Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
RODRIGUES, Edgar - O Anarquismo Hoje
RODRIGUES, Edgar - O Anarquismo Hoje
org
O Anarquisno Hojc
Una Fcflcao Solrc o Movincnio Lilcriario
Docuncnio
fonic digiial
Arquivo dc Hisioria Social Edgar Fodrigucs
|www.ccca.org.lr/cdgar/anarl.Iinl|
vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil
2000,2006 Arquivo dc Hisioria Social Edgar Fodrigucs
NDICE
1. Una Fcalidadc Sonlria c Coniradiioria. 5
2. O Dcclnio do Anarquisno Algunas dc Suas
Causas. 14
3. Una oca dc Dcscnconiros. 23
4. Dilcnas do Anarquisno Conicnoranco. 35
5. Possililidadcs Aiuais Duna Tcoria c Praiica
Lilcriarias. 44
O ANARQUISMO HOJE
UMA REFLEXO SOBRE O MOVIMENTO
LIBERTRIO
1. UMA REALIDADE
SOMBRIA E
CONTRADITRIA
O cudo ucIutou uo uno scu cIcotc c sc ustgou con cc uu ussn
odc sc uno.
KuIu
Vivcnos una coca dc rofundas nudanas, da
iccnologia s rclacs sociais, da ccononia oliica.
Transfornacs quc nao icn no cnianio, qualqucr
scniido dc sucraao do Sisicna dc suas injusiias c
irracionalidadcs , anics clo conirario, sao
condicionadas clos scus inicrcsscs csiraicgicos dc
rcscrvar a Ordcn Fcinanic.
A dcrrocada do socialisno dc csiado no Lcsic, c
una dcssas nudanas dccisivas quc narcarao a nossa
coca. Un roccsso dc auio-rcforna iniciado cla
oligarquia lurocraiica, saiu do conirolc c acalou
ulvcrizando un sisicna csiaiisia c auioriiario quc
alguns icinavan cn cIanar dc socialisia. Esic
aconiccincnio, incgavclncnic osiiivo ara os ovos quc
sc lilcriaran daquclc sisicna icrrorisia dc doninaao,
nao dciou dc scr coniudo, ao ncsno icno, una
viioria dc sciorcs dcssa ncsna lurocracia quc
conscguiran rcscrvar scu odcr. Mais una vcz, cono
icn ocorrido nas uliinas dccadas, as classcs
doninanics sc sulsiiiucn no odcr cn rcsuliado duna
causiao oliica ou dun roccsso dc luia inicrna. Cono
no caso das diiaduras ilcricas c dos govcrnos niliiarcs
laiino-ancricanos, nao foi a luia dos clorados c
doninados quc dcicrninou as nudanas c o fin dcsscs
rcgincs . Quando o ovo sc arcscniou no ccnario, foi
ara sufragar os novos sisicnas dc doninaao, ou ara
scr usado cono carnc ara canIao cn luias frairicidas,
cono assisiinos na Foncnia, Iugoslavia c Ccorgia.
Tanlcn a idcologia lilcral saiu viioriosa, ois a
dcrroia sinlolica das idcias dc una alicrnaiiva social,
quc csiivcran rcscnics nos rinordios da Fcvoluao
Soviciica, scra or nuiio icno o icna ccniral da
roaganda caiialisia. E, razao da dcscrcna c
dcscscrana dc nuiios dos quc luian conira csic
sisicna.
O socialisno auioriiario saiu do ccnario social
dcrroiado, dando dcssa forna a sua dcrradcira
coniriluiao ao stutus quo. Ao ncsno icno quc
inulsionou a unifornizaao c Ionogcncizaao do
sisicna caiialisia cscala univcrsal c cn rinciro
lugar do nodo dc roduao c das fornas dc conirolc
social. Una nova conjuniura asscnic na nundializaao
da divisao do iralalIo c na scgncniaao do nundo c
dc cada rcgiao cn gucios dc riqucza ccrcados dc
niscria.
Un anorana inicrnacional, narcado or una
convcrgcncia quasc ioial cnirc os rinciais ccniros dc
odcr cn iorno do WasbIngton Consensus, c
adninisirado clos Scic Mais quc usarao scus
organisnos inicrnacionais. ONU, CEE, NATO, FMI,
DIFD, cono insiruncnios dc gcsiao, dc olcia c
conanIia dc scguros da Ordcn Inicrnacional.
A insiruncnializaao da ONU duranic a Cucrra
do Colfo, nos confliios rcgionais c no caso do Haiii; a
nanuicnao da NATO aos a dissoluao do Pacio dc
Varsovia; a rccusa dos EUA dc dcsnaniclancnio do
arscnal nuclcar; lcn cono as rcicnscs Icgcnonisias
da AlcnanIa dcniro da CEE, sao cnirc nuiias ouiras
nanifcsiacs, dcnonsiraiivas dcsia nova rcariiculaao
do Caiialisno Inicrnacional sol conando dc
WasIingion.
Ncsic conicio dc cstuuuuo, rincialncnic nas
socicdadcs dc consuno, nassificadas c naniuladas or
una rcdc dc roaganda c infornaao dirigida, as
ossililidadcs dc una alicrnaiiva social, sc afunilan. Ja
quc os valorcs lilcriarios da auiononia, da
solidaricdadc, do livrc cnsancnio c do auiogovcrno, sao
dificilncnic inicligvcis ou acciics cla naioria dos
cidadaos ancsirados c dcsanarados c crdidos nun
conicio social dc individualizaao c aionizaao
circna. Tornando-sc assin incaazcs dc qualqucr
rcflcao criica, afundados quc csiao no nininalisno
ciico c no cinisno ragnaiico. O quc crinc a naior
viioria do sisicna. a Ionogcinizaao idcologica c
culiural das socicdadcs ondc rcdoninan os nuo-uuocs
do individualisno, da concorrcncia c da csquizofrcnia
dionisaca ara usar as alavras dc Carlos Daz.
