Karakteristikat e Marketingut Nderkombetar

Prof. Dr.
ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR
PJESA E PARË
H Y R J E N Ë M A R K E T IN G U N N D Ë R K O M B Ë T A R
KREU I
KARAKTERISTIKAT E MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR
1. Marketingu ndërkombëtar funksion i biznesit
Parahyrje në marketingun ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar, një shkencë e re, degë e marketingut integral, është i

formësuar si nevojë e kohës, e marrëdhënieve ndërkombëtare në të gjitha nivelet, pra,
edhe në ekonomi. Kushtet e krijuara, më të gjera e të gjithanshme, më të ndërlikuara dhe
të domosdoshme, imponojnë nevojën për qasje bashkëkohore, për gjetje të rrugëve të
kalueshme, nga të cilat priten rezultate të realizueshme.
Në bashkëkohësi, gërshetimi i mozaiqeve të veprimeve dhe të bashkëveprimeve
lindin kërkesa të reja, të cilat ndryshojnë shpejt dhe marrin veçori më delikate. Me diçka
janë të lidhura me njëra tjetrën. Njerëzimi si tërësi është ngritur falë zhvillimeve të
pjesëve të tij, të kombeve, të popujve.
Formimi i kombeve dhe i shteteve kanë vepruar në dy kahe përnjëherë: 1. në
pavarësim dhe, 2. në integrim. Pavarësimi ka krijuar një ndjenjë të mëvetësisë dhe të
sovranitetit. Ndërkaq, mbijetesa dhe zhvillimi vështirë sendërtoheshin. Së këndejmi,
dashtë e pa dashtë, paraqitej nevoja për bashkëpunim të ndërsjellë njëri me tjetrin, për t’i
përmbushur mangësitë prezente, ose për arritjen e ndonjë leverdie më të madhe.
Në këtë kontekst, mund të thuhet se ekonomia ka një një domethënie, në secilin
mjedis ku vepron dhe zhvillohet. Ajo ka për qëllim t’i zgjidhë problemet në rrethanat e
mangësive dhe të pamjaftueshmërisë, gjëra këto sikur të jenë të ligjësuara në të gjitha
vendet. Mirëpo, në saje të dëshirës që të jenë të ndara dhe të përkufizuara në kufijtë e
shteteve përkatëse, nga një anë dhe, të varshmërive me të tjerët, nga ana tjetër, barierat që
i ndajnë dhe i identifikojnë si tërësi të veçanta, bëhen pengesa të shquara, por edhe të
dëshirueshme, njëkohësisht.
Pengesat tejkalohen nëpërmjet forcimit të bashkëpunimit ekonomik, në rend të
parë me realizimin e shitjeve dhe blerjeve, këmbimit tregtar në mes të shteteve,
përkatësisht nëpërmjet eksporteve dhe importeve. Eksportet janë shitjet e mallrave jashtë
kufijve, në një apo në më tepër shtete, si pasojë e strategjive të mbështetura në nevoja për
gjetje të tregjeve nëpër botë. Gjetja e tregjeve dhe hyrja në to është e ndërlidhur me
interesa të shumta, si bie fjala për të krijuar hapësirë të mjaftueshme dhe penetrim me
konsumatorë, për t’i shitur mallrat, me çka pamundësohet formimi dhe grumbullimi i
stoqeve në ndërmarrje, mundësohet shfrytëzimi racional i kapaciteteve, zvogëlimi i
kostos, çmimi i shitjes më i lirë dhe shumë përparësi tjera që kanë të bëjnë me
konsumatorin dhe me vet firmën. Importi, po ashtu, është kahe e tregtimit, por që blerja
bëhet në vendet e huaja dhe është në funksion të përmbushjes së nevojave dhe të
1
Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR
kërkesave të konsumatorëve vendor. Me eksport mundësohet përmbushja e kërkesave të
konsumatorëve jashtë vendit, ndërkaq, nëpërmjet importit përmbushen kërkesat e
konsumatorëve vendorë. Në mënyrën më të thjeshtë mund të thuhet se eksporti, në të
njëjtën kohë është import. Ndërmarrja (ose individi) që shet jashtë, eksporton dhe, firma
(ose individi) që blen nga jashtë, importon.
Marrëdhëniet me botën nga aspekti ekonomik nuk janë të limituara vetëm me
këmbimet tregtare, por ekzistojnë edhe forma të tjera, që paraqesin një nivel më të lartë
dhe delikat të bashkëpunimit. Është fjala për shitjen e liçencave, për lizingun,
franshizingun, prodhimin e formave të caktuara, investimet e përbashkëta, të investimeve
të tërthorta, të drejtpërdrejta e tjerë. Të gjitha këto prezantojnë modalitete dhe teknika
përkatëse, të cilat duhet të dihen paraprakisht, të përkufizohen dhe të kenë përmbajtje me
vizione dobiprurëse.
Me këte nënkuptohet se duke filluar nga format dhe mundësitë më të thjeshta të
bashkëpunimit, deri tek ato më të ndërlikuarat, paraprakisht nevojiten informacione,
analiza dhe trajtime të nevojshme, modelime, për të pasur mundësi në vendimmarrje me
fakte e argumente mbështetëse, të qëndrueshme. Për të shitur jashtë vendit, duhet të dihet
se për cilin mjedis përgatiten ofertat, sa mund të jenë konkurrente në arenën e
konkurrencës, sa mund të jenë të pranueshme dhe të dobishme për konsumatorin, çfarë
shkalle profiti kanë për vet kompaninë. Maten mundësitë që i ka ndërmarrja për t’iu qasur
dhe arritur këtyre objektivave. Tërë ky kompleks i punëve bëhet me hulumtime
sistematike, të organizuara dhe të manaxhuara përgjithësisht mirë.
Përcaktimi i orientimeve, i përkufizimit të portfoliove prodhuese, i shërbimeve, i
identifikimit të tregjeve dhe i kërkesave, matja e mundësive dhe e forcës së konkurrencës,
nuk mund të bëhen rastësisht, por me aksione dhe aktivitete të manaxhuara
profesionalisht e shkencërisht. Nëpër mjedise të ndryshme ekzistojnë të panjohura më të
shumta se sa në tregun vendor. Prandaj, ato duhet zbuluar, analizuar, për t’i vënë në
interaksion mundësitë që i ka ndërmarrja për t’i bërë ballë konkurrencës në tregjet e huaja
të synuara. Anipse në aspektin global mund të thuhet se ekziston vetëm një treg, nga fakti
se secili syresh kanë elemente të përbashkëta, megjithatë, kushtet tjera që kushtëzojnë
mjedise të ndara jo vetëm fizikisht, por edhe juridikisht, me kulturë, me nivel të
zhvillimit ekonomik e me tipare tjera, në rrjetën “enigmatike” duhet depërtuar për t’i
sqaruar konfiguracionet e të gjitha elementeve që janë të pranishme nëpër mjediset
përkatëse.
2. Nocioni i marketingut ndërkombëtar
Ndërmarrjet janë të detyruara të orientohen për në tregjet e huaja, për t’i plasuar
produktet dhe shërbimet, ose për të realizuar aranzhmane dhe projekte të ndryshme të
bashkëpunimit. Marketingu ndërkombëtar, në cilësinë e një shkence bashkëkohore,
paraprinë në hapjen e dyerve në tregjet anekënd botës.
Marketingu ndërkombëtar është kopjim besnik i marketingut vendor (nacional),
me përmbajtje dhe prerogativa, por me një dallim të madh se koncepti, procesi, filozofia
e përgjithshme e tij ballafaqohet me mjedise të ndryshme që ndryshojnë në mes veti. Për
të qenë i suksesshëm shtrohet nevoja e gjurmimit adekuat e secilit mjedis të synuar veç e
veç, për të penetruar me sukses në tregjet që janë objektiv i ndërmarrjes.
2
Marketingu ndërkombëtar, njësoj sikurse edhe marketingu vendor, pikësynim dhe
shënjestër e ka konsumatorin. Dallimi gjendet në faktin se konsumatorët, blerësit, klinetët
shtrihen dhe janë të dispersuar në vende të ndryshme, anekënd globit tokësor. Natyrisht
ata janë të zhvilluar me disa specifika, që nuk janë të njëjta çdo kund, si refleksion i
kulturave kombëtare, ose e subkulturave, i kulturës globale, i kushteve të jetesës dhe të
influencuar nga shumë faktorë. Marketingu ndërkombëtar zhvillimin e aktiviteteve të
veta e përqëndron të konsumatori i huaj, me qëllim të caktuar, sepse duke e identifikuar
ate, duke i përgatitur dhe ofruar produkte dhe shërbime që i pranojnë dhe i konvenojnë, e
josh, e përvetëson, e bënë lojal dhe në këtë proces të tërësishëm shitet malli, inkasohet
(arkëtohet) paraja dhe kështu firma i realizon objektivat e veta nëpërmjet fitimit (profitit).
Prej që ka filluar këmbimi tregtar në mes fiseve, popujve, madje shteteve,
shfaqjet e elementeve të marketingut ndërkombëtar dalin në skenë. Mirëpo, në
plotëkuptimin shkencor, marketingu ndërkombëtar formësohet dhe merr forcën
implementuese në tridhjetëvjetshin e fundit të shekullit XX. Në aspektin teorik, si dhe në
atë praktik zgjerimet bëhen të bujshme, derisa arrihet ndjenja se pa këtë disiplinë
shkencore nuk mund të përparohet dhe të zhvillohet biznesi ndërkombëtar.
Ndërmarrjet e mëdha shumëkombëshe, por edhe ato të mesmet dhe të voglat në
mënyrë imediate e ndiejnë nevojën për aplikimin e marketingut ndërkombëtar, si një
filozofi vepruese me orientime në tregjet e huaja. Dita me ditë shtohen varshmëritë, siç
shtohen edhe nevojat për marketingun ndërkombëtar. Në këtë drejtim, autorë të ndryshëm
orvaten të disenjojnë definicione sa më të sakta për kuptimin e marketingut
ndërkombëtar. Të kuptuarit mirë të nocionit të marketingut ndërkombëtar, është i lidhur
fillimisht me njohjen e strukturës dhe të strategjive të marketingut vendor.
Definicionet mund të gjurmohen që nga vitet e ‘70 të shek. XX e këtej, pasi që më
parë as që ishte përfshirë në thesarin e fjalorit ekonomik terminologjia e marketingut
ndërkombëtar. Fillimisht dhe vrullshëm trajtimet e definicioneve prezantohen në SHBA.
Bie fjala, Hess & Cateora marketingun ndërkombëtar e definojnë “aktivitet biznesor, i cili
rrjedhat e mallrave dhe të shërbimeve i orienton drejt konsumatorëve në një ose në më
tepër vende”(1, fq.4).
Autorët Miracle & Albaum (2, fq.5) në marketingun ndërkombëtar i vështrojnë dy
çështje: “veprimtaritë e marketingut për produktet që plasohen jashtë kufijve të shtetit, si
dhe aktivitetet e marketingut të firmës e cila prodhon dhe produktet i shet nëpër shtetet
tjera.”
Sipas këtij klasifikimi përfshihen aktivitetet e brendshme të firmës për
koordinimin e elementeve të marketingut miks, madje edhe aktivitetet që kanë të bëjnë
me kërkimet e nevojshme nëpër tregjet e huaja të synuara.
Terpstra, me rastin e bërjës së definicionit të marketingut ndërkombëtar, synon
kah marketingu global. Ai thotë (3, fq. 5): “Marketingu ndërkombëtar identifikon nevojat
e konsumatorëve në tërë botën dhe përmbushjën e këtyre nevojave dhe të kërkesave më
mirë se konkurrenca, qoftë e vendit apo ndërkombëtare.”
Edhe Kigen (Keegan) marketingun ndërkombëtar e identifikon si marketing
global, duke theksuar se: “Marketingu global paraqet proces të orientimit të resurseve dhe
të objektivave të kompanisë në mundësitë e tregut global (botëror)” (4, fq.1).
Vezjak është i mendimit se “Marketingu ndërkombëtar paraqet nocion të
tërësishëm për koncipimin dhe këmbimin ndërkombëtar të mallit, të shërbimeve, të
teknologjive, të diturive, të ideve dhe të kapitalit (mjeteve financiare)” (6, fq. 59). Me
rastin e definimit ai i klasifikon pesë qasje të mundshme analitike: lëndore, konceptuale,
3
sistemore, procesore dhe zhvillimore. Përafërsisht ngjashëm një autor amerikan Kramer,
specifikat e marketingut ndërkombëtar i shpjegon si të lidhura me (6, f. 16): 1. pavarësinë
e vendeve, 2. rregullimin e monedhës kombëtare, 3. juriduksionin kombëtar, 4. politikën
ekonomike kombëtare dhe, 5. dallimet në gjuhë, në doke, në norma shoqërore.
Rakita plason këtë definicion (7, fq. 5): “Marketingu ndërkombëtar orientimet i ka
kah tregu dhe koordinimin e aktiviteteve të biznesit, me qëllim të internacionalizimit me
sukses të subjekteve ekonomike dhe inkorporimin (adaptimin) adekuat të tyre në mjedisin
e huaj.” Në këtë definicion përfshihen katër elemente karakteristike (6, f. 5):
1. Orientimi kah tregu (qasje preventive dhe informative);
2. Kordinimi i aktiviteteve të biznesit (4P – spektri aksional dhe kreativ);
3. Internacionalizimi i suksesshëm i organizatave (objekteve) ekonomike;
4. Inkorporimi (adaptimi) në mjedisin ndërkombëtar.
Majaro (Maxharo) (7, f. 13) konstaton se “Marketingu ndërkombëtar dhe
internacionalizimi nuk janë vetëm të ndërlidhur, por edhe të ndërvarur. Internacionalizimi
shfaqet si strategji e veçantë e ndërmarrjes (psh. specializimi, difersifikimi e tjerë), ndërsa
marketingu, vërtetë, e arsyeton këtë strategji”.
Autorët Czinkota, MR & Ronkainen, IA kanë përkufizuar këtë definicion (8, f. 4):
“Shkurtimisht, Marketingu Ndërkombëtar përkujdeset për planifikimin dhe ekzekutimin e
transakcioneve përtej kufijve nacional për t’i përmbushur qëllimet e individëve dhe të
organizatave”.
Marketingu ndërkombëtar është kompleks i aktiviteteve që kanë të bëjnë me
manaxhimin e transakcioneve në relacione ndërkombëtare, me jetësimin dhe
stimulimin e formave të ndryshme të bashkëpunimit në mes firmave të vendeve të
ndryshme, për të përmbushur nevojat e klientëve (individëve dhe të organizatave),
si dhe të vet ndërmarrjeve që janë të orientuara për në tregje të huaja.
Këto definicione dhe shumë të tjera që janë të njohura në literaturën e marketingut
ndërkombëtar, mund ta kenë mbështetjën në katër elemente dhe qasje, siç janë (6, f. 4):
- Specifikat e mjedisit të huaj (qasja invajermentale);
- Specifikat e manaxhimit të aktiviteteve të marketingut (qasja funksionale);
- Veçoritë e internacionalizimit të biznesit (qasja strategjike) dhe,
- Rëndësia e përgjithshme e fenomenit të globalizimit (qasja e globalizimit).
Marketingu ndërkombëtar është tërësi e aktiviteteve me domethënie shumë më të
gjerë se sa marketingu vendor. Do të thotë se marketingu ndërkombëtar ka qasje të tregut
në përmasa ndërkombëtare.
Objektiv dhe mision i përgjithshëm i marketingut ndërkombëtar është “krijimi i
vlerave për të gjithë pjesëmarrësit në treg”, në veçanti përmbushja e kërkesave të
konsumatorëve.
Marketingu ndërkombëtar ka karakter preventiv, orientues dhe strategjik.
Karakteri preventiv i marketingut ndërkombëtar ka të bëjë me parandalimin e
gjërave të padëshirueshme të bizneseve jashtë. Kjo mund të arrihet në saje të kërkimeve
dhe të informacioneve, me çka ridefinohen çështjet, që të mos ndodhin përballje në
pengesa të mundshme. Po ashtu, është e mundur të bëhen përllogaritje paraprake lidhur
me ndikimet negative të situatave turbulente. Në këtë rast nuk duhet kuptuar se
marketingu ndërkombëtar i zgjedh problemet në tërësi, mirëpo, është e rëndësishme se
sugjeron dhe i shkoqit disa elemente më heret, në mënyrë preventive.
Karakteri orientues mundëson përcaktimet e firmës për penetrime në tregje të
huaja, me vizione për ekspansion dhe mbetje më të gjatë në tregjet e synuara. Kërkimet e
4
marketingut paraprijnë në marrjen e vendimeve se çfarë orientimesh duhet të këtë
ndërmarrja, prej atij etnocentrik deri në atë gjeocentrik, si dhe çfarë asortimenti të ketë
dhe për cilat tregje të prodhohen produktet dhe shërbimet.
Karakteri strategjik i marketingut ndërkombëtar mbështetjen e ka në strategjitë
dhe taktikat e zgjedhura, me të cilat strukturohet planifikimi strategjik për periudha
afatmesme dhe afatgjata të zhvillimit të ndërmarrjes, internacionalizimit të biznesit dhe
ndërtimit të imixheve të shquara të markave të produkteve dhe të ndërmarrjeve.
3. Tipologjia e marketingut ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar gjenezën e ka të Bazat e marketingut. AMA (American

Marketing Association – Asociacioni Amerikan i Marketingut) për marketingun ka
përvetësuar këtë definicion (9, f.7; cituar nga Akhter): “Marketingu është proces i
planifikimit dhe implementimit të krijimit të ideve, të produkteve dhe të shërbimeve,
caktimin e çmimeve të tyre, të promocionit dhe të distribucionit, me qëllim të ekzekutimit
të këmbimit, me çka përmbushën qëllimet e individëve dhe të organizatave”.
Definicioni i formuluar: “Marketingu është tërësi e aktiviteteve, me të cilat
prodhimi optimalizohet për përmbushjen e nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve,
ngase tregu me mekanizmat e tij sugjeron për mënyrën e prodhimit, asortimentin,
shpërndarjen, çmimin, porositë dhe sjelljet e konsumatorëve (të individëve, të
organiztave, të shoqërisë)” është më gjithpërfshirës (10, f.7).
Këto përkufizime strukturale të marketingut, si dhe definicionet tjera, të cilat
ndryshojnë me pak elemente, paraqesin bazamentin edhe të marketingut ndërkombëtar.
”Marketingu ndërkombëtar duhet të vështrohet si pjesë e marketingut të tërësishëm, por
që ka aspekt ndërkombëtar”.(6, f.3).
Marketingu ndërkombëtar bazohet në qasje të planifikimit, që do të thotë se sipas
kësaj doktrine nuk priten dhe nuk janë të rëndësishme vetëm veprimet e tregut, por edhe
veprimet e marketingut në treg, qoftë edhe në mënyrën pasive. Marketingu në përgjithësi,
pra, edhe marketingu ndërkombëtar ka tendencë të arritjes së sukseseve në treg.
Tregu dhe ligjet e tregut kanë domethënie universale. Po ashtu, teoria, koncepti
dhe metodologjia e marketingut trajtohen në mënyrë unike, me çka nënkuptohet se
mësohen, studjohen dhe avancohen në mënyrë unike.
Marketingu ndërkombëtar, ndonëse ka domethënie universale, është i orientuar në
treg, megjithate nuk mund të aplikohet si një reçetë në të gjitha vendet njësoj. Për këtë
arsye është e nevojshme që të bëhet studim i veçantë i marketingut ndërkombëtar, me
qëllim të përshtatjes së specifikave, të karakteristikave të një e të më shumë vendeve.
Marketingu ndërkombëtar konsiderohet lëm i veçantë nga shkaku i realiteteve politike,
institucionale dhe të tregjeve në botë. Ndikim në vete kanë sovraniteti dhe pavarësia e
shteteve, të cilat ndërtojnë ambient të veçantë, me infrastrukturë ligjore, nivel të
zhvillimit ekonomik, me sistem politik, sistem socio-kulturor e tjerë.
Lëndë e marketingut ndërkombëtar janë të gjitha aktivitetet e marketingut që kanë
ndonjë efekt dhe pasojë ndërkombëtare dhe ndërshtetërore (qofshin pozitive apo
negative).
Sikurse është rasti të marketingu bazik, edhe të marketingu ndërkombëtar,
përvetësimi dhe niveli aplikativ është arritur më shpejt në rajonet anglofolëse. Në viset
tjera depërton më ngadalë, por me qasje që të penetrojë në të gjitha kompanitë e çfarëdo
5
madhësie qofshin. Sipas Warren J. Keegan (11, f. 3) hidhen poshtë spekulimet dhe
skepticizmat për implementimin e marketingut ndërkombëtar (natyrisht edhe të
marketingut vendor) në ekonomitë e pazhvilluara dhe në ndërmarrjet e vogla. Ai thotë:
“se madhësia nuk është parakusht për strategji globale. Faktor determinues nuk është
madhësia e ndërmarrjes, por strategjia e saj... Çdo ndërmarrje që është e përgatitur në
realizimin e vlerave për konsumatorë dhe për arritjen e përparësive të konkurrencës vis-a-
vis kompanive më të mira në botë, ka bërë hap vendimtar në drejtim të bërjes kompani
globale ose transnacionale.”
Kur bëhet fjalë për marketingun ndërkombëtar, duhet vënë në pah se ekzistojnë
terme të ndryshme, sipas fushave përcaktuese. Nga klasifikimet e tilla mund të veçohen
tipet e marketingut ndërkombëtar, si degëzime që i mbulojnë fushat përkatëse. Me
tipologjinë e marketingut ndërkombëtar nënkuptohet spektri i përbërë nga llojet e
marketingut të involvuar nëpër aktivitete të caktuara në tregjet e huaja. Nga ky
përkufizim bëhet edhe tipizimi i marketingut ndërkombëtar në: marketingun eksportues,
marketingun importues, marketingun e tregtisë së jashtme, marketingu shumëkombësh,
marketingun supernacional, marketingun botëror ose global e tjerë.
Pa marrë parasysh për cilin tip të marketingut është fjala, duhet kuptuar se
marketingu ndërkombëtar ka domethënien e koncepteve të sistemeve të bizneseve, me të
cilët realizohen parimet e prodhimit të destinuar për treg, me qëllim të përmbushjes së
nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve.
Nëpërmjet marketingut ndërkombëtar synohet maksimizimi i profitit, mundësisht
edhe në afate sa më të gjata kohore. Maksimizimi i profitit, natyrisht, arrihet në saje të
përmbushjes së kërkesave të konsumatorëve dhe të shfrytëzuesve të produkteve dhe të
shërbimeve, si dhe realizimit të profitit të vet ndërmarrjes. Realizimi i përmbushjes së
kërkesave të konsumatorëve, njëkohësisht është edhe sendertim i kërkesave të veta,
d.m.th. përmbushje e objektivave të parashtruara të ndërmarrjes.
Marketingu ndërkombëtar është nocion i tërësishëm që përfshin të gjitha
transakcionet e këmbimit, si dhe të aktiviteteve tjera kërkimore, të bashkëpunimit dhe të
bashkëveprimit. Pra, është një kuptim i gjerë dhe përfshinë koncepte të ndryshme të
aktiviteteve. Varësisht nga llojet e aktiviteteve, ndryshojnë edhe konceptet, sepse janë të
lidhura me specifikat përkatëse. Në suazat e marketingut ndërkombëtar dallohen disa
fusha, që karakterizohen me veçoritë e tyre në kuptim të ngushtë.
Janë të njohura fushat e marketingut eksportues, të marketingut importues, të
marketingut superkombëtar, të marketingut transnacional dhe të marketingut global. Këto
degëzime të marketingut janë të ndërlidhura me orientimet e ndërmarrjes, të cilat biznesin
e mbështesin në parimin policentrik, regjiocentrik dhe gjeocentrik (10, f. 361-370).
Marketingu eksportues (12, f. 38) është tip i shquar dhe mjaft i përhapur. Shumë
ndërmarrje e zhvillojnë këtë koncept, nga shkaku se kanë për qëllim të tejkalojnë suazat e
tregut vendor dhe me produktet dhe shërbimet e veta të depërtojnë në tregje të huaja.
Marketingu vendor ndryshe quhet marketingu njënacional. Marketingu
njënacional përfshihet në një ekonomi kombëtare dhe është shumë i rëndësishëm, mirëpo
kur zgjerohet në hapësira më të gjëra dhe merr karakter ndërkombëtar, rëndësia shtohet
edhe më tepër. Marketingu ndërkombëtar mund të shtrihet me aktivitetet e veta në një
apo në më shumë vende.
Marketingu transnacional ka për qëllim internacionalizimin e kapitalit,
programin e prodhimit nëpër ndërmarrje ose nëpër reparte të ndërtuara në botën e
jashtme.
6
Marketingun transnacional e zbatojnë kompanitë transnacionale, të cilat
kapacitetet e prodhimit i ndërtojnë nëpër vende të ndryshme, duke u mbështetur në
informacione të aktiviteteve të marketingut, të grumbulluara në forma të ndryshme,
përkatësisht të sistemit të informacioneve të marketingut ndërkombëtar. Në këtë mënyrë
arrihet deri të internacionalizimi i këmbimit, si nga aspekti i furnizimit, po ashtu, edhe
nga aspekti i plasimit dhe i shitjes globale.
Nga këto tipe të marketingut, të cilët me aktivitetet e veta mbulojnë fusha të
caktuara, mund të konkludohet se pothuaj nuk ka ndërmarrje që së paku me diçka nuk
është e involvuar në rrjedhat e marketingut ndërkombëtar. Nëpërmjet marketingut
importues realizohen transferet e teknologjive nga vendet e zhvilluara në ato të
pazhvilluara, bëhet furnizimi me lëndë të parë, e me know how, me liçenca e tjerë.
D.m.th. edhe të kompanitë me orientim etnocentrik është i pranishëm dhe funksionon
marketingu ndërkombëtar.
Marketingu ndërkombëtar zbatim të denjë gjen të korporatat multinacionale
Kompaanitë transnacionale dhe multinacionale kanë gjëra të përbashkëta përmbajtësore,
anipse në konceptet biznesore kanë dallime në mes veti.
Në kuptim më të gjerë në suaza të marketingut ndërkombëtar, është i njohur edhe
marketingu kosmopolit, në kërkimet e të cilit bëhen përpjekje të zgjidhen probleme në
kuptim të gjerë.
4. Parakushtet për implementimin e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje
Krahsa nevojës për ekonomi të hapur, shtrohet nevoja për mundësinë e gjetjes së
koncepteve, të instrumenteve edhe për implementimin e marketingut ndërkombëtar.
Tashmë ekspertët dhe shkencëtarët e marketingut janë të një mendje se marketingu, pra,
edhe marketingu ndërkombëtar duhet të ketë vendin dhe rolin e vet në të gjitha
ndërmarrjet, pa marrë parasysh madhësinë, afirmimin dhe imixhin e tyre.
Përveç një prezantimi të tillë, realisht implementimi i marketingut ndërkombëtar
në ndërmarrje mund të jetë më i suksesshëm nëse krijohen disa parakushte, që janë të
karakterit sistemor në nivel të vendit, të rajonit e tjerë. Ndër parakushtet më të shquara,
nga të cilat paraprihet mundësia për implementim të marketingut ndërkombëtar në
ndërmarrje, mund të radhiten këta faktorë: ekonomia e tregut, dinamika e zhvillimit,
përparësitë komparative, struktura ekonomike, dominimi me marka të produkteve
dhe me reputacionin e kompanive, shkalla e aftësive dhe orientimeve për integrime.
Përveç këtyre mund të përfshihen edhe faktorë të tjerë, të cilët me zhvillimin e ekonomisë
globale janë duke e humbur rëndësinë e tyre. Në këta faktorë të dorës së dytë bëjnë pjesë:
largësia fizike, participimet e eksporteve dhe të importeve në GDP, gama e
produkteve, llojet e veprimtarive e kështu me radhë.
Ekonomia e tregut karakterizohet me treg të lirë dhe pronësi private të kapitalit.
Kapitali privat shton motivet për shfrytëzim racional, për zgjidhje të programeve të
prodhimit e të shërbimeve që mund të radhiten krah me krah me konkurrencën, që sjellin
më shumë profite. Ndërmarrësia në kushtet e tilla bëhet më efikase dhe e qëndrueshme
falë konkurrencës së lirë në treg të lirë. Ekonomia e tregut ka mundësuar që në dekadat e
fundit të shënohet zhvillim i hovshëm, posaçërisht në suazat e ekonomive të zhvilluara,
ku vend të posaçëm me norma të larta të zhvillimit zënë tregtia botërore. Tregtia botërore,
përkundër barierave të pranishme, nëpërmjet reformimeve, integrimeve, implementimit të
7
marketingut ndërkombëtar, arrin sukses të pamohueshëm në krahasim me prodhimin. Në
tregti shenohen trende më të shpejtuara në krahasim me prodhimin.
12
10
8
Përqindja e
shtimit 6
4
2
0
1992 1994 1996 1998 2000 2003
Vitet
Prodhimi Tregtia
Burimi: IMF, 2003. http:://www.imf.org (grafikon i konstruktuar nga të dhënat e burimit)
Në mjediset ku dinamika e zhvillimit është më e theksuar, ndikimet e ndërsjella

të zhvillimit të ndërmarrjeve dhe të ekonomive në përgjithësi të vendve përkatëse, si dhe
të shkallës më të lartë të aplikimit të marketingut ndërkombëtar, janë gjithnjë e më të
mëdha. Stafet e ekspertëve dhe manaxherët liderë mburrjen për suksese e mbështesin
edhe në implementimin e marketingut ndërkombëtar nëpër ndërmarrjet e tyre. Norma e
shtimit në prodhim është e pranishme, dukshëm e lartë dhe e qëndrueshme. Outputet
paraqesin potencial të rëndësishëm.
Ndodh që disa shtete që janë të vogla, por të zhvilluara ekonomikisht, nga vlerat e
prodhuara krijojnë mundësi për plasim më të hovshëm nëpër tregjet e huaja, se sa për të
blerë nga ato tregje, ose të tjerat. P sh. Belgjika, Holanda e tjerë kanë bilance pozitive, me
mbizotërim të eksporteve kundrejt importeve. Të këto shtete eksportet vjetore kalojnë 50
përqindëshin në krahasim me transakcionet e përgjithshme. Ndërkaq, në disa shtete, që
janë potencial dhe fuqi lidere e ekonomisë botërore, siç janë SHBA, participimi i
eksporteve në tregtimin e tërësishëm është më i vogël. Po ashtu, shtete të mëdha, por që
janë të pazhvilluara sa duhet, si bie fjala India, Pakistani e tjerë, nuk kanë raporte të
volitshme në mes eksporteve dhe të importeve. Natyrisht, përkundër këtyre
kontradiktave, marketingu ndërkombëtar ka rol dhe rëndësi të veçantë për implementim
në të gjitha kompanitë.
Struktura ekonomike determinon zhvillimin ekonomik të një vendi.

Njëkohësisht, është ky një tregues relevant që prezanton kushtet dhe parakushtet për
zbatim të mirëfilltë të marketingut ndërkombëtar nëpër ndërmarrje. Në strukturat e
8
zhvilluara ekonomike mbizotërojnë veprimtaritë e sektorëve propullzivë, në veçanti
veprimtaritë shërbyese, por duke qenë të zhvilluar edhe sektorët tjerë në lëmin e
prodhimit industrial, në bujqësi, në agrobiznese, në operativën ndërtimore e tjerë. Vendet
që kanë struktura ekonomike të zhvilluara, zotërojnë me buxhete më të shquara, si një
prej parakushteve për mundësinë e implementimit të suksesshëm të marketingut
ndërkombëtar nëpër ndërmarrje.
Vendet e pazhvilluara ekonomikisht, përkatësisht ndërmarrjet që i përbëjnë këto
ekonomi, kur nuk janë të zhvilluara, hasin në probleme të natyrës materiale dhe të
mungesës së diturisë. Prandaj, shtrohet problemi mjaft serioz rreth krijimit të buxheteve,
gjetjes së burimeve financiare, si dhe të burimeve të diturive, të shkencës. Praktika tregon
se për t’u zhvilluar dhe për të dal nga situatat e pavolitshme, marketingu ndërkombëtar
është shtytës dhe një lloj stimuluesi i zhvillimit të ndërmarrjeve dhe të ekonomive në
përgjithësi.
Përparësitë komparative janë një prej parakushteve për bashkëpunim dhe, së
këndejmi, për implementimin e filozofisë dhe të teknikave të marketingut ndërkombëtar.
Teoritë e avantazheve absolute, sipas A. Smith, mbështetjet mbi krahasimin e
avantazheve absolute (jo relative) që maten me produktivitetin e punës; po ashtu, teoria e
avantazheve si rrjedhojë e kostove të krahasuara, e përpunuar nga D. Rikardo, mbron
tezen e këmbimeve të lira. Demonstrohen faktet për ndarjen ndërkombëtare të punës, si
dhe të specializimeve, fenomene që janë të dobishme për secilin komb. Këto janë
parakushte për aplikimin e marketingut ndërkombëtar, siç është vet marketingu
ndërkombëtar një paraprijës për drejtimin e burimeve, të këmbimeve ndërkombëtare, të
cilat ndikojnë në rriten e prodhimit botëror dhe të konsumit në përgjithësi.
Imixhi i ndërmarrjeve dhe i markave të produkteve në treg, paraqesin forcë
nxitëse për veprimet e marketingut ndëkombëtar, ndonëse marketingu ndërkombëtar ka
pasur ndikim të drejtpërdrejt e të tërthortë për shënimin e prestigjit të tyre. Afirmimi i
markave janë një lloj stimulimi për aktivitetet e marketingut ndërkombëtar, duke hap
mundësi për penetrime nëpër mjedise të ndryshme, ose për mbetje sa më gjatë nëpër
tregjet ku kanë depërtuar ndërmarrjet.
Shkalla e aftësive për integrime në fakt përmban të arriturat e reputacionin e
ndërmarrjeve. Sa më të njohura që janë, aq më tepër shtohet interesimi që të përfshihen
në rrjedhat e integrimeve. Integrimet bëhen me qëllim të krijimit të potencialeve më të
fuqishme, madje të krijimit të një lloj monopolizimi, për t’iu zmbrapsur konkurrencës. Në
kushtet e tanishme integrimet në botë kanë arritur në më se 50%, si një synim që të
intensifikohen edhe më tepër. Integrimet janë të karakterit të degëve industriale, të
institucioneve të tregtisë, të rajonit e në forma tjera. Meqenëse në to unifikohen në masë
të madhe dispozitat ligjore, për marketingun ndërkombëtar krijohet hapësirë më
depërtuese dhe funksionale.
Participimi i eksportit në GDP e ka të zvetnuar rolin si një faktor paraprak të
fuqishëm për implementimin e marketingut. Disa shtete janë të zhvilluara, kanë
Produktin Vendor Bruto tejet të lartë, mirëpo pa pjesëmarrje të dukshme të vlerave të
eksporteve në te. Relativizimet gjithnjë bëhen më të dukshme.
Gama e produkteve, programet e prodhimit nëpër ndërmarrje, poqëse kanë
fleksibilitet më të madh, sipas sjelljes së konsumatorëve, ndryshimeve të variableve të
kontrolluara dhe të atyreve të pakontrolluara, janë një lloj premise në rrafshin e
implementimit më të gjithanshëm të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje. Edhe
produktet me renome dhe imixh të shquar në treg janë të rrezikuara nga konkurrenca, e
9
cila mund të shfaqet me produkte të reja, të cilat pranohen nga konsumatorët. Për këtë
arsye është e nevojshme që ndërmarrjet me orientim nga tregjet e huaja të kenë
gatishmëri për ndryshime, modifikime, në mënyrë që të mos gjunjëzohen para
konkurrencës, e cila është në levizje dhe me karakteristika të ashpërsisë, si dhe të
paparashikimeve.
Sublimim i gjithë kësaj është se pa marrë parsysh prezencën e kushteve dhe të
parakushteve, marketingu ndërkombëtar duhet të gjejë mundësi optimale për aplikim në
ndërmarrjet e çfarëdo lloji. Natyrisht, është e pamundur që secila ndërmarrje, për shkak të
limiteve në resurse, në përvojë të ketë mundësi të njëjtë për implementimin e marketingut
ndërkombëtar. Ndërmarrjet e mëdha, me karakter multinacional dhe transnacional
paraqesin sistem ndikues edhe në politikë nëpër mjediset e caktuara Edhe në suazat e
marketingut ndërkombëtar përmban një nënsistem tepër funksional dhe veprues. Si të tilla
veprojnë me sukses në dy kahe: në drejtimin pasiv, për t’iu përshtatur rrethanave të
mjedisit, si dhe në atë aktiv kanë edhe rol veprues aktiv, për të krijuar ndikim nëpër
hapësirat ku vepron dhe penetron me programet e veta, përkatësisht me ofertat e begata
dhe konkurruese.
Në tërë botën, në të gjtha shtetet, ekzistojnë edhe ndërmarrje të vogla dhe të
mesme, të cilat janë shumë të dobishme për zhvillimin ekonomik, për punësim, për
eksport, për manaxhim të marketingut. Bie fjala, në Gjermani, deri në 50% të eksporteve
realizohet nga ndërmarrjet të cilat kanë të punësuar deri në 20 punëtorë.
Me këtë nënkuptohet, se në çdo mjedis, madje edhe në vendet më të pazhvilluara,
marketingu ndërkombëtar e ka rolin dhe vendin e vet. Është kjo një domosdoshmëri që të
kuptohet drejt, ngase koncepti, procesi i marketingut ndërkombëtar është aplikativ, i
patjetërsueshëm në ndërmarrjet dhe ekonomitë bashkëkohore, të cilat edhe po deshën nuk
kanë mundësi t’i shmangen proceseve të globalizimit.
5. Diferencat në mes marketingut vendor dhe marketingut ndërkombëtar
Nëse vështrohen konceptet, metodat teknikat, qasjet, përmbajtjet, filozofitë, parimet, këto
të gjitha në parim janë të njëjta dhe e karakterizojnë tërësinë e disiplinës së marketingut.
Nga ky aspekt marketingu ndërkombëtar duhet kuptuar në kontekst të marketingut
nacional. Marketingu ndërkombëtar dhe marketingu vendor nuk kanë dallime në
aktivitete, në strukturë, në kornizën e konstruktit të tij. Një numër i ekspertëve dhe
shkencëtarëve konsiderojnë se fjala është për një disiplinë të njëjtë.
Natyrisht, marketingu ndërkombëtar është një degëzim, me shtrirje më të gjëra në
relacione ndërkombëtare. Në vete përmban specifika dhe dimensione të veçanta, të cilat
dallojnë nga marketingu vendor, si pasojë e faktorëve të pranishëm dhe veprues nëpër
mjediset e ndryshme nëpër botë. Sikur të mos ekzistonin shtetet, me sovranitetin e vet,
nuk do të ekzistonte as marketingu ndërkombëtar. Kramer (13, f. 129) ka thënë: “Po të
mos ekzistonin shtetet nacionale bashkëkohore, nuk do të ishte as nevoja për ndarjen e
marketingut ndërkombëtar në subdisiplinë të veçantë”. Do të ishte vetëm marketingu
nacional, i cili kontributin e vet e jep në tërë ekonominë e rruzullit tokësor. Nga vet fakti
se bota është e organizuar me shtete të tipeve e të atributeve që dallojnë në mes veti, edhe
marketingu ndërkombëtar posedon karakteristika që iu përshtaten mjediseve përkatëse.
10
Ekzistopjnë dimensione ndërkombëtare dhe politike në marketingun
ndërkombëtar. Në aspektin e diferencimit dhe të teorive të marketingut vendor dhe të
marketingut ndërkombëtar veçohen katër fusha, të përbëra nga karakteristika të
ndryshme. Këto karakteristika mund të veçohen si më poshtë (6, f. 20):
• mënyra e harmonizimit të raporteve në mes ofertës dhe të kërkesës,
• ndërlikueshmëria e mjedisit ndërkombëtar të biznesit,
• problemi i finalizimit dhe realizimit të programit të marketingut,
• veçoritë e instrumeneteve të teknikave dhe të formave të biznesit ndërkombëtar.
Faqe 20, 21, 22 të B. Rakita, 2 foto.
Për t’i kuptuar më mirë dallimet ndërmjet marketingut vendor dhe marketingut
ndërkombëtar, i vejmë në pah karakteristikat, dimensionet dhe specifikat që mbizotërojnë
në marketingun ndërkombëtar. Këto veçori mund të klasifikohen sipas këtyre tërësive (9,
f. 10):
- Mjedisi ndërkombëtar,
- Metodat dhe teknikat e veçanta,
- Përdorimet e ndryshme të aktiviteteve,
- Konkurrenca ndërkombëtare,
- Diferencat në mes tregjeve të huaja,
- Koordinimi i planeve të marketingut në të gjitha tregjet e huaja.
Mjedisi ndërkombëtar përbëhet nga forca, dimensione dhe determinante të
ndryshme, të cilat dallohen nga mjedisi vendor. Është fjala për variablet e pakontrolluara,
siç janë nivel i zhvillimit ekonomik, mënyra e jetesës, subkulturat, ligjet, gjuhët, tradita,
kushtet klimatike e tjerë. Ndonjëra syrësh, ose disa së bashku e vështirësojnë punën dhe
aksionet e biznesit dhe për ndërmarrjen e orientuar në tregjet e huaja risku është më i
madh në krahasim me tregun vendor. Në rrethana të tilla, analizat, hulumtimet bëhen më
të ndërlikuara, më të shtrenjta dhe mund të ndodh që afatet kohore të zgjaten më tepër se
ç’është e nevojshme. Në këtë mënyrë planet e veprimit dhe të aktiviteteve të marketingut
duhet të kenë mbështetje rigoroze në faktorët që e përbëjnë dhe kanë ndikim në mjedisin
konkret.
Metodat dhe teknikat e veçanta ndryshojnë prej një tregu në tjetrin. Me këte
nënkuptohet se proceset për hyrje në tregjet e huaja kanë ecuri që mundësojnë zgjidhjen e
tregut të synuar. Po ashtu, strategjitë dhe taktikat duhet të jenë të përshtatshme për tregun
e zgjedhur. Ato janë të lidhura me objektivat e përcaktuara, duke bërë përpjekje që
shkalla e rrezikut në çdo pikëpamje, në refleksionet e valutave të vendeve përkatëse të
kenë pasoja sa më të vogla. Teknikat dhe metodat, përkundër gjërave të përbashkëta, në
vehte përmbajnë dozë të caktuar të qasjeve dhe të specifikave, të cilat ndryshojnë si në
përmbajtje, ashtu edhe në veprime, sepse janë më të koklavitura se sa në marketingun
vendor.
Përdorimet e ndryshme të aktiviteteve të marketingut dallohen në tregjet e
huaja, me qëllim të përshtatjes dhe të funksionimit të metodave dhe të qasjeve, si synime
për hyrje dhe mbetje më gjatë në tregjet e huaja.
Konkurrenca ndërkombëtare është shumë më e theksuar për nga ashpërsia dhe
gjerësia se sa në tregun vendor. Është e qartë se konkurrenca vepron edhe nëpër tregjet
vendore, mirëpo, ato janë më të njohura dhe mund të ndiqen vijimisht, duke i vënë në
spikamë potencialet dhe përmbajtjet e tyre. Në tregjet e huaja nuk ka mbrojtje eventuale
11
nga shteti, nuk mund të zbatohen taktika të herë pas herëshme si në tregun vendor.
Marrëdhëniet me publikun janë plotësisht tjera, ngase duhet të kalojë kohë e të krijohen.
Njëkohësisht, ndërmarrjet vendore në tregun e caktuar nuk janë aq të mirëpritura kundrejt
firmave të huaja. Konkurrencën ndërkombëtare e përbën një spektër i gjerë i elementeve,
që në vete paraqesin befasi të paparishikuara, si dhe nxitje për t’iu bërë ballë kushteve të
tilla.
Diferencat në mes tregjeve të huaja përmbajnë veçori të diferencuara, si pasojë
e faktorëve ndikues nëpër mjediset ndërkombëtare. Çdo kund mund të gjendet diçka
specifike. Sjelljet e konsumatorëve janë të varura nga shumë variable, të kontrolluara dhe
të pakontrolluara. Shi për këtë, planet e aktiviteteve duhet t’i përmbajnë instrumentet e
kombinuara të marketingut miks në korelacion të gjendjeve që ekzistojnë nëpër tregjet
përkatëse. Për secilin treg, ku janë të pranishme diferencat në forma të caktuara, planet
duhet të jenë adekuate, që iu përgjigjen mjediseve konkrete, me qëllim që aktivitetet dhe
aksionet e marketingut të zbatohen me sukses.
Koordinimi i planeve të marketingut në të gjitha tregjet e huaja përmban
aktivitete të integrimeve, të veprimeve racionale dhe efektive. Faktikisht planet duhet të
jenë të harmonizuara dhe të koordinuara me tregjet e huaja, për të mos ndodh duplifikimi
i veprimeve, i aksioneve dhe i punëve, të cilat nuk përmbyllen me rezultate të pritura.
Në përgjithësi mund të kuptohet se parimet, proceset, konceptet e marketingut
nuk janë të diferencuara esencialisht, por ndryshimet ndodhin për shkak të adaptimit të
ofertave me kërkesat që fluktuojnë nëpër tregjet e huaja. Pa i njohur mirë karakteristikat e
marketingut vendor dhe bazën përmbajtësore të tij, është vështirë të arrihet njohja solide
dhe implementuese në marketingun ndërkombëtar. Diferencat duhet kuptuar, analizuar
dhe kornizuar sipas rolit që e kanë, me qëllim të planifikimit të qëndrueshëm dhe
realizimin e detyrave dhe të aksioneve të planit.
Autorë të ndryshëm i klasifikojnë diferencat në mes marketingut ndërkombëtar
dhe marketingut vendor me përkufizime të caktuara. Bie fjala, I. Doole & R. Lowe bëjnë
këtë renditje të dallimeve (14, f. 26):
1. Kulturat: shpeshë kanë ndryshime nëpër tregjet multikulturore;
2. Tregjet: të shtrirë dhe të vështruar si të plotë dhe nganjëherë të fragmentuar;
3. Faktet: vështirë arrihen dhe shpeshherë janë të shtrenjta;
4. Politikat: ndryshojnë në stabilitet – dhe së këndejmi rreziku politik bëhet një
variabël e rëndësishme;
5. Qeveritë: mund të jenë një influencë e fortë në rregullimin e ndërmarrësve të
importuesve dhe të bizneseve të huaja;
6. Ekonomitë: oshilimi i niveleve të zhvillimit dhe ndryshimi (varirimi) i
nganjëhershëm i valutave jo stabile;
7. Financat: shumë sisteme dalluese financiare dhe organizma rregullativ;
8. Aksionmbajtësit: komercial, vendor dhe në vendet nikoqire;
9. Bizneset: rregullat dalluese, të influencuara nga aspektet kulturore;
10. Kontrollet: vështirësitë për koordinim dhe kontroll të tregjeve.
Sipas autorëve të sipërcektur, marketingu ndërkombëtar është më i ndërlikuar për
shkak të ballafaqimeve me kultura nëpër mjedise të ndryshme, me nivele të zhvillimit
ekonomik, me vështirësi për grumbullimin e informacioneve (fakteve), me politikat,
koordinimit të funksioneve nëpër tregje e tjerë.
12
6. Dallimet në mes marketingut ndërkombëtar dhe tregtisë ndërkombëtare
Marketingu ndërkombëtar në disa parime dhe veprime është i njëjtë me tregtinë e

jashtme. Mirëpo, ndryshon prej saj, sepse përmban aktivitete dhe aksione më të gjera.
Derisa tregtia e jashtme merret me këmbimin e mallit tregtar, përkatësisht me realizimin e
eksportit dhe të importit, marketingu ndërkombëtar merret njësoj me këtë problem, por
edhe me aktivitete tjera të natyrës kërkimore dhe kombinatorike. Me këtë nënkuptohet se
ndërmarrja mund të ushtrojë veprimtaritë e marketingut, dhe të mos të realizojë
transakcione të këmbimit tregtar.
Bartës të aktiviteteve të tregtisë ndërkombëtare dhe të marketingut ndërkombëtar
janë ndërmarrjet. Objekt i tregtisë ndërkombëtare është eksporti i mallit, pra, i produkteve
dhe i shërbimeve, madje importi, shitblerjet, ose ndonjë aktivitet tjetër, siç është
komunikimi nëpërmjet formave të caktuara, prej të cilave veprimtari sendertohen të
ardhura dhe profit.
Informacionet për tregjet e huaja grumbullohen kryesisht nga ndërmjetësuesit,
ndërsa distribucioni është i natyrës konvencionale. Çmimet përshtaten sipas situatave dhe
interesave të palëve të interesuara. Marrja e vendimeve për vëllimet dhe strukturën e
mallit, për çmime, komunikim dhe promocion bëhet në mënyrë rutinore. Planifikimi nuk
është aq i plotë, kontinuel, sikurse edhe organizimi është i pazhvilluar sa duhet. Zhvillimi
i produktit rrallëherë vehet në epiqendër, kurse kontrolli mbetet i përqëndruar kryesisht
në mjetet financiare.
Mangësitë e shfaqura janë produkt i konvencionalitetit dhe përvojave, të cilat nuk
imponojnë trajtim të metodave më të avancuara dhe dobiprurëse. Kësisoji, bëhet e
kuptueshme se manaxhimi nuk është gjithëpërfshirës dhe nuk përmban aksione të
koordinuara, me efekte sinergjike.
Marketingu ndërkombëtar ushtron aktivitete më të gjera, që i tejkalojnë suazat e
tregtisë së jashtme. Burimet e informacioneve gjenden në SIM (Sistemin e
Informacioneve të Marketingut Ndërkombëtar), me shfrytëzimin e të cilëve bëhet kërkimi
i faktorëve të mjedisit. Kërkimet e tregut përcaktojnë objektivin dhe standardin e
marketingut. Këto aktivitete përfshihen në proceset e planifikimit të detajizuar. Zhvillimi
i politikës së produktit, duke përfshirë gamën e prodhimit, synimet e përcaktimit dhe të
zhvillimit të madhësisë së tij, nxitja e shitjes janë aktivitete qendrore. Këto artikulohen në
saje të kërkimeve të tregut dhe identifikimit të konsumatorëve, të kërkesave të tyre nëpër
tregje të ndryshme të botës. Distribucioni përmbanë politikë aktive, madje edhe
instrumenti i çmimit, për çka tentohet që sa më mirë të definohen, për të qenë të
pranueshme për konsumatorin. Komunikimi është veprimtari aktive, e përbërë nga
propaganda aktive dhe format tjera të promocionit.
Marketingu ndërkombëtar ofron ofertën e kombinuar me katër instrumentet e
marketingut miks (produkti, çmimi, distribucioni dhe promocioni). Natyrisht, tregjet e
huaja i kanë specifikat e veta, që dallojnë nga tregu vendor. Faktorët e mjedisit, jo vetëm
që janë të panjohur, por kanë rëndësi të posaçme të njihen, sepse pikërisht ata bëjnë
ndikim në marketingun ndërkombëtar. Sjelljet e konsumatorëve përfshijnë karakteristika
rajonale, klimatike, të niveleve dhe të larushive të kulturës botërore dhe të subkulturave.
Të gjitha këto imponojnë nevojën për kërkimet e marketingut. Pa aktivitete të tilla nuk
mund të jetë efektiv marketingu ndërkombëtar. Marrja e vendimeve në marketingun
ndërkombëtar bëhet në mënyrë sistematike, ndërsa organizimi, implementimi,
13
përkatësisht manaxhimi i tërësishëm i marketingut ndërkombëtar është i natyrës së
specializuar.
Marketingu ndërkombëtar ka kuptim më të gjerë se sa tregtia ndërkombëtare,
ngase kjo e dyta është një prej funksioneve të marketingut ndërkombëtar, Ndërkaq, në
krahasim me biznesin ndërkombëtar, marketingu ndërkombëtar ka domethënie më të
ngushtë, pasi që është një prej funksioneve të biznesit ndërkombëtar.
Fot. Tregtia ndërkombëtare < Marketingu ndërkombëtar < Biznesi ndërkombëtar
Tab. 1. Specifikat e biznesit në kushtet vendore dhe ndërkombëtare

