,;

Ptirchased for the

LIBRARY of the
UNIYERSITY OF TORONTO
fro))i

the

KATHLEEN JMADILL BEQUEST

MACIEJA STRYJKOWSKIEGO.

KRONIKA
POLSKA, LITEWSKA,

MDZKA

WSZYSTKIIJ RUSI

MACIEJA

STRYJKOWSKIEGO.
WYDANIE NO WE,
BCD^CE

DOKADNH

POWTRZENIEM WYDANIA PIERWOTNEGO KRLEWIECKIEGO

ROKU

1582,

POPRZEDZONE

WIADOMOCI

YCIU

PIS]VIACH

STRYJKOWSKIEGO

PRZEZ MIKOAJA MALINOWSKIEGO,

ROZPRAW

LATOPISCACH RUSKICH
POaiNOONE

PRZEZ DANIOWICZA,

PRZEDRUKIEM DZIE POMNIEJSZYCH STRYJKOWSKIEGO

WEDUG PIERWOTNYCH WYDA.

J^'

^-<c5S>i

WARSZAWA.
Nakad Gustawa Leona
Gliicksberga, Ksigarza.

1846.

drukowaniu

Wolno drukowa z warunkiem zoenia w Komitecie Cenzury, po wyprawem przepisanej liczby exemplarzy. Warszawa dnia 31 Maja (12 Czerwca) 1846 roku.
,
,

Cenzor

Kiezabltowskl.

t:Qj

II

lOEJl OSOSTEWICJllA
C.

STRYJROWSKIEGO,
KSIGI DWAMSTE.

Rozdzia pierwszy.
jDo Jamie Ifielmoznego Pana, NA NIEWIEU I OLICE

XICIA,

KOWIESKIEGO, BRASAWSKIEGO,

&c.

STAROSTY.

JAWNUTA GEDIMINOWIG
I

KIEJSTUT,

XI4C MODZKIE,

BRACIA,

l&OKr
"dprawiwszy zwyky pogrzeb
i
i

1339.

Wilnie Gediminowi Wielkiemu

Xidza

Jawnucz albo Jawnuta,Lubart, Korjat Montwid xicta Litewskie, wnet zabiegajc szkodom niebespiecznociam splnej ojczyzny od Niemcw, zo/.yli siem tame w Wilnie ze wszystkimi pany bojary Litewskimi modzkimi, na ktrym nie dugo si pr/.nymi tractaty bawic, porzdek rzeczy pospolitej obron pograniczn od Prus Liflant postanowili, ktr jednostajnie Olgerdowi Kiejstutowi bratom swoim, rycersk dzielnoci s przyrodzenia ozdobionym zlecili; sami te aby si jaka zwada domowa o udziay midzy nimi nie wszcza we"
i i

ojcu swojemu, Olgerd, Kiejstut, Narimunt,

II.

sfnw 'gc"^wYch!"

spissali,

naznaczenia jego przyrzekli sobie tak sie ^^"o wolej ojca Gedimina aby ka/.dy na swym udziale od ojca postanowionym przestawa,
i

a granic splnydi, aby spoina

bronili.

moc

od kadego nieprz>jaciela jednostajnie

iz

bya wola
syn, po

postanowienie Gediminowe, aby Jawnuta albo

stolicy Wielkiego Xicaby zwierzchno nad inszymi braty jako Wielki Xidz mia, nic przeciwiali si temu postanowieniu wolej ojcowskiej owszem, acz byli inszy bracia daleko do tak wielkiego urzdu miej-

Jawnucz modszy

mierci jego, na Wilnie,

i

stwa Litewskiego,

panowa

J,ivynuia

na
'

niV'siou?

poniewa. Krzyakw tu nad szyj mieli, wszyscy jednomylnie na ojcowsk Wielkiego Xicstwa Litcwskicgo stolic Jawduta albo Jawnucia brata modszego, acz mniej godncgo, w Wilnie na zamku podnieli, tame mu miecz lask znaki zwierzszat insze wasnoci k temu nalece cbnoci oddali i czapk
sca godniejszy, jednak zabiegajc splnej zgodzie,
i

\ic,
i

Wielkim Xidzem Litewskim, Ruskim, niojego woyli na dzkim, Kurlandskim, albo Kursowskim Siewierskim wyznali, i zwvklemi ceremoniami pogaskimi, (acz si byo ju kilko synw Gediminow\cli w Rusk wiar ochrzcio), wedug starodawnego zwyczaju obwoali.
i

gow

o DBIEZENIB

WILNA POD JAWNUCIEM.

i

odprawiwszy pogrzeb ojcowi Gediminowi poJ.iwnucia, rozjechali si kady do udziaswoich, Montiwid starszy do Sonima, Narimunt do Piska, Olgerd do Krewa, potym na Witebsk do ony, Kiejstut do Trok, Korjat do Nodo Wodimierza, a Jawnucz albo Jawnuwogrdka, a Lubart na ta na stolicy Wileiiskiej z pany i z rycerstwem ziemskim zosta. nad inszych wiczenim, ohyczajKiejstut bracia, Ale Olgerd przyrodzon dzielnoci rycersk, take inszymi wspaniaymi mi, urod przymiotami obdarzeni, tym si te wicej obadwa t\li wielgomylnymi ko mimo inszych spoinie miowali; a majc to sobie za niegodn i niesuszn rzecz, aby nad nimi Jawnucz modszy panowa, zmwili si tajemnie obadwa, jakoby go z Wielkiego Xicstwa spoin pomoc zrzuci mozmowana gli; a namdziwszy si porzdnie i dostatecznie, naznaczyli sobie pewny czas,
bracia,

Aita Litewskie

dniowszy na Wielkie

Xistwo brata

Woy

bdc

awnuta.

g^^j^j^c

dzje

kiody obad\ya mieli

Wilno ubiee

opanowa,

przyrzek-

Kipjaut

/amki wiui.ieal.

tym niewydawa. Tak tedy gdy Jawnuta prostak bespiecznie sobie w Wilnie mieszka, Kejstutus (podobniej Astutus) pilnie si na on czas naznaczony gotowa, przemylajc i wynajdujc fortele rozmaite do ubiecnia zamkw Wileiiskich; ale gdy Olgerd z Witebska dla dalekoci drogi tak rycho przyby niemg, wedug zmowy na czas naznaczony, sam Kiejstut zszykowawszy swoje zbrojne rycerstwo Zmodzkie i Trockie, Nouembra dnia 22, w nocy przycign z Trok potajemnie pod Wilno a na witaniu przystawiwszy drabiny do blankw i bramy gwatownym pdem bez wieci wyrbawszy (bo si by na to porzdnie
wszy jeden drugiego
,

zgotowa) zamki obadwa Wilciiskie

^yyszny,

niny albo krzywy ubiea.

3
bez

maa

samego Jawniita, brata wielkiego

ale

xie(lza
i

i)0.cieli

jeszcze

lecego niezdyba,

w kouszku
miedzy
lassy;

bosso

onvm gielku nagym uciek blankw si spuci

i

niespodzianym, tylko tak sam jeden w gry

dek" boss";

tam gdy sobie nogi na grudzie zmarzej odzibi, by poiman j.nvnuia od /.omerzow Kiejstutowych, ktrzy go po onej hemie gondi przywie- ^vinnic. zio na koniu do SVilna, gdzie pod strag w wi^^zieniu uciwym by cbowan. Tak gdy Kiejstut miasto i zamki Wileskie i Jawnuta brata do- Cu^fmiS brze opatrzy, posa co wskok przeciw Olgerdowi goca oznajmujgc mu, nii.:d/7hraktrym sposobem Wilno ubiea Jawnuta poima, przy tym projako ',',']'Vniszc aby co rycblej do Wilna si pieszy. A gdy przyjacha Olgcrd, wnet *","'', |;:;|1"" Kiejstut z wrodzonej a snadz wicej ni. braterskiej mioci, szczcim go unuss"
i i

-,-,-|

i!")'.

swoim
bami
i

j)oczci,

oddajc mu Wileskie zamki

miasto ze wszystkimi skar- ArmiKu/a-

zwierzcluioci, jako starszemu. Olgerd

jego

za

niechciat,

wymawia-

^^l-ssMi/^^y
|y4',ri!r']!-^-^Jl-'^

jc si
ibrtuna
i

rozmaitymi przyczynami, a oddajc to Kiejstutowi bratu, co

i

mu

dzielno podaa. Kejstut tym usilniej z paczem, z klkanim zwierzchnoci przyagodnemi probami Olgerdowi t godno waszcza. A gdy si. tak dugi czasz braterskiej szczerej mioci (nieinai

cz

usl.-i-

i"*-

czej

jako Orestes

Pilades, kiedy ono jeden towarzysz za drugiego na

placu chcia

gardo

pooy)

czstujc

spierali,

na ostatek jeden drugiego

czci

powaajc,
i

tak miedzy

sob

postanowili, aby
a

si jednostajnie

pai

stwem
ci

skarbami Jawnutowymi
jako
^^'ielki
i

podzielili,

Olgerd aby
i

Wilnie

na

wszystkim Wielkim Xistwie Litewskim, lluskim

Zmodzkim zwierzchno{^,v"'',"|^X'y

uywa,

krainy przez

wojn

sta, aby wszystko

Xidz. Jeliby te ktry z nich jakiej ziemie albo jakimkolwiek spossobcm pod nieprzyjacielem dorwny dzia midzy si obadwa dzielili jeden dru,

K!i;j7uu"m.'

giemu aby na gardo

nie sta, ani

majtnoci

udziaw najeda,
i

ale
i

we-

dug monoci
przestrzegali.

aby splne poytki jeden drugiego spoinie pomnaali

szkd
p^';);j,'^\^f
,;')^j'

Ty tedy

condicic sobie

wiecznie, statecznie a gruntownie

tych pogaiiskich ceremonij

obadwa poprzysigli sprzymierznie midzy sob, witobliwie wedug ojczys-

""p-o.

l)ozyscem, ktremu
i

w Wilnie na witych zgliskach przed Piorunem ustawicznie wity ogie gorza, uczynili, postanowiU

*""^'|,n%','.'*^'

A Jawnutowi bratu wypuciwszy go z wizienia dali z aski wojewdztwie Mieskim Zasawsk krain za udzia, ktry si potym pisa xiciem Zasawskim potomkowie jego po nim niedawnych czassw zeli dzi jeszcze z wnuczki albo prawnuczki Jawnutowej syna Gezamknli.
i

^f,^-'y".",l'^n

L^ie^^^^y''^"'

Jan Hlebowic wojewodzie W'ileski

Zasawskiego potomek zosta, castean Miski pan do z xiny Zasawskiej urodzony lvch czassw Zaslaw zamek po matce trzyma prawem dziedzicznym. A Zasaw na W^oyniu od te";o ~ 'jest rny, z ktrego te sa xiaita Kuskie Zasawskie, nie od Jawnuta Gediminowica, ale od Wodimirza Jarosawa Kijowskich monarcliw od Dawida llrchorowica xicia Wodimirskiego ich |otomka nard wiodcy: o czym masz wyszej w Kronice Litewskiej, u Cromera te ]\lieclioyiussa libro -i. fol. 64 u Dugossa
diminowego
i

xicia

nicbowir.

...

woiyniu
xi.!/,clii

'

."

Za-

sawskie.

Bielskiego o tym szerzej najdziesz.

OGERD WIELKI XipZ

RISKI,RRE\VSKI, WITEBSKI
I

LITEWSKI,
PODOLSKI.

MODZKI, TROCKI

PODLASKI,

jaiio
i

si ojcowskiej mierci Olgerd nad Prussald pomci,

trzech

carzykw

Tatarsiiicli

porazi, a Podole

ku Litwie przywrci.

ROSLfJ 1330.

Rozdzia
Ulgerd
i

drugi.
obwarowawszy porzdnie
i

Kejstiit bracia,

ugruntowawszy

spra-

domowe Wielkiego Xicstwa Litewskiego, mioci aoci synowsk poruszeni, zawdy o tym mylili, jakoby si nad Krzyakami Pruskimi mierci zabitego podWelon ojca Gedimina ioderwania cz-

wy

wszystki

Bo ju

byli

ci witszcj ziemie Zmodzkiej pomcili,

nad

a szkd

nieznonych splundrowa-

nnod
*^*

nad ncj

'powido-

Niemnem Litwy powetowali. Przeto zarazem niedugo sejmujc Podlaskich, take Olgerd Litewskich, a Kiejstut modzkich Trockich Grodzieskich bojar panw obesawszy, w kilku rnedzie do Kowna si cignli. Bracia te drudzy xiacta wedug wszyscy zbrojno zjechali
,

powinnoci pospolitego ruszenia przybyli im na pomoc, Montiwid z Sonimiany z Kiernowiany, Narimunt z Pisk, z Mozersk Recick Rui i

si, Korjat

Fiedor na

yyyprawa
wsKich^do

Lubart Jawnuta z Zastawiany z 3Iisczany, take te inszy kniaziowie Holszascy. Giedroczpanowie Litewscy, wszyscy z uprzejmej ku ojczynie chci, a przecy etc. ciw gwuym nieprzyjacioom Krzyakom ochotnie si pokazali. Z tym
z
i

Wokowisk Mscibohowsk z Luczany, chrzcie mianowany z Woyczany

Nowogrdzk,
i

slacht

wielkim

z braa ogromnym wojskiem, ktrego byo tysicy czterdzieci ci xity, Olgerd cign prosto do Prus: Witebsk, Poock, WilkoDrisk slacht granice Dzwinnych brzegw od merijsk Brasawsk
i
,

Lifland

oigerdww
mi.

obwarowawszy, aby mistrz Lillandski w tym czasie do Litwy nie wtargn. Agdy ju do Pruskich Krzyackich ziem wcignli, wszystkiemu wojsku ostronie w porzdnej sprawie cign kaza, trzy bufy walw zagony dla ne a posikowych uszykowawszy, w piczowatiie te wzdobyci niepuszcza jedno w tysicu albo w kilku set koni to zbrojnych a przebranych mw, pilnie upatrujc, abyzzassadek chjtrych w ludziach

pi

nieopatrznych Niemcy nie czynili szkody, na co si byli zgotowali, ale wszyslki ich przemylne fortele (gdy obaczyli wielkie a w^ porzdnej sprawie, nad

nadziej swoje,

w ojsko

Litewskie)

w niwecz si

obrciy, tak

ii

ani z zassa-

dek, ani jawnym polem, ani wtarczkami podka si mieli, tylko z zamkw miasteczek obronnych, w ktrych samych nadziej zdrowia i majtnoci pokadali, broni si umylili. Litwa za Ilussacy z xi/.tami swoi i

imi dawszy

zamkom
i

pokj, wszerz

wzdu,

miasteczka nieobronne, dwoa:

ry ze wsiami
a

folwarkami ogniem

mieczem bez odporu

i

do Elbingu,
fJr"''"^^.*
jj^r^klpo^a-

potym a do Krlewca iElsbergu splundrowali zburzyli, Insterborskiego kontora Eberharda Sorcza z trzema sty rejterw, a z pici set pieszych knechtw, ktrych wid z Saskiej ziemie do Krlewca, na

gow
i

^""y^o^Li-

w
i

ciasnych miejscach porazi.

i

Warmieiisk ziemice
,
.

Potym Sambijskg, Nataiisk, Pomezask, Brandenburskie kontorstwo spustoszyli, adnej

starych
.

sambia
^''"^ec!^"'^

pci
',

ani latom Niemieckieizo ludu

^
,

dych, niewiasty
byci

zaskoczonego niefokujaCj .... mczyzn okrutnie mordowali

j
1

siekh,

I-

wiele dla jakiej zawady

z

niebespiecznoci niebawic, tylko

i
,
.

winiami si upy a wzdo

mo'...

wamia
gdzie bisku-

siwowar""*^"^*
'-

do Litwy raz po raz od.,.,?. ^ 1 1 i W roty czynic wyganiali , ktrej zapalczy wosci dodawaa im suszna i sprazabitego Gedimina, Wielkiego Xidza, a przy nim wielkowiedliwa ci rycerstwa Litewskiego postrzelanie na wasnym gruncie Litewskim

dobytkiem wszelakiego byda do Zmodzi

gdzie

wisa,

Drobnitz,
jy^f^^p^^^'^^'

ao

Malborku.
Natangia

pod Fridburgiem Bejerem, zamkami nad Niemnem od Krzyakw niedaleko od Welony zaoonymi. Tymi tedy gwatownymi wojskami Litewskimi Ruskimi Krzyacy Pruscy zwtleni prawie zemdleni, patrzc z zamkw i z wie wyniosych na wooci okoliczne wszdzie ogniem wieym dymem chmurno mglistym si kurzce na folwarki, przedtym w dobyi
i
i

^denburg,"
genleii.etc!

tek wszelki

ywno

obfite, zburzone, role

zboa podeptane,

chrze-

pr"w^"*

ciany pomordowane, a nie majc zto mocy na odparcie nieprzyjacielowi, wjpimpoi. poniewa te przed tym wojsko svyoje z Niemiec przybye na burzenie doSo^
sl^c'

okietkowi krlowi z Litw spowinowaconemu za przywodem zdrajc Wincentego z Pomorzan byli wysali, udali si narokowanie z Olgerdem z braci jego xily Litewskimi, proszc o przyPolskich ziem przeciw
i

b>^!f' zwojo-

Jil'obroa''

mierze
(ktre

ugod suszn,
i

przyrzekajc

te
,

zamki

Litwie

w modzi
i

za Gedimina posidzione

byy

statecznie

nowo zbudowane, zwaszcza Bejer Fridburg, wrci a przymierze postanowione zachowa, tylko aby z Prus z wojskiem wycignli, a opakaLitwie najszkodliwsze),
krain Pruskich przepucili. Nadto, podarki wieli i

Krzyacy
''proszenia*^
^^r;'M,ia

nym ostatkom zburzonych

kie Olgerdowi braciej jego, panom Litewskim przediiiejszym mistrz Pruskich ziem wielki Ditrich z Aldemburgu, pokj odkupujc posa przez kontory, z ktrymi Olgcrd z braci ugod przymierze doczesne uczyni,
i

"hf^'p^;"j" '"""*^"'-

wziwszy od
raz zysczyli,
dzi.
ci

nich

przysig na spenienie
z

kondicij postpionych, ktre zaz

gdy Bejer

Fridburgiem Litwie podali

za swe,

niema czci moz

AOIgerd te zwycizca majc

i

pomciwszy si znacznie mierPrus

ojca Gedimina,

pami

udarowawszy braci, z wojskiem wzdobyczami rozmaitymi obciony.

wycign, u-

Dziao si
rza, a za

to roku od Christusa Pana 1330, za Ludowika 33, cesapapiea Jana 2'2, za Teodrika all)o Ditricha z Aldembur^ii vi-

cemistrza Pruskiego szesnastego, za

a za

Wadisawa okietka

krla Polskiego,

Dimitra Semieczcyca kniazia wielkiego Moskiewskiego panowania, wedug dowodu kilkunacie Kronik Ruskich, Pruskich i Lillandskich, kttu dla pewnoci lat znosili z pilnoci. Potym roku od stworzenia wiata wedug ruskiego rachunku 6305, gdy Zanahek carz Tatarski wielki, syn Azbekw, a wnuk Battego (ktry ^" Ru w szeciu set tysic Tatarw zburzy) w Za^'^^y '^y^ Polsk z^woiSh ^volskiej, w Prekopskiej Krymskiej hordzie panowa, bratw inszych dla '"*n?u^'^' chciwoci panowania pobi, moc swoje szeroko w Ruskich pastwach, zniewoliwszy ich xicta, rozszerzy. Zostawi na carstwie Tatarskim syna Berdebeka, ktry take dwanacie bratw rodzonych zamordowa, aby mu w pastwie nieprzeszkadzali, ale sam ledwo dwie lecie na carstwie wy^onawszy umar, syna te jego Askulpe Nariis drugi carzyk, i ledwo miewn^fine ^'^^ panowa zabi; Narussa za w rok potym Chidir zabi, roku od stwo^ca^rSw Zawoiskich. renia wiata 6868, wedug Kronik Ruskich, a Chidira syn wasny Temerhoscha zdrad zamordowa, ale i ten na pastwie zoliwie nabytym sicdm dni wykonawszy, od carza Temnika JMamaja by wygnany o lym czy. '^^^^'o ^^'^%' ^^^^ 6869. O czym najdziesz w Kronikach Moskiewskich uller'bteiSaS?' bersteina folio 8 '^^ folio 88 in Commcnlais Moschomlsic, niedaleko chodzc. Dla tych tedy rostcrkw zabjstw wntrznych pogaskich Tatarskich, gdy si samo ze bio, wiele xit Ruskich, zwaszcza Simeon Iwanowic
i i i i
'

remy

"

f"a^'i\niaz
^arz'^'o^Ta
tarskie
zrzucili.

Dimitr Wielki Knia Moskiewski , jarzmo Tatarskie, ktrym przodkowic roku od stworzenia wiata 6745, przez Bateja carza ^nicwoIcni Z szij swoich zrzucili, i w pierwsz si wolno wszrobowali,

Twierski

^5^' ^^^

Tatarskie woiska
>

kilko

razw pogromiwszy.

A i te

Tatarowie PrekopBaskaki albo

i

scy
Tatarowie Podole trzymali\

Krymscy

ten czas wszystki pola dzdiie za

.

Kijowem szeroko lece,

i

Litcwskim ziemiam przylege trzymali, Podole wszystko '.

i

Otomany swoje nad Russaliami w tamtych kramach mieszkajcymi chowali, jakoby starostw, ktrzy od nich za

wdy da

wybierali,

wedug
,

oi^fninn
Taiary
z Li-

czswego zdania Russakom chrzecianom jako poddanym roskazowali stymi najazdami do Litewskich dzieraw wielkie krzywdy Olgerdowi wyprzeto roku od Christusa Pana 1331, Olgerd umocniwszy przyTzdzali z Lillandskimi, wyprawi mJcrze ua dwic lecie z Krzyakami Pruskimi, si przeciw Tatarom w dzikie pola. Cignli te z nim czterzej synowcy Koriatowicy xita, Alexandcr, Konstanti, Jurgi, Fiedor, synowie Koi
,
i

riatowi

na urociscza do Sinej wody minwszy Kaniw i Cirkassy, ukazaa si im w polu wielka horda Tatarw z trzema carzykami na trzy ufce rozdzieleni: jeden uf wid

xicia

Nowogrodzkiego.

gdy

przyszli

Kulubach
k".('!im-"uS'

soltan,

drugi

sprawowa

Kaczybejkierej

a trzeci

rzdzi Di-

Ditneiter carzO' '

uiejter

soltan; co

zszykowa czoo rozsadziwszy, aby

obaczywszy Olgerd i si do bitwy mieli Tatarowie, swoich na sze ufcw zakrzywionych, rno ich z bokw i na
ich

strzaami szkodzi nie mogli.

Tatarowie jako mylili tacami zwykymi ogarA polym zapalczyw chci Tatarowie

porzdnego zszykowania, prtkiego rozstpienia. Litwa za do nich z Russakami skoczya, wnet tace szablami wrcz si potykajc, czoo im przerwali wczniami pomieszali, drudzy za z kusz beKami, zwaszcza Nowogrodzanie z Koriatowicy walili ich z ioni nacierajc z bokw, i lecieli nieinaczej jako snopie od gwatownego wiatru rozburzone; nie mogli duej wytrzyma pierzchliwie ucieka po szerokich Litwy na czele, poczli si miesza,
i

grad elazny kro, ale im

ukw na Litw gsto pucili, mao strzelb zaszkodzili, dla

zatoczywszy tace po

tilo^''J^^^^^^j^iry.

jy^^,^^j.
l')^'^^?^^'^^';^

cami.

Kadbejski.^j^^^^g"";''
g^.

polach,

na pobojsczu trzej ich carzykowie, Kutlubach, Kacibej (od ktjest

i

rego

dzi

nazwane

jezioro

sone

dzikich polach

ku Oczakowi idc

i>ie"%-

Kacibejskie)

Dimeilr soltan

zal)ici zostali, a

przy nich
i

bardzo wiele.

Trupw te

tatarskich
i

ay;
ich,

stad

koskich kilkodziesit
z

pene pola wielbdw,

z

rzeki
i

murzw uanw rno pobitych lei

katarowie
l^^l^^.^,^^"^^.^^

kociska albo obozyska

z

carz^owieza-

ktrych wszystk

majtno

sob

zwykli Tatarowie

paszej

na

Russakami po tym zwycistwie zabrali. Tarhowic, znak murw na uciu rzeki Bohu stoi. BiaJ-^j^^"]^^^ od Puti- .nnieprem cerkiew, Swinijjrd, wszystki pola a za Oczakw od Kijowa f^ Donem le... 1do /cy wygna. wla do ucia Donu, od Tatarw wolne uczymh, wyposzyli ich Tauryki rzodek Wogi a drugich ku Kafie i ku Azofowi Krimowi w albo Przekopu zagnali. Potym uywajc zwycistwa do Podola na zad cignli, gdzie te Tatarowie. tak Jiako dzi w Prekopie, w ten czas mie- zTatarowie '" f _' Podola i(szkali, zhodowawszy zniewoliwszy Russakw; tvch i wodzw ani ca- gnani odLirza niemioli, snadnie Olgerd potumi, wybi, wyposzy z Podolskich krain, tak i ich ledwo przez Dniestr ubiega nad Czarne morze do PrekoiJU. A ci potvm w Dobruckich i)oIach osiedh za Dunajem na Tatarowie DobrZUCZ; rr -liy^l cy. goscincu Tureckmi, ktorymesmy my jachali, przeniozwszy si u Oblucice Silistriej przez hord tych Tatarw Dobruckich, ktrych te witsza sowieskim jzykiem mwi, gospodarstwem si bawi, i nas .','.. ,. -11 Garbuzy wdzicznie przyjmowali, czstowali winnymi gronami garbuzami sd- owoc wielki kimi, tez to sami gdym ich pyta powiadali, iz przodkowie ich z Podola dny, jako od Litwy byli wygnani; ale si ku rzeczy wracam. Gdy tak sawne zwy- Tracie] sie tviko rodz, " V\i " I II Tr" cistwo Olgerd nad Tatary otrzyma, i wszystki pola do Kiiowa z dawna a w Dobruczkich po! -i T -I nale/^ce, od ich otrostwa oczyci, wrci si do Litwy z czci wojska lach, acz *niy dobrze zasuonego, a drugie wojsko w Podolu zostawi, nad ktrymi ich w Mullaskiej -T Y Tr przcfozyf synowcw swoich, kniaziw nowogrodzkich Koriato wico w, ^jemi jadali Alexandra, Constantina, Fiedora Jurgego, szne. wszystki przylege krainy Ruskie, z Podolem zleci im, da w wadz w panowanie, bo mu si b}li dobrze zasuyli na tej wojnie Tatarskiej. A i zamkw na Podolu w ten czas jeszcze adnych nie byo a jeli byy tedy od Talarw zburzone zostay; tedy Koriatowicowie xiata LiKorialowici ' " ! tewscy zabudowali pierwsz twierdz zamek w grze przyrodzenim miej- na Podoiu. sca obronnej, ktry Bekot nazwali, zbudowaH za drugi grd Smotric smoiricz zqmki na 1 ou omotrice rzeki mimo pyncej Podoiu. nazwany.

pasz wozi, Litwa

ktrej jeszcze
i

dzi

w polach
i -

'

'

'

cz

cz
1
.

"^

rr<

"

'''

"

'

'

"

'

iC.-i-"^i

DO

Potym przerzeczone
dor

Jurgi, gdy zajechali

xita Koriatowicy Alexander, Constantin, Fiew owy ubili ubrw, jeleni, sarn, dzikich
i

tam Kolscy

r^m^ja^rt

8
i^i574ypi-

dziesi

wod

"r^woFw^
wozi.

Kamieniec
Podolski za-

oony,

w tym miejscu gdzie dzi Kamieonym obowem nad nadziej ucieszeni krotofil Ruskim rycerstwem uywali, a obaczywszy miejkozackich z Litewskim sce przystojne do zamku prawie w twardym a niedobytym horodziscu pooone, zaoyli tam zabudowali zamek miasto sawne Kamicnicc, od kamiennej skay nazwany. To miasto zamek (w ktrymem -.^r 11i j sam byi dwa krocj ley od Liocima zamku Wooskiego pogranicznego,
koby
nie
bardzo wiele nad rzek Smotric
Podolski.

Tam

tedy
i

rk Bo

'\

/-Cl

Opissanie

od Dniestru rzeki dwie mili, w rwninie piknej, prawie basta koronzbudowana, bymy jej strzedz a maym kosztem oprawi na, rka chcieli; wkoo niego jest przekop przyrodzony bardzo a przykro gboki, przez ktry Smotryc rzcka pync miasto oblewa, zobudwu stron zasi
i

Bo
-^

Kamieca
Podolskiego.

wkoo skay
.
.

kamieniste bardzo przykre jako uciossane, r)rzekop,

.
i

rzek
.

miasto otocywaj, a od pola rwnego szerokim przecigiem

odczaj,
z

i,

i
tam
raz z

gdy

pola

przekop do rzeki wejrzysz zda si jako

przepa,

prze-

kopu za ku

skale

kamiennej na ktrej
i

we rzodku
i

miasto ley, przystp

:

niem spad,
zosta!

bardzo truduy, przykry,

na wejrzeniu niepodobny
i

bo skay kamienne

jako dwie ciany uciossane

wierzchu na d,
na rzece

dou
a

na wierzch

wyniose, jedna brama od zamku przez most do miasta,

Smotricy

druga do rzeki

przekop,

tame w przekopie

baszty
i

zmurowanc: zamek te od miasta odczony basztami obwarowany, ale miasto samo w lepszym miejscu.
Ci
dowali,
ect.

midzy skaami murami nienagorzej

te

Koriatowicy,

xita

Litewskie, drugie zamki na Podolu zbu-

Brasaw, Winnic, Miedzyboz, Brezanic, Chmielnik, Trebowla przeciw czstym najazdom Tatarskim i Wooskim, z ktrymi si cznili Podole

dugo uganiali Xistwa Litewskiego

sto
i

ten czas uspokoili,

do Wielkiego

przyczyli: o czym niej Czytelniku jeszcze bdziesz

mia dowodnie w sprawach Jageowych. wiadcz potym Latopiszcze Litewskie Ruskie, i Juria Koriatowica Wooszy na hospodarstwo albo wojewodstwo Wooskie Modawskie w Soczawie na stolic wedug swego dla jego dzielnoci rycerskich wzili,
i

zwyczaju podnieli,
Jurgi Koriatowic, na stego ^iv,^. ^

Wooskim
ho"'p"odar-'
ty-

odmieniania

^van
,

siwie olru-

w
,

wszake jako u nich jest wrodzona niestateczno czpanw, Juria Koriatowica otruli w Soczawie, pochoWasziulach monasterze murowanym za Berladem (gdziera sam
,

by

roku lot

t-^,-N

o)

pu

dnia jazdy.

e%"romlrus

Nowogrdka Litewskiego umar, gdy Koriat Gediminowic Fiedor syn jego od slachty Nowogrdzkiej z Podola przyzwany za yczliwoci Olgerda Wielkiego Xidza Litewskiego stryja swego xistwo ojczyste w Nowogrdku opanowa. Alexander za Konstanti dwa bracia starszy Koriatowicy, Podole rwnym dziaem od Olgerda stryja rozdzielone trzymali, A gdy potym Alexander z Kazimierzem krlem Polskim wzi znajomo i przyjacielstwo, dat mu Kazimierz Olesko zamek i Cromer lib, 12 wiadczy. dimirskicj ziemie. O czym Dugosz

xi

cz Wo-

A Constantin brat jego, za dozwolenim Olgerda stryja, wszystk Podolsk ziemi a do Podgrza Pokucia, sam jeden trzyma; wszake pesumm dochodw z tych tam dzieraw, ktre si od dzikich pol i Woi

wn

och

a/,

do granic Polskich

cigay, zawdy paci,

na

kady

rok do skar

bu Litewskiego. Dziao si to roku 1331, ktrego te czassu Wadisaw okietek krl Polski by od Krzyakw Pruskich utrapiony, gdy Wielk Polsk, Kujawsk, Kalisk, czyck Siradzk ziemie srogo okrutniej ni pogani byli zwojowali Dobrzysk ziemi od Polski oderwali. Wszake tego przypacili, gdy ich tego roku miesica Septembra dnia 27, krl okietek Wadisaw porazi tysicy czterdzieci u Blewa albo u Powcach pod Radziejowem, tak i na placu, wedug Dugosza, 40,000 trupw Niemieckich leao, a z Polskiego wojska zabitych 500, a wedug niktrych, co Cromerus lib. 11 przywodzi, tylko 30 to ])rostego pospli
,

''^^'JJ.^J^"^^-

raonych.
gg^j^ja.
'^''^je^ijjj'^''**

stwa, a slachcicw przedniejszych 12.

cic Polski,

W teje

bitwie Florian Sari slach-

herb

Jelita trzy oszczepy,

ktrymi

by a

do wypynienia
z

jelit

na pobojsczu przebity, otrzyma, ktrego si potomstwo

szeroko

tyme herbem

gowy cite,
trzy

Zerwi kapturw herb, trzy kozie uywa, od tego czassu by za oszczepy przemieniony. O czym najdziesz szerzej u Dugosza i Miechoa

rozmnoyo,

Kole

rogi albo

ktrych przed tym tene Sari

Dowody.

viussa
lib.

lib.

4, cap. 11,

fol.
i

210

et

211,

et cap.

U,

fol.

213, u Croraera

11, u

Wapowskiego

Bielskiego, etc

HARDEJ ODPOWIEDZI

WIELKIEGO KNIAZIA MOSKIEWSKIEGO,

WIELKIEMU XISTWU LITEWSKIEMU POSANEJ,

ROMIT 1333.

Rozdzia
iJimitr,

trzeci
poto-

wedug

Herberstejna

Wapowskiego Semeczka nazwany,

jj.rherstei-

mck wasny Ruryk w,

i

Iliorw,

Swatosaww
i

Wodimirzw, Ruskich

monarchw, bdc Wielkim Kniaziem Moskiewskim, pocz si wybija z mocy s posuszeiistwa Tatarom Zawolskim Krimskim, ktrym przodkowie jego zwojowane
i

"^coJmenL
^^"'*''"'-

wszystki insze

xicta Ruskie od Batego

lat

cesarza Tatarskiego

zniewolone, roku od stworzenia wiata,

wedug
Bo

rachunku

ruskiego, 6745, hodowali przes

prawie putora

sta.

skoro

umar

Wlodimirz WsewoldowicMonomach przezwany, monarcha Kijowski, roku od stworzenia wiata 6633, a od Christusa Pana 1 126, Maja dnia 10, za

mnoS
nmtk

10
panowania w Polszce krla Bolesawa Krzmoustego, jakomy to wyszej Kronice Ruskiej z pewnych dowodw Dugosza Cromera Miechoyiusza etc. opissali, tedy ani synowie ani potomkowie jego nic znacznego

ku poytkowi

rzeczypospolitej Ruskiej nie czynili, coby

nia do historii na

potomne

czassy, tylko

si sami midzy

nnsk'ie''xi'<i-

%m

\"zv-'

rioiia.
'''^""ooTaia-

xia

ta!\io-

^''jewskie

mi wojnami jedli a wybijali, jeden drugiego Litwa w tej ich niezgodzie od monarchw Kijowskich zdawna zniewolona obaczya i wybiwszy si xit}gtkom Ruskim z mocy, pastwa ich najeda { posiada poczli. O czym masz wyszej dostatecznie. Batti te carz Tatarski roku od stworzenia wiata 6745, w szeciu set tysic wojska Tatarskiego Ruskie wszystki pastwa prawie do gruntu zwojowa, take Polsk r,2 do Legnice i Wgry splundrowa. Kniaziw Wielkich 3Ioskiewskich dziedzicw Bieo-Ruskiej monarchiej, Juriego i Wassila porazi zabi, A>'oodimirsk i Pereasawsk ziemi spustoszy. Od tego tedy czassu
i

byo godno pissasob wntrznynajedajc. Za czym si le

xinta Ruskie J\Ioskiewskie, nietylko hodownite od carzw Tatarskich, wedug ich zdania wolej, na xistwa byli wsadzani, a nieposuszni zrzucani, spory te wszelkie i zwady okoo udziaw Tatarowie midzy nimi rozejmowali take sdy sprawy gwne odprawo wali murzowie Tatarscy na to wysadzeni, a do carza Tatarskiego bywaa appellacia.
nieszczsnego, wszystki
i

kami
i

byli

Tatarskimi, ale

Wszake
wyganiania
z

jednak czste rosterki, wntrzne wojny

spIne najazdy,

udziaw midzy nimi byway, a zwaszcza midzy Siewierskimi, 3Ioskiewskimi, Wodimirskimi, Nowogrodzkimi, Starodubskimi etc. xity; bo knia Andrzej Alexandrowic uprosi by sobie naprzd panowanie na Wielkim Xistwie Siewierskim, Moskie-

xistw

wybijania

Zabjstwa xial MoskiexNsui.ii.

wskim, Ruskim, carza Tatarskiego, ktre gdy osiad i opanowa pierwej Dimitr brat jego, wnet Andrzej wziwszy na pomoc wojsko Tatarskie Dimitra wygna i bardzo wiele zego w Ruskich ziemiach z pogany poczyni. Dimitr Michajowic u Tatarw w hordzie Potym za drugie zabi kniazia Jurieao Danilowica, co widzc Azbek, carz Tatarski Dimi-

xi
,

bdc

fra 31ichajlowica

scic kaza za ten zy uczynek. Bv potym spr o Wielkie XistwoTwierskie midzy braty i krewnymi, ktrego gdy knia Siemion Iwanowic od Zanabeka carza Tatarskiego trybutu carz. A potym za gdy prosi, chcia od niego rocznego hodu si Tatarowie i carzowie ich, jakom troch wyszej powiedzia, wntrznyi ,

,,,-,.

r-

skiewskiTalai* srogo porazi,

f>.tym
C7,y-

otrzsn si im Dimitr, mi wojnami sami zabija i mordowa poczli Wielki Knia Moskiewski, Mamaja Temnika carza Tatarskiego wielkieprawie pogromi, i za potym go, wstpnym bojem porazi i na trzecicgo carza Temnika 3Jamaia, gdy si chcia mci tak bar^ lata tego P II na trzy(jzo srogo porazi Dimitr Wielki Knia Moskiewski, i wicej nacic mil trupw Tatarskich pene pola, drogi role leay. O czym Kroi

gow

'

niki Ruskie,
"'"''cTto''^

Moskiewskie

Ilerberstein

fol.

et fol.

70

etc.

wiadcz.

sawnym zwycistwem Dimitr, Wielki Knia 3Ioskiewski podniesiony, umyli te pod Litw pogany Witebskiego, Kijowskiego Poockiego xistw Ruskich, wojn dochodzi wyprawi do Olgerda
tedy
i , i

Tym

11
Wielkiego Xicdza Litewskiego, posy buczne z odpowiedzi wojenn, a przytym naschwa zulaej hardoci, posa mu szabl i ogie, obiecujc go w Wilnie przywita z tymi upominkami wielkim albo krasnym jajem na prz>szcgo roku 1332 Wielik dzie, albo Wielka' noc Zmartwychwstania Christusa
i

Tosictjiko
';';';_';';

-'

n.suupiwa
j'-

Pana,

ws^ystk Litwf
i

za rok

zwojowa,
i

okaza moc
i

gotowo swoje. Ktrego zufaego poselstwa hardej odpowieOlgerd wysuchawszy naradziwszy si z Kejstutem bratem z inszymi xi/:ety, zatrzyma ony posy, a sam zarazem pospolite ruszenie po wszystkich pastwach Wielkiego Xiestvva Litewskie2;o i Ruskiego obwoa
potfAii
dzi
I
'

S/.yk

popi

Witebsk naznaczy na [)ewny dzieii srzodopocia wielkiego. Bratv te wszystki obesa, aby mu pomoc prtk przeciw temu pospolitemu a gwnemu nieprzyjacielowi posali. A tak gdy si okazali si porzdnie wszyscy do Witebska cignli na srzodopocie jako do wojennej potrzeby, roskaza zaraz Olgerd drogi proste dla spiesznego cignienia z wojskiem ku miastu Moskwy kilkom tysicy cerni gotowa, przystawiwszy nad nimi jezdnych dwa tysica dla obrony, a sam ruszywszy si z Witebska ze wszystkim wojskiem Litewskim i posy Monoc cign spieszno do skiewskie zatrzymane z sob wiodc, dniem Moskwy, nie bawic si pustoszenim ani palenim ziemie, tylko potrzebn wojsku biorc, a drogi wszdzie mosczono przes bota i starzyny, co naprociej by mogo, k temu zima jeszcze w ten czas ziemi hartowaa; piegowie te stra zawdy przed wojskiem w kilko milach, take z bokw i s tyu bya. A gdy przycign do Mozajska, pooy si obozem w mili za miastem dla wytchnienia odpocznienia wojskowi strudzonemu, omnacie mil od Moskwy miasta stoecznego. Stamtd dopiero ruszywszy si w porzdnej sprawie jako do bitwy, posy Moskiewskie odprawi, a sam za nimi tu cign do miasta Moskwy, a agwie zapalonej szmat z ogniem, kaza im aby oddali swojemu Wielkiemu Kniaziowi Dimitrowi, a opowiedzieli: i Olgerd nie tak bdc powany uprzedzajc go w wyrzdzaniu potciwoci nie yczc mu dalekiego trudzenia do Wilna, u niego w Moskwi sam bdzie na Wielk noc odda mu Wielkonocne jaje, pierwej ni ten ogie w agwi zganie, ktrego byo nie trzeba Litwie do Wilna z Moskwy sa, gdy go te sobie do potrzeby z krzemienia i z agwie dosta umiej. Te chce kopi litewsk pod zamek Moskiewski przystawi, aby wiedzia knia Moskiewski, i nie to wojennik co do roku odkada co pogody patrz, ale ten, ktry zaraz i w niepogodzie myli, jakoby mg strat nagrodzi, omieszkania powetowa, i zabiee

kaza

zjazd do szyku pod

**^"^viieb''"''

skiem.

ywno

p,^^^^^^.,.

ostrono
mu.

swojej szkodzie.
z ogniem w agwi ledwo posowie Moskiewscy maswego kniazia przyjechali, ktrego podkali wdzieWielkonocny do cerkwie idcego na jutrzni; ali ju gdy jeszcze witao, Wielki Xidz Litewski Olgerd ze wszystkim wojskiem swoim pod miasto przycign pooy si obozem na Pokonnej grze, jako wszyscy Latopiszcze wiadcz, by ich chcia na to tysic znosi. Aczkolwiek tego Ruskie Kroniki niewspominaj, ani inszy historikowie, okrom Herbersteina.

Z tym poselstwem

co pierwej do

12
Dimitr, Wielki Xidz Moskiewski, wysuchawszy poselstwa hardzie wet za wet oddanego a nieprzyjaciela tu nad miastem do wojny zgotowanego w uszykowanych ufach sprawnie ku bitwie stojcego, nie ufajc obronie zamkowej i miesckiej, myli si z Litw w polu potka, ale i si na prtce do bitwy i do odporu tak wielkiemu nieprzyjacielowi nie mg zgotowa, uda si w rokowanie posa do Olgerda o ugod zastanowienie przymierza, postpujc nakadw wojennych nagrod, zachowanie
,

statecznego pokoju raz potwierdzonego

granice z

Litw

takie, jakieby

suszne by miay i na ktrych Olgerd z rycerstwem swoim przestanie. Po dugich tedy namowach da si Olgerd do susznego jednania przymierza nakoni, uwaajc w cudzej ziemi zwaszcza, wtpliwy skutek zwycistwa, wszake pod tymi kondiciami, aby mu wolno byo do zamku Moskiewskiego z czci rycerstwa Litewskiego z bojarami przedniejszemi zbrojno wjecha, a kopi do ciany zamkowej przystawi, a za bespieczno za stateczne zachowanie postanowionego przymierza granic LiDrueje La- tewskich Z Moskwa po Lhr rzek, aby sam Knia Wielki Dimitr z melopiszce tropolitem z bojary swoimi po chrzestnym caowanm przysig uczyni. ^jmmIi^^si! poLhrrze- Co gdy wszystko Moskiewski speni potwierdzi, uchodzc czego gorszego, Olgerd te przestawajc na kondiciach przymierza postawionego
i
i

'

..."
i

'^i*'

dobrowolnie podanych bez cosztowania szkutku wtpliwego wojny, wedug postanowienia, wjecha w zamek Moskiewski dobrowolnie otworzony; tam w cerkwi Dimitra, Wielkiego Xidza Moskiewskiego, przywita
i odda mu krane albo Wielkonocnejaje, mwic: Widzisz teraz Kniazie Wielki Dimitrze! kto z nas raniej na wojn wstaje." A potym sam Olgerd kopij o cian zamkow skruszy a drugie Latopiszcze wiadcz i tylko przystawi, aby Moskwa pamitaa, i Litwa z Olgerdem koj)ije swoje pod Mae nakia- zamck Moskicwski przystawowaa. tedy Olgerdowi Moskiewski '.' ''.,". dv wojenne ,. .. w on czas wszystki nakady woienne i mszymi upominkami rozmaitymi w zocie, J byy, bo nie x onierza- w szatach, W koniach i drogich kamieniach, tak samego lako lego rycermi, lylko ^, " ^. wasnymi stwo udarowa grauicc z Litw po Mozajsk z jedn stron osmnascie bojary won mil od Moskwy, a z drug stron po Ugr albo Juhr rzek i bojita Li- tn, ktra si poczyna niedaleko od Dorohobuza w lesie za Smoleskiem lewskitiod prawowaiy. mil omnacie, a midzy Kolug Worotinem do Oki rzeki wielkiej wpao lym le da; po t bya granica z Moskvy z drugiej strony. O czym te llerberstein bersiein, wspomiua fol 70 Ul Commentariis 3JoscliovUicis. Tak wtenczas Olgerd
; ,

Odoy
.

m-i

''

gbok

Witebski, to sawne zwycistwo Gediminowic, Wielki Xiadz Litewski " . 1 rozszerzcuie pastwa sweco, bez zwodzenia bitwy rozlania krwie otrzy" Moskwy ma, a potym si z weselim na Witebsk do ony Uliany, po ktrej trzymiiizawi- ma xistwo Witebskie, wrci, a stamtd wojsko rospuci, rycerstwo
i

Granice Litewskieza OlKerda od

"

dobrze

zasuone udarowawszy.
tu Czytelniku

miy, wiele niewiadomych

nieukw

historij

ciemno-

ci

w pamici

dla niedbalstwa ludzi uczonych

zasonionych,

t przewan
i

Olgerdo-

wiecznej godn dzielno, Witotowi synowcowi jego przypissuj niebacznie, nie patrzc w tej mierze rnoci czassw prawdziwego dowiadczenia istotnej rzeczy porzdku lat, bo mnimaj by tylko jeden
i

13

Witod w
albo

Litwie

by sawny,

ano takich

wszake dziehioci ich i postpki rycerskie, ktre prawie saw nieba dosigay, dugo w ciemnochmurnych otchaniach leay, dla niewdzicznoci czassw przewrotnych niedostatku tych, ktrzyby to byli na wiato wydzwigng dochcipem mdrym mogli. Nalazoby si wiele w Polszcz w Litwie w Rusi llerculessw, Hectorw, Achilessw, Ewripilussw, Diomedessw, Pandarussw, Patroclessw, Nestorw, Ajaxw, Antenorw Eneassw, kiedyby byli Homerussowie, albo Maronowie, a ku temu
i

sna nade

walcczniejszych

xit WitotowI podobnych tym Wielkim Xicstvvie o tysic byo,

hojni Mecaenassowie, Polionowie, Augustowie, etc. Ale

ci

wszyscy

w Li-

twie, gdy jednego drugiego

mu

nie dostawao, zginli.

komu rzecz niepodobna zdaa, aby Olgerd z Litw wieci pod miasto Moskw przycign z Witebska, tedy o tvm wiedz Czytelniku miy, i Virluiinhil est non penihim, ddnosci czujnego a przewanego wojennika, nic nie jest trudnego dalekiego ku prze-

jeliby si tu

mia

tak bez

byciu, czego tu wiele za

lib.

sob
i

wtra

on

14 Bielscius w on czas byo wielce mone a xistwo za Twierskie albo Tuwierskie Moskwi przylege (bo samo miasto zamek Tuwer tylko 36 mil od miai
,

przykadw opuszczam. A Olgerd w on czas majc o tjni to?. 3Iari, crk xicia Twierskiego; o czym Cromer Hcrw ksigach 8, etc; z ktrej mia Jagea inszych synw, comSa"
L-z>l;ij

riis

Mosch.
et ecl.

fol. li

z ojcem ony swojej i spoiMoskiewskiego ktry te w on czas Twierskiego xistwa granice najeda, a dzi, jako widzimy, to wszystko xicstwo posiad, mg z Litewskim wojskiem przez Twierskie krainy przyjacielskie, spokojnie przeby, a potym bez wieci pod same

sta 3Ioskwy), tedy

Olgerd

majc

porozumienie

sprzymierzenie na splnego

nieprzyjaciela

Moskw przycign, majc Arceni

daleko

helli
i

Twier.

Poniewa te

niepodobniej

Olgerdowi do Odry rzeki Brandenburgu, take Francfortu, z wojskiem Litewskim przeby, a wdy przebyli za spoin lig z Polaki zwojowawszy Brandenburskie margrabstwo przez sto mil za nazad do Litwy Saskimi, Polskimi, Mazowieckimi i Pru-

byo

GedimiiiOwi roku

1326

temu

skimi granicami

cale

si po trzykro

wracali.

czym masz u Dugosza,

i

Cromera

lib.

11, u Miechoviusza, Cureusza in Annal. Siicsiae Sfc.

w tej
i

wyszej tysic janiejszych nad soce wiadectw i dowodw; albo take gdy Wielk Polsk, Kujawy, Podgrze, etc. burzyli najedali. Przeto im podobniej byo z Olgerdem z Witebska do Moskwy przes puste w on czas krainy bez wieci przy przez Twierskie przyjacielskie xistwo mil 16 od Moskwy graniczce, ni do Francfortu z Wilna przez 100 mil, gdzie byy zamki miasta obronne, etc. Potym Olgerd gdy z Witebska z jacha do Wilna, wyszo przeciw niemu wszystko posplstwo wedug obyczaju pogaskiego w rce kle- OlKPrd do skczc, a Lado! Lado! piewajc, okazujc wdziczno rado Wielkie- ^uiphcm" mu Xidzu swojemu, z zwycistwem si z Moskwy do stolice zwracajcemu. Tame te bogom swoim mody ofiary sprawowali na zgliskach powiconych, gdzie dzi koci witego Stanisawa w zamku. Ale zarazem po tej radoci prtka aosna trwoga Wilnowcw podkaa Bo
naszej Kronice
i

on

14
Piotr

^w^ewod*^' Podolskim
liuskidT

Gastot pan Litewski domu staroytnego wielki i moiny, bdc na Podola Polszcz przylegego wojewod, bywa czsto u pana BuCzackiego na biesiadach ssiedzkich, u ktrego potym gdy mu si crka
,

czci

a porzuciwszy stare bdy bawowedug Rzymskich obrzdw witych na wiar chrzeciask a na chrzcie by Piotrem mianowan. Potym i, mia bardzo wielkie imiona w Litwie w Wilnie, by wojewod wielkim namiestnikiem Olgerdowym, gdy by na wojnie Moskiewskiej, przywid

podobaa

poj j w

ma/.enski stan

chwalskie litewskie, ochrzci si

,

mn?sifdo'
Wilna.

Litewski na

mnichw Franciskanw z Polski do Wilna, aby nawracali lud pogaski wiar chrzeciask, bo si te ju mao nie wszystki xita

\?cy

xTTia Litewskie Gediminowicy ochrzcili byli

Ruskich

obrzdw wiar
i

chrze-

^ia^e^o^
chrzceni.

cuosemei
recens
sertesla

Tobit odo-

rem

Widblanie

za

starzy

fixi\lnawa w'meby'-

zamek zmu"
li^faz
di-^&

Kias^tor

Frind^zunw.

ciaskg, okrom Kiejstuta. Olgerd te, acz si by jeszcze za ywota ojca Gcdimina ochrzci, gwoli eni Ulianie, po ktrej xistwo Witebskie otrzyma, ale wiea skorupa tustoci smrodliw nawrzaa, star przvwara woniaa. Wszake jednak dwie cerkwi w Witebsku, crreckim kszta..... \ tcm kosztowuic zmurowa, zna, jakom sam widzia niemaym nakadem, jedne w niznym zamku, a drug w polu za ruczajem albo przykopem zam"^iiii''i''i tez wyszny murem kowym; zamck wieami paacem, ktry dzis zamawasnym ozdobi, tame wysznym cerkiewce widziaem no, na zamku w okiem obraz Olgerdow i ony jego w cerkwi na otarzu, w dugim paszczu, greckiiu ksztatem malowany. Ale si ku rzeczy wracam: Onym mnichom Franciskanom, Gastot Piotr zbudowa by klasztor swoim nakadem w Wilkociek , Krzya nagdzio dzi dwr biskupi "'^' "'^ ^) micjscu poczli wszystki potrzeby do wychowania zakonnego nalece ^'^^ chrzeciask z wielk pilnoci, pogastwo od jjyji rozmnaa wiar brzydliwych bawochwalstw odwodzc. Ale gdy Gastot odjaclia do Tykocina, wnet si posplstwo wszystko pogaskie gwatownie rzucio na on klasztor, dobywajc mnichw, a gdy snadnie wrota drewniane wybili,
' .
,

..
i

mniszy

po-

sicdmi ich poimali

-^

wywiedli na rynek a
^.
'^.

ci

ich kazali,
.

a drugich sie.:.
,

kmiolnam'
od >yilnowcw.

wszystkich, na krzye k temu dmi midzY ysymi grami dogoniwszy, J '.

.

\\

..

...

uczynione, gyvozdziami za
rzeki,

rce

za nogi poprzybijali

yyrzucili

do Wiliej

na tym naczyniu waszym, ktrecie nam chyvaktrymecie nas uczyli." Pochowa ich ciaa potym Gastot z wielkim paczem na tym miejscu, gdzie dzi sad biskupi przed kocikiem . Krzya, sup tam drewniany nad ich mogiami stoi. Przeto, skoro Olgerd do Wilna przyjacha z ]Moskieyvskiej yyyprayyy, na przeoset Wilnowcw za ono Sw^sSio! eni susznej skargi Gastotowej, da na ich okrutne morderstwo nad mnichy chrzeciany, kaza yv ten czas

mwic: Pywajcie
i

li kazali

ci pi

JTe^Jwsza

nom"w
"''"

'li-

potym wyyyoa, aby wszdzie yyolno bespieczno byo w Lityyie miesz^^ chrzecianoui mnichom, ktrzy wiary chrzeciaskiej nauczali. Przyzbudoyya im wid tedy inszych mnichw z Polski Gastot do Wilna Winkr, bespieczniejszy i yyarowniejszy klasztor na piasku nad dzi jest klasztor Franciskanyy koci Panny Mariej a ci mnigdzie
i i
,

kau
;

szy wiele pogastyya

nauk swoj

wych

bdw

do Pana Christusa

przykadnym yyyotem od obrzydlinawrcili. Dziao si to w Wilnie roku

i

15
1332, ktrego
a

tei czassu

zi

Kiejstutw,

zy

a srogi na

Krzyacki umar, a

Waiiko, xi.'}c Mazowieckie, szwagier Witot w, Wako poddane nieprzyjaciel Polski, confederat ckic,'umarh Pocku pochowan. Sjn jego Bolesaw z drugiej
i

Litewki crki Gediminowej urodzony, po nim na xicstwie Mazowieckim

panowa. Tego te roku,

ziemi
i

Wadisaw

okietek, krl
i

Polski,

Ctiemiesk

Ludera do proszenia przymierza na rok, przypdzi, gdy pola nie mia stawi po pierwszej porace. ten czas te Litwie byo lej, gdy Krzyacy z Polaki mieli co
insze powiaty

Prusiech

zwojowa

mistrza

czyni.

okietek do Slgska przeciw hardym xicytom cign, tam bez odporu wooci ogniem i mieczem splundrowawszy, wicej ni pidziesit twierdzy i zaspali. meczkw wzi A gdy Kocien zamek mocny na })agniskacb
krl

Z tyme wojskiem

przeciw Janowi krlowi Czeskiemu

midzy

Jeziory,

pod Czechami Polacy

i

obiegli,

dobywali

e;o usilnie

szysisklf '^woJ"^^*

Polakw Czechowie Niemcy, ktr zelywoci Kazimier krlewic syn okietkw, szwagier Olgerdw, a zi Gediminw, poruszony, wnet z rot rycerstwa swojego sam na przodku idc, przyszed miele pod same blanki, ktr przewano Krlewicow widzc, inszy Polacy rzucili si wszyscy na mury i do bram, a tak przewan miaoci i gwatownym pdem zamek moc wzili, Czechy i Niemce pocinali, a zamek swymi osadzili; mieszczanie si te z miastem potym podali. A to hylo ostateczne zwycistwo okietkowo. Bo przyjachawszy do Krakowa z tej wojny, umar, roku 1333, w dzie . Gregorza, tame na zamku pochowan. Krlowa lat 13; wzrostem by may, ale serca Herkulessowego. Po mierci jego, Kazimierz, syn Wtry tego imienia, Wielki nazwany, tego roku 25 dnia Kwietnia b) koronowan na Krlestwo Polskie w Krakowie, wesp z maonk Ann, Litewsk, crk Gediminow, a siostr Ogerdow Kiejstutow, od Janislawa arcybiskupa, za nierychym dozwolenim krlowej starej matki Kazimierzowej Edwigi, ktra potym wSdeczuStarym do klasztora wstpiwszy mniszk zakonu . Franciszka zostaa.
dzili z

xin

wcj,

Roku za 1334 dnia 23 Kwietnia, w rok po koronaciej Kazimierzonieg wielki spad w Polszcz w Litwie prawie na wity Jurgi ^T ">i*ju*" albo wity Wojciech, ktry gdy na zbou posianym przez pi dni wysoko lea, nad nadziej oraczw strwoonych dziwna a niewymowna z aski Boej hojno, bujno obfito wszelkiego zboa, jako po najle,

pszym nawozie, sstaa si. Ale potym drugiego roku 1335, tak wielka moc szaracej chrobastwa latajcego, prawie we niwa ufcami przysza, i gdy gstymi groma-

sz.iraca
'*'^"^''"

widzie przed ni nie mogli a gdy na ziemi pu goleni koskich po zbou leaa, a std, gdy zboe dojrzae wszdzie wypasy i wygryzy, gd wielki drogo
darni leciaa,

soca

ludzie

ona gadzina upada, tedy do

nastaa.

16

O BURZENIU
1

MAZOWSZA
LITEWSKIEJ,
Palenie,

PRZEWANEJ DZIELNOCI
Gdy
sig bronili

^^
tedy
sto

Zda mi siQ i podobno ma bv na

Krzyakom na zamku

p-

IROltJ 133G.

Piinlach, bo jeli hislorik stary na-

pisa Punea starowie-

ck liter,
za
n

Rozdzia czwarty.
-|-v

drudzy miadno.je

"lugosz W KronicG swojej i MiechoYius lib. 4, cap. 22, fol. 233 pisz, i ^oku 1336, za krlowanla Kazimierza Lokietkowica w Polszcz, miesica NoYcmbra allDO Listopada, dnia 16 po .Marcinie, synowie Gediminowi: Olgerd, Wielki Xidz Litewski; Kiejstut, Trocki i modzki; Koribut; Patrik; Lubard; Suriwi (podobno ma by Swidrigel) i Butaw; z wielkim wojskiem wcignli do3Iazowsza. Aczkolwiek powinowactwo dla splnych maestw i pokj przymierza postanowionego mieli z xity Mazowieckimi jednak wszystki wooci Mazowieckie nieprzyjacielskim obyczajem Mazowsze zupili, zwojowali i wypalili, a wiecei ni tysic i dwiecie Mazurw chrze' zwojowane. r "ii, i i x scianow poimanych z bydem i z rozmaitymi dobytkami, do Litwy w nieTotepodo- wol wywicdli. Tego roku 1336, gdy wielkie wojsko z Niemie-^kich dzieszin ziem przycigno do Prus, nad ktrymi byli hetmanami: mar^ ibia riis stadii Brandcnburski, grof Nameski i grof Hennenberski, zczywszy mocyswoiiirikw cignli do ziem Litewskich, i obiegli zamek Pullen, je z Krzyakami
azrp^unln
nap^isaih
,
,
, .

"^

ftzymiasr";"^!!

byio

zamku M3-

o czym

Sta-

To t'eSoich^Aiandoby>vai'
Xantiairi,

ktrym si byo wicej ni cztery tysice Litwy, z onami, z dziatkami, z dobytkami i z majtnociami, przed onym wielkim wojskiem Niemieckim zawaro. Dobywali ich tedy ustawicznymi sturmami Krzyacy, a Litwa si tc mnie i przewanie z blankw czstymi wycieczkami bronia. Tak aczkolwiek dosi dugo mnie a stale Niemcom odpr dawali, wszakgdy obaczyli, i ju wszystek zamek by prawie rozwalony, banki, ciai

e
W

ny

wiee, czst
.

gst
i
.

strzelb, dziaami

taranami rozmaitymi
stos
'

ziemi

mnymi podkopami WYwrcone

*^

gdyichBrutus
niii

obiegh

To te uczysagun
Anlifbai do-

posrzod zamku zoyli

'.
....
^

',

i-

na ktry wszystki maitnosci

.

w
i

rozbite,
i

wnet wielki
m

drew suchych
szaty
x

i
I

skarby

wozy wszy.

Zapalili,
i

potym zony
sami

dziatki

^i

'

swoje pocinali

j T ^ dobytek wszy-

stek posickU

bywal9micsieci,

jako

iib!'2"cap.^6

*'forn'^eTci^

nym JiT^!*^
suJ,7qupaim
opTbui Tuii

Si sciuac dali, aby ywo w rce nieprzyjacielskie me przyszli. JNiemcy potym gdy si do zamku wdarli i wbili, mao co od czterech tysici ywych Litwj zastali to tych gdy si dosi mnie z starost swym bronili prawie do upadu, Niemcy posiekli, ledwo kilku ywych dostali, a zapaliwszy zamek i do gruntu go spaliwszy, wooci take okoliczne zwojowawszy, do Miechoyius lib. ut supra Cromerus Prus si wrcili. O tym Dugosz
i*
i

spalili; .,'.,,,.',.

te

starocie
.

swemu zamkowemu ......

dobrowolnie
xt'

17
12. Lihet autem insianc auoddam facinus enrum (id csl Liluanorum) ferro ij-igne commemorare d^c. Kroniki Pruskie etc, szerzej wiadcz, lak tez dru- runiect. przewa/.no obli^/.onych Numidw najdziesz u Salustiussa dehello Jur- wojna uiou Liriiissa, gdy pod nimi Metciliis usilnie do!)y\va zamku Talie, Kartasiiiengurtino gdzie take Numidowie \vidzQC mury porozbijane, wszystki skarby od zo- miany, o srebra, ktre bardzo wielkie byy, do jedneiro paacu krla sweao ""' ta Liviu.s.sa. _ Jurgurti znosiwszy, n sami si winem popiwszy, wszystkie rzeczy i samych to uczynisiebie zapalili. To te naszych czassw Wcurowie na Segccic ~ Dziule m iiispani,
lib.
i

...'''."'

*'^5''<''J

iidy ich Sci-

uczynili,

gdy ich Solimaii cesarz Turecki dobywa.

pio doby'>'''.

Roku za 1337 na dzie

Mazowieckiego
sta, ze

Jadwigi, Litwa kozackimi drogami do

""^

\it'stwa bez wiesci

wtargna; Poitowsk Ciechanw miai

mudii^m

przylegociami zburzyli '|;"''.ij'.''0., dobytkami do Litwy wiedli. Ale gdy cap. is.pi"' bespiecznie w nierzdnej sprawie cignli zebraa si wnet slachta Ma- t teAbjzowiecka, a dogoniwszy ich nad rzek Narwi, potkali si z nimi, i sna- '''.pi^ich
i
,

wszystkimi ich okolicznymi

i

wociami
,

zwojowali,

ludzi

bardzo wiele

dnie

Litw

rozgromili
z

porazili,
i

upy

wszystkie

winie
chcieli
1

odbili, wiele ich Maceiioski

te, ktrzy

tlomokami
II

wzdobycz, przez Narew

.

jc

onej swej pracy odbiezec,

11botnej

ucieka,
,

rzece

potono

tak,

au- Take ..... si ich

""",

Pcii-

Cre-

iz

ttnscs,o

mao

co bez korzyci

ten czas do Litwy wrcio.

'

Tego
obiegli,
i

roku 1337, Tatarw wielkie wojsko z Rusi, zamek Lublin dobywali go ustawicznymi sturmami przez dwadziecia dni. Ale

(]'

re initilalib.lca.d.

gdy carza Tatarskiego strza z zamku wypuszczon zabito, zarazem wielkim hukiem i z trzaskiem uderzywszy w sajdaki, odcignli. Jam sam widzia kortyn malowan tego dobywania Lublina i zabicia tego carza,

Taiaiowic
neinzjuisi.-i
'''"^^'^"''

kociele mnichw Lubelskich; ale

i

kul

dziaa, nie strza.

i

Bo ju

nastaway, ktr te strzelb Gedimina pod Fridburgiem u Welony Krzyacy zabili; jako si wyszej powiedziao. Roku za 1339, Teodricus z Aldemburgu, mistrz Pruski, majc z sona pomoc w towarzystwie pfalcgrafa Reskiego insze xita, z wielkim a mocnym a w ielkim wojskiem Niemieckim wcign do Litwy zimie, gdzie nad Niemnem zamek Wielon obegna, ktrego przewanymi sztur.mami dobywa; ale gdy si Litwa stale bronia obaczywszy prn prac usiowanie swoje daremne, take utrat w ludziach pod czsto przcgranemi szturmami, musia si do Prus wrci. A na lato za z wielten czas dziaa

rusnice

Krzyacy
P"^^'^'"'

mod

Tyme
Anas"tasi^s

koci rycerstwa pielgrzymskiego z dalekich stron zebranego do Litwy do modzi si wrci, krainy wooci Litewskie zwojowa winiw bardzo wiele wywid do Prus. Trzy te groble way usypa trzy przekopy albo rowy gbokie przywiodszy w nie wod wykopa da w ten
i

cufl"nuro"oYTai\'iimv,

'ialpow,
^^muiod^

czas,

chcc

tymi zastawami, chytrych a czstych ukradkiem wtarczek

i

na- nHnz,rafd^ii''h'sponio

jazdw do ziem Pruskich Litwie

Tego
a,
i

modzi zabroni. roku 1339, Kazimierzowi krlowi Polskiemu maonka umarkrlowa Anna, Litewka, crka Gediminowa, a siostra Olj^jcrdowa
i

sL'i'.yt ri.

czynAe''

Dugosz, Miechovius tak si bardzo kochaa w tacach ustawicznych

Kiejslutowa. Ta, jako

Cromerus
i

lib.

12 pisz,
i

^"fsy^
uom/im

muzyce,

w drodze iST//"
i

gdziekolwiek jachaa,

zawdy

rotami

w koo

siebie

tanecznikw

rozma-

is
'*y^^

t"f

oSne
^^'

muzykw wodzia,

ktrzy
i

piewanim, granim na dudach, multan-

'-dne"

kach, surmach, na skrzypicach

';gobisku-

go mskiego Kazimierz krl

ktra

bbnach grajc cieszyh". Potomka adneni nie mia, tylko jedn crk Ilelbiet,
'^

rw si

za-

murowa.
Pomorsuie
'tWitkie pif"

'roko"^roz^"

tp'j"wnuzki

Gedimino-

xine Stetyskie. za I3osusawa > o tego roku 1339 Maja dnia 8 zoy sicm w Kralwowie, na ktrym o wybraniu naznaczeniu pewnego potomka succes^^ra po sobic na krlestwo Polskie z pany slacht radzi, poniewa nie ""^'^ ''^1^^ jcdn crk z Litewki urodzon. Tam niktrzy na Janusza, Wladisaj^udzy ua Scmowita, xicta Mazowieckie, a drudzy na
^
i

bya polym wydana

^ j

w maestwo
i

P^zcto krl Kazimicrz

xi

Eiecciasuc- yva
kri*estwo^

Polskie.

i z narodu krlw Polskich genealogi wiedli. Ale Kazimierz krl ty wszystki wota pa,j5^r Polskich wniwecz obrci, powiadajc, i Opolskie i insze xita lskie, poniewa si od korony Polskiej odczyli a do Czechw (jako si wyszej napisao) przystali, nie byli godni tej uczciwoci; z

OpoiskJe wotowali,

ci

wszyscy

starodawna

pokolenia

xi

xit

za Mazowieckich mao godnoci rozszerzenia krlestwu Polskiemu przyby mu si zdao, gdy oni hodownikami krlw Polskich byli, a yv oboi

ich tak yv

lzakach, jako wMazowszanach, bardzo

nieprzyjacioom

sab potno

obro-

n przeciw
Crom.
^^'
lib.

by
,
i

jjowiada. Przeto na Karolussa krla

W-

gierskiego swagra swojego

ktry

mia

siostr jego

Ann

krlewn Poli

sk

za

sob, wszystkich wota

i

zdania zaraz Kazimierz obrci

na syny

jego Ludowika

Stephana.

Ludwik na
Pdsye''naziiaczon.

Rospuciwszy pot^m siem, jacha sam 'Kazimierz do Wgier z wielpanw Polskich, a tam w Wyszegrodzie na krlcstwo Polskic, Ludowika, siestrzeca swojego, wnuka Lokietkowego, imo dwu inszych bra3 syua Karolussowcgo, krlewica Wgierskiego
kimi a wietnymi pocztami
,

^^^^

naznaczy
i

potwierdzi, za przyzwolenim
i

panw

Polskich.

Jfe^Kr^niiu
""naJa."""'

Koriaiowi"
siwo'^'p!.'i-

Pisz te wiadcz Latopiszcze Ruskie Litewskie, i Kazimierz krl panowie koronni, na tyme sejmie Krakowskim dla electiej wyszej miauowaucj zebranyui midzy inszymi kandidaty, dali chcieli wybra na krlestwo Polskie Constantina Koriatowica, wnuka Gediminowego, a syna ten czas Litewskie w ziemiach Podolskich. nowca Olgerdowego, A gdy przNJacha do Krakowa, namawia go Kazimierz krl, aby si ochrzci z ruskiej yv rzymsk wiar, chcialiby by po nim successorem na krleConstantin Koriatowic nie chcia stwo Polskic Wybranym. Czego gdy
,

xi

xi

skie

pozwoli, aby nn'a wiar odmienia, wzgardzi (poyyiazdan, jgj^ Latopiszczc) succcssi ua krlestwo Polskie, a do Podola si wrciwszy rycho potym umar. Nowogrodzkie Litewskie, Co usyszawszy Fiedor Koriatowic,
uczyni, ani na
to

i
od

bracia jego Constantin

xi xi na Podolu bez potomstwa umar,

za by
i i i

a Jurgi

wypraopanowa prawem przyrodzonym si do Podola chcc je posie po bratach zmarych, czego snadnie dokaza, gdy mu stryj Olgerd Wielwszystki zamki x\le skoro si zmocni ki Xidz Litewski tego pozwoli. Podolskie porzdnie opatrzy, zaraz zhardzia, niechcc posuszestwa ani powumoci postanowionej oddawa Wielkiemu Xidzu Litewskiemu
otruty,

Woochw

na hospodar&two wzity, od niche

,

wi

19
Oljrerdowi
,

stryjowi swojemu.

Co widzc Olgeid

alem susznym
z

nie-

r'

:<ior

ko

wojskiem Litewskim do Podola, clicgc skara swowolnego Fiedora Koriatowica syon czul o sobie bo osadziwszy Wolocliami zamki Podolnowica. Ale Sokolec, sam z skarbami zjachat do Wgier na skie: Kamieniec, Ska
i

wdzicznoci

dobrodziejstwa danego poruszony, cigngt

przeciw oistryjowi,

gdajc od niego pomocy przeciw Olgerdowi stryjowi. Ale gdy omieszka przydz na odsiecz swoim Woochom w tym czasie Olserd z Litwa doby Brasawia, Skay, Sokolca Smotrycy zamkw pod Woocby. Ubiehi potym w nocy Kamieniec Czerwonygrodek, za yczliwoci Kozakw Podolskich, take insze wszystkie zamki twierdze Podolskie czci moc, czci przez podanie poopanowa, na Kamiecu te starszego wojewod namiestnika Kosiad riatowiczego, imieniem Niestaka poima do wizienia w Wilnie ossadzi, Woochy pocina a Gastota pana Litewskiego namiestnikiem swoim wojewod na wszystkim Podolu uczyni. Knia te Fiedor Koriatowic rycho potym w Wgrzech y^Tgnaiicem wywoaiicem umar; za czym Podole wszystko Olgerd do Wielkiego Xistwa Litewskiego przydwr Karolussa
,

krla AYgierskiego,

^,

"^JJlf^^fi^g'

lowicem.

'

"^inuin.'"

Ten Gaston
lim n^c'.;-

bdc
i

w'(!jcod,
''\vszisi'kim.'*

czy

wszystki

krainy Ruskie do
za

Lwowa
i

Krzemieca
Parczow
z
i

Beza

take

wszystko Podlasze

Brzecie Litewskie

Polskim krle-

stwem rozgraniczy. Latopiszce Litewskie wiadcz, iby Alexander KoJurgim bratach, mia umrze, a ibyFie- i^S*, dor czwarty brat, po ich mierci mia Podole osie; ale Cromer wiadczy ^^'r^seJn' z Dugosza z pewnych dowodw, i by yw potym roku 1366 wzi ''"^^J'*" od Kazimierza krla Polskiego Woyskiej ziemie, z aski podan.
riatowic zaraz po Constantinie
i
i

cz

O POSIEDZENIU RUSKICH

KRAIN

PRZEZ WIELKIEGO KiZIMRZA,

ugodzie jego z

Ksigty

Litewskimi,

KOHr

1340.

Rozdzia pity.
Ulugosz
nowieniu
i

Cromer tak

w swoich Kronikacli pisz o postpkach postaRuskich xitstwach midzy Kazimierzem Lokietkowicem iri

lem Polskim, a \ity Litewskimi, i gdy potomst>yo Danila krla Ruskiego, ktrego wielka bya
szo, Luliart Gedimina
kniazia

mskie

Daniela albo

mono w Rusi,

usiao
na

ze-

xicia

Litewskiego syn, gdy Wodimiiskiego

crk

za

on

poj,

wzi

po

niej

Wodimirz \islwo

Woyniu,

Lww Lu
bart trzy

""a.

pastwa Ruskie Litwie przylegle opanowa; xita byy zniszczone, czci zwyciywszy, czci poddanim w obron przyjwszy, tak i Lww gow wszystkiej Rusi Czarnej, dzierawom Polskim przylegy trzyma. Drug za Ruskich ziem midzy Lwowem a Haliczem, Bolesaw xi, svnTrojdena xicia Mazowieckiego dziera, spadkiem po matce xinie Mariej, wnuczce kra

potym wszystkie

insze

Ruskie, ktrych dla wielkoci niezgod siy

i

cz
i

la

Ruskiego Danila;
i

ale

Russacy, dla okrutnego jego panowania

i

podat-

Mazowieckie
X.

Kusi otrute.

gwatw, ktre czyni onom crkom ich swowolnie a Mazury na urzdy przekada, wiar rusk w rzymsk chcia odmieni,

kw

dla

otruli

go

i niedugo w

Rusi Mazurowie panowali. "A xicstwa Ruskie

i

Lwowskie, Wodimirskie
krla Polskiego po

Lww

Polacy wzili,

prawem przyrodzonym na Kazimierza Ruskim Bolesawie od Rusi otrutym przypaday. Przeto Kazimierz, krl Polski, roku 1340 miesica Kwietnia, nie dugo odwczc, cign do Ruskich ziem z wojskiem; naHalickie

xiciu

iMazowieckim

przd Lww wszystkiej Rusi obieg i dobywa go mocno, potym, gdy przyrzek Russakom przy starej greckiej wierze ich zachowa, wzi mia-

gow
i

^j.^

Lwowskie.

Krzye, siodo, szata

dwie koroBie

,.

zote

rychRus-

LwoZamki
wskie spao-

..,

Kazimierz
ostatek Uusi Czarnej, i

Podmorskiej

opanowa,
L^odaKazi-

xi!y

tnierzowa z
Li-

tcwskimi.

obiema zamkami przez podanie, gdzie wielka moc srebra zota, pedrogich wielko inszego sprztu rystunkw starych Ruskich skarb, w tvch zamkach nalaz, w ktrrm zacniejsze bvv dwa krzYa zote, wielkoci drogich pere ozdobione; w jednym b\a sztuka ' r^ vi."- " drzewa zamkniona na ktrym Pan Christus wisia, ktry i teraz jest na zamku w kociele Krakowskim, nad to dwie koronie zote, wielkoci drogich pere ozdobione, z siodem zotym i z szat zot perami kamieniami drogimi sadzon. A ten skarb Kazimierz do Polski z sob wywiz, r a zamki, i byy drzewiane spali, aby w nich Russacy ufnosc majc z posuszestwa si nie wybijali. Potym za Kazimierz mao w Krakowie pomieszkawszy, z wojskiem dla podbicia ostatka Rusi, prawie we niwa cigdzie za trudnoci: Przemyl, Sanok, Halicz, Trembowla gna, '-'"'-' __ Lubaczow. Tustau insze wszUkie onych yyooci zamki pobra, tak ... / ,, do Krzemieuca z wojskiem bez odporu przyszed, o Ktry jednak z umowy z Jawnuciem, Kiejstutem, z Olaierdem z Lubartem, xiaty Litewskimi, \ ^\^ Synami beaiminowym.i, z lejio wnukiem Juriiam Aarimuntowicem, z<io" ^ y. V^ v Jurgi dzi si, IZ .Narimuntowic mia do pewnego czassu na t' Krzemiecu panoyya; a Wodimirskie, uckie, Beskie, Chemiskie, Brzeskie, pastwa, do dwu lat nienaruszone przy Litewskich xitach zostawi, abowiem si przestrzega, by mu na przeszkodzie nie byli, gdyby si do gruntowania czego inszego uda; a potym Kiejstut i Olgerd to postanowienie wtry raz z Kazimierzem odnowili, i jest zapis ich teraz w skarbie krlewskim na zamku Krakowskim, w ktrym wyliczone zamki, ktre Lusto z
i

re,

szat

xit

",

"

'

""

/-.i

'

ma
i

'

, '

"^

.,..'..'.>i
.

s
i

bart na

Woyniu
i

Kiejstut na Podlaszu trzymali,

tame

przydano:

krl

Kazimierz
Ruskie si-

Lubart, mieli sobie zobopoln

nieprzyjaciela

dawa,

yyzajemn pomoc na kadego jeliby si midzy nimi jaki spr yyszcz, aby to

Jwiaiydo
eone.

zdauim i rozsdkiem krla ^^'gierskiego bywao rozstrzygniono. To odprawiwszy krl, majc siem z Rusi, Ruskie xistwa podbite w powiaty
obrci, wojewody, castellany, starosty,

sdzi

insze

urzdy, obyczajem

21

w jedno Polskim postanowi i Russakuin jedno [)rin\() z Polaki nada Rusi w pospolitej zjednoczy: jako potym ona ich ciao zfQCzv ^HwaMazoradzie od Polakw nie odstni)ia. Ale Litwa nie penic umowy z ciem swoim Kiejstutem, tegoi roku Mazowieckie xistwo okrutnie zupili
,
i i

cz

xi-

spiundrowaii.

BURZENIU MAZOWSZA
I

GWATOWNEJ

PRNEJ WOJNIE

KR
I
z RZESK.V MOC.^
I

Ii

\^

GROFA HAIiESKlEGO
MISTRZEM PRUSKIM NA XI.^TArLITEWSKIE,
ROKD
1341
i

1343 &C.

Rozdzia
Hoku 1340,

szsty,

Septembra albo Wrzenia miesica dnia smego, Litwa w wielkiej wielkoci ludu rycerskiego do Mazowsza wtargnli, ktre bez odporu, gdy si im kto nie mia zastawi, wszerz wzdu zwojowali winiw bardzo wiele z rozmaitymi wzdobyczami do Litwy wywiedli. Tego te roku, Jadwiga krlowa matka Kazimierza

xictami swoimi

krla Polskiego,

umara

klastorze

1401, Teodrik
ski

Aldemburgu
i

mistrz Pruski

kontor starszy Rudolpb

xic

Sdeckim, mniszk bdc. Roku za umar, a na urzd mistrzwSaskie by wybran za panowania Ludo-

s^^l^p"'-'

cho,"h,sTu-

wika 33 cesarza

za Benedicta II tego imienia papiea.

deremzowie.

Ten mistrz Rudolph roku 1342, zebrawszy wielkie wojsko Niemieckie Pruskie, dobywa nowego margrabstwa pod Polaki xicty Pomorskimi, co usyszawszy Litwa, z wielkim wojskiem do ziem Pruskich zZmodzi wtargnli, ktre prawie wszystki do gruntu mieczem ogniem zburzyli, spiundrowaii i w popi obrcili bez odporu bo mistrz Rudolph ze wszystkimi contory i rycerstwem zakonu Krzyackiego, do margrabstwa nowego dobywania by wycign, a tak cudzego pragnc tam nie wskra swoje straci: bo Litwa z wielkoci winiw, upw dobytkw
i
i i ,

rozmaitych

si do swoich krain. A Rudolph albo Luderus mistrz gdy si wrci z wojskiem do Prus nowego margrabstwa, chcc swoich od Litwy ratowa, wszystkie krainy
i

zwycistwem

wrcili

Pruskie pustkami kurzce si

nalaz,
Wistrz Pruski oszala.
s

od

wieych ogniw wniwecz

obrcone

branie
1

ktrego frasunku, widzgc zupienie, pomordowanie, w yJDicie i wyniewola ludzi swoich Pruskich przez Litw, zarazem oszala
.

bez rozumu

v tw tr zmysw umar. Pochowan potym w miecie Marienwer.

.,

der, jako Kroniki Pruskie

wiadcz.

236, lih. 4, cap. 23, tak pisz: Luderus tanta conslernatione de suorum caede et captkuate angustialus est, lit sensu amisso delirus amensque pere. Na miejsce tego Ludera HenSzstego przez Clemensa rik Dusemer mistrzem Pruskim by w ybran

Dugosz

iei

3Iiechoviussem folio

tego imienia papiea, potwierdzon.

Ten

mistrz Pruski Henrik

Dusemer, chcc si

pomci

onych szkd

za przodka swojego

Pruskich ziemiach przez

i

Litw

uczynionych,
i

posa

do Jana krla Czeskiego

okolicznych

do Ludowika krla Wgerskiego

do inszych

xit

chrzeciaskich, take do wszystkiej rzesze Niemieckiej

proszc

ratunek przeciw Litwie poganom. Nadto u papiea Clemensa Szstego, listy do wszytkich panw chrzeciaskich wyprawi, aby wojn przeciw- Litwie i Zmoz mioci chrzeciaskiej cignli na
ich o

wit

odpusiy na dzi,
**'i"s\^'^^'

nadawszy im takie odpusty: i ktobykolwiek w ten czas do Litwy do modzi jacha albo szed na wojn, jakoby te by w Hierusalem u grobu Christusa Pana, albo w Rzymie na miociwe lato i u witego Jakba
i

w
geS|7at

Kompostelli.

knyie'doLl- ^^^ "'^ twy.

Karoius

rra^resarz do Litwy.
wik byl poIfk"b^i"po-

^^iTmPoY"'

eo^VkJa^'"le^^siwem"" '^"'^*'

Tak tedy roku od narodzenia Christusa 1343, Ludowik krl Wgerpaiistwo po mierci ojca Karolussa niedawno koronowany z ^yJan krl Czeski, grabi Lucemburski z Czechami syn jego Kagrami, Tolus margrabia Morawski (ktry potym by cesarzem roku 1 350) z MoTawcami lzakami wszyscy osobami swoimi cignli do Prus przeciw Lit^yie, Ludowik krl z Wgerskim wojskiem przez Polsk prosto, bo by siestrzeniec Kazimierza krla Polskiego, a Jan krl Czeski z synem KaMorawskimi lskimi wojskami, przez^ Pomorze rolussem z Czeskimi potym za grof de Halles inszych wiele xit Niemieckich, i Kassuby; take hetmaiiw od wszystkiej rzesze Niemieckiej, z niemaym ludem. Duskiego krlw; lskie te. Saskie, Pomorskie i pomoc Angclskiego
i

Hanes\heu man wielki

RzeszejNie-

Ti^twy

etc.**

na Litw margrabowie Brandenburscy (ktrzy mieli dawn ... ^ ^ j~^i Olgerda, jako si wyszej naO zburzenie swoich ziem przez Gedimina pisao) wszyscy do Prus przycignli, przeciw Litwie i modzi poganom chcc t waln a niesychan, tak wielu monarchw wypraw imi pamitk Litewsk do gruntu wykorzeni albo zniewolonych wojn pod podbi, jako Lotwi, Prussom starym jarzmo moc Krzyack przywie

xita
,

wa

"^

usyszawszy o tak gwatownej ziemiom swoim, zarazem wszystki krainy Litewmodzkie Pruskim granicom przylege sami spustoszyli, bydo, stao^PTdw^ skie dziatki i insz wszystkie dobytki z majtnociami, take niewiasty Satidlie da
i

Kursom uczyni. Ale Olgerd

i
i

Kiejstut

yyojnie i)rzeciw sobie

wojska,

niegodn, na zamki, na jezierzysca, na bagniska w jastarzyny nie przesze, zaprowadzi kazali, drudzy te w gste lassy my, wszystki majtnoci pochowali swoje, a gdzie kto mg na roskazanie
^jj^^ p^^^^ ^
i

^^

j^^j^

23

xiQt
dla

swoich

na straszliw

saw

tak

gwatownej wojny, wszyscy

sobie

majtnoci

on

dziatek bespieczestwo gruntowali, a tak na rai kili

konacie w Litwie w Zmodzi sami pusto i goo uczynili, bez wszelkiej Tego te ivwnoci; zamki te twierdze, ktre w ony czassy gste byy w Litwie chcia Mow modzi, dobrze obwarowali opatrzyli. A gdy usyszeli, i ju krl jgl)*^ '"']''" "ay Ludwig Wjiiorski Jan krl Czeski i insze wyszei mianowane xiacta ^ uprzedzili Ilenrik Dusemer mistrz Pru- i nicmogia ze wszystk moc rzesze Niemieckiej, take
i
i i

fc

obiema zakonami swoimi, zboasprzwcignli, wnet Olgerd Kiejstut wszelkie fortele przeciw tak gwatownej mocy przemybyi lajc, si roz- T( n J"^ ..' z "otowymi wojskami Litewskimi Zmodzkimi na dwoje zdradziecki dzielili. Olgerd z Litw wtargn do Lillandskiej ziemie, ktr bez odporu umysocigdy nie byo komu bronie (bo wszyscy Krzyacy do Litwy z mistrzem skwczLihyli wycignli) zburzy zwojowa do Habsella, a potym do Der- iwy przyski
z
i

Burchardus Ilaren mistrz Lillandski,

i

koiitory
i

wojskami Pruskimi

Liflandskimi do Zmodzi

'.

....

Trock, take Grodziesk slacht wzajem do Pruskich ziem insz drog wtargn, ktr take jako Olgerd Liflanty bez obrony naszedwszy wojowa, bo te nie byo komu broni, gdy mistrz Dusemer ze wszystkim zakonem z kontorami do Litwy jako na wygran z krlami Czeskim Wgierskim by wycign, Sambijsk albo Samlandsk ziemic, w ktrej jest gwne miasto Krlewiec, do gruntu prawie zburzy, ogniem i mieczem wszystkie okoliczne miasta plundrujc,
ptu.

Kiejstut

za

Zmodzi

i^so, skoro-

i\ioskwywy"
'^'^^"^

a polony

upy

bogate

rozmaitymi

dobytkami zabierajc, Krlewiec,

Kiejstut
j.-ra^wojTije!

Fischhaus, Lochstet, Mulmelburg,

Ceilgarbi,

Gyrmawi, Rudawe, Neuhaus, Wargi, Bobecz, Labtaw, Schaktz, Chremetz, Waldow, Tirenhurg, Boi

nund, Rossiten, Kaimen, zamki

miasta opali, a niktre

,

z
,

nich, ktre

mg

ubiee,
i

albo

moc,

albo przez podanie wzit^

zburzy

skarby wy-

brawszy
Carolus,

ludzi pobiwszy, a drugich

w
i

wizienie zagnawszy.

Wgerski Jan Czeski i margrabia Morawski ony wszystkie wojska rzesze Niemieckiej, gdy w tak ogromnych wojsk wielkoci do Zmodzi i do Litwy wcignli a spustoszone bez
Krlowie za: Ludwik
i ,
i

wszelkiej
ludzie

ywnoci wygadzone
i

nalezli,

bi si te

kim

nie

byo

bo co

w Prusiech, a drudzy z Olgerdem w Liwet za wet wojn wojn oddawali. Naostatek z wielw ziemi Litewsk cignc, gdy ywnoci adnej dosta nie mogli (bo wszystko przed niewdzicznymi gociami dobrze byo sprztniono) poczli od godu zdycha, zwaszcza Niemcy, Angelczycy, Francuzowie, Holandrowie, co si w swoich ziemiach roskosznie y, mikko lega, a wina pi byli nauczyli; Wgrowie take, Czechowie, Morawcy, SIacy, Sassowie, Pomorczycy, Duczycy ndz niewczassami Litewskigodniejszy z Kiejstutem

wzajem kim ludem dalej

flanciech

mi

leda zielskami

ktre

gd mierzc
z

na drogach ustawali, drudzy biegunkami

a niklrzy konie

swoje take

godu

zaraeni czerwonymi niemocami marli, ustawajce jedli. Olgerd za w Lii

je
i

musieli, zemdleni

s5cb7m"y'w
*3">''='>-

flanciech, a Kiejstut w^ Prusiech, krainach

rai

okwitych

wszystkimi dostatka-

opywajcych, sobie wolno tymczasem bujah, jakoby nijaki frimark, albo zamian pastwa za pastwo czynic. Co obaczywszy Ludwik, krl

u
Wgerski,
i

Jan Czeski,

wszystkie insze

xica,

hetmanowie wojsk

Niemieckich, poczcH mistrza Pruskiego Henrika

Dusumera sromoci, ai
,

jc go

Wojska
wielkie
skie,
('./.e-

zawid, zwczy, i zn(>dzi, nie gociom przychodnim spossobu i zwyczaju nieprzyjacielskiego pooenia, take niedostatkw modzkiei. A tak naswarzywszy sic, a nieprzyiacion ziemie Litewskiej ,.'-'. ' ., /
i

habic, i

ich tak nikczemnie

opowiedziawszy im pierwej jako niewiadomym

i

\y-

oczy nic widziawszy, statkw wojennych bardzo wiele, a prozno pomioi

Rzeskie!

tawszy, koui

gfodem^^w

^"^one!"^"

ndza zmorzonycli potraz modzi, z nienagrociwszy, musicli wycign nazad do Prus z Litwy dzon szkod niesaw wieczn, tak gwatownej wielkiej, a prnej
i

dobytkw, take

ludzi

godem

daremnej

dwu krlw

kilkudziesit

xit

wszystkiej rzesze Niemieci

wyprawy; Dusumer te mistrz Sambijsk wszystk ziemi kilkonacic zamkw W Prusicch przez Kiejstuta zburzonych ku tej szkodzie na^rYygdyw"' laz; take Burchardus Haren w Lillanciech j)rzez Olgerda z Litw nalaz Derptskiego bistlTesYdiij- pustki uczynione, poczwszy od Dzwiny do Abselskiego O czym Kroniki Pruskie Liflandskie stare wiadcz dostateli^oie^nlgo skupstwa, czniej, i Dugosz nasz z Miechoviussem lib. 4, cap. 24, folio 23 wspomidobywafi! s?namr^"co naj w ty sowa: Eodem anno 1343, Ltidovicus Hwujariae JGcumes Ta^prtce" Lucemburgeusis Bohemiae, Rcgcs, Carohis flkis cjus Marchio Moramac, przewok Item Comes de Hcdles et cdii cjuam phircs Ulmlrcs viri in Prussiam cum eoalque cum Magislro Prussiae in Litvaniam deztemle Afri- rum potenUs advenerunt ktrwsz*^e? scmderunt: Litvam autem interim quo eorum terra vaslabatur, cum omni potentia in terram Samhiensem et in Lironiam perrexenmt, et eas grassabant zwolowa"^
S^^*^
A^ga-

kiej

taginen^w'

kfi^Cartagihe"irnany'

Magistr Livoniae absente

et

Samagiltas oppugnante

quae varielas adeo

j^cssinii

Regcs

afflix%t,

ut Mugistrwn conmciarenlur tanquam huius

ecenlus

^"czymczj:
num"'ub!'.i2.

auctorcm.

Scipio

take Litvanos

lyrneksiaiCartaginen-

Cromcrus take lib. 12, tak krtko o tej wojnie wspomina: Contra quidem expeditionem Joanncs Bocmorum rex cum Carolo fdio murcMone MoTamac, et Ludoicus Ungarorum hybcrno liuim anni cmporc magnis viribus, sed successu non salis pari apparalui Crucigeris opem
memorantur.
onej pierwszej prnej

baianiezwy- fereutcs fccissc

zwycS?i
. o

Potyra roku 1345, Henrik

jeszcze

powetowa

czym

czylaj rtyiussa^'"!
2cai)"6,piu'-

krlami etc,
kiego

Dusemer przerzeczony mistrz Pruski, chcc wyprawy na Litw z dwiema zebra wojsko wielkie z Prus, z Pomorza z Lillant, majc
i

na pomoc pozostae rycerstwo

Wgerskie

Czeskie

margraffa llolandz-

jllsuS,
&cIeiDomi"nk"mr,i\-'
"^"cap.
'4.'

z Flandrami i z Angelczyki, a tak na nowiu miesica Marca do Litwy si i do modzi wyprawi, ale jako Dugosz Miechoyius pisz, mao wygra; czci dla tego, i Litwa w zamkach si bya zawara, a drudzy si w gste lassy zchronili; czci te, i gooled slisko wielka, a potym rostoki przystpiy, gdy niegi lodowate jeziora, take rzeki na wiosn si rospuszcza, socem zagrzane, poczy, a tak si do Prus bez korzyci musia wrci. Roku za 1346, tene mistrz Pruski Henryk Dusemer zimie czas upatrzywszy, do Litwy cign z wielkim wojskiem Pruskim cudzoziemskim, ktrego Kroniki Pruskie Dugosz z Miechoviussem fol. 238, lib. 4, czteri i i
i i

'25

dzieci tysicy
i

by

poczytaj.-^

a tak

modkie

Litewskie krainy wszerz

wzdhii wojowa. Olgerd le AYielki Xidz Litewski majc z sob wiel- ^jy^^oS' Litw kie wojsko Smolenszczanw, Poloczanw i inszych xiQt Ruskich z modzig, w dzie Gromnic, albo Oczyscienia Panny Mariej, na mistrza Dusemcra na wojsko jego uderzy, a gdy bitwa ogromnie zapalczywa duLitedo nocy trwaa, na ostatek Litwa Rus- itwa go z obudwu stron od poranku wska z Niemcy. sacy od zbrojnych wojsk Niemieckich przemoeni, poczli szfankowa iupapotym pierzchnli z placu gdzie kto mg w nocy, a Olgerd z Poda, uszed do zamku Welony; wszake oczany i z modzi obronn oninacie tysicy, jak Miechoyius liczy, Litwy, modzi i Russakw, w ten ^-"mcJdzi'' czas na placu pobitych lego, a Kroniki mistrzw Pruskich dziesi tysicy gi||""/e]fug kad, skd si pokazuje, i te i Niemcy nie wszyscy si z tego zwycis- si'^*^a^vedi"ug twa nazajutrz radowali bo te rannych i pobitych bardzo wiele polego, ^^'^ch lom' obozy Litewskie otrzymali, a wrciwszy si z upami do wszake plac
i
i

rk

Prus mistrz Dusemer,

dzikujc Panu Bogu

za to

zwycistwo,

klasztor
i

panieski

da mniszkom zmurowa w

Krlewcu, Lebenicht nazwany

na- ^^^f^^l^

da

go dostatecznymi dochody.

Tego roku na lato zebrawszy wojsko nowe, wyprawi si drugi raz tene Henryk Dusumer do Litwy, a cignc przez Zmodzkie krainy nad Niemnem z wod ziemi, Wielunia, albo Wielon zamek obieg, ktrego dobywajc ustawicznymi szturmami podkopami wszystki blanki wiee wywrci. A gdy si Litwa duej broni nie moga, walny szturm przypuci wszystek zamek spali, potem splundrowawszy okoliczne wooci miasteczka z sioami popaliwszy, z wielkoci upw winiw do Prus odi
i
, i

j^^^^^H^

cign.
Olgerd
dzi,
z

te Wielki Xidz
i

Rusi

Litewski, zebrawszy mocne wojsko z moLitwy, do Sambijskiej ziemie pod Krlewiec bez wieci
i

^^""ur'^'"'''

wtargn, a zwojowawszy take wooci okoliczne Pruskie miasteczka niemurowane, tyme obyczajem dwory folwarki wypaliwszy, kilko tysicy chrzecian obojej pci w wizienie z wielkimi upami i wzdobycz do Litwy wyprowadzi. Tego roku Augusta miesica 27 dnia, Jan krl Czeski lepy, wielki, KrUan
i

gwny nieprzyjaciel korony Polskiej Litewskiej by zabit na wojnie, gdy wskoczy midzy ufly Angelskiego wojska pomagajc z Czeskim wojskiem Philippowi Francuskiemu krlowi krewnemu swojemu przeciwko
i ,
,

ty-

Edwardowi krlowi Angelskiemu. S teje bitwy krl Francuski Philip tylko z synem z krlem Nawarskim ledwo uciek: przyprowadzili potym Czechowie ciao krla Jana zabitego z Franciej do Lucemburku, a tam go pochowali. A i tego jednego dnia Augusta miesica 27, acz rocznych lat dwa krlowie Czescy na wojnach byli zabici, to jest Jan lepy OttoJ. '"^
i i
).
> "^
,

^^.^.^ ^7 Aufiusii nieS7.C7csnv u

crus, dla tego Czechowie ten dzien za nieszczliwy o czym Cureus in hisloria Silesiae pisze.

smutny poczytaj,

czechw.

Na
Czeskim

miejsce Jana

lepego syn Karolus margrabia Morawski krlem

i

wybran, a zaraz potym na cesarstwo Rzymskie by podniesie od Elektorw i koronowan w Rzymie, a Karolussem Czwartym naII.

by

26
cSlfrtT/e.

pieczS.

zwan; tego we Woszech, mieszczanie Pizascy prosiwszy go oa cze, '^ ratuszu zaparli i mao go nie spalili prochy podsadziwszy, ledwo si od tego gwatu za mc/.n obron Czechw wybiega. Krl Polski Kazimierz Wielki, wzi z nim przymierze i ugod w Na-

mysowie roku 1345.

Tego czassu w Krakowie z kocioa Wszech witych, otrowie puszmiedzian pozocist, mniemajc i/J)y zota, w ktrej pod ossoh chleba nawitszy sakrament Ciaa Pana Chrystusowego by zamknion, ukradli, a gdy poznali i miedz pozocista, wrzucili Ciao Paskie z puszk w bou wsi Bawola pod Krakowem, a gdy kilko dni nocy nad onym tn

kau

sannra"en^-

botem

ustawicznic ognie jako pochodnie

wielkim podziwienim ludzkim,

'pmilkieco

ktrzy nie wiedzieli coby

^irot posty przez trzy dni

si dziao, gorzay, wnet biskup Krakowski, Jan

ustawi,
,

wrzucone2"-

cessiami

szli

na ono miejsce

a potym od wszystkich kociow z protam nalezli puszk on z nawitszym sa-

kramentem, ktry za do kocioa Wszech

Kazimicrz.
!!)iaslo '"

witych

uczciwoci odnie-

Krakowa.

u "

na ouym miejscu Kazimierz krl koci Ciaa Boego da zmurokosztownie i miasto nowe murem otoczone na tyme miejscu, gdzie bya pierwej wie Baw, zaoy, ktre od swego imienia Kazimierzem
^''*

wa

^Si^roile"
"''*skV'"'

mianowa. Roku za 1348, HenrikDusemer mistrz Pruski umar, a w Malborku pochowan. Na jego miejsce Winryk, albo Wenrik de Kniprode, jak go Miechovius zowie, a wedug Kronik Pruskich, Henryk Kinpradiensis wiela ten by ki comendator by wybrany, na dzie wity Trzech Krlw,

rzdzie mistrzw Pruskich osmynasty, a nasroszy najezdnik Litewski.

O
I

CZSTYCH WOJNACH
KNIPRODU

SPLNYCH NAJAZDACH MIDZY WINRIKIEM

IiIT^Vi% I POIiitKI.

Rozdzia sidmy.
Winrik, albo Henryk z Kniprodu, wstpiwszy na stolic mistrzowsk zakonu Krzyakw Pruskich, zarazem po Trzech Krlach roku 1348, zebra wojsko wielkie z Niemiec z swoich ziem Pruskich, a wtargnwszy do Liogniem srogo zwotwy powiat Pistrzymski albo Pastrzymski, mieczem z winiami do Prus uszed, ^ wielkimi upami J^^''^^' Trockie Olgerd za xidz Litewski z braci Kiejstut kie z synem Patrikiem, zebrawszy si, tu w stopy w wiey lad, za mistrzem wojskiem Niemieckim do Prus cignli, a skoro si wojska Krzyi

'^owKl*!twie zburzoii.

xi
i

mod-

27
iackie rozbiegy, oni
z

Litwg

modzi

Pruskio ziemie wojowali bez ''jJ^^oK"

i

odporu, a splundrowawszy ogniem i mieczem kilko powiatw, wielkoupw i wzdobyczy wszelakich obcieni, bydem z stadami, ktemu

ci

siedm

set

poimanych Niemcw wiodc do Litwy si

i

wrcili.

Rycho za

potym jak Dugosz

Miechorius io.

239,
i

cap.

25, wspominaj,
i

xic
feSkif do'
^"""^

Smoleskie
gdzie

nowym wojskiem Ruskim Litewskim do Prus wtargno, ogniem szeroko pobuwszystkie wooci okoo Labiowa elazem
z
z

rzy, przeciw ktremu kontor Labiowski, acz daleko skiem

mniejszym wojLUwa pora

fe""sczaS?

Krzyacy zwyz swoim hetmanem xiciem Smoleskim rno si pomieszawszy, gdy rzek nad ktr bitwa bya przebydz chcieli, z onej trwogi wicej ich w wodzie Smoleskie potono, ni od nieprzyjaci polego, nad to samo tame w tej rzece utono ktrego mier tym sawniejsze zwycistwo
a
i

wycign,

gdy si zobudwu stron

mnie
i

potkali,

cicstwo otrzymali

upy

wszystki odbili, a Litwa

Russacy

xi

S-^t^g^^o"^s^g^h!'"

Krzyakom przyniosa. Roku za 1349, Wenrich

i

mistrz Pruski,

majc w swoim wojsku

czter-

do Prus przycignli z Franciej z Angliej po skoczeniu wojny midzy Philippcm Francuskim a Edwardem Angelskim, krlami, do Litw y do modzi wcign, w ktrych ziemiach wszystki powiaty co si nawino, ogniem miedzieci tysicy ludu rycerskiego, ktrzy byli na
i
i

wit wojn

czem powojowa, wszelk tak jako niewieci zabijajc, a adnego nie ywic. A gdy si do Prus upami obciony wraca, dogoni go i uderzy na jego wojsko Kiejstut, zebrawszy si z Litw i z Russakami,
bili

pe

msk

si zobudwu stron

tewskie wojsko od wielkoci

poczli, a mistrz

24 dnia miesica Januarja, na ostatek LiNiemcw zbrojnych przemoone szfankowa z Krzyakami zwycistwo otrzyma, Litwy iRussakw na
tysicy zbitych polego.

mnie

*^'fj'i'"a"2**

krzyaki.
igno^ 1^,^,

placu
szy
ski

Krzyackiego wojska zacniej- po^ono. byli zabici, Gerardus de Stegin kontor Gdaski, komendator Gobleprzedniejszych bratw z zakonu a pidziesit rejterw i sze in-

omnacie

szych wiele jezdnych

pieszych
,

rycerstwa
nie

tyme

pobojsczu zostao

tak

i mao

onierstwa pospolitego na wzajem obiedwie stronie bitw

i

zapaciy.

roku morowe wielkie powietrze panowao w Polszcz. Roku za 1349, krl Polski Kazimierz Wielki zebrawszy spisawszy wielkie wojsko z korony Polskiej, wyprawi si do Rusi, chcc ty krainy pod swoje moc podbi, ktre jak Dugosz Cromer lib. 12, pisz, Kejstul xic Zmodkie Lubart Wodimirskie Gediminowicy sobie przywaszczali, trzymali. A tak bardzo za prac jednego tego lata, uska albo Lucka, Wlodimirza, Chema Brzecia zamkw pod Litw Russakami, moc doby odssadzi Polakami, insze za zamki twierdze dobroi
i

Tego

ma

hk

uo,

^^B^Sie'
^-^li''

wszystk Besk, take Bcrescicjziemi w moc swoje przywid. Ruskim kniaziom potym niktrym dobrowolnie si poddajcym, dopuci wolnego w ich ojczystych udziaacli i zamkach panowania tylko na przedniejszych gwniejszych zamkach Polakw przeoy.
i

wolnie si podaway, za czym

Woysk

sk

28

A i Wgerscy
i

krlowie starodawnym

prawem Ruskich xicstw po

Kolomanie Halickim

wyszej w Krodochodzi chcieli, tedy Kazimierz krl chcc w Rusi mie spokojne panowanie, tego roku z Ludwikiem krlem Wgerskim siostrzecem swoim, ktrego successorem po mierci swojej na krlestwo Polskie obra, ugod suszn okoo Rusi postanowi, na ktr Stejdian brat Ludwikw xiz Slawieskie Dalmackie przyzwoli.
i

Wodimirskim

krlu (jakemy o tym

nice Ruskiej napissali)

Ludowik krl Wgerski matk swoje Helbietc, siostr Kazimierzow do Polski posa, aby imieniem jego przysig od Polaczas

W tene te

kw wzia, i

on po mierci Kazimierza wuja swojego, mia w Polszcz krlem by. A Kazimierz krl przyjachawszy z wojny Ruskiej do Krakowa, z szczliwego powodzenia, i z wysawiania ludzkiego uda si na sprone wsze-

teczestwa, naonice
K^z^mfei^zo ^^'

Opocznie

Krssowie jawnie
i

sobie gwoli

chowajc
skupich
i

ktrych

wystpkw gdy

go napomina Bodzta biskup Kraludzi

kowski, nietylko jego napominanie wzgardzi, ale

wooci

jego bi-

Sendomirskiej ziemi podatkami

robotami niepowinnymi udr-

X. Marcin
^^lopion!

Powietrze,

Secta nowa.

czy zniewoli, co gdy biskupi Polscy do papiea odnieH, kaza go papi^ swoim imieniem napomina, a gdy si tego way mimo inszych, xidz Marcin Bariczka, wikarij Krakowskiego kocioa na zamku, kaza go utopi krl Kazimierz w Wis, ale ten sprony uczynek niemg gniewu Boego dugo od pomsty zatrzyma, bo zaraz Bodzta biskup Krakowski krla zakl, a powietrze morowe okrutnie przez dwie lecie prawie wszystk Polsk splundrowao, i miasta wsi bez ludzi wszdzie puste stojay. Tego roku we wszystkim prawie Chrzeciastwie nastaa bya nowa niewiasty nago chodzili po pas, biczujc si i siekc secta i mowie rzgami, tak si wczyli po wiecie rotami, a chorgwie przed sobnosiH, gosem lamentliwym wspomoenia Boego wzywajc. Tych te nowych biczownikw przyszo byo kilka rot do Polski z Wger, ale gdy doznano w ich religiej bdw i wystpkw przeciw Bogu, karanim t sect zawcigniono zagaszono: co si prtko wzniecio, to niedugo wiecio.
i
,

O WOJNIE LITEWSKIEJ NA POLAKI

I

ZBURZENIU SENDOMIRSKIEJ ZIEMIE,

o POIMAMU KIEJSTUTA, A OSZUKANIU ZDILUCW &.

cromerus dQi\prImae
tennuiT/ve7i!l'ii'ru'

Bonfinus kronikarz Dugosz, Cromer, Miechovius, Wapowski, Bielski Wgierski, tak t wojn jej przyczyn na rnych miejscach opisuj. Skoro si (powiada) morowe powietrze w Polszce uciszyo, Litwa dla Wydartej sobie od Polakw Rusi (aczkolwiek w ten czas od Krzyakw Czechw, ciszk wojn byich pomocuikw Nicmcw, Francuzw utrapieni), Sendomirsk ziemi czstjrai najazdami prawie wszystk li
i
i

20
zburzyli, rozgromiwszy i rozproszywszy Polaki, ktrzy kolwiek mieli si ktr by dawno Kazimierz im zastawi. Ruskiej te ziemie on Lubartowi Gediminowicu wydar, pod moc swoj, wyrzuciwszy starosty

cz,

ff/'*'^,^''"'
A''^^/''<!'";;

"<.

Polskie, podbili.

Wodiiiiirz take,

ktrym

by zamek

Kazimierz

cegy zmurowa,

^i^J'!^^;\'^]''
JjJ^^^^^jj^jijf

Chem, Bez
ciami, a

Brzecie, przez podanie wzili, ze wszystkimi ich przylego-

z tych

zamkw wedug swej

wolej Polskie krainy plundrowali.

Yy^^%a^
circum
ja-

Stamtd za

do

Lwowa

zagony puciwszy, gdy obaczyli obadwa zamki

Lwowskie przez

Polaki zbudowane, a

nowymi murami obwarowane

i

Pol-

skim rycerstwem porzdnie opatrzone, dawszy pokj ich dobywaniu, okoogniem powojowali srogo poburzyll. liczne wooci wszystkie mieczem Tymi tak tedy wielkimi szkodami Kazimierz krl poruszony, roku
i

Znnnl!')'!"'
/-^/c- laila'''"'

Paskiego 1351, zebrawszy

wielkie wojska

wespoek

Ludowikiem kr-

lem Wgierskim, cign do Rusi przeciw Litwie, gdzie poraziwszy jeden zagon Litewski, Kiejstuta w zamieszanej bitwie Polacy poimali, take piulw p*owszjstk Woodimirsk ziemi zwojowali. Krlowie potym Kazimierz ''twit^ Polski i Ludwig Wgierski teje zimy wojsko rospucili; Kiejstut te by chowan w uczciwej stray, a gdy si lubowa ochrzci rycho potym wlcile^ua* "'^'*^ w nocy z wizienia uciek, oszukawszy krlw, stra. A zarazem zebrawszy wojska Litewskie z braci, znowu do Rusi przeciw Polakom cign, tam Wodimirski zamek pod Polaki bez wieci Kiejstut
'

swym bra- odjn^^lu^y wszystkie ony krainy sobie ubieawszy zupiwszy spali, UaWci tom przez Kazimierza wydarte odyska, i do Litwy przywrci, take zburzy. Halickie wooci, acz daleko od Litwy na Wgierskich granicach Wo oskich pooone, z Lubartem bratem poburzy. Cromerus miasto Kiejstuta, Lubarta by poimanego od Polakw uj'l"/(v"io! w przegranej bitwie kadzie, ale Dugossus i Miechoyius Kiejstuta poo- pT' i9*/v,/. yli, co podobniej, bo Lubart ju si by przed tym dawno ochrzci w ru- ]iUshu^sk wiar gwoli nie xinle Wodimirskiej po ktrej Woyskie xi- Tiu-alllaeln stwo jeszcze za ojca Gedimina wzi w udzia prno si tedy mia lu- parTindnri bowa ochrzci, poniewa ju by chrzecianinem ale Kiejstut by poga- ZellTs-t. ninem zawdy, tak umar, Kiejstut tedy a nie Lubart by poimany wten 7eiJS nocie ifurjti. czas, a obietnic ochrzczenia z wizienia si wykrci. Bonfinus za Kronikarz Wgierski pisze, i ta wojna nie w Rusi, ale w Litwie bya, gdy kaue, jeziora, rzeki umarzy, a na rostoku zimy Wgrowie Polacy z Litwy wycignli. A Kiejstut z Lubartem za nimi ladem idc, trzeci wypraw Sendomirsk crmerul '"' ziemi trzeci kro a do Zawichwosta z Litewskimi kozaki zwojowali, majc ku temu wodze, ktrzy pogany ku burzeniu ojczyzny swojej wasnej Przywdczo Lilwj do przywodzili, midzy tymi zacniejszych Dugosz, i Cromer w swoich KroPolski Psonka nikach powiadaj by Piotra Psonk z herbu Janiny, z CzecharoOtona lario. wic herbu Toporw, ktrzy bdc wiadomi jako ojczycy pooenia miejsc,
i i i
i
J.

'''''

i spraw porady polskich, potajemnie najazdy Litewskie przy wockili swoich onym wydawali. Trafio si tedy z przygody, i gdy Litwa w srzodek Polski z swoimi xitv umvslili Piotra Psonk przerzeczo,
i

cign

30
nego dla przepiegowania bfodu na Wile postali, ktry nalazwszy brd Wis, dugie laski dla [irostego przcjacliania w rzece od brzegu do brzegu wtyka, a sprawiwszy to, Litw w posudze swej ubespieczy. Mao potym rybitwowic na ono miejsce w cznach przypynwszy, ony
przez
feiudUur
''''^-

Isiski

obaczyli, a

domyliwszy si zdrady, co na nagbszym

na przy-

krzejszym wirze

Wisy

ony

laski albo

erdzi powtykali.
z z

Potym Litwa
i

ciemnej nocy na ono miejsce

wszv, aby tym atwiej bez wieci Polakw

on

wojskiem przyjacliastron rzeki zdybai

picych
,

Ot

lobie zaplata,

poguio Psonk jako zdrajc

,
,

wiachali, .J

powizali, za ukazanim Piotra Psonki po onych znakach w Wisgdzie ich bardzo wiele na arliwych wirach i z koniami ^ , 1 ^ 1 TCO xiQta Litewskie obaczywszy, obawiajc si zdrady, Piotra
. .

pJ^='y"J,gj

^brlliYsi?

wzi,

bojc si Polskiej zassadki, teje nocy nazad odcignli. I powiadaj i Jageo zostawszy kr'6 Polskim tak Pszoncyne jako Otonow e dobra pobra by dla tego wystpku a za przyczyn panw radnych uprzejm Otonowemu potonikowi Tarowi Zaklicze majtnoci wrci, bo te by u niego komornikiem a Pszoncyne dobra, jako w ie Krzyzonowo, do Lubelskiego starostwa przyczy.
swojego na brzegu cili.
, , ,

"b^fcpTg
Olgerd
dole do

Olgerd

za

Wielki

Xidz

Litewski

Tatarami przez Podole przyci, i

elazem gnwszy, krainy Podolskie wszystkie Polskie dzierawy ogniem bki nalece zwojowa, a z wielkimi upami uszed, ktrymi si z Tatary podzieli.

vX

zwojowa.

Nad to roku 1353, Lubart Gediminowic brat Olgerdw yskie uckie, niedbajc na przymierze, ktre by Kazimierz
i

xi Wokrl Pol-

iic?"w?o^3*-

postanowi, zebra si z kozakami Litewskimi, przyszed bez wieci pod Halicki zamek si^ dmego dnia Lipca miesica, miasto Halickie ubieawszy, mieszczanw byli na jarmark zjachali, bardzo wiele pobi, a miai kupcw, ktrzy si
ski z
i

Litw na czas pewny Woyskimi potajemnie,

Miecho.1.4.

byo \y dzierawie Polskiej, a stamtd z okolicznych zwojowanych wielkich upw nabrawszy, do Litwy spieszno uszed. Potym zarazem zoywszy upy i wzdobycz w chrominach albo budach (jako je Miechovius zowie) z w itszym wojskiem pod Zaw i3iiecho. Et Litewskich mS'"po. chwost do Polski wtargn, dziewitego dnia Septembra, gdzie wszytki ^ZTwnT' okoliczne woci, folwarki, miasteczka, wsizupiwszy, a mieczem ogniem InLdaTi zwojowawszy, ni si Polscy onierze we zbroj ubrah, jak Dugosz iMiefaniaedf chovius fol. 227 cap. 19 pisz, wszystkie upy i wzdobycz do Litewskich jaduxit. gj^jj^ tajnikw lenych uwid w cale. A to skaranie Korony przez Litw D^oynaPd- Miechovius przepisuje wystpkowi Kazimirza krla, i on opuciwszy cnosto

spali, ktre

^^.j^^ci

*''^"

tliw

maonk
i

Adleid,

j si by nierzdnych
,

mionic, ktrych mia

dosy po ronych zamkach rozoonych

X. Marcin Siopion!

k temu

i si by

rzuci na dobra

kociclne,

na biskupa Krakowskiego Bodzent; potym xiedza Marcina Barzyczk, co by na kltw przynis da utopi w Wile. Tak Pan Bg dziwny bicz swj za grzechy nasze dopuszcza raczy. Tego roku 1353, gdy w Marcu, w Kwietniu, w Maju, bardzo po-

godne
Sa'swiifkV.

zboa a ciepe dni kwitny, wnet gwatowne

,

wszelakie piknie rostochay,

a ostre

i ju kossv
?;padl

zimna uderzyy,

a za

tym nieg

31
tak srogi,
i

ii

na

trwa

tak

dwa okcia wzNnsz lea, prawie w sobot witecznj, do szstego dnia okrywszy kwitnce zboe, yta jarzyny,
,
i

wielkim strachem oraczw,

,

ale

skoro si nieg
i

rozpyn, gdy

wszyscy

i si zboa wszystki popsuj wniwecz obrc, taka si okwito hojna podno zboa po onym niegu, jako po najlepszym nawozie sstaa, i takie ledwo kiedy byy urodzaje w Polszce, w Rusi w Litwie, a ktrzy oracze nieg z zboa zmiatali, tam si wszystko w niwecz
mniemali
i i

obrcio.

roku 1353, Olgerd, Kiejstut i Patrik xita Litewskie zewojsko wielkie chcc si pomci nad Krzyaki onej poraki pod Labiowem, w ktrej ono Smoleskie utono, wtargnli tedy do Prus w powiat Kefdski, gdzie wszystki wooci okoo Refda okrutnie

Tego

brali

xi

Litwa Prus
"

i;

rospuciwszy dalej i gbiej w Prusk ziemie zagony, bez odporu ogniem i mieczem, co si im nawino burzyli, i plundrowali; potyra bardzo wiele ludzi Niemieckich starych i modych nasiekwszy, pomordowawszy, z wielkoci winiw i upw do Litwy si wrcili. A na drugi rok 1354, Olgerd z synem Skicrgajem, a Kiejstut z Patrikiem do Prus znowu pod Wartemberg cignli, a wszystki okoliczne wooci za Krlewiec mil pitnacie okrutnie zburzyli, miasteczka nieobronne, dwory, folwarki, i wsi popalili, stare ludzi, i niedorose dziatki Niemieckie siekli , nie majc odporu ani odsieczy adnej. Bo jako Du- J'a^^Kri"w' gosz i Miechovius lib. 4 cap. 25, pisz, Winrik z Kniprodu mistrz Pru- ^zbu^taf' nie mia z w ielkoci Litwy bitwy stoczy ski tylko z zamkw z dmz kontory, na kurzce si wooci wyglda, a xita gimi Krzyakami Litewskie z wielkimi upami wzdobyczami rotami w izniw do Litwy si wcale wrciy. Roku za 1355, Kazimierz krl widzc Podgrskiej Rusi krainy dla czstych najazdw Litewskich zburzone puste, Niemieckiego narodu ludzi w krainach tamtych osadzi, ktrzy jeszcze i dzi po wsiach mieszkaj ^Sgrz"'* okoo Przeworska, Przemyla, Sanoka, i Jarosawia, a jakom sam wi- '^^^^^^^^J'dzia, s ossobliwi gospodarze. Tego roku Mazowieckie Seraowit, xistwo swoje Mazowieckie j^i^j.^^,^^^ do korony Polskiej przyczy i wcieli, i przysig z hodem krlowi do Polski. Kazimierzowi w Kaliszu uczyni, posuszestwo te, pomoc spoin przeciw kademu koronnemu nieprzyjacielowi, tak chrzeciaskiemu jako pozwojowali,
a
i
,

xi

jego naledniki, dziedzicami

i

, krla Kazimierza , i insze krle Polskie pany Mazowieckiej ziemie przyznawajc, a siebie insze xita Mazowieckie po sobie bdce hodownikami Koronnymi by obiecujc, z biskupem Pockim, ze wszytkimi pany Mazowieckimi.
,

gaskiemu postpi

lubowa
i

Tego
i

roku krl Kazimierz Pockie miasto

i

wieami otoczy,

w Mazowszu murem nowym zamek Pocki drugim murem obwarowa, przeciw

rem obwie-

czstym kozackim najazdw Litewskim.

32

WZAJEM7M
A LITWY
O
I

BURZENIU PRUS

MODZI PRZEZ KRZYAKI,

TROJAKIM POIMAMU KIEJSTUTOWYM,

A O ZBl RZEAir MO^VXA.

Rozdzia smy.
1 ego roku 1355, Winrik Kniprode
mistrz wielki Pruski,
lat

chcc si

pomci
pSt"'zbirzony.

nad
z

modzi
gjj^c

modzk
dziatki

do wielkim wojskiem Niemieckim, gdzie powiat MieJnicki, i wszyziemi zburzy, i zwojowa, a posiekwszy, pomordowawi

Litw

swoich

ziem przeszych

zburzenia,

cign

szy
i^om/a*
z

niedoros,

starych, co

wielkoci

winiw

upw

si do robot niegodzili, pobiwszy, WTci si do Ragnety; ale skoro przyja-

Winrikrk chat teje nocy zamek Ragnetski z przygody zgorza, i mistrz AYinrik praw zama, za ktrym nieszczcim KrzyZao^^ym^^Jzy- spadwszy z konia ^vtum'iibl' ckira modzi z wizienia bardzo wiele ucieko.

rk

"^^ifJa-'
^"rcrfi'.''

na

nowy rok 1356,

i
,

Olgerd, Kiejstut
w^ojowai
srogo

Patrik, z

w^/wt ifnt KersamPru

hos ssiam )!ostt
liter

ziem cignli ktre tak splundrowaH

i

witej Agnieszki, xita Litewskie mocnym wojskiem do Pruskich wszerz jako wzdu rno rospuciwszy zagony

wigili

wielkim a

ogniem

mieczem przes dni kilkonacie

i

tak

pen

gusse rediti
staglsiro et
^in'ciriem

prawie wszystkie Prussy nieprzyjacielsk zapalczywoci zprzeKrzyacy nie mieli im odporu chodzili, i poburzyli. Bo mistrz Winrik da Bui si z zamkw wychyH, a Litwa z wielkoci niezliczonych wi-

SnSftM? niw,
stwo
z

rozmaitych

upw

do Litwy si
i

cale wrcili.
i

Roku za 1357, xicta

i

wszystlii stany rzesze Niemieckiej,

,

rycero tak

Frankoniej, Szwabskiej ziemie

Angliej, z Franciej

syszc

tw
WielUa
a

^romna
^^Y\lui

zwojowaniu Krzyakw swoich w Prusiech przez Lisrogim ucinieniu pogany, zebrawszy wielkie wojska, wszyscy si wyprawili na wojn do Litwy, onierzw te i rycerstwa dobrowolnego bardzo wiele
,

wit

skrchSitQ.

przycigno z Czeskiej, Morawskiej, Pomorskiej, lskiej ziemie na pomoc Krzyakom Winrikus take mistrz Pruski ruszywszy wszystkich
i , ,

Prussakw

zaman
Miech.
26
fol. lib. 4.

rycerstwem zakonu swojego, gdy sam na przeoy nad nimi hetmanem wielkim Zifrida Z Daweltu marszaka Pruskiego. A gdy ze wszystkimi wojskami do moj^i j j^ Litwy wcignli, a adnego odporu przeciw sobie nie mieli, bui

kontorw

rk

bardzo chorowa,

mod\bu- rzyh
rrona.

plundrowah w^szystki sioa i wooci, wszelkiego okrucieiipalili ^^j chlopkami, i ludem prostym wzajem bez litoci uywajc, a potym si do Prus z wielkoci upw i winiw Litewskich wrcili. Roku 1359, do Kazimierza krla Polskiego, Stephan wojewodzie Wooski, z czci panw Wooskich uciek, proszc o pomoc przeciw
,

g|.^g

33
bratu Petriowi
,

obiecujc si

by

na potym hodownikicm krlestwu

Polskiemu.

Kazimierz tedy krl posa z nim wojsko z Maej Polski i z Rusi ze- Pionvsz.i brane na nowie miesica Li|)ca, a gdy do Wooskiej ziemie wci^jnli, Polakw^ nie mia z nimi zwie jawnej bitwy Pelryo wojewoda , widzc i nie- szczliwa!'

rwno. Ale udawszy si do chytrych fortelw,

przez ktry Polacy mieli z wojskiem

lesie

Poniny rzeczonym,
z
i

cign,

zassadzi si

pieszymi

ufii-

mi Woochw swoich, z kossami, z ukami, z kuszami z wczniami, drzewa te z obudwu stron drogi podcina kaza, tak i si tylko troch na pniach trzymay, a jako skoro Polskie w ojsko w on gstwin w sida nagotowane weszli wnet Woochowie z zassadki wyskoczywszy drzewa podrbane poczli obala, a potym jedno drzewo o drugie si powalao, a tym zdradliwym fortelem Polakw wszystkich prawie jako w sieci poi
,

gromili, pobili

zatumili, a ktrzy
grzbiety,
i

ywo
i

zostali

tych jednych z nogami,

czonkami poamanemi od gwatu walcego si drzewa poranionych uomnych, poimali, i chorgwie, i wszystki obozy z naczyniem wojennym pobrali, zwaszcza trzy czelniejsze wielkie ziemskie chorgwie, Krakowsk z orem koronnym, Sendodrugich
z

rkoma,

inszymi

wofochw
'dforgwic' ^^ ""^'

mirsk

trzemi polami,

trzemi

rzdami gwiazd, Lwowsk,

ze

lwem

zotej koronie, a

dziewi chorgwi

mniejszych familij przedniejszych

slacheckich, pod herbami Toporw, Leliww^ Lissw, Rawiczowi Grif-

Hahdankw, Poukoscw, Strzemienw etc. sam tylko z tego pobojscza zdrowo uszed, potym Nawj Tczyski obronn do Rzyma zawdrowawszy duchownym zosta, by dziekanem Krakwten by poiman, wespoek z Zbigniewem skim, acz Croraerus pisze, i Olesznickim, dziadem onego Zbigniewa, ktry by potym za Jagea biskupem Krakowskim cardinaem.
fw, Srzemianw,

rk
i

Nawj to.
^"^^ "*'''

poraki sw^ojego wojska potracenia rycerstwa Wooskiego wojewody, aby winie Koronne (bo byo bardzo wiele panit Polskich poimanych) da na okup, co snadnie za pienidze otrzyma. A to bya pierwsza poraka Polakw od Woochw las zdradliwy Poniny, roku loo9, a druga na Bukowinie nieszczsnej za Albrichta krla Polskiego roku 1497, jako o tym bdzie niej. Roku za 1360, Winrik Kniprode mistrz Pruski, przybycim wojska nowego Niemieckiego z margrabi Brandeburskim Ludowikiem synem Ludwika cesarza, posilony, wyprawi si na Litw, a przeoywszy nad wszystkim wojskiem Schindekopa, marszaka zakonnego wielkiego, hetmanem, krainy Litewskie Zmodzkie wojow^i. Potym z wielkoci wi' 1 V ^^T .1 zniow upw do T Prus si wrci. Wszake tego roku na pocztku zimy, znowu si do Litwy w insz stron obrci, gdzie poburzywszy okoliczne wooci, upy winie do Prus wywid. A trzeci raz odwrt
Kazimierz krl
z tej
i

zasmucony,

posa

do Petria

Lmiowikcc.
Ma?graff
i"ursk'i'^Sa

^.''^^'

'

'

'

'

j.

-I

marszaek
betman.

witszyra Niemieckim wojskiem

a tak

trzeci stron

wojowan uczyni; jowa, i witsza

i

srogo tymi trzema

Litewsk jeszcze nic wyprawami ony krainy zwo,

^.^^^

modi.
zburzone.

cz

ziemie

modzkiej

Litewskiej pustkami bezludzi

^'

osad staa.

34
Kiejstut nieborak

\i/c mudzkie
si(j

Trockie ialocia zburzonej ojczy-

zny uwiedziony, zebrawszy

i

jako

ni>t

naprtcej

swoimi Troczany

modzia, uderzy na wojsko Krzyackie trzeci raz z upami i z winiami do Prus wycigajce, gdzie acz si dosi mnie potyka, od wielkoci Kejsiui w zbrojnych ufw Niemieckich zewszd ogarniony, by poiman. A tak ta bitwie poi man trzecia wyprawa Krzyacka do Litwy, bya nad insze sawniejsza poimanimKiejstutowym, jako Dugosz Micchoyius lib. 4 cap. 26, pisz. Wszake Kiejstut tego roku gdv da za siebie wiele winiw clirzeciaskich
z
i

l^K/.lli;lITli'

"

"'"
"

Cud.

Arcibiskiip

we Lwowie
kiedy.

w Prusiech nabranych, by z wizienia od Krzyakw wypuszczony wrci si we zdrowiu do Trok. Roku 1361, nijaki Pawe, mnich zakonu Dominikanw', powiadajc jawnie na kazaniu u Fary w Krakowie i si Panna Maria w grzecliu pierworodnym narodzia spad z kazalnicy zarazem skona. Tego roku Kazimirz krl Polski, od Urbana papiea otrzyma, i arcibiskupa w^ Rusi w miecie Lwowie postanowi, z plebaniej catedr
i

uczyniwszy

nadawszy.

Pirwszy arcibiskup Lwowski, Cristinus slachcic Polski l)y

powicon

od Jakba Sw inki arcibiskupa Gnezncuskiego

krla.
Henrik

przy bytnoci Kazimierza

hSm^n'''!^
"^^

'""rLi'.

^z^isiemcy7

z Kniprodu mistrz Pruski, przeoywszy nad wojPruskim Ilenrika Kramfelta commendatora wielkiego hetmanem, wyprawi go na burzenie ziem Ruskich, jak Miechoyius lib. 4, cap. *26, pisze: A gdy jego przedsiwzicie potopy z czstych a ustawicznych ddw przeszkodziy, aby si prno ona wypraw niezwczy, cign z wojskiem do Litewskich krain, ktre gdy ogniem i mieczem powojowa, wnet Olgert, Kiejstut Patrik syn jego bez wieci z wojskami Litewskimi i modzkimi przypadwszy, uderzyli na wojsko Krzyackie bespieczne i nieprzyjaciela nie spodziewajce, a stoczywszy srog bitw Z Niemcy, dugo wtpliwe szczcie otrzymania placu obiema stronom na ostatek do Niemcw si zwycistwo naclilio, ktrzy obzwaczao, warowanym obozem i zbroj Litw przemagali nad to poimanie w tre Kiejstutowo przymnoyo im zwycistwa, bo Kiejstut naprawujc stracone pomieszane szyki Litewskie, a sam i hetmana porzdnego i przewane-

Tcgo

Toku

WinHk
i

skiem Niemieckim

cz

prawic urzd wypeniajc, go spraw i rycerza dzielnego sam a sam z Henrikiem Hekierzbekiem Krzyakiem rycew spoinej gdy si ywy w r?vej^bi"wie' Tzem passowanym, by od niego drzewem z konia wybity, tak wiry'raz. CC Niemieckie przyszed. Patrik za syn jego gdy si przebija przez wojo ijm czy. sko Niemieckie, chcc ojca ratowa i odbi z poimania, od drugiego krzyvuimjb.4 aka Henrika Hobert by take drzewem wysadzony z konia, a gdy go ^''^''203. chcieli Niemcy poima, rzucia si do nich Litwa z wielkim pdem, a bi-

mdr

ci

mn

jc si
ticrhn
liieistui 'in

rnstrian

Mariem.
<i(",'Wei?i

Niemcy na umr, odbili go i w'yratowali z posrzodku wojska uszli z nim obronn z onego pobojscza. Krzyacy te Z upami z zwycistwem wrcili si do Prus, wiodc z sob poimanego Kicjstuta Trockie Zmodzkie, ktrego przywiozwszy do Malborku acuchem ptami zwizali wsadzili go do mocnego sklepu na wieziez

Krzyackiego,
i

rk

xi
i

35
nic;
.

wszake
.

Litwin, ktry niedawno ochrzciwszy si

radv
i

ncAi t -1

oncgo wizienia tvIko dwa dni cierpia, ho jeden II Malborku mieszka, doda mu w i.r
1

"^

1,11,
,

(ftudine
forltvtnc(ut catenatus

i si z pta z acucha z sklepu zamurowanego wyapomagajc mu wiernie doda mu paszcza l)iaego wedug Krzyackiego Iial)ilu albo noszenia z krzyem czarnym, take szpady konia. A tak z zamku we dnie sobie wyjacha przez miasto w Krzyackim oszuka wszystkich: mistrza. Krzyakw, kontorw mieszczany ubierze Malborskie, i kto go jedno podka jadcego sobie droga, wszyscy mu si jako Krzyakowi kaniali; potym gdy do wielkiej a gstej puszczej wjacha, porzuciwszy konia w jednej botnej kauy, kry si przez kilko dni w lenaczynia,
to
i i

ma, nad

Mioci
nej

ku swo
kiad.

j--^^^,
*'>:';''',"i''

Krzyackim

sie,
z

strzegc si INiemcw, ktrzy go

a nie

3Ialborku gonili, obaczywszy,

wizienia uciek,

miejc

dla pogoniej

we

dnie

i,

wszystko

i noc

wdrowa przez gste lassy piechot. Potym chudzina mniemajc, iby do Litwy szed albo do modzi, zbdzi w esiech, bo nie drog szed, ale znamionujc si po socu przez gste lassy i botfie starzyny, dar si gdzie mg, a trafi do Mazowsza i przyszed ubociwszy si i uszargawszy, a jako otr oszarpawszy szaty po chrocie zgodzony do crki swojej xiny Mazoi

wieckiej

Anny
**

albo Danuty, ktra

/

onego trudu kilko dni i wychwostavyszy si w lazni potrawami przyprawnymi a posiliwszy picim notam fra odprowadze hy do Litwy uczciwie, na koniech z wo- tribus ywot zemdlony, uam " "^ ... zami pocztem dworzan xicia Mazowieckiego, z ktrego jego juz zwtpio- yenii/uit. nego zwrcenia, wsz>stka Litwa i bracia wielce byli pocieszeni. Poprawi ." ., .1 r, r Zarazem tedy chcc si pomcie swojego yyiziema, zebra \yojsko si.^ Kiejstut "iu%\ielkie z Litwy i z modzi wtargn do Prus, gdzie naprzd zamek witego Jana obieg, a szturmujc usilnie, doby go, gdzie wzi skarby wiel- '^"/a"^/' kie, Niemcw pobi, drugich powiza, a zamek zburz Ztamtd y ",f "ilda! i spali. za ogniem mieczem wszystki wooci burzc, do Gdaska przycign; Miech.- Ab am te zamku Gdaskiego dobywszy, spali go, komendatora zacnego Tirum uaL Jana Kollina na nim z wiel inszych Krzyakw poima. Przycign po- ^.^^^.^^^^^ tym do trzeciego ~ zamku Hekhersberjj (ktry trzyma on rycerz Prusirch ~ rzeczonego " zaniki tr/Y ^ Vzi. Henryk Heckerberg co go by z konia wjbi i w przeszej bitwie poima)
a
z
, i
.
. .

Mazowieckim. Od tej tedy selim wdzicznie przyjty,

bya w maestwie za Januszem xiaciem wonej ndzy poznany, by z wielk radoci wet i

Kiejsiui do crki pr/v

*;J^

odpocznwszy

,"

'

*^

przypuci tedy do sturmu Litw z drabinami, tak i zamek ubiegil bramy yyysiekli ktry wybrawszy, a Niemcw w nim posiekwszy, z winiami spalili ich Z zamkiem zaraz. A gdy si ju Kiejstut z upami do Litwy zwraca, dogonili go dwa komendatorowie z wojskiem Krzyackim, jeden z Rastembergu uderzyli na wojsko a drugi z Dartensteinu Litewskie z yyielkim okrzykiem, podkali si mnie z obudwu stron zapali
I

mod

,,

.ymins onu

iiiia Lity
/

*'

\icnicv.

czywie,

Niemcom szo, aby upy

odbili
ale

Litwie

za

aby ich

sami siebie

ziemi nieprzyjacielskiej obronili;

pospolicie pies na

swych mie-

ciach mielszy i3ywa, otrzjmali

odbili;
i

gr Krzyacy
i
:

nad

Litw
lib.

tam

trzeci

kro

jako

Dugosz

Miechoyius

cap.

Upy winiw 26 fol. 243

a

Kroniki Pruskie tymi

sowy wiadcz

Dux

ipse KieisUil e(]uo

Wer-

nera dc Wimlchcn deiectus pedesli-r audanm-tnc p^fjnam.

deicctoris sin

36
quo
konia wybi- tore
ty pieszo si Jjroni.
i

interfecto

per commendaorem de Niessowa lulneratus a commenda-

Kiejstut z

de liartenstein capidir, yc. Kiejstut

iify

sam
i

xiZ
z

Zmodzkie

gdy

tam

sam

Niemieckie przebijajc jedzi

lud swj przywodzi ku Jjitwie,

Kiejstut

w od jednego rycerza

Wernera

Windekien
i

by

konia wysadzony drzei

nionTpoT'"^"raz"^'^'

wem, ale gdy si pieszo bardzo mnie miele broni pod Windekenem Wernerem co go zbi, konia zabi, od komendatora z Niessowy ranion, a od drugiego commendatora
z

Bartensteinu poiman trzeci raz,

ii'i7 iieruik

faUenZ^ie
eos" ttwgui

wszake rycho potym gdy go mao opatrznie strzeono w wizieniu, po trzeci krot: Krzyakw oszukawszy uciek z wizienia do Litwy piecliot, podejrzenia u Krzyakw byy urosy, gdy dla czego wiclkie poswarki
i

jedcu ua drugicgo

wkada win
poimanie
i

niepilnowania Kiejstuta

^"bebaniin"'

A
go

ty wszYstki dzielnoci,
i

wyfiglowanie
,

w wizieniu. wizienia Malborskie-

'^"radenfin

niewiadomi historyi prawzwaszcza Litwa sama z Rusi, omylnie Witutowi synowi Kiejstutowemu |)rzywaszczaj ktry jeszcze w ten czas na wojnie ani bywa. Tylko Patrik drugi brat jego, ten jest sawny dzielnoci rycersk w Kronikach Pruskich, u Dugosza, take Miechoriussa w ty czassy. Ale Kiejstut, drugi Ulisses, Hector, Diomedes Carpedon Litewski, braci, krom jednego Olgerda i syny swoje wszystki dzielnociami rycerskimi najazdami do Prus (ktre i przewanymi po Gdasko etc. wojowa) przenis przewyszy. Ale aczkolwiek on tak przemylnie pki by z wizienia Krzyackiego trzykro si 'wifiglowal; jednak sawa jego wiecznej pamici godna, przes lat 197 dla niewdzicznoci czassw a do tego roku 1575, gdy to piszemy w ciemnochmurnych jaskiniach siedziaa, jako i inszych Litew skich przewanie dzielnych o ktrych drugi wasny Litwin przedtym ani sycha, ktrychemy na ten czas wedug szczerej a uprzejmej monoci, z niegodnego wtvch otchaniach wizienia prawd pilnie zebranych porzdnie wybadanych historij ratowali. Roku za 1362 Winrik z Kniprodu mistrz Pruski, zebrawszy wielkie wojsko Niemieckie tak z Rzesze jako z dobrowolnych pielgrzymw z Czech, lska, z Franciej, zAngliej, z Danicj, z Renu, z Westwaliej etc. z Pru^^'cap.'-2i^^ z skiej ziemie, w yprawi si sam osob swoj do Litwy na pocztku wiosny, gdzie Kowno zamek naprzd obegna dobywa go ze wszech stron. Patrik, chcc Niemcw odbi od '^"'on?'^' A xita Litewskie: Olgerd, Kiejstut oblenia, uderzyli na ich obz we Czwartek po Niedzieli wstpnej, a gdy
Z

inszych niebespiecznoci Kiejstutowe

,

pn-VeniL

dziwTch

yw

xit

^ona ^o"" Kownem.

si
^^^

obudwu
j-

stron

mnie

upornie potykali

bili,

otrzymali

|)lac

Niem-

Litwa ustpi musiaa z swoimi xily; a mistrz Winrik odposzy wszy ich tym usilniej gwatw niej Kowna dobyw a taranami i podkopami mury rozwalajc i strzelb ognist ustawicznie puszczajc.
^-^j^
,

Kowieskie
iTo^iK^i/diKi-

Potym

cowiurniu-

jcjch po
I

Lily teras

\vapie\>a'

iicciuje-

podkopawszy mury zapaliwszy na kilko wiee budowanie, wzili Krzyacy zamek Kowiciiski; wszake kiedy Niemcy biecli do szturmu, mur podkopabardzo wiele ludu z Krzyackiego wojska przywali ny na nich upad, poduszy, W zamku te zapalonym wielka wielko Litwy bronica bankw od Ognia zgorzaa. Trzy tysice Litwy w tym obleniu pobitych
i

W Sobot Wielkonocn

miejscach strzelb ognist ciany,

...
i

11

37
i

pomarych zgino,
wit'zienia.

ti
do
sli)

przedniejszych bojar Litewskich,

Wojdat xic, Kiejstutw syn, z trzydzieci i szetame w Kownie poimany, bywzit

pisze lib.4 cap.

-^g^l^^jg*^-

''^gj,*\yf
'''JJ!,';.^],'^*'^

czymMiechovius

27,

dziaami

ogni-

machinarum crehra contusione et telorum igni- ^^^^'^^^Jl^ torum proiectione, w ten czas Krzyacy Kowna dobywali, skd si poka- ^'!,'[^'^",^^|' uje i ju w ten czas strzelba ognista dziaa i runice u nich w zwy- '^^f^^ ^j^^.^tym wicej Litw tpili. czaju b> poczy gorarcfcb" Nazajutrz w Wielkonocn chwalebn Niedziel, dzie wity Zmar- ^^l^^l'^^^^' bji hejman Krzyacy obtwychwstania Paskiego, tame na horodiscu Kowieskim Wojdat chodzili, a msz Bartomiej Sambijski biskup odprawowa. Poniedziaek za Wielkonocny, rozwaliwszy do ostatka ciany mu- \vic*^poiman. rw zamkowych wszystki przekopy z ziemi porwnawszy, ruszy si wz^i^re^w Winrikus mistrz do zamku Pisteny z wojskiem, ktry gdy nalaz od Litwy en\'soboi*e. przyszacowawszy si do Pistn^spa. opuszczony, kaza go zapali, a przycignwszy zamku trzeciego Wielony, doby go czwartego dnia, ustawicznymi stur- wieiona upw wrci si do ^"^ mami, od Wielony potym z wielkoci winiw Malborku. Tego czassu kometa ogoniasta trwaa pi niedziel caych. Tego roku 1362, w Litwie dla czstych wojen burzenia Krzyackiego, a w Polszcz dla nieurodzaju wymarcia przes powietrze morowe, gdy nie byo komu ziemie wyrobi, gd wielki panowa. Ale krl Kazi- ^i^eTwustrzelb, jako on zowie
,

"*'

mierz

w
z

Polszcz snadnie ten

urodzaju przeszych
lat

gd umierzy, majc gumna

wszelkiego
i

folwarki

^^^'^

swoje

nidze susznie przedawa kaza, a lud jtnoci zboe brali, drugich za witsza cz, ani pienidzy, ani zamiany przyjmowani byli. A tak w ten majc, do robt wszelkich za

zboa pene; bogatym za pieubogi zamian byda inszych ma-

ywno
i

'^""''-

czas Kazimierz krl Polski, jako drugi Pharao Egiptski przez Josepha, bar-

cospotiarkr-

dzo wiele miast

zamkw, albo wszystkich prawie

i
i

ile

ich

widzimy muro- mierz

wanych

Polszcz murami,

sadzawek, rur, grobli

waami przekopami obwarowa; staww, kociow na cze chwa Panu Bogu nabudoi

^^^^l^^^^'

robotnikom wszystkim ubstwu nieprnujcemu z folwarkw krlewskich dostatki dawano. Tak i ludzie od marcia godem przez zy
a

wa,

czas przechowa wieczny poytek w ielk summ pienidzy zgromadzi, moga, gdy tego roku za Karolussa
i

koronie uczyni,
ktra

mu
i

do skarbu swego potym w icle ku sawie poi

wnuczk bya urodzona z wnuczki Gediminowej Helbiety, w maestwo wydawa, na ktrym sawnym weselu przez 20 dni z wielk hojnoci sprawowanym,
cesarza

krla Czeskiego
,

swoje Elbiet,

xicia

Sczeciskiego

Bogusawa crk

ktra

siawne

we

by

Karolus cesarz

Niemieckimi, Czeskimi
i

Morawskimi pany

grofami;

koie.

Ludwik Wgierski, Sigmunt Duski Gotski, Piotr Cyprijski, krlowie; k temu xita Bawarskie, Semowit Mazowieckie, Bolesaw widnickie, AMadisaw Opolskie Bogusaw Stethiskie z crk swoj Helbiet cessarzowi polubion, wnuczk Kazimierzw , a prawnuczk Gedimina Wielkiego Xicdza Litewskiego. Tych te wszystkich krlw xit ze wszystkimi gociami, jeden mieszczanin Krakowski, rajca, Werinek imieniem, bdc szafarzem krlewskim, w domu swoim kilko dni czstowa
i i

38
i

hojnie wszystkich

udarowa, tak

i samemu
sto

krlowi Kazimierzowi

pa-

fffdSiKli
">xh'

da upominki, ktre na ^^' ^^ tyme weselu ci wszyscy midzy soh splnymi przysigami
"^ swemu

tysicy zotych
i

we

zocie szacowa-

krlowie

cesarz wieczne przymierze

uczynili, zatarwszy

pierwsze wani.

ok'ru*inic

Na drugi rok 13(33, Winrikus mistrz Pruski, gdy mu przycign na pomoc WolfFgang grabi Bawarski z wojskiem Niemieckim, w dzie witej Agnieszki wyprawi si znowu do Litwy, a rospuciwszy kilkonacie Li^^c*^"<^^v jezdnych rejterw w rne strony, bardzo okrutnie modz
i

zwojowana.

fiandski

tw

Li-

burzy.

Menirj u
sliirnui

pod

Grodnem

zwojowa, zwaszcza powiaty: Panreimskr, Eroglemski (ma by podobniej Erajgolski), Lambimski ogniem, mieczem upiestwy splundrowa. Mistrz te Lidandski ze wszystkim zakonem swoim z wojskami Lillandskimi, przycign do Litwy z drug stron na pomoc \yinrikowi mistrzo\vi Pruskiomu a rozdzieliwszy woisko na dwoje, jedny ufr sam mistrz j j j Liflandski, a drugie marszaek jego sprawowa. Potym zczywszy si vyszyscy trzej z wojskami Pruskiemi i Bawarskimi wespoek, wszystki krainy Litewskie wszerz wzdu wojowali, gdy si im xita Litewskie nie miay zastawi wstpnym jawnym bojem dla ich wielkiej mocy, tylko z ktw a wtarczkami ciekali na obozy Niemieckie. A tak Winrik mistrz Pruski z grabi Bawarskim do Prus, a mistrz Liflandski z kontorami swoimi do Lifland, obcieni wielkiemi upami, z rotami winiw wycignli. Marszaek za Pruski wielki, Henrik Schindekop rzeczony, z nouTm vyojskiem wieo z Niemiec przybyym do Litwy (ledwo pierwsze upy zoyvyszy) odwrt uczyni, a gdy obles;! zamek Gartin albo Grodno nad ' -ii i ii Nicmncm, straci kilko szturmw, by odbity odpdzony od oblenia przes Patryka xi, syna Kiejstutovyego, ktry si w ten czas by zawar
,

tw

.,

>

'

'

Liiwa Kowno oprawaje

prno,

Pistw spa-

w Grodnie obroni mnie zamku, zbiwszy Niemcw bardzo wiele, a marszaek Pruski zburzywszy wooci Grodzieskie, wrci si do Prus z winiami z upami. Roku za 1364, xita Litewskie zamku Kowieskiego zburzonego, drzewem nalami dbowemi oi)rawowali most wielki na rzece Niemnie ,/ dla obrouy zamliowej zbudowali, ktre budowanie comendator z Bagnety przycignwszy z wojskiem Niemieckim, gdy Litwa od budowania z zamku ucieka, spali z gruntu wywrci. Tym te czassem Winrik mistrz Pruski z witszym wojskiem przycign pod zamek Pistw, ktry take nalazwszy pusty, gdy Litwa z niei i i i
,
,

i-

<

go ucieka, spali,
znaibyia
wu'wicYon
za

Potym do zamku

^^'ielony

przyszacowawszy si

wojskiem,

a do-

bywajc go usilnym szturmowanim, kaza

zoy

wielk gromad drew

,

udowa-

czwariy"raz
NTera?w*!

Gastodsiarosla
>Vici

loskipoi-

many

la-

biiy.

gu(.]^y(.jj podmiotcm pod blanki idc, a zapaliwszy on stg drew, gdy wiatr k temu gwatowny pomaga do rozrzacnia witszego zamek Weloski Spali i tak go doby, gdzie wiele Litwy w ogniu zgino. A starosta zamkowy Gastawdus (jak go Miechovius Dugosz zowi), albo Gastadus, po naszcmu Gaslod, poimain, gdy ijo laiidsknechtowie Niemcy wiedli do ,, -1 I-" namiotu marszalkoweco, znbili tro midzv rkoma wiodcych poswarzY^ T ir Wszy si o je^o {)oimanie. A skoro \N0jska Krzyackie z Litwv do Prus
i
.

'

i'

'^

"^

m""

\VYciQgney, zebra

sig
i

Kiejstut wojsko z

modzi

Troczan, z ktrymi

jpc^

^^i

szcieszkami tajemnymi

wtargnwszy do Prus,

wszystki krainy
i

okoo

Jur-

f,Vu]^'j.''^bu'

gemborku zwojowa spustoszy, a nabrawszy upw winiw bardzo wiele, do Litwy si wrci bez odporu, tylko komendator Jurgemborski niktrych z Litwy, ktrzy si za wojskiem opozdnili, w puszczy poima. zebrawwojowa, Kiejstut Potym gdy marszaek Pruski szy si z Litw, uderzy na jego wojsko, ktre pozad cigno, ktre pobi porazi up wszystek z winiami modzkimi odbi, a potym na walw ktrym by sam marszaek wielki Schindekop ne wojsko Niemieckie Henrik zapalczywiej mielej cign, ale marszaek widzc zadnie wojsko

"y-

'aYb^o^t^

mod

xi

Scu

^o"d

mii'/od^n"
purmiie!

fw^ai^ifu
'fe^dn^u^fe^
odLiiTy^"o*'^p;^"^-

posileczne od Litwy poraionc, porzuciwszy ostatek

z

upw

uciek do Prus

ostatkiem wojska.

Niemcw w
^*'
,

roku w Litwie i w Polszcz taka sroga zima bya i bydo domowe zwierzta w lesiecli od zimna wyzdychay; take ptacy i drze\va w sadach owocne poschy. Zmodzkie, Trockie i Podlaskie, zeRoku za 1365, Kiejstut

Tego
i

Tazit
zimaisroga.

xi
i

brawszy wielkie wojsko

cieszki

wszy go z wojskiem Krzyacy, z wjtem wielkim Sambijskiej ziemie i z nikt- ^ ErajRoIski 11 l" i rrT rymi kontorami, ale gdy upu zabranego Kiejstutowi odbic odjc me mo- powiat od
, i
.

z modzi przez lene skryte tajemne doby moc zamku Angerborku a zburzywtargn do Prus okoliczne woci do modzi z upem winiami ujeda. Gonili z

Litwy
i

?"J^?[,|^ ssy ztjurzyt.

*'

gli

Prus

te powiat Erogleiiski (ma by Erajgolski i wrcili si do zburzony. lupami wzajemnymi. Potym tego roku czterzej xita Litewskie: Olgerd Wielki Xidz, Kiejstut, Patrik i Alexander, zebrawszy wielkie a mocne wojska, czworakimi ufami i zagonami do Prus wcignli, gdzie wszystki krainy pograni- PrussyzWo"^ czne srogim i okrutnym burzenim zwojowali, a dobywszy zamku Ragnety
,

zburzyli
z

Telze
...

wiele inszych miasteczek okolicznych popaliwszy,

,
.

tame

Pru- twa"wiia,
ki,
i

TU-Mi i

pogaskim obyczajem ofiary ze krwie bydlcej czy^. i ./ , { mu. Potym me majc przeciw sobie adnego odporu, osm set winiw Chrzecian i siedmdziesit koni wielkich frezw z rozmaitymi upami do 1 J
siech boiiom swoim,

budow-

.'

"^

ny nad Nie-

mnemja;
dzia, od
Tilje

mila,

Litwy wywiedli. Tej szkody mszczc si Winrikus mistrz Pruski, tylko z zakonem sworycerstwem Pruskim, Litw take na wielu miejscach zwojoway, im a poczyniwszy ogniem i mieczem wiele szkd, gdy si Litwa w lesiech liczb winiw do Prus uszed. w zamkach krya, z nie

LiiwcNiem^^ ^^J"J*-

ma

Switri

Miechoyius lib. 4, cap. 28, fol. 246, i Cutaw, rodzeni bracia Olgerdowi Kiejstutowi Litewskich, z niklrymi swoimi bojary, tego czassu do Prus zjachali i przyjli wiar chrzeciask ochrzciwszy si w Krlewcu. Ale Olgerd Kiejstut nie mieli inszych bratw, jedno Moniwida, Narimunta, Koriata, Lubarta, aJawnuta. Przeto Switri ma by podobniej Swidrigel Butaw, nie bracia ale cutSi-' synowie Olgerdowi, a synowcowie Kiejstutowi, byli w ten czas dla jakiej ^fj^ p^iger. krzywdy do Prus mogli zjacha, na coby chcia tysic kronik genealogij pSjacL-

Wspomina potym Dugosz

i

xit
i

ii,

ochrzcisig.

li

40
znosi, nie najdziesz inaczej;
LitweNiem-

czym si musi

by

pisarz exemplarza

Mie-

choviussovvego, albo drukarz, jak to pospolita, omyli.

mistrz Pruski Winrikiis,

i

wyprawiwszy si znowu do Litwy, kilku

Litwa Prus-

zamkw doby spali, a z upami do Prus si wr()ci. Litwa te zarazem skoro ou Z Litwy wyciogn, drogami tajemnymi do Prus wtargnli pod zamek Nordemborg, gdzie zdybawszy ludzi bez wieci, bardzo wiele szkody ogniem mieczem upiestwy poczynili, a nabiwszy nawizawszy Niemcw posiekwszy, drugich zwizanych z rozmaitymi upami do Litwy odprowadzili. Roku za drugicgo 1366, Winrik mistrz Pruski majc na pomoc nie
i i
i

Krzyacy

mdi

bu-

Kicjsiut
''"^Tuj^e/""

inszych krlestw: z Franciej, z Anonierzw z lska, z Czech, z Saskich xistw za pienidze niemao zebrawszy, wyprawi si do Litewskich modzkich ziem wielk moc: ktre jednego roku dwa kro odwroty czynic zwojowa, a nabrawszy bardzo wiele upw winiw do Prus

mae

wojska
na

Rzesze Niemieckiej

gliej etc.

wit

wojn przybye

insterbors
ki
i

si wrci,
borski gdy

ZA

ktrym gonic si

xi

Kiejstut tak milczkiem

potajemnie
nie

budw-

do Prus wtargn,

i mao zamku
i

Insterborku nie

ubiea

kontor Inster-

rzeii od'
mil
12.

ten czas prawie siad do obiadu,

mao w

sida

wpad;

zamku obronili comendator ledwie si wybiega, wszake Mie^^^foimajtnoci commendatorskie Litwa zabraa, a spaliwszy wszystki konie dwa powiaty Wielowski Tapiowski ogniem emiasto Insterborskie, wybrawszy, z wielkoci stad, byda, lazem zwojowawszy, wypaliwszy winiw upw rozmaitych do Litwy si wrci. Dla tych szkd mistrz Pruski Winrik, trzeci kro tego roku wyprawi si do Litwy, a cignc dalej w ziemi nieprzyjacielsk, wszystki ony wooci, zwojowa a chcc na potym zagdziekolwiek szed z wojskiem zburzy zagrodzi Litwie tajemne i chytre drogi, ktrymi byli zwykli md'zame*k broni najeda, zbudowa zamek Christimemel most na rzece Memlu, Ly^HKrzna- P^ussy chcia dwa kro przeKownem? ma by Niemnie. Tego budowania Kiejstut
a tak zaledwie
i

\i

kiem?'

szkodzi,
i

najedajc wojsko Niemieckie

trwoc

robotnikw, ale odbity

odpdzony, musia

da

pokj.

WYPRAWIE KAZIMIERZA WIELKIEGO

PRZECIW LITEWSKIM
I

XITOM

NIKTRYM NA

WOY,

o SPOLNYCII

WOJNACH LITEWSI^KII Z KRZYAKAMI, RORU 1366 Jbe.

(lzic)vity.

Rozdzia
Krl
czne
i

Polski Kazimierz, Wielki rzeczony, postanowiwszy przymierze wie-

krewno

cesarzem Karolusem krlem Czeskim

umyli

ostatka

41
Ruskich ziem dochodzi, a do Polski przyczy, zwaszcza Lucka, Beza, AYodimirza, ktre ziemie z zamkami Litewskie xicta
i

Chema, Oleska
od
h\t

czterechnacie, albo picinacie, jako kadzie Miechorius

Cromer,
Janie

trzymali, za

yczliwoci lussakw.
zebra wielkie wojska

A
ze

tak roku

1360, po

witym

Chrzcicielu
i

wszystkiego krlestwa Polskiego,

;

przycign naprzd do Beskiej ziemie tam do niego przyjacha Jorgi Narimuntowic xi/.c Litewskie, Beskiego kraju dzierawca, a ubagawszy
krla

agodn przemow,

nie nieprzyjacielem ale

hodownikiem Polskim
oszydziwszy chytrym

by

si wyznawajc, otrzyma
,

pokoju

Besk ziemi,

fortelem krla, jako Miechovius pisze,

mi jogo nie poczynali nad to powiat i zamek Chemo Litwie wydarty. A Lubart Fiedor na chrzcie rzeczony \ic Wodimirskie gdy prosi aski, niechcia na to pozwoli krl, ale zaraz na w dzierawy jego z wojskiem si ruszy i cign dagdzie gdy adnego odporu niemia,' Lucka, lej do A\'odimirskiego kraju

i Polacy nic nieprzyjacielskiego w ziejeszcze przyda mu krl Kazimirz Chemski

Woy
i

Zamb' nn
Poiat-y po-

Wodimirza
wego
wszy
i
i

Oleska,

zamkw
,

moc

doby,

drugich przygrodkow sna-

dnie przez podanie dosta.

A tak

Kiejstutowego

AYolynia wygnawszy

Korjata Michaia

zhodowawszy, poda go z xicia Nowogrodzkiego synowi wnukowi Gediminowemu, jako Cromer lib. 12, wiadczy, aczkolwiek Miechorius hb. 4, cap. 12, fol. 231, tego Alexandra synem Kiejstutowym dowiadczonej szczerej wi5ry by wiadczy. Ale tene Alexander by Korjatw syn nie Kiej,

])rata Olgerdoon wszrstei: kraj podbiaski Alexandrowi xiciu Podolskiemu

i

Lubarta Gedimino\Vlca

mem

stutw, tak

wedug Dugossa
a

topiszcw Ruskich:

ibv tego

wania statecznej wiary i Wodimirz, potym zamek Wodimirski ktry by przedtym drzewiany, murem ceglanym chdoijo zbudowa i wieami obwarowa, trwa na potym Alexander Koriatowic w wierze i w przyiazni z krlem Kazunirzem. Ale Jurgi Narimuntowic wnuk Gediminw, a synowiec Olgerdw Beskie nie strzyraa wiary, a na ostatek kusi si kilo kro moc krlowi Kazimierzow i I^olakom odpiera do Polskich krain czsto najeda z Beli

Cromera, jako wedug inszych Kronik i LaAlexandra Korjatowica Kazimierz do choprzyjani przywid, ossadzi Polakami ucko
i

to

Aiesandrn

zPoiaki za
J^^^^^
j>,-.,,i.

xi

p""'iri'o'^'"^'"

za, z

drugimi

xity

Litewskimi, jako o tym bdzie niej.

Tego czassu roku 1367, skarb niemay krlestwu Polskiemu zgin, bo mieszczanie Bitomscy gdy gwatown popdliwoci plebana swego Piotra i Mikoaja kaznodzieje utopili, wnet na nich pomsta Boa przysza,
ow, ktre kruszce przed tym w grach Bitomskici kopano, zaraz zginy przepady, o czym Dugosz Miechovius

KmsiecsrR^(f"' nul,,

srebro

hojnie
^ib.

4.

"""

12,nerbortus etcodemcap. 10,lib. 10. etc. Tego roku Winrik mistrz Pruski zebrawszy wojsko nie mole z wasnego rycerstwa Pruskiego, da je pod spraw Henrikowi Schindekopowi marszakowi Pruskiemu wielkiemu, ktry wtargnwszy do Litewskich ziem, prtkimi zagony powiatw okrutnie zwojowa, burzc i plundrujc
fol.

246,

cap. 23,

Cromer,

lib.

Li(c>-,>m.
^y''"-i-

co

mu si
u.

pi nawino a
i

do Kowna,

om

set

winiw

koni,

take byda
O

rozmaitego trzody

stada do Prus

wywid.

4i

Ai
T.itwaMazo- (Jo

si Litwa domniema.-i

ty

szkody

podj

od

Krzyakw

biskupa Pockiego, zarazem Kiejstut

xie modzkie

z porady roku 1368, zebra-

wszy sie z bojary Trockin)i, Grodzieskimi, Suraskimi i Braiiskimi, ciiml Mazowsza, zamek i miasto Ptwsk, biskupa Pockiego obegna, a i miasto bvo nie obronne, snadnie je Litwa wybrawszy spalia, zamku potym usilnie dobywali, z ktrego gdy si mnie bronia slachta Mazowiecka i mieszczanie Poltowscy, wnet Litwa z ostatkw^ spalonego miasta drze-

Ptwsk

bierzgc, obmiotali zamek i przekopy wokoo, szacujc si podmiotami, potym gdy ony stogi drew zapalili pod murami w przekopach a wiatr wali a na po temu wia na zamek poczy si mury od ognia pada ludzie si w zamku skwarzyli, tak i ich witsza zgorzaa ostatek z zamkiem wespek, a ktrzy z ognia uciekli, jednych Litwa posieka, drugich powizali potym rospuciwszy zagony po okolicznych wolociach bez odporu upw i korzyci wielkich dostali, ktre z rotami winiw,

wo

cz

trzd

stad wszelakiego dobytku

pdzc w cale

do Litvyy ubiegli.

Mmck^miia od Kowna
zbudowany
"*w*^

Roku za 1369, Wimikus mistrz Pruski cignc z wojskiem do Litceg w skutach, wy, kaza zarazem Niemnem wzgr prowadzi wapno chcc zamek gdzie w Litwie zbudowa a gdy przyszli Niemnem mila albo putory od Kowna naleli materiej gotowej potrzebnej do muru dostatek, od Litwy nad Niemnem take dla murowania zamku nowego albo dla oprawo wania Kowna zburzonego zgotowane. Na onym tedy miejscu, Winrikus mistrz zarazem pocz zamek murowa dokona go za sze miesicy, z cianami z wieami budowanini ^^^ wutrz a da mu imi Gotteswerder, to jest wy&pa Boa, a obwaroossadziwszy mocna obrona rycerstwa Niemieckiego, sam ^yawszy go ^ Z wojskiem ziemi Litewsk wkoo i tam sam zwojowa wypali na dzie witeczny. Potym skoro mistrz z wojskiem Niemieckim do Prus wycign, wnet Olgerd Kiejstut, xita, gniewem susznym zapalczywoci dla zbudoi

"

wania onego zamku

swojej ziemi pobudzeni, obiegli Gotteswerder za-

mek nowy
''ibim"'^*^^'

wielkim wojskiem Litewskim, a dobywajc go

we

dnie

cy ustawicznie

cae

pi niedziel,
i

wzili go

moc,

gdzie

witsza

cz ow
cie-

w no-

nierzw Niemieckich pobiwszy

posiekwszy, drugich do wizienia

mnic

wrzucili, a^on

zamek

gruntu zburzyli.

Potym tego roku Henrik Schindekop marszaek Pruski, z wielkim wojskiem do Litwy wcign, a zamek Bejery obegna, ktrego gdy ustaKiejwicznymi gwatownymi szturmami doby, przysa do niego stut posy swoje, upominajc go, aby mu zamek Bejeri zarazem wrci,
i

xi

pierwej

Tym
Brjery maniek spalon,

ni/iliby go moc doiskiwa, a wojsko Niemieckie pomordowa. poselstwem zufaym marszaek Scliindekop zajuszony, wnet tu przed
i

posami Kiejstutowymi zamek Bejery wespek, a drugich powiza. Przeto

xi Kiejstut agodniej

dziewi

set

Litwy

nim spali z nim po-

^alrls^rf'''

'^Kiejinu

fomwino/us

stpujc, prosi rokowania, w ktrym postanowili, i winiw z obudwu stron na odmian sobie wypucili, ale wten czas Kiejstut si zagrozi, i le tego roku mia do Prus w nawiedziny przyjacha. Ktr grob Win-

43

dwa kro(i jednej zimy te;o roku do Li wojskiem \v\prawowa Ilenrika marszaka, ktry za kadym razem okrutnie ogniem i mieczem lud i poNviaty Litewskie i Zmodzkie udrczy
rikus mistrz Pruski obruszony,
t\\y z
i

ettproan
<'rfMe<t-

zwojowa.
Kiejstut

1370, chcQC si uici speni o])ietnic pomarszakowi i mia wzajem na drugi rok Prussy nawiedzi, zebra wojsko wielkie z Rusi z Tatarw, ktrych na pomoc przyzwa, take z modzi i z Lit\^'y, a tak z tymi wielkimi ulami jezdnych rotami pieszych wespek z bratem Olgerdem do Pru-

te

xi roku

^j}':''l'^l^'''

groszki swojej takrocznej, gdy grozi

skich ziem cignli, gdzie naprzd Sand)ijski powiat, rozdzieliwszy wojska dziTKrok^^'^'^ na dwoje, zburzyli, wybrali wypalili, potym do zamku Ortelz!)erku z woji

spalili zlamtad za do Kudowa albo Rowdina drugiego zamku przycignwszy, pooyli si w polu obozem namioty rozbili, a w zagony po rnych stronach Pruskich pucili, burzc, zal)ierajc, siekc palc, co si im nawino. tyme czasie roku 1370, Winrikus mistrz ze wszystkimi mocami swoimi Pruskimi, na ostatek z miast od rolej wszystkich ludzi do zbroje ruszywszy, k temu z wielkoci rycerstwa z Rzesze z inszych cudzoziemskich stron przybyego, w niedziel w ktr piewai introit, jako Miechoyius pisze: Exur(jc guare obdonnis Dominem uderzy na wojsko Litewskie. A gdy z obudwu stron srog a okrutn bitw stoczyli, tak i rwnym szczciem do pudnia trwao, na ostatek xizta Litewskie dawszy znak przez trby, kazali obronn w lassy bliskie wojsku swojemu z upami ustpowa, i tak spola ul)iegli za niedokoca zwycionych, a Krzyacy plac otrzymali; wszake ITenrik Schindekop marszaek wielki Pruski, srogi najezdnik burzycie Litewski, tam zosta od Litwy zabiy przy nim 25 bratw za-

skiem si przyszacowali, ktrego dobywszy

Eiatrocipu
missa.

rk

Duccs

Litu-

siijnoreceplui.

cnych rycerzw zakonu Krzyackiego polego, a Litwy tysic na placu pobitych zostao.

MAESTWIE

KIEJSTUTOWYM.

Rozdzia dziesity.
maestwie Kiejstutowym Latopiszcze Ruskie tak rzecz prowadz: gdy powiada panowa Kiejstut na Trocech i na modzi, usysza i na Poondze (ktre miasto jest nad morzem modzkim) bya panna crka niktrego wielkiego pana Litewskiego albo Zmodzkiego bardzo gadka, imieniem Biruta, ktra bya bogom swym podug ol)yczaju pogaskiego polubia chowa czysto do mierci, skd le sama bja cliwalona od ludzi pro-

Rzecz La
o

stych za bogini.

A jadc

wojny Pruskiej

xi Kiejstut zajaclia do
dosi mdra, tame
jej

niej

B^urie

sam,

upodobaa mu si

bya gadka

prosi

rutowej:'

44
aby

mu bya

za

maionk,

a gdy na to

zezwoli niechciaa, obmawiajc

si i polubia bogom swoim czysto chowa a do mierci, \ii Kiejstucicj zmocniwszy si wzi j gwatem z tego miejsca i prowadzi w wielliiej uczciwoci do stolice swej na Troki Nowe, a obesawszy braci xiz ktr mia Witota eta uczyni wesele i Birut wzi sobie za A w Poondze nad morzem wii inszych synw, jako o tym bdzie niej. dziaem sam urocisce gr wynios tej Biruti ktre take dzi witos obchodz jeszcze po dzi dzie jej S. i Kursowic zowi Birutos uroczyste, tam na tym miejscu, gdzie i kapan Rzymski zajeda, a z wiec niemay poytek biera Acz nie sdz jako ty ofiary Bg przyji z ofiar muje, gdy ta Biruta bya pogank. Ale si do rzeczy wracam. Rakuskie z wojskiem Niemieckim, Przycign potym Lupoldus z Czechy, z Wgry, z Morawcy i z lzakami Krzyakom na pomoc, kt-

on
,

mod

xi
i

rego przybyciu! mistrz Pruski

mod

zbu-

Kiejstut go-

i zakon jego posileni, rozdzieliwszy wojska wszystki prawie Zmodzkie krainy wyna czworo do Zmodzi wcignli palili, a pobiwszy starych ludzi mae dziatki, wyrostkw i tych co si do robt godzili w wielkiej liczbie zwizanych do Prus wywiedli. Zmodzkie gonic si za mistrzem i wojskiem jego A Kiejstut
i

xi
i

z
Kiejsiut
'^'

upem

nazad wycigajcym, zamku Gozenlanken

Prusiech doby, a wyi

'Tz?.

mieczem wypubrawszy go spali powiat wszystek okoliczny ogniem stoszy i zburzy, take ludzi Niemieckich bardzo wiele obojego pogowia w zajem drugich nawizawszy z upami z poonem spieszno do Litwy
i

cV^\?ojuj."

Prus do Litwy si wrci, wnet comendator z Insterborku Wigandus Belderseim do Litwy z wojskiem wtargn, wypali, a nagdzie sioa jeszcze przedtym nigdy nie wojowano wybra brawszy winiw i upw do Insterborku odcign.
skoro Kiejstut
z
i

odcign. A

Tego

roku 1370, Kazimierz krl Polski wyjechawszy na

(jak

wity
i i

Narodzenia Panny Marjej

Bielski

kad i

nazajutrz),

w w dzie Cromer lib. 1*2, pisze, a Wapowski miesica Septembra 9 dnia, pad z koniem
jelenia
a

suk

sobie

gole lew, gdy

,
,

las

zapalczywie goni, do Sendo-

mirza na wozie przywiezion

krf Polski

potym gdy

wpad w

J^y doprowadzon
^^.^^y

umarh

Saliramcnt

tame potym Paski, umar

,

uczyniwszy testament porzdnie

febr, do Krakowa i przyj-

kociele

Stani.^awa

dzimy wyobraenie jego;

dnia 5 Nouembra, pochowan na zamku grole marmurowym na ktrym dzi wikrlowa lat 37, a GO lal zupena.

45

O BURZENIU POLSKI PRZEZ LITW, WZICIU I WRCENIU DRZEWA KRZYA WITEGO OD MCH,
KRLU WGERSKIM
I

POLSKIM.

Rozdzia jedenasty.
Do
"iYielinoinei^o

Pana,

PAM miROAJA

BIEIEWICA STAMIEWICA,

ZIEHIE 310DZKIEJ.

Roku 1370, xicricta Litewskie Kiejstut zLubartem i z inszymi braty iislyszawszY o mierci Kazimierza krla Polskiego, cignli z wojskiem na Wopieri obiegli zamek Wodimirski pod Polaki, ktrego gdy niemogli za
nie sturmowali
i

wszym sturmem doby,

wicej jedno
,

leeli

w okoo blankw.

A by w

ten czas starost

rotmistrzem na zamku Wodimirskim,

nijaki Piotras Turski z ziemie czyckiej ten acz mg dusze oblenie wytrzyma, bo ywnoci byo w zamku dosi, a gwatu adnego jeszcze Alexander Korjatowic synowiec Olgerdw, nie byo, wszake gdy zieKiejstutw (ktremu by krl Kazimierz dal Lubartw mi, wydarwszy j Lubartowi, jego stryjowi) do Krakowa odjacha, bo z Polaki dobrze mieszka, Piotras Turski nie spodziewajc si pomocy grobami Litewskimi ustraszony, zamek drzewiany stary, ktry z Polski mia w swej obronie, wymwiwszy sobie wolne wyjachanie z majtnoci wasn, poda dobrowolnie. A xie Lubart osadzi mocno rNccrstwcin swoim Litewskim Ruskim Wodimirski zamek, bo to byt wasny jego udzia, k temu jeszcze posag po eni xinie Wodimirskiej. A nowy zamek murowany, ktry Kazimierz krl Polski dwie lecie cae wielkim kosztem najwszy murarzw, ozdobnie by z palonej cegy wystawi, a tylko go troch nie dokoczy, wszystek z fundamentw a do gruntu Lubart rozwali, zburzy, z ziemi zrwna. A potym Olgerd Wielki

xi

Woysk

,Jj."Jj>5^j

LJf^^<^'^|2j^*

a.
Zaiiu-k

mu-

rowany
yyiodimir-

xi

siuba

Xidz

modzki, Trocki Podlaski, Lubart WoyRuskim, 'ki, prosto od Wodimirza z gotowym wojskiem Litewskim zwojowawszy cignli do Polski, a przeszedwszy Lubelsk ziemi, w niej yyszystki wooci, wtargnli do Sendomirskiej ziemie, ktr take zburzyli splundrowali, a do yssej gry, na ktrej jest koci sawny koci z bogatym klasztorem. Tam midzy inszymi upami, gdy klasztor bardzo bogaty wybrali, wzili le sztuk drzewa Krzya S. na ktrym
Litewski, Kiejstut
i

^;l^^l^^}y
'''"n;,"f^"

Lissagr.i.

46
zoto chdogo oprawion, a gdy juZ z upami do Litwy si wracali, wnet skoro na granice Polskie przyszli, ktre Litw od Polski dzieliy, ssla si cud dziwny paniici godny: abowiem wz on na ktrym drzewo Krzya . z inszymi upami wieziono, zarazem stan, jakoby go wry w ziemi, i adnym sposobem ani przyprzenim kilkunacie cugw koni, jarzm wow, ani ii v ludzi niemogt byc z miejsca ruszony, owszem adn pomoc wielkoci bydl, konie, woy, take ludzie ktrzy si kolwiek kade \eszczG nad to cnego woza dotknli, wszyscy zarazem na ziemi padali umierali. Przeto " ^ , ii ixi/.ta Litcwskic zdumiawszy si przelkwszy z tego nowego a dziwnego przypadku, pytali, jako Cromerus pisze, jednego Rusina, a Miecbovius fol. 243 lib. 4 cap. 29 kadzie, i kapana swojego, ktrego zowie Flamen albo wieszczka Litewskiego pytali coby za przyczyna bya tego dziwnego cudu, i onej plagi na swoich ludzi umierajcych dopuszczonej: ^ S^y "^ powiedzia on wieszczek pogaski albo Ruski kapan, i admiejsca nie ruszy, ani plaga na w as morowa "J"^ sposobcm yvz si z tego ustanie, a pirwej drzewo Krzya S. na pierwsze swoje miejsce odelecie; ^arazcm tedy xita Litewskie slachcica jednego Polskiego poimanego Chorabal przezwiskiem z wizienia wolno wypucili, albo Koraboi odesali przeze on sztuk Krzya S. z zot opraw do klasztora ysso-

Pan Christus wisia,

i

\nelkociQ

winiw

?ktlLiiew-"

*Km*'"'s!*
Dufjoss. et Miech oitus
Ub.i,r,ip.
ub.i'ii'!iau</

"

'

'

'

crHx
caelera
ue-

cum

pracda

nuiiarine
'iTriimn^'

Vium

'loco

*"(uh/'''

Si!'ie'1
cin-zcciani""

chorabaia
*''cheic''

^s'""oVn'?

puszczon.

grskiego na pirwsze miejsce, a sami

uszli. Litwy J Semowit te

V. Aifiz Ulazoieckie
.

os/arpa.

