T.

C ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI ( YEN TRK EDEBYATI BLM DALI )

FRUZANIN HKYECL ZERNE BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Glten BULDUKER

Ankara -2006

T.C ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI ( YEN TRK EDEBYATI BLM DALI )

FRUZANIN HKYECL ZERNE BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Glten BULDUKER

Tez Danman Prof. Dr. Ramazan KAPLAN

Ankara -2006

T.C ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI ( YEN TRK EDEBYATI BLM DALI )

FRUZANIN HKYECL ZERNE BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman:

Tez Jrisi yeleri Ad ve Soyad mzas . . . . .

Tez Snav Tarihi.

NDEKLER NDEKLER N SZ GR ............................................................................................. I-III

.............................................................................................................IV-V ................................................................................................................... 1-5 ......................................... 6-9

I. FRUZANIN HAYATI VE HKYELER

A. Hayat ................................................................................................................... 6 B. Fruzann Hikyeleri ............................................................................................ 6 a. Fruzann Hikye Kitaplar ................................................................. 6 b. Sreli Yaynlarda Kalan Hikyeleri ........................................................ 9

II. FRUZANIN HKYECL ERK

............................................................. 10-54

............................................................................................................... 10

A. Bireysel Temalar ............................................................................................. 10 1. Ak ve Sevginin Snfsal Yansmas ............................................................. 10 2. Aza Kanaat Etme ............................................................................................. 13 3. Sevgi htiyac ................................................................................................. 16 4. Sosyokltrel Yapda Cinselliin Alglan ve Yaan Biimi ...................... 17 5. Hayattan Usanma ve lm Temennisi ......................................................... 18 B. Toplumsal Temalar ........................................................................................... 19 1. Evlilikte Snf Fark Engeli .......................................................................... 19 2. Yoksuluk ve Eitimsizliin Baz Kadnlar Fuhua Yneltmesi .................... 26 3. Namusun Farkl Alglannn Sebep Olduu atmalar ............................. 33 4. sizlik ve Yoksulluun Sosyal Yapya Etkileri ............................................. 35 5. Eitim Yetersizlii ve Sorunlarnn Farknda Olu ....................................... 39 6. Hakszla Gsterilen Tepkiler ..................................................................... 43 7. G Olgusunun Yaatt Yalnzlk ve Sahipsizlik Duygusu ...................... 46 8. ehirli ve Kyllerin Birbirlerini Gr ve Alglay Fark ........................ 50 KLER ........................................................................................................ 55-92

1. Kiiletirme ........................................................................................................ 55 a. Tasvirle letme ......................................................................................... 55 b. Tahlille letme ............................................................................................ 57 c. DramatikYollaTantm . ............................................................. 58 d. Aklama Yntemi . .......................................................... 61 2. Tipler .................................................................................................................... 66 A. Cinsiyetlerine Gre Kiiler ............................................................................ 67

1. Kadnlar ...................................................................................................... 67 a. Kz ocular .......................................................................................... 67 b. Gen Kadnlar ......................................................................................... 69 c. Orta Yal ve Yal Kadnlar ................................................................... 70 2. Erkekler ....................................................................................................... 73 a. Erkek ocuklar ....................................................................................... 73 b. Gen Erkekler .......................................................................................... 75 c. Orta Yal ve Yal Erkekler .................................................................... 76 B. Sosyal Konumlarna Gre Kiiler ................................................................. 77 a. Zenginler ................................................................................................... 77 b. Dar Gelirliler .......................................................................................... 79 c. Hayat Kadnlar ........................................................................................ 80 d. Hizmetiler (Beslemeler) ........................................................................ 80 e. retmenler .............................................................................................. 84 f. Ev Hanmlar ......................................................................................... 85 g. Memurlar ................................................................................................ 87 h. Mhendisler ........................................................................................... 88 C. Psikolojik Durumlarna Gre Kiiler ................................................................ 89 a. Psikolojik Rahatszl Olan Kiiler ...................................................... 89 b. Youn Psikolojik Bunalm Yaayanlar ................................................... 90 D. Milliyetlerine Gre Kiiler ................................................................................. 90 a.Gmenler ................................................................................................... 90 b. Yabanclar ............................................................................................ 91 c. ingeneler ........................................................................................... 92 OLAY KURGUSU .................................................................................. 93-108

1. Hikyeye Balang ............................................................................................... 95 a. Hikyeyi Hareketle Balatma .................................................................. 95 b. Hikyeyi Diyalogla Balatma ............................................................ 97 c. Hikyeyi Tasvirle Balatma .................................................................. 98 d. Hikyeyi Anlatma YntemiyleBalatma ............................................... 99 2. Olay Gelitirme ............................................................................................... 100 3. Hikyeyi Bitiri ................................................................................................ 104 ZAMAN ..................................................................................................... 109-121

1. Hikyelerde Reel Zaman Unsurlar .............................................................. 109 2. Olay Zamannn Sresi ................................................................................... 112 3. Zamann Kurgulanmas .................................................................................... 117 a) Klsik Kurguya Sahip Hikyeler ......................................................... 118 b)Modern Kurguya Sahip Hikyeler ....................................................... 120

MEKN 1. stanbul

..122-134 .......................................................................................................... 122

a. Mahalleler ............................................................................................ 125 b.Odalar ...................................................................................................... 126 c. Konaklar ............................................................................................... 129 d. Apartmanlar ........................................................................................ 130 e.Parklar .................................................................................................. 131 f. Plaj ....................................................................................................... 131 g. Sinema .................................................................................................. 131 h. Genel Ev .............................................................................................. 132 i. Han ...................................................................................................... 133 2. stanbul Dnda Geen Hikyeler .................................................................... 133

BAKI AISI ................................................................................................. 135-140 1.Anlatcnn Kimlii ............................................................................................. 135 a. Kahraman Anlatc ................................................................................ 135 b. Olimpik (Tanrsal, Yazar )Konumlu Anlatc ...................................... 136 c. Birden Fazla Anlatcnn Olduu Hikyeler ...................................... 139

DL VE ANLATIM

.................................................................................. 141-158

1. Dil Unsurlar......................................................................................................... 142 a. Deyim ..................................................................................................... 142 b. Argolar .................................................................................................... 142 c. Arabesk .................................................................................................... 143 d. zgn Trke .......................................................................................... 143 e. kilemeler ................................................................................................. 143 f. Hadis ........................................................................................................ 144 2. Cmle ................................................................................................................... 144 3.fade Tarzlar......................................................................................................... 145 a. Diyalog Ksmlarndaki slp ............................................................. 145 b. Dile Estetik Boyut Kazandrma ............................................................ 147 c. Benzetmeler ......................................................................................... 150 d. Ayrntlar .............................................................................................. 151 e. Tasvir .................................................................................................... 154 4. Metinler Aras likiler......................................................................................... 156 SONU ....................................................................................................... 159-167 .............................................................................................. 168-174

KAYNAKA

N SZ Hikye, insan ve insann hayatla olan macerasn anlatlabilmede en elverili vastalardan biridir; buradan hareketle edebiyatlarmz iinden bir kadn yazarn, Fruzann hikyelerini incelemeyi gerekli grdk. Sanat hayatna, 1956da Seilmi Hikyeler Dergisinde yaymlanan bir hikyesiyle balayan Fruzann, 1999a kadar alt hikye kitab yaymland. Yazar, ilk yaz denemeleri saylabilecek hikyelerine sahip kmadndan bu kitaplarnda onlara yer vermemitir. Aratrmamz, edeb metni edebiyat aratrmalarnn odana alan ve edeb metni kendi iinde bulunan zelliklerden yani z ve biimden hareket ederek aklamann daha uygun olduunu savunan bir anlayla kaleme alm bulunuyoruz. almamzn birinci blm Fruzann Hayat ve Hikyeleri baln tamaktadr. Fruzanla yaptmz grmelerde hayatyla ilgili eitli kaynaklardan edindiimiz bilgilerin yanl olduunu renmemiz ve yazarn hayatyla ilgili bilgileri, eserlerinin ba sayfasnda yapt ksa bir aklamayla snrlam olmas nedeniyle onun hayatyla ilgili blmmz ksa tutmak durumunda kaldk. Yazarn hikye kitaplarnn tantlmasnn ardndan sreli yaynlardan tespit edilen hikyeleri zerinde ksaca durulmutur; nk herhangi bir edeb ierikten yoksun olan bu hikyeler zerinde ayrntl bir deerlendirme yapma imkn sz konusu deildir. Ayrca almamzn amac yazarn hikyelerinin incelenmesiyle snrl olduundan dier eserlerinden bahsedilmemitir. Aratrmamzn merkezini tekil eden Fruzann Hikyecilii yedi blm altnda incelenmitir. Bunlar srasyla erik, Kiiler, Olay Kurgusu, Zaman, Mekn, Bak As ve Dil ve Anlatm baln tamaktadr. erik baln tayan blmde sanatnn hikyeleri, eserin merkezinde yer alan duygu ve dncelerden hareket edilerek deerlendirilmitir. Tespit edilen temalar, yazarn verdii neme gre tasnif edilerek on balk altnda tahlil edilmitir. kinci blmde, Fruzann hikyelerindeki kiiletirme yntemleri ve kii kadrosu zerinde durulmutur. Yazarn kiilerini hangi yntemlerle kurgulad

ortaya konulduktan sonra, kii kadrosu cinsiyetlerine, sosyal konumlarna, psikolojik durumlarna ve milliyetlerine gre tasnif edilerek incelenmitir. nc blm, hikyelerin olay rgs bakmndan gsterdii zelliklerin ortaya konulmasna ayrlmtr. Hikyeye Balang, Olay Gelitirme ve Hikyeyi Bitiri Drdnc balklar altnda Fruzann hikyelerindeki olay kurgulama blm, Fruzann hikyelerindeki zaman sorununun teknikleri ortaya karlmaya allmtr. zmleniine ayrlmtr. Hikyelerdeki reel zaman unsurlar, olay zamannn sresi ve zamann kronolojik olup olmad bu blmde deerlendirilmitir. Beinci blmde hikyelerdeki mekn unsuru incelenmi; mekna yklenen ilev zerinde durulmutur. Altnc blmde, Fruzann hikyelerindeki anlatc sorunu ele alnmtr. Anlatcnn kimlii, Kahraman Anlatc, Olimpik ( Tanrsal, Yazar) Konumlu Anlatc ve Birden Fazla Anlatcnn Olduu Hikyeler olmak zere balk altnda incelenmitir Dil ve Anlatm bu aratrmann yedinci blmn oluturmaktadr. Bu blmde nce hikyelerdeki dil unsurlar tespit edilmeye allm, sonra cmle ve ifade tarzlar otaya konulmutur. Aratrmamzn sonunda bir sonu ve kaynaka blm yer almaktadr. Sonuta Fruzann hikyecilii, almann ortaya kard bulgular nda deerlendirilmitir. Kaynaka iki ksma ayrlmtr. nce yazarn hikye kitaplarna yer verilmi; ikinci olarak bu almada yararlanlan kitaplar, makaleler, ak oturum, mlkat ve soruturmalar, alfabetik sra gzetilerek dizilmitir.

GR Fruzan, Cumhuriyet Devri Trk Edebiyat ierisinde roman, rportaj, iir, gezi, oyun trlerinde eser vermi olmasna ramen daha ok hikyeci kimliiyle dikkati eken bir yazarmzdr. 1935te stanbulda doan Fruzan, 1946 ylnda ilkokulu bitirdikten sonra eitli glkler nedeniyle renimine devam edemez. Ksa sren tiyatro oyunculuundan sonra yazarlk dnda belli bir ile uramaz. lk hikyelerine, Fruzan Yerdelen imzasyla Seilmi Hikyeler ( 1956 ), Trk Dili, Pazar Postas ve Yenilik dergilerinde rastlanr. Turhan Selukla evlendikten sonra bir sre Fruzan Seluk imzasn kullanr ( 1958 ). Papirs ve Yeni Dergide hikyelerinin yaymlanmasnn ardndan, Trk edebiyatnn kayda deer hikyecilerinden biri olarak anlmaya balar. Yazarn dergilerde yaymlanan birok hikyesi, yazarlk serveninin ilk admlar saylabilir. Fruzan, kendisiyle yaptmz grmelerde, bizim, raklk devresi rnleri olarak adlandrdmz baz hikyelerini, hikye denemeleri olarak bile adlandrmamzn yanl olacan ifade etmitir. Yazarn bu dncesine sayg duyuyoruz; ancak sz konusu metinlerin, yazarn hikye yazma abasnn bir sonucu olarak ortaya ktn gzden uzak tutamayacamz belirtmek isteriz. Fruzan, ilk hikye kitab Parasz Yatly 1971de yaymlatr. 1972de Sait Faik Hikye Armaanna lyk grlen bu eseri Kuatma, Benim Sinemalarm, Gl Mevsimidir, Gecenin teki Yz ve Sevda Dolu Bir Yaz takip eder. Fruzann yazarlk serveninin balad 1956dan son hikye kitabnn yaymland 1999 tarihine kadar geen sreye baktmz zaman, Trkiyedeki sosyokltrel yapnn hikyelerine nasl yansdn grmek mmkndr. O, ann tankln yapmak amacn tayan bir yazardr. Hikyelerdeki olay zaman, yazld dnemi yanstr; ancak hikye kiilerinin gemie olan ballklar, srekli gemii anlatmalarn gerekli klmtr. Hikye kiilerinin kendi gemilerini anlatmalar nedeniyle sz konusu gemi en fazla yarm yzyl geriye gider. Hikyeler ierisinde en eski reel zaman yaayanlar, Gl Mevsimidirdeki Mesaadet Hanm ile Harataki Servet Hanmdr. Harata Birinci Cihan Harbi, Gl Mevsimidir de ise Kurtulu Savandan bahsedilir. lkenin iinde bulunduu duruma, kiiler arasndaki snf fakyla dikkat ekilmek istenir. Harata bir eski stanbul kona, btn mrn ayn konakta harcayan, kyden getirilip braklm bir hizmetinin

gzyle anlatlr. Kurtulu Savandan sonra konan yirmi-otuz yllk yaam btn devir deiiklikleri; iinde yaayanlarn aclar, zavall gln yanlar ile birlikte sergilenir. Servet Hanm, efendileri apartmana tanana dein konaa hizmet eder. O, Rusihi Beyin hayvan arzularna kadar her eyde kullanlan bir eyadan farkszdr. Onca yl emeinin karln, genlii tkendikten sonra konan emektar dava vekili yal Fatin Beyle evlenerek der. Mesaadet Hanm ise apartmana tandktan sonra odasnda tek bana gemi gnlerini anmsayarak bir pazar gn aracl ile okura iletir. lk szleri zmirde domuum. Padiahlk zamannn soylusuyuz bizler. (s.5) olur. zenginin kzdr. Her iki hikyede ilenen temalar devrin sosyal gereklerini yanstr. Birinci Dnya Sava sonras ken brokrat snfnn yerini yeni belirmeye balayan burjuva snf almaktadr. Bu snfn Anadoluya, Anadolu insanna bak Gl Mevsimidirde daha ak ortaya konulur. Harata Kurtulu Sava srerken Anadoluda hakszla dayanan bir toplum dzeninin yerini, yeni bir yaam tarznn almaya balad grlr. Efendiler apartmana tanr; zeki hizmetliler rahat edecekleri bir yerlere tutunmaya alr. Gl Mevsimidirde toplum dzenindeki deiiklikleri iyi deerlendiren snf, sava sonras abuk toparlanr. Dzen deiikliinin snflar arasndaki dengesizlii deitireceini umarak savaa giden Rt ahinin ehit dmesiyle yine yenilgiyi yaayan Anadolulu olur. Fruzann hikyelerindeki zaman sreci, yzyln bandan 1990l yllara kadar uzamaktadr. Yukarda bahsettiimiz hikyeleri zaman sreci ynyle izleyip benzer temalar ileyen hikyelere baktmz zaman, lkenin gemiten gelen sosyokltrel sorunlarnn gelecee tandn grmek mmkndr. Bir Evin Dtan Grn adl hikyede Ankarann Cumhuriyet sonras grnmne deinilir. Burada yeni olumaya balayan burjuva snfnn Anadolu insanna bak yukarda bahsettiimiz hikyelerdekinden farkl deildir. lkenin eitim grme ansna sahip olmu szde aydn kesimi, halkn cahilliiyle alay edip elenecek kadar laubalidir. Yazar, bu hikyede ayrca szde aydn kesimin eitli yolsuzluklarla nasl zengin olduuna da deinerek rvet gereine dikkati ekmek ister. Devleti zmirde bir konakta doup bymtr. Toprak aalndan ticaret burjuvazisi iine karm bir

10

sarslmaz bir g olarak gren halk, devlet dairelerinde iini takip edebilmek iin rveti sessizce kabullenmitir. Bu durum, halkn devlete olan gvenini iyice zayflatrken devlete kar korkusunu da glendirmitir. Hizmet edenle hizmet edilen arasndaki ztlklar zerinde birok hikyede durulur. Bir Evin Dtan Grnnde hizmet edilen halk, hizmet eden ise devlet grevlisi okumu-yazm kimselerdir. Ancak bu, sadece bir grev dalmdr; nk gce sahip olann karlar insan deerlerin nne gemektedir. 1960l yllarn sonuna doru, Trkiyede, toprakla geinemeyen kylnn byk ehre g younlar. Kyl, byk ehre, zellikle stanbula, kurtulu umuduyla gelir. G edenler arasnda siyasi nedenlerle Balkanlardan gelen aileler de vardr. Bu insanlar, srtlarna yklendikleri bir yatak denginden ( Seyyid s.70 ) baka bir eye sahip deillerdir ve topraktan baka bir ile uraamazlar. Dolaysyla sanayi kurulularnn youn olduu bir ehirde ancak dk nitelikli i bulabilirler; az bir imknla normal yaam standartlarnn altnda yaarlar. Durum byle olunca, ehir, randevusuz misafirler misali gelen bu insanlar, memnun edebilecek ekilde barndramaz; nk hazrlksz yakalanmtr. Yeterli alt yap ve i imknlarndan yoksundur. Fruzan, Hara ve Gl Mevsimidir dndaki hemen btn hikyelerinde, 1960 sonrasnda g olgusunun neden olduu skntlar zerinde durmutur. Sorunun temelinde, gle gelen kiilerin byk ehirde yapabilecekleri nitelikli ve srekli bir ilerinin olmamas yatar. Bulabildikleri gndelik ve niteliksiz ilerin kazanc geinmelerine yetmez. Ramazan Kaplan Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky1 adl almasnda, isizliin ne denli cidd bir sorun oluunu u szlerle ifade etmitir: nsanlarn ekonomik hayatn olduu kadar, sosyal durumlarn da olumsuz ynde etkiler. Topluma yn veren, onu ayakta tutan bir takm deerlerin sarslmasna sebep olur. (s. 80) Fruzan, isizliin topluma yn veren, onu ayakta tutan deerleri nasl sarstnn farknda olan bir yazardr. yle ki onun hikyelerinde, i bulamayan babalar, henz ergenlik dnemini yaan kzlarnn hizmetilik yapmasna, ttn fabrikasnda almasna msaade ederler. Bu arada erken yata almaya balayan
1

Ramazan Kaplan, Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky, Aka Yaynlar, 3. Bask, Ankara1997, s.80.

11

kzlarn eitimsiz oluu cidd bir sorundur. Kzlar ilkokuldan sonra okuyamazlar. Kk yata para kazanmann zgrln tatmak, onlara, hayata kendilerince kar koyma gc verir; ancak bu gcn yanl kullanm ounun felketine sebep olur. Yalnz, Gnbirlik Adada ki Cennette bilinlenme prltlar grlr; o da henz ergenlik dneminde olmasna ramen dier kzlardan farkl olarak, iiliin hizmetilikten daha onurlu bir i olduunu dnmeye balar. Oysa yanl bir seim yaparak kendi felketlerini yaayan kzlarn ii olduunu hatrlayacak olursak yine emein smrld gereiyle kar karya geliriz. Fruzan, toplumda kadna den roln nemini, tm sosyal gereiyle hikyelerinde sergilemitir. Okumam kzlar ya kendi snflarndan biriyle evlenmeye raz olurlar ya da fuhua srklenirler. Yazar, bu kzlarn hayat karsndaki durularna mdahale etmez; ancak Cennetin bilincinin yazarn bilinci olduunu okur sezebilir. Yazar, okuyamam bir kzn kendi snfndan biriyle erken yata evlendirilmesine kar oluunu, Cennetin babasnn Hayrl bir ksmet ktnda seni de veririz kzm demesi zerine Cennete verdirdii cevapla ortaya koyar. Cennet babasna Ben evlenmeyeceim... Redifeye ok zldm (s.144) der. Kzlarn anne-babalaryla aralarndaki kuak atmas, ok ksa bir sre ierisinde deien deer yarglarn gstermesi bakmndan nemlidir. Bir nesil ncesi, azla yetinmeyi bilen sabrla hayata tutunan kimselerken henz ergenlik dnemini yaamakta olan kzlarnn hayattan bezecek kadar yorgun olular, ancak manev deerlerin yerini madd deerlerin almasyla aklanabilir. Yzyln sonlarna doru insanmzn yaad felketlerin banda, ehir yaantsnn zorluklar karsnda manev deerlerin yozlamas gelmektedir. Bu gerei, Fruzan, hikyelerinde olduka etkili hissettirir. Bilindii gibi uzun anlatma dayal eserleri etkili klan, atma unsurudur. Fruzan atma unsurunu, genellikle gen kzlarla aileleri, hizmetilerle efendileri arasndaki ilikiler zerine kurgular. Yukarda bu atma unsurlarnn ne ekilde aksettiine ksmen deinmi bulunuyoruz. Bir de, vaktiyle kendi topraklarnda zgrce yaamaktayken byk ehrin yalnzlna dayanmak zorunda kalan insann ruhunda neler olup bitiyor ona bakalm. Edirnenin Kprleriyle Temizlik Kolundaki nineler kendi kltrlerini, medeniyetlerini stanbulda bulamamann acsn ok derin yaarlar. Gne grmeyen tek gz odalara kapanmak, akama dein

12

bir insanla dertleip rahatlayamamak, stelik bir de horlanmak onlara ok zor gelir; nk insanlar arasnda bir dayanma unsuru olan komuluk ilikilerinin yok olmaya yz tutmas, cidd bir sosyal sorunu oluturmaktadr. Fruzan, yoksul ailelerin kurtulu midini ocuklarn okutmakta grmeleri gibi bir toplumsal gerei iyi tespit etmitir. nk aileler, ocuklarn okumasyla kendi kt yaamlarnn onlarda son bulacana inanrlar. Okuyan ocuk, onlar iin tek gvenli gelecek umududur. Yoksul aile ocuklarnn okuyabilecekleri tek yer parasz yatl okullardr. Parasz yatl okumak isteyenler retmen ya da ebe olabilir; hem kendini hem anne-babasn kurtarrlar. Anadoluda hizmet etmeye gnlldrler. Ayn temaya baka hikyelerde de deinen yazarn, bir iki hikyesinde tekrara dt grlr. Fruzan, Sevda Dolu Bir Yaz adl hikyesiyle orta halli insanmzn yaamna renk katan gzelliklerin, yzyln sonuna gelindiinde tketilmi olduuna deinir. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda da ayn temayla bir zamanlar sevgi dolu yaamlarn olduu hatrlatlr. Grld gibi Fruzan, yaklak yzyllk bir zaman pek ok devir deiikliiyle hikyelerinde yansmtr. Yazar, snf fark engeli, isizlik, emein smrlmesi, nesil atmas ve sevginin hoyrata savrulmas gibi yoksul insanmzn yaad gerekleri hikyelerinde ustaca sergilemitir.

13

I. FRUZANIN HAYATI VE HKYELER A. Hayat Fruzan, 29 Ekim 1935 ylnda stanbulda dnyaya gelir. Asl ad Feruze eridir. Fruzan Yerdelen (1956-58) ve Fruzan Seluk imzalarn da kullanan yazar, Yalova Demir Ky lkokulundan 1946da mezun olur. renimine esnaf olan babasn kk yata kaybetmesi zerine devam edemez. Ksa bir sre Kk Sahnede tiyatro oyunculuunu dener. Daha ok gzleme dayal gereki bir anlay benimseyen Fruzan, gnmzn tannm hikye yazarlarndandr. Edebiyata hikyeyle balayan yazar, dier edeb trlerde de eserler vermitir; ancak ismini duyurup edebiyat tarihinde hak ettii saygn yeri almas hikyeleriyle mmkn olmutur. Fruzan, 1956-57de yazmaya balad hikyelerini eitli edebiyat dergilerinde yaymlatr. Yaklak on yllk bir suskunluk devresinden sonra Dost, Papirs ve Yeni Dergide yaymlanan hikyeleriyle tannr. Ocak 1968de Papirste kan Taral hikyesi ve ardndan gelen Mnip Beyin Gnl, Piyano alabilmek ve Nehir ile hikyeci kimlii iyice belirir. 1975-76 arasnda davetli olarak Almanyaya giderek buradaki gzlemlerini, Trk iilerinin durumlaryla birlikte Berlinin Nar iei, Yeni Konuklar gibi baz kitaplarnda yanstmtr. Fruzan, 1994te Balkanlara yapt gezilerindeki izlenimlerini, burada yaayan soydalarmzn skntlarn ise BalkanYolcusu ( te Bizim Rumeli) adl eserinde yaymlayarak insann yaad aclara, hakszlklara evrensel boyutta dikkat ekmeye almtr. * Fruzanla yaptmz grmelerde hayatyla ilgili eitli kaynaklardan edindiimiz bilgilerin yanl olduunu rendik. Yazar, hayatyla ilgili bilgileri eserlerinin ilk sayfasnda yaymlad ksa bir aklamayla snrlamaktadr. Biz de bu aklamalar aktarmay gerekli grerek onun hayat ile ilgili blmmz ksa tutmak durumunda kalyoruz. B. Fruzann Hikyeleri a. Fruzann Hikye Kitaplar lk hikyeleri eitli dergilerde 1956da yaymlanmaya balayan Fruzann hikye kitaplarnn tamam 1971 ve 1999 yllarnda yaymlanmtr. Aada ksaca

14

tantmaya alacamz alt hikye kitabnda hikye trnn zelliklerine sahip sadece otuz bir hikye bulunmaktadr. Yazarn sahip kmad, sreli yaynlarda kalan birka hikyesi de mevcuttur. Parasz Yatl Fruzann 1971de yaymlanan Parasz Yatl adl eseri, 1972de Sait Faik Hikye Armaann kazanmtr. Bu eser, Hara, Parasz Yatl, Nehir, Su Ustas Mira, Edirnenin Kprleri gibi okuyucunun beenisini kazanan on iki hikyeden olumutur. Yaymland yllarda tm dikkatleri zerine eken eseri hakknda Fruzan, bir syleisinde unlar sylemektedir: lk kitabm Parasz Yatl yazarlk servenimin en ciddi admyd. Kitap okurlarna eriene dein, resme olan eilimimi hl tayordum. Parasz Yatl yle byk ilgiyle karland ki, stelik bu ilgi kesintisizlikle kitab durmadan kuatmakta. izimlere ykleyeceim, renkle vurgulayacam grseli, szcklere aktararak edebiyatm kurabilirim diye dndm.2 Kuatma 1972de yaymlanan Kuatma da be hikye vardr. Fruzan, bunlar arasnda Redifeye Gzellemeyi 1981de oyunlatrmtr; Ah Gzel stanbul ise 1981de mer Kavur tarafndan filme alnmtr. Benim Sinemalarm 1973te yaymlanan Benim Sinemalarm adl hikye kitab, birbirinden deerli alt hikye iermektedir. Kitapla ayn ad tayan hikye 1988-1989da senaryolatrlarak 1990da yazar tarafndan filme alnmtr. 1990da Cannes Film Festivalinin Eletirmenlerin 7 Gn ve Altn Kamera blmlerinden ar alarak, 158 film arasndan seilen sekiz filmden biri olarak gsterime girmitir. 1991 ran Fecr Film Festivalinde uluslararas jriden En yi lk Film dln, 1991 Tokyo Film Festivalinde ise En yi 10 Asya Filmi arasna seilen Benim Sinemalarm sosyal gerekleri her ynyle gsteren bir hikyedir.
2

Ayfer Tun, Deiimin ykcs Fruzan, Cumhuriyet Kitap, ( 23 Eyll 1999 ), s.3.

15

Gl Mevsimidir Gl Mevsimidir adl uzun hikye ilk nce Kuatma kitabnda yer alm; daha sonra ise 1973 ylnda Gl Mevsimidir adyla ayr bir kitap olarak baslmtr. Fruzan bu kitapta sevgi ile hzn, dlerde gizlenen temiz bir sevday ve bir bitmez gl mevsimi zlemini anlatmtr. Fethi Naci, bu hikyeyle ilgili dncelerini; Fruzan, sanki Nazanlara, Nesibelere umut vermek, yaatmak ister gibidir Rt ahinle Mesaadetin sevdasn anlatrken3 szleriyle ifade eder. Gecenin teki Yz Gecenin teki Yz Fruzann drdnc hikye kitabdr.1982de yaymlanan kitapta Kan Unutma, ocuk, Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent ve kitapla ayn ad tayan toplam drt hikye yer almaktadr. Gecenin teki Yz adl hikye, Parasz Yatl kitabnda yer alan Edirnenin Kprleriyle benzer temalara sahiptir. Fruzann glerden kaynaklanan gurbet duygusunun en youn hissedildii hikyelerinde kiiler, bulunduklar yer, zaman ve snftan tedirgindirler. nk evre, bir ekilde onlar dlamaktadr. te byle anlarda yazar gmenlerin gnllerindeki zleme cevap verircesine bir srpriz yapar. Hikyelerine, uzun ve souk geen bir kn ardndan ancak ilkbahara kavumann insana yaatabilecei bir sevin ekler. Sennur Sezer, bu sevinci Yaknlar ya da yaknlk duyduklar kiilerle bir bayram birlikte kutlayarak, alk olduklar yemekleri piirip, zledikleri trkleri syleyerek gurbet duygusunu amaya alrlar. Bu eski yurdu an treni Edirnenin Kprlerinin ve Gecenin teki Yznn tansiyonu en yksek blmleridir. 4 eklinde yorumlar. Sevda Dolu Bir Yaz ( arklar Kitab ) 1999 ylnda yaymlanan Sevda Dolu Bir Yaz, hikyeden olumutur. Kitapla ayn ad tayan hikyeyi, ierik ve kiiler ynyle birbirini izleyen Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar takip eder. Sevda Dolu Bir Yaz iin Feridun Anda, Fruzan, sevginin hoyrata savrulduu, gzelliklerin acmaszca
3 4

Fethi Naci, Fruzn Dnyas Yeni Dergi, 104 ( Mays 1973), s.39. Sennur Sezer, Yazarlnn 40.nc Yllnda Fruzan, Cumhuriyet Kitap, (15 Austos 1996 ), s.5.

16

tketildii bir ortamda sevginin yklerini yazyor. nk, sevgi her eydirSevda Dolu Bir Yaz okuyunca bunu teninizde ve ruhunuzda hissedeceksinizdir, eminim.
5

der. Fruzan ise hikyenin zihninde nasl olutuunu Sevda Dolu Bir Yaz

stanbulla dur durak bilmeden aramda sren arpmann, tartmann sesleriyle kt geldi. 6 szleriyle aklar. b. Sreli Yaynlarda Kalan Hikyeleri Fruzann hikyeleri, yukarda ksaca szn ettiimiz alt hikye kitabnda toplanmtr. Bu kitaplarda yer alan hikyeler, yazarn hikyeci kimliini yeterince temsil etmektedir. Bunlarn dnda, kitaplarda yer almayan sreli yaynlarda kalan hikye denemeleri de mevcuttur; yalnz, yazar edeb niteliklerden yoksun olan bu ilk yaz denemelerine sahip kmamaktadr. Yazarn bu kararna sayg duymakla birlikte sreli yaynlarda kalan hikyeleri tespit ederek inceleme gereini duyduk. Bu almann sonucunda, yazarn ilk denemeleriyle ustalk dnemi rnleri arasnda ok belirgin bir bak as fark olduu tespit edilmitir. almamzda ilk yaz denemeleri nitelii tayan hikyelerden yeri geldike sz etmeyi yeterli grdmzden bu blmde ayrca deerlendirmek gereini duymamaktayz. Sreli yaynlarda kalan hikyeler kaynaka blmnde gsterilmitir.

Feridun Anda, Bugnde Yaayan Gemi, Cumhuriyet Kitap, (23 Eyll 1999 ), .6. Ayfer Tun, Deiimin ykcs Fruzan, Cumhuriyet Kitap, ( 23 Eyll 1999 ), s.4.

17

II. FRUZANIN HKYECL ERK A. Bireysel Temalar 1. Ak ve Sevginin Snfsal Yansmas Fruzann hikye kiileri, ak ve sevgiyi toplumsal gereklie uygun yaarlar. Hikyelerde Trk toplumunda kabul gren anlamyla ak, sevgiyi yaayanlar olduu gibi ulamak istedikleri madd gce sahip kimselerle birlikte olma isteini ak zannedenler de vardr. kinci grupta yer alanlarn hayal ettikleri ak yaamalarnn nnde snf fark gibi almas imknsz bir engel durmaktadr. Benim Sinemalarmn Nesibesi kendi snfndan erkekleri beenmeyerek okumu gen erkeklerle gezip tozar ve bunu ak zanneder. Geri onlarla cinsellik yaamaz ama niyeti snf atlamak olduundan o genlerle flrt bir masumiyet tamaz. Nesibe, sekin delikanllarn kendisiyle evlenmeyeceini bilir. Bilin altndaki bu gerein farknda olu, onun kendisini yal erkeklerin kucana atmasnda yoksulluktan daha etkili olmutur. Dlerle gereklerin att noktada insan salkl karar veremez. Nesibe gereklerin farkndadr; ancak ya gerei d dnyasna dalmaktan kendisini alamaz:Yok iyi aile kz isterlermi. e gidip gelirken gryorum, iyi aile kzlarn. Benden stnlkleri neymi yani! Yavuz Sinemasndaki filmde nasld? Yoksulun yoksulu kz, koskoca, kont dedikleri adam alverdi. Ben de olanlara baylmyorum ya!...Gitmezsem haber salyorlar dkkna. Aryorlar beni. Namusmu, vururmu babam. Kendi paral i bulsun da beni altrmasn (s.27). Gn Birlik Adada hikyesinin gen kz Cennetin beendii delikanl karsndaki tutumu, Nesibeyi ve Kuatmann Nazann tandktan sonra okuru artr; henz on be yanda olmasna ramen Cennetin akl banda konumalar takdire deerdir. Plaja gtrld gn Durulla aralarnda ocuka bir etkilenme olur. Durul ilerde bir gn, bir yelkenliyle ak denizlere gitmenin hayalini kurar ve Cennetin de gelmesini ister. Cennet ise BenBen niin geleyim Senin neyin (s.132) diyerek hemen susar, akll kzdr; aamayaca snrlar bilir.

18

Gecenin teki Yznde de snf fark birbirini seven iki gencin evlenmelerine engeldir; ancak genler bu engeli, sevgilerinin gcyle aarlar. Gen kadn, sevdii erkei kaybetmektense mirastan men edilmeyi gze alr. Ksa bir sre sonra kocas ldnde onu kznn sevgisi bile hayata balayamaz. Kadnn tuttuu kasvetli yas, niversite rencisi gen ve ablasnn anne-kz yeni yl kutlamasna davet ettii geceye kadar srer. O gece niversiteli gen, kadnn insana olan inanc (s.182)nn zedelendiini anlar. Ablasyla birlikte kadn ve kzn elendirmek iin ellerinden geleni yaparlar. Fruzan, yeni yl gecesinde ehirli ve Anadolulu iki zt kltrn temsilcilerini buluturarak ehirlilerin yabancs olduu Anadolu insannn gnlndeki gzellikleri bir bir sergilemek gereini duymutur. Yazara gre, paylalan deerlerin unutulmakta olan insan sevgisinin hatrlanmas bakmndan nemi byktr ve bu deerler hibir madd gle llemez. skele Parklarnda hikyesinde ise adn bilmediimiz kadn Katm. Evlendim. (s.72) der. Ailesinin kendisine uygun grd ksmeti reddedip sevdiine varmtr; ancak kocasnn erken lm sonucu yaad madd skntlar kadna Kocam sevdiimi bile unuttum (s.74). Dndke pek bir ey karamyorum. imi bir kuruluk ald. (s.72) dedirtecek kadar etkili olur. Fruzann hikyelerinde az ya da ok hzn hissetmek kanlmazdr. Birinci Yaz arklar ve ki Yaz arklarnda ise hzn derin bir acya dnerek okuru, ailenin acsna ortak eder. Kerim Ali, sevdii kza kavuamaynca kara sevda olmu, Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesine yatrlmtr. Ailesi oullarnn sk sk ziyaretine gider. Kerim Alinin hastane bahesinde Nagehandan istedii ark, hikyede duygu younluunun dorua kt anlardan biridir: Kalbim yine zgn seni andm da derinden Getim yine dn eski hazan bahelerinden Mahzun ve krlm gibi en ince yerinden Getim yine dn 7(s. 54)*
7

Yahya Kemal,ark, Eski iirin Rzgryla, Yap Kredi Yaynlar, st.2004, s.72. szlerini mahzun ve krlm eklinde aktarmtr.

* Fruzan, Yahya Kemalin bu arksnn nc dizesindeki zgn ve krlm

19

 Kan Unutma hikyesinde ise birbirini seven genlerin arasna yoksulluk girer. Musa snger avna kmak iin kyden ayrlaca srada szlsnden helllik ister. O an szlsnn gz yalarn tutamayp, ona verdii cevap gerek akn tm madd glerin stnde olduunu gstermesi bakmndan ilgintir: Helllik istemek neyin nesiymi, yokluunda dur durak m olacak ? Nedecektik, suluk, ayazlk olan dam. Bir gz oda yeterdi (s.18). Gl Mevsimidir hikyesini deerli klan, sevgi ile hznn, yitirilmilik ile bir bitmez gl mevsimi(s.82) zleminin bir arada olmasdr. Bir bitmez gl mevsimi aslnda bitmeyecek bir sevdadr; yetmi be yandaki Mesaadet Hanmn yaanlamayan bir aka otuz be yl boyunca duyduu zlem akn ya yoktur szn hakl karacak denli etkili anlatlmtr; hibir ayrnt atlanmadan, iten ve doal Mesaadet Hanm, sevgilisi Rt ahini Kurtulu Savanda kaybettikten sonra bir daha o sevginin benzerini yaayamaz. lk erkekle pmede bir daha duymadm, ne otuz be yllk kocamdan, ne de arada engelleyemediim hayranlklarndan tr yaklaan br erkeklerden(s.12) duyduu sevinci, cokuyu, arzuyu bir daha hissedemez. Rt ahinin ilk pyle Sevda bu idi, anlamtm(s.12) der. Mesaadet Hanm, sevgilisinin savaa gidip lerek kendisini mutsuz etmeye hakk olmadn dnr hep. Oysa Rt ahin zengin kzna lyk olabilmek iin sava bir kurtulu yolu saymtr. Ona gre savatan sonra asl hak sahipleri yerine gelirse (s.18) zengin kz-yoksul erkein ak kabul grecektir. Mesaadet Hanm, sevgilisini zmirin kurtuluundan sonra savatan dnenler arasnda arar . Sakat da, yorgun da olsa gelenlerin arasnda dnseydi, yaralarn sarardk, sever okardk anasyla birlikte onu (s.33) der. Aralarndaki snf farkn sevgisinin aacan dnr. Onun, bir yandan Rt ahininin savatan dnmesini dilerken bir yandan da yorgun, hasta, a susuz askerleri kmsemesi ister istemez duygularnda ne kadar samimi olduunu dndrr; ancak Rt ahini bir mr boyunca unutamam olmas aknn gcn ispat etmeye yeter. Mesaadet Hanm, Rt ahinin lmn ispatlayan kd grdkten sonra snfnn yaamaya zorunlu kld bir hayat tarzna doal olarak kendini brakr.

20

Oysa bir yandan da Sevgilimin lmne kesin olarak inanmayan bir yanm vard gene de capcanlyd vedalatmzda. l dnmek zordu Rt ahini. Sessizce baheye geip kameriyedeki yerime oturmutum. Sevdadan delirecek gibiydim (s.42) diyerek sevgilisini gnlnde gizlediini aa vurur. Kendisine, o kimseyi sevmedi, ocuklarn bile (s.42) diyenler, onun yreinde nasl bir ate yandn bilmezler; nk o ocuklarn annesi kendisini nasl sevmise yle sever. Byk, soylu bir aileye yarar ocuklar olmalarna al (s.42)r. Soylu ailelere gre sevgi ll olmaldr. Yoksa Savrukluk sonunda alkanla dnebilir(s.61). Kendisinin bir dram olduunu, sevmeyi ok iyi bildiini onlara, lmnden sonra ardnda brakaca Rt ahinin lm haberini bildiren ktla ispat edecektir. Yetmi be yanda bir ihtiyar kadnn yapmay dnd bu muziplikle elenmesi kendince bir intikamdr: Bakn, ben sevgiyi sizin asla yaayamayacanz denli biliyordum dercesine Hara hikyesinde ise emsitap adndaki besleme, kendisinden otuz ya byk bir adamla evlenmeyi kabul etmeyerek sas sas ahr kokan (s.156) bir arabacya kamakla sevgisinin gcn gstermitir. 2. Aza Kanaat Etme Fruzann hikyelerindeki yoksul insanlardan bir ksm iinde bulunduklar duruma isyankrca yaklarken bir ksm da aza kanaat ederek mutluluu sade ve bozulmam saf deerlerde ararlar. Redifeye Gzelleme hikyesinde srtnda tad dolapla sakatat satarak gnlk nafakasn kazanmaya alan Temir Efendi, einin doum sancs tuttuu gn, ayakkab tamircisi smail Ustay dkknnda kz Redifeyle ziyaret eder. Dkknda geirilen birka saatlik zamanda, deerini yalnzca kalbi hrs ve tamahtan uzak insanlarn anlayabilecei eyler paylalr. Hikyeyi etkili klan paylalan bu deerlerin maddiyattan uzak oluu ve insann zndeki gzellikleri yanst biimidir. Temir Efendi yannda getirdii zeytin ve peynirin yanna bir de karpuz alnca ziyafet lene dner. Tm gn sokaklarda gezinen kr tamburcuyla yal kemanc, dkknn nndeki akasya aacnn altnda Redifeyi elendirmek iin Sensiz brakp gitme

21

bu akam yine erken /ksz sanrm kendimi ben sensiz ierken (s.156) arksn alp sylerler. Bu arknn Redife iin sylenmesi bir ocua verilen deeri yanstmas bakmndan ok nemlidir. Ortamn huzurlu havasn deitiren tek kaba davran arky dinlerken sokaktaki tornaclardan birinin ah ekmesi olur. Kemanc, bu kaba davrann arkadan incinebileceini dnerek tornacya imalca bakar. Gn Birlik Adada hikyesinde ise kanaatkrlk rnei sergileyen motifler olduka etkileyicidir. Cennetin babas, krk yalarnda yoksulluun eziklii ve utancyla ekingen hareket eden bir adamdr. Her ay ayp olmasn diye kznn ayln ayn ikisine doru almaya gelirken o ay, otuzunda gelmek durumunda kalmtr. Zengin evine nceki geliinde le yemeini de beraberinde getirmesi onun ne denli tok gzl olduunu gstermesi bakmndan ilgin bir davrantr. yle ki bu duruma glmekten kendini alamayan Madam Tasula,-Vire Enver Efendi, sizin Recep de byle. Ne ikram etsek istemez (s.134) der. Gnbirlik Adada dikkati eken bir motif de Enver Efendinin kzna getirdii gazeteye sarl rek paketini ziyareti boyunca elinden hi brakmamasdr. Giderken paketin yere dmesi adamn ne kadar skldn gsteren dramatik ve arpc anlardandr. Geri kz zengin evinde gzel yemekler yemektedir; ama ok sevdii rekleri hasta annesinin yapp gndermesinin ayr bir nemi vardr. Temizlik Kolunda ise gelin hanmn al verie giderken kaynvalidesinden herhangi bir isteinin olup olmadn sormas zerine, ihtiyar ninenin un kurabiyesi smarlamas yaadklar skntlar unutturacak bir eylere duyduklar ihtiyac gstermektedir. Un kurabiyesine yklenen sevgi, onlar iin paylalan bir gzellik olacaktr : Alasnz bana ordan yz gram un kurabiyesi . ekeri bol olsun (s.47). Fruzan, tm hikyelerine katt ac ve buruk tad, Edirnenin Kprlerinde Hala Adilenin diliyle dorua kararak hikyenin sonunda sevince dntrr. Hikyedeki gmen aile Temizlik Kolundaki aileye ok benzer. Her iki hikyedeki ihtiyar nineler ve onlarn hayata baklar, torunlar, gelinler ve onlarn kocalar nerdeyse ayn kiilerdir. Hikyelerde benzer ynler bulunmasna ramen her ikisinin de bal bana ah eser kabul edilebilecek ayrc zelliklerinin bulunmas, Fruzann hikyeci kimliini yanstan byk bir baardr.

22

Edirnenin Kprlerinde Rumeliden Edirneye oradan da stanbula gelip yerleen bir gmen ailenin skntl, memleket zlemi dolu fakat her eye ramen kanaatkr yaamlar byk bir ustalkla anlatlr. Evin gelini Naciye sabrl ve itaatkrdr. O ve onun gibi kadnlarn yaama kattklar gzellik hikyede yle anlatlr: Uyandmzda, amcam ve Zehra Hanmn kocasndan daha sonra ie gidenlerin ayak sesleri, sokaklar doldururdu. Bunlar, yedide alan tersane ddnn iileriydi. Yataktan kalknca, cama burnumuzu dayayp onlarn geiine bakardk. Giyimleri yadan, kirden katlam, yzleri e yorgunlukta adamlard bunlar. Bazlarnn bakr yemek taslar olurdu. Bu, kadnlarnn sevecenliini belirtirdi. Bizce, yengem gibi ipekten, melekten olma kadnlar hazrlard onlarn azklarn. Bu dnce tersane iilerinin kat yzlerindeki yoksulluu silerdi. Yengem gibileriyle, yoksulluk ekilir olurdu nk. Biz bilmezdik ki yoksul olduumuzu (...) Yoksulluk, horlanmak deil miydi? Bizi kimse horlamazd ki. En ok azar ninemden iittik. O azarlar onun Trkesiyle elendirici olurdu (s.85-86). Gecenin teki Yznde Fruzan, iki zt insan tipine rnek vererek insanln yoksullua ramen lmediini gstermek ister. Gen kadna, abla dedii yaknn ziyaretine gittiinde gm takmlarla galata ikram edilmitir. Aile mcevherlerini bankada saklayan bu insanlar, mirastan mahrum braklan gen kadna, apartmanlarnn altndaki amarlkta oturmay teklif ederler. Oysa niversite rencisi gen ve ablas, gen kadnn o gne kadar tand insanlara hi benzememektedir. Kkken ksz kalan iki kardein yetimesinde ninelerinin anlatt perili cinli masalar(s.185) ok etkili olmu, ocukluk dleri tlerle ekillenmitir. Dar gelirlilik, kstl harcamalar onlarn hayatnda edilgenlik, bkknlk olarak hibir zaman yer etmemitir (s.185). Abla irkin bir kzdr ama ok kitap okur, bir musiki cemiyetine gitmektedir. D grnnden ne kadar ince bir kz olduunu anlamak mmkn deildir. Gen kadn, Anadolulu niversite rencisi ve ablasnn yeni yl kutlamasnda kendisine ve kzna gsterdikleri ilgi ve sunduklar ikram karsnda aknln gizleyemez . nsanlardan o denli uzak yaamaktayken yeni yl gecesinde grd ilgi, kadnn tkenen yaama sevincinin tekrar filizlenecei izlenimini vermektedir. Gen delikanlnn abalaryla yeni yl birlikte karlarlar, kk kz uykuya dalar. Gen delikanl annekzn gitmesine izin vermez.

23

Sabah olunca sobay canlandrp ay demleyecek, frndan scak ekmek alp memleketten gelen scak tereya ile yeni gn karlayacaklardr. 3. Sevgi htiyac nsann yaratl gerei sevme ve sevilme ihtiyac iinde yaamn srdren bir varlk olmasndan hareketle Fruzan hikyelerinde, sevgi konusu zerinde srarla durmutur. Onun hikye kiileri onurlu ve inanl kimselerdir. Pek ou ocukken itilip kaklsalar da yetikin oluncaya kadar insanlklarndan hibir ey kaybetmeyerek sevgi araylarn srdrrler. K Gelmeden adl hikyede sevgisizlii yaayan Alian ve Ayten adnda iki ksz karde vardr. Ayten deli dolu bir kzdr, yaam sever.Kim bizi seviyorsa biz de onu sevelim (s.160)der. Kfreder kendilerini sevmeyenlere. Eniteme de, ablama da, bakalarna da o pezevenk bakkala da yle kzyorum ki!(s.58). Kardeine de tekrar ettirir kfrleri.Unutma yleyse, syle bakalm: Bizim okuldaki retmenlerin hepsinin. Okuldaki retmenlerin hepsinin . Hh, yle (s.159). Bir tek Arnavut Kzma kfretmezler; k bir tek o kszlerin farkndadr. Sevgisini onlara, ara sra bahesinden toplayp verdii taze hyarlarla belli etmitir. te btn sorun da buradadr zaten, fark edilmekte. Aliann enitesinin cebinden para alp sigara almas, gn getike serseri tavrlar taknmas da fark edilebilmek iin yapt ocuka davranlardr. K Gelmeden hikyesini etkili ve ilgin klan bu kt alkanlklarn Alianda yetikin oluncaya kadar srmemesidir; onun zndeki gzellikler kendisini fark edecek dostlar edinince ortaya kabilmitir. zgrlk Atlarnda vey baba elinde byyen bir kz ocuu ise sevgi ihtiyacn, Duygularmzdan, sevgilerimizden utanr olduk. Sevgisizlii savunmay akl yceltmek sandk (s.14) szleriyle dile getirir. Benim Sinemalarmda Nesibe sevgiyi, cumartesileri gezdii genlerde arar; bu durumun babasnn kulana gitmesiyle yedii dayak sonucu, anne-babasnn kendisini sevmediine kanaat getirir:

24

Korunamad ilk tokatn kabarkl duruyordu yznde. Ellerini yznden geirdi. Vurulan yer kanyordu. i sevgisizlikle doldu. Dama kurumutu. Doruldu. Annesi pencerenin nnden birden yaklat. Kucaklamaya kalkt Nesibeyi. Hoyrata itti kadn (s.29). Fruzann bir ocuun ruh dnyasn en arpc anlatt ocuk hikyesindeki ocuk da byk bir sevgi ve ilgi ihtiyac iindedir: ocuu, annesiyle uzayan her konumada bir scaklk kaplar; szckler anlamn yitirir; kadna olduunca yaknlamay ister, bu yzden de gn boyu yaadklarn, odann drt bir yannda dolanarak el kol hatta gzlerinin yardmyla oynatp iletse diye, dnrd kadna. Gzleri alabildiine irileir, ince enesi yorulur, birden uykunun koygunluuna decekmie bir sarsaklk alrd kafasn (s.48) . ocuun terk edilme korkusunu ise annesinin Beni hep ne beklersin orada, bilmem. Baka gidecek yer mi var? Elbette buraya geleceim, elbette. Ya sonra? (s.47) szleriyle anlyoruz. 4. Sosyokltrel Yapda Cinselliin Alglan ve Yaan Biimi Fruzann hikyelerinde evli ve dm kadnlar cinsellik yaar.Yazar, Tokat Bir Ba inde adl hikyesinde baz konulardaki dncelerini okura iletmek iin birbirine zt iki tip seer. Kendisine szc olarak setii Anadolulu Hatice, yazarn olumlu bulduu duygu ve dnceleri dile getirirken stanbullu bu kadn ise Fruzann benimsemedii, yaanmasndan korktuu olumsuz durum ve davranlarn temsilcisidir. ada bir burjuva rneidir. Hayat, Freudun Her eyin kk cinselliktir ilkesi dorultusunda alglar. Fruzan, cinsellii sapklk boyutunda yaayan kadna, Sevdann ldn siz hl grmediniz mi? (s.18) dedirterek bir bakma sevginin gelecekte yok olabileceine vurgu yapar. Bir Evin Dtan Grnnde ise Ftnat Hanm, evliliinde bir sre sonra dt cinsel bezginlikten yle sz eder: Rahmi Bey horlayana dek kprdamamaya alrdm. Uykusu koyulmadan yattm seerse elleriyle ekerdi yanna beni. Azndan, gvdesinden bana geen svlarn, sklaan, glenen soluklarnn beni tkayan hzn kkrtmamak iin sinip dururdum yatakta (s.105).

25

Hara hikyesinde ise konan sahibi Rusihi Beyin hizmetilerin odasna gitmesi sonucu yaanan cinsellie deinilir. Gzel hizmeti emsitap, hanmefendinin evde olmad geceler beyin gnln ho tutarken ayn duruma Servet Hanm, aresizlikten boyun eer. Servet Hanm, yllar sonra bile kendisini sorguya ektiinde gnahsz olduuna kanaat getirerek kocasyla bile beraberliini yaanmam sayarak, Rabbim bilir bu byle. Yataa girdim onlarla (s.165) der. Kendisine gnahsz olduunu ispat edecek bir kant da o gnah baladndan bu yana Rusihi Beyle dudaktan pmemi (s.147) olmalardr. Gl Mevsimidir ad hikyesinde ise Mesaadet Hanm bir erkekle ilk yaknlamasn Biz Rt ahinle ksa da olsa aynlamtk. Gideceim dedii gece onun kars olmay kurmutum. Korktum sonra yapamadm (s.22) diye aklar; ihtiyarlnda ise ileri gitmemi olmann pimanln Oysa noldu sonralar? Hi tamamlanabildim mi teki erkeklerle? (s.25) szleriyle dile getirir. Yetmi yllk yaamnda Sahi olan bir o (s.27)dur. Mesaadet Hanm, pimanlkla beraber insan aalayan o eyi Rt ahinle yapmam (s.42) olmann memnuniyetini yaar; nk ileri gitmemi olmakla sevdasnn kutsalln koruduunu dnmektedir. Mesaadet Hanm, ok gzel, alml ve bakml bir kadndr. Sevitii yerlerde gnlerce hava (s.23)s kalr. Yaamna katt elenceleri, Zengin bekr katlarnn havalandrlmam, gnah istek dolu gizliliini grmek iin giderdim. Hep vaktim vard (s.24) diyerek anlatr. 5. Hayattan Usanma ve lm Temennisi Fruzann hikyelerindeki kii kadrosunun byk ksm hayata tutunamadklar anlarda lm temennisinde bulunan, bezgin tiplerdir. Bu kiilerin bir ksmnn hikyelerin sonunda bir umut yla hayata tekrar balanaca hissettirilmekle birlikte baz tipler de vardr ki her eye ramen hayatn devam etmesi gerektiine inanrlar. ocuk hikyesindeki anne en zor anlarnda bile Yaa, yaa,, ite yaamak lzm (s.45) derken ocuun anlayamad bir ite almaya balayal bu sz sylemez olur; ancak her eye ramen kadn hikyenin sonuna kadar yaamla olan ban koparmaz.