Vendore Ndërkombëtare
Në gjuhë bazike dhe një komb Shumë gjuhësi, shumë kombe dhe shumë
kultura
Treg relativisht homogjen Tregje të shpërndara dhe të ndryshueshme
Të dhënat disponible, rëndom precize dhe Grumbullimi i të dhënave, detyrë e

të kapshme vështirë, që imponon sigurim të madh të
mjeteve financiare dhe të ekspertëve
Faktorët politikë relativisht të Faktorët politikë shpeshë me rëndësi vitale
parëndësishëm
Liria relative nga pengesat e qeverisë Planet ekonomike kombëtare, ndikimet e

aktuale qeverisë në vendimet e biznesit, të
zakonshme
Ndërmarrja ka pak ndikim në mjedis Dispersioni “gravitues” nga ana e
kompanive të mëdha
Mjedis relativ stabil i biznesit Faktorë shumë shtresor të mjedisit, shumë
prej tyre jostabil (ndërsa me potencial
shumë profitabil)
Klimë e njëjtësuar financiare Klima të ndryshme financiare në
disonancën nga tepër konzervative deri të
Parimet e biznesit të zhvilluara dhe të përfundimisht inflatore
kuptueshme Valutat dallohen sipas stabilitetit dhe vlerës
reale
Udhëheqja (lidershipi) rëndom ndan Parimet e ndryshme, të paqarta dhe të
përgjegjësinë dhe shfrytëzon kontrollin nënshtruara ndryshimeve
financiar Manaxhmenti (lidershipi) shpesh i pavarur
dhe pa njohuri për buxhetin dhe kontrollin
Burimi: (11, f. 44), marrë nga Kinnear dhe Bernhardt (1983)
Me këto specifika dhe disproporcione janë të ballafaquara pothuaj të gjitha

ndërmarrjet në botë. Është e domosdoshme të mësohen këto diferenca. Rol të veçantë në
këtë drejtim ka marketingu ndërkombëtar. Marrëdhëniet ekonomike botërore paraqesin
spektër të të arriturave dhe të problemeve, për shkak të dinamikave dhe të frekuencave, si
14
pasojë e vazhdimësisë dhe intensifikimit të rrjedhave bashkëkohore të këmbimit të
mallrave, të shërbimeve, të diturive dhe të teknologjive, të fuqisë punëtore dhe të
kapitalit. Në mbarëvajtjen e këtyre proceseve, marketingu ndërkombëtar me atributin e
vet të konceptit të biznesit, ka vend dhe rol të rëndësishëm dhe për kushtet e tashme dhe
në perpektivë, të pazëvendësueshëm.
Marketingu ndërkombëtar ka rëndësi të veçantë, sepse ndikon në nxitjen e tregtisë
ndërkombëtare, si dhe në zhvillimin e biznesit nëpër tregje të huaja. Është veti bazike se
implementimi i marketingut ndërkombëtar ndikon në rriten dhe në zhvillimin e
ndërmarrjes, ngaqë inkorporimi i gjithanshëm në tregjet e huaja imponon përfeksionimin
e cilësisë të të gjitha instrumenteve dhe të biznesit, për shkak të konkurrencës së
nduarnduarshme dhe të gjerë. Njëkohësisht mundëson sendërtimin e fitimit të
kompanisë. Marketingu ndërkombëtar mund të jetë i suksesshëm duke i kryer aktivitetet
e mësipërme, pa realizuar eksport as import. Në disa raste mund të bëjë bartjen e
teknologjive, të prodhimit, të kapitalit, të shërbimeve (know how). Meqenëse marketingu
ndërkombëtar përmban një lëm me specifika dhe ndërlikueshmëri të theksuara, marrje e
vendimeve është proces dhe akt me premisa jo të lehta. Ky proces mbështetet në burimin
e informacioneve, të analizave përkatëse për definimin e programit dhe objektit të
caktuar.Vendimet përfshijnë objektet dhe strategjitë e zgjeruara, nëpërmjet të cilave
arrihet me sukses të objektet e planifikuara dhe të vëna si detyrë parësore për marketing
dhe për ndërmarrjen. Përmes marketingut ndërkombëtar tejkalohet qasja konvencionale e
tregtisë së jashtme.
Tab. Veçoritë dhe dallimet në mes tregtisë së jashtme klasike dhe marketingut
ndërkombëtar
Veçoritë Qasja klasike e tregtisë së Marketingu ndërkombëtar
jashtme
1. Bartësit Kombi (shteti) Ndërmarrja
2. Koha Afat i shkurtër Afat i gjatë
3. Logjika Shitja jashtë e produkteve Përmbushja e nevojave të
ekzistuese tregjeve të huaja
4. Konkurrenca Nëpërmjet çmimit Nëpërmjet çmimit dhe
joçmimit
5. Synimi i tregut Maksimizimi i këmbimit Pozicionimi stabil në treg
6. Burimet e Statistika e tregtisë së Informacionet sekondare
informacioneve jashtme dhe primare (nga të gjitha
burimet)
7. Kërkimet e mjedisit E lënë pasdore E kyçur dhe e detyrueshme
8. Kërkimet e tregut Rrallë dhe pjesërisht Në mënyrë kontinuele dhe
të gjithanshme
9. Zgjedhja e tregut Pa seleksionim sistematik Seleksionimet bazohen në
hulumtimet e
gjithmbarshme
10. Planifikimi Vijuese, me inercion Gjithpërfshirës, projektim
11. Alternativat Të lëna pasdore Të pranishme dhe të
vlerësueshme
12. Zhvillimi i produktit Kryesisht në tregun vendor Me mbështetje të kërkesave
15
të të gjithë tregjeve
potenciale
13. Çmimet Përcaktimi në shpenzime Çmimet e përcaktuara në
dhe në mbështetje të kostos bazë të të gjithë faktorëve
vendore
14. Kanalet e shitjes Të pavarur dhe jashtë Pjesë e sistemit të
kontrollit marketingut dhe në kontakt
të rregullt
15. Promocioni Rrallë, kryesisht shitja Kontinuele dhe profesionale
personale dhe me të gjitha format
ndërmjetësuesit
16. Organizimi Aktivitetet organizohen nga Aktivitetet organizohen ku
vendi i vet është efekti më i madh
17. Përcaktimi i strategjive Jo Po
18. Vendimmarrjet Rutinore, pragmatike Sistematike
19. Organizimi operativ I pazhvilluar Marketing organizimi
20.Kontrolli Para se gjithash financiar I tërësishëm dhe sistematik
Burimi: (6, f.19 (1998) dhe Terpstra (1984).
7. Koncepti i marketingut ndërkombëtar
Me konceptin e marketingut ndërkombëtar nënkuptohen aktivitetet për optimalizimin e

prodhimit, për përgatitjen e ofertave, të cilat mund të plasohen dhe të realizohen pa
pengesa nëpër tregje të ndryshme të botës, ku konsumatorët mund t’i kënaqin nevojat
dhe kërkesat e tyre, ndërsa ndërmarrja i përmbush objektivat e veta (fitimin). Ndryshimet
e shumta nëpër mjedise dhe tregje të ndryshme, derivojnë koncepte me diferenca të
caktuara, për t’iu përshtatur variableve të pakontrolluara. Me fjalë tjera, koncepti me
domethënie universale, varësisht nga mjedisi duhet të përmbajë specifika dhe elemente,
të cilat i përshtaten mjedisit dhe si të tilla japin efekte të duhura. Format e ndryshme të
aktiviteteve begatojnë përmbajtjen e koncepteve dhe krijojnë mundësi të realizohen me
sukses.
Në kuptimin e tërësishëm, koncepti i marketingut karakterizohet me (9, f. 7):
- Vetinë e universalitetit,
- Teknologjinë,
- Filozofinë,
- Ndryshueshmërinë.
Në kuadrin e përcaktimit të konceptit të marketingut ndërkombëtar, atë duhet
kuptuar si një dimension universal. Do të thotë mund të implementohet në të gjitha llojet
e ndërmarrjeve, pa marrë paraysh madhësinë e tyre, programin e aktiviteteve që e
ushtrojnë. Megjithate nuk mund të kuptohet si klishe, me zbatim të njëjtë në të gjitha
ndërmarrjet. Diferencat shfaqen të konsumatorët, të konkurrentët, kanalet e
distribucionuit e tjerë.
Koncepti i marketingut përmban teknika, rregulla, veprime që manaxhohen, dhe
së bashku e përbëjnë teknologjinë e marketingut. Të gjitha këto, duke përfshirë edhe
teoritë, praktikat, disenjojnë tërësinë e teknikave të manaxhimit.
16
Qasjet bazike për imlementimin e marketingut ndërkombëtar janë performansa të
filozofisë së biznesit. Filozofia e marketingut në esencë përfshinë qasjet e sintagmës “të
prodhohet çka mund të shitet” e jo “të shitet çka mund të prodhohet”. Është kjo filozofi
bazike, e ndërlidhur me kërkesat e tregut, me ate që pranon dhe e mirëpret konsumatori.
Koncepti i marketingut ndërkombëtar ndryshohet dhe me kalimin e kohës merr
përmasa dhe elemente të reja. Në këtë mënyrë, deri tash ka pësuar ndryshime
përmbajtësore. Derisa në vitin 1960 marketingu ishte i orientuar në produkt, me qëllim të
prodhimit të produkteve cilësore, prej të cilave fitohet më shumë profit, pas një dekade
interesimi fokusohet tek konsumatori, ndërkaq në fillim të viteve të tetëdhjeta zbatohet
koncept i ri strategjik i marketingut, ku në epiqendrën e aktiviteteve nuk është produkti
dhe klienti, por mjedisi i jashtëm me të gjitha dimensionet që i ka.
Marketingu ndërkombëtar, ndonëse çështje thelbore e ka profitin dhe gjen
implementim të domosdoshëm të ndërmarrjet profitabile, zbatim të gjithanshëm ka edhe
tek organizatat joprofitabile.
Koncepti i marketingut në cilësinë e përcaktimit dhe të manaxhimit të
biznesit ka të bëjë me kërkimet e tregut, kërkimet e marketingut, planifikimin e
produktit, planifikimin e tregut, nxitjen e shitjes, çmimet, promocionet, planifikimin
e kanaleve të shitjes. Së këndejmi, aktivitetet e marketingut ndërkombëtar kanë
spektër të gjerë, ngase përfshijnë kërkimet, këmbimin, prodhimin, financat,
zhvillimin.
Koncepti marketingut ndërkombëtar ka shtrirje të gjerë të aktiviteteve. Ndërkaq,
në mënyrë përmbledhëse mund të klasifikohen në pesë grupe. Këto janë (9, f. 12):
- Koncepti i eksporteve,
- Koncepti plurinacional,
- Koncepti multinacional,
- Koncepti multirajonal dhe,
- Koncepti global.
Fot. Koncepti...
Koncepti i eksporteve i marketingut ndërkombëtar zbatohet të ndërmarrjet që

orientim parësor e kanë tregun vendor, ndërkaq kohë pas kohe eksportojnë tepricën e
produkteve dhe të shërbimeve nëpër tregjet e huaja. Këto ndërmarrje kanë shansë të mirë
që tërë prodhimin ta plasojnë në tregun vendor. Eksportin e realizojnë për shkak të
tepricave të prodhimit, ose për ndonjë interes tjetër që paraqitet në biznesin e tyre.
Rëndësi të veçantë i japin zgjedhjes së kanaleve të distribucionit dhe të logjistikës
së marketingut. Orientimet nuk janë të karakterit marketing, por të karakterit të shitjes.
Për këtë qëllim stimulohen aktivitetet komerciale e jo të marketingut.
Koncepti plurinacional i marketingut ndërkombëtar është orientim i parimit
etnocentrik, që do të thotë se produktet e shërbimet janë të destinuara për tregun vendor,
ndërsa kohë pas kohe edhe për tregjet e huaja. Sipas këtij koncepti ndërmirren masa
paraprake, siç janë kërkimet, planifikimi i produktit, i aktiviteteve për etapat e para dhe të
pas shitjes. Shumë gjëra janë të orientuara në mënyrë komplete për tregje të synuara të
huaja. Është koncept më i ndërlikuar se sa koncepti eksportues, mirëpo ka efekte dhe
siguri më të madhe. Të koncepti i eksportit adaptohen vetëm disa veti të produktit dhe të
shërbimeve, ndërkaq të koncepti plurinacional, anipse orientimet janë për treg, megjithatë
17
instrumentet e marketingut miks i plotësojnë kushtet dhe janë oferta të qëndrueshme
edhe për tregjet e huaja.
Koncepti multinacional i marketingut ndërkombëtar ka mbështetje në parimin
policentrik të orientimit të ndërmarrjeve. Përmban strategji për trajtimin e secilit treg të
veçantë dhe të pavarur, me të gjitha specifikat që i kanë. Ky koncept mundëson adaptimin
për mjediset konkrete, në mënyrë që të përmbushen kërkesat e konsumatorëve sa më
mirë. Shfrytëzohen strategjitë e ndërlikuara dhe në numër më të madh. Nëpërmjet tyre
faktikisht respektohen veçoritë e tregjeve që gjenden në rajone të caktuara dhe i kanë
veçoritë e veta dalluese.
Koncepti multirajonal i marketingut ndërkombëtar zbatohet në përmasa
rajonale, ku tregjet nëpërmjet integrimeve kanë krijuar tërësi të përbashkëta. Mbështetjen
e ka në orientimin regjiocentrik të ndërmarrjeve. Në një farë mënyrë ky është copëtim i
tregut global në tërësi të mëdha rajonale. Në vend që të implementohen strategji
individuale për tregje të caktuara, vend meritor gjen strategja e ekonomisë së
përpjestimeve. Në këtë koncept dominon standardizimi i programit të marketingut.
Ndërmarrjet e mëdha dhe me renome, me marka të produkteve të njohura në shumë
tregje, nuk kanë nevojë të bëjnë adaptime, pasi që funksionon koncepti i standardizimit.
Koncepti global i marketingut ndërkombëtar përfshin orientimin gjeocentrik të
ndërmarrjeve. Merren për bazë ngjashmëritë, elementet e përbashkëta dhe diferencat e
tregjeve dhe prej tyre kreirohet programi me strategji globale të marketingut. Të gjitha
tregjet që e përbëjnë tregun botëror trajtohen si një treg global, ku përfshihen të gjitha
inputet dhe outputet. Marketingu global është faza e fundit dhe më gjithëpërfshirëse në
historinë e zhvillimit të marketingut. Ndërmarrjet ndërkombëtare, përveç shfrytëzimit të
konceptit global, implementojnë edhe koncepte të formave të sipërcekura, sipas nevojës
dhe specifikave që paraqiten nëpër tregjet e caktuara.
Në bazë të koncepteve të marketingut ndërkombëtar, formësohen llojet e
marketingut dhe tipet më të njohura janë: marketingu eksportues, marketingu kooperues
dhe marketingu transacional.
Marketingu eksportues në objektivat dhe qëllimet e veta, çështje qenësore ka
inkorporimin në rrjedhat e këmbimit ndërkombëtar. Për t’u realizuar këto objektiva, në
veçanti gjen zbatim marketingu nacional, eksportues, importues dhe i tregtisë së jashtme.
Faktikisht, edhe pse ky është koncepti i shkallës me të cilën rregullohen marrëdhëniet
ekonomike me botën e jashtme, në kushtet e tashme është koncepti më i përhapur. Një
numër i madh i ndërmarrjeve e aplikojnë konceptin e marketingut eksportues, por që më
këte nuk duhet kuptuar eksportin klasik dhe konvencional.
Marketingu kooperues objektivat i ka të përqëndruara në kooperim, sidomos në
marrëdhëniet e këmbimit ndërkombëtar. Këtu bënë pjesë marketingu eksportues,
këmbimi, investimet, investimet e përbashkëta, marketingu multinacional
Marketingu transnacional qëllim kryesor e ka informacionin e produktit dhe të
këmbimit nëpërmjet të marketingut transnacional, marketingut multinacional,
supernacional, kosmopolit dhe marketingut botëror. Në të vërtetë, marketingu njënacional
është marketingu eksportues, i mbështetur në parimin policentrik.
Marketingu kooperues si marketing shumënacional bazohet në faktin se në
zhvillim shtohet shkalla e internacionalizimit të prodhimit dhe këmbimit, ku
përvetësohen teknologjitë e larta. Zhvillimi i të ashtuquajturës “egos internacionale”
bëhet me bashkëpunim, bashkëveprim, barabarësi, fitim, interes dhe rrezik të përbashkët.
Ky koncept është nxitje për marketingun transnacional. Në këtë mënyrë bëhet
18
transnacionalizimi i kapitalit; veprojnë rregullat që janë të karakterit racional e jo
nacional; nuk veprojnë strategji ofansive apo defansive, por strategji përafërsisht të
barabarta në mes të ndërmarrjeve.
Me marketingun kooperues mund të arrihet deri të anagazhimi i partnerëve të huaj
në forma të ndryshme të bashkëpunimit. Format më të shquara dhe më të përhapura janë
(........):
1. forma një nivelore (ku bëjnë pjesë kreditë e jashtme);
1. forma dy nivelore (lizingu dhe faktoringu, që d.m.th. zgjidhja e problemeve
financiare dhe teknologjike);
2. forma tri nivelore (përfshihet zgjidhja e tre lloj problemeve, si psh. problemet
financiare, teknike dhe të manaxhimit);
3. forma katër nivelore (franshisingu dhe joint venture, pra, zgjidhja e problemeve
financiare, teknike, të shitjes dhe të qeverisjes. Këtu bëjnë pjesë investimet e
përbashkëta).
Marketingu transnacional është formë speciale dhe ky koncept është mjaft i
vjetër. Është i njohur në Greqinë e vjetër, të Fenikasit, tek Etruskët, të Romakët e tjerë.
Në shek.XVII kanë ekzistuar koncerne tregtare tejdetare të Holandës, të Anglisë e më
vonë pasojnë kompanitë transnacionale (5, f. 20-31).
Marketingu transnacional është një prej koncepteve të marketingut ndërkombëtar
që bazohet në internacionalizimin e produkteve dhe të shërbimeve. Ky koncept është i
lidhur me eksportin e kapitalit. I ka përparësitë e veta në prodhim, në këmbim, në
financa, në marketing dhe në biznesin e tërësishëm.
8. Procesi i marketingut ndërkombëtar
Procesi i marketingut ndërkombëtar është tërësi e aktiviteteve, nëpër disa faza, për të
realizuar objektivat e ndërmarrjes nëpër tregjet e huaja. Ky proces shkallëzohet në tri
nivele (5, fq. 41):
1.shkalla e para shitjes me cilësitë e aktiviteteve përkatëse përgatitore;
2. shkalla e shitjes me përgatitjen e lidhjeve dhe zbatimin e kontratave të shitjes dhe,
3. shkalla e pas shitjes.
Procesi i marketingut ndërkombëtar është i pranishëm tek eksporti i objekteve
investive, si dhe të produkteve të konsumit të gjerë.
Në procesin e marketingut ndërkombëtar të eksportit të objekteve investive, bënë
pjesë marketingu i para shitjes, i cili përfshinë këto aktivitete: 1. kërkimin e mjeteve
investive, 2. hartimin e studimeve investive, 3. kërkimet objektive të tregut dhe përgatitja
e punëve; 4, planifikimin e ofertave integrale dhe përpunimin e ofertave; 5. formësimin e
ofertave.
Faza e bisedimeve për nënshkrimin e kontratës pason me: nënshkrimin konkret të
kontratës, duke e përcaktuar lëndën dhe kushtet e kontratës.
Nënshkrimi i kontratës është parakusht i realizimit të shitjes.
Marketingu i pas shitjes në suazat e aktiviteteve të veta ka: 1. kërkimet e pas
shitjes, 2. kontrollin e pas shitjes; 3. informacionet kthyese; 4. ndihmat teknike të
garancionit; 5. vazhdimin e kontratave të mëtejme të biznesit.
19
Procesi i marketingut të objekteve investive fillon me marketingun e para shitjes, i
cili ka katër shkallëzime: kërkimet e mjeteve investive; kërkimet e objektivave të tregut;
plasimet integruese; si dhe qëllimet për formësimin e kontratës përfundimtare.
Qëllimi i kërkimeve të mjeteve investive është verifikimi eventual i projekteve
investive në botën e jashtme, si dhe kërkimi i mjeteve investive nëpër vende sa për t’i
vënë kontaktet preliminare me organizatat dhe institucionet e atjeshme. Në kërkimet
objektive të tregut dhe në përgatitjen e punëve inkorporohen kërkimet teknike dhe
ekonomike paraprake, që kanë lidhje me studimin, me cosulting, me përgatitjen e
variantave të koperimit, të financave vendore dhe të huaja, si dhe prezantime konkrete të
profileve të studimit.
Planifikimi integrues i ofertës përfshinë tërësinë e planifikimit të ofertës në
fushën e shërbimeve teknike dhe të produkteve e të shërbimeve investive, ndërsa
motivimi për kontratë dhe lidhja e kontratës paraqet fazën paraprake të planeve të
kontratës. Zbatimi i kontratës për eksportin e objekteve investive përfshinë këto
aktivitete: veprimet kërkimore të konsultimeve, dërgimin e pajisjeve, të stabilimenteve,
aftësimin e personelit për manipulim me to e tjerë.
Veprimet e marketingut të pas shitjes së eksportit të objekteve investive bazohen
në këto aktivitete: kërkimet e pas shitjes dhe përfundimtare, vazhdimin e kontratave e
tjera.
Procesi i marketingut ndërkombëtar të produkteve të konsumit të gjerë ndahet
në tri pjesë: në marketingun e para shitjes, në marketingun e shitjes dhe në marketingun e
pas shitjes.
Në shkallën e parë aktiviteti fillon nga aspekti i makro segmentimit, me qëllim
që vendet, në tregjet e të cilave pritet më shumë, t’i vëjnë objektivat e tyre në shenjestër.
Në to grumbullohen informacione, në bazë të të cilave merren vendime përkatëse,
planifikohet biznesi, adaptohen produktet dhe shërbimet me kriteret, standardet dhe
dispozitat e vendeve të huaja, bëhen angazhime në tregun e shitjes në vendin e huaj.
Shkalla e dytë, që ka të bëjë me marketingun e shitjes, përfshinë aktivitete të
drejtuara rreth përgatitjes së kontratave, të definimit të strategjive dhe të taktikave për
bisedat preliminare kontraktuese dhe në fund pason faza e realizimit të kontratës.
Shkalla e tretë përfshinë aktivtetet e servisimit, arsimimin e kuadrave, kontratën
e rrjedhës së informacioneve kthyese, komunikimin me tregun e pas shitjes, flakjen e
programeve të vjetruara, kujdesin e mbajtjes së imixhit të produktit. Procesi i produkteve
të konsumit të gjerë i përket marketingut konvencional, ku tregu është transparent,
instrumentet janë aktive, ndërsa këmbimi ka tipare kontinuele.
Sipas autorëve të ndryshëm, procesi i marketingut ndërkombëtar, mund të
definohet në kuptim të ngushtë, në përbërje prej pesë grupeve të aktiviteteve. Këto janë
(9, fq. 15):
1. kërkimet,
2. planifikimi,
3. marketingu miks,
4. Impelementimi,
5. kontrolli.
Objektivisht procesi i marketingut ndërkombëtar është manaxhimi i marketingut
ndërkombëtar.
20
Fot.
f.15 libri madh, MN, Zagreb.
21
Kërkimet bëhen për mjedisin e huaj, për faktorët e pranishëm, potencialin dhe
strukturën e tyre. Në këtë aspekt bëhen analiza për faktorët dhe determinantat e mjedisit,
analiza për konkurrencën, SWOT analiza, për përparësitë dhe mangësitë që i ka
ndërmarrja në tregjet e synuara të huaja. Aktivitetet analitike zbardhin shumë të
panjohura, prandaj mund të konkludohet se në cilin treg ekziston mundësia të penetrohet
dhe të shenohen efekte për periudha më të gjata kohore. Analizat kërkimore rëndom janë
më të ndërlikuara në krahasimet me kërkimet në tregun nacional.
Planifikimi i marketingut ndërkombëtar është i mbështetur në strategjitë e
zgjedhura. Nga planifikimi si një proces i tërësishëm hartohet dokumenti i planit, si një
instrument që i trason synimet, objketivat, aktivitetet e ndërmarrjes në relacionet
ndërkombëtare. Nëpërmjet planit identifikohen parashikimet, afatet kohore, objektivat, që
kanë të bëjnë me gatishmërinë dhe përgatitjet adekuate për penetrim në tregjet e synuara.
Së këndejmi, bëhet harmonizimi në mes aktiviteteve, parashikimeve dhe funksioneve, të
cilat mundësojnë arritjen deri të qëllimet e parashtruara. Në dokumentin e planit mund të
gjenden përgjigjet në pyetjet: ku është ndërmarrja, ç’duhet të bëjë, ç’dëshiron të arrijë,
me çka, për kë dhe në cilën kohë. Më saktësisht fjala është për përcaktimin e detyrave se
çka duhet të prodhohet, për cilat tregje, përkatësisht për cilët konsumatorë, me cilat
specifika të veprohet dhe në cilin interval kohor. Nëpërmjet planifikimit të marketingut
ndërkombëtar përcaktohen detyrat, aksionet, objektivat, bartësit e aktiviteteve,
shpenzimet, si dhe efektet që mund të priten në një treg apo në më shumë tregje të huaja.
Marketingu miks përmban grumbullin e instrumenteve dhe të koordinimit të tyre
të mirëfilltë, të cilat janë të shestuara në plan dhe të mbështetura në strategjitë e
zgjedhura. Marketing miksi përmban bërthamën e aktiviteteve, me të cilat ndërtohet
oferta e dedikuar për tregjet ndërkombëtare, me cilësi të nivelit të lartë, sa për t’i bërë
ballë konkurrencës së paparaparë dhe të ashpër. Marketingu miks karakterizohet me
aktivitetet e organizimit, që kanë të bëjnë me harmonizimin dhe sinkronizimin e
instrumeneteve të marketingut miks, të cilat mundësojnë efekte sinergjike.
Implementimi paraqet nivelin e ekzekutimit të elementeve të përfshira e të
përcaktuara në plan. Implementimi dhe efektet që dalin dëshmojnë përmbajtjen dhe
seriozitetin e planit të aktiviteteve të marketingut ndërkombëtar.
Kontrolli është një fazë e rëndësishme dhe përfundimtare në procesin e
marketingut ndërkombëtar. Nëpërmjet këtij aktiviteti identifikohen të arriturat e procesit,
madje mund të vehen në spikamë të metat dhe gabimet. Nëse lëshimet e mundshme
vërehen me kohë, ato korrigjohen dhe ndërmarrja nuk ndeshet me shpenzime të mëdha
shtesë, mirëpo, nëse nuk respektohet koha dhe kontinuiteti i kontrollit, ndërmarrja mund
të pësojë fiasko.
9. Sistemi i marketingut ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar bëhet i qartë dhe i njohur kushtimisht pas njohurive të

mjaftueshme për marketingun bazik, përkatësisht marketingun nacional. Sistemi i
marketingut ndërkombëtar është i involvuar në sisteme të ndryshme ndërkombëtare.
Përfshin sistemin e kontakteve dhe të marrëdhënieve të tregtisë, të këmbimit nëpër
realacione të ndryshme ndërkombëtare.
22
Marketingu ndërkombëtar është sistem bashkëkohor i aktiviteteve sinergjike
të biznesit, që janë të nevojshme për prodhim, për shërbime, teknologji, dituri, ide
dhe kapital, për të rrugëtuar nëpërmjet komunikimit deri të konsumatori i huaj, me
qëllim të përmbushjes së kërkesave të tij.
Komponentat e sistemit të marketingut ndërkombëtar janë: bashkësia, aktualiteti,
informimi, gjërësia e objektit të këmbimit, komunikimi aktiv, konsumi i huaj, si dhe
kërkesat në tregun e huaj.
Me elementin e bashkësisë nënkuptohet përfshirja e kërkimeve interdisiplinare, ku
kyçen shkencat e ekonomisë, të sociologjisë, politikologjisë, të psikologjisë,
komunikimeve, të statistikës e tjerë.
Informimi mundëson zbardhjen e çështjeve dhe kyçjen në sisteme informative,
për të shfrytëzuar të dhëna relevante, sidomos për tregun e jashtëm. Edhe elementet tjera i
kanë tiparet e veta dhe janë pjesë përbërëse e sistemit të marketingut ndërkombëtar.
Sistemi i veprimit faktikisht e ka domethënien e përfshirjes dhe të implementimit
të katër elementeve të njohura si katër P (produkti, çmimi, distribucioni dhe promocioni).
Kombinimi i tyre i mirëfilltë jep efekte sinergjike, kundrejt forcave të ndaar për secilin
instrument veç e veç.
Sistemi i marketingut ndërkombëtar e ka strukturën përkatëse. Në këtë strukturë
bëjnë pjesë:
a). Sistemi i informacioneve të marketingut (të dhënat ekzistuese, të dhënat e reja,
informacionet për mundësinë e depërtimit në tregjet ndërkombëtare);
b). Faza e hyrjes në tregun e huaj (eksporti, importi, prodhimi kooperues, bashkëpunimi
tekniko biznesor e tjerë);
c). Koncepti dhe planifikimi i marketingut ndërkombëtar (makrosegmentimi,
mikrosegmentimi, segmentimi multiplikativ i tregut të huaj, seleksionimi i tregjeve);
d). Planifikimi i instrumenteve të marketingut ndërkombëtar (miks produkti, mix shitja,
miks komunikimi dhe miksi konstraktues, i cili përfshinë çmimet, kushtet e pagesës e
tjerë).
Struktura e Sistemit të marketingut ndërkombëtar

BLOKU I: a) Të dhënat ekzistuese: statistika dhe
arkivi i ndërmarrjes
Sistemi i informacioneve të marketingut b) Të dhënat dhe informacionet e reja:
- informacionet rreth penetrimit në
tregun e huaj
- informacionet për kushtet e tregut
jashtë
- informacionet për mundësitë e
tregut të huaj
- informcionet për mundësinë e
përdorimit të instrumenteve
sistemore
- informacionet për implementimin e
marketingut në fushën e formave të
zhvilluara të bashkëpunimit
ekonomik me jashtë
- Informacionet për implementimin e
23
marketignut transnacional
BLLOKU II: - eksporti, importi
- format e zhvilluara:
Hyrja në tregun e huaj • trensferi teknologjik
• prodhimi kooperues
• bashkëpunimi tekniko-biznesor
• joint venture në vend
• joint venture jashtë
• ekzekutimi i punëve investive
jashtë
• marketingu transnacional
BLLOKU III: - makrosegmentimi,
- mikrosegmentimi dhe segmentimi
Planifikimi i konceptuar i merketingut multipël i tregut të huaj dhe të
ndërkombëtar konsumtaorëve, përkatësisht
shfrytëzuesve të huaj
- slekesionimi i tregjeve të huaja
- përcaktimi i grupeve të synuara
- zgjedhja e strategjisë optimale për
penetrim në tregun e huaj
BLLOKU IV: - miks produkti në tregun e huaj
- miksi i shitjes së produkteve
Planifikimi i instrumenteve të marketingut - miks i komunikimit
ndërkombëtar - miks i kushteve kontraktuese
(çmimet, kreditë, afatet e liferimit
(të dërgimit), kushtet e pagesës,
garancionet, pjesët rezervë,
serviset)
BLLOKU V: - përcaktimi i objektivave
planifikuese
Manaxhimi i marketingut ndërkombëtar - planifikimi i eksportit, importit,
kooperimit etj.
- organizimi i marketingut
ndërkombëtar
- monitorimi i realizimit të planeve
- informatika kthyese
- ndryshimet në planifikim
BLLOKU VI: - puna përgatitore operative
- punët e lidhura me kontratë
Operacionalizimi i marketingut - përmbushja e obligimeve
ndërkombëtar kontraktuese
- përmbushja e obligimeve shoqërore
Burimi: (5, f. 39)
24
10. Marketingu ndërkombëtar funksion i biznesit ndërkombëtar
Biznesi ndërkombëtar e ka domethënien të gjerë. Autorë kompetentë e shfaqin këtë

përkufizim (15, f.6): “Biznesi ndërkombëtar është biznes aktivitetet e të cilit zgjerohen
dhe kryhem përtej kufijve nacional. Ky definicion përfshinë jo vetëm tregtinë
ndërkombëtare dhe prodhimin e huaj, por gjithashtu, industrinë e rritës së shërbimeve, në
fushat sië janë: transporti, turizmi, promocioni, ndërtimtaria, shitja me pakicë, shitja me
pakicë dhe komunikimet masive.”
Faktikisht biznesi ndërkombëtar është tërësia e transakcioneve të biznesit të
suhtruar në dy e më shumë vende. Bizneset kryesisht janë të pronësisë private, në mënyrë
që kompanitë private ndërmarrin transakcionet e tilla për fitim, ndërsa kompanitë
shtetërore mund t’i ndërmarrin hapat e bashkëpunimi jo vetëm për fitim (16, f. 4).
Biznesi ndërkombëtar i gjen leverditë e veta në intensifikimin e shitjes jashtë, në importe,
në tranferin e teknologjive dhe të kapitalit, si dhe në gjetjen e burimeve, qoftë për
plotësimin e mangësisë, apo për një kosto më të ulët.
Biznesi ndërkombëtar është i ndërlidhur me afirmimin e qasjes së manaxhimit dhe
të ndërmarrësisë, në rrjedhat e këmbimit ndërkombëtar dhe në pozicionimin e
ndërmarrjes në tregjet e huaja. Meqenëse aktivitetet e biznesit ndërkombëtar janë të
orientuara kah tregjet e huaja, natyrisht, suksesi mund të arrihet nëpërmjet funksionimit të
marketingut ndërkombëtar në suazat e biznesit të tërësishëm. Marketingu ndërkombëtar
është një funksion shumë i rëndësishëm i biznesit ndërkombëtar. Ka rol orientues dhe
strategjik.
Roli orientues përmban aktivitetet dhe politikat në drejtim të tregut, ku maten
aftësitë konkurruese dhe sendertohen rezultatet e bizneseve. Kur është fjala për një ose
më shumë tregje të huaja, orientimi firmë-treg është i karakterit universal, ndonëse
veprimet tjera zgjerohen, duke përfshirë specifikat dhe dimensionet e veçanta që dallojnë
së paku me diçka në secilin treg.
Ndërkaq, rëndësia e strategjisë së marketingut ndërkombëtar mund të
përkufizohet në dy çështje:
1. në realizimin e suksesshëm të biznesit konkret në botën e jashtme dhe,
2. në analizën e ndikimit të tendencave të tregjeve ndërkombëtare në
biznesin në suazat e tregut vendor.
Marketingu ndërkombëtar mundëson internacionalizimin e biznesit, më shumë se
funksioni i financave, i prodhimit, i kërkimeve dhe i zhvillimit. Përvojat paraprake të
marketingut, njohuritë e marketingut, janë çështje shumë të rëndësishme për
internacionalizimin e biznesit.
Marketingu ndërkombëtar mundëson njohjen e ambienteve dhe të mjediseve të
jashtme, të mundësive të penetrimit nëpër tregje të synuara, duke e zbardhur
konkurrencën (fuqinë dhe specifikat e saj) nëpërmjet kërkimeve përkatëse. Një tërësi të
veçantë përmbajnë variablet e pakontrolluara nëpër mjedise të ndryshme, të cilat duhet të
njihen mirë, për t’iu adaptuar rrethanave ekzistuese dhe të atyreve që do të vijnë, si
ndryshime situative.
Marketingu ndërkombëtar përcakton qasjet profitabile në treg në saje të resurseve
që i posedon ndërmarrja. Në biznesin ndërkombëtar, përveç tjerash, dy janë aktivitetet
25
qëndrore: marketingu dhe financat. Këto dy komponenta janë të ndërlidhura me paranë
dhe konsumatorin.
Marketingu ndërkombëtar në cilësinë e funksionit parësor në biznesin
ndërkombëtar, shquhet për kërkimet nëpër tregje të huaja. Lidhen kryesisht pesë fusha
kërkimore, në bazë të të cilave merren vendimet strategjike. Këto janë (.......):
1. A të ushtrohet biznesi jashtë kufijve të vendit?
2. Seleksionimi i tregjeve të huaja,
3. Mënyra e paraqitjes dhe e biznesit në botën e jashtme,
4. Me cilin program të veprohet (diferenca e planifikimit që të arrihet dhe të
tejkalohet konkurrenca ndërkombëtare),
5. Si të bëhet organizimi i marketingut dhe i aktiviteteve të tij?
Internacionalizimi i biznesit është i lidhur ngushtë me qasjet dhe përcaktimet e
marketingut ndërkombëtar. Kanë afërsi të ngushtë me njëra tjetrën, sa që në shumë raste
emërtohet si një lëndë e përbashkët “Biznesi dhe marketingu ndërkombëtar (International
Business and Marketing).
Nga praktika e marketingut ndërkombëtar
PËRMBLEDHJE
Marketingu ndërkombëtar nuk ka shkëputje nga marketingu vendor. Pa njohuri të

marketingut bazik është vështirë të mësohet dhe të kuptohet marketingu ndërkombëtar.
Marketingu ndërkombëtar është pjesë përbërëse e strategjive të ndërmarrjeve të
orientuara për në tregjet e huaja. Është shkencë e re, një degëzim dhe zgjërim i
marketingut integral, i formësuar si nevojë e kohës për marrëdhënie ndërkombëtare
ekonomike.
Marketingu ndërkombëtar, në cilësinë e shkencës moderne, shfaqjen me rezultate
konkrete e ka në tridhjetvejetshin e fundit të shekullit XX.
Për marketingun ndërkombëtar janë dhënë një mori definicionesh: si aktivitete biznesor
të ushtruar në më shumë vende, si në oncept në përmasa ndërkombëtare, për të
idwentifikuar konsumatorët e huaj dhe për të qenë në gjendje ndërmarrja t’i përmbushë
kërkesat dhe nevojate tyre; identifikohet me marketingun global, ngase është proces që i
orienton resurset dhe objektivat e kompanive në përmasat dhe mundësitë e tregut global.
Marketingu ndërkombëtar aktivitetin e vet e distribuon në tregun e lirë, në tregun
e liberalizuar. Ndonëse ka domethënie universale, megjithatë nuk mund të aimpimentohet
njësoj, si një reçetë unike të të gjitha tregjet. Të gjtiha tregjet i kanë specifikat e veta,
prandaj edhe marketingu ndërkombëtar duhet t’i përshtatet mjediseve dhe të jetë efektiv
në mënyrë të denjë.
Marketingu ndërkombëtar është nocion i gjerë që përfshinë: transakcionet e
këmbimit, aktivitetet kërkimore dhe format e bashkëpunimit në mes ndërmarrjeve nëpër
vende të ndryshme.
Është i degëzuar në lloje të ndryshme dhe klasifikimi i tipeve bëhet sipas veçorive
dhe aktiviteteve nëpër fusha përkatëse. Në tipet e marketingut ndërkombëtar janë të
26
njohur: marketingu vendor, marketingu eksportues, marketingu importues, marketingu
transnacional, marketingu global dhe marketingu kosmopolit.
Klasifimikimi në tipe të marketingut ndërkombëtar bëhet në saje të parimit
etnocentrik, të parimit policentrik, të parimit regjiocentrik dhe të parimit gjeocentrik.
Marketingu ndërkombëtar, pa marëë parasysh llojet e tij, është çelës i suksesit për
në tregje të huaja, për të gjitha bizneset, të vogla, të mesme dhe të mëdha.
Për të kuptuar realisht marketingun ndërkombëtar është e nevojshme të bëhen
karahasimet në mes tij dhe tregtisë ndërkombëtare. Duhet vënë në spikamë, po ashtu,
konceptin, procesin dhe sistemin e marketingut ndërkombëtar, si dhe funksionin e
marketingut ndërkombëtar në biznesin ndërkombëtar.
PYETJE PËR DISKUTIM
1. Nëse marketingun ndërkombëtar e konsideroni funksion të rëndësishëm në biznes,

si e orientoni një mendim të këtillë?
2. Si e shpjegoni raportin në mes marketingut ndërkombëtar, tregtisë ndërkombëtare
dhe biznesit ndërkombëtar.
3. Cilat janë dallimet në mes tregtisë ndërkombëtare dhe marketingut ndërkombëtar.
4. Ç’kanë të përbashkët marketingu vendor dhe marketingu ndërkombëtar dhe me
çka dallohen nga njëri-tjetri?
5. Definoni konceptin, procesin dhe sistemin e marketingut ndërkombëtar.
6. Cili është roli i marketingut ndërkombëtar në cilësinë e funksionit në biznesin
ndërkombëtar.
7. Paramendoni një ndërmarrje që nuk ka fare orientime për në tregje të huaja. Si
mund të jetë perspektiva e zhvillimit të saj.
8. Sa mund të zhvillohet një ekonomi nëse zbaton koncepte dhe qasje autarkike? Në
saje të përfundimeve që i sublimoni nga të menduarit për këtë çështje, krijoni
mundësi për të kuptuar domethënien e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet e
secilit vend.
Referencat:
1. Hess J.M., Cateora P.R., International Marketing, Irwin Homewood, Illionis, 1966,
2. Miracle G.E., Albaun G.S., Internatinal Marketing, Irwin Homewood, Illionis, 1970,
3. Terpstra Vern, Sarathy Ravy, Internatinal Marketing, The Dryden Press, 1977,
4. Keegan J. Warren, Global Marketing Managamnet, Englewood Cliffs, 1995,
5. Vezjak, Danilo, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1989,
6. Rakita, Branko, Medjunarodni marketing, Beograd, 1998,
7. Majaro Simon, International Marketing, George Allen, London, 1982,
8. Czinkota, MR – Ronkainen, IA, International Marketing, The Dryden Press, New
York, 2004,
9. Previshic, J. & Dozen D.O., Medjunarodni marketing, Masmedia, Zagreb, 2000,
10. Jakupi, Ali, Bazat e marketingut, Prishtinë, 2000,
11. Jovic Mile, Medjunarodni Marketing, SA, Beograd, 1990,
27
12. Gerld Amblaum, Jesper Strandskov, Edwin Duarr, International Marketing Export
Managament, Addisson Wesley, 1988,
13. Kramer H.E., International Marketing, Methodologicol Exelence Practice and
Tehory, Managament International Review, v. 129, 1989/2,
14. Isobel, Doole and Robin Lowe, International Marketing Strategy, Thomson, 2004,
15. Don A. Ball e tj., International Business, McGraw-Hill, 2004,
16. Ilia, Kristo, Biznesi ndërkombëtar, SHBLU, Tiranë, 2002,
17. Thomas C. Kinear and James R. Taylor, Marketing Research An Applied Approach,
McGraw-Hill, Inc., 1996.
28
KREU II
ZHVILLIMI I MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR
1. Marketingu ndërkombëtar: shkencë dhe art
Marketingu ndërkombëtar është shkencë komplekse, ngase për të vepruar me sukses,

