STANBUL BYKEHR BELEDYES EVRE KORUMA VE ATIK MADDELER DEERLENDRME SANAY VE TCARET A..

KOMPOST EL KTABI

DERLEYENLER
Prof.Dr. zzet ztrk Do.Dr. brahim Demir Dr. Mahmut Altnba Yard.Do.Dr. Osman A. Arkan Do.Dr. Talat ifti Prof.Dr. smail akmak Do.Dr. Levent ztrk

MART 2007

ii

NSZ Kompostlatrma metodu son 20 ylda organik tarm faaliyetinin balamasyla gndeme gelmitir. Ancak krsal kesimde yaayan ve tarmla uraan kesim uzun sredir kompostun salkl bir yntem olduunun farkndadr. Kompostlatrma ok kk alanlarda yaplabilir ve elde edilen rn iekilik ve tarmda kullanlabilir. Kk lekli kompostlatrma ev ve apartmanlarn bahelerinde de yrtlebilir. Bu durumda organik kat atktan oluturulacak ynn nereye kurulaca, hangi malzemelerin ilave edilecei ve nasl iletileceinin bilinmesi gerekir. Kompost reaktrlerinin oturma bank veya sandk eklinde tasarlanmas da mmkndr.Aratrmalar, kompostun bitkileri hastalklardan ve zararl bceklerden koruduunu kantlamtr. Kompost, bitkiler iin gerekli olan su ve havann toprak tarafndan tutulabilirliini arttrmaktadr. Ayrca kompost kullanlarak iyiletirilmi topraklar baharda daha hzl snarak bitkinin byme mevsimini uzatr. znebilir kimyasal gbrelerin aksine kompost, ierdii besi maddelerini bitkiye ihtiya duyduu ekilde yavaa verir. Bu El Kitab hem evde kompostlatrma hem de sahada byk lekte farkl atklarn kompostlatrlmas iin tasarlanmtr. Yedi blm olarak hazrlanan bu kitapta, hzl ve kolay bilgi edinilmesi hedeflenmitir. Kompost El Kitabnn ierdii dier nemli konular: Kompost prosesinde kullanlan aralarn g gereksinimi ve kapasitelerini gsteren bir ekipman tantm tablosu, Aktarmal yn tekili ve eklini gsteren diyagramlar, Kompost prosesinde en sk kullanlan maddelerin zellikleri, lk kez kompost yapacaklar iin zel bir Blm, En uygun atk karmn hazrlamak, kompost kullanmn tahmin etmek ve genel laboratuvar dnmleri iin tablo ve rnekler, Kompost prosesinde en sk karlalan problemler iin zm anahtar, Kompost alan byklnn hesab, Koku, yzeysel ak, toz ve hastalk tayc organizmalarn sebepleri ve kontrol, Kompostun kullanm alanlar ve uygulama ekilleri.

Eserin bu ierik ile kompost tesisi tasarm yapan mhendislerin ve tesisleri ileten elemanlarn kullanaca rehber niteliinde temel bir Trke kaynak olaca dnlmtr. Kitapta, Composting for municipalities planning and design considerations (NRAES-94), Onfarm composting handbook (NRAES-54), Field guide to on-farm composting (NRAES-114), Easy compost (Broklyn Botanic Garden Publ.)den geni lde yararlanlmtr. Bu yzden ilgili ana kaynaklarn yazar ve yaynevlerine kranlarmz sunarz. Kitap metninin yazm ile ekil ve rneklerin dzenlenmesindeki katklar dolaysyla evre Mhendislii Blm rencileri Derya Ayral, Emel Topuz ve Tuba Ik ile evre Mhendisi Hande Tezere teekkr bor biliriz. Kompost el kitabn hazrlanmas fikrinin gereklemesindeki tevikleri dolaysyla nceki BB evre Koruma ve Gelitirme Daire Bakan Sn. Mahmut Gven ile STA A.. Genel Mdr Sn. H. Osman Akgl ve Proje Gelitirme Mdr Sn. enol Yldza teekkr bor biliriz. Yayn Kurulu

