Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

Kadn (19081909): Selanik'te Yaynlanan lk Kadn Dergisi zerine Bir nceleme

Kadn (1908-1909): A Study On The First Womens Magazine Published In Saloniki

Hakan AYDIN*
ZET Osmanlda kadnlarn kendilerini ifade etmeleri, tantmalar, eylem ve taleplerini duyurmalar ilk kez basn araclyla gereklemitir. Basnda kadnlara ait imzalara, dnem gazetelerinde, baz gazetelerin kardklar kadna dair sayfa ve eklerde, zellikle de kadn dergilerinde rastlamak mmkndr. Trkiyede kadn dergicilii alanndaki ilk giriimler, Tanzimat Dneminde gereklemitir. Kadn dergileri, Tanzimatla balayan modernleme ve yenileme srecinde, kadn konusunda yaanan sosyal ve kltrel gelimelerin bir sonucudur. Bu dergiler, her kesimden kadnn yazma konusundaki ekimserliini gidermede, taleplerini duyurmada nemli ilev grmtr. II. Merutiyet dneminde kadn dergilerindeki art; II. Merutiyetle gelen ve mparatorluun birok blgesinde ok sayda gazete-derginin yayn hayatna atlmasn sonulandran zgrlk ortamnn yannda, II. Merutiyetin, kadn konusunda tartmalarn artt, kadnn ilerlemesi, toplumsal yaama daha aktif olarak katlmas dncesi etrafnda gerekleen rgtlenmelere dair nemli deneyimlerin elde edildii bir dnem olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu alma, II. Merutiyetin ilnn mteakip ilk aylarda yaynlanan kadn dergilerinden biri olan Kadn konu edinmektedir. Selanik meneli dergi ayn zamanda bu kentte yaynlanan ilk kadn dergisidir. dari kadrosu ve yaz kurulu nemli isimlerden oluan dergi, yayn hayat boyunca, ttihat ve Terakki Cemiyeti ve yardm dernekleri ile yakn iliki iinde olmutur. Kadnlarn eitimi, toplumsal yaama katlmas, rgtlenmesi derginin nem verdii konularn banda gelir. Niteliksel tarihsel tasarm karakterini tayan alma, derginin yayn politikasn ve Trkiyede kadn dergicilii tarihindeki yerini deerlendirmeyi amalamaktadr. Anahtar Kelimeler: Kadn, Selanik, Kadn Dergileri, II. Merutiyet almann Tr: Aratrma ABSTRACT In late Ottoman society, the self-expression of women, publicizing themselves and their actions and demands was first established through the press. First signatures of women appeared on newspapers of the era, and on pages and additional sections published for women by some newspapers. First undertakings in the field of womens magazines in Turkey were seen during the Tanzimat (Reformation) era. Womens magazines appeared as a result of the social-cultural developments instigated by modernization and reformation of the Tanzimat era. These magazines fulfilled important functions at removing the shyness of women of all segments for writing and getting vocal. According the Commission for Bibliography of the Library for Works of Women, Istanbul Libraries offer 38 womens magazines in Turkish published between the years 1869-1927: Aile, lem-i Nisvan, sr- Nisvan, yine, Bilgi Yurdu I, alkuu, Demet, Diyane, Erkekler Dnyas, Ev Hocas, Firuze, Gen Kadn, Hanm, Hanmlar, Hanmlar lemi, Hanmlara Mahsus Gazete, Hanmlara Mahsus Malumat, nci/Yeni nci, nsaniyet, Kadn (stanbul), Kadn (Selanik), Kadnlar lemi, Kadnlar Dnyas, Kadnlk/Kadn Duygusu, Kadnlk Hayat, Kadn Yolu/Trk Kadn Yolu, Mehasin, Musavver Kadn, Mrvvet, Para Bohas, Seyyale, Siyanet, Ss, kfezar, Terakki, Trk Kadn, Vakit Yahud Mrebbi-i Muhadderat. In respect of press history, the first magazine for women, the Terakki-i Muhadderat, a weekly complement under the subhead a newspaper for women to the daily Terakki in 1869, was issued 48 weeks. The Terakki-i Muhadderat included articles that made comparisons with contemporary Europe, concluding critics on the status of women in Ottoman society. The weekly gave also information on feminist movements in the west. The magazines Vakit Yahud Mrebbi-i Muhadderat (1875) describing itself as reporting on useful things about womanhood; the Ayine, a weekly magazine published in the same period included children to the readership in addition to women; the Aile (1880) as a magazine with focus on various issues related to the family, that is, to women, children and housework; the nsaniyet (1883) with the mission to enlighten the women; Hanmlar (1883) with more signatures of women writers; the woman-owned kfezar (1886) with the entire writing staff consisting of women; the Mrvvet (1888) the first with categorized content; Para Bohas (1889), the most long-lived Hanmlara Mahsus Gazete (1895-1908), the Hanmlara Mahsus Malumat as a complement to the magazine Malumat (1895), the lem-i Nisvn published in 1906 in the Crimea by smail Gasprensky as a complement to the Tercman, all were magazines for women which were published mainly before the II. Merutiyet -the constitutional monarchy reform- during the reign of Sultan Abdlhamid II. The declaration of the 2nd Constitution marked new formations in political, social, and economical culture and important firsts in politics. It indicates also a time when with the gaining of new rights- debates about the traditional role of the woman gained momentum. From this time on, the woman issue has been debated intensely by various intellectuals according their adopted movement of thought. The ttihad ve Terakki party also showed a particular interest towards womens issues; with the aim to facilitate the participation of women into social life and to give women a direction compliant to the party ideology, they opened girl schools named after the party. All these developments certainly increased the number of womens magazines. This increase arose, besides from the liberty environment of the era which resulted in a blossoming of newspapers in all regions of the

Yrd. Do. Dr., Erciyes niversitesi

Kadn (19081909): Selanik'te Yaynlanan lk Kadn Dergisi zerine Bir nceleme empire, and also an era of discussions and organizations on issues related with women, with the progression and involvement of women in society. Demet, Mehasin and Kadn were published in the first months following the proclamation of the 2nd Constitution. The focus of the topics in the Demet consisted the education of women, child care, cultivation of women, facial care and fashion. Another feature of the magazine were political articles that actually attracted interest. The Mehasin was published 12 issues between September 1908-November 1909 as the first colored and illustrated womens magazine. The writing staff of Demet showed up in the Mehasin too. Women of various nations, activities by women, fashion, literature, the arts, and actual events were topics of coverage. Apart from these, a great number of short lived womens magazines were published beginning by the 2nd Constitution up to the Republic. Although bibliographical Works about these have been conducted, detailed studies are limited. These studies to be conducted particularly by communication scolars will be an important contribution on the history of popular culture in Turkey. However, the problem of translation at foremost, many causes prevent scholars to show the required interest to the field. This is valid for other magazines like sports magazines, humor magazines, etc. too. Our study is about the magazine Kadn (woman) which is one of the womens magazines that started in the months after the proclamation of the 2nd Constitution, as also the first woman magazine published in Saloniki. Saloniki was of a determining importance on the process beginning with the formation of the Ittihad ve Terakki and resulting in the 2nd Constitution. As with the other publications in Saloniki, the magazine was the product of the commercial and historical/social conditions of the city. With many important names in the managerial and writing staff, the magazine maintained throughout its life cycle a close relationship with the Ittihad ve Terakki and the charity organizations related with the party. Its manager Enis Avni volunteered in the Movement Army that occupied the capital in the event of March 31 named by revolutionaries as the honorable event. Education of the woman, involvement in social life, organization of women are topics of focus in the magazine. These features put it in an important position among womens magazines of the constitutional era and hence make it an important source for studies on the developmental history of the womens movement and popular culture in the Ottoman society. However, it is hard to say that this witness has been heared adequately. All what is known about the magazine is limited to bibliographical mentions and short citations in studies related to the field. Despite of its importance, the study by Yldz Akpolat has some limitations. By presenting original and detailed information about the magazine, the study aims to evaluate the editorial policies of the Kadn and its place in the history of Turkish womens magazines and to make a scholary contribution to the field and also calling attention to the need of similar studies. Keywords: Kadn, Saloniki, Womens Magazines, The 2nd Constitution. The Type of Research: Research

