk. Ufak tefek mfetti (artc bir rastlant sonucu) sryle bizim aramzda kalmt. Mermiler vzr vzr yanndan geiyordu. Bunlardan biri apkasndan bir para kopard. At rkm, kiniyor, aha kalkyordu, derken mfettii srtndan att. Adamcaz mermi yamuru altnda emekleye emek leye kap bir yere gizlendi. Sonunda atei kestik, onu gizlendii yerden kardk, atna bindirdik, konyak iirdik, zr diledik. Sryle aramzda kalmas gerekten byk talihsizlikti. Mfetti tek sz etmedi, dersini ald baklarndan belliydi Uzunca bir sre ngiliz mfettileri buralara uramaz-Jard artk. Elandsfontein'e dndmde beni allak bullak eden bir ey oldu. Ahra doru ilerlerken Abel'i Goliath'n kulbesinden karken grdm. Arkasnda da birka adam vard, ama alacakaranlkta kim olduklarn seemiyordum. Abel, gel atm al! Abel hrszlk ederken yakalanm gibi olduu yerde kalakald. Dizginler elimde bekliyordum. Birden kotu, kulbenin duvarna dayal duran beli kapp bana bakt. (O beli oraya kim koymu bilmiyorum. Ara Gerelerin ortada braklmasn yasaklamtm oysa.) Uzunca bir sessizlik oldu. Ne o kprdad, ne ben. Belki niyet kt deildi, ama korkudan ta kesilmitim. Duruunda sinsi bir gzda gizliydi. Sonunda, Evet, Abel? dedim. Sesini karmad. Gzlerini benden ayrmyordu. tekiler 161 Sesler Zinciri F : 11

de kulbenin karanlna sinmi bekliyorlard. Yanmda tfek olduunu hatrladm birden. Elimi torbaya uzattm, tfei yavaa kaldrdm. Abel ksa bir bocalamadan sonra beli elinden brakt, gelip at alarak ahra doru yrd. Gzlerim bana oyun mu oynamt, yoksa lmden tfek sayesinde mi kurtulmutum? En kts de, belle stme sal-drsayd, ona ate edemeyecektim. Kprdayamayacak kadar korkmutum nk, dm kopmutu. Karanlkta yrrken bir eyin seni izlediini farkedersin. Ne olduunu gremezsin, sesini duyduundan da emin olamazsn, belki tehlikeli bir ey deildir, ama insan tedirgin eder. Gecenin hi de sandn gibi gvenli olmadn anlatr. Abel'in beni gerekten tehdit ettiinden emin olsaydm onu krbalardm. D grm gibiydim, grdklerimin gerek olduuna inanamyordum. Bu belirsizlik dmanlardan, vahi hayvanlardan daha korkutucuydu. O ksack yanlsama, yaammzn pamuk ipliine bal olduunu, yeryznn bir anda altmzdan kayp gidebileceini gstermi bana. Ya yanmda tfeim olmasayd? Eer gerekten tfek sayesinde kurtulduysam, hazrlksz yakalanacam bir an erge gelirdi. O zaman ne yapacaktm? ROSE ANA Balangta her ey tat. Tsui-Goab bizleri talardan yaratt. Ama sonra susuz yaamayacamz anlad. nsanlarla hayvanlara can veren, otlar yeerten, aalar byten hep su deil mi? Kadnn iinde de su vardr, ocuklar yze yze 162 dnyaya gelirler. Toprak kuruyup ta gibi kaskat kesilirse, yamur duasna kar, halkmzn yeryznn balangcndan bu yana syleyegeldii duay okuruz. Sen Atalarn Atas Tsui-Gocb Atamz Yamur bulutlarn salver Srl'ere can ver Bizlere de can ver, sana yalvaryoruz Alktan susuzluktan zayf dtk Sulu yemilerin tadn tattr bize Sen bizim Atamz deil misin? Atalarmzn Atas deil misin?

Yamur ver ki sana kredelim Sen Atalarn Atas Tanrmz Tsui-Goab Bu szler olur olmaz yere aza alnmaz, hafif kuraklklar iin deildir. Uzun zaman nce unu farkettim: Ovay yeerten, insanlara, hayvanlara can veren de su... topra sulara gmen, srleri boan, dalar trpleyen de su. Bizim sarp dalarmz Skurwebergler dnya kuruldu kurulal hep buradalar, hep ayn gibi grnrler, oysa srekli deiirler. Onlar deitiren de su, kimi zaman sabrla yllar yl andrarak, kimi kez apansz bastran sellerle. te bu yzden yamur duasna Tsui-Goab'dan ne istediini bilerek kmalsn Tsui-Goab hem can verir, hem can alr. Yeryzn yalnzca su deitirebilir, ama sen ona hkmedemezsin. Tsui-Goab'dan istediin yamurun nelere yol aacan nceden kestiremezsin. Yamur duasna kan, sonucu olduu gibi kabullenmesini bilmeli. Seller kk saldn toprakla birlikte seni de srkleyip gtrse bile. Bana akl danmaya gelenlere sabrl olmalarn tledim. Sabrszlk adam ktye gtrr, beklemeyi renmek gerek. Ama erkekler sabretmeyi bilmezler, suyun boalmasn bekle 163 mek ne demektir bilmezler. Kararl olun, ama olaylar da zorlamayn, dedim onlara. Suyu neden istediinizi kendiniz de bilmiyorsunuz. Frtnann yaklatn seziyordum. Toprakta bir sabrszlk, bir kaynama vard. Nicolaas'la Galant da kendilerine gre kayglydlar. Nicolaas evlendikten sonra bana sk sk uramaya balamt. Kulbemde grlmek istemediinden, gece ge vakit yrye km gibi yapard. eride bakalar varsa girmezdi, glgesinin kapdan geip gittiini grrdm. Yalnzsam girer. Galant'la birlikte masal dinledikleri ooukluk gnlerindeki gibi atein bana kerdi. Birok kez gelip gittikten sonra dilinin altndakini kard. Bana yardm et, Rose Ana. Uzun sredir seni gzlyordum, Nicolaas, yreini kemiren bir eyler olduunu anlamtm. Neyin var? Biliyorsun evlendim, Rose Ana, ama karmla aramda baz sorunlar kt. Ne demek istediini anlamtm ye, anlamazdan geldim. Karn iyi bir kadna benziyor. Kalalar geni, arta bir sr ocuk verecek. Kusur onda deil, Rose Ana, bende. Grevimi yapamyorum. Gerei kendi azyla sylesin istiyordum. Neyi yapamyorsun yani? diye sordum.

Bir sre nne baktktan sonra, Bir erkein karsna yapmas gereken eyi, dedi. Bir trl olmuyor. Ceeilia ok sabrsz. Sabrsz olduunu nereden kardn? Nasl yaplacan biliyorsun, yle deil mi? imde istek yok. Hester yznden mi? fkelendi birden. Hester'in bu ile ne ilgisi var? Hester'e sevdalandn hanidir biliyorum. Ama bunu d~ 164 nerek yumurtadan civciv karamazsn. Sesi titremeye balad. Peki ne yapacam ben? Karna doru drst kocalk etmelisin. Biliyorum, denedim de, olmuyor. Ceeilia benden nefret e-diyor galiba. Bana ocukmuum gibi davranyor. ocuk olmadn kantlamak sana der. Ona bir erkek gibi sahip ol. Kpkrmz kesildiini odun ateinin lgn aydnlnda bile seebiliyordum. Bana verebilecein bir ila yok mu, Rose Ana? Bu utanca daha fazla dayanamayacam. Karnla yatarken Hester'i dn. Hester'i o durumda dnemem. Onunla evlenmek istediini sanyordum. stiyordum, ama ona yle eyler yapmak iin deil. Seni anlamyorum, Nicolaas. Siz beyazlar yok yere kendinize sorun karyorsunuz. Yardmna ihtiyacm var] Rose Ana. Annemle babam o-lanlar renirlerse, yzlerine nasl bakarm? Sen salkl bir erkeksin, Nicolaas. Kkken Galant'la ikinizin bet duvarnn ardna sinip neler yaptnz bilmediimi mi sanyorsun? Ona yal adamlara verilen otlardan verdim, bunlar bir kadeh konyakla birlikte geceleri imesini syledim. Otlar ie yaramazsa konyak yarard. Ne var ki, Nicolaas ok gemeden yine geldi. Durumu dzelmemi. Seninki beyazlara zg bir hastalk galiba, dedim. Belki de- sizin kadnlarnz yeterince derin deiller. Erkein kadnn suyuna ihtiyac vardr. Ne yapmam gerek?

Karaderili bir kadnla yat, onun suyu seni iyiletirir. Yapamam, gnah bu. Sylediklerimi yapmayacaksan bana ne diye gelip duruyorsun? ncil zinay yasaklyor. 165 Sahi mi? Baban da gnahkr demek. Niolaas at tepmi gibi yerinden srad. Ne diyorsun sen? Baban benim sayemde erkek oldu. imdi kuru incire benzediime bakma, eskiden ok gzeldim. Baban benimle yatard. Niolaas bulac bir hastalk tayormuum gibi ardna bakmadan ekip gitti, bir daha da gelmedi. Babasyla yattm ona sylemek hatayd belki, ama bilmesi gerekiyordu. O gnden sonra gzlerimi, kulaklarm atm, olacaklar beklemeye koyuldum. Niolaas, Lydia'nn kulbesine girip kmaya balaynca da kendi kendime gldm. Bir sre sonra Cecilia ilk ocuunu dourdu. Nicolaas'n dzelmesi beni sevindirmiti, ama karsnn Lydia'y hrpalamasna akl erdiremiyordum. Zavall kak kadn doruyla yanl ne bilsindi? Onu byle acmaszca krbalamak canavarlk. Hanmn yannda tetik duruyordum, bizlerden tiksindii belliydi. Niolaas iin de kayglydm. Sorununun erkekliinde deil, ok daha derinlerde olduunu anlamtm. Babas kadnn slaklyla yetinirdi. Oysa Nicolaas'n istedii slaklk bambaka, karanlk, tyler rpertici, uursuz bir eydi. Grnmez rmaklarn yer altnda gn gnden kabardn, frtna patlamadan ok uzun sre nce anlamtm, ama bu uursuzluu defetmek benim elimden gelmezdi. Galant da ileri gletiriyordu. Bir gece onu bozkrda ta atarken buldum. iftlikten epey uzakta, dnya kurulduunda dalardan kopup evreye salm kayalarla dolu bir yerdeydi. yleyce durdum, uzun sre onu izledim. Yerden ta alyor, olanca gcyle karanla savuruyordu. Kesik kesik soluduunu duyuyordum. Usulca yanna yaklap, Ne yapyorsun? diye sordum. rkildi, yzndeki teri silerek, Ta atyordum, dedi ters ters. Birine mi fkelendin? 166 Kime fkelendiini biliyordum elbette, ama kendi sylerse daha iyi olurdu. ini dkmek adamn kanndan zehiri aktr. Galant karlk vermedi, yerden bir ta daha alp kayalardan birine savurdu. Karanlkta kvlcmlar okt. Dikkat et, Galant, dedim. Ta geri seker de suratna arparsa lrsn. Umurumda m?

Hadi gel kulbeme gidelim, sana yaban ay demlerim, sakinleirsin. Sakinlemek istemiyorum. Onun biraz uzana ktm, fkesini talara kusmasn izlemeye koyuldum. Kolunu kaldramayacak duruma gelinceye kadar ta atp durdu. Aradan ka saat gemiti kimbilir. Ga-iant ince yapldr, ama deri gibi salamdr. Bir yandan ta atyor, bir yandan da kendi kendine konuuyor, haykryor, svyordu. Yldrm dm gibi kkrt kokuyordu ortalk. Alad- , n sesinden anlamtm. Sonunda soluk solua durdu, hkr-yordu. Hadi Galant, kulbeme gidiyoruz. Galant bir araba aacndan bir ey alp bo bir torba gibi omzuna att, ayaklarn srye srye peimden yrd. O-muzlar km, gc tkenmiti. Aatan ald eyin ne olduunu ancak kulbeye girdiimizde seebildim. Fitilli kadifeden yepyeni bir ceketti. Nereden aldn bunu? Yal D'AIree mi dikti yoksa? Terzilik ve kunduraclk yapan D'AIree o sralarda iftlie yeni yerlemiti. Galant' bebeliinden beri tandm iin, bu ceketin yaam boyunca sahip olduu tek yeni giysi olduunu biliyordum. Boylar bolar ayn olduundan Nicolaas'n eskilerini giyerdi. Ceketi kulbenin bir kesine frlatarak, Niolaas verdi, dedi. Gnlm alacak akl sra. Pantolonunun cebinden ttn karp azna atarak inemeye koyuldu. Ttn nereden bulduunu da merak etmitim, ama sormamay yeledim. 167 aydanl atee oturttuktan sonra yzne bakmadan, Oocuk iin mi? diye sordum. Evet, diyerek yere tkrd. Bu leden sonra verdi, bir ey demedi, ama ocuk iin verdi besbelli. Atein stne eilmitim, ay kartryor, odunlar fl-yordum. Syleyeceklerimi dikkatle kafamda tasarladktan sonra, Kendi kendini yemekten vazge, Galant, dedim. Kt bir ey oldu, ama geti artk. Geen bir ey yok. Sana bir ey syleyeyim mi, Rose Ana, hibir ey gemiyor. Tpk yerdeki talar gibi. Kimilerine arpp dyorsun, kimilerini yerden alp atyorsun. Ama hepsi de orada, hep orada. Bardana demli aydan doldurdum. ayn koyu severdi, u anda da buna ihtiyac vard. ok ac konuuyorsun, Gala nt. Ben her eye katlanabilirim, Rose Ana. Bydk artk. Vaktimiz doluyor. Ama ocuklar var. Ya benim ocuum nerede? Karoo'ya srlar getirmeye gittiimde Oavud buradayd, sapasalamd. Dnte onu yerin altnda buldum. Bet hastalanp ldn syledi. Krbatan lmemi szde, hastalktan lm. Bana gerei anlat. Rose Ana, gerei bilmeliyim.

Bet senin karn, o gerei benden daha iyi bilir. Ben sana soruyorum. O gn evde deildim. Kimse bana gerei anlatmyor, hepiniz korkaksnz. Nicolaas'la konutun mu? Bet'in sylediine gre zr dilemeye gelmi. ocuu ldrmek istememi, hastalktan lm olum. Nicolaas bu iftliin efendisi, Galant. lmmz de, yaamamz da onun elinde. Ne yapaim ki, gerek bu. Ama Davud benim ocuumdu. aym fleyerek bardan stnden onu szdm. Kulbeyi saran odun atei dumannda gzleri parlyordu. Birden aklma uzun yllar nce Hester'le postun altnda yattklar gn gel 168 di. Bana gelenler ok korkun biliyorum. Ama daha gensin, Bet de salkl bir kadn. Daha bir sr ocuunuz olur. Bet'ie iim bitti. Onunla iyi anlayordunuz. ocua bakmad. Onu sulayamazsn, Galant. Nicolaas'a engel olabilirdi. Ona kimse engel olamaz. O iftliin efendisi. Bunu kafana sok. stediini yapmaya hakk var. Soru sormaktan vazge, Galant, yoksa ban belaya girecek. Nicolaas, Hud-den-Bek'in efendisi. Hud-den-Bek, diye yineledi ac ac. eneni Kapa yani.;1 Sessizlik iinde aylarmz bitirdik, bardaklarmz boalnca oturduk. Eski gnlerdeki gibi. Gecenin karanl olanca arlyla stmze kmt. O garip uursuz sesi ikimiz de ayn anda iittik. Sen uzaklayor muydu, yaklayor muydu belli deildi. Ha ha ha. Postu kaptm gibi Galant'n yanna uzandm, postu kafalarmza rttm. Soluumuz kesmiti galiba. Hava scak olduu halde Galant titriyordu. Sesinden tanmtm, uursuz kahkaha akalyd bu. Onu kimse gremezdi, yeni kazlm bir mezarn stne basldnda ortaya kar-<d: akal da deildi aslnda. lnn insanlara korku salmak iin akal klna brnm ruhuydu. Ha ha ha. Ses iftlie doru uzaklat, karanla karp sustu.

Yarn Davud'un mezarnda tts yakacam, dedim. Ruhuna huzur verir. Hadi artk evine git. Bu karanlkta oraya gidemem. Burada yat yleyse. Galant bir keye kvrld, ceketini kafasna rtt. Atein banda oturup onu seyretmeye koyuldum. ocukluu geldi aklma. Koynumda yatar, bana iyice sokulurdu. Uykusu katnda minik pipisini okayarak uyuturdum onu. Bu gece de bir kadna ihtiyac vard. Bir anaya deil, kars olabilecek, is 169 teklerini doyurabilecek bir kadna. Bet'te bozumas iyi olmamt. Onun gibi bir erkek kadnsz yapamazd. Nicolaas ve Galant. Biri kara, biri ak, iki kuzum benim. Memelerime nasl da yaprlard. Yreim kocam bir ta gibi ikiye yarlmt. kisini de seviyordum, ikisine de ayordum. Dncelere daldm. Uursuz akal yznden kafama karamsar dnceler mt. len Davud'u dndm, yeryzn dolduran lleri dndm. Yaknda ben de lecektim, Galant da. Hepimiz lecektik. Yaadmz gibi birer birer lecektik. Soyumun sonuncusu da lnce, Hokhoinwalarm geceleri ocuklarna anlattklar bir masal, bir an olarak yaayacaz. Kabilemin lleri karanlkta zgrce dolaacaklar. Evler kararnca, ortalk sessizlie brnnce, bir zamanlar halkmn zgrce dolat bu gzel, yabanl topraklarda yatan btn ller mezarlarndan kalkacaklar. Geride yalnzca ller kalacak. Kara bir rmak gibi btn boluklara szacaklar, usul usul kabaracaklar, her yeri kaplayacaklar. Yeryz dmdz olacak, Tsu-Goab'n aynda kara kara parlayacak. Ha ha ha. NCOLAAS Kabaran bir rmak. Hl bir eye tutunuyorum, bir dala ya da bir aaca, ama parmaklarm giderek geviyor. Ne zaman: balad? Bundan bile emin deilim. ocuun lmyle belki, frman kabarmaya baladn bu olaydan sonra kesinkes anladm. Keke Galant'a aklayabilseydim. Kendi kendime akladmda bile tam olarak kavrayamadm bir eyi ona nasl 170 aklarm? Beni kkrtt iin Cecilia'y.' sulamak yeter mi? Onunla evlendim. yi bir koca olmaya abaladm, onu istemeye bile zorladm kendimi. Ama Cecilia kendini bana kullandrtarak, aalatarak, kadnln kantlamak iin taknd saldrgan ve srarc tutumuyla beni yldrd. O gl kuvvetli, salkl, st beyaz illi gvdesi her gece grdm bir karabasand. Kendini ne kadar aalanm, ne kadar kirletilmi hissederse, o denli honut oluyordu. Oltnea hareketliliiyle, olanca agzllyle, erkeini yemek isteyen dii bir rmcek gibi beni sevimeye zorluyor, hemen ardndan da yatan yanna diz kp bu aalk ilikiyle kirlenen, lanetli etinin temizlenmesi iin yana yakla Tanrya dua ediyordu. Rose Ana'nn saik verdii o korkun eyi yapmakla sorunum zld m, yoksa bsbtn kmaza m girdi? Hl bilmiyorum. Bunu neden yaptm? aresizlikten mi, yoksa gnahn ekiciliine mi kapldm? (Genliimde ok gzeldim, baban benimle yatard.) Belki babamdan almak istedim, belki de ruhumu kirletmek pahasna, babam gibi bir erkek

olduumu kantlamak. En byk gnah ilemitim kukusuz. Bu yzden cehennemde mi yanacam, yoksa Tanrnn bana verdii asl ceza, Lydia'y'a kurduum ilikinin hayvanca nitelii mi? Karanlk, le kokulu kulbede geen lgnca saatler. Kadnn beni gln davranlara, ehvete ve acmaszln an ularna iten uysall. Onu ha okamm, ha Ceciiia'nn d rn yaknmalar yznden krbalamm. Lydia iin hi fark-emezdi. Neyi neden yaptm merak bile etmez, her buyruuma boyun eerdi. Yumuaklmla zorbalm ayn eydi onun gznde, ihtiyalarm da kendime ya da ona duyduum nefret kadar nemsiz. Ben efendiydim, o benim klem. Onu okasam da, kasklarn tekmelesem de, yrtk deinden kardm tyleri avu avu terli gvdesine sasam da en ufak bir tepki gstermezdi. Kimi geceler edilgenlii beni kudurtur, iimden onu bomak geerdi. Kendimi tutardm, onu bomaya kalksam da bunu benim hakkm olarak grecek, yine tepki 171 gstermeyecekti. Bu ilikiden duyduum tiksinti ve bu ilikinin uyandrd vahi isteklerin karma kar erkeklik grevimi yerine getirmeme olanak vermesi gnahm balatr sanrm. Lydia'nn kulbesinden kar kmaz, kerdini kullandrtmak iin* hevesle ve dindarca beni bekleyen tertemiz ve uygar karma koardm. Zavall kak Lydia'dansa Bet'i kullanmak daha az tiksinti verici oiurdu. Bet ocuun lmnden beri peimde dolayordu. stediim halde ona sahip olmaktan kandm. Sadece sululuk duygusundan deil, (ocua olanlar iin ne kadar zldm Tanr bilir) korkudan. Kadn benden c alacakt besbelli. ehvetin doruunda kendinden gemi bir erkei ldrmekten daha kolay ne olabilirdi? Ayrca Lydia'ya duyduum tiksintinin, gnah ortadan kaldrdna inanyorum. Benim cezam, bu tiksintiydi. Bet'ten alacam gerek ve yaln zevk ruhumu sonsuza dek lanetleyebilirdi. Cecilia bir eyler syleseydi keke. Bana syleseydi, saldrsayd, beni sulasayd, beni balamas ya da cezalandrmas iin Tanrya yakarsa-yd. Ama tek sz etmez, gvdesini dindarca teslim ederdi bana. Kimi kez baarszla urar, sevgisiz iftlememizin tam ortasnda uyuyakalrdm. Byle zamanlarda bile sulamazd beni.. Onun btn istedii- gvdesini u ya da bu biimde kullandrt-makt. Ama gcnn bilincine vardka, sertleti, huysuzlati, ineli szlere balad. Neden olumuz olmuyordu? Btn saygdeer kiilerin erkek ocuklar vard. Yoksa ok kt bir gnah ilemitim de, onun cezasn m ekiyordum? (Szn burasnda durur, Lydia'nn adn azna almadan dik dik beni szerdi.} Tanr isterse olumuz da olur. Hester'in bile olu oldu. O sska kadnn olan douraca kimin aklna gelirdi? imdi ikincisi de yolda, o da olan olacak bak grrsn. Bir keresinde, Beni niye suluyorsun? diye bardm., _172_ Madem oian ocuu bu kadar ok istiyorsun dour yleyse. Onlar biimlendiren senin gvden. Klelerin bile oullar var. Bu kez fazla ileri gittiini kendi de bildii halde, Galant'n bile olu oldu, diyerek beni ileden kard.

Doduu gnden beri ocua dman kesilmiti. Zrladndan, ayak altnda emeklediinden srekli yaknrd. Bunun nedenini imdi anlamtm. Hi olum olmasa da umurumda deil Cecilia, dedim. Tanrnn bana verdii kzlardan honutum ben. Onlar seviyorum. Ac bir alayla, Olan ocuk istemeyen bir erkekte bir bozukluk olmal, diyerek karlk verdi. Sen gerek bir erkek deilsin. Eer olsaydn, erkeklerin yapmalar gereken eyi yaparken baarszla uramazdn. Ona tokat atacaktm, ama Rose Ana mutfakta durmu bizi dinliyordu. fkeyle evden dar frladm, anasn bulmak iin mutfak kapsna doru emekleyen ocua arpp tkezlendim. Ondan sonra da denetimimi hepten yitirdim. Tanrnn adna yemin ederim ki, onu ldrmek istememitim, fkeden gzm dnm olmasayd ona elimi srmezdim. Son zamanlarda ikide bir fke nbetlerine tutuluyor, kendimi denetleyemez oluyordum. Nedendi bu? ocukluumda hi byle deildim. fkelendiim zamanlarda kendimi tanyamyordum. Bir dan tepesindeydim sanki, aadaki fkeden kudurmu adam gryordum, ama ona engel olamyordum. Yapt lgnlkt, gereksizdi, optalcayd. Uzanp o adama ve kurban her kimse ona dokunmak, stnde durmamalarn, ortada kt niyet deil korkun bir yanllk olduunu sylemek, onlara yalvarmak istiyordum. Ne var ki, yapamyordum, olanlar engellemek elimden gelmiyordu. Tanrya haykrmak istiyordum. Beni niye bu duruma dryordu? O'nu artk anlayamaz olmutum. Oysa O'nun buyruklcrna uymaya altm hep. ocukluumda babamn dualarn dinlerken, her ey apa 173 kt, gven vericiydi, anlalrd. Bu apraklk nereden kmt imdi? Kutsal Kitap sorunlarm zmekte yetersiz kalyordu. Benden bu iftliin efendisi olmcm bekleniyordu, oysa ben bunu beceremiyordum. Keke Galant'a alabilseydim, ama aramza bir ocuun ls girmiti. O kudurgan fke nbetlerinin en kt sonueu bu deildi beiki, belki her ey daha yeni balyordu. Bunu dndke dehete kaplyordum. ONTONG Parman kaldrmadan, onlara engel olmak iin tek Sz bile etmeden nasl yle durabiliyorsun? diye sk sk sorarlard bana. Karmak bana dmezdi. Kar kmaya kalkanlarn bana gelenleri grmtm. Kendimle ilgili hibir ey syleyecek deilim, bu kimseyi ilgilendirmez. Gvdem onlarn elinde, ama dncelerim bana ait. Yreimin iindekileri Allah bilir diyebilseydim keke. Ne var ki, AHah beni uzun yllar nce terketti, ben de O'nu. Lydia'y krbalamalarna nasl gz yumarsn, derlerdi bana. Onunla oturuyorsun.

Evet, onunla oturuyordum. Lydia'yla paylatmz eyler bizimdi, bunun dnda ikimiz de ayr yollarda yrrdk. Madem efendi onunla yatma hakkna sahipti, onu krbalamaya da hakk vard yleyse. Gvdeler herkese aktr. Kulbemizin kapsn kapattmzda, Lydia'y kollarma alp yattrrdm, yaralarna merhem srerdim. Bu saatler bize aitti. Ama gn do 174 garken kle anlar alnca d dnyaya dner, kendi yollarmza giderdik. Kimi zaman Galant, Yklmadan ne kadar dayanabilir insan? diye sorard. Yklmaya gerek yok, derdim. Yklrsan o senin kendi kusurun. te Achilles yklm bir adam. Genliinde kavgac biriydi, neyin deitirilebileceini, neyin deitirilemeyeceini bilmezdi. imdi, pazar gnleri ya da efendi yokken birasn iip sarho oluyor, kuytu kelerde alyor ya da geldii uzak lkenin aalarn, insanlarn, kzlarn anlatarak vnyor, onun bunun kafasn iiriyor. Artik onu susturabilirsen sustur. Ya saatlerce dil dkeceksin, ya kafasna bir ey indireceksin ya da kna bir tekme atacaksn. Ona hep sorarm, byle davranmann sana ne yarar var? Bir erkek her eye dayanmal, her eye karn ayakta kalabilmeli. Sabretmesini, beklemesini, esnek olmasn bilenler ayakta kalr ancak. Ta yerden alp atabilirsin, paralayabilirsin, ama suyu elinde tutamazsn, suya kimse hkmedemez. nsan da su gibi olmal. Achilles'i dinlerken skntdan patlardm. Dileseydim ben de yreime sevin verecek, gvdemin szlarn dindirecek, ku-(aa mzik gibi gelen bir sr ad sayp dkebilirdim. Jogjakarta, Madura, Rembang, Kediri, Tjilatjap. Tjirebon, Surayaba, Melang, Ranjuwangi... Bu adlar kulaklarmda nlarken, aklma palmiye aalar, kanat rpan gvercinler, deniz, sular kprterek hantal hantal yryen yaban kzleri hindistancevizi stnn tad, safran, karabiber, karanfil, kini ve tarn kokulan gelir. Ama bunlar kendime saklarm, bunlar yalnzca beni ilgilendirir. Ya dler... Dlerimde ayieklerni, kular, palmiye a-acna benzeyen ve Galant'n anas kadar gzel bir kadn grrm. im istekle dolu, hznle uyanrm, yanmda Lydia'y bulurum. Dmdeki kadn olmad iin sulayamam onu. Yanmda olduuna krederek onunla seviirtm, gecenin tadn birlikte karrz. Az sonra yeni bir gnn balayacan, 175 gnlerin zor getiini ikimiz de biliriz. Dler adamn dayanma gcn artryor. Kap yollara dsem de dmdeki kadn bulamam artk, Olanaklyla olanaksz birbirinden ayrmak gerek, ayakta kalabilmenin tek yolu bu. Bunlar Galant'a anlattmda, Anlamaya alyorum, ama kolay deil, dedi. Biliyorum. Ne var ki, senin iin daha kolay, sen burada dodun, buras senin lken. Oysa ben lkemi yitirdiimde daha on yanda bile deildim. Senin iin daha kolay bence. Dayanma gcnn azaldn hissettiinde kendi lkeni dleyerek avunabilirsin. Orada olsan da, olmasanda, bir yerlerde bir lken var senin. Benim gidebilecek hibir yerim yok. Buraya da ait deilim.

ok gen olduun iin byle konuuyorsun. Benim yama gelince sen de deiirsin. Senin gibi yalanmay istemem ben. stesen de, istemesen de olacak bu. Bu szler Galant' avutmuyordu, onu dnerek kayglanyordum. Gerekten benim ocuum muydu? Geceleri ya da alrken, belli etmeden ona dikkatle bakar, bana benzeyen bir yann bulmaya alrdm. Emin olamazdm bir trl. Olum olup olmamas nemli de deildi. kimiz ayn iftlikte, ayn arabaya koulmutuk. Lagenvlei'den buraya tandmz ilk gnlerde, geceleri Lydia'y, gndzleri de ileri paylardk. Pek huzursuz deildi o gnler, buraya uyum salayacan sanyordum. Kolay kolay iini amazd, yalnzln severdi. (Ben de yleyim, eer z olumsa bu yan bana ekmi.) Nicolaas'la ilikileri deimiti elbet. Doald bu, artk ocuk deillerdi. Dost olmadan nce birbirlerinin evresinde dolaan, birbirlerini koklayan iki kpek gibi, bu deiiklie almaya alyorlard. Hele Bet geldikten sonra Galant bsbtn dzeldi, gerekten mutluydu. Ben de rahatlamtm. ocuu lnce yine kayg duymaya baladm. Galant'n 176 Rose Ana'y'a konutuunu biliyordum. Olay karmadna baklrsa Rose onu yattrmt. Ama hep dalgn, hep dnceliydi, bir eyler olmasn bekliyordu, ban belaya sokmak iin elinden geleni yapyordu. Yemek zamanlarnda mutfan nne gider, Bet'in yiyecek datmasn beklerdik. Galant eie kar, evdekilerin duyaca biimde sesini ykseltir, Bet'le kavgaya tutuurdu. Sylesene, Bet, bugn bize yiyecek verilmeyecek mi? Yoksa kpeklerle birlikte yiyelim diye mi bizi bekletiyorlar? Bet omzunun stnden endieyle ieri bakar, Yine bela aranyorsun, derdi. Galant gelen yemei de beenmezdi. Ne bu rezalet? Sadece orbayla adam doyar m? Bize et yedirmek iin bir hayvann gebermesini mi bekliyorlar? Ben bana syleneni piiriyorum, Galant. Onlar byle tartrlarken, bir keresinde Nicolaas dar kt. Ben hemen geri ekildim, ubuumu yaktm: e karmak istemiyordum. Yemei beenmedin galiba. Galant bir eyler mrldand, ama ne dediini karamadm. Lagenvlei'deyken ikyet etmezdin, dedi Nicolaas. Byk efendi bize bol bol et verirdi de ondan. Hud-den-Bek et ktl ekiyor herhalde.

Nicolaas sinirlenmiti. Elini kapnn arkasna, kamnn asl olduu kancaya uzatt, ama kamy almad. Galant'a kolay kolay el kaldrmayacan hepimiz biliyorduk. Galant da onu bu yzden kkrtyordu sanrm, ne kadar ileri gidebileceini anlamak istiyordu. ocuun lmnden beri daha pervasz olmutu, nk Nicolaas'n bu olayn etkisinden kurtulamad belliydi. Ne var ki, Galant bu kadaryla yetinecek adam deildi. Daln krlmadan nce ne kadar eilebileceini hi kuku gtrmez bir biimde renmeden huzura ermeyecekti. Dal olanca gcyle bkecek, bir an gevetecek, sonra biraz daha bkecek ve o kanlmaz atrty duyacakt ille de. te bu ge 177 Sesler Zinciri F : 12 n ksa bir sre iin dindiriyor. Yepyeni ceketinin yrtk prtk kalntsn srtna alp parmaklarnn ucuna basarak dar szlyorsun. Kulbelerden birinden bir kadn kyor. Pamela. Geceleri bile seni mi gzetliyor ne? Baklaryla seni aryor. Onunla olmak sana iyi gelecek, biliyorsun. Kadn bir iki kez ylesine denemisin. Bu ksa deneyimlerden tr ondan uzak durmaya alyorsun. Bet'le kt bir iliki yaamsn, bundan sonra admlarn dikkatli atmalsn. Kadndan kadna fark var. Kimiyle yatarsn, kalknca o i orada biter. Ama Pamela'y'a yattn m bir daha kalkamazsn. Dalara trmanmak gibi bir ey. Dnyay geride brakrsn, nnde yalnzca kayalk yamalar vardr. Da delip geemezsen orada lrsn. Uzun zaman sonra ancak iskeletini bulurlar, tatan bir ayak izin bile kalmaz. Pamela kadnln ve gecenin dinginliini tayan uykulu sesiyle, Nereye gidiyorsun, Galant? diye soruyor. Bir yant bile ok gryorum, duraksyorum, sonra da, Dalara, diyorum. ikyete mi? Evet. Birden ona aklamak gereini duyuyorum. Krba yznden deil. Ceket yznden mi? Niye soruyorsun? nk benim iin deerlisin. fkeden gzm kararyor. Bunu sylemeye hakk yok, iime karmaya hakk yok. Mavi Tanrya yemin ederim, yaamm boyunca hi kimse deer vermedi bana. Rose Ana bile. Rose Ana bile diyorum, gerisini sen dn. afan donuk aydnlnda dik dik Pamela'y szyorum. Baklarnda korku yok. Ona bakarken aklma ceylanlar geliyor. Gzleri, duruu... en kk kprtda srayp kaacak gibi. Bana niye yle bakyorsun? diye soruyorum. Seni anlamyorum, geri dneceksin deil mi? Elbette dneceim, gidecek baka yerim var m? iimden bir ses, ite bir duvar daha, diyor. 187 ma, gnah, dedim. Karlk vermedi, utancndan yzme bile bakamad. Ama ok gemeden ayn eyi yine yapt. Bir akamst de Nicolaas'a yakaland. Nicolaas'n bararak kendisine doru kotuunu grnce durdu, ban ne edi. Bir an sonra kafasn kaldrp Nicolaas'n gzlerinin iine bakt. Ne cesaretle benim atm krbalyorsun?

Kapy krd. Daha nce hi byle bir ey yapmamt. Nicoiaas uzun sre sustuktan sonra ksk, fkeli bir sesle ekledi. Bir daha onu krbaladn... Ne yaparsn? Galant aylardr stme geliyorsun. Gnn birinde fazla ileri gideceksin. Nasl ileri gidebilirim? Bir kleyim ben, bir klenin oluyum. Seni uyaryorum. Galant'n yantn iitemedim. Nicoiaas, Sana son kez sylyorum, diye szlerini srdrd. Doru drst almaz oldun, bela aranyorsun. Sabrm tamak zere, anladn m? Yoo, anlamadm. yi almyorsam beni cezalandrrsn. Efendisin sen, yoksa deil misin? Nicolaas'n kendini tutmak iin byk aba harcad belliydi. Bak Galant, seninle bu gne kadar iyi geindik. Bu son olsun, bir daha olursa karmam. Galant karlk vermedi. Ben de o srada kmesi onarm-tm, aletlerimi toplayp barakaya doru uzaklatm. Onlar bir sre daha tartm olmallar, nk Niolaas' evine girerken grdmde hava adamakll kararmt. Az sonra Galant tek bana bozkra gitti. O gece iim iimi yedi. kisine de kzyordum. Hi yznden balattklar bu ekimenin sonu yle bir yere varacakt ki, durmak isteseler de duramayacaklard. Onlar engellemeye de gcm yetmezdi. 179 ler bittikten sonra, geceleri toplanr, sk sk bu konuyu tartrdk. Herkes ayn kandayd, Nicolaas'Ia Galant'n sr-| j tmeleri ocuun lmyle balamt. Ama Bet bu szlere i I ' l' fkelenirdi. Gemii eelemenin yarar yok.

Biz gemiten deil, bundan sonra olacaklardan sz edi( ' " yoruz, Bet. Ne olacakm? Efendi zr diledi, oouu ldrmek iste-

medii, elinden bir kaza ktn ka kez syledi, yle deil mi? Pamela bir keresinde dayanamayp atld. Bakyorum, hep efendiyi savunuyorsun.

Sen karma! diye hrlad Bet. ocuk ldnde sen bu*rada miydin? Birbirlerini hi ekemezlerdi. Bet hanmn gznden dtkten sonra kendi ii Pamela'ya verildi diye kz kskanyor, Pamela da Galant'n karamsarln Bet'ten biliyordu. Aka kavga etmezlerdi ama birbirlerine yle bir bakarlard ki, adam buz kesilirdi. iftlie Swartberg yresinden Rooy ve Thys adlarnda iki Hottento delikanls gelmiti. Onlar bizim gibi kle deillerdi, yalar da kkt, bu yzden onlarn yannda bu konulan tartmazdk genellikle. Ama Galant yoksa, bazen yanmza sokulurlar, bizi dinlerlerdi. Onlarn da bizim kadar kaygl olduklarn farketmitim. Kimi haftasonlan ya da efendilerin olmadklar geceler komu iftliklerin kleleriyle toplanrdk. Ya biz atlarla onlara giderdik, ya onlar bize gelirlerdi. Bu ziyaretler gn aarncaya kadar srerdi. imizde en iyi dans edenimiz ve en konukanmz Barend'in klesi Abel'di. Aa gibi boylu, boa gibi gl, yakkl bir adamd. Kadnlara ok dknd. nceleri Pa-mela'ya da asld, ama kz ona yz vermedi. Ara sra Lydia'yla da yatard. Zavall Lydia kiminle, ne zaman, ne yaptnn farknda bile deildi zaten. Yaknda kadn bulamazsa, hi enmez en uzak iftliklere kadar giderdi. Aramzda Galant'n durumunu dert etmeyen tek kii oydu. Konu aldnda, Rahat brakn 180 adam, derdi. Onunkisi srgn gibi bir hastalk, yaknda kendi kendine geer. Sonra da testiden koca bir yudum bira eker, keman alar, ya da atein evresinde dans ederek bizi cotururdu. Barend'in br kleleri endieliydiler. Mzmz Klaas kendinden nce konuann szlerini onaylard hemen. Onun yannda dikkatli konuurduk, konuulanlar efendisine yetitirmek gibi kt bir huyu vard. Goliath ok sakngan biriydi. Daha genti, ba derde girsin istemiyordu, bu yzden de Galant' m tutumunu beenmiyordu. (Bu dediim, Barend'le aras iyiyken elbet, daha sonra onun ba da derde girdi.) Hud-den-Bek'de, terzi-kundurac D'AIree'nin yannda alan enesi dk Dollie var bir de. riyar bir Mozambikli. Ga-lant' kt ynde etkiliyordu, bana sorarsan. Bekleyin grrsnz, derdi. Bu gnlerde bir frsatn bulup kaacam, kimse beni bulamayacak. Achilles'in tepesi atard. Nereye kaacaksn be adam? Seni hemencecik bulup getirirler. Ben denedim. Buras byk bir lke. Doru, iinde yitip gidebilecein kadar byk. Efendilere yakalanmazsan vahi hayvanlara yem olursun ya da alktan geberirsin. Buffelshoek iftliinin klesi yal Adonis yanmzdaysa, Konuun bakalm, derdi. Konumak kolay. Yiyeceimizi, ieceimizi, giysilerimizi, her eyimizi efendiler veriyorlar. Onlar olmazsa bize kim bakar? Hele benim 'efendim Jan'm stne yoktur bu lkede. Derken bir vnme yar balard, ounlukla yallar arasnda. Herkes kendi efendisini ve ve gklere karrd. zellikle Byk Efendi Piet'in adamlar Musa, Wildschut ve Snger. Sonunda kavga kard elbet.

Galant byle gecelerde yine kabuuna ekilirdi, kimseyi dinlemezdi. tlerimiz bir kulandan girer, tekinden kard. Ona hibirimiz sz geiremedik. Gnn birinde, olanlar oldu. lk dondan hemen sonrayd. Fasulyeleri toplamtk. Ni 181 colaas karsyla birlikte Cape'e gitmiti. Galant da gitmek istemiti, ama Nicolaas onu gtrmeye yanamamt. Khyann grevi efendi yokken iftlii ekip evirmekti. Hud-denBek'de her gece elence yapyorduk. Bokkeveld, Bokkeveld oldu olal byle amata grmemitir. Hemen her gece bir koyun kesip atete kzartyorduk. Yiyecekleri ve iecekleri herkes srayla getiriyordu. Komu iftlikler hangi hayvann allara dadandn dnedursunlar, biz vur patlasn al oynasn eleniyor, sabahlar kanl gzlerle sersem sepelek ortalkta dolayorduk. Bet bu ie bandan beri karyd, (hanm Pamela'y Cape'e gtrmt) ama Galant onu arabuk yola getirdi. Ben bu iftliin khyasym, ben ne dersem o olur. Dndnde Nicolaas'a bir ey sylersen, seni yaatmam. d patlayan Bet ask suratla da olsa, aramza kart, bizim gibi yiyip imeye balad. Nicolaas'm beklediimizden bir hafta nce dnmesiyle gze! gnler sona erdi. K bann renksiz, puslu gnlerinden biriydi. Arabann dalarn arasndaki dar geitten geldiini grnce neye uradmz ardk. Galant kesim tann banda, elence iin kestii koyunun derisini yzmekteydi. Sakin sakin kafasn kaldrp arabaya bakt, elinin kann bile silmeden beklemeye koyuldu. Korkmu grnyordu, tersine sust yakalamaktan sevinmi gibiydi. Nicolaas neler olup bittiini hemen anlayamad .Koyun kesmekte gecikmisiniz, dedi. Pazartesi niye kesmediniz? Galant, Pazartesi de kestik, deyince korktuumun bamza geleceini anladm. Nicolaas, Nasl yani? dedi akn akn. Galant tan yanndaki varilde ellerini ykamaya giriti. Parmaklarn birer birer ovalad, trnaklarnn iini temizledi. Ni-coiaas'n ocuun lmnden sonra verdii o k fitilli kadife ceketi srtna geirdi, ardndan da, Son gnlerde ete doymaz olduk, dedi. Nicolcas'la Galant kesim tann banda yalnzdlar. Ha 182 nm ve hizmetiler uzakta, arabadaki paketleri eve tayorlard. Ben de ahrn kesine sinmi dinliyordum. Ben seni iftlie gz kuiak olasn diye braktm, dedi Nicolaas.

Galant omuz silkti. Efendi ona doru bir adm atp, Davarlar nerede? diye sordu. Nerede olacaklar, otlakta. Ala getir, onlar tek tek sayacam. Galan dudak ucuyla glmseyerek otlaa doru yola kt. Ben de ahrn arkasndan dolanp peinden gittim. Achilles srnn bandayd. mz birlikte sry iftlie getirdik. Nicolaas tahta kapnn nnde, dilerinin arasnda piposu, bizi tekliyordu. Hibir ey sylemeden hayvanlar sayd. Be eksik. Ontong, bu be koyuna ne .oldu sen biliyor musun? G bir soruydu, dolambal bir yant vermeyi yeledim. Sizce onlar yrtc bir hayvan m kapt? Bilmem, ben sana sordum. Sylemek kolay deil, kk efendi. Pekala, sen ne diyorsun, Achilles? Ben sry imdi getirdim, kk efendi. Ben Nicolaas'a bakyordum, o da Galant'a. Galant gzlerini uzaklara dikmi, hafiften slk alyordu, ama pek inandrc olamyordu bana kalrsa. Nicolaas hi deti olmad halde, iimizi kolaylatrmaya alt'. Leopar izine rastladnz m? Galant sl kesti, Nicolaas'a dnd. Ne leopar, ne akal. Onlar ben kestim. Haftada yalnzca bir koyun kesilecek demitim. Bu size yetmedi mi? Fazlasn istedik. Nicolaas baparmayla piposunu 183 Dndmde seni dzelmi bulacam sanyordum, Ga-lant. Seni ka kez uyardm, yle deil mi? yle. Ontong, Achilles onu ahra gtrp bo varilin stne balayn. Kk 'efendi... diye kekeledim, ama yarar olmad. Ni-colaas dn vermemekte kararlyd bu kez. Galant, Hadi gtrn beni, dedi. Yo! boyunca omzunun stnden Nicolaas'a bakp durdu,, geleceinden emin olmak istiyordu sanki. Ahrda varilin stne kendi uzand, el ve ayak bileklerini baladk. Nicolaas' beklemeye koyulduk. Birbirimize bakamyorduk. Nicolaas bana saatler gibi gelen bir srenin sonunda ahra girdi. Elinde iki krba vard, birini bana, tekini Achilles'e verdi. Bu i hi houma gitmemiti. Efendi klesini krbalayacaksa kendi krbalama-lyd. Bizim iimiz deildi bu. Sen artk ok oldun. Galant. Hadisene Ontong, ne bekliyorsun? sndrp gmleinin cebine koydu.

Galant kafasn glkle arkaya evirip Nicolaas'a bakt. Ontong! diye haykrd Nicolaas. aresiz krbac Galant'in srtna indirdim, k ceketinden toz kalkt. Galant bir daha kafa tuttu. Korkuyorsun deil mi? te bu ldrtt Nicolaas'. Krbac elimden kapt, olanca gcyle, rasgele vurmaya balad. Vurdu, vurdu, ceket yrtlmt, krba Galant'n etlerini paralyordu. Buna karn Galant bir kez olsun barmad. Arada bir belli belirsiz inliyordu sadece. Sonunda dayanamadm, Kk efendi... diye mrldandm. Vaktinde durmazsa kt bir eyler olacandan korkuyordum. Nicolaas aldrmad, h'er darbede fkeyle titriyor, grtlandan hrltl bir ses kyordu. Hafife koluna dokundum. Yeter artk, kk efendi. Onu ldreceksiniz. Nicolaas balad gibi birden durdu, yuvalarndan uram gzleriyle bana bakt, krbac atp dar frlad. Galant' 184 zp kulbesine srkledik, kafasna su dkerek aylttk. Bari dersini alm olsa, diyordum iimden. Hanidir beklediim frtna patlamt. yi olmutu belki de, hava temizlenir, Hudden-Bek huzura kavuurdu belki. Ama Galant' hafife almm. Akacak kan damarda durur mu? GALANT Duvarlarla evrili bir avluda gen bir at. O duvardan atlamaya kalkma sakn, yoksa... Yoksa ne olacan bilmiyorsun. Atlamadka renemezsin. Atlamak da kolay deil. Avluya almsn. Nereye koacan, nerede otlayacan biliyorsun. Ama ta duvarlar hep orada. Avlu gn gnden daralyor sanki. Ya duvardan atlayacaksn, ya duvar seni ezecek. Ben atladm, duvar atm ve ite ayaktaym. Dv horozlar gibi didiip durmak yararsz. Dikkat et, Galant. Seni uyaryorum, son kez uyaryorum, diyor Nicolaas. Ama o son kez hibir zaman gelmiyor, bunu kantlamadan rahat yz yok. Nerede o duvar? Aabilir miyim? At krbalarken kendi gvden sarslyor. Kahrolas, niye orada ylece duruyorsun, niye seni krbalamama izin veriyorsun? Benden ok byksn, ok glsn. Niye beni iftelemiyorsun, niye ayaklarnn altnda inemiyorsun? Niye dizginlerini koparp dalara kamyorsun? Kamaz. Onu dvmeme, aalamama, gururunu krmama izin verir. Bana gelenleri sessizce kabullenir. Buna dayanamyorum, dayanamyorum. Ontong, Adama yle kafa tutma, diyor. Anlamyor ki. Ben Nicolaas'a kafa tutmuyorum. Onun duvarndan bana ne? Ben 185 kendi duvarmla yz yze gelmek zorundaym. Yoksa bir mezar kazp beni gmn daha iyi. Tts de yakmayn, brakn kahkaha akal dilediince dolasn.

imdi her eyi apak anlyorum. Lagenvlei'de ocuk olmak baka, Hud-den-Bek'e uyum salamak baka. fke ya da umutsuzlukla kar karya geldiimizde, Nioolaas baryor. Ne oldu sana, Gaiant? Artk seni anlayamyorum. Eskiden ne kadar iyi geinirdik. kimizin de nnde ta bir duvar olduunu, o duvardan atlamamz gerektiini ona nasl aklayabilirim? Krbala ilgisi yok. Keskin darbeler derini yrtp etine iliyor. Kaylar zdklerinde bacaklarn seni tamyor, karanlk bir kuyudasn, stne su arpp seni ayltyorlar, onlar kim, bilmiyorsun. Duvarn varln krba sayesinde anlyorsun. Anlayabildiin iin mutlusun. Szlar iindesin, ama duvarn te yannda olmak buna deer. Gecenin en karanlk saatlerinde, senden baka herkes uykudayken bir eyi daha ayrmsyorsun, Atlamadan nce o duvar aman gerektiini dnyordun yalnzca. te atn, karna bir duvar daha kt. Hep de yle olacak. Duvarlar ard arda. Bunu anlaynca ylgya kaplyorsun, stne bir bezginlik kyor. O srada uykuya dalyorsun, uyku seni huzura kavuturuyor. afaktan nce srnerek kulbeden kyorsun. Sabah yldz parlyor. Toprak yer yer buz tutmu, ama stne bastnda atrdayacak kadar sert deil daha. Souk tabanlarna iliyor. Kle an henz almam. Soukta yatmaktan her yann tutulmu, gvden uyumu, ikibklm yrrken yaralarn yine szlamaya balyor. Srtn bir daha dzeltemeyecekmisin gibi geliyor. Dilerini skyorsun, nnde upuzun bir yol var. an almadan Hud-den-Bek'ten uzaklam olmalsn. Kulbeye dnyorsun. Epey zorlanarak atei harlatyorsun, yaban ay styorsun. Ne olursa olsun Bet' uyandrmamal-sm. Scaklk kaskat gvdeni biraz gevetiyor, ayn kokusu ac 186 reksiz srarn kabul edemiyordum. Srekli gerkinlik iinde yaayarak kendine yazk ediyordu. Ona sz geirmek olanakszd, dinlemiyordu bile. En ok da atlara yapt artt beni. Atlar ok severdi. Onlar bir kadn okar gibi okar, sever, onlarla saatlerce konuur, akalar, efendiden izin almadan tavanarasna kp onlara buday ve arpa getirir, hatta mutfaktan eker aldrp onlara yedirirdi. zellikle Pamela geldikten sonra. Hanmmz Cecilia, Bet'le geinemez olunca, babasnn iftliinden Pamela' yi getirtmiti. Kadn Gaiant'a hemen sevdaland, ama Gaiant ona ilkin yz vermedi. irkin kadn deildi oysa. Biraz zayfsa da biimliydi, sessiz ve utangat. inin ateini dar vermeyen trnden. Byle su ve ate karm kadn az bulunur. Gaiant'a evden her istediini verirdi. Bir para et, bir yudum konyak, atlara eker. Hanm evden erzak eksildiini anlaynca da krbac ses karmadan yer, Galant' ele vermezdi. O gnlerde Gaiant fkesini atlardan karmaya balamt. Her gn deil elbet, bunu yapamayacak kadar dknd onlara. Hepsinden de deil, bir tekinden, Nicolaas'n aln yldzl siyah aygrndan. iftliin en evik, en deerli atyd. Nicolaas, Galant'tan bakasnn ona el srmesine izin vermezdi. Galant'n o at ok sevdiini biliyordum, onunla saatlerce

urard. Ge!-gelelim son gnlerde Nicolaas'la ne zaman dalasalar, (hanidir sregelen o sessiz dalamalardan sonra) hemen ahra kouyor, hncn attan alyordu. O gzelim hayvana ikence ederdi dpedz. Dizginleri acmaszca ekerek azn kanatr, dver, korkutur, hayvan can havliyle kamaya alnca da kolu yoruluncaya kadar krbalard. Onu at krbalarken ilk kez grdmde, Ne yapyorsun? diye haykrdm. ldrdn m? Gaiant soluk solua durdu, bo baklarla bana bakt, tanmamt sanki. Gzleri vahi parltlar sayordu. Sonra krbac att, hayvan ahra gtrmeyi bana brakp sendeleyerek uzaklat. Yattktan sonra, Sakn bir daha hayvan krbala 178 Beni sorarlarsa, Tulbagh'a gittiimi syleyecek misin?

stersen sylerim, istemezsen sylemem. Syleyebilirsin. Sylerim yleyse. Gn yava yava aaryor. Yaknda an alar. Ayaklarm srye srye ilerlerken an falan dnmyorum. Kafamda hep o kadn. Pamela. Yol boyunca, can acsna ve yorgunlua yenik dmeme Pamela engel oluyor. Gzlerini, sramaya hazr bir ceylana benzeyen kvrak, incecik gvdesini yanmda gtryorum. Yaralarm yznden bir gnlk yolu iki buuk gnde alyorum. Her admda canm acyor. Ayak izlerim ayaklarma yapyor, beni Hud-denBek'e doru ekiyor. Pamela'ya. Nico-laas'a. Szlar peimi brakmyor. Soluk alrken gsm acyor, kolumu kaldracak olsam srtm, omuzlarm, kalalarm, bacaklarm szlyor. Ayaklarmla btn dnyam da ekip srklyo-rum. Bu ykten kurtulmak olanaksz. Nicolaas... Beni de Cape'e gtrseydin, bugn dalarda srnmeyecektim. Sana yalvardm. Cape'i grmeyi ne kadar ok istediimi pekala biliyordun. ocukluumuzda oray bana anlatan sendin. Yksek beyaz evleri, insanlar, st masa gibi dmdz olan da, denizden gemiler gelirken tepede patlayan toplar, at yarlarn, pazar yerlerini, sokaklar, baheleri, ka-!eyi mzikleriyle dans eden kleleri. Hepsini senden dinledim. Beni oraya gtrmen iin sana yalvardm. Ama sen, Burada kalman istiyorum, dedin. Sen olmazsan iftlie kim bakar? Sana gveniyorum, Galant. Gvenebileceim baka kimse yok. Gvenecein Ontong ve Achilles vard. ki saatlik yolda aabeyin vard. Beni tatl yalanlarla kandrmana gerek yoktu. Sen aslnda, Ben efendiyim, ne dersem onu yapacaksn, demek istedin. Yepyeni, k ceketlerle gnlm almaya alma. Bugn aeket, yarn paavra. ocuumun topran altnda yattn unutma sakn. Benim tabanlarm topra, kayalar teperken, g etmekte gecikmi krlanglar gkyznde gelip gidiyorlar, birden ala 188 ip yn deitiriyorlar, kendilerini yele brakp szlyorlard. Yaral gvdemi adm adm srkleyerek dalar atm.

Adliyedeki beye, ikyete geldim, dedim. stme bir gariplik kmt. Yksek beyaz duvarlar, kemerler, tavann kirileri, yksek sahanlk. Her ey yksekti burada, bense paralanm ceketim, lekeli, buruuk apkamla klm gibiydim. Hud-den-Bek'de adam krbalyorlar. Yemek de kt. Yeni ceket veriyorlar, sonra da ceketi krbald para para ediyorlar. u halime bak. Yarg, Efendinin mektubu nerede? diye sordu. Ne mektubu? Buraya gelirken ondan izin almadn m? zin isteseydim beni yine krbalard. Katn demek. Bunun ar bir su olduunu bilmiyor musun? Kamadm, ikyete geldim. Kiminle konutuunu sanyorsun sen? Beni bodrumda yar karanlk bir hcreye attlar. Yerdeki samanlar le gibi sidik kokuyor. Kk bir kse pirin suyu, bir para ekmek, bir para da ekimiz domuz ya. Kk pencereden ku sesleri geliyor. Bir krlang ailesi atnn saana yuva yapm olmal. Kn burada ne ileri var, niye tekilerle birlikte gitmemiler? Onlar anlayamyorum. zgr olduklar halde gitmiyorlar. Btn gn cvltlarn duyuyorum. Gnbat-mndan sonra sesleri kesiliyor, hcreye korkun bir yalnzlk kyor. Ne zaman gelip alacaklar beni? . Pamela'ya sylediim iyi olmu. Hcrede bir gece kaldm, ertesi gn Nicolaas kageldi. Ama o bir gece dnyaya bakm deitirdi. Beklenmedik bir yamur frtnasnn kntlar talarla trpleyerek bir da rmana yeni, gvenli bir yatak amas gibi. Hcrede kiiydik. Biri, ok yal, yklm bir adamd. Bir kede inildiyor, kimseyle konumuyordu. teki ykl bir arabay bir omzuyla kaldrabilecek kadar iriyar biriydi. Kollarn 189 bknce, kaslar zinciri koparacakm gibi kabaryordu. Beni balamamlard, devin hem kollarna, hem bacaklarna zincir vurulmutu. Zincir baz yerlerde derisini kazm, etini ortaya karmt. Ben paavralarla da olsa rtnmtm, dev rlplakt. Krba izleri gvdesini boydan boya kaplyordu. Paralanm kpkzl etlerin arasndan kemiklerin ak grnyordu yer yer. Duruunu deitirirken, grtlandan aslan kkremesine benzeyen korkun iniltiler kopuyordu. O yllar tesinde kalan gecede aslann topra sarsan kkremesini nasl unuturum? Beni hcreye atarlarken o ierdeydi. Pis samanlarn stne kapaklandm. Niye dtn buraya? diye sordu. ikyete gelmitim, ama efendi gelinceye kadar burada kalacakmm. Adam, Demek hl ikyete geliyorsunuz, diyerek bir kahkaha att, zincir akrtlar iittim. Byk bir glkle srtn duvara dayad, pencerenin demirlerine tutunup yaral gvdesini kaldrd, dar bakt. Ara sra kanat rpan krlanglardan baka hibir ey yoktu darda. eri szan k geni omuzlarn. kasl kollarn, kanl srtn, kabaetlerini, ktk gibi kaln bacaklarn aydnlatt.

ikyetin ie yaramadn bir gn sen de anlarsn, ben oktan anladm. Senin suun ne? En ar. ('Efendini mi ldrdn? Dev suratn buruturdu. Sence en ar su bu mu? Demirleri brakp yere kt, bir inilti kopard ve sustu. O kadar uzun bir sre sustu ki, konumaktan vazgetiini sandm. So-nundc zincirler yine sakrdad ve dev konumaya balad. Benimle deil, kendi kendine konuuyor gibiydi. Bir avdan sz ediycrdu. Me zaman olmu bilmem? Belki de yalnzca bir dt, ne nemi var? Bir grup efendi kuleleriyle birlikte ava kmlar. Dev de oradaym. Yce Irmak boyunca, gnein do 190 duu yer sada, batt yer solda kalmak zere kz arabalaryla haftalarca yol almlar, karlarna kan hayvanlar vurmular. Yaban kzleri, geyikler, zebralar, filler, gergedanlar... Arabalar ckabasa fildii, boynuz ve post dolmu. akal ve srtlan srleri de geride braktklar leleri yiyerek pelerinden geliyorlarm. Gittikleri yn, havada emberler izen akbabalara bakarak anlamak olasyms. Derken kalabalk bir insan topluluuna rasge'miler. Buraya kap zgrlklerine kavumu bir sr insan. ; nanmyorum, dedim. Kendi gzlerimle grdm, onlarla konutum. Onlar da senin benim gibi kleymi eskiden, imdi kendi topraklarnda yayorlar. Efendiler onlar vurmaya kalktlar, ama adamlar bize yiyecek iecek verdiler. Ertesi sabah uyandmzda gitmilerdi. Geride sadece bo kulbeler ve davarlarn ayak izleri kalmt. Efendiler kulbeleri ve tarlalar yakp yktlar. Ama ne zarar var? Hepsi gitmiti nas olsa, hepsi zgrd. Senin benim gibi kleler haa? Evet, yle. Zincirler ta demeye srtnd. Karanlkta onu g seebiliyordum. Aslan sesine benzeyen o gr ve pes sesiyle anlatmay srdrd. Bizim iftlikte evden epey uzakta byk bir kaya var, stnde paslanm bir zincir paras grrsn. Sylediklerine gre, ok eskiden gen kzlndan beri sk sk kaan bir kle kadn varm. Malayalym galiba. Her seferinde yakalanp geri getirilir, cezalandrlrm. Ne ceza verilirse verilsin, ilk frsatta yine kaarm. Sonunda kadn o kayaya zincirlemiler. U-zak olduundan, lklar evden a'uyulmczm. Drt kazk akp gnee ve yamura kar tepesine bir barnak yapmlar. Gnde bir kez bir ocuk ona yiyecek ve su gtrrm. Yaam boyunca o kayaya zincirlenmi olarak kalm, kimseyle konumam. Uzun yllar yaam, lsn bozkrn vahi hayvanlar ve akbabalar yemiler. Onu tanyanlara yetiemedim, ama zincir hl orada Kamaya yeltenen Kleleri oraya gtrp 191 krbalarlard. Kadnn bana gelenleri dnnce, adam kaamazd bir daha. Avdan dndkten sonra o kayaya sk sk gitmeye baladm. Yce Irmaktaki insarlan dnrdm, aklmdan kmaz olmulard. Sonra da yaammda ilk kez katm. En ar sue bu mu?

Bu sadece bir balangt. Ne yaptn yleyse? Uzun bir sessizlik oldu. Konumaya baladnda, sorduuma kzm gibi fkeliydi sesi. Hep hanmn yznden. Her yapt:ma kusur bulur, durmadan beni azarlard. Gnlk ilerin bitmesini bekler, ardndan da yeni bir i buyururdu. Yaknacak olsam, hemen efendiye koar, beni krbaclatrd. Ertesi gn yine tepemde durur, ikide bir barp arrd. Ufak tefek bir eydi, ama yle irret kadn grmemisindir. Adam zvanadan karmak iin elinden geleni yapar, karlk verince de tokatlar, doruca kocasna gidip ikyet ederdi. Kleler krbalanrken ahrdan ^eksik olmazd. Kocasn daha hzl vurmas iin kkrtrd. Kac kez katm, ama her seferinde buldular. Gnn birinde bak kemie dayand. Btn gn gnein altnda orak sallamtk. Akamst derede ykanyordum. Kadn yine yanmda bitti. Gidip davarlara ot toplamam buyurdu. ok yorgunum, dedim. Benimle nasl byle konuursun, diyerek yanama bir tokat indirdi. Gzm karard birden, bileine yaptm. Bir ey yapacak deildim, engel olmak istemitim sadece. Domuz gibi lklar atmaya balad. lklar beni hem korkuttu, hem bsbtn ileden kard. Elimden kurtulmaya abalarken giysisinin n boydan boya yrtld. lklar kesildi, az bir kar ack, soluyarak bana bakt, bir yandan da giysisini ekitiriyordu. Brak beni, n'olur brak. Kimseye sylemem, sz veriyorum. Dokunma bana, brak gideyim, diye yalvaryordu. Onu hanmm olarak grmyordum artk. Karmda salya smk bana yalvaran oaik bir yaratk vard. Tiksintiyle onu ittim, yere 192 dt. Kalkmaya almad, hckryor, yalvaryor, tkrkler sayordu. Bana ne oldu bilmem, kadnn giysilerini paralamaya giritim. Anadan doma kald. Tyleri yolunmu, sska, beyaz bir tavuk gibi. Bu kez de, ne istersen yap, ama canm alma. Ne istersen veririm, diye yalvarmaya koyuldu. Onunla yattn m? Zincirler fkeyle sakrdad. Esbette hayr, tavuklarla yatmam ben. Aparasna bir tekme atp uzaklatm. Hepsi bu demek. Daha ne olacakt? Dnyadaki en ar sucun, beyaz bir kadnn erefiyle oynamak olduunu bilmiyor musun? Sana ne yapacaklar? Burada yapacaklarn yaptlar. Yarn Gape'e gtrecekler. Talimin varsa ya yolda lrm ya da aslrm. Ya talihin yoksa? Robben Adasn boylarm. Ayamda prangalarla lene kadar ta krarm.

Daraacndan iyidir, yaarsn hic deilse. Ayanda prangalarla, her gn kardaki Masa Dana baka baka yaamaya sen yaamak m diyorsun? Kayaya zincirlenmi kadn gibi tpk. Adaya zincirlenmisin, yaadn srece kurtulu yok, kafanda Yce rmein insanlar canlanr. Kendilerine ait srleri ve tarlalar olan zgr insanlar. Byle yaamak lmekten daha beter. Ama efendilerin kulbeleri ve tarlalar yakp yktklarn? syledin. Olsun, yine de zgrler. Btn gece konutu. Ara sra dahyor, uyandmda yine sesini duyuyordum. Biraz uyuana, dedtm. Konumam gerek. Bir daha biriyle konumak frsatn bulamam belki. Sen hic sesini karmadan beni dinle, uyuma sakn. Bir sre sonra szleri birbirine kartrr oldu. ocukluu, kadnlar, efendisi, hanm hepsi karmakark. Birilerine haber 193 Sesler Zinciri F : 13 iletmemi tembih ediyordu. Siena'ya unu syle. Thomas' do unutma. Katrina sorarsa... Katrina kim? iftliin nerede, ad ne? Bunlar sylemez-sen onlara nasl haber iletirim? Konuma, sadece dinle. Derken sayklamaya, ac ac inlemeye balad. Zincirlerin takrtsndan titrediini anladm. Atei km olacak. Bir ey-Isr syleyecek oldum, dinlemedi bile, blk prk yklerini srdrd. Ara sra kalkp pencerederj dar bakyordum. Kk bir gkyz eridi grnyordu. Yldzlar. Byk efendinin Rose Ana'ya geldii geceleri anmsadm. Darda yatp yldzlara baktm geceleri. Ama hcre kck, karanlk ve le kokuluydu. Uyuyakalmm. Dmde kendimi bir kayaya zincirlenmi grdm. Bir aslan stme saldryordu, kprdayamyor-dum. Bir kadn bana su veriyor, Sen benim iin ok deerlisin, diyordu. Kurtulamayacam biliyordum, akbabalar havada emberler iziyorlard. Bir yerlerde zgr insanlar vard. Korkun bir kkreme duydum, hemen ardndan da uyandm. Adam hl bir eyler anlatyor, szcklerin arasnda hkra benzer iniltiler koparyordu. Gnn ilk klaryla birlikte krlanglar tmeye baladlar. Aslan sesli adam tedirgin bir uykuya dald, arada bir ii ekiyor, bir eyler mrldanyordu. Beni hcreden kardklarnda gne ykselmiti. Nieola-as'la birlikte st kattaki byk odaya ktk. Yarg odada deildi, yardmcs vard. Nicolaas'a, Ona ne yapmam istersiniz? diye sordu. Krba akln bana getirir sanrm.

Beni avludaki bir diree baladlar. Direk de, dibindeki toprak da kan lekesi iindeydi. Krlanglar vzr vzr uup duruyorlard. Krba darbeleri umurlarnda bile deildi. Krbatan sonra adam, Efendinin her dediini yapacak msn? diye sordu. Yoksa ayak bileklerine halka m takalm? Efendim ve siz nasl uygun grrseniz. 194 yi yleyse seni brakyorum, bir daha kaarsan bu kadar kolay kurtulamazsn elimden. Saolun, efendim. Dar karken adam Nicolaas' ger; ard. Kapnn dndan ne konutuklarn duyabiliyordum. Bunu sizin hatrnz iin yaptm, Bay Van der Merwe. A-ma bundan sonra klelerinizi krbalarken daha dikkatli olun. Kay, sopa tamam da, gergedan derisinden yaplm krba kullanmak yasak. Amirlerim farkederlerse klenizi elinizden a* lrlar. Cape Adliye Sarayndakiler ii ok sk tutuyorlar. Nicolaas bana da bir at getirmiti, birlikte yola koyulduk. Her yanm kan iindeydi. Ara sra can acsndan gzlerim ka-raryordu. Ama aslan sesli adamla Yce Irman zgr insan-iar yol boyunca aklmdan kmadlar, sisin dalmasn beklerken bile. Yce Irmak ne kadar uzakt kmbilir? Nicolaas beni konuturmaya abalyor, habire bir eyler anlatyordu. Bir ora uyudu. Ben gzm bile krpmadm. Can acsndan ok, o dev adamn anlattklar yznden. te, gvdemdeki krba izleri iki misli artm olarak Hud-den-Bek'e dnyordum. Umurumda deildi. Nedendir bilmem, ama aslan sesli adam tanmak ektiim onca acya deerdi. GOLIATH Worcester'e ikyete gitmeye demezmi. Gitmem iin A-bel zorlad beni Galant'a sor. Onunla ka kez konutuk. E-fendi yasann her dediini dinlemek zorunda. Yasa pazar gnleri almak yok diyor, oysa efendi bizi altryor. Worces 195ter'deki beylerin haberi olsa onu hemen cezalandrrlar. Efendinin kendi bildiini okumasna gz yumarsan, kn tekmelemesi iin ona izme vermi olursun. Abel'in stelemeleriyle ikyete gittim sonunda. Bir bakma davam da kazandm saylr, ama asinda kaybettim. Yarg Elandsfontein'e dnmemi sylediinde anladm kaybettiimi. Sk sk mfetti yollayacakm. Ne yarar var? Mfetti gittikten sonra gnler, haftalar, aylar boyu yine Efendi Barend'le kalacak dei! miyiz? Ben dndkten bir hafta sonra mfetti kageldi. iko, lapac, konuurken adamn yzne bakmayan bir herif. ikyet etmekle ileri bsbtn berbat ettiimi anladm. Efendin sana iyi davranyor mu? diye sordu. Efendi yanmda dururken ne diyebilirdim? Ne diyeceimi zaten bana belletmiti. Mfettiin de acelesi vard besbelli.

