makale

Kresel Tanklarn Dizayn ve malatnn Bilgisayar Yardmyla ncelenmesi

Veysel TRKEL Dr., GDA UGETAM, mraniye, stanbul, e-mail: vturkel@hotmail.com Ahmet OUR Prof. Dr., Sakarya niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Sakarya Selehaddin ANIK Prof. Dr., stanbul Teknik niversitesi, Makine Fakltesi, stanbul
ZET lkemizde sanayi geliimine paralel olarak kresel tank kullanm yaygnlamakta ve tank retimi gn getike artmaktadr. Byk hacimlerde, basn altnda sv yakt depolanmas gereksinimi hemen akla kresel tanklar getirmektedir. Kresel tanklar, yaygn olarak 1000 - 10.000 m'lk hacim aralnda retilebilmektedir. Kresel tanklar, zellikle petro-kimya, gbre retimi ve likit gaz retimi alanlarnda tesislerin vazgeilmez unsurlardr. Kresel tank dizayn ve imalatnn standartlara gre hazrlanlmas, kaynak ve kaynak prosedrlerinin ilgili standarda uygun olarak yaplmas gerekir. Gnmzde ASME VIII, AD Merkblatter bata olmak zere, Avrupa, ABD ve Rusya gibi endstrisi gelimi lkelerde 19 deiik tasarm standard uygulanmaktadr. 2002'de yrrle giren EN 13445 standard da basnl tank dizayn ve imalatnda yaygnlaarak kullanlmaya balanmtr. Bu almada, hazrlanan bilgisayar program ile basnl kap alannda en yaygn olarak kullanlan 3 standart (AD Merkblatter, ASME VIII Div.I, EN13445-3 ) geni perspektif iinde verilmitir. Dizayn mhendisinin ve tank reticisinin 10-15 gnde yapabilecei hesaplamalar, bu bilgisayar program sayesinde ksa srede yukarda bahsedilen standartlarla mukayeseli ekilde hazrlanabilecek biime getirilmitir. Kresel tankn gvde, nozul, flan, ayak ve kaynak dizayn verileri programlanabilir hale getirilmitir. Delphi-8 bilgisayar dilinde hazrlanan bu programn raporlamalar ise Crystal Report ile alnabilmektedir. rnek veri girileri ile EN 13445-3, ASME VIII Div.I ve AD Merkblatter standartlar arasnda mukayeseler yaplarak maliyetleri hesaplanabilmektedir. Anahtar Kelimeler: Kresel tank, bilgisayar program, dizayn, maliyet analizi, standart mukayesesi

Computer Aided Investigation of Spherical Vessel Design and Manufacturing

ABSTRACT Spherical Pressure Vessels are the main elements, hearts of chemical plants and refineries. Today Turkish heavy machinery industry manufactures spherical storage tanks for needs of petro-chemical complexes and other branches of industry. Gases and liquids under pressure can be better stored in such vessels, as the sphere is the most rational geometrical form for taking up internal pressure. Because there are a lot of different standards to design spherical vessel, it is comes out a lot of difficulties about manufacturing and assembling of spherical pressure vessels. In this study, it is aimed to develop software, which can be consulted in wide range to engineers. For this purpose, it is used the following standards: a) AD Merkblatter b) EN 13445-3 c) ASME VIII Div.I. A software computer program is developed in Delphi to find design data according to their standards. The design of spherical tank puts forward long and back breaking calculations which follow one another. Usually thsese calculations take a lot of time. To produce a suitable and economic design, the calculations most of the time have to be repeated continuously to enable the designer to correspond the results given out. Computerization of the above mentioned calculations will be a great aid to the designer in many ways. In this study, it is intended to investigate any programming possibilities of spherical tanks regarding designing and manufacturing. As a result of the investigation, a software utility for designing body, nozzle, flange and legs of a tank, and cost analysis as well has been delivered. In addition, by means of logging in datas as samples, comparisons have been included amongst EN 13445, ASME and AD Merkblatter standarts as well. Keywords: Spherical vessels, computer program, design, cost analysis, comparison of standarts

