Llogaritja e metodes se kostos ka nje rendesi te vecante kur behet fjale per te percaktuar perfitimet reale nga nje

produkt . Metoda tradicionale e llogaritjes se kostos krijon nje informacion jot e sakte Literatura jep shume shembuj per kompanite e medha qe aplikonin metoen tradicionale te kostos he aplikuan ne metode te re ACTIVITY-BASED COSTING pra ABC. Ata zbuluan qe shume produkte qe perpunoheshin gjeneronin humbje he jo perfitime. Menaxheret bazoheshin ne llogaritje jo te sakta duke u bazuar ne perfitimet per cdo proukt. Raportet investiguese nga specialistet demostruan qe problemi i pamjes se pare te perfitimeve nga produktet dhe klientet ekzistonte dhe ne kompanite e vogla

ORIGJINA E ABC
Ne vitet e meparshme kompanite kane vene re nje fenomen : Proceset automatike kane zene venin fuqise punetore , pra eshte ulur ndjeshem ndikimi i specialisteve. Renesia e proceseve dytesore lidhur me prodhimin po rriten gjithne e me shume (si inspektimi , vezhgimi , shitjet dhe proceset e marketingut ) Kompanite po shkurtojne shume procese

Dekadat e fundit organizatat kane ofruar gjithnje e me shume varietet produktesh he sherbimesh te cilat uhet te shperndahen dhe shiten. Ne paranteze , komapnite sherbejne varietete te shumta ndaj klienteve te ndryshem . nga sa rezulton nga keto fenomene u zhvillua nje ndryshim i gjithaneshem ne strukturen dhe ne kostat e kompanive. Nga kerkimet e bera u publikuan ne 1985 qe ne 100 vjetet e fundit ne industrine Amerikane kostot indirekte jane rritur vazhimisht nga 40 % ne 75 % ndersa kostot e punes direkte jane zvogeluar nga 55 % ne 25 % ( Kaplan , 1990 ) Perdorimi i metodes traicionale do te kishte nje shtremberim te kostove per njesi te produkteve. Metoa tradicionele e kostos perdoret vetem kur aplikohen keto : Kur jane produktet ose sherbimet pak a shume te ngjashme. Shpenzimet jane te uleta. Prodhimi dhe konvertimi i proceseve jane homogjene. Konsumatoret , kerkesat e konsumatoreve ,dhe kanalet marketing jane homogjene. Shitja administrimi dhe shperndarja e shpenzimeve jane te uleta.

Nrdyshimi ne strukturen e organizates eshte nje nder arsyet kryesore per te bere kritika rreth metodes tradicionale te kostos rreth dobise se saj , vleresimit te produkteve ,dhe perfitimeve. Si pergjigje , nga fundi i viteve 1980 u propozua nje metode e re e quajtur ABC (Cooper dhe Kaplan, 1988; Johnson & Kaplan, 1987). Sipas Kaplan dhe Cooper ( 1997 ) ekzistojne 2 rregulla te thjeshta te perdorimit te sistemit ABC: Parimi i Willy Sutton: kostot direkte ne te gjitha shpenzimet eshte e larte. Parimi i diversitetit t lart:kishim shumlloshmeri produktesh , klientesh , furnizuesish dhe procesesh. Dikush do te theksonte perseri se kerkesa per zbatimin e kesaj metode ishte gjithnje e ne rritje . konkurenca i ben keto kompani te jene me fleksibel ne permbushjen e nevojave dhe bashkpunimi me partnere te tjere ne treg.