Hadi abuk konu, btn gn burada kalacak deilim. Efendim bize iyi davranyor. Mfetti dedikleri buymu demek. Barend'in bana rettii yalana inanmak istedii yznden okunuyordu. Beni at tepmi szde. nanmayacak olsa bana dert alacakt, bunu gze alamyordu. Onu bize bakmas iin gndermilerdi, ama efendinin yanndayd. Biz bir yanda, onlar bir yanda. Deimez bu. Adam gittikten sonra Abel'e, Bir daha ikyete falan gitmem, dedim. Efendinin avucundayz, ona bakaldrmak yararsz. Sana cannn istedii gibi davranmasna ses karmayacaksn, yle mi? Onun cannn istediini yapmaya hakk var, bense onun yapt her eye katlanmak zorundaym? Bu gece eve dndnde beni elimde belle karsnda bulacak, dedi Abel. Neler olacan grrsn. Ona engel olmak istedim, ama bir hafta nce yediim krbatan hl halsizdim. Zaten Abel'e kimse sz geiremez 196 di. Doruyu sylemek gerekirse iimde son bir umut vard. Bizim yapamadmz o yapard belk. Gelgelelim efendi dnnce, Abel'e seslenerek atn ahra gtrmesini buyurdu. A-bel de efendinin buyruunu kuzu kuzu yerine getirdi. Abel bile bir ey yapamayacak kadar korktuuna gre, bizim iin umut yoktu. O gn bu gndr bana verilen her ii yaknmadan yaparm. Yaamak istiyorsan baka aren yok. Yaam biraz biliyorum hi deilse, lm hic bilmiyorum. NICOLAAS Hangi terslik yaamamn Galant'a bal olduuna hkm verdi? Cape'den tacirlar, ulaklar gelmilerdi. Uzak iftliklerde o-turan dostlara da rastladm. Bu yzden Tulbagh'da epey oya-andk. Kara daml, beyaz badanal evleri geride brakp Witzenberg'in yamacndaki araba yoluna girdiimizde vakit leyi geiyordu. Bildiin taa kaznm o tekerlek izlerinde. nasl da nefret ederdim. Hep o izlerin stnden gidip gelmek zorundaym. zler beni iftlie ekip durur, istediim yne sapmama izin vermez. Kiisel drtleri, yanlglar yok sayan bir babann bana izdii yol bu. Yama ok dikleince atlardan inip dizginleri elimize aldk. Sis bastrdnda daha yar yola gelmemitik. O usulca, apansz kveren da sislerinden biri. Kk bir bulut bile grmeden dnya gzlerimizin nnden silinip gitti. Gr uzakl gitgide azald, bir adma kadar dt. Arada bir sis yarlyor, aadaki yamalar, uurumlar, allklar yle bir grnyor, ardndan yine ortalk bembeyaz kesiliyordu.

 197 Geri dnsek iyi olur, dedim. Geceyi kasabada geirir, yarn yola karz. Galcrnt dilerinin arasndan, Korktun galiba, dedi. Korktuum falar yok, ama karanlk bastrrsa geri de dnemeyiz. Ne oiur dnemezsek? Beni meydan okurcasna szyordu. Bir sre daha ilerledik. Atlar hrltl soluk alyorlard, korkmaya balamlard. Yine durdum. Bamza dert aacaz, Galant. Bu sis kolay kolay da-lmaz. Geri dnelim. Galant omuz silkti. Nasl istersen. Efendi sensin. Kstahl beni fkelendirdi. Btn olanlardan sonra yaral gvdesi hl dimdikti, srtndaki paavralar gururla tayordu. Yrtklarn arasndan gzken rkler, kanl izler kstaha beni sular gibiydi. Geri dnersem yenilgiyi kabullenmi olacaktm. fkem geti, iime bir bezginlik kt. Ne ummutum bilmem, ama bunu deil. Galant'la ilikimiz srekli bir kiilik atmasna dklmt. Bundan sonra da hep byle gidecekti galiba. O teslim olmadka ben de olmayacaktm. Yumuak ama sinsi beyazlk nal seslerini bouyor, dan btnln gzden gizliyor, biimleri deitiriyor, bellei ve yn duyusunu aldatyordu. Bir ara, Nereye gidiyorsun? diye sordu. Araba yolundan ilerliyorum, grmyor musun? Dudak ucuyla glmseyerek, Sahi mi? dedi, baklarnda alay vard. Oral olmadan yrdm. Doru yolu izlediime inanmaya zorluyordum kendimi. Ne var ki, Galant'n suskunluu gvenimi sarsyordu. Ara sra durup evreme bakyordum, ama o siste yol iaretlerini semek olanakszd. Gzlerini yerden ayrmadan, atn bana direnen gvdesini olanca gcmle ekerek ikibklm ilerliyordum. Yoku yukar ktmz belliydi hi deilse. Sisin iinde apansz beliren ekiller bulank suda yzen 198 balklar gibi stme geliyordu. Yamru yumru araba aalar, kaya paralar, yeil, slak allar... Onlara bakarken keskin izgileri birden yumuuyor, bulanklayor, gzden yitiyordu. Atlarn ve Galant'n sezgilerine gvenerek ilerlemek zorundaydm. Galant, Acaba kat m? dedi durup dururken. Bu siste onu kolay bulamazlar. Kim? irkildi, kendi kendine konuuyordu odam. Neden sz ettiini anlayamadm. herhalde. Prangal

Anlamazsn. Aklamaya girimeyince stelemedim, yo-ia devam ettim. imden bir ses, yrmek sanki tek umudu-muzmu gibi, beni hi durmadan ilerlemeye zorluyordu. Oraya kamazsn, dedi arkamdan. Yolu biliyorum, sen beni izle. Sa yanmzda dz bir patika vard. Eer yanl anmsamyorsam, bu patika otuz krk adm sonra keskin bir dnemele sola kvrlp dik bir yamaca kacakt. Gaiant' beklemeden, gitgide kararmakta olan sise daldm, gne batyordu belki de. Sezgilerim doruysa, son yamaca az kalmt. Onu da atktan sonra, sis dalmasa bile yolu kolayca bulurdum. ok gemeden Efandsfontein'de olurduk. Hester ve Barend'le (zellikle Hester'le) bir fincan ay imek iyi gelirdi. Ardndan da Dui-welsberg'le Skurweberg'in arasnda kalan dar vadiden, Vaal-bokskloofberg'in ba dndrc yamalarna, oradan da Hud -den-Bek'in yumuak dzlklerine... Arkamdan bana smsk sarlnca bo bulunup bir lk kopardm. Krbac kaldrarak, Ne yapyorsun? diye bardm. Bak, dedi. Baktm, ama sisten ve birka adm tedeki kayalardan baka bir ey gremedim. Derken rzgr sisi hafife savurdu, bir adm nmdeki topran grnmeyen dik bir uuruma hzla kaydn grdm, bir an sonra sis yine evremizi kuatt. Zan 199 gr zangr titriyordum, Galant hl kolumu brakmamt. Biraz kendime gelir gibi olunca kolumu ektim, at geri geri iterek yol sandm kaya kntsndan uzaklatm. Gzlerimi sise dikip ylece durdum. Yolu bulamayacam anlamtm artk. Galant'n yzne bakamyordum. Uzun sre konuamadm, dizlerimin titremesi geince, imdi ne yapacaz? diye sordum. Az tede kayalar var, onlarn altnc snrz. Nereden biliyorsun? Solda, araba yoluna yakn. Soluum kesildi. Yani yanl yolda olduumuzu bandan beri biliyor muydun? Niye beni... Sana sylemeye altm, ama dinlemedin ki. Seni aptal maymun! diye haykrdm. Bu szler azmdan istemeden kmt, hl az nceki korkunun etkisindeydim. Kimbilir kac yzyl nce dalardan kopup yuvarlanm o kaya yn bize barnak olabilecek gibi gzkmyordu, ama Galant buray iyi biliyordu besbelli. Yaral bereli gvdesiyle, bir kertenkele gibi arabuk kayalarn altna szld, beni kk bir maaraya soktu. Kinemelerine aldrmadan atlar dar baladk. Galant kayalarn arasndar dal toplayp maarada ate yakt. Islak dallar scaklk vermekten ok, duman karyordu. Aklama yapmadan dar kt, az sonra bir kucak dolusu sprgeotu, funda ve kekikle geri dnd. Bunlar ikiye ayrp yere yayd. Maaraya ikimiz zor syorduk. Srtmz kayalara verip

atein bana oturduk. Kekiin keskin kokusu genzimi yakyor, dumandan gzlerim sulanyordu. Atlara bakmak bahanesiyle sk sk dar kyor, temiz havay iimize ekiyorduk. Sis dalmamt. Gkyznde tek bir yldz bile grnmyordu. Kendi yollarmzdan yryerek, birbirimizden kamaya alarak geirdiimiz onca ay ve yldan sonra, o kck oyuk bizi ister istemez birbirimize yaklatrmt. Scakl paylamak iin dizlerimizi toplam, omuz omuza otururken, ikimiz de bu ya 200 knl yadsyacak durumda deildik. Gvdelerimizin birbirine dediini unutmak istercesine uzun sre kaskat oturduk. Gece ilerledike yorgunluk ve uyku bastrd, kaslarmz yava yava gevedi. O benden biraz daha fazla dayand, maarann dumanl karanlnda gvdesinin hl direndiini hissediyordum, ama sonra o da yenik dt. Karanlktan cesaret alp, Yaamm kurtardn, dedim. nemli deil. Seni durdurdum sadece. Han bir gn tnel kazarken toprak tepemize kmt, anmsyor musun? ok eskidendi o. Birlikte gzel gnler geirdik. Sesini karmad. Direnci beni dei ediyordu, oradan buradan konumay srdrdm. Bana karlk vermesini, hi deilse bir pimanlk belirtisi gstermesini, gemiin tmyle geri dnlmez olmadna, yitirdiimiz dostluumuzu yeniden kazanma olaslnn hl bulunduuna beni inandrmasn istiyordum. Glnt elbet, baka koullarda bu kadar uramazdm. Ama birbirimize sokulup oturduumuz o kk maarada, olanakszn snrlarn zorlamak ihtiyacyla yanp tutuuyordum. Galant tek sz etmedi. lesiye yorgun olmasam ya uramaktan vazgeer ya da kendimi tutamaz barr arrdm. Ne var ki, yorgunluk beni garip bir biimde srarc yapmt. Yaamm kurtarm olmas, ona olan bamllm daha da artrmt. Ona ynelttiim saldrlarn altnda neyin yattn ilk kez o gece farkettim. Onu harekete geirmek, ondan bir karlk almak, onu bir trl ulaamadm o edilgenliinden ekip karmak istiyordum. ndirdiim her krba darbesi, o sert kabuu krmak amacn tayordu. Bunu baarmtm da, ama gvdesinde atm yaralar kafasnn iindekilere ulamam salayamamt. Oraya hibir zaman ulaamayacaktm. Hi kukusuz, ona inanla hareket etmitim. Yanlmm. Ne kadar yanldm, suskunluundan belliydi. Eski gnlerimiz bir daha geri gelmeyecekti. Bunu bildiim halde, tersini kantlamaya 201 L HALK KTPHANES niye urayordum? Aramzda bir ocuun ls, gn gnden artan, beni yiyip bitiren sululuk duygusu ve belki de karade-rili bir kadnn gvdesi vard. Hepsi bu kadar deil. Bunlar, niteliini aka anlayamadm, beni ar ar kendisine eken sinsi bir ktln da vuran belirtileriydi. O gece bu ktl ortaya karmak iin bir frsatt, ama Galant konumaya yanamazsa ben ne yapabilirdim? Uzun sre onu konuturmaya uratktan sonra, kendi dncelerime daldm.

Ac ekiyordu kukusuz, bu yzden beni suluyordu. Oysa ektii alarn sorumlusu ben deildim, aklayamadm, yalnzca sezebildiim o ktlkt. Kaygsz ocukluk gnleri sona ermiti, artk ben efendiydim, o kle. Bu yzden birbirimizi sulayamazdk. Bu gerek deimezdi, deimesini de isteyemezdik. Kurtuluumuz buna balyd. Bir ara dalmm. D gryordum Galant'la bet duvarnn dibinde gie konua tne! kazyorduk. O srada duvar yklyor, kapkara sular bizi bouyordu. Sularn iinde birinin seslendiini duydum. Gzlerimi anca Galant'n beni sarst-, n grdm. Ne oldu? diye kekeledim. Banyordun, karabasan gryordun herhalde. Evet, bet duvarnn ykldsn grdm. Senle ben tneldeydik. O gn niye unutmuyorsun bilmem ki? Ben de bilmiyorum. Birden ekledim. Cecilia'yla evlendiimde babam seni bana vermiti ya, seni isteyen bendim. Niye istedin? Seninle iyi anlaacamz dndm. Yoo, dorusu bu deildi, bir daha denedim. ey, sen olmazsan iftlii ekip e-viremezdim. Ne yaplacan bilmiyordum. Anlyor musun? Bunu daha nce de sylemitin. Een olmasam ne farke-derdi? iftlik ilerini kk yata renmitin. Evet, ama o zaman babam vard, her ey onun deneti-mndeydi. Evlenince birden yapayalnz kaldm. Herkes benden bir erkek ve bir ifti olmam bekliyordu. Evlenmitim, iftlik 202 sahibi olmutum. Oysa benim btn istediim kamakt. Kaamazdm kukusuz, kaarsam bir daha babamn yzne baka-mazdm. Babam beni hep horgrd. Onun gznde yalnzca Barend'in deeri vard. iftilii baarmak istiyordum, baarmak zorundaydm, baka seeneim yoktu. Ama ie nereden balanacan bilmiyordum. Bu yzden seni istedim. Baarl bir iftisin sen. Ksa bir duraksamann ardndan ac bir sesle ekledi. yi de bir efendisin. Benim sylemek istediim bu deil, dedim. Galant karlk vermedi. Artk susamayacaktm. Uyku sonrasnn sersemliinde, iin iin yanan atein aydnlatamad o karanlk maarada iimi dkmek ihtiyacn her zamankinden ok daha fazla duyuyordum. ifti olmak istemediimi sen de biliyorsun. Barend kendi iftliinin efendisi olmak iin sabrszlanyordu, benim iinse iftlik tutukevinden farkszd. Ne yapmak isterdin? En kts de bu ya, ne yapmak istediimi bilmiyordum. Bunu anlamama frsat verilmemiti. Dnyann bir yerinde bana uygun, kendi kendimin efendisi olabileceim bir i vard mutlaka. Oysa imdi iftlie zincirlenmiim. Niye kamadn? Babam dkrklna uratamazdm, ondan korkuyordum. Sonra da evlendim zaten. Bir kanm, yeni sorumluluklarm vard. Her eyi yzst brakp kaamazdm. Kimi zaman gzel

bir yaam srdme, zgr olduuma inandrmaya alrm kendimi. Ama topran elinde tutsam, mevsimlere baemek zorundaym, hava koullar beni snrlyor. Kimi geceler uyanrm, tnelin stmze kt andaki gibi soluk alamadm hissederim. Yataktan frlamak, haykrmak, lanetler yadrarak btn evi ayaa kaldrmak isterim, ama yapamam. Usulca kalkar dar karm, ala gidip koyunlar srlar seyrederim. Bn bn bakarak gevi getiren o hayvanlara benzetirim kendimi. Gndz otlak, gece al. Ben de kendi almda tutsam. Bir 203 leopar ya da bir aslan gelse beni paralasa, srkleyip gtrse, diye dnrm. Sakin bir fkeyle, Sen aptalsn, dedi. Her eyin var, niye lmek istiyorsun? Akld, anlamsz bir drtyle ona yalvarmaya koyuldum. Tanr akna, beni anlamaya al, Galant. Anlamak zorundasn. N'olur? My e? Uzun sre konuamadm. Sorusu kor gibi yreime dmt. Niye sahi? Niye bir kleye yalvararak kendimi kltyordum? Niye beni anlamas bylesine nemliydi? Baka anlayabilecek kimse yoktu da ondan galiba. Koca dnyada beni anlamas iin gidip yalvaracam baka kimse yoktu. Rose Ana bile bu ikenceye are bulamazd. Ya Hester? Hester iimdeki atei krklerdi. Bana yardm edebilecek tek insan Galant't, ama beni huzura kavuturacak tek bir szc bile esirgiyordu. Yine dalmm. Bu kez dme Hester girdi. nce yz, birbirinden ayrk duran iri, kara gzleri, elmack kemikleri, inat enesi, kk, dz burnu, geni az, uzun boynu, ocuk gvdesinin kusursuz kvrmlar, gizemli kadnl... Bouk br hkrkla gzlerimi atm, erkekliim uyanmt, onsuzluk iimi yakyordu. Galant beni sularcasna, Yine d grdn, dedi. Hester'i grdm. Hester'i mi? Yant vermedim. Dme sahip ktm bu kez. Eildim, yitirdiim eyi tutmak ister gibi dizlerime sarldm. Kkken Hester'le birlikte frtnadan kap Rose Anann kulbesine snmtk. Rose Ana bizi kurulayp bir posta sarmt. Karanlkta ona dik dik baktm. Hester'le ilgili anlan olmasna ierlediim halde, iimden scack bir eylerin ona dorr aktn hissettim. Onun ans benim dm kadar gizli bir ey 204 deilse de, Hester'in bir parasn paylamtk. Evden ok uzaktaki bu sarp dalarn arasnda, omuz omuza oturduumuz u karanlk oyuk bir anlam kazanmt. Hi tatmadm

bir zgrl tadyordum. Bir eyleri paylaabildiimize gre o anda eit iki insandk. O ksack sren zgrlk duygusunda ac bir alay vard yine de. Yanmda oturan adamn gvdesindeki kanl izler benim eserimdi. Dnde ne grdn? diye sordu. Unuttum gitti. Sen hi d grmez misin? Omuz silkti. Dlerinde ne grrsn? Yine sesini karmad. Rzgr iddetlenmiti, kayalarda slk alyordu. Atlar ara sra tepiniyorlar, kiniyorlard. Uzunca bir sre sonra, Bana Yce Irma anlatsana, dedi. Oraya hi gitmedim ki. Cape'i anlat yleyse. Neyi anlatmam istiyorsun"? N istersen anlat Keke sen de bizimle gelebilseydin. Sana yalvardm, ama gtrmedin. iftlie bakman gerekiyordu. Senden bakasna gvene-mem. ocukken, beni bir gn ape'e gtreceine sz vermitin. Bir dahaki gidiimde seni de gtrrm. Seni gtrsey-dim, bunlar olmayacakt, diye dnyordum. Benden byle m qliyorsun? Sz veriyor musun? Sz. yi. Hadi Gapel'i anlat. Yllar nce, Gape'e ilk gidiimden sonra da yaptm gibi, aklmda kalanlar ve duymak istediini sandm eyleri anlatmaya koyuldum. Ta deli sokaklar, kalabalk alanlar, askerlerin geitleri, uzak yerlerden gelen rn ykl arabalar. Green 205 Point'teki yarlar, akhava konserleri, byk kilisedeki pazar ayinleri, kilisenin koyu renkli parlak aatan aslanlarla ssl mihrab, Masa Da... Son gnlerin en gzde elencelerinden biri de Masa Dana trmanmakt. Biz de trmanmtk. Tepedeki grnm tanmlamaya altm. Birbirine karan iki okyanusun mavi ve yeil sular, beyaz kpkler,

kanatlarn am beyaz deniz kular gibi krfeze szlen gemiler, kayklar yanarken rhtma biriken kalabalk, gemiciler, askerler, yolcular, gelenlere bir eyler satmak iin birbirleriyle itien kakan kleler... Modadan da sz ettim. Geen yln donuk renklerinin yerine, arpc morlar, maviler, pembeler, yeiller moda olmutu. Kadnlar smsk belli, kabark etekli giysiler, erkekler de yksek apkalar ve kuyruklu ceketler giyiyorlard. Galant merakl bir ocuk gibi sabrszd. kide bir szm kesiyor, bir eyler soruyordu. Tepede patiayan toplar, klelerin giysileri, gelip giden gemiler, horoz dvleri, klelerin ilettikleri dkknlar, pazar yerleri, da, deniz, bir sr ey... Bilgisi beni artyordu, bunlar nereden rendiini sorduumda kaamak yantlar veriyor, daha nce benden duyduunu ya da Ontongrun anlattn sylyordu. Btn bildiklerimi anlattm, bilmediklerimi de uydurdum. Ne zarar vard? Galant benden gerei anlatmam beklemiyordu ki. Onun btn istedii, o uzak kentin en gz alc renklerle, en lgnca servenlerle sslenmi bir mgesiydi. O garip gecede hibir ey olanaksz grnmyordu. Uydurduklarma ben de onun gibi inanyordum, ara sra kahkahay basyorduk. Habire soruyordu, daha, daha... Kafasn birbirinden deiik imgelerle doldurarak dgon elimden geldiince besledim. Saatler arabuk geiyordu, rahatszlmz, dmz unutmutuk. Gnlk yaamdan uzak bu maara aramzda artc bir yaknlk kurmutu. Ac ektiimizi saklamak iin aresizlikten konuuyorduk belki. Anlarn, dlerin, iyi niyetlerin altnda sinsi sinsi akan o kara rma Galant da farketmiti belki. Irma yadsmaya abalamak bo-unayd, sustuumuz anda karanlk gibi aramza sokuluyordu, 206

Durmadan konumak, glmek, dler kurmak zorundaydk. Ama rmak hep oradayd, kabarmaya balamt, erge yzeye kp patlayacak, dlerle rl dnyamz bamza geirecekti. Yaadm srece unutmayacam kadar korkun bir o-laya tank oldum, dedim, der demez de piman oldum. Bunu o kara rmak syletmiti bana. Ama artk geri dnemezdim, bir anlk bocalamadan sonra anlatmaya koyuldum. Greenmarket Alanndan Aslan Bana kyorduk. Yanmzdan krmz trbanl gen bir Malayal kle geti. Kollarnda koca bir odun yn ve bir balta vard. Dadan odun kesmiti belli ki. Olayn nasl baladndan pek emin deilim, ama galiba askerlerin biri kleye arpt, odun ynn drd. Odunlar tutan kay gevedi, odunlar yere sald. Birka kii gld, biri alay etti. Kle ldrd birden, baltay kapt gibi askerlerin omzuna indirdi. Darbeyi savuturamayan asker, omzundan sarkan kanl koluyla yere yld. Alandan korku do-fu lklar ykseldi. Kle azgn bir boa gibi bryordu, gzlerinin akn gryordum. Baltay kafasnn stnde evirerek kalabala dald. nsanlar bezelye taneleri gibi iki yana dkldler. Herkes, Amok, amok! diye baryordu. Ak san giysili gen bir kz kaarken sendeledi, baltann kr yan bana isabet etti, her yer kan iinde kald. Sonradan rendiime gre bir albayn kzym. Kle baltay eiinde sallaya sallaya, tezghlar, tablalar, bidonlar, kovalan devirerek yoluna devam etti. Bu arada gln bir elence seyredercesine hoplayp zplayan, kahkahalar atan bir kle ocuunu da bir balta darbesiyle yere serdi. Susmak istedim, ama susamadm. Sonra ne oldu? diye sordu Galant.

Bir blk asker geldi, kleyi kuattlar. Beriki hl bryordu. ocuk yere dtkten sonra alan youn bir sessizlie brnmt. Yzlerce insandan t kmyordu, herkes olduu yerde kalakalmt. Ortala salm yumurtalar, seb!fir. msy 207 . valar, deriler, eitli rnler soka sava alanna evirmiti. Bir kova iein stnde parlak renkli bir kelebek uuyordu. Kanat seslerini duyuyorduk neredeyse. Krmz ceketli askerler usul usul, dikkatle Malayalnn evresini aldlar. Adam ba nde, baltas havada onlara doru kotu, baltay nne kan ilk askere indirdi. Garip bir ses kt, askerin kafas balkaba gibi ikiye yarld. Sessizlikten tr her ey ok ar oluyormu gibi geliyordu insana. En kk kprtlar be tek tek grebiliyordun, her ey ayr ayr oluyordu sanki. Ama askerin kafas patlaynca alan birden canland, askerler yaylm atei atlar, kalabalkta bir sr insan yaraland. Kle yere yuvarland. Kollar hl inip kalkyor, gvdesi bir ylan gibi kvrlyor, debeleniyordu. Onu srye srye gtrdler. Biz de uzaklatk, midem bulanmt. A akbabalar gibi orada kalmann gerei yoktu. Ya sonra adama ne yaptlar? Ne bileyim? Asmlardr herhalde, Belki de nce krbalayp kulaklarn kesmilerdir, sonra asmlardr. Nereye asmlardr? Daraac kentin hemen dnda. Aslan Gerisinin eteinde. Aslanlar seyrederler mi? Elbette, Cape'in en gzde elencelerinden biridir bu. Ya sonra? Anlayamadm, neden sonra? Adam astktan sonra. Bilmem ki. lsn paralarlar sanrm. Kafasn sopaya geirip teki klelere ders olsun diye oturduu yere karlar. ylece kalr m yani? Akbabalar yer belki. Galant uzun bir suskunluktan sonra, Hic deilse askeri haklam. dedi. Dehete kapldm. Ne diyorsun sen? 208 Askeri ldrdn sen kendin syledin. tekiler de f-m m?

Tylerim rperdi, tpk o gnk gibi midem bulanyordu. Bilmem. ocuk lm galiba. Ne korkun ey dnebiliyor musun? Ama asker de onun odunlarn devirmi. Bir kucak odun nedir ki. Tanr akna? Galant yant vermedi, ben de artk konumak istemiyordum. Bu olay anlatmam hatayd zaten. Gizli rmak kaskat topra delip kmt, kara sularnn altnda boulmamak iin rpmyorduk. Cape'e son gidiimden bu yana, dnmemeye altm btn olaylar hep birden kafama t. Bu yolculuk hem kendimi, hem de Galant' inandrmak istediim gibi elenceli bir yolculuk olmamt. O kara rmak hep yum basmdayd. Konuk filo kente renk ve canllkla birlikte sinir bozucu sylentiler de getirmiti. Bu sylentilerin ne kadarnn gerek, ne kadarnn gerekd olduunu kimse bilmiyordu. Herkes tahmin yrtyordu. Gazetenin yazdna gre, Cape'teki misyonerlerin gnderdikleri ackl raporlardan etkilenen ngiliz hayrseverler btn klelerimizi elimizden almas iin ynetime bask yapyorlarm. (Misyoner dedikleri Londra Misyonerler Topluluunun dinsiz, sapk yeleri.) Sylentilere baklrsa, Hottentolar belirli bir yerde oturmaya ve almaya zorunlu tutan yasann kaldrlmas yaknm. zgr olacaklarm. Gnllerince orada burada dolaacaklar,, dnebiliyor musun? Baz kiiler valiye bavurmular. Ne karlk almlar dersin? Konu aratrlyor. Adamn amac vakit kazanmak, sylentileri yalanlamam bile. Geleceimizin onlarn elinde olduunu bilmez mi? Baz kiiler, valinin rer istediini yapmakta zgr olmadn, ngiltere'den gelen buyruklara gre hareket ettiini sylyorlard. Szn ksas, neyin ne zaman olacandan kimsenin haberi yoktu. Gnn birinde, bizimle ilgili yasalarn hazrland, ama hibirimizin grmedii o uzak lkeden bir gemi gelebilir, en korkun sy 209 Sesler Zinciri 14 lentileri dorulayacak haberler getirebilirdi. iftilikten nefret etmek, deiik bir yaama biimini dilemek baka, yabanclarn yaptklar yasalar yznden iftilii brakmak zorunda kalmak baka. Ne yaparz, nereye gideriz? Klelerimizi alrlarsa, sonunda olaca bu. Topraklar tek bamza nasl ekip bieriz? Topraklar usuz bucaksz, bizse bir avucuz. in en kt yan bu sonu belirsiz bekleyi deil. Tanmadmz, etkileyebilmemize hibir biimde olanak bulunmayan o uzak dmann kaprislerinin ve buyruklarnn elinde oyuncak olmak insan kudurtuyor. Bizim kararlarmzn ve tasarlarmzn hibir deeri yok. Grnmeyen gler her an ie karp onlar bozabilir. Eskiden Barend'n kr krne ngilizlerden nefret ettiini sanr, ona kzardm. Tanr yetkeye boyun ememizi buyurmu-sa, ona ba kaldrmak dindarlkla badamazd. Ne var ki, Ca-pe'e yaptm son yolculuktan sonra Barend'i yerden ge hakl buldum. Onlardan ngiliz olduklar iin nefret ediyor deilim kukusuz. Onlar bu topraklarn yabancs, buralar uzaktan ynetmeye kalkyorlar, kendi yaammz ve geleceimizi denetleme hakkn bizden alyorlar. Son yllara dek kendi sorunlarmz kendimiz zer, kararlarmz kendimiz verir,

geleceimizi .kendimiz izerdik. Konunun canalc noktas ite bu: Gelecek stndeki sz hakkmz elden giderse, erefimiz de gider. Bu ikisi olmadan yaayamayz. Kimi kentliler, Kendi iinizi gremeyecek kadar miskinsiniz, diyerek bizi alaya alyorlar. Klelik stne kurulmu zgrlnz elden gidecek diye yaknmaya hakknz yok. Baka insanlar ezmeye almsnz. zgrlnz deil, gcnz yitirmetken korkuyorsunuz gerekte. erefsiz yaamann yaamak saylmayacan anlayamyorlar. Kentte rahatlar yerinde. Bizim dalarn ortasnda neler ektiimizi ne bilsinler? Onlar rahat yaasnlar diye vahi araziyi ekip bimeye uraan bir avu insan. Bunu yapmay biz istemedik. Tanr byle buyurmu, yoksa sa kalamazdk. iftilikten lesiye nefret ettiim halde Tanr buyruuna ben bi 21Q (e boyun eiyorum. Yce bir amaca hizmet ettiimize inanmasak bylesine zahmet eker, bylesine alnteri dker miydik? Bu ama, slah etmekten ve uygarlatrmaktan baka ne olabilir? Dn ve bugn karmakark, tek dayanam yarn. Yar-nmsa beni boan o topraklarda. Topraa ba emek. Tanrya ba emek anlamna geliyor. Bu nedenle yazgma katlanyorum. Yarn stndeki gsz denetimimi de yitirmemek iin Tanrnn bana verdii klelerle birlikte topra ilemek, verimini artrmak zorundaym. Kleler, efendilerinize canla bala itaat edin. Onlardan sa'dan korkar gibi korkun. Onlara, sa'yo bal olduunuz gibi yrekten bal olun. Tanr o eriilmez bilgeliiyle Habil'i neden artt? Efendileri kendilerine balanan topraklarda hkm srsnler diye. Kabil'i lanetledik. Onu ve soyunu kuflara kul olmaya mahkm ettik. Biz kleleri ezmek, onlarn srtndan zengin olmak peinde deiliz. Gelecee kar ykmllklerimizi yerine getirmek iin klelere ihtiyacmz var. Bunu Cape Town'lular anlayamyorlar. Bir gn nce Tulbagh'da rastladklarmn arasnda bile dlekler vard. Karel Theron szgelii. Yannda dokuz olu, piposunu tttrerek, Bu pileri altetmenin tek bir yolu \/ar,y> dedi. Benim yaptm yapn, hazr fiyatlar dmemiken btn klelerinizi satn. O zaman ynetim size dokunamaz. zgrlnze kavuursunuz. Herkesin dokuz tane olu yok, diye karlk verdim. Bugnden tezi yok, yapmaya giri yleyse. Gencecik a-damsn. Ardndan da Cecilia retmi gibi ekledi. Ne biim erkeksin sen? Oullarndan biri de sze kart. ocuklar byrken komularndan yardm iste. Byle konumak kolay, dedim. Siz Waveren'de birbirinize yakn iftliklerde oturuyorsunuz. Biz Bokkeveld'de kimden yardm isteyelim? En yakn komu birka saatlik yolda. Bunu iftlii kurmadan nce dnseydiniz. O vakitler kle sorunu yoktu. __ O1-I __ _ C I I -

Hottentolar altrn.

Piquetberg'li bir ifti atld. Sama konuuyorsunuz. Hot-tentolar imdi bile akllarna estiince gelip gidiyorlar, belirli bir yerde almalarn zorunlu klan yasa deiirse kimbilir ne yaparlar? Sylentileri duymadnz m? Gnn birinde gvenilir tek bir adammz bile kalmayacak. rnn elde edebildiimiz kadarn da gebeler alp gtrecekler. Yal Karel Theron, Daha vakit var, iyice dnn, dedi. iftilik alannz deitirin ya da baka bir yere tann. Bok-keveld'de kalmak zorunda deilsiniz ki. Sen buna zgrlk m diyorsun? Cape'd'eki ynetime uymak iin btn yaama biimimi deitireceim demek. Yasa yasadr. Byle bir yasa henz kmad. Evet, ama havadaki deiikliin kokusunu almyor musun? St dkld diye sonradan alamaktansa, imdiden nlem aln. Ya kleler ne olacak? Biz brakrsak ne yaparlar? Alktan lrler. Onlarn bize daha fazla ihtiyalar var. Karel Theron, Klelerin yoksa, onlar iin kayglanman da gerekmez, diyerek oullarn toplad ve uzaklat. Cape'deyken iftilerle yaptmz tartmalarda son sz olarak hep unu syledim: Brakn klelere zgrlk versinler, neler olacan kendi gzleriyle grsnler. Gerektii gibi dav-ranrsan, kleler efendilerini hibir zaman brakmazlar, yasa zgr olduklarn sylese bile. Cecilia'nn, Eerste Irma yaknlarndaki bir iftlikte khya oian yeeni, Nereden biliyorsun? diye sordu bir keresinde. Gvenle, Klelerimi tanrm ben, dedim. Onlar bana baldrlar. Gelgelelim Hud-den-Bek'e dner dnmez, en gvendiim klem Galant'n koyunlarm kestiine tank oldum. Sen ol da kplere binme. Koyunlarn eksilmesi pek nemli deildi. Ga 212 iant'a olan gvenim, daha nemlisi de gelecee olan inancmdan arta kalanlar sarslmt. te imdi de dalarn ortasndaki kck oyua ikimiz bir^ likte tklmtk. Olanlarn ilk etkilerinden kurtulmutum. imde o bitmez tkenmez tartmalarn, ateli konumalarn, kabaran fkelerin, eskiden dost olan kiiler arasndaki ani patlamalarn alkantl anlar kalmt. Cape'de, Tulbagh'da her gittiimiz yerde eytan da bizi izliyordu sanki. Ynetimden nce davranp kendi kendimizi mahvetmemiz iin bizi kkrtyordu. ldran Malayalnn yksn anlattktan sonra maaray saran sessizlikte kara kara bunlar dnyordum.

Galant'n gvdesi yine kaskatyd. Sessizlik ar bir yk gibi insann stne ullanyordu. Srtn kayaya dayamamasnn nedenini birden anladm. Can yanyordu herhalde. Sormak isterdim, ama ayp kaacakt. Yapabileceim bir ey de yoktu, en azndan imdilik. stelik kendi kanmt. ler bsbtn rndan kmadan, ona ac da olsa ders vermek iyi olmutu. (Yalnz onun iin deil, benim iin de acyd bu ders.) Birlikte ok uzun bir yolu geride brakmtk, nmzde yine upuzun bir yol vard. Duygularm ona iletebilmeyi nasl da istiyordum. Biz birbirimizi anlarz. Birbirimize ihtiyacmz var. Arkadaz biz. Gemii unut, nemli olan gelecek. iftlikte sensiz yapamam, kahrolas. Ama yalnzca, Olanlara karn, yine khyalk yapman istiyorum, diyebildim. Sen bilirsin. Sana bir frsat daha veriyorum, her eye yeniden balayalm. Yant vermedi. Malayalnn yks onun da kafasna taklmt sanrm. kimizin de iyilii iin bunu ona anlatmam gerekmiti. Bilgisizliin sahte rahatlyla daha fazla yaayamazdk. Tnelin tepemize kt o gnahsz gnle bu gece arasnda geen zamann bir parasnda, bir yerlerde o yasak meyvay biz efe yemitik. 213 Suskunluuna katlanamaz duruma gelince, srnerek dar ktm. Souk, nemli rzgr krba gibi yzmde saklad, bir an soluksuz kaldm. Sis hl sarmallar iziyordu. Ara sra sisin donuk karanlndan daha kara bir gkyz eridi ortaya kyor, yldzlarn inanlmaz parlakl insann gzn alyordu. Kesilmi bir trnaa benzer bir hill bir grnp bir kayboldu. Sis her yan kaplaynca, dengemi bulmakta glk ekiyordum. Bacaklarm iyice ap iedim, sidik pantolonuma srad. Drt yanm kuatan bir eylerin ar ar stme kapanmakta olduunu hissediyordum. Maarada beni bunaltan o skklk duygusu Galant'n yaknlndan ya da maarann kklnden deildi, bunu yeni anlamtm. Bokkeveld giderek klyor, snrlar daralyor, doal bir zgrlk kslyordu. Daha ne kadar dayanabilecektik? Bizim adalet anlaymz gnn zorunlu koullaryla nasl uzlatracaktk? Ayakta kalmak, ayakta kalmak, ama ne pahasna? Bir Malayal Cape'de, Aslan Gerisinin eteindeki bir alanda mermilerle delik deik edildi. Galant arkamda bir yerde, sisin rtt kayalarn altndaki maarada. Benim efendi, kendisinin kle olduunu ikimizin de kafasna sokmak iin etleri krbala lime lime edilmi. Tanrnn uygun grd bu zorunlu ba koparsa, bu lkede ikimiz de yaayamayz. iddetli rzgra kar koymaya alrken, yzm sisin nemli krbalarna uzattm. Korkun bir zevkle titriyordum. Bu csza ayakta kalmam salayacakt sanki. Yine o deyim... Bu deyimin bundan sonra peimi brakmayacan biliyordum. yle mm ki, Galant'n beni arkadan kucakladn neden sonra farkedebildim. Ne yapyorsun burada? diye bard. Yoksa yine yolunu mu yitirdin? Uyumu dudaklarmla, Yoo, hayr, diye kekeledim. Elbette yitirmedim. Ama yitirmitim belki de. Galanfn beni maaraya srklemesine garip bir uysallkla izin verdim. Ate snmt. ocukluumuzda yaptmz gibi tir tir titreyerek bir-

 214 birimize sokulduk. Souktan lmemek iin birbirimizin gvdesinden scaklk almak zorundaydk. Uyku tutmaz sanyordum, oysa yorgunluktan baygn dmtk. Gn nn renksiz, sert aydnl maaraya girince nce ben uyandm, sonra Galant. Sis biraz dalmt, ama ok gemeden yeniden bastrd. Galant berbat durumdayd, ok ac ektii apak belliydi. Yzne bakamyordum. kimiz de konumadk. Geirdiimiz gece szcklere smayacak kadar uzak ve gizliydi. Uyumu ayaklarmz yere vurarak, avularmz hoh-layarak snmaya altk. Atlar zdk, skntl yolculuumuzu braktmz yerden srdrmek zere gnlsz gnlsz yola koyulduk. Bokkeveld knn sert kuzeybat yeli ve hafif hafif serpitiren yamuru bizi bekliyordu. Elandsfontein'de ksa bir mola verdik. Ben bir fincan ay itim, Galant da ahrda Abel'le sohbet etti. Barend tarlalardayd, Hester evde yalnzd. Her zamankinden daha uzak, daha suskun ve ikinci ocuuna gebe. ABEL Paavra'ya. bakn. Galant'a bu ad takan Efendi Ba-rend'di. Sonra hepimiz kullanr olduk, ama kendisi yokken ya da iitemeyecek kadar uzakken. Galant'la aka olmaz nk, arabuk parlar. Goiiath bir kenesinde ona dosta, Hey Pa--avra, diye seslenecek oldu, adamcaz ayltmak iin pnara srklemek zorunda kaldk. Efendi Nicolaas'n verdii ceket yznden kukusuz. Ceket yeniyken amma da iinirdi. Krbatan yrtk prtk olunca onu atacan sanmtk, oysa giymeyi srdrd. Utanla deil hem, 215 gururla, sanki btn dnyann grmesini istermi gibi. Bak, derdi bana. Bu benim ocuumun ceketi, Davud'a karlk o-Sarak verildi bana. Ondan hibir zaman ayrlmayacam. Yakn arkadatk, kimseye amad duygularn bana aard. Kafasn bir eye takt m, dnyann en inat adam olurdu. Tuibagh dn iftlie uradklarnda, ben Klaas'la birlikte arka avluda odun kesiyordum. Klaas odun kesmekten ne kadar nefret ettiimi bildii iin kk bir hatam kollar, beni odun kestirerek cezalandrr. Yakmamam, nk artk khya o. Efendi Barend beni Wagendrift'teki ak artrmadan bir yatak, iki ko ve bir sandk anak mlekle birlikte satn alp iftlie getirmi ve khya yapmt. Bu grevi yakn zamana kadar srdrdm. Efendi Nicolaas Cape'e gittikten sonra her gece enlik yapmaya balamtk. Hem de ne enlik. Bokkeveld bylesi-ni grmemitir. Ben du Toit'lerin iftlii olan Wagendrift'te bydm iin bilirim. Wagendrift dar vadinin Hud-den-Bek'e doru kvrld dnemetedir. Byk Efendi Piet kendi topraklar arasnda kalan bu iftlii satn almak iin ok urat, ama -du Toit'ler satmadlar. Bu yrelerde tanmadm yoktur. Ga-lant'la, ocukluumuzda, kn yaylada srleri otlatrken arkada olmutuk. Ondan sonra da zaman zaman grtk. Efendisinin Cape'de kald o bir ay boyunca hemen her gece birbirimizi grdk. O srada bizim efendi de iki haftalna ava kmt. K aylar iin tuzlanm et hazrlanacakt. Her yl beni de gtrd, ama o aralarda aramz akt. Tfeklerden biri bozulmutu. Ne kadar sylediysem de benim bozmadma bir trl inandramadm onu. Bu yzden beni ava gtrmedi. Kafam ok bozuktu, elenceyi biraz fazla kardk galiba.

Sonunda da hepimiz zararl ktk. Efendimin yokluunda gerektii gibi almadm kabul ediyorum; ne var ki, beni khyalktan atmasnn asl nedeni bu deil, hanma karlk vermi olmam. Uykusuz bir gece daha geirmitim. Aslnda niyetim erkenden yatmakt, ertesi gn efendinin dneceini biliyordum. Ama gecenin karanlnda Galant ve tekiler kageldiler, iki istedi 216 ler. Bende yok ama gidip birlikte arayalm, dedim. Bylece o iftlik senin, bu iftlik benim dolatk. Eve dndmde oktan gn aarmt. Klaas iinin bandayd tabii. Hanm niye ' ge kaldm sordu. Beynim zonkluyordu, doru drst nm gremiyordum, olduka sert bir karlk verdim. Klaas durur mu, efendi dner dnmez olanlar hemen ona yetitirdi. Siz yokken geceleri nerede srttn de sorun, demeyi de unutmad. Pi herif, bizimle birlikte yiyip ien o deil sanki. Efendiye elimden geldiince aklamaya altysam da yarar olmad. iftlik ilerinin ihmal edildii gn gibi ortadayd. Krbalanmay umursamadm, bunu hak etmitim. Zaten krba, gne, yamur gibi olaan eylerden. Gelgelelim o kadar vndm khyalktan atlmak beni altst etti. Grevim o kocakar suratl Klaas'a verilmiti stelik. Bu olayn stnden iki hafta gemeden, yreimdeki yara hl szlarken, Galant ve Efendi .Nicolaas sisin iinden kageldiler. Krbalandn, birka gn nce hanmmz Hester'e jambon getirmek zere buraya gnderilen Ontong'dan duyduum halde. Ne bu halin? diye sordum. Tulbagh'a ikyete gittim, bir krba da orada yedim. ler ok kt desene. Efendi Nicolaas seni herkesten ok severdi. Bak ceketimi nasl paralad. Ne olacak? Alt yan bir ceket. Bu benim olumun ceketi, biliyorsun. Kimsenin ona el srmeye hakk yok. fkesinin tepesinde olduunu gryordum, onu sakinletirmek iin birlikte ay imeyi nerdim. Pis ayn senin olsun, dedi ters ters. Sarie koyacak ama. Kim koyarsa koysun. Gelsene be adam. Dnyada bir kadnn ve bir bardak ayn dindiremeyecei 217 pek az ac vardr. Yaban ayn dn bir. Dalarn yamurunu, gneini iine ekerek boy atar, tadn topraktan, da havasndan alr. Toplanr, kurutulur, dvlerek kylr. Al sana tadna doyamayacan kadar tatl bir ey. Tpatp kadn gibi. Bir bakma beni Elandsfontein'e Sarie getirdi saylr. nn daha Wagendrift'teyken duymutum. Kadnn kt olduu yerlerde, bir iftlie yeni bir kadn geldi mi, herkes duyar, btn erkekler, iee durmu araba aalarna en arlar gibi oraya koarlar. in kpr kpr eder, burnuna ho bir koku dolar. Sarie batan beri omert kadnd, hele benimle birlikteyken. Efendi du Toit bana pazar izni vermise, cumartesi akam daha gne batmadan Elandsfontein'e giderdim. Hava s-caksa Sarie'yle birlikte daa kar, btn geceyi ve btn pazar gnn yaban aylarnn dibinde geirirdik. Sevime aralarnda ona keman alardm. Birbirimize doyamazdk. Pazar akam karanlk tepelere kerken, suyu ekilmi

kuyular gibi kupkuru, iftliklerimize dnerdik. Kafam nereye koyduumu bilmezdim, sersemliim ertesi gn bile gemezdi. Ancak- sal gn kendime gelirdim, bir gn sonra da yreim yine hoplamaya balard, cumartesiyi iple ekerdim. O sralarda efendimiz ld. Hanm oullaryla anlaamad ve kendi payn sata kard. Ak artrma yapld. Bir sr iftlik sahibinin bsn-de gz vard. Frans du Toit'in de. Oysa ben Elandsfontein'e yerlemeyi kafama koymutum. Bir frsatn bulup Efendi Ba-rend'in yanna sokuldum. Beni aln, piman olmazsnz, diye fsldadm. ok sert bir adam olarak tannrd, ama iyi yrekliy-rni. Hem beni, hem de kemanm satn ald. Hemen o gece Sa-rie'yi kolundan tuttuum gibi daa kardm. lklar, keman sesleri, arklar grla artk. O sabah Galant'a, Benimle gel, Sarie sana ay koysun, derken bir bildiim vard elbette. Sarie'yle birlikte oturuyorduk, ondan aldm zevkin ufak bir blmn baka erkeklerle paylamakta saknca grmezdim. Sarie'nin elinden itii ilk bardaktan sonra Galant rahatlad, durgunluu geti. kinciyi ier 218 ken onu dar kardm, evin arka tarafndaki saan altna ektim. Hem slanmazdk, hem de efendi iftlik kapsndan girecek olursa grrdm. Hadi anlat, Tulbagh'da neler oldu? dedim. Galant ekmek frnnn yanndaki odunlarn stne oturdu, yaral srtn duvara dayayamyordu. Gzlerini dalar delmek istercesine uzaklara dikti. Klelerin katklar bir yer varm, dedi. Orada onlar kimse bulamyormu. Neresiymi oras? Yce Irmak boylan. Orada bir sr kle varm. Ben kaunlarm bana neler geldiini biliyorum. Oral olmad, benim grmediim eylere bakarak ylece oturdu. Tedirgin olmutum. Derken kendi kendine konuur gibi bir eyler anlatmaya koyuldu. Hcrede prangal bir adamla tanm, odam sisten yararlanp kam. Cape'de bir kle akln yitirmi, kafasn kesip bir sopaya geirerek akbabalara brakmlar. Unut bunlar, artk iftlie dnyorsun, dedim. Evet, ama yreim dnmyor. Burnunun ucunda oiup bitenleri seemiyormu gibi dai-gn dalgn bakan gzleri beni kayglandrd. O baklar baka klelerde de grmtm. Kendine gel, dedim. Srasnda hepimiz krba yiyoruz. Bu kadar stnde durma. Grmeyen gzlerini bana evirdi. Krbatan deil. Sen buna yaamak m diyorsun, Abel? Bir kahkaha attm ama tedirginliim giderek artyordu. Baka ne bekliyorsun? Rahat yaamyorsak da ara sra eleniyoruz hi deilse. ay, bira, hatta ansmz yaver giderse konyak iebiliyoruz. Arada bir ttn ineyebiliyoruz. Kadnlar da var. Yeterli mi sence? Bilmem, herkes byle yayor. Adam doar, bir sre yaar, sonra da lr. Sen, ben, hepimiz... Bunda ne ktlk var? 219

Sert yele kar gzlerini ksm, iseleyen yamura dalmt. Bu yaama zincirlenmiiz biz, diye mrldand. Srtn acyor da onun iin byle konuuyorsun. Rose Anaya ura da sana ila versin, iki gne kalmaz btn yaralar kapanr. K kanm gibi ayaa frlad. Hl krbatan sanyorsun! Anlayamadm bir ey var, Abel. Tulbagh'da beni direkten zdklerinde braksalar, Nicolaas'in grtlan skabilirdim, inan. Ama u anda ona acyorum. Nedenini de bilmiyorum, anlayamyorum bir trl. fkeden titreyerek yere tkrd. Sana biraz daha ay getireyim. ay falan istemiyorum ben! Birka adm att, sonra yine yanma dnd. Ne dersin, Abei? Prangal adam kaabilmi midir? Nereden bileyim? unu bir renebilseydim. Btn gece birlikteydik, karanlkta aslana bsnziycrdu. Dn geceki siste hep onu dndm. Kamsa onu bulamazlard, Yce rmaa ulaabilirdi. Yant ver bana, kaabilmi midir? Kam olmasn istiyorum. Hem kendi iyilii, hem de benim iyiliim iin. Eer kaama-msa... Szlerimi iitmedi bile. Orada otururken, keke bina yklsa da kaabilse diye dnyordum. Yaammda hibir eyi bu kadar ok istememitim. Binadan sz etmi olmas garipti. nk birka gn sonra, Galant'la Efendisinin yola ktklar gnn gecesi Tulbagh'da korkun bir frtna patladn haber aldk. Adliye binasnn n duvar temelden atya kadar yarlm, yamur bodrum katna akyormu. Ayrca btn pencereler krlm, arka sahanln direkleri yklm, eklentilerden bazlar km. Bir dahaki grmemizde Galant bu habere sevinmi gibiydi. Ne var ki, i burada bitmedi. Balayan ey bitmez. Grl 220 grl akan bir rmak yzeyde kuruyabilir, ama yeraltndan akmay srdrr, en beklenmedik yerlerde yine yzeye kar. K sonlarna doru, kuzeybat yenin azgnca uuldayp durduu gnlerden birinde, yeni blge avuu Fransa du Toit, hasardan tr Tulbagh adliyesinin kapandn ve Worcester's tandn haber verdi. Yo! bir gn daha uzam oluyordu bylece. Galant'a, Herhalde ikyete gidemeyelim diye yaptlar, dedim. Ama Galant olanlar hi de gln bulmad. Efendiler de kt bozulmulard, nk yapnn onarm giderlerini karlamak zers onlara kle vergisi konmutu. Bykler iin kii bana iki gm dolar, ocuklar iin de iki ilin. imden, Pis Hollandallar desinler bakalm, dedim. Efendi Barend'in fkesi burnundayd, korkudan karsna kamaz olmutuk. Bereket versin, hanm o srada ikinci olunu dourdu da efendi fkesini unuttu. Dnyadaki tek erkek ocuk babas kendisiy-mi gibi kurumla ortalkta dolamaya balad. Doumun erefine bizlere birer kadeh konyak ve fazladan bir koyun verildi. Keman btn

gece trk ard, kzm bir kedi gibi iftlii inletti. im yine fkr fikirdi. Erkekler niye byle oluyorlar bilmem? lk gnlerde Sarie'yie bir gece geirmek iin taa Wa-gendrift'ten buraya koar, haftasonlarn drt gzle beklerdim. Ama imdi hep elimin altnda, her gece sevimeye hazr. Bu yzden de canm baka kadnlar ekmeye balamt. Aklm Pamela'dayd. Hud-den-Bek'e yeni geldii gnlerde birka kez onunla birlikte olmutum, kolay yola gelecek kadnlardan deildi. Bu beni bsbtn kztrd. Bir kere hayr demeye grsn, "ona evet dedirtmek olanakszd artk. Erkeklerden uzak duruyordu. ncir dalmdayd, ama elini uzatp koparamyordun. Onun Galant'a sevdalandn ok gemeden anladm. Ne var ki, aklsz Galant, Bet'le bozutuktan sonra kadnlardan kaar olmutu. O gece Hud-den-Bek'e gidip Pamela'y bir greyim dedim. At ahrdan kartrken, Nereye? diye sordu Klaas. Dolaacam. Be!a aranyorsun. 221 Elence aranyorum ben. ekil yolumdan. Evden duymasnlar diye at usulca avludan kardm. iftlikten biraz uzaklanca da hayvann karnna bastm tekmeyi. Uar gibi Hudden-Bek'e vardk, ama ateler snmt. Herkesi uyandrdm, onlara keman aldm. YgI Achilles en eski birasn kard, herkes dans etmeye ualad. Gaiant onlara katlmad, yine durgundu. Ben bir yandan keman alyor, bir yandan da karmda oturan Pamela'y szyordum. Yeni yaklan atein aydnl stl kahverengi derisinde oynayor, yuvarlack memeleri, suyun hafif bir esintiyle dalglan gibi her devini-miyle titriyordu. Dayanacak halim kalmamt. Gelgelelim Pamela sevime yanls deildi, biraz daha steleyecek oldum. Gaiant fkeyle atld. Brak kadn be. stemiyor, grmyor musun? Ben de Lydia'ya gittim aresiz. Kuty deinin stnde bir et yn gibi yatar, erkein iini bitirip gitmesini beklerdi. Tatsz i senin anlayacan. Kemanm omzumda iftlie dnerken yreim sklyordu. stek uup gitmi, geriye yorgunluk kalmt. Bo ver, dedim kendi kendime. Geceler ksa, sonra yine gndz olui. Gndz oldu, ama ne gndz. Klaas yine beni gammaz-lamt. Efendi kyameti kopard. Galant'n Tulbagh dn syledikleri aklma geldi, onu anlamaya balamtm. Krbatan deil. Evet, gerekten de krbatan deildi. Neden diye sorsan, bilemem Elence, iki, mzik ve dansla geen bir gecenin sonunda, iftliin karanlk yolu. Bununla ilgili bir ey galiba. Pamela'nn souk davranyla ilgisi yok, kesinlikle yok. ok daha deiik, daha karmak bir ey. Efendi olunun doumu erefine enlik yapmamza izin verdi. Bir geceliine gnlmzce yiyip iip elendik. Yaban kenevirinden daha lgn, yaban ayndan daha tatl, tad adamn damanda kalan bir gece. Ama gece biter bitmez yine boyundurua. Hep ayn ey. Her keyifli yolun sonunda efendi ve krbac. Galant'la yrtk ceketini daha iyi anlyordum. Bu konulan onunla tartmaya hazrdm artk. Zaten o gnlerde her kafa 222 dan bir ses kyordu. Ortal kartran gazeteydi, gazetenin geldiini Galant'n aak bullak suratndan anlayabilirdin. On-ong ve tekiler yine bir frtna kopacandan korkuyorlard. Nitekim ertesi hasat mevsimi Hud-den Bek'de yine oiay k. Meyvalar toplandktan hemen sonrayd, fasulyeler kaldrlmamt daha Galant'n efendisini ikyet etmeye Worcester'e gittiini Pamela'dan duydum. Artk birlikte oturuyorlard.

O sralarda Efendi Barend bsni Cape Town'a gtrd. Hanmn da geleceini sanyordum, amo gelmedi. Sarie kar kocann kavga ettiklerini duymu. Gelmek zorundasn. Ben yokken nerede kalacaksn? diye Datm efendi. Hanm da, Burada, ocuklarmla birlikte kalacam, demi. Hanm dik-bal bir kadnd, kimseden buyruk almazd. Efendi stelemenin yararsz olacan bildiinden, arabay ykledi ve ikimiz birlikte yola koyulduk. Klaas iftlikte kalmt, ilk kez khya olmadma seviniyordum. Hud-den-Bek iftliinden Thys'le Rooy'un srdkleri rn ykl bir araba da bize katld. Efendi Nicolaas gelmeyecekti bu yi. Kardeler aralarnda anlamlard. Biri gidince, teki iftliklere gz kulak olacakt. Yolda efendiyle ok iyi geindik. Akamlar Thys'le Rooy'un ileri bittikten sonra, hep birlikte atein banda oturuyorduk, onlara keman alyordum. Efendi kemanm zevkle dinliyordu. Yolculuk onu yumuatm gibiydi. Yalnz bana kar deil, kendine kar da daha hogrlyd. Mziin de bunda pay vard sanrm. Bir gece adamakll kafay buldu. Sen insann yreini ferahlatmasn iyi biliyorsun, Abel, dedi. Birlikte uzun yllar geireceiz. Bundan hi kukum yok. Sonra yay yine tellere dokundurdum, sabah yldz kncaya kadar kemann ezgilerini dinleyerek oturduk. Yolda mutluydum, Cape'e vardktan sonra mutluluum daha da artt. Her gece iki, elence, gndzleri tulumbann banda edilen kavgalar, zar oyunlar, bakl, kalkanl kavgalar, en cokulusu da Aslan Gerisinin eteindeki ta ocanda yaplan horoz dvleri. Hele pazar gnleri Cape'de ne kadar kle 223 varsa hepsi ocakta toplanyorlard. Polise enselenmemek iin birka kii darda gzc kalyordu. Koroz dvtrcleri ustalklarn babadan oula aktararak bu ii kuaktan kuaa sr-drrlermi. Dve karlan horozlar, ibikleri dikilmi, kanat rparak birbirlerine saldrnca ortalk ty ve kan iinde kalyordu. Kalabalktan uultular, barlar,lklar ykseliyor, heyecandan kimse yerinde duramyordu. Bildiin dvlerden deildi horoz dv. Kimilerinin dvlerde bahse girmek iin krbalanmay, hapse girmeyi gze alp birka ilin aldklarn duymutum. Bir pazar gn Joshua adndaki bir adamn karsyla ocuunu bahiste yitirdiini kendi gzlerimle grdm. yle, bir rpda. Bu olay iim szlayarak anmsyorum, nk ben de kemanm ayn gn, ayn biimde yitirdim. Salt dv izlemek iin her gn buraya tanlr m? dediler bana. Bu gsteri deil, kumar. Neyle bahse gireceim? diye sordum. Neyin varsa. akal ve vaak postlar karlnda aldm alt gm dolarla ie baladm. Gelgelelim kar tarafn horozu benimkini para para etti. Zehir kanma girmiti, son dvte kemanm koydum ortaya. lkin keman yitirdiime pek zlmedim. Keman Ahmet adnda sskack bir adam kazanmt. Ertesi gnk dvlerde onu geri alabileceimi, olmczsa, be gm dolar karlnda satmaya hazr olduunu syledi. Btn gece dmde horozlarla boutum. Ama ertesi gn efendi olanlar duyunca lgna dnd, brak be gm dolar vermeyi, ta ocana gitmemi bile yasaklad. Kemanm tmyle yitirmek korkusu yreime kmt, ona yalvardm. Bu kez de Thys'le Rooy'un nnde suratma bir tokat indirdi. Bunu evde, kendi iftliimizde yapm olsa stnde durmazdm, orada cannn istediini yapabilirdi. Ama

kentin alannda, azlar hl st kokan iki delikanlnn nnde tokat yemek ok arma gitti. Yumruk atsayd yine aldrmazdm, tokat baka. Tokat koca 224 adamlara deil, kadnlarla ocuklara atlr. Bu yetmezmi gibi, bir frsatn bulup ta ocana svmayaym diye Thys'le Rooy'u bama beki dikti ve inadna dn yolculuuna hazrlanmamz buyurdu. Oysa iki gn daha kalmay tasarlamtk. Yalvarrm, efendi... Kemanm brakamam. Onu kumar oynarken dnseydin. Yolda, atein banda mziksiz geen skntl gecelerde, fkeyle verilmi kararna piman oldu mu bilmem, olduysa da bu konuyu hi amad. Ben de tam bir hafta boyunca, evet ya da hayrlarn dnda hi konumadm. Tamam, su benim-di. Zavall Joshua gibi kumar oynam ve kaybetmitim. N'ol-mu yani? Efendi engel olmasayd, ertesi gn kemanm geri alabilirdim. Ahmet yle sylemiti. iftlie vardmzda, Sarie ve tekiler arabalar karlamak iin koutular. Hey Abel, seni zledik be adam. Sensiz buralar pek sessiz kald. Geee bize keman alacak msn? Defolun bamdan, diyerek hepsini kovaladm, Sarie'yi postun stne devirdim. Yllardr bana arkadalk etmi olan kemanma hl iim yanyordu, ama elimden ne gelirdi? imdi dnyorum da, Oape'e yaptmz o yolculuk ve iftlie geri dnmzle yaammn bir dnemi sona ermi oldu. Sonralar yine elendik elenmesine. Kendime yeni bir keman bile yaptm, eskisiyle ayn sesi karmyorsa da hi yoktan iyi. Yine kafa ekiyoruz, kadnlarla yatyoruz, ama deien bir eyler var. Bir eyler, arkamdan kapanan bir kap gibi geride kald.Durmadan gazete geliyor, her yeni gazeteyle birlikte efendilerin bize baklar, davranlar deiiyordu. Bir kede toplanp ellerini kollarn sallayarak konuuyorlar, bizden biri yanlarna yaklanca hemen susuyorlard. Galant hepimizden fazla tedirgindi. Oldum olas gazeteyle bir alp veremedii vard zaten. Eskiden gazeteleri nemsemezdik. Elenceden, ikiden, kadndan, mzikten yoksun kalmadmz srece, gazete ne 225 Sesler Zinciri P : 15 mize gerekti? Ne var ki, artk i deimiti. Bokkeveld'in stnde elimizle yakalayamayacamz bir glge dolamaktayd. Topran altna dalp gzden yiten, en beklenmedik anda yzeye kan bir rmak gibi. Ara sra ok gldmz yadsyamam. Hele Frans du Toit'in yaptn duyunca glmekten neredeyse baylacaktm. Oysa Galant olay hi gln bulmamt, bu yzden de yarm yamalak anlatt. Anladma gre, Efendi Nicolaas'n hasta anasn yoklamaya gittii

bir gn, Frans du Toit elinde yeni bir gazeteyle iftlie gelmi. Krktkt mutlaka. teden beri ierdi, son yllarda iyice aztt. Kadnsz erkein olaca budur. Suratnda o leke varken, hangi kadn ona bakar? Yaptna amamal. Du Toit'in olduu yerde, analar kzlarn ortaya karmazlar. Zavallnn zayf yann btn Bokkeveld bilir. Sylentilere baklrsa, Worcester'deki ngilizlerle pek sk fkym. Bu yredeki iftilere kalsa, blge avuluu grevini dnyada alamazd. te o gn sarho kafayla Hud-den-Bek'e gitmi, kimseyi bulamaynca gazeteyi verecek birini aranmaya koyulmu ve yolu domuz alna dm. Galant onu hayvan pis-i ve amur iinde dii domuzla bouur durumda bulmu. Galant'a domuzu tutmasn buyurmu. Ben olsam umursamazdm. Du Toit'Ie ayn iftlikte bymtm, zayf yann bilirdim. Ama Galant yerin dibine gemi, tam o srada efendisi ka-gelince bsbtn utanm. Efendi Nicolaas adam yaka paa iftlikten kovmu. Dnsene, du Toit pantolonu dizlerinde, bembeyaz plak kyla atna atlayp drtnala kayor; ynetimle ve klelerle ilgili en yeni haberleri veren gazete amura, pislie bulanm, okunmaz durumda; dii domuzsa bir kede korkudan ciyak ciyak baryor. Galant be kar suratla bunlar anlatrken glmekten altma edecektim. Sonradan ona hak verdim. Bizlere efendilik etmesi beklenen bir beyazn kendini bu duruma drmesi alanacak bir olayd aslnda. Byle giderse, domuzlara da efendi ya da hanm dememiz gerekecekti. 226 Hasat mevsiminde Goliath'n ba derde girdi. Klelerle ilgili yasalarn deitiini duymutuk. Klelere yirmi be darbeden fazla krba vuran, yeterli yiyecek iecek vermeyen, pazar gnleri kle altran iftlik sahipleri cezalandrlacakm. alma saatleri nisandan eylle kadar gnde on saate, ekimden marta kadar on iki saate indirilmi. Hasat mevsiminde fazladan altklar saatler iin fazladan yiyecek verilecekmi. Bir papaz ylda bir kez iftileri dolap kleleri evlendirecek, ocuklarn vaftiz edecekmi. Goliath' ikyete gitmesi iin ben kkrttm. Bunu imdi bile gsm gere gere sylerim. Haberlerin doru olup olmadn renmeliydik, belki de hepsi yaland. Goliath bir sr bahaneler ne srerek yan izmeye alt, bana gelebilecekleri dndke d patlyordu. Ama Klaas'n yanmzda olmad bir anda, Yalnz kendin iin deil, hepimiz iin gitmek zorundasn, dedim. Gazetelerde yazlanlar baka nasl renebiliriz? Bilinmeyen bir eylerin bir yeralt rma gibi ykseldiini, kabardn, topra zorladn adam hissediyor, boulmak istemiyorsan bunun ne olduunu bir an nce renmelisin. Galant'la ikimiz byle dnyorduk, Goliath'a da byle syledim. Sonunda gitti, ama hibir yarar olmad. Dnnden bir hafta kadar sonra bir mfetti geldi, Goliath' sorguya ekti, bir sr ifinin eliinde kp gitti. O gn kendimi zor tuttum, gzm kan brmt. Ne yapabilirdim? Efendi Barend'le tfeine tek bana kar koyamazdm. En kts de fkeden kudurduumun farknda deildi. Atn almam iin bana seslendi, tfei elinde yryp evine girdi. Hepsi bu. Onun gznde bcekten daha deersizdik. lmekte olan gnnda ardndan bakarken, artk i ciddileti, dedim kendi kendime. Gazetelere bakma, onlar beyazlarn gazetesi, her szleri yalan. Dalarn te yanndan umut beklemek bouna. Bizi burada unuttular. Bu ssz yerde unutulmak adam korkutuyor. Bundan sonras bize kalm. 227HESTER

Gn yeni, sz eski sz. Beni bir an bile brakmaz. Kimi zaman inoe bir yrek szlamas, kimi kez ete saplanan bir haner, ama hep benimle. Barend'in Cape'de kald o garip, bir tek ay boyunca daha deiik duygular iindeydim. Tam deilse de geici bir zgrle kavumutum. nceleri yalnzca gebeliklerimde tadabildiim btnlk duygusunu, gvdemde ikinci bir canlnn rahatsz edici varl olmaynca, daha youn bir biimde du-yumsuyordum. Ayn zamanda da gebeliin verdii bamszlk ve yeterlilik duygularn zlyordum. Bu kez bakmam gereken ocuklar, kleler ve bir iftlik vard. Klaas'n dalkavuka beceriklilii bile skyordu beni. Tek bana deildim, ama yalnzdm ve bu ksa tatilin bedeli neyse deyecektim. Barend beni de gtrmek istemiti, dayatmt hatta. Ben de Cape'in bysnn szy hafifletebileceini dnyordum, kavgada bana tokat atmasayd giderdim belki. Gvdeme sahip olmaya abalarken de sk sk bana el kaldrrd. Ne var ki, bu tokat itenpazarlkla, horgryle, stnlk duygusuyla atlmt, gcn kantlamaya ynelikti. Kendimi tutmam, gitmemekte diretmemi kolaylatrd. Odada bulunan olum Carel'in korku dolu lklar bebei de uyandrm, ikisi de birden alamaya balamlard. imde souk bir ilgisizlik vard. yi bak, Ca-rel, diye dnyordum. Bu tokad hi unutma. Seni gnn birinde ayn eyleri kendi karna yapcsn diye yetitiriyorum. Bana uygun grlen tek alma biimi bu... ocuklar yat 228 trmay Barend'e brakp dar ktm, atm eyerledim. O gece Barend evlilik yaammzda ilk kez benden zr diledi, onunla birlikte Caupe'e gitmem iin bana yalvard, kendimi hi zorlamadan reddettim. Tanr akna, beni dinle, Hester. Bu sabah bana ne oldu bilmiyorum. Sana bir daha el kaldrmayacam, yemin ederim. Glmseyerek arkam dndm. Dndklerimi ona aklamann ne yarar vard? Elbette el kaldracaksn. Atlanmas gereken daha bir sr eik var. Yoksa nasl ayakta kalabiliriz? Kocam, kupkuru kesilmi iren gvdelerinin derinliklerinde gizli bir damla suyu bulmak iin birbirleriyle bouan iki ihtiyar grr gibi oluyordum. Dnnden sonraki ilk pazar gn bana yine tokat att. Nicolaas'lara gitmemiz iin diretiyordu. Yalnz geirdiim bir ayn ardndan varlna hl alamamtm, gitmeyeceimi syledim. Cecilia'nn prl prl evini, pazar gnlerine zg dindarlk maskesi taknm suratn, Nicolaas'n akn kpein-kine benzeyen baklarn grmek istemediimi syleyerek kendimi hakl karabilirdim. Yapmadm, gerek ama baskya kar koymakt. Bylece kavga hi yoktan byd, sonunda Barend'in tokad yanamda saklad. fkeyle ben de ona vurdum, ama kollarm skca yakalayp beni kendisinden uzaklatrd. Erkek olsaydm boynunu krardm, diye soludum. Erkek olmadna gre ben ne dersem onu yapacaksn. Babam sa olsayd bana byle davranmaya cesaret edemezdin.