nevojitet kombinim edhe i shkencave tjera, siç është ekonomia, juridiksioni, gjeografia,
historia, psikologjia, antropologjia, ergonomia, disenji e tjerë. Faktori demografik që
është shkencë në vete përmbanë dimensione të shumta, veti dhe karakteristika që mund
të maten, por edhe të jenë të padukshme e që nuk mund të maten. Në të shtrihet
kompleksi i tërë, duke filluar nga vendi, territori, kultura, mënyra e jetesës, potenciali i të
ardhurave, niveli arsimor, tradita, religjioni, kushtet klimatike, konfiguracioni i relievit e
kështu me radhë.
Variablet e kontrolluara dhe të pakontrolluara janë sfidë e marketingut
ndërkombëtar, që për t’i njohur dhe zbatuar në praktikë këto laryshi janë të pranishme
probleme të mëdha, ose siç thuhet në literaturën e gjerë të kësaj fushe: “Marketingu
ndërkombëtar mund të krahasohet me alpinistët që ballafaqohen me sfidën e lodhjes dhe
të gëzimit.” (1, fq. 3).
Në botë rëndom ndodhin ndryshime të pandërprera, shtohen nevojat, lindin të
reja, ndërsa kërkesat ekzistuese shumëherë implikohen me modifikime dhe risi.
Marketingu ndërkombëtar, në mbështetje me statusin shkencor të lëmenjëve të ndryshëm
bënë kombinime, modelime, me të cilat krijohet relacion më i shurtër në mes prodhuesit
apo tregtarit me konsumatorin. Lidhshmëria dhe gjetja e leverdive bëhet nëpërmjet
aktiviteteve zinxhirore, për t’i venë në spikamë specifikat që janë prezente dhe
mbizotërojnë, ose kanë mundësi më të theksuar të ndikimit, si ndryshimet në sjellje dhe
në mënyrën e jetesës. Së këndejmi marketuesit, ekspertët e marketingut ndërkombëtar,
duhet t’i analizojnë dhe t’i njohin mirë rrethanat dhe faktorët gjeografikë, duke i veçuar
kushtet klimatike, vendbanimet rurale apo urbane, diferencimet në sjellje të
konsumatorëve.
Një numër i produkteve ndeshen me qasje racionale gjatë marrjes së vendimeve
për blerje, ndërkaq, në disa syresh është i përzier edhe elementi emocional. Meqë
produktet kanë disenj gjithnjë më të përsosur dhe në te përfshihet edhe estetika, shkenca e
marketingut në vete ngërthen edhe art. Prandaj, ka raste që mund të thuhet se marketingu
sa është shkencë, aq është art (1, fq. 5). Natyrisht, dimensioni i artit të fuqishëm mund të
arrihet vetëm nëse aktivitetet e marketingut, të prodhimit, të tregtimit, kanë mbështetje të
mirëfilltë në shkencë.
Shkenca dhe arti në marketingun ndërkombëtar kombinohen në mes veti, për t’iu
përgjigjur ndryshimeve që ndodhin në treg, në sferën e konkurrencës, në tendencat e
konsumatorëve. Atributet e produktit që synohet të plasohet në përmasa ndërkombëtare,
përmbajnë standarde tekniko teknologjike, disenj dhe instrumente tjera, që janë të
pranueshëm për përmbushjen e kërkesave të konsumatorëve nëpër tregjet e synuara.
Participimi i artit mund të shpjegohet edhe nëpërmjet komunikimit, elokuencës,
kulturës së mirësjelljes dhe në paraqitje të formave tjera përkatëse. Duhet kuptuar se
marketingu ndërkombëtar përfshinë premisa të domosdoshme që kanë të bëjnë me
29
përmbushjën e nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve konform kushteve dhe
specifikave që mbizotërojnë nëpër mjedise, si dhe t’i ndjek ndryshimet që ndodhin, ose
që mund të ndodhin si proces. Nga ky aspekt është i nevojshëm kombinimi optimal në
mes elementeve shkencore dhe të artit, në mënyrë që ndërmarrja t’i këtë përgatitjet e
duhura për t’u plasuar jashtë me veprimtarinë, përkatësisht me ofertat e veta. Vazhdimësi
e kësaj është përcaktimi i produkteve dhe i shërbimeve që mund të plasohen me sukses
nëpër mjedise të caktuara, parapërgatitjet për ballafaqim me rreziqet e natyrave juridike,
kulturore, financiare, madje me konkurrencën. Është e kuptueshme se levizjet në treg
janë të pa ndërprera dhe si të tilla nëpërmjet marketingut ndërkombëtar dhe strategjive të
tij ndiqen me sukses, duke i pasur parasysh performansat dhe anët negative që dalin nga
tregu global.
Sqarim i plotë në kombinimin e shkencës dhe të artit, si faktor mbështetës të
marketingut ndërkombëtar, mund të gjendet në qasjet racionale dhe emocionale të
klientëve, pra, në faktorët ekonomik dhe psikologjik, nga të cilët formësohen sjelljet e
konsumatorëve, ndryshimet e tyre, çështjet që mund të priten, ose befasitë që janë të pa
parashikueshme.
Sa më tepër të ketë mbështetje në shkencë, aq më gjerësisht do të jetë i pranishëm
edhe arti. Mund të imagjinohen, bie fjala aktivitetet e promocionit. E shihni çfarë niveli i
artit gjendet në storiet propaganduese, si në ilustrime fotografike, ashtu edhe në pjesën
verbale. Nëpër sfilata kombinohen veshjet, levizjet artistike të manekeneve, si dhe veshjet
e sezonave që propagandohen. Deri të outputet, finalizimi i produkteve dhe i shërbimeve
dhe lancimi i produkteve në treg, arrihet në mbështetje të shkencave që kanë të bëjnë me
manaxhimin e prodhimit, të zhvillimit, ndërsa aktivitetet tjera plotësohen nëpërmjet
përparësive që i ka arti.
Konsumatori ndërkombëtar, sikurse është rasti edhe me konsumatorin vendor,
nuk mund të vështrohet në mënyrë të izoluar ekskluzivisht nga këndi ekonomik,
psikologjik, apo sociologjik. Për të gjitha këto shkenca, por edhe të tjera gjen diçka të
kombinuar, që duket e nuk duket, që mund të matet apo është participim i pamatshëm.
Duke e marrë parasysh larushinë e tregjeve të huaja, si për nga madhësia, largësia,
variablet e pakontrolluara të mjedisit, marketingu ndërkombëtar duhet të ngërthejë
absolutisht elemente të nevojshme të shkencës dhe të artit. Sfondi shkencor dhe ai artistik
vjen e zgjerohet, në vëllim dhe në sofistikim. Kjo bëhet për shkak të ndryshimeve që
ndodhin në mjedise, që i përshtaten konsumatorëve, që iu paraprinë konkurrenca, falë
përparësive që i ka shkenca dhe arti. Arti në marketingun ndërkombëtar e merr
reputacionin e merituar, atëherë kur shkenca në këtë lëm ka prani dhe implementim të pa
tjetërsueshëm.
Shkenca dhe arti janë korrente, falë risive dhe përpjekjeve për të ecur me kohën.
Në tregun botëror mund të ketë sukses vetëm ai që është i vetdijshëm se nuk është sa
duhet i mirë dhe sa duhet bashkëkohor. Do të thotë, proceset inovative janë pjesë
përbërëse të proceseve të marketingut” (2, fq. 3).
2. Fazat paraprijëse të marketingut ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar është shkencë e fazës së re. Implementimi i tij në praktikë në

kuptimin e një dege të një shkence të veçantë mund të gjurmohet në tridhjetëvjetshin e
fundit të shekullit XX. Me këtë paraqitje të vonshme në skenë, nuk do të thotë se
30
marketingu ndërkombëtar nuk ka pasur prani në treg së paku me ndonjë aktivitetet dhe
element dallues.
Marketingu ndërkombëtar nuk e eleminon nga përmbajtja e vet këmbimin tregtar
në mes të shteteve. Prej që kanë ekzistuar shtetet, të cilat kanë bashkëpunuar me ndonjë
formë në mes veti, e në mënyrën me të përhapur nëpërmjet transakcioneve tregtare
ndërkombëtare, duhet kuptuar se elemente të pjesërishme të marketingut ndërkombëtar
ka pasur shumë më heret. Këto aktivitete mund të vështrohen si faza që i kanë paraprirë
formësimit të sotëm të marketingut ndërkombëtar.
Fazat paraprake të marketingut ndërkombëtar janë (3, fq. 17-225):
1. Periudhat e teorive klasike të tregtisë,
2. Periudhat e teorive neoklasike të tregtisë,
3. Periudhat e teorive alternative dhe të shtimit të tregtisë.
2.1. Periudha e teorive klasike të tregtisë
Periudha e teorive klasike të tregtisë përfshinë teoritë merkantile dhe teoritë klasike të
David Ricardos. Këto janë doktrina të veçanta, të cilat i tejkalojnë konceptet e mesjetës,
kur ekonomia kishte strukturë natyrale, të karakterizuar me copëzim feudal dhe me
kritere fetare.
Në Mesjetë administrata feudale ishte e copëzuar, e paraprirë nga tendencat e
mbylljes dhe të ruatjes së pasurive, pa pretendime për zgjerime të mëdha jashtë shteteve.
Ishin këto politika që e pengonin ekspansionin ekonomik dhe hapjen e rrugëve për në
tregje të shumta. Këtë sistem e zëvendëson koncepti ekonomik merkantilist.
2.1.1. Teoria merkantiliste
Merkantilizmi është doktrinë që mbështetjen e zhvillimit ekonomik e gjen në zhvillimin e

tregtisë së jashtme. Sipas mendimtarëve të kohës shtetet që aftësohen të eksportojnë
nëpër tregje të huaja bëhen më të pasura, duke grumbulluar mjete monetare, në formë të
rezervave të arit dhe të argjendit. Teoritë dhe politikat në fjalë burim të vetëm për shtimin
e pasurisë dhe forcimin e shtetit të centralizuar e kanë ekonominë monetare. Kjo ekonomi
mund të zhvillohet nëpërmjet tregtisë ndërkombëtare, me bilanc pozitiv, me suficit.
Merkantilizmi, si rrymë e re e mendimit ekonomik zgjatë afro tre shekuj ( nga
përmbyllja e shek. XVI deri në gjysmçën e shek. XVII). Kjo politikë ekonomike që ka
mbizotëruar në shumë shtete të Evrops, nuk ka qenë sistem unik i teorisë ekonomike, poe
ka përmbajtur disa parime, masa, qasje që kanë shërbyer në fushën e e tregtisë së jashtme
të veprohet sipas mjediseve të caktuara. Rëndësi e veçantë i jepet kapitalit tregtar,
sistemeve financiare, monetare dhe të kreditit, për t’i përforcuar funksionet dhe
zhvillimet e shteteve që formoheshin e konsolidoheshin. Përfaqësues të kësaj rryme
ekonomike njihen Botin, Ortiz dhe Botero. Në saje të konceptit merkantilist
favorizoheshin ndërmarrjet industriale, të cilat kishin program të prodhimit të produkteve
që mund të eksportohen. Përforcoheshin masa stimulative, me heqje të doganave për
mallin që eksportohej, subvencione të ndryshme, ndërkaq importet ballafaqoheshin me
embargo dhe taksa të larta të doganimit e masa tjera. Themeluesit dhe përkrahësit e
doktrinës merkantiliste mbivlerësonin fuqinë absolute të rezervave të parasë në ar e
argjend; rezervat e arit krijoheshin nëpërmjet bilancit tregtar aktiv, me sufiçit; ndërsa
prijetare ishte industria prodhuese kapitaliste, me programe të destinuara për eksport.
31
Janë të njohura tri lloje të merkantilizmit:
- Merkantilizmi tregtar (anglez), i cili koncept themelor kishte tregtinë e jashtme,
me mbizotërim të plotë të eksporteve kundrejt importeve.
- Merkantilizimi industrial, i cili në fokus kishte degët industriale të orientuara për
në tregjet e huaja dhe nga eksporti i madh krijohen rezervat vendore të arit dhe të
argjendit;
- Merkantilizmi agrar (francez), i cili për bazë kishte prodhimin në bujqësi, si
burime kryesore të pasurisë së një shteti.
Teoria merkantiliste kishte motivet dhe arsyet e veta, nga shkaku se pikërisht në ato
kohë bëhen zbulime grandioze, jo vetëm teknike, por edhe gjeografike. Zbulohet
Amerika në vitin 1492, rrugët për në Indi në vitin 1498, zbulohen dhe ndërtohen
mjete të qëndrueshme dhe masive për transport tejoqeanik. Lindin orekset për
pushtime të tokave të zbuluara, resurset e të cilave shfrytëzohen me qëllim të
pasurimit të vendeve të veta.
Merkantilizni si një teori e përshtatshme në kapitalizmin që sapo ishte krijuar,
motivon shtete të ndryshme evropiane të kolonizojnë shumë vende nëpër botë dhe të
eksploatojnë metalet fisnike, lëndët e para dhe të ndërtojnë metroplolet e tyre.
“Shembull tragjik janë qeveritë spanjolle që plaçkitën Amerikën Jugore dhe
Amerikën e Mesme, ku popullsia indiane zvogëlohet për nçëntë të dhjetat, Portugalia,
Holanda dhe pjesa më e madhe e Anglisë, të cilat me plaçkitjet e drejtpërdrejta dhe
eksploatimin e pashembullt të vendeve të Azisë, të Afrikës, të Amerikës Jugore dhe
Veriore, pamundësojnë zhvillimin e ekonomive në koloni. Kjo ka lënë gjurmë deri në
ditët e sotme, kur vendet e pazhvilluara luftojnë për zhvillimin e tyre dhe nxitjen e
pavarësisë ekonomike” (12, FQ.261).
Merkantilizmi i ka karakteristikat e veta, përparësitë dhe mangësitë e ndryshme.
Këto mund të specifikohen në këtë mënyrë:
- Pasuria me para (metale fisnike, ar dhe argjend) bëhet bazmanet për ndërtimin
dhe zhvillimin e shteteve;
- Tregtia e brendshme nuk krijon pasuri, ngase nëpërmjet qarkullimit, njëri përfiton
dhe tjetri humb;
- Pasuria bëhet e shuqar vetëm nëprëmjet qarkullimit në mes të shteteve, pra, nga
tregtia e jashtme;
- Nuk lejohet eksportimi i metaleve fisnike, por që me ato vlera mund të blehet
mall në vend;
- Eksporti i mallit është pozicion vendimtar, nga i cili formohen bilance tregtare
aktive, në saje të premive dhe të masave proteksioniste;
- Merkantilistët nuk kanë pranuar investimet ndërkombëtare, transportin detar,
arkëtimin e kamatave etjerë, si burime të ardhurave.
Një përfaqësues kryesor i mernatilizimit, Thomas Munn (1571-1641), në librin e tij
“Thesari i Anglisë dhe tregtia e jashtme” përveç tjerash, shkruan (4, fq, 16; cituar nga
Thomas Munn, Englan’s Treasure by Goreign Trade, Oxford, 1928): “Megjithëse një
mbretëri mund të pasurohet nëpërmjet dhuratave të marra ose nëpërmjet blerjeve nga
vende të tjera, këto rrugë janë të pasigurta dhe, kur ndodhin janë pothuejse të
pakonsiderueshme. Për këtë arsye, mjeti i zakonshëm për të rritur pasurinë dhe thesarin
tonë është Tregtia e Jashtme, në realizimin e së cilës duhet të ndjekim këtë rregull: çdo
vit t’u shesim më shumë të huajve nga sa blejmë prej tyre. Sepse – ajo pjesë e eksporteve,
32
e cila kthehet të ne si importe, në mënyrë të domosdoshme do të sjellë në vend metale të
çmueshme...”
Kjo teori me një sistem të zgjedhur dhe të konceptuar me shumë gabime,
përmbyllet, për t’u zëvendësuar me teori dhe rryma të reja ekonomike. Një prej
mangësive ishte se pasuria e një vendi nuk mund të arrihet nga tregtia, por nga
prodhimi, ngase pikërish nga ky agregim formësohet GDP e një vendi. Shtetet mund
të jenë të zhvilluara nëse kanë potenciale dhe strukturë të volitshme ekonomike,
prandaj bilanci tregtar nuk është vendimtar për mirëqenie dhe pasuri të një vendi.
2.1.2. Teoritë klasike
Teoritë klasike paraqesin bazamentin e shkencave moderne ekonomike. Përfaqësues të

këtyre teorive janë Adam Smith dhe David Ricardo. Në librin e tij “Kërkimi mbi natyrën
dhe mbi origjinën e pasurisë së kombëve”, të botuar në vitin 1776, Adam Smith vënë
bazat e tregut të lirë, të përparësive që dalin nga specializimet, të funksionimit të lirë të
tregjeve, duke ngritur mirëqenien për të gjithë, të atyre që involvohen në aktiviteet e
këmbimit dhe të tjerëve. David Ricardo në librin e tij “Parimet e ekonomisë politike dhe
taksimit“, të botuar në vitin 1817, mbron tezën e këmbimeve të lira, duke argumentuar se
specializimi dhe ndarja ndërkombëtare e punës është e dobishme për çdo komb.
Vështrimet parësore për lirinë e këmbimit janë dhënë në dy teori:
1. Teoria e avanatazheve absolute (Adam Smith) dhe,
2. Teoria e avantazheve të krahasuara (David Rikardo).
Teoria avantazheve absolute.- Adam Smith në teorinë e avantazheve absolute

konstaton se puna krijon produktin neto, si diferencë në mes të ardhurës dhe meditjes. Me
këte demantohet shkolla merkantiliste, ngase pasuria e kombeve nuk është rezultantë e
eksportit dominues, as e tokës sipas fiziokratëve, por as e bilancit pozitiv tregtar. Produkti
neto formohet në bujqësi, në artizanate, në industri, ku avantazhet absolute maten
nëpërmjet produktivitetit të punës.
Kjo ilustrohet me tabelën e mëposhtme:
Vendi A Vendi B
1 njësi produkti X 2 orë pune 1 njësi malli X 4 orë pune
1 njësi produkti Y 4 orë pune 1 njësi produkti Y 3 orë pune
Produktiviteti i punës krijon avantazhe absolute me rastin e këmbimit të mallrave.

Në shembullin konkret, vendi A eksporton në vendin B, për shkak se këto produkte i
pranojnë konsumatorët, ngase çmimi është më i ulët, ndërsa sipas supozimeve cilësia
është e njëjtë sikurse të produktet X që prodhohen në vendin B. Ndërkaq, vendi B e
realizon këmbimin në vendin A të produktit Y, i cili ka kosto më të ulët kundrejt
produktit Y në vendin A.
Koncepti autarkik i vendeve do të impononte punë të harxhuar për prodhimin e
këtyre produkteve 13 orë pune (2+4+4+3 = 13). Koncepti i ekonomisë së hapur
mundëson racionalitet më të madh dhe leverdi për prodhuesin dhe konsumatorin, sepse
për prodhimin e këtyre produkteve, duke e realizuar këmbimin e lirë, harxhohen gjithsej
10 orë pune (vendi A për produktin X 2x2=4 dhe vendi B për produktin Y 2x3=6; d.m.th.
4+6=10).
33
Avantazhet absolute nuk varen vetëm nga produktiviteti i punës, por edhe nga
kushtet klimatike, pjelloria e tokës e tjerë. Bie fjala, në vantazhë absolute janë ato vende
ku prodhohet bananja, kafeja, çaji e tjerë. Nëpërmjet avantazheve absolute, në mbështetje
të tregtisë së lirë kryhen transakcionet e këmbimeve në mes të vendeve të ndryshme, ku
gjenden leverditë e ndërsjella lidhur me këto bashkëpunime.
Lidhur me avantazhet absolute ka shembuj të shumtë, me çka arsyetoehn trajtimet
e Smithit. Avantazhet krijohen nga kushtet klimatike, përbërja pedologjike e tokës e
tjerë> Për shembull, Nikagarua është efiçiente për prodhimin e bananeve, ndërsa
inefiçiente për prodhimin e grurit, ose Kanadaj është efiçiente për prodhimin e grurit, por
është inefiçiente për prodhimin e bananeve (4, fq. 18). Shtetet që prijnë me disa produkte
detyrohen të realizojnë me produkte të cilat janë prijetare në vendet tjera. Në këtë mënyrë
arriehn përfitime në të dy palët tregtare.
Teoria e avantazheve apo e kostove të krahasuara.- Këtë teori e ka përpunuar
ekonomisti i shquar anglez David Rikardo. Teoria në fjalë është më e avancuar kundrejt
teorisë së avantazheve absolute, të përpunuar nga Adam Smith, sepse për bazë ka ndarjen
ndërkombëtare të punës dhe specializimin, si qasje të dobishme për popullsinë. Këtu
merren parasysh krahasimet vertikale dhe horizontale.
Modeli i Rikardos është i qëndrueshëm në preiudha të gjata kohore. Megjithatë,
këtë teori e ndjekin mangësi të dnryshme. Së pari, teoria e vlerës nga puna nuk qëndron
dhe nuk është i domosdoshëm për analizën për analizën a vantazheve klahasuese. Vlera e
kostos së punës zëvendësohet me koston oportune. D. Rikardi, sikurse edhe A. Smith
konceptin evlerës nga puna e patën hap të parë të nalizave të tyre. G. Hberler, në vitin
1936, në librin e tij The Theory of Interantional Trade, e venë në pah teorinë ose ligjin e
kostove krahasuese (4, fq.35). Në këtë koncept duhet përfshirë edhe çmimet që janë më
tëulëta. “Kostoja oportune e një malli tregon se nga ç’sasi e një malli të dytë duhet
tëheqim dorë, në mënyrë që të çlirohen burime të mjaftueshme për të prodhuar një sasi
shtesë nga malli i parë. Edhe çmimi relativ i një produkti tregon se ç’sasi nga një produkt
duhet të “paguash” për të “blerë” një njësi shtesë nga produkti i parë (4, fq. 35).
Së dyti, analiza e Rikardos është e marxhinalizuar, ngase nuk përfshin ndryshime
në nivel agregues të ekonomisë. Analiza pengohet edhe nga shkaku se nuk mund të
përdoren në mënyrë komplete instrumentet pëër analiza të mirëfillta.
Teoritë e Smith dhe Rikardo paraqesin bazën e liberalizimit ë tregtisë në tregti. Në
veçanti këto kanë mundësuar zgjerim të hapësirave të zhvillimit sistemit të kapitalizmit
anglez, por edhe të disa vendeve tjera evropiane. Në Angli zhvillohej industria me hapa të
mëdhenj, aniej ndërtimtaria, trasoheshin rrugë detare tejoqeanike, eksploatoheshin
kolonitë, flota detare ishte më e forta, prandaj ky shtet bëhet aq i fortë sa nuk e pengon
asnjë konkurrencë tjetër.
Ndërkaq, liberalizmi nuk u mirëprit nga të gjitha shteet. ShBA, Gjermania, Franca
e tjerë, nuk shfaqen disponim, sepse nuk ishin në gjndje ta përballonin tregtinë e
liberalizuar dhe industrinë angleze. Kështu, në këto vende liberalizmi nuk pati jetë të
gjatë, sepse pas krizës ekonomike të vitit 1873, ndërmirren masa, aplikohet tarifa
doganore, për mbrojtjen e ekonomive nga invazioni anglez.
Shikuar historikisht, koncepti i liberalizimit të asaj kohe, është bazë e liberalizimit
të tregut në kushtet moderne, që do të thotë setregtia e jashtme gjenezën e ka në parimet
klasike të liberalizimit: tregtia multilaterale, heqja e e kufizimeve të tregtisë
ndërkombëtare dhe të klauzulave tjera (12, fq.264).
34
2.2. Periudha e teorive neoklasike të tregtisë
Teoritë për tregtinë vazhdojnë edhe më tutje. Trajtimet për këtë veprimtari janë të
kuptueshme, kur dihet rëndësia e saj. Gjërat që nuk u shpjeguan sa duhet nga
merkantilistët, fiziokratet, liberalët, përfshihehn në teoritë neoklasike, që janë më të
avancuara dhe më të arsyeshme. Përfaqësues të teorisë neoklasike janë Eli Heckscher dhe
Bertil Ohlin. I pari, sudedez, historian i shquar i ekonomisë, ndërsa i dyti student i tij dhe
më vonë laureat i çmimit Nobel.
Të dy këta autorë e vazhdojnë teorinë e bazës së avantazheve krahasuese, ku bënë
pjesë baza e ndryshimit të çmimeve relative të një produkti që prodhohet në vende të
ndryshme, me çka shpjegohen avantazhet krahasuese (Rikardo kishte zbuluar ligjin e
avantazheve krahasuese, por nuk e kishte bërë shpjegimin e tyre). Sipas filleve dhe
mësimeve të Rikardos, bazamenti krahasimtar gjendej të ndryshimi i produktitivitetit të
punës në vendet ku prodhohen produktet. Përfaqësuesit e shkollës neoklasike u zgjëruan
në ndryshimet e produktitvitet, në saje të influencimit të faktorëve (jo vetëm klimatik).
Shqyrtuan ndryshimet e zotërimit relativ të faktorëve, intensiteti realtiv i përdorimit të
tyre. Kjo do të thotë se zotërimi më shumë i një faktori ndaj faktorëve tjerë vjen në
shprehje nëse në vend se sa në vendet tjera me të cilat bëhen kraksimet. Ndërkaq,
produkti mund të jetë përdorues më intensiv i një faktori, nëse pjesa e këtij faktori në
koston është më lartë se sa pjesa e faktorëve tjerë, që faktikisht kjo është e bazuar në
teorinë neoklasike të pëpjestimeve të faktorëve, që quhet modeli Heckscher – Ohlin. Ky
model mbështetet në intensitetin relativ të faktorëve zotërimin relativ të faktorëve.
Ohlin konstatonte (më 1933): “Mallrat që për prodhimin e tyre kërkojnë sasi të
mëdha nga faktorët që disponohen me shumicë dhe sasi të vogla nga faktorët që
disponohen me pakicë, eksportohen në shkëmbim të mallrave, kërkesa e të cilëve për
faktorë është në përëpjestime të kundërta. Pra, indirekt, faktorët që disponohen me
shumicë eksportohen, ndërsa faktorët që disponohen me pakicë importohen” (në veprën
Interregional and International Trade, Cambridge, 1933, f.92).
Këta autorë i kanë kushtuar rëndësi analizës së efekteve të tregtisë në të ardhurat e
zotëruesve të faktorëve të prodhimit (kapitalit të punës) në vendet me të cilat zhvillohen
bashkëpunime, që janë në cilësinë e partnerëve.
2.3. Periudha e teorive alternative dhe të shtimit të tregtisë
Tregtia ndërkombëtare shënon kthesa jo vetëm në transakcionime dhe në shtimin e

vëllimit të këmbimeve, por edhe në teoritë e tregtisë. Ndonëse analiza e efekteve të
tregtisë në të ardhurat e zotërueseve të faktorëve të prodhimti, është themel i teorive të
politikave tregtare, megjithatë, homogjenizimi në kërkesa, teoritë alternative marrin shkas
që të dalin nga suazat e teorive të avantazheve krahasuese.
Në kuadrin e alternativave klasifikohen dy grupe të teorive. Këto janë:
1. Teoria e ekonomitetit të shkallës dhe,
2. teoria mbi ciklin jetësor të produktit në treg.
Teoria e ekonomitetit të shkallës mbështetjen e ka në uljën, racionalizimin e kostos,
falë prodhimit masiv. Ulja e kostos është një prej patrakushteve për formimin e çmimeve
më të lira të shitjes. Në Këtë kontekst duhet dalluar produktet e luksit, të të cilët mund të
shfaqet paradoksi që nuk krijon raport të kundërt të sjelljes së konsumatorëve në shtimin
e kërkesës kundrejt shtimit të çmimeve.
35
Teoria mbi cilkin jetësor të produktit në treg mbështetet në dinamikën e avantazheve
krahasuese, që do të thotë se me shterimin e një faktori, shfrytëzohet faktori tjetër, duke i
dalluar vendndodhjet, prej një vendi në tjetrin. Njëkohësisht, merren për bazë edhe fazat
e produktit, që përbëjnë ciklin jetësor.
Ekonomiteti mund të specifikohet në ekonomitetin e shkallës dhe në ekonomitetin
e jashtëm. Të dy llojet e këtij parimi mundësojnë uljen e kostos, zbutjen e presionit të
rritjes së kërkesës, duke pasur mundësi në rritjen e çmimeve për produktet që janë më
tepër të kërkuara.
3. Zhvillimi i tregtisë botërore
Tregtia ndërkombëtare është e hershme, prej se ka filluar çfarëdo vëlimi i transakcioneve

në mes fiseve, grupeve të njerëzve e më vonë kombeve. Rajoni më gravitues për tregtinë
e atëhershme ishte Mediterani dhe Lindja e Afërt dhe e Mesme. Tregtia zhvillohej
nëpërmjet karavaneve tokësore, si dhe ujërave detare. Tregtia pellazgjike ishte e zhvilluar
që nga territoret e Kaukazit, deri në Evropën Qendrore. Natyrisht, sipas hulumtimeve të
mëtejme, ky rol iu përshkruhet kombeve që lindin nga kjo rrënjë, siç janë fenikasit,
mesopotamasit, madje grekët, italianët e tjerë.
Zbulimet e kontinenteve, e tokave të reja, sjellin risi në zgjerimin e territoreve ku
tregtia botërore bëhet më e pranishme dhe e domosdoshme. Në shekullin e XVII vihen
bazat e ekonomisë moderne kapitaliste. Prodhimi bëhet promotor i nevojave të zhvillimit
të tregtisë. Tregtia krijon raporte të reja në mes shteteve të formuara, për të dominuar në
hapësira më të gjera të rruzullit tokësor.
Tregtia botërore zënë vend të posaçëm në rrjedhat ekonomike sidomos në
shekullin XX. Në gjysmën e dytë të këtij shekulli tregtia bëhet më dominante në raport
me vëllimin e prodhimit. Ky sektor zhvillohet me normë të shtimit deri në afro 9%. Bie
fjala në vitin 1994, tregtia ndërkombëtare ka shënuar normë prej 8,8, në vitin 1995 me
8,9%, në vitin 1997 me7,2%,1 në vitin 2000, 2003 2 Ndërkaq, GDP në botë për këto vite
ka shënuar rritë dhe zhvillim më të ngadalshëm: më 1994 norma mestarae vjetore e
shtimit ishte 3,7%, më 1995, paksa më e vogël 3,5%, më 1997 4,1%, në vitin 2000 ,
ndërsa në vitin 2003 .
Është karakteristike se vendet në zhvillim kanë shënuar normë më të lartë, prej
8,8%, në krahasim me vendet e zhvilluara, norma e të cilave ishte mesatarisht prej 4,8%.
Ndërvarëshmëria në mes shteteve bëhet gjithnjë më e thesuar. Mund të shihet pikërisht
nga eksportet e vendeve, të cilat nuk mund të zhvillohen me ekonomi autarkike. Në vitet
e cekura, vlera vjetore e eksporteve arrin në 7000 mlrd $. Mirëpo, pjesëmarrja në
eksporte ndryshon prej vendi në vend.
Tab. Eksportuesit më të mëdhenj botërorë në vitin 1995 dhe 2004 - % nga totali i
eksportit botëror
Vendet 1995 2004
SHBA 13,47 8.96
Gjermania 9,82 9.97
1
J. Previshic, Dj.O Doshen, Medjunarodni marketing, vepër e cituar, f. 58.
2
XY…..
36
Japonia 9,55 6.18
Franca 6,92 4,90
Britania e Madhe 6,37 3,79
Italia 4,59 3.81
Belgjika/Luksemburgu 4,24 3.35
Holanda 3,49 3.91
Kanada 3,11 3,46
Zvicra 2,15 1.29
Kina 2,12 2.90
Koreja Jugore 2,11 2.77
Spanja 2,03 1.95
Tajvani 1,87 1.99
Singapuri 1,53 1.96
Burimi: J. P, DJ.O Doshen, Medjunarodni marketing, f. 57. Për vitin 2004 janë
llogaritur nga Interneti www...
Në tregtinë me shërbime më së shumti participojnë SHBA, me 16,59%, Japonia

10, 93%, Franca 9,66%.
Tregtia ndërkombëtare është degë shumë e rëndësishme, ngase përmban 15% të
veprimtarive të përgjithshme që e formësojnë ekonominë e botës. “Çdo ditë kufijtë
ndërkombëtarë i kalojnë rreth 5 trilion USD vlera tregtare (13, fq. 333). Politikat botërore
kanë pretendime për liberalizimin e tregtisë, si një vazhdimësi e procesit të globalizimit.
Mirëpo, në kohët moderne, janë shënuar defrenca të mëdha në mes Veriut dhe Jugut.
“tregtia e lirë u jep burime botërore atyre shteteve që kanë përparësinë më të madhe të
krahasuar në prodhimin e çdo lloj malli. Si rrjedhojë çmimet janë më të ulta në fund të
fundit edhe më të qëndrueshme në të gjithë botën” (13, f.335-336).
Lidhur me fenomenin Veri-Jug bëhen analiza nga më të ndryshme. Ekzistojnë
mendime se një ndasi të tillë e kanë bërë imperializmat evropiane,, por edhe të Rusisë,
SHBA dhe të Japonisë. Ka të tillë që e precizojnë racizmin si shkak i këtyre diferencave
zhvillimore (veriu me të bardhë, ndërsa jugu me zezakë). Gjenden edhe mbështetës që
këtë situatë e konsiderojnë si çështje që del nga një proces i natyrshëm etë zhvillimit të
ekonomisë botërore.
Veriu dhe Jugu përfshijnë këto territore. Veriu i botës përfshinë: Amerikën e
Veriut (SHBA dhe Kanadanë, Evropën Perëndimore (kryesisht vendet e Bashkimit
Evropian); Japoni/Paqësorin (Japonia, Koretë, Australia dhe Zelanda e Re); dhe Rusinë
me Evropën Lindore (kryesisht ish blloku sovjetik).
Jugu përfshin: Kinën (përfshirë edhe Hong Kongun dhe Tajvanin); Lindjen e
Mesme (prej Afrikës së Veriut deri në Turqi e Iran); Amrikën Latine (Meksikën,
Amerikën Qëndrore, Karaibet dhe Amerika e Jugore); Azinë Jugore, (Afganistani,
Indonezia, dheFilipinet); Afrikën (nën shkterërirën e Saharas).
Tab. Krahasimi i rajoneve të botës

Rajoni Popullsia (milion) GDP (trilion USD) GDP (per capita)
VERIU
Amerika e Veriut 300 8.7 30.000
Evropa Perëndimore 400 8.0 20.000
37
Japonia/Paqësori 200 4.0 17.000
Rusia dhe Eropa 400 1.7 4,000
Lindore
JUGU
Kina 1.200 4.2 3,500
Lindja e Mesme 400 1.9 5,300
Amerika Latine 500 3.5 6,800
Azia Jugore 1,900 3.6 2,000
Afrika 600 0.9 1.400
Vlera e 1,300 (20%) 22.3 (61%) 17,000
përgjithshme e
veriut
Vlera e 4,600 (80%) 14.2 (39%) 3,100
përgjithshme e
Jugut
VLERA E 5,900 36.5 6,200
PËRGJITHSHME
BOTËRORE
Burimi: J.S.Golstein, Marrëdhëniet ndërkombëtare, Tiranë, 2001, f. 35;
Nga tabela shihet se në kuadrin e veriut dhe jugut janë të përkufizuara nëntë
rajone. Veriu përfshinë më pak se 25% të popullsisë, por në të krijohen 60% të të mrave
materiale (të produkteve dhe të shërbimeve). Ndërkaq në jug participojnë më 75% të
popullsisë, por të mirat materiale arrijnë në 40%.
Leading exporters and importers in world merchandise trade, 2003

(Billion dollars and percentage)
Annual Annual
Rank Exporters Value Share percentage Rank Importers Value Share percentage
change change
1 Germany 748.4 10.0 22 1 United States 1,305.6 16.8 9

2 United States 724.0 9.7 4 2 Germany 601.7 7.7 23
3 Japan 471.9 6.3 13 3 China 412.8 5.3 40
4 China 438.4 5.9 35 4 France 388.4 5.0 18
5 France 384.7 5.1 16 5 United Kingdom 388.3 5.0 12
6 United Kingdom 303.9 4.1 8 6 Japan 383.0 4.9 14
7 Netherlands 293.4 3.9 20 7 Italy 289.0 3.7 17
8 Italy 290.2 3.9 14 8 Netherlands 261.1 3.4 19
9 Canada 272.1 3.6 8 9 Canada 245.6 3.2 8
10 Belgium 254.6 3.4 18 10 Belgium 234.3 3.0 18
Hong Kong, Hong Kong,

11 224.0 3.0 11 11 232.6 3.0 12
China China
domestic retained
15.6 0.2 –15 24.2 0.3 –1
exports imports a
re-exports 208.4 2.8 14 12 Spain 200.1 2.6 21
Korea, Republic
12 194.3 2.6 20 13 Mexico 179.0 2.3 1
of
38
Korea, Republic
13 Mexico 165.3 2.2 3 14 178.8 2.3 18
of
14 Spain 151.9 2.0 21 15 Singapore 127.9 1.6 10
retained
15 Taipei, Chinese 150.6 2.0 12 63.5 0.8 9
imports a
16 Singapore 144.1 1.9 15 16 Taipei, Chinese 127.3 1.6 13
domestic
79.7 1.1 19 17 Austria 97.7 1.3 25
exports
re-exports 64.4 0.9 10 18 Switzerland 96.3 1.2 15
Russian
17 135.2 1.8 26 19 Australia 88.6 1.1 22
Federation
18 Sweden 100.9 1.3 24
19 Malaysia 100.7 1.3 8
20 Switzerland 100.6 1.3 14 20 Sweden 82.3 1.1 23

21 Austria 96.2 1.3 22 21 Malaysia 81.1 1.0 1
22 Ireland 92.7 1.2 5 22 Thailand 75.7 1.0 17
Russian
23 Saudi Arabia 88.5 1.2 23 23 74.5 1.0 24
Federation
24 Thailand 80.3 1.1 17 24 India 69.7 0.9 23
25 Brazil 73.1 1.0 21 25 Turkey 67.7 0.9 31
26 Australia 70.4 0.9 8 26 Poland 66.9 0.9 21
27 Norway 68.1 0.9 14 27 Denmark 58.7 0.8 17
28 Denmark 67.9 0.9 18 28 Ireland 52.8 0.7 1
Czech Republic
29 Indonesia 60.7 0.8 6 29 b 51.3 0.7 26
United Arab
30 58.1 0.8 17 30 Brazil 50.7 0.7 2
Emirates
c c
Total of above 6,405 85.6 – Total of above 6,570 84.6 –
World c 7,482 100.0 16 World c 7,765 100.0 16
a Retained imports are defined as imports less re-exports.

b Imports are valued f.o.b.
c Includes significant re-exports or imports for re-exports.
Source: www.wto.org/english/news_e/pres04_e/pr373_e.htm
......
Në rriten dhe zhvillimin e tregtisë ndërkombëtare ndikojnë shumë faktorë, të cilët mund
të rangohen kështu (5, f. 59):
1. Rrita e ekonomisë botërore,
2. Organizimet dhe integrimet ekonomike ndërkombëtare,
3. Stabiliteti ekonomik dhe politik,
4. Siguria juridike,
5. Përparësitë e aktiviteteve ndërkombëtare të ndërmarrjeve,
6. Kostot e zhvillimit të produktit,
7. Cilësia (kualiteti),
8. Përparimi i strukturës së telekomunikimit dhe të transportit,
9. Teknologjia,
10. Homogjenizimi i shijeve të konsumatorëve.
39
1. Rrita e ekonomisë botërore.- Rrita dhe zhvillimi i ekonomisë botërore karakterizohet
me shtimin e polarizimeve dhe me diferenca gjithnjë më të mëdha në zhvillim, Viteve
dhe dekadave të fundit ekonomia botërore si në vëllimin e prodhimit, po ashtu edhe në
vëllimin e këmbimit tregtar, ka shënuar trende të shquara pozitive. Bie fjala në periudhën
e vitete 1985-1995 Produkti Vendor Bruto GDP) është shtuar me norë prej 3,2%, ndërsa
shtimi i këmbimit tregtar ka shenur normë prej 6%3. Ndërkaq, prodhimi botëror në
periudhën e viteve dhe tregtia botorore në të njejtën periudhë kohore, ka shënuar rritje
me normë prej ...4
Vështrimet strukturore të ekonomisë botërore identifikojnë situata tepër të
padëshirueshme në mes të zhvilluarve dhe të pazhvilluarve. Për këtë gjendje ndikim të
llojllojshëm kanë faktorë të ndryshëm, si bie fjala politikat dhe sistemet në suazat e
sovraniteteve, shfrytëzimi i resurseve me metoda eksploatuese, gjithnjë nën sintagmën se
ndihmat bëhen në të mirë të zhvillimit të të pazhvilluarëve, alokimi i pa drejtë i
investimeve. Qysh më herët, nobelisti marikan Theodore Shulc ka konstatuar se5
Rrita e ekonomisë botërore ka efekte pozitive në shtirjen e proceseve të
globalizimit sa më gjerë, thyerjen e tendencave monopoliste, si çështje e dobishme për
konsumatorët e shumtë, hapjen e tregjeve të lira dhe funksionimin e kapitalit privat,
ndërmarrësinë bashkëkohore dhe manaxhimin në të gjitha fushat parësore e veçanërisht
në lëmin e marketingut ndërkombëtar.
2. Organizimet dhe integrimet ekonomike ndërkombëtare.- Proceset
integruese dhe krijimi i tërësive të mëdha ekonomike, nënshkrimi dhe implementimi i
Marrëveshjeve të llojeve të ndryshme të bashkëpunimit në relacione të gjera, kanë
ndikuar në zhvillimin më të hovshëm të tregtisë botërore. Organizatat ndërkombëtare
ekonomike të integruara janë: WTO (Vorld Trade Organisation - Organizata Borëtore e
Tregtisë), EU (Europen Union – Bashkimi Evropioan), ASEAN, NAFTA, MERCOSUR
e tjerë Në këto tërësi integruese, më të njohurat janë ato që e përbëjnë një trekëndësh të
fuqive, të quajtur Trijada, ku bëjnë pjesë: 1. SHBA ne Kanadanë, 2. Bashkimi Evropian
dhe , 3. Japonia me shtetet aleate satelite.
Këto madhësi të fuqishme integruese kanë ndikim të posaçëm në rrjedhat dhe në
zhvillimin e tërësishëm të tregtisë ndërkombëtare. Këtë e ilustron forca e Bashkimit
Evropian, i cili në eksportin e tërësishëm botëror participon me 40%, ndërsa participimi
në importet e tërësishme shenon normën 36,90%. Këto janë tregjet kryesore, të cilat
paraqesin potencialin botëror të ekonomive të zhvilluara.
Tab. Këmbime tregtare botërore në vitin 1995
Vendet dhe tërësitë Eksporti, në % Importi, në %

integruese mlrd. $ mlrd. $
SHBA 625,07 822,03
Kanada 201,63 175,16
Meksika 95,99 98,41
Gjithsej NAFTA 922,99 17,57 1.095,594 20,39
3
Ibid, marrë nga The Economist, Svijet u brojkama, 1998, Privredni Vjesnik- Data Press, Zagreb, 1997, f.
30.
4
…..
5
TH. Shullc….
40
Gjermania 521,11 455,68
Franca 288,47 277,67
Britania e madhe 260,71 285,80
Italia 250,84 206,90
Holanda 197,24 180,64
Belgjika/Luksemburgu 169,43 157,53
Sëpanja 101,99 121,78
Susedia 84,51 66,61
Austria 57,53 66,26
Danimarka 48,88 43,50
Irlanda 48,18 35,77
Finlanda 38,44 29,26
Portugalia 23,80 34,09
Greqia 9,40 21,50
Gjithsej BE 40,01 1.983,01 36,90
2.100,53
Japonia 410,90 7,81 349,15 6,50
Totali i vendeve të 3.433,32 65,39 3.427,76 63,79
TRIADES
Vendet tjera 1.816,98 34,61 1945,84 36,21
TOTALI BOTËROR 5.250,30 100,00 5.373,60 100,00
Burimi:J. Previshic, Dj.O.Doshen. Medjunarodni marketing, Zagreb, 2000, f. 60.
Shtetet lidere të eksporteve dhe të importeve në vitin 2004 të mbartet tabela .....
Tab. Këmbime tregtare botërore në vitin 2000...
3. Stabiliteti ekonomik dhe politik.- Stabiliteti ekonomik dhe politik është