PERCAKTIME TE ABC
ABC eshte nje metode qe mat koston dhe performance e kostove,aktiviteteve dhe burimeve. Objektet e kostos konsumojne aktivitete dhe keto aktivitete konsumojne burimet. Shpenzimet jane percaktuar per keto aktivitete per te perdorur burimet . ABC teori qe pretendon se kategorite e kostove me te rendesishme ndryshojne ne projektimin ,perzierjen e proceseve deri tek produktei dhe me pas klientet e kompanise. Per te llogaritur koston e produktit ABC fokusohet ne aktivitet. Aktivitete jane ato cfare punetoret dhe pajisjet bejne per te kenaqur nevojat e konsumatoreve. Kompania eshte pare si nje system i aktiviteteve per te prodhuar produktet (mallrat) dhe per ti ofruar ato tek klienti. ABC analizon te gjitha aktivitetet qe ekzistojne per te mbeshtetur prodhimin dhe te jape produktet dhe sherbimet. Aktivitete jane arsueja kryesore e konsumit te burimeve si psh: puna njerezore,materialet,makinerite,prodhimi dhe hapsirat e zyrave. ABC eshte objekti kryesor i llogaritjes ne lidhje me produktet kthehet ne aktivitet. Vete produkti konsumon nje pjese te aktiviteteve e cila sherben per ta prodhuar dhe per ta ofruar ate ne treg. Kostot indirekte jane gjurmuar nga aktivitetet baze te produkteve duke u bazuar ne kerkesat e produktit. Pra shpenzimet i jane kredituar produkteve ne baze te perdorimit te burimeve. Per te percaktuar kostot e burimeve per aktivitetet ne perorim ata qe na udheheqin drejt burimeve. Cokins (1996 , fq 40 ) thote : ne ne kuptim me te ngushte ABC mund te konsiderohet si matematika qe perdoret per te shperndare shpenzimet per objektet e kostove si psh : rezultatet,produktet, sherbimet e deri tek konsumatoret. Qellimi primar eshte te beje

analizen e perfitimeve (rentabilitetit ). Ne kete kuptim ABC do te kuptohet dhe zbatohet per te ndertuar ne nje kompani te vogel ose te mesme.

ABC NE NJE KOMPANI TE VOGEL PRODHUESE.

Qellimi dhe hapat e zbatimit te Projektit te ABC ne kompani ehste hulumtuar qe ne vitin 1989 .kjo kompani ka punesuar 10 punonjes ne 2005.eshte ne biznes i vogel prodhimi qe prodhon rreth 17 lloje lengjesh,prodhimi eshte i siguruar nga 5 lende kimike dhe 3 furnizues plastike te prodhimit. Kompania ka rreth 110 kliente te rregullt me ZELMER sh.a qe ka qendren ne Rzeszow si nje nga me te medhenjte i cili ka rreth 50 % te aksioneve ne lidhje me shitjet totale , 10 klientet e tjere kane rreth 30 % te shitjeve totale dhe 99 klientet e tjere me shume se 20 % . Perpara se ky project te lancohej kompania kishte bere kerkimet per perfitimet qe do te gjeneronte nga produktet po ashtu edhe nga klientet. I gjithe informacioni analitik ishte per te ardhurat nga shitja por menaxheret e kane shqyrtuar ate plotesisht por nuk arriten ne perfundimet se cilet nga prouktet apo klientet jane me fitimprures. Kostot (shpenzimet) nga natyra ishin te vetmet qe ishin postuar ne librin e pergjithshem (general leger) (GL) duke e bere sistemin e kontabilitetit te kompanise me te thjeshte por te pamjaftueshem per qellimet menaxheriale. Qellimi kryesor i kompanise ishte te zbatonte modelin ABC ne fushen e analizimit te perfitimimeve (rentabilitetit) per shume kliente dhe produkte te kompanise. Projekti eshte kryer nga 2 konsulente te jashtem te cilet analizuan proceset e kompanise , intervistuan personelin kyc , verifikuan informacionet. Zbatimi i ABC morri rreth 3 muaj me nje mesatare javesh.ne menyre qe te permbushej ky project u planifikuan dhe ndoqen keto hapa : Auitimi i sistemeve financiare(system kontabilitetit,proceset e biznesit dhe procedurat e menaxhimit ) Zhvillimi i modelit te ABC dhe zbatimi I tij ne mjedisin e software. Pergatitja e te dhenave te modelit Perpunimi I te dhenave Analiza e rezultateve Dy fazat e para vazhdonin ne te njejten linje dhe ishin interative. Ndersa version I pare I modelit ABC eshte krijuar pa nje IT ,versionet e tjera u krijuan ne nje mjedis IT dhe sollen analiza te hollesishme nepermjet disponueshmerise se te dhenave. Koha e projektit .FAZAT : Auditimi dhe analiza 15 % Zhvillimi dhe zbatimi 50 % Pergatitja dhe kontibuti I te dhenave 25 %