Mazowieckie zarazem skoro usysza o mierci Kapobra zamki, ktre by Kazimierz spadkiem do Polski przyczy, jako Pocko, Raw, Wyszegrad, Gostinin, i Sohaczow. Hasso take ITuchtenhain syn Hassonw Yon Wedel starosta Otona
zjmierza
krla Polskiego,

xia

...

inszymi

upami

winiami
,

do

vzicty.

1.

2i''-

Mdra
,

oJ-

iioNwed
l.udowika
krla,

Reg-

Santok zamek yyzi, przez podanie przy, muszone, aczkolwiek go dosi mnie broni Sandiwoj leszyski. Tak Polacy w krtkim czasie bez krla bdc, ze trzech stron nawicej od Litwy ucinieni, wyprayyili posy Floriana biskupa Krakowskiego, i Jana Strzelca kanclerza koronnego do Ludwika krla Wgerskiego , proszc go abv zarazem na krlestwo Polskie od Kazimierza yyuja r ~ leszcze za ywota naznaconego nrzyiacha, a bytnoci osobv swoie nieJ r". 1-1 ,, T. T-i
margrabio Brandenburskiego
,
.
-

-Oj
,

.'

bespiccznosci krolcstwa Polskiego ze yyszystkicli stron

'

wiszce uspokoi.

nonheneab
nisiruri.

gdy si dlu"o Ludo\yik

trzodoui
ali)o

z te2;o

yrymawia, mwic: i niepo^teczno

,

dwicma

stadom miec jednego pasterza

tak

te dwie

rze-

czy pospolite, jedna bez drugiej szkody albo bez utraty obudyyu, od je.
,

gerski na

Polskie.

^Toku^od''
550*^3 ua^'e-

'^cziel^L^e"'

chowego

dneiio trudno moua by rzdzone. i sprawowane, na ostatek probami zwycizouy, przyzwolit przyjacha naprzd doSdecza, a stamtd od panw Litewskich do Krakowa przy|)royyadzon, tame koronowan od Jarosawa ai'cibiskupa (jnezneskiego, na zamku w kociele S. Stanisawa. A tak poczwszy od Lecha pierwszego xicia i fundatora narodu Polskiego, '"'^ ^''^ ^^o^ Kazimierza Lokietkowica Wtrego mierci, sna przes dziekrla swojego ^vic set* lal albo wicej zayydy Polska miaa xicta
1 i

47

wasnego ktry te

Polskiego narodu, okrora jednego

h\\ przed

Wacawa

Czeskiego ^^rla,
ale ten

jP^ano^ania
'"'^'J.I^Ma"ijfaj,'^'^^^

okietkiem

narodu Polskiego od Lecha. Bo od Ludwika Wgrzyna i od Jagea Oigerdowicza Litwina zicia jego, postronni jeszcze w Polszcz panuj, ktrego potomstwa jeszcze teraz mamy krlow Ann drugiemu Wgrzynowi Stephanowi Siedmigrodzkiemu wojewodzie z krlestwem Polskim oddan ktry tego roku ktrego t
z
,
,

Kazimierz SVtrv, gdy bez si albo nalediiictwo krlw Polskich

dugo na krlestwie Polskim; potomstwa mskiego umar, skoczy

nie

succes-

^jf^^^^l^^nj
^'

Polszcz,

nasze

Kronik koczymy 1579, z krlow Ann prawnuczk Jageow crk Sigmunta krla, a siostr Sigmunta Augusta, szczliwie panuje.

Wielk
adnego do

ao mierci

swojej

Kazimierz krl

ten czas

Polakom
^^j. ,c^

utrapionym po sobie zostawi. Bo krl nowy Ludwik jako cudzoziemiec

siebie Polaka niepuszczat, a wszystki rzeczy przez

tumacze

'^."^"*^

odprawowat, k temu co mia krainy oderwane do Polski przybawi, to jeszcze zarazem po koronacioj kilko powiatw od Polski odda Wadisawowi, Polskich powiatw ... 1 \ Txicciu Opolskiemu, Wgierskiemu wojewodzie, jako Wielusk ziemi aibo ziemie Ostrzessowsk, nad to Olszyski, Krzepicki, Boboliceski powiaty ^^tkri od da. z zamkami, i Breznicesk ziemic w Sieradzkim wojewdztwie jemu darowa. Potym uczyniwszy pogrzeb Kazimierzowi krlowi wielkim kosztem w Krakowie, jacha do Wielkiej Polski, z tamtd za zmieszkawszy w Gnienie dwa dni, a w Poznaniu take, rycho do Krakowa przyjacha, a z Krakowa zarazem si do Weer wrci matk swoi Helibiet Polk siostr nie- Guberna^ '1 TT^ boszczyka Kazimierza krla, gubernatorka na swTm mieiscu w Polszcz lorkawpoi wszystk jej spraw koronn zleciwszy. Ta tedy Elbieta j^^. jp^b. j zostawiwszy, stara krlowa Wgerska, rozumem si niewiecim sprawujc, modjch ""boam^" nikczemnycli ludzi do rady senatorskiej w Polszcz wybraa i podwy- 'a^^^Reg^^i-i^ ^"4!" statecznych szya, a godnych, powanych, z urzdw zoya , 2Paraiipi2. nikczemnikw possadzia. a na ich miejsca pochlebcw Crki dwie Kazimierza krla wasne dziedziczki, i krlewny Polskie, ze wszystkimi skarbami, ktre im by ociec krl Kazimierz bardzo bogate wzlocie, w srzebrze, w perach, i w rozmaitych klejnotach ubiorach Krlewny zostawi, Ilelbieta stara krlowa do Wger zasaa, a tam Ludowik os^^''j^allcdusadziwszy prawo odsdzi ich od dziedzictwa i successiej krlestwa Pol""^fi^^^S skiego, twierdzc to niesprawiedliwie, i nie z wasnego krle wskiego byy urodzone, a w tym temu zabiega, aby 'potym jakich >'Jwika.
.

'

mw

mw

oa

'^''j'^',^^'*^^^!*'

xit
i

potnych

niedostay, ktrzyby

nimi dziedzictwa

krlestwie Pol-

skim dochodzili.

tak ostateczne ty d\yie Polskie krlewnie

Lechowego

Piastowego potomstwa, od Ludwika krla powinowatego swego, nie tylko byy z skarbw i z krlestwa dziedzicznego zupione, ale i niesusznie

osawione; wydane potym byy grabi Cylijskiego a Jadwiga za

,

xi

w maestwo
Romera

Anna

za Guilhelma
,

Stirijskiego

holdowni-

kw Wgerskich. Nad to jeszcze krl Lud\Yik miasto przybawienia sawy Polakom, z namowy matki swojej wzi koron stoeczn, sceptrum,
jabko,
i

miecz,

take

insze ubiory

klejnoty krlewskie, a to wszystko do skTzYuph)-

Wger

zawiz, aby Polacy inszego krla

mimo

niego, albo jego potom-

"'dwila^"'

48
stwo sobie wybra, koronowa nie mogli. Ty za klejnoty potyna aZ Jageo krl Polski, Wielki Xidz Litewski z Wgier odiska, jak o tym
i

bdzie niej.

GSTYCH WOJNACH KIEJSTUTOWYCH,

I

INSZYCH

XI4T

LITEWSKICH

KRZYAKI PRUSKIMI I LIFLANDSKLMI,

Rozdzia dwunasty.
Tych
i

ostatecznych wtarczek, najazdek, bitew

wojen Kiejstutowych,

inszych

xit Litewskich,
z

Niemcy Pruskimi
i

Liflnndskimi, Czytelniku

miy, zebrawszy porzdek

i

Pruskich,

Liflandskich, z
fol.

Dhigoszowych

Miechoviuso\\Tch Kronik
^^^'

lib.

cap.

33

257

et cap.

34

fol.

219

et

^^ dowoduio uapisal, niechcc namniejszej rzeczy nalecej Li^dn'ewinm'** modzi (acz mi to z wielk prac, trudnoci, nakadem i bada^^^^^ "ih!'r\!''' Zmodzi zni przyszo) opuci, poniewaem si ju na to zawid. A tu jakie szcze mia nim Jy, alf mu wspominane ktrych burzone zamki w Litwie i w modzi lowanjch czsto czstym burzenim, i te ^^^^ niezna ani sycha, bo dawnoci czassu dzfmv^w Greciej dzi bardzo wiele how DziUirb k temu drzewiane byy znisczay, wszake jeszcze polaoL, kl rodzisc gstych w Litwie i w modzi widzimy, ktre s jawnymi tego rjch dzi imion iiir wiadkami. wiemy. modzkie, Trockie i Podlaskie, z wojRoku 1370, Kiejstut KiejslulSli sleinski po skiem Litewskim na prtce zebranym wtargn do Prus, a tam powiat "^'" Stisteinski zburzy, wybra i wypali, potym z wielkoci winiw i upw rozmaitych prtko z Prus do Litwy wyszed. wiiirik iniTego roku 1370, Winrikus mistrz Pruski mszczc si nad Kiejstutem zburzenia powiatu Stisteinskiego, a rozszykowawszy wojska swoje na czterzy zagony, do Litwy wcign, ktr na wielu miejscach zburzy-

-^^

'

bd
i

xi

Prewik

za-

laszu, podo-

napisa

ciaw

cei

sa" "'': czemny

pijanica

wszy z upami wyszed. Po nim zaraz Elner comendator z Balgi w Ruskie krainy na Podlasze cign, tam Drowika zamku dobywa, ktrego gdy niemij wzi, zburzywszy on wosc do Prus z pionem uszed. Tcgo roku Karolus Czwarty cesarz Rzymski krl Czeski, syna swe8^ Wenclawa na cesarstwo koronowa za ywota. A Sigmuntowi druMorawskie; ten po giemu synowi da margrabstwo Brandenburskie, mierci ojcowskiej, brata Wacawa cesarza poima, wsadzi do wizienia
i
i i

4<)

w
z

Wiedniu roku 1378, jako o tym bdzie

Insterborku
1
'

niej.

Tego

roku gdy wiele

Dcrsemnapo

rycerstwa pieigrzymskiego na pomoc

z

nimi
I

Krzyakom przyszo, comendator Litw burzy, Derseme zamek wzi, spali, wicii i
I

kie lupv

wYwiod

do Prus.
1

Na drugi rok 1-J/ 1, Kiejstut xizc Zmodzkie, wzajemnym sposobem do Prus wcignwszy, Stisteiiski zamek z wooci wtry raz poburzy, a wielko Niemcw pobiwszy upy wielkie do Litwy wywid. Przeto tego roku Wigandus Beldelstein, comendator z Insterborku, z dwiema wojskami do Litwy wcignli, ale obadwa nie uczyniwszy nic godnego pamici nazad odeszli. Potym roku Paskiego 13T3, Elner contor z Balgi Wolkowisk ziei
,

modz>*

T--

rr

11-

ku, koslrze-

p^u^^s^y^bu

"i/i/^/^ol" ,f '.

'"i^euiZ-'^'

^"^

^^**^'-

woikowisk
^''""""y-

Litwie a do Kamieca poburzy, a z wielkim dobytkiem i winiami do Balgi si wrci. A Kiejstut tego roku pocie przed Wielk Noc wszytki stray Krzyackie na granicach Pruskich rozsadzone oszukawszy przez pustynie lassy do Prus wcign, Bibersteginskie wszystki woci, ludzi siekc poburzy, a dowiedziawszy si od szpiegw i blisko byo wojsko Krzyackie, do lassw z unami uszed, zostawiwszy chytro w ciasnych miejJ J J scach zasadki po sobie, z ktrychby na Niemcw jeliby go gonili udeT 1 rzy. Dla tego comendator Brandenburski ktry by hetmanem wojska Rzekiego Pruskiego, obawiajc si aby \v sida w samowki Litewskie nie wpad, przesta Kiejstuta goni; a tak Kiejstut w cale z plonem do Litwy uszed. Tego czassu roku 1373, w Polszcz utrapionej nowe si burdy poczy; bo Wadisaw Biay Gniewkowskie powinowaty bliski Kazimierza krla niedawno zmarego Polskiego, bdc wicej ni czternacie at mnichem diakonem w klasztorze S. Benedicta Diwioskim w xistwie Burgundijskim, przywabiony by od niktrych Wielkiej Polski slachcicw rosterkliwych a gdy nie mg u papiea dispensatiej otrzyma, wnet sam jako by niestateczny habit zrzuci mnichowski a zebrawszy uKajw swawolnej slachty kilko set, trzy zamki jednego dnia w Kujawach ubieg opanowa, Wadisawski, Gniewkowski, Zotoryjski, a potym Sarleja, Inowodsawia zamlcw doby. A Zotoriej zamku nad obronnego wtry kro tym fortelem dosta, ktry si moe zgodzi na przestrog panom rotmistrzw. Przeoy by na tym zamku Zotoriej Sendiwj genera Wielkiej Polski, Skripiiiskiego nijakiego szwagra swojego po siestrze, starego czowieka, ktry by sawny zwykym podchmielanim. Wadisaw tedy Biay naprawi na jego rybitwy, ktrzy go upoili winem z Torunia przywiezionych, a gdy go wino sen, k temu onka moda ukoyssaa i upia, wnet drabi stre zamkowi, take sudzy jego przykadem paskim podweseliwszy sobie posnli; a w tym Wadisaw mnich swoich z drabinami podesawszy, wiee, mury blanki ubiea, pan starosta zon wszystka czelad jego, take onierze poimani, a potym przyjaciele samego tysicem zotych odkupili. O czym Dugosus Cromcr lib. 13.

mi w

q^^,

c,,

wic

'"^^rorw""
/""en.

''s'tui\v^^'''

niugoss.
lielictlS 171'
si(iiii>

*;

inic-

"

"^

"

'

CIS oporlu-

nis.

xi

mnich w
broi.

Wis

^y^^^l^^
"^l^^lf^"^
j','i'^';,"y

ao"\c''na
''[''^.'"Jtr^;
',','p;;{\l^J^

,'J,i"f3"j|^'^"

JooTzh)!
'ych za na-

M.

'

'
,

50
Kujawach Wiolkioj Polszczo tene mnich, stoczywszy bipod Zloz Sendiwojcm z Siihina starost Wielkiej Polski toria Kazimierza xic Stetyiiskie Dobrzyskie, inszych wiele zabiwszy u sturmu, wielkie szkody w Polszcz w Kujawach poczyni, na ostatek poraony zaprowadzony do Wger. Tam Ludwikowi krlowi xistwo swoje dziedziczne Gniewkowskie w Kujawach przeda za dziesi tysicy zotych, k temu wzi bogate opactwo w Wgrzech na wychowanie; wszake rycho potym, gdy mu si sprzykrzyo mieszka w Wgrzech, wrci si do pierwszego klasztora swojego Diwioiiskiego do Burgundie] tam przyjwszy znowu zakon kapic, umar, a pomocnicy jego w Polszcz, jedni wizienim pobranim imion na krla, drudzy dobrowolnym
i

Za w
kilo

tw

kro

wywoanim
Wcjgw
za-

ziemie, byli skarani.

i
, . . ,

Roku 1374, komendator z Insterborkii z jezdnym pieszym wojskiem ,''.'' Zmodzi Wejgowski powiat noburzv z upami wielkimi do Insterbordybyh tu odszcd. Potym si oburzyli na Litw wszyscy pograniczni coinendaDirsingeii- torowio, Z hetmanem swoim Gotlridem de Tilia marszakiem Pruskim, a zeslia, ma bjc n t^awszy SIC Wielk moc znowu Dirsingenski W^ejgowski pow laty w ZmoDerwaska
mek
poNwai albo
I

^v

ska^wofoc"i

^^'

zwojowali,

ktrych siedmset

winiw

do Prus wywiedli,
z

zburzone.'
\Wdkie'^'o'jgcfz^ie ''ilzj
-

Roku 1375, Krzyacj dwie wojska

byli

zebrawszy,

witszym
z

ktrym

wszyscy comendatorowie, do Litwy wcignli, a

z
Z

mniejszym comen-

dator

Ragnety do Rusi wtargn, tak

obudwu

stron

wooci

poburzyLitewskie
i I

rowie^^^bjH. ^^'szj?

wiclklmi wzdobyczami do Prus si wrcili.

A xicta

noupw.
Inslerborg spaion.

Wzajem-

Olgcrdus, Kicjstut Swerdcrko (musi by Swidrihaio) z swoimi pomo .\. . r Ai Olgerd cnymi wojski na troje si rozdzieliwszy, zaraz do r Prus wtargnli,
.

.,.',.
i
'.
.

ziemi, Swidrigat Insterborskie W^elowski powiat, Kiejstut Kanahensk ^ r puwoci. Ogniem mieczem zagony po stronach rospuscisvszy, burzyli
.
,

'

'

''

'

stoszyli.

Dziewiset Niemcw posiekwszy, Insterbork zamek wzili spalili, a bez adnego odporu z wielkimi wzdobyczami ludzi, skarbw dobUkw, do Litwy si wrcili. Mszczc si tedy tej szkody Eberhardus comendator z Ragnety, z jednej strony, a Teodoricus brat zakonny z drugiej, do Litwy weszli, ktr wti

rcgo dnia miesica Lipca kilko dni burzyli,

wszy, do Prus bez odporu uszli.

a pltorasta

winiw
Wgerska

poiraa-

Tego

roku 1376, Elizabeta Lokietkowna krlowa

,

stara,

znowu na gubernaci krlestwa Polskiego z Wgier przyjechaa przez Sdecz do Polski, gdzie ku niej ywjachali panowie slachta Krako\yskiej
i
i

Sendomirskiej ziemie.

Ouoniam

^^Iszczy paiiowie,
fi-

gdy przyjachaa do Bochniej, powiedzieli jej xita Litewskie ze wszystk moc swoj, gotuj

liussnus

Taferefma

num

.yc.

Polskieiro. A ona im z pochego rozumu nieodpo wicdziaa, aby si o tym namniej niestarali, a bespiecznie na to spali, poniewa (powiada) mj syn, krl Ludwik, tak mocne dugie rce ma, i na samo t>lko imi jego, nie jedno gruba lena Litwa, ale i insze wszystkie okoliczne narody dre pada musz."

si na wojowanie krlestwa

^^'^scicgo

Trok^JaRc/o^igordelli

A W
cap.

tym
fol.

czasie

bez mieszkania, jako

lib.

Dugosz

Miechoyius
z

lib.

4,

30,

25, Cromcr

13,

etc.

pisz, Litewskie wojska

Rusi,

51

zmodzi
z

Witotem,

Litwy zebrane, z xiActami swoimi: z Kiejstutem, z Jagcem, z Grodna do Polski wtargnli; Lubart te z Trok, z Wilna
i

oJm. w^'^'^

Lucka i Wodimirza Jurgi Narimuntowic z Russakami, przez wielkie pustynie przyszli do z Beza z >Voyiicami potym rozszyLubelskiej ziemie, a tam zarzywszy wszyscy mocy swoje kowawszy si na rne zagony, z Lubelskiej ziemie przez Sendomirsk cignc, przyszli a do Sanu rzeki na Podgrze, wtrego dnia Novembra albo Listopada miesica, tam wszytki krainy Polskie midzy Sanem i wzdu zwojowali a do Tarnowa za Sendomirz rzekami lece, wszerz daleko w drug stron, a tak prtkoci wielkiej w wojowaniu uywali, i slachty, take bogaczw, w domach besbardzo wielk wielko ludzi
Fiedor xiaAc
z
,

Woyskie
i

^'^^J^^-;

''*

'^'L'^;'',^'-

Podgrze.
pf"'";,//,","'
'"'fj^l]'^,''''^*

Wis

rihul'^^cu,.
liiija
vi't

(lomihi

a'i^r'ba]"l'
"{'^/-""rc.'

piecznych brali
i

wizali, a drugich nie

imali.

czas uciekajcych, po drogach

i

skarbw u nieopatrznych obywatelw onych krain wespek z nimi samymi nabrali. Pietras synoz dziecitkiem wiec Janusza arcibiskupa Gnezneskiego, porwawszy z Baranowa srzodkiem niedopiero narodzonym, jeszcze niechrzczonym z przyjaci na koniu wyskoczywszy, ledwo przez z onym
polach

rnych

Przeto wielkich

upw

Pioiras

"

njako

on

Troj"aski'e-

p''"'"-

Wis on

Grabina

te z Tarnowa castellana Wilickiego, grabie Michaia odumara ona, jadc do krlowej z wielkim pocztem kosztownie, widzc tu Litw za sob, ledwo si wybiegaa z rku Litewskich przez Wis w cznie, od sug pilnych przeprowadzona, a wozy skarbne, rydwany kolebki, take konie ze wszytkim sprztem skarbami, Litwie na up zostawili. Litwa potym ku W^ilicy dziewi mil od Krakowa pucili zagony, z ktrych niktre ufy tylko si w kilku mil od Krakowa upami
dziecitkiem uciek. Grabina
i
i

strachu.

wiiicc bu

wielkimi obcieni, wrcili.

AHelbieta krlowa Wgerskamierzc

'

cie,.

szc on smtek
"^

i
_

aosne
,

rozmaita musika

narzekanie ludzi dla burzenia Litewskiego, tace ~ krotofde nakadne sprawowaa, na zamku Krakw-

Krlowa

.,

b.i-

iiafuiainij!-

skim

Niedziel nazajutrz po

witym
majc,

Mikoaju

tacowaa w

ten czas

uywa.

baba stara omdziesit P7pU irzeoa.

ju

lat

kiedy

byo

o obronie pilnie

myli
LilwalOnip,i^ipi

p^i^],^

Litwa

te

bez odporu

cae dziesi
i
i

niedziel sobie

Polszce tacu-

''"bu^rzy!"^"

jc, upy,
starych

winiw,

stad, trzd

rozmaitych dobytkw, wielk

wielko

do Litwy nazad przez

i

Radomsk

Sendomirsk ziemi
i

pdzili,

kapanw,

mae dziatki co si do robt nie godziy w dalek drog ustaway, siekli mordowali; kocioy upili palili, burzc co si im kolwiek nawino, tak uszli do Litwy w cale, ale od Krzyakw Pruskicii zwojowan nalezli sze powiatw zburzonych. Bowiem roku 1376, SVinrikus mistrz Pruski, syszc, i w len czas Litwa do Polski wtargna on te upatrzywszy czas do modzi z swoim rycerstwem wcign, gdzie bez adnego odporu sze powiatw z zamkami, to jest: Miedniki, Erajgo, Arwisten, Rozein, ma by Rosieinie, Giessw Pastw mieczem ogniem zwojowa. Potym Kowno zamek
i i i

mod

Mintiniki

w,.niie,Ti
diis

obieg dobywa go mocno, ale gdy u szturmu wiele zacnyi^h slachcicw zakonnikw straci, nie dobywszy zamku do Prus odszed. A nunrszaka / dziesicciij tysicy zbrojnego rycerstwa burzy Lilw wvprawi. ktry
i

si'Av!'dVi
'^inao'.*^'

52
Mamarek
Prusk nad Ni e-

wooci

nad Niemnem

lece

zwojowawszy,
z

wielk korzyci

ludzi

do-

bytku, do Prus si wrci.

"y-

Tego

roku 1376, skoro Litwa

Polski

wycigna,
z

Ilelbieta baba on frasunek przez dobry trunek cieszya, na

zamku

krlowa stara w Kra-

kowie igry rozmaite

zdybal: bo

zawdy sprawujc,
ktrzy byli
z

namniej si

onego srogiego
siano

ojczyzny swojej zburzenia nic zasmucia,

a j drugi w domu frasunek nowy

przyjachali
,

Wgrowie,

krlow

owies,

gdy kto albo na targ albo na swoje potrzeb wiz do miasta, zawdy ewaltem swowolnie brali insze rzeczy wydzierali przekupkom na rynku SwOWOleil- ~ siwo yy- Krakowskmi. Tego gwatu aby te nie cierpia leden slachcic Polski Przed~ ~, growwkrawr -i i kowienaco jjorz Z Brzczia, gdy mu siano wieziono do Krakowa, postawu sugi swoje przed domem swoim u Stradomskiej bramy. A gdy take Wgrzy, jako
.
,

''v-111-Til-r"'l
i
,

'

byli

zwykli ony yvozy

sianem

bra gwatownie

poczli, bronili im tego

z

sudzy,
Kmiiastai

Krlowa to wysaa Jaska Kmit starost Krakowskiego, aby on uspokoi, a gdy jacha na koniu midzy wielki tumult

si

obudwu

stron powadzili.

zamku widzc,
postrzelon
z

zwad umierzy
ludzi,

kowki abi-

by
i

od jedncgo

Wgrzyna strza w
przyjaciele

szyj

spad zarazem

konia

"

umar.

tu dopiero
i

jego zapalczyw
siec
i

aoci
ale
i

zajuszeni

zbiegwszy si

zebrawszy zewszd, poczli bi,

mordowa Wgrw,
drugich
z

nie tylko tych, ktrzy

si

onym gwacie nawinli

i

go-

zupiwszy zpassw srzebrnych, jako si 160 Wgrw w on czas nosili, ani wielkiego rodu slachcicom nie folgujc, zabijali; tak, ^^ ^"^ i tego dnia sto szedziesit Wgrw zabito; tylko ci ywo zostali, co do zamku mogli uciec. Trzy dni potym Krakowski zamek sta zawarty, od zbrojnego rycerstwa Kmitw oblony. Dziao si to, jak Miechoyius, Dugosz, Cromerus Herbortus z niego pisz, roku 1376, a Wapowski i Bielski 1377, co ku rzeczy, bo po roku 1376, ktrego Litwa Polsk burzya in Norembre cl Decembre, nasta by nowy rok 1377. Tego Kmity widzimy dzi obraz malowany, wychodzc z zamku Krakowskiego po lewej rce do miasta idc. Wgry pobite pochowano w jednej kaplicy w kociele . Franciszka, ktr i dzi Wgiersk zowi. A krlowa smutna z tego przypadku, odjachaa do Wgier, dawszy na umierzenie aoci zabitego ojca Piotrowi Kmicie starostwo czyckie. Tego roku 1376, po mierci Grzegorza Jedenastego Papiea, ktry z Franciej z Avinium miasta, stolec paj)ieski, gdzie trwa przez 70 lat z wielkim upadkiem chrzeciaskim, powtre do Rzyma przenis, za czym si znowu za nowe a szkodliwe rozerwanie sstao o papiestwo, boWoszy wybrali papieem Urbana Szstego, a ten w Rzymie mieszka, przy ktrym te Woskie, Aiemieckie, Wigierska Polska ziemia przesta\yaa; Dwa papie- Francuzowic za wybrali sobie drugiego papiea, ktrego Clementem Sinjm'raz''ni. t''^}'"! nazwali, a ten mieszka stolic w Ayyinium, przy ktrym Francia Hispania Anglia przestawaa. A tak ci dwa papieowie z wielkim upadkiem wszystkiego chrzeciaslwa, jeden drugiego kl przeladowa. potym za tym rozerwaniem we dwie lecie, to jest roku 1378, Jan Hus w Pradze stolicy Czeskiej, przeciw odpustom inszym wystpkom papiespd wywczyli, ktrych
z szat
'

53
ktrym powodem przeladowanie mnichw wnlrzne wojny urosy, A trwa ten Ijjd okoo stolice papieskiej lat trzydzieci i dziewi, do conciliura Constancieskiego, na ktrym roku 1414, Jan Hus i Hieronim, kaznodzieje Czescy, spaleni s. A trzej papieowie: Jan 23, Grzegorz i Benedict, z stoiskim jawnie

pocz kaza,

za

duchowiestwa

Czechach

HieronfJ
*pa'"'-

cw papieskich, na ktre si upornie wdzierali, l)yli zrzuceni, a na ich miejsce wyhran papieem Otto Columnn ktry by nazwa Marcin Pity,
,

owie''z?zu-

a pierwszy trzej pa|)ie/.owie przerzeczeni

razem
byli

bdc,

jeden

we Woszech
opar^^^IJI^""'*'>''

mieszka
ski

Bononiej, Jan

2-},

bo Rzym

ten czas

Wgrowie

nowali; Grzegorz

Ariminie

Franciej, bo

by w

Avinium paac papie-

zgorza; a Benedict

Ilispaniej, mieszkali, a
i

midzy narody rnymi,

i

rno roskazujc, rne rnice rosterki Roku za Paskiego 1377, Ludwik

si

rospustne rozsiewali.
krl Wigierski

Polski,

chcc

wjprawa

nad Litw tak srogiego zburzenia Polskiego krlestwa swo- ^naluw!* wszystkiej Polszce pospolite ruszejego, zebrawszy wojska Wgierskie nie roskazawszy, sam z Wgier do Polski przez gry Sanockie prosto ku
i

pomci

Sendomirzowi
skiej

przycign

gdzie

te do

niego Krakowskiej

ziemie

inszych powiatw^ Polskich rycerstwo przybyo;

Sendomirnad tymi

z Subina, posa ich dobywa zamku Chemskiego, ktrego za krtki czas Polacy dostali pod Russakaml, a Ludwig sam z Wgry do Beza si ruszy, a przy nim Krakowianie z Sendo- ^kw'' mirzany, a drudzy Polacy po wziciu Chemieskim, Grabowcza, Horoda skich doby Sewolosa, zamkw Litewskich dobywszy, do Ludwika krla pod Belzem lecego, z Sendiwojem hetmanem przycignli. Tam Kiejstut ximodz- '^o-'L:'Msses',' kie, uczyniwszy si z nieprzyjaciela jednaczem za glejtem Ludwikowyra "^d^l/c^l^' przyjacha do wojska Polskiego Wgierskiego i pogodzi krla z Jurgim ugoda Litwy Narirauntowicem Beskim xiciem, synowcem swoim, tym sposobem: ^kiem!'' aby Litwa wrciwszy winie z Polski pobrane, Jurgi aby zamek Beski krlowi poda. Ale krl kniazia Juriowymi obietnicami agodnymi sowy ubagany bdc, nietylko mu Bez wrci, ale te Lubaczw za- d^oBeJza mek, wziwszy od niego wiernoci przysig przyda, nad to mu z Bochi- yannmskiej upy na kody rok sto grzywien odu postpi zapisa, a tak si oidzBocLdokonaa ugoda Polakw z Litw przez Kiejstuta jednacza, a Chemska Beska ziemia przy Litwie zostay. A do tego im pomogo, jako Crome-

przeoywszy hetmanem Sandiwoja

xi
i

rus

lii).

13 pisze, zatargnicnie
ktrej

midzy Wgrami

Polakami, dla ranienia

w
i

twarz Piotra Szafraca, ktremu za nagrod

z

da

zarazem krl zamek

a

Pieskow ska,

wojska W^gierskie si gorszego rosterku) ktre by na Litw zebra, ros|)Uci. Samych Toporczykw, ktrych s w Polszce czyscy grabiowie, byo w ten czas siedm chorgwi. Pisze te Bonfinus, i dwa kro potym xic Litewskie, ktrego nie mianuje, Ruskie ziemie pod
Polskie (obawiajc

si dzi Szafracowie pisz,

gow

W-

grami najedao; bo Ludwik krl chcc Ruskie ziemie od Polski oderwa, a do Wgier przyczy, rozda by wiele zamkw Ruskich panom Wgierskim; zwaszcza Emerikowi Agrienskiemu biskupowi, Jurgemu

Arcii.i.kup
Af;rii'uski

Emerik,
Dziurdzi zuderl, Bo

Zuderemu

braci, Emerikowi Rebekowi

Janowi Zapolemu

ktrzy ze

54
Rssm^^w wszystk
^kiego
ei!ief'w^i*eii

wadz,

imieniem krla Ludwika,

strony

krlestwa

W w

Ruskicli krainach roskazowali, o

ktr

krzywda*

Polacy bie- czas

^^dwtki;"'

Polacy

zewszd

utrapieni, ani szepta mieli.

nieznon Ludwik krl

Wgerw ten
zosta-

Wadislawa xic Opolskie, do Wger odjaclia. Wyprawi potym Ludwik u papiea Grzegorza potwierdzenie Chemskie, ale Al-cibilkip- na arcibiskupstwo Halickie, na biskupstwo Przemylkie siwo. arcibiskupi stolec, jako si zda Cromerowi, by potym przeniesion do Lwowa, a biskupstwo Lwowskie do Kamieca Podolskiego, tak, i w Haliczu '^skupsiwol" jedno Ruski wadika zosta. Z Wodimirza te do Lucka Jageo krl Polski stolic biskupi potym przenis, jak o tym bdzie niej. Tego roku 1377, Amurat tego imienia Pirwszy, trzeci krl Turecki pi"r*v^ej"(io daLwc"' wnuk Otomanw, a syn Orchanw, bardzo strwoy Weneckie Genuw Europie, bliskie w Greciej pastwa. A ten by przyzwan przedtym na pomoc od jednego nie wasnego cesarza Greckiego Catakusena, roku 1363, przeciw
wiwszy
Polszce gubernatorem
i

wasnemu

dziedzicowi cesarstwa Constantinopolskiego Paleologowi, a prze,

An.iii.iopo
i\>^i.;ic.

reus

ciiuit.

zasmiTuwas!wo'^'wrat-

sawskie,

Amurat Tu,
recki zaMt.

wiozwszy si z Aziej u Caliopolla przez Helespontskie morze w nawach Genueskich, bardzo wiele miast greckich posiad, miasto pomocy, potym Bugarskie, Serbskie, Bosseskie Albaskie xita srogo porazi i ziemie ich pobra, a drugie zhodowa, Andrinopolim miasto wielkie wTracigj QprnjQ^yj,^yg2y^ stolic swoje w nim zaoy. A tak by w postrach Wochom, i papie bojc si o Rzym zewszd pomocy szuka do Polski przysa legata Majorieeskiego biskupa, ktry roku 137(). zoywszy inszym duchowiesinod w Uniejowie, wyudzi podatek na biskupach stwio, i papicowi postpili na wojn Tureck (nie widzc wasnej od Litwy ^ domu) po dwu groszy od kadej grzywny, nad to po biskupie Wratsawskim Predisa^ie, ktry by w ten czas umar, wzi 30,000 zotych czerwonych; a papie ustawi sobie z tego biskupstwa paci na kady rok po 8,000 zotych czerwonych, dla tego do sidmego roku zwczy sacr, a sam, gdy mu zasmakowao, dochody bra. Amurat te krl Turecki stoczywszy bitw z azarzem Serbskim dei
i

spotem
szcze,

Missiej, zosta na placu

kopi

przebity;

tame mnie gardo da,

,

acz chrzecianie

wszake azarz despot zwycistwo otrzymali dzi jei

i

Miech.
25<J

fol. l)olix

nbu'J"\'cKicjsiui

Prussj
rzy

l)u-

Pier

loPrus."

jakom si sam nasucha wBulgaricj, pieni o tej bitwie aosne Bosnowie Bacowie sawieskim jzykiem piewaz weselim zmieszane j. Teraz do swojej rzeczy Litewskiej przystpuj. modzkie roku 1377, ktry by wicej zwyk fortelaKiejstut "li chytroci, jako Miechoyius mwi, nizi moc walczy, szkod pierwsz w Litwie w modzi przez Krzyaki uczynion oburzony, wojska swoje przez Mazowieckie ziemie do Prus przeprowadzi, gdzie si Litwy \idborku nigdy nie spodziewano; a wszystkie krainy koo Dziadowa dwudziestego dziewitego dnia Septembra, ogniem mieczem zwojowa zburzy spustoszy. A wielkimi wzdobyczami winiw, skarbw wszeldrog przycign. kiego dobytku obciony, do Litwy Tego roku mao przedtym Witot syn Kiejstutw, modzieniec udatnv, sercem miay, a do wojny chciwy, pierwsz wypraw sam
i

xi
i

rk

55
jirzcz sic

do Prus \vcigfinQ, o
i

wi^lym Jakbie miesica Lipca 26

i

dnia,

j^ch^-

r.-

Insterbork zamek

wooci

jego pobiirz}!, a rospuciwszy zagony a, do

^f.^"*^^^

Tainowa, wszerz wzdu, srogo spustoszy, zupi zwojowa, a zajuszywszy sii? zaprawiwszy wielkimi hipami obciony, bez utraty swego wojska, z zwycistwem do ojca si wrcki. Winrikus mistrz Pruski, cicc tych szkd powetowa, z wielkim wojskiem swvch Krzyakw, w Ruskie krainy na Podlasze cign, a pod palc, do Bielskiem kilko dni lea, ale niedol)ywszy zamku, burzc w modzk ziemi zagony rosKamieca cign, stamtd w^ Litewsk puci, ktre srogo spustoszywszy, gdy ju z upem wyciga Litawowie samowki tam gdzie mia cign chytro zastawili; las wielki na wielu miejscach spodcinali, doy po drogach pokopawszy, a darnem liciem nai

rfompius
j,, ^^.^

Tf)pio"wa nie

Jfi'od*Kr''^^*^''-

samoiowki
n^a"wx)jsko

^"'^'eckie.

przedniejsz wojska Niemieckiego pobili, 34*^iib.4l''' wielk te 'no lesiech Memcy poktrym bardzo wiele wodzw zacnych polego. A drudzy ^ raeni. P Iupy porzucajc, uciekali, drudzy moc obronieni, uszli. TegOA roku Olgerd Kiejstut z wielkim wojskiem na troje rozdzielokry wszy, gdzie
i

cz

'

..

nym do Prus wtargnli,

wszy, Wielowski
i

a zburzywszy, spustoszywszy

popi o^rciwieiowa od
mi'-

Insterborski powiaty palc, siekc

plundrujc, do Sa-

lewa zaniku canonikow Krlewieckich zagony rospuszczali, a wszystk

Salowsk ziemi ogniem

oci
si

zburzone, z

mieczem zniszczywszy, przez Insterborskie wowielkimi stadami winiw, upw dobytkw, do Litwy
i i

^v'zbumia!

wrcili.

Iladenslein,

Polym comendator z Ragnety drugi z Balgi, brat zakonny Kun kady swoim osobnym wojskiem, ze trzech stron Litw, jako
i i

^we^burz.

mg, burzyli, a z winiami do Prus odeszli. roku sam mislrz Winrikus, zebrawszy wielkie wojska z pomoRzekich zakonu swojego do Litwy cign, gdzie dwa zamki ^^^e^dw''' zbuBartemcurk Demrin na granicy modzkiej zbudowa, a ni ich dokona, modzi dowane.
ktry nadalej

Tego

c xit

wyprawi marszaka
zburzywszy,

Gotfrida z Lindy z

wybranym wojskiem,

ktry

Litw
MabyKotiniaiiski
i

winiw wielko wywid.

wyprawie mistrz Winrikus, gdy
gdzie

A
i

nic przestawszy na tej

mu

przyszli

na pomoc Rakuszanie, do

dwa powiaty KatanareWedulski. przez dni dziesi burzc, wielkie luj)y do Prus wywid. ski Potym roku 1378, marszaek Pruski Gotfridus z Lindy, majc dwanacie tysicy wojska przebranego, wtargn do Litwy, ktr a do Trok
i

modzi cign,

sli^^powilu

ni"hdlii's
M'iechoviu
caJ.'34'Kai*
''^yiduke.'^''

do Wilna burzy, ktrego

i

moc
1

Kiejstut
/

strwoony, uda si

w rokowa-

otrzyma to, i marszaek dalej nie burzc, na upach na ten czas " -I wzitych przestawszy, nazad si wrci. Po nim zaraz comendator z Ragnety, brat Kun de Hattenstein z nowym wojskiem w dzie . Jana Krzciciela do modzi do Litwy wcinie
,

Niemcy

sio

od Trok od >yiina

(^^'"rRa^^."^'^mod'
miech.
f.

gnwszy, poburzy Labiowskie, Prcwanskie, Arwiskie, Pasterinskie,Erajwielkoci upw do Ragnety wycign. A gdy Krzyakom z Niemiec nowe pomocy z wieym rycerst\yem na pomoc l)rzyhyy, zaraz Gotfridus de Linda, marszaek Pruski, trzeci wypraw na Litvy si oburzy, majc w swoim wojsku wszytki comendatori.
golskie,Pernarejskie powiaty, a z

im

'"ifo^Taiy/^

LaWow^Ars/eS; Em"
^^'''na^re^'^''

56
Slt u%
o>m!eTrm.
'jTm w^Tko

'^

^^^ ^^ P'^^ noclegw cokolwiek

si trafio mieczem

ogniem psujc do

^^ '^"^ przYcign}.
^^'^^^
'

Tam xic
z

Kiejstut, ktry

na ten czas

Wiinfe mie-

Niemcy na jeden dzie, prosi, aby si wstrzymali od palenia miasta \YiIeiiskiego co acz mu marszaek Pruski wieiklrb^ musiao, przyobicca, wdy Niemcy poowic miasta spalili, a drugiej poowice miewun^nm- szczauic Icdwo obronili, a skoro dzienne przymierze wyszo, poczli Niemkowobi-oni- cy dobywa zamkw Wileskich. Ale obaczywszy marszaek, ii ich nie mg dosta, bo si Litwa mnie bronia, przestawszy od oblenia,
,

wziwszy przymierze

^'^^

wojskiem do Prus

odcign.

Fortel

wi

Kiejstutw syn z pici set Litewskich kozakw, zapan, ktr byli Krzyacy Niemieckie wojsko uprzedzajc, ^^ Icsicch i W pustyniach na swoje zwracanie zostawili i zachowali, ubieg
ten czas

A w

Witot

ywno
sze

'Niem e'

'

pobra,

3 ostatck

popsowa,

tak,

szli

nie znalazwszy

ywnoci

przez

i Niemcy gdy na one miejsca przydni gd srogi cierpieli tak i

,
,

ich wiele

ustawajcych na drogach pomaro,

i

Litwa

ich

z^Yitotem

usta-

wicznie

z ktw w ciasnych miejscach Tego roku Karolus Czwarty cesarz

trapili.
i

krl Czeski miesica

Novembra

29

dnia

umar,
i

sarstwem
godzi
Dziaa
wy-

Pradze pochowan, a na jego miejsce syn Wacaw cekrlestwem Czeskim rzdzi roku 1378, ktrego te czassu

Jan Hus u Czechw

Pradze

pocz
i

kaza.

Tego

roku, czego si nie

pospolicie

zamilcze, strzelb

ogromn

straszliw,

ktr dziaem

zowicmy, ku zatraccniu wiela godnych ludzi, jeden Niemiec u Wenetw wymyli, z spie albo z miedzi ulan; ale rusnice przedtym take Niemcy wynaleli, ktr strzelb, jako si wyszej powiedziao, Gedimin, Wielki

Corn.
verbo' ofi

Xidz

Litewski, ociec

Olgerdw
i

Kiejstutw, dziad

Jagew
in libro

Witotw,
de ranitate

by

naprzd zabity.
z

Aczkolwiek Cornelius Agrippa

inszy tego

siien^cfm.

scentiarum, take Yolateranus

chc dowodzi, i

strzelba ru-

niczna ognista
Ti/T/iL 6

dawnych wiekw bya

,

uywaniu,

co

si

tych

wierszw W^irgiliussowych pokazuje

gdzie

mwi

^,^^._^j

Dum

Vidi Sf criideleis daniem Salmonea poenas flalus Jovis S^' sonilus imilalur Olijmpi, yc.

c^t Mazo-

Semowit za

xi Mazowieckie,

syn Trojdenw roku

1381 umar,

zostawiwszy trzech synw: Janusza, ktry mia za udzia Warszaw, hemowita, ktry mia Pocko, a Henryka, ktry by proboszczem czyckim
zosta, a potym
WinrikKnimis^irz

str

Pru-

Pockim proboszczem biskupem bdc, oeni si z Witotow Ringo, jako o tym bdzie niej. Tcgo rokuWiurik albo Ilenrikluiiprodensis mistrz Pruski, wielki
i

sio-

ze

wszystkich
^zoiner^
20.'^'^'

Krzyakw naokrutniojszy najezdca

a na jego

burzyciel Litewski

modz-

ki,

umar w Malborku,

miejsce wybran jest dwudziestym micesarza, a od

"'\'ki
oii^erd

strzem Konrad Zolner, od

pisza potwicrdzony.

Wencawa
wcdug

Urbana Szstego pa-

umar.

Tcgo tc
Xidz
Litewski

roku 1381,
,

Miechoyiussa

Olgerd Gediminowic,
i

zeszej staroci, lak

czstym

Pruskim najazdom

mnie

odpierajc,

ywot

gwatownym mierci przefrymarczy

a srogim

57
ktry
z

Annibalem Cartagiiiskim
i

Scypionem

Dcntatem Rzymskimi,
i

Siroi)lianesem Egiptskim, z Pinissem Epirotskim, Jujiurt

taiiskim
xi/.cty
i

Jub

3Iauri-

onymi Trojaskimi, Greckimi, Tebaskimi, Lecedemiskimi

krlami

sawnymi

mstwie
i i

wiek l)y pogaskim monarch

w dzielnoci porwna. Aczkolchrzecianw czstymi wojnami tra[)i.

i

wszake w tej mierze miasto winy midzy onymi rycerzami, ktrych dla
no, otrzyma.

przygany, wiecznej

sawy

korono

dzielnoci przewanych, Heroes zwa-

Poniewa uprzejmo

bronienia ojczyzny

prawa wojenne,

mao

na-

le

do wiary, a ktry nard w jakim si naboestwie od przodkw podanym urodzi tego do garda rad wic strzee a Olgerd te tym sposobem zaraz i rozszerzenia pastwa chway bawanw ojcowskich, jako pospolita rzecz w on czas potrzeljowaa, chtliwie broni. ojczyzna
,
:

nawicej miowa, na Wielkie LiKiejstut te Zmodzkie dzielne, acz J)y mg xistvvo zaraz po Olgerdzie opanowa, ale w tym mioci braterskiej, Jageowi synowcowi stolca oj])ilrmjc lubu swego cowskiego postpi, acz mu si to le potym zapacio, jyko o tym niej

Jagea

syna, ktrego ze wszytkich

tewskie

Xistwo po mierci
i

swej naznaczy.

xi

obaczysz.

OL&IERDOWYCHIKIEJSTUTOWYCl

Rozdzia

trzj iiasty.
,

Ulgerd jeszcze za ywota ojca swojego Gedimina |)OJ by pirwsz Uljan crk xicia Witebskiego jedynaczk, \)o ktrej i Witebska dosta, a z

on

t mia
i

szeciu synw,

pirwszy

starszy

w wiar Rusk albo Greck pochrzczonych: by nazwa Wodimirzem, ktry mia Kijowskie xistporusliu Olelka, syna, ktry
i

dowa.

wo
ko

za udzia, ten

za spodzi Alexantra,

SucSlucliie

zaoy

ovyieconych

xit

Suckich nard
,

famiij

sawn

xi-

Olelko- """ta
iwanZclj,,^j
'^'^^jf/^''^'

wicw rozmnoy; wtry Iwan Zedziewit, ktry mia ziemi Podolska;

trzeci

kniaz Siemion Lmgwieniej

ten

mia udzia

na Mscisawiu; czw^ar-

ty

Wigunt Andrzej, udzia jego by Trupsczek, a ten by potym Poocka doby Lukomla, z pomoc Krzyakw Pruskich, gdy Jageo do Krakowa na koronacy ujacha; potym by od Witota poraony poimany, a do Chcin na wizienie posany, gdzie trzy lata siedzia, jak o tym bdzie niej pity Constantyn udzia jego Czerniehw Siewierski Czartorijsk,
i
i

ci do mos ^'^^ ^"*'''

czartorij-

*'^xizgui'^

ktrego

xila

Czartorijskie; szsty Fiedor Sangusko, z ktrego na, i

^"'l^^''"

rd

Sangusko w. A gdy umara kniehini Uljana, poj Olgerd u xicia Twierskiego drug Mary imieniem, z ktra mia naprzd Jagiea, ktry by poII. 8
Kosserskich

xit

Kow elskich

on

Jageo

58
tvm przechrzczon WaJisawem, zostawszy krlem Polskim; drugiego Skir-

Bolesawem; sSSj.g^J^^'^' '^^'^''y Kazimierzem; trzeciego Swidrihaja, ktry czwartcgo Koributa , ktry Dimitrem na chrzcie nazwany, z ktrego xiKoribut. wisniewiec- it Zbaraskich i Winiewieckich nard idzie; pitego Dimitra, z ktrego
scy

sita.

sawnc
^y

mcino xiQcta Koreckie; szstego Wigunta, ktry by ochrzczon

i
;

Koreckie

wiguntAielandcr.

Rusk wiarf pirwej nazwa Wasiem, a potyra AIc\andrem, gdy si W Rzymsk wiar przechrzci, by mianowan ten te mia udzia na ni,

zamkach Siewierskich a w Litwie ku temu Kiernw trzyma. A potym Jageo zostawszy krlem Polskim tego Wigunta albo Alexandra imo insze bratv, i by w rycerskich i wszelkich sprawach postronnych da mu by Bydgoszcz Inowodsaw w dzieraw dzielny, miowa go insze dochody w Polszcz, ale potym otruty z naprawy Witotowej, jako o tym z pewnych dowodw niej obaczysz. Cromerus lib. 14. Bielski w ksigach 3, o Polskim krlestwie, tyl]^j5j.j.c|j
i i
i

ko jedne
z

Rusk xicia Twierskiego crk Olgerdow by on kad, ktr sam mia powiadaj tych dwanacie synw: Jagea, Skirgea,
i

Porwnanie

iSiS
Polskimi,

Swidrigea, Borissa, Koributa, ^Yigunda, Korigella, Narimunta, Languina, Butawa. Alom ja tego z Latopiszcw Ruskich i LiLubarta, Andrzeja tewskich starych doszed, zgadzajc ich pitnacie dla wybadania prawdy,

witebskza

"smemYa''

nierskuzy
'^*^"

Witebsk j^j^j j^^.jg ^(,,-,jg oigerd, a obiedwie Rusce, pirwsz ktrej ja obraz tymi Uljan, z ktr mia wyszej mianowanych synw oczyma widzia po starowiecku roku 1573 malowany wespek z Olgerna zamku Witebskim wysznyra w cerkiewce starowieckiej dem drzevyianej na podmurzu, ktry zamek i wie ta sama xina zmurowa^a W nicbytnoci Olgerdowej. gdy si bawi Prusk wojn, take w palac od nizncgo zamku, ktry dzi zamano, tylko go ciana jedna gwatowna ze wschodami stoi. Te sam Cromerus na teje karcie wyszej tego
jj,

xin

mom

powiadczajc pisze, Ohvcnerat etiam Olgerdo in Russia Witehscensis Dominatus cum unkam ducis ejus orae fliam uxorem accepisset <^^c. To te sam przeciw sobie Bielski wspominajc krtko nard Jage-

w
etc.

pisze,

i si Olgerdowi dostao
i

Krevyo

ale

po

eni wzi
quam
,

Witebsk,

Tego

Miechoyius

lib.

4, cap. 36,

fol.

265, powiadcza, Olgerdo

reliuerat fUa,

(ohrcnitj

Creva cni

Dux Russiae

de Witebsko unica,

in

matrimonium radila, Ducatns c^uogue sui successioneni tradideral (^c. Ale ta rzecz i jest przez si sama janie dowodna tak dugiej zabawki niepotrzebuje, tjlkom to przytoczy potwierdzajc prawd Latopiszcw
Ruskich, a dla okazania istotnej prawdy,
Ricjstot

s nowie

za
,

jcdncj
,

ony

Biruty

modki Poougaskicj mia

i
,

szeci
i I

crki Klejslulowe.

Witota, Patrika, Totiwia, Sigisda albo Sigmunta Wojdata dwie synw: J 1. TT crce, Rmgal, ktra bya dana w maestwo xizccm Mazowieckiemu poj Janus Mazoktr by Danut albo Ann. okrutnemu drug
,

1,1
by

xi
z

wieckie

do ktrej ono
brat
i

przyszed ociec Kiejstut uciekajc

Malbor-

ku

take z Krewskiego wizienia. Pstrych mia udzia. BraStramcl; a ten wykonawszy wielkie wojny z Krzyakami sko Zurasz Pruskimi, zabit jest od Tatarw roku 1398. Wojdat od Krzyakw gdy
i

Witot

59
wzili Kowno, z trzydzieci panw poiraany; Totiwil gdy 2 bratem Witotem zamku wysznego Wileskiego dobywa, z dziaa jest zabity, o czym Cromer lib. 15; a Sigmunt majc pirwej w Starodubiu udzia, potym zostawszy

W. X. Litewskim, w Trokacb zarzezany. A jako Olgerd Kiejstut zawdy si szczerze

i

uprzejmie
wszak/.e

a do mierz

ci

miFiio inszych

bratw miowali, tak te

synowie ich Jageo

Witoich

tem, aczkolwiek

rzodek

ich

mioci by rozerwany,

pocztek

braterstwa skutkiem

by

potwierdzony. Olgerd Jagea nad insze syny mi-

naznaczy go za przyzwolenim brata Kiejstuta po mierci swojej na Wielkie Xicstwo Litewskie. Kiejstut si take w Witocie imo inszych synw kocha, i jego obyczajw jako wasny ociec naladowa, k temu ojca twarz, postaw, rycersk dzielnoci, chybkoci, w sercu i w rku miaoci (jak go Miechovius na kilku miejscach maluje), wanie w sobie za yczliwoci natury iaskawej wyrazi etc. Alu niechaj bdzie, Czyi

owa

telniku

miy, xig dokoczenie.

MEJl STMIOWIIEGO
KSIGI TRZYMSTE.

C.

KROMil LITEWSKIEJ

Rozdzia pierwszy.

JAGIEE 0L6ERD0WICU,
KREWSKI3J, WITEBSKIM,
&c.

Ho

MVielmozfiffo

Pana,
&c.

WOJEWODI mSSKIEGO
ll.iejstut

xi modzkie, Trockie, Grodzieskie

synowcw
i

l^odlaskie,
,

odprawiwLitew-

szy

zwykym

obyczajem ojczystym na zgliskacb Wileskich

zarazem przy bytnoci wszystkich inszych

pogrzeb 01-

gerdowi bratu,
skich, bratw,'
i

xit
i

synw swoich
i

przy zgromadzeniu wielkoci

panw bojarw Litewskich, modzkich Ruskich, Jagea syna Olgerdowego, synowca swojego na W'ielkie Xiestwo Litewskie Ruskie podnis zwykymi ceremonjami w czapk w szaty xicxcce z mieczem ubranego na stolic Wilesk posadzi. Tame mu sam naprzd z synami swoimi i z inszymi xicty z bojary przysig poddastwa odda, co wszytko czyni Kiejstut z szczerej mioci wiernej uprzejmoci, ktr sstale
i i
i

<

howa

ku Olgerdowi bratu

po mierci jego,

i mogc w

ten czas zara-

61

zem wszytko Wiolkie Xistwo Litewskie, Ruskie

i)onic\\uZ,
'

modzkie, opanowa,

,^^y^'-;f^
,'i'.''."''

i.

mini wszystko
i'
.

mocv, jednak rzadko

'

w
I

iicj

szczeroci swojej dosic czynic, zaniedbawszy

,

II

siebie

Kronikach shchasamego synw

'

.^

Kiojsiucic kuJugclo^vi.

wasnych swoich
ruszek on,

tej

uczciwoci

zwicrchniego przeloestw a na tak

wielkim paiistwic Litewskim Jageowi

synowcowi

yczy
i

tak mu

sta-

niezwyciony Krzyakw Pruskich burzyciel najezdnik, cze wyrzdza i zawdy do jego rady do stolice jako jeden xitek lekkich uczscza nie inaczej jako ku ojcu jego Olgerdowi wszystk bratu swojemu zmaremu, jemu okazowa; ale mu si ta szczero wiary mioci nic foremnie zapacia tym obyczajem. By u Jagea w wielkiej asce nijaki Wojdilo czowiek chopskiego prostego narodu chytry dochcipny. Ten bdc naprzd u Olgerda ojca Jageowego piekarzem, a wedug Bielskiego piwnicznym, (ktry podobno iner pistnjnam S^' pinceniam diferentiej nie zrozumia), tak si pilnoci, porzdkiem dochcipn w kadym postpku spraw xiciu zaleci i upodoba, i z piekarza komornikiem, potym podczaszym zosta, na ostatek
, i , i

mio
,

^y^jjj,^
^cJ^'op vo-^

geiw.
^\y^,jduo^]\l.

^''oiZ"n-af
fl'iu'i!!"''^'^.c

spraw swoich, uczyni go Olgerd wiernikiem naw^yszym sccretarzem, w ktrej asce nad inszych panw by zacniejszym do mierci Olgerdowej. Ale i Jageo zostawszy Wielkim Xidem Litewskim za yczliwoci Kiejstuta stryja, namniej go w asce ojcowskiej i jirzyjani nie upoledzi i owszem nad to niedooywszy si stryja Kiejstuta dobrodzieja swojego, da w maestwo
wszystkich tajemnych rad
i
i

''"J'J;l,''prj'^*
'""'/,*

'f.t^l-!'

*^"""''

^"'^

Wojdiowi

siostr swoje

rodzon

xin

Maria (n
f^ao^J;"^

Wojdi.' sagu ze wszystk przylegoci. Ktre chopa w; Jana. ne, bardzo Kiejstuta obruszyo; co gdy obaczy Wojdio, obawiajc si abv

Mary, Lid zamek w posstado nie wedug godnoci zczoi

i

dla

powanoci

Kiejstutowej

w jak zelywo
pocz
i

ponienie albo niebes-

picczno zdrowia

nie przyszed,

a,
st

rozmaite potwarzy

namow

Jagea
i

xi
i

Jageom oskarwymylajc przywid do tego porad swoj czmode, i si potajemnie z mistrzem z KrzyaKiejstuta przed
i
i i

^^^

kami Pruskimi zprzymierzy, zprzysig

ktry zdrady

spissa na Kiejstuta; ale Pan

Bg
ty

dnowa,^.!^.,' AcIijioIcIj

kopania ciytrych

dow

pod blinim nie

i

hibi

zarazem

"'Jf^n.*

wierutne postpki,
gustin

samowki Wojdilowy

Jageowy objawi, bo Au-

(a I\Iiechovius pisze

Sundstejn) kontor Ostrodomski, ktry

by

zo-

sta

kumem

Kiejstutowi, gdy

crk jego Danut

stuta,
i

dan w maestwo i si Jageo

na ostronoci
z

za Janusza

xi Mazowieckie, przestrzeg w tym

z

albo

Ann

ochrzci,

wyKiejjy'^vI^j^,i[o.
^^'*=

na jego gardo zprzymierzy

Lillandskimi, przez tractaty

Wojdiowe,

przeto

Krzyakami Pruskimi mu radzi aby si mia

^vydano.

synami

zanikami swoimi.

posa po syna Witota do Grodna, ktry takJageem si miowa, jako przed tym Kiejstut z Olgcrdem, iby prawie par Orestessw Piladessw Jonat z Dawidem jedno chcenie niechcenie, |)rzyjaciela, nieprzyjaciela, jako midzy ojcami lak miUsyszawszy
z

to Kiejstut

wanie
i

obaczy. Gdy tedy przyjacha Witolt do Trok, ukaza z paczem listy jirzestrzegajco od contora Oslerodomskiego, mwic: Oto masz skutek mioci Jagdowcj. ktr z nim masz, i

dzy synami

mg

mu

Kiejstut ociec

0-2

Narzekanie
na^jcigea

sic iia

girdlo moje
rai

twoje

Krzjiakami

gwnymi

naszymi nieprzyjacioy

zprzyslgg, tak

sk
cy,

go na stolic ojcowWielkiego Xicstwa Litewskiego podwyszy, majc to w swojej mok temu na zely nasz da za Wojdia siostr swoj i twoje, za

dobrodziejstwo moje oddaje,

iem

wo

ktry ustawicznie na mi i na ci z Jageem niewdzicznym dobrodziejstwa mojego zdradliwie sida gotuje stawia. Na to \yitot odpowiedzia szerok rzecz rozwodzc ojcowi, al)y te-

chopa niegodnego,

mu niewierzy, iby
tko plotki lekkich
i

kiedy

Jageo jemu

co

zego mia myli,

i to wszyusi-

nikczemnych

ludzi, ktrzy szepietliwymi

jzykami

geiaVbmolniaprit'^'\owi'i'^"'

rozerwa midzy \ity przyjacioy; tak tedy to podejrzenie ua Jagea Witot przed ojcem zatar zagadzi, i to by Kiejstut mimo s\c puci, alc si rycho tractaty Wojdiowe wynurzyy. Bo Jageo szukajc przyczyny podniesienia wojny na stryja Kiejstuta, da Skiergajowi bratu rodzonemu xistwo Poockie, ktre w ten czas trzyma Andrzej Harbaty przedtym Wojdat rzeczony, syn Kiejstutw, brat Witotw. Ale gdy Pooczanie przy pirwszym xiciu swoim Wojdacie Andrzeju Kiejstui

uj

mio

.suirna"ja*^Kijs'iuta"^

t*3wicu statcczuie

stali,

niechcieli

przyj Skiergaja

za pana, przeto Jagei

aby swojego przedsiwzicia dokaza,

posa

wojsko Litewskie

Russyna

kie, z Skiergajem bratem, aby

moc dobj

Poocka,

a Andrzeja

Kiejstutowego wyrzuci.
splnych zapissw
ry to rad z

da

do mistrza Liflandskiego, aby wedug pomoc bratu jego Skiergajowi pod Poocko, kti

Posa te

chci

uczyni

iwaTN?em- ziemie Liflandskiej

JazSkirgajJem.

zczywszy moc swoj z Ruskim, do])ywai Poocka usilnymi szturmani z wojskiem Litewskim pod Andrzejem Kiejstutowym synem. Jageo te z drug stron w tym czasie mia przywie wojsko Krzyakw Pruskich na Kiejstuta samego.
,

sam osob swoj z przycign pod Poocko

i

kontorami
a

rycerstwem

ic.ionobyi
Kmvn1i!Voi-

Nremcw.

Ale Kiejstut staruszek, drugi Ulisses Nestor Litewski, w wielu przygodach i ])itwach wywiczony dowiadczony, czu pilnie o sobie i rzek ty wierzy Jageowi, a teraz si ju jawnie ^^ syua Witota mwic: umys okaza, i brata twojego, a syna mojego Andrzeja Wojda^^J J^?^ ^^ ^ Niemcami Liflandskimi na Poocku dobywa, a potym mnie i ciebie,
i i

Ie

jeli o sobie
z

myli nie bdziemy, rycho z wiata zgadzi poniewa si Wojdiem ju na to jako sam widz nasadzi. Ale \yitot w mioci ku
, i

wi\oTowa.

Jageowi trwajc, ani jawnymi znakami, ani paczem ojcowskim zmikczoojcowi "y niechcia temu jako ywo wierzy, aby kiedy Jageo jemu jego Kiejstutowi mia co zego myli z tym od ojca odjacha do Grodi

na.

A Kiejstut staruszek nie czekajc aby go nieprzyjaciel na ku nie zdyba, zebra rycerstwo swoje Trockie iZmodzkie potajemnie, posa te dowiadczonych w wierze slachdo Wilna przed sob o trzy sta cicw modzkich ktrzy rno po gospodach jako gocie stanli potym

mw

Tego

tez fortelu

o cztery sta

podwd zgotowa wozw, na ktrych take

set, przykry wszy ich z wierchu skrami,

ludzi zbrojnych

u'$'*cV'
MasiMensi",'^

zakryo
i

sze

a drugich

sianem
ni-

som,

tych do Wilna

rnymi bramami

parkan (bo jeszcze muru nie

sv-

kl*ifo
Jusiiii.

czvm l^yio)

4J,

^vesaJ a sam z Trok bez wieci w tysicu jezdnych kozakw za mi tajemnie wpad do miasta; potym gdy dal znak swoim, poczli si

03

pa z wozw podwodnych, jako Grekowie z onego konia przyprawnego w Trojej, a drudzy z gospd rnych wnet si do gromady zebrali, ubie^li nagym pdem obadwa zamki Wileskie, Jagea xiQc z matk jego Wojdia zicia z on xicn Mari Olgerdown poimaii, ktrych Kieji
i

fcg"\{^^^l,^!'^*'^};^*

"m.i.

da pod uczciw stra, a opatrzywszy zamki i miasto Wileskie rycerstwem swoim, Wojdia ktry by tego piwa nawarzy, kaza zarazem obiesi na szubienicy uczynionej na grze ysej pod zamkiem, aby by od wszytkich widzian, i wzi zapata" rady przewrotnej, a i si na wysokie
stut

obieil.t?.

^it

prthti

^^^^^^^.^^

miejsce sadzi, na wysokiej

te

szubienicy zosta.
i

wulkl*bv[^

listy od mistrza Nalaz te Kiejstut w skrzyni Jageowej zapissy Lilandskich Ja^eowi dane ktrymi Winryka i Krzyakw Pruskich T spissali spoin lig na Kiejstuta. Posic byli sprzymierzyli, sprzysigli sa tedy Kiejstut yyskok do Witota syna do Grodna, dajc mu zna co si Wilno wzi. Witold przyjacha tego dnia sstao, a i Jagea poima z Grodna do Wilna na koniach rozsadzonych, tam go ociec pocz gromi z prnej yyiaryjego mioci ku Jageowi ukaza mu zapissy sprzyLiflandskich z Jageem na si, pod piesignienie Krzyakw Pruskich czciami obudwu stron. Ale Witold acz widzia jawne dowody sprzysi' ,,. ^ V * gnienia zej mysh Jageowej, jednak pocz ojca prosie, aby mu t wiprzepuci, a w ask go pierwsz przyj z wizienia wypuci, poi
, ' '
. . . .

p^^^^/^JJ;

mer. nb. 4 Dugosz, el Miecho.ub.

.....
1

11

wiioidJaSela drugi rat ^y^jpro-

niewa to nie z chci, ale z przewrotnej namowy Wojdiowej (ktry jusz zapat swoje wzi) uczyni. przyczyn Witota syna swojego Kiejstut zmikczony, wypuci Jagea z wizienia matk jego nad to mu skarby wszystki ktre by w Wilnie prawem wojennym wzi, yyrci ojczyzn jego Krewo ze wszy-

yyociami przylegymi, take xistwo Witebskie macierzyste od- Kiejstut Wielkie a sam si we wszystko Wielkie Xistwo Litewskie wwiza xistwo Wilno opanowai. 1 W krainy jemu przylege. Kaza potym Jageowi z \yilna wyjecha do Krewa , aby tam sobie jako udzielny mieszka, poniewa by niewdziczen pierwszego dobrodziejstwa. Odprowadzi tedy Jagea Witod matk jego do Krewa z yyielk uczciwoci, a tam w drodze, nie inaczej jako Dawid z Jonat synem Sa- ''cap.^^ao!' ulowym przysigli sobie spoin bratersk jeden ku drugiemu statecznie chowa, co si rycho potym zmienio. Posa te Kiejstut do Skirgaja brata Jageowego do wojska Litewskiego, ktre Poocka dobywa- oblSnia o, roskazujc aby od oblenia yyszyscy odcignli. Atak yyojsko Litew- ^i^*"'''"'^skie opuciwszy Skirgaja Kiejstutowi si podao, jako Wielkiemu swojemu Xicdzu Litewskiemu, a Skirgajo widzc, i taka przygoda Jagea Rygi zjapodkaa, zjacha do Lilland bawi si czas niemay w Rydze u mistrza Liflandskiego, Jageo te w Krewi spokojnie z matk mieszka, a Wistkimi
>

da mu,

...

"^

mio

tod

Grodnie.

Potym tego roku Kiejstut Wielki Xidz Litewski, wyprawi si z yvojskiem do Nowogrdka Siewierskiego, na drugiego synowca swowolnego Kiejstut na nieposusznego Dimitra Koributa Olgerdowica, brata Jageowego, kt- sjnoS ry ani Kiejstuta stryja, ani adnej zwierzchnoci Wielkiego Xicstwa Litei

64
wskiego nie chcia przyznawa owszem kilko zamkw w tym rosterku Kiejstutowym z Jageem oderwa.
i

ju

byl

od Litwy

^sifgc

z'ia-'

^^^-

Na t wojn obieca si te, by Jagelo wedug powinnoci jacha, widzc suszny pogodny czas do odiskania Wilna Wielkiego Xistwa Litewskiego z tym wojskiem ktre zebra z Witebskiego z Krewskicgo \ifstwa, z ktrym mia na pomoc stryjowi cign, tedy si obrprzysig, ktr by Kiejstutowi uczyci* ^0 Wilna, zamawszy umow z starszymi mieszczany ni. Zmwi si te z Hawnuem borodnicim
ale
i i
, i

Subielat Wileskimi, ktrzy obadwa zamki Wileskie w nocy ubieawszy, Jageorycerstwa Kiejstutowi skoro przycign podali. A w tej trwodze wego w zamkach pobito drugich do wizienia posadzono. Posa te za-

cz
,

razem Jageo do mistrza Pruskiego Konrada Zolnera, proszc go o pomoc, a opatrzywszy dobrze zamki W^ileskie i Wilno cign z wojskiem do Trok gdzie mu te na pomoc z wojskiem Niemieckim przycign mar,

'^'in^^wzilr

szaek wielki Pruski, co widzc Witot, i nie przelewki, a bojc si oblenia od Litewskiego i Niemieckiego wojska, uciek z Trokw z matk? Birut do Grodna, a ojpowi Kiejstutowi da zna co si dziao. Troczanie te wytrzymawszy przez kilko dni gwatowne oblenie a niespodziewajc si z zamkami. prtkiej odsieczy zniskd, podah si Jageowi z miastem
,

Kiejstut

za

skoro

usysza

o tych
,

smtnych burdach, da pokj

do-

Kieisiut

bywa.

bywaniu Nowogrdka Siewierskiego ale co w skok przyjachawszy do modzi, zebra wojsko, a przycignwszy z rycerstwem modzkim do rzeki Wiliej, zjacha si z Witoltem synem zczy Zmodz swoje z rycerstwem jego Grodzieskiej slachty, a tak obadwa cignli pod Troki dobywali ich. Jaffeo tc maiac pewn nadziej o pomocy mistrza Pruskiego Liflandskiego, ktrzy jusz nadcigali, wTjacha z wojskiem swojem z Wilna pod Troki, gdzie te Pruscy Liflandscy Krzyacy przyszli mu na pomoc z wie!
i

n!ieS's'urowie '^izl'"

kim wojskiem, a Kiejstut te by posa do Janusza xicia Mazowieckiego zicia swojego, proszc go o prtki ratunek w tej potrzebie; ale Mazow ieckie w tym czasie rosterku Litewskiego majc pogod, miasto pomocy zebrawszy si z Mazurami z Polaki, wzi zamek Drohicin, potym osadzi .Mazurami. Mielnik, Surasz, Kamieniec, zamki, pod Litw pobra Kiejslut tedy zewszd utrapiony da pokj dobywaniu Trokw, ale zszykowawszy modzkie i Grodzieskie rycerstwo ktre przy nim statecznie trwao, wycign do bitwy w pole przeciw Jageo wym i Niemiec-

xi

kim ogromnym wojskom, nie

,

wac

nic sobie ich wielkoci, tjlko

w spra-

miao
^'''siuiS'*''''

wiedliwoci swojej ufTajc pragn zwie bitw z nimi. Ale Jageo cliytro postpujc, posa do Witota stron swoje, proszc go aby by jcdnaczem stanowicielem pokoju midzy nim, a ojcem swoim Kiejstutem,
i

iby si wedug susznych udziaw pogodziH, krwie

nie rozlewali, a w^

splnej braterskiej

wszytko sobie si, z modzi wszyscy si

mioci zobopolnej s sob mieszkali, bo tam mao nie znajomi wobudwu wojskach byli, poniewa z Litwy, z Ruzebrali.

Przyjacha

Jagea

w teje rzeczy od przyrzek pod przysig Witotowi za bespieczno zdrowia, aby

te
i

Skirgajo do wojska Kiejstutowego

65
take iacha na rokowanie do wojska Jageowcgo, co Witolt uczyni, ii r. , gdy obiedwie wojska przeciw sobie do bitwy szykowane spokojnie stay, przyjacha do Jagela tractowa z nim. Zdao si im potym, aby samego Kiejstuta do onej ugody przyzwali, bo powiada Jageo, i si to bez
,

i^

chytre tra. clowanie

Jageowo
"^^^

*^"'

"

niego statecznie

skoczy

nie

mogo,
dla

tak

Kiejstut staruszek za

porad

AYitotow
Jageowe
i

za przyrzeczenim

bespiecznoci zdrowia Skirgajowym,

przyjacha do wojska Jageowego, tam dopiero gdyobaczy,

go wojsko Taktnwiasawa KrzyRussacy

Niemieckie

nieopatrznie
'

wkoo jako wiecem obstpio, wyrozumia, i wpad w samowk a gdy si ju soce ku zachodu mia,
,

o, pocz Jageo mwi, i si czas do skoczenia ugody skrci, a i po czem mato "^ 'nie uowili. temu miejsce nie. byo, przeto powiada lepiej jutro ty rzeczy ugod

..".,,

.,,...,

'

midzy sob skoczymy zamkniemy. A tak Kiejstut z synem Witotem trwoc sob musieli do Wilna jacha, a wojska obiedwie tak Kicjstutowe, jako Jageowe bez namniejmniemajc i si xita szego bitwy zatargnienia rozj''echay si z pola pogodziy; ale Jageo zamawszy przysig swoje, Kiejstuta stryja teje jageio drugi ptami okowa kaza nocy acuchami posa go do Krewa a tam "^ fdmlT bv nad wod do smrodliwej wiee ktr jeszcze dzi widzimy muro- ^"^J*'"'^'Kiejslutsta1. I. Witotsyn jego ^ wan, wrzucony osadzony mocn stra, a Ur-i take w ^i7-, Wi- ruszekw nie pod stra by chowan. Pitej potym nocy Kiejstut Gediminowic xi- dzooyiokoWilnie
i

4.

przesawne dzielne, mne, w fortelach wstaczaniu rozmaitych bitew przewane, przemylne, bo z wizienia Niemieckiego trzy kro poimany w rnych bitwach, trzy kro fortelem uszed, a czwarty raz z Polskiego wizienia ubieg, murem Litewskim nieprzebitym baszt mocn przeciw najazdom Niemieckim bdc, drugi Achilles, iector, Ajax, Ulisses Hercules Litewski Zmodzki, udawion jest na Krewskim zamku w wiey murowanej, z roskazania Jageowego, przez Pror nijakiego, ktry by podczaszym u Wielkiego Nidza Jaga przez brata jego Bilgena Mostewa Getka, Krewlanina przez Kiszyc, ktry mia urzd u Jagea wiece zapala, ogie na kominie skada, zwano go Zibint, przez Kuczuka, inszych, ktrym to by Jageo zleci, zamawszy przysig prawo ludzkie, nie przystojnie by z wiata Kiejstut miy tak gwatown mierci zgadzony. Ciao jego Skirgajo synowiec, brat Jagew, do Wilna uczciwie obyczajem xicym przyprowadzi, a uczyniwszy wielki stos z drew suchych na zgliskach Wileskich wedug zwyczaju ojczystego pogaskiego, zgotowali wszystki potrzeby do spalenia ciaa, tame ubrawszy go we zbroj w szaty xice z szabl, z wczni z sajdakiem, pooyh go na stos drew, a przy nim sug wiernego ywego konia nalepszego ywoti

"^'

Kiejstut

w
''

"^w^L"

nego ubranego, par chartw, sokow i wyw, paznokcie rysie i niedwiedzie, trb myliwca; potym uczyniwszy bogom modlitwy ofiary
i
i i

Kiejs(utV
p"*''^"*
'

wypiewawszy
i

dzielnoci jego co za

ywota

czyni, zapalili on stos

i

drew

smolny

tak wszytko ciao zgorzao,

popi potym

kostki wypalone zei

brawszy

trunie pochowali: a to

byo dokonanie

pogrzeb

sawnego
9

xicia
II.

Kiejstuta.

06
Potym Jageo msczc si mierci Wojdia zicia swojego
ono
koo
wplerion.
,

ktrego

by
.

Kiejstut
"^

widimuntw towcj ]3ierutv, '

te wple w koo wuja matki WitoWidimonta pana modzkiego zacnego z Pooniii ciecia

da
1

obiesi

liaza
T

Kiejstutowcgo,

Icciecli

zeszego, a jego majtnoci

i

'

'

wszystki innona
aibo

wmodzi
czg.

Litwie

odda Jageo

darowa Moniwidowi

Montwi-

Krewi

os-

askaw, jako Latopiszce wiadswojego bva gwatownie wybita na despect Witotowi. ^Vitota za samego syna Kiejstutowego na ono miejsce gdzie by udawion Kicjstut jego ociec, Jageo posa do Krewa z Wilna, i tam by
dowi panu Litewskiemu, na ktrego

by

ona te

tego AYidiraontaUliana ze wszystkiego dzierania

ma

poduczciwg,

ale

bardzo
jego

mie,

tylko

eni

tward stra chowan, bo adnego sugi niemgl xinie Annie z dwiema pannami dozwolono byo

n
Witold
z

do niego chodzi na noc, a za po ranu wychodzi. A gdy si dowiedziajej potka miaa, jako i Kiejod straej, i taka mier Witota ju na to byli sprawcy od Jagea przysani , wnet teje nocy stuta ojca poradzia mowi, i si w jednej panny odzienie ubra, a i by bez broAndy to mu niemniej pomogo, bo wyszed przez wszystk stra za on, miasto panny suebnej, a panna jedna w wiey na miejscu Wi-

ma

xin

w odzienie jego zostaa. Potym skoro noc przysza, spu=si Witolt z bankw Krewskiego zamku po powrozie, a dostawszy porad o- od YCzliwYch i)rzviaci konia uciek do 31azowsza, do Janusza xiacia iiy uriek. ,, Tv Mazowieckiego szwagra swojego, od ktrego by wdzicznie przyjty, Miechorius lib. 4, cap. 37, wspomina, a wedug niktrTch powieci, co w iiofd si by ochrzczouY na wiar Chrzeciask, a Konradem mianowany pewn Konradem wooci Z folwarkami wsiami opatrzony darowany, ale obawiajc si n zwa. nie poima, poniewa wonczas Mazow^^^^ ^^ ^^^ Jagelo nie najecha sze Litwie byo na up wydane, jako dzi Tatarom Podole, przenis si do Prus do Konrada Zelnera mistrza Pruskiego, od ktrego by na przd zfukan, i u Krzyakw za niewol dopiero ratunku szuka, gdy go nieszczcie przycisno, potym by wdzicznie przyjty w Malborku kazali
totowym ubrana

ci

"^

iw

mu Krzyacy by

dobrej nadzieje.

tych rosterkach

midzy

xity

Litewskimi, Janusz

xi

starsze

Mazowieckie
Mielnik,
to

zi
i

Kiejstutw upatrzywszy

pogod

wzi by
z

Drohiczyn,

Sura
i

Kamieniec pod Litw, jako si wyszej powiedziao. Prze-

h?cfnobiegi'.

roku 1383 Jageo, Wielki Xidz Litewski, przycign Drohiczyn dobywa zamku usilnymi szturmami, a w tym
szyn

wojskiem pod

czasie nijaki Sa-

marszaek xiccia ^Inzowieckiego, ktry

by
a z

przejecha wielkim
Dzielno
Sasina

Ma-

| ,

pdem
^

Litcwskic,

trzydziest jezdnych

przez obozy " u

z

przez

starost Drohiczkim, wojsko nieprzyjacielskie

J szescidziesit
'

wczniami,

kusza-

mi

przebi pod zamek, a od swoich Mazurw potym poznany z wielk radoci by do zamku wpuszczony dugo si mnie, czstymi wycieczkaa przewanie Litwie sturmujcej broni z Isankw mi. Ale Russacy od Jagea przenajci , ktrzy byli w zamku, w nocy na
i

tak si

mnie

kilku miejscach
cili
i

zamek

zapalili,

a sami

uciekli

do obozu Litewskiego;

si po powrozach z bankw sputym Litwa ze wszystkich stron

67
ogromnym pc Jem do zamku zapalonego szturmowaa. Trwuhi Litwa starosta Droliicki, dugo noc, naostatcii Saszyn marszaeii Mazowiecki kilkonacie szturmw przewanie wytrzymawszy, si a mt^inie bronic
i
i

ca

Ma/urowii'
Droliiciiia

Mazurw bardzo wiele od ognia od miecza pogino, zwaszcza gdy zamek gorza, bo im Litwa adnego odpoczynku ani przystpu do gaszenia nic dopucia. Dzi tam koci wyorywaj oracze pugami; take gdzie zamek jjy pierwej, byle ziemie ruszy, wiele koci najdziesz. Dobywszy Drohiczyna Jageo cign pod Sua drugicli
i

poda si Jageowi xiciu,

meini'ebro
'*'

obegnawszy, wzi przez poddanie; Mielnik te Litwa ubiega, ^"ifroh^dju' wybiwszy powizawszy Mazowieckie rycerstwo, swoimi ossadzili. Po- siicinik, sutym pod Kamiecem tydzie cay Jageo z wojskiem lea, ktry te po- "feeLuTa" da xiccia Mazowieckiego starosta, nie mogc duszego oblenia dla ^"^^ '" ustawicznych szturmw wytrzyma. Tak Jageo odebrawszy zamki powiaty Podlaskie, wrci si do Litwy, gdzie nalaz wojn gotow w domu. Bo gdy on tych zamkw dobywa, Witold te z Zmodzi, ktra przy nim modprzv ^^"'^oicic. uprzejmie staa z mistrzem Pruskim Konradem Zelnerem Litw zwojowa Troki miasto obadwa zamki ustawicznymi szturmami, taranami wuoYtein ^loki.wzieporostrzelb z dzia, prawie do witszej poowice Niemcy potukli
rasz, ktry

wnali, na ostatek ich dobyli.

A tak mistrz Zelner obadwa zamki Trockie Niemieckim monym potnym rycerstwem osadzi ywnoci dostateczn naspiowa opatrzy, a sam syszc, i si Jageo z wojskiem z Podlasza wraca wycign do
i
i i
,

gotowym wojskiem Troki pod Niemcami obieg, a pierwej niliby rozwalone mury oprawi zabudowa mogli usiln przewanoci we dnie w nocy do zamkw szturmowa, ktrego upornego Litewskiego gwatu, Niemcy nie mogc wytrzyma, poczli z Jageem rokowa, aby im wolno byo z swoimi rzeczami wyni, czego gdy im Jageo pozwoli, podali zamki Trockie niedawno wzite, ktre Jageo znowu pozaprawowa. Zmod te wszystka od Litwy do Witolda przystaa, ktry by przy Krzyakach w Prusiech. Dziao si to roku 1383, ktrego te czasu w Krakowskiej, w Sendomirskiej, lskiej ziemi, w Czechach, w Pomorzu we Woszech okrutnie morowe powietrze panowao. Potym Jageo posa do Witota na Malborg tajemne jednacze naPrus
z

Witotem. Jageo

tedy z

y^^odiskat

pominajc go, aby si do ojczyzny wrci, przyrzekajc mu za pokj i przespieczno zdrowia, postpujc mu te Podlaskie zamki na wychowanie \icce, tylko aby przyjacha, a u Niemcw si wygnacera wicej nie wczy. Da si tedy namwi W^itold i uciek od Krzyakw do Litwy, gdzie si. pojedna z Jageeni wzi od niego za udzia Grodno ze wszystkimi przylegociami Brzecie, Drohiczyn, Mielnik, Bielsko, Sura, Kamieniec, Mcibohw W^olkowisko, miasta zamki z ich powiatami; a tym dobrodziejstwem Jageo ^Yiar posuszestwo Witotowe sobie zniewoli, tak i bez wiadomoci Jageo wej posa namniejszego Witold nigdziej nie posya. A Litewskie Latopiszce wiadcz, i te w ten czas Witoltowi da Jageo ucko z W^oyniem wszystko Podole.
, i

wnoid
''/''"''^Km

ucidj"T

u-

<'^'^'J*'6*>-

68

O WOJNIE
I

JAGEOWEJ NA POLAKI

ZAMIOTANIU KIJMI ZAWICHWOSTA,

WTRYM WZCIU DRZEWA KRZYA ,

ROKU
Rozdzia
Jageo
stron

1384.

drugi.

Olgerdowic, Wielki
i

Xidz

Litewski, uspokoiwszy ze wszystkich

i

pastwo swoje zamki ukrainne od Priissw od Lifland /.onierstwem modzkim Litewskim opatrzywszy, wyprawi si z wojskiem do Mazoi

wsza, ktre ogniem

mieczem na kilku miejscach zwojowawszy,

cign

do Sendomirskiej ziemie, mszczc si nad Polaki,

i
,

pomagali Januszowi

i Mielnika a rospuciwszy zagony po Sendomirskiej ziemi, wszystk prawie wszerz i wzdu okrutnie splundrowa. Potym gdy si zagony z upami i z winiami do kosza cigny, przyszed pod Zawichwost zamek, w ktrym si byo bardzo z majtnociami zawaro. Tam Jawiele slachty z onami z dziatkami bdc, jako Latopiszcze Ruskie i Litewskie wiadcz, pogeo nad cz si panw i bojarw swoich radzi, jakoby mg wojsko przes Wipod Zawichwost przeprowadzi na drug stron, gdzie jeden pan,
, i i

xicciu Mazowieckiemu doby Drohicina

Wis

Radziwii za

Wis
^^a

koskim
przepijniii.

W]

za Kadziwiia-

Radziwiem zowi, nie wiele mwicy, obwin sokoski okoo rki, a dru^a konia biczem zaci, t mwic: ^ r>^^ ^ ^ wskoczy z koniem w Wis, a rota taki w tych rku wodzenie bywa" jezdnych kozakw za nim, ktr mia pod swoj spraw; drudzy take i^8*^ ze wszystkim wojskiem przykadem Radziwiowym wpaw Wis przebyli, jedni w siedlech siedzc, drudzy si za ogony trzymajc, a Jageo sam w cznie by przeprowadzon. Tam, gdy si zwody wszyscy otrzsaH, wnet one Radziwi, ktry im by powodem do przebycia Wisy, wzi kilko kijw, to te kaza drugim czyni, ktrzy wszyscy nabrawszy drzewa spustoszonego miasteczka ploty rozebrawszy, szacowali si podmiotem, idc pod zamek i zamiotah przekop gboki drzewem, a potym przez blanki do zamku ustawicznie ciskajc, zamiotali go kijmi, jako o tym
ktrcgo Latopiszce
bie 02on
.^

rk

wszystkie Latopiszcze jednostajnie

miqtem''za'

kopio Zapalili, od ktrego si

zapali;

blanki

wiadcz, potym on podmiot w przezamek z wieami drzewianymi

i i

spalia?'

tam Polakw bardzo wiele z onami, z dziatkami mi pogorzao, a ktrzy z zamku uciec mogli przez ogie rztjcy, tych Litwa imaa.

wkoo

majtnociasi rza-

00
dalej po rnych krainach Polskich zagony, do Wilice od Krakowa mil 9 wojowali i klasztor witego Krzya, gdzie si te ludzi nie mao byo zawaro, na ysej grze wybrali , tame te sztuk drzewa Krzya witego, w zoto kosztownie oprawion, jeden

Rospuci potym Jageo

ii

^ll'^\l^^'J
^|f'|,^^frzy!*

pan Litewski Dowojno nazwany wzi schowa go midzy inszymi upa- oowojno mi na wz do tomoka. Wrci si tedy Jageo bez namniejszego odpo- ll%ifui upw do Wilna, gdzie by od wszystkiego Jageio do TU, z wielkoci winiw
i i

posplstwa

wielk radoci

kleskanim

rku, ado!

/arfo/

piewajc

pami."'

jako zwycisca, przyjty.

Ruskim Latopiszczu dalej pisze, i w ten czas w Wilnie si kolwiek poganin dotkn woza albo tomoka onego Dowojnowego, gdzie drzewo Krzya witego leao, kady Jageo dziwujc si coby to a gdy ich tak wiele pomaro nagle umar byo, pyta si przyczyny. Tam jedna wielkiego domu panna, poimana chowa j z Polski, z herbu Habdanku (ktr by tene Dowojno wzi uczciwie) powiedziaa: i angio Boy mwi do niej przez sen: e Pan Bg przepuci na pogany mier nag dla nieutciwoci zgwacenia Krzya witego." Co Jageo usyszawszy, t pann w wielkiej utciwoci
Potym

wielkiej cibie ludu, ktry

j^.^^^^^j^
'ra nagie,

^
Krljli^s.*

darami do Polski

odesa, dawszy

jej

drzewo Krzya

witego

(nie
taj

inaczej jako Philistinowie

na

to

miejsce odniosa.

on skrzyni A ona panna,

przymierza) upewniwszy j, aby go pamitajc na stateczno Dowoj-

I ReguL

iwBibiiejs.

nowe, prosia go aby z ni do ojca jej jacha, poniewa bya jedynaczka, i jachawszy z ni Dowojno, ochrzci si, a on sobie wzi za maonk, mu dano w ten czas herb Habdaniecz, a przyczywszy do niego i tame krzY na znak odniesienia drzewa witego nazwany jest ten herb Duhno , ktrego dzi jest wiele familij w Polszcz i na Rusi. Tame pisze Latopiszec, i w ten czas Jageo z Polaki granice Litewskie uczyni po
,

herb v.
oJib^no tak^

z^krzjem.

Bia wod,
nie

to jest

po

Wis.

Ale tego postanowienia granic ine historie

raz

wspominaj. A tak drzewo Krzya witego, dwa razy byo brane przez Litw; za Kiejstuta Olgerda, roku 1372, odesane nazad Karabol slachcii
,

cem Polskim
i

jako Miechovius, Cromer, Bielski,

napisali.

czymemy wyszej
z

A wtry

raz przez
z

Wapowski wiadcz, Jagea wedug Ruskich

przerzeczon

Litewskich starych Latopiszczw,

odesany

pann

do

Polski

Wilna.
wszystkie wiszej mianowane szkody

te

w Polszcz

3Iazowszu,

Litewskie

xicta tym mielej czyniy, i byo na

i

ten czas Interregnum,

postronn
i

domow wojn
a

zaburzone, po mierci Ludwika AYgerskiego

Polskiego krla, ktry

sica Wrzenia,
krlestwie 12

umar w Wgrzech w miasteczku Ternawie miew Biaohrodzie pochowan 1382. Panowa na Polskim
,

lat.

Woyniu

po mierci Ludwikowej i na Pokuciu polecone

,

Wgrzy
:

ktrym l)yy Ruskie zamki na

powiaty, przedali je Lubartowi

Heleszko, Kamieniec,
i

Sniatin, Rohatin

ich

przylegociami

xicciu Litewskiemu,

ktry na ten czas

ucko,

Wov

Hrodo, Lopaczyn, woyskie 'SSmii

Wodimirz

trzy-

^^^^ p';"'*^-

70

ma, wszake ich krlowa na gardo niktre drugie wiczienira za to ka" raa, a od tego czassu Litwa Woyii sobie przywaszcza pocza, jako Kronikarze niktrzy Polszczy pisz; aczkolwiek przedtym za Mendoga, pomoc pod Ruskimi ,xity opanowaa. tjm za Gedimina Litwa Za tego to Ludwika w Polszcz adnego rzdu nie byo przez niebytno krla, abowiem upiestwa i rozboje wielkie byy, a ktry o krzy,

Woy
krl

wd jecha
krla,
tak,

do

Wger,

go
listy

odesa

do krlowej

krlowa zasic do

potym do Polski przez

lepak

do gubernatorw wskazano, oni

upili, a

za

na

listy niedbali, za listy

Wgrzy

Litwa

ich

te zawdy

trapia

ze wszystkich stron ucisk wielki

by w

biednej Polszcz.

ROSTERKAGH POLSKICH

KTRE NASZY3I DZISIEJSZYM CZASOM

GO PODOBNE

BYY,

^ m wmmwMw^m

#^'ii^^

NA KB.uLESTWO POLSKIE,
1

w MAESTWO

JADWIG LUDWIKOWN.

Rozdzia
i

trzeci.

^eieclia"^

Jako za ywota, tak po mierci Ludwikowej, wielkie burdy postronne wntrzue nastay w Polszce, bo by na to panw Polskich, przyzwawszy ich do Wgier, przypdzi, aby koniecznie zicia jego Sigmunta, raargrai

maraff
b^rsk^'^k'i

^^^ Braudcnburskicgo na krlestwo Polskie wzili,

musieli

mu

niktrzy

tvm^kr()iem

weserskim

wo

Polskie

najacha.

posuszestwo. A przyjachawszy do Po^^^*^'' pocz zaraz sobie przeciwnych kara, zamkw pod nimi dobywa Semowita xicia 3Iazowieckiego ktry [ majtuoci ich ojczyste bra. 8^ nie chcia za krla przyj (bo si sam na to by nasadzi) wojn przeladowat i zicmi Mazowieck mieczem i ogniem zwojowa. A Janus drugie z swojej czci xicstwa Mazowieckiego hod mu postpi.

^ Wgrzech

przysiga

za

wierno

xi

Sigmunt
^;iefgopoi'H-

Cign
arcibiskupa

potym Sigmunt do Poznania gdzie za powodem Bodzenty, Gnezneskiego Domorata starosty Wielkiej Polski, od wszy,

u^^jsiy- stkich

na dzie . Katazamknli pieczciami utwierdzili, iby imo Sigmunta dziedziczk swoj krlewn srzedni do siebie wzili
,

by za krla susznie przyjty. Tego roku Polacy siem udzialali w Radomskim

na ktrym potajemnie

rzyny,-

rzecz

71

(lali

j
i

za

maonk
ich

takiemu

coby ich rzecz pospolit dobrze sprawo-

by na odpr Bodzenta arcibiskup GneDomarat starosta Wielkiej Polski; wszake potym przyzwolili. zneski A tak gdy Sigmunt chcia do Krakowa przyjacha, nic chcieli go puci, zwaszcza Dobek z Kurozwak kastelan Krakowski przeto stamtd do potym do Scza , a stamtd za do Wgier Polskim nakadem Bochni odprowadzon. A drudzy Polacy na sejmie Siradzkim Semowita Mazowieckie za krla chcieli wzi. Ale t rzecz do przyjazdu Edwigi odoyli. Przeto
wa, ktremu
postanowieniu
,
,

^"'jjfj/a'!;

ijy^^mu
gna''-

^n^a

xi

Seraowit uczyniwszy potajemnie

zmow

Bodzt

arcibiskupem

jachali

do Krakowa, aby si jako w Krakowski zamek pierwej wwiza, a potym Krlewn z krlestwem osign mogli. Ale go obaczono w Krakowie;
przeto zawarto miasto
rze Bodzenty, ktry on
i

zamek,

tak,

i musia

na Kleparzu zosta

w dwo-

da zmurowa

na probostwo

Floriana, do kt-

rego Krakowianie posali, aby stamtd

nia
i

wycign

dla niejakiego podejrze-

musia

to

uczyni, mieszka potym

Korczinie pitnacie dni, cze-

kajc przyjazdu krlewny, ktr mia wol gwatem, jeliby z dobr wol nie chciaa, pochwyci. Ale gdy krlowa Wgerska przysanim krlewny Jadwigi czas zw- gg^^^^
czya, Bodzenta arcibiskup na sejmie Siradzkim, na ktry aden nie chcia Mazowieckie na krlestwo jacha, tylko drobna slachta, Semowita Polskie podnis i susznie wybranym by krlem obwoa. A dowiedziawszy si tego krlowa W^gerska, posaa wnet zicia swojego Sigmunta, margrabi Morawskiego i Brandenburskiego, we dwanacie tysicy Wgrw przez Sdecz do Mazowsza przeciw Semowitowi, a k temu

xi

^^fjlj^^^Jny-

przyjechali do Sigmunta te Polacy z ziemie Krakowskiej Sendomirskiej ^J o J okruZ niemaym wojskiem, a tak ziemi Mazowieck Semowitow
i
I .

,...

,.

tnie palih

pusztoszyli przez miecz

...,
.

ogien.

cz ,:.,. Potym Brzecie Kujawskie

_

, Wgrowie

iPoiacyMazowsze bu-

"a.
^^.
^,

obegna Sigmunt (bo na ten czas byli Kujaw'cy pod moc Semowitow), tam lec przez dwanacie dni, wszystk ziemi Kujawsk pogaskim obyzajem, okrutnie

^,

s"y burz,

Wgrzy

wojowali,

a Wadisaw
,

\i Opolskie midzy
,

xi

Semowitem do czasu w^ obyczaj zjednania rozj, to jest do Wielkiej nocy. Domarat za z Pierzchn Wielkiej Polski starosta przywiodszy lud z Saskiej z Pomorskiej ziemie, takie KujawT wojowa, chcc si w tym Sigmuntowi zachowa. Ale jego ludzi odbi Wadisaw Opolskie, ktry na ten czas mieszka w Inowocawiu, bo si te to
Sigmuntem
a
i

po

p^^ja^g^

gf/^^g^rS"

tykao

jego dzieraw.

Tymi wntrznymi wojnami czasu nieszczliwego Interregnum Polacy ucinieni, roku Paskiego 1384, posali do krlowej Helzbiety, aby ich wicej na sowie nie trzymaa, a Krlewn przysaa, groc jej, jeliby dalej odwaczaa sobie inszego pana obmyliwa. Krlowa tedy tym poselstwem poruszona, posaa zaraz krlewn Jadwig z ziciem swym Sigmuntem margrabi Morawskim Brandenburskim, aby jej by do czasu opiekunem gubernatorem krlestwa Polskiego pki ku latom nie przydzie. Tego gdy si dowiedzieli Polacy, i ich tak krlowa lekce way, a niewiasta im
i

72
gubernatory podawa, zebrawszy si
z

ludem

nie

raaym , cignfi si do
Lubowli, aby nie

Sca
P^j^cy^.

posali do Sigmunta margrabi, ktry

ju by w

jej^dzij

gmuntowi.

do Polski, bo go ani za krla, ani za gubernatora nie chc mie, a powiedzieli nie inaczej jako z nieprzyjacielem bdziemy czyni, jeli si bdzie waZy do Polski wjacha." Przeto Sigmunt musia nazad,
:

Krlewna JadwigaLudwikowna
do Polski,

dw^kotna"'
Poirk^"!

krlowa czynic dosy obietnicy, posaa z inszymi pany krlevvn EdwiffC do Polski, zwaszcza z Demetriusem Stringoiiskim arcibisku^ t t i-i ^r i-pem kardinaem, z Janem biskupem Waradmskim z mnymi pany wiedawszy jej skarbw od zota srebra dosy wszytek apparat ckimi rycerstwa wyjedao krlewski, ku ktrej wiele panw processije wychodziy z wielk radoci na dzie S. Edwigi z Krakowa. Tam zarazem przyjachawszy pomazana jest za Krlow Polsk przez Bodzent arcibiprzy inych biskupa Gnesneiiskiego przy tyche poslech Wgerskich lskich, ktrej dano moc sprawowa krlestwo Polskupiech Polskich
^^'szakio
,
i

iollcbJ^if
P"'
'^^^ili

maestwu nie bdzie podana. Potym roku 1385 usyszawszy Jageo Wielki Xidz Litewski o przyjachaniu o koronaciej Edwigi, a majc o niej spraw, i bya urodziwa, obyczajna mdra, ktemu dziedziczk krlestwa Polskiego, posa do niej Hawnula starost Wileskiego z barbratw swoich Skirgea Borisa
skie do tego czasu, pki
i

dzo wielkimi

kosztownymi dary, pytajc

jej

jeliby go za
,

Koronny
Kondicieod
dane Pola- stkio

stolec

chciaa przyj, podawajc condicie

naprzd,

maonka na i si sam
,

pastwy ochrzci, wrci i przyczy Polszcz wszydzicrawy, ktre Litwa z wydzieraa i oderwaa od Polski tak zammiasta, zwaszcza Ruskie krainy i wszystko Podlasze, nad to jeki jako szcze wszystkie ludzie z wizienia ktre w Rusi i w Polszce zdawna im
chce zo wszystkimi
i
,

przodkowie jego pobierali wolno puci, k temu Litewskie Wielkie Xistwo z Polsk zjednoczy na wieki, lskich, Pruskich, Pomorskich ziem

xistw zdobywa i do Polskiego krlestwa przyczy, skarby wszytkie ma i mie bdzie na rzecz pospolit do Polski obrci. Bya ta rzecz wszytkim Polakom od posw Litewskich wdziczna, spodziewajc si tak od nich mie pokj ale Krlewnie nie bardzo smakowao, bowiem jeszcze za ojcowskiego ywota bya polubiona Gwilhelmowi Rakuskiemu xiciu i z nim jeszcze w kolebce pokadana bya, przeto jej b\ pierwszy oblubieniec na myli; k temu zakad albo zarka dwiecie tysicy zotych, a jeliby ktra strona rozrywaa maestwo, teza t zark posowie Litewscy dy t summ przepada miaa, wszake przyrzekali, i to mia Jageo zapaci. Dla czego posowie Koronni jachaKristin podczaszy Krakowski z Ogrodzieca li do Wgier, Wodko opowiada Ilelbiecie krlowej Wgierz Ostrowa z posy Jageowymi skiej poselstwo od Jagea Wielkiego Xidza Litewskiego, ktre krlowa
i

ktre

wdzicznie przyjwszy, odpowiedziaa, i ja przestan na wszystkim co panowie Polszcy dobrego postanowi, ku poytkowi rzeczy pospolitej. Rycho potym krlowa Wgierska Helbieta, gdyjachala z drug crMarj krlewn Sigmuntowi polubion do Karwaciej, drugiego krna drodze obskoczona od poddanego swojego Horuata lestwa swojego

73
Jana bana Karwackiego, a okrutnie z kolebki wywleczona i zbita, bya Natychmiast tedy posowie wyprawieni do Litwy Wodko
Ban

by

utopiona.
z

Ka'r^adej,
,.

Ogrodzieiica podczaszy Krakowski, Kristin

Ostrowa, Piotr Szafraniec

z

suirosia

Luczyce, Hincza

Rogowa,

albo

Roskowa, aby Jagela

krlewnie Jadwidze.

obiecanymi

lensi

condiciami przy()ro wadzili za

maonka
.
.

mierci KaNfiapoinatiskiego, kiry na wc.

A gdv
. . ,

sic

tych rzeczv dowiedzia

,
.

swiadom ku

"^i

."
i

sobie
11

chci

G wilhelm Rakuskie xiae, bedac .1 1' uprzejmoci krolewninej a snadz od mej przy

zwain, przYJacha do Krakowa

skarbami, a tam

11-.
,

dusa

chwile mieszka bywaiac czsto

II

w ozdobnym -lii-

poczcie
1

Niemcw
'i wes
1

wielkimi

krlewna na

'I

zamku, potym mu J)obicsaw z Kurozwak kaslelan Krakowski na zamek cho dzi zakaza, i musia sta w miecie, ale krle\yna chodzia do niego z swinii

lesiwopr/y, zwany, byi zabity od IMuetro Furkacza,

z

naprawy
ty-

te.i'u!(now(j

dworzam
'

i -

fraucimerem do klaszlora
/-,

S. Franciszka, a
1

tam

w
I

re

lectuarzu
Z

bywaa

utciwie

miernie

Gwilhelmem
,

-II

by Gwihem

Co baczc panowie koronni a ku temu mia szczodr rk, prowadzili go na zamek i chcieli go odda w maestwo z krlewn w edug wolej Ludwika jej ojca nieboszczyka ale gdy usyszeli i Jageo z Litwy jedzie, kazali wynid poniewoli Gwilhelmowi z zamku, i bramy forty pozawierano za nim. Krlewna za aujc Gwilhelma chciaa na d z zamku naw^iedzi go, a gdy nalaza forty zamknione, porwaa sama siekier u stra chciaa swymi rkoma zapory ktki potuc, ale gdy jej to rozwodzi pikn rzecz Dimitr Gorajski, podskarbi koronny, i to na jej stan nieprzysuszao, daa si prtko hamowa. Gwihem te Rakuskie bojc si jakiej witszej zelywoci, ujacha do Rakus z Krakowa w maej druynie potajemnie, nie bijc czoem Polakom za cze. A skarby, klejnoty i insze drogie rzeczy u Gniewosza podkomorzego Krakowskiego zostawi, za ktre potym ten Gniewosz sobie by imion wielkich nakupi, bo si u niego wszystko zostao; wszake lekko nabyte nia dugo trwao bo potomkowie jego ony dobra prtko rozszafowali i rozproszyh jako Dugosz Cromer pisz. Miasto tego Wilhelma xicia Rakuskiego, ktry si to upornie stara o dokonanie maestwa z krlewn Jadwig Ludwikown, Latopiszpannami wesoa.
u krlewny,
;

memi pany, takie i wdzicznym gociem

i

Crom.

lin.ll

diu-iosz et .Miech. Iib.4.

YYilhelm
lalo niebyt

rlem Polskim.

V^'illielm
''
,

gnan."

tlUiTu
^^'^^e!^'

xi

z^Krakowa
"^^'o^*-

si^wzd^ob"].

*i*">'isz(!o'v!

cze Ruskie

Litewskie przeciw istotnej prawdzie

Fridricha jakie Pomorskie

niu^dy in rei teritate nie

xi bez susznego

wszytkim historikom,

rzeczy

porzdku kad,

co

byo.

10

74

O
1

PRZYJACHANIU

JAGEOWYM

KORONACIEJ JEGO NA KRLESTWO POLSKIE

RORF

138G.

Rozdzia czwarty.
1386. gdy lak Wilhelm Rakuskie xiaic, niewdziczny u Polakw go, z Krakowa do Rakus uwiozl, Jagelo Ogerdowic wielki xidz modzki, wjachal do Krakowa z Spitkiem Melstinskim Litewski, Ruski wojewod Krakowskim z inszymi pany Koronnymi, ktrzy byli ku niemu
swat
i
i

Koku

WYJachali
Ryli

we wtorek dnia 12 miesica te z Jagelem bracia rodzeni

i

Lutego.
i

stryjeczni, xificta

panowie Lii

tewscy,
wjazd Ja
Kr"ko*v'a-

modzcy Ruscy

wielkimi a ozdobnie

wietnymi pocztami
i

wo-

sprzt wszystek nadwomy Jagew bv przyprowadzony. Tego dnia xitami braci otoczony, krlewn Jadwig na zamku Krakowskim w paacu wita, a nazajutrz kosztowne dary [)rzez Witota, Rorissa Swidrigea jej bardzo wielkie
zami skarbnymi,
ktrych

dugim rzdem

skarby

bratw posa.

We
orhfzfzny ffo,
/ brori.).

Jagco

czwartek potym dwunastego dnia Lutego, ktry ])y . Yalenletajemnic wiary S. Z braci l)v nauczony okoo wyznania
i ,

Jasolo
E\vins7.o-

WHI.

Q^rzeciaskiej a w kociele Krakowskim przez Rodzent arcibiskupa Jana biskupa Krakowskiego by ochrzczony, a WadiGnesneskiego sawem mianowany. Tame te przy nim inszy bracia xita gdy wyznali trzyma statecznie wiar Chrzeciaiisk byli ochrzprzyrzekli broni Kiernowskie Alexanczeni i nowymi imiony mianowani: Wigunt drem, Skirgajo Korigeo Kazimierzami, Swidrigajo Rolesawem, AYitold te Alexandrem by mianowany. Wszyscy take panowie Litewscy i modzcy zarazem si przy Wielkim Xidzu Jagele ochrzcili, okrora Ruskich paOlgerdowicw bratw i stryjw Jageowych, ktrzy nw inszych si dawno przedtym w Rusk wiar Greckiego zakonu byli pochrzcili, jauckie Woyskie i Wodimirskie, ko Fiedor Lubart Sanguszko Winiewieckich Sicwierskie, Zbaraskich Dimitr Koribut przodek, Wodimirz Olgerdowic Kijowskie xi, janie owieconych xiSuckich rozmnoyciel, Narimunt Wasil Piskie, Siemion Lingyin Mcislawskie, Nowogrodzkie, Siewierskie, Jurgi Dougot insze xita Litewprzyjciu sakramentsy Paskich, skie. Tego dnia po chrzcie witym Jageo wstpi w wite maestwo z Jadwig krlewn, przy bytnoci przcrzeczonych. Tame zaraz Wielkie wszystko Xistwobraciej Ruskie krainy, ktrych by moc dosta, do koroLitewskie, modzkie
i
, i
i

xi

xit

xi

xi

xit

xit

ny Polskiej piawcni wiecznym przyczy i w jedno ciao spoi, potwierdziwszY zapissw swoich przysig. Nad to Witot z 3Iictiaem xicciem

J'^^'''^^^;;!,'

-^"na
^^.^

Zaslawskim
i

Fiodorem Lubartem
i

Woyskim xiccicm
za

zapissali

si ^
to

^^^

przyrzekali krlowej Jadwidze

panom Koronnym

Jagea

brata,

mia

wszystko

speni
i

co obieca. Czwartego potyni dnia

wedug

cerc-

^^Qlf^^f^ Polskim.
'^^owaIIy?

monii przy koronacyej

Bodzeny arcibiskupa by Ludwik wywiz

i

zwykych by pomazany na krlestwo Polskie od koronowany now koron, bo star do Wgier

inszymi klejnotami koronnymi.
a

Nazajutrz

za by

tam nu majestacie przysigi sucha Ruskie, od Krakowian, od inszych miast. Xi/.ta te insze Litewskie krlowej daktre na ten czas w Krakowie byy, przysigali krlowi wszy na si zapissy pod pieczciami, przyrzekli si by wiernymi krlowi A okoo tego postanowienia spli koronie Polskiej, z xistwy swoimi. ncgo Wielkiego Xistwa Litewskiego z Koron Polsk wcielenia i zjeddzi zapissy na Krakowskim zamku w skarbie krlewskim, noczenia, s 2 pieczciami xit Litewskich, ktre wten czas z Jageem w Krakowie byy, naprzd Dimitra Koributa Nowogrodzkiego w Siewierskiej ziemi Sucxicia Wodimirza Kijowskiego xicia, Olgerdowicw, kich przodka, Skirgaja Trockiego, Alexandra Wigunla Kiemow skiego, Fiedora Lubarta uckiego, Narimunta Waszila Piskiego, Siemiona Lingyena Mcisawskiego, ktrego by Jageo na Wielkim Nowogrodzie przeoy, Michaja Zasawskiego Jawnuciewica jego synw^ Jurgego Andrzeja kniaziw Zasawskich, Jerzego Dowgota Alexandra Witota etc. \it bratw krlewskieh. Byo potym wesele odpraw owano, tace bie-

odprowadzon na rynek Krakowski,

xit

^i!ft'Li^e\v'^

"'""Ji"''"'"'

siady przez wiele dni, gonitwy, zapassy

insze krotofde,
i

kady

kto co

umia

dla utciwoci lak

sawnego maeskiego wesela

dla krla

nowc-

uo okazowa.

O
I

WOJOWANIU LITWY
1

RUSI PRZEZ KRZYAKI,

o POIMANIU KNLVZL^ ANDRZLJA JAGFLOWEGO URATA.

BURZENIU MCISAWIA, WITEBSKA
SMOE:\>KlCi;0 KMAZIA.
1

(iRSZEJ,

lageo

skoro prz>jacha do

Krakowa posa wesplek

podskarbiego

krlow Jadwij)rosi

do Prus Dimitra Gorajskiego

i

Koronnego,

na

chrzciny swoje
go; ale on z

na wesele maeskie Konrada Zelnera mistrza Pruskiehardoci nadtej Niemieckiej, wzgardziwszy ono wzywanie
i

"

'si'i\ie"'
prly.

na wesele krla
\\oj>kami, ktre

krlowej,

wtargn

do Litwy

do

modzi
i
i

dwiema

wesele

do Krakowa

pastwa na ten czas puste bez xit panu (bo byli Jageem wszyscy wyjachali;, nalazv\s/y prawie o>ierocia-

VLiu^j
'"*riy.

7()

^uomle

"^'

""wzinr^
Andrzej Po-

wojowa wszerz wzdu, rozdzieliwszy s\ z wojsiiami na le przy mistrzu z trzecim wojskiem Ruskim xic Andrzej Olgerdowic brat Jagew, ktry by w ten czas Krzyakw Pruskich Liflandckici pobudzi na Litw, chcjc z nimi Wielkie Xicstwo Litewskie inszymi braty osie pod Jageem opanowa, a mia ku sobie Ruskie w szystkie zamki ludzi przychylnycli bo si by dawno w icli wiar jeszcze za ojca Olgerda z dziecistwa ochrzci. A tak Pruski mistrz zjedn stron z dwiema wojskami, Liflandski z drug od Dwiny Litewskie krainy bez odporu plundrowali, za powodem kniazia Andrzejowym. Lukom zamek obegnali, z ktrego, i si Rusacy Litwa z strony Jageowej mnie bronili, przypuci mistrz Pruski Niemcw swoich gwatownym szturrnem z drabinami z ogniem tak dugo szturmowali, i zamek wzili mokamieniami pobitych wkoo blankw ca, gdzie wiele Niemcw koami
lo

zdybawszy,

dwoje.

By

lockoftzih

^"'iki^iias
^'uijujt?

siogiemorniazia

Smole
skiego na
lUi:;!,-)
i

Li

i'i-

w zamku Lukamli z rycerstwem zamkiem z miastem ze wszystkim xistwem Poockim podali. Bo mistrz Pruski Konrad Zolner i Henrik mistrz Liilandski do tego ich moc przypdzili. A takPoocko, Driss, Rusi za pomoc Krzyakw opanowa. Druj, Lukomlg niema Dzi w Lukomlu tym z ktrego si kniaziowie Lukomscy pisz^ tylko horodziscze jakom sam widzia roku 1573 stoi, ale zna i tam kiedy l)v zamek wielki gwatowny, bo to way kopiec szeroko usypany wiadczy. Tego jednego czassu Swadosaw albo Swantosaw xic Smoleskie, snadz na zmowie splnej z xiciem Andrzejem Olgerdowicem. wtargn Orsz 2 wojskiem z drug siron do Ruskich ziem Jageowych, Witebsk dwadziecia mil od Witebska lec opali, wooci, dwory, sioa i folwarki siiustoszy, ludzi Ruskich, aczkolwiek Chrzeciaskiej wiary bvli, okrutnie siccz, bi mordowa kaza drugich nagnawszy do izdeb do cliromin bez miosierdzia pali, inszych za j)odwaywszy domy budowania kaszyjami pod podwaliny podniesione, a tak ku ziemi spuciwszy za budowanie byli okrutnie poduszeni potczeni insze srogie morderstwa nad Rusi poddan Litwie bez \vszekiego miosierdzia wynad Litw myla, tak, i Nerona Rzymskiego Kambisessa Perskiego Heroda woOrszej, cikruciestwie przewyszy. A gdy niemg doby Witebska
polcgo.
g^yoi,^^^

Tam

Andrzcj Olgerdowic zosta

jj

potym

mu

si

Pooczanie

cz

ka

Mscisiaw

rrna

bywa

wojskiem do Mcisawia, ktry ze wszecli stron obegnawszy, dogo ustawicznymi szturmami, ciany [)odkopujc taranami, take roi i

zmait strzelb blanki, wiee bramy tukc. Witota z LiCo gdy usysza krl Jageo vynet Skirgaja brata tewskimi pany na ratunek ojczynie z Krakowa ^yyprawi Polakw te dobrowolnych na sw (jako mwi) szkod bardzo y.iele z nimi wyjachao.
,
,

A
i

\yiioM Lu'"""ul''''

zebrawszy wojsko z modzi z Witotem Litwy cignli z Polakami do Rusi spodziewajc si gdzie wojskom Krzyackim zaskoczy; ale mistrz Pruski Zelner, i Henrik Liflandski ju syszc o wojsku Litevyskim byli do swoich ziem spieszno odcignli przeciw sobie. Obiegli tedy Lukomle, ktrego dobywszy, zai Polskim
tak o srzodopociu Skirgajo
,

staw

Andrzeja xiccia

rycerstwo jego Niemieckie

Ruskie posiekli,

77
a inszy rosposzyll a Lukoml swoimi osadzili. Stamcignli do Mcisawia przeciw Swantosawowi kniaziu Smoleskiemu okrutnemu, ktry jui by prawie wszistki ciany zamku Mcislawskiego ustawicznymi szturmami porozwala, potuk taranami, ale gdy usysza i przeciw jemu Skirgajo z Witotem cignie, odcign od zamku, a wytoczywszy si z wojskiem swoim Smoleskim \\ pole, ude^Yitot ufajc w swojej rzy wielkim' pdem na Litw. Skirgajo za sprawiedliwoci, tym mniej odjiierali; tam Swantosaw sam gdy szyki

drugich powizali
prosto

td

^13^0101"'.^'

"''"'f''^'

swantostaw
zabiiy.

naprawowa wczni od jednego Litwina na wylot przebity spad z konia, wzi zapat okruciestwa swojego. Co obaczywszy wojsko jego, i im

xicia
laki

nie

sstao, wnet do bliskich lassw pierzchnli, Litwa ich

i

Po-

gonia,

wzili.
i

obozy wszystkie nieprzyjacielskie winie, poon, upy, T ame Jurgi syni Swantosaww mnie si bronic by raniony,
a

"','!fiawowi'c

gdy przysig posuszestwo, wiar, hod, poddastwo krlowi Jageowi, bratu jego Skirgajowi, potomkom ich AYielkim Xicdzom Litewskim statecznie sstale chowa,
poimany, do Skirgaja przywiedziony,
i

ale

i'*"'"^"-

by
tego

odprowadzon przez Skirgaja do Smoleska,

a na miejsce ojca zabi-

do Poocka Skirgajo

Swantosawa xicciem Smoleskim by podniesiony. Cignli potym z Witotem, ktrego za krtki czas dobywszy, swo,

wolnych
i

tych ktrzy byli przyczyn wojny

zdrady,

albo
i

odstania

mieczem na gardle na majtnociach skarali, a ossadziwszy Poocko zamek rycerstwem Litewskim, wszy- poioeko stk Ru, Poocka, Lukomsk, Witebsk, Orszesk, Smolesk, 3Ici- ^'^'^''^"^ sawsk, z onych burd uspokoili, do posuszestwa Jageowego iWiel- Knia Anprzekinienia od

Jagea do

x\ndrzeja,

kiego Xistvva Litewskiego przywiedli. Andrzeja

te Olgerdowica

brata ^^^'1

l^l'^.

Jageowego
trzy lala

Skirgajowego, ktry tych wszystkich rosterkw^ by nabroi, poimali, odesa potym do Polski Jageowi, a tam skarany za upr swj
i

'^^"-

cae na zamku Chciskim w ciemnej wiey pod stra siedzia Potym by czwartego roku na przyczyn inszych bratw wypuszczony; a Skirgajo i\\'itod Swidrigajo po onym zwycistwie wojska Litewskie modzkie rospucili sami si te do zamkw swoich spokoj-

wizieniu.

nie rozjechali,

Skirgajo do Trok,

Witot do Grodna,

Swidrigajo

w Poocku

zosta.

o r
i

WYPRAWIE JAGEOWEJ DO WIELKIEJ

cign w
i

POLSKI.

ostanowiwszy krl wszystko porzdnie

ojczystej Litwie,
i

w Krakowie w Maej Polszcz srodopocic do Wielkiej Polski z krlow

rosterkw przez Domarata Pier,

Jadwig,

wojskiem

dla uspokojenia

schlinskiego starost,

Yincentego

wojewod wzburzonych

ktre zaraz
j^j^na ^o^'^[H^^''-

swoim przyjazdem uskromi, dobra kocielne gwatownie w Literregnum rozerwane co komu naleao przywrci, Bartosza Kominskiego swowolnie otrostwem upiestwem ywicego z krlestwa wywoa, a Odalenw
i

78

"ym

&ne

na'
i

1.^76

Grabie po
Liiewsku.

no

i)(.iu|

<iii,'i.

^^^^^ J^S wzi. A gdy do Gniezna przyjacha, a tam kilko niedziel mieszka, kmieciw wooci duchownych, ktrzy niechcielistacyej dawa, ^^^^^ gral)i obyczajem Litewskim a gdy go krlowa prosia aby tego obyczaju do Polski niewnosi:, a poddanym ubogim gwatem dobytkw niebra, rzek Jageo: a to. maj swoje bydo, niech je sobie wezm nazad. Krlowa na to odpowiedziaa: bydo im wrci moemy, ale sozy pacz ich kto im wrci nagrodzi moe. Zaprawd wite a pamici godne krlowej bogobojnej przysowie tak tedy krl na ten czas wszytki szkodliwe rostcrki zaburzenie wntrzne w Wielkiej Polszcz nadobnie, a agodnie uskromi, uspokoi, na czym lato wszystko jesie
; , i

strawi.

O ROZMNOENIU

WIARY OHRZESGIANSKIEJ
ROKIT PAI%$$i(ilEiO
1387.

Rozdzia pity.
fioku od zbawiennego narodzenia Pana Christusowego 1387 na poczWadisaw Jageo Krl Polski, Wielki Xidz Litewski, niechcc aby ojczyzna jego Litwa dalej trwaa w bdzie, wyprawi si do krlow, wziwszy z sob arcibiskupa Gnezneiiskiego Litwy z Bodzent, Jana biskupa Krakowskiego, inszych duchownych niemao, Semowit Mazowieckie Konrad Olenickie Przy nim te jachali Janus xita, Bartosz z \yiszemborgu, wojewoda Poznaski, Kristin z Kozichgw Sdeczki, Mikoaj Ossoliski Wilicki, kastellanowie, Zaklika .Mikoaj Moskorowski podkanclerzy koronny, z Midzygrza kanclerz, panw koronnych bardzo Spitek ziarnowa podkomorzy, inszych xit
tku zimy,
i

mod
i

nw

/'ji/jl^e'-

*'"
*''''"i-,v'y.

wiele.

Tak tedy
'da^^S.K'
niedzieli

krl

Jageo siem gwny

si
i

Wilnie

zoy

po wstpnej

post, na ktry

xita

Litewskie zjachay, Skirgajo TroKijowskie, Dimitr Koribut

i

wido Wilna, ckie,

Witot Grodzicskic, Wodimirz

Nowo-

grodzkie, bracia krlewscy,

i

wiele panw, bojar

posplstwa Litewskiego,

cbrzd.^

modzkiego. Tam radzili spoinie, o ugruntowaniu wiary chrzeciaskiej, spronego bawochwalstwa, tame w Wilnie cokolwiek pogan byo na onym zjedzie, wszyscy si pochrzcili; a potym krl jedc od powiatu do powiatu, kaza si schodzi ludu od ziemie do ziemie,
a wykorzenieniu
i

prostemu na chrzest

wity

do gwnych miast

a dla lepszej

chci

ich

79

w ktre je ku chrzczedarowano sukni now ka/.dego. A tak ze wszystkich stron ono pogastwo szo na chrzest syszc o hojnej swobodzie krlewskiej, bo drugi nie tak dla chrztu jako dla sukniej szed, gdy przed tym tylko w koszuiacli, a w skrach zwierzcych chodzili, szaty i ubiory insze rzadko mieli krom tych co w Polszcz kozactwem zupili. A iby si chrztem prdzej odprawowali, na kilko uphw ich rozszykowano, a imiona kademu uphowi, albo gromadzie, wod ich wicon kropic bo kiedyby ich pojedinkiem byo chrzci przyszo osobne dawano nieskouczonaby praca bya, ale tej gromadzie Stanul, drugiej Lawrin Sczepulis, Piotrulis, Janulis ect. takie biaogowam kaMatulis
nakupi
bvt

Polszcz biaego sukna bardzo wiele,

,

niu obtoczono

^^

chrausuprzy.ibio-

zano
na,

stan,

jednej

gromadzie Katrina, drugiej Jadziua,

a drugiej

Ansoooopo'^'t'cwskiego"

a
i

pki ich sstawao.

tym obyczajem ochrzczono

ich na ten czas

Litwie na rnych miejscach

okoo
i

trzydzieci tysicy,

okrom

tych co

przed tym
slachty

Wilnie na sejmie,

bojar, ktrym dla

Krakowie ochrzczeni byli, i okrom utciwoci osobny chrzest wyrzdzano.

i

ochrzczono.

krl Jageo wielk pilno ustawicznie czyni, w nawTacaniu pogastwa do Pana Christusa, gdy nie tylko napomina, prosi, darami ich przyudza, ale te ustawicznie on lud gruby naucza, rozwaajc im wyznanie czonkw wiary witej chrzeciaskiej bo kapani tajemnice,

Sam

jzyka nierozumiejc litewskiego, po polsku sowo Boe przepowykada od sowa do sowa wiadah, a krl za od nich tumaczy, wszystko kazanie posplstwu Litewskiemu; wszake z wielk trudnoci Lilwa ojczyste przodkw bawochwalstwa opuszczaa, bo acz si drudzy chrzcili jednak tajemnie bokom swoim ofiary mody czynili, o ktrych Litewskich Zmodzkich zabobonach, i bawanach rozmaitych napisaem dostatecznie wyszej w Kronice Ruskiej. Ale gdy Jageo krl roskaza naprzd w Wilnie ogie ktry mieli za wity, na tym miejscu gdzie dzi koci S. Stanisawa w zamku, zgasi rozmiata, koci te pogaski w ktrym sta bawan Perkunos, i otarze jego kaza rozwali, wie Bawany Li*'"' wieszczkowie dawali ludziom zmamionym od- '^"^r"!'.!. z fort, z ktrej kapani powiedzi, przysze rzeczy przepowiadali, wywrci, gadzin ktre za bogi mieli, pobi, lassy wite gdzie dzi stajnie, puszkarnia, w ktrych stawiali wiece, posiec i wyrba, bez adnego obraenia Polakw, ktrzy ony bawany burzyli, siekli, psowali, co si sstao nad nadziej Litwy pogan bo si spodziewali i wnet albo nagle pomr albo polsn; ale gdy widzieli i si im nic nie sstao mwili z wielkim podziwienim i gdyby to ktry z nas uczyni, zarazby by skaran od bogw, bo si im
Polszczy
i

we

imieniem, ywota pobonego, gdy sam ochotnie rba siekier jedx3n wielki bawan Perkun nazwany, z drzewa zawiego uczyniony, zaci si z przygody bardzo szkodliwie

wedug wiary dziao. Tam jeden Czech kapan Hieronim

a poczli, i go

w nog,

co obaczywszy Litwa pogani

za swoje

krzywd

nim kapan rzek,

ta nie jest

wnet z krzykiem z paczem wobg zgwacony skara: ale Hierorana ku mierci, ale ku chwale Boej,
,

ich

Tf"'^""*''^-

80
oan. ca.ii.

oby przcz to Pan Jesus Christus by uwielbiony. Potym klknwszy ponabonie Pana Boga prosi, aby imi swoje wite jakim cudem mi-

cz
iiie(]"f?h

^^y

onym pogastwem objani

owieci raczy,

tym wycignwszy

potrzeba,

ouc rauion nog przed wielkim zborem oncgo pogastwa, przeegna ran znakiem Krzya witego, Pana Boga w Trjcy witej jedynego wzywa-

o te

Ma-

jc,

w'net

si rana zgoia, ktra bya bardzo szkodliwa, i

,

ani blizny na-

'xandrTc'j u-

muiejszej

czymczyunj
Batfiionfrm

waua
onej

wstawszy zdrowy, dorba do koca onego baco obaczywszy Litwa stali zdumiawszy si z dziwnego zagojenia

niezna byo

szkodliwcj rany,

a
i

widzc

prno nikczemno
i

iIgo^Mru mwili witego.

j.ygjg(,^

i
j^

mocniejszy

dziwniejszy jeden

bogw swoich Bg chrzeciaski, ni naszych

Kocil
ku.'

bi-

siuipiwwii-

ochotniej do wiary chrzeciaskiej przystawali. potym zbudowa koci biskupi Janfeo w zamku Wile.. . ^ skim nunym, na tym miejscu gdzie pierwej gorza ogieu pogaski usta^g]^

Zaoy
-^

'

*'

'

'i

'

wicznie, ktry
S.

Stanisawa,
, i

Bodzta arcybiskup Gnezneski powici na pamitk nada go dochodami hojnymi tak na biskupa, jako na
i

Andrzeja Waszilona Polherbu Jastrzbcw, zakonu Franciszkanw mnicha, poskipierwsiy bonego wota Helbiety krlowej Wgierskiej spowiednika przedtym pierwszym biskupem Wileskim przeoy pobiskupa Cereteskiego piebanijew stanowi, k temu siedm kociow parochialnych plebaskich z dostateprzedniej- cznym. nadanim w Litwie fundowa: pierwszy w Wilkomeriej, w Missosze za Jag gole, w Niemenczynie, w Miednikach, w Krewi, w Bolciach, w Ilajnie, ktre te kocioy krlowa Jadwiga dosi hojnie klejnotami, srebrem, krzyami take ornatami kosztownymi z skarbu wasnego nadaa. Fundowa te krl Jageo i zbudowa koci S. Marcina na zamku wysznym Wileskim ktry take prebend i nadanim susznym opatrzy,
kanoniki
Wasziiobis-

wikarie dostatecznie nalecymi.

,

skiego slaclicica

dzi jako widzimy zniszcza upad, tylko znaki od Lyssej gry malowanego budowania, rozwalonych sklepw stoj.
i i

ktrym teraz tak

moemy

rzec:

Quaeque prius sancos cogebat curia patres

Serpenlum facia
Plenaque
lot
est,

aUluunujue domus.

passim, generosis alria ceris

Ipsa sua tandem suhruta mole jacent.

Calcanturque

oUm

sacris

oneraa

Irophaeis

Limina, distraclos Sf tegit herba deos, Tot decora, artificimupie manus, tot nota sepulchra,

Totue

pios cineres

una ruina premit

Sfc.

Tame te Jageo
,

braci swoj xicty, na tyme zjedzie

,

Wile-

'{u^im

skim da przywilej i fundus na biskupstwo Wileskie w ktrym to naprzd uchwali, aby Rusi Greckiego zakonu z katoliki wiary Rzymskiej nie godzio si w maestwo \>stpowa, aby pierwej Ruska albo Rusin
*-'

iUzy- ([q Rzymskiei^^o J lmany uia\ML-

Kocioa posuszestwa
,

przystali.

'.
,

W tvme
''

doprywileju J r
^

*a-

bra biskupstwa Wileskiego

wszystkiego

duchowiestwa wyzwala

81
wijmuje i na wieczne czassy pod przysig wolnymi czyni od wszelkich podatkw, serepcizn, pod wd, wyprawy wojennej, straej, oprawowania mostw, dziaklw wszelkich inszych ktrychkolwiek powinnoci wiecpotomkw swoich wszjstkich. Wielkich Xicdzw Litewkich, w czym skich ohwiczuje. A tak si poczyna ten priwilej ktregom kopiej u sai i
,

wnej pamici xi/:ccia Juria Juriewicza Olelkowicza Suckiego dosta: In 7wmine Domini Amen. Ad perpeluam rei memoriam, quia lunc muUis crrornm y dubiorum prudenter occurimus in commodis S,'c. Proinde nos Wladislaus Dei gralia liex Polouiae, nec non lerrarum: Cracoviae^

Sandomiriae, Siradiae, Lanciciae, Cnjaviae, Liliianiaequey Princeps supre-

mus

Pomeraniae
S^'c.

Riissiaefjue

Dominus

Sf haeres.

Signifcamiis tenorc

praesenliiim

Cuomodo

Spiritus sancli praetidenti demenlia, errores

pafjanicos reliuentes, fideni sacram devote recepimus ^' fonte

haplismalis, in terris noslris Liluaniae ^' Russiae

sumus renati eandem fidem CatoUcam

moriim
pus
in

augmenare de concessu SC rolunlale fratrum nostrorum charissiSf omnium nobilium terrae Liluaniae disposuimus y ordincmmus SCc. S^^c. Potym tak zamyka w olno duchown Sed ipse episcorokntes

Ducum

suae ecciesiae possessionibus <y caeteri sacerdotes in suis plenam <^' omnimodam habeant facultatem, aliis omnibus poteslaubus lU praeferlur

saecularibis omnino exclusis, ut autem praemissa omnia ingorem obtineant

perpetuae firmitatis, praescntes Uteras fieri fecimus

boratas.

munimine roanno Domini 1'381 praesentibus incUlis Principibus , Skirgelone Trocemi, Mlodimiro Kioiriensiy Koribulo i\ovogrodecensi, Wiioldo Grodnensi Lituaniae Conrado Olesnicensi, Joann y Semocito Masoiiae Ducibus, ac strenuis yc. Tak potwiersigilli nostri

Actum Mdnae

feria Q post diem Cinerum,

Jageo posa Dohrogosta hiskupa Poznaskiego do Urhana Szstego, papiea, opowiadajc mu posuszestwo synowskie Kocioowi Boemu powszechnemu nalece, tudzie Wielkiego Xicstwa Litewskiego ojczyzny swojej do wiary chrzeciaskiej nawrcenie. Potym Jagelo odesawszy Krlow do Polski, rok prawie cay po rnych miejscach Litewskich z miasta do miasta z wooci co wooci jedzi, szczepic i gruntujc wiar chrzeciask a bawany pogaskie niszczc wykorzeniajc. Jacha za na do Witebska xicstwa macierzystego do Poocka, gdzie nowe rosterki od slachty Ruskiej od posplstwa wzruszone uskromi i uspokoi, skarawszy tych na gardle, ktrzy byli onych burd przyczyn. Stamtd wrci si do Wilna, gdzie za dobrowolnym zezwolenim
dziwszy hiskupstwo Wileskie krl
i

wit
i

Ru

Jase^o do

jednostajnymi gosy kniaziw, bojar

panw Litewskich, Skirgaja

i

brata

Skirgniiona
Xics'iwo'Li.
'

rodzonego, na Wielkie

Xistwo

Litewskie, Ruskie
i

modzkie

(zachowu-

jc

sobie na wszystkim

zwierzchno) przeoy

na swoim miejscu

w Wil-

*^nk'sion!

nie posadzi, przez splne podnoszenie stolice W^ielkiego

i

Xistwa i odda- O^Stna wanie miecza, czapki laski, wedug starozwykych obyczajw podnosz- 'oNvi"ecki'e,'' nia Xidzw Wielkich Litewskich. Tame siostr swoje rodzon Alexan- ^^tL^xiT dr, za Semowita Mazowieckie modsze wyda i wesele wielkim ko- sufohuesa''^' sztem w Wilnie sprawowa, a Radomsk ziemi w possagu mu postpi. ""d'ziei'i

xi

II.

11

8^2

Z tej Alexaiidrv Olgordowny, siostry Jageowej, maonki Scmo\ita xieMazowieckiego, urodzia sic Cym])arka, ktra Ijyla dana w maestwo Ernestowi arcyxi/.cciuRakuskiemu. Ta urodzia Friderika Trzeciego Rzymskiego cesarza. Arcyxi Rakuskie, Friderik za, cesarz, prawnuk Olgerdw, z Eleonory, Edwarda krla Portugalskiego crki, urodzi Maximiliana cecia

sarza;

Maximilian z Mariej, Carolussa xi/.pcia Burgundijskicgo crki jedynej dziedziczki (po ktrej Burgundia na Rakuski dom spada) Pliiippa kra Hispaiiskiego; Pliilip za Karoussa Pitego, cesarza i krla Ilispai

Ferdinanda Drugiego cesarza Rzymskiego, Wgierskiego i CzeArcyxic Rakuskie, Ferdinand, potym z Anny wnuczki Ja^eowej, Wadisawa Wgierskiego i Czeskiego krla Kazimierza Jageskiego
i

skiego krla.

iowica syna crki, urodzi Maximiliana cessarza electa Polskiego, ktry umar roku 1576, z tituem wybrania na krlestwo Polskie, ktre SteRii.ioipbcc-

wojewoda szczliwiej wybrany, szczliwiej Rudolphus, syn Maximilianw, krl Wgierski Czeski, z Alexandrv przerzeczonej siostry Jageowej po kdzieli (jako mwi) od Olgcrda Wielkiego Xicdza Litewskiego potym z Anny Wadisawowny od Kazimierza Jageowica krla Polskiego i xidza Litewskiego, nard
plian Pierwszy, Siedmigrocki

opanowa.

wiodcy, jak
prawodaie- czysz,
iowsze
do'-

mu Rakuskiego.

to szerzej w Tablicy naszej genealogiej xi/:t Litewskich obacessarzcm Rzymskim roku 1577 jest wybrany. I po tej Alexandrze Olo^erdownie xinie Mazowieckiej i po crce jej Cimbarce xita Ra,

'',

kuskie

cessarz
i

tego

domu idcy prawa

dziedzicznego

T%r Mazowieckim
1

xistwie
ry cesarz

dzi

chc

condiciach podanych, jeliby

dochodzi, ktrego si chcia wyrzec MaximilianW'tby na krlestwo Polskie przysiestrze

i

szed, ale to

Krzeslaw Polak pierwszy siaro

dawnoci wyszo. i bez tego odprawiwszy w Wilnie krl Jageo wesele maeskie Alexandrze z ktrej si ten sawny nard cessarzw rozmnoy nowiwszy porzdnie rzeczy Litewskie, wyiacha do Polski przez

posta-

'

gdzic ua

slarostwo

Woy,
krl nie

"^"wLuc' i^ta w L
ku.

Sdomirskiego, nad
nili,

t it^ .11 castellana Krzesawa z Kurozwak, uckie przeoy twol panw Litewskich, ktrzy wolnoci swoich broi

aby zwierzchnych

urzdw w Litewskim pastwie Polakom

dawa.
Przyjacha potym krl Jageo do Lwowa, gdzie Piotra hospodara Wooskiego, gdy przysig hodownym obyczajem z radami swoimi pod chorgwi koronn uczyni, w obron przyj; bo w^ ten czas Wooszy oda do kinli si hyli od Wgrw w Interregnum po mierci Ludwikowej
,

wooszy

do

Polakw

przystali.

Gniew JaseI^T^Jad^yS;

A gdy przyjacha krl do Krakowa, pogniewa si z krlow Jadwig o podejrzenie wystpku yv maestwie, tak bardzo, i mao nie przyszo do rozwodu szkodliwcgo, ale to panowie agodn rad uhamowali, a iby krl takich szkaradych a niepewnych rzeczy odnosiciela wyda, usilnie nacierali
i

przywiedli to,

krl

nia,
i

podkomorzego Krakowskiego, ktry

przed krlem, jakoby ona
jej

musia wyda Gniewosza z herbu Strzegowit krlow mia oskary

zhabi

kuskim xicciem (ktry si

w niebytnoci jego z Gwilhelmem Raono pierwej swata) obcowaa, ktry by

83
sowie potajemnie
twie mieszka.
a

nieznacznie do

Krakowa przyjacha,

^'dy krl

Li-

Krlowa tedy wywodem ochmistrza i fraucimeru swojego wiadectwem, tudzie cielesn przysig, z tego si krlowi oczycia wywioda, a pan Gniewosz, i si powieci swojej nie mg zaprze , ani jej dowie tedy w Wilicy na sejmie z wynalezienia senatu korormego za taki wystpek musia pod law jawnie glossem wielkim jako pies szczeka, a odwolyi , ,

^JJ|"*^3

ij,'^''j^'^.f/-

szczeka.'

wa
lem

wyznawa, i

ga

szczeka niccnotliwie jako

pies, o cnotliwej kri

?S;!;,i^,

lowej paniej swojej.

Tak potym

mio maeiiska
^_.

midzy krlow

kr-

sferldau

bya ugruntowana.

''Skalna apud Polo-

SKIRGAJEO OGERDOWIG
WIELKI

XIDZ

LITEWSKI,

MODZKI

RUSKI

Rozdzia szsty
okirgajo Olgerdowic,

bdc
i

podniesiony

Wilnie na Wielkie Xistwo

za

Litewskie ojczyste. Ruskie

modzkie roku 1387,

dobrowoln
i

yczli-

woci krla Jagea Wadisawa brata, wicej by przychylny do rozmnoenia mod Ruskich zakonu Greckiego, ni do szczepienia ugruntowania
powszechnej wiary chrzeciauskiej

Kocioa Rzymskiego

bo si midzy
i

Rusi z modu uchowa. Na nowym pastwie uda si do ustawicznych

statecznoci

biesiad

pijastwa

xiccemu

stanowi nalecej namniej nieprzestrzegajc; dla

czego po odjachaniu krla

Jagea do

Polski,

niedugo trway

sprawy Litewskie, bo Witot Kiejstutowie, wysokiej myli, sadzi si te na Wielkie Xistw"0 Litewskie
i

bdc

mem

pokoju no Skirgajowa. wielkiego serca

,

Nicslalcrz-

za niego-

niesuszn rzecz poczytajc, Skirgajowi nikczemnemu i sobie w dzielnoci nierwnemu podlega (jako on sobie wedug wysokiej dumy rozumia), frassowa si te na krla Jagea i na jego zasugi i godno nie Witoldowo rozmysy. dba, a w sowie mu si nie zyci, ktrym mu obiecowa spuci Wielkie Xistwo Litewskie Wilno, skoroby si sam na krlestwie Polskim ugruntowa, t go obietnic z Prus (gdy ono by do Krzyakw zjacha Pnpdli z Krewa uciekwszy) przywabi. Obawia si te Witold, aby goSkirgajlo egoskir ^''^'^" bez wieci niespodzianego kiedv nie zabi, bo to do niego wiedzia, i by jzyka rki do zwady prtkiej, k temu by okrutny a niestateczny i nie ot;m (7Mai ustawiczny, a tylko z nim byo do obiada siedzie, bo skoro sobie pod[)i. f'Ju"iinum tii 4-c. pospolicie na ty ktna kogo gniew trzewi chowa, lego po pijanu zabi rzy z nim pijali z broni si targa wiele przyjaci tak pobi, nie inaczej
i

dn

jako Alexander Wielki

Persiej.

Przeto Witold, jako

by

no

wszem

dzielny,

przemylny
r.

dochcii

pny. skoro Skirirajo do Pojockn ujach.i. zebra

si

Grodniany

Podla-

84
po&^^AYi*
toha
odbili,

,.
ki

,,

swoje os-

przycignwszy bez wieci pod Wilno, myli! zamki Wileskie ubiec; ale Polacy sluiebni, klrzy byli na wysznym zamku mieszczanie Wilescy, prawdziwie suc Skirgajowi, odbili go dwa kro od zamkw, i musia nazad ustpi. Widzc tedy Witold, i mu si nie wedug myli szacowao, wrci si do Grodna, potym przyzwawszy Niemcw z Prus za pienidze onierzw, take bojarw swoich prvsi2;Ych nie mao zebrawszy, ossadzi zamki obadwa Grodzieskie mocnym rycerstwem strzelb, take Brzecie, Sura, Kamieniec, zamki udzielne, porzdnie naspiowa obwarowa rycerstwem swoim a sam z xicn Ann z skarbami wszystkimi do Mazowsza wyjacha, do Janusza xicia Mazowieckiego,
s^^"y ^
i

on

witod do
wiry raz

szwagra swojego. Od .Janusza za, gdy mu si u niego nie spodobao, przenis si do Semowita brata ie-io do Pocka, drujjieso xicia Mazowie-

Witold
'do Prifs?

^jspilfr^
siediuciy"'

zi^em^^wi'\vi'i

Jageow Skir^ajow rodzonAlexandr; Semowit niewdzicznie przyjli nie po myli z z bojary swojemi do mistrza Konrada Zolnera, od ktrego by w Malborku wdzicznie przyjty. Rontorowie te askawie i wszyscy Krzyacy, chtiwie mu wyrzdzali gocinn przyja mu si ofiarowali z dobr obietnic potuch dostpienia Wielkiego Xistwa Litewskiego; a to mu tuszyli Krzyacy na zdradzie, bo si przeze (j^lio za wiech ptaki owic) modzkiej i Litewskiej ziemie dosta spodzlcwali. Tam w Prusiech mieszkajc czas niemay z on, nauczy si gospodarstwa domowego jzyka niemieckiego po czci, jako Dugosz Miechoyius Cromerus lib. 1 5 pisz. Potym traclujc z mistrzem i z Krzyakami, aby mu pomogli dostpi Wielkiego Xistwa Litewskiego, ktrego si te ojczycem dziedzicem wasnym mianowa, zastawi im zapisa za prae nakady wojenne, modzk ziemi we trzech set tysicy zotych
ckicgo, ktry
^'^

by poj
i

siostr
i

b^y ^ obadwa Janus czstowali, zjacha do Prus

on

Nkm-

^^^^

'

i'^'^^

niktre Lalopiszcze Litewskie

wiadcz, we

trzech set tysicy

<^-

kop Litewskich.

A
KrzyncY
iuwp''baw1ioho\v"^

tak mistrz Pruski Zolner

jedne stron od Zmodzi

od Niemna

pastwo z wojsl^t^i^* Niemieckimi najedali burzyli; za czym si te Litwa na dwie slachty posplstwa za Witotem czci rozdzielia, tak, i jedna
^ mistrz Lillandski z

drug stron od Dzwiny,

i

Litewskie

cz

siaa,
nie

drudzy Skirgajowi

Sj)rzvjali.

Przeto krl Jageo, obawiajc si

i

uml"

prle^

^'nw^y"^* dzone.

gnunoci Skirgajow Wilna z Niemcami, za niedbalstwem opanowa, przez podanie Russakw, ktrzy Witotowi wicej yczyli, wyprawi do Litwy Mikoaja Moskarowskiego, podkanclerzego Koronnego, Z rwuym pocztem onierzw^ i drabw Polskich, zrystunkiem wojennym strzeg, ktremu z strzelba, aby obudwu zamkw Wileskich broni z Litwy rycerstwa ])rzeicj Skirgajo Wilno wszystko w obron poda branego do slraej okoo blankw przyda niemao. Tego roku w jesieni przycign znowu Witold z Niemcami Pruskimi z Liflandskimi jiod Troki, gdzie dwa szturmy prno straciwszy, przyszacowal si od Anlokolej od Lyssych gr pod zamki Wileskie, ktrych Niemcy zatoczywszy strzelb dziaa nowo wynalezione i tarany, gwatownym uporem ustawicznymi szturmami dobywali; ale i si Litwa
aby Witold
i

85
i

Wilescy

mieszczanie

mnie

bronili z ni/.nego

zamku

a Polacy z

Mo- whom
f
'M'^^
"a.

skorowskim z wysznego, tak, i musia Witold z Niemcami odcign, nie wskrawszy w dobywaniu Wilna. Latopiszcze Ruskie wiadcz, iby Witold mia w ten czas ninego zamku doby, ale to potym za trzeci Witolow wypraw byo, jako niej najdziesz wedug Dugosza, Miechowiussa Cromera, dowiadczonych historikw Kronik Pruskich. Potym Witold odcignwszy z wojskiem Krzyackim, Litewskimi upami ubogaczony, do Prus, frasowa si na swoje nieszczcie, a wyrozumiawszy z pewnego domnimania jawnych znakw wiar Krzyakw Pruskich by sobie podejrzan, ktrzy nie jego ale swoich wasnych poi i i

"{*

w wojowaniu Litwy patrzali, wyprawi tajemnie do Jagea krla wiernego posaca, przez ktrego si z krlem zjedna, bo si te ju Jageowi najazdy Witotowe byy uprzykrzyy; ku temu, jako Dugosz Cr omerus lib. 15, j\Iiechovius lib. 4, cap. 39 pisz, boja si, aby Litwa
ytkw
i i

chytro" \\\
maguii.

Jageo

RussacY nie podali si dobrowolnie Witotowi. Posa mu tedy krl przez tego/, tajemnego posaca listy swoje wierne, ktrymi obiei

Jagoiem
^^*^

cowa

postpowa Witotowi wszystk

i

wadz da

na Wielkim Xistwie

Litewskim na stolicy Wileskiej, tylko aby si co rychlej z Prus zwrci, nie psujc wicej ojczyzny wasnej, ani jej wojowanim Niemcw karmic i bogaczc. Ty listy otrzymawszy Witold, a ufajc obietnicy krlewskiej, Krzya* ck te wiar podejrzan majc, myli, jakoby si z Malborku wymkn; a tak naprzd Ann do folwarkw, ktre mia od Krzyakw jakoby na przejadk z skarbami wysa, sam potym zmyli sobie, i mia do Litwy, jako przcdtym czsto czyni, dla wzdobyczy z ludem swoim wtargn. A tak zebrawszy si porzdnie, jako na wojn z kozactwem swoim Litewskim, ktrzy z nim z Litwy byli wyszli, wzi z folwarku po-

on xin

on

tajemnie

skarbami

cign

do modzi, a iby

pamitk

znak Krzyaz

kom przemylnego
i

zjachania po sobie zostawi, a

do swoich si

jakim
iRegam^
Resumc^i!
^vitojd trzy

upominkiem gocicem od nieprzyjaci wrci, nie inaczej jako Dawid myli od Philistlnw Achis krla, ubiea trzy zamki Krzyackie na grai

nicv ^

haus,

modzkiej lece Jurgemburg, r' o C Mergenburg, D d( ktr\ch by dobrowolnie wpuszcze jako

:
, _

Nawanze
przyjaciel
jedzie;
w^
i
i

albo Nebin-

zamki krzy^y-''^'^s"yi'fj'

towarzysz,
piugosus
et

bo wszyscy mniemali, i Krzyakw samych

namiotawszy, zamki

i Litw
z
i

|)o

staremu

wojowa
i

tam Niemcw

slarostami

ich posiekwszy

przekopy pobitych

^'Jbf^cap.^

wybra
strzelb

spali, a celniejszych
i

zacniejszych
i

Krzya-

cromer,'ub.
\]^^scxe.'

kw powizawszy,

upami

w zamkach

onych

w okolicznych

wolociacli Pruskich prtko zagrabionymi, przyjacha do Litwy i mieszka Grodnie, a krlowi Jageowi do Polski Krzyackich winiw zacniej-

^vitoid z

szych

Jurgemborgu,

w 3Jergemburgu w Nawanzie
i

pobranych, na znak
przy tym obietni-

c^rodnl" p"^"**''^-

nieprzyjazni prawdziwej

Prussy

posa, ujiominajc si

ce podania

Wilna

Wielkiego Nistwa Litewskiego.

Ale gdy

dug

przewok w
nadziei
,

zysczeniu obietnice krlewskiej obaczy,

pocz tskni w
i

a jako

by

czowiek skrztny, wielgomylny

niecierpliwy,

umyli Wilno

chytrym fortelem ubiee.

tak

(wanie

"^
'i^^l'
'

86
^" ^^^' Kommanus, ktry przemyla Massili pod Grekami ubiee, lib. 43 pisze) puci wie Witold, ii mia siostr swoj Ringajlc za Henrika xic Mazowieckie w maeski stan wt^ocieuego^ ^^^^^, a wescle dla uczciwoci w Wilnie odprawowa. Przeto wozw tymif^rie ^rzysta i podwd nagotowa, w ktre zbrojnego rycerstwa przebranego nTmer^e' i przysigego zakry pl czwarta sta a mifssa zwierzynnego, u"Slgee^*^ brw, sarn, wieprzw dzikicb i jeleni na wierzcb wozw nakad. K temu bardzo wiele bojarw swoich nieznacznie do Wilna nasa, ktrzy rno po gospodach obyczajem gocinnym stali, czekajc skutku fortelu postanowionego wedug zmowy. Wjachay tedy ony trzysta podwd do Wilna a gdy jeden jakoby sprawca starszy i szafarz Witoltw prosi aby go insze potrzeby do z onymi wozami do zamku wpuszczono, zwierzyn
tJtwdou. i^^^
Wiina'^"pr.

^ ^torym fortelu Justinus

mw,

wesela

nalece

zoy

drudzy Witotowi,

schowa wnet zdrad i onierze Skiergajowi

i ,

wydali samisz bojarowie

Polacy, ktrzy wysznego

zamku strzegli, take mieszczanie Wilescy zebrali si prtko jako na gwat, wozy ony poimali, zbrojnych z nich wywczy z pod zwierzynia, poczli

wiza; bojarowie za drudzy Witotowi widzc fortel objai trudno byo dokaza mieli na co byli posani, uciekli z miasta, gdzie kto mg; Witold te sam w nadziei w przemylnym fortelu omylony, znowu do mistrza Pruskiego Konrada Waleroda, ktry by po mierdo Krzyakw listy jednaczw ci Zolnerowej na mistrostwo wybrany posa, proszc, aby mu pierwsz win odpucili, lubujc im wszystki
bi,
siec
i
,

wiony, a

Witold
[nfenraz

I
d^o

'cha!''*'

w pierwsz ask i obron Tak przejednawszy Krzyakw, Grodno i insze zamki swoje z siostr Ringaj z crk Anaw Litwie mocno osadzi, a sam z z xiciem stazj albo Zophj, z przyjacioy z wielk czci bojarw Olszaskim Janem Algimuntowicem z Totwiem bratem, do Prus trzeci raz zjacha, gdzic dwie lecie cae mieszka, ustawicznie Litw z pomoc Liflandskich najedajc. onierze take kozaKrzyakw Pruskich
szkody nagrodzi, a iby go zasi po staremu
przyjli.

on
i

Litwy i Niemiec za pienidze zebrane, ktrzy byli na Grodnie, na Brzeciu i na Kamiecu, zamkach, dla obrony od niego zokrlowi Jageowi czstawieni, okoliczne wooci poddane Skirgajowi
ctwo
z
i i

Witotowe

^eburzy!

w tarczkami trapili tak i Litwa totowej niestwornoci, zewszd bya uciniona.

stymi wycieczkami
i , ,

biedna

dla

i-

87

WYPRAW

JAGEOWEJ Z
I

POLSKI
ZA^IK03\I,

DO LITWY J>RZECIW WITOTOWI

JEGO

ROKU 1390.
Rozdzia
Wladisaw Jageo
twy, aby rosterki wzburzone

sidnij

zebrawszy wojska jakie

mg

z Polski,
i

cign

do Li-

midzy Litewskimi Ruskimi pany umieutarczek Krziakw Pruskich rzy, a moc Witotow przeomi Liflandskich powcign, ktrzy nowe wojska z Niemieckich ziem dla pomocy Witotowi zbierali. Naprzd tedy krlJageo pod zamki od Witota ossadzone podcign,
i i

ktrych czste najazdy do Polski

Mazowsza

do Litwy onierze jego

czynili,

Brzecie dziesitego dnia

moc wzi, a Hinc

;

Rogowskiego Pola,

Jn-f

suebnymi na nim przeoy stamtd wojsko pospolitego ruszenia ktre zimna godu (gdy ta wyprawa bya w miesicu Lutym) wycierpiec nie mogo, rospuci, a z dziewici set jezdnych dworu swego, Katrudnoci dobywszy, poda go mieniec Podlaski obegna, ktrego za
ka
z
i

j^J

*^'^f'

Kamieniec
^^icf.*f'''(,.

ma

do wiernego ~ dzieraniaZindramowi Maskowskiemu slachcicowi kowi Koronnemu.

mieczni-

bramowi' Maskowskie-

mu.

Potym
obz
rairz

krl

Jageo przeprawiwszy si

przez

Niemen, pod Grodnem

i

pooy, a i zamku moc doby nie mg, godem zastaw Niemieck Witotow wymorzy umyli. Tam mu na pomoc Skirgajo WlodiKijowskie

ob^

xic, Suckich xit przodek, z niemaym wojskiem przyz Nowogrdka Siewierskiego, Zbaracignli; Koribut te Dimitr Winie wieckich xit przodek, z kilkiem jezdnych uffw Ruskich skich

xi

z tym wojskiem krl Jageo obegna. A Witod syszc oblenie swoich na Grodnie, zebrawszy prtko niemae wojsko Krziakw Pruskich na pona odsiecz Grodnianom przycign, rhoc a zaraz nad Niemnem przeciw-o i J r 1 u ko zamkowi obz pooywszy, nowy zamek na kopcu z ziemie usypanym budowa pocz, ale tyra bynajmniej oblonym nie pomg, bo juz niny zamek krlewscy onierze, na co sam Witod z aoci patrza, wzili byli. Przeto Witod przestawszy od budowania nowego zamku, acuch elazny miszy przez Niemen do Grodzieskiego wysznego zamku przeprowadzi i u bramy uwiza, a podle acucha odzie wiciny rzdem stawiajc, most uczyni, aby tak atwiej oblonym mg da pomoc i ywnoci im doda, ranne i niemocne do siebie bierzc, a obron posyajc.

kozackich do krla brata przyjacha: a tak

Grodno
i

ze trzech

stron

witoiiowa

'

pomoc GrodDianom.

wiiotw.

wie

m
Fortel na

?ego'

ihe

nie uyli,
kriowi**sie-

Ten fortel Witoltow obaczywszj krlewscy onierze nasiekK i narbali wielkich a miaszych kodzin sosnowych na wierzchu Niemna, ktpo wietrze na niz, a tak za pre W piot zwizawszy pucili po wodzie
, 1

dem
.
,

bystrei rzeki, ony

-i
,
i

sonie Gwatownie
z

phanowi
1^78 roku pod Laler-

potopiy odzie
^

wiciny
i

ludmi prozno
i

'

sie
i

on most Witoltow uderzyy v opieraincymi aiicucn rozer

'

m inirozer- wawszy, IZ tylko jcdeu iNiemiec na brzeg krlewskiego obozu ledwo wyaby puciwszy' pyn, na ktrego drudzy Niemcy prno woali, napominajc ro: " bark z -n smoln so- raczej W wodzie zgm, nizliby mia ywo w rce nieprzyjacielskie przysc, lon? a^^poi alc OH wola zdrowo zosta. A tak z tego Niemca postpkw Witotospraw jego krl si dostatecznie wywiedzia. A Witot ^^roswmi? wego wojska do Prus z wojskiem od''Jbmi^o'^ przyszej nocy, zwtpiwszy o obronieniu zamku raofz fe cign. \ tak zamek Grodzieski przez pidziesit dni oblony, w moc
^
ii

lii-

"^

"'

'

'

'"lodziarni

krlewsk przyszed. Ale

j-

to

oblenie Grodna, niemniej tym,

ktrzy oblei

przecih

^^

-^
",,

Grodnoza dniso wzi-

zonym dokurczyo. Bowiem

trosze chleba czarnego

f'

wojsku krlcwskicmu
"'.

^,^ tak trudno

i

inszych

xit
.

Litewskich, iako

o zywnosc
i

-'ii byo,

Ucisk

gd niorze

geiowym.'

z kossami z som, z plewami koniom licie z drzewa snopki somiane z cliromin chopskich miasto owsa siant; po trosze, i to za czternacie milwkoo z\YoLitewskie z Skirgajem szukajc, dawali. Bo wojsko krlewskie

--i] zaledwo po zmielonego, oiz

obl-

dosta mogli,

dimirskiem Kijowskim, take

a z

inszymi braty krlewskimi

byli

jedne stron,

drug Witod
krl

Niemcami, wszytko
i

wypalili

wyplundrowali.
i

Tak

Jageo wziwszy Grodno

obron
i

przeciw

Witotowi

kom
vifskie ho!'

Litwie zmocniwszy, do Wielkiej Polski

odcign,

gdzie

KrzyaWarcii

Szczeciskie w obron przyj w towarzystwo. A on przesawa, Sageowi ciw Krzyakom Pruskim przysig obyczajem hodownym krlowi kr""^''Wielkie

xi

lestwu uczyni.

szczcie

Vi ten czas te, gdy krl Jageo w Litwie si okoo Grodna ])a\yi, Jadwiga krlowa, maonka jego, zebrawszy drugie wojsko z Polski do fow?Jase- Rusi si wyprawia, a tam pod Wgrami i pod lzakami zamkw Ruskich dobya, ktre im by zleci Ludwik nieboszczyk ociec jej, krl Wgerski Podg1r"zu. wzia moc Jarosaw, Przemyl, Grodek, MiS'Mb.4 i Polski, przodek Jagew ca. 40 Cror Halicz, Lww, Trebowl, Zidaczw i insze zamki Ruskie, z ktrych lib. 15. grw lzakw wygnaa, a z zwycistwem Ruskich krain maonka krla
zwycistwc
i

W-

Jagea

Litwy si zwracajcego przywitaa.

O BURZENIU
I

LITWY PRZEZ WITOTA Z KRZYAKI, o SPALEML TROKW I DOBYWANIU WILNA

,

O jflIRI
I

WAItI]fIV:XTA,

RORIOEA TOTIWIA,
,

o PRZYJEDZIE JAGEOWy.W DO WILNA.

Krle\ic Angelski na Lilwe.""

Tego

roku 1390, gdy si ju zboa na polach dostaway, a przybliay, Lankaster Henrika krla Angelskiego syn, z wielk

niwa si

moc

An-

89
glikw, Skotw, Francuzw, Niemcw, na

sw

szkod

dla
,

witej wojny

przeciw poganom Litwie zebranych

gardus grof Hohensteinski

a za nim AIdrugim wojskiem Niemieckim przyszed, mni,

do Prus

przycign

jeszcze w pogastwie ya. Przeto mistrz Pruski Conradus Valerodus, ktremu nie o wiar, ale opanowanie Wielkiego Xistwa Litewskiego i Zmodzi pod pokrywk wprowadzenia Witolla na stolec pastwa ojcowskiego, gra bya, zebra te wojska Pruskie z swoimi Krzy-

majc, i Litwa

aki, przyzwawszy na pomoc mistrza Liflandskiego. Tak tedy trzemi zagonami i z trzemi ogromnymi wojskami do Litwy z Witoltem cignli: jedno

m^iftra^Pru^kiego.

wojsko Witold wid, drugie sam Konradus Yalerodus mistrz Pruski, trzecie mistrz Lillandski z Lankastrem krlewicera Angelskim i z Algardem grabi Hohensteinskim, a cignli si wszyscy u Kowna, gdzie Wllja

jrzy wojska
^Lif^^c^^

Kowna.
"
"^^zone.

w Niemen wpada. Ztamtd prosto pod Troki cignli ktre z zamkiem czstym szturmowanim zburzyli spalili. Potym do Wilna obozy toczyli tam ich onierze krlewscy Polacy nad Wilj z Skirgajlem, ktry te mia wojsko niemae Litewskie, podkali, gdzie zarazem stoczyli bitw z obudwu stron ogromn zapalczywoci nie daleko od Wilna nad rzek Wilj, w tych polach gdzie dzi dwr Soltanw, ktre Siskiniami w on czas zwano, uganiali si potym a pod gr, gdzie dzi Werki biskupie. Litwa Russacy miaoci bo im na domowTch mieciach byo, Niemcy za zbroj i wielkoci przemagali; birannych pene owy poli si od poranku a do poudnia, tak, i trupw la r^^^le za Wilj z obudwu stron leay, na ostatek onierze krlewscy wojsko Skirgajowe, Litewskie, take xita Ruskie Litwie pomagajce, od wielkoci Niemcw Anglikw przemoeni , musieU nazad ku Wilno, i , i
,

^gSo/a^"^'
^

w*itohem
^'^'^"'^^'^"'

skirgajo

on!'^*'

wi

ustpowa

gdzie kto

mg,

ale wiele

zacnych

mw w bitwie
i

z stro-

ny Litewskiej na placu polego, midzy ktrymi znacniejszy byli: knia Smoleskie, Siemion Jawnuczewic Zasaw- przeY\viHleb S wtoslawowic inszych akf JS'ski, knia Hleb Constantinowic Czartorijski, knia Iwan Lwowie niemao panit Litewskich wielkiego rodu, skd si pokazuje i tam nie o t"m te polego. lada bitwa bya, poniewa tak wiele zacnych '^gossuml^t' Dzi jeszcze tam w tych polach najduj rusnice starowieckie, szpa- ijirjs^Mi?. dy, przybice i miecze take ostrogi zardzewiae i w Werkach w dwo- ''45tct!^* rze biskupim wisi zawiesionych kilko broni, co chopi wyoraH. Skirgajo z oslatkiem ludu na Stare Troki z pobjscza obronA uszed, potym zebrawszy si z witszyra ludem, Niemieckie obozy ustawicznie pod Wilnem najeda; a wtyra gdy Wileski zamek niny ^mek^nlzny" ^'^p^'"''ktry Kriwym zowi Niemcy zewszd obleo;li, zaraz niktrzy zdrajcy z Liz Rusi dwie bramie, wiee z blankami zapalili, z ktrego ognia twy gdy ucieka Kazimierz Korigeo brat rodzony krlewski, by od e city. Niemcw poiman, a gdy go do Witota przywiedziono, kaza go zarazem a , acz mu by brat stryjeczny, jego na drzewcu nosi. Te czterynacie tysicy ludzi Litwy i Rusi w zamku zamknionych, czci od w zamuu ,.",". ninym zgi'..,,. i ,,T n no. Ognia, czci od miecza nieprzyjacielskiego zgino. Wysznego zamku Polacy z Miskorowskim Mikoajem, starosta Wileskim, mnie bronili, i 12 II.

xi

xi

xit

xi n rk
i

xi

ci

gow

00
ani spalenim zamku ni/jiego, am grobami nieprzyjacielskimi, ani ukazowanim gl^owy xicia Korigea ani srogim a gwalto\Miym szturmowamuru ronim, ani ustawicznym strzelanim z dzia, ktrymi witsza zrzucona i rozwalona bya, do poddania przywie si dali. A bojc si zdra" ludzi podeizrzanych z zamku wygnali, (]y sami midzY sob, Russakow ' sami Si minie bronu-jc, a Niemcw szturmujcych w nocy we dnie odbijajc, miejsca ty gdzie byy mury od ustawicznej strzelby upady, ziemi i gnojem zaprawowali skrami bydlcymi, take watuchami wen na,

cz
i
.

Poiacy meznic obronili

zamku

wyszneso Wileskie-

'

.-i

'

"^

"

f>eniqe
hosiiir-

rumpere
conanii,
(idiiuni

ikauymi zasaniali, a tak strzelb z dzia Niemieckich oszukiwali, na ostatek ciaami swoimi nieprzyjacielem usilnie szturmujcym, a do zamku upornie si cisncym, zastawili si w dziurach wybitych i zpychali ich z g-

ob

koami, kamieniami rumem muru potuczonego, a Niemcy si toczyli na d pobici jako piy, a drudzy na czonkach okrutnie poranieni, drudzy szyje poamawszy ni na d dolecieli pomarli. NaPiskie brat rodzony Jagew, gdy mnie obudwu zamkw rimunt
ry drzewy,
i

mycem

xi
i

Litw z Rusi broni, przecliodzc na go, by wyzwa od jednego niepodego

ratunek od jednego do drugierycerza Niemieckiego z strony

Narimunta

Niemcem,

potkali
i

Wilotowcj na si dizcwy

rk

sam

sam, a gdy obadwa

pole wyjachali na

k,
'

mnie;

tam Narimunt

konia zbity

by
i

poimany,

Narimnnl od wiiota
okrutnie
usirzcian.

Trzy mi wiTna
'

"

bywali.

przywiedziony do Witota, ktrego bez litoci Witot kaza za nogi obiemidzy dziay strzelb Niemieck, si na drzewie wieowym na " i i a sam go do mierci okrutnie z uku strzaiami ustrzela, nad przystomosc .. ^ iprzcciw bratu stryjecznemu rycerskiemu xiAciu. Litewskimi kozaki Skirgejo te brat krlewski z swoimi Ruskimi nieprzyjaci czstymi utarczkami z wielk ich porak trapi, a gdy przez trzy miesice Witold z Niemcami Wileiiskich zamkw prno dobywa, jako Cromcrus pisze, a Miechoyius od witego Jana Krzciciela a po witym Michale do pitku oblenie trwa kadzie, pierwszego dnia Octobra, niedokazaws/.y na co si byli nasadzili, odcignli, woloci okoliczne, miakocioy Chrzeciaskie nowo zbudowane poupisteczka, dwory, sioa w niewol nawizawszy, a ludzi ubogich co si niebronio posiekwszy

ce
i

rjj
,

wszy, do Prus

do Liflant

dobytkami

upami

zagnali.
i

Ale

te

nie mniej-

grafHoilenknia^^Totiiu).iwiu'

sz szkod w dobywaniu Wilna Krzyacy podjli uiuych ludzi potracili z ktrych by zacniejszy
,

bardzo wiele zacnych

Algardus grabi Ho-

Zmod

wKni.i
burzy.

Witotw, z zamku wysznego postrzelony umar, a Witot mszczc si tego Narimunta brata Jageowego za nogi na wiezie kaza obiesi, a sam go z uku do Korigea Kazimierza Krlewskiego brata drumierci ustrzela giego, jakom wyszej powiedzia, kaza, o czym Dugosz Miechoyius lib- 4, cap. 79, fol. 272, Cromerus lib. 15, etc. Potym Witot mndzk ziemi przyleg Prussom z komendatorem Ragnetskim i z starost Insterborskim, ktrym to byo od mistrza zlecono poburzy, a z polonem
hensteinski
, i

Totiwi Kiejstutowie

xic

brat rodzony

xi

ci

upami do Prus wycign.

Wadisaw Jageo
z

krl Polski, skoro wojska

Krzyackie

Witotem

Litwy wyszy, chcc podpomoc

udrczon

ojczyzn swoje, roku

Pa-

0.1

skiego 1300, miesica Novembra,

wnoci do Litwy, na
przyjacha,
gdzie

stron

z
i

rospaczy

dostatkiem yWitotowego bardzo godnej, chwiejce si na t i owg nieustawiczne wtpliwe umysy Litewskie Russakw, tal.e Zmod hojnoci
i
i

wielkitn wojskiem

ten czas dla burzenia

J';^
J*'^,^',';^

swobod krJewsk potwirdzi, zwaszcza podarkami biaych szat ktrych by wielk moc z sob z Polski przywiz. A i Mikoaj Moskorowski podkanclerzy Koronny starostwo mu Wileskie zdawa, niechcc
swoj
mieszka wicej na nim
dla

'^"^^l'^^*

pychy

okrutnoci Skirgieowej

dla najaz-

j^,,

oi.-m

dw czstych
scu starost
tu aby go z
sznie kich.
i

mo/.nych nieprzyjaci, tedy Jana Olenickiego na jego miej-

siarosiaw.
'''"tki'*'"'

obroc Wileskich zamkw przeoy. A Skirgejowi braWilna wysadzi Kijowskie xist\vo da, odjwszy jo niesudrugiemu rodzonemu bratu Wodimirzowi, przodkowi xit SucJanuszowi te starszemu' xicciii Mazowieckiemu Drohiczysk

(.^^^^'"|.^^i.

^^^l^^^^H^^'^
'i"

ziemi z Drohiczynem, Melnikiem i Bielskiem zamkami, dziedzicznym prawem darowa, pod t condici, aby te powinno krlowi tak z nich czyni, jako insze xicta Litewskie zwykli czyni. Potym zimie krl do Polski odjacia, a na pomoc Olenickiemu onierzw kilko rot z ywnoci strzelb do Wilna z Polaki posa.
i

^^^^^"^

O TRZECIM OBLENIU WILNA PRZEZ IITITO TA ZMRZYAHl,

ROHF
lozdzia
Koku za
przyspieway,
a

1391.

osniy.

lata, gdy ju niwa wojskowi atwe poywienie bywa, Witold z Konradem Walerodem mistrzem Pruskim z wojskami Niemieckimi, Angelskimi, Francuskimi, do Litwy ziemi i Niemnem w naczyniu wodnym cign, a majc nadziej podania zamkw Wileskich, od tych ktrzy mieli w nienawici Skirgaja, namwi mistrza, i si trzeci kro dobywa

drugiego 1391, na pocztku pierwszym

koniom

Wilna obrcili. Co usyszawszy Jan Olenicki Polak, starosta Wileski, i si Niemcy do Wilna przybliaj, miasto Wileskie spali, aby nie by10 przechowanim szacami gotowymi nieprzyjacioom, a ludziom do niznego zamku kaza si ze wszystkimi majtnociami zni z dostatkiem ywnoci, poczyni te kobj lenia poty z surowej soniny z dbiny okoo zamkw, i nieprzyjaciel do nich przystpu niemg mie z adnej strony. A gdy ju Niemcy wcignU ze wszystk moc na pogorzeliska miasta Wileskiego pooyli si obozem midzy parkanem micjsckim u kociei

olenicki
na wyciec"-

pogromi,

92
Panny Mariej na piasku, gdzie dzi jest klasztor mnichw Franciszkanw, wnet Olenicki zszykowa si w zamku z rycerstwem Polskim i Litewskim przebranym, a uczyniwszy potajemn wycieczk, uderzy z ogromnym okrzykiem bez wieci na W'OJsko niemieckie, gdzie strwoonych nad nadziej bardzo wiele posick, porani, pobi, kilku zacnych jzykw dodnego sta potym w porzdnej sprawie pod chorgwi krlewsk, z swoich nie straciwszy, do zamku si wrci.
i
,

T miao przewan krlewskich Polskich

Litewskich

onierzw
,

kro whoid
"o^dbity!"

Witold, wnet zwtpili Wileskich mieszczan obaczywszy Krzyacy w nadziei podania zamkw Wileskich w ktrej ufali dla tego i ju Skirgajo by z Wilna od krla wysadzony, ktry by u Wilnowcw w nienawici, a obrona nowa porzdniej przez Olenickiego zmocniona bya, Russacy majc dobrego wodza, upornie z blanprzy ktrym si Litwa kw wytarczkami bronili. Przeto Niemcy z Witotem rycho odstpili po kilku dniach od oblenia, straciwszy dwa szturmy knechtw pod zamkiem, krom onych ktrych Olenicki pod klasztorem Franciszkanw wyi i
,

cieczk pobi.
mistrzem Pruskim Konradem WaAngelskim , niechcc onej wyprawa darmo podj, okoliczne wooci do koca wojowali i Now^ogrdek zamek nad Wilj rzek od Skirgajla nowo zbudowany, take Wilkomerj z zamrzek (ktrego dzi tylko kopiec zna) spalili: a oniekiem nad rzw krlewskich i Skirgajowych , ktrych w zamkach nalezli, posiekli si nad nimi utraty swojej pod Wilnem. Skirgajo te i pobili, mszczc przycignwszy z Rusi z kilkiem ufw Ruskich i z Litw na prtce zebrau, dal im bitw, ale strzelb i wielkoci Niemieck przemoony, ledwo korzy otrzymawuciek do Trok z pogromu, a Niemcy z Witotem szy, bo ju w pustych woociach nie byo co wicej bra, do Prus odcignli. Potym tego lata wypiegowawszy w Zmodzi jeszcze niezwojowane dwie wooci, wyprawili si Krzyacy z Witotem, na dwoje wojsko rozdzieliwszy, a tak jedni Miedniki albo Wornie, gdzie dzi catedra biskupia,

Odcignwszy Witold od Wilna

i

lerodem

w^ojskiem Niemieckim

dek^aJ'^M-

lii Wilkouiiria spalo-

wit

ne.

gaIiowa'z
z N^iem^y.'

ma

Miedniki

Weizany
zwojowaue.

j^udzy Wclzany zburzyli, wybrali

wypalili,
lib.

okolicznymi

Potym jako Dugosz

rus
lib.

Miechovius

4, cap. 40,
z

15,

Kroniki Pruskie pisz,

zimie

Witod
z

woociami. 273, CromeKrzyakami zebrawszy si

fol.

tego roku 1391,

przycignli

wielkim wojskiem Niemieckim,

Kowno mo- Fraucuskim i Angelskim pod Kowno, na ktrym byli onierze krlewscy, cno obloa obegnawszy zamek Kowieski ze wszech stron , dobywali go strzelb,

podkopem
Odbici od

szturmami ustawicznymi, drabiny na mury

i

na banki przyz

Kowna,

stawujc. Ale gdy si Litwa

Ij i

Polacy dral pieszy

odbili, nie

mnie

zamku broni-

toid "r^iem-

kilko

sztumiw Niemieckich

szturmowali wicej podjwszy

szkod wielk
ki

rycerstwie pobitym.
nie

Wszake iby prno

zbudowali zamek
i

okoo Kowna pobudowa,

a tak

odcignli, uradzili z Witotem nowe zamzarazem mila od Kowna nad Niemnem

drzewa, ktry przezwali Neuwerder, to jest

Nowa W7-

93
spa, drugi

daleko od

Kowna take
to jest

Riterwerder , to jest wyspa onierzw albo rycerzw, te nie z drzewa prtko z basztami wystawili, trzeci Megra albo zamek celu
II
I

Jj^^L^i"*'

temburg,
mienia
i
/.

granic,

wapna,

cegy,

XI
z

Niemcy

wjsta\ili.

ka-

Riterwerder

drzewa spieszno zbudowali. i Neuwerder dwa zamki sami Niemcy

opatrzyli,

osiedli

strzelb,
^iiwa biedkojowa-

take

nvnoci

Metemburg Witoltowi
plundrowali.

jego rycerst\\'u po-

dali, a tak z tych trzech

zamkw
i

okoliczne krainy ustawicznymi wycie-

czkami najedali, burzyli

Jan Olenicki starosta Wileski chcc tym gwatownym a szkodliwym najazdom zabiee, wyprawi Alexandra Wigunta brata krlewskiego rodzonego, xiae Krewskie Kiernowskie, z kilkiem ufw Litewskich jeT^ zdnych olnierzow z trzema rolami pieszych Polakw dobywa onych zamkw nowo od Niemcw zbudowanych i obegna naprzd Ritterwerder, ktrego dobywa mnie ustawicznym sturmem, wszake rycho od oblenia nic nie sprawiwszy odcign, gdy ju blisko tego byo, iby by zamek wzi, jako si tego potym dowiedziano. Tak tedy Niemcy, i ^yitot z onych zamkw biednej a zewszd utrapionej Litwy wojowa nie
i

Alexander Wiguntprnoiiiier
werder dobywa.