GR Osmanlda kadnlarn kendilerini ifade etmeleri, tantmalar, eylem ve taleplerini duyurmalar ilk kez basn araclyla gereklemitir. Basnda kadnlara ait imzalara, dnem gazetelerinde, baz gazetelerin kardklar kadna dair sayfa ve eklerde, zellikle de kadn dergilerinde rastlamak mmkndr. Bu dergiler, her kesimden kadnn yazma konusundaki ekimserliini gidermede, taleplerini duyurmada nemli ilev grmtr (akr, 1996: 2223). Trkiyede kadn dergicilii alannda ilk giriimler, Tanzimat Dneminde gereklemitir. Kadn dergilerinin, Tanzimatla balayan modernleme ve yenileme srecinde kadn konusunda yaanan sosyal ve kltrel gelimelerin bir sonucu olduu sylenebilir. Kadn Eserleri Ktphanesi Bibliyografya Oluturma Komisyonunun yapt almaya gre (1993), stanbul ktphanelerinde 18691927 yllar arasnda yaynlanm 38 Trke kadn dergisi bulunmaktadr1. Yayn tarihi asndan, ilk kadn dergisi olarak nitelenen Terakki-i Muhadderat, Terakki gazetesi tarafndan 1869da Muhadderat in Gazetedir alt balyla haftalk olarak 48 say kartlmtr (akr, 1996: 23). Terakki-i Muhadderat, o gnn Avrupasyla karlatrmalar yaparak, Osmanl toplumunda kadnn konumuna dair eletiri yazlarna arlk verir2. Batdaki feminist hareketler hakknda bilgiler sunar (zen, 1994: 16). Kadnlarn toplumsal yaama katlmalar, almalar gerektii fikrini savunur (apanolu, 1962:
Aile, lem-i Nisvan, sr- Nisvan, yine, Bilgi Yurdu I, alkuu, Demet, Diyane, Erkekler Dnyas, Ev Hocas, Firuze, Gen Kadn, Hanm, Hanmlar, Hanmlar lemi, Hanmlara Mahsus Gazete, Hanmlara Mahsus Malumat, nci/Yeni nci, nsaniyet, Kadn (stanbul), Kadn (Selanik), Kadnlar lemi, Kadnlar Dnyas, Kadnlk/Kadn Duygusu, Kadnlk Hayat, Kadn Yolu/Trk Kadn Yolu, Mehasin, Musavver Kadn, Mrvvet, Para Bohas, Seyyale, Siyanet, Ss, kfezar, Terakki, Trk Kadn, Vakit Yahud Mrebbi-i Muhadderat. 2 Rabia imzal yaz bu adan iyi bir rnektir: urasn iyi bilmek gerekir ki, ne erkekler kadnlara hizmetkr, ne de kadnlar erkeklere cariye olmak iin yaratlmlardr. Erkekler, hner ve marifetleri ile hem kendilerini hem de hepimizi geindirebiliyorlar ve idare ediyorlar da, biz niin bilgi ve hner kazanmaya kudretli olamyoruz? () (Takran, 1973: 31). Gazetenin eitici yaynlarndan memnun olan bir kadn okuyucunun mektubunda, gazetenin yayn politikasna dair u satrlar buluruz: Ey hemireler! imdiye kadar her birimiz bir yol tutarak, byle cahil ve her eyden gafil olarak yaamaktan ne fayda grdk? u gazete bize esasl vaiz ve nasihatler ediyor. Eer yazd eyler aklca, terbiyece, ahlaka fena olsayd devletimiz imdiye kadar oktan menederdi. Zevcim efendinin ifadesine gre erkekler de bu gazeteyi okumakta sevgili haremlerimiz istediimiz terbiyeye nail olur da biz de onlarla iftihar ederiz demekte imiler (Gerek, 1931: 4849).
1

