05 Os grandes reinos peninsulares

1. A consolidacin dos reinos hispnicos 2. A grande expansin do sculo XIII 3. As institucins de goberno 4. A Coroa de Castela: economa e sociedade 5. A Coroa de Aragn: economa e sociedade 6. Os conflitos sociais e polticos na Baixa Idade Media 7. O Gtico na Pennsula Ibrica
Cabo FISTERRA 2

05 Introducin Ao longo dos sculos XII e XIII consolidronse os catro reinos cristins da Pennsula Ibrica: Portugal, Castela e Len, Navarra e a Coroa de Aragn. A expansin militar fortaleceu os dous grandes Estados da Pennsula: o reino de Castela e a Coroa de Aragn. Na segunda metade do sculo XIV, unha crise econmica e social que afectou a toda Europa alcanzou tamn os reinos hispnicos.

Cabo FISTERRA 2

05 1. A consolidacin dos reinos hispnicos 1.1. A concepcin patrimonial dos reinos 1.2. A Coroa de Castela 1.3. O reino de Portugal 1.4. O reino de Pamplona 1.5. A formacin da Coroa de Aragn

Cabo FISTERRA 2

05

1.1. A concepcin patrimonial dos reinos

Na Idade Media, os monarcas cranse elixidos por Deus para gobernar os seus reinos segundo os desexos divinos. O reino era considerado un patrimonio do rei, que poda dividir ou unir territorios segundo os seus intereses.
Deste xeito, era frecuente que un rei dividise o reino entre os seus herdeiros ou que se unisen Estados diferentes mediante matrimonios.
Cabo FISTERRA 2

05

1.2. A Coroa de Castela

Fernando I uniu o seu reino ao de Len (1038), co que logrou a primeira unificacin de ambos os dous reinos.

A finais do sculo XI, o Estado mis extenso da Pennsula era o reino de Castela e Len. Pero este reino uniuse e dividiuse varias veces ao longo do sculo XII por motivos hereditarios ou matrimoniais.
A reunificacin definitiva realizouse no ano 1230, cando o rei Fernando III herdou da sa nai o reino de Castela, e do seu pai, o de Len. Deste xeito naceu a Coroa de Castela.
Cabo FISTERRA 2

05

1.3. O reino de Portugal

Portugal formou parte do reino de Castela e Len ata comezos do sculo XII, cando por herdanza pasou a ser un condado, anda que dependente deste reino. A independencia de Portugal produciuse en 1128, ao proclamarse rei o conde Afonso Enrquez. A partir deste momento, o reino quedou definitivamente desvinculado do de Len e seguiu o seu avance cara ao Sur de forma independente.
Cabo FISTERRA 2

05

1.4. O reino de Pamplona

No ano 1134, morte do rei Afonso I de Aragn, os pamploneses separronse de Aragn e volveron a organizar o reino de Pamplona como Estado independente. Logo da separacin, as fronteiras de Pamplona quedaron fixadas e o reino quedou sen posibilidade de expansin, ao non ter fronteira cos territorios musulmns.

Na segunda metade do sculo XII, o rei Sancho VI o Sabio cambiou o nome do reino de Pamplona polo de reino de Navarra.
Cabo FISTERRA 2

05

1.5. A formacin da Coroa de Aragn

No ano 1137, a voda entre Petronila, filla do rei aragons, e o conde de Barcelona, Ramn Berenguer IV, consumou a unin de ambos os dous territorios. O seu fillo, Afonso II de Aragn, foi o primeiro rei da Coroa de Aragn, o Estado xurdido da unin do reino de Aragn e do condado de Barcelona.
Cabo FISTERRA 2

Cabo FISTERRA 2

A pennsula no sculo XIII

Cabo FISTERRA 2

1.- A CONSOLIDACN DOS REINOS HISPNICOS Esquema con preguntas

1.1 Concepcin patrimonial dos reinos - Como se consideraban os reis? - Como consideraban o reino? - Que era o normal que pasase cos reinos? 1.2 A Coroa de Castela - Cando se fai a 1 unificacin Castela-Len - A finais do XI en que se converte? - Que acontece en 1230? - Que nace desta unin? 1.3 Reino de Portugal - A quen pertenece ata o sculo XII? - Cando se independiza? Cabo FISTERRA 2 - Cara onde avanza?