>

przestawali.

O ZJEDNANIU

JAGEOWYM
SIOSTRY
I

WITOTEM,

o 3IIERCI KMAZIA WIGUNTA,

I

MAESTWIE

CRKI

WITOTOWYCH.

I^przykrzya si ju bya wojna Jageowi krlowi Polskiemu z Witotem dla trudnoci Koronnych spraw i wielkich nakadw, ktre podejmowa w chowaniu onierzw bronic ojczystej Lit\\T, a nietylko suebnych,
ale
i

'^^'ja^gelw'

same slacht Litewsk

z

posplstwem, dla niedostatku

ywnoci
i

przez "^manif Li?'

^^^'

ustawiczne burzenie nieprzyjacielskie, musia

zboem,

jarzynami

dobyt-

kiem podejmowa, aby

pucili

rospaczy nie podaK si nieprzyjacioom, a niedo-

opanowa xistwa
naznaczonego,

tota, Henryka proboszcza

cesiej

wyprawi do Wiczyckiego Pockiego, biskupa Pockiej dioSemowita zmarego xicia Mazowieckiego syna, aby
i

Litewskiego; przeto Jageo

iionrik

xi<a-

^cide^Srd-'

c7cki

etc'.

potajemnie o pokoju

Witoldem tractowa.

Umar te w ten czas od trucizny zadanej Wigunt Alexander Krewskie brat Jagew, ktrego krl dla dochcipu dzielnoci a ukadnych obyczajw uprzejmie miowa da mu by w Polscze Inowocaw, iBydgoci zamki z wociami w dziera-sv, nad udzia Krewski w Litwie
i i

xi

"^Josiem!^

Kiernowski.

A poj by w maestwo crk Wadisawa

xiccia Opol-

potomstwa adnego nie zostawi; jego otrucia by podejrzanym przyczyc Witold, bo spoinie nieprzyjani miedzy sob wiedli. A gdy umar, atwiejsza ugoda przysza Jageowi z Witotem, gdy mu krl obieca poda Xicstwo Wielkie Litewskie, inszych dwu bratw rodzonych
skiego, ale

04
Skirgea
i

Swidrigea opuciwszy, a inszymi

ich

udziay contentowawszy,

ktrych tylko do pijastwa, a do

oww

udatnych

by

baczy.

^croSeS^
tohow^zo.
by's'iost"^
fe7iazo>vie-

Pod tymi tedy condiciami Witoda z Jageem Henryk naznaczony bipotwierdzenie ^^"P Pocki zjedna, a sam ju majc dwoje wicenie ^ ^^^'"'^ na biskupstwo od Bonifaciussa Dziewitego papiea, wzgardzii

^^'^^y

kapastwo
^

siostr

Witolow,

jako Miechoyius pisze,

i

Ringa

po-

*^^s!fczem''i" i'^^

^^ ^^"^

^^^^

^^

^^'

Marjemborku Witod

mistrz

Walerodus wesele

nlm'^bdc sprawowali. Ale do Pocka przyjechawszy, gdy si chcia z braty xity oeni si, ojczyzu dzieli od trucizny rycho umar i wzi zaraz pomst zamane,

g^ lubu kapaskiego, pochowan w Pocku midzy xity Mazowieckimi. ^ Witod potym crk swoje Zophi posa by przedtym z Gdawitohwna ^'OpMoskT ska w maestwo Kniaziowi Wielkiemu Moskiewskiemu Wasilewi Disiona mitrowicu, ktr knia Jan Olgimuntowic Holszaski z posami Moskiewskimi przez morze w okrtach do Narwy portu Liflandskiego i Moskiewskiego doprowadzi, a stamtd przez Pskw i Nowogrd Wielki, a do MosZophiaaibo

kwy

przyjechali, gdzie
z

xicn Zophi Witotown

metropolit Ciprian albo

Wielkim Kniaziem Moskiewskim Wasilem zwincza, a wesele z hojnymi triumphami czterzy niedziele trwao. Witod te postanowiwszy wedug myli swojej ugod z Jageem krlem Polskim, przemyla jakoby si od Niemcw mg wymkn.
Cuprian

JAKO

WITOD

OD IRZIZAKOW

TRZY ZAMKI ICH SPALI, A NIEMCW POBI.

czym Dugosz, Kroniki Pruskie

Wapovius
et

Micchovius
lib.

lib.

4, cap. 40, fol.

Sfc.

273,

Cromerus

15,

Rozdzia dziewity.
ifitod mieszkawszy u Krzyakw Pruskich za trzecim zjachanim z Litwy do Prus dwie lecie cae, a zwojowawszy z nimi prawie do gruntu biedn Zmodzkie, dugo si w wtpliwej nadziei ojczyzn xistwo Litewskie dostpienia za pomoc Krzyakw Nistwa Wielkiego Litewskiego wiei

szajc, skoro si przez Henrika biskupa Pockiego swagra swojego zjedna

z

Jageem krlem
i

postanowi

nim

wedug myli

rzeczy swoje
z

zaraz

przemylnym
z

fortelem, tajemnie a nieznacznie

wysa

Prus

on

naprzd

sprztem domowym do modzi na pewne miejsce. Sam za skarbami zmwiwszy si z przyjacioy z bojary swoimi Litewskimi, a zwierzywszy
i

95
do Litwy na Wielkie Xicstwo zjacha, jacha ii. mia Marjcraborku do Riterwerderu zamku swego pod Kowno. Tam kupcw Niemieckich, Krzyakw rejterw, ktrzy z nim w Riterwerderze zam-

si im rady swej,-

ku mieszkali, bez wieci obskoczonych pobi, posiek i w Niemen wrzuci kaza, a drugich co zacniejszych powizawszy, a zapaliwszy zamek Rittcrwerder do Wilna z nimi ujeda, co obaczywszy drudzy Krzyacy i
nierze Niemieccy, ktrzy

o-

Nauwerderze zamkach byli, zaraz si w pogoni za Witotem jako za zdrajc swoim (Szelmem go nazywajc) udali. A gdy go dalej w Litw ku Wilnowi gonili, wnet Wilod winiw pierwszych Niemieckich w Ritterwerderze poimanych na pewnym miejscu pod stra zostawi, a sam si z swoimi na Niemcw gonicych w ciasnym miejscu zasadzi, ktrych spracowanych gonienim gdy w zasadk przyszli snadnie do jednego pobi, posiek, a drugich powiza do Litwy odesa. Pofym wyrozumiawszy jako wiadomy z liczby pobitych i poimanych, i nie wiele Niemcw na 3IelemburKu Neuwerderze ~ zamkach zostao, wrci si dobywa onych zamkw, ktrych moc dobywszy spali, a Niemcw ostatek pobi, drugich powiza. A tak ony trzy
Metenburgu
i
i

^j^^^^^.^^
u:'ky u-^e-

*''*'..

>yitoiiucie-

kajc
j^anj^i

trzy

?pa

ckie.

Litwie bardzo szkodliwe

okoo Kowna zamki Niemieckie

i

spaliwszy

uprz-

tnwszy, wrci si do pierwszych winiw, ktrych

zanych,

rzdem dugim zwi\yiina preyi(rziiakw.

z wielkimi upami z Krzyz strzelb, z ristunkiem wojennym nabranymi prowadzc do Wilna szczliwie z wielk radoci wszystkiej Litwy, pokoju dugo podanego pragncej, przyjacha. Gdzie od Jana Olenickiego namiestnika Jageowego starosty Wileskiego by uczciwie przyjty, jako mu by krl Jageo przez listy roskaza, zamki mu te Wileskie obadwa jako panu dziedzicznemu poda, z strzelb i z rinstunkiem wszelkim i cokolwiek naleao do skarbu Wielkich Xidzw

akw

Litewskich.

Jageo usyszawszy o przyjachaniu Witotow^m z Prus do radoci co rychlej do Litwy si wyprawi na kocu miesica Lipca roku 1392 wziwszy z sob krlow Jadwig. Witot te przijmowa krla u Ostrowa z dworem swoim z Kniein Ann, tam si krl Jageo Witotowi askawie ukadnie ofiarowa, z Skiergajlem go bratem swoim pojedna. Jako jeszcze dzi s zapissy Witotowe na zamku Krakowskim, ktrymi wyznawa, i si pojedna, podzieli z Skirgajem bratem stryjecznym, o zwierzchno Wielkiego Nistw^a Litewskiego, te z nim towarzystwo przyj przeciw kademu nieprzyjacielowi okrom krla Polskiego; a i sam Witod xistwa Kijowskiego dostawa mia nakadem swoim, pod Wodimirzem bratem Jageowym,
krl

Wilna, z wielk

on

}o^"a''Hyr:
>v|/ohenf.

Skirgajowym, przodkiem Suckich, odda go Skirgajowi i dzieTame si te zapisa krl Jageo adnemu Wilna Witebska, Morecza (w ktrym by w ten czas zamek, co i kopiec dzi nad Niemnem pokazuje), Garteny albo Grodna bez wolej Witotowej nie podawa, a Skirgcowi do Kijowskiego xistwa do Trok, Krzemieniec Stosko przyda, przeto i ojczyzny swojej Wilna i wszystkiego Wielkiego Xistwa
i i

xit

dzicom jogo.

Krzemi^c^^3"
^Ij^^j^^Jg*?-

owi.

96
ustpi Witotowi folgujc w tym asce krlewskiej splO czym Dugosz, Miechoyius Cromer, dawne zapissy w skarl)ie krlewskim wiadcz; a postanowiwszy t ugod Jageo, wzi starostwo Wileskie Janowi Olenickiemu, a Witota na Wielkim Xiestwie Litewskim, modzkim Ruskim przeoy, wziwszy od niego przysig i mia chowa wiar przyjati krlestwu Polskiemu aby te Polnieszczliwycli przygodacti nieopuszcza, ani wydaski wszczliwyci wa, ale z jednego splne dobra rozmnaa; to te Anna ona Witorczya i listami swojego lubowaa za towa za siebie sama pod pieczci danymi potwierdzia, jako Dugosz i Cromer pisz.
Litewskiego
,

nej zgodzie.

ma

WITOT

Mmm
RSICGI

RIEJSTlTOll],

ROKU 1393.
CZTERMSTE.

Rozdzia pierwszy.
ladlslaw Jagco krl Polski postanowiwszy wdziczn ugod z Witotcm bratem stryjecznym, oddal mu wszystk zwierzchno i wadz na ^yielkim Xicstwie Litewskim, Ruskim i Zmodzkim, i braty rodzone

Wodimirza Kijowskie, Dimitra Koributa Siewierskie, Swidrigaja Witebskie xinta, take Skirgaja zoonego z Wielkiego Xigstwa, pod jego posuszestwo poda, co niedugo dla icli ukrzywdzenia trwao. Poda mu te Wilno ze wszystk wasnoci, Troki, Krewo, Kiernw, Grodno Surasz Kamieniec Podlaski, Brzecie, ucko, Wlodiswoje
Polockie
i ,
,

mirz, ze wszistkim

Woyniem,

insze zamki wszystkie Litewskie, Ruskie,

okrom udziaw pewnych inszych xit bratw swoich rodzonych. Potym przy bytnoci krla Jagea i krlowej Jadwigi, przy wielkoci panw rycerstwa, bojarw Litewskich, przy Skiergajle,
Zmodzkie,
i

Podlaskie,

Ruskich,
z

Zmodzkich

by

majestatem przyprawionym

na stolic Wielkiego Litewskiego Xicstwa witego Stanisawa na zamku , w kociele

biskupa Wileskiego, we-

Wileskim podnoszony od Andrzeja Wazilona

dug

ceremonij chrzeciaskich, a zachowujc starozwyke obyczaje pod-

noszenia Wielkich Xicdzw,

by w czapk xicci,
i

szaty k

temu
nKfiohtiei^ijiw*

nalece ubrany, tame mu miecz, lask marszaek Litewski wielki, piecz xicz oddawa, wedug zwyczaju, Anna take xina zaraz czassowi ceremoniom takim nalece, z nim bya podnoszona. Potym triumphy, krotofile i wesele czassowi ceremoniom takim nalece krl
i
i , i

panowie Litewscy odprawowali,

bdc wszyscy radzi

pokojowi, ktrego

si przy Witocie spodziewali. Ale ich nadzieja omylia, bo skoro krl Jageo z krlow do Polski odjacha, zarazem Skirgajo Swidrigajlo brali. 13
i

08
Jageowi, i nnd nich Witolta stryjecznego brata przeoy, nowe wntrznc wojny zaczli a Skirgajto hy wikszej miaoci sorca popdliwszcgo k temu mia skarby wielkie, yczliwo u wszystkiej Rusi, zebra wojsko przeciw Witoltowi, chcc go znowu z Wilna wybi z Wielkiego Xicstwa Litewskiego (do ktrego si bliszym, i gocia
''^"''^'y
i i
,
,

wuoir^wo*
sko zbiera,

dniejszym
^
.,
.

by
'-"^^

mieni) wyrzuci.
Swidriliailo,

.,

Bolesaw za
^^^^'
^'^

xiae Poockie

Witebskie, brat Skirgai-

"^*^'

^'''*^

'^"dn!'''''^'

miay
i

ani

mony, k temu

co witszy skarb, zachowa-

nia

yczliwoci midzy swoimi

Pruskich
i

Krzyakw
Waicrodiis mistrz nic,-'
.

nie wiele mia, uciek przeto do Prus do do nowego mistrza Konrada Jungingena po zmar;

}ym Walcrodzio wybranego

ten

Walerodus
i

jako Kroniki Pruskie

zi.ony.

wiadcz, by
przeladowa,

wa

zakonnikiem umierajc, adnego do siebie nie przypuci. Przyjli tedy Krzyacy Pruscy bardzo wdzicznie Swidrigajla, bo mieli
zly
i i
i

okrutny, mnichy

'

kapiany sam

bdc
i

-i

gniew nieumierzony na Witolda, i

ich trzeci

kro

za dobrodziej-

stwo zdradzi, zamki trzy spali i wiele zacnych Krzyakw w nich pobi. Litw? burz A tak zarazcm zebrawszy wojsko, do Litwy z Swidrigajem wcignli, lem."' gdzie bardzo wiele wooci ogniem i mieczem zwojowali; Sura, Grodno
i Stramel zamki Witodowe ojczyste moc wzili , a poimawszy trzy tysice ludu obojga pogowia, z wielkimi upami do Prus si wrcili. Usyszawszy ty aosne nowiny krl Jageo, zaraz roku 1393 z krlow Jadwig do Litwy spieszno z Polski przyjacha, a przyzwawszy Skirgaja brata z Rusi, uprosi go, i si z Witotem pojedna, a tak do splnej mioci braterskiej obudwu powtre przywid, a iby serce zapalczywe i popdliwe Skirgajowe ubaga, jako Dugosz i Miechoyius pisz, przyda krl w dzieraw Skirgajowi, za dozwolenim Witoldowym, do Kijowskiego xistwa Starodub Siewierski, Krzemieniec Woyski i Stare Troki, zamki i powiaty z ich woociami, a napotym jeliby si co takiego midzy nimi ku zwadzie przytrafio, tedy si na to obadwa Witold i Skirgajo zapissali, i rozsdkiem krlowej Jadwigi mieli by rozstrzygnieni bez wszelkiego zawodzenia. Litewskie Latopiszcze na tym miejscu Skirgaja nic wspominaj, iby mia z Witotem miezacie, aleKoributa brata Jageowego i Skirgeowego od Witota, jako nieposusznego, zwycionego by i poimanego wiadcz. A i si Witold w ten czas roku 1393 z Skirgajem po pierwszej zwadzie przez krla Jagea i przez krlow Jadwig pojedna, zbracit przeciw kademu nieprzyjacielowi okrom krla Polskiego sprzymierzy etc. Rycho te potym Andrzej Olgerdowic, brat rodzony Jagew, ktry ono by z Krzyakami Pruskimi i z Liflantskimi Lukoml i Poocko wzi
i

doTiijo^'a'

prYjHiany

w koronaci Jageow zwiezienia jest wypuszcze, ktrym na zamku Chciskim w wiey smrodliwej trzy lata siedzia; za przyczyn i prob Witodow i inszych braclej gdy krlowi za niego rczyli i lubowali, i si nie mia mci wizienia i kazni. Potym w Litwie miernym udziaem na wychowanie by opatrzony z aski.
i

Litw zwojowa,

xit

99

Tego

tei
,

czassu Fiedor ulbo Luburt Sanguszko Olgcrdowic,

xi

i"'*:<ij^r^San

Wtodimirskie od krla brata wzi w dzieraw Siewierskie pastwo obiecujc si krlowi Polskiemu Jageowi w wierze i w mocy jego zabraciej na si da. wdy by, na co i listy pod pieczciami inszych A tak krl Jageo pojednawszy Wilota z Skirgajem i inszych xiit bra-

xit

tw do zgody

Witolem

przywiodszy, odjacha do Polski

krlow.

WOJOWANIU LITWY I DOBYWANIU WILNA PRZEZ SWIDRIGAJA Z KRZYAKI.

ROKU
Skoro po odjachaniu
Witebskie,
krla

1394.
Polski, Swidrigajo
,

Poockie pobudzi wtry raz Krzyakw Pruskich przeciw Witotowi; a tak roku 1394 mistrz Pruski Konradus Jungingen, zebrawszy wielkie wojsko z Niemieckich ziem Prus, ku temu

Jagea do

xi

bdc
i

zbiegiem

Prusiech

jako

Dugosz

Miechovius cap. 40,

i

lib.

4 pisz, mia bardzo wiele Fra-

cuzw, Anglikw
nych,

inszych cudzoziemcw na

Litw

dobrowolnie zebrai

cign

Niemnem rzek
i

naczyniu

wodnym

wooci

wszystkie mieczem

ogniem wojujc, zaczyra

ziemi do Litwy, twierdzy, take

i

zameczkw w modzi i w Litwie kilko wzili. Potym Swidrigel bdc przewodnikiem, ze wszystkim wojskiem Nieprzycignli mieckim i Francuskim i z mistrzem Konradem Jungingen, ^ ^^,., ,1 II pod NV nno, ktrego cae dwa miesica dobywali ustawicznie szturmujc, udali si do zdrady i strzelajc na obadwa zamki, a gdy nie mogli moc, przenaj Swidrigajo czerncw Ruskich, ktrzy w zamku bjii, aby na pewny czas potajemnie obadwa zamki zapalili. Na co ju gdy si Swidrigajo z Krzyakami, jako na pewne zwycistwo spodziewali omylia ich
"^

Swiiirigajio

'

mi dwamiesica Wilna dobywa.

nadzieja;
i

bo jeden czerniec

bdc
i

lepszego sumnienia,
a tak

on rad

starszym,
scr"d^a?"y
'''^^""'^"'

przeoonym zamkowym opowiedzia;

ko zdrajc skarano, Krzyacy wszy na co si byli nasadzili, musieli precz

gdy one drugie czerncc jamistrz Pruski z Swidrigajem, nie dokaza-

odcign.
i

yyiioidzkz Polski
,

Witot te, aczkolwiek mia niemae w^ojsko z Litwy, z Rusi zebrane, wszake nie mia walnej bitwy jawnie da Krzyakom

^J^^J'^^?)'

ktrzy

moc
trapi

wielkoci przewyszali,

tylko ustawicznie
i

wojsko ici

najeda,

za
tak,

zagonach gromi, w ciasnych miejscach zasadk bardzo wiele ich pobi i poima, a czasscm do Prui

trwoy,

drugich

picowaniu

skich krain wtarczki czyni wzajem, ich bogate folwarki

upic

wojujc

mniejsz szkod Krzyacy w wojsku i w ziemi swojej podjli jako w Litwie uczynili, bo sobie wzajem wet za wet oddawali. Tego roku zimie Wernerus Tetingar, marszaek wielki Pruski, uczymwszy odwrt Litw znowu wojowa, a z upami i z winiami uszed. Po nim za Ulrikus Jungingen wjt Sambiiski, rodzony brat mistrza Pru11/I T skiego (ktry sam bdc mistrzem polym od Jagea j)ora/.oiiy byi za-

nie

'

11-

Krzyacy
Zoiodz wojuja.

100
z witszym wojskiem modzkc^ ziemi, okoo Miednik i Rosiei, splundrowa. T^G^o zwojowania krain swoich mszczc si Witold, TNtargnt te do YiSJ/k" poburzj, Prus z wojskiem Litewskim, gdzie, okoo Insterborku, wszystki bogate woloci gburskie i folwarki KrzyZackie, ogniem, mieczem upami zbu^^^^ ^ '^^^ odpoFU Z wiclk korzyci i wzdobycz do Litwy si wrci. KrzYac Podfasze Konradus za Koborg komendator z Balgi , z wojskiem Niemieckim na a Droliick ziemi takie zwojowa i upy Podlaszc Litewskie wtargn

bity)

winiami do

Prus wywid.

O BITWIE
I

WITOIDOWEJ Z KORIBlITEffl
z

ODJCIU KIJOWA WLODDIIIIZOWI, X1AZAT SLICKICU PRZODKOWI,

MESLUSZNEJ

WAM,

A O MIEItI SMIIIGAJO^EJ,
I

O POI.MAMU KORJATOWICA NA PODOLU,

OPANOWAMU ZAMKW PODOLSKICO PRZEZ WITOTA.

Rozdzia

drugi,

w itod czstymi wojnami

wynisczony,
i

ustawicznymi trwogami

woczugami

bdc

skarb bardzo zuboony, a ku temu,

i

i nowo
i

na paiistwie

zewszd spustoszonym
i

kiego Xistvva Litewskiego stolec ku pierwszej zacnoci

zwojowanym osiad, przemyla, jakoby Wielwielmonoci

i i

mg wydwign do skarbu wyniszczonego dochody starozwyke imiotrwogach wntrznych rno rozszarpane na stoeczne w onych wojnach
Avariiia,
Al''i%ll'eIjnyti-ze-' ""^*
'

oddalone (jako si u nas dzi dzieje) przywrci. nauczya mgemosa f(/es/as porzchiego gospodarstwa, naprzd si tam uda, gdzie co wzi rozumia; przeto nalaz przyczyn na
i

od stou

xicego

tak gdy go

xi Dimitra Koributa Olgerdowica,

stryjecznego brata, przodka

krla

Jagea rodzonego,
i

sobie

xit
i

Zbaraskich

Winiewieckich, ktry

w
\sii..].i

ten czas

aby
na-

n^u

mia udzia na Nowogrdku Siewierskim, do ktrego posa, mu hod przysig wiernoci j)oddaiistNva jako panu zwierzchne3 Wielkiemu Xidzu Litewskiemu uczyni, a iby dawa da zwyk
i
, , i

SKi
bralY strjj czne.

do skarbu ^^iclkiego Xistwa jako przedtym zdawna bywaa dawana do xicia WodimiSiewierskiogo xistwa. S tyme te j)oselslwem rza Olgcrdowica, drugiego brata krla Jagea rodzonego, xicia Kijowz

skiego, przodka

xiQt Suckich odprawi,

do Fiedora Koriatowica, ktry

101

ten czas Podole trzyma, aby

z

mu

wszyscy posuszestwo

przysig

poddastwa
i

hodem

oddali.

Dimitr Koribut xi:e Siewierskie, czuJQC si by Olgerdowym synem rodzonym bratem krlewskim, a bliszym do Wielkiego Xicstwa nili Witold, nie chcia si w hod podawa, ani przysigi czyni i owszem do w Wilnie bliszc^ ni on. Tym jego ^yitoda wskaza, ii te mia miaym a hardym odkazanim Witold obruszony, chcc go do posuszestwa przywie, ^^yprawi si z wojskiem Litewskim Zmodzkim przeciw niemu do Sicwierskiej ziemie, co usyszawszy Koribut Olgerdowic, niechcia czeka nieprzyjaciela w swojej ziemi, ale zebrawszy wojsko z Rusi imajc pomoc od xicia Twerskiego, cign te do Litwy przeciw J^^/^^^^ji^^^onWitodowi nie zadajc mu do Sicwiera dalekiej drogi, A gdy si obie- witoiiem. dwie wojska cigny, u Niedokudowa podkai si wstpnym bojera na szerokich polach ogromn zapalczywoci, Koribut z swoimi Russaki miaoci, Witold za z Litw z modzi i miaoci i wielkoci wojska jego przewysza. IVa ostatek, gdy bitwa kilko godzin w wtpliwym szczciu z obudwu stron trwaa, poczy si ufy Koributowe trwoy, miesza, i z placu ustpowa, a Witold tym mielej z Litw nacierajc pomieszanych rozerwa rozgromih Co obaczywszy Koribut, doda koniowi ostrg chcc si zachowa na drugi raz do lepszego szczcia a tak w maej ^^ .^^^ druynie z pogromu ubiea do Nowogrdka Siewierskiego gwnego '"'"i^^fl"'* zamku udziau swojego, na ktrym si z i z dziemi zawar, blanki Koribut i wiee rycerstwem strzelb porzdnie opatrzywszy. A Witold uywa- przegranej jc zwycistwa, mao co ^^Ttchnwszy pki upy z pobitych onierze rycerstwo jego zebrali, a swoich pochowali cign za nim do Nowogrdka Siewierskiego, a obegnawszy go ze wszystkich stron na wiee i na banki ustawicznie szturmowa, ciany podkopujc ognie podkadajc, tak dugo zamek moc wzi, gdzie Koributa z i z dziemi poima, a pobrafiorii)ui wszy skarby, majtno i rystunki jego zamek swoimi ossadzi w krai- dzSu'onach jego Siewierskich starosty i namiestniki swoje ustawi, a samego Koributa z on, crk xicia Raskiego, z dziemi do Wilna na wizienie odesa, gdzie dugi czas pod stra na zamku wysznym Wileskim siedzia, a go potym Alexander Rezaskie, albo liolha, cie Hoiha knia jego u krla Jagea i u Witolda wyrczy wyprosi, lubujc im od niego cieYfKoriza pokj, i si mci tej krzywdy nie mia, jako tego xicia Rezaskiego s dzi zapissy okoo tego postanowienia w skarbie Krlewskim, na zamku

cz

.^^

on
,

on

xi
i

Krakowskim za ktrymi Jageo i Witod Dimitra Koributa z wizienia Wileskiego wypucili. O ktrych zapissach Cromerus lib. 15 wspomina. tene czas Siewierskie xistwo Koributw udzia Nowogrdek z Braskiem \>'itod sobie do Wielkiego Nistwa Litewskiego przywa,

pponiosic
Babilorkio
^."'"^'sie-'
xi'*!'i'irna

szczy, a Koributowi

zamki: Brasawiec,
Koribut,
Koribut,

da z aski w odmian na Podolu na Woyniu ty Winnic, Sokolec Krzemieniec; potym sam Dimitr Winiewiec Zbara zamki zbudowa. Jego potjm syn Si-munt
i
i

^^'"*^"-

na krlestwo Czeskie wybrany, a potym w przegranej bit\\ie, ktrej pomaga Swidrigajowi, wrciwszy si r Czech, by poimany i uto-

by

102
Michaia synaSigmunta w Trokach. Drux?*?zS gi za syn Koributw Fiedor albo Fiedko, majc pomoc od Woochw wfniewie- ^ Talarw, chcia Jagcowi krlowi Polskiemu stryjowi wojn odpiera; ckich. potyiYi poraony, musia krlowi poda Krzemieniec i Brasaw, roku 1430 jako o tym bdzie niej a sam na Zbarau Winiowcu na Koodnie i Snuliniczach przesta. Z tego potym i z jego syna xiccia Dania albo Daska, w rycerskich sprawach dowiadczonego, xigta Zbaraskie Winiewieckic etc. s rozmnoone. Potym Witod, czynic sobie przestrzestwo i wolne panowanie w^ Litwie w Rusi, a prawie umiatajc uprztajc zawady sobie przeciwne z Wielkiego Xicstwa Litewskiego i z Ruskiego, skaraw szy Koriliuta naKijowBaranie nie ^^^^ przyczyn acz nicsuszn i na Wodimirza Olgerdowica mwoda. g|^'g ^(Jzieine, przodka xit Suckich, a zadawszy mu win nieposuszestwa, jakoby si mia wybija z zwierzchnoci Wielkiego Xicstwa Litewskiego, wyprawi si z w^ojskiem do Kijowa, udziau jego wasnego, majc
piony
rzece
kniazia

w witej

pod Wilkomeri, od

Kiejstulowica, Wielkiego Xicdza Litewskiego, zabitego

xi

sob

towarzystwie Skirgaja
,

xic

brata

Wodimirzowego rodzonego,

ktremu by Witod obieca i obwiza si Kijw poda, i mu stolic Wielkiego Xistwa Litewskiego w Wilnie postpi, jakemy wyszej o tym napissali. A tak w ten czas Witod nalaz, acz niesuszn przyczyn wojny na Wodimirza, aby go z Kijowa fas
a sobie stryjecznego
i

xi

per ncfas wyzu, a Skirgajowi si w obietnicy i te star i zapalisty gniew na Wodimirza

wa

w
i

zapissach uisczi.

na Koributa,

Mia i pki by

u Krzyakw, przeszkadzali mu do Wielkiego Xistwa Litewskiego, Grodno te, Sura, Brzecie i Kamieniec Podlaski pod nim wzili, krlowi Jageowi bratu pomagajc, jako o tym mia wyszej. Przeto si tego wszystkiego chcia nad Koributem Wodimirzem zarazem pomci , zostawszy Wielkim Xidzem Litewskim a obchodzc si z nimi jako lew
i
,

osem w

dziale, albo wilk

spowiedzi

baranem.

Wlodimirz za rozumiejc si by synem Olgerdowym i bratem krla Jagea rodzonym, a xicciem z Xidzw Wielkich Litewskich urodzonym i majc wolny udzia na wolnym xistwie Kijowskim od ojca Olgerda, ku temu iDdc )liszy do Wilna do Wielkiego Xistwa Litewskiego po
i

ojcu

po bracie Jagele, a ni Witod, ktry stryjecznym bratem bdc, rodzonych posiad, nie chcia hodu ani przysigi poddastwa niewolnei
i

Wojna wiw/ol!imi?z^a Kijow^skie-

nim Witod wyciga postpi, ale odzywajc si do witej sprawiedliwoci, w ktrej ufa i do prawa przyrodzonego do pospolitej wolnoci, umyli si broni, a gwat niesuszny jako mogc, suszn obroodhij. ^ ^^' ^^ Witod Z Skirgajcm na pocztku wiosny Owrucz Zitogo, ktre na
i

^^^ zamki jego przygrodki Kijowskie

Sliii-gajowi

moc

wzili
z

ktre

Witod

zaraz

poda.

gdy

Witod do Kijowa
,

wojskiem
;

cign,
i

nagoto-

wa

ktry

si Wodimirz przeciw jemu chcc mu bitw da ale krl Jageo te by tej zmowy tajemnym uczestnikiem sowie bronic hamujc krwie braterskiej rozlania, przywid do zgody Wodimirza z Witoldem

103
przez nosly Koronne, tak,
.
<

na klorym
Riiowsivim
J

i Wodfmirz musia Kijw puci Witoldowi 11 Ol t-i-i zmowy Skirgajia brata \\ lodimirzowcgo XK7zcciem wedug Kijw ze wszylkimi przYi^rodkami w moc zaraz przeoy
, '

wodimirz
Kiiwpoilar Witoldowi.
.

-y

1-

leso poda, a \> lodmiirzowi xia/.ecui dai

mi woosciami, z puszczami, z lolwarkami, z dworami i z jeziorami, poczwszy od Kopyla zamku, i od tego miejsca, gdzie si Niemen poczyna (na do Piotrkowic miasteczka i gdzie Sucza ktrymem miejscu sam by) w Prepiec, a Prepiec do Dniepra wpada, w obrbie na i na szerz

'.',,.

zamian Koijy zamek

z
.

wielki-

p","

wiodimirzowiKopyl
etc. za k,.

du
z

przez trzydzieci

kilko mil, to

mu

wszystko

ten czas
i

wynalazk co-

missarzw od Jagea krla przysanych wydzieli

odda

w wolne na wie-

czno z potomki uywanie. Wszake potym synowi tego Wodimirza 01gerdowica Ale\androwi albo Olelkowi xicciu, od ktrego si xita ^u^w zasig Suckie Olelkowicami pisz , Kazimierz Jageowic zostawszy Wielkim xicciu
,

Xidzem Litewskim, Kijw

ze wszystkimi przygrodkami

wrci

przy

Kopylu go zostawi, jako o tym bdzie niej.

zostawszy przez Witolda xicciem wojskiem pod Kaniw, pod Cirkassy i pod Zwinigrd zamki, ktrych Wlodimirz nie chcia puci ani Witoldowi, ani Skirgajlowi, ich Skirgajo moc doby i opanowa; a tak w ten czas Skirgajo otrzyma pod bratem Wodimirzem Kijowskie xistwo, Zitomir, Owtucz, Kaniw, Cyrkassy i Zwinigrd zamki, ze wszystkimi przygrodkami przylegociami Kijowskimi. Ale si nie dugo na nowym pastwie pod bratem starszym niesusznie podszczepionym weseli. Bo rycho potvm, gdy wyjacha za Dniepr w owT, prosi go do swojego folwarku humien Kijowskich czerncw, namiestnik na ten czas metropolitw, tame gdy

Skirgajo brat

Wodimirzw,

Kijowskim,

cign

Skirgajio

Kijowskim
oirmy.

sobie podweseli, a bez kredencu z

towarzystwem
i

dworzany si napi-

zada mu on humien trucizn jadowit w piciu, od ktrej w Kijowie rycho umar. Potym z wielk uczciwoci aoci wszystcy Kijowianie (ktrych by sobie hojnoci zniewoli) odprawowali mu pogrzeb obyczajem xicym, z processiami z inszymi ceremoniami popw Ruskich, pochowan w pieczurach Kijowskich, ktre s sawne grobami zacnych
ja;
i

Pieczurach

Ruskich; xizt T

i.

T\i

Dugosz

swojej Kronice napisa,

TT-

'?.i

iz
,

Skirgajo

-Tli bv

pochowan.

za-

od swoich poddanych na zamku Wissegrodzkim dla nieznonego okruciestwa. Ale Latopiszcze Ruskie Litewskie, Wapoyius, Cromerus Miechoyius otrutego by na czci zdradliwej od humiena Kijoyyskiego
bity
i
i

wiadcz.
zeszU
czterzej synowie Olgerdowi bracia Jageoyyi, nie mierci wiata, bo Witold Wigunta Alexandra Krewskie otru przez napraw, Narimunta za nogi obiesi i ustrzela pod Wilnem, a Korigea
z

A tak

xi

sw

Skirgajo za przez liumiena otruty. A Kiejstutowi synowie Totywi pod Wilnem z dziaa zabity, a Sigmunt zostawszy Wielkim Xidzem yvTrokach zarzezany, jego te syn Michaio gdy do Moskwy zjacha w praskurze od popa otruty. Na wojnie za gdy Witolda Tatarowie porazili, uczciwie dla obrony ojczyzny polegli dwa Olgerdowi synowie: Andrzej, ktry

ci;

Zecieoi^fKiejsiui*

ono

Chcinach

trzy lata

siedzia

Dimitr Koribut

dwiema synami,

104
przodek
z

xit

Zbaraskich

Wisniewieckich

Patryk syn Kiejstutw

m^fn"owfc'

saski^^na.
miesnil Kijowskim. skim*

Podola na
Korjaiowi-

dwiema synami, jako o tym hdzie niiej. Po mierci xincia Skirgajla w Kijowie otrutego, Witod przeoy ^^ xifstwo Kijowskic od siebie namiestnikiem xiQc Holsaskie Iwana AIgimuntowica, na ktrego by bardzo askaw, bo z nim i w Prusiech przez wszystek czas mieszka crk jego Anastasi albo Zophj Moskiewskiemu Wasilewi w maestwo z Malborku odprowadzi do Wilna dobycia wiernie we wszystkim Witoldowi pomaga. Potym sic Witod do Podola z wojskiem Litewskim i Ruskim wvpraFiedora Korjatowica, ktry si z poddastwa i z powinno^yyi, na ci Wielkiego Xicstwa Litewskiego z Witodowej zwierzchnoci wybija.
i i

xi

przycign, chcia mu moc odpiera Korjatowic, ale, i si targa z motyk na soce, zarazem by od Witota poraony, tak, i sam ledwo uciek do Kamieca, a Witod uywajc zwycistwa pobra ty zamki Podolskie czci moc, czci przez podanie, Bracaw, Smotric, Czerwonygrd, Bekot i Ska, gdzie teraz ukazuj mogiy, urocysca szace Witodowe, jakom sam widzia roku 1575, gdym jacha z Turek przez Podole. Obieg potym Witold Kamieniec gwny zawiioid Po- YYick Podolski, na ktrym sie by Fiedor Korjatowic zawar, majc poJ " doi wzi. ! moc od Woochw ssiadw. Ale gdy obaczyli oblency upornio nasadzon myl Witoldow do dobywania zamku, powadzili si sami midzy

skoro

Witod pod Braslaw

Podolski

'

11

'

'

sob Podoanie
policie

namocniejsze zamki

Wooskimi onierzami, a w tej niezgodzie pastwa wicej ni nieprzyjaciel

i

(ktra posJjurzy)

Wi-

w^P^^Ka
mieniccPo.

zamek miasto przyrodzenim miejsca fcardzo obroune i jeli si w rozsdku oczu wasnych nie myl, nie dobyte, gdzicby ku temu porzdne obwarowanie przystpio.
*^'^

wzi

przez podanie Kamieniec

Tame Witod poima

zienie

nowa

Fiedora Korjatowica i odesa go na wido Wilna, a sam wszystko Podole z zamkami i z przygrdkami opaa do i starostami, namiestnikami i onierzami Litewskimi ossadzi,

xi

Wielkiego Xistwa Litewskiego przyczy. A jako Ogerd strij Witoldw roku 1331, naprzd Podole osiad, a Tatary i ich baskaki z niego wygna i da je w d/ieraw Korjatowicom, tedy do tego roku, gdy je za Witod potomkowi Korjatowemu Fiedorowi wydar wzi wyszo lat 64. A przedtym jeszcze, na co si wszyi

stki

Latopiscze Litewskie zgadzaj, Olgerd sam

z

by wygna
i

drugiego Fie-

dora Korjatowica

Podola, take dla nieposuszestwa

zamki wszystki

pod nim pobra

jatowic do
krla

Niestaka jego namiestnika poima, a sam Fiedor Kor-

Wger

uciek

tam

bdc

wygnaiicem na dworze Karolussa

Wgerskiego umar, roku 1340, jakomy o tym wyszej w sprawach 01g(?rdowych z pewnych dowodw napissali, a tak Podole dwiema Fiedorom Korjatowicom dwa kro byo odjte dla nieposuszestwa,
pierwszy raz przez Olgerda roku 1339, a potym wtry i ostatni raz przez Witolda roku 1395, kiedy ju Podole skutecznie w provinci albo w po
wiat
i

wojewdztwo byo do Wielkiego Xistwa obrcone.

im

o PODOLU SZERSZE
Rozdzia

WIADECTWO.

trzeci.
tymi

szystkie

Latopiszcze Ruskie
krl

Litewskie stare

sowy wiadcz

NYladisaw Jageo, syszc o opanowaniu ziemie Podoi- o^Po^^oiu! skiej przez Litwf. prosi Witoda, aby mu z mioci braterskiej ku sawie jego Korony Polskiej rozszerzeniu postpi Podola w pewnej sumie pienidzy; jako Witod wedug ugody spuci Jageowi krlowi we dwudziestu tysicy kp polskich, (bo Cromer tej sumy 40000 zotych Cmmerus
o Podolu:
i ,

cz

kadzie) ty zamki Podolskie: Kamieniec, Smotric,

a

Ska

Czerwonrgrdek,
ossadzi, jako

inszych zamkach Podolskich starosty swoje

Witod

Brasawiu, w Bekocie, w Sokolcu etc. A potym krl Polski wyszej mianowane zamki Podolskie od Witoda postpione da w sumie panu Spitkowi. Ale Cromer lib. 15, omylno Latopiszczowi Ruskiemu, albo umylne zepsowanie porzdku przez pisarza przyczyta, a dalej tak pisze: Chceli (powiada) Litwa abymy im pozwolili tego, i Korjatowicy Podole od Tatar spustoszone osiedli i zamki w nim pobudowali, niechaje te nam pozwol, i Kazimierz krl Polski wszystk Ru na poudnie i PodoWinnicy,

Cromer

lec

Kazimierz

do Krzemieca przez miecz opanowa, czegomy (powiada) z pewnego dohadania doszli z samych Litewskich zapisw, midzy ktrymi by jeden Jurgi Korjatowic, ktry potym od Woochw, j ako historia Litewska wiadczy, by otruty albo zabity, tegomy dowiadczyli. A pole
i

laosiadh"

xit

tym Ludwik krl Wgierski

rosty

Polski, jako na wszystkich Ruskich

zamstalisty

kach, ktre na ten czas ku Polszcz

suyy,

tak

na Podolu

W^grv

przeoy

s, powiada,

skarbie krlewskim

Krakowie
i

Teodora albo Fiedora Korjatowica xicia Podolskiego pana Wgerskiego z Munkaczu mao po tym czasie pisane, ktrymi listami wiadczy, i si z Wadisawem krlem Polskim pogodzi, a zPodolim mu si w obropoda; nad to jest kopija priuileju tego krla Wadisawa Jagea pod tituem pieczci Wojciecha arcibiskupa Gnezneskiego z priuileju kri

lewskiego przepisana

ktrej krl okazuje

nieck Witodowi
czajem, a to

dziedzicom jego dat

i zamek z woci Kamiemaskim albo hodownym oby,

byo

roku 1394, ktry si (powiada) czas zgadza

z

ktrego Latopiszec wiadczy, Kamieniec

inszymi Podolskimi

z onym zamkami

moc

przez Witoda by opanowane. Potym Cromer dalej pisze: Std powiada podobniejsza rzecz ku prawdzie jest, iz Witod gdy on Podola w ktrej jest Zidomir i Cyrkassy w moc podbi, Kamieniec te pod

cz

sw

panem
li.

Munkaczu Wgierskim, ktry od Ludwika trzyma, Witod opa14

106
nowaf, nie to za prob u krla .Tagea odzier/.al, gdy powiada ona Podola do krlestwa Polskiego naleaa , a ostatek Podola przerzeczony pan z Munkaczu Wgrzyn trzyma za dozwolenim krlewskim jako to
,

cz

Moje zdanie

Cromcr
niego
i

szorzej

wywodzi. Ale AYitod jako

wzi

Podole

moc

Tatary

i'odoie odi- z

posza, tak go ani u krla brata, ani u AYgrow, ktrzy tam przylgoci ani dziedzictwa adnego nie mieli, nie prosi, ale jeli ktre zamki od Ludwika krla Wgrowie na Podolu trzymali, susznie im to po jego mierci jako wasne dziedzictwo Witold wydar, poniewa te jeszcze dawno przedtym Olgerd stryj Witoldw Wielki Xidz Litewski KorjatowicY w Podolu (Tatary wygnawszy) panowali etc. tam zamkw w pustyniach Podolskich nabudowali osadzili Litw, jako w Kamiecu,
i
i

Skale,

Bekocie

inszych przygrodkach,

kiedy Olgerd nieposu-

sznego Fiedora Korjatowica synowca stamtd wygna, ktry do Wgier uciekwszy wedug historiej Litewskiej Podolskie zamki Woochami i

W-

grami

by

osadzi, ktrzy

te do czasw Wilodowych

niktre twirdze

Podole Swipodalle!*

Potym Cromer sam pisze lib. 16, tymi sowy: I Jageo jednajc Swidrigea brata niespokojnego, aby wicej Litwy ojczyzny swojej z Krzyakami nie wojowa, przyzwa go z Prus zapaciwszy za wielk sum pienidzy, ktre tam by natrawi co by na wojn przeciw- Witoldowi wyoy, a Podole odkupiwszy od synw SpitkaMelstyskiego w piciu tysic grzywien Praskich albo Czeskich, jemu da na wychowanie". A o tym jako byo zaszo Podole w dzieraw Spitka Melroku 1423 stinskiego Latopiscze Ruskie na drugim miejscu tak wiadcz: posa Jageo do Witolda mwic tymi sowy: Ktremi by zamki da we dwudziestu tysicy kop, jam je odda Spitkowi, a i Spitka Tatarowie wdow z maymi dziateczkami nie moe obroni zabili, tedy ona zamkw od Tatar, ale pobierz zamki swoje, a mnie oddaj dwadziecia typosa pienidze sicy kop ktre mi opisa; co knia Witod uczyni pana Dimitra Wasilewica. krlowi Jageo wi, przez rce pana Nimiry

trzyma

mogli.

krl Polski,

bdc

A tak Witod

zamki Podolskie ku Litwie pobrawszy, starost na nich uczy-

ni Hronowskiego, a potym da Podole wszystko Dejdigoldowi, a w maym czasie da Dedygoldowi Smolesk, a Podole odda Dow^girdowi wojewodzie Wileiiskiemu ktre on trzyma ze wszystkimi zamkami a do mierci Witodowej. A gdy Witod umar, tedy jako sam Cromer na pocztku ksig 20 Kroniki Polskiej pisze, Dugos take i Miechoyius lib. 4
,
,

rodu, ale dochcipny

i

288, panowie Polscy Pawe l)iskup Kamieniecki prostego na3Iussilo bracia rodzeni Buchitry, Teodrik 3Iicha czaczcy Crussina Galowski. pki si mier Witodowa nie rozsawia, wyzwali do siebie obyczajem przyjacielskim Daugcrda wojewod Wileskiego z Kamieca Podolskiego w rzeczy na porad, ale nie wiele radzc skoro do nich wyjacha poimali go, a Kamieniec zamek i insze Podolskie zamki w moc swoje wzili, a od tego czassu pisze Miechoyius, Podole do Polskiego krlestwa przyczone jest, wszake nie pisz, gdzie podzieli Dawgerda poimanego, ale si na to Latopiszcze Litewskie zgadzaj, i go zabito, co by mogo, jeli si broni, obaczywszy i wpad w niespodziacap.

48

fol.

107
nQ samolowk. Dziao si to roku 1430, a pod moci Litewsk Podolska OJgerd opanowa z Korjato wicami roku 1331, bya sto ziemia, jako

polym Swidrigajo zostawszy Wielkim Xii,dzem Litewskim po Witoldzie, dugie ])urdy wid o Podole z Polaki potym trwao przy Litwie, a do Alexandra krla zupenie, jak o tym b^^dzie nilat
i

rok; wszak/.c

ej na swoici

miejscach.

ZJEDNANIU JAGE0W7M

A JAKO POD NIM ZA WITOLD

HODZIE

WZI WITEBSK
XIT DRUCKICII

UOUSZ

DLA JEGO ROSTERKW;

O PODDANIU

o WZICIU SMOLESKA. JEMU I JEGO BKATU UEBOWI,

O

ZWOJOWANIU XipTWA REZANSKIEGO,

POKAEXltJ TATAK1V, O PRZYJEDZIE WASILA W.KMAZIA 3I0SKIEWSK1EG0

ROlf^l^ 1396.

Rozdzia czwarty.
Koku 1396 Wadisaw Jageo krl Polski j)odnios Wadisawa xic Opolskie, ktry bardzo wiele imion
szcz od Ludwika krla
suszn;} wojri^' na
i

zamkw

Pol-

Wf gerskiego
i

Polskiego nadanych trzyma, a Ja-

gea gani sobie way zwierzchnoci jego niechcia zna; przeto go Jageo pr^tko skara, jako Witold bratw wzi mu Jageo tylko za siedm dni siedm zamkw przedniejszychjIJolstein na skale, Krzepice, W^iei i

luii,

Bobolice,

Brzenic, Ostrzessw

Grabw,
miejscu
podali.

ale

wcem nad rzek Proszn

leeli

mocnym

lecym,

pod zamkiem Bolesasiedm lat Polacy

iioies?aL'a!
**'^'^i^^^''-

si^

na smy rok

oblecy

A Wadisaw^ xic
nych. Polskie ukrainne

Opolskie wetujc szkd swoich

zamkw pobramajtnoci swoi

wooci
Jageo

utarczkami czstymi drapieyt, do czego

i

mu pomagao

wiele Polakw
krl

je potracili: przeto

wojskiem do jego ojczystego xicstwa, Opole zamek i miasto przedniejszy obieg, Oleszno, Strzelec Lubliniec zamki moc wzi, ktre Spitkowi Melsliuskieniu w dzieraw da-

wywoacw cign z

tych ktrzy

108
rowa,

potymWadislaw xlic Opolskie, widzc iit trudno przeciw osuowi wierzga, u krla Jageta aski prosi musia, ktr otrzyma za przyi

czyn krla Czeskiego za rkojmi Wencawa biskupa Wratsawskiego, take Ludwika Breskiego, Konrada Plcsnickiego Kozleiiskiego i Przemysawa Opawskiego xit. O czym Dugosz, Miechoyius Cromer Ub 15, acdhionis sccundae fol 250 y 251 szerzej pisz, FicfiorSynczassu Ficdor Sanguszko xiae Wlodimirskie u krla Jagea Tcgo o o gusko SieSiewierskie dawszy na si listy ^^ Witolda z aski otrzyma xicstwo ^'i"*ofrz'''' ma. mocne zapissy, i mia napotym zawdy by pod moc krlewsk jak Cromer pisze. Bolesaw Swidrigajo brat Jagew, bdc zbiegiem w PruA siech, zebra si znowu na Witolda, a tak roku 1403, jako Dugosz Miechoyius lib. 4 cap. 42 etc. pisz, z mistrzem Pruskim Conradem Jungingen i z wielkim wojskiem Niemieckim na dzie S. Doroty do ziem ojmieczem zwojowawszy czystych Litewskich przycign, ktre ogniem Swidri a si z mistrzem do Ragnety. A skoro mistrz Pruski wrci poupiwszy, LiiwT^ "yodcign z upami, wnet zarazem z drugiej strony mistrza Liflandskiego
i
i
. .
.

1-

''

xi

wojsko do modzi wtargno, a nabrawszy bardzo wiele upw i winiw, do Lifland si bez odporu wrcili. Przeto krl Jageo ualiwszy si tak gw^atownego wojowania ojczyzny swojej, posa jednacze do Swidrigaja, ktrzy go z Prus pod pewny-

Swidriffa'-

w^Pofs^z'ce

"'czn^'^'

mi condiciami wyzwali do Polski. A tak krl Jageo ugadzajc w to pilnie w ichrzy, nie aby wicej Svvidrigajo w Litwie przeciw Witoldw da mu Podolsk Zydaczowsk ziemi w udzia k temu w Polszcz ty zamki z powiatami: Slrij, Sidw grabstwo, Stobnic, Drugni "^'9sta ^ Ucie, nadto jeszcze tysic cztery sta grzywien rocznego patu w zupach krlewskich mu naznaczy; ale jednak ta hojno uczynno Jageowa nie moga ubaga skrztnego a wichrowatego Swidrigaja, jako Dugosz i Miechoyius lib. 4 cap. 41 et 42 Cromer lib. 15, take Latopiszcze Ru,

skie

Litewskie yyiadcz.

Bo skoro
dziczka,

tym prawie

czasie

umara xicna

Uliana Witebska dzie-

Olgerda nieboszczyka, a matka Jageowa i Swidrigieowa, tedy krl Jageo nijakiego Fiedora Wiosn ptasznika albo owczego swojego

ona

posa od siebie do Witebska namienikiem. Co widzc Swidrigajo, i pod nim Witold pierwej ojczyzn osiad, a potym go macierzystego
dziedzictwa krl
a
i

Jageo oddala, znowu uciek do Prus, a potym do Lifland, wziwszy pomoc od mistrza Liflandskiego bojar Ruskich, take Kozakw bardzo wiele zbuntowawszy, cign do Witebska, ktrego prtko za yczliwoci Russakw dosta, tame poimawszy starost Jageo wego
Swidrigajo
(lostaY.

Fiedora

Wiosn
i

zrzuci go

blankw,

szyj

zama,

sam Witebsk
Ruskie

opanowa,
,

Orszej potym doby.

krl Jageo,

Take

insze przygrodki

czci

moc czci
szc aby si

przez podanie pobra.

Co usyszawszy
brata obruszony,
lej

posa

wnet despectem takim od niewdzicznego do Witolda Wielkiego Xidza Litewskiego, proi

jego zelywoci

szkody

pomci

nad Swidrigajem

spl-

109

nym

nieprzyjacielem.

tak

Witod

zebrawszy wojsko

Litwy,

z Rusi,

naprzd do Orszej, ktrej za kilko dni szturmem doby, a potym lirucko obegna, ale Druczcy kniaziowie z bojary swoimi, acz pier- Yzll^ziSr wej stron Swidrigajow trzymali, aski zarazem prosili, przyjachawszy
i

cign
w

obz do Witolda poddali mu si w moc z zamkiem i ze wszystkimi dzierawami dobrowolnie, i uczynili przysig hodu posuszestwa, tak inszym jego napotym nalednikom Wielkim XiWitoldowi, jako
,
i

J^^^^,^;?^^:

^ich.

dzom Litewskim. Potym Witod majc ju Orszacw i kniaziw Druckich, na pomoc zhodowanych z ktrych mu przybyo pomocy, cign tym usilniej do Witebska ktrv zewszd wielk moc obegna. Tame te do niego na pomoc przycign xie Jurgi Swentosawowic Smoleski, postpi mu hod posuszestwo do Wielkiego Xistwa Litewskiego. A tak szturmem, strzelb ustawicznie obudwu zamkw Witod dobywa; ale si te Swidrigajo z Niemcami Liflandskimi mnie przemylnie broni, tak i za cztery niedziele ninego zamku ledwo Witod dosta a zasadziwszy dziaa u cerkwie murowanej na ninym zamku w mocnych szacach, tuk mury wysznego zamku we dnie w nocy bez przestanku, czego jeszcze dzi jest wiadkiem wiea murowana ku Dzwinie wyszny zamek murowany z ninym drzewianym zczajca, ktrej dzi poowa przez Wito, ,

ale przez kniazia Stephana Koributowica stoi Stanisawa Paca wojewodw drzewem zabudowana, ktrym upadkom i jam si przypatrowa gdym tam putora lata oniersk suy roku 1573. A gdy Swidrigaja posplstwo dla niedostatku ywnoci odstpio tym snadniej- Witod doby i wysznego zamku murowanego, poima Bolesawa Swidrigaja brata stryjecznego, ktrego Jageowi krlowi, do Polski na wizienie odesa, a sam Witebsk swoim rycerstwem ossadzit wszystko Witebskie xiestwo, Orsz insze przygrodki, take Odruckich przypdzi. kniaziw do posuszestwa Litewskiego przywid A krl Jagieo Swidrigaja poimanego na Krzemieniec do wizienia posa, ale Miechovius pisze, i go sam Witod jako poima tak i possaKrzemieniec w ony dzi w Krzemiecu, co wicej ku rzeczy, gdy czasy by Litewski pod wadz Witodow, anie Jagieow. Wszake potym Swidrige za yczliwoci Russakw w nocy z pt rozwizany uciek w Wielki Pitek, roku 1418, zabi starost Krzemienieckiejjo Conrada Polaka, a sam zjacha naprzd do Wooch, z ktrymi w Rusi szkody czyni, na Podolu, a z Wooch do Sigmunta Rzymskiego i Wgierskiego krla (ktry by potym cesarzem) do Wgier zjacha. Potym za przyczyn brata Jagea przyj go Witod w ask, i da mu Brasko, Nowogrdek Siewierski w dzieraw. Ale on jako niespokojniczek i tam niedugo wytrwa, bo trzeci kro do Krzyakw, potjm do ^loskiewskiego zjacha. O czym niej na swym miejscu przypomniemy, a teraz do rzeczy pierwszej przystpuj.

da odbita

prawie odcita
i

Zbaraskiego,

przez pana

y^i^o*^
J^*;
(jn^a' ta*'^.

^^^i-

Woy

g^.jj^j^gj

'

'

z*|cf'enia uciek, w
J|^f^j*|^^^'j^:

^^^

si,|rige|
'^ro'-

110
Orszej, i puirnaniu Swidrigela, po hodzie nowej wojnie przyczyn Jurgi Swcntosawowic xig Smoleskie, ktry acz l)y przyszed na pomoc Witoldowi pod Witejsko, wszake skoro si z nim rozjacha, wzi kilko wooci Orszeiiskich Wii
i

Po wziciu Witebska
Druckich
,

xit

da

todowych, i da w dzieraw swoim bojarom, k temu za namow Holliy xicia Rezaskiego pocz jeszcze witsze rozruchy wznieca, bardzie Sni^wh^ przeciw Witoldowi kaza. A lak Witold w czas maym pocztkom wojny loidowa, na potym szkodliwej zabiegajc, z gotowym wojskiem Litewskim ktre go prowadzio od Witebska ku Wilnu, wrci si nazad, i cign prosto do Smoleska, co usyszawszy knia Jurgi Swcntosawowic Smoleski, ,. ,, wzi ,Smo- ujacha do Holhy xicia Raskiego a Witold przycignwszy pod Smolesk, wzi miasto, potym i zamek przez podanie. A gdy Illeb brat Juria pierwszego xicia, wasny dziedzic Smoleski aski u Witolda
,

prosi,

hod posuszestwem

do Wielkiego Xicstwa Litewskiego czyni

i

poprzysig, przyj go Witold w ask, da mu ojczyste xistwo Smoleskie pod chorgwi swoj. wiadcz te drugie Latopiszcze, i w ten czas Witold wziwszy Smolesko Juriowi Swentosawowicu nieposuzasawskie szncmu, da mu na Woyniu Zasaw z aski, z ktrego dzi i xiacta ^ xiz(;ta Woyniu. Zasawskie. wiadcz za Latopiszcze wszystki i ten knia Hleb Swentosawowic, gdy by possadzon na xistwo Smoleskie ojczyste od Witolda, nie by wdziczen dobrodziejstwa jego, jako brat knia Jurgi, bo skoro W^itod z Smoleska wyjacha, niechcia zna adnej zwierzchnoci jego, a to wszystko z namowy buntw kniazia Holhy Rezaskiego ciecia swo-

na,,.

''

..

jego, ktry

by

na ten czas wielce

mony.

Witold gryzc si sam w sobie na Hleba niewdzicznego kniazia Smoleskiego, przedsi niejawn wojn, ale fortelem na to godzi, jakoby mg ony rosterki Smoleskie raz po raz wzniecone umierzy(-,
tak
i

uspokoi.

loYiw na

Zebra si tedy znowu

^.jjj^^jj^;
,,
,

wojskiem Litewskim,

puci wie, i mia

Smolesko,
Tamerlanes
albo Tcmirsnrziaiarski

sianv,klojazelalureckiego porazil, ConstaniinopoIc od io*"''o

I

Zawolskiogo carza Tatarskiego onego sawnego Tamerlana ri? rr, r. (ktorego Latopiszczo lemn^kuciem, aTatarowie lemu-kutlu (to jest szczHwc clazo), a Moskicwskio Kroniki, i Herberstein fol. 88 Temiraszak,
-,

^r^

ryonoBa- to icst zclazcm ^

chromym go zowia, bo na szczudle chodzi; a skoro >\ itod pod Smolesk przyszed, wyzwa do siebie kniazia Illeba Swento^ i sawowica Smolcuskiego Z braty, na przyiacieisk rozmow, chcc si obiema z niiTi jakoby poradzi okoo wyprawy na Tatary, wprowadzenie na
-

Jo
"

ii

-i

^a"

iiij
i

"

*'

wojska

nile-

carstwo Zawolskie Tachtamissa carza, ktry

nogeniuby}o przclrcono,
niaiffio
f,'dy

ro-

ziod/icj

bai!

by w ten czas wygnacom Witodowym. A gdy knia llleb Swentosayyowic do obozu ^ i Witotowogo przyjacha, przyj go wdzicznie, a potym podwcseliyyszy z nim, zahamowa go w obozie, a sam z rycerstwem Lite\N skim ])rzebrcnieposusznego nym do zamku wjaclui, tak Smolesko opanowa, skara fortelem, bez krwie rozUiiiia, coby byo musiao by, by go by

yvoisku

i-

czyu^M^iib.4cup.Ti.

moc

dobywa;
z

chowanie

da potym z aski kniaziu Hlebowi Polony zamek na wyniema wooci, a sam na si wszystko xistwo Smoleskie

111
(ktrego

oy

tw,

w ten czas dziedzicy Wielkiemi Kniaziami pisali) wzi, LiKussakami ktrym ufa ossadzi, a namienikiem w nim przekniazia Jamunta Wassia Borcjkowica. A knia Jurgi Swcntosawowic brat llleijw starszy, ktremu Iiy Wisi
i

tak/.c

Smolesko wzi, byl na ten czas u kniazia Ilolhy Rezaiiskiego. knia Holha Rezaski tych wszystkich buntw rosterkw Smoleskich by przyczyc, posa Witold zarazem 2 Smoleska wojska Litewskiego Ruskiego w jego dzierawy, przeoywszy nad nimi hetmanem kniazia Siemiona Lingwieniewica Mcisawskiego ktrv bez odporu wszystek kraj Rezaski midzy Ok Donem albo Tanaim rzekami lecy mil 36 od Moskwy zwojowa, a z zwycistwem, i z wielk korzyci, (gdy ten kraj jest bardzo urodzajny; o czym czytaj Herbertold pierwej

A u

ten

cz

LU*.! Re-

stwozwojo

steina

fol.

Ruskiego, przeoywszy nad nim hetmana Olgerda pana Litewskiego, wyprawi Witold w dzikie pola, do hordy Zawolskiej, i Zadonskiej, chcc Tatarskiej mocy sprbowa, i ich pooenia wypiegowa. A tak gdy ju Olgerd hetman z wojskiem Litewskim, i z kozaki Ruskimi przycign nad Don rzek, ktr my acinnicy, Ptolomeus Tanaim zowicmy, zastpili mu trzej carzykowie bracia, Krimski, Kirkielski i Mankopski ktrzy z Podola (jako i Cromer z Latopiszczw lib. 1.) wspomina) da w ten czas brali. Tam Tatarowie na swych mieciach mielszy z wielkim okrzykiem na Litw uderzyli, Litwa te ktrym i o saw i o zdrowie szo, gdy daleko byo do ojczyzny ucieka, nie zmniejsz miaoci Tatarom pierwszym i wtrym tacem odpr dali na ostatek Tatarowie widzc nowych goci, a przed tym niewiadomych, i sobie bardzo silnych i poti i

Drug za

65) do Witolda si wrci. wojska Litewskiego

cz

bdc

nych,
"

nie mogli
1

wvtrwa
"*

szerokich

I-I

gdzie ktry

'

'VI mg zdrowie

trzeciego

uniesc.
;

tacu, poczli pierzcha po polach Uwa w dzipolach T -c Litwa zas zajuszy wszy si za Tatarw po
'

'

'

'<'c'>

nimi gonionego

R,

tacujc tym mielej bia tak i ony trzy hordy za ask szczcim W^itodowym, a mstwem Litewskim na gow byy
i

carzykowie, na co si wszystki Latopiszcze zgaA Olgerd hetman z Litewskim wojskiem wrci si do Witolda szczliwie, ktry jeszcze w Smolesku w ten czas
zbite,
i

poraone,

trzej

dzaj, na placu
a to

zostali zabici.

lea,
syszc
1

by

pierwszy credenc bitwy Litewskiej

Tatary.

Tego czassu, Basili albo Wasil Wielki Knia Moskiewski zi Witodw,

szczliwym powodzeniu Witodowym, przyjacha do niecona Moskiewski ilo Witolda ^ V 'Imu czoem, winszujc szczliwego panowania jako cie- przyjachat, ciowi, ktrego Witold wdzicznie przyjwszy dugi czas u siebie czstowa, tame przymierze midzy sob, pastwy swoimi potwierdzili, przeciw Tamerlanowi albo Temirkutlowi Tatarskiemu carzowi spoinie si spissali, potym uczciwszy si podarkami wzajemnymi, odprawi Witold W^asila Wielkiego Kniazia Moskiewskiego do Moskwy, a sam te z Smoleska do Litwy si wrci, a od tych czassw roku 1 396 moleiisko byo pod moc Li- ki^d^ou tewsk, a do roku 1.)I4, gdy je za Wasi prawnuk tego Wasila wzi sz*o przyo tak
1
I

cj"

bmolensk, bijc

'

"

-'

przez praktiki Gliskiego,

*^^
,

112

Witod te
Tatary,

przyjachawszy do Litwy zbiera znowu wojsko wielkie na chcc wprowadzi na carstwo Zawolskie Tachlamissa pierwszego

carza Zawolskiego, ktry od Tamerlana

i

mieszka

Litwie ze wszytkimi ulany,

wygnany do Witolda by uciek, murzami swoimi na Lidzie.

i , i

flf^o"dTur-

roku 1396, Sigmunt krl Wgerski, chcc Turkw ^\Tprze albo Bulgariej ktrzy ju byli z Bajazetem Traci Greci opa^ Mlsiej ''^ IJn*" nowali, zebra wielkie wojska z chrzecian, i potka si z Bajazetem, ale poraon ze wszystkim wojskiem chrzeciaskim Sigmunt w odzi Dunajem uciek na Czarne morze, i przyszed do Constantinopola, potym do do Wgier si wrci. Byo te Rodissu, a stamtd za do Dalmaciej w tej nieszczliwej bitwie niemao Polskich slachcicw, z ktrych tam jeden przewano dzielnoci sarmackiej skutkiem pokaza Scibor Sciboten z krlem i z Wgry do Dunaja uciekajc, gdy Sciborz Po- ricz herbu Hostoja,
,
,

Tego

'zbr^oi^prL^

nie

mg

do odzi

zdy,

tak jako

by

zbrojny,

Dunaj wskoczy,

prze,

pijn.

pjyn]; na

drug stron, za co bdc potymw asce u krla Sigmunta zo sta wojewod Siedmigrodzkim, ten przeszed Oratiusa Rzymskiego, ktry ono Tiber przepyn, bo jakom sam widzia Dunaj w Bulgariej, w Trai

ciej

jest jako

Roku

1574.

z-vvaszcza
i

gdzie ta

dziesi Tibrw, od brzegu go do brzegu ledwie przejrze, u Uruciuka, Dziurdziewa, etc. gdziemy si my te przewozili, poraka chrzeciaiiska bya na ktrychemy mogiy (wzgr
,

zdawna od chrzecian Bugarw usute) sami patrzyli. A tom dla przewanoci tego Polskiego slachcica przypisa. Potym Wgierski krl Sigmunt po onej porace od Turkw, bdc u swych grw wzgardzonym przyjacha do Krakowa do krla Jagea krlowej Jadwigi, i postanowi z Jageem i z krlow przymierze na lat 10, roku 1397.

W-

WTOREJ WYPRAWIE
Cromera,

Wedug

Dugosza

Miechoviussa.

ROKIT

1397.

Rozdzia pity.
Witod
Azowzaraek Turecki na Uciu Tanais.

chciwy i Postanowiwszy

sawy

paiistwa wielkoci.
i

Litw

Ru w

bespiecznoci,

Zebra

Tanais po moskiewsiiu

A przyszed
Tam
i

wojska, a

cign

polmi od Kijowa,

przez Tanaim do zamku Azowa. Tatarw pogromi, nad Donem i Zdybawszy ich bez wieci, pobi i rozgromi; Obozy ich, wielbdw bachmatw stada Pobra, cokolwiek ich horda rodzi rada.

Wog

113
Tak Nahajskich, Zawolskich dwie hordy porazi,
I do ytarczek Ruskich, drogc im przckazi. Don, Worschla, Sina-woda, Woga, krwi pyny. Czym Litwy z Rusi dzielnoci syny. Hord jedne do Litwy Witod przyprowadzi,

mne

Ktr
Gdzie

nad
i

Wak

dzi nad szeroko mieszkaj, A powinno rycersk z uchway dziaaj. onej hordy posa Jageowi, Drug

t Wak
Witod

rzek na

rolach posadzi,

cz

ci

przez clirzest imiona dali Christusowi;

ich

Acz mwi, i

nie

przymusi wojn,
przystojn.

Ale przeciw Krzyakom

namow

Dugosz
na ten czas

wadzeniu pisz:
wojskiem,
a

Miechovius tak o tym hord Tatarskich do Litwy przyproi Witod Alexander Wielki Xidz Litewski, uspokoiwszy

M.'cchovius
^ifoi.^i/s!

Litw

roku 1397, wyprawi si sam na Tatary z znacznym przebywszy rzek Tanais, ktr Tatarowie i Moskwa Don

Tana1s'^Vo^
J^*'^'^^-

nazywaj
tysicy
z

naszedwszy

wielko
i

Tatarw, uderzy na nich, gdzie ich wiele

i

onami, dziatkami
stali

twy, ktrych jedne

cz bratu Jageowi krlowi do

si jednym ludem
z

dobytkami poima

przywid
Polski

ich

a do Li,

posa

ochrzciwszy si,

Polaki; a

drug

icli

twie ossadzi nad

Wak

cz w Lica

ci

rzek

indzie.

Cromerus za, wedug Latopiszczw Litewskich lib. 10 pisze, i hord Tatarw Witod do Litwy w ten czas przygna, aczkolwiek si oni tego prz, powiadajc, i nie przymuszeni adn wojn, ale dobrowolnie dla wntrznych wojen w hordach swoich od Witolda przeciw Krzyakom przyzwani, do Litwy przyszli. Co mao nie ku rzeczy, poniewa dzi jednakich praw i wolnoci z slacht Litewsk uywaj. Ale jakkolwiek byo, przedsi Witod otrzyma zwycistwo w ten czas nad Tatary i ztriumphem si do Litwy wrci.
i
i

WTOREJ WYPRAWIE WITODOWEJ

ROKU PAiisKIEGO 1399, A OD STWORZEMA UIATA 6906.

W itod bdc zwycistwem pierwszym zajuszony,

pochodni sawy zapalony, Zbiera wojsko cay rok, acz krl krlowa, Tego mu odradzali wojna domowa, Domowa, ktr hardzi Krzyacy wzniecali, Lecz Witodowej chci nie uhamowali,
JNiemiertelnej
i

I.

15

114
'

Bo jednak przedsiwziciu czynic swemu dosi, Nie da si ni krlowi, ni Niemcom unosi. A gdy wzig pokj z Niemcy, wnet mu pomoc dali,
Uejterw

pi
tci

set zbrojnych, ktrych

mnych

znali,

modzk

slacht k temu Witold wszystk ruszy,

pokj dobrze sobie tuszy.

Bo majc od Prus

Braty take zgromadzi xicta udzielne, I si zbiegli jak roje do maciory pszczelne.
Pano^ie Polszczy
rycerstwo
z
i

jr^]^

ua pomoc Raphai sraTarnowa,. !an l.ltibia wacz wojewoda Ma/oyyiioitowi:

a..o.

V, ..

moc Litewska szYStk ^ j

>.
i

, >

a Polaki k tcuiu
^

j^jjgj
j{^^(;y\ i

jrotowe ku boiu na n

pomoc witemu.
tf Spitek z iuelstyna
r-.

wiecki, ^eniliwri] Osiioros, Dobio-osi /Suno\\\\,

Jan

DaliinwsKi

warszo

wojew: Pocki,

Mi(iio.ui,>..riia louias/,

p /- v t Krakowski woiewoda Jan z Glowaczyna iiSamotulski m/.nv, Mazowiccki woiwoda, J

Tamowa

ijrabia,
,

i
.

.--lo
i

werraek;aznich

przedniejszy Spitek z.Melsiina, wojewoda KrakwRusi, ski 1 pan INiznej

Ostrorog ^
j^,^

tc mia
,
.

poczot
i

W
i-.
.

zbroi swictnej jezdny.

i

,.,.'..,
tti i i
,

-.

Dabrowski, '

H arszYcki,
.

Doorogost, Michocki,
,

'

albo Podola, etc.

Socha wojewoda Pocki, mao, wszyscy Witotowi Przybjli na pogany Boemu wodzowi. ten czas Tamerlanes carz panowa w Aziej, Pan wszystkich hord Tatarskich, Pontu, Bitiniej; Amid steiiam monBajzct Turccki carz z nim zwid w Persiej wojn, Tam sam pojmany, straci wszytki wojska zbrojne. Pisz hisiorikowie, i zwizawszy go acuchy zotymi, ^ mia w \vojsku swoim Jamcrlan n Tamerian po d/iesieWozi W klatcc lak ptaka z triumphy wielkimi,
Pilik,
1

Wokasz

Inszej slachty nie

--

kro

sto

drudzy

kad

tysicy ludu,

,.,.

'.

1-20,000,

uwaszcza nasz Cromcr.

Turkw

na placu dwicscic tvsicy "

i

pooy:
"

Armeny, Medy, Egipt strwoy. Tachtamis, carz Za- Tflchtamis carz Zawolski przed nim te ubiea w Litwie ktry wolski mieszka, od Tameriana j)q LitwY; takc inszc carzyki wyrzeza, wygnany, roku od stwon tiT l^ -i renia wiata, wedug wschod souca osiad wdy z mm Witod miy. Wszytek " Moskiewskici
Persy, Syn,
,

i^

"

'

Kronik 690.

Skostowa

Litewskimi Kozaki swej siy.

t-

-i

A majc ju gotowe wojska z potrzebami, K temu pidziesit xit Ruskich z Polakami,

te z swymi uphami przy nim Zawolskimi. Tam u Kijowa wszytkich Witod rozszykowa, Tachtamisa posadzi na stolcu lubowa. Wygnawszy Tameriana. Tak w Tatarsk ziemi Cign Witod, wygubi z gruntu chcc ich plemi,
do Kijowa; Tachtamis

Cign a

Wygnaniec

by

cromeruf
Tamr,ye (ransmUu.^ So

jy^

Psol

Sul

przcszli byli rzcki,

Nie baczc przeciw sobie do odporu rki

^fdi!7rt,

carzyk, woj.

suaTarmerlanowegoie*"/";

conslernalis jitrorum animis.

no-

Worsch przyszli, wnet obacz ali Po polach si Tatarskich wojsk wielkich ma wali. Tamerlanowych, Edig J J o^ carzom, wodzem wojsk koci uffw uuu>y Witotowych Strach przenika j-.^ca nuoui '^"''^" in^ciutiai przez . uv.itw>v j.ii ,
Lecz gdy nad
'

ilo
S|)ilki na rokowanie do Tatar posali, Miru proszQC, czego im oni nie Nvzbrain'ali. Lecz modych panit naszyci ocliola do J)oju,

Nie

cicieli (s

krzykiem aJQC

starszycli)

wzi

pokoju

Wszyscy hic! bi! woaj; bi! blc pogan! krzycz: bi, nie licz. Bcdziem bi! j)ovvtarzaj; Tali zufFalstwo przemogo, szable w rku goe

bd

Dzier, a Witod do nicli ty sowa wesoe Rzek: I gdy bacz wasz o rycerstwo! cnotts
I

do

l)oju

u)iao

mn

toldowii

Rzecz Widu

ochot.

rycerstwa.

Serce mi oi)iecuje przez was dzi zwycistwo

Nad

Bd
atwo

t wielkoci pogan; tylko splne mstwo Okacie, ja nie wydam pierzchaci im w pole pomnie, i byli w clirzeciaiiskiej szkole.
,

im Bajazeta Turkw

byo gromi

Poganw, ktrycli Pan Bg nie chcia zoci broni; Ale nas bdzie hroni, bo nas ma za syny, I t wojn wznosimy dla jego przyczyny. (jidy ten nas broni raczy: kt przeciw nam bdzie? Nic ta wielko u niego, wygramy plac wszdzie! Tylko jemu ufajmy; a ju teraz miele Bijcie, kolcie sieczcie swe nieprzyjaciele!" Tak rzek. Za tym ogromnie skoczyli do siebie, Z krzykiem, z hukiem, a Eho odzywa si w niebie, Trby chrapliwe gossy, bbny koat daj, Konie r, Hala! Haa! Tatarzy woaj.
i

Trafia
la hi
lizioii

si w
S.

lwa z
"wir-

Talary

kowy po
Augusta

Wawrzycu
nazajutrz,

Naszy szablami, strzelb runiczn ich bij,

miesica
dnia 14.

Talarowie

ukw

bez przestanku szyj.

Dimilr Koribut Olger-

w srzodek Tatar z swymi wskoczy. Siek si dugo, a go gmin on koniami stoczy. Krzyk szum uftw zewszd rnie si walcych, Podobni morskim waw, dla wiatrw burzcych. Gdy si do krzywych lirzegw od pnocy tocz, A Ehous ich pdzi Bazbalkw swycli moc. Strzay jak deszcz wiszczce lec z kadej strony, polach jak roje pszczelne krzc si zagony. Szable, miecze brzmi, zbroje cln-zszcz, ranni jcz, tym naszych opassali Tatarzy jak tcz. I poczli mdle przed ich gwatown wielkoci. Lecz dugo bili Tatarw dzielnoci, Witod widzc, i zle, uciek z Swidrigielcm Z Oslrorogiem, z Samtulskim, przemylnym fortelem. Tatarzy bij, siek, co si nawino, Acz samych kilkodziesit tysicy zgino
Dimilr Koribut
i

dowic, xi.jt Zbaraskicii

Winicwieci

kieh przodek, od Talar

zabiy.

W W

Talarowie
naszyci) ogarngli.

mn

116
Crom:
Melsiinius inler eonforlissiinos hosles honesth'ILVlt lissime o

Wojewoda Krakowski, Spitek, cho mg zbiee, Obrci si, siek pogan, wola z swymi lee. Kupi si w koo niego chcgc pojma ywego,
Lecz si broni pki mg do upadu swego. Przeszed Greckie Rzymskie dzielne ony, Godzien, aby sawie by wiecznej powicony. Bitwa cay dzie trwaa, naszyby wygrali
i

cumhere
ia"iuY*'|-c.

me

Mstwem,
I

lecz

Tatarowie wojski przewyszali.

polegli,

Jagieowi niktrzy bracia tam

xiQQt Ruskich wielko, a drudzy

z

ubiegli.

Pobici zacniejszy
ski
i

Polakw
z

Spitko zMelstina, wojewoda

Krakowwoje-

Podolskiej ziemie dzierawca; Socha,

wojewoda Pocki;
i

Pilik,

woda Warszawski; Warszo

i

iMichaowa; Jan Gowacz pan Bogusz. A z Litwy z Rusi: Andrzej, knia Poocki Olgierdowie, z bratem Dimitrem Koributem, przodkiem xijt Zbaraskich Winiewieckich; Iwan
i

Andrzej Dimitrowicy Koributowicy; Iwan Jewaskowic; Iwan Borisowic, Kijowski; Illeb Swietoslawowic, Smoleski; Illeb Koriatowic
i

Skinder

bratem Siemionem Michajo Podbereski Dimitr i Fiedor Patrikiewicy Wolsczy; Jamuntowic; Iwan Jurgiewic Bielski etc. A Witold z Dobrogostem z Szamotu i z Sandiwojem z Ostroroga, ktrzy byli stra boku jego i z Swidrigielem, zbiegli, koni przemieniajc.
z
;

Mni

rycerze cocie polegli

w tym
i

boju,

yczc

ojczynie miej

sawy

pokoju,

dank mj mdy wiersz dawa i sam Mars askawy, Zapisa w ksigi wieczne, wasze wite sprawy. Dzielnoci swych nagrod, macie w niebie liojn, Zdobi was cna Bellona koron przystojn, obrazy w kociele swym sawa sprawia, W^aszych cnt niemierteln pami wyrazia. Ty Sarmacki rycerzu! wiedz co to czy bdziesz, Raz si rodzisz, raz w Charonow wsidziesz;

Wam

Wam

dk
w

Bro

ojczyzny, ktra

ci

sobie

wychowaa.

Aby te
Tatarowie
i

tak o tobie wieczna

sawa brzmiaa.
i

s^e^"okupiN

laiarom.

koczc zwycistwo, zagony w Ruskie Litewskie pastwa Kijw obegnali ale si Kijowiany trzemi tysicy rublw odi^upjii, ])nigie zagouy a do Lucka wszystek splundroway. ATamerlan po tym zwycistwie tego roku umar; ktry bdc z rodu chopskiego, za szczcim spraw rycersk, wszystek wiat strachem by napeni, iti ejusque conspedu terra siluit, jak Mieclioyius pisze. Tatarowi
rospucili
,

Woj

117
go zowi Temirkuto, elazo obronne.
to jest:

szczliwe elazo;

a drudzy

Temir Akszak;

Witolda szczocie zawdy gaskao askawe, Nie wierz mu, bo odmienia zdradnie swoj sprawJednak mu potym za t nagrodzio szkod, I zawdy Tatarw bi, bo trafia w pogod.

O
I

SmERGI KRLOWEJ JADWIGI, WTRYM MAESTWIE JAGEOWYM,

A

POTWIERDZENIU PACTW

1399.

Rozdzia

szsty.
,

1 ego roku po nieszczsnej wojnie Witodowej z Tamerlanem Jadwiga krlowa Jagieowa, prawie wita pani, porodzia Elbiet, crk pierwsz, ktra trzeciego dnia umara; a sama te krlowa rycho po niej w tobliwoci ywota, z wiatem si rozstaa, i w Krakowie na zamku pochowana [)rzcd wielkim otarzem. Ta w Pradze, w Czeskim miecie g- cdieghmw '^'^'^^^ wnym, dla Litewskich pacholt w naukach wyzwolonych wiczenia zbu-

wi-

dowala bya Collegium dwr wielki i nadaa, bo jeszcze w Krakowie Collegium nie byo. A i z niej adnego dziedzica krl Jagieo nic mia, zwtpi by bardzo o krlestwie Polskim, przeto do Rusi wyjacha chcc sie na Wielkie Xistwo Litewskie wrci, a krlestwo dobrowolnie zda niby mia by z niego gwatem wypdzonym ale go w tym panowie Koronni pocieszyli wszyscy mu wiar uprzejmo szczer z poddastwem jak przed tym tak i na potym lubowali. A tak za rad ich, posa w dziewosby do Wilhelma mana Wgierskiego, grabie Cylijskiego, ktry mu
,

jagieio

i^^ufo

Poli-

^""d.^""

da crk swoj Ann, wujeczn

przyniesiona
i

siostr nieboszczki Edwigi. Ta tedy bya do Krakowa przez Jana z Obychowa Srzemskiego kaprzez Ilinc z Rogowa stellana Jana z Ostrowca, miesica Lipca dnia 16 lata 1400. Ta nie umiaa inakszego jzyka jedno niemiecki, wszake za osra niedziel nawyka po polsku, gdzie si temu wszyscy dziwowali. Gniewa si o to Jageo na dziewosoby, i mu Jja przynieli, bo si mu ... nie cudna zdaa, przeto lub nie zarazem by. Koronacia te jej a we
i
''

KriowaAnna po
pol-

'^

skunnwy.
diiti.

dwie

lecie

bya, aby po polsku dobrze

mwi

umiaa.

'
-

118
Jagieo tym czasem roku Paskiego 1401 do Litwy jechawz pany Litewskimi postanowienie umowy, przymierze pierwsze imieniem rad Koronnych odnowi. Tame jako Cromer pisze lib. 16, o postanowieniu splnymi zapissami obwarowa, iz jeliby Witold bez potomstwa szczedl, aby wszytko, cobykolwiek on trzyma, w moc krlewsk Koronn przyszo, wespoek z Wielkim Xiestwem Litewskim,
krl
szy z

Witoldem

dna^Jrawie ^Ti5^^'^'^y
uoiftiona.

polowic Nowogrodzkicgo"^ xicstwa

na Zydka
, i

czterzy folwarki, ktre

Witoltowego pod t condici, aby on by krlestwu poddany, wyjwszy te dobra wiana Anny ony Witotowej, ktre te jednak po jej mierci na krla przy miay; tak tedy biedna Litwa na ten czas nie majc i na Koron potnych a mdrych senatorw, w niewoli prawie uwichana bya, jak Dugosz Cromer pisz. Ale Latopiszce Ruskie Litewskie to postanowienie inaczej opisuj, acz sprosta ale ku rzeczy, w ty sowa. A po onym czasie na zim zjecha si Witold z Jagieem krlem Polskim w Przemylu i tame stanowienie z sob uczynili tym obyczajem: Jeliby Witold dzieci nie mia, a Jagieo mia, tedy dzieci jego na Koronie Polskiej i w Wielkim Xicstwie Litewskim panowa miay; tyme sposobem jeliby Jagieo dzieci nie mia, a Witold mia, tedy w Koronie Polskiej wszytkich ku niej nalecych pastwach, Witodowe dzieci. Wielkie Xita Litewskie, panowa miay; jako i zapissy midzy sob uczynili Litewscy przysig midzy sob na tym panowie Koronni take udziaali, i inszych panw sobie nie obiera, t>lko z potomstwa Jageowego albo Witoltowego. A tak to zda si podobniojsza by rzecz, j)oniewa oni niebota starzy Litewscy pisarze tak sprosta prawdy przestrzeAnn maonk swoj by na gajc brnli. A potym Witold z weselu u Jagiea, gdy bra lub z przerzeczon swoj wtra maonk
albo Sigmunta brata
i i
i

mjajy

przyd spadkiem

xin

grofown Cylijsk Ann.

ZAOENIU
I

ACADEMIEJ KRAKOWSKIEJ

POSTRONNYCH BURDACH.
R084LT 1401.

1 ego roku
i

krl

lowej Jadwigi,

Jageo^akademi Krakowsk, wedug testamentu krfundowa hojnie nada, przyzwawsz\ do niej doktorw
i

mistrzw wszytkich 'nauk wyzwolonych z Pragi. Litwie i w Polszce na ten czas wszytko si spokojnie powodzio

wenciaw
nicaodswoich poimaii.

Czechach inaczej. Bo Wencaw cesarz od korfirstw od wasnvch mieszczan Wiedeskich bv poimany w Wiedniu w wi" .,,..."!." i rospustny, iz gdj mu pozienui chowan, ktry by tak wielki pijanica
gle
i
.

W Nicuiczech w
i
.

wiedziano o zgorzeniu jednego zamku bardzo bogatego, tylko si o piwni-

UD
cc wlnnQ jeliby jeszcze nie zgorzaa pyta. Robcrtus potym Reski na jego miejsce by wybrany.

wojewoda
ten sw|'?h"po^
"'^"

Wgrowie te
czas

Sigmuiita krla swojego, szwagra

Jageowego, na

poimawszy

wizieniu chowali.

Woszecli \'\nic Modjolaskie Galeacius, przeciw Florentinom walczc, wszystk Wosk ziemi do wojny wzburzy i Roberta cesarza
porazi.

A we

Papieow ie te Rzymscy na ten czas dwa byli bo Francuscy cardinaowie w Avinium wybrali Benedicla Aragoczyka a Woscy cardinaowi Bonifaciusa Dziewitego z Neapolitaskich krlw w Rzymie podnieli, ktry tylko 34 lata na ten czas mia. A ci na si kltwy z obu stron sali wszytkiego wiata rzecz pospolit chrzeciask zamieszali
:

^o^ie.

Pap'^^!^-

zaburzyli, jeden przeciw

drugiemu krlw

xit
i

naw

przeciwnych topic,

dawic

zabijajc, a

pobudzajc a kardinowych co im pochlebo,

wali wybierajc.

W Polszcz
w

stellan

te Grot Sulpecki herbu Rawa Jan herbu Rogala, caWadisawski rozbijali, ktrych krl zaraz powcign Ciersten
.. '
"-^
,

^rot

Ro-

gala rozbi-

J^j-

zamek, na ktrym si przechowywali

iiiiYm

wzi

Konary drugi zamek Ro-

Sendomirskiej ziemi zburzy.

O PRIZSIDZE
I

WOJEWOD WOOSKICH,

O MKPRZYJCIU KRLESTWA WGIERSKIEGO, DOBYCIU TRZECI RAZ SMOLESKA

Ilozdzial sidmy.
^widrigie brat Jagew na Podolu mieszkajc, poima by wojewod Wooskiego Romana Petrilowicza, a gdy go krl Jagielo z wizienia jego wyzwoli, przysig wespoek z bratem Alexandrem z radami swoimi by posusznym krlestwu Polskiemu Wielkiemu Xistwu Litewskiemu.
i

swidrigiei

woiTskfe'^**

p"'"'^^-

Wgrowie
zieniu,

te, ktrzy mieli na ten czas Sigmunta krla swego

z

w wi-

krlestwem krlowi Polskiemu Jagieowi. Ale on na swym przestajc, wedug szczeroci wrodzonej, nie chcia im na to przyzwoli i owszem si uprzejmie stara, i Sigmunta szwagra z wizienia wybawi, a na jego potrzeb dziesi tysicy grzywien polskich poyczy, czego jest wiadectwo w skarbie Koronnym, gdzie Jagieowi Morawo Scibor Sciboricz Polak, na ten czas wojewoda Siedmigrodzki, imieniem Krai)si"vo'' krla Sigmunta w przerzeczonej sumie raargrabstwo nowe zapisa i Moraw, "^"k^.^*'
i

podawali si dobrowolnie

120
Potym roku 6909 od stworzenia wiata
,

wedug Cromera 1403, knia

zaski, cignli
z

Jurgi Swietoslawowic

od Paskiego narodzenia knia Holha Rei

Smole^skie.

wojskami do Smoleska; a w ten czas w zamku Smoleskim wielka niezgoda midzy bojary posplstwem bya, bo jedni cbcieli mie za pana Witolda, a drudzy kniazia Jurgia Swietosawowica, jako ojczyca Smoleskiego. A w ten czas ju by od AYitoda na zamku knia Roman Braski, wszake go Smolnianie zabili, tylko dzieci wolnie pucili, a namiestnikw Witodowych wszystkich bojar Smoleskich
i

on

ktrzy kniazia Jurgiego nie chcieli, pozabijali.

Przeto Witold uwiedziony, wziwszy pomoc od krla Jagiea, tego czasu z wojski swymi Smolesko obieg, a kniazia Jurgego Swietosawowicza i Holh Rezaskiego porazi i wygna, za czym Witold Smolesk powtre osiad xistwo, aby wicej w nim burdy nie byy, w powiat albo w wojewdztwo obrci ku Wielkiemu Xistwu Litewskiemu, skarby te, ktrych wielk obfito w zamku nalaz midzy zasuone
i

aoci

^pis^z^^'

ciomlrui
hb.
16.

onierze rozda, a drugie krlowi Jagieowi z winiami do Polski posa, A knia Jurgi Swietoslawowic do Wgier uszed, gdzie potym na posugach krla Sigmunla pod niktrym zamkiem postrzelony, umar.
,

O WOJNIE Z

KRZYAKAMI ZA SWIDRIGIEOW4 NIESTWORNOCI,

A ODDALENIU 3J0DZI OD LITWY.

IJolesaw Swidrigieo brat krlewski skrztny a nieustawiczny, powtre do Krzyakw zbieg, z ktrym Conradus Jungingien mistrz Pruski roku Paskiego 1403, w miesicu Lutym, o witej Dorotij ziemie Litewskie z wielkim wojskiem popustoszy do Ragnety z uj)ami uszed. Za nim za mistrz Lillantski z drug stron do Zmodzi wtargn, gdzie wielkie szkody poczyniwszy z ploiiem do Liflant wycign, a Witold uwaajc mdrze moc Niemieck, gdy jego ziemi burzyli, niemia im odporu
, ,

swojej ziemi
i

da,

ale

skoro wyszli, zaraz Liflanty wszerz

wzdu

mie-

Diufios?

ei

ub?4'Mp"42
c/ora:'ii'.'i6.

^drTsajowi'
"poisz*c"c.^^

ogniem powojowa, i Dunemborg zamek obronny nad Dwin z miasteczkiem wziwszy, spaliwszy, z wiksz wtrjnasl) korzyci ni oni do Litwy si wrci. Krzyacy te Pruscy i Lillantscy rycho potym Litw burzyli, i wielko ludu w niewol wywiedli, ktrych Witold odmian wiinw Niemieckich wyzwoli. Potym krl Jageo zlutowawszy si nad udrczon ojczyzn Litw przyzwa wtry raz Swidrigiea z Prus, a da mu wszytko Podole, odkupiwszy jo od synw Spitka Melstiskiego od Tatar zabitego, w pici tysicach grzywien Czeskich sum te wielk pienidzy, kt(')r w Prusiech Swidrigie natrawi na wojny naoy Witold Jagieo Niemcom za-

czem

121

mu krl Jageo w Polszcz i w Rusi postcipi Strij, Zydaczw, Sidlw, Drugni, Slobnic, powiaty i zamki z miastami, tysic czterzysta grzywien rocznego patu z up solnych a wdy jednak ta
pacili za niego, nadto
i
,

ubagaa, bo przedsic do potym roku Paskiego 1404, krl Jagieo i Witold z pany Litewskimi, take Conradus Jungingen mistrz Pruski, zjechali si na witki do Racia dlasplnej ugody sstat si pokj midzy nimi, pod tymi condiciami, i Jagieo i Witold ziemie modzka mistrzowi i zakonov,i Pruskiemu postpili a kroi Jafrico ziemi Dobrzyska mia u nich ',.'!.. X okupic we czterdzieci tysicach zotych, tez aby zbiegw u siebie z obudwu stron wicej nie przechowywali; a winie powracali. Aby te Krzyacy wszystkiego prawa, ktre si na Litw mie ukazowali, odstpili, a nie dopuszczali adnemu wojsku obcemu przez swoje ziemi do Lit^^T wtarga, kupiectwa te w Litwie z Prussy aby wolne byy. To concludowawszy Jagieo, by na czci w Toruniu u mistrza, gdzie gdy si po miecie przejeda, kucharka wszytkiego pomyjami plugawymi z kamienice

hojno

krlewska upornego Swidrigiea nie

Krzyakw uciek.

^uciekfd
'^"J^^'^"^^-

Kriyiaui
,>"*^"..'!'

*'

...,",,.
t

Zmodzka
ziemiaKizyitakoin "a-

'

'

da-

wun

zapissy

dofVo*^8o
nowari*na
kri^estwo,

''po"mkra
suYi^Luew'''^'''"^'''

zlaa, albo

,,,., krol jej zdrowie

.

trafunku, albo
i

naprawy, a gdy bya za to na ffardo osadzona, ^ '....', .f uprosi

z

win odpuci.

-^r

-^

'

'

Kroi poinyjamizian.
..
,,

gdzie

Potym roku 1405, Witold mia drud zjazd z Krzyakami u KowTia, z nimi pokoj wicej potrzebny ni uczciwy przyj, bo im powtore modzkie pastwo wiecznym darowanim zapisa, dawszy im na si dwa listy, jeden aciskim, drugi niemieckim jzykiem pisane; a gdy si uboga Niemcom suy wzbraniaa i ich urzdniki w nocy dawili zabijali, proszc Witolda, aby ich Niemcom okrutnym nie \vydawa, Witold ich sam pod jarzmo Niemieckie mieczem przygania. A iby ich Krzyacy snadniej zniewolili, trzy zamki w modzi zbudowali; dwa nad Niewia rzek, a trzeci na uciu Dubissy gdzie w Niemen wpada. A ten pokj z Niemcy; Witod musia podobno przyj dla Moskiewskiej wojny, a Swi-

?'"'^^'Mi^i-

mod

wiioid sam

Krz>akin

mieczem
zamkiKrzy^zpjj^ljjjn"

drigieowej niestwornoci.

O TRZECIM ZBIEZENID

SWIDRIGIEOWYM DO PRUS,

A WZICIU PODOLA KU POLSZCL, ROKIT 1405.

J^widrigie napeniony uporu
i

zoci

Nie

bdc

content

oncj krlewskiej hojnoci.

Swidrigief

Podolskie zamki swymi onierzmi ossadzi.

Sam do Prus zbieg

trzeci raz
z

by

ich z braty

wadzi.

Przeto Jagieo zebra wojsko

Polski wielkie,
i

Wzi Kamieniec Podolski, w nim

Piotra Szafraca na nim starost

do 1'rus zjecha, nad postanowienie.

skarby wielkie,

A
II.

przeoy, potym oblenim zamkw inszych poy. "

16

pod's^widr^

wzultPodo
'

12^2
Podole

tlo

Polski przj-

S\vi(iriiziefow<;

wszytkie wyrzuci obrony,

czone.
Aleiander wojewoda

Wooski.

Brasko
Slarodiib

pochy, Clicc Witoda wypdzi: lecz go mistrz nic cliowa, Gdy. to liy Jagielowi w Raciu lubowa. potym pierwszy udzia Swidrigie w Siewierze, Brasli, Starodub, w wtpliwej lioyszc si wierze.

A Podole przyczy niocg do Korony; Tame mu Alexander liospodar z Woocliy, Przysig Iiod: a Swidrigie wiclirzy w Litwic

Wzi

dan Swidri gieowi.

O PIERWSZEJ WOJNIE WITOEDOWEJ

KOKIJ

t406.

Rozdzia smy.

w ilod
Tali.

dobrej przyjani

ziciem swym mieszkajc

polij

Moskiews]vim, dary spnie sobie posyajc,

Zachowali
Na urocfj scu cichej Bosny, niedaleko od Putwila, ktry ley
ra

obu stron

sob

Litwin jak 3Ioskwicin

miowa

zawdy, si kady.

Lecz gdy 3Ioskwa Siewrukw Litewskich rozbia

Pod Putwilem dwu bobru kad miodu im wzia,

Dwie

siekierze

trzy z nich zupili

siermigi

Kijowem
I

mil GO na

poudnie ku
dzikim Polom.

czwr sposb zapisaa w ksigi. skaryli na Moskw przed Witotem w Wilnie,

Wnet

Litwa to

gwatowny Chopskim ksztatem przydajc

Instigujc o rozbj

usilnie

co nie

byo
z

czassem

I kademu

nich rublw sto urwali

passem.

Witold sami n sumi ? Moskiew.kim W.i^ilem lrncluj(\ koo poka

Witold do zicia posa dla sprawiedliwoci A zi tego zaniecha dla skarg nikczemnoci Za nic to sobie wac: a Witold rzek za tym: Zhardziae bardzo dudku z swoim bem czubatym." Zebra wojska: Litewskie, Smoleskie, Witebskie, Cign burzc palc granice Moskiewskie Wasi widzc w pastwach swych nieodpart szkod, Posa wnet do Witoda proszc o ugod.
i

Witod mu nicodmwi:
Sami

a tak
,

si

zjechali

w pu

Uhri rzeki

tam konkludowali

12;J

Pokj i mir, a szkody wojenne odlo/y, Moskiewski ^Yilodowi cokolwiek naoZy. Tam Andrzej Litwin krzykn, gdy si pomierzyli, Nie mir nie mir gdymy si wrcz z Moskw nie Ztd Niemira jest nazwa, stan swj oclidoyl,

bili,

Memir
mir.

ni

Dom Memi
rw

A Niemirw sawny dom z niego si rozmnoiy. Witold w ten czas granice po Ubr Litewskie Zaoy upy rozda onierzom Moskiewskie Bo acz si pogodzili, ale upy wszytki
:

w Kusi, Lilwie, i
szu.

na PodldGranice Li lewskie po

thr.

Pobrali przed

ugod

skarbami, z dobytki.

To si

tu o Siewruki sroga

Dzi

cbopw,
,

wojna wszcza,
slachty
,

Moskwa nam odja

ludmi pobrano.

Ziemie Ruskiej

Siewierskiej

na sto mil urwano

(By dzi wsta

Swidrige brat

o Witocie!) skarb z

stryjeczny

Witotw,

nieprzestajc ani
,

Polszcz, ani

Podolu na susznym udziale uciek by trzeci raz do Krzyakw^ Pruskich, i dawa im ju pu Litewskiego xistwa, ktrego w mocy swej nie mia, aby mu tylko Witolla z Wilna wygna dopomogli. Ale gdy go Krzyacy nie przyjli dla ugody ktr byli uczynili z Jagieem krlem i z Witollem w Raciu, znowu za do Litwy si wrci, i pocz nowe bunty z Rusi sobie przychyln przeciw Witoldowi stroi a gdy mu si nie powiodo, uciek do Polski do brata Jagiea, ktry jego wrodzon ask bratersk gaszczc zjedna go czwarty kro z Wiloltem, i da mu Witot w Siewierskiej ziemi, ktr dzi Moskiewski poNowogrdek Siewierski. siad, udziay xice: Starodub Brasko trudno ukrci, uciek do Moskwy, spaliwszy Lecz i przyrodzon Starodub, a Nowogrdek Siewierski Moskiewskiemu poda; Brasko dla czego Witold t wlor wojn musia na Moskiewskiego kniazia zicia swojego podnie. O czym Dugosz Miechovius lib. 4, cap. 42, fol. 277,

w Litwie

ani na

zo

zo

Crom.

lib.

16

et

Miechovius

fol.

317,

cap. 41, etc.

WTOREJ WOJNIE WITODOWEJ Z ZI|CIEM

A o

ZOCI

SWIDRIGIEOWEJ,
1*

1407
)widrigiel^ktry wichrzy

140S.

Gardzc w Widzia i

Polszce,

^zwyk w ojczynie zawdy, w Podolu, w Siewierze dzia kady,

Prusiech u
z

miejsce
i

Krzyakw

straci,

Krczr

si

tam

sam

Moskiewskim si

zbracil.

124
Proszc go by mu pomg ojczyzny dochodzi, Aby ju wicej Witold w nioj niemg przewodzi, Zbieg do Moskwy, Starodub, Brasko spaliwszy. Nowgrodek Wasilewi Siewierski spuciwszy. Witold zaraz z wojskami pocz si gotowa, Chcc si despectu pomci szkd powetowa. Krl mu Jagie na pomoc marszaka z Polaki Przysa a mistrz te Pruski Landsknechtw z Krzyaki. W^ojsko Litewskie z Ruskim zleci Rumbowdowi, A dworne uffy rzdzi kaza Monwidowi, Za Iwan Borejkowic prowadzi Smolniany,
i

Swidrigie

zbieg do
Moskv,i.

Zbigniey/ z Brezia marszaek Koronny, het-

man
1,000
z

na't

Polaki, ktryrh )yo

w-

czniami, a

Niemcwjedna ciior.igiew.

Xia
m
i

Olei-

lioWodironie, siat Sluckich przodek, wnuk

Olelko

Wodmirowic widt

swoje Kijany.

Olgerdw.

Oka, rzeka
\Nielka

w
u

Moskwi,
klra

Wog

wpada
Nlo-

nineco

Tak wszytkich u Smoleiiska Witold zszykowawszy, I zagony piundrowa w 3Joskw rozesawszy, Sam z Niemcami z Polaki burzy a do Oki, Gdzie mu Swidrigie on port zastpi gboki. Tak przeprawy za Ok mnie mu obroni, Polakw gromi. I z ktw Litw, Niemcw,
,

wogroda.
Swidrigiel

Lecz jednak

upy

wielkie

winiw

nabrali

Wiiodowi
zabronit
przez

przeprawy Okg.

Wsi, miasteczka, wooci, wszerz wzdu zwojowali. pieszy Polacy, Gdzie Niemcy z rusnicami
,

Crom:Pedcstri magis
(jiinm ci/iiestri pidio lic I i pul xi

W^icej ni jezdni

ten czas wayli kozacy,

que su lit hoites.

lesiech onych botnych, drabw pomoga ochotnych. Knia Moskiewski Basili za szuka ugody, Widzc nieopakane xistwa swego szkody;

Bo

konie Litwie

lgny w

Tylko im

miao

Tnndtm
s I ilu lis

SIterho. re-

Potwierdzi za z Witotem pierwsze stanowienie, I chrzesnym caowanim przymierza zamknienie. Wrci zamki co by wzi przyrzek strzedz wiary,
i

pussessiunibus

po

Uhr zachowa

Litw rubie
z

stary:

Crotn: Ul erat in

Venerem pronusi

ziciom concludowa, Na rozsadzonych koniach k Wilnu appeowa Do ony, bo go Yenus pieka na dzieii kady, A te zwyczaj przed wojskiem jedza miewa

Witold skoro pokj

awdy.

Wojska

nieprzyjacielskiej ziemi

si zostay,
ustawali,

Ktre bez wodza zewszd szkody potykay.

Przez puste miejsca

cignc

godu
ich z

Z Swidrigieem
Poloni amissis armis ^'
egiiis,

Tatarzy

te

ktw
i

rwali,

yc.

Zwaszcza Polacy koniw stradali zbroje, I skarbne ciszkie wozy porzucali swoje.

Cisz wojn ni z Moskw mieli z niew czasami, Litwa wdy z lekczejszymi usza z kolasami.
Witold szkodo Polakom nagrodzi sowito, I Pruskim knechtom wedug odu odda myto.

125

NOWYCH BURDACH LITEWSKICH

I

POLSKICH Z KRZYAKI PRUSKIMI,

140.

Rozdzia dziewity,
Witod, chcjc Krzyakw Pruskich od wojny, na ktr si upornic przeciw Litwie gotowali, odwie, zoyli zjazd z mistrzem Pruskim u Kowna, gdzie acz si zjechali, dugo okoo splnego pokoju
lVrl Jagleo
i i

radzili, ale dla

nic gruntownego nie zamknli, i tak si prno rozjechali. Potym roku Paskiego 1409, gdy hy nieurodzaj wielki w Litwie, dwadziecia szkut krl Jagieo Witotowi bratu do Litwy posa wielkich naadowanych zboem, ktre wszytki Krzyacy pobrali, a gdy

pychy

hardoci zufaych. Krzyakw

Wis

grz^ilc* "" szkuty ' I

zboem
wzili.

ich krl przez

posy upomina, aby to wrcili, szydzili z tego mwic: i Polacy dodawali obrony poganom, przeciw Krzyakom cirzecianinom. A nadto jeszcze ku witszej krzywdzie kupcom Litewskim w Ragnecie

lewscy

gwat

uczyniwszy, niktrych pobili,

kupie ich wszytkie rozszarpali; przeto

pobici.

"Witod tymi krzywdami poruszony od niezbonych Krzyakw, wyprawi z wojskiem marszaka swojego Rumbowda, ktry bez wieci do modzi prz^szcdwszy, wszytki onierze urzdniki Krzyackie (ktrzy byli przy Krzyakw Michaelu Kochmejsteru, comendatorze starocie nowej Marchiej) pobi, ^ pobi" powiza z zamkw Zmodzkich powyrzuca, a wszytk Zmod, ktra sobie dawno bya zbrzydzia j)anowanie hardych Niemcw, do Litwy przywrci. Przyjechali potym posowie od Krzyakw do krla Jagiea skarc si na Witolda o wydarcie modzi o pobicie swoich onierzw, a wojn zaraz opowiedajc, poniewa Witod nie chcia modzi wrci, litwieiPoani szkd nagrodzi. Pytali te krla jelieby przy Witocie chcia sta? n opowieczym si krl z myl dugo biedzi, i jeliby Witota opuci, juby jego ojczyzn Wielkie Xistwo Litewskie Krzyakom niezbonym na up musia wyda; a jeliby wespoek z nim przeciw Krzyakom sta, tedyby na si na koron Polsk pobudzi wielki gwat Niemieckiej, Pruskiej ^^'gierskiej wojny, czego mu te panowie Koronni uprzejmie Cmm: Et odradzali, mwic, iby raczej pust nizii Polsk, we wszytko hoj- "ab1'oLTio
i

W
i

mi
i

n Krzyakom wyda.

mod

^"'animiT

Odprawi potym krl z sejmu czyckiego do mistrza Pruskiego posw, z ktrych by przedniejszy Mikoaj Kurowski, arcibiskup Gnienieski, chcc si przyjacielsko o krzywdy przez Witolda uczynione z nim zgodzi. Ale mistrz hardy z wielkiej popdliwoci wojn zaraz na Litw

126

podnie
Smaa
posa
od pow' ied ai cibiskupa
uii-

grozi.

Ktrej pychy mistrzowej nie

mogc

duiej cierpie

arci-

biskup, rzek; Przesta nas

itrzowi.

zaraz w domu bdziesz mia." Na co mistrz; Dobrze, dobrze" powiada gdy ju wiem t wol krlewsk, wol si te za ni za ogon j". A tak zaraz tych sw swych skutkiem potwierdzi, bo posy odprawiwszy, Dobrzynia wielk

Litw, o tym wiedz,

wojn straszy, bo te nas z wojn u siebie

jeli

si

ty

oburzysz na

gow

okrucicpTuskieg? rzami
uad Polaki,

^oc doby

spali,

starost Jakba Plomiiiskiego ze wszylkimi

i

onie-

kaza pocina. Potym Rypina

i

Lipina miast, za pierwszym szturi

doby, mieszczan, oraczw, slacht z onami z dziatkami, pogaskim mordujc. Bobrowniki te, przez podanie Plomvkowskicgo Bartomieja z herbu Lissw wzi. Zotori za obieg ktrej smego dnia' doby. Bydgoszcz take gdy jej moc nie mg dosta
j^g,^

obyczajem siekc

przez podanie przenajtego burgrabiego

lewki,

kaza si ciw Krzyakom,

a

wszytkicj Polszcz, Rusi

za

wzi. A widzc krl, i nieprzeLitwie, na wojn ruszv przei

Polacy

'porSiT

Russaki do Wolborza zebrali Wielcy do czyce. Potym krl u Radziejowa wojska zszykowawszy, cign pod Bydgoszcz ostatniego dnia Wrzenia, ktrej smego dnia doby. Mistrz te Pruski pod Swiecziem swoim si zbiera kaza o czym krl dowiedziawszy si, wojska tam swego posa, gdzie Polacy Niemcw rozgromili i obozy im z namiotami pobrali. A w tym posowie ^^ ^rh Czeskiego Wacawa przyjechali, ktrzy t wojn midzy krlem Wadisawem Jagieem i midzy Witodem a Pruskim mistrzem uhamoz
;

czym si Mah Polacy

cz

wali, utwierdziwszy z

obudwu

stron przymierze do dwudziestego czwar-

Konbirdo ^^o^ ^"'^ Czerwca roku przyszego. Ale Sigmunt Koribut brata krlew^"y^""' skiego Dimitra Koributa syn, gdy jeszcze o tym przymierzu nie wiedzia,
z

Litewskim wojskiem do Prus

i

wtargn,
z

a trzy

zamki
i

miastami wzi-

wszy, wiele wsi

wooci

popali, a

upami

wielkoci

winiw

Niemieckich do Litwy przyszed.

Nieiuparze-

micrzu, potajemnie przeprawiwszy

Kmiacj do
ska.
^.

wymwki niewiadomoci o przyrzek Nietup, do Litwy wtargnli, a pobiwszy stra Litewsk u Istrw, ktr dvm wyda, roku Pauskiego 1410 lYd Wokowisko miesica Marca szstego dnia, uderzyli w dzie Niedzielny, gdzie wielko ludzi, co si byli do kociow zeszli,
Przeto Krzyacy, nie przyjmujc adnej

si

przez

w
od

niewol

pobrali

miasto
nie

spalili.

Witold, gdy tylko

ale

Wiesie krj-

Wokowiska by,

mia

Niemcw odeprze,

swoj,
Poc?.<|iek

wej,

sprony

kr-

8kio.

Potym przez kilko miesicy by, gdy obie strony wyroku Wacawa krla Czeskiego czekay. Tego roku Jan Hus z Hieronymem colleg, albo uczniem swoim, nowe burdy okoo wiary \v Czechach zamieszali widzc wielkie niestwornoci papiew Rzymskich, ktrych w ton czas kilko o stolec si Papieski wadzio, za czym duchowni wielkie zbvtki podzili. Potym gdy czas przymierzu wyszed z Krzyaki na dzie . Jana Krzciciela, krl Czeski uczyni wyrok, aby mu w moc dali do roku Dobrzysk ziemi, a on potym mia j spuci temu, kogoby rozumia k niej
wyszli, siedzia.
i

w siedmi milach w puszczy z on w Litwie w Pol-

szce pokj

127
lei aby Polskie krlestwo nigdy ze wschoLitwy z Moskwy, nie wybierao krla, jedno z zachodniego, mienic tam by wszystko pogany. A krl Wadisaw nie czekajc wyroku Czeskiego krla, do Litwy odjacha, gdzie z bratem Witoldem potajemnie sio zmwili Pruskim Krzyakom wojn odpiera. Ale pierwej posa krl Witolda do Sigmunta krla Rzymskiego i Wgier-

witsz sprawiedliwo. Skaza

dniego kraju, jako
z
i

skiego, przymierze stanowi'.

WITOLDOWEJ DO WGIERSKIEGO EROLA WYPRAWIE.

z

W itod naradziwszy si o wojnie Pruskiej

ktry teZ

bratem Jagieem, a spodzie-

wajc si sam przez si co lepszego okoo pokoju pospolitego sprawi, z kilkiem panw Litewskich, z Gastoltcni, zRumbowdem, a Radiwilem
urzdnikami swoimi Litewskimi, jecha do Sigmunta krla Wgierskiego, by w ten czas na krlestwo Rzymskie potym na cesarstwo od Rzeszy po mierci Roberta cesarza wybran dla czego folgujc Niemcom stron Krzyakw trzyma. Tam Witold z Sigmuntem krlem szeroko tractowa, uywa go w tym jawnie w potajemnej radzie, aby tak przymierze trzyma, jakie by wzi do szecinacie lat z Polaki z Litw, a jeszcze czterzy lata nie syyszy byy. Krl za Sigmunt powiedzia, i niesuszno mi to dziere,
, ,

yyc^gier.^

jeli

w Prusiech przeladowa bdziecie. owi zatym namawia Witota, aby odstpi brata Jagea, chcc go kr- Cesarr >yilolta. lem Litewskim uczyni, jeliby z nim i z Krzyakami przeciw Polakom sta. wiioid nieAle Witot, wyrozumiawszy jego chytr zdrad, nie egnajc go, ani czo- sarz"a^^1fdjeza cze bijc, odjacha do Polski go sam cesarz Sigmunt w mih ^idt' fPia dogoni, tame askawie z Witoldem rozmawia i udarowawszy go wiel- sam "eja?! kimi upominkami utciwie odprawi. A Witold przyjachawszy do Sdecza i^^^"*^^ bratu Jauieowi wszvtki namowy i nraktiki Sicrmuntowe obiawi. Co krl f"*" ''s^y " ... wojenneja1 , i wyrozumiawszy, iz inaczei byc me moe, kaza na woin, rozesawszy hsti kooiugoszi Cromer pitr , 1 T- 11 do wic przywizane, przeciw Krzyakom woa. Witold te do Litwy "'i; ^.'<''apoczto. take wojska zbierajc odjacha.
Braci Zakonn

em

'

'

"

"^

OSMMEJWOMISDMEJBITWIE
JAGIEOWEJ
z
I

WITODOUEJ

KRZYAKI PRUSKIMI I XLiTY MEMIECKIEJ RZESZE,

ROKC 1410.
KSpi
PI|TNASTE.

Rozdzia pierwszy.
skutkach pychy, pokory czjtaj szerzej, Lu.
i

ibroj
I

mw dzielno wysawiam Sarmackich

wielkich
sil

potumion hardo
ktr Bg
i

Krzyackich,
lubi
z

1 el 18

cap.;
1

Esa.l4; Daniel 4;

Hardo

nisczy, a

pokor

Reg.
ster.

15; He.3 et 13;

Cichych na stolce wsadza, pysznych

carstwy gubi.

Eccl. 10;

Xic
I

Witold

Jagie, on krl prawie

wity.

Tob.4;Rom.
8, 1;

Pet. 5;
4;

Widzc

mistrza Pruskiego
i

zy umys nadty.
zakon ossadzi.

Jacob.

Philip. 2;

chcia Polsk

Litw

do gruntu wygadzi,

Gen. 3; 1 Reg. 5el9; &c.

A w

ich ojczyznach hardy swj

Rozesa wnet krl wici woajc na wojn, Aby wszytkie powiaty zebray si zbrojne Oznajmujc Krzyakw tu by przede drzwiami,
Przeto aby si wszyscy tak na

jaciela

Zle nieprzyw do-

mu czeka, bo to byo Yolum Ani

nibalowo,

ii

Rzimian

niemg
inaczej

wo-

jowa, iedno w ich domu wasnym.

Polacy sie gotuj na

Niemcw mocy z Rzekimi wojskami. gwat zbierali. Nieprzyjaci w ich ziemiach, nie w domu witali, A gwat gwatem odbili, ojczyzn mi. Wyzwolili z paszczeki Krzyackiej sw si. Wnet tedy wojewdztwa jy si gotowa,
I

wszystkich

Pancerze zardzewiae,

zbroje

szorowa,
szafarze.

Brzmi
Tarcze
,

warstaty platnerskic, pukawki slosarze.

wojn.

drzewca

a trzossy

brzkaj

120

slachcicy
I

te

Polszcy co

w Wgrzech
byli dostali

mieszkali

Cnota Polskich slach-

wielkich

majtnoci tam
czujc
sic

mio ka
Krzyaki
ojczynie.

cicw

"Wiflzc

i Sigmunt

ich krl przestawa z

^yysli precz

by

prawymi Polaki.
i

Zawiszowie, Garbowscy, Broglowski, Kalski Puchaa, Skarbek, Grski, Nalenczyk Malski, Przysli do krla gardzc nadane wooci
i

Dlugossus if Cromerus.

Tame

Dla ojczyzny swej Polski wrodzonej mioci. arcibiskupa w Polszcz Gnienieskiego

Gubernator na czas Mikoaj Kurowski arcibiskup.

Postawi

zda mu moc ugruntowa

stolca

krlewskiego;

Bieckiej, Sczyrickiej slachcie od

Wgier obron
Koron.

Zleci: tak

ze wszech stron

Zbigniew z Bri^zia marszaek koronny od

Wgier
dla obrony posta\>ion.

sam

Supiej miasteczku dwa dni odpoczywa,

przez

z wielk skruch wzywa, cay dzie na modlitwach trwajc, A wieczr a pokarmu troch poywajc. Potvm si pod Czerwieskiem przez Wis z wojskami

Gdzie Boga ustawicznie

W kociele
dnia

Naboestwo Ja;nd iowe,

'

Przez most

odzi przeprawi
i

strzelb, z obozami,

Witod z Litw, z Tatary swymi, Przycign, z hordami dwiema Zawolskimi, Zawolskimi ktrych rok nakadem swym chowa, Tame ich sam krlowi tacem okazowa, Litw te zbrojno wietno rozszykowa swoje,

Tego

Witod rok cay Zawoiskici Tata-

rw w Litwie

podejmowa
dla lej woj-

ny-

Szik Litew skiego wojska okazoi

Kozakw

rozdzieliwszy z usarzmi na troj.

i

waniepod Czerwieskiem.

Semowit Mazowieckie
Przy nich biskupie

Janusz
i

xicta,
zjechali.

uffy,

Polskie panita;

Na dzie

Piotra

Pawa witych si

Tam

krlowi ojczynie
prosto
z

ch sw
i

obiecali.

Z Czerwieska

Pruskie cignli

wooci,

Litw bez adnej rnoci. Co si im nawino siekli palili, I koci z witociami w Ludbergu zupili. Przeto Witod z Jageem wnet takich skarali, A dwu winniejszYch Litww z pojsrzodku wydali,
Gdzie Tatarowie

Tatarzy i Lilw po
gaiiskim
o-

byczajem burz.,
Lulerberg iniasio od
Litwy spalone.

Ktrzy si sami wiesi na drzewie musieli,

Wikli Sie smierde budet

sii;

Tym

drudzy ustraszeni

ju broi
stanli

niemieli.

knia

gnierzei

Buszywszy si od

Wukry

rwninie
i

wali.

polu

Turzym ktre krwi Prusk

krl

Wukra
Prussy

dzi synie.

ka, kira

Tam sam

zszykowawszy wojska

rwnym

placu

Mazury
dzieli.

Wzi

Bozwin j

chorgiew koronn wzdychajc od paczu, i rzek tak:,. Ach! wszechmocny Boe!

Owiadczanie krlewskie przed

Przed ktrym za dobra rzecz skryta by niemoe Ktry sam myli ludzkich w skrytociach doznawasz

Bogiem.

Dobrym dobr odpat zym za

,

zle

oddawasz.

Cromcrus y

Dlugossus.

Acceptum-

guemanu

130
vexillum

maximum,
sonora voce achrimabundus ita
fatur, ^'c.

znasz serce moje wiesz jego skrytoci Wiesz em nie myli wojny tej wznie z upornoci, A zwaszcza z clirzcciany jakimi takimi Ktrzy mi pobudzili krzywdami wielkimi. Ty wiesz rad, myl, moje do pokoju, uchodzi krwawego ze wszytldcti si l)oju. Uchodziem: lecz ludu broni musz twego. Dokd mi si, garda bcdzie sstawa mego. Ten urzd ktry mi sam zleci peni musz, Bo winien liczba b^do da za kad dusz, Jubych by odkupi rad pokojem t wojn, Acz mam krzywd pomsty przyczyny przystojne, Kiedyby byli chcieli hardzi zakonnicy Pychy przesta, jak Polscy zdawna jaraunicy, Ale nienasycon chciwoci jui swoj, Przywiedli mi, u musz zbroj odbi zbroj. Nie mogem ich pokor ubaga cierphw,
,
i

Ty sam

ch

em

Podnieli na

mi wojn

bardzie zapalczyw;

Przeto ten lud, ktry

da

mnie

obron

Panie,

Niech dzi pod skrzydy twojej wielmonoci stanic. broni, bo ju w imi twoje Racz ich sam ze

mn

Rozwijam t chorgiew z Orem, Panie, swoje. Ty sprawiedliw stron rozsd, kto przyczyn Da wojnie? Racz mu lej ^rwie da rozlania win".

Gdy

to krl

mwi
i

paczem, wszyscy te pakali,

Zindram Maskowski hetman Koronny.

Witold xita z ^[azowsza dziaali, Bogu si owiadczajc; potym zy otarli A chorgwie z powiatw wszytkich rospostarli. Zindram Maskowski, wojska sprawowa Koronne, Jan arnw ski Czech, rzdzi onierze postronne, Litw Iwan Zedziewit Jan Gastot wiedli,

Te

Szykowanie
pierwsze wsfjlkiego wojska.

obron zasiedH. Potym od Drwicej wzgr pod Dziadw cignli,

Tatarowie poboczn

A
Grinewald

W dzie wity Rozesacw, potym si

wie Pruska

tam Sacrament Paski nabonie u wsi Grunewalda namioty

przyjli.

pucili,

A
Byo

rozbili.

pole szerokie,

Pooenie
miejsca.

Opasane, pagrki zielone

Stay, krzywymi

dbrowami w koto wesoo

srzodku rowy rozdwojone.

Na tym obozy

Polskie

Za

przeciw role stay, ktre przedtym

lassem
i

Gstym

byy pooone. byy krzewim w koo si oliryy,

nizina zielona na

pi

mil patrzaa.

Gdzie kiedy

yzne bydu pastwiska dawaa.

131

Na tym Litewskie stay obozy

szeroko

Ktrych way broniy kopane gboko, A z Polskim si obozem dotykay rogi, I sobie spnie ratiink mogli da dla trwogi. Przeciw za gra staa wielka i wyniosa, Gstym krzewim dbowym ze wszech stron obrosa,
z wierzchu gdy lam wstpi wszystko wida byo, Jak si Polskie z Litewskim wojsko pooyo. Na tym rozbite satri Niemieckie stojay,

A acuchy

rony w koo
i

ich spinay,

do krwie przelania, I do iiffw w szerokie pki szykw am'a. Krl w namiecie mszej sucha z wntrznymi sozami, Tak i niebo obcigy swymi modlitwami, A ju po rwnych polach wojska w sprawie byy
Miejsca suszne do boju

OneravH
aetera votu.

Zszykowane, a zbroje od soiica wieciey. w dekach wietnych zbroj ladrowanc, Konie

Wojsko
Krzyackie.

A
A

na giermkach jedwabne szaty aftowane,

Wszyscy wossy golone sturmaki okryli/ Za contory oszczepki z znakami nosili.

rejterowie czarni harde wsparwszy boki,

Na

frezach hop! hop! krzyczc, huczne stroj skoki,

Za my
Potym

knechtw

spissami
i

za mistrzem obz

Witod

wojska objeda Ano ogromne uffy ju

pod stem fendlow krocz, dzia dwiecie tocz. swoje obaczy, wiod Krzyacy;
i

Ogromne, bo od zbroje pola si wieciy, soneczne promienie blask od nich nieciy. Chorgwie rostoczone, pirwsza z biaym krzyem, druga z Ijiaym brizem I z orem w zotym polu

Chorgwie
Krzyackie.

Inszych

orze dwugowny W pidziesit jedna rnych herbw byo, wiecio, A od wszystko

czwartej
nich

Czerwona, na

trzeciej

lew

biaym

polu srogi,

rozszerzywszy nogi.
Pidziesit
i

jedna Krzy-

pole Grindwaltskie

ackich
chorgiew,
a fendlw

Taralan tara! taralan! trby zewszd brzmiay, A bbny grzmotem hucznym uszy zaguszay;
Frezy

pieszych
6tO.

gossy splnie si cieszcych, Zewszd tten a echo po lassach szumicych, A pod niebo huk niossc, gos sowito dwoi, Niemcy krzycz woajc, i si ich kroi boi! trwog Witod baczc, w skok do krla biea. Ktry krzyem, modlc si przed otarzem lea.

r,

mw

Co

czynisz ehej, przebg!

Czy czekasz, by pacierze

porzu ju ty mody. Prusk moc odbody?"

Witold Jaciela brata sfukat.

13-2

Tak go zfuko;

Zindram
M.Tskowski PolsUio, Witold Litowskio wojska
S7,ykuj<-i.

W tym Maskowski
A
A

A po

lecz

wity

krl nie

wsta

modlitwy
sprawi,

mszej, skutek

Dogu polecajc
Polaki,

bitwy.

Witold

Litw

na prawy rg ufTy Litewskie postawi.

Litewskich f horociew
4U
a

Tak Litwa pod czterdzieci chorgwi stana, Smolejiska z Poock trzy siachta rozwina.
Polacy lewy rg od Litwy trzymali,
rozszykowali,

Smole3.

skich

Pidziesit te chorgwi swych

50

Polskich
chor,i;;\vi

Czelniejszych wystawiwszy

zbrojnych na czoo.

na lewym
rogu.
Bosia Rodzi ca starodaw-

na Polska

pie, ktr
zwykli przed piykanim zawdy wszyscy
b\li

Boga Rodzica wszyscy krzyknli wesoo. Tak Litwa z Polakami chu rce majc, Stali, a znaku trby do bitwy czekajc.
i

Serce
I

ochotnych

mach

skacze do potkania otrzymania,

oni nie czekajc,

niemiertelnej
krl

sawy mstwem

Apiewa,

si jeszcze modli;
na harce

mszy wsiad W tym by w By Xi w odesa;

krl po

Wyjedali
go

Niemcw wyzywajc.
na

ko

turecki cisawy,

ten czas widzia, rzekby: Hector prawy!

a za

obz

tym

te

Do
Rzeczkrlowa do rycerstwa.

wszjtkiego rycerstwa

bya

jego

sowa mowa:

Teraz! teraz potrzeba, o sawni

Ojczyzny miej broni, jak

mowie! wani synowie.

Teraz, teraz, potwierdzi macie swych wolnoci,

A pomci
Ktre

si nieznonych onych dolegoei niezboni Krzyacy dziaali gwatownie pobrali!" I ojczyzny waszej Ledwie to krl wymawia obaczy ali Dwa posowie od mistrza huczno przyjechali.

wam

zli

cz

Na
Ovid. 1 Metam.

frezach kosmonogich, kussych hassajcych,

Harde poselstwo z

zbroj ladrowan ledwo dwigajcych. Samych te by by widzia: wani Cyclopowie, Albo ktrych si Jovis lka obrzymowie. Jeden krla Rzymskiego mia ora czarnego

krwawymi
mieczami,
ktre jeszcze dzi w skarbie

tarcza; drugi

xicia
ratuje,

grifem Stetiskiego

Miecze dwa dzierc,

rzekli:

Mistrz nasz krlu ciebie

Koronnym.

Z bratem twoim

broni

w tej

potrzebie.
nie

Dwa

miecza przez nas przysa,

by sob

trwoy,

Pokorna odpowied.

A zbroj do potkania mielej na si woy, A jeli ciasne pole masz ustpi swego, W ktrym boju dokaesz w nim przedsiwzitego." Krl wzi miecze, mwic: Acz u mnie dosy broni.
Lecz

Dzikuj

si pokoni, si tknie placu. To Bogu swemu zlecam." Za tym oczy z paczu

i

za ten dar brat

mj ze

mn

za podarek

a co

133
Otarwszy, kaza

w bbny, w trby, da
Polski

znak wojny,
zbrojny.

Sam wstpi midzy uphy

w srzodek

Teraz jui wiedcie wiersz mj panny z Helikona, Wspomnicie, ktra ktr przeniagaa strona

mni dzielno pokazali, Bg sam pomnie dal: my od was dostali, Wspomnicie 3Iusae, Litwa i. z przodkiem skoczya Z Talarami, a srogi bj z Niemcy stoczya. Boga rodzica naszy, Niemcy dastycit krzycz, Z dzia, z bbnw, z Irb, trzask, krzyk, zbrj brzk, konie r, (kwicz, Niemcy, i wyszej stali, z dwu dzia uderzyli, Ale adnego w wojskach Polskich nie trafdi.
Ktrzy rycerze

Wam

to

Litwa sio

przodkiem podkaa.

Lilwa tym mielej do nich

A si

okrzykiem

natarli.

konie

koniami boki o bok

tarli.

Witold sam midzy Litw tam i sam si snuje, Napomina, a szykw, krzyczc, poprawuje. Grzmot straszny, wanie jak gdy Sodoma gorzaa. Gdzie dom dom, wiea wie, lecc rozbijaa, Albo gdy si Trojaski mur od Grekw kurzy, Albo mocne Kartago gdy Scipio burzy. Ufy si z ufy tocz, jak gdy owo czassem Niedwied ranny ogromnie biey, omic lassem; Siek si ju wrcz, Niemcy zbroj przemagaj,
Tatarowie

za

Litw

ukw

ich

wspieraj.
nie uderzy.

Frezy pod nimi psujc, a ktry

w co

zmierzy,

Lub w

bok, lub

czoo darmo jednak

i

zewszd niesie chrzst grzmot od zbroje, onierze te rozdarwszy wszyscy garda swoje,
Straszny si

Krzycz, hucz, a ranni pod komi stkaj. Drudzy si na baluku ju bez si czogaj. Bitwa z obu stron rwna p godziny trwaa, A fortuna wt[)liwa tam i sam lataa. Kurzy S' py do nieba z prochw poruszonych
"

Miechovius
pisze,
vius,
i

Silr-

wna bilwa
Litewska z

Kiemcy go-

dzin

trwa-

a, aCroniedzie.

Komi,

A Litwa ustpia

a 3Iars

wznieca
j)lacu,

ch w mach zajuszonych.
jak na staje,

rus pu godziny ka-

Witold sam na nich woa proszc, drugim aje. Lecz zbrojnym Niemcom rcznej bitwy nie wytrwali, Tylko z ukw ufTy ich z boku przerywali.
ich w pole pierzchna, a do samej Litwy, Powiedajc przegranej szkutek naszych bitwy. Lecz nie trzeba dziwowa, gdy na pierwszym czele, Potkali si mnie czynili miele,

Litwa ustpia placu

nastaj.

Cz
I

do

gwat na sobie zbrojnych zatrzymali, Musieli biedni wytchn, gdy si spracowali.

wszystek

134
Smiafo dzielno
i

Smolensczanie Russacy czycie zastawili,

Smole,
szczan.

Z Wilnowcami,
i

Troczany

sawy

poprawili,

Wileskiej
Trockej ziemie slachta zasta-

Pod

trzemi

chorgwiami

uderzyli z boku,

z chor.igwia-

nowia si

mi swymi,
ci z

A Krzyacki walny uff wiiet ustpi kroku. Czym wieczn cze od sawy wzili niemiertelnej, Pomagajc Polakom z uprzejmoci wiernej;
Za

czerwo-

n, a owi z bkitn.
Czech Zarnowskiz

chorgwi
S.Jerzego uciekh

W tym chorgiew krlewsk Niemcy gwatem

W pierwszym

Czech Zarnowski pierzchn N\Tiet z cudzoziemcami, potkaniu zmow mia zdrajca z Niemcami.
wzili,

Chorgiew Polakom
wydarta. Martin Wr-

Ale j wnet Polacy przytarwszy odjli, A zwaszcza Siradzanie, za co godno czuj.

Ii si woskiem czerwonym ^^ szyscy piecztuj. Smoleska, Trocka slachta, Wileska z Grodniany, Widzc ju Litewski szyk saby zmieszany, Cieszc jeden drugiego wnet przysli do sprawy, A z Krzyakami znowu stoczjli bj krwawy. A w tym wszyscy z chorgwi odbit wesoo, Krzyczc przerwali Niemcw najzbrojniejszych czoo. Tramba te podkanclerz wid z obozu uff nowy, Podka w lesie z Zarnowsliim Czechw, gdzie wnet sowy
i

cimowski

ym

bj chorKrakowskim.
Siradzanie

skd maj

wolno
skiem.

piecztowa
nia czerwo-

nym woMikoaj Tramba

podkanclerzy koronny, Czechw

Ogromnymi

ich sfuka,

i wiar

zamali,

uciekajcych wrci.

Ten arnowski

b> poi

tym czci odsdzony, tak i go 'ona

porzucia,

brzydzc si jego zdrad.

Smolesczan pierwszy u

poraono.

Czechowic Zarnowskiego winnym by wydali; Tak si wrci musieli nazad do Polakw, A przycim przestraszyli swym bardzo Krzyakw, Bo mniemali, i wojska nowe przybyway Polakom, tak od strachu ytki im drygay: Tamby by widzia now spraw onej wojny, Gdy uderzy Niemcom w bok Polski uffiec zbrojny, Smolensczanie acz jeden uff swoich stracili. Jednak si we dwu uffach z Polaki zbpacili, Bili, siekli Krzyakw z grmotem, jak gdy owo

Wiea
Poudnie
byo.
Pirwsze wojsko w kt-

wielka upadnie przez wianie wiatrowo.

i

Szum, krzyk A Phebus

grom od

zbroje

znowu powsta

straszny,

rym byo

50

contorw.

objecha jasny, Wtym kilkodziesit Pruskich contorw zgino. Za czym Niemcy pierzchnli, zrzdto krwi pyno. naszy ich gonili, bijc, kolc, siekc,
nieba

ju p

by

Crom: Leni
pluiia delapsa.

zacniejszych stryczkami
z

powizawszy wlekc.

Tcza te

l)runatnym si ukazaa ukiem,

Deszczyk si pucit
prawie nasz >m

gonipo-

cym na
moc.

A deszcz wdziczny spucia, za ktrego hukiem Kurzawy ucichny, naszym snadnie byo Goni Niemcw po chodzie, gdy wiatr chwia a mio, Mga take z prochu wszytka ze dedem ustaa, Co pierwej pierzchajcych Niemcw zasaniaa.

135
Naszy ich grzbiety kli dhigimi drzewami, IZ z nich wntrznoci ladem paday z trzewami.

W tym
i

drugi uff

naslpi Krzyacki,

tak

znowu
WtreKo
wojska Pruskiego pora-

Lect^ kule runiczne z lanego oo\Mi.

wiszcz.^

A
Lecz

gste strzay, brzmij szpady o miecze, ciecze. pod strumieniem krew z bitnych
i

mw

enie.

Trocka, Wileska slachta z modzi stale trwaU Z Witoldem, a Polakom mnie pomagali.

ju

insze powiaty Litewskie zemdlone.

Rozbiegy si gdzie kto mg uwie w ktr stron, I gwnej z witym Jerzym chorgwie niesstao. Na ktr wszystko wojsko Litewskie patrzao.

Ju byo

duszno Li(wie, lecz

stoja
z
i

Witod
z

na

czele,

Z Nowogrodczany
Lczyczanie

Woycy

miele,

Lczycanie,
Rawianie, Kujawianie
i

Kujawiany rzdem. Uderzyli w Krzyackie uffy wielkim pdem. Xicta Mazowieckie te z boku Poczanw Przywiedli z Warszawskim powiatem Rawianw; pojma miay, W^ tym Skarbek nasz, Stetyskie Ktry niedawno z Grifem swoim by zufay. Uff Niemiecki szfankowa, a naszy ich bili, Knechciska po szelinie jako wilcy wyli. Trzeci uff wielki, w ktrym by sam mistrz z contory. Szesnacie mia chorgwi a z rnymi wzory
stojc
i

za

Pocka

slachta na ostatku si

potykay

mnie.
Skarbek
z

xi

Grypoimal
Kazimirza

xie

Ste-

tyiiskie,

od

by

ktrego

te

pose z mieczem krwawym z

herbem
Gri-

fem do krla Jagiea.

Trzecie wojsko Pruskie z mistrzem na-

Przyszed, a znowu

wojn

po czwarty raz wznieci,

runic trzaskajcych ogie wszdzie wieci. Sam krl Jagie chcia skusi bitwy swoj.
z

rk

stpio. Mikoaj
Kieibassa

Skaczc na koniu, lnic ozdobiony zbroj. Lecz go Mikasz Kiebasa sprawca pohamowa, A z Olenickim przy nim stra zbrojn zgruntowa, Chorgiew te gdzie krl sta dla znaku zakryli,

herbuNalencz.

A zatym pici naszy kontorw ubili, Contorw ktrzy mieli wojska pod sw spraw. Tak trupy wszdzie knechtw leay jak aw. tym grof Dipold Kikierzyc rycerz pasowany. Wszystek od gowy do ng we zbroj ubrany. Pas zoty przez ramiona, biay kaptur majc. Dar si do krla uffy Polskie przebijajc. Ju blisko krla przyszed drzewo na zoy. Krl te mierzy by mu sztych on sztychem odoy. Lecz Zbigniew Olenicki uprzedzi go drzewem.

Dipoldus Lusacius
Kikierzyc, grof von Deeber rycerz pasowa"ny, i

m miay
na jabkoniu.

witym koZbigniewa Olenickiego mstwo,

za co

by
i

trzewem, gdy mu hem odkryto sam go krl uderzy, Mwic: od tego umrzesz na ktrego mierzy."
z konia,
flaki z

I A

spad

potym Krakowskim biskupem kardinaem,

a tylko

niego

wyszy

pu

drzewca mia w rku,

semifraC'

lam haslam, ktrym go

zbi.

136

Mnego raa mny mu moc zginiesz, syniesz" A i ci sam krl zabi, mierci
,

mn

tym Niemcy bie, Uciekajc po polach trujiw kupy le. naszy bij, siek co im si nawinie,
Drabanci go
dobili, za

jak kiedy w powd z gry rzeka pynie, Nie oprze si jej ogrd ni zbuczniaa koda. Ni myn, ni dom; bo wszystko rwie szalona woda. Niemcy jak gdy w puszczy jelenie anie,
,
i

Wanie

Hucznej trby glos sysz owcw woanie. Chwytajc on dwik w uszy, brnie gdzie moe ktry, Ten w las, ten w botne ozy, byle skory.
i

umkn

Prui'ifod prTs^eg^lJdr"*^^^'*^"^-

Mistrza UIryka, prosty drab oszczepem przeszy,

Mscziug skrynninski.

Ktry ono mieczami bardzie krla cieszy, Skrynninski jego acuch z krzyem przynis zoty

odjwszy go u draba z klejnoty. si wala zlupiony, trup oziby ley, A krew wrzca strumieniem z ciep dusz biey, Z dusz, ktra wiele dusz na on wiat posaa, Hardoci sw sama te ich ladem leciaa. io?'Eib?kt,''kf?j^na- Wcmcr Tctingcr contor w las pierzchn zufay, hargj wola na Wojn ])rudzy W obron wzili obozowe way.
krla,

Do

Mistrz

Ktre
I

byy ronami w koo otykane, acuchami wozy z wozami zwizane.

pletli

To

naszy rozerwawszy, siekli ich jak bydo.

Tak w swoje, ktre Z obozw ich krew

wpadli Niemcy sido.

skropiona.

cieka, cieka harda ona,

I
iJwd sinr^SmlSiii.em

wszytka Grundwalska

wo krwi bya

Krl kaza wina zsieka knphy nalezione, Od Cyrussa fortele pomnic wymylone, fo^iSzosnai^l4Twina Acz Tomiris samcgo za potym zabia, Sh^i^e^cirk^a^^fa gTy
nem^na^iezionjnf Ipil;

ci5fn'y^tpoim'oczy'.n
'"'''

A glow jcgo cit, W jcgo krwi Mwic Pij krcw, ktrijc pragn
:

moczya, si nasyci!"

Inerodoi^uiJic."""

Konior Meweski-rof

Kl^ien^rad.iil'!:
gl\\lr^neT%useTc^^^^^

Sfaji"mLl^rce'''zaj^
'"""
"''''"^''

w ten czas Krzyakw obz nie mg sczyci, Kontora Mcweskicgo Litwin jaki strza sta. Zabi, ktry odradza wojn tak kontorw pierwszych trzysta z mistrzem lego, Pidzicsit tysic zbitych, a arzdo krwi biego,
Tak te

myl

"

cielh

Stetiskie, olenickie

Kierczdorf

xita
i

wszitkixiestwaip;ikohvi"k''pk.'drw'u&'!

c'ec"howif na Pofs"/

Poimane, przy nich Rzeside, Krzyaciic panita. Lusackich, Saskich, Reskich, Liflantskich, Pruskich Friskich, Swabskich, Morawskich, Czeskich i Holsackich,

^'san/iue^ck^^rM^Ayii
ni[cze"kfchpoiman^.'''

Duskich, Slskich, 3Iorawskich, Swedskich Niemcw A Z ich hardych obozw skarbw naupili.

zbili,

137

Winiw czternacie tysic jako byda gnali, A chorgwi pidziesit jednej dostali, Ty dzi w Krakowie wisz, na zamku w kociele;
i

Liczba winiw 14000 tysicy, a conlorw 300

CA rozmierz jak pod

kad

ludzi

bco

wiele,

wedug Silviussa, acz inszy Tiislorikowie 400 ich kfad: a Decius fol. 40 pisze: viri nobiles ^' Commcndutores COO pe140000 tysicy rierc
TSiemcw

Bo

byo, Ktrych si bardzie serce tak byo spikno,

sto czterdzieci tysic nieprzyjaci

byo wedug

istotnego dowodu Cromerowego, elc. chor-

gwi Prusliich wzilycli

Wybi,

wysiecz, wyniszczy,

imi wygadzi
Naczynie
laliw.

Niemcy osadzi. Naleli ptna z smo wiele penych wozw. Na naszych zgotowanych acuchw, powrozw;
Polskie, Ruskie, Litewskie, a

namkPoi

To si przidao
szczanom

GdaTsczo-

Bg zawdy hardo karze, i sami ty pta I acuchy, nosili w Polszcz niebota. Panit wszytkich do Polski posa na wizienie.
Witold na stracenie, Sumberga, dla tego Warkwarda I w siem pod Kownem, matce sromocili jego. Na kilko ich mil naszy gonili cigajc, A oni uciekali, pludry z ng zrzucajc, Drugi te w nie napoci, porzucali broni
Tylko
contoru
Salizbacha,
I zbroje; drugi z

pod

wem.

dwu

wzi

Witold

conloru, tak

wyprosi

kazacidwu i ich krl nie mg, i

pod Kownem na zjedzie malce jego sromocili, Maruarda Salczbacha conlora Brandenbursliiego, i Sumberga, bo

cio ju

byli poimani, namniej hardych stw przeciw Witoldowi nieopucili.

botnej patrzy jak wilk

toni.

Strach im koci przenika, jeden ich sto goni,

A Phebus
U
jeziora

zotym wozem

ocean si skoni.

Soce zasze.
Knechtw daa.
zbroja

botnego

kilko ich rot

Pieszych knechtw^

byo. szelin zaleg si skryo.

naszy przyskoczyli,

Blask ich od zbroje

wyda, Niemcw jak omamionych wszytkich potoczyli, A drudzy dobrow-olnie rce podawali

Cromer.
Qund(iin auteminloco
pfiluilri
aliijiiol

lur-

wne lalilattlfS (umorum

tplendure prodilae.

Do wizania

bronie od siebie miotali.

Nie inaczej jak owce, gdy

chlewie niebogi.

Cromer: Wilk godem wysuszony przeladuje srogi, Abieclis nrmis pecudum in morem nostris Jedna si k drugiej tulc cicho w kupie stoj, praesse agenlihii in castra compulsi sunt. A ku tej stronie gdzie wilk i pojrze si boj. Nie byo w ten czas sysze dasticht und Poisz, ani Wyzywali w kiryssach snicych ladrowani. Jak pierwej gdy tak cakiem naszych pozrze chcieli. Lecz Bg chcia i swe pta na swych nogach mieli. Tak ich do krla gnali. Witold te Tatary, Puci burzy wooci, co ich zwyczaj stary. Ktrzy wszerz w^zdu gwatownej na ksztat w powd wody. Mieczem, ogniem, nieznone poczynili szkody. Potym krl kaza trb znak wyda pokoju, I onierzw zwoywa od chciwego boju; Bo ju dosy krwie ziemia dosy si napia, A z winem rozsiekanym jak rzek pyna. 18
,

138
Przywieziono do krla chorgwie
I z

dziaami,

bogatych obozw

wielkimi upami.
biitynkiem rycerzw,

Krl zasuonych

dzieli

Peno zota

srebra, szal, zbrj, dzia, pancerzw.

Krl wic'zin"w inszych

puci lubem zawizawszy,

Zacniejszych na wizienie

zaniki rozesawszy.
z

Gocowie si

rozeszli

do Polski

weselem,

W wszystkich kcciolach, w wszystkich wociach rado wstaa, powietrzem draa, Z naboestwa a W wszystkich kocioach wszdzie Te Dcjoh piewano,
ziemia
i

Powiedajc zwycistwo nad

nieprzyjacielem.

A chwa Bogu w
Za tym Niemcy
o
pogricb prosz.
z

Polszce,

Litwie powtarzano.

Odpo^iodi
krlewska.

Malborku smtni przyjechali Do krla., a pogrzebu pokornie dali zbitym, a zwaszcza z contory mistrzowi, I przedniejszemu panit Niemieckich zborowi. Do ktrych tak dobry krl rzek krtkimi sowy:

Mom

Iem by zawdy
i

wami do zgody gotowy,

Tedybych rad teraz tym ywot darowa, Ktrych za ich przyczyn Mars krwawy zmordowa." Paczc wzdycha, Krzyakw pobitych aujc.
Przygody,

mier, odmienno

fortuny szacujc.

Liciba wojska Niemieckiego.

Za tym ciao mistrzowe na Malborg wieziono, I pobitych kontorw, gdzie ich pogrzebiono, Kontorw, ktrych trzysta, drudzy szeset kad, jad. Drudzy, i ich czterysta lego, z praw

Wojska wszystkiego byo sto czterdzieci tysic, Woznic, kucharzw, Niemki, Jungerw nie liczc. Tak tym sawnym zwycistwem ozdobi Polaki I Litw, Bg sam raczy, i zbili Krzyaki,
Zbili
i

xita
i

Pobrali,

obozy twarde ich, hetmany powizali harde.

i

Polskich slachcicw tylko

Jakubowski

dwa
,

przednich

zherbuKoa
1

Jakubowski

Cziulickim

ktrych

zgino wspomnie mio,

dali,

Imbraim
bici.

riulirki za-

I mnie
Z Litwy
i

za

ojczyzn walczc gardo

Potomkw k temu budzc

z

w saw

wszrobowali.

Rusi wiele bojarw zostao,

Niech

wojsko Polakom wprzd kredencowao; dank dzielnoci, pki Phebus koo Soneczne bdzie wozi po niebie wesoo.
ich

Gdy

maj

'"nin!.

Dugosz, Miechorius Cromer wszyscy Kronikarze, to zwycistwo Bogu (jako tak jest) przypisujc powiadaj i z obudwu stron przez wszytek czas bitwy (ktra bya w dzie Wtorkowy, w wito witych powanego w biskupim Uozesacw), widziano na powietrzu
i

ma

139
ubierze,
a
.
.

ktrego
1

by mnimaj .
I

Stanisawem, naszych

posilajgcego,
,

chawaicz^ir5ch'f;.ir

^vidziano na niebie przvokreNicnicw straszcego. Przeszci te nocv, ' -1 /i 'I gu miesicznym krla i mnicha spohiie si bijcych, a mnicha na ostatek zwyclconcgo z nieba zrzuconego. Czego Cromer szerzej dowodzi, i to

sam krlJa.
piecowi,

na.'stani
i<h
'011""^

niebieskich za skutkiem obrotu planet *

by mogo. ^
-'

wicly

Sia-

ku.

O ODEBRANIU
lo

ZAMKW

MIAST

zwycistwie,
MARJENBOllKU.

OBLEMU

Itozdzial (lnigi
1 o tyra sawnym zwycistwie, trzy dni na onym pobojscu naszy leeli, To le zatkodzio przeciwko radzie mdrych rycerskich ludzi. Bo gdyby byli zaraz Malbork skot ibalowi, Kzimiagdy nie obiegli, tedvbv "o i wzili, jako obwarowany ludem, i wszyscyby si ad Canny " .' 1' 1 T ''I r Prussacy krlowi zwyci/.ey podali, i-dyz Krzyacy 1 woiska drugieoo nie nas poiazii, 'OJ .) j '. Kzymu mieli mistrza im zabio; ich trzeciejio dnia Henrik z Pawna, contor nieiif, wiecki, strwoonych przybyciem z kilkiem utfw Niemieckich nowo ze- zaraz doiTai

'.. a

-^

-^

oc

jjr

'

branycn, pocieszy

i'

-ir

.Maneiiuorg ossauzii.
krl z wojskiem

-i

zac,

bo

u-

mia
dalej
,

zwy-

UuszN

si potym

w Prusk ziemi

gdzie IIo- zwycisua

mia.
Malbork na
szy obiegli.

zamkami wzi przez podanie; tame wielkie bofiactwa Krz\ackie nalezione, rozda midzy o'. .,, II' merze, a sidmego dnia pod 3larienDorg przycign, ktry ze trzech stron obiegli naszy od Nogatu Polacy, a od Wisy Litwa, a s poudnia RussaPodoanie; take z dzia ustawicznie mury tukli. A w tym cy, Woycy
henslciu, Morang, Prejszmark, Zyrgony, miasteczka z

i-imr-i"

Pomorska, i czterzej biskupowie: Culmieiiski, Warmienski, Pomezaski i Sambijski, dobrowolnie J si krlowi podali; take miasta i zamki: Gdask, Elbing, Toru, Chemo, Krleyyiec, wiecie, Gniewo, Tczewo, Novye, Brodnica, Brandenborg, Kopn\yno, Grabino, Wenceslawowo, Goubin, Grondec, Allenborg, Osteslachta wszystka Pruska, Kulmiiiska
.
.

obleniu
.

'

Zamki Piuskiciasieo-

roda, Nidborg, Dzialdow, Scytno, Knientinig, Bratianow, Kowale,

slein.

HamerKrlewiec Witoldowi podany.

Bytom, Lomborg, Holandia, Piskaria, Rogono, Stuma

i i

Tuchola.

Z tych miast zamkw da Witoldowi Krlewiec Holandia, a xia4, -T- 11 T ir o " zetom Jiazowieckim: Januszowi, Hosterod 1 INidborg; a hemowitowi Dzialdow Scyt4io; a \icciu Stolpenskiemu Bytw, Hamerstein, Szpelbein, Fridland Czechy Balgenborg. Insze za starostami swoimi Polaki
.

ossadzi.
i

ju

Marienborku tym czassem ustawicznie mocno naszy dobywali, onierze Krzyaccy mylili si podda; ale krl wzgardziwszy porad
podkanclerzego ^likoaja Tramby, od
radzi, a to

zdrow
byli

oblenia odcign, czemu

Krzyacy bardzo

im wicej radoci przydao, gdy pod kr-

140
fa^lfcTwa

^^^

'^^^
i

urodziwy

wychoway piknie

pad

zdech; co byo

hasajcy, skoro

na wsiad,

zaraz

wrk

u wszystkich. Ale potym krl

wzi

Radio zamek, bardzo obronny, przez podanie, ktrego onierze Polscy od Grundowalskiej bitwy, prno dugi czas doiywali. Tame pitnacie zacnych Krzyakw, panit Niemieckich poimali. A Witold te z wojskiem swoim Litewskim, obcionym upami niemieckimi, do Litwy si wrci
z

zwycistwem.

Witold

si

Naszyjawni,

im

Ale krl syszc, i Herman mistrz Liflondski z pici set rejterw krom knechtw, na pomoc Krzyakom Pruskim cign do Prus, wnet ATitoda z Litw i dwanacie proporcw Polskiego rycerstwa przeciw jemu wyprawi. A gdy Witold chcia na uderzy nad rzek Passari, za Holandi miastem, zarazem mistrz Lilluntski widzc, i bitw nie mg wygra, uda si chytro w rokowanie z Witoldem ofiarujc mu si by na potym przyjacielem z strony Zmodzi, take Kursw hudonow wieczne mu przymierze pokj sam od siebie od Krzyakw Pruskich obieca. Ktr chytr namow miodowymi swki, da si Witold zwie, a majc w rku nieprzyjaciela, przepuci go wolno. Tak tedy mistrz Liflandski Herman, wykrciwszy si u Witolda, a zostawiwszy Knechtw pieszych u Balgi Brandenburgu, jacha do Malborku z piciset rejterw jezdnych, gdzie jeszcze krla wojsko Polskie zasta, ale take sowy lagodnymi krla ubaga, ofiarujc si by jednaczem namowc do poda, i
i

mogiiNiern- nia,

nic nieprzyjacielem; a tak srzodkiem wojska Polskiego,

KukuPo;
taw."

podobno

mg w oczy puci, wjacha

potwierdzi.

ktremu by wolno do Malborku, gdzie znowu

leeli,

Krzyakw strwoonych

ten czas
stary,

te, gdy naszy pod Malborkiem

pleban
nie

Gdaski

kory by w Malborku, zmyliwszy, jakoby oblenia cierpie, wyjacha sam z wojskiem z zamku
bardzo
wujuwujnej
,

mg duej

^nliSycif ^ oszuka.

przez wszystko wojsko Polskic, bo sic w nim aden zdrady nie spodziewa, a kapastwu i starym latom wszyscy deferowali a on midzy ksigami i inszym statkiem swoim wywiz trzydzieci tysicy zotych czerwonych podwjnych Q^| Uenrika Plaveniussa namiestnika mistrzowskiego, ktre da do rku

Swecienskiemu komendatorom , aby za to tom dla tego przyoy z Cromera i z Dugosza, i nie kademu duchowi ile w wojnie i w obleniu trzeba wierzy, gdzie kady o sobie dziwnymi fortelami przemyla. A w ten czas ju Krzyacy nie mieli jedno zamkw w Prusicch Radyski, Gdaski, Slochowski, Sweceski, Brandenburski, Balg, Ragnel, a Klojped. Ragneta, jakom sam widzia, zamek wielki nad Niemnem, ale Klojpeda, prawie nie dobyta, gwatownym waem nad ucim Kurskicgo morza, albo Kurlandskiego i Nieranowego otoczona, wier mile od sonego morza, gdziem si ja te przewozi w gwatowny sturm roku 1580, gdym tam umylnie jedzi, chcc wasn bytnoci dozna prawdy Latopiszczw Litewskich o przyeglowaniu Wochw do Litwy z PaIcmonem.
i

Gdaskiemu, Slochowskiemu
i

knechtw

rejterw

zbierali.

om

141

WTORYM

TRZECm

KRZIACKICH WOJSK PORAENIU

ROKU 14iO,
1

PL4TY.M

NAD MISTRZEM LIFLANDSKIM

iio

Raz

raz

tego roku.

Rozdzia
Henryk
z

trzeci.

Pawna, gdy mistrzem Pruskim by wybrany,

Chcia si

mci

nad Polaki niezleczonej rany;

Od

onej przeszej bitwy wojsko

i

popisowa

Aby zamki odebra

szkd powetowa.

Michel Kochmejster zebra rnych cudzoziemcw,

Czechw, Sasw, 3Iorawcw% Holszatw i Niemcw, ^Yszytkich dziesi tysicy, te krla Rzymskiego Pomoc, piset jezdnych mistrza Liflandskiego. Krl to w Niessowie syszc, wnet dwr swj wyprawi, Ku ktremu si slachty wielki zbr przybawi. I ich byo sze tysic: szli pod Koronowo, Gdzie Michel Kochmejster sta da bitw gotowe. A gdy by Phebus prawie w p niebiesLiej drogi, A w mach do bitwy Mars podnieca srogi.
i

ch
z

Stany
Idc ku

wojska przeciw:

w rwninie

Polacy,

skie

Wojska PolKrzyi

Z Czechy za,
sobie,

Wgry, z Niemcy, z Slaki, Krzyacy piasek z pyem poruszaj,

wzgr
z

ackie zno-

wu bilw
zwodz.

Fendle, proporce,
Jezdni miecze
I z
i

obu stron wznaszaj,

drzewa, rusznice

za

pieszy,

W tym Konrad Niemczyc Slak

Z
strony Krzyackiej

spissami oszczepy, a druh druha cieszy.

kar^ri biegajc,

woa

na harc wyzywajc.

Frez pod nim kosmonogi, runice na ku. Szpada tu, a droziste drzewo trzyma w rku.

Slak na haro wota, a

jakibyjego soslrj
i

Konrad NiemrzYC

wa.

elazny mu kapalln otoczywa gow, A pancerzem okryy brzuch kolca drotowe. Wszystek w snicym kirysie jako okowany, Frez take blach zewszd dla strza ladrowany.

142
Tak

tej

zbroi harcujc,

Jest z was, ktryby ze

mn bi

rzek; Jeli takowy si by gotowy,

Sam

Hej! kto cerslwy, niecli

sam pojedynkiem, ja placu dostojc. dzielno tu pokae swojg.

ja

Wyjedz! owo

czekam, broii na broii niech bdzie,

Wnet

sic"

tu roslrzygniemy, kto na
i

kogo wsicdzie."

JaaScjcicki

lza-

W tym Jan
Ale

Tak rzek on Slak koniem tam sam ruszajc, Po niemiecku, a czasem po polsku woajc.
Scicicki, Polak, nie wiele
i

harcujc,

ka zbi.

cnot dzieln w sobie czujc, Zaraz ku niemu na plac z kopi wyskoczy,

mstwo

Gdzie jeden
Dlugossui y
Croinerus.

drugim drzewy ochotnie harc stoczy.

i

Strci Polak lzaka

W tym wojska do
Krzyk, huk,
z

pojma vwego.
i

potkania chciwe ogromnego,

Potkanie

Niemcw
Polaki.

Trbami znak wydali; krzyk, huk trzask wszdzie. Chorgwie rozwinione chwiej w kadym rzdzie. Skocz wsplnie do siebie, w piersi mierzc drzewy.
drugich

wntrznoci krwawe

pyn

z trzewy,

Wrcz za
MichelKochinejsttT

cili si wszyscy, grzmot od mieczw

srogi:

hetman
Pruski.

Hetmanoroluii\M strzowic Polszcy.

Kto wypisze mier mw, kto wyliczy trwogi. Michel Kochmejster Niemcw pobudza do wojny. Sam i tam i sam jedc, wszytek w kiris zbrojny; Polakw Miezerccki, Ostrowicki miay,
I

Marcin Labiszyiiski uffy sprawowali.

i

Obi ed wie
stronie zaTRolawszy: fritjZgodziy si na przymierze, do pul godzi-

zbroje, miecze od soiica byskaj, ufy jedny drugich moc wyciskaj; Wal si trupy mw, wal si konie, A szczcie rwne trwao na obiedwie stronie. Siek si zapalczywie, ywot odwaywszy. hetman 31icliel, frid! frid! krzykn wystpiwszy.

Bronie

ny

dla wy-

tchnienia tak i z wojska do woj-

ska

jakoby
nic

sobie

Naszy te przyzwolili, tak sobie usiedli, A rannych miertelnych na stron odwiedli. Rany ich opatrzywszy; i pili do siebie, Nasz do Niemca, Bg sam mia si im w niebie,
i

xlegojakywo nie mylilijedcndo drugiego pi.

Widzc zgod
Lecz nie
Skoczyli

tych, co

si pierwej srogo
z

bili;

dugo

tej

zgodzie tak

wytchnwszy

byli.

Bylosi

cze-

mu dziwowa, gdy jeden z drugim bi si na umr, 9 potym do

siebie
pili.

A si

za do
niebo

siebie z

wielkim krzykiem

trzaskiem,

zamio
i

poruszonym piaskiem.

Ju

Ch w

si tak

olep siek zamrywszy oczy. gniew dobywa zapalczywy mocy. nich

Wtry si

raz, frid! frid! frid!

z

woajc,

zgodzili.

Sladwszy obiedwie stronie

pracy si chodzili
stron krzywo.

Penili szysakami wino, drudzy piwo,

pogldaj na si

obudwu

143

A
A A

Za

tak trupy
z

do siebie skoczyli z srogim strasznym pdem, leay na gromadach rzdem.

Z bbnw,

trb,

dzia,

riinic trzask,
iifTy

w tym
niego,

Jan Ostrowicki,

Ja^o^irnwi
ckicfco

31izszy rzcczon, Niemieckie

przebi wszyslki,

Miz

ci chorego
przebi si
z

zszpgo rw.

wzi

chorgiew od

hcrhuTopo-

ni

nazad do wojska swojego.

Za tym Niemcy bez znaku pobdzili szykiem,

naszy ich przerwali
z

ogromnym okrzykiem,

Om

Oni bie, pierzchajc po szerokich polach, A drudzy po brozdzistych walaj si rolach. tysic Niemcw lego na placu j)obitycli,
Naszy si zbogacili
z ich

upw

obfitych.
Michel
slcr

Kochmejstrzem hetmanem Rzdem dugim przed krlem stawili swym panem. Winiw krl wszystkich puci, lubem zawizawszy, A Kochmejstra hetmana do Chcin zasawszy, Tam go chowa w wizieniu, a wedug godnoci
kilko ulfw z

Winiw te

Kochmejhetman poimany.

Rycerstwo udarowa

krlewskiej hojnoci.
Piotr Szafraniec podko-

Trzeci raz pod Tuchol, Szafraniec fortelem,

morzy Krakowski
raz

trzeci

Pomci

si wzicia zamku nad nieprzyjacielem.

i

Krzyakw zasadk

porazi, "'28 dnia Oclo-

pojma ich wodze. trupw gromady leay po drodze. Hans Monster)erskie, z Wircburskim biskupem Eberhardem, ucii^ki, a naszy ich upem Zbogacili si liojno, i polvm Krzyacy
Trzy ich uffw porazi
ich

xi

Jan

xiMonsterher-

skie, z biskupem Wircburskim ledwo uciekj.

Nie wskrali
Krl
I

z tych trzech ran dugo nieboracy. te Jagieo, luby Bogu odprawiwszy,

zwycistwo dziki uczyniwszy. w Pomorze wyprawi, Ktre poburzy ogniem mieczem pokrwawi. Radin te zamek naszy mocny ubieeli, Gdzie Niemcy jako bydo pobici leeli. Bo gdy naszy k sturmu sli, xidz z dziaa uderzy, Naszych chybi, swycli pobi, i gupie wymierzy. Co drudzy Niemcy baczc, wnet bro j)omiotai. Bo sami midzy sob zdrad by mniemali, I podali si naszym; w tyme szczciu Nowe
Gnienie
za

Znowu Wielkich Polakw

i

Radin wtry raz od naszych ubieony.

Crom:

Bomharda asacerdoe
fjuodam temere succensu, ,yc.

GupstwowlasneNicmcw oszukao.

Nowe wzili

naszy.

Zamek miasto wzili naszy przez umow, wtym Sigmunt Wgierski krl w zmowie z Krzyaki, Ze dwunaci chorgwi wojsko na Polaki, Z Sciborem Siedmigrockim posa wojewod. Ktry Sdeck burzy drapien szkod.
i

Ten Scibor
grodzkie krl

liyl

uro-

wo

dzony Polak, aletiui ilu wojewodziwo Sicilitii

Si;,'iiiiiritj

Lecz si slachta Podgrska wnet

slacht zebrali.

gdy ono Dunaj przeplyn.i

zbroi

Pod Bardionem

Wgry mnie

si

potkali.

144
cromerus pisze; ii w lym wojsku Wgrw nie byo, tylko Czechowie,
Morawcy, a Rakuszanie, bo Wgrowie wymwili
krlowi przymierzym ktre mie-

NaszYm szo O oiczYzn, t' J J

.

a O

,.

upY IJ onym,
J

'

Siekli SIC
"^

WSZYSCY SDOlnic J J i
plac, acz Z i
'

SCrCCITl Zai)alonYni. i

^
'

si wasnemu

NaszY otrzymali j j

Lecz przcmogli

krwawym zwycistwem, Rakuszan Wcgrw swym mstwem,

,

NaszY

porazili

wojsko

S^^siiwzijIm^S
^''

szMe'zworo"aii^''*

Podobny (emu
reb.

fori.io-

samych nawizali, wet Wgierskie wybrali. Wrcili sic Z zwycicstweiTi, pite si trafio, THumpliy po triumphacli dawa Bg, aZ mio!
,

upy
I

im odgTomili
za

wooci wet

7um&hnn'uh.i',''de
Aiex.Mayni.

Bo Hcrmaii

mistrz Liflantski z Niemiec,

Czech,

Morawy,

Wielkie wojska

wid
Z

dla Prus zburzoiiych zastawy.

Szste

zwycistwo na--Pod

Gouhcm obozcm

nimi si

pooy,

LYsuzemLiiandST

Lecz Dobiesfaw Puchaa fortelem ich strwoy, Fortelem a miaoci kilko rot zasadzi, skrytych miejscach, a sam si przeciw im wysadzi

Zjedna rot pod Golub; Niemcom si wnet zdao

Naszych goni, a pobi, widzc ich tak
Rzucili

mao.

baczc zasadki, Tak ich Puchaa nagna zewszd w chytre siatki. i naszych nie wiele byo, wnet Puchaa Trbaczw w puszcz posa, ktra blisko staa, Drugich kilku po grach rozsadzi z bbnami,
za nimi, nie

si

A przy nich po trzech jezdnych chwiejc proporcami. Strwoyli si Niemczyska trwog niezwyczajn, Naszy ich naganiaj z dziury w dziur tajn, Siekc, kolc i wic, drudzy uciekaj. Do miasta naszy pod mur miele ich cigaj.
Stra bramy wnet zawara, bojc aby naszy
Miasta tak nie ubiegli za nimi

w
i

ty czassy,
z

A
ma[oTnumerircip\fo.
^^"^S^c-

naszy zaskoczywszy im

tyu

zadu.

Bili ich,

jako Ijydo na

rze do upadu.
sposb wicej
przed miastem

Tam

acz Niemcvv

w czwr
ich

liczbie

byo,

Ni

naszych,

wdy

wasne

ich glupstvY0

pobio,

Bo drudzy niewpuszczeni

zostali,

Polakom dobrowolnie wiza si dawali. Kady Lach czterzech, pici Niemcw zwiza yki. Winiw w czwr sposb gnali przed sob jak byki,
Wiedli
Ich

rzdem zwizanych,
rospucili
z

a fendle przed nimi.

wasne
ich

triumphy wielkimi,

gdy

Naszy, a

do Ryppina zwizanych przywiedli ile byo ich wszyscy si zbiegli.

Dopiero plwali Niemcy, widzc naszych mao. Bo w bitwie sto z jednego naszych si im zdao.

Postpkw

tej

wojny

Krzyaki,
Siicius,

inszych przedtym opisanych bitew

prawdziwie dowodz: Eneas

posca PorAifcx Romanus, Dlugossus,

145
Cromerus lib. 17, Micchoiius fol. 279 ei 281, lib. 4, cap. 43 po nich Herbort Ub. 13, fol. 123, Wapoiius lib. 3, /o/. 272. A zwaszcza Croi

mcr

tak t- ostatni

bitw

opisujc,

mwi:
caederentiir passim in medio, prujeclis

Ita ejrclusi oppido hostes,

quum

armis supplices nostris se dediderunl et quadruplo major numerus captioorum , quam eorum qui eos caeperunt fuisse prodilur, verum Uli re inopinala perculsi alium longe majorem exercilum noslrorum in sylcis lalilasse
crediderunt,

Rippinum tandem

cap(ivi

cum

appulsi essent hujenli

cum

dolore

ac pudorc errorem

suwu

cognorerunt.

si ucz onierzu, jako przez fortele Nawitsze wojska ufly mae bij miele. Tak ten rok triumpliom by wszytek powicony Wgrzyn, Krzyak, Czech, Liflant, mnie by skrcony. Dzi tam w tych wszytkich miejscach, gdzie chopkowie orz Olekajc, lemieszem w skiby ziemi porz,
tu

Kilkolrium-

phw

za-

^^^^ ^^i^^

Wykopuj
Siekierki,
I

sturmaki, szpady zardzewiae,

wcznie, blachy

kierysw zbuczniae.

mw cite gowy, w szyszakach najduj,

A wyoywszy wow
Odmiennociam zych
zbiegwszy si dziwuj
czassw^
i

chciwoci

ludzi.

Ktra dla marnych rzeczy

w krlach

wojny budzi.
Ugoda naszych z

Na drugi rok 1411, sstaa si ugoda midzy krlem Polskim Jagieem Witotem, a midzy mistrzem Pruskim Henrikiem z Pawna kontory jego, wdziczniejsza zwycionym, nili zwycizcom, tym obyczajem: I krl Polski mia wszytki nn"asta zamki wrci mistrzowi Pruskiemu, cokolwiek przez walk wzi, winie wszytki wypuci, a Krzyacy modzkie pastwo Litwie, a Dobrzy Polakom wrci przyrzekli. Tego roku, pisze Cromer, iby Jagieo mia da nad wol panw Koronnych Witoldowi Podole, zoywszy z niego starost Piotra Woodka Charbinowskiei
i i i

Krzyaka^

go

wielkim uszczerbienim Polskim.

Ale to inaczej Latopiszcze Ruskie

piewaj, jak o tym bdzie niej. Potym te Zmodzka ziemia po mierci krlewskiej Witodowej miaa
i

by
acy
z

zapisana wiecznie ku Prussom.

Pruski mistrz krlowi Polskiemu

mia da
groszy.

summ za A t ugod

jego utraty dwiecie tysicy zotych, paskich czeskich

Jagieo

namowy Witodowej

uczyni, iby

mu

Krzy-

mod wrcili.
,

Tego roku na dzie S. Katarzyny, krl Wadisaw szed piechot Niepoomic do Krakowa, nawiedzajc miejsca wite a przed nim niesiono chorgwie Pruskie ktre w kociele na zamku na pamitk zwycistwa powieszono: Ktrych jeszcze dzi kady si napatrzy moe.
,
,

II.

19

140

WYPRAWIE JAGIEOWEJ DO WGIER

I

PRZYNIESIENIU

KLEJNOTW KORONNYCH,
I

o ^VEXEtf4lCH

TATAKSmCH POSACH.

Rozdzia czwarty.
Wenetowie przysali posly do krla Wadisawa Jaiiiea, postpujc mu na piset olnierzw usarskich od, i/.l)y podnis wojn na przeciwko Sigmuntowi, krlowi Wgierskiemu, ktry by na ten czas ^^7brany na krlestwo Rzymskie, a Wenetowie z nim w^alczyli o Dalmackie pastwa. Czego dowiedziawszy si Sigmunt, posa te do krla Wadisawa, proszc go na zjazd do Luliowli; uczyni to na proby jego Wadisaw, i si wyprawi do Lubowli, Tam po dugim ofiarowaprzymierze krl Jagieo potwirdzi z nim przyja niu Sigmuntowym zobopoln przysig. Potym za prob Sigmuntow jecha do Budzynia, gdzie go Wgierscy panowie z wielkimi triumphy przyjmowali. Tame Tatarskie"-o carza posowie z wielkimi podarkami do niego przyjechali
'

Roku Paskiego

141*2,

Tatarowie

sluyJage-

obiecujc ze wszystkimi silami Tatarskimi by gotowyofiarujc mu si Wielkiego ^[ przeciw kademu nieprzyjacielowi krlestwa Polskiego Xicstwa Litcwskiego; ktre poselstwo byo bardzo wdziczne krlowi Ja f^ieowi, zwaszcza na tak wielkim zjazczie rozmaitych narodw, a k temu w postronnym krlestwie. Tam krl Jageo, gdy si objad sera bawolicz wieego, a potym si w ciepo napalonej ani dugo z winnikiem, jako mia zvvyczaj parzy, i w Dunaju si kpa, wpad w ciszk febr z ktjednak uleczony. rej za pilnoci doctorw Sigmuntowych, by A po dugim czstowaniu, pitego miesica po wyjechaniu z Polski Sigmunta krla Rzymskiego wzitymi, z wielkimi a z zacnymi darami od przez Moraw do Krakowa przyjecha. A to by nawitszy dar midzy inszymi klejnoty: korona, jabko, sceptrum miecz Bolesawa Krzywoustei

skarby Koronne, ktre by Ludwik gier wynis. Darowa go te Sigmunt

<To,

ci witych

rozmaitymi klejnotami: to

matk swoj Elbiet do wielk skatu srebrn pen liowszytko kaza przed sob do Kraz

W-

kowa
przez

a niedugo zmieszkawszy w Krakowie, ziemi, do Rubieszowa nad Bug przyjecha, gdzie Witoldowi i panom Litewskim oznajmi to co postanowi z Sigmuntem krlem Wgierskim. A rosprawiwszy si z Witoldem, zamki Ruskie objeda, gdzie do niego arcibiskup Strigoski i Michel Kochmejster od Sigmunta krla w^ poselstwie przyjechali, proszc aby mu omdziesit tysicy kop czeskich poyczy, na dostpienie cesarstwa Rzymskiego
z

wielkimi triumphami
i

wie,

Sdomirsk

Chemisk

zastawiwszy

Sczepuzysk ziemi

trzynaci

miast,

krom zamku Sczepu-

147
zii,

ktr sumiin?krl JugieoSigmuntowi

i

odliczywszy,

wwiza

si^

wScze-

puzyiisk ziemie, ktra

nic

teraz pod jianowaniin korony Polskiej trwa, ale

liczbie

wiem czemu si

w tej summy

historykowie oraylaJQ,

l)o

Cromer

libro 17: Ocloginta milki

fol.

scxa(jenarum Prageusium kadzie, a Miechomus

ktry

282 uadraijinta miUia laiorum grossorum Prageusium. Herbort za, Cromera imitowa, ocloginla milia florenorum Pragemium Sigis,

miindnm a Jagielone muluo accepisse asseril fol. 124, Uh. 13. Wa|)ovius czterdzieci tysic kop jaroszy szerokicli, polskim jzykiem zprosta racbuje, w czym go i Bielski naladuje. Ale jako tako byo, jednak zna, i w on pienidzy dostatek mieli, tak, ii ich wygrawali, czas naszY walczyli wielkim monarchom poyczali; a dzi wszytko opak.
i i
i

(^,.Il,yS,j
"oj''-'^;,;'^^
si^|,'"",|^'ra''

WTORYEi ZJEDNOCZENIO LITWY

wonosci
slaciieckicu z heiibaiii familiom

mm

uteu skim,

A O PRZYWIEDZENIU MODZI DO CHRZTU

i

liai*y Clirzeciaiiskicj*

Rozdzia pity.
Koku 1413 w
szcza
z

Litwie

w modzi zima

taka

bya ciepa
i

nadzwyczaj (zwai

krainach

pnocnych zimnych), i

w miesicu
a

Styczniu

w Lutym
kwi-

wielkim podziwienim, kwiatki, fioki,

z

ra

ogrodne jarzyny

z sady

tny. Krl z Witoldem

potyra Jagieo przyjecha do Litwy,

i

u Grodla mia zjazd

pany radnymi Wielkiego Xistwa Litewskiego, take zxi-

ty

udzielnymi Kijowskimi,

Woyskimi,
etc.
i

Giedrockimi, Zbaraskimi,
przymierze
i

Wi-

niewieckimi, Zaslawskimi,

bojary ziemskimi.
i

Tam

krl

Jagieo

bratem
i

Witotem

zjednoczenie tych

dwu narodw.
go) wolnoci,

Polskiego

Litewskiego, odnowili

potwirdzili;

nad

to na-

dali slachcic Litewskiej

(tym tylko, ktrzy naladowali

i

Kocioa Rzymskiei

wiebody

prerogatiwy,

take herby,

znaki

sigilia

obycza-

jem slachly Polskiej, wyjwszy krom tego, aby napotym, na roskazanie Wielkiego Xidza, byli powinni zamki budowa i gocice naprawowa dani zwyke dawa do skarbu xiccego. Ale senatory, wojewody, urzdniki insze przeoone ziemskie, aby tym ksztatem zachowali przy
i
i

swycli wolnociach, jako

nie wybierali, jedno

w Polszce.

wedug

zdania krla Polskiego

Wielkiego Xidza Litewskiego, aby rady Koronnej; tak

i

148
Polacy aby bez woli i wiadomoci Wielkiego Xicstwa Litewskiego senatorw jego, take slachty Litewskiej krla sobie wybiera niemieli, pod przysigami splnymi i rozerwanim unijej. Sejmy i zjazdy pospolite,
i

te

kro potrzeba byo, aby albo w Lublinie, albo w Parczowie, albo gdzieby si kolwiek senatorom obojcgo pastwa, wedug splnego zezwoileby

wa

zdao, skada odprawowa. Stany te duchowne, aby tego pratyche wolnoci swobd jako insze w Polszce uyway. Ty wszystkie condicie koo wolnoci, herbw swobd slacheckich przyjcia, takunijej z Koron, panowie Litewscy z ^yielkim Xidzem swoim Witollenia
i
i

pieczciami swoimi umocnili. tym priwileju postanowieniu, Witold tak opiewa: Praetcrea Nos Alexander alias Witoicchis de consensu Serenissimi yc. Nad to my Alexander albo Witold, za zezwolenim najjaniejszego xiccia pana Wladisawa krla Polskiego, brata naszego namilszego, wybieramy do
pochwalili, potwierdzili
i

dem

Tame w

herbw

i klejnotw slachty krlestwa Polskiego, slacht ziem naszych Litewskich niej opissan, ktrych sami krlestwa Polskiego slachcicy, we-

spek ze wszystkimi, ktrzy z ich pokolenia nard wiod, do braterstwa i krewnoci stowarzyszenia przyjli. Auaprzd: Slachcicy herbu Leliwa, przyjli Moniwida, wojewod "amsic a gwiazda. Wileskiego. Slachcicy herbu Zadora, Lawuna albo Hawnula, wojewod na na nie- Trockicgo. Slachcicy herbu Rawa, Minigaja, castellana Wileskiego.
Slachta herbu Lissy, Sunigaa, castellana Trockiego. Jastrzbcy albo
zanki
,

a-

Zarba, lew
z

muru.
orle

Kopacr

^"^nog."^
Roia.trzy

cj.

