Você está na página 1de 59

1

2


Discurso Solrc as Cicncias c as Arics (1749}
Jcan-Jacqucs Fousscau (1712-1778}

Ediao
Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
www.jaIr.org

CoyrigIi
Auior. Jcan-Jacqucs Fousscau
Ediao clcirnica.
Ed. Fidcndo Casiigai Morcs
(www.jaIr.org}
Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnrc or conia
do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc aga inosios; icnIo a
olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc
roorcionou." Nclson JaIr Carcia (1947-2002}
3

NDICE
APRESENTAO 6
Ncson JuI Gucu
BIOGRAFIA DO AUTOR 8
ADVERTNCIA 12
DISCURSO SOBRE AS CINCIAS E AS ARTES
14
PRIMEIRA PARTE 16
SEGUNDA PARTE 32
NOTAS 52
4


5

DISCURSO QUE CONQUISTOU O PRMIO DA
ACADEMIA DE DIJON NO ANO DE 1?S0
SOBRE ESTA QUESTO: SE O
RESTABELECIMENTO DAS CINCIAS E DAS
ARTES CONTRIBUIU PARA PURIFICAR OS
COSTUMES.
Jean-Jacques
Rousseau
6

APRESENTAO
Ncson JuI Gucu

O Discurso solrc as cicncias c as arics"
lcnlra un ouco, cn scu nciodo c csiilo, a
naicuiica dc Socraics. Fousscau faz afirnacs
incisivas, nas sao oucas. No nais das vczcs clc
duvida c fornula crgunias. Logo dc incio diz.
O rcsialclccincnio das cicncias c das arics
coniriluiu ara urificar ou ara corroncr os
cosiuncs? Eis o quc sc iraia dc caninar. Quc
ariido dcvo ionar ncssa qucsiao? Aquclc,
scnIorcs, quc convcn a un Ioncn dc lcn quc
nada salc c quc cono ial nao sc csiina ncnos."
Assin, arcscniando duvidas c fornulando
qucsics, Fousscau vai ciraindo, cono cn un
ario, a ccricncia vivida dc scus lciiorcs ara
quc cIcgucn a una conclusao gcral.
A grandc qucsiao c. o Ioncn, ao dciar scu
csiado dc naiurcza, con ioda a sua rolidadc,
Ionradcz, fora c cncrgia ara sc dcdicar s
cicncias c s arics nao icria sc corronido no quc
ossua dc nais uro?
7
A rcsosia calc, cclusivancnic, ao lciior.
a naicuiica.
8

BIOGRAFIA DO AUTOR



Jcan-Jacqucs Fousscau nasccu cn Ccnclra
no ano dc 1712 c norrcu no dc 1778.
Doiado dc ccccionais qualidadcs dc
inicligcncia c inaginaao, foi clc un dos naiorcs
cscriiorcs c filosofos do scu icno. En suas
olras, dcfcndc a idcia da volia naiurcza, a
ccclcncia naiural do Ioncn, a ncccssidadc do
coniraio social ara garaniir os dirciios da
colciividadc. Scu csiilo, aaionado c cloqucnic,
9
iornou-sc un dos nais odcrosos insiruncnios
dc agiiaao c roaganda das idcias quc Iavian
dc consiiiuir, nais iardc, o incnso calcdal
icorico da Crandc Fcvoluao dc 1789-93. Ao lado
dc Didcroi, D'Alcnlcri c ianios ouiros noncs
insigncs quc clcvaran, naqucla coca, o
cnsancnio cicnifico c liicrario da Frana, foi
Fousscau un dos nais rcciosos colaloradorcs
do novincnio cnciclocdisia. Das suas
nuncrosas olras, odcn ciiar-sc, dcnirc as nais
noiavcis. Julia ou A Nova Hclosa (1761},
ronancc cisiolar, cIcio dc grandc
scniincnialidadc c anor naiurcza; O Coniraio
Social (1762}, ondc a vida social c considcrada
solrc a lasc dc un coniraio cn quc cada
coniraianic condiciona sua lilcrdadc ao lcn da
conunidadc, rocurando roccdcr scnrc dc
acordo con as asiracs da naioria; Enlio ou
Da Educaao (1762}, ronancc filosofico, no qual,
ariindo do rincio dc quc o Ioncn c
naiuralncnic lon" c na a cducaao dada cla
socicdadc, rcconiza una cducaao ncgaiiva
cono a nclIor, ou anics, cono a unica loa"; As
Confisscs, olra ullicada aos a noric do auior
(1781-1788}, c quc c una auioliografia sol iodos
os onios-dc-visia noiavcl.
O Discurso, aqui cdiiado, cscriio cn 1749,
conquisiou o rcnio da Acadcnia dc Dijon
(1750}, solrc o icna. Sc o rcsialclccincnio das
10
cicncias c das arics coniriluiu ara urificar os
cosiuncs".
11

DISCURSO
QUE CONQUISTOU O PRMIO DA ACADEMIA
DE DIJON NO ANO DE 1?S0 SOBRE ESTA
QUESTO: SE O RESTABELECIMENTO DAS
CINCIAS E DAS ARTES CONTRIBUIU PARA
PURIFICAR OS COSTUMES.

Borborus 1o ego sum, qu1o non 1n1e111gor 1111s
Oudo, As Tstcs, V, ccgu, lU, u. J?.

Quc c a cclclridadc? Eis aqui a dcsgraada
olra qual dcvo a ninIa. ccrio quc csia ca,
quc nc valcu un rcnio c quc nc fcz un nonc,
c quando nuiio ncdocrc, c ouso acrcccniar quc
c una das ncnorcs dc ioda csia colcianca. Quc
alisno dc niscrias cviiaria o auior, sc csic
rinciro cscriio so iivcssc sido rccclido cono o
ncrccia! Mas, cra rcciso quc un favor
inicialncnic injusio airassc solrc nin, aos
oucos, un rigor quc o c ainda nais.
12

ADVERTNCIA

Eis una das grandcs c lclas qucsics quc
janais foran agiiadas. Nao sc iraia, ncsic
discurso, dcssas suiilczas nciafsicas quc
invadiran iodas as arics da liicraiura, c das
quais os rogranas dc acadcnia ncn scnrc
csiao iscnios; iraia-sc, sin, dc una dcssas
vcrdadcs quc sc rclacionan con a fclicidadc do
gcncro Iunano.
Prcvcjo quc dificilncnic nc crdoarao o
ariido quc ousci ionar. CIocando dc frcnic con
iudo aquilo quc dcscria, Iojc, a adniraao dos
Ioncns, so osso cscrar a ccnsura univcrsal; c
nao c or icr sido Ionrado cla arovaao dc
alguns salios quc dcvo coniar con a do ullico.
ianlcn o ncu ariido csia ionado. Nao nc
rcocuo dc agradar ncn aos lclos csriios ncn
gcnic da noda. En iodos os icnos, Iavcra
Ioncns fciios ara scrcn suljugados clas
oinics do scu scculo, do scu as c da sua
socicdadc. Isso faz, Iojc, o csriio foric c o
filosofo quc, cla ncsna razao, nao assassc dc
un fanaiico do icno da Liga. rcciso nao
cscrcvcr ara iais lciiorcs, quando sc qucr vivcr
alcn dc scu scculo.
13
Una alavra ainda, c vou icrninar. Coniando
ouco con a Ionra quc rcccli, dcois dc rcncicr
csic discurso cu o rcfundi c auncnici, a onio dc
fazcr dclc dc ccria nancira, ouira olra. Julgo-nc,
Iojc, olrigado a rcsialclccc-lo no csiado cn quc
foi coroado. Acrcsccnici acnas algunas noias,
dciando duas adics faccis dc rcconIcccr, c
quc a Acadcnia ialvcz nao arovassc. Pcnso quc
a cquidadc, o rcsciio c o rcconIccincnio cigcn
dc nin csia advcricncia.
14

DISCUFSO SODFE ESTA QUESTO.
CONTFIDUIU O
FESTADELECIMENTO DAS
CIENCIAS E DAS AFTES PAFA
PUFIFICAF OS COSTUMES?

Deo1p1mur speo1e reo11 (1V).
Houco, Atc Poctcu, ucso 25.

O rcsialclccincnio das cicncias c das arics
coniriluiu ara urificar ou ara corroncr os
cosiuncs? Eis o quc sc iraia dc caninar. Quc
ariido dcvo ionar ncssa qucsiao? Aquclc,
scnIorcs, quc convcn a un Ioncn dc lcn quc
nada salc c quc cono ial nao sc csiina ncnos.
Scra difcil, cu o sinio, aroriar o quc icnIo
quc dizcr ao irilunal cn quc conarco. Cono
icr a ousadia dc ccnsurar as cicncias dianic dc
una das nais salias conanIias da Euroa,
louvar a ignorancia cn una cclclrc Acadcnia c
conciliar o dcsrczo clo csiudo con o rcsciio
clos vcrdadciros salios? Vi cssas coniraricdadcs
c clas nc nao dissuadiran. Nao c a cicncia quc
cu naliraio, dissc cu a nin ncsno, c a viriudc
15
quc dcfcndo dianic dc Ioncns viriuosos. A
rolidadc c ainda nais cara s cssoas dc lcn
do quc a crudiao aos douios. Quc dcvo, ois,
icncr? As luzcs da asscnllcia quc nc cscuia?
Confcsso-o; nas, assin c cla consiiiuiao do
discurso, c nao clo scniincnio do orador. Os
solcranos cquiiaiivos janais vacilaran cn sc
condcnar nas discusscs duvidosas; c a osiao
nais vaniajosa ao lon dirciio c icr dc sc dcfcndcr
conira una aric nicgra c csclarccida, juiz na
sua roria causa.
A cssc noiivo quc nc cncoraja, acrcscc ouiro
quc nc dcicrnina. c quc, dcois dc icr
susicniado, scgundo ninIa luz naiural, o ariido
da voniadc, qualqucr quc scja o ncu ciio, Ia un
rcnio quc nc nao odc faliar. cnconira-lo-ci no
fundo do ncu coraao.
16