26

ocuk kendi dnyasnda yalnzdr, anne sevgisi grmemesine ramen lm annesine yaktramaz . Annem o eyden olmu ama lmesin (s.58). Hikyenin sonunda kadnn sevgililerini terk edip anne olduunu hatrlamas, insann eer isterse sevgiye giden umut kaplarn aabilecei mesajn vermesi bakmndan olduka etkileyicidir. Benim Sinemalarm da Nesibe, henz on alt yanda iken hayattan yorgun ve bezgin dmtr. K Gelmeden hikyesindeki kiileri de hayat yormutur; ancak onlar birlik olma bilinciyle tekrar yaama dnme gc bulurlar. Alian, izini kaybettikleri Ayten Ablasn da bulup hayata yeniden dndrme arzusu iindedir. Fruzann hikyelerinde iki intihar vakas yaanr. lki Ah Gzel stanbulda genel evden kabilmiken tekrar yalnz braklan Cennetin kendini denize atmas; ikincisi de Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar nda sevdii genle deil de zorla bir doktorla evlendirilen Berrinin kendini asarak yaamna son vermesidir. Gecenin teki Yz hikyesinde gen kadn, kocas lnce yaamla olan ban koparr. Kocasna olan zlemi ldracak noktaya geldiinde Tanrdan lm dilemeye balar. skele Parklarnda hikyesinde de kocasnn lmnden sonra hem yalnzl hem de yoksulluu yaayan kadn, At kendini denize, Olsun bitsin diyecek kadar byk bir yorgunluk ve bezginlik iinde hayatn sonlandrmay ister. zgrlk Atlarndaki kz ocuu geceleri tanrdan duru, mutlu bir lm (s.17) diler; nk lnce babal hayalinde donup kalmaktadr. Kzn yaplan hakszla daha iyi bir karlk (s.17) bulamamas urad hakszln cinsel taciz olabilecei izlenimini vermektedir. B. Toplumsal Temalar 1. Evlilikte Snf Fark Engeli Fruzan evlilik kurumuna saygl bir yazardr. Hikye kiilerinin evlilik konusundaki kararlar karsnda tarafszln korumay bilmitir. Hikye kiileri sosyal gereklie uygun hareketle kendi kaderlerini belirleyecek olan seerler. Evlenmesi sz konusu olan ounluk yoksul aile kzlardr. Bu kzlarn birou

27

kendilerine uygun ksmetlerle evlenirken birou da kendi snfndan erkekleri beenmez, gzleri ykseklerdedir; ancak hayal edilen ykseklere kmaya hibirinin gc yetmez. Benim Sinemalarmn Nesibesi ve Kuatmann Nazan bu kzlar arasndadr. Kuatmann Nazan, i arkada Raelle birlikte dkknn etrafnda dolaan sekin ailelerin delikanllaryla kurlamaya balar. Madam Sara onlar, o delikanllardan hayr grmeyecekleri konusunda birka kez uyarr; fakat kzlarn yalar kk de olsa iyi ksmetlere akllar ermektedir; kendi snflarndan birini istemezler: Bakar m o ocuk bize? Bakmaz. Bize anca frler, erler bakyor. Annem de dedi, evlendin mi memurdan filan olsun diye (s.71). Geleneksel anlayta okumam bir kzn henz evresini tanmadan deyim yerindeyse gz almadan evlendirilmesi uygun grlr. Benim Sinemalarmdaki komu kadnn dedii gibi:Kz ksmn hemen stn grnce evlendirilmeli. Yoksa trl haller geliyor balarna (s.11). Bu anlay, aydn konumdaki baz insanlara her ne kadar yanl gelse de anlayn olumlu sosyal gereklik asndan dnldnde, bu ynlerini de grmek mmkndr; nk insanlarn iinde

bulunduklar yaam koullar iyiletirilmeden zihinlerinin deimesi bazen toplumda zlmeler yaanmasna sebep olmaktadr. Tabi ki bu zihinsel deiim, iyi bir eitimle salanacaksa tartlacak bir ey de yok demektir. te yandan hikyelerdeki ilkokuldan sonra okuma ans olmayan kzlarn durumunu dnecek olursak -ki Trkiyede okuma ansna sahip olamayan ve asla da olamayacak yzlerce kz mevcuttur- zihinsel deiimin olumsuz bir ekilde yaanmasndansa kzlarn, deyim yerindeyse gzleri almadan kendi snflarndan bir ksmetle evlendirilmeleri toplumsal gereklie daha uygun grnmektedir. Hikyelerde eitimsiz kzlarn kaderlerinden memnun olamamalar huzurlu yaamalarnn nndeki en byk engeldir. Nesibenin gen erkeklerle gezmesine annesi raz olmaz; nk bu okumu erkekler, iyi aile kz, okumu kz (s.14) isterler. Bu durumda Nesibe onlarla adn dillendirirse kendi snfndan biriyle evlenme ansn da karacaktr. Oysa bu, Nesibenin umrunda bile deildir. Kendi snfndan ksmetleri beenmez:

28

Yorgancnn olu Kadir iin ne kadar direttim. Nuh dedi, peygamber demedi: Eh onlar da gl gibi bir kz alverdiler (s.10). Vaktiyle kendi snfndan ksmetleri beenmeyen kzlar, Ah Gzel stanbul hikyesinde grlecei gibi, genel evde almaya balaynca namusluca bir yuva kurmann nemini ge de olsa anlarlar. Tm kaybettiklerine ramen ufack bir umut yeter kalplerini uurmaya. Samahat Abla kzlarn gnl ho olsun diye evlendirip telli duvakl gelin ettii bir kzn kocasyla ekilmi fotorafn srekli gstererek kzlar umutlandrr: Bulunur alan be! Niin olmasn? Biraz para yapmann yolunu bulsak Boazmzdan kiramzdan artrp. Alr da herifioullar paramz yedikten sonra atverirler. Yahu o bile az ey mi? Al elin yllanm orospusunu, gtr hanm kadn diye oturt. Ev a. Vesikal kadn nce semtin bakkal karr, bilir. Gelmii gitmii vardr kerhneye (s.98). Geri Sar Kmil Cevahiri nikhlamaya niyet etmitir;Bu dnte ona nikh kyacam be Erdoan, sevabmdr. yle iyi ev kadn kt ki Anasn sataym! Kimin haddine dm ayplamak! (s.92) ancak sonu; Cevahirin felketi olur. Sevda Dolu Bir Yaz hikyesinde de evlilikte snf fark engeli sz konusudur. Ergenlik dneminde Mahsultan Hanmefendiye emanet edilen bir gen kzn kkn delikanls ve evredeki erkeklerle ad kar. Hanmefendi ayak takmndan, cemiyetteki yerini bilmeyen bir kz oluna yaktramaz. Yasak ilikilerden dnyaya gelen ocuun bakmn hanmefendi stlenir. Kzcaz bytlr ve bir denizciyle evlendirilir. Mtevazi ve mutlu bir yaam srmekteyken kocasn kaybetmesi kzcazn yaam sevincinden bir ey eksilmez; kzyla yaamaya devam eder. Nehir hikyesinde bir vali kz, yann ilerlemesine bir de babasnn kadn ve kumar (s.49) derdi eklenince bir ky aasyla evlenmek zorunda kalr: Vali kz gekin, ama gzel Bakire miymi? Ah, o Heybeliadadaki amlarn dili olsa da anlatsa. Ya Lbondakiler?

29

Baka yapacak eyi yoktu dorusu. Gene de bir iftiyle yaplan evlilik sonunda (s.45). Vali kznn aayla arasndaki snf farkn mutluluuna engel saymas, aann gnln hizmetilere yneltmekle kalmaz; ayn zamanda aile kurumunun saygnlna da leke srer. Nehir hikyesi, evlilikte nemli bir yeri olan cinsellie bu ynyle deinilmesi bakmndan farkllk gstermektedir. Su Ustas Mirata hizmetilikten hanmefendilie ykselen kyl kz, oullarn ailelerine uygun kz almalar (s.59) iin kendi elleriyle evlendirmeyi hayal eder. Temizlik Kolunda geleneksel deerlerine bal bir gelinin eine ve ailesine duyduu sayg ve sevgi, Redifeye Gzellemede yoksul bir ailenin mtevazi yaam,Seyyid hikyesinde ise mutlu bir yuva kurma zlemi iinde abalayan Zllinin Almanyaya gitme istei hayranlkla izlenir. Bu hikyelerdeki sevimli insanlarn scakln hissetmek okuru mutlu klar: Eh, hadi yolun ak olsun! Dnn dn yemeini yeriz.- dedi mer Sert . Gvey seccadesi aacak gelini bulduumda aam. Balk verebildiimizde gayr-diye yantlad Zlli. Sesi ezik kyordu (s.67). K Gelmeden hikyesinde yoksul bir iftin evliliine deiik bir adan yaklalmtr. Dar kalplar iine skp kalm krk yalarndaki bir memurun tek dze yaamnda nemli olan tek deer paradr. Ei de diki dikmesine ramen geim sknts ekmektedirler; ocuklar da olmamtr. Bir gece, hi beklenmeyen bir anda, sekiz yl nce enitesinin yannda yaamaktayken evden kaan Alian kp gelir. Enite Alian tekrar evde istemez; ancak Alian sekiz ylda ok deimitir. O gece ablasyla sabaha kadar dertleirler. Enite asndan da durum kolay deildir; evlenirken einin iki kardeinin sorumluluunu stlenmitir. Evlilik, ksmen baz ynlerden birbirine uygun iki iftin birlikteliinden oluan bir kurum olarak dnlr. Bir mr beraber yaama niyetiyle bir araya gelen iftlerin birbirlerine duyduklar ilgi ve saygnn yaam huzurlu klaca beklentisi yaygndr. Fruzan, evliliklerinde mizalar ynnden birbirlerine uygun olmayan bir kar-kocann mutsuzluunu, Bir Evin Dtan Grnnde anlatmtr. iftler arasndaki uyumsuzluu eitli ynleriyle dile getiren anlatc, evin hanmdr.

30

Ankarada geirilen memuriyet hayat boyunca Rahmi Bey maana ek bir kazan katmay hibir ekilde dnmez. Sabrl, sakin, kanaatkr bir insandr; Fuzulden, Nedimden iirler okur. Onun ar balln ei uyuukluk saym ve onu giriken olup i evirememekle her zaman sulamtr. Ftnat Hanm hrsl bir kadndr, olu Sedatn da hrsl olmasn ister ve onu her konuda uyank yetitirir. Evlilikte her ynden denklie, mantkl dnen insanlar nem verir. Byle bir denklikle iftler arasnda uyum salanabilecei anlay yaygndr. Genelde kzlarn snf atlama tutkusuyla zengin erkeklerin peinden kotuu kabul gren bir dncedir. Bu gerei Fruzan birok hikyesinde konu eder; ancak bir erkein kendisini iyi bir aileye kabul ettirebilmek iin aba sarf etmesi gibi bir duruma Bir Evin Dtan Grnnde rastlyoruz. Suat, Niantanda klinii olan bir doktorun kzyla evlenmeye karar verir. Kendi deyimiyle adam akll insanlar n kzyla evlenecektir. yle bir aileye girebilmek iin nasl uratm bilemezsin Kz he dediinde frsat karmamak gerekiyordu (s.111). Ftnat Hanm olunun baarlaryla srekli vnmektedir; kznn bile olu sayesinde koca bulduunu vurgular: Suna bile Sedattan tr koca buldu. Kelerde sklm pklm dururken, Sunay kim grp seerdi e diye? (s.83). Rahmi Beyin eine verdii cevap ise gerek bir aydn duruunu yanstmas bakmndan olduu kadar ocuk yetitirmede iftlerin anlay farkn yanstmas bakmndan da dikkati ekicidir: Evet, kzn sinema yldzlarna imrenip retmen okulu snavlarn kazanamazken. Unutma Ftnat Hanm, Suna pekl retmen olabilirdi. Ben yallmda, onun bulunduu yere gidip retmen hanmn babas diye onur grmeyi isterdim. Koca diye setii adamn kendinibilmezliini, grmemiliini bylece ekmek zorunda kalmazd kzmz da (s.83). Tokat Bir Ba inde hikyesinde stanbullu, ada bir kadn tipi iziliyor. Onun yaamndaki temel ses (s.19) annesini ap ilgin bir kadn olmaktr. Kendisi erkek dknln Freudle aklar. Evlidir; ancak evli olmas eini aldatmasna engel deildir. Bir gn kalabalkta insanlara orospu olmadn,

31

para iin deil zevk iin yattn syleyerek kafa tutar ve beklemedii cevab kendisinin zdd olan Haticeden alr: Daha kt bylesi, onlarn durumunda bile deilsin. stelik evliliinin stne titriyorsun, teki burjuva kadnlarndan ayrlacan yok ki! (s.16). ou insan mutluluu ve huzuru evinde bulmay hayal eder. Huzurlu bir aile yaantsnn mr boyu srebilmesi elerin birbirine duyduklar ilgi, ak ve sevgiyi gerekli klar. Sevgisiz, aksz kurulan evliliklerde eleri birbirine balayacak baka deerler nem kazanr. Dzene uymak iin yaplan bu tr evliliklerde, pek ok evli ift evreye mutluluk rol oynar. Bu evliliklerden dnyaya gelen ocuklar da dzene uymann bir gerei grlmektedirler. Gl Mevsimidir hikyesindeki Mesaadet Hanmn evlilii dzene uymay gerekli klan evliliklere ilgin bir rnektir. Sevdii erkei savata kaybeden Mesaadet Hanm, kendi snfndan biriyle olan evliliini Kocamla srt srta yaadk diyebilirim zetle. Evliliimizin derinlii acs yoktu. Onun iin kocama ihtiyarlmn yalnzlnda vakit ayrmak gereksizdi. Nasl ki ben kokusuz bir iek olmutum ona, kocam da benim ailemin buyruu gerei ba ediim, bir soyluluun srmesi kaygsyla evlendiim adamdr.(s.21) szleriyle zetler. Mesaadet Hanm, eini elli beinde kaybedene dek ve ondan sonras, hayallerinde hep ilk akn yaatr. Einin kendisini kenar mahalle dilberleri(s.20)yle aldatmasn bile evliliinin bir paras sayarak bir sre grmezlikten gelir. Fakat kocasn ummayaca sertlikte cezalandrn da Seven ac eken kadn olmutum gznde. Oyundu oynadm. Bizim gibi byk bir ailenin srmesi, gereken her eyi yapmakla olur. (s.22) szleriyle dile getirir. Kendisi de zaman zaman itiraf eder yaamnda einden baka erkekler olduunu. Evlilikteki paylamlarn batl i kafasyla (s.21) anlap yapmlardr. Mesaadet Hanm Hileli harcamalar, kaamaklar nlemek iin durumu aklamak (s.21) gereini duyar; nk evlilikleri itir; i ise aka kaldrmaz(s.21). Kocasna kar sulu olduunu ya da onun kendisine ba eik olmas gerektiini dnmez. Evliliimizin kurallar bunlard. Uygun evlilik dedikleri, annemle babamn yaad ve benim oullarma rettiim. (s.21) der.

32

Hara hikyesinde beslemeler konak sahiplerince evlendirilmektedir. Bu durumu Servet Hanma konan as Tabi, tabi, bulurlar sana da erkek art bir adam, evlendirirler (s.143) diyerek aklamaya alr. Servet Hanm, yaam karsnda yapayalnz kalnca kendisinden epeyce byk Fatin Beyle evlenmek zorunda kalr. Evlendikleri ilk gece, kocasndan Sen kz deilsin rezil. Seni bana yutturdular (s.159) szn duyana dek, Servet Hanm, bekretin evlenilecek erkee saklanmas gerektiini bilmediini ifade eder. O utan gecesine kadar sadece yabanc erkekle yatmann gnah olduunu (s.159) sanan Servet Hanm, ehimenin Her koyun kendi bacandan aslacak (s.159) szlerinin anlama geldiini de anlar. Servet Hanmn yaam koullarna baktmz zaman, her hakszla sessiz kalna inanmak mmkndr. Ancak ilerleyen yana ramen bu konuda bilgisiz olduunu sylemesi inandrc deildir. Hikyenin ilerleyen ksmlarnda yllarca yaad konan bahesine ve sokaa da hi kmadndan bahseder. yle ki Servet Hanm, konan belli blmlerinde hizmet etmeye programlanm bir robot konumundadr. Evlilikte bekret Trk toplumunda olmazsa olmaz bir gerekliliktir. Evlenene dein pek ok kz, bu konunun ciddiyeti ve korkusuyla yaamaktadr. Fruzan, Harata bekret konusuna sosyal gerekilik asndan yaklamakta ve eitli sebeplerle bekretini yitirip ilk gecesinde hsrana urayan kadnlarn yaad utanc hissettirmektedir. lk gecesini Servet Hanm gibi hsranla geiren pek ok kadnn, evlilikleri boyunca, olur olmaz her anlamazlk annda, o yaanan utan gecesini, elerinin hatrlatmasyla tekrar tekrar ayn utanc yaamalar sz konusudur. Servet Hanm, mrnn son gnlerinde eiyle yatan ayrmak istemesi zerine Fatin Beyden Benden mi iireniyorsun? kretsene senin gibi bir hrpaniyi koynuma alyorum ya! (s.160) szlerini duyar. Servet Hanma ilk gecesinin acsn hatrlatan bir dier ey de eyizlik diye emsitapa sylenen, sonra da kendisine verilen sandk (s.163) tr. Servet Hanm, iindekilerden iki byk araf kefenlik diye ayrm, ilk gecesinde giydiinde Fatin Beyin gene de kendisinden yana dnp bakmad ilemeli gecelii ise kzlk-kadnlk szlerinin utancn yaaynca bir daha giyerek sslenmek gereini duymamtr.

33

Benim Sinemalarm ile Hara hikyesi arasnda yaklak elli yllk bir reel zaman fark, Trk toplumundaki sosyal deer yarglarnn deimeye baladn gstermektedir. Harata Servet Hanmn yaad aclara bir de bakire olmamas eklenirken Benim Sinemalarmda ttn iinde alan kzlarn ou imdiki zamanda kz olan kz m olurmu! (s.26) deyip glecek kadar serbesttirler. 2. Yoksuluk ve Eitimsizliin Baz Kadnlar Fuhua Yneltmesi Fruzan, Trk toplumunda fuhuun yaygnlnn neden olduu sorunlar her ynyle Ah gzel stanbulda anlatr. Bu hikyede fuhu ilenen yer bir genel evdir. Kuatmada fuhu bir sinema locasnda, Benim Sinemalarmda ucuz bir otelde, ocukda anne-oulun yaad bir odada, Krlang Balklarnda ise bir kumsalda yaanr. Hikyelerde gerek olay zamannda gerekse geriye dnlerle kadnlarn nasl kt yola dtkleri anlatlr. Benim Sinemalarm ve Kuatmada namuslarnn bedeli karlnda yaamay seen ya da buna mecbur kalan gen kzlarn Ah Gzel stanbulda genel evde almalarna tank oluruz. Kuatma hikyesinde hikye kiileri yaam gereklerinin kuatmas altndadrlar. Hikye sosyal gereklie uygun kurgulanm; tpk gerek hayatta olduu gibi kiiler, yaam sava verirken doru ve yanl olan semenin atmasna dmlerdir. atmaya sebep olan ey, yaamn kiilere sunduklaryla kiilerin yaamay arzu ettikleri arasnda kapatlmas imknsz bir farkn bulunmasdr. Hikye kiileri bu farkn bilincinde olmalarna ramen hep bir adm yukar kmak isterler; fakat bu o kadar kolay deildir. Gerek hayatta olduu gibi, bu hikyede de her eyin bir bedeli vardr ve hikye kiileri her ne ekilde olursa olsun bu bedeli demeye hazrdrlar. Tm yaamlarn kaydracak yanl adm atanlar, yoksul ve eitimsiz aile kzlardr. Kuatmada ne karlan tip henz on drt yandaki bir kz ocuuyken onun kendisine rnek ald kii ise, genliinin baharnda k yaamakta olan bir komu kzdr. G yaam koullar, kenar mahalle kzlarnn ilkokuldan sonra okumalarna frsat vermez. Bu durumda kenar mahalle kzlarnn farkl yollarda yrmeleri sz konusu olabilmektedir. Kuatmada Nazan, on iki yanda almaya balar. On drdne geldiinde baz konulara akl erdirebilmektedir. nnde seebilecei iki yol vardr: Ya snf arkada Neriman gibi hell st emmi kendi evresinden biriyle

34

ba gz olacak ya da Nigr Ablasnn yrd yolda yryecektir. Nazan ikincisini seer; nk Nigr Abla yukarda almaya balayal epeyce kazanmaktadr: Nigar Ablalar kat alm, ben de sana kat alacam Beyoluna kacam, para kazanacam. Nigr Abla ne yaptysa yaparm. Burda durmakla olmuyor. Saniye de kacak (s.68). Bir zamanlarn gzelliiyle dillere destan Nigr Ablas iyi kazanmaktadr ama bu kazancn bedelini ar der. Henz yirmi ikisindeyken davranlarna bir rkeklik ker; gzellii solmaya balar. G yaam koullarnn ayn zamanda kenar mahalle kzlarn bir bataa doru ittii de sylenebilir; ancak kiinin iradesiyle verecei karar da ok nemlidir. Kzlarn yalarnn kk olmas onlar tamamen masum klmyor kanmzca; nk bilinli bir seim sonucunda hayata kafa tutarcasna bir cesaretle kendilerini uurumdan atarlar. Nazan, snf arkada Nerimann dnne gitmek iin iten erken kt o akam sinema locasnda emek harcamadan para kazanmaya karar verir ve Haluk Beyin kendisini sinema locasna srklemesine kar kmaz: Nazana kst her eyi krp dkmek iin bu adam semi gibi geldi. Caddenin bir yanna doru kendisini srklemesine ses etmedi (s.78) . Oysa Nazan, daha birka dakika nce satt dantellerin parasn almak iin dkkna gelen Haluk Beyin sigara ime teklifini byk bir utan ve ocuk saflyla reddetmitir: Biz kz, Haluk Bey, Olmaz ki ayptr. Kocaman kzlarsnz, sizin kadarlar artist oluyor (s.75). Benim Sinemalarmda Nesibe, Nazann iki ya by olarak karmza kar. Nesibe hamal olan babas evi geindiremeyince Beyolunda bir ttn dkknnda almaya balar. Burada kendisiyle ayn kaderi paylaan pek ok gen kz vardr. Nigr Ablann Nazana kt rnek olmas gibi bu kzlar da Nesibenin hayatn kaydracak yanl kararlar almasna sebep olur. Nesibe de Nazan gibi sekin erkekleri beenmektedir; fakat ne yazk ki ancak iyi aile kzlar sekin erkeklerle evlenip hanmefendi olabilmektedir. Buradan hareketle iyi aile kzlar hanmefendi, yoksul aile kzlar da kendi denklerini beenmezlerse kt olur... ana fikrini karmak mmkndr.

35

Nesibe, yal erkeklerin gnln elendirerek iyi kazanmaktadr. Gzel elbiselere, diki makinesine onlar sayesinde sahip olurlar. Aslnda annesi de bunu bilir:Bizim mahalledeki kzlardan biliyorsun. Eskiden beri yoksul olduumuzdan biliyorsun. Yal adamlarla gezdiimi de bal gibi biliyorsun. Gen adamlar hounuza gitmiyor yalnz (s.15). Nesibe gn getike hrnlar, sevgi ihtiyac iindedir. Dlerinde yal adamlarn varlna hi yer vermez. Vardrlar, ama yok da olabilirlerdi (s.26). Onlarla birlikteyken aralarnda bir konuma bir glme gemez. Bylesi yaknlklardan saknr. Nesibeye yle gelir ki, adamlardan beraberlikleri annda ne kadar uzak durursa ruhu o kadar az kirlenir. Byle davranmakla hayallerindeki delikanllara ulama umudunu tamak istemesinin etkisi de vardr diyebiliriz. Kat gnn ilk gecesi Nesibe tedirginlik iindedir. Caddenin kalabal iinde bir adama arszca gler. Adam bu yeni yetme kzn utanszlndan (s.39) rkerek arkasn dner. Bundan sonra Nesibe korkusunu arszlkla yenebileceini anlar. stanbul, gzelliiyle ilk grenlere Ah gzel stanbul dedirtip onlara tm ksknlklerini bir an da olsa unutturabilen byleyici bir ehirdir; ancak bu bynn tesiri uzun srmez. stanbul byledii, son bir hayat umuduyla kendisini kollarna atan aresizleri krar, ezer, alatr, yok eder. Ah Gzel stanbul hikyesinin ba kiisi Cevahir de ilk grdnde hayranln Ah gzel stanbul szleriyle dile getirmekten kendini alamam ve bu ehrin kucanda kaybolanlar arasna katlmtr. stikbal umudu, pek ok insan zellikle genleri stanbula srkler. Seim anslar olmadan ne i bulurlarsa yapmaya gnlldrler. Kadnlarn erkeklere gre alma alanlar daha dardr. Hastabakclk, evlere temizlie gitmek gibi. Cahil ve sahipsizdirler; buna bir de eksik etek olmalar eklenince hayata tutunmalar daha da zorlar; nk her yerde olduu gibi burada da hayat zor ve insanolu acmaszdr. Fruzan, stanbulun tm sosyal gerekliini hikyelerinde yanstmaya alr; meknn insan yaamna etkilerini tm gerekliiyle ortaya koyar. Nesibe ve Nazan byk ehirde yaamaktayken yoksulluu reddedip zengin yaama arzusuyla hayat kadn olmay tercih etmilerdir. Onlarca namus kavramnn yoksul olduktan sonra hibir deeri yoktur. Oysa vey ana zulmne

36

dayanamayp kendisini cahilce bir tutumla kamyon ofrnn kucana atana dein Cevahir, hi byk ehir yz grmemi bir kyl kzdr. ok gemeden de yolu Zrefa Sokandaki evlere dmtr. Bu hikyeyi art arda okuyana yle gelir ki Nesibe ve Nazan da bu evdeki ayb yitirmi kzlar arasndadr; onlarn da plaj ve sinema locasndan sonra yollar bu evlere dmtr. Her ne sebeple olursa olsun dtkleri bu evlerde kadnlar unutur geride kalan ne varsa Onlara yle gelir ki bu ayb semeleri kendi yzlerindendir. Genel evler ve orada alan kadnlarn sorunlar, Ah Gzel stanbul adl hikyede tm gerekliiyle ok ak ve seik anlatlmaktadr. Her eyden nce unu belirtmek gerekir ki, genel evler, bir kamu hizmeti grmektedir ve burada alan kadnlarn ekmek kapsdr. Ah Gzel stanbul adl hikyede pek ok kadn, kimsesizlik ve aresizlikten deta genel eve snm gibidirler; mahallesinde hastabakclk yaptn syleyerek burada alarak ocuk okutanlar bile vardr. Ah Gzel stanbulda gurbetilerin, kadn hasreti ekenlerin genel evlere olan ilgisi, Taradan stanbula gelmi, az parayla i tutabilmi rgatlar, izinli askerler ya da onlardan farkl grnleri olmayanlar o garip ar kokulu delikten ieriyi grmeye abalarlard. (s.101) szleriyle anlatlr. Bu hikyede yolu genel eve denlerden ofr Sar Kmilin karsna Cevahir kar. Birbirlerinden ok etkilenirler; hatta birbirlerini severler yle ki Sar Kmil, nikhlamak niyetiyle Cevahiri genel evden karmay bile gze alr: Kmil onu oradan karmak iin gereken her eyi yerine getirmiti. Nikhlm yapacam. Sevab cennet doldurur. Sznn burasnda glvermiti Cevahire bakp ve utanma scack, ifil ifil amt yeniden Cevahirin. Elini boynuna gtrmt dosdoru. Yan evlerden birinde semaverler bara bara ark sylyorlard. (s.109) sene birlikte yaarlar. Sar Kmile Cevahiri genel evden karmak zor gelmez; ancak sevgisi onunla bir yuva kurmay dnecek kadar uzun srmez. Fruzan, bu andan sonra hikyeyi ok etkileyici kurgulam; Sar Kmilin gittii bir seferden gecikmesini salayarak Cevahire artk yolun grndn hissettirmitir: nanma grdklerine Cevahir, diye dnd. Nolabilirmi iki aput serip bir sedir kurmusan! Bil artk cahil, Kmil ylesine zorlanp skp ald Zrefa Sokann orospusunu niye nikhsz tutup duruyor. nc yl sryoruz birlikte. Genel evlerin sokandan kadn karmann

37

ne eit bir i olduunu cihan, lem bilir. Yklendiydi her bir engeli Neye yarar dnse de dnmese de. in ucu ayn kapya kyor hep. Sar Kmilin kapatmasym... mrn benle geirir derdim. Vay benim Cevahiri hellinden kar yapmaya yaktramayan Kmilim. Senin de tek dikili tan yok benim misali, ama erkeksin, fkelendiinde ba kaldrrsn (s.110). Utan snrnn ald son nokta iin ar damar atlamak deyimi kullanlr. Zrefa sokanda alan kadnlar ise bu deyim yerine ayba almak szn kullanr ve bunun iin bir haftalk zamana ihtiya duyulduuyla birbirlerini teselli ederler: lk odaya kapanta, ii abuklatrmak iin retilen yntemleri uygulayamam, istemediine zorla verilmi gen bir gelin sabryla ilk mterisinin nnde kollar kavuuk durmutu yle. Cahillik ya, cahillik Alrsn ekerim erkee. Fark etmezsin sonunda. Bir hafta yeter. Bir hafta diini sk, sonra gler geersin. Napalm byle de yaanr greceksin. Almt Cevahir, tekiler gibi deli glmeleri, kfrleri, hzl i grmeyi renmiti (s.108). Ah Gzel stanbulda anlatlanlara okurun tahamml snr otuz bir sayfalk hikyenin bitimiyle snrlyken burada alanlarn mebbede mahkm olularn dnmek bile insan rktr. Fruzan, etkili anlatm ve kurgusuyla bu hikyesinde de okurun ruh dnyasn sarsmay baarmakla kalmam ayn zamanda iyi bir hikyeci olduunu ispat etmitir. Yazar, genel evde alan kadnlarn yaadklar skntlar, bu meknda ve onlarn mrnn tkeniini akp giden zaman boyutuyla btnletirmi; genel evde insan onurunun ayaklar altna alnn sergilemek istemitir. Hikyenin sonunda ise Cevahire intihar uygun grmekle umudun tkendii yerde lmn kurtulu olacan gstermitir; nk genel ev kadnlar ayb yaamaya altktan sonra belki dayanabilirler o hayat srdrmeye ama bir kere oradan ktktan sonra geri dnmeye dayanmak imknszdr. Cevahir iyi bildii bu gerek karsnda denize atlayarak yaamna son vermekten baka bir are bulamaz: Benim hncm kendime geer anca kimiz stndeki de kara bulut ya , bana deni iyice umarsz. Bahtm ak olsayd ilk bindiim kamyonun ofr sen

38

olurdun, Kmil. Baht kim biz kimiz, deil mi! Gemi lafla dzeltilmez kzm, hadi sen davran bakalm (s.110). Ah Gzel stanbul adl hikyeyi deerli klan bir dier husus da her derdin insan iin olduu gereini, insann bana her trl felketin gelebileceini ve her eye ramen hayatn devam etmekte olduunun ya da etmesi gerekliliinin gzler nne serilmesidir... Birok kadn, Zrefa sokandaki evlere eitli sebeplerle dmtr. Gemileri hepsinin umutsuzluk, dengesizlik doludur. Bir dnceyi oluturup, bir grntsn bile kvanla anamadklar gemilerini dnmemeyi, utan duygularn yitirdike kolaylkla (s.100) becerirler. Burada kadnlar, her eye ramen yaamaya devam ederler. Yaama gcn ya yaamak zorunda olduklar irkinlie alarak ya da yzszlk, arszlk maskesini takarak bulmaya alrlar. Aslnda utanszlklar byk bir ilgisizliktir. (s.104) Kastamonulu Melhat, Leman, Sdka , Gll Saime, Nazlca, Tombul Rukiye filn sadece bir donla dururlar akama dek. Bu iin plak dolama taraf olmasa sanrlar ki orospuluk onlara daha kolay gelecek. Giyinme saatleri ilerinin bittii akam saatleridir, giyinmeyi severler. Tahamml snrnn ald noktada Nazlca gs ularyla kanatana dek oynar. Kadnlar ak sak konuup arklar sylerler. Cevahirin grlmez bir utanmazl yaad, arlklarda bulunduu bir gn Samahat Abla bile dayanamayp patronluunu taknarak ona engel olmak gereini duymutur: A kzm Cevahir, bizim yaptmz i malum malum olmaya ya, seninki pek yakksz kamaya balad. Baz adamlarn nce baylarak baktn, sonra senden korkup ekildiini anlamyor musun? Nazlcann meme numarasn knarken Vallahi diyecek sz bulamyorum sana! (s.105). Genel evde alanlara gre, len bu dnyadan kurtulmu demektir; nk genlikte baz zorluklara dayanmak daha kolaydr. Ekonomik skntlar, insanlarn ounu yalandnda rahat edebilme umuduyla alp abalamaya zorlamaktadr. Ne yazk ki genel evde alan kadnlarn byle bir anslar da yoktur. Yalananskortaya km (yle denilirdi)- (s.101) kadnlarn alt yere polis, beki koymak bile gereksizdir. Onlarn yaamakta olduklar karanlk ukur her geen gn biraz daha derinleir.

39

Nehir hikyesinde ise on yandaki kz kardeini bir izin dn, alk yapt aa evine getiren abla, kardeinin felketine sebep olur. Aann ayaklarn leende ykayan kzcaza Ablana syle. Bu gece tek bama ieceim. Raky soutsun (s.49) demesinden, aann ablayla arasnda bir yaknl olduu anlalmaktadr. Hanmn vali kz olmakla kendini stn grp aay beenmemesini, kzn ablas,Kadn kadn olmay bilmezse er kii kadn olan bulur (s.49) szleriyle kardeine aklayarak bir yerde kendini hakl karacak bir dayanaa snr. Zengin evine tutunmak yle kolay deildir. Ekonomik g bu hikyede gnll bir itaati gerekli klmtr. Sonu: Yusuf Aann erimi adaleli sarkk karnnn arl tm bedeninde koyboluyordu sanki. Ellerini yanna sk sk yaptrmt. Silme hal kapl yaldzl eyalarla dolu odalar ilk grn dnd. armt, parmak ularn ylece dedirmiti gizliden (s.50). Fruzann anlatt dm kzlardan yalnz bu kz kurtulur; ayn hikyede deil, hemen ondan sonra yazd Su Ustas Mirata: On yandaki kz, aayla evlenerek hanm olmutur. Fruzan bunu sezdirmekle yetinir. Gya ben hizmetilikten gelmiim, ablam aym. Nasl da utanmazlar bunu demeye. Ablam filan yok . Arada toprakl mahalleye kimlere gidiyormuum? nsanlk borcu. ()Aann kars lmeden nce ben onun karln yaparmm. Yalana bak.() Gya ilk kars lene kadar beni orada barndrm. Benim iin demi o oday, benle gelin-kz oyunu oynarm. Ayn sayfada kadnn yalan syledii Yere Yrk kilimleri serilmiti ben geldiimde. Yani evlendiimizde grmtm (s.52) szleriyle belirtilir. Su Ustas Mirata aann rzna getii kyl kz, pekla kt yola dmesi mmknken aayla evlenerek hanmefendi olur. Onun ilerde, evinde alan bir kyl kznn olu Sedat tarafndan sandk odasnda (s.59) namusunun kirletilmesine ses karmamas, insann kendi ektii sknty bakalarna ektirmemesi beklentisini geersiz klmas bakmndan dikkate deer bir durumdur. Krlang Balklarnda ise Zarife dokuz yandaki oluyla kocas tarafndan terk edilince namusunu satmaya mecbur kalr.

40

ste bir de ocukla sald peinden beni, o bunu yapnca ben namussuz oluyorum, orospu oluyorum . Kendi karnn duyuramayan adamn sevda neyineymi. (s.126). Yoksulluk konusunu ileyen ocuk hikyesinin ise temas fuhutur. Adn bilmediimiz kadn bir zamanlar ttn iindeyken daha sonra eve erkek almaya balar. Byk bir evin gne grmeyen in gibi bir odasn kiralamtr. Burada yan ve adn bilmediimiz, akl henz, her eye yeni ermeye balayan oluyla yaamaktadr. Kadn ou zaman dardadr; eve yorgun gelir. ocuk annesiyle eski adam onu uykuda sanp yataa girdiklerinde uyur gibi davranmay renmitir. Ne kadar karanlk olsa da, ne denli sessiz olsalar da biraz tesindeki o iki kiiyi grr. Odada nc biri varken uyank olduu anlalmasn diye, soluunu daha aralkl almay da renmitir. Seyyid hikyesinde ise fuhu konusuna mizah adan ksa bir deinme sz konusudur. Henz evreyi tanmayan Seyyid odalara ay gtrdnde kaplar hzla ap ieri dalar. Bu durumda baz odalardaki zamanndan nce bym, yorgun yardmc kzlar arabuk frlayp eteklerini toplar; yal patronlar, Destur! Destur! Ahra m giriyorsun! (s.67) diye kr. ok srmez bu durum, Seyyid ieri dalmak yerine kap vurmay renir. 3. Namusun Farkl Alglannn Sebep Olduu atmalar Fruzann hikye kiileri genel olarak namusludur; yalnz namusu reddeden tipler de vardr. Bu tiplerden Benim Sinemalarmn Nesibesiyle ailesi arasnda kuak atmasna, namusa verilen deer fark neden olur. Nesibe ocuk denilebilecek yata almaya balaynca gz tez alr. Parann satn alma gcn ve yukardakilerle aadakilerin yaam standard arasndaki ztl kavrar. Nesibenin ailesi yoksul ancak namusludur. Varolarda tek gz odada yaamaktadrlar. Nesibenin odas basmayla ayrlan kk bir blmdr. Nesibe geceleri burada yatarken babasnn eve geldiini ayak kokusundan anlar. Nesibenin gen erkeklerle gezdiini babas duyunca toplumunda aile kurumunun saygnlna duyulan Nesibeye bir gzel gstermesi dayak atar. Namussuz kz el alacana yer alsn (s.11) der. Bu szler, Trk hassasiyeti bakmndan dikkate deerdir. Hikimse gz, aya darda bir kzla yuva kurmak

41

istemez. Bir de o yuvada doacak ocuklarn Nesibe bunu anlamaktan ok uzaktr:

ad, namusu dnlecek olursa

namusa verilen deerin nemi kukusuz bir kez daha anlalacaktr. Ne yazk ki Niye urayorlard kendisiyle? Niin iten eve, evden ie gitsin istiyorlard? Onlar gibi olsundu! dzeltmilerdi ki! (s.27). Kuatmann Nazan, Nigr Ablasnn evlenememesine adn dillendirmi olmasnn engel olduunu bildii halde, namusun deerini anlayp kavrayamaz: Nigr kz deildi ya, buydu n alp gtren. Gzelliine yansyan bir uzaklk, bir aknlktan tr kimseler ona soru soramaz, ayplayamaz olmutu. Mahalledeki anneler, oullarna ondan Zavall Nigr, yazgs ktym, diye sz ediyorlard. Bununla baz eyleri engelliyorlard (s.55). Baz alan kzlar hakknda sylenen kt eylere ramen, Nigr ba yerde bir kz sanp isteyenler olmutur. Grcler gelecei gn Nigr Abla neelenmitir; toprak avluya su serpip sprdnde her yer mis gibi kokmutur; sanki kirlenen her eyi temizlercesine... O gn Nigr Abla eiklerin tahtasna kadar boyamtr; fakat ne yazk ki olan tarafn caydracak szler, mahallede ksa srede yanklanr: Nigr evlenemezdi. Bunu kesin biliyorlard. nk Nigr kadn olmutu. Evlenmeden kadn olmaksa aresizin aresizi bir durumdu (s.54) . Ah Gzel stanbulda genel evde alan kadnlar namusun deerini onu kaybedince anlayabilmilerdir: Namusun diyeti ok byk onu neyle deyebiliriz ki! (s.99). Edirnenin Kprlerinde ise tango olduu sylenen bir komu kz Benim Sinemalarmn Nesibesini hatrlatr. Kzcazn ardndan ileri geri konuulmasna dayanamayan Naciye yenge, Kznn da almayalm bir gnahn. Gentir, cahildir demek kolay, her bir kiiye tango. Biz de olmayalm cahil (s.77) diyerek kk kzlarn terbiye etmeye alr. Yoksulluk konusunun ilendii Parasz Yatl hikyesinde, hastabakclk yapmak isteyen anneye bahemirenin verdii t toplumda kadndan beklenen Acl, hasta, yorgun. O namus dedikleri eyle neyi

42

ciddiyet ve sorumluluu gstermesi bakmndan ilgintir: Gen, gzel kadnsn. Burada oluru olmaz bulunur. Ciddi ol. Bir ey denirse senden bilirim. Malum, kanck kpek kuyruk sallamadka hikyesi. Boya filan da istemez. Kendinden mi yanann, dudann rengi? te bilmem artk (s.102). Yaz Geldi hikyesinde yal ve felli annesine bakmak zorunda olan hala, dokuz yandaki yeenini namus kavramna saplanp hayatn rezil (s.119) etmemesi konusunda t vermesiyle farkl bir yaklam sergilemektedir. Hala, yeeni yukar ksn, kendini kurtarsn ister. Namus kavramna farkl bir adan yaklalan Bir Evin Dtan Grnnde namusa verilen deerin ayn olmay, evli bir ift arasnda atmaya sebep olur. Rahmi Merzifonlu otuz yllk ehlikeyf bir memurdur. Ankarada sren uzun memuriyet yaam boyunca devlet dairelerinde ne namussuzluklar dndn ok iyi anlamtr. Kendisi namuslu bir adamdr; rvet almaz. Oysa umulmadk kiiler beklenmedik baarlar gstermektedir. Rahmi Beyin ei kocasnn namusa verdii deeri psrklna uydurduu bir bahane saymaktadr. Ona gre, alnan, devlet dairelerinde ii olup da masa masa dnmekten bunalan bir vatandaa yaplan yardmn teekkrdr. Kdn sonucunu almak ayr bir baardr. Girginlik ister (s.104): yle namus, rvet falan efendim almam diyerek olmuyor. Deil mi, Rahmi Bey?.. Namusla olayd sen ykselir bamdr, bamffetti olurdun deil mi, Rahmi Bey?.. Nerde birilerini ap da kendini ne srdn ki? Bugnmzde Sedat bize barnacak bir yer verdi. Yoksa kira kelerinde srnrdk (s.81). Fruzann hikyelerinin hemen hepsinde insanlarn ahlki deerlere ballklar bir davranlaryla ya da szleriyle mutlaka vurgulanr. Hikye kiilerinin ou yoksul da olsalar namusu her eyin stnde tutarlar. Buradan hareketle Fruzann hikyelerinden insann namusuyla olduktan sonra her ii yapabilecei ana dncesini karmak mmkndr. 4. sizlik ve Yoksulluun Sosyal Yapya Etkileri Trk aydn, eserlerinde lkede yaanan geri kalml, yoksulluu, isizlii yllarca tartarak yazp izmitir. Fruzan da bu yazarlardan biridir; ancak o,

43

eserlerinde syleyeceklerini gerek bir sanat tutumuyla tarafsz sylemeye gayret eder; bir yazar olarak okura vermek istedii mesajlar eserin zne yayar, sindirir. Fruzan, hikyelerindeki kiileri, Trkiyedeki geri kalml en derinden yaamakta olan insan tipileri arasndan semitir. Cumhuriyetin ilnndan sonra yaplan birok reforma ramen tam bir ilerlemenin salanamamas sonucu, insanlara yeni i kaplar alamam, halk, Kurtulu Savandan sonra hak ettii refah ve huzura bir trl kavuamamtr. Toprakla yaamn kazanamayarak Anadoludan ve Balkanlardan g eden ou kimsenin byk ehirlere zorunlu g ise zaten yaamakta olduklar sknty artrmaktan baka bir ie yaramamtr. Bu insanlarn tek bildikleri i, iftiliktir; onu da ehirde yapamazlar. Bulduklar niteliksiz ilerin kazancyla da geinmeleri ok zordur. Fruzann hikyelerinde iyi ve sabit bir ii olmayan az gelirli insanlarn tek gayesi, iyi bir i sahibi olmak ve gnn birinde rahata kavumaktr. Beslenme ve barnma ihtiyac her trl gereksinimlerinin banda gelir. zellikle gne gren kendilerine ait bir evleri olsun isterler; nk ou hikye kiisi, ya apartmanlarn gne grmeyen bodrum katlarnda ya da her bir odasna bir ailenin snd eski konaklarda yaamaktadrlar. Vaktiyle kendi topraklarnda madd hibir sknt ekmeden hayatlarn srdrmekteyken onurlar incinmeyen gmenler, ehirde yaamaya balaynca ikinci snf insan muamelesi grmenin acsn yaarlar. Fruzann yoksulluk konusunu ileyen hikyelerinden yoksulluun insan onurunu krmak iin bir sebep tekil etmedii ana dncesini karmak mmkndr. Onun hikye kiilerinin yoksul olsalar da kibirden uzak bir gururlar vardr; bu kiiler byk ehirdeki yeni ve yoksul yaamlarnda eski grg ve kltrlerini unutmu deildirler. Fruzan, pek ok deer yargsnn unutulmakta olduu XX.yy.da, Pritineden g eden bir ailenin aza kanaat ediini ve tm yoksulluklarna ramen huzurlu yaamlarn Temizlik Kolu adl hikyesiyle tekrar okurlara hatrlatmaktadr. Hayatta her bilgi ve grgnn okullarda renilemeyecei bir gerektir. Temizlik Kolunun ninesini tanynca bu gerek daha iyi anlalmaktadr.

44

Gngrm kadn, torunuyla snf arkadann temizlik kolunda grevlendirildiini renir. Sonra retmenin bu ii yoksul aile ocuklarna yklediini anlar: Sen niye hayr demedin bre Hediye! Hep p dkmek istemem demedin. Niye sevindin Mari kzan? (s.45 ). Hediye, ahverle snfn arkasnda ders dinler; her ikisi de alkan olmalarna ramen parmaklarn hi kaldrmazlar. Arkadalar hava iyiyse bahede deil de jimnastik salonunda oynar. ocuklar knca pencereleri ap snf havalandrmak, ktlar toplamak onlarn grevidir. Hediye okulda yaadklarn anlattka ninesi aar kalr. retmenin bu temizlik kolu grevini niye srasyla yaptrmadn sorar. htiyar kadn bir ocuun yetimesinde yatlaryla oyun oynamasnn, bir eyleri paylamann neminin bilinciyle sorgusuna devam eder: Ya siz oynamaz msnz kzlarm? Hep hzmatlk m edersiniz? Siz hep ahverle mi oynarsnz? Yok mudur herhangi baka arkadanz? Var, ama onlar temizlik kolu deil ki (s.49). Temizlik Kolunda yaanan bu rnek, snf farknn ocuklar arasnda bile kendini hissettirdiini gstermesi bakmndan ilgintir. Hara hikyesinde kk yata ailesinden koparlp almak durumunda braklan ocuklarn yaad toplumsal sorunun sebebi yoksulluktur. Servet Hanm, hayat boyunca hep bir arayan soran olsun istemi; muhayyilesinde bir silik resim gibi grnen ocukluk hatralarnda annesini aramtr. Annesi Servetin san tararken Ben kzm vermem. A plak olsa da. El kapsnda onacana burada lsn. Nereden kt stanbula ocuk tamak? Paras da batsn bunun (s.125) diye at yakarak acsn da vurur. Servet Hanm muhayyilesindeki son resmi Boz yolda yryen, glmez yzleri srgit glgede adamlardan biri giriyor ieri. Biz hep beraber alyoruz. (s.125) diye sonlandrr. Kimdir o adamlar, kendisi de bilmez. Grnen odur ki Servet Hanmn stanbula gtrlp besleme verilmesine ailesinin erkekleri karar vermitir. Bu silik anlardan anlalan odur ki, aile iinde Servetin annesinin bir kadn olarak sz hakk yoktur; bu da toplumda ataerkil aile yapsnn gcn gstermektedir. Fruzan, bu konunun zellikle stnde durmaz; fakat bir anann evldndan koparlmasnn nasl bir ac olduunu okura duyurmaya alr. Serveti konaa vermekle ailesi madd adan ne kadar rahatlad bilinmez ama Servet Hanmn hayat boyunca yznn glmedii bir gerektir. Servet

45

Hanmn yaam bir insann kendi hayatn her ne ekilde olursa olsun srdrmek zorunda oluuna gzel bir rnek oluturmaktadr. Servet Hanm, efendileri apartmana tanncaya dek onlara hizmette kusur etmez. Fatin Beyle evlilii ise yoksulluk iinde gemektedir. Ucuz eyler alabilmek iin ge saatte pazara gider. Epeydir meleri arttndan kat kat ve perian ekilde giyinmesi, bir pazar dnnde, bir gencin onu dilenci sanarak eline para tututurmasna sebep olur. Bu, Servet Hanmn hayatta tek sahip olduu deer olan genliinin ve salnn tkendii anlamna gelmektedir. Hikyeyi etkili klan, bu ana kadar Servet Hanmn yaad skntlar kendisinin dile getirmi olmasdr. Bu andan itibaren ise hikyenin anlatmn yazar stlenir. Servet Hanmn yaad yoksulluk ac gemiiyle birleince lm ok dramatik bir boyut kazanmtr. Fatin Bey, eve geldiinde paavraya brl olduu halde stne bir de tozlu denk uvallarn (s.167) rtm Servet Hanm bir sre irenerek seyreder. ldn anladnda ise byk bir acya boulur. Edirnenin Kprlerinde de yoksulluk nemli bir sorundur. Gngrm seksenlik gmen nine, bana rtt tek kr, tek lekesi (s.80) olmayan beyaz rtsyle tatl otoritenin, insan sevgisinin, doruluun simgesidir. O da tpk Servet Hanm gibi akamlar pazara gitmektedir. Bir gn satc glerek kendisine -Be anacm. Sen de gelirsin pazarn bitimine. Sabahtan gelsen iyisini alrsn. Hem ucuz istersin hem de iyi (s.78) dediinde -Niin ucuz kt olacak?, Benim gl kokulu memleketimde her bir ey hem ucuz hem iyidir. Biz zaten kendimiz yapardk bostanclk. Yetitirirdik her eyi elceizimizle (s.78) diye cevap vererek bolluk iinde geen eski gnlerine duyduu zlemi dile getirir. Krlang Balklarnda ise Zarife, fabrikadan koynunda saklayarak karabildii bir iki bskviyi oluna gtrecek kadar yoksuldur, aylar vardr ki salarn bile taramamtr. Yoksulluk onu fuhu yapmaya sevk eder, Mehmetten etkilenmesine ramen yalnz onunla olmayacan bilir Oysa yukardakilerin yaam farkldr. Onlar ayn belirmesiyle, art arda bararak denize atlarlar. Onlar hayran hayran izleyen Zarife - Yoksulluun gz kr olsun, Bir bize bak, bir onlara (s.127) demekten kendini alamaz. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda Nagehan aabeyinin niin kara sevda olduunu sorgulayarak, Zengin bir aile deiliz, doru, ama

46

neyimiz eksikti bizim. alp geinmek ayp m? Hep hanlar hamamlar, apartmanlar m olmal? Neyimizi beenmediler? stelik kz da aabeyimi deli gibi seviyordu istiyordu (s.60) der. ylesine bir gnl zenginlii yaamaktayken daha fazlasn istemenin neden gerekli olduuna bir anlam veremez. Piyano alabilmek hikyesinde yine bir anne-kz ve nine lsnn hayatndan kesit sunulmaktadr. Memleket zlemi ve yoksulluk kiilerin yaamn ekillendiren unsurlarn banda gelir. Hikyeyi ilgin klan, vaktiyle Varlk, onur grm konaklarn kzydm (s.34) diye vnen annenin ac talihi sonucu, son evliliinde yoksulluu yaamas ve yoksul yaamlarnda piyanonun ok lks kamasdr. Snf fark, arlkl olarak evlilik ve fuhu konusuna deinilen hikyelerde somut bir engeli oluturmaktadr. Yoksulluun ana olay olarak kurguland hikyelerde ise snf farkna soyut bir yaklam sz konusudur. 5. Eitim Yetersizlii ve Sorunlarnn Farknda Olu Eitim sistemindeki yanllar, insann yetimesinde dikkate alnmas gereken baz deerlerin yitirilmesini beraberinde getirir. Trkiyedeki eitim sisteminin yanllklarndan sz edilebilir. Yalnz, eitim-retimin tm olumsuzluklarn retmenlere hikyelerinde yklemek kanaatimizce sorununa doru ok bir tutum deildir. Fruzan, baz eitim-retim boyutlu yaklamayarak

retmenlerin rencilere kar yanl tutumlarn yanstmakla yetinir. ncelediimiz metnin bir edeb eser olduunu dnecek olursak, yazarn, rencilere yaplan hakszlklar renci cephesinden grp yanstmas yeterli grlebilir. Burada nemli olan yazarn her ne konuda olursa olsun dncelerini bir edeb esere yakacak denli estetik bir tutumla ifade edi biimidir. Fruzan, Tokat Bir Ba inde hikyesinde eitimdeki hatalar, hakk olana hakkn savunmay retmeyen, suskun bir nesil yetitiren baz retmenlere ykler. Tokat Bir Ba inde hikyesin en nemli temasokumann nemini kavraytr. Hikye kiilerinin hemen hepsi bu gerein bilincindedir. yle ki Bahecinin Pomak kars, Okusunlar da rmesinler bizim gibi (s.34)

47

diyerek okuyamamln acsn dile getirir. Kasabann ocuklar ortaokuldan sonra okumaya ehre gider. Hepsinin byk hayalleri vardr; eitli meslekler edinip Anadoluya dalacaklardr. Fakat ne yazk ki eitimin yanll (s.36) ounu yolundan dndrr. Hatice ve arkadalar henz ortaokul sralarnda frsat eitlii (s.36) gereini kavrar. Baz rencilerin ebelikten baka meslek seme anslarnn olmay onlar fazlasyla zer. Ylar sonra Hatice acmayla dzelmeyecek olan kavramtr. Kendisi, yitirdikleriyle hi alverii kalmam, yaamndaki deimeyi izleyemeyecek denli kendisiyle dolu (s.39) retmenler gibi olmamaya kararldr. O retmeler ki Yurdun eitli yerlerinden kopup gelmi, kt ktna parayla yetinip rencilerinin kiiliklerindeki z, halk olma benzemesini hi nemseme (s.39) milerdir. Fruzann ilk yazd hikyelerinden bir olan Sabah Eskimiliindeki kz ocuu eitimciler ve eitim sisteminin suskun nesil yetitirmesi konusundaki ikyetini u szlerle dile getirir: Susuuuuuuuuuun. Nedir bu susan? Susku dolu bir evrene susku dolu bir sava. lkyazlar odaya koyun, lm onlara barnamaz gider. lme inanmyoruz ki, ondan korkalm efendim. Ama bir korktuumuz olmal; ihtiyarlamaktan irkinlemekten korkuyoruz. Akl savunuyoruz, ama gzellikten yanayz. Bize uslu durmay rettiler bata. (s.13) Temizlik Kolunda yoksul aile ocuklarnn snfta hem arkadalar hem de retmenleri tarafndan nasl horlandklarna deinilirken Kuatma ve Benim Sinemalarmda kt yola den kzlarn ilkokul mezunu olmalarna iaret edilir. Kuatmada ise Nazann babas lmeden nce kzn okutma zlemi iindedir; nk okuyan ocuk, gelecek korkusu tayan yoksul ailelerin tek gvenli gelecek umududur: al al, i bitti deseler, kaldk akta. Cepte, kyda dayanacak bir ey yok. Nazan okutalm diyorum ne yapp yapp. Okumu olursa belki bizim srnmemiz onda biter (s.61). Fruzann birka hikyesinde yoksul aile ocuklarnn okuma umutlarn gerekletirecekleri tek yer, parasz yatl okullardr. Parasz Yatl hikyesindeki anne kurtulu yolunun okumaktan getiini anlayarak kzn parasz yatl snavna

48

gtrr. Anne, henz kz snava girmeden kznn retmen olduunu hayal eder. O gn geldiinde kendisi de hastabakcl brakp kzyla Anadoluya gidecektir. ocuk hikyesindeki anne de ocuunu okutma zlemi iindedir. Yazar, annenin ocuunu okutma zlemini Ah okula gidebilmeliydin! (s.52) diye dile getirirken ocuun okumas gerektiine inancn da Adsz sansz gnlere, tek uzun mevsim olan ka, sabahla gecenin arasndaki zamanlara ad koyabilmek iin okula gitmesinin gerektiini dnd. (s.52) szleriyle ifade eder. Bir Evin Dtan Grnnde ise Sedat annesi srarla okutmak ister: olum, by ak gz ol, oku, bari sen anneni rahat ettir (s.99). Sedat, okur; inaat yksek mhendisi olur; ancak okumu insanlara has alak gnlllkten yoksundur. Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent de sokak ocuklarnn eitimsizlii cidd bir sorunu oluturmaktadr. Bnyamin yan ve nereli olduunu bilmemektedir. Dier sokak ocuklarnn da ondan bir fark yoktur. Bu hikyede de Bnyamini byten bekinin ls banda doktorun gsterdii tutum, okumu insanlarda daha fazla bulunmas beklenen hogrden uzaktr: Hep bylesiniz be!, Hep byle! stanbulda bok mu var? Her yer insanla dolu. Yaknda stanbul denize kecek, batacak. Doru drst konumasn bilmiyorsunuz. Bir de kalkp lyorsunuz. ocuun onu anlamayan baklarn gzden geirdi. Tembel tembel esnedi (s.84). Nehir ve Su Ustas Mira hikyelerinde eitimsiz kyl kzlarnn aa evlerine besleme verilmeleri gibi zellikle gney blgelerinde grlen toplumsal bir sorun anlatlmaktadr. Bu kzcazlarn her konuda eitimsiz olular toplumumuzda kadna verilen deeri de gstermektedir ayn zamanda. Dne ismindeki bir hizmetinin srekli dk yapmas ve son ocuk drmesini nemsiz bir ey gibi anlatmas, deersizlik duygusunu aresizlikten kabulleniinin ac bir gereidir. Eve gelen konuklarn Onlar durmadan ocuk drrler. ki gnde de ayaa kalkarlar. (s.57) diyerek yoksul, eitimsiz kylleri cahilliklerinden sorumlu tutmas, madd gc elinde bulunduran baz insanlarn insafsz ve anlayszln gstermesi bakmndan da bir sosyal gereklii yanstmaktadr.