Baban be para etmez ayyan tekiydi. lgna dnmtm. Kollarndan kurtulmak iin vargcm-le savayor, tekmeler savuruyordum. Bebek yatan stnde alyordu, grlty duyan arel ieri kotu, olanlar grnce o da yaygaray bast. Hadi bana yine vursana. ocuklarn babalarnn bir kadnla nasl yiite dvtn grsnler. 229 Carel'e, Defol! diye haykird, bir nceki kavgada olduu gibi utan ve fke iinde beni brakt. Kavgada yrtlan geceliimin nn ekitirerek soluk solua, Bir gn oullarn annelerinin cn alacak yaa gelecekler, dedim. Her kavgada ilk i, giysimin yakasn yrtar, memelerimi ortaya karrd. Su senin, beni sen kkrttn. Sana el kaldrmak istemediimi biliyorsun. Bebei kucama alp susturmaya altm. Tamam, Hud-den-Bek'e gidiyoruz. Babamn mezarn grmek istiyorum. imdi k ltfen, giyineceim. Evden erken ktk. Hud-den-Bek'e varmak at arabasyla iki saatten fazla srer. Her zamanki gibi yolda hi konumadk. Dizginler Barend'in elindeydi. Carel ikimizin arasnda, elimsiz omuzlan yann lekesiz bamszlyla dimdik oturmaktayd. Bebek benim kucamdayd, araba bozuk yolda sarsldka bir kolumla Carel'i de tutmaya alyordum. fkeli silkinileri houma gidiyordu. Olum... Benim kk erkeim. Erkekliini kantlamak iin taknd bu ocuka tutuma sinirlenmem gerekmez miydi? Olumun durmadan boutuum a-dama benzemesinin bana gurur vermesi doal deildi. Ama yine de onun bamszlyla bana benzediini biliyordum. O benim gvdemde biimlenmiti, benim braktm izleri bir gn byyp erkek olduunda da tayacakt Hibir zaman kz ocuk istememitim. ocuk douracaksan, hepsi erkek olsundu. Kz ocuk dncesinden bile tiksiniyordum. Erkeklerin kendilerini kantlamalarna yarayan amas bir ara, kesin bir gszlk... Kz ocukla kendi yenilgimi kabullenmek zorunda kalacaktm. Oullarma, yitirdiim kiiliimi yeniden kazanmam salayacak birer ara gzyle mi bakyordum? Sevginin olmas gereken yerde alma tutkusu mu vard? Yoo, hayr. Onlar seviyordum. Belki de onlarn gszlnde, erkeklerin dnyasnda ayakta durabilmek iin benimle savamaktan ve stnln kantlamaktan baka seenei olmayan ba 230

balarnn saklamaya alt gszln gryordum. Gnn birinde oullarmla birlikte benim bir param da zgrle kavuacakt. Kaynanamn gcn nereden aldn anlamaya balamtm. O da oullar sayesinde gelecekte varolabecekti. Bu bile bir dt belki. Oullar yalnzca bakalarn ezerek yaayabilen bir zgrlkte, ne lde zgr olabileceklerdi? Bunun bilincine daha sonralar, o korkun gecede vardm galiba. Nisan aynn o duru ve gneli pazar sabahnda, sararan yapraklarla, sertleip beyazlaan otlarla, ak kahverengine brnm allklar ve sazl bataklklarla kendini belli eden gz balangcnda, arsz ve kaba da srtlarndan bir zamanlar yuvam olan iftliin yumuak

dzlklerine doru inerken bun-iar dnmyordum, btn yaptm arabann ani sarsntlarna duygusuzca kar koymakt. Yal terzi D'AIree'nin Hud-den-Bek'in bir kesine yapt kk kulbenin nnden getiimiz srada Barend atlar fkeyle krbalayarak, uraya t>ak, dedi. Bu kahrolas herif iftilikten hi anlamyor. Adamcazn kiliseye zararr yok. Nicolaas onun burada kalmasna (izin vermekle iyi etti. plkten farksz buras. Gerekten de yleydi. Avluya salm eski araba paralarnn, plerin arasnda tavuklar eeleniyor, arka kapnn -nndeki amurlarla dii bir domuz yavrusuyla birlikte homurdanarak yuvarlanyordu. Eklentilerin yapm yarm braklmt. Bakmszlk insana hzn veriyordu. Ama o miyop gzl, karmakark gr beyaz sal, p gibi bacaklarnn stnde sendeleyerek yryen ihtiyar grdke yreime bir scaklk dolard. Gittii her yerde, yapt her ide baarszla uramt belli ki, burada bir avu acemi adamyla birlikte huzur iinde yaayabilirdi. Tatl beceriksizliinde bana babam anmsatan bir eyler vard, bu yzden iftlikte oturmasnn yol at aile tartmalarnda hep onu savunurdum. Nicolaas'la bir daha konuacam. dedi Barend. D'AI 231 ree hem iftlik arazisinin verimli bir blmn bakmsz brakyor, hem de buraya bir sr serseri ekiyor, ille de kalacaksa iyi bir khya tutsun. Szlerini doru drst dinlemedim bile. Barend bakalarnn yaamlarn dzenlemeye baylrd. Ayrca sabah babamdan sz ettiimiz iin yine kendini kantlama abasna girimiti. Zaten o gn Nicolaas'a D'AIree konusunu aacak vakit bulamad bildiim kadaryla. iftlikte bizi sandmz gibi huzurlu bir tatil gn deil, ok zc bir olay bekliyordu. Evin nnde durduumuzda bebek alyordu. Tek dncem bir an nce ieri girip ocuun altn deitirmek ve ona mama vermekti. Bu yzden de arka aviudaki grltleri iitemedim. Cecilia ensesinde smsk toplanm kzl salar, souk bulama gibi kaskat dudaklar, hafife kzarm st beyaz, illi suratyla bizi karlamaya dar kt. kz da srayla peinden; kzl sal, sarn, kzl sal. Aylardr grnmediniz. Girin, girin. Bebei ver istersen. Bebein o yastk gibi yumuack, geni gste hemen susacan bildiim halde vermedim. eride altn deitirdim, biberonu hazrladm srada, Cecilia giysisinin dmelerini zd, bebei emzirmeye koyuldu. On be aylk olan kk kzn henz memeden kesmemiti. Onun bouou anal karsnda kendimi aalanm ve fazlalk gibi hissettim. Stn bebei daha iyi doyuracan bilmesem, onu Cecilia'nn kucandan ekip alrdm. Evde ocuu Sarie emziriyordu, arabada yer olmad iin onu getirememitik, evden kmak istemeyiimin nedenlerinden biri de buydu. Bir sre sonra Barend, Nicolaas'n nerede olduunu sordu. Cecilia parman bebein minik yumruuna uzatarak, Az sonra gelir, dedi. Ahrda klelerden birini cezalandryor. Bir

eyler olmu yine. ini ekerek ekledi. u yaratklar insan pazar gnleri bile rahat brakmazlar. Gidip ona yardm edeyim bari. fkeyle atldm. Karmasan olmaz m? 232 Barend srtarak, Epeydir kolumu altrmamtm, dedi ve kp gitti. Cecilia, ay ielim mi? diye sordu, yantm beklemeden ay getirmesi iin Pamela'ya seslendi. Memesinde uyuklayan bebek uyand, geirdi ve yine oburca emmeye balad. Aznn bir kesinden st szyordu. Keke bugn gelmeseydik, dedim. Sama, otur hadi. ay ierek, bir eyler konumaya abalayarak bir saat kadar oturduk. ocuum Cecilia'nn tombul gsnde ml ml uyumaktayd. ki byk kz sandalyelerinin kysna birer sincap gibi tnemilerdi, En kkleri yerde bir kedi yavrusunu kovalyordu. Ak kapdan ieri dolan i gnnda Ca-rel'in avluda bir sprge sopasyla atlk oynadn grebiliyordum. Keke ben de orada olsaydm ya da bozkrda ya da evde. Keskin hatl eyalar, sert uyumuya yreimi daraltan bu odann dnda, nerede olursa olsun... Sandalyeler, sandklar, tahta sedir, byk yemek masas, bfe, ekmeceli dolap, koyu renk demenin stnde leopar aslan ve ceylan postlar. Cecilia sk sk kalkp mutfaa gidiyor, kle kadnlar denetliyordu. (Bir ara ocuumu kucandan alabildim.) Surdan bur-dan konuarak stmze ullanan ar sessizlie kar koymaya alyorduk, ama bouna. Bu eve her geliimde hissettiim yabanclk duygusunu, o pazar gn daha derinden hissediyordum. Eski yuvam tannmayacak durumdayd. Cecilia onu gniletmi, kendi beenisine gre dzenlemi ve demiti. Kokusu bile deimiti. Bezirya, sabun ve kola kokuyordu. Kklmn izleri yok edilmiti. Babamn ceketini ve piposunun kokusunu anmsadm, yreime bir sz sapland. Ruhunun kurtulacana kr krne inanan ve bu inancndan g alan u hantal, iriyar, kzl sal kadn, vaktiyle bana ve babama ait olan bu evi gnlnce ynetmekte ve cennetini hazrlamaktayd. Hi kukusuz, emrine verilecek meleklerle birlikte hemen 233 ie giriecek, cenneti de gcr gcr temizleyip yeni batan deyecekti. Erkekler dnnce, sincaplar neeli lklarla sandalyelerinden frlayp babalarn kucaklamaya kotular. Nicolaas sinirli grnyordu. Yz kpkrmzyd. Derin derin soluyordu. Beni pmek iin yanma yananca, Dokunma bana, dedim. Olduu yerde kalakald, Neyin var?

Kapda duran Barend ellerini dalgn dalgn pantolonuna silerek, Bugn yine barut gibi, dedi. Bekletmek istemezdim, ama,.. Nicolaas'n szn kestim. Siz erkekler midemi bulandryorsunuz. Cecilia, Umarm dersini vermisindir, dedi honutlukla. Birer fincan ay size iyi gelir. Pamela, buraya gel! Tepsiyi ben gtrrm, diyerek ayaa frladm, beber sedire yatrp fincanlar toplamaya koyuldum. Cecilia davranm onaylamadn belli eden bir sesle, Tanr akna otur, Pamela yapar, dedi. Zaten btn gn aylak aylak dolayorlar. Hi oral olmadm, bir an nce odadan kmazsam haykrmaya balayacam biliyordum. Nicolaas, Ltfen otur, Hester, dedi yalvarrcasna. O adamn bama ne dertler atn bir bilsen. Bu sabah da onu... Soluumu tutarak, Beni ilgilendirmez, dedim. imdi brak da ay getireyim. ay ikiniz de hak ettiniz dorusu. Vaktinde yetimeseydim atm krbatan ldrecekti... Szn gerisini dinlemeden odadan ktm. Mutfakta kimse yoktu. Ocan stnde kimi bakr, kimi demir bir sr tencere aslyd. ki tencere de atete fokur fokur kaynamaktayd. Tepsiyi prl prl ovulmu masann stne koydum, fincanla ykamaya giritim. Cecilia arkamdan, Byle arabuk sinirlenmek hi doru; __ 004 deil, dedi. Nerede u kadnlar? Arkan dnmeye gr hemen svrlar. Arka kapdan kafasn uzatp lleri ayaklandracak bir sesle haykrd. Pamela, Bet, Lydia neredesiniz? ini ekerek ocaa doru yrd. Ah u yaratklar. Onlara her eyi veriyoruz, karlnda yaptklarna bak. Nicolaas onlardan birini cezalandrd ya, imdi hepsinin surat bir kartr. Hep Nicolaas'n yumuakl yznden. Durmadan sylyorum, ama dinlemiyor ki. Bana dnp sesini hi deitirmeden sordu. Ayn kt gnlerindesin galiba. Tersine en gzel gnlerindeyim. Barend yanma yaklaamyor. ay koymay ona brakp mutfaktan karken, arkamdan beni aypladn gsteren sesler karyordu. Odaya girdiimde erkekler hl klelerden sz etmekteydiler. Onlar dinlememeye alarak bebei yokladm, ardndan da hava almaya n kapya ktm. Parlak gz gz kamatryordu. Baka trl onlarla ba edemezsin, diyordu Barend. Cape'den gelen sylentiler adamlar zehirliyor. Kahrolas ingilizler!

u anda sylenti. Ama bir sabah uyanacaz ki. btn klelere zgrlk verilmi. Kendimi daha fazla tutamadm. Korkma, ngilizler de sizin gibi erkek. Barend ters ters, Ne demek istiyorsun? diye sordu. Apak deil mi? Bir ata ya da bir kze zgrlk vermeyi kim dnr? Kleleri zgrlklerine kavuturmak iin nce onlarn insan olduklarn kabul etmek gerekir. Oysa erkekler kadnlarn bile insan olduklarn bilmiyorlar daha. Sana iyi bir ders vermek gerekecek, dedi Barend. Avluya doru yrdm. Nicolaas, Nereye gidiyorsun? diye seslendi. Babamn mezarna. Tanr akna, Hester... Hzla yrdm. nm grmyordum. Peimden gelme 235 meleri iyi olmutu, mantksz bir davranta bulunabilirdim. Evin sol yanndan yoku aa vadiye indim. iftlii -geride brakp bozkra daldm. Uzun sre ylece yrdm. Babamn mezarnn ters ynde olduunu biliyordum, bu fkeyle oraya gitmenin anlam yoktu. Kayalk yamalara doru ilerledim. Kafamn ii boalmt sanki. Hibir ey dnemiyor, yalnzca adm atyordum. Yorulduumun bilincine varnca bir tan stne ktm, yzm gnein yaln balayalna ve rzgrn soluuna evirdim. Dokunduum eyler, ok gerilerde kalan ocukluk yllarmda algladm gibiydi. Kayalar przl ya da przsz, otlar sert, kendimi denetlemek iin skca birbirine kavuturduum kollarmn derisi esnek, dizkapaklarm salam, kalalarm sk... Bu bendim, ama kimdim ben? Gvdeyi tanmak. Ara sra gelen alk nbetleri, doyurulmayacam kesinkes bilmenin verdii garip doygunluk, oturmaktan uyuan kaslar, bbreklerde bildik bir basn. Kayalarn ya da allarn ardna sinmeye gerek grmeden eteklerimi topladm, bacaklarm ayrp hayvanlar gibi olduum yere --meldim. im anlalmaz bir utku duygusuyla dolmutu. Grnmeyen bir yerimden kesik kesik akan sv, bacaklarma damlacklar sratarak, yerde dzensiz olarak yaylan koyu bir leke oluturdu, hafife kprerek kuru topraa ar ar szd, arabuk gzden yitti. Toprak benim en kalmsz param sonsuza dek iinde saklayacak. nsan gvdesi ancak su araclyla toprakla iletiim kurabilir. zgrlk ne gemite, ne gelecekte, bu ksa sren, grkemli anda. nsan zgrl oralarda bir yerde diye dnr hep. Bir da, bir rma ya da bir snr aarak girilebilen uzak bir blge gibi. Oralarda bir yerde zgrlk ya da gerek olur mu hi? Olabilir mi? zgrlk burada, yan banda, iinde... kim olduunda, ne olduunda, eskiden ne olduunda, gelecekte ne olmay setiinde. Geri dnerken iim huzur doluydu. Evdekilere gzkmemek iin kk mezarlktan dolanp arka avluya girdim. Ahrn

 236 arkasndan geerken belli belirsiz bir inilti duydum. niltiden* ok i ekie benziyordu, kulaklarm bana oyun etmi de olabilirdi. Ama yreime apansz bir sknt kt, ta yapnn n tarafna yrdm. Ontong ve Aehilles geni kapnn iki yanna melmiler, ask suratla karya bakyorlard. Onlar grnce duraksadm, sonra da, Merhaba, dedim. Merhaba, efendim. Yal Ontong'un yznden ne dndn anlamak olanakszd. Burada ne iiniz var? Kk efendi burada durmamz syledi. Niye? O anda iniltiyi yine duydum, bu kez hi kuku gtrmez bir biimde. Dilerimi skp ieri daldm. Parlak gnndan-sonra ahrn karanlnda evremi gremedim bir an. Derken karmda kara bir gvde biimlenmeye balad. Bir adam kollarndan at kirilerinden birine asmlard. Ayaklar yere g. bela deiyordu. Adam rlplakt. Galant't bu. Onun olabilecei hi aklma gelmemiti. dikmelerinden birine dayandm. Sylesene, Ontong, Galant niye burada? Ontong yzme hi bakmadan, Kk efendi akama kadar burada kalmasn buyurdu, dedi. Onu hemen z. Kk efendi bizi ldrr. Ontong, emrediyorum sana. Yant vermedi. eri doru birka adm attm, sonra yine kapya dndm. Kulbelerinize gidebilirsiniz. ' Kprdamadlar. Barmamak iin kendimi zor tutuyordum. Midem kasld. Bam dnyordu. Kap

Ontong, Aehilles evimize gidin. Nicolaas'la ben konuurum. Ontong yavaa ban sallad. Sonunda kalktlar, iiteme-diim bir eyler sylenerek istemeye istemeye gittiler. Galant. 237 Git buradan, diye soludu, gvdesi iddetli bir fkeye ka-iplmcasna titriyordu. Nicolaas bunu neden yapt? Git buradan. Bu szleri buyurur gibi deil, bouk bir fsltyla sylemiti. Korkun ac ektii belliydi.

Brak da sana yardm edeyim. Seni burada istemiyorum. Umutsuzca evreme bakndm. Nesneleri hl g seiyordum, ii saman dolu byk tahta kutuyu ancak birka dakika sonra grebildim. Onu glkle Galant'a doru srkledim. Kutuya basarsa kollar rahatlard. lkin buna bile kar kt. Hadi bas Galant. N'olur. Git dedim sana. Yere diz ktm. Ar kutuyu ayaklarnn tam altna itmeye alrken bam kaldrp ona baktm. Gzlerim yava yava karanla alyordu. O ana dek Galant'n ae ektiinin bilincindeydim yalnzca. Ne var ki, bam kaldrnca tavandan sarkan gvdenin etiyle, kanyla ve rlplaklyla farkna varmak beni tepeden trnaa sarst. Kutuya sk sk yaptm, yzm -przl, sert tahtaya dayadm. Yanam acmaszca izen kydklarn acs houma gitti o anda. Geirdiim byk sarsnt, uzak bir gemiin apansz geri dnm olmasndan kaynaklanyordu. At, sidik ve saman kokan o ahrda olduumun, yllarn gerisinde kalm yzleri kafamda canlandrdmn bilincinde deildim. O yzler tartlmaz gereklikleriyle karmdaydlar. Ksack bir sre iin yine ocuk olduk. Rose Ana'nn scak kulbesinde, koca postun altnda sarma dola yattk, postun plak gvdelerimizi kabaca okadn duyumsadk. Ksaca bir sre iin betin bulank sularnda yzdk, dokumackular tepemizde cvldaarak kanat rptlar. Ksack bir sre iin Galant azn ylann bacamda at yaraya yaptrd, zehiri emerek tkrd. Ayn zamanda da artk ocuk deildik. Samanlarn stne diz km olan bir kadnd, tavandan sarkan gvdey-se bir erkein gvdesi. 238 Galant da bunun bilincinde miydi, yoksa karnnn altndaki uzantnn birden silkinip canlanmas, gzlerimin nnde byyerek kocaman olmas sarsntnn doal bir sonucu muydu, bi-' Ismiyorum. Daha nce hi erkeklik organ grmemitim. Kocam bana saldrmak iin hep karanl seerdi, ben de kendi gvdemi ona gstermezdim. Erkeklik organ denilen eyi, btn yr-tclyla, yadsmas olanaksz bir biimde apak gryordum ite. ocukluumun sulara gmlm bir paras daha yzeye kmt. Ciftleen kpeklere, keilere, atlara bylen-micesine bakarken duyduum o korkuyla kark zevki yine duyuyordum. Salt hayvans bir duygu, byle olduu iin de tertemiz ve yabanl. Galant, Git buradan, diye bir daha inledi. Onun bu szleri gereklere dnmemi kolaylatrd. Dorulup bam evirdim. O srada bir ses duydum, ahrn kapsnda bir glge belirdi. Burada ne yapyorsun, Hester? Nioolaas't bu. Kprdamadm, hl soluk soluaydm. Hester, sana soruyorum.

Cz onu. Ama... Ontong'la Achilles'i kulbelerine ben gnderdim. HadP onu z.

Anlamyorsun. Atm ldrecekti neredeyse. Suratna bir tokat patlattm. Senden utanyorum, Nicolaas. Byle bir eyi Barend'den beklerdim, senden deil. Nicolaas akn akn bana bakt. Yz alar gibi kaslmt. Duvardan bir orak kapp eline tututurdum. Kes kaylar, ne duruyorsun? Nicolaas sandn stne kp kaylar kesince Galant yere yld, baylmt besbelli. O anda, bir erkein elini kolunu bala, o artk erkek saylmaz, diye dndm. Ona dilediin her eyi yapabilirsin. Seenekler snrsz... te yandan ellerini zdn m, bu basit davrann sonucu olarak srtna 239 snrsz sorumluluk yklenmi olursun. Bunu daha sonra anladm. Nicolaas kekeleyerek, Yaknda iyileir, dedi. Bunlar senin sandndan ok daha dayankl olurlar. Hester, inan ki... Yzne bile bakmadm. Syleyeceklerin beni hi ilgilendirmiyor, Nicolaas. Kapdan kt, kr edici aydnlkta uzaklat. Kapnn yanndaki kede yarsna kadar su dolu bir kova duruyordu. Suyun pis olabilecei sonradan aklma geldi. Grnrde bez yok* tu. Uykuya benzeyen o garip uyuuklukta, giysimin eteinden bir para yrttm, suda slatp Galant'n yzn silmeye koyuldum. Birka dakika sonra yine inledi. Dar k. Dediini yapmak istediysem bite yapamadm. Doru drst dnemiyordum, iradem yok olmutu. Tekdze devinimlerle kendimi denetlemeye, akl mantk dinlemeyen o karanlk sele kar koymaya abalyordum. O selin ne olduunu bilmek istemiyordum. Kuma parasn suya batrp kararak Galant' temizlemeyi srdrdm. Cesetleri de byle ykarlar sanrm. Ama Galant l deildi, korkun ac ekiyordu, ara sra irkiliyor, kprdanyor, kendini tutmaya alt halde grtlandan bouk iniltiler ko-puyordu. Kan iindeki gvdesini boydan boya zenle temizledim. nemli olan kan deildi. Onun gibi benim de yabancs olduum bu acmasz dnyada, anlayamadm ne varsa hepsine birer dn bulmak ihtiyacndaydm. Uzuvlarn biimlerini, ilevlerini, alas uyumlarn ilk kez kefeder gibiydim. Kasklarndan ykselen o sert organa bile dokundum. O yar karanlk saatte hibir eyi yadsmamal, hibir eyden kanmamalyd. Galant arada bir inliyor, Git diye mrldanyordu, ama yaptm srdrmek zorunda olduumu artk o da anlamt herhalde. Bir bakma Galant adndaki bu erkek kleyi dndm sylenemezdi. Onu kaylarndan kurtarmakla, gerekte kendimi kurtarmaya almtm. Onu ykamak, kendi olanaksz kurtuluum iin bir yakart. O sabah bize ay servisi yapan Pamela adndaki kle kadn

 240 ieri girdi. Beni Efendi Nicolaas gnderdi, dedi. Rahatsz edilmek canm skmt. te yandan kadnn gelii, zaten anlayamadm bir eyi erteleyerek de olsa beni kurtarmt. Bunu niye sylediimi bilmeden, O yollamasa da sen gelmeliydin, diyerek ayaa kalktm. Galant'n sesi kmyordu. Ne Pamela tek sz etti, ne ben. Yerde yatan gvdenin stnden birbirimizi szdk. Bu sessiz yzlemenin younluu ancak iki kadn arasnda olabilir sanrm. Bir eyler sylemek istedimse de, sesim kamaya alan bir ku gibi grtlamda rpnyordu. Sonunda aklma ilk gelen szckleri sralayp dar ktm. Kadn szlerimi duymad galiba. PAMELA Al onu. Ona iyi bak. Bir daha onu byle hrpalamalarna izin verme. Kadn byle dedi, ama bu birka szckle itenliinden emin olamazdm. Beyazlarn iine akl ermez. Akamlar bize ncil okurlar, ertesi sabah okuduklarna ters den eyler yaparlar. En dorusu onlarn yannda ll olniak, dncelerini kendine saklamak. Ahrn kapsnda durup kadnn ardndan baktm. Kmeslerin nnden getii srada, orada durmakta olan efendi onunla konumaya yeltendi, ama kadn istifini bozmadan yryp eve girdi. te o zaman itenliine inandm. Yine de, Galant'n yanna dnmeden nce efendinin de eve gitmesini bekledim. Ayaa kalkabilecek misin? diye sordum Galant'a. Kalkamayacam kim syledi? dediyse de onu kaldrmak iin epey zorlandm. Kulbeye doru yrrken birok 241 Sesler Zinciri __ F : & kez durup dinlendik. Bet mutfaktayd bereket versin, o anda onun suratn grmeye dayanamadm. tekilerin hibiri yanmza yaklamadlar, ak ak bize bakmaktan utanr gibiydiler. Bylesi daha iyi oldu, nk ben kendimi Galant'dan daha plak hissediyordum. Anadan doma yryen bendim sanki. Zaten artk Galant'dan ben sorumluydum, onlar deil. Soluklansn diye kulbenin nnde durduumuzda, Ka-dm sana iyi davrand, dedim. Ondan bana ne? eri gir de yat. yiyim ben. Dikkafal. Ne dediini bilmeyecek kadar bitkindi, az sonra yine kendinden geti, onu suyla ayltp yatrdm. Durumu ktye gidiyordu. Delikanllardan birini, Rooy'du galiba Rose Anaya ila almaya yolladm. Gne batmadan nce Rose Ana eliyle ila ve merhem dolu deri torbasyla kageldi. Hintya, keten tohumu ya, kfuru, bal ve kendi eliyle yapt gizemli karmlarn kokusu kulbeyi sard. Bunlar yeterli bulmam olacak ki, ksa bir sre sonra dar kt. Nereye, Rose Ana? Nicolaas'dan konyak istemeye. Galant'a iyi gelir. Onlardan bir ey istemene izin vermem. Szlerime kulak asmad. yi oldu belki de, nk Galant konya iince uykuya dald. i rahatlayan Rose Ana da keyifle homurdanarak kulbesinin yolunu tuttu. Az sonra

Bet geldi. (Evdeki ilerini yeni bitirmiti. Hanmmz Ceoilia her ey yerli yerinde olmadka yatmazd.) Kulbenin kapsnda Bet'in nn kestim. Gidip baka bir yerde yat. Galant'a ben bakacam. Kar kmad. Kt bir gn geirmitik. Kk bir kvlcmn ortal yangn yerine evirmeye yeteceini herkes gibi o da biliyordu. Bet de gidince avlu sessizlie kavutu. Ara sra kpek ulumalar, havlamalar iitiliyor, allarda kaynamalar oluyordu. Birka kez de akallarn geceyi yrtp karanlkta yan 242 klar yapan seslerini duydum. Sonra btn sesler kesildi, sessizlik kurun gibi dnyann stne kt. Hi rkmedim. engele asl lamba kulbeyi hafife aydnlatyor, Galant ml m-! uyuyordu. Yanna oturdum, onu seyretmeye koyuldum. Benimi olduuna hl inanamyo'-dum. Galant hanrrnn tscni Hud-de^-Bek'e getirdii ilk gn dikkatimi ekmiti. tekilerden uzak durduundan, br erkekler gibi stme dmediinden olacak, ondan holanyordum. Kocam Ontong'la Aehilles'den, palavrac Thys'e, kk Rooy'a kadar yal gen tm erkekler gece gndz peimdsydiler. Ellerinden kurtulmak iin kendimi Abel'e sakladma inandrdm onlar. Abel'in kadnna aslmaya kimse cesaret edemezdi. Gel*-gelelim ona bir trl snamadm. ok apknd, stelik de o sralarda canm erkek ekmiyordu. Daha nce yalnzca tek bir erkee isteyerek teslim olmutum. Ad Lois'ti. iftlikte onunla birlikte alyorduk. Gnn birinde onu sattlar, ben de sonradan ateli bir hastalktan len ocuumla yalnz kaldm. Lois'in sevdasndan kemik ynna dnmtm. Bir daha hibir erkein bana sahip kmasna izin vermemeye kararlydm. Bu yzden Galant'n benden uzak durmasna sevindim nceleri. Onu geri evirmek gt. Ayp deil ya, onu istiyordum. Bir yandan da korkuyordum. Galant'la kuracamz ilikinin sradan bir iliki olmayacan biliyordum. Takn bir rmak gibi bizi srkleyecek, kklerimizi yerden skp dallarmz kracak, bizi dnmesi bile rknt verici ssz bir kyya frlatacakt. lesiye korktuum halde, bu rman erge kabaracan sezinliyordum. Elandsfontein'in hanm Hester o akamst bana, Onu al, ona iyi bak, der demez, rman kabarmaya baladn anladm. imde hem korku, hem dinginlik vard. Olacaklar gslemeye hazrdm. Galant'n benim olmasn istiyordum, ona boyun e-ecektim. Btn gece banda bekledim, terlediinde terini sildim, uykusunda inlediinde Rose Anann merhemlerini cann yak-mamaya zen gstererek parmaklarmn ucuyla, usul usul ya 243 ralanna srdm. Ateten titrediinde onu postla skca rttm. Scaktan bunaldnda stn ap plak gvdesini slak bezle serinlettim. Sonunda daha derin ve daha huzurlu bir uykuya dald. Yanndan ayrlmadm. Mutlu ve akndm. Ona bakarken, yaadm btn olaylar bir bir gzlerimin nnden geti. Daha ileri gitmeden nce bunlar ayklamak zorundaydm sanki. Breede Irmann kysnda bulunan doduum iftlik. Orada tandm insanlar. Anamla birlikte Worcester'e gtr' Jmz. Efendinin borlarn demek iin beni satmas. Efendi Jan'n byk arabasyla dalar ap Buffelsfontein'e geliim. Hanmn Cecilia bana iyi davranrd, eskilerini hep bana verirdi. Yemek piirmeyi, yama yapmay, diki dikmeyi, nak ilemeyi ondan rendim. leden sonralarn bana ncil okumaya ayrmt.

Sonunda iime bir korku dt, cehennemin sonsuz ateinde kavrulmaktansa Hristiyan dinini kabul ettim. Worces-ter'de vaftiz edildim. Gnn birinde Lois'i tandm. ok gemeden de hanmn teki hizmetilerle anlaamad iin beni Hud-den-Bek'e ard. O gece Galant'n kulbesinde bunlar dnrken, her ey ok uzaklarda kalm gibi geldi bana. Bu olaylarn btn ilevi, beni bu geceye hazrlamakt sanki. Usuz bucaksz karanln ortasnda, kulbenin lgn nda, analarnn dlyatandaki ocuklar gibi birbirimize sokulmutuk. Her ey domay bekliyordu. Derken, gn aarmad halde horozlar tmeye baladlar. Galant uyand, dirseklerinin stnde dorulup dalgn dalgn evresine baknd, yine uzanp kalarn atarak dik dik beni szd. Kayglanma, dedim. Kulbede benden baka hi kimse yok. Sana ben bakacam. Ben kendime bakarm. Bu i byle srp gidemez. Sesini karmad, gzleri stmdeydi. Tek bana onlarla savaamazsn, dedim. Yarn sabah Worcester'e gideceim. Gidecek durumda deilsin. 244 Yryecek kadar iyileir iyilemez giderim yleyse. Ni-colaas' ikyet etmem gerek. ileri bsbtn kmaza sokacaksn. Her seferinde yeniden balayamazsn. Ne olursa olsun olaylarn stne gitmeye kararlym. fkeden soluum kesildi. Yine krba yiyeceini dndke ldracak gibi oluyordum. Bouna urama! diye bardm. Her seferinde yenik den sen olacaksn. Dorulup otururken acdan yzn buruturdu. Hi de deil. Yeniden Nicolaas. Beni izleyip geri getiren o, beni krbalatan da o. Buna dayanabilirim. Dayanabilir misin gerekten? Paralanm omuzlarna parmak ularmla dokununca titredi, ama dilerini skarak, Dayanrm, dedi. Eskiden, Nicolaas bana vurmaktan kanrken bir ey yapamyordum, elim kolum balyd. Oysa imdi onunla savamak iin geerli bir nedenim var. Kimse onunla savaamaz. Senin beni anlayacan sanyordum, Pamela. Bam eip alnm gsne dayadm. Sen nasl uygun grrsen yle yap. Ben yanndaym, diye fsldadm. Ksa bir suskunluktan sonra, Galiba sen haklsn. Tek ba* sna savaacak durumda deilim, dedi. enemi tutup bam yukar kaldrd, gzlerime bakt. Sesi bouklamt. Senden yanmda olman istemeye hakkm yok. Anlamyor musun? Sonunda korkun eyler olabilir. Birlikte gs gereriz. Hazr vakit varken beni brak git. Buradaym ve burada kalacam. stersen bana sahip ol. Ona yardm etmem gerekti. O yaral bereli gvdesiyle nasl seviebildiine atm. Belki o da benim gibi, can ne kadar yanarsa yansn, sonunda ne

olursa olsun, bu ann daha fazla geciktirilemeyeceini anlamt. Daha sonra tek eliyle hafif hafif yzm okad. Bugne kadar sorduum en g soruy-mu gibi, Galant, kimsin sen? dedim. 245 Gzleri bulutland. Uzun bir sre sert baklarla beni szdkten sonra konumaya balad. nceleri duraklaya durakla-yaya, ar ar konuuyordu, sonra hzland. Her eyi bir solukta anlatmak istiyordu sanki. Onu Nicolaas'la birlikte emziren Rose Anay, Lagenvlei'de geirdii ocukluunu, Nicolaas'la oynadklar oyunlar, beti, stlerine ken tneli, vurduklar aslan, Tulbagh'da hcrede tand prangal adam, Cape'i, Yce Irmak boylarnda yaayan zgr insanlar, ehlile-tirdii atlar, gece karanlnda kimselere grnmeden atla yapt gezintileri anlatt. Karanlkta atla tek vcut olarak belirsiz bir yne doru drtnala giderken kle olduunu unutur-mu insan. Onu kimse durduramazm, dnya ayaklarnn altnda olurmu. Sorduum ksack soruya karlk, btn bunlar uzun uzun anlatt, ama sustuunda sorumun yantn hl renememitim. Uykusu gelmiti, sesi mrltya dnt, sonunda duyulmaz oldu. Hl stmde olan gvdesi ta gibi arla-t. Ben de dalmm. Benimle yine sevimeye baladn hissedince uyandm. Dars kf tutmu bayat ekmeklerin i karartc kuruniliine brnmt. Az sonra yeni bir gnn balayacan dnmek o anda bizi kayglandrmad. Birlikteydik, gvdelerimizin scaklyla birbirimize mutluluk verebiliyorduk. Baka nemiz vard zaten? Byle gecelerde insan lmn bilicine varyor. lml olduunu, lm iliinde kemiinde tadn anlyorsun. Hem iin szlyor, hem szlarn diniyor, yrein sevecenlikle doluyor, sevgiyi paylaarak yeni gnn getirecei aclar hafifletmek istiyorsun. Ben de kendimi btn benliimle Galant'n ellerine braktm. Beni kabarm bir rmakta srklenen bir aa gibi can istedii yere srkledi. ok sonra, Sorumu hl yantlamadn, dedim. Ne sormutun? Unuttum. Yine uyumuuz, an alnca uyandk. Galant'a kprdamamasn tembihleyip dar ktm. Hava buz gibiydi. Allara gitmekte olan efendi beni Galant'n kulbesinin nnde grn 246 ce ard. Burada ne iin var? Artk Galant'la birlikte oturuyorum. Bana sert ve garip bir bakla bakt. Btn gvdemin kasld hissettim, ama sesimi karmadm. Gzleri giysimi deliyor, grmeye hakk olmad yerlere bakyordu. Kafasndan neler getii belliydi.

Galant'la konumaktansa benimle konumak ona daha kolay geliyordu anlalan. Sonraki birka gn beni ikide bir durdurup Galant'a haberler yollad. Syle ona, beni yanl anlamasn. Syle ona, kendini toplasn. Syle ona, her eyi onun iyilii iin yaptm. Ama Galant kimseyi dinlemiyordu. gn sonra Worces-ter'e gideceini efendiye haber vermek iin ayaa kalkt. Hl bitkindi, sarholar gibi yalpalaya yalpalaya yryordu. Onu vazgeirmek iin ok uratm. ikyet etmenin ie yaramayacan biliyordum. stelik yine hem Worcester'de, hem de dnte Hud-den-Bek'de krbalanaakt. Bunlar dndke iim iimi yiyordu. te yandan da boyun emedii iin onunla gurur duyuyordum. Bet beni sulad. Galant' ben kkrtyormuum. Benim yzmden bana kimbilir neler gelecekmi. Gerekte Galant' dnd falan yoktu. Gznn efendide olduunu herkes biiiyordu. Galant'dan kurtulduuna seviniyordu belki de. Galant, Worcester dn onunla ilikisini tmyle kesti, Bet de On-tong'un onun iin yapt yeni kulbeye tand, ben Galant'n kulbesinde kaldm. Hanmmz da sorun karmyordu. Galant' hi sevmez, her yaptnda bir kusur bulurdu. Efendinin Galant'a kt davranmasnda onun parma olduunu ok gemeden anladm. Bakalarnn yannda dindarlk taslard, ama yalnz kaldklarnda kocasn durmadan kkrtyordu. Konumalarn mutfaktan duyardm. Benim de bamn etini yiyordu. Kimi kez salarn ykarken, Pamela, u Galant'dan uzak dur, derdi. Duymaz 247 dan gelip scak suyla salarn durulamay srdrrdm. Ondan hayr gelmez. Ban derde sokacak. Ben onu idare ederim, efendim. Kafasn serte ovuturmaya baladmda, ister istemez keserdi sesini. Ama ilk frsatta enesini yine aard. nceleri pek aldrmadm. Ne var ki, Galant'la evlenmeye karar verdikten sonra hanmn bu tutumu tasarmz tehlikeye drd. Oysa bana din eitimi veren kendisiydi, stelik artk kleler de nikhlanabiliyorlard. Galant'la evlenmek istediimizi syleyince ok kzd. Nereden kt bu? ncil'in buyruklarna uygun bir yaam srmek istiyorum. Galant be para etmez adamn biri. Onu seviyorum. Nikahlanmadan nce ocuumuz olursa gnaha gireriz. Pekala. Efendiyle konuurum. Gelgelelim ne zaman konuyu aacak olsam, beni bandan savyordu. Efendiyle konumaya niyeti olmadn anladm sonunda. Galant, efendiden izin almaya kendi gitti. Hanmda fena halde azar iittim bu yzden. Efendiyle konuacama sz vermitim, Pamela. Niye arkamdan iler evirdiniz? Sana artk gvenim kalmad. Karlk vermedim. Dncelerimi, Hud-den-Bek'e de ektiklerimle ilgili dier dncelerle birlikte kafama yerletirdim. Tek tek baklnca bunlar pek nemli eyler saylmazd belki, ama st ste geldike i deiiyordu. Szgelii, cumartesi geceleri elenirken efendi bir iki saate kalmaz, evden seslenirdi. Kesin amatay! Yine sarho oldunuz galiba! Yaz scanda, le yemeinden sonra glge bir yer bulup biraz gevezelik edecek olsak bu kez hanm barrd. Alak sesle konumay bilmez misiniz siz? Sizin

yznzden le uykusu uyuyamyorum! Un, ekmek, ya, ila gibi bir eye gereksinmemiz olsa gidip evden istemek zorundaydk. Ltfen, efendim. Saolun, efendim. Evde her ey kilit altnda tutulurdu, onlarn gznde hepimiz hrszdk. Bir ey kaybolsa, genellikle ocuklardan b\ 248 ri yerini deitirmi olurdu Lydia'dan, Bet'den ya da benden bilinirdi. Bakalarnn malna el srmeden duramaz msnz siz? alnd sanlan ey, ounlukla olmas gereken yerde bulunurdu, ama deil bizden zr dilemek, aklama bile yaplmazd. Hanm oturma odasnda diki dikerken, ikide bir beni mutfaktan arrd. Pamela, buraya gel, makaray yere drdm. Makaray ayann dibinden alp ona verirdim. On dakika gemeden ya makas, ya ineyi ya da baka bir eyi drrd. Hadi yine ii brak, oturma odasna ko. Akam yemeklerinden sonra tkenmi olurdum, bir an nce kulbeye dnmek iin sabrszlanrdm. nce bulaklar ykamak, sonra ortal toplamak zorundaydm. Tanr gece evi denetleyecek olur da her eyi yerli yerinde bulmazsa fkelenirdi nk. Btn bunlar birikti, birikti, sonunda Galant'a hak verdim. En ar ikence krbalanmak deildi. Ama onun hatr iin dilerimi skp her eye katlandm. Bunlar ona anlatrsam kplere binecek, onlardan almak iin sabanlardan ya da boyunduruklardan birini kracak, kuzulardan birini sakatlayacak, e-fendinin atn krbalayacak, su deposuna delik aacakt. Byle zamanlarda efendilere zarar vermenin daha bir sr yolunu bulurdu, ondan kukulanmazlard bile. Galant' kkrtmak istemiyordum, son gnlerde iftlik huzura kavumu gibi grnyordu. Yzeysel bir huzur... Grnmez bir eylerin pusuda beklediini, ortaya frlamak iin frsat kolladn sezinliyordum. te bu yzden enemi tuttum. Hi yaknmadan onlarn artklarn yedim, eskilerini giydim. Her gee akam yemeinden nce scak su dolu leeni oturma odasna tadm, fkemi iime gmerek nlerinde eildim, kunduralarn karp ayaklarn ykayp kuruladm. nce efendinin ayaklarn, sonra hanmn, en sonra da ocuklarn. Galant'n kulbemizde beni beklediini bilmek, beni ayakta tutuyor, dayanma gcm artryordu. Gnn birinde efendilerden izin koparp Tanrnn nnde kar koca olacaktk. Yoksa o gn hibir zaman gelmeyecek miydi? Galant bu konuyu efendiye aal beri, efendi Galant' benden uzak tut249 mak iin trl bahaneler yaratyordu. Birlikte geirdiimiz saatleri kskanyordu sanki. Bir gn Galant' srlerle birlikte Rog-geveid'e yollar, ertesi hafta bir araba dolusu rnle Tulbagh'a gnderir, hibir ey bulamazsa gidip yal D'AIree'ye yardm etmesini buyururdu. (Khya Campher tutulmadan nceydi bu.) En kts de, bana plakmm gibi bakmasyd. Ayaklarn ykarken tedirgin oluyordum. Gzlerini benden ayrmaz, bacaklarn gvdeme dayar, yemekten sonra okuyaca blm belirlemek iin ncil'in sayfalarn kartrrken tabanlaryla beni okamaya kalkrd. Tanrnn gecesi. Yine de bundan daha ileri gidebilecei hi aklma gelmiyordu. K yeni bitmiti. Irman sular hl taknd. Tavuklar kulukaya yatmaya balamlard. Yaz iin sabun yaplacakt. Hazrlklar srasnda hanmla efendi yine kavga ettiler. Hanm kocasna demediini brakmad. Ne biim erkekmi. Galant'n yaptklarna seyirci kalyormu. Adamlaryla baa kamayan biri erkekten saylmazm. Bir frsatn bulup evden savutum, Galant'n yanna kotum. eytan yine iftlikte kol geziyor bugn. Efendinin yannda dikkatli ol.

in kts Galant'n da fkesi tepesindeydi o gn. iftlikte bir ey bozulmu ve su onun stne atlmt. ledenson-ra odun kesmeye gittiinde, birka gn nce ocuklara yapt kk arabay tekmeleyerek parampara etti. Bunu yapmas beni artt, ocuklar severdi nk. Arabadan geri kalanlar ayaklarnn altnda inedii srada Efendi Nicolaas kageldi. Ben kmese tavuklar yemlemeye gidiyordum, efendinin avaz avaz Galant! diye haykrmasndan kt bir eyler olacan hemen anladm. Yem kutusu kolumun altnda kalakaldm. imden Galant' korumas iin Tann'ya yakaryordum. Yine ne yapyorsun, Galant? Araba ayama takld. Efendi yumruklarn skp geveterek ona doru yrd. Son gnlerde yine bela aranyorsun. 250 Galant baltay oduna indirdii gibi odun ikiye ayrld. Havaya frlayan paralardan biri efendiye arpyordu neredeyse. imdi de beni ldrmeye mi kalkyorsun? Korkuyorsan yanmdan ekil. im var. Ben orada olmasaydm bu i bu kadarla kapanr myd bilmiyorum. Tir tir titriyordum. Efendi fkesini denetlemeye al* arak Galant'a arkasn dnd, beni grnce durdu, bir an sonra Gafant'a bard. Sallanma, yapman gereken daha bir sr i var. Efendi uzaklar uzaklamaz, Tanr akna, adam kkrtma, diye yalvardm Galant'a. Sen karma. Tavuklara yem verdikten sonra akam yemeini hazrla-ladm, sofray kurdum. Elimde leenle oturma odasna girdiimde efendi yine yiyecek gibi bakyordu bana. Bam eip gzlerimi ondan kardm. Backlar zp izmelerini kardm. Ayaklarn birer birer sabunlayp duruladm. Kurulamak iin onlar dizlerime dayamam gerekiyordu. Ayak parmaklarn karnma dayamaya alt. Midem bulandysa da kendimi tutup iimi tamamladm. Hanmla ocuklarn ayaklarn da ykadktan sonra leeni mutfaa tadm. kide bir beni odaya aryorlard. ocuklarn drdkleri kaklar yerden alyor, bo tabaklar mutfaa gtryor, ekmek ya da et kesiyordum. Yemein ardndan sofray topladm, dua dinlemek iin teki klelerle birlikte kapnn yanna ktm. O gece efendinin dualar bitmek bilmedi, szckler geni bir rman tembel sular gibi insan ykyordu. Sonunda bitti, hep birden ayaa frladk. Mutfak kapsnn nndeyken efendi arkamdan, Pamela, diye seslendi. Dnp baktm. Son birka sabahtr ay geciktirdiin gzmden kamad. Mutfakta yatsan iyi olur. Sabah kalkar kalkmaz ay suyunu atee koyarsn.

Hanm sert bir sesle, Buna ne gerek var, Nicolaas? diye sordu. 251 \. HALK KTPHANE Efendi karsna bakmadan, Bu evin efendisi benim, Cecilia, dedi. Kafam boalmt sanki. Duygularm belli etmemeye alyordum. Sersem sersem arka kapya yneldim. Efendi, Nereys gidiyorsun? diye sordu. Kulbeye, efendi. Galant'a haber vereyim, beni bekler. Gerek yok. Kalman syledim. Peki, efendi. Bu szckleri nasl sylediimi bir Tanr bilir bir ben. Hanmn yemek masasnn banda srt dimdik oturduunu gryordum. Ellerini ncil'e dayam, ban emiti. O gece efendi mutfak demesinin stnde, ocan hafif scaklnda yaptndan korkan insanlarn gz dnmly-le bana sahip oldu. CECILIA ren davranlarn bir gn bile kocamn yzne vurmadm. Madem Tanrnn fkesini stne ekmek istiyordu, ona karmak bana dmezdi. (Kocasna kstahlk etmek, ne kadar hakl olursa olsun, bir kadna yaramaz. te yandan Nicolaas' in davranlarnn, yllardan beri hemen her gece grdm o karabasana kar bana verilmi bir ceza olabileceini de dnyordum.) Benim grevim, kendimi ve kzlarm gnahlardan artmas iin Tanrya ibadet etmekti. Ne var ki, Nicolaas kendi kutsal atmn altnda Pamela'yla iliki kurunca artk dayanamadm. Ona ncil'in u blmn okudum: 252 ... Herhangi bir biimde sznzden dnp bu kavimlerden arta kalanlarfa (aranzda yaayanlarla bile) karrsanz, onlarla evlenir ya da birleirseniz, unu kesinlikle bilin ki, Tanr o kavimlere kar sizin yannzda olmayacaktr artk. O kavimler ayanza kstek, srtnza krba, gznze diken olup sizi tuzaa drecekler ve sonunda sizi, Tanrnn size balam olduu bu verimli topraklar terketmek zorunda brakacaklar... NicolaasVr vz fkeden mosmor kesildi. Sen ne sylemek istiyorsun, Cecilia? Ar ar ncil'i kapadm. Bir gn bana Frans du Toit'in irkin alkanlndan sz etmitin, dedim. Bir erkein bylesine alalmas ssni dehete dryordu. imdi sorarm sana. Onun yaptyla senin yaptnn arasnda ne fark var? Byle konumaya nasl cesaret edebilirsin? Tanrnn yanmda olduunu bildiim iin huzurla szlerimi srdrdm. Geen yl Cape'e gittiimizde, kulelerin arasnda beyaz ocuklar grnce armtm. Byfe giderse tmn zgr brakmaktan baka aremiz kalmaz. Bu ne demek biliyor musun? Tanrnn bize

verdii bu toprakta bozkrn hayvanlarndan farksz duruma deceiz. Cok Heri gidiyorsun. Dizlerinin stne kp Tanrya sor bakalm, ok ileri giden kimmi? Bu olay bana kumlarn stne ina edilmi bir evde yaadmz gstermiti. Yamurlar boanacak, seller akacak, rzgrlar 'esecek ve bir gn bu ev bamza kecekti. Hem de korkun bir atrtyla... 253 NCOLAAS Bana yardm et Tanrm! Dada geirdiimiz gece, yaamm kurtarm olan Galant'a bir daha el kaldrmayacama yemin etmitim. O gecenin yaknlnda onunla iletiim kurabilmitim, ksa bir sre iinde de olsa, kaygsz ocukluumuza dnmtk. Gelgelelim Bokkeveld'e iner inmez yine kendi kabuuna ekildi. Eski kimliklerimize burunduk, ben efendi, o kle. Yeminimi bozmamak iin elimden geleni yaptm, ama hemen hemen olanakszd bu. Galant da iimi bsbtn gletirdi. Kstahlnn, meydan okumalarnn, kendini beenmiliinin dikbal klelerin olaan davranlarndan olduunu bilsem bunlara dayanabilirdim. Oysa Galant'm her davrannn altnda o sinsi, kara rma gryor, kukular, aclar iinde bocalyordum. Benim gibi onun da rman bizi nereye srkleyeceini bilmediini anlayal beri tedirginliim daha da artmt. Tutunduum dallar birer birer ovucumda kayyordu, iimdeki ktlkle savama gcn gitgide yitirmekteydim. Bunu anlamak ok kolayd. elikili duygular yatyor, hereyin ilki nem kazanyordu: Karaderili bir kadnla ilk yatn, eli bal bir erkee vurduun ilk krba darbesi, bir vakitler ilke olarak kar ktn eylere ilk bakaldr... Bir kez baladn m, ne kadar abalarsa abala duramazsn. Kendine yenik dm oluyorsun. Her yanl admdan geriye, artk kimsenin bozamayaca ac bir sessizlik kalyor. Tanr biliyor ya, Cecilia'nn dindarlk maskesi altna gizlenmi azarlar, aalamalar canma tak etmiti. Bu tutumuy___OK4___ la, ona kocalk etmemi olanakszlatryordu. Erkekliimi yeniden kazanmak iin Rose Anann salk verdii areye, her seferinde daha byk bir umutsuzlukla bavurmak zorunda kalyordum. lesiye tiksindiim bu ilikilere tutsak olmutum. Karmn gznden her gn biraz daha dyordum. Onu cezalandrp kendimi kantlamak, kendimi cezalandrp onun elinde oyuncak olduumu kabullenmek... Beni giderek daha derinlere eken bu gnah burgacndan nasl kurtulabilirdim? Pamela'dan sonra bsbtn bataa gmldm. Lydia'ya hi benzemiyordu. Tiksintiyle yaamaya almtm. Pamela'ya sahip olurken yalnzca zevk duymak beni sersemletti. Bu korkun zevk, kadnn kendinden ok, onun Galant'la olan yaknlndan kaynaklanyordu. Galant'a dokunmann tek yolu Pa-mela'yd. Bu gvde onu tanmt, tanyordu. Amacm ne kadnn cann yakmak, ne Galant' kkrtmakt, yemin ederim. Yaamm boyunca kendimi

gerekten zgr hissettiim o bir tek gecede tattm yaknlk duygusunu, Pamela'nn gvdesi araclyla bir daha ele geirmeye abalyordum. Bounayd elbette. Bu abalar, akn uzun zamandr de-netleyemez olduum kara rman sularn daha da azgnlatrd. Derdimi kime aabilirdim? Cecilia'yla konumay dnmek bile samayd. Pamela sorularm yantlamann dnda benimle hi konumazd. Suskunluu fkeden daha etkili bir sulama yntemiydi. Barend'e alsam benimle alay ederdi. Hester'e yaklamak umudunu oktan yitirmitim. Deiik nedenlerden tr annem ve babamla da konuamazdm. Rose Ana derdimi anlard belki, gelgelelim beni kara rmaa giden yola onun ittiini unutamyordum. Aklma, ksa bir sre nce iftliin bir kesine yerlemi olan D'AIree adndaki yal terzi ve kundurac geldi. Buralarn yabancsyd, iinde bulunduu durumun ivediliini kavramas gt. te yandan da bizim yaama biimimize yabanc olan biri, durumumu daha 255 nesnel olarak deerlendirebilirdi. Uzun sre kararszlklar iinde bocaladm. Daha fazla dayanamayacaktm. Yrye ktm gecelerden birinde Rose Anann kulbesinin dnda durdum. eride yanan kk atein donuk turuncu aydnlnda Rose Anay seebiliyordum. Oradan oraya kouturduuna baklrsa yine ila hazrlyordu. Yanna gitmek iin iimde dayanlmaz bir istek uyand, ama olanlardan sonra onun yzne bakamazdm. Dndm, tal, ukurlu bozkrda tkezlene tkezlene yrmeyi srdrdm. D'AIree' nin saz daml, tek gzl evinde k vard. Irgatlar avluda ate yakmlar, eleniyorlard. Beyaz khya Campher de aralarn-dayd. Bu yakksz ili dllk canm skt. Onlarla karlamamak iin arkadan dolandm. Evin kaps akt. Sska ihtiyar tezghn banda almaktayd. Darmadan ak salar lambann nda parlyordu. Beni grnce ok ard. Ah, Bay Van der Merwe... Ne ho srpriz. Rahatsz etmiyorum ya. Yoo, girin ltfen. Konyak ier misiniz? stemediimi sylediysem de ihtiyar iki kk teneke bardaa konyak koydu. nsann iini yakan berbat bir ey. kinci yudumu elimden geldiince geciktirmeye alarak, Burada ok yalnzlk ekiyorsunuzdur herhalde, dedim. Omuz silkti. nsan her eye alyor. Bardan boaltp ince dudaklarn yalad, bezini eline alp iini brakt yerden srdrd. Yerlemek iin niye Bokkeveld'i setiinizi anlayamyo-yorum. Cok daha ilgin yerler grm olmalsnz.

Srm aznda slattktan sonra yapmakta olduu izmenin arkasn dikmeye koyuldu. Grmediim yer kalmad diye-'-bilirim. Piedmpnt'da dodum. Nerede olduunu biliyor musunuz? Adn bile duymadm. Onunla konumak 256 olsun unutturmutu bana. Buraya gelmeden nce Avrupa'y kar kar gezdim. Niyetim douya gitmekti, ama Cape'den teye geemedim. Birden durup ban kaldrd. Kocam bir maymunun yzne benzeyen kr kr yznde bir glmseme belirdi. Gen kzlnda annenizle arkadatk, sylemedi mi? Bu szlerden sonra ona alamazdm. Sandm gibi yabanc deildi. Annemi tanmt, Hud-den-Bek'e bu yzden yerlemiti demek. O da tekilerden biriydi, derdimi anlayamazd. ren konya yarm brakp kalktm. ok ge oldu, gideyim artk. Dkrklyla, Aceleniz ne? dedi. Daha doru drst konuamadk bile. Yrye kmtm, nz grnce uradm. izme yaptrmak istiyordum da. Hemen lnz alaym. Baka bir gn yine urarm. Yoo, iki dakikalk i. Astmllara zg kesik soluklaryla eilip dorularak llerimi alrken, frlayp kamamak iin zor tuttum kendimi. Eve dnerken iimde garip bir tedirginlik vard. Bir param geride brakm gibiydim. D'Alree'nin llerimi almasna, kseleye ayamn kalbn karmasna izin vermekle, bana mantksz ve anlalmaz bir biimde sahip kmasna olanak tanmtm sanki. Hibir ey zmlenmemiti, zmlenemezdi. Dndmde Pamela'y mutfakta uyur bulacaktm. Onu uyandrrsam bana duygusuzca teslim olacakt. Uyandracaktm da. Baka ne yapabilirdim? Gerekte yaklamaya ve dertlemeye gereksinme duyduum tek kii Galant't. Ama kazdmz tnel tepemize keli ok olmutu, kara rmak da durmakszn kabarmaktayd. 257Sesler Zinciri 17 D'ALREE derdimi biraz

Yaarken de, lrken de insan hep yalnz... Piet van: der Merwe'nin beni Hud-den-Bek'in bir kesine yerletirmesinden sonra komularm pek az grdm. Bir yabancnn aralarna karmas canlarn skmt. Beni horgryorlar, varlma dindarca bir grev duygusuyla katlanyorlard. Beni hibir zaman gerek anlamda aralarna kabul etmeyeceklerdi. Bokkeveld'in yabanclara kolay kolay yreini amadn ksa srede anladm. Bana hep kukuyla baklacakt. Onlarn gznde ne id- belirsiz, yersiz yurtsuz bir serseri, onlara el aan bif* dilenci, hatta bulac hastalk tayan biriydim. Frans du Toit'den bakas kapm almazd. Deiik nedenlerden tr o da benim gibi istenmeyen biriydi nk. Sylentilere baklrsa, yznn sol tarafn kaplayan leke eytann damgasym. Bence terbiyeli bir adamd. Komularn oundan daha bilgili, daha hogrlyd. Blge avuu olabilmek iin kendi soydalarna kar ngilizlerle birletii syleniyordu. Doru mu, deil mi bilmem. nsanlar yarglamak bana dmez. Onunla uzun uzun tartrdk. Yazgsna isyan ederdi kimi kez. Yalnzlk hi de kt saylmaz, diyerek onu yattrmaya alrdm. Bakalarna baml olmok istemiyorsan dncelerini kendine sakla. nsanlarla ili dl olmann ne sonular douracan kimse kestiremez. Bakarsn, beklenmedik bir anda boulup gitmisin. Attn her adm seni ya cennete gtrr ya cehenneme. Ne yaparsan yap bunu deitiremezsin. Sen kundurac deil, vaiz olmalymsn, derdi bana. 258 kisi birbirine ok benzer. Ellerimle alrken Tanry ve kullarn dnecek bol bol vaktim oluyor. Sylemesi kolay. Sen yal bir adamsn, yalnz yaayabilirsin, kadnsz olabilirsin. nsan genken gvdesinin gereksemelerine kulak tkayamyor. Byle sylediinde, duruma gre ya glmser ya da iimi ekerek kendi dncelerime dalardm. Kendi yaamm onlara nasl anlatabilirdim? lerini savsaklayan; tarlalarn bakmsz brakan; tavuklar, domuzlar, pler arasnda mr tketen; can isteyince aralksz alp giysi diken, kundura yapan; yabanc bir dilde kendi kendine konuarak ortalarda dolaan sarsak ve kak bir ihtiyarn szlerine kim aldrrd? Du Toit'e szn ettiim cennet ve cehennemi anlamakta ben kendim de glk ekiyordum dorusu. Dardan bakldnda yaamm ok yaln, hatta skcyd. Genliimde serven sandm eyler imdi bana anlamsz geliyordu. Btn yaamm birka szckle zetleyebilirdim. Yal Avrupa'dan bezmi gen bir adam knn srtna vurup dnyay grmek zere Piedmont'dan yola kyor. Texel'de tand bir yabancya kanp onunla birlikte gemiyle Batavia'ya hareket ediyor. enesi dk arkada yolda lyor, kendi de ay sonra Cape limanna kyor. Cebindeki paralar meyhanelerde, kle barakalarnn kadnlar blmlerinde yiyince yolculua devam edemiyor. aresiz bir sre Cape'de kalmaya terzilik ve kunduraclk yaparak para biriktirmeye karar veriyor. Derken zengin bir ailenin kz olan Alida'yla tanyor, ona sevdalanyor ve kente temelli yerleiyor. Ne var ki, gnn birinde kz Bokkeveld'li bir da adamyla kayor. Delikanl da kendine iyi bir kz bulup evleniyor, karsnn lmne kadar olduka rahat bir yaam sryor. Sonra doduu lkeye dnyor, oma onca yldan sonra lkesini yadrgyor, soluu yine Cape'de alycr. Akdenizlilere zg serven dknlne bir kez daha yenilip kalan mallarn bir arabaya

yklyor, eski bir dn peine dyor. Genliinin Alida'sn Bokkeveld'de ssz bir iftlikte bulunca ocuk 259 gibi seviniyor, kocasnn nerisini kabul edip yaamnn son yllarn huzur iinde geirmek zere Hud-den-Bek'e yerleiyor. Bana gre buras yllar sren yolculuumun son durayd-Bakalarnn sorunlarna karmak istemiyordum. Tek dileim rahatsz edilmemekti. Gereksemelerim snrlyd. Frans du To-it'in dnda insan yz grdm yoktu pek. Ylda birka kez pazar gnleri beni Lagenvlei'ye le yemeine arrlard. Btn aile modas gemi, temiz pak giysileriyle yemek masasna sralanrd. Arada bir yal Piet beni grmeye gelir, bakmsz avluya ayplayan baklarla bakard. Byk olan Barend huysuz biriydi. Babas yokken bana kaba tehditler yadrrd. Nicolaas'n kars da tembellie kar hogrszd, ama gerek bir dindard. Bana sk sk yiyecek yollard. Nicolaas iine kapank bir adamd. Grd yerds beni dosta selamlar, havadan sudan birka sz ederdi. Bir gece cok gec saatte evime gelince ardm. Bir derdi var sanyordum, meer izme yaptrmak istiyormu. Gece yars srf bunu sylemek iirt kagelmesi garipti dorusu. nsann kafasnn iini kimse bilemez. Ve zahmetli yolculuumun tek amac olan Alida kukusuz. Cape'den yola karken neyle karlaacam ummutum, bilmem. nsan yllarn gerisinde kalm dlere skca yapyor, onlar aptalca ssleyip pslyor. Alida'y grnce sarsldm. Yaland iin deil. O yal haliyle bile gzeldi, ama bu durgun ve ice kapank kadn, tandm o capcanl gen kza hi benzemiyordu. Beni dkrklna uratan, ptrt prrt yanan bir n bylesine lgnlemesi miydi gerekten? Hud-den-Bek'e yerletikten sonra birka kez Lagenvlei'ye uramtm. Her seferinde kocas a evc olduu iin Alida'yla pek konuamadk. Sonunda gitmekten vazgetim. Gelgelelim anlar kafamdan skp atamyordum. imde lmeyen bir" u-mut, yalnzlmda bana destek olan bir istek vard. Dlerin gerekleip gereklemeyeceini Tanrdan baka kim bilir? Gecen yaz dayanamayp Lagenvlei'ye bir daha gittim, bu kez AH 260 da evde yalnzd. Bana olduka souk dovrand, beni grdne sevinmemi gibiydi. Bu tutumunun kadnca bir ekingenlikten kaynakland deneyimli gzlerimden kamad elbet. Damdan der gibi konuya girmekle hata ettim galiba. Israrclm tutmutu. Piet'le evlendiine piman olduundan ve beni hl unutamadndan emindim. Gerei bir de onun azndan duymak istiyordum. Kle kadn ay getirip ekildikten sonra, Anmsyor musun? diye sze baladm. Hani seninle... Anmsanacak bir ey yok. Gemi gemite kald. nsan Tanr buyruuna boyun emeli. Fincanlara cay koyarken gzel ban hafife ne edi. plak pencereden ieri dolan gn saclarnda oynayordu. Elden kam mutluluun acs hibir ocya benzemiyor.

Ack kapdan Piet'in eve doru ilerlediini grdm. Onu karlamak zere dorulduum srada Piet de beni farketti ve topuklarnn stnde dnp uzaklat. Her eyden habersiz olan Aiida'nn uzatt fincan alp oturdum. Frsat kamt. Daha sonra, o gn Piet'e tarlada inme indiini duydum. Alida'yla aramda bir eyler getiini sand herhalde. Ne sama bir dnce. Tam iki yldr Hud-den-Bek'de oturuyordum, benim kimseye zarar dokunmayacak bir adam olduumu anlam olmas gerekirdi. Ama garip insanlard u Van der Mar-we'ler. Nankrlk etmek istemem. Bana iyi ve cmert davrandlar. Yanmda alan adamlar Barend tuttu, kle Dollie'yi de o bana verdi. (yiniyetle hi kukusuz. Dollie'nin eiinden neler ektiimi Barend ne bilsin?) Nicolaas'm ara sra bana yardm etmesi iin gnderdii kle Galant'la ok daha iyi anlardm. Gelince bir hafta kadar kalr, mevsime gre tarla srer, ekin ctevirirdi. Yumuakbal, saygl ve alkand. Ne var ki, kle-isrin hepsi de nankr oluyorlar. Hi unutmam, Nicolaas, Galant iin bana bir ceket smarlam, kuman bile kendi eliyle semiti. En iyi cins kadife. Galant'n beylere yaraan bu k ce 261 keti zenle giyeceini sanrdm. Bir yl kadar sonra yine bana yardma geldi. Ne greyim, gzelim ceket yrtk prtk. El emeime acdm dorusu. Yine de kara kta o ceketle dolamasn iim gtrmedi, kendi ceketlerimden birini ona verdim. Ama verdiim ceketi bir gn bile srtnda grmedim, o paavrayla dolat durdu. u insanlar hi anlayamyorum. Yoruimak nedir bilmezdi. Ama ben kundura yaparken kendini ie vermekte glk ektiini farketmitim. Bir bahaneyle ii brakp yanma gelir, beni seyrederdi. Bir keresinde ak ak, Neyin var, Galant? Duvar recein yerde niye burada oyalanyorsun? diye sordum. Aldm yant beni ok artt. Ben de kundura istiyorum, efendim. Ama sen klesin, klelerin kundura giymeleri yasak. N'olur bana da bir ift kundura yapn. Onlar yle bir yere saklarm ki, kimse grmez. Kunduray niye istiyorsun? Yrmek iin. Senin tabanlarn benim kselelerimden ok daha sa-' lam, diyerek ii akaya vurmaya altm. Gelgelelim Galant. Kundura istiyorum, diye tutturdu. Cesaretini krmak iin, Param nasl deyeceksin bakalm? diye sordum. Bir koyun veririm, olmazsa iki koyun. Ne istediinizi syleyin yeter. Neyim varsa veririm. Baka trl elinden kurtulamayacam anlaynca, Pekala, dedim. Sana bir ift kundura yapacam, ama biliyorsun ok iim var. Epey beklemen gerekecek. Beklerim. Ona kundura yapmak olacak ey deildi. Komular zaten benden kukulanyorlard. Bir kieve kundura yaptm duyarlarsa kimbilir neler derlerdi. te yandan Galant' gcendirmek

de istemiyordum. Yabanc oluum yznden iftilerin ou benden uzak duruyorlar, klelerse beni saymyorlard. Bir ift kundurann umuduyla da olsa Gclant bana balanm 262 ti. Bir klenin bana gven duyup duymamas pek nemli deildi, ama bu koullarda onun dostluunu yitirmek iime gelmiyordu. Ona ak ak yapmayacan sylememekle birlikte, kseleyi bime iini srekli geciktiriyor, trl bahanelerle onu oyalamaya alyordum. Bir gn ylesine dayatt ki, llerini almak zorunda kaldm. Baka bir gn kundurann tabanlarn biecek kadar ileri gittim. Bana yardma geldiinde, nce tabanlar alp ayanda ler, paha biilmez eylermi gibi onlar elinde evirir evirir, hayran hayran incelerdi. Daha ileri gidemezdim. Gnn birinde hevesinin geeceini, bu ii unutacan sanyordum. Ne gezer? mrmde byle srarc adam grmedim. Sabrl, ama srarc. Bir keresinde sabr tat. Ni-colaas'n gece yars bana geliinden birka gn sonrayd. O-nun izmelerini yaparken Galant ieri girdi. Bunlar benim, deil mi? diye sordu sevinle. Hayr, bunlar efendinin. Ama ben uzun sredir bekliyorum, o bunlar yeni smarlad. Niye onunkini nce yapyorsunuz? Yumuak bir sesle, nk o senin efendin, Galant, dedim. Tezghtan bir eki kapt, bana saldracan sanp korkudan olduum yerde bzldm. Bana bakmadan ekici elinden frlatt, hmla kapdan kt. Btn gn yanna yaklaamadm. Pencereden, gnlerce ter dkerek rd duvarn talarn birer birer kaldrp olanca gcyle uzaklara savurduunu gryordum, bir eye arptklarnda gnnda kvlcmlar akyordu. Ertesi gn fkesi gemiti. Kundura konusunu amaktan bir sre zellikle kandk, dostluumuz yine eskisi gibi srd. Gnn birinde bu konuyu aan o oldu, ama eski cokusu kal-" mamt. Bunun aramzda bir oyun olduunu sonunda anlamt sanrm. Konukan bir adam olmad halde kimi zaman benimle uzun uzun konuurdu. Kunduraclm yznden bana sayg duyuyordu sanki. Belki de yabanc oluum, ona anlattm uzak 263 lkeler ilgisini ekiyordu. Beni o gne dek tanm olduu efendilerden farkl bulduu kesindi. Bunun gururumu okadn yadsyamam. Son zamanlarda btn klelerde olaand bir tedirginlik olduunu biliyordum, kkrtmalara kaplmamas iin ona her frsatta t verdim. zellikle bir keresinde onunla ok ak konutum. Geen yln nisan ayyd galiba. Kle kadnlarn cezalandrlmalarn yeniden dzenleyen yasalar henz yrrle girmiti, iftiler mantksz bir biimde bu yasaya kar kyorlard. Serin bir sonbahar gnyd. Galant'n srtmda ona verdiim ceket deil, yine o paavra vard. Bahedeki yaban otlarn ayklyordu. Sizleri anlayamyorum, Galant. dedim. Gazetelerin her yazdna inanacak olursanz...