rezultantë e zgjatjes së kohës pa luftë botërore, dominimi i paqes dhe i
përpjekjeve për mirëqenie të popujve. Luftërat lokale nuk e kanë shkatërruar
stabilitetin. Përkundrazi, pikërisht stabiliteti politik ka qenë katalizator i zgjidhjes
së krizave të tilla në botë. Që nga Lufta e Dytë Botërore fillon stabiliteti politik
dhe ekonomik në botë.
Bazat vehen në Bretton Woods (1944), kur themelohet Fondi Monetar Ndërkombëtar,
madje, IBRD, WTO, GATT, si dhe Agjencione dhe Aleanca tjera.
4. Siguria juridike.- Krijimi i tërësive integruese ka imponuar nevojën e ndërtimit
të infrastrukturave të përbashkëta juridike, me të cilat tregtia ndërkombëtare
mbrohet dhe kryesisht ballafaqohet me rreziqe më të vogla. Rol të veçantë në këtë
rrafsh kanë marrëveshjet e shumta bilaterale dhe ato multilaterale, me të cilat
rregullohen marrëdhëniet tregtare, tregtia e lirë, në mes vendeve të ndryshme, të
përfshirat në sferat integruese.
41
5. Përparësitë e aktiviteteve ndërkombëtare të ndërmarrjeve.- Ndërmarrjet me
orientim ndërkombëtar nuk kanë leverdi vetëm në gjetjen e tregjeve, por duke u
shtrirë në relacione të gjera, në mjedise të ndryshme përfiton nga përvojat,
transferet teknologjike, të njohurive, të qasjeve globale dhe të koncepteve të
marketingut global. Sa më tepër penetron nëpër tregje, kompania ka shansë të
hyjë nëpër ecuritë e të zhvilluarve, të përvetësojë biznese të suksesshme, qoftë
nëpërmjet kooperimeve, apo mundësive tjera, që janë të dobishme për kompaninë.
Zgjerimet e tilla krijojnë përparësi edhe për shfrytëzimin e resurseve globale, si
dhe për mësuarjen e enigmave të konkurrentëve më të shquar, të cilët shënojnë
rezultate impozante në biznesin e tyre.
6. Kostoja e zhvillimit të produkteve.- Kostoja e zhvillimit të produkteve të reja
shtohet për shkak të shpenzimeve shtesë që ndodhin në fushën e kërkimeve. Në
zhvillimin e teknologjive të sofistikuara, si dhe të konkurrencës reale, bëhen
hulumtime të reja për lindjen dhe lancimin e produkteve të reja, për t’i identifikuar
kërkesat dhe sjelljet e konsumatorëve. Në veçanti zhvillohen industritë e
automobilave, informatika, elektronika, farmaceutika e tjerë. Sipas të dhënave
(Pharmaceutical Manifacturers Association), për kërkime në fushën e farmaceutikës,
shpenzimet kanë shënuar shtim marramendës. Derisa në vitin 1976 janë harxhuar 54
milionë $, në vitin 1997 kjo shumë shtohet në 359 milionë $ (5, fq. 63). Për të arritur
nivel të konkurrencës nevojiten hulumtime kontinuele, të cilat e shtojnë koston e
produkteve.
7. Cilësia.- Ndërmarrjet janë të obliguara të arrijnë nivel të duhur të cilësisë së
produkteve dhe të shërbimeve. Ato që janë të orientuara ndërkombëtarisht kanë mundësi
më të mëdha që t’i përvetësojnë të arriturat globale në cilësi dhe kështu të pentrojnë më
lehtë nëpër tregjet e huaja. Po ashtu, edhe pse shpenzimet për ngritjen e cilësisë shtohen,
çmimet e shitjes mund të ulën, për shkak të uniformimit të tyre.
8. Përparimi i strukturës së telekomunikacionet dhe të transportit.- Me kalimin e
kohës përparimi i potencialeve dhe i strukturave të mjeteve të transporit, të
telekomunikacionit, kanë krijuar shansa impresionuese në lëmin e zhvillimit të tregtisë.
Në shekullin e XX falë këtyre zhvillimeve distancat fizike dhe kohore janë zvogëluar
dukshëm. Distribucioni i produkteve dhe i shërbimeve realizohet për kohë relativisht të
shkurtër, me shpenzime optimale, duke i ruajtur në nivel të duhur cilësitë e produkteve
dhe të shërbimeve.
9. Teknologjia.- Teknologjia është fuqi madhore, e cila i ndryshon situatat në biznes dhe
në konsum. Është kjo një fenomen universal, sepse i tejkalon kufijtë, si një forcë e
imponueshme dhe e kërkuar nga të gjithë. Teknologjia me zhvillime marramendëse
ndikon në globalizimin e informacioneve, të bizneseve, të mediave, me të cilat struktura
marketingu ndërkombëtar dhe tregtia ndërkombëtare janë të lidhura fuqimisht.
10. Homogjenizimi i shijeve të konsumatorëve.- Në kushtet e globalizimit shijet dhe
prirjet e konsumatorëve, njëjtësohen, homogjenizohen dukshëm. Ndryshimet e tilla mund
të kenë refleksione negative rreth humbjes së identitetit kulturor. Megjithëkëte,
globalizimi dhe paraqitja e kërkesave për produkte me marka të shquara, gjithnjë e më
pak njohin kufij. Në një treg mund të gjesh produkte me origjina nga vende të ndryshme
dhe konsumatorëve iu zvogëlohen përshtypjet se a janë vendore apo të importuara, Me
rëndësi është të gjejnë kënaqësinë në cilësi, në çmime dhe në shërbimet edhe të pas
shitjes.
42
4. Faktorët limitues të tregtisë ndërkombëtare
Bota synon të ketë biznes globalizues, me lehtësi doganore ose fare pa to. Organizata
Botërore e Tregtisë (WTO) ka kontribuar në liberalizimin e tregtive dhe të tregjeve.
Mirëpo, secili shtet në mënyra të caktuara ka për obligim që t’i mbrojë ekonomitë
kombëtare. Është e natyrshme që shteti me prerogativat e veta, në një anë i rregullon
marrëdhëniet në mes vendeve, porse edhe e mbron ekonominë e vet, nga ana tjetër.
Pengesat në tregtinë ndërkombëtare paraqiten për shkak të faktorëve politikë, ose të
barierave jotarifore.
Njëkohësisht, pengesat nga manaxhmenti i ndërmarrjes mund të pengojë tregtinë
me jashtë. Nëse mbisundon bindja se është i mjaftueshëm orientimi etnocentrik, atëherë
nga manaxmenti i firmës nuk shfaqet interesim për eksportin e mallrave që prodhohen në
atë ndërmarrje.
IMS, f 43
5. Institucionet (organizatat) ekonomike dhe integrimet ndërkombëtare
5.1. Tendencat e formimit të organizatave botërore
Zhvillimet ekonomike botërore, internacionalizimi i bizneseve, paraprijnë në formimin e

organizatave ekonomike botërore, si dhe integrime ekonomike botërore. Në pamundësi
për të vepruar dhe zhvilluar në mënyrë autarkike, krijohen vartësi të shteteve dhe të
ekonomive në mes veti. Për të ndërtuar ambient paksa më të volitshëm, me qëllim të
eliminimit të mundshëm të diskriminimeve, themelimi i organizatave ekonomike
botërore, siç është GATT, WTO, UNCTAD, bënë rregull në rrafshin e bashkëpunimeve
ekonomike. Këto e të tjera, jo të këtij niveli, themelohen që nga Lufta e Dytë Botërore e
këndej.
Me integrimet ndërkombëtare nënkuptohet krijimi i unioneve të disa vendeve, për
të shfrytëzuar më racionalisht resurset, për të mos ndodhur ekploatime të ndryshme nga
anëtarët që kanë arritur të veprojnë në aleancë. Për të thjeshtësuar ndërlikueshmëritë në
sferën e bashkëpunimit, krijohen bashkësi në mes të shteteve, të cilat kanë interesa të
përbashkëta dhe me shumëçka i afrohen atributit të një shteti të përbashkët.
Shtetet që lidhen në organizata me përmasa botërore, si dhe integrimet kanë anët e
veta pozitive, por edhe ato negative. Lidhshmeria nëpër organizata të nivelit botëror shpie
deri të zgjidhja e problemeve paricale, ose të përbashkëta të shteteve anëtare. Mirëpo, kur
është fjala të integrimet ndodh ngjashmeri me mbyllje dhe njëfarë monopoli për shumë
parametra. Tregu global zbërthehet në disa tërësi rajonale të mbyllura (5, f. 153).
Organizatat ekonomike dhe integrimet botërore zanafillen e kanë qysh nga
shek.XIX. Për interesa të shteteve më të zhvilluara nënshkruheshin marrëveshje për
dogana dhe bashkëpunim në mes vete. Në vitin 1857 themelohet Lidhja Doganore për
territoret e Kanadasë, madje Lidhja doganore në mes Suedisë dhe Norvegjisë në vitin
1874 (rifirmoset edhe në vitin 1905), Konventa e Istambollit e vitit 1888 për kalim të lirë
43
nëpër Kanalin e Suezit e të tjera. Në mes dy Luftërave Botërore, po ashtu, arrihen
marrëveshje të rëndësishme për formimin e organizatave dhe integrimeve në përmasa të
gjera. Ndërkaq, pas Luftës së Dytë Botërore, krijohet një qëndrueshmëri dhe
funksionalitet i avancuar të organizatave ekonomike dhe të integrimeve botërore.
5.2. Organizatat ekonomike botërore
Në suazat e organizatave ekonomike dhe financiare botërore, përveç GATT, WTO dhe
UNCTAD, radhitet Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), Banka Botërore (WB), dhe të
tjera në nivel të kontinenteve ose në mes të kontinenteve.
Fondi Monetar Ndërkombëtar është themeluar në Bretton Woods (SHBA) në vitin
1944. Themelimi i tij mbështetej në tendencën e sigurimit të stabilitetit monetar
ndërkombëtar, më saktësisht për të evituar ekstremet e kurseve fikse si dhe të atyreve të
lira midis vendeve të ndryshme. Nga 55 shtetet anëtare, sa i kishte në fillim, tash në
kuadrin e tij janë më shumë se 150 shtete.
FMN në cilësinë e institucionit për bashkëpunim ndërqeveritar, monetar dhe
financiar, pretendon t’i përmbushë një spektër detyrash, që kanë të bëjnë me rriten dhe
zhvillimin e tregtisë të vendeve anëtare, me qëndrueshmërinë përballë spekulimeve dhe
lëkundjeve të cikleve të biznesit, shkallën e fleksibilitetit në adoptimet në ndryshimet e
tregtisë ndërkombëtare, me përshtatjet dhe ndryshimet e reformave në përgjithësi.
Banka Botërore, organizatë e transformuar nga Banka Botërore për Zhvillim dhe
Rindërtim është themeluar në vitin 1944 në Washington D.C. Qëllimi i kësaj organizate
botërore ishte dhe është ndihma financiare për zhvillimin botëror. Nga kjo bankë janë
financuar projekte të rëndësishme në shumë vende të botës për infrastrukturë, sidomos në
vendet në zhvillim. Investimet për destinime të këtilla shpeshherë ndeshen me
keqpërdorime dhe korrupsion dhe nuk dhanë efekte të mjaftueshme investimet e bëra.
Aktualisht Banka Botërore financon më tepër sektorin arsimor dhe ate shëndetësor, për
ta stimuluar dhe ngritur resursin human në nivel të veprimit efektiv.
Marrëveshja e Tregtisë dhe e Doganavae (GATT) është themeluar në vitin 1947,
me një program të zgjedhur dhe të sanksionuar me rregullore e marrëveshje përkatëse për
mosdiskriminim, zgjidhje të mosmarrëveshjeve në mes akterëve dhe procedurave të
tregtisë ndërkombëtare, si dhe të krijimit të kushteve për veprime transparente. GATT ka
një rol të rëndësishëm në fushëveprimtarinë e vet. Nënshkrimi i Kartës së vendit të
favorizuar mundësoi dhënie të favoreve të vendeve që eksportojnë dhe importojnë. Arriti
liberalizimin e tregtisë të 50.000 produkteve, që përfshijnë 2/3 të tregtisë në mes të
pjesëmarrsve të saj. Me kalimin e kohës bëhet institucion që sponzoron raunde të
bisedimeve tregtare ndërkombëtare (1, fq. 36). GATT, e themeluar me 24 shtete, të shtuar
në 110 sosh, tash me shumëçka vepron në suazat e OBT.
Organizata Botërore e Tregtisë është themeluar në fillim të vitit 1995. Faktikisht
kjo e ka zananfillen në GATT. Mundëson zgjerimin e veprimtarisë së tregtisë
ndërkombëtare dhe zgjerimin e shumë marrëveshjeve për këtë qëllim. Vendimet nuk
mirren sipas koncensusit, siç ishte rasti në GATT, por dominon vendimi i miratuar nga
shumica e anëtarëve të organizatës. Rezultatet e Raundit të Uruguajit paraqesin
vazhdimësi të rritës së vëllimit të këmbimit ndërkombëtare të tregtisë botërore. OBT
është një organizëm i qëndrueshëm ndërkombëtar që merret me normat që e drejtojnë
44
tregtinë botërore. Në OBT marrin pjesë më se 130 vende, të cilat participojnë më shumë
se 90% në tregtinë ndërkombëtare. Në këtë organizatë do shtohet numri me vende tjera.
Organizata Botërore e Tregtisë ka rol të posaçëm në administrimin e
marrëveshjeve tregtare, në zgjidhjen e problemeve të diferencave tregtare, në kontrollin e
politikave tregtare, në ndihmen e vendeve në zhvillim për politikat tregtare e tjerë, në
asistencën teknike, në trajnime të vendeve anëtare.
Raundi i Uruguajit lejoi realizimin e marrëveshjeve të reja të tregtisë së
shërbimeve, të pronësisë intelektuale e tjerë. Në vitin 1994 në Marakesh shënohet “GAT
1994” dhe themelohet Organizata Botëroree Tregtisë (14, fq. 6-18), ndërsa më 1996 në
Singapor që komiteteve apo grupeve të punës që veprojnë në suazat e OBT, t’iu shtohen
edhe tri grupe pune të specializuara: për lidhjen midis tregtisë dhe investimeve, për
lidhjen midis tregtisë dhe politikave të konkurrencës, si dhe për transperencën e
punësimit në administratën publike. Në vitin 1998 në Gjenevë vendoset për shqyrtimin e
tregtisë elektronike, ku do të përfshiheshin komitete dhe grupe pune.
UNCTAD (United Nations Conference of Trade and Development) është themeluar në
vitin 1964 në Gjenevë, nën ombrellën e Organizatës së kombeve të Bashkuara.
Themelimi i kësaj organizate më tepër ishte pasojë e pakënaqësisë së disa
vendeve të pazhvilluara, të cilat konsideronin se nuk kishin tretman të volitshëm
në kuadrin e GATT. Reflektohej një disproporcion në fushën e këmbimeve, në
mes lëndëve të para të cilat eksportoheshin nga vendet e pazhvilluara, me çmime
të ulëta, ndërsa po në ato shtete importet kishin strukturë të produkteve finale, që
bleheshin me çmime relativisht të larta.
Në UNCTAD janë të anëtarësuara më shumë se 160 shtete. Qëllimi i kësaj organizate
është krijimi i mundësive për përshpejtimin e zhvillimit të vendeve të
pazhvilluara, nëpërmjet tregtisë, ose formave tjera përkatëse që janë nxitëse për
zhvillim. Orientimet janë në krijimin e kushteve për preferenciale, me çka do të
përmirësohet bilanci tregtar, ngase mundësohet eksporti jo vetëm i lëndëve të
para, por edhe i produkteve finale industriale.
UNCTAD e ka sensibilizuar botën për tregtinë e vendeve të pazhvilluara dhe ato në
zhvillim. Në këtë mënyrë vendet në zhvillim kanë arritur tretman të tarifave
preferenciale në Bashkimin Evropian, në SHBA dhe në Japoni. Me këte
nënkuptohet se përfshhien 16 lëshime, beneficione preferenciale, me të cilat
vendet e industrializuara zbatojnë dogana me tarfifa të reduktuara, ose fare pa
doganë për produktet që importohen nga vendet e pazhvilluara (në zhvillim).
OECD (Organization for Economic Cooperation and Development) , në vitin 1960 është
tnemeluar nga transformimi i OEEC (Organizata për bashkëpunim Ekonomik
Evropian), e cila me propozimin e SHBA-ve ishte themeluar në vitin 1948, e cila
nëpërmjet Planit Marshal kishte për qëllim të zhvillojë ekonominë e Evropës
Perëndimore.
Në Organizatën për Kooperim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), janë të anëtarësuara 29
vende, me seli në Paris. Organizata ka këto objektiva: realizimin e kontributeve
për zhvillim ekonomik, punësim dhe përmirësim të standardit jetësor, për
stabilizim financiar dhe ekspansion ekonomik, për nxitjen e zhvillimit të tregtisë
ndërkombëtare, pa diskriminime, si dhe sigurimin e marrëshënieve stabile
monetare. Në kuadrin e OECD-së veprojnë edhe organizata tjera të tipit
multilateral, siç është Agjencioni Ndërkombëtar për Energjetikë (IEA –
International Energy Agency) e tjerë.
45
5.3. Integrimet ekonomike në nivele botërore
Integrimet ekonomike botërore sot e kësaj dite paraqesin një proces. Kanë filluar të
formësohen sidomos në shekullin XX. Integrimeve ekonomike iu paraprijnë interesat e
vendeve, të cilat synojnë të kenë treg më të madh, të shfrytëzojnë resurset vendore në
mënyrë më të organizuar. Njëkohësisht, të bashkuar iu zvogëlojnë hapësirën e veprimit
ndërmarrjeve monopole, shfrytëzojnë forma të rëndësishme të bashkëpunimit në mes
vete, ndërtojnë politika të favorshme për zhvillimin më të hovshëm të ekonomive
kombëtare, i eliminojnë barierat e këmbimit tregtar.
Krijohen format e lidhshmërive të interesave dhe të integrimeve ekonomike,
krahas shtimit të këmbimit nëpër vende të ndryshme. Integrimet ndërkombëtare mund të
grupohen në tri forma kryesore:
1. sipas përmbajtjes së kooperimeve ekonomike,
2. sipas numrit të pjesëmarrësve,
3. sipas bazës prodhuese komparative.
Sipas përmbajtjes së kooperimit ekonomik lidhjet e interesit sendërtohen në pesë
nivele. Këto nivele janë:
1. Zona e tregtisë së lirë,
2. Unioni doganor,
3. Tregu i përbashkët,
4. Unioni ekonomik,
5. Unioni politik.
1. Zona e tregtisë së lirë përmban një tërësi integrative, ku hiqen barierat tarifore të
doganave dhe në to realizohet këmbim i lirë tregtar. Zonë e tregtisë së lirë është
EFTA (European Free Trade Association - Zona Evropiane e Tregtisë së Lirë),
CEFTA (Central European Free Trade Agreement - Marrëveshja e Evropës
Qendrore për Tregti të Lirë)LAFTA, zonë e tregtisë së lirë në Amerikën Latine, e
formuar në vitin 1960, por që është treguar e pasuksesshme. Në vitin 1980 është
formuar LAIA (Latin American Interation Association). Nga viti 1989 është
filluar një proces për krijimin e Zonës së tregtisë së Lirë në mes SHBA dhe
Kanadasë.
1. Unioni doganor është niveli i dytë i integrimeve ekonomike ndërkombëtare. Kjo
formë ka karakteristikat e Zonës së lirë tregtare. Në të harmonizohen politikat e
tarifave dhe të tregtisë së jashtme kundrejt shteteve që nuk janë anëtare, d.m.th. të
partnerëve ekstern. Qysh në vitin 1921 shtetet e Beneluksit kanë formuar Unionin
doganor, i cili më vonë shkrihet në kuadrin e unioneve tjera që themelohen. Është
i njohur Unioni Doganor Jugoafrikan, SACU (Southern African Customs Union)
e tjerë.
2. Tregu i përbashkët paraqet formë më të lartë të integrimit ekonomik. Në kuadrin
e tij eliminohen doganat, formohen politika të përbashkëta për shtetet joanëtare;
eliminohen pengesat e qarkullimit të faktorëve të prodhimit (lënda e parë,
materiali riprodhues, teknologjia, fuqia punëtore, kapitali).
3. Unioni ekonomik përmban forcimin e lidhjeve integruese nëpërmjet
harmonizimit të politikave ekonomike kombëtare, sidomos në sferën monetare
46
dhe fiskale. Përdoret moneta e përbashkët, siç është euro (€). Mobilizohen
faktorët e prodhimit dhe efektet në përgjithësi bëhen më produktive. Në të mirë të
Unionit ekonomik, vendet anëtare në një masë të caktuar e zvogëlojnë
sovranitetin e vendit të vet, ngase vendimet mirren në nivel edhe të Unionit
ekonomik (p.sh. Parlamenti Evropian i BE).
4. Unioni politik përfshin lidhjet ekonomike dhe politike, në një krijesë të re të
shtetit (bie fjala SHBA, Gjermania).
Proceset integruese globale sipas numrit të pjesëmarrësve mbështetjen e kanë në
aranzhmanet bilaterale dhe multilaterale. Në bazë të këtij procesi janë themeluar GATT,
UNCTAD e tjerë.
Integrimi sipas bazës prodhuese komparative bëhet me bashkimin e disa shteteve, të cilat
i lidhin interesat, ose i kontrollojnë ofertat e produkteve strategjike në përmasa botërore
(çmimi, eksporti, territoret e shitjes, kuotat e shitjes e tjerë).
Në këtë spektër janë të njohura kartelat dhe kombinatet, në të cilat arrihen
marrëveshje të ndryshme në mes prodhuesve. Është e njohur Marrëveshja në mes
prodhuesve të diamantit në Afrikën Jugore, me të cilën është kontrolluar 95% të tregtisë
botërore të diamantit. Marrëveshjet e tilla më tepër janë të karakterit monopolist, sepse e
kontrollojnë çmimin e ofertave të kafes, çajit, sheqerit, të petrolejit e tjerë. Sipas këtij tipi
të marrëveshjeve, në vitin 1960 është themeluar OPEC.
Në të ardhmën, pritet që marrëveshjet të jenë më të forta. Proceset integruese
ndërkombëtare kanë efekte të ndryshme në marketingun ndërkombëtar. Ndër efektet më
të shquara janë këto:
5. shtojnë aftësitë absorbuese të tregut,
6. shtohen të ardhurat brenda integrimeve,
7. përmbushja më e mirë e nevojave jetësore thelbore,
8. interesi më i madh për format e jo eksportit të biznesit,
9. ndryshimi dhe përforcimi i karakterit të konkurrencës, ndryshimi i ligjshmërive
kundër trusteve (10, fq. 129-131).
Proceset integruese të kësaj natyre, tash për tash, më të njohurat janë:
1. Marrëveshje në mes BE dhe EFTA,
2. Orientimi më i madh i vendeve evropiane (BE dhe EFTA) me vendet Mediterane,
3. Intensifikimi i bisedimeve në mes SHBA, Kanades dhe Meksikës,
4. Përparimi i kooperimit në mes Australisë dhe Zelandës së Re,
5. Krijimi i bllokut pacifiktë OECD –së,
6. Forcimi i asociacioneve në mes shteteve të Azisë Juglindore,
7. Kooperimi rajonal në Amerikën Latine.
5.3.1. Integrimet ekonomike nga aspekti territorial
Proceset e integrimeve nuk janë çdokund të njëllojta. Ato dallohen sipas specifikave që i
kanë, interesave të shteteve që bëjnë pjesë në ato integrime. Territoria;isht shtrihen në të
gjitha kontinentet, prandaj, secila syresh përmbanë diçka në vete në saje të faktorëve që e
rrethojnë.
Proceset e integrimeve ekonomike janë të pranishme në Evropë, në Amerikën
Veriore, në Amerikën Latine, në Azi dhe në Afrikë.
47
5.3.1.1 Integrimet ekonomike në Evropë
Në Evropë integrimet më të njohura ekonomike janë Bashkimi Evropian - BE, EFTA,

dhe CEFTA.
Bashkimi Evropian (Unioni Evropian).- Pjesa e dytë e shek. XX është epoka

kur zënë rrënjë Unioni Evropian. Fillimisht integrohen veprimtari sektoriale, e më pastaj
edhe territoriale. Tendencë e këtij integrimi ekonomik është krijimi i kushteve për
qarkullim të lirë të mjeteve, të mallit tregtar, të kapitaleve dhe të njerëzve. Në këtë
Bashkim integrues arrihet shtimi i suksesshëm i vëllimit të këmbimit tregtar, unisimi i
politikave monetare e tjerë. Në vitin 1951 në Paris nënshkruhet marrëveshja për
integrimin e kapaciteteve të thengjillit dhe të çelikut, në vitin 1957 bëhet e njohur
Marrëveshja e Romës (11, fq.41) për Bashkësinë ekonomike evropiane dhe për
Bashkësinë evropiane për energji atomike, ndërkaq në vitet që pasojnë ndodhin
marrëveshje tjera, si dhe zgjërim me shtete anëtare të reja, për të formësuar në vitin 1999
Unionin Ekonomik dhe Monetar. Aktualisht në Bashkësinë ekonomike evropiane bëjnë
pjesë 25 shtete, me pretendime që numri i tyre të bëhet edhe më i madh.
Vendet anëtare të BE-së janë: Austria, Belgjika, Britania e Madhe, Danimarka,
Finlanda, Franca, Greqia, Gjermania, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Holanda, Protugalia,
Spanja, Suedia, Polonia, Hungaria, Estonia, Lituania, Letvia, Sllovakia, Sllovenia, Çekia,
Malta Qipro.
Bashkimi Evropian është integrimi ekonomik më i madh në botë, si për nga
transakcionet tregtare, ashtu edhe për nga shkalla më e lartë e ndërlidhshmërisë. Në të
bëjnë pjesë 400 milionë banorë, me një qarkullim tregtar vjetor në vlerë prej ...... Në
Union krijohen mundësi më të shquara potenciale për zhvillimin e teknologjive,
ndërtohen kritere dhe rregulla për sjellje të anëtarësisë. Për shembull, në vitin 1993
nënshkruhet Marrëveshja e Mastrihtit, në të cilën definohen parimet që duhet t’i arrijnë
shtetet për të qenë anëtare të Bashkimit Evropian. Në Marrëveshje bëhen disa
përkufizime rigoroze, që kanë të bëjnë me shkallën e inflacionit, të normave të interesit,
të deficitit, të borxheve dhe të fluktuimit të valutave. Sipas kësaj Marrëveshje shkalla e
inflacionit nuk lejohet të tejkalojë 1,5% nga mesatarja e tri vendeve anëtare të BE (5,
fq.165), të cilat kanë shkallën më të ulët të inflacionit në kuadrin e shteteve anëtare të
Unionit. Normat e interesit për periudhat afatmesme dhe afatgjata nuk mund të jenë më të
mëdha se 2% nga mesatarja e tri shteteve që kanë normat më të ulëta në BE. Deficiti nuk
mund të tejkalojë nivelin prej 3% të bruto produktit vendor.Vëllimi i borxheve nuk
lejohet të tejkalojë neivein prej 60% të Bruto Produktit Vendor BPV – GDP). Fluktuimi i
valutave duhet të sillen sipas përcaktimeve që e bënë Sistemi Evropian Monetar (EMS –
European Monetary System).
Përveç tjerash, poltikës industriale në BE i jepet rëndësi e veçantë. Në këtë sektor
mund të indetifikohen (15, fq. 156)
EFTA (European Free Trade Association Asociacion Evropian i Tretisë së Lirë))

është themeluar në vitin 1960 në Gjenevë. Eshtë asociacion evropian për tregti të lirë.
Themelues kanë qenë Austria, Danimarka, Norvegjia, Portugalia, Suedia, Zvicra dhe
Britania e Madhe. Më vonë iu bashkangjiten edhe këto shtete: Islanda, Finlanda dhe
Lihtenshtain.
48
Qëllimi i këtij asociacioni është intensifikimi i këmbimit tregtar, punësimi dhe
ngritja e standardit jetësor në vendet anëtare. Që të mos kriohen kundërthënie me BE, në
vitin 1993 formohet Hapësira ekonomike evropiane (Europesn Economic Area).
CEFTA (Central European Free Trade Agreement – Marrëveshja e Evropës
Qëndrore për Tregti të Lirë) është një integrim më i vogël ekonomik, që është formuar në
vitin 1992 në Krakov, ku bëjnë pjesë Polonia, Çekia, Sllovakia, Hungaria. Më vonë
pranohen edhe Sllovenia dhe Rumunia. Nëpërmjet këtij integrimi tentohet eliminimi i
barierave doganore në transakcionet në mes këtyre shteteve, si dhe zhvillim më të
hoveshem ekonomik.
5.3.1.2. Integrimet ekonomike në Amerikën Veriore
Koncepti i integrimeve ekonomike në Amerikën Veriore ndryshon nga koncepti

evropian. Në Amerikën Veriore integrimet formale bëhen kryesisht në mes ndërmarrjeve
e përfaqësive, e jo në mes shteteve. Edhe integrimet që bëhen midis SHBA dhe Kanadasë
janë të karakterit të tillë. Ndër integrimet më të shquara është NAFTA.
NAFTA (North American Free Trade Agrement – Marrëveshja e Amerikës

Veriore për Tregti të Lirë) është themeluar në vititn 1987, ndërsa ka filluar të
implementohet dy vite më vonë. Marrëveshja përfshinë tregtinë e lirë në mes SHBA dhe
Kanadasë. Në vitin 1992 Marrëveshja zgjerohet me Meksikën. Këtij asociacioni i
bashkangjitet edhe Kili, si dhe shtete tjera jugoamerikane.
NAFTA është tërësi integrale shumë e ëndësishme në botë. Ka një bruto produkt
vendor në vlerë prej më tepër se 6 bilionë dollarë amerikanë ($). Po ashtu në suazat e
integrimit ekonomik janë më shumë se 360 milionë konsumatorë, numri i të cilëve veçsa
vjen e shtohet. Për nga madhësia ende nuk e ka tejkaluar Bashkimin Evropian.
NAFTA zhvillohet nëpërmjet raundeve të bisedimeve dhe në programin e vet
bënë përpjekje për eliminimin e tarifave dhe të barierave tregtare, për heqjen e tarifave
doganore për një numër të produkteve brenda përmbylljes së periudhës dhjetëvjeçare, ose
për heqjen e tarifave për disa produkte bujqësore gjatë periudhëa së ardhshme
pesëmbëdhjetë vjeçare.
Në strukturën e vet organizative i ka gjashtë komitete, ose grupe punuese, të cilat i
mbulojnë lëmenjtë e veçantë, siç janë: qasjet e tregut (kontigjentet, doganat); 2.
rregullativat tregtare (mbrojtja, subvencionet); 3. shërbimet (financiare, të sigurimeve, ,
telekomunikacionit, të transportit); 4. investimet, 5. pronësia intelektuale dhe, 6. zgjidhjet
e problemeve të paraqitura.
Në Marrëveshjen e NAFTA-s, përveç tjerash, përfshihen edhe këto çështje:
- përforcimi i lidhjeve miqësore në mes kombeve që janë anëtare të këtij
asociacioni;
- nxitjen e bashkëpunimit ekonomik në përmasa ndërkombëtare; krijimin e
sigurimit më të madh të tregut për produkte dhe shërbime të prodhuara në shtetet
e tyre;
- zvogëlimin e pengesave në relacionet e këmbimit; forcimin e konkurrencës së
ndërmarrjeve të tyre në tregun global;
- krijimin e kushteve më të favorshme për punësim, për ngritjen e kushteve të
punës, të standardit jetësor të punëtorëve;
49
- ndërtimin e infrastrukturës juridike që do të shpie në zhvillim më intensiv dhe në
zgjërimin e të drejtave të punëtorëve.
5.3.1.3. Integrimet ekonomike në Amerikën Latine
Për këtë kontinent integrimet ekonomike ballafaqohen me probleme të shumta, si pasojë

e moszhvillimit të mjaftueshëm ekonomik, e dallimeve të mëdha në zhvillim në mes të
shteteve, nivelet e ulëta të konkurrencës, jostabiliteti politik e tjerë. Megjithëkëte,
integrimet ekonomike për nga numri janë të dukshme. Këto janë: ANCOM, ALADI
(LAIA), MERCOSUR, CACM, LAES dhe SELA
ANCOM (El Pacto Andino – Andean Common Market – Tregu i Përbashkët i

Andeve) është themeluar në vitin 1969, ku fillimisht janë përfshirë në nënshkrimin e
marrëveshjes pesë shtete: Bolivia, Ekuadori, Kolumbia, Peru dhe Venezuela. Në këtë
tërësi integruese ekonomike nuk janë arritur kthesa në zhvillim, as në këmbimin tregtar.
Vetëm 5% nga këmbimet e tërësishme të këtyre shteteve realizohen brenda për brenda
kësaj madhësie integruese. Për shtetet anëtare janë eliminuar barierat nëpërmjet heqjes së
tarifave doganore.
ALADI (La Asociacion Latinoamericana de Integracion), ose LAIA (Latin
American Intergation Assosiation – Asociacioni Integrues Latinoamerikan) është
themeluar në vitin 1980 në Montevideo, si vazhdimësi e asociacionit paraprak, të quajtur
ALALC, ose LAFTA (Latin American Free Trade Association – Asociacioni Latino
amerikan për Tregti të Lirë). Në të përfshihen njëmbëdhjetë shtete: Argjentina, Bolivia,
Brazili, Ekuadori, Kili,Kolumbia, Meksika, Paraguaj, Peru, Uruguaji dhe Venezuela.
Ky asociacion është formuar me qëllim të krijimit të një zone, ku do të
mbisundonte tretmani ekonomik i preferencialeve dhe më pastaj të formohet tregu i
përbashkët. Për shkak të situatave jo stabile ekonomike dhe politike, parashikimet deri
tash nuk kanë dhënë rezultate të volitshme. Kjo shihet nga vlera e eksporteve dhe
importeve të ndërsjella, të cilat kur është fjala për importe nuk tejkalohet më shumë se
14%, ndërsa eksportet nuk e tejkalojnë 10 përqindëshin. Madje këto vlera të këmbimeve
në mes shteteve anëtare realizohen kur janë prezente kriza të ndryshme, ndërkaq në
kushtet normale, shtetet tentojnë të bashkëpunojnë me shtete dhe kontinete tjera.
MERCOSUR (El Mercado Comun del Cano Sur, ose ang. Southen Cone
Common Market - Tregu i Përbashkët Jugoamerikan është i themeluar në vitin 1991 me
nënshkrimine Marrëveshjes në Asuncion të katër shteteve të zhvilluara: Argjentina,
Brazili, Paraguaj dhe Uruguaji. Më vonë i bashkangjiten edhe Bolivia dhe Kili. Në këto
shtete bëjnë pjesë më shumë se 230 milionë banorë, ose 72% nga popullsia e tërësishme e
kontinentit. Po ashtu, edhe për nga sipërfaqja në suazat e integracionit në fjalë ekonomik
bëjnë pjesë 77% nga tërë kontinenti, të kjo sipërfaqe është më e madhe për 4 herë se sa
Bashkimi Evropian.
Ky integrim ekonomik radhitet në vendin e katërt për nga madhësia, menjëherë
pas BE NAFTA dhe ASEAN-it.
CACM (La Integration en Centroamerica – Central American Common Market –
Tregu i Përbashkët i Amerikës Qendrore) është një integrim rajonal i Amerikës së
Mesme, i themeluar në vitin 1960 në Managvi. Anëtarë të këtij asociacioni janë këto
shtete: Guatemala, Hondurasi, Kostarika, Nikaragva dhe Salvadori. Ka tarifë të
përbashkët doganore dhe karakterizohet zonë e lirë tregtare. Parashikimet e efekteve nuk
50
kanë dhënë rezultate, prandaj në vitin 1990 është transformuar në integrimin ekonomik
PAECA (Plan de Akcion Economika para Centroamerika – Plani Aksional Ekonomik
për Amerikën Qendrore).
CARICOM (The Caribbean Community and Common Market – Tregu i
Përbashkët i Karibeve) është themeluar në vitin 1973, në vazhdimësi dhe zëvendësim i
CARIFTA (Caribbean Free Trade Assosiation – Asociacioni i Tregtisë së Lirë në Karibe)
që ishte i themeluar në vitin 1968. Kjo tërësi integruese bashkëpunon ngushtë me
NAFTA, me qëllim të zhvillimit të marrëdhënive tregtare, si dhe për fitimin e tretmanit të
preferencialeve për produktet e tekstilit dhe të konfeksionit, të këpucëve, të naftës dhe të
disa produkteve tjera. Në kuadrin e CRICOM përfshihern më shumë se 6 milionë banorë,
që jetojnë në 14 shtete, anëtare të integrimit ekonomik. Këto janë: Antigva dhe Barbuda,
Bahami, Barbadosi, Belize, Dominika, Grenada, Guajama, Montserrati, Surinami,
Jamajka, Shën Kittsi dhe Nevisi, Shën Lucija, Shën Vincenti dhe Grenadini, Trinidadi
dhe Tobago.
LAES (Latin American Ecconomic System – Sistemi Ekonomik Latinoamerikan)
është themeluar në vitin 1975, porse asnjëherë nuk ia ka arritur qëllimit lidhur me
tejkalimin e integrimeve tjera ekonomike. Në kuadrin e tij bëjnë pjesë 27 shtete, si dhe
disa ujëdhesa që kanë tretman të pavarësisë (prej Meksike deri në Argjentinë).
FTA (Free Trade Agreement – Marrëveshje e Tregtisë së Lirë) është e lidhur në
mes tri shteteve (Meksika, Kolumbia dhe Venezuela) në vitin 1990.
5.3.1.4. Integrimet ekonomike në Azi
Në kuadrin e procesit të integrimeve bëjnë pjesë: ASEAN, APEC, AMU, GCC,

ECOWAS, SADC.
Këto asociacione nuk janë të ndonjë rëndësie të veçantë. Integrimet ekonomike
bëhen me qëllim të intensifikimit të marrëdhënive tregtare, të zvogëlimit të tarifave, si
dhe të privilegjeve tjera, sikurse në integrimet tjera në botë. Në këtë kontinent gjenden
edhe “katër tigrat” (Koreja e Jugut, Tajvani, Singapuri dhe Hong Kongu), shtetet këto që
kanë shënuar zhvillim të shquar, por jo nga refleksionet e pjesëmarrjes së tyre në
integrimet ekonomike të rajonit. Integrimeve iu bashkohen shtete të ndryshme
muslimane, me qëllim të përforcimit të marrëdhënieve ekonomike dhe politike. Kina, një
shtet i madh, ka treg individual, por që është duke shënuar trende pozitive të zhvillimit
ekonomik.
ASEAN (Association of South East Asian Nations – Bashkimi i shteteve të Azisë

Juglindore) është themeluar në vitin 1967 me Deklaratën e Bankokut, paraqet një tërësi
integrale të rëndësishme ekonomike. Në të bëjnë pjesë këto shtete: Brunei, Filipinet,
Indonezia, Laosi, Malwzia, Myanmar (Burma), Singapur, Tajlanda, Vietnami dhe
Kamboxha. Tendencat e asociacionit kanë të bëjnë me intensifikimin e zhvillimit
ekonomik, si dhe nëpërmjet zvogëlimit të tarifave doganore dhe të ndërrmarrësive tjera
deri në vitin 2008 të krijojnë Zonën për tregti të lirë të vendeve të Azisë Juglindore dhe të
Pacifikut. Këto vende kanë mundësi relative të bashkëpunimit. Për shembull, alternativë e
mundëshme janë projektet e përbashkëta industriale, ku përfshihen edhe projektet
51
komplementare për zhvillimin e industrisë, që do të thotë se produkte të ndryshme mund
të prodhohen nëpër vende të ndryshme, që janë anëtare të integrimit ekonomik.
APEC (Asia Pacific Economic Cooperation – Kooperimi Ekonomiko Kooperues
Aziatiko Pacifik) përfshinë 18 vende dhe është themeluar në vitin 1989. Vendet anëtare të
këtij asocoacioni janë: Australia, Brunei, Kili, Filipinet, Hong Kongu, Indonezia, Japonia,
Koreja e Jugut, Kanada, Kina, Malezia, Meksika, Zelanda e Re, Papua Guineja e Re,
SHBA, Singapuri, Tajvani, dhe Tajlanda.
Lidhja në mes të shteteve nuk kanë karakter të fortë formal. Qëllim i integracionit
ekonomik është krijimi i Zonës së lirë tregtare deri në vitin 2010, si dhe i zonës për
investime të anëtarëve të integrimit. Më 1990 formohet nëngrupi i asocoacionit i
emërtuar EAEG, përkatësisht EAEC (East Asia Economic Cooperative – Kooperacioni
Ekonomik i Azisë lindore), ku nuk bëjnë pjesë SHBA, Kanada, Australia dhe Zelanda e
Re).
D 8 ose Delevoping - Eight (Tetë në zhvillim) është një integrim i vendeve
muslimane për bashkëpunim ekonomik, që është themeluar në vitin 1997 në Stamboll. Në
këtë tërësi organizative bëjnë pjesë: Turqia, Pakistani, Malezia, Indonezia, Bangladeshi
dhe Nigeria. Kanë më shumë se 770 milionë banorë, si dhe më se 400 miliardë $
qarkullim tregtar ndërkombëtar brenda një viti.
ACM (Arab Common Market – Tregu i Përbashkët Arab), si grup i shteteve në
cilësinë e integrimeve ekonomike, është themeluar në vitin 1964, me vendet
pjesëmarrëse: Egjipti, Iraku, Jordania dhe Siria.
AL (Arab League – Liga Arabe) ose “Group of 22”, e themeluar në vitin 1990
në gjiun e vet bashkon 21 shtete dhe Palestinën. Në të përfshien politikat zhvillimore,
zgjidhja e kontesteve në mes vendeve dhe intensifikimi i bashkëpunimit.
AMU (Arab Maghreb Union – Unioni Arab i Magrebit) është themeluar në vitin
1989, ku bëjnë pjesë pesë shtete: Algjeria, Libia, Maroku, Mauritania dhe Tunisi.
Parashikimet e këtyre shteteve përqëndrohen në eleminimin e tërësishëm të të gjitha
pengesave në qarkullimin e mallrave, të shërbimeve, të kapitalit dhe të njerëzve.
GCC (Gulf Cooperation Counsil – Këshilli Kooperues i Golfit) është themeluar
në vitin 1981 dhe përfshinë këto shtete: Bahrainin, Kuvajtin, Katarin, Omanin, Arabinë
Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Integrimi është bërë pët qëllime ekonomike dhe
politike.
SAARC (South Asian Assosiation for Regional Cooperation – Asociacioni për
Kooperime Rajonale të Azisë Jugore) është themeluar në vitin 1985. Qëllimi i integrimit
ka të bëjë me promovimin e marrëdhënieve ekonomike, kulturore në mes vendeve
anëtare. Në këtë asociacion bëjnë pjesë shtatë shtete: Bangladeshi, Butani, India, Maldivi,
Nepali, Pakistani dhe Sri Lanka.
SPARTECA (South Pacific Regional Trade and Economic Cooperation
Agreement – Marrëveshja për Tregti dhe Kooperime Rajonale të Azisë Jugore) ka 15
shtete anëtare. Këto janë: Australia, Ishujt Coocoto, Fiji, Kiribati, Ishujt Marshal,
Mikronezia, Nauru, Niue, Zelanda e Re, Guinnea e Re Papua, Samoa, Ishujt Salomon,
Tonga,Tuvalu dhe Vanuatu. Integrimi ekonomik përfshin tendencat e ngjalljes dhe të
përmirësimit të marrëdhënieve tregtare të Australisë, Zelandes së Re, me një numër të
shteteve të vogla nëpër ishujt e Pacifikut.
CIS (Commonwealth of Indipendent States - Komonvelti i Shteteve të Pavarura)
është themeluar në vitin 1991, me qëllim të promovimit të marrëdhënieve ekonomike të
52
vendeve që ishin pjesë përbërëse të BRSS e që e fitojnë pavarësinë. Në këtë integrim
bëjnë pjesë 12 shtete anëtare: Armenia, Azerbejxhani, Bjelorusia, Gruzia, Kazahistani,
Kirgistani, Moldavia, Rusia, Taxhakistani, Turkmenistani, Ukrajina dhe Uzbekistani.
Ekzistojnë edhe integracione tjera dhe grupe ekonomike në Azi, të cilat përkundër
strategjive dhe parashikimeve, nuk janë duke dhënë efekte të pritshme.//////
5.3.1.5. Integrimet ekonomike në Afrikë
Në kontinentin e Afrikës, gjithashtu janë bërë përpjekje të shumta për krijimin e tërësive
integruese ekonomike, ndonëse në përgjithësi nuk kanë pasur rezultate të kënaqshme.
Proceset më të njohura integruese ekonomike janë: ECOWAS, AEC, si dhe shumë tjera
me madhësi jo aq të rëndësishme.
ECOWAS (Economic Community of West African States – Komuniteti

Ekonomik i shteteve të Afrikës Perëndimore) është themeluar në vitin 1975 në Lagos dhe
në të bëjnë pjesë 16 shtete: Benin, Bjelokosna Obala, Burkina Faso, Gambia, Gana,
Guinea, Guinea Bisao, Liberia, Mali, Mauritania, Nigeri, Nigeria, Senegali Siera Leone,
Togo, Republika Zelenoterska.
Pretendimet e kësaj tërësie integrale kanë qenë formimi i Unionit Doganor dhe më
pastaj i tregut të përbashkët. Në mungesë të infrastrukturës ekonomike, kanë ndodhur
shtyrje të parashikimeve. Në kuadrin e këtij entiteti (është më i madhi në jug të Sahares
në Afrikë, janë 160 milionë konsumatorë.
AEC (African Economic Community – Komuniteti Ekonomik Afrikan) është
themeluar në vitin 1991 në Nigeri, ku është nënshkruar Marrëveshja për bashkëpunim
ekonomik me 51 shtete anëtare afrikane. Sipas kësaj marrëveshje për 30 vjetët e
ardhshme shtetet e Komunitetit do të këmbejnë mallra me tarifë të unisuar tarifë
doganore, pa përkufizime të posaçme doganore dhe të kontigjenteve të mallrave.
Në Afrikë janë të njohura edhe unione tjera, por që nuk kanë ndonjë rol të
posaçëm në fuqinë integruese. Ndër to më të dalluara janë BU (Benin Union – Unioni i
Beninit), MRU, PTA e tjerë.
6. Roli i marketingut ndërkombëtar në internacionalizimin e biznesit
Internacionalizimi i biznesit paraqet drejtim të mundshëm të rrites dhe të zhvillimit të

ndërmarrjes jashtë kufijve të vendit. Për ta bërë internacionalizimin e biznesit, zakonisht
duhet të respektohen dhe të përvehtësohen standardet, të merren parasysh nivelet e
zhvillimit të teknologjisë, tendencat e zhvillimit të tregtisë ndërkombëtare dhe të
zhvillimit të konkurrencës. Duhet kuptuar se për ta internacionalizuar biznesin, patjetër
merren parasysh kërkesat komparative të konsumatorëve. Në këtë mënyrë ekziston
ndërvarshmëri në mes marketingut ndërkombëtar dhe biznesit ndërkombëtar. Për të
shënuar rol të rëndësishëm marketingu ndërkombëtar në internacionalizimin e biznesit,
kanë paraprirë disa teori me përparësitë e veta. Internacionalizimi i biznesit mështetet në
disa teori dhe praktika.
Teoria e përparësive komparative shfaqet në shek. XX, me një intensitet më të
madh në gjysmën e dytë të këtij qindvjetëshi. Meqenëse kjo teori nuk dha përgjigje të
53
mjaftueshme për proceset bashkëkohore të internacionalizimit të biznesit, zëvendësohet
me dia modele që paraqesin teori të reja dhe më të avancuara. Këto modele janë:
- Modeli i Harvard Business School,
- Modeli i investimeve direkte,
- Modeli i P. Drucker dhe,
- Modeli i Stefan H. Robock.
Në vitet e gjashtëdhjeta fillohet të kërkohet shpjegim i ri për definimin e
produktit, për konceptin e produktit dhe ciklin jetësor të produktit në treg. Këtë model, që
nga vitet e ’60 e ndërtojnë dhe hulumtojnë ekspertët e Shkollës së Biznesit të Harvardit
(Harvard Bussiens School). Ekonomitë e zhvilluara rëndom tentojnë që cikli jetësor i
produktit në treg të jetë sa më i shkurtër, ndërkaq, e kundërta mbizotëron tek ekonomitë e
pazhvilluara, ku ndërmarrjet janë të prirura për afate më të gjata të ciklit jetësor të
produktit në treg. Për të dy grupacionet kjo është pasojë e kushteve të volitshme
materiale, të teknologjive të sofistikuara, e resurseve të begata të ndërmarrjeve, si dhe
mangësia e këtyre faktorëve, për çka përcaktimet kanë të bëjnë për qëndrueshmëri më të
shquar të produkteve në treg, përkatësisht në pëlqimin e tyre nga konsumatorët.
Është i rëndësishëm modeli i investimeve në botën e jashtme. Investimet në botën
e jashtme, të llojit të tërthortë apo të drejtpërdrejtë, parqesin impuls të zhvillimit të
biznesve në mjedisin ku realizohen investimet, por edhe në investuesin, i cili para se ta
ndërmerrë këtë aksion, i bënë parallogaritë, me të gjithë aparmetrat e duhur. Rol të
veçantë merr teoria e investimeve direkte në botën e jashtme.
Peter Drucker zhvillon një model, i cili ndyshe mund të emërtohet modeli i
“ndarjes transnacionale e prodhimit” (production sharing koncept). .....
Ky model përfshin internacionalizimin e biznesit, ku rëndësi të veçantë kanë fazat
e zhvillimit. Internacionalizimi i biznesit nuk mund të bëhet përnjëherë, në
mënyrën ad-hoc, por, është një proces i tërë i planifikimit afatgjatë Në kët
kontekst bënë pjesë internacionalizimi i ndërmarrjes, që e ka kuptimin e një
procesi evolutiv. Në këtë proces shfaqet aftësia planifikuese e ndërmarrjes, me
qëllim që të arrijë nivel optimal të rritës dhe të zhvillimit në përmasa
ndërkombëtare. Nëpërmjet këtij modeli shpjegohen rëndësitë e kombinimit të
faktorëve të prodhimit që janë në rritje në relacione ndërkombëtare.
Stefan H.Robock kontrukton “modelin e gjeobiznesit”, i cili përfshinë parimet themelore
të biznesit ndërkombëtar, që kanë ndërvartësi gjeografike, të mënyrave të organizimit të
bizneseve, të eleminimit të dobësive e tjerë (16, f. 28).
Në të gjitha këto modele marketingu ndërkombëtar ka rol të shquar, ngase
mundëson trasimin e rrugëve të ndërmarrjeve të orientuara në tregjet e huaja, duke iu
siguruar informacione relevante për mjediset e synuara, për konkurrencën, për standardet
që duhet t’i përmbajnë ofertat dhe për ndryshimet e sjelljeve të konsumatorëve.
Internacionacionalizimi i ndërmarrjes, përkatësisht i biznesit të saj kalon nëpër
pesë faza. Këto rangohen në këtë mënyrë:
1. Faza para eksportuese,
2. Angazhimi i kohë pas kohshëm,
3. Angazhimi i limituar,
4. Angazhimi aktiv dhe,
5. Angazhimi i plotë.
54
Faza para eksportuese karakterizohet me punët parapërgatitore, kur ndërmarrja nuk ka
filluar të eksportoi, por bënë përgatitjet për eksportim, hulumton tregun me forca të veta,
ose nëpërmjet ndonjë ndërmjetësuesi.
Angazhimi i kohë pas kohshëm paraqet fazën e dytë të internacionalizimit të
ndërmarrjes dhe të biznesit. Herë pas herë ndërmarrja eksoprton sasi të caktuar të
produkteve dhe të shërbimeve, me tendencë që në vijim të eksportojë edhe kontigjente
tjera.
Angazhimi i limituar ka të bëjë me aktivitete të pjesësshme, ngase nuk janë ndërtuar
ende konceptet e plota, ose ekzitojnë probleme të natyrave të ndryshme, sfida të
karakterit limitues.
Angazhimi aktiv, kur ndërmarrja në mënyrë aktive merr pjesë në eksport. Mund të
tejkalohet orientimi policentrik, nga synimet për të plasuar produktet dhe shërbimet
nënumër më të madh të tregjeve.
Angazhimi i plotë është faza e pestë dhe më e avancuara. Ndërmarrja kryesisht është
e orientuar në tregjet e huaja. Në këtë fazë marketingu ndërkombëtar, teknologjia kanë
rol të posaçëm. Vjen në shprehje alokacioni i resurseve, i kapitalit e tjerë.
Marketingu ndërkombëtar është i lidhur në afirmimin e qasjeve dhe të veprimeve.