* letiim yazar Geli/Received : 22.02.2008 Kabul/Accepted : 13.04.2008

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
GR
yk hacimlerde, basn altnda rn depolanmas problemi, kre formlu tanklar gndeme getirmektedir. Kre formu, homojen gerilme dalm salad iin zellikle byk hacimler sz konusu olduunda kresel tanklar, dier eitli formlardaki tanklardan daha ucuza mal olur. Gnmzde zellikle petrokimya, gbre retimi ve likit gaz retimi alanlarnda kresel tanklar tesislerin vazgeilmez unsurlardr. Kresel tanklar, kullanm amac ve ihtiyaca gre 1000 ile 10.000 mlk hacimlerde retilebilmektedir. Bu tanklarn aplar da 12,41 m.den 21,20 m.ye kadar deimektedir. Bu konudaki gelimeler, zellikle malzeme ekillendirme ve kaynak teknolojisinin geliimine bal olmutur. Btn basnl kap kaynaklar, nozullar, fittingsler ve basn almayan kompanentlerin (tankn dna) birletirilmesini ierir. Bu uygulamalar standartlara uygun olarak yaplmaldr. Basnl tanklarn tasarmnda deiik tasarm kurallar uygulanmakta, bu da basnl tanklarn gerek imalat gerekse montaj aamasnda zorluklar dourmaktadr. Bu kurallar arasndaki temel fark, kullanlan malzeme iin ngrlen tasarm gerilmelerinden domaktadr. Tasarm bir lkede yaplp, bir baka lkede imal edilen ve dier bir lkede de montaj yaplan bir basnl kabn, hangi tasarm kurallarna gre kabul edilecei konusunda sorunlar kmaktadr. Bu sorunlarn ortadan kalkmas, ancak bir tek tasarm standardnn seilmesi ile mmkndr. alma kapsamnda, bu standartlardan en yaygn olarak kullanlan tanesi olabildiince geni perspektif iinde verilmeye allm, bir dizayn mhendisinin ve tank imalatsnn bavurabilecei bir alma hazrlanmas amalanmtr. Bu almada; AD Merkblatter (Basnl Tanklar in Teknik Kurallar) ASME VIII (Basnl Kaplarn Yapm in Kurallar) EN 13445 vs. (Alevsiz Basnl Kaplar) standartlar temel alnmtr. Bu almada, programlama dili olarak DELPHI-8 kullanlmtr. Bu programlama dili, tasarm hz, zengin grsel zellik, veri tabanna hzl ulam, istatistiksel fonksiyonlarda eitlilik, sadece kendi kaynaklaryla bamsz olarak alabilme zellikleriyle kullanm kolaylna sahiptir. Yaplan almalar raporlamak iin ise Cristal Reports program kullanlmtr. Cristal Reports, zengin raporlama zelliiyle, her trl programdan veri alma ve veri gnderme zelliinden dolay DELPHI ile uyumlu bir ekilde almakta ve esnek yaps, tasarm zenginliiyle kullanm kolayl salamaktadr. Malzeme seiminde birinci planda maliyet unsurlar dnlr ayrca hammadde temini, malzemenin retimi, ilenebilirlii, kaynak kabiliyeti de gz nne alnr. Malzeme seimi esnasnda; Malzeme zellikleri, Korozyon faktr, letme scakl ve basnc, ekme mukavemeti, Akma gerilmesi, Emniyet katsays, Anma katsays, Hidrojen etkisi, Krlma analizi, Ticari inceleme faktrlerinin gz nne alnmas gerekir. Nozul Oryantasyonu Birok tip deliklerin imalat detaylar belirlenerek, takviye gereksinimlerinin dizaynda standartlardan hesaplanarak karlan llere uygun olarak imalatnn yaplmas salanmaldr. [1, 10] Nozul oryantasyonunda ana kural giri ve k nozullarn bir

KRESEL TANKLAR
nce cidarl basnl tanklar dzlem gerilme analizinin nemli bir uygulama alann tekil eder.

ekil 1. Kresel Tank Kesit Grn

ap r, cidar kalnl t ve iinde tanan akkann basnc P olan bir basnl tankta, analizi sadeletirmek iin kab ikiye keserek, statik dengede olan basnl kabn, (Newton'un birinci kanunu) simetri nedeniyle cidar elemannn tm yzeyine tesir eden gerilmelerin eit olduunu grrz. Dier bir ifadeyle, kabn cidarlarndaki gerilimlerin toplam kesit alana etkiyen i basnca bal kuvvetlerin bilekesini dengeler. Bu durum aadaki formlle izah edilebilir. [7,8,9]

.t.2 .r p. .r 2 ise

p.r 2.t

Genel Tasarm Koullar Bir basnl tank tasarm yaplaca zaman aadaki tasarm ltlerinin ncelikle; dizayn metodu, dizayn artlar, dizayn basnc, iletme basnc, dizayn scakl ve iletme scaklnn belirlenmesi gerekir.