Ne yazyorlar? Sizlere grdm baka lkelerdeki klelerden ok daha iyi davranilyor. Ynetim yaama koullarnz insanca llere uydurdu. Yeterli yiyecek ieeek ve giyecek veriliyor. Belirli saatler arasnda alyorsunuz. Cezalar kstland. Evlenmeye hak kazandnz. Kar kocalarn ayr yerlere satlmalar yasakland. Efendinizden izin kd almak kouluyla zgrce ksa yolculuklara kabilirsiniz. Kendi mallarnza sahip olma hakknz do var. Tanr akna, syle, daha ne istiyorsunuz? Ne yant verdi dersiniz... Yce Irmak boylarnda tam anlamyla zgr insanlar yayormu. Yalandm, biliyorum, ama bu manta akl erdirmek ok g. Bu kleler hibir eyle honut olmazlar m, hep daha fazlasn m isterler? Khya Campher gelince rahatladm bir bakma. Barend onu, daha nce yannda alm olduu Graff-Reinet'li bir iftinin tavsiyesi zerine tutmutu. Tipik bir Flaman'd Campher. Bol ene, az i. ki dknl de caba. Hele haftasonian. Ama hi deilse zgr bir adamd ve Hristiyand. Kafas kie 264 ALIDA Bcrn tski... Yllar yl kafamdan silip atamadm, Piet' ien nce davranp bana evlenme teklif etseydi yaamm nasl olurdu, diye dnmekten kendimi alamadm adam bu muymu? Yllar sonra onu karmda grnce ykldm. Dlerimin anlamszln yzme vurup beni kltt iin ondan nefret ettim. Ne bo dlerle avunmuum meer. Neyim varsa hepsini geride brakmtm. Piet'i tarladan eve tadklar gn kafamdaki tek dnce buydu. Cape'den bura,ya gelirken yalnz o d getirmitim yanmda. imdi dlerim parampara oldu, budanm bir aa gibi rlplak kaldm.

Hep D'AIree'nin onca yldan sonra kagelmesi yznden. Biz kadn bal olduumuz erkeklerin yazglarn paylamak zorundayz. Hester Barend'inkini, ben Piet'inkini, Cecilia da Nicolaas'nkini, lm bile bunu deitiremedi. GALANT Yeni bir gazete daha. Avlu duvarn onardm srada Frans du Toit heybesinde yeni bir gazeteyle geldi, evde kimse olup olmadn sordu. Gazeteyi bana brak. Ben onlara veririm, dedim. 265

Olmaz, sana gvenemem. Bu haberler ok nemli. stersen nce domuz alna ura bir, diyerek alay ettim. Vakit daha abuk geer. Yumruunu bana doru savurdu, ama atik davranp geriye sradm. Kulaklarn iyice a, dedim Pamela'ya. Gazeteyle ilgili bir eyler konuurlarsa hemen ko bana anlat. Efendi beni kullanmaya balayal beri hanm beni yatak odasyla oturma odasna sokmaz oldu. Oralara yalnz Bet girebiliyor. Bu kez Bet'e gittim. Dn gazete geldi. Konuulanlar dinSe, bana haber getir. Niye getirecekmiim? Getirmezsen boynunu koparrm nk. Ama daha sonra onu sktrdmda, hanmn bu konuda hi konumadn syledi. Bana sorarsan hanm da gazeteden senin kadar korkuyor, onu amyor bile. Zaten yeterince derdimiz varm. Baka arem kalmamt. Dilerimi gcrdata gcrdata, Nicolaas gece yanna yananca, gazetenin neler yazdn ona ak ak sor, dedim Pamela'ya. Bundan da bir sonu kmad. Nicolaas ona, Byle bir zamanda gazeteden sz edilir mi hi, d'emi. Sonunda Bet'i korkutup gazeteyi aldrttm, deimin altna gizledim. Nicolaas onu bulmak iin iftlii altst ettiyse de bulamad. Bir gn D'AIree'ye giderken gazeteyi de gtrdm, haberleri bana okumasn syledim. Neden D'AIree'ye? Klelerin hibiri onu saymazd. Efendi gibi davranmayan bir efendiyi neden sayalm? derlerdi. Ben de br efendilere benzemedii iin gazeteyi ona gtrmtm. Grm geirmi bir adamd-. Kle deilmiim gibi beni dinler, benimle gevezelik ederdi. Gel-gelelim o gn gazeteyi elimde grnce i deiti. Sorularm yantsz brakt, gzleri korku doluydu. 266 Niye byle eylerle ilgileniyorsun, Galant? Mutlaka renmek istiyorsan, git efendine sor. Sytemez ki! diye haykrdm. Yanmdan uzaklat, baka biri iin yapmakta olduu kur>-' -duralarn stne eilip, Efendin bilmeni uygun grrse, sana syler, dedi. Ondan kukulanmaya balamtm. Hani bana kundura yapacakt? Niye yapmyordu? Yoksa beni kandrm myd? Btn beyazlar birbirlerine mi benzerlerdi? Gazete elimi yakyordu. Sen syle. Mavi Tanr u dnyada bunu bana okuyacak tek bir kii yok mu? Gazeteyi bir karnca yuvasnn stne yaydm, sayfalan boydan boya kaplayan o

acayip, cansz, kara karncalara baktm. Benden sz ettiklerinden emindim, ama tek szck bile duyamyordum. Kulam gazeteye dayadm, yine bir ey duyamadm. Cinlerim tepeme kt, kd para para edip paralar azma tktm. Madem ses vermemekte diretiyorlard, ben de yerdim onlar. Belki iimde konuurlard. Hepsini ineyip yuttum. Bu yzden bama neler geldi... Gece ksa sre ncesine kadar Pamela'yla paylatm bo deime yatp uyumutum. Karncalar birden iimde gezinmeye baladlar. Minik kara bacaklaryla oradan oraya kouturuyorlard. Ayak parmaklarmdan gzlerime kadar btn gvdeme yayldlar. Hr hr sesler karyorlard, ama ne dediklerini anlayamyordum. Derken iimi kemirmeye giritiler. Beni yiyip bitirecekler, geride kemiklerimi brakacaklard. Bo bir kaplumbaa kabuu gibi. Gvdeme yumruklar indiriyor, bam duvarlara vuruyordum, ama durmuyorlard bir trl. Danalar gibi brmeye baladm. Srayp uyandmda lklarm kulaklarmda yanklanyordu. Elimi Pamela'ya uzattm, ama yeri botu. Artk evde yatyordu. Nicolaas'n koynunda. Kendi kendime, Yalnzca bir dt, diye yineliyordum. ocuklar gibi karabasan grmek, lk la uyanmak koca <3dama yakr myd? Kendimden utanmalydm. Olup olaca 267 korkulu bir d. Belki de her ey bir dt, gerekte gazeteyi yememitim, ortada gazete bile yoktu belki. Belki Tulbagh'a hi gitmemi, zincire vurulmu adam tanmamtm. Hi ocuum olmamt belki de. Bunlarn olduundan nasl emin olabilirdim? Elimdeki tek kant, paavraya dnm ceketti. Ne kard bundan? Gazeteyi grp grmediimi bilmiyordum, sormaya da korkuyordum. Ya Bet'le Pamela gazeteden haberleri olmadm sylerlerse. aresiz, yatp uyudum. Karncalar sabaha kadar beni rahat brakmadlar. Sonunda Nicolaas'la konumaya karar verdim. Bunu yapmaya hakkn yok, dedim. Pamela benim kadnm, onu ben-setim, onunla evleneceiz. Senin yznden geceleri yalnz yatyorum, karncalar sabaha kadar iimi kemiriyorlar. Pamela evde bize gerekli. Akam yemei bulaklarn ykadktan sonra ii bitiyor. Sabah kahvalt vaktine kadar o bana ait. Nicolaas srtn dnp sert bir sesle, Kapat bu konuyu, dedi. fkemi dizginlemeye abalyordum. Dinle, Nicolaas, Bet'e ylnzca gereksinme duyuyordum, oysa Pamela'y seviyorum onu kimseyle paylaamam. Anlyor musun? Yine bela aranyorsun, Galant. inin bana dn. Bela aranan sensin. Nicolaas yumruklarn skp stme yrd ssrada Pamela mutfaktan frlad. Konutuklarmz duymu olacak. N'olur bu ie karma, Galant. Olay ksn istemiyorum.

Bunu ona syle, diyerek dnp yrdm. Nicolaas arkamdan seslendi. Niye yine o yrtk ceketi giydin? Onu srtnda grmek istemediimi ka kez syledim sona. Ceket bejim. nadna giyiyorsun. ocuumun ceketi olduu iin giyiyorum. Islk ala ala allara doru ilerledim. Duvar yks'eltiyor 268 ]

duk. Bir hafta nae bir leopar duvar ap bir koyunu paralamt. Ar talar yerden kaldrp duvara derken burnumdan soluyordum. Ta, ta, ta... Gk grltlerinin stne yemin ederim ki, Pamela'y brakmazsa yine frtna kopacakt. Kadnlara fazla balanmamak gerektiini bilirdim zaten. Adamn cann yakarlard, bu acy dindiremezdin stelik. Hele Pamela gibileri. Bu kara dnceleri kafamdan uzaklatrmak iin var-gmle almaya giritim. Ama kendimi ie veremiyordum, Pamela hep gzlerimin nndeydi. Sesini iitiyordum. Lambann lgn nda, Galant, kimsin sen? diye soruyordu. Bu szler iimde krba yaralarndan daha derin bir yara amt. Kimsin sen? Ona Rose Anadan, Nicolaas'dan, tandm herkesten sz ettim, saatlerce konutum. Oysa sylemek istediim bunlar deildi, onun renmek istedii de. Ona babam anlatabilirdim. (Ama kim benim babam?) Anam anlatabilirdim. (Anam nerede, bana neler geldi?) Beni byten Rose Anay,, eskiden oyun arkadam olan Nicolaas' anlattm. Kendimi deil, bakalarn anlattm yani. Sorusunu yantlayamamtm, nasl yantlayabilirdim? Nereden balayacaktm? Hi kimsenin bana byle bir soru sormaya hakk yoktu. Gerekten kimim ben? Beni derin sular gibi srkleyen o karanlkta buna yant bulamadm. Bir eyler olmalyd, bir eyler yapmalydm, bir yerlere ulamalydm. Ancak o zaman, te ben buyum, Galant bu, diyebilirdim. Yara bere iindeki bu gvde, aclardan yorulmu bu gvde benimdi, ama ben bu gvdeden ibaret deildim. Baka bir eyler olmalyd. yle bir eyler ki, ben gp gittikten ok sonra bile arkamdan, te Galant buydu, diyebilsinler. Kendimi aramaya kacaktm. Pamela'yla birlikte. Onu benden ayramazlard, o benim bir param olmutu, onsuz Galant olamazdm. Pamela'ya sonsuza dek zincirlenmitrm. Bu zincirler neden beni balamyordu, tek zgrlk umudum neden o zincirlerdeydi? Bunu bir trl anlayamyorum. Kafam karmakark. Kollarm kopana kadar ta tadm halde fkem geme* 269 di. Karanln basmasn bekledim. Nicolaas'n kara aygrnn srtna atladm, yel gibi geceye daldm. Hayvann ayaklar bozkrda gk gmbrtsn andran sesler karyor, gzlerimden yalar boanyordu. Kendimi grnmez bir elin havaya frlatt bir taa benzettim, bir daha yere inmeyecektim sanki. lm de byle mi olur? Kulbeme dner dnmez karncalar yine iime tler, etimi kemirmeye baladlar.

Pamela karncalardan neler ektiimi sezinlemi olacak ki, bir gece kageldi. Karanlma k getirdi, iren karncalar defolup gittiler. Sevgiyle, Galant, diyen sesinde kendimi tandm. Kim olduumu anladm. Yine birlikteydik. Hemen her gece geliyordu. Ev halk uyuduktan sonra arka kapnn srgsn ap usulca dar szlyor, i gmleiyle bana kouyordu. Ya aniarlarsa? Nereden anlayacaklar... Hepsi uykuda. Ona, Nicolaas yine seninle yatt m? indeki bu slaklk onun mu? diye sormak isterdim, ama dilimi tutardm. Ksack* mutluluumuza glge drmenin ne gerei vard? Bir sabah bir kucak odunla mutfaa girdiimde, Nicolaas' Pamela'nn yannda buldum. Odunlar ve baltay yere braktm. Dn gece neredeydin? diye sordu Pamela'ya. Benimleydi, dedim. Szlerimi duymazdan geldi, Pamela'ya bakarak, Sana geceleri evde kalacan sylemitim, dedi. Benimleydi, diye yineledim. O benim karm ve geceleri benim yanmda yatacak. Pamela atld. Sen k, Galant. Efendiyle ben konuurum. Nicolaas, Konuulacak bir ey yok, dedi. Bir daha geceleri dar kacak olursan seni krbalarm. Gldm. Kle kadnlar krbalamak yasak edildi. Frans du Toit'in getirdii gazetede yle yazyor. Sen nereden biliyorsun? 270 Yavaa elimi uzatp baltay kaldrdm, parmaklarm keskin yannda dolatrdm. Pamela'dan yeterince sz ettik. O benim. ' dnd. Sabahlan eve ge gelirsen sana yapacam bilirim ben. Bakaca tek sz etmeden mutfaktan kp gitti. Ben kazanmtm. ok gemeden Pamela ocua kald. Geceleri elimi karnna gtryordu. ocuun kprdadn hissediyordum. Yaz aylar boyunca karn gitgide byd, kocaman oldu. Nicolaas bir bana bakt, bir baltaya. Sonra Pamela'ya

Ortalkta kurumla dolayordum, ayaklarm yere demiyordu. ocuum olacak, dedim Ontong'a. Galant neymi anlasnlar bakalm. Yln en civcivli mevsimindeydik. ounlukla le yemeine eve gidecek vakit bulamazdk. Yemeimizi tarlaya Pamela getirirdi. Onun geldiini grnce gsm kabarr, iim iime smazd. te benim kadnm. Karnnda benim ocuumu tayor. Bizim yalnzca dnmz ve bugnmz var, olum yarnn afa. Irgatlara, Bekleyin hele, derdim. Yaknda onu kendi gzlerinizle greceksiniz. O da tpk benim gibi Galant olacak. Benim braktm yerden o yryecek. Ayanda kunduralarla hem. Ama geceleri iime yine karamsarlk kerdi. ocuun yeni yeni kprdamaya balad sralarda Barend'in iftliinde kt bir ey olmutu. Barend onu ikyet etmeye Worcester'e giden Goliath' ldresiye krbalamt. Nicolaas adliyeden yeni dnm olan aabeyiyle ahra girdiinde, atlar yemliyordum. Ertesi gn harman dvecek atlar iin koum semekteydiler. Gazeteden sz ettiklerini duyunca, beni grmesinler diye atlarn arkasna gizlendim. Ortalkta klelerin zgr braklaca sylentileri dolayor,. dedi Barend. Gape'deki ngilizlere kar birlemenin vakti geldi. Kleler bizi arkadan vururlar. 271 Biz nce davranp hepsini kuruna dizeriz. Onlar zgr brakmaktansa gebertirim daha iyi. Sonra da ngilizlerin icabna bakarz. Evet, en dorusu bu. Bir hafta geti gemedi, Elandsfontein'de bir ngilizin mermi yamuruna tutulduunu duyduk. Adam az kalsn lecekmi. teki klelere Barend'le Nicolaas'n konutuklarn anlattm. ok dikkatli olun. Bir gn sra bize gelecek, dedim. Khya Campher, Efendiden ok kle var. Hepiniz birleir-seniz size bir ey yapamazlar, dedi. Campher garip bir adamd. Sska, ok ak sar sal. Baka bir lkede domu olduu iin konuma biimi bizimkine benzemiyordu. in asl garip yan, efendiler kadar beyaz olduu halde kle gibi bizimle birlikte almasyd. D'AIree'nin kk iftliinde Dollie ve yal Plaatjie Pas gibi bir kulbede oturuyor, kle an aldnda tekilerle birlikte iba yapyordu. Bizimle ayn yemei yiyor, ona da gnde bir kk bardak konyak veriliyordu. Yine de ne kleydi, ne Hotento, gnlnce gidip gelmekte zgrd. Gnn birinde ona, Kendi lkendeyken kleydin herhalde. Katn m? diye sordum. Kahkahalarla gld. Ben hi kle olmadm. Benim lkemde klelik yok, herkes zgrdr.

Nasl olur? leri kim yapyor peki? Herkes kendi iini kendi yapar. Sana inanmyorum. Her yerde kle var. Burada, Tulbagh' da, Worcester'de, Cape'de, her yerde. Klelerin olmad tek yer Yce Irmak boylar. Kleler oraya kap zgr oluyorlar. Ben denizar bir lkede dodum. Kleliin yasak olduu daha bir sr lke var. Aohilles konukan biri deildir, ama bu kez o da sze kart. 272 Dorudur. Benim lkemde de kle yoktu. Gelip bizi yaka-iadlar ve kle yaptlar. O gnden sonra Campher'i her grdm yerde dikkatle incelemeye baladm. Kteliin olmad bir lkede yaamak nasl eydi acaba? Madem senin lkende klelik yasak, neden burada yasak deil? imdilik yasak deil, ama kayglanmayn. Bu byle srp gitmez. Bir gn hepiniz zgr olacaksnz. Gece Pamela'ya Campher'cfen duyduklarm anlattm. Ellerini dudaklarma bastrd. Sus, yerin kula var. Bunlar tehlikeli szler. Campher gerek olduunu sylyor. Baka birinin szlerinin gerek mi, yalan m olduunu nereden bileceksin? Senin her sznn gerek olduunu biliyorum ya, bu bana yeter. Sev beni, dedi. Benim gvdem, onun gvdesi ve aramzdaki ocuk gerekti. Daha domamt, ama kanundayd. Gerekti. Onu bizden kimse alamazd. Nlcolaas bile. Baz eylere o bite hkmedemez. Karanlkta Pamela yanmdayken byle dnyordum. Ortalk aydnlanrken o gitmi oluyor, yine yalnz kalyordum. ime bir kuku dyordu. Geceyi gerekten onunla birlikte mi geirmitik? Karnndaki ocuk oynuyor muydu? Yoksa d m grmtm? Yaam ok karmak ve gizemli. At srtnda danay aramaya ktmda kafamda bu dnceler vard. Bir gn nce danalar idi ederken birinin ard baca krlmt. yilemesi iin onu ahra kapatmtk. Sabah Achilles danann kam olduunu syledi. Bunu duyarsa Nicolaas" in kzacan bildiim iin sabah ilerini bitirir bitirmez yola k tim. Nicolaas'la kars Buffelsfontein'.e gitmilerdi. Rose Ana alak bir tepenin stndeki kulbesinden getiim srada, Nereye gidiyorsun? diye sordu. 273-

Sesler Zinciri__ F : 18 f 'Krk bacakl danay aramaya.

Parmayla tepenin eteini iaret etti. Sabah buralarda otluyordu. Gel de sana ay demleyeyim. Acsiem var, baka zaman. Rose Ana beni yakalad m brakmazd. Yalandka enesi dmt. D'AIree'nin evinin nnde attan indim, ihtiyara sakat bir dana grp grmediini sordum. Grmemi. Gzleri iyi grmez zaten. Kunduralarm bitti mi? Bunu laf olsun diye sormutum, ona gvenim kalmamt artk. Tozlu gzlklerinin ardndan beni szerek bir eyler mrldand. Oradan ayrlp tarladan allar skmekte olan Dollie'yle Plaatjie Pas'n yanlarna gittim. Az ilerideki tepeden akan dereyi iaret ettiler. Dere kysndaki sk allklar kar kar cra-dysam da danay bulamadm. Dalarn arasndaki dar vadiyi izleyerek Vaalbokskloofberg sapandan dndm. Hud-Den-B'ek' den epey uzaklamtm. Hava buz gibiydi. Ellerim dizginleri tutamayacak kadar uyuunca duruyor, ellerimi hohlayarak, ovuturarak stmaya alyordum. kindiye doru Elandsfontein'e vardm, doruca kulbelere gittim. Gnlerden cumartesi olduu iin herkes kulbesinde olurdu. Abel kulbesinin nne km kafa ekiyordu. Erkenci-sin bugn. Gel de bir iki i. Kalmayacam. Kaan bir danay aryorum. Pamela beni bekler. Bakyorum pek klbk olmusun. Klaas her zamanki merakl ve kukucu baklaryla1 yanmza sokuldu, gzlerimin iine bakarak, Bu dana; masalna inanmadm, dedi. zin kdn gster bakalm. Herifi itekledim. Kendini ne sanyorsun be! Brak u maymun suratly, dedi Abel. Orada da danay gren yoktu. Hud-den-Bek'in yolunu tutmadan nce at yalaa gtrdm. Susamt hayvan. Az: sonra gne batacakt. 274 Merhaba, Galant.

Hester'in sesini duyunca dizlerimin ba zld. Ahrdaki o gnden sonra onu ilk kez gryordum. O gn nasl unutabilirdim? Korkma. Barend, Lagenvlei'ye gitti. Yolda ona rastlamadm. Kestirmeden gitmitir. Ona bakamyordum. Atn dizginlerini ekerek, Dnmek zorundaym, dedim. Sakat bir danay aryorum, ama kimse grmemi. Yorulmusundur, sana yiyecek bir eyler vereyim. Hi gerek yok. Yantm beklemeden eve yneldi, uzun etekleri bacaklarna dolanyor, her zamanki gibi dimdik yryordu. Bilmem neden, bacan ylan soktuu gn geldi aklma. lyor sanmtm. Rose Anann verdii, yanmdan hi ayrmadm ila torbasndan ylantan karm, titreyen ellerimle Hester'in dantelal donunu yrtp bacan skca gsme dayam, ta di izlerine yaptrp btn zehiri aktmasn beklemitim. Yuvarlak, delikli, ortasnda klrenginde bir benek bulunan kara bir tat. Ontong bu byl ta kendi lkesinden getirmiti. Her trl zehiri hemen ekip alrd. Hester ok gemeden kendine gelmiti. Yz solgundu, hl titriyordu ama zehirin etkisinden kurtulmutu. Yrtlm dantelalarn arasndan grnen plak butlarna bakmamaya alyordum. Bette susamurlar gibi kayan przsz gvde... Uzak dur Galant. Saol, Galant. Bunu hi unutmayacam. Yaraya ylantan bastrmtm yalnzca. Bunda unutulmayacak ne vard? Bo avluda Hester'in pei sra yrrken bunlar dnme-meye abalyordum. Prangal adamn sesi kulamda nlyordu. En ar su ne, biliyor musun? te biraz et ve ekmek. Saol. Artk gideyim. 275 orba strm istersen. Bunlar yeter. Zaten pek a deilim. Kal n'olur. Mutfaa girsene, dars ok souk. Evin n taraflarnda bir yerden ocuk sesleri geliyordu. Ara kap kapal olduu iin boulan sesler, evin bombo ve olduundan daha byk gzkmesine yol acyordu. Boazm kurumutu. Hester nasl da yaknd bana. Atei krkledi, odun atp harlatt, orba tenceresini stne koydu. Kle olan oydu sanki, efendi de ben. Arkas bana dnk olarak, Hud-den-Bek'de ne var, ne yok? diye sordu.

Eskisi gibi. Nicolaas yine seni... Ses karmadm. Dnp bana bakt. Topuzundan kurtulmu birka tutam sac yanaklarna dmt. Baklar rlplakt. Beni rlplak tavana asmlard. Ayaklarm yere demi-yordu. At sidiinin kokusu genzimi yakyordu. Elleri... Utanmaz elleri. Anlardan kamak iin, dedim fkeyle. Seni ezmesine izin verme. Beni kimse ezemez. Bilir misin? ocukluumdan beri hsp dnrm... Salarn geri atp, Samalyorum, diye fsldad. Gne batmt, ortalk kararyordu. Ocakta yanan atein aydnlnda, yanaklarnn tatl yuvarlakln grebiliyordum. Ne dnrsn? diye sordum. Gnnda bu soruyu dnyada soramazdm, alacakaranlk beni yreklendirmiti. Beni gerekten anlayan tek insann sen olduunu. Nasl olur? Senle ben onlardan ok farklyz. orbann dibi tutacak. Telala dnd, tencereyi biraz kartrdktan sonra bir kseye orba doldurup bana uzatt. 276 Bu soukta nasl iftlie dneceksin? Baka arem var m? Bir sre konumad. orbam bitirmitim, hl ayakta duruyordum. S sular gibi duru bir sesle, Evet, baka arem yok, dedi. Sana biraz konyak vereyim yolda iersin. stemem, saol. Nicolaas kendi bildiini yapyor,

Ama Hester bir kavanoza doldurduu konya elime tututurdu. Dar knca souk yzme arpt. Durakladm, dnp arkama baktm. Hester eikteydi, ban kapya dayamt, bir ey sylemedi. Aviunun te ucunda abuk abuk yryen bir glge grdm. Bir eye taklp tkezlendi. Svnce sesinden tandm, Klaas't bu. iftlie dndmde Pamela hl mutfakta i gryordu. Konyak kavanozunu dolaba aklamas iin ona verdim. Nico-laas'la kars gecenin ge saatlerinde Buffelsfontein'den dndler. Deimden kalkp atlar ahra soktum. Ertesi sabah Nicolaas, Bu konya nereden buldun? diye sordu. Hester verdi. Ne iin vard Elandsfontein'da? Kaan sakat danay aryordum. Sakat bacayla taa oralara gidemeyeceini bilmen gerekirdi. Hester'den uzak dur. Bana yiyecek bir eyler verdi. Uzun sre dik dik suratma bakt, tam yine kapacamz dndm srada dnp yrd. Birka saat sonra Barend drtnala kageldi. Atn az kpk iindeydi, kimbilir nasl kr-balamt hayvan. Avlu kapsnn nnde Niooaas'la ateli ateli bir eyler konutular. Bana doru gelirlerken Nicolaas fkeden titriyordu, yz kl gibiydi. Dn gece Hester'i rahatsz etmisin, dedi. Onlara bakakaldm. Orcrbceklerinin 277 nlyordu. Sonunda, Hester mi sylemi? diye sordum. Barend haykrd. Ben mi uyduruyorum yani? Hadi yine ahra. Pamela dizlerime kapanarak, N'olur ikyete gitme, Ga-lant, diye yalvard. ikyet etmenin yarar yok, biliyorsun. ikyete gitmeyeceim bu kez, kaacam. Bir daha beni bulamayacaklar. Beni bu durumda brakamazsn. Doum yaklat. Yllardr ektim, ama bitti artk. Bu iftlikte duramam. Pamela alaya alaya koup beni kandrmas iin Ontong'u ard. Acelen ne be adam, dedi Ontong. Yarna kadar dn hi deilse. sesleri kulamda

Ne deiir? Bu pis yerden bktm usandm. Achilles iini ekerek ban sallad. Yine bela aranyorsun. Senin yznden tepemize uursuzluk kecek. Kendinizi kollayn yleyse. Ben bu gece yola kyorum. Taa Cape Town'a gideceim. Beni durduracak adamn alnn karlarm. Pamela hkryor, tekiler hep bir azdan barp aryorlard. Hibir ey grmyor, duymuyordum. Kafam uyumutu. Kara karncalar boazmdan yukar trmanp dilimi kemirmeye girimilerdi. Ka kez tukurdum, ama yarar olmad. Dilediinizi yapn, durduramazsnz beni. Ne siz, ne efendiler. Gidiyorum. zgrlm alyorum bu gece. Cape'den gemiye binip kleliin olmad denizar bir lkeye gideceim. Oralar nasl-m, kendi gzlerimle greceim. Elinizden geleni ardnza koymayn iren karncalar. 278KLAAS Efendim Barend yamurlu bir gnde, Yamur yamyor, dese, iimden bam kaldrmadan, Evet, efendi, yamyor, derim. Gecenin bir yarsnda, Gne parlyor, dese, gzlerimi amadan, Evet, efendi, parlyor, derim. nsan zamanla reniyor. lkin ben de direndim. Karlnda ne buldum? Krbatan lime lime bir gvde. En kts de kadnn krbac kesmesi iin efendiye bard gn. Erkeklerin yannda krbalanmak yeterince utan vericiydi. Kadnn geliiyle szlarm bsbtn czd. Erkek tatr. Onu ak seik grebilirsin. evresinde dolap ona dokunabilirsin. Ama kadn sudur. Suyu durduramazsn. te buna dayanamadm. Efendinin her szne boyun emeye baladktan sonra yaam kolaylat. Khya olmutum. Abel bile beni dinlemek zorundayd artk. Efendiye yaltaklanmak, bana tekilerin kafasna pisleme olana salamt. Kuduruyorlard. Hangi sabah srtmda bir bakla uyanacam, diye dnrdm kimi kez. Elimden ne gelirdi? Ben de yaamak zorundaydm. Galant'n geldii gece kadn evde yalnz olmasayd kulbemden kmazdm. Onlar kt niyetle gzetlemedim. imde bir umut vard. Efendi beni krbalarken kadnn ahra geliiyle parampara olan gururumu onaracak bir frsat yakalardm belki. Efendiye, Galant bu gece hanm rahatsz etti, ama hanm onu kovalamad, dedim. Efendinin elini kolunu balamtm bir bakma. Klesi ol 279 duum halde, bundan sonra yzme her baknda utanacakt.. stnlk duygusunu ilk kez tadyordum. Her ey ne kadar da kolay olmutu. DU TOIT

Etekleri tutuunca bana koarlar, iier dzelince selam bile vermezler. iftliklere uradmda analar kzlarn saklar,, erkekler beni ieri armamak iin kendilerine i yaratrlar. Yeni yasalar, dzenlemeleri, vergileri bildirmek iin Yarg Trappes'in emriyle kap kap dolarm. Boerler yasalar karan benmiim gibi beni sularlar. Ynetim temsilcilerinin gznde oradan oraya koturulacak bir uak, Boerler'in gzndeyse ngilizlerin sevgilisi, suratnda eytann damgasn tayan bir fe-iaket habercisiyim. Etimin istek ve gereksemeleri beni aalk davranlara srkleyince, Tanrnn beni lanetlediine kendim de inanrm. iftilerin arkamdan svgler yadrdklarn bilirim. Ne var ki, kmaza girdiklerinde yine bana akl danr, yine benden yardm isterler. Galant'n kanda olduu gibi. Katn duyunca iime bir kuku dt. Van der Merwe'ler yasalarn kendileri koyarlar, kendileri uygularlard. iftliklerinde sk sk olay kar, ikyetler olurdu. Yarg Trappes onlar dikkatle izlememi sylemiti. Gelgelelim insan bu yredeki iftliklere yle at kap gidip klelerle konuamazd. Kleleri szkonusu olduunda iftiler aslan kesilirlerdi. En dorusu ok gerekmedike ilerine karmamakt. te yandan Galant'n ynetilmesi g bir kle oldu^ 280 unu da biliyordum. Bir gn onun yznden ok irkin bir duruma dmtm. Nicolaas, Galant'n bulunmas iin mi? diye sordum. bana bavurduunda, Arama ekibi gerekten gerekli

Gerekli olmasayd sana gelir miydim? Kaal ka gn oldu? .

Belki de yine Worcester'e gitmitir. pe Town'a gideceini sylemi. En iyisi birka gn daha bekleyelim. Bekleyelim de iyice uzaklasm. stediin bu mu? Ben adaletin yerine gelmesini istiyorum. ikyet hakkn kullanmak iin Worcester'e gittiyse, peinden ekip karmak ok ar bir davran olur. Sen de ibirlii yaptn o kahrolas ngilizler kadar ktsn, Frans. Bu szler en duyarl yerime dokunmutu. Kimbilir ka kez iitmitim bu sulamay. Ben kimseyle ibirlii yapmyorum. Uygar bir lkede herkesin yasalara ve dzene sayg gstermesi gerekir. Bana bak, korkuyorsan hemen syle. Komular toplar, Galant'n peine derim. O zaman sorunu kendi yntemimizle zeriz elbet.

Anlamyorsun, Nicolaas. Eskiden herkes kendinden sorumluydu. Dnya deiti artk. Nfus artyor, kasabalar geniliyor. Sen kendi hakkn korumak iin bakalarnn hakkn inersen dzen bozulur. Gazetelerden, kitaplardan okuduklarn iyi bellemisin bakyorum. Senin hak ve hakszlk dediin ey bizim iin lm kalm sorunu. Herkes kendi bann aresine bakmaya kalkrsa hayvanlardan ne farkmz kalr? Bunu sen mi sylyorsun? Domuzlar bile senden kayorlar be. Krbacm suratna indirmemek iin zor tuttum kendimi. Bu hakaretlere katlanmay renmek zorundaydm. Uygar bir toplum yaratmak kolay deil, Nicolaas. nce herkesin yasalar nnde eit olduunu kabul etmek gerekir. Kendi iftliimdeki sz hakkm elimden alan bir yasay kabul edemem. Bu bedeli hepimiz demek zorundayz. Herkese eit lde zgrlk tanyan adil bir dzen, her trl zveriye deer. Ac bir alayla, Konumak kolay, dedi. Ben inandm eyleri sylyorum! Hi istemediim halde sesim sert kmt, adalete inanmak zorunda olduumu anlamas ok nemliydi benim iin. nanabileceim baka ne vard? Ayn boyunduruk altnda toplanmay ve arabay hep birlikte ekmeyi kabul etmezsek sonumuz nsye varrd? Bundan kanmak bu lkede var olu nedenimizi yadsmak demekti, atalarmz bouna yaam olurlard. Adil bir dzen... u alak dnyadaki tek tutkum, tek snam. Nicolaas, Adalet senin Tanrn olmu, dedi horgryje. Hibir yasa tek bana iyi ya da kt deildir. Bu, yasay kimin uyguladna bal. Ellerin pisse yasay da lekelersin. Yine ii kiisel ekimeye dktn. Nicolaas ikide bir yapt gibi yine sa elini kafasnda dolatrarak uuk sar salarn kabartt. Yoo, atm yalnzca. Ben senden Galant' bulman istedim, sen tutmu bana uzun uzun sylev ekiyorsun. Sonunda bir gn daha beklemesi iin kandrdm onu. Aslnda daha fazla beklemeyi yelerdim, ama yal D'AIree'nin khyas Campher ertesi sabah kt bir haber getirdi. Galant nceki gn onlarn iftliine urayp kundura istemi, geri evrilince Piet van der Merwe'nin otlaklarndan birindeki bir oban kulbesine gizlice girip bir tfek alm. Hemen onun peine dmekten baka seeneim kalmamt. Hepsi de silahl on iki adam topladm. (Ben. Nicolaas, Ba-rend, Campher, D'AIree, Jan, du Plessis ve alt Hottento.) At 282 [armza atlayp benim iftliimden hareket ettik, yal Van der Merwe'nin otlana gidip kle Musa'yla konutuk. Adam nceki gn bir i iin Lagenvlei'ye gitmi, gece de orada

kalm. Olayla ilgili hibir ey bilmiyordu. Musa'nn yardmclar olan Wildshut ve Snger adlarndaki Hottento obanlarn anlattklar ykye pek kulak asmadm. Szleri birok yerde birbiriyle eliiyordu. Galant tfei gee onlar uyurken kulbeden alm anlalan. Hrszl grmemiler. Sabah uyandklarnda Galant'' elinde tfekle karlarnda bulmular. Galant onlar silahla tehdit ederek bir kuzu kesip kzartmalarn buyurmu. Kuzunun byk blmn mideye indirmi, gerisini knna koymu, Cape Town'a gideceini syleyerek dalara doru uzaklam. O dalarda iz srmek olanakszdr. Kayalk yamalar, uurumlar, yamalardan kopmu kaya paralar, maaralar... At srtnda oralara klmaz, insan yaya bile g ilerler. stelik Galant bu yrelerde doup bymt, dalar ovucunun ii gibi bilirdi. Nicolaas'a, Kafam kurcalayan bir ey var, dedim. Galant niye kat? Eskiden ikyete gider, yine kendi isteiyle geri dnerdi. Kat ite. Onu krbaladn m? Ne farkeder? Ne yapt da krbaladn? Karma dikildi. Yz l beyazlndayd. Burun delikleri kabarmt. Madem o kadar merak ediyorsun syleyeyim. Yengemi rahatsz etti. ey mi yani? Barend, Sana ne? diye haykrarak yakama yapt. Senin grevin onu sa ya da l bulup geri getirmek. O usuz bucaksz kaya ynnda onu bulmak kolayd sanki. Bize grnmeden Witzenberg'in arkasndan geip gitmesi olaslna kar, ilk birka saatin sonunda kk gruplara ayrldk, daha geni bir alana yayldk. Tam be gn, dalan kar 283 kar aradk. iftiler ilerinin bana dnmek iin sabrszlanyorlard. Hava da bozmutu stelik. Bokkeveld'in k insann dilerini bile dondurur. Bir sabah kalktmzda dalarn ak bir rtyle kaplanm olduunu grdk. Kuzeybat rzgr kayalarda uuiduyordu. Galant' bulma umudumuzu hepten yitirmitik. Barend, Bu i burada biter. dedi somurtarak. Souktan geberir umarm. Karlar eridikten sonra Hottentolardan oluan birka ekip daha kardm. Bir haftann sonunda onlar da eli bo dnd-fer. Galant ya dalarda lm ya da Cape Town'a ulamt.

Bir gn apansz Hud-den-Bek'e dndn duyduumda, kann stnden hemen hemen bir ay gemiti. Kendi isteiyle dnm, silah Nicolaas'a vermi, cezasn da hi yaknmadan katlanm. Sorun kendiliinden zlm oluyordu bylelikle. iftiler beni yine unutacaklard. THYS Cape'den dnen Galant, yabano bir Galant'ti. Nasl anlatsam bilmem... ok deimiti, bir adam anoak bu kadar deiir. i d ykanmt sanki. Derisi kemiine yapm, yz solmu, eli aya atlam. Ama gzlerinde bir parlt vard. ok istedii bir eyi sonunda grm gibiydi. Onu herkesten noe Rooy'la ben grdk. Karlar erimiti. Davarlarla birlikte yaylann k otlaklarndan yeni dnmtk. Yeni doan kuzular iin dallardan yaptmz ereti alda, nceki gece akallarn atklar delii onaryorduk. Galant kar 284 miza knca afalladk. Beni efendiye gnderdi. iftlie dndnde neyle karlaacan renmek istiyordu. Olmazsa yine yollara decekti. Efendi habere ok sevindi. Madem kendi isteiyle teslim olacak, onu cezalandrmayacam, dedi. Gerekten sevindii belliydi, Galant olmaynca iftlik ileri yrmyordu nk. Gelgelelim sznde durmad. Galant iftlie dnp silah verdikten sonra, yemek yemeye mutfaa girmiti. Birden kafas kzan efendi, Galant'n srtnda sopa krd. Bununla da yetinmedi, ertesi sabah onu ahra balatp acmaszca krbalad. Galant'n yine kaacan ya da ikyete gideceini sanyorduk, eskiden hep byle yapard. Ama bu kez kamad, kulbesine kapand, uzun sre kimseyle konumad. ok deimiti dedim ya... Derken Pameia doum yapt. Doumdan sonraki gnlerden birinde Galant'n yanna sokulduk, kamay dnp dnmediini sorduk. Artk kamay dnmyorum, dedi. ape'de ok eyler grdm, yerimin buras olduunu anladm. zgrlmze kavuunca burada olmak istiyorum. Ne zgrl? ape'de herkes bundan szediyor. Gazetelerde yazlanlar yalnzca bir balangm. Yaknda hepimiz zgr olacaz, ayaklarmza kundura giyeceiz. Sonra bize ape'i anlatmaya koyuldu. Tulbagh'da hcrede tand prangal adama rastlam. Adam kendisini Cape'e gtren muhafzlarn elinden kurtulup kam, bir kol ctemiriyle zincirlerini krm. imdi zgrce dolayormu. Gndzleri Masa Dann allklarna gizleniyor, geceleri leoparlar gibi ava kyormu. nsanlarn o byk gn iin hazrlklar yaptklarn Galant'a o sylemi. Galant'n ykleri bu kadar deildi elbet. Birinden dn ald bir atla, Green Point'teki at yarlarna katlm, yar birinci bitirmi. Buna hi armadk. Yaman bir biniciydi. Kazand parayla .kendirce bir at satn alm. Boz bir aygr. Cape' 285

in en gzel atym. Ondan sonra girdii her yar kazanm. teki biniciler kskanlklarndan Galant' askerlere ikyet etmiler. Byk bir atma km. Askerler ate amlar, atm ldrmler, kazand btn paray almlar. Galant da dostlaryla birlikte Masa Dana ekilmek zorunda kalm. Karanlk basnca dadan inip klaya saldrmlar. Bu kez korkun bir sava olmu. Askerler Aslan Gerisindeki topu kente getirmir ler. Top ateinden birok insan lm. afakta az kalsn Galant' yakalayacaklarm. Ama o limana kam, evden daha byk bir gemiye saklanm. Geminin tam denize ald srada toplar yine patlamaya balam. Gemi batm, herkes boulmu. Galant yze yze kyya km. Baka bir gn sokakta yrrken, kak bir adamn saa sola baltayla saldrdn grm, hemen adamn stne ullanm, baltay elinden alm. Herkes onu kutlam. Bu davranyla zgrl hak ettiini syleyip onu Valilie gtrmler. Ne yazk ki, Vali o gn yerinde yokmu. Tasar suya dm bylece. Galant valilikten ktktan sonra doruca" Masa' Dann doruuna trmanm. Oradan bakldnda Bokkeveld bile grnyormu. ii gelmi. Kt bir rastlant sonucu o srada aadan gemekte olan valinin kafasna iemi. Askerler onu yakalayp adliyeye gtrmler. Yarg drt azgn atn arkasna balanacan ve yerlerde srklenerek leceini sylemi. Cezann yerine getirilecei gn kentin alannda kendi boz aygrn grmesin mi? At lmemi meer. Askerlerin elinden kurtulup atn srtna atlam, drtnala uzaklam. Bu olaydan sonra gndzleri kente inememi. Aralarnda hcrede tand adamn da bulunduu dostlaryla birlikte Masa Danda yaamaya balam. Geceleri kente inip sokaklarda enlik yapyorlarm. Bir gece kiliseye girip elenmiler. Cape'in btn kleleri oradaym, sabaha kadar dans etmiler. Valinin saraynda alan klelerle dostluk kurmular, kleler onlara valinin yedii yemeklerden getirmiler. Bokkeveld'de hi grmediimiz, trl trl yemekler. zgrlklerini nasl alacaklarn tasarla 286 mlar. Galant'n nderleri olmasn istiyflrrri: Byk gn den sonra onu valinin sarayna yerletireceklerine sz vermiler. Pamela'yla elbet. Ama nce Bokkeveld'e dnp buradaki kleleri zgrlk gnne hazrlamas gerekiyormu. te bu yzden geri dnp silah teslim etmi. Krbalanmay umursamamas da bu yzdenmi. ektiklerimiz ok yaknda sona ere-cekmi nasl olsa. Dileseydim Cape'de kalabilirdim, orada gzel bir yaam sryordum. zgrlmz'e kavuunca sizlerle birlikte olmak iin dndm. Ardndan hepimize tek tek sordu. Yanmda msnz, deil misiniz? O gn gerekten gelecekse ben yanndaym, dedi Abel. Cape'e kadar oynaya oynaya giderim. Dollie, Ben de varm, dedi. Madem Cape bu kadar gzel bir yer, niye hemen yola kmyoruz? Galant, nk bizim yerimiz buras, diyerek karlk verdi. Ayamza kundura giyip ortalkta dolaacaz, grsnler bakalm. Goliath her zamanki saknganlyla, Bamza dert almayacana inanrsam ben de size katlrm, dedi.

Galant, Lagenvlei ve Buffelsfontein'deki btn klelerle konutu. Kimi katlacan syledi, kimi kar kt. Tarafsz kalmakta diretenler Ontong ve Achilles'ti yalnzca. Bekleyelim hele. Kararmz o gn gelince veririz. Yamz kk olduu iin Galant, Rooy'la beni en sona brakmt. Syleyin bakalm, siz ne dnyorsunuz. Bu iten 'elimden geldiince uzak kalmaya altm, ama kolay deildi. Galant'n szleri beni korkutuyordu. Bana neydi btn bunlardan? Zaten ilerim bamdan aknd. Davarlara bakmak, eklentilerle iftlik duvarlarnn yeniden svanaca zaman har karmak, sebze ekmek, fasulye toplamak, tarlalar yaban otlarndan temizlemek, allar yakmak... leri biraz savsaklayacak oldun mu, efendi hemen krbacyla yannda biter-ti. Rooy'a da gz kulak olmak zorundaydm. Anam lrken kar 287 deimi bana emanet etmiti. Beni ie alrken kardeimi de almas iin yalvardm efendiye. Pek istekli grnmyordu. Rooy o sralarda ok kk ve elimsizdi. Ama sonunda ikimizi de ie ald. Efendiyi kzdrmamak iin kardeimi de altryordum. Odun kesmek, tezek toplamak, al yakmak gibi basit ilerde elbet. Onun yznden bam az derde girmedi. Frsat buldu mu ii yarm brakp kaar, kulara ta atar, yuvalardan yumurta arr, yaban kedilerinin peinden koar, set duvarnn oralarda oynard. Bacak kadar ocuktan baka ne beklenir? Ama anama verdiim sz tuttum, ona elimden geldiince gz kulak olmaya altm, bilmesi gereken eyleri rettim. te bu yzden Galant'n szleri beni tedirgin etmekteydi. Gelgelelim Galant peimi brakmad. kide bir nm keser, Karar verdiniz mi? Bize katlacak msnz? diye sorard. Niye katalm? Biz kle deiliz ki, Hottento'yuz biz, zgrz. zgrln gster bakalm, neredeymi. Yalnayak yrdn iftlik kimin iftlii? Sana yiyecek veren, seni krbalayan kim? stediin gibi gelip gidebiliyor musun? stersem giderim. Seni hemen geri getirirler. Haksz mym? Haklsn, ama biz yine de kle deiliz. Bu ie karmayalm en iyisi. Karmamak olmaz, Thys. O gn gelince byk bir rmak hepimizi srkleyecek. Seimini imdi yap, yoksa ok ge kalm olacaksn. Bana zaman tan. Zamanmz az. Efendiler bir yanda, bizler te yanda. K-lerle Hoinlerin arasnda fark yok artk. Hepimiz yalnayak geziyoruz. Bana dikilmi baklar etimi delip geer, taa uzaklardaki Cape'i grrd sanki. Yanmdan gidince, Cape'i grme umuduyla ben de gzlerimi uzaklara dikerdim, hibir ey gremezdim. Szn ettii rmak gerekten gelirse ne yapacaktm?

 288 Korkuyordum... Rooy da benim kadar korkuyordu. Biz Hoin'-dik. Kleler efendilerle aralarndaki sorunlar kendileri zsn-lerdi. Niye bizi de bu ie bulatrmak istiyorlard? O rmak hepimizi srkler miydi gerekten? Korkuyordum... te yandan yreimin derinliklerinde zgrln olaanst bir ey olduunu seziyordum. Efendi korkusu olmadan, omzumda tfekle Cape'e gitmek, zgrce dolamak ne gzel olurdu kimbilir. Yine de korkuyordum. Hem Galant'taki deiiklikten, hem hepimizi tehdit eden o zgrlkten. NICOLAAS Azgn rmak... Dada geirdiimiz geceyle Galant'n Cape'e kat temmuz gecesi arasndaki iki yln olaylar, tek tek bakldnda nemsiz gibi grnyor. Akntyla kyya vuran vr zvr... Ama yeraltndaki o kaynama hi durmuyor, gitgide glenen kara aknt arta kalan kklerime saldryordu. Gzle grlen, elle tutulan bir ey olsayd, onu yakalar ve yenilgiye uratrdm. Eski dmanlarmz kadar saf olsayd, Bushmanlar, zararl bcekler, sel basknlar, kuraklklar gibi, onlara kar koyar ve kurtulurdum. Ne var ki, bu grnmez rmak karsnda aresizdim, bir zamanlar bana k tutan Kutsal Kitap bile yetersiz kalyordu. Kusur bendeydi elbet, gnah ilemitim. Tanr benden yz evirmiti, yakarlarm karlksz brakarak cezalandryordu beni. Cape'dekilerin akllarna estii gibi yrrle koyup kaldrdklar yasalar, kstlamalar, talimatlar, dzen 289Sesler Zinciri 19 lemeler arasnda bouluyorduk. Bilinmedik yabanc glerin gn gnden artan tehditleri, dalarn aldatc gvenliini ap bize ulamaktayd. Durduum yeri armtm. Kendi iftliim-deki, kendi yaammdaki yerim neydi? Tam ortada mydm, yoksa yana m itilmitim? Bu belirsizliin yol at fke ve lgnlk nbetleri patlak vermek iin, kendimi tutmak ve mantkl davranmak zorunda olduum anlar seiyor, beni ylgya dryordu. Hester'in de pay vard bunda. Hester'i Barend'e kaptrdktan sonra tek kurtulu umudu olarak onun imgesine sarlmtm. O da benden srt evirdi. Beni tiksindiriyorsun, senden utan- |> yorum, dedi. Galant'n benden gizli ona gittii gn neler ol- | duunu bilmiyordum. Galant da, Barend de bu konuda konu- j| muyorlard. Gerei Hester'den renmek olanakszd. Ne ' onunla ak ak konuabilir, ne de ondan akszllk bekleyebilirdim. Zaten ok snrl olan bu hakkm sonunda tmyle yitirmitim. Galant' krbalayarak kendims korkun bir biimde ikence ettim. O kanca, Hester de dokunamayacam kadar uzaklat, Galant bana gerei anlatabilecek tek kiiydi nk.

Bulunup geri getirilmeli, gerekirse ldrlmeliydi. Onun lmyle gerei renebilecek miydim? Bunun pek nemi yoktu. Kr bir drtyle bir eyi yok etmek istiyordum. Belki bir mucize olur, lmden yaam fkrrd. Galant' yakalayp zincire vurmak, srye srye iftlie getirmekle onun stndeki gsz yetkemi yeniden kuracaktm. Ellerimden kaymakta olduunu hissettiim yaama bu sayede skca tutunacaktm. Ama kat, onu bulamadk. Bana yneltebilecei en ar aalamann bu olduunu sanyordum. Meer sinsice ok daha arn tasarlam: Geri dn. Silah kendi isteiyle, hi direnmeden, hatta glmseyerek teslim etti. Bana yaptklarnn acsn onu dverek karmaya altm, ama bounayd, hrsm alamamtm. Btn gece gzm krpmadm. Karm olan kadnn yannda, onun hafif horultularn1 290 dinleyerek yattm. Pamela'yla da avunamyordum artk, kam ok bymt. Korkun bir alk iimi kemiriyordu. fke ve tiksintiyle, o gnah organna uzandm. Mideme ta gibi oturan , aclktan kurtulmann baka yolu yoktu. O srada Cecilia uyand, olanlar anlaynca, Utanmyor musun? diye hrlad. Elin kuruyacak. Gereksemeni niye bende gidermiyorsun? Srtm dndm, ama karmn elinden kurtulmak olanakszd. Sonunda ona boyun emek zorunda kaldm ve yine baarszla uradm. Cecilia'nn beni susarak aalamas, iimi her zamankinden daha ykc bir kudurganlkla doldurdu. Bunlar hep Galant'n yzndendi. Kendi isteiyle klelie geri dnerek bana kendi kleliimin boyutlarn gstermiti. Bu yazgy ben sememitim Tanrm, onu alnma yazan Sendin. Ertesi sabah Galant' yine krbaladm. Gvdesini ortadan kaldrmak, varlyla bana ektirdii vicdan azabn kesin bir biimde susturmak istiyordum. Ama bir sre sonra krbac kesmek zorunda kaldm. Ontong'la Achilles'e onu zmelerini bu-yurdum. Bu i gln bir oyuna dnmekteydi. Onu krbalamakla kendimi kantlayamayacam anlamtm. Tersine hem onun, hem de tekilerin gznde klyordum. Btn gn evde oturup ncil okudum. Tanrnn izniyle, bundan byle denetimimi hibir zaman yitirmeyecektim. Beni yeryznden silmeye hazrlandn sandm o rmak gerekten varsa, onu harekete geiren ben olmayacaktm. Tanr iyini/etimin tan olsun. 291 GALANT Kar yaarken dalara bir sessizlik ker. Yuvarlanan bir tan kard seste, ondan nceki ve sonraki sessizlik iitilir. Arama ekibi uzun sre noe dnm olmalyd. Bu soua dayanamazlard. Maara beni souktan az ok koruyordu, postum da yanmdayd. Ate yakmak hi fena olmazd yine de. enelerim zangrdamaya balaynca, dallar birbirine srtp kk bir ate yaktm. ok dikkatli olmalydm, duman aadaki vadiden grlebilirdi. Geoeyle gndz arasnda pek fark yok. Souk. Derim, gn gnden kuruyup sertleiyor, kaplumbaa kabuu gibi pul pul oluyor. Ellerim, ayaklarm, kulaklarm. Kaburgalarm saylyor. Ama yaamak zorundaym, bu ok nemli.

Ara sra uzak otlardan birine iniyor,'kpeklere yakalanma-maya dikkat ederek koyun alyor, hayvan hemen orada kesip deri ve kemik paralarn saa sola sayordum. Hayvan akallarn ya da srtlanlarn paraladna hkmederlerdi bylece. Dalarda olduumu kimse bilmemeliydi. Ontong'la tekilere sylediim gibi, ape'e gittiimi sanmalarn istiyordum. Kollarmla gvdemi kucaklam, ikibklm otururken, ka-burgularmn sertliini hissettim, gvdemin deiik bir yann kefettim. Parmaklarm yara izlerinde dolatrdm. Kimi eski, kimi hl kabuk kapl. Kendimi bir gazete gibi okuyabiliyorum. Btn yaamm gvdemde yazl. Nasrlarn, atlaklarn, yara izlerinin, girintilerin, kntlarn her biri bir ey sylyor. Gittiim her yere onlar da tayorum. te bu yzden ape'e git 292 rnek yararsz. Sonunda unu ak seik anladm: Bir yerden ve oradaki baz kiilerden kaabilirsin, ama gvdeni geride brakamazsn. Bildiin tn yerler, tandn btn insanlar gvdenin iinde. Omzumdaki bu srk Pamela'nn. Bu nasr, byk efendinin iftliinde trmk tutmaktan oldu. Bu iz, Nicolaas'n krbac. Bu yank izi. Rose Anann demir tenceresi. Gvdenden nasl kaarsn? Baka izler de var. Gvdede iz brakmayan, grnmez yara izleri. Onlar uykunda, dncelerinde, dlerinde karna kyor. Szler, baklar, el kol hareketleri... (Bugn bizimle yzemezsin, Hester yanmzda.) Kurunu yiyince tepetaklak olan bir aslan. Postun altnda sarma dola yatan iki ocuk. Hester, Hester..: Onun yznden dalara dtm. Kocasna, Galant beni rahatsz etti, dedii iin. Tavanarasnda tahtalarn arasndaki yarktan aa bakarken adamn yatakta yattn, kadnn pencereden dar baktn gryorum. Anlayamyorum, bu yaln grnm bana hibir ey sylemiyor. imdi yine yksek bir yerdeyim. Bu kez kendime bakyorum, ama yine anlamyorum. Burada olduumu biliyorum yalnzca. Bu benim gvdem, onu hissediyorum. Bert Galant'm. Sonunda bunu rendim hi deilse. Oape'de benim yerim yok. Ben bu alak maaradaym. Darda kar yayor. Bir tan yuvarlannda, ta evreleyen sessizlii iitiyorum. Ayaklarm ape'e giden yolu bulmakta glk ekmezlerdi. Bu yolculuu kafamda ka kez yapmtm. Ne var ki, oraya giden yalnzca ayaklarm olacakt. Ben geride, bu dalarda kalacaktm. nk Hud-den-Bek'de, karnnda benim ocuumu tayaR bir kadn vard. Yarnn gnei domay bekliyordu. imdi karanlkt, ama o kadndan gne doacakt. Onu nasl brakrdm? zgr deildim. Bir kadnn bacaklarnn arasna girdin mi, bir daha kamyorsun. Pamela'nn iinde biimlenen ocuk beni kskvrak yakalamt. ocuun varln yadsya-bilirdim, ape'e giden yolun bana her eyi unutturacan sy-eyerek kendimi kandrabilirdim. Gelgelelim karlarn ortasndaki u maarada kendi kendime dnrken, kamann olanak 293 sizliini kesinkes anladm. Kamak korkaklara yarard. Kamakla bir yere varlmazd. Gvdeni de birlikte srklyordun nk, kamak istediin eyler gvdenin iindeydi. Hester... Kocasna sylediklerinden sonra bu ba koptu. Ondan kurtuldum artk.

Ama Pamela'dan kurtulu yok. O benim ocuumu tayor. zgrlk ne Cape'e gitmek, ne dalarda dolamak. plak ayaklar kleliin damgas. zgrlk ait olduun yerde, gerek kimliinle yaamak yrekliliini gsterebilmek. noeki k baz krlanglarn neden g etmediklerini imdi anladm. Her seferinde yeniden baa. Kadn, ocuk, ocuk. Karlar erimeye balaynca, su gibi akarak dadan indim. ocuumun yannda olmalydm. Daha nce hi grmediim, deiik bir yere gidiyordum sanki. Oray kendim semitim. Ahrda yara izleriyle dolu srtm krba darbeleriyle paralanrken, dnceler yuvarlanan talar gibi kafamdan dklyor. O bitmez tkenmez zgrlk ykleri. te ahrdaym, ellerim bal. Ama o ykleri bkp usanmadan herkese anlatacam, sonunda bana inanacaklar. Kulbedeyim. Pameia'nn karnndaki yaam balk gibi kpr kpr. Rose Ana yanmzda. Gece sular boanyor. ocuk yze yze dar kmaya abalarken, Pamela alyor, baryor, o korkun ykten kurtulmak iin knyor. Gn doarken ocuk anasnn kollarnda. Uuk sar sal, mavi gzl bir ocuk. Bir ta ncenin, sonrann sessizliiyle durmadan yuvarlanyor. 294NC BLM CAMPHER Bu i byle srp gitmez. Hep bu dnceyle avuttum kendimi. Gzlerimin nne annemin yz gelirdi. Vaktinden nce yalanm, tkenmi, yorgun. Joseph, bu gidile sen ya zengin olursun ya da daraacnda can verirsin, diyerek iini eker, otuzundan nce aarm sal ban sallayarak eklerdi. Kime ekmisin bilmem, ama kesinlikle benim soyuma deil. Bu srada babam yanmzdaysa, yine kyamet kopard. Babam Kuzey Brant'lyd. Breda yaknlarnda oturuyorduk. Annem gneyliydi, Belika topraklarnda domutu. Evimizden kavga eksik olmazd bu yzden. Bak grrsn, anne, gnn birinde btn dnya benden sz edecek, derdim. kimiz de kendimizce haklydk. Ben kafamda dimdik bir tutam sala domuum. Kimilerine gre bu bir uursuzluk belirtisiydi, kimilerine gre de parlak bir gelecei gsteriyordu. Bu kehanetleri dinleye dinleye bydm. Emin olduum bir tek ey vard, o gelecek her neyse, pat diye kucama dmeyecekti. Onu ben kendi abalarmla kurmak zorundaydm. A kpek enciklerine ben-ziyorduk. Herkese yetecek meme yoktu. Yaamak iin ya zek ya da bilek gcyle tekileri altetmek gerekiyordu. alkantl bir lkede yayorduk. Savalar ve sava sylentilerini kanksamtk. Avusturya, Prusya ve Fransa ordular kumluk i blgelerimizi srayla inediler. Ky blgelerini ngilizler ele geirdiler. Bir gn cumhuriyet, ertesi gn krallk ya da Fransa mparatorluunun bir paras oluyorduk. Daha meclis yelerinin adlarn ezberleyememiken Pichegru ka-

 297 geldi, ardndan da Napolyon. (Bizim evde Pihegru ad eytanla bir tutulurdu. Onun askerlerinin babamla bizleri ala tkp evde annemle ablalarma neler yaptklarn uzun yllar sonra anlayabildim. Ama korkun eyler olduunu, o kk yata bile sezinlemitim. Ablam Elsje'nin o olaydan sonra dili tutulmutu.) Kk iftliimizde tam on kiiydik. Yetitirdiimiz algamlar, lahanalar satarak geinirdik. Kzlar kmes hayvanlarn ve domuzlar yemledikten sonra annemle birlikte iplik eirir, kuma dokurlard. O gnn sloganlar rzgrla srklenen paavralar gibi evimizin yanndan geip gider, itlere takl kalrd. Hepsi de yabanc bir dilde olduklarndan, annemin masallar gelirdi aklmza. Liberte - egalite - fratemite. (*) K geceleri kz ve erkek kardelerimin arasnda yamuru, rzgr, karn sessizliini dinleyerek yatarken bu szcn kor gibi yreime dtn hissederdim. Akamlar erkekler prl pr! ovulmu masaya sralanr, cin ierek bu byl szckleri sylerlerdi. Annem kzarm gzleri ve burnuyla onlardan uzak bir yere oturur, yar karanlkta rg rer ya da yama yamard. Babam ikide bir yumruunu masaya indirirdi. Herkesi sevinten lgna eviren o szde zgrlk, bize alk ve yoksulluktan baka ne getirdi? Askerlerden geride kalanlar btn algamlarm yamalayp yle gittiler. Bir aylk odun kmrm de ynetim elimden ald. Ya karmla kzlarmn bana gelenler. Zavall Elsje'm. Burada susar, masaya bir yumruk daha indirirdi. Konumann konusu ne olursa olsun Napolyon ad srekli yinelenirdi. Zincirleri kran Napolyon. zgrlk kahraman Napolyon. Babam yine parlard. zgrlkm! zgrlk buysa, bask nasl olur acep? Annem o tekdze, alamakl sesiyle. Geerd, Geerd, ocuklarn nnde balama yine, derdi. (*) zgrlk - eitlik - kardelik.

298 Askere yazlan erkek kardeimden ikisi bir yla varmadan ldler. Biri Avusturya'da, teki Fransa'da. ncs de tek bacakla eve dnd. Babam btn gn tkrkler saarak lanet okuyordu. zgrlk, eitlik, kardelik haa! Bamza ne geldiyse bu palavralardan geldi. Hl bunlardan sz etmeye utanmyorlar m? Sussana, Geerd. Nasl byle konuabilirsin? Babama hak vermekle birlikte, geceleri rzgr evin bir yanndan girip te yanndan karken, zgrlk, eitlik, kardelik szckleri beynimde yanklanrd. Bu szon tesinde bir yerde, aln, yoksulluun, odun kmrnn, algamlarn, paavralarn, Elsje'nin azndan kan anlamsz mrltlarn tesinde, grkemli bir gerek gizli olmalyd. Yoksa hibir eyin anlam kalmazd. Babamn lmyle bsbtn yoksullua dtk. Annemin itirazlarna kulak tkam, Napolyon'a ders vermek iin askere yazlmt. hafta sonra lm haberini aldk. Hi de kahramanca lmemiti ne yazk. Hohenlinden Yolunda bir kpee taklp dm, tfei ate alm.

Ben de o arada, veremli Fons Daymn sayesinde, oradan oraya yryen dank orduya kaak mal satarak savatan kar salanabileceini renmitim. e byle baladk, ok gemeden kendimizi byk bir yeralt direni rgtnn iinde bulduk. Sa kalan aabeylerimden savan hmna urama-m olan, bizim grubun nderiydi. Oosterhout'daki dman kararghn havaya uuracamz gece, son anda cesaretimi yitirdim. Zavall annem savatan yeterince zarar grmt, ben de elinden gidersem ne yapard? te bylece btn eyam bir srt antasna yerletirdim, sal gecesi evden kap savaa katldm. (Sonradan rendiime gre giriim baarszlkla sonulanm. Fons Daym ve aabeyim lmler. Kafamdaki o yola gelmez bir tutam san beni tehlikelerden koruduu belli olmutu.) 299 Vedalamak iin annemi uyandrdmda kadncaz alamakl oldu. Daha on ajt yana bile basmadn. Joseph. Ama yamdan byk duruyorum. Ailem iin bir eyler yapmann vakti geldi. Yoksuluz ama iyi kt karnmz doyuyor. Daha fazla yoksulluk ekmeni istemiyorum. Ayrca sana hep sylerim, beni ok parlak bir gelecek bekliyor. Gidip onu bulmann tam sras. Yumruumu havaya kaldrp gururla kulana fsldadm. Liberte, egalite, fraternite. Ah Joseph, Joseph. Bu szckleri doru drst telaffuz edemiyorsun bile. Annemle vedalap talihin peine dtm. Bir gn adm tarihe geecekti. Boru seslerini duyar gibi oluyordum. Savulun, diken sal adam geliyor! Cehennem. Yayan yapldak yllarca Avrupa'da srndk. Asker arkadalarm katldmz savalar kvanla anlatyorlard. Ulm, Austerlitz, Jena, Vimiere, Gtsohen, Leipsig. Coku verici adlar. Ama ben beklediim debdebe yerine, kan, pislik, bitkinlik, paavralar, yoksulluk, at leleri, lanet ve alk bulmutum. ki taraf da beni dkrklna uratnca serseriler ve kaaklardan oluan bir orduya katldm. Akbabalar gibi askeri birlikleri izliyor, onlarn artklaryla geiniyorduk. Bir sre de byle taban teptikten sonra bar ilan edildi. Viyana grmeleri balad. Ykntya dnm yoksul Avrupa'nn tozunu stmden silkip ngiltere'yi denemeye karar verdim. Annemin gzyalar beni yldrmad. Avrupa'da ansm yolunda gitmedi, ama deneyim kazandm. Bu kez baaracam. nancn yitirme, anne. Sana sz veriyorum, zengin bir kadn olarak leceksin. Fazla vaktim yok, Joseph. On bir ocuumdan geriye yalnzca kald. Biri topal, biri aptal. imdi sen de beni brakp gitmeye kalkyorsun. 300 Fazla uzun srmeyecek, anne. ngiltere'de keyi dneceim.