'

TychSurgutow
1

uroh

Duswspo-

"tfne^Tso^'

wych.

Nagora nazwany herb Niemirom Trbki Hostikowi ktrych dzi Radziwiowie uywaj. Topor, Butrimowi; albo Skrziiisci, Goliguntowi; Poraje, Mikoajowi Biliginowi; Dbno, Korewom; Odrows, Wissegerdowi; Wadwic, Piotrowi Montigerdowi; Drija, IMikoajowi Tawtigerdowi; Habdaniec, Janowi Gastodowi; Pkozia, Wolezkonowi Kukfie Grif, Butowdowi; Srzoniawa, Zadadowi; Pobodze, Katonowi; Grzimaa Janowi Rimowidowicu Zarba, Gynitowi Koncewiczu; Picrs(.}^g{g^ Dawxi; Nowina, Mikoajowi Boinarowi; Dziaossa, AYoIczkowi Kokutowiczu Kopacz, Gcdorwochowi Rola, Dangelowi; Syrokomla, Jakubowi Mingieowi; Kot morski, Wojsnarowi Wilkolewiczu; Powala, Jurgemu Saugawowi; Pomian, Sakowi; Doliwa, Naczkonowi; Sarza, Twerbutowi; Dolanga, ]Monstwildowi; Bogoria, Stanisawowi Wissiginowi; Janina, ^yoissimowi Dancikowiczu; Bychawa, Monstoldowi; winka, Andrzejowi Dowknetowiczu; Rolda, Minimundo\vi Sesnikowiczu; Sulima, Bodiwiowi; Nacncz, Kocznowi; odzi, iMiczussowi; Jelito wie, Gerdudowi; Korczakowie, Guppowi; Biaa, 3Ioidilonowi Czussoowiczu; Wyk, Koiczanowi Sukowiczu; Cziaek, Janowi Ewilnowi; Godzamba, Stanisawowi Butowz Kieslinna, &c. towiczu Osmorojiola ~ Goraltowie, Surdutom L Z ktrych herbw, klejnotw^ przerzeccni slachcici panowie boj^^owie zicm Litewskich od tego czassu na potym niechaj si wesel, i ich uywaj, jako ich przerzeczeni slachcicy Korony Polskiej uywa zwykli. A iby ugruntowania obwarowania okwitszego ty wszystki wyszej mianowane rzeczy moc wzili, umocnilimy ten priwilej warunkiem pieczci
albo Bolesti
;

ab

; '

'

'

149
naszych,

bdcych
,

przy tym

zezwalajcych panach,

etc.

nawielebniejszych

Mikoaju Gniezneiiskim arcihiskupie, Wocicchu Krakowskim Janie Wadisawskim, Pitrze Poznaskim, Jakobie Pockim, Mikoaju Wileskim, Janie wybranym Lwowskim arcihiskupie, Macieju Przemyslkim, 31ichale Kijowskim, Grzegorzu Wodimirskim, Sbigniewic Kamienieckim, Chelmieskim etc. biskupach. I przy bytnoci wielmonych, mnych, rycerskich mw, Cristina Krakowskiego etc. etc. Dziao si to w miasteczku Ilrodle, przy rzece Bugu, na sejmie walnym dnia wtrego miesica Octobra roku Paskiego 1413 etc. A tu si kady po herbie moe domaca snadnie przodkw swoich.

Christusie ojcach,

Potym
ciaskiej
,

krl z ^yitoltem

wyprawili si do
nie przesta,

modzi,
do wiary

tam on nard

ktry jeszcze
z

by bawochwalstwa
i

przywodzili; i usilnoci zabobony pogaskie (ktre z Litw jakom przed tym popsowali, a zwaszcza ogie wieczny, opisa jednakie mieli) wysiekli krl zala ktry oni Znicz nazywali, na wielkiej grze nad rzek Nie i zagasi kaza, o co si oni z wielkim narzekanim frasowali przeklinajc Polakw, iLitwchrzecianw, a dziwujc si, i si nad nimi oni ich bogowie krzywdy swojej nie mcili. Ale krl z Witotem czci darami, czci gro, i karanim przyganiali *ich do uznania prawego Boga, i cbrztu

wite

we

wielk pilnoci
insze

witej chrzebawany ich, lassy

wi,

p^^jf^y^^';^; nad >ie\vi4-

witego. A poniewa
toldem
z

mwi nieumieli sam Jagieo z Wiprac, jako dwa apostoowie naprzd ich Modlitwy Paiiskiej nauczyli, potym wyznania wiary chrzeciaskiej. Tak tedy Zmodz obaczywszy prno bogw swoich wyprawili jednego nastarz pojsrzodku siebie do krla, przyzwalajc na chrzest, ktry szego tak od nich mwi: Skoromy poznali, najaniejszy krlu Jagieo, i naowieczesze Witocie, panie nasz, i bogowie naszy jako niemocni mdli, od Boga waszego Polskiego zwalczeni i zgadzeni s, opuszczamy ich, a do Boga waszego Polskiego jako mocniejszego przystawamy." Zatym krl kaza ich jako przed tym Litw na gromady rozszykowa, a w imi Ojca Syna i Ducha witego, wod kropi, dawszy kadej gromadzie osobliwie imiPiotrul, Stanul, etc. Take niewiastom Ilanula, Magrula, Jadziula, do koca. A po tym chrzcie mistrz Mikoaj zakonu kaznodziejw mnich,
Polscy z nimi
i
,

xia

wielk pilnoci

ma

xi

j/iff/^^"' siacii do

-'

Wyk

tumacza powiada sowo Boe nowo ochrzczonej Zmodzi, o wierze, o stworzeniu wiata, upadku Adamowym: To syszc jeden Zmodzin starszy rzek do krla: Wcina aijn lassaj Knmgs mehij, Milastacas Karalau ^"c." Bredzi, powiada ten xidz, miociwy krlu ktry powiada o stworzeniu wiata, bdc sam niedawnego wieku, bow icm midzy nami jest dosy starszych ludzi, ktrzy sto lat wieku przeli, a adnego stworzenia wiata nie l3acz, tylko i soce miesic, take gwiazdy wedug biegw swoich nam wiec, powiedaj." Na to mu krl odpowiedzia: I on nie twierdzi tego, aby by wiat za jego lat stworzony,
kaznodzieja krlewski, przez
i
,
i

150
ale

przedtym zdawna, to jest: od szeciu tysicy

lat

dalej,

wedug

zrz-

dzenia Boskiego etc.

'

dziwowa, gdy, si

to

si prostocie ludzi onyci czasw nie trzeba niedawno za naszego wieku i w Kownie trafio, i
tej

TCctrani^e
by bya.

gdy na Wielki Pitek Bernadiski kaznodzieja wedug zw}czaju o mce Paskiej kac, znak umczenia Pana Christusowego, gdy przyszo ad flagellalionem, miotek i biczem siek, modzin chop prosty, pyta towarzysza: A tataj muschi Kunigas? On mu odpowiedzia: Pana Diewa. A on za pyta: Ar an Iniris mumus padarc pilaus ruglus? bo si byo tego roku zboe ze zrodzio; odpowiedzia mu towarzysz: Anu; a chop zaraz krzykn na kaznodziej: Gleraj milas Kunige plah schit Dieica, piktus mumus dawe rugius!" Tak tedy w ten czas Jagieo z Witoldem tego roku 1413, modzki nard poclirzciwszy i bawochwalstwo wygadziwszy, (acz niedokoca) fundowali biskupstwo Zmodzkie w Miodnikach, przeoywszy im pierwszego biskupa Macieja W^ilnowca, dla tego, i jzyk modzki umia, a koci katedralny pod tituem Piotra i Pawa S. apostow, nie Alexandra ani Teodora i Ewanciusa , jako Miechovius napisa fundowali i nadali. Fundowa te Witold w modzkim xistwie, zbudowa dziewi kociow parochialskich wedug powiatw, ktre i w ten czas przedniejsze byy: Erajgoja, Kroze, Miodniki, Rosienie, Widukl Wioloua Koltiniany, Cetra Lukniki etc. Tego potym biskupstwa Zmodzkiogo kauouie i parochie czwartenastego roku po zaoeniu Jan arcibiskup Lwowski i Piotr biskup W^ileski potwierdzili, wedug Cromera i Dugosza. A przeoywszy krl Jagieo, i Witold Kiejzgaa zacnego slachcica Litewskiego starost modzkim, rozjecliali si, Jagieo do Polski dla zjazdu z nowym mistrzem Pruskim Michelem Kochmejstrcm

Witod

na granice Pskowskie 1414.

O PODBICIU

XISTWA

Rozdzia

szsty.

fioku 1414, Witod Wielki Knia Litewski, postanowiwszy z krlem Jagieem porzdek chrzeciaiiski w modzi opatrzywszy granice od Krzyakw, zebra wojsko pospolitego ruszenia z Litwy z Rusi: A przeprawiwszy si przez Dwin rzek u Drissy, obieg naprzd Siebie przygroi i

dek Pskowski, bo w ten czas Pskowianio nie majc nad sob xicia, wolno sobie bez zwierzchnoci yli, wiecami si sdzc, a Moskiewskie-

mu,

Krzyakom

Liilandskim dla splnych granic

kupicctw, za wdy byli

lol
przychylniejszy
i

pomagali im czsto przeciw Litvyio. Przeto Witold ktry \ylasnym bralom rzadko \yohio.ci /.yczy, (bo przcdtym Wodimirza xiDimitra Koributa Zbaraskiego z SieSluckich przodka z Kijowa,
i i

Downianta Gicdrockie Kic elc. z ojczyzny ich by wyzu) usiowa te Pskowian na ten czas wolnych, pod jarzmo swoje przypdzi, a wziwszy Siebiei zamek przez podanie, obieg drugi przygrodek Pskowski , Porchowo rzeczony, pod ktrym sze miesicy lea. Potym Pskowianie widzc jego upr nasadzony, a i nie mogli moc wojskom Litewskim odeprze dobrowolnie si podali z miastem Pskowem i ze wszyhod mu na kady rok postpili paci, stkim xicstwcm Witoldowi, potomkom jego. Wielkim Xicdzom Litewskim, a to bya ich da 5000 zotych czerwonych frezw Niemieckich ktrych dostawali z Narwy portu swojego Liflandskiego 50 wszelkich futer skr zwierzcych kadego z osobna po pul soroka, zwaszcza wilkw, niedwiedzi, rysiw, lissw, etc. a kun, soboli, bieek, hornostajw, etc. po soroku. Woywstarost nad nimi przeoy kniaszy tedy ty da na Pskowiany Witold zia Juria Nossa, a potym ^araz z gotowym wojskiem cign do Wielkiego Nowogroda: co obaczywszyNowogrodzanie i mu si Pskw nieopar,wyjachali ku niemu dobrowolnie, i poddali si, pod susznymi umowami ze wszystkimi krainami xistwy do Wielkiego z zamkami, z miastem, Nowogroda nalecymi. Bo o lym wiedz Czytelniku miy, i Wielki Noxistw ossobliwych mieli wogrd tak by mony z starodawna i pod swoj moc Nowogrodzanie sami, wszystkiej tam prawie Rusi bywa skad kupiecki; mieli te pod swoj moc na yyschd soca Dwin albo Diwin krain na 150 mil a do morza Lodowatego szerok, take Woochd, ktre kraje acz dla zimna z witszej czci puste, yyszake w kosmate towary wszelkie bardzo hojne; mieli te poowic miasta Terszak, nie daleko od Twiera, na poudnie, i a do Nortwegie imo Sweci Filandi, granice ich byy, Chopigrd zamek niegdy od iche niewolnikw zbudowany, etc. O czym te czytaj Herbersteinum Comment. Mosch: fol. 73, 75 y 78, yc; Munsterum y Crantium, ktry te pisze o takiej wielkiej monoci Nowogrodzan, i to przysowie u nich byo pospolite: Quis potest contra Deum y mcujnam Noi-ogrodiam! I kto moe przeciw Bogu Wielkiemu Nowogrodu; ale Witold jako drugi Hercules Litewski niepodobno skutkiem w niwecz obrci, i przypdzi ich do takiego
wicra,
i i
,

^^^^^^'^

pi

^^groda"'*'"

paci do skarbu Litewskiego dziesi tysamego jednego miasta Nowogroda, po stu frezw Niemieckich, po dziesici sorokw vyszelkich futer: kunich, sobolich, risich, lisich, hornostajkowych beczanych, etc. acz drugie Latopiszcze kad, po soroku. A przeoywszy nad nimi namiestnika swojego, starost kniazia Siemiona Algimunta Holszaskiego, szwagra swego, przygrodki wszystki Nowogrodzkie Psko\yskie Litw ossadziwszy, wrci si do Wilna z zwycist\yem wielkimi wzdobyczami, ktrych te
musieli
z

hodu, i na kady rok

sicy czerwonych zotych

cz

Jagieoyyi do Polski

posa.

152

NOWEJ WYPRAWIE
1

Z WIELKIMI

WOJSKAMI

\ITY SSKI3II,
1414.

R014r PAiSEOEGO
iTlichel Koclimejstor

Krzyacy
nieii.

wjt nowej marchiej, poimawszy a wsadziwszy do wizienia Henrika Plauenusa mistrza by na mistrzostwo Pruskie wybrany, a niechcc z krlem ugody, zaraz w Dobrzysk ziemi^^ wtargn. chrzecian poimanych nie tylko chopkw, ale slacht gorzej ni2 pogau,
i

skim obyczajem wieszajc; we Gdasku te Krzyacy kupcw PoznaZmodzkich okrutnie skich a w Trismemlu i w Ragnecie Litewskich
,
i

dobra ich pobrali. Przeto krl Wadinad danie wiary pomordowali saw Jagieo, i Witold nie mogc tej krzywdy dalej znosi, wojska ze Tatarw zebrawszy wszytkich powiatw, ten z Polski, a ten z Litwy Pomorskie na pomoc krlowi do Prus cignli. Nad to xicta lskie Witoldowi przybyli: Bernard Opolskie, Jan Ratiborskie, Bolesaw Czeszyskie, Conrad Olenickie, Wacaw Zegaskie, Jan Lubieskie, Conrad Biay Koleskie, Wencaw Opawskie. Latikus te Krawarius MoCzeskiego na rawski starosta jedne chorgiew rycerstwa 3Iorawskiego pomoc przysa, tak i z onym wojskiem nie tylko Prussy, ale (jako Crowiata mg byposie, ale mao nie merlib. ISpowieda) niema tak wiele jako Xerxes w Greciej zyskali, tylko miasta niktre. czci moc, czci przez podanie wzili Nidburg, Ilohenstein, Allenstein, GutKrejcburg. A gdy Litwa nietestat, Zirgony, Prabut, Bisioffswerder, porzdnie upy poon do obozu gnaa, uderzyli na nich Niemcy, gdzie jakiego Mikit zacnego czowieka poiButrima marszaka Litewskiego Litwa porau , ona w pi- lYiali^ wszakzc jedtiak wzdusz wszerz woosci poburzywszy spustoszywnieporzWitolt z Kulm Chelmo cignli, Litw pod albo Toru, gzy, krl pod ktreby si byy zaraz poday, by ich by mistrz chytrym fortelem od Fortel chy. przedsiewzicia nie odwid, bo zmyli list jakoby od contora Brodnisirzw, z i si na Brodniczy Polabroni nie mog pisany: ckieeo " duej lj j j ^ do siebie ktrego sie moe nau- ^om dla " saboci murw, niedostatku strzelby, posa on list "odu
,

cz

'

*i

czijakood
sabego
i^ocneco
cieia od-

kursorem umylnie szy 1 do krla przywiedli

dnicze (ktra

tam gdzie wojsko naszych

,

a r. r ii leao. Poimali go tedy na"^^

"czy.

ludmi,
miesic.
biskup
1

tam vyyrozumiawszy z listu atwe dobycie Brobya we wszytko dobrze opatrzona obron miejsca spi, lea pod ni prno krl z Witotcm cay strzelb) obiegli j,
,

aby
Jan nus
^''^"

Tam do nich przyjecha od Jana papiea legat Jan Lanszeski uczyni pokj do dwu lat midzy Polaki i Litw z Krzyakami, byo po concilium w Constanciej, na ktrym Husa Jana i Hieronyma
spalono, a
i i

z Pragi,

potym sam papie mia midzy nimi zgod uczyni. Tak Witold wojska ony prawie Xerxesowe rospucili z Prus, ten do Polski, a on do Litwy z wielkimi upami wycignli.
krl

153

O PIERWSZIM POSELSTWIE
I

JACIEOWYM

^VIT0D0^^TM do turka

i Wgierski Sigmunt byl na concilium ConstancieTurcy krlestwo jego Bosn najedali i plundrowali, grw pobiwszy. Przeto Wadisaw Jagieo i Witold (ktrym by Sigmunt zleci, odjedaja.c w obron Wgierskie krlestwo) posali do Tureckiego krla Machomcta, ktry jui by w' ten czas w Andrinopolu stolec swj ugruntowa, gro/.c mu srogo a surowo wojng," jeliby nie przesta Wgrw Bosny najeda. A tyra swym poselstwem, ktrego si Turek ulk, wszystki winie Wgierskie wybawili i Boseiiskie krlestwo z mocy pogaskiej wyjli; take midzy Turki a Wgry do szeci lat przymierze

A gdy krl Rzymski

skic odjacha,

W-

uczynili.

tu

raoem zapiewa

on
ju

starowieck:

Byli naszy

Turkom groni kiedy,

nie dzi,

A c
A
ski poturczony

potym, kiedy to

1574 mnicb WgierAmurat, czaus cesarski, czowiek uczony, ukazowa z kro nik Tureckich, pocztek przyjani z Polsk i z Litw Tureckiej. Tego roku 1415, gdy by krl w Sniatyniu, przyjecha do niego Alexander wojewoda W^ooski, z wielkoci bojar, a porzuciwszy chorgiew pod nogami krlewskimi jako by obyczaj przysig hod i posuszestwo. ten czas posowie od cesarza i patriarchy Constantinopolskiego przyjechali, proszc o wspomoenie ywnoci, bo ich Turcy zmocniwszy si w Andrinopolu srogo najedali i Constantinopole oblenim drczeli. Przeto krl z Rusi Witold z Litwy Dnieprem (mioci chrzeciask wzruszeni) posali do Kacibeja portu morza Pontskiego (ktry port by
od tego czasu mnie
Gonstantinopolu roku
-

Pocziek
Turecidej'z " ^'
"

iioid >yoio-

Kacibejsid
skrnieliail.

na ten czas

dzierawie Litewskiej) zboa

ywnoci

dostatek.

ko Oczako

DARACH WITOIDOWYGH
I

UGODZIE LITWY Z KRZYAKI,

ZBLllZEMU KIJOWA PRZEZ TATARY.

Rozdzia sidmy.
lYrl Jagieo
z z Sniatinia

prosto do Litwy

przyjacha, gdzie go Witold

i

pany Litewskimi
'

w Wilnie

wielmonie czstowa
i

darowa mu

dwadzie- Ki'vvifo1.
z lii{^^'-^

cia tysicy grzywien Czeskich

II.

czterdzieci nawyborniejszych szat

f.e"

20

154
sto szat dugich, wedug sto koni nvotnYch frezw i i t\ ! onego wicliu noszenia zotogowowyct). Dzisby nasz skarb tego me zno^k?egoi'ze si. A wziawszy to krlJagieo, jaciia do Krakowa, gdzie odprawiwszy raial pogrzeb Annie krlowej ktra mu w ten czas bya umara za przyjecha do Litwy. A zoywszy zjazd walny z Witotem, panom i slachcie Litewskiej w modzi pod Wclon, tam chcia postanowi pokj wieczny si z talara- z Krzyakami. Ale "dy sic KrzYacy Zmodzkiego xicstwa od Litwy har minaLilwe ,. ^ A tAr-i^ ii r i zpizjsicgii. dzie domagali, condicij od krla i od Witola podanych nieprzijmowali, no
podobno
7.

Ja-

ko si iniiio zda Nowo-

trami sobolimi
,

iii

^,

im zprzysienie
jechali si.

Talary

miaoci dodawao. A

niesprawiwszy

nic,

roz-

TenteEdi.
a pierwej Wilolla

"^

raziJ !i)ed''*c

Rycho potym roku 1416, wielkie wojska Tatarskie z Edig carzem swoim do Kijowskiego sicstwa wtargny, miasto samo Kijw splundrowali, zupiM, Spalili,

hetmanem
Tliraedanlf-

*^"''

e,

ale

i od tego czassu ku pierwszej ozdobie przy nie monie mogli. jednak zamku acz usilnym dobywanim KrlJagieo, kiedy mianieprzyjacioom odpr czyni, tedy wesele ma-

wzi

estwa w Sanoku sprawowa, gdzie przeciw wolej wszytkiej rady Koronnej przeciw prawu maeskiemu, poj trzeci on Elbiet Granowsk wdow, bab star domu Pileckich, matk swoje chrzesn, bo ona gdy go chrzczono, za wedug zwyczaju przyrzekaa, a ta miaa przedtym trzech
i

mw:
skiego.
Grabstwo

^''sulr'

Wisawa, Laczka, Krawariusa starost Morawsliiego i GranowUprosia zaraz u krla, i syn jej Jan Granowski z Pice na grabstwo Jarosawskic by podniesiony, o co si slachta bardzo na krla gniewaa. Ale potym to grabstwo byo rycho skaone przez pany.
,

Koronowa Elbiet Jan Rzsowski arcibiskup Lwowski , bo Mikoaj arcibiskup Gniezncski, by na ten czas na concilium w Constanciej, gdzie te obawiajc si, aby na potym aden inszy biskup nie mia krom arcibiskupa Gnienieskiego, krla ani krlowej koronowa, u papiea to tituu Primatis regni dosta. Wszake ten priwii u concilium otrzyma
i

lej

za naszych czassw szyj

zama,

za krla Stephana dzisiejszego.

ZJEDZIE LITEWSKIM ZKRZIZAKI,

I

A NIEPRZESPIECZNOCI JAGIEOWEJ, MAESTWIE WITOTOWYM,

WTRYM

ROMr
lYrl

1418.

z Witotem siem Krzyaki, radzc o splnym pokoju, ale ^cnimrul' "'c dla hardoci Niemieckiej nie concludowali. Potym gdy krl sam u Wi{si^erfndM gi^w puszczoj owcMu sic zwicrzu bawil, nialo nie wpad w sida comenediiionis. (|j,tora Rastemberskicgo, ktry si by na to nasadzi, by krla poima, tylko krla przestrzeg, Niemcy te widzc, i ich obaczono, uciekli bojc si zebrania dworzan krlewskich Witodowvch.

Wladisaw Jagieo,

przyjechawszy do Litwy, zaraz

z

zoyli

w modzi w

Wielonie

155

Tego

czasu gdy Witoltowi pierwsza

Anna ona,

kniazia Swielostawa

Smoleskiego crka umara, poj drug xicnc Uiianc wdow, pierwszej ony ciotk rodzon, ktre maestwo, i Ijyo niesuszne, nie cicia im IuIju da Piotr )iskiip Wileski. Ale Jan Kropido biskup Kujawski, ktry by w ten czas z krlem do Litwy przyjeclia, nieprzystojnie a niebacznie icli zwinszowa. Witot mia trzy ony: pierwsz Ann Smolenszczankc, co go ono bya z wizienia wybawia; wtra Mari, crk kniazia Starodubskiego; trzeci Ulian, crk kniazia Andrzeja Lukomskiego Iwana Olgimuntowica Holszaskiego, siostr rodzon kniazia Siemiona Lutego kniazia Andrzeja Wiazieskiego, u ktrego te potym Jagieo Kazimierzow jako o tym crk Zophi poj, matk Wadisawow
,

niej bdzie.

Tego

roku 1418, jako Wapovius fok 273

dejrzeniu brata Swidrigiea, ktry

si

by

pisze, Witold majc w poMoskwy wrci, wtry raz

wsadzi go na Krzemieniec, ale gdy mu Ru pofolgowaa, uciek do do krla Sigmunta, potym na jego przyczyn da mu Witold Nowogrd Siewierski, gdzie mieszka spokojnie a do mierci W^itodowej. Ale Miechorius lib. 4 cap. 51, (jakom to wyszej powiedzia) pisze, i skoro Swidrigajo z wizienia Krzemienieckiego w wielki Pitek uciek do ger, zabiwszy starost zamkowego Konrada Polaka, potym za przyczyn Sigmunta Rzymskiego i Wgierskiego krla i brata Jagiea, przyjty by w ask \vzi Nowogrd Siewierski Brasko, dwoje xicstwo od niego na wychowanie, ktre dzi Moskiewski posiad, Litwie w^darwszy.
gier

W-

W-

WYPRAWIE JAGIEIOWEJ I WITODOWEJ NA KRZYAKI

i

zprzysieiiiift
I

KRLEM DUx\SKIM

SWECZKIM,
1418.

Roku Paskiego
Ijdy Krzyacy bezbonie nieprzestawali
mierze zatarczek
,

Litw

Polsk gwaczc

przy-

Jagieo z Witotem zebrawszy wojska z Polski i z Litwy, gdy wcignli do Pruskiej ziemie, tam do nich przyjecha Bartolomeus Capra arcibiskup Mediolaski od papiea, ktry on wojn rozwid, zwaszcza za namow WitoJdow i przymierze do dwu lat midzy
krl

nimi

Krzyakami utwierdzi.
krl Erik

Tame
Jagieem
i

Duski, Swecki
uczynili
i

Nordwejski

xi Pomorskie
z

przyjechawszy na dzie Trzech-Krlw do obozu krlewskiego

z

krlem

Witoldem

lig

sprzymierzenie pod przysigami spl-

nymi, przeciw
trzech stron,

Krzyakom przeciw kademu nieprzyjacielowi wszytkich gdyby te chcia ktry krl, albo Witold onego towa-

156
rzystwa przesta, jednak poddani aby nie
mierzenia wolni, ale
byli

od onej przysigi

zprzy-

eby

jeden bez wiadomoci drugiego wojny nie za-

Jagieo

kr!
z

gromem

nieba srogo
przestraszony.

Saulu

al-

bo Pawle
przestraszo-

nym

nieba

czytaj

Dziejach
aposioisk: cap. 9,5,2-2
20;r.orintl5; Galal. I cet.

Dlugossus
el Cronierusfol-2S\;

Uerbortus
1-28

czyna. A gdy si z tej wojny i ugody AYitod do Litwy wrci, lirl te jacha do Wielkiej Polski, a kiedy z Poznania jecba do Srzody, trafio si w dzie, ktry by wszytek jasny, przed wieczorem i niebo od chmur znaga sczerniao, za czym czste a straszne trzaskawice powstay, za tyra piorun uderzy ogromnie na wz krlewski, na ktnm siedzia, a jednym dwu pobocznych drabantw krlewrazem zabi czterzech woznikw dziewici inszych skich, take Poznaskiego i Sdomirskiego wojewody dworzan krlewskich konie pobi krlewskiego dzianeta, na ktrym giermek z kopi, z znakiem krlewskim siedzia, samym jezdnym nic, tylko na giermku szat rozdar; krl te chwil, jakoby bez dusze (obyczajem onego Szawla) lea, potym gdy ku sobie przyszed, nic mu nie wadzio, jedno i kilko dni nie dobrze sysza a w rce prawej troch blu czu. Dawali niktrzy przyczyn tego przestrachu od Boga, dla niesusznego
, i

maestwa

Granowsk,

PODAWANIU CARZOW TATARSKICH

Rozdzia smy.

w itod swoj dzielnoci

Prawie

ju by

mstwem wrodzonym, po wszytkim wiecie rozsawionym,

i

Tatarscy go carzowie

te

wszyscy suchali,
carz Zawolski,

I
A
Kereniber-

bez jego wolej hord swych nie szafowali.

gdy Zoldan Zeledin

I z

umar

den sohan carz Za wolski przeciw-

i Jagie krl Polski, hordami im na Pruskie wyprawy, Kierembcrden, syn jego, osiad stolec krwawy, Krwawy stolec ojcw ski bowiem go dochodzi

Z ktrym Witod przyja mia

suy

ny WitolloTi.
3liecJio. fol. 317/(6.4; et

Witodow moc odgromi godzi; Witod tego nie cierpia, pocz si gotowa,
Szabl, gdy

Dlugossus,

Chcc moc Kieremberda

Tachtamisa Betsbula

pastwa wyforowa.

Waporius
fot. 275.

Wilnie koronowa.

Tachtamis
Betsubul
soitan

carz

Jako Zawolskich Tatar zwyczaj potrzebowa, zotogw go ubrawszy syk na wdzia perowy,

Zawolski od Witoda na

Woajc, i

Tachtamis Zawolski lal nowy.

157
Tak go posa do iordy z krlewskimi dary, Dawszy mu wojsko z Litwy z Waki Tatary, Cze te hordy Zawolskicj przy nim przystawaa, za Rierembcrdcja za cesarza miaa,
i

carstwo Zawolskie w Wilnie ko-

Cz

no czassw naszych, Magnus na kr lestwo Liflantskic od Moskiewskiego, jaki

skoro
I

wojn

z so1)Q

o carstwo stoczyli,

dugo krwawe szable w wasnej krwi moczyli, Kicremberden zwyciy Tachtamissa brata. samego chcc imi jego zgadzi z wiata. Jeremferden brat jego, co uciek z tej bitwy. Przyszed z murzami swymi, z hnlany do Litwy, Tego za Witold w Wilnie koronowa znowu,

coronalor
taki coronalus.

ci

Tachlamis
carz od Kie-

remberdena
brata

ciy.

Wilold drugiego carza Jereinferde-

Marszalka

szat na wdzia z zotogowu. z nim do hordy wyprawi, Aby go na ojcov\sk stolic postawi, Przyjwszy od niego hod, tak w pola cignli,
Da!

mu

szabl

Radwia

na na

stoli-

ce Zawolsk zRadiwileni

wiseiai

posa.

hordy odjli. Kieremberdenowi srogi bj obadwa zwiedli, Potym nad Gdzie gdy z Litwy kozacy w zasadce zasiedli.

Wog

cz

Wnet Kieremberdnow hord przerazili, Bez wieci przyskoczywszy, wielko uffw

Litwa na po-

moc
zbili.

Jerein-

ferdenowi

Tak .Jeremferder wygra, carstwo opanowa, Kieremberdena jwszy, susznie zamordowa, A Witoldowi przysig suy z szczerej wiary,
I
I

przybywszy Kieremberdena porazili.

przez lladziwia nui

posa

Jeremferder carz Zawolski. Lite-

wielkie dary.

potym tak by szczery Witoldowi za wdy. I mu sam z hord suy w potrzebny czas kady, A tak Litwa Tatarom w on czas panowaa, A podug woli swojej carw im dawaa. Tego roku Ediga carz Przekopski sawny. Ktry ono z Witoldem mia te bj niedawny, Z strony Tamerlanowej, lecz gdy sam panowa, Witolda jak syn ojca z szczeroci miowa. Przysa mu dary wielkie, proszc o mir wieczny, By w Przkopskiej hordzie od Litwy przespieczny, Przysig wierno pomoc dawa Witoldowi, Gdzie kae ku kademu nieprzyjacielowi. Dobrowolnie suyli, nie za upominki, Nie dawa im nic Witold poniewoli z skrzynki,

wski bodownik,od Witolda

przez
pos-

Radziwiana

hord

sadzony.

DlugossusSf

Cromerus
ib.
18.

Teu Ediga by I pierwej

hetmanem
Tamerlanowym, gdy ono Wiiolta
porazi, ro-

ku

1399.

Dzi

nie

su: wdy
ty

gwatem wycigaj
z

paty,

no

Odmienczas-

Witocie by

wsta dzi

swoimi

laty.

sw, ff' serti noslTi doininati sunt

nohis.

podawaa,

Litwa Tatarom Zawolskim naprzd, potym i Przekopskira carzw Czytelniku miy, masz o tym w Latopiszczach Ruskich Litewskich jasne wiadectwa, ktrem, jak tu krtko wierszem melancoli wrodzon miasto lutniej cieszc wyrazi prawdziwie, ale Dugosz i Mici

158
317, tak o tych rostyrkach Tatarskich rzecz Pod tyme (powiada) rokiem, gdy byl Witold poimat Swidrigaja, etc, gdy umar Zoldan Zelediii Tatarski carz ktry Jagieowi krlowi Polskiemu Witoldowi Wielkiemu Kniaziowi Litewskiemu przeciw Krzyakom zawdy wiernie pomaga, Keremberden syn jego, na stolec ojcowski podwyszony, nieprzyjacielskie si Witoldowi stawi pocz. Przeciw ktremu Witold drugiego carza Botsubulana (ktrego Tatarowie Tachtamis carz zowi) koronowawszv go w Wilnie,
choyius
lib.

cap, 51,

fol.

prowadzi: Suh eodem anno

^'c.

w zotogw
z

na majestacie ubrawszy, postanowi, a wojsko swoje Litejego zczywszy, posia go aby si

wskie
ktry

hord
dni

bi
i

Kcremberdenem,

srogiej bitwie

od Keremberdena

zwyciony

city

jest.

kil-

sam Keremberden od brata rodzonego Jeremferdena zabita. A ten Witolda Wielkiego Kniazia, nie inaczej, jako jego ociec Zeledin, czci sucha etc. na kad prawie wojenn potrzeb sam Litwie

ku potym

hord suy, etc. Tego czassu Ediga

lib.
i

carz Tatarski

Cromer

18

etc, pisze), prosi

posawszy Witoldowi dary (jako u niego pokoju, za czym przymierze

,

midzy nim

Litw byo

utwierdzone.

o NIEPRZYJ|CIU

KRLESTWA CZESKIEGO

dobrowolnie ofiarowanego
I

o MIEKCI

KRLOWEJ HELBIETY.
siem

lioku 1419,

krl

Wadisaw

w czycy zoywszy,
,

(ktrego czassu

umara mu Helbieta krlowa trzecia a nw Koronnych ktrym bya omierza

,

wielk radoci wszvtkich staw Krakowie w Mansionarskiej

,

Ziska^woju-

Czeskim krlestwie wielkie zaburzenie bvo koo wiary, bo Wiclefowo Husowo kacerstwo wszystk on krain z wielkim upadkiem chrzeciaiistwa byo zatrzso. A zwaszcza Jan Zygj^j^ zebrawszy 40,000 tysicy heretikw na Taborze grze zmocni sie by bardzo i Sigmunta, krla Rzymskiego i Wgierskiego poraziwszy dwa kro na gow, wiele zego, plundrujc miasta i kocioy, nabroi. Przeto roku 1420, do krla Wadislawa Jagiea, przyjechali posowie zacni od Korony Czeskiej, podawajc mu si z krlestwem i z 31orawskim margrabstwem i z lskimi xicstwy, proszc aby ich krl przyj,
kaplicy pochowana),

ten czas

w
i

a
i

broni przeciw Sigmuntowi Rzymskiemu. Krl im

za

ch podzikowa

pomoc obiecowa,

nawicej i byli uczyni niemg. Przeto posowie oni z wielkimi darami jachali do Witolda, ktrego nalazwszy w Wilnie, upominki mu oddali; proszc take margrafem Morawskim i lskim rapokornie, aby ich krlem Czeskim
i

krlestwa niechcia przyj, (zwaszcza dla tego heretycy), a bez porady brata Witolda, powiedzia i tego
ale

159
rzv by,
ale

im Witold podzikowawszy, powiedzia:

na

swym

prze-

Cnota Wi-

sawom,
tw^', a

a u nieposusznych

Przyjechali

krlowa si wzbrania. tego roku drudzy posowie od Korony Czeskiej do Lillzymslviego

i

Kocioa

Mereczu krla Jagiela

i

Witolda kolo

oww

zabawionych nai/>

leii, a o to ich, o co

Czeskie
czy, nie

podawajc ty condicie, gdy si z Wielkim Xicstwem Litewskim zkrlestwo z Koron Polskg, tylko Krzyiaki ale napot/.niejszego monarch kadego zwapierwej prosili,
i ,

Rzymskiego pospolitego tych pastw nieprzyjaciela, na ktrego miat Witold wark, zwyciy mog, a co si tknie religiej albo Witoldowi si podawali wiary, tedy we wszvtkim wolej krlewskiej " ' " . i do wszytkiego gotowymi si ofiarowali, tylko aby ktry z nich krlem
szcza Sigmunta
i
. . .

Drugie podawanie liOl'^^"\y^^\ dowi ija-

ich

by

raczy, albo krl albo Witold.

ich

Dugo

Witold

zwaszcza, abv si

w nadziei trzyma, niewymawiajc mg z nimi pomci krzywdy swojej

i

si im do koca, Korony Polskiej,

W^gierskim, ktry przeciw Litwie nad Sigmuntem krlem Rzymskim Polszcz z Krzyakami zdradliwie, a niecnotliwie zawdy postpowa. Ale potym z Lubelskiego sejmu odpowiedziano posom Czeskim od krla
i

od Witota i oni acz si znaj by bardzo obraonymi od Sigmunta wszake niemaj tego z wrodzonej cnoty w myh, aby mu mieli zoci (mogc) odda, ale si ofiarowali pojedna ich z papieem i Sigmuntem, we wszystkich, a w susznych potrzebach pomaga si im nie
,

zo

odmwili.

O CZWARTYM

MAESTWIE

Rozdzia dziewity.
I

todow
sawa

otym roku 1422, krl Jagieo jacha do Litwy, a tam za porad Wifprzeciyy woli rady Koronnej ktrzy mu Eufemi crk Wadi,

dawno zmarego poj radzili) wzi w maestwo czwart Zophi, Andrzeja Kijowskiego xicia, a siostry Witodowej crk, kran urodziw wedug ^ i w Nowogrdku D O Miechokrla Czeskiego nie

on J*-'

?'!?''hoj'us
f()li<)'28.5

Rzymski przechrzczon, w Zapusty, ktrych Maciej biskup Wileski winszowa. Po tej krl adnego posagu nie wzi, ale stao za jego, gdy mu Wadisawa Kazimirza dwuch synw porodzia, a tu niktre Latopiszcze Litewskie jawnie bardzo czasem rzecz, ktre to kad roku 1405, po wziciu Smoleska jakoby Zophi, miaa by crka Andrzeja Olgimuntowica Holszaskiego alem ja t('i:o z dziesici inszych Latopiszczw Ruskich Litewskich kilku, take

IW

wmsa

Ruskiego zakonu

J^u",',\cj"^ja.

,''.'.

."'.."'''

wapoYius omyliwszy ^icw Grod^

bdz
i

chrzczona.

160
Cromera lib. 18 z Dugosza, z Wapowskiego fol. 273; z Miechowity 285; z llerborta 129 etc. badajc si prawdy Litewskiej doszed, i to bva crka Andrzeja Iwanowicza przedtvm Kijowskiego a na ten czas Zasawskie xiQta id, Druckiego xi;ccia, z ktrych te Ostrogskie Witodowa wnuczka z siostry. A to maestwo byo prawdziwie roku 1422. Tego czasu gdy si krl z Litwy wraca, zajachali mu posowie cia Cliweiiskiego, Montenskiego albo Bergenskiego, podawajc mu si dobrowolnie, aby go z Witodem w obron przyj. Ale im odpowiedzieli panowie Koronni, i ta rzecz ani krlowi, ani xiciu niemoe by poyteczna, dla rnoci i dalekoci granic, bowiem to xistwo jest nad Rhenem prawie w wntrznej ziemi Niemieckiej ku Franciej.
z
,

xi-

FOSIAim SIGMUNTA
od Witota,

na krlestwo
I

Czesitie

O WOJENNEJ \yYPRAWIE JAGIEOWEJ Z POLAKI

EIOKU

1433.

Rozdzia dziesity.
iirdy

Czeskie

posowie Czescy trzeci kro albo Jagea albo Witota na krlestwo dali, Witod im odpowiedzia: i niechc by orawiem co na
,

dwu drzewach chcia gniazdo swoje budowa, to te Jageo krl uczyni; wszake aby Czechw dobrowolnie si albo Litwie, albo Polakom przyczajcych za wgardzonych nie opucili, tedy Wipodawajcych tod Wielki Nidz Litewski, za spoin zmow z Jageem krlem, wyprai

wi

jego,

na krlestwo Czeskie Sigmunta Koributa Dimitrowicza synowca swoPolskich Ruskich. uflw, aby z niemaym wojskiem Litewskich
, i

broni krlestwa Czeskiego przeciw Sigmuntowi Rzymskiemu, Wgierskiemu i w ten czas nowo koronowanemu krlowi Czeskiemu, margrabi bo Brandenburskiemu, na ktrego Witohl mia dawn a suszn na Polsk zawdy buntowa Krzyaki Pruskie, na Litw i na pomaga im usilnie. Przeto Sigmunt Koribut Zbaraskich WiniewieRuskim wojskiem potnarodu z Litewskim, Polskim ckich etc.

wa,

mod

xit

161

nym

posami Czeskimi, naprzd do Morawy przycign, bo

i

ten

wojskiem Niemieckim Wgierskim dobywa pod Czechami Ostrogu zamku i miasta. Ale skoro usysza, i Koribut x\ic imieniem Wiloclowym j)rzeciw jemu, na krlestwo Czeskie ]}y U^ml^n posany, zarazem jako Dugosz, Miechovius lib. 4, cap. 40, fol. 285 jessarza. wszystki naczynia, obozy i strzelb, wozy i msze swguio i AVapovius etc. pisz, atiis belconcrcpomiota i uciek od oblenia, bojc si aby narzfdy wojenne popali miivi(, ne in ipsum ir>?' na Korihiit nie uderzy.
czas krl Sipniint z wielkim
i
'''

A Koriluit cignc dalej przez Moraw, doby moc Winczowa miaobronnego, ktre go przyj dobrowolnie nie chciao, ktre dawszy u6z\<lko na up /-olnierzom do gruntu splundrowa, potym do Pragi stoecznego miasta Czeskiego przycign, gdzie go witsza slacbty Czeskiej mieszczanie wszyscy Pragenscy za krla pana przyjli z podanim kluczw, podali mu wszystk wadz w Pradze miecie w zamkach obudwu. Za t tedy yczliwoci Czechw, Koribut wszjslk Czesk ziemi prawie, .^[orawskie margrabstwo, lsko Bitom opanowa, a Sigiiuint cesarz Rzymski, Wgierski Czeski krl koronowany, widzc Koopatrzno na pastwie Czeskim, nie kusi si wiributoMC i
i
-I

T-

II-

TT

ITT-

ruissel perrutssel ,,^.

timescent

sla

cz
i

potno
,

cej o
i

Moraw

ani

o Czechy, ale na

Wadisawa Jagea

krla Polskiego

Xidza Litewskiego zgrzyta zbami, i mu t lekko przez Koributa wyrzdzili. A i si sam nad nimi nie mg moc pomci, ustawicznie buntowa Krzyaki Pruskie Liflantskie, aby do
na Witolda Wielkiego
i

potym aby Polakom Litwie z przymierza Fnszywe si nie wymawiali, dotd aby co pewniejszego od cesarza Sigmunta usy- Krzyackie szeli, albo od papiea, zaczymby Polakw Litw ubespieczonych bez wieci oszukali. A iby z nimi cesarz Sigmunt mg bespieczniej wojn na Polaki stanowi tractowa, tedy posly swoje insze spiegi w ebracc odzienie, jako Cromer Dugosz pisz, ubiera, ktrzy przez Polskie Litam sam do Krzyakw od Krzyakw nosili, tewskie pastwa li>ty ale gdy jeden takowy spiegierz ebrak w Koninie umar na drodze, naleziono przy nim listy zdradliwe Sigmunta cesarza do Krzyakw, w ktrych si splne zprzysienie na Polaki na Litw zamykao. Przeto krl Jagelo Witold doznawszy tych zdradliwych praktych Sigmuntowych i Krzyackich, zarazem nie tajemnymi buntami, ale jawn wojn fortele chytre nieprzyjacielskie uprzedzajc, zebrali wojska sto tysicy z Polski, z Litwy, z Rusi z Tatarw jezdnych pieszych z ktrymi do Prus dwiema drogami, Jagelo z Polski, a Witold z Litwy z modzi wcignli. A tak w sprawie jako do pewnej bitwy wszdzie szli bo Krzyacy ktrzy mieli trzydzieci tysicy ludu bojowncgo, niechce patrzy na burzenie ziem swoich, chcieli da jawn bitw naszym, by im by Conradus Nemcius Slak, w rycerskich r/eczach biegy nie rozradzi przeto Krzyacy odmieniwszy swoje przedsiwzicie, do bronienia si zamkw udali zostawiwszy wojska knechtw rejterw, ktrzyby przeprawiania przez Drwic rzek naszym bronili, ale tych Polacy z Litw sna-* dnie rozgromih pobili, wiele ich poimali. Potym do burzenia woloci II. 2
Polski
i

do Litwy najedali

cz

1G2

zamkw
stolica
lili,
i

miast zagony rospiicili; Fridek albo

i

Wambrzezno,

gdzie
i

bya
spa-

biskupa Kulmieskicgo

Goubiw
i i

miasta wzili, zuj)ili

dwu zamkw Goubskich nincgo wysznego dostali, gdzie knechtw rejterw wicej ni cztery sta, Krzyakw samych 15 poimali do
i

wizienia

ossadzili.

Tame

do krlewskiego

Witodowego obozu

przyjacha posse bi-

skup Korbawski od cesarza Sigmunta, proszc aby Koributowi z Czeskiego krlestwa krl Jagieo wyjacha kaza, a Krzyakw aly wojn nie przeladowa, co jeliby oni co krlowi zakrzy wdzili aby soliie z nich docho,

dzi sprawiedliwoci u
sarza

stolca cesarskiego, a jeliby

obraonego
i

tedyby to niechaj wzili

si te czu by od compromis panowie

ce-

Wkrl

gierscy

PolszcY
to

obudwu
i

stron etc.
,

Nad

mu

odpowiedziano

co

si

tknie

Krzyakw, tedy ju
i

dosi dobrze wiary

byli nie wzgardzili

sprawiedliwoci cesarskiej dozna, wszakeby

najego

Tiajniesprawiedliwszym decrecie
i

by
z

przesta, gdyby go Krzyacy naprzd

nimi

przymierzeby

by duej
etc.

trzyma, kiedyby

by
kr-

zdrady chytrej

listw cesarskich nie

doszed,

przeto krl musi woj-

n swego
lewsk

doiskiwa, gdy inaczej by nie Czechach z wojskiem mieszka.

i

moe:

a Koribut nie z

wol

Za tym porwa si wnet Witold

aby si nad cesarzem krzywd naszych

i

bdzie tam

jeszcze

ja sam tara posa, zgwaconego przymierza pomci na potym mieszka, aby sobie wyrozumia cesarz,

rzek: zera go
i

jakich ludzi

przyjani zdradliwymi sidami omvla." A z t odprawiony, potym naszy nieprzestawali burzy nieprzyjacielskich krain, wszerz i wzdu zagony rospuciwszy. Tam z przygody cztery sta wybornych Woochw (bo ich tak wiele

pod

pokrywk

odpowiedzi pose

by

l^y
i

wojewoda na pomoc krlowi przysa) pod Malborkiem upy brali w wielkiej liczbie z zamku si wyssypawszy gwatownie uderzyli; co obaczywszy Wooszy i im nierwno, a nieprzyjaci ich wielko goni, wnet do bliskiego lassu obronn ubiewojowali, na ktrych Krzyacy

rk

Pone\ Wo- gii, a z koni skoczyli,

bi.

Niemcy od Wolorliw
luir.iieni.

midzy gstym drzewem chcc si pieszo (co ich obyczaj) broni. Niemcy za weli za nimi, chcc ich z lassw jako kryjcych si wy wczy, bo tak mniemieli i si kryj. Ale wnet gstym gradem strza rohatin od Woochw zaniezwyczajnym Niemcom spossobem
i

tumieni, poczli ucieka, Woloszy ich co przedniejszych bardzo wiele pobili

i

poimah,

a
z

drugich uciekajcych bijc,

do zamku gonili: tak

wrcili.

zwycistwem,

upem

winiami do obozu si

Tyme te szczcim Andrzi'j Brochocki herbu Ossoria, mny, jako pobony, starosta Brzesteski om set Krzyackich
jezdnych
i

m
i

niemniej

rejterw

knechtw niemao porazi na

gow

Orowa

ktrzy byli

gwatem

uderzyli na jego stra wyciekwszy z Niessowy.

Murzynowa Tam-

e
i

namiestnika comendatora Toruskiego (bo sam by comendator uciek) dwanacie starszych Krzyakw, krom prostych rejterw slachcicw, poima, a drugich chopi po lassach bdzcych, bili i upili.

103
Potvm
za

krl

Draliimw zamek nietlawno ubieony od Niemcw odiska,

^'ay
i'-

wra.

pomoc Pawa WonzikaAiemca, ktry w nocy Polakw do zamku wcign! sieci lowieczk, za co by odem rocznym w Wieliczce opatrzony. Cign za krl z Witotem od zamku Kowalewa po niemiecku Schonesee nazwanego, ktrego nic mg doby, pod Toru. Tam si dowiedzia od piegw, i Krzyacy mieli wojsko nie mae pogotowiu, a i chcieli zwie jawn bitw, lecz tylko czassu a pogody patrzyli. Przeto krl Wii

told zarazem
a szesnacie
ujrzeli,

przeciwko nim wy|)rawili szesnacie

i

chorgwi Polakw,

ale pierwej* ni Niemcy wojsko naszych zamkw uciekli. A krl wyrozumiawszy, iz w ten czas powietrze morowe panowao w Toruniu, zarazem dla zapowietrzenia zburzywszy przedmiecie okoliczne woci, z Witoldem do Kulmieskiej ziemie cign, chcc j albo zburzy, albo pod moc swoje podbi. Ale Krzyacy widzc, i trudno j)rzeciw osnowi wierzga, a poddanych ku temu swoich narzekanim paczem zfrassowani, wyprawili posy do krla

Litwy
z

Russakw,

wnet

pola do

do Witolda o pokj proszc. Czego im krl i ^yitod snadnie pozwolili, dla mioci chrzeciaskiej i znaczyli czas dzie Przeniesienia . Stanisawa Krzyakom i miejsce u Mielna jeziora w obozie nad rzek Oss.
,

A kondicie
acy
slowskiej
,

pokoju

ty

byy

przedniejsze
i

obudwu
(a

stron podane:

Aby Krzyi

wiecznie si wyrzekli

odstpili Zmodzkiej ziemie, Sudowskiej

Nie-

ktre zdawna ku Litwie

naleay

Sudawskie xistwo przy

trzyma,

modzi

drug stron Niemna,

ktre dzi

xi Pruskie
GOOO

kraina bardzo obfita

pieszych za
siot

clileb
z

zwierz, a do boju

jezdnych, a

bya 8000

wszake dzi tylko kilkonacie Krzyacy w niwecz obrcili). Druga condicio tego przymierza bya, aby Krzyacy poow myta przewonego na Wile u Torunia krlowi postpili, a krl im te mia wrci, take Witold, cokolwickby t wojn posiedli, a z obudwu stron wszystki nieprzypogastwa
niego wychodzio,

tej

ziemicy jest, bo wszyslk

jani aby byy zatarte. Te jeliby ktra strona na drug wojn podnie chciaa, aby w tym poddani nie suchah panw swoich, tak Polacy Jagea miitota , i Prussowie take Liflandscy Krzyakw krla, jako Litwa

strzw swoich, a wojenne nakady, aby Krzyacy Witoldowi

Jageowi

odoyli. A t ugod i postanowienie i Eberhardus nawyszy mistrz Krzyacki listami swoimi potwierdzi. Ale skoro krl Jageo do Polski, a Witold do Litwy z wojskami odjachali, nie chcieli Krzyacy dba ani speni condicij postpionych u 3Iielna za namow cesarza Sigmunta.
,

Przeto krl Jageo

kw do

spenienia

Litw znowu chcieli Krzyasowa wojn przypdzi. Co baczc Sigmunt cesarz, i

z

Polaki, a \^^itod z

naszym nie

ale broni wicej dostawa, posa wnet do krla Jagea, do Witolda, proszc, aby do niego przyjacha raczyli na spoin przyjacielsk rozmow ugod do Kiemarku. x\le krl Jageo tylko posy swoje do Kiemarku odprawi, ktrzy z pan> Wgierskiemi

sw
i

a ossobliwie

o splnej ugodzie tractowali, a potym sam krl Jageo, zjacha si z cesarzem Sigmuntem u Starego sioa, gdzie z sob pokj przymierze z obudwu stron |)o dugich sporach odnowili Krzyakom roskazano postanoi
i

104
wienlu u Mielna dossi uczyni i aby Litwie Zmodzk, Sudawskj i Nestowskfi, ziemi wrcili, a zamki ktre byli czassu wojny zbudowali na
Litewskich grunciecb
,

aby rozburzyli,

a sobie

rum

materia pobrali,

etc.

Witold, aby Koributa Sigmunta Siewierskie, Zbaraskie i \yi.niewieckie xiQi, aby z Ccskiej ziemie, gdzie si w ten czas za krla nosi wyzwali, aby mu roskazali do Litwy albo do Polski wyjacba etc. bo mu Jageo w Polszcz mia postpi Dobrzyiiskc^ ziemi.
krl
i

Jageo

O KORONAGIEJ ZOPHIEJ
i

przyjedzie

o zacny cli gociacli^

1484.

Rozdzia jedenasty.
Krl
ku
i

Wa

di

saw

Ja gio

Witold,
i

Starego Sioa utwierdzonej

,

wedug ugody z cesarzem w Kiejzmarwedug condicij u Mielna, z Krzyakami

posy Sigmunta Koributa Dimi-

Pruskimi odnowienia

przyzwali przez

by prawie wszytko krlestwo Czelsko opanowa, Prag miasto stoeczne, take pany skie, Moraw koronne (okrom factiej Sisczynej) ukadnoci swoj zmieszan z srogo^obiTa ^^''^ J'^^^ Lneas Sylvius pisze, do posuszestwa by swego przywid z Czech ^ wojskami Sigmunta cesarza kilko kro szczliwie porazi ^ubTiJomi sygna. A gdy mu krl w Polszce Dobrzysk ziemi obieca, a nieda, ^romiseru
trowicza bratanka swego, gdzie ju.
i
'

'

'^sfiiedefa''

znowu mylit do Czech,

godnie uhamowali.
,

ju. popisowa! wojsko,

go krl

Witold a-

^Zt^piia!^'

Tego te roku wedug postanowienia u Mielna Zmodzkie pastwo Sudawsk ziemi zupenie Litwie Witoldowi przywrcili Krzyacy granice z obu stron Witot z nimi naznaczy.
,
i i

Potym L2 dnia Februarij krl AMadisaw, Zophiej krlowej w Krakowie koronaci sprawowa, na ktrym weselu by cesarz z Barbar cesarzow, (ktrego Sigmunt Koribut, przyjechawszy z Czech wita w piLitwy.) ci set koni Czechw Erious krl Ericus tc krl Duski, ktry w ten czas z Ilierusalem jecha, Branda kardina Julianus Cesarianus legatowie papiescy, Ludwik Bawarskie, Alcxander bracia Mazowieckie Ber^"Sr^' Semowit, Wadisaw, Cazimierz
i

165
nard Opolskie, Bolesaw Ceszyskie, Jan Ratiborskie, Kazimierz Owieczimskic, Weiidaw Oj)awskic, dwa Conradowic Czarny i Biay Kozliriskie,
ski.

Wcncaw Zegaskic etc. A Witod nie wiedzc dla

przyjecha, tylko

dwa comcndatorowie Elbiscy Toroiisie na krlow, niechcial Ruskich posw swoich wiele panw Litewskich
i

czego gniewajc
i

przysa. Po tej koronaciej

dislawa
i

przyjechali

posowie od korony

Czeskiej

do

Wa-

Kori)iita

za

Czpcho-

Witolda, ))roszc ich gdy ami nie chcieli, aby im zaKoributa na krlestwo posali, bo sii^> im by dobrze przeszego czassu w dzielnociach rycerskich sprawach domowych zachowa. A gdy na to krl nie
i

la krle-

stwo.

chcia i)rzyzwoli owszem im wojn grozi, tedy Koribiit sam zebrawszy wielko ludzi wolnych suebnych za pienidze, przeciw woli krlewi
i

Witodowej, do Czech cign przez 3Iorawc, a tam z Czechami swoimi przeciw cesarskim wojskom m/.nie poczyna, skd byo nowe podejrzenie cesarzowi uroso na krla, acz mu sig tego susznie wywid,
skiej
i

gdy wszystki dobra

totem

pobrali

xicstwa Koributowe w Litwie i w Rusi na si zWisamego na wieczne wywoanie osdzili etc.

i

O NARODZENIU PIERWSZEGO SYNA

I

WADISAWA,
etc.

KAZLMIERZA

JAGIEOWI

li oku 1425, ostatniego dnia Octobra narodzi si

krlowej Zopliiej syn

Wiadisaw

wielk radoci ojcowsk,

a czwartego

ny by, na ktrych chrzcinach od wszytkich

a miesica ochrzczomonarchw xit chrzei

i

ciaskich posowie byli, ktrzy wielkie dary krlowi krlewicowi przynieli, AAitod sam nie by, ale mu przysa kolebk srebrn sto pundw srebra wa/.c. Krl potym jacha do Litwy, a i powietrze srogie panowao, tak w Polszcz jako w Litwie, musia z Witotem z krlow dugi cz.is wpuszcziich mieszka, gdzie bawic sie owem gole zama, na ktroj lekarstwie kilko miesicy w Krasnymstawie zmieszka. Urodzi si potym drugi syn Jagieowi roku Paskiego 1426, Maja 16 dnia, a wtrego dnia Czerwca ochrzczony Kazimierzem nazwany, ale za roku 1427, Marca 2 dnia umar, w Krakowie pochowany. Pisz te Dugosz Cromer i roku 1426, Witod zebrawszy wielkie wojsko onierzw z Polski za pienidze i z Litwy, wyprawi si wtry raz przeciw Pskowianom ktrzy mu si z posuszestwa wyamowah, ale mu si ta wyj)rawa na przodku zle szacowaa dla niepogody, ddw
i i

Dar wiiod6w^sJi)"ra,

Japieio

go-

czstych,
i

wszake Pskowianie wielk

sum

zota

srebra

pienidzach

klejnotach u

Wtoda
Litwy
z

si

dla pokoju wykupili.

Tego

roku,
i

Wadisaw

dnych Polakw

tysicy jezJagieo przeciw Turkom Rusakami na pomoc cesarzowi Sigrauntowi po-

pi

166

sa do Wooch , zabawiony prno

chcieli,

ale

za lea
,

jako przyll tak wyli

gdy cesarz

Czechach

a tych ktrzy byli na

wyprawg* jacha nie-

zwaszcza Russakw, krl wizienim kara.

O SUGGESSIEJ
i

SYNA KRLEWSKIEGO

pomwi

na krlow o cudzostwo przez

Rozdzia dwunasty,
wyszej mienionego 1426, na dzie witeczny, krl Wadisaw na sejmie czyckim stara si o to pilnie, u slachty panw Koronnych, aby mg otrzyma successi na krlestwo Polskie po sobie synowi Wadisawowi, obiecujc im za to popraw nadanie hojne inszych wolnoci ale gdy tego jawnie otrzyma na sejmach adnym sposobem nie P^^radzi mu Sigmunt cesarz, aby potajemnie a pojedynkiem z pany Monufk^fen "^^o^ forlel do Koronnymi kolo tego tractowa. Tak tedy uczyni, i gdy wszytkich po PolsUi wnis. jednemu potajemnie namwi, obiecujc im nadania imion wolnoci, pocLr^iic- ^^^^ ^^ "'^h zapissy, a gdy byo na sejmie, tedy wszytek senat zezwoli ckim^uTe 03 successi synom krlewskim. Tym te ksztatem raz xiciem Niemieba podobno i Monluk tego by zakroi I*z'c''/ani"7.o- ckim chudziuchny slachcic zosta,

toku

Jagieo

'

*"**

electi

Henrikow.
krlowa Zophia trzecim podem bya obciona, za tak czstym rodzenim Wielkie Xistwo nieprzy-

A i w ten czas ulk si Witod, aby

szo na krlewskie
o
jej

syny, przeto

cudzostwie,

obmwi krlow przed krlem Jagieem mwic mu, i ly krlu bdc ju wieku zgrzybiaego,

nie
krl
.

mog

to

by
i

twoi

wani

tak raz po raz synowie. Uwierzywszy tedy

,

kaza czyni opytk o zachowaniu krlw ej

Elbieta
,

nie, Katarzyna

siostry

Scziukowskie, ktre

poimane byy dwie panbyy w tajemnych

Polscy

sprawach krlowej ty bojani mki przydan wyznay o krlowej zbytkach, ale jeli prawdziwie albo nie, wtpliwa rzecz bya; wydani te mianowicie byli s kim rada obcowaa, naprzd Iliiica Rogowski, Piotr

^^kIo\oA^
oskareni,

Kurowski, Wawrzyniec Zaremba, Piotr Kraska, Jan Konieczpolski

j

Piotr

Dobicsaw

Sczckoczyiiscy, z tych

trzej ostatni zaraz uciekli

a drugich

trzech do wizienia wsadzono,

zienie
i

krlow te chcia krl do Litwy na wiodesa ju byy wozy nagotowane. Ale to panowie na sejmie Ilrodelskim (ktry by Witod na to zoy) krlowi rozwiedli zwaszcza Jan Tarnowski, wojewoda Krakowski, pyta krla coby myli czyni z syna,

167
mi swoimi, gdy tak raatke ich krlow.-j osawi. Powiedzia krl, iZ przy mnie bd, abv za po mnie krlowali. A Tarnowski rzek: Boie uchowaj! aby ty nam mia tych na krlestwo podawa, ktrych matk sawisz, a ich za swe syny nieprzyznawasz." Potym to rada Koronna uha-

wskS'^Jo^ane^fo-

mowala, i si krlowa przysig swoj

z
,

kilkiem

pa

wiadectwom

potwarzY wywioda a w rychle j)otym syna trzeciego urodzia, ktremu Andrzej Kazimierz imi na chrzcie dano.

Roku za 1428, Sigmunt

na Turki do Bulgariej
z

cesarz

krl
,

wielkim wojskiem
jatki

Wgierski, wyprawiwszy si wnet skoro Tureckie uffy ujz

rza, nie stoczywszy

i

l)itwy,

uciek sromotnie

czci

wojska na Dunaj,

Turkom wyda. Tam Jan Zawissa Czarny, Polak, starosta Spiski, gdy mu te cesarz aby za nim ucieka czon przysa, niechcia do niego wstpi, wolc sawnie umrze, ni

drug

cz ludu

na misne

sromotnie braci swoje chrzeciany wydawszy ucieka, a rozbodwszy ostroswoj gami konia uderzy na cisnione uffy Tureckie , a zabiwszy
,

rk

kilko

m
i

Turczynw, gdy witszej dzielnoci dokazowa, skupih si Turcy w koo niego i poimali ywego, a gdy by wiedzion w pozocistej zbroi urodziwy za wielki dar do cesarza Tureckiego, poswarzyli si oii dwa Turczynowie, gdy obadwa poimanie jego sobie przyczytali, tame od
senatorsk

jednego

city jest rad sawny

,

przez wszystek
i

ywot

rycerskimi dzielnociami

pamici wiecznej godny.

,

Tego czassu Witold Wielki Xidz Litewski majc na pomoc wiele Polakw, tak woluntarw jako za pienidze najtych wtry raz podnis wojn na Wielkonowogrodzanv Russaki, ludzi wolnych ssiadw Pskow,

dawszy im przyczyn wojny o wzruszenie granic a gdy nad ich Polskim trudno drogi przeby, pooz wojskiem Litewskim si pod Opoczk zamkiem ich z Polskim.i z Litewskimi wojski obozem. Tam do niego z pokor przyli Nowogrodzanie podawajc mu si z miastem i z zamkami i xistwy, wielkie te dary we zocie, w srebrze w klejnotach poddawaniu oddali i przysig uczynili i da wielk na kady rok paci postpili. Byli z Witodem na tej wyprawie jako Dugosz Cromer pisz zacniojszy z Polakw, naprzd Kazimierz Mazowieckie, Wincenli Samotulski castellan Midzyrzecki, hetman wojska, Jakb Kohyleski, Jan Ciowski, 3Icig Skrzyski, Mikoaj Brzeski Zik Kadubski, ]\Iaciej Uski Jan Sciekociwski, Jan opata Kalinowski, Jacb Prekora Morawiaski Mikoaj Scpiski etc, A tak Witold za t
skich
, ,

nadziej

y
i

dzil^c"wt'-

"^Yo^^anh"*'

xi

wtra

wypraw Xowogrodzany

Wielkie gruntownie zhodowa.

168

ZACNYM

ZIEZDZIE

jako Witold przemyla z zistwa Litewskiego krlestwo uczyni

Roku Paskiego

1499.

Rozdzia trzynasty.
w
Czeski krl, po onej porace od Turkw ISigmunt cesarz, Wgerski Bulgariej, gdy ludzi swoich wydawszy, Donajem sam sromotnie uciek
i

Litwy niezwiodwszy,i/,ehy jako tako pokry zel/.ywo i utraty swoje, uskarsi na krla Jagiea, jakoby mu on wedtug obietnice zmowy na po-

moc
byli

ludu swojego nie przysa. Ktrych jednak Jagico

Witod
i

posali

rok przedtym aZ nad Dunaj do Crajowa

z Turki Wooskiego prno zwoczyl.
,

ostatecznego

pograniczne-

go miasta
naszych
cielem
i

a cesarz

sam omieszkawszy

Czechach

Cesarz tedy Sigmunt

bdc
,

wielkim aczkolwiek tajemnym nieprzyja,

Jageowi

Polakom
z

stara si o to usilnie naprzd

i

aby

Witoda
i

Litw mg

jako

Polaki

Jagieem zwadzie
i

splne ich zjednocze-

nie

rozerwa. Przeto Witolda

miejsce na

Jagela krla prosi o spoiny zjazd

i,

pe-

wne

rozmow,

co snadnie uprosi,

mu Witold

zoy

miej-

Lucku na W^oyniu, na szsty dzie Stycznia roku 1429, a w tym Semowita xicia Mazowieckiego, w przeszym roku zmarego przyjachawszy do Sendomirza przysig hod krlowi Jagiew kilko dni potym owi oddah. Jan te strij ich Warszawskie
sce Av
czasie synowie
, i

xi

umar.

n swoj Barbar.]

czasu, przyjacha do Lucka z oi grofw Rzesze Niemieckiej, take Wggerskich, Karwackich, Czeskich, Rakuskich etc. panit, ktrzy wszyscy przy cesarzu wicej na saw Witodow nie tak na on zjazd przyjachali. z pany Koronnyz xitami Mazowieckimi Krl te Jagelo z krlow mi etc. i z xicty. Legnickim Brzeskim Pomorskimi. Przyjacha te na

cesarz Sigmunt
i

wedug zmowy

wiel

xit
i

prob Witodow
skiewski

jako Latopiszce
i

wiadcz Wasil
: i

Wielki

Knia
i

3[o-

zi
i

jego

Boris Twierski

Rezaiiski
i

Odojewscy kniaziowie
i

Zawolski Prekopski, Biaej Rusi, Ericus te krl Duski Swedski hospodar Wooski wygnany, Ruzdorf mistrz Pruski Sifridus carzowie
i

Liflandski

swoimi comendatori, Paleologus te cesarz Grecki przysa panit postronnych, okrom swojej Litwy, inszych swoje posy Russakw Polakw, bardzo wiele do Lucka si zjachao, tak i na kilko mil po wsiach i folwarkach okoo Lucka peno byo goci ktrych wszyz
i

xit

169
stkich

poWitold wielmonie przyj^wszy, tym wielmoniej czstowa dejmowa. Tam gdy si dla rozmowy zeszli, mwili sobie cesarz, krl Jageo
i i

Witold jawnie w oczy, o splnych krzywdach przyczynach nieprzyjani, a nawiccej cesarz o Woochy naciera, dajc aby krl i Witold wedug opissania w przymierzu wespolek z nim Woloskij ziemi mopod posuszestwo podbili i aby si ni wszyscy trzej podzielib', poi na wojn Tureck wiadajc i ten nard adnemu nie jest wierny jemu dawno nie przybyli na pomoc. Krl za Jageo odpowiedzia, i ja tego niechc czyni owszem Woochw broni bd, ktrzy mnie z dai

wna
z

su

hoduj,
i

o jeli

na

pomoc cessarzowi
byli

nie przybyli, tedy to nie

ich, ale

samego cessarza wina, poniewa

z

oni przedtym

wespek

Litw,

Woycy

Podolany wycignli

rok przedtym na Turki

a
i

do

Brajlowa, ale ich sam cessarz omyli. Przeto cessarz musia przesta na od-

wszake tajemnie pocz z Witotem rokowa osomiewa, obiecujc mu jako tak wielkiemu, dzielnemu sawnemu xicciu koron na krlestwo Litewskie, tame si z nim stoz Polaki warzyszy, spissa zprzymierzy, aby go z krlem Jageem zwadzi. Witold te jako by wielgomylny sawy pragncy, nieodmwi tego cessarzowi, ale powiedzia, i korony przyj nie moe, ani mu si gopowiedzi Jageowej,
bliwe schadzki
i
i

dzi bez przyzwolenia

Jagelowego, cessarz tedy chytrze

,

agodnie wespo-

swoj poczli namawia krla Jagea aby on dla uczciwoci, ozdoby sawy ojczyzny swojej dozwoli koron przyj Witoldowi, ktr namow krl zmikczony, nie broni tego, wszake pod t condici. jelek
z
i

on

liby senat Koronny Polski na to zezwoli.

nie

Czstowa potym Witold

hoj-

przewanym kosztem

niewymownym

dostatkiem, hojnoci dzielno-

ci swoich nadstawiajc, tak i na co si wszystki Latopiszcze zgadzaj, aczkolwiek rzecz wielka, ale i wedug zboru goci podobna, na kady dzie wychodzio siedmset beczek miudu, okromwina, mamazyej, piwa inszych trunkw do picia, wow jaowicz siedmset, baranw czternacie set, ubrw, osi, wini dzikich po stu, okrom inszych do kuchni przypraw i rozmaitych potrzeb i roschodw, a cae siedm niedziel trwa ten zjazd w Lucku szacujc sobie t przewano koszt Witotw i zebranie tak wicia zacnych goci monarchw przcdniejszych do Lucka. Potym Witold postanowiwszy z cesarzem Sigmuntem czas pewny przyniesienia korony od Papiea na krlestwo Litewskie, prosili drugi raz obadwa agodnie Wadisawa Jagiea krla, aby dla ozdoby sawy Litwy fJriH''di^ ojczyzny swojej korony Witoldowi Litwie nie broni. A gdy na tym *^mscew*^ krl z senatory zasiad, Witold te sobie chytro miejsce w radzie koron- ,"4o*po''donej uprosi, aby przy bytnoci jego, przeciw jemu wotowa Polacy nie *','om' sluc-' mieli. Tam Wojciech Jastrzbiec, arcibiskup Gnienieski, jako primas, szym^f^o dug to rzecz rozwodzi, nic pewnego nie concludujc. Po nim Zbigniew '^^'sbroni. Olenicki biskup Krakowski powanymi sowy to przedsiwzicie Wito- ciw'\A^'io!dowe zgani, aby rozumia ten dar uczynno cesarsk ofiarowan by Kollmmh nic ku ozdobie sawie xistwa Litewskiego, dosy przez si zdawna ry- ^ ^"'^^''"
i
i
:

u.

22

170
zwadzie z Koron cerskimi dzielnocianii sawnego, ale ku rozerwaniu Polsk, za czymby ich rozczonych snadniej mg pojedynkiem z Krzyasawy, a ku temu ki poy. Prosi te aby Witold ju peen omdziesit lat wieku majc, pamita na przysig swoje, ktr Litw z Polsk zjednoczy, a iby pewnie wiedmi] friyidum lalilare anguem in herbis, a w tym cesarskim przysmaku, zdradliw trucizn pozna. do koca sePotyra Jan Tarnowski wojewoda Krakowski i inszy natorowie, Witodowe przedsiwzicie dugim tractowanim zbili. A Wiz koa, groc Yoja'tni|5 tod porwawszy si, zgrzj tajc zbami, gniewliwy wyszed Tiiwy^porycijg^ yi n(\y SIC tak onvm zda, postara si tego co raz umyli, insz drodochodzi. Senat te krla zfuka, i tak swowolnie nieprzyjacielowi swojemu gwnemu cesarzowi dopuszcza w pastwie swoim przewodzi, za tvm si z Lucka rozjechali. A cesarz potym kilko dni przy Witocie mieszka, ale bojc si jakiej zdrady od Polakw rozgniewanych, prtko tymi fa?"Luru ^0 Wgicr umkn, wziwszy wielkie dary od Witolda, a midzy udaroSy^ rg turzy, (ktrogo ono by Gedimin ubi na tym miejscu gdzie dzi wyi

bdc

wyjachai.

g^ny

zamck Wileski) we zoto oprawiony

kamieniami drogimi osadzony.

OFIAROWANIU KORONY POLSKIEJ

Rozdzia czternasty.

W
tewscy do

Od^^o^ie^d
skich sroga

itod potym posa Gastota wojewod Wileskiego Rombowda marszaka swego, do krla i senatu Koronnego na zjazd Korczyski, opowiedajc, i Witold, chociaby panowie Polszczy chcieli, albo nie chcieli, jako wolny wolnego ludu pan, chce krlem Litewskim by. Wyprawili te Koronni panowie do W^itota Zbigniewa biskupa Krakowskiego 3Iikoaja Michaowskiego, wojewod Sdomirskiego, upominajc go, aby si od j^jc}^ j^jg paczy rozrywa. A jeliby od przedsiwzicia nie przesta, ,^^ zbrojn tego broni odpowiedzieli. Ale Witold na to niedbajc tym
i
,

rk

pWUoJtowi^
'wa''p'o1^' si^ie pod^Ja-

czciej przez posy cesarza co rychlej o koron prosi z Krzyakami si zprzymierzy. Co skoro Polacy zpoimanych cursorw Witodowych z listami wyrozumieli, zjechawszy si do Sendomirza, gdzie na ten czas krl lea, posali do Witolda znowu Zbigniewa biskupa Krakowskiego Jana Tarnowskiego z tvm poselstwem, i gdy inaczej Witold od przedsiwzii

^i^ "^^ "^*^S^ l^y^

odwiedziony, a krlestwa tak wielce

i

pragn,

krlestwo

niu Polskie ze
i

wszystk wadz moc zupenie z dozwolenim Jagieowym wszytkich stanw Koronnych oddawali. Tylko aby z Litewskiego xistwa

171
Krlestwa nie czyni, a iby radniej od przyjaci , a nie od nieprzyjaci zdradliwyci krlestwo lioron przyjg. Jagieo te prac latarni
i

cik

zemdlony, jako nicnicjszemu

dowcipniejszemu Witoldowi krlestwo, na

ktrym si
i

ju

Ijy

nay

imo

dwu maycli synw

,

swoich

Wadisawa

ko guberna'kr5'ieni!'''

Kazimierza, dobrowolnie s|)uszcza

rozumiejc,

po mierci jego na

niche miao przy, poniewa te

nie

ju

dziedzicw swoich dla staroci

mie

mg.

panowie niktrzy Polszcy foritowali, jako Dugosz i Cromerus pisz, ktrym byo zasmakowao bra podarki od Witota, i ktrych by Witold hojnoci swoj zniewoli etc, tak, i chcieli Jagiela z krlestwa zov(', a Witota na jego miejsce j)odnie. I ju si Witottw aczkolwiek sstay uporny umys, tym poselstwem mao nie da nakoni do przyjcia korony Polskiej, by go byli panowie Koronni drugiej factiej, ktrzy (jako Cromerus pisze: pnra^ compendia publlcae rei praeferentes, ut larcjiliones ejus in se assentando mayis augerent SCc.)^ wasne poytki obrywki, nad pospolitej rzeczy dobra przekadajc, aby tym wicej przymnoyli sobie podarkw od Witota pochlebujc mu potajemnie go b)li przez posance swoje nie napominali, aby trwa w swoim przedsiwziciu i wiedzia zawdy pierwej to poselstwo, przedtym ni do niego posowie Koronni przyjachali. Tak i w on czas senatorowie Koronni jedni pochlebiali Witoldowi, aby krlem Polskim by, a drudzy go za podegali aby z Litewskiego xistwa krlestwo uczyni; lecz si w tym wszyscy zgadzali, aby co wzi. A tak
to
lib.

19

etc.

Auro pulsa

fides,

auro remdia jura,

ui!'fz.'

Aurum

lex seuilur,

mox

sine

leg pudor,

^"c.
Virg.3[Aene.

Quid non mortaUa peclora

cogis
Uoratius

Aur I sacra fames?

Virlus,

fama, decus, diiina,

humanaue

pulchris

iW.^i^Serm.

Diciliis parent,

uas

qui construxerit, Ule

el

Clarus

erii,

foris, justus, sajcns, etiam

voIe(, ,yc.

Rex,

El uidguid

Ale Witod tak krtko odpowiedzia posom Koronnym, ktrzy mu 'r.wie "dpo Krlestwo Polskie pod Ja^eem podawali I ia nie chc h\ tak nie- ^^'> '. wieiJWi ,,. r / '"idowa powstydliwym niczbo/.nym, abvch mia brata Jarrea z krlestwa zuleso ~ .'.'. ^ -","', som KoZ. pie; ale od przedsiwzicia mojego, ktorymem si juz po wszystkim swie- roimym. cie, u wszystkich krlw i osawi, i do ktrego mu bj powodem
,
.

111
, ,

xit

sam Jageo, zda mi si rzecz szkarada nic uczciwa przesta. Nic przeciw krlowi Polakom zego nie myl, ale jeliby jak wojn na mi podnieli, wszelk usilnoci si broni." Przy tych posach od cesarza przyniesiono podarek Witoldowi smoka, piknym a misternym dziaem od zota srebra urobionego ktryby by upominkiem splnego ich towarzystwa zprzymierzenia tak z cesarzem jako z Krziakami dali od niego przysigi posowie cesarscy pod susznymi condiciami na stowarzyszenie z cesarzem. Ale Witod odpowiei
i

bd

i,^J^jV'z?o.

[^WiToido^
^' "''^^esa.
rza.

172
dzia,

ja

smoka

za przyjacielski

gocinny podarek

a nie za

upominek

towarzystwa z cesarzem przyjmuj, a przysigi mu adnej nie mog uczyni. Lecz jednak od przedsiwzicia koronowania nie da si Polskim posom odwie i owszem pewny dzie koron jemu eni jego przysania od cesarza mia naznaczony, co krl z pany Koronnymi wyrozumiawszy jei

go nieprzeomiony
mi,
za

umys

zprzymierzenie

Krzyaki Pruskimi

Lillandski-

posa

do papiea, proszc, aby korony nie

dawa

do Litwy, jako papie

i

czstym dokurczanim panw Polskich, Sigmuntowi cesarzowi ^A'itoklowi o koron si wicej stara zakaza, listy do nich posawszy. Ale tym \Vitodowe przedsiwzicie uhamowa si nie dao, zwaszcza za potuch jako si powiedziao panw Koronnych samych, ktrym podarki czste od Witota mie byway, ktemu, i 'ak wielka bya powano zawoanie AYitoduwo w Polszcz, z ktrego porady dugi czas Jagieo wszytko sprawowa, i Polacy Witota wicej ni krla czcili wayli obawiah si go.
i i

OPOIMANin POSIOW CESARSKICH

Rozdzia pitnasty.
potym krl Jageo siem w Jedlnie we wsi powiatu Radomskiego, roku 1430, na ktrym wolnoci slacheckich potwierdzi witsze nada, chcc tym sobie Koronne stany zniewoli, dla successiej drugiego syna na krlestwo, ktr successi otrzyma; ale widzc Jagieo, i Witota niei

Zoy
moe

Jageloprzy

bawienim wolnofi
slachrie

surcessi o Irzjmal \ma\^iTa di

tIk"'^a'\"of-

od przedsiwzitej koronaciej na krlestwo Litewskie odwie, ktna 16 dzie miesica Septembra, posa Jana noliprit Czarnkowskiego podkomorzego Poznaskiego na stra, u granic Polskich '^''"' sam przez Prussy czcesarskie tam i lskich, aby posy Witodowe sto idce przejmowa. Jako mu si zaraz poszczcio, i poima Baptist posiowie

byo zoono w Wilnie

cesarscy

po imani

Cigall doktora

Witota

z listy

Sigmunta Rota lzaka Genueczyka idcych, ktrych wytrzsnwszy niebacznie puci, a

"

prawie

"

do

listy

wziwszy, do krla przynis; a w tym byli posani do wtpienia o koronie wybawili (bo Witot wtpi jeliby mia moc cesarz albo krl Rzymski, ktry by sam jeszcze korony cepotwierdza); nieli tedy ci ^kri'/iio^ sarskiej niedostpi, nowych krlw czyni ^odfier posowie Witotowi priwileje cesarskie, ktrymi postanawia nowe krlestwo w Litwie Witota krlem czyni, a inszy posowie za nimi koron przywie mieli, byy te listy drugie o sprzymierzeniu Litwy z Krzyakami
cesarskie od nich

Witota, aby go

Pruskimi

Liflantskimi przeciw Polakom.

173

O ZABRONIENIU PRZINIESIENIA

EORONT WITOTOWI.

Udy

Czarnkowski dla niesposohnego zdrowia onej stray pilnowa nie

i

mg, zaraz wszytka slachta Wielkiej Polski, bez adnego roskazania wiadomoci krlewskiej zebrali si^ zbrojno jako na wojn z wodzami swoimi
,

motulskim-, castellanem

Dobrogostem Szastarost Sendiwojem Ostrorogiem, wojewod Poznaskim Jarandem Brudzewskim, wojewod

i

poiacysig
i,rai?dia'

Wadislawskim,
zasiedli, a juz

roay. posowie: cesarscy, Niemieccy, Wgierscy, Czescy i papiexinie jego Ulianie idc, scy, z wielk pomp i z koronami Witotowi lA nlL^" Odr, gdy usyszeli od Polakw wszytkie drogi minli byli Frankford nad .,.?-'.' ^ wi za pic,,.',. ,, bvc zasierlzione, dla tego nie miejc si wda w niebespiecznosc, a cze- nidze. kawszy rozjechania wojska Polskiego dwa miesica prno, do cesarza
i 1

.,,...

A
,

tak
.

u Turzcj "

gry, drogi wszytki, lasy

^-,.
.

i
/->

rzeki zbrojno

-.-.r

odjcia ko-

,.

*'

si

wrcili.

Z wielkim
mi cieszc
ich,

tego frasunkiem

ao

swoje polirywa
ci

Witod uywa, a wszake przed gociaa do koca miesica Wrzenia,

i
i

gocie do Wilna na koronaci wezwani, Dugosz pisz, dwa mijak Cromer secumlae edilionis fol. 294, Uh. 19 strzowie Pawe Rusdorf Pruski, a Sifridus Liflandski z swoimi comendagrofami Rzekimi, Wasi Moskiewski knia zakonniki, xicty tory wielki, zi jego, Twierski i Odojewski xicta i carzowie Zawolskich murzami z hulany etc. i Prekopskich Tatarw z
hojnie ich czestow^a, a byli
i i i

c^^tfwhol-

na\oronL^
'^'^"

dowodu inaczej to by wiadcz, jakoby posowie Witotowi, trzy lata mieli mieszka we Woszech, bo korony nie nie mieli dla wielkich wojen na ten czas w Woskiej ziemi wzburzonych. A potym jakoby im Polacy koron we Lwowie mieli odj, nieyczc jej Litwie; ale Polskie Kroniki Pruskie inaczej a dowodniej wiadcz bo Miechowius fol. 288, lib. 4 tak o tym przeciw Latopisczom pisze: Legchalur ^ mmciorum regis SIgismundi fscilicet in litcris mterceptisj cum coronis Iransiius per SciJconiam (non LeopoUm) Prussiam rersus. Et

Latopiszcze Litewskie bez

Dlugosus nec non Cromenis Uh,

9:

jam Franhfordiam
cum

que supra

Odram
omnes

es

legali praetergressi (sciUcet

cum

coronis) erant,

obsideri lias

a Poonis acceperunt, Sf non ausi periculo sese commiltere, cum duobus niensibus frustra eorpecUirent, ad Caesarem reversi simt. Take te Yapovius, llerbortus, Bielscius, cy

aUi a tym si podobno omyli Latopisiec,

wiedzc rnoci czassw, bo te Kazimierz Wielki okietkowie, krl Polski, wzi by we Lwowie dwie koronie zote, inszy skarb xit Runie

skich roku

1340, jako masz wyszej

sprawach Olgerdowych.

174

WYZWANIU JAGEOWYM DO LITWY

Rozdzia szesnasty.

w
mu
ju

ten czas

Witod

albo z frasunku

albo z jakiej inszej przyczyny

wpad

by w

niemoc, ktr antrax lekarze zow, a wszake nic starania o koronie nie opuci; a gdy widzia, i k temu dla niechci Polakw, przy
trudno

byo

czego

niemg jawnym nasadzenim

siebie

tego fortelem do-

chodzi umyli. Prosi krla do

w owy

do Litwy, przyrzekajc
i

onych wszytkich przeszych burd zahaczy

koronie

staranie

opuci.

Mio krlowi byo do miej ojczyzny jecha, ale byo ono Witotowo wezwanie na cze panom Koronnym podezrzane, przeto kilko senatorw przy nim posali Zbigniewa biskupa Krakowskiego, ktrych wszjtkich z krlem Witold wdzicznie agodnie, krom biskupa (bo ten by nawigtszy jego przeciwnik) od samych granic Litewskich do Wilna prowadzi, a skoro w Wilnie byli, z wielk prob Witod krlowi nalega, aby mu korony ku ozdobie sawie splnej ojczyzny, na krlestwo Litewskie nie broni. A gdy mu krl odpowiedzia, i tego bez dozwolenia panw Koronnych uczyni nie mog, stara si naprzd, jakoby sobie Zbigniewa biskupa zjedna. Do ktrego imieniem swoim posa, wielkimi go dary obietnicami obciajc, aby on sam sawie utciwoci jego nieby przeciwien groc mu te, i jeliby uporu swego nie przesta i nogami rkoma (jako mwi) ze wszytkich si o to si stara przysig, aby by z bii i i i i
, i

skupstwa zrzucon.

Na

co

xiciem
mierzenia
skiego
z

korony, jedno
i

mu odpowiedzia Zbigniew, i go by rozumie nagodniejszyra i tego bez naruszenia zamania przyjani, zprzyi

zjednoczenia

zapisw spoiny eh Wielkiego

Xist\va Litew-

Koron uczyni
i

nie

moe; te

aby si

w tym obaczy, i mu na

to cesarz

Krzyacy, gwni obojga pastwa nieprzyjaciele radz, nie iby go ozdobili, ale aby te dwa narody, ktrych w zgodzie witej poy nie mog rozerwali i zwadzili, gdy te to zawdy cesarz mia w przysowiu:
,

jedzcych snadniej

midzy dwu psu, ktrychby on potym spnie si poy. roz wadzi Tak to Witotowi Zbigniew szerokimi sowy rozwodzi, a niemoc te tak go bya bardzo zja, e z rospaczy duszego ywota, ono wszytko staranie o koron Litewsk opuci, a do mierci jak chrzeciaskiemu panu naley, z wielkim si naboestwem skruch gotowa. Co obaczychce wrzuci koci

mg

175
wszy krl zaraz Zbigniewa biskupa i pany Koronne do Polski odprawi przy nich Swidrigiea brata na xicstwo Litewskie (jako bo to rozumia,
,

by umyli)

nic

mg przeoy.

W sownych triumphach Rzymskie przeszedwszy hetmany.

Greckie, Trojtiskic, Perskie ony zacne pany,

Zmar sawny Witold w Trokach w omdziesitym Ktry imi rozszyrzy mstwem po wszem wiecie.
Nie obcymi lecz z Rusi walczy Zmodzi, Litw, bitw, triumphy przesawne odnis

lecie,

w
w

Trokach

si urodzit, w Trokach i
umarf, nic
l.ucku,

Wdy

mn

jak Bajopiszec powiada.

Tatarskich carzw zrzuca, inszych ustawowa,

I mu kady carz z hord swoj usugowa. Bo gdy Zoldan Zeledin umar car Zawolski, Z ktrym Witold przyja mia Jagie krl
i

Polski,
Tapbtamis od Wilota na carstwie posadzon.

Tachtamisa
I

Wilnie sam Witold koronowa,

ojcowskiego

pastwa

stolec

mu

zgruntowa.

Tego za Kierembeden brat gdy z wiata zgadzi, Witold Jaremferdena na stolec posadzi. Ten Kierembeda zabi te dla carstwa brata, Panowaa Tatarom Litwa w one lata. Przekopskim te Tatarom poda dwu soltanu, Potym Dewletkiereja te z carskiego stanu, Mahometa na carstwo Kirkielskie posadzi, I z sawnym Tamerlanem o zwierzchno si wadzi. Pastwo swoje rozszerzy od morza Pontskiego, Z Oczakowa do morza wzdu, wszerz Niemieckiego, Litwa kwitna w szczciu, w sawie i w wdzicznoci, Z Ruskim rycerstwem majc granice w caoci. askawe go trzymao szczcie na s^\7m onie.

Wgrywajc go z dziwnych side w wszelkiej stronie. mstwa swego wspiera bacznie zawdy, Te mu w potrzebie wszelkiej, pad szczsny los kady. Nie mg nigdy prnowa, tak i przy potrawach. Gdy jad sdzi poddane w natrudniejszych sprawach,
Fortelem
I

Obyczaje

Wiiodowe.

posy odprawo wa postronne

z

przy stole,

Albo

pany rozprawia o rycerskiej szkole.

to

Mia the

i swe przeoone, urzdw, z starostw wzbogacone, A pobrawszy wszytko przeoy ich znowu Na on urzd, tak skarb swj mnoy z ich obowu. Swych poddanych i panw wicej gro zawdy. Ni dobroci zniewoli, jak gra skaka kady. Do postronnych by hojny, lecz nazbyt w Wenerze,
obyczaju,

upi,

nisczy, z

Suy

tak

i w mioci

nie

folgowa mierze.

176
Uroda Wi loMoa.

Apophlegmata, allio

przysowie
Wilollowc.

Wzrostu byl subtylnego niskiego ciaa. Lecz za obrzymsk wielko jego dzielno staa, A cbo by babiej twarzy, lecz brodaczw zawdy, Ugania i przed nim dra nieprzyjaciel kady. Gdy si raz mia potyka nad Dnieprem z Tatary, Radzi mu bitwy nicda jaki kniazik stary, Bo wielkie zimno byo, Witod mu rzek na to: Mamyli ciepa czeka, jeszcze nie tu lato. Ale si dzi acz zimno z Tatary potkamy, A jeli zwyciymy ju si spodziewajmy, I z zimna z Tatar bdziem mie zwycistwo;
i i i

dwoje nas zwyciy mstwo. Nie tak wielka sromota przed dwiema ucieka, Ale zawdy traci czas kto cbce czasu czeka."
Przegramyli

ju

Take

za tQ
i

namow mnie
z

A
Talarowic

zimna

si potkali, Tatarw triumpb otrzymali.

Niktrzy
na Wace.

mu

to za

ze

strofujc go mieli,

Tatarw bogatych na
tak

Wace

widzieli.

Ktrych on ubogaci, mwic,

niedobrze,

rozmnaasz w swoim pastwie scodrzc. Witod rzek, i dobroci i nasrosze zwierz Ugaszczesz i lew bierze z czowiekiem przymierze, Z tym ktry mu je dawa, take Tatarowie,

Poganw

Z
I

tej

hojnoci

bd jak
i

wani

Litwinowie.

Przed nim chwalono pana jednego

wymow,

pikn

oraci

sowa miodowe,
ja

Witod

rzek:

wol

A w

prostoci nie chybia

nie pija, tak

Wina, piwa

kto mwi po prostu, witej prawdy mostu." zawdy trzewo.

Te mu

wszystko po mjli co

pocz

szo rzezwo,

Nie lea nigdy prno, powoania swego Rycerskiego pilnie strzeg klejnotu zacnego. Ztd sawa niemiertelna jego trwa w caoci,

Wiecznie ktrej dostpi, z swej wasnej dzielnoci, Prcz obcych dojdzie rycerz kady jego torem. Kresu sawy rycerskiej wiczc si tym wzorem.

COIESLOT

SWIDRIGAJtll OlGERDOWKllI,

RU^KOI I MO0ZKIM.
KSIGI SZESMSTE.

Rozdzia pierwszy.
sio

l^ieliiioiiego Pana,

PAKA ALEXAXDr,A XIAZ|C1A PRlSKiEGO,

WOJEWODZICA KIJOWSKEGO,

aa^aaasi^ ^aasisaa^^ s^ag-a^^^ aa^a^aa^iaca*

\fdy tak Witod sawne, dzielne, przewane przemylne xiqc, w Troywota dokona, dugo si z wtpliwymi namowami pano\yie LitewWoyscy wieszali, dziwnie rozmaicie mylqc scy, Ruscy, Zmodzcy i rne zdania, jako to pospolicie bywa, podajc, kogoby na Wielkie Xii

kach

stwo

podnie

mieli,
,
,

Wotowali jedni na Alexandra albo Olelka Wodimirowica xit Suckich przodka, drudzy na Koributa Sigmunta Dimitrowica Siewier,

Voia

rne

''^wsidch'/'

skiego

Zi)araskiego kniazia,

wnukw Olgerdowych,

synowcw Jagie-

owych. Ale Koribut na

sarza

ten czas
i

w
i

aczkolwiek nie byt koronowany

Czeskim krlestwie za krla si nosi, czstokro wielkie wojska Sigmunta ce-

wasnego krla Czeskiego rzesze Niemieckiej wielkie ulfy poraa i bija, ktr dzielnoci tak si by po wszystkim prawie wiecie rozsa. i T -1 -I W II, IZ mu A\" w lelkiego Aistwa Litewskiego, wiksza czsc panw yczya. Byli te drudzy, zwaszcza Russacy, ktrzy na Bolesawa Swidrigaja brata Jageowego wotowali, poniewa by Ruskiej religioj przychylniejszy,

II

'

'

Koributowi sigmuntoJ^J.''^*'^.

liwskiego

aczkolwiek

by w Rzymsk

ochrzczony, a ten

by

do

YYger zjacha do

^^"^

**'

Sigmunta cesarza, bojc si Witota, ale w ask przyjty potym od niego przyjacha mao przed tym do Litwy, wszake by nikczemny, pijanica
II.

Swidrigajic.

'"''nnA"'""

23

178
Rusi sotylko hojnoci swoj wiele by Litwy zhuklowa. A krl te Jagoo by jemu jako bratu roflzonomu (aczkolwiek o tym Swidrigajo nie wiedzia) przychylniejszy. I dla tego krl zarazcm z Trokw Polaki wszystki, zwaszcza Zbigniewa biskupa Krakwskiego odprawi do Polski, aby mu nie przeskadzali do j)rzeoenia na ^Vielkie Xiestwo Litewskie Swidrigaja brata, ktry umys krlewski Litwa i Kussacy obaczywszy, wnet samego krla opucili tak i okoo niego bardzo mao si ich zostao, a wszyscy si do Swidrigaja udali zjedali, yczliwoci, posugi, pomocy, wierno, dary jemu oddawajc. A Jageo sam prawic, gdy Polakw od siebie odpuci, zosta. . PrzYJacha notym na pogrzeb Witotw do Wilna Swidrlgajo, wielkim gminem panw Litewskich, Ruskich Zmodzkich slachty pospolitej otoczony, a tego czassu za yczliwoci sw^oich ludzi, Wileskie, Trockie insze przedniejsze zamki ubieg opanowa pocz si i pisa nosi za Wielkiego Xidza Litewskiego nie czekajc w tym ani dajc wolej Jagca krla. A potym Witold by pochowan obyczajem Wielkich Xicdzw Litewskich w kociele S. Stanisawa na zamku Wileskim, z wielk aoci Uliany ony jego (ktra te skarby swoje do Polski wysa chcialudu pospolitego Jagea krla, a z dawno oczekiwan rado^^) paiiw
i

grlio^vn poi^MllIwego,

bie

Polary
ui-

Li-

do Nynna.

^pogrzeb!

j^itl'ia'^ui-

lazeizji.

^^j^

Swidrigajow

ktry zarazem po odprawieniu pogrzebu, jako

by

swidriRajio
^wici?en?u!'

popdliwy, pocz krla Jagea brata nieuczciwymi sowy sromoci i habi, przypominajc mu jako go przed tym czsto z Witoteni z ojczyzny wygania do wizienia i ciemnic przez dziewi lat sadza, a mwic: i te czas teraz przyszed, gdy si susznie pomci mog nad tob czycie wet za wet odda". Polakw te, ktrzy przy krlu byli, tym wicej sromoci zelyv,"oci im wyrzdza kaza, drogi yyszystki stra ossadzi,
i
i i

^^bJoif^

listy

krlewskie
i

otwiera
sicS^Iif
'"^szej\^^"

Polakw, tak do drapa, a cursorom je

i

Polski, jako
i

z
i

Polski noszone,

bra,
blizu

trz

ich

bi kaza,

tak
krl

byo

nieszporu Sicilijskiego, albo

czassu ulegajc,

Igw

Zmodzkich. Ale

wdy
furi

Jageo

wedug
swoj
i

Swidrigeow popdliw
i

on

ukadnoci

pnlSomlti-

odpowiedzi niejako zmikczy ugaska. Przytym te gat iram. ^ z^yy^ymi ccremoniami w szaty xice i w czapk ubrany, Swidrigajo Saw^-sS. ^^y'^ podniesion na stolic Wielkiego Xistwa Litewskiego przez samego podniesie j^^^j^ Jagea 31ikoaja biskupa Wileskiego, i ju si by pocz agodniej stawi krlowi Polakom, ali wnet nowina przyniesior.a znoyyu zaoiymic palczy\y furi jego zapalia. Bo panowie Podolscy przedniejszy, jako Pa'^^'^'^ biskup Kamieniecki, czowiek maego rodu ale dzielny Rysko Kier^saiiAHclio dej, Fiedor, Micha i Mirsio bracia Buczaczcy i Kruszna Gaovyski, usy!ih- 4, fol szawszy prtko o mierci Witodowej, podjachali pod Kamieniec, a wy,i'oni(Tuin Ib. elc. zwa\yszy na przyjacielsk rozmoyy Dawgerda Dedigoldowica yyojewod Laiopisze. Wileiiskiego, ktry jeszcze o mierci Witodowej nie wiedzia, a na ten nawyszym sprawc od Witota poimali czas by generaem Podolskim rod(de Lit- go, a jako Latopiszcze Ruskie i Litewskie sawi, zabili, lecz si tego Polacy nie wayli, czego im pobono sama chrzeciaska jednak bronia samy Latopiszce przeciwneby sobie byy, ktre Dawgerda wojewod
i i

agodn

4^^

>Jfl

179
potym roku 1440, cdy Sii'muuta xnd w Trokach czekom sie i m sam nierycho aomacal, pra\v(H' histonoj uprzejmie wynajdujc, wyjwszy by to byl zas syn jego wojewoda Wileskim albo brat tego domu, lecz sluszniei, i go J O tylko poiJ
Wileiiskim
zabito, co
ni/.ei

by kad

Na

lo

si

obaczvsz,

Mi(eho^ius
^jf^^lljf^^jji;,

mali Polacy a nie zabili.

...
i

p'^'^'

'-

od

A
.
.

(0^0 r/.isu
tioj.i.n, i'o-

zalym Kamieniec Podolski, Smotric

'

Skal,

wiksza cze Podolskiej ziemie snadnie i)osiedli, Polakom poda, aby napolym Podole przy Litwie nie byo. Co usyszawszy Swidrigajo, dopiero pocz z wielk zaFlczYWocia krla aja, sromoci zorzeczy zaraz z ona furia po|)dliwie rzuci mu si do l)rody, na jego stan krlewski szedziwo nie baczc, a Polakom obecznie stojcym i wizienim szubienic mierci rozmait groc, take krlowi, jeliby mu zarazem Podola ojczjzny jego
zamki, Czerwonygrd
.

sUjisipr/j
l.'lc/.oiie.

chcc

to

wszistko krlowi

Swi.iiiptajfo

rzucu.

Litewskiej zdradliwie wydartej

ukradzionej
nie

(jako

mwi)
i

nie
i

wrci.
krla, Mebespie
{iria
i

Tak i Polacy zawdy

musieli

niebota

spa,

a sami siebie

okoo pokoju jego lezc strzedz. Ale Swidrigajo potym onycb krla, pilniejsz stra swoj ossadzi, i ani tam ani sam aden nie mg wynidz z onej stray, albo raczej wizienia. Aczkolwiek jednak Polacy myi

Po-

nie.

lili siebie

krla,

cho

ich

mao

byo, do garda broni, niektrzy od\ya-

yli byli Swidrigaja samego jakokolwiek zabi, by ich

)y Jageo

nie po-

hamowa,

ktry wicej

mioci

ku bratu, ni onym od niego haniebnym

wizienim by obruszony.
noszc si

Przed tym te czasem Sigmunt Koribut Zbaraskie i Siewierskie, za krla u Czechw, porazi wielkie wojsko Niemieckie i Angelskie i curfiersty Niemieckie z xity lskimi, za ktrym zwycistwem lsko wszistko zburzy, miasta z zamkami: Gogw, Cigenhals, Weidn,

xi

Koiihuisii.

Falkcnberg, Paczkw, Kamienc, Henrichw, Opole, Breg, FrankenStein, Hainhainw pobra przedmiecie Wratsawskie spali, za pomoProkopa Czecha i Biedczyscha, Ilussitw Iieretikw. Potym roku
i

"wa."""

1431, jako Dugosz

ckim, A\'oskim
z
i

stwie cesarstwa wszyscy

lib. 4, cap. 52, fol. 299 pisz curfier- oku wielkim wojskiem jezdnym i pieszym., NiemieAngelskim, do Czech wcignli, przed ktrymi cign:
i

Miechowius
z

H3i.

ufem swoim Juljan cardina poboczny, jako hetman. Przeciw ktrym te wyszed Sigmunt Koribut Zbaraskie z Prokopem kapanem, z niewielkim ufem Czechw, a ledwo na dwadziecia tysicy stajan od siebie wojska b)y, gdy \yielka boja strach, ktrego nie byo przyczyny, na

tciho
i

j.i-

xi

whuiishi-

uWarnyz;i'i

samzab/i!

Niemcw przyszed, i

wieci przychodzcych nieprzyjaci, gdy naprzd margraf Brandenburski pierzchn, wszyscy strachem strwoeni, ty podali, obozy, namioty, wozy, spie, skarby wszystek sprzt wojenny porzuciwszy zostawiwszy, co wszystko Sigmunt Koribut z Czechami pobra, tame te Czechowie Niemcw curficrstw gonic, dostali krzya
tylko z
i
i

uciekajc zrzuci, aby go nie poznano ktry jjotym Czechowie zwyciscy na szyderstwo okazw ali, a bijc w bben z skry Zyski hetmana swojego pierwszego po mierci obupioi
i

ubioru cardinaa Juljana, ktry

by

nego, uczyniony, gonili ony wojska Niemieckie ktre

z

a
i

do Lusackiego xistwa,

Koribulem ogniem

mieczem

zburzyli

wybrali.

Tak i si potym

180
ani papie, ani cesarz, na nich

dugo

nie targali

a Koribut
i

si tym pot-

niej za krla Czeskiego nosi, poniewa

by

Litwy

Polski

wywoany.

O GHYTRIGH LISTACH.
Rozdzia
r otym
drugi.

Temu te
CterniusUnussa
lih!

Tiuarto, kie"

tuskri"La-

krl Jagieo gJy tak kilko niedziel za stra by od Swidrigiea Wilnie chowany, musia mu przyrzec Podole wrci, albo dla strachu, albo i yczy rozmnoenia ojczynie swej Wielkiemu Xicstwu Litewskietej tedy rzeczy posa Tara Zaklik mu wicej ni Koronie Polskiej. Z Sczckorzowic z domu Toporw, dawszy mu list swj do Buczackiego, a roskazujc aby Podole zaraz ze na tcn czas starosty Kamienieckiego wszytkimi zamkami kniaziu Michajtowi Babie, imienim Swidrigajowym,

ujgniiny^

Lace^demopr^jsial/na

ku xicstwu Litcwskicmu poda. Co skoro usysza Andrzej Tczyiiski i Mikoaj Drzcwicki custos Sdomirski, ktremu si by krl pieczci swojej zwierzy w niebytnoci kanclerza podkanclerzego Koronnego, napisali li,
i

tabncy^p?s- stY do Buczackicgo i slachty Kamienieckiej, san, a wo- ,*',,, ' ,. v skiem zwie- to krol poniewoli uczyni musia, a
.
,

opowiedaJQC co si dziao,
'
"
,

w wiec woskow
.

zalepiwszy,

daw-

zane,diapo- szy
przesirzeca jOc| swoich, gdy si na' na nich Xerxes

s^tcy^^^'ojsk

swoirh do
Greciej.

troch pienidzy, (gdy w ten czas adnych listw ani do Litwy jawnic nie mg, bo Swidrigie kaza i ebrakw wytrzsac). oddali tcmu komornikowi krlewskiemu, proszc go, aby naprzd odda t wiec Buczackiemu, a mwi, i jeliby nie chcia bdzi z slacht aby wiata tej wiece szuka. To gdy Taro weurzdem tamcsznym, ." ,, i r ciug ich roskazania uczyni, Buczacki z wtpliwej jego powieci, mylc coby to byo, rozomit wosk nalaz listy, z ktrych wyrozumiawszy postpek przygody przymuszonej wolej krlewskiej, zaraz Tara chudzin kniazia Michaa Bab, od Swidrigaja co sam na si miotek przynis, za stra chowa, a zamki Pona starostwo Podolskie posanego poima

mu

adcu

uic

'

ir.

>

,,

dolskie lepiej opatrzy

tak Podole przy Polszcz na ten czas zostao.

i

wizieniu krlewskim i do papiea Marcina Pitego byy doniesione, ktry zaraz do Swidrigiea legata z listy swymi przysa, aby krla Jagiea brata starszego wolno wystray. Polacy te byli zoyli siem puci z niesusznego wizienia w Warcie na szsty dzie Decembra, na ktrym uradzili moc krla z Liprzez Swidrigaja po Polszcz
i

Rozeszy si byy nowiny o zahamowaniu

po inszych pastwach postronnych

twy wyzwoli, acz

tego sam sobie

byli niktrzy, co mwili,

tak dobrze na krla

gdy

nawarzy; wszake wywoali, aby wszytcy na pitynasty dzie Sticznia stawili si zbrojno pode wsi Kijanami nad Wieprzem rzek, jednake pierwej przez posy umylili sprbowa przedsiwzicia Swi-

181
drigieowego. Ale Swidrigiel ju by krla Jagiela przejedna i przeprowypuci, nad to mu darowa tysic grzywien srebra i insze wielkie upominki, z skarbu Litewskiego, ktre krl przed sob do skar-

siwszy z stray

zatym do Polski przyjechawszy siem

ska Litewskie,

bu Koronnego posia, przez Jana Olenickiego marszaka swego. Sam te w Sdomirzu zoy, dlatego, i

skoro po wyjedzie krlewskim Wielki

Knia

Swidrigielo zebrawszy wieji

Podolu Winnic,
z

Ska, Brasaw
i

Czerwonygrodek
to

by

wzi,
i

Smotric mocno acz

swoj utrat dobywa, nad

zaraz tedy rada
i

Lwowskie

Trbowelskic wooci burzy,

przeciw Swidrihajowi
i

Litwie woali

przycigali, ale ich jednak krl

drihajla napominli.

Koronna na wojku temu zwyciy, aby pierwej przez posy Swislachta

krla ustawicznie

Wy[)rawieni tedy posowie do Litwy, Stanisaw Poznaski Jan Chemiski biskupw ie Sendiwoj Poznaski Jan Lichmiski, Brzeski wojewodowie, z tym roskazanim, aby Swidrigie zamki pobrane Podolu wrz Lucka, take z Podlasza, abv Polakom ustpi, do krla ci, z Woynia Z pany Litewskimi, aby na dzien pewny przyjecha, a od niego Aistwo Wielkie porzdnie przysig uczyniwszy, pod pewnymi condiciami przyj,
i

g|[^^s|epo^

^ia> do

ktre niesusznie osiad, inaczej jeliby uczyni,

go

krlem na nim

prawa swena Litwie dochodzi odpowiedzieli. Ale im te na

i

moc wojn

g^jj^j^gj^ y^ 9^p-

kom.

to Swidrigie sroej odpowiedzia,

mwic: i cokolwiek czyni

ojczyzny swej
, i

albo czyni,

tym dobrze, susznie

wedug prawa
aby

mia Polakom da, albo wrci z z Kamiecem od krla upomina,

postpuje" a nietylko ibych co ostatka Podola ale si

wrcono,

mu byo

wojn te wza-

jemn groc

Polakom, gdzieby go namniej zacepieli. ten czas te Sigrnunt Koribut z Czechami (u ktrych

by

po Zyszce

wodzem) Lusackie xicstwo zburzywszy lsko plundrowa, a potym wygnanym bdc z Pragi, do Krakowa do krla Wadisawa Jagiea przyjecha z horszakiem wielkim Czechw Hussytw, ktrzy si Sirotami po krl ich potym dla niestwornoci heretickiej odprawi, i Zyscze zwali nauczy, za z nimi i Koribut, ktry si by przy nich upem
,

xi
i
i
i

wycign. A Polska slachta ju od nich bya nawyka otrowa kocioy upi, jakosz w ten czas niktrzy, ktrych by wodzem Jacob Nadoi

bny Bogowski Jan Kuropatwa herbu Srzeniawa, klastor w Czstochowej z obrazem Panny Mariej sawny, wybrali, a iby si na Czechy domylano a nie na nich obraz na twarzy przecili. Krl potym z Polaki na wojn si przeciw Swidrihajowi z Biecza gotowa.
, ,

WOJNIE POLAKW PRZECIW SWIDRIGAJOWI,

ROKIJ
1431.

lVrl Jagieo

'

wojn

bdjc ustawicznie pobudzan od panw Koronnych, aby krzywd odjcia zamkw Podolskich, przez Litw, na Swidri-

182
Swidrigjo
ski*ego zei-

^^

SwidHgaj-

jurahaRu.
*siarosia.'

gaja podnis, zebrawszy wojsko z Polski przycign do Biecia, a stamod przedsiwzitego, a hardego umysu odwie, posa do niego Jana Brzeziskiego, ktremu Swidrigie przeciw prawu ludzkiemu zel/.ywo uczyni, czym krl poruszony, cign prtko pod miasteczko Grodo, nad Bugiem lece, gdzie dwanacie dni czekajc AYielkiej Polski slachty, obozem lea, potym si przez Bug przeprawi, a w tym posplstwo Ruskie Litewskie, ony wooci dla bojani wojska Polskiego, na bespieczne miejsca rno z dobytkiem sprztem swym domowym uciekali, za przestrog, jak si domnimawano, krlewsk, ktry ojczyzny swej aowa, ale Polakom gwoli musia czyni. Przyjecha te na odpr Swidrigieo z szeci tysicy rycerstwa Litewskiego a zamek ucki spi, onierzami strzelb przeciw Polakom dobrze obwarowawszy, potyka si kilko kro z wojskiem Polskim lekkimi utarczkami, gdzie z obudwu stron rwni sobie byli, tylko i jaki knia Sieko Litwin w bitwie poleg. Wojowali zatym Polacy AYoodimirskie wooci miasto Woodimir z zamkiem spalili potym si krl Jagieo z wojskiem przeprawi przez Stir rzek, ktra pod ucko idzie, z wielk trudnoci i utrat swoich, bo by Swidrigie most rozrzuci, a widzc i nie mg wielkiemu wojsku Polskicmu jawuic wstpnym bojem odeprze z kta ich trwoy, potym widzc nierwno, miasto ucko spali, a zamek Jurdze Rusinowi starocie swemu w^ obron zleciwszy, sam z Litw swoj na miejsca bespieczne ustpi, wszake wiele Litwy Polacy niesprawnie ustpujcych pobili poi-

td chcc Swidrigiela

Rumbowdus marszaek Litewski Gastod ktrych za w rychle Swidrigieo wybawi, pod pewnymi condiciami, i ich mia stawi krlowi do Krakowa, Polakw te wiele zgimali
i
,

midzy
,

ktrymi

byli

zacniejszy:

no

polego ktrzy nieopatrznie Litewskich Tatarw gonili. Besk ziemi drugie wojsko Polskie w szeciu tysicy z Kazimierzem Mazowiei
,

ckim

xiciem

burzyo.

Potym krl ze wszytk Magorzaty obieg, a gdy

cz muru wielk
szturmowali.

moc Koronn ucki

z

zamek na dzie witej

zbili
i

dzia

prno Pol cy z utrat swoj na zamku z Polaki do trzech

dzili

Wzia
,

dni przymierze
ale insza

zrzucili, jednak potym Litwa co byli iby si rozmylili i nara-

u nich bya w sercu, a insza bo przes te dni mur zbity zapraw iali baszty z banki mocnili wody ktrej im Polacy bronili i kamieni nanosili i wedug potrzeby dobrze si opatrzyli. Tak i tego przymierza Polacy nie wczas aowah', na krla wszytko skadajc, gdy ich doby usilnymi szturmami nie mogli. Ale i w wojsku Polskim, jako Dugosz Cromer lib. 20 pisz, byo te wiele midzy pany przednicjszymi senatory })roditorw, ktrzy w nocy
czasie o podaniu
,

w tym
,

zamku;

sowiech rada

tajemnie
zd?ad|Sa- ^^'
""

oblonymi rozmowy
,

miewali

jako

mwiono

broni

ywno-

^"^

dodawali

herbu za podarkami
:

ab,

by potym wyrzuci na oczy Stanisaw wika Wawrzycowi Zarbie, castellanowi Sieradzkiemu, jako on by krlewskim Koronnego wojska zdrajc, albo proditojakosz to
i
,

rem ja niewiem ktre nazwisko lepsze si w czym kocha niech sobie obiera, a

jeli polskie?

jeh aciskie?

kto

gorsze porzuci.

183

Przysa te potym Swidrigie do krla cicgc tractowa o przymierzu, aby wojn odwlk, a ohl/.ecom na Lucku pomoz Tatar, Polsk wet za wet wojocy doda, bo czeka wojska z Wooci wa w ten czas te Litewskie zagony Ratno Polski zamek przez podanie Rusi wzili zamek wybrawszy a onierze krlewskie posiekwszy
ale nie z serca, tylko
i
, ,

spalili.

Potym Chemisk^ziemi zwojowali, ale icli Cioek podstaroci Chelzamku we stu trzydzieci koni wyskoczywszy bez wieci bespiecznic lecych najacha, i trzysta z Litwy z Tatary ubi, a czterdzieci poima, pod Kamiecem ich w ten czas Polacy zasadk groraih: tak si
miiiski z
i i

Polskie wojska trapiy. Dobywali drudzy Polacy Lucka a Rusacy i Litwa ktrzy z nimi byli Greckiego zakonu, ktrychkolwiek w zamku naleli narodu Polskiego, albo
spoinie Litewskie
i
,

poiacj- lucJo-

swoich ktrzybykolwiek Rzymskiego zakonu

i

byli

wymczywszy

na blani

kach

na

wieach

tak

iby Polacy

widzieli
z

okrutnie mordowali

kt-

rychkolwiek poimali na pale wbijajc

bankw
z

wytykali, a czarujc

we-

^tcrmnL
'^'/oi.^m"'

dug

nauki niezboriej ydowskiej (ktrzy

nimi

zamku
przebili
,

byli)

jednego

urodziwego raodzieczyka Polaka

cadziwszy
czki
i

gardo

noem

krew wy-

wntrznoci
zsiekali
i

drobne

na

mskim z niego wytargnwszy, w stuwgle rospalone woywszy kurzyli, ktrym kuczonkiem

z zaklinanim czarownicym okadzali. Powet za wet odda, Russakw okrutnie mordowali i przeladowali. A inszyby si byli panowie Polszcy o przymierze zgodzili, jedno Swidrigie niechcia ich condicij przyj, bo dufa w towarzystwie

rzenim wszytkie
lacy

kty zamkowe

te chcc

ich

Woochw Krzyakw
i

Pruskich

Lillantskimi.

Jakosz

ten czas Alexander

i

sigi swej, Sniatinskie, Halickie

k woli Litwie; ale

wojewoda Wooski zahaczywszy przyKamienieckie ziemie i wooci, burzy

Ruczaccy zebrawszy

gdy

upem obcionym wyciga,

si
tak

wojska krlewskiego rozgromili

Woochw

pobiwszy

upy

odbili

i sam wojewoda ledwe

przez Niestr uciek, a z frasunku

rychle

umar.
sposobem Krzyacy zamawszy ono postanowienie u Mielna, Witoldowi potwierdzili trzyma, z drug stron Kujawsk Dobrzysk ziemi gwoli Swidrigajowi burzyli, ale slachta ze brawszy si porazili wszytki zagony Krzyakw, Toruskich, Sluchowskich, Swiecieskich, tak jezdnych, jak pieszych k temu siedm set rejterw Lillandskich na zbili, tak i odrzucajcym bro nie przepuszczali, Teodorika marszaka Liflantskiego siedm comendatorw Pruskich poimali cztery chorgwie odjli, ktre na znak zwycistwa w Krakowie zawiesili, a jednak w ten czas Krzyacy w Kujawskij Dobrzyktre byli Jagieowi
i

Tyme

gow

24 miasteczek spalili, midzy ktrymi Niesowa, Wadsaw Inowodsawsawniejsze byy, czego krwi swoj hojno przypacili. j\iessowski te zamek przez podanie zdradliwe Mikoaja Tumigray Siekowskiego Krzyacy wzili, ale Brzecia prno dobywali.
skij

ziemi

184

O PRZYMIERZU Z SWIDRIGIELEM.
Rozdzia trzech

A gdy Polacy Lucka niemogli doby, wzijl krl

laki a

Swidrigeem midzy Poi

iw

czewirz^Liprozny.

A skoro krl do morderstwa nad Polaki (ktrzy tam byli po zamknieniu przymierza zostali, a drudzy teZ osiadoci mieli) okazowali, kocioy te wszystkie ktrekolwiek nie byy zakonu Ruskiego okrutnie popalili. A gdy do krla wielko slachty Kujawskich Dobrzyskich ziem przysza proszc o wspomoenie po burzeniu od Krzyakw, a niemogc ich czym inszym krl poratowa, gdy mu skarb wszystek Litewska wojbiskupie, a uywa na bya wysaa, kaza im wjecha w dobra xice z dziemi. ich przez zim z onami Potym roku 1432, krl zjazd w Parcewie, na ktrym si starai z pany Koronnymi o ugod wieczn z Swidrigajem z Litw, ale nie^^\ ^j^ otrzyma dla hardoci Swidrigeowej, bo mu Krzyacy potuchy dodawali, przes contora Toruskiego, aby przymierza z Polaki nie bra. Za w ten czas na drugi siem Siradzki przyjecha do krla Jagiea
Litw
przymierze do Gromnic przyszego roku.
Polski ujecha,

Woycy

wszelkie okruciestwa

zoy

od Janusza krla Cyprijskiego

zacny Baldvinus de Noris
posse c
PTpi^jdo
a"
,

Hierosolimskiego i Armeskiego pose marszaek krlestwa Cyprijskiego z dwiema

,

synami swymi

ten oddaz Piotrem Polakiem z Bnina we dwu set koni krlowej, prosi u nich crki Jadwigi (bo nie wszy podarki krlowi wiedzia i bya przed tym niedawno umara) w maestwo synowi krprosi te aby Jagieo krlowi Cyprijskiemu dwu set tyla Cyprijskiego sicy zotych czerwonych poyczy, zastawujc mu w tym trzeci krlestwa Cyprijskiego ale go z nisczym odprawiono , gdy krlewna
i , i
,

cz

wymwi, i mu skarb osierocia, dla czi to byy Woskie chytre a akome, sprawy, tak per magnum chaos, j^cr tania maria Sf regna u Polakw pienidzy nabywa, podobniej ich onym u nich byo szuka, gdy dwa kro albo trzy kro do si tam jak Woszy powiadaj zoto rodzi
umara,
a

o pienidze si krl

stych wojen.

Tom

dla tego przypisa,

roku poytki
dzie,

ziemie zbieraj. Acz tego 31iechovius

suszn przyczyn kaPolak Piotr

z

i musia

na to

namwi

krla Cyprijskiego

Bnina,

ktry

Cyprze

by dawno

osiad, bo wszdzie naszych peno.

185

SIGfflUNT KIE JSTUTOWIG

WIELKI

KIDZ

MODZKI STAHODUBSKI.
I

etc.

ROKU 1433.
Rozdzia czwarty.
tfdy tak uporny a niespokojny Swidrigajo Bolesaw bardzie ksa, a do i wiecznej zgody z Polaki nawie si adnym sposobem nie da, aby mu Polacy wszystko Podole i Woynia odjtego wrcili; wnet krl Jageo za namow panw Koronnycb, posa do Sigmunta Kiejstutowica brata Witoltowego, ktry w ten czas na Starodubiu mieszka, aby przyjacha na Wielkie Xistvvo Litewskie, chcc mu wiernie pomoc przeciw Swidrigajowi, aby go wygna. Posa te i do Swidrigaja Wawrzyca Zarb, castellana Siradzkiego, aby go sowie do zgody namawia, ale prawdziw rzecz, aby potajemnie pany Litewskie przeciw Swidrigajowi za Sigmuntem buntowa, ktrym te ju by Swidrigajo omierz dla okruciestwa i i Russakom i Moskwi wicej vczy
przymierza

cz

^|'Jnv!'"^'

sjsraunt

wicdo

lii-

urzdy im rozdawa z namowy ony swojej Ruski xiny Twiereskiej. Tak tedy panowie Litewscy wyrozumiawszy wol krla Jagiea, wnet posali do Sigmunta Kiejstutowica, ktry skoro przycigni] do Litwy, wyjacbali ku niemu panowie Litewscy, z ktrymi z wojskiem gotowym Sigmunt uderzy na Swidrigaja na ten czas w Osmianie mieszkajcego. Ale go w tej zdradzie przestrzeg Moniwid wojewoda Trocki i uciek spiei
i ,

swidii-iez
^"i-fek"/

ony na Ru gdzie by wdzicznie przyjty od wszystkich Rusnawicej od Smolesczan z tymi potym Litw najeda wojowa, za czym te Pooczanie Kijowianie Russacy za go przyjli, jego Rusk Twereskiego kniazia crk poima w Osmiaa Sigmunt nie wszystk Litw, Wilno, Troki insze zamki, taki modzk ziemi snadnie osiad opanowa. O czym dawajc zna zaraz do krla Jagea posy odprawi, proszc o potwierdzenie na Wielkie Xistwo. Dla tego siedmi panw Koronnych krl do Wilna przysa, ktrzy przysig od Sigmunta przyjli znowu uni z Litw Korony Polskiej odnowili, ale to w kondiciach inszych przydali, aby Sigmunt przeciw wolej Polakw, korony na krleszno
i

od
a

sakw,

ji,^'^"^' lowsUie
osiadt.

on
i

xi

stwo Litewskie

wa, te
skie

cho dobrowolnie ofiarowanej od adnego nie przijmoaby nie kogo inszego, tylko krla syny jego na xistwo Litew,

dziedzicami
i

Trokach
ir.

naledniki zostawi, a Micha syn jego aby tylko na na Starodubiu mia udzia i to aby by poddany krlowi, a jei

liby sczed bez potomstwa, aby krl

krlestwo^po nim dziedziczyli. '

Wo"24

rJnne^^^sis'"""^^'"'

186
o Woyniu,

yu

aby trzyma do ywota, u po mierci jego, aby

:

w
i

moc Koronn
,

przy-

przy^lc^i roisnc!,io-

Buiiim.

gdy wszytlv0 Sigmunt i syn jego Miclia panowie Litewscy za wszystkiej slachty zezwolenim przyjli pod pieczciami utwierdzili uczyniono potym majestat w kociele S. Stanisawa na zamku na ktrym Sigmunt bv podniesie, z zw\kymi ceremoniami na Wielkie Xistwo Litewskie. Tame mu Zbigniew biskup Krakowski miecz oddawa imieniem Zmodzkim j^j-^jcy^ jjj^jjj^^ ^\^\ l^^f jj^^j gjj^o jj^jj panom Litewskim, Ruskim od papiea, ktry ich rozgrzesza od przysigi Swidrigajowi uczynionej, za czym znowu i)rzysigali Sigmuntowi. Przyczym te by Ludwik comendaor Toruski, z trzema collegami Krzyaki, ktry si stara w niwecz przymierze obrocie postanowienie i condicie od Polakw Litwie podane nowe chcieli z Sigmuntem przyj, w czym im pomaga Butrim mo-

szed

to

dzki pan,

wielkiej dzielnoci

chytry

ktry

by

wiele krain postron-

nych zwiedzi. Ale zarazem

precz
swidridci
z

posom Krziackim jako

,

nieprzijacioom kazano

granic

wyni.
i

Swidrigajo osadziwszy Poocko Smolesk Kijw, prawie wszy-^"^ opauowa, bo wszystkicli Russakw hojnoci i i si z nimi rad ^Hal Bia?' ^^^^ napija, sobie zniewoli, a ku temu i ich naboestwa wicej nala-

knfJros^ro^Pohi^klnn^

odj.

wz?eie.

dowa, aczkolwiek wedug Rzymskich obrzdw w Krakowie ochrzczony. wielkiej dzielnoPotym te Fiedor albo Fiedko xi/. Ostroskie, waleczny, trzymajc stron Swidrigajow doby Smotryci Brasa^^^yja Skay zamkw pod Polaki, za czym Swidrigajo przez spraw tego xiecia Oslroskiego Fiedora wszystko prawie Podole wydar Polakom. Przeto krl Jageo do Lwowa wycignwszy, posa wojsko Koronne do Podola, ktre dobywszy Oleska, snadnie inszych zamkw dostali, a Brasaw sam knia Ostroski Fiedko spali, aby cao Polakom w moc nieprzyszed. Potym zebrawszy si z Russaki swoimi z Woocliami ustawicznie najeda. A gdy ju Polacy dla bliskiej z ktw wojsko Polskie trapi zimy do domu si wracali wnet knia Ostroski Fiedko, majc na pomoc

wicej Tatarw,
su
*rzeka''^
,

Woochw
ju

Bessarabw, tajemnie za nimi

cign,
i

czas-

miejsca

pogody, gdzieby na nich uderzy patrzc.

i

Jest 3Iorakwa

rzcka, ktora do Dniestru

ne
zasadka
Fiedkowfl.

miejsca

pynca,

wpada, botna szeroko wylewajca przez lecienkim lodem zmarza bya, przez ktr aby
,

Polacy snadniej przejjy mogli

micjsce

gacili

mocili chrostem.

Na ono

tedy

knia Ostroski Fiedko insz drog pierwej przebywszy, zasadzi si Polakw ^^ clrugim brzegu z wojskiem swoim w lesie. A ju. bya ciasn cieszk przez ony trudne miejsca przeljya, a wozy insze naczynia

cz

wojenne midzy wojsko zszykowane

za nimi szy,
i

gdy on nagle
,

bez wie-

ci
cromer-

stnre^nota
^'^"nff"^' tata.

surm i bbnw bukicm trzaskicm na pierwej przeprawionych Polakw uderzy. b''''*"*'^' ^^lacy za strwocni przygod now niespodzian, gdy ani nazad do swoich, dla rzeki zawady wozw wrci si mogli, a ratunku si maego
z

wielkim

gwatam
i

okrzykiem

ronogonym trb

od nich spodziewali
Bitwa knia
lia Ostro-

jednak

gwat

nieprzyjacielski jakokolwiek na sobie

zatrzymawali.
'

Co obaczywszy
,

drugi uf Polski ostatni, wnet opuciwszy

kjego

Po-

laki.

strach

niebespieczno jedni

w paw

ld

amic,

a drudzy

wozy swoje

187
porzucawszy poprzewracawszy przybyli spieszno swoim na ratunek znowu ogromn bitw zaczli. Alo xi<'jc Ostroskie wojskiem przewysza Polakw, k temu strwoonych bez sprawy pomieszanych z rzeki wyjedajcych, Russacy sprawni miejsc onych botnych wiadomszy, zewszd imali, a drudzy jakoby ju zwycistwo otrzymawna<;rzewa!i, bili, topili
z gaci
i
i

szy,
i

do

upw si

brali

do

wozw

Polskich

rzece stojcych. Zla

ju bya

^,3^^^^^
p^^,?^',^^*^"

prawie opakana rzecz Polska, gdy oto jakoby od Boga ratunek im przy-

szed. Bo Kemlicki nijaki rotmistrz, ze slem jezdnych olnierzw jacha

ni.-'.ioi<onn

by
i

naprzd

j)iczowanie,

ten gdy

usysza

daleka

grzmotem zbrj, wnet ono sto jezdnych zszykowa, a z kiem uderzy w ty nieprzyjacioom, ktrzy si ju na lupach Ii, a drudzy Polakw biednych bitw dokonywali. A lak
z

bitw, z trbami i?l^^;^''J wyniosym okrzy- cnm- i)ebyli

i

zabawi-

nositorum
K.miicki
ni-

Pussakw
i

strwoy svyoim serca miaoci doda, gdy z zadu z czoa znowu Polacy bitw odnowili. Zaczym knia Ostroski z swoimi mniemajc i wielka pomoc Polakom przibyla, pocz obronn rk, co pierwej bi goni ustpowa, pierschnli potyra wszyscy gdzie kto mg, a Polacy ich a do punocy, ktra bya na ten czas aropoyyietna, adnego nieywic gonili bili. Jest to miejsce gdzie ta bitwa bya mil wielkich 40 ode Lwowa, a wdy ktrego si dnia ta potrzeba sstaa, to jest ostatniego Noyembra, gdy krl w kociele by we Lwowie,

Woochami ju
i

prawie zwyciscw
i

misir? na-

^r^e jato-

wielki to a
irzebnv Cr^^y^^'.,^..
^''i.^'"".'.'

i'obiii.

tnym

za wojsko swoje, wiedzc z jako pobitw miao zwie; tego dnia wie wszistko miasto napenia o zwycistwie naszych, a niemoono wiedzie ktoby t nowin przynis, tak i si ludzie prn radoci zdali weseli. Lecz i wie jest rzecz bardzo prtka, czytaj o tym Wir";iliusa Ju-

gdzie

si przez wszystki
i

dni

modli

chytrym nieprzyjacielem

maium>/u
leindui
illum.

wonne Xerxessowe| z Atemensy etc. Potym nazajutrz rzecz wszystk jako si dziaa, opowiedziano pewnie krlowi chorgwi dwanacie Wooskich Swidrigajowych kniazia
stinusa historika o
I
I

'

w Kra- Dwanacie kowie na zamku midzy Krzyackimi na znak zwycistwa zawieszono, odj\;iicU. a krl z rycerstwem i z duchowiestwem we Lwowie triumph obchodzi nabonie.
Ostroskiego z pogromionega wojska ich przyniesiono, ktre potym

Tego czassu prawie druga wessoa nowina krla uwessciia bo knia Swidrigajo majc wielk pomoc z Moskiewskiej Rusi od ciecia swojego kniazia Borissa Twierskiego, take zPooczan, Smoleiisczan, z Kijowian Woycyy wojska pidziesit tysicy zebrawszy cign insz stron do Litwy burzc palc co mu si nawino, a grJy si pooy obozem u Osmiany, zebra te Sigmunt przeciw jemu wojsko z SVilnowcw z Trockiej Grodzieskiej Nowogrodzkiej Zawilijskiej i modzkicj slachty, ktrzy przy nim wiernie przestawali okrom Moniwida wojewody
,

Trockiego samego

Sigmunt

niktrych panw, ktrzy byli za Swidri^iiajem. A gdy gmuniwa ' swoimi uderzy na Swidrigaja u Osmiany lecego, staa si ''^iemf"'*
i

ogromna bitwa z obudwu stron, gdy obiema potnym szo o stolic Litewsk. Naostatck Sigmuntowa strona Swidrigeow przeinaga pocza,
pierzclmli Russacy Pooczanie, Smoleiisczanie
i

Twiercy po rnych po-

188
swidripjo lach
"ucielh

kwpnra-

jan

Mon

bowdcitci.

a Swidrigajo koni przemieniajc w maej druynie a na Kijw ledwo ubiea. Na placu Swidrigeowych ufw dziesi tysicy polego zabitych a 4000 poimanych, midzy ktrymi wiele byo panw kniaziw Rusklch tamc te poiman Dcdigold knia Jurgi Sicmionowic Fiedor Odzincewic Rombowd marszaek Litewski Moniwid wojewoda Trocki, ktrych dwu polednich dawszy im win zdrady, zaraz da Sigmunt straci, ossadziwszy o nich prawo. A na pamitk zwycistwa zbudowa koci w Osmianie collegiatski nada. To tedy zwycistwo Wielki Knia
,
i
,
i

Sigmunt Jageowi krlowi oznajmiwszy, znowu pacta uniej stowarzyszenia Litwy z Polsk odnowi. A Jagelo na dzie Narodzenia Paskiego do Krakowa zwycistwem dwoim ucieszony piechot wszed staruszek i pierwej ni na zamek wstpi, wszystki kocioy Panu Bogu dziki czyi

nic obchodzi.

Tego
ci
,

roku, gdy

ju

krl

Jageo

dla staroci prawie

by wzrok
i ,

stra-

Krzyakw hardych do susznego pokoju przywie niemg

i ,
i

wy-

Lilwa Lifianiyburzy.

prawi Sendiwoja Ostroroga z Wielkiej Polski slacht z Czechami heretikami do nowego margrabstwa ktr ziemic dwanacie miast przedniejszych i obronnych pod Krzyaki za krtki czas wzili osiedh. Sigmunt te Wielki Knia Litewski te2;o czassu zebrawszy si z Litw i Z Zmodzi do Lifland wcign, ktre przez dwanacie dni prtkimi zagony burzc plundrujc, wielkie upy, wzdobycz do Litwy bez odi
.
.

^^

poru wyprowadzi.
kro''ra7*^''o

^
2\l
I

raz wziyif.

w wojnie wiczony, pora^^ ^"^^ ^'^ Woynlu Ryko Kierdej poimal hetmana drugiego Swidrigajlowego kniazia Nossa ktry by
, i

PoIarjPrussy burz.
,

ucki zamek ubiea na Swidrigaja. A tak ucko przez tego Kierdeja znowu byo Litwie przywrcone ale je potym knia Ostroski Fiedko ubiea odda Swidri^aiowM. ^ ... Tcgo czassu Polacy z Czechami Prussy przez kilko miesicy wojowah
niedawno
i
,

Woy

"^

Tsczw spalili, gdzie wicej ni dzieCzechw ktrzy Krzyakom przeciw Polakom suyli Cziapko hetman Czeski Polski zoywszy wielki stos drew okrutnie spali, wyrzucajc im na oczy zdrad, i przeciw Polakom, ktnarodu, za Niemcami walczyli. rzy s z nimi jednego jzyka Take te Jan Strasz frejbiterw Krzyackich Holandrw poimanych w wielkim budowaniu zaczyniwszy, a som oblokwszy zapali, a panie, panny biaogowsk wszyslk pe z uczciwoci przez Wis przewioPomorze prawic wszystko
tysicy
zburzyli,
;

si

winiw

poimali

zwszy wolno odpucili.

Capiuibiredcmpii.

Spalili potym naszy Oliw klastor bogaty Jasieniec zamek, gdzie winiw wszystkich adnego niey wic posiekli msczc si Jana Lewina Wilciskiego w dobywaniu zamku zabitego. Zburzyli potym prawie wszystki Pomorskie krainy a do morza Polacy, a gdy do morza nrzyli, tak si radowali, i wod z morza a zwaszcza Czcchowic w flaszki, chcc j na znak zwycistwa do domw nie brali. A Krzyacy zwtpiwszy bardzo o sobie uprosili stania pokoju na trzy miesice; winiw te zacniejszych gdy si za stanowi przyrzekli
i
,

189
pusczono

przedawali, albo na

knechtw Polacy Czechowie po dwa zote na okup zamian dawali. Tego czassu Stephan wojewoda Wooski krlowi Jagieowi w Soczawic przy posach Koronnych przysig uczyni, a iby si tym lepiej przysuy, Tatarw na Podole cigngcych porazi Brasawia zamku pod Swidrigajem doby odda krlowi. Potym krl Jageo staruszek pospolite ruszenie Koronne uchwali do Prus na zim przysz, ale gdy slachta bez odu za granice cign nie,

a prostych

pr%\\S'-

chciaa, a pienidzy ktre s:

wiono
cie

taki sposb,

aby wojewodowie

Nenus belli, jako u nas dzi nie byo, postanokady w swym wojewdztwie slachi

^^0^

o zapaceniu odu przemylali. Czego gdy si dowiedzieli Krzyacy, wnet do krla posy wyprawili, a przyjwszy condicie podane ktrych si tene przymierze na dwanacie lat utwierdzili. pierwej wzbraniali czas marszaek Liflandski by wypuszczony z wizienia, a za niego by dany Fiedor Buczacki, ktrego by poima knia Fiedko Ostroski i do Litland mistrzowi za winia z roskazania Swidrigajowego posa.
,

Kfza"i!

BURZENIU LITWY PRZEZ SW!DRIGAJA

I

O MIERCI KRLA JAGEA.

Rozdzia pity,
1 ego roku 1433, Swidrigajo Bolesaw brat Jageow, majc na pomoc wojsko Liflandskie, Tatary bardzo wiele Rusi Moskiewskiej, Twierskiej, Smoleskiej, Siewierskiej, Kijowskiej Potockiej, ze trzema Wielkimi zagonami do Litewskich ziem wcign, burzc, palc, siekc, co si mu nawini

o. Knia te Fiedko Uimitrowic Koributowic Zbaraski knia Nosz z drug stron Podole ktre byo ku Polscze wojowali Zasaw, ucko, Braslaw insze zamki wzili. A Swidrigajo miasto Wileskie, Troki oboje,
i

Woy
i

Krewo, Moodzieczno, Lid, Ejsiski, Merecz ze wszystkimi woociami okrutnie wypali wyponi, slacht poiman na pale wbijajc, czwiertui

LUwefury.

jac.

Potym Piotra Mongerdowica aboMondigierdowica, hetmana Sigmuntowego porazi wojsko Litewskie rozgromi. Zaczym Wielki Knia Sigmunt
i

niemogc mie ratunku z Polski, a swoim nie bardzo ufajc Moniwidowych Uombowdowych, ktrych by da straci, w
i

dla przyjaci

lassach

on

synem ulega, a tylko utarczkami wojsko Swidrigajowe z ktw trapi. Potym Swidrigajo wielk moc ktrej mu za wdy przybywao cido Witebska, ktry wziwszy przes podanie, poima na zamku wysznym kniazia Siemiona Holszaskiego da go utopi w Dwinie, na ktrym miejscu dzi kamie wielki stoi w rzece z krzyem wyrzezanym
z

gn

100
XiqiQ
IIol-

5ietropoijt
straceni.

za

Zamkiem, jakom sam widzia, roku 1573, tamie te poima

Ruskiego Kijowskiego Haraszima
i

metro-

polita

dal go spali.

Z drugiej strony za knia Fiedko Koributowic Zbaraski i knia Nosz Brzecia Litewskiego i Mielnika dobywali juby obudwu zamkw byli dostali, ale Mazurowie Litwie Polakom z roskazania Jageowego na
i i

odsiecz si^ gotowali.

Tatarw te/. Prekopskich przywid by Swidrigajo za wielkie podarki najtych, aby oni zburzyli ostatek Ruskich ziem Sigmuntowi poddanych; ale Tatarowie skoro si dowiedzieli, i Sigmunt stolic Wilesk Wielkiego Xistwa Litewskiego, za przyjani krla Jagea opanowa i z Polaki dobrze mieszka, wnet odmieniwszy umys swj Swidrigeowe krainy Kijowskie i Cernihowskie zwojowali.

A
go

tak

ten czas biedna Litwa

i

Ruskie ziemice dla Swidrigajowej

niestwornoci zewszd

od swoich

od Moskwy, od Tatarw,

Woochw^
sro-

Liflantw, Prussw, od Polakw, Podolan,

Woyiicw, Smolesczan,

byy

utrapione

zwojowane.

t\>a^

wzia.'

A tym mielej Swidrigiet na ten czas Litw wojowa, i wiedzia by Sigmunta w nienawici u panw Litewskich dla ciszkiego jego panow^ania upiestw, te i widzia Polakw z Krzyakami zabawionych a brata krla Jagea bardzo starego te si boja przyjaci panw Litewskich pobitych ktrych jakom powiedzia da przed tym niedawno straci jako Jana Moniwida wojewod Trockiego Rumbowda, marszaka wielkiego ziemskiego Litewskiego w radzie i w wojnie dobrze zasuonych, dawszy im win jakoby go mieli z strony Swidrigieowej zdradzi. Teje jesieni Sigmunt zebrawszy wielkie wojsko z Litwy z Polski chcc wctowa Szkoci swoich nad Swidrihajlem Ruskim.i xity, cign w Ruskie pastwa, a Mcisaw oblegwszy doby go za czterzy niedziele, potym zwojowawszy okoliczne wooci wrci si do Litwy. Potym roku 1434, krl Jagieo w zeszej staroci na prob Sigmuntow do L'\vj ostateczny raz przyjecha, a w Krinkach Sigmunta na xicstwie Litewskim zupen moc postanowiwszy i wielkie podarki od niego wziwszy, do Korczyna jecha, gdzie mia siem przez wszystek post wielki, z ktrego sejmu na concilium Basilijskie wyprawi, a sam odjacha do Krakowa. Potym do Grdka na Ru czterzy mile ode Lwowa
i ,

mw

jacha, gdzie

oskiego

czcego do

mia przyj hod przysig od Stej)hana v,ojewody Wodrodze wedug zwyczaju w lesie sucha sowika szczebiepunocy, a i byo lato nad zwyczaj zimne, przezib, skd wpad
i

w febr,
JageJo krl

umar.

low wtpii-

a przyjechawszy do Grdka w wigilj witeczn u stou siedzc, posach wojewody Wooskiego, sroffo si rozniem';. Tak jjoleciwszy ' ^ ^ ,. t -^ ? Litw -nil Polsk rosprawiwszy swipauom Koronnym, testamentem toci Paskie przyjwszy, umar w poniedziaek witeczny ostatniego dnia Maja, siedmnastego dnia po rozniemoeniu a w Krakowie pochowan w grobie marmurowym, ktry dzi widzimy. Krlowa lat czterdzieci om trzy miesice, a jako dugi wiek mia niewiedzie, lecz by starszy ni Witod, ktry umar w omidziesit lat wieku doskonaego.

przy ^ SYuy
-^

'

191
Obyciajo

Grodku mierci dug zapaci, Mstwem, cnotliwym ycim z lleroliy si zbraci. Suchajc sczebietania sowika wdzicznego, Szed do ciorw Angielskich piewania wiecznego. Zimno, gd, posty znosi, w kouchu baranim, Soboli, zotogowa nieujrzae na nim. A by tak bardzo hojny, i wszytko rozdawa, A z zyskiem gdy co komu da on dzie wTznawa. owami si z modoci a/, do mierci bawi, A sprawiedliwo prtkj kademu odprawi. A nizii na dwr wyszed trzy kro si uwin
Tak on
krl

wity w

Jagielowo.

Sowika rail sucha.

Cirpliwo
i

szaty.

Z hojnoci
Prodii^um
SiiechoYius.

owy.
Sprawiedli-

wo.

W koo

na jednej nodze, by go

zy

raz

min.
znosi,

Zabobony.
Posty.

Kady

post

chlebie

wodzie,

naboestwie

A tego da poow kto go o co prosi, A dla tego sowito musia wicej prosi. Kto chcia poow skutkiem proby swej
\yina,

Sposb da-

miodu niepija, tak trzewo zawdy, Przezedni si w ani my albo na dzie kady, A winnikiem si chwosta mwi a! je! je! je! Po litewsku, a w cieple na zwierzchnicy zieje. Dar namniejszy tak wdzicznie kadego przyjmowa. I w czwr sposb sowito hojnie oddarowa. Na postronnych by hojny, kocioy nadawa. A czasem a na obiad ledwo z oa wstawa. Wzrostu sam by miernego, tw^arzy, szyje dugiej. Daj nam Boe Jagieki takiej dosta drugiej Jak ta Litewska bya, ktra owiecia Polsk w Litwie prawd rozmnoya.
i

odnosi.

Obyczaj

proby.

Trzewo.

ania
zwykle
slanie.

niefwinni-

kiem rhwo-

Dar

odda-

rowaiiie.

Artaxerxes.

Postronnym
hojny.

Ospao.
Lroda.

Bo

Wt IDISMW

TRZECI

JKHEOWIC
1434.

Roku Paskiego
RSIEGI

SIEDEBASTE

Rozdzia pierwszy.
I^o IFiel monego

Pana,

IToJetrodziea ^i9ftoleus94iego*
J. ak gdy si Jagea krla mier po wszistkim pastwie rozsawia, wnet Zbigniew biskup Krakowski z Wielgo Polany w Poznaniu mianowali wybrali na krlestwo Polskie Wadisawa starszego syna Jagelowego, na co potvm panowie rycerstwo Maej Polski aczkolwiek nierychlo zezwolili. I bv zoon dzie koronacie] na wity Jakb roku 1434, na ktry si wielko panw duchownych wieckich rycerstwa zjechao do Krakoi i
,

Eieciiawiagehnuca.'*

wa. Sigmunt teZ Wielki

i

Xidz

Litewski sam na ten czas

z

bdc

chory,

panw Litewskich Ruskich z strony swojej na on koronacj, to te wojewoda Wooski Stephan xicta Mazowieckie, Semowit, Kazimierz Bolesaw uczynili. A gdy ju koronaciej dzie przyszed na wity Jacb, wnet Spilko Dersiaus Ritwaski Abram Zbski Jan Stra z Kocielnika z Melstina wzruszyli wielkie burdy mwic, i si niegodzi tak modezastawili si go, a jeszcze dziecicia koronowa, ktry nie moe statecznie poprzysic praw wolnoci pospolitych ale im to wnet Zbigniew biskup Krakowski
i

wielk niemoc zoony, przysa zacnych posw,

i

inszymi scnatory rozwid, gdy ukazali ksigi stare pisane Kroniki Pol-

skiej z

d
ry

a nie

kocioa Krakowskiego na ktrych byo wymalowano osob mozaros Kazimirza Wielkiego sprawy jego zacne wypisano, kt,

tych leciech

by

koronowan.

193
Tak
rij

przestali
z

oni

panowie wartoglowni wicej wichrzy:

a tu

moe
ni

kady obaczy
starych

domowego przykadu jako jedna namniejsza

rzecz histoT^i maio niepodobna "en'

wicej

way w
. .

powanych,

a trudnych

wielkich rzeczach,
1
' .

nucstii philozophw. tysic J*-' >'', '

Potym przy koronaciej

-i-i w niedziel

no na Wadisluwa koron ! Ii posowie ziemscy rosterkliwi zawoali, ktrzy

...

ka,

gdy juz mianowe burdy powstay, ffdy panowie ni'.'',.

na

i''r.x'i dzien S. Jacoba,

iz

i^.yia

ronacia.gdy Sie swar

na to nie zezwalaj, po-

wsczto
ukotcreJi-

nicwa Gowacz marszaek

bez ich woli krla koronuj.

wielki
,

To wnet uhamowa Jan Olenicki

ktry stronie przeciwnej od senatu powiedzia,

-J
J

Wadisayya Jagieowica, aby wystpi na prawa stro' n, a ktoby rozumia inaczej na lew. To gdy usyszeli, sstao si i wszyscy jednostajnymi gosy za onym fortelem przyzwolili, a Melstinski, Sbaktoby zezwala na
*-'
I

Fortel na zezwolenie coronaciej.

wysoko wstpili, niecncc przyzwoli, sromotnie na foi.MUpott si dugo syyarzyli, msza a po poudniu bya, a koro- missaincepnaci przez Wociecha Jastrzbca arcibiskupa Gnienieskiego ledwo si rufoi. i sperum deprzed wieczorem skoczya. Tame te na tej koronaciej Ruska i Podolska slachta z Polsk w jeprawach od nowego krla bya porwnana i zjednakich wolnociach dnoczona, bo przedtym Podoanie Woycy, Chemianie iBelzanie, zdawna t powinno czyni musieli, jako Dugosz Cromer lib. 21, pisz, i gdziekolwiek albo kiedykolwiek Krl albo Wielki Xidz Litewski kaza im na wojn jacha, tedy musieli, bez adnego odu, te zamki ziemskie
ski
1

Strasz, ktrzy byli

zrzuceni.

Ai

a z kadego staja zasianego roli na Xidzu musieli dawa dwa korca owsa dwa yta. po czterzy grosze. Tame te Sigmunt Wielki Xidz Litewski znowu pacta odnowi Litewskie z krlem nowym z Koron przez posy.
i

budowa
kody
i

oprawowa
i

byli

powinni

rok Krlowi albo Wielkiemu

O
I

RONYCH WOJNACH
!'

W LITWIE,

PORAENIU MISTRZA LIFLANDSKIEGO,

niodzi
etc.

ROKU
Take

1434.
Russaki,
z
I
'

^widrigie wichrzc zawdy zebra si

o tym te
gosza'' {"^iro ?' b. 21 mera lib.
i

Cl lgn
A
nad

mistrzem Liflandskim,z contory,

.

Krzyaki,

az

do iJrasawia burzc, palc

woci,

wiecho

wasnym narodem

uywa

srogoci.

Lecz

w ten czas z gwatownycli ddw byy wielkie bota, Za czym Swidrigieowa ustala ochota, Odcign do Poocka, tam wojsko odprawi, A mistrz Liflandski iupem w modzi si zabawi.
-

n,

25

194
z ponem wycign, zaraz ciemne lassy, Ktre byy leyskiem zwierzw w one czassy, podrbia, Gdzie Niemcy mieli cign A gdy ju, w srzodek przyli drzewa obalia. gdy si sonia o dbin wali, Trzask i

A gdy

emod

'

om

Krzyk

mw a oboki

gosem
i

przebijali,

A Zmodz

Niemcw tak kole, krew po gstym krzewiu

bije,

wie,

siecze,

klodzinach ciecze.

Drugich drzewa okrutnym przywalaj

pdem,

Le
A A
Krzyacy
Pruscy slio ro usyszel
porai^niii

trupi ozibli przytuczeni

rzdem,

ranni

jcz

mod za mus
I

Herr Gott, Herr Gott narzekajc, usmus krzyczy w kt ich naganiajc.

strzelby,

rejterowie zbyli frezw kosmonogich,

rystunkw wojennych,

satrw drogich,

Mistrz ranny ledwo uciek, za czym

modzinowie,

up
A

wszytek odgromili na chytrym

zbici byli

obowi.
Polacy,

gdy tak

od Zmodzi Krzyacy,

n"inds"fego

J"sz mieli snadny pokj od

Prusw
z

Zmodzi
lusieli

Wziwszy

splne przymierze

modym

krlem potym,

Zgruntowali
laki,
i

pokoju Polskie sprawy zotym.

O
lus
tes,

tym Dlugoms
hclli.

Cromerns Uh. 21. Fefellerat enim Criictgeros even-

SamogUici
in

syka

Nam Lkonieuses praeda onusti e Samagitia reterlenuadam succisis arbohus impediti a Samagitis ^ circumstrage profligati erant .yc.

venti
FiedkoKoriswidrigaj"!!

poiman.

tc SwidHgajlo Podole z Rusk i Moskiewsk pomoc Niewieskie, bm"zc, poima Ijy Teodora albo Fiedka Koributowica \x;^^y }jyj ([q krla przysta; ale Polacy zaraz Swidrigieowi przez Michaa kniazia Fiedka Nieswieskiego, przodka Buczackiego odpr dali Zbaraskich wybawili, ktry krlowi Wadisawowi, dobrowolnie Krzemieniec Brasaw poda, ale mu zasi ty zamki krl wrci w doywotne z dziemi w obron skutecznie poda. Crouywanie, gdy mu si z merus fol. 311, tego Fiedka jawnie Dncem JSleswiessensem zowie, a dzi za Niewie w dom Radziwilw, jako jest wszystkich rzeczy odmienno,
tcu czas

magnaue

xi

xit

on

przyszed,
i

skd si te

za priwilejem cessarskim

xictami na Niewieu

Olice pisz.

195

PORAENIU SWIDRIGIEOWYM
I

Z WIELKIMI WOJSKAMI,

UTOPIENIU KOUIBUTA,
1435,
SIMONA,

ROKU w DZIE .
I

HODZIE DWU WOJEWODW WOOSKICH.

Ilozdzlal i\vmu

r otym

Swidrigiet

znowu

Witebsku mieszkajc,
i
i

Zebra wszystk Rusk moc ssiad wzywajc, Z kniaziem Twierskim, z Moskiewskim z mistrzem

Lifland-

Cign w

Litw
i

carzem wojujc Kazaskim.

(skim

Sigismiiii
(lus Itot SU'

ak by wielSigmunt Rot Slak, Polski przeladownik srogi, ki niepr/yiariei PolaKtry w Polsce w Litwie czyni byt zwyk trwogi, kom, bo go by CzarnPrzywid Swidrigajowi na pomoc lud wielki, kowski poima, gdy jaZ Prus, z Czech, z lska i strzelby rnej ristunk wszelki. rlia od cesarza doWiW^ tym Swidrige z Liflandskich i z Ruskich wojsk zborem lota. Przyszed pod Brasaw, ktry ley nad jeziorem, Obz Swidrigew si koszem zagony Tam w rno lc pooy, pod Brasawiom LiiewA w asny syn ojczyzn wasn mieczem trwoy. skim nad jeziorem. Koribut te przyby z Czech do niego z Slaki, A tak si zszykowali na Litw z Krzyaki, .l.icni) Knbyliiiski Burzc, palc wooci srogo Sigmuntowe, Litw prawie znisczyli przez wojny domowe. Krl Wadsaw tysicy Polakw wyprawi, A Jacoba z Kobylan hetmanem ustawi. Na pomoc ich do Litwy posa Sigmuntowi, By skrtnemu odparli tak Swidrigajowi. Sigmunt te wojska swoje Litewskie zszykowa, I potrzeby do bitwy porzdnie zgotowa, Syna swego Michaa hetmanem ustawi rtilna kniazif Miclia.) owa z Swidrigajem. Aby si tak w rycerskim wiczeniu zaprawi. ten czas Wilkomeriej Swidrige dobywa, Ktr krzywym puczim brzeg witej otoczywa, Knia Michajo z Polaki i z Litw przybiea Na kosz tam gdzie Swidrigie z swoim wojskiem lea. Sprawiwszy si uderzy na z wielkim okrzykiem,

om

A Polacy
Szyje,

usarskim

kopijami szykiem,

Przerwali wojska jego, a Litwa

za

ukw

odzywa si

las

niebo d hukw.

196
wsoKito
poraony.
s^/id/ig^j-fo

Titan

ten czas zoty

wz

swj

morza wytacza,

^
Si

promienie ogniste po niebie rozwlacza,

kniaz

sigmuntKoribuU
kniaziowie zabici.

Gdy
Polacy

Micia

trzy upliy

zbi Swidrigieowy,

^Tw'ier^kn''Kemski

Pehic poli pobitych, pene trupw rowy.

itylnllnlm^cnmlii^acristrr^rimarsaiko eonndit6j'c

DimiSigmu! sigmuntKoribui
Zb; Irowic rowie kniaz knia Zbaraski, kiry Sie te /a krla

Czechw przcrwah", Sigmuntcm Rot za pojmali, ^^-^.^^^^.^ Wigzemskicgo tc kniazia zabito, Tamc Jarosaw Twierski kniaz' da mierci myto, ,,. , n n i Mistrz Lillaiitski Z marszalkicm swym poleo zabity,
Liflantw
Z
i

t
.

Koributa

CeskiegonosiliSigmunl Bot siak utopieni w Silej. iMiechoyi. loi.

307iib.4.

^ {

Crom.

fol.

312, hb. 2.

Sigmunt po lim zwycistwie Ruskie sigsiwa odiska.

Miecbovius pisze, icdm lat pas owce

i witej rzece z konmi potona, Wielko ich w ^ woda zmicszana z krwij pobitych pyna. ,'.*. InszYch kiiiaziow czterdzicsci W noDOiu noimano,
>

wszystka x,y ,
,

moc

t -n

Liilantska legia

"

z
i

n iwoskowity,
i
'
.

..

>

'

i
w

t' I Jednych wiczienim, mieczem drugich pokarano,

1

Wooszech.

-^ n lam KoriDut utopion Z Kotcm W Swietei rzece, -r^ Drugich wiedziono rzdem powizawszy rce. Swidrigie w maym poczcie ledwe uwioz mydo, A winiw tak pdzono do Wilna jak bydo, Sigmunt Smolesk, Poock wzi Kijw t spraw,
'^^
-i,
,

Swidrigie do

Wooch

zbieg,

majc

na myl krwaw.
wije,

Tame
Tu

wenonoszne pas

kilko lat czabany.

obacz jak przygoda mieni wielkie stany,

skotopas
,

Z xicia wnet

szczcie si tak

Dzi
Poiierates bardzo

Cresus, jutro Irus, gaszcze,

za
i

ubije.

liw
swoim
snw
a

xi

sr-

na wyspie
za

Samos, gdy
i

szczrim

Nie dufaj nigdy w szczciu, nie rospaczaj w smutku, j r> ^ i r t i ty dwic rzcczy latum wiedzie k swemu skutku, Bo

wiele inszych wykrain opanowa,

/-.] ^ Lloto wszytko dziwnie miesza, Gdyz nioczosana n

4-1

pragnc aby go te kiedv aby raz nieszczcie ^k

potkao, piercie
bar-

A
,

ua cieniuchnej nitcc ludzkic sprawy wiesza,

,
'

Policrat szczscia kuszc,

,.
,

d/o wielkiego kosztu morze wrzuci, ktry

w w

n!i?rzaw^dy'poiVm

w"]^

morze wrzuci, ., wnet si wrci, Ktory Skd szczciu hardzic ufa, lecz go wnet zdradzio,

,.*.,. mu W ulowioncj rybio

piercie

..

sia, takeCresus odCyrussa zwyciony etc.

alhldoYum,
lennnhon^'^'ehinnl^e'.'

ux -i potyiu wprowadziio. Bo go ua szubicnic Tak te nasz Swidrigie w swym si szczciu sparzy, Gdy pod Wilkomcri bj mu si nie zdarzy, Wszytkic xistwa ktre mia na Rusi utraci,
i

-^

'

Strabonem
Libro U;Vo-

laleranum,
lib.

18,

etc

A sam si z Hajdukami upem yjc zbraci. Cromer wtpliwie pisze o utopieniu Koributowym: Tamelsi dc Corihulo (scilicet aguis suffocato) fama variat, nam (^ veneno in medicamenlum infuso a Sigismundo exinclum esse rulgaum est. Cesarz Sigmunt, ktry by Swidrigiea na t wojn prnymi obietnicami pobudzi przeciw Wielkiemu Xicdzu Sigmuntowi, przysa posy swoje do krla Wadisawa Jagieowica do Krakowa za Swidrigieem proszc, ale si ju byli t wojn dobrze rostrzygnli, gdy Swidrigiea Sigmunt wypdzi. Poszo byo w ten czas Wielkie Xislwo Litewskie na hospodarstwo Wooskie. A
tu

197

Tego

roku Heliasz wojewodzie \yooski uciek tajemnie

zamku

Sieradzkiego, na ktrym by cliowan pod stra Piotra Szafraiica, gwoli Stephanowi bratu, a przyszedwszy do Wooch, zarazem wojsko na brata
Stepiiana zebra, za czym jeden drugiego wyganiajc, wszystka AYoosk potym roku 1436, krl Wadisaw obudwu przez ziemi krwi obleli. rozdzieli im na dwie czci Wooskie krainy, Stefan posy pogodzi wzi za udzia Biaogrd z portem morza Czarnego, Tehini, Kili, SiliObucic, ktre dzi zamki, jakom sam widzia, Turcy opanowali. stri Heliasz za otrzyma t stron od Niestru, Chocim, Szocaw, Jassi (gdzie dzi stolica z Soczawy po zabitym Despocie przeniesiona) Breilw, Berlad, Uszi, lehucz, etc. ktre miasta przy mnie by Iwonia wypali roku iDl. Tak potym przyjacha Heliasz do Lwowa, gdzie z czci tej Wooch krlowi Wadis awowi hod uczyni da na kady rok z teje czci post-

""[.''jJe."'

Hoid

ih-

skicj ziemie,
laj

biugo-

chowiusza
lib.4cap.53.
etc.

pi, naprzd dvyiecie

sto koni, za

wozw wyziny
i

ryby Dunajskiej, czterysta

wow

do krlewskiej kuchniej
i

cztery sta

szaratnych
z

szat albo

purpurowych

pewny

tribut, a krl

mu postpi zamku
drugiej

Halickiego dla cho-

wania skarbw. Stephan

czerwonycli na

kady

rok

za mia paci a 400 konnych

czci 5000 zotych

potrzeb krlowi
sta-

na

kad

wi:

a to

dzi wszystko Turcy ozinli.

UPAMTANIU

SWIDRIGIE^OWYM,

Rozdzia
II oku Paskiego 1437,

trzeci.

stworno

utraci, nie wczas na

Augusta obecznie z Koronnych, aby go w ask przyjli, a z Sigmuntem bratem stryjecznym Wielkim Xidzem Litewskim zjednali, iby wdy w Litwie gdziekolwiek jiiki kcik spokojny na staroci podpor otrzyma. A tak t ukladnoci pokor swoj, poruszy by Swidrigie krla wszytkich panw Koronnych, gdy ucko ktre jeszcze na ten czas trzyma, odda do Korony Polskiej, Ale Sigmunt posawszy posy swoje Litewskie do Krakowa, nie da na zgod z Swidrigieem sowa rzec, groc si z xicstvyem Litewskim rozczy od Polski, jeliby Swidrigaja chcia krl na \istwo Ruskie przeoy. Tak tedy biedny Swidrigie gorzko na swoje nie w czas ony burdy z sozami paczcy narzekajcy by z Polski wypdzon jako nieprzyjaciel, i si tam sam wanie jak on Jowinianus cesarz, albo krl Nabuchoi i
i

Swidrigajo gdy wszystko przez swoje niestaro tego aujc, do Krakowa 13 dnia mechotiL pokor przyszed, proszc krla Wadisawa panw ''%.'m^'
^'''""'

xi

2'-

s^,id,i3.j^,

aonozor, na ostatek

Iii-i-. jakom

past
lat

pierwej pisa,

musia

pa owce w Wooszcch
I

ojce? w >yoo-

szech

do

198
pFZGz sicdm lat, O czym te 31iechovIus pisze, h^^dc pierwej Wielkim Ruskim i modzkim. A ucko od niego podane Xicdzem Litcwskim xiestwu Litewskiemu wrcit ze wszystkim Woyniem, ry''Rr'z;. w krl Sigmuntowi '"'jV"^ pod t condici, aby po mierci Sigmuntowej za byo i z Woyniem do Korony przywrcono. Dowgierd te bdc na ten czas uczynionym wojewod Wileskim i starost uckim, przisig imieniem wszystkiej Litwy, po mierci Sigmunta Wielkiego Xiedza Wileskiego zamku adnemu inszemu nie podawa, jedno Wadisawowi jego nalednikom krlom

ma

na

W:

Li:Kazim?e-

Polskim.

tu Czytelniku obacz,

i Dawgerd
,

teras jest

leskim, ktrego ono Polacy byli poimali, wyzwawszy go dolskiego po mierci Witotowej przeto nie by zabity w on czas jako Latopiscze wiadcz, poniewa teraz yw jest, a Piotrowinem nie mg by, wyjwszy by to by powinny albo brat tego imienia familiej. Roku za 1437, Sigmunt cesarz krl Czeski i Wgierski jadc z Pragi umar w Znojmiej pocbowan w Waradzyniu a na jego miejsce wstpi Albricht Rakuskie. Czechowie za niktrzy posali do krla Polskiego Wadisa^Ya, aby im za pana ustawi brata Kazimierza, ktremu bjo trzynacie lat, zwascza Taborowie heretici, ktrych bya moc wicczsza, drudzy te krla Rzymskiego Albrichta wybraH, ktrego Praanie
,

wojewod Wiz Kamieca Po-

xi

przez Filiberta biskupa Konstantieskiego

krl

Pradze koronowali. Dla tego

sam do*
Czech.

swego Kazimierza z wojewod Poznaskim Ostrorogiem Scdiwojem, z Janem z Tczyna wojewod Sendomirskim posa do Czech, dawszy im ludzi niemay poczet, ktrzy w Czechach skarali tych ktrzy na Kazimirza nieprzyzwalali. A tak Albricht wezwawszy na pomoc xit Niemieckich, takie elektorw Wgrw i inych cign do Taboru z trzemidziesty tysic ludzi, gdzie Polskie wojsko leoo, ktrych te mogo by czternacie tysic, k temu dobrze okopani byli, tam na kady dzie harce czynili, Taborzanie z gry Polakom byli na wielkiej pomocy, przeto ich niemogli poy. Ale godem strapione obie wojsce bdc, ruszyli si precz, Albricht do Pragi, Polacy do Taboru. Wadisawa potym krla sprawili wojewodowie przez listy o yyielkiej mocy Albrichtowej, przeto Wladisaw zebrawszy wojsko Polakw Litwy cigna do Czech przez lsko a gdy byo u Opawy, przyjecha k niemu Jan z Tczyna wojewoda Sdomirski, powiadajc i si wojska precz ruszyy, krl Wladisaw za si nazad cign czynic w lsku wielk szkod. Spitko z Melstina Dersaw Ritwiaski zhardziawszy z wielkich bogactw majtnoci, w Polszcz broili. Tatarowie te Zawolscy do Podola polon wzili roku 1438, z Sachmatem carzem wtargnwszy wielkie upy Podolska stoczyli z nimi bia gdy wycigali, zebrawszy si slachta Ruska tw, ale w zym a botnem miejscu, przeto od Tatarw przemoeni, gdzie
brata
i
i

Wladisaw

moc wszytka
polegli.

slachty Podolskiej

31icha Buczacki

starosta

Kamieniecki

Tam

nijaki

Jan

Wodek

slachcic zacny

godnej cierpliwoci okaza, gdy

bdc

herbu Sulima, znak pamici wielkoci ran zemdlony midzy

199
trupami si utai, a gdy go Tatarzyn /.udnego nic ywili, tak w sobie duch
z szat

ywicy

odziera, jako umarego, bo -erpii: zatrzyma, i gdy mu z ng wotza^cho'

i

noem

ubranie lundskie

pr

ranami czstymi obrzjna,

palec na kt-

'^**-

rvm mia svgnet ucina, ani si ruszy, a niewymown cierpliwoci ywot zachowa. O ktrym Dugosz piszc powiada, i go sam widzia z palcem ucitym z nogami wedug szwu ubrania poprtymi, Egregiumforlis liri facimis, toleranliaeue exemplum singulare, Cromerus dziwujc si lo by wiadczy. Tego te roku na sejmie Piotrkowskim w miesicu Grudniu, krl Wadisaw Jagieowic by na krlestwo Polskie skutecznie potwierdzony,
i
I

wiadisiaw
'iwo'"^[;'i^'

^*'*^''^*^<^"

opieki wy|)uszczon,

gdy ju mia

lat

pitnacie,
a

w
i

ktrych leciech po-

spolicie u l*olakw

opiekunowie ustawaj,
i

prawa

wolnoci wszytkim
-

stanom duchownym
naciej.

wieckim poprzysig czwartego roku po koro-

wion

Sigmunt te Wielki Xidz Litewski z pany radnymi ugod postanoprzez Jagiea i Witota Litwy z Koron Polsk odnowi i zapisem
czas concilium Basilijskie,
z

potwirdzi,

acz si z Ewgeniusem papieem urzdu go zrzuciwszy, inszego wybrao, wszake przez posy o pokj midzy krlem Polskim cesarzem Albriohtfem Czeskim gierskim krlem starao si, aby tym snadniej mogli da ratunek Grekom i Wgrom od Turka ucinionym. A gdy posowie z obudwu stron o po-

W tene

Eugenius

niezgadzao

W-

J^oTmum
^o^2oio''ny!

kj z Polaki tractowali

dla

skoczy,
czas

tylko na czterzy

hardoci Niemieckiej niemogli nic pewnego miesice przymierze wzili; ale jednak w ten

by

pokj od postronnych nieprzyjaci.

OBURDAGH WPOSGZE
I

PRZYJCIU KORONY WGERSKIEJ.

Rozdzia czwarty.
Fotym
krl

wym
skich

Miecie nad
i

Wadisaw Nid

Ruskich
z

Jagieowic siem w Korczynie albo w Noroku 1439, na ktry gdy si wiele panw Polzjecliao i od Sigmunta xidza Litewskiego posowie,
zebrawszy potajemnie wojsko niemae
z

zoy

S pitko

z 3Ielstina
i

przyjaci za

paQgc^o.
';,'^'^^.|

pienidze

j)oddanych

chopw swych wooci,

,

no u Piaskw witszych wsi swojej

zszykowawszy si zbrjgdzie mi jego okop pan Czechowski

a

J;Y'

bia.

200
dzisiejszy
z

jego familiej potomek

ukazow, wjecha gwatownie

i

bez

tam gospody biskupa- Wadisawskiego Mikoaja Lasockiego dziecana Krakowskiego, rano gdy wszyscy jeszcze spali, wyupi. To te klastorowl uczyni szukajc tam Jana IConiecpolskicgo kancleJana Olenickiego marszaku, na ktrych mia wark, ale oni za rza przestrze/.enim ust])ili. To zbroiwszy z miasta wycign, a przeciwko gdzie Nida w wpada, pocz si z wojskiem obozem otoczywa okopywa, gdziem i dzi tego znaki jasne widzia zna tam dobrze wa sypic robili, ale nii tego dorobi, zaraz wszyscy co okoo krla byli na wojwieci
i

w Nowe miasto,

Wis

sko jef?o
Spitko
siMi'sifi

gwatem

uderzyli niezbrojni na zbrojnych

a straciwszy za

bitw
inszy

pirwszym potkaniu

mnie

si zastawiajc umar,

czym

abi- ^^^^

'^slidzon!*'*

Na polomki
Melstiuskie-

woOza picrzchnli. Krl chopkom woocijego, ktrzy to musieli ^ przymuszenia za panem czyni, przepuci kaza, wszake ich wielko za gwatem w Nidzie rzece ktr za sob mieli potono. Na Spitka jeczci jako wzburzyciel zgwaciciel szcze si ruchajcego wyrok uczynion pospolitego pokoju odsdzon, trzy dni nagi niepogrzebiony jawnie lea. A Rapstin zamek jego na si krl wzi, tylko Melstina eni jego za prob krl pozwoli, a i to jako powiedano z szalestwa uczyni, tedy na danie panw rad, krl aby to potomkom jego nie wadzio, decretowi swojemu o odsdzeniu czci zfolgowa.
i

go o

cze

wzgld.

Wielkiej

te

Polscze na ten czas nie mniejsze zaburzenie byo, przez

i

WM^k^iei^ Polscze
broi.

Ki-aifo"wski

wstrcariii-

Abrahama Zbskiego, ktry Czechw heretikw przechowywa s nimi przestawa; wszake biskup Poznaski zebrawszy blisku tysica jezdnych na Zbszynie go zamku obieg, a przymusi moc, gdy na kltw niedba, i mu pi xidzw Czechw wyda, ktrych jawnie w Poznaniu spalono, sam te Zbski z frasunku w rychle umar. Tak ci dwa gwatownicy pokoju pospolitego ywota dokonali. Tego te roku na concilium w Florenciej, na ktrym by cesarz papreatowie starszy z Greciej, sstaa si jedno triarcha Constantinopolscy uywania ceremonij w Kociele llzymskim Greckim, ale to nie dugo
i
i

nuowie.

trwao.
lii

Zbigniew biskup Krakowski Isidor albo Sidor metropoKijowski cardinaami byli poczynieni. Tego roku gdy Albricht cesarz krl Wgierski Czeski z pynienia
i i

Tame

Aibrichtce-

^Y^^^ta

umar

zostawiwszy
,

on
wzi

brzemienn,
na

^o"'adw!^
'iz

wojny Tureckiej
^'i^*^'^
i

uradzili

Wgrowie uwaajc gwat krlestwo Wadisawa Jagieowica

posy zacne
z

'

Polskiego. Wyprawili tedy do niego

rady koronnej

od miast Wgierskich, Jana biskupa Signieskiego, Matka z Talonczu Karwackiego bana, Emcrika Marcella ochmistrza dworu Dalwatskiego
i

krlewskiego, Janusza Pereniego i Ladisawa z Palonczu ktrzy przyjachawszy do Krakowa sprawili poselstwo w kociele na zamku do krla
,

od wszytkich stanw, dajc go na krlestwo Wigierskie, Karwackie. Tam panowie Koronni niktrzy mu odradzali aby krlestwa ofiarowanego nie przijmowa, a na swym przesta, uwaajc w tym trudno dwojego pastwa rzdzenia gwat \\ojny Tureckiej

Wadisawa
Damatskie

wieczny. Ale panowie drudzy odrzuciwszy ofiarowanie Tureckie

strach

201
ich

wojny na stron, przewiedli

pokoju od

dla

ozdoby

sawy
,

Polskiej, tudziesz dla

snadniejszego

Turkw

za cudzj

cian

i Wladisaw

krle-

stwo \>'egierskie przyjh Bvli te na ton czas w Krakowie posowie od Tureckiego carza Arnurata, ktrzy trzy miesice odprawy czekali, bo byli przyjechali jeszcze za

Pi.ir/

Tur

ro\\;mi.iabj

ywota pomoc

Albrichta cesarza
sto

tysicy wojska

pocz wojn A
tak o

obiecujc Wadisawowi krlowi Polskiemu na ChKcciapienidzy co potrzeba na onierze jeliby (ku ktrej si byo nachilio) z cesarzem Albrichtcm o kr, i ,

lestwo Czeskie.

witym

kowa do Wgier

j)rzez

Wojciechu roku 1440, wyjecha Wladisaw z KraSdecz z w ielkoci ludzi Polskich w Sobot S.
,

Trojce, a gdy wjaclia na

A w

ten czas

Budzy, od Wgrw by przyjt potciwie. krlowa Wgierska Albrichtowa cesarzowa Elbieta porokorona Wc.
pr/ediym
dziona.

dzia syna, ktremu dano imi Ladisaw, ta ukradwszy koron, zarazem go kazaa na dzie witeczny Dionizemu kardinaowi koronowa, take i dzieci koron potajemnie zasaa do Rakus i daa ku wychowaniu
i

Friderikowi cesarzowi powinowatemu swemu.