1.- A CONSOLIDACN DOS REINOS HISPNICOS esquema

CONCEPCIN PATRIMONIAL DOS REINOS

- Creianse elexidos por DEUS - O reino patrimonio do REI que faca o que quera - O normal era dividir (entre fillos) ou unir (matrimonios) - 1038 : a 1 unificacin CASTELA-LEN - Finais do XI o estado mis extenso - Reunificacin definitiva en 1230 - Nace as a COROA DE CASTELA - Ata o XII parte do Reino de Castela - Consegue a Independencia no 1128 - O avance ser cara o SUR

COROA DE CASTELA

REINO DE PORTUGAL

Cabo FISTERRA 2

 1.4 Reino de Pamplona - A quen estivo unido ata o XI? - Que acontece en 1134? - Que pasou coas suas fronteiras? - Como se chamar? 1.5 A Coroa de Aragn - Que matrimonio nos interesa? - Que supn ese casamento? - Quen Afonso II?
Cabo FISTERRA 2

1.- esquema
REINO DE PAMPLONA

- 1134 consegue a separacin de Aragn

- Con fronteiras fixas: sen posibilidade

de expansin

- Cambio de nome: Reino de NAVARRA

COROA DE ARAGN

- PETRONILA

BERENGUER IV - Unin dos dous territorios - Alfonso II de Aragn:1 rei da coroa de Aragn

Cabo FISTERRA 2

INTERNET

http://www.maderuelo.com/historia_y_arte/historia/g_ media_siglo11_5_alfonso6.html
www.historiasiglo20.org

Cabo FISTERRA 2

05 2. A grande expansin do sculo XIII

2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa

2.2. O avance cara ao Sur

A fronteira entre os reinos cristins e Al-Andalus (mapa)

2.3. A repoboacin

Cabo FISTERRA 2

05

2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa

Na segunda metade do sculo XII, os reinos cristins enfrontronse aos almohades. Durante moitos anos, o reino de Castela e Len enfrontouse aos almohades polo control das terras situadas entre o ro Texo e Serra Morena. A vitoria definitiva tivo lugar na batalla das Navas de Tolosa (1212), na que loitaron conxuntamente os reis de Castela, Navarra e Aragn.
Cabo FISTERRA 2

A GRANDE EXPANSIN DO SCULO XIII esquema con preguntas

2.1 OS ALMOHADES E AS NAVAS DE TOLOSA

a) A que fan fronte os reinos cristins na 2 XIII? b) Por que foi moi rpida a conquista? c) Que extensin de territorio se ocupou? En que periodo de tempo se realizou? d) Cando e donde foi a derrota dos almohades? e) Para ocupar o mesmo espazo antes da Navas canto tardaron os cristins? f) Por que causa quedou inactiva a reconquista nos sculos XIV XV?
Cabo FISTERRA 2

05

2.2. O avance cara ao Sur

esque ma

1.- Que victoria marca o avance definitivo dos cristins? Logo da vitoria sobre os almohades, os reis cristins emprenderon o avance cara ao Sur: 2.- Como queda Portugal? O reino de Portugal rematou a conquista do seu actual territorio. 3.- Que ocupa Len e Catela Len? O reino de Len ocupou as actuais terras estremeas . Despois da unin con Castela, conquistou o val do Guadalquivir e chegou a Cdiz e Murcia. 4.- Que ocupa Aragn? O rei de Aragn, ocupou Valencia e chegou ata Murcia, apoderndose tamn das illas Baleares .
MAPA
Cabo FISTERRA 2

05

A fronteira entre os reinos cristins e Al-Andalus

Cabo FISTERRA 2

Esquema 2.2. O avance cara ao sur

NAVAS DE TOLOSA PORTUGAL

Supn o avance cara ao sur

Remata o seu avance

LEN CASTELA LEN

ARAGN
Cabo FISTERRA 2

Ocupa Extremadura
Chega o Val do Guadalquivir , a Cdiz e a Murcia
Ocupa Valencia e Baleares

05

2.3. A repoboacin

Nos sculos XII e XIII ocupronse territorios densamente poboados, con importantes cidades e cunha grande actividade econmica.
Reparto en forma de grandes latifundios Nas terras ocupadas por Castela, a maiora de musulmns fuxiu ou foi expulsada cara a Granada e o Norte de frica.