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
birinden olabildiince uzak yapmaktr. Seviye kontrol cihaz yardmyla genellikle eksen seviyesinde tutulur. Seviye gstergesi ve kontrol cihaz k nozullaryla ayn tarafta, alma srasnda kolaylkla izlenebilecek bir konumda ve bir arada olmaldr [6]. Hazrlanacak kresel tankn alt ve st takkelerinde bulunmas gereken asgari gereler aada sralanmtr. [11] st takkede; Menhol, Emniyet valf, Seviye gstergesi, Likit giri nozulu, Gaz eki nozulu, Optik seviye lm gstergesi, Manometre, Termometredir. Alt takkede; Likit k nozulu, Dreyn nozulu, Manometre, Termometredir. Muayene ve Test Kaynak muayenesi, kabn malzemesine zarar vermeden kabul edilmeyecek hatalar bulma ilemidir. Hatalarn varl kaynak mukavemetini, dizaynda hesap edilen mukavemet deerinin altna drr ve hasar riskini artrr. Tahribatsz muayene yntemlerinden en yaygn kullanlanlar; Gzle muayene, Sv Penetrant, Manyetik parack, Girdap Akmlar, Radyografik muayene, Ultrasonik muayenedir. ASME standardnda korozyon pay, nceden tahmin edilen iletme artlarnda tank malzemesi iin beklenen korozyon hzna gre belirlenir [6]. Nozul Dizayn Standartlara gre nozul isimlendirmeleri ve takviye metotlar, farkllk gstermektedir. Bir nozul dizaynnda, tankta bir deliin almas ve nozulun kaynak edilmi, nozul cidar kalnlnn hesaplanmas ilemleri vardr. Yetersiz nfuziyet Yanma entii aralkl veya devaml oluk (kaynak kenarnda yerlemi ve kaynak metali tarafndan doldurulmadan kalm) Kaynak muayene metodu veya metotlarnn seimi, balantnn gerektirdii kaynak kalitesine, kaynak pozisyonuna birletiren malzeme ve beklenen hata trlerine dayanr. Basn testi, dizayn basncndan daha yksek basnta yaplr. Bu yksek basn gvenlik snrn salar. Test esnasnda tank ekipmanlarnn gerilim seviyesi ilem esnasndakinden daha yksektir. Baarl basn testi, kabn iletme iin kabul edilebilir olduunu gsterir. Kresel tanklarda hidrostatik test uygulanr. Standartlar arasnda farkllk vardr. Genel olarak . PT = 1,5 P (oran) uygulanr.

KRESEL TANK GVDE VE NOZUL DZAYNI

Gvde Dizayn Basnl tanklarn dizayn, dizayn basnc ve dizayn scaklnn spesifikasyonu ile balar. Basnl tanklar, iletme ortamndaki en yksek basnca ve scakla gre dizayn edilmelidir. malat tolerans (C1): Basnl tankn imalat srasnda (pres, bkme vs.) cidar kalnl, uygulanan imalat yntemine bal olarak ezilme nedeniyle azalabilir. Bu azalmay dengelemek iin bir C1 ilavesi konulmutur [3]. Korozyon pay (C2): Basnl tankta servi sresince korozyon nedeniyle oluabilecek kalnlk azalmalarn dengelemek iin konulan bir ilavedir. Ferritik eliklerde C2=1mm alnr. Eer basnl tankta korozif bir malzeme depolanacak ise ya da iletme sresince i yzeyin kontrol mmkn olmuyorsa, C2 iin daha yksek bir deer alnmas konusunda imalat ve kullanc anlaabilirler [3].

Kaynaklar incelendiinde en fazla grlen hatalar; Ksmi eksen kaklndan dolay zayf kaynak ekli, Ana metalin ITAB blgesinde veya kaynakta atlaklar, Kaynak yzeyinde ukurlar (ine delii), Cruf kalnts ve gzenekler, Kaynak dikileri arasnda veya kalnlk ve ana metal arasnda yetersiz ergime
Tablo 1. Standartlara Gre Gvde Cidar Kalnlk Forml

EN 13445 Gvde Cidar Kalnl

AD Merk.