iii

NDEKLER EKL LSTES TABLO LSTES 1. GR 1.1. Kompost Prosesi 1.2. Kompostlatrmann Tarihesi 1.3. Kompostun Faydalar 1.3.1. Belediyelere faydalar 1.3.2. Kompostun kullanclarna faydalar 1.3.3. Tarmsal faydalar 1.4. Kompost Kullanmlar 1.5. Kompost Snflar 1.6. Kompostun Uygulama Alanlar 2. UYGULANAN YAYGIN KOMPOSTLATIRMA METOTLARI 2.1. Pasif ya da Ak Ynda Kompostlatrma 2.2. Aktarmal Yn 2.3. Havalandrmal Statik Ynlar 2.4. Reaktrde Kompostlatrma 2.4.1. Piston akml dikey reaktr 2.4.2. Piston akml yatay tank 2.4.3. Silo tipi kompost reaktr 2.4.4. Dner yatay tambur 2.4.5. Yatay ve zeri ak dikdrtgen tank 2.4.6. Kartrmal dikey reaktr 2.4.7. Kartrmal dikdrtgen yataklar 2.5. Kolay Uygulanabilen Kompost Metotlar 2.5.1. ukur kompost yntemi 2.5.2. Kanal kompostu 2.5.3. p kaplar (rtc) ile kompostlatrma 2.5.4. Yzeysel kompostlatrma 2.5.5. Yeil atklarn kompostlatrlmas 2.5.6. Yerinde imlerin kompostlatrlmas 2.5.7. Bitki kklerine yaplan yzey kompost ilemi 2.5.8. Solucan ile kompostlatrma 2.5.9. Bank veya sandk tipi kompost dzenekleri 2.5.10. Kk alanlarda kompost sistemleri 3. KOMPOSTLATIRMADA UYGULANAN LEMLER VE KULLANILAN EKPMANLAR 3.1. Kompost Karmnn Hazrlanmas 3.2. tme ve Paralama iv

iii vii ix 1 1 3 5 5 5 5 6 6 6 9 9 10 11 13 14 14 15 15 16 17 17 18 21 21 22 22 22 22 22 22 23 24

26 26 26

3.3. Kompost Taban Alannn Oluturulmas 3.4. Kartrma ve Yn Oluturma 3.5. Aktif Kompostlatrma (Hzl Fermentasyon) 3.6. Yn evirme Ekipmanlar 3.7. Havalandrma 3.8. Kompostun Olgunlatrlmas 3.9. Eleme 3.10. Depolama ve Paketleme 3.11. rn Kalitesinin yiletirilmesi 3.12. Paketleme 3.13. Kolay Kompostlatrma iin Kullanlan Ekipmanlar ve Prosesler 4. HAMMADDELER VE EN Y KOMPOST KARIIMININ FORML 4.1. lk Kez Kompostlatrma Yapacaklara Tavsiyeler 4.2. Hammaddeler 4.2.1. Doru malzemeler 4.2.2. Kullanlmamas gereken malzemeler 4.2.3. Kompost hammaddesi olarak hayvan dks 4.2.2. Su muhtevas ve karbon/azot (C/N) orann ayarlama 4.2.3. Gzenekliliin nemi 4.2.4. Hacim arttrc maddeler 4.2.5. Yn scaklnn nemi 4.2.6. Katk maddeleri 4.2.7. Koku problemi 4.2.8. pH ayarlamas 4.2.9. Labaratuvar analiz sonularna gre yaplan hesaplamalar 4.2. Forml Yapm 4.2.1. Nemin ayarlanmas 4.2.2. Besin ieriinin ayarlanmas 4.2.3. Arlk oranlarn hacim oranlarna evirme 5. PROSES KONTROL VE DEERLENDRME 5.1. Proses Kontrol 5.1.1. Biyolojik aktivitenin kontrol 5.1.2. Patojenlerin kontrol 5.2. Prosesin Deerlendirilmesi 5.2.1. Olgunlama srecinin belirlenmesi 5.2.2. Numune alma ve laboratuvar testleri 5.2.3. zleme ve kayt tutma 5.2.3. Sorun giderme 6. KOMPOST PROSES ALANININ SEM EVRE YNETM VE GVENLK 6.1. Kompost Proses Alannn Seimi 6.1.1. Tampon blgeler v

29 29 35 36 38 43 44 47 47 48 48 51 51 51 51 52 52 54 54 55 56 56 57 57 57 58 58 60 62 67 67 67 70 71 72 73 74 75