Rezultati dhe analiza 10 %

Nje konsum relativisht I larte I kohes se te dhenave ,pergatitjes dhe rezultatet e fazes u vendosen ne nje manual verifikimi financiar ne baze te burimeve . Llogaritjet nuk ishin te sakta ne baze te verifikimeve. Psh: raportimet e numrit te faturave te leshuara kundrejt klienteve nuk ishin rregjistruar ne system. Pervoja e specialisteve te projekteve te meparshem tregon se projektet ne ndermarrjet e vogla dhe te mesme shpesh nuk kane mbeshtetjen e raportimeve menaxheriale.

STRUKTURA E MODELIT TE PERPUNUAR TE ABC

Ne menyre qe te ndertoje modelin ABC ekipi I projektit duhet te : Identifikoje produktin dhe perfitimet e matjes se tij Te analizoje proceset dhe aktivitetet ne fushat e blerjeve, prodhimit, shitjes , shperndarjes, marketingut , menaxhimin e financave dhe administrates. Te kategorizoje burimet dhe shpenzimet e kompanise Perfundimin e aktiviteteve qe kerkohen per produkte te vecanta Te vendose sit e percaktoje kostot e burimeve te aktiviteteve dhe kostot e ativiteteve. Analiza kritike e gjykimit te bilanceve te kostove ,llogarite e te ardhurave,parashikimi I shitjeve ,blerjeve, intervistat e personalit qe jane aplikuar jane quajtur si metoda me e mire ne menaxhimin e projektit Struktura e pergjithshme e modelit eshte paraqitur ne figuren 1. Modeli perbehet ne 4 pjese : 1. 2. 3. 4. Shpenzimet nga natyra (53 llogari;7 grupe) Shpenzimet sipas burimeve (19lloje burimesh;7 grupe) Shpenzimet sipas aktiviteteve (24 aktivitete; 5 procese ) Shpenzimet sipas objeteve te kostos (17 produkte; 110 kliente dhe infrastruktura )

Shpenzime sipas natyres(53 llogari ,7grupe)

Ndertes sa Pj.zyre

Punonjes Sherbime

makineri

Makina t Kosto te tj

Tax.mbeshtetse 1 aktivitet Blerja(3aktivitet e)

Administrim &menaxhim 5aktivitete

Prodh.5aktivitet

Shitje&mrt. Mrt+9ativitete

Produkte 17lloje Klient 110 Infrastruktura

Figura1: Struktura gjenerale e ABC

LLOGARITJA E KOSTOVE
Modeli I llogaritjes se kostove perfshin 5 faza : Faza e pare : Shpenzimet nga natyra jane percaktuar sipas burimeve. Caktimi eshte aplikuar ne baze te vleres (psh: kostoja e amortizimit eshte percaktuar per prodhimin direct te ndertimit)ose alokimi me metra katror psh( shpenzimet e energjise per ngrohje,etj ) Faza e dyte :kostot e burimeve jane percaktuar ativiteteve per kryerjen e tyre. Faza e trete : ka te beje me ndarjen e kostove te aktiviteteve mbeshtetese te tilla si pastrimi, sherbime riparimi etj Faza e katert :llogariten kostot per aktivitetet ne mesin e objekteve te kostos. Furnizimi dhe shpenzimet e aktivitetit te prodhimit I jane caktuar produkteve ndersa te gjitha shpenzimet lidhur me procesin e shitjes I jane caktuar klienteve,pervec kostove te marketingut te cilat jane te perbashketa ndermjet produteve dhe klienteve. Faza e peste :perfshin caktimin e kostos se produktit per klientet. Kostot indirekte sipas ABC I jane shtuar kostovee materialeve direkte dhe pastaj llogaritet kosto per njesi e

produtit. Mbulon te gjitha shpenzimet e prodhimit te produktit por nuk perfshin shpenzimet qe lidhen me sherbimin e klientit ,administrimin dhe menaxhimin

