ALEKSANDREIA TROAS’DA OPUS RETICULATUM TEKNiGi Ergin KARACA® OZET Aleksandreia Troas, giiniimiizde Canakkale ilinin, Ezine ilgesine bagh Dalyan kéyiiniin giineyinde yer almaktadir. M.G. 310’da Antigonos Monophthalmos tarafindan, kiigiik bir kiy olan Sigia’nin yerinde kurulmustur. Aleksandreia Troas, en parlak dénemini Roma imparatorluk yénetiminde yasamistir. Kent, imparator Augustus Dénemi’nde “Colonia Augusta Troadensium” adhyla Roma kolonisi olmustur. Opus Reticulatum teknigi, Roma’da Ger Cumhuriyet Dénemi’nde, opus caementicium tekniginin ortaya gikmasyla birlikte ilk defa italya’mn Latium ve Campania bélgelerinde gériilmeye baslanmistir. Aleksandreia Troasda, opus reticulatum teknigi kentin dogusunda, iimniizde Kestanbol Kaphcalan olarak bilinen yerdeki yapilarm surlarm disnda bulunan ve ig ve dis duvarlarmda kullamilmistir. Teknigin uygulandig yapilardan ikisi “Tonozlu Mezar” dw; diger yapilar heniiz kesin tarumlanamamistir. Anahtar Kelimeler: Aleksandreia Troas, Opus Reticulatum, Opus quasi reticulatum, Opus Caementicium, Duvar. Alexandria Troasis located on the east side of Dalyan Village, Ezine Town, Canakkale City. It was founded by Antigonus Monophthalmos in 310 B.C. on the site of the small village of Sigia. Alexandria Troas had its most successful days under reign of Roman Empire. City was turned into a colony with the name of “Colonia Augusta Troadensium” under Augustus’ rule. Opus Reticulatum technique first emerged in Late Republic Period in Italy, in Latium and Campania regions, with the emerging of opus caementicium. Opus reticulatum technique was used on outside and inside walls of buildings known as Kestanbol Thermal Resorts found outside the city walls south of Alexandria Troas. Two of the buildings which this technique was used are Vaulted Tombs while others have not been identified yet. Key Words: Alexandria Troas, Opus Reticulatum, Opu quasi reticulatum, Opus Caementicium, Wall. * ars. Gér. Ergin Karaca, Trakya Universitesi Arkeoloji Béliimi, Edirne. ergunkaracai com, Bu cahsma 2002 yinda, Canaklale 18 Mart Universitesi, Arkeoloji Béliimiinde Doc Dr. Nurettin ARSLAN damsmanhgmda hazrlamus oldugum “Kiigiik Asya’da Op us Reticulatum Duvar Telaigi” adh Lisans tezinin bir Wobimtinit olusturmaktadar.Aleksandreia Troas, giiniimiizde, Canakkale ilinin Ezine ileesine bagh Dalyan kéyiiniin giineyinde yer almaktadir. M.O. 310’ da Antigonos Monophthalmos tarafindan, kiigik bir kéy olan Sigia’nin yerinde kurulmustur ( k, 1973: 364). Antigonos Monophthalmos, Kolonai, Khrysa, Hamaksitos, Kebrene, Larisa, Neandria ve Skepsis kentlerini birlestirmis (Synoikismos) ve kurdugu bu yeni kente kendi adindan dolay1 “Antigoneia” ismini vermistir (Sevin, 2001, 67). M.O. 301 yilinda kenti ele gegiren Lysimakhos, Kiigiik Asya’ dan Trakya’ya geris igin uygun bir konumda olmasmndan dolay1 Antigoneia’ya_biiyiik énem vermis ve Biiyiik iskender’e baghhgm belirtmek icin kentin ismini “Aleksandreia” olarak degistirmistir (Strabon XIII-26, 89). Ancak Hellenistik kralhklar igerisinde birden ¢ok Aleksandreia adinda kent bulndugundan, bunu digerlerinden aymak igin sonuna bélgenin cografi adi