So os ccludos dcssa socicdadc (c quc nao
asiran a sc inicgrar no rcino da sujciao confornisia}
ou os quc ncla nao sc rcconIcccn una cqucna c
dcsariiculada ninoria odcn sc idcniificar
oicncialncnic con csscs valorcs lilcriarios. En icrnos
oljciivos cssa c a nossa nargcn dc aiuaao nas
socicdadcs do cIanado Princiro Mundo. Mcsno quc
sailanos quc cssc confornisno najoriiario c cclico c
odc scr alalado, qucr or alicracs socio-cconnicas,
qucr clo arofundancnio gradual da crisc civilizacional
quc vivcnos.
Ouira c a siiuaao vivida nos ascs do Icnisfcrio
sul con algunas scnclIanas con o Lcsic Eurocu
ondc a sucr-cloraao, a nao saiisfaao das
ncccssidadcs lasicas c a flagranic dcsigualdadc social
quc sc iraduz nun vcrdadciro aariIcid social, alrcn
csaos coniinuidadc dc anlos novincnios sociais
anii-caiialisias.
OlIando ao nosso rcdor, nao scria cccsso dc
cssinisno afirnar quc nunca cono Iojc, as foras do
Esiado c do Caiialisno foran iao forics c as icndcncias
lilcriarias da alicrnaiiva social, iao fracas.
No cnianio, c acsar disso, crsisicn
coniradics c icnscs fundancniais no sisicna
doninanic, quc sc vao acunulando c adquirindo una
visililidadc aic Iojc nunca visia. Concando cla
niscria alsoluia da naioria da oulaao nundial, quc
conirasia con a riqucza osicnsiva c dclaidaioria dc
alguns; a roria narginalizaao dc sciorcs sociais nos
ascs ricos. ondc jovcns, dcscnrcgados c vclIos
aonian os liniics dc assinilaao do sisicna; o
dcscnvolvincnio da icndcncia dc crcscincnio dos
cnrcgos infornais c rccarios; a dcsqualificaao
rofissional c o aviliancnio do iralalIo rcsulianic da
iniroduao da auionaao c das novas iccnologias; c or
fin o auncnio das iaas do dcscnrcgo csiruiural sc
nosiran cono rollcnas congcniios da ccononia do
lucro.
Por ouiro lado, a naiurcza rcdaioria da socicdadc
caiialisia c sua ilusao dun crcscincnio infiniio, so
odc lcvar ao csgoiancnio dc rccursos, dcsiruiao
causada no ncio naiural, rcvcrso dcsiruiivo dcsia forna
dc "rogrcsso" quc junio con a uiilizaao arliiraria c
irracional das iccnologias, inc aos gcsiorcs da
dcsordcn indusirial a inicgraao duna oliica dc
rcsirics anlicnialisias. ncssc scniido quc dcvc scr
cnicndido a anaccia do "dcscnvolvincnio susicniavcl"
rcscnic do discurso aiual dos donos do Podcr c cn
ariicular do Danco Mundial. Discurso idcologico quc,
coniudo nao aonia una soluao Iarnoniosa ara o
rollcna da olrcza, do dcscnvolvincnio Iunano c da
uiilizaao da iccnologias, qucsics ccnirais da nossa
coca.
O caiialisno odc scniir a ncccssidadc dc
conialilizar os rcjuzos ou as ancaas fuiuras, nas
nao odc assinilar os qucsiionancnios radicais
lcvaniados or lilcriarios c ccologisias. Os rollcnas
lcvaniados so odcn scr rcsolvidos no conicio duna
socicdadc dcsccniralizada c auiogcrida caaz dc criar c
conirolar fornas iccnologicas adcquadas a un
dcscnvolvincnio inicgrado, auio-susicniado c solidario.
Ncn o crcscincnio zcro, ncn o dcscnvolvincnio
susicniavcl sao ossvcis nun nundo narcado cla
logica do consuno c do dcscrdcio das socicdadcs cus
c cla ncccssidadcs lasicas nao saiisfciias das
socicdadcs oIcs.
Dc Doal c CIcrnolyl ao coniralando dc luinio
a socicdadc indusirial nanifcsia-sc inirinsccancnic
dcsordcnada c ancaadora ara o fuiuro dos ovos. Ao
nvcl oliico Ia una icndcncia gcncralizada ara a
rcsiriao das lilcrdadcs c garaniias conquisiadas cn
ouiras cocas. O quc sc rcflcic dirciancnic no
ordcnancnio jurdico, con a rciniroduao dc concciios c
raiicas auioriiarias c inquisiiorias no dirciio cnal c
roccssual.
A dcnocracia rcrcscniaiiva sc csvazia facc
incisicncia dc cscolIas rcais c iransfornaao das
clcics cn sinlcs conciics dc narlciing, ondc o
rcsuliado c scnrc inocuo ara as cliics c lurocracias
doninanics. Una crisc dc lcgiiinidadc quc c anliada
cla crcsccnic lurocraiizaao do Esiado c clo faio das
dcciscs cconnicas c oliicas nais inorianics scrcn
ionadas, ianio no nvcl rivado, cono no nvcl
inicrnacional, fora do cIanado conirolc do Esiado dc
Dirciio. O ncsno ocorrcndo con a naioria das dcciscs
cufcnisiicancnic cIanadas dc iccnicas c con aquclas
quc sao ionadas no conlco dc scgurana, ondc
rcdonina o rincio do scgrcdo.