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

148

Hakan Aydn ERCYES

33). Kadnla dair nfi eylerden bahseden Vakit Yahud Mrebbi-i Muhadderat (1875), ayn tarihlerde kan ve hedef kitle olarak kadnlarla birlikte ocuklar da alan Ayine, 1880de Aileye, yani kadnlara, ocuklara ve ev ilerine mteallik mebahis-i mtenevviay cmi mecmuadr ibaresiyle yaynlanan Aile, ayn ilevi, kadnlar aydnlatmay ilke edinen nsaniyet (1883), kadn imzalarnn artt Hanmlar (1883) (akr, 1996: 2526), sahibi kadn olan ve yaz kadrosu tmyle kadnlardan oluan kfezar (1886) (apanolu, 1962: 3233), 1888de ilk kez kategorilendirilmi bir ierikle kan Mrvvet, 1889da yaynlanan Para Bohas, 18951908 yllar arasnda kan en uzun sreli kadn dergisi Hanmlara Mahsus Gazete, yine 1895te Malumat Mecmuasnn eki olarak yaynlanan Hanmlara Mahsus Malumat, 1906da Krmda smail Gasprenski tarafndan Tercmana ek olarak kartlan lem-i Nisvan II. Merutiyet ncesinde yaynlanan kadn dergileridir (akr, 1996: 2632) ve byk ounluu II. Abdlhamitin saltanat yllarna rastlar. Siyasal, sosyal ve ekonomik kltrn yeni oluumlarn, nemli politik balanglar temsil eden II. Merutiyetin iln, kazanlan toplumsal haklarla birlikte kadnn geleneksel rol konusundaki tartmalarn hzland bir dnemi iaretlemektedir. Bu dnemden itibaren kadn konusu, benimsedikleri fikir akmlarnn ekseninde deiik aydnlar tarafndan sklkla tartlmtr. Kadnlar, toplumsal hayata daha geni lde katlmalarn salamak ve onlara kendi ideolojisi dorultusunda yn vermek isteyen ve bu amala kendi adn tayan kz okullar aan ttihat ve Terakkinin de her zaman zel ilgi alannda olmutur3. Tm bu gelimeler doal olarak kadn dergilerinin saylarn arttrmtr. Bu art, II. Merutiyet dneminin getirdii ve mparatorluun birok blgesinde ok sayda gazetenin yayn hayatna atlmasn sonulandran zgrlk ortamnn yannda; II. Merutiyetin, kadn konusunda tartmalarn artt, kadnn ilerlemesi, toplumsal yaama daha aktif olarak katlmas etrafnda gerekleen rgtlenmelere dair nemli deneyimlerin elde edildii bir dnem olmasndan da kaynaklanmaktadr. II. Merutiyetin ilnn takiben ilk aylarda Demet, Mehasin ve Kadn yaynlanr (Akpolat, 2004: 71; lyasolu ve nsel, 1984: 165). Demetin ele ald konularn arlk noktasn, kadnlarn eitimi, ocuk bakm, kadn terbiyesi, yz bakm ve moda oluturmutur. Derginin dier bir zellii, siyasal konularla ilgili makalelere yer verilmesi ve kadnlar tarafndan ilgi grmesidir (zen, 1994: 25). Eyll 1908- Kasm 1909 arasnda 12 say kan Mehasin ise ilk kez renkli ve resimli olarak yaynlanan bir kadn dergisidir. Demetin yazarlar Mehasinde de kendilerini gsteririler. Dergide, eitli lke kadnlar tantlm, kadn faaliyetleri aktarlm, moda, edebiyat, gzel sanatlar ve gncel olaylara yer verilmitir (akr, 1996: 35). Bunlardan baka II. Merutiyetten Cumhuriyete kadar bazlar ksa mrl pek ok kadn dergisi yayn hayatna girmitir. Bu dergiler ile ilgili nemli bibliyografik incelemeler4 yaplmsa da, ayrntl incelemelerin says snrldr. Bu tr almalarn zellikle iletiim alanndan gelen aratrmaclar tarafndan yaplmas Trkiyede popler kltr tarihinin yazmna nemli katklar salayacaktr. Ancak bata eviri sorunu olmak zere eitli nedenlerle aratrmaclar bu alana gereken ilgiyi gster(e)memektedirler. Bu durum yalnzca kadn dergileri iin deil, spor, mizah gibi dier alanlara zg yaynlar iin de geerlidir. alma, II. Merutiyetin ilnn mteakip ilk aylarda yaynlanan kadn dergilerinden biri olan Kadn konu edinmektedir. Selanik meneli dergi ayn zamanda Serpil akrn belirttiine gre (1996: 32) bu kentte yaynlanan ilk kadn dergisidir. Selanik, bilindii zere, Merutiyetin iln ile sonulanan srete, ttihat ve Terakki hareketinin oluumunda belirleyici bir role sahiptir. Kent matbuatnn dier yeleri gibi Kadn da Selanikin, ticari ve tarihsel/toplumsal konumundan kaynaklanan koullarnn rndr. dari kadrosu ve yaz kurulu nemli isimlerden oluan dergi, yayn hayat boyunca, ttihat ve Terakki Cemiyeti ve yardm dernekleri ile yakn iliki iinde olmu; Mdr Enis Avni, Vaka-i Mbeccele olarak nitelenen 31. Mart Olaynda gnll olarak Hareket Ordusunda bulunmutur (Kadn, 4 Mays 1325). Kadnlarn eitimi, toplumsal yaama katlmas, rgtlenmesi derginin nem verdii konularn banda gelir. Tm bu nitelikleriyle Merutiyet dnemi kadn dergileri iinde nemli bir konuma sahip olan Kadnn koleksiyonu, Osmanlda kadn hareketinin geliimine ve popler kltr tarihine ynelik aratrmalar iin nemli bir
Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz: Hakan Aydn, ttihat ve Terakki Mekteplerinin Yapsal zellikleri zerine Bir nceleme, Seluk . SBE. Yaynlanmam Doktora Tezi, Konya, 2008. 4 Emel Aa, 1928e Kadar Trk Kadn Mecmualar, stanbul . SBE. Trk Dili ve Edebiyat, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1989; stanbul Ktphanelerindeki Eski Harfli Trke Kadn Dergileri Bibliyografyas (18691927) (Zehra Toska, Serpil akr, Tlay Gentrk, Sevim Ylmaz, Selmin Kur, Gken Art, Aynur Demir Direk (Hz.), Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezi Vakf Yayn: 5, Metis Yayn, stanbul, 1993.
3