olan “Treas” ismini de eklemistir. Aleksandreia Troas, en parlak dénemini Roma imparatorluk yénetimindeyken yasamisir. Kent, imparator Augustus Dénemi’nde “Colonia Augusta Troadensium” aduyla Roma kolonisi yapilmist (Magie, 1950: 473). Asya bélgesinde Ius Italicum sahibi tek kent Aleksandria Troas i yani halla Roma vatandaslan ile aym haklara sahipti Riel, 1995: 8). Kent, Biyiik Constantinus tarafindan Roma imparatorlugu’nun baskenti olarak diisiiniilmiis, ancak imparator daha sonra Byzantion’ da (istanbul) karar kalmastir (Aksit, 1970: 273). Opus Reticulatum teknigi, Roma’ da Ger Cumhuriyet Dénemi’nde, opus caementicium ortaya gikmastyla birlikte ilk defa italya’mn Latium ve Campania bélgelerinde gériilmeye baslanmistir (Tmpan, 1990: 101). Opusreticulatum tekniginin erken evrelerinde duvarlarm yiizeyini kaplamak iin kullamilan reticulatlarm’ diizensiz ve birbirleriyle uyum saglamayan derzler olusturacak bigimde yerlestirilmeleriyle “opus quasi reticulatum”, yani opus reticulatum tekniginin prototipi olarak kabul edebilecegimiz bir teknik uygulanms, daha sonra opus quasi reticulatum tekniginin yerini opus reticulatum teknigi almistir. Opus quasi reticulatum tekniginin uygulandig ilk yapilar M.O. 116’da yapilmis olan Roma forumundaki Juturne Nymphesi ¢esmesi ve Lacus Luturnae’dir (Adam, 1984: 142). Uzun yillar opus caementicium yiizeyini kaplamada uygulanan opus quasi reticulatum teknigi, M.O. 1. yyan ikinci yarisndan itibaren yerini belirli bir diizen iginde yapilan opus reticulatum teknigine Dirakamastir (Adam, 1984: 143). Opus reticulatum tekniginin kullammi Roma diinyasindaki sosyal ve ekonomik gelisme ve yeni tekniklere paralel olarak yaygmnlasmstir. Teknik genelde Orta italya’da, 1 opus caementicium’un yiizeyini kaplamada kullamilan, én yiizii kare, dara giren asm ise prizma Wiciminde olan tas yap1 malzemesi.bityiik meskenlerde ve Cumhuriyet Dénemi’nin sonlarmda biiyiik kamu yapilarinda kullamimsti. Opus reticulatum tekniginin bilinen en erken drnegini, italya’da Pompei kentinde M.6. 55’ de yapilan tiyatroda girmek miimkiindiir (Perkins, 1981: 494). Vitruvius, kendi yasadigi dénemde iki duvar yapmm tekniginin kullamildigndan bahsetmektedir. Bunlardan ilki eski olarak nitelendirdigi opus incertum, ikincisi ise yeni ve popiiler olarak belirttigi opus reticulatum teknigidir. Yazara gére, opus incertum, saglam olmakla birlikte, yan yana dizilme, birbirinin iizerine bindirilme ve derz sasirtmas ile baglant yapildhg icin gériiniis olarak giizel degildir; opus reticulatum ise gize iyi gériiniir, ancak reticulatlarm dizilisi nedeniyle sagiam di \dir® (Vitruvius 11-8). italya dismda opus reticulatum teknigi doguda ilk kez, Roma imparatorlugu’na bagh Herodes'in (M6. 