PRIMEIRA PARTE

un grandc c lclo csciaculo vcr o Ioncn
sair, dc qualqucr nancira, do nada, or scus
rorios csforos; dissiar, con as luzcs da
razao, as ircvas nas quais a naiurcza o cnvolvcra;
clcvar-sc acina dc si ncsno; aiirar-sc clo
csriio aic s rcgics cclcsics; crcorrcr, a
assos dc giganic, cono o sol, a vasia cicnsao
do univcrso; c, o quc ainda c naior c nais difcil,
cnirar dc novo dcniro dc si ncsno ara a
csiudar o Ioncn c conIcccr sua naiurcza, scus
dcvcrcs c scu fin. Todas cssas naravilIas sao
rcnovadas Ia oucas gcracs.
A Euroa cara na larlaria das rinciras
idadcs. Os ovos dcsia aric do nundo, Iojc iao
csclarccida, vivian, Ia scculos, cn un csiado
ior do quc a ignorancia. Nao sci quc algaravia
cicnifica, ainda nais dcsrczvcl do quc a
ignorancia, usurara o nonc do salcr c ounIa
sua volia un olsiaculo quasc invcncvcl. Era
rcciso una rcvoluao ara irazcr dc novo os
Ioncns ao scnso conun; cla vcio, cnfin, do lado
dc ondc ncnos odcria scr cscrada.
Foi o csiuido nuulnano, foi o cicrno
flagclo das lciras quc as fcz rcnasccr cnirc nos. A
17
qucda do irono dc Consianiino lcvou ara a Iialia
os dcsojos da aniiga Crccia. A Frana, or sua
vcz, sc cnriqucccu con cssas rcciosas runas.
En lrcvc, as cicncias scguiran as lciras. aric
dc cscrcvcr, juniou-sc a aric dc cnsar; gradaao
quc arccc csiranIa c quc, ialvcz, nao scja aic
lasianic naiural. c concou-sc a scniir a
rincial vaniagcn do concrcio das nusas, a dc
iornar os Ioncns nais sociavcis, insirando-lIcs
o dcscjo dc agradar uns con olras dignas dc sua
arovaao nuiua.
O csriio icn suas ncccssidadcs, assin
cono o coro. Sao csscs os fundancnios da
socicdadc, consiiiuindo os ouiros o scu airaiivo.
Enquanio o govcrno c as lcis ronovcn a
scgurana c o lcn-csiar dos Ioncns na
colciividadc, as cicncias, as lciras c as arics,
ncnos dcsoiicas c nais odcrosas ialvcz,
csicndcn guirlandas dc florcs solrc as cadcias dc
fcrro quc clcs carrcgan, sufocan nclcs o
scniincnio dcssa lilcrdadc original ara a qual
arccian icr nascido, fazcn-nos anar sua
cscravidao c fornan assin os cIanados ovos
oliciados. A ncccssidadc clcvou os ironos, as
cicncias c as arics consolidaran-nos. Podcrcs da
icrra, anai os ialcnios c roicgci aquclcs quc os
culiivan.(1} Povos oliciados, culiivai-as. fclizcs
cscravos, vos lIcs dcvcis cssc gosio dclicado c
fino con quc vos irriiais; cssa doura dc caraicr c
cssa urlanidadc dc cosiuncs quc, cnirc vos,
18
iornan o concrcio iao suavc c iao facil; cn una
alavra, as aarcncias dc iodas as viriudcs scn
icr ncnIuna.
Foi or cssa csccic dc olidcz, ianio nais
anavcl quanio ncnos afcia nosirar-sc, quc sc
disiinguiran ouirora Aicnas c Fona, nos dias iao
galados da sua nagnificcncia c do scu lrilIo; foi
or cla, scn duvida, quc o nosso scculo c a nossa
naao a uliraassaran solrc iodos os icnos c
solrc iodos os ovos. Un ion filosofo scn
cdaniisno, nanciras naiurais c coniudo
coricscs, igualncnic afasiadas da rusiicidadc
iudcsca c da anionina uliranoniana. cis os
fruios do gosio adquirido clos lons csiudos c
acrfcioado no concrcio do nundo.
Cono scria agradavcl vivcr cnirc nos, sc a
aarcncia fossc scnrc a inagcn das disosics
do coraao, sc a dcccncia fossc a viriudc, sc
nossas nainas nos scrvisscn dc rcgras, sc a
vcrdadcira filosofia fossc inscaravcl do iiulo dc
filosofo! Mas, ianias qualidadcs nuiio rarancnic
vao rcfludas, c a viriudc nao anda assin con
iania ona. A riqucza do ornancnio odc
anunciar un Ioncn oulcnio, c sua clcgancia
un Ioncn dc gosio. o Ioncn sao c rolusio c
rcconIccido or ouiros sinais; c sol a vcsiincnia
rusiica dc un lavrador, c nao sol os dourados do
coricsao quc sc cnconirarao a fora c o vigor do
coro. O ornancnio nao c ncnos csiranIo
19
viriudc, a qual c a fora c o vigor da alna. O
Ioncn dc lcn c un ailcia quc icn razcr cn
conlaicr nu; dcsrcza iodos csscs vis
ornancnios quc dificulian o uso das suas foras
c cuja naior aric so foi invcniada ara oculiar
alguna dcfornidadc.
Anics da aric nodclar as nossas nanciras c
cnsinar as nossas aics a falar una linguagcn
aurada, nossos cosiuncs cran rusiicos, orcn
naiurais; c a difcrcna dos roccdincnios
anunciava, ao rinciro golc dc visia, a dos
caracicrcs. A naiurcza Iunana, no fundo, nao
cra nclIor; nas, os Ioncns cnconiravan sua
scgurana na facilidadc dc sc cncirarcn
rccirocancnic; c cssa vaniagcn, cujo valor nao
scniinos, lIcs cviiava nuiios vcios.
Hojc, quc csquisas nais suiis c un gosio
nais fino rcduziran a aric dc agraciar a
rincios, rcina nos cosiuncs una vil c
cnganadora unifornidadc, arcccndo quc iodos
os csriios foran aiirados nun ncsno noldc. a
olidcz scnrc cigc, o dccoro ordcna; scn
ccssar, iodos scgucn os usos, janais o scu
rorio gcnio. Ningucn nais ousa arcccr aquilo
quc c; c, ncssc consirangincnio crciuo, os
Ioncns quc fornan cssc rclanIo cIanado
socicdadc colocados nas ncsnas circunsiancias
farao iodos as ncsnas coisas, sc noiivos nais
odcrosos nao os dcsviarcn. Janais salcrcnos
20
lcn a qucn nos dirigirnos. rccisanos ois,
ara conIcccr un anigo, cscrar as grandcs
ocasics, isio c cscrar quc nao Iaja nais icno,
ois quc c rccisancnic ncssc icno quc scria
csscncial conIccc-lo.
Quc coricjo dc vcios nao aconanIara cssa
inccricza! Nao Ia nais anizadcs sinccras nao Ia
nais csiina rcal; nao Ia nais confiana fundada.
As susciias, as dcsconfianas, os icnorcs, a
fricza, a rcscrva, o odio, a iraiao, Iao dc oculiar-
sc scnrc sol o vcu unifornc c crfido da olidcz
sol cssa urlanidadc iao louvada, quc dcvcnos s
luzcs do nosso scculo. Nao scra nais rofanado
con jurancnios o nonc do scnIor do univcrso;
nas, scra insuliado con llasfcnias, scn quc os
nossos ouvidos cscruulosos sc ofcndan.
Ningucn nais sc galara do rorio ncriio, nas
rclaiara o dos ouiros. Ningucn ulirajara
grosscirancnic scu ininigo, nas o caluniara con
Ialilidadc.
Os odios nacionais sc ciinguirao, nas scra
con o anor da airia. A ignorancia dcsrczada
scra sulsiiiuda or un crigoso ironisno.
Havcra cccssos roscriios, vcios dcsonrados.
nas, ouiros scrao dccorados con o nonc dc
viriudcs; scra rcciso ic-los ou os afciar. Calar-
sc-a qucn iivcr a solricdadc dos salios do
icno; quanio a nin, nao vcjo nisso scnao un
21
rcquinic dc inicncrana iao indigno dc ncu
clogio quanio a sua ariificiosa sinlicidadc.(2}
Tal c a urcza adquirida clos nossos
cosiuncs. c assin quc nos iornanos gcnic dc
lcn. Calc s lciras, s cicncias c s arics
rcivindicar o quc lIcs cricncc cn olra iao
saluiar. Acrcsccniarci acnas una rcflcao. o
Ialiianic dc alguna rcgiao afasiada quc
rocurassc fornar una idcia dos cosiuncs