82 82 83

6.1.2. Alan ihtiyalar 6.2. evre Ynetimi 6.2.1. Koku kontrol 6.2.2. Yzeysel ak ve sznt suyu kontrol 6.2.3. Vektr kontrol 6.2.4. Toz kontrol 6.2.5. Grlt kontrol 6.3. Gvenlik ve Kaza nleme 6.3.1. i sal 6.3.2. Salmalar ve biriken sular 6.3.3. Yangnlar 7. KOMPOSTUN KULLANIMI 7.1. Topran Verimliliinin yiletirilmesi 7.1.1. Topraktaki besin maddelerinin bitkilerin alabilecei elverili formda tutulmas 7.1.2. Doru iftilii zendirmek 7.2. En yi Ticari Kompostu Semek 7.2.1. Bahe atklarndan yaplan kompost 7.2.2. Artma amurlarndan yaplan kompost 7.2.3. Hayvan dklarndan yaplan kompost 7.2.4. Kentsel kat atklardan yaplan kompost 7.3. Kompost rnnn zellikleri 7.3.1. Organik madde ierii 7.3.2. Besin maddesi ierii 7.3.3. Stabilite 7.3.4. Patojenler ve zararl tohumlar 7.3.5. Partikl boyutu ve yaps 7.3.6. pH 7.3.7. Su tutma kapasitesi 7.3.8. Su muhtevas 7.3.9. Younluk 7.3.10. Kompostun bitki yetitiriciliinde kullanlabilirlii 7.3.11. znm tuz ierii 7.3.12. z elementler 7.3.13. Ayramayan maddeler 7.4. Kompostun Tarmda Kullanm 7.4.1. Arazide besin maddesi ve toprak iyiletirici olarak kullanm 7.4.2. Bahe rnlerinde hastalklarn yok edilmesi amal kullanm 7.4.3. iftliklerde mera oluturmak amal kullanm 7.4.4. Meyve retiminde bitki kklerini korumak amal kullanm 7.5. Kompostun Sonbaharda Kullanm 7.6. Kompostun Mevsimsel Kullanm 7.7. Toprak yiletiricisi Olarak Kompost 7.8. Toprak artlandrc Olarak Kompost 7.9. Kompostun Arazide Uygulanma Oranlar 7.10. Komposttan Besi Maddesi Aa kmas vi

83 87 87 91 93 94 94 95 95 96 97 98 98 99 100 100 101 101 101 101 102 102 103 103 103 103 103 104 104 104 104 104 105 105 105 107 107 108 109 109 109 110 110 110 112

EK A. Laboratuvar Analiz Sonularnn Raporlanmas EK B. Yn ile ilgili Bilgilerin Kaydedilmesi ve Raporlanmas

116 117

vii

EKL LSTES ekil 1.1. ekil 1.2. ekil 2.1. ekil 2.2. ekil 2.3. ekil 2.4. ekil 2.5. ekil 2.6. ekil 2.7. ekil 2.8. ekil 2.9. ekil 2.10. ekil 2.11. ekil 2.12. ekil 2.13. ekil 3.1. ekil 3.2. ekil 3.3. ekil 3.3. ekil 3.4. ekil 3.5. ekil 3.6. ekil 3.7. ekil 3.8. ekil 3.9. ekil 3.10. ekil 3.11. ekil 3.12. ekil 3.13. ekil 3.14. ekil 3.15. ekil 3.16. ekil 3.17. ekil 3.18. ekil 3.19. ekil 3.20. ekil 3.21. ekil 3.22. ekil 3.23. ekil 4.1. ekil 5.1. ekil 5.2. ekil 5.3. Model kompost tesisi iletim birimleri Kompost snflandrlmas ve kullanm alanlar Pasif ya da ak ynda kompostlatrmada doal havalandrma Hayvan dklarnn kompostlatrlmasnda kullanlan pasif havalandrmal aktarmal yn Aktarmal ynda kompostlatrma Havalandrmal statik yn Haval statik ynn yerleim plan ve boyutlar Hcre eklemeli havalandrmal statik ynn yerleim plan ve boyutlar Piston akml dikey reaktr Piston akml yatay tank Silo tipi kompost reaktr Dner yatay tambur Yatay ve zeri ak dikdrtgen tank Kartrmal dikey reaktr Dikdrtgen kartrma yataklar Besleme haznesi geni olan tcler Makasl paralayc Bantl tip kesmeli paralayc rnek bir kompost tesisi taban inaas ve drenaj Kova hazneli ykleyici ile kartrma ve yn oluturma Geometriye bal aktarmal yn eitleri ve boyutlar Yn eitlerine bal braklmas tavsiye edilen mesafeler Ynlar oluturmada kullanlan damperli kamyon Tek tarafl boaltm yapan ve harman dveni tipli savurmal kartrc Kartrmak iin kullanlan yourucu deirmen Burgu tipli kesikli kartrc Aerobik kompost prosesi Aktarmal yn evirici ekipmanlar I Aktarmal yn evirici ekipmanlar II Havalandrmal statik yn iin scaklk sensrnn konumu Havalandrmal statik yn iin havalandrma borusunun zellikleri Yn boyunca hava dalm modeli Havalandrmal statik ynn boyunu arttrmak iin havanandrma borusunun ikiye ayrlmasyla oluturulan yerleim plan Emme tipli havalandrma sisteminde kulanlan 200 Llik younlatrc Kompost prosesinde zamana bal tipik scaklk ve oksijen konsantrasyonundaki deiim Dner tambur elek Titreimli elek Depolanan kompostun nden yklemeli makinalar ile yerinin deitirilmesi Bitmi kompost rnn depolanmas Kat partikllerin ayrmas Su muhtevasnn kontrol iin oluturulan yn ekilleri Kompostta gzlenen yararl makrofauna Yn scakln izlemek iin kullanlan termometreler viii 2 7 9 10 11 12 12 13 14 15 15 16 16 17 18 28 28 29 29 29 31 32 34 34 35 35 36 37 38 39 40 41 41 42 44 46 46 47 47 55 68 70 75