Ale panowie Wgierscy, zjachawszy si na Budzy chcieli koronowa Wadisawa na krlestwo Wgierskie tam gdy korony nie nalezli nie chcieli nigdzie puci z miasta Ladisawa Gary, takie Dionisiusa kardinaa
, ,

drugich co byli

strony krlowej przyjechali na glejcie,

a

aby zamek

Wyszegrd
rzeconemu.

podali,

koron
z
z

wrcili, ktra

bya

poruczona Garze prze-

Tak Gara gdy m.usia Polskiemu, wnet wszyscy

li
,

arcibiskupem przysidz Wadisawowi krlowi

wielkim triumpliem do kocioa go prowadzi-

tame

go arcibiskup Dionisius

wedug

zwyczaju Wgierskiego na ra-

go by krlem Wgierskim, potym do Bialogroda na koronaci z Budzynia ; tam gdy Gara po koron szed na Wyszegrd nienalaz jej w skrzyni, bo j bya przez jego wiedzenia krlowa ukrada, dla tego by kormlowro Wladisaw^ koronowan z witego Sczepana gowy sczabatk koron scSaiki w Biaogrodzie na dzie . Alexego. A std byy wielkie rnice midzy n"*^^*' krlow Elbiet, a Wadisawem krlem Wgierskim.

miona swoje

wzi

|)odniozwszv

obwoa

Karwackim

Dalmatskim.

Jachali

26

202

O ZABICIU

SIGMUNTA
PRZEZ

WIELKIEGO XIDZA LITEWSKIEGO

1440,
A od stworzenia wiata 6948.

Ilozdzla pity.
Sigmunt Kiejstutowie Kuia^^ Wielki Litewski po onym zwycistwie nad Swidrigajem otrzymanym, gdy Swidrigaja z pastwa wygna Smoleskie, Podolskie, Kijowskie, Poockie, Witebskie, Mcisawskie etc. xicstwa Ruskie jemu przychylne, czci moc, czci przez podanie pobra, a Koributa, Moniwida i Rombowda, ktrych si iei obawia, potraci
, i

da, pocz tym pilniej przemyla, aby ostatek tych, ktrych moc podejrzan rozumia, wygadzi, skd potym pochodni akomstwa (ktre gdy
Tyrastwo
Sit;miii)to

wo."'"

raz wodzy popuci, miary niema ani si uhamowa da) zapalony, uda si na okrutne tyrastwo, aby tylko sam na wszystkim wedug wolej swej panowa, a iZby aden nic wasnego w^ Wielkim Xistvvie Litewskim nie mia, tylko to komuby on sam co do aski da, aby tak sobie wszystkich

mu

zniewoli.

Naprzd tedy Moniwidowi Rombowdowi wielkie majtnoci skarby pobra, potym Juria Lingwieniewica xic Mcisawskie poima ossadzi go w Trokach a wszystko xistwo Mcisawskie skarby jogo wzi Olelka Wodnnirowica na si. Tego te czassu poima na Kopylu knihini z synami Siemionem Olgerdowica synowca swojego, z Michajem, a wziwszy Kopyl zamek wszystki Suckiego xicstwa woi

xi

on

oci, urzdnikami swoimi, ktrych by

mastalerzw

swojej naczyni, ossadziwszy, wsadzi do wizienia

Xi7,e
SIiic-

xi Olelka w Kieri

chopw

gwoli

kie^poiman.

Okriitue
prTecisie"^

dwuch synw, Siemiona Michaja do Uciany jego nowie, a na wizicnic take zasa, dawszy im wszystkim przyczyn niewinnie, i si na niego z Swidrigajem znowu buntowali. A mylc jeszcze inszych kniaziw panw wygubi wytraci, zosiem walny w Trokach, na ktrym mia wszystkich sobie podejrzai i i

on

xin

nych

poima
i

wytraci,

na ich miejsca,

pastwa

urzdy, chopy,

nie-

muniowo?

vvolniki

zauszniki swoje

przeoy,

ktrzy by

zawdy wedug

wolej jego

skakali.

A zawdy
,

mieszkiwa

sam z okna na miasto Trockie patrzc, gdzie wicej gdy ujrza ano dwa albo trzej gadaj, wnet do siebie pozwa-

203
g/^;:

namnicj

nych, pyta pojedynkiem, o czymby rozmawiali, a jeii sig w czym ktry potkn, da wszystkich zarazem bez prawa potopi tym sposoi

^;^7,J

se yuiat
(^'^\''ji,||^^'>

bem gdy nikomu

n wszystkich slachty
i

nie

wierzy
(co jest

wszystki

rozmowy o

sobie

by mniema,
bardzo wiele

si boja

wasno kadego
i

tyranna)

da

'';'^'J,/'^-^/c'*"

posplstwa Litewskiego potraci.

Pozwa

tedy na on siem do

Czartorijski,

panw niktrych; ale knia Iwan Trok mandatem kniaziw inszych Olgerdw wnuk a jego synowiec, brat strijeczny xiQiccia
take Dawgerd wojewoda Wileski bdc ostroniejszy cudz a wieinszych przygod, poczli o sobie przemyla, aby w nagotowane sida nie wpadli, przeto poczli radzi wcspoek, jakoby mogli Wileskie Trockie zamki ubiee, a na Swidrigaia, w Wooszech si na ten czas tuajcego, ony trzyma, Sigmunta zas iz synem jako tyranna ktorymkolOlelka Kopylskiego albo Sluckiego,

Lelussa wojewoda Trocki, karzc

sig

R;>Ja,c:iar-

nasigmuu-

wiek obyczajem zadabi

zatraci.
i

By
na
sta

Skobiejko Kijowianin u Sigmunta szaftirzem

koniuszym zaraz

dwu urzdach,
wozw

tego tedy wielkimi obietnicami namwili,

i

i si

nimi
trzy

na zabicie pana swojego spissa

siana, zakryli

sprzysig,

a naprzd
i

zgotowawszy

nich po
z

dwu
to

zbrojnych

posali ich do

tego
sia-

Skobiejka do Trok (majc

ju

nim na

zmow)
z

jako do koniuszego

no Dziakelne

wooci
Iwan,

na konie Wielkiego Kniazia wybrane, a sam

z

knia

Czartorijski

Dawgerdem
, i

Leluss wojewodami,

przyja^^^l^\^ g?

chawszy pod Troki, w Sobot w nocy na Niedziel Kwietnia, zostawili poczty swoje w owym lesie ktry dzi widzimy tu przed zamkiem nad
jeziorem, a sami nieznacznie
wesli z kilkadziesit

gmunta.

sug do zamku
koniu
.

rano
.

skoro

bram

otworzono

a oni

drudzy
.

w
.

sienie iako

na zmowie pogotowiu leeli, owi

Kniazia po zamku chodzili.

te

jako bojarowie

w Troiaskim ... sudzy Wielkiego

i

Ii rgil, Hb,

'1

Aeudd.'

tak nie

dugo radzc skutkiem umys

przed-

siwzity

potwierdzili.

31ia Sigmunt

skan
drzwi

w domu wychowan, i
a

pies legaa,
,

niedwiedzic tak z modu ugaprzy nim u ka na pokoju jako gdy wysza na dwr, za miaa zw^yczaj nog drapa we

W: Knia

Litew^ski
za

dzica

omy-

wdy

gdy chciaa do pana wni. A w ten czas prawie gdy soce weszo, ta niedwiedzica po zamku chodzia, z pokoju wyszedwszy, na ktry pokj do Wielkiego Kniazia rzadko kogo puszczano, bo by melankolik
i ludzi nie rad widzia przy sobie, a w ten czas jako w Niedziel Kwietn rano sam na pokoju mszej sucha. Przeto knia Czartorijski kazawszy drugim zaczyni zamek, sam drapn we drzwi pokojowe jako niedwiedzica a gdy mu otworzono wnet krzyknwszy z kilkiemnacie sug swo,

ich

zprzysionych

z
i

wskoczy do pokoju
jaskiego

Kobiejkiem Kijowczykicm zdrajc pana wasnego zawar za sob oni te w asnie jako z konia Tro,

Trojej wysypali
wielk-i

si

wozw

trzech set siana

opanowali zas.fimu.itza-

knia Iwan Czartorijski wyrzucajc z furi popdliw samemu Sigmuntowi Wielkiemu Xidzu tyrastwo jego niesprawiedliwe, a niesuszne dla wygadzenia domw xicych slachty Litewskiej, sejmu onego zoenie, uchwyci go za gardo i uderzy
przy miecie, a
i

mek

Trocki

204
o ziemi, Skobiejko

widy elazne krwi skoczy,

S2awko.

'\Ytyni

jego wasny koniuszy, porwawszy uderzy go w a mzg na cian i ze ktrej krwie znak mnie ukazowano w tej wiey roku 1576. Sawko komornik tajemny koctianek Sigmuntw upad na niego,
,

za Kijowczyk
,

komina

gow

cticc zdrowie jego

torijski

jalco

wierny suga,

swoj mierci

zaszcyci, ale Czar-

porwawszy Sawka wyrzuci go oknem z wiee szyj zama, tame potym Sigmunta samego nie inaczej jako Juliusa Cesarza Brutus z Cassiussem, knia Czartorijski z Skobiejkiem kilkunacie ran zadanim zabili, a woywszy ciao jego na sanie z zamku na jezioro wypchnli,
a

chorgiew

usko
Trwoga.
'^^'

czym nie wiedzc knia Michajo albo MichajSigmuntw pilnowa processiej zwykej Niedziele Kwietnej kociele u Fary, panw te Litewskich adnego na ten czas przy wielkim kniaziu Sigmuncie nie byo, bo si go wszyscy bojeli. Ale ydowie co w miecie mieszkali usyszawszy on trwog naprzd si do zamku
ten czas prawie ni o

teje

wiee

wywiesili.

syn

jako na

Irl^LTi^^doflie^Troc-

gwat rzucili, bo inszy mieszczanie wszyscy jako chrzecianie tej godziny naboestwem si bawili. Potym knia Michajusko usyszawszy wie o ojcu zabitym, uciek do mniejszego zamku jezio^^'Ctsz trwog j.cjjj ^y ]^qJq otoczoncgo tam si zawar, Lelussa za wojewoda Trocki
i

z
^ooL'adz(l"-

kniaziem Czartorijskim zamek wikszy opanowali

ossadzili

na Swidri-

Da^vgerd take wojewoda Wileiish' niny zamek w Wilnie na tego Swidrigaja wzi osadzi, a Narbut teje nocy wyszny zamek WiJciiski ubica na kniazia Michaja Sigmuntowica, take o insze zamki Narbuii. Litewskie rozmaici urzdnicy, rozmaite siewki grali. Drudzy za panowie Litewscy, ktrzy na dalekich urzdach siedzieli, nie rycho si o tym srogim zaburzeniu dowiedzieli, a Gastot do Trok na siem jadc z Smoleska, take Kiejzgal z modzi, dopiero si dowiedzieli o tym zabiciu Sigmunta ^Yielkiego Kniazia w drodze. Potym wszyscy panowie zjachawszy si do Trok, jedni z przyrodzon ku panu przyrodzonemu, a drudzy z radoci, ktrzy stron Swidrigajow trzymali, prowadzili ciao Sigmuntowe do Wilna, tame go w jednym grobie z Witotcm bratem w kociele S. Stanisa\ya na zamku pochowali, ^nYaz^^nfe' 3Jiechoyius pisze lib. 4 cap. 57 i za jeg* wieku Litwa piewaa pieii ale* LHwin ^^Jgeriio-^ o Sigmuncie: miae xita Ruskie zabiy Wielkiego Xidza Litewskiego Sigmunta. Tego te roku w krlestwie Polskim w xistwie "na'Rusi^* w przylegych pastwach zima straszna a wielka bya mr ^'Immaf ^ Litowskim albo powietrze na bydo wszelkie, za czym srogo niewymowna wszelkiej ywnoci urosa, slachta chopkowie stare poszycie z domw i z chle^^'*^^^ odzierali, a tym jako mogli ryk byda dobytku domowego i gd ^Lhwie' ustawicznie ryczcego rcego kwiczcego podpierali sami te ludzie
g^j^^i

aoci

aobn

jemioowego, Idry Wiechoyius vlscum aciskim jzykiem zowie, chleb dziaali, a to ochotnie smacno jedli, ktrzy potym lata przyszego zdychali, bowiem ze korzenie zioa niezwyczajne ku jedzeniu, po onym godzie drogoci, choroby w ludziech nie uleczone uczyniy, ktre Niemcy i Galenus in principio Etichimiae ^
z licia, z

korzenia leda jakiego

lepu

205
Kachochimiae
i

opisuje.

A by tak

wielki

gd

w Litwie w
i

Rusi po wsiacli

po miastach , i drudzy roschodzc si z miast i ze wsi , po puszczach sit' bkali, ktrych za zwierz jada, a w zamku i w miecie Smoleskim gowy wczyli, dla wielpo ulicach, drugich psi jadaH, nogi, rce
i

a matki te dzieci swe jaday, co si te/, za naszego wieku, jak o tym bdzie niej, trafio. Tego roku Isidorus Greczyn rodem po rusku Sidor metropolit, albo

kiego

godu czowiek czowieka zje musia,

,

kardinacm nowo od papiea Eugeniusa we Florentiej uczyniony, w poselstwie stolca apostolskiego od papiea do Rusi by sstay posa, uczony, majc buy apostolskiego stolca oowiane, a cesarza Constantinopolskiego zote, przez Sdecz do Rusi jadc, mia msz albo liturgi w kociele Rzymskim obyczajem Greckim, czego mu
arcibiskup Kijowski,

dozwolono po uniej Rzymskiego kocioa z Greckim, ktra nie dugo trwaa, gdy Grekowie Russacy namiewajc si z Rzymskich ceremonij
i

uni wzgardzili. Isidor metropolit albo arcibiskup Kijowski kardina nowy Ruski, skoro przyjecha do Biaej Rusi do Moskwy, do swoich dioi

Rzymskie ceremonie
"fllrl^uw^

biskupw sufraganw, po rusku wadikw, a jedno im on prze- '"'^sardzone. powiada, tam ze wszystkich dbr skarbw, ktrych by bardzo wielko s^j,jr ^^^.^ w Ruskich diocesiach zebra, zupiony odarty, od Moskiewskich man^idt *' by poimany w wizienie wsadzony, ale potym z wizienia uciek tak zdrowie swoje zachowa, a uniej Grekw z Rzymiany wicej nie przepowiada. Tego roku knia Swidrigie usyszawszy o zabiciu SIgmuntowym swidrigajio przyszed z Wooch take ucko zamek przez podanie Russakw pod ^"sk"i"*^'' Litw opanowa, a xita ktre byy od Sigmunta do wizienia wzite, to jest: Olelko xit Suckich przodek do Kiernowa a ona jego z dwiema syny z Siemionem a z Michajem do Ucianny, a knia Jurgi Lingwieniewic Mcisawski do Trok, tych po mierci Sigmuntowej zwiezienia wypuszczono, jako knia Lingwieniewic jecha do zamku swego Mcisawia, a knia Olelko z z synami do Kopyla. A panowie wszyscy Litewscy knia Jurgi Ilolsaski naprzd do Holsan, polym do Brzecia si zjechali, chcc tam oczekiwa Kazimirza krlewica Polskiego.
cesij
i
i

xit

on

206

KAZmiRZ JAGIEOWIG, WIELKI KIDZ

\AOYSKI
I

PODLASKI,

ROKU PAiSRIEGO
Rozdzia
I^o

1410.

szsty.

nielmonego Pana,
4fcc.

CiiYOiia li^ileskiego

Rne
panw

\oia
Li.

lewskich o

wybraniu
Pana.

Ijdy tak po zabitym Wielkim Xidzu Litewskim, Sigmuncie, xiestwo w wielkim rosterku zostao (bo iedni na 31icbaia s\na jeso, J J n * ^ ^ xia/. Kopylskie albo synw jego drudrudzy na Swidrijraia ""'. i na Olelka J, ."."''^ ';..' ,, (Jzy zas zwaszcza witsza czsc na Kazimirza Jagieowica brata Wadisawowego wotowali), wnet panowie przedniejszy Litewscy i xicta z Woynia i z Rusi obawiajc si aby w tym rostyrku knia Michajo SigmunLitewskie
. .

towic za

yczliwoci
ojca

niktrych Wielkiego Xicstwa nie

opanowa,

na

nich si zabicia

swojego nie

mci,

wyprawili

posrzodku siebie

dwuch Kiejzgaw panw modzkich bratw^ rodzonych do Pplski, Michaa Jana, aby dali na Wielkie Xicstwo Litewskie Kazimierza Jageowica krlewica Polskiego, ktry na ten czas by w Sdomirzu, a krl
i

Wadisaw
skie.

brat jego odjacha by mao przedtym na krlestwo WgerAle panowie Koronni niechcieli go mie Wielkim Xidzem Litewskim, tylko gubernatorem, aby tak snadniej Wielkie Xistwo Litewskie do Korony Polskiej przyczyli. Przeto xita Mazowieckie Kazimirz i Bo,

Kazimierz naWielkie
Xiest\vo wy-

lesaw

wiele

panw

Polskich

prowadzili Kazimirza

na gubernaci Wielkiego

wziwszy pienidzy z .^^karbu Koronnego Xistwa Litewskiego we

brany.

'

(Jwu tysicu koni, Litwa

li

go

podnieli na Wielkie

za niechcc mie gubernatorw adnych, wybraXistwo Litewskie w Wilnie przeciw woli

w lat wieku jego szesnacie, nie trzynacie jako Lawiadczy, bo go Czechowie 1437 chcieli na pastwo we trzynacie, lat, a na xistwo Litewskie wsti)i 1440. O czym Miechoyius fol. 309 lib. 4, Duffosus et Cromerus lib. 21, Vapovius fol. 275. ttazimierz ^ -i -r ir> Si z zamku SA Latopiszcc Litowski swiadczy, iby si tajemnie mia z zamku
panw Koronnych,
topiszec
. .

<

domirskiego

spuci, do panw Litewskich,

bez yyiadomoci

panw Pol-

207

mu Kiczga owy w Litwie schwali, a jako go w Brzeciu panowie rada Litewska na Wielkie Xistwo Litewskie podnieli, a nic w Wilnie, ktrzy byli na onym zjedzie przedniejszy, Mikoaj Radzi wi marszaek wielki ziemski, Kiejzga pan Wileski i starosta modzki, Jan Gastot, knia Jurgi Holszaski Mikoaj Niemirowic.
skich, gdy
i

potym powiada w tenie czas przyjechali z Woynia do niego xiQ- ^^'{'J^lkjo ta Sankuskowscy, Zbarascy, Winiewieccy, Czartorijscy, Kowielscy, Ko- ^ ^'s^ma. szerscy, Olgerdowicy etc. insze xi,cta z bojarami Woyskimi uczynili przysig Kazimirzowi suZy mu wiernie ku Xicstwu Wielkiemu Litewskiemu. A Knia Wielki Kazimirz przyjwszy Woycw i ze wszytkimi xifty pany radnymi Litewskimi jacha do Wilna na stolec ojca swego Jagiea strija swego Witota, czego dowiedziawszy si syn Sigmuntw Michajo za pewne, i Litwa wzili z Polski Kazimierza za pana podnie li go na Wielkie Xipstwo Litewskie w Brzeciu, tego czassu z Trockiego zameczku uciek ubiea ku Mazowszu do ciotki swojej xiny Mazo- ^ Michajo wieckiej Bolesawowej, a gdy jacha przez br Rudnicki, bez wieci popjg^^^^w tka si z W: Kniaziem Kazimirzem, a tam zpadszy z konia prosi o ask, fask/przyobieca mu ojczyzn jego wrci. jako go Kazimirz w ask przyj A gdy Kazimirz przyjacha do Wilna opanowa Wielkie Xistwo Lite-

wskie, Ruskie, modzkie,

ten skoro
skie, a

Woyskie
i

Podlaskie, na ten czas

by jeszcze

starost od Sigmunta Drohickim

Mielnickim, Jurgi Nazut albo Nossuta,

usysza, i Kamirza podniesiono na Wielkie Xistwo LitewMichajo syn Sigmuntw uciek do Mazowsza, zaraz z tymi zamkami, z Bielskim, z Drohicinem z Mielnikiem, poda si Michajowi Sii

gmuntowemu synowi

take

panw rad Litewskich

do kniazia Michaia.

bojar

niemao
Nossma.

namwi

przy sobie,

przystali

Usyszawszy tedy o tym Kazimirz z pany radami Litewskimi, tego Cromerpiczasu odprawili z wojskiem Jana Gastota, ktremu przy podniesieniu na 5^'''!)/!,'^': xistwo Kazimirza porucili, aby u niego by ochmistrzem, gdy jeszcze ^1"^'^''^'?'" by mody na ten czas, a tak Jan Gastot przycignwszy pod zamki wy- mierz z ui. szej mieniono Podlaskie zasi wszytkich moc dobywszy, do xistwa Li- fHJ^?*J' tewskiego po staremu przywrci. A Jurgi Nossuta uciek do Mazowsza, *u'Ma^zi^' gdy by rodem Mazowszanin i przyjacha Gastot z wielkim triumphem ^'j'")^ do Wielkiego Xidza Kazimirza, a za przyjachanim jego Dowgierd wo''^^^[5*^ 'J^'ajewoda Wileski sprawowa si przed Kazimirzem o zamordowanie Sigmunta, jakoby nie mia by w tej radzie z Leluszem wojewod Trockim Xi. Januinstigowa Dawgierd na Lelusz e nie godzien w radzie siedzie, gdy ^j^^^'^-^*';^ aw;;erda. na zamku Trockim wojewdztwie jego, a snad z naprawy jego by Sigmunt zabit. A ten Dawgierd by mony w przyja ludzk niemao wumw. mia powinnych w radzie, za ktrych pomoc Kazimirz u Lelussy woje- .^''" wodztwo Trockie wzi, a Janowi Gastotowi da: tak to Latopiszec "'."'^ '/<'* re
i
^'*,'^''
''t''

^'-'i.

xi

'/]',;)'

(ivain

SWiaUCZY.

1-1 Tr r X A^I i/.by si jzyka Kazimierz nauczy, do Litewskich go tumaczw panw ie dali czego im prno Polacy bronili przekadajc zprzymierzenia z Polsk naruszenie przeciwn wol krla Wadisawa ktry odje

clamantiiM. 1'olonis i>;^oj^z^ym

208
daJQC do

Wgier w gubernacy

tylko xicstwo Litewskie zleci

i

by
,

bra-

tu Kazimirzowi. Ale

i jelina ten czas by Kazimirz tylko mia by namiestnikiem Wielkiego Xistwa Litewskiego jako Polacy chcieli, zarazby kniai Michajo Sigmuntw syn za przyjani Zmodzi, ktra przy nim mocno staa za inszych stron yczliwoci, stolec xicstwa Wilno ubie/.a i opano\Yal, a mierci ojcowskiej nad nimi si pomci, gdy ju na Rusi nowe burdy rozruchy powstaway.
, i
i

wicej u panw Litewskich waya trwoga po zabitym Sigmuncie bdca, bowiem si obawiali

bojaii,

BURDACH SMOLESKICH

Kozdzial sidmy.
skoro po Wielkiej Nocy we Srzod posplstwo si wszyrzemienicy wzburzyli, gdy usyszeli o mierci Sigmuntowej, namiestnika Gastotowego, z urzdu wojea chcc Andrzeja Sakowica wdzkiego wyrzuci, do zamku zbrojno sturmowali, ale Andrzej Sakowic z dworem swym wpadszy na konie z kopijami, z bojary Smoleskimi
stko, kupcy
i

w Smolesku

potkali

si

posplstwem przed

kocioem
i
,

S.

Borisa

zamku

gdzie wiel-

ko
Dimitrowic
skrna"xicle^i^^ie

ludzi prostych

kopijami pozabijali

porazili.

Wszake bojc si

aby

witsza gromada nie nadbiega teje nocy Andrzej ze wszytkimi bojary Smoleskimi z zamku wyjecha bya niezgoda wielka w Smolesku, i utopili w Dnieprze, SmoIanic poimali Pietrika marszaka Smoleiiskiego
i

a obrali sobie

wojewod Smoleskim

kniazia Andrzeja Diinitrowica

Do-

"wo-

rohobuskiego.
jj^ij^gj^icj^^u
^

A
i

bojare

Smolescy niechcc

by

posuszni kniaziu Doro-

jewod.
jachali
gnilnie "ic
"^leliiieT"'

do Kniazia Wielkiego Kazimirza, uskarajc si na

lud pospolity,

oni bez wolej ich

wojewod

sobie obrali.
i

Co usyszawszy

lud pospolity, a

bojc si Kazimirza

szukajc sobie

witszej obrony, obrali sobie za hospodara kniazia Jurgia Lingwieniewica Mcisawskiego , ktry by w^ wizieniu u Sigmunta. Ten przyjachawszy

da wycina, a drugich w^ wipoodejmowa podawa ich swoim bojarom, wylomiwszy si z posuszestwa Kazimirzowego Litewskiego, a Kazimirz bdc bardzo z tego aociw, posa panw rad Litewskich z wojskiem Ska^?o' poc^ Smolesk, ktrzy pod Smoleskiem stali trzy niedziele, ale zamku ^'*^posady miasta Smoleskiego popaniemogli doby, wszake monastyry lili ludzi wiele w niewol pobrali, a drugich obyczajem nieprzyjacielskim Dugosz w s[)omina]. bili siekli. Co te Cromer lib. 2 1
na

Smolesk

bojar

mao

nie wszytkich

zienie |)ol)ra}

imienia u nich

209

A potym Knia Wielki Kazimirz teje jesieni pocign sam z wojskiem Litewskim ku Smolesku zamek z miastem moc wzi, za czym knia Jurgi Linpwieniewic uciek do Nowogroda Wielkiego. A Kazimirz dawszy wojewdztwo Smoleiiskie Andrzeju Sakowicu, sam si zwrci
i

nazacfdo stolca swojego do Wilna. I*otym knia Jurgi Lingwieniewic l)cdc

^Tzic."**

w Nowogrodzie

obaczy

le

uczyni, a Kazimierza rozgniewa, zapomniawszy aski jego, i mu ojczyzn wrci, ktr mu by Sigmunt wzi, posa do Jana Gastota kuma swojego, proszc go aby mu gniew u Kazimirza przeprawi. A Jan Gastot namwiwszy wszytki pany rady Litewskiej, prosi Kazimirza za nim, ktry na prob Gastotow i na przyczyn drugicb panw rad, kniaziu Jurgierau Lingwieniewicu gniew odpuci i wrci mu za ojczyzn jego Mcisaw.

A potym przysza nowina do Kazimirza, i mu Zmod suy nie chce mocy si xicstwa Litewskiego wybija, oczekawajc 3Iichaja syna Sigmuntowego, jako urzdnikw Kiezgaa starost Zmodzkiego wygnali gdy Doi uczynili sobie starost powinnego Kontowtowego Dowmonta wmont by rodem Zmodzin, zda mi si z rodu onego Dowmonta xicia Litewskiego Romuntowica albo Dowmonta Gedroskiego. A Kazimierz
i

bdc aoci
i

obruszony, zebrawszy wojska wszytkie Litewskie, Ruskie

Podlaskie,

cign

do

modzi

pooy

si u Kowna;

mod te

'^cTw*^kuz'u

zebra-

mierzowi.

wszy wojska swe stanli obozem na granicy Zmodzkiej nad rzek Niewiz, chcc bitw da Kazimirzowi. potym Jan Gastot rozwodzi to Kazimirzowi mwic: I si tobie nie godzi walki wie z poddanymi GasioUmswymi, bo jeli oni ciebie pora, z niesaw twoj bdzie, a jeli ty ich ''7'roz-'''" ^'"<^*porazisz, przetsi sawy nie otrzymasz, swoje poddane porazi, ale uczy tak: poli im starost Kontowta, gdy jego powinny Dowmant w modzi za obranim ich sprawuje a on ich namwi e oni tobie ku xicstwu Litewskiemu bd; bo jeli w ziemi ich pocigniesz, tedy ich samych wyplenisz ziemi zepsowawszy poytku adnego z tego sobie nie udziaasz." Tak tedy Kazimirz uczyni wedug rady Gastotowej. A gdy Kontowt do wojska Zmodzkiego przyjecha, naprzd powinnego swego Dowmonta, ktrego sobie byli za starost obrali, namwi aby Kazimirzowi suy, gdy Michajo svn Sigmuntw uciek do Mazo." r. V -II-I Zmdzkie wsza. n rolym Zmodzinowie wszyscy na to przyzwoliwszy, przyjachah do wolnoci. Kazimirza do Kowna, a tam mu przysig uczynili, gdy im le Kazimirz przysig prawa i wolnoci w cale chowa, a Kontowta im da za sta-

suy

-'

.-'

'

-^

rost.

Wszake we

trzech leciech

wziwszy

ten

urzd od Kontowta, da za

starostwo Zmdzkie Kiezgaowi po staremu. Tak si rostyrki szkodliwe wntrzne uciszyy, ktrych sie panowie Litewscy na on czas obawiajc,
i

wielkiej szkody ucliodzc,

musieli Kazimirza krlewica, przeciw woli

Wadisawa
czeniu
z

Polskiego

Wgierskiego

krla

przeciw zapisom

zjedno-

wybra. Wszake tego roku Kazimirz przes posy swoje, Radziwia marszaprzez Kiejzgaa

Polaki, na xicstwo Litewskie

ka

uvwa
^

brata krla

Wadisawa,

aby

( spraw
27

po-

i.

210
stpki Litewskie potwierdzi^
ale

nie nie

uprosi

tym wicej obruszy

Wadisawa, gdy Kazimierz kniazia Michaja Sigmuntowica ze wszystkiej ojczyzny wyzu Bielsko, 3Jiclnik, Droiicin ze wszystkimi wolociami Bolesawowi xicciu Mazowieckiemu odj, ktre by zamki Jagieo od Litwy oddaliwszy darowa dziadowi Bolesawowi, ale gdy mu je by Witold za wzi do xicstwa Litewskiego przywrci, ztiowu Bolesaw, jakom wy/.szej powiedzia, po mierci Sigmuntowej, majc pogod w zatrwoeniu Litewskim, bez \i/.cia, przez Nossut podane ty zamki by opai
i

nowa.
Litwa

A w Parczowie panowie Polscy z Litewskimi zjazd mieli, gdzie dugo wojn a pro/jio O zgod midzy Kazimirzem Wielkim Xicdzem Litewskim i Boodjfia. lesawem Mazowieckim xi/.ty, take Michajem Sigmunto wicem tractowali, gdy Litwa condicij nieprzijmowaa
, i

tak

si

rozjechali nie sprawi-

wszy

nic, a Mielnik, Bielsk

Drohicin przy Litwie zosta.

PORAENIU MOSKWY
NIZEZ RISRE STAMSLWIA.

Rozdzia smy.
nie tracc czassu pogody w tych zatrwoeniu Litewskim, zebra wielkie wojska, przyzwawszy cign pod Wiazm, ktr na ten czas na pomoc carza Kazaskiego pluudrujc okoliczne wooci. Co usyLitwa trzymaa, burzc, palc szawszy Wielki Xidz Kazimierz, zebra wojsko z Litwy z Zmodzi opigp2w za picuidzo nad ktrym ludem przeoywszy hetmanem Stanisawa Kisk, sam zosta w Smolesku, a Stanisaw Kiska cign z wojskiem przeciw Moskiewskim ufom, chcc ich gdzie zaskoczy, ale Moskiewscy hetmanowie ju byli wojsko z Litewskich dzieraw uwiedli. Przeto Stanisaw Kiska wtargnwszy w Moskiewskie wooci burzy ich w szerz wzdu bez obrony, potym Mozajsko, Koziesko, Wiercie Koluh zamki opali spustoszy, a gdy tak przez dziewi dni ustawicznie plundrowa, gotowa si z wielkimi upami nazad odcign. A w tyra wojsko Moskiewskie, ktrego sawiono by tysicy pitnacie, na odsiecz przyszo co w idzc Kiska hetman narai zewszd Litw ogarn si szykowao (jzi[ gjc z swoimi, ktrzy wszyscy gdy upw nabranych porzuci, a sro-

rotvm roku 1442, knia Moskiewski

'^LUewsk* burdach
**""-
i

Kazimirz
<io

Moskwy.

Kiska hel-

"'Moskw"/

zienowic
gie
z

Ki^k.

motnie ucieka nie chcieli, przyzwolili na

bitw

3IoskwQ.

tak Kiska

211
majijc z

sob

Zicnowica

dwu

Radzi wiw
tei.

towarzystwie, rozsadzi

ii.h

Wielkiego Kniazia posa o ratunek proszc, a gdy si zda Moskwi ucieka, wnet Moskwa w wielkoci ufajc ogromnym pdem na Litw uderzya. Litw za Kiska rostrochytrych zasadkach, do Kazimirza
i

uwodzc, przywid Moskw na roty Zinowicowe Radziwiw, ktbv umylnie w zasadkach rozszykowa, a potym sam z Litw na czoo podka si z Moskw, a Zinowic Radziwiowie z bokw ufy ich nad nadziej przerwali ktr now rzecz Moskwa strwoona mniemapnie

rych

s"vehVMos"^^^-

jc

i,

lud wielki, nie

dugo na

placu trwali; ale Moskiewscy hetmanowie,

i

gdy im Litwa ze trzech stron dogrzewaa, wnet ty podali rospierzchnli si rno po lassach i szerokich polach a Litwa ich gonia na dwie mili, bijc, siekc imajc, za czym sowito wicej upw winiw nabrawszy
,
i

^j^i^ahei
*'^'^^"

bes szkody swoich, Stanisaw Kiska hetman

zwycistwem wrci si do
trafio

Kazimirza na Smolesko.

gromi.

A
kniazia
ze

to

zwycistwo w ten czas nad Moskiewskiego, jako Latopisce

Moskw

si

niebytnoci

wiadcz, bo by sam wycign

jego Momocziaku

synowi i tam gdy stoczy bitw u Susdala zamku przy jednym monastyrze, przegra Moskiewski i sam by poiman (ale raczej i w maej druynie ledwo uszed), ktrymi dwiema porakami od Litwy od Tatarw Moskiewski zemdlony, musia przymierza u Wielkie- p^^ .{..r^^t go Xidza Kazimirza prosi, ktre pod przysig dan pewnymi condi- z Moskw, ciami otrzyma. A gdy tak Wielki Xidz Kazimierz uspokoi Litw Ru od Moskwy od Tatarw, wrci si do Wilna, gdzie czynic sam z siebie sprawiedliwo, posa do kniazia Michaja, Sigmunta zabitego w Trokach syna, ktry na ten czas w Mazowszu mieszka, aby si wrci bespiecznie do ojczyzny. A gdy na sowo glejt dany przyjacha do Litwy, pogodzi si ^j^^j^i ,^,3. odda mu wszystk ojca jego pierwsz dzieraw z nim Kazimierz na- "^ Michajprzd w Siewierskioj ziemi Braskie Starodubskie xistwa, nad to Bielsko, Sura Brasko, drugie naPodlaszu, w Rusi za Kiecko, ktry dzi panowie Radziwiowie trzymaj, a w modzi Kiejdany, dzi w dm panw Kiskw obrcone, chcc go tymi rnymi udziay w statecznej

wszystk

moc

przeciw carzowi Tatarskiemu Machmetowi

a

podMurowl,

wierze ku sobie zatrzyma.

Ale knia Michajo skoro

mu pacz
udzielaj
jakobj

serdeczny, z wielkim tego

i

go

ty udziay, bdc w Kecku przypad alem uywajc, i mu jego wasnego zmwi si z kniaziami Woozyskimi Suchtami na Kazimirza, mg z wiata zgadzi, a sam aby ojczyste Wielkie Xistwo

wzi

woio/yscy
^
'^'^^'^'

cae po nim osiad.

Przeto gdy si Kazimirz

bawi owami pod Trokami, posa Michajo

kniaziw
szczy

Wooyskich w

pici set koni zbrojnych

mw,

aby si

pu-

u Trokw u Midzyrzeca
ktrzy zwierz

rozsadzili, a Kazimierza albo jawnie, albo zasadkaMiale oso- kSr/rz";!!

ze krza aby jako

cnicy

mogc zabili, jako mao do tego nie przyszo, w puszczy gwoli Kazimierzowi obstpowali,

obaczyi

wszy lud zbrojny rno ufcami po pusczy rozsadzony, wnet uskoczyli

opo-

212
wiedzieli to co na
,

oko widzieli Andrzejowi Gastotowicu marszakowi na,

dwornemu a ten za nie trwoc Wielkief2;o Xidza Kazimirza oznajmi to ojcowi swojemu Janowi Gastotowi. A tak Jan Gastot z synem Andrzejem marszakiem z dworem Kazimierzowym wsiadwszy na konie
i

Iieeli na ono miejsce chytrych

zdradliwych zassadek

puszczy

tak

naleli, uderzyli tedy na zdrajcw, ale oni

rno si

rospierzchnli, wszak-

samych Wooyiiskich kniaziw Suchlw pici Gastot dogoni, a poima ich, ktrych potym ossadziwszy Osmian midzy Krewem ^oiminn^ w Trokach jako zdrajcw da Kazimierz pocina, a Woozin insze ich

pocinani.

Moskwa

'Bzil Kijw.

Wielkiego Kniazia wzito. O czym usyszawszy knia Michajo, i mu si nie wedug myli szacuje, zbieg zarazem do Moskwy, a wziwszy pomoc od Moskiewskiego, przycign pod Kijw i wzi zamek z miastem Kijowem przez podanie Ale Kazimierz zarazem wyprawi wojsko Litewskie i ossadzi 20 swoimi. ^ 'ir--/iii' i-vT' do Kijowa z Janem Gastotem, ktry zas Kijow odiska ossadzir L}tw,
Jniiona na
..
,

Brasko te potym
Ruski

Siewicskiej ziemi

mocy na odpr Litwie, drugi raz do w jednym monasterze proskurem otru, po

wzi. A Michajo nie majc Moskwy zjacha, tame go humion

koronaciej Kazimierzo-

wej na krlestwo roku 1448, nie inaczej jako onego Henrika Sidmego cessarza mnich w Florenciej otru w nawitszym Sacramencie Paskim, o czym te Sabinus tak napisa wierszem:
Tuscia condujci scelerls mercede ministrum,

Dominki
rPenrifo

tonso de grege frater erat:

'l

Toxica

qf(i

praebens

Uli

sub corpore

C/iristi,

CnoH^wios.
ka
i

Manducanda

sacro pane tenena daret ^c.

no'

pobo-

Tego

roku

xi Alexander albo Olelko Wodimirowic

przodek, ktrego ojcowi

Olgerdowic,

xit Suckieh
by Wilot

Wodimirzowi Olgerdowicu

odj

bez przyczyny Kijowskie xistwo udzielne, przyjacha ozdobnie

do Wilna do Wielkiego Xidza Kazimirza z Siemionem i z Michaem synami, gdzie w senatorskim kole upomina si jawnie udziau swojego ojczystego Kijowa. Co obaczywszy Xidz Wielki Kazimierz, i si susznej rzeczy upomina, za przyczyn panw wszystkich wrci mu Kijw ze wszystkimi przygrdkami jako wasn ojczyzn jego. Tego te czassu Swidrigajo, przedtym Wielki Knia Litewski od
, ,

Sigmunta wygnany, gdy w \yielkiej ndzy wszystko utraciwszy, w Wooszech pas owce siedm lat, wrci si do Litwy, ktremu take Kazimierz jako stryjowi da ucko na wychowanie do mierci z okoliczn wooci.

Roku 1443, Dowgierd wojewoda Wileski umar, a Kazimierz da namienictwo Janowi (jastotowi, a Trockie Iwanowi wojewdztwo Montiwidowi albo Moniwidowi.
i

Syrinowscy, gdy im roku Tatarowie Prekopscy, Bokrinowscy potomstwa umar, przysah do Kazimierza AYielkiego Xicdza Litewskiego, proszc aby im da na carstvyo Aczkiereja, ktry zbiegwszy
i

Tego

carz bez

213

w Litwie na ten czas mieszka, trzymajc Lid na wychowanie hojnoci panw Litewskich, przeto Kazimierz na dzie naznaczony w Wilnie (ego to Aczkiereja na majestacie w zamku przyprawionym, na posa go do hordy carstwo Tatarskie z pany Litewskimi podwyszy
z

hordy

Prekopskiej

Kadziwilem marszakiem, ktry go lam na stolic ojcowsk

posadzi skutecznie.

FOWOSZEMU WIADISEAWA
I

nie|ii*zyJacoly
I

WGIERSKIEGO, wntrznymi
W WGRZECH,

POSTRONNYMI

O WOJNIE Z TIRKI SZCZLIWEJ.

Rozdzia dziewity.

I^koro

Wadisaw

krl Polski
,

by koronowan

na krlestwo AYgierskie,

jakomy wyszej opisali zaraz Elbieta cesarzowa wdowa po Albrichcie cesarzu krlu Wgierskim, chcc stolec Wgierski na syna swego dzieci otrzyma, pocza si buntowa przeciw Wadisawowi, majc po sobie
Ulrika
i

grabi

Cylijskiego,

Telephusa, take Iskr, Czeskich hetmanw.

,

nawitszego wzburzyciela pokoju pospolitego A tak po czstych z obu

1
'^ j

stron utarczkach

Wgrowie

Polacy

strony
i

Wadisawa

krla

obiegli

ZwYciezlwo Polakw.

grabi Cylijskiego na zamku Jaurinie poimali go Polacy, gdy uciezamku, a ten by powodem wszytkich rosterkw, porazili te adzisawa z Gary z jego towarzyszmi, Andrzeja Bottos Erika zabili pod Batt. Dla tego krl Wadisaw Siedmigrockie wojewdztwo Ulakowi Mikoajowi Janowi z Huniada, obiema dobrze zasuonym hetmanom da, takie pograniczne zamki od Turkw da Huniadowi, przeoywszy go na hetmastwo Wgierskie, krlowa zasi Elbieta Jana Iskr Czecha z Brandisu na tych zamkach przeoya starost na Koszycach, Bardiovyie, Kremniczy, Zoleniu Lurszej wszdzie w grnych Wgrzech ktry te pimiidzmi przenajmowa stron Wadisawow wzi pod krlem zdraOperiak, Scharisz Kiszyk a potym Kiejzmark pod Polaki osiad, IMikoaja Czajk Komorowskiego zupi poima, ktrzy byli na Podolicu. Talefus zasi do Agru przycignw szy, dob} go zupi, Wgry a PoUlrika
z

ka

twosi^mfo-

^ntidow"""
^'''dane."'^'

Yt^rwanc?"

214

laki ktrzy byli

na nim poima, ale drudzy Polacy

porazili
i

Wgrzy

zebrawszy

si pocignli go,

poimali samego

niktremi Czechy, a dali

moc

^zgierskiemu biskupowi.

Krl

Wadisaw doby

zasi zamkw, ktre

byli posiedli

Rakuszanie
i

na granicach, a

w tym

Julianus cardina od papiea przyjecha

pojedna

krlow

ElZbietc wdowv; z

Wadisawem susznym
,

obyczajem.

Rycho

potym Elbieta krlowa Albrichtowa

Wadisawow
sawa. Potym
krl

niemocy czerwonej z umara, zostawiwszy po sobie dwie crce i syna

z

ona

aoci
Wadi-

dital^zim.
ki

Polskie

dla

Wgr

po/.a>iao

Tur"kow'^porazi.

\y;ro\*ie

fyra7 Tur-

kw

porazili

czytaj caiii-

macba.Bon<ina,

Dii-

mera',ane.

Jagieowic pozastawiawszy w Polscze zamki Wgiersk, wyprawi si przeciw Turkom roku 1443, z kardinaem Julianem, gdzie zasi zamkw od nieprzyjaci w ziemi Rackiej zdobywa. A gdy si dowiedzia i Turcy cign przeciw jemu, posa z wojskiem Jana z Huniada przeciw nim, ktry bez wieci l^rzyszed naTurki, porazi je rosproszy, a czterzy tysice winiw poimawszy, 9 chorgwi Tureckich wzi. Potym naszy przeli przez wszytki krainy Sawaiiskie a do Macedoniej Turek za posa wojsko na gry broni Romaniej Macedoniej gdzie tam midzy grami znowu z Turki utarczkami czynili abowiem Turkom przyby by na pomoc basza Natolijski Karambej zi Amuratw, przeto i wielki ich lud by, z ciasnych ktw strzelali na naszych miele. Basza Karambri baczc swoich ludzi wicej ni naszych, potka si z naszymi, ale poraon, gdzie wiele Turkw poimanych byo, drudzy na gry uciekli, wszake naszy ^j^ miejsca ciasnego i trudnego przebycia gr, wrcili si do domu. Kronika Wgierska pisze, eby sam krl w ten czas nie by, jedno Jan z Huniada, ktremu wszytk saw samemu przypisuj a nie krlowi; ale KaIlmach, ktry w ten czas by z nimi inaczej t szst porak Turkw za krla Wadislawa opisuje, w ktrej Kurambej nawyszy basza albo beglerbeg hetman wojsk Tureckich by poiman, a Wadisaw krl acz do wieczora by we zbroi, ale gdy Turkw na jednej grze uprzejmie dobywa, kilko strzaami w r)iersi acz nieszkodliwie bv obraon, a w tymtysicy na placu polego, a pic tysicy e poboiscu Turkow trzydzieci ."'.'. ' , ni u t ' d i" poimano bo ich Polacy pieszy najwicej osczepami w grach pobili. Bulgari te wszystk za tym zwycistwem, jak Bonfinus pisze, krl opanowa, bo si dobrowolnie podawali Sawacy dla podobiestwa jzyka Pol-

Wadisaw

ca

graniczne na potrzeb
i

a
i

'

.'

skiego.

Wielkie
z
i

to
i

wysokie gry,
i

nawysze skay, na ktrych

,

ta bitw a

Turki bya

sawne u poetw
,

historikw Greckich

ktre 3Iacedoni

Traci od Missiej Dardaniej Trabalitw, take Bugarw dziel, wszySlawieskimi narody Serby, Raczami, a Bulgary Grekami osiedh dzi si jusz Turcy, com sam widzia, z nimi pomieszali. Miasteczka wsi na wysokich prawie pod obokami skaach siedz, zamki murowane Turcy potukli, jesczemy ich znaki widzieli, bo gdy by gd wielki yv Tureckich tamtych ziemiach, roku 1575, yylanie jako ono w Litwie, mymy tam tdy z drogi prawie dwadziecia dni jazdy musieh jecha,
i

tki

215

czasem

ledwomy si

na

jedn gr
i

albo

ska

ze tczemi

wozami

\vl)ili

za dzieii jesienny.

przymusza,

Bo Bulgary Race chrzeciany Janczarzyn przistaw nasz na bawoach musieli nasze ciary wozowe na skay wie.
Ilemum
i

IIemu s ^'

H<uipHi
ullistrikw

Grekowie

historicy

Rhodopejos montes ich nazywaj,

czasem

na wierzch skay, tylko byo do nieba drabink nam zdao, iby tam by na niadanie, a w piekle spadwszy z skay rychlej ni na obiad, a tamemy musieli jecha dla atwiejszego nabycia ywnoci. Tylko we dwoj przecie tych gr jest, w jednym

kiedymy si ju

wbili

'sju^no]^

przystawi, tak si

miejscu ku Traciej
pospolicie
chali
,

je'dg,

a drugie

ku Andrinopolu gdzie kupcy z mniejsz trudnoci ku Macedoniej i Albaniej, ktrdymy my je,

przez wielkie ciasnoci

A
gier

po tym

sawnym zwycistwie

wielk trudnoci niebespiecznoci. przyjechali posowie z Polski do

i

W-

do krla

Wadisawa
i

proszc aby do

Polski przyjacha

opowiada-

jc mu, i
,

Tatarowie

Slacy

wielkie szkody

w
,

krlestwie czynili przez

upiestwo radzili te aby odpoczyn na czas a z Turkiem bitwy nie zwodzi sw wol. A w tym czasie przyjechali posowie Tureccy do krla,
gdy

by w
i

cznego
zienia,

Segiedzyniu z kardynaem Julianem, postpujc wrci wszytki dzierawy w

dajc
Rasciej
,

przymierza wiektre by wzi wypuci z wilar^przy*

">'er^? p"""-

cesarz Turecki Irzemu Despotowi, takie

dwu

synu jego

Tak panowie radni s krlem uradziH Turkiem do dziesici lat, poniewa si go z susznymi condiciami modli, aby wrci Despotowi ty zamki w Rasciej, Goubiec, arnw, Smiderw, Kniszowiec, Krowin, Sewerin Srebrnik, Ostrvyic, Nowobardo, Szurzyn, Kosnik, Laskowice, Zelenygrd, Prokoaczkolwiek olepionych.
z

wzi

przymierze

pia
z

insze

w Albaniej

albo

Rasciej twierdze pobrane, a Bulgariej

cz
P^jniierze
lo
''"-

Andrinopolem przy Turku zosta miaa. Co postanowiwszy posowie pod przysigami splnymi, wrcili si do Turek, a czynic dosy przymierzu ugodzie wrcili zamki przerzeczone Despotowi dwu synu jego ktre ju by polepi Amurat. Baczc t^dy to Julian kardina, zwiesi gow, a zaraz da zna papieowi o takim przymierzu z Turki Wadisawowym, co si Wochom papieowi niepodobao, gdy w ten czas za szczliwym powodzenim zwycistwem czstym Wadisawa krla Polskiego Wgierskiego, jako za cian mocn Woszy, Francuzowie, Hispani Niemcy siedzieli.
i

ZMIMII PRZMIERM
S;

A O ZACNEJ MOII ^IT^VIi: M.&iIiA

WADISLAWA JAGEOWICA

MOMU

1444.

KSIGI OSnSASTE.

Rozdzia pierwszy.
9o Janie WieliBionego Pana,

PAM

MIKOAJA RADZiWIlA,

NA BIERZACH I DUBINDZE

KICIA,

MOZERSKIEGO, MERECKIEGO, &c.

STAROSTY.

i\ieop}akan wsawiam mier Wadisawowe, I jak broio zacne plemi Jagieowe, Broio Turkw mnie z Greciej poszajc, A saw niemierteln przodkw swyci wskrzeszajc. Wadisaw Jagieowic w Wgrzecli Kakuszany Zgromiwszy, skrci potym Iiarde Czeskie pany, Turkw z Rackicii z Serbskici wooci wygoni, Zamki pod nimi pobra i moc icli przeomi.
i

217
Przes Huniada
z nich czsto bra zwycistwo, u Turkw w ten czas Polsliie mstwo, do Ilomaniej, sam z Wgry, z Lachy, Przes Macedoiisliie pola wszed do Albaniej. Tam w grach z Natolijsliim basz wojn stoczy, Gdzie sto tysicy Turiiw lirwawym marsem stoczy,

te

Sawne byo

Cign

Prosi Amurat cesarz u niego pokoju.

Widzc Jagowe plemi niezwalczone w boju. Wrci Kackie Serbskie Despotom dzierawy,
i

krl do dziesici lat

mia

nim pokj prawy,

mir zachowa,
nie

Wadisaw na Sacrament przysig A Turek na Alkoran przyrzek go

Tak gdy
z

psowa.

Turki przymierze

ju

skuteczne byo.

Wochom, Grekom, Wenetom sprzykrzyo, Polsk Wgrzy bespiecznie siedzieli, Lecz jak przysig trzyma tego nie wiedzieli.
Zaraz si

Gdy

za

Julianus kardina

bdc

przy

Wadsawie,

papieowi znad o jego sprawie, Rozgrzeszy go papieskim imieniem z przysigi, Lecz Bg krzywoprzysistwa zawdy mciciel tgi. Wadisaw jako mody da si wnet namwi,
zaraz

Da

A
Do

zaraz

pocz wojn

na Turki stanowi,

popisawszy wojsko, Dunaj u Orszawy Przeby, a prosto w Bugarskie dzierawy.

Wnet

u Orszawy przewz 3 dnia Soverabra,

cign
z

hetmany uradzi, Woskimi zgromadzi, Lecz trudno byo przeby gry w Albaniej, Przeto przez Bugari cign do Traciej.
Callipola
z

cignc

Aby si tam

wojskami

Take dwudziestego dnia przycign szstego, Do Nicopolim miasta (z wojskiem) Bugarskiego, Tam si dla odpocznienia obozem pooy, A przysigi zamanej zawdy go ml trwoy. Tam Drakua Multaski hospodar ku niemu Przyjacha, dziwujc si tak wojsku maemu,
Bo pitnacie tysicy ledwe jezdnych byo, pieszych mniej to si z chopstwa zgromadzio. Rzek mu i wicej Turek gdy na owy jedzie.

to

by[o

gow

miasto Nicopolis

ten

czas

Bulgariej,

d/.i

jakom

sam widzia mniejsze jego sawa.

ni

rada

Drakuy Mullaskiego wojewody prawdziwa i przysowie.

Ludzi pieszych

jezdnych

koo

siebie wiedzie.

Odradza mu tej wojny, ale trudno byo, Gdy si w krlu wrodzone mstwo zapalio.
Drakul si

te wymwi

lecz syna

zostawi,
Proroctwo Draliuly.

cztermi tysicy ludu, czym wojska przybawi.

Da
II.

te dwu koniu prtkich winszujc krlowi, By ucieka gdy przydzie ku zemu skutkowi.

28-

218

Da dwu
i

uwffdSaf^"'^"'^''

^y

^^^^^'^

przewodnikw co tam uwodzili gdy si trafi

znali drogi,
z

trwogi,

Jerzy teZ despot Serbski swj lud przyprowadzi,

Sume'iegr'''za^mk11! ^^'*' ""''

w/silkj^''*
'

Tak widy dwadziecia tysic krl jezdnyrh zgromadzi. Tych zszykowawszy rignal prosto w Track ziemi, Gdzie Tureckie z Grekami zmieszao si j)lemi, kilko miast i zamkw mocnych przez podanie A poddanym da dbr swych wolne uywanie. Sumenu w Petrasu Turcy si bronili. Ktrych naszy jednym dniem szturmami dolnli, Tamowski Polak bram sam wysiek zamkow, Czym do szturmu swym dziur uczyni gotow. Ale gdy bram rba, podj tam dwie ranie,

Wzi

Wszake
Bo
za

naszy sczliwi mieli sturmowanie, Tarnowskim idc Sumeski grd wzili, Gdzie bronicych si Turkw o kilko set cili.

Lesko za Bobrzycki na Petraskie mury, Pirwszy wskoczy z chorgwi, gdy nie byo

dziury:

Tak dwa Polacy dzielno sawn okazali, Za czym Wgrowie z krlem dwu zamku dostali. ^^' ^y"^ Amurat Turecki carz sto tysic ludzi, ius^jovh.s''omdziSS'i ijsipcy Turkw licz. Przcprawi przes Helespont, a Woska stra udzi, Geuuenses Z Wcueti CO tam portu strzegli, Franciscus cardina Przeuajci od Turkw rno si rozbiegli. I^n^fo^^UaTiuTiom drudzy za otrowie Woszy w barkach sami Eron^r"nm p?"io''irh ^ ^^ swoiche ich wozili zmamieni darami. k"T.Tc'h^^bafrch ''^10rarb, a Tarry pacili po Wlerzc Wochom, wierze tu Wcneckiemu sowu, czerw onemuzjolemu od siow\. Ktrzy i dusze trac dla zotego owu. Wadisaw usyszawszy dopiero si trwoy, Wszytkim na Wosk zdrad z oczu pyn sozy, Jednak swych posiliwszy wnet ^vojsko zszykowa, A do Warny tak w szyku drou swa prostowa. ^ Warna po staremu Dionisiopoii.sktri osadzi, wzia Waru nodanim, a swymi Wadisaw kro! w?i 9 jg^ die Aovembris. A Z Turkauii Si potka w tym miejscu uradzi, nocy naszy obacz ano ognie niec Turcy, a si morze, niebo, z ziemi wiec. we^^szfo^Tur^y^do^bkwy si zgotowali. ^ skoro Titan zoty wz wytacza z morza, A soneczna po grach wiecia si zorza, Godzina jedna na dzie obacz naszy.
'

'

>

.-

"^

'

"

Ano
Szyk wojska naszych.

Tureckie wojska

id

jako

lassy.

Krl na

nog

zachorza, ale

Wgrzy

krzycz,

Bi

Turkw, bi, bi, uphw wielkoci nie licz, Take Huniad wojsko pod grami sprawi, A Wgrw na prawy rg z Multany wystawi,

2U)
Despot
z

Serby, Julian kardiiia toi

krzyem,

Jcrry

despot Serbski.

Przy nich sta, a chorgiew biaa z zotym bryzem, AYaradziiiski, Agierski przytym biskupowie,

Waradiski, Agierski
biskupowie.

Frankoban

Z Frankobanem Bugarzy, Hacy, Karwatowie, Sam Iuiiind lewy rg trzyma obra sobie,

Karwa-

ty

Bulwary.

yjKrl we srzodku.

krlewskiej

\A'ozw

W
Z

w pojsrzodku da miejsce osobie, za dwa tysica na zadzie zszykowa, obozie mdych chopit dobrze obwarowa.
i

Pooenie

niiejscsr

Jest pole gdzie

si

kocz
z

gry Macedoskie,
Ilelespontskie,

jednej strony,

poudnia morze

Warna

wielkie jezioro, od ktrego

zow

twoj sawne AYladisawie Take midzy jeziorem, morzem grami. Na mil pole stoi rwne z pagrkami,
Miasto, dzi
i
i

ow.

Przystojne ku Ijojowi wojennej sprawie, Ktre sobie powici Mars bg wojny krwawi. Na to pole dwie mili tak w szyku cignli Naszy, a potym w sprawie porzdnej stanli,

Chorgwie rospucili, ktre wiatr powstawszy, Rozdrapa po powietrzu rno rozmiotawszy.

Straszny znak skutku wojny gdy proporce lec,
Rzecz dziwna, wiatr cliorgwie naszycli roz-

gromy si miec. Amurat si dziwowa te NYadisawowi,

wichry
tak
z
i

wiatrem srogim

drapa w cichy

pogo-

dny dziepowslawszy.

mia zama sowo

swemu

Christuso wi.

Amurat sam narzeka: na zamanie przymierza,

i

Rzek: Gdy mu ty nie dufa, wezm go ja sobie Na pomoc, a nauk dam przysiga tobie." Tak naszy trzy godziny w onym polu stali, A Turkw do potkania ochotnie czekali. Ci potym wielk moc od gr przyli z krzykiem, Haa! kaa! woajc z zakrzywionym szykiem,
^^'

sowo jego.

Bo Turcy pospolicie na ksztat pu miesica

si szykuj.
Multaui uciekli
twy.
z

W ktrym Wgrzy
Krl za si
z

prawy rg

uderzyli
z

naszym wielkim
stali

Multany

pdem, dugim rzdem.

ktry,

bi-

Nie dotrzymali placu 3[ultani, na gry

Pierzchnli, a ucieka zaraz gdzie

mg

Iluniadem wnet si poprawili, A Tureck krwi pole wszytko pokrwawili. Wsparli Turkw, na czterzy Woskie bijc mile,

Naszy pierwszy uf Turecki rozgromili.

Zawojw pene pola z Pene rowy citych

i

onej krotofde.

gw

Tatarskich

le,

naszy rospuciwszy konie po nich

bie.

Oni podobni sarnom gdy ich owiec trwoy, Uciekaj na bota niedosze oy. Za na drugie ich wojsko uderzyli miele, ktrym wnet trzech sandziakw ubili na
i

czele.

220
Krzyk, huk hala!

kaa!

brzmi,

brzmi

o szable miecze,

strzay

wierzchu lec jako gdy deszcz ciecze.

r, trby hucz, a bbny trzaskaj, Chorgwie, zbroje, broni z soca sie byskaj. Naszy mstwem, a Turcy wielkoci w^zmagaj, Z dzia trzask, z zbrj grzmot, a ranni pod komi stkaj. Widziaby tam by, ano zbywszy panw konie.
Konie

Bkaj

si, a echo brzmi na kaidej stronie.

Widziaby l)y, ano ten bez gowy, bez rki, Syszaby by ano tam tu smtne steki,
i

Zbici jako

drwa lec, drudzy nacieraj,

ci

Ci

boliw,

na czoo,

ci

zad szyk staczaj.

pierzchnli,

Rosproszyli wnet naszy

Turkw i

A
""'
zwy-

wszytk Track ziemi strachem napenili, Uciekaj tam sam, goni ich za naszy. Pene gry poa, pene trupw lassy.
i

niTdzI''^^"^""
Bo
i

Wszyscy

jezdni Tureccy pobici na

gow.
'

Turcj- uciekali!

tt i att -ii i cizcami prawie w siroLccz Huniad Z albo lurkow goni, ng pierschnli z Hunia, . ,, i -i dem a jeden Turczyn AlbO lak UaSZY DlSZa, Z CZSCia WOlska StrOUlf. r J -' jaiio Grom: pisze, woa , ,,r , , , na Wgry: Wy gdzie u- j\ie przYszed ua ratunek 2,a\ uciek z

Wgrowie

bdc

zwYcicstwo
.

iu W rku

U naszYch gotowe;
rr>

Wgrami
.

-i

>

>^

ciekacie gierscy, poniewa wasze jcsl zwyciztwo.

mowie W-

wiadisawowe

napo-

minaniedoricersiwa.

Woochy, '-^ ,. ,, iii vi Tak suasc Bos ~ chcia I umYs da zwYciscom pochY, Lccz kr bi sick Turk w zad ustpujce, Krzyczy majc Z miaoci serce paajce,
,

i-i

Woa: O
wspSga.^
szczcie

towarzyszy, o gdzie uciekacie?

zapor morsk ucieczki swej macie, Zamknienimy w ty Warn, a ziemie niestao, Wszak miaych w mstwie szczcie wspomc obiecao.
jq

Przez was

mne

sprawy, a wszak

miertelnymi
podlejszymi.

Walczymy, nad nas wiar,

Lata na bystrym konin, a

mstwem

icTwiSsiawowS!''*"'

gardem chrapliwym Prno woa, siek Turkw sercem zapalczywym. J^k lew Armeski gdy go owcw gmin obskoczy. Na wcznie miele idzie ufajc swej mocy, Albo jak rozdraniony niedwied gdy las omi,
Albo
tigris

zodzieja gdy swych dziatek goni.

i

Biey miele na ogie, biey

Nie dba acz
z

na miecze,
zad ucieka broni.

zranionego dla dziatek krew ciecze,

i

gniew, dzielno
krl

ao w

Tak

Wadsaw
z

naciera, a Multani stroni.

Ju by
Gdy

Phebus

krl czwarty raz

swym wozem chodzi si zatoczy. midzy u|)hy Turskie skoczy,

siekc, kto

Wyniosym mieczem
Z

mu si

nawinie,

niego pot, a krew z zbitych pogan zrzdem pynie.

221
Polacy

w koo
rka

niego

co krl dziaaj,
tej

A Wgrzy

by

miaoci

przesta

woaj.
Sg^o"
Krl sam rabii naj. ^''"'"' ^"'

Tam basz mnie

Sw
Amurat

zabi Aziatickiego, nawy/.szego wodza Tureckiego.

ju. chcia

biega gdy

jezdni uciekli,

Turcy szyki zmieszawszy krzc si jak wciekli, AY tym SVadsaw na Janczarsk moc znowu uderzy, Krzyk, huk, koat, grzmot znowu, ktoby to wymierzy.

Iuniad z Wgry ubieg, krl zosta z Polaki, Bi Turkw; a sam przyszed na ich zdradne haki, Bo Janczarowie przekop darnem wnet nakryli, I chrostem, a za nim si z cesarzem bronili. A gdy krl krzyczc do nich miecz wyniozwszy skoczy, Wpad w on d, tame go gmin Janczarski potoczy, pokolenie ginie. Potoczyh mnie

gj^j,,

a krla.

mne

Std Jagowych potomkw

wieczna

sawa

synie.
Samem tam
byi roku

Byem

sam tam
bili
,

tych polach, gdzie naszy przodkowie o nich Serbowie,

Turki

piewaj dzi

Widziaem

Najdujc zgnie

Warn z paczem, nad ni oracz w roli zbroje ma za dziwy,

i

krzywy,

Wyorywa

szyszaki, tarcze

puklerze,

W grach Hemu, w Albaskich, Macedoskich

I

Groty, szable zbotwiae,

buawy,

pancerze,

polach,

na Trackich Orpheus gdzie wdzicznie

to

gra

rolach,

*im

paS^S, or^hlu-" m^ sawne. "^'wiad^isK-^

Widziaem
I

swym
a

okiem, tym widziaem okiem,

przekopie gdzie krl

wpad chodziem gbokim,

Chodziem,

Greczyn mi miejsca ukazuje, pobitych chrzecian i krla auje.

Lecz jednak ono

wite Jagieowo plemi

Wasn rk
Za co
I

mu

skropio krwi Tureck ziemi, obraz wieczny sawa postawia,

wieki sprawia.

imi niezgwacone na

Cromerus Uh. 21,

Miechom
i

Uh.

cap. 37,

Wapoius

fol.

276, Heri

horlus ex Cromero fol. llQ,Ub. \5, lostus Declus, Aeneas Sykius, Bonfinus,

Demetrius Bugarski take Greckie Tureckie od jednego Wgrzyna poturczonego, uczonego, s ktrymem mia towarzystwo w Constantinopolu dosta, tak t bitw oj)isiij, jakom ja j wierszem prawdziwie wyrazi. Ale Callimachus Woch ktry przy tym by a w Krakowie u witej Trojce w kociele Domini,

Wgierscy Kronikarze
historie, ktrychera

ma

canw ley, troch inaczej porzdek tej historiej stosuje, mwic, i Jan z lluniada wojewoda Siedmigrocki a hetman Wgierski, nie mia pewnego miejsca w szykowanym wojsku krlewskim, ale z Multany albo z Woochy zagrnymi pilnowa strony ku ratunku swoich, jeliby gdzie
,

J!''',"^^/

p-

szfankowali naszy.

A i Wgrowie

ktrzy na

prawym rogu

stali

od

g-

222
stych a podobnych

gwatownemu ddowi
a w'

strza: tureckich,
z

zwaszcza Jan-

czarw wsparci hyh, wielkoci nieprzyjaci

Dwa
''zubi*"

na przylegle gry uciekli,

ktrych potym od

wwozy

zegnani

byli, a

tam gdy si

mnie

du-

g9
i

chfilc bronili,

rosposzeni od Turkw; tam

te biskupowie
i

Agierski

Waradziski
despotem
i

uciekaniu zabici, a legat papieski Julianus cardina,

zawarli dugo Turkom rwobu stron odpierali, Lesko Bobrzycki Polak, ktry miaoci napominanim moc nieprzyjacielsk zatrzjmawa, by zabity. Tame gdy ustpowali Wgrowie Turcy sturmowali na obz, co gdy przyskoczyh a Turkw na dwie mili ^vloskie krl z Huniadem obaczy fip"?^"-^ wsparli. Potym gdy odwrt pogani uczynili, kilko raz si na rnych miejbrzycki^za"'^y-

Frankobanem w obozie si

bitw
i

kwapia.
Konie sie wielbi-

gcach
.

szyli, 3

trafdi

uimi naszY potykali, a wsz>tkie jezdne woiska Tureckie rospro^ j ."','' j gdy si naszy jakoby po otrzymanem zwycistwie do upw rzucili, na karawan wielbdw obcionych tomokami, ktrych si konie
Z
i
^

ulky

potu ich woniajcego strzyma, take

ustraszeniu koni jezdni

mogh. A w ten czas krl z troch jezdnych na Janiczary, w ktrych ostatnia obrona bya cesarza Tureckiego, uderzy, gdzie si powiada krwawa bitwa znowu zacza, i ju Turcy myhli ucieka, obaczyli naszych czci ustraszenim koni od wielbdw, czci z niepewnej wieci zabicia krla strwoonych; zaraz Janczarowie poczli si napomina i bitw wznawia. Huniades obaczySmiaa a wszY zatrwocuie swoich uciekanie, wnet krla z posrzodku gstych przewanie ^ rp , r v uporna nieprzyjacioi bijcego lurkow usiowa odwiesc, ale nie mogt, bo gdy wadisawo go napomina aby ubiega, a lepszego szczcia czeka, krl mu odpowienarodowi mojemu niedzia, i ucieka jest rzecz szkaradna, a mnie odpowied przystojua, a te niegodzi si temu ucieka przed tym, kto na kogo wojn
naszy zatrzyma ani rzdzie, potym ni

wada

'

wo^ia.

podniesie. To rzekszy a midzy skupionemi nieprzyjacioy mnie poczynajc, sam syy wielko ich pobi. Tame potym gdy si ku wieczorowi nakonio, krl zbity z zranionego konia szablami Janczarskimi by rozsiekany, a Huniades niemogc krlewskiego ciaa dosta, gdy wszyscy rno uciekli, sam te z troch Woochw uhieah A Turcy zbywszy straciwszy jezdne wojska, nie gonili uciekajcych Wgrw Woochw do obozu przez trzy dni sturmowa nie mieli, abowiem w nocy wtpliwe jeszcze zwycistwo majc, obawiali si zasadki naszych. Trzeciego a dnia obozu dobyli, z ktrego dwa tysica niemocnych okrutnie YYOzw z wielkimi skarbami wziwszy, rannych

rk

pomordowali,
o tym te
tefanumiib.

Juliauus cardina uciekajc

obozu od jednego Multana ktry go

^k
,

przcz Dunaj uciekaiaccgo przewozi, dla wielkoci zota ktre

zabity

SGcograph:

igdyuonia
"^fawtyod

'.,.,,,..'. ga zupiony by
i
,
'

utopiony. Polacy tylko

ni dwa
r

sob

diwi-

z tej

bilwy nieszczr,,
i

Wgrw.
janRzesSanocki.

liyyej ubieoli, Jan RzessoYYski, ktry .. 1 ,/ o -I

3

brzcgorz Sanocki, ktry

i

IV by

by potvm
"
I

biskupem Krako\Yskim,
i

arcibiskupem Lyyoyyskim, larnowscy bra-

^"c^rlcgrz ci

a dyYa zabici,

giei-skiego, ktrego

zgina,

Zawisz Czarnego. Ze wszytkiego wojska w bityyie dwadziecia tysicy byo, ledwe pita Turkw omdziesit tysicy, jako Dugosz Miechoyius fol. 307
synoYvie

cz

W-

223

wiadcz,
|oIego,
i

naszy pobili; a

wedug

Bonfina trzydzieci ich tysicy na placu

naszycliby byo zwycistwo. Polakw slachcicw dwadziecia czterzej byo, s ktrych dwanacie urodziwych modziecw Amurat sam dla ich osobliwej urody piknoci, obra sol)ie w Andrinopolu, do onice, a ci zaraz sprzysigli si tiranna zamordowa uczyniliby byli dosy przedsiwziciu przesaw-

gdyby

b^

krl nie

zgin,

Poimiiiiych

nemu

ale ich

jeden Bulgarzyn

wyda

ktrego

te

byli

do

tej

rady nie- ^Sith*^

'''sam^s^ig*
^'*'''*

bacznie przypucili; a gdy si to tak

wynurzyo,

oni slachcicy Polscy bo-

jc si ywo przy w rce tiraiiskie, zaparwszy drzwi dobrze sami, a wziwszy bro w rce bili si spnie, a si do upadu posiekli od
i

czym przewano Polskiej cnoty u poganw okazali. nieszczliwa poraka, roku Paskiego 1444, krle-twa Wiadisawowego w Polscze jedennastego a w Wgrzech pitego, vieku svyego ledwe dwudziestu lat doszed, ale 3Iiechoyius fol. 307 lib. i pisze, i dwudziestego pirwszego roku zgin wieku swego. By urody wysokiej, oblicza .smiadego Greckiego, ale wdzicznego

swych ran

polegli,

trafia

si

ta

przymioty
^agej'o5^ic|

powanego, wosw
i

russich,

pracy

postach bardzo cierpliwy

i

trzewi, bo wina nie pija, hojnoci zbytrnej, cnotliwy, ukadny,

askawy,

te
tak

ku nieprzyjacioom miosierny, wielkiego

umysu

serca wysokiego,

tego
re

i nigdy nic niskiego nie myli, a adn trudnoci nie da si od odwie, co raz porzdnie postanowi, na ostatek wszytki cnoty, kti

nawitszym xitom monarchom nale, w nim wieciy. A tu masz czwr sposb wikszego ni Achillessa, mierci i dzielnoci Jagieowica, z narodu Litewskiego.

INTERREGNUM PO WAD!SAWIE,
PRZEZ PUTRZECIA LATA,
A

O BURDACH PRZYJCIA

KRLESTWA

I. z

LITU.

Kozdzial

driigi.
Polscze

mierci pana przyrodzonego zafrasowaa, wszake jeszcze niktrzy twierdzieli zwaszcza Wgrowie i we zdrowiu uszed, albo do Constantinopola albo do Weneciej, albo do Wooch, albo do Multaskiej ziemie. Drudzy tez powiadali, i jeszcze jest
i

ao

okoro si rozniosa

wie

o zabiciu
z

Wadisawowym w

wielka

smutek serca ludzkie,

ei"y"iTk*'uolfJ^sigmu'!!'!

"^wegferkr,'

2^4
woiskiem dobrze zdrowy. Wierzyli temu naszy " * skoro ta sawa i wieci w niwecz si obrocinopoia pier- y, dopicro panowie Polsczy wyj)rawili do Traciej Bugarie] i Greciej dTKodis^sI?, Jana Resowskiego i Egidziego Suchodolskiego, pyta si o krlu; ale nic j ,. za do Weneciej z pewuego O mm dowiedzie si niemogli. "^cieka. A gdy si Polacy dowiedzieli , i Wgrowie inszego sobie krla wylat tylko majcego, zoyli brali Wadisawa syna Albrichta cesarza, te siem walny na electi krla inszego w Siradzu roku 1445, na dzie wybrTn^na S. Wojciecha. Tam z sentenciej Zbigniewa kardinaa uradzili, aby Kazimierzowi Wielkiemu Xidzu Litewskiemu Wadisawa zabitego bratu,
gdy przegra, WSZY bitWB z Turki do

Albanie] albo Rasciei J

byli radzi widzieli

coby

ale

<-

pi

_ Posowie
,
.

krlestwo oddali.
.

Polsczy do Kazimierza.

Wyprawili tedy posv do Litwy, aby Kazimierza przyzwali na siem ", i "i iv Piotrkowie zoony, gdzieby si z obudwu stron spoinie okoo rzeczy
t^.
. .

...
i

''

'

pospolitej

Polskiej bez krla osierociaej naradzili

namwili; ale Kazi-

mierz posy Koronne bez pewnej odpowiedzi odprawi, a swoich do Pioz tym rosmtkiem zemdlonego i z przerzeczonej przygody braterskiej, dla czego na on siem sam przyjecha nie mg, a te niedosze i niesuszne by wzicie inszego krla powiada gdy jeszcze wszystkie rzeczy s niepewne, a i on ani krlestwa, ani sprawowania adnego niechce przyj, wszake by mu si zdao, aby ci naktrych Wadislaw do Wgier odjedajc miestnicy i gubernatorowie na swym miejscu postanowi, rzecz pospolit rzdzili do czassu.

trkowa, jako Radziwia, Kiejzgaa

Paca, miesica Septembra,

skazanim przysa, powiedajc si

by

aoci

Drugie

prne

po-

seistwodo
'

A gdy si ta odpowiedz zjazdowi rycerstwa senatu Koronnemu nie podobaa, wyprawili do niego powtre om panw radnych, aby go ju praw rzecz na krlestwo przyzwali, co jeliby niechcia odwoczy aby Ale Kazimierz przed mu powiedzieli i inszego sobie krla szuka musz. * ^ si w swoim uporze sta, gdy go panowie Litewscy zatrzymawali, ktrym si by na wszytkim w sprawach wojennych i domowych podoba, przeto posowie Polsczy z nisczym musieli nazad si wrci. Krlowa te stara Jagieowa, Kazimierza jako syna napominaa aby w tej rzeczy zdrowszej rady uywa, ale go namwi adnym sposobem
i
i
.

'^

i-

'

nie
Siem wwii-

moga; wszake Kazimierz prosi posw Koronnych, aby poczekali dokdby si o tym na sejmie s pany Litewskimi Ruskimi namwi, ktry zoy po narodzeniu Paskim 1446, w Wilnie miesica Stycznia.
i
,

^t^yo^do A skoro ten czas przyszed, zebrali si panowie Koronni z slacht wtry KSier^o- raz do Piotrkowa na ktry zjazd od Kazimirza sze posw panw LiteweiLitewczego jeliby ^g|^i(.j^ przyjachao, proszc, aby jeszcze clecti odoyli skie. niechcieli, uczyni, wojn grozili Polakom, gdy Kazimierz z Litw chce
,

na nich prawa swego mieczem dochodzi jeliby z dobr wol czeka go nia chcieli, wszake przydali, i on na Wielkim Xistwie Litewskim prze,

stawa
sobie

a krlestwa nie

da.
zajtrzeni tak srogim poselstwem
,

Przeto Polacy

bdc
,

inszego krla
z

wybra

umylili

ale

si tego obawiali

i gdyby zwad

Litw

za-

czli, Krzyacyby

Polsk najedali. Dla tego

jeszcze Kazimirzowego

umy-

225
skusi si im zdao, wyprawili tedy do niego Predbora Koniecpolskiego ^euulo !io* kastellanw, ale i ci '^7,','"^;^"^ i Scibora Sarleja Inowlodsawskiego , lak, jak i drudzy odpowiedz wzili. Dla tego senat Koronny rycerstwo na dwudziesty smy dzie Mar- iSLTa^a. ca do Piotrkowa si zjechali a wszyscy sacrament Paski nabonie przy- "'^cUa?'''' jwszy, aby tym witobliwiej o rzeczy pospolitej tractowali, poczli electin nowego krla stanowi, wszake pod tymi condiciami, i Kazimierzowi
sii

S^domirskiego

w przyjciu krlestwa zostawili. A wolowiinia biskupw si skaniay na Friderika margrabi Brandenburskiego ktry mli^grabfg. by przedtym ziciem nalednikiem Jagieowym namieniony, krom Pawa Kozickiego biskupa Pockiego, ktry na ktregokolwiek z dwu bratu xit Mazowieckich wotowa, na Wadisawa albo Bolesawa; przyczym te; stali Jan Cyzowski castcllan Jan Tczyski wojewoda Krakowski, ukasz z Grki wojewoda Poznaski wielko rycerstwa na Bolesawa si zgodzio. Tak tedy z zezwolenia wszystkiego senatu, Bolesaw Mazowieckie, od Wincentego arcibiskupa Gnienieskiego, by krlem ^ileWanaznaczon, jelieby Kazimierz przed witkami wolej swojej odmienionej ^t^^ieckie.
pierwsze miejsce
wszytki
,

xi

nieoznajmi.

A Kazimierz sa
i

usyszawszy to co si na sejmie Piotrkowskim sstao, podo matki krlowej potajemnie, aby panw znowu ku niemu namktra tego

wia,

atwo dostpia, i

Mali Polacy zaraz

na

przyzwolili

do Wielkiej Polski posali, aby wol swoj od electiej Bolesawowej ku Kazimirzowi skonili, ktrzy te to ochotnie uczynili, a znowu posy do Kazimierza Wielkiego Xidza Litewskiego wyprawili, aby dnia ostatniego Septembra w Parczowie z nimi si na siem zjecha. Jakosz si panowie
Polscy zjechali, na dzie naznaczony do Parczowa, ale Kazimirza
czas

dugi

my

gdy go napominali, aby przyjacha, powiedzia iejeszcze adnego objawienia wolej swej o przyjciu krlestwa nie oznajmili, wszakemy do Brzecia przyjechali ale jeli panowie Polscy chc co stanowi, niechaje do nas do Brzecia przyjad. Tak tedy panowie Polsczy sze senatorw z Parczowa do Brzecia poczekali, a
,

prno

jrjg^j

Kazimil" ^zw^zPoia-

saU do Kazimierza,
krlestwa przyj,
tle,

ktry ty condicie legatom

aby

pierwej Podole,

poda i inaczej niechc ucko, Olesko, opaczyn, Wie,

^SerS
'^''t^"e|'''

Ilrodo, Litwie od Polakw kami.

byy wrcone

ziemie

powiatami

zzam-

Tych condicij gdy Polacy nie chcieli przyj rozjecha si niesprawiwszy nic gotowali, Kazimierz potym na icli danie przyzwoli przyjecha do Krakowa, na przyszy rolv, na dzie . Jana Chrzciciela, dla przyjcia krlestwa Polskiego gdy mu niktrzy z panw Polskich cicho potuszyli, i mu to wolno bdzie Litwie wrci odj od Korony cokolwiek bdzie chcia, gdy jusz krlem zostanie: jak o tym Cromerus lib. 22, szei
, i

rzej pisze, a

Dugosus wiadczy, i omazy

i

Poubice od starostwa Par-

czowskiego

od Polski odjwszy do Litwy przyczy.

^pSJe
Litwie wrcone.

H.

29

220

KAZIMIERZ TRZECI JAGIEOWIC,

I

WIELKI XIDZ LITEWSKI, KOKll 1447.

CZERWCA MIESICA
D.Mil 35.

Rozdzia

trzeci.

1 ak tedy Kazimierz Wielki Xidz Litewski, na czas naznaczony koronaprzyjacha do Krakowa z wielkimi wietnymi pocztami panw LiRuskich, i z Swidrigajem stryjem swoim, takZe z Olelkiem tewskich Suckim Kijowskim xi.cciem, etc. Ktrej^o matka krlowa panowie Koronni Mazowieckie xiQcta, Wladisaw Bolesaw bracia we dwu tyRatiborskie, Cesinskie KazimieOwicimskie Brzeskie xi/:cta sicu koni Henrik z Eibingu Ludo Krakowa, i wielc pauw Czcskich, Wgierskich i lskich kontorowie, posowie od mistrza Pruskiego Erlichshausena, dwig z triumphem przyjmowali. A nazajutrz Czerwca miez wielk uczciwoci sica dnia 26, by koronowany wedug zwykych ceremonij w Krakowie Trwoga od na zamku w kociele . Stanisawa. Ale prawie w koronaci sstaa si niewiast. trwoga straszna, gdy niewiast ze wsi klastora Tinieckiego wielka gromalamentliwjm hukiem, koci . Stanisawa nada z paczem, krzykiem peniy, dla pobrania byda na staci krlowi nowemu, ktre ich narzekanie zaledwie uskromiono, a potym si msza koronaci dokonaa swym porzdkiem przez Wincentego arcibiskupa. Nazajutrz zasi gdy krl w edug zwyczaju by prowadzon na majeSwar bisivwz^sizp ^^^^ ^^ rinku Krakowskim wystawiony, poswarzyy si xita Mazowieccie],
i

Mew

Dawnom.
sip"iwa"roeow'-

kie

Wladisaw
,

Bolesaw
tak

biskupami o miejsce siedzenia po prawej

r-

cum muHe- ce krlcwskicj

od micszczan nie Potym gdy krl Kazimierz zarazem chcia usilnie do Litwy odjacha, uczciwoA zatrzymali go panowie Koronni, i musia pierwej do Poznania nawiedzi Kkhn.'' dla potrzeb Wielkiej Polski. Wszake pany Litewskie a za bram Krakowsk dla uczciwoci wyprowadzi sam krl, a potym do Wielkiej Polski z matk odjacha. A gdy by w Kaliszu, przyszed do niego knia Miupad u ng krlechajo Sigmuntowic, dziedzic Xistwa Litewskiego wskich, proszc pokornie aby mu ojczyzn jego wrci, ale nie mg nic susznego uprosi owszem od Kazimirza krla by chudzinka nie prawie susznie odpdzon. A tu jusz czytelniku miy obaczysz porzdnie odemnie zebrane powodzenie chudziny kniazia Michaja, nietylko wedug Latopisczw, ale wedug Cromera, Dugosza, Miechoyiusza etc.
i

musia na zad do zamku si wrci, przysigi przyjwszy: wszake potym xita ustpiy biskupom.
krl

227

ten

knia Michajo gdy

nie

mg mie

miejsca

Litwie

stolca

ojcowskiego dostpi, k temu obaczywszy, i mu Kazimierz na gardfo sta, za jego rosterkami, uciekf naprzd z Litwy do Mazowsza do szwagra

swojego xiccia Bolesawa, jako o tym wyszej, potym do Prus, a gdy tam nie mg by bespicczny, zbieg do lska a z SIaki i z Czccby
, ,

'*Ji[/,';^i';
lo^l^^iJ^'";.
''"

obyczajem. Potym, jako ja roMazowieckie Bolesaw szwagier jego by na krlestwo Polskie naznaczon, przyszed do Polski, spodziewajc sie za jego Koronn pomoc Xistwa Wielkiego Litewskiego dostpi. Ale gdy
Polski^
a

najeda, upienym

urwaskim

^"'^"'e-

zumiem, skoro usysza,

i xie

Kazimierza Polacy koronowali, widzc,

kora, a

i nadzieja

dziurawa,

uda si

w pop,,,.^^
''"{,'!,jioJ*J'

Kaliszu, jako

Cromer

pisze,

upadszy krlowi Kazimirzowi u ng

prosi o zwrcenie ojczyzny, jakoby rzek, poniewa ciebie Pan Bg opa-

trzy krlestwem Polskim ojczystym,

podemn
re posset,

po Sigmuncie ojcu

wr te moj wasno, na ktr moim wstpi. Potym cum nihil aequi impelrai

niewskorawszy na swojej pokorze

Ruskiego

owszem sromotnie by chudzikrl

'^-'(J^o"
,,',"'

na odegnany, uciek do Piotra

przez

Wooskiego wojewody. A gdy si go

i

Odrowa wojewod
fide siia,

przez Koniecpolskiego

upomina,
ne-

aby

by wyda,

niechcia go hospodar

Wooski
is

Piotr

wyda, mwic:

}vI",^\7''sj'

que ex

neque ex dignitale Regis Micliaelem quasi clientem profinibus suis excederct.

<iui<ogou.

(lendum fore, sed jussurum se deinceps, ul

Tak si
a

Jawa.

wojewoda Wooski wola

z
i

wydania kniazia Michajla

wymwi,

ni
Taurw.

przysigi hodu, ktry postpi Kazimierzowi. A Micha nieborak widzc, i niemia miejsca u Woochw, uciek do Prekopskich Tatarw, ktrzy potym za jego powodem Podole okrutnie zburzyli acz to na Litw na krla Polacy kadli, jakoby oni podarkami Tatarw na Polsk poburza mieli, co jest nie pewny dowd, gdy omne regnum in se divisum dcsolaretur. Ale to wszystko broi knia Michajo Sigmuntowic z Tatarami, msczc sie nad Kazimirzem krzywdy odjcia ojczystego Wielkiego Xistwa Litewskiego. Jako potym roku 1449, s tymisz Tatary zebrawszy si do Siewierskiej ziemie wcign, o czym te Dugossus Cromerus wiadcz, wzi Starodub, Nowogrd Siewierski, Puciwi, inszych zamkw Ruskich, Moskiewskiemu pastwu Serpiesk, Brasko przylegych, ntwo jako dziedzic przez podanie dosta, tmnuJluais aUquot copiis Regis fusis, poraziwszy kilko zagonw krlewskich na utarczk wyciekajcych, pisze dalej Cromer: Majore mole Rex contra eiim arma movit. I si wyprawi krl przeciw jemu wiksz moc, a wygnawszy go, wyrzuciwszy z Siewierskiego pastwa, zamki za wszystki odebra ku Wielkiemu Xistwu Litewskiemu przywrci. A j)otym spodziewajc si wikszego posiku Michajo od Moskiewi
, i

'^czyulf''
*'Vii"'-2[\'"

'^o^ciec^jego'

HjskT/go'
suiroliub.
t>V(fr"kie-o
wz'!!'!'

bj

na

xi^Svvo'Lik',"

j^i^Mi'^jo^;

^'yj'",

''"'

skiego,

zwaszcza

dla dobycia

przerzeconego Siewierskiego ojczystego

etc.

pa-

uciek do Moskwy, gdzie jusz wicej nie pielgrzymowa, bo go tam hnmien w Ruskim monasterze praskurem otru, tam umar. Ktryby si by mci mierci ojcowskiej swego wygnania, gdyby by stolec ojcowski po tak dziwnym pielgrzymstwie opanowa; ale si to tylko Witotowi stryjowi jego ledwo zwiozo.
i i

stwa, Starodubia,

Braska, Nowogrdka,

228

ODJEDZIE KRLEWSKIM DO LITWY

I

NOWOGRODZKIM I ROSTERKACH WOOSKICH.

Rozdzia czwarty.

Ho

MM

ieltnosnego

Pana

PODSKARBIEGO W.

X.

LITEWSKIEGO.

Buczacki
i
1

W G
i

z li lU*

ki

pmidi-

\i>;ie po-

Kazimirz
;

^je'*'V"?
Lii^>^e*^

chv

siem w Piotrkowie cicc burdy iwszy krl Wielk Polsk, ybjacha\ Polaki nowo wsczete umierzy, Litw i bo Buczacki Fiedor miedzy * j j Woyniu starosta Podolski wzi by Litwie niktre zamki ku Podolu siedzce. A gdy krla panowie Polsczy prosili i namawiali, aby Litwie onych wooci odjtych niedopuszcza, ani wraca, ktre ju byy w dzierawie Koronuej, nie przyzwoli im na to krl z namowy niktrych panw Litewskich, ktrzy byli przy nim, ale spieszno do Litwy ujecha, wziwszy z sob kilko panw Koronnych. Tame si u Wingrw i w Knyszyiiskich pusczach ustawicznymi owami bawi opuciwszy i porzuciwszy sprawy
,
*'

zoy

Rozboje

Koronne, dla czego wielkie rozboje po drogach okrutne swowolestwa w Polscze urosy, r te wsi i miasteczka otrostwo zwascza slachta nai
,

jedali
sicmw
danie'
Lupa- fol.

plundrowali.

Na

drugi rok 1448, na schodzie miesica Maja, a Miechovius pisze

311 i po
i

Boym

Cielc,
,

zoy

siem krl Kazimirz

i

Lublinie Pola-

"'"sLic(V7"

kom wnym
Podole

Litwie.
i

Tam xita panowie

slachta
s

Litewska

prosili

aby rwza-

jednakim prawem sprzymierzenie

Polaki mieli, aby

te ony
,

pissy zjednoczenia Litwy,

i

modzi, Rusi

Polsk byy zmienione

i

aby im

Odpowied wrcone.
tet"ki?n od

Hrodo byy i co si tknie sprzymi erzenia, Jagie a, dla czego nietedy to dobrze jest postanowiono przez Witota maj si o co skary panowie Litewscy, te si im tego nie godzi uczyzamki
z

powiatami Olesko, Wiethle, Lopaczyn

Na

co panowie Polscy odpowiedzieli,

ni, co
4 przedniej-

\^kii'ageo^^'

przysigami przez krle nasze utwierdzono, jest mocnie zapisami zwaszcza przcz Jagica, ktry si obwiza potomki swoje mocnemi zapisami przysigami ty czterzy artikuy dziere, pierwej ni krlewn
i

Edwig
z

z krlestwem wzi. Pirwszy artiku, i mia wity Chrzest przybraci i z poddanymi, uczyni temu dosy. Drugi, i wszytko swoje xicstwo i ine dzierawy ktre mia i ktrych potym naby mia ku kri

229
uczyni. Trzelestwu Polskiemu przycczy i przywaszczy obieca, i take obrci. CzwarPolskiego krlestwa potrzeby na swoje skarby wszYtkie ci Chrzcciaiiskie wypuci. A co si tknie Poty, i mia wszytkie wicnio jej te Polacy ^oIiz^r^odola, tedy Podolska ziemia nigdy nie bya ku Lit%yie, ani Cazimirz mieli od Litwy, co jawnie jest opisano w Kronikach, i krl
^^'try dosta jej

cz spadkiem przyrodzonym, cz pod Tatary, ktr

a
ale

;j;,'i;^';;^11-

'l^^nigdy?

kiedy chcieli brali,

Cazimirz poczyniwszy twierdze drzewiane

Ka-

Miedzybozu i w Wodimirzu, dzierprzyszy ty ziemie na Ludwika w dziereniu jego po Ludwiku potym przyszy na krla Jagiea, i byy jako na krla Polskiego, ktre rozdawa ku dziereniu swoim zasuonym,

a Podole spokojem. Po
naprztid

miecu,

Dakocie,

Brasawiu,
jego

za mierci

Spitkowi

Melstina.
i

zamki

w Rusi Witoltowi \yieczno. Przeto dla jego sczodrobliwoci doczesnej, nie moga nam wieczno zgin xic te wasze Sigmunt niebosczyk dziera darem
,

aski dziere braciej niktre ^.^^up^. Swidrigajowi do ywotw ich tylko a nie na ^oie^trzyz
J^j^^;'^^"^
j^Cf^l^C^^

Dawa te

a nie

zamki przerzeczone, jakosz list jego tego povviadcza. Prosi potym krl Cazimirz panw Koronnyci, aby przyjani panw Litewskich nie obraali, a askaw i suszn im odpowied dali. O czym gdy si senat Koronny naradzi, odpowiedzieU krlowi, i atwiejszej dro-

wiecznoci

ty

^il-^^l'^1

j^'^^^-

Jj

doie^ijzy-

Polacy ku zatrzymaniu umysw Litewskich niemasz, jedno aby oni i Russacy chcieli litu wszyscy Polskim imieniem tituem krlestwa odrzuciwszy oddaliwszy tl^; J;j,o'i wadz Wielkiego X!cstwa swego, napotym si zwa i mianowa '^('-^^^^iZ' titu a Polacy w^wodziH za slKornnchcieli, na co panowie Litewscy nieprzyzwolili Podole z dawna do Korony przynalee. iTiem tiTuioAle Latopiscze Ruskie Litewskie stare, ktrychem ja dwanacie eon- LatopiLe cordowa, inaczej a jednostajnym dowodem wiadcz, jakom to wyszej nh'2ad'zaj
i

ta

opisa przy Gediminie, Olgierdzie, Jagielle i \Yitocie, i napierwej xi- ^|o poUo-' '" Litewskie, Korjatowicy, Tatary z Podola wygnali i Kamieniec, Ska, Bekot insze zamki zarhili, a do Wielkiego Xistwa Litewskiego dzielnoci sw przyczyli. Tak tedy w ten czas panowie Litewscy od Polakw
i

odprawieni, do Litwy odjechali,

mirz do

s tym si siem skoczy, a krl CaziKrakowa jecha. Roku 1449, gdy umar StephaniHelias wojewodowie Wooscy, hoi

downicy Polsczy, na jednego stolec Petrio, a na drugiego Roman synowie wstpili. Potym Petrio majc pomoc od Jana Huniada, gubernatora Wgierskiego, wygna Romana brata strijecznego ktrego za na pastwo Kazimirz usiowa w-prowadzi, ale gdy usysza w drodze, i od
,

^yolsKicmio
^^'''"''
'

trucizny zadanej

Roman umar, tym

dolskicgo, ruszywszy Przemyslkie,

Kamieca PoPodolskie Lwowskie, Chemeskie

spieszniej

cign

do

wojewdztwa. S Kamieca potym posa do Petria wojewody, aby do niego przyjecha, a hod przysig uczyni, na co Petrio przyjecha obieca, by tyl- niek^wojo" ko mia glejt od krla. Krl tego nic czekajc, zostawiwszy w Chocimu KamTeSa. posy, ktrzyby przysigi Petriowej przysuchali, spieszno si do Litwy obrci, gdzie w Nowogrdku s pany Litewskimi sejmowa ledwe pocz,
i

230
Tatarw ie Podole burz;!-

Jurga.

przywrcenia wyszej mienionycli powiatw od Korony do Litwy, gdy Tatarowie do Podola wtargnli ogniem mieczem srogo wszytkie wooci pliindrujc, ktrych jednak Teodor Buczacki kilko pkw i zagonw porazi winiw wiele wybawi. Ale insze zagony Tatarskie u Brasawia iojnie askawie byy przyjte czstowane od Jurzego albo Jurgi pana Litewskiego, sk.-jd byo Polakom podejrzenie uroso, u albo za wola krlewsk, albo za przywiedzienim panw Litewskich, Tatarowie Podole i Ru, ktre Polacy Litwie odjli, burzyli.
, i i

okoo

O
I

WYMWIENIU Z PRZISIGI
PORAENIU POLAKW

W WOOSZECH.

Rozdzia pity.
miesica Grudnia, krl na siem Piotrkowski jecha, na ktrym si poytecznych postanowio, co si za wnet rozerwao, bo gdy panowie Koronni krla k temu przycignli, aby im przysig wedug ich j)raw uchwa krlestwo sprawowa sprawy krlw

otyi

wiele rzeczy potrzebnych

przeszych, take nadania

dobrodziejstwa ich jawnie

osobliwie pozwolone,

siaciiin ro7.-

'scze.

aby gruntownie zachowa, a Litwie odjtych powiatwnie wraca, czego im krl nie chcia pozwoli ani uczyni, aby w czym Litwie, ktr uprzejmie miowa, nie usczyrbi. Na drugi rok 1450, krl mia siem w Krakowie z Maymi Polaki, okoo wywiadowauia povvscigin'enia otrostwa rozbojw przez slacht wznieconych, co si byo panom radnym podobao. Ale Jan .Tczyski wojewoda Krakowski t rzecz rozradzi, nie iby sprzyja zodziejom, ale
i
i

niechcia nic stanowi, jawnie

Polskiej

spolitej

przyzwoleniu, abowiem si
,

krlem przeciwko' wszytkiej rzeczy pobjli przed tym panowie na

wyszym sejmie zjechali wali, aby im przysig,

Szafraniec Dl Yslil Krl A iihi.s croctuidae edi.
3:)4.

aby Kazimierza za prawego krla nie przyznaktrej od niego

dali, uczyni. Tak

tego sej-

gdy inu o
B*

si
*^

rozjecliali uic nie

j
i

sprawiwszy,
1
*j

wiksz moc

swowoleiistwo o-

trostwo

wzio

bya sawa i te

jusz Piotr Szafraniec

zasadk na gar-

do

krlewskie czyni.

Et tam

ipso safra-

b\c syucm, acz nie

dinsiendcre
dicfbatur.

Po micrci Pctria Wooskiego wojewody, Bohdan ktry si liczy wasnego oza Ale\andra wojewody Wooskiego, panstwo Wooskic opanowa, przed ktrym Alexander may syn leliaszw
do Polski uciek, ktrego zas Sienienski, za roskazanim krolewskiin ua hospodarstwo wprowadzi, a Bohdana wypdzi. Ale skoro Sienienski z wojskiem z Wooch wyciga, Bohdan ktry by w gry uciek

z Rosierki

matk
,

r.

r"',^.

im

zebrawszy si znowu, Alexandraz pastwa wyrzuci. Przeto

za

krl
z

OdRus-

rowu

Koniecpolskiego wyprawi, ktrzy Alexandra

Wotochy,

231
saki
i

Podolany na

pastwo

wprowadzili.

Bohdan widzc si
i

by

nievvo.

rwnym do
u|)rosi,

stoczenia l)itwy,

lasy

si

swoimi skry

pokj od naszych HoMu

tvm sposobem, aby hospodarstwo Wooskie rzdzi, dokd do- kr^u^%. rocie picinacie lat Alexander dziedzic, a iby siedmdzicsit tysicy zo- pT.Mka' ych czerwonych Tureckich (jak Dugosz i i\Iiechovius pisz) 200 koni dzT'io"Tu'?. wow 200, a wyziny 300 wozw na kody rok krlowi Polskiemu '^iirrz.l'."
i

obyczajem^hodownym dawa. Tak uczyniwszy pod tymi condiciami pokj, naszy wracali si do Polski, a Bohdan obwiodwszy wojsko swoje w lesie, u wsi Krasnego na Polaki uderzy. Polacy te wolc mnie umrze, ni sromotnie ucieka, a zdradliwemu nieprzyjacielowi zwycistwo odda, mnie si z Woochy polkidi bili si od poranku a do wieczora rwnym szczcim, a przedsi naszy krwawy plac otrzymali, bo wielko slachty Buskiej polego wodzowie przedniejszy: Piotr Odrow wojewoda Micha Buczack Parawa Mikoaj zabici, pochowani we Lwowie z paczem pospolitego
i
i

szyd.'?.

wo-

Pugnaium

%Zpn-am.
w"* pl^fsrzy
cmin'.?^!

gosz^wnpo-

bon 187 nl^ri"]

3cho-

MUS.
Tatarzy bu-

luciu.

11

rz^Grodek
4 mile ode

Lwowa.
ilji'^]^','\^"je.

'Bycho potym roku 1451, jak Cromer, a Wapovius zmyliwszy 1452, Tatarowie syszc o poraeniu slachty Buskiej w Wooszech, wielkim gwatem do Podola do Busi wtargnli, burzc palc a za Lww do Grdka, !a z wielkimi upami byda, do hordy zdobyczami ludzi
i
i i
i

i^ri^"",^!^^:

^YJ"
^l-^^^^^

WYSzli.

Zbigniew

tymi
i

dwiema zemi przygodami przez

Bussacy, ale
i

Woochy

Tatary, nie tylko

ka.

Podoanie

gdy aden nie by ktryby ich (jeliby si co zego przygodzio) ratowa, bo krl Kaziniirz w Litw ie na ten czas mieszka sejmujc z pany Litewskimi okoo przywrcenia Lucka Podola. Przyjecha potym krl do Krakowa, gdzie go Zbigniew biskup zfuka,
wszyscy Polacy srogo
byli utrapieni,
,
i

d^l^Yuwy znowu.

owiadczajc
go
ludzi
, i

jego przyczyny

by

wszytkie przesze

przysze poraki je-

zgub

krain Koronnych,

wszake

to namniej krla nie ruszyo,

ktry po wtre zaraz do Litwy na

owy

ujecha.

O SEJMIE

PODEJRZANYM

w PABCZOWIElZ POLAKI.
Rozdzia szsty.
potym siem krl w Parczowie, na ktry panowie Litewscy przy jecha nie chcieli, o czym te Dugosus i Cromerus pisz, aby im pierwej glejt wolnego, spokojnego bespiecznego przyjachania odjachania
i

/(oy

Litwa na siem Parczewski nic choiaa.

quaJl:omi
'^*'''

23-2

nil^/fi-

panowie Koronni

dali, ale

im takowego

glejtu Polacy

dawa

zabronili,

aby

iihs^aPoio-

si CO

nie

ulyo
,

sprzymierzeniu obojga narodu.

Potym

krl

sam ku paz

^verum'ea'
negata^est.

^^^ Litowskim
przyprowadzil

do

omazw

wyjacha,

do Parczowa ich

sob

wszakc

Gastolt niecbcia jacha.

mirzkupa- Litcwskich nora Lite..

wsiiim wyLit\vasi'o
i

Wotyniauobnoxiae
o!ip'o^\cdi
"Litltt*^!"'"

to byo adanic co i ,- .iv mszych onych paiistw zamkw i woiosci, te^ kolo poprawienia sprzymierzenia, ktrc powiadali, i panowie Polsczy bez ich wiadomoci z wielLitcwsk zely woci jako powinnej albo obwizanej niewolcj owiad-

i.*^

i.-

panw picrwei okoo wrcenia Podola, Lucka

na tym sejmie

czcnim
^^^

napisali.

^^^ ^^^^ "^ ^^ ^^^ YicQi Zbigniew biskup Krakowski wszystkiej Polimieniem odpowiedzia, zbijajc im to dowodnie, i oni bez swej wia:

sprzymierzenie by opowiadali abowiera 3Iaciej biskup Wileski panowie radni Litewscy nie mogli si tego zaprze, i to sprzymierzenie potym pochwalih i przysig potwierdzili wespek te o Podolu i inszych zamkach wyznali, do Polskiego prawa ich przynalee. Pozwolili

domoci
inszy

wiadectwo
sczw

mu"parcwoskiego,

im te tego Polacy, aby sobie w tych rzeczach wybrali comissarzw, albo sdziw jednaczw do splnej ugody, chociaby chcieli i samego krla splnego pana. A gdy na to panowie Litewscy nie przyzwolili, a iby z zajtrzonymi umysy nie odjachali, zdao si Polakom przez cay rok t spraw zawiesi do drugiego sejmu na tyme miejscu. A Latopiscze Ruskie Litewskie wszytkie ktrychem dwanacie na to Zgadza, inaczej skutek tego sejmu opisuj sprosta tymi sowy: I bdc d/.i na Wielkim Kniastwie Litewskim j^a^imirzowi na koronie Polskiej w rok po koronaciej uczyni siem walny w Piotrkowie, na ktrym sejmie panowie Koronni prosili krla, aby im zoy drugi siem w Parczowie, na ktrym aby panowie Litewscy byli, umyliwszy to tajemnie sami w soi

bie bez
a
i

wiadomoci krlewskiej, panw Litewskich poima ossadzi, xistwo do Korony przywrci, tak jako przed tym z pany Ruskimi Przemyskimi uczynili, Przemys zasiedli. A gdy si na ten siem panoi
i

Litwawo^ciotaliAAndrzeffio-

wie Polsczy nli wszyscy

dziawszy si

Litewscy do Parczowa zjechali, tam panowie Litewscy sta-

okopie obozem, a przez

nijaki

dwa

dni jedzili do

panw Pol-

skich do rady, a trzeciego dnia

Andrzej Polak Rohatyski dowie-

miano poima, tym Jana Gastota wojewod Wiktrzy zmwiwszy si z inszymerus: ^Ga- Icskiego i Kicjzgaa starost modzkiego menVenire Hii pany, nic powiadajc nic sugom swoim, wyjachai z obozu i uciekli do Brzecia. A chcc dowiadczy powieci Rohatyskiego, zostawili na dobno's'i ^giof' miejscu w Parczowie obz nieco sug, a w tym panowie Polsczy nie
p^zesi^zog

midzy swymi

za

pewne,

e panw Litewskich
,

o i>'m?e

wezwawszy

ich

do rady, przestrzeg

mao ludzi w liczbie posali, ktrzy na obz panw Litewskich naskoczyH, tylko sug mao tym dah a wonice ale w obozie nikogo nie zastali pokj. A rozmyliwszy si e to byli le uczymii tego czassu wozy su,
,

od tego powiada czassu sstaa si wielka niemio midzy pany Litewskimi Polskimi. Jakosz Jan Gastot wojewoda Wileski Iwasko Moniwid wojewoda Trocki, herbu Leliwa Kiejgi za

nimi do Litwy odpucili,

zga

starosta

modzki

Piotras

Mongierdowic marszaek ziemski

na-

233

miestnik Nowogrodzki

Polakw czrtowa
Kazimierz

za

Jugiea pobrali
poczfii
to
i

Radzi wi, herby ktre na braterstwo byli od Pola za im nazad odesali a swymi starymi pie- Litwa kom ora herb
, ,

sif

wiele

zego Polakom
i

za to mylili.

Wszake

krl

odubali.

si
,

pilno

bo
ale

Cromer podobno

pisze

rychlej

Polakw z Litw do zgody przywid, i krl rospuciwszy siem do Litwy zaraz na owy, dla splnej obojga narodu zgody w tym zajtrzeniu,
,

woy

jecha.

UCKU
I

PRZEZ

LITW UBEZONYM

3IIERCI SWIDRIGIEOWEJ.

Rozdzia sidmy.
Bolesaw Swidrigajo Koku Paskiego 1452, miesica Lutego, Olgerdowic brat Jagiew, wielk niemoc zemdlony w Lucku umar, m^a ucko a zamek ucki Litwie, ktrzy zaraz wielkim pdem przyjechali, poda ^a}\eZl&.
kaza.

xi

jakom

Tego te czasu knia Michajo Sigmuntowic, ktry by do 3Ioskwy, ju dwa kro wyszej opisa, zbieg, w monasterze otruty umar,
i

w kociele S. Stanisawa na zamku pochowane s. A Litwa ucko osadzia i woci przylege z przygrodkami osiada i Wodimirz zamek z miastem spalili. Skd wielkie burdy urosy, gdy Polacy zgrzytali na krla, i za jego wol Litwa ucko wzia, jako powiedano. I uradzili to aby slachta 31aej Polski Woudimirski zaobudwu ciaa do Wilna przywieziono

^^'{[^[[fi''

,,..,.
i

i^jf^"^^'-?'

"'e

"'

jednym razem \>ochowani,

Lucka wszelkim sposobem t^^^g'*!';, V" przez Litw spalony znowu zabudowali o^j. pod nimi dobywali; ale nic nie sprawili panowie Polscy s t swoj rad dla bojani obraenia krlewskiego, wszake podskarbiemu Koronnemu p^,^ upnikowi solnemu przykazali, aby adnej broni do Lucka, choby te ^^{"'oijy'*^" ,d.'>'i;'a. sam krl kaza, nie dopuszcza dodawa. Czego ^dy si krl dowiedzia, Kazimierz V srogo si rozgniewa na Zbigniewa cardinaa na Crakowskiego Sdo- slv^^\ai mirskiego wojewod posa na nich skary si na zjazd Wielkich Pola- ^jfJJJjjr^u^^' kw, i go oni krlestwa upornie odsdzali. Jako potym w Sdomirzu na witki krl mia siem dla pomsczenia si tej krzywdy swojej, na Jfj^.^',^'^^"^'ktrym z pany spoinie o zelywo swoje expostulowa; ale mu Zbigniew ^''^^^gj'*"cardina na wszytko szerok rzecz odpowied uczyni, strofujc go z tego i Litwie wicej ni Polakom yczy z nimi ustawicznie w^ biesiadach w poradach obcowa ucko z Podolim gwoli im od Polski dopuci

mek

'

. i

oderwa.
u.

30

234

ivm ^zw^ino

Rycho potym Talarowie do Podola wtargnli, a Rowu zameczku dobywszy (ktry potym Bona krlowa znowu zbudowaa Barem przezwaa) z wielkociii upw wyszli.
i

SIEHI

W SlfiADZU Z ITW4
Rozdzia smy.

i^dcmnine
^iie^raTi?/"//fI'!s-"

JM a sejmie Siradzkim panowie Litewscy przez posy swoje tego czego srogo i zufale z pogrk wojny rozerwania upominali si od ^ 1^'crwej

Polaiw, ktrym panowie Koronni agodn i ukadn odpowied dali, ^ krla upornym naeganim do przysigi i potwierdzenia praw i wol-

i!ine^ini"ds

"ocl Koroun) cli

przywodzili.

T^Tinnara- ^
rV'ii'iyl!5
iie/b^^i^ij'

ouii

przedniojszycli

przywodzi,

na ten

Ktry ju od nicli zewszd ciniony panw Koronnyci rad tajemn mia, a gdy to czas nie mg dosy panw Polskici daniu uczy-

ui,

dla niebespiecznoci

gowy
,
i

swojej

na rozmylenie rok jeden

Cromer. TeLitvanicum
^ranifelrt".

aby tym czassem

Litewskie

W moc swoje pobra tcwskicgo do Polski przeuJs. I przywiedli na to panowie Polscy krla i im t obictuic zapisem swym z pieczci podpisem rki potwierdzi mui

oderwania Litwy, uprosi u nich ucko i przedniejsze zamki skarby wszylkie Wielkiego Xistwa Lii

sia

do czego
i

te

oni pieczci
z

przyoyH

a arcibiskupowi do zachowania

zwierzyli

tym si

sejmu

rozjechali.

w szytki
sT
pTcli?wracaii"na rodoie.

po^ieir/.c.

Pod tyme czassem Tatarowie znowu do Podola wtargnli i woci a do Lwowa zburzyli a gdy si ju z plonem wyciga do horpo czterzy kro si wracali a ludzi ktrzy byli z skrytych dy zmylili micjsc na uiwo wyli w ndzn niewol pobrali. Dla czego krl Rusk 2 Janem Cyzewskim i z Tczyskim wojewod Krakowskim g]g(>]jjc posa aby Tatarskiej srogoci odparli, a sam do Litwy, i Z Woochy
,
,

LUwie.^^

morowym udrczonej, na owy od^fcSo-^ jecha. Ale ni si naszy na Tatary zgotowali, oni z wielkim plonem do mieszkali, j^^pjy ug^jj, ^ jjya rzecz j)odejrzana i panowie Litewscy tych Tatarw
clio

tcu czas wielkim powietrzem

d^Ta'tarw

przywiedh

'^carzPrT'' kopski Za- ;^^. jiui za wolskiego J-'i{'f.jzi""il'

"^orszalka z

bo natychmiast Gastolt z Bloniwidem wyprawili Radziwia wielkimi podarkami do Saehmata carza Zawolskiego dziku,
_

ziupion.

Cromer.
33!),

lol.

Ale gdy OJ do nich Jjacha Radziwi, trafi W' dzikich "^ wojsko Ecigereja carza Prekopskiego, ktry by porazi SadaP*^''^^^' zupion bv chmata Zawolskiego, z Podola z upem ciagnace";o, tam tedy j j
zq \vsz\stkicgo

posug. t tir-i

Icdwo nagi wolno puszczony. nis. Sadachmat te carz Zawolski uciekajc z dziewici synw i z murzado'*Liiwy'^ mi, take z hulany przedniejszymi swoimi pany do Litwy, jako do przyja"naniod"" ci przyjccha, ale go nadzieja omylia, bowiem by poiman od panw
secun,

Radziw

i^o-n'

nich.

235
Litewskich
(co

samo
i

Litw

podejrzenia przywied/ieiiia jego nu burzenie

Podola wYwodzi) a w Kownie pod

potym gdy chcia uciec, za Kijowem dogoniony, stra a do mierci by cbowan od Litwy, aby si tym

zachowali nieprzyjacielowi jego Ecigierowi Przekopsliiemu. Pod tyme czassem roku 1453, dnia 29 Maja , 3IacIiomet Turecki

Karamaskie waleczne xi, wzi w przymierzu Consawne, wielkie, morzem ze trzech stron otoczone, stolic gow cesarstwa Greckiego. A do tego Turkom pomg nijaki Gertuka zdrajc<T, pan Grecki, ktry do Turkw uciekwszy, ukaza im sposb
cesarz poraziwszy

stantinopole, miasto
i

consthniinopo' ^^'eie.

certuka

ai

'^zu^ujca"'"*

ktrego pogdzie byy snadniejsze miejsca ku wziciu miasta szturmu tym Machomet cesarz miasto podarku da cwiertowa, obrzydziwszy si jego zdrad, Isidorus albo Sidor metropolit Kijowski, ktry ono by cardlnaem na (ropni ("^Kisinodzie w Florenciej od Eugeniusa papiea uczyniony, zebrawszy nic- Sunu^mao slachty rycerstwa Ruskiego, przebi si przez wielkie wojska Tu- u" 'V/y. przyszed l)v na pomoc Paleologowi cesarzowi do Constantinopo- ,I))j/,//)'X. reckie cesarz sam Paleologus ''"^/r^-f"' la, tame mnie dokazowa z Russaki, gdzie u szturmu, gdy chcia z inszymi z miasta ucieka w bramie by uloczony, ]K'i'* cito ktr przynis Janczarzyn jeden na a potvm umaremu
i

','''"/

gow
,

Machometowi. Tak to miasto sawne po RzyPropontidem morzami podlane mie pierwsze na wiecie Helespontem wielkie, i go jest w okrg na sze mil albo wicej w murze, pogani a do dzisiejszych czassw z wielkim upadkiem wszystkiego chrzeciastwa
wielki podarek cessarzowi
i i

trzymaj.

O ktrego miasta wzic'u i jego pooeniu i zacnoci opisaem w indowodnie ktry potym jeli Bg szym Commentarzu moim szeroko mdego ywota j)rzeduy wydam na wiato, bom sam w tym miecie roku krain Turel-)74, mieszka niedziel 20, gdziem te wiele inszych miast
, i

<kicli

ten czas zwiedzi;

a teraz to

ckich albo Tureckich historij pisa.

opuszczam, abych si niezda GrePrzeto do Litewskich spraw przed-

siwzitych przystpuj. Tego czossu Iwan xic Ostroskle Jan L iscz w dzie Wielkonociiy i pobili, tale Tatarw wedug JMiechoriusa u Trebowle })orazili na bardzo i aden poganin nie uszed, czego Cromer lib. 22 w ty so'wa powiadcza fla ul nc nnus qiudem ecasisse exislim('lw\ a winiw 90Cf0 naszy odbili insze upy.
i

gow

''

236

O TRZECIM SEJMIE
I

W PARCZOWIE

w PIOTRKOWIE.

Rozdzia dziewity.
Koku Paskiego
umar
,

1453, miesica Czerwca, gdy Matias biskup Wileski

i

zo/.v krl Ktzimirz Polakom

,

Litwie siem

w
i

Parczewie

na

ktry panowie Litewscy nie przyjachuli

obawiajc si
.

panom Polakom
ich Latopisiec
PosiowicLisiem,

niewiem jakich zdradnych zassadek wyszej wiadczy, Cromerus te fol. 340 sccundae edkionis
,

dajc przyczyn podobno onych co

przysali, Ja-

mwi:

Insidias nescio quas causiftcantes. Ale jednak

,

posw

na Chodkiewica

namiestnika na ten czas Witebskiego, Radziwia, Miko^i

aja Paca starost Lidskiego sw z wojewdztw.

Upominali si
i

marszakw

trzech

powiatw, take pona pierwszych

,

ci

posowie u panw Polakw tego co

,

przeszych sejmach

Odpowied
panw Ko;
iwie.

Woy
~.
.

byo poprawienie sprzymierzenia a Podole Wielkiemu Xistwu Litewskiemu iako wasno jego wrcili.
aby

Lkazali im na to panowie Koronni prnileja Jagieowy, >\ itotowy,

T'

-1

i--

Swi-

drigieowy, a ich samych dowodami

oni sami mwili, Podole
i

Litw

z tej

wasnoci

zbijali

gdy

Woy
w

od Jagiea krla Polskiego Witolowi

by
Compromisu^olo^zLi"^^^

zastawione

we

czterdzieci tysicy

czerwonych zotych,
a

skd

jawnie

si okazowao,
towej

i
s

ony ziemie pravya Polskiego byy,

po mierci

Wito-

wespock
,

pienidzmi

dzieraw Jagieow susznym spadkiem

i

przyszy. Podawali im k temu Polacy compromissarzw, jako

albo krla
chcieli
,

pierwej

nle^'^"

albo papiea

albo ktregoby inszego

,

pana chrzeciaiiskiego

'^"^"//.^'

albo cesarza Chrzeciaskiego poPolakom zdaa nieprzystojna, z nisczym odprapatrzy w tej rzeczy wili posw Litewskich. Kosztowa te sam krl srzodku z niktrymi pany Koronnymi, aby to byo na drugi siem odoono ale tego nie dopucili Polacy. Potym suchano posw xit Mazowieckich, Wadisawa, \i Bolesawa ktrzy si upominali Tykocina Gonidza od Lit\yy wzitych, ktrym gdy krl bez rady panw Koronnych srogo z pogrszk odpowiedzia ^^ ^0 Lit\ya susznie uczynia, by zfukan od Zbigniewa caidinaa, i si

Litwa

za

Tatarskiego carza

dawaa,

ktra rzecz gdy si

krlw

przykrymi

sowy
,

ani uczynki

adnego obraa

nie godzi

przyto-

czywszy

t przypowie

midzy psczoami
ny'aibo"uL
<"''^7/^^;'"

^^H^

niema, ktruniiy nii;i ksa swoich, zwaszcza l^fazo wieckicl, towarzyszw pizyjaciclw Koronnych ze krwic
i

da

uiter apes quo(ji(o

Brfjom aculeo carere,

krl

krlw- Polskich idcych.

237
Z Parczowa na drugi siem krl do Piotrkowa zaraz jacha, na dzie Jana Chrzciciela naznaczony. Tam krlowi arcybiskup Gnienieski ukaza ony obietnice zapis, na ktrym si by krl przymuszony zapisa obwiza Polakom na odjcie zamkw niktrych Litwie i na przysig,
i

.
i

jakom
gosza

to wyZszej
i

w zamknieniu sejmu Siradzkiego pooy, wedug DuCromera, dali tedy panowie Koronni od krla, aby wdy jusz
dosy
uczyni. Potym

[?jl^\^"Ji.'J,^'

^{jjjjj^'^'^,'''"'

onoj obietnicy swoiej

wziwszy

sobie krl na rozKri^oLi

mylenie dzie, odpowiedzia panom, i si mnie nie godzi przeci\Miej przysigi czyni, nad pierwsz przysig, ktrm Litwie uczyni, gdy mi na podnieli wszake mog da wam przysig, Wielkie Xicstyyo wybrali
i ,

ale

tak jako Zdaa si

krl Polski, a nie jako \Yiclki

ta

Xidz

Litewski.
i

przysiga panom Polskim niestateczna, podejrzana

samo-

fl^"'^^'"'

owna, przeto poczli nalejia wespek z Zophia krlow, matk krlewsk, aby krl tych kluczek poniecha, a poruczywszy komukolwiek xistwo Litewskie, rzecz pospolit Polsk sam przez si aby
pilniej

idiusiuranzowie.

sprawo-

spkowania oddali, czterech uiunnosa Koronnego jawnie naznaczonych miano- bernio amozdania wszytko wanych aby do swej rady przypuszcza, a z ich wyroku tprawowa, a coby krom ich zdania byo sprawiono albo uchwalono, aby Condicie od ... ^ u T Tl 'I niev/azne byy. Jeliby tego kroi me Poinuwposy wszytkie rzeczy jako nikczemhe

wa, Litwanw aby od swego obcowania

panow
przedniejszych z senatu

'

.,

'<'-.'l..i

uczyni, powiedzieli,
litej

i niechc duej
,

czeka, niby siebie

ty

rzeczy pospo-

inszym sposobem opatrzy nie mieli, a zaraz

i

kiem skutkiem potwierdzili gdy si zobopolnio i z drugim obwizali, adnym sposobem ojczyzny swej nieodstpowa. Tym potyui tak upornym danim te grobami poruszony Kazimerz, przysijakiej prosili da. Do dziewitego dnia w ten czas trwa ten siem, ktry jako now nie siimn dni *^*"^'' zwyczajn rzecz, i tak dugo trwa, Dugosz wspomina; cby si dzi temu dziwowa, gdyby kilko miesicy nasze sejmy przewoczone by bez
i

sowa swoje uczynwiar lubem jeden

pewnego skutku rzeczy yyidzia. Potym krl Kazimirz z tego Piotrkowskiego sejmu do Krakowa przyjechawszy, a kilko dni zmieszkawszy, do Litwy odjecha.

Ka^-mirzdo
''"''"'

XI.

Korony szo slachta wszytka onego kraju krlowi przysiga, Owicimskie wadzej wszytkiej musia ustpi, wziwszy
i

Tego te roku Owicimskie xistvvo

w moc

Polskiej przya

Jan

xi

0.sii'ciniSkie slaipioiic.

pewn summ

pienidzy.

238

O ROZRUCHU
I

PRUSSAROW
KRLEWSKBI,
y-

MAESTWIE
Rozdzia

a irzyjeiii[Prns.$w

fiol elanie.

(Iziesitjo

l\a len czas roku 1454, wielkie rozruchy zaczy si w Prusiecli od sla" miesczan przeciw Krzyakom, ktrzy wielkimi krzywdami od nich chty
i

ucinieni, spiknwszy si
z nich

midzy sob

wiele

zamkw

miast,

wyrzuciwszy

Krzyaki, pod moc swoje przywrcili. A wyprawiwszy do krla Kazimirza zacne posy, z ktrych by starszy Jan Bassenus, ony wszytki zamki, z miasty i wszystk Prusk ziemi,
i

Swar

o da-

wanie lubu.

Pomorsk, Culmiensk Michaowsk w moc mu podali. Tego te czasu 9 dnia Februaria pirwsza maonka Kazimirzowi do Krakowa przywieziona, Elizabeta Albrichta cesarza Rzymskiego crka Wgierskiego krla. A i si a siostra Ladisawa modego Czeskiego
i

cardina Zbigniew

arcibiskup swarzyli, ktryby

nich godniejszy by,

maestwo dawa, woyli t utciwo

i

potym na Jana Capistrana

,

witego zakonu Bernardinw, prawie cha kaznodziej uczonego ktry by z Rakus przez Zbigniewa kardinaa proszony przyjecha do Krakowa,
Skarga n

ma

Wo-

ale

ani niemieckiego ani

polskiego

jzjka rozumia, Zbigniew

i

to

Krzjaki

cardina odprawi, a arcibi;?kup now krlow pomaza koronowa. Suchano potym posw Pruskich w senatorskim kole, ktrzy orati skaryli si na Krzyaki o srogie a prawie zwierzce zniewolenie, dbr i majtnoci wasnych pobieranie i wynisczenie, on i dzieweczek
haniebne posromocenie
i

dug

insze

nieznone

uciski

od mistrzw, contorw
i

ich starost,

Koronny
i

w
,

take urzdnikw, wyliczajc, proszc aby ich krl senat obron w poddastwo jtrzyj. Tymi tedy ich probami krl,
i
i

nie opucili

panowie' Polscy przypdzeni, aby tak piknej' niespodziewanej ocoasiej ktrabysi potym trudno trafi miaa za ktrby to co ich przodkowie do Krzyakw przed tym utracili, atwie odiska a do Koroi

ny przywrci mogli, przyjli Prussakw w poddanie i w obron. Posa tedy krl zaraz Andrzeja' biskupa Poznaskiego i Jana Koniecpolskiego miesczanie Pruscy, kanclerza Polskiego do Prus, przed ktrymi slachta
i

IMichaowscy wierno, posuszestwo poddastwo krlozamki wszytki tym ktrym Koronie Polskiej uczynili wi Kazimirzowi

Culmiescy
krl

kaza

podaii-

239
Jachal potym krl do Litewskiego Brzecia, ffdzie krtki czas z nany ^'/'P^. Brzeciu Li! / 1 1 askawie sit' im oiiarujc prosi, aby bronili prze- niskim,
'

Lilewskimi sejmowa

-III

cia przez

modz

Lillaiilskim

Krzyakom na pomoc Pruskiemu

mistrzowi. siemwL'''-
Gonin.iz,

To postanowiwszy

zaraz do L^^czyce na drugi sicm

xi/4'ta

onv jaclia. Tam

i.kicli

miesicu Maju zoMazowieckie upominay si u krla u Litewi

obiecujc krlowi

panw, aby im Gonidz i Tykocin, take Wcgrw byy wrcone, wszylkie wojska swoje na pomoc przeciw mistrzowi

.wt^rpllw

^si^dzn'''

Pruskiemu
z

posa,

ale

si prno upominali, bo Litw

Liflantskirai
,

krl przy

tym

zo-

stawi, obawiajc si ich rozgniewa, aby nie wzili jakiego porozumienia

Krzyaki Pruskimi

i te

te miasta z

dawna do Litwy

suyy.
Z czyce zaraz krl jacha do Prus w wielkim a ozdobnym poczcie panw Koronnych, tam w Toruniu, w Elbingu we Gdasku od senatorw, slachty miast wedug witego obrzdu przysiga odnowiona bya, wsiowa krla Kazimirza potomkw jego krlw Polskich, biskupi te trzej, Culmienski Pomezaski Sambijski przysigh, a czwarty biskup Warmieski by przy Krzyakach w Marienborku, wszake capitua jego albo Collegium przysig uczynia. Mia potym krl w Grudzidzu siem z Prussaki, tam podatek albo pobr uchwalili z pogowia dla zapacenia Czechom onierzom, ktrzy byli ^lalborg od slachty Pruskiej pod Krzyaki obiegli, a pacono im po 26 zotych na ko, na trzy miesice; tych tedy rospusczono, albo dla tego, i
i
i i

p^Sw
s''""^""^-

Maii.ora

P^lo^n

byli

drogo najci, albo dla wtpliwej wiary, a na ich miejsce krl swj

dwr pod Malbork wyprawi.

Tame
zawdy
tki
i

ne, szesnacie
z

wziy uni z Koron jako w jedno ciao spojote panw radnych z slachty z miast wybrano, ktrzvby krlem o rzeczypospolitej Pruskiej radzili. Tame im ca wszyPruskie ziemie
i i

myta na ziemi

na wodzie

podatki od wagi albo funta, ktre po

^'"^^."('/rT.s-'

niemiecku zwano
i

fuiitzol,

albo frinczol,

dwa pienidza od kadej grzywny

iow"uLenVc.

wieprzem zwano, krl im odpuci. A Gdausczanom, ktrzy krla ze wszytkim dworem wielkim kosztem utciwie przyjli, osobliwie krl odpuci sicdm set grzywien z miejsckiego dochodu, ktre Krzyakom na kady rok pacili, k temu myny wszystki miejsckie mniejsz, ktr Wisa, morze gry otoczyy, darowa im, tylnarzas,

ktr dan

pospolicie

uaw

ko sobie trzynacie wsi, a dwa folwarki wyj, a podatek miejscki z tego wszystkiego jedno dwa tysica zotych czerwonych im ustawi, z czego

60000 zotych czerwonych, jako Wapowius pisze i Cromer z jego wiadectwa, przychodzio. Te aby na kody rok mieszczanie przez cztery dni krla ze wszystkim dworem kosztem swym po Jejmowali, a miapirwej
sto

K^Suom
^'Gdi.ska.

zamku stuczonego, aby krlowi palacz kosztowny

miecie, take

spichlerz dla sypania

Przyjechali

zboa

stajni zbudowali.
,

potym posowie od Papiea od Cesarza, Curfierstw, od Philippri Burgundijskiego, Ludowika Bawarskiego i od w^szytkicli Niemieckiej Rzesze xit, proszc krla, aby Krzyakom jeli co wystpili od-

240
puci,
a

Prussyim wszytkie wrciwszy sam na

aby
z

cia Constantinopola,

nimi wojska swoje

ktrzy

du/.ej Niemieckich

xit,

nie

mylili, na

sowie zawiesi),

wojn Tureck, dla odjzczy. A krl Cazimirz (iby przeciw niemu wojn za Krzyaki podnic inszego nie odpowiedzia, jedno i
Frankfordzienski, ktre miasto jest

tych rzeczach

ma wyprawi na siem

nad rzek Menem, posy swoje.

-5:@>

-^^1^-

NIECILIWEJ BITIE RAZIMEOWEJ

Koku Paskiego 1454.
KSIFX.IDZIEH'lf;rXASTE.

Rozdzia pierwszy.

Uo Wielmonego Pana,

KREWSKIEGO

ST.iROSTY.

rl

Kazimirz gdy

przyj
i

obron

Prussaki,

Zaraz podnis

myl swoj

na harde Krzyaki,
Sfuma podana.

Malbork ich gow, pod Chojnice wojska wid z Polski gotowe. Stum wzi przez podanie swych onierzw mstwem, Litwa te ratowaa Polakw rycerstwem, tysicy jezdnych im na pomoc posali, Sudimuntowicu ich pod spraw podali. Kuczuk, Stako Kosciewic, z Janem Ilinicem, Przy tych z Bohdanem Jurgi Wo, Andruskowicem, Roty wiedli, ktrych krl obaczywszy w sprawie, Weseli si Litwie dzikowa askawie. Polakw ukasz z Gorki z Ostrorogiem rzdzi, Szarlejowi z Ritwiaskim krl dwr swj przysdzi,

Stum, Brodnic obieg

Za

Pi

Olechno Sudimunlowic heiman nad 5000 Litwy Tatarw pod

i

Chojnice
pr/.yci-

ghh

Kuczuk,
Sianko Kosciewic,

Jan ninic, Bochdan, Andruskowic,

i

Jurgi

Woi,
rotmisirzo\Nie Litewscy.

Bo

ci

czterzej

hetmastwo
i

sobie przywaszciali,
znali.

ukasz z
Gorki Po-

Acz co wojna

bitwa bezhumny nie

znaski, Stanisaw Osirorog

Kaliski, Mi-

31

koaj Szar-

242
lej

Iiio\\Jod-

Kanclerz usilnie krla a mgdrze odwodzi,

s);i\Nski,

wojewodowie,
i

Widzc mode
By
z

tictmany, by bilwy nie zwodzi,

Dt'1-

lawRytwianski
castcllan

pici

tysic czeka Czarnkowskiego raczy,

Ai

Rosperski,

hetmanowie Poisczy. Kanclerz Koniecpolski.

Ale Wielcy Pohicy

Dubia Alea
3Iartis.

wtpliwy skutek wojny by obaczy. rzekli, i. wonice Naszy Niemcw zapdzi mog przez swe bicze. Tak gdy bitwy woali, krl na ich danie Przyzwoli, widzc w nich z Niemcy na potkanie.

ch

Ul vel auri-

Z przygody stra Niemiecka na nasze

trafia,

garum

suorum flagelis hostes in

A jedna A A

drug bitw ogromn

stoczya,

fmjam aclum
iriiaclarent.

Stra Polska

Naszy jednak odnieli zwycicztwo acz krwawe, krlowi o Niemcach dali pewi) spraw.

Niemieck
porazia.

jusz Phebus tchnice konie do morza prowadzi,

Wieczr
twa.

bi-

Hesperus te chmury oboczne zgromadzi, Gdy Ludwik mistrz Krzyackie uphy wywid swoje. Przy nim Zegaskich xit, Rudolph, Baltzar dwoje. Bernard, Sumberg Czech Niemcw, Morawcw, z Saxony, fendlw mia pod spraw, z nim Rzekie zagony, Naszy te z Litw w siedm si pkw zszykowali, A z obudwu stron trb znak do bitwy dali.

Om

fappprnnt
qiiclrc]iida-

Lecz

reii/uinun-

w naszych ona pirwsza ch zaraz ustala. Gdy ich witsza cz zbrojnych nigdy nie widziaia,
i

guam

ar-

tnaas acies aspezerunl.

Ktemu na botnym miejscu

hraskim stanli.

Wszake
Niemcy

raiele do siebie

obudwu

stron brnli.

und krzycz. Poisz szelm, a grzmi asv, Garda tez rozdzierali gosem wrzesczc naszy, Bl)iiY trby gone dwik dawaj huczno, A Niemcy za z spissami pieszy id huczno. Konie r, grzmot gdy zbroje o zbroje chrzciay, Z runic trzask, dym, a strzay pierzyste wisczay, Kopije naszy omi, Niemcy te sw e drzewa Droysle w naszych topi, a z koni szy trzewa. Proporce chorgwie z obu stron si chwiej, Zbici lec, a ranni za stkajc mdlej. Naszym Mars w pierwszej bitwie potuszy askawie, Rozgromili Niemieckie uphy w przedniej sprawie.
dasticht
i

Baltzar

Zegaskie

xi

zal)it,

Sumherg

Ywy

Poiman,

skd
z

naszy triumph sdzili prawdziwy,

naskoczyli,
-

Ale
Ztiofl u bi-

za w tym Krzyacy gwatem

A znowu

twa srosza.

Kurzy si py podnieca w mach zajuszonych. A gniew Niemcy naszych wsparli walczcych bez sprav\y, Gdzie si dopiero wscz huk, krzyk, trzask hj krwawy,

zwycizcami srogi bj stoczyli. do nieba z prochw poruszonych,

miao

243
liu lietniunowie

uaszy

McmcY

naszych, naszy

swym ratunek dali, za Niemcw w ty

o lym lut czjtaj Krowspierali,

mera

Litwa bez przestanku j)sowala im frezy Z lukw, w tym Niemcw walny uphiec przyszed Tych j)oledni upli naszych widzc indzie krl stoja,

swie/.y.
Nas7.y

rierzchn, gwatu niemajc,

Uciekli, a krl krzyczy aby

sna si w sprawie
wola

pierzchnli.

cienia boja,
stali,

Lecz niepohamowarnm

noj;ni

dali.

Co widzc drudzy ktrzy

przednim

byli szyku,

Lstraszeni z straszncfio Nienneckiego krzyku,

Pierzchnli poszelinie za drugimi rno,

Krl za nimi: hej

stjcie, stjcie!

woa

prno.

Bo porwawszy si wszyscy

ordinku swojego,
Podoltictwo uciekaj cyol.

Bie

bystro po niwach pola Chojnickiego,

^Yanie
Ony lkliwe

jak kiedy

pusczy sarny albo anie,

i

owcowa

trba trwoy

chartw sczekanie.
straszny

uszy

dwik

chwytaj

Gowy wzgr

podniozwszy po skaach pierzchaj.

Tak naszy rospucili swym koniom wdzida,

A
I

szaty wiatr za nimi chwieje jako skrzyda.

Crnmrr:

Krl ich

z ucieczki gosem chrapliwym hamuje, gdyby si zwrcili zwyciztwo lubuje,

i

Qund

Tam mao

ledwo przygnany, te pierzchn, a Niemcy po nim bystre konie Pucili, chcc go w ktrej jak zaapie stronie, Tame naszych co z krlem biegli rozerwali, I si rno od krla wszyscy rozbkali.
tych co go strzegli

A od

sam

nie

by

nisi vi abstracttis esset

na placu pojmany,

by

tivus f.i hoMlinm

pnleslo/-

iem vemstei.

Samych panw Litewskich

pi

si

zastawili,

Aby Niemcw

na sobie gonicych bawili

Za czymby krl ujacha wprzd, Sudimuntowic, Kuczuk, Ilinic, Stako, Bohdan Andriskowic,

Lite\\scy rotinislrzo^ie przi krlu zostali.

Z Niemcy si micle ciwszy mnie poczynali, I dug ich na sobie chwil zatrzymali, Z ukw im odpierajc, potym od wielkoci. Pojmani okazali znak sawnej dzielnoci.

Na

to sIq

ws.stki
l.al()|iiszce

zgadzaj,.

tym gdy jusz Titan zot skry do morza gow, Noc z jaski wywodzia ciemno Charonow, Lecz miesic wieci jasny, naszych Niemcy sczujc, A po polach pierzchliwych promieniem skazujc. Krl od swoich zbdziwszy samoczwart uchodzi. si Litewski slachcic k niemu przygodzi. Tame ich w jednym miejscu gdy Niemcy dognali. Mao wszytkich z krlem razem nie pojmali.

Niemcy, naszyci) soiiili

Wo

244
Latopiszce

kad, i
Czechw
postrzela, co byd

Lecz na boto ubiegli

tam

\Yo

konia zsiadwszy.

Pocz
Gdy

strzela

z sajdaka,

strzay rozsypawszy,
nie mieli,

mogo, ych

akom suyli, boi Malborg naszy u Cze-

klrzy Krzy-

si te maej Wrcili si do swoich,

tej

kilko

Niemcw rani, naciera

krl

liczbie krla nie spodzieli.

te wjbrn

bota

chw otckich kupili.

Da
Krl Kazimirz ledwo uszed.

Piechot, ruszya go w niewoli ochota, A gdy jusz by z przestrachu wolny na swiebodzie, waacha wieego majc na powodzie. krlowi, bo drigant pod nim spracowany

Wo

Usta by, gdy

ucieczce lepszy

ko

rzezany,

Na

10 sig

to
i

wszy-

uszed Niemieckiej pogoni, krlem mier bya toni. I z onej gdzie wizienie Do Nieszowy przybiegli dyszc z onej kazni,
z
i

Take

Wo

srki Latopi-

szce Kuskie

A Rytwiaiiski
Acz
Krl rzek:

j wita

krla

idc
z

ani.
srogi.

Litewskie

Dzikujc Bogu i go wynis

onej trwogi,

zgadzaj.

nieprzyjacielski miecz inszych

pobi

Odpowied
Ritwianskie-

mu.

ty si w ani my, a rycerze mili Polacy z Litw przy mnie krwi si wasn Za paczc rzek: o Boe, ktrego obron,

myli.

Ktry
Dzikczynienie KazS-

Zdrowie moje jest cae z zupen koron, mi dzi sam z rku nieprzyjaci hardych Wyrwa ludzi moich z ich okoww twardych,
i

mierzowo
la wyzwolenie z rku

Acze mi
Przez

za grzech skara, ale jednak Panie,

Krzyackich.

Wyrwae mi
Jak dzielny

przes sugi cnego ratowanie,

moc wiernego sugi, wiernego o Boe, Bo kt co dzielniejszego kiedy sprawi moe,

Bo wedu^r
Laopiszcw
ws/yslkich

Wo
s

ktry mnie od mierci

A krwi
Teraz

nieprzyjacielsk strzay swe

o

wybawi, pokrwawi.
takiego raczy

Wo

ruski

widz

Boe ie

nie przebaczy,

slachcic obronit go z

uku

Jescze mnie

pastwem moim, gdy

strze-

lajc na Krzyaki, za czym

witsza pn-

Da
Ale

mnie stra

zginieniu,

mog

rzec nie

Wola,

jego postawie podobno anioa.

moc

Krlo-

wi przyby-

Tak

tej

bitwy nieszczliwej postpki. Pruskich

i

starowieckie Kroniki, Ruskie

opisuj, Cromerus take
fol.

Litewskie Latopiszcze niktre,

fol.

Krzyakw pisane Dugosz

i

316,

lib.

4, cap.

347, secuudae edidonis, iMiechorius 50. Wapoyius fol. 278, Herbortus fol. 295, lib. 6,
lib.

23,

etc.

wzmiank

czyni.
]\Jiechovius
i

Cromerus,

Dugosz

t porak

nie tak

szkodliw

ja-

bo ledwe GO slachcicw ubito, z ktrych byli zacniejszy: Piotr Sczekociski podkaiiclerzy, Mikoaj Morski chory Sendomirski, Jan Zawisz Czarnego s\n, starosta Kolenski Jan Rizinski. ko sromotn
i

by wiadcz,

trzy sta
z

trzydzieci poimanycli,

midzy

ktrymi

byli zacniejszy:

ukasz
i

grabi

Mikoaj Szarlewski wojewoda Iiiowodsawski, Jan Sczsny Tarnowscy, Jan Mikoaj Rytwiascy (a trzeci jak Latopiscze Ruskie
Gorki,
i

245

wiadcz Dersaw Rytwiaski

ski
li
i

krla

sciercze

aniej wyszedwszy wiciasnym wizieniu by-

ta), Idzi Suchodolski, Jan Melslinski, Sendiwoj Lezenski, Piotr Strykow-

Barthomiej Ogrodzienski, a

ci

w Malborku w

chowani.

czyli

rzek komi wPobitych naszych trupw powizawszy za nogi miotali przeciw ludzkoci, ktra nieprzyjaci pogrzebem utci kai i

e, obozu te/> wszytkiego Niemcy dostali, w ktrym 4000 wozw skarbnych wzili. A Latopiszec Ruski bez dowodu napisany t bitw przegran z lerzykiem krlem Czeskim pod Wracawiem by kadzie, a szykowanie ucieczi

krlewsk do Chojnic

prostuje:

czym si nazbyt

myli, co ja

dowo-

dnie

poka.

OMYKI ATOPISGZOW LITEWSKICH

CZASEM, MIEJSCEM
o
I

NIEPRZYJACIELEM

tym poraeniu Eazimierzowym.

Rozdzia

drugi.

1 irwsza, i Jcrzyk Podebrandski na ten czas jeszcze krlem Czeskim nie by, gdy si ta bitwa poraka trafia, bo tego czassu Ladisaw mody
i

(na ktrego by miejsce Ladisaw Jagieowic krlem Wgierskim wzity), krlowa w Czechach w Wgrzech, ktrego siostr rodzon Helzbiet cesarzwn z przerzeczonych krlestw

syn Albrichta cesarza

zmarego

dziedziczk

poj

Kazimirz krl Polski

w maestwo, mao

co przed

swoj porak.
Wtra, i ta poraka wedug wszytkich Cronikarzw pod Chojnicami bya, do ktrych trudno mia Kazimirz uciec, bo Krzyacy jescze na
ten czas Chojnice trzymali.

Trzecia,

i magnum
ywo m
i

chaos, daleki przecig

Chojnic, co jako

rerum natura
I

nie

ucieka byo.
krl
,

Wratsawia do
pod Choj-

Czwarty,
nicami

samisz Latopiszcze przeciw sobie

by t bitw
Kazimirz

wiadc mwic:

wycign
,

dzie

ze wszytkimi

i Litewskimi do Chojnic a pod Chojnicami ich zszykowal etc. Polym dalej mwi: Tak w sprawie cign ku Wrocawiu. Pita omyka Latopisczw, i co mia napisa de/ectionem, odrzucenie albo przekinienie slachty miast Pruskich od Krzyakw, a poddanie W moc w obron Kazimirzowi, dla ktrych ta pirwsza bitwa bya, napii
i

wojskami Polskimi

246
sa: Przysali powieda Wrocawianie Slacy do Krakowa posy swoje, proszc krla Kazimirza aby u nich panem by, a od krla ich Czeskiego broni, na co krl Kazimirz przyzwoli i wojskom si swym gotowa kaza. Tak Latopiszec. Ale przeciw temu dowodniej pisze Miechoviiis lib. 4, cap. 60, fol. 317, mwic: Anno autem Domini 1459, Rcge Casimiro Lanriciae commorante .yc. to jest: Roku Paskiego 1459, gdy krl Cazimirz w czycy mieszka (nie w Grakowiejak Latopiszec mwi), przyjechali do niego w pitek wdzieli . Barthomieja rada starszy miasta Wratsawskiego, ktrzy swoim Namysawskich ohywatelw imieniem prosili, aby ich w moc w obron swoje przyj raczy, abowiem w ten czas gdy umar Ladisaw krl AYgierski Czeski, Jerzyk albo Georgi z Podebrandu, Hussow sect zaraony, pocz by krlowa w Czechach. A tym dano tak odpowied i krJ wojn Prusk tak si bardzo uwika zatrudni, e ich ai
,

miar przyj w obron nie moe. To Miechovius. Dugosz za o tym szerzej i Cromerus lib. 24, tak mwi: Sub finem mensis Augusti, renit ad Regem Lenciciam Wratislai-iensium ^^ Namislaviensium legano dedidonem Oppidorum suonun offerens, &fc. To jest: Na
>Vratsiawia-

dn

"iawiaiUe Sie po aj.

ostatku miesica Sierpnia, a roku 1459, przed tym na margines kadzie, przyszo do krla w czycy bdcego, od Wratsawskich i Namysowskich mieszczau poselstwo, offiarujc mu poddanie miast swoich, i pod

Gerzego krla Czeskiego heretyka ze wszystkim lskiem powieda zalecona ich pobono i naboestwo ale im powiedziano, aby sobie skd ind pomocy i opatrzenia dali, dlatego i Kazimirz krl broni ich nie moe. Prusk \^ojn zawikany, wszake
fQjjj^g2owanim
niechcieli.

by

Bya

jeliby pokj

Krzyaki uczyni, przyj

twierdzi
i

ich
z

moe.
niego secunda SC tertia edi-

Wapowius take
tione foL

Bielscius

i si im krl z tego potrzeb Prusk wymwi. A tak Latopiszec Litewski dowodn prawd tak powanych Kronikarzw z drogi ustpi. Na ostatek to poka, i Jerzyk albo Gerzy Podebrandski,
278,
krl Czeski, nigdy wojny jawnie ani utarczk
z

Cazimirzem nie mia,

ale

zawdy

przed nim ulega

asce jego

dla bojani Matiassa krla

Wgier-

skiego folgowa.

Naprzd Cromerus hb. 24, Miechovius fol. -360, Dugosz pisz: Anno 1458, przyjechali posowie od nowego krla Czeskiego Irzego do Cawielkie pomocy przeciw Krzyakom Pruskim zimirza przymierza proszc
i

krlestwa Czeskiego successi po mierci swoiej krlowi

Pr/.yjaz
ICa/.imirzoC./.C

kom krlewicom Polskim

dy przyja

jego potomtym odpowiedziano, i krl zawaby si mu to wzajem Czechy zachowa, za co te

i

obiecujc.

da

i'y-

od nich oddawao

etc.

Polym 1460, nie walczc z sob sprzymierzeli" si przez posy, a mieli sizjecha do Gogowa dla ugody o posag IJelbiely krlowej ony Cazimirzowcj ktra bya Infans Bohemiae <Sf Uwtgariae Regnorum le,

giuima.

247
Zjechali sie

Turkom

ugod
i

potym 1462 do Gogowa, gdzie sic sprzymierzeli przeciw splnych krlestw concludow ali. Dugosz i Cromer lib.

24, Wapoyius Miechoyius 310, lib. 4. Potym roku 1460, krl Irzyk posa wojsko swoje na Wratisowiany, ktrzy go nicchcieli sucha, ale hetman jogo Scibor Towaczowski Mora-

wczyk, od Wratsawia do Polski yytargnt, a Czstochow miasteczko okoliczn spali, albo swowolnie, albo z roskaklastor wyupi zania krla swego Irzego, ktry si te boja szczliwego na ten czas powodzenia Kazimierzowego nad Pruskimi Krzyaki. A gdy krl Kazimirz
i
i

woo

^|;^f{,"^^,';,

zfupiony.

przez

posy sprawiedliwoci

da u krla Irzyka
zoy. O

zaprza si

tym

nie

wiedzia, ale jednak

chcc

wszytki szkody nagrodzi Kazimirzowi

Bito-

miu na

dzieii S.

Andrzeja zjazd

tym Cromer

fol.

edi{(onis.

Tene
,

Irzyk krl Czeski arbitrem albo jednaczem

387 secundac bra sobie zaw-

dy

Kazimirza o czym tene Cromerus fol. 392 edilionis secundae. Potym roku 1468, za jego dozwolenim nad wasne syny Ladisaw

syn starszy Cazimierzw na krlestwo Czeskie przeciw Matiaszowi

i

Wgier-

Miechoyius, take Cromerus skiemu by naznaczon, o czym Dugosus pisz, pod t condici, aby Ludomil crk Irzykow poj. Umar potym Irzyk 1471, z puchliny ng, w heretyctwie Hussowym, a kaza wzi na krlestwo Czeskie syna starszego Kazim rzowego Ladisawa, o czym Miechoyius fol. 320, Cromerus lib. 27, Dugosus, WapoKronika Czeska osobliwie wiadcz przeyius, Bonfinus, Bielscius etc. ciw Latopisczom i z pocztku krlestwa Gerzy z Podebrandu krl Czedo mierci z Cazimirzem Polskim adnej bitwy nie mia. A tom ski dla tego acz z wielk trudnoci miejsca historikw jak w gstych puszczach
i
,

zbierajc przy|tisa, abych

prawd

Chojnickiej

bitwy okaza
i

aby Litwa

j)rawd/.iwiej z postronnych historij

dlug czasw, miejsc

spraw swoich postpki osb, poznaa.

porzdek wewszyt-

Krzyacy
ki sele
i

saw

tego zwycistwa Chojnickiego

wiksz ni bya,

Niemieckie ziemie napenili. Ale si krl zaraz stara, aby to ich wenie

dugie byo, bo zebrawszy lud suebny z Czech, z lska, za pienidze, take Polskie powiaty ruszywszy, zamki wszytki w Prusi(Th osadzi niktrych miast z zamkami, ktre si byy poday Krzyakom zwyciscom, doby, a potym miesica Stycznia, slacht z powiatw zim udrczon do domw rospuci, gdy z kadej woki postpili 12 groszy dawa na suebne; sam te krl do Polski odjecha, zostawiwszy Andrzeja Tczyiiskiego Culmieiiskiego, Piotra Szamotulskiego Pomorskiego Jana Kold Czecha ninej ziemie Pruskiej starostw, z wojz

Morawy

f';*'";'-;'?,,

dwa:

skiem

suebnych onicrzw na swym

miejscu przeciw

Krzyakom.

248

ROSTERKAGH
1'RZE/.

LITWIE

GASTOTA I O MIERCI OLEKA WODIMIROWICA XICIA KIJOWSKIEGO.

xi,t Siiekicli protlka.

Rozdzia
Koku
Croraerus
fol 3-19

trzeci.

1455, Jan Gastolt wojewoda Wileski poburzy

i

by

insze

pany

nic

slachl Litewsk ku temu, aby Podola

niktrych

zamkw Woyskich

wspomina
Cfby
10

by

pod Polaki

moc

dochodzili,

^^k^Ltfe-'^

na kilku sejmach wrci; a

tej

poniewa Polacy niechcieli ich dobrowolnie miaoci dodawaa Litwie zabawka woj-

mowil^Ao" ny Pruskiej.
mocLTa'^Ga'^ ki
'^'fao's^'^''

Co syszc
i

krl Cazimirz, zaraz do

ukaduoci swoj

obietnicami

umierzy
z

Litwy jacha, a ty rostyrk temu przywid pany

Litewskie, aby
z

spoin moc swoj zczyli

Polaki przeciw

Krzyakom

czego si pierwej wymawiali, ale potym jako Latopiszec Litewski wiadczy, z Janem Chodkiewicem namiestnikiem W^itebskim wielk pomoc Po: i

Pomoc
le\vska

Li-

Po

lakom.

lakom to jest 8000 jezdnych Litwy i Tatar posali 80000 czerwonych zotych na suebne poyczyli z skarbu Litewskiego, jak o tym bdzie niej , acz tego Polsczy Kronikarze nie wspominaj. wiosn krl zmieszka gdzie od wielu ten czas w Wilnie postronnych poselstw sucha, zwaszcza od Ecigiereja carza Pre-

ca

xit

kopskiego sprzymierzonego przyjaciela, ktry mu pomoc przeciw KrzyaPodole zamkami za jego ywota opatrzy, kom obiecowa, a iby napominali przeciw niestaoci synw jego carzykw ludu Tatarskiego

Woy

swowolnego, abowiem si sam powiada starza,

wania nie

a oni

pokoju

prno-

cierpliwi.

Tego roku 1455, od narodzenia Christusa Pana, a wedug rachunku ruskiego od stworzenia wiata 6964, Alexander albo Olelko WodiKijowskie Kopylskie, wnuk Olgierda Wielkiego Xidza Litewskiego, Ruskiego modzkiego, mdry, dzielny na wszytkim spradug z ciaa mierci zapaci zostawi po sobie dwu synw, xi/e oid- wny pan kniazia Siemiona. A ci gdy si chcieli po ojcu dzieli ''"umS"' kniazia Michnja xistwem Kijowskim Kijowem miastem, nie dozwoli im tego krl Ca-

mirowic

xi

zimirz, przed ktrym mieli o ten dzia

jciicia

^n^%
^ini",'?'/!*'

spraw w Wilnie, ale Kijw da Siemionowi (ktrego potym panowie Litewscy chcieli wziat' na Wielkie Xicstwo Litewskie, jako o tym bdzie wnete jego przygrdkach wzi swj udzia. niej), a knia Michnjto na Kopylu A od tego Alexandra albo Olelka Wodimirowica Olgerdowica xicia
od
siebie

dzierc

fcniaziu

249
Kijowskiego Sluckie
ninv herby
z

xicta pisz

sie

Olelkowicy, ktrzy

czapk susznie nosz, gdy

Pogoni i Coluod Olgierda Gediminowica

Wielkiego Xiedza Litewskiego potomkami. Tego te. czassii gdy krl w Litwie mieszka, Zbigniew albo Zbiszek eaSaT "^'"*biskup Crakowski pierwszego dnia Kwietnia umar w SdomiCardinal
i

jaciel

wieku wykonawszy, a na biskupstwie 3*2 lecie, wielki nieprzykorony Witollowi na krlestwo Litewskie niedopuMazowieckie pobone umar, czterzech tene czas Bolesaw ci. synw Conrada, Cazimirza, Bolesa\ya i Janusza i dwie crce Ann i Zorzu

06

lat

Litewski, bo

xi

phi
i

Prusiech tez Kenigsherg albo Krlewiec do Krzyakw si przeda, Knypw si poda musia. Take Slawcki Mazur Dziadw zamek miasto Krzyakom wyda, ktrego mu by krl do Lit\yy odjedajc zwierzy; ale go za rycho Czech Kolda z krlewskiej strony ubieal wiele Niemcw posiekwszy spali, gdy by wpuszczon u])rawszy si jai
i

zostawiwszy.

34'jT/ie
^^''*""'*-

^otici

ko contor LIbiski w krzyackie odzienie. Torunia te mistrz Pruski mao nie ubiea w nocy, majc z plebanem i z mnichy Dominikany; z przedniejszymi miesczany, si zdrada odkrya, zdrajcw pokarano, a mistrz nie wskrawszy
i

zmow
ale

gdy

woo

pieban

zTajcy.

okoliczn splundrow^a. Za tym krl postanowiwszy rzeczy Litewskie w miesicu Maju z Wilna do Piotrkowa na siem przyjecha. siem w Piotrkowie, na ktrym Przyjechawszy krl z Litwy,
,

zoy

traclowa

pany radnymi, o dostaniu pienidzy

onierzom na wt)jn
i

Prusk,

ktrych gdy tak wiele jako

uradzili

byo

potrzeba dostarczy z inszych

aby krl wespek, take duchowne rypoowicy rocznych dochodw^ znieli nie wijmujc uczciwoci, ani godnoci rnoci, ani przeoest\y poytkw^ Arniesczanie wedug szacunku ruchomych majtnoci, po dwu groszu od grzywny aby dawali. Kmiecie za albo chopkowie vyieniacy po groschu 1, z gowy, tak niewiast jako mczyzny, a slachcicy ktrzyby niemieli aani patw, po 24 groszy aby pacili. Na co byli wydnych poddanych brani poborcowie ktrzyby tymi pienidzmi wedug poytku rzeczy po-

poborw niemoono,

cerskie stany wszytki po

^i''j,a'",,^'^''

Prusk.

spolitej szafowali.

kocioa Crakowskiego zamku krl si upornie Tomas Strzempieski stale odmwi zabroni. By potym^krl ubagan 5000 zotych, ktrych biskup capitula na sw wiar u kupcw dostali pod t condici aby ich potym krl
Nad to, zota domaga, ale mu
i

srebra

tego biskup

zapaci.
Mieli potym naszy onierze, ktrych byo za ty pienidze najto, czste utarczki z Niemcami zawdy nad nimi gr otrzymali, jako Dugosz i Cromer pisz, kilko te zamkw pod nimi wzili, a pod Fridlandem Czech Scubella 500 rejterw ich porazi, a 100 poima ywych.
i

32

250

O OSADZENIU

ZAMKW

PODOLSKICH

I ICH SUKO^TYIfl rOSEST^TIE

0 KRIiA

A jako chcieli inio lirla Kazimirza podnie sobie Kijowskie, na Wielkie Xiestwo Litewskie Siemiona Olelkowica,

Ni

Suckich

xit przodka.

Rozdzia czwarty.

Ho

fVilmozneffo

Pana

.PISSARZA W.

X.

LITEWSKIEGO

Panowie Koronni dowiedziawszy si i Litwa przemylaa jakoby zam,

kw od Wielkiego Xicztwa odjtych dosta,

wyprawili zaraz

sejmu

Piotrkowskiego do Podola posw, ktrz})y przeciw Litwie zamki wszytkie onierzami, spi, strzelb i jjroni obwarowali, a przysig od starost krlewskie wzili. Stoli te panowie Litewscy posy na imi Koronne
i

swoje do krla, upominajc si Podola od Polakw, a napominajc go aby si im uici w przysidze, ktr im by uczyni, gdy mia jecha na krlestwo Polskie z Wielkiego Xistwa Litewskiego, czego jeliby nie uczy-

ni,
a

powiedzieli

i
tej

panowie Litewscy

tej

krzywdy
pisze
,

przydawali im

miaoci

jak

Cromer

duej znosi niemog: Krzyacy, z ktrymi si

i

byli sprzymierzyli.

potym tego roku wiksza

cz xiat, panw
i

slachty Litewskiej,

obruszeni niebytnoci krla Cazimirza zapaleni chci ku odjciu Podola Polakom, gdy inaczej tego otr-.yma na kilku sejmach niemogli, uradzili

wzi
sirona Sie-

podnie

na Wielkie

jSieg'^'"
Olelkowica.

Kijowskie, przeciw Cazimirzowi krlowi Polskiemiona Olelkowica, mu, gdv na tcu czas inszego po Cazimirzu bliszego nie byo do Wielkiego Xistwa Litewskiego. A tego byli przednicjszym powodem Jan Gastot z Ostrogu Wileski, swiekier kniazia Siemionw Jurgi ^^.QJg^yQ(]j^ czowiekiem i Alexander albo Olelko Sudzimuntowic, ktrego by wielkim
i

xi

Xistwo

Litewskie,

modzkie

Ruskie Sie-

xi

podz chudego slachcica, i by namiestnikiem Poockim czaszym Wielkiego Xistwa ziemskim, za on posug u Chojnickiej bitwy gdzie si by za zdrowie krla uciekajcego dobrze popisa i poima si
Cazimirz uczyni
i

25
z inszych piijci

to

panit Litewskich da, a krl z Woem ubieiat, jakom wyszej wyrazi wierszem. Czego Cromer zamilcza, a na tym go miej:

scu zowie

-l/f-J-a/K/^'

cjuispiam liiimiU

loco naUis,

secl

singulari

ii<'i/5

gralia in sublime ececlus. Ci tedy panowie Litewscy na podniesienie kniazia

^'Smi "-

Siemiona Olelkowica usilowah", ale Moniwid wojewoda Trocki z swoimi krewnymi z drugimi pani^^ty i slacht strony krla Cazimirza broni.
i

Przeto krl Cazimirz slyszijc o tych rosterkach Litewskich, a

skoczy-

wiadisiaw
'^"^i'"uro
*^^"-

wszy siem Piotrkowski, do Litwy si gotowa, acz

pirwszy syn
viusa
i

Whidisaw urodzi pierwszego dnia Cromcra. Panowie Josta Deciusa fol. 42

i

mu si na ten czas Marca wedug Miecho,

go

le Koronni

zatrzy-

Pruskie burdy trudne

mawali, usilnie proszc aby do Litwy niejezdzil, a z nimi mieszkajc, zaczte aby pierwej skoczy; ale krl i sprawy opuciwszy ich proby do Litwy jacha, gdzie panw Litewskich, jednych

i obietnicami przywrcenia Podola i inszych zamkw, drugich nadanim imion hojnoci swoj ubaga, a on rostyrk koo podniesienia na Wielkie Xistwo kniazia Siemiona Olelkowica wicej na czas zatrzyma ni umierzy, bo potym tego kniazia Siemiona na Wielkie Xistwo
i

ukadnoci

wzi
A

chcieli,

jak o tym niej Ijdzie

o czym

Dugosz

Cromerus

lib.

24

wiadcz.
wszytka wina tych rosterkw na ten czas wscztych na Gastocie

wszake oto karania niewzi, i by wielkiego zawoania i monoci, dla gorszego zaburzenia. Gdaski roTego czassu gdy krl w Litwie by we Gdasku wsczy si szkodliwe rostyrki midzy posplstwem, za podusczenim Marcina Koga nieznacznego, ale chytrego Niemca, ktry Krzyakom sprzyja, ale go potym cito za ten wystpek i tak si rostyrk uspokoi. Tego czasu Jan lluniades z Capistranem mnichem, przy ktrym si Marimmet 600 Polakw dobrze sawnie popisowao, porazili Machometa Wlrego ^'pro'd(''m*'" cesarza Tureckiego, pod Biaogrodem Serbskim, sam ranny sromotnie poS^oL^ ledwo uciek. Rycho te potym zwycistwie ci dwa sawni wodzowie chrzeciascy ywot z mierci przemienili.
zostaa,
*^'^'''''
, i

Tego te
mia eni,
ZOSta.
.

czassu

trucizn
.

Ladisaw krl Wgierski Czeski mody, gdy si umar, ktrego siostra Helbieta bya za Kazimirzem:
i
*' . .

na noc, a po

na jego miejsce Irzyk Podebrandski secty

Ilussowej

krlem Czeskim

roznicmont SI. O czjm czjiaj cu-

Maliasna*
.

A Wgrowie w tene
krlestwo wzili, ktry
Jerzego.

krlestwo

czas Matiassa syna

by w

Huniadowego na Wgierskie wizieniu przcdtym u Podebrandskiego

przyjechali

Wgierskio

Roku za 1457, na wiosn

Kazimirza krla,

posowie Pruscy

Polscy do

ten czas

si

Syilnie
z

okoo spraw

Litewskich ba-

wicego,
wski, a

za ktrych
z

prob
za

do Polski

Piotrkowa

na zjazd Wielkich Polakw do

Litwy wyjeclia, na siem PiotrkoKoa jecha,

a lam od slachty Wielgopolbkiej uj)rosi, i gdy pienidzy na su/jjbne niedostawao, Sochowa, wiecia Tucholcj, zamkw Pomorskich, broni
i

si sami podjli. Potym si

krl do Prus ruszy,

ku Gdaskowi prosto

cdaika.

252
jecha, gdzie go Carolus krl Duski, wygnany na ten czas z krlestwa, od Gdasczan by wdzicznie piechot z Gdaska wyszedwszy wita,
i

hojnie

przyji^t.
,

rymi

A Pruski mistrz nie majc czym zapaci sii/.ehnym swoim nad ktby starszy Udahikus Czerwonka Czech, Polakom przycliyhiy yczliwy, dziera je na sowie dawszy im w moc zamek 3Inll)ork, pkiby
i

im nie zapacono. Ale bojc si suebni obIc>/ein'a od Polakw na Malborku, ktrych byo sze tysicy, posali do krla aby im pienidze zasuone da, obiecujc mu zamek Malbork poda. Krl Cazimirz nie mia tak da na duchowne na wieckie k temu z kowiele pienidzy, ale ciow Wielkiej Polski srebro pobrano krom Krakowa bo na ten po-

uoy

datek

Tomas Slrzempczyski biskup Crakowski niechcia przyzwoli.

Zgromadzono potjm
Summa na
Malbork

on summ

pienidzy:

naprzd sami Gdasczanie

dali

czterdzieci tysic zotych czyrwonych Ulrikowi Czerwonce, potym

i

ioona.

Polacy dwadziecia
a ostatek pienidzy

pi

tysic

o wyzwolenie zamku, takie

temu Czerwonce z jego towarzyszmi, winiw odoono byo

Malbork
kupiony.

do Wielkiej Nocy. A po Wielkiej Nocy Czerwonka wziwszy ostatek pienidzy od krla Polskiego, a Pruskiego mistrza do Tczewa wyprowadziwszy, krla Kazimierza z pany Polskimi fort od rzeki Nogatu na zamek Malbork puci, na ktry krl z Gdaska prosto s pokojem wjecha lata 1457, we Srzod witeczn. Atak tym suebnym za Malbork dano

wsz)tk summ 476,000 zotych, ale miasto Malborskie nie rycho si poddao, a im dotluczono z zamku, ci te suebni z Malborkiem GiaDerszaw albo Tsczw zamki z miasty krlowi zaraz podali.

PORIZEim EDSSIEOW
I

POLAKW

NA. PODOLU

PRZEZ TATAR

Rozdzia pity*
1
Barlhlomiej
Bufzarkislarosla Podolski,
i

atarskl carz

syszc i krl si w Prusiech bawi, Bez wieci na Podole wojska swe wyprawi, Lecz Barthomicj Buczacki z Lasczem swoje dwory

Jan

aszcz podkomorzy, herbu Po-

Zczywszy, umylili gwat ich odbi skory. Na dwoj si Tatarskie wojsko rozdzielio, wikszym plku do bitwy godnych mao byo,

Aw
Czym

mniejszym wszytko

byli

rycerze przebrani.

naszy od nich byli zdanim oszukanie

253
Bo mniraajc i

Na Na

to pierwej

wikszym wojsku moc ich staa, uderzy rzecz si suszna zdaa,

Take w
Z
krzykiem,

nocy )ez wieci

z

pierwszego snu czassy.

bespieczne

pogastwo uderzyli naszy. bukiem ogromnym az oboki grzmiay,

i

szTchlia^"^

cienie

Bili,

nocne gossy w lesiecb rozdwajay, wizali picych, siekli Tatarw

A z nagego przestraclm bez obrony drcych. Tak ono wiksze wojsko do gruntu zgromili,

A
A

drugich
ich

i)ijc,

siekc

ciemnociach

gonili.
z tej

Drugie

wojsko mniejsze, syszc huk

trwogi,

Na

insze miejsce z kosza uderzyli

szli

nogi.

nnszy

za nimi po

Chcc

ich bi, a mniej

onym zu-ycistwie. dzierc ni o pierwszych mstwie,

I zbiliby

ich byli

Uderzyli, po pirwszych zbitych

gdyby na strwoonych w nocy nych.

Jak aszcz radzi;

lecz gdy si naszy zabawiali, Tatarom onym na si miaoci dodali, Bo widzc naszycb mao, miele przyskoczyli,

crlmems
nlrbnrtus
299.

Aw
Acz si

kolo ich jak

wiecem zewszd
przemoeni,

otoczyli.

mnie

bronili, ale

Od

wielkoci do gruntu wszyscy potoczeni. Tak ich szczcie zdradzio po pierwszej pogodzie,
szkodzie.

Mdrszy zawdy jest Polak jak mwi po Bo gdyby si im pierwej rospostrze niedali,

Snadnieby ich jak pierwszych naszy skoatali,

Przewoka w wojsku szkodzi, czasem zwycieni, Zwycizcw swoich bij, zwascza przymnoeni, I Hannibal gdy Rzymian ad Cannas porazi, Snadnieby by wszytk moc Rzymsk zaraz skazi. By zwycistwa uywa umia. Tak te naszy Zwycizcy zwycionym podlegli w ty czassy.

WYPRAWIE

POLSKIEJ DO

PMS

NIEPOYTECZNEJ.

Rozdzia szsty.
Koku
1458, krl Kazimierz
i

pospolite ruszenie slachty

miast do Prus postanowi.

sejmu Piotrkowskiego wszitkiej Polski A tak gdy wszytki

254
KyTz^iL wojska

s uczyniwszy most na odziach,

i i
i

cigny

si do Gniewkowa
a

stamtd

przeprawili

si przez Wi-

Papowi zamek,
,

ktry byli niedawno

^i^wojska^

rozbiega,

KriodMai^su''"i'*

Krzlacy wzili, obiegli dobyli go usilnym szturmowanim. Ruszyli si potym pod Malbork bo Krzyacy miasto Malborskie przez zdrad byli ubiegli osadzili, pod ktrym naszy przez dwa miesica leZeli, gdzie wielkie uciski szkody podjli dla dugiego mieszkania, tak i. od smrodu, godu inszych niedostatkw 8000 ludzi umaro, a koni 7000 zdecho, skd wielkie narzekanie na krla od slachty powstao, i musia dg na dwadzIccia miesicy przymierze Krzyakom, a slachta te wszytka stcsknlwszy sl dugim w polu leenim bez woli krlewskiej do domw si rozjechali. Krl potym za rozbieanym wojskiem sam do Polski odjecha, acz go Gdasczanie prno usilnie zatrzymali aby pod Malborkiem lea, obiecujc mu na 4000 onierzw pienidze, ale si do ony ktrej dawno nie widzia wicej spies/.y, jak Dugosz powiada, ktra mu te na ten czas urodzia wtrego syna Kazimirza w Crakowie roku 1458 Octobra dnia 3 wedug Josta Deciusa fol. 42. Tame te krl sucha posw Gerzego z Podebrandu krla Czeskiego nowego jakom to wyszej
i I ,

napisa.

Na pocztku za roku 1459,

kowie krl

w pu

miesicza Januaria siem

i

w Piotr-

Krzyaki radzono, KkSow*^ abowiem bya w ie, i Krzyacy chcieli przymierze uczyni pod tymi conpodane. djciaml aby 100000 zotych za nakad wojenny krlowi dali, a hodowna ktrym o pokoju
o wojnie z

zoy,

nym obyczajem na kody rok 20,000 zotych pacili, a dwa proporca onierzw na kad wojn krlowi sali wszyscy mistrzowie aby krlom Polskim na potym przysigali, a Prusk ziemi z takimi granicami trzymali jakie byy przed t wojn.
i

Pochwalia wielka
slachty
i

cz senatorw

ty condicie, ale

posowie
I

Pruskiej

miast prawie na ten czas traGli, proszc krla

i

senatu, aby Ich

obron

wiar przyjtych, okrutnym Krzyakom

po

na

mki w srog
i

niewol

nie wydawali.
tyra tedy

Na
ki
Slachta sin
pobi sYiK^mlTa
ojiHi.

dugim

tractowaniu stano, nieopuszcza ani wydawa

Prussw,

z Krzyaki na powiatowe sejmiabowiem slachta Polska przesz wypraw Prusk bardzo obraoua pienidzmi pomocy niechcieli da z wyprawy wojennej na poszkodllsam krl nie chwali dla zbytnego ^y'" ^'C wzbraniali, ktrej nvego swowolestwa od ricerstwa.

ale o sposobie
,

koczenia wojny

odoono
i

ODJEDZIE KRLEWSKIM DO LITWY,

Litwa

rlicia

moru

Podola do
ebotzi^.

Krl Kazimirz uradziwszy w Piotrkowie wojn koczy przeciw Krzyakom odjecha do Litwy z krlow gdzie umysy panw Litewskich od dobywania moc pod Polaki Podola ukadiioci swoj pohamowa.
,
,

255

A i w

len czas bardzo

by

ziibo/.al

skarb

Korona

take

pano-

wie Polszcy dla czstych

nakadw wojny

Pruskiej znudzeni

byli,

upro-

si u panw Litewskicli pomocy ludem i pienidzmi, co mu przyo)iecali, acz Cromer nie pisze co w Litwie czyni, mwijc: lntereaRex in Lituamam

gwat potrzeby jego na wojn cum R('(jina excurrit. Ale to rzecz sama Prusk, take Latopiscze Ruskie Litewskie okazuj, i dla pomocy do Litwy jedzi, bo w ten czas nie tylko z poddanych mieszczan, z wieniakw, wieckich dochodw ze wszytkich duchownych z slachty, z kociow pobory wybierano, dochody, czynsze, majtnoci ruchome nieruchome,
i i
i
i

kadego

stanu rachujc

szacujc,

ale

by

byo mogo by

kamienia

pSdia
wojny z Krzyaki.
Oindzieii tysicy
czerwony^^ch

krl radby

by

pienidze

kowa,
i

na onierze przeciw

Krzyakom, gdy

pospolitego ruszenia z wielkim narzekanim sic ju slachta z podatkw iadczy, wyamowaa. A tam Literostyrkiem, jak to wyszej Gromer wscy panowie krlowi obiecali poyczy 80000 zotych czerwonych, pomoc ludem rycerskim. Odjecha potym krl z Litwy do Koa na zjazd Wielkich Polakw,
i

pogapia'.

te uprosi wypraw do Prus wedug kadego majtnoci roi kady slachcic z kadego sta grzywien dochodu rocznego mia jezdnego z drzewcem na wojn wyprawi, a pod jednego jezdnego z drzewcem imieniem osob zamykali si trzej jezdni w ten czas u Polakw, bo jezdny jeden zbrojny z drzewcem musia mie przy sobie dwu drugich jezdnych strzelcw z kuszami, jako Dugosz pisze. Tak od kadego sta grzywien kady slachcic trzech musia na wojn wyu ktrych
i

^fj|^f"ef
jJIfenTdizeztu^^ia^^mi!

cznych dochodw,

prawi.
Miasteczka

za

miasta krlewskie na

t wojn

pieszych

wyprawo-

wa

musiay. Uczynili tedy Wielgopolanie dosy wolej krlewskiej, i wojsko do Prus wyprawili, ale mao poytku uczynili, tylko i Prussakw czassu niwa od najazdw^ Krzyackich obronili, a w jesieni nie czekajc

domw si rozjechali. sawne Tego te czassu onierze albo rycerstwo suebne zacne zwycistwo z Krzyakw w ninej ziemi Pruskiej gdzie Krlowiec, odnieli mao w tej bitwie Ludwik mistrz Pruski ywy nie by poimany. Tam
rospuszczenia do
,

Mistrz Lud"^^^f^po^a' k por

on.
Po 20 zotych czer-

u|)y wielkie

obozu Niemieckiego

pobitych wzili naszy, tak

z

si

dzielili,

po 20 zotych czerwonych

butynku

go przyszo.

A
czassy
i

to

zwycistwo onierze Polszcy otrzymali

i i

...
na
za
dzieje Litewskie

i gdy kadego suebne-

wonych

^^^id^so.

pomoc Litewsk, ja-

w ony znaczy postpkiem czassw potocznej sprawy porzdkiem zmyli szfankowa, przypisujc poraenie Kazimirza krla pod Chojnicami Irzykowi krlowi Czeskiemu, jakom to wyszej pewnymi raciam; confimdowa prawd rzeczy okaza. Tak te tu pisze pomoc od panw Litewskich przeciw temu Irzykowi Czeskiemu, ale sie Diacisce omylio nie
ko Latopiszec wiadczy, acz

zaprawd ktokolwiek

p^^eln/m
MoJkwa"
pissarzanii

wprawdzie, jedno i byli na on czas pisarze Litewscy i Ruscy prostaczkowie, a nawicej Moschowitowie u nich puyli w pisarstwie, rerum exiernarum prorsus ignari, wszake prost

bywali.

prawd

Latopiszec tak rzecz pro-

256
wadzi o pomocy Litewskiej Cazimirzowi krlowi i Polakom przeciw mistrzowi Pruskiemu, a on chudzina napisa przeciw Irzykowi krlowi Czeskiemu, ktry nigdy z Cazimirzem nie walczy.

A po
cien
sowania-

onej dzie bitwie, to jest Chojnickiej,

bdgc

krl Cazimirz

aoi

go poraono,

myli

jakoby nieprzyjacielowi aby

swemu odda

po-

sa

do panw Litewskich,

dajc

mu

piefiidzy poyczyli ku

tej

po-

panw Litewupad ich. A w ten czas panw nikogo nie byo blizn Wilna, tylko Jan Gastot wojewoda Wileski, a w Trocech Moniwrl wojewoda Trocki, a ci dwa w Koronnych, panowie zjechawszy si widzc potrzeb kilewsk pan' Dlunossus y -III'! crowerus zaraz nie obseajc si z inszymi pany, odpiawili do kroIa podskarbiego lib iHp maetcro 'edt- Litewskiego, pana Alexandra Jurgiewica, ktrogo ono Cromer zowie; Ah' 3g^'"tak xander qiiqam humiH loco natus. A wziwsiy z skarbu ziemskiego Li^l^c^paluis tewskiego oindziesit tysicy czerwonych zotjch, przeze posiali w poLatopisczw trzebic jego.

przy polech panowie Koronni posali do

ludzie zapomogli wejrzawszy na ten

zmojcor- skich, aby ich

'

nostrosaf-

zyczk krolowi

panom Koronnym na

prosb^' ich posali

osm tysicy

ScTucige- ludzi konnych, to jest,

'rfoHp"""/!'