curocus solrc o csiado das cicncias cnirc nos,
solrc a crfciao das nossas arics, solrc a
afalilidadc dos nossos discursos, solrc as nossas
crciuas dcnonsiracs dc lcncvolcncia, c
solrc cssa nuliidao iunuliuosa dc Ioncns dc
ioda idadc c dc iodo csiado quc arcccn icr
rcssa, dcsdc o ananIcccr aic ao r-do-sol, dc
sc olscquiarcn rccirocancnic; cssc csirangciro
rciio, adivinIaria caiancnic nos nossos
cosiuncs o conirario do quc clcs sao.
Ondc nao Ia ncnIun cfciio, nao Ia causa
quc rocurar. nas, aqui, o cfciio c ccrio, a
dcravaao, rcal, c nossas alnas sc corroncran
ncdida quc nossas cicncias c nossas arics sc
cncaninIaran ara a crfciao. Dir-sc-a quc c
una dcsgraa cculiar nossa idadc? Nao,
scnIorcs; os nalcs causados cla nossa va
curiosidadc sao iao vclIos quanio o nundo. A
clcvaao c o alaiancnio diarios das aguas do
Occano nao sc sujciiaran nais rcgularncnic ao
22
curso do asiro quc nos ilunina duranic a noiic
do quc a soric dos cosiuncs c da rolidadc ao
rogrcsso das cicncias c das arics. Viu-sc a
viriudc fugir ncdida quc luz dcsias uliinas sc
clcvava solrc o nosso Iorizonic, c o ncsno
fcnncno sc olscrvou cn iodos os icnos c cn
iodos os lugarcs.
Vcdc o Egiio, cssa rincira cscola do
univcrso, cssc clina iao fcriil sol un ccu dc
lronzc, cssa rcgiao cclclrc dc ondc ouirora ariiu
Scsosiris ara conquisiar o nundo. Tornou-sc a
nac da filosofia c das lclas arics, c, logo dcois,
a conquisia dc Canliscs; dcois, a dos grcgos,
dos ronanos, dos aralcs, c cnfin dos iurcos.
Vcdc a Crccia, ouirora ovo dc Icrois quc
vcnccran duas vczcs a sia, una dianic dc Troia,
c ouira nos scus rorios larcs. As lciras
nasccnics ainda nao Iavian lcvado a corruao
aos coracs dos scus Ialiianics; nas, o
rogrcsso das arics, a dissoluao dos cosiuncs c
o jugo do Maccdnio scguiran-sc dc crio; c a
Crccia, scnrc salia, scnrc voluiuosa c
scnrc cscrava, nao ccrincniou nais nas suas
rcvolucs scnao nudanas dc scnIorcs. Toda a
cloqucncia dc Dcnosicncs janais odc rcaninar
un coro quc o luo c as arics Iavian cncrvado.
no icno dos Enio c dos Tcrcncio quc
Fona, fundada or un asior c ilusirada or
23
lavradorcs, conca a dcgcncrar. Mas, dcois dos
Ovdio, dos Caiulo, dos Marcial c dcssa nuliidao
dc auiorcs olsccnos, cujos noncs lasian ara
alarnar o udor, Fona, ouirora icnlo da
viriudc, iorna-sc icairo do crinc, orolrio das
nacs, jogucic dos larlaros. Essa caiial do
nundo cai, cnfin, sol o jugo quc Iavia inosio a
ianios ovos, c o dia da sua qucda foi a vcscra
daquclc cn quc sc dcu a un dos scus cidadaos o
iiulo dc arliiro do lon gosio
Quc dirci dcssa nciroolc do incrio do
Oricnic, quc, or sua osiao, arccia dcvcr sc-lo
do nundo iniciro, dcssc asilo das cicncias c das
arics roscriias do rcsio da Euroa, nais ialvcz
or salcdoria do quc or larlaria? Tudo o quc o
dclocIc c a corruao icn dc nais vcrgonIoso;
as iraics, os assassnios c os cnvcncnancnios,
dc nais Iorrvcl; o concurso dc iodos os crincs
dc nais airoz; cis o quc forna o iccido da Iisioria
dc Consianiinola; cis a fonic ura dc ondc nos
cnanaran as luzcs das quais sc gala o nosso
scculo.
Mas, orquc rocurar, nos icnos afasiados,
rovas dc una vcrdadc da qual icnos, sol os
nossos olIos, icsicnunIos sulsisicnics? Ha, na
sia, una rcgiao incnsa na qual as lciras
vcncradas conduzcn s rinciras dignidadcs do
Esiado. Sc as cicncias urificasscn os cosiuncs,
sc cnsinasscn os Ioncns a dcrranar o sanguc
24
cla airia, sc aninasscn a coragcn, os ovos da
CIina dcvcrian scr salios, livrcs c invcncvcis.
Mas, sc nao Ia vcio quc nao os doninc, crincs
quc lIcs nao scja faniliar; sc as luzcs dos
ninisiros, a rcicnsa salcdoria das lcis, ou a
nuliidao dos Ialiianics dcssc vasio incrio nao
udcran rcscrva-lo do jugo do iariaro ignoranic
c grossciro, dc quc lIc scrviran iodos csscs
salios? Quc fruios rciirou das Ionras con quc foi
cunulado? Scria o dc scr ovoado dc cscravos c
crvcrsos?
Oonos a csscs quadros o dos cosiuncs do
cqucno nuncro dc ovos quc, rcscrvados dcssc
coniagio dos vaos conIccincnios, fizcran con
suas viriudcs a roria fclicidadc c o ccnlo das
ouiras nacs. Tais foran os rinciros crsas.
naao singular, na qual sc arcndia a viriudc
cono cnirc nos sc arcndc a cicncia; a qual
suljugou a sia con iania facilidadc c foi a unica
quc icvc a gloria da Iisioria dc suas insiiiuics
assar or un ronancc dc filosofia. Tais foran os
ciias, dos quais nos foran lcgados iao nagnficos
clogios. Tais os gcrnanos, cuja sinlicidadc,
inoccncia c viriudcs una cna, cansada dc iraar
os crincs c os ncgruncs dc un ovo insirudo,
oulcnio c voluiuoso, consolava-sc cn iniar.
Tal fora a roria Fona, nos icnos da sua
olrcza c ignorancia. Tal, cnfin, sc nosirou, aic
aos nossos dias, cssa naao rusiica, iao clogiada
or sua coragcn quc a advcrsidadc nao
25
conscguiu alaicr, c or sua fidclidadc quc o
ccnlo nao odc corroncr.(3}
Nao foi or csiuidcz quc clcs rcfcriran
ouiros ccrccios aos do csriio. Nao ignoravan
quc, cn ouiras rcgics, os Ioncns ociosos
assavan a vida a disuiar solrc o solcrano
lcn, solrc o vcio c a viriudc, c quc, orgulIosos
raciocinadorcs, fazcndo-sc nuiuancnic grandcs
clogios, confundian os ouiros ovos con o nonc
dcsrczvcl dc larlaros. nas, analisaran os scus
cosiuncs c arcndcran a dcsrczar sua
douirina.(4}
Dcvo csqucccr quc foi no scio ncsno da
Crccia quc sc viu clcvar-sc cssa cidadc iao
cclclrc or sua fcliz ignorancia quanio cla
salcdoria dc suas lcis, cssa rcullica nais dc
scnidcuscs do quc dc Ioncns, ianio as suas
viriudcs arccian sucriorcs Iunanidadc? OI
Esaria, orolrio cicrno dc una va douirina!
Enquanio os vcios conduzidos clas lclas arics
sc iniroduzian dc una so vcz cn Aicnas,
cnquanio un iirano rcunia con ianio cuidado as
olras do rncic dos ocias, iu culsavas dos
icus nuros as arics c os ariisias, as cicncias c os
salios!
O aconiccincnio narcou cssa difcrcna.
Aicnas iorna-sc a scdc da olidcz c do lon gosio,
o as dos oradorcs c dos filosofos. a clcgancia
26
das consirucs corrcsondia da linguagcn.
or ioda aric, vian-sc o narnorc c a icla
aninados clas naos dos ncsircs nais Ialcis.
Dc Aicnas c quc saran cssas olras
surrccndcnics quc scrviran dc nodclo cn iodas
as idadcs corronidas. Ja o quadro da
Laccdcnnia c ncnos lrilIanic. La, dizian os
ouiros ovos, os Ioncns nasccn viriuosos, c
aic o ar do as arccc insirar a viriudc." Dos
scus Ialiianics so nos rcsia a ncnoria dc acs
Icroicas. Tais nonuncnios valcrian ncnos ara
nos do quc os narnorcs curiosos quc Aicnas nos
dciou?
Alguns salios, c vcrdadc, rcsisiiran
corrcnic gcral, c sc rcscrvaran do vcio no