Ne var ki, akn akn savatan dnen ngiliz askerlerinim yannda yabanclarn pek ans yoktu. Bir sr nemsiz ie girip ktm. Kmr ocaklarnda, kundura imalathanelerinde,, patates tarlalarnda altm. stediim ve hak ettiime inandm yaam bu deildi. Uzak lkelerle ilgili havadisleri can kulayla dinlemeye balamtm. En ok Amerika'dan sz ediliyordu. Sylenenlere baklrsa, ocukluumun sloganlar orada gerekletirilmiti. nsanlar zgrlk ve bolluk iinde yayorlard. Avustralya'y, mit Burnunu venler de vard. mit Burnu ad ilgimi ekti. Southampton'da gney seferine hazr bir gemi bulunca frsat karmadm. Uursuzluk daha Cape'e varmadan balad. Korkun bir frtna yznden tam be gn krfeze giremedik. Sonunda karaya ayak basabildik, ama lgnca esen rzgr insan soluksuz brakyordu. Masa Da beyaz bulutlarn altna gizlenmiti. Kk bir marangozhane ileten iki Malayal kle, ttn ve iki karlnda beni bir hafta dkknlarnda barndrmay -nerdiler. G bela kente soktuum iki flaryla ttn destelerinden byk blm byleee elimden gitti. Bamarangoz Mustafa'nn sayesinde Constantia yaknlarnda, balaryla nl bir iftlikte i buldum. iftlik sahibi Sias de Wet beni tepeden trnaa kukuyla szd. Deneyimin var m? Elbette. Bacl Fransa'da rendim. Bir ii iyi bilip bilmediini sorarlarsa, mutlaka iyi bildiini syle, yoksa frsat karrsn. nsan zamanla nasl olsa her ii renir. Tanr gnahlarn balasn, rahmetli Fons Day bunlar ok kk yata belletmiti bana. Gerekten de bacln, pf noktalarn arabuk kavradm. Ufak tefek beceriksizliklerimi, Fransa'da bana byle retmilerdi, diyerek rtyor 301 L HALK KTPHANES dum. De Wet'le ok iyi anlayorduk. Ama bu ie ancak iki yl katlanabildim. Tarih beni bekliyordu. Annem de gn gnden yalanyordu. Askerliin ekiciliine bir daha kaplmak byk bir yanlgyd. Cape'de askerlik yapan biri gelecekten ne bekleyebilirdi? apulcu Bushmanlarla Hottentolarn peine dmek, kentin bataryalarnda nbet tutmak, i kesimlerde devriye gezmek... ki aya varmadan katm. Hasat mevsimi Piquetberg yresindeki iftliklerde alrken yakay ele verdim. Uygarlktan uzak bir kolonide, ynetimin askerden kamay bu kadar ar bir su sayacan hi sanmczdm. Kahrolascalar. Kentin alannda herkesin gz nnde krbalattlar beni. Yerin dibine getim. Hi deilse ordudan resmen atlmtm, her eye yeniden balamakta zgrdm. O sralarda Liebermann'la karlatm. arabasn yklemi, i kesimlerde ticaret yapmaya gidiyordu. Kendimi tantnca, Rehberlik ve avclk yapacak birine gereksinmem var, dedi. kesimleri bilir misin? Avucumun ii gibi. Yaman bir atcymdr stelik. yi, fazla para istemezsen seni ie alrm. crette anlatktan sonra bana karl yolculuun sonunda denmek zere birka yz gm dolarlk mal vermesi iin kandrdm onu. Gittiimiz yerlerde bunlar krla satacaktm. ans yzme glyordu.

Dalan atk, Swellendam'm krlklarn geride braktk. Graff-Reinet snrndan geip Yce Balk Irmana dayandk. Sabah erkenden at srtnda evreyi dolap gzme bir yol kestiriyor, dnp Liebermann'a rehberlik ediyordum. Zavall saf ihtiyar, buralar ilk kez grdm ld gne kadar anlamad. Geceleri yol stndeki iftliklerde konaklyorduk, sabah anallarmz ortaya karyor, satabildiimiz'! satyorduk. iftiler bize yiyecek iecek de veriyorlard elbet. Kimi gnler Lieber-mann yle sarho olurdu ki, dmesin diye onu arabaya ba 302 lardm. Byle gnlerde fiyatlar gnlmn dilediince ykseltirdim. Mallar uzak yrelerde daha fazla para ediyordu. htiyarn beklediiyle benim aldm para arasndaki fark cebe indirmek-' te bir saknca grmyordum. Liebermann'n yeterince paras vard. Oysa ben, her gm dolarla birlikte, zgrlk - eitlik -kardelie biraz daha yaklayordum. Bunlara ancak ikin bir czdanla ulalabileceini anlamtm artk. Onu Balk Irmann yakasndaki Xhosa lkesine gemeye-kandrdm. Yasak olduu iin korkuyordu. Ama oraya gittiimizi kim bilecekti? Ttn, demir eya ve avu dolusu incik boncuk karlnda Xhosalann cmerte verdikleri fildilerini grnce: kanl gzleri yuvalarndan urayan ihtiyar, sevincinden szn-caya kadar kafa ekti. Takas edecek malmz kalmaynca oradan ayrldk. Liebermann, Cape Town'a dnmeye niyetliydi. Benimse baka dncelerim vard. Elimizde konyak ve cephane olsa aldmz fildiinin be katn, alabileceimizi syledim. Yal Alman afallad. Ulu Tanrm. Boerlerin anlattklarn duymadn m? Xho-salar ikide bir snra saldryorlarm. Onlara cephane verirsek topunu kyp geirirler. Yeterince sava grdm, Herr Liebermann. Savatan kar salanabileceini rendiimde daha bacak kadar ocuktum. ki tarafn gleri birbirine eit olursa, savamay gze alamazlar. Bar korumann en iyi yolu bu. Liebermann'n akl pek yatmamt, ama varilde kalan konyan yardmyla onu kandrdm. Algoa Krfezine gittik. Fildilerini ve" takasla aldmz dier mallar ba dndrc bir krla sattk. htiyar o hzla berbat Cape konyaklarndan bir ie devirdi, tam be gn ayaa kalkamad. O arada Balk Frmana yaklamtk. Arabalar silah, cephane, ttn, konyak ve demir tencerelerle tka basa doluydu. Orman yangn gibi arabalara saldran Xhosafar mallarn kaptlar. Algoa Krfezinden getirdiim iki tercmann da yardmlaryla iimizi arabuk bitirdik. Elimizde demir tencere 303 kalmaynca, agzl alclara sama satmak geldi aklma. Bunlar tencere tohumu, dedim. Topraa ekip her gn sulayn. Bir ay sonra tencere bitmeye balayacak, istediiniz kadar byynce koparrsnz. Xhosalai her tohuma bir tencere parasnn yarsn sayp btn samalar tkettiler. Yola dzldmzde arabalar filetilerini zor ekiyordu.

Tercmanlardan biri, snr blgesinde askerlerin devriye gezdiklerini sylemiti. Herr Liebermann' arabalarla birlikte Algoa Krfezinin dnda braktm, evreyi kolaan etmek iin kyya indim. te orada talih yine benden yz evirdi. Arabalarn yanna dndmde, karmda yalnzca srclerden birini buldum. Apansz bastran devriyeler herkesi tutuklayp gtrmler. O src allklara saklanp kurtulmu. Yine rgatla baladm. nce Cape'in dousunda, Suur-veld yresindeki iftliklerde altm. 1819'da Xhosa savalar akn akn snr getiler, yollarna kan her eyi yakp yktlar, yamaladlar. Ben de daha gvenli yrelere katm, sonunda yolum Wercester yaknlarna dt. O zamana kadar epey -para biriktirmitim. Gelgelelim yrenin iftileri ya ok cimriydiler ya da kendilerini zor geindiriyorlard. cretler ok dkt, bazen de para yerine rnden pay veriyorlard. yl st ste gelen kuraklk da bunlara eklenince btn param eridi, srtmda paavralarla kaldm. ok, ok uzaklarda, denizlerin tesinde annem hl bekliyor ve alyordu. Belki kr olmutu, belki de lmt. Bense hl rgattm. ocukluumun olaanst sloganlar belleimden gitgide silinmekteydi. Rzgr itlere taklm parlak paavralar yine nne katp srklemeye balamt sanki. Demek hepsi botu. Devrim sloganlar... Napolyon... Hepsi. Hud-den-Bek'in klksz, yal kunduracsnn kk iftliinde biraz olsun umutlandm. Hava yasz, ama gzeldi-Ekinler rzgrda dalgalanyordu. Beni ie aldlar. Yalnz D'AIree'nin iftliinin deil, evredeki birok iftliin rn kaldrlacakt. Bir araba mal alacak para kazanrsam, mallar fil 304 diiyle takas etmek zere Xhosa lkesinin yolunu tutardm. Yaammda ilk kez sayg gryordum. D'AIree ve Van der Merwe'ler bana tepeden bakyorlard, ama klelerin arasnda byk saygnlm vard. evreme toplanrlar, her anlattm doymak bilmeyen merakl ocuklar gibi dinlerlerdi. Daha, daha, daha. Onlarn gznde olaanst bir insandm. Gelecee olan inancm yeniden kazanmaya balamtm. ok ge kalm saylmazdm, nmde daha uzun yllar vard. Alnmdan ykselen o bir tutam sa, byl gcn bundan sonra gsterecekti belki. Annemin yllarca bekleyii boa gitmeyecekti belki. Yaz boyunca hep bunlar dndm. Ekim sonlarnda Ni-colaas'la birlikte ape'e giderken, aralkta ekin bierken ve harman savurduumuz o gn. Her ey o gn, orada kararlatrld sanrm. GALANT Beyaz... ocuk beyazd. NICOLAAS Dalacakm gibi sarslan araba kasm sabahnn amansz parlaklnda, Witzenberg'in arka yamacndan dolanp Skur-weberglerin kaya ynlarnn arasndan geerken, yaylamzn 305

Sesler Zinciri __ 20 vaz rzgrn yzmde hissedince rahat bir soluk aldm. Ca-pe'den dnyorduk. Ben Campher'le birlikte src yerinde oturuyordum. kzleri kk Rooy ekiyor, yal Musa da e-Jinde krbala arabann yannda yryordu. Rahat bir soluk aldm, nk artk hibir iftlik sahibi kendi yokluunda iftliinde neler olup bittiinden emin olamyordu. stelik yolouluk cok skc gemiti. Campher benimle hemen hi konumam, kendk kendine yabanc bir dilde bir eyler mrldanp durmutu. iftlie yaklatmza sevinmekle birlikte, alageldiim o kapana kslmlk duygusu yine iime kt. Atalarmn yaptklarn yinelediim duygusundan yol boyunca kendimi kurta-ramamtm. Van der Merwe'lerin ilki Cape Town'dan Waveren vadisine gelirken ayn yoldan gemiti. Bykbabamn babas yargla kavga ettikten sonra arkadalaryla birlikte yine ayn yoldan sarp Witzenberg'i ap Bokkeveld'e inmiti. Bu geit vermez dalar ilk aanlardan biri de oydu. Btn bir gn atla drtnala dolap kendine byk bir iftlik evirmi, Dou Hindistan irketinin ulan kovmu ve iftlie Hud-den-Bek adn takmt. Ailenin Swellendam'a yerlemesinden elli yl sonra babam buralara dnm, Hud-den-Bek, Elandsfontein ve La-genvlei iftliklerine yeniden sahip kmt. imdi ben de tarihimin izlerinden geiyordum. imde gururla kark bir korku vard. nk tarihimin hem rn, hem kurbanydm. Kendi e-ilimlerimi izlememe olanak verilmemiti. Bunun tek nedeni, Cape'deki ynetimin benim yaamm ynlendirmek ve snrlamak iin elinden geleni yapmas deildi. Bu uzun vadi, bu vahi dalar, buralarda yaayan insanlar ve kendi ailem sz-birlii etmiesine beni bir ember iine almlard. iftlie, karma, beni bekleyen ocuklarma dnyordum, baka seeneim yoktu. Bu topraklarn elinde tutsaktm. Konumasz geen o uzun yolculukta bol bol dnecek vaktim oldu. Kiminle ene alacaktm? Rooy toparlak yznden hi eksik olmayan ekingen glmsemesi ve sincaplarnki 306 ne benzeyen cin gibi baklaryla bizlerden uzak duruyor, rgatlarn vanndayken ok geveze olduunu bildiim Campher sorularm ksa yantlarla geitiriyor, yal Musa her szm homurtularla onaylyordu. Baarsz bir insan mydm? Baarszln anlam neydi? nsann kanlmaz yazgs/ sahip olduunu sand eylerden birer birer vazgemek zorunda kalmakt bence. Yaam her eyi alp gtryor, insan hi dujrnad^r^b^duYordu. Yaknlarmn beni saymalarn isterdim. Tanmmok, kabul edilmek, sevilmek bile yeterdi bana. Ama tam tersi olmutu. Annemle babamn gznde, hi hak etmedii halde eski aile iftliine konmu olan ie yaramaz biriydim. Aabeyim beni kk grr, benden tiksinirdi. Karmn gznde, ona bir erkek ocuk veremeyen yetersiz bir koca, karaderili kadnlara dkn bir gnahkrdm. Hester uzun zaman nce kesin bir biimde benden uzaklamt. ocukluk arkadam Galant bana deer vermediini baklaryla, szleriyle her frsatta belli ediyordu. Baka kim vard? ocuunun cn almak iin peimde dolaan Bet mi? Kucanda beyaz bir ocukla eve gelirken yzne baka-madm Pamela m?

Pamela srtnda beyaz bebekle evde i yaparken, Cecilia'-nn gzlerinde beliren sulamay grmezden geliyordum. O ocuu her gn karmda grmek dayanlmaz bir ikenceydi. Tanr beni, gnahm her gn yzme vurarak cezalandryordu. Saatlerce dua ediyordum, Cecilia kadn geldii yere geri gnderse huzura kavuurdum belki, ama gndermeyeceini biliyordum. Bunu istemeye hakkm da yoktu. Gnahm gzlerimin -nnde olmalyd. Yalnzca kzlarm kaytsz artsz benimdiler. Helena, kk Hester, Katrien. Onlar soru sormazlar ve yarglamazlard. En byk mutluluum, ikisi elimde, biri kucamda iftlii dolamakt. Bana sevgiyle sarlan kollar, slak pckler, gnein, tozun, ieklerin kokusunu tayan minik gvdeler, retmenin geliiyle tehlikeye decek olan bir saflk. retmen ok 307 ksa bir sre sonra gelecekti. Kanlmaz yabanclamann balayacan biliyordum. Balamt bile. Kzlarn babalaryla glp oynamalarn uygunsuz bulan Cecilia onlar benden uzak-latryordu. ok gemeden bana ve temsil ettiim erkek dnyasna kar anneleriyle birleecekler, kadnlarn dnyasna karacaklard. Yalnzln bilenii. nceleri yaammda bir btnlk vard hi kukusuz. Annemin scak kuca, babamn artc gc, aabeyimin saygs, her eyi benimle paylaan, tier yere benimle birlikte giden Galant'm gveni. Ne kadar abuk glgelendi bunlar, nasl da acmaszca elimden gitti. (Brak bu tkrldml, diyen Barend... Bunu Barend'den beklerdim, senden deil. Senden utanyorum, diyen Hester... Korkmu, elimsiz bir gvdeye ullanan, kara yeleli koca bir aslan: Amanszca kstlanan zgrlk...) Bugn ayakta oluumu, nceleri beni en ok kstlayan eye borluyum, iftlie. Bu da yazgnn ac bir oyunu. te her birimiz kendi dertlerimizle, kendi kabuumuza ekilmi olarak iftlie dnyoruz. Rooy, yal Musa, Campher ve ben. Cape'e gitmek istememitim. O uzun yol gzmde by-yordu. Birtakm terslikler yznden mart ve nisan aylarnda yola kmak frsat bulamaynca, yolculuu gelecek yla ertelemeye karar vermitim. Ama rnmz birikmiti, Cecilia'nn da bendine gre nedenleri vard. ocuklar byyorlar, Nicolaas. Helena okula balayacak yaa geldi. Onlara bir retmen tut-fnak gerek. Cahil kalmalarn! istemiyorum. Ekim ay yolculuk iin son frsatt, daha sonra ekin kaldrma ileri balayacakt. Cape'e gitmek iin bamn etini yiyordun, Galant. Hadi hazrlan, gidiyoruz. Galant, Ben gelmesem daha iyi, diyerek beni artt. Nasl olsa, Cape'e gittim, grmek istediim her eyi grdm. Seni hi anlamyorum. Efendi sensin, emredersen gelmek zorundaym elbet. stelemedim. Dkrklna uramtm. Gelseydi, dalarda geirdiimiz o geoeki yaknlmzn bir parasn yeniden i 308 \

yakalayabilirdik. Ama imdi son frsat da kamt. O aamada bile bunu niye son frsat olarak dndm bilmiyorum. Gelmemesinde bir hayr vard belki. Kn olanlardan sonra bir sre ayr kalmak ikimize de iyi gelebilirdi, olanlar unutabilirdik. Ayrca iftliin banda kalaca iin iim daha rahat edecekti. likimizin en belirgin yan, her sye karn ona duyduum gvenin sarslmam olmasyd. ok deimi olarak dndn yadsyamam. Yine suskundu, ama eski dikball kalmamt. Cape'de bandan geenler onu yumuatm, olgunlatrmt sanki. Birlikte yaamay renebilirdik. Bylece D'AIree'ye gittim, Campher'i bir aylna bana vermesini isterdim. Kar kamazd, bizim yardmlarmzla yayordu nk. Babamdan da Musa'yla Rooy'u aldm. Cecilia'ya, Elimden geldiince abuk dneceim, dedim. Gideceime sevinir gibiydi. Keke bana aka saldrsa, diye dndm. Suskunluun zrhn delemiyordum. Davranlarna kusur bulmak olanakszd, grevine ballyla rnek bir eti. Tanrnn abalarn deerlendireceine ve onun yolundan yrd iin kendisini dllendireceine inanyordu. Karma nankrlk etmi olmak istemem, ama bir erkein onun deer yarglarna gre yaamas gerekten ok gt. rn arabuk ve nceki yllardan daha yksek fiyatla sattm. Cepilia'nn listesindeki eyleri almaya giritim. apkalar, patiska, basma, eker, kahve, baharat. Kendime mermi ve iki yeni silah, iftlie de demir, zift, katran. O arada talihim yolunda gitti, uygun bir retmen buldum. Verlee adnda orta yal, donuk, ama yetenekli biri. On be yandaki kars ve yeni domu bebekleriyle, karsnn hsmlarnn yannda oturuyordu. Ailenin anlattklarndan ve gsterdii tavsiye mektuplarndan rendiime gre, Cape'in dou yrelerinde gezgin retmenlik yapm, yl Graaf-Reinet yaknlarnda kaldktan sonra Stellenbosoh'a yerlemi. Karsnn hsmlar, onlarn Cape Town'da kalmalarn istiyorlard, ama Verlee yine i kesimlere gitmeyi aklna koymutu. Derslere ubat aynda balamas 309 n kararlatrdk. O zamana kadar bebek biraz ele avuca gelir, biz de rn kaldrm olurduk. Verlee'yle, genellikle kle sorununu tartmak iin son aylarda Cape'de sk sk yaplan toplantlardan birinde tantrl-mtm. Btn koloni iin iin kaynyordu. Bu toplantya katlp gerekleri kendi kulaklarmla duymam iyi oldu. Sylentiler trl yanl anlamalara yol ayordu. Toplantda kentliler de vard, ama i kesimlerdeki iftliklerin sahipleri ounluktayd. Stellenbosch'dan, daha uzaklardan, hatta Swellendam'dan gelmilerdi. Salonun arka tarafna, aralarnda maymun kadar merakl olan Musa'nn da bulunduu bir sr kle birikmiti. Toplant, belirsizliklerden ve yalan haberlerden bkp usanan iftilerin artk gerekleri renmek istediklerini sylemeleriyle, alklar arasnda ald. Bir hafta nce bir temsilciler heyeti valiyle grm. Vali de bugnk toplantya bize bilgi vermesi iin resmi bir grevli gndermi. Anlaysz bir adam olarak tannan Lord Charles'in bu davran olduka garipti. Grevli bizi artc bir saygyla selamlad. Konumas nce fkeli protestolarla kesildi, adamn iyiniyetli olduu anlalnca salon sessizlie kavutu. Gen bir Hottento neferi grevlinin szlerini rkek rkek bizim dilimize evirmekteydi. niformasnn iinde pek kaslyordu, ama bir salon dolusu Boer'i karsnda grmekten korktuu belliydi.

Cape ynetimi kayglarmz biliyor ve durumu enine boyuna aratryormu. ngiltere Kralna ayrntl bir rapor gnderilmi, yant bekleniyormu. Kesin durum en ge yl sonuna kadar belli olacakm. Britanya ynetimi klelere zgrlk verilmesini karara balarsa, karar bize ulaklar araclyla bildirilecekmi. iftilerin bir blm bu gecikmeyi homurtularla karladlar. Onlarla sanki onun suuymu gibi, gen Hottento'yu dvmeyi dnenler bile oldu, ama krmz ceketli askerler k kaplarnda hazr bekliyorlard. iftilerin ou grevlinin szlerini akla uygun bulmulard. Britanya ynetimi bylesine 310 nemli bir karar bir gecede verecek deildi. Bir, ki ay sonra kendi iftliklerimizin ve klelerimizin efendisi olmay srdrp srdremeyeceimiz ortaya kacakt. Baz iftiler klelerimizi kendiliimizden salvererek bu belirsizlikten kurtulmamz nermekteydiler. Dn yolunda bunu ok dndm. Bu iyi bir zm saylmazd bence. Ben kendi klelerime zgrlk verirsem, komu iftliklerin kleleri ne olacaklard? Aklmza eseni yapamazdk, komularmz da dnmek zorundaydk. Zaten topu topu birka ay bekleyecektik. Bu yolculua istemeye istemeye kmtm, ama iftlie yaklatmz srada yolculuun sonucundan honuttum. Honutsuz deildim en azndan. Araba yaz nda sar sar parlayan vadide kendiliinden ilerliyor gibiydi. kzler Hudden-Bek otlaklarnn kokusunu alm olacaklard. ndekiler ikide bir akadan boynuz vuruyorlar, Rooy'u sratyorlard. Elandsfontein'e uramadan olur mu? Daha oraya yaklarken Hester'in eteklerini grmek umuduyla gzlerimi drt amtm. Ama Barend evde yalnzd. Hester tek bana yrye km. Campher avluda glge bir yere kt, hemen bana en rgatlara ateli ateli bir eyler anlatmaya koyuldu. Biz de Barend'le oturma odasnda kahve itik. Ona Cape'de yaptklarm anlattm. retmenden sz ederken, Kzlarn eitim grmesini niye bu kadar ok istiyorsunuz? Yoksa onlar kent yaamna uygun olarak yetitirmek iin mi? diye sordu. . Cecilia'nn fikri. Hakl aslnda. Kzlarn olanlar gibi babo yetimeleri doru o/maz. Barend kahverengi kalarnn altndan beni szd. Baklarnda hem aka, hem alay vard. yle ya... Sen kzlar olanlardan daha iyi tanrsn. Kzlarm dnyadaki hibir eye deimem. Bundan hi kukum yok. Olun olmad iin Hud-den-Bek' in bir gn yabanc ellere deceine zlyorum yine de. 311 Szlerini duymazdan gelip konuyu deitirdim. Ben yokken bir terslik kmad ya? Hayr. nceki gn senin iftlikteydim. Galant'n eski kstahl kalmam. Sonunda adam oluyor galiba.

Yeni yldan sonra dnya hepimiz iin daha gzel olacak. Ne demek bu? Toplantda konuulanlar anlattm srada Abel ieri girdi, bir i iin Barend'i ard. Barend adama biraz beklemesini syledi. Abel sabrszlk kprtlaryla eikte beklerken, szlerimi srdrdm. Sonra da hep birlikte dar ktk. Barend'e ait olan mallar arabadan indirdim. Gecikmeden yola koyulduk. Musa, Cape'den ald ttnler, kk konyak fs ve ona verdiim pantolonla Elandsfontein'da kald, kestirmeden otlaa gidecekti. imde bir isteksizlik uyand. Bu duyguya kaplmama, eve dnyor olmaktan ok, babamla birlikte Cape'e ilk gidiimin ans yol amt. O gnlerde Koeberg'de bir kle ayaklanmas olmutu, herkes tedirgindi. Babam iftlie dner dnmez btn kleleri avluda toplam, olanlara gzda vermek iin hepsini birer birer krbalatmt. Babamn zamannda krba klelerin gzn korkutmaya yetiyordu. Ya imdi? Bu kara dnceleri kafamdan kovmaya altm. Btn umutlar yok olmamt henz. Frans du Toit'in iftliini geride brakp douya, Hud-den-Bek'e doru ilerlerken skntm dalmaya balad. te Hud-denBek, ta duvarlar, sk aalarn arasndaki beyaz badanal evi, eklentileri, allaryla karmdayd. Gsm gururla kabard. Bunlarn hemen tm kendi emeimin rnyd. Bir zamanlar Hester'in oturduu bakmsz kulbenin yerini, salam beyaz bir ev almt. Batakla set yapmtk, betin lacivert sular kprtszd. Ta deli sulama oluklar, meyva baheleri, evin nndeki eftali aalar, ttn tarlas, balkaba tarlas, fasulye tarlalar, gz alabildiine uzanan buday tarlalar... Btn bunlarda insann iini gvenle dolduran bir denge, bir duraanlk vard. Biz buralarda geici deil, kalcydk. 312 Bunlar gerekletirmek uruna katlanlan zveriler insan eitiyor, olgunlatryordu. Campher'i D'AIree'nin yerinde braktktan sonra krbac aklattm. Az sonra beni karlamak iin avluya koan kzlarm grecektim. Rzgrda uuan salar, dalgalanan etekler, sevinli lklar. Babacm, babacm, babacm. iftliim, karm, ocuklarm. Savatan utkuyla kan biz olacaktk. Tanr dmanlarmz ortadan kaldracakt. ROSE ANA Bu yl yasz ve rzgrl geecee benzerdi. Rzgrn birden azd, tozlar burga gibi dndrd, kadnlarn eteklerini havalandrd gnler de oluyordu, ama genellikle gnlerce yn deitirmeden, hep ayn hzla esiyor, yoluna kan her eyi spryor, ekinleri bir yana eiyordu. Tam harman savru-, lacak rzgr. O yaz Bokkeveld iftliklerinin huzurlu bir grnleri vard. Galant'n Cape'e ka ve karlar erirken geri dnyle gkyz frtna bulutlarndan temizlenmi gibiydi. imdi gnler dingin, gk maviydi. Krlanglar dnmlerdi. Gne douyor, gkyzn dolayor, batyor, yine douyordu. Ekinler olgunlam, sararm, hatta yer yer fazla gneten kavrulmutu. rn geen yllara: gre bol olacakt yine de. Huzuru bozan, adamn iine tedirginlik dren yalnzca rzgrd. Baka bir rzgr daha kmt. Yzme arpmyordu, oma estiini hissediyordum. Bunu ilk olarak, Galant'n benimle konumaya geldii gn ayrmsadm. tekilerden uzakta oturu 313

yorsam da btn dnya benim kulbemden geer, bilmediin^ yoktur. Herkes benim kapm andrr, uzak iftliklerin kleleri bile. Elandsfontein'den Abel... Sevimli, kaygsz bir adam. Mzik, iki, elence neredeyse o orada. Yumuakbal gen Go-liath, kurbaa suratl Klaas... Jan du Plessis'in iftliinden mzmz yal Adonis... Lagenvlei'den sulugzl yal Musa... Eski psk apkasna devekuu ty takp caka satan Snger... Hepsinin derdini ben dinlerim. Bakalarna aamadklarn bana aarlar. Niye amasnlar? Ben hepsinin anasym. Galant o akam, elinde Pamela'nn mutfaktan ard bir tas orbayla kageldi. Oturup bana Cape Town'i anlatmaya koyuldu. Birbirinden lgn masallar. Sonunda, Cape ok deimi, dedim. Ben oradayken hi de senin anlattn gibi deildi. Ar sokmu gibi irkildi. Uyduruyor muyum yani? yle demedim. Kafann iini gremem ki. imdi aklma geldi, ocukluunda sk sk d grrdn. Pipini ovalayarak kt dnceleri iinden kovardm. Ama koca adamn dlerini kovmak pek kolay deil. Demek bana inanmyorsun, Rose Ana? Ben inanmasam ne kar. Sen inanyorsun ya. Uzun bir sre konumad. Anlattklarna sen kendin inanyor musun? diye sordum. Gzlerini ok uzaklara, kahkaha akalnn dolat yerlere dikmiti. Yzme bakmadan, Ben artk eski Galant deilim, Rose Ana, dedi. Pamela'nn beyaz ocuunun yznden mi? ocukla ilgisi yok! diye haykrd. Neden peki? Yoksa sonunda onlara boyun mu edin? Hayr, kimse bana boyun ediremez. Kendime bir yer bulmak iin katm buradan. Cape'de, Yce Irmak boylarnda, nerede olursa olsun... Btn yaamm boyunca hep o yeri aradm, buradan hep kamak istedim. Ama artk unu anladm: Adam kendi yerinden kaamyor. Benim yerim de buras. Hud-den-Bek 314 :

Buras tabanlarma yapm. Eskiden baka arem olmad iin buradaydm, imdi kendim istediim iin buradaym. Kararm kendim verdim ve buray setim. Buras benim. Sevindim. Huzura kavumusundur artk. Bana ters ters bakt. Kle olduum srece nasl huzura kavuurum? Ama artk bana ait bir yerim var hi deilse. Sra efendilerin boyunduruundan kurtulmaya geldi. Bu gece yine kafan karmakark. Ben ne dediimi biliyorum, Rose Ana. Sram bekliyorum. Kayglanmtm. Ne srasn bekliyorsun? diye sordum, ama Galant sorumu yantlayacak yerde bana soru sordu. Klelere zgrlk verileceini duymadn m? O masallar yllardr duyarm. nanma bunlara. Duyduuma gre, Noel'de ya da yeni ylda klelere zgrlk verilecekmi. Bu haberler taa denizar yerlerden geliyor, Rose Ana. Gazete bile byle diyor. Gazetenin ne dediini sen nereden bileceksin? Beni omuzlarmdan kavrayp dilerim zangrdamaya balayncaya kadar sarst. Haberler doru... Doru diyorum sana! Duymuyor musun? Duyuyorum, barmana gerek yok.

Utanla beni brakt. Gazete byle diyor, diye yineledi. Nereden duydun? Duymayan m kald? Ya Noel'de ya ylbanda. Ben yerimi biliyorum artk, o gn gelince yerim de beni bilecek. ocukluunda da byle inatyd, koca adam oldu hl inat. Noel ve ylba her ylk gibi gelip geecek, dedim. Grrsn. Benim sram ylbanda geleoek. Ne daha nce, ne daha sonra. nceleri Galant'n yine d kurduunu sanyordum. Ama ok gemeden ayn yky Abel'den de iittim. Galant m syledi? diye sordum. 315 Yoo. Galant' hanidir grmyorum. Cape Town'dan gelenler anlattlar. Derken herkes bundan sz etmeye balad. Sersemlemi-tim. Bu yaa kadar neler duymutum, neler... Her duyduuma inanmamay renmitim. imdi, apansz bu zgrlk ii ortaya kmt ve herkes bunu konuuyordu. Gerek miydi yoksa? Gidip Bet'le konutum. Pamela sar sal, mavi gzl ocuu dourduktan sonra hanmn gznden dmt. Artk ev ilerini Bet gryor, Pamela da ara sra yardma arlyordu. u erkeklerin yznden bamza daha neler gelecekti, kimbi-lir... Her neyse, Bet'e evde konuulanlara kulak kabartmasn syledim. Olup bitenleri renmeliydik. Ama Bet de fazla bir ey renemedi. Hanm gazetelerle il-gilenmiyormu. Bir keresinde, Denizar bir lkedekiler, klelere zgrlk vermek istiyorlar, ama iftiler buna kar kyorlar, demi. Bir keresinde de, Keke u kahrolas klelerden kurtulabilsek, demi. Niye biri gidip kraldan paramz almyor sanki? Bedellerini aldktan sonra btn klelerin .can cehenneme. Ne anlama geliyordu bu szler? Bet'e, Bu konuyu Galant'la konutun mu? diye sordum. Beni konuturmuyor ki. Davud'un lmnden sonra ekilmez bir adam olup kt. Zaten beni kimse sevmiyor. Gidip kendim renmeye karar verdim. Hasat balamt, ekinler biiliyordu. Noel'e pek bir ey kalmamt. ok ge olmadan gerekleri renmek zorundaydm. Hrn bir yelin bir eyleri yerinden skmeye altn seziyordum. Skntl bir gnd. nce dallardaki rcrbcekleri afaktan nce balattklar amatay ancak gne battktan sonra keserlerdi. Rzgr dinmiti. Yaprak kprdamyor, topraktan ak buular kyordu. Buday tarlalar sarms kahverengi bir renk almt. Irgatlar eilip dorularak durmadan orak sallyorlard. Galant, Ontong, Aehilles, Thys, Rooy, mevsimlik

tutulmu rgatlar, D'AIree'nin adamlar, khya Campher, iri kym Dollie, hatta yal Piet'in adamlarndan bazlar. Piet'in budaylar o 316 yl ge olgunlam, hasat Hud-den-Bek'den balamt. amar bohalarna benzeyen ak bulutlar, da srtlarnda bek bek toplanyordu. Kimbilir ne zaman gk gmbrtleriyle arlaacaklar, stmze keceklerdi. Nicolaas avluda buday ambarnn saz damn onarmaktayd. Pamela'yla Lydia ona yardm ediyorlard. Bet hl mutfaktayd anlalan. Hanm, Bet'le konutuumu duyunca mutfaa geldi. En kk kz anasnn eteinin ardna gizlenmiti. Bykler tavan-arasna kan ta merdivende bir yukar bir aa kouturuyorlard. Sen miydin, Rose? Ne istiyorsun? Hatr sormaya geldim, efendim, iyi misiniz? Yan gzle yle bir baknca Bet hemen avluya kt. Elbette iyiyiz. Niye kt olalm? Ortalkta bir sr sylenti dolayor da. Sahi mi? Biraz enfiye verir misiniz? stemeye istemeye kutuma enfiye doldurduktan sonra hrn bir sesle, Ee, neymi bu sylentiler? diye sordu. Syleyeceklerimi toparlamak iin baklarm avluya evirdim, bir toz bulutunun araba yolunun oralardan avluya doru dne dne ilerlediini grdm. Byle yasz yazlarda olaand bu, ama tylerim rperdi. Karanln Tanrs Gaunab' tanmtm. Hortum klna brnmt. Bu durumdayken ona Sares derdik, uursuzluk getirirdi. te tozlar, kuru yapraklar, dallar nne katm geliyordu. Hem de tam eve doru. Su getirin! diye haykrdm. Hanmn kl kprdamaynca onu ittim, ocan yanndaki su dolu tekneyi, sular dke saa dar tayp Sares'in stne boca ettim. Hortum birden duraklad ve yn deitirdi. Tekneyi mutfaa gtrrken hl titriyordum. Kzlar oyunu brakmlar bana bakyorlard, peimden mutfaa szldler. 317 Sen akln m kardn, Rose? Bet. o tekneyi az nce doldurmutu. Hortum uursuzluk getirir, hanmm. Ona engel olmasaydm iftlik halkndan biri lecekti. Yine neler uyduruyorsun? Dinsizlerin sama sapan masallaryla ocuklar korkutma diye ka kez syledim sana. Buna izin vermem, anlyor musun?

Bunlar masal deil, hepsi de gerek. Tanr seni cezalandracak Rose. imi ektim. Size bir ey... ok iim var, diyerek bana srtn dnd. fkesi burnun-dayken ona zgrlk konusunu aamazdm. zntyle buday ambarna doru yrdm. Nicolaas beni daha iyi karlard belki. Merhaba, Rose Ana. Merhaba, Nicolaas. Merdivenin en st basamana km, dama saz yerletiriyordu. Yz kpkrmzyd. Gmlei terden srtna yapm-, ti. Lydia tavuklar gibi kkrdayarak sazlar st ste yyordu, bana bakmad bile. Pamela'nn da ba nndeydi, utancndan yzme bakamyordu sanki. ocuu o scakta smsk giydirip yzne bir rt rtm, glge bir yere yatrmt. Nicolaas saz almak iin merdivenden indi. Bu scakta onca yolu nasl geldin? Sana sormak istediim bir ey var. Herkes ylbandan sz ediyor son gnlerde. Onu dikkatle szdm, ama hi renk vermedi. Ylbanda ne olacakm? Ylbanda klelere zgrlk verilecekmi. Gazeteler byle diyormu. Pamela atld. Onu dinlemeyin, efendi.

Onca yolu bouna tepmemitim. Herkes bunu konuuyor, Nicolaas, dedim. Gerei senin azndan duymak istiyorum. 318 Herkes dediin kimler? Herkes ite... Gazetede yazyormu. Bu samalar kimden duydunsa syfe ona, klelerimi e-mden almaya geleni vururum. Gerekirse btn kleleri de vururum. Byle konumak sana hi yakmyor, Nicolaas. pe sapa gelmez szlerle canm skma yleyse. Kafan bu masallarla dolduranlar bela aranyorlar. Benim *rafmdan onlar uyarsan iyi olur. Zaten iftlikte yeterince sorunum var.

Korktuunu sesinden anlamtm. Konuya girmeden nce tatl szlerle gnln etmi olsaydm, renmek istediklerimi sylerdi belki. Ama o anda aklm bamda deildi, hl hortumun etkisindeydim. Bana yalnzca unu syle, Nicolaas. Gazete klelere ylbanda zgrlk verileceini yazyor mu, yazmyor mu? Ne farkeder? O kahrolas gazetelerin her yazd doru mu sanki? Gazete yalan syler mi? Sabr tamak zereydi. Dinle, Rose Ana. Gazetede gerek olduuna inandm bir habere rastlarsam, hemen gelip sana syleyeceim. Sz veriyorum. Kleleri bilmez deilsin, en aptalca yalanlara bile kanarlar. Yalan yanl sylentilerin hu* zurumuzu karmasna izin veremeyiz. Ltfen anlamaya al. Anlamam istiyorsan sorumu yantla. Gazetede ne yazyor? Syleyeceimi syledim, gerisi seni ilgilendirmez. Benimle byle konuamazsn, Nicolaas, u buruuk memelerimle sana st verdim ben. Bu szlere karnm tok. Gerekleri saklamaya alyorsun demek. Bouna urama, gerek er ge su stne kar. Dilerini skarak, im var, Rose, dedi. Bu at karanlk basmadan bitmi olmal. imde korkun bir fke rzgr esti. atn seni rzgr 319 dan koruyamaz, Nicolaas! diye bardm. Frtna gelince grrsn. Arkamdan bararak bir eyler syledi, ama ne dediini duymadm. Kulaklarm uulduyordu. Rose. Rose demiti bana. Rose Anay unutmu gibi. Artk onsuz yapabilirmi gibi. Yazk. Stme yazk. Emzirdiim bebenin bir gn bana byle yapaca aklma gelir miydi? Sersem sersem oradan oraya yrdm durdum. Yazk. Bu topraklar harman yerine evirenler ayaklarn denk alsnlard. Kendileri ezileceklerdi bir gn. Tsui-Goab rzgrn gnderip kabuu tanelerden ayraracakt. Kullarnn byle aalanmalarna izin vermezdi. Kzl gklerde oturuyor, her eyi gryordu. Vakit gelince, frtnasn yeryzne salacakt. ACHILLES Beni dinlemedikleri iin balarna bunlar geldi. Yalan m? Bela arandklarn syfemekten dilimde ty bitmiti. Campher konuurken susardm, beyazlara kar kmak doru olmazd. Genliimde bunu yapmaya kalkm ve dersimi almtm. Son gnlerimi huzur iinde geirmek istiyordum. almak zorunda olduumda almak, frsat bulunca biram

yudumlamak, geceleri tek bama kalnca lkemin uzun, ak gvdeli, kara dall mtili aalarn dleyerek avunmak. Elimde yalnz dler kalmt, onlara kimse dokunamazd. Campher denen o adam ne anlayabildim, ne de ona gvenebildim. Derisi br beyazlarnki gibi gneten esmerlemi-yor, kzaryor, kabuk kabuk soyuluyordu. Taranmam salar, 320 seyrek bir sakal. Fasulye sr gibi ipince bir gvde. Tam bir bostan korkuluu, salt kemik, ama ylan kadar dayankl. lk grte alktan geberiyor sanrsn. Ne al... lere yardm etmek iin bizim iftlie geldiinde sabahlar ve akamlar ve-riten orbay, fasulye ve bezelye yemekleri, ikindileri verilen eti,. Galant'n datt kaln ekmek dilimlerini domuz gibi silip sprr, bizlerden biri bir lokma artk brakacak olsa onu bile yutard. Akbaba tpk. Yine de i'manlamazd. Ara sra ona taklrdk. rk dilerini ortaya kararak bir kahkaha atar, Horozun iyisi yasz olur, derdi. Bizlerden biriymi gibi, bizlerle akalar, gevezelik ederdi, ama byle yapmakla insann derisinin rengi deimez, insan kendi soydalarndan amamal, bana binbir trl dert alr yoksa. Campher'in bize gsterdii yaknlk beni tedirgin ediyordu. Sohbetine doyum olmazd, bunu yadsyamam. Bir ald m, susmak bilmezdi. Onu ben bile. dinlerdim. Uzak lkeleri anlatrken hepimiz kulak kesiMrd/k. Kendi lkesindeyken byk bir generalmi. Ordusuyla birlikte her yeri dolam, kleleri zgrle kavuturmu. Ona Zincir Kran derlermi. Gittii lkelerde klelik, alk, yoksulluk kalmam. Herkesin kars varm, isteyenler iki, kadn bile alabiliyorlarm. imdi de denizleri ap bize yardma gelmi. Sabrl olmalymz. ok gemeden zgrle kavuacakmz. Kafasnda dimdik bir tutam sala domu olduu iin yldzlara bakarak gelecei oku-yabiliyormu. Bizi parlak bir gelecek bekliyormu. Galant, Herkes ylbanda bir eyler olacandan sz ediyor." zgrle o gn m kavuacaz? diye sordu. Campher dnceli dnceli, Olabilir, dedi. Ya gazeteler ne diyor? Gazetelerin nemi yok. Yldzlara bak sen. zgrlk, eitlik, kardelik. zgrln geldiini gryorum.

Campher bu szleri yle bir ses tonuyla sylemiti ki, efendinin ncil okuyan sesini duyar gibi oldum. Ontong ve genlerle yalnz kaldmzda, Bu adama gve 321 Sesler Zinciri P : 21 nemiyorrh, dedim. Koskoca bir general bizim artklarmz bile yiyecek kadar agzl olabilir mi? Gen irisi Rooy, Savamaktan yemek yemeye vakit bulamamtr belki, dedi.

Madem byle nemli biri, niye bizimle ekin biiyor? Bu kez Thys atld. Bizi zgrle kavuturmak istiyor da ondan. Hep yoksullardan yana olduunu kendi de syledi ya. Ne derseniz deyin, ben o adamdan kukulanyorum. Bakalaryla fazlaca ilgilenen herkesten kukulanrm. Bizimle ilgilenmek zorunda olmad halde, niye atsinei gibi bize yapyor? Sen ona gveniyor musun, Galant? Noel'e ve yeni yla az kald. Greceiz bakalm. Noel'den bir iki hafta nce Campher yine bizim iftlie geldi. Ekin biiyorduk. Yozn en scak gnlerinden biriydi. Crcrbceklerinin tiz sesleri insann kulan trmalyordu. Azn aacak hal kalmamt kimsede. Yalnz Campher konuuyordu. Amma dleksiniz be. Efendinizin her szne boyun eiyorsunuz. Bu cehennem scanda allr m? Efendi afakta bize o gn ekin bieceimiz tarlalar gsterince donakalmtk. Ama madem efendi byle buyurmutu, gece yarsna kadar almak pahasna da olsa, ii bitirecektik. Olgunlam buday tarlada braklmaz, dedi Ontong. Yoksa hepimiz a kalrz. Efendinin artklar sizi doyuruyor demek. Sen ne dersin, Achilles? Ters ters, Ben artk martk bilmem, dedim. Efendinin verdiklerinden honutum. Ama Campher saatlerce konutu durdu. Bet gnn ikinci konyoyla gelince glgede oturup biraz dinlendik. (Hasat mevsiminde efendinin cmertlii tutar, bize gnde drt kez konyak verirdi.) Az sonra efendi kageldi. ler nasl gidiyor? Fena deil, efendi. Ama hava ok scak. Yaknmaya erken baladnz bakyorum. 322 Yaknmyoruz, efendi. .,.. .,

leri ardan almsnz. Yars bile bitmemi daha. Bitiririz, efendi. rn bol bu yl. Efendi evresine baknarak, Evet, ama iimiz de ok, dedi. Benim hi scaktan yakndm duydun mu, Achilles! Hayr, efendi. ncil'de aln terinin deerinden sz eden blm unutmadnz ya? Unutmadk, efendi. Bir gn kendi lkene dnmek ister miydin, Achilles? Hepimiz akn akn ona baktk. Nasl oiur, efendi? Ya sen Ontong?

Bugn sizi anlayamyorum, efendi. yle konuuyorum ite. Gelecein neler gsterecei hi belli olmaz. Syle bana, bir gn zgrlne kavuursan lke-, ne dnmek ister miydin? Birden gzlerim yanmaya balad, dlerimdeki mitili aalarnn ak gkyznde gpegndz titretiklerini grdm. Zim-Baue'den denize inen uzun yol. Palmiyelerin arasndan doan gne. Boazm kurumutu. lkemin yolunu nasl bulurum, efendi? Anam ve yaknlarm oktan lmler, beni tanyan hi kimse kalmamtr. Ama gemiden indiimi grr gibi oldum. Kyya toplanm kalabaln arasndan biri Aaa Achilles bu! diye baryordu. Oradaki yal adam, ocukken beyazlarn kardklar Achilles! Achilles demeyecekti elbet. Gerek adm syleyecekti: Gwambe. Haklsn, dedi efendi. Geri dnmenin yarar yok. Burada kalmak daha iyi !... Yzm grmesin diye bam ne edim. Evet, efendi. Galant sze kart birden. Seninle alay ediyorlar Achilles. Seni ezmelerine izin verme.r.On gn sonra Noel, sonra da ylba. 323-- >.. Herkes sus pus oldu. Crcrbcekleri bile susmulard sanki. Ne demek istiyorsun, Galant? diys sordu efendi. Galant kstaha, Yeni ylda neler olacan s*en de biliyorsun, dedi. Yine o masallar dinlemisin anlalan. Ben ne sarm, ne kr. Ylban bekliyorum. Efendi, Bo bo konuacana oraa davran, iler bizi bekliyor. Kstahlnn cezas olarak tekiler tamamlandktan sonra u tarladaki ekinleri de bieceksin. Galant srtn diktetirip efendiyi szd, ama karlk vermedi. Sevinmitim. Yoksa yine olay kacakt. Efendi yanmtzdayken Campher azn bile amad. Ama o gider gitmez yine enesi dt. Cok hazmlymz. Efendinin pisliini yemekten hl usanmamz. Buna daha ne kadar kat>-ianacakmz... O kadar ok konutu ki, sonunda dayanamadm. Niye efendiyle kendin konumadn. Niye onun yannda enen kilitleniyor?

Campher bana bakt, ak renk gzlerinden ateler kyordu. Oran alp ekin bimeye giriti. Omzunun stnden, Vakit gelince ben de konuacam, dedi. Galant'a dndm, Adama kstahlk etmeyi srdrrsen bana neler geleceini biliyorsun, dedim. Bana dokunmaz artk. Ktan bu yana beni bir kez bile krbalamad. Fazla ileri gidersen yine krbalar. Adam kkrtp durma. O byk gnn yaklatn o da biliyor. Sana o sorulan niye sorduunu sanyorsun? Biliyor nk ve korkuyor. Efendiyle ne alp veremediin var? Bize iyi davranyor. Yannda alalm diye bize yiyecek iecek veriyor. almayann hakk krbatr. Efendi de bizim kadar alp yoruluyor. Galant, Bana bir avu ot getirin, dedi alayla. Bu adam baka bir yerinden konuuyor, otlar tkalm da sussun. 324 Bir gn ok piman olacaksn, Galant. Askerleri bizi alp gtrecekler, ellerimizi balayp Cape'deki beylerin karsna dikecekler. O zaman byle konuabilecek misin bakalm. Galant oran kaldrarak, Gelsinler! diye bard. O gn btn Bokkeveld ayaa kalkacak. Bizi engellemeye alanlar gebertip Cape'e gideceiz. Elimde tfeimle Aslan Tepesine kacam. Beni taa uzaklardan grecekler. Eilip ekin bimeye koyuldum. Byle konumalar bana gre deildi. Bir sre sonra belim armaya balad, yoruldum. Uzakta Rose Anann avluya doru ilerlediini grdm. Meraklanmtm, bu scakta o uzun yolu niye tepmiti? Joseph Camp-her'e, Utanmyor musun? dedim. Sen beyazsn,. Galant'n byle konumasna gz yummamalsn. Neden konumasn? Yaknda kleliin kalkacan biliyor. Senin neyin var, Achilles? Sen erkek deil misin? Ordu kurarken, askerlerimi yrekli erkeklerden seeceim. dlek kocakarlarn aramzda ii yok. Ne dersen de. stemediim bir eyi bana zorfa yaptramazsn. Kzgn gnein titrek titrek parldayan klarnda, lkemin mtili aalarn grdm. zgrlk de yalanc bir parltyd belki. Keke beni dinfeselerdi. HESTER O adam grmeye bile dayanamazdm. riyar, amatac ve acmasz. Babam krbaladna tank olduum gnden beri, o koca ggesiyle ocukluuma kmt. Yine de tarlada

 325 fel olmasndan iki gn sonra, Noel dolaysyla ailece toplandmz Lagenvlei'de, onu klm ve hareketsiz bulmak ben ne sevindirdi, ne rahatlatt. nceki Noel'lerde kaza geirilmi srlar kzartrken, birinin kemann kapp algclar peinden avluya srklerken ya da gr sesine tekdze bir ahenk verip ncil'den sevdii blmleri okurken, grltc varlyla eve ve iftlie egemen olurdu. imdi onu fke ve umutsuzluk dolu baklarla karyolasnda yatar grmek insan tedirgin ediyor. Arlklar, zaman zaman ldrtc ve aalayc da olsa, bir bakma hepimiz iin sona kar bir siper olmutu. Onunla birlikte bize de inme indi. Kendi lmmzn kanlmazlyla apansz, umutsuzca yz yze geldik. Kapsnn eiinde durup ona bakarken kendime acdm. Horlayan Barend'in yannda u-yank yattm gecelerin* anlar akn akn kafama t. imi delip geen artc bir rzgr... Trnaklarm avularma geirmi, karanla bakarken: yle dnrdm: Bu byle srp gidemez Tanrm. Hepsi bu kadar olamaz. Olaslklarn, u-mutlarn birer birer uup gitmesiyle gelen bu ar-yalanma-. nn tesinde bir yerlerde, imdilik grnmeyen ama gereklii tartlmaz bir ey olmal. Bir yerlerde yle byk bir g olmal ki, bir gn iimde patlamal, yaamma anlam ve parlaklk getirmeli, imdi bastrlm ya da bastrlabilir gibi grnen eyi ortaya karmal. Barend'in beni soyduu, salt plaklm bulduu iin benden c ald, nefretle srtn dnp uykuya snd, beni karanlkta teki plaklmla ba baa brakt btn o geceler... Noel gnnn allm aknda srklenmek zere, kanlmaz rmenin kokusunu tayan hasta odasndan karken iimde sessiz bir lk koptu. Bundan daha fazla bir eyler olmal. Ne olacaksa bir an nce olmal, henz karlk verebilecek kadar'canlyken. O sradan Noel gnnn altnda gizli gizli hazrlanan o korkun ey, birka hafta sonra karma kt. Gn allm bir biimde balamt. Lagenvlei'ye gider 326 ken, srclerin birbirlerini gemek iin harcadklar abada ocuksu bir heves vard hatta. Bizim drt atl arabamz Abel, Nicolaas'larnkini Galant sryordu. Yar houma gitmiti. lgnca dnen tekerleklerin gacrts, arabann sarsl, yeri dven nallarn akrts, rzgrda dalan salarm, olanlarn cokulu lklar. Ama Barend fkeyle Abel'i azarlad. Haklyd sanrm. Byle yarmakla yaamlarmz tehlikeye atyordu. Yavaladk, Galant'n toz bulutunun epey gerisinden giderek yolu tamamladk. Galant' alt ay nce danay bulmak iin Elandsfontein'e urad gnden beri hemen hi grmemitim. Benden kaa* gibiydi. zellikle bakalarnn yannda, bana pek sokulmazd zaten. Ne var ki, son aylarda tutumunda belirgin bir deiiklik olmutu. Ac bir uzaklk, anlaml bir somurtkanlk. Yine krbalandn ve Cape Town'a katn duymutum. Bir keresinde Nicolaas'la bu konuyu konumaya yeltendim, ama Nicolaas sz azma tkad. stelemedim. Kaygsz genlik gnlerimizden sonra birbirimizden ok uzaklamtk. Bunaltc scakta tka basa yedikleri Noel yemeinin ardndan herkes le uykusuna ekildi. Ben de kimseye grnmeden usulca dar szldm. Hizmetiler mutfakta bulak

ykyorlard. Gnnn plak beyazlnda prl prl parlayan avlu bombotu. Evin arkasndaki patikadan kp yllardr grmediim bete gittim. Crcrbceklerinin tiz lklarnn dnda ortalk sessizdi. Stlerden sarkan yuvalarnda doku-mackular bile sessizdiler. Kzgn gne btn canllar yl-cftrmt. Betin amurlu sular kprtszd. Silinmez anlarn, btn bir ocukluun ambar. Galant' grmemitim. Oturduu yerden birden frlaynca irkildim. Galant! Stlere doru hzla yrrken istemeye istemeye durdu, Niye benden kayorsun? diye sordum. Katm..(atan yok. 327 Seni korkutmak istemedim. Korkmadm. Yavaa yanna yaklatm, su ilerken yakalanm biri gibi kamaya hazr grnyordu. Son aylarda benden hep kayorsun. Bir kusur mu iledim? fkeii parltlar saan kara gzleriyle bana bakt. Beyaz bir kadnsn sen. Kusur ilemezsin. Tanr akna, Galant... Neyin var?>: Beni krbalatmak seni rahatlatt m gerekten? Ne krbac, ne zaman? Ben seni krbalatmadm. O gn iftlie geldiimde, kalmam syleyen, bana yiyecek ve konyak veren sendin. Ben senden bir ey istememitim. Oysa Barend'e seni rahatsz ettiimi sylemisin, Donakalmtm. Yanlyorsun, diye fsldadm. Benim byle bir ey yapabileceimi nasl dnrsn? Dnmekten vazgetim artk. Senin her yaptn dorudur. Ama unutma, bugn Noel, ylbana bir hafta kald? Yanamdan akan terleri silemeyecek kadar akndm. Aptal aptal bam salladm. Ya Galant ldrmt ya ben. imizde teden beri pusuda bekleyen lgnlk birden ortaya frlamt demek. Bana bir adm yaklap, Niye yadsyorsun? dedi. Yap-tnsa yaptn. Beni krbalatmaya hakkn var. Ama yalan syleme. Daha nce bana hi yalan sylemezdin.

Bouk bir sesle, Yalan sylemiyorum, dedim. Yemin ederim. Barend'le bu konuda konumadm bile. Bir sre beni szdkten sonra, deimi bir ses tonuyla, Klaas oradayd, dedi. zgnm, Galant. Byle syleme! diye haykrd. fkeyle yerden bir ta kapp suya savurdu. Ardndan bir daha, bir daha. ocukluunda da sk sk yapard bunu, artk konumayacan biliyordum 328 Dnp yrdm. stme hznle kark bir rahatlk kmt. ki gn bekledim. Barend tarlalardan dnnce, Klaas bugn bana kstahlk etti, dedim. Azarlaynca da karlk verdi. nsan elinde ne silah varsa onu kullanyor. Ama ac ekmek kurtuluu getirmiyor, birtakm haklar da salamyor. Kendine zg bir biimde ypratyor, bozuyor. Gemiin btn nemi gemi olmasnda. KLAAS Beyaz bir kadndan baka ne beklenirdi? Beni ahrda krbalanrken grnce kocasna ok kzmt szde. Bunlarn iyilikleri ktlklerinden beterdir. yiliklerinin bedelini ne zaman isteyecekleri hi belli olmaz. Kadn da frsat kolluyordu. Noel'den birka gn sonra salt can istedii iin, susuz yere krbalatt beni. Onca yldr nlerinde eildim, gzlerine girmek iin onlara yaltaklandm. dlm bu oldu. Abel, Galant'n talimatlaryla kagelip onlara kar ayaklanacamz! sylediinde, ben hazrdm. 329 iit GALANT Ylbanda ekinler biilmi olurdu, harman savurmak iin bat yelini beklerdik. Koca ylda bir tek o gn almazdk. Herkese armaanlar verilirdi. Eyersiz taylar gibi tepinir, gnlmzce elenirdik. Kendimi bildim bileli, yeni yln ilk gn byle geerdi. Ama bu yl farklyd. Beni dizginlemeye alan Pamela'yG geceler boyu bunu anlatmaya altm. Tanr akna, ylbana fazla bel balama/ Gaiant. Beklediin olmazsa fena halde dkrklna urayacaksn. -

Beklediim olacak. zgrlk geliyor. Noel getiine gre, ylbanda zgrlmze kavuacaz. Ne zamandan beri beyazlarn szne gvenir oldun? Hani bizi evlendireceklerine sz vermilerdi. Szlerini tuttular m? zgrlk ok uzaklardan, denizar bir lkeden gelecek. Gazete byle diyor. Kendi kulamla duydum. Ne farkeder? Oradakiler de Deyaz. Bunlarn hepsi birbirini tutar, hepsi birbirine benzer. yleyse biz de birleiriz. ;Sn gnlerde ok geveze oldun, ama gerek dncelerini sylemiyorsun. Birlemek ne demek?' Ya ylba da Noel gibi hibir ey olmadan gelir geerse? Noel'de olan unuttun gaiiba. Tarlada ekin bitiimiz srada Byk Efendi Piet'in ln duyduk. Dnp baktk ki, at lei gibi yerde yatyor. Bizi sust yakalamaya altn'sanp korktum nce. nk Campher de yanmzdayd, yine z-330grlkten sz ediyorduk. Ama sonra, bunun efendilerden kurtulacamzn bir belirtisi olduunu anladm. Ylbana hazriam-sak iyi olur. Hibir ey yapamayz, Gaiant. Bu bizim elimizde deil. Biz kleyiz. Ylbandan sonra kle kalmayacak. Bunu herkes biliyor, dilediine sor. Yal Musa, Nicolaas'la birlikte Cppe'deyken duymu. Campher de biliyor. Pamela bam gsne yaptrd, iki yana sallanmaya balad. Gaiant, Gaiant, bir trl anlamyorsun. Sen cok mu anlyorsun? Bak u beyaz ocuuna! diye bardm. Byle konuma n'olur. Btn gvdesi hkrklarla sarslyor, yanaklarndan memelerine akan gzyalar yzm slatyordu. Onu kskvrak yakalayp yere devirdim, stne ktm. Gz dnm vahiler gibi ona sahip olurken, lklar atyor, srtm trmklyordu. Beyaz ocuun doumundan sonra her gece byle dvr olmutuk. Birbirimizin cann yakarak zgrle kavuacaktk sanki. Ama bizi saran gece her zamanki gibi kapkaranlkt. Kulbenin bir kesinde uyuyan beyaz ocuk hep aramz-, dayd. Bulank mavi gzl, kvrck sar sal bir kiz. Kimi kez Pamela yokken ocuu kucama alrdm. Onu yre frlatmak, ayaklarmla ezip un ufak etmek geerdi iimden. Yapamazdm, yapamayacam bilirdim. Geceleri hl dlerimde giren Da-vd gibi, bu ocuktan da kurtulu yoktu.

Anlamyorum, hi anlamyorum. Bu da uykularmda iimi kemiren karncalar kadar kt. Davud'un lm beni Bet'ten souttu. Ama beyaz bebek beni Pamela'dan soutamad. Soutmalyd oysa. Nicolaas tohumlarn benim kadnmn dl-yatana ekmi, onu zehirlemiti. ocuk yaad srece Pa-meia'dan kurtulamayacam bildiim halde onu dremiyor-dum. Ona bakarken iim titriyordu, ocuun ne gnah vards? 331 ocuk savunmaszdr, ocuk yarnn gneidir. Pamela, Nico-laas'n gneini dourdu, ama ona hl balym. Nedenini de bir trl anlayamyorum. Ey mavi gklerdeki ulu Tanr, sen bana yardm et. Bu dnce beni yiyip bitiriyor. u ylba bir an nce gelse. Ylba arifesinde komular kleleri ve rgatlaryla birlikte Hud-den-Bek'e geldiler. Efendiler evin nnde ve oturma odasnda dans ederlerken, biz de avlunun arka tarafnda kend = aramzda elenmeye baladk. Abel her zamanki gibi arklar sylyor, tepiniyordu. Bense elenceye katlacak durumda deildim. Ahra szlp Nicolaas'n atn aldm. Cok sakin bir geceydi. Atn hz gkyznden yeli skp kopartyor, altmzda kvlcmlar akyordu. Hayvan yorgunluktan tkeninceye kadar koturdum. Bu geceyle birlikte kleliim de sona erecekti. Yarn yeni yln ilk gnyd. Yarn zgrce dolaacaktm. Ayaklanma kunduralar giyecektim. zgrlk bu demekti. Byle bir gecede uyunmazd. At bir araba aacna baladm. Gnein douunu izlemek zere daa ktm. Yldzlarla ar ar soluu. Aalardan ykselen kurun rengi bir leke. Birbiri ardndan tmeye balayan horozlar. Sonra da bulank bir kzllk. Her gnk gibi bir gn. Ama bugn yeni yl. Gne dounca dadan indim, ata atlayp yavaa iftlie*-, dndm. Avlu sszd. Orada burada sarholuktan szp kalm, rgatlar gze arpyordu. Yalnzca Lydia uyankt. Kendi kendine sylenerek ty topluyordu yine. Neden uyumuyorsun? diye sordum. im var. Bugn uacam. i bover, bugn yeni yl. Az sonra Nicolaas evden kacak, artk zgr olduumuzu syleyecek. Belki de bir ulak;: gelir. Ben umak zorundaym. Cehenneme u yleyse. Kulbeden Pamela'nn ocuunun lklar geliyordu. eri girmedim. At ahra gtrdm. Ona fazladan buday verdirn, 332 Bugn ylbayd. Hayvan da kendi payn alsnd. Hep birlikte kahvalt ettiimiz srada Nieolaas elinde armaan torbasyla yanmza geldi. Kadnlara giysi, erkeklere pantolon ve gmlek. Her zamanki gibi yalnz Lydia'ya armaan verilmedi. O ne anlard armaandan, tavuklarn peinden koturup duruyordu. Nicolaas giysileri, ttn ve ekeri bltrdkten sonra bo torbay katlayp, yi yllar, dedi. Bugn-gzelce dinlenin. Rzgr kar kmaz harman savurmaya balayacaz.

tekiler armaanlarn incelemeye koyulmulard. knm bir yana iterken, Hepsi bu mu? diye sordum. Nicolaas dnd, ne dediimi anlamam gibi yzme bakt. Baka bir ey mi bekliyordun? Ayaklarnda ihtiyarn yapt yeni san izmeler vard, benim olmas gereken izmeler. Kundura bekliyorduk, dedim. Kleler ne zamandan beri kundura giyiyorlar? Bugn yeni yl. Kle yok artk. Bu sama sylentilere inanmaman sylemitim, Galant. Grrz bakalm. Bugn bitmeden atl bir uiak gelecek. Kimsenin gelecei yok. Bunu kafana soksan iyi olur. Hud-den-Bek'de iler her zamanki gibi yryecek. Nicolaas eve girdikten sonra, Bu i burada biter, dedi Ontong. Bekle hele. Ulak neredeyse gelir. Btn gn bekledik, ama gelen giden olmad. Lydia'nn bana gelenlerin dnda sradan bir gn geirdik. Kak kan rlplak amurlarda yuvarlanm, yllardr biriktirdii tyleri gvdesine yaptrm, ham eftalileri almak iin olacak, bir eftali aacna trmanm, dengesini yitirip dm. Ty, kan ve amur iindeki gvdesiyle Ontong'un kucanda kulbesine girerken hem glyor, hem alyordu. Zavallck. Yeni yln ilk gn byle bitti. 333 LYDIA Uabiliyorum, bak uabiliyorum. Neden inanmyorsun? Erkekler stme kmak iin beni zorla yere ykamayacaklar artk. Etlerimi lime lime eden dayaklara paydos. Hepsi bitti. Uuyorum baksana. ONTONG Hani gazetelerin syledii zgrlk? dedim Galant'a. Yeni yl ne getirdi? Bana btn getirdii uursuzluk. Lydia bile eski Lydia deil. Lydia dekte kle gibi yatyordu. Hanm da, Rose Ana da geldiler, ama durumu hi deimedi Ona bakmak zorunda olmasaydm Galant'a daha fazla vakit ayrabilirdim belki. Belki de ayrmazdm. O gnlerde Galant'n iine karmak istemiyordum galiba. Kt bir eyler olacakt. Bunu Byk Efendi P-. et'in tarlada hastaland gn sezinlemitim.

Ylbandan sonra iftlik ileri de yolunda gitmedi. Harman savurmak iin rzgr bekliyorduk. Btn yaz kesilmek bilmeyen rzgr, imdi ona en ok ihtiyacmz olduu srada inad 334 na esmiyordu. Durgun hava stmze kmt. Sinirler gergindi. Gitgide bel veren, her an atrdamas beklenen bir direk gibi. Kimse bunu aka azna almyordu ya. do ben duymadm. Galant ounlukla suskundu. Dalgn baklarla uzaklara bakyordu. Atldan hl umut kesmemiti sanki. Ama ben kimsenin gelmeyeceini biliyordum. Gefecek olsayd imdiye kadar oktan gelirdi. ' Hepimiz rzgr bekliyorduk. . Drt gzle beklediimiz rzgrn, GALANT Harman yerindeki gn. Byle gnlerde harmandan baka eyier de dvlr. ocukluumdan beri yln en sevdiim gn budur, sanki btn nemsiz gnler birikmi, koca bir yn olmutur. Adamn beli kopar, geceleri" kolunu kaldramayacak kadar bitkin dursun. Saman plerinden gzlerin, burnun, grtlan, srtnn ortas, elinin yetimedii btn yerlerin kanr. Ama bu erkek iidir, adamn gsn kabartr. Kendini boy atmaya balam bir aaca benzetirsin. Ayaklarnda biten kkler kayaya, topraa, yeralt sularna, btn-'gizli eylere uzanr. zlm gizler, rzgrda sallanan bir aa gibi eilip kalkan gvdene ykselir, oradan da buday yaba yaba savurduun rzgra karr. Kabuklar uar gider, taneler yere dklr. Harman yerinde btn pisliklerden arnm taneler, gvdende de aacn derin szs kalr. Doyurucu itir harman dvmek. Gndouundan ok nce, soluklaan yldzlarn altnda gnn ilk belirirken balar, kara dalarn tepesinde, gn 335 I batmnn son kzll da gzden yitinceye kadar srer. Tepeleme ekin dolu araba ambardan getirilir. Harman yeri ekinle denir. Sonra ben atlan getiririm. Ortada dururken bo bulunmamak gerekir. Gen ve deneyimsiz atlarn ne zaman ne yapacaklar hi belli olmaz. Daha yallar akgz olurlar, emberi daraltmak iin ieriden dnerler. Hayvanlar dnp dururken, rgatlar da bir yandan ekini yayar, ynlar bastrrlar. Atlar boyunlarna kadar samana batnca, onlarn ii biter. imdi sra saman ayrmaya gelmitir. Adamiar kzgn gnein altnda bir an bile dinlenmeden saman tanelerden ayrrlar. Derken harman savurma balar. Hanidir beklediin rzgr kmtr. Durgun gnler geride kalm, iftlik canlanmtr. Sert rzgra savurduun taneler btn plerden temizlenir, yamur gibi yere iner. Yllardr alageldiimiz bu iler, bu yl daha da arlam gibiydi, herkesin gznde byyordu. Ocak ayndaydk. Noel ve yeni yl bir ey olmadan gemiti. Beklediimiz haber hl kmyordu. zgrlk szc uup gitmi, bize yatnz-ca sesi kalmt. ! - v~ ... , , ..

hepimizi nne katp gtreceini ne bilelim?