"geuiuanis
equ"iubus^
libei-iores

dworzan Litewskich, a trzy tysice Tatar, nad ktrymi posiali hetmanem starszym pana Iwana Chodkiewica namiestnika Witepskiego. Jako krl Cazimirz przyjwszy onierze i zebrawszy wojska Koronne z pomoc wojska Litewskiego, potysicy
pani',
i

pi

xit,

eorum

excursiones

sa
na

ici na krla Irzyka Czeskiego (ale za

inhibitae sunt, lo na fielu miej

skiego), ktry

pomoc

ma by na Ludwika mistrza Pruask Bo, we czternacie niedzielach (ma

porace,
porazili
z

by we

czterzech latach), po pierwszej

moc?Lite"v-

gow
pan
z

(ma

by

Ludwikowe).

sami fortunnie

ma szkod otrzyma-

wojska Irzykowe

^^'^Unir'

wszy zwycistwo, do krla si Kazmirza wrcili. A poimali w tej bitwie w wojsku Irzykowym wiele panw Czeskich lskich, midzy ktrymi
i

bv
^Mina^oT
Ghizi'"'''^-

Perstina, ktrego

poima knia Gazina

z

xi Smoleskie, ktCazimirz
pocieszon

n
^

^y^ potym okolniczem

Smoleskim,

czego

by

man.

Panu Bogu da, i tak w krtkim czasie nieprzyjacielowi odpr uczyni. To Latopiszec wanie mwi, w czym nie trzeba dziwowa, i si tak Latopiszcw Litewskich Diak w imieniu jako prostak omyli. Bo poniewa w ten czas Czechowie tak u Polakw jako u Krzyakw pospolicie suyli onicrzk za pienidze, o czym Dugosz, Cromer, Miechovius, Wapowski Krzyackie historie wiadcz, jako dzi u nas Wgrowie, tedy i w ten czas Litwa bdc na pomoc Polakom bili si z Czechami ozwyciztwo z nich odnieli, a Diak to napisa nierzami Krzyackimi w Latopiszec mnimajc, i ta bitwa z krlem Czeskim bya, bo w ten czas Litwa postronnych narodw niezn ia, ledwo Moskw a Polakw Mazuwyslugowali. rw, ktrzy u nich w wielkiej wadze bywali A dzi to bywa, czegom ja sam kady rycerski czowiek wiadom, i czasem Polacy Tatarowie Pietihorscy etc. onierze z Moskw si bi-

chwa

j,

wdy

wszytko Litwie

Moskwa

przyczyta, ktra

im

od

paci. Tak-

Magnus krlowie Duski z Niemcy w Lillanciech broi, a wszytko Moskiewskiemu przypisowano, Seremici take przy mnie z oraio tysic Talarw Nahajskich Witebsk by obieg z strony Moskiewskiego, (ktrych

257
Stanisaw Pacz wojewoda Witebski mcmie odbi), a wdy mwiono, MoWitebsk obiega. Tak te gdy Czechw Krzyackich rotmistrzw onierzw Litwa pobia wiele ich poimaa ywych, z ktrych tu mieni pana z Perstina, t porak Irzykowi krlowi Czeskiemu, omyliwszy si Diak jaki przypisa, bo Bernhardus Sumberg mia w tej bitwie dwa tysica Czechw Morawcw, z ktrymi jako hetman Czeski Krzyakom za pienidze suy. Sumberg Starali si te o to Krzyacy usilnie wszelkim sposobem ich hetman z inszymi, aby mogli Irzyka Czeskiego krla z Kazimirzem Cromerus lib. 24, pisze: quo facUius Crucigeri zwadzie, jak Dugossus bellum cum Polunis haberenlsi cos Boliemico quoque bello impUcassenl, aby .^^J^^}7']^J, tym atwiej wojn z Polaki mieli Krzyacy, jeliby ich te Czesk wojn uwicliali. Nihil eiiim inlentaium ii reliquebant, quod ad perniciem Polo- p*;;';^^^,"/^ nonim perlinere exislimarent. Ale tego nie dokazali Krzyacy, bo Irzyk "j'^^"^J.^|.'''' Czeski zawdy w przyjani a do mierci z Kazimirzem mieszka przypotwierdzali. mierze midzy sob czsto przez posy odnawiaH ^*''J.'{'!',j^"' Te sama przylego granic tego powiadcza i Litwie podobniej, krlowi rycerskim do bliej byo da ratunek ludem atwiej snadniej Prus ssiedztwem przylegych, przeciw mistrzowi Pruskiemu Ludwikowi, zwaszcza ad inferiorem Prussiam jako Cromer pisze, gdzie by gwniejszym i stoecznym miastem w^ ten czas Krzyackim Krlewiec po oponowaniu Malborku przez Kazimirza a ni do lska pod Wrotsaw, przeciw Czeskiemu krlowi Irzikowi co nigdy w ten czas jako ywo nie byo, wypraw przeciw Matiassowi krwyjwszy kiedy ono potym na lowi Wgierskiemu Litwa saa pomoc temu Cazimirzowi; ale to daleko od siebie czasem, miejscem i osobami nieprzyjaci przyczynami wojny byo, jako o tym niej napiszemy. Tom dla tego wtry raz przytoczy, abych w osobie woiny ChojniLatopiszec Litewski oczyci z omyki w czasie ckiej tego poraenia Ludwika mistrza Pruskiego, nie Irzyka krla Czeskiego. Tego roku 1460, Jan Gastot wojewoda Wileski umar. Tego roku krl Cazimirz zoy siem w Piotrkowie, na ktry posowie Posowie Krakowskiej ziemie przyjecha nicchcieli, aby im krl glejt wierny wol- KraUo\ii>j zieodjechania pierwej da, abowiem si dowiedzieli, i "'jfrfzi^^'^ nego przyjechania krl dwornemu swojemu rycerstwu kaza by zbrojno na sejmie, napomniony, i slachta Krakowska buntowaa si przeciw jemu. Bya to rzecz nowa i niesychana, wszake aby si jaka wiksza burda nie wzburzya, da im krl glejt. A przedniejszy poselstwa tego sprawcy byli: Jan Kytwiaski, starosta Sdomirski, Jan Tarnowski, Jan 3Ielstinserca wielkiego dostawao, zaraz ski. Tam Jan Kytwiaski, ktremu jzyka w senacie do krla dug rzecz od wszytkich mwi, strofujc go jawnie o krzywdy pospolitej ojczyzny, ktre za jego panowania Koron ich samych potykay. Upomina si te al)y krl Polakom to wszystko co Litwa za jego hojnej Ruskiej dozwolenim odja wrci, zwaszcza ucko i wielk ziemie Gonidz, take Wgrw, miasta z woociami, ktre te J^ilawowie przyjacioom Koronnym xictom Mazowieckim wydarli aby te minsliwa
i i
i

|'j*|j"^^','|,';.'",J'

P^^'^f,^''J.',',\''"

lsk

bdc

cz

ii.

3^]

258
ce

maowanej

nikczemnej nie

kowa faszyw monet wniesion

, i

cu-

dzych stron aby

wywoa, wdowam
i

sierotam

sprawiedliwo czyni,

przeoonym swowolestwa
Surowa
j"ia"ski!-''o do krla."

wszetecznej wadzej

powcign,
i

krlestwo

^^'s^jstko

wcdug powinnoci
i

swojej od zodziejstwa

otrowstwa wyczyci,
i

poytkw Polskich ozdoby Koronnej nie wicej ni Litewskich uwaa. Co jeliby krl uczyni, gotowymi si do wszylkich prac, nakadw chtliwej na wojn wyprawy ofiarowali, a jeliby ich danie odrzuci, opowiedzieli si i nad porzdek rzeczy krl od nich prno ma czego si
spodziewa.

Maio Polo^lor^nie

postpia
'

ukadnie odpowiedzia, wszystk win to im krl skromnie skadajc, ale jednak rzeczy nieskoiiczy wszy rozjechali si z sejmu ^y Wielgopolanie po szeci groszy z woki poboru na onierze postP'" ' ^ ^zcgo si Malcj Polski posowie wzbronili, opowiedajc, i im slachta adnej mocy nie daa ciaru nijakiego na swoje wolnoci przij-

Na

z siebie

mowa.
Przeto drugi siem na
bra, gdzie gdy za

tyme

miejscu
i

zoono

na szsty dzie Decerastanowili

byli

wol krlewsk

senatu Koronnego, dwadziecia pai

,

nw
Kroi zfuka-

przedniejzych, ktrzyby o rzeczy pospolitej radzili

,

"w^^^sic'

Pobr dru-

si te na potym z wystpkw od sachty w oczy wyrzucajcych poprawi obieca, po 12 groszy z woki pobr postpili ca ze wszytkich na rok ustawione kupi ktoby si kolwiek zyskiem bawi, a od duchownych rycerskich stanw sm dochodw na onierze PruWybrani
a krl
i

cz
w

skie obiecana

tego

bya krlowi. te sejmu Jacb Seneski

proboszcz Gnienieski do papiea

Piusa ^ytrego,Aeneasa SyHiusa przed tym rzeczonego,

by posa,

aby

mu

wszystkiego dobrego winszowa,

a krla
z

itwy7oz- ^viedzia.
grzeszeni.

Tame
wysp
,

uprosi rozgrzeszenie

posuszestwie jego by opokltwy Prussakora, ktr byli do

poddastwa Krzyakom przycigani. Prosi te imieniem krlewskim

niao byo
pr2ysicg

Krzjacydo sieni na
n^echcieli z Prus.

Tenodos do Greciej przeciw Turkom,

aby Krzyacy Pruscy byli przeniegdy tu ju po nich

Tinnvzi^tii-

chrzeciany, z ktrymi nad i inszymi zakonu swgo ustawicznie wojny z hardoci swej '^^'^^^'' ^ Macliomet cesarz Turecki wziwszy Constantinopole wszytk Greci srog wojn na ten czas trwoy i Conntu miasta nasawniejszego doby, take Lemnum Miteliny wyspy opanowa, Peleponesum te insze Eubejskie insuy najeda; ale w tym papie wicej Niemcom ni Polai

midzy Litw, Polsk

powinno

kom yczy, i pose

krlewski nic nie uprosi, a

Krzyakom si te std

nie chciao, bo trudno wilkami

ora.

^ruska.*^

Tego te czassu Krzyacy przeciw postanowieniu przymierza Passenhejmeskich mieszczan namawiali aby si od krla do nich przedali co gdy miesczanie objawili Michaowi sromotnemu starocie i rotmistrzowi swemu od krla danemu, zaszli chUro na Krzjaki, a kazali aby im na obron przeciw Polakom onierze swoje Niemieckie posali , obiecujc im miasto poda. Posa tedy mistrz 500 jezdnych rejterw z wielkoci knechtw pieszych, a naszy wiedzc o tym nagolowawszy si z mieszczany
,
, i

259
Rojicrowio
^

zbrojno, inszym kazali przed miastem sta, a trzysta ich jezdnych do niiasta

'^f^^^\[;i'p=^>

wpuciwszy,

bram

o nich zawarli, tam wszytkich zaraz do jednego

uciekli.

"fi>i'-

zbili,

drudzy obaczywszy zdrad

j^^^

^,

roku 1460, dnia 27 Decembra, krlowa Ilcl/.bieta Jana Albrichta trzeciego syna Kazimirzowi urodzia. Tego roku 1460, krl Cazimirz do Rusi z Polski wyjachawszy wyprawi posy do Ecygiereja Prckopskicgo carza do Slephana Wooskiei

Tego

'"^''|,'^Jj["

go wojewody, proszc o pomoc przeciw Krzyakom, co mu obadwa chc siem w Brzeciu Li thwie obiecali. A objechawszy Ruskie ziemie, tewskim, na ktrym s pany Litewskimi potrzeby i sprawy Wielkiego umysy ich ubaga i odwid od podniesienia wojny Xicstwa stanowi przeciw Polakom, gdy Podola moc chcieli pod nimi dostawa, zwaszcza

zoy

Si lirzesci

Liiewskim

gdy si oni Prusk

gdzie

wojn
Polaki

zatrudnili byli.

Potym do Sdomirza odjacha,

Pruskiej, a zaraz na drugi siem

gj,.

,^

sejmowa
rzeczy do

okoo wojny

sejmie.

tej

czyce

jechali.

te miasto tego czassu si Polakom, pod ktrym 4 miesice leeli, ku zamkowi podao. Quizyn take Warmi miasta, ktre Marienwerder Fraumberg Niemcy zow, Polszcy onierze w nocy ubiegli, gdzie si tak zbogacili, i z butynku na kadego osob 200 zotych przyszo.
Malborskie
i
i

p^iej^.ig

udego"'
draba
i

o-

nierza.

O SEJMIE WILESKIM WTORYM 4DANIU KNIAZIA SIEMIONA OLELKOWICA,

W mmmmm mEBWwm mwmwB&m

I

o WOJNIE Z

KRZYAKI
1461.

ROKU

Rozdzia sidmy.
Do
lYielnioiiego

Pana

KUCHMISTRZA W.
Krl Kazimirz

X.

LITEWSKIEGO.

z sejmu Brzecia Knjawskiego przez Radom do Litwy na Wielkanoc przyjecha, gdzie panom Litewskim siem w Wilnie zoy, ktrzy go o to usilnie dali, aby z nimi albo sam obecznie mieszka w Litwie, albo eby im na Wielkie Xicstwo LitcNYskle, modzkie Ku,

^Z-,!'-!!^',',!',/

M-i^iii^--^'

skie kniazia

Siemiona Olelkowica Kijowskiego

przeoy,
;

jako

wasnego

dziedzica z Wielkich

Xidzvv Litewskich idcego

ale krl to ich

da-

260

na inszy czas odoy proszc nie ubaga wojn Prusk skoczy, albo uspokoi.
i
,

aby mieli cirpliwo pkiby

krl z Wilna do Sdomirza na siem, a stamtd dosi do Grakowa, potym zaraz cign do Inowodsawia, gdzie si wszytkiej slachcie na Prusk wojn kaza zjecha. A naszy onierze zebrawszy si z miesczany Elbingskimi z Skalskim Czechem wodzem swym si przez llabum mae morze do Sambijskiej ziemie, ktr ^szy' z wojv przewieli *^''" wzdu ogniem mieczem zwojowali upy wielkie wzili, zwawszerz szcza gdy wtargnli bez wieci w te krainy, ktre dla dalekoci od nieprzyjaci Polakw nie spodzieway si wojny. Jam jacha mil 20 nad tym morzem roku 1580. Togo tc czassu Hclbleta krlowa, Cazimirzowi czwartego syna uroAiex.inder urodzon. roku 1461, Sierpnia miesica pitego dnia. Przed tym^j^ja Alexandra e czasem w kilku dni miesica Li|)ca, Andrzej grabi z Tczyna, starodawnego domu w Polszce, a wielkiego zacnego zawoania, uderzy patnerza Climunta w Grakowic, i mu zbroje nie rycho wygotowa, ktry gdy

Wyjacha potym

rwa

o policzek nagwau

gwatu zawoa,
sijap)y(<
j^a

wiele ludzi pobudzi.

rajce

do krlowej Elbiety

szli

by

obiema

w niebytnoci krlewskiej, ktra do zajutrza kazaa stronom w pokoju. Ale nili rajce zeli z zamku posplstwo
zamck
,

zamknwszy bramy na gwat dzwonio,

si wiele zbrojnego ludu zeszo. Tczyiiski mg byt ubiee na zamek za napominanim krlowej Elbiety, ni si gwat zebra, jedno mu si zdaa rzecz szkaradna ustpowa przed wielkoci wzburzon chopstwa zapalczywego. Go si mnie trafio raz roku 1576, e tak na mi bez przyczyny na granicy Pruskiej gwatu wszytko miasto zawoao, a niechcc sromotnie ucieka zastawiem si sam na trzysta pospolitego ludu, bronic si tak dugo dokd a mi j z rkojeci na ostatek ucito, gdziem broni w rku stawao te mao tej krotochfile jako Tczyiiski nie przypaci, bo zawdy nogdzie
i ,
i

cuil lemcraria vir(us.

Tczyiiski tedy przed tym

gwatem zawar si by w domu

Kizlinko-

wym

gdy tam temu miejscu nie dufa, uszed do kocioa . Franciszka z synem Janem, i z Secygniowskim i z Spitkiera Melstiskim, a tam na wiee wleli; potym sam Tczyiiski uciek do zakristlej, towarzystwa na wiey zaniechawszy. Posplstwo miejskie bez ana Brackiej
ulicy,

ale

Tocziski
^'''''inie'!"'"

dnego baczenia witego miejsca i osoby zacnej, rzucili si a dobyli gwa^^^ zakristiej, tame go haniebnie usiekwszy, zamordowali i ciao na ratusz wlekli, umare tukc, dwa dni u ratusza leao. Syn jego, gdy si w piecu u jednej wdowy zatai, w nocy uciek z miasta. Trzeciego dnia doniesione byo ciao do kocika . Wojciecha w rynku, a czwartego przyjacioom wrcono, ktre pochowali w Xiu. Na drugi rok pozwani byli rajce Krakowscy przed krla, w wigili Trzech Krlw, ktrzy prosili na roku, aby byli sdzeni prawem Niemieckim Magdeburskim przed wjtem, wedug ich prywilejw, ale krl z radami swymi powiedzia im, i nieboszczyk Tczyiiski odzywa si te z wami na to prawo, a nic chcielicie mu go zoy, ale bez prawa zamordowalicie go haniebnie. Tam

261
tedy skazano na

mier

czterzech z rady, to jest:

Conrada Langa,

Stani-

sawa
sarza
i

Lamitter, Jarosawa Szarleja, Marcina

Bez;

a s posplstwa:

Jana

Tcsznara, Jana

Wollrama

kusznicrza, Jana malarza, Jana Scherlanga slo-

ccchmislrza ratusznego, a on zdrajca patnerz uciek. Na zamek potym do wiee wsadzeni, ktr zwano Tczysk wieZg, a szstego dnia przyjgwszy Paskie Switoci, tame na zamku pod tg wie pitnastego dnia Stycznia pocinani, sze, a trzech z nich wzi na Rapstyn Jan Rapsliski, to jest: Jana Tesznara, Jana Wolframa, 3Iarcina Beiz, ktre chowa pod stra dugo a dwu wyprawiono, a trzeci umar. Senat te krakowski 6000 zotych zapaci Janowi castellanowi krakowskiemu bratu, Janowi synowi zabitego Andrzeja Tczyskiego. Tego czassu krl Cazimierz Fridland zamek miasteczko wzi pod Krzyaki smego dnia od oblenia. Pod Chojnice za z wojskiem przywojska szedwszy pitnacie dni na mil od miasta, prno lea, a z szeciset Tatarw Litewskich, ktrych byli panowie Litewscy przysali, Erika Sletinskiego xicia ziemie, ktry z Krzyaki przestawa, zburzyli splundrowali; a gdy ju z ponem z upami wielkimi wycigali, uderzyli Niemcy na nich z wielk moc, ktrych Polacy Litwa do gruntu porazili, a z wielk saw wivjniw do krla przywiedli. Tego te czassu, gdy krl pod Chojnicami lea, przysza aosna nowina o mierci matki krlowej Sophiej, ktra jako Jagieowi bya w maestwo polubiona, lat 41 wykonaa; niewiasta wielkomylna, nabona, ale gniewliwa pochowana w kociele . Stanisawa na zamku krakowskim, w kaplicy S. Trjce, ktri] sama zbudowaa wielk hojnoci skarbw omi mansionarzw nadaa a bya wnuczka AYitoltowa z siostry, crka Andrzeja Iwanowica przedtym zdawna z Kijowskich idcego, na ten czas kniazia Druckiego (nic Ilolszaskiego jak Latopiszec kadzie), z ktrego te domu on wity a sawny hetman Constanti, Ostroskie, poszed: bo xita Zasawskie z Kijowskich z Druckich, wasn genealogi id. Oslroskie Potym krl Cazimirz do Gogowa si z pany Koronnymi wyprawi, gdzie ku niemu na mil, Gerzy krl Czeski z Gogowa wyjecha, z Wrati

^^'^^^'^'j.^Jc.
'

^^If!^"*^

cz

{'-(^^^"^'^

^^'^l^\^^l^'^-

Niemcy po-

^\^I^J^'

umara.

xit

xi
i

^j

i^

siroskie.

^.^ ^^^
^^|j"''j-

sawskim si spoinie

Oomuskim
z

biskupami
Irzy
i

ze cztermi

xity
by

koni zsiadwszy przywitali, Kazimirz

lskimi, a skoro na zamek Gogowski

'?J^>''" skim.

odprowadzon, a krl Czeski dni potym z sob tractowali

nic

ratuszu miejskim sta,

z

tame dziewi

przymierze

obudwu

stron

do mierci

zgwacone

potwirdzili.

262

PORAENIU WOJSKA ERZIZAGKIEGO

PlIZEZ

POLAKW

TATARW LITEWSKICH
1

1'0D

MESSOW

PUCKIEM.

Rozdzia smy.
lYrl
Dworzanie krlewscy Kulniiensk ziemi wojuj.
''

Gogowa

Trzy niedziele

do Polski Wielkiej przyjachaws zy, Poznaniu na zjedzie zraieszkawszy

'^
.

Do Inowodsawia

Pru^s^iech pldlpTali'.^

sic ruszy, stamtd swoje ., Dworzany na Krzyaki pobudzi do zbroje. Kulmieiisk ich posa, by zboe psowali, Prawie w niwa, a Niemcom wet za wet oddali,
, ,

wo

Posa te

Litewskie przy nich krl Tatary,

zburzyli

wszytk

wo

Cerery dary.

teSy^odJrSSdo J^cha za do Torunia krl, stamtd krlow '^''^^*<'*yZ Litewskimi Tatary posa na Niessow,
Gdzie

czsto nawiedza, a Sumberk

gdzie naszych

Przemyla by
sowskL^^^pr^e^dmilliie!"

Wyprawi w Wis,^ W uocy

Zapalili

z Krzyaki, przywid na swe haki. odziach wielko Niemcw pod Niessow,

majc

przyprawy gotowe,
Niessowle

przedmiecie, strwoyli si naszy,

Gdy
j!:n"^l-lVi'Z'ad'^J/f^

krlowa leaa

w ty

czassy.

quendumhosicmemisn.

z Litewskimi Tatary z miasta wyskoczyli, ^ Nicmcw ouy uphy zaraz potoczyli,

ich z Litw z ukw przeszywali, za w rcz drugich siekc pokadali. Drudzy nad Wilne brzegi do odzi pierzchaj,

Tatarowie

cwporaiib.'^*^^'^'"""''

Polacy

A
crom. Sex modo vivi cum duabus natihus dc omni illo numero euaserunl.

noikariboBarono''^.^''

Prussy Krzyackie naszy

naszy ich w tym siekc zewszd zabiegaj, Wszytki odzic pobrali i wielko ich zbili. Tylko ich sze w dwu odziach z tej bitwy upyli. tene czas pod Warmi gdy Pruski mistrz lea, Piotr Duuin Z onierzami ratowa swych biea, Co mistrz syszc wuct ucick odbicgwszy obozw,

wojuj.

^ naszy wielk wzdobycz wzili z jego wozw. Tame Dunin w Stargradskie w Lemburskie woci
i

Wtargn, burzc

palc w pierzchliwej prtkoci, Bytowskie, Puckie take polupi zicmice. do morza plundrujc Krzyackie granice,
i

263
Co widzc Krzyacy, i w ciasne miejsca naszy Weli, miedzy jeziora, morze, rzeki, lassy,
Uradzili

tam

ich

tych ciasnociach zaskoczy,

i

Tak/.e ich

potoczy. hetmanowie Fricz Rawnechej z Niemcy, I Caspcr Nostwic z Czechy, z Rzeszej z cudzoziemcy, Szykowali si zbrojno z inszymi Krzyaki, A na burzce prosto cignli Polaki.
snadnie Polakw zbi, posiec

Frirz Rawnccki albo Hjiwnechoj Hukuszanin,

CasperNosIwicSIak, lielinanowie Krzyaccy Polakw obskoczyli.

.1

Zasiedli wszytki drogi, lassy zarbili,

Tak

naszy jako

klatce ogrodzeni byli.

z

Krl chcc swoich ratowa,

dworem swjm

Grskie(go

Crom. Gorscium cum

eomilatusuo ac Tartaris Liluanieis adsuccurrendum suis millU.

Posia, przy nich Tatary xicstwa Litewskiego. Niemcy przeciwko im osadzili.

Wis

By si na ratunek swym nie przeprowadzili. Lecz si Grski na inszym miejscu wnet przeprawi, A Tatary Litewskie na czoo wystawi. Niemcy za w koo wszytki zarbili lassy.

Aby

sobie ratunku niemogli

da

naszy,

Grski chcia do Dunina, Dunin do Grskiego,

Ciasno Polakom.

Ale trudno dla wojska

byo

Niemieckiego.

Take Dunin widzc, i

Jedno si

Umyli I pocz

inaczej niezbiee, potka, albo sawnie lee, do swych drog otworzy elazem,

mnie

Crom.Ferro permedios hoses viam sibi apertre

slaluit.

rycerstwo swe

szykowa zarazem.
to pomnieli.
mieli.

Proszc, napominajc, by na

e
Za

Napominanie Piotra Dunina do swoich.

za ojczyste grunty

potyka si
i

saw

za

wolno

za zdrowie

Przeto aby okaza

kady

mn si,
mia
z

mie,

Aby si

nie lkali Niemieckiej wielkoci.

czynili z

Niemcy te to
Zprzysigli si,

wrodzonej hardoci,
nie

i aden

nich ucieka,

Polakw do gruntu wszytkich w ksy zsieka. Tak w bbny uderzyli, w trby krzyczc huczne, A knechci postpujc stawi kroki huczne, Pod boki si ujwszy: dasticht und Posz" krzycz, Pod rejterami frezy zbrojne skaczc kwicz. Dunin Piotr te swych jezdnych na czoo wystawi,

Crotn.lnnicpm sendiu rareiH nr (lri'overanl,

nt t/ui dc suis
ulisst'1

pdem re-

yc.

Kszlallwojska Niemieckiego.

draby

kuszniki za nimi postawi,

Uilwa naszych zNiera-

Skoczy do Niemcw, Niemcy te do naszych miele, Tam knechtw uph na pirwszym naszy starli czele.

Pawe Jasieski zbrojny dworzanin Widzc z drzcwy uph jezdny na

krlewski,

naszych Niemiecki,

Crom. Paulus Jasienius gen(eGosdovius armnltis nhintrrr iiiler duas

iicirs

mn/no

iiriprtu

Z boku midy dwa uphy ich wskoczy, a one Drzewca Rzekie obrci na swych nasadzone,

priirurrciis,' /iiistas hosliitm in nostros inlcnlas

itvcrti(.

264
""
sieSiego.""'''"**^

Take

jego dzielnoci Niemcy szyk zmieszali,

Eodemue

momento

A naszy
Kamy

drzcwca swojc O nich poamali,

ich z kusz z
i

turbaiossummaviado-

Niemcy co mieli udena naszych swoimi kopiami w czoo, tedy ich na samego Jasieskiegowboii obrcili, a naszy w ten czas na obrconych pomieszai

rzy

kopn, lukw bez przestanku szyj. Smiaoci naszy, Niemcy wielkoci przechodz, a iccien na (Irugiego zapalczywie godz, A
reitera sweffo WYsadzif

A Litwa

''Vvom.'' n/!!;,/c
tre.s

Mas
mar

hoius dabio
esset.

pugnatum

bron z zbroi brzmi wszdzie, i Konic rz,, bbuy, trby, hucz w kadym rzdzie. gdy si trzy godziny rwnem Marsem bili Nicmcy, Poiacy rno, z placw ustpili. Wanie jako z ugody tak odpoczywali,
Krzyk', huli Toznych iczykow,

r
Tr

'

'

'

i'

i,

'""""

''''

v!icaiume'sr

^^^^

si do siebie wszyscy ochotnie porwali. ^i za godziuc, a Fricz by raniony, Za czym ucieka uph by Niemiecki skoniony, Gdy ich drabi z kusz naszy bez przestanku szyli.
Jezdni

Za

te

Polszcy

miae
ich

serca zajuszyli,

gnam''%iiuTque'''^sm>'s

Pierzchuli Nicmcy,
j

za

Fricz zastanowi,

Frkias

interfecius cor-

Fricz hetman zabiy,

par7s7agafJcisquep7"o'ptnuos pehuere.

znowuby Z naszymi bitw by odnowi, Lccz samcgo drab zabi, za czym Niemcy rno, Pierzchnh widzc i ju opiera si prno. ZNostiwiccm hetmanem drudzy uciekali,

^
Za

j^^^^

jeziora za

obrou

brali.

Nostri pernicUae

e-

Drudzy do bliskich zamkw zdrowie swe A naszy rospuciwszy konic ich gonili;

skonili,

^ea^cZC"''

^"'""'"

'^"^^'^'^'''

"^^^y

wziili^

na ich obz bystrym uderzyli pdem. Ktry ronami wkoo by otykan rzdem, Rozerwali wnet rony dzia pitnacie wielkich Wzili i dwiecie wozw, zbroje, sprztw wszelkich. Wtym gdy si u obozu zabawili naszy,

Caesahosiiumimo.

capumo.
Dc nostris
rij

\oo gregaceciderunt,-a slach-

cica

jednego

Hcctora

Chodorosijskiego zabito.

Niemcw wiele ucieko jezdnych przes ty czussy, Jeden ich uph w las ktry sami zarbili. Przyszed, a tam ich naszy do jednego zbili. Wszytkich dwa tysic zbili na placu Krzyakw, Sze set pojmali ywych knechtw nieborakw. NaszYch prostych ooicrzw tylko sto zostao tti -^ i l i Ubitych, slachcic ledcn, Iccz rauuych nie maio. ^^ Dunin sam w ud i w ranion w tej potrzebie. Bo z garci swych Polakw czyni dosy z siebie;
i

i-i rk

,-,i-

cidlafajego wojsklfza-

dne naszy

pobili.

xic, na pomoc Krzyakom szcci sct koiii szcd przeciw Polakom. Lecz syszc ich porak, i ich Dunin skrci, Nazad si do Pomorza uciekajc wrci,

EHk

^
A

Stolpciiskie
^^.^^ ^

^^^

Naszy po tym zwycistwie za nim si

gonili,

adnych uphw jego

nie

mao

zgromili.

205

Drugich pojmali w wizy, a tak dzielnym mstwem. Osawili si w ten czas dwojakim zwycistwem. I jednych pod Niessowg, a drugich tu starli,
I

Stolpenskie

zad

xii

ucieka

przyparli.

Staa si ta sawna bitwa u Pucka roku 1462, w pitek 17 dnia Septembra, o czym Dugosus i Miechovius 319 fol.lib. 4, Cromeruslib. 25,
Herbortus
ii
fol.

204,

lib.

naszy

ten czas na

sze

jui Prussowie nie mieli

aWapoyius Bielscius z niego fol. 279 pisze, mil Niemcw gonili bijc. A od tego czassu nigdy mocy nad Polaki.
16;
i

Tegoi czassu prawie na trzech drugich miejscach naszy szczhw biz Krzyaki mieli Goubie miasteczko Czerwonka Czech z strony krlewskiej wzi, Krzyackich onierzw poimawszy, a pobiwszy, dla ktrych sczliwych postpkw wiele si byo zasi nakonio z Krzyackiej dzierawy Prussw ku krlowi. Tego czassu Raw i Gostinin krl Cazimirz wzi spadkiem od xi-

Krzyacy
poraeni

tw

cz

cz

t Mazowieckich. W tene
Gruscziiiskim

czas na sejmie

Piotrkowskim wielki spr a szkodliwe

zatar-

gnienie o biskupstwo Krakowskie miedzy

Jacbem Senneskim,

Janem

by

pomiarkowany, bo krl Gruscziiiskiemu

usilnie sprzyja,

mwic, i wol krlestwo straci a niby Senneski biskupem mia by. A legat za papieski Hieronim arcybiskup Creteiiski mwi, i lepiej aby
zginy, niby si co Stolcowi apostolskiemu (od ktrego juz mia Senneski potwierdzenie) ubliy miao. Wszake krl na swym przewid, i Senneski ustpi biskupstwa, a Gruscziskiemu
trzy krlestwa

Furia

le-

Polskie

%kiegoI^

zotych odliczy za utraty. Od tde wolne wybieranie kaw swych wolnociach za naruszenim gwatownym priwilejw szwankowao, jako o tym szerzej pisz Dlugossus, Miechovius lib. 4, cap. 61, fol. 317, Cromerus lib. 25, Herbortus lib. 16, cap. 13,
czterzy tysice

pitulne na biskupstwo

Wapovius,

Bielscius etc.

Na tyme
i

sejmie

xicta Mazowieckie prosiy

przez posy, aby krl o wrcenie Pockiej ziemie askawiej z nimi post-

rycerstwo wszytko przez zacne posy swoTotiwia Kuczka z pogrk wojny upominali si Podola, k temu Beskiego, Oleszeskiego Ratneskiego powiatw, tym nic inszego panowie Koronni odpowiedzieli, jedno, i mieli na ich siem posw swych wyprwi. Jako zaraz skoro krl Cazimierz z Radomia z krlow do Litwy wyjecha, posali za nim w tej sprawie Stanisawa Ostroroga wojewod KaliJana Ritwiaskiego marszaka Koronnego, ktrzy to wywiedli, i skiego przerzeczonych powiatw Litwa upominaa od Polasi prno Podola kw, ale gdy panowie Litewscy tego si z pewnymi dowodami (jak Latopiszce Ruskie szerzej wiadcz, czego Cromer zaniecha) dopierali, krl wszyslk t spraw do sejmu walnego Piotrkowskiego odoy. Tego czassu z onierzami krlewskimi Jan Skalski Krzyackie trzy uphy pod Ornet porazi. Ulrik te Czerwonka Czech pod Skamp miasteczje
i i i
i

powa. Litewscy te panowie

Toiiwi

posio^wie

cl-omerus
*

gotsus.^

dwa^u^o
P^^^ateni.

II.

34

206
kiem
trzysta rcjtcrw

mistrza Pruskiego

na

gow

zbi,

ici

mao

co

ul)iego, a omdzicsigt ywycli poimano.

roku 1463, set naszycli Ruskicli onierzw, ktrzy krlewskim od Kafieriskich miesczan najci cignli przeciw Turkom, dla wyzwolenia Kaphy miasta z oblenia , tam u Brasawia od Litwy Woyncw poraeni, s tej przyczyny, i, gdy przycignli
lata

Tego

pi

za ilozwolenim

onierze do Brasawia Wolyiiskiego, Litewskiej jak Cromer pisze dzierawy, powadziwszy si z micszczany niebacznie, jednego z nich z przygody zabili, a skoro obaczyli, i si na nich gwat gminu zaburzonego co zapalili posad, aby tym snadniej ubiee modalej to wicej buntowa
,

gli,
l^ii^^i^zlno?'

gdyby

sie

koo

gaszenia mieszczanie zabawili.

sawskim

by

na ten czas

Micha

''swofm'?/

aoci
z

gniewem wespek, z sakw onierzw, po czterzy kro na

i

Ten zapaliwszy si zebranym jako na gwat ufcem, goni RusCzartorijskie.

xi

A Namiestnikiem

Bra-

nich naciera, a po czterzy

kro

kti^pu?-

gdy si prawie wszytka wiczona w rycerskich postpkach dla najazdw Tatarskich zebraa, zewszd obstpionych nad Boh ich rzek przyparwszy pobi i poddajcym si
swoich
odbity,
"^^ przepuszczajc, tylko ich
ry

niema szkod

by

woo

soTnusHipan|mzo-

Micha

xi

pi

Czartorijskie

wzi,

od piciset ubiego: up wszytek ktna trzydzieci tysicy zotych szaco-

wano.

Tego
kriohiury.*

czassu Turcy

Lezbon

wysp

rycho potym krlewstwo Boi

szeskie
dli
,

Sawaskie

skarby bardzo bogate

a krla ich Stephana

w zamki potne posicpoimawszy na przcdniejszym zamku Jajcy, Mai

chomet nad przyrzeczenie wiary kaza u supa uwiza ustrzela z ukw a potym z skry obupi, a w ni czerwonych zotych z jego skarbu nasypa, wyrzucajc mu na oczy jego gnuno nikczemno i ze zotem
i
,

kria^s/ali-

Srebrem, ktreco
. ,

chiuswswoiej

genea-

zgmc,

.,,.

uizii s

tym samsicDio

bya

wielka moc -I11

naleziona , wola i li poddanych swoich iDronic. od tego czas-

skarbach

-li-' A

ieijjo

pov innym

SU Jauiczary rycerstwo piesze

Machomet postanowi z Sawaskiego narodu,

przebrawszy trzydzieci tysicy Boszeiiskich

dzisiejszy

moojcw do
tysica.

tego.

Byo

ich

pirwej prawych Janczarw tysicy czternacie, ale teraz^^przy nas

Amurat

roku

1574 przyda do

ich liczby

dwa

O SEJMIE
I

POLAKW Z

LITW PRNYM

PORAENIU LIFLANTOW FORTELEM MODZKIM.

Rozdzia dziewity.
Udy si
dola
i

inszych

Litewscy panowie upominali raz po raz u panw Koronaych Pozamkw odjtych, obojej stronie krl siem w Parcze-

zoy

wie , pirwej na dzie Narodzenia Panny Mariej, potym na

Marcin

267
zjechao biy byto bard/^o oduiony, na ktury prosto z Piotrkowa jachat panw z obudwu stron, ale gdy Litewscy jianowie do wiele senatorw Parczowa ku Polakom a Polacy ku nim do Brzecia zbraniali si wyiacha, W omazach si potym zjechali, gdzie tez mc sprawie niemogli, dla mcwczesnoci miejsca onego dla niepogody, przeto t rzecz do roku odoyli, krl te rospuciwszy on zjazd, z krlow do Litwy odjecha, a i w Wilnie na ten czas powietrze panowao, w Grodnie mieszka niktry zimy strawi, o tym czas. Potym si do Kowna ruszy, gdzie wiksz Dugosz Cromerus Uh. 25 prlmae edilionis fol. 558, secundae vero 378. Tego te roku Matias krl Wgerski Bossciiskie krlestwo Turkom wydar Jajc zamek gwny, miast te Rackich Bosseiiskich dwadziecia
i

drony
zi'oiaki.

cz

Mjilias kroi

,.

waiciski
suai:.

pi

przez podanie

Tego roku Miasto w Prusiech dugi czas w obleniu, podao si krlowi, ktrzy chcieli wolno wynid dopusczono im wywieli pidziesit trzy wozy swoich rzeczy. Jan te Skalski Czech Ilolstein wielkie miasto Krzyackie bez wieci na krla ubiea, w tene czas Mikoaj Zaliuski gr Dobrzysk ossadzi, z ktrej wiele mogli szkodzi Niemcy naszym w Nowym bdcym co obaczy wszy nie w czas Krzyacy, tak ich to strwoyo i w poswarku gdy jeden na drugiego win zaniedbania okoo onej gry ubienia kad, dwanacie si ich zabio. Tego czassu siedm set rejterw Krzyackich naszy pod Kolberkiem zbili. Starali si potym o ugod Krzyacy, ale saw Pomorzu na misz dla swej hardoci wszystko zamieszali, w tym Gdaiisczanie dobywajc Pucka morzem ziemi cae sze miesicy pod Krzyaki, dostaH go
i
i

wzi. 1465, Nowe

bdc

gow
i

przez podanie.

Krl Cazimirz skoro przycign przez i przyjecha do niego Ludwik patriarcha Antiocheski

'7.

.,

tarskiego

carza

jadc, u ktrego imieniem

.,

"

...

czyc Radom do Litwy, .... od Ecikiereja Tapapieskim cesarskim to po, .

.

Poselstwo od papicia
skiegocarza

selstwo

sprawowa, aby Ecikierej ]\[achometa Tureckiego cesarza od wojny na ktr si przeciw chrzecianom gotowa odwid, a jeliby inaczej
i

by

od papiea

nicmogo, aby przeciw Turkom wojn podnis, obiecujc mu hod od cesarza chrzeciaskiego jako mu i w ten czas bardzo wielkie podarki odda; ale gdy Ecygiercj odpowiedzia, i on koo wojny
,

o^oifpod
*'^
'"''^"

na Turki podniesienia,
ciela
i

wedug
,

wolej

porady Kazimirzowej, jako przyja-

sprzymierzonego swego, powinien

postpowa,

dla tego patriarcha

zjedlicie
'

Antiocheski prosi Kazimirza aby jako pan chrzeciaski chrzecianw ratowa raczy, poniewa to w mocy swojej mia, ale krl odoywszy t spraw na siem Koronny Piotrkowski, posa bez pewnej odpowiedzi odprawi. Tego roku Dugosz Grom er /"o/. 382 secundae edilionis, primae vero 565, Ub. 2 i Miechovius etc. pisz, miesica Lutego, Liflanlskich
i

wa."''

Niemcw siedmset jezdnych pieszych gdy cignli na pomoc s woim Krzyakom do Prus, jako skoro do modzkich granic poczli wchodzi,
i
,

a przes lassy, ktre

mod na
udali

drogach

wszytkich przechodach zawalili,

przeby

nie mogli

si insz drog ku morzu, co modzinowie oba-

268

zmodi
kict.

700

czywszy,
,

doy

na tamtych miejscach bardzo

,

gbokie

wykopali

okoo Po,

krzv.

ongi a darnem i ziemi nakryli w ty tedy jamy Liflanci godem strachem, zimnem strapieni, od modzi nagnani, nieopatrznie powpadawszy pobici s mao ich ktrzy wywikawszy si z onych samowek na ld wyszli, ale ci gdy si ld saby zaomi, potoncli, dwa tylko Niemcw
:

ze wszystkiej liczby
4ookreiow
i
,

ywych

zostao

ktrzy powiedzieli
z

tym czterdzieci okrtw penych onierzw Memcw i cych potopem zgmo. poioncio.

i niedawno przed Niemiec do Prus egluj-

Tego
Tego
Krzyaki
Meszczi

czassu biskup

imi od mistrza do krla, czassu

Warmieski Pawe ze wszytkimi zamkami swowidzc jego szczliwe powodzenie, przysta. Jan Skalski w maej druynie wzi zamek Melsak pod

Plaweniusa commendatora porazi.

akw

pru-

ktre

Na drugim za miejscu onierze Polsczy kilko ufw Pruskiego mistrza, byy wyszy z Chojnic z Stargardu na gow pobili Osiek zamek
i i

^^^'^^'

wzili.

Drugich take
mili
,

wstpn bitw

tak

kilko rot

pod Resl zamkiem szczliwie pogroNiemcw jezdnych pieszych na placu polego.

i

Tego

czassu krl Kazimierz do Bidgoszczej przyjacha

,

usyszawszy

o ubieeniu Suchowa zamku i starostom krtko przypisz.

ktry fortel dla nauki

panom rotmistrzom

Foriei.

Gerzy Dbrowski starosta Suchowski poima by jednego slachcica Pomorskiego bogatego Marcina Sissowica, ktrego u siebie w zamku Suchowskim chowa, tak dugo aby mu si okupi. Ten si potym tak by stowarzyszy z starost, i wolno po zamku chodzi, a widzc i naszy cierpieli niedostatek w ywnoci pocz tractowa z Dbrowskim starost, aby go wolno puci obiecujc mu przywie z domu swego albo imienia mki zpotrzeb a przedtym si zmwi z Pomorczykami o podanie zamku,
, , ,

ktrzy
sta

te pospou

za draby

midzy

Polaki suyli.

Dbrowski

tedy staro-

prtko uwierzywszy onej obietnicy, wypuci onego slachcica Sissowica, ktry jakoby si isczc w sowie przywiz cztery wozy pene mki do

Suchowa
i

a przy

kadym

wozie po czterech

mw

pieszych

wybranych

zbrojnych,

krom wonic, ktrzy

i

nie podlejszy byli, przystawi, jakoby dla

,

bespiecznoci
oio
lo

m- Z

^^'

Sissowicz
ni"aTv"m*'fo^r''

obrony w drodze aby ich Krzyacy gdzie nie zaskoczyli. i z onymi stafirami gdy by do zamku wpuszczony, wnet starost samego i towarzysze, take sugi jego bez wieci poima, za po^^^^ Pomorczykw drabw, z ktrymi -si by przedtym zmwi i wsadzi

tedy

mk
^^

^^^ "^ ^^^

wic gboko

zamek Suchw
a
z

'kf?am/k' ^
^^'ii-

^^^

winia

chytrego pan,

w moc swoje wzi, pana nieopatrznego wnet wizie

zosta.

Tego czassu Starigrd zamek i miasto Krzyackie miesczanie krlewskiemu nad wojskiem przeoonemu Gotardowi Radliskiemu podali, ktweso nowin krl pocieszony, zarazem pod Chojnice wojsko Polskie wyprawi, z Duninem i Sinowockim hctmany, a sam w Bydgoscy zosta. Namiewali si Krzyacy obleni z naszych, i tylko z jedne stron miasto byli obiegli a gdy za okoo miasta szace czyni poczli wycie-

bdc

269
kali

slrzclhi} z

na naszych drabw szace kopaJQcycli drugich te z murw rozmait dzia z rusnic na ostatek strzaami jadem napojonymi trapih,
, i ,

mahmi
'

drugich nieopatrznie si tuajjcych z zasadki chytro przejmujc imaH i nieniewczassami, jako Dugosz i Cromerus lib. 26 etc. pisze, naszych
,

/^^^f^^^^-^.

drczyli ^
cerstwo

a
to

l']!'^]^^^
'"

im krl przysa na ratunek Litewskie i Tatarskie jezdne ry/ i dopiero ich ony swowolne wycieczki byy powscigmone.
*'

T",>""\h
^

i'quittbus

A w

tym

czasie

Suchowa zamku

naszy za

pomoc szczcia,
wielkoci
i

szstego

dnia od utracenia jego dostali, ktry

zamek

obron prawie

si rwna 31alborkowi: bo gdy naszych czterdzieci koni przyszo na pole Suchowskie, aby czego dostali, wyrwa si na nich Syssowic Marcin a mistrz szkolny z zamku ze wszystkim rycerstwem, i tylko dwa xia s kijkiem modziecw akw w zamku zostali. Ci bdc naszym przychylniejszy zamek zatarassowali a yyymawszy drzyyi do wiee Dbrow, ,

skiego starost pierwszego

szesnacie jego towarzyszw

wiee

sieciami
uczynili
i

owczymi wycignli
z

potym wstpiwszy na blanki okrzyk wielki

co usyszawszy Pomorczycy, do

zamku nazad
bili,

chcieli,

ale oni

xia

acy

naszymi

kamiemi

ich z

wierzchu

dzieci obaczywszy co si dzieje, z nowie Pomorczycy mydo uwiezli, a naszy za pomoc tak wielkiego i zacnego zamku dostali jako go byli stracili. Fridlandzianie te Ha-

onych te jezdnych naszych cztertylu im nagrzewali, tak i ledwo pa-

ma

merstandzianie

ten czas podali

si krlowi,

a oni

acy

xica od

krla

dobrze udarowani.

O DOBYCIU CHOJNIC
I

O WIECZNYM POKOJU
Ktra
ti*Yi

KRZYAKI
NIMI,

PRUSKIMI

A SKOCZENIU WOJNY Z

aa

lat 150 z

obu stron
lat.

a za Kazimierza 14

Rozdzia dziesity,
lok u 1406, gdy naszy dugo leeli pod Cbojnicami miastem Krzyackim, miesica \yrzenia, uczynili Niemcy wycieczk, ale stoczywszy bitw od naszych do miasta wsparci, rycho potym gdy naszy obiedwali, wyrwali si z miasta, a gdy kilo godzin mnie si potykali, wiele swoich straciw szy nazad pierzchnli a naszy ich bijc gonili czego bojc si nieprzyI
,
,

Niemcy pochS'ic.

jaciele, aby naszy z mieszczany

wesp

nimi do miasta si nie werwali,

zavvarwszy prlko bramy bardzo wiele swych na polu zostawili, ktrzy czci j)obici, czci poimani, gdy zbrojni w przekp^peen wody

czci

270
wnet potym naszy strzaami ognistymi strzelajc miasto z spichlerzami i zboym zgorzaa. Czym go czwarta gdy by zwyciony upr nieprzyjacielski, posali Ulrika Eisenovena commendatora wielkiego i Jana Zajlusa podajcie si krlowi zdrowie i maskakali, potonli,
zapalili
,

tak

cz

podl'ne?

jtnoci tylko wymwiwszy, a przeciw Polakom przysigli nigdy broni nie podnosi, a tak zostawiwszy strzelb wszytek ristunek wojenny, narzekajc, z paczem z miasta wyszli a wojsko Polskie z zwycistwem (ossadziwszy Chojnice) do krla, w Toruniu natenczas bdcego, przycigno.
i ,

hojnie byo przyjte. Samym Chojwszytko rycerstwo wdzicznie nicom miastu, krl win odpuci, acz wszyscy radzili z ziemi ich zrwna. To usyszawszy Krzyacy, zwtpili w swej hardoci, a zaraz bojc si aby wszytka Pruska ziemia od nich nie odstpia, starali si o pokj wieczny przez Rudolpha legata papieskiego, ktrego im krl askawie pozwoli. Potym mistrz sam Ludwik z comendatory by do Torunia przyi

Tam

cznyz^Krzy-

zwauy Octobra dnia 10. J staa si ugoda

j^^y. strou

pokj wieczny

przysig

obu-

akami.

pieskiego

legata paumocniouy, ktrego postanowienia priwilej, trzech pisarzw uchwalonych ktrych Publicos Notar^ios zo,

rk

wi,
^^ ^''jego!"

podpisan, a pieczciami krlewsk, mistrzowsk

i
i

panw rad ducho-

wnych

Sfe^^doPol*'^'-

wieckich umocniony. Mistrza contorw, krl z wielkimi podarkami opuci i nad to mu, dowiedziawszy si o jego niedostatku, 15,000 zotych dla zapacenia onierzom obieca. ten czas Pomorska, Chemieska i Michaowska ziemie, do Korony s przywrcone, o ktre 150 lat wojna trwaa; biskupstwo te i koci Chemieski do wasnej matki Gnienieskiego arcibiskupstwa przywrce, ktre biskupstwo od Polski oderwane przez dwiecie lat w Liflanciech Rigenskiemu arcibiskupstwu niesusznie od Krzyakw byo przydane; w ten czas si te wojna, ktr Kazimirz wid z Krzyaki lat 14

(jak Miechoyius
i

fol. '3*20,
fol.

lib.

pisze),

skoczya,

acz Croraer

lib.

26

Herbortus

niego

311,

lib.

16, cap. eodem, rokiem mniej

kad.

^'^u'?o"(ki'^

Roku za 1467, pirwszego dnia Januaria, Sigmunt pity syn Kaziod Stmirzowi krlowi urodzi si w Koziniczach miasteczku nad yce 2 mili prawie szczliw wrosk, w ten czas gdy si Pruskie burdy uskromiy, ktrych on potym, gdy byli znouu Krzyacy oyli, dokoczy A krl na trzeci dzie Maja w Piotrkowie mia siem na ktrym po

Wis

^krlestwo
wi^^ofkir^M-

mierci Ludwika mistrza, ostatek panw Pruskich, ktrzy na ugodzie Toruskiej nie byli, krlowi i Koronie przysigali. Gdy krl z sejmu Piotrkowskiego do Niepoomic przyjacha, panowie Czescy prosili go, aby bez duszego odkadania albo sam krlestwo ich syna z tysicem nic wicej jezdnych do Czech poP^^U'^^' ^^^^ ktrego sa obiecujc go sami moc swoj na krlestwo posadzi. Podzikowa im krl ale t rzecz dla niebylnoci wszystkiego senatu na inszy siem
, , ,

Sdioli
urodzon.

odoy. Tego

czasu krlowa Elbieta szstego syna Fridcrika

27

dnia Kwic-

(nia urodzia.

27J
TegoZ
czasu,

gdy krl we

Gdasku
,

Malborku

Niepoomic przy<^^o'neiy.
,

jacliawszY mieszka,

koo

stanowienia Pruskich rzeczy, comcta wielka

miedzy wscliodem soca i punocj pitnacie dni si ukazowaa a ta znaczya Tatarw przycie, ktre wnet potym jyo do Litwy i do Podola. Po tej comecie ukazaa si druga na zachd soca, znaczc wielkie
rozlanie krwie

\i Burgundijskie
a
z

Niemieckich stronaci ninych Niemcw, bo Carolus

,

pana swego, poimawszy

gdy Leodensczy miesczanie jego siostrzeca biskupa w wizienie wsadzili, dobywajc ich, straci

^nfn^fij^kie
^u''s[ur";^u'

u sturmu czterdzieci tysicy ludzi, a dobywszy, lud wysiek, a miasto

*'"'^'*'

ziemi zrwna. A Stepban wojewoda Wooski, bdc zatrudniony dla niebespieczno- wcfi^i ci Tureckiej, i nie mg do Lwowa, gdzie go krl Cazimirz putora mie- p^rzysigk sica czeka przyjecha, uczyni przysig posom jego Koronnym, Janowi Muzilonowi wojewodzie Podolskiemu i Spitkowi Jarosawskiemu, podkomorzemu Przemysskiemu. Polskie sprawy Potym krl postanowiwszy Pruskie, Wooskie ucko do Litwy w Gdasku, we Lwowie i w Radomiu, przez jacha, a w Grodnie z Litewskimi pany sejmowa, ktrego czasu Tatarorzek mieszkali z carzem swoim Maniawie Zawolscy, ktrzy za kiem przepra\yiwszy si przez Dniepr, a na trzy wojska si rozdzieliwszy, Tatarowie do Litwy jedni, drudzy do Podola do Wooch wtargnli, a w Litwie, wojuj. w Podolu Litewskiej dzierawy na Woyniu, wszytek kraj koo Kamieca, Zitomirza, Kuzmina, Zidowa, Wodimirza splundrowali i dziesi tysicy ludzi wzili, gdy im Litwa dla maego zebrania sprzeciwi si, jako Cromer pisze, nie moga. Przestrzeg by w tym krla Mendlikierej, carz Prekopski, jako przyjaciel, ale Litewskich panw acz krl kaza, nie wiele si byo zebrao,
i

Woy

Wog

Podolu Polszcz nalecym,

z

mao

szkody uczynili, bo Polskie

z

Ruskie

wojska zaraz si do Trbowli zebray

Raphalem Jarosawskim Lw'owTaSw

p'""''^'''-

Pawem Jasieskim Beskim Chemiskim, starostami, dla czego ustpi musieli, a w Wooszech trzykro poraeni od Stephana wojewody Wooskiego, i ich mao uszo, carzowic starszy poiman od Woskim
i i

Tatarowie

ochw, ktrego
carz Zawolski
,

koni,

si z pogrk odpowiedzi poimanego upomina przez posy, ktrych byo sto kaza go Stephan przed ich oczyma rozsieka, a 90 posacw na
carzowica, gdy
i

odprawa
ta?sk*idi\"d

jako ojciec syna

siephana.

do Maniaka carza, obrzezawszy mu uszy nos, aby wszystek postpek z carowicem i posami carzowi swemu powiedzia. O tym Dugossus Cromerus lib. primae eclilionis 2G, fol. 588, secundae vero editionis fol. 397, Miechouus fol. 335,
z
i i

pale powbija, jednego tilko

puci

t nowin

Uh. 4, .yc.

krl przyjachawszy z
z

Litwy

mia

siem

Piotrkowie przez dni 40,

na ktrym Henryk
ry krlowi

dwiema commendato- ij ,;. przysiga podle krla po lewej rce siedzia, ale i ten rycho ''"sS"' potym apoplexi odjecliawszy do Prus umar, a inszy na jego miejsce
mistrz Pruski z
i

Pawna nowy

i>72
Ilenrik Richtembergius

Krlewcu mistrzem wybran, ktry

krl do
z

te, na siem

Piotrkowski przyjechawszy krlowi przysig uczyni.

Z sejmu Piotrkowskiego znowu

na pocztku Grudnia
mirt' zamki
,

gdzie

si owami

Litwy z krloWi^ odjecha pany Litewskimi nacieszywszy,

i

tewside

oi)-

jeda.

Liflanci

Litwie bro-

X. Siemion Olelko wic"uinar.

Kijowskie

lata 1470, maJQC pogodn zim Poocko, Witebsk Smolesko objecha w ktrych zamkach przez szesnacie lat, jako na krlestwo z Litwy wyjccha mc by; panw te Litewskich wiele przy nim jedzio, a postanowiwszy rzeczy Litewskie, na pocztku wiosny do Polski si wrci. Za 1471, na pocztku nowego roku wedug zwyczaju krl z krlow do Litwy na owy przyjecha, gdzie nad obyczaj duej mieszka okoo stanowienia spraw Litewskich abowiem Liflanci skoro mistrz ich umar, szesnacie wsi Litewskich splundrowali byli, u Kijowian po mierci Siemiona Olelko wica xicia rostyrki si wsczy, bo aczkolwiek Simeon zostawi by po sobie syna Wasia i crk jedne, ktrych umierajc krlowi przez posy poleci, posawszy mu w podarku konia biaego, jak Dugosz pisze uk na ktrym przeciw- Tatarom za niego bojowa, wszakkrl za porad panw Litewskich w powiat Kijw obrci, a Marcina Gastota Litwina starost albo wojewod na Kijowie przeoy, jako si o czym Dlugossus Croo tym wyszej wedug Latopisczw wyrazio merus Ub. 26, fol. primae edilioms 591, secundae 400. Ale Kijowianic czowiekowi nic xicego rodu ani mienic rzecz by niegodn zgadzajcemu si w wierze Litwinowi k temu ktry nard przed tym hodowa przodkom ich, Gastota po dwa kro przyjedajcego nie przyjmowali, a od krla prosili aby im xic Michaa Siemionowego brata, ktry w ten czas by na Nowogrodzie Wielkim namiestnikiem imieniem krlewskim albo ktrego greckiej wiary, albo na ostatek ktrego z synw swych aby im przeoy; wszake potym gdy krla z przedsiwzicia zeprze niemogli Gastota przyjli a odtd Kijowskie xistwo w woje-

"owcgo

xi
e

suy

wwojewodllWO Obrcone.

wodztwo
TC

jcst

obrconc.
.

-r,

Liflanci tez

wybrawszy sobie nowego

za szkody uczynili
i

1-

mistrza, a

wyprawiwszy do krla

11'I

posy, Litwie

dosy

pokj spoiny potwierdzili, a spra-

wiwszy

to krl

do Polski odjecha.

ORORO^lOEJMRROLESroCISKi
A odiidzeuiii Maziii&irza^
od Krlestwa Wgierskiego przez Matiasza.

KSIGI DWODZIESTE.

Rozdzia pierwszy.
Do
^lielnionyclft Pauv' t

CASTELLA^O WICW 3I0DZKICH.

R oku 1471,
upominajc
ktre

skoro Irzyk Podebrandski krl Czeski

umar,

zaraz

si na

siem do Pragi panowie Czescy zjachali, dla wybrania krla nowego. Co usyszawszy Cazimirz wyprawi posy swoje do Pragi ku panom Czeskim,
,

ich,

aby pomnieli na obietnice swoje

/.enie.

mia
,

na krlestwo Czeskie po
,

na prawo Cazimirzowo, gdy o tym dugo si toczya

i

Polskiego

dnia Maja Wadisawa pirworodriego syna Cazimirza krla Wielkiego Xicdza Litewskiego, Czechowie krlem Czeskim obwoali, aczkolwiek temu byli na odpr drudzy z senatorw, ktrzy Ma tiaszowi krlowi AYgierskicmu Jana Huniada synowi yczyli. Wnet tedy

sprawa

25
i

wybrali Czechowic

posw
1

przedniejszych panw, z slachty,

miasta
windisiaw
>vic

Pragenskiego nie
I

mao

ludzi zacnych,
-Ii

aby

na krolestw.o przyprowadzdi. A Matiasz dziei, Czechy i Moraw obyczajem nieprzyjacielskim srogo trapi, przeto dla tych przyczyn , aby si co rychlej kwapi z wypraw Wadisawa "
-

'I

NYadisawa co rychlej z Polski "i widzc si byc oszukanym w na1

Kaziinirzokroiera

II.

35

274
ktry wziQ\vszy od ojca sietlm tysicy jezdnych, a dwa nad ktrymi by hetmanem Pawe Jasieski 25 dnia Julia z Crakowa wyjecha. Ociec go teZ Kazimirz przez dwa dni prowadzi. Jechali przy nim ludzie zacni: biskup Kamieski Mikoaj, Wincenli Encski, Pawe Lnodicki biskupi (ktrzy go w Pradze koronowali), Stanisaw Ostrorg Kaliski, Mikoaj z Kutna czycki, wojewodowie, Jan Dugosz nauczyciel jego, xi/:t te lskich sze z nim poczty swoje zczyli. A u Klocka zamku panowie Czescy i wszystki stany krlestwa Czeskiego w wielkiej wielkoci pocztw ku niemu wyjechali gdzie im prawa poprzysig, a spokojn dzieraw krlestwa Czeskiego przyj, od biskupw Polskich wyszej mianowanych zwykymi ceremoniami koronowany pod jedn osob Sacramentem Ciaa Paskiego sprawowany. A Matiasz domowemi rosterkami zabawiony w Wgrzech, zosta na koszu. Co usyszawszy Wgrowie, i Wadislawa syna krla Cazimirza Czechowie, opuciwszy ichMatiasza, na krlestwo Czeskie W'yl)rali, zaraz te sami wyprawili posy do Cazimirza krla Polskiego, proszc go, aby im cgrowie syna drugiego Kazimirza (ktry owo w zamku Wileskim ley) na kreirugiego stwo Wgicrskic da, dla tego, i tyrastwa Matiaszowego duej cierpie nm"owJl?o czego jeliby nie chcia Cazimierz uczyni cho od Turkw "'^im'o"5!^' nie mogli pomocy prosi si opowiedzieli a nakady wojenne sami da obiecali. Przeto Cazimirz krl, ich prob nie gardzc, Cazimirza syna z nie maym wojskiem, nad ktrym by Piotr Dunin hetmanem, do Wgier posa dowiedziawszy z wiel panw Koronnych. A l\Iathiasz krl Wgierski si o tych praktikach panw swoich, s piln kwapliwoci ktregokolwiek w Morawie w lsku mia wojska do Wgier ich zebra. A przedniejszych panw czci grob, czci wielkimi obietnicami ku sobie za si przywid, ktrych drudzy naladujc, wiar Cazimirzowi zmienili. A Cazimirz krlewic Polski, minwszy Koszyce pooy si z wojskiem u Niim"er7'a try, Strigoskicgo arcibiskupa zamku, gdzie aden z panw Wgierskich

Czechowie

prosili,
,

tysica pieszych

>

oszniwiii.

niego nie przyjecha. Matiasz za majc szesnacie tysicy ludzi w wojsku u Budzynia, zastpujc Cazimirzowi przycigajcemu, przez trzy mile si obozem ale jednak bitwy Poakom nie da. A gdy od niego
c|q

pooy

tak czas

ziy strach,

obu stron trawili przyjecha do Cazimierza krla Polskiego, Tilemanuus Slechtus canonik Koleski, komornik Papieski, napominajc go ku zgodzie z Matiaszem iby go od wojny Tureckiej nie odrywa. Nie chcc si tedy Cazimirz w tyra sprzykrzy papieowi, przy Tilemanie przerzeczonym posa Jana W\itrobk do Cazimirza syna i do panw Wgerskich z listami. A w tym onierze pienini dla niezapacenia odu poczli si z obozu od Cazimirza krlewica roschodzi, dla czcgo panowic CO przy nim byli radzili mu, aby si gdzie na miejsce besz
, ,

prno

cromrrus
JiTiionisiih.

picczue przcuis, ktrc przenoszenie ucieczce bardzo prtkiej (jako

gosz, Cromer, Ilerbort
i

Du-

Miechoyius pisz)
przyszli,
porzucili.

byo

nazbyt podobne, bo nie

nn-hm-f%i. stanli
"^'^r^/Z-h!''

na miescu

wielkich od

a do Giawy chopw wydartych

na drodze szedziesit

wozw
ta zel-

susznie na ten czas

ywo od Boga,

Polakw potkaa, bo

cignc

do

Wgier

rospustnie bez

karnoci
dzali.

rycerskiej,

wszelkie krzywdy

Tak

tedy Caziniirz krlewic do ojca przyjecha,

ludzi

nieznone haiiby ludziom wyrzPawia JasieskieJasiuuskie

go na \i(rze ze cztermi tysicy

ale

zostawiwszy, jako Cromer pisze,

i

go

Wapowski
i

Bielski, trzy tysijce

a wany, jednak widy obronn chowa lud do Polski w caoci uwid, trzysta ich

rk

kad. Ale ten od Matiasza nagrzeprzewan miaoci, sam siebie za-

no.

dziel-

w
z

Nitrze dla obrony

Xi^jdzciri

osadziwszy.
skiego

Cazimirz krlewic, mieszka osobliwie

roskazania ojcow-

l)jo lepiej >v.

Dobsiczach trzy mile od Krakowa, dla wstydu podjtej zelyi

woci w Wgrzech, strzegc si wiatoci widzenia ludzkiego, a iby te ojcowskiej aoci, ktr na ten czas wielk mia oblicznosci okazowaniem swoim tym barziej nie zajlrzy; bowiem to frassowao bardzo krla Cazimicrza. Ku temu te niemniej go drugie staranie gryzo, i nie mia skdby onierzom z niszczym z Wgier zvyrconym od zasuony zapaci, bowiem dochody z starostw na przesz(! l)ardzo nakadne dwu synw do Czech do Wgier wyprawy, tak by wycign, i te ani na powszechne wychowanie stoowe nakadw nie dostawao. Dla czego onierze, ktrym hodu nie zapacono, po gocicach rozbii
i

iilnierzo rozbijaj.

jali.

dwunacie groszy

Korczyskim ustawiono pobr po kadej woki, a biskupstwa Gnienieskie, Krakowskie, Kujawskie Poznaskie, take wszystki stany duchowne poowic dochodw, wedug starodawnego szacunku postpili, czym si krl poratowa. Potym castellan Sdecki posa do Wgier, a z Matiassem krlem doroczne przymierze wzi. Po nowego polym roku 147 3 pocztku, Cazimirz krl z Hclbiet krlow z Torunia wyjechawszy przez Gosliniu Warszaw do Litwy jecha, a w pupostu mia siem z pany Litewskimi w Wilnie, gdzie mu po szeci groszy pruskich, to jest po 9 polskich, z kadej sochy pobr Litwa postpia. Tego roku Klimunt prostego rodu, ale witobhwego ywota biskup Kijowski, umar, a Wojciech Narburt zacnego rodu Litwin, na jego miejPrzeto na zjazdach Kolieskim
z
i

Pobr n.T onierze.

Wociech
>arburl biskup
Kijowski.

sce

wstpi. Potym 1473, wielka sucho panowaa

fol.

Polszce

Lit\^ie, a
i

jako

Sucho
wielka.

Miechoyius pisze
niki Pruskie
i

337,

lib.

4,

we

wszytkiej Europie, lak jako

Kro-

Jam sam

w brd koniem przejedano za Ragnet, lassy wielkiej wygorzyway, zboa i jarzyny wszystki wniwecz dla gbokoci Kiemnu u zbytniego gorca obrciy si etc, ogniem te bardzo wiele miast pogo- Ragnety, u Tjie. rzao. A 31athiasz krl Wgierski (z ktrego si naprawy popalenia miast Polskich w przerzeconej suchoci domniemawano) zebrawszy sze tyWgrowie sicy wojska, pod spraw Tomasza Tarcego na Podgrze do Polski po- Podgrze zwojowali. sa, ktre wszytko mieczem ogniem poburzy. Na co prawie krl Kazimirz patrza sejmujc w Wilicy, gdzie na wojn Wgiersk pobr
wiadcz,
bory
z

wiadom trzy kro

korzenia

zwoki
i

po

1*2

groszy uchwalono,
a

ruszenie slachty

wedug monoci

dochodu kadego,

to

ten czas jeszcze

wedug
i

wolej slachty byo,

dla tego roskazania krlewskiego

czas

prno czeka.
z

A w tym panowie

mao

dbali, a krl

Polszcy

siebie

obu stron czste posy.

przymierze na

w Opatowcu dugi Wgierscy jTosyajc do trzy lata z Wgierskimi

270
Polskimi
i i

winiowie wzici z obu stron aby wzmianki adna strona nie

sic,imia;io

Czeskimi krlami postanowili, pod tymi condiciami,"aby zamki hyly zwrcone o szkd te uczynieniu
,

czynia.

A
i

to

przymierze pod susznymi

condiciami krl Mathiasz dla tego przyjg,

Siedmigrockie wojewdztwo

od niego do Kazimirza przysta miao, jako/, w tej sprawie juz byli posy do Polski wyprawili, koni, olnierzw ])ienicdzy przeciw tirannowi Matiaszowi obiecujc, jako Dugosz, Miecbovius Cromer wiadcz. Nad to Macbomet Turecki cesarz, Bosseskie krlestwo plundrowa Jajce zamku z wielkim wojskiem coby wat, ale sam raniony, potopiwszy w rzece dziaa z wielk sromot odegnany ;musiaf:ustf pi. A Hussankassan, krl Perski, poraziwszy Machometa cessarza Turetak i mu za kadym po kilkudziesit ckiego' kilokro kilku tysicy wojska pobi Trapczundskie mu cessarstwo w Aziej take Sinapolim Poselstwo w Natoliej wydar, roku 1474, Katerina Zena Weneta, czowieka slalivlii Persidegodo chtnego sprawnego z listami kaldejskimi literami pisanymi, przysa, " proszc, aby Kazimierz przeciw Machmetowi Turkowi, nieprzyjacielowi wiary chrzeciaiiskiej (ktrego on przed tym kilokro zwyciy) z drugimi krlmi chrzeciaiiskimi na [)rzysz wiosn wojn podnis, za pewne noooono lubujc, i sam Hussankassan pidziesit kro sto tysicy wojska swojeskjegowie- go na wygadzenie Turkw, a' na pomoc chrzecianom 'mia przyprowani Xer.\essoNve dzi, a to poselstwo jawnie byo sprawowane, a tajemnie crk Hussando K.izimici i

kassanow starsz
a

Cateryny crki cesarza Trapezundskiego urodzon,

z

jednemu ktremukolwiek
i

synw Cazimierzowych

za

on

podawa,

w posagu Grecy Constantinopole obiecowa, ktre sam Husankassan moc swoj rk zbrojn mia^Turkom wzi, a z crk w maestwo
i

odda; przeciw Wgerskiemu te krlowi ludu nakady wojenne obiecowa. Ale prne maowane to si poselstwo zdao nic mu inszei krl lussenkassanowi przez posy swoje gOf^nie odpowiedziano, jedno mia da odpowied. O tym te Micchovius fol. 328, Cromerus lib. 28,
zaraz
i
i i
,

fol.

primae

cditionis

G03, sccimdae 408.

WOJN
I
I

KAMIERZOWEJ Z POMI
zburzilNiu rusi^icii krain
^voj.$]ka^THttars1i.ieso.

WADISA^yOWEJ Z CZECHY

Przeciw Wgierskiemu krlowi Matiaszowi nieszczliwej

0l

nikcKciunego

Rozdzia
ifdy krl Kazimirz
przyjechali do niego

rtnigL
I

mia

siem

Piotrkowie

pumiesica Czerwca,
krla Czeskego

posowie od syna Wladisawa

wspo-

27T

moenia proszc przeciw Matiaszowi krlowi Wgierskiemu, ktry zamawszy przymierze Morawy i lska plundrowa nie przestawa. Posa
tedy Kazimirz synowi dwadziecia czterzy tysice zotych czerwonych na podporc wojenn, ktrej summy jako Latopiszcze Ruskie i Litewskie

wiadcz z skarbu Litewskiego poyczy. A przeciw lskim xitom Liiwa kroio stron Matiaszow^ trzymali, uradzono po- dyJJwwo^^ ktrzy te Polsk najedali spolitym ruszenim wszytkiego krlestwa postpowa roskaza krl wszy- si uaia.
,

tkim si zjecha do Mostowa na pu miesica Augusta. A skoro krl z sejmu do Korczyna odjacha, chcc si stamtd gotowa na wojn,
przyniesiono

Tatarowie z carzikiem Aidorem Ecikierejera synem do Podola cign, wszake krl adnej rzeczy ku temu poytecznej nie opatrzy, za czym od siedmi tysicy Tatarw
carza Prekopskiego
i

mu wie, i

tvch nikczemnych bezbronnych (jako Miechoyius pisze) pannosos, oszar-

pacw,

wszytki krainy kolo

Kamieca,
,

Halicza, Glinian, Dunajowa,

Go-

logor, na sto prawie mil

wzdu,
zagnali.

a wszerz na
i

30, elazem

ogniem

n-

dznie a okrutnio bez odporu poburzyli

ludzi

bardzo wiele jako

byda

pomordowali

niewol

Od Dunajowa
nie
ich

miasteczka swego, Grzegorz arcibiskup Lwowski,

odbi, a Pomorzanw winka,

mtylko

7Jo^(j'J,',3j..

czystego serca, z

szeci

j^Pp^Jj^J^^^;,.

aoci,

towarzyszw obroni, gonili ich naszy, ale nie w czas i z wiksz swoj gdy Tatarowie chorych starych i mdych przed ich oczyma siekli, a sto tysicy ludzi poimanych od siedmi tysicy Tatarw (jako Dugosz racliuj) w niewol zagnali. Tego te czasu krl Kazimirz i Cromerus Lubelskie wojewdztwo, ktre przed tym nie byo, postanowi, odjwszy powiatu od Sdomirskiego wojewdztwa. wojn wedug Zaraz potym krl Kazimirz udawszy si na czassu postanowionego, do Mostowa cign, ale wojska nierycho si cigajcego cae sze niedziel czeka, za czym przystojny czas wojny ni,

"j;^J,jf'-

cz

^^^^J*^'^

lsk

sunowiono

kczemnie przeszed: tak

u
uLis

w ten czas karno i wiczenie rycerskie byo Potym gdy kilkonacie tysicy Litewskiego wojska Tatarw Litewskich, nad ktrymi by hetmanem Iwan Cbodkowic namiestnik Witebski, przycigno, 26 dnia Septembra, ruszy si krl do lska ze wszytk moc majc ludu rycerskiego szedziesit tysicy zbrojnego, jako Cromer pisze, ale Wapowski i Bielski czterdzieci tysicy kad. A wcignwszy do Opolskiego xistwa, Cruciborg Bicin miasteczka wzi, za przebywszy Odr rzek w brd pod Wratsaw cign syszc, i go tam Matiasz nieprzyjaciel czeka. Pooyli si obozem Polacy u Oawy, a gdy w piczowanie na wzdozaniedbane.
, i
i

^^^[^^fl'.
^'^^g^-^^^^*!^'""

''^'^'^?''',!J^j

'-'^

f;';^^^?^^

m^ij,.''*^

bycz zagony rospucili

zaraz Matiasz rozdzieliwszy wojsko swoje

przej
snadnie
zbli-

naszych, ktrych bez sprawy

wooci

okoliczne plundrnjcych

rozgromi,
bie

i ucieka

musieli.

Go widzc Tatarowie Litewscy, wnet

ska przyskoczyli, za czym Polacy uciekajcy stanli, a przyszedwszy ku soi

pierwszej

dowiedziawszy si tego
Jasieiibkim

podkali si znowu z Wgry; krl te Cazimirz, wnet im na pomoc posa dwr swj z Pawem podskarbim, a sam i drugim wojskiem za nimi si spieszy.

miaoci,
,

278
Nieprzyjaciele tedy, skoro obaczyli,
^^z^iif

i Polakom mocy
do Wratsawia
,

przybywa, pierzchnli
przyszli.

w^"

a nie stanli ani

si

ohejzrzeli

Zabito

tej

grov

potarczce

z nieprzyjacielskiego

wojska tysic

a slachcicw
i

60 poimano

midzy
.wie
i

ktrymi

byli zacniejszy:
i

Hugwicz

Pawe
i

wojewodowie,

Ulrik, albo jako

Dugosz

Karwat drudzy panoCromer pisz, Wilhelm

,

Perstiski, Czech.

Potym 24 dnia Octobra

Na sz y Wraulaw

Wadisaw

krl Czeski

ktrego rzecz

prno
obiegli.

20,000 wojska majc, ale wicej pieszego; tam przywitawszy si spoinie, do Wratsawia cignli, a przed miastem obie si wojska pooyy, rozbiwszy namioty, ale prno a nikczeszo, do ojca Cazimirza przyjecha,

mnie

bez rady

bez zwady czas trawili.

Mathiasz

te obwarowa by
i

flialiassowo

so^^a.

obz swj pod miastem u klasztora . Wincentego, z ktrego patrza milczkiem, coby krlowie z nim poczyna chcieli, z wzdychanim rwanini

wosw czsto mwic: iby snadnie mg wszystek okrg wiata opanowa, gdyby tak wielkie takie wojska mia, jakie jako wielkie przeciw
i i

jemu

nieprzyjaciele jego krl Polski

,

Czeski przywiedli. Ale wszyscy leni-

wie a nikczemnie czas trawili adnej rzeczy poytecznej nie stanowic w piczowaniu naszych nieporzdnie si tuajcych bardzo wiele ustawicznie cliwytano, tak

i pene wiee turmy

i
i

wszytki

W racawskie winiw
i

Fortel 01-

Kie"'!fiow

sendiwoj
vsk1'ilne-'

przedah

si obz naszym zapali w gwatowny wiatr, gdzie wiele ludzi, sprztw wojennych, koni wozw pi('set, namiotw ywnoci pogorzao. A jako pisz Dugosz, i\]iechovius Cromerus Uh. 28, (oh 612 primae edkionls, secundae vero 410, i w woziech na poy zgorzaych najdowano monstrancie albo noszenie nawitszej tajemnice wiary chrzeciaskiej Ciaa Paskiego, dla czego t plag przepuszczon by wierzyli. A Matiasz widzc spraw naszych, k lory eh si pirwej bardzo boja, wzi na nich serce posa wojska swego rozdzieliwszy ich na dwoje, jedno do Wielkiej Polski, drugie do Weluiiskiej ziemie, gdzie wielkie szkody mieczem ogniem Wgrowie poczynili. Opolskie te, (j^ogowskie Kouchowskie xita z strony Matiaszowej Siradzk ziemi Wielk Polsk a do Poznania splundrowaU bez odporu, Midzyrzece Spalili, a zamek Midzyrzecki, jako Dugosz pisze i inszy Kronikarze, Sendiwoj Czarnkowski starosta, za zoto przeda, dla czego by potym na ojczyznic skaran. Potym zima nadesza, gd te wielki czerwone niemocy srogo w wojsku naszych panoway, tak, i musieli z Mathiassem do dwu nakad prno strawilat szeci miesicy przymierze wzi, take czas wszy, a nic nie sprawiwszy, rozjechali si naszy. A Matiasz, jako by jego chepliwy obyczaj, triumplmjc do wszytkich panw chrzeciaskich o swoim zwycistwie rospisa, i dwu krlw monych porazi, a i wszytkie ich wojska mg snadnie wygadzi, by si by chrzecianinem bdc nad chrzcciany nie zlitowa. Ludzie te uczeni, w ktrych si bardzo kojaclia hojnie opatrowa, wierszami pisanim, saw jego rozgassali
byy, nad
to
i

cz

ko
(ho

na Polaki

ten czas Gabriel

a ten
a

biskup x\grieiiski pissa wiersze skadla nauki

lujc ich nikczemno,

by

poet) bisku})em,

by Woch z mnicha ubouchnego potvm cardinaem.

2T9
Ilruina fcnit, iux alba ruit migrate Poloni,
i) jnfjik'

ad proprios ahjida lurha lares

arcibiskup

<^V.

Ktremu za Grzegorz,

Lwowski, odpisa:

fi(trrula lingua tace ncc sensu, nec ratione

Ula

rales,

verba pudenda vomis,

S^c.

SROGM PORAENIU TURKW

STEPHANA

PI5ZEZ

WOJEWOD
trzeci.

WOOSKIEGO.

Hozdzia

li oku 1475, Machomet Turecki cesarz, gdy Raduowi wojewodzie Mullaskiemu, przeciw Stephanowi Wooskiemu hospodarowi liodownikodwadziecia wi i^jlskiemu pomaga i zioldowa go sobie, posa te. sto z Mutany do Wooch na burzenie tysicy wojska Tureckiego z Tatary chcc tei Stephana zhodowa. Ale Stephan wojewoda Wooski wziwszy pomoc od Cazimirza krla Polskiego dwa tysica jezdnych W^ooi
i

chw te

czterdzieci tysicy zebrawszy

pi
z

tysicy Czaklw, ktre

by

tym ludem wicej fortelu ni mocy uywajc, Tureckie straszliwe a wielkie wojsko zewszd trapi, a tym ich wicej zdziaa, i nadoln ziemi, gdzie Turcy mieli cign, przed- j^^^^^y"** loski. tym by sam wypali i wygodzi i traw ogniem posuszy, za czym sami konie ich roskoszne z godu ustawali. Potym gdy ich przywid w niebespieczne miejsca nad jezioro Rakowiec u rzeki Berladu, uderzy na nich tam Turkw Tatarw za pomoc maym ludem sto tysicy na ^J^^f^ porazi, trupy pobitych kaza spali, z ktrych jeszcze dzi zna p*"'\^i,'n^"-" koci wielkie a wysokie gromady, com sam do Turek jadc roku 1575, wasnym okiem widzia, trzy krzye na znak tego zwycistwa murowane stoj; kilko te bassw hetmanw przedniejszych zabito, chorgwi wojennych wicej ni sto wzito; poimanych wszytkich kaza na pale powbija, a czterzech przedniejszych winiw 36 chorgwi wojennych, take
Maliaszowi krlowi
i i i

Wgerskiemu odj,

Bo

gow

cz upw
A

nieprzyjacielskich celniejszych Cazimirzowi krlowi w^ Litwie

na ten czas mieszkajcemu przez pany swoje posa.

Wgerski, wedug zwykej chepliwoci pisa do pawysawiajc swoje zwycistwo, i wielkie wojska Tureckie, hetman jego Stephan wojewoda Wooski (ktrego si sam boja) porazi. Ale Stephan z tego si zwyciMatiasz krl
i

piea, do cesarza

do inszych panw chrzeciaiiskich,

^ph*'anowa.

280
stwa uie wynoszc, srogo zakaza po wszytkiej ziemi swojej aby aden tego zwycistwa jemu nie mia przypisowa ale samemu Panu Bogu, przez czterzy te dni cae pokornie poci. Matiaszowi te cliepliwemu i papieowi z upw winiw wielkie upominki posa. Do Tureckiego
, ,
i

te

cesarza
i

Maciomota

przez zacnego

posa dary posa, skarc si na

otrzyki

wywoace

Tureckie, ktrzy
,

mu w ielk szkod

poczynili

zie-

%Shao ' i^^

wo
z

Turka,

cesarsk o ktrych jego cesarska nie w icdzia, gni im togo Toskazowa, aczem ich skara, ale za moje nie stoi, przeto prosz, aby ci byli wydani ktrzy tam do ziemie waszej cesarskiej mi^^^^ '^^^^^
i

mio

oci

pouciekali.

Tym
pokj

poselstwem Turecki cesarz po onej porace zajtrzony,

posly do wizienia, ale obaczywszy,

niesusznie uczyni,

posdza gdv posse ma

j^.^p^^

wziia.

i miejsce u wszech ludzi, puci ich bosso zabrawszy im wszytko. tym Dugosz, Cromerus lib. '28 prhnac cdilionis fol. 614, secundac tero fol. 411, Bielski fol. 279, Herhorlus fol. 326 SCc, a Miechovius lib. 4, cap. 70, fol. 339, tak pisze z podziwienim go wychwalajc: O Slephanum! rimm admirahilem ^"c. O Stephan! dziwny czstym zwycistwem nad Turki sawny ktry naszych wiekw tak sawne zwycistwo sam pirwszy midzy pany chrzeciaiiskimi nad nimi otrzyma. Tego te roku 1475, Machomet cesarz Turecki, Kaph albo Theodosi, miasto wielkie a sawne, nad morzem Pontskim w Taurice albo w Prokopie lece, ktre na on czas Genuensowie ^Yoszy trzymali, opa-

nowa

przez

zdrad
z

podanie zdrajcw

A
na

)roniJo

si

to miasto

Turkom
z

lat

^Yochw, zotem zepsowanych. 24 od wzicia Constantinopola. Slatake

z

chta wszytka

onamii

dziatkami,

onymi zdrajcami

Wochy

do

Constantinopola przeniesiona, a zdrajc do wizienia wsadzeni, lud prosty

skarany, na swych miejscach zostawieni, jeden ktrym byo ptorasta modzieniaszkw napikniejszych na sromotne sprawy Tureckie tyranna przebrai urodziwszych z Kaphy, nych, z drogimi upami w rce Stephana wojewody Wooskiego przyszed. Tam te Mnchomet carza Prekopskiego Mendligereja, z dwiema braty w Kaphie poima, ktry, jako przylegy ssiad, z pola, dla lepszej bespiecznoci, do murw^ si AYoskich by przenis. Tak miasto Genueskie slachetne Kapha, z inszymi okolicznymi zamkami od Tureckiego cesarza Machometa opanowane jest. przez podanie zdrajcw Wochw w nim mieszkajcych. Co usyszawszy biskup Kaphiski Simon (jak Latopiszcze wiadcz), ktry by na ten czas w Kijowie, ratunku dajc u Marcina Gastolta wojewody Kijowskiego, za stoem z frasunku nagle umar, tame w Kijowie pochowan. A Machomot prosto od Kaphy do Bialogroda Wooskiego, ktry nad Niestrowym uciem gdzie w morze Pontskie wpada ley, przycii wzi go take przez podanie, a Stcplian wojewoda Wooski, widzc si by nieryynego przeciw Machmelowi cessarzowi, po lesiech po grach ulega, zamki umocni\yszy. Ta wie gdy nagle do Polski przysza,
tylko

poowie majtnoci
okrt,

^pskUoi'^"
nian.

VVk y. zdrad

Biaogrod
'*^'^'^'

gn

tak wszystkichJ_sroga bojaii

strwoya

nie inaczej jakoby

ju w

Podolu

281

w Rusi Turcy plundrowali. Stcphan za, wojewoda Wooski (jak CroWapowski piszg) skoro wojsko Tureckie Tatarskie odcignito, Bialogrd odiska, a Tureck osad na nim wysiek. Tego roku powd
i

mer

Kazimirz Stradom, miasta przy Kraz wylania AN'isy tak sroga bya, kowie woda zakrya, i do wirzcliw otarzw w kocioaci dosigaa. Tegoi te czassu szaraczej srogie mnstwo w Sieradzkiej w czyckiej ziemi, take w Mazowszu panowao, i nietylko ki zboe, ale gazi z drzewa objadaa, gsto ich roju ledwo soce przenikao, jako Cromer Mieciioyius lib. 4, fol. 341, cap. 71 pisz, tak, i jako obok niebo zasaniaa. A Kazimirz krl potym Jadwig crk starsz do Poznania odprowadzi w maestwo Jerzemu xiciu Bawarskiemu, s posagiem trzydzieci dwa tysicy zotych namienionym, ku ktrej nietylko oblubieniec,
i

ale

cesarz Friderik z kurfierstami

tysicu koni

wyjeda.

Przyjecha potym rycho drugi pose od Hussankaszana krla Perskiego do Cazimirzn, Isaak z Trapesandu, proszc aby si wyprawi przeciw Machmetowi Tureckiemu cesarzowi na wiosn, przyrzekajc gruntowne wygadzenie Turkw z Greciej z Aziej; ten odprawion askawie, take drugie pany chrzeciaskie objeda, ale mao wskra.
i

posy jedne
zbiera do
debant

Lublinie sejmowa, sa ustawicznie wojewoda Wooski, proszc krla o ratunek przeciw Turkom, bo Machomet u Andrinopola wielkie wojska

gdy krl

Polaki

Litw w

za drugimi Stephan

Wooch. I radzili panowie Litewscy (jak Crom.er pisze: et suauidem Liluani ^c^', aby krl takiej potnej a zacnej przeciw Polski baszty Wooskiej ziemie wszystk moc broTurkom od Litwy ni, a niliby j marnie straciwszy, albo raczej na misne jatki wydawszy,
i

pastwa swego z niebespiecznoci broni mia, ale to cae dni pitnacie tractowali. Roku za 147(), Machomet cesarz Turecki z wielkim wojskiem Turkw Tatarw do Wooch wcign, przeciw ktrym zebra si Stephan wojewoda Wooski, Tatary naprzd porazi szczliwie, put>m na Turki gdy si przez Dunaj przeprawovv'ali, uderzy, ale od wielkoci przemoon; uszed, nic wicej, jedno dwiecie swoich straciwwszake obronn szy, trapi potym Turki z ciasnych ktw. A Turcy, zwojowawszy Woonie

czas ostatka

krla nie ruszyo, acz o tym

rk

chy

do Chocima, do Podola wtargnli

kilko wsi spalili, co

i

usyszaw

Rusk, Podolsk Besk slacht; ale naszy gdy leeli dugi czas u Kamieca obozem, a bez krla za granice nie chcieli ani do domw wrci si mieli, nie mniejsz szkod Podolsk ziemi nieprzyjaciel utrapili, a Cazimirz z Korcyna do Beza si ruszy, jako aby swoj osob serca swoim doda, a Turkw postraszy, ale Turcy bez mieszkania z Wooch wycignli, bo galery okrty, na ktrych dziaa insze rystunki do zamkw dobywania wieziono z janczarami cessarza ]\Iachometa, prawie te w ty czasy na morzu Czarnym potony od wiatrw rozrzucone. A Mathiasz krl Wgierski rospisa listy chepic si skoro si zebra na Turki, uciekli z Wooch; z tej przvczvnv posa mu 11. 36
szy Kazimirz, zaraz ruszy
i

'^'';!f,i;'>'>

^^o.

"

282

wiiaj

mj

papier

miasta,

take

xi/.cia

Woskie dwa kro

i

sto

tysicy zotych
z

we

znach.
.

zocie HO pomcc przeciw Turkom. Ryclio potym Turcy

grzeci

Bosny,

w Wci

chluba.

pi zamkw wzili nad Dunajem, wszytki krainy okoliczne Sawieskie Woskie splundrowali zaczym Woszy kamstwo prn chlub Matinszow nie w czas obaczyii. Rycho potym roku 1477, Stephan wojewoda Wooski, Multausk
i
,
i

ziemi zburzy

Radua

albo

Draku wojewod

Multaskiego od Bras-

sowskich miesczari wydanego poima, a poraziwszy i wygnawszy Tureckie zastawy, Cypuliss jednego z swoich j)anw radnych wojewod Multaiiskim ustawi.

O WZICIU NOWOGRODA WIELKIEGO

POD LITW,

ROHU 1499.
Rozdzia czwarty.
wielkiej dzielnoci Iwan Wasilewic, xidz Moskiewski, zebrawszy wielkie wojska, cign pod Nowogrd Wielki Litewski, a Nowogrodzazwiedli z nim bitw nie nie czekajc go w zamknieniu, zszykow^ali si u rzeki Solony, jako Herberstein pisze, ale od wielkoci Moskwy przemoeni, do miasta pierzchnli, ktre przez niedbao Litewsk krla Cozimirza ze osadzenie, Iwan 3Ioskiewski xidz wzi, gdzie trzysta
,

Solona
ka.

yj.c

przedniejszych mieszczan

da
i

ci

ich wszytkie wielkie

bogate

tnoci pobra; mieszczany

demu

sw^ego

te dobra wraca

wszytki insze zupi, tylko trzeci

cz kawszelkim

maj-

arcibiskupa albo metropolita Nowogrodzkiei

go skarbnic zotem, srebrem, perami, kamieniami drogimi

rodzajem bogactw przez wiele lat zebranych napenion, zupi, a samego klejnotw, trzysta wozw tylko zota, srebra, pere, kamieni drogich
i

300 \vo7

klejnotw

zNowosrr.

wywiz do Moskwy J)y}o peno wozw.

przodkach wstpi,
ale

Nowogroda

a szat

inszych statkw, bez liczby

Ten Iwan Wasilewic, aczkolwiek

l)yo

by
i

na szyrokie

pastwo po swych

niewoli

pod

NicwoinTaziw ,Mos kiewskich

tarw, ktrzY za Wolfia mieszkaj, a tak

hodem srogo bv

Tatarskim, tych Ta-

zniewolony od nich

kady
ki

kniaz iMoskiewski,

i gdy posowie

albo goncowie Tatarscy po tri-

but albo

w jakiej inszej sprawie przyjechali do Moskwy, sam Xidz Wielpiechot musia przeciw posowi wychodzi, a kobylego mleka (ktre

283
()icie

Tatarom

jest nawdzicczniejsze)

kubek

wielk

ukon

czoem

bi-

ii(>m,

na koniu siedzgcemu Tatarzynowi podawa, a jeliby jaka kropla na "rzYWC kosk z wsw Tatarskich albo z kubka ukapna, to Xidz
listy

Wielki musia liza; tumaczowi za, czytajcemu

carskie, dla siez

dzenia szat nawyborniejszycli sobolw podciela, a

sam

radnymi pany

swoimi stoja, a potym czoem bijc, suchajc

i

klcza;

ani

si

wojn przeciw mu kaza, musia

serca
i

upada wymawia, te chociaby wasnym przyjacioom powinnym a chrzecianom podnie

listw,

na kolana

adnej posugi

tyraiiskiej

wszytko czyni.
a

Tej tak srogiej

rycerz

cikiej niewolej Iwan Wasilewic,

m
i

wielkiego
nic

waleczny, dla czego jest susznie Wielkim

a za

nazwa,

mg
te ni

cierpie,

pobudk ony

Grecki

wybi si

z niej;

pograniczne

insze

moc

przylege Ruskie xita powinowate swoje wicej fortelem i pod moc swoje podbi, take te zamkw Litwie zdawna su-

cych

wiele pobra.

A rocignwszy pastwo
i

na zachd

Nowogrd
rok sto
ty-

Wielki, miasto hardzo szerokie, ludne

skadem

kupi ze wszytkich stron

pnocnych nabogatsze'i nasawniejsze opanowa.

A na kady

a Lilv
zwyka
z

sicy czerwonych zotych, jako Wapovius i Bielski wiadcz, albo rubli, jak Dugosz i Gromer pisz. Wielkiemu Xidzu Litewskiemu, do tego czasu pacio. O czym Dugosz, Miechoyius lib. 4, cap. 27, fol. 343, Gro-

^^^^.^'g^^^g^

merus lib. 29 pnmae edldonis fol. 032, secundae vero 422 fol, Bielski 2 edilionis fol 281 Uerhortus fol 33, Uh. 17, cap. 9, Wapowius ^>. Litewskie tribut z Nowogroda Wielkiego tak Ale Ruskie Latopiszcze rachuj, jakemy wyszej napisali, i z Nowogroda Wielkiego dawano do skarbu Litewskiego, liczonych pienidzy dziesi tysic zotych czerwonych, frezw wielkich Niemieckich sto, skd zna, i Nowogrodzanie Liflandsk
, i

3Ioskiewskie Kroniki ziemi zwascza gdzie jest port u Narwy, jako wiadcz, wadali, od ktrych za da frezy z zamorza miewali a xidzom
i
,

Litewskim

tribucie dawali, nadto rysiw czterdzieci

i

sorokw^ soboli

kun, lissw,

marmorkw, wilkw

wszelkiego rodzaju futer,

kadego po

czterdzieci sorokw. Pskowianie

j)o

za poowic

tego tributu pacili, to jest

i

pici tysic czerwonych zotych, po

50 fresw

20 sorokw kadego

rodzaju futer.

Tym upem niewymownym

opanowanim tak sawnego miasta Iwan

Wasilewic podniesiony, na wszytki krainy i xistwa Ruskie i Litewskie myl swoje nasadzi, widzc, i si Kazimirz inszymi sprawami w dalekich stronach Polskich bawi. Ale panowie Litewscy przez ustawiczne posy wnet go przyzwali, i umocniwszy przymierze z Matiaszem krlem Wgierskim przysig od Marcina Pruskiego mistrza, z ktrej si wyai

mowa, wziwszy,

a Janowi biskupowi i Jakbowi Dbiskiemu, castellanowij starocie Krakowskiemu take Paw^owi Jasieskiemu, castellanowi Sdomirskiemu, Koronne sprawy zleci, sam z krlow z krlowi,
i

^,o'{'f(\v"

cami do Litwy spieszno jecha, gdzie stanowic Litewskie sprawy duej nad zwyczaj w Wilnie mieszka posa zaraz dworzanina swego Streta,
i

prno.

do carza Zawolskiego Sachmata, proszc go o pomoc przeciw Moskiew-

284

Ihra

rzeka.

ziemie Moskiewskiej, a

cign do si na rzece Uirze. Ale aczkolwiek panowie Litewscy nalepsz rzecz by radzili (jako Dugosz pisze) wojn swego dochodzi odiskiwa; wszake krl z srogim xicdzem Moskiewskim wola spokojnie postpowa, widzc go tak wyniesionego potnego, przybycim wielkich bogactw krain posidzenim, take wielkoci niezliczon rycerstwa wiczonego ustawiczn wojn wspamitanim przeszych zwycistw mocy swej ufajcego, a swoich dugim zaleenim nikczemnych zniewiecialych do wojny by powiada, pieninymi ludmi, przeciw
skiemu. awolski tedy carz,
z

wielkim wojskiem ordy swojej

pooy

tak
i

monemu
z

nieprzyjacielowi

wojn

wie

potrzeba,

ktrych
nie

Polski

innych ssiednich stron na ten czas tak

prtko

WTwie

Wielki

Moskiewskim na kilko lat Kazimirz przymierze wzi, a kilo xistw Ruskich od Litwy oderwanych przepado. A car awolski sta na Uhrze, nie may czas oczekawajc nauki krlewskiej, a potym knia Moskiewski da wielkie dary hetmanowi carskiemu kniaziu Timiru wszytki upominki osobne wielkie dary co byy zatrzymane kilka lat z Moskwy carowi odesa. Car te nie majc nauki od Kazimirza bdc namwion od hetmana swego Tymira zwrci si do carstwa swego ktrego tene Tymir hetman jego za podarki Kniazia Wielkiego zarzeza, a krl Kazimirz do Polski odjecha.
tego
i

mg. Dla Nowogrd

A
ski

tu Latopiszec Ruski

czasie

przyczynie o odjazdu krla

Ka-

zimirza z Litwy do Polski szfankowa, powiedajc,

jako krl Irzyk Cze-

umar, posali do niego panowie

Czescy, proszc, ahv im

Wadisawa

syna

da

na

krlestwo Czeskie. Przeto Kazimirz opuciwszy sprawy Liz

tewskie
Polski

wojn

Moskiewskim,
syna na

chcc odprawi

za namow panw Polskich, jacha do koron Czesk etc. To nie ku rzeczy, bo

Irzyk Podebrandski krl Czeski

umar

roku 1471, a

Wadisaw,
,

syn Ca-

zimirzw,

by koronowan
,

na jego miejsce zaraz^w Pradze

jak

si o tym

wyszej namienio

Moskiewski potym roku

a tak tu Latopiszec

szfankowa

w omi

leciech,

1479 Nowogrd wzi; gdy rzecz przesz za

przysz

kadzie.

OPORAZBNia TURKW STA TYSICY

PRZEZ SIEWIAW BATOREGO, \\OJE\\OU SIED.UIGKODZWEGO.

Rozdzia

|)laly.

fV 1 egoi^ roku 1479, o S. Gawle w jesieni, Tureckiego wojska sto tysicy, nad ktrymi byo baszw hetmanw, majc z sob pomocne uphy Multanw, do Sietmigrockiej ziemie wcignli, a u Sobinowa albo Sibi-

pi

285
nowa
da
z

Istphau wojewomiasta obozem si pooyli, na ktry gwat Batori swoim wojskiem zebrawszy si, cign przeciw poganom, ktrzy

szych

Stepliaii te/. Batory wiswej wielkoci dufajc zewszd go ogarncH. indwiema ulami z a uwarowa, i)itwy trudno dzc, i. sic mia od3Jaliasza krla przycigajcych zczy si trudniej widzia, wszak-

Wgrw
i

gwatownej, onierze te wszydobrowoln przysig, spoinie si obwizali, i wszyscy przyrzekli. Kaza zatym Baraczej pirwej umrze a ni ucieka w trby, take w bbny tory da zoak wojny, a rozcignwszy proporce sloczjli bitw srog, ktra prawie z ol)u stron ogromnie uderzywszy,

(hi im

zna

o swojej bitwie z Turki

tko rycerstwo Batorego

trzy

godziny trwaa
])yli

czli

ustpowa,

ju Wgrowie wsparci od wielkoci Turkw, poBatory ich te ju ledwo zatrzyma, obwizujc ici

g^^w^z Tui'''

im niedawno spoinie uczynion przypotciwoci, drugich ajc, a sig na pami przywodzc, gdy oto w tym dwa ostatnie ui)hy w kt,

wie

rych

byli

dworzanie krla iMatiasza, take Raczowie, ktry cli

i

byo

hejaz-

tmanem Jaxiczem

kniaziem

Pawem dziewi
,

set

gwatownie prtk

natarli w bok nieprzyjaci uderzyli a Turcy z niespodzianej rzeczy chwil, pozdumiawszy si, obrciwszy koniami 'zastawiali si na tym zatrwoeni i wsparci ucieka poczli. Tam wielka w uciekajcych
,

ma

poraka sstaa si, abowiem adnego krom picidziesit zacniejszych poimanych Wgrowie nieywili, pole^l^o Turkw na rnych miejscach na placu w ten czas pobitycli dziewidziesit tysicy, bo ich gonili Wgrowie do Sibinowa do Giurgecza miasta Multaskiego nad Buzow rzek, ktre poi

onoooTur"
""ibil^ch!

l)ojscze

mnie sami Multani, co sychali od swych dziadw ukazowali, gdym

tamtdy do Turek roku 1575 jacha. Tak w ten czas to sawne a kadego wieku pamitki godne zwycistwo Batory Stephan iMatiaszowi krlowi Wgierskiemu z Turkw odnis, ktry sam w ten czas pedogr na mier prawie strapiony 'w^ Wgrzech lea, tak i pospolicie wierdzono wszdzie iby umar, ale si da Niemcom zna by ywym gdy Rakusk ziemi na drugi rok przez Tomasza zwycistwie Batorego nad Tarczego zwojowa. O tej sawnej bitwie pogany Kroniki Wgierskie, zwascza Bonfinus, a zn;iszych ]Micchovius lib. 4 fol. 343 cap. 72, Cromerus lib. 20 primae cdiluna fok 632, secundae vcro 423, Ilerbortns lib. 17 cap. 19 fol. 331 etc. A ten rok przeszy
,

drugich

lat

kilko, jako
i

Cromerus,

Lalopiszec siedm latwiadczy, krl

Kazimirz

krlow

synami

o oww w
pisania

ktrych si rad

ju bdc zeszy kocha strawi,

i

w staroci w
,

Litwie okorzecz godna

ty czasy trafia

Polszce

si adna Litwie, poniewa

ani

by

pokj ze
uma^h

Jan Dugosz roku 1480j[canonik' Krakowski nauczyciel synw Kazimirzowych umar , skoro mia wstpi na arcibiskupstwo Lwowskie. Pisa Kronik Polsk szeroko aciskim jzykiem,
wszytkich stron, tylko

take pooenie ziemie

dla zazdroci na
a sczerze napissanej

Polskiej,

do tego czasu jego mierci

jej ja

ktra acz

wiato

nie

wysza, wszakcm
Kronice

jako prawdziwie
i

lej naszej

wedug Cromera

Miechowiusa

naladowa.

286
Powietrze

wPoiszce.
Sfticiy Si-

przyniesione,

Roku potym 1482, w Maej

niezliczona

powietrze wielkie
i

Wielkiej Polszce
z

morowe z Wgier do Krakowa panowao, w ktrym ludzi

Lipnice Bernadiskiego zakonu

wielko

pomara, Simon te
tego czassu

"pnice."

kaznodzieja

witego ywota

Krakowie umar, u tego groz tym wiatem tame pochowan

bu wiele chorych uzdrowionych by powiadaj. Roku za 1483, w wstpny czwartek postu rosta si

xi
w

Kazimirz wtororodny syn krlewski,

Wilnie,

Stanisawa ktrego pogrzeb ociec uczciwie obchol^y witobliwoci cuda dowiadczone: a powiadaj go w takiej czystoci ywot swj prowadzi i gdy mu lekarze na concubitum iesMh)' chcia by zdrw radzili, odpowiedzia, i wola mier podj ni prawo czystoci polubionej przestpi. Tak on do wie!'uma?" cznego bogosawiestwa by uprzejmy, albo z jednej onej wojny Wgierskiej, dowiadczywszy, gdy by od Matiasza wsparty, nieustawicznoci prnej omylnoci tego wiata. Tego te czasu bez krla swowolestwa si w Polszce byo namnoyo, i pospolicie slachta zacniejsza upiestwem rozbjstwem ya, z ktkaplicy
,

kocioa

dzi, u jego grobu

sawi te

rych Christoff Szafraniec zacnego ro(]u

wielkimi

majtnociami obdarzony,

zebrawszy otrowstwa bardzo wiele

i

STjal!''

Skay zamku swojego (jak Cromerus, Miechovius, Wapovius Bielski pisz) na dobrowolnych gocicach rozbija, kupcw Crakowskich niemao bogatych zacnych na Lupoupi we Zborowku, u Wilice dla bliski jarmarck jadcych pobi czego by wywoany, a gdy wywoania nie dba, obskoczony by w Sarz

Pieskowej

Mfranicc
*ci(M.y.

Hnsi
C.ZL-

i poimany, a w Grakowie z roskazacity, zaczym si spokojniesze gocice sstay. Czeskim te krlestwie w ty czasy srogie wntrzne rozruchy byy, rospdziwszy ich, na pany wieckie bo heretikowie pobiwszy kapany i na samego Wladisawa krla swojego Cazimirzowego syna buntowa si poczli, tak i krl widzc niebespieczno zdrowia swego, w gry Kutneskie musia ujecha, a posplstwo rozburzywszy si senatory albo pany radne starej nowej Pragi gwatownie pobiH klasztory polupili. Tego czassu Machomet cesarz Turecki Rodissu dobywa, ale odbity z zely woci do Apuliej Woskiego pastwa wtargn tam Besti kilko miast inszych zburzy. A Hidrunt miasto portowe sawne Turkami osadzi. Potym gdy z wojskiem do Siriej cign, umar u Nikomediej,

czowie miasteczku Sieradzkiej ziemie

nia krlewskiego

c'<^arz

Tu-

reck

mar.

wi starszemu

po jego mierci Turcy si na dwie czci rozdzielili bo jedni Bajazetowna druczy Zelimowi modszemu synowi jego yczyli trzn wojn w iedli zaczym Alfons syn krla Neapolitaskiego Hidrunt
, ,

za poganom odj.

287

PRZYSIDZE STEPHANA

o JEGO DITWACH Z TLRKI.

Rozdzia szsty.
Ifaj<i7.ct

cesarz

Turecki skoro na stolec Machometa ojca wstgpi roku

i

ziemi przycign, cicc z wielkim wojskiem morzem si pomci nad Stephanem krzywdy, poraki zelywoci ojcowskiej, KiBiaogrd acz z wielk szkod swoich zamki portowe posiad Wo- YoT^ ^eli osk ziemi wszystk zburzy ale nie opanowa jako Jovius omyliwszy ^\.^^y si napisa. Bo Stephan wojewoda widzc si by nierwnego mocy Tuw lasach ulega, Turkw urywka zawdy trapic, reckiej, w grach Wapowski, etc. potym drugiego roku 1485, jak Miechovius Cromer posa do a od stworzenia wiata 6994, jak Latopiszce Ruskie wiadcz obiecujc mu Kazimirza krla proszc go o ratunek przeciw Turkom posuszestwo z potomkami swymi. Kazimirz przYsidz wiecznie hod tedy niechcc tej pogody opuci, aby sobie zhodowa takiego monarch, Wgry czsto wielkimi porakami zwycia, a do ktry Turki, Tatary td si z przysigi skutecznej jemu wyamowa, ruszy si do Lwowa na pocztku jesieni, gdzie na roskazanie jego wszytka slaclita Ruska, PodolLitewskich bardzo wiele do Koomiej przyciska, panw te Polskich gnli zbroj koniami strojnie ozdobieni tak i wszystkiego wojska jezdnych do wojny godnych tysicy dwadziecia byo. A w ten czas Formidabile erat Turcis nomen Polonorum, jak Cromerus pisze, straszne byo Snaiur ki. imi Polskie Turkom. I pooy si K&zimirz obozem u Koomiej na sze1484, do
i

Wooch

rokim polu,
z

Stephan

wedug

naznaczonego dnia
,

kilku tysicy jezdnych

puny

bojarv

Wooskimi
i

przijecha do krla

a tylko

sam od panw

radnych Koronnych

Litewskich wprowadzon utciwie do namiotu,

kt-

Tam Stephan wojewoda trzymajc w rku chorgiew z herbem Wooskim, uczyniwszy z ukonnoci potciwo krlowi na kolana upad chorgiew przed nogi jego porzuci, tame przysiga wedug zwykych ceremonij ze wszytk Woosk ziemi by zawdy w wierze w posuszestwie krla
rym
krl na majestacie

koronie

ubierze krlewskim siedzia.

Polskiego Kazimirza

jego nalednikw krlw Polskich, ani

adnego
ze

pana inszego krom jego nie zna, przeciw

kademu

nieprzyjacielowi
z

wszystk
i

moc jemu by
z

pogotowiu,

ani

pokoju, ani wojny

adnym

bez

roskazania krlewskiego nie czyni,

pocaowany

podniesiony potym z ziemie od krla trzynaci panw Wooskich przed niejszych u stou posa'

Turk\''zWo
*'*"nir^'

dzon dosy utciwie czstowan, na ostatek gocinnymi upominki udarowany do Woocli odjecha, wziwszy od krla trzy tysice jezdnych przenad ktrymi by hetmanem Jan Po^''SioycJj 13 pomoc przcciw Turkom ''''^ rzeczony, acz Latopiszec wiadczy i syna swego Jana Albrichta s tym ludem krl by posa. A s tym posikiem Stephan Turkw bardzo czsto
i
,

mnie poraa
i

wielkie ich wojska pobija, tak

ich z

Wooch wygna

Twierski do Litwy,

l^"'?^-

wykorzeni, a pokj dugo mia od cesarza Tureckiego. Tego roku Kazimirz krl, jako Latopiszec wiadczy, przyjacha do Ligdzie przybiea do niego Knia Wielki Michaio Borysowic Twierski, twY, J'o ,-^ ,, a xicstwo jego Twiorzyca podao si kniaziu Iwanu Wasilewicu Moskiewskiemu, z tego xicstwa czterdzieci tysicy jezdnych na wojn wychodzio zawdy, jak Herberstein pisze. Tego lata miesica Maja 21 dnia upad nieg wielki do goleni byo zimno bardzo wielkie w Litwie. A potym krl Cazimirz by w wielkim xiestwie Litewskim siedm lat nie wyjedajc, gdy radniej mieszka w Li-

F".

.,..-'

-i

twie

nizli

Polszce

dla roskosznych

oww

rozmaitych zwierzw, bo

by

bardzo myliwy.

Potym krl Kazimirz roku 1489, usyszawszy i Tatarowie w wielkim wyprawi przeciw im wojsku Ruskie i Podolskie ziemie srogo wojowali Jana Albrichta syna swojego z przebranym rycerstwem Koronnym, do Podolska slachta przybya, a Tatarowie ktrych te Litewska, Ruska z winiami ju wychodzili do Ordy, rozdzieliwszy si na dsva z upami uphy wielkie, co gdy usysza Albricht, na pirwszy uph przodkiem szed,
, i

byo w nim konnego

wielk

ludu jak Wapoyius pisze pitnacie tysicy, na ktuderzyli naszy

i

ry z
i

miaoci
odbi,

na

gow

poganw porazi

lupy

winiw
Na

ssooo'^rw porazi.

drugich potym ktrzy pozad li

cign

Jan Albricht,

a niespodzia-

wicci gwatownic obskoczy, tam kolc, bijc, siekc poganw jako bydo, ktrych byo dziesi tysicy pogromi z swoim ricerstwem a do zmordoyyania, i z kadego od prcej pot szed, a prawie cae pul tym te uphie jeden carz zabity poleg, a drugi dnia bijc ich strawi.
^^.^^^ j^g^

uciek.

Bya

ta

poraka poganw nad rzek Sayorunem

tej

albo Sa hanem, gdzie

do Bogu wpada.

Na zim za Tatarowie mszczc si

ale

poraki do Podola wtargnli,

ich ich

Lytwa

za
rly^oo^po""''"^

Bo

prtko si zebrawszy, porazili pomoc, bo przed wielkim niegiem ucieka nieniogi, tak i
i

Podoanie

take

Woycy
Aw

na placu
jej

dziewi

tysicy zostao.

ten czas Jan Albricht dla

acz nie

tej

swo-

sprawnej

rycerskich sprawach dzielnoci

by w
i

tej

pole-

dniej bitwie,

ktr Litwa wygraa), pocz

by w

sawie
,

mioci, tak
i

u rycerstwa jako u winiw, ktrzy jego msiwo

baczenie wysawiali.

mdro

rostropne

przez

Te^^o czasu krl Kazimirz z Bajacetem Tureckim carzem przymierze Mikoaja Firleja postanowi, ktry by potym hetmanem Koronnym.

280

WOJNIE I UGODZIE midzy

KRLEM CZESKIM,

A PRZKKINIEMU

XIT SIEWIERSKICH

od Wielkiego Xigstwa Litewskiego do Moskiewskiego Xidza,

A O jMierci krla kazimirza.

Rozdzia sidmy.
Mathasz
T

krl
i

Wgierski, roku 1490, zburzywszy

opanowawszy Raku-

wziwT,. 11 Nowego Miasta dobywa, umar apopIexi. Po jego mierci panowie Wgierscy rozdwoili si na rne czci okoo wybrania krla noska ziemie,
szv,

Wiede "owne

miasto pod Friderikiem cesarzem

1
1

gdv

i-nT

r..

Ten Friderik cesarz

by^tak wago Fio-emi-

wego; bo

jedni Jana Albriclita,

krlewica Polskiego wybrali, a drudzy na'rakuma.

brata jego, krla Czeskiego,
1-

za

ktrych wicej bvo,

"'

Wadisawa

prtko
/
i

napisem:

Rudzyniu koronowali. Co usyszawszy Jan Albricnt, wnet za porada ojca Kazimirza krla Polskiego i Wielkiego Xidza LitewskieTgo 1 za jego nakadem wojska dwanacie tysicy z chorgwiami Koronnya gdy Czerwca do Wigier, miesica z Krakowa wycign mi zebra przyjecha do Pestu, nalaz miasto osadzone strzelb, take brzegi DunajprzyzwawszY, J

rJ

w
1

v;

r^

*',,.
1

4 11

Tendimus
iniatium,
szYtlztic z ic-

-11

goniuczemnoci.

skie.

Potym

zaczym Saris, Operiasz

mami przez ca a oblenie sprzykrzyo, posali do krla Wadisawa o ratunek proszc. Ruszy si tedy do Koszyc krl Wadisaw z wojskiem przeciw bratu, ale Wgrowie widzc Albrichta z Polaki potnie stojcego na ugod tak rzecz przywiedli; i krl Czeski Wadisaw mia by krlem caym koronowany, a Olbrichtowi Wgierskim, jako dostatecznie wybrany postpi w lsku xistwo Gogowskie, Kozuchowskie Wratsawskie
,
,

porady swoich odcignwszy od Pestu, obegna Koszyce, Sibinw miasta pobra, Koszyc strzelb sturdo pu zimy dobywa. A Koszycanom, gdy si jesie
i i

Zegaskie, zarazem dzierawy, ktre trzymao przed tym mu w ty pastwa zupene wwizanie przez starost Gogowskiego Polaka dano. Tak tedy Jan Albricht krlowie odcign od Koszyc na Aperiasz, a Wgrowie si te rozjechali. A gdy za porad mao mdrych i roskaobiecowa mu na pomoc zanim ojcowskim (ktry k temu pobudza '\ ^ 11 l Tatarskim przybycj wszytki Z Wielkim wojskiem Polskim, Litewskim brat jekrl Wadisaw okoliczne wooci w Wgrzech Albricht burzy,
i

insze

xi

Jan^.ibnhi

s^ie^wz^
"

'

Ociec sam

synw wa-

290
go,

czstymi skargami swoicii wzbudzony,

omnacie
pieszych

tysicy (jak Cromer

pisze, ale Bielski

dwanacie tysicy kadzie)

wesp

jezdnyci,

przeciw Albrichtowi

posa, nad

ktrymi Stepliana Batorego,

Siedmigrodzkiego
4,

przcoiy.
tvlko

Jan Albricit

wojewod ledwe ju mia w woj-

sku swoim czterzy tysice

lib.
fol.

325,

onierzw, jako Cromer pisze, a Miechoyius dwa tysica kadzie; wszake namniej z sob nie

trwoc

wielkoci przycigajcych nieprzyjaci, napomniawszy swoich potciwym mocnym przystoi, aby mnie a nie bez pomsty, jako potykajc si, raczej mier sawn podjli niby sromotnie uciekajcy,
z

mom

Bitwa Al-

albo krijcy si, jako bydio

pomordowa si dopuci

mieli,

wywid

ich

miesica roku 1492. A gdy trby z obu gdzie mnie brta ma- stron znak bitwy day, ciy si obiedwie wojska wrcz pirwszy uph nieprzyjacielski na sobie poczynali onierze Albrichtowi, zacnych stracizad wsparli, ale od wielkoci przemagajcej, wiele wszy ustpili. Potym sam Albricht krlewic, gdy dug chwil prno Pod Alusiowa bitw naprawi, a swoich do sprawy przywie, gdy dwu koniu trzech koni W zapalczy wosci bitwy pod nim zabito, a trzeciemu, na ktrego si przebito, siad, brzuch przebodziono, ledwo na Aperiasz ujecha. Tam dwa CzechoMiecz Sie wie, co si byli po nim udali, gdy ju soce zachodzio, mao go nie poAibrichto- imali, ho si by od swoich w ciemnej nocv odczy, a bronic si Cze" ^ wijakoTur: .-. ., nussowigdy chom miccz mu si przepad na dwoj, i ju si me mial czym bronie, Eneasein. mu Krupski miccza doda, ktrym on zaraz obudwu nieprzyjaci Czechw poprzebija. Polskich onierzw Litewskich noc ratowaa i ich siSEfc.'
^"ieikim

pole pirwszego dnia Stycznia

mw

J.

Mstwo
ric

Al-

wiele ubiego, trafi potym Albricht na insze usarze

^j^^

Wgierskie
,

ktrzy

io\o.

^^ obskoczyli, pocz z nimi rokowa; a onierze jego co te rno uciekali, poznawszy go po mowie, biegli jeden za drugim midzy Wgry,

woajc:
Sami urickal

bij, zabij! bij, zabij!"

dla

tego husarze

Wgierscy, mnimajc

by naszych
chta;

byo

wicej,
z

noc
tych

omylni uciekli, opuciwszy krlewica Albri-

Mie gonili,

take wybawiony
wiele,

zych dwu

toni z swoimi, ktrych

byo

przy

nim nie

ubiea

na Aperiasz.

stwa ale

krl Wgierski i Czeski, usyszawszy o tym, nie z zwycidobrego zdrowia brata swego radowa si a posawszy do niego uczynili tak ugod, i Jan Albricht wzi Wielki Gogw w lsku, Kouchw Sprotaw . Zielon gr Swcbodz skd sukna swiebodziz
, ,
,

Wadisaw

^wip'rlkfe^" H"*<i''o"Moskienskie-

Giur, Krosno, Scenaw, Opaw, Karnw, Tosko, Bitom, Swietlenic Koz z miastami, z zamkami ze wszytkimi woociami ktrych mia tak dugo z dziemi s\yoimi uywa, dokdby krlem nie zosta. A to midzy sob postanowiwszy pieczciami z obu stron umocniwszy, Jan Albricht do Krakowa przyjacha, z ktrego nie wyjeda a do mierci ojcowskiej, bo krl Kazimirz w Litwie na ten czas mieszka, stanowic z pany Litewskimi, jakoby wojennym obyczajem, pod Moskiewskim swoje pastwa odebra, ktre by od Litwy oderwa. Abowiem skoro Nowoxita Siewierskie z Wielkich Xicdzw Litewrirocl Wielki opanowa, skich od Olgierda nard wiodc, do Moskiewskiego Wielkiego Xicdza lyyana Wasilcwica przystali byli, acz nie bardzo wielk rzecz obraeni, to
skie,
i

291
jest dla Ic^o,

i gdy do Wilua ku krlowi Kazimiizowi przyjechali niktrogo czasu nie chciano ich do niego na pokj wpuci. A gdy jeden z nich upornie si dopiera wni, odwierny mu palec u nogi drzwiami
, i

zama, za to aczkolwiek odwierny by city, wszake tym j)rzvcisnQl gniew xigt onych nie mg by ubagan, bo prosto do Moskiewskiego z Wilna odjachawszy sami siebie z xistwy swoimi jemu si poddali. A jeli ta przyczyna ich przekitiienia bya, albo raczej ona, i obaczyli by si wzgardzonymi u panw Litewskich, a w naboestwie w obrzdach koi

cielnych od nich rni

i

byli, a z

Moskw

si

zgadzali, jednak

tak pogod

przyczyn majc, o czym dawno przemylali, to w ten czas uczynili: ta tedv przyczyna wojny bya Kazimirzowi przeciw Moskiewskiemu. Ale wicej bdc zapalony chci wywyszenia Albrichta syna na krlestwo Wgierskie, skoro usysza, i go Wadisaw, drugi syn, na ktrego si niewdziczno dobrodziejstw swoich gniewa, porazi zgody onej nie lubic, wzi przymierze z Moskiewskim, a sam wojn Wgiersk chcia I ruszy si z synem odnowi, a zelywoci si Albrichtowej j)omci.

cziiiskiemu wesele

Wilna, chcc zaraz Annie, crce polubionej xiciu Bogusawowi Sczeuczyni i Rusi Podgrskiej Podolskiej ratunek da, bo w ten czas Mucha nijaki chopskiego rodu, zebrawszy z Woochowi i Rusi
i

wo
f^'^^^'^^

Pokuckiej dziesi tysicy,

Ru

Podole plundrowa, ktrego za

dzielny w rycerskich spraMikoaj Chodecki Zemeka nazwany, wach biegy, z suebnym ludem Polskim porazi, a ono chopstwo rozgromi, sam potym Mucha od Ruskiej slachty u niktrej Ruski, ktr miowa, poiman do Krakowa przywiedzion, w wizieniu ywota dokona. A krl Kazimirz, skoro po Wielkiej-nocy tego roku 1492 z Wilna do Trokw, jako Cromer pisze, jednym dniem przyjechawszy, zachorza, z Trokw potym do Grodna przywiezion, tam mu przypada niemoc czeri i

ask Bo

gi

dkowa.

wona,

ktrej co dalej to

by

mdlejszy: a gdy go doctorowie uleczy nie

i
,

mogli, Bernadini go leczyli

tym

pocz puchn
bya

grubym chlebem pieczonymi gruszkami za spyta doctora swego Jacoba Zaleskiego, jeliby

jeszcze

jaka nadzieja zdrowia, a gdy

mu

odpowiedzia, i

nie

moe
j^a^j^^jp^o.

by yw,

wnet, jako nieustraszony bojownik, rzek:

Wic

ledy

umrze I"

A
a

tak przyjwszy z

Sacramenta Paskie, testament uczyni, osobliwym tajemnym zachowaniu sto tysicy zotych czerwonych ukaza,

naboestwem

^^^^"jgj^
^^^j^^ze'

midzy syny rozdzieli, a panw Litewskich z paczem prosi, aby na Wielkie Xistwo Litewskie wzili sobie syna jego Alexandra, na co przyzwolili, widzc pamitajc na jego porzdn spraw mio ku sobie. Panw take Koroimych da, aby Jana Albrichta drugiego syna jektre
i i

Aczkolwiek
"walczy"!.'
^^'z'joty?'t!

"^osiawu".*'

go na krlestwo Polskie koronowali. Wadisawa za Wgierskiego Czeskiego krla, take Jana Albrichta przyszego Polskiego krla synw obwiza, aby brata swego modszego Sigmunta nie opuszczali, a dali mu jaki udzia midzy pastwy swymi. Umar we Czwartek na zamku Groi

Testament
rzw.

jako Micchoyius pisze,

dzieskim sidmego dnia miesica Czerwca tydzie przed witkami, a Latopiszec tydzie przed Boym Wsti)icnim kadzie. Odwiezion potym utciwie do Krakowa przez panv Litewskie Ko,
i

^^^^^^^^

^ir^...'

292
ronne, a tam jedennastego dnia Lipca

grobie

marmurowym
,

ktry

by

Stanisawa pochowan z wielk pomp zwykych ceremonij, ktre krlowa Elibieta z synami z biskupami i z pany Koronnymi i Litewskimi obchodzia. By wzrostu wysokiego strzelistego, dugiej a suchej twarzy, yssy na S^S^' mierzowe. gowie, mowy sczepictliwcj, obyczajw prostych, myhstwem okoo zwierzu ptastwa wszelkiego nader si bawicy, dla tego w Litwie wicej mieszkiwa, tak, i gdy wielkie podarki z Litwy posa synowi WadisaTakicwJa- wowi krlowi Czeskiemu, a Rybnickie je xii posom odj, potym wiWacidw aski odpuszczenia u Kazimirza krla prosi, jjedno to uczynek, dzc zIy j j

sam zbudowa na zamku u

\ , i ra bogaty, ^ pyszny, trzczwi, bo Wina, piwa 1 miodu me piiat; utratny, nie budowny, niepytasi ^ i t o wicej, w azui SIC Z wiunikiom zawdy chwosta; prcej, zimna, wiatru, dimu, wnica z pi. upalenia sonecznego cirpliwy a we wszytkim ojcu Jagieowi podobny; staa, bo by maonk swoje Elbiet nad obyczaj miowa, ona take jego. Potomkw trzynacie wszytkich zostawi: sze synw, a siedm crek, ktrych narodzenia i maestwa widzisz od nas porzdnie wyraone.
, . . .

CGssnrz stuy niu zamek jeden zgo-

rzck
-^

.*

tilko psY wrci, a insze podarki niech sobie trzyma." Nie nioch '' ^ '
'
.

'

-i

!Synoivi:
1.

Wadisaw

krl Czeski

Wgierski

1456

2. Kazimirz 3.

Jan Albricht krl Polski

4.
5.

Alexander W. X. Lit. krl Polski Sigmunt Pirwszy lskie &c.

i

xi

6. Friderik biskup

cardina

m7

soUis

Hrieteny:
}
.

Jadwiga

starsza

j,

\ i

2. Zophia

\.%
j

/Jerzemu Baworskiemu. Janowi margrabi Brandenburskiemu.

3. Elbieta
4. Elbieta

Pomary

f )
I

w dziecistwie

^
^

( )
I

I
.'S'

^
""

5.
6. 7.

Anna
Barbara

c" I-o

I"

Bogusawowi Stolpeskiemu. Nurkowi Myszyskiemu.

1

Elbieta

/o

\Fridcrikowi Legnickiemu.

Trzy

Znaki, ktre si przed mierci Kazimirzow okazyway na niebie po soca peni Grudnia miesica, widziano trzy soca na poudnie. Potym cometa przez dwa prawie miesica trwaa. Krlowa Kazimirz lat 45 a wieku
,

swego wykona szedziesit

T^rn^^porai

czterzy lata.

Tego
i

czassu

Wadisaw

Kazi-

mirzowie Turkw wielkie wojska, Bosn granice Wgierskie jce porazi od oblenia Saaczyc odpdzi.

najeda-

FiUMunJiul illiLAi
,

NA WIELKIE XISTWO LITEWSKIE, RUSKIE MODZKIE,

&c.

Na Krlestwo

Polskie,

RSIF^GI

DWDZIESTE PIERWSZE.

Rozdzia pierwszy.
Do
ll^ielnioiiego

Pana

KRLA

J.

M.

RETOWSKIEGO.

Litewskiejio^ zohli siem

i

anowie Litewscy skoro] poj mierci krla Kazimirza Vrielkiego Xi(lza w Wilnie na ktry przybyli: Wasi Micha kniaziowie Gliskie Stuckie Olclkowic Michaowic w pici Siemion
,

'

'

xi

set

koni,

xiijcta te,

Holszaskie

Mcisawskie
(acz

Wagajlo Gedrockie,
,

tltewskuf^.^

tam

te Siemion Olelkowic Michaowic xic Suckie z strony swoich przyjaci mia vota na si^) Kazimirzowego syna czwartego, wedug dania proby ojcowskiej, tudziesz za godnoci dzielnoci jego, ktr po sobie okazowa, na Wieikia Xistwo Litewskie modzkie Ruskie wybrali podnosili go z starodawno zwykymi ceremoniami na zamku Wileskim S. Stanisawa, w czapk xicc perami kamiemi drogimi ossadzon, take szat zwyk, jazaraz splnymi

gosy Alexandra

pj,jsj,g.

^''^lu\"nti' a IOWO.

dzi kurfierstowie Rzecy przy koronaciej cesarskiej nosz, przyl)ranego. Tam gdy go ju na majestacie posadzili a biskup Wileski Tabor nad nim bogosawiestwo napominanie pasterskie wedug zwyczaju
,
i

294
chTitnolic
NWeYkf^/fte

odprawi, wystpi Litawer Clireptowic, Wielkiego Xit'stvva marszaek nawyszy, ten mu goy miecz jak by oliyczaj podawajc za roskazanim
wszytkici panw Litewskici ty sowa mwi: Wezmi \i/;c ktrcgomy cic za xidza wodza sobie wybrali, ten miecz
i
i

^?oivi ^do"** Aiexandra.

najaniejsze.

przy

nim

zu-

pene panowanie
Decius

miej nad nami

^

pamitaj

i
,

nad
i

Litw

jeste przeoo-

AUeratna-

nuframeam
?'^'^'

""/flf

iiam.

rycerskiej dzielnoci woserca ku temu mnego ^^^ dzcm bdziesz, stanio to xistwo za wszvstki z osobna cesaistwa krle^^^^'^ postronne, tylko ty obiema rkoma nad nami chciej panowa, w jednej miecz, w drugiej ask zawdy noszc, to jest: zych uczynkw srogoci sprawy dobrych ludzi dobre, i sprawiedliwoci aby powciga, a cnot uczynnoci askaw oci aby odpaca na ostatek za wszystkich stanw
"J' ^^ J^^'' ^y
i
>
.

tego Wielkiego Xicstwa zezwolenim prosimy

re jest

ci

aby nie

Woskim,
ale

kt-

obudne,
i

ani Czeskim, albo

Niemieckim obyczajem,

prawdzi-

in^iecza?

wym Litewskim Witodowym przykadem nas rzdzi i sdzi, czego jeli bdziesz przestrzega, kademu z osobna krlowi rwny bdziesz, a jeli od tej nauki i tego przedsiwzicia odstpisz, tedy i sam swojego i naszego zginienia ty sam przyczyn bdziesz." A to wyrzekwszy, goy ktry w rku trzyma poda mu miecz ktry on wziwszy za dobrowolne na Wielpanom kie Xistwo i stolec przodkw swoich podniesienie, xitom Litewskim podzikowa, ofiarujc si im bv we wszytkim gotowym wedug oraciej Litaverowej ktr Jodocus Decius w ksigach de lagielo,

num

familia

fol.

Panowie te zjcchali si na siem do Piotrkowa pod (leni miesica Augusta, zdania okoo electiej nowego krla, bo panowie wyWeSiiu a tam rne byy vota ^^^^^'. w szystko rycerstwo Koronne rozdwojeni na syny Kazimirzowe rno ta. wotowali, jedni Janowi Albrichtowi jako starszemu dla zwycistwa ktre by otrzyma niedawno nad Tatary, yczyli; drudzy za jego pych przegran bitw w Wgrzech obruszeni, na Alexandra Wielkiego Xidza
pan^Ko-^ rzowi
, i i i
i

48, Wapocius ^V. opissali. Koronni uczyniwszy pogrzeb krlowi swojemu Kazimi-

Na ^y^'""-

hojnoci ozdobionego radzili agodniejszymi obyczajami zjednocze e Litwy z Polsk wieczne, ktre nad to, i sprzymierzenie by Jagieo z Witotem uczynili potwierdzioby si byyby ty dwie monarchie pod jednego roskazowanim, gdyby Alexandra wzih, ktrego ju byli panowie Litewscy na Wielkie Xistwo Litewskie podnieli , skdby wielki poytek Koronie Polskie}, przyszed. Ale inszy za tego odradzali przywodzc i Litewscy j)anowie przeciw ugodzie i splnym zapisom wyLitewskiego
,

stpili

poniew

bez porady Koronnych stanw Polskich W'ielkiego

Xi-

dza wybrali, dla czego

Na Sismun- yy

te byaby

rzecz niesuszna

naladowa

ich zdania

Janusz xifkie.

na Sigmunta si zgadzaa, wybieraniu krla sobie. Drugich wielka zwascza Zbigniew arcibiskup Gnienieski, Rapha Jarosawski, marszaek Koronny i panowie z Tczyna, take wszyscy z herbu Toporw. te IMazowicckic Janusz sadzi si na krlestwo jako ten ktry z staroy,

cz

Xi

Moc

na

moc

krlw Polskich nard wid przyjecha by na siem w tysicu jezdnych z bratem Conradem. Co usyszawszy Elbieta krlowa stara zaraz tysic szeset jezdnych w Krakoj^ gjc rzecz ku gwatowi miaa
tnej familiej
i
,

295
wie za swoje pienidze zebrawszy, na pomoc ich Friderikowi biskupowi Krakowskiemu inszym ktrzy stron Albrichtow trzymali posaa. Tak tedy gdy moc na moc przysza, a wzia gr strona Albrichtowa, dwudziestego sidmego dnia miesica Augusta Albricht Kazimirzowic krlem Polskim wybran obwoan. Krakowie potym koronowan przez Zbigniewa Olenickiego arcibiskupa Gnienieskiego, ktry rycho po koronacie] z puchliny umar. A Friderik brat krlewski biskup rakowski na arcibiskupstwo Gniezniei

{'J^,^U'''^J.^ ^''^"

j^^;^?;5^.
^^'.f^^p';^^^':

wybrany po nim, tak i obiedwie Beneficia za potwierdzenim Alexanod tego papiea cardinalstwa pod dra Szstego, papiea otrzyma ituem in sepleni sol fis dosta, roku 1493, wszake mu czapki nieposa czerwonej cardinalskiej do Crakowa, a roku 1495, na przyczyn Albrichta Wadisawa Czeskiego Wgierskiego krlw^ bratowa jak Polskiego Miechovius fol. 356 pisze, galerum cum non misit ei Sfc. podobno a za dobrym podarkiem. Przyjechali potym do Albrichta posowie od Wenetw od Tureckiego cesarza Bajazeta winszujc mu szczliwego panowania na nowym krlestwie. Tureccy za posowie od Bajazeta przymierza proktrych krl praw ie cay rok na sowie wielkie podarki przynieli sili pozwoli potym Turkom przymierza na trzy lata ktre z obutrzyma
skie
i i i i

^'^^^.^^^
skim.

Tureooy^g podarkami.

dwu

stron przysigami

byo

utwierdzone.
i

Tego
miesicw

roku 1493, jesie

tak ciepe

zima przez wszytki dni Stycznia

Lutego

j^.jg^

,j.

byy

za

socem askawie
i

grzejcym,

sady kwit-

'"ieji*"'^
losna
zi-

nv,
i

trawy zimie wielkie byy, role si i ki zieleniay, ptacy drugie wtre ptasztka podziy si wylgay; potym w Marcu zimno przez 15 wniwecz si obrcio. dni tak srogie uderzyo, i ono wszytko poscho
i

roku 1493, niemoc Francuska (ktr pospolicie Franca zow\, jako Miechovius lib. 4 i Bielski pisz) niewiasta jedna z odpustu Rzymskiego do Crakowa za upominek przyniosa, ktra niemoc w Polscze jako
osobliwa plaga

Tego

rozmoga. Potym

Boa za wszeteczestwem ludzi swowolnych prtko si z Wgier roku 1495 1496, ludzie suebni tym wrzoi

dem zaraeni do

Polski przychodzili

rozmnoyli j,

a naprzd nasz

xidz

miv

cardina Friderik credencowa.

O WOJNIE MOSKIEWSKIEGO
i
I

NA LITW

iirsyBiiierzii z Z

iilati^

MAESTWIE ALEXANDRO\VYM
i

CRK JEGO HELEN,

poraeniu naszych u Winiowca od Tatarw.

Rozdzia
,

drugi.
i

1 ego roku 1493, jak Latopiszcze Litewskie Ruskie wiadcz, Iwan Wasilewic Wielki Knia Moskiewski majc czas pogod za nowego
i

296
panowania AIexandrowego
Litewskie
i

na pocztku zimy podnis

wojn

na

pastwo
i

wzi Wiazm,
i

Chlepien, Miesczosk, Lubociesk, Msczeiisko,

Serpokoch
tota

etc.

suce
z

zamki Ruskie Siewierskie, ku Litwie od Olgierda od Wiwooci inszych bardzo wiele w krtkim czasie opanowa.
i

Co widzc Alexander
trudno
tak

monym

nieprzyjacielem

panowie Wielkiego Xistwa Litewskiego i byo wojn zacz zwascza za tym no,

wym
lewscy.

przyjechanim Alexandrowym na

Posowie do wielkie: Moskwy Li-

awc

i pana Piotra ri n pana Trockiego starost Zmodzkiego marszaka Litewskiego dwornego, Wociecha Janowica, a pisarza hospodarskiego Fiedora Hrehorowica dzierStokliskiego, ktrzy przyjechawszy do Moskwy zjednali przymierze

mi-

pastwo wyprawili do niego posy Janowica Biaego Stanisawa Gastota Janowica

, i
i

wieczne

silewicem Moskiewskim

midzy Alexandrem Wielkim Xidzem Litewskim Iwanem Wamidzy obiema pastwy, take potomkami ich,
i

na co przysig od Kniazia Wielkiego Moskiewskiego wzili. Wszake Nowogrd Wielki, Wiazma i insze wyszej mianowane zamki od Litwy oderwane przy Moskiewskim zostay, tylko nieco kupcw Smoleskich na

skiewka.

odpuci. Za tyme przymierzym ci posowie zmwili w maestwo za Alexandra crk Kniazia Wiellnego Moskiewskiego, Helen imieniem z Anny knieiniej maonki jego, z crki Tomasza Paleologa Pelepomskicgo despota urodzon, ktrej siostra druga bya za wojewod W^ooskim Stetych zamkach pobranych wolno

tei

na Tur-

Proroctwo
SolTei^Mn^ie
*^^^b?aof''^

phanem walecznym. Roku 1494, gdy si to w Litwie dziao, zjechali si potym do Lewocy miasta w Spiskiej ziemi krlowie bracia, W^adislaw Czeski Friderikiem gierski, Jan Olbracht Polski z braci suoj Sigmuntem cardinaem, by te siestrzeniec ich Friderik margrabia Brandenburski, Polskimi, radzc jakoby si mogli wszyscy z {)any radnymi Wgierskimi pomci okrutnej mierci stryja swego Wadisawa krla W^spoin gicrskicgo nad Turki pucili gos i nic nie postanowili aczkolwiek mieli w gowie kady swj umys ale go nie objawiali. Wiedzia to dobrze Turecki cesarz, z tej przyczyny wielki pose jego przyjecha do Crakowa tego roku chcc potwierdzi przymierze a sta gospod w xicej kamienicy, a wielbdy ktrych wiele byo w rynku pod ratuszcm karmili, przeto starzy ludzie wtenczas, ktrzy pamitali kazanic Kapistranowo, wspominali je, ktry powiada i we czterdzieci lat jeli si nie polepszycie, Turcy u was swe wielbdy rd rynku postawi: take si sstao, acz nie sam ale pose jego. Tego te czasu plaga przysza wielka przez ogie abowiem si zai

W-

rk

^"orzV paho od piekarzw podle nowej brony w Niedziel miesica Czerwca, do wiei wszytko wygorzao cokolwiek byo domw od Nowej brony ckiej kromia rynku, i z tymi Bronami: S. Mikoaja, S. Floriana, Saw-

kowska
rzay.
nie

etc.

. te Marka
na
jechali precz.

koci

klastorem
i

ze wszytkimi

wieami
z

ktre

byy w murze,

takie dzwonnica

dzwony

S.

Sczepana
i

plebani zgo-

A Turcy

wielbdy uoywszy

sw oje rzeczy

wziwszy odpuszcze-

u krla

297

ich krl

Miesczanie Krakowscy wkadali wygna do Kazimirza, gdzie

plag ogniow na ydj, dla tego byo zaoone Collegium od Kazimi-

'jJ^f.l^^j';;.^^"

wjunani.

rza Wielkiego.

Tego
Podola
i

na

roku na schodzie Wrzenia miesica, Tatarowie Prekopscy do wtargnli, czego zaraz dowiedziawszy si krl Albricht

Wov

a gdy si dworzanie zczyli z suebnymi, byo, na Tatary pod Winiowcem xit W^iniewieckich zameczkiem, uderzyli, ale od pogan prtko ogarnieni strza- ^|^,y,^i^'*,[.'J larwzacnych polego, ami prawie zatumieni poraeni s, gdzie wiele midzy ktrymi zacniejszy byli; Henrik Kamieniecki Dersaw Gowiski. ten czas dwoie dziwy w Krakowie byy: bo jedna niewiasta na Cutia srogie w Krakowie, ! ,.., dziecitko martwe urodzia na ktrego grzbiecie w^ ulicy S. Ducha ywy wpi si by, gryzcy, kssajcy trawicy ciao dziecice. Druga niewiasta na przedmieciu Crakowskim w Czarnej wsi, tego czasu dziw

dwr swj przeciw im posa;

ktrych na ten czas

mao
i

mw
i

"^

i-ii/
, i

drugi urodzia
kie jelito,

dzieci, ktre miao szyj uszy jako zajc, a jedno wieldychao. wszytek brzuch zasaniajce, rozdziewiwszy
,

gb,

tym te Cromer

lib.

30,
Sfc.

fol.

644 primae

edilionis,

secundae vero 430,

Mieclwius, Bielscius,

Na drugi rok potym, to jest 1495, Janusz Pockie xi, bez onaty umar, po ktrym xistwo Pockie w Mazowszu do Korony na Albrichta
krla spadkiem przypado.

piockiexiQ.
^'^roiy.'^'*"

Q PRZINIESIENIU HELEN? XINY MOSKIEWSKIEJ DO WILNA W MAESTWO

A wyprawie jego prnej do Wooch.

Rozdzia
I otym
xan(ler,

trzeci.

roku od narodzenia Christusa Pana 1495, knia W^ielki Ale-

je, to jest:

do Moskwy po Helen pany radne swo- ^nKe.**" pana Wileskiego namiestnika Grodzieskiego, kniazia Alexandra Juriewica, a pana Trockiego, namiestnika Poockiego, pana Jana Jurgewica Zabrzezieskiego, a namiestnika Brasawskiego pana Juria Zienowica; przy nich pisarza swego dzierawc Stokhskiego, Fiedora
,

posa

maonk xin

xicn Helen przynieli do Litwy. A ociec jej, knia Iwan Wasilewic Moskiewski, posa z ni posy, naprzd: kniazia Siemiopisarza swego na Ropaoskiego Michaa Rusak, Iwana Skuratowa Iwana Kuleszyna; a przynieli j w tyme roku wyszej pomienionym do "
Ilrehorowica; ktrzy
,

posIo*',^
z

ueien.

II.

38

298
Wilna [dzed Zapu^ly rzjnkskimi dwio
der, ze wszytkimi
niedzieli.

A knia

Wielki Alexani

pany radnymi

ze wszytkirn
z

dworem swym
,

wiel
wje-

zebrania ludzi,
chali

podka j, wyjachawszy
i

gr W^ilcskich

spoem

Krlowa

synem
*^"w?i'"'i

z 17.
''"

Tawszysika abywojewodli Woloskiego Siegnaii, o sig-

muntabrala
na jego
luipiscc posadzili,

zamek Wileski: tam przez kilka niedziel byli posowie Moskiewscy, a potym z wielk tci z wielkimi dary odpuszczono ich do Moskwy. Tego lata po Wielkiej-nocy, matka kniazia Alcxandra El/.bieta, z synem Friderikiem, ktry by cardinaem z dwiema crkami krlewnami, Barbara El/.biela, przyjechali do Alexandra do Wilna, ktry z wielka siostry przyj, gdzie czas niemay w Wilnie mie^'"'^^^''l matlic, brata szkali, a potym z wielk czci z wielkimi dary, odpuci ich do Polski. Teje jesieni krl Polski .Jan Albricht, posa do brata swego kniazia Wielkiego Litewskiego Alexandra, proszc go, aby siem z nim uczyni w Parczowie. Ale i AIexander z xicn Helen ze wszytkimi pany radami Litewskimi jedzi w objazd po zamkach ukrajnych Ruskicli by w Smoleiisku, w Poocku, w Witebsku, w Horszej, etc; z tych przyczyn tak rycho zjazd w Parczowie by nie mg. Wszake w roku 1496 jacha Alexander do Brzecia z nany Litewskimi, a krl Albricht z bratem T Thigmuntem do Lublina, a potym tedy ze wszytkimi pany swymi Koronnymi Litewskimi zjechali si na siem do Parczowa, adzie tajemnie krom , r panow rad Koronnych Litewskich naradziwszy si lako w Lewocy j j z W^adisawem krlem Wgierskim Czeskim przed tym uczyni, rozjechali si precz, e o tym aden czowiek nie wiedzia po co si zjedali.
i
i
"^

'

'

1-

'

t>

WOJNIE ABRIGHTA

KROA

przeciw Turkom postanowionej,

^7^3lii^^7aa
1

li'^^ a<D

^4? (i)

(i>

(2

Si

DOBYWANID PRNYM SZOCAWY

W WOOSZECH,

A O

POHAKNin POLAKI UY NA UUKOWIMK.

Kozdzial czwarty.
Jan
Albricht krl Polski,

wedug
i

zjazdu

zmowy w Lewocy

Wadi-

bratem krlem Czeskim Wgierskim, i z drugim bratem Alexandrem Wielkim Xidzem Litewskim w Parczowie rad tajemn zamknwszy, gotowa si na wojn przeciw Turkom, nieprzyjacielom strasznym wszytkiego chrzcciaiistwa, albo dla nabycia sawy, albo dla pomsczenia mierci Wadisawa Jagieowica strija swego krla Wgierskiego Pol,

sawem

skiego, u W^arny od

Turkw

zabitego

aczkolwiek si

tej chytrej a taje-

299
tniiej

ze \vszvtkinii biaty

/mowy,

pospolicie

domylano

tuk wszyscy wie-

VVoosk ziemi na Sigmunta brata opanowa, oszukawszy Stephana wojewod Wooskiego Corlelem zmylonej wyprawy przez Woosk ziemi przeciw Turkom cign, jakosz tak byo, bo Cromerus k temu wiedzie Latopiszce Liale si mu nie powiodo tewskie tak wiadcz, i Albriclit cign na Stephana. Na t tedy wojn Alexandra Wielkiego Xiedza Litewskiego Jana
rzyli,

myslil Alhricht krl

'\,^?j'^^|,'';,;''

,//;,'^'^^'''.,

'J^

"^'l.^li'';"

Caminachll

Wocha.

Mazowieckie i Sigmunta brata, wedug s|)issania splnego sprzymierzenia powinnego, namwi przywid; slachcie te wszytkiej Koronnej Prussom, Pomorzanom lzakom miesica Maja do Lwowa pospolitym ruszenim kaza si zjacha; nadto za pienidze suebnych onierzw wielko zgromaproszc, dzi, take do wojewody Wooskiego posia, napominajc go aby si z nim na Turki zgotowa, obiecujc mu pod Turki Biaogrod
Tifieniusa

mistrza Pruskiego

take Conrada
i

xi

y^.^^^^^^^

^^

ij"me

Kilj odiska.
i

z ludem sueRuszy si tejy krl Albricht z Sigmuntem bratem kilko dni lea tam go Kresaw a u Przemyla wojska czekajc Friderika biskup Kujawski naznaczony, swoim z kurozwak kanclerz kardinaa imieniem od tej wojny piknymi a susznymi przyczynami odwodzi, ale krl zajawszy go srogo, kaza mu, id precz!" mwic, i xic-

bnym,

dzu mszej nie wojny patrzc przystoi,

w ktrej koszul swoje jeliby jego przedsiwzicie wiedziaa, spali si przyrzek. Alexander te Wielki Xidz Litewski, w tajemnicy na sejmie Parcoi

bratem by postanowi, i mia cign z Litw do Wooch przez Sorok. A tak Alexander z drugiej strony ruszy Litw, Zmod, Russaki, Podlaszany, a gdy ku rzece Bohu przycign, panowie Litewscy pytali go gdzieby szed, gdy z nimi o tym nie radzi, a Alexander prosi panw, aby mu za ze nie mieli, im tej tajemnice otworzy nie moe, dawajc im t przyczyn, jako Albricht Polakom, gdyby i koszula moja o tym wiedzie miaa pewniebych j spali, gdy te rzeczy musz by w tajemnicy chowane com z bratem swym krlem Polskim postanowi: skd si okazuje, i si to wszytko cigao na Stephana niebopowiedzieli raka. Tym bdc panowie bardzo obruszeni od Alexandra mu na to: Poniewae ty przed nami rad sw zatai przedsiwzicia swego, my z tob dalej nie pjdziemy wojowa nie bdziemy." Dla tego Alexander nie mogc ju umowie swej, ktr uczyni z krlem Olbrachtem dosy uczyni gdy panowie rada wszystko rycerstwo Litewskie nie chcieli z nim i, odprawi na pomoc Albrichtowi marszaka swego

wskim

Brasaw

Woy

namiestnika Lidzkiego, pana Stanisawa Piotrowica Kiszk, a kniazia Siemiona Iwanowica, a z nimi kilka tysic dworzan ludu panit ,

xit

^(^^l^j^J^
|^;.^^
'';,',

(\?J:

sam kaza budowa Brasaw zamek spalon od wojewody Wooskiego.

przebranego,
a

ktry

by

pierwej

J"'^^''-

posowie, ktrzy do ^^'otoch

byli

posiani

powiedzieli krlowi

Stephan wojewoda na
ciaiistwa
i

t wypraw

przeciw

Turkom wszytkiego

chrze-

swemu gwatownemu

nieprzyjacielowi bardzo rad prz\zwoli,

300
krlowi stacje na wojsko jego sam sie z swoimi Wolochy Caklami do niego przyczy, tylko aby krl pierwej do nadolnej ziemie pod Biaogrod i pod Kili swoj moc przycign. Ale Wgierscy
obietujiic
z
i

l^^y.

niejest

cob) Sie nie

wyjawio.

Proroctwo
Srobskiego szalonego,

Grom.

panowie w idzc, i Wooska ziemia z obrony z opieki ich miaa w yni za t wojn, wnet Stephana wojewod przez listy i posly swoje napomin;)li, aby si ostrzega, gdj krl Polski to wojsko nie na Turki, ale przeciw jcmu samcmu wicdzie, abv iego wy-inawszy, brata Siiimunta Wooskim hospodarem postanowi. Za tych tedy panw Wgierskich przestrzeZenim, Stephan wojewoda pocz pilniej przepatrowa przez spiegi coby krl chcia poczyna. A krl zszykowawszy wojska Koronne u Lwowa ostatniego dnia Czerwca miesica, cign prosto do Wooch, gdzie si ze znaki przyszej poraki naszych jawnie okazoway; bo Srobski ziemianin, " , i,. t i v i -i ktorcmu Si kazia gowa we Lwowie woa: iz naszy na swe ze id; pod krlem te samym, gdy jecha przez may potoczek, ko ywotny, bieluchny, na wybr urodziwy, pad uton w trosze wody, w ktrym si krl nawicej kocha; pod namiotami za grom zabi jednego slachcikoni dwanacie; kapan take, gdy mia msz, nieopatrznie zwali ca ciao Boe z otarza, ktre sam krl, jako Wapovius, Bielski Miecho\'ius pisz, obaczywszy, ukaza. A Stephan wojewoda Wooski majc na Albrichtowo przedsiwzicie ku czemuby si cigao pilne oko, jako skoro obaczy, i nie ku Kamiecowi, gdzie bya blisza i prociejsza droga do Kiliej i Biaogrodu zamkw Tureckich, ale na Pokucie cignie, pocz tym wicej by ostroniejszym posia trzech zacnych panw Wooskich do krla, dowiadujc si, jeliby przyjacielskim albo nieprzyjacielskim obyczajem cign do
i

'.jjojr

-'r

^*scze?o4^'
zarazeiirod-

^^

o^*Jch,

co jeliby na Turki chcia

wojn wie,

tedy to

mg

dosy

pro-

powied,

cicjsz drog uczyui i do granic Tureckich przy, obiecujc wojskom jego Polskim Litewskim ywnoci dodawa i sam z swoim ludem zaraz ku pomocy przyby, gdyby si jedno na Tureckich granicach pooy.
i

A jeliby
Dli
z"wai

chcia krl przeciw jemu

wojn

niewinnie

podnie,

tedy

si

^^^^ ^^^ stara,

Jjy^'^''^^'

i bdzie

krl

aowa, e

kiedy na Stephana miecza do-

sfwRu^kie
-poiollc'-^

^''s^e^ll
Poi"akw*^i

Mosi^gWy I-c.

Ilu

by

nie'^'

*'"phanf'
Liczba woj*

^nego^"'

lyf" poselstwem hardym krl bdijc obruszony, posw onych nad prawo ludzkie poimawszy, do Lwowa pod stra odesa, a sam nie czewojsk Litewskich, ani Prussw, ani Mazurw, wcign nieprzyja'^'^i'-^ bielskim obyczajem do Wooch gdzie Soczaw stoeczny zamek ze czterzch stron obegna mocno strzelb mury tukc dobywa, spodziewajc si i Wooszy oprzykrzywszy sobie srogie tyraskie panowanie Stephanowo, do niego mieli przysta. Ale go to omylio, bo aczkolwiek omdzicsit tysicy ludu rycerskiego Koronnego byo, krom wonic, kucharzw, inszych zaszkodnych ludzi, ktrych o czterdzieci tysicy byo, bo w ozw piczowanych trzydzieci tysicy w obozie byo, wszake Wooszy mnie si iironili, a gdzie naszy dziur we dnie wybili, to oni w nocy gnojem, drzewem kamieniami zatarasowali. Tak gdy naszy dugo okoo Soczawy czas trawili, Stephan zebra the by wojsko z swoich Woochw, Czaklw, z ktrym ludem acz jawnie pola nie z Turkw, z Multanw
,

301
stawi, \\szuk/.e naszych ustawicznie
z

ktw

trapi, zwaszcza

nieposla-

rzdnym

piczowaniu bito ich wszdzie, imano, mordowano, dla czego

clila wuliilii,

aby

icli l<rl

do

domw puci, widzc, i im zewszd

i

wszellia \^^}^^^^^^'

ndza dogrzewaa. Nadto ani Litwa, ani Mazurowie, nie przyszli na pomoc. Mistrz te Prusiii Tifienius, chory we Lwowie lea tam umar.

'J!,'f 'J^

Stephan wszytlii drogi kaza

ani

pozarbowa

ossadzi, aby naszym ani

nieoj)atrzni

^^'

^,J^ "'"^'*

ywno,
wali.
i

pomoc przyby

nie

moga. Polacy te

swej

zw\klej bespiecznoci byli,

sobie drg, ktrymi

przyszli nie

obwaro-

A w

tym posowie przyjachali od

Wadisawa

krla

Wgierskiego
z

Czeskiego, do brata krla Albrichta, proszc aby

,

miociwie

wojewo-

d
o

Wooskim Stephanem postpowa aby si on z rospaczy do Turkw pomoc nie uda przyzwoli tedy krl Albricht snadnie na ugod gdy
;

sam

febr zachorowa
obaczy,
,

spraw

ale

szkod niespodzian w swoim wojsku za gdy si w condiciach okoo splnego pokoju zgodzi
i

nie mogli

stanie doczesne postanowili

ktrymby okoo utwierdzenia

pokoju tractowali. Tak tedy od oblenia Soczawy naszy odcignli, krl te posa do Alexandra brata Wielkiego Xicdza Litewskiego u Brasawia

lecego, aby ju
cignienie
i

wojskiem Litewskim
z

dalej

si

nie trudzi.

Potym wy-

wrcenie

Wooch

do Polski na pewny dzie

skoro wyrozumia,

w wojsku
i

wy-

^-liawa?*^"^

woano

naznaczono.

A
drog

Stephan wojewoda
nie

Wooski,

Polacy insz
pro-

ciejsz

i tam tego kraju jeszcze byli nie spustoszyli, za czymby wojsko snadniej ywnoci dostawao), napomina krla przez posy, iby t drog, ktr przycign zasi, si nazad wrci powiadajc tamte drog, ktr umyli na lew stron wyciga, by nie tak jako pirwsz szerok, ale lassw gstoci, gr wysokich przykroci wwozw ciasnoci zaleg zawalon, dla czego trzeba si obawia, aby Indzie Wooscy srodzy, okrutni nieumierzoni, ktrych trudno mia
albo,
i

t ktr przysli, nazad on drog by rozumieli,

do Polski

wyciga

chcieli (albo

wojewoda

snociach 'szcze^^ro^ Ale temu napominaniu Polacy wiary nie dali, mwic, i na to Stephan .^^aSysam zdrajca chytro zachodzi, aby mu i jego poddanym tanity kraje niespusto- i""zesirzeszone a w cale od nas zostay; szli tedy gdzie kto chcia bez sprawy bez co za zdruji

posuszestwie zatrzyma, ile rozdranionych, w onych ciaczego si przeciw Polakom wetujc szkd swoich nie kusili,

rzdu, u|)ic, drapiec co si im nawino. A tak za czwartym stanowiskiem przycignli do Bukowiny, ktry las jest bukowy, bardzo gsty, na
dwie
z

'^^broni.'^"

Naszy-prz.z
''^^'"-

mili szeroki,

drog wwozyst, grzyst

przez ten
las

dzo ciasn

majc;
i

ska kamienistych barnieszczsny kaza krl Polakom Wielkim

i

dla

"

przejechali go bez adnej szkody. Wielgopolany zaraz naprzd jacha; ale sam krl, jak Cromer wiadczy, drugiego dnia za nimi (posawszy naprzd dziaa wozy) wyjecha tylko z dworem swoim. Za krlem ])otym
i

zaskodnymi wozami naprzd

iMiechoyius
Bielski pisz,

cign
krl z

co^iupsiwo

Maej Polski slachta Ruska bez sprawy, bez szyku, bez w domu bespiecznie si wlekli na ostatku za onierze ski pisze, i dziaa we rodku nad obyczaj ku wasnej
i
,

zbroje, goli jako 'pi\by'si"

jachali.

'

Biel-

^sirzciba

szkodzie pucili,

dasnocir

30-2

SlszJ^.
^plzdf'

a ju

byy wozy

krlewskie

insze

ciary ryslunkw wojennych

\m\

'^^^^ przyszy,

gdy oto

Woociowie chopstwo
i

piesze, ze wszystkich stron

wyrwawszy si
^"^oCk
^cuiiiiljo'
occide.

jaski lenycli na obz krlewski uderzyli, ocide! ocide! krzyczg, wozy rozbijaj, rozi3taj, upi, a nadto drzewa wielkie, ktre byli umylnie spodcinali snadnie obalaj, drogi zawalaj, aby ostatnie uphy naszych dalej postpi, ani si przedniejsze na ratunek swoim wrci nie mogy. Wnet te bez
zdradliwie
z

naszych siekg, kol,

morduj:

mieszkania sam Stephan wojewoda niespodziany

ufami jezdnych
wooszy
"'^'Arjl',.:!"
i

wielkimi

potnymi

pieszych przyby; acz niktrzy pisz, zwaszcza Ruski La-

kowwsieci.

bo na pedagr chorowa; tak z tyu z bokw uderzy. Zamieszali si naszy, rzecz niespodzian strwoeni, jednak si kady mnie broni, ale bez wojennych znakw i bez sprawy wszytko si dziao, a jeden
topiszec,
z

i si kaza

na saniach

wie,

wielkim okrzykiem na ostatni ufiec naszych

drugiego nie

obalanim
^kowinlc'""

^^^^

mggossu sysze przed hukiem, krzykiem, koni ranim, drzew broni zbrj dwikiem ktry tym goniej po laszerokich straszliwie Echo roznosi, na ostatek gdy ju naszym Woi

omotem,

oszy dogrzewali, wrcili si do obozu swego od ktrego byli niedaleko odjechali, ale tam otoczeni ju zwtpiwszy w obronie w zdrowiu, tylko z Nieba, drc i narzekajc pomocy dali; drudzy si do Czstochowej, drudzy do witego Krzya, drudzy do S. Jakba grobu obiecowali; ale ich Woochowie na odpusty puci nie chcieli, a tym wicej zewszd ich bili, a krl dworu swego rycerstwo przebrane na ratunek im posa, ktrzy
,

iwan^isz\rii
/

P^Ctko
byli

Z lasa

wyjechawszy, trb

bbnw dwikiem
bitw znowu,
i

zbroje

wietnoci,
czasie oni co

woocLy. nieprzyjaci na

si

obrcili, stoczyli

tym

obleni

w obozie,
ucickali;

porzuciwszy wozy, zbroje

insze zaszkodne

ciary
przy-

Dwr

krleki plac 0-

S^^'^ ^^^
szli,

"^g

take
i

przez las do pirwszego walnego

uphu

trzjmal.

do ktrego

ju by

krl

przyby

Woochowie te
a

nie strzymawszy
z

bitwy dworowi krlewskiemu, pierzchnli,

dworzanie si

zwycistwem
lesie

przez las do krla wrcili. Drugiego dnia krl na

tyme
i

miejscu ze wszy-

stkim wojskiem obozem sta, czekajc jeliby kto

tai, albo

swoich

si

za-

zabdzi,
,

ale

bardzo wiele slachly Polskiej

poimanych.
i

Ruskiej

zgino,

czci

pobitych

czci

dzi jeszcze na tym miejscu wi-

dziaem sam mogi bardzo yyielkn koci sprchniae, roku 1574. A Stephan wojewoda wicej ni pogaskiej srogoci uywajc, wszytkich kt^Jo^^J^^yi^i^^o rzykolwiek w moc jego przyszli, przed oblicznoci swoj pobi kaza, niami. ^trych Turcy albo Tatarowie poimali, tych w niewol zagnali; z tych Se "tszTy ^y^ zacniejszy: Mikoaj grabi z Tczyna, wojewoda Ruski, i Gabriel drupobiti. Ayenius Ilerbort, mnie si bronic gj Xczyski z 3Iorawice dziedzic podkomorzego Krazabici, a Janusz Zbigniewa z tego Tczyna grabie kowskiego starosty Malborskiego (ktrego Latopiszec marszakiem wielkim zowie) syn do Turek by zawiedziony, ale potym z Turek uciek przyszed do ojczyzny, jako Miechoyius lib. 4 pisze. Piotr take Proinszych wiele, z Turek z Tatar pouciechnicki, jak Cromer wiadczy, odrowSic kali. A o synu Odrowa, wojewody Ruskiego, yytpiono, omnastego potym roku ten si wrci, a od matki wdzicznie przyjty do maj!dh
g^
i ,
i

303

noci ujczTst}ch przypuszczony by^, ale powiadano, ii nie by Odroww ym s.ynom, ale jego poddanj; wszake sif tym by czwierdzc, za syna
uszed, wiek swj wszytek potym
rodek strawi. od

w
,

pijastwie

na zbytkach, jako wy-

,,-,-.

Bukowmy cjgnli, wszake

po szkodzie mdrszy porzdnym szykiem ruszywszy sie n^^nopo Potvm naszy .'',. , ', j szkodzie ich Woloszy zevyszd trapie me przesta- Poiakmdr.

'

*'

wali, a gdy jednej nocy byt wielki wiatr, zapalili

od obozu, tak ogie

\yicej do

gwatownym wiatrem
i

traw such nie daleko wzniecony, czym dalej tym si

lu

"Moskwa

obozw przyblia uczyni, by byli prtko kos

i

uprztnli. ^lazurw

naszym jak vyielk szkod nie porwali, a trawy w koo nie posiekli ten czas szeset od xicia Conrada z Krzya-

pewnieby

by

uiyta.^gdy
chani^^cia-

^^''

ckim upicem insz

powinnoci na pomoc krlowi do ^^'ooch cignli, przeciw ktrym Stephan wojewoda trzy tysice przei

drog wedug zmowy

branego rycerstwa

posa,

uderzyli na nich u Sepnicz

Wooszy, Mazurood wielkoci

Mazurowie
V'J''od

Wie

tez acz

nierwn

widzieli,

dosy si

mnie

bronili, ale

przomoeni, na zbici na placu polegli, ktr bitw szczliw Stezbid.*''^ phan podniesiony, brzegi Prutu rzeki ze wszvtkim wojskiem swoim zasiad. Jesi ta rzeka " '^' Prullrocho - . ^ 1 Iaby naszym przescia zabroni, tam gdy naszy przycignh stoczywszy bi- w)tts.za ni tsy bili si z obu stron wszytk moc, gdzie dzielnoci Polsk Wooszy motja* wielk porak odpdzeni w lasy zwyke uciekaH, a potym si d^zTa^^lire' wsparci Nvicej na Polaki nie kusili. Tam krl chorujc u Czarnowicz trzy dni obocromeT^Ja zem lea, a naszy wszersz wzdu wkoo burzyli, a w tym wie nrzy- c-nifoisju kadzie ^ 11 1 .. } 11 ,. sza, IZ wielkie wojska nieprzyjaci przychodz, a iz kroi opuciwszy "J"//***' wojsko potajemnie chce ujacha, ta wie ktrej prtko uwierzyli tak wsz^lkich strwoya, zwaszcza Wielgopolany, i naprzd noczeli w to- wieigopoia r me strwo r / moki ukada a na konie ich przywizowac, tiirpcm fugam jak Croraer "' pisze parancs, chcc sromotnie porzuciwszy wozy insze sprzty ucieka. Czego dowiedziawszy si krl aczkolwiek chory zemdlony, musia si -p^^.^ wojsku ukazw a, a Sigmunta brata do panw posa, aby ty wieci uskro- wojsku Po'

gow

I,

J'l"^

,".,,,,'',..,
,

'

mi,
z

zapalonemi pochodniami

umysy chciwe uciekajcych potwierdzi, co uczyni lanymi wiecami koo wojska

i

pilnie

Sigmunt

przez

ca on
.sigmunt

jedc, wszytkich kogo potka cieszc do namiotw panicych \ychodzc, take si ona trwoga uciszya. Nazajutrz gdy si ju chcia krl z obozu ruszy przycigno kilko tysicy jezdnego rycerstwa Litewskiego od AIexandra Wielkiego Xidza przysani, Regemque Sf exercUum omnem spe meliore, jako Cromer pisze, impeverunl, a krlowi wszystkiemu wojsku Polskiemu lepszej nadzieje serca dodali. Latopiszec Litewski kadzie przyczyn w ktrej Cromer wtpi, i Litwa nad ktrymi by przeoony Stanisaw Piotrowic Kiszka knia Siemion Osiemiaczic dla tego na ratunek do Bukowiny omieszkali, bo skoro Dniestr przebyli, potkao ich wojsko Wooskie jako Mazurw, co ku rzeczy, z ktrymi Litwa wielk bitw zwioda na Woonoc
i i
i
i

mierzji.

^jtwa

chw

za

pomoc

Bo

gow

^'rSa''"'

m'J5^''
?''*'"'*

porazili

za Cromer:

Peiiierunt a

Reg

czego Kroniki Polskie zamilczay. Pisze Liltani yc. prosio krla Litewskie rycer,

stwo, aby ich samych

puci w

Woosk

Sotni!?

ziemi burzy,

ale

im tego za- llU\%^rll

304
^'wmnlc"^^
Litwa Taia-

rw

^^orazi-

broni, chorym si zdrowim wymawiajc, dla ktrego si opatrzenia do A w Sniatyniu wojsko rospuci a Litwa nazad poci^^^y^ ^^ Brasawia i za Brasawiem we dwunastu milach porazili kilkaset
Polski spieszy.
,

Tatarw, jako Latopiszec wiadczy, a potym odjachali do Litwy. A krl Albricht przyjachawszy do Crakowa z Wooch po onej pora^^ sromotnej, jakoby co dobrego sprawi, koacie, biesiady, tace strojc, A^brkiu? W''by wes, powiadaj u raz w^ nocy tylko samotrze po miecie ceklowa, a gdy pijany na pijacw trafi, powadzi si z nimi, tame go raniono,
z ktrej rany dugo chorowa: prawie go by Bg tym szfankiem sromotnym skara, gdy godnoci urzdu swojego zahaczy. Wszake nic poytecznego nie postanowi, niedbajc na zely podjt w Wooszech miaego nieprzyjaciela Stephana na si pobuani pomnic jak srogiego
i

wo

dzi
cap.

urosy.

skd potym wielkie szkody ciszkie porak Polakw na Bukowinie

i

T
i

smutki Polakom

Miecho\ius

lib.

Russakom fol. 352,

tus Ub.

vero edilionis fol. 434, Herbor18 /b/. 341, take Latopiszce wicej niesprawie naszych przypisuj, a i chcia wygna Stephana Albricht krl wedug tajemnej onej z braty ugody. Wiele smutku i aoci spou wszytkim w Polszce ta wyprawa nieUb.
fol.

75 Cromer

Bielski,

take Wapowski

zdradzie Stephanowej przyczytaj, ale

30

649 primae, secundae

rzdna

paniech, takie rycerzach

niesprawna na ten czas przyniosa, syszc o cnych a zacnych jedny by w Turcech drugie w Tatarzech
,
,

w
PhiHpCaiii-

Aziej

Kapadociej

za
,

morzem

ktrzy

sw

krwi

wizienim

zdrowie krlewskie odkupili wiele ich co ten upadek wkadali na Philippa Kallimacha ktrego rady krl Albricht wicej sucha nizii swoich
,

Woch.

olDywatelw: a pospolicie na to przychodzi takim ktrzy cudzoziemcom

zawdy

przekadaj sprawy wszelakie ni na swoje, ktrzy pooenia obyczaje swego nieprzyjaciela wiedz, ni cudzoziemiec. By ten Kallimach rodem Woch z miasta Florenciej, czowiek uczony, nauczyciel krla Albrichta, wiary
wicej wierz
i

na nie

lepsze dowiadczenie, takie sprawy

rostargnionej

niktry

wystpek

przez

list

kowie

w
W

by uciek do Polski z Woch prze uciek po tym upadku za morze, wszake krla Albrichta nazad do Polski si wrci i tu umar, a w Krakociele u witej Trjce pod mosidzowym przykrycim ley
,

rady pochej, dla tego

i

Polski

by

^lolem^"

umar 1496 roku. Tego roku 1498,

Litwic
i

Francogo wielki

po porace Polakw na Bukowinie, by gd pocza si mnoy w ludziach niemoc wielka niesychana Franca do Polski z Bzymu a z Polski do Litwy przyniesiona.
i

305

WYBRANIU NA HETMANSTWO

A O

o SR0G13I ZBURZENIU PODOLA I RUSI Tsirkw i Tatarowi, POZDYCHANIU CZTERDZIECI TYSICY TURKW OD ZIMNA.
I

Otl ^Voloclt^v,

Rozdzia pity.
Alexander Wielki Xidz Litewski wrciwszy si od Brasawia

Woyna ten

skiego do Litwy, przyjacha do Trok, juko Latopiszec wiadczy, nawiedza-

jc chorego wojewod Trockiego

czas woje\\

Piotra Iwanowica Biaego, bo

by

hetmanem nawyszym Litewskim. Tam widzc Alexander i. ju Piotr Biay z tej choroDy wyni nie mg, radzi si u niego, komuby hctmastwo po jego ywocie da mia; on powiedzia, i jest tu knia jeden ktry poszed z kniaziw Druckich, a mieszka na Woyniu imieniem Constantin Iwanowic, ten.u hetmastwo zle, a podTrockim
i

od

pom
i

go imiony, bo jest godny czowiek.

z

Jako Alexander

tak uczyni,

Kni"uo"u"o"*'"'

mia

niego hetmana godnego

itry si potym

zwa

Constantin Ostro-

'"^^'"""

ski

si pomci krzywdy niewinnego podniesienia wojny przeciw sobie od Jana Albriclita, zebra wojsko nie mae z Wooch swoich, z Multan, z Turkw i z Tatarw, z ktrymi do Rusi wtargn, a minwszy Lww do Karoku 1498 do Podola czugi miasteczka do rzeki Wisoka wszytki wooci, wsi i miasteczka wolosu wszerz wzdu bez odporu splundrowa, Przemyle, Radzimin, Przewor- skirtriiS sko. Lanczut, miasta spali, gdzie wielko ludzi obojej pci w ndzn nie- '^''J*^*wol Turcy, Tatarowic Wooszy wywiedli, tak i Tracia, IMacedonia, Tatarskie hordy, Az. a i Grecia bracarai Ruskimi Polskimi byy napeniony, bo o sto tysicy ludu, jako powiedaj, w ty czassy wzili, z nieli- 'wTewSi'
i i
i i
i

xic z Ostrogu. A Stcphan wojewoda Wooski, chcc

czon byda

upw

wszelakich wielkoci. Tatarowie potym

zoywszy

^^"-J^"-

upy w
szy

ty Ruskie krainy uczyniwodwrt, bardzo okrutn wtarczk poburzyli. Tymi tedy tak wielkimi
Przekopskiej hordzie miesica Lipca,
i

szkodami

narzekanim ludzkim (bo

ju

Polski chcieli ucieka, jako

Cromer

pisze) krl

Albricht poruszony, slachcie wszytkiej

kaza si na
,

wojn

ruszy, a u Sdomirza bez omieszkania zbrojno stawi

zbierali
,

na co gdy

obciony upami do hordy si w cale wrci, co usyszawszy naszy do domw si te wrcili gdy nic mniejsz jako Tatarowic Sendomirski kraj szkod utrapih, tvlko co wdy "
nieprzyjaciel
,

si naszy leniwo

Naszv swo-

ludzi

w "

niewol

nie brali.

'"'.'iir^"

39

306
TegoZ roku po Tatarach na schodzie miesica Novembra Turkw, Wolochy do Podola wtargnh', a wszystki wooci koo Dniestra, HaHcza, Zidaczowa, Drohobycy Sambora, ogniem elazem wojowali, a nie przestaliby burzy, gdyby ich Pan Bg sam by nie skara, abowiem przyszy na nich tak wielkie ..'"'. ,. zimna sniegi i zewszd zaspami ogarnieni, ani dalej cignc, ani si wrci nie mogli; gdzie krom koni ich dobytkw inszyci wicej ni wiele ich potym najdowaczterdzieci tysicy pogan od zimna zdecho, ^^^ J^tr^y ^ij^c konic, W brzuchy ich ros[irote grzejc si ciep krwi,
,

jako Cromer pisze, siedmdzicsigt tysicy przez

70000

Tur

kw do Podgrza.

.,.".."
,

^,

kT^od^zimna^zdech-

ale
^hallw na Turki.

prno

wazili.