convvio das Musas. Mas, quc sc oua o juzo quc
o rinciro c o nais dcsgraado dclcs fazia dos
salios c dos ariisias do scu icno.
Eaninci, diz clc, os ocias, c os vcjo
cono cssoas cujo ialcnio inc a clcs ncsnos c
aos ouiros, quc sc considcran salios, quc sao
ionados cono iais, c quc nao sao nada ncnos."
Dos ocias, coniinua Socraics, assci
aos ariisias. Ningucn ignorava nais as arics do
quc cu; ningucn csiava nais convcncido dc quc
os ariisias ossuan lclssinos scgrcdos.
Enircianio, crccli quc a sua condiao nao c
nclIor do quc a dos ocias, c quc ianio uns
27
cono ouiros icn o ncsno rcconcciio. Cono os
nais Ialcis dcnirc clcs ccclcn nas arics
rcscciivas, olIan-sc cono os nais salios dos
Ioncns. Essa rcsunao dcsacrcdiiou or
conlcio o scu salcr aos ncus olIos. dc soric
quc, colocando-nc no lugar do oraculo c
crguniando a nin rorio o quc nais cu
dcscjaria scr, o quc sou ou o quc clcs sao, salcr o
quc clcs arcndcran ou salcr quc nada sci,
rcsondi a nin ncsno c ao dcus. Qucro
coniinuar o quc sou."
Nao salcnos, ncn os sofisias, ncn os
ocias, ncn os oradorcs, ncn os ariisias, ncn
cu, o quc c o vcrdadciro, o lon c o lclo. Mas, Ia,
cnirc nos, csia difcrcna. cnlora cssa gcnic nada
saila, julga salcr alguna coisa; ao asso quc cu,
nao salcndo nada, ao ncnos nao icnIo duvida.
Dc soric quc ioda cssa sucrioridadc dc
salcdoria quc nc foi conccdida clo oraculo sc
rcduz acnas a csiar lcn convcncido dc quc
ignoro o quc nao sci."
Eis, ois, o nais salio dos Ioncns, scgundo
o julgancnio dos dcuscs, c o nais salio dos
aicnicnscs, scgundo o scniincnio da Crccia
inicira. Socraics, a fazcr o clogio da ignorancia!
Acrcdiia-sc quc, sc clc rcssusciiassc cnirc nos, os
nossos salios c ariisias o farian nudar dc
oiniao? Nao, scnIorcs. cssc Ioncn jusio
coniinuaria a dcsrczar as nossas vas cicncias;
28
nao ajudaria a auncniar cssc noniao dc livros
quc nos inundan or ioda aric, c dciaria,
acnas, cono fcz, cono unico rccciio aos scus
disculos c aos nossos ncios, o ccnlo c a
ncnoria dc sua viriudc. E assin quc c lclo
insiruir os Ioncns.
Socraics concara cn Aicnas, c o vclIo
Caiao coniinuou cn Fona, a aiacar os grcgos
ariificiosos c quc scduzian a viriudc c
cnfraquccian a coragcn dc scus ariificiosos
concidadaos. Mas, as cicncias, as arics c a
dialciica rcvalcccran ainda. Fona cncIcu-sc dc
filosofos c oradorcs; foi ncgligcnciada a discilina
niliiar, dcsrczada a agriculiura, alraadas as
sciias, csquccida a airia. Aos noncs sagrados dc
lilcrdadc, dc dcsinicrcssc, dc olcdicncia, s lcis,
succdcran os noncs dc Eicuro, dc Zcnao, dc
Arccsilas. Dcois quc os salios concaran a
aarcccr cnirc nos, dizian scus rorios
filosofos, os Ioncns dc lcn dcsaarcccran."(5}
Aic cniao, os ronanos sc Iavian conicniado cn
raiicar a viriudc; iudo sc crdcu quando
concaran a csiuda-la.
OI Falrcio quc cnsaria vossa grandc alna,
sc, or dcsgraa vossa, cIanado novancnic
vida, vsscis a facc onosa dcssa Fona salva
or vosso lrao, c quc vosso nonc rcsciiavcl
ilusirou nais do quc iodas as suas conquisias?
Dcuscs! dircis, cn quc sc iransfornaran
29
aquclcs icios dc colno c os larcs rusiicos ouirora
Ialiiados cla nodcraao c a viriudc? Quc
cslcndor funcsio succdcu sinlicidadc
ronana? Quc linguagcn csiranIa c cssa? Quc
cosiuncs cfcninados sao csscs? Quc significan
cssas csiaiuas, csscs quadros, csscs cdifcios?
Inscnsaios, quc fizcsics? Vos, scnIorcs das
nacs, vos iornasics cscravos dos Ioncns
frvolos quc vcnccsics! Sao os rcioricos quc vos
govcrnan! Foi ara cnriqucccr os arquiicios, os
iniorcs, os csiaiuarios c os Iisirics quc
rcgasics con o vosso sanguc a Crccia c a sia! Os
dcsojos dc Cariago sao a rcsa dc un iocador dc
flauia! Fonanos, arcssai-vos a dcrrular csscs
anfiicairos; quclrai csscs narnorcs, qucinai
csscs quadros, culsai csscs cscravos quc vos
suljugan, c cujas arics funcsias vos corroncn.
Quc ouiras naos sc ilusircn or vaos ialcnios; o
unico ialcnio digno dc Fona c o dc conquisiar o
nundo c nclc fazcr rcinar a viriudc. Quando
Cincias ionou o nosso scnado or una
asscnllcia dc rcis, nao o dcslunlrou una
ona va ncn a cloqucncia rcluscada; nao ouviu
cssa cloqucncia frvola, csiudo c cncanio dos
Ioncns fuicis. Quc viu, ois, Cincias dc iao
najcsioso? OI cidadaos! viu un csciaculo quc
janais odcrao dar as vossas riquczas c as
vossas arics, o nais lclo csciaculo quc janais
foi visio sol cs ccus a asscnllcia dc duzcnios
30
Ioncns viriuosos, dignos dc conandar cn Fona
c dc govcrnar a icrra."
Mas, iransonIanos a disiancia dos lugarcs
c dos icnos, c vcjanos o quc sc assou nas
nossas rcgics. sol os nossos olIos; ou nclIor,
afasicnos as iniuras odiosas quc nagoarian a
nossa dclicadcza, c oucno-nos o iralalIo dc
rcciir as ncsnas coisas con noncs difcrcnics.
Nao foi cn vao quc cvoquci os nancs dc Falrcio;
c, quc fiz cssc grandc Ioncn dizcr, quc nao
udcssc r na loca dc Luiz XII ou dc Hcnriquc
IV? Enirc nos, c vcrdadc, Socraics nao icria
lclido a cicuia, nas icria lclido, cn una iaa
ainda nais anarga, a zonlaria insulianic c o
dcsrczo ccn vczcs ior do quc a noric.
Eis cono o luo, a dissoluao c a cscravidao,
cn iodos os icnos, foran o casiigo dos csforos
orgulIosos quc fizcnos ara sair da ignorancia
cn quc a salcdoria cicrna nos colocara. O
cscsso vcu con quc colriu iodas cssas
ocracs arccia nos advcriir lasianic dc quc
nao nos dcsiinou a vas csquisas.
Mas Iavcra, dcnirc cssas lics, alguna da
qual nos icnIanos salido arovciiar, ou quc
icnIanos ncgligcnciado inuncncnic? Povos,
salci, ois, una vcz, quc a naiurcza nos quis
rcscrvar da cicncia, assin cono a nac quc
arrclaia una arna crigosa das naos do scu
31
filIo; quc iodos os scgrcdos quc cla vos cscondc
sao ianios nalcs dos quais vos rcscrva, c quc a
dificuldadc quc cnconirais ara vos insiruirdcs
nao c o ncnor dos lcncfcios. Os Ioncns sao
crvcrsos; scrian ainda iorcs, sc iivcsscn iido a
dcsgraa dc nasccr salios.
Cono sao IunilIanics cssas rcflccs ara a
Iunanidadc! Cono o nosso orgulIo dcvc csiar
noriificado! Cono! a rolidadc scria filIa da
ignorancia? a cicncia c a viriudc scrian
inconaivcis? Quc conscqucncias nao sc
iirarian dcsscs rcconcciios? Mas, ara conciliar
as coniraricdadcs aarcnics, lasia caninar dc
crio a vaidadc c a insignificancia dcsscs iiulos
orgulIosos quc nos dcslunlran c quc iao
graiuiiancnic confcrinos aos conIccincnios
Iunanos. Considcrcnos, ois, as cicncias c as
arics cn si ncsnas. Vcjanos o quc dcvc rcsuliar
do scu rogrcsso, c nao Icsiicnos nais cn convir
quc, cn iodos os onios, os nossos raciocnios sc
cnconirarao dc acordo con as indicacs
Iisioricas.
32