ASME VI

P.Di 4 f .z P

Da. p s K 40 .v p S

tr

Pd .R 2 S m E1 0.8 Pd

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
ASME standart tankta bir delik aldnda, tank cidarndaki gerilmenin kabul edilebilir limitlerde olduunu salamak iin sadeletirilmi kurallar kullanlr. Tasarmn ana ilkesi, boru balant az iin gvdede alan delikten karlan metal miktar kadar metal ile nozul balant aznn evresinin pekitirilmesidir. Bu basit kuralda; karlan malzemenin tamam deil, i basnca dayanmak iin gerekli miktar takviye olarak kullanlmaldr. Bunun iin kalnlk gvde cidar kalnlndan azdr. EN ve AD standartlarnda ise; Tankn cidarn, delinmemi bir tank iin gerekli olan dzeyin stnde kalnlatrmak, Takviye plakas kullanmak, Takviye halkas kullanmak, Nozulun cidar kalnln, basn gerilimi iin gerekli dzeyin zerinde olacak ekilde artrmak, Yukarda saylan metotlarn kombinasyonlarn kullanarak blgedeki zayflama tolere edilebilir [2,3].

alnr

A1

A2

A3

A4

A5

Hesaplamalara gre bulunanlardan daha kaln levha ve boru balant az borusu kullanlr. Tank cidarnn kalnlndaki fazlalk (A1) ve boru balant az borusu kalnlndaki fazlalk (A2) takviye grevi grr. Bunlar gibi boru balant az borusunun gvde iine uzants (A3) ve kaynak metal alan (A4) de takviye olarak gz nne alnabilir. Takviye belirli snrlar iinde olmaldr. Takviye levhasnn izin verilen gerilme deeri, tank gvde levhasnn gerilme deerinden az ise, takviye alan, gerilme deerleri oranna gre artrlmaldr. Takviye iin gerekli olan her dzlemde (boru balant az ekseninden geen ve tank yzeyine dik) salanmaldr. Yukardaki dzenlemeler yaplmaldr [1,6].

ekil 2. Takviye Plakasnn Katks

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
KRESEL TANKLARDA KAYNAK LEM
Kaynakl balant yaplmas iin eitli yntemler vardr. Seenekler arasnda kaynak tr ve yntemine karar verilirken; Kaynak ortam, Zorunlu artlar, kaynak pozisyonu, kaynak akm, kaynak az dizayn, kaynaklanan parann kalnl ve biimi, iletme koullar, alma koullar gz nnde bulundurulmaldr [13]. Bu tanklarn imalinde zellikle bazik karakterli elektrotlar kullanlmaktadr. Bu elektrotlar bilhassa; Bileimi bilinmeyen karbonlu ve hafif alaml eliklerin her trl kaynak birletirmelerinde, Yksek karbonlu, fosforlu ve azotlu eliklerin kaynanda, atlama hassasiyeti bakmndan, kaln kesitlerin (50 mm.den yukar) gvenilir kaynak ilerinde, Tamamen rijit konstrksiyonlarda, Yksek karbonlu eliklerin, dk karbonlu eliklere birletirilmesinde, 0oC 'nin altndaki scaklklarda alacak konstrksiyonlarda, Dinamik zorlamalara maruz konstrksiyonlarda, Yksek kaliteli kaynak konstrksiyonlarda,