Drudzy za, ktrzy do

sku

loskiego, litry wojsko swoje

Wooch uciekli, od Stephana wojewody Wow ony szaty na Bukowinie zupione po Pol-

^"kowie!'^^"

w sowie Polacy gonili, a oni spali) pobici roku 1499. roku urodzi si midzy ydami w Kazimirzu u Krakowa cielec ze dwiema gowami, jedna bya na ogonie, a druga na przodku, a ogon we srzodku grzbieta by, ng mia siedm na prawym boku, a na lewym adnej, a by na ksztat blinit rozdwojony.
ubra
(jakoby ich

Tego

O UGODZIE

BRATOW KROOW
Z AIB1IICHTE3I POLSKIM
I

WIADISIAWA WGIERSKIEGO

ALEXA^DRE

A O UDZIALE SIGMUNTOW YM
i
z STEPHANEM

W LSKU,

iirzyBuierzia

WOOSKIM, IWANEM MOSKIEWSKIM, BAJAZETEM TURECKIM,

Ilozdzia szsty.
Koku 1499
skiego
i

przyjechali

powtre posowie od krla Wladisawa Czekrla Albrichta

i
,

w Krakowie bdcego ktrzy Tatarom i kademu nieprzyjacielowi Korony Polskiej, Czeskiej, AYgierskiej Wielkiego Xistwa Litewskiego, ale i pokj tym pastwom by nie mg, dla nieprzyjazni Stephana wojewody AYooskiego, ktry wszytki nieprzyjaciele zwascza Turki Tatary na Polsk na Litw pobudza, dla tego prosi za nim krl Wadisaw gdy sam Stephan tego Zjednocz- brata Albrichta, aby z nim askawie postpowa potwierdzenie ugody krla Wadisawa wcJioTS da. Tame si odnowienie Czeskiego z Polskim io'iCzeskie' Z krlem Albrichtem sstao, Wgierskiego take
Wgierskiego do
stanowili

obron

przeciw

Turkom

301
krlestw zjednoczenie

Do
i

tejio

si te

mi Woyskimi krlestwy ich zjednoLitewskim przyczy* i^ si te z bratami krlami czy sprzysig. Tame si sstao odnowienie ugody i zjednoczenia Wielkiego Xicstwa Litewskiego z Koron Polsk, tak przez samych Jana Albrichta krla
i

przeciw Turkom ulwirdzona bya. i obrona spoina Alexander Wielki Xidz Litewski z Ruskimi, Litewskixicty z pany radnymi, take ze wszytkim rycerstwem
i

^j-te^Ykie^
8"-

jako

Alexandra Wielkiego Xicdza bratw przedtym dawnego postanowienia, te jeszcze za Jagiea i za Witota potwierdzonego to wszystko na ten czas tak Koronni jako Litewscy panowie przy monarchach swoich
,

uchwalili stale trzyma, nadto jeszcze przydana rania krla

i

bya

declaracia

koo obie-

eVe*ciitj'poi*'"^ikiJjI'^^"

Wielkiego Xidza Litewskiego, to jest aby obadwa ty narody jeden bez drugiego pana sobie nie obierali, ani podnosili, skd zna, i bya naruszona zgoda midzy Albrichtem i Alexandrem i Polaki a Litw na tenczas podobno o to i by Albrichtow i na pomoc Alexander z Litewskimi wojskami do Wooch nie przyszed wedug zmowy. O czym te Miechoyius, Wapoyius i Cromerus lib. 30, fol. 653 primae, secundae
,

listy w skarbie Bielski fol. 284 wspominaj fol. 436 Koronnym na zamku Crakowskim, pod pieczciami panw Litewskich te wiadcz. Z Stephanem te wojewod Wooskim z synem jego Bohdanem pokj przymierze krl Albricht uczyni, z strony Koronnej; take Alexander z strony Wielkiego Xistwa Litewskiego. tene czas Moskiewskiego Wielkiego Kniazia Iwana Wasilewica o przymierze przyja poso-

icro editionis

Krakowie u Albrichta krla byli, ktre otrzymali; a dla czegoby tego przymierza Moskiewski knia pragn, gdy Moskwa od Polski tak wielkim przecigiem ziem inszych jest daleko rozczona, ja nie rozumiem, jedno podobno na to owi, gdy myli na W^ielkie Xistwo Litewskie wojn podnie, ktrym sprzymierzenim rozumia, i pomoc od Polakw Litwie powinna (jako te o tym W^apoyius wiadczy, a Cromerus si domnimawa) mia odj.
wie

^sklewskt

Tego

roku

Wadisaw
i

krl

Wgierski
,

Czeski,

take

Albricht Polxj,^l|Hem
i

swojemu Sigmuntowi bratu Gogowskie i Opawskie xicstwa w lsku postpili nad wysznym lskiem starost go przeoyli na ktrym pastwie bdc, ku poddanym pogranicznym ludziom z wielsaw dosy si sprawnie zachowa otrostwa take rozboje, uskromi. Rycho potym Wadisaw krl Wgierski Czeski brat jego, przyski, trzeciemu
,

*'^sk1m.^'*^'

da

Lusackic margrabstwo do

lska.
i

Rycho potym
i

Turecki cesarz Bajazet, usyszawszy o takim tak wielu

monarchw zjednoczeniu sprzymierzeniu, zacne posy do Jana Albrichta krla Polskiego przysa, pokoju albo przymierza na czas prze-

xit

w tym mdrze postpowa, jako rozumny i ostrony aby jednego czasu tak wiel wojen nie by zabawiony, gdy w len czas Weneckie pastwa morzem ziemi wojowa 31eton, z ktrej si biskupami Wilescy sufraganowie pisz, take Koron i Jamiam
duenia proszc, bo
wojeniiik,
i i

308
Wenetowie
pokj odku piiiuTurka.

miasto zacne portowe nad morzem,

skicgo
i

wydar

im, Egejskiego take, Jonu-

byy w dzierawie WenecTurkw odkupi musieli, ^ tanie czas roku 1500, wielkie wojny we Woszech byy, gdy ^ewJwoszech. Hispani z Francuzy o krlestwo Neapolitaiiskic Maximilian te z Szwejcerami, take Papie z Florentyny, ^yenctowie z Genuensami, Mediolanczycy z panem swoim Ludowikiem Sforci, dziadem Bony krlowej PolIlclespontskiego morza wyspy, ktre
tak
kiej

wojowa,

a
i

pokj u

skiej

rozmaite wojny wiedli.

O WOJNIE MOSKIEWSKIEGO
PRZECIW ZICIW I ALEXANDROWI,
I

PORAEMU LITWY .\A

WIEDROSSI.

Rozdzia sidmy.
Koku tego
rozszerzenia

1499, Iwan Wasilewic W^ielki Xidz Moskiewski

wicej

M^na^^nT woju.

pastwa pragncy ni przymierza strzegcy, nalaz\vszy przyczyn bardzo na Litw, i Alexander Wielki Xidz Litewski crce J6go Helenie ktra bya za nim, nie zbirlowa cerkwie Ruskiej na Wileg[.jj^ zamku, zadawajc te to, i Litwa jego condicie przymierza przestpia nad to, prawem niewiem jakim starodawnych przodkw swoich, upomina si Ruskich pastw wszytkich od Litwy a po Berezin rzek, zmwi si z Medlikierejem carem Prekopskim z szwagrem swoim wo-

ma

jewod Wooskim Stephanem

Wpjna Mo*n!f

LUw|.

Sowa

Lalo-

iiiszczo\v.

podnis wojn przeciw Litewskim pastwom. Posa te do kniazia Siemiona Iwanowica Mozajskiego do kniazia Wasila Iwanowica Osiemiatczyca, namawiajc ich z prob, aby ze wszytkimi zamkami swoimi Siewierskimi, od zicia jego Kniazia Wielkiego Litewskiego odstpili, a jemu suyli ktrzy wnet postanowienie i przysig z 3Ioskiewskim uczynili, aby Wielkie Xicstwo Litewskie z pomoc jego wojowah bez przestanku, a coby zamkw Litewskich wzili, to im knia Moskiewski wszytko obieca samym da. A gdy im to poprzysig speui Kma Wielki Moskiewski, posa zaraz wojewod swego Jakowa 2acharinicza z wiel ludzi swych na pomoc im z ktrymi poszli do Braska do Siewierskiej ziemie. A gdy przycignli pod Brask, a wojewoda Braski Stanisaw Bartoszowic w ten czas by z Braska odjacha do
i
i

Brasczanie w^uet Braiisczanie niktrzy

n^uiepo^da''

dworu Alexandra Wielkiego Xidza Litewskiego na Usczyy bdcego, wiedzc o Moskwie, umylnie na zdradzie zaJi^ck zapalili. Co Moskwa widzc i zamek zgorza, popieszyli si ku zamkowi tame w jednej wsi pana Stanisawa Bartoszewica przy nim wiele Braskiej slachty ])oimali, a niktrzy Braczycy przysig uczynili
i
i

309
Moskiewskiemu. Tame knia Siemion Iwanowic Mozajski Sjfi^ii knia Wasili Iwanowic Osiemiaczyc przed wojewod Moskiewskiego Ja- MosTieS Wielkiemu p^^JsKu. kowom Zachariniczcm na rzece Kontowi przysigli niaziu Moskiewskiemu ze wszytkimi zamkami swoimi, lo jesl: z Czerniehowem, z Starodubiem, z Nowym Horodkiem Siewierskim, z Rilskiem cokolwiek mieli pod pastwem Wielkiego ze wszytkimi woociami Xicstwa Litewskiego. A knia Siemion Iwanowic Bielski, przed tym jescze ni by Brask wzi^^y, poda si Moskiewskiemu ze wszystk ojczyzne swoj: to tak Latopiszcze Litewskie wiadcz. A Alexander bdc tak wielk aoci zjty dla niesusznej wojny dla zdrady tych wyszej pomienioojca ony swej xicdza Moskiewskiego nych kniaziw, ktrzy z xit Litewskich idc, od niego si do Moskwy przekinli zebrawszy wojska Litewskie posa z nimi hetmana swego marszaka swego dwornego Constantina Iwanowica Ostroskiego namiestnika Mereckiego Onikcieskiego pana Hrehora Stanisawowica Ocika podczaszego Wielkiego Xicstwa Litewskiego namiestnika Biel- toS^do slciego, pana Mikoaja Mikoajewica Radziwia marszaka swojego pana "^'"^^^^yLitowara Chreptowica namiestnika Nowogrodzkiego Somiskiego inszich wiele xit, panw, bojar dworzan Litewskich Ruskich. A sam za nimi pocign do Mieska, a z Mieska do Borisowa tame niemay czas sta. A hetman jego knia Constantin Iwanowic Ostroski ze wszytkimi pany wyszej pomienionymi pocign ku Smolesku a na Smolesti/,y kniaziu
i

suy

|-

xi

wojewod byt pan Stanisaw Piotrowic nazwany Kiszka przysza nowina do Smoleska i wojewoda Kniazia Wielkiego Moskiewskiego Jakw Zacharinic stoi z ludmi na Wiedrossy. Co usyszawszy knia Gonstanti Ostroski, wzi z sob wojewod Smoleskiego pana Stanisawa Piotrowica Kiszk wszytki Smolany, a lak prosto cign do Dorohobuza napierwej przyszed do Jeinej, a tam poimali jednego od wojska Moskiewskiego imieniem Hermana, ktry by dijakiem u Bochdana Sapihy przed tym ni by uciek do Moskwy. Tene powiedzia i wojewoda Moskiewski Jakw Zacharinic z maymi ludmi pod Dorohobuzem lea, nili jako trzeci dzie przyszli k niemu drudzy wikszy wojewodowie to jest: knia Danio W^asilewic Szczeni, a knia Iwan Michajowic Przemyski z inszymi wiel wojewd ludzi ju si wszyscy na jednem miejscu zgromadzili; a przeto w tym
sku na ten czas od Kniazia Wielkiego Litewskiego
i

sianisaw
'^'|ewod*a"

Smoleski,

sklewij^ko.

nie radzi aby mieli

bitw
i

Moskw

Wszake

naszy nie dajc

mu w

zwodzi, gdy naszych l)yo mao. tym wiary dali go obiesi, a sami na

^'''sTn'!'''*''

Moskw
rzeki
li ,
i

przeszedwszy wie Lopaczyn, a niedoszedwszy sioa Wiedroszy, we dwu milach od wojska Moskiewskiego stan-

pocignli,

si za pewne czekaj naszych stojc w sprawie

gdzie dowiedzieli

jako

Moskwy bardzo

wiele

i ju

w
i

szyku ku bitwie na Wiedroszy,

z

a Constantin uczyniwszy
poszli

rad

pany

rycerstwem Litewskim, przedsi

s?ydAMo'.
^''*'^

lassy

wiele

chcc zwie bitw z .Moskw, a tak cignli dwie mih ciasnymi l)otn drog, a skoro wyszH na pole, potkali si z Moskw, gdzie ludzi z obudwu stron pado, a Moskwa ustj)iwszy nazad przedoi

310
bywszy si przez rzek Wiedross ku swoim wielkim ufom, mao zaraz wszyscy tyu nie podali, bo si nadziewali wicej ludzi Litewskich z asa przyby, a gdy Litwa do rzeki Wiedrossy przyskoczyli, Moskwa obaczya
wojsko Litewskie
fy"icrLu. ^^^^Y^'
'

by bardzo mae,

posiku adnego

z lassu

ku nim nie

g^y^ ^1^^ Litwy tylko puczwarta tjsigca, a xMoskwy byo czter<^^'^^^^ tysicy konnych krom pieszych, dziwowaa si Moskwa tak wiel^JioTkwyT kiemu mstwu Litewskiemu. A potym widzc ich may poczet skoczyli ku
i

onal

''a^no-

wie przed; niGiszY poimani.

gow, poimali tei midzy inszymi hetmana Hrehora Stanisawowica Osczika, Litowara Chreptowica marszaka Mikoaja Jurgiewica Hlebowica, Mikoaja Zienowica wiele inych panw pobito poimano odesano do Moskwy. A jako insze Latopiszcze wiadcz Jacynicza Iwana, Jurgego Woowica, Fiedora Niemir, Boclidana Maskiewica, setnikw, gdy si mnie l)ronili pora^^^wie, 3

tam

ich porazili na

samcgo ^
i

kniazia Constantina
,

niono,
byt

wszake obronn
na zad zalane
i

rk ubiegli w lass
i
,

y.

Knia

Constanti Ostroski

mia rce opak bo gdy nie mg dobroci tedy go ciszk niewol Iwan Moskiewski do przysigi wiernoci przymusza, ktr mu potym ale z nieprawego serca zmylnie musia uczyni by opatrzon prawie xicymi majtnociami w Moskwi i wielkie bitwy nad
wizieniu chowan, tak
jako powiadano

w tszym

oowem

nogi okowane

Tatary zyskiwa

wygrawa. Ta nowina o porace wojska Litewskiego przysza do

i i

kniazia Litew-

skiego Alexandra, ktrego naleziono na rzece Bobrze, powiadajc,

. .

ska jego pobite, hetmana

Moskiew-

zasmucon poszed
i

i wojpanw radnych poimano, z czego by bardzo ludmi swymi do Obolecz ku Witebsku, tam sta nie
,

tiwf

wz%ia.

Toro"piecz

wziiy,

Obolczach przyszed do niego goniec Moskieodpowiednymi, ktrego on odpuciwszy, poszed do Poocka, w Poocku by, a umocniwszy Poock, Wii tam przez wszytk jesie tebsk, Orsz i Smolesk, wrci si do Litwy. Teje jesieni wojewoda Kniazia Wielkiego Moskiewskiego Jakw knia Wasiej Iwanowic Zacharinic, a carewic Kazaski Machmecielej Mozajski i knia Wasilej Iwanowic Osiemiaczyc, zamek Litewski Puciwi, a od Czernihowa 30 mil lecy, wzili za Kijowem mil 60 w polach tam namiestnika Puciwlskiego kniazia Bohdana Fiedorowica Sapih, takwszytk ziemi Siewszytk slacht Puciwlsk w wizienie pobrali wicrsk posiedli; zamki te Dorohobus, Zalidw i Toropiec wzili. A pra^^.^ ^^^^ ^^^^ wielk i okrutn szkod AIexandrowi ziciu swemu i Wielkiemu Xicstwu Litewskiemu knia Moskiewski nad przysig (jako Latoczas, a

may

bdcemu w

wski

z listy

piszcze

wiadcz) uczyni. Teje jesieni z naprawy Wielkiego

swymi
i

Kniazia Moskiewskiego

Mindiki-

rej,

albo Mendlikerej car Prekopski,

posa

syna swego Achmatkircja Sol-

tana, z inszymi synami

mnstwem Tatar,

Polskie
i

Litewskie
i

p^NdeTu- pastwa, ktrzy zwojowali ziemi

Inr^ojula' miasto

Woysk,
w

Wodimirz, Brzecie

spustoszyli,

Polsk, spalili Polszce te okoo Beza, Kra-

Podlask

nika, Turobina, Krasnego Stawu, Lublina, Urzdowa,

burzyli,

przeciw ktrym zebra si Albricht krl

ale

do rzeki Wisy gdy nie mg po-

311
gan dogoni, wrci si do Krakowa. Ci Tatarowie rycho potym zoywszy upy w Prekopie miesica Wrzenia, wrcili si w ty kraje, gdzie Lilwy z naprawy Moskiewskiego Ruskie strony na poudnie lece i

cz
,

zwojowali,

Poiszce

te koo

Laricuta

Lezejska

Zawiciwosta przeby-

wszy

Wis

od Opatowa,

do Brzecia Litewskiego na zad

cignc,
Comcta,

wooci splundrowali. A znaczya t srog plag pogask cometa omnacie dni przed pirwszym wtargnienim Tatarskim trwajca. Tego czassu Wielki Xidz Litewski Alt'xander, da marszakowstwo by bardzo dworne kniaziu Micliaow Lwowicu Gliskiemu na ktrego
wszytki
i
,
'

Gliski
marszattiem.

askaw. Potym roku 1500, Wielki Xidz Litewski Alexander,

rony Polskiej, do Czech
Litewskie
a
i

posa
za

do Ko^
"^

do Niemiec lud
,

suebny zbiera

pienidze
'{,^^"6
obiera,

zebra poczet nie may, dawa. Nad tymi onierzami by Czech imieniem Jan Czerny starszym, a zwali si wszyscy Bratam!, ale ci panowie Bratrzykowie mao poytku a wicej szkody Litwie
przeciw

Moskiewskiemu

ktrych

w Poznaniu im

podskarbi Litewski pienidze

uczynili

leniwym swym cignienim

z

bo

ju

zimno nadchodzio.

Alexander
W^asilewic
i

tymi

ludmi

wojski swymi Litewskimi,

kniazia Dimitra
i

pocign
z

Wszake do Mi-

ska, a tam

mu

przyniesiono

nowin, i Knia Wielki Moskiewski Iwan

odprawi syna swego dziay pod zamek Smoleski

yk

wielkimi wojski
a

ju Smoleska mocno dobywa;

usyLite-

Moskwa do

szawszy to Alexander,
ktry

posa
i

przeciw jemu Stanisawa Janowica Biaego,

by panem
i

Trockim

starost Zmodzkim ze

wszytk ziemi

Czernego Czecha ze wszytkimi cudzoziemcy. A syn kniazia Wielkiego Moskiewskiego sam mocnie Smoleska dobywa, czynic szturmy w nocy i we dnie, a nietylko z dzia obijali zamek, ale te tura-

wsk. Take

mi, jak Latopiszec mianuje,

nasypujc piaskiem
za

szturm do zamku

czynili.

Wszake

pomoc

Bo
i

ziemi, niewymowny
i

^,'^^^'Yri '

piln obron Stanii

Posze*

sawa Kiszki wojewody, take Juria Paca namiestnika jego Mikoaja Soohuba okolicznego Smoleskiego odbici byli wielk trudno podjw- smSska^ '^^^''^^ szy u kadego szturmu bardzo wiele ludu straciwszy, z wielk hab sromot od zamku odstpili. A starosta modzki ze w^szytk moc Lii

tewsk, take

k Dniepr

pod

Orsz

Czerny Czech ze wszytkimi cudzoziemcy, przeszedwszy rzepocign z Tatarami Zawolskimi; co usyszawszy

,

Litwa idzie przeciwko niemu, co rychlej pobieswego a Litwa si pooyli na grach i leeli tam na ten czas przez wszytk jesie. A prawie tego czasu knia Siemion Iwanowic Mozajski od Litwy przekiczyk, z wiel ludzi Moskiewskich przycign pod zamek Mcisaw, a w ten czas Litewskiego wojska nie mao na Mcisawiu byo knia Michajo Lingwieniewic Mcisawski z nimi a niedobywszy zamku, ode-

a do Moskwy do

knia Dimitrej

yka, i
ojca

zv?jk?afca.

zasza.

domw swych gdy zima Wapoyius, za ktrych si j-bfi^capS to ywota dziao Cromerus pisz, Litw biedn w ten czas podkaa, pir- szkodliwe wsz od kniazia Iwana Moskiewskiego, druga i pienidze prno wydali CTiw!
szli

precz.

Litwa te
i

gr rospusczeni

byli

do

Dwoj

tedy szkoda, jako Miechoyius

312
na onierze, ktrzy miosto posugi, czego nieprzyjaciel nie zwojowa, to
oni

wracajc

sie

plundrowali

zwojowali.

To

teZ

Cureus

lskiej

Kronice wspomina.

SPRZISIZEMU TATARW
ZAWOLSKICH
Z

LITW

POLSK

przeciw MosRwi
A O
I

Przefeopskiiii Tatarom^ CICIU PIOTRA WOJEWODZICA WOOSKIEGO

i

o MIERCI JAXA ALBRICBTA RKLA.

Rozdzia smy.
Koku. 1501,
jedennastego dnia Januaria, skoro krl Albricht odprawi z przymierzem ktrego rok cay czekali w Krakowie
,

posy Tureckie

zaraz po nich przyjechali

te posowie
z

carza Zawolskiego Sachmatkiereja,

i

ktrzy sprzysienia

zjednoczenia

Polskim krlestwem
i

Wielkim Xic-

stwem Litewskim przeciw Moskiewskiemu

Przekopskiej hordzie, wiecz,

nym
i

Przjsiga
Tatarska.

ich a gwnym nieprzyjacioom dali co byo krlowi wdziczno uczyni przysig na to z pany Koronnymi z posami Wielkiego Xistwa Litewskiego od AlexaiKlra ku tej sprawie posanymi. PrzysigaH te posowie TatarscY, zwykym obyczajem na szable goe, leja na nie wod,
i

t' mwic tymi sowy: Ktoby t przyja to sprzysieme cielskie zama, albo przeciw jemu by, niechaj od szable tak
.

'

,,

pil

j,

przyja-

zginie

niwecz si niech obrci jako

z

ta
,

woda." Odprawieni tedy

Litewski

ci

posowie
,

do hordy

wielkimi podarkami
,

a przy

nich Jan Albricht krl posia

Christopha Telika

Wielki
jego

Xidz

Michaa Chaleckiego

obu-

dwu
jurgeitca-

w jzyku
,

tatarskim biegych do cara Zawolskiego Sachmata wposclza

stwie

dzikujc

przyja,
i

postpujc mu
a

jurgieltu za trzy-

woiskiemu
Liiwy-

'

mia z wojskiem swoim, ktrego by powinien stawi trzydzieci tysicy, zawdy gotw by przeLitewskiemu nieprzyjacielowi. Przyjechali te ciw kademu Polskiemu posowie od wojewody Wooskiego Stephana na ten siem proszc aby mu wedug sprzymierzenia krl wyda zbiega Piotra syna wojewody Hehasza przed Stephanem panujcego, dla tego i si sadzi na hospodarstwo Wooskie, o tym gdy si dugo krl z pany radzi, niewinnego wyda zdaa si rzecz okrutna, za chowa nieprzyjaciela swego towarzysza wojewody, ktrego on chcia wojn odiskiwa, zdaa si rzecz niebespieczna,
dzioci tysiccy zotych

kouchw
i

sukna,

on

Pioir woje-

poniewa si
,

krl
,

w
.

ten czas

do Prus \vyprawowa,
-.i

a niechcia sobie

oskiwPoi- nieprzyjaciela na zad zostawi, przeto Piotra wojewodzica

szcenicwinnieci.;iy.
,.

CO patrzyli

posowio

W oloscy,
--.^
,

a izby

si jego cicie me zdao

kaza

iii'v mc oez

ci,

na

313
przyczyny, rozsawiano pospolicie acz niewinnie,
krlewsliicli

i si by

faszu

listacli

dopuci,

jaii

tym Cromerus
,

Iii).

30 primac

edUiunis

fol.
.

657,
etc.

sccwidae vero

439

Miechoyius

Vapovius, Cielscius, Herbortus

wiadczg.
Tali tedy krl Albricht
sie

odprawiwszy

posw Wooskich,

do Torunia

wyprawi, aby przysig wzi od nowego mistrza Pruskiego Friderika, ktry si dugo z posuszestwa wyamowa, a gdy do niego krl posa, on zwoczy czas ode dnia do dnia. tym krl Jan AiJjricbt umar apopIexia w Toruniu, ktrego ciao do Krakowa odwiezione w dzie . Anny w kociele S. Stanisawa na zamku utciwie jest z zwykymi ce-

'^"Aibricht

umari.

remoniami
,
, .

processiami pogrzebione.
.
.

Bv Jan
"i

Ailjricht
1

wzrostu wysokiego,

i'-"<5a ai-.

kocisty,

pisma czytaniu, zwascza

koo

historikow pilnie si
i

-I

bncluowa
obyczaje.

bawi,

hojnoci ku kademu skonny, w aciskim niemieckim jzyku krasomwca wielki, dworu niechcia wicej jedno tysic szeset chowa, mieczyk za wdy przy boku miewa, by dochcipny, miay, wielgomylny, ale si fortuna z nim nieprzyjacielskie obchodzia, krlowa lat om,
i

wedug

Miechoyiussa, ktry u niego

dni
,

by

doctorem

lekarstwie,
,

miesicy
lat

Cromerus Herbort z niego piszc dziewi lowania jego rachuj, mia lat wieku swego 40 miesic.
i

om

24

ale

kr-

Teje

jesieni jako Latopiszcze

Ruskie

Miechovius

wiadcz
"

car ZaSachmats'eui lys'?

wolski Sachmalkierej soltan syn Acimata,

dawnego
I

przyjaciela Litewskie-

go, przebywszy '

Wog

Don

albo Tanais rzeki ze yvszvtka

hord Zawoi,

T -i Tir p^moc na pomoc Litwie przeciw Moskiewskiemu a przy pose kniazia Wielkiego Litewskiego Alexandra pan Michajo Chalecki.

sk przycign
I

mm
.

cy hordy na
L't-

Cromer
Sachmat
stoszy

sto tysicy

by (wedug

poyyieci

posw
i

carskich)

wolskich jezdnych opissuje.

i

Wcign

tedy prosto

w
i

Tatarw Zaziemi Siewiersk

i

sta pod Nowogrdkiem Siewierskim pod inymi zamki spupastwa Moskiewskie a do samego Braska doby Noyvogrodka Siewierskiego, a insze zamki poday si dobroyyolnie. A carZayvoski poruczyyyszy ony zamki panu Michaowi Chaleckiemu aby ich trzyma na Alexandra Wielkiego Xidza Litewskiego, sam stan na Dnieprze midzy Czernihowem i Kijowem. Tam naprzd yyojska hordy carza Prekopskiego Mendlikiereja, gdy mu onych pl chcia broni, stoczywszy bitw porazi Zawolski car Prekopcw rozgromi, i ich mao ubiego, a po tym zwycistwie odprawi pana Miciaa Chaleckiego z posy swymi do Litwy,
, i

Tatarowiez
^^^^tiej

mos-

^^^^"^"'''^'

powiadajc

i im przyszed na pomoc
i

yve stu tysicu koni

przeciw caru Prekopskiemu

jirzeciw

kniaziu

hordy swojej, Moskiewskiemu," proszc

yv

Alexandra aby si z nim zjacha i nieprzyjaciele syvoje wojowa. A czas Polacy Alexandra na krlestwo wybrali ktry opuciwszy
,

ten

walk

nieprzyjacioy syyymi
z

na

misne

jatki

wydawszy cara Zawolskiego

gotowa si

pany Litewskimi do Krakowa na koronaci.

40

O ALFli^DRZE

RiZIMZOWICt
koronowanym

Na Krlestwo

Polskie

Roku
KS!F/iI

1501.

D\ DZIESTE

DRtGlE.

Koztlzia pierwszy.
!$o ^^ieliiioneso

Pana

WILESKIEGO, STAROSTY LIDSKIEGO.

zwyczaju siem dla wycardina brat Albrichtw w Piotrkowie zoy, na ktrym si senatorowie i ricerstwo Koronne rozmaite vota i zdania podawajc nie zgadzali , bo jedni na Wadislawa

^koro

po mierci Albrichta krla, zaraz

krla

wedug
i

brania

nowego

Friderik

arcibiskup

W-

gierskiego

Czeskiego krla
Piotra
i

radzili

z strony

swojej

ju

byli

posali do
przyje-

niego na

Budzy
i

Kmit marszaka

Koronnego, proszc aby

,

cha

na dziadowskie

ojcowskie krlestwo

na co

Wadisaw

bardzo rad

by
Rne
vota
eleclitj.

przyzwoli
i

go krla

inszych

do cessarza Maximiliana, take do Ludwika Francuskiepanw chrzeciaskich, rospisa listy, i go Pan Bg niei

tylko na Czeskie

Wgierskie krlestwo wywyszy raczy, ale i na ojczyst Koron Polsk. Drudzy za Signmnta Opaw^skiego i Gogowskiego xicia stron trzymali. Ale ci przewiedli, ktrzy Alexandrowi Wielpewnymi dowodami kiemu Xicdzu Litewskiemu sprzyjali, bowiem to okazali i Wadisaw poyteczny nie mg by Polszce i przykadami
i
,

du

swoimi krlestwami Wgierskim Czeskim, przywodzc pami nierzupadku swojego za Ludwika ktry te to dwoje krlestwo trzymai i ,

315
jijc,

r
sk

a w Wgrzech mieszkajc, Polsk by prawie w niwecz obrci, za a Jagieo Litwin, ramionami swoimi z upadku wydwign. Tene Jagieo z Wilotcm Litewskie \YieIkie Xicstwo z Koron

kt-

Pol-

wiecznym sprzymierzenia zwiskiem, jako jedno ciao zczyli i stowarzyszyli, ktre gdyby byy rozczone, wielkieby std szkody Koronie urosy; przywodzili te to jak Cromer pisze: Omnibus hellis prlscis Juxta ac recoilioribus Lilvanos multum momenti Polonorum tiribus alluUsse <Vc. i we wszytkich wojennych tak starodawnych, jako w swiezo pamitnych potrzebach Litwa na w ielkiej a znacznej pomocy zawdy Polakom bywaa,
a jako oni

Po*-j.tki?k

siwa Lit.

bez Polakw, tak Polacy bez nich rozdwojeni

bdc, maoby

sawnego pojedynkiem dokaza mogli, jako si to niedawno jawnie na Wooskiej potrzebie okazao, gdzie bez Litwy, i si upornie Albricht krl sprawowa wiecznym tego iadkiem Bukowina bdzie. A gdzieby kto inszy by krlem Polskim mimo Alexandra rozerwaaby si ju Litwa nie mogoby to by bez wielkiego spolnej krwie rozlania bo z Polsk si ju Alexander bra z wojskiem Litewskim, chcc dochodzi prawa Koronnego ojczystego moc, jako Wapovius pisze, by go bya matka Elbieta krlowa stara od tego nie hamowaa. A w tym prawie na czas Litewscy panowie przyjachai, Wociech Tabor biskup Wileski, Jan Zabrzeziski, marszaek wielki, IMikoaj Radziwi podczaszy Wielkiego Xistwa, a drugich dwu Litewskich panw imion Cromer nie wiedzc pisze: SC alii
czego
,

PosiowieLi.

^er^i"^

qui(lam duo.
Ci tedy panowie z roskazania
i
i

nauki Wielkiego

Xidza Alexandra
z

wszytkiego senatu Litewskiego, mieli dugie tractaty

pany Koronnymi

okoo
ncj

wybierania krla

wedug

spiskw splnego obojga pastw^ sprzy-

przywodzc im dowodnie szerok rzecz wielkie poytki splz Polsk, a za wielkie szkody upadki zczenia Korony Polskiej z Wgiersk, oznajmujc te pewne rozczenie Litewskiego Wielkiego Xistwa z Polsk z tej przyczyny, i gdyby ju z Wgry jedno Polska wzia , jubycie panw ie Polacy chcieli obyczajw gierskich wykn naladowa, nami wzgardziwszy, coby nam wielk nieprzyja przynioso snadbycie potym tego aowali ale pozdno a te obyczajw Wgierskich dowiadczyli waszy przodkowie za krla Ludwika, takie Wladisawa, ktrzy nie tylko skarby wasze z Polski wycignli, was samych w wielkim udrczeniu, trapieniu mordowaniu chowali. ale
mierzenia,

jednoci Litwy

W-

gfl.^^J^^iP?^.

skich.

Pucili

te

wie

ci
i

skiem za nami cignie

panowie Litewscy przerzeceni, i Alexander z wojjawnie koo odnowienia sprzymierzenia staroda-

wnego z Koron listy ukazah, pod pieczci Alexandrow i dwudziestu pici panw Litewskich, w ktrym sprzymierzeniu to pomiarkowanie niktre przydano, aby
z Litwy i z Polski, jeden by napotym nard, pod jednego pana wadz, a krl aby w Polszce by wybieran i koronowan, na ktrym zjedzie te panowie Litewscy, kady wedug miejsc swoich, w se-

natorskim kole
u obu narodw

wotowa,
,

albo zdania swoje cz\ni mieli. Rada jedtia aby towarzystwo take splne w szczliwych jnko w nie-

316
szczliwych przygodach jednakie byo; tylko sgdy, w Litwie w Polszce, aby sprawowano.
i i

wedug
i

zwyczaju sta-

rego

Posowie
Koronni do
Alcxuiidra.

Sc7.eroA

Vladis

^wowa^ wowa

Tak tedy drugie articuy potrzebne spisawszy postanowiwszy, wnet panowie przerzeceni Koronni Alexandra Wielkiego Xicdza Litewskiego krlem Polskim jednostajnie sj)lnymi gossy obwoali zaraz do Brzecia ku niemu panw z senatu przedniejszych wyprawili: Andrzeja Roego, arcibiskupa Lwowskiego; Jana Lubraskiego, biskupa Poznaskiego; Andrzeja z Szamotu Poznaskiego Jana Tarnowskiego Srama przezwiod panw Litewskiem Lubelskiego, wojewodw, ktrzy od Alexandra spiskw sprzymierzeskich przysig wziwszy okoo zachowania praw nia Litwy z Polsk zwykych, krlestwo mu oddali. Tak Alexander bez mieszkania w tysicu czterzech set jezdnego pocztu do Krakowa przyjecha, bo si obawia aby mu brat Wadisaw Czeski Wgierski krl, od niktrej czci na krlestwo Polskie wybrany, nie przeszkodzi': a on nie tylko eby si mia o to gniewa, ale pochwali Polaki, i Litw nard wielki waleczny, znowu do siebie tym sposobem
i
,

przyczyli.

A w ten czas posowie od carza Zawolskiego Sachraata, ktry w Kijowskich polach lea, przyjachali do Krakowa, ktrzy przed wszytkim senatem skaryli si tak na
^sr]r''T''od

Polaki, jako

na Litw,
a

oni

Sachmatha carza

^^^' ^

wielkimi wojski przez tak dalekie a trudne drogi na

,

Saclimata.

przeciw Tatarom Prekopskim przyzwali

sami

nimi

pomoc sobie mocy swojej wei

,

dugo odwaczaj zczy, czym towarzyniepogod godu gin wespoek z koniami ich dopuszczaj. Na co im odpowiedziano i krl Alexander koronacj odprawiwszy, mia si pieszy z Polskimi z Litewskimi wojskami na pomoc Sachmatowi, o to si te chce krl stara, i tak dalekiej drogi Sachmat carz aowa nie bdzie. Z tym tedy posel-

dug zmowy
i

sprzysienia tak

szw swoich

polach niepodnych od zimna

ona

Sach-

stwem Tatarowie

biedni przydawszy im upominki, ktreby carowi swe-

mata carza
zdradzia.

mu

odnieli, odprawieni.

Aw

tym
i

czasie

prawie,

ona

carza Sachmata,
,

sprzykrzyw szy sobie

ndz, gd

niepogody zimne

polach

wiksz

poowic

jego rycerstwa do Mendlikiereja Prekopskiego carza ucieka.

Sachmat
poraoii.

Ktrej przybycim mielszy car Prekopski 3Iendlikierej, zebrawszy wojska swe, bez wieci uderzy na cara Zawolskiego Sachmata i poi hord jego wszytk wzi. razi go na A sam car Zawolski Sachmat z bratem swym Hazak albo Kozak Soltanem i z niktrymi kniazmi ulany przybieg do Kijowa (wedug Latopiszca) a stanwszy nie podaleku Kijowa, posa do kniazia Dimitra Puciaczyca wojewody Kijowskiego, powiadajc mu o przygodzie swej. A wojewoda Kijowski wiele dni go tci i dary wielkie dawa. A potym Sachmat car bez wiadomoci z Kijowa we trzech set koni jako JMiechoyius pisze zjacha do Biaogrodu. Chcia potym do Bajazeta csarza Tureckiego uciec, a poda si mu w moc

bdc

gow

etc.

da pomocy przeciw krlowi Polskiemu, chcc si nad

wszytko utraci, krzywdy swojej

Polaki

Li-

tw,

dla ktrych

mci.

Ale gdy si do-

wiedzia,

cessarz Turecki

gwoli Mendlikierejowi carzowi Prekopskie-

317
mu, kaza go sandziakowi Biaogrodzkiemu poima, a sobie do Constantiuopola przysa, skokiem za si do Kijowa przybiea. A wojewoda Kijowski obskoczYWSzy go do Wilna przyprowadzi, gdzie tam by w wi^j^^^""*^
^^'Eon**'''

do sejmu Brzeskiego, jak o tym bdzie niej. A AIexander Wielki Xigdz Litewski, od Friderika brata arcibiskupa Gnienieskiego i kardinaa, dwunastego dniaDecembra w kociele Krazieniii

kowskim zwykymi ceremoniami pomazany, koronowan na krlestwo PolWileskiego Woskie, przy bytnoci wszytkich biskupw Koronnych przy xiciu Conciecha Tabora przy Elbiecie krlowej matce swojej radzie Mazowieckim; te z Litwy przyxicciu Mozajskim Michale Gliskim Jurgim Grodzieskim przy wielkoci inszych panw posw postronnych. Rycho potym 13 dnia Decembra Sigmunt xic Gogowskie Opawskie z Wgier, brat AIexandrw, przyjacha Jan Baduarius pose Wenecki za nim, winszujc krlowi nowemu szczliwego krlowania. Przyjechaa krlowa Alexandrowa Helena, Wielkiego Xite potym JJ j z Litwy na drugiego roku dza 31oskiewskiego Iwana Wasilewica crka 1502 pocztku do Krakowa 4 dnia Februaria, ale nie bya koronowana krlewsk koron, dla tego, i w greckim zakonie trwajc katolick si
i

Heleny nie koronowa

no,

wiar

brzydzia.

O ODJEZDZE

AEXANDROWYM
Z NOI,

O POSELSTWIE JEGO DO MOSKIEW SIOEGO I PRZYMIERZU

A O

PORA E:Xir ICH

X14| SUCKIE,

PRZEZ SIEMIONA OLELKOWICA

Rozdzia

driigi.

Krl Alexander roku 1502, w Zapusty zaraz ruszy si do Litwy, z krlow Helen, syszc o tym i knia Dimitr Zylka szwager jego, syn Wielkiego Xidza Moskiewskiego, Smoleskie wooci wojowa, tak zostawiwszy Friderika brata kardinaa gubernatorem krlestwa Polskiego, przyjecha do Wilna a w tym czasie Stanisaw Kiszka i jego namiestnik Moskwa Soohub wtry raz Moskw od Smoleskiego zamku odbili, wszake jako wtry raz od Smoleska Miechoyius fok 3G4 lib. 4, cap. 81 pisze, wiele Moskiewski wooci Li- ""dbila/
;

tewskich na ten czas posiad, za niedbaoci Alexandrow. Teje zimy krl Alexander posa do ccia swego Wielkiego Kniazia

Moskiewskiego posy swoje

jak Latopiszec wiadczy, to jest

Korony

318

wojewod czyckiego, pana Piotra Myskowskiego, a Jana Buczackiego wojewodzica Podolskiego. A z Litwy wojewod Poockiego pana Stanisawa Hlebowica, a marszaka i pisarza krlowej Heleny, namiestnika
r MoTkw?^

Kni^^conostjoski z

uciek.

Posowie
os ie\>scy

Brasawskiego pana Iwana Sapiti ktrzy przymierze wzili na sze lat z Moskiewskim, a zamki odjte winie na ^Yiedroszy poimani w Moskwi zostali. Aczkolwiek Cromerus pod t condici przymierze to by pisze, i winiowie mieli by wrceni, Herbersteinus takie wiadczy, i knia Constanti Ostroski przed skoczenim tego przymierza gdy by zmylnie przysig Moskiewskiemu wiar zachowa opatrzenie z wielk majtnoci na Moskwi w dzieraw wzi w kilku bitew zwycistwo nad Tatary otrzlma, potym upatrziwszy czas do Litwy ubieg. Tego roku 1503, nie wtrego jako Latopiszec pooy, przyszli posowie od kniazia Moskiewskiego do krla Alexandra Piotr Plesczejw, Constantin Zamycki albo Semeczka i zi jego Michajo Klapist Mikita jj^jyjjj^j jjjg]^ [ utwierdzili przymierze do szeci lat stale trzyma. Teje jesieni dosza nowina krla Alexandra, i Tatarowie przeszedszy rzek Przypiecz pustosz wooci Litewskie, a krl przeciwko nich posa xic Michajowica Olelkowica Suckiego a wojew^odzica Podolskiego pana Jana Buczackiego przy nich dworzan Litewskich Racw niemao,
; i
,

ktrzy za Litewskie pienidze

Tatarowie poraeni,

oniersk

po ussarsku na ten czas suyli.

tarw pora-

Tatarov\ieu

Sucka.

Kicokospa-

^5^ ^^^^^ Siickie Siemion dogoniwszy Tatarw za Bobrojskiem w sze' ci milach na rzece Uzie, porazi ich na upy wszytkie take winie sowito odebra z zwycistwem si do krla wrci. Teje jesieni na rzece Ussy, knia Fiedor Iwanowic Jarosawowie knia Jurgi Iwanowic Dubrowicki i knia Hrehori Hliiiski starosta Owrucki stoczyli bitwie z Tatary Prekopskimi a tam z dopuszczenia Boego poraone byo wojsko Litewskie od Tatar i zabito kniazia Hrehora miskiego przy nim Hornostaja. tyme roku 1503, Augusta trzydziestego dnia, carzewic Prekopski Bitikierej SoHan syn carza Mendlikiereja wpad bez wieci w pastwa Litewskie, majc z sob sze tysicy ludzi przyszed naprzd do Sucka, ^ ^'Q^C Suckic Sicmion Michajowic by na ten czas w Sucku, ktrzy Xatarowie wiele zego w Slucku uczynili. A od Sucka cigna ich do Kopyla, a i ludzi przy sobie knia Sucki nie mia, zawar si na zamku, a carzewic sam pooy si koszem pod Suckiem w polu za Umiem, gdzie dzi Nowy dwr Jurgi Sutkie wnuk jego zbudowa. Z tamtd carzewic Talarw rospuci w zagony wojowali okoo Kiecka Niewiea zamek Kiecko spalili wrcili si a w szeci milach od Nowo-

gow

cz

xi

Taiarowic

grdka na Kolczy uroczyscu i wiele krwie chrzcciaskiej rozlawszy, bez odporu z ponnem uszli do hordy. Mao co przed tym Tatarowie Prekopscy, Podolskie, Ruskie Sdomirskie kraje zwojowawszy, splundrowali teRzessw, Jarosaw, Radzimin
i

"j-H-^"

Bez,

przeprawiwszy si przez
i

Wis,

Opatw,

agw

Kunowo

miasta zburzyli
Waposki.

do Piacianowa potym bez odporu przyszli, gdzie Jan Wapowski zebrawszy strzelcw ile mg, przed tym si im
sj)alili
,

310
obcieni miastem Facianowem miele zastawi, ale Tatarowie wszelkim rodzajem upw do hordy si WTcili, gdzie potopili przez tysic winiw naszych przcprawujc si przez Wis. Tego te czassu przymierze z Bajazctem Tureckim carzem krl Ale,

bdc

Przymierze

xander potwierdzi
skiego.

przez

Mikoaja

Firleja

Dbrowice

starost LubelTatarowie pod Suck.

trzy tysice pod Suck bez wieci wpadli 1 i^T xir pod Nowogrdek, a szli nazad przez boto Hriczinskie, na ktrych xiz Suckie Siemion, a przy nim panowie Litewscy: Stanisaw Jerzy Niemirowic wnet si zebrah Piotrowic Kiszka, Olbracht Gastot ! ! T. II dojionili ich za rzeka Przyniecz za Grodkiem w mili tam za pomoc ich porazili na plonu kilka tysicy odbili z zwycistwem na zad si wrcili w ktrej bitwie zabici s dworzanie krlewscy Rak albo Rczko Maskiewic Zyniew z Wokowiskiego powiatu. Tego te roku wrciwszy si z tej bitwy Suckie Siemion, szczliwy zwycizca nad Tatary, umar. Teje jesieni car Kazaski Machmetcielej porzeza w Kazani wszyt-

Tego

roku 1503, Tatarw

1
,

1-

,'

wojowali

a/,

Bo

gow

''.."..
i

/-.

Taiarowie ^^ Hriczin-

s^im odLit^^y

poraze"

xi

^fl^slu'^^'^

umar.

kich

kupcw Moskiewskich.

Tego

roku 1503, Friderik krlewic Alexandrw brat, cardina

soliis
i

tituli
priderik
^^(^''/Tnik"^^^^^o^*

sanclae Luciae hi septem

ski, gubernator

arcibiskup

Gnienieski

biskup.

Krakw-

Koronny umar, dug niemoc francusk zemdlony, w Krakowie na zamku przed wielkim otarzem pochowan w mosidzowym grobie. By Friderik wzrostu wysokiego, wejrzenia wdzicznego, a godnoci peen ale rozumu nikczemnego prnujcy, w pijastwie ustawiczny wiek swj w dimie w smrodliwym mieszkaniu trawic, z niktrym sobie podobnym towarzystwem jako 3Iiechovius pisze lib. 4. Tego jednego czassu Conrad xic Mazowieckie umaro po nim Jan Stanisaw xita synowie w dziecistwie zostay, a matce ich xinie Annie wdowie po Conradzie xiciu krl Alexander dozwoli xistwo Mazowieckie do lat synw jej sprawowa ktrzy potym sami w 3Iazowszu mieli panowa , a jeliby bez potomstwa mskiego zeszh obadwa, tedy wszytko xicstwo Mazowieckie na krla Polskiego przypa miao, a crki xiny jeliby byy, tedy ich z posagiem wedug stanu xicego w maestwo wyprawi: taka bya o 3Iazowieckie xistwo na ten czas na sej, ,

Posqno-

Mazowsze,

mie Piotrkowskim ugoda. Tego roku wojewoda Kijowski knia Dimitrej Puciaczyc i knia Siemion Jurgiewic Holszaski starosta ucki pomarli da krl wojewdztwo Kijowskie JurgiewiMontowtowicu, albo Montulowicu. A ucko dano kniaziu Michnju Iwanowicu Ostroskiemu, ktry w rychle umar,
i

uck pisarzowi Fiedorowi .lanuszowicu. roku Tatarowie wtargnli do Podola o . Marcinie, gdzie wiele korzyci nabrali, a gdy z ponem cignli, spad nieg wielki, w tym zea

potym dano

Tego

brali
szli

onych krain rycerstwo z Zemek Halickim z innymi, pSniftorowanym, a oni do brzucha w niegu brodzili, pocignli ich zatym snadnie porazili, i dny nie uciek plon odjli.

si na

nie

za nimi slakiem ich

i

320
2me\^^aia- ale

ten czas zabity

Zemeka hetman

ich

od Tatarzyna

uku, ktry juz

na ziemi

lea,

postrzelony.

Potym Stcphan wojewoda Wooski, posawszy wojsko swoje, strony Ruskie wszytki Woochom przylegle, midzy Dniestrem grami Sarmai

ckimi albo Tatrami lece, ktre Pouckimi

i

zow,

bez odporu

powojowa

w moc swoje podbi, powiadajc i ten kraj Polacy niesusznie byli Woochom odjli. Przeto krl Alexander roku 1503, przyjacbawszy z Liw Lublinie na dzie S. Simona Judy na rycerstwo ktrym radzili okoo Pokucia ktre sobie przy wlascza Waaski wojewoda Stephan i przyjli w ten czas suebne obyczajem Rackim albo Usarskim z drzewcy z tarczami tych onierzw krl Po'3cv\vv AIexander do Wooch posa na wiosn przysz, roku 1504, ktrzy wzajem. Woosk zicmi wzajem wojowali tak dugo, Stephan wojewoda Wotwy,

zoy

siem walny

Korony

Polskiej, na

gerskfego^

Cromer
czterdzieci tysicy, na klreSte-

phan>yDocy
mlfsteczko

oski musia ustpi z Pokuckich zamkw, ktre by swoimi osadzi, zwaszcza gdy sam w ten czas na nogi pedagr chorowa, z ktrej potym niemocy tego roku umarh Ten Stephan wojewoda Wooski by chjtry bo Turkw putora sta tysicy jednym razem porazi krom i fortunny, inszych czstych a znacznych z nimi utarczek. Ten te Matiasza krla gcrskicgo walcczncgo z ziemie Wooskiej i z Czakielskiej wygna, porazi'^ ^ ,?. . ^iwszy przy mm wielkie wo sko ugrow i raniwszy samego f trzemi strza^ V .\ % ami, W micscie Ram, za ktrym zwycistwem odj mu Czakielsk zie,

W-

'

'

-^

,.-'

micc.

Tcu tc Tatary wiele kro poraa, te

Polskiego krla Albrichta

eMudefzyt na
piau'ioooo
rln*ychi
'^rwszystki

pamVw^ziT,
'krPsamo'-^

uciek^an^
"^"

dan

sie*^-

caruTpo

wooskuca"
ra drogi.

Swyi^mli
^%ilU^'

Rukowiuie nad nadziej naszych pogromi. Ktrego moe kady historyk z t fortun wielk a maym pastwem susznie wysawia. O tym Wooszy i Multaui piewaj ustawicznie w kadej biesiedzie na serbskich skrzypicach przygrawajc swoim jzykiem: Stephan, Stephan, wojewoda! Stephan, Stepban, wojewoda! bija Turkw! bi Talarw! bija grw, Ru Polakw!" Gdym jacha do Turek, widziaem w Rukorestu stoccznym miecie i w dworze hospodara Multaskiego, u ktregomy byli na czci, obraz wymalowany z possochem starowieckim, wzrostu wysokiego, tego Stephana w koronie krlewskiej, na murze w wietlicy hospodarskicj pokojowej; zowi go te Wooszy Kara Rochdan, to jest: drogi Rochdan Stephan, a dla jego niewymownej dzielnoci, maj go za witego. Zostawi po sol)ie syna Rochdana jednookiego. Tcgo roku 1504, krl Alexander w Krakowie przezimowawszy, jacha do Prus na wiosn, gdzie od miast Pruskich przysig wzi, a mistrz Pruski nowy Friderik nie chcc przysigi uczyni, do Niemiec ojczystego
i

W-

Saskiego xistwa zjacha, aby

mia suszn wymwk.

321

O SEJMIE
I

W BRZECIU LITEWSKIM

NIESUSZNYM GNIEWIE ALEXANDRA KRLA

z oskarenia Muiazia (liiiskiego*

Ilozdzia trzeci.
nie 4 jak Latopiszec kadzie, zoy krl Alexander siem Brzeciu Litewskim, na ktry przyjeclia z Krakowa jedennastego dnia majgc na pany Litewskie gniew bez przyczyny, Stycznia we Czwartek a to tym obyczajem, i Alexander za przyczyn kniazia Michaa Gliskiego, da nijakiemu Andrzejowi Drody Lid, jak Cromerus pisze powinnemu tego Michaa Gliskiego odjwszy j od Ilinicza a Ilinic uciek naprzd do Wojciecha Tabora bisie w tym do panw rad Litewskich skupa Wileskiego, do Mikoaja Radziwila wojewody Wileskiego, do wojewody Trockiego Jana Zabrzeziskiego do Stanisawa Janowica ktrego Miechovius Cromer arnowcem mianuj, starosty modzkiego do wojewody Poockiego Stanisawa Hlebowica do Stanisawa Piotrowica Kiszki, namiestnika Smoleskiego. A tak ci panowie wzili priwilej krlewski, jako Latopiszec wiadczy, ktry im da kiedy go podnosili na Wielkie Xicstwo Litewskie, w ktrym to priwileju tak stoi: I nie ma adwmu urz^nlu bra, tylko ktryby wystpkiem swym zasuy stragardo. Przeto panowie wedla priwileju nie dopucili ci poczciwo

w roku 1505,

iiinic z

su-

sUcco zu^'"'

Stanisaw
za^l-nowiec

modzufai^"

^ki"""

Drody

starostwa Lidskiego, ale

za

wrcili

Lid

Ilinicowi.

krl

bdc
prze-

^^"eTsc/"
^"siuizncj"'

Krakowie usyszawszy o tym, rozgniewa si na pany, Gliski te ustawicznie krla namawia, aby si tego nad pany Litewskimi mci, a zwaszcza na Zabrzcziskim.

YiTriowT

wid
wzito

to na krlu,
i

Jako bdc na sejmie w Brzeciu Gliski majc ask krlewsk, i u Zabrzeziskiego

Troki

suieinui/o""

dano je synowi wojewody W^ileskiego, Mikoajowi MikoajewiCU Radziwiu, ktry by podczaszym u krla Alexandra i namiestnikiem
i

'""^^'''

te starost Lidskiego kaza poima w wizienie osadzi, a panom radom nie kaza do siebie na oczy chodzi: to poty Latopiszec prowadzi rzecz swoje. Ale Miechovius lib. 4. fol. 364, cap. 81, za ktrych si to ywota dziao, Cromerus te lib. 30 jonmae eduionis fol. 66,
Bielskim. Ilenica
lib. 19, cap. 5, Bielski fol. 285, etc. dotym przerzeconym panom Litewskim kaza na siem przed si stan, rozgniewawszy si na nich o przyczyn jako Latopiszec wiadczy, i nie dopucili Lidskiego starostwa przerzcconemu

iiinicpoi-

'""wnf^'""^'

secunJae vero 441, Ilerborlus

stateczniej

pisz,

krl

Drody. A knia Micha

"

Gliski, marszaek dworny Litewski

.41
,

czowiek

32-2

w
i

cesarza,

we Woszech, w Hispaniej na dworze Masimi/iana take w wojskach jego byway, w rzeczach rycerskich biegy, u monarchw postronnych dobrze zachoway, ruskiego zakonu bdc,
cudzych stronach
i
i

z zamkami, a prawie pu Litewskiego pastwa trzyma, czym wiele slachty, zwaszcza Ruskiej, na swojg stron by sposobi. Dla czego si obawiali panowie Litewscy aby Wielkiego Xicstwa Lite-

wielkie dzierawy
za

f.iisiiiegoz

'skiminie-

wskiego upatrzywszy czas nie opanowa, a do Rusi stolice nie przenis, wzgardziwszy Alexandra, i potomstwa nie mia powiadano pospolicie, i on sadzc sie na Wielkie Xistwo, stao na gardo zdradliwie Alexandrowi by w wielkiej nienawici u panw Litewskich. Ale Gliski b(Jc naprzcdniejszym w asce krla AIexandra, namniej tego ich osawienia nie dba i owszem jawn nieprzyjaz z pany Litewskimi wid, a mai i

jc

przyczyn na

nich,

zabronili Lidy
i

Drody, oskary
nieposuszni,

ich u

krla,

jako oni jego majestatowi byli przeciwni

cznie

take mu ustawi-

w ucho szepcc, przywid go do tego, i krl Alexander Zabrzeziskiemu, Stanisawowi Kiszce, Hlebowicowi, Zarnowskiemu sta na gardo; i chytre sida na to gotowa, mwic krlowi: i pki w Litwie ci panowie (namniej trzej) garda nie dadz poty w tym xicstwie rostyrki bd. A to radzi Gliski przewrotnie, iby tym snadniej zbywszy przeciwnikw gwnych, mg Wielkie Xistwo Litewskie, na ktre si sadzi, z Rusi pod Alexandrem opanowa. Ale i krl Alexander nie mg te,

go dokaza co
dla wielkiej
Przewroma

muprzywoPanowie
i,i-

mu Gliski radzi, jakoCroraer pisze, w pojsrzodlai Litwy, pospolitego alu wszymonoci potnoci tych panw ttiej Litwy, przcto ich wyzwa na ten siem do Brzecia, chcc ich tam leby ju o ich zdrowiu, urzdach skara, zamek o nich zamknwszy potciwoci jyo, kiedyby ich by Jan aski kanclerz Koronny, jak Miei i i

irn'iex>'^a*^piec"not'

choYius piszc, uie przestrzeg. Przeto panowie Litewscy przestrzeeni, na

zamek

nie chcieli

wni. Tene te
i

kanclerz Laski

Janem

Owicimia

kanonikiem Krakowskim, spowiednikiem krlewskim, Alexandra krla od X. askiego tejio przedsiwziocia odwodzili owiadcza si kanclerz Koronnv Laski, kanclerza ., ^ i t. ^ ir' Koronnego mwic: IZ ja wol do Polski si wrocic, a niz przy tym szkodliwym roku panom sterku by. Tak si krl skromniejszym ssta, w onej zapalczywoci przetylko Zabrzeziskiemu Trockie wojewdztwo wzi. zabrzezi- ^iw pauom Litcwskim, krl Alexander posa po cara Zawolskiego Sachmata, ''cy^woj' A zaraz z Brzecia
ihzeifu?
.1

.^

'

M^zitio."

ktry chudziec od Prekopskiego carza poraony,

nie

by
,

na ten czas

Wil-

sachraailwi carowi,

pod stra chowan. A gdy przyjacha car Sachmat do Brzecia, podka go krl Alexander przed miastem w pici milach z ozdobnymi pocztami stan namiotem na polu, a kaza dworu swego panw Koronnych tym suknem tam gdzie car mia z konia zsie sukien wiele nasa ^^ uamiotu krlcwskicgo szed, krl za potkawszy, wzi z sob do na miotu posadzi go po prawej stronie jako towarzysza, a tam siedzc
i i
,

krl Alexander

car Zawolski, pasowali na rycerstwo wiele Polakw, Li,

twy i Tatarw. Potym go krl wzi do Polski na siem Radomski Sdomirski jako Latopiszec kadzie.

nie

315

MIERCI WIELKIEGO

O SEJMIE RADOMSKIM.

Rozdzia czwarty.
Koku
1505, jako \Vapovius
acz Latopiszec
i

iMiechoyius

lib.

4,

fol.

376,
lat

cap.

85

Cro-

mer wiadczg,

1503, uchybiwszy dwu

,

kadzie, Iwan

Wasilewic Wielki Xidz Moskiewski na schodzie miesica Novembra umar. Najsczliwszy to by po Wodimirzu monarcha Ruski nad insze, bo si z Tatarskiej niewolej, ktr przodkowie jego zdawna cierpieli, dzielnoci swoj wybi samych prawie Tatarw kilko hord zholdowa:
i

Kazaskie, Permijskie, Sibirskie, Lapoiiskie, Hugierskie, zkd Wgrowie wyszli, i Bugarskie, Astrachaskie, Zawolskie krainy w Aziej na wschd do morza Kaspijskiego, po moskiewsku: ChwaHskiego; czsoca, ci zhodowa, czci pod moc swoj podbi; z Swdami, z Liflanty, z Fiandy szczliwie wojny wid, Litewskiemu xicstwu 70 zamkw straszny by wszytkim ssiednym i miast z Nowogrodem Wielkim odj zakaza; pici synw Wasila, narodom, w Moskwi pijastwa zabroni Juria, Dimitra, Siemiona, Andrzeja spodzi, a Helen crk, ktr da Alexandrowi Wielkiemu Xidzu Litewskiemu, potym krlowi Polskiemu

Dzielno,

fw^nawa'-^
skiewskio

w maestwo. A i jest obyczaj w

ojcowski
go.

Moskwi starszemu synowi

wstpowa
za

na stolec
Dimitr

prawem
i

dziedzicznym, tedy gdy ten

umar

ywota
,

ojcowskie-

Iwan Wasilewic syna jego a wnuka swego Dimitra jak Herberstein ^idzem pisze, naznaczy zwykymi ceremoniami podnis, po mierci swojej byc skimnazna. niesion. Wielkim Xicdzem Moskiewskim. Potym za porad wtrej ony Greczki
,

odmieniwszy swoje pirwsze postanowienie, Gabriela syna, ktrego z t Greck mia, ktry potym by mianowan Wasilem, na Wielkie Xistwo po mierci swojej ustawi, a Dimitra wnuka do Lglicza na wizienie po-

czeo.

sa, za umierajc Iwan Wasilewic, tego Dimitra wnuka

siebie

wizienia do

przyzwa,

przeprosiwszy go, pirwsze

mu

miejsce po mierci swej

na Wielkim Xistwie Moskiewskim wrci. Ale skoro sam Moumar, wnet Wasil syn jego w asny, Dimitra w wizienie wsadzi, a sam zupenie Wielkie Xistwo ojczyste opanowa, ktrego syn dzisiejszy Iwan Wasilewic tego imienia jako dziad a do tego czassu torem jego idc panuje. Bo ten nie mniejsz Litewskiego pastwa by opanowa; Tatarom te Prckopskim drog do swych pastw zagrodzi. I Liflantw wiksz (ktre mil 90 wzdu, a 40 wszerz paskiewski
i
, i

panowa

cz

cz

324
stwo swoje za panowania mistrzw od modzi do Filandlej rocigao) roku 1577 osiad. Krl Alexander tego roku 1505, przyjecha z sejmu Brzecia Litewskiego na siem do Radomia, na ozie Wszech witych, na ktry wzi z sob Sachmata carza Za wolskiego i postawi go naprzd w Nowym Miecie w Mazowszu pod stra. Potym gdy si panowie Polszcy i Lite^scy zjachah, przyzwan do koa senatorskiego Sachmat car Zawoiski, ktz wielk wspaniaoci skary si dug ry miele, dowodnie, powanie rzecz na krla Alexandra na pany Polskie Litewskie, i od nich prnymi obietnicami by przyzwan przeciw- carzewi Prekopskiemu na pood morza Kaspijmoc, z dalekich stron Scytijskich Zawolskiej hordy, skiego albo Perskiego; potvm gdy z w^ojskiem im na pomoc przycign, opusczony a prawie na misne jatki wydany, za czym dla nich od carza Prekopskiego poraony, wojsko wielkie i wszytki statki rycerskie skarby utraci, na ostatek gdy do nich jako przyjaci do towarzyszw sprzysionych uciek, nie mniejsz wczasno, jakoby u nieprzyjaci gwnych otrzyma, bo nad wite zachowanie przysigi, za winia poimaca od nich mian pod stra a prawie w ciemnicy do tych czassw chowauy. Ale Bg (tak rzek lamentliwie, rce w^zgr podniezwszy) dobrych wszytkich zych rzeczy odpacicie), mnie i krla, przed ktrym
i

wnle^^mowi
skfm"ko'i.

bdc a

^Sachmaia
siiana.

rwno staniewa, w tej sprawie kiedy rozsdzi, a ndze i utraty mojej zgwaconej przysigi pomci si sam sprawiedliwie, na potpienie krla JSdpToi.
'

Alexandra zgwaciciela przyrzeczenia

si, aby

obietnic swoich,"

Na

ostatek pro-

mu byo wolno odjacha

wrci si do
i

swojej hordy Zawolskiej.

ffimafwi
carzowi.

^^'"i

to

odpowiedz
^

wzi

od rady Polskiej

Litewskiej,

ani na

Boga, ani

winy wkada nie masz, jedno sam na si, a to przysidze swojej dosy nie udziaa aboprzeto, ie umowie, sowu wiem gdy u Kijowa lea, miasto obrony albo pomocy, twoi ludzie naszym poddanym szkody dziaali, jako jedni nieprzyjaciele okoo Kijowa, i )Ye proszon od Kijowskich mieszczan i od nase przyzwolenie mia, aby lea z swoim ludem na granicy 3Ioskiewskiej pod Starodubiem,
j-,g

l^j-jf,

ani na nas tej

tam sobie korzyci zdobywa

krnin nieprzyjaciela naszego, nili tu bli-

sko Przekopu, gdzie

zawdy

Mendlikierej Prekopski carz o

gardo sta,

tam

bdc,

daleko przespieczniejszyby

by zawdy,

ludzi, statkuby

by

nie

Pro^i,a
^'"^^wa!^'"

zawid, tak swoich jako krlewskich i Wielkiego Xistwa Litewskiego rycerstwa, ktre swym uporem straci. Trzecie co gorszego, ie by do Turek pojacha bez naszej wolej, acz nie dobrze wiemy po co, ale to sam domys okazuje, e ku naszej szkodzie. Za tym Sachmat zwiesi gow, a prosi jusz ni ocz innego, jedno aby mu dopomg statku swego zdoby pod Prekopskim albo by mu dopucili brata jego posa do ziemie Tatarskiej, do braciej Nahajskich carw o pomoc, przez ktreby mg zasi do swej bliskoci przy: w tym go pocieszono, i to krl uczyni, by jedno mg tak rycho na to ludzi zeutraci, ani
,

bra.
la

Aw

ten czas pojzrza po ludziech

ktrych
,,A

jako na sejmie, a ukazawszy

rk rzek:

ci

byo dosy okoo krazaby si te nie bili

325
kiedy trzeba, na co je chowacie"? Odpowiedziano mu,
nie wszyscy u nas na

i tu

nic

wTatarzech,
,

wojny

jed,

m?^
^s"Je""^^'-

jedny

chowaj do

roi ej

drugie na
i

rzemifsa,' drugie na
trzenie

sub Bo,

drugie na sprawy sadowe

na opa-

zamkw. Potym dopuszczono

mu

brata Kozaka

posa

do braciej

jego \ohajskich carzw za ^Yolg^ rzek, tak jako prosi, aby go bracia ratowali, a pomogli mu zasi ku jego statkom i ludziom przy od Pre-

kopskicgo carza, bowiem

skoro ujrz

by

tej

pewnej nadzieje o swych Tatarzech,

z tej

czapk jego, zasi k niemu przystan,

przyczyny

i by we-

s
z

dobrej odprawy.

sejmie okoo obrony przeciw Tatarom panowie Koronni krlom stanowili, a niktr slacht o rozbjstwo otrowstwo potracono, Osuchowskiego Mysowskiego cito, nie Myskowskiego cnotliwego staroytnego, jako si drukarz w pirwszym wydaniu Bielskiego slachcica omyli, a Rusinowsk, ziemiank w skorzniach z ostrogami z mieczem w ubierze mskim, jako j poimano, obieszono. A na obron pospolit

Na tyme

siaphtgroipotl^acono.

3Iaej Polski slachta po 12 groszy zwoki na onierze postpili, ale Wielgo-polanie na to pryzwoli niechcieli. Na tyme sejmie w Radomiu

^"^"J^p"/"^

panowie Litewscy chcc niewinno swoje okaza, a niechcc duej w niesusznym gniewie i)y u krla Alexandra, dla oskarenia przewrotnego Michaa Gliskiego, prosili o przyczyn panw Polskich do krla; jakosz panowie Polacy za nimi prosili Alexandra, eby im gniew swj odpuci, a krl za przyczyn panw Polskich obieca ich w ask przyj, skoro si do Litwy wrci ich ziemie przyrodzonej. Tam biskup ^yiIeIiski Wociech Tabor pocz krlowi mwi, jako Latopiszec wiadczy tymi sowy: Miociwy krlu, niewinnie gniew twj krlewski by na nas, za przyczyn
niktrych ludzi,

Jup^^TaboLa^op^js^cfa

bomy my
alemy

przeciw tobie panu

swemu

nie stali,

si

sprzeciwiali,

bronili

praw

priwilejw naszych,

animy ebymy przy

i i

nich zostali.

jako Wielkiego

bd

tak miociwy krlu, ja jako Litewskiego pastwa twj Nidza a pana naszego pasterz, powinienem ciebie pana swego od tego odwodzi, aby ty pan nasz prawa nasze listy swoje przysig nam zupenie zachowa a jeliby chcia ich kto ama Boe! pomst kademu takowemu." I skoro to biskup wymwi, natychmiast krla zarazia niemoc paraliszowa, jak tene Latopiszec wiadczy. Przeto krl Alexandcr paraliszem zaraony schorzay, z Radomia do Krakowa jach<';, dla lekarstwa, a panowie Litewscy bdc z lepsz
i
i

Krl Ale

xander pa
ralis/.em za-

raon.

nadziej pewrii aski krlewskiej, do Litwy Sachmata carza prowadzili wedle roskazania krlewskiego, a w^ Trokach go utciwie i hojnie do przyjazdu krlewskiego postawili i inszych te jego murzw i sug po leach
rozdzielili,

^^"if^"^**

gdy Sachmat sam przyrzek

lubowa
,

krla stale czeka.

Po-

tym
byli

posowie w omdziesit jezdnych Tatarw od Nahajskich carzykw do Wilna w poselstwie do Sachmata do ktrego na rozmow
przyjechali
,

nim w owy na prztjjezdzki jedc obcowali, bdc wszyscy hojnym wychowanim, pienidzmi szatami od panw Litewskich opatrzeni, upatrzywszy czas Sachmat nad przyrzeccnie lubowanie ze wszYtkimi swoimi Tatarv, ktrvchkolvviek mg
wolno przypuszczeni;
a

gdy tak

dugo

cJt^/^j^ok
L'.*;

mi Sie'

''^"^J^''"''

326

mie,

Trokw
i

tajemnie uciek, ale od Olechna Moniwidowica namiest-

od inszych dworzan krlewskich Litewskich noc i dniem u Kijowa dogonion, zwizan i na Troki odwiezion, gdzie pod stra pilnie by chowany. A w ten czas gdy krl Alexander w Polszce chorowa przyjechali posowie do panw Litewskich od Mendlikiereja cara Prekopskiego, napominajc, i jeliby rozumieli, aby Sachmata w wizieniu
nika Trockiego
Poso^^^od kiereja byli uczynili,
kop'skicgo

Litewscy stryjowi tego Mendlisi chcieli w tym Mendlikierejowi zachowa, obiecowa im pokj wieczn pomoc na kadego ich nieprzyjaciela, w ktrej si im jako przylegy ssiad bliski, rychlej a ni Sachmat z daleka hord swoj zgodzi mg. Uwierzyli tedy zdradliwym sowam Menchowali
,

jako

te przodkowie
i

ich pirwszy

co jeliby

dlikicrejowym panowie Litewscy,

przyjazdu krla Alexandra odoyli.

wszake danie

poselstwo jego do

Sachmat

carz Zawolski

nieborak

Sachmat
chudzina
prorokuje,

gdy o sobie tragedi czynion widzia, napomina panw Litewskich aby zdradliwemu Mendlikierejowi Prekopskiemu nie wicrzyli, mwic, i si on tym moim niewinnym wizienim nie uskromi, -'.,, " . i na plundrowame: jakoz si wnet speaby uie mia do waszych kram
wizieniu u Litwy
,

bdc,
.

sa
, ,

nio proroctwo Sachraatowo.

O SROGIM ZBURZENIU
oiyOo sucka, nowogroda, miska, witebska, poocka,

ojowej
I

gry,

o ^TILENSKIEGO MIASTA OBMUROWANIU.

Rozdzia pity.
Do
^Tielssaoueg-o

Pana

Pisarza Wielkiego Xicstwa Lii, Starosty Niemonojskiego.

roku 1506, jak Latopiszec wiadczy, ale ma by 1505, wedug Croprzyszed carewic Prekopski syn MendliMiechoviussa inszych z Bitikierej kiereja cara Prekopskiego Machmetkierej Soltan, z braci Soltanem a Burnas Soltanem i ze wszytkimi siami Tatarskimi i przyszli gr i tam si przez Dniepr przeprawiwszy, sam ku Dnieprowi na Machmetkierej Soltan poszed pod zamek Miesk, w srzodek Litwy,

mera

sw

ojow

327
a

pod Sucko
i

posa dwu
dzie

bratu swoich, Bitikierej Soltana

Burnas Soltaz

na

przyszli

wity

na dzie Panny Mariej

w Niebowziccia w Pidziecit'^^'^l^,^^!
'"^^'"^''

tek j)od Shicko, na ktrym

si bya Anastasia xicna zawara

Siuckich dziadem. A tak Siemionowicem, dzisiejszych w koo Sucka burzyli do zamku, wiedzc i tylko w nim xic/:na bya, szturmowali, podmioty czynic ogie podkadajc; ale si mnie ])ronili prob Anastasia xina, aby Suczanie, ktrych obwizowaa lubem

kiem

Jiirp;im

xit

jedynego dziedzica swego od gwatu pogaskiego stale bronili, take wielTatarw pod zamkiem polega, bo slachty kniaziw inszych na ten czas wiele u tej xiny Anaslasicj na Slucku suyli. A sam starszy carz

ko

Machmetkierej

stan tego

dnia pod

Micskiem koszem
i ,

puci w

za-

gony pod Wilno i w Zawilijsk stro.n, take k Witebsku, Poocku, Ruskie a ci dwa carzewicy k Odrucku i na wszytkie strony Litewskie
bracia jego

minwszy Sucko, poszli ku Nowogrdku. A na ten czas panowie Litewscy wszyscy byli w Nowogrdku radzc z sob, coby mieli z tym czyni e si krl z przyczyny Gliskiego gniewa na nich a i ich obiecowa za do aski przypuci na sejmie Radomskim skoroby przyjecha do Litwy, zmawiali si te jakoby to Gliskiemu odda mieli. A dowie,
,

dziawszy si Tatarowie o paniech

szyli

ku Nowogrdku

im

w Nowogrdku, tym si rychlej pospieon rad nie okoo obrony rzeczy pospolitej,
Panowie te widzc gwat
i

ale o priyacie

zaczt,

rozerwali.

Nowogro-

jaiarowiew
ifu",nafon1e
n^^'^Li'tJ*w-

dka wyjechali za Niemen, a Tataroyyie przyszedyyssy ku Nowogrdku nie wielk szkod uczyniU naszli nikogo i gonili za pany do Niemna i dalej przeszedwszy za Niemen w Litewskiej ziemi, a z winiami z dobytkiem nazad si wrcili, a zamku Nowogrodzkiemu nie mogli nic uczyni, bo
i

^kicii.

na ten czas
ktry

Nowogrdku wojeyyod by Albricht Marcinowic Gastot, sam yv Noyyogrodku zamek dobrze osadzi a przy nim MaNiemira insza slachta Nowogrodzka, skieyyic.horodniczy, Iyvan Trizna bijc si z Tatary, nie dali im zamyyyjedajc z zamku kadego dnia miastu szkody czyni. Bardzo te wiele strzelb z zamku samych koyyi Tatar pobito co widzc tedy Tatarowie, i zamkowi i miastu nic nie mo-

bdc

gli

uczyni, odeszli precz.

A
ku
z

yyszytki

Machmetkierej carowie, ktry sta pod zamkiem Mieskim koszem, yyooci okoliczne zburzy, miasto Miesko spustoszy, tylko zam- okrucie'"^' inszymi obroni, monastery i cerkwi ogniem wypali, w ziemi Lite- ""skie!"
i

wskicj
i

\y

Poocku,
yy

srogie kr\yic rozlanie

w Witebsku w ten czas

i w Odrucku wiele szkody poczyni nad rodzajem chrzeciaskim uczyni

nicpodjyyszy

ludziach syyych szkody, yyrci

i

si nazad.
nioTcffiei;i|)o"huv
"""tyci,!'^'

Take
wogroda
z

brat jego Bitikierej Soltan

yyielkim plonem
fol.
i

Burnas Soltan yyrcili si od Nodobytkiem, ludzi samych przez sto tysicy,

jako Miechoyius

Wapoyius, Bielski i Cromerus lib. 30 fol. 669 primae, secundae vcro ecUlionis 444, yyiadcz, z Rusi z Lityyy wyyyiedli, tak i si na kadego Tatarzyna po dyyudziestu pi308,
lib.

cap. 82,

ci

chrzecian yyiniyy dostayyao, krom pobitych.

nie licz przerzeceiii

hislorikoyyie Polszcy Tatarskiego wojska, jedno qu'mque milia capedilorum

328
tysicy przebranych Tatarw acz Latopiszce wiadcz Tartarorum, na troj kosz mieli i poszli mimo Suck do hordy mao ludu swego utraciwszy. A po odeciu Tatar byo powietrze w Mieiisku w inszych
,

pi

miastach Litewskich.

Moskwa do
*^^""''

Wielki Knia Wasilej Iwanowic Moskiewski, posia braa z nim wojewod swego nawyszego kniazia Fiedora Iwanowica Bielskiego i inszych wiele wojewd, ze wszypieszymi ludmi, na wicinach rzetkimi siami Moskiewskimi konnymi Wolh, na Machmetcieleja cara Kazaskiego, a przyszedwszy ku Ka-

Teje

jesieni

ta

swego

kniazia Dimitra

yk,

zani, obstpili

zamek

ze

wszytkich stron ziemi

wszytkich
pobiH,
ci

wod,

szturmujc. Po-

tym wyszli

ludzie zbrojni z wicin z

wody na brzeg pod zamek, na ktrych

a
,

uderzywszy Tatarowie,

inszy

uciekajcy

potonli

w jezierze
Moskwa u
^raloaa^

Pochanym
t>lko

w Wodze

rzece, a

ktrzy

wicinach na

wo-

dzie zostali, przyszy na nich burze wietrzne wielkie,

i mao

nie wszyscy

potoucli;
z

knia Dimitrej brat Kniazia Wielkiego Moskiewskiego,

kniaziem Fiedorem

wojewod w maych
i
ich bardzo

poczciech Icdwe uciekli, a kt-

rzy byli

Moskwa

konni brzegiem przyszli pod zamek, tych take

mao

nie

wszytkich Tatarowie pobili,

si szkoda

ludziach

ucieko, za czym wielka rystunkach wojennych od Tatar na ten czas

mao

Kniaziu Wielkiemu Moskiewskiemu sslaa.

SS
umara,

Tego
ywota

roku Elbieta krlowa Kazimirzowa,

rzeczypospolitej Polskiej
i

witego

pobonego

pani, Idra

Litewskiej wiele dobrego

wiinoobmuroflane.

oyyieconym swoim potomstwem uczynia, dug ostatni z ciaa mierci zapacia, w Krakowie tame na zamku od syna AIexandra krla Polskiego W^ielkiego Xidza Litewskiego, pochowana utciwie, w tej kapHcy, gdzie krl Kazimirz ley maonek jej sawnej pamici. A w tym roku 1506, Wilnowcy panowie Litewscy, tym przestraCromer wiadczy, strwoeni mur chem Tatarskim, jako Miechoyius okoo Wilna obwodzi zamkw oprawowa poczli. Tego roku Wooski wojewoda Bochdan jednooki, posa w dziewosbstwie do krla Alexandra, proszc, by mu bya krlewna Elbieta siostra jego dana za maonk, postpujc za si wrci ty powiaty, ktTysmienic; re gwatownie by posiad jego ociec, jako Cieschybiesy
i i ,
i

miar nie chciaa przyzwoku temu jednooki: a to te k temu przekazio, i li, i by inszej wiary tego czassu krlowa Kazimirzowa Elbieta umara matka jej.
a krl to

da

na

wol

krlewnie, ktra
i

adn

Sporomiejsca

seua.

krl Alexander roku 1506, pilnoci lekarzw z niemocy wyzwomiesica Listopada do Lublina na siem z Krakowa przyjacha, na ,. ducnownymi, jitorym sejmie wscz si spor midzy wieckimi pany
lony,

^'

'-

'

okoo sposobu

porzdku

siedzenia

senatorskim kole, bo si domagali

panowie wieccy, aby biskupi jeden bok krlewski chocia prawy sobie doobrali, a im jednego osobnego dopucili; a eby te z imion swoich chodw kocielnych, ktrych wicej ni krl z slacht trzymaj, wypraw pn"y swoi>h pospolit wojcun odprawowali. Tam po dugich swarzech krl za duchoKwient wnymi skaza, aby oni przy swych priwilejach wasnociach w cale zostali.
i
i

329

Tame
pu

uchwalono

monet

now kowa

na pospolit obron

firoszki.

Duchowni te pobr

postpili na onierze, ktrych krl

kowano wy-

p^IJ,"^^''^

prawi przeciw Bochdanowi wojewodzie Wooskiemu, synowi Stephanow emu, gdzie posug wielk uczynili gdy zamki niektre nad Aiestrem pod A>'oochy zasi pobrali. \\' ten czas dwa modziecy urodziwi Strussowicowie, Sczsny a Jurek, odczywszy si od wojska, szli w kozactwo
,

jJ^P^jJ^j"^

Wooch w picidziesit koni, gdzie trafili na wielko Woochw, mogc ujecha, potkah si z nimi; tam od wielkoci przemoeni. Szczsny zarazem zabit; Jurek mg ujecha, ale nie chcia, mwic: Boe
do
daj,

|^^^|f^^"^^f.

tego nie

abych przy

swym miym

bracie

garda

nie da."

Bi si

z ni-

cw,

mi tak dugo,

go poimali, potym cili,

ktrych wszytek nard Polski

aowa przez dugi czas; wszake si tego pomcili suebni zarazem nad Woochy, gdy take Kamieniecki samych Wooskich bojarw (poraziwszy ich dwa ufice) da na tym miejscu pidziesit ci.
teje liitwie starosta, albo Barkolab Chocimski zabit, a Kopacz hetman ledwo uciek, a potym Bochdan musia przymierza prosi, ktre Wooszypopod condiciami otrzyma; acz Miechoyius i Wapowski, take Bielski tej raeni bitwy skutku nie kad; ale Cromerus lib. 30, \o]. primae edilionis 668, secundae vero 445 kadzie, i si ta wojna przymierzem skoczya, dowo-

dzc

tego listami

tego Bochdana, ktre

skarbie

Koronnym widzia.

O PRZYJEDZIE

KROA AEXANDRA
W
KOWNIE,

OSADZENIU SACmiATA CARZA

NIEMOCY
I

MIERCI KRLEWSKIEJ,
Lekarzu,

A faszywym

A poraeniu

ielt

przez liitn

Rozdzia
Krl Alexander roku 1506,
belskiego do Litwy, na dzie
a

szsty.
Latopiszca 7, prosto
z

wedug

sejmu Lu,

Grzegorza przyjecha, bo go tam

jak

posowie carza Prekopskiego i od Nahajskich carzykw drudzy czekali. Te syszc, i roku przeszego knia Moskiewski Iwan Wasilewic rosia si z wiatem dla czego Alexander po jego mierci jego ociec Kazigotowa si odiska onych zamkw i xicstw, ktre bv ^ ^

Cromer

pisze

li.

42

330
jemu samemu od Wielkiego Xicst\va Litewskiego oderwa. Bo byy wielkie, jak si to wyiszej pokazao midzy synem jego Wasilem i wnukiem Dimitrem, okoo stolca Wielkiego Xicstw'a Moskiewskiego i midzy inszym posplstwem bojary Moskiewskimi, wielkie nieznaszki. Ale gdy si Alexander dowiedzia, i Wasil ociec dzinie chcia go drani siejszego, Wielkim Xicdzem zosta owszem bymirzowi
i

ten czas rostyrki

mwi: miy jeu nie kol!") umierzywszy, on przeciw Moskwi wypraw na inszy czas odoy. A cticc uczyni dosy daniu carza Prekopskiego zachowa mu si wedug jego
strze

zapalczywy gniew swj (jako ono

poselstwa, zebra pany wszytkie Litewskie do Wilna

kaza do

siebie

Sachmata carza Zawolskiego

Trokw przyprowadzi

ktry sta przed

w rozbitych namiotach z swoimi i z onymi co byli do niego posani od Nahajskich carzykw Tatarw. Tam go wnet krl Alexander osdzi l3y zgwacicielem przymierza zdrajc, i chcia z Litwy uciec, a i te przed tym bdc przyjacielem szkody wielkie Litewskiemu pastwu koo Kijowa poczyni, przeto za wyrokiem panw Litewskich i Ruskich od kniazia Michaa Gliskiego poimany, do Kowna na wizienie sachmat odesan, gdzie not\m umar, a drudzy Tatarowie jego po inszych zamkach carz ndznie umar. rOzoCni. i Litetysicy Tatarw Prekopskich Podole, Rycho potym
Wilnem
i

..'"
,

''

jci

Tatarowie wtry raz

"

chrzcciau
wywiedli.

wskic paustwa srogo zwojowali przez sto tysicy winiw chrzescianskich, wtry raz w ndzna niewola do hordy bez odporu wywiedli, krom
1
*'
*"
*^

pi
'

'

'.'',..

'.

.,.,

Ru

..,

"^

starych

modych winiw, ktruh wielko

...

posiekli

pomordo\yali.

A
Baliski
tacz.

krl Alexander

Wilnie lec,
a

co dalej to gorzej

chorowa, paranija-

liszowym powietrzem zaraony;

kiego Baliskiego pod Ilkuszem

ten czas
ta'f

ozwa si

jeden lekarz, albo

radniej matacz nijaki Baliski, ktrego

zwano po eni, gdy u

crk poj.

ten matacz gdy

by

uro-

Laskaresi
'nfe^przld-'

mii?e^Grec'''^'

dzouym Polakiem, mianowa si by Grekiem z ojczyzny i z jzyka, z fasna przestrzegajc wyroku Christusowego i prorok milicj Laskarw uic bywa przyjemny w ojczynie syyojej a tak si by swoim matactwem rozsawi, i ze wszytkiego krlestwa a zwascza miesczanie z Krakowa do niego si cisnli, a tam w BaHnie w chopskich chrominach peni czarw jego uywali od bogatnadzieje a zdrowia prnych lekarstw
, , , ,

szych nie

czerwonych zotych, dla czego inszy medikowie nazywali go Setnikiem, a do Krakowa, jako Miechoyius pisze, nigdy
stu

bra jedno po

'

maficrkrlaieczj.

sowa na wiato, ukaza nie mia. mu niemoc przycisna, posa z Wilna po tego Baliskiego, savy jego faleczn uwiedziony, ktry nie chcia si czerwonych , z miejsca ruszy, a mu napiervyej dano trzysta zotych a wziwszy z sob aptek krlewsk, Jacha do Wilna, gdzie krlowi przyprawi ani (snad na zmowie z Michaem Gliskim), do ktrej ro2maitych zi mocnych w kotliki, drugie w garnce nakad, a z wirzchu nad par krla pooy, przyprawiwszy k temu miejsce, aby si poci, wina co namocniejsze kaza mu pi co jest przeciw k temu mamazj si
dla inszych doctorw, jako

Przeto krl Alexander, gdy

wszytkim lekarzom.

gdy

zbytniego pocenia

by

zemdlon, upomina

331
drugi doctor krlewski
wiedli
z Bonia kanclerza askiego, aby go gwatem odod lego lekarstwa miertelnego, ale gdy z dobrej wolej nie chcia (bo go w tym knia Gliski bronilj kanclerz Laski z swego urzdu widzc chowa go krla na poy umarego, kaza lekarza poima, a wsadzi do przyjazdu Sigmunta z lska. Wszake przez pomoc Michaa Gliskiego uciek on matacz, a przez Prusk ziemi przyszed do Krakowa, gdzie na Zwierzycu w klastorze przy eni Baliskiej mieszka, potym na
i

Skace u mnichw, stamtd gozasic Miedzileski pisarz z kancelaricj wzi wsadzi do dworu biskupiego, wszake potym puszczon po dugim wizieniu by nie umar. Patrzy za si alchimiej potajemnie, na ktr zaduywszy si w pienidze u miesczan Krakowskich, jak Wapovius Bielski z niego pisz, uciek precz od ony, tylo go byo wida. Tak krl Alexander w Wilnie lec, co dalej tym gorzej parahszem zemdlony, czci z przepusczenia Boego wedug onego wyroku Tabora biskupa Wileskiego na Radomskim sejmie, czci dla zdradliwego ^^^JJ^^J^; faszywego lekarza matacza chorowa. A panowie Litewscy, jako Gro- ""J .c^^o'" mer pisze, wntrznymi nienawiciami, zwascza przeciw Gliskiemu spoinie si gryzc k temu krlewskim gniewem obruszeni kady z nich wasnej sprawy pilnowa, a adnego starania okoo rzeczy swojej priyaty pospoHtej nie mieli ktre ich rosterki Tatarowie Prekopscy baczc, wnet zoywszy ony pirwsze niedawne hipy, a mao co wytchnwszy z wiksz moc znowu w Litewskie pastwa wtargnli miesica Augusta. A w ten ^/^[^'{flfo Liiwy. czas krl z Wilna ruszy si do Lidy, dwanacie mil od W^ilna. Cromer ^'" wtpi dla ktrej przyczyny, boMiechoyius pisze, i krl usyszawszy o tym '^'"'fi'}^ Litewskiemu wtargnieniu Tatarskim, kaza si wszytkiemu rycerstwu przeciw im ruszy. Ale gdy tego uczyni Litwa niechciaa, za uporem Gliskiego, ktry na to wid, aby si sam krl osob swoj aczkolwiek chory przy wojsku ruszy, kaza si Alexander w lectice, a Cromer pisze na wozie, do Lidy prowadzi, chcc to pokaza, i on w ostatnym skonaniu przy poddanych swoich sta by gotowy. Wapowski te w swojej Kronice ktra na wiato nie wysza pisze, i do Polski umylnie cign, chcc tam bratu Sigmuntowi xiciu Gogowskiemu wszytk wadz Polskiego Litewskiego panowania zleci zda, aby sam dla nieuleczo^J^^^'^^j'^"^'^ noj choroby, co dalej to si we przymnaajcej, ostatek ywota w pokoju
i
i ,

strawi.
Latopiszcze
ale

za

Litewskie

wiadcz, i
z

krl Alexander roku

1507,
bar-

ma by

G, skoro

przyjacha do Wilna

Polski

niemocen

bdc

chorob paraliszow, uczyni siem w Lidzie, Wielka tez Kniehini Helena widzc miertelnego za nim j)rzyjechaa. A gdy w Lidzie byli oto
dzo
, ,

jeden jaki, jak Cromer pisze slachcic przyjacha, opowiedajc, i Tatarowie ledwe na jeden dzie jazdy od Lidy burz plundruj ukazowal te ran co go Tatarowie strza w twarz postrzelili , za ledwe prtkokonia z ich rku uszed; za druga nowina takasz przysza, iz carei ,

wieina;^i "

ci

wicy Prekopscy Bitikierej Soltan, a Burnas Soltan, przyszli z dwudziest tysicy ludzi, a Cromer MiechoNius kadzie ich by w liczbie trzydzieci
i

332
tysicy pod
krlu

jeszcze nie do

Suck ktrzy si brali ku Nowogrdku, Ale temu panowie koca wierzyli dla tego knia Micha Gliski ktry przy mieszka, kilko Raczw swoich mnych onierzw posa, aby si
, ,
;

pewniej wszylkiego wywiedzieli

ale

Raczowie
a

na ufiec Tatarw prawie wpadli, a stoczywszy

dziewi
w'iI^"?Ta'^

ich zabili,

inszych rozgromili,

odjachawszy pogany mieie bitw, zabitych gowy cite do pana

nie daleko
z

swego na

kopije wetknione przynieli.

By

strach wielki
krl

okoo

krla

Szw*^

w
te

Lidzie chorego,
i

zdao si potym wszytkim aby

niewczasnoci drogi kamienistej

do Wilna

lek-

tice dla trzsienia

by

odniesion, slachta

widzc gwat, ku Lidzie do krla si zbieraa. Tam gniewajc si sam na si i na koniu nie mg siedzie Stanisawowi Kiszce hetmanowi wielkiemu i Michaowi Gliskiemu wszytk spraw nad wojskiem Litewskim, ktrego si byo wedug Latopiszcw dziesi, a wedug Cromera, Miechoyiusa i inszych siedm tysicy zebrao
wszytka dopiero
krl
,
, ,

zleci, do brata

bo chociaby te
albo
za
,

te Sigmunta posa aby co rychlej przyjeda do Litwy: krl by yw albo umar, chociaby te Litwa wygraa przegraa potrzeba bya jego bytnoci na ten czas wielka. A wieci

Krido\yiiz Lidi.

wieciami ustawiczne przychodziy, i Tatarowie przebrawszy dwadziecia tysicy ludu na wybr mnego, do Lidy uprzejmie cign, przeto Jan Zabrzekrla na poy umarego Wojciech Tabor biskup Wileski ziiiski Jan Laski kanclerz z krlow Helen dniem noc do Wilna pro, i
i

wadzili

a niesli go

lektyce

midzy dwiema komami przemieniajc

ich

.,

czsto,

na ktrych

siedzieli

miasto woznic, Mikoaj Rusocki ktry

by

zacni,

potym panem Biechowskim

kanclerza askiego przyjaciel. i Jan Sobtka Tatarowie przyszedszy do Nowogrdka przeprawili si przez Niemen a pooyli si okoo zamku Lidy w mili, a drudzy w pul mili, tame kocioy, dwory i sioa palili co widzc panowie Litewscy, bardzo byh

A
,

aoni
Pirwsze

tak wielkiego okruciestwa

nie

zebrao si

ich na jedno miejsce

i

dziesi tysicy, gdy

mogo by wicej w

tak krtkim czasie

posaU

" Tamary

."'^

mih od Lidy naleli kilka set Tatarw niemao ywych poiporazili palcych W zagouicch i tame ich na mali, drugich gowy zwascza Raczowie w taistrach przynieli. A Tataroju lud nad nimi wrcili si na zad. A panowie Liwie obaczywszy tewscy posli za nimi ku Nowogrdku chcc uderzy na kosz gdzie sami carzewicy stali pod zamkiem Keckiem, majc wiadomo od winiw Tatarskich i jeszcze do carzewicw Tatarowie z zagonw nie przyszh. Przeto wnet poruczywszy si Panu Bogu, wyjachali z Nowogrdka miesica Augusta czwartego dnia w Poniedziaek wieczr ju przed zmierznazajutrz we Wtorek przybieao niekanim cignli mimo Ostazyno mao ludzi od Cyrina od Polonki powiadajc ludzie Tatarscy tu nie daleko wojska chodz, a naszy nic nie odpoczywajc cignli ku Poonce
nieco ludzi dla jzyka, ktrzy

gow
,

przyszedwszy wskok przedni ludzie Litewscy, potrafdi na

z

piset Tata-

rw idcych
8z?zS[hva

zagonw do Kiecka
wzili, a
ci

tam

ich wszytkich

na

gow

pora-

zdi
^^,^

wiele
j^

winiw

ktrzy uciekli na kosz, carowicom spra-

buwa^zraj^jj^

wojsko Litcwskic

idzie, przeto

carowlcowie do bitwy si zgo-

333
towali
i

ju

tam naszych oczekiwali

a naszy

ze

wszytkim wojskiem
wsi Lipiej nocowali
dnia
,

'

ktrego nie
a nazajutrz

byo wicej 10000 we Wtorek we we Srzod miesica Augusta szstego

Lit.

gdy Stanisaw

Kiszka hetman Wielkiego X.

stek

bardzo a nagle zachorza, zleci wszyktry on chtliwie przyjwszy,

i

swj

urzd Michaowi Gliskiemu,

z

bdc wiadomy spossobu bitwy

cign

Tatary

ju majc
,

od nich pewne piegi

Litewskiej
i

miele na kosz Tatarski pod Kiecko

'slachty

onie-

rzw siedm tysicy, a trzy tysice motochu zebranego porzdnie zszykowawszy, tak i wszystkich l)yo 10000.

BITWA Z TATARY POD KECKIEM

Rozdzia sidmy.
4 ak
I z

gdv okrutnym Marsem pogastwo burzyo, chromonogim woci Wulkanem kurzyo,

i

sa?ib.TMeIal%tl:
"*

Strwoyby si

Jowis, jak olbrzymskich czassw,

Gdy do Egipskich pierzcha z swym senatem lasso w. Lecz Micha Gliski w sprawach rycerskich sprawny,

Widzc upadek tu by
Dziesi
tysicy Litwy
z

Litwy wszytkiej jawny, Russaki zszykowa,

spoinie leeli,

A A

nimi si pod Kiecko co rychlej gotowa.

Gdzie koszem carzykowie

inszy

dwa

si

w zagony
zebrali z

cS'agmSlVlfJ^rToleguteni.

od nich rozbieeli,

uderzy pierwej dwu carz\ku, ronych stron ku szyku. Bo ich dwadziecia tysic burzyo w zagonach, Uozbiegwszy si po Miskich, Lidskich, Suckich stronach,
Przeto
tych chcia
Nizliby

si

Drudzy Omiaskie, Krewskie woci plundrowali, Drudzy po Wokowisko, Grodno wojowali.

'

szerokie
'^"'''*''

zagony Ta-

Tak Micha

Gliiiski prosto

cign

pod Keck

sprawie.

Gdzie kosz Tatarski

lea

przy bocistym stawie,

I pobi kilko uphcw pogaskich na drodze. Drudzy carzykom dali wnet zna o tej trwodze. Przeto wnet Biczykierej Soltan zapalczywy, A przy nim za brat Burnas carzyk bitwy chciwy,

c.rzykowio do bitwy
^"^"'**'

Wielkie wojska Tatarw w uphy zszykowali, A Litwy w sprawie stojc tak oczekiwali.

3'M
Z
botny obz ich oblewa, stamtd gwatu nie spodziewa, Lecz Raczowie Litewscy prtko przyskoczyli, A z stra ich nad stawem miele bj stoczyh. Raczom na ratunk pi set wnet Litwy przybyo, Tak Tatarw nad stawem miejsce omylio, I im Litwa zarazem odgromia konie, Za czym prtko poganom zeszo na obronie. Tak Tatarowie pieszy ju koni niemajnc. Jednak si koo stawu z Litw uganiajc,
jednej strony staw

Przeto si carzyk

od^r

''"''"^'"''^ '""'<=

Tatarowienicbezkoni.

O
tiva hoslilia

lepsze miejsce

dugo

sob

szermowali,

Crom. Erat prope\staamnis non magnus,sediimosus.

Lecz wsparci do carzykw swjch api)ellowali. Rya za rzcczka tamc nic bardzo ijiboka,
^
'. . .

Lccz botua 1 Z brzcgami przykrymi szeroka, Za t si Tatarowie nphcami zmocnili, Ry przecia przez ni Litwie do siebie bronili.

Crom. Dense sagitiarum tmbre Litvanos transuu prohibehant.

Tak Litwic uicchcac brodu dopuci grad z ukw Zclazny wypuscili, a nicbo brzmi z hukw, wiszczce strzay jak deszcz zewszd lec pdem, Lecz Gliski rozwlekym by Litw sprawi rzdem. Tak im strzay Tatarskie mao zaszkodziy, A jeszcze na nich samych naszym si zgodziy, Take si koo rzeki dugo uganiali, A Tatarowie si ju tym wicej zmacniali.
,

!^

Crom-HabeiantLituani bombardas aliuot.

W tym
',

kilku
,.

Uderzyli
Rczko pana Radzittihi >\ojcwodi Wileskiego marszaek ijiko z dwu runic kire dugie mieli Tatarw sirwo
i

w
,

runic, ktre w wojsku naszy i ipogany az wszyscy zadr/.eli.

'

mieli,

Raczko tc
^,
,

mia
.

harkabuz
,

Radziwiw drug
,
.

Marszaek mia rusnic

za
.

dziw
'

on
i

czas)
i-

dug,

,.

r,

tych rusuic wuct do rzcki

poganow

oclparJi,

'*

A
A

sami

pdem

wielkim za nimi

przytarli,

Sowa niebosczyka, Raczka, ktry jako saz

wi, widzc i Sie Tatarowie runic zlkli, cho

nicnabii kilko Tatarw goni.

Drudzy za lene rzgi siekc w rzek sali. Drudzy deski, gazie, gacc brd miotali. uasz Raczko hosoodiu tym mielej harcuje, j Z Tusuiczk swo gdy w mej wielk godno ii Nabiiaiet raz po raz, a gdy tolko puknie,
'

ii

'

'

czuje,

t,t

Ahc

a i-

niechrzest, pohaniec leczuc ani huknie.

Gliski te 31icha widzc i ju most gotowy Przez rzek, wnet napomnia swych krtkimy sowy Ry dla mieej ojczyzny mnie poczynali,

a*?" "''''" ^'^

'^^

rySersu

A jej upadek sob miele zasaniali. Przywodzi im potciwo, saw wolnoci, Dziatki, ony, rodzice, braci, majtnoci, Aby si za ich zdrowie potnie potkali, A braci w polon wzit z niewolej wyrwali.
i

335
Tak napomnia wszy kich objedajc wkofo, A potym miele krzyczc sam skoczy na czoo, l)racia!" Litwa za nim z krzykiem Krzyczc: nu za

mn

AYielkim

pdem

skoczya zakrzywionem szykiem.

i

Huk,

iirzmot,

koat, trzask straszny, niebo brzmi

lassy,

Gdy gwatownie w Tatary uderzyli naszy; Kurzy si py koskimi wzruszony kopyty, A eclio gos rozdwoj po polach soyyily. Gliski si midzy nimi okry z uphcem swoim,

''"'^ ^'''''

skfm zabuy?"

Tam postrzaem
i

ubito pod nim konia

dwoim;
'*^^'^''

Na drugiego si przesiad, tam z wielkiej miaoci, Jak hetman jak rycerz odnis dank dzielnoci. tym Nowogrodzka slachta pod chorgwi swoj,

Gliskiego.

Nowogrodzkiej slachly

Widzc i

carzykowie

walnym uphie stoj,

mstwo.

pogan wielko pada jak Carzykowie gwat widzc, wnet

Wysadzili si wszytk

Uderzyli

nici z boku z takim wielkim

las
z

pdem,

poci rzdem. swymi raurzami,

carIjlaLifaJwu uaLi' twuderzji.

moc

naprzd sami;

Tacem zwykym na walny uph naszych przytarli, A wszyscy krzyczc, huczc, garda swe rozdarli.
Haa! kaa! wszdzie
brzmi,

zewszd gossy

straszne,

strzay zasaniay lecc

i

soce

jasne,

Lecz Miska
Uderzyli

Grodzieska slachta wsplnej sprawie, sk^fsSt/dSS" poganom w bok na ten czas prawie,
i

im taniec zmylili szyk rozerwali, A za tym si Polacy zbrojni ukazali wietnych zbrojach, a wszytkich trzysta l)yokoni, Wszyscy te po usarsku mieli lnice broni,

Kopije

L
Nad

z proporcami, tarcze z skophiami, Stanli na pagrku dugiemi uphcami, si ich wielkie wojsko z daleka by zdao,

Fonei.

uderzyli tak niebo grzmiao. Czarnkowski hetman przeoony, ^ -1 tr Ktrych zaraz pogaski uph widzc strw ozony, Mnimajc, i wielki lud przyby, wnet pierzchnli, A po botnych niwinach uciekajc lgnli.

A w bbny
nimi
'

by

'

Sendiwoj Czamkowski wojewodzie Poznaski dworem krlewskim.

Polacy acz si sami

ten czas nie potkali,

Ale serca przybycim

W trby
w

swym
bya

Litwie przydali,

w bbny
za

tylko straszc

pogan

bili,
milic-

Co

was

gnuno

o dworzanie

ja aczby

mi przywiza ku takiej potrzebie, Ugryzbych si z powroza, jednak dosy z

siebie,

Sprawilicie gdy strachem Tatarw strwoyli.

Za czym Litwowie snadniej strwoonych poyli.

330
crom. itague ttatim terga veriere it.

Tatarowie
,

bie rono
.

uciekajc,
r

mc segnius
^*''^"*-

instabant

L|twa zas po nici pdzi

siTiielc

cloganiajc,

Siek

kol

grzbiety ich

dugimi drzewy,

A
Huk
Jalarowie rozgromi-

krew po polach
i

plusczy zaraz

pync z

trzewy,

krzyk po szelinie, po szerokich polach,

i

p^j^^^ ^^^^^^^, ^^ Jrogach,

brozdzistych rolach,

Winiw za

rozwizali

ktrzy gorszy byli

eo^^^^/Si?*"^""'"*
Pod Gliskim trzech
koni nabito.

Na pogany, bo wszystkich a do mierci bili. Knia te Gliski jak hetman jak rycerz prawy, Otrzyma sam nad insze dank dla dzielnej sprawy, Bowiem trzech koni pod nim zabito w tej trwodze,
i

siek srodze. Q^y l^ij Tatarw wasn Tak ich bijc po polach Litwa mordowali.
i

rk

A
t\

ich do

Cepry rzeki bocistej przygnali,

ich

Gdzie wicej ni pod Keckiem poganw zgino,

Ceprze Tatarwbardzo wiele potonto.

Cz za uciekajc potouco W Drugich w bocie od trupw zahamowaa. A si

ich

Bo prawie rzodo
-i
ui

krwi

po
-i

kach pyno,
Ccprzc,
i

grazistym bito jako wieprze,

ich

-i

rzeka

Bo
I

ich przez kilko tysic

sobie zachowaa.
polach,

dzi

tych

com sam widzia pugiem ostrym

i

Oracz krzywy najduje znaki jawne w rolach, Wyorywa pancerze strzay zbotwiae,
Kopije, szable, syki,
Crom. soUani duces Bitikierej
fe7ei1disltglVIiaere.
i

dawnoci

zbotwiae.

dwa carscy synowie, Widzc, i si im W onym nie szacuje owi, jeziorze botnym zbyli uciekajc koni,
Burnas,

''"' ^^'''
i

uS^?.^'^
Liczba Tatarw 'pobi-

Take
Tak,

uszli przez lassy z onej strasznej toni.

Dwadziecia tysic Tatar polego

tym boju,

kilko lat role ony, miasto gnoju

ich napojone,

Z trupw

dugo byy podne,

23000 koni Tatarskich

^ ^^'

przedtym bez nawozu tak leay godne. Koui tc dwadziocia trzy tysicy odjli, I korzy wszytk w cale na koszu ich wzili.

Poimanych pogan

3000.

Winiw te wyzwolili kilkodziesit tysic, A pojmanych Tatarw trzy tysice liczc.

\
onym, Gliski ua zwYcistwio nie przestajac j j i zapalonym. Ale ku wikszej sawie
<-

crom.Neque:iamenha
Ghnscius contentus
eioriafuit.
vi-

'

bdc
i

Wiedzc i si

rozeszli inszy

A
Fortel Gliskiego na insze zagony Tatarskie.

do kosza si wszyscy mieli

rone strony, wraca z plony.

.,,..,.

Przeto si ^ na Tatarskim koczysku

pooy,
x

stra gdzieby uciekac

Do

Tak czwartego dnia z kosza si scigaU, gdzie bya

wnet rozoy; plonem jako bya zmowa.

chcieli

i-

ich

gowa.

337
Nie wiedzc o pogromie swych, wpadli w swe sido, A Gliski ich z Litw bi jalio bdne bydo;

Zagony Tatarskie po
bile.

Bo jako bez
Uciekali jak

pastorza trzoda, tak

oni

Nastasja

bdni, odrzucajc broni. te xina Slucka, swych bojarw Rozesaa przejmowa pierzchliwych Tatarw, Tak, i ich pod Kopylem bardzo wiele zbito, I u Piotrowic gardem zapacili myto.
wszytkie wojska

Sluczanie Tatarw zno-

wu

gromili.

Take pogaskie
Drugie

poraone

botnych pogrone, zwycistwo Litwie sawnej z siebie, I sna lepsze przyczyce, ni dzi mieli w Niebie. (Lecz Racko wikszy odnis dank z runic swoj, I Radwiw marszaek takie strzelb dwoj;
rzekach,
Dali zacne

w jeziorach

Dwa

A
A

tylko ze dwu runic, Tatar nazad wsparli, nam za dzi tysic dzia za to ci wydarli).
i

Wrcili si

z tryumphy z wielkimi upy, pogaskie na pokarm ptakom byy trupy, Tak i ich dla smrodu zagrzebaH naszy.

Trupy Tatarskie.

cz

Inszych

psi,

inszych wilcy, rozwczyli

lassy.

Jeli co wiersze

Niech

bd

mog, cne rycerstwo moje! powicone sawie wasze boje;

nie

was aden

zupi wiek

przewanej cnoty,

Miejciesz

godn zapat w
Paiiskie

Niebie swej roboty.

ten czas krl Alexander, testament sprawiwszy,

I z

naboestwem

witoci

utciwszy,

W
Ju

Potwierdzie dusz przez chleb Anyelski prawdziwy, ktrym si nam Chrystus Bg sam okaza ywy.

kona, a dusza si na on wiat pieszya, Gdy go wdziczna nowina z wojsl^a pocieszya: I Tatarw pobia Litwa, a zwycistwo Sawne nad nimi wzili przez wrodzone mstwo.
polon
odbili, a
z

jc

Alexander krl kona

le nowing wesot u sysza.

Winiw,

sami

caoci,

Wyswobodzili

strachu krlewskie

wooci.

krl

by

mow zamkn ju

prawie konajc,
Alesander acz

Acz nie mwi, lecz wzdycha, Bogu chwa dajc. Wznosi rce, a soza soz z oczu toczy.

zamkn, Bogu
dziki.

mow
c/.yni

Tak

z serca

milczkicm Boskiej dziki czyni mocy,

Wzdycha dugo,

Rk

Bo

clicc si jak podnie, ale prno: mierci ni z Tatary walczy byo rno. dawa kademu, stojcym okoo,
z

rk.

Dawa okoo stojcym

AY Niebo z paczem, na ludzi za patrzc wesoo, Z tym iryumphem da winny trybut mierci z ciaa, Ale sawa przed kos jej w cae zostaa.

43

338
Uo
^um"/!!"^

Wojn

dwiema zaraz wid, a

w
z

ten czas

sam

nieprzyjacioly

jednego

wzi

tryumpi wesoy;

Lecz zwycisca zwycicAon za od mierci potym, Ktrej si nie odkupi i krl skarbem zotym.

O URODZIE,

OBYCZAJACH I POGRZEBIE

PODNIESIENIU NA WIELKIE XIST\VO LITEWSKIE SldMUNTA

GOGOWSKIEGO

OPAWSKIEGO XI4CIA.

Rozdzia smy.
1 ak krl Alexander Kazimirzowic wnuk Jagiew, umar na zamku Wileskim, po tym sawnym zwycistwie nad Tatary roku 1506, Augusta miesica 19 dnia, we Srzod w noc czwartej godziny, wieku swego cztersze lat, jak Cromer pisze, a Miechovius 45 kadzie dni 14, dzieci wykonawszy na Wielkim Xistwie Litewskim lat 14, miesicy dwa, a na krlestwie Polskim 4 lata, miesicy 8 panowa. mier jego cometa znaczya ktra si na punocy mao co przed tym ukazowaa; te okrga kula Ognista bardzo jasna z obokw na wie Krakowskiego ratusza jei i
,

Comeia.

cudznieba.

dnej nocy spada.

Lroiia.

]3yj

Alexander srzedniego wzrostu, twarzy przyduszej,

i

wosw
dochcipu

smlai

Hojno.

dych, kocisty, ramion szerokich si wiele zumu przytpszego dla czego by milczcy
,

mnych,
,

ale

ro-

bratw przewyszy, za roskosz to sobie go mnym, rycerskim, dworskim i uczonym ludziom uczyni; w musice w trbaczach te si bardzo kocha, dla czego wicej za marnotratnego nili za hojnego od wielu ludzi b\ mnimnn, tak, i prawie w czas umar, pki jeszcze wszstkiej Polski Wielkiego Xisl\va Litewskiego marnie nie krlewskich imion wielk by pozastawowa. rozszafowa, bo By potym spr okoo pogrzebu jego, bo Jan Laski kanclerz, usiowa ciao krlewskie do Krakowa prowadzi, poniewa i sam za ywota o to prosi; za panowie Litewscy w Wilnie go podle Kazimirza brata, Romwka pochowa chcicli, obawiajc si tego aby Gliski czowiek panowania ''wsticii. chciwy wieym zwycistwem nadty, Wielkiego Xistwa Litewskiego pomoc swoich llussakw nie posiad nie opanowa, za przyjani ubieawszy snadnie Wilno w nicbytnoci panw Litewskich, dokcjby oni za si nazad wrcili. A w tym Sigmunt, Sisimunt do ciao prowadzili do Krakowa Wilna, margrabia Lusacki, Gogowskie, Opawskie starosta lski, usyi
i i

hojnoci wszytkich inszych wielk poczytajc, gdy co dobre-

cz

xi

339
szawzy od goucw Litewskich w drodze o mierci brata krla Alexanwe dwunacie mil od Wilna jako Decius pisze co rychlej si do Wilna pojjiesza. Tam ku niemu knia Micha Gliski napirwszy ze wszytkich panw Litewskich w siedmi set koni wyjecha, a z xicciem Sigmuntem w iccej dwu set jezdnych nie byo tame Gliski pikn oraci uczyniwszy, wiedzc, i ju by w podejzrzeniu u Sigmunta, wymawia si sprawowa z niewinnego oskarenia domniemania panw Litewskich, a oczyciwszy jakoby si on mia na Wielkie Xistwo Litewskie sadzi
dra,
, ,

obmawia?

si z tego podejzrzenia, poddano, wierno i posugi chtliwe xiciu Sigmuntowi jako [)anu przyrodzonemu obiecowa, za co mu te Sigmunt podzikowawszy, we wszytkim mu si askawie ofiarowa. Potym wszywietnymi poczty przyjechali, a przyscy panowie Litewscy z wielkimi witawszy Sigmunta i Wielkim Xidzem Litewskim pozdrowiwszy, do Wilna go utciwie prowadzili. Tam rycho potym zgotowawszy wszypotkie zwyke potrzeby do ceremonij pogrzebu krlewskiego nalece chowali Alexandra nad wol jego na zamku Wileskim, w kociele S.Stacudami winisawa, w teje kaplicy, w ktrej brat jego Kazimierz tobliwoci sawny by pogrzebiony i gdzie przed tym W^itod, ni jego koci Walerian biskup Wileski przenis, ea, take Sigmunt i jego syn Michajo Swidrigajo xita. Tego roku 1506, odprawiwszy utciwie pogrzeb Alexandrw, wszyscy panowie xicta Litewskie, zgodliwymi gossy Sigmunta Kazimirzowica brata Alexandrowego jako pana przyrodzonego na Wielkie Xicstwo
i

xi

Akslmfrw

xi

Litewskie wybrali.
Listopada miesica
Josla 26,
szesnastej z
,

czas podniesienia jego

wedug

Miechoyiussa dwudziestego,

by zoon Octobra albo wedug Deciussa

na dzie przeniesienia . Wociecha, take godziny wielk utciwoci, ceremoniami i triumphy, podnosi go na czapk na axamintu czerwonego Wielkie Xistwo Litewskie w strefy zote kamieniami drogimi ossadzon wedug zwyczaju starodawnego, kad biskup Wileski Wociech Tabor, potym mu miecz podawa Micha Gliski, jako marszaek; tame mu wszyscy panowie Litewscy, modzcy Ruscy, i posowie z wojewdztw powiatw, za wierno, posuszestwo poddano przysigali.

we Wtorek

xic

Xiesto

^'fYjg["'jp"^ Li-

niesiony.

MIT Plinm JlfilEOW WM,

A SYN PI4TY KAZIMIRZOW,

NA KRLESTWO POLSKIE

ROKU 1509.
KSipDWODZIESTE
TRZECIE.

Rozdzia pierwszy.
Do
'^Yielinoiie^o Kniazia

DZIERAWCE WILKIJSKIEGO,
Jr anowie Koronni
,

&c.

rycerstwo jako skoro si dowiedzieli i i wszytko AIexander dnia 19 Augusta miesica roku 1500 w Wilnie ostatni dtug mierci z ciaa zapaci, zjechali si na siem do Piotrkowa, dla electiej kral!)o Grudnia miesica, dnia smego, tame na la nowego, Decembra dzie wity Poczcia Panny 3Iariej, Sigmunta Knzimirzowego pitego
,

syna. Wielkiego

Xidza Litewskiego, Ruskiego, lskiego, Opawskiesplnymi

glossy

go,
i

Gogowskiego, etc,
i,

krlem Polskim obwoali

wybrali, klra eleclia dla trzech przedniejszych przyczyn skutku

rychego

dosza; naprzd,

Wadisaw

krl Czeski

Wgierski,

brat jego,

spuci

mu

dobrowolne prawo przyrodne na krlestwo Polskie, przez posa swego

341
Ozwalda Karacza. Druga rzeca k temu pomoga, i jui Sigmunt by podmodzkie, ktre pana Wielkie Xicst\vo Litewskie, Ruskie btwa snadzby si byy pewnie oderway od Polslii, gdyby Ijy inszy wzity na krlestwo Polskie. Trzecia, i sobie panowie Koronni w pami brali wite panowanie Jagieowe Kazimirzowe tudzie obeczn dzielno
iiiesion
i i
,

^[^^^^i;^'^
^;^;?};|;;7,f

'^^^'J^J^^

cnoty wrodzone Sigmnnta syna jego,

Xidza
i

Litewskiego.

Wvprawili tedy zaraz panowie Koronni do Litwy posy, ktrzybySidziadowskie przyprowadzili, to ^^^^^^^^\ gmonta na krlestwo Polskie ojczyste gniunla jest: Wincentego Przerbskiego, Kujawskiego, Jana Lubraiiskicgo, Podo Lilwy, znaskiego Macieja Drzewickiego, Przcmylkiego, podkanclerzego Koronnego, biskupw; przy nich Andrzeja z Szamotu Poznaskiego, Jana Jana z Laska kanclerza Koronnego, z Tarnowa Beskiego, wojewodw, tam ktrzy Sigmunta w Mielniku z pany Litewskimi sejmujcego zastali
i

go na krlestwo Polskie od wszech stanw jednostajnie jako pana dzieradoci przyjwszy, a triumdzicznego dali, ktre on z wielk ochot phy z zwykymi ceremoniami z weseim pospolitego ludu w kocielech na chwa Panu Bogu odprawiwszy, nie mieszkajc do Krakowa z pany Lii

tewskimi
gdzie

posami Koronnymi przyjacha, roku lo07 Januaria dnia 20,

jako Joslus Decius pisze: LhiiaLitewskim albo Kozackim strojem z wielkim kosztem przybrana bya bo to dzi po Trzech Krlach sami widzimy, i jaki krl i z ktrej krainy, taki i ubir naszy, jako simiae nosz. Tak tedy dwudziestej wtrej godziny na zamek Krakowski z radoci wszytkiego rycerstwa ludu pospolitego z niewymownym triumphem byt prowadzon a po zgotowaniu wszytkich potrzeb koronaciej nalecych w kociele witego Wacawa i S. Stanisawa zwykymi ceremoniami przyjwszy zbawionne witoci pomazan i koronowan na krlestwo Polskie, przez Andrzeja Roego arcibiskupa Gnienieskiego, przv bytnoci Bernharda Wilczka, arcybiskupa Lwowskiego, Jana Konarskiego, Krakowskiego, Macieja Drzewickiego, Przemyskiego, Jana Lubraskiego, Poznaskiego. Wincentego Przerbskiego, Kujawskiego, Ernsma Witeliusa Pockiego, ukasza z Torunia Warmieskiego i Jana Anficinusa Laodickiego, suh-agana Krakowskiego, biskupw przy pole V. iadisawakrla
nico rilu inslnicta,
:

wiksz

cz pocztw panicych,
i

Wiieiius,i)o
Cioiek.

Stephanie Teleckim. Nad to xit panw byo, ale nastrojniejszy by ze wszytkich pocztem okazaym knia Micha Gliski, take Jan Zabrzeziski, Jerzy Radziwi, Alcxander Chodkiewic Wirsza Hocikowic inszych bardzo wiele. Ta koronacia Sigmuntowa trafia si dnia 24 Stycznia, roku odkupienia naszego
Vt'gicrskiego
i

Czeskiego

Litewskich wiele

1507, za po odprawieniu tych ceremonij krlewskim obyczajem, drugiew szaty krlewskie ubrany, w koronie na rynek Krakowski z zamku wielkoci panw rycerstwa otoczony jacha, tame na majestacie przyprawionym od miesczan za wierno poddano przijmowa przysig, gdzie te i wszytko posplstwo podniesienim palcw przysig wiernoci przyznawao.
go dnia
i , i

34-2

A
ny,

odprawiwszy koroiiaci

zaraz krl

Kororuiyfni

Litewskimi pa-

spoin

chci obmyliwa

poczli, jakoby upadek rzeczypospolitej na

ten czas prawie

w skarbie

(ktry jest

nenus

belli,

si

wojny)

w inszych

rzeczach znisczaej,

naprawi

mogli.

Zoy
^'I^nw?""
^^^'

tedy krl siem walny

Krakowie, na ktrym o tym bya ra-

^^y

i^^'^ ^^?

^^ przeszych czassw niedbalstwem nie

krlw

w rzeczypospolitej,
za si
to

dawno zmarych zwascza nieporzd[)on do \yooch wypraw

PoLor.

pokojem, wziwszy na czas przymierze z nieprzyjaz ktrej strony wojna nadesza, tedy i dla wynisczenia skarbu porzdnie sprawowana by nie moga, podatek pospolity uchwalono i wszyscy poddani sielscy tak krlewscy, jako slacheccv po
usczerbio,
cioy, nagrodzio, a jeliby
,

Moiic

z woki dawa mieli, wedug starego zwyczaju, miesczanie za po 6 groszy, slachta wjtowie inszy ktrzy na arendach pienidze maj, czynszw swoich czwart cz, duchowni take wedug starodawnego zwyczaju biskupi sm dziesicin mieli paci na pospolit obron. Na tyme sejmie monet jawnym decretem grosze, pugroszki

12 groszy

cz

szelgi uchwalono

kowa

krlowi.

Posei do

Stephan teTelecki, Wiadisawa Wgierskiego i Czeskiego krla poswszytkiego senatu do Wooch sa, za przyzwolenim Sigmunta krla
i
i

1)0

odjacha, aby przymierze condicie splnego pokoju midzy Bochdanem Wccr. i obiema krlami Wadisawem i Sigmuntem j)Ostanowi do Wgier
,

take posowie Koronni biskup Poznaski marszaek Koronny kanclerz Jan Laski i ChrislofFz Szydowca posani, ktrzy z krlem Wadisawem
,

krlestwy jego

Wgierskim
czas

Czeskim

przymierze postanow^ili

od

Prussw na ten

by

pokj.

ROZRUCHACH GLISKIEGO
W OJNY MOSKIEWSKIEGO Z
SIOm^NTEM,

o POCZTKU

A WYKUPIENIU PRZEZE" IMION KRLEWSKICH,

I

PORAEMU TATAUW POD UROOWEM.

Rozdzia

drugi.

tego roku 1507, wielkie rozruchy byy midzy kniaziem MiwielJanem Zabrzeziskim bo Gliski bdc kim miaym na wszem dzielnym rozumu dochcipnego do kadej potrzeby sposobnego (bo w Nieracech wicej ni dwanacie lat u Albrichta Saskiego iicia, gdy w Frisiej wojn wid, dobrze sobie poczyna
Litwie

chaem Gliskim
,

mem

343
i

mejuariis

wszytki stopnie rycerskiej godnoci przeszedsz}, jak Herbersteinus in ComMoschomicis fol. 106 pisze, wielkie a sawne imi otrzyma,

we Woszech te w wojskach Maximihana cesarza ohiiersk suy, za xiQety postronnymi dobrze by znaczny czym midzy wszytkimi krhni wielce zachoway); a gdy si do Litwy ojczystej wrci, u Aiexandra Wielkiego Xicdza Litewskiego, potym krla Polskiego, naprzedniejsz ask i prawie towarzyskie obcowanie mia, przyjaci za wielkoci, ktdatkiem sczodrym bez liczby by sposobi, tudzie rych sobie iojnoci majtnoci skarbw prawic xinicych dostatkiem, z wielkiego sczcia w pych, potym w ambici albo po/.dliwoi zbytnie chciw na opanowanie Wielkiego Xistwa Litewskiego, jawnie si by podnis: co jednak Sigmunt po mierci Alexandrowej prtkim swoim przyjachanim do Wilna uprzedzi i na czas jako tako umierzy, gdy mu Gliski za wierno a poddano z inszymi pany Litewskimi przy podnoszeniu na Wielkie Xistwo Litewskie przysiga. Ale si potym rycho umysy i przedsiwzicie Gliskiego, za dowodem Jana Zabrzeziskiego Wielkiego Xistwa Litewskiego marszaka, okazay sprawy jego jawnie si ku upadku nachyliy, eamue tunc mortaUhus commimem GUnscius expcrlus est, jako Jodocus Decius pisze, forunam, takiego te na ten czas sczcia ludziom pospoliGliski na sobie dowiadczy, i czassw sczliwych tego przyjaci wieJ JJ '^ , ie mia, a skoro si jedno troch fortuna jego zachwiaa, adnego przyjaciela nie byo, tak i ich ju i za pienidze nie mg dosta, ktrych pirwej gdy Alexandcr panowa darmo wielkimi rotami za nim przed nim dudkujac chodzio. A gdv si z Zabrzeziskim o zadanie zdrady jako ii'i 1 i iii'i z potwarc przed krla pozywa, zo/.y obiema kroi rok pewny na dowd odwd, ale i widzia rzecz wielk midzy dwiema wielkimi przei
i

^r"^J^"^\'1
los lis

numn-aamicos.

Gliskiego,
z Zabrze/.in-

''

skimzacie.

ciwniki

dla tego

tym jawniej
go

za

pewniejszym

odwczy, aby si sna jako pojednali, albo iby si dowodem o Glisliiego postpkach wywiedzia.

Potym Gliski 27 dnia miesica Marca, do

i

Wadisawa

W'gierskie-

Gliski do

Czeskiego krla, u ktrego

te mia
i

pierwej wielkie zachowanie, brata

Sigmuntowego, na Budzy dla porady przyczyny odjacha, gdzie widzc i si w nadziei omyli bez pociechy do Litwy si za wrci wszake przynis od krla Wgierskiego listy posowie Wgierscy, jako Herbersteinus wiadczy dla tego z nim przyjechali aby ta przewoka majtnoci, sawie i podciwoci jego nie szkodzia prosi krla Gliski, aby wdy jusz kiedy wyrok midzy nim a pany Litewskimi zwlascza z Zabrzeziskim uczyni. Ale gdy obaczy i krl on spraw po staremu zwoczy, albo sna przeciwnej stronie wicej folgowa, gniewem wielT .,,., I.,.-,,. ^ ... ^ |. M kim pobudzony, Gliiiski krlowi powiedzia mwic, iz si pokusz o tak tobie krlu rzecz ktra mnie na potym bdzie aosno. A odjachawszy do domu z gniewem, wnet jednego swojego wiernego sug z listami do Moskiewskiego posa, w ktrych to pisa, i jeliby mu Wielki Xidz Moskiewski dobrowolnego do siebie przyjachania dozwoli, a na to mu przysig listy glejtowne przysa, tedy z zamkanii ktre w Lit^^-ic trzyma, do niego si przekin obieca. Z czego si Moskiewski uradowaw, , i
, ,

Gliskiego
n'e ""'u-

czynienio
sprawiedii-

Gliskiego
^skie^ski!"'
"

344
gdy sysza zna wiolk dzielno Gliskiego, wnet na jego danie przysig uczyni czegobykolwiek od niego potrzebowa, to skutecznie przyrzek wypeni na to mu wieczne listy tajemne posa. ^^ tyme czasie wnet przerzecony Wasil Iwanowic knia Moskiewski z wojskiem wielkim minwszy Smolesk na mil trzydzieci, w Litewsk ziemi wcign; przeto krl Sigmunt uspokoiwszy krlestwo Polskie od Wgier, Wooch Prussw, ruszy si do Wilna z wojskiem Polskim, potym z rycerstwem Litewskim, Zmodzkim Ruskim, Tatarw k temu
szy,
i
i i i

two''wojujc"

Prekopskich przyzwawszy,

cign
i

usyszawszy,
twy, do
kw^wz^la

wojskiem swoim wrci, za czym Litwa od Moskwy Crzykw zamck odiskaa, a splundrowawszy nie mao miasteczek wooci Moskiewskich, upy wielkie z plonem wywiedli. Sigm.unt te krl widzc i nieprzyjaciel bitwy si chroni, ku temu wojsko Litewskie niedostatkiem ywnoci zbytni gorcoci byo strapione, do Wilna si wrz
i i

i krl Moskwy si

Litw

przeciw Moskiewskiemu, ktry zaraz Tatary si przyblia nie chcc kusi bi,

?tf c^'Ta^^
moc^L^fw^ie

ci.

Take

carz Prekopski, ktry

^^^'^^'^' j^'^^

sawa bya, mia,

Stycznia

nic sprawiwszy,

prno.

Sigmunt krl potym siem

omdziesit tysicy Tatarw w wojsku do Prekopu si wrci, Krakowie zoywszy, z Litwy do Krako-

wa roku 1508

24
,

przyjecha, a na tym sejmie o postanowieniu

spraw Koronnych radzono litre z aski Boej spokojnie trway za domowym pokojem przez cay rok. Wszake nowego pana nowe przygody frasunki nachodziy, gdy skarb tak rzeczypospolitej. jako wasny krlewski, take dzi by wynicza, dobra krlewskie k teu panw, jako mu zawiedzione, a co wiksza, onierze Czechowie, rsiemcy i Polacy, ktrzy u Albrichta i AIexandra krlw suyli, odu zapacenia upornie
i
i

janBonar.

si domagali,

lecz

jednak krl za
rzeczpospolit

pomoc
i

Bo

Jana Bonara piln spra-

w,
Zamki,

ktry

by

u niego
i

sprawc wielkim

starszym nad

miec

bardzo

Avio-

docho(i>;

wjkupione,

podpar, bo napierwej nakowawszy monety, krlewskie dobra w wielkich sumach pienidzy zastawiono wykupi. Napierwej ziemi S|)isk, ktra bya we 12 tysic zotych czyrwonych od Jana .Tordana z Zaklicina, Owicim i zupy Ruskie, ktre byy \ve 14 tysic zotych czyrwonych od Pawa Czarnego, miesczanina Krakowskiego wykupi. Proszowice od Jurka Langa dziewici tysic zotych czyrwonych, Nicssow od Stanisawa Kocieleckiego dziewici tysic. Od Krakowskich radzicc co ku wielkim rzdom zamkowym przysuszao ine dochody dwiemanacie tysic i z up stra rybitwi myny, jatki obudwu Krakowskich solnych wiele dugu skupi, olbor Olkusk, to jest dziesicin od krusczu u Sewerina Betmana miesczanina Krakowskiego pici tysic zotych, Siradz 5 tysic, Gostiriim dwiema tysicami i trzema sty. Radom trzemi tysicy, Sochaczow siedmi lysicy. Piotrkw tysicem i dwiema sty, Drohobycz pici tysicy, Rabstym putorem tysicem, Ritcztermi sty. Suchw 4 tyter zamek tysicem, co Lubelskie tysicem sicy, Tuchol 1 1 tysicy, Sdecz 4 tysicy, Inowodsaw 5 tysicy, mostowe i co Toruskie dziesici tysicy zotych wykupi etc.
siebie
,
,

prtko sam

upad

345

Suebnym te onierzom,

ktrjm si

byli bracia

Albritht

Alexan-,iy^jj'
^y"^T''."

der zaduyli, zapaci, nalitre wyszo wicej ni dwiecie tjsiccy zotych czerwonych. Nadto zamek Krakowski, ktry by prawie upad, wielkim

kosztem zmurowa, zwascza onc stron od zachodu soca i ine ciany. nijaki z swoimi pomocnikami saTego roku dnia 5 Kwietnia, cramentu Ciaa Boego w Krakowie nie utci i insze sprone rzeczy blu-

yd

nierstwem zoliwym popeni, poiman potym, a na drabin w kociele Panny Mariej przywizany rocigniony przy zgromadzeniu wielkim lumiele z strony swodzi uczonych, tam pismem dowodnie, acz te wiele spalony jest. jej mwi, przekonany, zwierzchnoci wieckiej podany Tego roku nad mnimanic, jak Decius pisze, astrologw naszych, ktrym mnstwo ludu pospolitego j)owietrze morowe srogo panowao pomaro. Tego roku Tatarw pu trzecia tysica do Woyskich krain ukradsawnej pamici. kiem \ytargncli, przeciw ktrym Jan Kamieniecki
i i

^^

Biunierra "P^^"-

Mr.

Lwowski
i

pici set jezdnych onierzw by posany. Ten miesica Lipca 23 dnia do Midzyboa przycignwszy, a koniom rycerstwu spracowanemu ledwo trzy godziny wytchnwszy, z Wincastellan
,

starosta Buski,

nickim

Brasawskim

starostami,

take

z slactit

Woysk
i

Tatary

cign,
i

ktrych naszy czarn

drog

spieszno

Podolsk za idc tego dnia doi

gonili u Woronowa horodzisca, gdzie na nich, gdy ju wielkie upy winiw dobytku gnali, mnie miele uderzyli, porazili rosproszyli, tak i pogan dwa tysica na placu polego, a upy wszjtki odgromiwszy sowito odebrawszy, z zwycistwem do Midzyboa si wrcili. Tego roku J 508, knia Constanti Oslroski, hetman pamici sawnej Wielkiego Xistwa Litewskiego z Moskwy wyszed, gdzie by w wiziei

poraeni."

niu srogim przez

lat

siedm, od onej poraki na Wiedrosse za Alexandra

roku 1500.

O ZABICIU

JANA ZABRZEZINSKIE60
X. L.

MARSZAKA WIELKIEGO
i

burzeniu jego

okoo Sucka, Kijowa,

zbiceiilii,

do

Moskwy

ROKLT

]oO.

Rozdzia

trzeci.

lYnia Micha Gliski, skoro po odjedzie krla Sigmunta z Litwy do Krakowa, widzc, i mu si nie po myli szacowao u krla, uda si ku
"

II

44

34(5

rostirkowi szkodliwemu, a naprzd zbuntowawszy stare towarzystwo

po-

mocniki
dz*i^xpTia
siucisic

svv"oje,

siedmi set jezdnych zbrojnych, przeprawi si przea

^'^"16"

Liskowa i prosto do Grodna wjacha, majc wiadomo przez tam Zabrzeziski Jan marszaek Wielkiego Ki^stwa Litewskiego, jego nagowniejszy nieprzyjaciel w ten czas mieszka w^ dworze swoim
^

pie"i,

li

ski

zabrzpziuobskoczon.
Schieinic

a na wiksze nieszczcie jego tejZe nocy potka w drodze Grodnem mionic jego, ktra od niego jachaa, a poimawszy j kaza jej pyta mkami straszc o wszystkich tajemnicach Zabrzeziiiskiego, ktra dla strachu wszystko musiaa powiedzie. Tak Gliski oskoczywszy J J ^ kaza do jego pokoju drzwi go W dworze niespodzianego takich gosci wybi, tam/.e jego najwierniejszy przyjaciel dworzanin Schleinic slachcic werwawszy si z inszymi naleli Zabrzez Missinskiej ziemie Niemiec

u Grodna
przed

'

zabrzeziii-

ziskiego

pocicli

lecego

prawie

pierwospy

kazali

go

ci Tur-

Giiskiw
Nowogrod-

kusiacht

wetknwszy gow jego na szabl, przynieli przed Gliskiego, niesiono j przed nim 4 mile, a do ktry j kaza na drzewce wetkn jeziorka jednego ku Wilnu jadc, tame j kaza utopi, gdzie jeszcze dzi slup murowany przy gocicu, nad tyme jeziorkiem w boru stoi. Potym wnet majc przez dwa tysica jezdnych rozesa ich po Limordotewskiej ziemi szuka panw Litewskich, ktrych kaza zabija wa, a sam zebrawszy wicej ludu, cign do Nowogrdka, gdzie mieJ szkajc, slachty bardzo wiele pomordowa, ktrych sobie byc przeciwczynowi, a
i

cz
i
'

*^

11,,

nymi rozumia.

Litw

Potym Gliski widzc i tym okrutnym uczynkiem krla wszytk przeciw sobie sto kro wicej ni pierwej obruszy, rozumiejc te i krlowi tego leda jako mimo si puci dla przyjaci Zabrzeziskiego nie przystao, zwtpiwszy w asce, wnet do wielkiej wojny myl nakoni, a krlowi moc odeprze umyli. Przeto kilko panw Litewskich
i

GiiiiskiMi^^
'

Giiski
tuje

i slachty Ruskiej na swoje stron obietnicami, darami i nadziej opanowania Wielkiego Xistwa przycign, a zwascza z Wasilem Gliskim, bratem rodzonym, zczy moc swoje, ktry mu te zaraz kilko zamkw swoich i krlewskich, nad ktrymi b) przeoe, poda; obiegli za 3Iiiisko, ale widzc, i go dobrze broniono , cignli z wojskiem pod Kiecko. Stamtd Wasili jego brat ku Kijowskim si przygrodkom obrci, Zytomira Owrucia dobywa, namawiajc Rusk slacht bojary, aby do jei i

Rusk, go brata dobrowolnie przystali, ktry

si na to uda i w tym mu Bg, ktry go k temu sam pobudzi, poszczci i od Litwy do Rusi Wielkie Xistwo, jako przed tym byo, z starodawna przeniesie monarchi Kijo,

wsk
Gliski siucko oblef;h
1 KI,.V

odnowi,

ju by

tymi obietnicami bardzo wiele bojar Kijowskich

przysigali. Sam za kniz 31icha Gliski Sucki zwid, i mu niktrzy vi.) O zamek obieg, spodziewajc si za porad swojej strony, i xina Anastasia,

jako

wdowa

na ten czas po

siciu

Siemionie

bdca

(tylko z je-

dnym synem xiciem Jerzym, dzisiejszych xit Sluckich dziadem), albo ktr z strachu albo z namowy agodnej jemu w maestwo przyzwoli pojwszy (bo ony nie mia) tak rozumia, i mu mocy nie mniejszej, tuKopylskiego przyby dzie skarbw za przybycim xistwa Suckiego
,

347

miao

jui

sprawiedliwie Kijowskiej stolice, jako udzielnego xicslwii

przedtym ^^'odimirzowi Olgierdowicu x\it Suckich przodkowi po eni lub prawem lub wojna docbodzi mg. Ale widzc, \i zamku nie tak^rMiuikw, jako czystymi wycieczkami broniono, a i te ani w ago-

m-

w zdradliwym sowie nie wskra, rozgniewawszy si przymiotem zamek spali; ale gdy mu wiele ludzi zbito, wnet zaoktudo Suckich i Kopylskich wolociacb, mieczem SIWO po wszystkicb eonv rosnuci 1 1 lillllni Tatarsk okrutnosci ludzi, dobytki, siota plundrujjc, f^'-^^^^"^^^i ogniem wicej tak i wszytki dzierawy wzdu i wszerz xicny Suckiej msczc si staoci jej nad poddanymi wypustoszy. Od Sucka za i od Kopyla odcidnej namowie, ani

umyli

oj

1111--'l|"iiii'
i

wnet doby, a swoimi ossadzi TuiwiMccnawszy, ciajina do Turowa o _' ktrego zcrGliiiski >Nzi. j)rzysigc od bojarw Ruskich wzi. Potym Mozer obieg, ktry te/.

oi^'^^;^

podanim od slachty Kijowskiej wzi ossadzi. Tam potym Wasil, Wielki Xidz Moskiewski, przisa mu na pomoc Ostaphija Daskiewica onego sawnego kozaka (ktry si by do niego przeda, jako

czci moc, czci

obyczaj) z dwudziest tysicy ludzi 3Joskiewskich jezdnych. Z tymi pod insze zamki Ruskie Gliski cign, a tak k niemu przystali kniaziowie Druccy z zamkiem swoim Druckiem i knia Michajo Mcisawski Lingwieniewic z zamkiem Mcisawiem, k temu Horsza, Kryczow, Kornel, podday mu si, ktre Gliski Moskw ossadzi. Sam za nazad wrci si do Slucka, spodziewajc si, i\ina Anastasia strachem jego sczcim Kopylskim, ale uwiedziona, miaa mu si podda z zamkiem Suckim pirwej omylia. Od Sucka za cign znowu do go ta nadzieja jako Nowogrdka, a stamtd zagony a pod Wilno rospuci, bo w ten czas wielkie zabiegi do Wilna byy przed nim. A widzc, i jeszcze tak wielkiej mocy nie mia, aby mg krlowi Sigmuntowi odeprze, wnet zamki swoje wszytki osadzi, a sam posawszy naprzd brata kniazia Wasila Gliskiego z skarbami z przyjacioy do Moskiewskiego Wielkiego Xidza Wasila zjacha wedug postanowienia, ktre by sobie przedtym

mia

<\i'ski*

u niego przez
ski,

listy

na to przysane

obwarowa. Tam

zaraz

Micha

Glin- Mosk*yzja-

bdc

od xidza Moskiewskiego wdzicznie przyjty, tractowali jako,

by naprzd Smoleska dosta za czymby snadniej ju insze xistwa Litewskie osie mogli. Byo ich te ju z Rusi z Litwy bardzo wiele, jako Jodocus Decius pisze, ktrzy tego Gliskiemu pomagali i chtliwieby przy nim do koca byli stali i tego na co si sadzili dowiedli by by po
i

duszy; ale Sigmunt krl pocztkom szkodliwej wojny zabiegaj-ic, Mikoaja Firleja z rycerstwem suebnym co naprdzej przed sob wyprawi, sam te za nim uspokoiwszy Koronne sprawy ruszy si spieszno do Litwy, czwartego dnia Maja na dzie . Floriana. A w tym czasie Micha Gliski wziwszy pomoc od Moskiewskiego z wielkim wojskiem cign pod Misko dobywa zamku usilnym sztur- Gliski mowanim, ale widzc, i si mnie a stale slachta Miska bronia, k te- wiry raz i do11'1 t" VI Moskw bywa. mu syszar, IZ Sigmunt kroi z wojskiem cignie, przeto co rychej posa do Moskiewskiego proszc go o wiksz pomoc, ktry mu wnet posa na f ^;(J^^^'^'y ratunek szedziesit tysicy jezdnego wojska, nad ktrym wasnych swoich Giiuskiem.i.
czas
i 1 i

temu

348
kniazia Sczenic. Co usyszawZacliaryna tysicy onierzw Sigmunt w Brzeciu Litewskim, wnet Litewskie te wojska Ruskie i dworzany swoje przeciw Gliskiemu posa. wedug pospolitego ruszenia, Tatarw kilko uph u Nowogrdka si szykowali, z ktrwni zgczywszy si krl z ludem suebnym, cign przeciw Gliskiemu do Miska. Co syszc Micba Gliski, przestraszony osob krlewsk jego przyciganim z wojskiem Litewskim, zaraz od Miiiska odcign, a pod IJorissw z Moskiewskim ludem prosto si uda. Krl te zszvko\yawszy znowu u Mieska uphy wszytkie Litewskie suebne cign po nim dogoni go u Orszej nad Dnieprem gdzie mu ju ono drugie wojsko Moskiewskie w szeciudziesit tysicy !z Danilem Sczni i Jacobem Zacharinei byo przybyo. Przeto przerzeceni wodzowie Moskiewscy wyrozumiawszy, i Micha Gliski ucieka a krl za nim z Litw z suebnymi tym mielej goni wnet z niespodzianej trwogi upado im ono serce harde'^i zaraz uwodzili wojska swoje w samej ucieczce nadziej pokadajc, a przeprawiwszy si
i

hctmnnw przeoy: Jacoba

szy krl

pi

nnuit z^ui^^'\k'ie''o["'

dcu'i?Gihi^''''

nazad z wielk
brzegi,
z

on

trudnoci szkod przez Dniepr, osadzili mocno wszytki chcc naszym przebycia za sob obroni, a sami si pooyli w mili stron Dniepra midzy lassy. A w tym czasie wojsko naszych nad
i
i

Dniepr przybyo w lnicych zbrojach, tarczami, drzewy, proporcami, pooyli si obozem ubiory wietnymi, pierzem, etc, bardzo ogromni, na tym miejscu, gdzie Moskwa przez Dniepr uciekaa, a ten dzie by na Dzie bitwy ^^j^ ^^as witcj Magorzacic powicony. A w tym kilkoset, a potym kilko tysicy, potym kilko set jezdnych i pieszych Litewskiego rycerstwa ochotnego onierzw na dwu rnych miejscach w brd przebyh Dniepr, jedni na dole, drudzy na grze. Tak tedy Moskwa bronili naszym brodu przeprawowania w jednym miejscu gdzie przeciw im nas/.y brnli, ale drudzy co si byli wniz wzgdaleko od siebie przepawili, bez wieci Moskwt rC ^^ tlwu miejscach rno okrzydnepsiron)% przyskoczy wszy na Moskiewski obz mnie z wesoym a ogromnym prawie byli poczli, kiem uderzyli od potraw ich, bo w ten czas' rozgromili, a pobiwszy ich on szczliyy utarczk bardzo wiele, z korzyci i z ujiami okwitymi w cale na czas prawie do swoich Dniepr przebywajcych a z Moskiewsk zassad o brd si uganiajcych przybyli, odbili, a zczywszy si, wnet 3Ioskw spoin moc od Dniepru wsparli tak i przewanoci brd sobie wolny elazem uczynili tam nad Sam krl Si brzegiem Dnieprowym bardzo w iele Moskwy porazili. Baczc to krl Sigmunt w abroi przez Dnipp"'^ gmunt, ktry z drugiej strony bitwie si zacztej dziwowa, wnet z wesoi

je

mia

postayy

we

zbroi przez Dniepr na koniu

si przeprawi,
i

gdzie

swoim

bo za krlem zewszd co ywo, krzyczc, huczc, ochotnie, jako na wesele, pieszy jezdni w brd cignli. Ale i ju soce zachodzio, przeto krl mdrze postpujc dla jakiej zdradliwej zasadki, kaza swoim zbrojnym w sprawie na koniach sta po gotowiu, aby tak snadniej na wielkie wojsko Moskiewskie, ktre nieserca dobrego przyda, a

Moskwie

szyki zmyli,

daleko

leao uderzy porzdnym

szykiem mogli, skoroby

wita poczo;

349
postanowiwszy porzdnie stra w wojsku swoim, sam si do obozu w noc wrci i aZ w nocy obicdwa. A Micha Gliusiski, ktry ostatecznego szczcia swojego ze zwycistwa w tej bitwie owni skosztowa, napomina hetmanw Moskiewskich aby krlowi wala tak

o trzeciej godzinie

^.i^JI;,"^^*,^

lem

l)ilw<i

zwie.

bitw dali, obiecujc im pewne M edug jego rady postpowali. Ale hetmanowie, i im inaczej by Wielki mstwu swojej Moskwy nie Knjjiz Moskiewski roskaza, albo i wierze do koca uphali, nie chcieli Gliskiego w tym sucha, przeto o pul nocy ruszyli si ucieka, wielkim sirachcm potrwoeni, a porzucajc ciary ywnoci, przez bociste lasinsze zaszkodne statki konie ustawajce nieprzesze kaue ono wielkie wojsko uwodzili. Micha te Gliski sy harde szyki zmyliwszy, a na Starodub za nimi musia pierzcha, obawiajc si ai)y gdzie od naszych nic b} przejty; jako jednak by ich naszy
i i i
i

bardzo snadne zwycistwo, jeliby

&Ioskvra

ucieka.

byli gonili, bai-dzo

snadnie

Moskw
dla

bez sprawy

strwoon

po lesiech uciei

kajc

poraziliby, ale

i czci

drg niebespiecznych

inszych nie-

wczasw wojennych, panowie radni tego krlowi bronili, przeto prosto od Orszej ruszy si do Smoleska, a tam na przedmieciu obz pooy, Sierj)nia miesica dnia pierwszego. Wspomina te Herberstein m Commenlams rerum Moschomlkarum, dziwn przygod czassu tej wojny nijakiego Pierstiskiego, ktrego gdy Smoleskiem, ko twardousty krl z wojskiem lea miedzy Dbrwna wnis w pul Dniepru rzeki a potym go zrzuci z siebie a Pierstiski za kolana w^ kirissow zupen zbroj ubrany, do dna w gboko si rzei
,

ki bystrej

pogry
i

ju

go wszyscy
i

byli

opakali,

mniemajc i uton,

gdy na to krl sam Sigmunt ludzi przez 3000 patrzao, a w tym Pierstyski jako by w ciszk zbroj opity, pod wod po ziemi idc, przeszed na drug stron Dniepru a tylko si dwa razy wody napi, jako tame powiada, by potym u krla w lasce. A to si byo mnie trafio samemu, gdym by uton, jeszcze maym dzieciciem w stawie wielkim Strijkowskim, a gdy mi ju za umarego z wody wyrwano, pooono w kociele, z aosnym^paczem rodzicw, na marach, tame potym po dugich pospolikadzeniu rozmaitym jako mi rodzicowie powiatego ludu modlitwach dali, znowum na marach oy, z tiienaczka si rumieniejc. A to sam bacz, gdy rodzicowie Panu Bogu dzikujc, zaraz przyniozwszy mi zmar-

twyclnystalego

Potym
i

krl

kocioa, ubogich inszych ludzi zebranych czstowali. namwiwszy si z pany Litewskimi Koronnymi, uradzili
i i

Constantina Ostroskiego hetmana Wielkiejio Xistwa Litewskiego Mikoiija Fierleja z Dbrowice hetmana olnierzw Polskich na wojow-aiiie Moskiewskiej ziemie posa, a krl sam tym czasem iby w Smolesku lea. Ale gdy ta wyprawa, jako u naszych obyczaj, duej bja ni rzecz potrzebowaa odwczona, w tym si dwa panowie (ktrych historie nie mianuj) midzy sob powadzili tak trwog a niewymown nienagrodzon szkod rzeczypospolitej uczynili i nie tylko ono postanowienic do skutku przyszo, ale te Moskiewskie woisko ktre si po lasach (am sam strwoone bkao w cale uszo, a za sob naszym
i i
,
i

xi

Me/goda
kowojsiko

350

Moskwa

cign, drogi wielkie drzewa podcinajc pozai Drohobuz zamek za Smoleskiem mil 1 8 widzc ' go trudno broni mieli, spalili. Tak tedy dla onego za wichrzenia szkodliKFila'''
gdzie mieli

ich ziemie
i

Drohobus

sa-

rbowali ^

zawalali

Sm"

do Moskwy

^mkfisYi'e'

wolocizbu
rzj,

wojskiem wszytkim xic Constanti nie mg kozakw i zagony Litewskich wielkie szkody czstymi wtarczkami ogniem, mieczem i upw wywodzenim w Moskiewskich woociach poczynili. Kiszk te hetmana polnego Litewskiego krl posa z kilkiem tysicy Litwy Polakw, pod NYiazm (nie Wiosn jako Bielski i Decius pisz) zamek Moskiewski za DorohobuWiazmiesk wszerz zem nad Dnieprem lezcy, ktry on wszytk mieczem wyplundrowa. Co bai wzdu bardzo prtkimi zabiegi ogniem czc xidz Moskiewski wnet aby on niebespieczno nag odbi wojsko swoje przeciw Kiszce wyprawi, o ktrym wojsku Kiszka wywiedziawszy si

wego dwu wartogoww,

cign,

ale

jednak onierze

wo

przez piegi, a rozumiejc

si

by

daleko nierwnym ku nieprzyjacielowi,

co rychlej krlowi oznajmi; wnet tedy krl aby swoich

onej niebes-

piecznoci ratowa
Firlejem

ni

rzecz

suebnego Polskiego kilko uphw z Mikoajem hetmanem Koronnym na pomoc Kiszce posa, ale Fierlej duej naga potrzebowaa, bawic si przebywanim zarbionych las,

ludu

sw, omieszka swoim ratunku

da Kiszk w nadziei omyli, ktry jednak strach na stron odrzuciwszy kilko razw stra 3Ioskiewsk i zasadki pogromi. Druga za Moskwa ich czstymi utarczkami porazi, pobi ranna uciekajc dla sromoty, albo radniej strachem strwoeni, powiedzieli swoim hetmanom i wielkie wojsko Litewskie i Polskie przeciw im tusz przyciga co oni usyszawszy, zaraz porzucaj ciary zaszkodne noc do samej Moskwy uciekali drudzy po lasach i gstych szelii dniem
i

Kisika Mo-

wojska roz-

sczycili. Tak w ten czas Kiszka nie waln mocy Polskiej i Litewskiej, dwa kro zwycizc nad 3Ioskw zosta, wszake sam gdy mu zbiegowie Moskiewscy o wielkim wojsku Moskwy za Litw gonicych powiedzieli, co uciekajcemu zwycizcy by podobny, bo niechcc niebespiecznego sczcia bitwy wtpliwej z monym nieprzyjacielem (nie wiedzc i pewnie ucieka) kosztowa, na

nach ucieczk zdrowie swoje

tylko strachem

bitw,

trzy mile

uwid wojsko
i

Litewskie, ale jednak

wielkim

upem

polo-

nem dobytku winiw w cale z Litw do krla przycign. A Wielki Xidz Moskiewski Wasil Iwanowic dowiedziawszy si o niesczliwym
powodzeniu wojska swojego
ludu pospolitego zabranego
Bielskie
Moskiewski
i
,

wiele pobitych bojar

rycerstwa

tudziesz

widzc
i

wooci
i

Wazmieiiskie, Mozajskie,

Rsowskie wszerz
.

wzdu

mieczem
.

ogniem splundrowane ba.

pych zoywszy
przymierza
pro7i!'"

"oiica do krla przemierza na czas proszc, za czvm l)Osy czac posla * /,,.' ,. 11 i'Wielkie z pewnymi condiciami dla postanowienia wiecznego pokoju przy, '
.

obiecowa. Krl te mdrze poytki wszylkiej rzeczypospolitej z radami swoimi uwaajc baczc i zima nadchodzia, nieprzyjaciel za biPolskie z wielkim twy jawnej zwie si chroni, wojsko Litewskie kosztem a z maym poytkiem z wiksz utrat prno po lassach botach nieprzeszych mordowa, k temu i pilne a wielkie sprawy Koronne
i

sa

bytnoci krlewskiej bardzo na ten czas potrzeboway, przyzwoli na

i)ro-

351
a w tej 8nra\vie posJa do nie^o pana Iwana Sapih Temu mao Moskiewskiego, ~ nii'j>odol)iia .. \^- IItajemnego pisarza swego, namiestnika \> itcbskiego ktry snadnie ono ^^a'w'''Mwa' doczesne przymierze z Moskiewskim wojny si bojcym utwierdzi. A ty roku im

be ^

''

'

przcdiiiejsze coiidilie
Iki,

w Um
tg

przymierzu bjly zamknione, aby zamki wszy-

ktre

Micha
i

Gbiiski przedlym

twie trz\ma

ktre za

wojn

zdawna dziedzicznym prawem w Lizdrad swoj pobra, a swymi osadzi,

i

prz>mierza
skim.

b}y
ty, a

krlowi ku Wielkiemu Xii^stwu Litewskiemu wrcone. Gliski jako

zbieg, aby

w Litwie ju wszytkicb dzieraw postrada z nich by wyzuw Moskwi sobie mieszka. Winiowie te wszyscy z obudwu stron
wypuci w
,

al)y

b>H wypusczeni: jako

Litewskich
z

ten

czas

Moskiewski zacnych paz

i

nw

wizienia
,

ktrych ono

byo

kniaziem Constantinera
Gijskiegoz

na Wiedroszy poimano

Hrehora Bartoszowica ktrzy zamki od kniazia GHiiskiego osadzone wedug przymierza zamknionego Lipodali. Przyjacioy te Gliskiego z onami twie wrcili ze wszrtkim narodem Wasila brata jego z on, ci posowie paczcych lamentujcych (bo si im z ojczystej Litwy nie chciao) do Moskwy pobrali: bo tak byo w przymierzu postanowiono. Tak w ten czas Litwa Ru z kniaziw Gliskich bya oczyciona, i ich dzi znaku nie masz, acz si niktrzy Lichodziejskimi kniami w Litwie i na Woyniu z tego pokolenia odzywaj. Wszake rycho potym, gdy si im mieszkanie w Moskwi nad nadziej wizienim srogim zdao, do Litwy nazad uciekli, a do Drucka zamku kniazia Constantinowego dwiecie ich nazad przyszo, midzy ktrymi h)\'\ zacniejszy Ostaphi Daskowic Kozak rycerz czstymi zwycistwy nad Ulrik Scelndorf, Gliskiego poborca. A Ostaphi wziwTatary sawny, szy glejt od krla, do wojska Litewskiego przyszed; drudzy przejednaLitawera Chreptowica
z

Ocika

insz\ch wiele.

Przyjechah potym

Moskwy posowie,
i

Moskwy

Lichodziej-

^reznaroda
'"*
'*'^-

"iro^na^na"

sktj

dSi

u krla, do kniazia Constantina Ostroskiego; drudzy do swoich pirwszych panw rozeszli si Sapiha te Iwan z Moskwy, to poselstwo przymierze porzdnie sprawiwszy, do krla si wrci. A krl widzc, i si przymierze wedug wolej jego sstao wojsko

wszy

win

"*"*

rospuci, bo zima nadchodzia; tak onierzw z krlem do Wilna z kniaziem Constantinem Ostroskim na a druga cigna, bo tego czassu Tatarowie Prekopscy mnimajc, i si krl z Moskw duej zabawi do Litwy byli wtargnli ktrych knia Constanti porazi

cz

cz

Woy

na

gow

pobi, a
i

rycerz

pogromi

drug ich zagonw Polus Ruski sawny kozak upy odbi. ukasz za 31orawiec, rotmistrz na dwiezagon Tatarski trafi, a

cz

cz

^i"j,li

i^p";

'jogTomi-"^

ma

Sty pieszych na trzeci

widzc

i, albo ucieka-

jc, albo
ciwsza

cz

si rzecz ponierwno z pogany bitw stoczy. Tak wnet nad Surzek, ktra pod Sucki zamek pynie, zatoczywszy wozy porzdnie,

mnie

si bronic, jednako

zgin byo, zdaa mu

miele
z

acz

potka si

Tatary, gdzie nie tak

moc

jako fortelem

przemylnym do-

f^^^^lcw'

otrzyma. Tata- siuc^pJrowie porzuciwszy polony rospierzchnli si, ktrych gdy pieszy dogoni ^'^ nie mogli, wypadli im na ratunk jezdni bojarowie z zamku Suckiego,
ktrych Anastasia

chripem, nad poganw

ogromn wielkoci zwycistwo

xina w

ten czas

przy sobie

miaa

a ci

dogoniwszy

352
pogan na bocistych miejscach,
a drudzy rosproszeni,
ucieczka zdrowie
czas

c/

ich pobili

potopili,

cz poimali,

drugich bijgc na kiikonacie mil gonili, drudzy

zachowali.
i

lak Litewskie AYielkie Xicstvvo na ten

od Tatarskich Moskiewskich srogich dwu nieprzyjaci najazdw byo jednym razem wybawione. Krl potym do Wilna dnia 12 Novembra albo Listopada przyjacha, gdzie Panu Bogu za szczliwe zwycistwo rycerze dobrze zasuone w tych z hardych najezdiiikw podzikowawszy obu potrzebach opatrzywszy, odjachal do Polski na siem. Takowe tedy byo na ten czas roku 1508 w Litwie, w Rusi i w Polszce wszylkich rzei

czy postanowione.

O WOJNIE WOOSEIEJ
I

WZICIU PSKOWA

PllZEZ MOSKIEWSKIEGO,

KOmr

1509.

Rozdzia czwarty.
Do
^Wlelnaoiiie^o Pniia

STAROSTY SONLMSmEGO,

&c.

lYrl Sigmunt przyjacliawszy z Litwy jio Moskiewskiej onej wojnie i przyna ktrym midzy inszymi rzeczami Piotrkowie siem mierzu,

zoy

panowie Koronni krla namwili

dzieje ))Otomstwa;

aby

w maeski

przeto skoro krl

do Krakow^a

Stradom
zgorzat.

Kwietnia przyjacha, wyprawi posw do xicia zezwolenim panw radnych dajc u niego crki Anny w maestwo. A mao co przed tym 22 dnia Marca Stradom miasto midzy Krako, ,

wstpi dla naPiotrkowa 19 dnia Mekielburskiego za

stan

wem

Posowie do Jacnieszki
burskiego pro/no.

tylko trzy kocioy . Jadwigi, S. Krakowa ledwo od tej niebespiecznoci obroniono. Wyjechali polym zgotowawszy si porzdtn'e Czerwca miesi^^ ^ Krakowa posowie do xicia Mekielburskiego w dziewosbstwie Jan Lubraski biskup Poznaski Jan z Laska kanclerz Koronny Chrii

Kazimirzem do gruntu zgorzao,

i

Bernadinski zostay

stoff

Szydlowiecki

ale z drogi

nazad wrceni byli,

sna

tak wola Bo-

bya, bo to maestwo Koronie poytku mao przynie miao. Ale odmiennoci wiksza przyczyna bya naga a niespodziewana wojna Wooska, bowiem Bochdan wojewoda Wooski zamawszy przymierze
tej

355
Ruskici ziem na pocztku Wooski wojewoda ogniem l)u- Ii<)('li(i;in Podolf Porzc j)knKliujc okoliczne wooci. Halickiego zamku potym dobywa, kucieburzy. gdzie kilko szturmw prno straciwszy do Lwowa prosto cign, a zana zamki zwierzchu strzesadziwszy dziaa na grze z daleka na miasto
i

posuszestwo wedug hodu, do Podolskici

z

miesica Lipca
i

wielkim wojskiem

wtargn by, mieczem,

la

ale

gdy wielk szkod

Lww
gli

obie-

ludziach swoich z miasta pobitych obaczy,

,

Woloszy.

Sigmunt przeciw trzeciego dnia od oblenia odstpi jemu na odsiecz cign, wszake wielkie upy wzi z przedmiecia Lwowskiego bo srebrne zote naczynie z kociow, szaty dzwony poupi,
krl
,

bo sysza i

take

inszych cerkwi Ruskich, Ilohatin miasteczko 7 mil za

Lwowem
za-

Rohatia
spalon.

przez podanie

wzi

spali, a lud wszytek

w
,

polon

wielk korzyci

gna. Co gdy krl usysza, zaniechawszy swatania jako co naprdzej mg gotowa si na wojn przeciw Woochom tak tedy onierzw za pienidze zebrawszy wyjacha z Krakowa po S. Jakobie dnia 2G Lipca mie^ sica, a u Lwowa pooy si obozem, gdzie te bardzo wiele PodgrPolskiej slachty do niego przybyo. skiej, Ruskiej, Podolskiej \V tvm Wadisaw krl Czeski i Wgierski przez listi swoje prosi aby od tej wojny Wooskiej przesta, a z Bochdal)rata krla Sigmunta nem si wojewod pojedna prziwodzc mu na pami on niesczliw porak Albrichla brata na Bukowinie od Stephana ojca Bochdanowego; te to sna uwaa sobie Wadisaw, i gdyby Polacy Woosk ziemi spustoszyli sroszegoby potym nieprzyjaciela Turka na si zwojowaU przywiedli, ktryby w ssiedztwie tak Wgierskiemu jak Polskiemu krlestwu dogrzewa mg, Wolochy puste Turkami osadziwszy. Ale krl Sigm.unt adn miar ani rad, ani prnym strachem, nieda si od przedsiwzicia swojego odwie, a zszykowawszy wojsko wszytko Koronne, zleci je pod spraw Mikoaje wi Kamienieckiemu Krakowskiemu wojewodzie nawyszemu hetmanowi Koronnemu, bo sam dla niesposobnego zdrowia febr zemdlony nie mg z wojskiem cign. A tak Mikoaj Kawspaniaym sercem przyjwszy on sawny urzd mieniecki z wesoym przeprawi si przez Dniestr, Woosk ziemi wzajemnym sposobem wet mieczem burzc. za wet ogniem Byli te pod spraw Cernego Czecha cudzoziemcy onierze Czechowie i Niemcy, ktrzy wiele si, folwarkw miasteczek spalili w popi obrcili jako Czarnowce. Dorohim, Botussany, Sczepanowce, Chocim etc. a zburzywszy wszerz wzdu, tvch miast przylege wooci, pod Soczaw stoeczny zamek przystpili, ale i prno szturn)Owali, te nieprzybo wojewoda jaciela do stoczenia walnej bitwy wywabi nie mogli, w lesiech si kr>, przeto Kamieniecki hetman nie majc co wicej plundrowa (bo cae dwadziecia dni rospuciwszy zagony Wolochy bez odporu burzyli) wojsko Polskie .w cale ku Dniestrowi odwid, w cignieniu wyciganiu mw, niewiasty, starych dzieci, take bydo, ktre si przygodzie nie mogo ktrego wielkich trzd trudno zagna byo, posiei
, , i i

Krl do

Lwowa

wojskiem.

Naszy wza-

jem Wolocby.

kli

pobili.
II.

45

356
^'^ ^5"^ splundrowaniu Wooskiej ziemie Wadisaw krl Wgierski Jo brata Si^munta krla wtry raz przysa zacnych panw Wsierskicli Ozwalda Karlaca i Beticma Cornomiss, proszc, aby miiosciwiej postpo-

*\Ici\'b^'7'

nomissa do
^i"^-

Eochdaneni wojewod Wooskim. A gdy okoo przyz naszymi Iraclowali, a ju si przez Dniestr do Podola slachia Polska pra\yie wszytka przeprawia, tylko onierze pienini a dwr krlewski w Wooskim brzegu zostali, nad ktrymi Two-

wa,

pogodzi si

mierza poslo\yie

Wgierscy

rowski

z zasadki
i

dowiadczony by starszym natychmiast Buczca rycerz wypado wojsko Wooskiego \yojewody. A onierze Polszcy
i

dwr krlewski namniej nie strwoywszy sob, wnet si smiele a odlotnymi sercy do bitvyy szykowali, do ktrej te Wooszy ochotnie si stawili, a gdy z obudwu stron obie wojska mnie i rwn miaoci bj
okrutny stoczyy, na ostatek

Wooszy,

ktrych mniej byo, szfankowali

trzydzieci Jjyo poimanych,
i

Weioszypo- rozgromieui, pobici

rosproszeni, drudzy poimani byli, z ktrych znacznych

Burkoabw
siafioif>f'

zacniejszych

Wooskich panw
i

Maciej Legofet, to jest kanclerz albo namiestnik, Kierza

cy

dwa

szafarze albo nadwornicy, Patryka

Dobrosteph,

etc.

Humienik yyielpidziesit

skich

cio za

Wooskich poimanych Kamieski hetman ci' kaza. A dla okaza, i te przedtym Stephan wojewoda W^ooski tego Bochdana ociec, onierzw Polskich w Trebowli poimanych, da by
slachcicw

tego

t srogo

w Podhajcach
gdzie byli
czas dokaza.
Franci,-

siekier pocina, ktrych grb albo

zagrzebieni,

mogi

wesp

widzc

raz Kamieniecki z

wysoko usut, paczem poprzyi

sig, i kiedy tedy mia si

ich

mierci niewinnej pomci, czego

w^ ten

szka dzien

Polakom

soooTurkw
z

Wooch.

Pi?ymierze

potym ucciwiej obchodzie poczli. V\ Wooskim wojsku przedniejszy panowie slachta, take rycerstwo narwyborniejsze byo, k temu Turkw jezdnych Delijunakw dwa tysica, ktrych .*' iiri^i , vyiksza czsc na placu polega. Tak tedy naszy z zwycistwem sawnym z wielk korzyci upw wszelakich z Wooch do Lvyowa przycignh, a Wadisaw krl Wgierski gdzie krl lea. A i zima nadchodzia o ugod a zjednanie za Bochdanem prosi, przeto krl wojsko rospuci. A posowie Wgierscy Ozwaldus Karlacki Betlem Bernomisa pokj przymierze midzy Bochdanem wojewod Wooskim Sigmuntem krlem pod tymi condiciami umocnili, aby Bochdan szkody krlowi nagrodzi upy wszytki, ktre by z Ruskich ziem gwatownie wywid, wrci, krl take mia winie dobytki \yri, ktre postanowienie posovyie wojewodzini mieli potwierdzi. Takie tedy dokonanie W^ooskiej wojny na
,

Trafia si

ta
,

bitwa nad ?siestrem

.

Octobra, ktre

wito Polacy

14 w dzie S. Franciszka ,,,...,,,.,

,.

dnia
,

-^^^

.,",

ten czas

byo,

a krl

si do Krakowa wrci.

Tego
Taiarowie Nahajscy Prokopskich

czassu Prekopski carz Nahajskich Tatarw

hord

wielkim

pora-

/'li-

wojskiem najacha, na ktrego Nahjscy prdko si zebrawszy stoczyli wszytko wojsko Prekopskie porazili na gow, gdzie z nim bitw sro^a , t r te dwa carzykowie wnukowie carza Prekopskiego na placu polegli, a sam -ir \y maei dru/.vnie ledwo uciek.
i

'

'.

":

i-ir-ii

rc
i

lo
i

357
Tegoi roku wielkie a straszne ziemie trz^^sieriie w Traciej, w Greciej, Dalmatskim krlestwie i we Woszech byo, w Constantinopolu tak wszytki prawie budowania dray, i cessarz Turecki Bajazet, dzisiejszego Amurata pradziad, bojc si w murze mieszka na pole wy^^'^^'j^");;
ss'"-

Busseiiskim

cien^
i

tam dugi

czas

namieciech sta.

Jam bardzo

wiele

upadkw

wasnym okiem w Constantinopolu roku 1575 widzia, od tego trzsiesupw kilko ktre zwano Irlumphales za starych cesarzu w Greckich nia wiee trzy, take paac Constantiiia Wielkiego, od ktrego ma imi . Sopliie kocioa poowa upadla, Constantinopole, w ten czas upad w ktrim ju dzi Turcy swoim ksztatem mody czyni. Tego czassu posowie od krla Rzymskiego Maximiliana, Vitus Fiirst,
i
i

Jan Kuchemejster,

w
z

rzeczach Pruskich do

Krakowa
iszczc si

przyjachali.

Wasil te. Wielki

przymierza, ktre

Xidz Moskiewski,

postanowieniu

nim Iwan Sapiha z strony krlewskiej roku 1508 uczyni, posy swoje wielkie do Litwy posa, ktrzy do Wilna 18 dnia Januaria miesica we* trzech set koni pocztu swego wjachali, potym z obu stron wieczne przymierze przysigami i listami utwierdziwszy, uczciwie
byli

by

^}|,''/ti^^.|.';.

<ioKrakowa.

odprawieni, a

cnych osb pidziesit krl

przedniejszy

winiowie wszyscy wypusczeni, Moskwy posom darowa. A panowia

i

poimanej zaslachta Litebyli, a z

i

wska, co stron Michaa Gliskiego zdali si trzyma, poimani

tych
Panowie
i

Gastot poborca Wielkiego Xislwa Litewskiego 3Iicha koniuszy, brat rodzony Kaslotw i zi kniazia Gliskiego, przy tych inRuskich byo; zacniejszy byli chowani szych wiele dworzan Litewskich pod stra w Wilnie w slacheckich domach, a inszych na Trockim zamku w wizieiue posadzono. Tego roku 1500 Wasil Iwanowic, Wielki Xidz 3Ioskiewski (nie
i

tomska dia
poimanr.'

Isyan ANasilewic, jak

si Herbersteinus omyli, ktry ju by dawno umar)

i i

miesica Octobra, Pskw miasto wielkie, ludne bogate przez zdrad niktrych popw Ruskich, wzi; bo naprzd zacnicjszich miescznn popw slacht take namiestnika Wielkiego Xistwa Litewskiego do siebie wyzwa w obz, a zatrzimawszy ich agodnie namwiwszy, potym posplstwo, gdy im rad odj, snadnie przyzwolio, jako si to w Poocku
i

za naszych czassw
z

byo

sstao.

starodawna wielki dzwon, na ktrego

A by w pojsrzodku rynku dwik wszyscy si

Pskowskiego do rady na
i

wszelki
tak

gwat zbierali. Ten dzwon Moskiewski do Moskwy wzi, a sam sawne Xistwo miasto bogate opanow'a, Wej nienagrodzon szkod
i

Moskiewski

^IwIa^^'

skarb Litewski popad.

Ley Pskw nad jeziorem wielkim, z ktrego rzeka Pskowska porto- ''Swai' srzodkiem miasta pynie, a w szeci milach za Pskowem w jezioro Czuczko ku LillHitskiej ziemi wpada, to samo jedno miasto we wszytkiej
wa
ley od Rygi
prawie ziemi Moskiewskiej jest murowane na cztery czci rozdzielone mil 00, od Nowogroda Wielkiego 36 od Narwy Iwanowego horudi zamkw portowych mil -10, take wiele i od Wielkich Lukw. Miewali z dawna swoje wasne rzeczpospolit szeroko w punocnych krainacli panujc.
i
,

xi

358

ROZMAITYCH POSELSTWACH

CMRZEGIASKICH I POGASKICH PANW DO KRLA

mEmmwMTm
Ilozdzia pity.
lioku nowego 1510, gdy posowie Maximiliana krla Rzymskiego w Krakowie odprawy czekali, przyjachal te legat od papiea Juliiissa Wtrego Jacobus Piso do Krakowa dnia O Stycznia: summa jego poselstwa bya do krla Sigmiinla, i })apie Julius, jako pasterz starajc sie o rozmnoienie owczarniej Christusowej, wszytki chrzeciaskie pany, krle xicta do zgody przywid, chcc i starajc si o to pilnie z urzdu swego, aby
i

^Poseisiwo

ony miecze, ktre sami na si dotd obracali, na nieprzyjaciela . KrzyTurka wszyscy jednostajnie spoin zgod obrcili. Przeto Sigmunta krla przez wiar napomina, aby te on uspokoiwszy przez spoin przyi i

mierza Polskie od
z-^dfifwfa-

di^awa u

cesarskipo-

miejsca
wyszej,'fl w.Yzszef;o

wyrzuci

Wooch, a Litewskie od Moskiewskiego wojny szkoobu stron najazdy, z Wadisawem bratem Wgierskim i Czeg]iirn krlem, wojska swoje Polskie, Litewskie i Ruskie zczy, a do Traciej przeciw Turkowi spoin moc cignli. Krl Sigmunt wysuchawszy z senatory poselstwa, a widzc rzecz poA gdy jednej Niei wielk, odoy to na siem bliski Piotrkowski. dziele posowie do kocioa Panny Mariej w rynku przyszli, Vitus de Fiirst (nie Piso, jako Bielski napisa omyliwszy si, gdy jednego za drugiego pooy) pose cesarza Maximiliana krla Rzymskiego wyrzuci z pirwszego miejsca legata papieskiego Pisona, a gdy o to spr midzy nimi byl przed krlem, a Piso dowodzi, i papieowi i jego legatom, pirwsze miejgca maj by pozwolone, odpowiedzia Vitus Furst: i cesarz w sprawach wieckich wicej ma by wazon; nad to tego dowodzi, i Piso nie niia zupenej mocy od papiea, ale si tego sam domyli, jako zwykli Woszkowie przewrotni, aby co wyudzi i wymata na krlu. A tak ten Jacobus Piso, nie by cesarskim, jak Bielski dwa kro kadzie z omyki, ale papieskim posem, czego Jodocus Dcciits w sprawach Sigmuntowych fol. 71, ktrych by lepiej wiadom dowodzi. By potym siem w Piotri

<i''we

wan

kowie, na ktrym
i

posw

cesarskich

ktrzy z Pruskiego mistrza strony

i

od wszytkiej rzeszy Niemieckiej, Pomorskiej nali si, a odprawy cae trzy miesice czekali
Poso^\ie
cesarscy o
i i

Piussyod-

upomitym odprawi krl Sipanowie Koronni, i Pruski mistrz prno si Prussw i Pomorgtnunt O skiej Ziemie upomma, gdy tam nigdy z pr/.odkow swoich dziedzicami Mazowieckie mistrzowie i Krzyacy nie byli, ale ich xicta Polskie zakonnikw, dawszy im przywabili z Niemiec, jako inszych jamunikw
Pruskiej ziemie
,

'

'

359

w
ich

Chemieskiej ziemi ossad opatizcMiie suszne ku wychowaniu aby pomocy przeciw Prussom i Litwie poganom poniewa to bya ich
i , ,

professia,

uywali.
cesarscy

Tak posowie
promis
gdzie
i

wziwszy podarki uciwic od

krla na

com-

ugod z strony mistrza Pruskiego Albrichta do Poznania jechali, im by krl z postanowienia sejmu Piotrkowskiego miejsce nazna-

stamtd wrcili si do cesarza Maximiliana. Odprawiono te Pisona posa papieskiego z tym odkazem, i si krl Sigmunt z bratem Wadisawem krlem Wgierskim mia przez posy namwi o tej wojnie przeciw Turkom, a potym postanowienia splnego spraw papieowi obiecowa oznajmi przez posy swoje. Przeto z tego sejmu posowie Jan Laski kanclerz Koronny i Mikoaj Firlej wojewoda Lubelski do Wadisawa krla Wgierskiego Czeskiego wyprawieni, ktrzy tractowali o wyprawie splnej do Traciej przeciw Turkowi. Tego roku lolO, posowie od krla Duskiego przyjachali do Krakowa dajc u krla Sigmunta siostry Eli)iety w maestwo swojemu
czy, a
i

^^^^l^^^jj^^'^

^"^jj"*^^

krlowi, ale gdy to brat na

wol

krlewnie siestrze poda, odpowiedzia-

gow poo\, ni si dalek nieprzespieczno morsk nowego pastwa w cudzym krlestwie szukajc niebespiecznic trudzi; przeto posowie Duscy dosy hojnie udarowani z utciwoci wielk byli odprawieni. Dziesitego potym dnia Marca, pose cesarza Tureckiego Bajazeta do Krakowa przyjacha, ten oddawszy podarki zacne krlowi Sigmuntowi imieniem cesarza swojego winszowa mu i go Pan Bg na stolic ojcowsk dziadowsk wywyszy raczy, yczc mu tego uprzejmie, aby nad tymi pastwy dugo panowa rzeczpospolit ku niemiertelnej sawie imienia swojego rozmnaa, pragnc z nim przymierze umocni, ktre
a, i
ja

wol

przy grobiech przodkw swoich

przez tak

Posc^jure-

ojcem jego Kazimirzcm braci, krlami narodu Polskiego, stale trzyma. Za Tureckim posem przyjechali te posowie Bochdana wojewody Posowie
, i

Wooskiego,
ni
,

1*2

dnia Marca, a czwartego dnia po przyjedzie byli sucha-

oddali zoto, srebro, ktre

by wojewoda Wooski Bochdan przesz

take wszyscy winiowie z obudwu wesp z posami WaWgiersk ziemi do Wooch od-

wojn pobra w

Piuskich cerkwiach,

stron b}li w\pusczeni; a utwierdziwszy przymierze

disawa krla Wgierskiego

jechali.

przez

Trzynastego

za

dnia I\Iaja, od krla

,

Wadisawa

przyjecha

pose-

^^^^^/^Jl"

stwie proboscz Biaogrodzki

posa przysa,
Traciej przeciw

ktrzy

Bochdan te Wooski wojewoda drugiego krlem pany Koronnymi okoo wyprawy do

i

Wooski,

Turkom

tractowali.