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

149

Kadn (19081909): Selanik'te Yaynlanan lk Kadn Dergisi zerine Bir nceleme

kaynak niteliindedir. Ancak bu tann tam olarak dinlenebildiini sylemek gtr. Dergi hakknda bilinenler bibliyografik almalara ve alanla ilgili dier incelemelerde yer alan ksa bilgilere dayanmaktadr. Yldz Akpolatn aratrmas5 ise nemli olmakla birlikte eksiklikler iermektedir. Dergi hakknda ayrntl bilgiler ieren ve zgn bir karakter tayan alma, Kadnn yayn politikasn ve Trkiyede kadn dergicilii tarihindeki yerini deerlendirmek, basn tarihimiz konusundaki bilgi eksikliklerinin giderilmesine ve akademik bilgi birikimine katk salamak ve benzer aratrmalarn nemine dikkat ekmek iin yaplmtr. alma kapsamnda derginin Beyazt Devlet Ktphanesinden temin edilen 13 Terin-i Evvel 132425 Mays 1325 tarihleri arasndaki 30 says incelenmitir. Niteliksel tarihsel tasarm karakterini tayan aratrmada, ncelikle kimlik bilgileri ve teknik zellikleri gibi dergiye ait genel bilgiler sunulmu, ardndan yaz kadrosu tantlarak ierii deerlendirilmitir. Kadnn ilk says 13 Terin-i Evvel 1324 Pazartesi gn yaynlanr. 130. saylarda yer alan bilgilere gre derginin mtiyaz Sahibi Mustafa brahim, Mdr Enis Avni (Aka Gndz)dir. Adresi, Selimiye Caddesi/Selanik olarak geer. Asr Matbaasnda baslan dergi, haftada bir kez Pazartesi gnleri yaynlanmtr. eitli nedenlerle yayn periyodunda aksamlar yaandnda, nedenleri konusunda bilgi verilerek okuyuculardan zr dilenir. Kz okullarna cretsiz olarak gnderilen dergi, yllk aboneliini (Selanik iin) yarm, alt ayl eyrek Osmanl Liras; tara iin posta cretiyle birlikte senelii 65 kuru, alt ayl 2 Mecidiye olarak belirlemitir. Abonelik talebi dardan geldiinde, bir say cretsiz olarak gnderilir. ou yayn organ gibi ihtiya duyulduunda abonelik fiyatlarnda yeni dzenlemelere gidilmitir: Bu nshamzdan itibaren abone olacaklara teshilat- fevkalade ve bu suretle terakkiyat- nisvanmza bir hizmet-i mftehire olmak zere [Kadn]n senelik abonesi [yarm lira]ya tenzil edilmitir. Ancak yarm lira kadar czi bir para mukabilinde bir sene muntazaman mfid ve kymettar sayfalarla bezenmi, mkemmel ve nefis bir risaleyi kemal-i hhi ve arzu ile kim itira etmez yle bir risale ki meslei: iffet ve gayret, maksad: itila-y n eref-i vatan, hedefi: fazilettir (4 Mays 1325). Gemi saylar, rtl arda Asr Matbaas kapsndaki gazete mvezzii smail Efendi tarafndan satlmaktadr. Dergi iin Sabri Paa Caddesinde mehur bir maazada abone kayd yaplmaktadr. Datm yeri, Vardar Caddesinde Vatan Ktphane ve Kraat Salonudur. Derginin stanbul ubesi, Bahekap Semtinde Selanik Bonmaresidir. Bakentli okuyucular, abone kayt ve kabul vb. hususlar iin Selanik Bonmaresine mracaat etmelidirler. Derginin stanbuldaki datm yeri, balangta Kprbanda kbal Ktphanesi iken kaza nedeniyle geici olarak Bb- l Caddesinde Cemiyet Ktphanesi olarak belirlenmitir. Normal kitap ebatlarnda ve 16 sayfa olarak yaynlanan dergide haber ve yazlar iki stun halinde dzenlenmitir. erikte un- Nisvan balyla kadn dnyasna ilikin haberlere, kk hikyelere de yer verilir. Yalnz resimli deildir. Kadn dergisi olmas hasebiyle kk, ho ve zarif desenlerle sslenmitir. D kapak tasarmnda kullanlan desenlerin boyutlar i ksmlara gre daha byktr. Tasarm kimi zaman Mithat Paa rneinde olduu gibi Merutiyetle zdelemi kiiliklere ait grsel malzemeleri de ierir. Dergi ad, kaln ve siyah puntoyla sayfann ortasna yerletirilmi, etrafn ereveleyen latif bir desen iine byk harflerle Bir Milletin Nisvan Derece-i Terakkisinin Mizandr yazlmtr. Dergi, 27. saysnda, resimli kmamasnn nedenleriyle birlikte resimli dergilerin genel durumuna dair dncelerini de aklamtr: Kadn, imdiye kadar muhterem ve muazzez karielerine musavver olarak arz- ehre-i ihtiram eylemek isterdi. Lakin grlyor ki birok musavver mecmualarmz, vesaitin fkdan-i messifiyle pek gln ve ayan- merhamet bir halde bulunuyor. Mini mini bir bebek karalamas eklinde acib ve mudhik (komik) kmaktansa muvaffak olduka ve vakit bulduka nefis ve masnu tasvr ile tezyini muvafk bulduundan badema ve ekseriyetle musavver olacan ve Almanyaya sipari edilen boyal ve mkemmel kaplar derununda bulunacan tebir ile kesb-i fahr eyler (4 Mays 1325). Dergi sayfalarnda, tiraj ile ilgili bir bilgiye ne yazk ki rastlanmamtr. Ancak okuyucu saysn arttrmaya ya da mevcut tiraj korumaya dnk baz almalardan sz etmek mmkndr. 8. saydan itibaren abonelere dergi ile birlikte eitli resimler verileceinin duyurulmas, yine her iki ayn sonunda kura
5

Kadnn Kimlik Bilgileri ve Teknik zellikleri

Yldz Akpolat, II. Merutiyet Dneminde Selanik Meneli Bir Kadn Dergisi: Kadn Sosyoloji Aratrmalar Osmanlda Kadn Dergileri ve Sosyoloji Dergileri iinde, Fenomen Yayn, Erzurum, 2004. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

150

Hakan Aydn ERCYES

ekimi yoluyla belirlenecek okuyucuya hediye verilecek olmas bu kapsamda deerlendirilebilir. Pembe atlas zerine yal boya ilenmi gayet k ve mzeyyen bir salon yast olarak belirlenen ilk hediyenin kuras, Sabri Paa Caddesinde mehur bir maazada birka gn tehir edildikten sonra ekilecektir. Dergi, iln ya da reklm creti belirtmemitir. En nemli gelir kayna ise abonelik cretleridir. Kapak sayfasnda yer alan sreli yayn tantmlarndan, The Royal View balyla sinematograf tantmn ieren iln rneinde eitli duyurulardan herhangi bir cret alnmad tahmin edilmektedir. Kapak sayfasnn bir blm Muhaberat balyla okuyucularla iletiime ayrlmtr. Dergide yer alan okuyuculara, Badat ttihat ve Terakki Kulb gibi parti kurumlarna ilikin mesajlar, derginin datm alann kapsam hakknda fikir verir niteliktedir: Arnavutlukta- Dervi Hima kardeimize: Konutuumuz gibi; Manastrda- Ltfiye Leman Hanmefendiye: efkat Cemiyet-i Hayriyesi Namna irsal buyrulan, atlas zerine koza ileme resimlik, cemiyet-i muhteremeye teslim olunmutur. Diyarbakr Vilyeti Dhilinde Mardin- Nafia Mhendisi efik Naci Beyin haremi hanmefendiye: Tevecchat- maarifperveranelerine hassaten arz- kran eyleriz. Vanda- Celile Sreyya ve Fatma Sreyya Hanmefendilere: Krt kadnlar hakknda vaat buyrulan makalelerinize intizar eyleriz (26 Kanun- Sani 1324). Kadn dnyasna ilikin gelimelerin duyurulduu un- Nisvan stununda alnt yaplan gazeteler, derginin haber kaynaklar olarak nitelenebilir. Yeterli sayda muhabiri olmayan derginin, aileler arasnda dn, nikh, doum vb. gelimeleri duyurarak kadnlara ynelik haber enisini artrmak iin gnll okuyucularndan oluan bir muhabir a kurma abas dikkate deerdir (13 Terin-i Evvel 1324). Yaz Kadrosu Kadn, gzden geirilen saylarndan anlaldna gre gl bir yaz kuruluna sahiptir. Dergi Mdr Enis Avni6 (18851958), Trk edebiyatnn sekin simalarndan biridir. Romanc, hikyeci, air ve gazeteci olarak Trk basnna 50 yl hizmet vermi bir isimdir. Yetimesinde milliyeti bir kiilik olan air ve Tarih retmeni Hseyin Haim, mer Seyfettin (Yceba, 1959: 35); fikr ynnn gelimesinde Hseyin Cahit nemli rol oynar: Benim ocuka yazlarm ve beni, zerre kadar incitmeyerek muntazaman der ve hocam Mehmet Ali Bey vastas ile daima teci etti. Ben hrriyeti ve edebiyat Cahitten rendim (Es, 1932: 204). Enis Avni, Kadn yannda elli yl iinde pek ok gazete ve dergide almtr. Bunlardan bazlar unlardr: Malumat, ocuk Bahesi, Zaman, Gen Kalemler, Hak ve Kadn, Tercman- Hakikat, Tarih, Cihat, Hak Yolu, Bahe, Karagz, leri, Alay, Guguk, Mcadele-i Milliye, Peyam-Sabah, Yeni Gn, Tan, Cumhuriyet, Hkimiyet-i Milliye, Milliyet, Hayat Mecmuas, zmir, Selanik ve Adana Vilayet gazeteleri, rtika, Aiyan, Trk Yurdu, Tercman, Haber, Aksz, Gece Postas, Hizmet ve Ahenk (Doan, 1989: 11). Hilmi Ycaban belirttiine gre (1959: 5) ttihat ve Terakki Cemiyetinin himayesinde bir de gazete karm olan Enis Avni, Kadn dergisini tamamen kendi yaynlamtr. Dergide kadnla dair yazlarnda, kendi adnn yan sra Seniha Hikmet ismini, zmirde kan Hizmet ve Ahenkte Muallim ve Avni, edeb ve mizah yazlarnda Serkengebin Efendi imzalarn kullanmtr. Enis Avni, Enis Saffet de yazarn kulland dier isimlerdir (Doan, 1989: 11). Derginin yaz kadrosunun ekirdeini, Gen Kalemlerin yazarlar oluturur. Dikkat eken isimler yledir: Enis Avni, Ali Canip (Yntem), Kazm Nami (Duru), mer Seyfettin, Mustafa Nermi, Akil Koyuncu, Mehmet Cavit, Baha Tevfik, Abdlhak Hamit, Mehmet Emin (Yurdakul), Hseyin Ragp, Celal Sahir, Dr. Abdullah Cevdet, Merutiyet dneminin kadn yazar ve romanclarndan, ttihat ve Terakkinin faal yesi (Kurnaz, 2007b) ayn zamanda Selanikte ttihat ve Terakki Kadnlar Cemiyetinin kurucu bakan Emine Semiye (Kurnaz, 2007a) ve Emine Semiyenin yakn dostu tannm airlerden Nigr Hanm (Kurnaz, 2007b). Dergide yer alan dier imzalar ise yledir: Seniha Hikmet (Enis Avni), Zekiye, Pakize Seni, [ayn]. Seni, Ali Aa, Perviz, Nejat, Manastrl Rfat, Tahsin Nahit, Macide Memduh, Fatma Seniye, Rukiye Hamet, Resmiye Hseyin, Galip Kemal, H. Sami, [ayn]. Ulvi, Rabia Ahmet, Aye smet, Dr. Asaf, Dori Hima, Rudaye Halise, smail Ethem, Mlazm Tahsin, Mjgn bint-i Abdullah, lyas Macit, M. Fatma, Emine Ltfiye Zeki, Moiz Levi, M. Emin Lami, Mustafa Nami, [ayn]. [elif]., Mehmet Ltf, Marcel Prvost, Refia kran, H. Hsn, Nakiye, M. R. Fazla, Hasan Hulki, Rafize Hsna, Sdka, Evliyazade Naciye,
6