- Kaynak ekonomisi, noktalar gz nne alnmaldr. Kaynak Plan Kaynak plan, kaynak tekniine ait btn bilgileri ierir ve iletme mhendisi iin bir i talimat zelii tar. letmeye ait planlama ve hesaplamalarda daima gz nnde bulundurulan nemli bir dokmandr. Byle bir plan zellikle ie nezaret eden montaj mhendisi ve kontrol yapan kurulu iin byk bir kolaylk salandndan, kaynak tekniine ait btn bilgileri tam olarak iermelidir. Bu planda; Montaj resmi, Para resmi, Ana boyutlar, Arlk, artnameler bulunmaldr. paras malzemesi, Kaynak yntemleri, Kaynak metali, Yardmc kaynak malzemeleri, ile ilgili bilgiler de bulunmaldr. Kaynak ileminin n hazrlna ait; Kaynak azlarnn hazrlanmas, Balama dzenleri, Kaynaklarn eitim ve dzeyi, gvenlii, n tavlama, Pasolar aras scaklk, Kaynak sras plan, Kaynak sonras uygulanacak sl ilem, Kalite kontrol bilgileri bulunmaldr [12]. Kaynak Dikiinin Kalitesi Bir kaynak dikiinin kalitesine tesir eden faktrleri; Esas metal, Kaynak yntemi, letme zorlamalar, Ortamn tesirleri (scaklk, iklim, korozyon vb.), Geometrik faktrler (cidar kalnl, farkl kalnlklar, yzey durumu, diki fazlal, toleranslar vb.) Kaynaktan sonraki ilemler, (sl ilem, dikilerin ilenmesi, souk sertletirme ve ekil verme), Dikilerin tahribatsz muayenesi, (radyografik, ultrasonik, manyetik parack vb.), Bakm ve tamir, (kaynaktan sonra yaplacak bakm ve onarmlar vb.) eklinde sralayabiliriz [12]. Kaynak Yntemi ve Elektrot Seimi lk olarak kaynak ortam ve kaynak ekonomisi, kaynan amac ve ulalmak istenen hedefler gz nne alnmaldr. Genellikle kaynak yerine ulalabilirlik belirleyici bir faktrdr. Dier faktrler: Adam giri delii, Kaynak ekonomisi, Beklenen birletirme kabiliyeti, Sac malzemesi kaynak kabiliyeti vb. dir. Kaynak metalinin mekanik zeliklerini gsteren mukavemet deerleri esas metalinkilerle eit veya biraz daha byk olmal ve bileimi ile fiziksel zellikleri de esas metalinkinin ayn veya ona ok yakn olmaldr. Bilinen bir esas metal ve tanmlanm bir kaynak ilemi iin elektrot seiminde; esas metalin mukavemet zellikleri, esas metalin kimyasal bileimi,

Yaygn olarak kullanlmaktadr [14]. Elektrot apnn Saptanmas Uygun elektrot apnn saptanmasnda; Kaynak pozisyonu, birletirme tr ve kaynak az geometrisi, kaynak metalinin zelliklerini etkilemeden elektrodun yklenebilecei en yksek akm iddeti, esas metalin ktlesi ve kaynak sonras ilk zelliklerini koruma hususundaki davran, paraya kaynak ncesi veya sonras sl ilem uygulanabilirlii, kaynakl balantnn kalitesi konusunda zel koullar, ekonomi, hususlarn gz nne alnmas gereklidir. Kaynak az geometrisi de elektrot apnn saptanmasn etkiler, ancak ince apl elektrotlar ile V ve X azlarnda kk pasoya eriebilir; dolgu pasolar ise daha kaln apl elektrot ile ekilir. Elektrot ap kalnlatka kaynak hz artrlmaldr; zira kaynaa uygulanan s girdisi artmaktadr. te yandan iin yapm sresini ksaltabilmek iin de birim zamanda ylan kaynak metali miktarn arttrmak gerekir ki bu da en ok elektrot apnn bytlmesi ile salanabilir [14]. Elektrik Ark Kaynanda Kaynak Az Biimleri Kaynak azlarnn genel biimleri eitli standartlar ile saptanmtr. Kaynak azlarnn hazrlanmasnda, para malzemenin kalnl ile birletirme trne gre, giyotin makas ile kesme, tala kaldrarak ileme, oksijenle kesme, karbon ark veya zel oluk elektrodu ile oluk ama yntemlerinden birisi kullanlabilir. Ayn birletirme tr iin ok eitli kaynak az biimleri hazrlamak mmkndr. Kresel tanklarda kaynak azlar genellikle oksijenle kesme yntemi ile hazrlanr [29, 34].