Në fokusin e rolit të tij ka dy çështje:
1. realizimin e suksesshëm të biznesit konkret nëpër tregjet e huaja,
2. analizën e tendencave dhe të instrumenteve ndërkombëtare.
Nxitjen e biznesit ndërkombëtar e bënë marketingu ndërkombëtar dhe financat.
Financat janë kategori e domosdoshme në implementimin e marketingut. Në marketingun
ndërkombëtar krijohen shpenzime, ngase përfshihen së paku pesë fusha kërkimore. Këto
fusha mund të klasifikohen në këtë mënyrë:
- duhet të mendohet a duhet të ndryshohet biznesi jashtë vendit;
- nëse vendos kompania të depëtojë jashtë, duhet të bëjë selekcionimin e tregjeve të
huaja;
- mënyra e prezantimit të biznesit në tregjet e huaja;
- me cilin program të veprojë, me diferencimin e portfoliove me aktivitetin e
aspektit struktural;
- organizimi i marketingut.
Shqyrtimi i aktiviteteve nëpër këto fusha venë në pah se lidhur me
internacionalizimin e biznesit bëhen ndërlidhjeve të aktiviteteve që ushtrohen nëpër faza,
duke filluar nga ideja dhe formimi i konceptit, hulumtimet për piketimin e tregut,
seleksionimin dhe përzgjedhjen e tregjeve të synuara. Në vazhdimësi, duke i shfrytëzuar
infoamcionet relevante definohet biznesi i ndërmarrjes (nëse është në themelim),
modifikohet, duke i marrë për bazë kornizimet e portfoliove të prodhimit. Për të gjitha
këto aktivitete të zhvilluara nëpër faza nevojitet organizim adekuat i aktiviteteve të
marketingut ndërkombëtar, për të qenë në gjendje t’i kryejë detyrat sipas specifikave që
ekzistojnë në tregje dhe në ndërmarrje.
55
7. Manaxhimi i marketingut ndërkombëtar
Philip Kotler manaxhimin e marketingut e definon në këtë mënyrë (18, fq. 9):
“Manaxhmenti i marketingut është art dhe shkencë e zgjedhjes së tregjeve të piketuara, si
dhe gjetjes, mbajtjes dhe rritës së konsumatorëve përmes krijimit, shëprndarjes dhe
komunikimit të vlerave superiore tëkonsumatorëbe.”
Manaxhimi imarketingut ndërkombëtar, njëkohësisht, e ka cilësinë edhe të manaxhimit të
biznesit ndërkombëtar. Në veçanti manaxherët kanë rol të posaçëm. Manaxherët
bashkëkohorë krijojnë, mbajnë dhe orientojnë iniciativa, si dhe marrin vendime konkrete.
Vendimet mund të jenë të dobishme, funksionale, unike. Manaxherët duhet të jenë me
orientime në përmasa ndërkombëtare. Sa më shumë penetrohet në tregje të jashtme, mund
të ndodhin pengesa dhe surpriza të padëshirueshme. Për t’i tejkaluar këto, manaxheri
duhet të jetë i përgatitur dhe fleksibile për shumë çështje. Me këtë kuptohet si më poshtë:
- ekspertët vendimet i mbështesin në parime dhe në metodologji përkatëse,
- statusi profesional arrihet në bazë të rezultateve;
- manaxheri bashkëkohor duhet t’i respektojë parimet e etikës dhe të mbrojë
klientët e vet.
Manaxheri duhet t’i plotësojë këto kritere:
• imixhi i punës së tij,
• shfrytëzimi i qasjeve strategjike,
• trajtimi sistematik i mjedisit,
• shpejtësia e reagimit në mjedis,
• fleksibiliteti i strukturës organizative,
• komunikimi i biznesit dhe kontrollit.
• Orientimi ndërmarrës,
• Joshja e njerëzve kreativ,
• Ndjekja e ndryshimeve teknologjike,
• Raporti naj informacionit,
• Ballfaqimi ofansiv me konkurrencën e tjerë.
Është e natyrshme që në fokus të jetë manaxheri, person që i manë përgjegjësitë
për realizimin e proceseve të marketingut ndërkombëtar. Për t’iu përgjigj detyrës dhe
misionit, duhet të ketë afinitet për punë, mbi të gjitha përvojë dhe vullnet për përballimin
e sfidave. Për të gjitha këto e dëshmon puna e deritashme dhe të arriturat me rezultate
konkrete. Këto veçori i shfaq imixhi i identifikuar me punën e tij.
Efektet në manaxhim mbështetjen duhet ta kenë në strategjitë, në qasje dhe
taktika të zgjedhura, më të avancuara, të cilat me shkallën e lartë të fleksibilitetit
mundësojnë hapje të rrugëve për të arritur deri të objektyivat e shestuara.
Mjedisi është epiqendër e aktiviteteve të të gjitha llojeve, e në veçanti të
marketingut (kërkimet, informacionet), ngase në të gjenden konsumatorët. Varibalet e
pakontrolluara ndryshojnë, siç ndryshojnë edhe sjelljet e konsumatorëve, prandej është e
domosdoshme që sistematikisht të nanalizohen mjediset, ngjerjet që ndodhin në të, për të
qenë në gjendje që manaxherët të ndjekin konkurrencën, nivelin dhe ndryshimet e saj. Pa
trajtime sistematike, manaxhimi i marketingut ndërkombëtar e merr diemnsionin e
inercionit dhe të vjetërsisë së akcioneve.
56
Nuk është e mjaftueshme vetëm shqyrtimi sistematik i mjedisit, por me rëndësi të
veçantë është dinamika e theksuar, që në vehte përmban shpejetësin e reagimeve, si një
prej formave të efikasitetit në procesin e manaxhimit.
Manaxherët janë persona të begatuar me shumë virtyte. Përveç tjerash duhet të
posedojnë aftësi për ndryshimin e qasjeve organizative, ngase sipas situatave shtrohet
nevoja që organizimi të ketë kahe adekuate, për t’u ballfaquar me realitete të reja. Shkalla
e lartë e fleksibilitetit është pararojë e ldierizmit dhe e avantazheve. Natyrisht,
fleksibiliteti duhet të implemntohet në situatat e duhura, duke mos e devalvuar për
momentet e panevojshme.
Manaxheri dhe proceset e manaxhimit të marketingut ndërkombëtar duhet të
përmbajnë potencial dhe strukturë të komunikimeve të nevojshme. Komunikimi i
biznesit është një prej veçorive, të cilën e trajton manaxheri. Në kushtet e ballafaqimit me
palë të profileve të ndryshme në aktivitetet e marketingut ndërkombëtar, haset në
shumëçka, që shpeshherë mund të jenë të befasishme. Manaxhimi është person që i
mbizotëron filozofitë e komunikimit, racionalitetin, elokuencën dhe efektet e pritura. Një
prej vetiove është dimensioni i kontrollit, në cilësinë e veprimit të pandërprerë për
kontrollin, ekzaminimin e të gjitha aktiviteteve nëpër faza që e përbëjnë procesin e
tërësishëm.
Manaxheri mund të konsiderohet person operativ, që mbizotëron me situatat dhe
me proceset që i organizon vet dhe përfundimisht i kontrollon. Manaxheri dhe
ndërmarrësi nuk janë identik nga aspekti i kryerjes së punëve dhe i përgjegjësive.
Megjithatë, manaxheri duhet të ketë orientim ,kurajo, guxim dhe afinitete të ndërmarrësit.
Në praktikë është e mundur që ndërmarrësi të jetë njëkohësisht edhe manaxher.
Manaxheri paraprihet nga filozofitë e biznesit, me qëllim të shënimit të rezultatve
sa më të mira. Është e pamundur që në cilësin e të vetmuarit tyë arrijë hapa të
konsiderueshëm në biznes. Për këtë arsye duhet të ketë strategji dhe taktika përkatëse, me
të cilat i joshë bashkëpunëtorët, palët, për të qenë në esencën e problemit. Në këtë mënyrë
thellohet vetbesimi të akterët që gjenden ose do të hyjnë në proceset e biznesit, si dhe
besimit i ndërsjellë bëhet më i qëndrueshëm. Iritimi i njerëzve prodhon rezultate negative
në punë, ndërkaq joshja është mjet që i përshpejton ëproceset në kahe pozitive.
Manaxheri nuk mund të bazohet vetëm në kapacitetet teorike, të aftësisë së
veprimeve, por që nevojitet kombinim dhe përdorim i faktorëve tjerë. Faktori teknologjik
e fisnikëron prodhimin, por edhe aktivitetet tjera. Teknologjia është e arritur e
pakrahauseshme në botën bashkëkohore. Me dinamikë të shpejtuar pëson ndryshime, falë
zbulimeve dhe të arriturave teknike e shkencore. Këto ndryshime duhet t’i ndjek
manaxheri, jo për të qenë në dijeni për to, por të vepruar sipas shkallëzime të arritura
teknologjike. Teknologjitë e sofistikuara mundësojnë prodhim të produkteve të reja, me
cilësi të lartë, të cilët konsumatorët në relacionet ndërkombëtare gjithnjë dëshirojnë të
jenë në kontakt dhe t’i blejnë ato.
Rëndësia e informacioneve tash është bërë e padiskutueshme. Vlerat e tyre
krahasohen me materien dhe me energjetikën. Si të tilla për manaxherin e marketingut
ndërkombëtar, janë burime të pazëvendësueshme me asgjë tjetër. Manaxheri mbanë
raporte korrekte me burimet e informacioneve, për t’i shfrytëzuar me rastin e marrjes së
vedimeve në marketingun ndërkombëtar. Informacionet zbardhin problemet dhe hapin
horizonte, ku krijohet arenë e hapur në të cilën mund të veprohet me vetdije dhe me
siguri më të plotë.
57
Tregjet janë të përmbushura me oferta nga më të ndryshmet. Këto nuk janë gjë
tjetër, përveç konkurrencë e sublimuar dhe dalur në shesh. Është imperativ për
manaxherin që të ketë ballfaqim aktiv me konkurrencën, me çka nënkuptohet se duhet të
ndërmerrë çdo gjë që është e mundur e të ecën krah për krah me konkurrencën ose
eventualisht ta tejkalojë atë. Raporti pasiv me konkurrencën është një lloj lodhje sa për të
mos pësuar përfundimisht nga ky fenomen. Ky ballfaqim nuk mund të krahasohet me
ballafaqimin aktiv me konkurrencën në tregjet e ndryshme të huaja.
Veçoritë e manaxherit në marketingun ndërkombëtar e përbëjnë strukturën e
manaxhimit të marketingut ndërkombëtar. Në të përfshihet të gjitha fazat e manaxhimit,
siç janë analiza, planifikimi, implementimi, kontrolli, veprime këto që të gjitha i
nënshtrohen organizimit të veçantë, sipas specifikave që i ka secili aktivitet dhe aksion.
8. Strategjitë e manaxhimit të marketingut ndërkombëtar
Zhvillimi dhe implementimi i marketingut ndërkombëtar mbështetjen e ka në strategji

përkatëse, faktikisht në planifikimin strategjik. Duke pretenduar në parashikime aftagjata,
domosdoja bëhet më e madhe për veprime strategjike. Strategjitë e manaxhimit të
marketingut ndërkombëtar mbajnë një reputacion qendror, me qëllim të realizimit të
objektivave të parashtruara.
Ndryshimet nëpër mjedise janë të përhershme. Asnoff, qysh në vitin 1950
determinon parashikimet e tendencave, të shitjeve, të kostove, për t’i dhënë hapësirë
marketingut strategjik një dekadë më vonë, ku marketingut merr pozicion parësor,
ndonëse sistemi i marketingut nga planifikuesit ende shikohej me skepticizëm (17, fq.
223)..
“Marketingu strategjik studjon mënyrën se si ndërmarrja sillet ndaj konkurrencës;
në cilin treg apo segment tregu, me cilin produkt (imitim apo rinovim), sipas cilës
sekuencë (të jetë i pari apo të presë njëherë që kërkesa të realizohet prej të tjerëve”(17, fq.
225). Në suazat e marketingut strategjik përfshihet rëndësia që iu kushtohet
konsekuencave afatgjata, nevoja e përdorimit të elementeve të informacionit të
ndërmarrjes që kanë të bëjnë me resurset e saj, personelin, përvojën e tjerë, njohjen e
pozicionimeve të ndryshme që kanë rol parësor, siç mund të jenë produktet, tregjet,
imixhi i markave e të ngjashme, përdorimi i njëkohshëm i marketingut strategjik në
nivele të ndryshme të ndërmarrjes apo në fusha të tjera strategjike. Meqë strategjitë e
marketingut mundësojnë përballimin e ndryshimeve të mjedsit, këto luajnë një rol të
rëndësishëm në manaxhimin strategjik.
Po të vehen në spikamë ndryshimet e marketingut strategjik dhe drejtimit
(manaxhimit) strategjik, mund të kuptohen dallimet dhe përbashkësitë e tyre.
Tab. Ndryshimet midis marketingut strategjik dhe drejtimit të marketingut

Ndryshimet Marketingu strategjik Manaxhimi i marketingut
Kuadri kohor Vendimet kanë pasoja Veprimet kanë interes
afatgjata vjetor
Orientimi Deduktiv Induktiv
Procesi i vendimit Kryesisht nga poshtë lartë Kryesisht nga lartë poshtë
Relacioni me mjedisin Mjedisi konsiderohet Mjedisi konsiderohet stabel
dinamik, në ndryshim të dhe me lëkundje të rastit
58
vazhdueshëm
Sensibiliteti i shanseve Kërkimi i vazhdueshëm i Kërkimi me raste i shanseve
shanseve të reja të reja
Sjellja e organizatës Kërkimi i energjisë midis Kërkimi me objekt njësinë e
elementeve përbërës të decentralizuar
organizatës, si
horizantalisht ashtu edhe
vertikalisht
Natyra e punës Nevoja e një shkalle Nevoja për pjekuri,
lartëkrijueshmërie dhe eksperiencë dhe orientim
origjinaliteti drejt kontrollit
Stili i lidershipit Nevoja e një perpsektive Nevoja e një perspektive
proaktive reaktive
Misioni Kërkimi i fushave të Ka për objekt drejtimin e
aktivitetit që duhet të një fushe të dhënë të
privilegjohen aktivitetit
Burimi: S.C.Jain (1983), The Evolution, of Strategic Marketing, Journal of Business
Research,11, 4, 409-425, e përfshirë në librin Marketing, (sipas fusnotës 17).
Autorët Wilson&Gilligan6, rreth manaxhimit të marketingut strategjik

konsiderojnë
Njëkohësisht7
Nëpërmjet strategjive të marketingut ndërkombëtar8
Sipas Perlmutter-it (1995), ekzaminimi i arsyeve pse firmat nuk kanë manaxhuar tregjet
ndërkombëtrare në mënyrë efektive, janë identifikuar nëntë paaftësi në manaxhmentin
ndërkulutror të cilat kanë quar në dështim përgjatë një shtritje të gjerë tregjesh vendore.
Ai definoi këto paaftësi bërthamë si ‘pako e aktiviteteve dhe aftësive manaxheriale që
janë të shpërputhura në një shumëllojshmëri vendesh ku firmat bëjnë biznes.
Tri të parat janë në raport (ndërraport) dhe kanë të bëjnë me dështimin të drejtuar
në treg.
1.; paftësia për të gjetur
Po ashtu,9
6
Richard M.S. Wilson, Colin Gilligan, Strategic Marketing Management, Elsevier, 2003, f…
7
Ibidem, f.
8
Isobel Doole and Robin Lowe,International Marketing Strategy, fourth edition, Thomson, 2004, f.28.
9
Ibid, f…
59
Në këtë kontekst10gjghkhkjh
9. Shkallëzimi i zhvillimit të marketingut ndërkombëtar
Ndërmarrjet janë qeliza të ekonomisë. Secila syresh, pa marrë parasysh çfarë veprimtarie
ushtrojnë, me rastin e themelimit të tyre, e definojnë programin e prodhimit apo të ndonjë
sektori tjetër dhe programi të përkojë me kapacitetet e instaluara. Natyrisht, ndërmarrjet
në statutin e tyre i përcaktojnë orientimet e biznesit, pra, a të punojnë vetëm për tregun
vendor, apo në mënyrë të kombinuar, ose eventualisht tërë potencialin ta angazhojnë për
tregun e huaj.
Në këtë mënyrë, sipas përcaktimeve të gjera, zgjedhen metodat, strategjitë dhe
taktikat, të cilat përkojnë me specifikat nëpër tregjet përkatëse. Sikurse në vend, po ashtu,
edhe në inkorporimet në relacionet dhe rrjedhat e bashkëpunimit me botën, ndërmarrja ka
tërësinë e vet organizative, të cilën e vënë në veprim të pandërprerë. Ndërmarrjet
zhvillohen dhe rriten hap pas hapi, që do të thotë se zeniti i suksesit nuk mund të arrihet
përnjëherë. Në zhvillimin e saj ndërmarrja rrugëton nëpër faza, rëndom duke u afirmuar
fillimisht në tregun vendor. Për etapat e mëtejme, sidomos me orientim të biznesit në
tregjet e huaja, ndërmarrja kalon nëpër etapa të ndryshme, si shkallëzime, të rradhitura si
më poshtë (2. fq. 46-51):
1. Shitja në tregun nacional,
2. Eksporti i kohpaskohshëm,
3. Eksporti i përhershëm,
4. Eksporti kryesisht i orientuar,
5. Prodhimi i liçencave në botën e jashtme,
6. Prodhimi kontraktues në botën e jashtme,
7. Prodhimi montues në botën e jashtme,
8. Prodhimi kooperues ndërkombëtar,
9. Investimete përbashkëta në botën e jashtme,
10. Repartet vetjake prodhuese në botën e jashtme.
Shitja në tregun vendor.- bëhet nga ndërmarrjet e themeluara, të cilat tërë
potencialin, resurset i manaxhojnë me qëllim të plasimit të produkteve dhe të shërbimeve
në tregun vendor. Ndërmarrjet në fjalë biznesin e orientojnë në tregun e vendit për shkak
të leverdive që i gjejnë në te, ose në fazën fillestare iu mungon përvoja e duhur për
penetrim në tregjet e huaja. Megjithatë, nuk është fjala për aftësinë apo mos aftësinë e
tyre për hyrje në tregje të huaja, por ekskluzivisht mungon interesimi për ato tregje, pasi
që kanë kërkesa të mjaftueshme në suazat e tregut vendor, ku me sukses i realizojnë
objektivat e parashtruara. Meqë në këto orientime mbizotëron parimi ekonomik i
përqëndrimit të biznesit në ekonominë kombëtare, marketingu ndërkombëtar në aspektin
formal nuk i shënon as fillet e aktiviteteve të veta. Në aspektin tjetër, nuk mund të thuhet
10
Ibid. f…
60
se marketingu ndërkombëtar nuk është i kyçur, ndonëse jo në mënyrë aktive. Sepse asnjë
ndërmarrje në kushtet bashkëkohore dhe të globalizimit nuk mund të programojë
veprimtarinë e vet vetëm për treg vendor. Së këndejmi, edhe orientimi vendor
ballafaqohet me konceptet e marketingut, koncepte këto që mund të involvohen edhe në
rrjedhat ndërkombëtare.
Eksporti i kohëpaskohshëm.- realizohet nga ndërmarrjet me biznesin e afirmuar
tentojnë të zgjerohen edhe në tregjet e huaja. Në këtë koncept aktivitetet biznesore janë të
kombinuara për tregun vendor dhe për atë të huaj. D.m.th. ofertat plasohen në tregun
nacional, por herë pas here edhe nëpër tregje të huaja. Depërtimi në tregjet e huaja i ka
arsyet e veta. Ndodh për shkaqe të stimulimit të eksporteve, madje kur ndërmarrjet kanë
të drejtën të fitojnë të drejtën e importeve për lëndë të para, pajisje e tjerë. Eksporti i herë
pas hershëm motivohet edhe për shkaqe tjera, si për shembull perfeksionimi i ofertave, si
një imponim që del nga konkurrenca e ashpër ose për ndonjë shkak tjetër.
Në këtë nivel fillon shkallëzimi i parë i implementimit të marketingut
ndërkombëtar dhe kjo fazë është e karakterit të marketingut eksportues, që ka lidhshmëri
me parimin policentrik. Në këtë fazë punët e eksportit kryhen me ndërmjetësues, siç
ndodh edhe me aktivitete tjera kërkimore, të distribuimit, të promocionit e tjerë.
Eksporti i përhershëm.- përmban shkallën e tretë të zhvillimit të formave të
marketingut ndërkombëtar. Është fjala për përcaktimin ekskluziv të ushtrimit të biznesit
me orientim për në tregjet e huaja. Për këtë orientim ndërmarrjet kanë arsyet e veta të
natyrës politike, strategjike, të biznesit, që synojnë penetrimin e plotë në tregun
ndërkombëtar. Në programin e tyre të prodhimit definojnë produktet dhe shërbimet, të
cilat paraqesin marka të shquara dhe që mund t’i bëjnë ballë konkurrencës së pranishme
në tregun e huaj. Ndërmarrjet të cilat biznesin e mbështesin në marketingun
ndërkombëtar, një pjesë të investimeve e avancojnë nëpër tregjet e huaja, ngase e
përforcojnë pozicionin, duke bërë eksportim të theksuar, kontinuel dhe të gjithanshëm.
Prodhimi i liçencave.- është shkallë më e lartë në krahasim me tri nivelet
paraprake. Në kushte bashkëkohore, këmbimi ndërkombëtar i mallit, madje këmbimi i
diturive (know how), me çka nënkuptohet se prodhimi i liçencave në botën e jashtme ka
mbështetje dhe përfshinë diturinë, teknologjinë, marketingun, manaxhimin e tjerë. Vend
parësor zënë dituria tekniko-teknologjike. Me shitjen e liçencës ndërkombëtare,
prodhuesi, megjithatë, nuk heq dorë nga tregu i huaj.
Prodhimi montues në tregun e huaj.- është shkallëzim vijues i zhvillimit të
marketingut ndërkombëtar. Derisa në prodhimin e liçencës është fjala për eksportin e
diturisë tekniko-teknologjike, të prodhimi montues kemi të bëjmë me një pjesë të bartjes
së prodhimit në tregun e huaj, pra, vetëm me aktivitetet e montimit. Kjo formë e
veprimtarisë, organizohet sipas parimit dhe me qëllim të specializimit të punëve
montuese, për të arritur efekte më të dukshme financiare në tregun e huaj. Me këtë formë
të biznesit merren ndërmarrje të tëra, të cilat me specializime të përsosura, me stafe të
aftësuara e të përgatitura mirë, janë efikase në ushtrimin e punëve prodhuese-montuese.
Prodhimi kontraktues në tregun e huaj.- Sikurse edhe me rastin e montimit,
prodhimi kontraktues bazohet në kooperim ndërkombëtar prodhues. Prodhuesi i
produkteve e shton programin e vet të prodhimit, porse nuk i shton investimet. Këtë e
bënë sepse e shfrytëzon fuqinë e lirë punëtore, kushtet tjera që janë të favorshme dhe në
mënyrë të terthortë i shet produktet e veta në tregun e huaj. Interesat e bashkëpunimit
prodhues janë të drejtuara në arritjen teknike, të diturisë (know how), të diturisë së huaj.
Ato janë të lidhura me sigurimin e importeve të materialit riprodhues, të lëndëve të para,
61
me qëllim që kapacitetet të shfrytëzohen më mirë, ndërsa problemet rreth plasimit të
mallit brenda vendit bëhen më të vogla.
Prodhimi kooperues ndërkombëtar.- Është i lidhur me specializimin e
ndërsjellë të procesit të prodhimit, si dhe me dërgimin e pjesërishëm të produkteve finale
nëpër tregjet përkatëse. Me këtë formë realizohet këmbimi i njohur teknik, niveli i lartë i
specializimit të prodhimit, seritë më të mëdha të prodhimit, shpenzimet më të vogla që
mundësojnë shkallë të lartë të shfrytëzimit të kapaciteteve, ndikojnë në shtimin e
produktivitetit, në sigurimin e importit të pjesëve të ndërrimit, madje mundësohet
eksportimi i pjesëve të prodhuara në vend e tjerë.
Investimet e përbashkëta në tregun e huaj (joint venture).- Pas Luftës së Dytë
Botërore kanë ardhur në shprehje forma cilësore të bashkëpunimit në mes shteteve të
ndryshme, si p.sh. prodhimi i përbashkët, investimet e përbashkëta, rrisku dhe fitimi i
përbashkët, politikat e përbashkëta të zhvillimit të ekonomive nëpër fusha të gjera e tjerë.
Njëra ndër format kryesore është edhe investimi i përbashkët në botën e jashtme. Me këtë
shkallëzim reflekton bashkëpunimi financiar i biznesit, ku përfshihen partneriteti
prodhues, joint venture, ose jonit-business-venture është formë e veçantë e bashkëpunimit
prodhues, që bazohet në investimet e përbashkëta, në realizimin e efekteve dhe të riskut
të përbashkët. Partneriteti shfaqet nëpërmjet investimeve të para, në pajisje, në dituri
(teknika ose organizimi know how), ndërsa ndërmarrjet që përcaktohen për investimet e
përbashkëta në botën e jashtme, heqin dorë nga orientimi i biznesit eksportues,
përkatësisht nga marketingu eksportues, pasi që funksioni i prodhimit bartet në botën e
jashtme. Kjo strategji orientohet në një nivel më të lartë dhe emërtohet strategjia e
marketingut shumëkombësh. Të gjitha këto forma mbështetjen e kanë në konceptet e
veta. Bie fjala, nëpërmjet joint venture ndërmarrja është e motivuar ta zgjërojë
veprimtarinë për tregje të reja, duke e shtuar prodhimin e njëjtë, ose duke e kompletuar
prodhimin, madje duke e përmirësuar furnizimin me lëndë të para, me gjysmëprodukte të
nevojshme, për shtimin e prodhimit në ndërmarrjen amë, ku me shfrytëzimin e njohur të
teknologjive të avancuara, me shfrytëzimin e fuqisë punëtore më të lirë, shfrytëzimin e
mungesës eventuale të kapitalit jashtë vendit arrihen mundësi për rezultate më të mira.
Partnerët kanë motive të ndryshme, si për shembull: zgjerimi i prodhimit ekzistues,
implementimi i prodhimit të ri, vazhdimi i prodhimit të filluar, qasja në përfitime, në
teknika dhe në kapital për shfrytëzimin e resurseve të vendit.
Reparti vetjak i prodhimit në botë.- është rezultat i strategjisë të përvetësuar të
marketingut shumëkombësh. D.m.th. ndërmarrja merr vendim për themelimin e repartit
apo të reparteve prodhuese nëpër vende të ndryshme. Marketingu ndërkombëtar është
koncept që përfshinë edhe lokacionin e prodhimit dhe importimin e kapitalit në vendet e
pazhvilluara. Nëpërmjet importit tentohet të realizohet industrializimi i shpejtuar. Mirëpo,
nëse prodhimi alokohet jashtë vendit, atëherë nuk eksportohet mall si të marketingu
eksportues, por eksportohet dituria teknike dhe kapitali prodhues. Shkalla më e lartë dhe
e fundit përmbahet nga mbështetja në marketingun transnacional. Kjo arrihet nëpërmjet
investimeve të drejtpërdrejta, kooperimit, zgjërimit dhe të funksionimit, me qëllim të
ndarjes globale të punës dhe të këmbimit global të mallit dhe të diturisë.
62
10. Politika dhe funksionet e marketingut ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar i ka politikat e veta. Me politikën e marketingut ndërkombëtar

nënkuptohet përcaktimi i orientimeve për të depërtuar dhe për t’u kyçur në marrëdhëniet
ekonomike ndërkombëtare. Politikat janë fleksibile dhe të adaptuara me gjendjen nëpër
tregje të huaja dhe të mundësive që i posedon ndërmarrja.
Ndërmarrjet me orientime ndërkombëtare i kanë synimet e veta, të eksportojnë,
ose të implementojnë ndonjë formë tjetër të rëndomtë apo të lartë të bashkëpunimit. Për
çfarëdo forme të bashkëpunimit, definohet politikë e veçantë, në harmoni me specifikat
ekzistuese nëpër mjediset e caktuara ndërkombëtare.
Politika e marketingut ndërkombëtar është bazament i biznesit në relacione të
gjera ndërkombëtare, e cila shërben si udhërrëfyes në suaza të bashkëpunimit në mes të
shteteve dhe tregjeve të ndryshme, ku marketingu ndërkombëtar i reflekton funksionet
përkatëse.
Funksione kryesore të marketingut ndërkombëtarë janë:
- kërkimet e marketingut ndërkombëtar,
- planifikimi dhe zhvillimi, si dhe lancimi i ofertës në tregje të huaja,
- bashkëpunimi në forma të tjera të veprimit.
Kërkimet e marketingut ndërkombëtar.- Janë çështje kyçe, me përfshirje të

shumta të specifikave që dallohen nga marketingu bazik. Në kuadrin e kërkimeve
vjen në shprehje Marketingu komparativ, me qëllim të hulumtimit të mjediseve të
ndryshme, të segmenteve të tregjeve në ato mjedise, të dallimeve në mes tyre dhe
karakteristikave që përbëjnë ndonjë tërësi integrale. Aktivitetet kërkimore përshkohen
me metoda, me qasje dhe me taktika për të grumbulluar të dhëna, informacione
relevante e të argumentuara, me të cilat ilustrohet, identifikohet gjendja nëpër mjedise
dhe tregje. Për të arritur deri të blerësit, përkatësisht deri të dhënat dhe informacionet
fundamentale lidhur me ta, është rrugë e vështirë dhe e ndërlikuar.
Mjediset karakterizohen me veçori të ndryshme, me tipare deri diku të ngjashme ose
plotësisht të diferencuara nga mjediset tjera. Së këndejmi, aktivitetet kërkimore marrin
përmasa të ndërlikuara dhe të ndjekura me rreziqe dhe me befasi të papara. Funksionin e
kërkimeve të marketingut ndërkombëtar mund ta realizojnë ekspertët që kanë njohuri nga
ky lëm, që kanë përvojë dhe janë në gjendje të zbatojnë metodat e mirëfillta kërkimore.
Planifikimi i zhvillimit dhe i lancimit të ofertës.- është funksion tjetër i
rëndësishëm i marketingut ndërkombëtar. Natyrisht, në këtë rast është fjala për produktin,
çmimin, distribucionin dhe promocionin, pra, për instrumentet e marketingut miks
ndërkombëtar.
Produktet duhet gjithsesi të jenë të planifikuara dhe zhvilluara me rigorozitet të
plotë, duke poseduar atribute cilësore, sepse vetëm në këtë mënyrë mundësohet lancimi i
suksesshëm, si dhe cikli jetësor i produktit në tregje të huaja, me qëndrueshmëri meqë të
theksuar në kushtet e konkurrencës. Cilësia më e lartë e produkteve të destinuara për
tregje ndërkombëtare, është rezultat i konkurrencës së zhvilluar, si dhe i sjelljeve të
konsumatorëve, sidomos në mjediset ku ekziston fuqi blerëse më e shquar. Njëkohësisht,
elementet tjera që përbëjnë ofertën (çmimi, distribucioni dhe promocioni), sa do që në
parim janë si refleksione e marketingut miks vendor, megjithate, për shkak të cilësive,
veçorive, tipareve të ndryshme që ekzistojnë në mjedise dhe në tregje të huaja, këto
63
instrumente duhet të jenë në interaksion me specifikat respektive, me tendencë aq sa
konsumatorët në ato tregje t’i pranojnë ofertat e plasuara.
Bashkëpunimi në forma të tjera të veprimit.- Është e qartë se marketingu
mund të jetë i implementueshëm edhe kur nuk realizohet këmbimi i ofertave, pra, i
eksporteve dhe importeve. Aktivitetet tjera, siç janë kooperimet, investimet e
përbashkëta, integrimet, themelimet e ndërmarrjeve të përbashkëta, veprimtaritë
kërkimore, strategjike, paraqesin mundësi dhe forma tjera të bashkëpunimit. Shikuar nga
ky prizëm, funksion tejet i rëndësishëm i marketingut ndërkombëtar është ushtrimi dhe
materializimi i formave tjera të bashkëpunimit, ku nuk ndodhin transakcione të eksportit
dhe të importit, por nëpërmjet këtyre aktiviteteve vjen në shpreehje këmbimi i
koncepteve, i ideve, i diturisë, i të arriturave shkencore e tjerë.
Ky funksion dita ditës shënon rritë më të shquar, ngase bashkëpunimi, qasjet
integruese, krijimi i konjunkturave të reja nëpër tregjet e ndryshme, imponojnë nevoja për
teknika, funksione si boshte të bashkëpunimit në mes të ndërmarrjeve të alokuara nëpër
vende të ndryshme, nëpër mjedise dhe ekonomi kombëtare, të cilat nuk kanë nivel dhe
strukturë të njëjtë të zhvillimit, madje as politika dhe sisteme plotësisht identike.{shtë
parësore që në këtë rrafsh, përfshirja e funksioneve, herë të veçuara e herë herë edhe në
mënyrë të përbashkët, duhet të kurorëzohen me efekte sinergjike.
Case Study
Përmbledhje
Referencat:
1. Ylëdedaj, GJ. Verçuni A., Marketingu ndërkombëtar, Tiranë, 2003,

2. Vezjak, Danilo, Medjunarodni marketing, Beograd, 1989,
3. Apleyard D.R. & Field A.J., International EconomicsIrwin/McGraw Hill, 1998,
4. Mançellari, Ahmet, tretia ndërkombëtare, Tiranë, 1999,
5. Previshic J., Dosen D.O., Medjunarodni marketing, Zagreb, 2000,
6. Svijet u brojkama, 1998, Vjesnik, Data Press, Zagreb, 1997,
7. Schullce, Theodore, Ulaganje u ljude,
8. Malnight T.W., Globalization of en Ethnocentric Firm. En Evolutionery
Perspective, Strategic Managemnet, Journal 2/1995,
9. Kotler, Philir, Marketing Managemnet, 2003....
10. Subhash C. Jasin, International Marketing Management, Kent Publishing
Company, 1966,
11. Goldstein, Joshuar, Marrëdhëniet ndërkombëtare, Tiranë, 2001,
12. Milo, Paskal, Bashkimi Evropian, Tiranë, 2002,
13. Dokumente: Rezultatet e Raundit të Uruguajit, Tiranë, 1999,
14. Katunaric, Ante, Vanjska trgovina, Principi i praksa, Zagreb, 1983,
15. Franh McDonald & Stefan Dearden, European Economic Integration, , Prentice
Ha, 1999,
64
16. Rakita, Branko, Medjunarodni marketing, Beograd, 1998,
17. P. L. Dubos, ... Marketingu, Tiranë, 1996,
18. Doole, I. And Lowe R. International Marketing Strategy, Thomson, 2004.
65
KREU III
SPECIFIKAT E MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR
1. Aspektet e marketingut ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar ndonëse ka koncept të përbashkët me marketingun vendor,

përmbajtjen e tij e karakterizojnë specifika të ndryshme, të cilat janë të ballafaquara nëpër
mjedise të ndryshme. Aty ku janë të pranishme variablet e pakontrolluara, duhet kuptuar
se fjala është për sfidat e ndërmarrjes, të cilave duhet t’iu bëjë ballë marketingu
ndërkombëtar. Marketingu ndërkombëtar, tërësi e aktiviteteve dhe e situatave, paraqet një
madhësi komplekse dhe të ndërlikuar, prandaj, duke i marrë parasysh kriteret e qasjeve të
kërkimeve, të organizimit të aktiviteteve dhe të tregut, duhet të vështrohet nga prizma e
aspekteve apo fushave të tij.
Secili aspekt përmban elemente që e dallojnë, e shtjellojnë me specifikat që i ka
dhe si i këtillë marketingu ndërkombëtar ka domethënie të veçantë, ose së paku me disa
vështrime dhe qasje që e specifikojnë nga njëri tjetri. Disa aspekte të marketingut
ndërkombëtar mund të përkufizohen si në tabelën vijuese:
Kriteret Aspektet e marketingut Ndërkombëtar

1.Qasja e kërkimeve Marketingu kompa Rativ
2. Kriteri i tregut Marketingu i Marketingu rajonal Marketingu Global
jashtëm
3. Kriteri Marketingu Marketingu Marketingu
organizativ eksportues Kooperativ Multinacional
Fig. Përkufizimi i disa aspekteve të MN, sipas B. Rakita, M. Marketing, Bgd,
1998, f. 26.
Nga pasqyra e mësipërme mund të kuptohet se thelbore të marketingu

ndërkombëtar është vështrimi nga aspekti komparativ. Shtetet e ndryshme brenda
përbrenda sovranitetit të vet kanë veçori që dallojnë nga vendet tjera. Së këndejmi,
marketingu ndërkombëtar, nëpërmjet kërkimeve të tregut dhe të variablave të pranishme
nëpër mjediset e synuara dhe të zgjedhura, bën krahasimet e kushteve, të avancimit, të
mundësive për penetrime nëpër tregjet përkatëse.
Marketingu komparativ mundëson identifikimin e dallimeve dhe variableve të
ngjashme nëpër mjedise të ndryshme, për të cilat ekziston interesimi i kompanisë. Duke i
vënë në spikamë pasqyrimet reale që mbizotërojnë nëpër mjediset e synuara, bëhet
krahasimi në mes mundësive që i posedon ndërmarrja dhe situatave të pranishme nëpër
tregjet e synuara. Pra, bëhet harmonizimi mundësisht i qëndrueshëm i potencialeve të
ndërmarrjes me përmbushjen e kërkesave në treg të caktuar.
Marketingu i jashtëm në kuptimin e përgjithshëm paraqet ndryshimet që
ekzistojnë në mes sistemeve dhe specifikave të marketingut që ekzistojnë në mes
marketingut vendor dhe atij ndërkombëtar. Ky nocion ka kuptim përgjithësues, me
domethënie të konceptit të marketingut brenda dhe jashtë vendit.
Marketingu ndërkombëtar rajonal përfshinë rajonizimin e zonave të lira, apo të
bashkësive ekonomiko-politike, të cilat të integruara funksionojnë me infrastruktura të
66
përbashkëta, të funksionalizuara, me interesa të ndërsjella në mes të shteteve. Kjo do të
thotë se marketingu që koncentrohet nëpër këto rajone ka tendenca të fuqizimit të
ndërmarrjeve, me qasje të penetrimit të suksesshëm me oferta konkurruese nga brenda
dhe jashtë këtyre bashkësive (unioneve).
Marketingu global e ka domethënien e konceptit globalizues, me një treg të
përbashkët në mbarë rruzullin tokësor. Synimet janë që të implementohet praktikë e
njëjtë në secilin cep dhe treg të botës. Natyrisht, aktualisht ndërmarrjet globale,
multinacionale dhe transnacionale kanë arritur të dominojnë në tregun global. Ecuritë
frekuentojnë nga orientimet që nëpërmjet markeitngut global të kenë rëndësinë e vet edhe
ndërmarrjet e mesme dhe ato të vogla.
Marketingu eksportues e tejkalon eksportin klasik, ngase në vete përmban
koncepte strategjike. Ky aspekt është më i përhapuri në mbarë botën, madje edhe në
kontinentet e zhvilluara, siç është Evropa. Firmat e vendit i plasojnë ofertat e veta edhe
jashtë vendit dhe kështu marrin përmasa ndërkombëtare të bashkëpunimit. Marketingu
eksportues paraqet fazën më të ulët, por më të përhapur të bashkëpunimit në mes vendeve
të ndryshme, ku këmbimi tregtar është pozicion kyç dhe i vetëm në kuadrin e
marrëdhënieve.
Marketingu kooperues ndërkombëtar nuk ka shtrirje të gjerë sikurse marketingu
eksportues, mirëpo në aspektin e ndëlikueshmërisë parqet koncept më të avancuar. Në
saje të këtij aspekti vendet e ndryshme gjejnë interesa për bashkëpunim në stilin e
kooperimit, ku marketingu përfillet njësoj të të gjithë partnerët që bashkëpunojnë e
bashkëveprojnë. Është e kuptueshme se marketingu kooperues ndërkombëtar e ka rolin
dhe vendin e vet në ato mjedise ku teknologjitë janë të nivelit të ngjashëm ose me nuanca
të diferencave, por që kompenzohen me njëra tjetrën.
Marketingu multinacional (shumëkombësh) është tërësi e sinkronizimeve dhe e
kombinimeve të programeve të marketingut në një program të përbashkët multiplikativ.
Ky aspekt është i pranishëm të korporatat multinacionale dhe transnacionale, të cilat
përfshijnë prodhimin, marketingun, investimet dhe konceptet unike të biznesit nëpër
mjedise të shumta të botës.
Aspektet e marketingut ndërkombëtar mundësojnë operacionalizimin e llojeve të
marketingut, me qëllim të përshtatjes së kushteve dhe të elementeve të tregut, për të fituar
ndërmarrja pozicion afirmues, me tretman konkurrues dhe të qëndrueshëm. Aspektet e
marketingut ndërkombëtar vështrohen nga përmasat më të ngushta deri tek ato më
gjithëpërfshirëset. Me fjalë tjera, po të analizohen mirë aspektet e marketingut
ndërkombëtar, bëhet e kuptueshme se secila firmë, pa marrë pasasysh madhësinë e vet,
ka nevojë dhe duhet të jetë e përfshirë në ndonjë aspekt të marketingut ndërkombëtar.
Ndërmarrjet që themelohen me koncept orientues vetëm për tregun vendor, pa dyshim,
herët a vonë, janë të gjykuara me falimentim.
2. Faktorët stimulues të marketingut ndërkombëtar
Zhvillimi i marketingut ndërkombëtar nuk është bërë vetvetiu, por në të kanë ndikuar
shumë faktorë. Disa syresh e kanë pas forcën reflektuese stimuluese në të, prandaj, pas
Luftës së Dytë Botërore është krijuar mundësia për dinamikë dhe shtrirje të gjerë në
numër të madh të ndërmarrjeve. Pa kushte të volitshme, përkundër nevojës së madhe,
67
marketingu ndërkombëtar nuk do të kishte shans të shënojë suksese në pjesë të shumta të
botës.
Klima politike dhe strategjitë në botë pëson ndryshime të mëdha. Institucionalisht,
por edhe funksionalisht depërtojnë te popujt koncepte që imponojnë nevojën për
integrime, anëtarsime, për mirëqenie paqësore dhe stabilitete politike dhe ekonomike në
përmasa rajonale dhe botërore. Kushtet e krijuara shndërrohen në faktorë stimulues, që
kanë ndikim edhe në zhvillimin dhe ekspansionin e koncepteve të marketingut
ndërkombëtar. Faktorët më të shquar stimulues në marketingun ndërkombëtar, autorë të
ndryshëm i klasifikojnë në gjashtë grupe (1, fq. 37-39), të radhitura në këtë mënyrë:
1. Institucionet monetare financiare,
2. Sistemi i tregtisë botërore,
3. Paqja globale,
4. Rrita ekonomike e disa vendeve,
5. Teknologjia telekomunikative dhe e transporteve,
6. Ndërmarrjet multinacionale dhe globale.
1. Institucionet monetare dhe financiare, bazamentin e kanë në Fondin Monetar
Ndërkombëtar dhe në Bankën Botërore. Pranë FMN janë të anëtarësuara më se
150 vende, me çka dëshmohet nevoja dhe përcaktimi për një institucion të tillë.
Po ashtu, Banka Botërore vepron në të gjitha kontinentet, duke manaxhuar
politika zhvillimore, alokacione të investimeve dhe politika makroekonomike në
të mirë të popujve të zhvilluar dhe të pazhvilluar ekonomikisht. Pikërisht këto
institucione kanë krijuar rend dhe rregull në përmasa ndërkombëtare, me qasje
globale, ku marketingu ndërkombëtar e ka gjetur vendin e vet, por edhe në
mënyrë të ndërsjellë ka ndikuar në zhvillimin e kompanive, si dhe të ekonomive
në përgjithësi.
2. Sistemi i tregtisë botërore bazohet në tendencat e liberalizimit të tregut, duke i
hequr apo zvogëluar barierat e ndryshme, që e pengonin ecurinë e tregtisë në
përmasa tregtare. Rol të veçantë për ndërtimin e një sistemi të ri tregtar ka
Organizata e Kombeve të Bashkuara, e cila me qëllim të optimalizimit të
doganave dhe të heqjes së tarifave diskriminuese, të cilat mbizotëronin
posaçërisht në dekadën e tretë dhe të katërt të shek.XX, themelon institucionin
GATT (Marrëveshja e Përgjithshme për Dogana dhe Tregti), madje UNCTAD
(Konferenca e OKB për Tregti dhe Zhvillim).
3. Paqja globale në botë është një faktor ndikues në zhvillimin dhe rritën
ekonomike në botë, si dhe në zgjerimin e marketingut ndërkombëtar. Falë paqjes
globale shumë shtete kanë shënuar kthesa të njëmendëta zhvillimore, me ç’gjë
ndryshuan strukturat ekonomike kombëtare, bashkë me përmasat dhe qasjet e
bashkëpunimit ekonomik në relacione ndërkombëtare. Zhvillimi ekonomik
imponon nevojën për gjetje dhe penetrime në tregje të reja, ndërkaq marketingu
në mënyrë të ndërsjellë e luan rolin e vet në këtë rrafsh të veprimit. Luftërat me
karakter global në masë të vogël e kanë cenuar stabilitetin e paqjes globale në
botë.
4. Rrita ekonomike e disa vendeve pas Luftës së Dytë Botërore ka shënuar kthesa
të posaçme në të mirë të ndryshimit të fuqizimit të potencialeve. Parametrat
ekonomik janë bërë faktorë cilësorë edhe për zhvillimin e tregut. Nga ky aspekt
duhet kuptuar se zhvillimi dhe rrita e hovshme janë faktorë nxitës edhe në
zhvillimin e marketingut ndërkombëtar, ngase ky koncept dhe filozofi është tejet i
68
rëndësishëm për gjetjen e formave të bashkëpunimit dhe të përmbushjes së
kërkesave të konsumatorëve.
5. Teknologjia telekomunikative dhe e transporteve është një faktor i
pazëvendësueshëm në jetën e përditshme. Telekomunikacioni ka bërë të mundur
qarkullimin e shpejtë dhe të saktë të informacioneve, qoftë nëpërmjet shkrimeve,
fjalëve, elektronikës e tjerë. Në këtë mënyrë mundësohet kontakti dhe
bashkëveprimi i shpejtë në marrjen e vendimeve dhe të implementimit të tyre në
suazat e aktiviteteve të marketingut ndërkombëtar. Llojet e transportimeve, po
ashtu krijojnë shansa të reja për efikasitet dhe efektivitet në bashkëpunime të
ndryshme dhe në arritjen e qëllimeve të individëve e të organizatave.
6. Ndërmarrjet multinacionale dhe globale me zhvillimin e vet formojnë ambient
të gjerë veprues edhe të marketingut ndërkombëtar. Faktikisht zhvillimi dhe rrita e
tyre janë të varura shumë edhe nga përparësitë e konceptit implementues të
marketingut ndërkombëtar.Vlerat e marketingut ndërkombëtar shfaqen pikërisht
nëpër sistemet e tilla, të karakterit shumëkombësh dhe globalizues.
3. Efektet e marketingut ndërkombëtar
Marketingu ndërkombëtar është sistem mjaft i shtrenjtë, ngase në realizimin e programit