Biyografisi iin bkz: Hilmi Yceba, Btn Cepheleri le Aka Gndz, stanbul, 1959; Abide Doan, Aka Gndz, Kltr Bakanl Yayn, Ankara, 1989. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

151

Kadn (19081909): Selanik'te Yaynlanan lk Kadn Dergisi zerine Bir nceleme

Uzema radet, Makbule Sreyya, Cavide Peyker, Habibe, Mbeccel Nezahat, Saffet Nezihi, Celal Dervi, Yusuf Osman, M. Hicabi, Cezmi Agh, Fitnat bint-i Haim, Aziz Hdai. Yayn Politikas Kadnn ilk says, 13 Terin-i Evvel 1324te yaynlanr. Dergi, II. Merutiyetin genel havasnn kadn dergileri iin yaratt elverili ortamda kmtr. Bu ynyle kendinden nceki kadn dergileri iin tipik olan birok eyi iinde barndrr. Ksa srede Merutiyetin ateli savunucular arasnda yerini almtr. lk saylardan itibaren sylemini istibadn ktlkleri ve Merutiyetin yararllklar zerine bina eder. Derginin siyasal kimlii, renkli baslan ve Mithat Paann fotoraf etrafnda Namk Kemalin Hrriyet Kasidesine ait dizelerin yer ald 8. sayda daha da belirginlemitir. Fotorafn altnda yer alan metin yledir: Mjdeler!.. Ey Millet-i Muazzama-i Osmaniye!.. Can elleriyle perian edilen kalbgh- millet, artk namuslu ellerin tuttuu kahraman sngleriyle yeniden tanzim ve kd ediliyor. Sevinelim, bayram edelim ve geliniz can gnlden ahd peymn eyleyelim: Kanun- Esasi ve Meclis-i Mebusann mebbeden payidar olmas iin canmz ve kanmz feda eyleyeceimize Vallahi, Billahi ve Tallahi!.. (1 Kanun- Evvel 1324). Dergi, Merutiyet matbuatnn hrriyetperver bir yesi olarak 1908 hareketinin kazanmlaryla badamayan uygulamalara, zellikle de basn zgrln kstlayc hkmlere sert tepki gsterir: Yeni Matbuat Nizamnamesini Tanzim Edenlere: Meclis-i Mebusan dnmediniz mi?! Artk millet esir olmayacaktr!! (2 ubat 1324). Ayn sayda Hak Yolunda tima balkl baka bir haber de ayn olay, istibdadn basn zgrlne vurmak istedii darbeye tepki olarak Selanikte dzenlenen protesto mitingini konu edinmektedir. Kadn, Merutiyet dneminin alkantl ve hzl gelien siyasal olaylarndan etkilenir. 31 Mart Olay nedeniyle yayn periyodunda aksamalar yaamtr. 30 Mart 1325 tarihli 25. saydan sonra 26 Nisan 1325te yaynlanabilen 26. saysnda, yayndaki gecikmenin nedenlerini aklarken istibdad bir daha ortaya kmamak zere yok eden orduya kranlarn sunar ve o orduya cesur, Merutiyetperver asker yetitirecek olan Muhterem Osmanl Hanmlarn selamlar. Bireysel taleplerin rgtl birlikteliklere dnt, bylelikle eitli sorunlara nerilen zmlerin hayata geirilme olana bulduu kadn dernekleri7 ve bu derneklerce yrtlen almalar, derginin nem verdii konular arasndadr. Yakn iliki iinde olduu, cins ve mezhep ayrm gzetmeksizin tm Osmanl kadnlarna ak olan Osmanl Kadnlar efkat Cemiyet-i Hayriyesinin kurulu haberini verirken bu konudaki havadislere sayfalarn daima ak bulunduracan ve zerine den grevleri memnuniyetle yerine getireceini vurgular. nk amalarndan biri de kadnlar hayr ileriyle uramaya ynlendirmek, bu amala eitli lkelerdeki kadn hayr derneklerine ilikin tetkikler yaynlamaktr (13 Terin-i Evvel 1324). Kadn, sonraki saylarnda Osmanl Kadnlar efkat Cemiyet-i Hayriyesi ile ilgili haberler konusunda vaat ettii zeni gstermi ve peyderpey dernee bata bulunanlarn isimlerini yaymlamtr. Dernein Siroz ubesinin bir etkinliine, 10 Osmanl Liras ile en byk yardm, ttihat ve Terakki Cemiyetinin Siroz Merkez Heyeti yapar (29 Kanun- Evvel 1324). Kadn, dnemin gazete-dergilerinde ska grld zere balnn hemen altnda kendini tanmlayan temel niteliklere yer vermez, k amacn ayn tarihli sayda yer alan fade-i Mahsusa balyla ortaya koymutur. Kadn, ncelikle Selanikte yaynlanan ilk kadn dergisi olmas hasebiyle alanna dair nemli bir boluu doldurmak zere yaynlanmtr. Balang yazsnda vurgulanan ikinci nokta, derginin belirli bir snfa ait olmayaca, ierii itibariyle umuma amil olacadr: Evet, siyas, edeb, fenn, ilm resil-i mevkute ve gayr-i mevkutede o kadar esef-engiz ve darltc bir noksan vard: Nisa bir gazete yle nisa bir risale ki: umuma amil olsun, aristokrasi denilen o mevhum hayat- kibarne-i hden, hayalden, muhayyelt-i asabiyeden ve ehemmiyt-i marzneden mmkn olduu kadar uzak bulunsun. yle nisa bir risale ki: kulbeden konaa, saraydan fakirhaneye, havasdan avama, vasattan en ileriye bir nirengi izerek kk byk dmlerle yaplm bir fikir ve malumat a gibi muhit-i nisaiyyemizi kaplasn ite bu ehem ve mutlak vazife-i itimaiyeyi ifaya itirak hevesiyle naiz Kadn risalesi, ilk numroyu vaz ederek elbirliiyle terakki eylemeye almak iin bugnden itibaren arz- nasye-i itihat eyliyor. Maksad; iffet yolunda fazilet hedefine nsb-i nigh- itiyak ederek terakki eylemektir (13 Terin-i Evvel 1324).
Bu konuda bilgi iin bkz: Serpil akr, Osmanl Kadn Hareketi, Metis Yayn, stanbul, 1996. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