Nicalaas' bir konuturabilseydim. Ama geri dnmden beri benden uzak duruyor, ona meydan okuduumda be sabrn yitirmiyordu. Buna dayanamyordum. Bana el kaldrsayd, beklediim frsat ayama gelmi olacakt. Bunu bile esirgiyordu benden. Madem esirgiyordu, o frsat zorla da olsa, ben kendim yaratacaktm. Harman yerinde onu bu yzden kkrttm. Ekin bierken olduu gibi, Campher, yal Paatjie Pas, Doilie, mevsimlik tutulan rgatlar ve bizim iftliin adamlar, hep birlikte alyorduk. Gne srtmz piiriyordu. Scaktan herkes suskunlamti. Yalnz Campher sabahtan beri konuup duruyordu. Galant, ylba geldi geti, yle deil mi? Midem sklan bir yumruk gibi kasld, ama harman dven atlardan gzm ayrmadan, Ne yapalm getiyse? dedim. 336 Hani kleler zgr olacaklard? Buna sylenecek szm yoktu. Bu adam bir trl seve-nemitim, duygularm kendime saklayacaktm. Bizim iimize burnunu sokmak iin uzak denizleri ap gelmesi garipti. nce iimizi bitirelim, sonra bol bol konuuruz, dedim. Yal Achilles belini ovuturarak, Anlald, dedi. Konumann yapmaktan kolay olduunu sen de rendin galiba. Kapa eneni. Ylbanda klelikten kurtulmazsak, kendi zgrlmz kendimiz alrz diyen sen deil miydin? diye sordu Campher. Bir diren kapp onu samanlarn altna gmmek istiyordum. 'Bendim, dedim. yle de yapacaz.;; Nasl yapacaksn? Nicolaas'a gidip, ben artk zgrm m diyeceksin? Olabilir. Ya iinin bana dnmeni sylerse? Sesimi karmayp atlan dndrmeyi srdrdm. Kabuklar ensemi yakyordu. Sana soruyorum, Galant. Konumakla i bitmez. Erge harekete gemelisiniz. Onong direnini havaya kaldrarak Tehlikeli eylerden sz ediyorsunuz, dedi. Burnuna bir tutam enfiye ekmek iin iine ara vermi olan yal Plaatjie Pas, kk siyah peneleriyle sprgenin sapna skca yapt ok doru. zgrln ne demek olduunu biz nereden bileceiz? Gnn birinde efendiler artk zgr olduumuzu sylerlerse, onlarn istedii kadar zgr oluruz. Ne eksik, ne fazla.

Campher atld. te bu yzden efendileri beklemek yararsz. Kimsenin size vermeyeceini, niye kendi ellerinizle almyorsunuz? Plaatfie Pas, Sana gre hava ho,? dedi. Sen yabanc 337 Sesler Zinciri F : 22 sn, karklk kt m svp kaabilirsin. . Ben buraya kalmaya geldim. Sizinle birlikteyim. Sonuna kadar da yannzda olacam. Direnler, sprgeler birden durdular. Meyva bahesinden ku cvltlar geliyordu. Ne demek sonuna kadar? diye sordum. Campher renksiz gzlerini bana evirerek, sakin sakin Ona siz karar vereceksiniz, dedi. Sizi zgrle kavuturacaklarna sz verdikleri halde szlerini tutmadlar. Buna kar neleri gze alabileceinizi siz dnn. Thys, Biraz daha bekleyelim, dedi neeyle. Cape buradan ok uzak. Ulak hl yoldadr belki. Noel dediler, ylba dediler. Aradan neredeyse bir ay geti. Ee Galant. Sen konumayacak msn? imde btn bir dnya kaynayordu. Yzn bile anmsamadm anam, kim olduunu hibir zaman renemeyeceim babam. Betteki ocukluk gnleri, ehliletirdiim atlar, Hester'in bacana yaptrdm ylanc, aslan av, sayfay kaplayan karnca dizilerine bakm, geceleri bana saldran' kara karncalar, Bet'in okuma bildiini syleyerek beni kandrmas, krbalanarak len ocuum, lime lime olan ceketim, aslan sesli adam, Yce rmak boylarnn zgr insanlar, kayaya zincirlenmi bir kadn, sisli bir gecede sndmz maara... Tek tek dnlmeyecek kadar ok ey. Ama hepsi iimde, domay bekleyen bir ey gibi durmadan byyorlar. Kulaklarmda'korkun bir rzgrn uultusu... Bir kii hi bir ey yapamaz, diyordu Campher. Ama herkes birieirse i deiir. Elbirliiyle nelerin baarldn kendi gzlerimle ka kez grdm. Yalnzca bir tek efendi var, oysa siz kalabalksnz. : . Yabalar, direnlen birer birer yere braktk. Atlan salverdim. Savrulmu tanelere .doru gidecek oldular, kk Rooy onlar kovalad. Harman yeri birden se3sizlemiti. Sineklerin vz vz uutuklarn duyordum. 338 Campher'e, Ne yapmamz istiyorsun? diye sordum. Bunu sylemek bana dmez. Kendiniz karar verin. Uzun uzun dndkten sonra, Yllardr trl eyler syleyip

durdular, dedim. Ama bu kez ak ak, Cape'den br ulak gelip size zgrlk verecek, dediler. Ylba getii halde kimse gelmedi. Thys ekinerek, Ne yapacaz peki? diye sordu. Campher hakl. zgrlmz almaya hazr deilsek, bo szlerle vakit yitirmeyelim. zgrlk konumakla alnmaz. Kk Rooy rkek rkek, Nasl alnr? diye sordu. Yerden bir diren kaptm, direni bir mzrak gibi tutup havaya savurdum. Kendine gel, dedi Ontong. Efendi grrse ban derde girer. Grrse grsn! diye haykrdm. Yoksa hepiniz dlek misiniz? Yaamnz kle olarak m geirmek istiyorsunuz? Yal Plaatjie, zgrlkten sz etmek baka, adarrr'-'ldrmek baka, dedi. Ya zgrln tek yolu buysa? Benim kanla iim yok, dedi Ontong. Taneleri ezerek ar ar ona doru yrdm. plak gsn direnin sivri ularyla hafife drterek yumuak bir sesle, Hepimiz birlikteyiz, hepimiz tek ir ses gibi konuacaz, dedim. imde bir ey hl beni itiyor, zorluyor, dar kmaya abalyordu. Szckler kendiliinden azmdan dklyordu. Yllar boyu sessizce her eye katlandk. Berbat yiyecekler, kaba szler, krbalar, souk, scak, alk. Can isteyince kadnlarmz ald, ilerine beyaz ocuklar ekti. Benim ocuumu ldrd. Hepimiz trl aclar ektik. imdi de sz verdikleri halde, zgrl bizden esirgediler. Bu son aalamaya katlananlayz, buna katlanan erkek saylmaz. Krba karsnda ahlanan bir at gibi ba kaldrmalyz. O gn geldiinde hepimiz yle diyeceiz: Artk yaamm kendi ellerimde. Bunu yapa__ooo__ mayan erkek deildir, kpek, ylan ya da solucandr olsa olsa. Yal Achilles, Bu adam seni kandryor, dedi. O da beyaz, grmyor musun? Kimsenin beni kandrd yok. Ben iimden gelenleri sylyorum. O yalnzca duygularm dile getirmeme yardm etti. Bu szler hep iimdeydi, onlar iimde saklamaya alyordum. Ama ylba geceli bir ay oldu, dncelerimi herkes renmeli artk. Dollie, Ben varm! diye bard. Kasl omuzlar, kollan, gs tere ve saman tozuna batmt.

Elimde direnle tek tek yanlarna gidip hepsine sordum. Yanmda msnz? Direnin atallar gvdelerine deince hepsi, Yanndayz Galant, dediler, Achilles'in surat kl gibiydi. Ne olacak imdi? Adam kkrtacaz, dedi Campher. Onu adamakll fkelendirin. Sizi burada krbalamaya kalksn. Sonras kolay. Yal Achilles yutkundu. Hemen bugn m? Campher, Bu ii ancak sen yaparsn, Galant, dedi. Yapacam, dediysem de, byle iler hep bana der, diye dnmekten kendimi alamadm. Ku yuvalarndan yumurta arrken ylan olup olmadn anlamak iin elini ilk u-zatan ben, st dallarnn dayankln snayan ben, onlarn atlarn ehliletiren ben, ava kldnda silah onlarn elinde olduu halde, nden yryp yolu gsteren yine ben. Birer birer harman yerinin kysna ktk. Kimileri pipolarn yaktlar, kimileri ttn inemeye koyuldular. Yal Pla-atjie burnuna bir tutam enfiye daha ekti. Atlar biilmi tarlalara doru ilerliyorlard. Rooy onlar geri getirmek iin kalkacak oldu. Brak gitsinler, dedim. Buradan bir yere kprdamak yok. 340 leyin Bet elinde orba kazanyla gzkt. Pamela da arap testisini tayordu. Bet merak ve aknlkla, Niye byle oturuyorsunuz? diye sordu.

Oturuyoruz ite, dedim. Efendi bir duyarsa... Duysun istiyorum. Ayaa kalktm. tekiler dikkatie bana bakyorlard Ar kazan Bet'in elinden alp yere koydum, kapa kaldrdm. Tencereyi yava yava ayamla itip devirdim, koyu orbann dkln izledim. Bet ta kesilmiti, Ne yaptn? tekilerin gzleri hl stmdeydi. Git de bu pis eyi yemeyeceimizi efendine syle. Kyamet kopar, Galant. Sen dediimi yap. Testiyi brakp, Tanr akna, Galant! diye bararak yanma koan Pamela'y serte ittim. O da Bet'in peinden e-vin yolunu tuttu. Arkalarndan bakarken iimde garip bir huzur vard. Yaamm boyunca bu an beklemitim sanki. Crcrbcekleri lk laydlar. Nicolaas ylesine uzun bir sre grnmedi ki, Bet'in onunla konumadndan kukulanmaya baladm. Sonunda krbacn pantolonunun paasna vurarak ar admlarla bize doru geldiini grdk. Harman yerine varnca benden birka adm tede durdu. Ayaa kalkp direni elime aldm, gzlerinin iine baktm. en bir sesle, Eee paavra, yine ne var? diye sordu. A-ma kayg dolu gzleri neeli havasn yalanlyordu. Bu yemei yemiyoruz. Niye? Kle yemei bu.

Gzucuyla tekilerin birer birer ayaa kalktklarn grdm. Campher az tede, arabaya yaslanm duruyordu. Efendi hepimizi tepeden trnaa szd. 341 Hadi krbala beni, dedim. Sen efendisin. Bunu yapmaya hakkn var.

Kalarn att. Senin niyetin ne, Galant? Paavra desene. Artk senin iin Galant deilim. enesinde ara sra bir kas seiriyordu. Direni tutan elim terden yap yapt. Crcrbceklerinin tleri kulam trmalyordu. ; Verdiim yemei yemezseniz a kalrsnz. Elinizi abuk tutun. Cuma gn retmeni getirmeye gideceim. O gne kadar buday uvallar ambara istiflenmi olmal. Sessizlik iinde ona bakyorduk. Aniaid m? Pamela'nn getirdii arap testisini yerden aldm, arab harman yerine savurdum.' -

Size verilen yiyecekle iecei ne yaptnz beni ilgilendirmez, dedi Nicolaas. ster yiyin iin ister dkn. Bu szlerden sonra dnp yrd. Krbae tutan eli kaskatyd. Bir kez olsun ardna bakmad. Grdnz ite. Oyununuza gelmedi, dedi Ontong. Campher glgeden bard. Korkuya kapldnz da ondan. Sizden daha fazlasn beklerdim. Campher beni kzdrmazd artk. Onun ii bitmi, sorumluluu ben yklenmitim. nce harman kaldralm, dedim. Nieotaas cuma gn retmeni almaya giderken ben de onunla gider, uradmz iftliklerin kleleriyle konuurum. Bizimle birlikte Bokkeveld'deki btn kleler de zgrle kavumal. Bugn bu harman yerinde balattmz kavga, btn lke dvlp savruluncaya kadar srecek. Bugn yabanl bir ata eyer vurduk. Bu at dnyann en gzel at. Srtna bineceiz ve onu yola getirmeden srtndan inmeyeceiz. Bokkeveld'i, Waveren'i, Paarl', Stellen-bosch'u iftlik iftlik dolap Cape'e ulaacaz. O yol bize kapalysa Yce Irmaa gideceiz. Ne yaparsak, bu atn srtnda yapacaz. 342 r, Yal Achilles, Cok ey istiyorsun, diye sylendi. A mideyie bunlar yaplr m? imdi aciz, ama bu gece ev halk uyuduktan sonra aldaki en besili koyunu alp keseceiz. Bundan sonra ihtiyacmz olan her eyi alacaz ve hep birlikte yiyeceiz. Daha sonra da o ata atlayp yel gibi btn lkeyi dolaacaz. Yabalar, direnleri alp iimizin bana dndk. Saman ayrld, harman savruldu, incecik sar tozlar rzgrda uuurken, geride tertemiz taneler kald. Alacakaranlkta omzumuzda yabalar, direnlerle dereye ykanmaya gittik. Garip biimli talara benzeyen iki ekikuu

amurlu suya konmu, hi kprdamadan balklara bakyorlard. Usulca geri ekildik. Tylerimiz rpermiti. Cekikulannn o karanlk suda balk grmediklerini biliyorduk. lme yaklaan birinin yzr. gryoriardj. BET O gece kesilen koyunu hepimiz yedik. Ayrca Galant'n talimat zerine, kesim tanda ellerimizi kanla ykadk. Bu i houma gitmemiti, ama Galant'n kendisine kar kana neler yapaea sopasn tutuundan belliydi. ocuun lmnde hi suum olmad halde uzun sredir bana kt davrand iin ona gceniktim. Benden yz evirmiti, benden herkes yz evirmiti. Gvdemin alyla ba baa kalmtm. Yalnzl bir hasatlk ya da lm gibi kemiklerimde tayordum. steseydirfr onlara engel olabilir miydim? Beni kim dinlerdi? Yaklatn sezdiim felaket dm patlatyordu. Koyunu yemek, kanla ellerimizi ykamak yalnzca bir balangt. Er 343 tesi gece yine koyun kesildi. Hepimiz oradaydk, Rose Ana bile. Kesim tanda koyunu o tuttu. Galant, hayvann boynunu geriye itip bir bak darbesiyle ikiye ayrd, fkran kanla ellerini ykad. kinci koyundan sonra gidip hanmla konutum. Felakete belki o engel olabilirdi. Byk bir felaket stmze geliyor, efendim. ok ge olmadan bir eyler yapn. Hanm, ekilmez bir kadn oldun, Bet, diyerek tersledi beni. insann iine kuku tohumu ekmeden duramaz msn? Perembe gn dayanamadm, mutfak kapsnn nnde, efendinin ambardan dnmesini beklemeye koyuldum. Harman kaldrlm, uvallar ambara istiflenmiti. Efendi beni grnce kalakald, yolunu deitirecek oldu. Benden kamayn, efendi. Size syleyeceklerim var. Yarn retmeni almaya gitmeyin. Burada ktlk kazanlar kaynyor. Engel olmazsanz Galant bamza dert aacak. Bktm senden, Bet, uzun sredir hem bana, hem Galant'a kin beslediini biliyorum. Ama efendi, Galant... Galant'la ben birlikte bydk. Gemiteki anlamazlklarmz nasl kendi aramzda zdysek, bunu da yie zeriz. Sen karma. Beni dinleyin, efendi. Yarn gidip iftlii korunmasz brakrsanz ok kt eyler olacak.

Galant da benimle geliyor. Senin kancka tlerine ihtiyacm yok. Defol bamdan! Eve girip mutfak kapsn kapad. Ona saldracak bir hayvandm sanki. Avlu karanlkt. eride yanan gaz lambasnn1 aydnlatt pencereleri geceye bakan gzlere benzettim. Hibir ey grmeyen, kr gzler ama. Oysa darda duran biri, onlara baknca ieriyi grebiliyordu. Elimden geleni yapmtm, beni dinlememilerdi. O karanlkta pencerelere bakarken, kzm bir kanck gibi efendinin 344 peinden kotuum iin kendimden utanmaya baladm birden. Beni anlamamt. Belki de alacam sanp benden korkuyordu. Gvdemde yanan atei, ancak onun tohumlarnn sndrebileceini ne bilsindi? Bir erkei ele geirmek iin ona teslim olmak gerekir. Oysa efendi beni geri evirerek stnln koruyordu. Bense hi durmadan onun izini sryordum. Kancklar bile adam srr bazen. D'ALREE Fazla mrm kalmad, salm gn gnden ktlyor. Ama yaadm srece o yolculuu unutmayacam. Yolculuk srasnda sama soluma pek dikkat etmedim, olaand bir ey de yoktu zaten. Drt atn ektii arabann sarsntlarnda sk sk iim geiyordu. Daha sonralar blk prk ayrntlar kafama t, o birka gn, btn seslerden uzak, yeniden yaadm. Yanmzdan akp geen plak buday tarlalar, gneten kavrulmu bozkr, kurun rengi sonsuz dalarn kayalk srtlar. Gkyznde ara sra beliren bulutlarn rzgrda srklenen glgeleri. llerin sava arabasnda uursuz bir yolculuk. Takrdayan kemikler. Src yerinde elinde uzun krbacyla lm. Dimdik ve suskun. Yannda bir delikanl. Dar srada ben, kucanda bebeiyle sarn kz, ciddi bir konumaya dalm iki ceset. Birinin ayanda benim yaptm izmeler. lmn tepemizde dolat, birka gn sonra her eyin bitecei, o srada kimin aklna gelirdi? kisi topran altnda, biri dul, tekiler zincirlerde, bense elimdeki kck eyi d yitirmi. Olanlardan etkilenmeyen yalnzca bozkr, dalar ve grnmez bir rzgrn kovalad bulut glgeleri. Nicolaas van der Merwe'nin cuma gn retmeni almaya Joostens'lerin iftliine gideceini duyunca, beni de gtrmesini ondan rica ettim. Hem u boucu dalardan bir sre iin kurtulacama, hem de Nicolaas'la babasnn hastaln konuma frsat bulacama seviniyordum. Yazk ki, Galant'n yannda bu konumay bir trl yapamadm. (te yandan Nicolaas' m varl da, Galant'la konuup kundura konusundaki yanl anlamay dzeltmemi 'engelledi.) Galant iki akam nce evime gelmiti. (Nicolaas'n yolculua kacan ondan renmitim.) fkesi burnundayd yine. Kunduralarm almaya geldim. Daha bitmedi. Son zamanlarda iim bamdan akn, biliyorsun. Benim kunduralarm Nicolaas'a verdin.

Yanlyorsun. Biraz sabrl ol, kunduralarn yaknda bitecek. Sana sz verdiim gibi tabanlar bile kestim, biliyorsun. Hani nerede? Onlar Nicolaas'n kunduralarna kullandn. Ortahk darmadankt. Her yan aradmsa da tabanlar ' bulamadm. Galant a yalan sylediimi sand. (Daha sonralar ortal dzeltirken onlar buldum. O zaman da i iten gemiti.) Sen de teki efendiler gibisin! diye haykrd. Frtna karsa tekilerle birlikte sen de srkleneceksin! Neden sz ettiini anlayamamtm. Sonradan anladm, ama ok geti artk, her ey olup bitmiti. Cuma sabah erkenden yola ktk. Nicolaas'n kzlar araba tozdan grnmez oluncaya kadar arkamzdan el salladlar. Frans du Toit'in iftliinden balayarak yolumuzun sndeki iftliklere uraya uraya Wagensbooms Irman, Elands Kloof'u, Uzun Irma geride braktk. iftliklerde bize ay, kahve, iki, yemek vaktiyse yemek ikram ediliyordu. Nicolaas iftlik sahipleriyle sohbet ederken, ben konumalara pek katlmyor, kendi dncelerime dalyordum. Bu yzden neler konuulduunu 346 sonradan anmsayamadm. Joostens'lerin iftliine vardmzda hava kararmaktayd. Orada geceledik. retmen Jan Ver-lee'yle tantm. (Sska, soluk yzl, arbal, bilgs grnl bir adam.) Cumartesi gn Nicolaas'n kaynbabasmn iftliine gittik. Yal Jan du Plessis gece bizi brakmad. Ertesi sabah erkenden kalktm, gece iyi uyuyamamtm. Gnlerden pazar olduu iin ortalkta kimse yoktu, kleler bile. Hi armadm, sabaha kadar lem yapmlard nk. Tahta sradaki bir ivinin yznden yolda neler ektiim aklma gelince, a-lrdan bir eki alp iviyi aktm. Arabadan inerken, src yerinin altnda bir kabarklk gzme arpt. stne Galant'n yrtk ceketi rtlmt. Dalgn dalgn csketi kaldrdm, altndaki kn ctm, bir mermi kalb grnce olduka ardm. Olaand bir eyden kukulanmak iin bir neden yoktu, yalnz kalbn byle sarlp sarmalanm olmas biraz garipti. Dnmeme frsat kalmadan Jan du Plessis mutfaktan kp kle anm n:d, beni kahvaltya ard. Sabah pazar dualar ve gevezelikle geti. ledensonra iftlie dnmek zere yola koyulduk. Verlee durmadan kendisinden sz ediyor, kars ise hi konumuyordu. (Tabebekle oynar gibi bebeini sallayan, ince yapl, sarn, ok gen bir kzcaz.) Gne batarken Hud-den-Bek'e vardk. Hazmszlktan ve scaktan bunalm olmasaydm, mermi kalbn unutup gitmezdim herhalde. Verlee biraz enesini kapasayd. Nicolaas'n yannda Galant'la ya da Galant'n yannda Nicolaas'ia konumaktan ekinmeseydim... Eer, e-er... Su nerede ve kiminle balar? Anlatlacak pek az ey var, ama o yolculuk akitrndan hi kmyor. Sonradan olanlar aklayacak ipular o gnlerde sakl sanki. Benim yaamm, onannkine yle bir srnd geti. Ali-da, yal Piet, gen Nicolaas ve Galant. Onlann yaamna burnumu sokmak istemedim. Yan tutmamaya, onlar krmamaya a-

ltm. Gelgelelim hafif bir dokunu bile dengeyi bozdu. Dncesizce edilen szler, sz verildii halde yaplmayan bir ift 347 kundura. Galant'a istedii kunduralar yapsaydm, belki de bunlar olmayacakt. Onca yldan sonra Alida'y aramaya kma-1; saydm, belki de Piet'e inme inmeyecekti. Sal yerinde ol- sayd, belki de karklk kacan tam zamannda anlayacak' ve bir yolunu bulup onu engelleyecekti. Bu sonradan kamak olanaksz myd yoksa? Olanlar kanlmaz klan, iyiniyetli bir gzlemciyi bile suorta durumuna dren bu topraklar myd? Bilmiyorum. Yaamlarmzla ilgili yargnn oktan verildiinden habersiz, o masum grnl topraklardan getik ve yolculuu tamamladk. ROOY Galant yolda pek az konutu. Efendinin ara sra sorduu sorulan evet ya da hayrlarla yantlyordu. Yal D'AIree de suskundu. Ak salar, rzgrdan darmadan, aznn kesinde yaklmam piposu, yaknlar seemiyormu gibi uzaklara dikilmi bulank gzleri. Ama iftliklerde durup atlar zdmzde, efendiler yemek imek iin eve girer girmez Galant alyordu. abuk olun, fazla vaktimiz yok. Herkesle konumalyz. Yalnz Frans du Toit'in iftliinde konumaktan ekindi. Adam blge avuuydu. Klelerinden biri bize kallelik edecek olursa, tek bir silah bile patlamadan Toit'in adamlar ensemizde biterlerdi. teki iftliklerin tmnde kleleri topladk, Galant onlara tasarlarn aklad. Onlar konuurken ben aptal aptal dinledim. Bu konular ba 348 na gre fazia derindi. Orada dikilip duracama bozkrda yaban kedisi kovalamay ya da ku yuvalarndan yumurta armay yelerdim, ama Galant beni yanndan ayrmyordu. Beni byle adam yerine koymas koltuklarm kabartyordu dorusu. Biri bana bir ey soracak olsa, Galant'a kulak ver. O bizim nderimiz, ben de onun sa koluyum, diyordum. Bana saygyla bakyor ve Gaiant'a biraz daha sokuluyorlard. Burada iler nasl? diye sorard Galant. Noel ve ylba-yla ilgili sylentileri duydunuz mu? Kimi konumak istemezmi gibi ask suratla, kimi hevesle, Duyduk, ama ylba gelip geti, derlerdi. Szlerini yerine getirmeleri iin onlara zaman tandmz halde beklediimiz haber gelmedi. zgrln kucamza dmeyeceini anladk artk. zgrlk verilmez alnr. Yreksizler hava alrlar, zgrle ancak onu hak edenler kavuur. Szn burasnda yallardan biri atlrd. Topumuzu gebertirler.

Bu yzden iftlik iftlik geziyorum ya. Gzlerinizi drt cn, silahlar nerede sakladiklarm renin. Ayaklanma gn geldiinde, efendiler neye uradklarn anlamadan silahlar bizim elimizde olmal. Ayaklanma gnnn geldiini nasl anlayacaz? Be, on gn iinde size haber salacam. Hep birlikte Hud-den-Bek'ten yola kp btn dnyay dolaacaz. Bu arada kulaklarnz an ve hazrlann. Ya asker gnderirlerse? Elimizi abuk tutarsak, askerler gelmeden uzaklam o-luruz. Ate amamz bile gerekmez belki. Yalnz unu kafanza sokun, Hollandallar direnecek olurlarsa, herkes silaha davranacak. Yok yere kan dkmeyeceiz, ama gerekirse ldrmekten korkmayacaz. Kendi cannz da dnn. Aranzdan biri bizi arkadan vurmaya kalkarsa, nce onun kan dklecektir. Anlald m? Anlald. __040 _ Her ey bittikten sonra iftlikleri teker teker dolaacam, bize katlmayanlarn canlarna okuyacam. Galant bunu syleyince, srtmda rmceklerin gezindiini hissederdim. Kadnla ilk yatnda da byle olur adam. Boazm kurur, soluun kesilir, o korkuyla kark zevki bir daha unutamazsn. Uradmz iftliklerde tek tk de olsa efendilere kar ayaklanmaktan korkanlar kyordu. Galant kn Cape'de grdklerini ve duyduklarn uzun uzun anlatarak onlar yreklendiriyordu. Ayrca her iftlikten bir adam seiyor, onu ayaklanma gn silahlar ele geirmek ve teki kleleri toplamakla grevlendiriyordu. Efendi Joostens'in iftliinde geirdiimiz gece konyak su gibi akt, Galant'n dili iyice zld. Omzumuzda tfeklerle Masa Dana kacaktk, Cape'in beyleri nmzde eileceklerdi, btn lkeyi ele geirecektik... Saatlerce konutu durdu. Adamlar oraya buraya serilip uyuyakaldlar sonunda. Horozlar tyordu. Galant'n da bir yana devrileceini sanyordum, ama atein bandan ayrlmad. Ben de yannda oturuyordum." Uzun sre hi konumad. Titreen alevler yava yava snd, kzl korlardan geriye kl kald. Sessizlii bozmak iin, Bugn iyi i becerdin, dedim. Btn Bokkeveld senin yannda. Karlk vermedi, iitmemiti belki de. Bana da silah vereeek misin? diye sordum. Gzlerini ksp bana bakt. Ka yandasn, Rooy? Ne diyeceimi armtm. Bilmem ki... diye kekeledim., On sekiz galiba. 1 Bir kahkaha att. On drtten bir gn fazla olamazsn. |

Kadnla yattm ama. Ne olacak yattnsa? Siiah da kullanabilirim.

Greceiz, diyerek ban evirdi, bir an sonra, Yoo, doru olmaz bu, dedi. Bana gven. Ne istersen yapacam, sz veriyorum. Masa 350 Dana ktn gn ben de yannda olacam. Yavaa ban sallad. Nasl bir ie girdiini bilmiyorsun, Rooy. , , Biliyorum. Her szne kulak verdim. Yoluma kan vuracam. Sen kle deilsin ki, Hotteno'sun. Thys'e klelerle Hottentolar arasnda fark olmadn sen syledin. Hepimiz boyunduruk altndayz. Bu ie karma istersen. Olmaz. Elimde yepyeni bir silah tutmak istiyorum. Ca-pe'e gitmek, oralar kendi gzmle grmek istiyorum. Biz oyun oynamyoruz, Rooy, bu bir lm kalm ii. Hepsini temizleyeceim. Her yerde kan ve beyin paralar greceksin. Gerekmedike kan dklmesini istemiyorum. Sen ne dersen onu yaparm yleyse. Keke herkese senin kadar gvenebilseydim. Ama sen daha ocuksun, ocuklar... Sustu, fkelenmi gibiydi. ocuklarmz iin ayaklanmak zorundayz. Ama seni de felakete srklemek istemiyorum. I Tehlike yok ki. iftlik iftlik dolaacaz, herkes bize katlacak, ellerimizde tfekler olacak. Efendinin Cdpe'den yeni ald silahlardan birini bana versene. Galan daha szlerim bitmeden ayaa kalkt, bir sre dolatktan sonra snm atein karsnda durdu. Cok alak sesle konumaya balad, sesini zor iitiyordum. Bir eyi yreinde uzun sre tayorsun. Onunla yz yze gelmek istemiyorsun, bunun gerekmemesini diliyorsun. Sonra gnn birinde baka aren olmadn anlyor ve harekete

geiyorsun. Ama iinden, keke bunu yapmak zorunda kalmasaydm, diyorsun hl. '-<] akn akn, Adamlarla konuurken byle demiyorsun. diye mrldandm. Onlara bana katlmalarn salayacak szler sylyorum. L HALK KTPMANtSf

Ama yreimin iindekini yalnz ben bilirim. Btn bunlara gerek yoktu. Nicolaas'a bir frsat vermitim. Her ey bambaka olabilirdi. Olmad ite. Eilip yrtk ceketini yerden ald. Ba-ladm ii bitirmek zorundaym, korkak durumuna dmek istemem. Hl tedirgindim. Yorgunsun. Biraz dinlenirsen keyfin yerine gelir. ini ekerek, Keyfin yerine gelmez artk, dedi. Ne olursa olsun unu unutma, Rooy: Bunu yapmaktan baka arem yoktu. Gzlerim kapanyordu, orackta dalp gitmiim. Dmde byk bir sava grdm. Bozkrda doludizgin ilerliyor, yolumuza kan hereyi vuruyorduk. Ertesi gece Byk Efendi Jan du Plessis'in iftliinde kaldk. Oradaki herkesi uzun sredir tandmz iin Galant'n onlar kendi yanna ekmesi zor olmad. Yalnz yal Adonis bahane stne bahane bularak Galant' saatlerce uratrd. Onun bu sabr beni bile artmt. Galant, du Plessis'in bir mermi kalb olduunu biliyormu. Komular mermi dkmek istediklerinde onu dn alrlarm. Adonis'e kalb getirmesini syledi. Bakalar getirmeye davrandlar, ama Galant onlara engel oldu. Adonis'in getirmesini istiyordu ille de. htiyarn gnln etmeye altn sandm. Kalb arabada torbalarn altna saklayp stn ceketiyle rttkten sonra, O adama gvenmiyorum, dedi. Madem gvenmiyorsun, niye onu bu ie kartrdn? Ya bize kallelik -ederse? te bu yzden kalb ona getirttim. ster istemez bu ie girdi. Artk kallelik 'edemez. Srttm. Herkesin dilinden anlyorsun. nmzde ok uzun bir yol var, dedi i ekerek. Hani birka gn sonra ayaklanacaktk? Her biri bir yaam kadar uzun gnler. 352 iftliklerin ouna gittik, gidemediklerimize nasl haber vereceiz?

Kayglanma. Biz harekete geer gemez hepsi haber alr. hepsi bize katlr. Bu tpk orman yangnna benzer. Balad m. rzgr kesilmedii srece snmez. Sustu, uzun bir sre sonra kendi kendine konuur gibi, Rzgr kesilmedii srece, diye yineledi. PAMELA Yola kmadan bir gece nce Galant ok yorgundu. ocuun doumundan sonra balayan azgnl sonunda gemi gibiydi. Bu deiiklik zellikle dikkatimi ekti, nk o gece birlikte geirdiimiz son gece oldu. Pazar akam yoldan geldiklerinde, Abel iftlikteydi. Galant btn gece onunla konutu. Pazartesi akam efendinin atna atlayp gitti, afakta dnd. Ertesi gece de ben mutfakta yattm. Bundan byle mutfakta yatp evde konuulanlara kulak kabartacaktm. O gece son gecemizdi, ama Galant benimle sevimedi. steksiz olduundan deil, baka bir eyden. Yannda yatp gsn tutmak ve yreinin atlarn hissetmek istiyorum, dedi. Yreimin nesi ilgin? yfe canh ki. Durmadan tp tp atyor. Galant, neyin var senin? Kprdama. Uzun sre ylece yattk, sonra da eli gsmde uyuya-kald. Bense bir trl uyuyamyordum. Kendimi bir yana itilmi 353 Sesler Zinciri F : 22 gibi hissediyordum. Gecenin bir saatinde yalnzla daha fazlo dayanamadm. Onu hafife drttm. Uyku sersemliiyle bir eyler mrldand, dlerinin tadn iine sindirmek istercesine yutkundu. Sabah m oldu? diye sordu. Hayr, ama yarn gidiyorsun. Uzun srmeyecek, pazara dneceiz. Ya sonra? Sonrasn biliyorsun. Bunu yapmaya kararl msn?

Yapmak zorundaym. Birlikte olduumuz ilk geceyi anmsyor musun? Hani bana, Galant sen kimsin, diye sormutun. Bu soru o gn bu gndr beynimi kemiriyor. Bu nereden aklna geldi imdi? Sorunu o gece yantlayamamtm, ama yant bulmak zereyim. ok az kald. Klelikten kurtulur kurtulmaz kim olduumu syleyeceim sana. Bu soruyu ancak zgr insanlar yantlayabilir. Seni bu yola benim srklediimi mi sylemek istiyorsun yoksa? Hayr, benim gzlerim kr deil. Bu karanlkta ne gryorsun, bilmem. Yanmda kalmalsn, Pamela. Bu yolun sonunda bizi neyin beklediini bilmiyorum. Bunu kimse bilemez, ama benden ayrlmamalsn. Birka gn ncesine kadar senden ayrlmay dnyordum. Gvdesi kasld. Niye? ocuu dourduktan sonra, diye fsldadm. Dayanacak halim kalmamt. Karanlk beni yreklendiriyordu, ama duygularm aklamak yine de gt. Usulca gsm okamaya koyuldu. Gzlerimi kapatp bam omzuna yasladm. nceki gn Byk Efendi Jan iftlie geldi. Ona beni geri gtrmesini syledim. Beni kzna dn vermiti biliyorsun. Ne dedin adama? 354 Bana kt davrandklarn, burada kalmak istemediimi syledim. O ne dedi? InciJ gfoi konutu. 'Seni vaftiz bile ettiler, Pamela. nancn bu kadar gsz m? Cennetle dllendirileceimizi bilmiyor musun? Kullar aclara katlanmasn bilmeli. sa Efendimizi dnsene. Nicolaas'n sana ne yaptn niin sylemedin? Buradan gitmek istememin nedeni o deildi. Bu szleri nasl syleyebildi-ime hl ayorum. Ortalk aydnlk olsayd syleyemezdim. Niye gitmek istiyordun peki?

Senin yznden. Sana kt m davranyorum? Ondan deil, Galant. Ben sana yalnzca ac verdim. Sesini karmaynca fkelendiini sandm. fkesini gvdemden karmasn bekliyordum, ama kprdamad. Sonunda, Bu yandayz da ondan, dedi. Kle gzyle baktmz iin doru drst gremiyoruz. te yana geince her ey aydnla kavuacak. Bir gne doacak. Sana kim olduumu syleyeceim. Birbirimizi gerekten tanyacaz. Byk efendi gibi konutun. O yan, bu yan ne demek? Cennetten cehennemden sz etmiyorum ben. Sana anlattm o kadn gibi kayalara zincirlenmiiz. Birka gn sonra her ey deiecek. zgrle kavuacaz, o Yce Irman kar kysna geeceiz. O zaman gzlerimiz ak seik grecek. Yardmna ihtiyacm var, Pamela. Nasl yardm edebilirim? Biz yarn gidiyoruz. Evden silahlar alp bir yere saklaman istiyorum. Ortalk kan glne dner, Galant. Bunu nlemek iin silahlan alman istiyorum. Onlar gvenli bir yere gizle. ok korkmutum. Karanlkta konumak baka eydi, silah 355 almak baka. Silahla oyun olmazd, silah lm getirirdi. Uzanp onu kendime ektim. Gei hadi. Az sonra sabah o-lacak. Bu gece olmaz, Pamela, diye fsldad. Sana zgr bir adam olarak gelmek istiyorum. afakta yola ktlar. Atlar dizginlerin Galant'in elinde olduunu bilirmi gibi neeyle yryorlard. O gece hanm uyurken yatak odasna girdim, yatan stndeki rafta duran iki tfei aldm. Souk namlular okarken, en kk kz uykusunda inledi. Hi duraksamadan silahlan yerine koydum. Hanmn uyanmasndan korktuum iin deil, ocuk yznden. kinci gece herkes yattktan sonra, hortlak gibi evi drt dndm. Gelgelelim yatak odasna bir trl giremedim. Horozlar tmeye balamlard. Fazla vaktim kalmamt. Silahlar imdi olamazsam, bir daha alamazdm. Usulca mutfak kapsn atm srada hanmn arkamdan bana seslendiini duydum. ADONIS

Alaka bir yaian. Mermi kalbn benim aldm ve Ga-lant'a verdiimi syleyenler yalan sylyorlar. Galant oldum bittim beni sevmez. Bet'in iftlie yeni geldii sralarda, bana baltayla nasl saldrdn unuttunuz mu? imdi de suu benim stme ykmak istiyor. Kalbn alndn, onlar gittikten sonra-farkettik. Kendi almtr. Bu konuda hibir ey bilmiyorum, bilmek de istemem. Efendim bana hep iyi davrand. Onsuz ne yaparm? 356 CECIUA Yine o d grrken uyandm. (Hep o d.) Mutfaktan tkrtlar geliyordu. Kalkp baknca Pamela'y arka kapnn nnde buldum. Ne yapyorsun? Srayarak dnd. ey efendim. Dar kacaktm. Midem ok kt. Btn gece evde gezindiini duydum. Hasta msn? Hayr, efendim. Gaz herhalde. Peki k. Gelirken bana tenekeyi de getir. Az sonra hava aydnlanacak. kt. Onu hep bir kte, yllardr hizmetimi gren bir hizmeti olarak dnrdm. Kadn olduunu ilk kez o gee far-kettim. Huzursuzlua Galant'in yokluu neden olmutu hi kukusuz. Onu kskandm, keke ben de Nicolaas' byle sevebil-seydim. Kleleri yeni bir gzle grmeye balamtm. nsann bana trl dert aan, ev hayvanlar gibi hep ayak altnda dolaan bu yaratklarda da insanca bir duygu krnts vard galiba. te yandan Pamela ilkel igdlerini kocamn yannda bas-trabilseydi, o beyaz ocuk hepimiz iin bir utan simgesi olarak dnyaya gelmezdi. Ama bunlar hayvans bir kurnazlkla bir erkein gszlnden yararlanmay iyi becerirler. Yine o d geldi aklma. Tanrya kr Pamela d sona ermeden beni uyandrmt. Bu kadar bile midemi bulandrmaya yetmiti. Ayn karabasan trl eitlemelerle ka kez grmtm kimbilir. Evde, bozkrda, ahrda ya da baka bir yerde yalnzken, karaderili bir erkek karma kard. Yzn hi grmedim. Gitmesini sylemek isterdim, sesim kmazd. Adam yaklatka boazm kasird. Barmaya alrdm, yine sesim kmazd. Adam giysilerimi yrtp beni yere ykar, bana aza alnmayacak kadar iren eyler yapard. Tanr akna ldr beni, diye yalvarrdm. Elinden kurtulmak iin lmeye bile razydm. Bir kadnn bana gelebilecek en kt ey, karaderili bir erkein saldrsna uramakt. Uyannca, btn gvdem amur ve smkten daha pis eylere bulanm gibi kendimden tiksinirdim. Hemen kalkar, uzun uzun ykanrdm, karabasann pisliinden bir trl arnamazdm. nsan nne kmak istemezdim gnlerce. O gece de ayn eyleri grmtm, ama Pamela beni karabasann en iren blmnden kurtarmt. iftlik canlanmadan ok nce teknede ykandm ve snfa gidip oturdum. retmenle kars iin hazrladmz eklentinin bir blmn, byk bir dolapla ayrp snf haline getirmitik. ncil'i kucama koydum, bir sre sayfalarn kartrdktan sonra

dnmeye koyuldum. ncil'in kucamda ak durmas, dncelerime a-klk kazandryordu. Belki de Tanr bu karabasan araclyla Nicolaas'a beslediim kini onaylamadn anlatmak istiyordu. Biz c kz ocuk vermiti, erkek ocuk sahibi olmamz istemedii belliydi. Yaknmay srdrrsem, Nicolaas gnah batana bsbtn gmlecek ve bunun sorumlusu ben olacaktm. leride daha saygl davranmalydm. Kocam yolculuklara ktnda, genellikle daha gvenli, daha denetimli olurdum. Evi ve iftlii kendi isteime gre ynetebilmek houma giderdi. Ama o pazar sabah yalnzlk ekiyordum, bunu yadsyamam. Tanr insan;, yanndakine kolayca -dokunmasn engellemek iin, iki aya stnde durabilecek biimde yaratmt belki. Yalnzlk insann kanlmaz yazgsyd. Yannda birinin olduunu bilmek insana huzur veriyor yine de. 358 Erkeinden uzak kalmann tedirginliiyim uykusu kaan bir kle kadn, dn en kt blmnden kurtuluum, bana kendi gereksinmelerimin niteliiyle yz yze gelmeyi retmiti. ocuklar avluyu dolduran tiz sesleriyle koa koa evden ktlar. ncil'i elime aldm, gnlk ykmllklerimi Tanr adna yerine getirmek zere kapya doru yrdm. VERLEE Martha i kesimlere yerleme tasarlarma bandan beri kar kmt. ape'de daha gvenli, deha rahat, daha elenceli bir yaam sreceimizi sylyordu. Orada doup bymt, btn hsmlar oradayd. Oysa benim Oape'den uzaklamak istememin en byk nedeni onun hsmlaryd. Krk yandan sonra evlenmeye karar vermek pek de kolay olmamt zaten. stelik ailesi her an yanmzdayd. Her ie karyor, bitmez tkenmez t/eriyle beni bunaltyorlard. ocuk dodu doal bsbtn ekilmez olmulard. Van der Merwe'nin i nerisini fazla dnmeden kabul etmem byle aklanabilir. Martha, Joostens'in iftliine giderken yol boyunca alad, ocuu da huzursuz etti. iftlie varnca iler biraz dzeldi bereket versin. Joostens, Martha'nn uzak bir hsmyd. Kars da verdii ilalarla bebein karn arsn geirdi. Orada iki hafta kaldk. Pazar gn Van der Merwe'nin arabasyla yola ktmzda, Martha alamyordu, ama konumuyordu da. Yalnz bir aralk kulama eildi, kimsenin duymayaca kadar alak sesle, Bana bunu yaptn iin seni hibir zaman balamayacam Jan, dedi. 359 Biraz sabrl ol, Marha, diye yalvardm. Kendimize ait bir evimiz olunca, yeni yaamn benimsersin. Bamza kt bir ey gelirse, bunun sorumlusu sensin. Elbette. Sesimin biraz sert ktn biliyordum, sinirlerim gerilmeye balamt. Nicolaas van der Merwe'yle yannda getirdii ufak tefek ihtiyarn konumadklarn grnce, onlara Dou Cape'de gezgin retmenlik yaptm sralarda bamdan geenleri anlatmaya koyuldum. (Herkesi hayretler iinde brakacak olaylar.) Van der Merwe

ocuklarna retmen olarak benim gibi birini semekle ne kadar iyi ettiini bir an nce anlasn istiyordum. ocuklar sert, ama gvenilir ellerde olacaklard. Yazk ki, c de kzd. (Kadnlar eitmek iin harcanan cabalar boa gidiyor. te Martha. Mrebbiyelerle bym, okulu bitirmi de ne olmu? Grd renimin ev ilerine ne yarar var? Bebei bile emziremiyor. Van der Merwe'nin iftliinde yeni doum yapm bir kadn varm neyse ki.) Van der Merwe'nin ocuklarnda baar salayabilirsem, komulardan bazlar er-kek co,-cuklarn bana gnderirlerdi belki. Bu durumun benim iin bir d saylacan biliyordum; ne var ki, Martha'nn ailesinin yannda geirdiim bir yldan sonra yeni bir balangca ihtiyacm vard. Bamszlma yeniden kavuacaktm hic deilse. 'Martha da zamanla bunun yararn grecekti. Van der Merwe ara sra bir eyler sylyordu. Beni dinle-miyormu gibi, anlattklarmla ilgisiz eyler ounlukla. Baz konulardaki grlerinin, hele klelikle ilgili olanlarn ok artc olmasna karn, her szn onaylyordum. Cahil bir a-damd kukusuz. Ama daha ilk gnden ona ters dmek oimaz-di. Benim patronumdu, zellikle karmn hatr iin onunla iyi geinmek zorundaydm. leride onu yava yavd aydnlatabilirdim. Pazar gn Du Plessis'in iftliinden hareket ederken, sesimin inandrc kmasna abalayarak, Ltfen kayglanma. Martha, dedim. Bu hafta yepyeni bir yaama balyoruz. Bu 360 ,nu gzel bir serven olarak dn. yle deil mi, Bay D'Alree? Ufak tefek ihtiyar hafif bir aknlkla bakt bana. BAREND O pazar sabah Hester'in yine btn saldrganl stndeydi. Durup dururken tutulduu o huysuzluk nbetlerinden biri daha. Ayn kt gnlerinde de deildi stelik. Sabah gzmz aar amaz tartmaya baladk retmenle tanmak iin Hud-den-Bek'e gitmeyi nerdiimde de hi aklama yapmadan kt. Ama bugn pazar. Gidip aileyi bir yoklasak iyi olur. Senin ailen, benim deil. Cann krba istiyor. Krbala yleyse. Kzm bir ksrak gibi dikbalsn. Pazar gn hem de. Burun kvrarak, Kendini iyi bir aygr sanyorsun, deil mi? dedi. Bir geoe ncekinden daha hafif bir tokat. Her zamanki gibi yine kendi kanmt. Sonunun neye varacan bile bile kavgay balatan oydu. Yine de o sabahki ksa atma, huysuzluunun nedenini anlamama yardmc oldu. Cumartesi gn leden sonra bir yerden kat anlalan, gzel bir ksrak gelmiti iftlie. Huysuz, yabanl bir hayvan. Abel onu binbir glkle yakalayp avluya getirdi. Ksra gren aygrm lgn gibi ahrdan frlad. nde ksrak, arkada aygr nlerine kan her eyi paralayarak iftlii drt dndler. Arka avuldaki k>5k sebze bahesi altst oldu, barakalardan birinin duvar y-

 361 kld, ayva bahesinin iti paraland. Sonunda aygr, ksra avlu kapsyla ahrlarn arasndaki ta duvara kstrd. Uzun sre birbirlerini srdlar, ifteler savurdular, derken ksrak boyun, edi. Eve doru yrrken, Hester'in arka kapda durduunu grdm. Yumruklar sklm, az yar ak, yanaklar ter iinde. Beni grnce ieri girdi. Daha sonra bu olaydan ikimiz de. sz etmedik. Ama gece lambay sndrr sndrmez ineli szlerle bana satamaya balad. Onu zor kullanarak susturmak zorunda kaldm. Atlar iftleir grmek onu heyecanlandrm olmalyd. Sabahki huysuzluuna baklrsa, hl o heyecann etkisindeydi. Sen gelmezsen olanlar alr giderim, dedim. Pieter ok kk Olanlar alp gideceim dedim. Sen ister gel ister gelme. Fikrini deitirmeyeceini biliyordum elbet, ben de deitirmeyecektim. Atlar arabaya ko, dedim Abei'e. Sen de bir ata- atla, ksra da yedeine alp bizi izle. Hester, Ksra nereye gtryorsun? diye sordu. Hayvann gideceine zlm grnyordu. Burada brakaym da ortalk yine altst m olsun? Sahibini arayacam. Belki D'Alree'den kamtr. Byle gzel bir at cndan bakas elinden karmaz. u herif pilisini prtsn toplayp bir gitse. O zavall ihtiyara kar neden bu kadar anlayszsn? Sana gre ben herkese kar anlayszm. Birden ekledim. Arkam dner dnmez ksra aygrn yanna gtrecektin, yle deil mi? Hester'in yz fkeden kpkrmz kesildi, tek sz etmeden, ocuklar bile pmeden eve girdi. Frans du Toit'in iftliinde durmadm. Ksran ona ait olmadn biliyordum. yle bir adamn iftliinde mola vermek: benim yaradlma ters dyordu. Yaka silktii bir adam k'K 362 maktan ekinmek, Nicolaas'a zg bir korkaklkt. D'AIree'nin yerinde Plaatjie Pas'dan bakasn bulamadm. Ksran oradan kamadn syledi. Campher ve Dollie iki aramaya bir yerlere gitmilerdi mutlaka. Beyaz bir adam klelerle nasl byle ili dl olabilir, aklm almyor.

Hud-den-Bek'e vardmzda Nicolaas daha gelmemiti. Acelem yoktu, bekleyebilirdim. Abei'e ksra ahra balamasn syledikten sonra Cecilia'yla birlikte le yemei yemek zere ieri girdim. O ksraktan ektiklerim yeterdi, bundan byie ona Nicolaas baksnd. Saatter gemek bilmedi. Cecilia rnek bir ev kadnyd, ama sohbeti pek yavand. Hasat, Nicolaas'n yolculuu, babamn hastal, ocuklar ve retmenle ilgili sylenecek her ey sylenip bitince, konuulacak konu kalmad. Hester'in olaylaryla karlaacam bilmesem eve dnecektim. Yemekten sonra dinlenmeye ekildik. Cecilia kendi yatak odasna, ben ocukla-rnkine. Scaktan uyuyamadm. Avluda t kmyor, ieride sinekler vzldayp duruyordu. retmen iin hazrlanan ekien-ide oynayan ocuklarn sesleri de duyulmaz oldu bir sre sonra. Dar kmamalar tembihlendii halde, galiba meyva bahesine gitmilerdi. O scakta pelerinden gitmeyi gzm yemedi. Aklma kendi ocukluum gelmiti. Byle scak gnlerde soluu bette alrdk. Cecilia'nn yemeklerinin verdii uyuuklukta, kendimi ocukluk anlarna braktm. Bette geirdiimiz saatler. Hester'i soyunmaya zorladm gn, bana kar k. Her zaman, her konuda bana kar kmt. Benimle evlenmeyi kabul etmesi bile beni dkrklma uratmak iindi. Bozkrda, dalarda dolatmz gnleri anmsadm. Bir gn dadayken frtna kopmutu. Nicolaas'la birlikte, Galant'ia Hester'i arkada brakp vargcmzle kamtk. Sonradan, onlara yldrm arpm olabilecei aklmza gelince, dmz patlamt. Meer o srada ikisi Rose Anann kulbesinde rahat rahat otururlarm. Gemii dnnce, tehlikeler arasnda bydmz anlyorum. Yine de hepsini atlatm, sa salim bfe 363 gnlere gelebilmitik. Yalnz yolun bir yerinde o serven duygusunu yitirmitik. nmzdeki yolu ak seik gryorduk artk, orada bizi bekleyen srprizler yoktu. Bu iyi bir eydi belki,, belki de kanlmazd. Ama insan, keke baka trl olsayd, diye dnmekten kendini alamyor. Ne olmasn istediimi bilmiyorum. Bir zamanlar baka olaslklar vard mutlaka, imdi hepsi ok gerilerde kald. Nasl bir deiiklik yaamlarmza yeniden serven tad ve anlam verebilir? Hester'i umutla beklediim gnlere geri dnmek olas m? Yllar nce bykler vard, annem, babam. Onlarn karsnda da biz ocuklar. Pazar ledensonralar dnyay umursamadan bette oynayan ocuklar. imdi bizim ocuklarmz oynuyordu. Apansz bym,, vaktinden nce orta yal olmutuk. Birka yl sonra sra bizim ocuklarmza gelecekti. Bunun bir sonu yok muydu? Bunlar dnmemeye altm. Pazarlar hep byle karamsar durdum. Aylaklk insan dnmeye srklyordu. Hafta-iinde gn boyu alrken, her eyin benim denetimimde olduunu bilmek iimi gvenle dolduruyordu. Oysa tatil gnlerinde dnya avularmdan kayyordu sanki, kendi iftliimde bir yabanc oluyordum. O ar sessizlikte neler olup bittiini kestirmek olanakszd, insan bilmedii eyi denetieyemiyor ve ylgya kaplyordu. Abei'in en kahkahas avluda bir top gibi patlad. Kendime* karn, ona imrendiimi kabul etmek zorundaydm. Byle tasasz olmay isterdim dorusu, ok kk yata srtma sorumluluk ykienmeseydi olabilirdim de. Birlikte Cape'e gidiimizi anmsadm. Evden uzakta olmak, srtmdan ar bir yk kaldrmt. Atein banda onun kemann zevkle dinlemi, onunla ayn testiden konyak imi, hatta ara sra arklarna bile katlmtm. Ama i rndan kmaya balaynca, snr izmek yine bana dmt. Ben onun gibi kendimi mzie ve elenceye kaptrmakta zgr deildim.

Cape'de kemann kaybetti, nasl kaybettiini de doru drst aklayamad. Gerek apak ortadayd, beni holandm bildii bir eyden yoksun brakarak benden alacakt akl sra. Kleler efendilerini cezalandrmak iin byle aalk yollara bavururlard. Bu davran aramzda derin bir uurum amt. Daha sonra da bir gece beni belle tehdit etmeye kalkt. O bir anlk tehditte ektiim korkuyu hibir zaman unutmayacam. Frtna ekenler, yamur biecekler. N'e korkun eyler dnyordum byle. Scaktan uyumu beynime sz geire-miyordum. Gn bitmek bilmiyordu. Nicolaas gne batarken geldi. retmeni gzm hi tutmad. Kars kendi halinde, sevimli bir kzcazd. Bebekleri durmadan alyordu. Cecilia bebei emzirmesi iin Pamela'y ard. Kahve iip sohbet etmek zere oturma odasna getik. Kapya kadar gelen D'AIree beni grr grmez zr dileyip gitti. Nicolaas'a: Bu adam bamza dert olmaya balad, ondan kurtulmann bir yolunu bulmalyz, dedim. Babam kzar. Baban l gibi yatyor. Ne yaptmz ne bilecek? Anlar bakarsn. Tatszlk karmamak iin konuyu deitirdim. Uradn iftliklerde iler nasl? ou harman kaldrm. rnden memnun musun? Hem de nasl. Yllardr byle bol rn almamtm. Yolda, kaan ksran arayan birine rastladn m? Ne ksra? Olanlar anlatnca, stersen hayvan burada brak, dedi Nicolaas. Sahibi er ge kagelir. Kimse gelmezse benim olur. Ksrak satn almak iin Tulbagh'a gitmeme gerek kalmaz bylece, Galanfn vahi atlar ne kadar sevdiini bilirsin. Bu gnlerde en iyisi kasabalara inmemek, dedim. ngilizler bize huzur vermeyecekler. Daha fazla sorun karacaklarn sanmam. Yolda Frans cfu Toit'e uradm, Cape'den hi haber almam son gnlerde. 365 Anlalan ngilizler klelere zgrlk vermekten vazgetiler. Du Toit yine neler zrvalad? Bildiin gibi, adalet, dzen falan.

Adamn ii gc palavra skmak. O suratla baka ne yapsn? irkinlerin papazlk taslamas kolaydr. O srada kars Verlee'yi ard. Adam odadan kar kmaz, Niye retmen tuttun bilmem ki? dedim Nicolaas'a. ocuklarn kafasn samasapan eylerle dolduracak. Nicolaas, Balama yine, diye ayaa kalkt. Gel de bana ksra gster. Abel arka kapda efendim? Nicolaas geceyi orada geirmemi nerince sevinerek kabul ettim. Abel'e, Galant'n ya da baka birinin kulbesinde kalmasn syledim. Hester kimbilir nasl kayglanacakt. Ona iyi bir ders olurdu bu. Ahrdan kp harman yerine doru yrdk. Niye buray hl onarmadnz? diye sordum. Nicolaas zr dilercesine, Vakit bulamadk, dedi. Galan bu gece onarp svayacak. Allan geride brakp dereye kadar konua konua yrdk. Az sonra karanlk basacakt. Geceyle birlikte iftlii saran huzur, serin, duru sular gibi vadiye doluyordu. Derenin kysnda durup eve, eklentilere, ahrlara, ambarlara, allara, kulbelere ve yalnzca Hester'in babasnn yatt kk mezarla baktk. ledensonraki karamsarlm yok olmutu. Bykbabamn zamannda, babamn genliinde vahilerle dolu olan bu topraklar, zorlu savalarn sonunda ele geirmi ve slah etmitik. Buralar sonsuza dek bizim kalacakt. Son yllarda klelerin neden olduu karklklar yznden kurduumuz dzen sarslma tehlikesi geirmiti. Bunu da atlatmtk. Krba yine bizim 'elimizdeydi. Kimin efendi olduunu gstermitik onlara. Gz alabildiine uzanan bu topraklar bizimdi. 366 CAMPHER Bu iin szden teye gidebilecei aklmn kesinden gemezdi. Daha nceleri tank olduum buna benzer durumlar hep byle sonulanmt. Esmeye balayan bir rzgrn gitgide hafifleyerek dinmesi gibi. Harman yerindeki o gn bile, Galant'n, efendisi oltaya gelmeyince urad dkrkln saklamak iin gsteri yaptn sandm. (Van der Merwe'nin byle tepki gstereceini nceden kestirmesi gerekirdi zaten.) Tehditlerinin eyleme dnebileceinin ilk belirtisi, pazar akam Galant efendisiyle birlikte yoldan geldikten az sonra ortaya kt. Ben kulbelerin nnde klelerle iki iiyordum. Dollie'yle yal Plaat-jie Pas, D'AIree yolculuktayken domuzlarn paralad bir al onarmaya gitmilerdi. (Sonradan dndm de, Dollie'nin orada olmamas byk anst. Yoksa olaylarn ak deiecekti.) Galant'n ii nerelere kadar gtrdn renince donakaldm. Komu iftliklerin klelerini ayaklanmaya hazrlamaya balamt bile. bekliyordu. Arabay m istiyorsunuz,

Kuku uyandrmamak iin szckleri zenle seip, Baarya ulaacana inanyor musun? diye sordum. Elbette, dedi abuk abuk. Sen de yle demiyor muydun? Bu ie hep birlikte baladk. Kararl olup olmadn anlamak istedim yalnzca. Oyun oynadm m sanyorsun? Yoo, hayr. Bana gvenebilirsin, Galant. Gizli dncelerimi grmek istercesine beni dikkatle szdkten sonra, yi yleyse, cfedi. Sal gecesinde karar kldk. 367 Ski gnmz kalyor. Dollie'ye haber ver. O gece beni uyku tutmad. Sonunda dar ktm, kapya dayanp yldzlara daldm. Sert rzgr ince, neredeyse saydam bulutlar gkyznde srklyordu. Ay ykselmiti. Bulutlarn deviniminde, t karmadan, hzla geer gibi grnen ay ve yldzlar, yeryzn, iftlii, avluyu, kulbeyi ve beni de bolukta srklyordu sanki. Bam dnyordu. Dmemek iin yere oturdum, ellerimi topraa dayadm. Gzlerimi kapadm. Ayaklanmann utkuyla sonulandn dlemeye koyuldum. Nicolaas'n silahlarn alp Hud-den-Bek'i ele geirdikten sonra atlarmza atlayp iftlik iftlik dolayor, kleleri toplayarak ovalar, dalar ayor, en uzak yerlere kadar gidiyorduk. Sonunda Napolyon'unkinden bile daha byk bir ordumuz oluyordu. Kasrga gibi yolumuza kan her eyi skp gtryorduk. Alklar arasnda Cape Town'un sokaklarndan geiyor, hibir gcn durduramayaca dev bir dalga gibi Masa Dana kyorduk. Dorua ulanca btn dnyaya u grkemli szckleri haykryorduk: Liberte-egalite-fraternite... , Annem yanma geliyordu. Gencecik, salar baak sars, yznde mutlu bir glmseme. Seninle kvan duyuyorum, olum. Baarya ulaacan biliyordum. Annemi, lm babam ve pabeylerimi, ablalarm yepyeni, byk bir eve yerletiriyordum. Elsje bile dzeliyordu. Sonra da yenilgiyle sonulanm bir ayaklanma canland gzmde. Neye uradn anlamadan kuatlm, mermi yamuruna tutulmu, darmadan edilmi bir avu adam. Avrupa" nn sava alanlarnda yzlercesini grdm cesetler, krk bacakl rmcekler gibi srnen yarallar. Bizi ineyerek drtnala geip giden askerler. Eller arkada bal, birbirlerine zincirlenmi olarak, tek sra halinde yryen sava tutsaklar. Perian, paavralar iinde, gzlerde bozgunun umutsuz, a baklar. Elleri krbal atl muhafzlar. Bulank gzleri, dar frlam mosmor dilleriyle daraacndan sarkan cesetler. Etleri didikleyip geride salt kemik brakan akbabalar. Bo gz yuvalarnda ve 368 kaburga kemiklerinde slk alan rzgr. Annemin tabutsuz gmlm ls. Yal, derisi kemiine yapm, gsnde kavumu elleri boum boum, cansz gzlerinde sz verip de yapmadklarmn acs.

Hava lk olduu halde titremeye baladm. Yaammda bylesine korktuum, bylesine umutsuzlua dtm bir baka gn hi anmsamyorum. Dilerim birbirine vuruyordu. Gkyznde bulutlar kayp gidiyor, dnya bolua yuvarlanyordu. Engellenmesi olanaksz, sonsuz bir yuvarlan. Delikanllmn olaanst sloganlar kulaklarmda yankland. Bu lklerin arkasnda, yalnzca baarszlk, yenilgi ve sefalet gryordum. Kana bulanm bir dnya. Sava alanlar, ordular, yarallar, sakatlar, cesetler, iskeletler, alayan ocuklar, nefret, alk, yoksulluk, korku... Dler birer yanlsama myd gerekten? Tersini kantlamak iin gsz bir umuda tutunup bu umutsuz servene atlmaya hakkm var myd? Yoksa dlerden, umutlardan kurtulmann en gvenli yolu bu muydu? Giriimi durdurmak olanakszd artk. Galant ve tekiler hazrlanmlard, ben de iin iindeydim, bana kkrtclardan biri gzyle bakyorlard. imdi gidip, lgnlk bu. Ben yokum, desem, beni ayaklarnn altnda inerlerdi. Tohumlarn kendi ellerimle ektiim ayaklanmann ilk kurban ben olurdum. Ne yapabilirdim yleyse? Baka bir yolu yok muydu? Korkuyordum. Nasl korktuumu Tanr bilir. Korkmak iin bile ok geti. Birka dakika nce gzlerimde canlanan korkun imgeler imdi kesinlik kazanmt: Bu yolun sonunda bozgun ve yenilgi vard. Yaammda iki tr insan tanmtm. Ezenler ve ezilenler. Birinin varl ancak tekinin varlyla olanaklyd. Bunlarn dnda, zaman zaman benim gibi doyumsuz, baka olaslklar ileri sren tek tk insanlar kard. Ama biz kural bozuyorduk, tekileri bir lde rahatsz etmeden baarya ulaamazdk.

369 Sesler Zinciri F : 24 Olas tek utkumuz yenilgideydi. Bu da bizi birer korkak durumuna dryordu. Bunu anlamak cok uzun srmt. Dlerden vazgemek kolay deildi, ama sonunda dersimi almtm. O gece dnya bir yldz gibi kayarken iimde hi kuku kalmad. Ayaklanmaya szle engel olamazdm. Yapabileceim bir tek ey vard. Tabansz deyin, kalle deyin, ne derseniz deyin. Korkuyordum, bunu kabul etmek bana utan vermiyor. Sonunda yalnz kendimi kurtaracak bile olsam, bu da bir eydi. Annemin hatr iin belki. Onu yeni bir dkrklndan, bir olunu daha yitirmenin acsndan korumak iin. Ertesi sabah erkenden, D'AIree derin uykudayken Dollie' yi ardm, Galant'n daa kp onu beklememizi istediini syledim. Szlerimi daha inandrc klmak iin, D'AIree'nin iki tfeini yanmza alacamz da ekledim. Dollie len sofrasna buyur edilmi gibi sevindi. Srt dikleti, gzleri parlad. Braksam iftlii hemen o anda yakp ykacakt. Dikkatli olmamz gerektiini syledim. Yai Plaatjie'ye gven olmazd, bir ey- , den kukulanrsa bizi ele verebilirdi.

Hemen grtlan keselim yleyse, dedi Dollie. iftiler bir eyler kartrdmzdan kukulanrlar. kimiz ortadan yok olunca kukulanmayacaklar m? Galant bir eyler uyduracak. Dn gece btn bunlar tasarladk. Keke ben de olsaydm. zlme Dollie. imdi buradasn ya. Plaatjie'nin davarlar otlaa gtrmesini, D'AIree'nin de avluya kmasn bekledik. Dollie eve szld, bir tfekle biraz yiyecek ald. Doruca daa kp karanlk basncaya kadar saklandk. Sen burada bekle. Ben gidip tekileri getireceim, dedim Dollie'ye. Tanr beni balasn, adama zarar vermek istemezdim, ama birinin kurban edilmesi gerekiyordu. Uzun srmeyecekti zaten. iftlie indim, D'AIree'nin lambas snnceye :kadar avluda bekledim, sonra da kapy yumruklamaya bala 370 dim. htiyar korkuyla kapy at. Dollie'nin bir tfek alp katn, btn gn onu aradm, sonunda sakland yeri bulduumu, onu yakalamak iin bir tfee ve zincire ihtiyacm olduunu syledim. D'AIree, Van der Merwe'leri yardma armamz nerdiyse de, bu ii tek bama halledebileceime onu inandrdm. stediim eyleri ve yal Plaatjie Pas' yanma alp yine daa trmandm. Plaatjie'yi biraz uzakta brakp Dollie'nin yanna gittim. tekiler nerede? Geliyorlar, diyerek tfein dipiini olanca gcmle kafasna indirdim, onu zincirle skca baladm. Elindeki tfei kayalarn arasna sakladktan sonra Plaatjie'ye seslendim. Eve git, efendine adam yakaladm syle. Onu hemen imdi adliyeye gtreceim. Kamyordum. O korkun gecede bunu ack seik anladm. Galant ve tekiler beni nderleri olarak gryorlard, Dollie'nin de hayvans gcne gereksemeleri vard. kimiz olmadan bu lgnl srdrmeye cesaret edemeyeceklerini umuyordum. Beni sularlarsa, sulasnlar. Bugne dek trl eyle sulandm. Ama hep iyiniyetle hareket etmi, sloganlarn bysne hep inanmtm. O ssl szlerin ancak felaket getireceini yeni anlamtm. Bylesine tehlikeli bir servene atlp ellerimi kirletemezdim. Bunu hem kendime, hem onlara borluydum. Onlar, bu ak uyarm hie sayp ayaklanacak kadar d-ncesizseler, kendileri bilirdi. Ben kendi yaammdan ve yal anneminkinden sorumluydum.

371

ABEL Kemanm geri alacaktm. Pazar gecesi kulbelerin nnde oturup son hazrlklarmz yaptmz srada onlara bunu syledim. Elimde bir tfek olsa yeterdi. Yoluma kanlar devirerek Cape'e gidecek, doruca ta ocandaki horoz dvlerine yollanacak, silah ortaya koyup kemanm geri alacaktm. Siz cannzn istediini yapn. Ben keman ala ala Masa Dana trmanacam. Ayaklarnz yle kanacak ki, sonunda btn dnya dans etmeye balayacak. Biz burada ciddi konulardan sz ediyoruz, dedi Gcriant. akann sras m? Bir kahkaha attm. aka ettiimi mi sanyorsun? Anladk, zgrlkten sz ediyorsun. zgrlk ne demek, sorarm sana. Ackmca yemek yemek, susaynca iki imek, cann ekince kadnla yatmak, neeli ya da hznl anlarnda da, tepende hevesini kursanda brakacak biri olmadan, gnlnce keman almak. Gerisi masal. Karanlk basnca, beyazlar eve kapanr kapanmaz atein banda toplandk. Herkes oradayd. Hud-den-Bek'in btn adamlar, Campher (Doilie'yle Plaatjie ileri olduundan gelememilerdi. Campher alacamz kararlar onlara ileteceine sz verdi.) Rose Ana bile ii gemi ayvaya benzeyen titrek gvdesiyle, onca yolu yryp gelmiti. Hepimizin stnde bir ekingenlik vard. Kimse ilk sz sylemek istemiyordu. Tehlikeli bir yola kmak zereydik. zgrlk kapmzdayd, onun kysndan geemezdik artk. Bunlar d 372 nnce adamn soluu kesiliyordu. Rose Ana bir etek dolusu eftali toplayp getirmiti. Hi acelemiz yokmu gibi, uzun sre sus pus oturup onlar yedik. Yal Achilles en olgunlarn seiyor, kocam bir kaplumbaa gibi kemiriyordu. Disiz enelerinden sular akyordu. Bakyorum dnyay umursamyorsun, diye takldm. Umursamam elbet. Dnyada eftaliden tati ne var? ncir var. Galant fkelendi. Biz buraya incirden, eftaliden sz etmek iin mi toplandk? Yemilerin kral incir, ama sen de haklsn. imdi zgrlkten sz etmenin vakti. Sevincimden bir kahkaha patlattm. Birka gn sonra zgrce dnyay dolaacaz, her istediimizi alacaz. Bir kahkaha daha. Dn bir, Elandsfontein'in sahanlnda oturmuum. Azmda pipom, elimde iki kadehi. Pipoyu azmdan alp Barend'e baryorum. Kn kaldrsana be adam! Yolculua kacam, arabam hazrla. Genler kemanla oynak bir hava alyormuum gibi gzlerini krptrmaya, kkrdamaya balamlard.