ekil 5.4. ekil 6.1. ekil 6.2. ekil 6.3. ekil 6.4. ekil 6.5.

Oksijen analiz cihaz rnek kompost proses alan ve evresi rnek kompost yerleim alan ve drenaj emas Biyofiltrede hava ak Toprak filtre kullanlarak kompost havasnn artlmas Kompost alanndan toplanan yzeysel aktan gelen sularn im filtrelerde artlmas ekil 7.1. Kompost rn kullanm kp

77 82 84 91 91 93 102

ix

TABLO LSTES Tablo 1.1. Tablo 1.2. Tablo 3.1. Tablo 3.2. Tablo 3.3. Tablo 3.4. Tablo 3.5. Tablo 3.6. Tablo 3.7. Tablo 3.8. Tablo 3.9. Tablo 4.1. Tablo 4.2. Tablo 4.3. Tablo 4.4. Tablo 4.5. Tablo 5.1. Tablo 5.2. Tablo 5.3. Tablo 5.4. Tablo 6.1. Tablo 7.1. Tablo 7.2. Tablo 7.3. Kompostlatrma iin uygun organik kat atklar nemli kompost kullanm alanlar Kompostta uygulanan ilemler ve kullanlan ekipmanlar Aktif kompostlatrma iin tavsiye edilen koullar Yksek parabolik ynlara alnabilecek atk hacmi Alak parabolik ynlara alnabilecek atk hacmi Trapez ynlara alnabilecek atk hacmi gen ynlara alnabilecek atk hacmi Havalandrma sisteminin zellikleri Havalandrmal statik ynlarda kullanlan havalandrma borularnn zerindeki yaklak delik aplar ve delik aralklar Eleme ve ayrma ilemleri iin gerekli ekipmanlar Hammadde tipleri ve deerleri Taze dknn retimi ve zellikleri Kompostlatrma iin 2 hammadde olduunda sadece su muhtevasn kullanarak forml hazrlama Arlk oranlarn hacim oranlarna evirmek iin kullanlan younluk katsaylar Baz ham maddelerin literatrde verilen zellikleri Dewar testi kullanlarak kompostun olgunlap olgunlamadna dair bilgi veren snflandrma sistemi Kompost tesislerinde gzlenen patojen ve parazitlerin yok edilmesi ve bunlarn giderilmesi iin gerekli scaklk ve maruz kalaca sre Kompost prosesinde patojen kontrol iin salanmas gereken artlar Sorun giderme klavuzu Kompost tesislerinin hassas blgelere tavsiye edilen uzaklklar Kompostun nihai kullanm iin kalite rehberi eitli uygulama derinlikleri iin hektar bana m3 deerleri Kompost uygulama oran 3 8 26 27 33 33 33 33 40 41 45 53 54 59 65 66 70 72 72 79 83 105 112 115