A corruao, or sua vcz, afirna-sc cono
icndcncia cndcnica do csiado nodcrno, do Jaao ao
Drasil, da Vcnczucla a EsanIa, Frana c Poriugal,
conroncicndo as varias corrcnics oliicas con
raiicas fraudulcnias c ilcgais, scn quc con isso scja
afciada csscncialncnic a crcdililidadc quc os cidadaos-
cscciadorcs icn cn scus ariidos. Aic orquc Ia nuiio
as oligarquias oliicas da rcrcscniaao aldicaran dc
nascarar con a ariinciica do voio scu nandaio
clciioral, cono ja dcnonsirou Ia nuiio icno o
anarquisia ilcrico Ficardo Mclla
a "lci do nuncro" c
un falso insiiiuio dcnocraiico, ianio nais quc aic as
naiorias clciiorais csiao cncolIcndo a olIos visios,
scndo o Podcr cfciivancnic ccrcido or ninorias,
crcdcnciadas ninoriiariancnic nas cIanadas clcics
dcnocraiicas.
Mcsno facc a csia rcalidadc cada vcz nais visvcl
no nundo conicnoranco, a dcscrcna na otcu quc
sc iraduz no crcsccnic alsicncionisno cn quasc iodos
os ascs, no conicio aiual so scrvc ara rcforar o
cinisno individualisia do cgoccnirisno doninanic. "cada
un or si, c dcus conira iodos."
Afirna-sc assin a icndcncia ara un csiaiisno
auioriiario, afasiado do nodclo dc Esiado dc Dirciio
classico c nais ainda do Wclfarc Siaic, un Esiado ja nao
nais rcocuado con a ariiciaao c os dirciios dos
cidadaos. Mas iao so cn garaniir as condics dc
roduao, rcroduao c novincnio do Caiial. un novo
iio dc Esiado Polcia, quc vcn crdcndo a sua
dincnsao nacional ara sc iornar a cutuo ocu
duna nova forna dc Esiado suranacional cn gcsiaao.
O fcnncno inconirolado da violcncia c da gucrra
dcnonsiran dc forna incquvoca quc ncnIun Esiado
ou govcrno nundial odcra conirolar socicdadcs
cindidas cla niscria c injusiia. Ao conirario do quc
alguns icoricos lilcrais nos qucrcn fazcr crcr, a
Iunzuuo duna socicdadc nao c roduio da auscncia
do Esiado, nas da quclra do scu nonoolio airavcs da
csiaiizaao dc nuliilos gruos sociais. As socicdadcs
cn quc sc roncran os laos iradicionais da
solidaricdadc social, dcclarando-sc a gucrra dc iodos
conira iodos, so odcn icr scu corolario logico no
rcaccndcr dc gucrras frairicidas cono na Iugoslavia, nos
gcnocdios dc frica c na violcncia dcscscrada das
grandcs cidadcs. As nciroolcs ncsno dos ascs
ricos con scus lolscs crcsccnics dc niscravcis c
narginalizados icndcn a consiiiuir-sc cono un ccnario
dc violcncia ondc ncnIun ccrciio ariicular, ou
condonnio das cliics dcsscs quc rolifcran cn Madri ,
Fio dc Janciro, ou Los Angclcs odcrao no fuiuro
ossililiiar a cisicncia scgura c dcsrcocuada quc as
classcs doninanics sc Ialiiuaran a usufruir no
assado.
Ncsic anorana sonlrio, o caninIo quc csianos
a crcorrcr odc alrir, ncsno assin, novas
ossililidadcs. o csvaziancnio do scniido social do
Esiado c sua crisc dc lcgiiinidadc, faciliiando a
rcaroinaao dos novincnios sociais do cnsancnio c
da raiica anii-csiaiisia.
Tanlcn a dcrrocada do niio do socialisno dc
Esiado, dcia cn alcrio o cano da alicrnaiiva rcal aos
sisicnas dc doninaao, ondc sc odcra afirnar o
socialisno lilcriario. Con a dcrroia da csiraicgia
lcninisia dc ionada do odcr, dc uiilizaao do Esiado
ara a criaao dun "socialisno" or ciaas, c da
dcrrocada do niio da ccclcncia da ccononia
ccniralncnic lancjada, quc so gcrou insialilidadc,
dcsigualdadc c lurocracia, a criincncia dos valorcs
anarquisias, dun socialisno organico, fcdcralisia c
dcsccniralizado, iorna-sc ainda naior ara os quc nao
aldican dc cnsar c luiar or una alicrnaiiva ao quc a
csia.
O caiialisno quc crsisic cono larlaric crdura
anic una coniradiao lasica do nosso icno quc odc
scr rcsunida nas alavras dc Marcusc. "A rcvoluao
nais ncccssaria, arccc scr a nais inrovavcl."
Inrovavcl orquc so novincnios sociais auinonos c
lilcriarios odcrian roncr a icia dc un sisicna
rcugnanic quc cnvolvc iodas as classcs c gruos
sociais. A ariir daqui, duna rcalidadc advcrsa nas
coniradiioria, o anarquisno pode luiar or rcionar o
scu acl nos novincnios sociais nos vclIos c nos
novos novincnios , o quc vai dccndcr, clo ncnos
cn grandc aric, da vontade, IucIdez, c ao, dos
lilcriarios.
Por nais quc os idcologos do Podcr c a coric dc
acoliios arrccndidos, roclancn o fin da Hisioria, cla
icina cn afirnar quc so norrcra con o rorio Ioncn.
Mcsno quc nao ossanos dcscariar a Iioicsc ja un dia
lcvaniada or MannIcin dc o nundo "csiar cnirando
nuna fasc dc aarcncia csiaiica, unifornc c inflcvcl."
Mcsno assin o fuiuro scra scnrc una
ossililidadc cn alcrio ondc os scrcs Iunanos, con
iodas as condicionanics culiurais c naicriais, odcrao
rcalizar suas uioias. Para nos anarquisias, o socialisno
lilcriario, a conunidadc organica da Hunanidadc,
coniinua scndo un incraiivo ara a Iununzuuo das
socicdadcs.