49

Hikye kiilerinin yaamndan ksa bir kesitin sunulduu K Gelmeden adl hikyede Alian ve Ayten nc snfa kadar okumulardr, Seyyid hikyesinde kyde omak yontup davar gtmekten gz (s.64) aamayan Seyyid askerden geldikten sonra, aabeyinden ancak say saymay renebilmitir. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda Kerim Alinin rahatszlanmadan nce, eitimin nemi hakkndaki dnceleri ise gelecekteki kadnlarn sevgiyle yetinmeyeceinden okuyup meslek sahibi olmas gerektii eklinde zetlenebilir. Redifeye Gzellemede Temir Efendi einin doumunu beklerken doacak ocuun olan olmasn dileyerek onu okutmay hayal eder. Eer olunu okutursa olu cahil kalmayp dnyada ne olup bittiini anlayacaktr. Kz Redifeye gelince bymesini istemez; nk bir kz, ocukken koruyup kollamann daha kolay olduuna inanr; ancak kanndan biri olursa, bir erkek karde, onu okumular nasl savunursa (s.152) yle savunabilecektir. zgrlk Atlarndaki henz ilkokulu bitiren kz ocuu, okumann neminin bilincindedir. Okuyabilmek iin parasz yatl snavn kazanmaktan baka are gremez: Snav kazanmalydm. Hi yolu yoktu baka okumann (s.14). Gecenin teki Yznde niversiteli genci okumaya ynlendiren tarih retmeni olmutur. Gen delikanl tarih retmeninden hep saygyla sz eder. Hara hikyesinde Servet Hanm, ilerlemi yana ramen, Almanyaya giden oluna duyduu zlemi iki satr mektupla dile getirip olunun mektuplarn okuyabilmek iin masallardaki gibi, periler ve cinler in kp da kendisine dileini sormasn hayal ederek okumay, yazmay skeyim isterdim (s.164) der. Fruzann hikye kiileri okumann nemini kavramtr. ou hikye kiisi yoksulluktan kurtuluun eitimle mmkn olacana inanmakla birlikte ocuunu okutabilme temennisi iindedirler. Burjuva snf iin ise eitim sorunu diye bir ey sz konusu deildir. Eitim, onlarn ocuklarnn doal bir hakkdr. ngilizce ya da Franszca eitim alrlar. Hatta bazlarnn gsteri meraknn sonucu yabanc dadlar bile vardr. aabeyi

50

6. Hakszla Gsterilen Tepkiler Hayatta hemen herkesin hakszla urad durumlar olabilir. nsan, kendisine yaplan bir hakszl hi unutamaz; ancak insann bakalarna hakszlk yaptnn farkna varamad anlar olabilir. Yaanan hakszlklar fark edebilmek ise ince bir gzlem gc gerektirir. Fruzan, bu konuda ok baarl bir yazardr; onun hikyelerini etkili klan, insan ilikilerinde nemli yeri olan ayrntlardr. O, hakszl problem olarak ele ald hikyelerinde yaamda her insann kolay kolay fark edemeyecei ayrntlar baaryla sunar. Temizlik Kolunda retmenin pekla srasyla yaptrabilecekken temizlik kolu grevini yoksul aile ocuklarna yklemesi bir eitimciye yakmayacak haksz bir davran rnei sergilemektedir. K Gelmeden hikyesinde Alianla Ayten ocukken enitelerinden gizli, gazetelerden kesekd yapp bakkala satarak karlnda kuru zmle kavrulmu fndk alrlar. ocuklarn sevdikleri yiyecekleri elde etmek iin gsterdikleri aba akllcadr; ancak bakkal katlarn dibini kaln unladklarn ileri srerek emeklerinin karln tam vermez: Ellerindekileri gtrdklerinde kukular, korkularla doluyorlard. rettikleri ilerine kar aldklarn hi de yeterli bulmuyorlard. Sonunda bakkaln tartsnn hileli olduuna kesinlikle inanmlard. Yznde kl rengi bir fkeyle Ayten Ablas, Alian bizi aldatyor bu pis adam, demiti. Yine de kar koyamyorlard. nk bir kez denediklerinde bakkal, Ya size ne demeli! Katlarn dibini gittike kaln unluyorsunuz. Saylar deimiyor, arlklar artyor deyivermiti. Ayten Ablas azn ap kocaman bir soluk alrma durduktan sonra yeniden kapamt. Klahlara doldurulmu fndkla zmlerini tarken (bakkaldan kar kmaz orackta yemeye kyamazlard bu tadna doyulmaz eyleri.) Ayten Ablas dkknda yuttuu szlerini o kl rengi fkenin gerildii yzndeki koyuluk artarak sralamt. Eolueek , pezevenk! Alian tkezlemiti bu szleri duyunca, boazna bir yumruk tkanmt. Ayten tpk erkek gibi kfr ediyordu. Szlerinin stne basyor hibir szc yarm sylememek iin zenle yineliyordu.

51

Sanki unu parasz alyormuuz gibi ok unluyormuuz. Herife bak pezevenk.,Canm sklyor zaten. Enite Bey bilse duysa, iyi bir dayaktan geirir, bizim merdiven altlarnda tneyip kesekd yaptmz (s.157-158). Gnbirlik Adada ise Cennet akama kadar evin ilerine koturmakla birlikte bir de evin ocuklarnn kahrn ekmek durumunda kalr. On be yanda bir kz olmasna ramen ocuklarn kaan toplarn getirmek onurunu incitir. Emein karlnda kazanlan deer hak edilen bir kazantr. Kiiye hakkn vermek adaletli olmay gerektirir. Tersi bir durumda hakszlk sz konusudur. Krlang Balklar hikyesi hak ve hakszlk gibi iki zt kavramn basit bir olayla nasl trajikomik bir boyut kazandn gstermektedir. Balklkla hayatn kazanan Mehmet ten lks bir otel ileten Safter Bey krlang ile kalkan yavrusu istemi, parasn da konumulardr. Mehmet balklar tutup getirdiinde ise Safter Bey anlamay inkr ederek balklar ucuza almak ister. Mehmet buna raz olmaz, tartrlar. Tartma esnasnda Safter Bey, Mehmeti hrszlkla sular ve polis armalarn ister. Hikyede ilgin bir durum da otel alanlarnn tutumudur. Safter Bey mutfaa girmeden nce Mehmeti destekleyen tm alanlar, Safter Beyin mutfaa girmesiyle azlarn hi amazlar. Oysa hepsi o civarn insanlardr. ten atlp denize dnme korkusu onlar hakszla seyirci brakmtr. Hara hikyesinde hak-hakszlk konusu hizmetiler ve efendileri arasnda yaanr. Glendam Kalfa ile Servet Hanm dndaki hizmetilerin gz aktr. Kr krne, karn tokluuna bir itaati dnmezler. Oysa Glendam Kalfa efendilerini sebeb-i hayat (s.127) olarak grr ve Serveti onlara krann her an gstermesi konusunda tler. Bu aresiz boyun eii, yllar sonra Servet Hanm, Dizdar Hanmefendi beni ok mu hor kulland? (s.140) diye kendi kendine sorduunda ise bulduu cevap Yok canm. O hanmd, ben hizmetiydim. Hepsi bu (s.140) eklindedir. Esasen Servet Hanm,srtna vur, ekmeini azndan al (s.136) denilebilecek denli zavalldr. On yandan beri hayr demeyi unutmu, yaad her hakszla aresiz sessiz kalmtr. Rusihi Beyin tecavzyle tozpembe duygular kirlenirken

52

efendilerinin apartmana tanrken onu bo konaa beki brakmalar da insan haklar asndan kabul edilir bir ey deildir. Hara hikyesi adn bir hakszlk olayndan alr. emsitap adndaki hizmetinin kendisinden otuz ya byk Fatin Beyi beenmeyerek bir arabacyla kamasn efendileri ho karlamaz. Aradan biraz zaman geince, emsitap, kocasn konaa eyizini istemeye yollar. Hanmefendi Ne eyizi? Benim istediime varm m da, eyiz istiyor? (s.133) diyerek emsitapn kocasn kovar. Adam, emsitapn alt yandan yirmi yana kadar konakta karn tokluuna hizmet ettiini hatrlatarak hanmefendiyi iyice kzdrr. Kapdan karken ise hizmetilere Bunlar haraca alk diyerek yaadklar hakszl anlatmaya alr. emsitapn kamasyla odas ve eyizi Servet Hanma kalr. Glendam Kalfa, eyizleri hak etmenin o kadar kolay olmadn syleyerek Servet Hanm bu kez de nankr olmamas konusunda tler: Sen sen ol, sakn nankr olma. O arabac paras giderken, Bunlar hara alrlar dedi ya istedii neyin payyd? Hara nedir bilir misin? Bir insann dierinden hakk olmayan almasna hara denir. emsitapn bu evde ne hakk var? Karnn doyurmu, snm. Bir de hanmefendiye haber yollar, elin ahr kokularna kap (s.141). Fruzan, hak ve hakszlk konusundaki dncelerini, Su Ustas Mirata ideal tip Vedat araclyla iletir. Vedat, hanmn drt olu iinde en akll ve insan deerlere en duyarl olandr. Onun hakka- hukuka ball bata ailesiyle arasn am annesi olunun tutulduu bu illeti karasevdadan daha zorlu(s.60) bulmutur. Hanm ve dier oullar evde alanlara hakszl hak grrken Vedat, insanca tutumlaryla yoksullar gzetmeye alr. Kendisine yoksulluu bilmemekle yklenen annesine Sen bildin de yoksulluu, noldu anacm? diyerek eski gnlerini hatrlatr; ancak annesi gemiini hatrlayamayacak kadar geride brakmtr. Vedat Ankaradaki rencilik yaamnda da hakszla sessiz kalmaz; devlete kar kp onun kurumlarn (s.63) eletirmesi sonucu tutuklanr. Kendisine yardm etmeye alan bir aile dostu savcya, Sen hukuk okudun deil mi?, Gllerin ynettii hukuku (s.63) diyerek kar kar. Vedatn devlete

53

kar kmasn aile adna srlen bir leke sayan kardeleri, onun kurtuluunun ancak akli dengesinin yerinde olmadn ispatlayan bir raporla mmkn olacan dnrler. Burjuva snfnn Anadoluya, Anadolu insanna bak Gl Mevsimidir de daha ak seik verilir. Kurtulu Sava zamannda burjuva snf refah iinde yaarken Anadoluda kadnlarn ocuklarnn lmne bile alamaya vakitleri yok (s.19)tur. Sevdii erkein Anadolu Sava (s.10)nda lmn budalalk sayan Mesaadet Hanm, kendi ailesinde o gn bile askere gitmi kimse olmadn Bedel verilirdi erkeklerimiz iin. Onlar deerliydiler, kolay yetimiyorlard, kolay harcanamazlard. leri vard erkeklerimizin. Anca okumu yazm insanlarn yapabilecei iler (s.10) szleriyle aklayarak parann burjuva snfna sava annda bile bir ayrcalk yaattn ortaya koyar. Oysa dava vekilleri, olu Rt ahini Darlfnna (s.30) gndermek iin Mesaadet Hanmn babasndan umduu destee Hayatn kazansn efendim, hayatn kazansn! Mekteb-i hayat, pek mhim ve elzem tecrbelerle doludur. Biz Darlfnn bitirdik mi? Yooo! imdi ise meydandayz, (s.30) cevabn alr. 7. G Olgusunun Yaatt Yalnzlk ve Sahipsizlik Duygusu Frzann hikyelerinde dikkate deer temalarn banda yalnzlk ve sahipsizlik duygusu gelmektedir. Hikyelerde zellikle ehre alamayan gmen aileler kendilerini terk edilmi hissederler. nsan, sosyal bir varlk olmas nedeniyle dier insanlarla iletiim kurmak gereini duyar. Krsal kesimde yaayan insanlar, e dost ziyaretiyle yalnzln giderip sorununu paylarlar. ehirde yaayanlarn ise byle bir ans yoktur. Fruzan, ehir insannn yalnzln biraz olsun giderip teselli bulmak umuduyla parklarda geirdikleri zaman, skele Parklarnda adl hikyesinde dile getirir. skele Parklarnda adl hikyede biraz huzurlu zaman geirmek isteyen izinli askerler, ihtiyar kadnlar, kk ocuklar, ihtiyar erkekler (s.68)in yaamndan ksa kesitler sunulmaktadr. Hikyedeki kiilerin hemen hepsi yalnz ve yoksuldur. Evi gne grmeyen kadnlar parklarda gnelenir; gen yata dul kalan bir kadnn ise parklardan baka gidecei yeri yoktur. KznYr haydi!..Yr. Ge kalacaz (s.69) diye ekitirerek parka gtrr sanki orada kendilerini bir

54

bekleyen varm gibi. Hikyede en ok zerinde durulan bu kadndr. Kadnn kocas ld gn, ablasnn evine acsn paylamaya gittiinde akam yemei hazrlklarnn durdurulduunu fark etmesiyle yoksulluun abla-karde (s.74) balarn bile koparacak denli etkili, ykc bir g olduu gzler nne serilmitir. Evden ayrlrken ise ablasnn, kadnn eline on lira (s.74) sktrarak ablalk zntsnden kurtulmaya almas, ince bir ayrnt olmas itibaryla ayrca dikkati eken bir durumdur. Fruzann hikye kiilerinin hemen hepsi yalnz ve kimsesizdir. Yazar, kiilerin yalnzln Trk kltrnde nemli bir yeri olan misafirlikle gidermeye alr. Okuyucuya srpriz nitelii de tayan misafirliklerde toplumsal dayanmann insann abasyla salanabilecei mesaj verilmeye allr. Gecenin teki Yz, Edirnenin Kprleri, K Gelmeden bu srprizlerin yaand hikyeler arasndadr. K Gelmeden hikyesinde iki ksz karde enitelerinin kendilerini horlamasna dayanamayp evi terk eder. Aytenin kt yola dt sylenirken Alian epeyce gezip dolaarak kendisini tm kusurlarna ramen seven dostlar edinir. Dostlarndan yoksulluun insana deer vermeye engel oluturamayacan renir. Sonra vaktiyle terk ettii eve dnerek insanln ne anlama geldiini anlatmaya alr. Alian artk sevdiklerine sahip kacaktr. Edirnenin Kprlerindeki gmen aile de gurbet elde yaamann acsn ok derinden hisseder. Hikyenin sonunda bayram ziyaretine gelen hemehrilerin eve getirdii mutlulukla hikyedeki kasvetli hava sevince dnr. Temizlik Kolunun ihtiyar ninesi akama kadar oturduu penceresinin nnde yosun tutmu duvar seyreder. Eer dizlerinde fer, bacaklarnda derman olsa kp Herkes mi a, ak bu memlekette?, Herkes mi sahipsiz kimsesiz? (s.43) diye soracaktr. Kadnn gngrml vardr. nsanlarn bylesine yaamay, glmeyi tanmam olmalarna aar; bir soran eden (s.43) olsun ister. Redifeyi Gzellemede de Temir Efendiyi yerinden yurdundan eden belini bken gtr. Redife ateli bir hastalk geirmekteyken annesi komu kadnla ot toplayp-g verir diye- kzn ovmak istemitir. Ceviz yapra topladklar yerden kovalanmalar kadnn ok arna gider. Biz buralarda yaamayz lelim lelim (s.148) diye barr. ablasna

55

Bir Evin Dtan Grnnde ise yal bir iftin yalnzl tek ynl olarak Ftnat Hanmn cephesinden yanstlr. Arada bir arayp soran iki ocuklar olmasna ramen yalnzdrlar. Vaktiyle yaadklar komuluk ilikileri ise samimiyetten uzak menfaate dayal paylamlardr. Toprak ve ev sahibi olmann insana aitlik duygusu verdii gereini Fruzan, hikyelerinde geriye dnlerle ortaya koyar. Yerini yurdunu terk edip bilinmeyen bir yere g etmenin zellikle yallara nasl bir ac verdiini, Seyyid hikyesinde yanstmtr. Bu hikyede kyden ayrl esnasnda baba mezarna yaplan ziyaretle, g olgusu ok dramatik bir boyut kazanr. Anne srtnda tad yatak dengini indirmeden mezarla ynelerek: Bu dert bizi ldrr., Bamz topramz yitirdik ya Un ufak olacaz (s.70) der. stanbuldaki yeni yaamlarnda kendilerini ok garip hissederler. Zlali, Seyyidi bir hemehrisinin ay ocana yerletirir. Yolu rene kadar gtrp getirir. Almanyaya gitme gn yaklanca Seyyidi bir yalnzlk korkusu sarar, aabeyi gidince koca stanbulda annesiyle ne yapacan dnr. nsann, e dost, akraba gereksinimi duyan bir canl oluundan hareketle Fruzan, birok hikyesinde hemehriliin nemini vurgulamak gereini duymu; Zlaliye Almanyaya giderken ailesini bir hemehrisine emanet ettirmitir. Hemehrisinin zerine den toplumsal grevin sorumluluunun bilincinde oluunu ise hikyede Anan gile bir ey gerekir de e dost ararsa bize eve urasn. Sana adreseyi vereyim dedi mer Sert (s.l69) szleriyle ortaya koyar. Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent Fruzann yalnzlk acsn ok derinden iledii hikyelerinden biridir. Bu hikyede toplumsal yaamda cidd bir sorun oluturan sokak ocuklarnn hayat anlatlr. Sokak ocuklar gnlerini bir aile ocann zlemi iinde geirirler: Hangimiz garip deiliz yavrum u stanbulda? Akam olduunda u milyon evlerden birinde bizi bir bekleyen mi var ? (s.76). Bnyaminin emanet edildii beki ld zaman doktor, Bnyaminden aadaki lokantaya gidip kendini Erzincanl olarak tantp yardm istemesini tembihler. Koca ehirde insann bir hemehrisinin olmas da gzeldir. Yazk ki doktor da yalnzdr ve stanbullu olmas ona bir hemehri edinme ansn bile vermez.

56

Hara hikyesinde Servet Hanm kendisini hayat boyunca yalnz ve sahipsiz hisseder. Her ne kadar Glendam Kalfa onu koruyup kollasa da Servet Hanmn kimseyle paylaamad olaylar olur. Servet Hanm, Rusihi Beyin yatana gelmesine sahipsizliin neden olduu aresizlik nedeniyle sessiz kaln O bir beydi. Yatama girmesinde alamakl olduumu bilse, kimbilir, kovalard belki beni (s.147) szleriyle aklar. Servet Hanmn yaamndaki aclarn banda ailesini hi tanmam olmas gelir. O, lene dein ailesinden birinin gelip kendisini bulacan umut eder. Otuz yalarnda medeni nikh olduu sralar gerek adnn Hacer Servet Trkdoan, anne adnn Hate, baba adnn brahim, doum yerinin ise Erzincan (s.158) olduunu renir. Servet Hanm her ne kadar aresizlik nedeniyle evlenmi olsa da dnyaya getirdii evlad, ona ksa sreli mutluluk yaatr. Olunun Almanyaya gitmesiyle tekrar yalnzla den Servet Hanmn lrken de yalnz olmasyla ac talihi son bulur. Su Ustas Mirata ve beslemeleri konu alan dier hikyelerde yalnzlk ve kimsesiz beslemeler, akrabas, ei dostu olanlara gre daha ok ezilmektedir. Su Ustas Mirata evin hanm bu gerei yle dile getiri: Genler eve adam m alr, yemek mi alar, bilinmez. Hepsinin kpek srs gibi akrabas var. Bunun kimi kimsesi yok. Bir Antepliler. Gideceinde gelip dikilir karma . Bak hanmm der. Ara bir stm bam. Yok be Sat derim (s.54). Munip Beyin Gnl Muta grev yapan bir memurun monoton geen birka ay iindeki gzlemlerinin anlatmdr. Byk ehirden gelen memurlarn yalnz yaamlar, kapanan ky yollar sonucu ehrin evreyle balantsnn kesilmesi her ne kadar hissettirilmeye allsa da hikye de dikkati eken zerinde sz sylenebilecek bir ey yoktur. Gl Mevsimidirde Mesaadet Hanm, genken yaad byk akn ve sevdiinin lmne duyduu byk acy paylaamam olmasn yllar sonra Ne aclard Tanrm! Tek yaknaca olmayan insann aclaryd onlar. Annem anlamam olamaz. Ama hi sormamtr. (s.63) diye anlatr. Sonra iini kapatr;

57

onlarn katndakiler kapanarak yok ederler zayflklarn. evrelerinde sinir boalmalarna urayanlar, en ksa zamanda, doktorlarnn ve arkadalarnn yardmyla toplanp eski durumlarna dnerler. Onlarn katndakiler yaamann gerekliini derine inmekle deil, derinliklerin kendi ellerinde olduunu sanmakla glendirirler. Mesaadet Hanmn yall da yalnzlk iinde gemektedir. Kendisi lmn bekleyen miras ailesiyle arasnda bir sevgi ba olmadn yle ifade eder: u ierlerde hi para pul kukusu olmadan uyuyanlar, kalanlar, yiyenler, ienler, gezenler, yani benim kanmdan, kocamn kanndan treyenler var ya Onlar senin ocuklarn deil, diyorum. Onlar senin dengin deil, diyorum. Onlar dayanmay bilmez, paray bilir salt, diyorum (s.74). Mesaadet Hanm, asalet dknlklerinin yan sra, aile ilikilerinde bile resmiyeti benimsemelerinin bedelini, yallnda kenara itilmilik duygusunu yaayarak der. Onun, ailesinin gznde yalandka saygnlk kazanaca yerde, her geen gn deerini yitirip sevimsizlemesi madd deerleri her eyin stnde tutmasyla aklanabilir. Mesaadet Hanm apartmanda elin kylleriyle (hizmetilerle), Alman bir dadyla ba baa hi kayg duyulmadan braklm olmas, ailesinden daha da soutur. Hasta rol oynayarak hem ilgi ekmeye hem de evdekilerle kendince dalga gemeye alr: Kapy almadan kimse giremez bu odaya. Altrdm yllardr hepsini. Yoksa hastalma inanmyorlar, beni yatakta grmezlerse (s.57). Mesaadet Hanm varlyla ailesini huzursuz etmek iin ok uzun yaamak ister. Odasna uradklarnda sknt, bkknlk iinde kalmaldrlar. Geimsizliini, aalamalarn ldkten sonra mirasyla deyecek olduktan sonra bu kadarn yapmaya kendinde hak grr. 8. ehirli ve Kyllerin Birbirlerini Gr ve Alglay Fark Fruzan, yoksul ve eitimsiz de olsalar insanlardan her eyden nce zlerindeki gzellii korumalarn ister. Bu yargya onun hikye kiilerini ounlukla yreklerindeki safl ve gzellii koruyabilmi toprak insanlar arasndan semesiyle varabiliyoruz.

58

Kyl ve aydn arasnda yaanan ztla pek ok yazar gibi Fruzan da kaytsz kalmayarak eserlerine konu edinmitir. Yazar, Tokat Bir Ba inde hikyesinde bu ztl bir sorun olarak ele almakta ve okumu bir ehirliyle okumu bir Anadolulunun bu konulara bakn yanstmaktadr. ehirli, adn bilmediimiz stanbullu kadndr. Parise dil renimi iin gnderildii -hi olmazsa oradan okumu gibi dnecektir- sralarda annesi gibi olmaya karar verir. Annesi acm tereyan, bayat yemekleri hizmetilere yedirir. Annesine gre kyller dnmeyi, ac ekmeyi bilmezler. Arada bir sla diye tutturduklarnda be metre deli renkli pazeni tutturuverince ellerine slay da unuturlar. Hayvan gibidir hepsi ehirlilerin kendilerini evlerine alp alktan sefaletten kurtardklarna kretmelidirler (s.14). Anadoluluya gelince stanbulluyla bilmediimiz ite alrken iini brakp retmenlik yapmaya karar verir. Gerek bir aydn tavr sergileyen Hatice adndaki bu kz ise kentliler hakkndaki dncelerini yle dile getirir: ada insann biimsel grnne ylesine vurgundurlar ki, ilerindeki sorumluluu grmeleri olanakszdr (s.39). lker diye ad takt yeni alann da tamahlandrmaya balamlar kentli olmaya, ()lkten onurlarn kryorlar dardan gelenlerin. nk arszln retemeyecei ey yoktur. Bunu iyi biliyorlar (s.21). Ne kolay insanlar sevmek, kentliler iin. Kaln, kavi, zenli kaplarn ardnda uyuyanlara, hi gne almaz kapc katlarndaki kaln sa rglerinden te utanlar olmayanlar bir arada sevmek tam bunlarn harc (s.22). Hatice, bylesi sevgiye yreini amaz. Bir Evin Dtan Grn adl hikyede, bir memur kars olan Ftnat Hanmn anlar arasnda Cumhuriyet sonras Ankarann yeni alan devlet kurumlar ve oluturulan kadrolaryla almaya balad yeni grnme de deinilir. Ankarada daha nce Anadolu halknn tandk olmad bir burjuva snf tremektedir. Bu, kk burjuva diyebileceimiz yar aydn kesimin halka, kylye tepeden bakn Fruzan, sz hikye ba kiisi Ftnat Hanma vererek iletmeye alr. Sz ben anlatcya vermekle bir yazar olarak tarafszln koruyabilmitir. Aadaki alnt Ftnat Hanmn kylleri nasl kk grdn gstermesi bakmndan dikkate deerdir:

59

ounluk evre kylerden inen, yumurta ya da ya getiren kyllerdi bunlar. Apartmann giriine karrlard ayaklarndaki partal kirli eyleri. stlerinde slak bir yapa kokusu vard. Tmnn bezgin, korkmu gzleri olurdu. Kyller kapdayken esinti dururdu k bile olsa. Bountuluydu grnleri, gene de glermi gibiydiler konuurken. Oysa dileri hi grnmezdi. Bir bez ynyd giydikleri. orapla dolak aras bir ey sarard bacaklarn. Kunduralarn eikte kardklarndan eki, szm szm ayak kokular al veri sresince merdiven sahanlna yaprd. Yalarn hi karamazdm. rkerdim onlardan. Nerde yaard bunlar? Saylar ok muydu? Az olduklarna inanrdm. Byle insana benzemez yaratklarn yaama, aalma gc ne olabilirdi ki Yoksul, konumasn bilmeyen. Bakrdk. Sessiz beklerlerdi. lk konuan hep bendim. Bir memur kars olmann o yllarda , hele Ankarada ok ayr bir deeri vard (s.90). Fruzan, Bir Evin Dtan Grnnnde yllardr srmekte olan halk ve aydn kesim arasndaki ikilii gstermek zere, hikye kiilerini eitli devlet kurulularnda alan memurlar ve onlarn eleri arasndan semitir. Cumhuriyet sonras Ankarada ilk apartman hayatn, memur ve subaylar yaamaya balamtr. O yllarda komuluk ilikileri ev gezmeleriyle yrtlr. Sohpetler ounlukla lke meseleleri zerinedir. Baz kltrl komular, okumu olmann ayrcalyla kibirlenir. Halkn, kylnn cahilliini, devlet dairelerinde i takip edemeyecek kadar ekingen olularn alaya alrlar. Yahu ayorum bu psrklkla nasl olup da Anadolu savanda dmann anasn bellemiler (s.95). Fruzan, Anadolu halknn vaktiyle okuma-yazma bilmedii ve cahil olduu gereini hikye kiilerinin dile getirmelerine izin verir; ancak aln teriyle retime katk salayp lkeyi ayakta tutanlarn her zaman kyl olduu ve gerek bir aydn vasfna sahip kimselerin, insanlarn cahilliiyle psrklyla alay etmesinin deil, tam tersine olumsuzluklar karsnda arbal bir tutumla hareket etmesi gerektii gereinin kavranmasn okura brakr. Fruzan, Kan Unutma hikyesinde kylnn ehirliye bakna bir ihtiyar kadn araclyla vurgu yapar. Kyl yaad deneyimlerden kye ne zaman bir yazp izen gelse, sorunun kendilerine hayr getirmeyeceini tecrbe etmitir. Toprakla geimini salayamayan kyllerin yaam skntlar zerine kurgulanan

60

hikyede kyl, devletin varln, sadece asker toplama, vergi ya da toprak (s.13) ileri iin kye gelen resm grevlilerin korkusuyla hisseder. Benzer bir durumu Ramazan Kaplan, Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky adl almasnda, Devlet-kyl ilikilerinde zerinde durulan bir konu da vergi meselesidir. O kadar ki, kyl, devleti neredeyse yalnzca kendisinden vergi alan bir g olarak grmeye almtr. 8 szleriyle dile getirmitir. Kye turistler de gelmektedir. Baz kyller tarih kalntlardan kardklarn turistlere gsterir. Bir gn candarmayla gelen uzmanlar, kimlerin ne bulduunu ortaya karabilmek iin, kyly, bir bebeyle konuur gibi sorguya ekerler. Burada ehirli ve ayn zamanda resm bir kimlik tayan kimselerin devleti temsil etmekteyken kylye tepeden bakmalar, ister istemez, kyly korkutup kylnn zihninde devleti almas imknsz bir g haline getirmektedir: Bize susup He,demekten te yapacak kalmaz. Hkmetse, bellersin ki, hep dardan gelenlerin elindedir. Hayr denmeyecektir onlara (s.13). Coraf koullar ve buna bal yaam tarznn insann fizik yapsnn ekillenmesinde etkili olduu bilinen bir gerektir. Krsal kesimde ar ilerde alan insanlarn iri yapl olduu; ehirde fiziksel g gerektirmeyen ilerde alanlarn ise daha ince yapl olduu grlr. Hara hikyesinde kyl-ehirli fark insanlarn fizik yaplarndaki belirgin ztlkla ortaya konulur. yle ki Sevet Hanm, bu konuda Dndm, doruydu; irkindim, kylydm. Belki de kyllmden irkindim(s.129)der. Servet Hanmn, ehime Hanma kendisinin kyl olduunu nereden anladn sormas zerine ald cevap da kyl-ehirli arasndaki fiziksel fark gstermesi bakmndan ilgintir. Bu iri dirsekler, bu frlak diz kapaklar, bu kol gibi kaln telli salar, bu her eye evet ancak kyllerde olur (s.129) . Hara hikyesinde bir de asrilik kavramna deinilir. Cumhuriyetin ilk yllarnda burjuva kesimi konakta asri olmaktan baka sz (127.s.)etmez. Servet Hanma merak ettii bu kavramn cevab da Asrilik daha rahat etmektir (s.127) eklinde aklanr. Rahat edecek kimseler ise hizmet edenler deil hizmet edilenler olacaktr.
8

R. Kaplan, a.g.e., s.250.

61

Taral hikyesinde vaktiyle bir paa kars olan ve belli kurallar erevesinde yaamakla birlikte yannda altrdklaryla yz gz olunmasn sevmeyen sosyetik teyzesinin yanna, Orta Anadolu bozkrlarndan yksek renim grmeye gelen gen bir kzn insanlar arasna rlen duvarlar bireysel olarak ykma abasna deinilir.

62

KLER Kii kadrosu, dier anlat trlerinde olduu gibi hikye kurgusunda da olayn ortaya kmas iin gerekli olan asl unsurlardan biridir. Kii kadrosu genellikle insanlardan oluturulur; ancak kiiletirilmi varlklarn da edeb eserde kii olarak grev aldna rastlanr. Fruzann hikyelerinde kiiler insandr; yani yazar kiiletirme yolunu hi kullanmaz; ancak birka hikyesinde baz meknlar kiilerle zdeletirilmitir. Yazarn hikye kiileri genellikle tipik zellikler gsterir. Kiilerin ok boyutlu bir karakter zellii gstermemesi sradan, kendi halinde yaam sren insanlarn yaamndan kesitlerin sunulmasyla ve ounlukla hikye kiilerinin geriye dnlerle aklanabilir. 1. Kiiletirme Fruzan, hikye kiisi oluturma ve tantmada tasvir, tahlil ve aklama yntemiyle birlikte dramatik yolla tantm yoluna ba vurmutur. Sz konusu yntemlerden bazen birine arlk verirken ou hikyesinde de birka yntemi bir arada kullanmay tercih etmitir. a. Tasvirle letme Bir hikye terimi olarak tasvir, d grnlerin verilmesi, gzle grlen eylerin aktarlmas, veya gz nnde canlandrlmasdr. Baarl bir tasvirin hikyedeki insan, olay ve durumlar daha iyi anlamamza yardm eden bir ilevinin olmas gerekir. Hikyecinin abas, tasvir yoluyla insan gereinin daha iyi anlalmasna ynelik olmaldr. Fruzan, kii tantmnda tasviri seyrek kullanm; kiilerin d grnleriyle mizalar arasnda bir uygunluk salamaya almtr. Gl Mevsimidir adl hikyede Mesaadet Hanmnn tasvir yolluyla portresi yle izilmitir: Pencerenin aydnlna yaklatndan gen kadnn yzndeki izgiler olabilecek en ince ula st stte izilmie beliriyordu. Keskin burun kemiinin gergin derisinin stndeki krklklar, neden, hangi yz devinmesinden olutuunu dnmek olanan kimse bulamazd. Beklenmez anmsadklar gemilerini, pasif bir konumda anlatmalaryla

63

kesimelerle aadan yukarya, yukardan aaya inip kyordu yzlerce izgi. Kulak memelerindeki kpe delikleri de geveyip uzam, yrtlacakma uca doru yarlmt. (s.51) Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda birka kiinin tasvirle iletilmesi sz konusudur. Bu hikyedeki sihirbazn d grn ve davranlar, skld anlarda mutluluu dler dnyasnda arayan ehrazat ok etkilemitir. Kiilerin tantmnda birden fazla yntemin bir arada kullanld Gecenin teki Yznde kiilerin d grnleri tasvirle anlatlmtr. Tasvirle iletmede daha ok kiilerin d grnleri n plana karlmak istense de tasvir, kiilerin mizacyla btnletiinde bir ilev kazanmaktadr. Hikyedeki komu kz hakknda O kzcaz, ne yazk ki evlenemez. Hem yoksul hem irkin. Btn al verii de yapyor stelik; manav, kasap hatta kmrcye bile o gidiyor. imdiden yal gibi duruyor. Gen bir kz yle urda burada, esnafn iinde olmamal, unun bunun karsnda akraba hsm edasyla konumamal; albenisi yok olur gider (s.92) diyen gen kadn, hikyenin sonunda kzn d grnyle mizac arasndaki ztla ap kalr. Gnbirlik Adada hikyesinde Cennetin babasnn ezikliine vurgu yapmak amacyla d grn tasvir edilmitir. Adam eski psk elbiseler giymi, uzun boylu, geni yapl birisidir. Adamn elinde gazete kdna sarlm kk bir rek paketini tamas, sklganln artran bir ayrnt olarak hikye boyunca vurgulanr. Bu hikyede yukardakilerle aadakiler arasndaki ztlk da tasvir yntemiyle ortaya konulur. Cennet, babasn uurlarken kar baheden ort giymi bir gen kz, elinde tenis raketiyle kar; kendisini bekleyen arkadalarna katlr. Kkten Durulun ald pln sesi iitilir. Cennet, zenginler arasndaki konumunu babasnn daha iyi anlamas iin, babasna, ziyareti boyunca grd gzelliklerden giderken geriye ne kaldn sorar ve abasnn ar iler grmekten ypranan elini perek alnna koyar. O an, adamn ypranm ellerinin vurgulanmas, zenginlerin lks yaamyla emei smrlenlerinki arasndaki ztl yanstmaya yeter. Bu gerein kavranmas okuyucunun yorumuna braklarak hikye sonlandrlr. Krlang Balklar hikyesinde lyas Reisin tantm tasvirle salanarak d grn ile mizac arasnda ilgi kurulmaya allmtr. lyas Reis gldnde alttaki iki sivri dii grnr. Parlayan mavi gzleri, ok iki imenin belirmesini

64

tayan klcal damarlarla bezeli yank yzndeki dost, tandk anlamsa ilk grende gven yaratr. Yaz Geldi hikyesinde tasvirle tantlan, hala elinde yetimekte olan, bahe duvarnda oynayarak vakit geiren bir kz ocuudur. Kzn kirli, yapk salarna bir mavi kurdele takldr. Ayaklarnda topuklu, eski kadn ayakkablar vardr... Yryyse garip bir tkrt (s.109) dr. Kk kzn d grn, onun aklndan geenlerle ok zt dmektedir. Henz salarn bile taramay bilmeyen dokuz yandaki bu kz, halasnn tleriyle yukarya (s.119) kp yaamn deitirmesi gerektiini dnr. Edirnenin Kprleri ve birok hikyede az da olsa kii tantmnda tasvir ynteminden faydalanlmtr. b.Tahlille letme Tahlil, en basit anlamda insan psikolojisinin veya i oluumlarn ortaya konulmasdr. Bir hikyeyi ierik ve teknik yapsyla deerli klan anlatm biimlerinden biridir. Bu yolla yazar, d gerein erevesini ap ie, ze ynelir. Tahlil yoluyla hikyedeki insanlar, olaylar daha iyi kavrarz. Gerekte tahlil, bir hikyenin d gereklii ap eya ve olaydaki i srr arama onu yeni bir yoruma tutma iidir. Fruzan, anlatcsnn kahraman anlatc olduu hikyelerinde tahlil yntemine ok sk kullanmtr. Anlatcsnn yazar anlatc olduu hikyelerinde de kiilerin i dnyalarn tahlille yanstmaya almtr. Hara hikyesinde tahlil yoluyla Servet Hanm tanyan okur, ayn zamanda onun yalnzln, aclarn, zlemlerini de paylar. Servet Hanm, kk yata geldii konakta yllarca ailesini merak etmi, anne zlemiyle yaamtr. Servet Hanm, konan her iine acmaszca koturulup bazen de horland yetmiyormu gibi bir de Rusihi Beyin yatana gelmesiyle bir gen kzn dnyasn ykabilecek en byk acy yaar. Servet Hanma yaad o kbustan sonra bayramlarda Rusihi Beyin elini pmek ok ar gelir. Beyefendinin onca gzel kadna sahip olabilecekken kendisi gibi irkin bir hizmetiye tenezzl ediine, ne kadar dnse de bir anlam veremez: Yanaklarm al al, srtmda bir pazen giyim giyim, fr fr dnerdim koca konakta. imdi nelere brnsem bana msn demiyor. Genliim harcand, bitti.

65

Bana, gzel olmak gerek, demilerdi. irkinin genlii tuzsuz yemektir. Anca a olanlar el atar. Rusihi Bey a myd? (s.161). Gl Mevsimidir adl hikyede Mesaadet Hanmn gelini hakkndaki dncelerini gsteren aadaki alnt ihtiyar kadnn nasl bir kaynvalide olduunu gstermesi bakmndan ilgin bir tahlildir: Gelininin ikide bir gelip hasetle bakmas ihtiyar kadn keyiflendirirdi. Zenginliin, soyluluun gerektirdii gerek bilgilerden grglerden gelininin yoksun olmasnn tadn karrd (s.47). Mesaadet Hanm, hasta olmad halde evdekilere kapris yaparak onlar huzursuz etmeye alr. Onun tuhaf (s.50) davranlarna bir anlam veremeyen hizmetinin aklndan geenler uzun bir tahlille sunulmutur. Bir Evin Dtan Grn adl hikyenin kahraman anlatc blmnde Ftnat Hanmn yllarca ulaamad beklentileri i monolog teknii ile sunulur. Ftnat Hanm, iinden geenleri hibir zaman kocasyla paylaamaz; yapayalnzdr. Okuyucunun kendisini dinlediinin farkndaym gibi evliliklerinin ilk gnlerinden balayarak anlatr. Einin kendisini cokusuz, unutup bastrarak (s.108) yaatmasna fkelenerek Bu adam, u lks mevkide bile ireti duran, ilitii yere yaramayan bu adamdr genliimi yiyen. (s.113) der. Ftnat Hanm, einin uyanmasyla olay zamanna dner. Saatlerdir kafasndan geenleri einin anlamasndan rker. Genliinin ldn (s.114) dnerek ac duymaktadr. ok sk olmasa da kocasna merhamet hissediini u szlerle belirtir: O an kzamyorum Rahmi Beye. Az ekmedi sizler iin. Yllar var ki Sedatm, baban raksn bile ok sulu ier oldu. Kolay deil bir memurun niversitede ocuk okutmas (s.107). c. Dramatik Yolla Tantm Fruzan, hikyelerinde kiileri ounlukla dramatik yntemle tantmay tercih etmitir. Bu yntemin kullanld hikyelerde dramatizasyon szyle ifade etmek istediimiz, kiilerin bir oluum iinde kurgulanm olmasdr. Kiiler, anlatcnn kendileri hakknda yapt aklamalarla deil; kendi hareketleri, konumalar ve davranlaryla kiiliklerini, kimliklerini ortaya karrlar. Bu kimlikler kendiliinden olutuu iin anlatcnn herhangi bir mdahalesi yoktur.

66

Gl Mevsimidir adl hikyenin yazar anlatc blmnde kiilerin tantm tasvir, tahlil ve dramatik yntemlerin bir arada kullanlarak salanmtr. Hikyenin bu blm, soylu Mesaadet Hanm ve onun hizmetindeki kyl hizmeti arasnda yaananlara, yani hizmet edenle hizmet edilen arasndaki ztla vurgu yapmak zere kaleme alnmtr. Bu blmde Fruzan, insanlar arasndaki stat farkn inkr edilemez bir gerek kabul eder; ancak yukardakilerin aadakileri ezmesini ve hor grmesini insan adan doru bulmadn srarla vurgular. Hizmetiyi, Aada Mesaadet Hanmn alntda, kaprislerine kiilerin ruh boyun durumu bktren dramatize parayken edilerek Hanmefendiyi, hizmetiye muhta eden kanlmaz bir son olan ihtiyarlktr. sunduumuz yanstlmtr: Elinde ak rtl bir tepsi tayan gen kadn, eyalarn okluundan dolanma zorluu duyduu odaya, her zamanki ekingen admlaryla girdi. Hemen ardndan kapy itti admlaryla. Ayakla kap itilmez, dedi, byk, yksek, ok gzel bir ceviz karyoladan atlak bir ses. Hl retmedi mi sana, bu evin hanm olacak gelinim (s.45). nanmyorlar deil mi hasta olduuma? Niye susuyorsun? Syle! (...) nanyorlar Hanmefendiciim. (...) Beni artl aldlar ya, Hanmefendiciim, her trl pisliiyle uraacaksn diyerekten. Sus! Terbiyesiz! Ben gller gibiyim. Daha, o senle artl konuan kadn akldaklarn temizlemezden, benim iin lenler, kendini ikiye vuranlar vard ( s.50-51). Sevda Dolu Bir Yazda konakta beslemeyken Kz Meslek Lisesinde okutulup evlendirilen kz, hayatnda yer eden insanlar, onlarn kiilik zelliklerini yaanan olay ve durumlara gre dramatik yolla ortaya koyar. Bylece okur, hikye kiilerini tiplerine uygun hareket, tutum ve davran zellikleriyle tanm olur. Kan Unutma hikyesinde Durkadn, kiilerin sunumunda aklama ynteminin dnda dramatik yolla tantm yntemini de kullanm; kiileri olaylar karsnda sergiledikleri tutum ve davranlaryla canlandrarak okurun yava yava tanmasn salamtr. Bunlardan Her kyde ele yakn bir soysuz olur (s.10) diye tantlan Akgz Osman, kye gelen yabanclardan madd menfaat umarak kyn

67

gizlisini saklsn onlara aklayan sinsi, gvenilmez bir tip olarak izilir. Kyn gelinleri itaatkr, vefal, utanga; delikanllar ise mert ve yiit zellikleriyle tipletirilirler. Gecenin teki Yz adl hikyede kiiler birka farkl yntemle tantlmtr. Bunlarn banda dramatik yolla tantm gelmektedir. Hikye kiileri arasnda geen diyaloglardan onlarn kiilikleri ve yaam tarzlar hakknda bilgi edinmek mmkndr. Benim Sinemalarmn kii tantmnda dramatik yntem youn olarak kullanlmtr. Nesibenin evden ka, anne ve komu kadnlar arasnda geen diyalogla anlatlrken hikye kiilerinin kiilik zellikleri de ortaya konulmaktadr. Hikyede karakter zellii gsteren tek kii Nesibedir. Gen kz yann stndeki cesur davranlaryla kendince bir kurtulu yolu aramaktadr. Baban duysayd baklard diyorum sana. peinde gene bugnlerde, dua et Baklasn. Nolacak? Benim aldrdm m var? lrsem leyim. Kn dona dona ie gitmekten doya doya uyuyamamaktan bktm Zaten on altma gelmiim. Yaadm yaayacam kadar(s.14). Tokat Bir Ba inde hikyesinde birbirinden ksmen ayr kurgulanan blmlerde, konuan, tek kii olmasna ramen dinleyen birinin varl ortada bir diyalog olduunu gstermektedir: stanbullu anlatr, Anadolulu Hatice dinler; Haticenin kendi kendine dnmesi ise sanki onu dinleyen biri varm izlenimini vermektedir. Hatice, hemehrilerine stanbullu arkadan ve anlarn anlatr. Sz konusu diyalog, hikye kiilerinin kendilerini ve dinleyenleri tantmada etkili olmu; hikye kiilerini dramatize ederek hikyeye az da olsa bir hareket salamtr. Seyyid hikyesinde kiilerin tantmnda dramatik yntem ok etkili kullanlarak kiilerin tutum ve davranlarn yanstan mizalar ortaya konulmutur. Seyyidin yeni bir evreye uyum saladktan sonra gznn ald sahnelerin anlatm hikye kiilerinin inandrcl, canll bakmndan ok etkileyicidir. Bir Evin Dtan Grn adl hikyenin yazar anlatc blmlerinde, kii tantm arlkl olarak dramatik yntemle salanmtr. Fruzan,Gnbirlik Adada, K Gelmeden, Kuatma, Ah Gzel stanbul, Redifeye Gzelleme, Taral, Piyano alabilmek Su Ustas Mira, skele Parklarnda, Edirnenin

68

Kprleri, Parasz Yatl, Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar Temizlik Kolu, Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent gibi hikyelerinde de kiileri hikyenin aksiyonu iinde tantmtr. d. Aklama Yntemi Fruzan, hikyelerinin ounda hikye kiilerini aklama yntemiyle tantmay tercih etmitir. Bu grupta ele aldmz hikyelerde aklamadan kast ettiimiz, anlatcnn ya da hikyedeki bir baka kiinin hikye kiisinin fizik portresi, davranlar, dnyaya bak tarz, daha da nemlisi gemii konusunda eitli anlatm yntemleri kullanmak suretiyle bilgiler vermesidir. Fruzan, aklama ynteminin hikyeciye salad kiilerin i dnyalarn yanstabilme olanan, ok iyi kullanarak i dnyalar zengin, psikolojik derinlii olan hikye kiileri oluturabilmitir. Gl Mevsimidir adl hikyede Mesaadet Hanm, aklama yntemiyle ailesi ve gemii hakknda bilgi vererek okura kendisini tantr. Kurtulu Savandan sonra stanbula yerlemi soylu bir ailesi vardr. Yaamlarnn kurallar onlarn katnda soyluluk neyi gerektiriyorsa ona gre belirlenmitir. Her davranlar ll, insanlarla ilikileri resmidir. Hikayede Mesaadet Hanm, en ok kendisinden bahseder; genken ne kadar gzel olduunu ve yalannca yok olan gzelliini anlatmakla bitiremez: Ah ne kadar gzeldim ben, ah ne kadar dayanlmazdm. Getiim yerlerde ldardm. (s.10) () Ne gzel bir bedenim vard! Yksekte balayan kalalarm, kollarmn ince, saydam yuvarlakl, gzlerimin bebeklerindeki meneke kokusu noktalar, davranlarmn sekmeyen rahatl yllar da gese unutulur eyler deildir. (s.23) () ben yetmiimi bitireli bir yl olmutu. Ellerimin st mor damarlarla kaplyd. Gzlerimin akyla rengi karp gitmiti. Boynum hemen iki omuzlarmn arasnda gmk balyor ve bitiyordu. enemin eski keskin izgisi yoktu. Genliimin boynumla ilintili grnts unutulal yllar vard. Kkten deimitim. (s.14) () bunca para, n ve andan sonra? Ah bilmiyorum! O gzellik yklmamalyd (s.15). Kan Unutma hikyesinde Durkadn, kiiler hakknda bilgi veren, sorular sorup olaylar ve durumlar aklayan tek kiidir. Onun daha ilk satrlarda

69

Beklemem ok bir manayla doludur. Bizim bura adam bunu niye karp zemez (s.7) demesinden birilerine bir eyler anlatmak, aklamak ihtiyac iinde olduu grlr: Her olmu bitmii sana elifinden besine varncaya anlataym ki burada dinelmemin doruluuna sen de ba salla, gnl getir (s.9). Durkadnn aklamalarndan ilk nce kendisinin nasl bir kiilii olduu ortaya kar. Anlatt olaylar arasnda gemiini hatrlayarak kendisi hakknda bilgi vermektedir: On yl nceydi gzm aktnda. Kadn kzm yam m sorarsn? On alt sularnda eime vardm (s.19) Durkadn, vurgun yiyen delikanllarn kye cenazelerinin gelmesinden sonra srekli iskelede bekler; kt bir haber beklentisinin tedirginliini yaamaktadr. Onun ana yrei sadece kendi evlad iin deil; kyn tm delikanllar iin arpar. Durkadn, brahimin cenazesinde kendisini yerden yere atan analnn davranlarn, Havva kadnn bylesi rpnp yrtnmas biraz tre gereiydi. nk brahimin babas bunu alnca, Analkl yerde yiidin benzi sar kalr diye ky ardndan konuup dururdu (s.25) diye aklar. Eve erkek alan bir hayat kadnnn ocuunun kk dnyasnda olup bitenlerin anlatld ocuk adl hikyede aklama yntemi sk kullanlr. Annenin kiiliini yanstan davranlar ve zellikle ocuun ruh dnyas aklamalarla sunulur. ocuk, yrenin ocuklar iinde en sessizidir; ilgisizlik ve bakmszlk fiziksel geliimini engeller; davranlarnda ekingenlie, konumasnda bir tutuklua sebep olur. Gecenin teki Yz hikyesinde gen kadn, komularna kendisini ksaca aklama yaparak tantr. Kadn iin artk her ey geride kalmtr. Sevdii adamla evlenerek mirastan men edilir; ksa bir sre sonra eini kaybeder. Kadn isyan ederek yaanlmayacan renmi, pek ok duruma aldrmamak gereini kavramtr. ki karde komu kadna olan yaknlklarn Dorudan yrek yree olmak niin rktc olsun? tenlik en byk, en verimli erdemdir diyor kitaplaryla dnyamz bize yeniden tantanlar. ki karde, byle olmamz, baka trlsn beceremediimizdendir inann. Yaamlarnda gvenmeyi yelemi insanlar arasnda yetitiimizdendir (s.186) diye aklarken gen kadn samimi duygulardan uzak oluunu nk doup bydm evde herkes sadece grdne inanrd. Grdklerini de kendilerinin hi deimez llerine vururlard (s.187) eklinde dile getirir.