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
Uygun Kaynak Az Tasarm Kaynak azlar hazrlanrken en az dolgu maddesi gerektirecek tarzda tasarlanmal, kaln paralar kaynanda tek tarafl V kayna yerine X kayna kullanlmaldr. Azaltlan dolgu meydana gelecek distorsiyon miktarn azaltr. X kaynanda pasolarn her iki tarafta deitirilerek yaplmas gerekir. Sreksizlik, kaynakla birletirilen i paras malzemesinde veya birletirme blgesinde mekanik, metalurjik veya fiziksel zelliklerin homojenliini bozan sebepler olarak tanmlanr. Kaynakl birletirmelerde oluan bir sreksizlik her zaman bir kaynak hatas olarak kabul edilmez. Kaynaktaki bir sreksizlik kaynakl birletirmenin kullanm amac uygunluuna engel tekil ederse, kaynak hatas olarak tanmlanr . Kaynak hatalar, EN 25817 Avrupa Normunda seviye B, C, D olmak zere e ayrlmtr. API 1104, ASME XI, ve AWS D1.1 gibi Amerikan standartlarnda, hata kabul seviyeleri bu standartlarn iinde tanmlanmtr [37, 5]. blmlerde, yaplan dizaynn kimliini oluturacak ve kaydn salayacak dizayn bilgileri bulunmaktadr. Bu bilgiler sayesinde kayt, raporlama ve kayda ulam kolayl salanmtr. Sabitler: Sabitler blmnde, kre gvdesi, flan ve ayak dizaynnda seilen malzemelerle ilgili zellikler ve standart verileri bulunmaktadr. Gvde ve Nozul Dizayn: Dizayn iin gerekli bilgilerin girilip, malzeme seiminin, gvde ve nozul dizaynnn yapld sayfadr. Ayak Dizayn: Tanmlama bilgilerinin girildii ve ayak dizaynnn yapld sayfadr. Flan Dizayn: Dizayn yaplm olan nozullara uygun flan zelliklerinin seildii sayfadr. Maliyet Hesab: Kresel Tankn kre ve nozul maliyetinin hesapland sayfadr. Gvde Dizayn Gvde dizaynnda, yaplmak istenen dizaynla ilgili tankn hacmi, basnc, scakl, malzemesi, levha lleri, gvenlik katsays (S), imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2), birletirme faktr ile depolanan rnn zgl arlk deerleri girilerek hesaplamalar yaplr. Gvde dizayn sayfas ekil 3'de verilmitir.

PROGRAMIN TEMELLER
Program ileyi olarak be ana blmden oluur. Bu blmler kre tasarmnn temel gerekleridir. DELPHI 8 programlama dili ile hazrlanm olan bu program, sabitler, dizayn, flan, ayak ve maliyet hesab blmlerinden olumaktadr. Btn

ekil 3. Kresel Tank Dizayn Sayfas Genel Grnm

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
Yaplan hesaplama sonular ayn sayfada gzkr ve bu sonular dizayn numaras ad altnda kayt yaplabilmektedir. Kayttan sonra yeni bir dizayn yaplmak istendiinde yeni butonuna baslr. Sil butonuna basldnda kaytlar tarih srasna gre eskiden balayarak silinir. Raporlama iin rapor butonuna baslr ve yaplan dizayn sonular btn ayrntlaryla rapor sayfas olarak ekrana gelir. Tekli Nozul dizayn Tekli nozul dizayn, nozul ile ilgili olarak; nozul no, nozul tipi, nozul i uzants, nozul d uzants, nozul d ap, nozul cidar kalnl, imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2), malzeme seimi yaplarak, nozul hesab yaplr. Nozul tipi seiminde setin, set-on figrleri oluturulmutur. Hesaplamada takviye sac gerekli ise buna gre gerekli verilerin girilip alt hesaplamalar yaplarak ilem tamamlanr. Takviye genilii, paralel etkin uzunluu anca veya takviye kalnl ile takviye genilii arasnda snrlamalar aldnda uyar gelmekte ve takviye boyutlandrmasnda ynlendirme yaplmaktadr. Bylece en uygun ve etkin takviye dizayn salanmaktadr. oklu Nozul Dizayn oklu nozul dizayn tekli nozul dizayn gibi, nozul no, nozul tipi, nozul i uzants, nozul d uzants, nozul d ap, nozul cidar kalnl, imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2), takviye kalnl, takviye genilii verileri kullanlr. Kullanlan bu bilgiler her iki nozul iinde ayr ayr girilir. Ayrca oklu nozul dizaynnda, nozullar aras mesafe belirtilmelidir. Flan Boyutlandrma ve Seim Flan sayfasnda 300 class kaynak boyunlu flan ap nozul dizayn dikkate alnarak seildiinde, kaynak boyunlu flan, conta ve kr flan llerinin tamam seilen apa gre hesaplanmaktadr. Seilen flan zellikleri; raporda flan ile ilgili llendirmeler seime gre kaynak boyunlu flan, kr flan veya conta figrlerinin zerine yerletirilerek daha somut hale getirilmitir. Ayak Dizayn Ayak dizaynnda, daha nce dizayn edilen tank zellikleri girilerek bu tanka uygun ayak dizayn yaplabilmektedir. Ayak says, ayak ap veya kullanlan malzeme verileri deitirilerek gvenli dizayn elde edilmektedir. Ayrca blgelere gre deien deprem katsays, deprem blgesi butonundan kan listeden seilebilmektedir. Maliyet Hesab Maliyet fonksiyonlarnn ve parametrelerinin yer ald, hesaplamalarn ve optimizasyonlarn yaplabilecei verilerin elde edildii ilemler blmn kapsar. Bu blmde elde edilen hesaplamalar ile optimum deerleri seerek en ekonomik dizayn yapma olana elde edilmektedir.