SEGUNDA PARTE

Scgundo una aniiga iradiao, assada do
Egiio Crccia, un dcus, ininigo do rcouso dos
Ioncns, foi o invcnior das cicncias.(6} Quc
oiniao, ois, cra rcciso quc solrc csias
iivcsscn os rorios cgcios, cnirc os quais clas
nasccran? E quc vian dc crio as fonics quc as
roduziran. Con cfciio, ianio ao folIcar os anais
do nundo cono ao surir crnicas inccrias con
csquisas filosoficas, nao sc cnconira una origcn
dos conIccincnios Iunanos quc corrcsonda
idcia quc a rcsciio gosianos dc fornar. A
asirononia nasccu da sucrsiiao; a cloqucncia,
da anliao, do odio, da adulaao, da ncniira; a
gconciria, da avarcza; a fsica, dc una va
curiosidadc; iodas, c a roria noral, do orgulIo
Iunano. As cicncias c as arics dcvcn scu
nascincnio aos nossos vcios. duvidaranos
ncnos das suas vaniagcns, sc o dcvcsscn s
nossas viriudcs.
O dcfciio dc sua origcn so nos c lcn iraado
nos scus oljciivos. Quc faranos das arics, scn o
luo quc as nuirc? Scn as injusiias dos
Ioncns, dc quc scrviria a jurisrudcncia? Quc
scria da Iisioria, sc nao Iouvcssc iiranos, ncn
33
gucrras, ncn consiradorcs? Nuna alavra,
qucn dcscjaria assar a vida cn. csicrcis
conicnlacs, sc cada qual, consuliando acnas
os dcvcrcs do Ioncn c as ncccssidadcs da
naiurcza, so iivcssc icno ara aicndcr airia,
aos infclizcs c aos anigos? Scrcnos fciios ara
norrcr anarrados lcira do oo no qual a
vcrdadc sc rciirou? Essa rcflcao dcvcria lasiar
ara dissuadir, dcsdc os rinciros assos, iodo
Ioncn quc rocurassc scriancnic insiruir-sc
clo csiudo da filosofia.
Quanios crigos, quanias falsas csiradas, na
invcsiigaao das cicncias? Por quanios crros, nil
vczcs nais crigosos do quc a vcrdadc, nao scra
uiil, nao scra rcciso assar ara alcana-la? A
dcsvaniagcn c visvcl. orquc o falso c susccivcl
dc una infinidadc dc conlinacs; a vcrdadc,
orcn, so ossui una nancira dc scr. Alias,
qucn a rocura con lasianic sinccridadc?
Mcsno con ioda a loa-voniadc, quc indcios nos
ccriifican dc quc a rcconIcccnos? Ncssa
nuliidao dc scniincnios difcrcnics, qual scra o
nosso criicrio ara lcn julga-la?(7} E, o quc c
nais difcil, sc or fclicidadc acalanos or
cnconira-la, qucn dc nos salcra dcla fazcr lon
uso?
Sc as nossas cicncias sao vas nos oljciivos
quc sc rocn, sao ainda nais crigosas clos
cfciios quc roduzcn. Nascidas na ociosidadc,
34
or sua vcz a nuircn; c a crda irrcaravcl dc
icno c o rinciro rcjuzo quc ncccssariancnic
causan socicdadc. En oliica, cono cn noral,
c un grandc nal nao fazcr o lcn; c iodo cidadao
inuiil odc scr olIado cono Ioncn crnicioso.
Fcsondci-nc, ois, filosofos ilusircs, vos, or
qucn salcnos as razcs clas quais os coros sc
airacn no vacuo; quais sao, na rcvoluao dos
lancias, as rclacs das arcas crcorridas cn
icnos iguais; quc curvas icn onios
conjugados, onios dc inflcao c dc rciroccsso;
cono o Ioncn vc iudo cn Dcus; cono a alna c o
coro sc corrcsondcn scn conunicaao, assin
cono dois rclogios; quais os asiros quc odcn scr
Ialiiados; quais os inscios quc sc rcroduzcn dc
nancira ciraordinaria; rcsondci-nc, rciio, vos
dc qucn rccclcnos iao sullincs conIccincnios.
sc nunca nos iivcsscis cnsinado nada dcssas
coisas, scranos or isso ncnos nuncrosos,
ncnos lcn govcrnados, ncnos icnvcis, ncnos
florcsccnics ou nais crvcrsos?
Dcscnganai-vos, ois, quanio inoriancia
das vossas roducs; c, sc os iralalIos dos
nossos salios nais csclarccidos c dos nossos
nclIorcs cidadaos nos roorcionan iao ouca
uiilidadc, dizci-nos o quc dcvcnos cnsar dcssa
nuliidao dc cscriiorcs olscuros c dc lcirados
ociosos quc dcvoran cn ura crda a sulsiancia
do Esiado.
35
Quc digo? ociosos? Prouvcssc a Dcus quc na
rcalidadc o fosscn! Scus cosiuncs scrian nais
saos c a socicdadc nais iranquila. Mas, csscs
vaos c fuicis dcclanadorcs andan or iodos os
lados, arnados con os scus funcsios aradoos,
solaando os fundancnios da fc c aniquilando a
viriudc. Sorricn dcsdcnIosancnic dos vclIos
vocalulos dc airia c dc rcligiao, c consagran
scu ialcnio c filosofia dcsiruiao c aviliancnio dc
iudo o quc Ia dc sagrado cnirc os Ioncns. Nao c
quc no fundo odcicn a viriudc ou os dognas; sao
ininigos da oiniao ullica; c, ara rcconduzi-los
ao c dos aliarcs, lasiaria rclcga-los no ncio dos
aicus. OI furor dc sc disiinguir! quanio odcis!
O aluso do icno c un grandc nal. Ouiros
nalcs ainda iorcs scgucn ainda as lciras c as
arics. Assin c o luo, do ncsno nodo quc clas
nascido da ociosidadc c da vaidadc dos Ioncns.
O luo rarancnic cisic scn as cicncias c as
arics, c clas janais scn clc. Sci quc a nossa
filosofia, scnrc fccunda cn nainas singularcs,
rcicndc, conira a ccricncia dc iodos os
scculos, quc o luo consiiiua o cslcndor dos
Esiados; nas, dcois dc icr csquccido a
ncccssidadc das lcis suniuarias, ousara cla ncgar
ainda quc os lons cosiuncs sao csscnciais
duraao dos incrios, c quc o luo c
dianciralncnic oosio aos lons cosiuncs? Quc
o luo scja sinal ccrio dc riquczas; quc sirva
ncsno, sc sc quiscr, ara nuliilica-las. quc
36
scra rcciso concluir dcssc aradoo iao digno dc
icr nascido nos nossos dias? E quc sc iornara a
viriudc, quando sc rccisar cnriqucccr a qualqucr
rco? Os aniigos oliicos falavan, scn ccssar,
dc cosiuncs c dc viriudc. os nossos so falan dc
concrcio c dc dinIciro. Un vos dira quc un
Ioncn valc, cn ial rcgiao, a sona cla qual o
vcndcrian cn Argclia; ouiro, scguindo cssc
calculo, cnconirara ascs cn quc un Ioncn
nada valc; c ouiros, cn quc valc ncnos do quc
nada. Avalian os Ioncns cono rclanIos dc
gado. Scgundo clcs, un Ioncn so valc, ara o
Esiado, clo quc consonc; assin, un silariia
valcria lcn irinia laccdcnnios. AdivinIc-sc,
agora, qual das duas rcullicas, a dc Esaria ou
a dc Slaris, foi suljugada or un gruo dc
canoncscs c qual dclas fcz ircncr a sia.
A nonarquia dc Ciro foi conquisiada con
irinia nil Ioncns or un rncic nais olrc
quc o ncnor dos sairaas da Pcrsia; c os ciias, o
nais niscravcl dc iodos os ovos, rcsisiiran aos
nais odcrosos nonarcas do univcrso.
Duas fanosas rcullicas disuiaran cnirc si
o incrio do nundo; una cra nuiio rica, a ouira
nao iinIa nada, c foi csia quc dcsiruiu a
rincira. O incrio ronano, or sua vcz, dcois
dc icr cngolido iodas as riquczas do univcrso, foi
rcsa dc gcnic quc ncn ncsno salia o quc cra
riqucza. Os francos conquisiaran os gaulcscs, os
37
sacs a Inglaicrra, scn ouiros icsouros alcn da
sua lravura c da sua olrcza. Una iroa dc
cqucnos nonianIcscs, cuja avidcz sc liniiava
ioda a algunas clcs dc carnciro, dcois dc icr
donado a aliivcz ausiraca, csnagou cssa
oulcnia c icnvcl casa dc Dourgognc quc fazia
ircncr os oicniados da Euroa. Enfin, iodo o
odcr c ioda a salcdoria do Icrdciro dc Carlos V,
susicniado or iodos os icsouros das ndias,
foran quclrar-sc conira un unIado dc
cscadorcs dc arcnqucs. Quc os nossos oliicos
sc digncn suscndcr scus calculos ara rcflciir
solrc csscs ccnlos, c quc arcndan, or una
vcz, quc sc icn iudo con o dinIciro, cccio
cosiuncs c cidadaos.
Dc quc sc iraia, rccisancnic, ncssa qucsiao
dc luo? Dc salcr o quc nais inoria aos
incrios. scrcn lrilIanics c noncniancos, ou
viriuosos c duravcis. Digo lrilIanics, nas, dc quc
lrilIo? O gosio do fausio nao sc associa nas
ncsnas alnas con o da Ioncsiidadc. Nao, nao c
ossvcl quc csriios dcgradados or una
nuliidao dc cuidados fuicis sc clcvcn janais a
nada dc grandc; c ainda quc ara ianio iivcsscn
a fora, a coragcn lIcs faliaria.
Todo ariisia qucr scr alaudido. Os clogios
dos scus conicnorancos consiiiucn a aric
nais rcciosa dc suas rcconcnsas. Quc fara,
ois, ara os olicr, sc icn a dcsgraa dc icr
38
nascido no scio dc un ovo c nos icnos cn quc
os salios cn noda uscran una juvcniudc
frvola cn csiado dc dar o ion; cn quc os
Ioncns sacrificaran scu gosio aos iiranos dc sua
lilcrdadc(8}; cn quc, nao ousando un dos scos
arovar scnao o quc c roorcional
usilaninidadc do ouiro, sc dcia quc sc crcan
olras-rinas dc ocsia dranaiica c sc jogucn
fora rodgios dc Iarnonia? Quc fara clc,
scnIorcs? Fclaiara scu gcnio ao nvcl do scu
scculo c rcfcrira conor olras conuns, quc sc
adnircn duranic a sua vida, a naravilIas quc
scrian adniradas nuiio icno dcois dc sua
noric. Dizci-nos, cclclrc Arouci o quc nao
sacrificasics dc lclczas nasculas c forics nossa
falsa dclicadcza! E cono o csriio da galanicria,
iao fcriil cn cqucninas coisas, vos cusiou
grandcs!
E assin quc a dissoluao dos cosiuncs,
conscqucncia ncccssaria do luo, acarrcia or
sua vcz a corruao do gosio. Sc, or acaso, cnirc
os Ioncns ciraordinarios clo scu ialcnio, sc