70

Benim Sinemalarm hikyesinde, hikye kiilerinin fizik ve ruh durumlarn tantmnda en ok aklama yntemine ba vurulmu; hikye kiileri arasnda da en ok hikye ba kiisi Nesibe zerinde durulmutur. Nesibe yandan tokal ayakkablar sever(s.22). Cumartesileri kt sekin delikanllarla nazlatlan aile kz sesiyle konur (s.25) : Ayn kaygsz gl onun yznde de beliriyor. Bakyor. Baka istekleri de var elbette. Nesibe bunu bilmez mi? O yle eyler renmitir ki kendi bile dnmekten saknr. Gvdesinin iki yldr tanklk ettii, snr koyamad eyleri bilmezlikten gelmenin kurtarc yumuaklna snr hep. Yzne hi yanstmaz, belirtmez kapatlar. nk Nesibe imdi gzel tlenmi ak bluzu, renkli karelerle bezeli etei, sk taranp atkuyruu balanm salaryla iyi bir aile kzdr (s.32). Evet sekin delikanllar onunla evlenemezdi. Bilirdi Nesibe bunu (s.39). Hikyede Nesibe, hemen her ynyle aklama yaplarak tantlr. Yal erkeklerle birlikte oluunun sebebi para olarak ifade edilir. Oysa Nesibeyi, beendii gen erkeklerin kendisiyle evlenmeyeceklerin farknda oluu, byk bir isyana srklemektedir. Bu gerei yazar aklamayarak okuyucunun yorumuna brakr. Aklama ynteminin de kullanld Seyyid hikyesinde kynden kopup stanbulda bir handa almaya balayan kk Seyyidin iinde bulunduu madd manev sknt davranlar ve klk kyafetiyle ilintilendirilerek sunulmaktadr. Seyyidin gler glmez yznde saf ocukluu parlar; ayaklarnda orab bile yoktur. Onun bir dilenciye benzeyen d grnnden rahatszlk duyan han alanlar, ay ocann sahibine onun kln kyafetini dzeltmesini sylerler; nk Seyyid,Yoksulluun stnde sahicilik kazandrd grnyle kimleri rktp irendirdiini bilemeden hemen herkeslere glmeye hazrd (s.65) r. Tokat Bir Ba inde hikyesinde Hatice, ebelikten baka meslek semeleri mmkn olmayan snf arkadalarn, Topu topu be kzdlar, yeni yoksul ocuklarn hi olmazsa salkl domalarna yardmc olacak (s.36) diye aklama yaparak tantr. Hatice, retmenler hakkndaki olumsuz kanaatini ise Eitimcilerimiz bizi hep gzettiler; kendilerine benzetmek iin hibir abay esirgemediler. Tam baarl olamaylarnn nedeni, bence yrekleri soumutu, okullarn oynanmayan,

71

yaanmayan n bahelerine zlemleriydi. Yaamdaki deimeyi izleyemeyecek denli kendileriyle doluydular (s.39) szleriyle ifade eder. Kuatma adl hikyede kt yola den aile kzlarnn tantm aklama yntemiyle salanmtr. Bu kzlardan Nazann eitimsiz oluuna ilkokuldan sonra okuyamadndan, ocukluu yitmemi ak, iri harflerle kda numarayla kadnn adn yazar uzatrd (s.43) diye iaret edilir. Nazan, almaya baladndan beri alabildiine bym, askl krmz kadn antas bile takar olmutur. Henz topuklu papu giymez ama bymesinin rktc balangcnn gstergesi olan antay omzuna astndan beri kk admlar atar olmutur. Bazen de ban sa nne dm gibi arkaya atar. Nazan, i arkada Raelle gzel olduklarnn farkndadrlar. Rael sarndr. Salar Arap kvrc olduundan onu tasalandran tek ey salarnn nlenemez kabarmasdr. Giyimlerinin eskilii, uydurmal henz onlar zmemektedir. Birinin sa, brnn gslerinin bykl kopamadklar ocukluklarna yakmadndan tek tasalardr. Nigr Abla ise artk boynuna earp takmadan palto giyemez olmutur. Yukarda, semtlerinde bilinmeyen, grlmeyen tanlar edinmitir. Evin geimi Nigrn stnde olduundan evlenmesine babas hep kardr. Babas inme geldii gnden bu yana ne karsn ne kzn sever olmutur. Nigr, mahallenin gen delikanllaryla eli ekmek tutmu arbal adamlaryla evlenemeyeceini anlamtr. nk o evlenmeden kadn olmakla kendini aresizin aresizi bir duruma drmtr. Nazann annesinin ise az para kazanan isiz kalrm korusunda olan bir erkein fkesini, skntsn tatm olduktan sonra tekrar yoksul biriyle evlenmeyi gze alamamas Yeniden balamak yoktu onlarn semtinde, srdrmek vard. Kz byyecekti, onu beklemek, ona bakmak gerekiyordu (s.64) szleriyle aklanr. Hikyenin sonunda ise annenin bir mr tketmeyi gze alarak gsterdii sabr on drt yandaki kznn gsteremeyerek hayata isyan Nazana kst her eyi krp dkmek iin bu adam semi gibi geldi (s.78) szleriyle ifade edilir. Ah Gzel stanbul adl hikyenin kii tantmnda da youn olarak aklama yntemi kullanlmtr. Bu hikyede genel ev ve burada alan kadnlar hakknda yazar, srekli aklama yaparak okuru bilgilendirmeye alr. Genel ev alanlarndan en ok Cevahir zerinde durulur: ocukluunun henz bittii

72

yllarda geldii stanbulda bir bu evde, bu alt katta mutlu olmutu. O da unun urasnda iki yla varyordu i rahat. Bunun hep byle gitmeyeceini bilirdi Cevahir. Ne demiler? Orospu ksm niye gler? Yanlr da gler! ()Leman da, onun gibi, yenilerdendi Zrefada. Ayb yitireli epey olmutu. (s.93) Kadn ksm iin en utanlacak ii semilerdi. Onlara yle geliyordu ki bu ayb semeleri kendi yzlerindendi (s.94). Fruzan, genel evde alan yal kadnlarn iinde bulunduu kt koullarn anlalabilmesi iin ok uzun aklamalar yapmtr. Buradaki yal kadnlarn, kendilerini alml yapma abalarn, yar karanlk, kolaylatrarak mterinin seme zorluunu ortadan kaldrr. Eski bir pudra ponponunu hepsi kullanr; aralarnda ponponun tyl olduu gnleri grm birisi yoktur. Sert bez ksm uhalamtr. Kadnlarn derin yorgunluklarn, umutsuzluklarn, anlamsz glmelerin izgilerle yer yer durduu yzlerinde, pudra bir nceki gnn pudrasna eklenerek deta kireli, yapk bir grnm alr. Yalln tkettii azlarn her gn baka genilikte boyarlar. Dudaklar izilip bitince bir iki altn di, di etlerinden uzak, donuklam belirir. Rastk karas salarn yalanm, temizlenmemi taraklaryla tarayp kurdele ya da bir yapma iekle sslerler. plak duramayacak yalarda olduklarn epeydir bildiklerinden gs ak, gmlekle bluz aras giyimleri iinde, kasklarna dek syrlm etekleriyle, esrik baklar taknarak, arada kapya gidip yan sokaa kendilerini gsterirler. Onlar gn nda grenler beklenmez, anlatlmaz bir aknla urarlar. Nehir hikyesinde kii tantm daha ok aklama yntemiyle salanmtr. Hanmefendinin ocuk yapmay, aaya ilgisiz oluu Neden mi? Aay beenmezmi. Vali kzym Onun en gen, en civan zamann yedi. Erkein yiidi ensesinden derler. mer Aann kvr kvr sal yle gl baktran bir srt duruu vard Kadn kadn olmay bilmezse er kii kadn olann bulur (s.49) eklinde aklanr. Fruzann aklama yntemini kullanarak kii tantm yapt hikyeleri arasnda Sabah Eskimiliin, zgrlk Atlar, Muhip Beyin Gnl, Taral, Piyano alabilmek, Su Ustas Mira, skele Parklarnda,

73

Edirnenin Kprleri, Parasz Yatl, Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent adl hikyeler de saylabilir. Bu hikyelerde de yazar, yukarda incelediimiz hikyelerde olduu gibi, hikye kiileri hakknda yeri geldike aklama yapmaktadr. Fruzann hikyelerinde bu drt tantm ynteminin kullanlmasnda herhangi bir sorun gze arpmamaktadr. Yazar, okuyucuya hikye kiilerinin aksiyonunda ilevi olan zellikleri, hemen tm hikyelerinde aklanmtr. Hikye kiilerinin gemiine, ruh yaplarna, kltrel ve toplumsal durumlarna dair verilen ou ayrnt, mutlaka olay kurusuyla organik bir balant iindedir. 2. Tipler Fruzan, hikyelerinde daha ok stanbulun kenar mahallelerinde yaayan kimselerin yaamn anlatm; hikyelerdeki kii kadrosunu da setii mekna uygun kimselerden oluturmutur. Hikyelerde zengin kii kadrosu mevcuttur ancak baz hikyelerinde kiiler ve onlarn yaam tarzlar birbirine benzemektedir. Hikyelerdeki kii kadrosu iinde yoksul tipler kadar olmasa da zengin, st tabakadan kiilere de yer verilmi, onlar da sosyal konumlarna uygun meknlarla sunulmutur. Ayrca hikye kiilerinin batan sona kadar ayn nitelikleri ve niteliklerine uygun davranlar sergilemeleri, yazarn kii oluturmadaki baarsn gstermesi bakmndan nemlidir. Fruzann hikyelerinde kurgulad kiileri bir tasnife tbi tuttuumuzda, ilgin baz sonulara ularz. Onun hikyelerinde kadn ve kz ocuklarn says fazladr. Kadnlar daha ok vefakr, sabrl ve kanaatkr olularyla hikyelerde yerlerini alrken bunlarn ztt sabrsz, uh ve gz ykseklerde olanlara da rastlanlr. Hikyelerde e, anne, karde, nine ve gelinler aile kurumuna saygyla baldrlar. Gen kzlardan birka, sarslmaz bir irade ve kendine gvenle hayata tutunurken bazlar da yukarda saydmz olumsuz kadn zelliklerini sergilerler. Erkek hikye kiilerine gelince, yoksul erkek tiplerinden olumsuz zellii olan hi kimse yoktur. Zengin ama olumlu zellik gsteren tek tip ise Su Ustas Mirataki aann en kk oludur. dealist bir tip olan gen, bir aa olu olmasna ramen parasz yatl okumaya karar verir. Devletin kurumlarn eletirmekle kalmayarak

74

iftlikte annesi ve kardelerinin hizmetlilere reva grd hakszlklara da tahamml edemez. Fruzann hikyelerinde stanbula Anadolu ve Rumeliden g eden kiiler n plana karken stanbulda yaamlarn srdren Mslman olmayan kimselere de yer verilir. Fruzann hikyelerindeki kiileri cinsiyetlerine, psikolojik ve toplusal durumlarna gre snfladmzda ortaya aada deerlendirdiimiz tablo kmaktadr. A. Cinsiyetlerine Gre Kiiler 1. Kadnlar Fruzan, hikyelerinin yardan fazlasnda arlkl olarak kadnlarn ve kz ocuklarnn dnyasn anlatmaktadr. Bu durum, onun hikyelerinde kadn tiplerin zengin bir tasnife sokulmasn salamtr. a. Kz ocuklar Fruzan, ocuklarn dnyasn baaryla dile getiren bir yazardr; hikyelerinin hemen hemen yarya yaknnda yetim ve ksz ocuklarn dnyasn anlatr. Hikyelerindeki kiilerin ou, yetikin olsalar bile ocukluk anlarn unutamayarak geriye dnlerle anlatrlar. Genellikle hatrlanan ac hatralardr; ancak ocukluunda gerek ailev skntlar, gerekse ezilmilik ve itilmilik yaayan kimselerin yetikin oluca, iradelerinin sarslmam olmas, hikyeleri etkili klan bir zellik olmakla beraber, Fruzann iyilie, gzellie, insana olan gven ve inancn kaybetmek istememesinin bir sonucu olarak da deerlendirilebilir. Redifeye Gzellemede Redife, Gecenin teki Yznde kk kz, Temizlik Kolunda Hediye ve baka hikyelerdeki adlarn bilmediimiz kz ocuklar, saf ve temiz bir dnyada yaamaktadrlar. Onlarn kk dnyalarnda olup bitenleri, Fruzan, mthi bir dikkat ve gzlem gcyle anlatarak gelecein yetikinlerinin yetimesinde, ruhlarnn ekillenmesinde ocukken yaanlanlarn ne kadar nemli olduunu gstermeye alr. Temizlik Kolundaki ilkokul rencisi Hediye, amca elinde byyen yetim bir kzdr. Snfta durumu iyi ve yoksul ailelerin ocuklaryla arasndaki farka bir de

75

retmenin bunlarn eline ne gzel yakyor sprgeyle toz bezi (s.50) diyerek temizlik kolu grevini ona ve arkadana yklemesiyle iki kz snftan dlanrlar. Fruzan, bu durumu Hediyenin zeki ninesine fark ettirerek hem ocuklarn urad hakszl sergiler hem de ninenin kkl kltrn torun Hediyeye aktarmak iin bir sebep bulmu olur. Sz konusu kltr, insann kendine ve bakalarna duyduu sayg olarak zetlemek mmkndr. Doksan yalarndaki nine, okumu bir kadn deildir; ama torununun retmeninin asla ulaamayaca bir sezi gcne ve insan deerlere sahiptir. htiyar kadn, torununun istedii nln alnmasn, torununun temizlik kolu grevini brakmas artna balar; bu, ayn zamanda torununun snfta braklabileceini gze alarak bir devlet grevlisine kar kma cesaretidir. ocukken dondurucu k gnlerinde paltosu olmayanlar, souun ne olduunu iyi bilirler veyahut da paltosuz grnmenin ne kadar garip bir his olduunu. Fruzan, bu garip duyguyu yetim Hediyeye yaatr. ki aylk tutumluluun elde kalan ancak bir izmeyle ucuz bir paltoyu karlar. Hediye madd durumlarnn farkndadr; ancak paltosu var gibi grnsn ister; stmasa da herkes srtnda paltosu var sanmaldr. Zaten yengesi de iine yn yelek receine gre me kaygs ortadan kalkacaktr. Sevda Dolu Bir Yazda bir beslemeden dnyaya gelip evin hanm tarafndan bytlen ocuun ilgin bir ans vardr. ocuk, akl ermeye balayncaya dek evin gen delikanlsn baba bilir; onunla ocukken Ankaraya yapt tren yolculuunu evlendii gn bile dnmtr. ocuk, ilerde byyp anne olduu zaman, kzndan ocukluk anlarna nem vermesini ister; nk insan o yalarda sevinmeye yle hazrdr ki, o sevinlerin benzerini bile yaayamayabilir bir daha (s.16). Bu hikye, insann sevgiye inancnn srmesi gerektii umuduyla son bulur. Hara hikyesinde Servet Hanmn on yanda konaa geldii ilk gn Ben burada korkarm, buras ok byk (s.124) diyerek saklanacak yer aramas kimsesiz bir kyl ocuunun duygularn yanstmaktadr. Glendam Kalfann Servetin konaa geldiindeki durumunu alaya alarak anlatmasndan ise, Servetin baba evinde ne denli ilgisiz, bakmsz bir durumda olduu anlalmaktadr: Bitini, sirkeni temizleyememitik de salarn makineyle tralamtk. Nevazil olmaman iin kafana ben pazenden takke dikmitim. Konuklara seni

76

karrdk, glmekten bir hal olurlard. Yer ccesine dnmtn ilahi Servet (s.126127). Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda ise byklerin kederli dnyasnda yetien ehrazat adndaki bir kadnn ocukluu geriye dnlerle anlatlr. ehrazat, iinde yaad kederli dnyadan dler dnyasna snarak kurtulmaya alr. Dlerinde Kerim Ali daysn iyilemi hayal ederek ona Niin konumuyorsun sen, kime kstn ? (s.71) diye sorar. Bir ruh hastasnn yrekleri burkan suskunluu, dlerinde sihirle bozulur. ehrazat okula bir yl erken verilmi, bnyesi yeni bir ortam kaldramaynca ertesi sene devam edebilmitir. nlk kuma Rum komular Hrisuladan alnr. yl giyecei hesap edilerek byke dikilir. ine konulan fazla paylarn almasyla kuma rengini atp dklmeye balayana dek be yl giyer. ehrazatn okula balamasnn ilk gn heyecan, arkadalaryla ilk sosyal ilikileri bir ocuun alg ve gzlemleriyle anlatlr. ehrazat yllar sonra iyi bir avukat olmutur ve annesiyle birlikte yaamaktadr. Byk annesi, dedesi ve babasnn lmnn ardndan Nagehan teyzesi de evlenerek Almanyaya yerleince annesiyle bsbtn yalnz kalmlardr. Annesi, yeni evlerinin bir odasnda eski eyalar ve hatralaryla ba baadr; bu odaya hizmetlilerin bile girmesini istemez. Bir gn kzna, kardei Kerim Alinin ve sevgilisinin resmini gstererek Onlar birbirleri iin yaratlmlard. Birbirlerini de bulmulard. Bu nasl byk bir talihtir bilemezsin kzm. Fakat bizim llerimiz ne yazk ki hep ayr yerlerde gml. Mkilatlara uradk daima (s.220) diyerek iindeki aclar dile getirir. Kadncaz hl kocasnn lmne inanamayarak dnn beklemektedir. ehrazatn annesine artk varlkl olduklarn hatrlatmas zerine Biz fakir miydik ki gzel kzm? (s.223) cevabn almas ise ne denli gnl zenginlii iinde yaadklarn ifade etmeye yeterlidir. b. Gen Kadnlar Hasan akr, yk Sanat adl almasnda yazarlara izecekleri karakterlerin hatrlanmaya deer olmasn tavsiye eder ve Yoksa, olayn iine dahil ettiiniz her seferinde, bir ksm okurlarnz bu karakterlerin kim olduunu

77

unutur.

der. Fruzann hikyeleri incelendii zaman, uzun sre unutulmayp ve

akllarda kalacak hikye kiisinin Benim Sinemalarmn Nesibesi olduu grlr. Hikyelerdeki gen kzlarn en belirgin zellii kenar mahalle kz eitimsiz olulardr. Gen kzlarn hayat karsndaki duruu olduka ilgintir.

Kzlar, sevdiklerine kavuup evlenme hayali kurmak yerine bir an evvel ok para kazanmann yollarn ararlar. Benim Sinemalarmn Nesibesi her ne kadar iyi aile kz, saf kz rol oynasa da sekin erkeklerin kendisiyle evlenmeyeceini bilmektedir. Kuatmann Nazan da Nigar Abla ve Nesibenin kaderine ortak olur. Fruzann birka hikyesinde zeki gen kz tipleriyle karlarz. Gnbirlik Adadann Cenneti on be yanda bir besleme olmasna ramen fazlasyla bilinlidir; yeni fikirler edinerek aydnlk bir gelecek dler. Tokat Bir Ba inde hikyesinde, almakta olduu iini brakarak retmenlik yapmaya karar veren Hatice, idealist tutumuyla yazarn fikirlerinin temsilcisidir. Birka hikyede ise kendi halinde, hayatn her srprizine hazr, kanaatkr gen kz tipi izilir: Bu kzlardan Gecenin teki Yzndeki niversiteli gencin ablas, lise mezunu, okumay seven, yrei insan ve yaama sevgisiyle dolu bir kzdr. Geri irkindir; ama gzel olmak gibi bir kaygs da yoktur. Bu kzcaz tandktan sonra asl gzelliin grnenin ardnda gizli olan ruh gzellii olduunu tekrar hatrlamak mmkndr. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda yaama sevinciyle dolu, her eye ramen gelecee olan umudunu kaybetmeyen Nagehan ismindeki gen teyze de okurla yaknlk kuran tipler arasndadr. c. Orta Yal ve Yal Kadnlar Fruzann hikyelerinde orta yal ve yal kadnlar fazladr. Orta yal kadnlarn ounun kocas lmtr, kocalar tarafndan terk edilenler de vardr. Bu kadnlardan hemen hepsi hikyelerin ana kiileridir. Bu sebeple kadn tiplerin olay rgsndeki ilevleri nemlidir. Gecenin teki Yz, Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar, Sevda Dolu Bir Yaz, Kuatma, Seyyid, skele Parklarnda, ParaszYatl

Hasan akr, yk Sanat, izgi Kitabevi, 2. Basm, Konya 2002, s.23.

78

hikyelerindeki kadnlarn kocalar gen yata lmlerdir. Krlang Balklarnda ise kocas, Zarifeyi bir oluyla terk emitir. Hikyelerdeki orta yal kadnlarn ou, geleneksel kltrle yetimi, arbal, her trl gle dayanabilecek denli sabrl tiplerdir. Benim Sinemalarmda Nesibenin annesi, yaam bir kere bile sorgulamak gerei duymadan yaamaktayken kznn gzlerinin erken almas karsnda aar kalr. Bir nesil arasndaki deien deer yarglar, aile kurumu asndan hi de olumlu sonulanmaz. Nesibenin aza kanaat etmeyii, snf atlama tutkusu annesiyle onu kar karya getiren sorunlarn banda gelir. Anne, geleneksel kltre sahip her anne gibi kz hell st emmi (s.31) birisiyle evlendirmek isterken kz, asla ulaamayaca hayallerin peinde koar. Nesibenin kann ardndan kendince hakl oluunu, komu kadn Nesibeye kzmayn! Ben drt yl oldu evleneli, gn m grdm var. (s.11) diyerek Nesibeyle aralarnda geen konumay hatrlatr: Anneme babama acyorum. Ben daha fazla para kazanmann yolunu bulsam da, onlar rahata karabilsem diye dnyorum hep., Biliyor musun abla, yukarda ebek gibi kadnlar gzellenelim diye neler yapmyorlar. Senin u salarn var ya onlarda olsa ldrrlar vallahi (s.11). ocuk hikyesinde vaktiyle ttn iinde almaktayken sonra hayat kadnl yapan kadnn evlenip evlenmediini bilmiyoruz. Kadn ge de olsa sorumluluunu duyup annesi olduunu hatrlad oluyla yalnz yaamaktadr. Kadn, hayat kadn olarak almas fazlasyla asab klmaktadr. Adamlarn gelip gittii gecelerin sabahnda hibir bahane aramakszn olunu dvmesi, yapt iten memnuniyetsizliini gstermesi bakmndan nemlidir. Kadn, belli zamanlarda onurludur; snfnn bilincinde hareket eder. Ev sahibinin kiray istemeye geldiinde tahkir dolu szler etmesine dayanamayp paray adamn ayaklarna frlatp odaya ekilir. ocuuna dilenci sanlp para verilmesi karsndaki tutumu ise onun yukarda bahsettiimiz niteliklerini ortaya koymaktadr: Sana acdlar demek Onlarn arasna girilmez, acyverirler. Acmak onlar bir sevindirir ki hayvan olu hayvanlar! (s.50). Fruzann hikyelerinde gngrm yal kadnlara da rastlanr. Bu kadnlardan bazlar hikyelerin ba kiisi olmakla birlikte yardmc figr roln stlenenler de vardr. Bunlardan alt snfa mensup ky kltryle yetimi olanlarnn

79

says fazladr; ehir kltryle yetimi burjuva kadnlar ise sayca tasnif edilebilir ilgin tiplerdir. Temizlik Kolu adl hikyenin ba kiisi Balkan gmeni zeki bir ninedir. Doksan yalarnda olmasna ramen ruh sal yerindedir. Ev halk onu sayp sever ve varlyla manev destek bulur. htiyar kadn, gngrm insanlara has bir zgven ve cesaretle torununun snfta , temizlik kolunda srekli grevlendirilmesine kar kar. Vaktiyle memleketinin en iyi mani syleyip masal anlatan olmakla vnr. Hikyede dikkati ekilmek istenen, ihtiyar kadnn torununun snftaki durumunu anladktan sonra okula gven duymayarak torununu masallarla, manilerle kendisinin eitmeye karar vermesidir. Kan Unutma hikyesinde ise ihtiyar kyl Durkadn, arbal, ince bir sezi ve gzlem gcyle okurun hayranln kazanr. Durkadn, da tpk Temizlik Kolundaki ihtiyar nine gibi gngrm tavrlarla iinde bulunduklar durumu, evresindeki insanlarn davranlarn kavramaya alr . Kye tarih kalntlar tespit etmeye gelen resm grevliler karsnda ne kadar akl erdirmeye alsa da baz eylere ap kaln u szlerle ifade eder: ()ehir adamlarnn ne eit huylar var, baklar bile yanltyor kiiyi. Koca ta kapaklara eildiler. Biz de seirttik. Bakndlar, dnendiler. Biz de daha alca baktk onlarn grp durduu taa, ota, topraa. Yllardr niye bilememiiz diye atk. Neyi bilecektik ya, yine de bilmiyorum kadn kzm (s.10). Bize dnd taze, bir bebeyle konuur gibi, ()Kadn kzm, sanki biz byk bir gm bulmuuz, saklayp hrszlk edermiiz snfna girmitik. Yoksa devlet buna da m kzar? Korktumdu kadn kzm (s.11-12). Gl Mevsimidir hikyesindeki Mesaadet Hanm, burjuva tipini yanstan en ilgin rnektir. Her ne kadar ocukluk akn tm samimiyetiyle hikye boyunca okura anlatsa da kendini beenmi, kibirli tutumu okurun sevgisini kazanmasna engel olur. Her frsatta genliinde ne kadar gzel olduunu hatrlatr. Getiim yerlerde ldardm. Grntmden iim kamard. (s.10) Ondaki kendini

80

beendirme istei o kadar youndur ki, bir kabule gitmesi bir gn hazrlanmasn gerektirir. Mesaadet Hanm, kltrl, soylu olmakla nmesine ramen gelin-kayn valide anlamazl yaamaktadr; gelinini srekli kmser. Bir gn torununun Nineciim, ama siz de ssnzden hi eksik kalmazsnz, hem de hastaym dersiniz szleri karsnda gelini hakknda unlar dnr: Anas kar retiyor, bilmiyor muyum? Evet evet onun retmeleri! Olumun kanna pis kan katld gelinimin yolundan (s.8). Mesaadet Hanmn bir zamanlar doyulmaz gzellikte bir hayat yaarken ihtiyarlnda bir odaya itilmi olmasnn acsn, gnn birinde gelinin de ayn duruma debileceini hayal ederek hafifletmeye almas ilgintir. 2. Erkekler a. Erkek ocuklar Fruzann hikyelerinde kadnlar kadar olmasa da erkek tiplere de yer verilmi ve onlarn dnyas da baaryla yanstlmtr. Fruzann hikyelerindeki ocuklarn yalarna ve yaay tarzlarna baktmzda ok ilgin sahnelerle karlamaktayz. Yazar, be-alt ya ile ergenlik dneminde olduunu tahmin ettiimiz erkek ocuklarna da hikyelerinde ok yer vermitir. Bu ocuklarn en belirgin zellii ruh dnyalarnda yalnz olulardr. Fruzann hikyeleri arasnda erkek ocuklarnn ruh dnyasn en derin biimde anlatan ve okuru da sz konusu ocuun yaad skntlara ortak eden ocuk tur. Bu hikyede ocuk, annesi evdeyken de dardayken de ok byk bir yalnzlk ve terk edilme korkusu iindedir. Annesinden gereken sevgi ve ilgiyi gremedii gibi bir de annesi tarafndan srekli azarlanp kk grlr. Sokakta ocuklarla oynadnda dayak yer. Oyuna katldnda mahalle ocuklar erken dalr. Tm yaadklar ocuun dilinde bir tutuklua neden olur: Hep byleydi, szckleri bulamazd. Ya yine kimi zamanlardaki gibi istese bile konuamazsa? Gerekten de bazen konuamyor muydu? (s.49) ocuk bakalaryla iletiim kuramaz, iine kapanr, sormaktan ve renmekten ekinir, unutkandr; hatrladnda neyi, neden hatrlamak istediini bilemez. evrelerindeki hareketleri anlamlandrmaya alr. Alglad ama anlam veremedii en nemli ey, d dnyadaki hayatn farkl oluudur. Baka anneler, ()ocuklarna eilip

81

sevecenlikle, zenle bir eyler anlatr. ()Annesi tm bunlar grmyormuasna ilgisiz, hatta solgundur. ocuk fark edilmek ister: Bir onlar fark etmiyorlard. Oysa geerlerken hi arpmamlard ki ana ola (s.49). Baz eylere akl yrtp mantkl karmlarda bulunmaya alr: Annesi ok sklyor olmalyd. Belki o da kendisi gibi szsz, glmesiz, gnesiz bir yerlerde bym; onun da babas kendi babas gibi sadece bir resme ve hep bir duvara asl durmutu. (s.51) ocuk, annesi eski sevgilisiyle onu uyudu sanp yataa girdiinde uyur gibi davranmay renmekle baz eylerin zamanndan nce farkna varr. Annesi yeni sevgilisini odaya alp onu akam bahede braktnda ise acnn anlamn kavramaya balar. O an, annesinin eski sevgilisinin gelerek ocuu korkutmas hikye kiilerinin eitimsizliklerini ve sorumsuzluklarn gstermesi bakmndan ok edicidir: Adam cebinden ba kardnda ocuk hzla kalkt. Bu kez hem adamdan hem annesiyle imdi birlikte olandan hem de annesinden korkmutu (s.57). Bu adsz ocuk da ruh sal yerinde olan her ocuk gibidir. Annesinden sevgi ve ilgi grmemesine ramen ait olma ihtiyacyla annesine sarlr: ocuk imdiye dein olanlarn ve anlayabildiklerinin iinde en inanlmazn yaadn sezdi. Annesiyle ilk kez bunca yaknd. O ekimsi, soluunu engelleyen ey bile, ok ksa yazlar, karanlk uzun klar boyunca silinmeyen ve annesi demek olan o, tarnl lk ttn kokusunu yok edemiyordu. ()Karn ok ackmt. Annesinin benzersiz yaknln yitiririm kaygsyla aln sylemedi, hemen unuttu (s.60). Sana bir masal anlataym, dedi kadn. Daha rahat uyursun, eer unutmadmsa. ocuk ard. Masal diye dnd (s.61). K Gelmeden ve Seyyid hikyelerinde de yan bilmediimiz kk ocuklarn dnyasna yer verilirken Sokaklarndan Gemilerin Getii Kentte bal bana stanbulda yaayan sokak ocuklar anlatlmtr. Bu hikyedeki ocuklarn ou Anadoludan gelmitir; anne-babas belli olmayanlar da vardr. Bnyamini yaknlar getirip bir bekiye emanet ederler; Cansuyu da henz kundaktayken sokaa atmlardr. ocuklar sokakta sigara satp a evinde (s.73) snarak; bekr odalarnda (s.79) yatarak yaamlarn srdrrler. Toplumdan dlanm olduklarnn farkndadrlar. Kimsenin kendilerini nemsememesi onlarn da kimseyi nemsememelerine neden olur. Her hatalarnda polis arabasna doluturulup karakola

82

gtrlmeleri ise terk edilmilik duygusuyla ocuklarn kimini birbirlerine yaknlatrrken kimilerini de asiletirir: Dinle olum kyl! dedi. Allah seni terk etmi, senin ondan haberin yok. Bir ocuk nasl yaplr? Ders bir: Bir erkekle bir kadn buluup bakrlar, film bir afiyle prler, zevki sefaya dalarlar, bizi peydahlarlar. Karnn karn iti mi ier, dmbk erkek toz E, erkeklik kolay m? Ddkleyip kek kaacaksn. Biz gibiler bu ddkleme ileminin orospu ocuklaryz (s.81). b. Gen Erkekler Fruzann hikyelerinde gen kzlar kadar olmasa da gen erkeklerin says da fazladr. Sosyal konumlarna gre hepsi bir ile urar. Eitimsiz ve vasfsz ilerle uraanlarn says daha fazladr. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda Kerim Ali, Bir Evin Dtan Grnnde Sedat, Gecenin teki Yznde ismini bilmediimiz bir gen yksek tahsillidir. Sevda Dolu Bir Yazdaki gencin eitiminden bahsedilmez; ama ilerde eli olaca sylenir. Gn Birlik Adada ve Gl Mevsimidir hikyelerinde burjuva ailelerin ocuklarnn okuyarak bir i sahibi olacaklar aktr. Hayatn ykn erken yata stlenen ve eitim grme ansndan mahrum kalan K Gelmeden hikyesindeki Alian ve Seyyid hikyesindeki Zlali Anadolu insannn znde gizledii aza kanaat etme, alma azmi, inan ve sabrla gelecee gvenle bakarlar; her ikisi de yrekleri umut dolu delikanllardr. Gecenin teki Yzndeki gen de Anadoluludur. Yazar, henz bir niversite rencisiyken memleket gereklerine ve insan deerlere duyarl izdii bu tiple memlekette yetiecek genlere bir model oluturmaya almtr. Bu kiiler edeb terimle idealize tip olarak tanmlanr. Nurullah etin, olumlu ve iyi tipler snflamasnda bu gruba giren bir ksm tipi iradeli, umut ve gven telkin eden, belirleyici, ynlendirici konumda olan ve olaylarn stne kabilen, nc, gl, iyimser 10 tipler olarak tanmlar.

10

Nurullah etin, Roman zmleme Yntemi, nc Basmevi, 1.Bask, Ankara 2003, s.179.

83

ocuk hikyesinde ise kadnn sevgilileri gen, ii snfndan erkeklerdir. lki, nceki odalarna da geldii gibi, yine haftann belli gnlerinde gelen, az glen, az yiyen, bakalarnn yzne az bakan, anneyle olun odasn paylaan nc kii saylan adamdr ve erkek oluuyla ocuun gznde ayn zamanda bir otoriteyi temsil eder. Bu ocua, adamn annesiyle geirdii zaman ok uzun gelir. Fruzan, henz akl her eye yeni ermeye balayan bu ocuun ruh dnyasn baaryla yanstm ve ocuun duyduu sknty okura da hissettirmitir.

c. Orta Yal ve Yal Erkekler Fruzann hikyelerindeki orta yal ve yal erkeklerin varlklar belirgin deildir. ounluk bu erkekler evliliklerinin ilk yllarnda hayatn kaybedip bir ocukla elerini yalnz brakmlardr. Hemen hepsi eitimsiz ve dar gelirlidir. Gecenin teki Yznde hayat dolu bir gencin i kazas sonucu lmesiyle karsnn dnyas yklr. Birinci Yaz arklar, kinci Yaz arklar ve Sevda Dolu Bir Yazdaki kadnlarn kocalar ise denizcidir; onlarn lm haberleri de evliliklerinin ilk yllarnda evlerine ular. K Gelmeden hikyesinde memur enite, krk yalarnda kendi kabuuna snm bencil bir adamdr. Ekonomik sknt, yaam kaygs derken yaamn anlamn hem kendisi unutmu hem de karsna unutturmutur. Enitenin tek dze yaamnda nasl srklenip gitmekte olduu dramatik yntemle sunulur. Eiyle sohpeti sradan bir iki szckten ibarettir. Benim Sinemalarmda ise Nesibenin babas orta yal, ara sra hamallk yapan bir adamdr. Geleneksel anlaya sahip pek ok adam gibi onun da tek yaam dayana namusudur. Kznn bu kavram hie saymas onu kzyla kar karya getiren atmalarn banda gelir. Nesibenin gen erkeklerle gezip tozduunu renen baba kzn dvmeyen dizini dver hesab Nesibeye bir gzel dayak atar. Baka tl hareket edip kzn kazanmas, bulunduklar sosyal konum gerei imknsz olduundan baba caydrc olacan dnd byle bir cezay gerekli grr. Oysa dayak, gz erken yata alan kzn daha da hrnlatrarak kznn evden kamasna sebep olur.

84

Nehir hikyesinde orta yal olduunu tahmin ettiimiz ve ayn zamanda ekonomik gcn temsilcisi Yusuf Aa, sahip olduu gc ktye kullanarak beslemelerin namusunu hie saymtr. Ayn ekilde Hara adl hikyede de ilerde generallie kadar ykselen Servet Hanmn efendisi, beslemelerin namusunu ve ruhunu kirletme hakkn kendisinde grecek kadar insafsz bir adamdr.

B. Sosyal Konumlarna Gre Kiiler a. Zenginler Fruzan, hikyelerinde yoksullarla aralarndaki ztl gstermek amacyla zenginlere de belirgin olumsuz zellikleriyle yer vermitir. Hikyelerdeki zenginler yoksul tipler gibi sevimli deil; tam tersine kibirli, asalet dkn, manevi hislerden yoksun ve cimridirler. Fruzann hikyelerinde zenginlerini n plna kararak soyluluklaryla vnen belirgin tipler vardr. Bu tiplerden Sevda Dolu Bir Yazdaki evin hanmefendisi asaletin kan yoluyla nesilden nesile getiine inanmaktadr. Kendisi kt olamayacak kadar soylu (s.20) bir aileden gelmektedir. Hanmefendinin oluyla flrt eden beslemeyi, evinden uzaklatrrken beslemenin babas belli olmayan ocuunun bakmn stlenmesi, onun sosyal sorunlara duyarll ile aklanmaktadr. Gl Mevsimidir adl hikyede parann nemi, parasz kalm bir insann sirk palyaosuna (s.61) benzetilmesiyle ifade edilir. Eer insan kendi kurallarna skca bal kalp savunmazsa, yenilgisi kesindir. Soylularn davran stnl, harcamalarla, buyurmalarla pekiir (s.61). Zenginlii, soyluluu doal bir hak, kendilerinden bakalarnn kaldramayaca bir yk ve zor bir i olarak kabul eden Mesaadet Hanm, Kurallarmzn says binleri aar bizim Biz ayak takm gibi olabilir miyiz? Azla yetinmek zorunda kalanlarn ektii neymi? Glerim byle szlere (s.43) diyerek soyluluu srdrmenin skntlarndan yaknr. Oysa kendilerinin rahat etmelerini salayanlar, imdi yorgun, gnlerce gecelerce silinmemi apaklarla rtl gzleriyle onlar grmyormua bir yryle (s.33) cepheden dnerler. Cahildiler. Kazanlan zaferin dndaym gibi (s.33) srklenmektedirler. Unutulmulardr. Kendileri de hasmlarn denize

85

dktklerini unutmu (s.33) gibidirler. reti verecek gibi kokan, boz paavralara brl, yaralar irinli kabuk tutmu insan artklar (s.35) zmirin en sekin semtinden geerken baz konaklarn bahesindeki beki kpekleri bile huysuzlanr. Mesaadet Hanm, kendi semtlerinden perian vaziyette geen askerleri bu denli aalayarak Onlarn oturduu yerlere nasl bal olabilirdi bizim yerlerimiz? Uzaktan da olsa bu ilintiyi kesinlikle kuramyordum (s.35) der. te yandan yaral askerler arasnda ilk akn arar. Onun soylulua bylesine nem verirken kendi snfndan olmayan bir genci sevmesi ve yetmi yllk mr boyunca hayalinde hep onu yaatmas, hikyenin inandrcln zaman zaman zayflatmasna raman okunurluunu da salayan ztlklarn banda gelir. Gn Birlik Adada hikyesi Gnl Hanmn yazlkta srd sefayla hizmetilerin yaam arasndaki ztlk zerine kurgulanmtr. Gnl Hanm leden sonra oullaryla dinlenmeye ekilir; yemek saatleri bellidir. Cennetin babas kznn ayln almaya geldii gn akama kadar Gnl Hanmn uyanmasn beklemitir. Hanm uyurken hizmetliler yine almaya devam eder. Gnl Hanm, ayla ek bir de Cennetin annesine ila paras vererek, az da olsa, yoksullara kar duyarlln ince bir davranla sergilemitir. Gnl Hanmn Cenneti eyiz yapma vaadiyle evine balamaya almas, akl baz karlara eren insanlarn yoksul ve kimsesiz, saf garibanlarn emeini nasl smrme planlar kurduunu gstermi olmas bakmndan basit bir rnektir. Sevabm oluverir. Biz kimi besleme aldksa evlendirdik. Yani yardmc demek istiyorum (s.128). Tokat Bir Ba inde hikyesinde ise stanbullu kadn zengin bir burjuvadr. Kadn, annesinin Dernek almalarnn gerei olan halkla yaknlamalar (s.17)na ve babaannesinin asalete verdii neme deinir. Kadn kkken babaannesi yanna ararak zmrtlerini gsterir ve talarn sahtesinden nasl ayrt edilebileceini anlatr. ldnde deerli mcevherlerini yalnz torununa brakacaktr; nk torunu olunun kann tamaktadr. Gelini kendileri gibi soylu olmadndan deerli talar yaktrp takmas mmkn deildir.

86

b. Dar Gelirliler Fruzann hikyelerinde hemen herkes dar gelirlidir. Hikyelerin ou dar gelirli insanlarn hayat karsndaki duruuna dikkat ekmek zere kalame alnmtr. Fruzan, yoksulluun insana insanln unutturmak iin sebep tekil etmediini, setii yoksul hikye kiileriyle ve ayrntlarda sakl incelikleri sergileyerek srarla gstermeye alr. Fruzan dar gelirli insanlar yakndan tanmakta ve onlar sosyal gerekliklerine uygun canlandrabilmektedir. Denizciler, hamallar, bahvanlar, seyyar satclar, snger avna kanlar, byk ehirde ne i olursa olsun yaparak hayata tutunmaya alanlar hikyelere canllk katan gereki tiplerdir. Redifeye Gzellemede Temir Efendi srtnda tad dolapla sakatat satar. Kt kanaat geinmelerine ramen yoksulluu hissetmeyecek denli gnl zenginidirler. Temir Efendi, bir gece son dayanaklar cep saatini ei doum yapacak olan memleketlisine vererek kara gn dostu olduunu ispat etmi ve ayn zamanda byk bir insanlk rnei sergilemitir. ofrler, Trk toplumunda orta snf temsil eden insan tipleri arasndadr. Ah Gzel stanbul hikyesinde ofrlerin yaad zorluklar, uzun yola kan ar vasta ofr Sar Kmil Ne zaman gzm yumsam gzlerimde sapsar yol uzanyor. Tek aa yok. Sigara imekten ekmein tadn alamyorum. Her uzun yol dn, parmaklarm demir gibi oluyor, bileklerimden kopuyor, bklmyor. ofrlk bel i, iflhsz i (s.106) szleriyle anlatr. Fruzann yoksul hikye kiileri arasnda hamallar da vardr. Benim Sinemalarm ve Gn Birlik Adadaki kzlarn babas hamaldr. Her iki adam da namusa deer veren saf ve ezik tiplerdir. Gn Birlik Adada hikyesinde Recep adnda bir bahvandan bahsedilir. Recep iyi bir bahvandr; baheye iyi bakar, onun hikyedeki ilevi, bahvanlktan ok fikirleriyle olaylarn gelimesine katk salamasdr. Recepin akl siyasete, hakka, hukuka ermektedir. Fikirleriyle henz on be yandaki besleme Cenneti etkilemesi, yazarn iilii hizmetilikten daha onurlu bir meslek olarak gsterme abasnn bir sonucudur. Hizmetilikte ezilen, gururu incinmekle birlikte emeinin karln alamayanlar, iilik sayesinde biraz olsun insan olduklarn hatrlayp, emeklerinin karln alabileceklerdir.

87

c. Hayat Kadnlar nsann namusuyla alp hayatn kazanmas yaratlnn bir gereidir. Muhanete muhta olma korkusu insana her ii yaptrr. Ancak yaplan her iin stats ayn deildir. Baz iler insana madd gle beraber saygnlk kazandrr; baz ilerin ise stats dktr; insan kltr. nsan onurunu inciten hatta yok eden ilerin banda hayat kadl gelmektedir. Bu ii yapan kiinin toplumdan sayglk beklentisi yoktur. Stats dk ilerden biri de hizmetiliktir. Hizmetilik yapan kimse her ne kadar namusunu, onurunu korusa da eziklik hissetmesi kanlmazdr. Fruzan pek ok hikyesinde bu iki ii yapan kadnlara yer vererek mesleklerin yukarda saydmz olumsuz zeliklerini edeb deerler lsnde yanstmaya alr. Fruzann be hikyesinde hayat kadlarnn nemli rol bulunmaktadr. Yazarn ayrca baka hikyelerinde de Trk toplumundaki fuhu hayatnda yer alan kiilere yer verilmitir. Bu kadnlarn hepsinin kkeni Anadoludur ve hepsi de Mslmandr. Aileleri toplumsal deerlere bal, namuslu kimselerken kzlarnn namus kavramn hie saymalarn, deien yaam koullar ve deer yarglarna balamak mmkndr. Hayat kadnlarnn sorunlarna Yoksuluk ve Eitimsizliin Kadnlar Fuhua Yneltmesi (bkz. s.26). bal altnda deindiimizden burada tekrar etmeyi gereksiz grmekteyiz. d. Hizmetiler (Beslemeler) Hizmetiler ounlukla henz kkken zengin evlerine besleme verilen yoksul kz ocuklardr. Bu kzlardan bazlar kaderin akna kendilerini braksalar bile yllar sonra gemilerinin acsn duyarlar; bazlar da Gnbirlik Adadaki Cennet gibi, hizmeti olmann ezikliini ok erken hissederler. Cennet, ailesinin madd sknt yaamas zerine bir zenginin yannda almaya balar. On be yanda olmasna ramen yoksulluun tresi (s.128) gerei tez byyp arlamtr. Gnbirlik Adada hikyesini deerli klan hizmet edenlerle hizmet edilenler arasndaki ztlklarn sergileni biimidir. nsanlar arasndaki madd eitsizlikler, kabul edilmesi zor bir gerektir; ama dzen byle kurulmutur. Baz durumlarda insann iinde bulunduu koullar kabul etmesinden te kurtulu yolu

88

yoktur. nsann i huzuru bulmas bu kabullenie baldr. Hibir ynetim ekli insanlar arasndaki madd eitsizlii ortadan kaldramamtr. Eer madd eitlik salanabilseydi insann manev ynnn tezahr nasl olurdu buna akl yrtmek zor; ancak unu dnmek mmkn: Eer dnya dzeni eitlikler zerine kurulmu olsayd edeb eserlere konu oluturan insann manev boyutundan sz edilemezdi. Gnl Hanm, ocuuyla birlikte grkemli bir hayat yaamaktadr. Asndan bahvanna herkes emrine amadedir. Canlar ne ekse hizmetileri hazr eder. Evin byk olu Durul Cennetin yatdr. Ya gerei Cennete yaknlk duyar. Onun isteiyle Cennet de plaja gtrlr. Gnl Hanmn izniyle plajdaki bfeden alnan talyan dondurmasnn hangi eitini istediini Cennete soran da Duruldur. Bir hizmeti de olsa elbette Cennet de dondurma yiyecektir. Cennetin orta hizmetisi (s.138) olduunu ocuklar bilir. Ada inili yokuludur. Oynarken savrularak uzaa kaan toplar Cennet getirir. Durul top oynamaz; artk bymtr, Cennetle oturup konumak ister. Cennet, ok gururlu bir kz olduundan bylesi hizmetler, onurunu incinir. Frun, iiliin hizmetilikten daha onurlu bir i olduunu Filibeden g eden bahvan Recep ile onu kars Ramize araclyla iletmeye alr. Bu kiiler, hikyede ne karlmaz. Sadece onlarn fikirleriyle Cennetin gznn ald sezdirilir: Ramize Ablam hakl ii olmann daha insana yarar olduunu sylyor Recep Aabeyim (s.138). Cennetin babas ay iinde kznn hrnlap geimsizlemesine aar. stelik buna neden de, hemehrisi olan birinin olu ve onun sessiz, sakin sand gen bir gelin olan karsdr. Cennetin babasna gre herkes geim ehli olmal, zaten zor olan yaam iyice zorlatrmamaldr. Cennet ve Benim Sinemalarmdaki Nesibe, bulunduklar konumdan memnun olmaylar ve geleceklerini deitirmek istemeleri konusundaki cesaretleriyle birbirlerine benzerler. Yalnz gelecekte farkl yollarda yrmeyi semeleriyle ayrlr. Cennet, Akll kzdr; iini huzursuz eden sese kulak verir. babasna Ben durucu deilim buralarda. Hayatm annem gibi, senin gibi geirmek istemem (s.142) der. Tam olarak hayatn nasl deitireceini ifade etmez; ama en azndan iiliin daha onurlu bir i olduunu kavramtr.

89

Fruzan n hikyeleri arasnda hizmetilerin yaamn en arpc anlatan Haratr. Bu hikyede Servet Hanm, yllar sonra kendi iradesi dnda geen hayatnn muhasebesini yapar. Servet Hanm on yandayken getirilip konaa besleme verilmitir. Onu getiren kii treni karmaym (s.123) diye hemen ayrlr. O gnden sonra Servet Hanm hi arayp soran olmaz. Servet Hanm efendileri konaa tanana dein mrnn yarsn onlara hizmetle geirir, sonra apartmana gtrlmeyerek bo konaa beki braklr. Servet kona yl yalnz beklemekle kalmayp mterilere beendirebilmek iin her gn temizler. Hi dar kmaz; arada bir dava vekili Fatin Bey urayarak ona erzak getirir. Daha sonra Servet Hanm Fatin Beyle evlendirilir. Fruzann baz hikyelerinde yeri geldike hikye kiilerinin kendi kaderlerinin dna kmalarnn mmkn olmadndan sz etmitik. Hara hikyesinde ise Servet Hanm, nsanlar, bence anslaryla doarlar. ansm olsa hi deil, kimin nesi olduumu bilirdim (s.155) diyerek ac talihinden yaknr. yle ki Glendam Kalfa onun fiziksel gzellikten bile yoksun oluunu kt talihinin bir paras sayarak, Efem, Allahn kullarn be parmak gibi ayr yarattn hepimiz biliriz (s.127) der. Servet Hanmn irkinlii kendisini ele gne kacak incelikten mahrum brakr, bu sebepten yukar katlara (s.127) onu karmazlar. El yatknl da denenerek ince ilerin ona gre olmadna karar verilir. amar gnlerinde kazanlarn altn yakmak, suyun scakln ayn tutmak, kirlileri kaynamaya atldnda sopayla evirmek (s.127) onun iidir. Servet Hanm gldr; akama dein konan ilerine koturduu halde yorulmak nedir bilmez. Konakta bir de emsitap adnda ok gzel bir besleme vardr. Her ynyle Servet Hanmn ztt olan bu kzcazn baz geceler odasna Rusihi Bey gelerek gnln elendirmektedir. Dizdar Hanmefendi de Servet Hanma gre ok gzel bir kadndr ve gzelliinin farkndadr. Birgn Servet Hanm konuklara kahve verirken Dizdar Hanmefendi, nanr msnz, ()Servetin ayana Rusihiciimin rugan terlikleri bile kk geliyor (s.136) der. Ertesi gn ise odasnda ayaklarn ovarken, p kz ayaklarm (s.136) dediinde Servet Hanm, kendisine uzatlan sere gibi ayaklar saygyla per.

90

Hara hikyesini ilgin klan emsitapn konaktan kamasndan sonra Rusihi Beyin Servet Hanmn da odasna gelmeye balamasdr. Servet Hanm, emsitap ve hanmefendiyle kyaslanamayacak denli irkinken Rusihi Beyin kendisini neden bir kadn yerine koyarak Sodal, ivitli sularda genilemi ellerini (s.136) okamaya tenezzl ettiine aradan yllar getii halde bile akl erdiremez. Gl Mevsimirdir hikyesinde ise Mesaadet Hanm, suskun ve ayn zamanda at gibi kuvvetli (s.79) olan hizmetisini fazlasyla hor grp ezmektedir. Mesaadet Hanmn son derce lks eyalarla zene bezene donatlm odasnda, hizmetinin eya kmelerine aykr den yansmasn, aynalara yaptrlm yanl bir resim gibi (s.49) uygunsuz bulmas ise hizmet edilenlerle hizmet edenler arasndaki ztln ilgin bir yansmasdr. Mesaadet Hanm evde alanlarla laubali olunmasndan hi holanmaz. Kendisine sen diyen hizmetisine yldr hizmetinde olduu halde hibir eyini dzeltememi olmakla karak Demin adm atna baktm, deve gibi yryorsun (s.52) der. Oysa dier aile fertlerinin hizmetine daha kibar hizmetiler bakmaktadr. Mesaadet Hanm evdekilerin ilgisini ekebilmek iim hasta numaras yapmaktadr; gya yerinden kalkamaz. Hizmeti onu kucaklayarak oturaa oturtur. Fruzan bir gn hizmetiye hastalk numarasn fark ettirerek Mesaadet Hanm zor seilebir, atmaya benzer bir hzla brak (s.54) trverir. Bylece ok nemli bir ceza olmasa da hizmetiler, kendilerine yaplan hakszlklar bir efendiden karm olurlar. Sevda Dolu Bir Yaz hikyesinde eve gelin olarak kabul edilmeyen hizmeti kzn ocuunu evin hanm bytmeyi stlenmitir. nceleri ocua torun muamelesi yaplr. ocuk baba sevgisini evin delikanlsnda hisseder. Belli bir sre ocua evde besleme olduu hissettirilmez. Birgn Erenkyde yanlarndan gemekte olan bir arabay babasnnki sanp ynelen ocua Teslime Hanmn ocuum gel buraya diye seslenip kendi kendine Ne babas efendim, niin byle anlatyorlar? (s.30) diye sylenmesiyle ocuun ruh dnyasnda bir eyler sarslp yer deitirmeye balar. Orta kattaki odas giri kata tanr. Yemeklerini de mutfakta yiyecektir. ocuu Kz Sanat okulunda okuturlar. Yava yava kkn dikiine o koturur. Gen kz olunca, baba sand adamn babas olmadn renir.

91

Fruzann

hikyelerinde

gen

beslemeleri

gzetip

kollayan

yal

hizmetilerin de nemli bir yeri vardr. Sevda Dolu Bir Yazda gen kz, gelin olurken erkez Kalfa Besime, kzcaza, bayramlarn dnda Kozyatandaki kke uramamas gerektiini uygunu byledir, ()kzm sen de kendi hayatna al e mi? (s.37) diyerek anlatmaya alr. Bu szler aslnda geleneksel deerlerde gizli asil davran rneklerinin yeni nesile aktarmdr. Geleneksel kltrde, gelin olan kzlara yeni yaamlarna uyumu kolaylatracak buna benzer tler verilmesi adettendir. Gn Birlik Adada ise yal a Madam Tasula, Cennete yabanc eve yerlemeyi kolaylatran bir yaknlk (s.123) gsterir. Arabaclara kaan kk hizmeti kzlar gibi bir yanllk yapmamas konusunda uyarr. Kuatma hikyesinde ise Nazann i arkada Raelle yakkl ve sekin delikanllarla kurlatn fark eden patron Madam Sarann kzlara verdii uyar dolu tler yle anlatlr: Madam Sara izledii olaya bir nokta oymak gereini duydu. durmutu nk. Artist gibi ha! Hadi canm zlmeyin. Onlar bey paa oludur. Klk kyafeti grmyor musunuz? En sekin, en byk kabullerde giyilecek ngiliz kuponu stndekiler. Olmazlar semeyin. Olurlara h demek lzm. Genlik gidiyor elden. (s.49). e. retmenler Eitimin kutsall tartlmazdr. Bir eitim kurumunda belli bir dzen ve kurallarn olmas gereklidir; ancak almas imknsz kat kurallar korkuya sebep olacandan renciyi dersten soutup renmeyi zorlatrabilir. Buradan hareketle eitim kurumlarnda alan idareci ve retmenlerin ruh durumlarnn ilerine olumlu ya da olumsuz ekilde yansyabilecei gzden uzak tutulmamaldr. Eitilecek ve eitecek varlk insan olduuna gre eitimde insan deerlerin bilincinde olmak son derece nemlidir. Fruzan, hikyelerinde retmenlere de yer verir. O, retmenlik mesleine saygl ancak baz retmenlere kzgn bir yazardr. Hikyelerinde zellikle ocuklarn ruh dnyasna fazlaca yer vermesi, insann ruhsal adan salkl yetimesine duyarlln gstermesi bakmndan ok nemlidir.