2. O DECLNIO DO
ANARQUISMO, ALGUMAS
DE SUAS CAUSAS
Mus unu gundc dcu nuo odc gcnnu nun s du, o nus udu quc
scu u cuIouuo c u dusuo dc dcus duuntc os codos cuouconuos.
Pot KootIn
O dcclnio Iisiorico do anarquisno icn sido ao
longo dc dccadas arcscniado or scus oosiiorcs cn
ariicular os narisias cono una dccorrcncia dun
roccsso Iisiorico incviiavcl associado iransiao dc
socicdadcs rc-caiialisias ara o caiialisno c da
fornaao do rolciariado indusirial. Essa icsc quc icn
cono cocnics Iisioriadorcs do iio dc Eric Holslawn
dificilncnic rcsisic a una analisc nais dcialIada. E
una coisa c ccria. ao quc arccc, a cicniificidadc da
Iisioria c sua "ncuiralidadc" nao sao suficicnics ara
incdircn os inulsos ccgciicos da dognaiica
lcninisia dc Holslawn scnrc quc sc rcfcrc ao
anarquisno, cIcgando s raias da na fc cn varios dc
suas olras
Mas sc ara os cnsadorcs lilcrais ou ara os
narisias o dcclnio do anarquisno c una nutuu
incviialilidadc Iisiorica ara nuiios anarquisias c un
inconrccnsvcl acidcnic, nos dois casos icn ficado
sisicnaiicancnic oculias as razcs quc clican ial
dcclnio.
Para conrccndcrnos a siiuaao aiual do
anarquisno, os rinciais rollcnas con quc sc
confronia c as ossililidadcs quc sc alrcn, icrcnos dc
rcvcr sua fasc dc dcclnio quc sc csicndcu clas dccadas
dc 20 c 30 c culninou con a dcrroia da Fcvoluao
Lilcriaria cn EsanIa cn 1939. A conjugaao dc
nuliilos faiorcs advcrsos, quc os anarquisias foran
incaazcs dc cnicndcr ou dc coniornar na conjuniura
oliica c social da coca, c o quc clica cssc
csvaziancnio rogrcssivo do novincnio.
a} Sc cisic una causa quc dcva scr aoniada cn
rinciro lugar cssa c a rcsulianic das iransfornacs
sofridas clo caiialisno c clo csiado, ncssas rinciras
dccadas do scculo.
A inicnsificaao das luias ocrarias a ariir dc
finais do scculo XIX, o cscciro da Fcvoluao Social c as
nudanas iccnologicas c organizacionais lcvaran ao
Caiial iniciar una oliica rcdisiriluiiva nos ascs
indusirializados o quc crniiiu una cansao do
roccsso roduiivo c acina dc iudo a adcsao dos
iralalIadorcs ao sisicna. O accsso ao consuno iornou-
sc assin o anidoio conira a rcvolia c faior rinordial
ara a adcsao dos iralalIadorcs logica nornaiiva do
caiialisno.
O surgincnio do Esiado inicrvcncionisia, quc sc
inscrc ncsic roccsso dc nudanas csiruiurais scja
na sua vcrsao cororaiivisia-fascisia, scja na dc Esiado
dc Dirciio Social , lcvou ao rcconIccincnio dos
dirciios cconnicos c sociais dos iralalIadorcs c a una
dcnarcaao dc liniics ao caiialisno dc livrc
concorrcncia c livrc cloraao do scculo XIX
A cducaao c a saudc ullica iornaran-sc
oljciivos dc Esiado c os dirciios iralalIisia. dcscanso,
fcrias, assisicncia social c rcforna, assaran a fazcr
aric das oliicas dc govcrno. O novincnio ocrario
conscguiu inor algunas das suas rcivindicacs
Iisioricas, nas a iroco dc una sujciao ao Esiado quc
sc iraduziu na insiiiucionalizaao dos confliios lalorais,
airavcs dc rcgras dc arliiragcn diiadas or cssc ncsno
Esiado. Os govcrnos criaran un novo dcariancnio da
conciliaao social. o Minisicrio do TralalIo, quc
juniancnic con irilunais c ouiros orgaos csccializados
assaran a inicrfcrir nas luias ocrarias, na icniaiiva
dc dcsariicular a iaiica radical do confronio dc classcs
alicada clo sindicalisno rcvolucionario c clo anarco-
sindicalisno.
O ordcnancnio jurdico assou a rcconIcccr
cono dIreItos as organizacs ocrarias, as rcunics, as
nanifcsiacs c grcvcs, nas dcu-lIcs un
cnquadrancnio lcgal quc lIcs rciirava iodo o oicncial
confliiivo. En coniraariida a aao dircia, a saloiagcn,
o loicoic c a grcvc dc solidaricdadc assaran a scr
crininalizadas c rcrinidas dc forna ainda nais
violcnia, csialclcccndo-sc clarancnic o liniic adnissvcl
ara o sindicalisno. a rcrcscniaao cororaiiva dos
rollcnas ocrarios.
Tanlcn o caiial assou a acciiar o sindicalisno
dcniro dcsscs liniics, usando un dulo criicrio ncgocial.
ao fazcr conccsscs s cigcncias dc sindicaios
conIIveIs c rcrinir as quc iivcsscn una dinanica
radical. Os cisodios do "isiolcirisno" caiialisia ncssa
coca, da EsanIa aos EUA sao or dcnais conIccidos.
O sindicalisno quc nasccra cono cnanaao da voniadc
dc cnanciaao do novincnio ocrario, c sua forna
auio-organizaiiva or ccclcncia, iornou-sc a ariir dc
cniao un rcflco das inicrvcncs dircias c indircias
do Esiado c scu ordcnancnio jurdico.