cnconira algun con firncza dc alna quc rccusc
ccdcr ao gcnio do scu scculo c aviliar-sc con
roducs ucrs, dcsgraado dclc! Morrcra na
indigcncia c no csquccincnio. Nao c un
rognosiico quc fao, nas una ccricncia quc
rcfiro. Carlc, Picrrc(9}, c cIcgado o noncnio cn
quc o inccl dcsiinado a auncniar a najcsiadc
dc nossos icnlos or inagcns sullincs c
39
sanias, caira dc vossas naos, ou scra rosiiiudo
a ornar dc iniuras lascivas os aincis dc una
lcrlinda. E iu, rival dos Praiclcs c dos Fdias;
iu, cujos anccsirais icrian cnrcgado o cinzcl
ara fazcr dcuscs caazcs dc dcscular aos
nossos olIos a sua idolairia; ininiiavcl Pigallc iua
nao sc rcsolvcra a lrunir o vcnirc dc un nacaco,
ou scra rcciso quc sc iornc ociosa.
Nao sc odc rcflciir solrc os cosiuncs, scn
gozar con a lcnlrana da inagcn da
sinlicidadc dos rinciros icnos.
una lcla nargcn dc rio, ornada
cclusivancnic clas naos da naiurcza, ara a
qual volianos inccssanicncnic os olIos, c, quc,
con csar, vcnos sc afasiar cada vcz nais.
Quando os Ioncns inoccnics c viriuosos
gosiavan dc icr os dcuscs cono icsicnunIas das
suas acs, Ialiiavan junios nas ncsnas
calanas; nas, iornando-sc logo naus, cansaran-
sc dcsscs incnodos cscciadorcs, c os rclcgaran
nos icnlos nagnficos. Elcs os culsaran,
cnfin, ara a sc csialclcccrcn, ou clo ncnos os
icnlos dos dcuscs nao sc disiinguiran nais das
casas dos cidadaos. Foi, cniao, o cunulo da
dcravaao, c os vcios janais foran lcvados iao
longc cono quando foran visios cono quc
susicniados, cnirada dos alacios dos grandcs,
solrc colunas dc narnorc, c gravados solrc
caiicis corniios.
40
Enquanio as conodidadcs da vida sc
nuliilican, as arics sc acrfcioan c o luo sc
csicndc, a vcrdadcira coragcn sc cncrva, as
viriudcs niliiarcs sc dissian; c c ainda a olra
das cicncia c dc iodas as arics quc sc ccrccn
sonlra dos galincics. Quando os godos
dcvasiaran a Crccia, iodas as lillioiccas so
foran salvas do fogo dcvido oiniao, csalIada
or un dcnirc clcs, dc quc cra rcciso dciar aos
ininigos novcis iao rorios ara dcsvia-los do
ccrccio niliiar c divcrii-los con ocuacs
ociosas c scdcniarias.
Carlos VIII sc viu scnIor da Toscana c do
rcino dc Naolcs scn icr quasc iirado a csada, c
ioda a sua coric airiluiu cssa facilidadc
incscrada ao faio dc quc os rncics c a
nolrcza da Iialia sc divcriian nais cn sc iornar
cngcnIosos c salios do quc sc ccrciiavan cn
iornar-sc vigorosos c gucrrciros. Con cfciio, diz o
Ioncn scnsaio quc lcnlra csscs dois iraos(10},
iodos os ccnlos nos cnsinan quc naqucla
olcia narcial, cono cn iodas as quc sc lIc
asscnclIan, o csiudo das cicncias c lcn nais
rorio a cnfraqucccr c cfcninar as coragcns do
quc a foriifica-las c as aninar.
Os ronanos confcssaran quc a viriudc
niliiar sc ciinguira cnirc clcs ncdida quc
concaran a sc conIcccr cn quadros, gravuras,
vasos dc ourivcsaria, c a culiivar as lclas arics; c,
41
cono sc cssa rcgiao fanosa csiivcssc dcsiinada a
scrvir scn ccssar dc ccnlo aos ouiros ovos, a
clcvaao dos Mcdicis c o rcsialclccincnio das
lciras fizcran cair dc novo, c ialvcz ara scnrc,
cssa rcuiaao gucrrcira quc a Iialia arccia icr
rccucrado Ia alguns scculos.
As aniigas rcullicas da Crccia, con cssa
salcdoria quc lrilIava na naior aric das suas
insiiiuics, iinIan inicrdiio aos scus cidadaos
iodas as rofisscs iranquilas c scdcniarias quc,
alaicndo c corroncndo o coro, cncrvan cn
scguida o vigor da alna. Dc quc nancira, con
cfciio, cnsanos quc ossan cncarar a fonc, a
scdc, as fadigas, os crigos c a noric, os Ioncns
quc a ncnor ncccssidadc acalrunIa, c quc a
ncnor cna csnorccc? Con quc coragcn
suoriarao os soldados os iralalIos cccssivos
con os quais nao csiao Ialiiuados? Con quc
ardor farao narcIas foradas sol o conando dc
oficiais quc ncn ncsno icn fora ara viajar a
cavalo? Quc nao nc oljcicn con o valor
rcconIccido dc iodos csscs nodcrnos gucrrciros
iao saliancnic discilinados. Elogian-nc nuiio
a sua lravura cn un dia dc laialIa; nas, nao
nc dizcn cono suorian clcs o cccsso dc
iralalIo, cono rcsisicn ao rigor das csiacs c
s inicncrics do ar. Dasia un ouco dc sol ou
dc ncvc, lasia a rivaao dc alguna coisa
sucrflua, ara fundir c dcsiruir cn oucos dias
o nclIor dos nossos ccrciios. Cucrrciros
42
inircidos, sofrci una vcz a vcrdadc quc vos c iao
raro ouvir. Sois lravos, cu o sci; icrcis iriunfado
con Anilal cn Canas c cn Trasincno; Ccsar
convosco icria assado o Fulicao c suljugado o
scu as. nas, nao foi convosco quc o rinciro
airavcssou os Alcs, c quc o ouiro vcnccu os
vossos anicassados.
Os conlaics ncn scnrc fazcn o succsso da
gucrra, Iavcndo ara os gcncrais una aric
sucrior dc ganIar as laialIas. As vczcs, o quc
corrc ara o fogo con inircidcz c un nau oficial;
no rorio soldado, un ouco nais dc fora c dc
vigor scria ialvcz nais ncccssario quc iania
lravura, quc nao o rcscrva da noric. E quc
inoria ao Esiado quc suas iroas crcan dc
fclrc ou dc frio, ou clo fcrro do ininigo?
Sc a culiura das cicncias c rcjudicial s
qualidadcs gucrrciras, ainda o c nais s
qualidadcs norais. Dcsdc os nossos rinciros
anos, una cducaao inscnsaia orna o nosso
csriio c corronc o nosso julgancnio. Vcjo, or
ioda aric, incnsos csialclccincnios ondc sc
cduca a juvcniudc or rcos corliianics, ara
lIc cnsinar iodas as coisas, cccio os scus
dcvcrcs. Vossos filIos ignoran a sua roria
lngua, nas falarao ouiras quc nao sc usan cn
aric alguna; salcrao fazcr vcrsos quc nal
odcrao conrccndcr; scn salcr scarar o crro
da vcrdadc, Possuirao a aric dc os iornar
43
irrcconIccvcis aos ouiros or ncio dc
arguncnios cscciosos; nas, as alavras
nagnaninidadc, cquidadc, icncrana,
Iunanidadc, coragcn, clcs nao salcrao o quc
sao; o docc nonc dc airia janais lIcs
inrcssionara os ouvidos; c, sc ouvircn falar dc
Dcus, scra ncnos or arccndc-lo do quc or
icnc-lo(11}.
Eu rcfcriria quc ncu aluno assassc o
icno a jogar a cla clo ncnos, o coro sc
scniiria nais lcn disosio. Sci quc c rcciso
ocuar as crianas c quc a ociosidadc c ara clas
o crigo quc nais sc dcvc icncr. Quc c
ncccssario, cniao, quc arcndan? Eis a una
lcla qucsiao. Quc arcndan o quc dcvcn fazcr
scndo Ioncns(12}, c nao o quc dcvcn csqucccr.
Nossos jardins sao ornados dc csiaiuas c
nossas galcrias dc quadros. Quc cnsais quc
rcrcscnian cssas olras-rinas dc aric cosias
adniraao ullica? Os dcfcnsorcs da airia? ou
csscs Ioncns ainda naiorcs quc a cnriqucccran
con suas viriudcs? Nao. Sao inagcns dc iodos os
dcsvarios do coraao c da razao, iiradas
cuidadosancnic da aniiga niiologia c
arcscniadas ooriunancnic curiosidadc dos
nossos filIos, scn duvida a fin dc quc icnIan
sol os olIos nodclos dc nas acs, anics ncsno
dc salcrcn lcr.
44
Dondc nasccn iodos csscs alusos, sc nao da
funcsia dcsigualdadc iniroduzida cnirc os
Ioncns cla disiinao dos ialcnios c clo
aviliancnio das viriudcs? Eis o cfciio nais
cvidcnic dc iodos os nossos csiudos, c a nais
crigosa dc iodas as suas conscqucncias Nao sc
crgunia nais sc un Ioncn icn rolidadc, nas
sc icn ialcnios; sc un livro c uiil, nas sc c lcn
cscriio. Sao rodigalizadas rcconcnsas ao lclo
csriio, nas a viriudc nao rccclc Ionrarias. Ha
nil rcos ara os lclos discursos, ncnIun ara
as lclas acs. Quc nc digan, cnircianio, sc a
gloria airiluda ao nclIor dos discursos quc
scrao coroadas ncsia Acadcnia, c conaravcl ao
ncriio dc Iavcr insiiiudo o rcnio.
O salio nao corrc airas da foriuna; nas, nao
c inscnsvcl gloria; c, quando a vc iao nal
disiriluda, sua viriudc, quc un ouco dc
cnulaao icria aninado c iornado vaniajosa
socicdadc, cai cn langor c sc ciinguc na niscria
c no csquccincnio. Eis o quc con o icno dcvc
roduzir or ioda aric a rcfcrcncia dos ialcnios
agradavcis solrc os ialcnios uicis, c o quc a
ccricncia so icn confirnado scnrc, dcois da
rcnovaao das cicncias c das arics. Tcnos fsicos,
gcnciras, qunicos, asirnonos ocias,
nusicos, iniorcs; nao icnos nais cidadaos, ou,
sc ainda nos rcsian alguns, discrsos nos
canos alandonados, a norrcn indigcnics c
dcsrczados.
45
Tal c o csiado a quc sao rcduzidos, iais os
scniincnios quc olicn dc nos os quc nos dao o
ao c aos nossos filIos o lciic.
Confcsso, cnircianio, quc o nal nao c iao
grandc cono odcria iornar-sc. A rcvidcncia
cicrna, colocando ao lado dc divcrsas lanias
nocivas ouiras saluiarcs, c na sulsiancia dc
nuiios aninais nalfciiorcs o rcncdio a suas
fcridas, cnsinou aos solcranos, quc sao scus
ninisiros, a iniiar-lIc a salcdoria. Foi graas ao
scu ccnlo quc do rorio scio das cicncias c