92

Hemen

herkesin

hatralarnda

kzd,

baz

ynlerden

affetmedii

retmenleri olabilir. Saylar az da olsa saygyla, hrmetle anlan retmeler de yok deildir. Fruzan, bir retmenden renciye, her eyden nce deerli bir varlk olduunu hissettirmesini bekler. Ona gre retmen, renciyi basklayan, krelten deil; ufuk aan yol gsterici olmaldr. Sabah Eskimiliideki kz ocuu retmenlerini sevgisiz, souk ve yorgun (s.10) bulmakla kalmaz onlar korkulacak Tanrsal varlklar olarak dnr. Tokat Bir Ba inde hikyesinde Anadoluda retmenlik yapmaya karar veren Hatice, yazarn ideal retmen tipidir. Gecenin teki Yznde niversiteli genci okumaya tevik edip gence pek ok konuda yardm ederek yol gsteren tarih retmeni olmutur. Bir insann yetimesinde rnek alnacak kiilerin rolnn ne kadar nemli olduu dnlecek olursa retmenlik mesleinin kutsall daha iyi anlalacaktr. Oysa Temizlik Kolu ve K Gelmeden hikyelerinde bahsedilen retmenler ocuklara iyi rnek olmaktan ok uzaktr. f. Ev Hanmlar Fruzan hikyelerinde ev hanmlarna da fazlaca yer vermitir. Yalnz ev hanm deyip gememek gerek; nk kadnlar evde otursalar da bo durmaz evin geimine katkda bulunmak iin alrlar. Kadnlarn en nemli zellikleri sabrl ve yaam koullarn kabullenmi olmalardr. Benim Sinemalarm ve Kuatmadaki kzlarn anneleri aza kanaat eden, kadere boyun bken namuslu kadnlardr Her ikisi de kzlarn gelin edip mrvvetlerini grmek isterler. Modern yaam tarz sonucu ekirdek aile modelinin olumaya balad gnmzde gelin-kaynvalide ilikileri de resmilemektedir. Bu resmilemenin kiilerin bireysel zgrlkleri adna elbette gzel ynleri olabilir; ancak varln da yokluun da insan iin olduu dnlecek olursa yeni olann gzel ynlerini kabul etmekle birlikte eskiyi de tamamen ktlememek gerektii anlalacaktr. Ataerkil aile modelinde de aileyi ayakta tutan yle kkl deerler vardr ki ancak kendi sosyal gereklii iinde anlalabilir. Fruzan, hikyelerinde yeri geldike geleneksel kltrde var olan gzellikleri sergileyerek bu deerleri lmszletirmeye alr.

93

Temizlik Kolu hikyesinde evin gelini, vefann timsalidir. Kocasnn kazancna katkda bulunabilmek iin eve amar alr, tsne dek yapp teslim eder. Byklerinden yoku var gibi gstermeyi renmitir; onlara gre budur evin kadn demek. Gelin her skntya sabreder, fkeye isyana onun dnyasnda yer yoktur. Kocasn surat etmeden sabah ezanyla iine yollar. Yalya saygda da kusur etmez. Kazandklar paray kaynvalidesine teslim eder; eve harcanacak paray kaynvalidesinden ister. Kendi eliyle kaynvalidesinin dizlerine atk sarar, yal kadn, henz kn ortasndayken yaklaan ilkbaharla umutlandrr. Ayn zamanda torun Hediyeye yetimliini hissettirmeyerek ona ihtiya duyduu anne sevgisini yaatmaktadr; recei yn yelek (s.57) de bu sevginin sunulu biiminin inceliini gstermesi bakmndan nemlidir. K Gelmeden hikyesinde bir memur kars olan Mehlika Abla evde diki dikerek geimlerini kolaylatrmaya alr. Kk yata ksz kalan iki kardeinin ar ykn evlenince de tamak zorunda kalmas onu kocasna kar hep boynu bkk brakmtr. Evlilii boyunca hep susan Mehlika Abla, hikyenin sonunda yaamndaki durgunluu yok etmek ister ve olaanst bir cesaretle kocasn terk edip kardeiyle evden ayrlr. Onun bu okuyucuyu etkileyen ancak inandrclktan uzak davran, aslnda yazarn okura bir srprizidir; nk hikye boyunca okuyucuyu boan durgun, cansz, miskin havann bir ekilde canlandrlmas gerkmektedir: Ablacm, Mehlika Ablacm, sen alk msn? Bir sr zorluun, allmadk eylerin bekledii bir yaamaya. Sen nasl yaptn Alian? Daha on beini sryordun alp ban gittiinde. stelik k geliyordu. Kara klarda snacak yer, doyacak yemek bulabileceini nereden biliyordun ki? stelik, o zamanlar ocuktun, kim bilir neler yaadn?.. imdi yine yolluyoruz seni, git diyoruz. Ne bileyim, hep kendimizi dnyoruz demek ki. Oysa dnecek ne yanmz kalm. Gnmz gn edelim derken insanlktan ktk. Korkaklktan sevmediimiz, sevemediimiz insanlara glmsyoruz. Beni yatak odasna arp bizde kalamaz diyen adamn balanacak yeri mi var? Beni sevdiini de syleyemezsin Namkn. yi ki ocuumuz olmad. Ne kadar heves etmitik oysa Artk ben bile beni sevdiini inan syleyemem kendime. Trplene trplen yusyuvarlak oldum. Nereye itilse dnen bir top oldum bu evde. Neyi

94

kaybederim? u alt kattaki kaldrma alan pencereyi mi? Ben de alyorum. Bir ie yaradm hi duyurmadlar yaknlarm bana. Bunu sen geldiinden beri fark ediyorum. yi insan diye grnmek, bizim iin bile yapmakm. Sana gitmelisin dediimde anlamaya baladm. Her gece bir masann, sonra koltukta bir fincan kahvenin ardna ekilip ihtiyarlayp duruyoruz. Durmadan korkuyoruz. Bizi sindiren eyler de ne, ite u grdn hrt prt, anlayp renmeye altmz olaylar Ya Ayten ne durumdadr? imdi yz yoktur bize. Gelemez de, bilmiyorum. Sana biri kp anlatm neyin ne demek olduunu. Biz de Brakyorum bu evi (s.193-194). Sevda Dolu Bir Yaz hikyesinde bytlp evlendirilen besleme kz, kocas lnce gen yata dul kalmasna ramen yaama sevincinden bir ey kaybetmez. Kzyla birlikte yaamn huzur iinde srdrr ve her eye ramen hayat sevmek gerektiini kzna da hissettirmeye alr. Kadnn ayakl Singer diki makinesi eyizidir. Kz Sanat Okulunu bitirmesi evde diki dikerek geinmesine gzel bir vesile olmutur. ncelediimiz hikyeler iinde yalnz bu kz, ald eitim sonucu bir beceri kazanp geim kaygs duymadan hayatn kazanmaktadr. Fruzan, eitimli kadnlarn gnn birinde yalnz kalsalar bile hayata tutunacak glerinin olmas gerektiini gstermek amacyla bu kzcaza meslek lisesi okutmak gerei duymutur. Kan Unutma hikyesindeki kadnlar da ev hanmdr; ancak tarlada, bahede ne i olsa alp retime katk salarlar. Azla yetinmesini bilen, geleneksel anlay erevesinde hareket eden bu kadnlarn en byk zellikleri ruhlarnn saf ve aydnlk oluudur. g. Memurlar Fruzann baz hikyelerinde memur tipleri vardr. Bu memurlardan birka yksek kademede brokrattr; birka da kt kanaat geinebilen kk memur denilebilecek konumdaki kimselerdir. Gl Mevsimidir hikyesinde Mesaadet Hanm, ailelerinde bir de gelecei ak yeni devletin yksek katlarnda kalem oynatabilecek (s.78) birine ihtiya duyulmas zerine, yksek kademedeki bir memurla evlendirilir. Bir Evin Dtan Grnndeki Rahmi Bey, yllarca Ankarada namusuyla memurluk yapp iki ocuk okutmutur. Arkadalar eitli yolsuzluklarla yksek

95

makamlara gelip rvet, hediye yoluyla rahata kavuurken Rahmi Bey hi oral olmayp kt kanaat yaamay tercih etmitir. Onun mesleinde ykselip madd rahat salayamamas eiyle arasnda byk bir problem olmu ancak elerin kavgas zamanla alkanla dnmtr. Fruzan, Trkiyede yaanan rvet gereine bu kar-koca arasndaki atmalarla dikkat ekmek ister. Cumhuriyetten sonra Ankarada yaayan baz memurlarn yaamndaki deimeyi byk bir hrsla izleyen Ftnat Hanm, eini beceriksizlikle eletir: Birka yl iinde, kimlerin gerektii gibi grnp, konuup nerelere kapaklandklarn unutuveriyorsun Rahmi Bey. Kimlerin karlarnn Yeniehirde, Kavaklda ev, kat beenmez hallere geldiini unutuveriyorsun. Bileklerinin tal tal saatlerini, evlerinde has tereyalarla taskebaplar yaptklarn unutuveriyorsun. Ben de gen kadndm. Ben de gzeldim (s.84) K Gelmeden hikyesinde ise enite Namk, orta yal bir memurdur. Evden ie iten eve monoton bir yaam srmektedir. kuru parann hesabn yaparak kendi kabuunda insan deerlerden uzak, gnn birinde zengin olmay planlar. Ona gre nemli olan paradr. Biraz paras olsa onu nasl on kat oaltarak nasl zengin olabileceini anlatr. (s.177) Adapazarndaki tarladan hissesini de satacaktr. Mehlika da ona gvenip dikii brakmamaldr. Bu durumda on yl sonra milyoner olacaklardr. Mehlika, kocasnn hayallerine aresiz sessiz kalp evlendii ilk ylda edindii her eyden, her durumdan sorumlu olma ezikliiyle i geirir. On yl daha diki dikmenin olaanln gelitirip durur dncesinde. (s.177). h. Mhendisler Fruzann iki hikyesinde mhendis tipe rnek vardr. Bir Evin Dtan Grnnde Ftnat Hanmn byk bir hrsla yetitirdii olu Sedat, iyi i takip eden bir inaat yksek mhendisi olur. Grnte yapt iler kanuna uygundur; ancak Sedat, gerek aydnlara yarar insan duruu sergilemekten uzaktr. Gecenin teki Yznde ise makine mhendisliinde okuyan niversiteli gen, henz renci olmasna ramen ald eitimin hakkn verebilecek kendisine emek verenlerin vn duyaca bir anlaya sahiptir. Onun yetimesinde kkl geleneksel deerlerin pay byktr.

96

C. Psikolojik Durumlarna Gre Kiiler Fruzann hikyelerinde psikolojik durumlarna gre kiiler, iki psikolojik sorun grubunda younlamtr: lki psikolojik rahatszl olanlar; ikincisi de youn psikolojik bunalm yaayanlardr. a. Psikolojik Rahatszl Olan Kiiler Hasan akr, yk Sanat adl almasnda ac kavramn, Ac, iki kenar da keskin bir baktr. Gerek acya maruz kalan karakter, gerekse ac veren karakter daha fazla hatrlanr szleriyle tanmlayarak Bu acnn hem fiziksel, hem de duygusal olmasna dikkat edin. Sevilen birinin kaybedilmesi, seyirci kitlesinin zihninde bir bacan kopmas kadar ar basabilir11 der. Sevilen birinin kaybedilmesi ne demektir? nsan sevdii birini ne ekilde kaybederse acnn keskin kenarn en youn biimde hisseder sorusu bu aklamadan sonra okuru dndrr. lk akla gelen cevap lm olabilir belki; ancak okur, Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarn okuduktan sonra, lmden de ac dertler olduu gereiyle yz yze gelir. Hayatta her dert insan iindir ve her derdin ac derecesi farkldr. Organik ve psikolojik rahatszlklar dnya kurulal beri insanoluna areler aratmaktadr. Salkl ve yetikin bir insann gnn birinde, anszn aresiz bir hastala yakalanmas hele de psikolojik bir rahatszlksa bu, en ok ailesini zer kukusuz. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar adl hikyelerde Kerim Alinin sevdii kza kavuamaynca psikolojik rahatszlk geirip hastaneye yatrlmas, en az ailesi kadar okurun da yreini burkar. Kerim Ali hayata ksp iine kapanr; dalp gittii uzaklardan kendisine ulaan gizemli sesleri dinler gibi bir hali vardr. evresinde konuulanlar da dinler, belki de anlar; fakat hi konumaz. Hastane bahesinde ei hasta bir kadnla dertleen annesi olunun acsn yle dile getirir: ()nallah sizinki de iyileir yavrum, Allahtan umut kesilmez evet. Beyiniz hi olmazsa konuuyor kzm (s.52). Hikyenin sonunda Kerim Alinin rahatszlnn arlat ve onun ok tedavisi grd aklanr; ancak sonra Kerim Alinin akbeti hakknda bilgi verilmez. Bu durum, hikye sanat asndan byk bir kusurdur; nk bir edeb
11

H. akr, a.g.e., s.33.

97

eserde ana figrn sonunun bildirilmemesi okuyucunun merak ettii bir soru olarak kalacaktr. b. Youn Psikolojik Bunalm Yaayanlar Fruzann hikyelerinde tedavi gerektirmese bile youn psikolojik bunalm yaayan tiplere de rastlamak mmkndr. Bu tiplerden genel evde alan kadnlar, yaamak zorunda kaldklar insanlk aybna dayanamadklar anlarda trl tuhaf davranlarda bulunurlar. Nazlcann gs ularyla kanatana dek oynamas; erkeklerle ak sak laf sylemede haddi ap erkekleri utandranlarn bile olmas, aslnda bir gizli ac ln yansmas kabul edilebilir. Dtkleri bataktan kurtulma midinin olmamas kadnlar arszlk, yzszlk maskesini taknarak hayata tutunmaya zorlamtr. Gecenin teki Yznde ok sevdii eini kaybeden kadn, kocasnn ardndan kasvetli bir yas tutarken akln karacan zanneder. Kadnn imdadna komularnn yetimesiyle sevgiye giden umut kaplar tekrar alr. ocuk hikyesindeki kadnn ocuunu dvmesi ona hikyenin sonuna kadar ilgi gstermemesi kadnn ruh salnn ok normal olmadn gstermektedir. Kadn, hayatndaki erkeklerden uzaklama karar alarak ruh sal yerinde olan insan davran gstermeye balar. Onu bu karar hem oluyla hem de okurla yaknlatrr. D. Milliyetlerine Gre Kiiler Fruzan, hakyelerinde Trrkiyede doup byyen Trklerle birlikte Trk asll Balkan gmenleriyle stanbulda yaayan Yunan ve Yahudilere yer vermitir. a. Gmenler Fruzan, birok hikyesinde Balkan gmeni Trklerin yaamndan kesitler sunmu; gmenlerin yaad youn ekonomik skntyla beraber yeni yerleim yerleri olan stanbula alma sorunlarn, yalnzlklar, aclar ve sevinleriyle sunmaya almtr. Edirnenin Kprlerinde kiilerin yaad ekonomik skntya bir de evrelerine kendilerini kabul ettirme zorluu eklenir. Torun Sabahatn uzun

98

salarn, annesi rp ularn boncuklarla sslemi; sokaktaki ocuklar ise oynarken rglerinden tutup Edirne ingenesi, ne de uzun yelesi (s.86) diye onu at yapmlardr. Bu olaya ok zlen annesi Sabahatn salarn keser. Sabahat: yle ho ki, nine., ()Beni at yaptlar. Hem biz Edirne ingenesiymiiz. (s.87) der. Bu szlere ok sinirlenen nine, Edirnenin gzelliklerini ve stanbula gelme umutlarn anlatmaya balar. Kadn memleket zlemi iindedir, Trk Hkmetinin kendilerine sahip kmamasndan yaknr. Aadaki alnt ninenin mizacn olduu kadar syleyi zelliklerini yanstmas bakmndan da nemlidir : Edirnenin kprlerini grm m de bu yalak azllarn kzanlar, derler Sabahata Edirne ingenesi Benim aklsz gelinim de keser onun altn salarn bak ben karm mym ak rtm kafamdan? Barrlar bana sokak ularna kadar, Gvur nine! Gvur nine diye. Belli ki bunlar Gvuru sanrlar bir baka fenalk. Cahil olmasn kimse, bilmez o zaman bakalar da insandr. Kesme Naciye salarn bu masumun (s.88). b. Yabanclar Kuatma adl hikyede Nazann patronu ve i arkada Rael, Yahudidir. Hikyede milliyetlerini ya da kltrlerini ne karacak herhangi bir zellikleri vurgulanmayan bu insanlar, stanbulu kendileri iin yaanlacak en uygun ve en verimli mekn saymaktadrlar. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda, ehrazatn ailesinin yannda, dostlar kara gnde belli olur szn hakl karrcasna her zaman Rum komular olmutur. yle ki Efili Hanmlar, Yunanistana zorunlu gleri srasnda komularna veda etmeyi byle bir dostlua yaktramazlar. Evlerini ehrazatn dedesi Mehmet Ali Beyin almasn isterler. Mehmet Ali Bey ise onlara, Haa. Ahla, yazkla braklan mal e bee kapatlmaz. Ederini veren ktnda satarsnz. Biz gz kulak oluruz. Sonra bu ne acele? Hele her ey yatsn dneceksiniz elbette memleketinize yeniden. (s.109) cevabn verir. Fruzan, bu hikyede, insan sevgisine evrensel boyutta yaklatn gstermek ister ve Nagehan teyzenin ocukluk arkada Yurdanurun zenci bir Amerikalya k olmasn salar. Yurdanurun aknn anlatm, hikyenin hacmini geniletmi; ancak hikyeye herhangi bir etki salamamtr. Yurdanur, sevgilisiyle

99

Amerikaya yerlemeye karar verir. Ailesi bu duruma kar karak onu reddeder; oysa ak acsn ok iyi anlayan Nagehann ailesi misafirlerine bu konuda destek olurlar. Fruzan Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent adl hikyesinde bizdeki geri kalml gstermek istercesine, hikyenin sonunda bir Alman turiste, polis arabasna doluturulan sokak ocuklarnn resmini ektirmi; bu konudaki dncelerini aksettirebilmek iin de polis arabasna doluturulan ocuklardan birisini kendisine szc semitir: O kadar gzel yerlerimiz var; o kadar gzel tarihi eserlerimiz var; yok efendim ne gezer, bizim sefil takmn grmesin bunlar; baylyorlar resimlemeye, ne itir anlamadm, manyaklk bu be!.. (s.87) Yazar, Kan Unutma adl hikyede ise Trkiyenin nemli bir sorunu olan tarihi eser kaaklna deinir. Avrupallarn bizim en kuytu kelerde kalan zenginliklerimizi bile okumu insanmzdan nce kefetmi olmalarna vurgu yapar. c. ingeneler Yazar, Kuatmada insanlar arasndaki hayata bak farkn gstermek amacyla ingenelere de yer verir. Nazann annesi, hastanede rast geldii ingenelerin mutluluunu izlerken dalp gitmi ve yaama sevinlerinin kaynan merak etmitir:Tre, ayp kaygs olmayan bu insanlardaki yaamay kolaylatran eyin salt bunlar olmadn anlam, mutluluklarnn asl nedenini bulamamt yine de. A kalmamak mutluluktur, diye dnmt. Onlar da a deil. Gene de bize aykrdr yaptklar, utanmamak bize yakmaz. (s.59)

100

OLAY KURGUSU Olay kurgusu, uzun anlatma dayal edeb trlerde anlatlacak olaylarn

dzenlenmesidir. Her ne kadar modern tarzda yazan baz yazarlarn olaysz hikye denemeleri olsa da olaysz bir eser dnmek hemen hemen mmkn deildir; nk modern hikye olay ncelemez; modern hikyede anlk durumlar sz konusudur. Bir eserin konusunu belirlememize bu olaylardan oluan kurgu yardmc olur. Hikye tek bir ana olaydan oluur. Ana olay kk olay paralar besler. Ana olay ana dm demektir; kk olay paralar ise ara dmleri oluturur. Ana dm bandan sonuna kadar okuyucuyu srkler. Ara dm ise ana dm devam ettiren olay balanglardr; ara dmlerin zenginlii esere hareket kazandrmas bakmndan nemlidir. Olay kurgusunda olaylarn btnl ok nemlidir. Bir eser oluturulmaya allrken her olay parasnn birbiriyle, ilikisini iyi tespit etmek gerekir ki anlatda bir kopukluk olmasn. Hikyenin tek bir ana olaydan olumas yan olaylarla arasndaki sebep sonu ilikisinin ayarlanmasn nispeten kolaylatrr. Ancak hikyenin hacmi ok geniletilmek istenmiyorsa olay kurgusunu okuyucuya estetik haz yaatacak ekilde oluturmak zorlar. Bu konuya Hasan akr, Unutmaynz: ne kadar yalan syler ve ne kadar karmaay abartrsanz, yazdnz yk o kadar aprak olur. Karmaca ne kadar aprak olursa, yk o kadar baarl olur. ekmektedir. Dier edeb trlerde olduu gibi hikyede de olay kurmacadr. Anlatda olaylar gerek olmayabilir, fakat olmas muhtemel, olabilir, gereklemesi mmkn ya da en azndan gereklik duygusu vermelidir. Hayatta olabilen eyler anlatda balangta ham bir malzemeyken sanatnn edeb yeteneiyle ekillenip edeb eserde deerini bulabilir.
12

szleriyle dikkati

12

H. akr, a.g.e., s. 133.

101

Her anlatda olaylarn oluumunu ahs kadrosu salar. Olayn kurmaca olmasna paralel olarak ahslar da kurmaca kii veya kiiletirilmi varlklardan oluur. Eser temelde kii veya kiiletirilmi varlklar arasndaki atma unsuru zerine kurulmutur. atma unsuru salanr. W.L.Randall, hikyenin yazl amacn ve ayn zamanda masum olmadn Hepsinin, belirtilecek bir noktas, iletilecek bir mesaj, ortaya konulacak bir gndemi, satlacak bir mjdesi vardr. Yani, hikye sadece kendi iinde bir evren deil ayn zamanda ahlk bir evrendir ve ahlkll olay rgs aracl ile anlatlr.13 eklinde aklayarak olay kurgusunun nemine iaret etmektedir. Fruzann hikyeleri yap bakmndan deerlendirildiinde ksa olmamalar ve geriye dnlerin okluuyla dikkati eker. Yazarn birok hikyesi on-on be sayfa arasndayken birka da neredeyse ksa bir roman boyutunda kaleme alnmtr. kinci gruba giren hikyeleri arasnda Gl Mevsimidir seksen iki sayfadan olumaktadr; bu hikyenin tek kitap olarak yaymlanmas hikyenin uzunluunu gstermesi bakmndan nemlidir. Fruzann hikyeleri, halk anlat geleneinden ok uzaktr. Onun hikyelerini Batda hikye trnn geliimini yakndan takip eden bir yazarn eserleri olarak nitelemek mmkndr. Olay hikyesi snflamasna girebilecek hikyeleri olduu gibi modern hikye tarzna her ynyle uygun hikyeleri de vardr. Yazar, hikyelerinde olaylar anlatma, gsterme, tasvir ve tahlil yollarndan her birini gerektii yerde kullanarak sunmutur. Fruzann yazd hikyelerde olay ortaya koyu itibaryla, tasnifi mmkn klan baz kalplara uygun hareket ettiini ileri srebiliriz. Onun hikyeye balang, olay balat devam ettiri ve sonulandr bakmndan snrl saydaki yntemi kullandn grmekteyiz. iki zt gcn birbiriyle buluturulmasyla

13

William L. Randall, Bizi Biz Yapan Hikyeler, Ayrnt Yay.,1.Bask.1999, s.148149.

102

1. Hikyeye Balang Fruzan, hikyelerini tasvir, diyalog, hareket ve anlatma yollarna ba vurarak anlatmaya balamtr. Bunlardan kiileri hareket halinde gsteren balanglara sahip hikyeleri aada gsterilmitir. a . Hikyeyi Hareketle Balatma Fruzan, hikyelerini art ara okuyanlar, henz ilk cmlelerden nasl bir tiple karlaacaklarn tahmin edebilirler. Onun Gecenin teki Yz, adl hikyesi kiileri hareket halinde gstererek balar, hikyenin aksiyonu iinde kiilerin tantm yava yava salanr. Hikyenin ilk cmlesi olan aadaki alntdan bir anne-ocuk hayatnn anlataca aka belli olmaktadr. Gen kadn, kk kzn elini actrca sktn kzn o bildik, Yryorum anneciim! Deyiindeki iniltili syleyiten anlamt. (s.90) Fruzan, ocuk hikyesine de kiileri hareket halinde gstererek balam ve daha ilk sayfada anne-ocuk arasndaki ilikiyi ve onlarn nasl bir yaam tarzlar olduunu gzler nne sermeye almtr: Kadn sabahlnn nn yeniden gzden geirdi, gereksiz ekitirdi. Kk olan ocuk, lokmalarn yutarken kadnn kk devinimlerini ilgiyle izliyordu. Kadn ocuun nndeki ekmek dilimini ona doru bir kez daha itti. Bu, artk yemein bitmesinin gerektiini bildiren son uyaryd. (s.35). Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent adl hikyeye de kiiler hareket halinde gstererek balanm; Bnyaminin stanbulu ilk grdnde duyduu aknlk ve hayranlk yanstlmaya allmtr. Kuatma adl hikye ise Madam Sarann dkknnda alan Rael, alt mekn iinde hareket halinde gsterilerek tantlmaya allm; oluturulan atmosfer sayesinde hikye kiileri ve mekn konusunda okur bilgilendirilmitir. Hikye; Dkknn camlarn parlatan Rael, eteklerini toplayp iskemleden indi. Kardaki balk, krmz tabyalarn yeni diziyordu (s.41) cmleleriyle balar. Hemen sonraki cmlede Nazandan sz edilir. Hnz ilk cmlelerden Nazann hikyesinin anlatlaca aktr.

103

Hikyeyi hareketle balatma, hikyenin anlatmn olay rgsyle ilgisi bakmndan kolaylatrmakla birlikte kii ve mekn gibi dier anlat unsurlarnn da bir kompozisyon oluturacak ekilde uyumunu kolaylatrmaktadr. Anlatmna hareketle balanan Ah Gzel stanbul adl hikyenin de henz ilk satrlarnda hareket halinde gsterilen kiilerin bulunduklar meknla ilgileri ortaya konulmu ve sosyokltrel yaplar belirlenmitir: Srtnda ekoseli gmleiyle salarnn, yznn rengi bsbtn kark grnen ofr Sar Kmil 969 model MAN 520 kamyonunu bir kez daha szd. Sar Kmilin muavini, Kocamustafapaal on be yandaki Erdoan, ayandaki lastik papularn sessizlii iinde ustasnn yerini ald. (s.86) Bir Evin Dtan Grn adl hikyeye kiiler hareket halinde gsterilerek balanm; ancak hikyenin olay kurgusunda hareket, nemli bir yer tutmamtr. Ftnat Hanm, kocacnn uyuklamasnn ardndan hikyenin sonuna dek balkonda oturarak gemii dnmtr. Gnbirlik Adada hikyesine meknn doa ile uyumu hareket halinde canlandrlarak balanmtr. Cennetin bu mekn iindeki konumu, hikyenin ilk satrlarnda belirginlemitir: drt kelebek ak pencerenin nnde dalgalanarak toplanmaya balad. Saydam buhar tabakalaryla titreen scan iinde uuyorlar, arada bir aydnln younlat dallarn aklndan geen gne klarnda eriyip grnmez oluyorlard. lerinden biri (kanatlar en sarms olan) pencereden kayp mutfaa girdi. Aaa!-diye bard geni tezghn banda duran kz. Elindeki yeilleri brakverdi. Glerek kelebein yneldii kapal pencereye yrd. Byk maden masann yanndan geti. stnde deiik sebze ve meyveler duruyordu. Masann banda oturan yal kadn elindeki ince uzun, su yeili al fasulyesinin klklarn temizlemeyi brakt Zevzeklik etme Cennet-dedi-. Saat on biri bulacak. Madamla ocuklar denizden dnerler neredeyse. Biz hl le yemeini kolaylayamadk(s.199)

104

b. Hikyeyi Diyalogla Balatma Anlatmaya bal eserlerin kii tantmnda diyalog etkili kullanlrsa kurguya hareket kazandraca gibi kiilerin karakterleri ve yaaylar hakknda da bilgi verecektir. Fruzann balang biimleri bakmndan alt hikyesi diyalogla balamaktadr. Kan Unutma, Durkadn adl bir kyl kadnn, kendisini dinlemeye gelen ehirli kadna drt ay nce kylerinde yaananlar anlatmasyla balar. Hikye boyunca Durkadn konuur. ehirli kadn, hikyenin sonunda Durkadnn insanlarn duyulmadk adlarla nlendii yerlerin yaksn belli. szne ancak Ben mi?.. (s.33) diyebilmitir. Diyalog tekniiyle birlikte yazarn, aklama ve tasvir yntemini birlikte kulland hikyeleri de vardr. K Gelmeden adl hikye bunlardan biridir. Hikyeye balangtan sonra, olay gelitirme ve olay sonlandrmada da diyalog etkili bir ekilde kullanlmtr. Hikye monoton bir evlilik hayat sren memur Namkla einin i karartc sohpetiyle balar: Salatadan daha alacak msn Namk? Yemein bandan beri dzenli ineme sesleriyle dolan odada kadnn sorusu beliren sessizlikte takld kald. Adam yutkundu. Ban hayr anlamnda yukar kaldrd, yeniden tabana edi yzn... Bugn izin iin mdre kabildin mi?... Adam kadna dnd. ylesine kat, dz bir anlamla doluydu ki gzleri, insan yzne deil de, rkn bir nesneye bakldnda olabilecek denli kaan, tedirgin bir uzaklktayd. Yeniden yemeini yemeyi srdrp ses karmad. (s.146) Temizlik Kolu ihtiyar ninenin oturduu keden Ge kalacaksnz, mari kzanlar (s.41) diye seslenmesiyle balar. Hikyenin balangc, diyaloun yan sra hareket tekniinden de faydalanlarak kurgulanmaya allmtr. lk cmlelerden yoksul bir ailenin tantlaca anlalmaktadr: Birazdan kacaz. Ateleri klleyeyim mi? r msn, ha anacm? Yoksa biz ktktan sonra sen istediinde rter misin? Mangal gemesin hemen

105

rtndm mari gelin-dedi-. Klle sen korlar. Siz knca da ha imdi geldiler, ha gelecekler deyip gn bitiririm (s.41) ki blm arasnda organik ban ok zayf olduu Tokat Bir Ba inde adl hikye btnyle diyaloglardan olumaktadr. Konuan kiinin karsna hep dinleyen biri vardr. Birinci blmde srekli konuan ve sorduu sorularn cevabn kendi kendine veren stanbullu kadndr. Anadolulu Hatice arkadann karsnda hep susar. kinci blde ise Hatice, stanbullu arkadayla yaadklarna gemite kalan ideallerini ve gelecee dair hayallerini ekleyerek sanki karsnda kendisini dinleyen ailesi, hemehrileri varm gibi anlatr. Redifeye Gzelleme, Parasz Yatl adl hikyelere de diyalog yntemiyle balanmtr, hikyelerin aksiyonunda bu yntem olduka etkili olmutur. c) Hikyeyi Tasvirle Balatma Fruzan, alt hikyesine tasvirle balamtr. Bunlar arasnda sadece kii ve mekn tasviriyle balayan hikyeler olmakla birlikte her iki unsurun birlikte tasviri yaplarak kurgulanan hikyeler de vardr. Benim Sinemalarm adl hikyede yazar, hikyenin kurgusunda nemli bir yeri olan sokan tasvirini yaparak balamtr. Yoksul mahallenin kasvetli sokaklaryla burada yaayan kiilerin zdeletirilerek sunulmasn, yazarn tasvir yntemindeki baarsyla aklamak mmkndr. Bu hikyenin olay gelitirme ve olay sonlandrma blmlerinde de mekn ve kii tasvirleri olduka baarl kullanlm; tasvirler okuru usandrmayacak ekilde ksa tutulmutur. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar iki blm olarak kaleme alnan ve aralarnda organik bir btnlk salanmas nedeniyle tek bir hikye olarak deerlendirilebilecek yapdadr. Tek bir ana olay etrafnda ve ayn ahs kadrosuyla kurgulanan hikyenin ikinci blmne mekn ve kiilerin tasviri yaplarak balanm; kk ehrazatn gzlemleriyle okuru etkileyecek hznn aktarm mmkn olabilmitir: Bahenin kokular deiiyordu yaz biterken. Her yandan boy veren babo otlar sararyor, ivecen saka kular kesintisiz tyorlard.

106

Yaz lelerinin stt topran iinden fkran o iek esintili hava, yerini gz temizliine kalkan kadnlarn baheler aras yaylan sabun kokusuna brakmt. Kerim Ali daymn elini pmeye gittikten sonraki gnlerde, daymn dedemle, ninemle, niin oturmadn sormaya kalktmda annem afallyor, yznde younlaan bir aknlkla evresinde hemen bir i yaratyordu. (s.77) Edirnenin Kprleri, Yaz Geldi, Krlang Balklar ve Sevda Dolu Bir Yaz hikyelerine de tasvirle balanm, gerek kiiler gerekse mekn tasvir edilerek bu unsurlarn olay kurgusuyla btnl salanmaya allmtr. d) Hikyeyi Anlatma Yntemiyle Balatma Birinci Yaz arklar gen bir kadnn, ocukluk anlarndan balayarak geride kalan tm anlarn anlatmas zerine kurgulanan bir hikyedir. ki ayr balk altnda kaleme alnan bu hikyenin birinci blm anlatma yntemiyle balar. Hikye etme yntemi de diyebileceimiz bu yntemin sz konusu hikyelerdeki kullanm olduka baarldr. Srekli gemi anlatlmasna ramen, kurguda herhangi bir kusur sz konusu deildir; anlatm akcdr: Seyyid hikyesi de kk Seyyid ve onun alt hann anlatmyla ksmen de tasvir edilmesiyle balayan bir hikyedir. Yazar, han ve burada almaya balayan Seyyidi canl bir dekor iinde gstermekle birlikte anlatma yntemiyle hikyenin kurgusunu salamtr. Hann oda kaplar alp kat aralar klandnda kfl havann doldurduu lolua taan aydnlkta, elindeki ay asklyla kk, kuru Seyyid beliriverir. Odalara hzla girer, aylar kahveleri datr, sylenenlere geldii yere zg konumasyla karlk verir. ounlukla ona sylenen szler kmseme, alay doludur. Arada Aslan Seyyid, hadi frla! (s.60) diyenlerin desteklemesi, yreinde tkenmez duygu birikimlerini kabartr. Aalanp azarlandnda bile gl snmez, ktlenmesini bir yerlere bakarak hogryle dinler. Fruzan, Gl Mevsimidir, Hara Sabah Eskimiliin, zgrlk Atlar, Mnip Beyin Gnl, Taral, Piyano alabilmek, Nehir, Su Ustas Mira ve skele Parklarnda adl hikyelerini de anlatma yntemiyle kaleme almtr. Bu hikyelerde anlatc, hikye ba kiisidir.

107

2. Olay Gelitirme Fruzann hikyelerinde olay yrtme veya gelitirme bakmndan farkl yntemler kullandn syleyebiliriz. Olay balatp entirik unsuru oluturmada onun hikyeleri tasnif edilebilir niteliktedir. Fruzann hikye kiilerinin hemen hepsi gemileriyle yaarlar. Bu durum yazar klasik kurguya sahip hikyelerinde bile geriye dn tekniini ok sk kullanmaya zorlamtr. Olaylarn geliiminde gemite yaananlarn nemi byktr; kiiler geriye dnlerle imdiyle ba kurarlar. Nurullah etin, geriye dn tekniinin edeb eseri geniletmekte olduunu yle ifade eder: Geniletme, bize i zaman verir. Bu, psikolojik zamandr ya da derun zaman. Yani kiilerin i dnyalarnda seyyal olan znel zaman. Roman kiisi, bir zaman dilimi iinde konuurken ya da bo otururken arm ve hatrlamalarla gemi ve gelecek zamanlara dalar gider. te bu kiinin kendi i dnyasnda yaad znel, kiisel zamana i zaman diyoruz14. Fruzann hikyelerinde olaylar, kurguladklar zamana paralel olarak geliir. Klsik ve modern hikye kurgusuna gre hikyede olaylarn ve zamann seyri deiir. Olay zamanndan gemie dnlp sonra tekrar olay zamanna yani hikyenin bana dnlerek bitirilen hikyelerinin tasnifi mmkndr. Bu hikyelerde olay geliimi ounlukla geriye dn tekniiyle salanmtr. Benim Sinemalarm adl hikyenin olay kurgusunun ksmen kark olduunu syleyebiliriz. Hikyenin banda evden kan, bir komu kadn araclyla rendiimiz Nesibenin evi terk etmeden nce neler yaadn, nasl bir ruh dnyasna sahip olduunu, geriye dn teknii sayesinde, yine komu kadnlar ve annesinin konumalarndan reniyoruz. Nesibe kk yata almaya balad ttn fabrikasnda burada alan kzlardan olumsuz bir ekilde etkilenmi; Beyolunda yaayan insanlarla kendi mahallesindeki insanlarn yaam standard arasndaki fark kavramtr. Nesibe, iyi ailelerin okumu, sekin delikanllarn beenmektedir; fakat ne yazk ki kendisinin bu zelliklerden yoksun oluu, onu, iyi aile kz gibi grnmesini salayan kyafetleri almasn salayan yal erkeklere yaknlatrr. Bu olaylar Nesibenin evi terk etmeden nce yaad ara dmlerdir.
14

N.etin, a.g.e., s.161.

108

Bir Evin Dtan Grn adl hikyeye balkonda oturan bir iftin sohbetleriyle balayan Fruzan, Rahmi Beyin uykuya dalmasyla Ftnat Hanma gemi gnlerini hatrlatarak olay geliimini salamaya almtr. Bu hikyede ifade edilebilecek somut bir ana olay yoktur. Tm anlatlanlar Ftnat Hanmn sradan yaantsndan ibarettir. Gl Mevsimidir adl hikyenin olay geliimi, Mesaadet Hanmn gemi gnlerini anlatmas zerine kurgulanm; olay zamanndaysa odasnda bencil ve yalnz bir yaam sren yal kadnn hizmetisi ve geliniyle olan mnasebeti, gemiin izlerini tayan eyalarn yal kadna ne ifade ettii uzun uzun anlatlmtr. Hara adl hikye ise Servet adndaki bir kadnn gemi gnlerini anlatmas zerine kurgulanmtr. Servet Hanm, ocuk yata besleme olarak yaamaya balad konak hayatndan mrnn son anlarna kadar bandan geenleri anlatr. Hikyenin en byk merak unsuru Servet Hanmn sonunun ne ocadr. Gemi gnlerini hatrlayan kadnlarn anlar zerine kurgulanan hikyelerden biri de Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklardr. ehrazat adndaki gen kadnn ailesiyle birlikte akl hastanesine yaptklar ziyaretle balayan hikyede, gen teyze Nagehan, nine ve dedeyle paylalan gzelliklerin ardndan ailenin yava yava dalmasyla sona yaklalr. Hikyede en byk merak unsurunu tekil eden husus hasta daynn sonun ne olacadr; ancak en son ok tedavisi gren daynn akbetinden bir daha bahsedilmez. Ah Gzel stanbulda olaylar ofr Sar Kmilin evlenme karar alarak Cevahiri genel evden karmasyla geliir. Bu arada genel ev ve burada alanlarn yaants zerinde de uzun uzun durulur. Sar Kmilin evlenmeyecei hikyenin ana dmdr. Fruzann klsik olay kurgusuna sahip hikyelerindeki olay geliimini de tasnif etmek mmkndr. Geriye dnlerin bu kurguda da fazlal yazarn insan yaamnda gemiin izlerini ne denli nemsediini gstermesi bakmndan dikkate deerdir. skele Parklarnda adl hikyede Fruzan, okurun karsna, yine gemiini hatrlayan bir kadn karr. Kzyla iskele parklarnda gneleyen dul bir kadn, eiyle severek evlenmesini, einin lmn ve zor anlarnda ablasndan destek Cevahirle evlenip

109

grememesini okurla paylar. Bu arada parktaki dier insanlarn mekna uyumlar sosyal konumlarna deinilerek ve ksmen tasvir edilerek aktarlr. Hikyede nemli bir merak unsuru sz konusu deildir. Krlang Balklar adl hikyede Mehmetin Zarifeyle tanmas ve birlikte olmalar hikyede yaanan basit bir olay olmakla birlikte, bu hikyede asl zerinde durulan olay, Mehmetin lks bir restorantn sipari ettii balklarn karln alamamas ve restorantta yaanan trajikomik durumdur. Redifeye Gzelleme adl hikye, yoksul bir adamn evde doum yapmakta olan eini, arkadann ayakkab tamir hanesinde kzyla beklemesiyle balar. Yoksul adam, arkadana mtevazi le yemeiyle birlikte gelmitir. Burada paylalan insan deerler kk olay paralarn oluturur. Su Ustas Mira ta evliliinin ilk gnlerinden balayarak aa konandaki yaamn anlatmaya balayan hanm, sz oullarna getirir. olundan ikisi bir aa oluna yakr hareket ettii halde kk olu idealist bir tutum taknarak parasz yatl okur; niversitede devlete kar gelenlerin ban eker. Bu durumun adlarn lekelemesinden korkan dier oullar, kardelerine deli raporu alarak iin iinden syrlmann yolunu bulurlar. Gnbirlik Adada olay geliimi, besleme Cennetin babasnn ziyaretiyle balar ve babann kznn el kapsnda nasl bir konumda yaadn fark ettirecek gelimelerle srer. Temizlik Kolu adl hikyede ise torununun temizlik kolunda grevlendirildiini renen ihtiyar ninenin durumu anlamaya almasyla olay gelitirilmeye allr. Ninenin tavrnn nasl sonulanaca, ana merak unsurunu oluturmaktadr. Kan Unutma hikyesinde ise drt ay nce resm grevlilerin kydeki kalntlar tespit etmeye gelmeleri ve kyn genlerinin Akdenize ve Yunan adalarna snger avna gitmeleri, ardndan da baz genlerin tabutunun kye gelmesi geriye dn tekniiyle anlatlr. Bu hikyede okurun merakn uyandran Durkadnn olunun hayatta olup olmaddr. Durkadnn olu lmemitir, ancak Durkadnn kyn delikanllarnn ardndan kendi evladna yanar gibi ac duymas, onun olgun, gngrm analk vasfn sergilemesi bakmndan nemlidir.

110

Gecenin teki Yz adl hikyenin ilk sayfalarnda anne-kzn tekdze yaam anlatlr. Anne-kz gnlerini umutsuzluk ve yoksulluk iinde geirmektedir. Kz kendi i dnyasnda yalnzdr; anne ise kasvetli bir yas iindedir; ayn zamanda gururludur. Fruzan, hikyenin ilk blmnde bylesine bir monotonluk sergiledikten sonra, bir yl ba akam, evin st kat odasnda oturan niversiteli gen ve ablasna, kadnn kapsn aldrarak hikyede bir eylerin deieceini aka belirtmi, olay geliiminde byle bir srprizle hikyeye sevin unsuru eklemitir: Oday dolduran youn umutsuzluun dayanlmazln sezerdi kk kz. Yanmayan soba, souu daha ok duyururdu. Onlara kimse gelmezdi. Odalar, taknlklar engelleyen bir hznle sarlyd. Oysa imdi, bu iki yabanc rktc ilgileriyle odalarndaki grnmeyen bir eyleri sarsyorlar, datyorlard (s.111). Gen kadn yeni yl gezmesine gitmeden nce birden geriye dnp evliliinin ilk gnlerini hatrlamaya balar. Yakkl, hayat dolu bir kocas vardr. Baba evini terk edip geldii koca evinde mutluluu bulmu, anne olmutur. Tek korkusu, sanki iine domuasna, mutluluuna bir eylerin engel olacadr: Ya sana bir ey olursa? Bana hibir ey olmaz. Kimi gnler canm gs kafesime smyor, ylesine fazla. Yz kiiye yetecek kadar yaama gcm var. Yoksa sen, o hallarn, ipeklerin iinden kp bana tutulur muydun?.. Glme glme! lrsem mi demek istiyorsun? (s.12). Mutlu gnlerin hatrlanmasnn ardndan olay zamanna dnen kadn, biraz sonra tekrar bir geriye dn yaparak kocasnn lmn hatrlar. Bylece hikye iinde yeni bir hikye daha anlatlr. Bu ynyle Gecenin teki Yz ereve hikye biimine dnr. Fruzan, monoton bir yaam sren hikye kiilerinin yaamlarna yeni bir ruh, yeni bir enerji getirmek isteiyle, K Gelmeden adl hikyesinin olay geliimini yllar nce evi terk eden Aliann dnyle salamtr. Aliann dnd gece enitesinin evine tekrar kabul edilip edilmeyecei byk bir merak uyandrr. ocuk hikyesinde ocuk ve annenin yaadklar youn bunalmn ne ekilde sonulanaca ve kadnn yeni tanyla ierdeyken eski tannn gelip

111

darda ocuu korkutmas, hikyede merak ve gerilim unsurunu artran dmlerdir. ocuk kendisini tehdit eden adamn elinden kaar; sabaha doru eve geldiinde adamlar oktan gitmi annesi de sakinlemitir. Sokaklarndan Gemilerin Getii Kentte ise gelitirilecek, ara dmlerle birbirine balanabilecek olaylar yoktur; ancak hikyenin aksiyonunu salayan baz kk olaylar yaanr: Bnyamini byten bekinin lm, ocuklarn polis arabasna doluturulup karakola gtrlmeleri gibi. 3. Hikyeyi Bitiri Fruzan, hikyelerini sonlandrrken farkl yntemler kullanmtr. Bu yntemleri tasnif ettiimiz zaman okuyucunun yorumuyla sonlanan hikyelerin saysnn fazla olduunu grrz. Benim Sinemalarm adl hikye, Nesibenin cumartesileri gen delikanllarla gezdiini babasnn duymas zerine, babasndan yedii dayak sonucu evi terk etmesinin duyurulmasyla balar. Hikyenin sonuna yaklaldnda gen kz, Beyolunun kl sokaklarnda tek bana bir rkeklik duymamakta; yapayalnz hayata tutunabilme gcn umursamazlk, yzszlk tavrlarn taknarak bulmaya almaktadr. Nesibenin bir sinema bileti alarak kalabala karmasyla hikye bir aksiyon halinde son bulur. Yazar, okurun gznde deta canlanan bu sahneyle Nesibenin dn olmayan bir yola gittii yorumunu okura brakr. Kuatma adl hikyende Haluk Beyin Nazan bir sinema locasna srklemesiyle sona yaklalr. Nazann o an dt atma ok byk bir merak uyandrr. Akam komularnn dnne gittiindeyse kk bir ocuun Seher teyze, ite Nazan Abla geldi bak! (s.85) diye seslenmesiyle hikye sonlandrlr. Bu cmlede okurun dikkatine sunulan ey ocuun Nazan deil de Nazan Abla diye seslenmesidir. Okur, artk gen kzn yaamnda pek ok eyin deitiini anlamtr. Fruzann Gecenin teki Yz adl hikyesi okuyucunun yorumuyla sonlanmaktadr. Genler yeni yl sevinle karlar; ancak gen kadn yaadklarna bir anlam verememektedir; nk doup byd evde muhayyilesi sadece grneni anlamakla snrl kalmtr. Grnmeyenin ardndaki gzellikleri grmeyi, basit olanla da mutlu yaanlabileceini renememitir. Oysa yeni

112

komular imdi ona mrleri birbirine balayan benzersiz anlarn olduunu, bir mrn bazen soylu bir an iin, ancak derin bir anlam (s.188) iin yaanlabileceini retmektedir. Bu szler ayn zamanda hikyede verilmek istenen mesajdr. Hikye anne-kzn yeni komularnda uykuya dallarnda hissettikleri huzur ve gveni okura duyurarak son bulur: Gen adam sessizce yrd, yaklat, eildi. Gen kadn uyumutu. Yz tm anlamlardan arnm, yaln bir gzellikle dinleniyordu (s.190). ocuk hikyesinde iki adamn kadn yznden kavgalarn yine kadn nleyerek kadnn iki adam da hayatndan karmasyla merak unsuru zlr: mz iin de iyi olmaz dedim. Brakp gittiler (s.60). Okuyucunun bundan sonra ne olaca, bu huzursuz yaamn daha ne kadar byle srp gidecei merakna yazar, srpriz bir cevap verircesine kadna, yaadklar odadan tanma karar aldrr; nk iki adamdan birinin dnme ihtimali vardr. Bu hikyede bandan beri ocuuna asab davranan annenin hayatndaki erkeklerden uzaklap ocuuna yaklamas, sefil yaamn geride brakp yeni bir hayatn kaplarn aralayaca izlenimini uyandrmaktadr. O an yamakta olan yamurun sesi de sanki yeni umutlarn habercisidir Sokaklarndan Gemilerin Getii Kentte karakola gtrlen ocuklarn masaya braklan eyalar cam bilye, aklar, cep tara- arasnda bir de tesbih vardr. Eyalar kaydedilirken tespihin kimin olduu sorusuna Bnyamin cevap verir.-Bu tesbih ona bekinin yadigrdr.- O esnada Bnyaminin sabka kaydna mam lkabyla tannan Erzincanl Bnyamin Doksan. (s.89) diye geilmesiyle hikye son bulur. Bu cmleden Bnyaminin yolunun bundan byle hep karakollara decei yorumunun karlmas okura braklr. Kan Unutma hikyesinde ise Durkadnn stanbullu kadna anlatacaklarn bitirmesinden sonra ettii bir iki szn yorumu okura braklarak hikye sonlandrlr: ok mu uzak yerin kadn kzm?.. Adlarnz e dediydin. Gittiin yerde bizleri sylemeye durunca kartrrm kukusunda msn?.. Ayr adlara zenmek niye?

113

Bizcileyin insandrlar demen yetmez mi? (s.34). Seyyid adl hikyede kyl ocuu Seyyidin stn gzlem gc sayesinde nasl hayata tutunma baars gsterdiinin yorumu okura braklarak hikye sonlandrlr. Gnbirlik Adadada Cennetin el kapsnda nasl horlanp emeinin smrldnn babasna fark ettirilmesiyle hikyedeki olay geliimi tamamlanmtr. Bu hikyelerde yaamdan ksa kesitler yanstldndan zmlenecek ok nemli merak unsurlar yoktur. Alian ismindeki bir gencin yllar nce terk ettii enitesinin evine srpriz ziyareti zerine kurgulan K Gelmeden adl hikye yine bir srprizle sonlandrlr. Alian, her eye yeniden balama umudu iinde koup gelmitir; ancak enitesi onu tekrar evinde istemez. Aliann anlattklarndan ablas ok etkilenir. Sabaha doru abla-karde evi terk ederler. Hikyenin bu srpriz sonu etkileyicidir. Yllarca bir bodrum katnda diki dikerek kendisine deer vermeyen bir adamla yaayan abla, hi paras olmayan, ama bakalarnda insanln ne anlama geldiini renmi kardeiyle hayata yeniden balama cesaretini nasl gsterebilmitir? Okuyucu bu soruya, inandrc ya da inandrc deil eklinde cevap verilebilir. Burada nemli olan yazarn, uzun sren bir monoton yaamn ardndan, hikye kiisine yeni bir yaam umudu vererek okura, olaylara deiik yaklamlarla yeni sevinlerin yaanabilecei mesajn vermesidir. Gl Mevsmidir adl hikye, Mesaadet Hanmn, yalnz braktn anlama abas ierisinde son bulur. yetmi yalarna gelmesine ramen hl ocukluk ak Rt ahinin neden savaa giderek kendisini Mesaadet Hanm, uzun bir mr tketmi olduu halde hl bir gen kz kalbi tamaktadr ve ilk aknn hayaliyle de gzlerini yumacaktr. Akn gizemli bir sr olduunu ispatlayan bu gerek, hikyenin sonundan okuyucunun karaca yorum olarak zetlenebilir. Parasz Yatl adl hikye de okuyucunun yorumuyla sonlanmaktadr. Parasz yatl snavna kzn getiren annenin tela, kzn heyecan ve hademe kadnn bu duruma alk tavrlar hikyeyi etkili klmaktadr: Anne, saygl sordu. Geciktik mi acaba? ocuklarn ou gelmi. Hademe kadn ilgisiz, Parasz yatl imtihanlarnn ocuklar hep erken gelir. Hi gecikmezler.