SONULAR VE DEERLENDRME
Sonular alma kapsamnda incelenen ASME VIII Div I, AD Merkblatter ve EN 13445 standartlar izin verilen dizayn gerilimi, kaynak verim katsays, imalat tolerans ve korozyon pay vb. konularda farkllklar iermektedir. Hazrlanan bilgisayar programnda kre gvde dizayn iin; basn, hacim ve malzeme mukavemet deerlerine gre uygulama yapldnda AD Merkblatter ve EN 13445 standartlarnn yakn deerler ald, ASME VIII Div I'de ise bu iki standarda gre daha yksek deerler kt grlmtr. Bu alan nozul deliinin takviyesi; ASME VIII Div I' e gre tank hacminden bamsz sadeletirilmi kuralla; nozul iin gvdede alan delikten karlan metal miktar kadar metal ile nozul balant aznn evresinin takviyesidir. AD Merkblatter ve EN 13445 standartlarnda ise takviye kre hacmini de, kuvvet tayan alan ve basn tayan alan hesabnda dikkate alnarak takviye hesab yaplr. Basnca Gre Cidar Kalnl Deiimi ekil 4de grld gibi kresel tankn cidar kalnl; ASME Sec.VIII-Div.1 Standardna gre dizayn yapldnda en fazla deeri alrken, EN 13445-3 ve AD-Merkblat standartlarna gre dizayn yapldnda dk ve birbirine yakn deerlerin kt grlmektedir.
AD ASME EN

120 100 80 60 40 20 0 5 7,5 10 12,5 15 17,5 20 22,5 25 Dizayn Basnc (bar)

ekil 4. Basnca Gre Cidar Kalnl Deiimi

Bu sonuta; kresel tank imalatnda, EN 13445-3 ve ADMerkblatter standartlarna gre dizayn yapldnda, gvde levha maliyeti ve kaynak maliyeti asndan kayda deer miktarda ekonomiklik salamaktadr. Hacme Gre Cidar Kalnlk Deiimi Kresel tank dizaynnda tolerans deerleri ve dizayn basnc

Cidar Kalnl (mm)

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
sabit tutularak hacimsel art ile tank cidar kalnl art muhakeme edilmi, basnca bal cidar kalnl artnda olduu gibi byk hacimlere kldnda ASME standardna gre cidar kalnl artnn EN ve AD-Merkblat'a oranla yksek oranda artt grlmtr. (ekil 5)
AD ASME EN

EN 13445 ve ASME VIII Div I standartlarna gre; tank bo, dolu ve test artlarndaki hacme gre arlk art paralel olmaktadr. EN 13445'e gre ASME VIII Div I'de; tank bo iken % 63'lk, tank dolu iken % 8.6'lk, test artlarnda ise % 4.4'lk bir art grlmektedir. Standartlara Gre Maliyet Analizi Kresel tanklar standartlara gre incelediimizde standartlar asndan; levha boyutlarn, malzeme mekanik zellikleri ve toleranslar ayn llerde alnarak; kaynak, NDT ve elik levha maliyeti olarak toplam maliyet gz nnde bulundurularak yaplan hesaplamalarda ekil 8de grld gibi EN ve ADMerkblat'a gre maliyetler birbirine olduka yakn, ASME standardna gre ise hacimsel art oranyla maliyet art oran yksek olmaktadr.
ASME
700

80 70

Cidar Kalnl (mm)

60 50 40 30 20 10 0 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 Hacim (m)

ekil 5. Hacme Gre Cidar Kalnl Deiimi

AD

EN

Hacme Gre Arlk Deiimi Artan hacim deiimi ile arlk art ekil 6 ve ekil 7de grlmektedir. Arlk art kre maliyetini arttrmann yannda yk artndan dolay kolon dizaynnda da daha byk kesitli tayc kolon kullanmamz zorunlu klmaktadr.
Bo Dolu Test

Maliyet (milyar TL)

600 500 400 300 200 100 0 1000 2000 3000 4000 5000

6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1000 2000 3000 Hacim (m) 4000 5000

Hacim (m)

ekil 8. Standartlara Gre Hacimsel Oranlarla Maliyet Art

ekil 6. Hacme Gre Arlk Deiimi (EN)