das arics, fonics dc nil dcsrcgrancnios, cssc
grandc nonarca cuja gloria, dc idadc cn idadc,
adquirira novo lrilIo, iirou cssas socicdadcs
cclclrcs cncarrcgadas, ao ncsno icno, do
crigoso dcosiio dos conIccincnios Iunanos c
do dcosiio sagrado dos cosiuncs, cla aicnao
quc icn cn nanicr cn si ncsnas ioda urcza c
cn cigi-la nos ncnlros quc rccclc.
Essas salias insiiiuics, consolidadas or
scu augusio succssor c iniiadas or iodos os rcis
da Euroa, scrvirao ao ncnos dc frcio aos
Ioncns dc lciras, os quais, asirando iodos a scr
adniiidos nas acadcnias, vclarao or si ncsnos
c rocurarao iornar-sc dignos or ncio dc olras
uicis c cosiuncs irrcrccnsvcis. Aquclas, dcnirc
cssas conanIias, quc, clos rcnios con os
quais Ionran o ncriio liicrario, fizcrcn a cscolIa
dc icnas rorios a rcaninar o anor viriudc no
46
coraao dos cidadaos, nosirarao quc cssc anor
rcina cnirc clas c darao aos ovos o razcr, iao
raro c iao docc, dc vcr socicdadcs dc salios sc
dcvoiarcn a dcrranar solrc o gcncro Iunano
nao soncnic luzcs agradavcis, nas ianlcn
insirucs saluiarcs.
Quc nc nao oonIan, ois, una oljcao quc
ara nin nao assa dc nova rova. Tanios
cuidados nao fazcn scnao nosirar ainda nais a
ncccssidadc dc os ionar, ois ningucn lusca
rcncdios ara nalcs quc nao cisicn. Porquc
scra rcciso quc csics iragan ainda, cla sua
insuficicncia, o caraicr dos rcncdios ordinarios?
Tanios csialclccincnios fciios ara vaniagcn dos
salios so scrvcn ara os inor acina dos oljcios
das cicncias c voliar os csriios ara a culiura.
Parccc, clas rccaucs quc sc ionan, quc sc
icn lavradorcs dcnais c quc sc rcccia quc falicn
filosofos. Nao qucro, aqui, ousar fazcr a
conaraao cnirc a agriculiura c a filosofia;
ningucn a suoriaria. Pcrguniarci soncnic. Quc
c a filosofia? quc conicn os cscriios dos filosofos
nais conIccidos? quais sao as lics dcsscs
anigos da salcdoria? Quando os ouvinos, nao os
ionanos or una iroa dc cIarlaiacs, griiando
cada un dc scu lado cn una raa ullica.
Vindc a nin, sou o unico quc nao cngano
ningucn? Un rcicndc quc nao Ia coro c quc
iudo c rcrcscniaao; ouiro, quc nao Ia ouira
sulsiancia alcn da naicria, ncn ouiro dcus
47
alcn do nundo. Esic avana quc nao Ia viriudcs
ncn vcios, c quc o lcn c o nal noral sao
quincras; aquclc, quc os Ioncns sao lolos c sc
odcn dcvorar cn scgurana dc conscicncia. OI
grandcs filosofos! quc nao rcscrvais ara os
vossos anigos c ara os vossos filIos con cssas
rovciiosas lics! cn lrcvc, rccclcrcis o rcnio
disso, c nao icncrcnos cnconirar cnirc os nossos
alguns dos vossos scquazcs.
Eis, ois, os Ioncns naravilIosos aos quais
a csiina dos scus conicnorancos foi
rodigalizada duranic a sua vida, c a
inorialidadc rcscrvada dcois da sua noric. Eis
as salias nainas quc dclcs rccclcnos c quc dc
idadc cn idadc iransniiinos aos nossos
dcsccndcnics! O aganisno, cnircguc a iodos os
dcsvarios da razao Iunana, dciou osicridadc
alguna coisa quc sc ossa conarar aos
nonuncnios vcrgonIosos quc lIc rcarou a
inrcnsa sol o rcinado do EvangclIo? Os
cscriios nios dc Lcucio c Diagoras norrcran
con clcs; ainda nao sc Iavia invcniado a aric dc
cicrnizar as ciravagancias do csriio Iunano;
nas, graas aos caracicrcs iiograficos(13} c ao
uso quc dclcs fazcnos, os crigosos dcsvarios dos
Hollcs c dos Sinoza crnancccrao ara
scnrc. Idc, cscriios cclclrcs, ara os quais a
ignorancia c a rusiicidadc dos nossos ais nao
scrian caazcs, aconanIai aic aos nossos
dcsccndcnics cssas olras nais crigosas ainda,
48
dondc sc cala a corruao dos cosiuncs do
nosso scculo, c lcvai ao ncsno icno aos scculos
do orvir una Iisioria ficl do rogrcsso c das
vaniagcns das nossas cicncias c das nossas
arics. Sc vos lcrcn, solrc a qucsiao quc agiianos
Iojc nao lIcs dciarci ncnIuna crlcidadc; c,
a ncnos quc nao scjan nais inscnsaios do quc
nos, lcvaniarao as naos ara os ccus, c dirao, na
anargura do scu coraao. Dcus iodo odcroso,
iu, quc icns nas naos os csriios, livra-nos das
luzcs c das funcsias arics dos nossos ais;
rcsiiiui-nos a ignorancia, a inoccncia c a olrcza,
os unicos lcns quc odcn fazcr a nossa
fclicidadc c quc sao rcciosos dianic dc ii."
Mas, sc o rogrcsso das cicncias c das arics
nada acrcsccniou nossa vcrdadcira fclicidadc;
sc corroncu os nossos cosiuncs c sc a
corruao dos cosiuncs cIcgou a aiingir a
urcza do gosio, quc cnsarcnos dcssa nuliidao
dc auiorcs clcncniarcs quc afasiaran do icnlo
das nusas as dificuldadcs quc lIcs incdian o
accsso c quc a naiurcza ali csalIara ara r
rova as foras dos quc iivcsscn a icniaao dc
salcr? Quc cnsarcnos dcsscs coniladorcs dc
olras quc indiscrciancnic quclraran a oria das
cicncias c iniroduziran no scu saniuario una
oulaa indigna dc sc aroinar dclc, quando
scria dc dcscjar quc iodos aquclcs quc nao
udcsscn adianiar-sc na carrcira das lciras
fosscn rcclidos dcsdc a cnirada c aiirados nas
49
arics uicis socicdadc? Aquclc quc, duranic ioda
a sua vida, fossc un nau vcrsificador, gcncira
sulalicrno, iornar-sc-ia ialvcz un grandc
falricanic dc iccidos. Nunca faliaran ncsircs
ara aquclcs quc a naiurcza dcsiinou a fazcr
disculos. Os Vcrulan, os Dcscarics c os
Ncwion, csscs rccciorcs do gcncro Iunano,
ianlcn os iivcran; c quc oricniadorcs os icrian
conduzido aic aondc os scus gcnios os lcvaran?
Mcsircs vulgarcs so icrian odido rcsiringir o scu
cnicndincnio, acriando-o na csirciia
caacidadc do scu. Foi clos rinciros olsiaculos
quc clcs arcndcran a fazcr csforos, c quc sc
ccrciiaran a iransor o csao incnso quc
crcorrcran. Sc c ncccssario crniiir quc alguns
Ioncns sc cnircgucn ao csiudo das cicncias c
das arics, quc scjan cclusivancnic os quc sc
scnicn con foras ara caninIar sos solrc as
suas cgadas c uliraassa-las; c a cssc cqucno
nuncro quc calc lcvaniar nonuncnios gloria
do csriio Iunano. Sc, orcn, sc qucr quc nada
csicja acina dc scu gcnio, c rcciso quc nada
csicja acina dc suas cscranas. cis o unico
cncorajancnio dc quc icn ncccssidadc. A alna
sc da inscnsivclncnic aos oljcios quc a ocuan,
c sao as grandcs ocasics quc fazcn os grandcs
Ioncns. O rncic da cloqucncia foi cnsul dc
Fona; c o naior ialvcz dos filosofos, cIancclcr da
Inglaicrra. Acrcdiiais quc, sc un nao iivcssc
ocuado scnao una cadcira cn qualqucr
50
univcrsidadc, c o ouiro so iivcssc oliido nodica
cnsao dc acadcnia, acrcdiiais, rciio, quc suas
olras nao sc rcsscniirian do scu csiado? Quc os
rcis nao dcsdcnIcn, ois, adniiir nos scus
consclIos cssoas nais caazcs dc lcn
aconsclIa-los; quc rcnuncicn ao vclIo
rcconcciio, invcniado clo orgulIo dos grandcs,
dc quc a aric dc conduzir os ovos c nais difcil
do quc a dc os csclarcccr, cono sc fossc nais
facil crsuadir os Ioncns dc fazcr o lcn dc loa
voniadc do quc os consirangcr cla fora; quc os
salios dc rincira ordcn cnconircn Ionrosos
asilos nas suas corics; quc olicnIan a unica
rcconcnsa digna dclcs, quc c a dc coniriluir or
scu crcdiio ara a fclicidadc dos ovos aos quais
iivcrcn cnsinado a salcdoria. so cniao sc
vcrificara o quc odcn a viriudc, a cicncia c a
auioridadc, aninadas dc nolrc cnulaao c
iralalIando Iarnoniosancnic ara a fclicidadc
do gcncro Iunano. Mas, cnquanio o odcr csiivcr
dc un so lado, as luzcs c a salcdoria sozinIas do
ouiro, os salios rarancnic cnsarao grandcs
coisas, os rncics nais rarancnic farao lclas, c
os ovos coniinuarao a scr vis, corruios, c
infclizcs.
Quanio a nos, Ioncns vulgarcs, ara qucn
os ccus nao rcariiran iao grandcs ialcnios, c a
qucn nao dcsiinan iania gloria, fiqucnos na
olscuridadc. Nao corranos airas dc una
rcuiaao quc nos cscaaria c quc, no csiado
51
rcscnic das coisas, nao nos daria nunca o quc
nos icria cusiado, ainda quc iivcsscnos iodos os
iiulos ara olic-lo. Dc quc scrvc rocurar a
nossa fclicidadc na oiniao dos ouiros, sc
odcnos cnconira-la cn nos ncsnos! Dcicnos
a ouiros o cuidado dc insiruir os ovos nos scus
dcvcrcs, c liniicno-nos a lcn cunrir os nossos.
nao icnos ncccssidadc dc salcr nais.
OI viriudc, cicncia sullinc das alnas
sinlcs, scra rcciso cniao ianio iralalIo c
ianios aarclIos ara ic conIcccr? Tcus
rincios nao csiao gravados cn iodos os
coracs? c nao lasiaria, ara cnsinar iuas lcis,
cncirar cn si ncsno c cscuiar a voz da
conscicncia no silcncio das aics! Eis a
vcrdadcira filosofia, sailanos nos conicniar con
cla; c, scn invcjar a gloria dcsscs Ioncns
cclclrcs quc sc inorializan na rcullica das
lciras, iraicnos dc r cnirc clcs c nos csia
disiinao gloriosa quc sc noiava ouirora cnirc
dois grandcs ovos. un salia dizcr lcn, o ouiro
lcn fazcr.
52