37- M.S. 4) Kudits ile Jericho (Eriha) kentleri arasnda baglantyy: saglayan yol iizerinde, Romah mimarlara yaptrdig kashk saraymda kullamimastir (Tupan, 1990: . Kiicitk Asya’ da ise opus reticulatum teknigi, Roma imparatorlugu’nun dogrudan egemenligindeki Aleksandreia Troas, Samosata, Amastris ile Elaiussa Sebaste gibi kentlerde M. S. 1. yy.n ilk yarisndan itibaren kullamimaya baslanmis olmahdir. Aleksandreia Troas’da, opus reticulatum teknigi kentin dogusunda, surlarm disinda bulunan ve giniimiizde Kestanbol Kaphcalart olarak bilinen yerdeki yapilarm ig ve dis duvarlarnda giriilmektedir. Teknigin uygulandig yapilardan ikisi “Tonozlu Mezar” dir; diger yapilar heniiz kesin tanmlanamamistr. Bu yapmun hamam olabilecegi diisiiniilmekteyse de, gergek tamm ancak bilimsel bir kazidan sonra yapilabilir. a, TONOZLU MEZAR A Giiniimiiz Kestanbol tesislerinin hemen kuzeyinde, tek bir odadan olusan ve iizeri besik tonoz ile kapatilmis olan yapi, 410x350 cm. ayakta olsa da én cephesi tamamen yilalmstr (Res.1, 2). Yaprya giris giineyden yani simdi yilk olan Jasmdan saglanmakta olup, baska kap1 ve penceresi yoktur. ‘Yapmn ig uzun duvarlan ile girisinin karssindaki duvarm alt kasm opus vittatum, iist Jasm ile iki dis duvar ise opus eticulatum teknigindedir. Bu iki farkh teknik, yapida tezat olusturacak sekilde ve esit miktarda kullamlmisr. Yaklasik 13x13 cm. taban dlgiilerinde 2M.6.90 ile M.6. 20 yillan arasmda yasayan Vitruvius, Augustus'a ithaf ettigi “De Architectura” adh eserini, Augustus'un imparater eldugu M.O. 27 ile é4iigii M.S. 14 yillara arasmda yazmus olmahdsr. Vitruvius'un, Kitabmda, opus reticulatum icin “simdi herkes kullamyor” demesi, bu telnigin M.O. 1 yy. ortasmdan itibaren vuyguhnmaya bashadsiun gistermektedir.reticulatlarm uygulandigi duvarm éziinii moloz tas ve harg karisimi opus caementicium olusturmaktadir. Yapmun én cephesi, doga ve insan tahribiyle yulalmis oldugu igin, buradaki duvarn teknigi belirlenememistir. Ancak dis yan duvarlar gibi bu kismin da opus reticulatum tekniginde oldugu diisiiniilmektedir. b. TONOZLU MEZAR B Kestanbol Kaphealan ile Giilpmar yol kavsagimm kuzeyinde bulunan yapt, 10.00x6.30 om, dlgiilerinde ve tek odadan olusmaktadir. Girisi batida olan yapimm ig kism1 iyi korunmasmna karsin dis duvarlarm yizeyi bozulmustur (Res.3). Yapimmn iistii, igeriden bakaldiginda besik tonoz, disardan ise diiz dam tekniginde gériilen bir cats sistemi ile Duvanm éziinii olusturan opus caementicium’un yapmmda, yogun olarak moloz tas ve harg, bunun ig duvar_yiizey kaplamasinda ise yaklasik 14xl4cm. kullanilmistr (Res.4). Yapimn igindeki bu opus reticulatum teknigi, yan duvarlarda tonoz baslangeana, kisa taraflarda ise catiya kadar uygulanmustir. Ayrica kap1 sdvelerinde farkh olarak opus vittatum gériiliir. Dig duvarm yiizeyi giiniimiize kadar korunamadhg igin burada kullamian teknik haklanda bir bilgi yoktur. c, DIKDORTGEN YAPI Antik kentin iginden Kestanbol kaphcalari yéniine giden yolun kenarmda bulunan yapi 12.5x5.00 cm. dlgiilerindedir. Yapidan giiniimiize sadece, duvarda kullanilan teknigin tammlanmasina ve planin belirlenmesine olanak saglayan ¢ok az bir kasim toprak iizerinde kabmstrr. Yapida iki farkh duvar teknigi uygulanmustr. Moloz tas ve har¢tan olusmus opus caementicium’ un yiizeyi alt kismda iki stra opus vittatum’, devammda ise yaklagik 12x12 cm. taban dlgiilerindeki reticulatlardan olusan opus reticulatum teknigi uygulanmistir. Opus vittatum tekniginden opus reticulatum teknigine gerisi saglayan lasmda, reticulatlar ortadan saglamislardir inerek yarim olarak kullanilmislar