152

Hakan Aydn ERCYES

Kadnlarn eitilmesi sorunu, derginin hassasiyetle zerinde durduu konularn banda gelir. Kadn eitimi, gr farkllklaryla birlikte II. Merutiyet dneminde zerinde nemle durulan konulardan biridir ve sosyal yaama dhil edilmeleri, ttihat ve Terakki Hkmetinin Balkan Savalarnn ardndan hzlandrd deiim ve geliim srecinin nemli bir parasdr. Toplumun gelimesinin kadnlarn ykseltilmesine bal olduu, gerek merkezde gerekse tarada yaynlanan gazetelerde yerel yazarlarn kalemiyle dolama sokulan, hatta dnyadan rneklerle somutlatrlan konulardan biridir. rnein o gnlerde hayretle izlenen Alman milliyetiliinin yeermesine, Almanyann sarslmaz grlen nfuz ve kudretine, Alman kadnlnn geliimi sebep olmutur. Sosyal ve ekonomik yaamda nemli bir mevki edinen Musevler, bu baarlarn biraz da, ngrdkleri hedefler dorultusunda kabiliyetli ocuk anneleri, tutumlu kadnlar, baarl yneticiler yetitiren Alyans Kz Okullarna borludurlar (Aydn, 2008: 167168). Toplumun ilerlemesinin kadnn ykseltilmesine bal olduu gr, dergide yer alan birok yaznn ana temasn oluturmaktadr. Bu konudaki duyarllk derginin tasarmna da yansmtr. 15. sayda kaln ve siyah puntoyla sayfann ortasna yerletirilmi, dergi adnn etrafn ereveleyen latif bir desen iine byk harflerle Bir Milletin Nisvan Derece-i Terakkisinin Mizandr (bir ulusun kadnlar adalnn lsdr) yazlmtr. Dergi sayfalar bu anlay temellendirmeye alan yazlarla doludur. Zira Osmanl toplumunda kadn, kendisine bahedilen din ve hukuk haklara ramen terbiye ve tahsili en ok ihmal edilen kesimdir. Kamuoyunda bir kadnn okuma zorunluluunun bulunup bulunmad ynndeki tereddt bile bu durumun gstergesidir (13 Terin-i Evvel 1324). Ayn sayda ttihat ve Terakkinin ileri gelenlerinden Mehmet Cavit, birbiri ardna kan yayn organlarnn arasnda kadn dergilerinin de bulunmasndan duyduu memnuniyeti dile getirmi ve Merutiyetin kadna bakn deerlendirmitir. nce Demetin, ardndan Mehasinin ve son olarak Kadnn yayn hayatna atlmas, yeni idarenin kadnlar ihmal etmeyeceinin en nemli gstergesidir. Kadnlara verilen nem, her eyden nce salam bir neslin yetimesi konusunda eitim kurumlaryla birlikte onlara duyulan ihtiyatan kaynaklanmaktadr. Bu gereksinim kadna ve kadn dergilerine yklenen toplumsal grevi de belirlemitir: Ev idaresi ve ocuk terbiyesi8. Mehmet Cavit, Hanmlarmza balkl yazsnda, kadn dergilerinin nasl bir yayn politikas izlemesi gerektiini aklar. Kadn dergileri, kadnlara toplumsal grevlerini retmelidirler. Bu yndeki talep ncelikle okuyuculardan gelmelidir. Taleplerin daha younluklu bir ekilde dile getirilmesi, dergi yneticilerinin yayn politikalarn gzden geirmelerini salayacaktr. Dergi yazarlarndan Nigr Hanma gre Kadn, d grnndeki sadelii ve ciddi ieriiyle kendini bu bakmdan ispatlamtr (10 Terin-i Sani 1324). Mehmet Cavitin arsnn en azndan Kadnn okuyucular nezdinde karlk bulduu sylenebilir. Dergi, hedef kitlesinden ev ilerine ynelik dersler almas, makaleler yaynlanmas konusunda ok sayda mektup aldn belirtmektedir. Yeni idarenin kadna bakn zetleyen szler, derginin yayn politikas konusundaki dnceleri etkilemitir: Emellerimiz, fanteziden, ssten, ferden ve daha dorusu hden uzak bir ufk terakki ve ciddiyete matuftur. Gzel bir iir, nefis bir fotoraf, bir ah hissi kadnlarmzn tekemmlt- itimaiyelerine hizmet etmez. Yeter ki onlar yazacak, resmedecek, syleyecek fikirler, dimalar, liyakatler hazrlamaktr (12 Kanun- Sani 1324). Mdr Enis Avni de, derginin grevinin ncelikle kadnlarn geliimine ve ilerlemesine almak, onlarn hukukunu, kendi hakkn, annesinin hakk gibi korumak ve zgrlkleri savunmak olduunu aklamaktadr (19 Kanun- Sani 1324). Baha Tevfikin, Kumrallar ve Esmerler Kadnlarda Gzellik balkl makalesinin (3 Terin-i Sani 1324) Kadnn, bir magazin dergisi olmad ynndeki iddiaya bir dereceye kadar istisna oluturduu sylenebilir. Kadn eitiminin nemi, bata kadn yazarlar olmak zere yaz kurulunun kalemlerinde srekli tekrarlanmtr. nk gen kzlarn eitimi ailenin, toplumun hatta devletin geleceini belirleyecektir (20 Terin-i Evvel 324). Kadn eitimi gelecek nesillerin yetimesi erevesinde siyasal ve toplumsal mesele olarak ele alnmaktadr. Artk doumundan itibaren ocuu bir memur yapmaktan teye gidemeyen
8