të tij nevojiten angazhime në kërkime, në strategji, në implementime praktike të
vendimeve, të cilat duke vepruar në kushtet e konkurrencës, bëhet bartës i një kostoje të
lartë. E tërë kjo mund të arsyetohet nëpërmjet shënimit të kontributeve dhe të efekteve që
arrihen me impleemntimin e tij. Pra, roli i marketingut ndërkombëtar shfaqet me anën e
vlerave efektive, në të gjitha sistemet e veprimit, qoftë të karakterit lokal, kombëtar, apo
suprakombëtar.
Efektet e marketingut ndërkombëtar janë të shumëllojshme. Nga larushia dhe
hapësira vepruese mund të klasifikohen në grupe të ndryshme. Një numër i autorëve
dakordohen që efektet e marketingut ndërkombëtar të përmblidhen në katër tërësi (2, fq.
3-5) Këto janë:
1. Efektet politike,
2. Efektet ekonomike,
3. Efektet sociale dhe,
4. Efektet biznesore.
Përveç këtyre efekteve mund të radhiten edhe të tjera, që kanë të bëjnë me:
- Strategjitë,
- Afirmimin dhe,
- Globalizimin.
Efektet politike shfaqen nëpërmjet funksionimit dhe depërtimit të marketingut
ndërkombëtar nëpër mjedise dhe shtete të ndryshme. Marketingu ndërkombëtar shpesh
herë hap rrugë për përmirësimin e marrëdhënieve politike në mes të shteteve, duke i vënë
në pah interesat e ndërsjella dhe mundësitë për realizimin e tyre. Mund të ndikojë në
efektuimin pozitiv drejt stabilizimit dhe mbajtjes më gjatë të këtij niveli në planin politik.
Efektet ekonomike kanë peshë të rëndësishme, për shfrytëzimin e resurseve
natyrore, madje të resurseve njerëzore, për alokimin e investimeve, të punëve dhe të
bashkëveprimeve, ku rezultatet e arsyetojnë qasjen dhe përcaktimet në mes të kompanive
të vendeve të ndryshme. Bashkëpunimet në mes të vendeve mundësojnë hapje dhe
69
liberalizim të tregjeve, shfrytëzim më racional të teknologjive, ndikon në shtimin e
produktivitetit shoqëror, në zhvillimin e tregut të punës e tjerë
Efektet sociale janë të mundshme pikërisht nga fakti se zgjerimi i bashkëpunimit në
mes të vendeve, që është pasojë e marketingut ndërkombëtar, hap rrugë për transfere të
teknologjive, të diturive, të përvojave, të manaxhimit e kështu me radhë. Së këndejmi, të
arriturat në botën e zhvilluar transferohen edhe në vendet e pazhvilluara ekonomikisht, si
një mundësi për ndryshimin e strukturave sociale, për aftësim në sferën e prodhimit, por
edhe në rolin e konsumatorit, me që dituria mundëson manaxhim më të mirë, zhvillim të
tregut, dhe standard më të volitshëm jetësor.
Efektet biznesore arrihen në kompani, të cilat janë të orientuara për tregje të
huaja. Marketingu ndërkombëtar iu paraprinë, duke pasqyruar gjendjet nëpër mjedise që
janë të synuara, me konkurrencë dhe strukturë ekonomike e sociale të zhvilluar.
Natyrisht, aftësimi për penetrim nëpër mjedise të tilla, i përfeksionon ndërmarrjet, ngase
shfrytëzohen përvojat, të arriturat tekniko teknologjike, manaxhuese, të know how e të
ngjashme. Pa zgjerime të bashkëpunimit në relacione të gjera, bizneset do të ngelnin të
natyrës atuarkike, prandaj edhe efektet në planin strategjik nuk do të mund të
realizoheshin.
Efektet strategjike kanë të bëjnë me përfitimet e marra nga të zhvilluarit, ose nga
shfrytëzimi i disa resurseve në mjediset e pazhvilluara, të cilat japin rezultate të
kënaqshme në intervale kohore të caktuara. Në kuadrin e strategjive të diferencuara,
krijohen edhe strategji unike, të cilat përshpejtojnë arritjen deri të objektivat e kompanive
nëpër tregje në kuptim të gjerë. Marketingu ndërkombëtar në planifikimin e tërësishëm
ide bazike i ka strategjitë përkatëse, të cilat bëhen më të begata dhe depërtuese, falë
përparësive të ndërmarrjeve dhe të ekonomive të zhvilluara.
Përmasat afirmative sendërtohen nëpërmjet funksioneve dhe të aktiviteteve të
marketingut ndërkombëtar. Pa provuar potencialet dhe qasjet penetruese nëpër tregje të
ndryshme, është e pamundur të arrihen rezultate afirmative, imixh i markës së produkteve
dhe i kompanive. Ndërmarrjet që kanë arritur reputacion në vend, më lehtë e kanë të
plasohen me programet e veta edhe jashtë vendit. Efektet afirmuese i mundëson
marketingu ndërkombëtar.
Globalizimi si një proces shumëdimensional efektuohet më tepër nga ndërhyrjet
dhe aktivitetet e marketingut ndërkombëtar. Bashkëpunimi ekonomik në mes të vendeve
të ndryshme, të kompanive, është pjesë e procesit të globalizimit. Marketingu
ndërkombëtar ndikon pozitivisht në proceset integruese dhe në ato globalizuese. Me këtë
nënkuptohet se sipas konceptit dhe politikave të marketingut ndërkombëtar edhe
ndërmarrjet e vogla dhe të mesme kanë mundësi të krijojnë kushte për kyçje në rrjedhat e
procesit të globalizimit.
4. Arsyet e implementimit të marketingut ndërkombëtar
Implementimi i marketingut ndërkombëtar është bërë realitet dhe dita me ditë do të bëhet
domosdoshmëri. Nuk është në pyetje orientimi dhe motivet tjera, por për këtë filozofi të
punës dhe të manaxhimit vet rrethanat e krijuara imponojnë nevoja imediate. Marketingu
ndërkombëtar nuk i zgjidh problemet e ndërmarrjes, ndonëse i zbut në masë të madhe, i
redukton dhe prej tyre rezultojnë efekte të caktuara.
70
Për implementimin e marketingut ndërkombëtar arsyet janë të shumta. sipas
strukturave përcaktuese. Ato mund të jenë të ndërlidhura me:
- tregun,
- nxitjen e prodhimit,
- shtimin e vëllimit të tregtisë,
- konkurrencën,
- transferin teknologjik,
- leverixhin financiar,
- manaxhimin.
Synim kryesor për çdo ndërmarrje është tregu, penetrimi në te, madje edhe në
përmasa ndërkombëtare. Përgatitja për hyrje në treg bëhet në mënyrë të planifikuar, duke
i shfrytëzuar informacionet e marketingut ndërkombëtar. Hyrja në tregje të huaja
mundësohet duke u mbështetur në konceptin e marketingut ndërkombëtar, në aktivitetet e
tij konkrete hulumtuese, për t’i vënë në spikamë përparësitë ose pamundësitë për
depërtim në tregun e synuar. Tregu në kuptim të gjerë kompanisë i mundëson shtrirje të
fuqishme, zgjerim të veprimtarisë, ndërtim të imixheve të shquara e tjerë. Pikërisht tregu i
huaj është barometri më i mirë, me të cilin maten rrita dhe zhvillimi e ndërmarrjeve,
aftësitë e tyre për të vepruar në mjediset e zhvilluara dhe në të tjerat. Në këto tregje hyhet
dhe mbetet gjatë, me qëllim të evitimit të varshmërisë vetëm nga tregu nacional, vendor.
Trasimin për penetrime në tregje të zgjedhura e të levërdishme, madje të domosdoshme, e
bënë marketingu ndërkombëtar me aktivitetet dhe strategjitë e veta.
Hyrja në tregje të ndryshme dhe ushtrimi i bizneseve në ato mjedise, nuk bëhet
rastësisht, por për shkak të nevojave të ndërmarrjes. Bizneset e themeluara në të shumtën
e rasteve dalin nga suazat fillestare, ngase pronarët dhe ndërmarrësit pretendojnë të rriten
e të zhvillohen. Në kët mënyrë, zgjerohen kapacitetet, begatohen portfoliot e prodhimit.
Shfrytëzimi i kapaciteteve mund të realizohet vetëm nëse janë gjetur tregje ku
konsumatorët i absorbojnë produktet dhe shërbimet e ofruara. Marketingu ndërkombëtar
grumbullon dhe plason të dhëna se ku mund të penetrohet dhe çfarë ofertash, prandaj
vjen në shprehje nxitja e prodhimit. Teknika, shkenca, teknologjitë bashkëkohore të
sofistikuara, janë parakushte themelore dhe vendimtare për prodhimin e produkteve të
avancuara dhe cilësore. Mirëpo, këto vlera përdoruese do të jenë të rëndësishme, nëse
plasohen me sukses, pra, mirëpriten nga konsumatorët. Në shfrytëzimin e kapaciteteve, të
prodhimit të produkteve të reja, në shtimin e vëllimit të prodhimit, në manaxhimin
racional të prodhimit, ndikim të madh ka marketingu ndërkombëtar, i cili identifikon
gjendjet reale nëpër tregje të huaja dhe i hap horizonte kompanive që të zgjerohen e të
aftësoehn sikurse edhe të zhvilluarit.
Shtimi i vëllimit të këmbimit tregtar është një prej arsyeve për inkorporimin
dhe imlementimin e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje. Natyrisht, këmbimi tregtar
në mes të vendeve të ndryshme është bërë shumë më herët, ndonëse intensifikimi i
transakcioneve, si dhe shtimi i vëllimti bëhet më i mundshëm nga aktivitetet kërkimore e
të tjera të marketingut ndërkombëtar. Vet fakti se marketingu ndërkombëtar nxitë
prodhimin, nëpërmjet gjetjes së tregjeve dhe identifikimit të kërkesave, reflekton krijimin
e mundësive për shtimin e vëllimit të këmbimit tregtar në mes të vendeve të ndryshme.
Marketingu ndërkombëtar e identifikon, e zbulon dhe e vënë në spikamë
konkurrencën nëpër mjedise dhe tregje të ndryshme. Konkurrenca e cila në kushte të
caktuara gjithnjë e më tepër mund të bëhet më e ashpër, duhet të ndiqet dhe të kuptohet
potenciali dhe strukturimi i saj, me çka nënkuptohet se duke e kuptuar mirë konkurrentin,
71
apo partnerin, firma mund të aftësohet, t’i mësojë dhe përvetësojë përparësitë e
konkurrencës, me të cilën vijimisht vepron si në garë. Konkurrenca që njihet është një
forcim për secilin ndërmarrje nga aspekti se e nxitë të merrë masa adekuate për të qenë
konkurrente dhe e përparuar. Në tregjet ndërkombëtare konkurrenca është e pranishme
me fuqizime të theksuara dhe si e tillë imponon nevojën për ta kopjuar e bërë siç vepron
ajo. Këtu mund të jetë apo të gjendet çelësi i suksesit.
Transferi teknologjik është dukuri e çdoditshme. Kahet e transfereve janë të
drejtuara nga vendet e zhvilluara drejt atyreve të pazhvilluara, ndonëse edhe në relacionet
në mes vendeve të zhvilluara. Marketingu ndërkombëtar afirmohet nga avancimet dhe
transferet teknologjike, por edhe teknologjinë, në veçanti trensferin e saj e bënë të
realizueshëm, duke iu preferuar organizatave se si mund të bëhen partner konkurrues,
subjekte që mund të penetrojnë dhe të ushtrojnë biznese me sukses nëpër mjedise të
ndryshme në botë. Transferi teknologjik është i domosdoshëm në të gjitha relacionet dhe
format. Fuqizohen bizneset, nxitet prodhimi dhe tregtimi dhe konsumatorët ndryshojnë
sjelljet nëpërmjet shfrytëzimit të produkteve të reja. Transferi teknologjik është faktor i
zhvillimit. Marketingu ndërkombëtar iu pararprinë rrugëve dhe mënyrave të transfereve.
Leverixhi financiar konsiderohet si një arsye e fortë për implementimin e
marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje. Përveç sigurimit të komponentës devizore, të
manaxhimit të suksesshëm të financave të ndërmarrjeve, të përvojave, në praktikë
nevojten lidhshmëri të ndryshme financiare, zhvillime të bizneseve, të cilat sjellin të
ardhura më të dukshme dhe kontinuele. Bashkëpunimi me subjekte të ndryshme
ndërkombëtare e venë në spikamë leverixhin financiar, me të cilin mundësohen forma të
ndryshme të lidhjeve financiare dhe të gjetjes së levërdive të kënaqshme të ndërmarrjeve
që bashkëveprojnë.
Implementimi i marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje është i nevojshëm edhe
për arsyera të përfitimi nga përvojat e manaxhimit. Falë të arriturave tekniko
teknologjike dhe të sistemeve bashkëkohore të manaxhimit, nëpër shtete të ndryshme
numër i madh i firmave kanë arritur reputacion të shquar në përmasa të gjera. Nëpërmjet
bashkëpunimit me firma dhe tregje të ndryshme reflektohen anë pozitive në të mësuar
dhe përvetësuar manaxhimin. Manaxhimi, kësisoj, përmban rëndësi të dyfishtë: sjell
informacione nga transakcionet nga prodhimi, nga konkurrenca, në një anë, dhe në vet
marketingun ndërkombëtar depërton me risi dhe elemente të avanacuara, të dobishme si
në aspektin strategjik, por edhe në ate operativ.
5. Etika e marketingut ndërkombëtar
Bizneset që ushtrohen në suazat e një vendi, pa marrë para sysh sa janë të orientuara në
tregun nacional apo në tregje të huaja duhet të kenë mbështetje të qëndrueshme në moral
dhe në etikë. Etika bazohet në qasje filozofike të moralit, për të dalluar të mirën nga jo e
mira. Kjo është të menduarit për moralin dhe nuk mund të përkufizohet në ndonjë
definicion të thjeshtë, pa i përfshirë katër përkufizime themelore, siç janë (6, fq. 30-31):
utilitarizmi, egoizmi, deontologjizmi dhe relativizmi.
Utilitarizmi është mësim etik, i cili për bazë e ka “fitimin” apo “dobinë”. Këto
konsiderohen bazamanete të moralit. Këto drejtime filozofike janë produkti i filozofit
anglez Jeremy Bentham (shek XVIII, XIX), si dhe i John Stuart Mill (shek.XIX). Sipas
tyre utilitarizmi është motivim i njerëzve, për t’i hyrë ndonjë pune, veprimi dhe qasje. Me
72
këtë nënkuptohet se të vepruarit bazohet në pasoja, ku mund të gjenden dobitë më të
mëdha nga të arriturat e tërësishme. Tendencat për të vepruar vetëm për interes, dobi,
mund të jenë në shpërputhje me filozofinë e etikës, ngase, për individin dhe shoqërinë
gjërat janë të kombinuara, me të mira e të këqija.
Egoizmi është rrymë filozofike, në të cilin interesi vetjak dominon në suazat e
interesave të përgjithshme. Me këte reflektohen gjëra negative, nëse forca bëhet
mbizotëruse, në mënyrë që interesat e të tjerëve të dëmtohen me çdo kusht. Secili njeri e
ka egon e vet, porse në aspektin e etikës, ato duhet të jenë të përkufizuara në korniza të
veta, sa për të mos i dëmtuar dhe degraduar interesat dhe dobitë e të tjerëve, në saje të
përpjekejeve për arritje të çdo gjëje, me meritë e pa meritë, në adresën e vet.
Deontologjizmi (gr. obligim, detyrë) është ndërtuar si shkencë nga Jeremy
Bentham, si dhe Immanuel Kant, të cilët doktrinën e etikës nuk e shqyrtojnë sipas
pasojave, por në bazë të të harmonizimit me ndonjë rregull obligues. Në këtë veprojnë
parimet universale që kanë të bëjnë me të mirat dhe të këqijat. Sipas deontogëve, në
etikën dhe moralin, me rastin e vlerësimeve duhet të gjenden përgjigje në pyetjet: a janë
rregullat e ndershme njësoj për të gjithë; ose a janë rregullat universale për secilën kohë
e tjerë.
Relativizmi është një rrymë filozofike etike, me të cilën nënkuptohet se
mendimet, qasjet janë relative dhe ndryshojnë sipas kushteve dhe mjediseve të caktuara.
Në këtë mënyrë kur ndonjë vepër ka etikë në një mjedis me kulturë përkatëse, nuk do të
jetë e njëjtë edhe në mjediset tjera. Me fjalë tjera veprimet ndryshojnë varësisht nga nga
kulturat dhe mjediset. Relativizmi imponon nevojën për përshtatje të kushteve dhe të
faktorëve ndikues. Në përgjithësi, në mbështetje me relativizmin, ekziston mundësia se
duke bërë përpjekje për t’iu përshtatur situatave nëpër tregje, përkatësisht mjediseve
përkatëse, të ndodhin shkelje të etikës dhe të moralit të bizneseve.
Në përgjithësi problemet etike përmbajnë kompleks të tërë të marrëdhënieve dhe
të veprimeve. Problemet mund të klasifikohen në katër grupe kryesore. Këto janë:
1. Problemet e brendshme në ndërmarrje,
2. Problemet e ndërmarrjes, por që janë të lidhura me tregun,
3. Problemet që kanë të bëjnë me shoqërinë dhe,
4. Problemet e kombinuara.
Në problemet e brendshme të ndërmarrjes bëjnë pjesë: kushtet e punës dhe
veçoritë e produkteve dhe të shërbimeve.
Kushtet e punës, që e përbëjnë bazën e ambientit teknik, higjienik, sanitar, të
temperaturave të volitshme, (as shumë të ngrohta, as të ftohta), zhurmën, dridhjen,
elementet toksike, sasi të madhe të karbon dioksidit, dritë të pamjaftueshme, paraqesin
elemente që nuk përkojnë me rregullat e etikës në biznes. Shteti ka për detyrë të ndërtojë
infrastrukturën ligjore për mbrojtjen në punë. Mirëpo, përkundër niveleve të ndryshme të
infrastrukturës (diku në nivel të lartë, e diku pjesërisht), pjesa praktike është e varur nga
ndjenja dhe përgjegjësia e ndërmarrësve, e pronarëve të kapitalit, se çfarë rëndësie i
kushtojnë kushteve të punës. Në vendet e pazhvilluara, tolerohen më tepër kushtet e
pavolitshme në kuadrin e ndërmarrjeve, ndërsa në vendet e pazhvilluara situata në tërësi
është më e volitshme, ndonëse me shkelje të etikës së biznesit në shumë rrafshme.
Veçoritë e produkteve dhe të shërbimeve paraqesin thelbin e cilësisë, duke i
kombinuar atributet e brendshme, ato ekonomike dhe estetike. Në praktikë ndodhin edhe
gjëra të papërfillshme, ngase për të ulur koston mund të përdorën materiale të dorës së
dytë, jo aq cilësore, por që për këto ndryshime strukturale nuk informohen konsumatorët.
73
Makinacionet bëhen të një numër i konsiderueshëm firmave, por që shkelja e etikës më
pak vërehet të ndërmarrjet e mëdha dhe të afirmuara, të cilat me imixhin e firmës dhe të
markave të produkteve, më lehtë mund të pentrojnë në treg dhe të konsumatori. Firmat e
pa afirmuara, jo që e mbështesin më tepër etikën, por nuk kanë guxim të dalin me
produkte që nuk kanë veçori të standardizuara. Pa e vënë në spikamë këtë qasje, mund të
ballafaqohen me rreziqe të pashmangshme.
Problemet në relacion me tregun shfaqen nëpërmjet çmimeve, të aktiviteteve të
promocionit, siç janë mesazhet propaganduese, si dhe nxitja e shitjes.
Çmimet në të shumtën e rasteve mund të jenë diskriminuese për konsumatorin,
pikërisht nga shkelja e proceseve dhe rregullave etike, që konsistojnë me mbrojtjen e
klientit. Edhe kur çmimet plotësisht mbështetjen e kanë në shpenzime, ose në raportet në
mes kërkesës dhe ofertës në treg, si dhe të refleksioneve të konkurrencës, në vehte mund
të kenë strukturë ireale. Bie fjala, marrëdhëniet me lohn punët, madje dhe forma tjera,
përfundimisht e prezantojnë firmën me imixh të lartë që ka bashkëpunuar me ndonjë
firmë, e cila e ka kryer tërë punën, me çmime mjaft të ulëta. Po kështu, në sistemin
bankar vërehen çmime në shërbime, në norma të interesit, në akordimin e kredive,
varësisht nga madhësia dhe struktura e klientëve, e atyreve që kursejnë, depozitojnë, ose
marrin kredi.
Mesazhet propaganduese mund të ofrojnë mesazhe reale, në harmoni me ofertën
që plasohet dhe kjo qasje është e ndërtuar mbi vlerat e etikës. Mirëpo, nëse mbizotërojnë
tentativat për prezantime bombastike për produktet dhe shërbimet, që nuk janë në
harmoni me vlerat që i kanë, atëherë këto aktivitete paraqesin shkelje të etikës dhe
konsumatorin e shpurin në lajthitje. Në ndërmarrjet me orientim ndërkombëtar shënohen
raste të patolerueshme kur është fjala për mesazhet propaganduese që janë në
shpërpjestim me realitetin, me ate që ofrohet. Këto veprime janë shkelje të etikave dhe të
moralit në biznes, ngase nëpërmjet aktiviteteve të promocionit manipulphet konsumatori
potencial dhe dëmtohet njëkohësisht.
Nxitja e shitjes është një formë e aktiviteteit të promocionit për të mundësuar
shtimin e vëllimit të shitjes së produkteve apo të shërbimeve. Pa dyshim, në këtë formë të
aktivitetit ka elemente shumë pozitive që janë të dobishme për firmën, por edhe për
konsumatorin. Mirëpo, ekzistojnë edhe dyshime dhe shkelje të etikave të biznesit. Këto
shkelje mund të bëhen nëpër forma të ndryshme. Bie fjala, kur praktikohet programi
“frequent flyers” (udhëtarët e shpeshtë) në komunikacionin ajëror, mund të përvidhen
keqpërdorime, për të orientuar pasagjerin për të zgjedhë firmën në të cilën gjenë levërdi.
Etika në këtë rast shkelet për biznesin, i cili i nështrohet çmimit më të lartë të biletës, por
edhe kundrejt firmave tjera transportuese ajrore, të cilat nuk e aplikojnë këtë program.
Njëkohësisht, edhe dhënia e produkteve gratis, ose proklamimi për shpërblime të larta në
lojërat e fatit janë në kundërshtim me rregullat e etikës me rastin e nxitjes së shitjes.
Problemet që kanë të bëjnë me shoqërinë janë të diapazonit më të gjerë dhe në
vehte inkriminojnë pjesëmarrës të strukturave të ndryshme. Këtu përfshihen të gjitha
subjektet ekonomike, por edhe shërbyese, të cilat ushtrojnë veprimtari, porse kujdesin
ndaj ambientit, ekologjisë, sikur nuk e kanë për obligim fare. Ndotja e ambientet është
degradim me përmasa shoqërore. Mosrespektimi i rregullave për mbrotje të disiplinuar të
mjedisit, krijon fatkeqësi me shtrirje të gjëra. Në këtë mënyrë, duke tentuar që bizneset të
jenë të suksesshme, lihet pasdore ambienti, pasojat e të cilit reflektohen negativisht në të
gjitha shtresat e popullsisë. Është kjo neglizhencë e atyreve që kanë qasje miopie, sepse
po të ruhet ambienti, interesi është edhe i vet firmave në perspektivë, duke e marrë
74
parasysh se njeriu i shëndoshë është më produktiv dhe, po ashtu, konsumatori i
shëndoshë, është klient i mirëfilltë në procesin e blerjës,
Problemet e kombinuara kanë shtrirje të gjera brenda për brenda ndërmarrjes,
institucioneve dhe jashtë tyre, në shoqëri në përgjithësi. Në këtë kompleks janë të
pranishme diskriminimet në kuptim të gjerë, korrupsioni, mitoja, si dhe falsifikimet,
pirateria, plagjiatet.
Diskriminimet janë dukuri e përhapur në botë. Ato mund të bëhen në baza
kombëtare, religjioze, racore, të shtresave të popullsisë e tjerë. Diskriminimet janë të
përhapura në politikat e punësimit, sidomos kur është fjala për gjinitë, madje për
jorezidentët, për racat e ndryshme e tjerë. Në botë, sa do që janë të proklamuara
demokracitë, në forma të ndryshme janë prezente diskriminimet në punësim për shkak të
ngjyrave, azilantë, , për shkak të religjioneve. Në disa vende janë të diskriminuar fëmijtë
e moshës jomadhore, të cilët janë të punësuar në industrinë e tekstileve, në industrinë e
këpucëve, në moshën 12 -15 vjeçare (në Pakistan, Indi, Vietnam, Kamboxhë e gjetiu).
Fëmijtë i punësojnë për shkak çmimeve të ulëta që iu japin për punën e tyre në kushte
tejet të pavolitshme (6, fq. 24).
Edhe po të punësohen grupet e përmendura të punëkërkuesve, nuk i gëzojnë të
njëjtat të drejta sikurse grupet tjera që janë të privilegjuara. Për këtë arsye, shpeshherë
ndodhin padi nga punëtorët që dëbohen nga puna, ose kur janë duke punuar, me
shkallëzime të caktuara të diskriminimit.
Korrupcioni dhe mitoja janë elemente që e shkelin kodin e etikës. Nëpunësit
civilë, manaxherët, liderët, nëse kryejnë punët me shpërblime, mito dhe dhënie të
paligjshme, krijojnë raste dhe dukuri që nuk janë në harmoni me elementet dhe strukturën
dhe etikën në biznes. Faktikisht, kudo që ndodhin, këto veprime paraqesin pengesë në
mbarëvajtjen e punëve dhe zhvillimin e ndërmarrjeve, të institucioneve dhe të ekonomive
të një vendi.
Pirateria shfaqet në forma të ndryshme. Me zhvillimin e shoqërisë, nëpër botë
shfaqen ecuri të pakëndshme, që janë të lidhura me kontrabandën, grupet mafioze,
trafiqet njerëzore, tregtimin me drogë, me armë e tjerë. Ndonëse organet meritore dhe
kompetente të vendeve bëjnë përpjekje të parreshtura, madje në bashkpunim me
Interpolin, Europolin e tjerë, vështirë se ia dalin në krye pengimit të këtyre proceseve.
Nga ky fenomen në shumë shtete është e pranishme ekonomia informale, e cila,
në një anë e dëmton ekonominë formale të një vendi dhe, në anën tjetër hap ventila për
veprime edhe të punëve piraterike.
Falsifikimet dhe plagjiatet janë veprime në kundërshtim me etikën. Në botë
ndodhin falsifikime të markave të produkteve, plagjiate të veprave të artit e tjerë. Këto
janë pasojë e mungesës së ligjeve të mjaftueshme për sankcionime dhe ndëshkime të
veprimeve të tilla, si dhe të mungesës për mbrojtjen e të drejtës së autorit, të punës
intelektuale.
Sjellja etike në botë është çështje thelbore për ndërmarrjet e orientuara për tregje
të huaja. Për t’i penguar dhe evituar veprimet jashtë etikës dhe kodeksit etik është e
nevojshme formësimi i politikës unike dhe i standardeve, me të cilat duhet të sillen dhe të
kenë përgjegjësi ndërmarrjet e përfshira në bashkëpunim nëpër vende të ndryshme.
75
6. Mundësitë e implementimit dhe sfidat e marketingut ndërkombëtar
Bota bashkëkohore mbetet statike vetëm në aspektin territorial. Ndryshimet në zhvillim,

në ndryshimin e prodhimit, në teknologji, në standardin jetësor, në sjellje, ndodhin
vijimisht, herë me intensitete të theksuara, e herë për një kohë të caktuar në mënyrë të
padukshme. Mjediset pësojnë metamorfozë për shkak të ecurive dhe transformimeve të
determinanteve të pranishme.
Kompanitë janë subjekte, sisteme të hapura dhe të varura. Prandaj, programet e
prodhimit, të shërbimeve duhet t’ia adaptojnë kushteteve të mjediseve. Meqenëse tregjet
vendore pothuajse janë bërë të gjitha të varura, ngase procesi i globalizimit troket në derë,
apo veçsa ka hyrë brendë në çdo mjedis, politika e adaptimit të prodhimit fiton orientime
gjithnjë më të përafërta me konsumatorin, pa marrë parasysh se ku ai gjendet.
Në çdo aspekt situata ka ndryshuar dhe ndryshon dita ditës. Ndërmarrjet që dikur
në mënyrë rigoroze ishin të lidhur me faktorin fizik, me lokacionin në një vend, tash
mund të zhvendosen dhe të veprojnë nëpër ambiente të gjera anekënd botës. Së këndejmi,
bëhet i mundur elasticiteti i distribucionit, duke përfshirë me vete të gjitha kriterët e
natyrës ekonomike, të adaptimit dhe të kontrollit. Edhe logjistika e marketingut
ndërkombëtar, në kët këntekst, merr ngjyrë më efikase, më dinamike dhe cilësore.
Çmimet, po ashtu, e humbasin forcën e konstantës, ngase shpenzimet variabile nuk janë
të njëjta nëpër shtrirje të ndryshme. Edhe struktura dhe intensiteti i promocionit, varësisht
nga ndikimet e faktorëve të mjedisit merr përmasa adaptuese, që i përgjigjen tregjeve dhe
segmenteve të tregjeve të synuara.
Në këto ndryshime përmabjtësore gjasat për mundësinë e marketingut
ndërkombëtar gjithnjë e më tepër shtohen. Paraqitja e koncepteve të reja në biznes, dalja
nga suazat autarkike, ndeshen me nevojën e disiplinës së marketingut ndërkombëtar, për
t’i orientuar ndërmarrjet nëpër tregjet e synuara ndërkombëtare dhe për të fokusuar
konsumatorin në distanca të largëta fiziko-gjeografike. Këmbimi ndërkombëtar, i cili ka
shënuar histori të gjatë, më nuk mund të mendohet në mënyrë të mbyllur. Dashtë e
padashtë vendet e ndryshme inkorporohen në relacionet e këmbimeve që kanë të bëjnë
me importe apo me eksporte. Fenomeni i tashëm, krahas globalizimit, shfaqet edhe me
realitetin e patjetërsueshëm se nuk ka shtet në botë që së paku nuk zhvillon tregti me
ndonjë shtet, pa përfshirë në këtë rast edhe format tjera të bashkëpunimit. Derisa një gjë e
tillë është domosdoshmëri, mundësia për implementimin e marketingut ndërkombëtar
bëhet e pashmangshme. Ndërkaq, zgjerimi i formave tjera të bashkëpunimit ekonomik,
këtë disiplinë e bënë edhe më funksionale dhe me efektive.
Kur bëhet fjalë për tregtinë botërore, e cila është një prej faktorëve paraprijës të
integrimeve dhe të globalizimit, e që pandërprerje shënon ekspansion rapid, duhet pasur
parasysh interaksionin me prodhimin. Natyrisht, në prodhim krijohen vlerat e reja dhe ato
përdoruese. Produkti dhe shërbimi janë objekte të këmbimit. Pa vlerën e tyre nuk do
kishte tregtim vendor e as ndërkombëtar. Në këtë mënyrë duhet kuptuar realitetin se pa
prodhim nuk ka tregti, as brendapërbrenda vendit, as në relacione ndërkombëtare.
Marketingu ndërkombëtar e ka rolin e vet për krijimin e një lloj baraspeshe në mes
ofertës dhe kërkesës.
Mund të prezantohet një pasqyrim i mangët sa i përket dinamikes së tregtisë
kundrejt prodhimit. Duhet kuptuar se tregtia ka asortiment më të gjerë se sa prodhimi në
kuptimin operativ, ndërkaq rrafshin e saj e zgjërojnë importet, rieksoprtet, stërshitjet, pra,
76
e njëjta vlerë që mund të kalojë prej dore në dorë. Kjo mund të shpjegohet edhe me faktin
se bilancet tregtare mund të jenë të sterpërseritura, pa e venë në pah origjinën e
produkteve. Me rëndësi është të kuptuarit se pa prodhim nuk ka tregtim.
Marketingu ndërkombëtar gjen konsumatorët, iu preferon nëpërmjet aktiviteteve
të promocionit se çfarë malli dhe me çfarë leverie mund të blejnë. Duke u mbështetur në
të dhënat, informacionet që grumbullullohen në treg në saje të kërkimeve të
vazhdueshme, prodhimi përkufizohet në portfolio të qëndrueshme, me lloje të politikave
përkatëse. Për të mos dështuar, politika e qëndrimit mbështetet në sistemim e
informacioneve të marketingut, për të marrë vendime të drejta: çka, të prodhohet, për kë
të prodhohet, me cilat sasi, çmime dhe instrumente tjerë, me të cilët joshet konsumatori
nëpër tregjet e huaja të synuara.
Mundësitë e aplikimit të marketingut ndërkombëtar janë prezente, ndonëse në
ekonomitë e pazhvilluara, me një intensitet të pamjaftueshëm. Bindjet se marketingu
ndërkombëtar mund të këtë zbatim vetëm në ndërmarrjet e mëdha, ku ekziston potencial
material dhe i stafit të ekspertëve, tash konsiderohen të tejkaluara dhe të demoduara.
Marketingu ndërkombëtar duhet të jetë veprues edhe në bizneset e vogla dhe të mesme.
Vetëm nëpërmjet aktiviteteve të marketingut ndërkombëtar mundësohet kyçja e
ndërmarrjeve të tilla në rrjedhat e tregut ndërkombëtar. Ka shembuj të shumtë në botë, ku
ndërmarrje të vogla apo të mesme paraqesin forcën e pamohueshme në bashkëpunim
ndërkombëtar.
Marketingu ndërkombëtar jo vetëm që ka mundësi të implementohet në
ndërmarrje, por çdo vonesë në këtë drejtim paraqet rrezik të madh për ardhmerinë e
siuksesshme të bizneseve. Rreziqet, situtatat turbulente janë të pranishme në çdo kohë.
Konsumatorët në mënyrë të vetdijshme ose edhe të pavetdijshme i ndryshojnë sjelljet e
tyre. Konkurrenca botërore është në ekspansion e siper. Të gjitha këto imponojnë nevojën
e ndryshimeve të koncepteve të prodhimit, të këmbimit tregtar, të formave tjera të
bashkëpunimit. Paraprijës në rrugën e sukseseve, të eliminimit ose së paku të zvogëlimit
të surprizave befasuese të papara, është marketingu ndërkombëtar. Njëkohësisht, ai e ka
rolin e adaptimit në situata, në tregje, me qëllim që edhe në kushtet më të ndërlikuara të
krijohet afërsi dhe mirëbesim në mes shitësve dhe blerësve.
Përkundër mundësive strategjike për kahe të transformimeve në të mirë të
prodhimit, të tregtimit dhe të konsumit, marketingu ndërkombëtar ndeshet me sfida të
shumta, të cilat nga manaxhimi i mirë, sukcesiv, nuk duhet të lejohen që ato të jenë të
pakalueshme. Sfidat mund të jenë të një spektri të gjerë, ndonëse mund të përkufizohen
në disa syresh. Këto mund të përmblidhen si më poshtë:
- Sa e kanë familarizuar kompanitë marketingutn ndërkombëtar në sistemin global
të biznesit të tyre;
- Sa është i përvetësuar dhe i mbështetur marketingu bazik për t’u kuptuar roli dhe
rëndësia e marketingut ndërkombëtar;
- Përzierjet e paarsyeshme në mes të disa problemeve të shkencave shoqërore, në
rastin konkret biznesi ndërkombëtar, manaxhimi dhe marketingu;
- Niveli i vlerësimit të efekteve nga marketingu ndërkombëtar në ndërmarrje, në
shoqëri dhe në ndryshimin e situatave;
- Mangësia e infrastrukturës ligjore ndërkombëtare që ka të bëjë me ekonominë
globale;
- Inercioni në të kuptuarit dhe të sistemimit të ndryshimeve;
- Mosdallimi i pamjaftueshëm në mes të kuptuarit informal dhe atij formal
77
- Standardizimi i disa qasjeve në përmasa ndërkombëtare që kanë të bëjnë me
çmimet, promocionin dhe distribucionin, për të krijuar kushte për ndëshkime të
nevojshme të kompanive, por edhe stimulanse në të mirë të bashkëpunimit dhe të
konsumatorëve.
Ky spektër i sfidave mund të jetë edhe më i gjerë. Duhet pasur parasysh se mbase disa
syresh nuk do të eliminohen në tërësi asnjëherë. Mund të ndodh që të paraqiten edhe
gjera të reja, që do sfidojnë jo vetëm marketingun ndërkombëtar, por edhe shumëçka
tjetër. Fenomeni i diferencave në mes ekonomive të zhvilluara dhe të atyreve të pa
zhvilluara shpeshëherë sjelldëme edhe në koncepte të biznesve. Kur nuk mund të arrihet
ajo që është pozitive, për të dalur nga varfëria dhe trazirat sociale, bizneset mund të
rreken me veprime jo etike dhe të palejueshme.
Integrimet ekonomike kanë krijuar tërësi parciale, ligje dhe rregulla, të cilat më tepër
krijojnë monopolizëm se sa konkurrencë të mirëfilltë. Më tepër mbizotëron egoizmi dhe
mbyllja nën ombrellën e një politike të hapur dhe globale se sa konkurrenca dhe
mirëkuptimi për ndihmë në zhvillim edhe të atyre viseve në botë të cilat posedojnë
resurse të begata natyrore, por që ato më tepër do të ngelin nga magnatet që dominojnë
dhe e intensifikojnë procesin e globalizimit. Kjo mund të quhet emruesi i përbashkët i të
gjitha sfisave të marketingut ndërkombëtar.
7. Perspektivat e marketingut ndërkombëtar
Procesi i globalizimit deperton çdokund, si në ekonmitë e zhvilluara, ashtu edhe në ato të