ve iki teknik arasinda gegi: 3 Yapada heniiz bilimsel bir kozs yap tamadiga icin bu telnigin duvar yiizeyine ne kadar wygulandig Dilinmemektedir.d. OPUS RETICULATUM TEKNiGiNDEKi DUVAR Opus reticulatum teknigindeki duvar, tonozlu mezar B yapisinin kuzeyinde bulunmaktadi. Duvarm oldugu lasmda yiizeyde sadece opus reticulatum teknigindeki duvar gériilmekte olup, bu alanda heniiz bilimsel kazis. yapilmadg igin yapmun diger duvarlarm incelemek miimkiin olmamustrr. (Res.6). Yiizeyde gériilen duvarm boyu yaklasik 5 m.’dir ve sadece giineybati cephesi gériilebildigi igin bu asim incelenebilmistir. Yiiksekligi 1.05 cm. olan duvarm altmda toprak seviyesinden itibaren Dikdértgen Yapr'da oldugu gibi iki s1ra opus vittatum teknigi gériilmektedir ve devaminda ilk sirada yarmm retikulatlar ve sonra da yaklasik 15x15 cm. boyutlarmnda reticulatlar kullamlarak opus reticulatum teknigi uygulanmastir. Kiigiik Asya’ da opus reticulatum tekniginin uygulandiga yapilar, genelde halkin devaml jnemli yapilardir. Bunlar; hamam (Elaiussa Sebaste, Aleksandreia Troas), sehir surlar1 (Samosata) ve mezar (Aleksandreia Troas) yapilaridir. Bu nedenle opus reticulatum tekniginin diger duvar tekniklerinden farkh olarak tizerinin baska bir malzemeyle kaplanmadig diisiiniilebilir. Kiigiik Asya’ da opus reticulatum tekniginin kullamildigt Aleksandreia Troas ve Samosata kentlerinin Roma imparatorluk Dénemi’nde, askeri birliklerin konuglandirilmalar veya emekli askerlerin yerlestirilmeleri ile askeri koloni olmalan, burada yasayan insanlardan cogunun italya’ dan gelen Roma vatandag olduklarm gistermektedir. Elaiussa Sebaste, askeri niteliginden cok, Dogu Akdeniz ticaretine egemen konumda bir liman olmasmdan dolay: muhtemelen Romal tiiccarlarm yogun bulundugu bir merkezdi. Roma imparatorluk Dénemi’nde, Kiigiik Asya’da bircok duvar teknigi yaygind. Ancak opus reticulatum tekniginin, yukarida aman belli bash kentlerde ve suurh bir sekilde kullamimis olmas,, bu duvar tekniginin énemini vargulamaktadir. Opus reticulatum, Roma imparatorluk Dénemi’nde Kiigiik Asya’ da Aleksandreia Troas'ta ve yukarida ismini say digamuz kentlerdeki yapilarda kullamimaya baslanmis ve M.S. 2. yy.dan sonra italya ile birlikte Kiigiik Asya’ da da ortadan kalkamis olmaldtr.Kaynaklar: Antik kaynaklar Strabon, Geographika (Antik Anadolu Cografyasi, cev. A. Pekman, istanbul, 1993). Vitruvius, De Architectura Libri Decem (Mimarhk izerine On Kitap, cev. 8. Giiven, istanbul, 1993). Modern kaynaklar Adam, J. P., La construction romaine, Paris, 1984. Aksit, O., Roma imparatorluk Tarihi, istanbul, 1970. Cook, J. M., The Troad, Oxford, 1973. Magie, D., Roman Rule in Asia Minor, New York, 1950. Ward-Perkins, J.B, Roman Imperial Architecture, Londra, 1981. Ricl M,, “Epigraphical Survey in Alexandreia Troas”, XIII. Kazi Arastirmalar: Toplantis: II, Ankara, 1995, 7-13. Sevin, V., Anadolu’nun Tarihi Cografyasi, Ankara, 2001. Tirpan A., “Anadolu’da Opus Reticulatum”, X. Tiirk Tarih Kongresi, Ankara, 1990, 101- ul.Res.1: Tonozlu Mezar A Res.2: Tonozlu Mezar A, i¢ Kisa DuvarRes.4: Tonozlu Mezar B, i¢ KisemRes: Dikdértgen Yap Res.6: Opus Reticulatum Teknigindeki Duvar