NOTAS

(1} Os rncics vccn scnrc con razcr o
gosio das arics agradavcis c das coisas
sucrfluas, das quais nao rcsulic a coriaao dc
dinIciro, csicndcr-sc cnirc os scus sudiios; c
quc, alcn dc os nuirir assin ncssa cqucncz dc
alna iao roria da scrvidao, clcs salcn. nuiio
lcn quc iodas as ncccssidadcs s quais o ovo sc
acga sao ouiras ianias corrcnics con as quais
sc rcndc. Alcandrc, qucrcndo nanicr os
iciiofagos sol sua dccndcncia, consirangcu-os a
rcnunciar csca c a sc nuirircn con os
alincnios conuns aos ouiros ovos; c os
sclvagcns da Ancrica, quc andan inicirancnic
nus c so vivcn do roduio da caa., janais
udcran scr doninados; con cfciio, quc jugo
odc scr inosio a Ioncns quc nao icn
ncccssidadc dc nada?
(2} Cosio, diz Moniaignc, dc
conicsiar c dc discorrcr, nas, con oucos
Ioncns c ara nin, orquc scrvir dc csciaculo
aos grandcs, conciindo na osicniaao do scu
csriio c da sua loquacidadc, nc arccc ofcio
nuiio indccoroso ara un Ioncn dc Ionra."
(Livro III, ca. VIII}.
53
o dc iodos os nossos lclos csriios, cccio
un.
(3} Nao ouso falar dcssas nacs fclizcs
quc ncn dc nonc conIcccn os vcios quc ianio
nos cusia rcrinir, dcsscs sclvagcns da Ancrica
cuja sinlcs c naiural olcia Moniaignc nao
duvida cn rcfcrir nao so s lcis dc Plaiao, nas
ncsno a iudo o quc a filosofia janais odcra
inaginar dc nais crfciio ara o govcrno dos
ovos, ciia clc una orao dc ccnlos
inrcssionanics, ara os quc os sailan adnirar.
Mas, qual! cclana, nao vcsicn calas." (Livro
1, ca. XXX.}
(4} Quc nc digan, dc loa fc, quc oiniao
os rorios aicnicnscs dcvian icr da cloqucncia,
quando a afasiaran con ianio cuidado dcssc
irilunal nicgro dos julgancnios ara o qual ncn
os dcuscs aclavan. Quc cnsavan os ronanos
da ncdicina, quando a laniran da sua
rcullica? E, quando un rcsio dc Iunanidadc
lcvou os csanIois a inicrdizcr aos scus Ioncns
da lci a cnirada na Ancrica, quc idcia cra rcciso
quc iivcsscn da jurisrudcncia? Nao sc diria quc
julgaran rcarar, con cssc unico aio, iodo o nal
quc iinIan fciio a csscs dcsgraados indgcnas?
(5} Posiquan docii rodicruni, lani
dcsuni." (Scncca, c. XCV}.
54
(6} Vc-sc clarancnic a alcgoria da falula
dc Proncicu c nao arccc quc a oiniao dos
grcgos, quc o rcgaran no Caucaso, fossc a cssc
rcsciio nais favoravcl do quc a dos cgcios
solrc o scu dcus Tcuio. O saiiro, diz una
aniiga falula quis lcijar c alraar o fogo, a
rincira vcz quc o viu; nas, Proncicu griiou-lIc.
Saiiro, cIoraras a larla do icu qucio, quc
qucina quando o iocanos."
(7} Quanio ncnos sc salc nais sc acrcdiia
salcr. Os criaiciicos duvidavan dc alguna
coisa? Dcscarics nao consiruiu o univcrso con
culos c iurlilIcs? E Ia, Iojc, ncsno na
Euroa, un fsico, or nais insignificanic, quc
nao cliquc ousadancnic cssc rofundo nisicrio
da clciricidadc, quc causara ialvcz, ara scnrc,
o dcscscro dos vcrdadciros filosofos?
(8} Esiou nuiio longc dc cnsar quc cssc
asccndcnic das nulIcrcs scja un nal cn si.
un rcscnic quc lIcs fcz a naiurcza, ara a
fclicidadc do gcncro Iunano; nais lcn dirigido,
odcria roduzir ianio lcn quanio nal faz Iojc.
Ainda nao sc scnic lasianic quc vaniagcns
nasccrian, na socicdadc, dc una nclIor
cducaao dada a cssa nciadc do gcncro Iunano
quc govcrna a ouira. Os Ioncns scrao scnrc o
quc agradar s nulIcrcs. Sc qucrcis, ois, quc
clcs sc iorncn grandcs c viriuosos, cnsinai s
nulIcrcs o quc c grandcza d'alna c viriudc. As
55
rcflccs quc csic assunio fornccc, o quc Plaiao
fcz ouirora, lcn ncrcccrian scr nclIor
dcscnvolvidas or una cna digna dc cscrcvcr
scgundo ial ncsirc c dc dcfcndcr iao grandc
causa.
(9} Carlc Vanloo c Picrrc, o rinciro norio
cn 1765, o scgundo cn 1789, iralalIaran
rincialncnic na dccoraao das igrcjas.
(10} Moniaignc, liv. I, ca. XXIV.
(11} Pcnsancnios Filosoficos. o iiulo dc
una olra dc Didcroi, conicndo scsscnia c dois
cnsancnios, ullicados cn 1746, c rcinrcssos
sol o iiulo dc ircnncs au Esriis Foris. O
cnsancnio cn quc Fousscau sc aoia ncsia
ciiaao c o quc iraz o nuncro XXV. rovavcl
quc Fousscau icnIa fciio cssa ciiaao fora dc
icno. A olra dc Didcroi iinIa sido condcnada
ao fogo, nao odia scr ciiada no nanuscriio
cnviado Acadcnia.
(12} Tal cra a cducaao dos csarianos,
scgundo o icsicnunIo do naior dos scus rcis. E,
diz Moniaignc, coisa digna dc nuiio grandc
considcraao quc, ncssa ccclcnic olcia dc
Licurgo, na vcrdadc nonsiruosa or sua
crfciao, cnlora iao cuidadosa con a nuiriao
das crianas, cono scndo o scu rincial
cncargo, c na roria norada das nusas, sc faa
iao ouca ncnao da douirina. cono sc a cssa
56
gcncrosa juvcniudc, dcsdcnIando qualqucr ouiro
jugo sc iivcssc dcvido forncccr, cn lugar dos
nossos ncsircs dc cicncia, soncnic ncsircs do
inircidcz, rudcncia c jusiia."
Vcjanos, agora, cono o ncsno auior fala dos
aniigos crsas. Conia Plaiao, diz clc, quc o
filIo nais vclIo dc sua succssao rcal cra assin
nuirido. Aos o scu nascincnio, dcran-no nao a
nulIcrcs, nas aos cunucos dc naior auioridadc
junio aos rcis or suas viriudcs. TinIan clcs o
cncargo dc lIcs iornar o coro lclo c sao, c,
dcois dc scic anos, os fazian noniar a cavalo c
ir caa. Quando cIcgava aos caiorzc anos,
dcosiiavan-no cnirc as naos dc quairo. o nais
salio, o nais jusio, o nais nodcrado, o nais
inircido da naao. O rinciro cnsinava-lIc
rcligiao; o scgundo, a scr scnrc vcrdadciro; o
icrcciro, a sc iornar scnIor das colias; o quario,
a nao icncr coisa alguna." Todos, acrcsccniarci,
a iorna-lo lon, ncnIun a iorna-lo salio.
Asiagcs cn Xcnofonic cdc conias da sua
uliina liao a Ciro. E, diz clc, quc, cn nossa
cscola, un raaz dcu o scu saioic a un
conanIciro ncnor, c csic lIc dcu o scu, quc cra
naior. Cono o nosso rcccior nc fizcssc juiz
dcssa disuia, julguci quc as coisas dcvian ficar
cono csiavan, ois quc anlos arccian csiar
nais lcn aconodados dcssa nancira. E clc nc
advcriiu quc cu fizcra nal; orquanio cu ficara a
57
considcrar o lcncfcio, quando rinciro cra
rcciso fazcr jusiia, a qual qucria quc ningucn
fossc forado quanio ao quc lIc cricncc; c dissc
quc clc fossc aoiiado, ianio assin quc csianos
cn nossas aldcias or icr csquccido o rinciro
aorisio.
Mcu rcgcnic nc faria un lclo scrnao, in
gcncrc dcnonsiraiivo anics dc nc crsuadir dc
quc a sua cscola valc aqucla." (liv. I, ca. XXIV}.
(13} Considcrando-sc as dcsordcns
Iorrvcis quc a inrcnsa ja causou na Euroa,
julgando-sc o fuiuro clo rogrcsso quc o nal faz
dia a dia, odc-sc rcvcr facilncnic quc os
solcranos nao iardarao a icr ianios cuidados
ara lanir cssa aric icrrvcl dos scus Esiados
quanios ionaran ara as iniroduzir.
O suliao AcInci, ccdcndo s inoriunacs
dc alguns rcicnsos Ioncns dc gosio, conscniira
cn csialclcccr una inrcnsa cn
Consianiinola; nas, nal cnirara cn
funcionancnio, foran consirangidos a dcsiru-la
c a aiirar as naquinas cn un oo. Diz-sc quc o
califa Onar, consuliado solrc o quc sc dcvia fazcr
da lillioicca dc Alcandria, rcsondcu ncsics
icrnos. Sc os livros dcssa lillioicca conicn
coisas oosias ao Alcorao, sao naus, c c rcciso
qucina-los; sc nao conicn scnao a douirina do
Alcorao, qucinai-os ainda, ois sao sucrfluos."
58
Nossos salios ciiaran cssc raciocnio cono o
cunulo do alsurdo. Enircianio, suondc
Crcgorio-o-Crandc no lugar dc Onar, c o
EvangclIo no lugar do Alcorao. a lillioicca scria
ainda qucinada, c ialvcz fossc cssc o nais lclo
irao da vida dcssc ilusirc onificc.
59

2001 Fidcndo Casiigai Morcs
Verso para eBook
eBooksBrasII.com

__________________
JulIo 2001

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

Você também pode gostar