O dirciio iralalIisia, a insiiiucionalizaao das
ncgociacs sindicais, sujciias a ardilosas analiscs
jurdicas c cconnicas, favorcccran a lurocraiizaao
dos sindicaios c cn nuiios casos cigiran-na. So
airavcs da criaao dc csiruiuras adninisiraiivas c dc
asscssoria dc csccialisias do acordo. advogados,
ccononisias, sociologos c un scn nuncro dc
funcionarios cicriorcs ao novincnio ocrario, odcrian
os sindicaios cnquadrar-sc ncsic conicio ncgocial c
nclc olicr vaniagcns. A icniaao cororaiivisia quc
nunca cIcgou a dcsaarcccr do sindicalisno, ncsno
nas fascs cn quc sc oicnciavan nais as fornas
rcvolucionarias do confronio dc classcs icndo
inclusivc originado cn quasc iodos os ascs Iisioricas
olcnicas cnirc anarquisias c sindicalisias ,
iornavan-sc agora rcondcranics.
A conlaiividadc dos sindicaios c dos niliianics
ocrarios, assava a nao icr corrcsondcncia dircia con
a cficacia na conquisia dc nclIorias coniraiuais. Os
nais cficazcs assaran a scr os nais Ialcis nas
ncgociacs, o quc nornalncnic sc iraduzia na ccdcncia
sisicnaiica cranic as inosics csiraicgicas do
Caiial.
Esiavan assin criadas as condics ara a
dcrroia do sindicalisno anarquisia, quc sc susicniava
na conscicncia rcvolucionaria, na aao dircia c na auio-
organizaao. Tornava-sc "inossvcl" un sindicalisno
ondc nao calian funcionarios c dirigcnics rofissionais
c ara qucn cvocando a consigna do sindicalisno
rcvolucionario dos EUA da IWW "iralalIadorcs c
caiialisias nao icn nada cn conun".
Ncsic anorana dc conciliaao cn quc o Esiado
ganIava una auiononia rclaiiva cn rclaao s classcs
doninanics, assunindo un rosio acificador,
indccndcnic, social, dciava dc Iavcr condics ara a
inicligililidadc do discurso anii-csiaiisia dos
anarquisias. A naioria dos iralalIadorcs concaran a
vcr o Esiado cono una cniidadc beneIIcente quc
garaniia a cducaao, a saudc, a Ialiiaao c a vclIicc
dos cidadaos c nao nais cono aarclIo ccniral dc
gcsiao da doninaao.
l} Una scgunda causa odc scr aoniada. o
aarccincnio dc diiaduras icrrorisias cn varias rcgics
do nundo. Dcsdc logo o nazi-fascisno c suas varianics
ilcricas, lcn cono os govcrnos dc ocuaao rcsulianics
da cansao alcna. As diiaduras na Ancrica Laiina as
diiaduras dc Vargas c Pcron c na Fussia dos lurocraias
conunisias.
A rcrcssao dcscncadcada iornava inossvcl a
solrcvivcncia do anarquisno cono novincnio anlo c
alcrio, rincialncnic das organizacs anarco-
sindicalisias. O anarco-sindicalisno quc foi a csiraicgia
quc alriu caninIo influcncia gcncralizada das idcias
anarquisias na naioria dos ascs, nao iinIa condics
dc solrcvivcr cn ial siiuaao dc rcrcssao. So un
novincnio csiruiurado clandcsiinancnic lascado cn
gruos dc afinidadc odcria rcsisiir.
A risao, noric c clio dun nuncro incalculavcl
dc niliianics, juniancnic con a inossililidadc dc
nanicr a roaganda c inicrvcnao no novincnio
social, iria lcvar, cn nuiios ascs, ao quasc
csvaziancnio do novincnio c a una ruiura cnirc
gcracs.
Quando sc iornou ossvcl a rcariiculaao, os
anarquisias csiavan cindidos cn duas gcracs
disianciadas or dccadas, quc so con dificuldadc sc
conunicavan c rclacionavan.
c} Finalncnic a icrccira causa icvc a vcr con a
viioria na Fcvoluao Fussa do lcninisno c a
sulscqucnic criaao dos ariidos conunisias. Ao sc
iornar a csiraicgia da viioria solrc a lurgucsia ou ao
scr inicrrciado cono ial rciniroduziu o narisno
con carisna rcvolucionario no novincnio ocrario
inicrnacional. A ilusao dc quc cra cssc o nclIor, ou o
nais cficicnic, caninIo ara cIcgar ao socialisno,
sonado falia dc infornaao solrc os runos da
rcvoluao soviciica, lcvou nuiios anarquisias ao
lcninisno. Una adcsao nais ragnaiica quc icorica, quc
os fazia vcr na socicdadc russa una concrciizaao das
idcias lilcriarias. E os cnurrava criaao dc
organizacs quc nisiuravan na sua forna c no scu
discurso os rincios anarquisias con un nainalisno
ou lcninisno inciicnic. En nuiios ascs os ariidos
conunisias nasccran dc ruiuras no scio da corrcnic
social-dcnocraia, nas cn quasc iodos Iouvc una
ariiciaao significaiiva dc iralalIadorcs oriundos do
anarco-sindicalisno. E clo ncnos no caso dc Poriugal c
do Drasil, os Pariidos Conunisias foran una criaao dc
anarquisias. Esia airaao clo lcninisno viria a scr
ainda naior cnirc os iniclcciuais anii-caiialisias quc sc
dciaran conquisiar cla idcia dc criar o socialisno a
ariir do Esiado, una nanifcsiaao dc dcsoiisno
csclarccido, lascado na conccao dc quc o narisno
scria a "cicncia" da iransfornaao social; c quc aos
iniclcciuais csiaria rcscrvado un acl csccial na
vanguarda dirigcnic. Nascia assin o "socialisno dos
iniclcciuais", iao lcn dissccado or MalIaisli.