Nas zonas ocupadas polo rei de Aragn, a maiora de musulmns permaneceron nos devanditos territorios (mudxares) e puideron conservar a sa relixin e as sas leis.
Os repoboadores que ocuparon as Baleares foron preferentemente catalns.
Cabo FISTERRA 2

e s q

Esquema 2.3. A Repoboacin

Como son as terras ocupadas nestes sculos? XII_XIII.- Ocpanse terras con moita poboacin e gran actividade econmica (grandes latifundios) Qu acontece cos musulmns de Castela? Os musulmns de Castela fuxen ou son expulsados Qu acontece cos musulmns de Aragn? En Aragn os musulmns quedan e conservan costumes (mudxares) Quen fai a repoboacin das Baleares? As Baleares son repoboadas por catalns

Cabo FISTERRA 2

05 3. As institucins de goberno

3.1. A monarqua 3.2. As Cortes 3.3. Os municipios

Cabo FISTERRA 2

05

3.1. A monarqua
En Castela, a monarqua gozaba de poderes mis extensos ca noutros reinos hispnicos. Pero a partir do sculo XIII, os nobres castelns enfrontronse autoridade do monarca. Na Coroa de Aragn, o monarca segua unha tradicin pactista, segundo a cal a autoridade real se fundamentaba no consentimento dos gobernados. As, o rei deba comprometerse a respectar as institucins, leis e costumes dos tres Estados asociados.
Cabo FISTERRA 2

05

3.2. As Cortes
No reino de Castela, as Cortes foron un rgano con funcins consultivas, que nunca tivo capacidade para lexislar. En Navarra e na Coroa de Aragn a monarqua deba contar coas Cortes para gobernar (pactismo). O rei non poda establecer novos impostos nin novas leis sen a sa aprobacin, e deba ter en conta as sas peticins e protestas.
Cabo FISTERRA 2

05

3.3. Os municipios

Os municipios gozaban dunha certa autonoma e de xurisdicin propia. En Castela, os concellos abertos a toda a poboacin substituronse por unha representacin destes: os Captulos (cabidos), que acabaron dominados pola nobreza.

Na Coroa de Aragn, o desenvolvemento comercial e artesn deulle un maior poder burguesa.Quen tia o poder?
Cabo FISTERRA 2

05 4. A Coroa de Castela: economa e sociedade

4.1. O predominio da gandara

4.2. As rutas da la
4.3. O poder da nobreza

Cabo FISTERRA 2

05 4.1. O predominio da gandara

A maiora das terras castels dedicbanse ao cultivo de cereais e de produtos para a exportacin. POR QUE? Pero a base da economa era a gandara ovina, que produca abundante la de gran calidade, destinada exportacin.
POR QUE A OVELLA? Esta gandara pertenca maioritariamente nobreza castel que, para defender os seus intereses, fundou o Honrado Concejo de la Mesta (1237).
Cabo FISTERRA 2

4.1 Preguntas-Esquema da gandera

1.- A que se adican as terras castels? 2.- Cal a base da economa? 3.- Que produce e a que se adica? 4.- A quen pertenecen os rebanos? 5.- Que o Honrado Concejo de la Mesta?
Cabo FISTERRA 2

05 4.2. As rutas da la

A meirande parte da la producida en Castela exportbase s cidades txtiles dos Pases Baixos, onde se fiaba, se teca e se confeccionaba.
O comercio da la concentrbase en Burgos, e desde al transportbase aos portos do mar Cantbrico para dirixirse cara a Flandres por va martima. A mellor feira da poca era: MEDINA DEL CAMPO Os marieiros vascos e cntabros eran os encargados de realizar o transporte da la, que parta dos portos cntabros e vascos. No sculo XIII fundouse a Irmandade da Maria de Castela para defenderse da competencia dos marieiros ingleses e franceses.
Cabo FISTERRA 2