Ya da yle derim. Hey Barend, hemen atla Hud-den-Bek'e git, Efendi Galant'a syle u miskin Nicolaas' gzel bii krbalasn. Glmeleri grnce iyice aldm. Belki de Hester'in ku lbesine gider, hadi bakalm Hester, efendinin can seni ekiyor derim. Neye uradm anlamadan, Galant allktan frlayan bir vaak gibi stme atlayp beni yere ykt, grtlamc yaprt. Yz allak bullakt, ldrmt sanki. Onu hi bylesine fkeli grmemitim. Kapa eneni, yoksa seni gebertirim. Kafan byle dncelerle doluysa, herkesten nce senin beynini datrm. Anladn m? Ellerini biraz gevetince, aka 'ediyordum yahu, diye mrldandm. yasak? Biz eniik hazrl yapmyoruz. __ 070 Belli. Cenaze trenine hazrlanyoruz. Campher ayaa frlayp Galant' stmden ekti. Hadi birer eftali daha yiyin, dedi Rose Ana. Ontong atld. Bir eyler ielim en iyisi. Ahiltes'in bir yerlerde gizli biras vardr mutlaka. Achilles biraz nazlandktan sonra gidip bir testi bira getirdi. Kafalar biraz dumanlannca frtna geti, sabaha kadar konutuk. Goliath'n bana gelenlerden sonra Efendi Barend'i haklamaya karar vermitim, ama elindeki tfek beni korkutmutu. Adam byle bir eyi kolay kolay unutamyor. Dndke kendinden utanyorsun. Bu kez hibir silah beni durduramayacakt, sonuna kadar gidecektim. Aramzda tasarlarmz onaylamayan tek kii Achilles'di. Ara sra kafasn sallyor, kendi kendine syleniyor, eftali tadn karmak istermi gibi enesini oynatyordu. Bir aralk, Siz lmnze susamsnz, diye mrldand. Yreksizlii tepemi attrd. ok doru. lmeye deecek bir i yapmaya altm bilerek, grtlamda bir lkla lrm hi deilse. Belki de lm kadn gibidir. lkin korku verir, adamn dizlerini titretir. Ama koynuna bir girdin mi, bir daha kmak istemezsin. Genken lmden sz etmek kolay. Genliimde ben de senin gibiydim, bilirim. Benim vardm yere varnca lm karanlk grnr. Bu kadar korkma canm, ben sana siper olurum. Achilles'in homurtularn duymazdan gelip konumay srdrdk. Hemen ertesi gece ayaklanmay isteyenler kt, ama, henz hazrlklarmz tamamlanmamt. Sonunda sal gecesinde karar kldk. Balang iin yeterince adammz vard. Ga-lant, Ontong'la Achilles'e getirdii kalpla mermi dkmelerini syledi. stemeye istemeye kabul ettiler, Galant'a kar kmaktan korkuyorlard. Ben de nmzdeki iki gn Galant'n gidemedii iftliklere gidip oradakilerle konumay nerdim. 374 Nasl yapacaksn? dedi Campher. Btn gn Elands-fontein'de alyorsun. Efendin ii brakmana izin vermez ki. Artk aka da m

Bir yolunu bulurum. Ertesi sabah Elandsfontein'e gitmek zere erkenden yola koyulduk. Hud-den-Bek'ten epey uzaklatktan sonra, Th, imdi aklma geldi, dedim efendi'ye. Ksran dizginlerini almay unuttum. Deirmenin gergi ubuuna onu balayacaktk. Akln neredeydi? Balayn, efendim. imdi gider alrm. Hadi abuk ol. Ben eve dnyorum. Dndmden daha kolay olmutu. Islk ala ala Hud-den-Bek'e dndm, ahra szlp dizginleri aldm. Dar karken uzaktan Gaant' grdm, yumruumu havaya kaldrp onu selamladm. O da ayn eyi yapt. Bunu aramzda kararlatrmtk, <(Yann gece, demekti. D'AIree'nin yerini geride braknca araba yolundan ktm, dan eteinden dolanp Lagenvlei'ye gittim. Byk Efendi Piet' in tarlada hastaland gn ayaklanmadan sz etmitik, ama bir gece nce aldmz kararlar adamlara bildirmek gerekiyordu. Ordan otlaa yollandm. Musa, Wildschutz ve Slinger'le konutum. Elandsfontein'e dndmde gece olmutu. Efendiye grnmeden kulbeme gittim. Bu kadar geciktiimi renirse kplere binerdi. Belki de renmiti bile, beni krbalamaya hazrlanyordu. Ne yaparsa yapsn, bir gn sonra bana karama-yacakt artk. O gece iftlikteki adamlarla son bir kez daha konutum. Tasarlarmz Klaas'a bile akladm. nanlr gibi deil, ama hi duraksamadan bize katlacan syledi. Efendiye tek sz edecek olursan kendini lm bil, dedim. O adamla iim yok benim. Hanm beni susuz yere krbalattndan beri bu frsat bekliyordum. Sal sabah teki iftliklere gitmek zere yola dtm. Klaas 375 Efendiye, ksran yine katn, Efendi Nicoiaas'm beni hayvan aramaya gnderdiini syleyecekti. iftliklerin birinde,. Hans Jansen adnda birinin, Hendrik adndaki adamyla birlikte iftlikleri dolap kaan ksran aradn sylediler. stnde durmadm. Hud-denBek'te onlarla burun buruna geleceimi rre bileyim? Bilseydim de bir ey deimezdi. Grevimi yapmak zorundaydm. At srtnda btn bir gn geirdikten sonra alacakaranlkta Eiandsfontein'e dndm. iftlikten oJduka uzak bir yamata at baladm, bir kayann stne Kp gnein batmasn beklemeye koyuldum. Hanm nlnn etei yumurta dolu, kmesten kt. ki olu da peinde. Efendi her akam yapt gibi ahrlar, allar, ambarlar, kulbeleri denetliyordu. Az sonra hl dnmediimi anlayacakt. Sarie bir kucak odunla arka kapdan mutfaa girmekteydi. Oturma odasnda ev halknn ayaklarn ykayacakt. Akam yemei. Dua. Bulak. Sonunda kaplar kilitlendi, srglendi, pencereler karard. Son kez.

Yamatan indim. Kulbeye gidip bir eyler attrdm. Adamlara yapacaklar eyleri bir daha anlattm. Vakit geliyordu. Ay nda Hud-den-Bek'e doru yola ktm. Kemanm eneme dayadm, tellere dokunduumu, bir kadn okarcas--na okadm grr gibi oluyordum. Dnmeden parmaklarm!' burnuma gtrp kokladm: zgrlk kokuyordu. 376 HENDRK O ksrak bama daha nce de dert amt. At deil eytan. Krba yaralarndan hl her yanm szlyordu. (Efendi yine beni sulamt elbet.) Ksra bulmak iin efendiyle birlikte gndr o iftlik senin, bu iftlik benim dolayorduk. Pazar gnn bile at srtnda geirmi. Dina'yla ocuklarmn oturduklar iftlie gidememitim. Hanidir evlenmek istiyorduk, ikimiz de din eitimi almtk. Ama ne fayda? Ben Hoin'dim, o kle. Benim efendim onu satn almaya yanamyor, onun efendisi de iftliinde Hoin grmeye dayanamyordu. (Hottentolarn hepsi hrszm.) Bu yzden bir trl biraraya gelemiyorduk. Sal gn Hud-den-Bek adndaki bir iftlikte ksra bulduk. iftliin adamlar beni kt kt szyorlard. Derken aralarndan biri yanma yaklat. Ad Golant'm. Senin adn ne, kle misin? Adm Hendrik. Kle olduumu nereden kardn? Efendin kim? Hans Jansen. Karoo'nun tepelerinden geldik. Gece kalacak msnz? Herhalde. Efendim gen saylmaz, gndr at srtnda-yz. Niye soruyorsun bunlar? Geldiine sevindim de ondan. Efendilere yaclk yapanlardan deilsen, iimize yararsn. Gmleimi yukar syrp srtm gsterdim. Efendinin krbac bak beni ne hale getirdi. stelik pazar gn karmla ocuklarm gremedim onun yznden. 377 yleyse hogeldin. Ne demek bu? Bokkeveld'deki btn kleler bu gece ayaklanyorlar. Yl-j banda bizi zgrle kavuturacaklarna sz verdikleri halde szlerini tutmadlar. Biz de sizin o ksrak gibi dizginleri kopa-' racaz. Kaan atlar er ge yakalanr. Biz at deil insanz. Her eyi inceden incsye tasarladk. Hoin olduun iin kendini zgr m sanyorsun yoksa? Hemen yant vermedim. Ahra doru yrdm. Ksrak beni grnce hafife kinedi. Bir an onu salvermeyi dndm. u koca dnyay zgrce doiasmd. Ama srtmdaki yaralar

szlaynca vazgetim. Ahrn kapsn dikkatle kapadm, Galant'n yanna gittim.

Evet, ben Hoin'im. Hollandallar bize Hottento derler. Bir yanda efendiler, bir yanda kleler. Ya biz? Biz aradayz, iki taraf da bizi ezer. Efendiler denizar yerlerden geldiler, siz de yle. Oysa Hoinler dnya kuruldu kurulal buradalar. Bqralar bizim, ama zgr deiliz. Srtma bak. Omuzlarm dikletir-dim, yaral bereli srtmda bir rperti gezindi. Bir at verin bana, dedim. Galant, Efendinin atn al, dedi. O koca aygr m? Yine titredim, ama sevinten bu kez. Galant o atta yllardr gzm olduunu nereden anlamt? Onun kolunu tuttum. Haklsn, geldiim iyi oldu. inize yararm. JANSEN Ben ksram almaya gelmitim. Olaya karacam nereden bilirdim? 378 GALANT Bu iftlikte grmediimiz kalmad. Hester'in babasnn lmnde cenaze treni. Evlilik. Doan ocuklar, len ocuklar. te ahr. Hl kirite aslym. Hester'in gelip beni kurtarmasn bekliyorum. Gece karanlnda Pamela, Galant kimsin sen? diye fsldyor. Tarla srmeyi, tohum ekmeyi, ekin bimeyi, harman kaldrmay biliyoruz. Acy, sevinci, yaz, k biliyoruz. Rzgr -biliyoruz. Ama imdi rzgr kesildi, ortalk ok sessiz. Yaprak kprdamyor. Her ey kuku iinde, bekliyor. imi kemiren tek bir ey var. Nicolaas harman yerindeki o gnden bu yana ne yapsam sabrn yitirmiyor, beklediim frsat bana bir trl vermiyor. Bu yzden yreim ta gibi. Sal geldi bile. Bu gece her ey bitmeli. Gne batarken, Nicolaas kz Helena'nn elini tutmu, ba 379 na doru yryor. Konuk Hans Jansen'ie, ince uzun retmen de yannda. Galant, diyor serte. Bugn sal. Harman yerini onarman sana pazar gn sylemitim. Omuz silkiyorum. Baka ilerim vard. Harman biter bitmez harman yerinin yeni batan svandn ok iyi bilirsin. Az nce Efendi Jansen'e, benim adamlarmn her szm dinlediklerini, onlarla gurur duyduumu

sylemitim. Bak beni ne duruma drdn. Yarn sabah afak vakti harman yeri svanm olsun. Gne batt. Karanlkta al yleyse. Yarn gne doarken Efendi Jansen'le birlikte gelip bakacaz. Gne doar ve batar. Bunu ben durduramam. enesinde bir kas seiriyor. Yarn sabah ilk i buraya geleceiz. Gerisini sen dn. Yabancya gsteri yapacak ille de. Gelirseniz gelirsiniz, diyorum. Arkalarndan bakarken, kayglarm yok olmu, yreim hafiflemi, kahkahalar atmak istiyorum. Abel'in kemanndan sz ederken neler hissettiini imdi anlyorum. Her yanda bir dinginlik, bir duruluk. Harman yerinden yeni bir gne douyor sanki. Beklediim frsat kt. Bir an iin ocukluuma dnyorum. Ahrda yalnzm. Ksrak acdan kvranyor, dourmak zere. Yardm edecek kimse yok. Kolumu omzuma kadar sokuyorum, ieride titreyen scak, slak canly ekip karyordum. Minik bir tay, incecik bacaklarnn stnde duramyor. Ama ksa srede serpiliyor. Yldrm kadar korkusuz ve zgr. Dnyann en yabanl boz at. O sonsuza dek benim. Onun srtnda, karanln dalarn ap aarmakta olan gne dalacam, gnein yreine ulaacam. Ama imdi, atlarn yola getirildiini, dn bozulduunu, umutlarn yerle bir edilebileceini biliyorum. Bugn dourttuum, yeni bir tay. Onu hi kimse elimden alamayacak. Onun eyersiz srtnda btn dnyay dolaacam. 380 Yel gibi, yldmm gibi, ate gibi, yaar ta kendisi gibi bir ayGecenin karanhmda, Abel'in atnn avluya girdiini iitiyoruz. Uzaklardan gelen gkgmbrt.eri gibi bouk bir ses ikonyor. Oysa ok yakn, HELENA Tanrnn yardmyla cahillikten kurtulacam Yarn okula balyorum. retmen Verlee'nin soluundan Z^T Qma kanSI k tt Bb

bQZI ?eyler 9retmeve balad bile. Babam syiyor-sacm

361 DRDNC BLM ROSE ANA lmn nasl baladn anam anlatmt, ona da kendi anas anlatm. ok uzun zaman nce, Tsui Goab'n insanlar yeni yaratt sralarda, Ay bukalemunu arm, insanlara u haberi iletmesini istemi: Ben klr, gzden yiter ve yeniden doarken, sizler de lm ve yeniden domu olacaksnz. Ne var ki, tavan bukalemundan nce insanlara komu, Ay'n szlerine kulak verin ey insanlar, demi. Ben lrken sizler de leceksiniz. lm byle balam ite. imdi de aramzda, Bokkeveld'de. Yalnz ldrlenlerin lmleri deil. Daha derinlerde, baka bir lm daha var, yrein lm. Bu lm uzun sre yan bamzda kalacak. u kocam gzlerim, halkmn atelerinin sndn, souk kllerin beyaza kestiini gryor. Ocaklarmzdan duman kmyor, odun toplamaktan dnen kadnlar trk sylemez oldular. Ovalarda cirit atan antiloplar yok artk/btn yabanl hayvanlar yok oldular. Yalnzca akaln kahkahas ve lm sularnda dolaan ekikuunun l iitiliyor. Yreim buz gibi, gzlerim snyor. Sonumun yaklatn biliyorum. Kendi olum gibi byttm Galant'n ve onunla birlikte st verdiim Nicolaas'm lmleri belimi bkt. Uzaklardan gelen bir lm bu. Bir yldrm vardr, gznle grrsn. Ekinleri rten, ama gelecek yln hasad iin topraa can veren frtnalarla gelir. tekini gremezsin. indedir, yreine damgasn brakr. Oraca kvrlr, topran derinliklerindeki Yldrm Kuu yumurtalar gibi, yllarca sabrla bekler. Derken bir gn apansz canlanr, yreini yakp kavurur. ld 385 Sesler Zinciri F : 25 rrsn, aclar iinde lr gidersin. Ancak ondan sonra, baka bir hasat iin yeniden can bulursun belki. Tsui-Goab Atalarmzn Atas Atamz Frtna bulutlarn salver Yapabileceim bir ey yok artk. Dnyay deitiremem. O gece Gaiant ve tekiler yangn balattklarnda, onlar ne engelleyebildim, ne yreklendirebildim. Onlara katlamadm, ama uzak da duramadm. Elimden gelen, orada bulunmakt yalnzca. Olup biteni fersiz gzlerimle grmek, pasl kulaklarmla duymak. (Yoksa her ey ufuktaki bir yaz frtnas gibi gelir geerdi, ertesi sabah uyandmda hibir ey anmsamazdm.) Uyumadm. Oradaydm, aralarnda. Bu kocam halimle baka ne yapabilirdim? Bana den orada bulunmakt, ben de yle yaptm.

imde yalnzca acma duygusu kald. Hepsine acyorum. ldrlenlere, ldrmekten baka aresi olmayanlara, ocuklara, ana babalarna. Karaderili, beyazderili, hepsine. Her ey olup bittikten sonra llerin ykanmasna, kefen-lenmesine yardm ettim. l: Nicolaas, retmen, Hans Jan-sen. Onlar almaya gelen arabaya ben de bindim. Uzun ve sarsntl bir yolculuktan sonra Lagenvlei'ye vardk. Zaten hepimiz oradan yola kmam mydk? Bir vakitler buralarn efendisi ve sahibi olan Piet imdi ykntya dnmt. O gn onu da son kez ykadm. (Kars bana engel olmad, alacak ey.) Hl yayordu, ama onu bir ly, bir ocuu ykar gibi ykadm. lm pusuda, bizi bekliyor. Geride yalnzca yaylamzn dzlkleri, kayalk yamalar, kara araba aalar, kzl otlar, akam esintisinin getirdii kekik kokusu ve dalarn tatl ay kalacak. Olanlar hakknda syleyebileceim tek sz u: Oradaydm. nceleri, Bilmek yetmez, anlamak gerek, diyordum. im 386 di pek emin deilim. Deitirmeye almadktan sonra anlamann ne yarar var? Gaiant bunu yapmak istedi. Ne oldu sonunda? Hud-den-Bek's yalnz kafas dnecek. Hud-den-Bek. evremizi kuatan sarp dalarn arasnda dnyadan uzak, gvende olduumuza yllar yl inandk. Burada kendi bamzaydk, hibir ey u dalar ap bize ulaamazd. Ne byk yanlg. Yllar nce apansz kagelip sakin yaamlarmz altst eden o aslan gibi, biz de gemiimizi ve dnyalarmz srtmza yklenip yle gelmitik buraya. imdi lmn eiinde, gemiin stnden geriye bakyoruz. Sesimizi biri duyar belki. Youn bir sessizlikteki btn bu sesler. Hepimiz birlikte, her birimiz sonsuza dek yalnz. Konuup duruyoruz. Sonsuz bir sesler zinciri. Hem hep birlikte, hem ayr ayr, hem deiik, hem ayn. Halkalar yalan syleyebilir, ama zincir gerektir. Zincirin ad da Hud-den-Bek. Bamza gelecekleri, ok nceden grdm syleyebilirim. Btn bunlar bir gnde oimad. Yllar, gne, kar ve rzgr mevsimlerini geerek geldi. Gerekten de her eyi grdm ve anladm. Bu yeter mi? Yetmez. Tank olduklarmdan geriye kalan szda, grmenin ve anlamann yeterli olmadn biliyorum. Nasl anladna bal. Yalnz kafayla anlamann nemi yok, her eyi yaam olmak gerek. Hibir eyden saknmamak. Yarglanmamak. Acnn birtakm haklar salayacan ummadan ac ekmek. Acmak. Sevmek. Umutlar yitirmemek. Ve orada olmak. nemli olan bu. Hepimiz insanz. Hepimize acyorum, nk ben herkesin -anasym. Rose Ana benim adm. Oradaydm. 387 DU TOIT

Olup biteni bildiimi sanyordum. Benden beklenen her eyi yaptm. Gemiteki olaylar beni ne yldrd, ne yreklendirdi. nemsiz ve aalk kiisel tutkularn, ylglarn tesinde, katksz bir gerek var gibi grnyordu. Ama her biri bir yaamn zeti olan ifadeleri aldktan sonra, gerein aprakl aklm kartrd. Nerede saklyd gerek? Birbirini dorulayan ya da yalanlayan ifadelerde mi, yoksa szden nceki o ilk eylemin bir yerinde mi? Tekrarn srekliliinden mi kard, yoksa tartlmaz doruyu dile getirmek olanaksz myd? Bekret iddet ey-, leminden baka bir biimde kutlanabilir miydi? El dememilii saptamann tek yolu, onu bozmak deil miydi? Geree ulamak iin byle aprak yollardan gemek gerekiyorsa, benim grevlisi ve aracs sayldm adaleti nasl bulacaktk? Adalet... Dlerimde nmde eilip etini bana sunan, uruna yanp tututuum, ama yzmdeki o utan verici damga yznden hibir zaman sahip olamayacam plak kadn kadar ateli ve derin bir szck. te yandan da klelerin tuttuu dii bir domuz kadar iren ve yaygarac. Domuz-kadn: Sevilen ve nefret edilen. Rezilce bir gereksemeyi dorulayan. Tanr vergisi bir eksiklik. Dii domuz: Kltc, gln, vazgeilmez. Adalet: Seni bulmann, kadn domuza benzeteceini bile bile aryorum seni. Gereklere gelelim. 2 ubat aramba sabah Wagendrift' deki evime gelen D'AIree ve Barend Van der Merwe'den, Hud-den-Bek'de ayaklanma ktn renince, komu iftliklerden 388 on iki silahl adam toplayp oraya gittim. Nicolaas Van der Merwe'yi, Hans Jansen'i ve retmen Johannes Verlee'yi l bulduk. Nicolaas'n ls kapnn nnde, brlerintci mutfaktayd. Hemen cesetleri inceledik. Nicolaas biri sol omzundan, biri sa gznden, biri bandan olmak zere yerinden kurunlanm, gzne isabet eden kurun yalnzca syrp gemiti. Verlee'nn yaralar gsnn sol yannda, sol kolunda ve sol kalasndayd. Sol kol hemen tmyle paralanmt. Midesinde de bir kurun delii vard. Jansen gsnden isabet almt. Nioolaas'n kars ar yaral olarak yatakta yatyordu. Yaras kamnn altnda olduundan bakmamza izin vermedi. Martha Verlee arka avludaki imenlerde dizlerini toplam, gzlerini uzaklara dikmi, oturuyordu. Bir battaniyenin stnde yatan bebeinin hkrklarn duymuyordu sanki. Yanna yaklatmz neden sonra farketti. Korkudan dili tutulmutu. Onu Lagenvlei'ye gtrp Alida Van der A/Ierwe'ye teslim ettik. Ancak ondan sonra drli zld, ama olay hakknda doru drst bilgi veremedi. Nicolaas'n klelerinden Achilles'le Ontong da avludaydlar. Bet adndaki Hottento kadn, evin yaral hanmna bakyor, ocuklar yattrmaya alyordu. Onlarla ksaca konutuktan sonra Barend Van cfer Merwe'nin iftliine gittik, orada kimseyi bulamaynca dalara doru ilerledi. Piet Van der Merwe'nin otlaklarndan birinden getiimiz srada katilleri grdk. Hemen atlarna atladlar. Adamlarmdan ikisi onlara ate ettiler, onlar da karlk verdiler, ama iki taraftan da yaralanan olmad. Galant'n bize ate ettiini ak seik grdm. apkasna al bir mendil balam, ayaklarna da efendisinden ald anlalan kunduralar giymiti.

Lagenvlei'ye varnca, Piet Van der Merwe'nin kleleri yanmza gelip teslim oldular, cinayetle ilgileri olmadn sylediler. Musa adnda bir ihtiyar bizi kulbesine gtrd. Hester van der Merwe, iki olu ve kamasna yardm eden Goliath adndam 389

ki gen kleyle birlikte bir gece nce oraya snmt. Barend karsyla ocuklarn alp eve dnd, biz kaaklar izlemeyi srdrdk. (Hester van der Merwe'nin kocasyla istemsye istemeye gitmesi dikkatimi ekmiti.) Jansen'in adam Hendrik'le, Ba-rend'in klesi Klaas' kayalarn arasnda, szm durumda bulduk. Ayn akam Rooy'u otlaklarn birinde ele geirdik. Abel ertesi gn Tulbagh'a kamaya alrken dalarda yakaland. Onlar hemen sorguya ektim. Hepsi de Galant tarafndan k-krtldklarn sylediler. Raporumu kaleme aldm, tutuklularla birlikte Worcester Adliyesine gnderdim. Geri kalan sulular ertesi hafta iinde yakalandlar. Achil-les'le Ontong'u tutuklamamtm, ama kulbelerinde rahmetli efendilerine ait giysiler bulunca onlar da tutuklattm. Pamela adndaki kle kadn, olaydan alt gn sonra ala dayanamayp kendi ayayla iftlie dnd. Galant'la Thys'i ancak on nc gn kstrabildik. Thys epey direndi, Galant teslim olunca, o da silahn att. O srada dalarn ssz bir yerinde kamp kurmutuk. Galant isteseydi gece karanlnda baskn yapar, oumuzu ldrrd. Niye yapmad bilmiyorum. Direnmedi bile, ellerini kaldrp yanmza geldi. Silahszd. Efendisinin kunduralarn backlarndan birbirine balam, omzuna atmt. Cephanesinin bittiini sandk nce, bizi sakland yere gtrnce ardk. Deri bir torba azna kadar barut ve kurun doluydu. Onu adamlarmn elinden zor kurtardm. Adamakll hrpalanmt yine de. Elini ayan balattktan sonra adamlar evlerine yolladm. Galant'la ikimiz Worcester'e gitmek zere yola koyulduk. Ben atl, o yaya. Tutuklanmas srasnda ald yaralar yznden ok ar yryordu. Zamann nemi yoktu bir bakma. Olanlar gemite kalmt, bundan sonra olacaklarsa henz ulamadmz bir yere ve 2amana aitti. Aradaki saatlerde yalnzca birbirimizden sorumluyduk. Galant ilgimi ekiyordu. Onu konuturmaya altmsa da pek baarl olamadm. Dikballndan, benden bir eyler saklamak istediinden, sorularm anlamadndan deil. Sonun 390 da kendiyle ve dnyayla uzlam gibiydi. Ne adamlarmn yaptklarndan, ne o uzun yoldan yaknd. Anladm kadaryla, konumay dpedz gereksiz buluyor, sorularm ksa, sradan yantlarla geitiriyordu. Hibir soruma anlaml bir yant alamadm. Bir ara, Bu korkun eyi niye yaptn? diye sordum. Sorumu tmyle sama bulmu gibi bo baklarla yzme bakarak, zgr olmak iin, dedi. Bu kadar ileri gitmene gerek var myd? Baka ne yapabilirdim? Baka yollara bavurabilirdin.

Her yolu denedim. Ama cinayet... Yreimizde her gn adam ldryoruz. Nicolaas senin arkadand, birlikte bydnz. Ona nasl kyabildin? lkin her ey zor grnr. Sonra yaparsn biter. Odun kesmek, ata binmek, kadnla yatmak gibi bir ey. Kkken kadnla yatmay gznde bytrsn. Bir kez yattn m, ne kadar kolay olduunu anlarsn. Baklarnda alay m vard, yoksa bana m yle gelmiti? fke ve utantan yzmn yandn hissettim. Susmadm yine de. Kadnla yatnca ocuun olur hi deilse. Bu cinayetler sana ne kazandrd? Omuz silkti. Her ey bitti ite. Hl pimanlk duymuyor musun? Bitmedi, dedi. Hibir zaman bitmeyecek. Yenildiniz. Yenilmedik. u anda bizden daha glsnz hepsi bu. Her zaman sizden gl olacaz. Gl olmak sizi hakl klmaz. Tepem atmt. Geride ceset brakp o evden karken kendini hakl m buluvordun? diye bardm. 391 Bunun hakllkla, hakszlkla ilgisi yok. ldrmemiz gerekiyordu, ldrdk. u dnyada hak diye bir ey varsa, onu bir gn bakalar bulacaklar. Yumuak bir sesle ekledi. Bulurlar umarm. Kim bulacak? zinden yryecek bir ocuun bile yok. Vardr belki. Hani, nerede? Yant vermedi. Glmseyerek nne bakt. Keke onu o-muzlarndan tutup sarsabilseydim. Akl bana gelirdi belki. Bombo bir yaam srdn, geride de ykntlar braktn, dedim. Yzme bakmadan, ocuklar hep olacak, diye mrldand. Bizi ezebilirler, harman gibi yele savurabilirler. nemi yok, ocuklar var geride. ldrmt herhalde. Sama sapan mrltlarndan bir ey aniamiyordum, ama suskunluu da beni tedirgin ediyordu. Saatler getike daha az konuur olduk. Birlikte geirdiimiz son gece, Nicolaas'dan bu kadar m nefret ediyordun? diye sordum.

Hayretle kafasn kaldrd. Ondan nefret etmiyordum. Onu gzn krpmadan ldrdn ama. Sevdiim iin ldrdm. Sen akln karmsn. Onu severdim. Birlikte bydk. Rose Ana ikimizin de ana-syd. Birbirimizden hi ayrlmazdk, sonra benden yz evirdi. Onu artk tanyamyordum. Kendine yabanc bir adam olmutu. Onu o yabancdan kurtarmak, beyaz derisinin iine ileyip onunla yeniden dost olmak zorundaydm. Ne dediini bilmiyorsun. Sesini karmadan bir sre beni szd. Gzleri kor gibi parlyordu. Ka gecedir uykusuzdu kimbilir. Neden bilmem, iimde onu avutmak istei uyand. Az kald. Yarn Worcester'de olacaz. Oradan seni Oape Town'a gtrecekler. 392 Sonunda oray greceim. Geen k katmda oraya gitmemi miydin? Karlk vermedi. Niye geri dndn? Dnmek zorundaydm. Adam beni ileden karmt. Sen gerekten aptalm-sn! diye haykrdm.

Domuzlarla i tutan biri bana aptal diyemez. Yanan odunlardan birini kaptm gibi suratna indirdim. Sol yznn kysndan kan szmaya balad. Zincirli elleriyle kan silmeye yeltenmedi bile. Ona acdm birden. zgnm, dedim. Ama bana byle satamayacaktn. Senin de ellerin kirli, benim de. Birbirimize benziyoruz. Ne var ki, aslacam bildiin halde beni adliyedeki beylere gtryorsun. Senin adaletin de bu. Cinayetle idamn ok farkl eyler olduklarn sylemeyi d-ndmse de vazgetim. Bir daha da konumadk. Bundan sonraki olaylar, olmas gerektii biimde geliti. Kimi idam edildi, kimi zindana atld. Gerek ortaya karlm, adalet yerine getirilmiti. Artk zgrce evlerimize dnebilirdik. Tek yzmz tarih. Eklenecek bir ey yok. Gerek ortada... yle olmal... Katksz, salt gerek.

THYS Galant bana yle bir yumruk indirdi ki, kst yere oturdum. Ben de sana gvenebileceimi sanyordum. Korkudan altna edeceksen, kal burada. 393 Bu szlerden sonra kalamazdm. Ayaklanma tasarlarn konuurken yanndan ayrlmamtm. Ama o gece Abel'in atnn kulbelere yaklatn iittiimizde, birden gzm korktu. szden km, ciddiye binmiti. Ayaklanacak myz gerekten? dedim. Yangn bu, adam yakar. Ne biliyorsun, hi yangn grdn m? dedi Gaiant. Bundan sonra da gremem. Gaiant ite o zaman bana yumruk indirdi, Abel de suratma tkrd. ok daha sonralar yangn sndkten sonra, Karoo' dan dnp dalarda Galant' buldum, adamlar bizi yakalamadan nce bir sre konutuk. (Kolay kolay teslim olmadm onlara, kyasya attm.) Madem kendi kendine snecekti, bu yangn karmaya deer miydi? diye sordum. Karsndakini grmezmi ya da baklaryla adam delip gemek istermi gibi bakyordu. Sen alevi yangnla kartryorsun. Dardan bakldnda yalnz alev grnr, gerek yangn ieridedir. Mum alevinin gbei gibi kapkara. ok deimiti. Onu deitiren neydi bilmem. imdi dnyorum da, o gece Efendi Barend'in iftliinden karken stnde bir gariplik vard galiba. Bizi yine yreklendiriyordu, ama deimi gibiydi. Alevin gbeindeki karanlk dedii buydu belki. Daha Hud-denBek'deyken, nce Lagenvlei'ye gidip byk efendiyi ldrmemizi neren Abel'le tartt. Brak o ihtiyar, yatanda lyor zaten. Onun bu ilerle ilgisi yok. Ama bizim efendilerin babas o. dedi Abel. Onun zamannda her ey farklyd. Neyin doru, neyin yanl olduunu bilirdik. Sert adamd ama iyi yrekliydi. Bizim savamz onunla deil. Bakyorum yumuuyorsun. kar kayn da kim yumuam grelim. Sonunda onun dedii oldu elbet. Abel'den farkl dn394t

yorsa da, o zaman deimemiti daha. Bizim gibi onun da iinde savama istei vard. Gelgelelim Elandsfontein'dan dnerken iindeki br karanlk onu deitirdi. Ik veren bir karanlk. Topran derinliklerinde kulukaya yattnda, yalnzca parlak gzn gsteren Yldrm Kuu gibi. Hele dada gizlenirken daha da deiti. yi biliyorum, nk orada geirdiimiz gnler uzun uzun konutuk. tekileri yakalamlardr, dedim. Bizi burada kimse bulamaz. Bokkeveld'de efendi kalmaymeaya kadar iftlik iftlik dolarz. O zaman zgr m olacaz sence? Sen yle demiyor muydun? Haklsn, ben diyordum. Ne oldu sana? Efendi Nicolaas' ldrdne piman msn yoksa? Hibir eye piman deijim. Yapmak zorundaydm. Durum deimedi yine de. Seni anlayamyorum, Gaiant. Anlamazsn, diyerek bir sre beni szd. Daha ocuksun. Hemen teslim ol en iyisi, belki sana bir frsat tanrlar. Gururum incinmiti. Ben ocuk deilim, dedim. Ayaklandmz gece beni dleklikle sulamtn. Yiitliimi kantlamadm m? Atyla kamaya alan Hans Jansen'i ben yakaladm. Efendi Barend'in evinin kapsn ben krdm. Hanmdan silahlar almana ben yardm ettim. Hud-den-Bek'de tavanaras-na saklanan kadnla ocuklar ben aa indirdim... " Biliyorum, Thys. Erkekliini kantladn, ama bu yetmez. Byle konumas beni korkutuyordu, artk onu anlayamaz olmutum. Sonunda onu kendi haline braktm. Arama ekibinin bize doru yaklatklarn grdmzde, bana engel olmaya alt. Onu dinlemedim, atma atlayp ate ede ede stlerine yrdm. Geride yalnz lm kalnca adamn gz kararyor. Mermi yamuru altnda yamatan inerken, demek gnler boyu szn edip durduumuz zgrlk bu, diye dnyordum. __, qqc__ Benim iin her ey bitmiti. Geri dnemezdim, yalnzca iteri gidebilirdim, yangnn gbeine. imde garip bir duygu vard, sarholuk gibi, ayaklandmz gece yreimi saran coku gibi. O gece Abel Elandsfontein'den gelince, Hazr msnz? Sava vakti geldi, demiti Galant. Ben de onlarla birlikte drtnala karanla dalmtm. Grleyen nal sesleri, kayalarda akan kvlcmlar. Kzl otlar tutusun! Btn dnya alev alev yansn! Biz geliyoruz! HESTER Dlyatamn istekle tututuu gecelerden biriydi. Yanma sokulan Barend'e bu yzden kar koydum. Onun tohumlarm kabul etmek, gszlm kabul etmek olacakt. Etimin alndan daha dayanlmaz bir utant bu. stelik o gece lambay da sndrmemiti. Toz bulutu gibi ar, sar aydnlkta alt alta st ste dvtk. Dev glgelerimiz plak duvarlarda, tavanda titreiyordu. Sonunda stme ulland. Amacna ulaacan sezince, olanca gcmle onu itip kollarndan kurtuldum. Belsuyu kalama fkrd, ate gibi etimi yakt... fkeyle

haykr, beynime inen yumruu... ocuklardan biri uykusunda inledi. Kulakla deil, yrekle iitilen bir inilti. Barend dkrk-l ve tiksintiyle homurdana homurdana srtn dnd, ok gemeden de uyudu. Tek bana yenilginin ya da utkunun nemi yoktu. nemli olan isyanmn kanlmazlyd. Yoksa sregelen tutukluluum beni, erkeklik gcn snamak iin frsat kollayan Barend kadar aalk bir duruma drecekti. Lamba sndkten sonra gecenin arl eve kmt. Pa 396 rafin kokusu genzimi yakyordu. Kepenkler kapal. DardaK koca dnya ulalamayacak kadar uzak. Odann bunaltc scanda Barend uykuda, ben uyank. Gzlerim tavana dikili, btn kaslarm istek ve nefretle gerilmi. Derken gecenin bir saatinde davarlarn aldan katn ve kpeklerin havladn iittim. KLAAS Gerek ncil'de, yalan yerde. Ben ne biliyorsam onu sylerim. nceden kararlatrdmza gre, Abel tekilerle birlikte Hud-den-Bek'den gelince, kez bayku gibi tecek, ben efe efendiyi dar karmak iin aln kapsn ap davarlar salacaktm. Bayku sesini bekliyordum. kindiden beri yreim skyordu. Efendi ilerin gerektii gibi yaplp yaplmadn grmek iin iftlii dolarken, hanm mutfak kapsndan girip karken, az kald, diye dnyordum. Adamn lei serildikten' sonra sra kadna gelecekti. Krba yediim srada ahra girmi, beni yerin dibine geirmiti. Bu yetmezmi gibi, ksa bir sre nce beni krbalatmt. Galant yznden sululuk duygusu iindeydi nk. Ondan cm alacaktm. Ellerimde bulamaca dnecekti. stne ktmda avaz avaz haykracakt. Bunca yldr bu kadna ba emek zorunda kalmtm. imdi-ona bir kle paras deil, erkek olduumu kantlayacaktm. Ltfen, demeyi retecektim. imi bitirince de, bo uval* gibi bir yana atacaktm. ' Kepenkler kapanmt. Abel'in Sarie'si bulaklar ykayp 397 cnutfaktan knca kaplar da srglenmiti. Avlu ok sessizdi. Ahrda ineklerin gevi getirirken kardklar sesleri duyuyordum. Sonra apansz her ey bozuldu. Davarlar kendiliklerinden -al paralayp dar frladlar. Neye uradm armtm. Onlar durdurmaya altm, ama bsbtn rktler, aynda katlar. Kpekler lgnca havlyordu. Mutfak penceresinin kepengi ald, efendi dar uzand. Neler oluyor, Klaas? Yant vermeye frsat kalmadan, Abel, Galant ve tekiler evremi sardlar. aknlktan, geldiklerini bile farketmemiim. Yardm et! diye bardm Abel'e. Davarlar kat. Onlar toplamalyz. Zaten yle kararlatrmam mydk? Anlamyorsun. Kendiliklerinden katlar. Tanr akna, bana yardm et. Kendimi ne kadar gln duruma drdm sonradan kafama dank etti. O srada doru drst dnemeyecek kadar akndm. Btn bildiim, bir terslik olduu ve sry toplamamz

gerektiiydi. Efendi ala doru gelirken,, Galant ve Abel ona grnmeden mutfak penceresinden ieri szldler. Sana soruyorum aptal herif, kpekler niye havlyor? Konuklarm geldi, efendim. Evde biri lamba yakm olmalyd. Mutfak penceresi birden aydnland. Galant ve Abel ellerinde birer tfekle dar atladlar. Efendi, diyeeek oldum, ama oktan ate amlard. Efendi yaral bir geyik gibi sendeledi ve yere yld. ld sandm ilkin, ama kurun topuunu syrp gemiti. Beyaz geeeliiyle emekleye emekleye, k havada yanma geldi. Bana yardm et, Klaas. Tanr akna, bana yardm et. Ne istersen veririm. Sana hep iyi davranmadm m? Ltfen yardm et. aknlktan azm ak kalmt. Bizleri yllardr acmaszca ezen bu adamn, korkmu kpek gibi yerlerde srnerek inildemesi olur ey deildi. Galant'la Abel'in bize doru ko___ OQQ *"^ Ov/O '^~ tuklarn gryordum. kimizi de geberteceklerdi besbelli. Ne yapacam armtm. Ama efendi ...Silahm yok ki, size yardm edeyim, diye kekeledim. Beni iitmedi bile. Galant'la Abel'i grr grmez beni brakp ayaa frlad, en yakndaki barakadan dolanp eve kotu. Galant sert bir sesle, Dinle, Klaas, dedi. Barend'e yardm edersen, bu tfekle vururum seni. Efendinin peinden hep birlikte eve kotuk, biz keyi dnerken kap kapand. Thys bir yerlerden bir bel bulup kapya vurmaya balad. ok gemeden kap krld, ayn anda da efendinin arka kapdan dar kotuunu, ayva bahesine doru uzaklatn grdk. Abel'le Galant ate ettiler, ama onu vuramadlar. Thys hemen peinden gitmemizi nerdi. Olmaz, dedi Abel. nce eve girelim. lgn gibi eve daldk. Ka kez girmitim o eve. apkam elimde, sklm pklm. Evet, efendi. Evet, hanmm. imdi ev bizimdi. Masalar, sandalyeleri, dolaplar, raflar krp dktk yastklar yrtp kutylerini yerlere satk. Abel'in bulduu konyak testisini elden ele dolatrp kafa ektik. Ylba enlii gibiydi. Hele kk Rooy'un neesi grlecek eydi. Kutyleri giysilerine yapm, yz ter iinde, gzleri parl parl. Bir sre sonra aklma kadn geldi. Kanm kaynyordu. Evin her yann aradm, ama bulamadm. Karyolann altna saklanm olabileceini dnerek oraya bile baktm. Yoktu. Yata, yorgan, araflar yere frlatp dolu lazml stlerine boca ettim. fkeyle soluyordum. Arkamdan biri, Ne yapyorsun? diye sordu. Kadn aryorum. ok nce n kapdan kt. Galant da Sarie'ye ocuklar gtrmesini syledi.

Galant nerede? Bir yudum daha ek, dedi Abel. Koca bir yudum ektim. tekiler beni karyolann yknt-syla brakp oturma odasna getiler. Bam dnyordu. D 399 te gibiydim. stme korkun bir uyuukluk kmt. Efendi de kamt, hanm da. Az sonra btn komular toplayp gelirlerdi. Davarlar kendiliklerinden aldan katklarnda, bamzda bir uursuzluun dolatn anlamalydm. imiz bitikti. Sersemler hl kafa ekiyor, ortal krp dkyorlard. Yalpalaya yalpalaya ara kapnn nne ktm, haykrmaya baladm. Kimse duymad. Titriyordum. Atl ve silahl adam-Jar neredeyse, gelir, bizi kskvrak yakalarlard. Birden Abel'in beni sarstn farkettim. Neyin var be a-dam? Burdan kaalm, hemen. Niye? Grmyor musun hepsi kat. Kadn bile. O srada kadnn krk kapnn dnda durduunu grdm. Yutkundum. Geceliinin n boydan boya yrtlmt. Uyurgezer gibi ona doru yrdm. Kadnn arkasndaki karanlkta Galant belirdi. Dokunma ona! Galant hakl, dedi Abel. Bizim savamz efendilerle. Galant, Birinin onu buradan uzaklatrmas gerek, dedi. Byk efendi'nin otlanda, Musa'nn yannda gvende olur. Kadn rkek bir sesle, Sen gtrr msn, Klaas? diye sordu. Gtrrm, hanmm. O uzun yolu dndke azm sulanyordu. Gecenin karanlnda ikimiz yalnz olacaktk. te yandan, kadn sa salim buradan gtrrsem, arama ekibi geldiinde paay kurtarabilirdim. Bana teekkr bile ederlerdi. abuk abuk, Yolu biliyorum, ben gtrrm, dedim. Galant gzlerimin iine bakt. Niye bakyordu? Ne gryordu? Goliath nerede? diye sordu birden. Goliath atld. N'olur beni gnderme. Yannda kalmak istiyorum. Hortlak grm gibisin.

 400 Brak imdi! Onu sen gtreceksin. Biz gelinceye kadar da yanndan ayrlmayacaksn. Bana bir ey gelirse seni sorumlu tutarm. Goliath alayacakt neredeyse. Brak ben gtreyim, diye yineledim. Goliath gtrecek! diye haykrd Galant. Goliath kadnla birlikte karanlkta gzden yitince, bize dnd, krk bir Sandalyeyi tekmeleyerek, u yaptklarnza bakn! dedi fkeyle. zgrlkten bunu mu anlyorsunuz? Bamz nmzde, peinden yryorduk, atlarn yanna gittik. Bana Efendi Barend'in atna binmemi ve yol boyunca yanndan ayrlmamam buyurdu. Kamay tasarladm yzmden okumutu sanki. Kadnn yrtk geoeliiyle kapda duruu yol boyunca gzmn nnden gitmedi. Akamdan kalma gibiydim. Sabah hissetmem gereken o tatl sarholuu gece hissettiime gre, olanlar olmutu bana. GOLIATH Abel'in beni ikyete gitmem iin kandrd o gnden sonra "kendime gelemedim. Kimileri daya, krbac umursamaz. Ben yle deildim. Korkularn altnda eziliyordum. Efendiden korkuyordum, nk efendi krba demekti. Gerekte can acsndan korkuyordum. O akam Abel'in bile efendiye el kaldrmaktan ekindiini grnce, daha beter korkmaya baladm. te bu yzden Galant'n ayaklanma tasarsn sevinle karladm. Karma son bir frsat kmt. Bu kez korkularn kkn 401 Sesler Zinciri F : fL HALK KTPHANfeSf kurutacaktm. O byk yangnda korkular da yanp gidecek, geriye yepyeni, zgr bir adam kalacakt. Srtmdaki kamburdan kurtulmak iin dnmeye bile dayanamadm eyleri yapacaktm: ldrecek, ellerimi kana bulayacaktm. Kendimi buna hazrlamtm. tekilerle bilikte Efendi Barend'in evini talan ederken, ylglarm bastrdm, kuru bir lokma ekmek gibi yuttum. Konyak da iimi kolaylatrd. Kan dkmeye hazrdm artk. zgrlk ok yaknd. Derken Galant geldi, kadn Musa'nn kulbesine gtrmemi buyurdu. Gitmek istemedim. Adam ldrerek zgrle kavuma frsatn elimden alacak olursa, korkularm bir daha hibir zaman yenemeyeceimi biliyordum. Ama Galant dayatt, aresiz, kadnla birlikte yola koyuldum. Yol boyunca hi konumadk. Tek frsatm yitirmitim. Belki tekiler zgrle kavuacaklard, ama ben her zaman kle olarak kalacaktm. Bana bunu yapt iin Galant'tan btn varlmla nefret ediyordum.

Onlar tutuklanp Cape Town'a gtrldkten sonra" duygularm deiti. Galant beni benden iyi tanm, benim gremediklerimi grmt belki de. Korkuyu skp atamayacak kadar yreksiz olduumu biliyor muydu? Bu iin yenilgi ve felaketle sonulanacan anlam myd? Beni bu sondan korumak m istemiti? Kadnn yznden... Ama ondan sz edemem. Bildiklerimi anlatmak zgrlne sahip deilim. 402PLAATJIE PAS Atlar geerken Rose Anann kulbesindeydim. Nal seslerini duyar duymaz bir keye kvrlp postu stme ektim, kprdamaya korkuyordum. Rose Anann dar ktn, Plaatjie'yi grmedim, kulbesinde yok, dediini iittim. Bir gece nce Campher beni daa gtrm, Dollie'yi gstermiti. Efendi D'AIree'ye de kaa yargca teslim edeceini sylememi buyurmutu. Haberi ilettiimde D'AIree'nin d patlad. imdilik kimseye bir ey syleme. Van der Merwe'ler klelerimden birinin silah alp katn duyarlarsa beni burada barndrmazlar, dedi. Ben de korkmutum. Galant'la tekiler Campher'i, Dollie' yi ve beni almaya geldiklerinde onlara ns diyecektim? Olanlardan beni sorumlu tutmazlar myd? Campher'le Dollie olmadan nasl ayaklanrdk? Btn gn korkudan kvrandm. Gne batar batmaz Rose Anann kulbesine gittim. Onlara katlacama sz vermitim, kabul. Ama ben yal, bir adamdm. Onlar byle bir zamanda yzst brakmak istemiyordum, te yandan lmek de istemiyordum. Kalan mrm huzur iinde geirmek istiyordum. Ka gnm kalmt zaten... Ttnm, ikim, aym, kocam kemiklerimi stacak bir para gn, arada bir de g bela Rose Anayla yatmak. Bunlar bana yeterdi. lgnlk bana gre deildi. Atllar ekip gittiler sonunda. 403BET Elim kolum balyd. tekiler yangn balatmak iin E-iandsfontein'e giderlerken, yal Ontong ve Achilles benimle kaldlar. Galant, Ontong'a bana gvenmediini, beni gznn nnden ayrmamasn sylemiti. Ama Ontong az sonra Ly-dia'nn hastaln ne srerek kp gitti. Achilles de gzlerini benden kararak, Ben de gidiyorum, dedi. Yalnz kalacaksn. Neyi uygun bulursan onu yap. Ne var ki, ellerim balyd. Tpk yllar nce Xhesalarla Boerlerin sava alannn ortasna dtmz gnk gibi. Bu-, nun bir sonu gelmeyecek miydi? nsan kendi yaaman yaayamayacak myd? Bombo avludan eve doru seirttim. Arka kapy yumruk-layp, Kalkn, hazrlann! Bu gece Bokkeveld'de lm kol geziyor! diye baracak cesareti bulacam sanyordum. Yapamadm. Neydi ellerimdeki bu ipten, kaytan sk balar? Efendiyle hanm daha nce

uyarmaya altmda dtm g-Jn ve kltc durumun anlarndan ok daha fazla bir eydi hi kukusuz. : Geri dndm. Bana huzur yoktu o gece. Davud saken, Galant'la paylatmz kulbenin nnde durdum. Burada gzel gnler geirmitik. Galant olunu nasl da severdi. Sonradan her ey deimiti. Galant hastalk sayormuum gibi benden kamt. Efendi de. Hepsinin gznde melez bir kancktm. Kulbeye bakarken eski gnlere daldm. Bruintjieshoogte'-deki gnler, Cape'e giden uzun yol. Yolda kendi ellerimle top 404 raa gmdm ocuk. imdeki boluk gitgide bymt. te buradaydm, ellerim grnmez balarla bal. Byle bir gecede nereye gidebilirdim? Rose Anann kulbesine kan patikay trmanmaya koyuldum. aresiz kaldmzda, kimbilir ka kez gemitik bu patikadan. Atein yandn daha uzaklardan grdm. Kokulara baklrsa yine ila hazrlyordu. Rose Anann hibir ey olmam gibi kendi olaan yaamn srdrmesi iimi biraz rahatlatt. Ama bir konuu vard, yal Plaatjie'ydi galiba. Gerisin geri dndm. Plaatjie'nin olduundan deil, btn masallarna, ilalarna, tlerine karn, Rose Anann o gece bana yardm edemeyeceini anlamtm. Benim daha deiik, daha kiisel bir ilaca gereksinmem vard. Betin kprtsz sular aynda parlyordu. Arkadaki kara dalar, uyuyan dev hayvanlar gibi ge yaslanmt. Yine mutfak kapsnn nndeydim. Bam kapya dayadm, uzun sre ne yapacam dndm. eride birileri fsl-dayordu. Bir kadnn iniltisini iittim. Ya da bana yle geldi. Efendiyle Pamela. ocuumu ldrerek iimde yaktn atei sndrmen iin peinde dolatm, beni istemedin. Oysa Pamela'yla yatyorsun, onun dl yatana beyaz ocuklar ekiyorsun. Le kargassn sen. Geber! Kulbeye dndm. Bir yldz parlak bir yol brakarak evin stne doru kayd. Yalnzla dayanamayacaktm. Soluum boazm yakyordu. Achilles'in kulbesine gittim. Salt bir insann yaknln hissetmek iin onunla yattm. Ne yapacam armtm artk, ellerim balyd. Gecenin ge saatlerinde atlarn geri geldiklerini iittim. 405 DOLLIE Campher denen o aalk herif beni arkadan vurdu. O alaa nasl gvenebildim? Bizlerle alan bir rgat olduu iin mi? Aptalm ben. O da beyaz. Beyazlar hep birbirlerini tutarlar. Zincirlerimden haykrdm ona. Madem bu kadar korkuyorsun, niye kamyorsun! Niye beni de gtryorsun, dlek herif?

Kendi iyiliin iin, diye karlk verdi. Delinin zoruna bak. Galant hepinizi felakete srklyor. Seni bu sondan kurtardm iin bir gn bana teekkr edeceksin. Beni zineire vurduun iin sana teekkr edeceimi sanyorsan aklna aarm. Worcester'e varr varmaz seni brakacam. Ben de senin boynunu koparacam. Beni brakmad elbet. Gzn bile krpmadan, katm* syledi yargca. Dokuz kaml krba, bir yl pranga cezas. Bir yl hapis aslmaktan iyidir, dedi Campher, Galant'la tekilerin yannda kalsaydn, sen de aslacaktn. Ben olsaydm, o yangn kolay kolay snmezdi. Ama bir yl abuk geer. Cape'den Yce Irmaa kadar nereye kaarsan ka seni bulacam. Soluumu her an ensende duyacaksn. Erge kstracam seni. Ben yapamazsam, ocuklarm yapar. Bu zincirlerin hesabn vereceksin. Bana yalan sylediin ilk gn iimde bir ate yaktn. O ate, sen ve btn buralar kl olmadan snmeyecek. 406 ONTONG Adamlar Elandsfontein'den dndkten sonra gece bitmek bilmedi. Sonumuz o gece belirlendi. Ne ertesi gnn cinayetlerinde, ne daha sonralar ller arabaya yklenirken. O gece, Galant'n kulbesinde otururken. Ertesi gn ev halk korku iinde kepenklerini indirip kaplarn srgleyince, Galant'n evi atee vermesine engel oldum. (stnde bir gariplik, bir aknlk vard. Ne yaptn, ne dediini bilmiyor gibiydi. Hem yanmzdayd, hem ok uzaklarda.) Onunla konutuumda akn akn yzme bakt. Sanki onu hi bilmedii bir eyle suluyordum. Kadnlarla ocuklar, efendilerle birlikte yakmak doru olmaz, dedim. Bu yeterli deildi. O gece sndrmem gereken baka bir yangn daha vard, ama onu sndrmedim. Ve bu yzden, belki de z benim olum olan Galant yanp kl oldu. Galant, olum. Lys'den doma olum. Elandsfontein'den dndklerinde hepsi yorgundu. Galant suskun. Abel'in yumruu havada. Henrik, yaramazlk yaparken yakalanm gibi ba nnde. Klaas'n kalar atk. Ro-oy'un gzleri ha kapand, ha kapanacak. Thys oyuncakla oynar gibi kamasyla oynuyor. Hepsi atein banda, hepsi suspus. Sonunda Achilles donuk bir sesle, Barend'i ldrdnz m? diye sordu. Yant renmek istemiyordu sanki. Hayr, dedi Abel. Dalara kat. Demek ii beceremedin iz. 407

Kayglanma, sabah yakalarz. Kapda duran Bet, Kat iyi olmu, dedi. Uursuzluk tepemizden uzaklar belki.

Galant, Kapa eneni! diye bard. Achilles, Bir i ya doru drst yaplr ya hi yaplmaz, diyerek sz srdrd. Barend'i elden karmakla her eyi berbat ettiniz. Abel haykrd. Sus be! Kanna m susadn. Galant kavgay nlemek iin aralarna girdi. Yapma, A-bel. Brak konusun. Artk konuma vaktinin getiini sylemitin ama. Onu Elandsfontein'e hareket ederken sylemitim. Orada olanlardan sonra grlerim deiti. Vaktimiz de var, belki de son saatlerimiz. Herkes dncesini sylesin. Biz ene alalm, efendi de komular toplasn. Karanlkta fazla uzaklaamaz, dedi Hendrik. Zaten korkudan titriyordu. Abel, Niye hemen imdi Hud-den-Bek'in efendilerine saldrmyoruz! diye sordu. Hepsi uykuda, neye uradklarn anlamadan topunu gebertiriz. Galant, Ev silah dolu, dedi. Silahlar ancak yarn sabah ele geirebiliriz. imdi olanlar tartalm. Onlar susunca ben sze baladm. Niye bu kadar azsnz? Campher, Dollie ve Plaatjie neredeler? Abel bir eyler mrldand. Ne dedin? Galant kafasn kaldrd. Oraya uradk. Rose Ana Dol-lie'nin katn, Campher'in de onu aramaya ktn syledi. Plaatjie'nin nerede olduunu kimse bilmiyor. Dollie'siz bu ii baaramayz, dedim. Ya Campher? dedi Aohilles. Her eyi o balatmad m, tasary o hazrlamad m? Galant atld. O herife hi gvenememitim. Ayamzn altndan ekildii iyi oldu. 408 Ya Dollie? Ar bir darbe. Ne yapalm, onsuz idare edeceiz. Thys kamasyla toprak demeden ufak paralar kaldryordu. Kafasn kaldrmadan, Onlar daha imdiden gerilediler, diye mrldand. Bizim sonumuz ne olacak?

Bu ii burada bitirirsen bize dokunmayacaklar m sanyorsun? dedi Abel. Elandsfontein'de yaptklarmzla kzgn bir yola adm atm olduk. Durursak tabanlarmz yanar, ilerlemek zorundayz. Bizimle gelmeyenin suratna tkrrm. Onu biraz dizginlemek iin, ldrmek gerekten gerekli mi? diye sordum ekinerek. Galant, Yce Irmak boylarnda zgr insanlarn yaadn sylemiti. Niye pilimizi prtmz toplayp oraya kamyoruz? Niye onlar gibi zgr olmuyoruz? zgr m? Yabanc bir yerde sulu gibi yaamak zgrlk m? Ben zaten yllardr yabanc bir lkede yayorum. Anlamyor musun? Efendiler olduka, nerede oturursak oturalm zgr saylmayz. Kamak bizi zgrle gtrmez. Burada, bulunduumuz yerde ban ezmeliyiz efendilerin. Sanki her ey hazr da ezeceksin. Umutsuz olduunu bildiin bir ie girimenin anlam yok. Barend efendiyi kardnz, en gvendiimiz adamlar da bizi yzst braktlar. Umut kald m? Galant birden sze kart. Bu iin umutla, umutsuzlukla ilgisi yok. Demek yenileceini bile bile sava srdreceksin. Yenmek ya da yenilmek umurumda deil artk. Akln m yitirdin? Lydia gibi konuuyorsun. Belki de Lydia hepimizden akll. Ksa bir sre ncesine kadar ayaklanmaktan ve yenmek ya da yenilmekten sz etmemiz gerekiyordu. Hatta bu gece Elandsfontein'e giderken bile. Ama imdi her ey deiti. imdi olumu dnmek zorundaym. Olum babasnn klelii kabullenmediini bilmeli. Bunu kendim iin deil, olum iin yapyorum. Bugn yakarak 409 atmz tarlalar, yarn olumu besleyecek. Sen hepten karmsn. Ne ocuu, nerede olun? Ar ar kafasn sallad. Onu ben bilirim. Sen yalsn.! Doru, yalym. Sabretmeyi rendim. Boyun emenin, klelii kabullenmenin daha iyi sonu verdiini biliyorum. E-fendinize hatalarn gzellikle gsterebilirsiniz. Boyunduruun ekemeyeceiniz kadar ar olduunu anlatabilirsiniz. Bylece yknz hafifler, adam ldrmeye gerek yok. Abel, Elbette, dedi fkeyle. Ykmz hafifletir, i saatlerini azaltr, daha fazla yiyecek, daha iyi kulbe, hatta onu ok memnun edersen arada bir fazladan konyak verir. Ama yine de kle olarak kalrz, Ontong. Biz bunu deitirmek istiyoruz. ncekinden biraz daha iyi bir yaamn peinde deiliz. zgrlk istiyoruz. Ben boyunduruk altnda bir kz mym? Erkeim ben. Efendi gibi elim ayam var. Onun gibi yryorum, yiyorum, iiyorum, kadnla yatyorum, yoruluyorum, canm acyor. Syle bana, niye ben kleyim de, o efendi. Efendinin beni boyunduruk altnda tutmak istemesine szm yok, bu zaten onun ii. Ama ben o boyunduruun altna girmeyi kabul edersem, kzden farkm kalmaz. Bu balanmaz bir su, bo-yuduruktan daha kt. Gensiniz, onun iin byle konuuyorsunuz, diye yineledim. Bu gece olanlardan sonra kimse bana gen diyemez, dedi Galant.

Niye birden yalandn peki? Galant beni uzun uzun szd. Bir ey aryordu sanki. Kk mermi kesesine skca yapmt. Alevlerin nda gzleri yanyordu. Sonunda, Sen anlamazsn, Ontong, dedi. O gece sabaha kadar konuuldu. Bet bizlere et, ekmek ve bira dattktan sonra bir yana oturdu, sze hi karmad. Kk Rooy bir kede uyuyakalmt. Galant'a baka bir ey sylemedim. Sulayc szleri cesaretimi krmt. Sen anlamazsn, Ontong. Bana yneltebilecei en ar sulama. 410 Benden btn btn kopmutu artk. ki yabanc olmutuk. Umut yoktu. Yllardr anlayamadm bir eyi bundan sonra hi anlayamazdm. Galant, Galant. Sen belki benim olumdun. Ama ben sana babalk edemedim. BAREND Hibir zaman benim olmamt, ama iimde hep umut vard. O gece onu btn btn yitirdim. Ertesi sabah arama ekibiyle dadaki otlaa gittiimde, Musa onu ve ocuklar kulbesinden kard. Burunlar bile konamamt. Konumadk, szckler gereksizdi. Atlarmza atlayp Elandsfontein'e hareket ettik. kimiz birlikte, yan yana, amu iki yabanc gibi. Yolda sk sk yzne baktm, birka kez seslendim. Hester. Kl kprdamad. Yznde nefret ya da gerginlik belirtisi yoktu. Orada deildi dpedz, ok uzaklardayd. Onu yitirdiimi anlamtm. Baka zaman olsa, fkelenir, hatta ona saldrrdm. O sabah sklm pklm yannda yrmekten baka bir ey yapamadm. Bir gece nce yaadklarmn arlyla eziliyordum. Her zamankinden daha gzeldi. Yrtk geceliini, dn giysisi gibi tayordu. O korkun gece bile soukkanlln bozamamt. Alageldiim soukluundan ok farkl bir dinginlik vard stnde. Artk dardan gelecek bir destee, bir dayanaa ihtiyac kalmadn anlatan bir dinginlik. O yakc scakta, duman karmadan yanan bir alev gibi dimdik oturu 411 yordu. En kk olumuzu nne almt. Onu seviyordum. Ne var ki, bunu ona syleyemezdim. Onu sa salim bulunca ne kadar sevindiimi bile syleyemedim. Bayat ve sama szler gibi grnecekti. Niye benimle birlikte kamamt? Yeterince vakit vard. n kapy zorlamaya baladklarnda benimle arka kapdan kaabilirdi. Elinden tutup ekmitim. Eli kirlenmi gibi silkinip benden kurtulmutu. n kapnn atrdadn duyuyordum. Tanr akna abuk ol! Hepimizi ldrecekler, benimle gel! diye haykrdm. Yerinden kprdamad. Birka saat nce yatakta yrttm geceliinden grnen memelerini saklamak iin kollarn gsnde aprazlamt. Sakin bir sesle, Brak beni, dedi. Her zaman durgun olan yznde, belli

belirsiz bir so-lukluk vard. Evde kalacana sevinir gibiydi. Kap krlyordu. Dnp vargcmle dar frladm. Bilinli bir hareket deildi bu, bacaklarm beni srklemiti. Gecenin ilk saatlerinden beri azgn bir atn srtnda durmaya altm duygusu iindeydim. Sonunda dm ka-nlmazd. ocukluumda boz aygrn srtndan dm gibi. Deceimi kesin olarak biliyordum, ama zamann ve sonucunu kestiremiyordum. nce Abel'in iftlie dnmemesi. Sonra yatakta Hester'in beni en olmadk biimde aalamas. Aldaki grltleri duyduumda, olaand bir durumdan kukulanmadm. Klaas'n haykrlarma verdii kaamak yantlar beni biraz kukulandrd. Derken bir el silah atld. Canm acmad, dizlerim kesildi yalnzca. O srada Galant'la A-bel'in mutfak penceresinden bana nian aldklarn grdm. Gece sesler ve devinimlerle sarslmaya balad birden. Baka bir akam benim elimde olan silah, imdi Abel'in eline gemiti. Bu geceyi o akamn hazrlad apansz kafama dank etti. kimiz iin de kanlmaz olan bir bulumayd bu. Kr gibi karanla daldm. Hl gzlerime inanamyor-dum. Bunlarn gerekleebileceini deii dnmek, dleme 412 .'fiitim bile. Kleler ayaklanmlard, silahlydlar, bang ate e-diyorlard. ocukluumdan beri evremdeydiler. Galant'la sk sk dalar, hatta dvrdm. fkelendiklerini, nefretle titrediklerini, onlar kle ben efendi olmasaydm, beni ldrebilecek kadar hrslandklarn grmtm, (ilikimizi belirleyen e buydu, onlar kleydi, benim buyruum altndaydlar. Bizi ayran, grnmez, ama tartlmaz bir snr vardi. Bunu amay akllarnn ucuna getiremezlerdi. Kpek gibi hrlar, homurdanr, hav-larlard. Isrmazlard, sramazlard. Bu olasl hesaba katmaz-dk, dnmezdik daha dorusu. Yalnz bir kez Abel snr izgisine yaklam, yine de onu aamamt. imdi bir anda her ey deimiti. nemli olan beni vurup vurmamalar deil, bana ate edebilmeleriydi. Efendisine ate eden bir kle. Snr geilmiti, bundan sonra olabileceklerin sonu yoktu. Beni ve ailemi ldrebilirlerdi, asl korkum bu deildi. Tek bir kurunun btn bir yaama biimini, btn bir dnyay para para edeceinden korkuyordum. Tanrnn kurduu dzen bozuluyordu. Her ey tehlikedeydi, her ey yerle bir olabilirdi, alevlerini uzatmayacaklar ey yoktu. stelik ate yalnz yakmakla kalmaz, yakt eyi baka bir eye dntrrd. Odunu kle. Bir da yamacndaydm. Anszn bir kaya yamuruna tutuluyordum. Btn yama kayyor, koca da kyordu. Toprak su gibi akyordu ayamn altndan. Su da atee dnyordu. ldrmak byle mi olurdu? Ya da lmek? Bu gerekten bir tr lgnlk, bir tr lmd. Beni var eden, ayakta tutan, gven iinde yaatan ve her zaman benim kalacana inandm eylerin lm. Hester'i evde brakjp kaarken, un ufak olan bir yaamn ykntlarndan kayordum. Can korkusundan deil. Bu korkak-lksa, korkak olduumu kabul ediyorum.

 413

Evin arkasndan dalara katm. Fazla uzaklamak bile gerekmedi, beni orada hi kimse bulamazd. plak ayaklarm kayalardan parampara olmutu. Aadaki grltleri dinleyerek saatlerce bekledim. Hester'in yara bere iinde yanma gelmesini, kollarma snmasn bekliyordum. Bu dilein hibir zaman gereklemeyeceini bilmeliydim. Grltler kesildi, saatler geti, ama Hester grnmedi. lm myd? Bunu hak etmitim. Onsuz ne yapardm? Ya olanlar? Tanr beni balasn, onlar ok sonradan aklma geldi. Zaten, biz lsek de, yaasak da, olaylarn ak deimezdi, Ailemi aramak iin iftlie indiimde ortalk sessizdi. Ev yangn yerine benziyordu. Hester'den ve ocuklardan iz yoktu. Orada fazla oyalanmadm, katiller her an geri dnebilirlerdi. znt iinde daa dndm. Ertesi sabah arama ekibini toplamas iin nce Frans Du Toit'e urasaydm bir ey deiir miydi? En yakn iftlik onun-kiydi. Ama oraya giderken, gecelik gmleiyle olduum aklma geldi. Tiksindiim bir adamn karsna bu gln klkla kp onun karm ve ocuklarm hakknda soraca sorular yantla-yamazdm. D'AIree'nin evine gittim. Ondan pantolon aldm. Bana ok dar ve ksa geldi, ama aybm rtyordu hi deilse. D'AIree, Hud-denBek'ten silah sesleri duyduunu, nce oraya gitmemizi nerdi. Ne var ki, ikimiz de silahszdk, stelik tir tir titriyordum. Atma bile onun yardmyla binebildim. Birlikte Du Toit'in iftliine gittik. Frans'n koklatt nane ruhu beni biraz kendime getirdi. Sonra da arama ekibini toplayp yola ktk. Kimi vakit dnyorum da, Nicolaas benden daha anslyd galiba. Hi kukusuz kurun onu arabuk, fazla ac ekmeden ldrmt. Yok artk, her eyden kurtuldu. ehit olarak anlyor. Oysa ben ayakta kalmak, geri kalan yaamm Hester'in suskunluuyla geirmek zorundaym. Galant' daha sonra gebertebilseydim keke. Cok geti. Onu nceden gebertmeliydim. Onu, Abel'L Klaas' topunu. Onlara ok yumuak davranmasaydk, bunu 414 yapmaya cesaret edemezlerdi. Yoo, yine babam gibi konuuyorum. Bu sylediklerim eskiden geerliydi, imdi her ey deiti. Biz ge kaldk, onlar ok ileri gittiler. Sorulara yant bulamyorum artk. Grnrde dnya huzurlu ve yine bizim egemenliimiz altnda. Ceeilia babasnn evine dnnee Nicolaas'm iftlii bana kald. Hud-den-Bek'in yeni efendisi benim. lk i olarak yal D'AIree'yi kovdum. Bunu ne zamandr yapmak istiyordum. Aybma tank olmas barda tarmt. O burnumun dibinde olduu srece zsaygmn bir krntsn bile kazanamazdm.