114

ocuk annesinden ayrld. Kys duvarl ta yolda yrmeye balad. Hademe kadn, grmedikleri bir iskemleyi grmedikleri bir antay oraya ekip oturmu, yn rmeye balamt. ocuk, dnemete arkasna bakt. D kapda annesi yamurun altnda glmseyerek duruyordu. (s.106-107) Tokat Bir Ba inde adl hikye ise Anadolulu Haticenin nsan Anadolulu olup da bir bozlak dinliyormuasna yrei kabarrsa bu hesaplamay dnmenin balangcdr.(s.40) szleriyle son bulur. Sz konusu hesaplamayla anlatlmak istenen hikyenin bandan buyana zerinde durulan kyl-ehirli farknn sorgulanmasdr. Ah Gzel stanbulda ofr Sar Kmilin kt seferin uzamasyla Cevahirin bir umutsuzlua dt hikyenin banda anlatlm, uzun bir geriye dnn ardndan hikyenin sonunda balangta anlatlan yere dnlerek modern hikye kurgusu gerei olay btnl salanm ve yava yava sona yaklald okura hissettirilmitir. Bu hissi en youn yaayan Cevahir, tutunacak bir dal bulamaynca kendini denize atarak intihar etmekten baka bir are bulamaz. Krlang Balklar da klasik kurguya sahip bir hikyedir. Bu hikye lks bir lokantann sipari ettii balklarn karln alamad halde bir de hrszlkla sulanan Mehmetin polislerin elinden kamasyla son bulur. Mehmetin polise gvenmeyerek ka, kanun gc karsnda restorant sahibinin gcnn stnln gstermektedir. Bu gerek, hikyede aklanmayarak okurun sezi gcne braklr. Redifeye Gzellemede yaanan her ey dosta ve mtevazidir. Arkadalarla paylalan gzel bir gn, gelecee dair iyi temennilerle son bulur. Yoksul adam, kzyla evine dnecei esnada, kzndan arkadann elini pmesini ister. nce bu istei yerine getirmeyen kk kz, geriye dnerek smail Ustann elini per. Hikyenin sonunda yoksulluun insanca yaamaya, huzuru hissetmeye ve mutlulua engel olamayaca gereinin anlalmas okuyucunun kavray gcne braklr. Hara adl hikyenin sonunda sz yazar alarak Servet Hanmn lmn anlatr. Servet Hanm yapayalnz, yoksulluk iinde ve souktan paavralara

115

brnm bir halde bu dnyadan ayrlmtr. Eve geldiinde onun cesetiyle karlaan einin aknl ve yalnzl Servet Hanmn lmnden daha dramatik bir hal almtr. Temizlik Kolu adl hikye, ihtiyar ninenin torunu Hediyenin temizlik kolu grevini brakmas iin ona cesaret vermesiyle son bulurken Edirnenin Kprlerinde ailenin yalnzl, akrabalarnn ziyaretiyle yerini hikyenin sonunda deta bayram sevincine brakr. Su Ustas Mira, hanmn Ankaraya olunun yanna giderken evini altm yalarndaki khyaya emanet etmesiyle son bulur. Bu hikyede okuyucunun yorumuna braklan iki ey vardr: lki, hanmn devletin kurumlarn eletirerek tutuklanan oluna byk oullarnn deli raporu alarak adlarnn lekelenmesini nlemek istemeleridir; dieri de hanmn evden ayrlrken khyaya bir tencere kavurmayla seccadesini brakmasdr. mrnde byle bol yiyecei bir arada grmemi olan khya bu duruma olduka arr. Nehir adl hikye ablasyla konaa gelen bir kyl kznn aann yatak odasnda merak ettii tavan resimlerini incelemesiyle son bulur. Okuyucunun yorumuna ak bitirilen hikye, kuruluu ynnde ksa hikyenin belirlenen zelliklerini tayan baarl, okuyucuya estetik zevk hissettiren bir yapttr. Taral hikyesinin sonu da okuyucunun yorumuna braklmaktadr. Taradan okumaya teyzesinin evine gelen gen kz, hikyenin sonunda hizmetliye getirdii hediyeyi ismini syleyerek verir; fakat evin kurallarna uymak gereinden kendi adn sylemez. Hikye bu basit duruma dikkati ekmek zere kurgulanmtr. Fruzann Sabah Eskimilii, zgrlk Atlar, Yaz Geldi ve Piyano alabilmek adl hikyeleri, nemli bir olay kurgusuna sahip olmayan basit kurululu denemelerdir. Mnip Beyin Gnlnde de nemli bir olay yoktur. Muta grevli bir memurun monoton geen gnlerinin anlatld bir gnlkten ibarettir.

116

ZAMAN Uzun anlatma dayal edeb trlerde olayn gereklemesi iin gerekli temel unsurdan biri de zamandr. Zaman olaylarn cereyan ettii sreyi kapsar. Hikyenin tek bir ana olay etrafnda kurgulandn gz nnde bulundurulacak olursak zamann hikyenin hacmini belirlemede nemli bir ilev stlendiini tespit ederiz. Hikyeyi ayr zaman kavramyla incelemek mmkndr: Nesnel zaman, olay zaman ve anlatma zaman. Nesnel zaman, takvime bal olan zamandr yani gerek zaman. Buna d zaman da denir. D dnyada, yaanm veya yaanmakta olan somut var olan, akp giden zamandr. Hikyede ilenen konuya gre ve yazarn tercihine gre nemi vurgulanabilir. Olay zaman ise nesnel zaman tamamen kapsamayan, sadece olaylarn vuku bulduu zaman sresidir. Olay zamannn gerekle ilgisi yoktur, kurmacadr. Nurullah etin, olay zamanndaki olaylarn ya nesnel zamanda getii haliyle aynen ya da baz kopmalarla yani zetlenerek veya geniletilerek biimde sunulacan ifade eder. Sayn etin bu zaman annda ve sonradan aktarma eklinde deerlendirmektedir.15 Uzun anlatma dayal trler ierisinde hikyenin tek bir ana olay zerine kurgulanmasn gz nde bulunduracak olursak, zamann sz konusu olaya gre ekillenecei aktr. Dolaysyla zaman olay ve dier temel elerden ayr dnemeyiz.

1. Hikyelerde Reel Zaman Unsurlar Fruzan, hikyelerinde iletilerini, tarih veya toplusal sorunlar zerinde younlatrmamtr; tm hikyeleri yakn gemii konu alr. ncelediimiz hikyelerinden en eski zaman yaayan hikye kiilerinin XX.yy.n banda gen olduunu karyoruz. Buradan hareketle onu yaad an yazar kabul etmemiz gerekir. Bir yazarn en iyi ve ayn zamanda en ok yaad a eserlerine konu alacan, gz nnde bulunduracak olursak yazarn yaad an tankln
15

N. etin, a.g.e., s.160.

117

yapmasndan daha doal bir ey gremeyiz. Fruzann hikyelerinin hibiri uzak gemile ilgili deildir. Yazarn en eski tarihi anlatan hikyelerinde bile zaman yazldndan elli yl nceye kadar gtrlebilecek olaylar kapsar. Birka hikyesi dnda reel zaman aka belirtilmemitir. ou hikyenin reel zamann yazld tarihle hikyede anlatlanlardan tahmin etmek mmkndr. Aslnda ksa hikyede reel zamann belirsizletirilmesini olaan karlamak gerekir. Gemiten gnmze kadar kurmaca dnyaya bal olarak yazlan hikyelerde, aka tarih zamana dair ayrntlarn verildiine ok sk rastlamayz. Fruzan, sadece birka hikyesinde zamann tarihini vurgulamak gerei duymutur. Bunlar ierisinde de yalnz drt hikyesinde tarih zaman belirtmesinin zel bir nemi vardr. Yazarn, olay kurgusunda reel zaman aka vurgulayan hikyeleri Gl Mevsimidir, Bir Evin Dtan Grn, Hara, Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklardr. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda uzun bir gemiin anlatmndan sonra 1990a gelindiinde, ehrazatn Ankarada yaayan iyi bir avukat olduu belirtilir. ocukluu zerinden olsa olsa yirmi yl gemitir; bu kadar ksa srede insanlarn ve meknn deimesi hikyede tarih zamann vurgulanmasn gerekli klmtr. Gen kadn, stanbula son gidiinde, ocukluunun getii yerlerden geerken eskiye ait hibir ey bulamaz. Ksa bir sre ierisinde stanbulda ok ey deimitir: Ne deniz eski denizdir ne de denizin esintisi eski esintidir. O eski mevsimler, doa ve insanlarn sevecen baklar tarihe karm, onlarn yerini dz yzl apartmanlar, et kokulu, anason kokulu restorontlar, ak renkli plastik oturmalklarn ak plastik masalarn evreledii ay baheleri almtr. Bu kadar ksa srede insanlarn ve meknn deimesi hikyede tarih zamann vurgulanmasn gerekli klmtr. Tm bunlar seyretmek gen kadna ok zor gelir, gz yalarna engel olamaz ve byle bir anda yine zor anlarnda snd dler dnyasna dalar. nsanlarn birbirini tand baklarndan belli olan akordion korosuna kk bir kz olarak o da katlr. Bu, ehrazatn grd son d olur. O, artk Ankaradaki yeni yaamnda yaanan o tuhaf aklara, tutkulu arkadalklara, hatta btn bu gemiin gerekliine inanmakta glk ekmekte, gemite kalan her eyi olanaksz grmektedir

118

Fruzann Kan Unutma adl hikyesinde ise Durkadnn kocas geimlerinin snger ve balk (s.14) zerine olduunu genlik anlarndan rnek vererek ispatlamaya alr. Adam, Kurtulu Savandan dndnden bu yana toprakla uramasna ramen geim sknts yaamaktadr. Eer adamn savatan dndnde yirmi yalarnda olduunu farz edersek, olay zamannda olu yirmi iki yanda olduuna gre o da krk-krk be yalarndadr diyebiliriz. Buradan hareketle hikyenin reel zamannn 1940 sonlar olduunu sylemek mmkndr. Gl Mevsimidir hikyesinde, yetmi yalarndaki Mesaadet Hanm, 15 Mays 1919da zmirin igali srasnda on alt yanda olduunu belirtir. Bu durumda hikyenin reel zamann 1919-1967 yllar olarak dnmek mmkndr. Bir imparatorluun sona ermesi, yeni bir devletin kurulmas ve lkede yaanan pek ok yenilii kapsayan bu ksa zaman dilimi Mesaadet Hanma ylesine uzun yaadm ki yaamak bir oyunmu gibi oldu imdi. Yaamm , bir tarih deerindedir bence. (s.9) dedirtecek kadar uzun gelir. Gl Mevsimidirde Anadoluda Kurtulu Sava srerken, burjuva snf, toparlanp ayakta durmann planlarn kurmu ve toplumdaki deiikliklerin kendilerine neler getireceini iyi hesap etmitir. Yunan ordusu zmire geldii sralar, Mesaadet Hanmn babas Harektmz akllca, zaten bir ey bulamayacaklar. Ama sanmam. Erafla iyi geinmek isteyeceklerdir (s.16) diye kendisini rahatlatrken Mesaadet Hanm da gemilerini u szlerle anlatmaya alr: Padiah zamannn soylusuyuz bizler. Babam sonralar zadegnln belirten adnn ekinden vazgeti Cumhuriyet adlara eitlik getirince Evet ucu buca grnmez topraklarmzn bir blm satld. Ticarete atlp maazalar aan babam iin, bakkalla raz oldu diye glenler kmad deil o zamanlar. Kskandlard, derdi rahmetli annem Perran Hanmefendi. Cumhuriyet kurulur kurulmaz yetenekleriyle yeni ilere ynelip krkl pantolonuyla, halis glase izmeleriyle gezerek, soylu atlarnn stnde iftliklerimizi denetleyen adam olarak kalmad diye kskandlard baban kzm(s.5). Kurtulu Savann ardndan ekonomik gc elinde bulunduran soylu kesim, srekli ykselmenin hesabn yaparken onlara refah salayanlar savatan yorgun,

119

a-susuz ve hasta dnmektedirler. Askerlerin dnn btn zmir pencerelerden sarkm vaziyette, alayarak karlar. Mesaadet Hanm ise bir yandan sevgilisi Rt ahini dnenler arasnda ararken bir yandan da kendileri gibi soylularla savatan dnen sava artklar (s.35) arasndaki ztln ne denli rktc olduunu dnr. Fruzan, Mesaadet Hanma byle bir eliki yaatarak anlatmna renk katmak istemitir. Elbette ki aralarnda belirgin snf fark bulunan insanlar, bir takm ztlklarn kendileri asndan nasl sonulanacan dnrler. Burada dndrc olan yllarca ilk akn unutamayan Mesaadet Hanmn hibir zaman sevgilisinin snfna yaknlk duymamasdr. Kald ki Mesaadet Hanm, askerlerin savatan dnmelerini kpek (s.35) havlamalarndan anlayacak kadar baka bir dnyada yaamaktadr. zmirin igali ve sava onlar hi etkilememitir. Eer Rt ahin savatan dnebilseydi aralarnda nasl bir iliki yaanrd bilinmez ama yal kadnn aknn inandrcl okurun hikyeyi okurken hissedecei edeb zevkle llebilir. Fruzan, hikyede Cumhuriyet dnemindeki Gazinin unutulmaz kutlamalar (s.23) ndan da bahsederek o dnemin soylularnn yaam tarzn gstermek istemitir. Mesaadet Hanm, devletin yksek katlarnda alan bir memur kars olmann o yllarda kendisine salad her frsattan faydalanarak genliini balolarla elencelerle geirmitir. Hara hikyesinde yaklak altm, altm yalarndaki Servet Hanm, Birinci Cihan Harbi srasnda yedi ya da on andayken konaa besleme verildiinden bahseder. Biz bu bilgiye dayanarak hikyenin reel zamann yaklak 1914-1970 yllar olarak tespit ediyoruz. Hikyede reel zaman boyutunda sosyokltrel adan en dikkati eken ey, yzyln banda Anadolu halknn ocuklarn besleme verecek kadar yoksul oluudur. Ksacas Fruzan hikyelerinde zaman kurgularken genellikle yl, ay, gn gibi detaylara yer vermemi; bu adan olay zamann belirsiz brakmtr; ancak yazd hikyelerin hemen hepsi, yazldklar yllarn hayatndan birer yansma olduklarn hissettirirler. 2. Olay Zamannn Sresi Aysu Erdenin Ksa yk ve Dilbilmsel Eletiri adl almasnda birok aratrmac ve yazarn ksa yknn kurallarn belirleyen saptamalarna yer

120

vermitir. Bu yazarlardan Edgar Allan Poe, ksa yknn tek bir etki, tek bir an zerine kurgulandn ifade etmektedir.16 Buradan hareketle hikyede zamann ksa tutulabileceini ve zamana nemli bir ilev yklenmeyebileceini syleyebiliriz. Uzun hikye olarak tasarlanm rneklerde zamann sresi bir yl gemez; klsik ve modern kurguya sahip hikyelerde olay zamannn sresi birka saat ya da birka gn iinde balayp bitmektedir. Fruzann hikyelerini incelediimiz zaman, pek ounun ksa hikyenin belirlenen kurallarna uymadn grrz. O, sadece birka hikyesini ksa hikyenin belirlenen kurallarna uygun kurgulamtr. ou zaman yaamdan bir kesit zellii gsteren bu hikyelerde olay zamann sresi birka saati gemez. Kan Unutmaadl hikyede olay zaman Durkadnn stanbullu kadnla bir iki sz etmesiyle balar; geriye dn tekniiyle gemi gnler anlatlr ve tekrar olay zamanna dnlerek bir iki sz daha edilir ve hikye sona erer. Bu arada hava kararmaya balamtr; anlalan odur ki stanbullu, Durkadn iki- saat kadar dinlemitir. Gl Mevsimdir hikyesinde olay zaman, yetmi yalarndaki Mesaadet Hanmn odasnda tek bana gemi gnlerini ve sevgilisinin anlarn dnmek iin ayrd pazar gnleridir. Mesaadet Hanm, zaman zaman anlarn dnmeye ara vererek gemiten olay zamanna dner: ok vaktim var. Ben kolay lmem. Bir de Rt ahinin neyi dzeltmek istediini yeniden dnp anlayabilsem Bu sevdadr ite. Ben yine on altmdaymm gibi Rt ahinle besleniyorum. Pazartesi gider defterlerimi, sal apkalarm; aramba Pazarlar Rt ahinindir.(s.80-81).
16

Aysu Erden, Ksa yk ve Dilbilimsel Eletiri, Genda Kltr, stanbul 2002, s.36.

121

Gecenin teki Yz adl hikye olay zamannn anlatmyla balar; ancak kendi dnyalarnda yalnz bir yaam sren anne ve kznn srekli geri dnleriyle olay zaman blnr. Kadn, ilk geriye dnyle ksmen gemiini, evliliinin ilk gnlerini ve einin nasl bir insan olduunu; ikinci geriye dnyleyse kocasnn lm haberini aldn anlatr. Kz ise kk dnyasna etki eden pek ok eyi dleriyle ekillendirerek, imdiki zamanda yaadklaryla ilgi kurmaya alr. st kat odadaki komularyla olay zamannda tanrlar. Hikyenin ana dncesi de olay zamannda verilmektedir. Hikyenin banda kasm ayndan bahsedilir; yeni yln karlanmasyla hikye son bulur. Bu durumda hikyenin olay zamann yaklak iki aylk bir sre olarak tespit ederiz. Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent adl hikye tamamyla olay zamannda anlatlr. Olay zaman belirgin deildir; yaklak iki haftalk bir sre olarak dnlebilir. ocuk adl hikyede ise geriye dnlerin skl fazladr. Bu hikyede geriye dnleri kk bir olan ocuu yaamaktadr. Yalnz ve anne sevgisinden mahrum olan bu ocuk, kendi ruhunda ekillendirdii yar hayal dnyasnda yaamaktadr. Bu hikyenin olay zamann tahmini, bir iki aylk zaman dilimi olarak belirlemek mmkndr. Bu sre zarfnda ocuk ve annesiyle annesinin sevgilileri geni arasnda yaananlar anlatlmaktadr. Sevda Dolu Bir Yaz adl hikyede olay zaman, bir kadnn kzna gemi gnlerini anlatt birka saatlik sreyi kapsar. Bu sre ierisinde kadn kzna, babas sand adamla Ankaraya yapt tren yolculuundan balayarak yetitirilmesini, evliliini ve einin lmn anlatr. Hara hikyesinde olay zamann en fazla be-alt saat olarak tespit edilebilir. Bu zaman zarfnda Servet Hanm, akam st pazara gitmi; eve dnm ve birka saat sonra da lmtr. Ardndan eve gelen kocasnn uyuyor sand Servet Hanmn ldn anlamasyla olay zaman yaanmaktayken hikye son bulur. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar adl hikyede olay zaman, hikyenin sonunda geen be on dakikalk bir sredir. Olay zamannda yaanan herhangi bir somut olay sz konusu deildir. Sadece ehrazat, bir dava iin gittii

122

stanbuldan Ankara uana yetimeye alrken Bakrkyden getii esnada gemiini anmsad o gnden bahseder. Bu arada gemiinde yer eden nemli kiilerden biri olan Nagehan teyzesinin Almanyaya yerletiini ve annesinin rahatszln anlatarak hikyeyi bitirir. Tokat Bir Ba indenin ise olay zaman, gemiin ve imdinin i ie anlatld zamandr. Hikyenin birinci blmnde stanbullu, ikinci blmnde ise Hatice hayata baklarndaki farkll, gemile imdi arasnda ba kurarak okura anlatrlar. Bu anlatmn ne kadar srd sorusunun cevab ise okurun hikyeyi okuyup bitirdii an olarak verilebilir. Kuatmada ise olay zamann, kesin olarak tespit edememekle birlikte, tahminen Nazann ie gidip geldii ve bir sinemada yaad felketi kapsayan birka gn, birka hafta ya da birka ay olarak tahmin edebiliriz. Krlang Balklarnda olay zaman iki aydr. Bu sre ierisinde Mehmetin bir ky kasabasnda Zarifeyle olan beraberlii ve Safter Beyin sipari ettii balklar tutup otele gtrdnde yaadklar anlatlr. Redifeye Gzellemede ise olay zaman, Temir Efendinin le vakti arkadann dkknna yapt ziyaretle balar ve akam st oradan ayrlmasyla son bulur. Benim Sinemalarm adl hikyede ise olay zaman, Nesibenin evden kan takip eden nc gnn ardndan, bir sabah, anne ve komu kadnlarn, ayak st olay konutuklar ksa bir sredir. Bu sre ierisinde Fruzan, yine geriye dn tekniini kulanm; Nesibenin kamadan nce iinde bulunduu ruh hali ve yaadklarn anlatmtr. Fruzann yaamdan kesit sunduu bir hikyesi de Temizlik Koludur. Bu hikyenin olay zaman, yal bir kadnn, bir sabah gelininin alverie gidecei esnada torununun temizlik kolu grevine seildiini rendii ve buna kar kt tahminen bir saatlik zaman sresidir. Seyyid hikyesinde iki ay nce stanbula gelen Seyyidin evreye uyumu zerinde durulur. Bu hikyenin olay zaman Seyyidin aabeyinin Almanyaya gitmesinden nceki sreyi kapsayan yaklak bir haftalk zamandr. Bir Evin Dtan Grn adl hikyede olay zaman, akam zeri balkonda geen birka saatten ibarettir. Ftnat Hanm, eiyle sohbet ederken einin uykuya dalmasyla gemite kalan gnlerine dalp gider. Bu arada sz, yazardan

123

Ftnat Hanm alr ve iinde kalan tm ulaamadklarn anlatr. Uzun bir geriye dnn ardndan tekrar olay zamanna dnlr; sz yine yazar anlatc alarak hikyeyi sonlandrr: Gecenin kimsesizlii ayn giderek giz dolu bir etkiye brnmesi, karda ykselen beton yaplarn anlam, gzellik tamayan katlklar, rknt verdi Ftnat Hanma. Hnc eridi. Yllar yl erimi yalnz braklma duygusu glendi, ne geti. Olu da kz da yannda yoktular. Bu adamla yapayalnzd, ama o da lrse bu yata kimsiz kimsesiz kalacakt. yi kt bamda bir erkek. Hem Sedatmdan tr itibar gryorum, ben de. () Ftnat Hanm sevinle kark bir ate sard. Rahmi Bey, uyuma ayol. st ak uyuyana kar yaar derler. Rahmi Bey, gzlerini aralad. Sa yanna abanarak dikildi iskemlesinde. Uyumadm ki, Ftnat Hanm. Ne var? Uyumadm deme. Deminden beri ml ml uyuyorsun. Hem kuzum ayaklarn balkonun duvarna dayama. Kireler kirleniyor. Duvar zedeleniyor. (s.114-115) Gnbirlik Adada hikyesinin ise olay zaman, kznn ayln almaya yazla gelen Cennetin babasnn burada geirdii sabahla le arasn kapsayan sredir. Bu sre ierisinde yoksul bir babann, yazlkta besleme olarak alan kzn dinleyip anlama abasna tank oluyoruz. Fruzan, K Gelmeden adl hikyesinin de olay zamann ksa tutmutur. Bir akam yemeiyle balayan hikye, Aliann srpriz ziyaretinin ardndan ablasyla sabaha kar evden ayrlmalaryla son bulur. Olay zaman, Parasz Yatl da annenin hastabakcla balamasnn ardndan, kznn parasz yatl snavna girmesini takip eden birka gn, bir gmen ailesinin yaamndan ksa bir kesitin sunulduu Edirnenin Kprlerinde yaklak bir ay, skele Parklarnda, parkta gnelenilerek geirilen birka saat, Yaz Geldi adl hikyede sokakta oynayan iki ocuun paylat ksa bir an, Taral hikyesinde niversiteli bir kzn teyzesinin evine geliinin ardndan yaanlan -be saat, Mnip Beyin Gnlnde ise

124

gnl oluturan drt aylk bir sreden ibaretttir. Piyano labilmek, Sabah Eskimilii, zgrlk Atlar adl hikyelerin nemli bir zaman kuruluu olmamakla birlikte bu hikyelerde zerinde durulmaya deer pek bir ey de yoktur. Okuyucuyu etkilemekten uzak olan bu hikyelerin zamann kesin tespit etmek mmkn olmasa da birka saatlik olay zamanna sahip olduklarn syleyebiliriz. Nehir de bir kyl kznn ablasyla aa konana geldii birka gn ya da bir iki haftalk zamann ardndan, aann odasnda hikye son bulur. Bu hikyenin devam olarak deerlendirilebilecek Su Ustas Mirata ise olay zaman, aa olu Vetatn niversitede olaylara kartn duyan kardelerinin ona deli raporu almay tasarlayp Ankaraya gelmek zere yola kma hazrlklarn kapsayan belirsiz bir zaman dilimidir. 3. Zamann Kurgulanmas Fruzan hikyelerini klasik ve modern hikye tarznda kaleme almtr. Klsik hikye tarzndaki hikyelerinde zaman kronolojik sraya uygun olarak kullanlmtr. Her iki tarz hikyede de zamanda geriye dn tekniine sk sk ba vurulur; yle ki bazen geriye dnlerle zamann bir mr anlatacak kadar geniletildii grlr. zellikle kahraman anlatc bak asna sahip hikyelerde zaman ok geriye gider. A.A.Mendilow Roman Teorisi adl almada geriye dn tekniini esas kabul eder ve romanda geen olaylarn kaydedili zaman arasnda zaman bakmndan uzun bir mesafe vardr17 diyerek kahraman anlatcnn eserine konu ald gerekleri yaadktan sonra kaleme aldna iaret eder. Fruzann zelliklekahraman anlatc hikyelerine baktmz zaman, ounun bu aklamaya uygun olduunu grrz. Olay ve zaman gibi iki unsuru birbirinden ayr dnmek mmkn deildir; ancak almamzda hikyelerdeki her ayrnty gsterme gayreti bizi, her unsuru ayr ayr deerlendirmeye zorlamtr.

17

A.A. Mendilow Romanda imdiki Zaman, Philip Stevick, Roman Teorisi, Gazi

E. Fak. Yay., Ankara 1988, s. 248.

125

a. Klsik Kurguya Sahip Hikyeler Fruzann kronolojik karakter gsteren hikyelerinde zaman kurgusu karmaktr. Yazarn ok basit bir olay bile ilgili olsun ya da olmasn srekli geriye dnlerle olay zamann keserek anlatmas hikyelerin kolayca okunup anlalmasn zorlatrmaktadr. Gerekli dikkat ve sabr gsterilirse ancak hikyelerdeki olaylar tespit edilip olay zamanyla ilgisi kurulabilmektedir. Buradan hareketle yazarn olay gelitirebilmek iin gerekli zaman unsurunu ok nemsemediini syleyebiliriz. Fruzann hikyelerinde zaman, olaylarn nem derecesine gre glgede braklmtr; baka bir deile zaman kendiliinden olumu gibidir. Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent adl hikye klsik bir kurguya sahiptir. zerinde durulan nemli bir olay olmamasna ramen hikyede kronolojik bir seyir izlenir. Sokak ocuklarnn gnlk, sradan yaamlarndan bir kesit sunulur. Geriye dnlerin sklna bakld zaman Gecenin teki Yznn modern bir tarzda kurguland zannedilebilir. Oysa bu hikye klsik bir kurguya sahiptir. Yalnz yaayan anne kzn, st odadaki komularyla tanmalar ve onlara misafirlie gitmeleri hikyede aksiyonu belirleyen, olaylar gelitiren ve sonulandran epizotlardr. Yoksulluun konu edildii ocuk adl hikyede zaman kavram ocuun dnyasnda ok deiik boyutlarda ekillenir. Fruzan, bu hikyeyi yazarken drtbe yalarndaki bir ocuun evreyi nasl alglayp gzlemleyebileceini tespit ederek ancak bir ocuun fark edebilecei ayrntlar bu ocuun kavray gcyle yanstmaya almtr. Zaman, ocuun dnyasnda yalnzlkla birleir. ocuk oturduu semtin insanlarnn k ekinerek beklediklerini ve bu mevsimin onlar suskunlatrdn hisseder. Yl szcn yabanclar; ancak lemeyecei denli uzun bir zaman paras olduunu bilir. Bahar ya da yaz aylarnn doyumsuz ksaln neye benzeteceini bilemezken yl neyle lebileceini dnr. Yaad uzun ve yalnz gnler de bir k derinlii kadardr. Akamlar abuk gelir, sonra annesi dner. ocuk, annesini hayran hayran izler ve oday giderek dolduran ttn kokusunu, annesine zg o kokuyu iine sindirir. Bu ana kokusudur; onun iin gzel ve yattrcdr. Annesiyle eski adam onu uyudu sanp yataa girdiklerinde, uyur gibi davranmasn rendiinden bu yana ok zaman gemitir. Toplasa belki kl bir

126

yaz, bitmeyen birka k kapsar. ocuun okula gitmek istemesinde adsz sansz gnlere, tek uzun mevsim olan ka, sabahla gecenin arasndaki zamanlara ad koyabilme gereksinimi duymas etkili olmutur. Tokat Bir Ba inde adl hikyenin birbirinden kopuk iki kurgudan olutuunu olay kurgusu blmnde anlatmtk. Tekrara dmemeye alarak bu hikyenin klsik bir kurguya ve batan sona geriye dnlere sahip olduunu sylemek gereini duyuyoruz. Naznann hayat karsndaki duruunun anlatld Kuatmada zamann aknda fazla bir karklk sz konusu deildir. Hikyede kiilerin tantm geriye dnlerle salanr. Bu geriye dnlerin birinde Nazan, sabahn yedi buuunda,tek tk kz ocuklarnn topuklarnn stnde dengelenmeye alarak ortaya kt saatler (s.76) de ie gidiini bkknlkla anmsar. K Gelmeden adl hikyeyi de klsik kurguya sahip hikyeler grubunda deerlendirmek mmkn; nk bu hikyede geriye dnlerin sklna ramen ilerleyen bir olay zaman sz konusudur. Alian, yllar nce kat enitesinin evine dnd gece, tm ocukluu ve katktan sonra evden uzaklarda neler yaad gzlerinin nnde canlanr. Aliann dn, ablasyla dertlemesi ve evden ayrllar klsik zaman kurgusu erevesinde gereklemitir. Hara hikyesine olay zamannn anlatmyla balanr. Servet Hanm, bir akam st pazarda gezerken geriye dnlerle ocukluundan balayarak tm gemiini dnmeye balar. Ksa aralarla arada bir olay zamanna dner. Konaa besleme verilmesi, muhayyilesinde ailesinden kalan izler, konakta yllarca emeinin smrlmesi, ardndan evlenmesi ve hayattaki tek mutluluk kayna olunun Almanyaya ii olarak gitmesini anlatr. yle anlalmaktadr ki Servet Hanm, eve geldii bir iki saat iinde, anlatacaklarnn bitmesinin ardndan lmtr. Onun lmnn ardndan sz alan yazar, Fatin Beyin einin ls banda ap kaln anlatarak hikyeyi sonlandrr. Fruzan, Krlang Balklar, Redifeye Gzelleme, Temizlik Kolu, Seyyid, Gnbirlik Adada , Yaz Geldi, Edirnenin Kprleri, Parasz Yatl, Mnip Beyin Gnl, Piyano alabilmek, Sabah Eskimilii, zgrlk Atlar ,Nehir ve Su Ustas Mira adl hikyelerini de klsik hikye kurgusuyla kurgulamtr.

127

b. Modern Kurguya Sahip Hikyeler Fruzann modern kurguya sahip hikyelerinde zaman kurgusu yzde doksan geriye dnlerle salanmtr. Sonradan aktarm sz konusudur; nesnel zamannn sresi bazen bir mr kapsayacak kadar uzundur. Bu teknikle kurgulanan hikyelerin anlatcs, kahraman anlatcdr; birka hikyeyi ise kahraman anlatcyla yazar birlikte sunar. Anlatclar, ounlukla imdiki zamandan geriye giderek uzun bir gemii anlatrlar ve tekrar imdiki zamana dnerler. Nurullah etinin bu yolla anlatm, sondan balatma olarak adlandr ve Olay rgs sondan balar, baa doru gelir ve balam olduu yerde biter.18 der. Gl Mevsimidir adl hikyeye sondan balanmtr. htiyarlk gnlerini odasnda anlarn dnerek geiren Mesaadet Hanm, pazarlar, sevgilisini dnmeye ayrmtr. Kadn, on alt yandayken sevgilisini Kurtulu Savanda kaybediini ve nasl bir mr srdn okurla paylar. Anlatacaklarnn bitmesiyle hikye tekrar balanlan yerde sonlandrlr. Ah Gzel stanbul Cevahir adl gen kadnn, sevgilisinin kt seferden dnmemesi zerine umutsuzlua dmesinin anlatmyla balar. Bu arada sevgilisi sar Kmil de seferden dnmek zeredir ve her sefer dnnde olduu gibi yine Cevahiri nikhlamaya niyet eder. Cevahir, yaad byk umutsuzluk iinde, yaam boyunca bir tek Sar Kmilin evinde iki yldr mutluluu yaadn anmsayarak iki yl ncesini anlatmaya balar. vey anne zulmnden kurtulma dncesiyle bir kamyon ofryle stanbula gelmi ok gemeden de genel eve dmtr. ki yl nce Sar Kmil, onu genel evden evlenme dncesiyle karm fakat bir trl evlenmemitir. Bu uzun geri dnn ardndan hikyeye balanlan yere dnlm ve hikye umutsuz Cevahirin intihar ile son bulmutur. Benim Sinemalarmda ilk nce Nesibenin ka yani hikyenin sonu aklanr. Gen kzn kamadan nce ailesiyle olan ilikileri, nasl bir ruh haline sahip olduu ve evin dnda neler yaad geriye dn tekniiyle anlatlr. Yaklak bu zaman dilimi, yllk bir sredir. Biz bu sreyi Nesibenin on alt yanda olmas ve yl nce almaya balamasndan karyoruz. Ardndan kat

18

N. etin, a.g.e., s.238.

128

geceye yani olay zamanndan gn nceye dnlr. Gen kz, Beyolunun sokaklarnda dolarken yaamndan memnun grnmektedir. Fruzann modern bir kurguyla oluturduu hikyelerinden biri de Bir Evin Dtan Grndr. Bir akam st balkonda oturan kar-koca sohbet etmekteyken Rahmi Beyin uykuya dalmasyla olay zaman kesilir; uzun bir geriye dnn ardndan tekrar olay zamanna yani balkon sahnesine dnlr ve bir iki sz daha edilerek hikye sonlandrlr. Kan Unutma, Sevda Dolu Bir Yaz, Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar adl hikyelerin zaman kurguna da sondan balanlm baa doru gelinmi ve hikye tekrar balanlan yere dnlerek sonlandrlmtr.

129

MEKN Mekn, kurmaca eserlerde olayn gereklemesini salayacak evre ya da evrelerdir. Her edeb eserin olay kurgusu kendine uygun bir evre gerektirir; anlat gerek ya da hayal mutlaka mekn boyutuna sahip bulunmaldr. Hikyenin tek bir ana olay erevesinde kurgulandn dnecek olursak hikyenin hacminin belirlenmesinde meknn nemli bir ilevi olduunu grrz. Kiilerin ve olaylarn hikyeyi etkili klacak denli sunulmas hikyede meknn ilevselliini gerekli klar. Hikyede mekn, kiilerin sosyokltrel durumlarn yanstc bir gerekilik tamaldr. Fruzann hikyelerinde mekn unsurunun hikye kiilerinin kiiliklerinin belirlenmesinde, olaylarn sunulmas ve gelitirilmesinde belirleyici bir rol oynar. Fruzan, hikyelerinde mekn, olay kurgusunun ayrlmaz bir paras olarak kullam, ksa tasvirlerle ve gerekli grdke ksa aklamalarla sunmutur. Onun hikyelerinde ana mekn stanbuldur. ok az sayda hikyesinde stanbul dna kabilmitir. Onun zengin hikye kiileri lks apartman dairelerinde, konaklarda; yoksul hikye kiileri ise apartmanlarn gne grmeyen bodrum katlarnda, eskiden zenginlerin yaad konaklarn tek gz odalarnda ya da gecekondularda yaarlar. 1. stanbul Fruzan, hikyelerinin ounda stanbulu mekn olarak semitir; ancak hikyelerin hibirinde stanbul, tarih ve kltrel kimliiyle yer almamtr. Onun hikyelerinde stanbulun tarihi ve kltrel dokusundan ziyade, yoksul insanlarn yaamn srdrd kenar mahalleler, i yerleri, genel evler, parklar ve zenginlerin yaad semtler yer alr. Seyyid hikyesinde kyden ehre inen ailenin stanbulu ilk grleri aksiyon halinde sunulur. lk kez byk ehir gren kk Seyyid, aknln ve sevincini stanbul bu ha ana? Bu ha Masallardaki Urum padiahlarnn ehri byledir herhal diyerek da vurur. Deniz ve vapurlar hayranlkla izler. Karsnda adn bilmedii ylesine ok grlmedik ey vard ki, iinden, Bir yere kmldayamayz imden geri stanbul ehrinden, (s.65) diye geirerek annesiyle aabeyinin kayglarna ortak olmaz.

130

Fruzann mekn tasvir yntemiyle sunduu Redifeye Gzelleme adl hikyesi, kk bir ayakkab tamirhanesinde paylalan dostluklarn yanstlmasndan ibarettir. Tamirhanenin bulunduu soka ssleyen akasya aacna, mtevazi ortamn huzurunu artrmas gibi manev bir ilev yklenir. Akasya aac, yoksul ama onurlu insanlarla deta zdeletirilerek sokaktaki tm dkkn sahiplerinin dostluunu pekitirmektedir. Akasyann at mevsimler, kara dzensiz kaldrm talaryla rlm, svalar dkk, pervazlarnn boyalar yiteli yllar olmu yap art eylerle evrili bu sokaa birden gzellik yaylrd. Gvdesinin kalnlndan epeyce yal olduu anlalan akasyann salkmlar ptrak gibi fkrnca, dar kapank soka alverirdi eline. Sokaktan dnenler, eskimi olan her eyi gzelleyip emenin akan suyunu bile duyuran aac grverirlerdi birden. Eski, temizlenmeyi hi bilmeyen bu soka hamarat akasya aac, yalnl, lk nazl kokusuyla imrenilecek hale getirirdi. (s.143) stanbulda yaayan sokak ocuklarnn yaamlarndan ksa kesitlerin sunulduu Sokaklarndan Gemilerin Getii Kentte ocuklar, scak bir yuvann zlemi iinde, yalnzl yaarlar. Onlarn snabildikleri tek yer aevidir. Bu hikyede en ok zerinde durulan Bnyaminin, tpk Gl Mevsimidir adl hikyedeki hizmeti gibi, skld anlarda aklndan kyn geirir. Bu sokaklarndan gemiler geen ulu yeri brakp gitsem, ey byk Allahm! (s.70) diye dua eder. Kyn kuleye kp (s.70 ) grmek ister. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda mekn ehrazat adndaki bir kz ocuunun alg ve gzlemleriyle sunulur. ehrazat kk yata etkileyen en ilgin mekn, Kerim Ali daysnn tedavi grd Bakr Ky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesidir. Hastanenin bahesi, buradaki hastalar ve onlarn yaknlar, iinde bulunduklar mekna uygun ruh haliyle olduka gereki ve etkili aksettirilmitir. ehrazatn kk dnyasnda skntl insanlarn bulunduu kasvetli mekn, yerini Miltiyadi Aile Gazinosunda sevince brakr. Gazino, dekoru ve sihirbazlarn gsterileriyle onu, gerek mekndan byl bir dnyaya alp gtrr. Tokat Bir Ba inde stanbullunun taral arkadana anlatt anlar arasnda geen bir trknn addr. Hikyenin tad adla hibir ilgisi yoktur. Bu hikyede stanbullu, tm olumsuz ynleriyle byk ehrin temsilcisiyken onun

131

karsndaki taral arkada Hatice, Anadolu insannn gnll bir szcsdr. Hatice, srekli kasabas ve kasabasnn insanlardan sz eder; ancak kasabasnn adn vermez. Kasabal, okumann bilincinde, alkan, sevecen ve onurludur. Hatice, stanbullu arkadandan farkl anlayta olduunuBen taslak halinde, kksz sapsz uygarlk zlemlerinin oynand bir evden gelmedim diyerek ortaya koymaya alr ve byd evi yle anlatr: Tahtalar ovulmu odalarn, saka kularnn kaynat bahelere alan, ekmeli pencerelerin, sarnlara yaz scanda braklm gevrek karpuzlarn, sert klarn oluturduu bir evdi oras. Yaanan byk oda stlrd yalnz kn. Toplanrdk k odasna. Cin msrlar ancak babalar uyuduunda patlatlrd. Erkekler arbal, az konuur adamlard. (s.27) Kasabasndaki evlerden ise Dirlikli insanlarmzn ynetip can katt yaplard tm. (s.27) diye bahseden Hatice, yazn koyu scaklarnda, le vakti meyvelerin olgunlap arlaarak topraa dt saatlerde duyulan serinlii, Yllanm aalar, yllanm baheleri (s.27) hatrlatarak hissettirmeye alr. Fruzann baz hikyelerinde kiiler, yaadklar yoksul mekndan bunaldklar anlarda, memleketlerini ya da taray dnp stanbulun yaamlarna katt skntlardan bir an da olsa uzaklarlar. Parasz Yatldaki anne, kznn retmen olmasn dleyerek stanbuldan ayrlmak isteini kzna u szlerle iletir: yle bir damn eteinde olur gideceimiz yer, benim kzm. Herkes stanbulda kalalm dermi. Hepsini sordum bilenlere, rendim iyicene. Hkmet tabi seni alr. Biz stanbulu ne yapacaz? Bize bir ev, kn kmrlmzde odunkmr gerek. Bir de mutfamz olur deil mi? ()Bize nereye tayin karsa oraya gideriz, di mi? (s.106) stanbula umutlarla g edenler, umutlar tkendiinde tpk skele Parklar hikyesindeki kadn gibi Peki ben nasl i bulurum? Ne i vardr bu ehirde? (s.74) diye sormadan edemezler. Bu soruyu geldikten sonra sormu olmalar, sosyal problemleri de beraberlerinde getirdiklerini gstermesi bakmndan sosyal gereklik tamaktadr.

132

a. Mahalleler Benim Sinemalarmda hikye kiilerinin oluumunda mekn ok ilevseldir. Hikyeye yoksul, yorgun ve kederli insanlarn meknla bir dekor oluturan kasvetli tasvirleri yaplarak balanm, mahalleli yoksul meknla zdelemitir. Bu kasvetli dekor iinde Nesibenin evden kann annesi ve komu kadnlarca okura duyurulmas, hikye kurgusu asndan ok etkileyici bir balang oluturmutur: Alak, tekdze sralanm eski evlerin stnde gne ykseliyordu. Aralklarda iri talarla sren yokularn i ielii hl puslu, kszd. Yamur oluklarnn at ularndaki dnemelerine toplanan kularn gn aydnlandka tleri oalyor, sivri sivri, kesintisiz yaylyordu mahalleye Evlerden kanlar, evrelerine bakmadan eik yryp eitli ynlere alan dar sokaklarda kayboluyorlard. Omuzlarna gevek rtl, ypranm bir yn hrka alm yal kadn nce solukland, sonra oda kapsn, ekingen vurdu. Bekledi. kinci katn merdivenlerinden inen kara arafl bir kadnla yanndaki kasketli erkek, dnp ona baktlar. Yabanc baklarla bir an evrik kald yzleri birbirlerine. st odann kiraclar, sabah ilk ie gidenlerin ak brakt sokak kapsnn aydnlna varncaya kadar durdu kadn, sonra daha hzl vurmaya balad. Malta talarnn yllarca baslmaktan gelen kklne bakarken, oda kaps birden ald. Kadn rkt, boynuna doru ekti hrkasn. Bir haber var m, diye soracaktm,-dedi-. Daha uyanmadn bilemedim de Sonra urarm Yat, yat hadi allasen Yok, -dedi kapy aan kadn.- Benimki uyku deil artk. Ne yana bam koysam iim geiyor. nc gn oldu bugn, hi haber yok. Geceleri adam gelmiyor mu, sabah sabah ediyorum. Kzn kaybolduunu filan unutup onun ylgnln, fkesini nlemeye alyorum. Daraldk, ama adamakll daraldk bu ie. Bu i iyice bkecek belimizi anlalan. Namus derdi bir derde benzemiyor. (s.7-8) Sinema filmi olarak da izleyiciye sunulan Benim Sinemalarmda oluturulan atmosferin olay rgsyle ilikisi, ilevsel olduu kadar da ilgintir.

133

Esasen Nesibenin dnyasnda atmaya sebep olan iki mekn vardr: lki almaya baladndan bu yana uzaklat ve kamaya karar verdii tandk insanlarn mahallesi; ikincisi de dlerini ssleyen yukardakilerinin mekndr. Nesibe, dledii mekna ancak vazgeemedii sinemalarda yaklaabilir; nk filmlerde yoksul kzlar zengin erkeklerle evlenebilmektedirler. nsann yaad mekna kendisini ait hissetmesinin nemi, Nesibenin evini terk etmesiyle vurgulanmtr. Nesibe, kk yata Beyolunda bir ttn fabrikasnda ie balar. Eitimsiz ve yoksul oluuna bir de hrs eklenince yaadklar mahalleyi mezarlk gibi (s.11) bulur. Gz ykseklerdedir. st snfn yaay tarzn grdkten sonra artk kendi mahallesinde yaamaya tahamml edemeyerek evini terk eder. Fruzan, bir gen kzn ruh dnyasnda snf fark engelinin sebep olduu atmalar ok iyi tespit etmitir. yle ki Nesibe gen ve sekin delikanllarla bulutuunda, nerede oturduu sorusuna, her odasndan bir ban uzand, gn boyu kapsnn nnde burnu akan ocuklarn oynad evini (s.25) dnerek doru cevap vermez. Gecekondu mahallesinde geen bir dier hikye de Kuatmadr. Bu hikyede baz gen kzlar, yaad mekn beenmeyerek yukar(s.68) yani Beyoluna kma hayali kurarlar. Nazan da bu kzlardandr; o, kk yata Beyolunda kadn oraplar onaran bir dkknda ie balamakla erken yata kedisini, hayatn iinde bulur. Patronunun yaptklar ite hep elleri grneceinden kzlarn trnaklarn uzatp boyamasn istemesi zerine aran annesi dncelerini u szlerle dile getirir. Kzm bizim burada aman grmesinler. Beyolunda ne oldu acaba derler. Yoksul insanlarz. Bamzda bir erkeimiz yok. ie, d dayz odalarda. Oh benim yavrum, Nigr sana i bulduunda dememiti byle boya moya olacan Sen daha on ikini sryorsun. Nigr boyann iine buland kt ama, o ie baladnda on altsndayd. Eh, bu ya buralarda pek kk saylmaz. Sen stn yeni grdn.(s.50) b. Odalar Fruzann pek ok hikyesinde eski bir konan tek gz odasna snm aileler yaar. Benim Sinemalarmdaki aile tek gz bir gecekonduda yaamaktadr. Nesibenin odas basma perdeyle ayrlan bir blmdr. Ancak bir yatan saca bu

134

blmde, yer yatann yannda bir de blmesini ayran basmann eiyle sard portakal sandndan masas vardr. Masann stn onun bir gen kz olduunu simgeleyen el aynas, sa tokas, ssl bo kolonya iesivs. doldurur. Nesibe, yoksulluklarnn sesini, korkularn engelleyecek kalnlkta olmayan yorgann bana ekerek bu birbirinden ayr odalarda, yllarn glgesini saklayan talklarla dolu evlerde ocukluunun kyc, szlatc ve ypratc korkusunu hisseder. ocuk adl hikyede ana-oulun barndklar oda, Eskiden byk bir konak olan evin kiler odasdr. Her kysna birilerinin sokuturulduu bu evde, onlara da bu garip oda (s.44) dmtr. Kiler girii olan kaps iki yandan alarak bytlmtr. Bu oday, daha nceki evlerden ayran tek ey tavana yakn, yatk bir dikdrtgen aklndaki penceresidir. Oda bir hamaln srtnda tanabilecek az ve basit eyalarla donatlmtr. Genel ortam, hayat artlar ve standartlar da daha nce kaldklar yerlerdeki gibidir. Her odasnda baka birilerinin oturduu bu evlerin ounluu iki helaldr. Geri kimilerinde hela vardr ama evin iinde yaayanlardan tr, yle her gereksinme duyunca helalarn kullanlmas olanakszdr. Sabahn alacasnda, erkekler ve kadnlar ie gittikten sonra, evin yallar ve ocuklar, stleri rtl oturaklarla helalarn nne dizilir; hem onlar boaltr hem de birbirleriyle kata pazara gideceklerini ya da benzeri eyleri konuurlar. Giderek evreyi ar, i bulandrc bir koku sarar, ardndan atee yemeklerini koyabilmilerin odalarndan szan ya, soan, biber kokusunun da bastrmasyla, kiiye aresizlik duygusu veren garip bir hava her yana dolar. Durgun bakl kk kzlar, ara sra suskunluklarn bozan kahkahlar atar; ardndan sanki glen onlar deilmiesine taze ocuk sesleriyle zor iitilir bir konuma tuttururlar. Yaz Geldi hikyesinde sokakta oynarken tantlan kk kz, oturduklar evin bir oda olduunu, ihtiyar, bakma muhta ninesinden bahsederken sz arasnda aklar. Ninenin konumalarndan bkan dier odalarda oturanlar, kz ve halasn ne zaman grseler kn gidin, rahatmz kalmad, susturun bu buna (s.114) derler. Piyano alabilmek ve Parasz Yatldaki aileler de bir odada yaarlar. Parasz Yatlda anne odalarna mangal aldnda kzn rkt eyler yok olur. ylesine drst olduu anlatlan babasnn lm, odalarnn havasn

135

bozmam; her gece, evine ekmek alp gelen bir erkein yokluu, sessizlik olup odalarna yerlemitir. Edirnenin Kprlerinde de gmen ailenin ikmet ettii mekn, bir odadr. Bu hikyede gn hissettirdii acy ve byk ehrin yalnzln, en derin yaayan seksen be yandaki nine, memleketine duyduu zlemi Abe kzanlarm, topraksz yerde yaanmaz. Her yer burada ev. Gnei grdmz yok. Derler ki, gelmeyeydin. Kim gelmek istedi, ben mi? (s.79) diyerek da vurur. Temizlik Kolu adl hikyenin mekn stanbulda gne grmeyen bir evdir. Bu evin bir gecekondu mu yoksa bir apartmann bodrum kat m olduu anlalamamaktadr. Hikyedeki ihtiyar ninenin gn boyu oturduu yerden yosun tutmu duvarlar seyrederken gzel memleketini hatrlamas, oralara zlem duymas birbirine zt tasvirlerle sunulmaktadr. htiyar kadn, mrnn son gnlerini kendini ait hissetmedii bir ehirde gnsz, nursuz (s.43) sokaklarda, ayan topraa basmadan, bir e dost yz grmeden geirmek zorunda oluunun acsn yaar. Fruzan, byk bir konan her bir odasna yerlemi ailelerin hayatndan kesitler sunduu iki hikyesinde, yoksularn meknn enlendirebilecek gereksinimi iyi tespit etmitir. O da: Trk kltrnde nemli bir yeri olan misafirliktir. Bir odaya sokulup kalm, yalnz ve kimsesiz aileler, huzuru odalarna gelen misafirlerin getirdii yaama sevinciyle hissederler. Edirnenin Kprlerinde hemehrilerin ziyareti, deta bir bayram sevinci etkisi yapm, misafir beklentisi heyecanyla temizlenen oda, sylenen trk ve hep beraber ekilen halayla bambaka bir grnm kazanmtr. Gecenin teki Yz adl hikyede ise vaktiyle bahriye zabitlerinin oturduu konak, birok ailenin barnd bir mekn halini almtr. Bu hikyedeki anne-kz iin odalar yaanlacak bir yer deil, sadecebir bekleme yerdir (s.133)dir. Vaktiyle tek aile iin yaplm konan bir mutfa vardr. Odalara snan ailelerin en byk sknts, ahsi olarak kullanacaklar bir mutfak ve tuvaletlerinin olmamasdr. Kk kz annesi, odalarna braktnda beklemek ona daha kolay gelir. Kendi ruh dnyasnda, yalnzln hayalleriyle paylaan kz, annesi yokken Kar frnn giriindeki illenmi aynalara dalar (s.91). Fruzan, mekn, ou zaman kk kzn alg ve gzlemlerinde gizlenen ayrntlarla anlatr. Odalarndaki en artc ey bir koltuktur. ki tane saylabilecekken ortadan bitimitir. ki kii

136

oturduunda ynleri ayr den bu koltuun grnm etkileyici ve gizemlidir. Demesine plak su perilerinin uutuu koltuksa gardrobun orada bir baca krk durur. Tahta masayla tahta iskemleye gelince; tm bu eyalarn daha da plak gsterdii iki pencerenin arasnda duvara asl halnn deseniyle odaya yumuak bir aydnlk kazandrr. Fruzan, anne-kz st kat odada oturan aabey ve kardele tantrarak ayn evde birbirinden habersiz yaayan kimselerin kendi ilerine kapanmln krmaya almtr. Bunun iin ise, yeni yl davetini semesi ok isabetli olmutur. c. Konaklar Konaktan apartman hayatna gei pek ok yazarn romanlarnda deinmi olduu bir husustur. Fruzann alt hikyesinde mekn, konaktr. Bunlar arasnda konak hayatn en ayrntl yanstan Haratr. Sahiplerinin apartmana tand andan otuz yl ncesini, besleme Servet Hanm, konak hayatnn ykselii ve kyle; iinde yaayanlarn btn aclar, zavall, gln yanlaryla birlikte bir pazar dn anlatr. Servet Hanm, senelerce hizmet ettii konaa efendilerinin apartmana tanmalaryla beki braklm; onca yl emeinin karln ise artk gen denecek hali kalmadnda konan dava vekili yal Fatin Beyle evlenerek demitir. Fruzan, bu hikyede eski bir brokrat kona olan mekn- ksmen kiiletirmi ve tpk Servet gibi- faydalanlacak bir zelii kalmadnda sahiplerine terk ettirerek Servetin kaderine ortak etmitir. Gl Mevsimidir adl hikyede ise mekn, zmirli toprak aalarndan ticaret burjuvazisi iine karm bir zenginin konadr. Konan kz Mesaadetin dava vekillerinin olu sevgilisiyle aralarndaki fark, her eyden nce yaadklar meknla tezat tekil eder. Sevgilisi sava sonras kaderlerinin de deieceini dnerek savaa gnll gitmitir. Taral hikyesinde okumak iin byk ehre teyzesinin yanna giden kz, ksa tasvirlerle teyzesinin evini anlatr. Teyzesi baheli ve lks bir evde yaamaktadr; mmkndr. teyzesinin davranlarndan zenginlere has gururu anlamak

137

Sevda Dolu Bir Yaz adl hikye, bir kkte z evlat gibi bytldkten sonra besleme olduu hissettirilen bir kadnn hikyesidir. Kadnn kkken babas sand evin delikanlsyla Ankaraya yapt tren yolculuu ve kkte yaadklar kiiliinin ekillenmesinde etkili izler brakan meknlar olmutur. Kkn yllar sonra ykldn renmek kadna ok ac gelir. Kocasnn lm acsyla kkn yklmasn e tutan kadn, kucandaki ocuunun sevgisiyle korumaya alr. Gnbirlik Adada hikyesinde ise mekn, bir adada zengin bir ailenin yazldr. Burada, Gnl Hanm ismindeki hanmefendinin lks yaam, besleme Cennetin insan yaamndaki ztlklar kavramaya balayyla ortaya konulur. Hanmefendinin dinlenmeye ekildii le uykular vardr. Plajda zevk sefa srerek elenir. Oysa Cennet bir gen kz olmasna ramen hep alr. d. Apartmanlar Bir Evin Dta Grn adl hikyede olay zamannn getii yer stanbulda bir apartman dairesinin balkonudur. yle bir evin dtan grn deyip gememek gerekir. Bir evin, hele de konforlu bir evin, zellikle hrsl bir insann yaamnda ne denli nemli olduunu Fruzan, hikyeye setii isimle de ispat etmektedir. Ftnat Hanmlar mhendis oullar sayesinde, otuz dairelik greni imrendirecek denli grkemli bir apartmandan ihtiyarlklarnda da olsa bir daire sahibi olabilmilerdir. Ftnat Hanmn srekli kendisine yklenmesine tahamml edemeyen kocas, bir gn Seni aldmda, evinizin cihannms utu uacakt. Altlar boalmt destek katlarnn, bceklere mesken olmutu. Senin kzlndaki evini grenler bir elham kulhvallah okumadan giremezlerdi kapsndan. Neydi o kasasnn iine klm kaplar. (s.81-86) diyerek ona gemiini hatrlatmaya alr. Ayrca bu hikyede Cumhuriyet sonras Ankarada yaanmaya balanan apartman hayat, komuluk ilikileri ve kyden ehre rettikleri rnleri satmaya gelen kyllere de deinilerek tarihi zaman boyutu ierisinde bir ehrin sosyal dokusu sergilenmeye allmtr. K Gelmeden hikyesinde ise mekn bir apartmann bodrum katdr. Yllarca burada diki dikerek d dnyadan habersiz yaayan Mehlika Abla, yeni ve umut dolu bir dnyann hayalini kurarak evini terk eder. yaama sevincini

138

Gl Mevsimidir adl hikyede vaktiyle konaklarda yaayan brokrat kars Mesaadet, ihtiyarln bir apartman dairesinde yaamak zorunda kalmtr. htiyar kadn, lks eyalarla donatlm odasnda yalnzln eski gnlerinin anlarn saklayan eyalaryla paylar. Onun eyalaryla vnmesi, gelinini ve hizmetisini kk grmesi, madd stnln pek ok insana salad kendini stn grme ve gszleri ezme zevkine tutkunlukla aklanabilir. Fruzan, madd stnln insan ne denli kabalatrp saygnln kaybetmesine neden olabilecei gereini hikyenin aksiyonuna sindirerek okura hissettirmeye alr. e. Parklar skele Parklarnda hikyesinde ise mekn iskele parklardr. Az gelirli kimselerin biraz olsun iyi vakit geirmek ve gne grmek iin solukland bu parklar bir bakma olduka canl ve renklidir. Simitiler, su satanlar, ekerciler, ayakkab boyaclar iskelenin hemen hemen hi deimeyen renkli kiileridir. Bu hikyede de kiilerin ikmet ettikleri meknn bir oda olduu belirtilmitir. f. Plaj Benim Sinemalarmda plaj kimileri iin bilinen ilerin (s.22) plajdr. Buraya Nesibenin yeni balad ii yllardr srdren kadnlar da gelmektedir. Oysa asl kalabalk semtin ailelerinden oluur. Bu ise gveni daha da artrr. Plajda orta snf tarife kullanlan, arla kamayan bir yerin gndelik, hemen yaknlk kurulan sradanl vardr ve gizli ilerin dnebileceini duyurmayacak denli bir gnele doludur. g. Sinema Sinemalar, Fruzann hikyelerinde gen kzlarn yaamna yn veren ilevsel meknlardandr. Onun hikyeci kimliini ortaya koyduu Benim Sinemalarmda, sinemalar, bir gen kza parlak bir dnya tantp onu, mahallesinden uzaklatrrken Kuatma adl hikyede de bir dier gen kzn hayatn kaydracak yanl yapt yer olmutur.