pazhvilluara. Sa më e “vogël” bëhet bota nëpërmjet informacioneve, komunikimeve dhe
transporteve, aq më të varura bëhen ekonomitë dhe ndërmarrjet në mes vete. Ndryshimet
janë të pashmangshme. Mirëpo, problemi ekziston në mundësitë e përvetësimit të
transformimit dhe të operativave vijuese, si dhe të strategjive afatgjata. Globalizimi prek,
vepron, gëlltit dhe ndihmon në arritjen e sukseseve. Për t’u kyçur në këtë proces të
pashmangshmëm, manaxhmenti i ndërmarrjeve, i sektorëve të prodhimit, të marketingut
dhe të tjerët duhet të mendojnë ndryshe.
Situata bashkëkohore në ekonominë botërore është me plotë larushi, në aspektin e
të zhvilluarëve dhe të pazhvilluarave, në të pasur e në të varfër, me fuqi blerëse tepër të
diferencuara, sa që aktualisht, mbase edhe në të ardhmën nuk do të jetë me rëndësi
potenciali i konsumatorëve, sa do të ketë peshë struktura e tyre për nga të ardhurat, pra,
fuqia blerëse. Në procesin e globalizimit, të gjithë ndeshen, por edhe presin ndryshime,
në të menduar, në koncepte dhe në të vepruar. Ndërmarrjet e vendeve të zhvilluara,
natyrisht, përfitojnë, për shkak të programeve të tyre konkurruese, të ofertave që i
vërshojnë tregjet dhe sikur bëhen të imponueshme për konsumatorin. Vendet e
pazhvilluara edhe kur kanë vizione shperesëdhenëse, në aspektin vëllimor dhe cilësor
mund të shihen sa do të përfitojnë dhe çfarë dë humbin. Vendet në transicion ballfaqohen
me shumë probleme. Ato kanë tendenca të përfshirjes në treg të lirë, me të gjithë
parametrat që e karakterizojnë ekonominë konkurrente. Në saje të hapjeve të tilla,
orientimet për tregje të huaja janë gjithsesi të hapura. Në këtë grup të vendeve vështirë
mund të eliminohen përnjëherë, për një kohë të shkurtër inercionet, ideologjizmat,
përtacia, ngecja në konkurrencë e tjerë.
Në të gjitha grupet e vendeve, megjithate, ekziston një stazë e përbashkët
orientuese, që ka të bëjë orientimin në tregjet e hapura, në ekonomitë e lira, ku është
78
prezente dhe vepron konkurrenca. Për shkallëzimet e aftësimit të konkurrencës,
marketingu ndërkombëtar duhet të jetë një udhërrefyes për konceptet e biznesit global.
Në ndërvartësi, në nevoja për bashkëpunim, në lidhshmëri e bashkëveprime, veprojnë
faktorë të shumtë. Përkufizimi i disa faktorëve vijues, mundëson ndërlidhshmërinë në
mes kompanive, degëve industriale, sektorëve tjerë dhe në përgjithësi të
internacionalizimit të biznesit. Sipas autorëve të ndryshëm këta faktorë mund të radhiten
në këtë mënyrë (1, fq. 87-89):
1. Një numër i shteteve synojnë hapjen e ekonomive dhe krijimin e trgetisë së lirë. Në
këtë drejtim prijetare janë shtetet e Trijades (SHBA, Japonia me shtetet satelite dhe BE).
Heqja e barierave tregtare dhe krijimi i relacioneve të mirëkuptimit ka mundësua që për
dy dekada të tëra të shtohet vëllimi i qarkullimit tregtar në botë për dhjetë herë (1970 –
1990), ndërsa për periudhën e viteve 1990-2004 vëllimi i këmbimit tregtar ndërkombëtar,
ku përfshihen eksportet dhe importet është shtuar për..........( ).
2. Në masë të madhe eliminohet raporti negativ ndaj investimeve të huaja nëpër vednet e
pazhvilluara. Miratohet strukturë ligjore që iu krijon ambient stabil investitorëve të huaj.
Që nga viti 1970 e këndej eksproprijimet, , konfiskimet dhe nacionalizimet në vendet e
pazhvilluara të firmave të huaja zvogëlohen në masë të madhe.
3. Shumica e vendeve në zhvillim kanë miratuar strategji orientuese eksportuese dhe
pjesën dërrmuese të eksporteve e realizojnë nëpërmjet korporatave multinacionale. Në
vitet e tetëdhjeta të shek.XX, bie fjala, 30% të impotit britanik, 30,30% japonez dhe 40%
të importeve amerikane janë kryer nëpërmjet kompanibve multinacionale.
4. Gjithnjë e më tepër vjen në shprehje ideja për anëtarësim nëpër integrimet ekonomike,
për t’i ikur izolimit dhe autarkisë. Me këtë mundësohet eliminimi i barierave dhe i
restrikcioneve në tregti dhe në forma tjera të bashkëpunimit.
5. Në skenë paraqiten segmentime të shumta të tregut, me çka krijohen homogjenizime të
kërkesvae për blerjen e shumë produkteve me renome ndërkombëtare, siç janë Nike,
Sony e tjerë.
6. Bëhen transferime të kapacitetve prodhuese për të shfytëzuar resurset më të lira, të
fuqisë punëtore dhe të lëndëve të para. Në këtë mënyrë arrihet mobilizimi i faktorëve të
prodhimit në përmasa të gjera ndërkombëtare.
7. Teknologjitë e reja, kompjuterizimi dhe robotizimi depertojnë në përmasa
ndërkombëtare dhe kështu zvogëlohen shpenzimet për një njësi të produktit.
8. Në botë realizohen investime marramendëse për kërkime dhe inovacione. Shi për këte
për t’i bërë ballë konkurrencës, firmat më të afirmuara hyjnë nëpër aleanca, në integrime
me firma tjera, me qëllim të krijimit të kushteve materiale dhe kadrovike për kërkime të
mirëfillta. Tendencat e tilla, e kanë detyruar firmën IBM që të bëjë marrëveshje me
Toshiba Corporation të Japonisë dhe Simens AG të Gjermanisë. Në këtë mënyrë veprojnë
edhe firmat tjera gjigande.
9. Sistemi i transporteve dhe i logjistikave që ka arritur ndryshime të shumta mundëson
efikasitet në transportin dhe qarkullimin e mallërave, në kohë dhe në ruajtjen e cilësisë së
duhur.
10. Sistemet e komunikimit, sistemet e informacioneve nëpërmjet elektronikës krijojnë
kushte të reja për bashkëpunim në të gjitha viset e botës. Nëpërmjet qarkullimit të shpejtë
të informacioneve merren vendime më të shpejta e relevante, shfrytëzohet koha dhe
mund të bëhen transakcione e forma të bashkëpunimit më të begatë.
11. Infrastruktura globale zmbraps barierat e mundshme nëpërmjet akterëve të llojeve të
ndryshme. Në këtë aspekt, përveç rrjetave të komunikimit, themelohen agjencione
79
kërkimore në përmasa të gjëra, firma konsultante, agjencione të konsaltingut, të auditimit
e tjerë.
12. Internacionalizimi i shpejtë i bankave dhe i institucioneve të ndryshme financiare,
krijon kushte për ndihmesë të operacioneve të biznesit dhe të marketingut ndërkombëtar.
Kom,ponenta financiare ka rëndësi të posaçme për nxitjen dhe zhvillimin e bizneseve.
Zgjerohet rrjeti i agjencioneve këshilldhënëse për t’i mbrojtur klinetët e vet kudo që janë.
13. Manaxherët multikulturor dhe ekipet shumënacionale manaxhojnë në shumë firma të
shquara. Firma të ndryshme amerikane, evropiane dhe japoneze promovojnë manaxher të
vendeve të ndryshme për të manaxhuar dhe promovuar bizneset e firmave që i drejtojnë.
14. Korporatat prioritare aktualisht synojnë në integrime dhe në shfrytëzimin e
potencialeve të përbashkëta, nga të cilat sigurohen kushte për prosperitet dhe zhvillim më
të hovshëm. Investimet e huaja në botë tash janë realitet i rëndomtë. Produktet e plasuara
nëpër tregje të ndryshme nuk kanë pengesa sa i përket origjinës së tyre. Ato mund të jetë
me strukturë të kombinuar nga shumë firma të vendeve të ndryshme. Investimet në botë
orientohen për shkaqe profitabile. SHBA, për shembull, që nga viti 1965 deri në vitn
1990 investimet direkte në botë i ka shtuar për 10 herë, ndërsa në vet truallin amerikan
për 40 herë, ndërsa viteve të fundit investimet në botë dhe në vend pothuaj se janë
baraspeshuar.
Nga tendecat e tilla dhe kushtet e krijuara, marketingu ndërkombëtar ka
perspektivë të qëndrueshme. Perpektivat e marketingut ndërkombëtar janë të lidhura me
ndërmarrjen e disa masave dhe përkufizimit të detyrave, duke i dhënë vend dhe rol
meritor në rrjedhat e biznesit. Ardhmeria e marketingut ndërkombëtar duhet të vështrohet
nga gjendja e tashme, reputacioni i arritur i tij dhe hapësirat për ta kuptuar dhe
implementuar. Në këtë drejtim në trendet e perspektives involvohen këto çështje dhe
parametra:
1. Orientimet e njëmendëta për tregje të huaja dhe inkorporim të marketingut
ndërkombombëtar në ndërmarrje;
2. Përvetësimi i parimeve që krijojnë kulturë dhe hapësirë të volitshme të veprimit;
3. Domosdoshmëria për të kuptuar, konceptuar dhe implementuar rregullat dhe
aktivitetet e marketingut ndërkombëtar;
4. Shtimi i shkallës së interkasionit në mes transformimit të ndërmarrjeve dhe të
zbatimit të marketingut ndërkombëtar.
Orientimet për zhvillim të aktivitetve jashtë vendit duhet të jenë imperativ për
secilën ndërmarrje, qoftë e vogël, e mesme apo e madhe, qoftë prodhuese apo shërbyese.
Me fjalë tjera, përcaktimi i programeve të punës me tendenca vetëm në tregun kombëtar,
janë paragjykim për falimentim të shpejtë e të pa tjetërsueshëm. Me këte nënkuptohet se
ndërmarrjet janë të obliguara të korrigjojnë politikën e bizneseve, duke iu dhënë përparësi
orientimeve për në tregjet e huaja. Në këtë drejtim tregjet e ndryshme nëpër botë duhet të
kenë tretman prioritar, ndërsa tregu vendor si një derivat i tregjeve botërore (çdo treg
vendor, njëkohësisht është edhe botëror), stimulimet për politika të tilla nuk janë përzierje
në pavarësinë e ndërmarrjeve, në tregun e lirë, por paraqesin ndihmesë për biznes të
suksesshëm e konkurrues.
Në suazat e veprimeve që krijojnë hapësirë dhe kulturë të veprimit, merren për
bazë disa parime themlore. Këto janë: 1. tretmani i njëjtë për të gjitha tregjet, pa marrë
parasysh ku gjenden gjeografikisht dhe çfarë madhësie e specifikash kanë. Ky orientim
është i nevojshëm nga shkaku se në secilin treg gjenden konsumatorët, ndërkaq fokus i të
80
gjitha aktiviteteve të marketingut ndërkombëtar është konsumatori, identifikimi i tij dhe
përmbushja e këkesave të tij. 2. Sa i përket konkurrencës, nivelit dhe specifikave të saj,
tregjet nuk mund të kenë tretman të njëjtë. Natyrisht, për tregjet e zhvilluara nevojitet
përvetësimi i standardeve tekniko teknologjike të atij niveli që i kërkojnë tregjet e tilla.
Kur është fjala për tregjet e pazhvilluara dhe të vendeve në transicion, konkurrenca është
më e dobët, mirëpo, marketingu ndërkombëtar nuk lejon diferencime në standarde dhe në
përshtatjen e mjediseve me konkurrencë më të fortë apo relative. Faktikisht, ndërmarrjet e
orientura për tregjet e huaja duhet të jenë të pajisura me standarde dhe aftësi konkurruese,
pa marrë parasysh se në praktikë angazhimet më të mëdha bëhen për tregjet ku është e
pranishme konkurrenca e ashpër, ndërsa në mjediset tjera sjelljet e firmës ndryshojnë. 3.
për integrime në rrjedhat botërore nevojitet racionaliteti ekonomik, në atë shkallë sa të
kihet forcë për konkurrencë, pa i cenuar cilësitë e produkteve dhe të shërbimeve për hir të
zvogëlimit të kostove.
Është domosdoshmeri imperative, të kuptuarit, të përvetësuarit dhe zbatimi
konsekuent i marketingut ndërkombëtar. Në këtë vazhdë nevojitet transformim i denjë
i manaxhimit dhe i veprimeve tjera të ndërmarrjes. Në këtë rrafsh duhet spasur parasysh
këto çështje: 1. Anashkalimi i marketingut ndërkombëtar në jetën e përditshme të
biznesit, si arsye e të pakuptuarit, të mospasjes së njohurive për konceptin e tij, shpie deri
të erozioni i biznesit në mënyrë të padukshme, ose me një hov mjaft të shpejtuar. 2.
Biznesi i izoluar mbetet anonim, edhe nëse tregjet kombëtare janë të mëdha dhe kanë
forcë të dukshme të absorbimit. Në të vërtetë, mjedisi i globalizimit sot a nesër penetron
në të gjitha cepet. Së këndejmi, është e nevojshme që ndërmarrjet, edhe kur kanë efekte të
mira me orientime etnocentrike, duhet të jenë të përgatitura për kyçje edhe në tregjet e
huaja. Dinamika e zhvillimeve të teknologjive, të manaxhimit, sjellin të papritura,
prandaj biznesi duhet të jenë të përgatitura për përshtatje të situatave që janë rrjedhojë e
ndryshimeve në treg, në sjelljet e konsumatorëve, në konkurrencë.
Interaksioni në mes marketingut ndërkombëtar dhe transformimit të
ndërmarrjeve fiton forcë gjithnjë më të madhe. Marketingu ndërkombëtar nuk imponon
ndryshime të panevojshme, por jep mesazhe dhe njohuri, të cilat duhet të respektohen dhe
të kenë tretman të atraktivitetit dhe të perspektivës. Në këtë vazhdë arrihen shumë kthesa
që janë detyrë për të shënuar stabilitet në zhvillimin e ndërmarrjes. Këto orientime gjejnë
mbështje: 1. në tregjet integruese, 2. në zhvillimin e konceptit për ekonomi liberale dhe të
hapur, 3. në krijimin e ndjenjes obligative për implementimin e marketingut
ndërkombëtar, 4. në afirmimin e tregtisë ndërkombëtare, por edhe të formave jo tregtare,
siç është prodhimi, investimet, shërbimet në relacione ndërkombëtare, 5. në krijimin e
kushteve në shtimin e eksporteve dhe të zvogëlimit të vëllimit të importeve, 6. në
zgjidhjen e problemeve të teknologjive që realizimit të programeve që janë të varura nga
investimet e huaja, 7. në integrimet afatgjata dhe ndërtimin dhe zbatimin e
infrastrukturave ligjore që kanë të bëjnë me hapësira sa më të gjera në botë.
Ndryshimet në manaxhim, në koncepte, në definime e programeve të prodhimit,
të shërbimeve e tjerë të ndërmarrjeve, janë të ndërlidhura me perspektiven e marketingut
ndërkombëtar. Sipas ecurive, rregullave integruese dhe globalizuese, shtimit të varësisë të
ekonomive dhe të ndërmarrjeve, me pretendime që të gjejnë konsumatorë, kërkesa të tyre
nëpër shumë areale nëpër botë, mund të konkludohet se marketingu ndërkombëtar veçsa
ka hyrë në një fazë të afirmimit dhe të domosdoshmërisë për implementim në praktikë.
Fazat e mëtutjeshme janë pjesë përbërëse e perspektivave, të cilat reflektojnë nga nevoja
për gjetjen e metodave dhe të strategjive që bizneset, ndërmarrjet të sigurojnë ekzistencë,
81
mbijetesë dhe ardhmeri të qëndrueshme zhvillimore. Perpektiva e marketingut
ndërkombëtar dominon në vendet e zhvilluara, me tenencë që të zhvillohen edhe më
tepër. Ndërkaq, në taborrin e vendeve të pazhvilluara marketingu është një terapi për të
ndryshuar gjendjen, nga sanimet e nevojshme deri të krijimi i mundësive për afirmim dhe
zhvillim të gjithanshëm. Nga ky vështrim mund të konkludohet se marketingu
ndërkombëtar ka perpektivë në të gjitha vendet, në të gjitha ndërmarrjet. Në ekonomitë e
zhvilluara rolin e ka për krijimin e mundësive edhe për zhvillime tjera, ose së paku për
mbajtjen e stados së arritur në zhvillim. Në ekonomitë e pazhvilluara, ka spektër edhe më
të gjerë, për të orientuar zhvillimin si duhet, në të mirë të konsumatorëve, të qeverive e
për t’i ikur çfarëdo kataklizme e katastrofe sociale, me rrjedhija të padëshiruara për as
një shtet, madje as për globalizimin në përgjithësi.
Nga praktika e marketingut
Raste nga biznesi

Pyetje
Përmbledhje
Referencat:
Rakita, B., Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1998,
1. D.D.Lee, M.Hans, International Marketing, Addisson Wesley, Publishing
Company, 1991,
3. P.L.Dubos, Marketingu, Bazat teorike dhe praktike, Tiranë, 1996,
4.Richard M.S.Wilson, ColinFilligan, Strategy Marketing Management, Elseivier,
2003,
5. I.Doole and R. Lowe< international Marketing Strategy, Thomson, 2004,
6. J. Previshic, D.O.Dosen, Osnove medjunarodnog marketinga, Masmedia, Zagreb,
2000,
7. Douglas P.Susan, Craig K.Samuel, Global Mrekting Strategy, McGrawHall, Inc.,
1995.
82
KREU IV
MARKETINGU NDËRKOMBËTAR NË NDËRMARRJE
IV..1. Roli dhe vendi i marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet e orientuara për në

tregjet e huaja
Ndërmarrjet me orientim në tregjet e huaja janë sistem më i hapur sesa ato që kanë
orientim etnocentrik. Realisht çdo ndërmarrje kudo që ndodhet, pa marrë parsysh
veprimtarinë e saj, orientimin dhe veprimtarinë që e ushtron, është sistem i varur dhe i
hapur. Mirëpo firmat që janë të orientuara ndërkombëtarisht hasin në faktorë dhe
specifika të mjediseve të ndryshme, të tregjeve të synuara, prandaj, shi për këte mund të
kenë një horizont më të gjerë dhe të ndërlikuar të ndikimeve.
Tregjet vendore janë më të njohura. Edhe ato me madhësi të shquar janë më të
përfarta, ngase informacionet në çdo kohë bëhen më depërtuese, më të kapshme dhe më
voluminoze. Për tregjet e huaja mund të ndodhin bariera të ndryshme, të cilat i
relativizojnë informacionet, i reduktojnë, i bëjnë paksa më të vështira për manipulim.
Tregjet e huaja, për nga largësia gjeografike, territoret me elemente ekzotike, me
infrastrukturë përkatëse ligjore, me sisteme dhe strukturë ekonomike, me kultura që
dallojnë, paraqesin një tërësi më të ndërlikuar në krahasim me tregun nacional.
Pa i kuptuar mirë determinantat dominuese në secilin cep të tregjeve, rregullativën
juridike, përmasat e konkurrencës, specifikat e resurseve, mënyrën e jetesës, elementet e
kulturave, siç është religjioni, tradita, sjelljet e konsumatorëve, faktorët ndikues në ato
sjellje e tjerë, është e pamundur, ose tepër e limituar penetrimi nëpër mjediset e tilla. Pa i
njohur rrethanat dhe faktorët ndikues, variablet e pakontrolluara, nuk mund të plasohen
ofertat për shumë arsye. Së pari, ndërmarrjet që synojnë tregjet e huaja nuk e kanë të
qartë për cilin treg të prodhojnë ose të tregtojnë, çka të prodhojnë dhe në tërësi çfarë
ofertash të përgatisin për hapësirën dhe kohën efektive.
Çfarë duhet të bëjë ndërmarrja për t’i zgjedhur problemet që kanë shumë të
panjohura? Si të jetë e përgatitur, funksionale dhe racionale, me tendencë të penetrimit të
suksesshëm, të mbetjes gjatë në tregj, kur do të realizojë tregues të mirëfilltë, që kanë të
bëjnë me vëllimin e shitjes, të ardhurat, joshjen e konsumatorëve deri të niveli i klientëve
lojalë, fitimi dhe krijimi i kushteve për mbetje më të gjatë në kushtet e konkurrencës.
Në politikën e biznesit fillimisht shfrytëzohen të dhënat e karakterit të
përgjithshëm. Vehen në raport orientimet për tregun vendor dhe për tregjet e huaja. Për të
zbardhur realitetin për mjediset e synuara, implementohet marketingu ndërkombëtar, i cili
nëpërmjet kërkimeve të tregut dhe më pastaj të marketingut, siguron informacione të
bollshme dhe relevante,që shërbejnë për marrjen e vendimeve përkatëse. Vendimet kanë
të bëjnë me:
- çka të eksportohet,
- në cilin treg të eksportohet,
- parallogaritë e efekteve që mund t’i arrinë ndërmarrja në periudhat e përkufizuara
kohore.
Është e natyrshme se hulumtimet e faktorëve dhe të klimave jashtë ndërmarrjes, pa i vënë
në peshojë resurset dhe mundësitë që i ka ndërmarrj, do të veprohet në mënyrë
83
fragmentare dhe pa i lidhur kushtet që i ka ndërmarrja për të qenë e aftë të plasohet në
tregjet e huaja, gjërat nuk do të jenë të qëndrueshme. Nga kjo qasje mund të kuptohet se
kalohet në një shkallë tjetër të kërkimeve, pra, në kërkimet e marketingut, ku vehen në
spikamë të gjitha resurset që i posedon ndërmarrja. Marketingu ndërkombëtar nëpërmjet
hulumtimeve të jashtme dhe të brendshme krijon interaksione, relacione integrale, me çka
synimet marrin formën konkrete të implementimit.
Roli i marketingut ndërkombëtar për ndërmarrjet e orientuara në tregjet e huaja
është i shumfishtë, ndonëse për shkaqe të racionalitetit mund të përkufizohet në këto
çështje:
- ndërmarrjes i siguron të dhëna, informacione relevante, të cilat burimin e kanë në
kërkimet shkencore dhe profesionale;
- definohen problemet rreth orientimeve të ndërmarrjes lidhur me përcaktimin dhe
përkufizimin e bashkëpunimit me tregjet e huaja;
- paraprinë në marrjen e vendimeve dhe të përgjegjësive për internacionalizimin e
biznesit dhe përgatitjen e ofertave që mund të jenë të përballueshme ndaj
konkurrencës;
- filtron në organizim dhe në manaxhimin e tërësishëm brendapërbrenda
ndërmmarjes, duke krijuar ndryshime të reja, të cilat janë të forta dhe depërtuese
në tregje në kuptim të gjerë;
- mundëson segmentimin e tregut ndërkombëtar, nëpërmjet zbatimit të metodave
për homogjenizimin e kërkesave, pa marrë parasysh ku gjenden dhe ku jetojnë
konsumatorët;
- sugjerimet dhe rregullat e marketingut ndërkombëtar bëjnë të mundur kënaqjen e
kërkesave dhe të nevojave të konsumatorëve nëpër mjedise të ndryshme, në
distanca fizike, të radiuseve me rreze të afërta dhe shumë të largëta;
- mundësohet lojalizimi i konsumatorëve, krijimi i efekteve në të hyra, në profit, si
një prej kategorive themelore pretenduese të ndërmarrjes, si dhe përmbushjen e
obligimeve ndaj shtetit, në të cilin ushtrohet prodhimi, ose ku plasohet produkti
dhe shërbimet.
Me hapa dhe strategji të tilla asnjë shkencë tjetër, përveç marketingut, nuk do të jetë
në gjendje të veprojë për ndërmarrjen. Marketingu ndërkombëtar hap rrugë, identifikon
problemet, identifikon tregje, kërkesa dhe elemente tjera që deri në aktivitetet e caktuara
të marketingut janë të panjohura për firmën. Marketingu ndërkombëtar firmën e aftëson
që të jetë në nivel të duhur me konkurrencën nëpër mjediset e synuara dhe të zgjedhura
në botë. Përveç tjerash, e afirmon ndërmarrjen, markat e produkteve dhe të arriturat që i
ka shënuar nëpër tregjet përkatëse. Konsumatorin e bënë më të lumtur me mirëqenie më
të theksuar, sepse i mundëson të zgjedhë produkte dhe shërbime me cilësi, me çmime të
volitshme, me mënyra efikase dhe me kanale efektive të distribucionit. Nëpërmjet
aktiviteteve të promocionit shpërndanë informacione, mesazhe dhe shpjegime, me të cilat
konsumatori pa humbur kohë, me korrektësi përcaktohet se çfarë të blejë dhe pse të blejë.
Vendi i marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje është parësor, jo për nga fakti se
prodhon, tregton, ose krijon resurse të financave, të ekspertëve e tjerë, por për shkak se
në bazë të informacioneve në terren, të analizave, të krahasimeve sugjeron sektorin e
prodhimit, të financave, të kuadrave, të zhvillimit dhe të disenjimit se çfarë duhet bërë,
për kë duhet bërë dhe në ç’kohë duhet bërë. Natyrisht, sektori i prodhimit e mbanë ison
më të lartë me plotë të drejtë, pikërisht nga fakti se në të krijohen vlerat e reja dhe vlerat
përdoruese të produkteve dhe të shërbimeve. Pa produkte dhe shërbime nuk mund të ketë
84
këmbim të vlerave dhe përfundimisht as përmbushje të nevojave dhe të kërkesave, pa
marrë parasysh a është fjala për konsumatorët e konsumait të gjerë apo për konsumatorët
e konsumit industrial (prodhues, investiv). Në këtë kontekst, duke i pasur për bazë
përparësitë që i ka ky sektor, mund të ndodh realisht që sektorët tjerë, pra, edhe ate të
marketingut t’i nënvlerësojë dhe t’i anashkalojë në bashkëpunim dhe në vlerësim.
Megjithëkëtë, praktika bashkëkohore një qasje të mundshme të tillë e tjetërson plotësisht.
Teknika dhe teknologjia çdo ditë më e sofistikuar është kusht paraprak për mundësi të
gjera të prodhimit të suksesshëm, në vëllim dhe asortiment të gjithanshëm. Problem i
tanishëm, por edhe i ardhshëm do të jetë tregu, pra shitja e produkteve dhe e shërbimeve
që prodhohen. Për këtë arsye sektori i prodhimit dashtë e padashtë detyrohet t’i pranojë,
informacionet dhe sugjerimet që dalin nga sektori i marketingut, ngase, me këtë përfillje
nuk punohet kutu, pa koncepte dhe orientime të caktuara. E njëjta gjë ndodh edhe me
sektorët tjerë. Bashkëpunimi nuk bëhet nga simpatitë apo antipatitë, por si nevojë dhe
domosdoshmëri që vendimet e manaxhmentit të jenë kolektive dhe në vehte të përmbajnë
shqyrtime dhe njohuri, mendësi të gjera.
Roli dhe vendi i marketingut në ndërmarrjet me orientime në tregje të huaja duhet
të jetë i pranishëm në të gjitha firmat, në të gjitha bizneset. Sipas disa mendimeve
konsiderohet se marketingu ndërkombëtar mund të implementohet dhe ka rol të veçantë
në firmat e mëdha dhe të zhvilluara. Praktika tregon se kjo disiplinë është imperativ
implementues në të gjitha llojet e firmave si për nga madhësia, por edhe për nga
veprimtaritë që i ushtrojnë. Së këndejmi, nevoja për implementimin e marketingut
ndërkombëtar në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme veçsa shtohet. Në kushtet e
integrimeve dhe të globalizimit nuk mund të shenohet prioritet dhe zhvillim vetëm
nëpërmjet firmave gjigande. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme do të jenë të pranishme
dhe funksionale në çdo kohë. Çështja ndërlidhet të dhënia e përgjigjes në pyetjen: për
cilin treg këto janë të aftësuara, për tregun nacional, apo atë botëror. Nga pikëpamja e
imponueshme mund të kuptohet qartë se vetëm marketingu ndërkombëtar mund t’i çel
shtigje dhe perspektiva për të qenë të pranishme dhe në tregje të huaja të synuara.
Në këtë kontekst është prezent problemi i kategorisë së shpenzimeve. Nuk është
ky problem i patejkalueshëm. Ekzistojnë mundësi dhe forma të shumta për t’i ikur këtij
rubikoni ekzistues. Ndërmarrjet e vogla sidomos, ndonëse edhe ato të mesmet mund të
gjejnë forma të themelimit të konzorciumeve për eksport, të agjencioneve për nxitjen e
eksporteve, institucione dhe firma që bëhen të specializuara për ndihmesën e biznesve të
vogla dhe të mesme për të penetruar me sukses nëpër tregjet e huaja. Format e tilla sa
janë simptomatike, aq janë të vlefshme dhe funksionale në zvogëlimin proporcional të
shpenzimeve dhe në krijimin e kushteve për zhvillim të qëndrueshëm të biznesve.
Rëndësia e marketingut ndërkombëtar nuk limitohet në rëndësinë që ka të bëjë me
këmbimin trgetar, posaçërisht për marketingun eksportues, sa ka diapazon të gjerë për
implementimin e formave tjera të bashkëpunimit në mes firmave që gjenden nëpër
mjedise të ndryshme nëpët botë. Nga këto mundësi të gjithanshme vehet në pah
përparpsia e marketingut ndërkombëtar, në kuptimin e krijimit të mundësive për
ndërmarrje në ushtrimin e bizneseve, të aktiviteteve të zgjedhura edhe përtej kufijve
nacional.
85
2. Klasifikimi i ndërmarrjeve ndërkombëtare
Ndërmarrjet e mëdha ndërkombëtare janë organizatat e vetme që i kanë tejkaluar të gjtha

aspiratat e Perandorive që kanë dominuar nëpër shekuj dhe milienume. Edhe ato që ishin
më të shquara historikisht nuk qenë në gjendje të gllabërojnë në të gjitha viset e rruzullit
tokësor. Mbeten pjesë, rajone të tëra, për t’i ëndrruar si të vetat, të pushtuara dhe të
eksploatuara.
Atë që në planin e dominimit dhe të përvetësimit nuk arriten ta bëjnë shtetet e
mëdha me politikat e tyre ekspansioniste, e arriten ndërmarrjet gjigande ndërkombëtare.
Mendimtarë të ndryshëm me kohë kanë ardhur në përfundime se ekonomia botërore,
planifikimi i saj dhe tregjet janë duke u zgjëruar dukshëm. “Zhvillimi i ndërmarrjeve
botërore provokojnë revolucion të organizimit dhe kanë implikacione të rëndësisë së
njëjtë për njeriun modern siç ka qenë revolucioni industrial dhe shtetet nacionale” (1, fq.
13). Në realitet, aspekti më revolucionar i korporatave globale nuk matet për nga
madhësia e tyre, por për nga ndikimet që i reflektojnë nëpër meridianet botërore.
Ndërmarrjet në kuptimin organizativ dhe veprues, natyrsisht kanë filluar të
funksionojnë më herët. Nga embionet e vogla krijohen gjigande të mëdha. Ndërmarrjet e
vogla datojnë para disa shekujve, ndërkaq kompanitë gjigande fizioniminë e tyre e marrin
në njëqind vjetshin e fundit. Tash në treg janë të pranishme ndërmarrjet e vogla, të
mesme dhe ato të mëdha. Për të kuptuar strukturën e kompanive gjitgande, është e udhës
që për të mësuar gjenezën dhe transformimet e tyre, ttë fillohet nga karakteristikat e tyre
të tashme, në mënyrë që të bëhen shkoqitjet lidhur me paraqitjen e këtyre ndërmarrjeve,
zhvillimin, rriten, në veçanti transancionalizimi, madhësia, strategjitë e përbashkëta
(globale), pozita oligopole, autonomia relative (9, fq. 21).
Nga vështrimi historik i zhvillimit mund të vihet re se para shek.XX, aktivitetet
efirmave në botën e jashtme kanë qenë të kufizuara. Investimet në botën e jashtme, sipas
vlerësimeve të Duning-ut kryesisht kanë qenë të karketeritpotrfolio të avancimeve.Në
vitin 1914, 90% të kapitalit të eksportuar është investuar sipas modelit portfolio.
Ndërkaq, pas Luftës së Dytë Botërore, në investimet e tërësishme ndërkombëtare, ¾ janë
investime direkte. Fillimisht, investimet amerikane gjejnë leverdi në industrinë
ekstraktive, në industrinë përpunuese, madje në bujqësi dhe në naftë. Korporatat
transnacionale zhvillohen që nga viti 1920 e këndej (9, fq. 24). Në ShBA korporatat e
mëdha kanë sheënuar potencialin më të madh. Pas Luftës së Parë Botërore në këtë rrafsh
prijnë Gneral Motors, dhe dupondKonsiderohet se ndërmarrja Singer i ka paarprirë
korporatave multinacionale dhe transnacionale, ngase qysh në vitin 1867 në Glazgov ka
themeluar Fabrikën për montimin e makinave qepëse. Kjo firmë karakterizohet me faktin
se në anekënd rruzullit ka prodhuar dhe shitur vetëm një produkt, asotiman me
dimensione të ngushta të gjerësisë dhe të thellësisë, por që e ka mbizotëruar tregun
botëror.
Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme për nga numri dhe shtrirja e tyre janë të
dislokuara në të gjitha mjediset ku mund të ushtrohet ndonjë lloj i biznesit. Me rçëndësi
është vlerësimi i tyre sipas orientimeve, imixhit, strategjive dhe aftësive për të penetruar
në tregjet e synuara dhe për të pasur cikës më të gjatë të mbijetesës dhe të zhvillimit.
Ndërmarrjet sipas orientimeve në treg mund të grupohen në dy tërësi:
1. ndërmarrje vendore dhe,
2. ndërmarrje ndërkombëtare.
86
Në grupin e parë bëjnë pjesë:
a/ ndërmarrjet vendore ose kombëtare dhe
b/ ndërmarrjet eksportuese.
Në grupin e dytë klasifikohen këto lloje të ndërmarrjeve:
(i) ndërmarrjet e karakterit ndërkombëtar,
(ii) ndërmarrjet e karakterit multinacional (transnacional),
(iii) ndërmarrjet e karakterit global.
Përveç klasifikimit të tillë, çdo kund janë të pranishme ndërmarrjet e vogla, të
mesme dhe të mëdha. Diferencat bëhen në bazë të kritereve të numrit të të punësuarëve,
në bazë të qarkullimit dhe të hyrave vjetore e tjerë. Ndërkaq, nga aspekti i orientimit për
eksport tendencat janë të njëjta si të njdërmarrjet e vogla, ashtu të mesmet, duke i
përfshirë edhe ndërmarrjet e mëdha. Në aspektin territorial dhe gjeografik synimet nuk
kanë ndonjë dallim. Vetëm nga formësimit dhe qarkullimi i dokumentacionit, ose i
ndërmarrësive hulumtuese, paraqiten diferenca, ngase ndërmarrjet e vogla qalojnë në këtë
drejtim.
Duhet dalluar strategjitë e sjelljeve të marketingut ndërkombëtar ndërmjet firmave
të mëdha, siç janë korporatat multinacionale, globale dhe ndërmarrjet tjera të mëdha dhe
ndërmarrjeve të madhësive të vogla e të mesme, ku radhiten ndërmarrjet e mesme dhe të
vogla eksportuese, si dhe ndërmarrjet e vogla dhe të mesme me karakter ndërkombëtar,
që do të thotë se janë të kyçura ose synojnë në bashkëpunime të ndryshme me firmat në
vende dhe mjedise nëpër botë.
Realisht, të gjitha ndërmarrjet që themelohen duhet të kenë premisa të karkterit
ndërkombëtar. Një gjë e tillë arsyetohet me faktin se asnjë ndërmarrje në kushtet
integruese dhe globalizuese nuk duhet të këtë parallogari, të cilat e përkufizojnë vetëm në
suazat vendore, kombëtare, sepse në këtë mënyrë mund të shfaqen elemente të
vetizolimit.
3. Karakteristikat e përgjithshme të ndërmarrjeve të mëdha ndërkombëtare
Ndërmarrjet e mëdha ndërkombëtare kanë karakter të grupit prijetar strategjik

konkurrues, ndërsa ndërmarrjet e vogla dhe të mesme cilësohen si grup strategjik
përcjellës i konkurrencës. Këto dy grupe strategjike veçohen me karakteristika që
dallojnë nga njëra tjetra (3, fq. 56-57).
A. Grupi strategjik prijetar i konkurrentëve ndërkombëtar në vete
përmbanë këto veçori:
1. Organizimi i prodhimit dhe i marketingut bëhet në përmasa ndërkombëtare,
2. Realizimi i ekonomisë së vëllimit në bazë të prodhimit për treg masiv,
3. Aftësia e centralizimit dhe të koordinimit të aktiviteteve të biznesit (prodhimi,
financat, kërkimet, marketingu),
4. Krijimi i sistemeve integruese vertikale për racionalizimin e potencialeve në
përmasa botërore,
5. Vështrimi i mjedisit dhe të tendencave konkurruese në bazë rajonale dhe globale,
6. Kreirimi dhe mbajtja e nivelit të imixhit.
B. Grupi strategjik përcjellës i konkurrentëve ndërkombëtar:
87
1. Specializimi për lloje të produkteve, të teknologjive, ose të tregjeve, për të cilat
nuk janë aq të interesuara ndërmarrjet e mëdha.
2. Ikja nga konfrontimet me ndërmarrjet e mëdha
3. Hyrja në fushat e biznesit komplementar,
4. Ikja nga kontratat e marrëdhënieve të biznesit me sistemet e mëdha dhe të
afirmuara,
5. Përshtatshmëria inovative, e fleksibilitetit në suazat e marketingut,
6. Shfrytëzimi maksimal i potencialeve kombëtare.
Përcaktimi grupeve strategjike në kuadrin e ekonomive kombëtare është çështje më e
pamundur, ndërsa në realicionet ndërkombëtare komparacionet janë të mundshme dhe
japin elemente relativivisht të sakta. Edhe kur është fjala për kriteret për përcaktimin e
madhësive të ndërmarrjeve, shpeshëherë paraqiten dallime të mëdha në mes ekonomive
të zhvilluara dhe të atyreve të pazhvilluara.
Ekzistojnë dy alternativa të orientimeve të kyçjeve të ndërmarrjeve në rrjedhat e
ekonomisë botërore. Këto janë:
- orientimi në lartë,
- Orientimi në poshtë.
Orientimi në lartë ka të bëjë me proceset integruese të ndërmarrjeve në një firmë të
madhe e të fortë e cila është e drejtuar për grupin e strategjive prijetare të konkurrentëve
ndërkombëtar.
Orientimi në poshtë ka domethënien e një firme të madhe vendore, që orientohet
për tregjet e huaja, si pjesëmarrëse në grupin strategjik përcjellës të konkurrentëve
ndërkombëtarë.
Sipas Porterit (4, fq. 36) Më së keqi do të kalojnë ato kompani, të cilat nuk
përcaktohen për njërin grup strategjik të konkurrentëve ndërkombëtar. Në rast se
zbatohen elemente të të dy grupeve, atëherë krijohet një simbiozë strategjike e
konkurrentëve ndërkombëtar dhe kjo mënyrë është e përfillshme dhe e dobishme.
Pa i mohuar të tjerat, korporatat e mëdha kanë rol të veçantë në tregun
ndërkombëtar. Ato kanë shans të dominimit, të zhvillimit dhe të ndikimit edhe në
politikat shtetërore. Megjithëkëtë, në tregjet e huaja ka vend edhe për ndërmarrjet e vogla
dhe të mesme. Është e pamundur të funksionojnë vetëm kompanitë gjigande, pa pasur
nevojë për ndërmarrje tjera aleate, të vogla dhe të mesme.
Në biznesin global dhe në operacionet e marketingut, rol të veçantë kanë
kompanitë e mëdha dhe të forta të shteteve të zhvilluara dhe me industri të reja dhe
efikase.
Tregu botëror iu mundëson shanse të volitshme edhe ndërmarrjeve të mesme dhe
të vogla. Kështu strategjia globale është vetëm njëra, e zgjedhur dhe e mundshme.
Kompanitë e madhësive mesatare hapin fabrika, filiala, laboratore kërkimore,
përfaqësi të shitjes në mbarë botën. Në të shumtën e rasteve rangohen në firma të mesme,
nëse vëllimi i shitjes sillet prej 200 milionë në 1 miliardë $. Parametrat e vëllimit të
shitjes, të numrit të të punësuarëve, të hyrat e tjerë ndryshojnë sipas shteteve, si pasojë e
nivelit të zhvillimit ekonomik, pra, të infrastrukturës ligjore që në një masë është e
adaptuar me shkallën ekzistuese të zhvillimit. Firmat e mesme dhe të vogla kanë rëndësi
të dukshme. Bie fjala, në SHBA firma të këtij lloji janë të orientuara për eksport. Prej
tyre cca 87% kanë të punësuar më pak se nga 500 punëtorë.
Është karakteristikë pozitive se firmat mesatare janë të madhësisë kontrolluese.
88
Klasifikimi i ndërmarrjeve të vogla e të mesme ndryshon në Evropë. Në Gjermani
në firma të mesme klasifikohen ato që realizojnë më pak se 500 DM ?shitje brenda vitit,
por kanë pjesëmarrje të lartë në eksport. Firmat e vogla gjermane janë bosht i
qëndrueshëm i eksporteve.
4. Korporatat multinacionale
Korporatat multinacionale janë akterët kryesorë të biznesit bashkëkohor ndërkombëtar në

botë. Këto janë bartësit kryesorë të intensifikimit, të rrites dhe të zhvillimit të tregtisë në
përmasa ndërkombëtare. Mundësojnë zgjerimin e biznesit në përmasa të gjera
ndërkombëtare. Faktikisht gjenezën e kanë në ekonomitë e shteteve të zhvilluara. Për të
arritur nivel e lartë të forcës dhe të dominimit, i shfrytëzojnë resurset e ndryshme
anekënd botës.
Korporatat multinacionale kanë strategji globale në prodhim, në investime, në
kërkime dhe në distribucion. Në potencialin e tyre gjenden rezerva të diturisë, të
shkencës, të inovacioneve. Mbizotërimi i tyre bëhet i pashmangshëm nëpër tregjet e
ndryshme të huaja, me një karakter dominues oligopolistik, d.m.th. veprojnë në tregjet
me më pak shitës. Fuqia e tyre ekonomike është njëra nga parametrat e fuqisë së
globalizimit.
Korporatat multinacionale (shumëkombëshe) tërë motivin e biznesit të
suksesshëm, zgjërimin nëpër territore dhe tregje të shumta e kanë në profit. Në politikën e
tyre nuk mbizotëron patriotizmi, as nacionalizmat që kanë të bëjnë me interesa të
theksuara jashtë profitit. Thomas Jefferson ka thënë: “Tregtarët nuk kanë atdhe të vet. Ku
do që të jenë, nuk janë të lidhur me truallin. Atyre iu intereson vetëm burimi i profitit.”
Po ashtu, presidenti Eisenhhower, në vitin 1960 ka thënë: “se kapitali është një çështje jo
e rëndomtë që mbase nuk ka nacionalitet. Ai rrjedh atje ku më së miri shërbehet”(1, fq.
78). Bizneset gjejnë interesat e tyre, saqë kur kanë mundësi nuk iu vejnë veshin
politikave. Për shembull, para Luftës së Dytë Botërore kompanitë e mëdha të naftës që
ishin në kartelet me firmat gjermane, kundërshtonin luftën kundër Hitlerit.
Korporatat multinacionale kanë marrë hov të zhvillimit dhe kanë fituar reputacion
gjatë tërë shek.XX, me theks të posaçëm në gjysmën e dytë të shekullit. Në mënyrë të
shkurtër dhe praktike korporatat multinacionale (shumëkombëshe) mund ta kenë këtë
definicion: “Korporatat multinacionale paraqesin ato lloje të kompanive të cilat edhe
prodhojnë edhe shesin në numër më të madh të vendeve” (10, fq. 15)
Në vitet e shtatëdhjeta, Kombet e Bashkuara i definojnë kështu: “Korporatat
multinacionale janë të gjitha ato ndërmarrje, të cilat i kontrollojnë asetet e veta – fabrikat,
minerat, filialat e shitjes e tjerë në dy e në më shumë vende”.
Në vitet e tetëdhjeta, në saje të afrimimit të kompanive, OKB i shton definicionet,
duke përfshirë edhe kompanitë transionacionale. Në këtë shtojcë përfshihen:
a/ të gjitha ndërmarrjet që aktivitetet e veta në dy e në më tepër vende, aty ku kanë entitet
e veta, pa marrë parasysh formën juridike dhe fushën e ushtrimit të aktviteteve;
b/ ndërmarrjet që zhvillojnë sisteme koherente të vendimeve të zhvillimittë biznesit, që
kanë strategji dhe poltika të përbashkëta, që kondinohen nga një ose më tepër qendra;
c/ ndërmarrjet në kuadrin e të cilave entitetet janë të lidhura, në bazë të pronësisë apo të
raporteve tjera, sa që njëra mund të ketë ndikim të tjetra, sidomos me potencialin e
diturisë, të përvojave të përgjegjësive e tjerë (3, fq. 62).
89
Sipas Aheron definicionet e kompanive shumëkombëshe mund të bëhen
nëpërmjet:
- kritereve strukturale dhe
- performancave të biznesit.
Nga aspekti i kriterit struktural, korporatat multinacionale mund të vështrohen në
kuptim të ngushtë dhe në kuptim të gjerë.
Kuptimi i gjerë i kompanive multinacionale janë ato forma që i kanë të zhvilluara
aktivitetet në shumë vende, që shfrytëzojnë liçencën dhe franshizingun, si forma të
ndryshme të kooperimit, të investimeve të përbashkëta, ose të investimeve të
drejtpërdrejta (direkte) në botën e jashtme.
Definicioni në kuptim të ngushtë ka këtë përmbajtje: Korporatat multinacionale
janë të lidhura vetëm me karakterin shumëkombësh të pronësisë, ose të karakterit
multinacional të vendosjeve (vendimmarrjeve).
Definicioni i korporatave multinacionale sipas performancave ka të bëjë me
vëllimin e shitjes, me pasuri, me kapital, numrin e të punësuarëve, të ardhurën e realizuar.
Ka ndërmarrje të shumta të cilat eksportojnë në disa tregje të huaja, mirëpo nuk do të
thotë se e kanë tremanin e ndërmarrjeve multinacionale. Të ardhurat dhe pasuria
paraqesin kritere me të cilat korporatat mund të radhiten në familjen e korporatave
multinacionale.
Korporatat multinacionale janë të fuqishme për të hyrë dhe ngelur gjatë nëpër
tregjet e vendeve të ndryshme. Hyrja bëhet nëpërmjet eksportimeve, marrëveshjeve
kontraktuse, investimeve të përbashkëta (joint ventures) dhe përpunimit.
Zhvillimet e korporatave multinacionale në botë veçohen me disa karketeristika,
të cilat mund të radhiten kështu (3,fq. 65 dhe11, fq.168-169):
- Struktura e re e faktorëve të rrezikut që i godasin aktivitetet e kompanive
multinacionale (eksproprijimi, fluktuacioni i valutave, problemet juridike,
destabilizimet socio-poltike e tjerë);
- Rrita kontinuele e korporata multinacionale që nuk janë në pronësinë amerikane.
Karkatrei i tyre dhe faktorët nxitës janë të llojllojshëm, varësisht a vijnë nga
Japonia, Koreja, Brazili, Meksika, vendet evropiane ose nga vendet e Lindjes së
Mesme)
- Pjesëmarrja e shtuar e ndërmarrjeve shtetërore në suazat e korporatave
multinacionale. Arsyet e qasjeve aktive (e jovetëm rregullative) inkorporimi i disa
shteteve në rrjedhat e ecurive të bizneseve bashkëkohore dhe të marketingut janë
kryesisht të karakterit të zhvillimit makroekonomik.{shtë dëshira që të sigurohet
pozicion sa më i volitshëm në rrjedhat ndërkombëtare të kapitalit dhe të
teknologjive;
- Monitorimi (mbik-qyrja) më i madh i aktiviteteve të korporatave multinacionale
private, jo vetëm nga vendet e pazhvilluara, në zhvillim, por edhe nga ato të
zhvilluarat. Përgjigje e llojit të vet për rriten e monitorimit dhe të kontrollit të
shtetit, është interesimi për bashkëpunim sa më të madh, për lidhjet biznesore dhe
formimin e aleancave strategjike në mes korporatave të ndryshme
multinacionale.
Tab... për 100 firma
90
Harta
Tab në faqën 65.BR
5. Korporatat transnacionale
Në pikëpamje të themelimit dhe të zhvillimit, mund të thuhet se gjeneza e korporatave

transnacionale gjendet të kartelet dhe trustet. Kartelet janë formë organizative e
ndërmarrjeve të bashkuara, që kanë për qëllim limitimin e konkurrencës dhe krijimit e
forcës vetjake të monopoleve në degëne në të cilën i ushtrojnë veprimtaritë dhe i
përkasin. Në kudarin e këtyre tërësive ndërmarrjet anëtare e mbajnë një lloj pavarësie.
Ndërkaq forma r trusteve përfshinë ndërmarrjet e bashkuara në një ndërmarrje të veçantë
, e cila ka pozicion monopoli në treg.
Duke i kapërcyer kufijtë kombëtarë, ndërmarrjet e integruara, marrin përmasa dhe
epitet të ndërmarrjeve ndërkombëtare. Karteli i parë është themeluar në vitin 1886 në mes
firmës amerikane Alcoa dhe firmës zvicerane AIAG, ndërsa kjo formë e bashkëveprimit
zgjërohet posaçërisht nga viti 1918 (9, fq. 22).
Formësimi i korporatave transancionale bëhet në kushtet e ekonomisë së tregut,
duke u mbsështetur në ekonominë kapitaliste nëpër vende nacionale e më pastaj edhe në
ato ndërkombëtare. Në këtë kontekst, mund të bëhet rangimi i fazave të zhvillimit si në
vijim:
- ndërmarrja familiare (e organizuar në nivel të një fabrike, e kufizuar në një degë
dhe funksion, të cilën e manaxhon një person ose një grup syresh, që miratojnë
vendime për biznesin e firmës);
- Korporata kombëtare (e krijuar në SHBA, në saje të zhviollimeve të hovshme dhe
të bashkimeve të shumta. Këto formohen me një strukturë të re, ku me ingerimin
vertikal të prodhimit dhe të marketingut, mundësohet zgjërimi i reparteve në tërë
konteintin);
- Korporatat transnacionale (që fillojnë të marrin fizionomin që nga viti 1920, por
që hovin e zhvillimi dhe të fuqizimit të biznesit e marrin pas Luftës së Dytë
Botërore.
Korporatat transnacionale zgjerohen kur ndërtohen strategji adekuate të tregut, kur
inovacionet bëhen elemnt i fuqizimit dhe i përparimit të biznesit dhe krijohen mundësi
reale për integrime ekonomike në nivele të rajoneve të mëdha nëpër botë. Karkateristikë
tjetër e strukturës së korporatave është decentralizimi i njësive të shumta, që janë pjesë
përbërëse e firmës. Njësitë prodhuese (fabrikat sepcializohen për prodhimin e një
asortimenti të zgjedhur, në kuptim të ngushtë) kanë tretman autonom. Njëkohësisht,
themelohet “truri qendror”, nga i cili bëhet koordinimi i organizimit dhe i mbarëvajtjes
së njësive të decentralizuara.
Në botën bashkëkohore korporatat transancionale janë formë organizative e
kapitalit të gjerë dhe e teknologjisësë lartë. Në përgjithësi kompanitë transnancionale
marrin hov të zhvillimit pas vitit 1970, veçanërisht në SHBA. Faktorë kryesorë për
91
lulëzimin e ndërmarrjeve të tilla janë koncentrimi i kapitalit dhe dhe vanacimi i posaçëm i
teknologjive. Është kjo pasojë e transnacionalizimit të ekonomisë në përmasa botërore.
Korporatat transnacionale konceptim e zhvillimit e mbështesin në investimet e
drejtpërdrejta. Mbartja e prodhimit në botën e jashtme, që realizohet nëpërmjet
investimeve direkte, të ndërlidhura me çështjet ekonomike, teknologjike, financiare,
kahet dhe orientimet përparësitë komparative nëpër mjediset e caktuara. Merren paraysh
përparësitë e stsfeve profesionale, financiare, të marketingut, të informacioneve e tjerë,
që mund të efektuohen nëpër vendet e pazhvilluara ekonomikisht.
Në vendimmarje për internacionalizimin e kapitalit, përparësitë komparative
shfaqen në mundësitë, vëllimin e prodhimit dhe në kategorinë e shpenzimeve. Në rajonet
e pazhvilluara motiv për investime të drejtpërdrejta janë lëndët e pra më të lira,
shpenzimet më racionale të transportit, fuqia e lirë punëtore, energjetika me çmime të
ulëta, tregu më i afërt e kështu me rradhë. Natyrisht, prodhimi i shkallës dhe shpenzimt
racionale, kur kanë raporte të volitshme, e fuqizojnë dhe e shtojnë profitin e kompanive.
Tregu, mbi të gjitha, paraqet një arenë më të gjerë, ku mund të funksionojë
marketingu global, shitja më e madhe, nëpërmjet qendrave të distribucionit dhe të
formave tjera, hulumtimet mëefikase dhe fektet që dalin nfa informacionet e
përkufizuaranë tërësitë rajonale, si dhe në relacione më të gjera ndërkombëtare. Nëpër
ndërmaerrjet e tipit transnacional bëhen kombinime të mirëfillta të instrumenteve të
marketingut miks ndërkombëtar, siç është produkti, çmimi, distribucioni dhe promocioni.
Në kushte të veprimit të korporatave transnacionale rol të rëndësishëm kanë edhe
poltikatn ekonomike, eliminimi i barierave doganore, i taksave të ndryshme, me çka
shtohen potencialet e mjeteve financiare. Po ashtu, vjen në shprehje cash-flow, polttika e
kamatave, akordimi i kredive, sistemi i transferit të çmimeve, mënyrat e pagesave në mes
korporatave transnacionale e tjerë.
Prioritetet e korporatave transnacionale janë të një spektri të gjerë. Sistemet
kërkimore dhe të informacioneve, ilustrojnë mundësitë për marrje të vendimeve racionale
dhe efektive. Mbrojtja e pronësisë industriale, madje know-how (pronësia intelektuale), si
dhe të janë elemente që i favorizojnë aktivitetet e biznesve të korporatave transnacionale.
6. Dallimet në mes korporatave multinacionale dhe korporatave transnacionale
Për të identifikuar dallimet në mes ndërmarrjeve multinacionale dhe të atyreve

transnacionale, është e nevojshme të vështrohen gjërat e përbashkëta të tyre. Politikat e
përbashkëta ndërtohen në orientimet e bizneseve për tregje të huaja, madje me një
eskalacion mundësisht më të madh. Për nga madhësia janë kryesisht gjigande, me
produkte në masën më të madhe të standardizuara. Imixhi dhe forca e konkurrencës
gjithnjë e më tepër përfeksionohen me të arritura të reja dhe me strategji afatagjata të
zhvillimit.
Para se të trajtohen diferencat themelore në mes korporatave ndërkombëtare
(multinacionale dhe transnacionale), vehen në shqyrtim llojet e ndërmarrjeve sipas
orientimeve dhe intensiteteve të oriontimeve nëpër tregjet e huaja.
Vizatimi J. Mile, në fq. 41.
92
Lidhur nivelin e internacionalizimit dhe të rritës së ndërmarrjes në mjedise të
huaja, autorë të ndryshëm bëjnë përpjekje për sqarime të niveleve, të kritereve, me të cilat
ndërmarrjet e orientuara për tregje të jashtme e arrijnë shkallën e kualifikimit të
ndërmarrjeve prijetare ndërkombëtare. Për shembull, Tookey, qysh në vitin 1969, ishte i
mendimit se në procesin e zhvillimit të aktivitetetve të biznesit të ndërmarrjeve “posa
vjen deri të levizja nga faza e punëve të eksportit drejt (në kahe) të qëllimeve të
aktiviteteve të marketingut ndërkombëtar, politika dhe organizimi adaptohen me
mundësitë e reja dhe shfrytëzimin e tyre”. Ndërkaq, një autor tjetër, Bilkey (1978) thotë:
“disa ndërmarrje janë involvuar në eksporte nga ana e fuqive të jashtme (p.sh. blerësi i
jashtëm)”, disa të tjerë i shfrytëzojnë mundësitë e paraqitura (12. fq. 41). Është fjala për
dy çështje: motivet dhe aktivitetet ndërkombëtare.
Ndërmarrjet ndërkombëtare i kanë veçoritë e veta, të cilat i klasifikojnë dhe i
bëjnë entitet që dallohen nga njëra tjetra. Veçoritë kryesore mund të shkoqiten në tabelën
e më poshtme (7, fq. 443).
VEÇORIT NDËRMARRJ NDËRMERR JET NDËRKO MBËTARE