Mas foi no novincnio ocrario quc as diviscs
iniroduzidas clas divcrgcnics concccs dc socialisno,
icrian naiorcs conscqucncias, ja quc dininuran a
roria caacidadc dc rcsisicncia s diiaduras quc sc
concavan a insialar. Esia siiuaao sc agravou aos a
adoao clos conunisias duna csiraicgia inicrnacional
dcfinida clo COMITEFN c ISV dc infiliraao c
cisao dos sindicaios dc oricniaao anarco-sindicalisia.
A aao insidiosa dos conunisias foi dcicrninanic
ara dcsariicular o anarco-sindicalisno c ossililiiou-
lIcs a criaao dos sindicaios airclados, corrcias dc
iransnissao do ariido, ja quc ara o lcninisno cra cssa
a funao insiruncnial das organizacs ocrarias.
Con o agudizar da rcrcssao c, na ncdida cn quc
os conunisias conscguiran solrcvivcr na
clandcsiinidadc, iornaran-sc ara nuiios iralalIadorcs
a unica fora caaz dc ariicular as luias ocrarias
conira as diiaduras c o caiialisno. Sona-sc a isso a
nalcalilidadc iaiica quc os lcvava a nao dcsrczar a luia
clas cqucnas rcivindicacs c a inicgrar concciios
conscrvadorcs c nacionalisias cn scu discurso, o quc sc
adcquava a un novincnio social cn quc sc candia o
rcfornisno. Concava assin a dar-sc a Icgcnonia
conunisia nos ncios ocrarios, roccsso quc csiava
concludo nos finais da dccada dc 40.
A dcrroia da Fcvoluao cn EsanIa, foi o
culninar dcsia icndcncia c sua nais cvidcnic
dcnonsiraao. Aquclc quc foi o nais avanado csloo dc
iransfornaao social lilcriaria, foi cnalnado cnirc
fascisias c csialinisias, anic a indifcrcna conivcnic dos
Esiados dcnocraiicos, na nais sinisira conlinaao dc
foras conira-rcvolucionarias dc nossa coca. Essa scria
a uliina grandc nolilizaao oular das idcias
anarquisias c a nais iragica das dcrroias. O socialisno
lilcriario quc dcsdc o scculo XIX iinIa iido un dos scus
lasiics na Pcnnsula Ilcrica, cra csnagado aos una
gucrra civil quc lcvaria noric c ao clio nilIcs dc
niliianics. Eisodio da Iisioria social conicnoranca
quc rcunc coniradiioriancnic os crros, os liniics c as
ossililidadcs criadoras do anarquisno. Nunca o
anarquisno icvc un acl iao dccisivo nas nudanas
rofundas duna socicdadc quanio na Fcvoluao
EsanIola, nas ianlcn nunca ficou iao roino dc sc
dcscaraicrizar cono alicrnaiiva s insiiiuics
csiaiizanics c lurocraiicas. A ariiciaao dc alguns dc
scus nais conIccidos niliianics no govcrno, ncsno nao
colIcndo a adcsao dc aric do novincnio, ncn
cIcgando a gcrar un anarquisno oliico dc fciao
nainalisia, gcrou un colaloracionsno quc acalou
dciando scquclas rofundas no novincnio lilcriario.
As fornas dc organizaao,
as iaiicas, os oljciivos cn iudo sao difcrcnics.
Mcsno assin icnos dc rcconIcccr con lucidcz os
liniics aiuais da raiica sindical quc icndc a sc
dcsviriuar na raiica ncgocial, ou a sc cncurralar na
iniransigcncia do confronio, incdindo os ganIos
incdiaios, quc sao una cononcnic ncccssaria dcssa
forna dc organizaao. Ao conirario duna visao sinlisia
gcncralizada nos ncios anarquisias, o sindicalisno
lurocraiico c cororaiivo rcdoninanic aiualncnic, nao
c un roduio da iraiao dc dirigcnics rcfornisias, nas a
crcssao dun novincnio ocrario quc adcriu aos
valorcs c logica do caiialisno. A lurocracia sindical,
ial cono a lurocracia oliica, so rcflcic a inagcn dos
novincnios sociais conicnorancos.
Esia rcavaliaao das rclacs anarquIsmo X
sIndIcaIIsmo, c a dcfiniao duna csiraicgia aiual ara a
aao no nundo do iralalIo nao dcian dc scr
inorianics, ncsno quc lcvando cn considcraao a
siiuaao aiual na naioria dos ascs, as crscciivas
ara os anarquisias sao, quando nuiio, a dc coniriluir
ara a criaao dc nuclcos dc auiononia c auio-
organizaao nos locais dc iralalIo, alicando as idcias c
iaiicas do anarco-sindicalisno adcquadas a cada
siiuaao.
Hojc o sindicalisno ara scr rcvolucionario, icria
dc sc iornar nais alrangcnic, ncsno ao nvcl
rcivindicaiivo, roncndo as anarras do rcacionarisno
cororaiivo. Alcn das iradicionais luias salariais, dc
rcduao dc Iorario, dc nclIoria das condics dc
iralalIo c conira o dcscnrcgo, icria dc assar a
inicrvir no rcdincnsionancnio do acl do iralalIo c da
funao do iralalIador. E, indo nais alcn, aiuar nas
qucsics quc cnvolvcn o nundo do iralalIo, cono os
iransorics, Ialiiaao, urlanisno, consuno c qualidadc
dc vida, ja quc sao asccios fundancniais sc ariirnos
duna visao inicgrada das rclacs dc doninaao c dc
suas conscqucncias na cisicncia quoiidiana dos
assalariados.
, Ia
nuiio sc afasiou dos valorcs radicais do anarquisno
ara sc aroinar dun lilcralisno, quc nao icn
corrcsondcncia con a rcalidadc cnica do sisicna
doninanic. Mais quc un cnsancnio rcfornisia ja
quc ncn radicais sao cn suas cigcncias dc rcforna, c
un cnsancnio aconodado, incaaz dc qucsiionar
rofundancnic a rcalidadc c aosiar na voniadc c dcscjo
uioico quc scnrc csiivcran rcscnics nos novincnios
sociais dos orinidos.