139

h. Genel Ev Fruzan, hayat kadnlar ve onlarn sorunlarn anlatld Ah Gzel stanbul adl hikyesinde gerek bir mekn, stanbulun Zrefa Sokan tm gerekiliiyle aklama yntemini kullanarak anlatmtr. Genel evlerin kap ve pencereleri ieriyi grmeye alan erkeklerle doludur. erde ise yar plak giyimleriyle ak sak szleriyle onlarn ilgisini ekmeye alan kadnlar vardr. Genel evin iinde kadnlarn alma yerleri, tahta blmelerle ayrlm, nne basma rtler gerilmi hcrelerden olumaktadr. Gney illerindeki genel evlerin durumunu ise uzun yol ofr Sar Kmil yle anlatr: kadnlar portakal sandnn stnde all gll rtler rtm, plak neredeyse anadan doma oturuyorlard. Hibirine yanaamadm. Kasaba pazarlarnda satlan teneke bileziklerinden bir sr takmlard. krdatp duruyorlard. (s.96) Genel evdeki kadnlar gemiin gelmezliini bilir; ancak yokuun altnda, n yz trbeyle hamam benzeri yerde (s.101) gelecekte kaderlerine ortak olabilecekleri yal kadnlarn alt izbeyi unutmu grnmeyi yelerler. Iskortaya km (yle denilirdi) orospularn alt yere aralarnda Eskici demektedirler. Oras Kentin limannda en kalabalk, en gidii gelii bol yerinde unutulmu bir adak yeri (s.101) gibidir. Koyu, kfl, tozludur. Oraya ne polis ne beki koymak gerei duyulmamtr. Oras karnn, kasn toplayamayanlarn, etlerinin daln glgede bile kapayamayanlarn ulat son nokta (s.101) dr. Bir kuyu az benzeri kk, paavralarla rtl pencereden arada bakan balarn glgeleri belirir. erdeki yaz k kurulu duran bir demir sobasnn, mevsimine gre evresine ya da uzana oturan kadnlar kemiklerinden ayrlm etleri, erimi kaslaryla beliren glgeye bezgin bakarlar. Maltza leye doru konan bulgur tenceresini biri, eklem yerlerindeki yorgunluu tartarak gidip kartrr. Tencerenin kysndan taan tanelere rtl doru yerin sar, kahverengi trtl hamambcekleri kelerden trmanr. Her altndan,

srtnmelerle, yzlerce hamambcei kar ve yeniden yok olur. Baz sulu yemeklerin iine dp karanlar bile vardr. Yemekten alkn, kanksam, karp atarlar. Eer bcekler lmemise slakln syrr, oyuklarna doru kap giderler.

140

i. Han Seyyid hikyesinde Sivastan stanbula g eden bir ailenin hayata tutunma mcadelesi anlatlr. Aabey Zlli, bir hann ay ocanda ie yerletirdii dokuz yandaki kardeini Almanyaya gidene dek, ie gtrp getirir. Hikyeyi okunur klan, Seyyidin hikyenin aksiyonu iinde, hann sosyokltrel yapsn ok abuk ve zekice kavrayarak uyum salamasdr. Han, kiilerin aksiyonu ile gzlerde canlanmakta, burada alanlarn arabesk kltryle i ielii duvarlara yaptrlan resimler, dinlenilen mzik ve kiilerin sohpetleriyle ortaya konulmaktadr. Kardeler hana ilk geldiklerinde ylesine sefildirler ki, onlarn kyllkleriyle ve konumalaryla iki hamal alay etmekten kendilerini alamamtr. 2. stanbul Dnda Geen Hikyeler Fruzan, ok az sayda hikyesinde stanbul dna kabilmitir. Yazar, bu hikyelerinde mekn unsuruna, olay kurgusundaki nemine gre ilevler yklemitir. Munip Beyin Gnl adl hikye, Muta grev yapan bir memurun gnl olarak kaleme alnmtr. K gnlerinde yollarn karla kaplanmas ve memurlarn yalnz yaam gnln sayfalarna skp kalmtr: 20 ubat. Kar durdu. Fakat iddetli souk devam ediyor. Dairede i yok. Karm: Ah! stanbul! dedi. Karda Sultanahmetin manzarasna doyum olmaz. u kadnlar hi anlalmaz. Sultanahmet neresi, Mu neresi? (s.20) Krlang Balklarnda ise mekn turistik bir tatil kydr. Burada yaayanlar ya balklkla urarlar ya da otelde alrlar. Onlarn tatil yapan zenginlerle ve byk sermayeyi ellerinde bulunduran haksz kazan sahipleriyle ayn meknda birbirine hi benzemeyen yaam tarzlar, allan ztl tekil eder. Kan Unutma adl hikye ise Aydnn bir deniz kynde gemektedir. Tarih eserlerin de bulunduu kyde toprak, kiilerin geimlerini kazanmasna yetmediinden genler, Yunan Adalarna snger karmaya giderler. Onlardan birinin her an lm haberinin kye ulaaca kaygsn duyan Durkadn, srekli iskelede beklemektedir. Nehir adl hikyede mekn Gney illerinde bir aann konadr . Kona evin hanm gz kamatrc eyalarla donatr. Buraya a ablasnn beraberinde hikyede ortaya konulmaya

141

gelen kyl kz, hal kapl yaldzl eyalarla dolu odalar ilk grdnde ok arr. Bu hikyede sz konusu mekna zenginliin gcn gstermesi gibi nemli bir ilev yklenmitir. Kyl kznn tm varlyla aaya gnll itaati, meknn cezb edici gcyle salanmtr. Bu hikyenin devam saylabilecek Su Ustas Mirata ise konan hanm olan kyl kz, mekndan etkileniini, Yere has ynden Yrk kilimleri serilmiti ben ilk geldiimde. Yani evlendiimizde grmtm. Kanm snmt odaya. (s.52) szleriyle dile getirir. Fruzann hikyelerde yeni yaplan apartman daireleri, konaklara tercih edilmektedir. Yalnz Su Ustas Mirata Aa hanm, oullarnn apartmana tanma isteini, apartman dairelerinin kk olduunu ileri srerek reddeder. Konaklarnn mutfann ne denli geni olduunu mutfaa ekildiinde, bol bol dolanacak yer kalrd. (s.54) diye tasvir eder. Fruzan, Bir Evin Dtan Grn ve zgrlk Atlarnda Ankarann Cumhuriyet sonras ald grnme deinir. Kk bir kzn i monoloundan ibaret olan zgrlk Atlarnda herhangi bir ilevi olmad halde kzn, Ankaradan Ha Ankara o zamanlar bu monden halini kazanmamt, ama yksek memurlarla st subaylar ve de karlar Trkiyedeki ilk monden yaamn en gzel rneklerini veriyorlard. (s.15) diye bahsedilmesi ok gereksizdir. mutfa dediindi benim mutfam. Toplayclarn yiyecei, erza, ya tenekeleri,

142

BAKI AISI Bak As, anlatma esasna bal edeb trlerde olaylar dizisinde rol oynayan ahs kadrosu, mekn, zaman gibi unsurlarn kim tarafndan grld ve kime iletilmekte olduu sorusunun cevabyla ilgili bir kavramdr.19 Genelde bu sorulara cevap arayan okuyucudan ok edebiyat aratrmacsdr; nk ilk bakta olaylar alglayp okuyucuya aktarann yazarn kendisi olduu dnlmektedir. Bu nyargnn olumasnda yazarn kendisiyle ayn bak asn paylamamz ve bu konuda bizi ikna etmeye almasnn etkisi vardr. Onun iin alnacak cevaplar yazarn belirleyici olan gr, yarg, tutum ve mesajn aklamaya yardm eder.20 Philip Stevick, bak asn, baz yazarlarn eserlerinin yorumlanmasnda en etkili teknik olarak kabul eden yazarlara katlmakla birlikte bir roman deerlendirmede, hikyenin bak asn kavramann, romann deerler sistemini ve romandaki karmak davranlar anlamay salayacan belirtmektedir.21 Bir yazarn, anlatma olayn gerekletirebilmesi iin her eyden nce kaleme alaca eserini okura aktaracak kiiyi tespit etmesi gerekir. Anlatm, bu tespit edilen kiinin konum ve ilevine gre ekillenir. 1. Anlatcnn Kimlii Fruzan, hikyelerini kahraman ve yazar anlatc bak asyla kaleme almtr. Her iki bak asn ortaklaa kulland hikyeleri de vardr. a. Kahraman Anlatc Fruzann ou hikyesinde anlatlanlar, yazarn hikyesini dinledii birisinin varln hissettirir. Yazar, birok hikyelerinde anlarnda kalan evresinden birinin hikyesini anlatyor gibidir; baz hikyelerinde de tand kimselere kendi hikyesini anlattryormu izlenimini verir. Fruzann

19

erif Akta, Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yay., Ankara 1991,s.84. H. akr, a.g.e., s.167. Wayne C. Booth, Bak As ve Kinaye Meselesi, P. Stevick, a.g.e.,s.81-82.

20 21

143

hikyelerinde, kahraman anlatclarn hemen hepsinin kadn oluu ancak onun bir kadn yazar olarak hemcinslerinin sorunlarna duyarl oluuyla aklanabilir. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda ehrazat, ocukluundan balayarak lise ana gelene dek, kederli aile ortamnda hayat alglayn anlatr. Bu, geriye dn tekniiyle salanr. ehrazat, olay zamanna yaklatka dnmekten ac duyan ; ancak gemiten kopamayan bir kadn olmutur. Kan Unutma adl hikyede anlatc Durkadn, kylleriyle birlikte iki ay nce yaadklar ac olaylar anlatr. Kendini merkeze alarak olaylar anlatt iin dier figrler hakknda bilgisi snrldr. Kendini dinlemeye gelen okumu ve ehirli olduu anlalan kadnn ise Fruzann kendisi olduu izlenimi gldr. Bu kadn hikye boyunca hemen hemen hi konumaz, hep dinler. Taral hikyesinin anlatcs, niversite okumaya ehirde yaayan teyzesinin evine gelen bir kzdr. Kz, eve geldikten sonra teyzesinin zenginlere zg kendini beenmi tutumlarn inceleyerek teyzesinden habersiz hizmeti kza getirdii hediyeyi nasl sunduunu anlatr. Edirnenin Kprleri adl hikyede bir gmen ailenin sradan ama mtevazi yaamlar, amcasnn evinde yaayan ksz bir kz ocuunun gzlemleriyle aktarmaktadr. Hikyenin figrlerinden biri olan bu kz, olaylar, ok iyi tand aile fertlerinin duygu ve dncelerini de aksettirerek anlatr. Mnip Beyin Gnl, zgrlk Atlar, Sevda Dolu Bir Yaz, Sabah Eskimiliinadl hikyeler de kahraman gsterir. Fruzan, kahraman anlatc hikyelerinde genellikle anlatcnn snrlarn iyi belirlemitir. Bu hikyelerde anlatc, bir kiinin duyabilecei eyleri grp anlatmaktadr. Bu anlatcnn kullanld hikyelerde anlatcnn kstl bilgisinin dna klmad, bir tr gzlemci konumundan olaylarn aktarld grlmektedir. anlatcya sahiptir. Mnip Beyin Gnl bu hikyelerden bir gnlk oluuyla kahraman anlatclar iinde farkllk gemii

b. Olimpik (Tanrsal, Yazar)Konumlu Anlatc Fruzan, anlatcs nc kii olan hikyelerinde olimpik anlatm tutumunu benimsemitir. Onun olimpik anlatm konumlu anlatclarnn olaylar ve kiilerle

144

ilgili ne gibi bilgiler verdikleri ve bunlarn her eyi bilen anlatc tipolojisine ne kadar uyduklar aada gsterilmitir. Fruzann olimpik konumdaki anlatclar, hikye kiilerinin i dnyalarna girme, onlarn duygu ve dncelerini aktarabilme yeteneine sahip olduklarnn bilincindedirler. Kuatma adl hikyenin anlatcs, hikye kiileri hakknda her trl bilgiye sahiptir. Hikye ba kiisi Nazan, annesiyle yaayan ksz bir ii kzdr. Onun evreyi tanmaya baladka yava yava gznn almas, kendi evresini yadrgayarak yukarlara kmay dlemesi, ruh dnyasn yanstan duygu ve dnceleri hikye boyunca yazarn gzlemleriyle sunulur. Ah Gzel stanbul da anlatc, nce hikye kiilerini tantmakla hikyeye bir giri yapar. Bu giri ayn zamanda hikyenin sonudur; nk olay rgsne sondan balanmtr. Uzun geriye dnn ardndan tekrar olay zamanna dnlr. Olay zamannda ve geriye dnlerde anlatc hep yazardr. Her ne kadar hikyenin aksiyonu iinde diyaloglarla kiiler konuturulmusa da kiilerin duygu ve dnceleri ounluk yazarn anlatmyla sunulur. kopukluun yaanmamasdr. Somut bir olay zerine kurgulan Krlang Balklarnn anlatcs da yazardr. Hikyenin anlatmnda olaylarla snrl kalnmayarak kiilerin duygu ve dnceleri zerinde de durulmutur: Mehmet, dedi. Mehmet Orada msn? Cevap ver. Ne diyeyim yani, ne yapaym? Sen erkeksin ti, balkt, sandald, rakyd Ben yle miyim ya? Bir de olan brakt bamza. Cevap ver. Tabi yapacam. Hem sen kim oluyorsun? Adam yerine koyup da beni, iki sz ettin mi iki aydr? Hadi param ver, gideyim Mehmetin dorulmasyla elinin inmesi bir oldu. Zarife yeniden yere kt. Alamaya balad.(s.127) Redifeye Gzellemede yazar, nce bir diyalogla hikyeye giri yapar, ardndan da sahne ve kiileri canl bir dekor iinde sunmaya alr. Diyaloglarla yazarn anlatt blmler arasnda herhangi bir kopukluk sz konusu deildir: Anlatmda nemli olan, diyaloglarn ardndan sz yazarn ald esnada anlatm etkileyecek teknik bir

145

Benim Sinemalarm adl hikyede ise yazar anlatc, kiilerin i dnyalarn anlatmakta ok baarldr. Bu baarda kiiler hakknda her eyi bilmesinin etkisi byktr. Hikyede zellikle, youn psikolojik atma yaayan Nesibenin i dnyas zerinde durulmutur. Nesibenin i dnyasn yanstan ifadeler, i monolog tekniini anmsatacak kadar baarldr; ancak biraz dikkat edilirse bu ifadelerin yazarn anlatmndan ibaret olduu grlecektir. Anlatcs yazar olan hikyelerden bir de Seyyiddir. Bu hikyede de yazar, anlatmn gsterme, anlatma ve diyalog tekniklerinden faydalanarak salamaya alm; kiilerin i dnyasna yer vermitir: Seyyid, stanbula vardktan sonra anasnn, aabeysinin umutsuzca dertlenmelerine hi katlmamt, tkenmez, inanlmaz gzelliklerle doluydu her yan. Handa ie baladndan beri de durmadan tomurlanan beenmesiyle, amasyla koturup duruyordu. Yoksulluun stnde sahicilik kazand grnyle kimleri rktp irendirdiini bilmeden hemen herkeslere glmeye hazrd.(s.65) Gnbirlik Adadada diyaloglarn uzun ve youn olmas dikkat ekicidir. Kiiler ve onlarn duygu ve dnceleri hakknda yazar, bilgi verir; ancak hikyede pek ok ey diyaloglarla ifade edilir. Enver Efendi, besleme kz Cennetnin hakhukuk fikirleriyle hrnlamaya baladn fark ederek kzna uysal olmasn tlemesi diyaloglarla aktarlr. K Gelmeden adl hikyede de olaylar ounlukla diyalog teknii kullanlarak hikye kiileri araclyla sunulmutur. Yazar, diyaloglar arasna girerek kiilerin ifadelerinde gizli olan tavr ve davranlarla duygu ve dnceleri dile getirmektedir: Adam skntyla kadna bakt. antalar yatak odalarnn kapsna gtrn izledi. Masann stndeki tahta sigaralktan bir sigara kard yakt. Eee otur bakalm, anlat dedi-. Bunca yl ha on be yandan bu yana Nerelerdeydin Alian? Evet imdi diyeceksin ki, Enite Yoo, sonunda futbolcu olduundan haberim var. Biz okumu yazm kiiyiz. Adamn sesinde konutuka beliren kendine gven tede duran kadn rktt.

146

Kadn gzlerini arasz kprtrmaya balamt. ()Kadn ayn yerde gzlerini krpyordu yine. Delikanl duruunu deitirmemiti. Bota kalan ellerini skntyla izledi. Pantolonuna ilk kez gryormua uzun uzun bakt. Boynundaki parlak renkli stnde koyulmu bir ya lekesi olan kravatn elledi. (s.151) ocuk hikyesinde yazar, anne-ocuk ve dier figrler hakknda bilgi sahibidir. zelikle ocuun gzlem gcne dayanarak, onun kk dnyasnda yaad aclar, beklentileri yanstr. Fruzann Parasz Yatl, Nehir, Gecenin teki Yz, Yaz Geldi, Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent, skele Parklarnda, Temizlik Kolu adl hikyelerinin de anlatcs yazar anlatcdr. Bu hikyelerde de anlatm tutumu yukardaki hikyelerden farkl deildir.

c. Birden Fazla Anlatcnn Olduu Hikyeler Kurgusal btnlk tamayan Tokat Bir Ba inde adl hikyede her iki blmn, farkl iki kahraman anlatc anlatr. Birinci blmde srekli konuan stanbulludur; arkada Anadalulu Hatice hi konumaz hep dinler: Gitme. Biraz daha kal. Bana doduun ileyi anlat. Niin olamadk seninle? Bu alakgnlll gster. Buralarn yeniden sylenecek yan yok, biliyorsun. Ama senin yerlerini duymak, bilmek isterim. (s.20) kinci blmse Haticenin i diyaloundan oluur; sanki karsnda kendisini dinleyen memleketlileri varmasna bir tutumla byk ehrin olumsuzluklarn ve insann anlatr. Gl Mevsimidir adl hikyede olaylar kahraman ve yazar anlatc ortaklaa anlatrlar. Hikyeye Mesesadet Hanm, zmirde domuum. Padiahlk zamannn soylusuyuz bizler. (s.5) diye balar. Seksen iki sayfalk hikyenin krk drdnc sayfasna kadar, ksa aralarla olay zamanna dnerek tm gemiini anlatr. Elli dokuzuncu sayfaya kadar ise odasnda ounluk yalnz, ara sra da hizmetisiyle

147

geirdii anlar, olay zamannda yazar anlatmaya balar. Fruzann hikyenin bu ksmda sz yazar anlatcya brakmas Mesaadet Hanmn ne denli kendini beenmi, bencil bir burjuva kadn olduunu gstermek istemesindendir. Kaldr beni yataktan, dedi ihtiyar kadn. Salak salak durma yle. Oturam temiz mi? ()Hizmeti rahatlamt, yrd karyolaya doru. Alkanl olan glelii ald yznde yeniden. Ka gz duruldu. Saf, dz baklaryla yatan iindeki kadn toplayaca yeri tasarlad. Tuhaft hanmefendi. Ne zaman onu kucaklayp indirmeye davransa (stelik kendi arrd, gel beni kaldr,diye), karyolann duvar ynne belli etmeden kayard. (s.50) Altmnc sayfadan itibaren hikye bitene dek Mesaadet Hanm, ksa aralarla yine gemie dnerek olay zamannda hikyeyi sonlandrr: Hayr demedim evlendim. Gerekenler gerektii gibi yaand. imdi ihtiyar bir kadnm. Yllarn ardnda kalm insanlarm karp tozlarn alaym onlarla yzleeyim diye sanki bu odaya srdler. ( s.79) Fruzann kahraman ve yazar anlatcs olan hikyelerinden biri de Bir Evin Dtan Grndr. Modern bir kurguya sahip olan hikyede olay zamann yazar anlatc; geriye dnleri ise hikyenin ba kiisi Ftnat Hanm anlatr. Ftnat Hanmn anlatm tutumundan bencil bir kiilie sahip olduu anlalmaktadr. O genliinden itibaren tm anlarn, ac ve sevinleriyle birlikte hikye eder. Su Ustas Mira ve Hara adl hikyeleri de kahraman anlatcyla yazar ortaklaa anlatmlardr.

148

DL VE ANLATIM Bu blmde Fruzann hikyelerindeki dil ve anlatm tespit etmeye allrken yazarn hikyeleri dnda kalan eserleri de dikkate alnmtr; ancak almamzn kapsam hikyelerin incelenmesiyle snrl olduundan onlar almamzda gsterilmeyerek genel deerlendirmede gz nnde bulundurulmutur. Fruzann Trkesi bugn iin canlln korur; hikyelerinde kulland dil, olduka sadedir. Buna karn, yazarn devrik cmleye ve gereinden fazla ayrntya dknl zaman zaman anlatm akcln engellemektedir. Fruzan, hikyelerinde konuma ve sohpet dilinden; bir baka ifadeyle sokan dilinden ok faydalanmtr. Bu dili kullanmadaki baarsna gelince; ehirli bir yazar olmasndan kaynaklanan baz dil sapmalar gze arpmaktadr. Fruzann dili, ounlukla hikyelerine setii stanbulun kenar mahallesinde yaayan Balkan gmenlerinin ve Anadolu insannn dilidir. Snrl saydaki hikye kiileri stanbul Trkesiyle konuur. Fruzann hikyelerindeki cmle ve ifade tarzna gemeden nce, bunlarn ham maddesini oluturan kelime hazinesi zerinde durmakta yarar gryoruz. nk bir yazarn anlatm gcnn temelinde, hi phesiz eserlerinde kullanm olduu kelime kadrosu vardr. Yazarn kelime haznesini ortaya koyarken dilindeki deime ve gelimeleri de vurgulamaya alacaz. Fruzann dil ve ifade tarzndaki deiimi, hikyelerini kaleme ald zaman srecine gre izlemek mmkndr. Yazarn eitli dergilerden tespit edebildiimiz Resimdeki Adam, Ksk, Olmayan Biri, Dn, Dzenli Bir Tatil Gn , Krkikindili yk, Portakallar, Turuncu Sandal ve O, Gemilerden Biri ve Parasz Yatl kitabnda yaymlanan Sabah Eskimiliin, zgrlk Atlar, Piyano alabilmek, Yaz Geldi ve Mnip Beyin Gnl adl hikyeleri herhangi bir ierik tamayan raklk devresi rnleridir. Yazarn bu hikyelerdeki acemice dil ve anlatm dier hikyeleri arasnda kolayca fark edilir. Zaten Fruzan, yazarlnn raklk devresinde kaleme ald hikyelerine sahip kmamaktadr. Biz ise, bu hikyeler zerine ok boyutlu bir deerlendirme yapmak sz konusu olmadndan bu hikyeleri ayrntl bir ekilde incelemek gereini duymamaktayz.

149

1. Dil Unsurlar Fruzann dilinde deyim, argo, hadis, ikilemeler, zgn Trke kullanm ve arabesk unsurlarna rastlamak mmkndr. Onun ok zengin bir kullandn syleyebiliriz : a. Deyim genlik bilebilse, ihtiyarlk yapabilse, burnu kitaptan kalkmaz (Gl Mevsimidir s. 7-30), el alacana yer alsn, hell st emmi, adn dillendirmek, iyi aile kz olmak (Benim Sinemalarm s.11-14-31-32) , sebil olmak ( Temizlik Kolu s. 41 ), dnyada a mezar yokmu, gurk olmak, un ufak olmak( Edirnenin Kprleri s.76-92), , kanck kpek kuyruk sallamadka hikyesi ( Parasz Yatl s. 102), sa kadnn eyizidir, kadn kadn olmay bilmezse er kii kadn olan bulur, erkein yiidi enseden derler( Nehir s.48-49), uyuyann stne kar yaar( Tokat Bir Ba inde s.27), Analkl yerde yiidin benzi sar kalr ( Kan Unutma s. 25) . b. Argolar Fruzan, Seyyid hikyesinde, han alanlarn sosyokltrel yaplar iinde konuturmaya gayret etmi ve onlarn yaamlarnda nemli bir yeri olan argo syleyileri canl bir ekilde ifade etmitir. Han alanlarndan birinin duvara yaptrd bir yerli film yldznn resmi zerine yaplan aadaki konuma ilgintir: Arada Varol be Trkan Ablacm, derdi i ekerek. Alt katn giri k grltsn de bastran bu grlty duyanlar: Soyunacak seninki Kzm Efendi, greceksin az kald, diye taklrlard. Szlerini tamamlatmazd ehreminli Kzm onlara, Yok be canlarm, cierlerim-derdi neeyle-. Trkan Ablann k ba gstermeye ihtiyac yok. Gzleri, az yeter anam babam. Yanlyorsunuz. (s.61) Fruzann tm hikyeleri ierisinde bir tek bu hikye mizah unsurlar tamasyla farkllk gsterir. Seyyid artk, patronlarn odasna ay gtrdnde kap almay renmitir. Kap alma esnasnda patronlarn gnln elendiren ii kzlar, toparlanma frsat bulmaktadrlar. Seyyidin evrede yaananlar bu kadar Trkesinin olduunu syleyemeyiz; ancak dil unsurlarn yerinde ve genellikle etkili

150

abuk kavrayp evreye uyum salamasn fark eden bir patronun ona syledii szler, mizah bir slp iermekle birlikte Fruzann argo syleyileri yerinde kullanma baarsn da gstermektedir: Aydnln iinden Seyyid, ba yerde, koca ceketinin yenleri savrularak yrd odaya. Vay bizim dangalak bu, yahu!.. dedi bir ses-. Ne zaman renmi. (s.74) Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent adl hikyede sokak ocuklarnn konuma dilinde youn bir argo vardr: Deli manyak, putun karanfillisi, herifi kafaladk ki mayt, (s.66) Biz burann cn ccn, iliini kemiini biliriz. (s.76) E, erkeklik kolay m? Ddkleyip kek kaacaksn. Biz gibiler bu ddkleme ileminin orospu ocuklaryz. (s.81) yallar takm (Benim Sinemalarm s.31), anak yalayanlar (Bir Evin Dtan Grn s.82) c. Arabesk Ah Gzel stanbul adl hikyede ofrlerin yaamnda arabesk kltrnn nemli bir yeri olduunu, ofrlerin arabalarna yazdklar umutlarn, sevgilerini, zlemlerini dile getiren yazlarda grmek mmkndr. Sar Kmilin patronu kamyonun adn Aln Yolun Kartalna diye yazdrr, n motor kafesine de dadan inen kartal resmi izdirir. Sar Kmil ise bir de mr Biter Yol Bitmez (s.88) yazalm diyerek ne denli zor bir i yaptn dile getirmi olur.

d. zgn Trke bolarm, pldamak, devinme, balkyan, bungunluk, horanta, sas, kanrtmak, bellemek, nlemek , yalm, havn yitirmi, e. kilemeler m m, harem harem, lodos lodos, azalp azalp, ifil ifil, art arda, kt ktna, szm szm, prl prl, fr fr, al al, kurt ku, yava yava, kvr kvr, yer yer, hrt prt, trplene trplene, derin derin , tal tal, yabanc yabanc, el el, uzun

151

uzun, d da, boya moya, koka koka, kana kana, bol bol, hemen hemen, ak sak, i ie, dizim dizim, ml ml, azar azar, tek tk, dalga dalga, sokak sokak, uzun uzun , salak salak, teker teker, sk sk, sivri sivri f. Hadis Bu dnyann mal tatl grnr ki, dini btn kullarna gnah iletsin. ( Su Ustas Mira s.66) 2. Cmle Fruzann kendine zg, yaln; ama zaman zaman aprak bir ifade tarz vardr. Diyaloglarda ounluk, kiileri sosyokltrel yaplarna uygun konuturmas, devrik cmlelerin skln gerekli klmtr; ancak yazar anlatc ve kahraman anlatclarn da devrik cmleyi sk kullanmalar, Fruzann dile hakimiyetiyle aklanabilir. Yazarn ayrntya fazlasyla dkn oluu da anlatm akcln engelleyen sebepler arasndadr. Geri hikyeler bir btn olarak okunup deerlendirildiinde anlatm akcl ya da tutukluu daha iyi anlalmaktadr; ancak biz yine de baz hikyelerden anlatm tutukluuna rnek oluturan birka alnty aada vermek gereini duyuyoruz. Benim Sinemalarmdan alnan aadaki alnt, anlatm akclndan uzaktr: Yorgann daha kaln olmasn isterdi Nesibe. Yoksulluklarnn sesini, korkularn engelleyecek kalnlkta olmayan yorgann, yastn ta altna ban sokarak daha pekimi bir duvar yapt, da. Bu birbirinden ayr odalarda, yllarn glgelerini saklayan talklarla dolu evlerde gelien ocukluunun kyc, szlatc korkusu belirmeye balad iinde. Keskin ypratan korku. ( s.25) Aada Gecenin teki Yz adl hikyeden aldmz alnt devrik cmlelerin anlatm nasl girift bir hale soktuuna ak bir rnektir: Akamstlerini griletirerek almaya balayan anlar, her mevsimin ieklerini sepetlerine zenle yerletirmi baran satclar, yeniden getiriyordu kza eriyerek yiten ngrak sesi. (s.111)

152

Bir de Kan Unutma adl hikyeden aldmz u cmlelere bakalm. Geri diyalog blmnden alnan bir cmle; fakat okumak zor. Akc olmayan ifadeler anlatm tutukluuna sebep olmutur: Derdini eytanlar alas Durkadn. Ne biim olmadk huylar karp durursun. Bura insann kadim iidir bizim olumuzun yapaca da. Benim, senin babann, emminin, kaynlarnn, tannn ilediinin dnda bilinmedik ilerden mi ki olunun sngere dalmas? Musaya at tutup, uyku kularnn rtmasn rtp utanmazlk edersin. Evereceiz. Ana oul, deli zeytinlik adam olur bellediniz bir zaman (s.16) 3. fade Tarz Bundan nceki blmde ele alnan kelime hazinesi ve cmle Fruzann anlatm eklinin baka bir ifadeyle slbunun malzemesini tekil eder. Sz konusu unsurlarn tek bana veya bu halleriyle, yazarn slbunu ortaya koyamayacaklar aktr. nk bu unsurlar, slbu oluturacak bir malzeme olmaktan te fazla bir deer tamazlar. Oysa ki slp, metnin veya edeb eserin btnl iinde; btn tekil eden paralarn sentez tarznda ve ierikle eklin birlikteliinde aranmaldr. Fruzann kenar mahalle figrleriyle burjuva kesimini temsil eden figrlerinin ifade tarzlar arasnda ok byk bir fark yoktur; sadece diyalog ksmlarndaki yresel syleyi zellikleri fark edilir. a. Diyalog Ksmlarndaki slp Fruzann hikyelerindeki diyaloglarda sokak dilinin btn inceliklerini yanstabildii sylenemez; nk yazar her ne kadar kenar mahallelerde yaayan eitli meslek gruplarndan figrlere yer verse de onlar ksmen dzgn bir Trkeyle konuturmutur. Onun diyaloglarnda Anadolu kylsyle stanbullularn telaffuzu arasnda gze arpan bir fark yoktur. Balkan gmenlerinin ve etnik unsurlarn ise devrik cmle kullanm dnda herhangi bir dil zelliine rastlanmaz. Balkan gmenlerinin yaamndan bir kesitin sunulduu Temizlik Kolu adl hikyede diyaloglar tamamyla devrik cmlelerden oluur:

153

Yok gelinim, fke iimi kuvurur. Yallktan geimsiz oldu demeyin. Yok. Sen susarsn hep, ekersin ac, bilirim. nansam ki unuttuuna oralar, amam fikrimdeki sana. (s.43) ()Elden ayaktan olunca lzm lmek temizcecik, sessizcecik. (s.46) ()nk sen seilmisin p toplamaya. Yaktrlmam sana baka bir i (s.51) Al bunu gelin bir iyi ey giysin burnunu dikerek. Sormasn kimse ocua, yok mu giyecein kara kta a be ocukcaz diye (s.56) Edirnenin Kprlerinden alnan aadaki alntda ise Balkan gmeni fedakr ve sabrl gelinin konuma slbu dikkat ekicidir. Abe ocukcazlarm, vardr elbet kadnn bir derdi ve dncesi. Gitmeyin hep oraca. Kz derler olmu tango. Bir bilmezmi babas. Zehra hanm kadnck Kznn da almayalm bir gnahn. Gentir, cahildir demek kolay, her bir kiiye oldu tango. Biz de olmayalm herkes gibi cahil. ster kim bilir bir herhangi bir ey. Bilinmez ki, bir yalan dnya (s.76-77) Hara adl hikye Servet Hanmn azndan anlatlr. Dolaysyla bu hikyede konuma slbu hakimdir. Servet Hanm pazarda gezerken okur kendisini dinliyormuasna anlatmaya balar. fade tarznda gze arpan bir kusura rastlanmaz: Sanki bir elim yada bir elim balda, ha babam kilo alyorum. Yllardr et yz grdmz yok. Kuvveti ekmee, bibere, soana verdik. Kaptanpaa frnndan akam ekmeini duman tterken aldn m, yemein tad kurtuluyor. (s.123) Fruzan, Kan Unutma adl hikyede kyl Durkadn sosyokltrel durumuna gre konuturmu; ancak ara sra standart dilden uzaklaarak bir kyl kadnn kullanmas mmkn olmayan yaz diline zg eklerle fiilleri ekimlemitir: ()Kadn kzm, sanki biz bir byk gm bulmuuz da, saklayp hrszlk edermiiz snfna girmitik. (s.11) ()Hem artk kocadm. Bir gz yitirmeyi ok derde saymak gereksiz. Gene de gel asln sor. Kadn kiinin elleri kollar daha alya dnse de gnlnde ba koyulas yumuack bir yer kalyor.

154

Durkadnn kocas da ayn ekilde eitimsiz bir kii olmasna ramen yaz diline zg eklerle szlerini balar: ()Benim dnmemden bu yana , zeytinliin baa klr olmadn hep bilmiizdir sylemiizdir Kurgumuz snger, balk zredir." (s.14) Su Ustas Mirata ise yetmi yandaki a kadnn vefasz olundan yaknd diyalogda yerel syleyi ile yaz dilinin zellikleri ortaktr: Alad. Ya yetmi be hanmm. Biz Fransz gvurunu skp atmaya avratlmzla duralm da krpeliimizde, olumuz kar kz peinde koup anasnn lsn eller eline braksn. Hangi kanck ksranda yatt, desem. Aktr ki benim olum bu. (s.54) Bu hikyede bir ky ocuunun Ne olur dervi emmi, beni de kar kremeye tepeye gtr. Senin arkn ben derim. (s.58) szlerine bir bakalm: emmi, kremek yerel syleyi zellikleriyken ark derim diye bir sylem yoktur. Yerel syleyite trk armak gibi bir deyim dururken yazarn byle bir dil yanl yapmas yine onun yerel syleyi zelliklerini iyi bilmemesiyle aklanabilir. Yine bu hikyede hanm, Yirmime varmadan drt olan yaptm ona. (s.51) der. olan yaptm ifadesi her ne kadar konuma slbu gz nnde bulundurulduunda ho karlanabilir gibi grnse de, bir kyl kadnn aznda pek kibar durmakta. Yazar olan dourdum deseydi daha iyi bir ifade yakalam olurdu. Fruzann buna benzer dil yanllarna zellikle diyalog ksmlarnda ok sk olmasa da rastlamak mmkndr.

b. Dile Estetik Boyut Kazandrma Fruzan, hikye kiilerinin duygu ve dncelerini ifade etmelerinde, estetik ller erevesinde hareket ederek belli bir slp seviyesi gelitirmitir. Yazar, mmkn olduunca kaba sylemlerden kaar. Anlatclarn ou kez hikyenin ba kiisi olduu ksmlarda dikkatimizi eken baz cmleler ilgintir. Aada Gl Mevsimidir adl hikyeden alnan baz cmleler, yazarn ou kez duygu ve dncelerini ifade etmede ok baarl olduunu gsteren

155

rneklerdir. Burjuva snfn temsil eden Mesaadet Hanm, hem dzgn stanbul Trkesi hem de argoya varabilen szleriyle okurun dikkatini ekmektedir: ()Ve ben yllar yl kocann ne demek olduunu renmi, denemi biriyim. Evet, aclar yklenmek, kimsenin acsna katlmamakla elde edilen erdemlerdendir. (s.6) znt, arpnt dolu o gnmde babam bize birer madammz gibi davranyordu, maazasnda. (s.9) Akamlar pencereleri atrp tek elle tularda sesler arayarak sevdiini bekleyen hokka azl kza bakyordum. imdi azm da yitirdim. En iyi dilerden di yaplan azmn gmesine niye engel olamadk bilmem? (s.15) Ben ki artk ihtiyar bir kadnm, kadnlmn z suyu damarlarmdan akmyor nicedir. Kanm ar ar phtlayor duyuyorum. (s.16) Kocamla srt srta yaadk diyebilirim zetle. (s.19) Oysa noldu sonralar? Hi tamamlanabildim mi teki erkeklerle? (s.25) ()Havlamalardan anlyordum, gene sava artklar gemektedir. (s.35) Hi olmazsa, insan aalayan o ayi Rt ahinle yapmamtm. Ben kzdm. (s.42) ()Oullarm byd. Erkek suyu yrd damarlarna, evlendiler. (s. 61) Kurudun olacaksn(s.7) ()Kzlar kazk kadar oldu. vestere ne ihtiyalar var? Gvura harcanan parayla bana bir hemire tutulabilirdi. (s.23) Biz Rt ahinle ksa da olsa aynlamtk. Gideceim dedii gece onun kars olmay kurmutum. Korktum sonra, yapamadmNe aptallk deil mi, Mesaadet? Sunacan eyin, ona deil kendine olduunu, imdi buruuk, bklm, ie yaramaz bir kadnken mi anladn? Ama seni hadm etmilerdi Mesaadet. Kadndan da hadm m olur deme, akn. Byk bir aile iin, bir hanmefendiliin savunulmas iin yaparlar. Hakldrlar da. Babo giden toslayverir duvara. (s.22) . kaldn, Edadil. Sen lmeden azalp azalp un ufak

156

K Gelmeden adl hikyede Mehlika abla Trplene trplene yusyuvarlak oldum. Nereye itilse dnen bir top oldum bu evde (s.194) diyerek yaamn iinde srkleniini dile getirir. Edirnenin Kprlerinde alnan u alntda ise yal kadnn torunlarna yapt benzetme, yerel syleyilerin yumuak mizah slbunu yanstmaktadr: Ninem yukardan, Oldunuz sizde bir tango, gelecek shak hem de gelini, siz barrsnz gurk tavuklar gibi diye sesleniyordu. (s.92) Hara hikyesinde ise a kadnn, evden kaan besleme kz hakkndaki konuma tarz yerel syleyi zelliklerinin doalln yanstmaktadr: emsitap zati durucu deil. Fingirdemesi kaer orospu fingirdemesi. (s.129) Gerek kurgusu, gerek konusu, gerekse dil ve anlatmyla Fruzann hikyeleri arasnda ayr bir yeri olan Benim Sinemalarm da yerel syleyi tarz olduka doal yanstlmtr. Bu hikyede deyimlerin yerinde kullanmn gz nnde bulunduracak olursak eserin deerinin bir kat daha art grlecektir. Yazar, bu hikyede gereksiz bir sz etmez. Ne sylemise hikyede yerini bulmutur. Eh onlar da gl gibi bir kz aldlar., Namussuz kz el alacana yer alsn., Kz ksmn hemen stn grnce evlendirmeli. (s.10-11) gibi deyimler tpk bir iirin sekin dizeleri gibi dikkati ekmektedir. Fruzan, baz hikyelerinde, iinde gizledii ocuk ruhunu, yetikin hikye kiileri araclyla yanstr. Yaamn zorluuyla elenmek istercesine hayatn ar yk altnda ezilen kiilere ocuka eyler syletir. yle ki kinci Yaz arklarnda ehrazatn babas ()Okumu insann hali bambakadr. Gelelim aalara. Buradakilerin ou yolunu arm aalar. (s.78) der. Burada adamcaz aslnda, yolunu aran aalarla yaamda kmaza den insanlar arasnda bir benzerlik grmektedir. Fruzann zgn bir konusu ve herhangi bir zellii olmayan zgrlk Atlar adl hikyesi, bir raklk rn olduu halde Parasz Yatl kitabnda yer bulmutur. Yazarn, bu hikyede bir kz ocuunun bilinaltndan geen dzensiz dnceleri sralarken ocuun kirpikli ocuk gzleri vard. Yemek yedii iskemlenin stnden inip kediye gitti. Kedi sobann yannda kedileip duruyordu.

157

babamn erkekliinin metresleri, kocalarm (s.14) gibi garip ifadeler kullanmas ilgintir: Ya ben. Ihlamurlar Altnda romann yeni bitirmitim. Annemin o budunu gittike koyulaan anal, gerdanlklar, zebercetleri, a siz zebercetleri seviyorsunuz. Babamn erkekliinin metresleri, Franz Leharn operetleri, benim gratenli balklarm, kristofl gm takmlarm, kocalarm. Erkek-kadn ilikilerinde, ne de olsa erkektirler. Ne de olsa kadnsnz, dedim. Bir diyeceim daha var, ama size iletmek olanaksz. Bizle baz eylere almak zorlayor. En derin hznlere kolayca altk. (s.15) c. Benzetmeler Bol paalarndan kan bacaklar iki tahta gibiydi. (Yaz Geldi s.111) ()siz barrsnz gurk tavuklar gibi (Edirnenin Kprleri s.92) ()Erkeklerin ihtiyarlar kadna benziyor tpk. Kadnlar gibi kk admlar atarak yryorlar, alak sesle konuuyorlar. Durmadan bir eyler kemiriyorlar. (skele Parklarnda s. 68) Boalm sarnca dnd bu ev. (s.160) Gelin dal gvdesi alacalanan n iinde devinmelerine incelik, hafiflik veren uyumlarla odada dolat bir sre. (s.42) Glmsedi. Yalnz glmser, ylan gibidir. Konumas tslamaya benzer. (Gl Mevsimidir s.13) Bahara durmu badem dallar gibi, ()bizim Hseyin emmi bellersin yle giyimli, kesimli biri ( Kan Unutma s.32-26) Yannda oturan, kafas sfr numara tral, sakran yerleri ekilmemi tarla boluklar gibi duran Cansuya bakt. ( Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent s.63)

158

Bir kuyu az benzeri kk, paavralarla rtl pencereden arada bakan balarn glgeleri belirirdi. (Ah Gzel stanbul s.101 ) d. Ayrntlar Fruzann ayrntya dknlnden yukarda bahsetmitik. Ayrnt, yerinde kullanld zaman hikyeye bir gzellik katar. Yazar, pek ok gerein ayrntlarda gizli olduunun farkndadr ve ou kimsenin hayatta kolay kolay fark edemeyecei ayrntlar grmesini bilmitir. Yazarn, hikyelerinde hemen hemen ayn konular ilemesine ramen tekrara dmemesini de ayrntlarda gizli olan grme kabiliyetiyle aklayabiliriz. Nitekim onun hikyelerinde baz ayrntlarn yerinde kullanlp hikyeyi zenginletirdii grlmektedir; yazar, bazen de ayrntya dknl nedeniyle anlatm akcln yitirmitir. ocuk adl hikye batan baa ayrntlarla doludur. Yazar anlatcyla sunulan hikyede yazar, ocuun alglayp gzlemledii her ayrnty anlatmak gereini duymutur. Hikyenin baarsn, henz be alt yalarnda olduunu tahmin ettiimiz ocuun duyu ve dncelerinin ustaca yanstlmasyla aklamak mmkndr. ocuk yrenin ocuklar iinde en sessizdir. Anne efkatinden uzak ve iine kapanktr. Hissettii yalnzlk duygusuyla evreyi alglayp anlamlandrmaya alr. Yazar, hi kimsenin ilgisini grmeyen bir ocuun konumakta glk ekebileceini bu hikyeyle ok gzel bir ekilde vurgulamtr. ocuk, duygu younluu yaad anlarda konuamaz. Kelimeler boazna dmlenir kalr: Her yan o gne dein grmedii renklerle doluydu. O rkn taknln yreini aldn anladnda annesinin elinden frlayp sularn olduu yne hzla komaya balamt. Hem lklar atyor hem de uygun bir szckle, sevin olmas gereken iindeki oluan eyi aklamak istiyordu. Hep byleydi, szckleri bulamazd. Sularn kysna varp kalakald. ( s.49) Benim Sinemalarmda ayrntlar, hikyenin etki gcn artran unsurlar arasndadr. Nesibenin kann duyurulduu sahnedeki canl dekor iinde kiiler, mekn tasvirleriyle birlikte, Nesibenin annesiyle komu kadnlarn ayakst konumas arasnda verilmitir:

159

kisi de durdular ylece. Oda kapsn aan kadn rengi atm pazen giyiminin iinde, kprtsz bakyordu. Ak el gzleri talarn yar aydnlk boluuna dnkt. st kattaki kiraclarn her sabah yinelenen tandk sesleri duyuluyordu. Sprgelerin rtsz tahtalarda kard ince srtnmeyi, su dolu kovalarda tahta bezlerinin hrdayan skln, nc katn iki odasn birden tutanlarn gelininin balad arky dinlediler bir sre. (s.8) Aadaki alntda ise Fruzan, Nesibenin banyo yaparken sabun kpklerine dalp aclarn bir sre de olsa unutmasn salayarak gen kz ksa sreli ocuka bir huzur yaatr. Hikyedeki bu tr ayrntlar, ayn zamanda gen kzn ruh dnyasnn bir yansmasdr: Sabunun durduu bakr hamam tasndaki Yeil Bursa, Nail Usta yazsnn kabartlarn parmaklaryla tanyor, yllardr. harflerinin stndeki noktalarn gln kocamanln eller ellemez buluveriyor. Kesenin prtkl sert yzeyinde toplanan kirler akp gittike hafifliyor. Leenin iindeki sular, dokumalar eprimi, suyu imeyen havlusuna sarndktan sonra ukura boca ediyor. Sabun kpkleri delikten dnen sularn arasnda taneleip morlardan ac yeillere dnen prltlarla iiyorlar. Nesibe yerinde duramaz oluyor. ylesine gzel ki renklerin dnp durmas Gidip petemal perdeyi aralyor, incirin dal budak salan karartsn gryor. (s.18-19) Nesibenin plajda birlikte olduu adamla giydii mayoyu plaj grevlisine teslim ederken de dikkate deer ayrntlar zerinde durulmutur. Grevli, sanki plaja gelen herkesin buraya ne iin geldiini biliyormuasna bir tavrla mayonun belli blmlerini inceler; krmz ve mavi olanlarn yanna atar: Beton bir tezghn ardnda uyuklayan adam gzlerini aralar. Geri ald mayoyu dikkatle inceler. zellikle asklarn ve a blmn. Utanma, sklma, beklenmedik bir anda tam bitmiken dnverir. Kopmuu, yrtlm ben tamir edemem ya beyim! diye destek ister Nesibenin yanndaki adamdan. Mayoyu nedense, hep mavi ve krmzdan yaplm olanlarn yanna atar. Bir daha geliinde bu krmzy deil, u gslerinin arasnda

160

ak izgiler olan mavi mayoyu semeye karar verir Nesibe. Karabasandan sonraki uyann enlii ptraklanr mayoyu braktktan sonra. (s.23) Bu hikyedeki bir dier ayrnt da Nesibenin babasnn pantolonundaki yamay incelemesidir. Pantolondaki yamann, yenilikten kalma kumatan olmas dikkate deerdir. Ayrca Nesibenin babasnn eve geldiini ayak kokusundan anlamas da kendisini yaad mekna ait hissetmeyen gen kzn duygularn gsteren ayrntlar arasnda saylabilir. Bu hikyedeki ayrntlar arasnda, Nesibenin yandan tokal ayakkablar sevmesi, uzun kulplu kadn antas takmas, henz ocukluktan kmakta olan bir gen kzn kiilik oluumundaki ncelikli deerleri gstermesi bakmndan nemlidir. Fruzan, Seyyid hikyesinde bir aycnn davranlarndaki ayrnty ise yle dile getirmitir: Bir slk tutturur, hep temiz olmasna alt ay bardaklarn parlatma bezini enesine srerdi. (s.61) Fruzandaki ayrntya dknlk Bir Evin Dtan Grnnde ise yaam tarzlarnn belirledii snf farkyla ortaya konulur. Geri Ftnat Hanm zengin deildir; ama sonradan grme bir memur kars olmas ona, kylleri aalama hakkn verir. Misafirlere dantel rtl tepsi ve kristal bardakla sunduklar su; ay koyarken eker paynn hesap edilmesi ona gre ok nemli grg kurallardr. Oysa kyller ekmei dileriyle blp yiyecek kadar grgszdrler. Su Ustas Mirata hanmn, olunun ilkokul sralarnda, bayramlarda iir okurken vatan ve bayrak (s.55) derken elini yukar kaldrmasna dikkati ekmesi; Yaz Geldi adl hikyede ise yoksul bir kz ocuunun cebinden kard zeytinleri yerken eline geen bir kuru zmn tozunu silerek yemesi, ince bir dikkat unsuru denilebilecek ayrnt rneidir: Kz oral deilcesine elindeki ekmekten bir para koparp azna att. Cebinde yeniden zeytin arad. Eline tozlanm bir kuruzm geti. Ekmeini cebine soktu. zmn stndekileri temizlemeye alt.