Ë ET VENDORE
EKSPORTUE MULTINACIONA GLOBALE
SE LE
Qëllimet Ekskluzivisht Tregu i huaj i Të ndryshme – të Tregu botëror si
tregu vendor njëjtë me përshtatura për tërësi
vendorin tregjet e huaja
Koncepti i Vendor Eksportues, Multinaciona, Global
marketing plurinacional multiregjional
ut
Orientimi Kombëtar Etnocentrik Poliocentrik, Gjeocentrik
i biznesit Regjiocentrik
Qasja e Standardizuar Standardizuar Decentralizuar Interaktiv
planifikim
it të
marketing
ut
Strategjia Nacionale Eksportuese Multilokale Globale
e biznesit
Programi i I standardizuar, I I adaptuar – I globalizuar, i
marketing vendor standardizuar, përshtatur tregut standardizuar, i
ut vazhdimësi e lokal adaptuar
vendorit
Politika e Për nevojat e Për nevojat e Për nevojat e Produkti global
produktit tregut vendor tregut vendor tregjeve të huaja të (botëror)
ndara
Strategjia Kohë pas kohe, Klasike (e E komplikuar E nderlikuar:
e eksport pasiv thjeshtë) mesatarisht, e lidhjet
prezantimi bazuar në strategjikeinvesti
t në botën bashkëpunim: met e
e jashtme kooperim, drejpëtdrejta
93
montazhë, prodhim
kontraktues e të
ngjashme
Politika Fondet vendore Fondet Fondet lokale për Fondet në nivel
investive vendore çdo shtet të huaj botëror
Burimet e Vendor Vendor Lokal Botëror (më
lçëndëve rentabili)
të para
OrganizimI përshtatur për Drejtorati i Modeli global sipas Modeli i matricës
i situatat vendore ndarë produkteve ose
ndërkombëtar rajonevve
Manaxhim I përshtatur I centralizuar I decentralizuar I integruar (në
i nevojave mënyrë
vendore interaktive)
Kuadri Vendor Nga vendi i Nga vendi lokal Ndfërkombëtar
drejtues domicilit (më i aftësuari)
Diferencat në mes korporatave multinacionale, në rend të parë, shfaqen në

natyrën e investimeve. Kompanitë multinacionale mbështesin konceptin e investimeve të
tërthorta jo të drejtpërdrejta), ku dominon portfolio e investimeve, ndërkaq, korporatat
transnacionale zhvillimin e mbështesin në konceptin e investimeve të drejtpërdrejta
(direkte) nëpër shtete të ndryshme të botës. Dallimet e tyre mund të paraqiten në këtë
mënyrë:
VEÇORITË KORPORATAT KORPORATAT

MULTINACIONALE TRANSNACIONALE
Madhësia Më të mëdha Më të vogla
Investimet Portfolio (indirekte) Të drejtpërdrejta (direkte)
Koncepti i zhvillimit Tregu, prodhimi, Lëndët e para më e lirë,
teknologjia fuqia punëtore më e lirë,
eksploatimi i resurseeve të
huaja
Raportet prijetare Konkurrenca në relacionet Zhvillimi i rrjetës së
multinacionale fabrikave, filialave, të
reparteve
Potenciali Fuqia e tregut, marketingu Madhësia e kompanive dhe
eksportues dhe format tjera e kapitalit
të bashkëpunimit
Strategjitë e zhvillimit Afatgjatë, forca e tregut dhe Investimet për zgjërimin e
e konkurrencës rrjetit të onjekteve
prodhuese dhe të
distribucionit në kohë të
gjatë
Preznatimet në tabelë, mund të interpretohen në këtë mënyrë:
94
- korporatat multinacionale janë firma të cilat meditojnë dhe veprojnë me logjikën e
zhvillimit të tregut, të prodhimit dhe të teknologjisë, me çka mund të ndikohet në
ecuritë e konkurrencës ndërkombëtare.
- Për nga madhësia, rëndom, korporatat multinacioanle janë më të mëdha kundrejt
korporatave tarnsanacionale;
- Strategjitë e ekspansionit nëpër mjedise të ndryshme botërore ndryshojnë. Derisa
korporatat multinacionale rëndësi më të madhe i japin konceptit të investimeve
indirekte, korporatat transnancionale zhvillimin dhe rriten e tyre e bazojnë në
investimet e drejtpërdrejta nëpër mjedise të ndryshme në botë
- Korporatat multinacionale e referojnë fuqinë e tregut, si dhe format tjera të
bashkëpunimeve në mes firmave dhe vendeve, duke e përfshirë edhe marketingun
eksportues, korpor. ndërkaq, korporatat transnacionale e targetojnë, natyrisht
tregun, por në veçanti madhësinë e kompanive dhe potencialin e kapitalit.
Korporatat ndërkombëtare, përkundër faktit se janë me potenciale të gjëra,
posedojnë shkallë të lartë të fleksibiletit, me çka nënkuptohet se sipas levërdive dhe
interesave mund të ndryshojnë politikat, strategjitë, konceptet, deri të transformimi prej
një modeli në tjetrin.
7. Organizimi i ndërmarrjeve transnacionale
Ndërmarrjet transancionale organizohen kryesisht në këto lloje:

- me strukturën piramidale,
- me strukturën sipas sistemit të ombrellës dhe,
- me strukturën e interglomeratit.
7.1. Struktura organizative makropiramidale
Me strukturën organizative piramidale të ndërmarrjeve transnacionale nënkuptohet

organizimi centralist i ndërmarrjeve ndërkombëtare, në të cilën shkalla strategjike e
vendosjes (objektivat, resurset, strategjitë), kryhen në qendër, ndërsa niveli udhëheqës i
vendosjes (transmisioni i qëllimeve në ndërmarrje, shfrytëzimi i resurseve, orientimi i
politikës për të realizuar objektivat) dhe niveli operativ i vendosjes është në suazat e
ndërmarrjes. Mund të thuhet se ndërmarrjet në botë sipas kësaj forme veprojnë pa kokë
(piramida pa maje). Ndërmarrja në botën e jashtme nuk miraton vendime strategjike.
Sipas autorit Majaro (5, fq. ), karakteristikat kryesore të strategjisë së makropiramidës
janë këto:
- planifikimi strategjik është i nivelit qëndror;
- manaxherët e filialave detyrat e veta i kryejnë në suazat e standardeve joelastike;
- ndërmarrjeve në tërësi iu interesojnë vetëm rezultatet përfundimtare të biznesit;
- funksionet e marketingut janë të orientuara drejt marketingut miks;
- ndërmarrjet nuk bazohen në nevoja sociale dhe humane;
- nuk bazohen në ekonominë e resurseve lokale;
- funksionet e financave, i zhvillimit të produktit, i kuadrove, të kontrollit, janë të
lidhura me planifikim centralist.
95
Kjo formë organizative, në një farë dore, është një kocept antimarketing, ngase punët
kryesisht kryhen nëpërmjet urdhërave, diktatit.
7.2. Struktura organizative në formë të ombrellës
Modeli i strukturës organizative në formë të ombrellës bazohet në njohuritë se tregjet

nëpër botë dallohen, prandaj ata duhet të shqyrtohen me të gjitha karketristikat lokale, për
të gjetur strategji adekuate për marrjen e vendimeve. Karakteristikat kryesore të kësaj
strukture organizative të ndërmarrjet ndërkombëtare janë:
- “sistemi qëndror nervor”,
- sistemi tjetër i aktiviteteve,
- qasjet tjera organizative.
“Sistemi qendror nervor” paraqet miksin e qëllimeve për të arritur nivelin e
definuar të rritës së ndërmarrjes, shkallën e profitit dhe të investimeve.
Sistemi tjetër i aktiviteteve e ka domehtënien se secili anëtar i kompanive të tilla
ndërkombëtare e ka shkallën vetjake të strategjisë së vendosjes, ndërsa planifikimi
qendror, në të vërtetë, është planifikim proporcional. Biznesi racionalizohet dhe
ekonomizohet nëpërmjet shërbimeve profesionale qendrore, të cilat së bashku me
shërbimet e ndërmarrjes amë, e formojnë ombrellën.
Shërbimi profesional ka të bëjë me qasjet tjera organiztaive, ku grumbullon
ekspertë të njohur për të kryer punë dhe shërbime me renome. Në këtë mënyrë, këto
shërbime janë të centralizuara.
Struktura organizative në formë të ombrellës është fleksibile, me mundësi që të
reagohet në probleme lokale më tepër sesa kompanitë me strukturë makropiramidale.
Liberalizimi i sistemit të funksionit të marketingut dhe adaptimi absolut ndaj
tregjeve, shpie deri të diferencimi tepër i madh i produkteve. Zbërthimi i funksioneve të
marketingut për shkak të diferencimit të tepërt të prodhimit, krijon probleme të
distribucionit. Ekzistojnë edhe dobësi tjera të kësaj formwe organizative, si për
shembull....
7.3. Struktura organizative në formë të interglomeratit
Interglomerati është formë e strukturuar që paraqet konglometarin internacional. Me fjalë

tjera paraqet kompleksin e internacionalizimit të aktiviteteve ndërkombëtare.
Kompanitë në formë të Interglomeratit janë përafërsisht të decentralizuara dhe të
ndara, por që objektivi i tyre është vetëm rezultati financiar, për ndryshim nga
ndërmarrjet makropiramidale dhe ato ombrellë, qëllimi i të cilave është profiti dhe cash-
flow. Programi i prodhimit, përkatësisht çka prodhohet, është çështje sekondare, ndërkaq
profiti paraqet pozicion parësor. Çdo ndërmarrje është qendër profiti, subjekt që të gjitha
aktivitetet përfundimisht i lidhëme profitin. Nga qendrat planifikohen rrjedhat financiare
(cash-flow) dhe profiti.
Qendër nuk është, sikurse ishte dikur të kompanitë makropiramidale të të
kompanitë e tipit ombrellë. Qendër është gjithmonë ndërmarrja si bazë e sistemit për tri
shkallë të vendosjes. Ajo gjithmonë vepron në cilësinë e ndërmarrjes, planifikon në
96
mënyrë strategjike, si dhe kombinon sistemin. Në integrglomerat qendra është pa trupa,
sepse nuk është ndërmarrje, veçse organ i përbashkët i planeve, i marrjes së vendimeve
dhe i kontrollit.Në ç’mënyrë janë të organizuara ndërmarrjet, nuk është problem i
qendrës, por çështje thelbore është sa do të sjellin mjete financiare arkës së përbashkët.
Pra, kjo është çështje kryesore e qendrës.
Marketingu është i organizuar nëpër ndërmarrjet me strukturë organizative të
interglomeraitit, ndërsa kur është fjala për organizata makropiramidale, planfikimi
manaxherial ka të bëjë me organzimin, kuadrot, informatikëe e tjerë, ku të gjitha janë të
centralizuara, ndërsa kur është fjala për strukturën organizative të ombrellës, shërbimi i
marketingut është në rolin e koordinatorit, të organit të komunikimit, të organit
këshilldhënës e tjerë.
8.Struktura organizative e ndërmarrjeve shërbyese
Ndërmarrjet shërbyese organizohen me qëllim të ushtrimit të studimeve të konsaltingut,

të kërkimeve, të inxhinjeringut e tjerë. Në veçanti dallohen studimet që kanë të bëjnë me
realizimin e strategjive të mbarjtjes së prodhimit në botën e jashtme. Aktivitetet
sublimohen në dy lloje të studimeve:
- në studimin e mundësive të investimeve dhe,
- në studimin e mundësive të realizimit të investimeve.
Në këtë branshë rëndësi të veçantë kanë ndërmarrjet projektuese. Pa ndërmarrje
projektuese nuk mund të realizohen strategjitë e mbartjes së prodhimit në botën e
jashtme. Kompanitë e mëdha kanë shërbime profesionale, të cilat vet i kryejnë studimet
përkatëse.
Ndërmarrjet projektuese mund të jenë të mëdha, të mesme dhe të vogla. P.sh., në
Zvicër, në kuadrin e industrisë së makinave, organizatat e mëdha projektuese kanë 20.000
bashkëpunëtorë, sistemet e mesme nga 2.300, ndërsa ato të voglat nga 450 punëtorë
profesionistë (5. fq. ).
Organiztata projektuese (koncerni) ka këto shërbime:
- për zhvillimin e produktit,
- know-how prodhues,
- montim dhe servisim,
- financa,
- kontabilitet dhe punë juridike, qendra e eksportit.
Të gjitha këto sketore i kanë programet e punës dhe detyrat e precizuara. Detyrat
kryesore të ndërmarrjeve projektuese janë:
- vlerësimi,
- blerja dhe financimi i tokës,
- planifikimi i raportit prodhues,
- realizimi i planeve,
- këshilldhëniet me rastin e lëshuarjes, inaugurimi në punët e repartit e tjerë.
Varësisht nga madhësia e ndërmarrjes projektuese dallohen edhe shërbimet e organizuara
dhe detyrat e tyre.
Projketet që hsestohen, duhet të studiohen, me çka shihen mundësitë për
invetsime në botën e jashtme, si dhe në çfarë niveli është arsyeshmëria e realizimit të
tyre. Së kondejmi, bëhen dy lloje të studimeve, të cilat specifikohen në:
97
- studimin e mundësive të investimeve në botën e jashtme dhe,
- studimin e arsyeshmërisë së realizimit të investimeve në botën e jashtme.
Studimi i mundësive të investimeve në botën e jashtme përfshin kryesisht elementet
përmbajtësore të tregjeve, të cilat mund të radhiten në këtë mënyrë:
- vlerësimi i klimës investive dhe mjedisit investiv,
- dilema për ndërtim të objekteve, apo për blerje të tyre,
- vlerësimi i parë i ekonomitetit dhe i planit terminor.
Vlerësimi i mjedisit investiv është çështje thelbore, ngase vehen kornizat e eksplicimit
të klimës investive, të situatave dhe refleksioneve me potenciale pozitive. Këto vlerësime
rezultojnë nga gjendja e përgjithshme ekonomike dhe politike e vendit të synuar. Po
ashtu, merren në shqyrtim raportet ndaj vendimeve në relacione me vendet e zgjedhura.
Për të gjitha këto, në studimtrajtohen në mënyrë të detajizuar kapitali që është në
posedim, madje bartja e kapitalit dhe e profiteve në ambientet përkatëse. Në këtë rast
merren për bazë procedurat rreth eksporteve dhe importeve, të cilat duhet të jenë
mbështetëse për dhënien e lejeve për eksporte dhe importe. Procedurat kryesisht
përmblidhen në: normat kamatore, në të drejtën e tatimeve, kushtet për marrjen e lejes për
lokacion, kushtet për ndërtim dhe për prodhimit, të cilat paraqesin një grumbull të
çështjeve, që imponojnë studime të thukta, për të kuptuar realitetin e mundësive për
investime në mjedisin e zgjedhur konkret në botën e jashtme.
Tregjet që janë kategori dinamike, janë të përmbushur me klima dhe konjunktura,
të cilat nën ndikimin e shumë faktorëve, pësojnë ndryshime të kohë pas kohshme. Është
thelbore të analizohet dhe studiohet mirë klima e volitshme në treg dhe ndryshimet esaj
që mund të ndodhin nëpër periudhat që vijnë. Prognozomet janë pjesë përbërese e
studimit, ngase nëse janë të qëndrueshme dhe të studiuara mirë, shërbejnë si shtytje e
sigurtë në investime në vendet e synuara dhe të zgjedhura.
Dilema në mes ndërtimit apo blerjes së objekteve në botën e jashtme, mund të
dëshifrohet me ndihmën e studimit përkatës, me çka nënkuptohet zbradhja e leverdisë
apo e humbjes që e ka njëra formë e vendosjes. Në këtë rast vjen në shprehje akvizicioni,
i cili krijon elemente të përparësive dhe anasjelltas, të mangësive, të cilat i dehidrojnë
vendimet për investime në botën e jashtme. Për t’i eliminuar dilemat e çfarëdo
intensiteti, studimi projektues jep vlerësime për projektin investiv, prej nga mund të
nxiren konkluzionet përfundimtare.
Vlerësimi i parë i ekonomitetit mund të jetë pozitiv, negativ, ose jo i plotë, me
çka vehen në peshojë anët pozitive dhe negative, si elemente paraprijëse për marrje të
vendimeve. Merren në konsideratë raporti në mes të të ardhurave dhe i shpenzimeve, në
veçanti profiti, që janë kategori dominuese për investime në botën e jashtme.
Ndërkaq, me planin terminor përcaktohet intervali kohor, përkatësisht fondi
kohor, i nevojshëm për realizimin e investimeve, që nga ideja deri të realizimi i projektit.
Plani terminor, sikurse edhe aktvitetet tjera ndërtohet nga ekspertët që i njohin mirë
procedurat e studimit për mundësitë e investimeve, që kanë njohuri për teknologjinë e
ndërtimeve, burimet e furnizimit me material, me fuqi punëtore, si dhe procedurat që
kanë të bëjnë me manaxhimin e kryerjës së punëve sipas fazave.
Studimi i arsyeshmërisë së realizimit të investimeve në botën e jashtme
përfshinë të gjitha elementet që janë në favor të vendimmarrjes për të investuar jashtë
vendit. Në kuadrin e të gjitha shqyrtimeve të nevojshme, veçohen zgjedhja e partnerëve,
e eteknologjive, e stafit të ekspertëve, pajisjet teknike, lokacioni, infrastruktura dhe,
98
posaçërisht vlerësimi i detajizuar ekonomiko financiar i investimeve për projektin e
zgjedhur.
Lidhur me zgjedhjen e partnerëve ekzistojnë mënyra të ndryshme, të mbështetura
gjithnjë në informacionet primare apo sekondare, të verifikuara dhe relevante. Një prej
çështjeve madhor në biznes, në rastin konkret kur është fjala për atrsyeshmërinë e
investimeve, është ruajtja e sekretit. Fshehtësia e biznesit, ose sekreti ka të bëjë me
përcaktimin e asortimentit të prodhimit, me transferin teknologjik, parallogarinë
financiare, orientimet eksportuese, planin terminor, me fjalë tjera programin prodhues.
Në kohët bashkëkohore, duke i marrë për bazë informacionet dhe rrjedhat e tyre, të gjitha
këto që dikur konsideroheshin top sekret i biznesit, mund të quhen të tejkaluara.
Një çështje tjetër që është e lidhur me ambientin konkret është punësimi. Ky
është problem në vete, posaçërisht në mjediset ku ekonomitë janë të pazhvilluara, ndërsa
porblem shumë serioz është papunësia. Me rastin e investimeve duhet të merren paraysh
reagimet e vendeve ku dispersohen objektet, kapacitetet që duhet të ndërtohen apo të
blehen. Përveç punësimit, si një kaetori e detyruar, parqiten edhe sfida tjera, siç është
rreziku politik, sistemet juridike e tjerë, fakte këto që gjithsesi duhet venë në spikamë me
rastin e studimit të arsyeshmërise së investimit në botën e jashtme.
Studimet e tilla e kanë tretmanin zbatues, definitiv, vetëm atëherë kur analizohen
dhe shqyrtohen nga udhëheqja e projektit, ndërmarrësit, investuesit, të cilët në saje të
argumenteve projektin e miratojnë me intersa implementuese, dhe nëse ka elemente
negative, hudhet, që do të thotë se projektet përfundimisht e marrin kahen e zbatimit apo
të moszbatimit, pa dilema të reflektuara në ndonjë farë forme.
9. Aktivitetet orientuese të ndërmarrjeve
Në fund të viteve të gjashtëdhjeta V.H. Perlmutter e ka bërë identifikimin e orientimeve

të aktiviteteve të ndërmarrjeve në marketingun ndërkombëtar (3, f. 32). Secila ndërmarrje
i ka synimet dhe strategjitë e veta për të zhvilluar biznes me strategji orientuese, me të
cilat sigurohet stabilitet dhe zhvillim i ndërmarrjeve. Sipas autorit të sipërcekur
orientimet në treg, përkatësisht në marketingun ndërkombëtar përfshihen në katër
alternativa. Këto janë:
1. Orientimi etnocentrik,
2. Orientimi policentrik,
3. Orientimi regjiocentrik dhe,
4. Orientimi gjeocentrik.
Për t’i krahasuar karakteristikat në mes alternativave orientuese të ndërmarrjeve në
marketingun ndërkombëtar prezantojmë pasqyrën e mëposhtme:
Tab. Karakteristikat alternative krahasuese të orientimeve ndërkombëtare të tregut

Karakteristikat Orientimet
1. 2. policentrike 3. regjiocentrike 4. gjeocentrike
etnocentrike
1. Orientimi i Tregu vendor Ino-tregu Tregu rajonal Tregu botëror
tregut: lokal ndërkombëtar
2. Supozimet: Obligim Diferenca Ngjashmeri dhe Ngjshmëria
dallime nëpërmjet
99
diferencave
3. Planifikimi Lartë-poshtë Poshtë-lartë Interaktive Sistematike dhe
interaktive
4. Prodhimi: E njëjtësuar E klasifikuar I I
sipas tregjeve internacionalizuar internacionalizuar
5. Aspekti Kontribut të Të ardhura Të ardhura të E ardhura globale
financiar: ardhurës sips tregjeve gjithmbarshme nëpërmjet
vendore të caktuara nëpërmjet transfereve më të
transfereve volitshme
rajonale
6. Programi i Nacional Lokal Rajonal Global
marketingut: (kombëtar)
7. Kërkimet e Të dobëta Rëndësia Sistematik dhe kontinuel në kërkesë
tregjeve “prej vendi në të ngjashmërive rajonale dhe globale
ndërkombëtare vend”
Burimi: (3, f. 33).
Në mbështetje të këtyre krahasimeve mund të bëhen interpretime ordinere për të

katër orientimet e alternativave orientuese të ndërmarrjeve në marketingun ndërkombëtar.
Orientimi etnocentrik ka orientim ekskluziv në tregun vendor (nacional).
Supozimet për këtë treg janë të domosdoshme, ndërkaq planifikimi bëhet nga lartë-
poshtë. Prodhimi është i njëjtësuar, ndërsa financiarisht kontribuohet për të ardhurat
vendore. Pasi që programi i marketingut është me karakter nacional (kombëtar), është e
kuptueshme se kërkimet për tregje të huaja është i dobët.
Orientimi policentrik përqendrohet në tregun lokal dhe për tregje të huaja lokale.
Supozimet paraqesin ndryshime, planifikimi bëhet në relacionin poshtë-lartë, ndërsa
prodhimi realizohet në saje të klasifikimit të tregjeve të synuara. Kontributi financiar ka
të bëjë me të ardhurat e realizuara në secilin treg veç e veç. Programi i marketingut ka
karakter lokal, të rajonizuar, ndërkaq kërkimet e tregjeve të huaja rangohen veçmas “prej
vendi në vend”.
Orientimi regjiocentrik nga aspekti i orientimit në treg përfshin relacione
rajonale ndërkombëtare të tregut, ndërsa supozimet janë të përziera me ngjashnëri dhe
diferenca. Planifikimi është interaktiv prodhimi i internacionalizuar. Aspektet financiare
përshkohen me të ardhura të gjithmbarshme të krijuara nga transferet rajonale. Programi i
marketingut ka dimensione rajonale dhe ai bëhet implementues nëpërmjet kërkimeve
sistematike dhe kontinuele, duke kërkuar ngjashmeritë në përmasa rajonale.
Orientimi gjeocentrik ka synim të përgjithshëm për orientim në tregun botëror,
me supozime të ngjashmerive, me ndonjë diferencë të domosdoshme). Planifikimi ka
cilësi sistematike dhe interaktive, siç ka edhe prodhimi karakter ndërkombëtar. Treguesit
financiarë sigurohen nëpërmjet transfereve më të volitshme, me të cilat formohen të
ardhurat globale. Programi i marketingut karakterizohet me përmasa globale, kurse
kërkimet e tregjeve të huaja janë sistematike dhe kontinuele, në funksion të gjetjes së
ngjashmerive në relacione globale.
Për t’i vënë në spikamë dhe kuptuar më drejt orientimet në tregjet e huaja, është e
nevojshme të shqyrtohen edhe faktorët përcaktues në mes të alternativave të orientimeve
ndërkombëtare të tregut.
100
Tab. Faktorët përcaktues në mes alternativave të orientimeve të tregjeve ndërkombëtare
Faktorët Orientimet
1. Etnocentik 2. Policentrik 3. Regjiocentrik Gjeocentrik
1. Karakteri i Ndërmarrje Ndërmarrje e Ndërmarrje e Ndërmarrje e
ndërmarrjes: eksportuese karakterit karakterit karakterit
ndërkombëtar multinacional global
2. Përvoja Pa përvojë ose Angazhimi Angazhim Angazhim
ndërkombëtare: në fazën aktiv ndëkombëtar i ndërkombëtar i
iniciale ndërkombëtar plotë plotë
3. Madhësia e E vogël E dukshme Treg Treg
tregut: mbinacional i mbinacional i
përpjestimeve përpjestimeve
të mëdha të mëdha
. 4. I padukshëm I theksuar Unifikimi i Unifikimi i
Heterogjeniteti standardeve dhe standardeve dhe
i tregut: i i
homogjenizimit homogjenizimit
5. Karakteri i Homogjen Heterogjen Tipi i produktit Tip i produktit i
produktit: i standardizuar standardizuar
me variacione me variacione
të modeleve të modeleve
Burimi: Si në tebelën e mësipërme
Edhe nëpërmjet faktorëve bëhet diferencimi i orientimeve të alternativave

ndërkombëtare të tregut. Faktorët përbëhen nga karakteristikat e ndërmarrjes, përvojat
ndërkombëtare, madhësitë e tregut, heterogjeniteti i tregut dhe karakteri i produkteve.
Tek orientimi etnostrategjik karakteri i ndërmarrjes është eksportues, mirëpo
firmat nuk kanë pervojë ndërkombëtare ose gjenden në fazën fillestare të përvetësimit të
kçëtyre përvojave. Tregu ka madhësi të vogël, pasi që orientimi është në tregun
kombëtar, kështu që heterogjeniteti i tregut është i padukshëm, ndërsa karkteri i
produkitit është homogjen.
Karakteri i ndërmarrjes të orientimi policentrik është ndërkombëtar, me çka
veçohet angazhim (impenjim) aktiv ndërkombëtar. Madhësia e tregut është e dukshme,
siç është edhe heterogjeniteti i theksuar. Karaketri i produktit është heterogjen.
Orientimi regjiocentrik cilësohet me ndërmarrjet e karakterit multinacional me
pervojë të shquar si rrjedhojë e angazhimit të plotë ndërkombëtar. Madhësia e tregut
është e theksuar, ngase i tejkalon kufijtë e shumë tregjeve, d.m.th. tregu shquhet me
përpjestime të gjera, sepse është mbinacional. Faktori i heterogjenitetit të tregut ka të bëjë
me unifikimin e standardeve të tregjeve dhe të hegjemonizimit. Karkteri i produkteve
është tip standard me variacione të modeleve.
Tek orientimi gjeocentrik karakteri i ndërmarrjeve është global, me përvojë
ndërkombëtare të shquar, si pasojë e angazhimit të plotë ndërkombëtar. Madhësia e tregut
është i mashësisë mbinacionale, me shtrirje të gjerë botërore. Heterogjeniteti i tregut
përfshin unifikimin e standardeve të tregut dhe të standardeve të homogjenizimit.
Karakteri i produkteve, njësoj sikurse të orientimi regjiocentrik përmban tip standard të
produkteve me variacione të modeleve përkatëse.
101
Për këto orientime ka mendime dhe vlerësime të ndryshme nga autorët që e
shqyrtojnë këtë problematikë. Psh. Keegan në analizat e tij për këtë çështje ka një qasje
tjetër. I klasifikon dy tërësi të orientimeve: 1. orientimet ndërkombëtare dhe, 2. orientimet
multinacionale. Sipas tij në orientimet ndërkombëtare bëjnë pjesë: konceptet etnocentrike
dhe policentrike. Në orientimin multinacional konsdierohen të sintetizuara konceptet
etnocentrike (?) dhe ato gjeocentrike. I vënë në lidhje orientimin etnocentrik me
orientimin global, të cilat i përkufizon në këtë mënyrë: “Nëse produkti vendor (linja)
është i mirë për tregun ndërkombëtar, politika prodhuese etnocentrike do të jetë politikë
e susksesshme. Nëse nuk i përgjigjet, kjo politikë do të jetë e gabuar. Firmat amerikane
dhe japoneze në orientimin e tyre tentojnë të jenë etnocentrike, ndonëse firmat japoneze
rrallëherë janë etnocentrike në politikën e tyre të marketing miksit” (3, f. 35).
10. Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje
Marketingu ndërkombëtare është pjesë përbërse e ndërmarrjes. Është nënsistem i

rëndësishëm dhe njëherë për një herë i pazëvendësueshëm. Ndërmarrjet para se të
themelohen duhet të janë të kornizuara se çka do të prodhojnë, ose çfarë shërbimesh do të
ushtrojnë, për kë do prodhojnë, si dhe për cilat tregje orientalisht të përcaktohen. Sa do që
në vija të trasha bëhen këto defininme, ngase etapet e mëtejshme imponojnë detaje edhe
më të imtësuara, këto janë brum i programit të marketingut, i cili për shumë gjëra paraqet
platformë themelore të ndërmarrjes që themelohet.
Përveç fazës së më hershme, kur konceptohen idetë, orientimet, edhe të
ndërmarrjet me përvojë programi i marketingut është një bazaament i qëndrueshëm, në të
cilin disenjohen çështjet themelore, ndryshimet, sjelljet e organizatës dhe veprimet që
duhet të jenë në hap me kohën dhe konkurrëncën.
Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje janë veprime të menduara
paraprakisht, të organizuara, sistemuara dhe me përplot me aksione për të kryen veprimet
strategjike, me të cilat arrihet deri të objektivat e parashtruara të ndërmarrjes. Këto
përmbajnë qasje, teknika dhe modele, të cilat mbështetjen e kanë në identifikimin e
problemeve, në zgjidhjen e tyre dhe në sendërtimin e rezultatave që i synon ndërmarrja.
Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje klasifikohen:
- sipas gradacionit periodik dhe nivelit të zbatimit të tyre;
- sipas strukturës vepruese, të koordinuar dhe të sistemuar në një tërësi të
përbashkët;
- sipas periudhave kohore dhe hapësinore.
Llojet e aktiviteteve sipas shkallëzimit periodik zbërthehen në: aktivitetet
parapërgatitore, aktivitetet përgatitore dhe në aktivitetet operative funksionale.
Aktivitetet parapërgatitore gjenezen nuk e kanë vetëm të konceptimi i ideve, i
të menduarit dhe i përcaktimit të orientimeve të bizneseve në relacione ndërkombëtare,
por edhe në punët konkrete për t’i vënë konturat se çfarë do të ushtrojë ndërmarrja në
themelim, ose çfarë do të ndryshojë ndërmarrja nëse ka krjiuar imixh, porse dëshiron të
ndërtojë politika të reja në asortimentin e prodhimit, si dhe në penetrim në tregje të reja të
jashtme, punët e tilla, ndonëse nuk e kanë ende formën e disenjuar sa duhet, megjithate,
ato përmajnë filimin e potencialit për vizionet që do t’i këtë biznesi konkret. Natyrisht, në
kushtet bashkëkohore, kur pretendimet, por edhe proceset konkrete levizin në drejtim të
integrimit dhe të globalizimit, për secilën ndërmarrje duhet të përcaktohen prioritetet dhe
102
në veçanti orientimet, me qasje mundësisht të operacionalizuara se në cilat tregje
ndërmarrja do ta gjej veten dhe do të ketë sukses.
Do të ishte absurde, me elemente të pakuptimësisë, nëse investohen për
themelimin e biznesit e më pastaj meditohet, bëhen plane se çfarë do të prodhohet dhe për
cilin treg do të ushtrohet veprimtaria (për treg kombëtar apo ndërkombëtar). Edhe më
vonë, në vazhdimësi duhet të mendohet për konceptin e programit të prodhimit, të
shërbimeve, për aktivitetet e marketingut, por të gjitha këto në funksion të përfeksionimit,
të fuqizimit të aksioneve dhe të kryerjes së detyrave me sukses. Nga ky aspekt, punët
parapërgatitore sa më solide të jenë aq më fuqishëm do t’iu paraprijnë aktiviteteve
pasuese të marketingut.
Në punët parapërgatitore në masë të caktuar vehen bazat për miksin e marketingut
ndërkombëtar, duke e përfshirë koordinimin dhe sinkronizimin në mënyrë të denjë të
produktit, çmimit, të distribucionit dhe të promocionit. Oferta e definuar mirë mund të
realizohet gjithanshëm edhe në fazën e konkretizimit dhe të plasimit të saj. Anashkalimi i
mundshëm i kësaj faze lënë defekte edhe në fazat e mëtejshme të aktiviteteve përgatitore
dhe operative zbatuese.
Aktivitetet përgatitore e kanë domethënien e konkretizimit të mëtejmë të punëve
të filluara, të karakterit parapërgatitor. Vlerat parapërgatitore shndërrohen në qasje dhe
definicione konkrete lidhur me programimin dhe operacionalizimin e punëve kërkimore
të marketingut, të marrjes së vendimeve se çfarë do të prodhohet dhe për cilat tregje të
synuara, duke definuar asortimentin e prodhimit, çmimet e shitjes, kanalet e distribucionit
dhe aktivitetet e promocionit në relacionet ndërkombëtare, përkatësisht për tregjet e
zgjedhura dhe të synuara. Tregjet mund të synohen në mënyrë orientuese, në saje të të
dhënave globale, por jo aq relevante e të përpunuara, mirëpo zgjedhja e tyre bëhet me
vendime konkrete, të cilat merren në kohë dhe në hapësirë të caktuar, të mbështetura në
informacionet e grumbulluara, të përpunuara dhe të argumenuara. Për aktivitetet e
kërkimit të marketingut ndërkombëtar në këtë fazë bëhen përgatitjet, trajnimet e
kuadrave, të ekspertëve, zgjedhja e metodave, e teknikave dhe e materialeve të
destinuara për këtë çështje.
Aktivitetet përgatitore janë vazhdimësi e aktiviteteve paraprake të marketingut.
D.m.th. në këtë shkallëzim gjërat janë më të përafërta për aksione, për të krijuar spekter
të skicimeve, të ndërhyrjeve dhe të vazhdimit në punët konkretizuese të ndërmarrjes.
Sektorët ose nënsistemet e ndërmarrjes mishërohen, ose së paku fillojnë të familiarizohen
me aktivitetet e marketingut. Përafërsia imponohet nga nevoja për shfrytëzimin e
informacioneve me rastin e vendimmarrjeve, të cilat paraqesin shansin real për
ndërmarrësitë e mëtejme të të gjtiha aktiviteteve të ndërmarrjes (prodhuese, financiare, të
marketingut e tjerë).
Niveli i ndërtuar mirë i aktiviteteve përgatitore paraqet shkallën e qëndrueshme
për kalim në punët operative implementuese. Punët operative përmbajnë kurorëzimin e
të gjitha aktiviteteve të përfshirë në fazat paraprake. Në këtë nivel aktivitetet marrin
formën konkrete të zbatimit. Hulumtuesit dalin në terren për kërkime të tregut, si dhe
përfshijnë edhe kombinimin e mirëfilltë të instrumenteve të marketingut miks
ndërkombëtar, me qëllim që oferta të këtë forcë konkurruese, të jetë atraktive dhe e
pranueshme për konsumatorin. Kërkimet në terren, ku vehen në pah informacionet
primare, por edhe kërkimet kabinetike kanë specifika dhe vështirësi të theksuara. Ato
janë shumë më të ndërlikuara dhe ekzotike kundrejt marketingut bazik vendor. Në këto
vështirësi ndikojnë shumë faktorë të mjedisit, që e kanë rolin dhe cilësinë e variablave të
103
pakontrolluara. Në të vërtetë, secili vend i ka veçoritë e veta që dallojnë nga të tjerët.
Fjala është për dispozitat ligjore, për kulturën, sistemet ekonomike dhe nivelin e
zhvillimit, për pervojat e bashkëpunimit ekonomik ndërkombëtar, praninë e konkurrencës
nëpër tregjet e zgjedhura.
Në tregjet e huaja është e natyrshme të komunikohet më gjuhët vendore, ose me
një gjuhë globalizuese. Për ndërmarrjet që janë jashtë këtyre gjuhëve dhe kulturave,
religjioneve, traditave, nevojitet studim dhe hulumtim rigoroz për të mësuar realitetin e
mjedisit të synuar. Mospërputhjet me realitetin shpijnë deri të vështirësitë dhe
pamundësitë për eksplitimin e mozaiqeve që mbizotërojnë në ato tregje. Në këto raste
ndërmarrje do të ndeshet me situata turbulente, të paqarta sa duhet, të cilat e vështirësojnë
ecurinë normale të biznesit.
Punët operative përmbajnë operacionalizime konkrete, veprime racionale, për të
ardhur deri të rezultati i shënjestruar. Për këtë arsye ekspertët duhet të posedojnë njohuri
të mjaftueshme, të kenë përvojë dhe të jenë të shkathtë të begatohen me pervoja të reja,
duke hyrë në labirinthin e të panjohurave nëpër mjediset konkrete. Është mjaft vështirë të
arrihet deri të nivelet e kënaqshme në këtë drejtim. Vetëm aktivitetet sistematike, me
angazhim serioz e të gjithanshëm mundësojnë operim që përfundon me përmbushjen e
synimeve.
Në spektrin e aktiviteteve tjera të nivelit operativ janë edhe vendimmarjet. Marrja
e vendimeve ka një shtrirje më të gjerë, që i tejkalon suazat e aktiviteteve të marketingut.
Në procesin dhe në aktet konkrete të vendimmarjeve infiltrohen manaxherët, qofshin të
sektorit të prodhimit, të zhvillimit, të disenjit, të financave, së bashku me manaxherët e
marketingut. Këta të fundit e kanë rolin e kordinatorit, sepse janë burim i informacioneve,
njohës të situatave në treg, të ashpërsisë së konkurrencës dhe të mundësive për
baraspeshim të raporteve në mes mundësive që i ka ndërmarrja dhe konkurrenca e së
përgjithshme në treg. Gjuha e përbashkët nuk është rezultantë e mirëkuptimit në mes
manaxhmenteve të ndërmarrjeve, por qasjet e tilla paraqesin nevojën për dakordime dhe
bashkëveprime të denja, si përpjekje e përbashkët për plasim të suksesshëm të ofertave në
tregjet e huaja.
Aktivitetet marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje janë një kompleks i tërë që,
padyshim, e lehtëson punën e firmës, e orienton si duhet dhe e udhëzon për punë të mbarë
dhe të mundshme në relacionet ndërkombëtare. E kundërta e kësaj do të ishte izolim dhe
vendnnumrim si në një vorbullë të thellë. Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar shpijnë
deri të hapja e horizonteve për penterime në tregje të ndryshme, e shtojnë motivimin dhe
guximin e ndërmarrjes për hapje sa më të gjerë, e bënë kerative me synime që kanë
ardhmëri shpresëdhenëse në kushtet e globalizimit.
Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje mundësojnë trasimin e
rrugëve të biznesit për afirmim ndërkombëtar, për kuptim dhe përvetësim të standardeve
tekniko teknologjike e shkencore, për manaxhim të modernizuar dhe për mundësi të gjera
të bashkëpunimit në mes ndërmarrjeve, pa marrë parasysh shtrirjen e tyre gjeografike dhe
sovranitetin e shteteve. Aktivitetet në fjalë pasqyrojnë, zbardhin mundësitë, nevojat e
ndërmarrjes, si imperativ i të sotmës dhe i të ardhmës se nuk mund të mbijetohet dhe të
ndërtohet perspektivë me sisteme të mbyllura. Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar
sensibilizojnë autoritetet, prijësit e ndërmarrjeve, ekspertët që të lirohen nga skepset, por
nga e pamundura të krijojnë të mundshmën, të aftësohen për kyçje në rrjedhat e ngjarjeve
dhe të ecurive të ekonomisë ndërkombëtare. Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar, në
mënyrë sublime janë në funksion të të mësuarit të ndërmarrësve dhe të pronarëve të
104
firmave vendore (të cilit do vend qoftë) se para themelimit, gjatë themelimit, pas fillimit
dhe gjatë ushtrimit të veprimtarive të zgjedhura të biznesve, nuk është e mjaftueshme që
orientimi të jetë ekskluziv vetëm për tregun kombëtar, por në rend të parë për tregje të
huaja. Faktikisht edhe tregu vendor është pjesë e tregut ndërkombëtar, mirëpo për
mendojnë bizneset e vendeve tjera, siç imponojnë aktivitetet e marketingut hapje të
ndërmarrjeve për në tregje të huaja.
11. Planifikimi i marketingut ndërkombëtar
Nga praktika e marketingut ndërkombëtar
Përmbledhje
Referencat:
1. Barnet, J.Richard & Muller E. Ronald, Globalni zahvat, Moc

multinacionalnih kompanija, Zagreb, 1979,
2. ...
3. Rakita, Branko, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1998,
4. Porter Michael, Competitive Strategy, The Free Press,
1980,
5. Vezjak, Danilo, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1989,
6. Marketing, 22 ligjet e pandryshueshme,
7. Doshen... Previshic, Medjunarodni marketing, Masmedia, Zagreb,
2000,
8. Benchmarking....
9.Svetlicic, Marjan, Zlatne niti transnacionalnih kompanija, Ekonomika,

Beograd, 1986,
10Jeannet J.P., Hennessey D.H., International Marketing Management,
Houghton Mifflin Company, Boston, 1997,
11. Shanks C. David, Strategic Planing for Global Competetion” The Journal
of Business Strategy, 1985,
12. Joviv, Mile, Medjunarodni Mrekting, Beograd, 1990,
13. Marketing Strategic planing,
14. Plan...
15. Planiranje u marketingu......
105

Karakteristikat e Marketingut Nderkombetar

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Karakteristikat e Marketingut Nderkombetar

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Prof. Dr.

ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

KARAKTERISTIKAT E MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR

1. Marketingu ndërkombëtar funksion i biznesit

Parahyrje në marketingun ndërkombëtar

Marketingu ndërkombëtar, një shkencë e re, degë e marketingut integral, është i

2. Nocioni i marketingut ndërkombëtar

3. Tipologjia e marketingut ndërkombëtar

Marketingu ndërkombëtar gjenezën e ka të Bazat e marketingut. AMA (American

4. Parakushtet për implementimin e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje

Burimi: IMF, 2003. http:://www.imf.org (grafikon i konstruktuar nga të dhënat e burimit)

Në mjediset ku dinamika e zhvillimit është më e theksuar, ndikimet e ndërsjella

Struktura ekonomike determinon zhvillimin ekonomik të një vendi.

5. Diferencat në mes marketingut vendor dhe marketingut ndërkombëtar

Faqe 20, 21, 22 të B. Rakita, 2 foto.

Marketingu ndërkombëtar në disa parime dhe veprime është i njëjtë me tregtinë e

Fot. Tregtia ndërkombëtare < Marketingu ndërkombëtar < Biznesi ndërkombëtar

Tab. 1. Specifikat e biznesit në kushtet vendore dhe ndërkombëtare

Të dhënat disponible, rëndom precize dhe Grumbullimi i të dhënave, detyrë e

Liria relative nga pengesat e qeverisë Planet ekonomike kombëtare, ndikimet e

Me këto specifika dhe disproporcione janë të ballafaquara pothuaj të gjitha

7. Koncepti i marketingut ndërkombëtar

Me konceptin e marketingut ndërkombëtar nënkuptohen aktivitetet për optimalizimin e

Koncepti i eksporteve i marketingut ndërkombëtar zbatohet të ndërmarrjet që

8. Procesi i marketingut ndërkombëtar

9. Sistemi i marketingut ndërkombëtar

Marketingu ndërkombëtar bëhet i qartë dhe i njohur kushtimisht pas njohurive të

Struktura e Sistemit të marketingut ndërkombëtar

10. Marketingu ndërkombëtar funksion i biznesit ndërkombëtar

Biznesi ndërkombëtar e ka domethënien të gjerë. Autorë kompetentë e shfaqin këtë

Nga praktika e marketingut ndërkombëtar

Marketingu ndërkombëtar nuk ka shkëputje nga marketingu vendor. Pa njohuri të

PYETJE PËR DISKUTIM

1. Nëse marketingun ndërkombëtar e konsideroni funksion të rëndësishëm në biznes,

ZHVILLIMI I MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR

1. Marketingu ndërkombëtar: shkencë dhe art

Marketingu ndërkombëtar është shkencë komplekse, ngase për të vepruar me sukses,

2. Fazat paraprijëse të marketingut ndërkombëtar

Marketingu ndërkombëtar është shkencë e fazës së re. Implementimi i tij në praktikë në

2.1. Periudha e teorive klasike të tregtisë

2.1.1. Teoria merkantiliste

Merkantilizmi është doktrinë që mbështetjen e zhvillimit ekonomik e gjen në zhvillimin e

2.1.2. Teoritë klasike

Teoritë klasike paraqesin bazamentin e shkencave moderne ekonomike. Përfaqësues të

Teoria avantazheve absolute.- Adam Smith në teorinë e avantazheve absolute

Produktiviteti i punës krijon avantazhe absolute me rastin e këmbimit të mallrave.

2.2. Periudha e teorive neoklasike të tregtisë

Tregtia ndërkombëtare shënon kthesa jo vetëm në transakcionime dhe në shtimin e

3. Zhvillimi i tregtisë botërore

Tregtia ndërkombëtare është e hershme, prej se ka filluar çfarëdo vëlimi i transakcioneve

Në tregtinë me shërbime më së shumti participojnë SHBA, me 16,59%, Japonia

Tab. Krahasimi i rajoneve të botës

Leading exporters and importers in world merchandise trade, 2003

1 Germany 748.4 10.0 22 1 United States 1,305.6 16.8 9

Hong Kong, Hong Kong,

20 Switzerland 100.6 1.3 14 20 Sweden 82.3 1.1 23

a Retained imports are defined as imports less re-exports.

Tab. Këmbime tregtare botërore në vitin 1995

Vendet dhe tërësitë Eksporti, në % Importi, në %

3. Stabiliteti ekonomik dhe politik.- Stabiliteti ekonomik dhe politik është

5. Institucionet (organizatat) ekonomike dhe integrimet ndërkombëtare

5.1. Tendencat e formimit të organizatave botërore

Zhvillimet ekonomike botërore, internacionalizimi i bizneseve, paraprijnë në formimin e

5.2. Organizatat ekonomike botërore