Bu anlay, devletin srekli savata olduu II. Merutiyetin ikinci yarsndan itibaren daha da glenmi, kadn konusuna yaklam, mill ekonomiyi glendirmeyi amalayan politikalar erevesinde ekillenmitir. Artk kadnlardan bilgili bir anne olmalarnn yan sra ev ilerini bilinli bir ekilde yapan bir ev kadn olmalar istenmektedir. O dnemdeki yazarlara gre bir evin btesi nasl yaplr, bir hesap nasl tutulur vb. konular nem tamaktadr. Bylelikle iyi bir ev kadnnn devletin ekonomisine katkda bulunabilecei gr ortaya atlmtr. Btn bunlar, ayn zamanda kadn eitiminin neminin nedenlerini oluturmaktadr (Os, 2001: 341342). Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

153

Kadn (19081909): Selanik'te Yaynlanan lk Kadn Dergisi zerine Bir nceleme

ninnilerin yerini vatan sevgisi, adalet kavram, istibdat nefreti yaratacak iirler, ninniler almaldr (3 Terin-i Sani 1324). Okuyunuz, okutunuz, Osmanllarn istikbali, btn bu milletin nasip ve takdiri validelerin elindedir (26 Nisan 1325) szleri anneye verilen toplumsal grevi ifade etmektedir. Bu grev ise ancak aydn anneler tarafndan yerine getirilebilir. Onun iin Mehmet Cavitin belirttii gibi anneler, anne adaylar eitilmelidir (17 Terin-i Sani 1324). Osmanl Milletinin ilerlemesinin/batllamasnn kadnlarn ykselmesine bal olduu gerei yannda, kadn eitimine dnk yazlarda vurgulanan dier bir nokta, Batnn bu konudaki deneyimlerinden yararlanlmas gerekliliidir. rnein dnyann en aydn, en sosyal ve en giriimci kadnlar olarak nitelenen ngiliz kadnlar, toplumsal yaamdaki konumlarn eitimle elde etmilerdir (30 Mart 1325). Derginin kadn yazarlarndan Refika kran, Biz Ne iin Terakki Edemedik? balkl makalesinde geri kalmln sorumluluunu istibdat ynetimine yklemekte, yeni dnemde kadnlarn zerine den grevleri srlamaktadr. Yazara gre Merutiyet dneminde ilerleme iin aba sarf edilmeli, Batl kadnlarn yalnz maddi ziynetleri, lgn ve gereksiz arzular, israf alkanlklar taklit edilerek, onlar gelitiren temel faktrler gz ard edilmemelidir (16 ubat 1324). Yazar Terakki in Nelere Muhtacz: Mektepler? balkl dier bir makalesinde kadn sorununu eitim sorunu, yani kz okullar sorunu olarak ele alr. Kz okullarnn hali hazrdaki retim ynteminin, programlarnn deimesi gerektiini savunur. Ona gre kadn dernekleri bu konuda daha fazla aba gstermelidirler (9 Mart 1325). Osmanl kadn derneklerinin hayr ileri yannda kzlarn eitimi ile ilgili de aba gstermesini savunan isimlerden biri de Enis Avnidir. Dergi Mdr, Osmanl Kadnlar Cemiyyt- Mteekkilesi ve ki Noksan balkl makalesinde, balkta vurgulad eksiklikleri, maarif ve sanayi olarak aklamtr. Kadn dernekleri, zellikle eitim konusunda birlikte hareket ederek, sorunun zmne dair yntem gelitirmelidirler. Makalenin devamnda konuya dair u satrlar yer almaktadr: Bugn sizler, bunlardan (yardm ileri, H. A.) ziyade mekteplere muhtasnz. Evvela her byk ehirde muntazam ve layk birer [nas ptida Mektebi] tesisine alnz. Her zaman diyoruz ve tekrar deriz ki Osmanllk [nas ptida Mektebinden] balayarak iktisab- salabet (salamlk) ve ciddiyet eyleyecektir. Mevcut mekteplere yardmnzdan vazgemeyerek yeniden ihyasna gayret ediniz. Yeni dnyamz ve yeni hayatmz iin esaslar araynz. Bir vilyette mkemmel ve bycek bir iptida mektebi idare edecek kuvve-i maliyeyi o vilyetin kadnlar tedarik temin edebilirler. Ve o vilyet bu suretle ribka-i cehl (cehalet kemendi) ve ndnden (bilmezlik, cehalet) kurtulmak iin ilk hatveyi atabilir (). Mektebe devam vakti gemi hemerilerimiz iindir ki vakti hali yerinde olsun olmasn bunlar hibir ile megul deildirler. Bunlara yarm asrdan beri Fransadaki [Sanayi-i Tezyniye ttihad- Nisvan Cemiyeti] gibi bir messese-i nafia lazmdr. Elii mi, dikii mi, a m, ocuk mrebbiyelii mi hepsini ve istediini orada ciddi bir surette grmelidirler (2 ubat 1324). Dergide feminizme bak balamnda en dikkat ekici gr, yaz kurulunun nemli isimlerinden Dr. Abdullah Cevdete aittir. Ona gre kadnlar, bilim ve fen konusunda bir yenilik ya da bulu ortaya koymamlardr. Fakat ondan daha byk bir i yapmaktadrlar. Dnyann en yce ve muazzam eseri onlarn dizleri zerinde vcut bulmaktadr. yi yetimi bir kadn, kendisine benzeyecek olan ocuklar yetitirecektir. Kadnn erkekle hukukta eitliini savunan feminizm bizde hsn-i kabul bulmamaldr. Hukukta eitlik, vazifelerde eitlik bulunduu takdirde meru saylabilir. Feminizm, bir terakki-i maddi-i mfritin veled-i gayr-i meruudur (26 Kanun- Sani 1324). Feminizmin fazla ciddiye alnmad dergide, kadn haklar, Dou ve Bat toplumlarnda kadnn yeri konulu makaleler nemli yer tutmaktadr9. Moiz Levi imzasn tayan Mukayese-i Hukuk-i Nisvan balkl makalede, Mslman kadnlar hari olmak zere Osmanl ve Avrupa kadnlar arasnda sosyal konum itibariyle bir farkllk bulunmad ileri srlm, mlk edinme, veraset, boanma ve evlilik gibi alanlarda karlatrmalar yaplmtr (5 Kanun- Sani 1324). Dergi yazarlarndan [ayn]. Seni de, iki say boyunca yaynlanan Kadnlarmzn Mevki-i Medeniyesi balkl makalesinde, Osmanl kadnlarnn medeni haklar bakmndan Batl kadnlardan farkllk gstermediini savunur. Ona gre eriat, kadn temel haklarndan yoksun brakmamtr. er hkmler ile uygulama arasndaki elikiyi ise yle aklar:

Bu konuda nde gelen yazlar unlardr: [ayn]. Seni, Kadnlarmzn Mevki-i Medeniyesi Kadn, 20 Terin-i Evvel 1324, 27 Terin-i Evvel 1324; Moiz Levi, Mukayese-i Hukuk-i Nisvan, Kadn, 5 Kanun- Sani 1324; Mustafa Mermi, Kadnlk leminde: ark ve Garp Kadnlar, Kadn, 30 Mart 1325. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