Ao conirario do quc arcgoan os lilcriarisias, o
cnsancnio anarquisia classico solrc o Esiado c o
Podcr, nanicn ioda a sua criincncia c o concciio
lilcriario duna conunidadc auiogovcrnada,
dcsccniralizada c fcdcralizada c nais aiual quc nunca. A
iniuiao c lucidcz na criica do socialisno auioriiario c
do Esiado, dcnonsirou-sc duna oljciividadc
insofisnavcl.
O quc nao nos incdc dc rcconIcccr quc as idcias
cosias or ProudIon, Dalunin, Krooilin, Malaicsia c
Landaucr, cnirc ouiros, nao iivcran os
dcscnvolvincnios osicriorcs quc sc fazian ncccssarios.
Muiias qucsics alcrias cla ccricncia da Fcvoluao
Soviciica c da Fcvoluao lilcriaria cn EsanIa, lcn
cono nuiias ouiras surgidas con as nuiacs ocorridas
na socicdadc indusirial (das novas iccnologias,
ccologia} csiao cn alcrio. Una icoria do Podcr; una
conccao lilcriaria dc organizaao; a analisc das
fornas dc auiogcsiao; os rollcnas dc cscala c da
conlcidadc iccnologica na socicdadc conicnoranca;
un cnicndincnio dos nccanisnos sicologicos da
agrcssividadc c da doninaao; as rclacs dc nicroodcr
na fanlia c nos gruos, un csiudo das oicncialidadcs
lilcriadoras da roloiica c da iclcnaiica, sao cnirc ouiros
icnas quc rccisan dc scr arofundados dcsdc una
crscciiva lilcriaria.
Enquanio o anarquisno csicvc no ccniro dos
novincnios sociais c sc afirnava cono cnsancnio
rclcldc, nanicvc sua caacidadc dc airaao solrc una
iniclcciualidadc dcsvinculada c criica. Aic ao conco do
scculo conIccidos cnsadorcs sc inicrcssavan clas
idcias c as rinciais figuras do novincnio cono
Krooilin c Fcclus, cnconiravan-sc cnvolvidas nos
grandcs dclaics iniclcciuais da coca. Nos anos 20
ainda nuiios cnsadorcs da inoriancia dc Dulcr,
Lulacs c Dcnjanin csiavan roinos dc osics
lilcriarias, o ncsno ocorrcndo con nuiios cscriiorcs c
ariisias.
No cnianio, c sinionaiico a dificuldadc do
anarquisno alsorvcr o novo cnsancnio lilcriario.
Tirando algunas ccccs cono Iialia, ondc icn csiado
rcscnic nos colciivos anarquisias assunindo a una
conicnoranicdadc radical, cn EsanIa dcois do
crodo dinanico do fin dos anos 70, quando
ullicacs cono a Diciclcia iroucran cssc novo rosio
do cnsancnio lilcriario, logo sc voliou a un discurso
carrcgado dc faniasnas c saudadcs.
Esia crisializaao idcologica do anarquisno, cono
icoria dcfinida c acalada, lcva a una conccao scciaria
c rcligiosa, Vcior Carcia vclIo niliianic anarquisia
colocou o dcdo na fcrida nuna criica acida ao
oriodoisno quando cscrcvcu. "El anarquisno dclc
vigorizar-sc y aciualizar-sc, condicion inrcscindillc si
dcscanos icncr audiiorio. El anarquisno organizado, cn
ariicular, Ia sufrido una cagcrada iirania or aric dc
vcsialcs, ccgcias y Torqucnadas quc no Ian crniiido
nunca cl rc-cancn y la rcnovacion dc unas iaiicas or
nicdo a quc sc rcsiniicran los rinciios y las
finalidadcs. Esia inosicion oIIcIaIIsta ortodoxa no Ia
crniiido cl aircar nucsiros rccinios quc sc Ian llcnado
dc iclcranas nicniras cl nundo iniclcciual y la cicncia
coniinuala una narcIa vcriiginosa quc nos cosiara
csfucrzos surcnos si qucrcnos darlc alcancc. Todo cl
quc no sc rcnucva, nucrc..."
O anarquisno nasccu da dissidcncia c da
Icicrodoia, cn Codwin, Dalunin ou Malaicsia nao
cnconiranos cssc scciarisno c oriodoia, cssa icniaao
quc nao csicvc dc iodo auscnic cn ouiras cocas,
acalou sufocada cla divcrsidadc c radicalidadc
Icicrodoa. Anarquisias, sindicalisias, individualisias,
acifisias c insurrcicionalsias, foran a crcssao dcssa
luralidadc lilcriaria quc fizcran do anarquisno una
nanifcsiaao viva do cnsancnio anii-dognaiico. Esias
sao algunas das caracicrsiicas quc icnos dc rcscrvar,
a iolcrancia c una cononcnic lasica do novincnio
anii-auioriiario, scn cla nao c ossvcl cnsar qualqucr
forna dc associaiivisno ou qualqucr forna dc
rcnovaao.
5. POSSIBILIDADES
ATUAIS DUMA TEORIA E
PRTICA LIBERTRIA
Os Ioncns tcncn cstc dcsconIccdo no quu cntuun sc cnuncusscn u
utuu odcn dc udu conIccdu. Scn dudu, c Ion tcnc o dcsconIccdo,
quundo nossu stuuuo conIccdu c Iou c scguu; nus cstc nuo c o cuso c
suIcnos, scn nugcn dc dudu, quc cstunos u Icu do uIsno.