Doruyu sylemek gerekirse tepkisi beni epey sarst. Ne yaknma, ne duygusal yalvarlar. Boynunu bkt, Nasl istersen. Zaten bunu hak etmitim, diye mrldand. Bunamt herhalde. Onun gidii neyi deitirdi? Benim olan Hud-den-Bek, eski Hud-den-Bek deil. Toprak bir kez kayd m, her an kayabilir. Bugn, yarn, yzyl sonra. imdi buradaym, oullarm yanmda. Ama gvende deiliz, hibir zaman da olmayacaz. Kurtuldum. Kurtuluum beni korkun bir gerekle yz yze brakt. Beni yaratan dnyann ve inandm, yaamak iin inanmak zorunda kaldm gelecein lmyle. Olanlara engel olabilir miydim? G bir soru. Sonradan beni tutsak eden zincirlerde kamn bile pay var. Zincir zincir stne. Hester, ben, ocuklarmz. Birlikte, ama kesin bir yalnzlkta yayoruz. Ancak kendi kendimizle konuabiliyoruz. Sessizlikte hepimiz kulak kesilmiiz. Toprak kaymas ne zaman balayacak? 415 HENDRIK Yldzlar solarken, ahrn kapsndan Galant'la teki adamlarn avluda mevzilenmelerini izliyordum. afan ilk belirtilerinde oradan oraya kouan glgeler. Rooy, Ontong'la Achilles'i ala soktu. (Onlar ayak altndan ekmek iin olsa gerek. Ga-lant'n onlara pek gvenmedii belliydi.) Galant da elinde ka-masyla, Abel, Klaas ve Thys'i evin nndeki aalarn arasna yerletirdi. Ben ahrda duracak, gerekirse atlar karacaktm. Bir terslik olursa hemen kaabileceimi dnerek seviniyordum. Azgn ksra dar salar, efendiye onu aramaya gittiimi sylerdim. Bylece kimse beni sulayamazd. Vakit gemek bilmedi. Horozlar grtlaklarn paralareasr.o tyorlard. Atlar havay kokluyor, kiniyor, boyunlarn uzatp kaylarn geriyorlard. nek ahrnda, ineklerin brerek dolatklarn duyuyordum. Yalakta rdekler tslaya tslaya didiiyorlard. Derken Thys'in elinde st kovaiaryla aidan ktn grdm. Bir ile oyalanarak heyecann yattrmak istiyordu anlalan. Havada bir tedirginlik vard. Gn soluunu tutmutu sanki. Gn doarken mutfak kaps ald, benim Efendim Hans'-la, Efendi Van der Men/ve dar ktlar. Avluda durup gkyzne kar uzun uzun gerindikten sonra, arabalarn durduu barakaya doru yrdler, duvara iediler. Mutfak kaps ak kalmt. Galant'n aalarn arasndan ktn grnce yreim hoplad. Galant elini kolunu sallaya sallaya efendilerin yan 416 na gitti. Van der Merwe ona bir eyler syledi. Sonra da iki efendi ar admlarla allarn nnden geip harman yerine doru gzden yittiler. Onlara gre sradan bir gn balyordu. Neler olacan ne bsinlerdi? Adamiar eftali aalarnn arasndan frlayp n kapya kotular. eri dalmadan nce apkalarn karttlar.

Artk onlar kimse durduramazd. CECILIA Keke gece gk grlese, imekler aksayd, tehlikeyi nceden sezebilirdik belki. Byle gecelerde hemen ev halkn uyandrr, btn aynalar rter, aileyi masann evresine toplayp dua ederdim. Ama o gece iftlikte daha uursuz, daha korkun bir imek akt. Ne byk utan. Karyolann stndeki raftan kaptklar silahlar ellerinden alabilmek iin le kokan o adamlarla hayvan gibi kyasya boumak zorunda kalmak. Oradan oraya srklenmek, itilip kaklmak. Galant'n bamza i aacan ka kez sylemitim Nicolaas'a. Tanr rahmet etsin, beni dinlememiti. Sk sk grdm karabasan bir anda gerek olmutu. Beni yakalayan kara eller. Terli suratlar. Gzlerinin ak. Hrltl soluklar. Hayvanlar. Vcrgcmle kar koydum. Bu olamazd Tanrm. Beyaz bir kadn, saldrlarn bu en irencine hedef olamazd. Galant'n bana ate ettiini grdm, ama ac duymadm. Yapkan bir scaklk hissedip nme baktm. Geceliim kan-lanmt. Hem alamak, hem glmek geldi iimden. Kurtul 417 Sesler Zinciri F : 27 mutum, beni vurmakla yetinmiti. Karabasandaki o korkun saldrya uramamtm. Bu yaptnn en byk aalama olduunu neden sonra anladm. Gvdeme sahip olmak istemeyecek kadar tiksiniyordu benden. Beni ldrmeyi de amalamamt. Bile bile kasma ate ederek, en ar biimde aalamt beni. Nicolaas'n uzun sredir iledii gnah bana m detmek istemiti? Niye byle almt benden? Kocamn gnahlarnn cezasn niye ben ekiyordum? Ben dinimin gereklerini her zaman ballkla yerine getirmitim. Nikhtan dnerken gelinliim de kanla lekelenmiti. kzn kanyla. Bama bir felaket geleceini o gn anlamtm. Kan, kan. Batan sona kanl bir zincir. Dtm kltc durum bununla da kalmad. Bir yerlere saklanmaya altm. Saklandm her yerde beni buldular. Ocan iinde, yemek masasnn altnda. Kanl geceliimle bir o yana bir bu yana srkleniyordum. Sonunda, arkamda kanl bir iz brakarak srne srne tavanarasna ktm. Yaramn kle kadnlarn elleriyle temizlenip sarlmasna izin vermek zorunda kaldm. Tanr tanmdr. ocuklarmn hatr iin btn aclara katlandm. Onlar korumak iin katillere yalvardm. Kendim iin klelerin nnde diz kp onlardan merhamet dilenir miydim? Nieolaas'n ls oturma odasndaki aslan postunun stne boylu boyunca serilmi. Ayaklar plak. Mutfakta cesetler, kan. Tavanarasnda bizler. Verlee'nin gen kars, kk

memesi bebeinin aznda, yanma sokulmu. Dehet iinde. Beyaz bir kadn karaderililerin gz nnde bu amas duruma nasl der? Ne byk felaket. Ne kt yazg. Hl anlayamyorum. Kendilerine ekmek veren eli nasl srabildiler? Onlara bakyorduk. Tanr Buyruklarn retiyorduk, her aramba ve pazar ncil okuyorduk, onlarla birlikte dua ediyor, ilahiler sylyorduk. Gereksemelerine gre yiyecek, 418 iecek, giyecek veriyorduk, sorunlarn biz zyorduk. Rahatlar yerindeydi, yarn dnmek zorunda deillerdi. Derken eytan av aramaya km bir aslan gibi aramza girdi. Bana g ver Tanrm. Bu snav baaryla atlatmalym. ocuklarma rnek olmalym. Ba ememeliyim. Yklmamal-ym ki, Tanr en yce ihsanlaryla dllendirsen beni. Trl cifelere aclara gs gerdim, kmedim. Dayanmak kolay deil, ama Tanrnn yanmda olduunu bilmek bana g veriyor. Keke damgan kadnlma deil, alnma bassaycin Tanrm. Ruhumuzu artmak, Tanrnn bize ve ocuklarmza verdii bu topraklarda sonsuza dek yaayabilmek iin eti kurban etmeliyiz. lm glgelerinin oynat vadiden geiyorum, amc iimde korku yok. ABEL Piman deilim. Baarl olamadk, ema bu kadar da yeter. Bir eyi deneyip de yzne gzne bulatrmak hi dene-memekten yedir. nsan bir yaam boyu, uysal bir kpek gibi nne atlan artklarla idare eder, ufak tefek frsatlardan yararlanr. Ne var ki, her eyi tehlikeye otmak yrekliliini gsterebilme frsat bir kez ele geer. O frsat geldi mi dnyay u-mursamayccaksn. lrsen lrsn. Ha biraz erken, ha biraz daha ge, ne farkeder? nemli olan, vaktin dolduunda o frsat karmadn bilmek. Piman deilim. 419 Kemanm sonsuza dek yitirdim. Tellerine dokunmak, alamakl sesini dinlemek, reine kokusunu duymak ne ho olurdu... Her ey bitti artk. Denedim hi deilse. Onlara hep yalan syledim. Kesmem gereken odunlar,, kaybolan balta, su verilmesi gereken atlar, yars bo konyak fs... Baka arem yoktu. Yalanlarn arkasna gizlenince bana dokunamyorlard. Neyim varsa onlarnd, gvdem, ellerim, gnlerim, gecelerim. Bedelini deyerek satn almlard. Ama beni yakalayamadlar, yalanlarn ardna snarak onlardan katm. Gelgelelim yalan alkanlndan kurtulmak ok g. nsan zamanla kendine de yalan sylemeye balyor. Srdn yaamn hi de kt saylmayacan syleyerek kendini kandryorsun, elin ayan balanyor. Gnn birinde gerei anlyorsun ve ba kaldryorsun. Biz de byle yaptk. Ksa srd, ama ipi boynumuza geirdiklerinde dnyaya bakacak yzmz var.

Dn gibi bir eydi. Efendi Barend'in gecelik gmleinden grnen plak kyla katn grnce, glmekten tetie basamadm. Ka bakalm pis herif, diye dnyordum. Yaknda btn beyaz efendiler leopar grm maymunlar gibi altlarna ede ede kaacaklar! Asl enlik Hud-den-Bek'de balad. Yatak odasndan silahlar almak iin kadnla epey boutuk. Silahlar elimizde kapdan karken canm hoplayp zplamak istiyordu. Kemanm yanmda olsa alardm. Hele Gaiant'n kodnn eyine nian almas. Tam dn enlii. Hollandallar darda tutmalydk. Eve girip kaplar sr-glemelerine frsat vermemeliydik. Ama silah sesini duymulard. Nicolaas' avlamak uzun srmedi yine de. Kafasn kapdan uzatr uzatmaz tetie bastm. Galant da bir el ate edip adamn iini bitirdi. Jansen'i az kalsn karyorduk. Atna atlam giderken, Rose Ana yakndaki barakadan seslenmesey-di, onu yakalayamazdk. Hendrik'i ahra dikmitik, atlar hazrd. Thys'ie ben herifin peine dtk. Cape'tekiler gibi aman 420 sz bir yar. Ortal ayaa kaldrmasn diye yolunu kesip onu D'AIree'nin iftliinden uzaklardk, kurumu rman oralardaki allklara doru srdk. Kstrlacam anlaynca atn ban evirdi, dosdoru eve. Paldr kldr. Glmekten kasklarm atlayacakt. Sonras kedi fare oyunu. retmenle kars da arka kapdan eve szlmlerdi. Galant ev halkn dar karmak iin aty atee vermeyi dnd. Ylanlar da kovuklarndan byle karrlar. Ne var ki, ihtiyar oyunbozan Ontong ona engel oldu. Bir ara Rooy mutfak penceresine trmanp ieri gz att, hanmn ocan iine saklandn bildirdi. Arka taraftan ocaa ate atk. Galant da o ara bir kol demiriyle kapy krmaya alyordu. Kap krlnca mutfaa daldk. Kadn st ba is iinde, emekleye emekleye ocaktan kt. lklar, kurun vzltlar, atrtlar. Jansen'le Verlee'nin lelerini serdik. Verlee ar yaral olduu halde srnerek kamaya yeltenirken, Rooy'un kurunuyla olduu yerde ivilendi. Yrekli ocukmu Rooy. Ya kk, ama yiit mi yiit. Braksak kadnlarla ocuklar bile dorard. in tad elbirliiyle yaplm olmasndayd. Birimiz orada, birimiz burada deil, hepimiz birlikte. Daha sonra konyak fsn ortaya koyduk, duvarlar sarslncaya kadar gldk, lklar attk, tepindik, araflar yrttk, masalar devirdik, elimize ne geerse krp dktk. ocuklarn d patlad. retmenin kprs imenlerin stne oturup kald. Alamyordu bile. Gnnda hortlak grm gibi uzaklara bakyordu. mrmde hi bu kadar elenmemitim. Yorgun dnce, mutfaktaki iki cesedi tekmelemeye giriti. Bu krbclar iin. Bu verdiin kt yemekler iin. Bu bana hayvan gibi bardn iin. Kimdi Jansen? Kimdi Verlee? Bilmiyorduk, bunun nemi yoktu. Onlar yllardr bize kan kusturanlarn yerine koymutuk. Tekmele babam tekmele. Bu unun iin, bu bunun iin. Bir yudum daha ek! 421 NICOLAAS tekilerin hi nemi yoktu, izleyiciydi onlar. Batan beri Galant'la benim aramdayd ve imdi gelip bu sonsuz ana skt. Gnn erken saatlerinde Hans Jansen'le birlikte ala inmeye hazrlanrken, her zamanki kstah havasyla yanma geliyor. Buna alknm.

Gnaydn, Galant. Karlk yok. Harman yerinden sz etmemeyi yeliyorum (sabah sabah bel aranmak olur), gelgelelim Jansen konuyu ayor. Bir yabancnn nnde kendimi kk drmek iin Galant'a dnp soruyorum. Harman yerini onardn m? Srtyor. Harmana hazr. Ama harman oktan kaldrdk. Yant vermiyor. Yreim arlayor. Beni Jansen'in nnde kk drmeye kalkmamal, yoksa onu yine cezalandrmaktan baka arem kalmaz. Dnp dolap hep bu noktaya m geleceiz? yi geinmemizin kendi yararna olduunu neden kabul edemiyor? Ters ters, imdi biz de oraya gidiyorduk, diyorum. Hadi gel, Hans. Biraz uzaklatktan sonra sesleniyorum. Seninle sonra greceiz. Omuz silkiyor. Harman yeri olduu gibi duruyor. Harman dvldnden bu yana el srlmemi. Bo, atlak iinde. Sap tanelerden a 422 yrmak iin dnp duran atlarn gl ayaklaryla anm. (Rzgra savrulup temizlenen dolgun taneler uvallara doldurulmu, arabaya yklenmi, ambara istif edilmi, deirmene hazr: Btn iftlik halknn ekmei.) Jansen piposu aznda, gzlerinde kibirli bir bak, te grdn, arkada, bunlarn hepsi birbirinin ayn, diyor. Arkam dnyorum. Galant'la ok yaknda kar karya geleceimizi bilmenin arln iime sindirmeye alyorum. Nasl ve nerede? Bunun kararlatrlmas gerek. Daha harman yerindeyken, allara gitmeye frsat kalmadan evden bir el silah sesi iitiyoruz. kimiz de ayn anda komaya balyoruz. itin kapsna vardmzda bir patlama daha. Kolumun garip bir biimde kendiliinden silkindiini hissediyorum. Sa salim mutfaa giriyoruz. Jansen dehet iinde baryor. Aman Tanrm vurulmusun, gmleine bak! Az sonra n kapda onlarla anlamaya alyorum. Galant haykryor birden. Ate et, Abel! Yine bir el silah. ansn varm ki, kurun syrp geiyor. Eikten ieri sryorum, kapy arpyorum.' Oturma odasnda ani bir ba dnmesiyle duvara dayanp gzlerimi yumuyorum. Yatak odasndan Cecilia sesleniyor. Kanl, buruuk araflar stne ekmi. Hep birlikte dua edelim diye tutturuyor. Avaz avaz barmak geiyor iimden. Duadan baka bir ey dnmez misin sen? Her ii gerektii biimde yapmak, inanl lmek. Bugns dek beni hi

dndn m? Birka dakika iinde" vurulup lm olabileceim umurunda m? Ama kendimi tutuyorum. Dalgn dalgn dua okuyan sesimi dinliyorum. O, lmn gcne sahip olan eytan lmle ortadan kaldrabilir ve mrleri boyunca lm korkusundan klelikten kurtulamayanlar kurtarr... n kapnn atrtlar gitgide artyor. Sonunda amin bile demeden ayaa kalkyorum. 423 Beni burada yalnz brakamazsn, Nicolaas. Galant'la konumalym. Senin yerin aiisnin yan. Parmaklarmn ucuna basa basa n kapya gidiyorum, usulca srgy ayorum. Galant karmda. Demek oradan hi ayrlmam, beni beklemi. Bu kadar abuk geleceimi dnmemitir. tekil'er de orada, ama uzaktalar. Bir karalt. Onlar belli belirsiz seebiliyorum. Yalnzca Galant ve ben. Yeryznde yalnz ikimiz varz sanki. Betteki iki olan gibi rlplak. Glgem ve ben. lk sz ona brakyorum. Bir dakika ya da birka saniye iinde lm olacam biliyorum. Bu son aamada birbirimize syleyebileceimiz bir ey olmal. Ama dncelerim, duygularm kurumu. Syleyecek sz bulamyorum. En kts bu lm ncesi sessizlik, bu bomboluk. Bir zamanlar tek arkadam olan adamn yzndeki yabanclk. Herhangi bir biimde birbirimize dokunabilmenin olanakszl. Bakyoruz yalnzca. Amansz bir suskunluk. Yaam yaama kar. Byle bir sessizlikte koca bir yaamdan geriye ne kalr? Balangcn, akn, sonunu insan nasl yakalar? Stler arasndaki bir bette plak ocuklar. ken bir tnel. Dumanl bir kulbede gecen ikindiler. Masallar anlatan, dalar kadar yal bir kadn. Bir kz. Ehliletirilen bir at. Baka bir dnyadan kagelen bir aslan. Kkremesiyle karanla can getiren, derin soluklaryla bir zgrlk duygusu tattran dev bir yaratk. Senin kurununla can verirken, grtlanda hafif bir i eki, bir inilti ykseldi. Biz geride kalanlara acr gibi. O gn aslann karsnda, yine byle koyu bir sessizlikte duruyordum. Ama babama yalan syledim. O gnden sonra her ey yalana dnt. Ve bugn aslann penesindeyim. Sren sessizlikte imgeler kaynayor. Evlilik. Bir e. Onsuzlarmda ocuklar. Hester'in szsz nefreti. Cape'e yaplan bir yolculuk. Dalarda yitik bir gece. Lagenvlei'de pazar gnleri. 424 Bitmek tkenmek bilmeyen iler. Yeni tarlalar amak, duvar rmek, su oluu kazmak, tarla srmek, ekin bimek, harman dvmek...

'

Toprak su, rzgr, ate.

u son anda, bunlardan seninle paylaabileceim ne kald? Hepsini birlikte yaadk, hibir ey kalmad. Tek bir szck bile. Ben buradaym, sen orada. Efendi: Kle! Arkadan olmaktan kp efendin olduum anda kendi zgrlm yktm. O ta duvar, o yce da o anda aramza girdi. Birbirimizi gremez, iitemez olduk, ylesine yksek. Efendi olmak bilinli bir seim miydi? Yoksa insann kendi dnyasnn kurban olduunun bir belirtisi mi? Ne nemi var? imdi bu noktadayz ya. Bu noktaya geldiimize gre, (bundan tesi ikimiz iin de yok) artk yalnzoa en ilkel eylemjeri gerekletirebiliriz. Beni ldreceksin. Adalet olaan gidiini izlerse, seni de ldrecekler. Yazk oldu. Korkunun bile tesindeki bu sessizlikte, leceimize deil, gerekle yaamay renemediimize yanyorum. Oysa ok kolayd. kimiz de grevden katk, ikimiz de sorumluluklarmz yadsdk. Bu ikimiz iin de kesin bir yenilgi. Bir yalan. stne devrilmekte olduumu hissettiim aslan postu gibi. Demek yine kesim tann bana dndk. Burada bulunmay hi mi hi istemezdim. Ama buradaym. 425 ROOY Azmn hl st koktuunu, ancak atlar tutmak gibi ufak. tefek ileri becerebileceimi sananlara iyi bir ders verdim. Hep yanlarndaydm. Mutfakta retmene ate ettiklerinde adam hrldayarak bir yana yld. Can ekiiyordu. Bir el daha a-te edin, dedi Galant. Galant'n tam arkasnda olan Thys, bu szleri duyar duymaz tekilerin arasna sakland. eneye-gelince stne yok, ama ldrmeye gelince dizlerinin ba zlr. Birinin uzatt tabancay kaptm gibi retmeni tam ceketinin dmesinden vurdum. Hafife silkindi, hareketsiz kald. Cok kolay. O gn ayaklanmasaydk, btn gn davarlarla otlakta geirecektim. Yln bu mevsiminde gne adam yakp kavurur. Biraz deiiklik oldu. Keke daha uzun srseydi. MARTHA retmenmi. O parlak zekn bak seni ne duruma drd? ldn ve beni bir bama braktn. Daha iyi bir yaama alktm ben. Dalar ap yeni bir yaama balamak isteyen

sendin. Gerek yaamn tadn tadarsam, onu seveceimi sylemitin. Evlenir evlenmez beni gebe brakan da sensin. Benimle evlendiinde, ben daha bebeklsrimte oynuyordum. Sonra sen benimle bebek gibi oynadn. Derken gerek bir bebeim oldu. Burada tek bama yaayabileceimi mi sanyorsun? Cape' deyken her ey uygar ve gvenli grnyordu. Bu lkenin ne kadar acmasz olduunu bu olaydan sonra anladm. Bu usuz bucaksz vahi topraklar beyazlara gre deil. Gerek yaam dediin buysa, olmaz olsun byle yaam. HELENA Tavanaras ne ho kokar. Meyva kurusu, ttn, ay. Ama daha birka gn nce annem, artk okul ana geldiimi, ta-vanarasnda oynamann koca kza yakmadn sylemiti. Tavanarasna yeniden kavutuum iin seviniyordum bir baks-ma. Saklamba oyunu gibi bir eydi. Oyun oynamadmz biliyordum elbet. Karnst yere yatm, tahtalarn arasndaki yarktan aa bakarken kafam kar-makarikt. Haykrlar, silah sesleri, atrtlar... Onlara inana-myordum. Cok uzaklardaydm sanki, gkyznden garip bir dnyaya bakyordum. Hibir zaman anlayamayacam bildiim byklerin dnyasna. Kk Katrien ara sra alyor, annem garip sesler karyordu. Geceliine bakarsam kan greceimi biliyordum. Bakmadm bu yzden. Hep aaya baktm. Bir gn ok yalansam bile bu grdklerimi unutmayacaktm. Geceleri hl karabasan 427 gryorum. Zaten aa bakarken de dte gibiydim. Kimi zaman dnrm. O gn uyank mydm ya da imdi uyank mym? Bu yalnzca bir dse, bir daha uyanacak mym? Uyanmak istediimden pek emin deilim. PAMELA O gece kulbede Galant'la kalmay yelerdim, belki bir ey olurdu. Ne var ki, Galant retmeni getirdikten sonra suskun-lam, benden uzaklamt. Silahlar almadm iin kzyordu bana. Nasl alabilirdim? Kadn uyanmt. Ona ballm kantlamak iin o gece mutfakta yatmaya karar verdim. Ev halkn gz hapsinde tutar, gerekirse adamlar ieri alrdm. Bylece yannda olduumu anlar, fkesi geerdi. Efendi yine bana saldracak olursa, katlanacaktm aresiz. Yreim Galant' in yanndayd, ama mutfakta yattm. En kts nceki ve sonraki lmler deil. Beyazlar bizim aramza girdiler, bizi ayrdlar. En kts bu. Kulbeden kmak zereyken, Evet, git, dedi Galant. Senin yerin artk oras. Nstien anlamyorsun...

im var, diyerek srtn dnd. Yar yolda dnp arkama baktm. Hl kulbenin kapsn-dayd. Bana ve srtmdaki ocua bakyordu. Ona seslenmek istedim, ama ne diyecektim? Hep byle anmsayacam: Ben burada, o orada. Aramzda avlunun sessizlii. Bulaklar bitirdikten sonra ocuu bir keye yatrdm, 428 ardndan kendim de yattm. Uyku tutmad. Bebein hafif soluklarnn tesinde evin seslerini dinliyordum. Evler gece karanlnda yaamaya balar. Tahtalarn ve yatak odasndaki karyolann gacrtlar, bacada i eken rzgr, arpan kepenkler... Darya kulak kabarttm. Sesler her geceki gibiydi. Cyaklayan yarasalar. Kapya srtnen ya da bir eyler kemiren bir kpek. ok uzaklarda, bir akaln ya da bir hortlan kahkahas. Bir kez ten bir bayku. Hepsi bu. Ama gecenin at srtnda oradan oraya koturan adamlarla dolu olduunu biliyordum. Sessizlik kan topluyordu. Rzgr soluunu tutmutu. Az sonra olanca gcyle pskrecek, kara gkyz ak imeklerle aydnlanacakt. Nicolaas'n yalnayak yanma yaklatn iittim. Gvdem kasld, ama kprdamadm. Dnp gider umuduyla dzenli soluk almaya alyordum. Pamela... Uyuyor musun?' Elini omzuma koydu. Yine kprdamadm. Niye beni rahat brakmyorsun? Beyaz ocuun yanmda yattn bilmek yetmiyor mu sana? Benim istediim erkek darda. Ama beni anlamyor. Kimse kimseyi anlayamaz. Rahat brak beni, dedim birden. Ne yaptn bilmiyor musun? Seninle konumak istiyorum. Gndz konu, uyuyorum imdi. Konuabileceim baka kimse yok. Git beyazlarla konu, ben kleyim. Eskiden dinlerdin Dinlememek hakkna sahip deildim nk. Bir sre sustuktan sonra, Pamela, Galant'n nesi var? diye sordu. Sarslmtm. Dorulup oturdum. Karanlkta gz gz grmyordu. Galant deiti, dedi. Niye bana soruyorsun, ona sor. 429 Benimle konumuyor, sen onun karsn. Benimle yatabildiine gre kars saylmam.

Bu gece onunla sert konutum. Ses karmadm, btn kaslarm gerilmiti. Jansen'in yannda kendimi tutamadm, harman yerini sabaha syledim. kadar onarmasn

Niye zlyordu bilmem. Efendiydi, istediini yapabilirdi. znt ya da sululuk duymasna gerek yoktu. Birden yanmdan kalkt, arka kapya gitti. Gidip onunla konuacam, dedi. Emekieye emekieye yanna gittim. imdi uyuyor, diye fsldadm. Yarn konuursun. Duraksad, eli hl srgdeydi. Bacaklarna sarldm. Kal burada, dedim. Al beni. Bana cannn istediini yap. Bu son olacak. Yarn seni ldrmelerini seyredeceim. Yardm istersen kahkahalar atacam. Suratna tkreceim. Galant'n hatr iin buna da katlandm. Ertesi gn, gerie cesetler, kan ve ykntlar brakarak evden karlarken avludaydm. Kucamda ocuk, Galant' bekliyordum. Yzme bile bakmad. Galant seninle konumalym. Konuacak bir ey yok artk. Sana yardm ettim. Hayr, hep katm. Seni istemiyorum, u kucanda tuttuun eye bak. Benim suum mu? fkeden gz dnd birden, tfei namlusundan yakalad, dipikle bqna vururken ocuun ba arada kald. Daa katm. Onlar gittikten ok sonra iftlie inip mutfaktan bir para ekmek aldm. Yine daa, Skurweberglerin derinliklerine. ocuk akama doru ld. Onu kendim gmdm. Sert topra kazamadm, akbabalar paralamasn diye stn talar 430 la rttm. Mememi emerken bana efendinin gzleriyle bakan ocuk. Ama benim de ocuumdu. Kendi bebemi nasl yadsrm?

Gz pnarlarm kurumutu sanki. stne talan yarken be alayamadm. imde byk bir boluk vard. Bunu sylemek korkun, ama bir bakma kendimi rahatlam, arnm hissediyordum. Galant o anda gelse, st dolu memelerimle yanna gider, Bak kollarm yine bo, derdim. Gelmedi. Ekmek bitti. Alktan kaznan midem, szlayan memelerimle oradan oraya dolatm. Sonunda iftlie inip teslim oidum. Efendiler kazanmlard. Galant'la beni btn btn ayrmlard. Artk geri gelmeyecekti. ocuun lmyle her eyin deieceini dnrken yanlmtm. ls bile beni, elimde olmadan katldm ve cezasn ekmek zorunda kaldm bir sua balyordu. Neden bilmem... Artk hibir ey bilmiyorum. Ama byle ite. Bir zamanlar bizim olan ey elimizden gitmiti, imdi herkesindi. Beni Galant'la birlikte asmadlar. Bunu bile esirgediler benden. Oysa biz kar kocaydk. ACHILLES Hanmmz Cecilia kanlar iinde, acdan kvranrken On-tong'la benden yardm diledi. Ona yardm edersek, mrmzn sonuna kadar bizi gzetlemeleri iin Cape'deki beylere yalvaracana sz verdi. tekiler atlara atlayp gidince. Rose Anay eve getirdik. Hanmn yarasn sard. Sonra da onu arabaya 431 yatrdk, babasnn iftliine gtrdk. Yardmlarmza karlk bize efendinin iki gmleiyle iki pantolonunu armaan etti. Ama daha sonra, o giysileri kulbelerimizde bulan Frans clu Toit bizi cinayetlere karmakla sulad. tekilerle birlikte zincire vurulduk. Hanmmz bizi kurtarmad. Belki ok hastayd, belki haberi olmad. Ama beyazlarn iyilii abuk unuttuklarn da bilmez deilim. Bizim iin bylesi daha iyi oldu belki, kimbilir. nk en g ey umutla yaamaktr. Artk tek bir umut kalmad. MUSA Keks yle yapsaydm, byle yapsaydm diye dnp durmak yararsz. nne kan frsat kullanacaksn, ancak nerede duracan da bileceksin. Dnya olmas gerektii gibi deil kukusuz, ama ben kimim ki onu deitireyim? Her eyi yi-tirmektense yaamdan biraz tat almaya bakmal. Daraacnda sallanmakla, prangalar iinde mr boyu ta krmakla ne deiir? Aklm bama toplamasaydm ben de onlar gibi olacaktm. nemli olan imek akacan sezip kafan emek. Yoksa kr olursun. Efendi Nicolaas'la birlikte Cape Town'dayken, ylbanda bize zgrlk verileceini kendi kulaklarmla duydum. Sevinliydim. iftlie dner dnmez herkese mjdeyi verdim. Ama

hibir ey olmaynca, gerei sessiz sedasz kabullendim. Hollandallarn ilerine akl ermezdi. Derken Abel otlaa geldi, btn Bokkeveld'in ayaklanacan syledi. Ben de ayaklandm. Byk Efendi Pret'in sr 432 leri korumam iin bana verdii tfei yalamaya giritim. Uur getirsin diye mermileri tkrkledim. apkama yeni bir tavuk ty taktm. Savaa hazrdm. Ne var ki, o gece Goliath hanm ve ocuklarla gelince ilerin ktye gittiini anladm. Efendi Barend'in katn da duyduktan sonra Wildschut'a, bitmitir, arkada, dnya bize kn gsteriyor, dedim. Hanma da bana gvenebileceini syledim. Ertesi sabah Elandsfontein'e gittim. Her eyi yakp ykmlard. Birden dnya gzme baka grnd. Heyecanlanmtm dorusu. O srada Galant ve adamlar geldiler. (Galant ayana gcr gcr sar kunduralar giymi, apkasna al bir mendil balamt.) Hud-den-Bek'de neler yaptklarn anlattlar. Sonuna kadar yanndaym! diye bardm. Sen emret yeter! Kazanann yannda olmak gerek, yoksa bana dert alr. Onlarla eve girdim. Hep birlikte kafa ekip elendik. Ca-pe'e giriimizi grr gibi oluyordum. Yzlerce, binlerce adam.. Bizi kimse durduramazd. Gelgelelim otlaa dner dnmez Slinger'in haykrn iittim. Geliyorlar. Arama ekibine bir baknca iin deieceini anladm. Atl ve silahl bir sr adam. Katillerle birlikte yakalanmak, hi suum olmad halde mermilerle delik deik edilmek istemiyordum. Hemen koup ekibe teslim oldum, bunu gururla sylyorum. Galant ve Abel ate atlar. Kurunlardan biri apkam syrp geti. Ekip de silaha davrannca bizimkiler katlar. Kaaklar aramaya kan iftilerin arasnda ben de vardm. Ben yasa ve dzenden yana bir adamm. Byk Efendi Piet'e sor. Bana gvenmeseydi, koskoca otlaklar benim sorumluluuma brakr myd? Yine huzura kavutuk. Bu yaamdan ok honut olduumu syleyemem, ama yaknmyorum. Beterin beteri var. 433 Sesler 2noiit F : 2& PI ET Tutunabileceim hibir ey yok artk. Ellerimde g kalmad. nceleri her ey avularmdayd. iftlik, insan, toprak, da, kle, tarla, davar. imdi hepsini bir araf gibi stmden syrdlar, aybm ortaya kardlar. nsan k plak douyor, k plak lyor. Eskiden devler vard, ama onlarn vakti geti.

Kahrolas D'AIree. O akamst ay imek iin eve girerken, onu oturma odasnda aylak aylak oturur buldum. Kafam kzd, gerisin geri tarlaya dndm. Oraklar ekin bimeye da-, ha yeni balamlard. Musa ve br adamlarm, Nicolaas'n btn rgatlar. Hud-den-Bek'in rn kaldrlmt. Adamlar bu kadar abuk dnebileceimi dnmemi olacaklar. Hibiri beni grmedi. Neler konutuklarn duyunca tam arkalarnda durdum. Cinayet ve ayaklanma. Korkun bir fkeyle titredim. Kk-reyerek bir orak kaptm. Hepsini dorayacaktm. Derken apansz ortalk karard. O gn bu gndr bebek gibi byle yatyorum ite. Onlara engel olabilirdim. Ama iyiniyetlerin ne yarar var. Tanr onlar dikkate almyor ki. zerine On Emrin kazld ta tabletlerin bulunduu sand arabayla getirirlerken kzler tkezlendi. Uzza'nn sand tutmak iin elini uzatmasyla Tan* rmn gazabna uramas bir oldu. Hemen orada can verdi. dl bu. Bo, bo, her ey bo. 434 GALANT Efendiler ldler, ama henz zgr deiliz. Srf boyunduruun srtndan kalkmas, kz zgr klar m? Yalnz bir adam gidip bir kadnla yatsa yalnzl geer mi? Bunlar nceden akl edebilseydik, birok ey nlenirdi. Ama yaamadan hibir ey anlalmyor. Hep sonradan. lm de byle midir? Yine de tavanarasnda geen o bir saat var. Dalarda gizleniyorum, vakit daralyor. ok ykseklerdeyim, kayalara kaznm ayak izinin yan banda. tekiler gittiler. Gn batmadan az nce Thys de beni brakt. Oradan oraya srnmek canna yetti herhalde. Sanrm benden daha deiik bir ey bekliyordu. Kavgamz hakl karacak, mezara gtrlecek, lmn korkunluunu azaltacak byk bir eylem. yle gen ki... * O gittikten sonra vadiden silah sesleri yankland. Belki ld, belki o birilerini ldrd. Yeni cesetler. Burada olduumu biliyorlar. Karanlk onlar engelliyor. afakta kagelirler. Bekliyorum, Nicolaas'n kunduralar omzumda. Yalnayak gezmeye almm, daha rahat. Kunduralar ayam actt zaten. Beni almaya geldiklerinde vuruma olacak m, bilmiyorum. Beni ldrecekler mi, sa m yakalamaya alacaklar? Yakalanp yakalanmamak artk nemli deil, bunun zgrlkle ilgisi yok. Thys ite bunu anlamad. Aadaki vadide Hud-den-Bek... Karanlkta oray gremiyorum. Balang ve son. ok yksekteyim, yldzlara yakn. Gkyz bulutsuz. Uzaklarda, Karoo ynnde ara sra yaz im 435 sekleri akyor, bulutlar geiyor. Dalarmn her kar topran bilirim. Ne var ki, bu gece uzak gibi grnyorlar, oysa evremdeler. Buradaym, ama onlarn yannda deilim artk. Yola ktm. Yarn gidiyorum. Bu kayalarn, uurumlarn, allarn her biri ben ldkten sonra da burada duracaklar. Hep

buradaydlar. Beni avularna alp yllarca korudular. Geli gidiler, elenceler, krbalar, iler, dinlenmeler, alar, kukular, ksa mutluluklarla yllar geerken onlar buradaydlar. Salam, duraan. Onlara gereksinmem vard. Evet, bensiz de sonsuza dek yaayabilirler. Yine de iimde garip bir kuku var. Benim onlar hakknda bildiklerimi baka hi kimse bilemez. Ben lrsem, onlardan da bir eyler lr. Ben onlar grdm, evremde hissettim, onlarda saklandm. Onlarla ilgili anlarm bende sakl, bensiz edemezler bu yzden. Kayadaki u ayak izi benim kendi ayak izim gibi. Uzaklarda yine imek akt. Parlts bir grnd, bir yitti. D gibi, ama d deil. Tavanarasndaki saat d myd? Bir bakma imek de dalar kadar kalc. Yldrm Kuu--nun topran derinliklerine brakt yumurta vakti gelince karanlkta atlar, yeryzn tututurur, fazlalklar yakp kavurur, kzl otlara, allara, minik sar ieklere, btn byyen eylere ean verir. Kadnn dlyatandaki conl gibi, Yldrm Kuu da karanlkta domay bekler. Ben ldkten sonra bir ocuum olur belki... Bir olan. Tek bana. Balangtan sonsuza dek tek bana. ocukken Nicolaas'n yanmda olduunu sanrdm, oysa deildi. Daha sonra Bet'e balandm, benden yz evirdi. Derken Pamela, hepsinden yakn. Bu kez de sar sal ocuk. Abel'le tekilerin yaknlklar da uzun srmedi. (Onlar sulamyorum. Kimi korktu, kimi durduruldu..) Herkes kendi kavgasnn peindeydi. Aslnda birlikte deildik. Birbirimizi hibir zaman anlayamadk. Hester. 436 Cabalar boa m gitti? zgrlmz alabileceimizi dnmek aptallk myd? Yantlar bu gece bulmalym. Yarn dadan ineceim, sonra neler olacan bilmiyorum. nsan karanlkta mumla gezer gibi yaar genellikle. Arkas karanlk, n karanlk. Yalnz durduu yerde, bir adm atabilecek kadar k var. Ama byle bir gecede her ey deiik. ncenin ve sonrann karanl, imdinin yla birlemi. Gzlerimi kapaynca iimi grebiliyorum. Yangnn yreinde her ey capcanl. Tan yuvarlannda ncenin, sonrann sessizlii. Tavanarasnda da byleydi. Ne var ki, o zaman dnemiyordum. Kr gibiydim. imdi orada olanlara da k tutmalym. Bu yzden Thys'le vadiye inmedim. Ylbanda Nicolaas bize giysileri verirken iimde bir k snd. Beklediimiz zgrlk gelmemiti. Bizi stacak yeni bir ate yakmalydk. Hepimiz birletik. Korkanlar, sonradan bizi yar yolda brakanlar bile. Birlikte balamak ok nemliydi. O atele evremizi kuatan allklar yakacaktk. Gelgelelim ok gemeden daldk. Sonras yine Nicolaas'la benim aramda. Zavall Nicolaas... Kavgamn sana kar olduunu sandn. ldrmek istediimin sen olduunu sandn. u ya da bu nedenle: Aslan avnda babana yalan sylediin iin, Hester'le yzmeye giderken beni gtrmediin iin, krbalar, azarlar iin, beni Tulbagh'da hcreye attrdn iin... Oysa ldrmek istediim sen deildin. O korkun sessizlikte kapda dururken,

simgelediin btn beyazlar, btn efendileri yok etmek istiyordum. O anda ne adn, ne yzn vard. Bizi ezenler, kadnlarmz alanlar, iftliklerine eneni Kapa adn takanlar sende toplanmt. Zavall Galant... Hani dnyadaki btn efendilerin kkn kurutarak bizi zgrle kavuturacaktn? Topu topu bir kiiyi ldrdn. Gve yenii iindeki postun stnde bir l yatyor. Nicolaas. ocukluk arkadan. Onunla yine arkada olabilirdin. 437 Ufukta imein titrek parlts. Tavanarasnda birlikteydik. Tek bir saat. Boa m gitti gerekten? zgr deiliz henz. Ama bu, zgrln varolmad anlamna gelmez ki. Evet, yenildik galiba. Biz yenilsek de kavgamz yayor. ncesiz, sonrasz. Dalar gibi, ate gibi. Deerdi buna. Belki de baz eyler uruna yenilmek, yenmekten daha iyidir. Yenmeye almak kouluyla elbet. Hud-den-Bek denen zinciri ellerimle kurmaya almasay-dm bunu anlayamazdm. Tavanarasndaki yangn yaamasaydm bunu anlayamazdm. Kara imek. Thys, Kayor, diye barnca hepimiz birden n kapys brakp Barend'in peine dtk. Abel ve ben birer kurun sktk, ama isabet ettiremedik. Kpekler lgnca havlamaya baladlar. Barend'i ayva bahesinin oralada gzden kardk. O karanlkta adam aramak yararszd. Dalara kamsa kimse bulamazd. Bilirim. Hepsi Barend'in ak brakt arka kapdan ieri daldlar. Ben biraz darda oyalandm, sonra da n kapya gittim. Sa-rie ocuklarla birlikte evin yan tarafnda duruyordu. Biri elinde biri kucanda. Nereye? diye sordum. Evi krp dkyorlar... ocuklar kk... Hanm dedi ki... Evet, buradan uzaklatr onlar. O srada Hester evin kesini dnd, beni grnee durdu. Bir eliyle geceliinin nn tutuyordu. Aramzda bir adm. vard. Aynda yzn seebiliyordum, ama gzleri karanlkt. Korkmu gibiydi. Sarie'ye ocuklar gtrmesini syledim, dedim. Saol, ben...

 438 Sarie'ye baktm. Byk olan kadnn eteinin arkasna saklanm, habire elini ekitiriyordu. Gidip ahrn arkasnda bekleyin. Orada sizi kimse bulamaz. Gittiler. Saol, diye yineledi Hester. Boaz kurumu gibi ok alak sesle konuuyordu. Derken, Galant, dedi. Hepsi bu. kimiz de kprdamadk. Aynn karanlnda, birbirimize dokunabilecek kadar yakndk, ama dokunmadk. Elini indirdi, ylece durdu. Geceliin nnn yrtlm olduunu farkettim. Karanlk bizi, Rose Anann dumanl kulbesindeki post gibi sarp sarmalyordu. Yllarn grnmez anlar geceye doldu. Bozkrdaydk. Ylantayla bacandan zehiri aktyordum. At ve saman kokulu ahrdaydk. Ellerimi zyor, kanl gvdemi temizliyordu. Yar karanlk mutfakta ocan karsnda duruyorduk. Kai burada, Galant. Gitme, beni brakma, yalnzm. Hester kprdand. Yz terlemiti sanrm. Benimki de ter-lemiti. Evden yanklanan grltler ok uzaklardan, baka bir dnyadan gelir gibiydi. Yalnz ikimiz vardk. Hester ve ben. Zaman durmutu. Hibir ey olmad, aramzda hibir ey gemedi. Sonra, nasl oldu bilmiyorum, anmsamyorum, gsne dokunacakm gibi elimi uzattm, ama dokunmaya cesaret edemedim, edemezdim. Hayr, dokundum. Gsnn kk glgesine parmamla hafife dokundum. Gel, diyen bendim galiba... 439 HESTER Gel, diyen bendim galiba. Tek bir szck, aslnda bu bile fazlayd. Yryorduk. Kim kimi gtryordu? Evin br yanndan tavanarasna kan ta merdivene. Orada burada plak tabanlarm okayan otlar. Buras kapkaranlk. Aada krlp dklen dnya silik, nemsiz, bu karanlk snaktan ok uzak. Buras bizim imdi, hem snrl, hem snrsz. Yeniden kazanlm ocuklukta her ey elimizin altnda. Dokunabiliriz. Tahtann kaba damarlar, diken gibi batan samanlar, az ak bir uvaldan dklen sert buday taneleri, yrtarcasna karlan, bir yana fr- , latlan giysiler. Gece younlayor, keskinleiyor, bir erkein biimini alyor. Onu ellerimle youruyorum. Yumuak, hoyrat dokunular. Barend'i tiksintiyle iten elier, imdi bir erkek gvdesini hayranlkla alglyor. Salar, omuzlar, kaburga kemikleri, kabaetler, dizler, hep yadsnan o organ. Vahi bir sertlik, alas bir yumuaklk, inat, acmasz. Arlyla eziliyorum. ki yana alm gsz bacaklarm, bir destek bulmak iin havay tekmeliyor. Srtnn nasrlarla, yara ve krba izleriyle kapl derisi. Karanlkta kr edici bir k, lm bu olmal, bunun tesinde bir ey olamaz. Sessiz bir lgnlk nbetinde beni eziyor, paralyor, bana varlk, kimlik, btnlk, dayanlmaz, sonsuz bir zgrlk kazandryor. Barend'in yannda giysileri zorla karlm bir gvdenin plaklyla kalrdm. Bu plaklk bambaka. Bette yzen bir ocuun utansz plakl. Ben buyum, ben buyum. Beni ez, parala, tututur, bana biim ver! Soluklar, i ekiler, lklar, yrek atlar..., Tek sz yok.

 440 Duygular dile getirmek olanakszd, dnlemezdi bile. Birbirimize ancak paylatmz ann ylgsn ve mucizesini verebilirdik. Yitirdiimiz, hibir zaman sahip olmadmz, sonsuza dek elimize gemeyecek ne varsa hepsinden almak v onlar kutsamak. Henz varolmad iin bizden esirgeyemedik-leri gelecee umutsuzca seslenen iki insan. Bizi bu noktaya o gn ahrda olanlar getirdi. Onun acs, benim fkem... Ellerini zm... Bunu biz semedik, ama kendimizin kanlmaz kld bu andan kaamazdk. Dnya bu yzden beni lanetleyecek mi? Kim bilecek? Bu an yalnzca benim, onu kimseye akiayamam. Galant ldkten ok sonra bu olanlar anlalmaz, irkin, gln m bulacam? Hayr. Benim hibir zaman gln olmayacak iki yzm var. Bir ocuk ve bir vahi. Gaiant'la ben birbirimizde bunlar grdk. Taa bandan beri. Ve yalnz bir kez, ezmenin ve ezilmenin kokumuluundan uzak bu sevecen karanlkta, yaadmz dnya lgnca yklrken, gerekleri kabul ettik, paylatk. Yalnzca bir kez de olsa paylatk, o sonsuza dek .bizim artk. Galant imdi yok. imde yayor. Zamannn ak durduruldu. Bylesine ksa bir saat, hem karanlk, hem aydnlk. likilerin bu en zelinde, rezil dnyadan habersiz, tarihe girdik. Galant ve ben. Bakn biz buradayz, zgrz. Artk kendi yklerimizi yine srtmza vurabiliriz. Sessizlie kar ksa bir lk, bir parantez Ama btn bir yaam. Bir imge, bir aydnlk, zikzakl bir imek, ac, ylg, sevin. Dlyatamda gelecei tayorum. Bu gelecek kendimi ona braktm anda alnma yazld.. Gel, diyen oydu galiba... 441 GALANT Gel, diyen oydu galiba. Birlikte tavanarasna ktk. Ka kez bu ana yaklamtk? Ama hep kendimizi tutmutuk. zgr kadn, kle. Bu kez deiikti. Tavancrasnda ben zgr bir erkektim, o da bir kadn. O ksack an domaya, yaamaya, ac ekmeye, karanlkta kalmaya... ve lmeye deerdi sanrm. Biz herkesin paylaaca bir zgrl dlemitik. Bunu baaramadk. Ama ya zgrlk tavanarasnda olanlar gibi kk ve zel bir eyse? Eer byleyse gerekten de baar ansmz yokmu. Yine de yapmamz gerekeni yapmak zorundaydk. Kesinlikle. Yoksa tavanarasndo olanlar sradan bir kadn - erkek ilikisinden ibaret kalrd. te yandan Hester olmasayd, hep birlikte ayaklanmamz lgnlk ve yenilgi olurdu. Tulbagh'daki aslan sesli adamn ne demek istediini yeni yeni anlamaya balyorum. En ar suu iledim. Bunu renip renmemeleri hi farketmez. Beni bu yzden asacaklar. nk onlar gerekten tehdit eden tek zgrlk bu. Cinayet kolay. Gz dnen her insan adam ldrebilir. Ama akln bandayken, bile isteye, henz varolmayan, ancak senin bilinli seiminle varolabilecek bir gelecee kendini balamak! Yaamm boyunca verdiim en g karar bu galiba. Belki de zgrlk bu. Kleyken her ihtiyacm efendi karlyordu. Yarn dnmyordum. Klelerin ne dn, ne

yarn vardr. Tavanarasnda her zaman benim olan kadn bulduum o anda, dnn ykn srtmdan attm, yarn setim. Bunu anladm imdi. Dalardaki son gecem boa gitmedi. 442 Beni nelerin beklediini biliyorum. Nicolaas'n Cape'deyken grd, sokakta cinnet geiren o adam gibi daraacnda sallanacam. Bir sopaya geirilmi kesik bam salt kemik kalncaya kadar Hud-den-Bek'den bolua bakacak. Varsn yle oisun. Her eye hazrm. Belki de lmle sesimi duyurabilirim. Baka sesim yok. zgr mym? Hayr, deilim. Ama zgrln nasl olduunu, nasl olabileceini biliyorum hic deilse. yle bir tattm. Gne hanidir ufuk izgisini zorluyor. Ovalar koca bir bet gibi kla doluyor. Saydam bir atete alev alev. Ne ok krlang var... Dalar varolduundan beri buradalar. zgrce oraya buraya uuuyorlar. Az sonra ben yamatan aa inerken de uuacaklar. Yaz sona erince, ilk donla birlikte kayalklarda toplanacaklar. Bir gn, apansz hep birlikte ak gklere kanat rparak uzaklara gidecekler. Kn nereye gittiklerini bilmiyorum. Scak lkeier vardr belki. Btn bildiim yaz gelir gelmez geri dnecekleri. Mevsimlere gre zgrce konar gerler. Mevsimlere kafa tutanlar da var. Benim gitme vaktim yaklat. Geri gelmeyeceim. Burada oturan Galant geri gelmeyecek. Benim lmm her eyin sonu deil. Belki Hester'in iinde bir param vardr. Bunu renemeyeceim. (Bir ocuumuz olsa annesi zgr olduu iin o da zgr olur.) Bir olumuz olsa da, olmasa da, imdi giden Galant'n bir paras geri gelecek. Toprakta mutlaka bir ey kalr, mutlaka bir ey ona dner. Gz yuvalar bo olsa da, kafatasm bu yaylalara bakacak. Yldrm Kuu yumurtas ok, ok uzun bir zaman toprakta kalr, gnn birinde atlar, bu ncesiz sonrasz dalara, benim ayak izlerimi sonsuza dek gururla tayacak olan bu dalara atei getirir. Artk gidiyorum. Yanp kl oldum saylr. Ama ate hibir zaman snmez. 443 a Majesteleri Britanya mparatcru'nun adna mit Burnu Kolonisinde adaleti yerine getirmekle grevli mahkeme heyetinin biz aada imzalar bulunan yeleri, gerekli soruturmalardan, savcnn iddianamesini ve tutuklularn savunmalarn dinledikten, dikkate deer her noktay gznno aldktan sonra, varm olduumuz karar beyan ederiz. Bakalar tarafndan ezildii fikri, yerli ya da yersiz, bir kez insan zihnine girmi ve orada kk solmsa, kiiyi ou zaman akla gelmez arlklara srkler. Bu bize tecrbenin rettii ac bir gerektir.

Kii hayattaki durumundan honut olduu srece, zihinde huzur ve rahatlk hkm srer; o kiiyle bakalarnn arasnda ne kadar byk bir eitsizlik olursa olsun, varolan bu sknu hibir ey zedeleyemez. Gelgelelim kii, talihin kendisinden daha elverili koullarda yaatt kiilerle kendi arasndaki eitsizliin bir honutsuzluk nedeni olabileceini sezer, hakszca srtna vurulmu bir yk tamak zorunda olduunu kavrarsa, tutkular harekete geer, huzur bozulur, artk o kiinin srtndaki ykten kurtulmak iin bavurmayaca yol yoktur. Ne yazk ki, iinde yaadmz lke bu gerei szkonusu olayla kantlad. Tanr bizi buna benzer baka olaylara tank elmaktan korusun. zgr insan'la kle arasndaki eitsizlikten daha byk bir, eitsizlik olabilir mi? Kle btn hayatn zgr efendisinin hizmetine sunmak zorunda braklm kiidir. Bununla birlikte 447

1808 ylndan nce koloni tarihinde, klelerin zor kullanarak zincirlerini krma amac gttkleri, hatla bunu akllarndan geirdikleri grlmemiti. Kutsal dinimizden aldklar ahlak dersleriyle efendilerine itaat etmeyi renen kleler, grevlerinde baarszla uradklarndan kesinkes emin olmadka itaatten vazgememiler, sularnn cezasn da kendi kt davranlaryla bunu hak ettiklerine inanarak ekmilerdir. Bu inan kolonideki dzeni ve huzuru korumak iin gerekliydi. Biz kuramsal olarak klelii savunuyor deiliz, biz koloni koullarnn gerekli kld biimde davranyoruz. Klelerin i-gcyle ekilip biilen; zgr halkn ya da daha yerinde bir deyile smrgecilerin, yasalarn izniyle ve kendi yneticilerinden aldklar cesaretle, smrge kuruldu kurulal, malvarlklarnn ok byk bir blmn kle almna yatrdklar bir lkede; klelerin efendilerine itaatle ykml olmalar devlet dzeni ve refah bakmndan kesinlikle gerekliydi, hl da yledir. Ancak 1808 ylnda lkeyi anari ve kargaala srkleyerek kendilerine kar salamay amaladklar aka belli olan birtakm kt niyetli kiiler, klelerin ounun inancn yok ettiler; Britanya Yasama Organlarnn klelii deil, kle ticaretini kaldrmaya ynelik iyiliksever tutumunu alaka arptarak, kleleri, kleliin bulunmad ngiltere'deki Kralmzn iradelerine aykr olarak, klelie zorlandklarna inandrdlar. Bu kt niyetli kiiler, isyan ve huzursuzluk saan ldrc zehirlerini klelerin zihnine aladklarnda, tepelerinde dolaan kara bulutlar smrgeciler hl unutmamlardr. Bu fesatlarn toplu bir ayaklanmay gerekletirememi olma'ar ve elebalarnn balarna gelenler, kleleri benzeri bir giriimde daha bulunmaktan alkoydu. Ancak o gnlerde ekilen huzursuzluk tohumlarn ilerinden atabildiler mi? te buras ok kukulu. O gnlerden sonra, efendilerinin kt davranlarndan ikyet eden klelerin saysnda hatr saylr bir 448

art oldu en azndan. Ynetim kolonideki kleci dzeni :s!ah etme yolunda bir hayli ilerlediyse de, grne gre, toplu bir zgrlk umudunun atei, kllerin altnda hl iin iin yanyor ve bu kez hafif bir esinti bile bu atei harlatmaya yetecek. 1808 ylndaki kle ayaklanmasna da dknkl yol amt. Ancak o zaman Hristiyan halkn kan dklmemiti. Gney Amerika'daki kolonilerimizden birinin urad bu felaketin stnden ksa bir zaman getikten sonra, boa kan zgrlk umudunun kanl ln imdi de bu koicnide iitiyoruz. Bir klenin balatt bu isyan vaktinde bastrlmasayd, belki u anda lke derin bir yas ve znt iinde olacakt. Cinayet trajedisinin aknda, klenin ldrc fkesinin kurban alm olmas yine de ok acdr. imdi tutuklular sua iten nedenlere daha yakndan bakalm ki, mahkeme heyetince verilen hkmn isabetinden hi kimse kuku duymasn. eteba Galant' ele alalm. Tasary hazrlamak, eteyi en kanl eylem ve cinayetlere tevik etmek, ocukluk arkada olan efendisini en acmasz bir biimde ldrmekle sulanan Galant'n kendi ifadesini dinleyenler, onur efendisinin ikenceleri altnda yllar yl inlediini sanabilirler, Nicolaas van der Merwe'nin imdi hayatta olmamas, soruturmann tarafszl asndan byk ansszlk. Ayn sulamahra hedef olan dul eiyse, ar yaral olduundan mahkeme karsna kamad. Ancak tanklarn ve teki tutuklularn ifadeleri, Galant'n sulamalarnn gerekd olduunu ortaya karyor. Efendisini ikyete gittii blge yargc onu haksz bulmu. teki tutuklular da efendilerinin Galant'a ayrcalkl davrand konusunda birletiler. Bet adndaki Hottento kadn, Galant'n kt emellerini efendisine aklayarak, onu uyard halde, mer hum Nicolaas van der Merwe'nin bu uyarlara kulak tkamas, ancak btn klelerinden stn tuttuu, ailesinin bir bireyi gibi grd, birlikte bydkleri iin sevgi besledii, hatta iki kadn almasna izin vererek arlklarn hogryle karlad 448 Sesler Zinciri P : 29 Galant'i'n byle korkun bir ey dnmesine ihtimal vermemi olmasyla aklanabilir. teki tutuklular yiyecek ve ieceklerden ikyeti deiller, sadece miktarn yeterli bulmadklarm belirttiler. zgr bir Hristiyan olan Joseph Campher'in ifadesine bakalm. (Campher'-in tam anlamyla gvenilir biri olduu anlalm, kendisine yneltilen sulamalar mesnetsiz bulunmu, Campher tahliye e-clilmitir.) Joseph Campher hasat mevsiminde klelere gnde drt kez iki, iki kez orba, biraz et ve tketebileceklerinden ok fazlc ekmek verildiini ifade etti. Eer bu yiyeceklerle alk ekilirse, byle bir ala, diz kp Tanrya krederek katlanacak kimbilir ka bin zgr Avrupal vardr. Ama Gciant onlara skneksiz doyabilecekleri kadar et verilmedii iin bu yiyecekleri az bulmu, bir haftada drt besili koyun alp kesmi ve bunlar arkadalaryla paylamtr. Galant', kendi deyiiyle dverek zgrln kazanmaya ynelten neden bu deil, zgrlk hayallerinin gerekle-mem olmasdr. Tank Bet, Galant'n kendisine ylban beklediini, o zamana kadar zgrle kavuamazsa cinayet ilemeye balayacan sylediini bildirdi. Tankla yzletirilen Gaiant bu ifadeyi dorulad ve ylbanda klelere zgrlk verileceini geen yl Cape Town'dayken birtakm kiilerden duymu olduunu belirtti. Bylelikle de makineyi harekete geiren mii kendi elleriyle evirmi olduunu itiraf etti.

Bu aslsz sylentiler bir sredir kulaktan kulaa dolayor ve yalnz kleleri deil kle sahiplerini de olumsuz ynde etkiliyor. Kleler zerindeki mlkiyet haklarnn ellerinden alnacan sanan efendiler, duygularn ar szlerle dile getirdi-lerse, buna hi amamal. Cann yongas olan maln tehlikeye dtn gren herkes bu tepkiyi gsterebilir. te yandan efendilerinin bu konumalarn duyan klelerin, kucaklarna deceini sandklar zgrln efendileri tarafndan engellendiine karar verip onlara dman kesilmeleri de doaldr. Biz Galant'n ifadesini bu adan deerlendirdik. Efendilerin gaze 450 te haberlerini klelerine aklamaktan kandklar bilinen bir gerektir. Nitekim Gaiant da bunu belirtmi ve efendisinin baka efendilerle yapt konumalara kulak kabarttn kabul etmitir. Btn klelerinden yoksun braklacaklar dncesiyle fke ve umutsuzlua kaplan efendilerin ateli konumalar yaptklarn, sylentileri abartarak birbirlerine aktardklarn sylemek pek de yalan olmaz. Ancak byle zararl sylentileri kimlerin yaydn saptamak bizim iimiz deil. Biz sadece Galant' bu sylentilerin kkrttn sylemekle yetinelirn. Galant'n sa kolu olduunu itiraf eden Abel, zgrlk sylentilerini de ondan duyduunu belirtti ve baka ad veremedi. Bu arada Jansen'e ate ederken, hibir Hristiyann cannn balanmayacan, ylbanda kazanamadklar zgrl zorla aiacaklarn haykrdn sylemekten de kanmad. Bu tutuklunun da ayn sylentiler yznden bu servene srklendiini anlyoruz. Abel ayrca efendisinin ona kt davrandn, hatta bir keresinde de onu silahla tehdit ettiini iddia etti; ne var ki, gvdesinin incelenmesine izin vermedi ve byk bir kurnazlkla efendisinin kleleri iz brakmayacak biimde krbaladn ne srmeye kaikt. Silahl tehdit olaynda, bit anlk fkeye kaplan efendisinin onu korkutmak istemesinden ibaret olduu tanklarn ifadelerinin sonunda ortaya kt. Bir sr zgr hizmetkr da efendilerinin bu tr tehditlerine ara sra maruz kalmlar, ama ortada kt niyet olmadn bildiklerinden bu olaylarn stnde durmamlardr. Hangi efendi kendi mal olan ve onun lmyis malvarlnn bir parasn kaybedeceini bildii klesini ldrmek ister? Klelerini -ldren efendiler vardr, ama evlatlarn ldren babalar da vardr. Yine de bir ocuun en gvenli olduu yer baba kuca deil midir? Ya da bir baba iin kendi evladnn sevgisinden daha -gven verici ne olabilir? Efendileri tarafndan ldrlen klelerin saysn, baka cinayetlerde can verenlerin saysyla k 451 l. HALK KTPHANES yaslarsak, efendisinin korumas aitmdaki klenin hemen hemen babasnn kucandaki ocuk kadar gvende olduunu grrz. zellikle de Abel ve Galant gibi aile bireylerinden biri olarak kabul edilen kleler. teki tutuklular hakknda fazla sz sylemek gereksiz. Hepsi de kandrlm. Rooy, Thys ve Hendrik adndaki Hotten-tolar zgrle kavumak amacyla su ilemi olamazlar, zaten zgrler. Efendilerinin emri altnda olduklar dorudur, hatta genellikle klelerin

yararlandklar ayrcalklardan yararlanamadklar da bilinmektedir. Galant tarafndan kurnazca ve ustalkla alanan efendi cima tutkusu onlar sua azmettirmi olabilir, yama ve hrszlk frsat kacan dnerek de bu ie bulam olabilirler. Biz yine de onlar Galant ve Abel'in kendi amalarna ulamak iin kullandklar birer alet olarak grmekteyiz. Tutuklu Rooy hakknda dikkate alnmas gereken bir nokta var. Yann kkl. Bu tutukluya fkelenmekten ok acmak gerekir. Suunu hibir ey saklamadan, ama ocuka bir korku ve endieyle itiraf etti. Galant'n onu yanndan ayramad, suca tevik ettii yaral Verlee'yi vurmaya zorlad tank ifadeleriyle belli olmutur. Bylece bu ocuu Galant'n kurban sayabiliriz. Klaas, Achilles ve Ontong adl klelerin Galant ve Abel'le ayn amac gttkleri aktr. Achilles ve Ontong ayaklanma tasarsna kar kmamlar, ama tehlikeyi sezdikleri iin eteye ge katlmlar, ellerini kana bulamamlar, tekiler D'AIree'yi ldrmek kastyla oraya giderlerken iftlikte kalp yaral hanm-laryla ilgilenmiler, arama ekibi gelinceye kadar onun yanndan ayrlmamlardr. Ayrca bu tutuklularn eteye mermi dktkleri de kantlanmamtr. Ancak ayaklanma tasarlanrken va-pilan toplantlarda hazr bulunduklar, daha sonra da efendilerinin iftliinde gerekletirilen baz eylemlere katldklar sabittir. Galant'a suortakl ettiklerinin en byk kamtysa, kulbelerinde efendilerine ait giysilerin bulunmu olmasdr. 452 Tutuklu Adonis kant yetersizliinden tahliye edilmitir. Tutuklu Pamela'ya gelince. Bu k3 kadn evdeki silah-; larn yerini Galant'a sylemekle, ayaklanma gecesi evde yatt halde yaklaan frtnay ev halkna haber vermemekle ve efendisinin urad felakete seyirci kalmakla sulanmaktadr. Ev ileri grd ve genellikle geceleri evde yatt iin silahlarn yerini bilmesi doaldr, ancak silahlarn yerini Galant'a sylemi olduu kesinlik kazanmamtr. te yandan ev halkn uyar-mad, cinayetlere ve hanmnn yaralanmasna bu yoldan su-ortakl ettii kesindir. imdi kendimize soralm, kimdir bu Pamela, Galant'la ilikisi nedir? Pamela, Galant'n kardr ve kocasn ok sevdii bellidir. Galant'n korkun tasarlarn bildiini varsaysak bile, bir kadndan kocasn sulamas beklenebilir mi? Kocasnn fkeli yaratln bildii iin ona mdahale etmekten ekinmi.ete olabilir. Nitekim Galant, Hud-den-Bek'den kaarken, Pamela'nn kucandaki ocuu ldrmtr. Korkusunu hakl klan bu cinayeti gznne alarak Pamela'nn suunu affediyor ve onu tahliye ediyoruz. Sulu bulunan tutuklularn arptrldklar cezalara gemeden nce unu beyan etmek isteriz ki, Hkmdara kar ihanet suunun en iren biimi devlete kar silahla ayaklanmaktr. Sulularn sz edilen bu sula birlikte, silahl saldryla toplum dzenini bozma suunu da iledikleri sabit grlmtr. Kleci dzenin geerli olduu bir lkede, klelerin zgrle kavumak iin silahl eyleme gemeleri devlete sava amaktan baka bir ey deildir. Elebalarna alet olan tutuklular bile bu sulardan affedilemezler. Galant ayaklanma tasarlarn tekilere atnda hibirinin silah yoktu. ki tfek ve iki tabanca efendilerinin evin- deydi. Bunlardan biri Galant'n alaka tasarlarn efendilerine haber veremez miydi? Ya da aralarnda Hottento'nun da bulunduu tutuklular silahsz olarak Barend van der

Merwe'nin iftliine giderlerken, bunlardan biri bir frsatn bulup daa kaamaz myd? Ya da Goliath'tn yapt gibi, Galant ve Abel'in ___ AZ.O ___ silahlan ele geirmelerinden sonra olsun myd? Achies ve Galant' olu kabul eden Ontong, son anda bile ona engel olmak iin ellerinden geleni yaptklarn, onu birok kez uyardklarn sylediler. Galant kararn deitirmeyince ne yaptlar? eteyle birlikte yemek yediler, bir sre dinlendiler, bu arada efendilerini uyarmay dnmediler. tekiler Ba-rend van der Merwe'nin iftliine gittikleri zaman kaabilecekleri halde kamadlar, onlarn dnn beklediler. Tutuklu Kiaas eteye korkudan girdiini ifade etti, ancak gece kpeklerin havlamas zerine uyanp avluya kan efendisi neier olduunu sorduunda, onu yantsz brakarak Galant' la Abel'in eve girip siiah almalarna frsat verdi, lyiniyetii olsa, karanlktan yararlanp efendisinin kamasna yardm eder ya da Goliath gibi hanmnn yannda kalrd. Bu nedenle, Klaas'n bu ie isteyerek girdii ve cinayetlerde faal bir rol oynad anlalmtr. Tutuklu Rooy bile yann kklns karn, kanl cinayet sahnelerinden uzak duramam, sonunda da Galant'n tevikiyle Verlee'yi ldrerek elini kana bulamtr. Tutuklulardan hibirinin."efendisini uyarmam olmas dndrcdr. Eer bir kle, can korkusuyla da olsa, efendisini tehdit eden tehlikeyi ona haber vermekten kanrsa, hibir kle sahibi kendi evinde gvende deil demektir. Kleci bir dzende klelikten kurtulma amac gtmek; yasalar ve ynetimi hie saymak, lkeyi kan glne evirmek, sava ve kargaa 1 kararak anari yaratmak anlamna gelir. Bu yzden zgrlk emelini suu arlatc bir neden olarak grmekteyiz. Galant ve Abel Hkmdara ihanet, cinayet ve silahl saldr sularndan; Rooy, Thys, Klaas, Ontong, Achilles ve Hend-rik ise ilk iki tutuklunun tasarlarn eylems dkmelerine yardm etmek sularndan sulu bulunmulardr. Galant, Abe! ve Thys aslarak idam edileceklerdir. Daha sonra Abel ve Galant'n kafalar gvdelerinden ayrlp demir kazklara geirile 454 cek, Bokkeveld'in grnen yerlerine dikilecek ve rynceye kadar orada kalacaktr. Rooy, Hendrik ve Klaas boyunlarna ip geirilerek daraacnda halka tehir edilecekler, daha sonra Ontong ve Achilies'le birlikte diree balanp sopayla dvlecekler, kzgn demirle damgalandktan sonra prangaya vurulacaklar, Rooy, Hendrik ve Kiaas mebbeten, Ontong ve Achilles ise on beer yl Worcester'de bayndrlk ilerinde altrlacaklardr. Joseph Campher ve Adonis beraat ettirilmi, Pamela da suu affedilerek serbest braklmtr. 21 Mart 1825 eteden kaamaz