Preguntas esquema das rutas da la

1.- A onde se exporta a la? 2.- Cidade que concentra o comercio en Castela? 3.- Dende que portos exportamos? 4.- Cal a mellor feira de Castela? 5.- Nomes de portos vascos e castels? 6.- Que era a Irmandade da Maria de Castela?
Cabo FISTERRA 2

05 4.3. O poder da nobreza

O avance da Reconquista implicou que os reis lles concedesen enormes extensins de terra aos nobres, coas que crearon grandes seoros. Grandes seoros = LATIFUNDIOS As grandes familias nobres tiveron un papel moi destacado no goberno e moitas veces lograron impoerse ao poder do rei.

En Castela non se desenvolveu unha burguesa que se enriquecese coa manufactura e o comercio e cuxa influencia fose un contrapeso ao poder da nobreza.
Cabo FISTERRA 2

4.3 Preguntas-esquema do poder da nobreza

1.- Que provoca a rapidez da reconquista? 2.- Por que son tan poderosos a Nobreza e o Clero? 3.- Tanta riqueza e tanto poder que provoca as veces? 4.- Por que non se creou unha industria txtil en Castela? 5.- Polo tanto en Castela no aparece que clase social?
Cabo FISTERRA 2

05 5. A Coroa de Aragn: economa e sociedade

5.1. Unha economa diversificada 5.2. As rutas comerciais polo Mediterrneo

A expansin da Coroa de Aragn (mapa)

5.3. As conquistas militares

5.4. O impulso da burguesa

Cabo FISTERRA 2

05 5.1. Unha economa diversificada

A economa da Coroa de Aragn basebase na agricultura e na gandara. Nas terras aragonesas tia un importante papel a gandara ovina, e nas ricas hortas valencianas a agricultura de regado era moi prspera. En moitas cidades desenvolvronse actividades artesanais e manufactureiras estimuladas polo comercio martimo.
Cabo FISTERRA 2

05 5.2. As rutas comerciais polo Mediterrneo

Desde o sculo XIII ao XV, a Coroa de Aragn desenvolveu un comercio florecente no mar Mediterrneo e, en menor escala, con Flandres. As rutas mis frecuentadas dirixanse cara a Sardea e Sicilia, para alcanzar o mar Exeo, o Imperio bizantino e o Norte de frica. Os barcos saan cargados con tecidos, aceite e instrumentos ou armas de ferro.

Para defender os intereses dos comerciantes da Coroa de Aragn, nos portos principais do Mediterrneo creronse os Consulados de Mar.
MAPA
Cabo FISTERRA 2

05 A expansin da Coroa de Aragn

Cabo FISTERRA 2

05 5.3. As conquistas militares

O crecemento de Aragn provoca envexa! O importante desenvolvemento comercial da Coroa de Aragn empurrou os monarcas a protexelo mediante unha poltica de conquistas militares. Primeiras conquistas? Estas conquistas inicironse a finais do sculo XIII, cando se ocupou Sicilia, e a comezos do sculo XIV, cando se ocupou Sardea. Os almogvares, unha expedicin de mercenarios, controlou Atenas e Neopatria ata finais do sculo XIV. No sculo XV, o rei Afonso o Magnnimo conquistou Npoles e incorporou os seus territorios Coroa. Cabo FISTERRA 2

05 5.4. O impulso da burguesa

A nobreza e mais o clero eran os grandes propietarios de terras e vivan das rendas que lles proporcionaba o traballo dos campesios. As e todo, na Coroa de Aragn, a prosperidade comercial favoreceu o desenvolvemento dunha vigorosa burguesa que acumulou riqueza e poder. Esta burguesa apoiou a expansin mediterrnea levada a cabo polos monarcas, facilitndolles recursos monetarios, naves e avituallamento.
Cabo FISTERRA 2

05

6. Os conflitos sociais e polticos na Baixa Idade Media

6.1. A crise econmica e social durante a Baixa Idade Media

6.2. Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela

6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragn

Cabo FISTERRA 2

05 6.1. A crise econmica e social durante a Baixa Idade Media

A chegada da Peste Negra no sculo XIV inaugurou unha etapa de crise econmica e social.
O descenso da poboacin tivo efectos importantes na agricultura. Os nobres viron diminur as sas rendas seoriais e reaccionaron en das direccins: Engrandeceron os seus dominios mediante novas concesins reais que conseguan ao lles facer presin aos reis.