Lcu Tosto
Mcsno ncsic noncnio dc naior arrogancia do
sisicna caiialisia quc sc iravcsiiu cn socicdadc
dcnocraiica c so or cssc nonc qucr scr conIccido
rincialncnic do scu Esiado, quando a idcologia do
Podcr c da Sujciao sc cscuia cn iodo o lado, nao sc
dcscoriinan arguncnios a favor dun sisicna
csscncialncnic c Iisioricancnic infanc.
Sua irracionalidadc cconnica c social c or
dcnais cvidcnic. A cqucna ilIa dc alundancia, ccrcada
dc olrcza, odc aic scr o araso, ou un olrc
succdanco, ara os quc a vivcn. So quc nao assa
disso, una ilIa quc c alasiccida c financiada clos quc
vivcn fora dcla. Una nuliidao dc csfoncados,
dcscscrados ou dos confornados na niscria quc
ovoan as grandcs rcgics do lancia. Cono c ossvcl
falar dc rogrcsso, dcscnvolvincnio c ciio do gcncro
Iunano ncsic conicio cn quc una aric da
Hunanidadc sc dcssolidariza da rcsianic?
Cono adniiir cono oliica ou ciicancnic
adnissvcl un sisicna social quc crciua ial rcalidadc?
Quc Fuiuro aonia cssa rcalidadc?
Ccriancnic nao c a anliaao da socicdadc dc
consuno, cscala univcrsal, ncsno quc sc anlic a
novas ilIas, no occano do aariIcid social. Os rccursos
cscassos c a crisc ccologica rovocada cla ccononia do
lucro c do dcscrdcio, so crniicn visualizar una
lanificaao auioriiaria cscala nundial, con o conirolc
rigoroso dos rccursos, da dcsiruiao anlicnial c da
roria oulaao.
Pcrdida a inoccncia c o oiinisno do scculo XIX,
quando os novincnios sociais c os anarquisias cn
ariicular cscravan o ununIu udoso, salcnos Iojc
quc o fuiuro csia cn alcrio, ncnIun novincnio
irrcsisivcl da Iisioria scra caaz dc nos rcarar algo
nclIor daquilo quc nos ncsnos scjanos caazcs dc
consiruir a ariir dc Iojc. Sc os anarquisias forcn
caazcs dc assarcn o icsicnunIo dc sua Iisioria, c
afirnarcn na raiica social scus valorcs, ialvcz os
novincnios sociais ossan rccnconirar, ncssa
radicalidadc lilcriaria, un dos rcfcrcnciais quc
rocuran dc forna dcsnoricada. A inrcvisililidadc
Iisiorica ou o cciicisno nao sao olsiaculos dcfiniiivos
ao voluniarisno anarquisia. Quando Fanclli o lilcriario
iialiano conanIciro dc Dalunin cIcgou a EsanIa cn
1868, scn scqucr falar o csanIol, acaso odcria rcvcr
quc csiava coniriluindo ara a criaao da nais
inorianic lasc do novincnio anarquisia. o novincnio
lilcriario da Pcnnsula Ilcrica?
Nao cisic un quc uzc ara os anarquisias.
Eisic nuiias ossililidadcs dc fazcr, iraduzindo as
difcrcnics siiuacs c crscciivas cn quc cada gruo
ou indivduo lilcriario sc cnconiran, nas quc assa
anics dc iudo or rcscrvar a lucidcz criica, cnsar
crnancnicncnic a rcalidadc, agir solrc cssa ncsna
rcalidadc, assunir a solidao da rcsisicncia cn icnos
difccis luiando ara criar os laos do csao
conuniiario alicrnaiivo.
A rais lilcriaria conicnoranca dcvcra sc
iraduzir cada vcz nais na criica do Podcr, da Poliica,
do Esiado c do Caiial. Mas ianlcn na inicrvcnao
consiruiiva a ariir da rcalidadc local, na dcfcsa do
nunicialisno c da dcnocracia dircia quc susicnicn
un anlo fcdcralisno rcgional c inicrnacional dos
Povos. Na criaao duna culiura criica quc lilcrc
csaos dc lilcrdadc, dc auiononia c criaiividadc, nas
ianlcn dc rojcios auiogcsiionarios dc alicrnaiivas
cconnicas c convivcnciais.
Essc c o caninIo ara quclrar a quiciudc quc a
socicdadc do csciaculo nos inc, rccusar a condiao
dc cscciador inoicnic c agir, a rccusa silcnciosa, o
discurso, o fanzinc, a saloiagcn annina, a rcvisia, a
dcsolcdicncia civil, o livro, a aao radical do sindicalisia
lilcriario, as coocraiivas auiogcsiionarias, a
nanifcsiaao anii-niliiarisia dos anarco-unls, as
ccricncias cducacionais ou as lisias dc discussao
lilcriarias dcniro das rcdcs dc conuiadorcs sao
icsicnunIos dc quc iudo odc ainda scr fciio.
E orquc nao fazc-lo?
Tcnos razao ara crcr quc os nossos valorcs.
coocraao, aoio nuiuo, solidaricdadc, lilcrdadc c
igualdadc corrcsondcn ossililidadc dc Iunanizaao
da Iisioria das socicdadcs.
Por cssa razao o anarquisno nanicn ioda a sua
aiualidadc, acina dc nodas c conjuniuras, aic orquc a
ciica c a rclcldia lilcriaria ossucn a dincnsao cicrna
dc Proncicu c csia unlicalncnic ligado con o dcscjo dc
rcalizaao inicgral dc nossa Iunanidadc. Enlora sua
concrciizaao sulvcrsiva so ossa ocorrcr dcniro do
conicio rcal da Iisioria c das socicdadcs. Scndo cssc o
naior dcsafio quc sc coloca ao rojcio social lilcriario.
2000,2006 - Arquivo dc Hisioria Social Edgar
Fodrigucs
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil
__________________
Alril 2000
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
Vcrscs ara df c cDoolsLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Maro 2006