154

Hakan Aydn ERCYES

Hkm-i eri ile suret-i tatbiki arasndaki bu tezat nedir? Acaba bu ahkm kabil-i icra deil de onun iin mi mhmel (ihmal edilmi) brakld; yoksa bu haller erkeklerin menafiine tevafuk etmediinden onlar tarafndan m nazar- itibara alnmyor? Burada taaccbe mahal gremem. Araya bir de kanun-i ahlak ve itimanin karmasyla bu tagayyrtn (deime, bakalama) ser-nm olduunu, tabiatyla tevazzu (konulma) ettiini sylersem hata etmemi olacam zannedebilirim (20 Terin-i Evvel 1324). Dergi, makale ve yazlarn dnda un- Nisvan balyla kadn dnyasna ve kadnlarla ilgili dier konulara ilikin haberlere de yer verir. Siyasal olaylar, kurulan kadn dernekleri ve faaliyetleri, Batda kadn haklar konusundaki gelimeler, kadnlarn uradklar saldr ve tacizler vb. birok haber bu stunda kendine yer bulmutur. rnein Belgradda 1000den fazla kadn, bir miting dzenleyerek Avusturyann Bosna Herseki ilhak etmesini protesto etmi ve Avusturya mallarn boykot karar almtr (27 Terin-i Evvel 1324). 1 Kanun- Evvel 1324 tarihli sayda ise Avrupa kamuoyunda kadnlara oy verme hakknn tannmasna dair tartmalarn yer ald haber verilmektedir. Dergi sayfalarnda kadn salna ynelik tek yaz, sigara imeyle ilgilidir. Ttn ve Kadnlar balkl makaleye gre, dnya kadnlar arasnda en fazla ttn kullanm, Dou kadnlar arasnda yaygndr. Batl kadnlarn ttne kar ilgisizlikleri ise gzel grnme arzusundan kaynaklanmaktadr. Makalede, Batda kadnn bulunduu ortamda bile ttn imek yasak iken Douda (kzlar bir dereceye kadar hari tutularak) kadnlar arasnda sigara imenin olduka yaygn olduu belirtilmi ve okuyucular, sigarann zararlar konusunda bilinlendirilmeye allmtr (27 Terin-i Evvel 1324). SONU Merutiyet Selanikinin ilk kadn dergisi olan Kadn, daha kapsaml bir incelemeye konu olabilecek yayn hayatyla kendi dneminin kadn dergileri arasnda nemli bir konuma sahiptir. Bunun nedenlerinden biri yaz kadrosunun, bazlar Trk ulusuluu ile zdelemi nemli isimlerden, dnemin tannm kadn yazarlarndan olumasdr. Buna, derginin ttihat ve Terakki hareketinin olumasnda nemli bir role sahip olan Selanikte yaynlanmas da eklenebilir. II. Merutiyetin kadn dergileri iin yaratt elverili ortamda yaynlanan dergi, siyasal sylemini istibadn ktlkleri ve Merutiyetin yararllklar zerine gelitirmitir. Amac; fanteziden, ssten, ferden ve daha dorusu hden uzak bir ufk- terakki ve ciddiyete matuftur. Yani yararsz konularla ilgilenen bir magazin dergisi deildir. Dergi, ilk saysnda tm kadnlara ait olduunu vurgulamasna karn belirli bir dnya grne sahip, entelektel, yetimi kadnlara hitap eden bir ierik oluturmutur. Kulland dil ar, adal, kendi deyimiyle kulbede, fakirhanede yaayan kadnlar tarafndan kolaylkla anlalamayacak bir tarzdadr. Kadnlarn eitimi, toplumsal yaama katlmalar, bu ynde deneyimler elde edecekleri rgtl birliktelikler oluturmalar, derginin ilgi duyduu konularn banda gelir. Feminizme kar belirgin bir eilimi yoktur. Hatta scak bakmaz. Kadnn eitilmesini, ona ykledii toplumsal misyonun gerei olarak ev idaresi ve ocuk terbiyesi balamnda istemektedir. Kadn, salam bir nesil, cesur bir asker yetitirecek bilgili bir anne, ev ilerini bilinli ekilde yapan bir ev hanm olmaldr. Bu anlay devletin srekli savata olduu II. Merutiyetin ikinci yarsndan itibaren daha da glenecektir. Kadn, tm bu nitelikleriyle Trk kadn dergiciliinin II. Merutiyete denk gelen yllarnn deerlendirilebilmesine Selanik leinde nemli katk salamaktadr. KAYNAKA Akpolat, Yldz (2004). Sosyoloji Aratrmalar Osmanlda Kadn Dergileri ve Sosyoloji Dergileri. Erzurum: Fenomen Yayn. akr, Serpil (1996). Osmanl Kadn Hareketi (2. Bask). stanbul: Metis Yayn. apanolu, Mnir S. (1962). Basn Tarihine Dair Bilgiler ve Hatralar. stanbul: (Hr Trkiye) Dergisi Yayn. Doan, Abide (1989). Aka Gndz. Ankara: Kltr Bakanl Yayn. (Es), Hikmet F. (1932). Bugn de Diyorlar ki... stanbul: Remzi Kitaphanesi. (Gerek), Selim N. (1931). Trk Gazetecilii (18311931). stanbul: Devlet Matbaas. lyasolu, Aynur ve nsel, Deniz (1984). Kadn Dergilerinin Evrimi. Trkiyede Dergiler Ansiklopediler (18491984) iinde. stanbul: Geliim Yayn.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

155

Kadn (19081909): Selanik'te Yaynlanan lk Kadn Dergisi zerine Bir nceleme

stanbul Ktphanelerindeki Eski Harfli Trke Kadn Dergileri Bibliyografyas (18691927)(1993). Zehra Toska, Serpil akr, Tlay Gentrk, Sevim Ylmaz, Selmin Kur, Gken Art, Aynur Demir Direk (Hz.), stanbul: Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezi Vakf Yayn: 5, Metis Yayn. Kadn, 13 Terin-i Evvel 132425 Mays 1325. Kurnaz, efika (2007a). Siyasal Tarihimizin simsiz Kahramanlarndan: ttihat Seniye Hanm. http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi6/sayi6pdf/37.pdf, Eriim Tarihi: 10.10.2009. Kurnaz, efika (2007b). Emine Semiye le Nigr Hanm'n Mektuplamalar. http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi6/sayi6pdf/38.pdf, Eriim Tarihi: 10.10.2009. Os, N.V. (2001). Osmanl Mslmanlarnda Feminizm. (Editr: Mehmet . Alkan). Modern Trkiyede Siyasi Dnce/Cumhuriyete Devreden Dnce Miras: Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi. C: I, stanbul: letiim Yayn. zen, Hatice (1994). Tarihsel Sre inde Trk Kadn Gazete ve Dergileri (18681990). stanbul: Graphis Ltd. Takran, Tezer (1973). Cumhuriyetin 50. Ylnda Trk Kadn Haklar. Ankara: Babakanlk Kltr Mstearl Cumhuriyetin 50. Yldnm Yayn. Yceba, Hilmi (1959). Btn Cepheleri le Aka Gndz. stanbul: Dizerkonca Matbaas. Ek1. Kadnn 13 Terin-i Evvel 1324 tarihli ilk says.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

156