Endureceron as condicins dos campesios e impuxeron novos impostos. Ante esta situacin, producronse revoltas de campesios.
Cabo FISTERRA 2

05

6.2. Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela

Ante a situacin de crise social e econmica, os nobres castelns quixeron impoerlles a sa vontade aos monarcas.

O rei Pedro I de Castela quixo dominar os nobres e facerse obedecer. Apoiouse na burguesa urbana.
A alta nobreza e a Igrexa opuxronse ao monarca e apoiaron como rei o seu irmn bastardo Henrique de Trastmara. Logo de anos de guerra civil, o bando nobiliario venceu e proclamou rei a Henrique II. Con este monarca iniciouse a dinasta Trastmara.

Cabo FISTERRA 2

05 6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragn

A dinasta Trastmara introduciuse na Coroa de Aragn na persoa de Fernando de Antequera (1412).

A Fernando I sucedrono os seus fillos Afonso V e Xon II. A mediados do sculo XV, na Coroa de Aragn, Catalua viuse sacudida pola crise econmica e polas loitas polticas. Estalou unha guerra civil (1462-1472) entre a oligarqua catal, que desexaba manter os seus privilexios, e o monarca Xon II, que tia o apoio dos remensas e da Busca. O bando real conseguiu impoerse anda que sen solucionar os problemas do conflito.
Cabo FISTERRA 2

05 7. O Gtico na Pennsula Ibrica

7.1. A arquitectura

7.2. A escultura
7.3. A pintura

Cabo FISTERRA 2

05 7.1. A arquitectura Na Pennsula Ibrica recllense dous modelos arquitectnicos distintos: o gtico setentrional ou francs e o gtico meridional ou cisterciense. O modelo setentrional ou francs atpase nos reinos de Navarra, Castela e Len, e as catedrais de Len, Burgos e Toledo son exemplos salientables.

O gtico meridional aparece na Coroa de Aragn con obras como Santa Mara do Mar, en Barcelona, ou a catedral de Mallorca.

Cabo FISTERRA 2

05 7.2. A escultura A escultura gtica hispnica tivo un gran desenvolvemento. Nos sculos XIV e XV acentuouse o sentido decorativo, como se ve no sepulcro de Don Afonso de Gil de Silo. Na Coroa de Aragn salientaron Aloi de Montbrai e Guillem de Sagarra e Pere Joan.

Cabo FISTERRA 2

05 7.3. A pintura Durante o sculo XIII, a pintura gtica estivo dominada en Castela e Len pola arte da miniatura. A partir do sculo XIV, a Coroa de Aragn converteuse nun gran centro de pintura, recibindo primeiro as influencias da pintura italiana, e no sculo XV, da pintura flamenga.

Cabo FISTERRA 2

VIDEO DA RECONQUISTA

CUESTIONARIO DO VIDEO DA RECONQUISTA

1.- Qu acontece no ano 711? 2.- En que nos convertimos? 3.-Cantos sculos existir Al-Andalus? 4.- Canto dura a reconquista? 5.- Cal o punto de partida da Reconquista? 6.-En que se convirte Al-Andalus no sculo X? 7.- Len pasa a ser. 8.- Qu acontece na poca de Almanzor? 9.-Qu pasa no sculo XI en Al-Andalus? 10.-A quen pide axuda Al-Andalus no 1086? 11.-Quen acaba sustituindo aos Almorbides? 12.-Cal a batalla mis coecida contra os almohades? 13.-Quen perdeu na batalla de Alarcos? 14.-Consecuencias da derrota 15.-A quen pide axuda Alfonso VIII? 16.-Quen gaa a batalla das Navas de Tolosa e en que ano? 17.-Cando conquista Portugal o Algarve? 18.-cal o derradeiro reducto musulmn? 19.-Qu propiciou o asalto definitivo sobre Granada? 20.-Cando empeza o asedio? 21.-Cando se rinde Granada? 22.-Quen foi o derradeiro rei musulmn? 23Cal foi a primeira medida relixiosa dos RRCC (Fernando e Isabel)?
Cabo FISTERRA 2