161

Ama

terli

olan

ellerine

yapan

tozlar

yeniden

zmn

stnde

kalyordu.(s.110) Fruzan, Kuatma adl hikyede ise Nazann ilkokuldan sonra okuyamadndan dzgn yaz yazamamas gibi bir ayrntya deinir. Nazan, ()ocukluu yitmemi ak, iri harflerle bir kda numarayla (s.43) mterilerin adn yazar. Ayrntya dknl zaman zaman Fruzan bir eyler anlatma abas iinde bocalyormuasna zor bir duruma drmtr. Bu yzden kinci Yaz arklarnda huzuru dler dnyasnda arayan ehrazat adndaki kz ocuunun gereinden fazla samalamasna msaade etmitir. ehrazat, psikolojik rahatszlk yaayan Kerim Ali daysn iyilemi hayal ederken kurduu dekor iinde annebabasn da dnlerindeki giyimleriyle grr: Babam annemin duvan syrp azndan uzun uzun pyor. Terlemeye balyorum. Onlar hl smsk birbirlerine sarlm pyorlar. Annemin parmaklarndan ibriimden olma deiik renkler akyor. Annem birden plak oluveriyor. Gsleri iri, gergin, ()atdaki rzgrgl dnmeye balyor. Kerim Ali daym konutu, biliyor musunuz? diye baryorum gelinle damada bakmadan. (s.89) e.Tasvir Fruzan, hikyelerinde tasvir yntemine ba vurmu; kiileri tantmada ve evreyi sunmada bu yntemden faydalanmtr. Onun hikyelerinde, tasvirle ok zel ayrntlar zerinde durduu nadiren grlr. Seyyid hikyesinde kyl ocuu Seyyidin yoksul, saf, evreye yabanc oluu yaplan fiziksel tasviriyle ok uyumludur: Ayanda orap yoktu. Kemikler deriyi iterce sivri grnyordu. Kzm bakn ekememiti bu zayfln her an pekien grntsnden. (s.63)

162

()Yoksulluun stnde sahicilik kazand grnyle kimleri rktp irendirdiini bilemeden hemen herkesle glmeye hazrd. (s.65) Fruzan, Gl Mevsimidir adl hikyede tasvire gereinden fazla yer vermi; Mesaadet Hanmn yalannca deta srld odasnda, eski hatralaryla tek bana, aile fertlerinin sevgisinden mahrum bir ekilde yaadn gsterebilmek iin odasnn her ayrnts zerinde durmutur: Oda, zellikle duvardaki dibi dibine aslm fotoraf ereveleriyle olduundan kk grnyordu. Cama yakn blmdeki tek boluktan sar stne arap rengi izili duvar kdnn yznde eskiden aslm iki erevenin yeri, belirgin ve koyu kalmt. Salar ipek rtyle rtlm piyanonun stnde eitli biblolar; iki saat; krmz karpuzlu, alt pirin bir lamba; pembe izgili, kylar bkml, ieklerin ta yapraklar gibi alm emiblblden tabaa braklm , yapma, ak mor bir orkide; eskiden hokka altl olan, iindeki mrekkepleri karlm, kristal bir dikdrtgenin hokka boluklarna doldurulmu deiik uzunlukta ssl apka ineleri; ivit mavisi ve koyu yeil, kristalden, yuvarlak topu andrr kt bastrclar; ortas sedef, evresi frdolay dnerek akik tayla doldurulmu, mor kadife kapl bir kutu; tuvalet takmndan arta kalm, stnde pen bir kz ve erkek ocuk resmi olan porselen pudraln ei el aynas; kaln, maroken kapl, ucu kk bir altn kilitle kapanan fotoraf albm; yan yana konmu, kapaklar mineli enfiye kutusu, saatlerin dibinde sandk lekesi olmu, bitileri pilili, saten, kadn eldivenleri; ucu devekuu tynden, pskrtmeye yaplm, bilee altn zincirle aslan bir yelpaze vard. (s.46) K Gelmeden adl hikyede ise Aliann yoksulluu d grnyle tasvir edilerek anlatlmtr. Yalnz, hikyede tasviri deerli klan, sadece gencin d grnnn verdii hzn deildir; Aliann yoksul da olsa insanln ne demek olduunu renmi bir delikanl olarak okurun karsnda dimdik duruudur: Delikanl eildi, ceketinin n bolard. Gmleinin tszl aa kt. Alttan iki dmesi kopuktu. Kadn tmn grverdi bunlarn. Burnunu ekti. skemleye oturdu. Kahvesini dizlerine koyduu tepsiden alp imeye balad. (s.166)

163

Bu hikyede Fruzan, dengesiz beslenmeden dolay alnd sanlan kiloyu ise bir ayrnt olarak ok yerinde kullanmtr. yle ki, Mehlika Abla, kilo al nedenini dnrken yall da yumuack kabul eder: Deiik biimlerde hazrlanan unlu besinlerin gevek gvdeler izen kof imanl, Mehlika Ablada ak seik grlyor. Kalalarnn alas dzgn yuvarlaklar beline doru durmadan dolar. tenlikle neden bu hale geldiini sorar evresine. (s.177) Fruzan, baz hikyelerinde ok gl bir ifade tarz gelitirmi; anlataca eyleri dorudan deil de kiilerin duygu, dnce ve davranlarna sindirerek estetik bir boyutta sunmutur. Su Ustas Miratan alnan aadaki alntda, kyl kznn aann odasnda deien kaderi, estetik deerler lsnde sanatsal bir ifadeyle sunulmutur: Yusuf Aann erimi adaleli sarkk karnnn arl tm bedeninde kayyordu sanki. () Hanm dedi evi kz, demiti ablas, sanrsn ki peri padiahnn bir yeri Tavanlar zm salkmlaryla resimlenmiti. Bu odannki nasld acaba? Gzlerini daha sk yumdu. Morlarn arasna sar zmler serpilmilerdi. Peki yapraklar neden mor yapmlard? Gittike stndeki arlklar daha ok klyordu. (s.49-50) Hara adl hikyede Servet Hanm, konan bahesini tasvir eder. Tasvir fena deildir; ancak tuhaf olan udur ki kadncaz, yllarca iinde yaad konan bahesini efendileri apartmana tandktan sonra grebilmitir. Hi sokaa kmamas o devrin kadnlarnn yaam tarzn yanstmas bakmndan inandrc bulunabilir belki; ama hi baheye kmam olmas ve ssz baheyi ilk grdndeki rkeklii hi inandrc deildir. 4. Metinler Aras likiler Metinleraras ilikiler, bir metnin kendisinden nceki ya da sonraki metinlerle arasnda ilgi olabilecei dncesini ifade eder. Buna gre roman,

164

kendisinden nceki metinlerden u ya da bu lde yararlanr ya da onlarla etkileim iinde olur.22 Fruzann hikyelerinde metinleraras ilikilere baktmz zaman ierik aktarmnn dikkati ektiini grrz. Nurullah etin ierik aktarmn, Baka bir metnin ierii aynen deil de mahiyet, anlam ve konu olarak biraz deiik bir balamda aktarlr. Yazar, baka bir metnin ieriini duruma gre yeniden ileyerek retir. erii aktarlan metin, ya btnyle ya da bir blm, bir parasyla deerlendirilip kullanlr.23 eklinde ifade eder. Fruzann hikyelerinde benzer konularn farkl iletilerle tekrar tekrar kullanm sz konusudur. Yazar, hep ayn evreyi anlatmasna ramen ierik ynyle benzerlik olsa da zgn eserler yazabilmi; ele ald konular zel bir yorum ve kavrama biiminin rn haline getirerek yeniden retmitir. Bir yazarn tekrara dmesi gibi bir ansszla nadiren de olsa dmtr; ancak hikyelerin genel deerlendirmesi ierisinde bu durum, zerinde durulmaya deer bir kusur olarak grlmemektedir. Edirnenin Kprlerile Temizlik Kolu adl hikyeler arasnda benzerlikler fazladr; ortak iletileri vardr. Her iki hikyede de gmen ailelerin sorunlar farkl boyutlarda dile getirilir. Tekrara dlmeden her iki eserin de zgn kimlii ortaya konulmutur. Kuatma ve Benim Sinemalarmda konu, ileti ve kiiler nerdeyse birbirinin ayndr. Nesibe Nazann ya bydr ve Nazann kaderinin ortadr. Fruzann hikyelerini art arda okuyana, sanki tm hikye kiileri, ayn mahallenin insanlarym gibi gelir. Kiiler ve yaantlar birbirine ylesine benzer ki biri dierinden ancak kendi zgn hikyesiyle ayrlabilir. Fruzan Fruzan yapan hep ayn evreleri anlatm olsa da ayrntlarda gizli olan farkllklar grebilmi olmasdr. Hara ve Gnbirlik Adada adl hikyelerde ise zengin evlerine besleme verilen iki kzcazn hikyesi anlatlr. Harataki Servet Hanm, yedi ya da on yandayken besleme verildii konakta, yllarca hizmet eder; fakat emeinin
22 23

N. etin, a.g.e., s.258. A.g.e., s.268.

165

smrlm olabileceini hi dnmez. Oysa Gnbirlik Adadadaki Cennet, bir birey olduunu bahvan hemehrisinden renmekte ve iten ie smr dzenine bakaldrp bireysel bir abayla kurtuluun yolunu bulma umudu tamaktadr. Fruzan, kyllerle kent soylular arasndaki deer farklarna da bek ok hikyesinde benzer ekillerde dikkati ekmek istemi; bunun iin her iki evreden kiileri srekli kar karya getirmitir. Sevda Dolu Bir Yaz ile Gl Mevsimidir adl hikyelerin soylu kiilerinin asaletlerini vnmek gibi bir problemleri vardr. Gecenin teki Yz adl hikyede ise bu problem, tarallarn gnl zenginlikleri kent soylusuna tantlarak zlmeye allr. Bylece bir tek hikyede de olsa kyl- ehirli fark zlm olur. Fruzann eitime verdii nem, hemen tm hikyelerinde fark edilir; ancak onun yazarlk hayatnda Sait Faik Hikye Armaann kazanan Parasz Yatl kitabnn ayr bir yeri vardr. Yazarn, hikyelerinde ou yoksul aile, yoksulluktan kurtuluun ocuklarn okutmakla mmkn olacan dnr ve kt kanaat imknlarla ocuunu okutmaya abalar. Yoksul ocuklarnn okuyaca okullar parasz yatl okullardr. Yazar, bu geree sk sk deinmekle baz hikyelerinde tekrara dmtr. zgrlk Atlar adl hikyede adn bilmediimiz kzcaz, okumasnn tek yolunun parasz yatl snavlarn kazanmaktan getiine inanr. Su Ustas Mira ta ise aa olu, kk yata idealist bir tutum taknarak parasz yatl okumak ister. zgrlk Atlarnn bir raklk devresi rn olduu gz nnde bulundurulacak olursa bu konuya deinilmesi kusur saylmaz; ancak Su Ustas Mirata konudan bahsedilmesinde yeniden retim sz konusu deildir. Tokat Bir Ba inde adl hikyede stanbullu bir kadnn, iinde canl bir varl hissetmek iin, gebe kaldnda ay ocuklarn aldrmamasna,Bir Evin Dtan Grnndeyse sosyetik komunun dk yaparak ocuk sevgisinin yerine kedi veyahut iek sevgisini koyduuna deinilir. Bu hikyede de, her ne kadar belli bir kesimin analk vasfn hie sayarak yaama dknlklerine iaret edilmeye allmsa da hikyelerde bu ksmlarn anlatm gereksiz grlmektedir. ayn

166

SONU Fruzann hikyelerini incelediimiz bu aratrmada vardmz sonular u noktalarda toplamak mmkndr: ncelikle belirtmek isteriz ki kk yata babasn kaybeden Fruzan, ilkokulu bitirdikten sonra eitli glkler nedeniyle renimine devam edemez. Onun yazar olmasnda sanata ve okumaya olan sevgisinin rol byktr. Eitim grme ansndan yoksun kalmasna ramen kendisini iyi yetitirmitir. Ksa sren tiyatro oyunculuunun ardndan yazarlkta karar klar. Edeb bir zellik tamayan ilk hikye denemeleri eitli dergilerde yaymlanmaya balar. Bu hikyelerin, Fruzann daha sonra yazd hikyeleriyle karlatrldnda, onun kendine zg bir yazar kimliinin olutuunu gstermesi bakmndan kyaslayc bir zellii vardr. Fruzan, edebiyatn hemen btn trlerinde eser vermi bir sanatdr. Hikyeleri, genel bir deerlendirmeyle ifade etmek gerekirse, birok sradan hikye iinde sekin hikyelerin de bulunduu izlenimini verir. Yalnz, sekin hikyelerin her biri gerek kiileri ve gerekse konularyla okuru etkileyebilecek gtedir. Yazar, bu hikyeleriyle adn duyurabilmitir. Fruzan, yaad dnemin tankln yapmak amacnda olan bir yazardr. Bu tanklk, onun birikimi, dnya gr ve insana yaklamyla kurulur. Yazar, yaad evrenin yanstacak kendisine tarzda sunduu seilmitir: kaynaklardan Cumhuriyet faydalanmay devrinin bilmitir. Onun eserlerindeki kiiler, XX.yzyl Trk toplumunun sosyokltrel zelliklerini salad imknlardan faydalanarak mevcut durumlarn daha da iyiletirenlerle alt snfa mensup kimseler, gei dneminin u kiileri, duraan hayat ierisinde szde yaayanlar, umudun savan onurla elden ele geirenler, an karanlar, caymaz ncler, emeiyle dnyann gereini arasz deitirenler onun eserlerinde yerlerini bulur. Yazar, hikyelerinde siyas ve toplumsal ideolojileri derinlikli olarak yanstmaz; ancak birka hikyesinde kendisine szc setii ideal tiplerle baz toplumsal sorunlara dikkat ekmeye alr. Onun hikyelerinde okuru, buruk bir ac, ok derinden etkiler. O, byk ehrin yalnzlnda bunalan insanlarn sevgi ihtiyacn hemen tm hikyelerinde hissettirir. Sadece Seyyid adl hikyesini

167

mizah bir slpla kaleme almtr; ancak bu hikyede de okuyucuya buruk bir tat vermitir. Hikyelerini toplumun yaad ekonomik sorunlar zerine kurgulayan Fruzan, yoksulluk yznden insanlarn iine dt kmaz, yaamda gizli olan ve herkesin kolay kolay fark edemeyecei ayrntlarla anlatr. Genel olarak ayn konular ilemesine ramen ayrntlarda gizli olan farkllklar ve gzellikleri grebilmesi hikyeci kimliinin olumasnda en byk etkendir. Fruzann eserlerinin ana kiileri ezilenler, gmenler ve doru bildiklerinin mcadelesini verirken engellenenlerdir. Onlarn durumu ve yeri, kartlarnn izilmesiyle saptanr. Ezenle ezilen veyahut hizmet edenle hizmet edilen arasndaki ztlk, ou hikyenin deimez temalardr. Ezilenler ya ezildiklerinin farkndadrlar ya da bunu fark etmeyi okura brakrlar. Gl Mevsimidir adl hikyede varlkl bir yaam sren Mesaadet Hanmn ilk sevgilisi Rt ahin ztlklar bilenlerdendir. O, savatan sonra asl hak sahiplerinin yerlerini alarak smr dzenine son verileceine inanr. Ayn hikyede ky kkenli adsz hizmeti ise, giyimi, ylgnl, itilip kakl ile okur iin bir uyarcdr. Harala Gl Mevsimidir adl hikyeler Kurtulu Savandan 1960l yllara kadar uzanan bir zaman kapsar. Yazar, bu hikyelerde pek ok devir deiikliklerini, haksz dzeni ve eitsizlikleri gstermekle yetinir. 1960l yllar, halk kitlelerinin zgrlkleri ve haklar konusunda uyanmaya balad yllardr. Kapitalizmin gelimesiyle snflarn olumas, toplumsal ekimelere zemin hazrlam, ezilen snflar daha bilinli bir duruma gelmitir. Yazar, bu toplumsal bilinci, hizmet edenle hizmet edilenlerin yaam standartlar arasndaki ztlklarn sergilendii basit olay kurgularyla iletir. Konu benzerlii bakmndan Harala Gnbirlik Adada birlikte anlabilecek hikyelerdir. Haran Servet Hanm yllarca hizmet ettii efendilerinden emeinin karln bir kere bile sormay aklna getirmezken Gnbirlik Adadann Cennetinde bilinlenme prltlar grlr. Fruzan, devrin bilin dzeyini, 47liler roman ile ksmen Su Ustas Mirata yanstmaya almtr. Fruzan, yoksul Trk insannn tek gvenli sosyal kurtulu umudunu, okuyarak bir meslek sahibi olmaya balamas gibi bir gerei iyi tespit etmi ve bu

168

temaya birok hikyesinde deinmek gereini duymutur. ocuklar, okuyunca iki yoldan birini seerler: Ya yoksullua sosyal zm yollar ararlar; ya da geldikleri sokaklar ve o sokaklarn insanlarn unuturlar. Sadece kendilerini dnenlerin; hakszlk, smr, zgrlk umurlarnda deildir. Fruzan, bu gerekleri hikyelerinde izdii ideal tiplerle iletmeye alr. Birinci gruptaki tipe ilk defa Su Ustas Mirata deinir. Ne var ki Vedat, bir aa ocuudur. Hikyenin yaymland (Yeni Dergi 1970) yllardan sonra devrimci genlik hareketlerine zengin aile ocuklarnn da katld gz nne alnrsa Vedatn davranlarnda bir tutarszlk olmad grlecektir. Tokat Bir Ba indenin Haticesi, Gecenin teki Yznn niversiteli genci ideal tiplerdir. Ayn zamanda Rt ahinin savata lmesiyle yarm kalan mcadelenin mirassdrlar. Bir Evin Dtan Grnndeki Sedat, ikinci tipe rnek verilebilir. Onun yetitii sosyal evreyi unutarak hak sahiplerinin karsnda yer almas, yazarn bilinli tercihinin sonucu olmakla birlikte kapitalizmin insan deerleri yok eden gcn gstermesi bakmndan da nemli bir gerei ortaya koyar. Fruzan, hikyelerinde kt yola dm kadn ve kzlarn, ken burjuva ailelerin, yoksulluk ve yalnzlkla bouan kadn ve ocuklarn, yeni ortamlarda bulunan ve yurt zlemi eken gmenlerin dramlarn anlatmtr. Hikyelerindeki kiiler, klarn ou kez tekil yollardan arasalar da ilerinde toplu eylemin tohumunu tamaktadrlar. Onun amac sessizmi sansn veren ounluun gcn, acsn, sevgisini, arbal iirini yazmaktr. Yazar, hikyelerini, kiilerin dnyasn sosyal konumlarndan soyutlamadan, gzlemden yola karak oluturur; kiileri ve onlarn yaad olaylar, ou kez, iyimser bir bak asyla ve yrekleri actan bir buruklukla anlattr. Onda umutla umutsuzluk bir aradadr. Kendi i dnyalarnda ya da toplumda bir atma yaayanlar, inatla hayata bir yerinden tutunmaya alrlar. Umudun tkendii yerde hayatla ban koparanlara da rastlanr. ounlukla iyi tand evreyi anlatan yazarn hikyelerinde yaanmlk izlenimi ar basar. Tm yazdklar gz nne alndnda gurbet duygusu ana temalarn banda gelir. Bu temann en youn ilendii Edirnenin Kprleri ve Temizlik Kolu adl hikyelerin kiileri, yaadklar yeri ve zaman yadrgamalaryla, okurla yaknlk kurarlar. Gmenler, onurlarna dkn, namuslu,

169

iyimser ve sevecen kimselerdir. Vaktiyle kkl bir kltr yaayan bu insanlar yoksulluu, hibir ekilde onurlarn incitecek bir engel olarak grmezler. Oysa yeni meknlarnda, yoksulluk, onlarn horlanma ve dlanma sebeplerinin banda gelir. Bunlar, topraklarndan kopmu, vatan diye geldikleri yerde kendilerini bir byk bolukta bulmu kiilerdir. Tarmda almaktan baka bir i bilmezler. stanbulda mezbahada alr; deri iilii yaparlar. Gemite braktklar mtevazi olduu kadar huzurlu yaamlarnn ardndan vasfsz iilie geiin acs, hayatlarn alt st etmitir. Bu, en ok, gemilerinden getirdikleri deer yarglaryla yaadklar gnlk gerein atmas biiminde grlr. Bunaldklar anlarda gemie, anlara snrlar. Fruzan, gmenlerden sonra, ocuk denecek yataki kzlarn harcanmalar ve dm kadnlar konusu zerinde srarla durmutur. Byle bir kz ilk defa Nehirle tanrz. Kzn kaderi, on yandayken Yusuf Aann odasnda deiir. Bu hikyenin devam saylabilecek Su Ustas Mirata, Fruzann anlatt kzlardan yalnz bu kz kurtulur. Kz, aa ile evlenip hanm olmutur. Fruzan bunu sezdirmekle yetinir. Kuatma ve Benim Sinemalarmda yoksul kenar mahalle kzlar, aresizlik ve iradesizliklerinden smrgelerin tuzana derler. Nazann sinema locasnda yaadklarn Nesibe, plaj kabinesinde yaar. Loca ve plaj sahnesi, Ah Gzel stanbulda bir genel evde, Krlang Balklarnda ise bir kumsalda canlandrlr. Son iki hikyenin anlatm olduka dzdr. Oysa Nazann ve Nesibenin dlerini okur, bir film seyreder gibi izler. Nazan ve Nesibenin yalarnn stnde gsterdikleri cesaret, ba emilik, abuk kabulleni okurda fkeye, ba kaldrmaya dnr. Cinsiyetleri ynyle yazar, hikye kiilerinin yardan fazlasn kadnlardan semitir. Bu durum, onun bir kadn yazar olarak hemcinslerinin sorunlarna duyarll ile aklanabilir. Yalnz bu, yazarn erkeklerin dnyasna yabanc olduu anlamna gelmez. O, farkl yalarda ve farkl konumlardaki erkekleri de tiplerine uygun olarak baaryla kiiletirebilmitir. Kiilerin sunumu hususunda yazar, aklama yntemi, tasvir ve tahlille iletmenin yan sra dramatik yolla tantm tercih etmitir. Bu drt unsurun birok

170

hikyede birlikte kullanlarak eserlerin estetik gcn artrdn sylemek mmkndr. Hikyelerde ou hikye kiisinin adsz oluu benzer olay, durum ve kiilerin anlatlmasyla aklanabilir. Okur, kiileri bunlar, ana-oul, anne-kz, kadn ve teki ( ler) eklindeki temel ayrmla tanr. zerinde durduumuz hikyelerde grlmektedir ki yoksul hikye kiilerinin hemen hepsi eitimsizdir. Yalnz, bir iki ideal tipin niversite okuduundan sz edilir. Kiiler, yaamlarn yzyllardr kendilerine aktarla gelen kkl deer yarglaryla srdrmektedirler. Birka hikyede yeni neslin bu deer yarglarn hie saymalar aileleriyle kuak atmalar yaamalarna neden olur. Fruzann hikyelerinde psikolojik durumlarna gre kiiler, iki psikolojik sorun grubunda younlamtr: lki psikolojik rahatszl olanlar; ikincisi de youn psikolojik bunalm yaayanlardr. Rahatszla sebep olan problem kaltmsal deil; sosyal artlarn olumsuzluuna bal nedenler ve ferd zelliklerdir. Fruzan, ounlukla hikyelerini kk kzlarn bazen de erkek ocuklarn alg ve gzlemleriyle sunar. Onlar bir anlamda hikyelerin odak noktasn tekil eden kahramanlardr. Bu ocuklar, mutsuz ve srekli yalnzdrlar. Hayatlarndaki tek kimse olan anneleri ise dul, sahipsiz ve yoksuldur. ocuk hikyesinde henz be alt yalarndaki bir olan ocuunun ruh dnyasn ekillendiren tm alg ve gzlemler sergilenirken birok hikyede bir anne-kz temas zerinde durulur. Kadnlar, tm zorluklara ramen fedakrlk ve sabr gstererek hayata tutunmaya alrken kzlar, henz ergenlik dneminde hayattan usanacak kadar bezgin ve bkkndrlar. Fruzan, kzlarn anneleriyle aralarndaki kuak atmasna dikkati ekmekle yetinir. Onlarn kt yola dmeleri ya da drlmeleri sonucunda toplumda kadna saygnn azalaca yorumunu ise okura brakr. Hemen tm edeb eserlerde olmazsa olmaz bir gereklilik gibi ilenen ak konusu, Fruzann hikyelerinde snf fark engeline taklr. Gen kzlar, snf atlama tutkusuyla yaknlk kurduklar gen delikanllarla olan birlikteliklerini ak zannederler. Gerek ak yaayan genlerin kavumasna ise aileleri izin vermez. Ak konusunda ok gereki bir tutum sergileyen yazarn hikyelerinde hi kimsenin

171

ait olduu snfn dna kmaya gc yetmez; snrlar zorlayanlar kendi dlerine sebep olurlar. Dzenli bir toplumsal yaamn temeli saylan evlilik konusunda ise Fruzan, ok hassastr. Hikyelerde snf fark, birbirini gerekten seven kiilerin kavumasna engel olmasna ramen yazar, yine de sadece, sevilenle yaanlabilecei mesajn vermeye alr. Evliliinde mutluluu bulamayan kadnlarn yllar sonra kaybedilenlerin ardndan yaanlamayana duyduklar zlem, hikyelerde ok derinden sezilir. Fruzann hikyelerindeki buruk acnn baz hikyelerde yerini sevince brakt grlr. Yazar, duraan bir sessizlik yaayan hikye kiilerinin, srpriz ziyaretlerle kararan gnllerini aydnlatmaya alr. Gecenin teki Yz, Edirnenin Kprleri ve K Gelmeden adl hikyedeki youn kasvetli atmosfer, ancak byle artc srprizlerle yerini, ruh sal yerinde olan insanlarn duyu ve dn tarzna brakmaktadr. Fruzan, hikyelerini klasik ve modern tarzda kurgulamtr. Olay balatp gelitirerek sonulandrd hikyeleri olduu gibi; olaylara sondan balayp baa doru gelerek balam olduu yerde sonlandrd hikyeleri de vardr. Her iki tarz hikyede de sk sk geriye dnler yaanr; nk genellikle nceden yaanan bir olay sz konusudur; hikyelerin atsn metinleri oluturan geriye dnler salamaktadr. Kurgu asndan nemli olan, uzun bir gemiin anlatmnn ardndan olay zamanna dnldnde bir kopukluk olmamasdr. Fruzann hikyelerinin pek ou ksa hikyenin belirlenen kurallarn tamamaktadr. Onun sadece birka hikyesi ksa hikye tarzndadr. ou zaman yaamdan bir kesit zellii gsteren bu hikyelerde, olay zamann sresi birka saati gemez. Hara, Gl Mevsimidir ve Bir Evin Dtan Grn adl hikyelerde olay zaman ksadr; ancak anlatlan gemi, geride kalan bir mr kapsayacak kadar uzundur. O, hikyelerini, entirik unsur bakmndan zmlenmesi zor ve heyecan dorua trmandran olaylar zerine kurgulamamtr. Hikyelerde yaanan durum ve olaylar gnlk yaamn doal atmosferi ierisinde cereyan edebilecek trdendir. Yukarda da bahsettiimiz gibi yazarn ayrntlarda gizli olan grme gc ve insan deerlere ball, pek ok hikyesine tema oluturabilecek malzemeyi ona salamtr.

172

Fruzan, stanbulun yazgls bir yazardr. O, hemen btn hikyelerine mekn olarak stanbulu semi; sadece birka hikyesinde stanbul dna kabilmitir. Her iki meknda da zenginlerle yoksullarn yaam tarz arasndaki ztlklarn sergilenmeye alld kolayca fark edilir. Ancak hikyelerinin hibirinde stanbul, tarih ve kltrel kimliiyle yer almamtr. Onun hikyelerinde stanbulun tarih ve kltrel dokusundan ziyade, yoksul insanlarn yaamn srdrd kenar mahalleler, i yerleri, genel evler, parklar, ve zenginlerin yaad semtler yer alr. zerinde durduumuz hikyelerde, zenginler lks apartman dairelerinde, konaklarda; yoksullar ise apartmanlarn gne grmeyen bodrum katlarnda ve eskiden zenginlerin yaad konaklarn tek gz odalarnda yaarlar. Hara ve Gl Mevsimidir adl hikyelerde konaktan apartmana tanan zenginlerin devir deiiminde nasl bir rol oynadklar sergilenirken onlarn brakt konaklarn her bir odasna bir ailenin skp kalmas da toplumun dengesiz yaam koullarn gstermesi bakmnda ilgin manzaralar sunmaktadr. Mekn tasvirleri genellikle ksa tutulmu ve kiilerin sosyokltrel durumlarna uygun yerler seilmitir. evreye ait tasvirler, oluturulan dekor ierisinde hikye kiilerinin ruhsal durumunu ve i dnyasn ortaya koyacak tarzdadr. Yazarn birka hikyesinde mekn ve eya tasvirleri gereinden fazla uzatlmtr. Bu, yazarn nesnel tasviri benimsediini gstermektedir. O, olaylarn getii yerleri olduu gibi tasvir ederek okuyucuyu, olaylarn ve meknn gerek olduuna inandrmak ister. Sevda Dolu Bir Yaz, Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar Fruzann bir stanbul hikyecisi olduunu simgeler. Bu hikyelerde gemi zaman stanbulunun profilini izen yazar, 1950li yllardan 1990lara kadar uzayp gelen yaamdan izler tar. Onu gemii yazmaya zorlayan kaybedilen deerlerin acs, deiimin yozlaan yzdr. Kentin dokusunu oluturan evre, sokaklar, aile ilikileri, kkler, konaklar (Eskinin konaklar bu gnn her odasnda bir ailenin skp kald pansiyonlardr.)tm ayrntsyla hikyelerde yerlerini bulur. evreye ait tasvirler, anlatlan olayn, ruh ve karakter tahlillerinin mahiyetini aklayacak veyahut glendirecek ekilde sunulmutur.

173

Yazarn hikyelerine verdii isimler, genelde hikyenin ieriini yanstacak mahiyettedir. Ah Gzel stanbul, Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent hikye kiilerinin stanbulu ilk grdklerindeki aknlklarn ifade eden nlemlerdir. Sanat, hikyelerinde anlatm biimleri konusunda kahraman ve olimpik konumlu anlatclara eit saylabilecek oranda yer vermitir. Ayrca oul anlatcs olan hikyeleri de vardr. oul anlatcs olan hikyelerde genellikle olay zamann olimpik konumlu anlatc; geriye dnlerin hakim olduu ksmlar ise kahraman anlatc anlatmaktadr. Fruzann hikyelerinde anlatm konumu bakmndan olimpik bak asn tercih etmitir. Onun olimpik anlatcs, olaylar ve durumlar hakknda yeterli bilgiye sahiptir. Ayrca baz hikyelerin diyalog arlkl ksmlarnda anlatcnn ilevinin snrlandn grmek mmkndr. Anlatcnn figrlerin i dnyasna girerek onlarn duygu ve dncelerini yanstt grlr. Fruzan, baz kahraman anlatcs olan hikyelerinde kendisine setii szclerle kendi bilincini yanstr; ancak bu tutum onun taraf tuttuunu aka ortaya koymaz. Olimpik konumlu anlatclarnn olduu hikyelerinde nesnel, yansz anlatm tutumu bulunmaktadr. Hikye kiileri genelde davranlar ve bilin dzeyleriyle hikye kurgusu ierisinde uyumlu davran zellikleri sergilerler. Fruzann Trkesi bugn iin canlln korur; hikyelerinde kulland dil olduka sadedir. Buna karn, yazarn devrik cmleye ve gereinden fazla ayrntya dknl ara sra anlatm akcln engellemektedir. Anlatm ksmlarnda tutuklua neden olan bu durum, diyalog ksmlarnda birden bire canlanr. O, nasl anlattndan ok ne anlatt nemli olan bir yazar kimliini stlenmitir. Onun, diyalog ksmlarnda kiileri kendi az zelliklerine gre konuturmaya alrken baz dil sapmalarna dt grlr. Bir kylnn yaz diline zg eklerle fiilleri ekimlemesi veya deyimlemi baz ifade kalplarn deitirmesi gibi kusurlar okurun dikkatinden kamamaktadr. Yazarn dili, genelde hikyelerine setii stanbulun kenar mahallesinde yaayan Balkan gmenlerinin ve Anadolu insannn dilidir. Onun ifade tarzndan da ksaca bahsedecek olursak, yazarn mstehcen ifadelerden kamaya gayret ettiini; ama yeri geldike mstehceni kendine zg cmlelerle anlattn syleyebiliriz; birka hikyesinde ise argoyu ok yerinde ve baarl bir biimde kullanmtr.

174

Sonu olarak Fruzan Trk hikyeciliine, trn gelimesi anlamnda, nemli katklar bulunan yazarlar arasna katabiliriz. Hikye trnn kendi devrindeki bilinen kalplarn, birka hikyesinde bu kalplara hakim olamasa da, gerek konusu gerekse kurgusuyla ok iyi kulland rnekler ortaya koyabilmitir. Sahip kmad sreli yaynlarda kalan ve Parasz Yatlda yer alan birka ilk yaz denemesi zelliine sahip hikyelerini saymazsak edeb deeri yksek ok sayda hikyeleri bulunduunu syleyebiliriz. Onu nemli klan, anlatt evre ve o evrenin insanlarndan ald ilhamla izdii tiplerin gzlerde canlanmas ve hikye okunup bittikten sonra, okurda yaknlk kurduu tiplerden bir eyler kalmasdr. O kalan ey ise; insana olan inancn yok olmamas gerektii eklinde zetlenebilir ki birok deer yargsnn yozlat gnmzde, anlatmaya bal edeb eserlerle insana ulaabilme baars kmsenecek bir ey olmasa gerektir. Sadece bunlar bile Fruzan Trk edebiyatnn ihmal edilmemesi gereken bir hikye yazar olduunu ortaya koymaktadr.

175

KAYNAKA I. NCELENEN ESERLER A. ALIMAYA ESAS OLAN HKYE KTAPLARI Parasz Yatl, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2004 (1971, 1996 ). Kuatma,Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2001 ( 1972,1996 ). Benim Sinemalarm, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996 ( 1973, 1993 ). Gl Mevsimidir, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2001 ( 1985,1996 ). Gecenin teki Yz,Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2001 ( 1982,1996 ). Sevda Dolu Bir Yaz, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2003 (1999 ). B. SREL YAYINLARDAK HKYELER Dzenli Bir Tatil Gn, Seilmi Hikyeler Dergisi, (7 Haziran 1956), (Fruzan Yerdelen). Olumsuz Hikye Seilmi Hikyeler Dergisi, ( 14 Eyll 1956 ), ( Fruzan Yerdelen). Portakallar, Turuncu Sandal ve O, Seilmi Hikyeler Dergisi, (8 Kasm1956), (Fruzan Yerdelen). Resimdeki Adam, Trk Dili, V/59 (1.8.1956), (Fruzan Yerdelen) Bozuk Dzen, Seilmi Hikyeler Dergisi, XI/ (5 ubat 1957), (Fruzan Yerdelen). Dn, Dost, IV/21 ( Haziran 1959 ),( Fruzan Seluk) . Ksk, Dost, VI/26 ( Aralk 1959 ), ( Fruzan Seluk ). Olmayan Biri, Dost, VII/32 ( Mays 1960 ),( Fruzan Seluk ). Krk kindili yk , Dost, VIII/2 ( Mays 1961), (Fruzan Seluk ). Gemilerden Biri, Dost, VIII/10 ( Ocak1962 ),( Fruzan Seluk ). Sabah Eskimiliin , Papirs, 9 (ubat 1967 ). zgrlk Atlar, Papirs, 14 ( Temmuz 1967 ). Taral, Papirs, 20 ( Ocak 1968 ). Mnip Beyin Gnl, Papirs, 23 ( Nisan 1968 ) . Piyano alabilmek, Papiss, 40 ( Eki 1969 ). Nehir, Papirs, 44 ( Mart 1970 ). Su Ustas Mira, Yeni Dergi, 67 ( Nisan 1970 ). Edirnenin Kprleri, Yeni Dergi, 72 ( Eyll 1970 ). Yaz Geldi, Yeni Dergi, 74 ( Kasm 1970 ). Kuatma, Yeni Dergi, 81 ( Haziran 1971 ). Ah Gzel stanbul, Yeni Dergi, 84 ( Eyll 1971 ). Benim Sinemalarm, Yeni Dergi, 92 ( Mays 1972 ). Kan Unutma, Yeni Dergi, 110 ( Kasm 1973 ).

176

II. YARARLANILAN K AYNAKLAR A. Kitap Akta, erif, Edebiyatta slp ve Problemleri, Aka Yay., Ank. 1986. Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Birlik Yay., Ank. 1984. Refik Halit Karay, Aka Yay., Ank. 2004. Anda, Feridun, ykcnn Kitab, Varlk Yay., st. 1999. Apaydn, Mustafa, Osman Cemal Kayglnn Hikyecilii zerine Bir nceleme, Baki Kitap, Adana 2003. Ayta, Grsel, Edebiyat Yazlar II, Gndoan Yay., Ank. 1991. Edebiyat Yazlar III, Gndoan Yay., Ankara 1995. Romanc Ynyle Heinrich Bll, Gndoan Yay., Ankara 1995. Genel Edebiyat Bilimi, Papirs Yay., st. 1999. Aytr, Necla, Amerikan Romannda Gerekilik, Ankara niversitesi DTCF. Yaynlar, Ank. 1974. Aytr,nal, Heny James ve Roman Sanat, DTCF., Ankara 1977. Bourneur, Roland ve Ral Quellet, ( Hseyin Gm ), Roman Dnyas ve ncelemesi, Kltr Bakanl Yay. 1989. akr, Hasan, yk Sanat, izgi Kitabevi Yay. Eyll 2002. etin, Nurullah, Roman nceleme Yntemi, Ders Notlar, Ankara 2003. etili, smail, Memduh evket Esendal-nsan ve Eser, Kardelen Kitabevi, Isparta 1999. Eco, Umberto, ( eviren: Kemal Atakay ), Yorum ve Ar Yorum, Can Yay., Ank. 1997. Eliot, T. S, ( eviren: Sevim Kantarcolu ), Edebiyat zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., Ankara 1983. Enginn, nci, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, Dergh Yay., st. 2003. Erden, Aysu, Ksa yk ve Dilbilimsel Eletiri, Gndoan Yay., Ankara1998. Fethi Naci, Trkiyede Roman ve Toplumsal Deime, Gerek Yay., st.1990. Gm, Semih, ykde stanbul , Trkiye Bank., Kltr Yay., 2002. Kaplan, Mehmet, Hikye Tahlilleri, Dergh Yay. st. 2002. Kaplan, Ramazan, Cumhuriye t Dnemi Trk Romannda Ky, Aka Yay., Ank. 1997. Lekesiz, mer, ykce Konumalar, Menevi Kitaplar 2, Ank. 2003. Maren, Manon-Grisebach,(ev.: Arif nal), Edebiyat Biliminin Yntemleri, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ank. 1995. Moran, Berna, Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, Cem Yay., st. 1983. Necatigil, Behet, Fruzan Edebiyatmzda simler Szl, Varlk, 16. Bask, st.1995, s.148-149. Nida, mer, Kadn Romanclarmz-Balangtan Gnmze Kadar, Gerek Sanat Yay., 1991. Oktay, Ahmet, Toplumcu Gerekiliin Kaynaklar, Everest Yay. 2003. Pespelov, Gennadiy N., ( ev. Ylmaz Onay ), Edebiyat Bilimi, Evrensel Basm Yayn, st. 1995. Randall, Willam L., Bizi Biz Yapan Hikyeler ( ev. en Ser Kaya ),

177

Ayrnt Yay., 1999. Stanzel, Franz K., ( ev. Fatih Tepebal ), Roman Biimleri, izgi Kitabevi, Ank. 1997. Stevick Philip, (ev. Sevim Kantarcolu) Roman Teorisi,Gazi E. Fak. Yay., Ankara 1988, 248.s. Tekin, Mehmet, Roman Sanat ve Romann Unsurlar, tken, st. 2001. Wellek, R.-A. Warren, ( ev. mer Faruk Huyugzel), Edebiyat Teorisi, Akademi Kitabevi, zmir 2001. Yetkin, Suut Kemal, Estetik Doktirinler, Bilgi Yay., Ankara 1972. Yksel, Ayegl, Yapsalclk ve Bir Uygulama ( Melih Cevdet Anday Tiyatrosu ), Gndoan Yay., Ank.1995.

B. Makaleler Aaolu, Adalet, yknn Ksa Hikyesi, Yansma, 42 ( Haziran 1985 ). Aker, Haluk, Metin Eletirisinde Yntem, Yordam, 17 (K / 1968 ). Aktun, Hulki, Cumhuriyet Hikyesi zerine, Yeni Dergi, 105 ( Haziran 1973 ). Altu, Taylan, G Aorunu ve Yabanclama, Yansma, 9 ( Eyll 1972 ). Anda, Feridun, Bugnde Yaayan Gemi, Cumhuriyet Kitap, (23 Eyll 1999). Arda, Zeki Cemil, Edebiyatta Motif Aratrmalar, Fikir ve Sanatta Hareket, 55 (1970). Artun,nsal, Ky Roman - Kent Roman kmaz, Bilim ve Sanat, (1981). Aslankara, M. Sadk, Nesnel Eletiri in Bir Taslak alma, Yansma, 19 ( Temmuz 1973 ); 20, (Austos 1973 ) ; 21, ( Eyll 1973 ). Sanat Kavram ve Gnmz Koullarnda Sanatya Den Grevler, Yansma , 22 ( Ekim 1973 ). Aykn, Cemalettin, Hikyenin geleri, Pazar Postas , 45 (1945 ). Ayta, Grsel, Bugnk Trk Romannda Anlatm Teknii, Yazko Edebiyat, 25 (1982 ). Bayar, Zht, ncelemenin Gereklilii, Yansma, 7 ( Temmuz 1972 ). Marxist Eletiriye Doru, Yeni Gerek, 3 ( Kasm 1967 ). Belge, Murat, eitli Alardan Roman Kiisi, Yeni Dergi, 50 ( Kasm ) 1968 ). Metin ncelemesi zerine, Papirs, 3 ( Austos 1966 ). znellik ve Nesnellik stne, Milliyet Sanat Dergisi, 26 (15 Haziran 1981). Bertan, Mehmet, Gerek Anlay zerine Dnler, Pazar Postas, 25 (1956 ). Broch, Hermann, (ev. Cemil Ziya anbey ), Ramanda Dnya Gr, Trk Dili, 14/159 ( Aralk 1964 ). Ceyhun, Demirta, Hikyede nsan Problemi, Yeditepe, 130 ( 1 Mays 1957 ).

178

alkan, Sevda, ykde Zaman, ada Trk Dili, XIII/113,114,115, (Temmuz, Austos, Eyll 1997). avdar, T., Bir zmleme Denemesi, Seilmi Hikyeler Dergisi, XIII/65 (1967 ). Eletiride zmleyici alma, Yedi Tepe, 142 ( 1 Kasm 1957 ). Doan, Mehmet, Fruzanda Tip Geliimi, Yeni Dergi, 97 (Ekim 1972). Fruzan Olay, Yeni Dergi, 92 ( Mays 1972 ). Doangne, Nihat, Esere, Eletirmeciye Dair, Pazar Postas, 77 (1952 ). Duru, Orhan, 57de Hikyeciliimiz, Pazar Postas, 2 ( 1958 ). Hikyeciliimiz, Pazar Postas, 50 (1956 ). Konu le z, Yeni Ufuklar, III/18 ,34 (1955). Yetenek, Pazar Postas, 56 (1956 ). Efe, Hasan, Gnmz ykclnde Gelenekten Yararlanma ve Bir Kitap, Yazko Edebiyat, 56 (1985 ). Erdin, Fahri, Hikyeciliimiz, Seilmi Hikyeler Dergisi, II/ 8 (1948). Erdost, Muzaffer, Bir Aklama ve Bir Fark, Pazar Postas, 25 (1958 ). Bir Hikye Anatomisi Kurmak, Pazar Postas, 26 (1958 ). Halka Ynelmek Halka nmek Deildir, Pazar Postas 23 (1956 ). Hikyenin Olay ile lgileri, Seilmi Hikyeler Dergisi, XII/61 (1957). Erdnmez, Melisa, Neden Kyden ehre, Yeditepe, 52 (1-15 Aralk 1961 ). Ergn, Mehmet, Gnmz Trk Hikyesi zerine Bir Genelleme, Yansma, 9 ( Eyll 1972 ); 12 ( Aralk 1972 ). Kentlileen Ky Roman, Yansma, 12 ( Aralk 1972 ). Krsal Kesim Gerekliine Alan Bir Pencere Kk Paa, Yazko Edebiyat, 19 (1982 ). Fethi Naci, Fruzann Dnyas,Yeni Derg, 104 (Mays 1973) . Foster, Esward Morgan, ( ev. Murat Belge ), Olay rgs, Trk Dili , XIV/159 (Aralk 1964). G.P., Eletirmede zmleme Metodu, Pazar Postas,12 (1958). Goldman, Lucien, (ev. Ferit Edg), Roman Sosyolojisinin Sorunlarna Giri,Yeni Dergi, 44 (Mays 1968). Hanerliolu, Orhan, Gerekten stn Gerek, Trk Dili, XIV/160 (Ocak 1965). Trk Hikyeciliinin Kaynaklar, Yenilik, 5 (1954). Hece, Trk ykcl zel Says, Hece, ( Ekim-Kasm 2000 ). Ik, hsan, Fruzan Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi 2, 3. Bask, Elvan Yay., Ank.2004. leri, Selim, Trk ykclnn Genel izgileri, Trk Dili, XXXII/286 (Temmuz 1975 ). lhan, Attila, Grmek ve Grmek, Pazar Postas, 5 ( 1952 ). Hareketi Bir Realizm, Pazar Postas, 66 (1952 ). Hikyemizin Geirdii Buhran, Pazar Postas, 57 (1952 ). Kk Realite, Byk Realite, Yeditepe, 44 (1 Eyll 1953 ). Muhteva Ne?, Pazar Postas, 63 (1952 ). Realite Konusunun Eiinde, Yedi Tepe, 49 ( 15 Kasm 1953 ). Sosyal ve Estetik Bir Platform, Mavi, 23 ( 1 Austos 1954 ). nam, Ahmet, 1968 de Deneme ve Eletiri, Yordam, I/25, ( Ocak- ubat

179

1969 ). zmleyici Eletirinin Gerekilii,Yordam, V/25, ( Ekim1939 ). Edebiyatta zmleyici Eletiri Anlay, Yordam, II/22, ( Mart Nisan 1969 ). Trk ykclne Dein, Yordam, IV/24 (Temmuz- Austos 1969 ). Kantural, Bilgehan, Hikyeciler, ykcler, Evrim, 8 ( 1862 ). Lawrence, James Cooper, ( ev. Lale Demirtrk ), Bir Ksa Hikye Kuram, Trk Dili, XLVIII/ 455 ( Ekim 1989 ). Lekesiz, mer, Fruzan, yk zleri, Hece, ( Ankara 2000 ). Yeni Trk Edebiyatnda yk 4, Kakns, ( st.2001 ). Levin, Harry, ( ev. A. N. Akbulut ), Gerekilik Nedir?, Trk Dili XLVIII/439, ( Ocak 1981 ). Lohafer, Susan, ( ev. Lale Demirtrk ), Hikyenin Cmle le Analizi, Trk Dili, XLVI/439 ( Temmuz 1988 ). Mert, Necati, 1974te Hikye, Yansma, 37 (Ocak 1975 ). Mutluay, Rauf, Hikye - Roman likisi, Yeni Edebiyat, 2 (1970 ). nertoy, Olcay, Yaznmzda yk ve Roman Terimine Bir Bak, ada Trk Dili, XIII/113,114,115 ( Temmuz, Austos, Eyll 1997). zkrml, Atilla, Fruzan, Trk Edebiyat Ansiklopedisi II, CemYaynevi, 4.bask, st., 1987. zdemir, Emin, Gerekilik zerine Yarglar, Trk Dili, 42 ( 1981 ). zer, Sevin, 1960tan Bu Yana Roman ve Ksa ykde Kentleme Olgusu ve Kentleme Sorunlar, Yazko Edebiyat, 33 (1983). zl, Demir, Az Gelimi lkelerde Hikye-Roman Sorunu, Yapraklar 64, 2 ( Eyll 1964 ). zn, M. Nihat, Hikyemiz zerine Birka Sz, Seilmi Hikyeler Dergisi, V/42-43 ( 1951 ). zyalner, Adnan, Ne Okudular Soruturmasna Yant, Trk Dili XXVII/256 ( Ocak 1973 ). Oktay, Ahmet,Gerek zerine Kapal Yorumlar, Pazar Postas,17(1956 ). Gerekiliin Sorunlar 1: retiler, Pazar Postas, 27-28 (1956 ). Gerekiliin Sorunlar 2: retiler ve Edebiyat, Pazar Postas, ( 1956). Ricardou, Jean, ( ev. Salh Birsel), ykleme Zaman - yk Zaman, Trk Dili, XIII/234 ( Mart 1971 ). Sezer, Sennur, Yazarlnn 40.nc Yllnda Fruzan, Cumhuriyet Kitap, ( 15 Austos 1996 ). Seyda, Mehmet, Hikye - Roman stne, Yeni nsan, 10 ( 1963 ). Romanda Tip- Karakter kilemi, Varlk, 628 ( 15 Austos 1964 ); 629, ( 1 Eyll 1964 ). Spranger, Eduard, ( ev. Krman ipal ), Romanda Ruhbilimsel A, Trk Dili, XIV/159, ( Aralk 64 ). arda, kr, Ramantik Tip ve Romantizm, ar, 66 (1963 ). enyapl, nder, Trk Yaznnda Krdan Kente G Olgusu, Yazko Edebiyat, 32 ( Haziran 1983 ). Thrall, W.F., ( ev. Ahmet Kocaman), Ksa yk, ada Trk Dili,XIII/

180

113,114,115 ( Temmuz, Austos, Eyll, 1997). Todorov, Tzvetan, ( ev. Ahmet Kocaman ), Metnin Yapsnda Biimin Yeri, Trk Dili, XLVI/374 ( ubat 1983 ). Toprak, mer Faruk, Hikyede Baar, Yansma, 31 ( Ocak 1973 ). Eski Deer Yarglar zerinde Kuku, Yeditepe, 141 (1 Ocak 1968 ). Topses, Grsen, ykde Betimleme, Yordam, 8 ( Austos 1966 ). ykmzde nsan, Yordam, 6 ( Hazirn 1966 ). Tun, Ayfer, Deiimin ykcs Fruzan Cumhuriyet Kitap, ) 23 Eyll 1999). Turan, Gven, yknn Kuralszl, Yordam, 6 (Haziran 1966 ). yknn Srekli Evrimi, Yordam, V/25 ( Eyll-Ekim 1969 ). Uur, Selim, 1970 Trk iiri, Roman ve yks, Sanat, 7 ( 1971 ). Ulugr, Saadet ( Timur ), yk zerine, Trk Dili, XLIV/363 ( Mart 1982 ). Umran, Nazif, Hikye Sanat ve Hikyeciliimiz, Seilmi Hikyeler Dergisi, IV/36-37, (1950 ). Uyguner, Muzaffer, Cumhuriyetten Gnmze Trk Edebiyat Tarihi, Yazko Edebiyat, 36 ( 1983 ). Edebiyatta Betimleme, Yazko Edebiyat, 35 ( 1983 ). Trk Hikyecilii stne Dnceler, Yansma,6(Haziran 1972 ). Zileli, Gn, Hikye - Yeni Bir Dnem, Yordam, 20 ( Gz 1968 ).

C. Ak Oturum, Mlkat ve Soruturmalar Ateman, Ender, Ky Roman Kent Roman zerine, Bilim ve Sanat, 2 (1981). Belge, Murat, Berna Moranla Roman Sanat ve Eletiri stne, Gsteri, 40 ( Mart 1984 ). ada Trk Dili, Soruturma: yk Nedir?, ada Trk Dili, 113-114 ( Temmuz-Austos 1997 ), [ Talip Apaydn, Nuri Arslan, M. Sadk Aslankara, Emine M. Azboz, Affan Muhlis Bahadrolu, Ali F. Bilir, Bedi Demirseren, Ali Dndar, Mehmet Gler, Sekin Gndz, Bekir zcan, Sevgi zel, Nazife ztok, Mucize znal, Ersen Tolunay, evket Ycel]. Karabey, Zeynep, Romanda Tipin levi zerine, Yazko Edebiyat, 24 ( 1982 ), [ Berna Moran, Adnan Berk, Hilmi Yavuz, Murat Belge]; 26 ( 1982 ), [ Erhan Bener, Bekir Yldz, Ferit Edg, Pnar Kr]; 27 ( 1982 )[ Kerim Korcan, etin Atlan, Tark Dursun K., Selim leri] Trk Dili, Soruturma: yk Nedir? yk Anlaynz Anlatr msnz?, Trk Dili, XXXII/286 ( Temmuz 1975 ), [ Dursun Akam, Talip Apaydn, Burhan Arpad, M. Baaran, Fakir Baykurt, Kemal Bilbaar, Demirta Ceyhun,Meral elen, Glten Dayolu, Nahit Eruz, Fruzan, Muzaffe Hachasanolu, Afet Ilgaz, Seli leri,mit Kaftancolu,Ceyhun Atuf Kansu, Bilge Karasu, Feyyaz Karacan, Samim Karagz, Muhtar Krk, kran Kurdakul,Demir zl, Adnan zyalner, Zeyyat Selimolu, Mehmet Seyda, ahap Stk,

181

Naim Tirali, Necati Tosuner, Saadat Timur Ulugr, Tomris Uyar, Nevzat stn, Bekir Yldz]. Varlk, Ak Oturum: Trk Roman ve Trkiye Gerekleri, Varlk, 888 ( Eyll 1981 ). Yeditepe, Gazetelerden Yanklar: Trk Roman ve Toplum Gerekleri, Yeditepe, 189 ( 1972 ).

182

ZET
Fruzann hikyelerini konu aldmz bu aratrmada varlan sonular u noktalarda zetlemek mmkndr. Aratrmamzn banda Fruzann hayat hakknda ksa bir aklama verilmekte; ardndan hikye kitaplar tantlarak sreli yaynlardaki birka hikye denemesinden sz edilmektedir. Fruzann hikyeleri, ekil ve ierik ynyle incelenmi; yazarn hikyeci kimlii tespit edilmitir. erik baln tayan blmde hikyelerdeki toplumsal ve bireysel temalar on balk altnda deerlendirilmitir. Yaad dnemin tankln yapmak amacn tayan yazarn hikyelerindeki kii kadrosu, genellikle yoksullardan olumutur. Hikyelerin ba kiileri ezilenler, gmenler ve doru bildiklerinin mcadelesini verirken engellenenlerdir. Onlarn durumu ve yeri kartlarnn izilmesiyle saptanr. Hikyelerin ekil ynyle incelenmesinde mekn, zaman, olay kurgusu, bak as, dil ve anlatm gibi, bir anlatnn olumasn salayan temel eler esas alnmtr. Yazarn, mekna, kii kadrosunun olumas ve sunulmas gibi ilevsel bir deer ykledii grlmtr. Onun, gemii anlatmaya dknl, geriye dn tekniini ok sk kullanmasn gerekli klmtr. Bu yzden olay zamannda sk sk kesintiler olur. Bu durum, hikyelerin okunup anlalmasn gletir; ancak yazar, uzun geriye dnlerin ardndan olay zamanna dndnde, gemile imdiki zaman arasnda ba kurabilmektedir. Hikyeler genellikle, kahraman anlatc ve olimpik konumlu anlatc bak asna sahiptir. Her iki bak asnn birlikte kullanld hikyeler de vardr. Dil ve Anlatm bal altnda, yazarn, dil unsurlarn ne ekilde kulland; devrik cmleye dknl; ifade tarzlar tespit edilmitir. Aratrmamzn sonunda, hikyeler zerine genel bir deerlendirme yaplmaktadr. Kaynaka da ise yazarn hikye kitaplar yaym tarihleriyle verilmektedir. almamzda faydalandmz kitap, makale, ak oturum, mlkat ve soruturmalar yer almaktadr.

183

SUMMARY
It is possible to summarize the results of this research that we have taken the stories of Fruzan as subject at these points. At the beginning of our research, a short explanation is given about Fruzans life; then by introducing story books, a few story essays in the periodicals are mentioned. The stories of Fruzan have been examined in the aspects of form and content; the narrator identity of the writer has been determined. In the part having the title Content, social and personal themes in the stories have been evaluated in three titles. People staff in the stories of the writer who aims at attesting of the period she lived has been composed of generally the poor. The protagonists of the stories are the people who are condescended, emigrants and the people who are frustrated when they are struggling for the things they know right. The situation of those is determined by drawing their new contraries. In the research of the story in the aspect of form, basic elements making a narration formed such as place, time, plot, point of view and language and expression have been predicated on. It has seen that the writer has charged a functional value such as forming and presenting the people staff to the place. Her devotion of telling the past has made it necessary for her to use the technical of returning to the past frequently. For this reason, there is usually interruption in the time of event. This situation makes it difficult for the stories to be read and understood; however, when the writer returns to the time of event after long returning to the past, she is able to establish connection between past and present. The stories have generally both hero narrator point of view and observer narrator point of view with Olympic position. There are stories in which both of the point of views is used together. It has been determined that how the writer uses the elements of language; her devotion of inverted statement and her styles of expression under the title of Language and Expression. At the end of our research, a general evaluation is made about the stories. In the bibliography, the story books of the writer are given together with their dates. Books, essays, panels, interviews and investigations we used in our study take place.

184