Mukavemet Artyla Maliyet Deiimi Kre levhasnn mukavemet deer artna gre maliyeti EN 13445 ve ASME VIII Div I standartlarna gre deerlendirildiinde; mukavemet deeri artyla kre levhas birim fiyat artmasna ramen mukavemet deer art ile kre dizaynnda kre cidar kalnl azald iin kre levha maliyeti azalmaktadr. (ekil 9)

Arlk (tn)

Bo
6000 5000

Dolu

Test

EN 900 800 700 Maliyet (Milyar TL) 600 500 400 300 200

ASME

Arlk (tn)

4000 3000 2000 1000 0 1000 2000 3000 Hacim (m) 4000 5000

100 0 255 285 315 355 380 420 460 Akma Dayanm (N/mm)

ekil 7. Hacme Gre Arlk Deiimi (ASME)

ekil 9. Akma Dayanmna Gre Levha Maliyeti Deiimi

10

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
Deerlendirme Bu alma ile kresel tanklarn tasarmnn etkin bir biimde programlanabilirlii grlmtr. Kresel tank dizaynnn ana konular; Tank gvdesi, Nozullar, Flan dizayn, Tayc sistem dizayn, Maliyet hesabdr.
7. 8. 9. 10. 11. 12. Mileikovskii, I.E., Trustin, S.I., Analysis of Thin Walled Structures, Brookfield, 1994. Murray, W. Introduction to the Theory of Thin Walled Structures, Oxford, 1986. Beer, F.P., Russel, E. Johnston JR., (Akgn, .R., Yazcolu, O., Kotil, T.,) Cisimlerin Mukavemeti, ubat, 2003. ASME Career Development Series www.asme.org. Spherical LPG Tank 5000 m Calculation Of Nozzles On Top Cap On Bottom Cap and Projects. MTA 2001 Ank, S., 1000 soruda Kaynak Teknolojisi El Kitab Cilt I, stanbul, 1993. Eryrek, B.., elikler in Elektrot Seimi, Kaynak Teknii Sanayi ve Tic., stanbul, 1997. Ank, S.,Elektrik Ark Kaynanda Ekonomiklik, AS Kaynak Teknolojisi, No: 3, stanbul.

Hazrlan programda, kresel tank dizaynnn ana konular programlanarak net sonular elde edilmitir. Kresel tank tasarmnn programlanmas ile eitli veriler deitirilerek tekrarlanan hesaplamalar, tasarm etkinliini arttrma olana salamaktadr. Kresel tanklarn yapmnn programlanabilirlii, tasarmna oranla daha dk bulunmutur. Bunun nedeni yapmn, ok daha byk oranda yapm gerekletirecek tesis olanaklarna ve bu olanaklara gre ortaya konacak zm yollarna bal olmasdr. Kresel tank gvde, nozul, tayc kolon ve flan dizaynnn ve maliyet hesabnn (Gvde levhas, kaynak, NDT) programlanmasnn salayaca en nemli avantajlar; Farkl standart seim olana, Dizayn etkinliliinin arttrlmas, Hesaplamalar iin gerekli srenin ksaltlmas, Yapmda birok deiik seenein deerlendirilmesi, Deiik teklif boyutlarnn belirlenebilmesi, Ekonomiliin salanabilmesi, Teklif hassasiyetinin arttrlmas vs. eklinde sralanabilir.

13. 14.

Daha Etkin Bir ODA iin yelik Aidatlarmz DEYELM

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

Sonu olarak; yukarda anlatlan bilgisayar program, bir mhendisin uzun bir zaman diliminde yapabilecei bir dizayn maksimum birka saatte yapabilme, standartlar arasnda karlatrma yaparak, elde edilen sonular arasnda seim yapma imkan ayrca, tasarm ve imalat aamasnda doabilecek hatalar engelleme imkan sunmaktadr.

KAYNAKA
1. 2. 3. 4. 5. 6. Rules for Construction of Pressure Vessels, ASME, Sec.VIII, Div. 1, 1995 Unfired Pressure Vessels, EN 13445, Mays, 2002. AD-Merkblatter, Nowember, 1998. Nondestructive Examination, ASME, Sec. V., July, 1998. Welding end Brazing QualificationsASME Sec., IX, New York, July, 1995 Anik, S., Ceyhun, V., Silindirik LPG Tanklarnn 5 Tasarm Kuralna gre Dizayn 1.Uluslararas Teknik Kongre Trk Loydu CiltI, stanbul, Mays, 1993

11