Kostot sipas natyres Energji elektrike Energjia per ngrohje Amortizim I aseteve fikse Amortizimi I tokes Shkalla e biznesit Pagesat per token Sigurimi I prones Sherbime t tjera riparimi Sherbimet publike(mbledhja plehrave) Sherbime publike(mbrojtja nga ndotja e ujit) Total

Vlera ne njesi 110 2297 815 55 2071 918 144 4263 1003 91 11767

Tabela1:Kostot sipas natyres ,lidhur me produktivitetin e nderteses.

VENDIME TE MARRA NGA INFORMACIONI I ABC kOnluzionet Menaxheret intuitive shpesh mendojne se disa produkte dhe disa kliente nu rijojne fitim per kompanine. Megjithate nuk arrijne te realizojne shkallen shkallen e vezhgimit. Mesa duket dikush mund te mendoje qe ky shqetesim eshte vetem per kompanite e medha qe kane aktivitete te ndryshme ,prodhojne produkte komplekse dhe ju sherbejne shume klienteve. Nje llogaritje e sakte e kostos dhe perfitimeve ne raste te tilla eshte nje detyre e veshtire. Megjithate duket qe shume ndermarrje te vogla apo te mesme qe ryejne veprimtari te tilla te thjeshta nuk kane informacion ne lidhje me kostot dhe perfitimet ose informacioni mund te jete deformuar qe perkon dhe me sektoret e SME-ve ne raportet e meparshme ne te cilat fale ABC u zbulua se vetem 29 % e produkteve dhe 14 % e klienteve gjeneronin fitime ndersa te tjeret ishin me humbje. Analiza e plote ka lehtesuar per nje veshtrim me te afert per shkaqet e humbjes dhe fititmit ne keto kompani si dhe fillimin e veprimeve per rritjen e perfitimeve ne teresi te kompanise . vendimet per anullimin e disa produteve dhe eleminimin e disa klienteve bene qe te kishin nje kujdes (vemendje) me ne afat gjate duke pasur parasysh prirjen dhe llojin e ketyre kostove. Kostot variable padiskutim qe do te ulen. Pra sipas mendimit te autorit ne fjale duket e justifikueshme perdorimi I ABC ne SME vecanerisht pasi sic tregohet ketu eshte nje detyre njaft e lehte qe und te ryhet ne nje ohe shume te shkurter dhe ka nje perfitim nga nje informacion I besueshem duke perfituar apo humbur liente te dobishem apo padobishem.

Eshte informacioni ai qe duhet te jete nje trampoline per te marre vendime strategjike per zhvillimin e portofolit te produktit dhe percaktimin e rregullave te bashkepunimit me klientet. Per te bere nje llogaritje te sakte te kostove modelet e plota ABC duhet te zhvillohen dhe per kete arsye duhet te kemi mjete te specializuara te perkushtuara dhe nje modelim te sakte. Modelet e ABC te zhvilluara deri tani per kompani te tilla demostrojne shume ngjashmeri due perfshire nje grupim te ngjashem te burimeve te perdorura dhe per performance e aktiviteteve. Erimet e metejshme krijojne nje reference per modelin e ABC per SME. Modele te tilla mund te jene pershtatur per raste specifike dhe te menaxhuara ne menyre efektive. Megjithate nje mundesi e perdorimit te rezultateve te SME-ve erimet do te vazhdojne per te rijuar baza te ndryshme te dhenash. Informacion I vlefshem mund te sigurohet duke vezhguar marrdheniet midis strukturave te kostos dhe aktiviteteve dhe strukturave te kostosh me burimet dhe perfitimet.