5.1 Esquema: unha economa diversificada Economa de Aragn Ten moita importancia Nas cidades destacan
Cabo FISTERRA 2

AGRICULTURA GANDARA OVELLA

HORTAS VALENCIS

ARTESANA

MANUFACTURAS

5.2 Esquema de: As Rutas Comerciais MEDITERRNEO Comercio do XIII ao XIV FLANDRES SARDEA e SICILIA Mellores rutas por EXEO I. BIZANTINO NORTE DE FRICA TECIDOS Cargaban entre outras ACEITE ARMAS Para defender os intereses comerciais: Consulado do Mar Cabo FISTERRA 2

5.3.Esquema de : As conquistas militares

necesario protexer o comercio con conquistas militares. SICILIA

XIII-XIV
SARDEA

Conquistas

XIV XV

ALMOGVARES:Atenas NPOLES

Cabo FISTERRA 2

5.4. Esquema de : O impulso da Burguesa Grandes propietarios NOBREZA: RENDAS

CLERO: RENDAS
RIQUEZA PODER

Clase social importante: BURGUESA A burguesa apoia a expansin con

CARTOS NAVES PROVISINS

Cabo FISTERRA 2

A MONARQUA
A MONARQUA

CASTELA

ARAGN

MOITOS PODERES

XIII

PACTISTA

RESPECTO

VICERREI

ENFRONTAMENTOS COS NOBRES

INSTITUCINS LEIS COSTUMES

Cabo FISTERRA 2

AS CORTES
AS CORTES

CASTELA

ARAGN E NAVARRA

FUNCINS CONSULTIVAS

PACTISMO

CONTA COAS CORTES

Cabo FISTERRA 2

OS MUNICIPIOS
MUNICIPIOS

AUTONOMA E XURISDICIN PROPIA

CASTELA

ARAGN

CAPTULOS

NOBREZA

BURGUESA

CONSELLO DO CENTO

CINCO MEMBROS

Cabo FISTERRA 2

CRISE Crise econmica e social na ECONMICA E Media Baixa Idade

SOCIAL

PESTE NEGRA

DESCENSO DA POBOACIN

REACCIN SEORES

CRISE

CAMPOS ABANDONADOS

DIMINUCIN PRODUCCIN

ENGRANDECER DOMINIOS

ABUSAR DO CAMPESIO

REVOLTAS CAMPESIAS
Cabo FISTERRA 2

Enfrontamentos nobiliarios en Castela

ENFRONTAMENTOS NOBRES-REI

PEDRO I + BURGUESA

NOBREZA + IGREXA

GUERRA CIVIL

ENFRNTASE A NOBREZA
Cabo FISTERRA 2

HENRIQUE DE TRASTMARA

VENCE A NOBREZA

6.3 Os conflictos sociais na Coroa de Aragn

CONFLICTOS SOCIAIS

DINASTA TRASTMARA

CRISE EN CATALUA

Problemas no campo

FERNANDO I

REVOLTA EN BARCELONA

Problema remensa

Subida de impostos

BUSCA

BIGA

Cabo FISTERRA 2

BURGUESES POBRES + REI

NOBRES + BURGUESES RICOS

ACTIVIDADES

pgina 174 guia

1.- Di se son verdadeiras (V) ou falsas (F) estas afirmacins:

A Reconquista debilitou o poder dos nobres En Castela non se formou unha burguesa con poder poltico Na Coroa de Aragn desenvolveuse unha burguesa rica e con poder Os nobres trataron mellor aos campesios e por ese motivo non houbo revoltas Tanto o reino de Castela como a Coroa de Aragn expandronse militarmente A Peste Negra permitiulles aos campesios sobreviventes melloraren as sas condicins de vida
Cabo FISTERRA 2

Cabo FISTERRA 2