Mao

co potym od Wasila W^ielkiego Xicdza Moskiewskiego

i

posoPosJowie
scy.

wie do Krakowa j)rzyjachali, rzeczy Litewskie

ktrym wielkie dostatki dawano

dostatczyc.

ale cvbule

Moskiewskie stanowic, czosnku nie moono im

360
^k"ti^'*'

^bflku""''

^^ ^j'"' ^^ ^*^*''^'' Prekopskiego posfowie przybyli, chcc przymierze zdawna z Kazimirzem krlem Polskim Wielkim Xi^^dzem Litewskim zachowane odnowi umocni. Tego, roku dnia 20 Kwietnia, Andrzej Roh\ arcibisLup Gnienieski umar, na jego miejsce Jan Laski kanclerz Koronny 23 dnia Maja
i

1'osiowio cesarscy,

Czescy,}

wstpi. Potym za zjazd w Poznania na dzie . Jana bvi: zoony, na ktry posowIc od ccssarza 3Liximihana, opat Fuldeski grof de Mansfeld, Czeskiego krla Jan Turzo biskup pose te Wadisawa W^^gerskiego senatu Polskiego Jan Laski arcibiWrotsawski, a od krla Sigmunta skup Gnienieski, Wincenti Przerbski Kujawski, Lubraski Poznaski
."'
..

ukasz Warmieski
,

biskupowie, Andrzej Szamotulski Poznaski, Gar,

dzina Kaliski

wojewodowie

ukasz
;

Grki Poznaski

Pampowski Mal-

Coiidicieod

podane,

i od Friod zakonu Krzyackiego Jop biskup Pomezaski inszy zakonni contorowie byli. A ci sie upominali powtre, aby Priigka zicmia wszytka Pomorska zakonowi Krzyackiemu bya przywrcona, te aby od przysigi hodu Polskiego wolni byli. Trzecia aby wypraw wojennych z Polaki niepodejmowali. Czwarta aby Polacy do zakonu nie byli przijmowani a po dugich tractalach na t czwart condici Polacy snadnie przyzwolili, insze trzy ich condiciejako si niegodne by zday, tak te od senatu Polskiego gruntownie odrzucone byy, ua ostatek donowy ich mistrz zaraz wedug powinnoci przysig homagali si aby du uczyni. Tak naswarzywszy si a nic nie sprawiwszy posowie Cesarscy, Rzecy i Pruscy odjechali precz. Ku tej sprawie by te posa od papiea legat Achilles de Grassis, ale i dla dalekoci drogi omieszka, jednak do Krakowa przyjechawszy przed Sigmuntem krlem senatem

borski

starostowie przyjachali

strony

za

mistrza Pruskiego

derika Saskiego
i

xiccia
i

Poseia-

s[>rawowa, namawiajc krla usilnie aby wojn z Wadisawem bratem krlem Wgierskim, przeciw Turkom podnis, bo si do Woch z armat wodn w ten czas Bajazet gotowa; w ktrej te sprawie przedtym by od paj)iea Jakoljus Piso przysany. Ale gdy krl wyrozumia, i ta wyprawa jako niepotrzebna, tak niepoyteczna si by zdainsze poselstwo

przysig przymierza splnego przedbyoby to przeciw prawu wszech narodw, gdyby Polacy aczkoKyiek pogaskiemu panu wiar zama mieli; nad to niemniejszaby std niebespieczno urosa, turecki miecz od cudzej wojny na si obrci, a postronn szkod swojej nie uleczywszy zastpowa. Pewnieby cesarz i papie z xity Woskimi wydawszy Polaki na misne jatki nie wczas na .ratunek przybyli, jako to i Wadisawovyi Jagielowicu u Warny z aoci wszytkicj rzeczypospolitej zabitemu wyrzrozdzih byli roku 1444, ktrego take papie namowami agodnymi
a, poniewa
i

sam

cesarz Turecki

tym

ju by

dobrowolnie

przysa

grzeszenim od przysigi do nieszczliwej wojny przywid. Przeto krl

o.ik,i7 pai

senat Koronny Tureckiemu cesarzowi przymierze

kiedy papie
i

zachowa, poniewa
i

vojnoiur

oo saui prosi, umylili. Wszak/.e

cesarz

inszy

panowie

361
chrzeciascy
dy le. krl
z wojskami tewedug zmowy na granicy Tureckiej z Litw do nich moe przyby. Tepoi to. czasu carz Prckopski pamitajc onc swoj jjirwsz porak
,

bd

Polaki

0(1

\aliajskich Tatarw,

zebra si

wielkim wojskiem

cign
i

wtry

raz |irzeciw carzowi

Nahajskiemu, ktrego na

giow

porazi

wszytki i\a-

rzek Kam lece tak splundroZawolskie hordy za wa, poburzy, spustoszy ludu Nahajskiego w polon tak wiele wygna, i dudzy Nahajczycy Zawolczycy, nie majc z kim w wypustoszonych swoich hordach zosta, ci za onami, ci za synami, ci za ojcami i braci
hajskie
i

Wog

^|y Za'oT
'^,,'^''^^j(;|J"'

z'>jowaL

do Prekopskiej hordy za wojskiem nieprzyjacielskim, a gdv wszyscy oni |)ooncy w Taurice albo Prekopie osiedli, ju si snazmocnia horda Prekopska, tak, i wszytkim dnie rozmnoya, rozszyrzya przylegym narodom strasznymi Tatarowie Prekopscy by poczli.
dobrowolnie
szli
i

Tego
d,
jako

czassu u Wieliczki

w grze
z

solnej, jeden

otr staplowanie zdra- Gmsoinau

zapalona,

podrzuciwszy ogien, zapali,

ktrego

piekle wiele

si

ludzi zadusio, a

amali. Andrzej Kocielecki, na ten czas

skini

grn aden

^mmu wpucie

nie

dymu w podziemnej jaskmi, drudzy chcc wyle, szyje poupnikiem bdc, gdy si w jasmia, on sam z hewermem Be-

Kociei.-rki

ogie

ugasi-

tmancm Krakowskim bormistrzem, ktry ju mia lat 90, w gr si wpuci, ci dwa podawszy y\yoty swoje w' wielk niebespieczno, jako
i

drudzy Rurciusowie Rzymscy, on

ogie bardzo

szkodliwy

przewan

pra-

ugasili.

Potym 7 dnia Noyembra od Bochdana wojewody W'ooskiego pose

przyjacha do Krakowa, proszc krla Sigmunta o pomoc przeciw Tatarom Prekojjskim, prosi te aby posa Wooskiego do Wasila Wielkiego Xidza Moskiewskiego przez jtastwa Litewskie przepuci, czego krl zaraz
Pos.iNyoio

dozwoli posa odprawi. A gdy ledwo posa Wooskiego odprawiono, wnet Turecki pose Imbraim przyjecha dla przymierza rocznego, ktre krl Sigmunt przed tyme posem przysig potwierdzi, bowiem Bajazet cesarz Turecki pierwej te w Constantinopolu to przysig przed Skarzewskim posem Jirlewskim.
i

Posci inre

O
I

WTAR&NENIU TATARW
DO LITWY DO WOOCH,
I

&c,

O PIRWSZYM ]\LVLEST>YIE KRLA SIGMUMA.

Uozdzial szsty.
-prawy
wtargnli
Liteyyskiego Wielkiego Xicstwa
z

spokojnie

trway

przez ten roli

Tataroio
do^wiina.

cah; a Tatarowie Prekopscy

carzykiem Bitikierejem, czas upatrzywszy

niemieli, burzyli

Ruskie strony,

widzc i odporu

xistwo

302
Litewskie ai do Wilna
i

za

gony, gdzie nabrawszy ludu

Wilno dwanacie mil w stron rospucili zai dobytku wielk moc, uszli w caoci do

^Dnlesuze*
poioncii.

upami bez wszelakiego odporu. sczliwym powodzenim b^dc mielszy do Wooskiej ziemie wtargnli z tyme Bitikierejem carzykiem, ktr wszerz wzdu splundrowawszy, przez siedmdziesit tysicy ludzi byda w polon jako bya sawa wzicli, a gdy jusz chcieli Dniestr przebywa wracajc si do Przetopu, bo si bojeli Wooskiego wojska po sobie gonicego, tam carzvk
hordy
z
,

Tyfn

JJitikierej z

klikiem tysicy Tatarw

ich

winiw wielkoci

potonli

w Dnie,

Fogerowie
rowie familia sJawna

tym czasie Konie pacz wojewody Wooskiego hetman zebrawszy jako na prtce mg wiele rycerstwa, dogoni Tatarw u przewozu, z ktrymi bitw wicej upornie nili bacznie stoczy, bo od nieprzyjaci ogarniony, gdy si mnie broni, zabity poleg. Woochw wicej ni siedmset na placu zostao, a przez trzysta ich ucieczk zdrowie zachowali, wszake winiw polonu w ten czas wiele odbili. Tak Tatarowie wiksz porak od potopu w wodzie ni od nieprzyjaci podjwszy, do hordy si wrcili. Tego roku 1511, papie Julius Wiry jubiieus albo miociwego lata odpusty z listami pargaminowymi, z buami dla budowania kocioa . Piotra w Rzymie, do Polski posia, a przy tym skrzyni elazn na pienido inszych krain rozesa by ty skrzynie, dze, take te do Niemiec g ^yyy nich kupcw z Augspurku Fogarw przystawi. Tych odpustw dugi spr okoo onych jubirycerstwo niochcieli przyj Polski scuat
strze,

gdy

cisncych si prumy znosi nie mogy.

A w

kupcw

Augspurku.

i dvyie czci pienidzy yyybranych za ty opatrzenie ukrajny, odpusty yyzili Polacy na obron przeciw poganom onej summy w skrzyni elazn a Fogarowie kupcy papiescy trzeci wzili na papiea. W^ Niemcech za a zwascza w Saskim xistwie lanleuszw

by,
"

.,..',.'',...',

to przeyyiedli, J^

.'
i

"
i

."".",."
i

cz

grabstwie Heskim, acz przijmowano ony jubileuszy, i kupowano drogo, zwascza lud prosty, bo je rozyyieszawali Woszy po cmintarzach jakoby
Iher

Marcin Lu- jgi^ig

pocz

wichrzy,
0|.t>m
sze-

minika S.

sieidanajoYiusa elc.

w teolosiej, mnich Doii"^ Witembergu, niewiem jakim duchem pobudzony przeciw tym pocz kaza, a potym pisa, tedy szyderstwy, odpustom, uazyyyajc jo onv skrzynio elazne xiata, zwasca Saskie zahamoway, w ktrych bar" T a Luther od tych czassow dzo yyielka summa pienidzy bya zel)rana
towarY, ,J' yvszake cdy Mnrlinus Luter doctor

,^''..
'

-i-ii
1

"

'

sect swoj

pocz puy.

Sluckie Siemionoyyic, acz mo-ego roku 1511, Jurgi Xiesruc- vvieku ale serca prawie mskiego bdc. Tatarw, ktrzy okoo Kijowa Tatarw kie 1. i-i ""-i eoooporazi. -ysjele yyolosci byli zyyojowali, porazi na gioyy rozgromi, tak iz ich na

Tego

xi

tysicy polego, nalUitku urociscu za Kijoyyem mil 20, ktrych placu yyojewod Kijowfortelem nocnym poy, z Andrzejem ]\iemiroyyicc;m skim, a murzoyyie trzej starszy ledwo uciekli: Aria Sieni.ig, Adziga, To,

om

potym za nimi gonic, porazili ich stray siedmset. roku miesica Lutego, siem Koronny yy Piotrkoyyie by zoon, duchoyynych dochodw na ktrym krl z senatory pobr z rycerskich postanoyyil, dla podpory skarbu pospolitego; tame uchwalono aby monety
ksor, etc. yy polach

Tego

3G1
wicej me kowano bo i. si jej byo wiele a nie warownej w ten czas namnoyo, tedy czerwone zote wzdro.aly byy, a w faszowaniu tej mopodsliarbi Koronny, iitrego noty by obwinion mjal<i Piorun, senator na siem pozwano, nic stan, przeto by gdy^go byo o to obwiniono wywoa z ziemie, a zjacliawszy do Rakus mieszka w Wiedniu, tame
,

*"''''
'^'^;"';^'ij

i*H'runa.

umar, ciao jego do Sanicza przywieziono,

Pioruna jeszcze

owo
i

stare

gdzie jest pocbowan: od tego pugroszki Poskie Piorunkami zowi.

z

Piorunki.

dwiema synami, Stanisawem Januszem przyjecbaa, gdzie za dozwoenim krlewskim senatu, Wiznesk ziemi Mazowszu przylegg, od Jana askiego
siem do Piotrkowa Anna xicna Mazowiecka
i

Na tene

arcibiskupa Gniezmeskiego, ktry

by

opiekunem nijakiego Ginki kre-

wnego swego, we dwunacie tysicy zotych wykupia. tene czas gdy krl Sigmunt w Piotrkowie mieszka, Wadisaw z Ludwikiem synem, AYgierscy Czescy krowie, do lskiego Wratsawia 20 dnia Stycznia przyjechali: tam by spr wielki midzy Wgierskimi Czeskimi pany, przy ktrvmbv krlestw ie lskie xistw o Wrutsaw mia ," / -'11 ,, -Izosta ktremu krlowi posuszestwo mieli przysiga*! powinno ho-

W
,

/J.^^*^

'T

"

'

Wratslawiu-

du zachowa, jeli Czeskiemu,

Sljsko Polskiemu krlestwu

jeli

W^gierskiemu,
,

gdy

przedtym zdawna

ten czas te Wadisaw pewnieby go by Sigmuntowi nie broni, gdyby prawem bliskoci dochodzi lska ale uchodzc tego aby sam i Si~ gmunt trudnoci na potym z synem Ludwikiem, ktry ju krlem Czeskim by koronowan, nie mia, puci to imo si. A nie postanowiwszy nic, wyjacha z Wratsawia z synem 15 dnia ]\Iarca. Tego czassu Wratsawianie otrzymali priwilej od Wadislawa krla, od Ludwika syna jego, i postanowili kupieckich wszytkich rzeczy skad w Wratsawiu, tak Niemcom jako Polakom, publikowali ty listy, aby aden kupiec z Polski z Niemiec W^ratsawia nie mia mija z kupiami, jedno ich tam przedawa tam kupowa. Przeto Sigmunt krl Polski znany radnymi, widzc, i ta wielka a niezmierna szkoda, zelywo uro^ saby Polakom, zakaza aby adnych towarw z Polski do Wratsawia nie woono, ale przez Czesk ziemi wszyscy kupcy Polszcy dobrowolnie do Niemie na handle jedzili. Co widzc Wratsawianie, starali si o to, jakoby inszym t drog zamkn, ale nie mogli, bo panowie Czescy Polakom dla swego poytku wicej yczyli; czynili za niezmierne nakady Wratsawianie aby tego obronili, a swoje priwileja otrzymali, dawajc |)odarki ju cesarzowi, ju Wgierskiemu Czeskiemu krlowi Wadisawowi (ktry te by w tym zahaczy mioci ojczyzny swojej Korony Polskiej)
,
i

naleao

ale

to

naszy niedbale przespali.

Przespanie

'

'^

SprPoiako W z W rat* siaNNiunyo

piecki.

xitom Niemieckim,
.

^ ziemie
Polskiej to-

ktrzy przekupieni acz usiowali, ale nie wskrali,

"^

'

'

bo Polacy na szkod
"

ich przewiedli
I

tak

to

... zamknienic ziemie trwajc

,

przez towabo upadkiem rw Polskich wytrwa szkoda nie mo^li ~ z nienagrodzon ' ^ " " swoim. Tak ich krl Polski Sigmunt w ten czas siedzc w domu prawie

przez cztery lata sprzykrzyo si

.

Wratsawianom
, '

!! duej

wary zamunionc
przez 4 lala.
.^^^^^

'

^'n(>gf> Gdaiiscza-

nomiiin-

by zwojowa,
II.

bo ten skad

niwecz

by potym
"

obrcon na zjedzie onyni

ni.

40

302
Przesporskim
z

Cesarzem krlw, Polskiego, Wgierskiego

Czeskiego,

jako o tym bdzie niej.

Potym

Piotrkowskiego sejmu krl odjacha do Krakowa, stamtd

za 2 dnia Maja nw Koronnych

Gastol Iowie i insza sllach-

ruszy si do Brzecia Litewskiego, gdzie na

i

prob

pa-

'Litewska

z'

Litewsk, zwascza Gastotw, ktrzy dla towarzystwa porozumienia z Gliskim Michaem ku pierwszej asce ich przyj. '^jl' poimaui, Z \vizienia wyzwoli
Litewskich,

on
i

slachl

Rusk

wypusczeni.

Przvjcchali

ktre syna swojego

krlowi,

potym od carza Przekopskiego Mendlikiereja posowie, przez take wnuka lubowa da w zakadzie Sigmuntowi

jego Polskim
Na 30000 Talarw
ISnOO zo-

tych czer-

wonych
dn.

Lubczanie

Holandrw na morzu
rozbili.

postanowienia, te na kady rok przeciw nieprzyjacioom Litewskim trzydzieci tysicy Tatarw za wdy mia stawi; a krl Sigmunt Prekopskiemu carzowi na kody rok pitnacie tysicy zotych czerwonych odu mia dawa, ktrej summy poowic z Polskiego, a poowic z Litewskiego skarbu miano paci. Ale potym Mendlikierej wziwszy jurgielt, zama wiar i syna ani wnuka w zakadzie nie posa i owszem do Wooskiego pastwa hodownego krlowi Polskiemu, z wielkim wojskiem wtargn, gdzie wielk szkod uczyni, potym do Moskwy cign, skd wielki polon ludzi dobytku wygna. A krl Sigmunt postanowiwszy Litewskie sprawy w Brzeciu do Polski si wrci, a wjacha do Krakowa 30 dnia Pad/Jernika. Tego czassu Lubczaiiie (ktre miasto Lubek jest sawne mocne nad Batyckim morzem od przodkw naszych Polakw zbudowane i Bukowczem wedug Kronik Niemieckich nazwane, a przed 700 lat od Rarolussa Wielkiego cesarza podbite), ci skarbw dostatkiem i miasta obron, tudzie sposobnoci portu, jako naszy Gdasczanie, w pych podniesieni, z krlem Duskim na ten czas walczyli i wielkimi a czstymi porakami nad nim zwycistwo otrzyraawali na ostatek morsk wojn z nim wiedli. Trafio si te i Holandrowie w ten czas do Gdaska na S. Dominik wedug zwyczaju portem krla Duskiego, czego im Lubczanie chcieli zabroni przyjachali a nabrawszy kupi Polskich w okrty, miedzi mosidzu, oowu, wanczosw, zboa etc. nazad chcieli eglowa; ale i wiatru pogodnego niemieli , przeto u Hale krla Polskiego miasteczka na kopomocy krla Duskiego czekajc. A w tym twicach stanli, wiatru ))i okrtw Lubczanw strzelb i Frejbiterw dobrze dwadziecia k temu osadzonych za wiatrem pogodnym rano przypadli na Holandrw, a bez wieci na bespiecznych uderzywszy snadnie ich rozgromili, czterdzieci okrtw Holanderskich uciekajcych spalili potopili, a szedziesit i okrtw caych poimali, ktre z kupiami do ubka triumphujc przyprowadzili; inszy podniowszy agle ku Gdaskowi, drudzy na morze gbokie pouciekali, nawicej kupi Fokarom kupcom Augspurskim
i

wedug

om

ten

czas

pobrali,

zwascza miedzi

mosidzu, ktre
Krl Sigmunt

byli

przedtyra

z Polski

do

Gdaska

Wis

przyprowadzili.
i

skary si na

pisa do Lubczan, ale ledwo trzeLubczany cesarzowi Maximilianowi ci to mosidzu, a miedzi kupcom, zwascza Fokarom wrcili.

cz

3<53

TcTOA czassu Tatarowic Prokopscy, acz Iluskich ziem, dla przymierza Brzeciu Litewskim postanowionego nic najedali wszake zebrawszy wojska wifcej ni trzydzieci tysicy jezdnych do Wooch wtargnli przeciw ktrvni Bochdan wojewoda z wojskiem Wooskim ciggn. Po lakw mu te na pomoc cztery tysice z hetmanami Stanisawem Landskoroskim Tworowskim przybyo k temu Wgrw wicej ni omset. Bugarw, take Serbw Turkw, usarzw za pienidze z Traciej Boch-

cianie

dan przyzwa, a zszykowawszy wszitkich porzdnie, mieli wszyscy chrzepewn nadziej zwycistwa. Ale w ten czas Nahajscy Tatarowic, syszc i Prekopscy do Wooch wycignli, zaraz wtargnli do Prekopskiej

Tatarowic Na h aj SC y
f^^Jj^i^^^f^

hordy,

ktr wszerz

wzdu

srogo zwojowali; czego gdy si dowie-

jowaii.

dzia carz Prekopski, wnet si z Wooch broni swojej hordy wrci, ale ubiegli z wielkini przycign, tedy Nahajscy nabrawszy si za mi upami. A tak Wooska ziemia w ten czas od wielkiej poraki za

Wog

wasn

wielkie zamieszanie byo, bowiem Salcmbeg albo Selim, syn cesarza Bajzeta, stojc na zdrowie wasnemu ojcowi chcc pod nim cesarstwo Tureckie opanowa, Kaf miasto zacne portowe nad Czarnym morzem w Prekopie lece (ktre by Machomet dziad jego przedtym Genuensom wzi), pod ojcem ubiea opanowa; Biaogrodu te Kiliej miast portowych w Wooszech doby, a swoimi janczary porty morza Czarnego ossadziwszy, buntowa si z Prckopskim carzem na ojca Bajzeta, ktry w ten czas staroci zemi wojtak dosy biedy od Sophiego krla Perskiego, tak dlony, mia

Tego

szkod pogask wyzwolona bya. czassu w Turecliich pastwach

i

^^^'/jj^'^*

,,^*'^i|!!,'u^^].

zeia.

ska wielkie od Persw pobite straciwszy,

pola ku

Poszce

pi

dni jazdy

lecego

Constantinopoa do Andrinomiasta ujacha. A i Andrinopole

z

fg",'J^|j"jP,';j

nie jest tak obronne,

jakom sam widzia, bo mury rozwalone

i

rozwloko

'"o"^"" "'^

po grach, przeto Zelim widzc pogod, zebrawszy wojsko z Tatar Prekopskich, z Serbw, Bugarw niktrej sobie yczliwej strony Turkw, cign przeciw ojcowi Bajzetowi do Andrinopola. Co

si na

trzy mile

usyszawszy biedny ociec Bajzet,

skiem, a stoczywszy

wycign

przeciw

zemu

synowi

wojJl;;^'^''^^,,^:

jitw srog porazi go, tak, i ledwo Zelim z carza Prekopskiego synem uciek. Na ktrej poraki miejscu dzie jazdy od
Andrinopola

razi.

mymy

nocowali

widziaem sam jawne bitwy

znaki, ktre

mi Bulgarowie ukazowali, roku 1575. Wszake rycho potym roku 1512, Bajzet cesarz zeszy w staroci uporowi syna swego (gdy si do niego wszyscy janczarowie przekinli) ustpi spuci mu cesarstwo Tureckie za ywota, a sam Ilamazi miasto krain w Syriej sobie ku wychowaniu obra, gdzie potym wtrego
i

A"^^^^*'|iJi^:'"
^'I^';,\'",;;J

^'^^'gj!,],'/^''^-

umar. Po jego mierci drugi syn Achmat Soltan, z wielkim wojskiem, majc Persw na pomoc, przeciw bratu Zeimowi przycign, a gdy z obudwu stron bitw o stolic cesarsk szczcia patrzc zwiedli, poraon Achmat z Persami ktrego poimancgo zaraz lirat Zelim kaza siekier, a tak po srogim kr wie rozlaniu zupene cesarstwo Tureckie, zbywszy ojca brata, opanowa. Syn za Aclimata zadnia po przyjedzie
,

^^,"^^"/j7'

odsya.

ci

3G4
bitego do Perskiego krla uciek, ktremu on

stwo, a ten potym docliodzc dziedzictwa

da crk swoje mszczc si mierci

mae-

ojcowskiej,

czstokro Zelima poraa

Po^iarpoi
'Jo^sse?;

i niewymowna', mu szkody wojn poczyni. Zelim po tym zwycistwie, przysa posa swojego do Sigmunta krla

Polaka poturczonego Laskowskiego

tureckim jzykiem
krlu, ktry dziad
prze/,

Mocisk miasteczka wojtowica;

ten

tumacza tymi sowy krtkimi poselstwo odprawi, mwic: Salembeg Turecki nowy cesarz, pokj ten z tob Sigmuncie
i

ociec zachowywali

chce trzyma."

krl

Sigmunt

take si ofiarujc Tureckiemu

sica Lipca.

cesarzowi,

posa odprawi roku 1512 mie-

Tego
krla
dzie

roku krl Sigmunt namwiony

i

bdc

od brata

Wadisawa

w
sza

po wojewoSiedmigrodzkim Stephanie zostawionej, crk jej Barbar zmwi maeski stan, po ktr roku 151*2 Jana Lubraskiego biskupa PoJadwigi,
z

Wgierskiego

od

xiny

Treczjna,

wdowy

znaskiego,
z

CliristolFa

Szydowieckiego, kastellana Sdomirskiego,

ukaokaza-

Grki, Wielkiej Polski starost, wyprawi.

ci

w
i

wietnych

'^gensk^^v
'

z Krakowa przez lsko Moraw do Trczywziwszy z sob now oblubienic krlowi Sigmuntowi, wrcili si do Polski, ktr te Edwiga matka brat Janusz wojewoda Siedmigrodzki, potym krl Wgierski (za ktrym za ono Isabella SigCzesiskie w omi set koni prowamuntowna bya) Kazim.irz wuj dzi, a gdy przyjechali do Morawice blisko Krakowa pitego dnia Lutego tam nocowali. Nazajutrz w Pitkowy dzie rano, krl Sigmunt dosi z ozdobnymi pocztami wyjecha przeciw jej. A w tym te Bergieskie

ych

pocztach wyjechawszy

na przyjachali, tam

xi

xi

wcsde."^ Jerzy,

wietnych zbrojami J^rzyjecha, ktrego krl skoro uciwie przywita, zatym xicna Barbara nowa oblubienica z matk na wozie ozdobnie zgotowanym przyjechaa, a gdy z \vozu na ziemi wystpia po suknie ku krlowi bya prowadzona,
na
to

wesele proszony,

siedmiset koni

przywita
natu,

naprzd Jan Laski arcj biskup Gnieznieiiski od krla

od

se-

pozdrawia acisk orati Jan Staphileus legat papieski y:c. Potym krl Sigmunt wziwszy j do siebie na sanie, jachali na zamek Krakowski, a w Niedziel ostatni Zapustw bya oddana krlowi w maestwo i koronowana przez Jana askiego arcibiskupa Gnienieskiego, przy ktrycli ceremoniach by Bernhard Wilczek arcibiskup Lwopanowie wski wszyscy biskupowie Polszcy Pruscy, opatowie take Koronni z Litewskimi, od Wadisawa Wgierskiego Ludwika Czeskiego, lskich i mistrza Pruskiego posowie; take Jerzy krlw od Brzeskie, Bartomiej lskie xita, Jan Turzo biskup Wrocawski, Staphileus legat papieski, Mazowiecka Ratiborska xinv, wdowy, posowie od biskupw Wgierskich Czeskich od Saskiego xicia Jerzego margrabi Brandenburskiego Friderika Wooskiego Siedmigrodzkiego wojewodw inszych Litewskich, Ruskich xit i panit bardzo wiele. A odprawiwszy zwyke ceremonie obiad hojnoci krlewsk, jak ten czas potrzebowa przygotowany, dugo kadego dnia tace krotochwile rozinsze rycerskie igrzyska byy sprawowane. maite, gonitwy, szermowania
potym

xit

365

Wgumtwie z drzewy midzy inszymi Polacv, Jarocki noci Jan Taro ^

i

mieli przedniejsze miejsca

i

Rechemberger

SIak

idank dziel- ja?ockrfc dworzanin ilecuembe".

krlewski.

^l

PORAENIU 25000 TATARW

PREKOPSKICH POD WISMOWCEM,

Kozdzia sidmy.
Ijdy krl Sigmunt w Krakowie by z krlow now, Wnet przysza wie, Prekopski ii carz cignie gow,
Mendlikier|w Ruskie strony,
z

wojski ogromnymi,

Mendliliierej carz.

Syszc

krl
i

by wes

pany Koronnymi.
Paler palriae.

Lecz krl czujny

ociec ojczyzny swej prawy,

Chcc odbi

od swych

woci
byli

miecz pogaski krwawy,

Posa dwr
Slachta

swj co rychlej na pomoc onierzom,

po Podolskim leom.
z

Ktrzy przed tym tam

te

rycerstwo Ruskie

powinnoci
Knia Constanti Oslroski

Jachali wszyscy przeciw Tatarskiej srogoci;

Knia Constanli za hetman Z Litw z Woycami dla

i

cign
i

betman Litewski.

drugiej strony

splnej obrony.
25000 Talarw.

Tatarw dwadziecia pi tysicy wicej, liczbie byo, ktrzy tak srogoci^zwierzcej Uywajc, Ruski kraj z gruntu zburzy chcieli,

Bo Mendlikiera

gdy

carza tu przy sobie mieli. ju a pod Rielk pucili zagony, Wnet Landskoroiiski polny hetman dowiadczony, Z suebnymi onierzmi siedm set ich porazi,

Stani^lu^v

Landsko-

roski hetman polny.

Czym naszym serca doda, a poganom adnego ywego z nich niezostawili,

skazi.

plon

winiw

wszytkich

cale wybawili.

Za czym zwycistwo pewne sobie winszowali, I ochotniej w gromad wszyscy si zbierah. Polskie Ruskie wojsko te si ju cigao, A pod Winiowcem w polu obozem^ leao; Knia te Constanti hetman trzy tysice Litwy, Przywid ochotnych pragncych bitwy.
i

mw

Lilwy 3000 ochotnej

366
Przy nim knia Winiewiecki
I
!^.''iu?ch^za''hetmana

Micha

h\\

synami.

knia Andrzej Zbaraski, z ktrych hetmanami Ka^y mg by, lecz xia/.e on Constanti wity,

"""

od wszytkich za sprawc zwierzchnego przyjty. sawny w mstwie, mielszym po wieym z Tatarw zwycistwie, Z pliiem swoich onierzw wojslia ich piegowa, A jak ich wiele w liczbie pilnie npatrowa. Knia te Constanti z pany Koronnymi radzi, Jakby przeciw Tatarom uphy swe rozsadzi,
Landskoronski Stanisaw rycerz

By

Bdc

Fortele przeciw

mocy zwyke wynajdowa.

i

Bo ju
Rozrywka

mdra kil

ziaCoirsliintina.

Wykada

pogany sto kro przed tym si kosztowa. ich postpki sposb potkania,

Uwaa

te

sucha

inszych pilnie zdania.

Jak mdry hetman wszytko rozumem sprawujc, Jak w sprawie sta, jak goni, jak bi, ukazujc. tym Landskroski przyjecha z stray w obz w nocy, Dajc zna o pogaskim wojsku ich mocv, I w ten czas ju leeli na koszu spokojnie,
i

T nowin wnet wszyscy tak si

I

tak bespiecznych

moem bi

zaraz przystojnie.

pocieszyli,

serca na

pogany chciwie

zajnszyli.

Cchoin naszych.
^^c^romernsinoraiione

zwycistwa miele Winszujc sobie kady chcia wprzd sta na

Ci dla ojczyzny
ci

umrze,

czele.

j^j. ^^-^^ Constauti

widzc

nich

tak

ch bitwy,

e^Zmf:!r^r^nZ
^"^jodocusauicm Dechis
(ew llJjiliTKdiTL^ld-

ec"7/m/Lll^rS^^
'"'"

Do Polakw przyczy wojsko swoje z Litwy, Lcdwo wszytkich szc tysic z Woycami byo, Lecz kademu z dziesitkiem pogan bi si mio. Ruszyli si z Winio wca ku Tatarom drog, Tam w cignieniu niezgoda wnet zatrzsa trwog.
Hetmanowie swar wsczli
o pirwsze potkanie,
nie.

Polacy wprzd, Litwa wprzd chcieli skoczy na

Knia Constanti Mwic, i o

Ostroski przd
ich szyku

przywascza
i

sobie.

wiedzia

sposobie,
ich wszytki sprawy,

I
Bo
Mdra
^''^^'^

na tym wiek swj strawi,

ich

zna
i

wiadom

rady wszytkiej

koszu zastawy;

Przeto (mwi) mnie

kto czego

rada Consian-

z Litw i to wprzd przystoi, kosztowa ju si nie tak boi. gdyby si Polacy wprzd mieli potyka,

Nie wiadomi ich szykw, pewnieby nam myka. Bo skoroby si naprzd co le })opisao, Juby si ostatek wojska zamieszao. Tak knia Constanti mdrze radzi, lecz Polacy
i

Mwili

i te

u nas

dobrzy junacy,

307
Co
I
i

Niemrech

we Woszech,

Franciej bywali,

,w<^7.e*'^na"s/"^h''czyinj

szermierskich si szkoach znacznie probowah.

"^^ Deciussa.

Constanti przeciw temu mdrzej odpowiedzia,

Inszy szpad, inszy sajdak, chocia
Insza

'"""'"

consiantS^'

domu

siedzia.

we Woszech

insza

Niemcech

wojnie sprawa,

Inakszy nieprzyjaciel, inaksza zabawa.

Wic
Ni
z

inaczej z Tatary

postpowa

trzeba,

Wiochy, tylko jeden Bg niech bdzie z nieba. A gdy to knia Constanti rozwodzi szeroko. Wnet wie przysza i Tatar widziano na oko Tusz cigncych, wnet naszy porzuciwszy spory. Bo drugi co chcia wprzd bi ssta si z trwogi chory, Zszykowali si prtko stanli w sprawie, A knia Constanti naprzd jak Hector w postawie, Z buaw jedc wszytkich pociesza wesoo, A na prawy bok Litw zszykowa na czoo. Mikoaj Kamieniecki wojewoda zatym,
i

Siyk naszych.

sturmaku czubatym, Polskie na lewy rg wojska zszykowa, Srzedni za uph celniejszym ludem obwarowa, ktrym slacheckie poczty panice stay; skakay. A we wszytkich do bitwy serca Przed srzednim uphem roty za onierzkie byy, Kady mstwo okaza chcia wrodzonej siy. Tak stali gotowi si potka w sprawnym szyku.

Krakowski, jak Anniba

Jedc

Tatarskiego z kadych stron okrzyku, knia Constanti Litw z Woycy na stron Odwid, chcc sam za wszytkich wzi na si obron Daleko od Polskiego wojska stan czoem.

Suchajc

Chcc

na Tatary

przypa

przez pagrki

doem,

Jak Hercules buaw ku grze ciskajc. Kadego bratem zowie serca im dodajc,

Ko pod
Sam

nim hasa

bystry,

Podkow ziemi

wrony, biaonogi, kopa ochotny do trwogi.

mowa
tina.

Kszlalt, ubir, i kniazia Constan-

ko

bechterze, sturmakiem

obwarowa gow,

A
O

czynic

ch

do bitwy, tak uczyni

mili,

mow:

towarzysze moi, towarzysze

potrzeba naga przypada w tej chwili, mi gossem przerwa milczenie przed wami, Bycie wszyscy wiedzieli co si dzieje z nami.

Jusz

nam

Kae

Ach! ach! jak podeptana

jak udrczona,
jest

Rzecz
z ruskiej

<lo

rycerstwa,

polskim wier-

Cudz nog Tym czasem

szabl jak

potoczona

szem prawdziwie wyra-

ona.

ziemia nasza, ktra

nam

by

miaa.

Pewn

nadziej zysku, teraz

ju

znisczaa.

368
Jnsz spustoszona ley, zysk
Znisczony, a
z

wesp

nadziej

tego si li pogaiicy

miej,

Widzicie jak si ndzni oracze

bkaj,

Wygnani domy swoje spustoszone maj.

Widzicie jako drugich

panie,

Ku

wiod w powrozach, panny wioz na ich wasnych wozach, habie, a ich tu w acuchach pdz, mu pacz nie da mwi przed tak srog ndz.

mw
t

Bo widz jako bracia naszy narzekaj. Zwizani niebo paczem gorzkim przenikaj,

W samych

nas
z

nadziej tylko pokadajc,

Z onami
Ze

dziatkami

niewoh wzdychajc.

jeszcze ich

ywoty

bd obronione.
s
spoem
nisczy.

Acz domy, take pola

ju potoczone, Widzicie nieprzyjaciel jak si w polu bysczy,

Role, zboa, posady, wszytko
miasta
i

Ju

byy. Zburzone w pastwiska si koskie obrciy. Ktsz to bdzie mg znosi, kto bdzie takiego, Cierpic to, serca take, umysu podego? Przyszed nam aobliwy czas widzim ktrego.
folwarki ktre nasze
,

Nad sob

Tatarzyna

Przeto potrzeba

snice szable W^ czym jeli przez

pohaca srogiego, przypi teraz na si zbroj, porwa w mne rce swoje.

nas jakie omieszkanie bdzie.

Siada rzecz nasza, ju nas pohaniec osidzie. Lecz si dugo niebawic bro do rku bierzcie, A co rychlej na ratunk braciej si swej spieszcie." Gdy to mwi usysz okrzyk, potym ali Tatarw kilko uphw od kosza si wali,
Potkanie
I

Tatary.

Krzyk, huk, haci!

A
Na

kaa! brzmi, z trb, witanie rozgania zorz Titan jasny.

bbnw

grzmot

stra-

(szny,

kniazia Constantina

zwykym tacem owym

z wojskiem gotowym. Star si z nimi ochotnie, strzay jak grad lec; A knia Constanti majc o swych piln piecz,

Uderzyli, a on

te wnet

miao coDsiantego.

Krzyczy: nusz teraz bracia

chci jednakow

Czycie, ja was zastawi naprzd swoj gow!" Tak si na umr siek si pomieszali, Litwa i Woycowie mstwem przewyszali.

Tatarzy

za wielkoci,

wszyscy dla zwycistwa,

Dokazuj

jak Litwa tak Tatarzy

Knia

Constanti na wszytko oko

mstwa. majc pilne,

silne.

Obaczy Tatary

by

Litwie bardzo

369
Przeto do Polskich

uphw od swych si wysadzi, By Polakw Tatarom w bok za przyprowadzi,

Polacy

sprawie

stali

Przeto Constantin

krzykn: Hej!

gdy si Litwa Lia, w kim

mna

sia,
Napominanie kniazia
Conslaatina.

Bracia mili ratujciel hej na csz czekacie,

A A

Mnym
I
te

mnie cze moje tu w zakadzie macic, Wiecie i szczcie druhom pomahajet miaym. zniewieciaym." sawa dank dawa, Tatarowie Litwie tak jusz dogrzewah,
to
i

hab
i

Gwat

aa Litw.

W tym Wojciech
Smiele

drudzy ucieczk

gwatu

gotowali,

Sampoleiiski

Bernhard

Potoku,

Wociech
ski
i

Sampole-

Beraart Potocki.

Litw

lewego ratowali boku.

Z rot swojj przypadwszy, knia Constantin przodkiem Jedc woa, za midzy Litw skoczy srzodkiem,
Napomina do bitwy, bo jusz pierzcha chcieli, na si wzdzieli, Lecz przy dobrym hetmanie znowu na Tatary wpadli wielkim pdem.

miao

ich zaraz przez tysic

pooyli rzdem.
omylne.
posilne.

Wnet si szczcie poganom zmienio

I
A

im serce upado
z

uphy

Litw tym mielej naciera, kim jest ojczyzny szczera, Teraz j niech okae, teraz saw swoje Potwierd kody, owo ja przed wszytkimi stoj." Tak zapaleni sowem hetmaskim, wnet potym Gdy ju soce promieniem rozwiecio zotym.
knia Constantin

Woajc:

Hej

mio

Kilko

uphw
to

Tatarskich pobili na

gow,

drudzy uciekali

majc

konie zdrowe.
byli,

Widzc

carzykowie co u kosza

Wnet

na ratunek swoim Tatarom przybyli,

z ulany, z

Z walnym wojskiem Ilordiskim,

murzami,
Tatarska
.

ich

mao

zostao

koszu nad winiami.

Aiw

kniaziu Constantim

moc wszytk

by

znali,

moc na Con-

Przeto si przeciw jemu wnet wszyscy udali.

Rozumiejc

to,

gdyby Constantin ucieka,

Juszby walny uph Polski Tatarw nie czeka.

Tak na prawy rg

W
II.

z hukiem i z krzykiem natarli, Ale Constantinowcy wnet ich nazad wsparli, Znowu si bitwa wscza, strzay wiszcz straszne, Od kurzawy soce si zamieo jasne. tym Polacy dopiero, widzc i gwat srogi

Znowu

bitwa.

Na

kniazia Constantina,

wnet miele bez trwogi,

czterzech rotach na ratunk zbrojnych

ci

mu

przybyli,

si midzy wojskiem pogaskim

zakryli.

47

3/0
rot Polskich, bo w srzodek ich miec Tatarw kady dwu trzech ciele, A knia Constantin krzyczy serca im dodajc, Z swym kozactwom Tatarskie tace przerywajc. Potym ju roty Polskie wnet jedna po drugiej, Nastpuj za nimi bez zabawy dugiej, Srzedni uph walny w ktrym moc Polska stojaa, Uderzyli w Tatary a ziemia zadraa. Bbny, trby brzmi, zbrj grzmot, z rusnic trzask,

Jusz nic

wida

Przebili si,

Mstwo

Polakw.

konie,

Hej! hej! naszy,

Trzeci ras bitws

Haa za

brzmi

Tatarskiej stronie,

Tak bitw odnawiali pogani raz trzeci, knia Constaiiti krzyczy: Hej! nusz teraz dzieci, Nasze zwycistwo jusz jest, jedno docierajcie, Na wolno, na sw braci w ptach wspamitajcie."

W tym

jedna rota Polska przez srzodek Tatarski

Przebia si do

winiw

tam gdzie

by

kosz carski,

Uderzyli na Tatar co przy

winiach

byli,

wszytkich do jednego

tame w

koszu

zbili,

Drudzy rozwizowali winiw, ktrzy rce

Paczc w
Z

niebo wznosili

bdc

wonej mce.

winiw

rycerze.

Potym jeden drugiego gdy rozwiza, ali Z winiw ndznych rycerze wnet si mni sstnli. Co kto mg, ten siekier, ten za kij dbowy, Porwawszy ratunk dali swym z tylu gotowy. A pogani ni w nocy, ni w sczciu nadzieje Nie majc, kady z strachu uciekajc zieje.

Tatarowie poraeni.

rno po polach, naszy po nich goni. Chopi u rzek poganom za przebycia broni. Tak pene pola trupw pogaskich leay,

Bie A

do hordy bez rany rzadki uszed cay.

carz
carski

Sam te
Pobici
i

w mae uszed, lecz przedni zi trzej carzykowie.

i

murzowie

.Z dwudziestu pici tysic

Polaw
zabitych.
i

mao
sto

ich

ubiego.
bitwie polego.

I.ilwy

Naszych

Litw ledwo

tej

Tak

przez dobrych

hetmanw

to

Bg dziwnie sprawi,

Nie w inocy lecz w swej asce zwycistwo objawi. Winiw szesnacie tysic mw, on z dziatkami,

Wybawili
hupy
i

polon wszytek

dobytkami,
broni.

Tatar.

Tatarskich wicej a

upw,

satrw,

ni dziesi tysic koni. wielbdw^ szat, rozlicznej

Po opuszaskich polach gdzie ta bitwa bya. Ziemia si krwie pogaskiej tak bardzo napia. I dugo bez nawozu zboym role podne, ywiy swych oraczw w ony lata godne.

371
I

dzi tam jeszcze porzc oracz ziemie pugiem, Dziwuje si kopijom pokruszonym dugim
ir

Wyorywa
Najduje
i

sajdaki, strzay,

-11

' "^ J,,^ wcznie rdzav rdzawe,

Tom sam widziaf roku

,574,

^,iym

tamtdy

sczabatki

jarmolki krwawe.

lurekjacha.

TraGa si ta sawna bitwa pamici godnej zwycistwo roku 1512 dzie . Witalisa 28 dnia Kwietnia pod opuszn, w ktrej Constanti Iwanowic Ostroskie sawnej a witej pamici xi, Wielkiego Xistwa Litewskiego hetman, naprzedniejszy dank odnis, gdy za jego spraw przywodem, wszytek ten porzdny triumph do skutku szczliwego Pan Bg "przywid. Z Polski za byli ci panowie przedniejszy nad wojskiem Koroninm Ruskim: Mikoaj Kamieniecki, wojewoda starosta Krakowski, hetman Koronny, Jan Odrow ze Sprowej, Otto z Chodcza, wojew^oda Podolski, Stanisaw z Chodcza, marszaek Koronny, starosta Lwowski, Marcin Kamieniecki, Jan Amor z Tarnowa, Stanisaw LandskoruMikoaj Pilecki, Piotr Stanisaw Kmitowie, ski, Jan Swircowski, Jan mowie dzielni w rycerstwie dowiadczeni i wiele inszych panit i slaniezwyciona ku obronie ojczyzny w ten chty Koronnej, w ktrych panit Litewskich, ci przedniejczas znacznie si pokazaa. Z xit za
i

ILopuszna.-

^p^jj^^^y'"^

^''^J^J/^"

ch

szy byli przy kniaziu Constantynie Ostroskim

i

Andrzej
i

xi

Zbarau

knia Micha W''iniewiecki,

,

kniaziem

Iwanem

Alexandrem, knia

i paAlexander Czartorijski Jurgi Radziwi etc. i poczty inszych Te na drugich inszych miejscach zagony Tatarskie , ktre w ten czas z W^oynia i z Podola do Lwowskiej, Beskiej, Buskiej, Lubelskiej i pod Krasny Staw zachodziy, przez dwanacie utarcznych bitew od Polakw byy poraone. Gdy o tym zwycistwie krlowi do Krakowa zna dano i winiw wielko przywiedziono czyniono z wielkimi ceremoniami dziki Panu

xit

nit.

Bogu
i

za

takie dobrodziejstwo
i

niezasuone.

Powiadaj te, na

co

si

wszyscy historikowie

ludzie starzy zgadzaj,

od tego czassu po tym

zwycistwie Polacy grube obyczaje porzucili, ubiorw dugich a ciasnych wyniosymi nad konierzami (ktre za dzi widzimy znowu nastajce poprzestali wosy, ktre przedtym w warkocze plecione dugie nosili, acz si im byy po onej w Wooszech na Bukowinie porace obrzydziy, poczli wysoko strzydz; picia zbytniego i biesiadowania ustawi-

gow
;

9^'^'jfp'^;,

J^^^^^P^ia

cznie
i

zwykego
insz skr

zaniechali

inszych cnot

naladowa
byli

cy

trzewoci przykadem krla pobonego i si prawie od tego czassu Polaznowu z grubych obyczajw w wypoprzeoblekli
,

poczli: tak
i

lerowane odrodzili.
znacznie|od naszych skarani gdy tak Tatarowie za pomoc miesica Maja dnia 13 pose od carza Prekopskiego Mendhkiereja do Krakowa przyjacha, aby przymierze ktre roku przeszego w Brzeciu Litewskim Ijyo postanowiono, odnowi, a iby^krl temu pewniejsz wiar da, powiedzia, i wnuk carski Dialaldin Soltan w zakadzie do
byli,
,

Bo

'-^^^^jj'"-

Wilna

jedzie.

Co gdy si spenio, uczyni

krl przymierze z Tatary,

ale

372
Dialalclin carzjk nie

ZamekPioir

murowany.

obraz.
Stanisawa.

oglda wszy krla w Wilnie umar febr roku 1513 miesica Lutego. Tatarowie te nad przymierze, jako nard pogaski nieustawiczny, czste wtarczki do Litewskich Koronnych krain czynili. Sigmunt krl z Krakowa do Piotrkowa z krlow na siem jacha stamtd za do Poznania si ruszy, a w ten czas zamek Piotrkowski poczto murowa, ktrogo potym aZ roku 1519 dokoczono. Tego roku krl pilnoci okoo oprawienia zaniku Krakowskiego przyobraz te . Stanisawa srebrny, ryty w Norimbereu da misternie o\, J ., rr wielkim kosztem uczyni, ktry w Krakowie na zamku w kociele S. Stanisawa za krat widzimy i grb mosidzowj bratu Friderikowi kardinaowi tame wystawi przed wielkim otarzem.
i ' ,
, \
'

<

Zaia^rgme|
iDiiianem cesarzem.

Tego roku cesarz Maximilian wzi wielk na krla Sigmunta, czci, i imo wnuczk jego crk Philippa krla Hispaskiego ojca Karolussa Pitego, ktr mu sam rai, Barbar poj, czci i na zjedzie Poznaskim, na ktry ono by posy swoje wyprawi, jako si wyszej
wrci mistrzowi Pruskiemu Pomorskiej si przez posy sprzymierzy z Wasilem xidzem Moskiewskim, obiecujc mu yczliwe we wszytkim przeciw Litwie Polakom pomaga. Jakosz Moskiewski w t nadzieje, zapomniawszy przymierza przez Jana Sapih, i potym przez wielkie posy swoje w^ Krakowie wielkie szkody czstymi utarczkami przez potwierdzonego i w Wilnie
powiedziao,
krl nie chcia
i

wa

Pruskiej ziemie, przeto

Michaa Gliskiego

Litewskich pastwach czyni,

Smolesko

acz

nieszczliwie czsto si kusi: a ten ku 1512 postpek.

Albriclit

by

Polskich

Litewskich spraw ro-

margraf
BranS^en-

mistrz Pru-

Tego roku 1512, Albricht margraf Brandenburski z Zophiej Kazimicrzowny krlewny Polskiej siostry Sigmuntowej urodzony, mistrzem w Krlewcu na wielkim zakonu Krzyackiego w Prusiech by obrany stolec z zwykymi ceremoniami triumphy by podniesiony, Sigmuntowi hodu ku Koronie Polkrlowi wujowi swojemu, powinnej przysigi skiej nalecego nie chcia uczyni i owszem za potuch cesarza Maximiliana i inszych xit Rzekich, ossadziwszy zamki Pruskie od Litwy Poli
i

ski,

knechtami

rejterami, chcia krlowi Polskiemu

moc
w

odpiera, jako

o tym niej opiszemy.

Roku za 1513 Marca 25

Posowie na
concilium.

dnia,

Barbara krlowa

Poznaniu uro-

dzia pirwsz crk, ktrej dano imi Edwiga. roku Jan Laski arcibiskup Gnienieski, z Stanisawem OstroTeso ^ rogiem castellanem Kaliskim, byli posani na concilium Lateraneskie od.
Juliussa

papiea zoone, a gdy Julius umar w tym czasie, a na jego Leo Dziesity wstpi. Sprawowali potym Laski z Ostrorogiem poselstwo u W^enetw od krla, take u papiea nowego w Rzymie odprawili potrzeby Koronne przeciw Krzyakom Pruskim.
miejsce

krl Sigmunt,

mu nowin, i

gdy na ten czas w Poznaniu mieszka, przyniesiono Wielki Xidz Moskiewski Wasil przez Michaa Gliskiego

373
czste najazdy do Litewskich stron czyni,
twie pospolitym riiszonim na
przeto krl

kaza si Li-

,^,^p^''Jo

do Moskwy. Tego roku 1.513 Stycznia 20 dnia Helena krlowa, Iwana przedlvm Moskicwskiejio crka, po krlu Alexandrze wdow zostawiona, umara w Litwie. Potyra te zamek Wileski niny, piknym kosztownym
i

wojn gotowa

Moskwy.
Helena
v

murla.

f/^if^fi^^drYe'-

rozmaitym budowanim acz z drzewa mao co przedtym wystawiony, zp;orza 2 1 dnia Lutego. A knia 3Ioskiewski syszc o mierci siostry na Liswojej Heleny, tym wiksze przyczyny wojny na Sigmunta krla tw pocz wynajdowa. Do Maximiliana cessarza przez Lillantsk i Prusk ziemi posy swoje wyprawi, proszc go o koron na Krlestwo

dzieem

m''^''^"^^f

Moskiewskie i wszytkiej Rusi. Te wedug sprzymierzenia namawia go, aby on z jedne stron z Rzesz Niemieck i z Krzyakami Pruskimi na Polsk, a on z drug stron z Liflantskim mistrzem na Litw wojn po- ^["?^^^'^^a dnieli. Gliski za 31icha posa Schleinica Niemca do lska, do Czech ^'\^fj''' rejterw i knechtw nai do Niemiec, ktry za pienidze bardzo wiele przijmowa do Moskwy przez Liflanty przywid. Byli te i midzy naktrzy potajemnie od Gliszymi niktrzy, zwascza chopskiego narodu skiego pienidze brali, a z tych by przedniejszym rotmistrzem Lata albo Lada Czech, miesczanin Krakowski, a ten poimany na granicy Moskiewskiej do Krakowa odesany, by city. Prussowie te i Liflanci buntowali si z drug stron; przeto tym zym pocztkom szkodliwej wojny krl wczas zabiegajc, siem Koronny ^'^"mfu^*' Polakom w Radomiu miesica Czerwca, na ktrym postanowiwszy i w pokoju opatrzywszy przymierzem z Prekopskim carzem nie dawno postanowionym ubespieczywszy sprawy Koronne, prosto z sejmu do Litwy odjecha. A w tym czasie Wawrzyniec Myszkowski, w sprawach rycerskich biegy zawoany, majc krzywd od Jana xicia Zatorskiego, prosi pokornie w Radomiu krla o sprawiedliwo, ale to krl na przyjazd swj z Litwy odoy, wszake do xicia Zatorskiego pisa, aby Myskowskiemu w tym czasie krzywdy nie czyni; ale na to niedbao owszem usyszawszy, i krl do Wilna odjacha, zaraz wod od jego staww odj. TedyMyskowski nie mogc onej krzywdy duej cierpie, odwaywszy sobie na ostatek zdrowie dla gruntu ojczystego pooy, jacha sam do xicia na ten czas polujcego, a gdy tylko sami dwa dalej od sug gadajc odjachali, pocz pokornymi sowy prosi 3Iyszkowski xiccia, aby mu krzywdy wicej nie raczy czyni. Ale jescze nad to wiksze mu szkody wyrzdzi grozi, ktr odpowiedzi Myszkowski zajuszony, doby^'^^S/e ^'>^''^wszy miecza przebi na obiedwie stronie midzy opatki, mwic, i tak gdy sprawiedliwoci nie mog, koniec sobie wojny uczyni. zaraz spadwszy z konia, ni sudzy przypadli skona, a Myskowski znajomymi cieszkami ujacha, i go nie mogli zaskoczy. Tak potym xistwoZaJ^" !*"'=*''' torskie od tego czassu w starostwo jest obrcone ku Krlestwu Polskiemu, poniewa bez potomstwa zeszo, wedug starodawnego z Kazimirzem krlem postanowienia. A Myskowski nieborak w wielkiej niebesi
, i

zoy

xi

xi

xi

Xi

^jlfr^'!^"^'"

xi

574
piecznoci

ywota swego bdgc, dugi

czois

u krla

zabitego aski rozmaitym obyczajem szuka, ktrej nie

u przyjaci xicia mogc pozyska,

skw

a potym roku 1514, na onej stawnej wojnie z Mopod Orsz stoczonej mstwa wielkiego dosy przewan miaoci, wojska nieprzyjacielskie przebijajc dokaza. Z ktrej dzielnoci gdy go hetmanowie i rotmistrzowie zalecali, by przyjct od krla w pirwsz ask. Potym przejedna sobie przyjaciele xiccia zabitego: ale o tej bitwie
zjacha do Litwy,

bdzie

niej.

.MosUiewsKi
nicikzwoiii.

carzPrekodobrze po

Skoro krl Sigmunt do Litwy wyjacha, naprzd w Mielniku mia sejmik, rycho potym w Wilnie naradziwszy si z pany radnymi Litewskimi posa do Moskiewskiego szukajc z nim wszelkim obyczajem zgody; ale gdy Moskiewski zhardziawszy pomoc Liflantsk, Cessarsk Prusk, pastwa Litowskio wojowa, niechcac na przymierze z Litw ani sowa rzec, ^rl Sigmuut widzc i gwat gwatem odbi potrzeba, posa upomink carzowi Prekopskicmu ktry wedu<? powinnoci do Moskiewskich ziem wcignwszy, wielk korzy ludu i dobytku wygna wooci wszerz do Starodubia spustoszywszy, kilko zastpw Moskiewskich i wzdu porazi, a tymi utarczkami Moskiewskiego od wojowania Litewskich ziem carz Prekopski tego roku 1514 odwid: tylko byo godniejszych ku pii

saniu rzeczy roku 1513.

WZICIU SMOLESKA.

Moskwa L

w Wilnie z pany radnymi LitewskiAa drugi rok 1514, Sigmunt mi pobr uchwali, za ktre pienidze prtko pilnoci poborcw dobrych pieszych, panowie zgromadzone, onierzw naprzijraowano jezdnych te Litewscy gotowali si z pocztami wielkimi na wojn. Ale Moskiewski xidz Wasi wojsko bardzo wielkie do Litwy posawszy, ni si naszy zgoi

bdc

towali, wszerz

wzdu
i

krainy Litewskie
i

powojowa. Smoleski te za-

Smolehs!;

oblyoiH
3Cn dzia

cianami, blankami, k temu izbicami z dbu zrbionymi, a ziemi nafasowanymi dobrze opatrzony, nad Dnieprem lecy, wielk moc obcgna 1514, Maja 16 dnia i powiedaj,
przyrodzenim miejsca
jako
i

mek pooenim

Decius pisze
,

pod Smoleskiem
ktry tam

mia w

ten czas wielkich dzia

lesklem."
Mc.sk\M\

trzysta
dziel
;

ktryci do zamku ustawicznie strzelano

cae dwanacie

nic-

ale

i si Soohub

by w

ten czas namiestnikiem, do-

''huba^od*''
odbita.
^

brze i dosy mnie broni i kilko szturmw Moskiewskich pobi, tedy Moskiewski odcign od Smoleska. A tym czassem z wojskiem i tam i sam chodzi, czynic szkody xistwu Litewskiemu, potym za znowu pod Smolesko przycign i dobywa go przemylnie wszelkim sposobem, ustawicznie szturmy przypusczajc; ale gdy powtre kilko tysicy ludu straci, ju by myli odci-

gnc

na

kocu miesica
,

Lipca, bo

Sigmunt krl
i

SpiinoA

na odsiecz Smolesczanom dnia 22 Lipca

Soohub si

wycign by z Wilna mnie broni.

ze wszystki-

smoiSl" Ale Gliski Micha

gdy

mu

31oskiesvski

Smoleskie iistwo

375
kimi przyleglociami podaci obieca
praktiki z
,

jeliby go dosta

wnet si

uda

na

onierzami

inszymi

Smoleskimi

bojary, a tak czego

nicmg

Moskiewski moc, to GIiiis'n przez chytre condicic i zdradliwe obietnice (ktre go samy potym omyliy) otrzyma, ustawicznie tractujgc z oblciecy, i si w zamku zdrajcw bardzo wiele najdowalo, naostatek gdy prawie wszyscy na podanie zamku przyzwolili, Solohub ich od tego hamowa, obiecujc im prctki ratunek od krla, bo jusz by przycign do Mieska. Ale gdy wszyscy Smolnianie na podanie woali, nie mg Soohub "','''.

fy,.'^^,,?'""

J't'cowa
^,"'|i''"^ij''''

wicej uhamowac. Tak tedy xicstwo zamek Smoleniedobyty, ktry jako go Witold by dosta, trwa przy waski sawny dzy xislwa Litewskiego lat sto, a Moskiewskiemu si opiera lat 12, )y poda Michaowi Gliskiemu wedug umowy miesica Lipca dnia 30, jako Jodocus Decius pisze. A nazajutrz sam Wielki Xidz Moskiewski Wasilej wjecha na zamek gdzie w cerkwi przedniejszej mody zwyke obyczajem"^ ruskim odprawiwszy, wszytek zamek ze wszytkich skarbw z zota, z srebra, z pere inszych klejnotw drogich zupi, a wielkie
ich niestwornosci
i

rii'-

if" ''"^a''

y'i<ii .peta,
'

Wizienie.

upy do Moskwy odesa, ale tak wiele ludu pod Smoleskiem utraci, szkody popad, i by mg takie dwa zamki snadnie nowe zbudowa. Nie raz si ten Smoleski zamek krwi Moskiewsk Litewsk obla,
i

bo przedtym za Kazimirza, Albrichta i za Alexandra krlw. Iwan Wasilewic dziad dzisiejszego Moskiewskiego kniazia, dobywa go prawie przez lat 1 2 pod niebem Wiazowicem potym pod Jurgim Illebowicem Montwidowicem synem jego, ktry by won czas po ojcu Hlebie Wiazowicu woiewoda Smoleskim od Alexandra. A gdv Iwan Iwanowic Moskiewski
i

HicbWiazowidowic
Snioleiiski

tvmze Hlebowicem obegna, ale utraciwszy kilko szturmw, odiacha sam wicsynjego Smoleska > ^ riii L odo Mosk\\-]', hetmanw dwu kniaziw Siewierskich Siemiatczicow, ktrzy iaii-2ijronii" I \ '

V umar, znowu .''"', svn ie":0 Ti

1

-JA-

Wasilei Iwanow'ic

-I

ri

11
^

Smolesko wielk
I-II
,

,,

moc
1

pod

wojowoiia, Jurgi Mlebo-

od Litwy do Moskwy przedtym przekinli na swym miejscu zostawiwszy, ktrzy gdy ustawiczn a gwatown strzelb ju byli blanki zbili i dziur wielk w cienie do szturmu uczynHi, wnet Mikoaj Hiobowie tego Jurgego syn ktry by niedawno z Moskwy wypusczon po onym poimaniu na Wiedroszy, wziwszy na si rzd zamkowy, w zeszej staroci ojcowskiej, broni si mnie czas niemay, ale gdy Moskwa tym

si

byli

wiee blanki strzelb psowaa ju drug dziur znowu wybili, rokowa Mikoaj Hiobowie z ich hetmanem proszc maej folgi aby si rozmyli o podaniu zamku; pozwoli mu tedy Moskiewski hetman przez jedne noc rozmylania, pod t condici al)y siekier namniej okoo zamku oprawowania nie rbi, a nazajutrz aby si ze wszystkim poda. A w tym Illebowic penic condici podan, niekaza siekierami robi, ale umyliusilniej
i

wszy si do garda broni, z rycerstwem Litewskim i Ruskim Smoleskim, z Sapihami, Kopciami, Mieleskami, Hricinami (z ktrych Wojnowie), Ma-

,5,^^!;;' f,'|g

majtnoci pobra przy Litwie stalij wiernie sobie poczynajc tarassy mocne z drzewa izbice przez on noc piami miasto siekier robic zrbili i|ony dziury zaprawili. Moskwa
Salskimi etc. (ktrzy acz im Moskiewski
.

ovNi(a,pi}a
za .siekier.

v\

'

nazajutrz

gdy

to ol)aczyli, upominali

si sowa u Hlebowica, ktry odpo-

376
uczyni dosy pod przysig siekier nie rowyrzeka, tedy w tym nie winien, u w niewoli, ktra przemysw uczy, piami zamku oprawi. Co widzc Moskiewski hetman starszy, a i mu u pirwszycli szturmw ludu bardzo wiele zbito przekopy wszdzie pene trupw Ijyy, nasromociwszy Hlebowicowi Mosky obyczajcm swoim, a plunwszy, odcign z wojskiem od oblenia pod Smoleska*^ przez liie- Mcisaw drugi zamek Litewski roku 1501, ale i tam nie wskra, odl)ilv ^ bowica, a od Mcisa- przez kuiazia Soomicreckicgo starost. A tu si u Litwina nie jedc kniazia So^ (\o Woch jakicgo takiego fortelu moe nauczy. Wszake potym ten omicrec kiego odbi- Mikoaj Hiobowie prawnuk Montwidw rycho na Smolesku tame
wiedzia,
conditiej podanej

bic, a

pi

robi,

ii

si

nie

'

umar.
rzeczy

ociec jego dla staroci

aoci

synowskiej Jurgi,

Smolesko
ale

krlowi Alexandrovvi odda,

wziwszy od niego Wokowisko:

si do

wracam.

Wszake

zaraz Moskiewski

miao
i

podniesiony, ze

5!l?,^!^^'y

80000 ku

Wilnu,

wojennych zew swosam w Smolesku zosta, a z hetmanami swoimi omdziesiat mocy, iei J J J \^r- 11 tysicy jezdnego W'Ojska na burzenie Wielkiego Ajstwa Litewskiego wyprawi, i cignli ku Orszej i ku Odrucku, a stamtd obrcili si prost drog ku Wilnu. Co syszc krl Sigmunt, ruszy si z Mieska do Borissowa majc z sob trzydzieci tysicy ludu wybranego pieszego jezdnego. Przydawa te w ten czas dobrej nadzieje Micha Gliski krlowi, ktry go za usiowa przejedna od Moskiewskiego do Litwy zbiee, bo jakom pierwej napisa, co te Herberstein wiadczy fol. 107 in Commenlais Moschorilicis takie mia postanowienie z Moskiewskim, i gdyby jakimkolwiek obyczajem Smoleska dosta, mia mu go Moskiewski z zamkiem i wszytkim xistwem da w dzieraw, ktrego postanowienia skutku gdy si upomina Gliski po wziciu Smoleska Moskiewski go tylko prn
wszytkich
ludzi

zamkw swoich Moskiewskich bojarw

bra, tak
.

wszytkiego wojska na sto tysicy zgromadzi, a ufajc

.

^la"fpdnV.'

nadziej karmi, czego nie mogc cierpie Gliii^ki, a niewtpic w asce za porad Wadisawa W^gierskiego i Czeskiego lirla krla Sigmunta posa jednego wiernego sug do Borissowa, proszc krla o ask, i jeliby mu pierwsze przewinienie odpuci raczy, chcia si do Litwy od
,

Moskiewskiego wrci.

Byo
mia, i
i

to poselstwo bardzo

wdziczne Sigmuntowi krlowi

bo rozu-

bez Gliskiego porady

mgby

snadniej Moskiewski

miao
wi-

sz\ki swoje zmyli; ale skoro

"^^j-^^^

si tego

krl trzema

panom

ktrym

Rada^wyda
^^^
z listami

zwiorzy, olijawiono to Moskiewskiemu.

krlewskimi, ktre

Te posaca pirwszego

by posa Gliskiemu, obiecujc go w pirstra Moskiewska poimaa, a gdy go z listami do kniazia Moskiewskiego prtko przywiedziono, odkrya si rada Gliskiego. Take go wnet Knia Wielki kaza j)oima i do Moskwy na wizie-

wsz ask przyj,

Giiskipoiinin*

jjjc

odcsa.

W tcue

czas niktresfo
'

slachcica Polskiego
,

Trepk, posa

asce swej, posacem dziao. Trepka dmniewiedzc co si ju z dziec, aby tym lepiej krlowi Gliskiemu posuy, zmyli si by zmiennikiem, a jako drudzy powiadaj, i si legatem papieskim, co wicej

by

krl z drugimi

listami

do Gliskiego nim z pirwszym

i

upewniajc go

377
g rzeczy czyni, bo w len czas by legatem Piso, zacny czowiek, u Itrla w Wilnie od papiea Leona, starajc si o to jakoby Moskiewskiego pojedna z krlem, ale krl nie chcc jednania z podzickowanini nazad legata do papiea odprawi.

A ten Trepko uczyni si by w ten czas zmylnie legatem papieskim, Mka Tn-p. bo po wee:iersku po wosku dobrze umia; ale oo ten fortel omyli, bo skw5i\\krgo Moskwa poimaa. Dano go potym na prb, a przywizawszy nagiego piiwu judo wielkiego rona elaznego, pieczono go, obracajc ku ogniowi, nie inasun
i

czej

jako pieczenia, na to
rozliczne

mu

gow

^i

paznogcie

goleni wierciano

insze

""pamie T''
j-fu.^^ij^f

nad nim wymylano, ktry jednak tak bardzo tajemnic krlewsk zachowa, i inaczej nic powiada, jedno jako i)ierwej. I tak ffo Moskiewski po dugich mkach wyleciwszy, udarowane^o hoinie do Litwy odpuci; skd si okazuje, i si on legatem papieskim czyni, a nie zmiennikiem w czym Ilerbersteinus uchybi ; bo gdyby si by zmiennikiem czyni, pewnieby go byo nazad nie puszczono. Ale jako posa papieskiego, ubagawszy go za ony mki zelywoci, aczkolwiek za jego uczciwie nazad odpusz.czono, czegoby nigdy zmiennikowi nie nie stao
i ,

mki

'".

,]^^|;!}'pory,n

'psoTrepkg
Kami^fej
''^'

me-

uczyniono. Co si to tusz

Gliskiego, a to zacnej

wielkiego za\yoania

osoby pokae, kthrego wnet Moskiewski kazawszy przed si do

ska

Smole:

przywie

tymi go

sowy

przywita, jak Ilerbersteinus pisze

za swoje zasugi

,,Per- Moskiewski
p*^i'^aneao *''"

fide!

wemiesz." Potym przy zgromadzeniu %yielkoci ludu do \Yiazmy zameczku, z roskazania Wielkiego Kniazia by odesany. Tam nawyszy hetman wojsk Moskiewskich, porzuciwszy

Zdrajco! wnet godne karanie

jiosrzodek ciszkie, ktrymi

mia by

zvyizany

a-

ciiskioko^^''"J'-

cuchy, rzek do Gliskiego:

Tak knia

wielki Michajle, bardzo

wielk,

ask poki mu wiernie suy tobie okazowa, ale jako zdrad chciae si zmocni, tym ci wedug zasug upominkiem daruje," a to wymawiajc, kaza na zarazem acuchy wrzuci. Potym do Moskwy z Wiazmy na wizienie w okowach odesa. O ktrego wybawienie wiele si krlw cesarz Ma\imilian, ktrym by dobrze zachoway, starali, przez posy listy, wnuczka jego z brata Wasila Gliskiego, ktr by Knia Wielki poj, ta si te ustawicznie przyczyniaa za nim. By potym wypusczony z wizienia a baczc jego dzielno we wszytkich postpkach rycerskich domowych porzdn spraw, Moskiewski uczyni go opiekunem synw swoich, majc t nadziej o nim, i za ". ' T jego pilnoci synowie jego jako dzisiejszy Iwan \\ asilewic Dimitrej spojako sam wiesz
przez
i
i

g...
,

opiokun
.Moskiewskit-o x.

-1

kojnie

panowa

na xicstwie Moskiewskim mieli. Ale skoro

Wielki Knia, wnet

cza rospustnie mieszkajc z Owczyn, z czego gdy j napominanim kara Gliski, zmwia si na z Ovyczyn, jakoby strija o gardo przyprawi, a i inaczej nie moga, zadaa mu zdrad, i sowie chcia znowu
do Litwy uciec, tak go poimano
niu
i

ona

jego sinowica Gliskiego,

umar Wasi \ydow bdc, po-

iSjJez^e'!

olepiono,

ostatka

ywota

wizie-

ndznie dokona.

48

SM\ EWi CIESTWIE

^'

ID

80000

Wm
1544,

WOJSK MOSKIEWSKICH

Ta

POJUOC POAMIT, KOMfj

Miesica Wrzenia dnia
8.

KSIGI DWODZIESTE CZWARTE.

Rozdzia pierwszy.
Do Janie
NA BIERZACH

lYieliiionego Paiia

NA EiUBINDZS XIACIA,

]VO\l'OeRO0ZKIEOO ^rOJE^TODY,
MOZERSKIEGO, MERECKIEGO
<^C.

STAROSTY.

asil Iwanowic Wielki Xiclz Moskiewski, osadziwszy Gliskiego, usyszawszy od spiegw o maym wojsku przy Sigmuncie krlu w Borisowie, wnet posa do onego wojska swojego, ktre 3y wyprawi omdziesit tysicy na burzenie Litwy, aby prosto przeciw Sigmuntowi krlowi do Borissowa cignli a ostatecznego szczcia stoczywszy walbitw skosztowali, albo obstpiwszy wojska Litewskie i Polskie, z krHardo lem do 3Ioskwv jako bydo przygnali. Posa te do cesarza Maximiliana skiego, confiederata swojego do inszych panw chrzeciaskici, radzc si coby Moskiewski mia: z Sigmuntem krlem Polskim czyni, ktrego jusz sobie pewnie polOJ na meazwie.". .,,,.' (jziu skr inane^o i zwizanego przywie obiecowa. Tak tedy ony buczne wojska Moskiewskie za roskazanim Kniazia Wielkiego pod obz krlewski nad

W,
a

Berezin rzek przycigny;

krl

tei

zostawiwszy przy sobie czlcrzy ty-

379
sice ludu w Borissowie bez mieszkaniu przeciw im sawnej a witej pamici hetmana kniazia Constantina Ostroskiego, ktry we wszytkim z hakowic mdrze postpujc, przebywszy Bcrezinf strzelb z dzia pocz gromi wojsko nieprzyjacielskie, a 27 dnia Augusta stoczywszy z nimi utarczk bitw po dwa kro, i kilko uphw porazi. Tego czassu slra Moskiewska potkaa si z Litewsk na rzece Bobrze, gdzie te Litwa plac otrzymaa winiw bardzo wiele do hetmana przywiedli. Na Drowi take jedna rota Litewska trzy uphce Moskiewskie porazia, gdzie Moskwy o kilko set polego, za spraw Iwana Sapihy, ktry by potym wojewod Witebskim i winiw ludzi bardzo zacnych do krla przy[)rowadzono. A tak naszy zajuszywszy si, miele sobie zwycistwa nad onym wielkim wojskiem Moskiewskim winszowali z dobr nadziej na nieprzy,

^S'^c^enw
^^^^..^^^

^^^'

jaciela ustawicznie nacierali.

Hetman za wielki Moskiewski Iwan Andrzejewicz Celadin, ze wszyt- Ceiadin heikim wojskiem swoim ruszy si nazad za Dniepr, chcc tam sobie miejsce tiewski. suszne do bitwy stoczenia obra. A knia Constantin za nimi z wojskiem PoLitewskim z Polaki cign a nad Dniepr pod Orsz, tam Litwa wilacy zapaleni wrodzon chci do stoczenia bitwy z nieprzyjacielem dzc i nie mog Dniepru inaczej przeby, jedno w tym miejscu przeciw ktremu Moskwa leaa, wnet poczynili mosty z potw z odzi, a na niktrycb miejscach czynili gaci drzewa acuchami wiciami przez ktre mosty, dziaa insze ristunki wojenne w cale przeprowadzili. ^\'^\^,^^j|:'" pr/e/. Jezdne za wojsko Litewskie, ktrego byo szesnacie tysicy, ci prosto w brd pod Orsz porzdnym szykiem z wesoymi sercami ochotnie przepawili si przez Dniepr wszyscy w cale i tylko jeden uton. Polskie te wojsko, nad ktrym by hetmanem Jan Swierczowski, przy Litwie, '''^^.^^'.'j^,; szczliwie Dniepr z dobr nadziej przebyo, take panice poczty Polskie ma" Pohkl Tczyskich, Pileckich, Kmitw, Zborowskich, Myszkowskich inszych, PoFktrzy z wrodzonej chci ku krlowi dosy ozdobnie a wielkim koszskich. tem uphy w ten czas przeciw Moskwi byli wywiedli, tak i wszytkich Litwy Polakw byo dw'adziecia tysicy do bitwy godnych. Pisze te Ilcrberstein, i gdy si poowica wojska Litewskiego przeprawia przez Dniepr, powiedziaa o tym stra Moskiewska Iwanowi Andrzejewicu Celadinowi, hetmanowi najwyszemu IMoskiewskiemu radzili mu inszy wojewodowie aby na t poowic wojska Litewskiego uderzy. Ale on odpowiedzia, i jelibychmy t wojska krlewskiego |)oI)ili tedy jeszcze druga ich poowica zostanie, do ktrej drugie uphy mogy by si przyczy, z czegoby nam wiksza niebespieczno ur moga, przeto JJardn myi diiiowii lepiej doczekajmy a si wszytko wojsko przeprawi bo taka jest moc na- wszetcczsza i bez wtpienia a z prac, to ich wojsko albo w niwecz zetrze albo otoczonych do Moskwy jako bydo z krlem ich pubami zapdzi, a zatyra o co nam gra idzie, wszytk Litw snadnie opanujemy: co ich omylio, jako o tym wierszem niej obaczysz.
i i
,

wic

pi

cz

ma

380

BITWA SAWNA Z MOSKW.

Rozdzia
lyliiss ktre

drugi.
rzeczy,
pieczy,

porzdnie wiecie przesze

Dzielnych rycerzw

saw w
i

pilnej

majc

Otwrzcie Jelikoskie teraz zrzoda swoje.

Wspomnicie
Rd kniaiia onstaa"^^"

bitne

mc

ich

krwawe

boje.

Powiedzcie jako naprzd knia Constantin sawny,

Hetman (ktry nard swj wiodc starodawny Z Ruskich wielkich monarchw) Litw k bitwie sprawi,

s.ykLitewskiiPoisk..

Strzelba

pieszy.

A szesnacie ich tysic w prawy rg |)ostawi, przeprawiwszy ich przez Dniepr, zszykowani stali, A dziaa Z insz strzelb sprawnie rozstawiali,

W posrzodku

jedny, z

bokw za

tyu

drugie,

Piesze naprzd co nieli hakownice dugie.

Paweznicy.
Jezdni.

Z pawzami

rot kilko Polskich z

i

bokw

stao,

Zonicrzw te

pocztw paniccych niemao

dzielny sprawowa, Koronnych, Jan Swiercowski posileczny uph w nich walny zszykowa.
i

Kropiwna rzeka.

Czas poikania.

Szyk wojsk Moskiew

skicli.

Tak oba hetmanowie Litewski z Koronnym, Cignli spoin moc w porzdku ogromnym, Za Orsz cztcry mile gdzie Kropiwna pynie. synie. Stanli, gdzie Moskiewskim pogromem \ o(|y jn trzy godziny na dzieii prawie byo, A Phcbus twarz uliaza zot wiecc mio, Moskiewskie wojska Iwan Celadin szykowa, Wszytkich omdziesit tysic dugo rozstawowa.

wo

Przemys priny
ladinw.

Ce-

chcc naszych ogarn widzc ich by mao, Z tyu Litwic zaskoczyc naprzd si mu zdao. Tak swych dwa uphy posa, ktrzy dugim rzdem, Clicicli z tyu zabiee Litwie wielkim pdem. Tam naprzd Moskwa w trby, w bbny uderzywszy,
Proporce
i

chorgwie huczno rospuciwszy,

uderzyli
,
,

Piilkanie

Lawy zMo,
.

Na Litw

skwa.

lecz Constantin

miele,

Da
.

im wnet odpr

mny
.

sam stojc na
ochotnie,

czele.

Napomina do bitwy swoich tak

Wsparli
Polacy
z

Moskw i

nazad picrzchni sromotnie,

kopiami.

Polacy ich dugimi

wal

drzewy

koni.
i

wiszcz

strzay, od zbroje grzmot

rcznej broni.

381

Tak si naszym ua przodku szczcie szacowao, Skc^d nadzieje zwycistwa wszy tk im przybywao, Przeto za Moskw koniom puciwszy wdzida
Biei, gdzie ici nasiekli po polacli jak byda. do walnego wojska uciekali, Celadin prno woa aby w sprawie stali, A widzc u le, wnet im na ratunk wyprawi Drugi uph Moskwy jezdnej by bitw naprawi. Tale Moskiewski uph wieiy star si z Litw znowu,

druilzy

*"'

skn^z

Lit''^.'""*'

Litwa
Pieszy

za odpieraa stojc po te na pomocy wielkiej

gotowiu.
Litwie
byli.
zbili.

Bo

runic, skradajc si

Moskwy wielko

Co widzc knia Constantin, i si naszym miele, A Moskwa trwoy sob, wnet tak krzykn miele,

Litwie swojej" i

Hej!

w mnych Polakach ch niecc: nu teraz, nu deti!" Za tym koniem krcc,

i

sta5unado"r"e?s?wa""

Napomina ich piknie pociesznymi sowy; Oto nasze zwycistwo triumph gotowy,

Ju

niepriatel mdlejet, przeto bracia mili

Odnowte zwyke mstwo

Tepir budte muzami, tepir Niech
Szyki

w tej szczliwej w mnym ciele.

chwili.

kady wzbudzi dzielno,

gdysz nieprzyjatele

myl, a sam Bg stoit z naszej strony. Ju nam sam tepir z Nieba dodawa obrony, Nusz teraz wszyscy za ran miele postpujte, A w mstwie sawnych ojcw synami si czujte. Owo ja sam przed wami swoju hawu stawi, A w pirwszym z nieprzyjato wnet szabl pokrwawi." Tak rzek hetman przesawny, a Itady t mow serca now Posilony, wzdzia na si Zapalili si zatym, z wielkim pdem skocz, A potrwoon Moskw bijc, komi tocz. A knia Constantin jedc z buaw w bechterze, wu^^^^cftosUa"''

miao

'"'

Woa

napomina

mni

rycerze

Teperze doterajte, teper

mne

siy
Jan Zboro\vski
i

upominek miy." Jan Zborowski (rzekby by, i to Ajax drugi)

Nie majc ani giermka przy sobie, ni sugi. Sam do uphu swojego midzy Moskw skoczy, A drzewem dwu przebiwszy, koniem ich 4)otoczy. Potym miecza dobywszy, siek kto si nawinie.

Okacie przodkw

mnych

jego

dzielno.

Podobny bystrej rzece, ktra z gry pynie Gdy czstym ddem wielkim, wd swoich przymnoy, Z powodzi wszytki pola, wszytki woci trwoy.
i

362
hm Zborowski NYaw. i.ciuc Mjskowski syn
i

WawrzYniec za Myskowski idc J > ^''^

^Ll^^cu^S^^i^Sa
jusiiibcw.gdywywoania dla zabicia x. /atorskiego poprawowai.

ie"fo adem, ' J O '"^"^i' P^"" g^y t'e^b' ^} to gradem Bywa zbite, tak te on Moskw zbija z koni, ^ J J

na zad

>^

sic /.a

przcbii

mnie

przez ich broni.

Mc-iwo Polakw.

Potym drudzy Polacy z Swircowskim przytarli, A w srzodek si Moskiewskich walnych uphw wdar Siekc, kolac na umor, co si nawino. krwi Krzodlo pobitych Moskwitw pyno.

^'

giimini/'"'"'"

Knia te Constantin dziaa w chrocie by rozsadzi, A chcc by Moskw na hak ostatni wprowadzi, Pierzclin z Litewskim uphem od Polakw chytrze.
Rozstawiwszy

zasadce wprzd piesze rotmistrze.

cf

wcjrw'^u^^^^^^

Crl

^|n|f "

^'"^'"''^

Moskwa gupia, mniemajc iby uciekali, Wnet si z walnego wojska za Litw porwali, Gonic ich, w tym Constanti uskoczy na stron

A dziaa wystrzelono zatym rozsadzone.^ Drao niebo ziemia, pagrki od trzasku,

i

gromiona.

*'"^"^'^ ^^

zamio z wzruszonego piasku dzia wiszcz hucznych, a Moskwa si wali. Bo takiej strzelby na si przedtym nie miewali, Tak strwocui po polach wnet si rospierzchnli, A drudzy uciekajc w biotach z komi lgnli.
Powietrze si

Kule

Celadin hetman

prno pierzchliwych hamowa,

Bo kady:
Litwa

ten na boto, ten

las

apellowa.

za

Polacy, rospuciwszy konie,

m^iaiol^

pita!.'^!''"'

Goni, trupw pobitych peno w kadej stronie, Syszaby by tam rannych, a oni stkaj, Ci dobij!", drudzy nie siecz hoowy!" woaj, knia Constanty krzyczy, trzsc brod dug: Hej dtki! teper kady oka si z posug.

Oka kady
Na

szto umie!" a

sam szabl gol

z

koniu tursk'im skaka

postaw weso.

Krzyk, huk, trzask, a kurzawa koniami wzruszona.

wiat zamiea. Litwa te z szczcia zajuszona. Siek Moskw pierzchliw, dugimi drzewy
i

Kol,
Kioiii^>ny
saiiie

krew

pobitych zaraz |)lynie

i

trzewy.

rzeki

opi-

Jg^^-

Kropiwiia brzczista rzeka

piasczysta.

Nad ni za ziemia chrostem porosa brazista. Midzy Horsz Dbrwna krzywym puczim pynie, Ta Moskiewsk porak dzi znacznie synie. tej to uciekajca Moskwa tak tona. I woda przedtym bystra na trupiech stana, Jak grobl, zastawiona, tam krwawe bechtiry Potony, z buczn\mi razem bohatiry.
i

383
Ct:laclin

hetman

jeszcze

^tal

na placu limielc,
ni

A gdy

Niedbnjjc nic na dziaa,

Polski

drabskie piszczele,

"'"*"**

TillfsK.'"*'

uph

drzewy

na

przytar

okrzykiem,
^"^
PoiTifach'*^*^^'^^''

Przy nich Jurgi Radziwi

Ci natarwszy na 3Ioskvv>j

z swym kozackim szykiem, wnet ich rozgromili. I na pierwszej hardoci onej pomylili, Co chcieli Litw zagna do Moskwy jak bydo,

Samisz przed naszych

mstwem

wpadli

swoje sido.

Uciekaj po polach

onej krotochwile,

Litwa

Polacy

na czterzy mile
Moskwa poraona.

z gniewu nie ywili, Ch^ba co si w zalegle lassy ranni skryli. Cay dzie prawie bitwa ta ogromna trwaa, si nad Moskw biedn noc ulitowaa, Wywioda chmury na wiat, a soce te potym, Skryo twarz niechcc na krew patrzy okiem zotym. " Tak noc strwoon Moskw w ten czas\atowaa,

Goni

siekc,

adnego

Wszake
Peno

A do punocy Moskw
Drudzy si

zajuszona

ch

udekajcejr'

P"8a

w^

naszych nie ustaa.

gonili
i

po polach,

zbitych po polach

brozdzistych rolach.

A upw,
Nad

nazajutrz wrcili z pogromu, szczcie lossem co przynioso komu. Wzili z Moskwy pobitej szat, zbrj, wozw, koni, Bechterw, dzienieg, zota rozlicznej broni:
i

to

obozy wszelkim ostatkiem bogate,

spie,

w
up

strzelb

skarby

futra

kosmate,

Nieprzyjacielskich

upw

dla

ciarw

Ostatek na

ledwo zawieli. wtra dano onierzom w obozie,.

cz

tak wiele naleli,

Gdzie dzienieg srebrnych

Soboli, kunie, z

kamchy
drabik,

szat

Nabra si chudy

peno naszli w kadym zotogowu, i z otra pan znowu.

i

wozie,

Tam

Litwa

Polacy

mstwa

dokazali,

A w saw mnych Wszyscy w ten czas

przodkw dank swj wszrobowali,

usilnie

pomagali sobie,
osobie.

kady

Achillesem

mg zrwna w

Trafio si to
dziesit tysicy

sawne a wiecznej pamici godne zwycistwo nad omiMoskwy roku 1514, w dzie Narodzenia Panny Mariej
Moskiew^scy powiedzieli dowodnie,
i

Wrzenia

dnia 8.

Winiowie
tych co

dzieci tysicy na placu

na ronych miejscach

i wicej ni czterMoskwy polego krom

, i

Kropiwnie potonli, tak i od omidzicsit tysicy ledwo ich co ubiego. Z wojska za Litewskiego slachPolskiego czterzej panit cicw zacniejszych a pospolitych onierzw i slachty mao co wicej
i

384
czterzech set ubito
,

acz rannych

tej

tragedie] jako to
i

Winiowie byo.
zaeni.

Z wlniw
Z

przedniejszy byli:

hetmanw

bywa nie wojewod gwnych

mao
dzie-

si^

ktrych cehiiejszy Iwan Andrzejewie Celadin, po nim

i

Icnia Mi-

chajlo

Iwanowic Buhakw^
i

brat jego rodzony Dimitr,

za knia Iwan
i

Di-

mitrowic Prunski, Dimitrej WasilewicKitajew, DanioAndrzejewicLesczejew, Iwan

Piotr
i

AYodimirz Siemionowicy Koyczow ie knia Boris syn jego Romanodowski knia Iwan Siemionowic Sielechw knia Boris synowiec jego, Siesyn jego Iwan Staroduhieccy, K. Piotr Puciaczyc Andrzej Siemionowic syn Koyczow, Boris Iwanowic mion Iwanowic Plesczejw, Iwan Wasilewic Kaleszw, Philip Iwanowic Kisielw, Jurgi Dimitrowic Lykczw, Andrzej Pliiiipowic Nasczokin, Iwan Andrzejewie Jaropin, Matwiej Iwanowic Wnuk, Czimochwiej Dimitrowic Ilubarw, K. Jurgi Iwanowic Diwa Iwan Dimitrowic Kopnik Harcziom Lupamdzin,
, , ,
i

Niekluda Parchwieniewic, Olniejew Kopczamiczyn syn jasielniczego, Bulaj Kuczakw, Fiedor Iwanowic Nowosielca, Siemion Fiedorowic ^yuski,
inszych panw radnych Hrehor Borisowic Bezumny Mikita Osajerw Urzdnikw" za rozraaityci Wielkiego Kniazia i dumnych bojar niemao. Nazajutrz knia Coni bojarskich dzieci wicej ni dwa tysica poimano.
,

stanti

posa

ich trzysta

80 do Borissowa krlowi
i

inszych

winiw
rozebrali,

motochu

prostego

byo

bardzo wiele, ktrich slachta

onierze

zamkach Litewskich rozsadzono. z Borissowa da zna o tym zwycistwie Leonowi papieowi, winiw te bardzo wiele do inszych panw chrzeciaskich rozesa, a do papiea czternacie slachcicw Moskiewskich posa przez Mikoaja Wolskiego na pewny znak zwycistwa. Potym gdy Wolski przyjecha na schodzie miesica Stycznia do Ilale, by zahamowa od rejterw cesarza Maximiliana confederata Moskiewskiego . tam mu Moskiewskich krlowi Polskiemu winiw okw y im odbiwszy odjto na zely Lipapieowi, ktrych poimaiicw udarowawszy cesarz przez Lubek flantsk ziemi do Moskwy odesa Wolskiego te nazad do Polski wra przedniejszych po

Krl Sigmunt zaraz

wo

cono

cae

utciwoci.
i

Wielki Xidz Moskiewski usyszawszy o tak srogiej a niewielkich wojsk swoich, zaraz osadziMoskiwski spodzianej porace onych hardych "'"'"* wszy zamek Smoleski do Moskwy w maym poczcie ludzi uciek, a oba-

A Wasi

wiajc si iby Litwa Dorobuza nieposiada, ktry ley za Smoleskiem nad Dnieprem mil 18, sam go zapali kaza, Smolnian te wszytkich wywid do Moskwy tam im imiona porozdawa w Moskiewskich woociach, a Moskwie podawa imiona Smoleskie. A knia Constantin Ostroski namwiwszy si z krlem po onym zwycistwie, cign z wojskiem Litewskim pod Smolesko, gdzie dla niepogod, niewczasw i zalegych samych wady"l60oo drg, Z wiclk szkod ledwo we czterzy niedziele przycign, bo cSyrh wozw piczownych w Litewskim wojsku byo tysicy wicej ni szesnacie, podsmoienwozy po p^.^^, ktrycli bardzo wiele koni naszym j)ozdychao, dla czego drogach drudzy porzucali. A knia Constanti jako hetman urzdowi swemu czynic dosy przedsic Smoleska przewanie dobywa, ale i po temu
Droh^biiz.

^ttkwyl

385
strzelby

niemia, posady Smoleskie wypustoszywszy

wooci

okoliczne
i

wypaliwszy, trzy zamki pod

Moskw wzi,
w

a z

wielk korzyci

saw

nazad si do Wilna wrci. Potvm krl wojsko rospuci, granice onierzami osadziwszy, a kniazia

Constantina

triumj)hem godnym

Wilnie przyjmowa

udarowawz

sz\ hojnie

do Ostroga odpuci.
Polski.

krl

Sigmunt rozoywszy

cz okrlow

*^sia^p,v'
-u||,'iju-e'"

nierzw po zamkach ukrainnych, drugich po leach, wrci si

Barbar do

Rozdzia

trzeci.

1 ego czassu Mendlikierej carz Prekopski gdy by wzi od krla Sigmunta i mia cign zaraz z Litw na t wojn przeciw Moskiewskiemu, tedy w tym chytrze postpujc, pooy si m'e daleko od wojska Zdradliwa krlewskiego, czekajc komuby, jeli Moskwie, jeli Litwie, szczcie po- pomocTasuyo, a ktoby z nich bitw wygra, tego stron trzyma by umyli, a tym czassem zwoczy rozmaitymi wymwkami na ratunek Litwie przyby, bo i Moskiewski posa mu by upominki. Wszake widzc i krl zwycistwo otrzyma, wnet Litewskiego szczcia naladujc ze wszytk hord swoj cign do Moskwy, a rospuciwszy zagony po wszytkich Moskiewskich woociach, tak ich sro^o bez odporu splundrowa, i co ni- ^
.

od

tym si me trafio, przez sto tysicy ludzi krom dobytkw, upw polonu rozmaitego do hordy wyprowadzi. A tymi porakami srogimi spustoszenim ziem swoich Wasi knia 3Ioskiewski pych hard zoy, ktry ono przedtym jusz by do cesarza do inszych panw rospisa, coby mu radzili z krlem Polskim Sigmuntera
gdy

pamici

ludzkiej przed
i

^''1?'.

f^l^^^

stwy wywie-

skrgna
dziu'|frzed'a-

poimanyTn czyni.
Ale cesarz Maximili3n,confederat Moskiewskiego,
i

^^'brze''"'

Boej krlowi Sigmuntowi Litwie za szczliwie powodzio, wyprawi do Sigmunta Polskiego do Wadisawa brata jego Wgierskiego do Ludowika syna Wadisawowego Czeskiego krlw posy, chcc z nimi wieczne przymierze postanowi, a prosi aby si do niego zjachali do Presporku. A tak potym krl Sigmunt Wadisaw z Ludwikiem synem dogadzajc splnym poytkom wszystkiego chrzeciaiistwa, mieli sawny zjazd z cesarzem Maximilianem w polu za Presporkiem midzy Hamburgiem Brugiem miasteczkami roku 1515, Lipca dnia IG, przy czym te posowie prawie wszystkich monarchw,
i i i i

widzc i si z laski sprawiedliwoci przeciw Moskwi

sawny
rlemiricch
'''"'"'"'

krlw,

xit

rozmaitych stron

byli.

potym 19 dnia Lipca do

\\'ie-

dnia wszyscy wjachali, gd/.ie cesarz Ma\imilian

Ann

crk

krla

sawa Wgierskiego sinowic Sigmuntow, Ferdinandowi synowi zaraz j sam koronowa. Tame te inszy panowie Koronni Litewscy na tym zjedzie wielkiej dzielnoci sawne danki II. 49

Wadiw ma-

estwo polubi
i

380 umia przewanie w zebraniu tak wielkich narodw okazowa, zwascza Radzimiski Mazur wielki zapanik. Mikoaj te Radziwil Stanisaw Gastot z wielkim kosztem z Polski w musice wiczonych mieli przez sto, po moskiewsku po taodnieli, bo ka/.dy co kto
G rozmaitych
i
i

tarsku

kozacku przybranych modziecw, ktrzy

z

instrumentami roz-

maitymi musices
sarzem

szablami

sajdakami na krzywych botach przed cei

nieszpory jjiewali, z wielkim podziwienim postronnych narodw i INicmcw i \Yochvv, ktrzy w tych stronach Litewskich nard by gruby przcdtym rozumieli. A potym krl Sigmunt, ktry by wyjachal z Krakowa dnia 5 Marca, za z Wiednia do Polski wyjacha 6 dnia Augusta, poegnawszy si z cesarzem.

kociele figur

zawdy msze

Summa
^

po-

pks^o""' t}"^

ta bya summa sawnym zjedzie

rzeczy postanowionych
,

cesarz

opuciwszy

spoinie uchwalonych na umorzywszy ony pirwsze

i

*^''^du/^^^'

z trzema najmoniejszymi krlami, przymierze wieczne spowinowacenie z obudwu stron uczyni. Przymierze te z Moskiewskim przeciw Litwie postanowione mia wypowiedzie, albo go przywie do tego przez posy, aby wieczn ugod z krlem Polskim i z Litw postanowi. Mistrza take Pruskiego do uczynienia wypenienia powinnoci do posuszestwa i aby Koronie Polskiej i krlowi przysiga przywie, albo go

nieznaszki

odstpi mia
^sial*ly
ze'."

jako splnego nieprzyjaciela

j)ostanowili.

za pewnego

czassu na

Turka

wojn spoin moc podnie

Y^y. y^
czas

A skad te

kupieckich towa-

psowan.

Wrotslawiu niedavyno ku szkodzie Polakom postanowiony, w^ ten niwecz obrcony. O czym te dosy szeroko moesz czyta Joslum Decium in Sigismundo.

by w

Taiarowie

Tcgo czassu W nicbytuoci krlewskiej Tatarowie Prekopscy do Rusi wtargnli, przeciw ktrym siedmset zonierzow jezdnych panowie Koronni, ktrzy byli na miejscu krlewskim, wyprawili; a gdy si ich ledwo poowica do Trbowlej cigna, wnet Tatarw dwa tysica 13 dnia
Marca na nich w miasteczku bez wieci, gdy naszy jeszcze spali, uderzyli. Ale Jan Tworowski z Buczca na ten czas hetman Ruskiego rycerstwa, dla dzielnoci rycerskiej godny wiecznej sawy, wnet swoich olnierzw do zbroje pobudzi, ktrzy za mnego hetmana spraw niewymy,^^ miaoci Tatarw z miasta wysiekli. Tatarowie za obaczywszy, i

Jan Tworosprawuj,

B'tw^Ta-

onierzw
Kokiessociussovie

naszych nie wiele, miasto obstpili

zapali chcieli, aby tak

naszych snadniej

poy

poima
J

mogli.
,

R2VII1SCV

Co widzc Tworowski hetman i si niemia z kim oprze a w^ miaobrony nie byo wszytkich onierzw przez most tc adnej J w cale uvyid, krom dwu zabitych, o ktry most naszy bili si z Tatary cay dzie. A tak Tatarowie nie uczyniwszy nic Trbowli odcignli do
steczku
,

hordy.

Tatarscy
przyjechali
czekali.

Barbara krlowa wtrego dnia Lipca drug crk Ann urodzia. te posowie, gdy si im na Podolu po myli nieszacowao,

do Krakowa

ktrzy krlewskiego przyjazdu

Kazimierzu

3b7
Krl potvm Sigmunt wyjechawszy z Wiedniu O dnia Augusta, 19 do Krakowa przyjecha, gdzie krlow Barbar niedolonego zdrowia dla niedawnego rodzenia zasta ktra potym Octobra
dnia tegoi miesica
dnia 2
,

Krakowie tei na len czas wielkie powietrze morowe panowao, ktrym wiele ludzi zacnych pospolitego gminu pomaro. Tak krl Sigmunt owdowiay po mierci krlowej Barbary dnia G do LiteLitwy si z Krakowa wrci bo tego w ten czas sprawy Ruskie
i
,

dug

mierci zapacia.
'^'"torie!"

i^roiTo^l^i"^i-

wskie potrzeboway; a wziwszy z sob Jadwig Ann krlewny, crki maluczkie Flel/biet siostr Kazimierzown doSdomirza przyjecha. Stami
i

td

polubion Friderikowi Legnickiemu uczciwym pocztem odesa. Potym krl do Brzecia Litewskiego przyjechawszy nie may czas zmieszka, radzc o obronie inszych potocznych rzeczach z pany LiteHel/.biet siostr
i

zmwion
z

xicciu

w maestwo

wskimi.

O BURZENIU ZIEM RUSKICH

przez Talary,

Rozdzia czwarty.
l>o Jego] ]VIioci

Pana
&c.

HORODMCZEGO WILESKIEGO
lloku za 1516,
dzie Presporskim
cesarz Maximilian,
i

wedug

postanowienia

ugody na
i

zje-

Wiedeskim,

sa

do Wasila Moskiewskiego

posw

zacnych kilko, przywodzc go do ugody

z krlem Sigmunlem z Wielkim Xistwem Litewskim. Ale Moskiewski w swym uporze przedsiwzitym trwa, obciajc na cesarza, i go opuci pirwsze przymierze zrzuci. Krl jednak Sigmunt, jako pan pobony, g woli cesarzowi hamowa si od
i

podniesienia wojny na Moskiewskiego; wszake gdy obaczy, i Litewskie xicstwo inaczej pokoju od Moskwy otrzyma nie mogo, jedno przez woj-

n, posa do carza Prckopskiego, aby si na przysz wiosn z hord swoj gotowa wedug powinnoci.

do

Moskwy
,

Tatarowic

nTiltk w.

ten czas
,

Wadisaw

Kazimirzowic krl Wgierski

z

Czeski

brat

krla Sigmunta

przyjechawszy od cesarza

onego zjazdu

majc wieku

388
wadisjaw
mari.

swego

lat

60, umar, a Ludwika syna jeszcze za

i

mirzowfcu- <^wie

krlcstwie koronowanego namiestnikiem

gierskim zostawi.

Przeto panowie Koronni

ywota swego na obiekrlem Czeskim i niebytnoci krlewskiej

i

W-

Poslo^^ie

posali do Wgier Jana askiego arcibisknpa Gnienieskiego Krystopha Szvdowieckiego wojewod Krakowskiego, a do Czecb Andrzeja gra-

Wgier,

bi

z lcczyna wojewod Lubelskiego senatora rozumu docncipnego i rady wielkiej, ktrzy Ludwikowe rzeczy w Wgrzech w Czechach bardzo
i

nachylone postanowili

uspokoili.

szech z
i

te cesarz, aczkolwiek w ten czas wielk w^ojn we WoWenelami by zabawiony, wszake czynigc dosy postanowieniu zprzymir-rzeniu w Wiedniu z krlami jedny posy swoje wyprawi do
Maximilian
,

czji;ij Jo-

Wgier

do Czech dla stanowienia rzeczy Ludwikowych,

i
i

drugich

stro-

teraum,
Carionom, phiiippum

ny Sigmuuta krla

Wielkiego Xiestwa Litewskieijo, posa do Moskiew^ i"ott taskiego, jako Sigmunta Herberstejna i Piotra Mraxiusa. Potym carz Prekopski na nowie Czerwca miesica, ktry mia wei

^''tarskl"'

Panowie
P"j^cnv^Ta-

postanowienia i powinnoci do Moskwy wtargn, obaczywszy, i Sigmunt w Litwie si zabawi do Podola si zdradliwie gotowa, o czym gdy czste wieci do starostw panw Koronnych przychodziy, nie wierzyli temu, spusczajc si na to, i Prekopski by w przymierzu z Koron z Litw. Ale gdy wieci za wieciami przyszy, i ju Tatarowie cign, wnet Marcin Kamieniecki Podolski wojewoda, jako czujny senator wzi sam na si obron oj[ YY\ dzicluoci sawnych przodkw godny,

dug

krl

czyzuy, a zebrawszy rycerstwo Podolskie

i

niewielkich pocztach,

zczy

si z Stanisawem Landskoroskim z Janem Tworowskim. A za tym miesica Lipca Tatarw wicej ni trzydzieci tysicy ze cztermi carzykami do Rusi do Podola ogromnie wtargnli, a pooywszy si koszem nie daleko od Buska w zagony po wszytkich stronach rozpucili, palc upi, zabijajc,winc co si im nawino. Potym przeprawiwszy si przez j 1^ adoTairw Dniestr a do Tatrw gr Wgierskich wszyfkie krainy splundrowali, co si nigdy w pamici ludzkiej nie przytrafio. Pisze Jodocus Decius, i wicej ni szedziesit tysicy ludzi w ten czas w niewol zabrali, krom cinali. A krl dziatek i starych, ktrych z okrutnoci pogaskiej siekli 60000 wieten czas stanowic obron przeciw Moskiewskiemu z pany Litewskimi *'"skf.^"'' w w Wilnie sejmowa. Wszake slachta Ruska Podolska z wrodzonej ku ojczynie mioci zebrali si chcc odpr da poganom, ale nie w czas, jeBuska szturmowali usilnie go (nad obyczaj Tatarski) dobySrrauS ^^ S^^y ^^
i ,

wali, byli odbici od naszych.

spaliwszy przedmiecie,
Okruciefi-

za gdy ich u szturmu niemao upami obcieni, cignli ku Winiowcu,

Nazajutrz

zbito,

gdzie

na czterdzieci

mil wszytki

wooci
z

wszerz

wzdu

ogniem

^^^IkJf^' splundrowali.
z

Mikoaj

Fierlej
i

pany

slacht

Rusk Podolsk

rwn
Tatarowie
Z

widzia, musia

da

pokj.

Dbrowice hetman goni ich a do Winiowca, ale i nie A Tatarowie w caoci od Winiowca
jeden ich uphiec

mieczem wielki Koronny

i

wicIkim

poouom
,

do hordy

uszli, tylko

ktrym by-

DadobycYaj
"
^"'

"?ci.

Tatarw dwiecie wszyscy w blachowe zbroje nad obyczaj jako Niemcy uzbrojeni gdy si byli od walnego odczyli od kniazia Wisniewiec,

389
kicn)

Kozakw do jednego
z

pobici, tak

ii

aden

nie ujecha.

Marcin tez

niewielkim pocztem olnierzw wycignwszy z Miedzyboa, a Jan Tworowski z Buczca z Landskoroiiskim u Trebowlej jeden zaiion Tatarski mnie porazili, drugi take ich uphiec w ktrym byo Ta-

Kamieniecki

JJ^,^|J^j^;

tarw pic
mili;

set.

wszylkich do jednego
usyszeli,

na

gow

szczliwie

zbili

pogrookrut-

wszake Tatarowie gdy

i

naszy po nich goni, wnet bie-

nie

dne bia lego wy. panny pomordowali.

dzieci, ktrzy nie

mogli ucieka, posieki

Tak tody

to

pogastwo gdy

wielk korzyci boz odporu

utraty

wszytek do hordy odesah, Ale Sigmunt a sami drugi raz odwrt do Kusi znowu uczyni chcieli. krl z Litwy posa do carza Prekopskiego, uskarajc si o ty szkody splundrowanie pastwa swojego, a o zamanie przymierza. Tatarski za carz przez posy swoje wymawia si z lego, na modz nieuhamowan, ktrej on nic mg powcign, wszytk win wkadajc; wszake pirwsze
swojej uszli, skoro Dniepr przebyli, polon
i

^.j,^.^^^
Titarska.

przymierze chcia odnowi, a na Moskiewskiego ze

wszytk hord

rycer-

stwem swoim lubowa si obrci,

przyrzek zastpi.

Litw od

Moskiewskiej wojny sam

te prawi'e rycerstwo Ruskie, Woyskie Podolskie granic Tureck wtargnwszy, pod Biaogrodem Tehini przez kilko tysicy trzd Czabaskich owiec i stada koskie i bawow zajli. A Turcy dogoniwszy naszych stoczyli z nimi rczn bitw: tam naszv widzc, i insz drog nie mogli ubiee, jedno si mnie bijc broni sobie przecie wolne uczyni, wnet porzuciwszy bojaz, miele si Turkom zastawili. A gdy tak dugo z obudwu stron, Turcy o zajte dobytki
ten
czas
i

gj'^]^^^ ;J^,..

Kozakami

za

kami.

Turcyjjora-

naszy

za

o zdrowie
nie

o wzdobycz

mnie

czynili,
,

naszy

pooywszy na

pla-

cu

Turkw
uszli.

mao

ostatek ich rozgromili

(acz za

a przy yyszytkiej

korzyci zo-

stawszy, zdrowo

do Podola,

ono splundrowanie Tatarskie nie-

stao)

Gdy si
Wasil
rze

ty

burdy

w
z

Rusi

na Podolu toczyy, wnet Moskiewski xidz

posa

z drugiej

strony wojsko swoje na plundrowanie

tcwskiego; ale

mao

aski Boej

yv

Litwie uczyni, bo Li!ewscy

pastwa Lionie-

Moskwa do

ciekajc

imali,

z zamkw ukrainnych, czsto Moskw trwoyli, w piczowaniu wszake do walnego stoczenia bitwy nie przyszo, bo aczkolwiek

^^j^^^^g ^j^
i,fi/y's"r^e.

l))o kilko tysicy Litewskiej slachty

pogotowiu do potkania, yyszake

^^

Moskwa sparzywszy si na onej Horszaskiej bitwie nie miaa naciera. Tatarski te carz chcc krla Sigmunta za ono splundrowanie Ruskich krain, ktre nad przysig uczyni, ubaga przejedna, zebrawszy omdziesit tysicy, jako bya sawa, wojska z hordy swojej, bez wieci do latarowiet Moskwy vytargn. Co usyszawszy Wasil Wielki Xidz Moskiewski stryyo- skw zwrsob bardzo, yynet wojsko ono z Litwy wrci, a przeciw Tatarom wszytk moc swoje posa. Tatarowic te z upem polonem do hordy si wrci chcieli jusz wycigali, w tym czasie Moskwa na nich przytara, wywabiajc ich do yyalnej bitwy. Tatarowieza wspomniawszy na wiei

szczcie swoje, ktre ich na Podolu potkao

na

on

pirwsz

porak

390
Moskwy
za Orsz od Litwy, obrcili si^ tacem zwykym tlo Moskwy. si walne wojska z obu stron potkay, Moskwa nie dotrzymawszy

A gdy
Tafa^npo^ raona.
^

placu pierzchnli po polach: a Talarowie przy wszytkich iiipach zostawszy

Pocztek
skiej.

hordy uszli. Powiadaj, iZ w ten czas Moskwy na dwadziecia tysicy polego. Tego czassu Albricht margraf Brandenburski mistrz Pruski nowe burdy przeciw krlowi Polskiemu, wujowi swojemu, bardzie wznieca, a chcc Zmodzk ziemi od Litwy ku Prussom oderwa, posa by kilko uphw rejterw knechtw na burzenie Zmodzi. Ale Jan Mikoajowie Radziwi, modzki starosta, bez mieszkania wnet si zebra z slacht ktrzy w jednym kcie ciasnym nie daleko od i z rycerstwem modzkim,

sowitym

pooHcm do
nizii

pobojscu wicej

Niemej nd
racni.

Ragnety dwiecie knechtw zaskoczywszy, na

szawszy mistrz Pruski,

gow

ich zbili.

Co usy-

i si
i

slachta

modzka

ostronie miaa, wrci

ostatek wojska do Krlewca nie wskrawszy.

Tego
ny
lowieckie'.

czassu panowie
i

gim panowanim

slachta Mazowiecka, sprzykrzywszy si sroroskazowanim nieprzystojnym biaejgowy xiny An-

wdowy

po Conradzie xicciu zostawionej, chcieli

stolic xicstwa Mazowieckiego

xi Stanisawa
xi

starszego.

wzi podnie na A gdy im xici

zna tcgo brouia

mi

Niebespie-

obiegli j na zamku Moczkowie, gdzie si bya z synaStanisawem z Januszem zawara, tam gdy sturmowali, Stanisawa starszego, z przychcc sobie gwatem w zia na xicstwo gody jak to bywa w takiej trwodze, strzaa z uku do zamku z pola wystrzclotia, czapk na gowic u xicia Stanisawa przebia, a tak on ktre,

xiciem

cckf

Mazo'-

go wszytka slachta

posplstwo Mazowieckie

pragno

na panowanie, od

SK-Inbiaa.

swoichc

acz uicchccych

nie arcibiskup

Laski

uiao garda nie dal. Ale to szkodlisve zamieszauspokoi, wszUk t spraw do przyszego sejmu
wtry raz

odoywszy.
'laio'."*^^

Tego
ski

czassu

Leo

papie/.,

miociwe

lato

odpusty do Polpoczli,

przysa,

ale ludzie

na papiea jusz

ten czas

mao dba

wPolszceiwLitwie nie bardzo wielk summ legana opraw zamku Katowie zgromadzili, ktrych jednak czwart mieca Podolskiego a trzech ostatnich czci poowica rozdzielona jedrzeczypospolitej Koronnej, ku obronie przeciw Tatarom, druga na na wystawienie kocioa arcibiskupiego Gnienieskiego miaa by odprzeto przez dwie lecie

cz

cz

dana,
woriech
^labit"."*

Tego
pobony
i

czassu Wojciech Fontinus

wielkiej

Woch,

nauki czowiek

mnich zakonu S. Franciszka, niedawno od papiea przysany do

Okrucien
siwo Fra ciszkanw

Roslerki

Gdaskie
Pruskie.

Krakowa, gdy bv w klasterze . Franciszka starszym ministrem przeoony, a inszych mnichw z rospustnoci hamowa pocz, oni wnet sprzya tak miesica Wrzenia dnia pitego w nocy w ybilr do niego sigli si u celle drzwi, a porwawszy nagiego wywlekli, tam kaznodzieja uderzy go kijem w szyj a mu karby spady tak go okrutnie zamordowali. Tego roku, gdy krl w Litwie mieszka rostyrk szkodliwy zacz si by w Prusiech midzy Gdaskimimieszczany i slacht Prusk; wszak,

391
7.0

w czas zabiegajc , wszytko to zaraz uspoDrzewickiego biskupa Kujawskiego. Polvm na schodzie Novembra, Tatarowie ktrzy z IMoskwy wyciagnwszy, pooyli si byli u Czarnego lassu, rozdzielili zagony na czterzy na Podole wtargnli. Pirwsze wojsko cigwojska , z ktrymi do Rusi do Kamieca Podolskiego, drugie do Litawicza, trzecie do Miedzyboa. czwarte w Szynkowski powiat zagony rospucio. Ktry gwat wikrl

pocztkom szkodliwym

koi! przez Macieja

Taiarw
skl-fdo^R^sl'.

no
'

dzc panowie
'

Koronni, wnet
! I

dwiema tysicmi jezdnych onierzw,

.

kt,
.

rych gotowych po onei pirwszei szkodzie mieli, ruszyli sie przeciw Tata-

rom

slachta tez

.... . -I wszytka Kuska widzc vi si im

I

pirwsza niedbaosc

II

zna
si

SlanisJawa

Landsko-

bya daa,

niechcieli

wicej

domach

nieprzyjaciela

czeka,
i

zebrali

dzielno.

wszyscy ochotnie, miele zabiegajc poganom. Stanisaw Landskoroski

wzi na si obron Miedzyboskiego Litawickiego powiatw a potkawszy si dwa kro z Tatary porazi ich szczliyyie pobi yyszytek polon wyswobodzi, murzw tei ulanyy przedniejszych kilko pcima. witej pamici wiecznej sawy godne Roman kniazia Con- Knia roZa ""^" ^^*"'^* stantina Ostroskiego synowiec na drugi zagon Tatarski uderzy, a gdy Tatarowie rozgromieni jusz ucieka chcieli knia Roman z wielkiej zapalczywoci w srzodek ich skoczy, tam gdy yyasn poganw kilko zabi, wnet za nieszczcim ko pod nim pad, a Tatarowie przyskoczywszy kniazia Romana yv szluki rozsiekali. Wszake naszy za ask onych wszystkich Tatarw potym ich zagony pogromili na goyy ich polony odbili, gdzie Jakob Secygniewski Paporaziwszy upy wszystki we Farurej wodzowie dank dzielnoci odnieli. Tego czassu Wasilej Wielki Knia Moskiewski wooci ukrainne Litewskie wojowa. Przelo krl Sigmunt roku 1517, wyprawi przeciw *'^*c')'c^^7''' jemu kniazia Constantina Ostroskiego hetmana z wojskiem Litewskim Jana Swiercowskiego z Polskimi, Czeskimi Ruskim Morawskimi Lepszy ka""^' onierzami o ktrych usyszawszy Moskiewski zarazem ustpi z wojskiem swoim, pamitajc na Horszesk przesz porak; wszake naszy Naszj Mo^'^^'^""^' za nim gonic wiele jego ludu na rozmaitych miejscach zbili wszystk Siewiersk ziemi ogniem mieczem zwojowali. Poym zwojowayyszy Siewierskie krainy na poudnie na yyschd le- po^zUpoace, obrcili si do punocnych krain .">[oskiewskich ku Pskowu, a przeprawiwszy si przez Dniepr, Dwin insze rzeki, przycignli a pod Opoczk zamek drzeyyiany, ale przyrodzenim miejsca obronny, do ktrego gdy Czeciowie szturmw kilko nie uczyniwszy dziury przypucili, wiele ich Moskwa z blankw zbia, obcinajc kodziny zawieszone, take kamiemi rozmait strzelb. Dla tego naszy popadwszy niema szkod yy ludu pieszym, a niewziyyszy zamku, ktry pierwej winim karmnikiem nazywali, nazad odcign. musieli; yyszake yyielkie szkody yy ziemiach Moskiewskich bez odporu poczynili tak dugo y\szerz yyzdlu wojowaKamieniecki starosta
,
i

xi

rk

Bo

li,

ich zima do

yyielkie

korzyci

domu yyrci si przymusia, z ktrej yyyprawy Litwa lupy odniosa. Dziao si to roku 1517.

^"^a^.'*''

3G2
Potym roku 1518, Bona, xiccia Mediolaskiego Jana Sforciego
ka, za cr-

do Krakowa w maeski stan Sigmuntowi krlowi, przez Jana Konarskiego archidiakona Krakowskiego Stanisawa Ostroroga castellana Kaliskiego tego roku koronowana bya przez Jana askiego arcibiskupa Gnienieskiego,
narajenim Maximiliana cesarza
przyniesiona
jesl
i
,

przy wielkoci rozmaitego zebrania

Naszyusobeni,

panw

Polskich

Litewskich.

Roku 1519, micsica

Sierpnia, Tatarowie
porazili naszych

zwojowawszy Besk, Lu-

besk

Chemsk

ziemi,

u Sokala, bo niechcieli

sucha

Fredrus
"^cfus.

zdrowej rady kniazia Constantina hetmana Litewskiego sprawnego, ktry by Z Litw i z Rusi na ratunek Polakom przyby. Tam Fredro

wielkiego serca, (jako drugi Decius pater przeciw Latinom Decius filius przeciw Tuskom) mogc ubiec skoczy midzy Tatary z kopi zabiwszy
i

ich kilku,

bi si

tak

go

stuki rozsiekano.

ziemi.

To te by

sii zstawao,'a nie da si poima dzi Fredrowie zacni w Przemyskiej uczyni Melstiski Spitek, gdy ono Tatarowie Witota

dugo
Z

pki

mu
i

tego

porazili.

Wojna Pru- dy

twadoVruL"

Tego roku Albricht mistrz Pruski siestrzeniec krlewski czyni szkomodzkiej ziemi jawn wojn przeciw krlona ukraiuie Polskiej wi Sigmuntowi wujowi swojemu wznieca. Przeto krl zebrawszy lud suebny z Polski, z Czech i z Morawy wyprawi ich do Prus, Litewskich panw, take slachty bardzo wiele wyszo Polakom na pote moc do Prus z hetmanem swoim Jurgim Mikoajewicem Radziwiem starost Grodzieskim, ktry by potym panem Wileskim. Tak tedy Poz Rusi na kilku miejscach Pruslacy zczywszy splne mocy z Litw
i i

xit

sakw
Nasiych
p"wodzenfe.

dzyna, Mielzaka, 31ilmyna, Siekierki,

i
i

Tsczw

zamkw: Holandu, Prabuty, QwiLubawy, Ornety wiele inszjch miasto wzili. wsi spustoszyli Brandenburg zamek obronny miast Potym roku 1520, Wolfgang Schonenburg hetman mistrza Pruskiego majc knechtw dziesi tysicy z Niemiec, a jezdnych cztery tysice dobrowolnie podane. A osadziwszy Tsczw yy^i Tsczw miasto nad ci-^^n do Gdaska pooy si obozem na grze Biskupiej, cztery tysiporazili

szczliwie

dobyli tych

Pisi,

Wis

4000. kul do

ce kul, jako Kronika Pruska opiewa, do miasta

a namniejszej szkody nie

dzia wielkich wypuci,

GdS^tgo
prno.

Knechci

podGda_^
*

i kto si jedno z miasta biy, gdy chopita ich wizay chopi zgodnieli, wanie jako pod Poockiem roku 1579. A gdy ich poimano, musieli od oblenia niebota ucieka. Krl b^^^^^^o wiclc zbito te Sigmunt Gdasczanom na odsiecz posa by dwanacie tysicy jezdnych
^^

uczyni oblonym, ostatek taka ndza przysza na knechty,

nie leni,

wyrwa

ten ich

bi

ima

'"nr'^ przebranych Polakw

i

Litwy, ktrzy ostatek onych

i

Niemcw

ucieka-

jcych pobili porazili, drugich Kaszubianie Pomorzanie potopili, tak i Litwa za tym szczliwym si ich mao do Niemiec wrcio. A Polacy miasta Starygrad. Insze zamki powodzenim wzili Tsczw, Chojnice dobrowolnie si krlowi poday, a Krzyakw i ich starosty wyrzucili.
i ,

Radwankoodsd^o*"!!.

Radwakowski tylko Ornet mistrzowi albo dla darw, albo dla bojani poda dla czego by czci odsdzon na walnym sejmie Piotrkowskim.
,

393
bormistrza dwu rajcw Kazimirskich cipoimawszy slachcica nijakiego Sabossa dali byli skwapliwie na gorcym prawie ci. Tegoi roku 1520, Bona krlowa wira Sigmuntowa, urodzia Sigmunta Augusta pierwszego dnia Augusta miesica w Krakowie, a krl AuguTurow ten czas by w Toruniu dla wojtiy Pruskiej gdzie jednego prawie ''^yczassu o zwyci^sf^vie nad Krzyaki i o synu szczliwie narodzonym otrzy-

Tegoi roku
ii.

w Krakowie

to

nie susznie

ma
krl

nowino.

A
przez

mistrz Pruski ,vidzc

ii

prno przeciw osnowi wierzga

lat

prosi

przyjacioy aski

przymierza do czterech

u krla, czego

mu

askawie pozwoli roku 1521. Roku za 1523, posowie Moskiewscy od Wasila Wielkiego Kniazia iKiewscy
set koni przyjacbali
i

do Krakowa w pici do pici at.

wzili przymierze

krlem

Li-

''*'

\Z^'

tw
sk

Roku 1524, Turcy

mieli,

Tatarowie

Lwowsk, Sanock, Besk

z

Podoiszko-

^"arowiJ^"
z^wo^ow"!!

ziemie okrutnie raz po raz zwojowali, a Polacy

nimi zetrze nie

pamitajc Sokalsk porak. Za czym pogani

wszystkiej Rusi Podgrskiej uczynili.

nie

opakan

d we
i

Tego roku Iwan AYasilewic knia zamek, skd si carzem pisze, opanowa.
i

Moskiewski

hord Kazask

Potym roku 1525, Marca miesica dnia 10, Albriclit mistrz Pruski hod przysig krlowi Sigmuntowi w Krakowie srzd rynku na majestacie siedzcemu, tame zrzuci pascz zakoim Krzyackiego, a naxicstwo Pruskie od krla jest przeoon. A od
margrabia Brandenburski uczyni
tego czassu zakon Krzyacki,
z

zakonKnyPrusYec^h
"^"'^'

ktrym Litwa przez

kilko set lat rozmaite

wojny toczya,

Prusiech

usta.

Roku 1526, krl Sigmunt do Gdaska przyjachawszy burdy nowo wsczte uspokoi, tych ktrzy byli przyczyn rosterkw da szeci, inszych do zamkw na w izienie rozesa a potym siedmi a drudzy na

ci
w

G^afcy
*'='^'-

morze

uciekli.

Tego

roku Albrichtowi

xiciu

Pruskiemu przyniesiono

maeMazowsze
iciSone'

stwo Doroti siostr krla Duskiego do Krlewca.

Mazowieckie umaro w motene prawie czas gdy Janusz dym wieku po bracie Stanisawie we dwu lat, krl Sigmunt przyjachawszy z Gdaska do Warszawy, w wiza si w xicstwo Mazowieckie z zupen moc, wcieli je przycz) do Korony Polskiej, aczkolwiek przeciw temu wiele slachly panw Mazowieckich byo. Tego roku 1526 Ludowik krl Wgierski Czeski, lskie etc. wnuk Ka/iniierzw, a synowiec Sigmuntw, poraon jest od Tureckiego
i

xi

xi

cesarza Soliniana u ^loharza

wielkim

ostatnim upadkiem Wgierskiej

korony,sam gdy ucieka!

ny

przegranej bitwy od

wasnego
i

konia przytoczo-

uton

zaduszon

w^

botnym potoku 27

dnia miesica Sierpnia

insze
*

cicia
II.

S. Jana.

Soliman potym
tej

wzi Budzy

zamki

miasta

dzie uy-

wajc zwyciztwa. O

nieopakanej bitwie czytaj Paulum Jouium, Iler-

50

394
berstelmim, Curoum, Bielskiego
etc. O ktrego aosnej mierci mo/.emy on wiersz de Pallante przypomnie Wirgiliuszw:

wanie

Quem non
Roku 1527, gdy Tatarowie

virlutis

egentem

AbsluUt atra dies Sf funere mersit acerho.

czstymi wtarczkami wnet panowie Litewscy z mioci ojczyzny zebrali sie przeciwko im ochotnie z rycerstwem Woyskim, a naprzd knia Constantin Ostroski hetman Jurgi SiemioJurgi Mikoajowie Radziwi starosta Grodzieski, nowic xij Suckie knia FicdorSanguskiewic Wodimirski, knia Iwan i Alesander Winiewieccy, knia Alexander Czartoryjski, Andrzej Niemirowic wojewoda Kijowski Ostafiej Daskiewic starosta Cyrkaski Kaniewski i wiele panit slachty ochotnej z Litwy z Rusi, ktrzy przycignwszy do Kijowa, gonili Tatarw za Kijw mil 40, a na Holsanice ktrych byo z wiel carzewicw trzydzieci cztery tysice Litwa ktrych za pomoc Russacy a bitw szczliwie na porazili, a poonu zwizanych Chrzecian obojej pci z Rusi, z Podola z Podgrza omdziesit tysicy odgromili upy wszystki z dobytkiem sowito odjli. Tatarw
wielkie szkody
czynili,

Rusi,

Polszce

w Litwie

przylegej

mia

mn
i

Bo

gow
i

rwponizinicy.

na placu pobitych zostao '24000,

midzy

ktrymi

te Turkw

wiele

l)v-

oZ

Imbrannem wojewod Prekopsknn. A carewicowie starszy Obuskak Soltan iDziusub Sutan Kohuczuk Bij, w maej druynie ubiegli. Inszych murzw uanw bardzo wiele zbito, a drugich poimano. Jurgi Siemionowic Suckie drugi ich zagon porazi u Kaniowa u Cyrkaz z Osi
i

xi

taphiem
ktry

Daskiewiceni.

Janusz

\yni-

Tego roku 25 miesica Septembra Janus W^ajda krl Wgierski, by po Ludwiku koronowan od niemaej czci panw W' gierskich,
^^

apor..zoi,.

7jcmi'!n'w

Tokacza od ludu Ferdinanda krla Rzymskiego i Czeskiekrlestwa Wgierskiego po eni swojej Annie prawnucce Jageowej crce Wadisawa krla Wgierskiego Czeskiego Kazimirzowica. Janusz Wajda poraony naprzd do Kamieca Podolskiego przybieza, potym do Tarnowa, gdzie kilko miesicy czekajc pomocy i pogody mieszka, a potym za foritowanim Hieronima askiego (ktremu potym dobrodziejstwo niewdzicznic wizienim paci) Jjyt wprowadzon na krlestwo Wgierskie, przez pomoc Soimana Turep^j.yj,Q,jy jcgj

go, ktry

te bliskoci dochodzi
,

Tureckie
poj.iwanic

ckiego,

zkd Wgerska

ziemia

podawanie, a potym
a

w wadz

Ture-

ck

przysza.

A my

si te cudz

ssiedzk przygod karzmy.

Nam
drino[)olim,

tua res agilur paries

dum

projcimus ardet.

Ktry wiersz mnie czsto w podrnej Tureckiej rozmowie za AnAIexander Kindi, dzisiejszego krla naszego Stephana z Siedmigrodzkiej ziemie pose, z cikim wzdychanim upadku swojej ojczyzny

D/i.y srogi

urodzony.

przypomina, Tego roku 1527, w Brankowie u Radomia urodzi si wuelki a straszny dziw czowieczego ksztatu, ktry mia lwi gow, piersi kosmate.

305
a

zboma

straszliwie zgrzjta,

ryczQc ogroniiijiu

|,'lossein

oni
i

i^odzin

trwa ywy.

Tego

roku Borbonius

wojskiem cesarskim
sie

Rzym

wziat
ale

papie na
ti

i^m
[^^],'j;fjy-

Castriim Angcii obk^ony,

poda

na lask cesarsk;

iJorbonlus
sujda-

tam zabiy zosta u szturmu. Roku za 1528, krl Sigmuiit z krlow Bon do Litwy wyjaciia miesicaj Marca postanowiwszy uspokoiwszy Pruskie, Mazowieckie, i Podgrskie rzeczy, take Koronne na sejmie Piotrkowskim. Tame gdy krl w \\'ilnie mieszka przyjacliali do niego posowie Moskiewscy, skarc si na zbjc morskiego Sewerina Nordweda, ktry Moskwi wielk szkod czyni ale krl do niego nie mia nic bo by nie Lilland, jako Bielski pisze, ale Nordwejczyk, przedtym krla Duskiego Christierna morski hetman. O ktrym czytaj Ilerbersteinum m re,

sowerinus
'

'

'''"'

'

bus Moschoiilicis
naszych ktrzy

fol. 54 de Jeiunio. Roku potym 1529, Osan carz Tatarski

polach pod

Oczakowem
Ni'sry poi-

kozactwo diodzili nad

umow

poima, Mikoaja Sienii

wskiego hetmana Koronnego, Jerzego Latalskiego inszych wiele rotmistrzw z ich rotami, ktrych Tatarowie po rokowaniu prosiwszy na cze powizali, tak i si jedni musieli okupowa, a drugich do Turek przedali. Sero sapiunt phriges, po szkodzie Polak mdr. Tego roku 1529, na dzie . ukasza Sigmunt August krlewic majc lat dziewi wieku swego, by na AYielkie Xistwo Litewskie, Ruskie modzkie od panw rycerstwa Litewskiego wybrany i podniesiony na zamku w kociele S. Stanisawa przy bytnoci ojca krla Sigmunta krlowej Bony w ielu panw duchownych i wieckich.
i
,

tarw na

sigmum
^wieiki"^
^'^^''*-

xit

potym tego roku odjacha krl Sigmunt z Litwy do Polski na siem Piotrkowski, ktry odprawiwszy, jacha do Krakowa, w wielkich pocztach panw rycerstwa tak Polskiego jako Litewskiego, na koronaci syna swego Sigmunta Augusta, roku 1530. Ktrego czassu Wilno ^j/s?' tak srogo pogorzao i go ledwo trzecia zostaa kocioy te tak Rzymskie jako Ruskie wielki upadek przez ogie wziy. Tego roku 1529, Turcy Wiede obiegli, gdzie ich zbito omdzie- Turcya siat tysicy u szturmw, tak i za ask z sromot odcign musieli, prno.
i
,

cz

Bo

306

O KORONAGIEJ

SIGMUNTA

WIELKIEGO XIDZA LITEWSKIEGO

NA KRLESTWO POLSKIE

ROHr

lo30.

Rozdzia pity.
panowie Koronni i Litewscy, take postronnij. do KraIrdy si xita kowa na ceremoni koronaciej uchwalonej zjechali, roku 15-JO, Februai

ria albo

Lutego dnia 21, Sigmunt August

by koronowan

pomazan na

krlestwo Polskie, przy bytnoci x'\rt, Albrichta Pruskiego, Irzyka Opolskiego, Fridricha Legnickiego i inych, z wielkimi triumphy, radoci,
i

weselim wszystkiego zebrania.

i i

^"raeni^

Tcgo roku Wgrowic Turcy porazili sze tysicy knechtw Hiszpanw Ferdinandowych pod Budzyniem, gdy Jana Wajdy wiry raz dobywali. A Jan si od tych czassw otrzsn, acz z szkod wszystkiej rzesze Niemieckiej.

Tatarowie

Tcgo
,
.

roku Tatarowic wtarsjnli do Litwv, ktrych knia Iwan

^
.

poraeni.

Pra^^aLitie pisane,

Wojna ^'0

rycerstwem Litewskim porazi na urociscu Puozorze, up wszystek odgromi. Tego roku Litwie i wszystkim krainom do Wielkiego Xistwa przylygjym dane s prawa pissane zuchwa wszystkich stanw na . Micha. A w Wilnie powietrze morowe srogie panowao. Roku potym 1531, Petrio wojewoda Wooski, zamawszy hod i przysig, wtargn z wielkim wojskiem do Pokuckich krain Koronnych z Woochy, z Wgry, z Turki i z Multany, Sniatin, Koomyj, Tismienic
browicki
z
i

y.

,'r

.,

"

-"nr

Du

insze miasteczka

wooci

do Halicza zwojowa.

Przeto krl Sigmunt zebrawszy

posa

ich przeciw

krzywoprzysiscy Petriowi,

onierzw sze tysicy za pienidze, z hetmanem pamici saz

wnej Janem z Tarnowa herbu Leliwy. Naprzd tedy onierze Polszcy mieli bitw

kilkiem tysicy

Woo-

chw na

urociscu ktre
i

Godziem zowi,

gdzie za

pomoc Bo/

fortelem

ich porazili

upy

odbili.

Naszych

OberUna.

Potym Jan Tarnowski hetman, widzc i sam wojewoda z wielkim wojskiem przeciw jemu cignie, pooy si z szeci tysicy onierzw swoich u Obcrtina na miejscu obronnym, obwarowawszy obz dobrze pawozami zprzonymi. Wooski wojewoda ufajc w wielkoci sickami wojska swojego ktrcgo mia pidziesit tysicy, przybliy si miele
i ,

397

tu pod

ufami ukaza

obz naszych, a ku witszemu strachowi z onymi ogromnymi z dzia s\c z gry, potym na harc naszych kaza wywabia,
i

wielkich strzela, ktre namniejszej szkody w naszych nieuczyniy, jjo i/, niej leeh", tedy ich liule przenosiy. Szydzili Woochowie z naszych, ale

Tarnowski [naryditowawszy dziaa swoje porzdnie

lud sprawnie uszystrzela. Stasko-

kowawszy u bram obozowych, kaza te na

Woochw

wski starszy nad dziaami, za pierwszym strzelenim pod dziaem Wooupado puszkarza obrazi. Wytoczyli si potym z oboutrci skim zu Polszcy rotmistrzowie Balicki, Mikoaj Sieniawski, Maciej Wodek

si mnie, jako Leonides z Persami, z AYoochy'; naszy bitnych zobumstwem, W^ooszy wielkoci przechodzili, krzyk dwu stron, trzask z dzia z rusnic, rannych pod komi stkanie, koni hez panw zbitych ogromne ranie. Echo w lesiech po grach rozdwoja. A w tym Prokop Alexandcr Sieniawscy z herbu Leliwy rodzoni ])racia, przypadwszy z rotami wieymi w bok Woochom, rozerwali^ich, z obozu za strzelb gst na drugich Tarnowski hetman kaza wypuci a rozrzui

inszy, podkali

'^^'Jcjff >vofochy.

mw

^(^(3^.

*'''ny^''"

ciwszy pasieki obozu swojego sami Polacy, skoczyli wszyscy zapalczywie do

Woochw,

ktrzy zarazem

ty
i

podali,

rno po
i

polach uciekajc, Polacy

Tak i za dziwnym foritowanim Boym on pidziesit tysic Woochw Turkw, naszych sze ^tysic, a prawie gar udzi pobia rozgromia winiw zacniejszych tysic poimali, obz wszystek wzili dzia wielkich 50 krom maych rcznej strzelby: to wszystko z triumphem do Krakowa prowadzono, a wojewoda Pctrio ranny ledwo samowtr uciek. Tego roku Jan aski sa\%Tiej damici prawy ojczyc ojczyzny arcybiskup Gnienieski umar, na jego miejsce wstpi 3Iaciej Drzewicki biich gonili daleko,

bijc, siekc

wic.

^^

^Sif"'

skup Kujawski.

Roku 1533, hetman Wielkiego Xistwa Litewskiego,

Pirrus
i

drugi Annibal

knia Constanti Ostroski Iwanowic wojewoda Trocki, witej pamici trudno wysawionej dzielnoci, nad Tatary Moskw czsty a szczliwy zwycizca umar, po Wniebowziciu Panny Mariej; na jego miejsce Jurgi Mikoajewic Radziwil l;'.'trnancm
Scipio Ruski

m
w

Litewski

la "u?

umTrh

wielkim wvbran.

Tego
niebie.

roku

Morawie nad

Oomucem

trzy

soca

ukazay si na
zT^rUi?"

Tego roku Piotr Opaleski poszed do Turek, zjedna przymierze obiema krlami doywotne, od Turkw, T atarw Woochw. Tego roku miesica Czerwca Turecki cesarz Soliman we dwu set tysicy wojska, do Rakuskiej ziemie przycign, gdzie pod Gunszem
z
i

iiakus.*'

miasteczkiem trzynacie szturmw straci

ja Jurischica

za

mnym dokazanim Mikoa-

Wgrzyna

ktry si potym Turkom' sam dobrowolnie poi i

lud ndzny miasto wybawi od oblenia. Roku 1534, Tatarowie na Woyniu plundrowali, z ktrymi kilko bitew rotmistrzowie Polscy zwascza Jazowieccy zwodzili. le Kozak Chmielnicki porazi ich zagon pod Zasa wiem.

da

na rokowaniu, czym

Wyk

398
535, Wasilej Iwanowic Wielki Knia Moskiewski umar, miejscu Iwana starszego syna, dzisicjszei;o Wielkiego Xicdza Moskiewskiego, ktry si urodzi roku Paskiego 1528, z Wasilowny Gliiisczanki, wedug Herbersteina, ale w ten czas jeszcze by dzieciciem w opiece u Owcyny, ktry mia porozumienie z Knieini wdow. "mosWyI.^^ Dla czego wielkie zamieszanie w ten czas na Moskwi byo szkodliwe rosterki, za czym Micha Gliski w wizieniu umorzon od Knieinej wdowy crki )rata swojego wiele kniaziw bojar pomordowano. ktrym rozruchu przyjechali do Litwy na ask krlewsk z Moskwy knia Siemion Bielski Iwan Lacki; dla tego krl Sigmunt "Biel^Lack! skiemu Zizmory, Stokliski Kormiaowo, a Iwanowi Lackiemu z synem, da Wysoki Dwr Zoudek w Trockim wojewdztwie. A Owcyna opiekun Wielkiego Kniazia modego Iwana Wasilewica z wielkim wojskiem wtargn do Litwy tego roku 1535, gdzie wielkie a prawie pogaskie okruciestwo ogniem i szabl uczyniwszy, dziatki niewinne biaegowy okrucierozmaicie mordujc, aZ si w picinacie ^^ ^^^y wtykajc i oboje sUewski*e mil od Wilna wrci. Krl Sigmunt zebrawszy ludu suebnego dobrowolnego jezdnego i pieszego z Polski kilkouacie tysicy, przeoy nad nimi hetmanem Jana Tarnowskiego pana Andrzeja z Grki starost W^ielkiej Polski posa ich Litwie na pomoc. Xita te, panowie wszyLitwa i Po. stko rycerstwo Litewskie Ruskie zebrali si ochotnie dla splnego raMoskwy. tunku Z hetmanem swoim Jurgim Radziwiem, panem Wileskim, starost Grodzieskim. A tak zczywszy si z Polaki cignli za Moskw, wzili zamek Ilomel w Siewierskiej ziemi nad rzek Sos. Potym Starodub zamek gwny, mocny wielki w izbice zrbiony obiegli, na ktrym si by zawar Owcyna, Koluczw Sojski, sprawcy Moskiewscy ludu o szedziesit tysicy. Gdy go niemogli poy strzelb z dzia, podsadzili prochy tak zapalili zamek, gdzie Owcyn, Sojskiego, Kolucowa inszych ^wz?ciy.^ bojar zacnych poimali, tak i winiowie Polwiele wojewod, kniaziw skie i Litewskie wojsko przewyszali. Przeto ich wiksz cz, zwascza starych i mniej godnych, Jan z Tarnowa hetman Koronny kaza cina: byo wszystkich przez s^dziesit tysicy. Tam te skarbw i inszych rozPolacy bardzo wiele dostali, wszake ogie maitych wzdol)ycy Litwa z korzyci do nie mao popsowa. Wojska si potym z zwycistwem domw rozjechay, a krl z Polski tego roku do Litwy przyjacha, oddawszy crk Jadwig za Joachima margrabi. Wojna woRoku za 1537, znowu si wojna zacza Polakw z Woochy, bo os awiora. pgjj,jjQ ^ojcwoda Pokuckic wooci czstymi wtarczkami po onej Obertiskiej porace wojowa; przeto krl Sigmunt po rokoszu ktry mia z rycerstwem we Lwowie, wyprawi do W^ooch ludu suebnego kilko rot, wybrali Czarnowce, Botussany po . Marcinie, ktrzy wzajem spalili insze wsi miasteczka a do Soczawy. Wooska Na drugi rok potym 1538,Petrio wojewoda z wojskiem swoim Wooskim z Turkami wtargn na Podole, miesica Lutego, spaliwszy Cerwon, obieg Jagehiic Czarnokozinee. Tam si Polszcy rotmistrzeTklewski*''

Potym roku

umar,

zostawiwszy na

swym

'

pe

399
wic prtko przeciw jemu zgotowali, zwascza Andrzej Tczyski, Mikalaj Sieniawski hetman polny i inszy, a gdy bitw stoczyli zobudwu stron

uchodzi, bo miole, zfnnkowali naszy musieli przez Seret obronn konie mieli boss, a wtenczas bya wielka gooledz, na ktr byli Wooszy
i

rk

jpf

Turcy ostro konie ukowali. Wszake tak wiele Woochw jako Polakw lego, miedzy ktrymi Pilecki Wgliiiski rotmistrzowie zabici, a Woi i

^"j'

dek poiman.
Przeto krl Sigmunt tego: roku^^Tprawi do

Wooch

znowu lud suNasry pod

Tarnowa, ktry obegnawszy Chojuszby go by dosta przes cim nad Nieslrem dobywa go rozmaicie pokoju pod pewnymi podsad prochw, ale wojewoda Petrito laski condiciami prosi, co otrzyma, gdy znowu uczyni przysig krlowi Sigmuntowi. Jest Chocim zamek pikny i obronny na skale, podobny Kokonhauzowi w Liflanciech, jakom si sam obiema przypatrzy, wszakem jusz Turkami ossadzony widzia roku 1574. Ale w nim przedsi ma wojewoda swego Borkoaba, ktry nas tam dwa kro imieniem hospodarskim poz

ebny

hetmanem Koronnym Janem

Chocim.

dejmowa. Roku 1539, wojewoda Wileski Albricht Gastod umar, pochowan w kociele S. Stanisawa na zamku Wileskim w kaplicy swojej.

Tego roku Isabella crka krla Sigmunta w maestwo Janowi Wajdzie krlowi Wgerskiemu na Budzy odniesiona, przes Pereni Petra posa jego i Stanisawa Tara, biskupa Przemyskiego. Tego
roku Malcherowa rajcyna Krakowska o wiar

'^^^cler.^**

ydowsk

spa-

lona srzd rynku Krakowskiego.

kiego

Roku 1541, Jurgi Mikoajowie Radziwi pan Wileski, hetman WielXistwa Litewskiego, umar po Wielkiej nocy. Tego roku Bernat Pretwic starosta sawny Barski msczc si nad
,

ho^d-wo*ju.
<-

Tatary zwojowania Winnickich

sami, gdzie Tatarskie

ony

woci, wtargn do Prekopu z Ceremisdzieci wycina potopi z wielk korzyci

i

wcale uszed raz po raz odwrt do iordy czynic. Roku 1542, miesica Stycznia, Jan 31ikoajewic Radziwi

starosta

modzki umar. Tego te roku po

Wielkiejnocy Jurgi Siemionowic

z

xia

Suckie,

m
poi^^cjj pa,

wielkiej dzielnoci, rozsta

si z wiatem. Jarosaw te Laski wojewoda Sieradzki

przewanych spraw

selstw

sawny mier
.

ywotem

przemienia.
z
"^

Tego
zasuonym

roku krl Sigmunt stary

porozdawali

urzdy

niktre ziemskie

modym Augustem, jada z LitwY w Wilnie panom Litewskim dobrze

*,c'j*

nom

Liicw-

^-i^im-

pospolitej rzeczy, szstej Niedziele po Wielkiejnocy. Panu Janowi Jurjewicu Illebowicowi, ojcowi dzisiejszego pana Miskiego, da wojewdztwo Wileskie i Bobrojsko, da te wojewdztwo Trockie Stanisawowi Albrichtowicu Gastotowi, a Upite od Trokw w ten czas odczono. Panu Maciejowi Wojciechowicu Janowiczu starostwo Zmodzkie, kniaziu Iwanu Dabrowickiemu wojewdztwo Kijowskie, Stanisawo-

j.

.^^^^

irokow.

400
\vl Dowojnie wojewdztwo Poockie, Jurgiewi Nasziowskiemu wojewdztwo Witebskie, Hieronimowi Chodkowicu podczastwo i Rado i ciwoiistwo Wileskie, Wojciechowi Jondziowi marszalkostwo nadworne. Tego roku szaraiica w Polszce okoo Krakowa, w Rusi w Litwie
i

okoo
i

Mielnika, Swierzyna, Kiejdanowa,

Iwieca
i

spacy lataa, a gdzie

upada, tam yta,

jarzyny

Wilna, stadami jako traw z ziemi wyjada

i

wygryza.

Teje

ogniste na

miesica Octobra dnia 10 czwartej godziny w noc cuda obokach byy widziane. tyme roku Stanisaw Albrichtowic Gastod wojewoda Trocki
jesieni

umai, w tydzieii przed Boym Narodzenim. Roku 1543, miesica Kwietnia, umar starosta modzki Maciej Wociechowic.

Tego
Pierwsza

roku Maja dnia 15 Elizabeta crka Ferdinanda krla Rzym,

skiego

Czeskiego

przyniesiona jest do

Krakowa

w maestwo

krlowi

maonka
Augusta
krla.

modemu Sigmuntowi x4.ugustowi. Tego roku 1543, srogie powietrze morowe w

Krakowie panowao,

w
Zamienie

samym jednym miecie Roku 1544, Januaria

ludzi

dwadziecia tysicy umaro.

albo Stycznia

24

dnia przed

poudniem

go-

soca

miesica
czworo.

Sicm w
Brzciciii.

dzin przysza ciemno wielka jakoby si znagla zamierzcho, a soca tylko ledwo by znak jakoby sierp, albo mody miesic, rogami na zachd, a potym si ony rogi obrciy na wschd soca, a dwie gwiazdzie, jedna biaa, druga czerwona, od zachodu si ukazay, trwao to zamienie soca o putory godziny zegarowych. Potym drugie zamienie soiica byo, tak i tego jednego roku czterzy si eclipses albo zamienia, soca dwoje, a miesica dwoje przytrafiy. Za czym by gd wielki w Wiljako si to won czas drogo zdao, pubeczek yta po putory kopy nie kupowano. Tego roku krl Sigmunt stary z krlem modym z sejmu Piotrkowskiego przez Warszaw jadc (ktre miasta w ten czas pogorzay) przyjai
,

Wielkie
"

Xislwo
Augustowi

spusczone.

cha do Brzecia Litewskiego dziesitej Niedziele po Wielkiejnocy, gdzie siem walny panom Litewskim zoy; na ktrym sejmie postanowiwszy insze potrzeby rzeczypospoitej, spuci Wielkie Xistwo Litewskie synowi krlowi modemu, w tydzie po ruskiej Pokrowie Bohorodzicy. Tame urzdy panom Litewskim rozda, Wiersuowi pastwo Wileskie,
Dubrowickiemu wojewdztwo Trockie Hieronimowi Mikoajowi Janowiczu Radziwiowi marszalkostwo ziemskie, Alexandrowi Chodkowicu wojewdztwo Nowokniaziu Januszowi
,

Urzcdi pa-

nom

Lilew. skim.

Chodkowicowi

pastwo Trockie

grodzkie, kniaziu Siemionow-i Prunskiemu, rzeczypospoitej przeciw Tata-

rom dobrze zasuonemu, wojewdztwo Kijowskie, Stanisawowi Piotrowicu Kiszce, mowi na wszem dzielnemu, wojewdztwo \\ ilebskie, panu
Mikoajewi Jurgewicu Radziwiowi podczastwo, ktry po wschodzie cnowojewdztwa Wileskiego dzi szczliwie ty hetmastwa wielkiego doszed, Janowi Janowicu Radziwiowi krajectwo, Hrehoremu Chodkoi

401
wicu podkomorstwo
,

ktry

by

potym za naszego wieku hetmanem pol,

nym

panem Wileskim.

Z sejmu Brzeciejskiego krl stary Sigmunt jacha do Pdski a Sigmunt August mfody do Wilna z krlow Helbiet mod. Tego roku Carolus cesarz po dugich wojnach zjedna si z krem
Francuskim Franciszkiem. Potym roku 1545, miesica Czerwca dnia 15, Helbieta krlowa USl^a'^ """^3. moda umara bez potomstwa w Wilnie, z wielk wszystkich

aoci

stanw. Pochowana na zamku

pnia miesica dnia 24.

Wileskim

kaplicy

Kazimierza Sier-

Tego roku Augusta 31 dnia, krl mody Sigmunt August rostwo Zmodzkie panu Trockiemu Hieronimowi Chodkowicowi.
i

da

sta-

Potym krl mody rycho po pogrzebie maonki pirwszej Ilelbiety, pocz si swata zaleca Barbarze Radzi\viownie, ktra te bya wieo
zostaa po Stanisawie Gastolcie wojewodzie Trockim, a na ten czas mieszkaa przy matce swojej paniej W^ileskiej Juriowej Radziwiowej
,

wdow

do ktrej krl czsto chodzi na biesiad uczciw, uczyniwszy

przez ogrd do jej

pa-

dworu przechd. Tame z ni potym wzi lub ktry im wydawa pleban panw Radziwiw, przy bytnoci suZ z-BarMikoaja Radziwia, ktry by potym sawnej pamici wojewod \Vile- wiiw^.'" skim, marszakiem ziemskim kanclerzem Wielkiego Xistwa Litew. bra-

acu zamkowego
,

Stanisawa Kiejzgaa ciotecznego Mikoaja Radziwia na ten czas podczaszego brata rodzonego przy niktrych paniach dworzanach. Po lubie maeskim mieszkaa Barbara dugo przy matce, bo krl roku 1547, przed Boym Narodzenim, odjacha z Wilna do Polski nawiedzi ojca krla starego matk Bon krlow. Tame to oenienie swoje z Barbar Radziwiown objawi Samuelowi Maciejewskiemu biskupowi Krakowskiemu, ktry mu to maestwo potwierdzi i Janowi grabi z Tarnowa panu Krakowskiemu, ktry te jako mdry
ta jej stryjecznego
i

przy bytnoci

Potwierdrc.

senator raz spojonego

maeskiego lubu

nierozradza, aczkolwiek przebyli,

i i

raueV'*
Barbar.

ciw temu

Polszce
i

Litwie prawie wszyscy panowie

krl

sam

Sigmunt

stary

krlowa Bona matka tego

cesarz z

mu

srogo bronili

pasquilus-

se rozmaite pissano.

Tego te roku 1547, Carolus

skim
i

xlty Saskimi,

langrafem He- wojnyKa-

inszymi szkodliwe

Chrzeciastwu wojny wid.

i

czym

czytaj

z'xi"ery?

Paulum Jouium, Slejdanum

inszych,

krl Sigmunt stary zoywszy siem walny w Piotrkowie na . 3Iarpostanowi wszystki sprawy Koronne okoo praw i obrony granic; tame Mazowsze Prussy odda na wychowanie ku Wielkiemu Xistwu Litewskiemu synowi krlowi modemu Augustowi, ktry z sejmu Piotrkowskiego poegnawszy ojca przyjacha do Wilna pocie roku 1548, gdzie go te panowie Litewscy niktrzy znowu frassowali o maestwo z Barbar i mao rosterkliwe nieznaszki do skutku onych wierszykw nie przywiody:

cin

na^^wych"
Yu"'iowi!

II.

51

40-2
Architretnuf.

Combussit Pfirygium pastorem, Pergama Graecos,

A
^nfelief

Yeneris surgensfaciiUs amor, ignis,

ira, SCc.

Kri

Sig-

umlir.

Foku Januarii 13, widziano na obokach straszne cuda w noogromn bitw na pulnocy staczajce. Tego roku 1548, miesica Lutego krl stary Sigmunt przyjachawszy do Krakowa z sejmu Piotrkowskiego chory, tym bardziej pocz mdle chorowa. A tak przyjwszy z wielk skruch i naboestwem Paskie witoci rozrzdziwszy porzdnie oboj rzeczpospolit lak Koronn jako Wielkiego Xicstwa Litewskiego, przemieni ten ywot doczesny z wiecznym w dzie chwalebny Wielkonocny, godziny 9, wieku
cy,

Tcgo

jakoby

uffy zbrojne

omdziesit rok, miesicy dwa, dni siedm, a na Wielkim Xicstwie Litewskim, Ruskim modzkim etc. i na krlestwie PolskimJ lat czterdzieci i putora szczliwie wykonawszy. smutn nowin przyniesiono z Krakowa do Wilna rano w Przeswego
lat
i
,

wodn
\?nn?i'ismuntowi.

niedziel krlowi
z

modemu,

ktry

wszystki stany Wielkiego

Xi-

stwa Litewskiego

aosnej

ojca ojczyzny

mierci

serdcztiym

opakiwa-

nim

czynili
z

C2ajem
tkich

obchd aobny w tyme tygodniu w pitek krlewskim obymarami, z wiecami 12. koniami kosztownie ubranymi po wszysi

Barbara Ranapalcie

dzona.

kocioach. tego czassu Niedziele trzeciej po Wielkiej nocy po mierci ojcowskiej miesica Kwietnia dnia siedmnastege, godziny 19, krl Sigmunt August, wezwawszy do siebie panw rad niktrych Litewskich posa ich do dworu pana Radziwiowego, po pani Barbar RadziwioTrock wojewodzin wdow, z ktr jusz by wzi lub, jako si wyszej powiedziao. A tak panowie Litewscy uczyniwszy jej uczciwo zwyk, prowadzili j do paacw krlewskich na zamek Wileski, krl j potyka w sieni u drzwi tam si witali. Opowiedzia to potym krl ozdobn rzecz wszystkim panom, i za wol dziwnym zrzdzenim \e"o jusz Z Barbara Radziwiowna, {ako z domu przednieiszeao w Litwie Z zacue^o oica urodzona, bra lub obyczaiem powszechnym Chrzescuuiprzeciwnicy powinna czesc musieli wyrzdza, skim. Przeto jej potym

A potym

wn

Bo

jako krlowej

s^Yojej.

gmuniw.''

Wilna do Krakowa na podworzan Litewskich. Koronni te panowie W^ociech Pruskie Ciesiskie xita i margrabi Brandenburski i posw bardzo wiele od krlw panw Chrzeciaskich. By j)otym pogrzeb odprawowan z wielk a krlewsk pomp, z chorgwiami zbrojnych chorw z ziemskimi powiatowymi chorgwiami

Potym

krl zarazem

tydzie wyjacha
poczcie

grzeb ojcowski,

w aobnym
i

panw
i

chowa. Krakowskim w kociele S. Stanisawa, w kaplicy, ktr potym krlowa Bona wielkim kosztem z kamienia ciossanego z wierzchu, a we wntrz z figurami marmurowymi ozdobnie jako widzimy wywie daa.
i

inszymi

ceremoniami

jako jest obyczaj

Polszce 'krlw

Pochowan tedy 26

dnia

Lipca roku 1548,

na zamku

403
Po ceremonijach pogrzebu, krlowa Bona ustawicznie krla modego pany Koronnvmi frassowala, Nvio(]c go do rozwodu z Barbar Radziwiz maiown. Ale w tym krl odjacha do Litwy, gdzie w Wilnie
z

bdc

J.^^Yjbu-

onk
zia

Barbar krotofil rozmaitych wedug modoci uywa. wtargnli miesica Roku 1549, Tatarowic Prekopscy na

"-

Woy

AYrzenia, gdzie bardzo wiele slachty

NYisniewieckicgo
z

Tego
Trocki.

roku

polonw rozmaitych nabrali kniapoimawszy do hordy zawiedli. wielki post umar knia Janus Dubrowicki wojewoda
i

maonk

Tego te roku Jan Illebowic wojewoda Wileski, kanclerz Wielkiego Xiestwa Litewskiego, doczesnemu wiatu podzikowa rycho po Wielkiejnocy.

O KORONACI! I MIERCI KRLOWEJ BARBARY RADZIWIOWNY I SEJMACH

:.

ROKU
Rozdzia
lVrl SIgmunt August

1550.

szsty.

chcc do skutku przywie koronacij maonki

swej Barbary,
wiele

zoy

siem
i

Piotrkowie roku 1550; na ktry si bardzo

posw ziemskich zjechao. Tam bya pierwsza proposicia krlewska, i kady pan na jednym urzdzie albo dostojestwie mia przesta, a phiralltas dhjnUalum miaa by odbierana, executi te
panw Koronnych
odbierania

dzieraw imion krlewskich groono;

co niejednego ruszyo

sadno, bo
z

Wr"nie kademu byo

i

smaczne. Przeto

posw ie ktrzy

byli

mieli si wolej krlewskiej przeciwi, jedni bojc si straci, a drudzy zabiegajc aski. Bya tedy na tyme sejmie uchwalona koronacia Barbary Radziwiowny, ktra tego roku w tydzie

posani

powiatw

inszy, nie

Krlowa
ronowa-

po

. Barbarze
i

bya koronowana wKrakowie na zamku w kociele .Sta-

nisawa na
biskupw

majestacie

wedug
i

zwyczaju przyprawionym, przy zebraniu

panw Koronnych

Litewskich, ktr
i

te

koronacia uczcili

xila
sig
z
i

Legnickie, Cieszyskie

Albrichta, ktry

te w

ten czas

posowie od xiccia Pruskiego hod krlowi uczyni przez posy przyinsze

i
i
. .

potwierdzi.
koronaciej

Rycho po

tego roku rozniemoga si krlowa Barbara

,

podejrzenim trucizny zadanej

przez zdrajc jednego

i

Wocha

doctora

chorowaa przez wszystk zim wiosn. Roku 1551, po koronaciej krlowej, da krl wojewdztwo Trockie ,Kiejdanw w ojczyzn ze panu Mikoajowi Jurgewicu Radziwiowi
i

wszystkimi folwarki ku niemu przylegymi.

404

Ba?i)?i7a

umara.

A panu Mikoajowi Janowicii Radziwiowi marszakowi, kanclerstwo Wielkiego Xistwa Litewskiego. Tego roku zima nazbyt ciepa w Litwie bya, u przez w^szystki czassy Grudnia, Stycznia Lutego miesicw d/.d/.e ciepe szy, yta na polacti piknie si okazay, a skoro na wiosn wszystko za mrozy i dde zimne popsoway, skd drogo wielka urosa. Tego roku 1551, w witki krlowa Barbara umara w Krakowie, ]jj,^] prowadzi jej ciao do Wilna a odpoczywajc ^ wielk
i

aoci

Pogrzeb

Barbara

ciaem w Olkinikach, da wojewdztwo Wileskie panu Mikoajowi Radziwiowi marszakowi kanclerzowi Wielkiego Xicstwa Lit. Potym krl przyjachawszy do Wilna, pochowa krlow Barbar, z wielkim alem z pomp krlewsk na zamku w kaplicy S. Kazimirza podle pierwszej
z
i

maonki
Brasiaw
spuion.

krlowej Ilelbiety Fordinandowny.

krl

Teje jesieni gdy

przynicsiono
gpjijjf
i

wyjacha

w owy

po onym smutku do Wigrw,

mu nowin i

carz Prekopski

zamek Brasaw na

Woyniu

wszystkich ktrzy na nim byli, tak slacht jako pospolity gmin

krl przyjachawszy do

w
'^

poon bez odporu wywid.

Potym
Wilna
,
,

zoy
o

siem walny panom

Michale
, ,

ry-

nie.

'

cerstwu Wielkiego Xistwa Litewskiego

siem przyjachali posowie Koronni

witym

na ktry
i

staranie o

^"iner*^

namawiajc krla aby panw rymodzkie wid do Uniej z Koron Polsk, obron przeciw Tatarom kaza ktrym zjednoczenim wielkie poytki obiecowali. demu nieprzyjacielowi Wielkiego Xistwa Lit. podawali
cerstwo Litcwskie
,

Ruskie

Wszake
chcieli
i

panowie Litewscy

ani

condicij

przyjli,

ani
.

Uniej

pozwoli

mao

co potrzebnego na

tym sejmie postanowili

i

tylko Serepcy-

zn
Serepcyzna

chy po 5 groszy

na wszystk ziemie Litewsk, Rusk Zmodzk, na trzy lata od soLit. dla obrony przeciw nieprzyjacioom, ktre pienidze
i

po5groszy

pieszym na ukrain Mojj^^^ano potym z skarbu rotmistrzom jezdnym skiewsk Tatarsk. Na tyme sejmie mao si wiele zego nie sstao, midzy panem Mikoajem Radziwilem Trockim, ktry mia z strony swojej Kiejzgaa midzy panem Stanisawem Kiszk Witebskim, wojewodami, wszake ich potym krl pogodzi, i pirwsz przyja potwierdzili.
i

Gidwpoiz

Roku 1552, by gd

wielki

Polszce, a krl po Trzech Krlach

jnnus krl
umari.''

Wilna wjjacha do Piotrkowa na siem. tene czas Isabella krlowa Wgierska siostra krlewska po mierci swojego Janusza Wajdy krla Wgierskiego ktry umar roku 1540, W rok po oddaniu maeskim, ucierpiawszy oblenie na Budzyniu od Ferdinanda gdy Turcy Budzy Wgiersk ziemi pogromiwszy Niemcw opanowali, roku 1542, ust., piwszy Solimanowi z Budzynia do Siedmigrodzkiej ziemie przyjachaa potym na granice lskie z synem

ma

Na

kriewica sirzelo'O-

Januszem krlewiccm do Krzepic, potym do Wielunia, gdzie gdy mieszj^-.,[{, strzeli z rnsnice na syna J jeden Czech zdrajca iej maego krlewica J C Janusza, yyszake zdrajca skaran zarazem. Przyjachaa potym do Piotrkowa roku 1552, gdzie krl w ten czas sejmowa,, ktry siem trwa do
'
.1
.j

.)

405
posowie Tureccy z Wgier do Isabelle do Krsi wrcili do Wger na swoje krlestwo. Jacha a |)otym Isabcila do Warszawy z krlewicem Januszem do krlo- Seiie^ wej Bony matki swojej, gdzie czas niemay zmieszkawszy, wrcia si do '"Se.""*" Wgier z synem krlewicem gdy jej posowie Tureccy przyrzekli pod przysig za przespieczno ktrzy si jej lepiej ni sami Wgrowie na wszystkim zachowali, tame ywota dokonaa. A opiekuna jej krlewicowego biskupa Waradiiiskiego mnicha Kintstarta, ktry by nowo kar- Mnich Kin^"^'^^ ^' dinaem uczyniony, zabi potym zdradliwie na pokoju w rozmowie Woch * Jan Baptista Gastaldus, roku 1560. A krl Sigmunt August tego roku 1552, skoro po Wielkiejnocy skoczywszy siem wyjacha z Piotrkowa do Gostinina, stamtd za ruszy si do Torunia, a potym do Gdaska skoro po witkach wyjacha mieszka w Gdasku a do S. Bartomieja, z Gdaska za wracajc si do KriAugusi gdzie by wdzicznie i wesoo przyjty Litwy, przyjaclia do Krlewca czstowan od Albrichta xicia Pruskiego; ale potym gdy strzelb ogniPruskie okazowao, z trafunku xie wist rozmaicie przyprawion z dzia kula z dziaa tu za krlem zabia zwierzchu kniazia Winiewieckiego, na zabu^TLmu rostrcia, tak a mzg na bezpfezten czas giermka krlewskiego, i krla skoczy: Pruskie bardzo si o to frasowa, obawiajc si al)y na niego Polacy jakiego domniemania zego o to nie miei. Ale krl obaWielkiejnocy.

Tame

Icwica przyjedali, proszc aby

'

xi

xi

gow

czywszy jego

suszn wypraw,

uwaywszy

m'e

docige sdy Boe,

uskromi to wszystko, a puszkarz zdrajca uciek. A potym xic weselc si z przyjazdu pana swego i mierzc on straszn przygod, krotofile rozmaite sprawowao. Wyjacha potym krl z Krlewca na Ragnet do ziemie modzkiej na Jurborg, na Skierstomo, Wielenia, Wilki nad Niemnem, a potym
na

Kowno do Wilna.

W Wilnie bdc, uoy

nie

p^j^^^. ^^^

pany czwarty pobr na

siachic.

wszystk slacht, z kadego konia wiele ktry powinien na wojn koni stawi po kopie Litewskiej, o czym slachta mao wiedziaa, ale za niewo-

musieli

da

a kto

odda

w czas

grabie brano

a ty kopy do

skarbu dawano, nie do poborcw obranych.

406

O KORONACI! TRZECIEJ
ROSTERKACH OKOO OSTROGA.

ItOKU

1553.

Rozdzia sidmy.
lvrl Sigmunt August

bdc modym
przez

odnowi

domem Rakuskim

maesk
z

wdowcem umyli znowu prz\jai'i powinno. A tak roku

1553, skoro po

Boym

na ten czas krlowa Bona matka jego mieszkaa,

Slow"!

jacha do Krakowa, z Rzymskiego Czeskiego Ferdinanda pierwszej maonki Helbicty ojca. Miedzy inszymi posami by przedniejszy Mikoaj Radziwi wojewoda Wileski kanclerz marszaek Wielkiego Xicstwa Litewskiego. A potym tego roku w Sobot po . Jakobie, crk Ferdinandow Katerin siostr rodzon Ilelbiety pierwszej krlowej wdow, przyprowadzi z inszymi pany ozdobnie do Krakowa. A ta Caterina Ferdinani , ,

Wilna do Grodna, gdzie z ktr namwiwszy s\ Krakowa za wyprawi posy w swatanie do krla

Narodzeniu wyjacha

downa bya przedtym

ciem
cixi

3Jantuaskim
Rakuskie
z

tylko sze niedziel za Franciszkiem Gonzaga xiWoskim ktry potym uton na wielkim jezierze
,

nazwanym po wosku Laco de Garda. Przyjacha te

,

brat rodzony

wiele

grotw

z ni Ferdinand arpanit Czeskich i Nie-

mieckich

fraucimerem strojnym.
to wesele z wielkoci panw i rycerWielkiego Xistwa Litewskiego wielkim, wietnym,

Krl te Sigmunt August na

stwa Koronnego
a

Pompa

we-

wszystko
jakie
i

przewanym kosztem poczty dziwnie ozdobne przygotowa, tak i si wiocio od zota, srebra, zotogloww, altembassw, axamitw,
pierza, tarcy, zbrj pozocistych, koni przybranych etc.

szaratw, atlasw,

WirgiliusTurnussowy

Aeneidis
etc.

llomerus
opissuj.

Mcnnowy u

Trojej

Euripides Resussa krla Trackiego

barwy napodlejsze

byy szaratowe, wszake miedzy pany Koronnymi panowie z Grki, synowie pana Poznaskiego, a miedzy Litewskimi Radziwi wojewoda, a rirehory Alexandrowic Chodkiewic podkomorzy Wielkiego Nistwa Litewskiego starosta Kowieski dziwnie nakladnie
i

strojnie inszych prze-

Maieftsiwo
oronacia.

Morw
"'^'

wii.

czym brakowa. Nazajutrz tedy w niedziel pierwsz po . Jakobie byo oddawanie maestwa miedzy krlem ^^^^.^ krlow ktra tego dnia bya koronowana, a potym wesele triumphy krotofilami odprawowano. z rozmaitymi turniejami Tego roku srogie a jadowite powietrze w Wilnie panowao, dla
wyszali
.

aczkolwiek

mao byo

ktrego byli miesczanie pouciekali gdzie kto

mg. Maro te

Trokach,

407

w
i

Ejsiskach

Miednikach

Zizmorach

inszych okolicznych wsiach

miasteczkach.

6 Wrzenia, knia Dimitr Sanguskowic starocic WloxicneHcIskc Ostrosk gwatem na Ostrogu, a xig/:c Constantin zamek Ostrg sam opanowa. A gdy xiena liijna pan Zborowski wojewoda Kaliski inszy pano-

Teje

jesieni

dimirski,

wzi

wie Polszcy, ktrzy

i

swym kosztem

jej

pomajiajac byli przyjacliali, instigo-

wali prosili o wyrok na kniazia Dimitra Sanguskowica, jako na nieposusznego mandatowi, bo pozwany nie stan jako na wzruszyciela pospolitego pokoju: Krl cay tydzie z pany radami Litewskimi na tym siedzia, potym wyrok od krla wyszed przez pana Mikoaja Radziwia wojewod Wileskiego marszaka wielkiego, na kniazia Dimitra, zawinc krlewsk, i on za mandatem nie sta, dla czegoby wywoa z ziemie, imiona jego na krla, kniejniej za Iliniej gardem go wya majtno imiona i zamek Ostrg kaza jej krl wrci, a po xicnc Helsk dano kazano wzi od kniazia Dicrk jej posano ludzi zacnych ktrym
i

mUr'"wpvo^^"

mitra

odda

matce.
,

Aw
czym
z

tym knia Dimitr przez piegi ostrzeony

ubrawszy

tylko na

jednym ko-

xin Helsk

postrzygwszy jako pachol zjacha do

Czech.

Panowie Polszcy z panem Zljorowskim wojewod Kaliskim pomagajc Ilijnej prawdziwie, acz z wielkim kosztem prac, dogonih go w Czechach sze mil od Pragi, w miasteczku Lyssej Grze, tame go Kniai Diprzez zdradliwe gospodarza jego wydanie, zdybali tylko jednego i zranili, m'"" ^a''"'?ustrzelali okrutnie, bo si mnie porwawszy aw, gdy nie mia czym inszym broni, tame w tych ranach w wizieniu umar od tyche mieszczan z wielk uczciwoci jako na przystao pochownn ktremu cum Epkaphio ozdobnie wystawili. A xina Helska przyniesiona i grb i oddana matce przez tyche panw Polskich. O ktr potym midzy panem z Grki a xiclem Siemionem Suckim byo zwad i rosterkw w iele. Krl te mieszkajc z krlow przez zim w Knyszynie dla powietrza w Litwie panujcego, zoy siem walny w Lublinie na ktry skoro po siomwLumisopucicch roku 1554 wyjacha; ale si mao panw rycerstwa Ko- ^""yf"^"" ronnego na ten siem zjachao, tylko posowie z powiatw ktrzy si o to zastawowali, i nigdy sejmy w Lublinie nie byway, dla czego si adne postanowienie o rzeczpospolit ziemsk na tym sejmie nie skoczyo. Tego roku Iwan Wasilew ic Wielki Knia Moskiewski Astrachan za- Moskiewski mki hord nad morzem Kaspijskim, ktre Moskwa zowie Chwalinskoje ^"'^^ morze, wzi o panowa, skd si carem Astrachaskim pisze. Tego roku Stanisaw Dowojna Poocki wojewoda w poselstwie od p(?s"?do '""'""'"ykrla do Moskwy jachawszy, w/i przymierze z Wielkim Xidzem Moskiewskim na dwie lecie, od Zwiastowania Panny Mariej roku wyszej mianowanego L5o4. A pose Moskiewski, z ktrym byo tysic koni Moskwy, do Lublina przyjachawszy potwierdzi to przymierze na dwie lecie z krlem.

xinie

xi

408
Moskiewski
23 tilu przYtiiierze

Krl do

Wilna.

to na instructii od wielkiego kniazia pose , i jeliby krl Moskiewskiego chcia pisa i wyzna go hospodarem i carem wszytpanw kiej Rusi, tedy z nim chcia pokj mie wedle wolej krlewskiej rad Wielkiego Xicstwa Litewskiego, cho na wiekuiste czassy, albo na czas pewny. Na co krl zezwoli nie chcia, a za titu prno chlubny pokoju nie kupowa, ktrego wojn zawdy mg dosta. Odprawiwszy tedy posy Moskiewskiego , wyjacha krl z krlow z Lublina do Litwy skoro po\Yielkiej nocy i zmieszka w Brzeciu dni pi, potym nazajutrz po Wniebowstpieniu Paskim, wyjacha z Brzecia do Grodna, gdzie te mieszka dni pi, w Olkinikach take zabawi si dni pi, a w wigiij Boego Ciaa przyjacha do Wilna, gdzie go wszyscy panowie Litewscy rycerstwo dworzanie w wietno ozdobnych pocztach potykali, a potym w niedziel u krla panowie na obiedzie byli.

Mia te

kniazia

OWOMZIFMI,
KSipi DWLDZIESTE PI4TE.

Rozdzia pierwszy.
Do
^l'ielnioiieso

Pana

STAROSTY KREW^SKIEGO.

Furstcmberg mistrz Liflandski, jako skoro ze zakonem Krzyakw swoich wiar hitersk przyj, zarazem na arcibiskupa Rygeskiego margrabi Brandenburskiego Wilhehna, rodzonego xic'j/.ccia Pruskiego Albrichta, a ciotczonego krla Sigmunta Augusta Polskiego brata, powsta, i mu broni kociow kawiary nicowa. A szukajc na niego przyczyny zoy tolickich psowa siem walny w Wendzie stoecznym zamku swoim, ktry dzi naszy Kiesie zowi, na ktrym postanowi wojn na arcybiskupa podnie, kadc
wszystkimi kontorami
i

Koku 1556, Wilhelm

na t

potwarz,

jakoby on Lillanty chcia

wyda

krlowi Polskiemu,

a Kurlandy bratu

xicciu Pruskiemu.
i

A tak roku 1556, po S. Janie Chrzcicielu sam Wilhelm Furstemberg ze wsz\stkim zakonem swoim i z Hermanem Derntskim z Rewel- WojnawngtrznaLi" TT I-I II T -n 11 skim 1 Habselskim biskupami i z slacht Litlandsk wcign w ziemic uandska. Rigeiisk arcibiskupi obyczajem nieprzyjacielskim. Arcybiskup te, acz si by umyli poln bitw potyka, bo mia przy sobie slachty niemao, ale widzc nie rwn, uchodzio bronn doKokenhausu zamku swojego nad Dzwin, tame si zawar. A mistrz go wiel1

rk
i

k n

miejsca obronny, (jakom

dobrze obwarowany pooenim sam widzia roku 1573, jadc tam tdy Dzwido Rygi a z Witebska), przeto mu strzelba mao wadzia, tak tedy gd oblecw do poddania przymusi, i smego dnia od oblenia "
lecz
II.

moc

dobywa,

i by zamek

52

4i0
'Lma"ndsl'i

nVmanyi'^

arcybiskup otworzy, podajc si dobrowolnie. i miasteczko kaza Alc mistrz nie baczc ani na jego pokor, ani na godno iprimatska, naszydziwszy si z niego, trzyma go w wizieniu mao nie cay rok, zamki majtnoci pobrawszy. wszystki mu miasta

^amck

xici

sefzabiiy!

posa Kaspra Lczkiego do mistrza, dla wyswobodzcnia arcybiskupa Rigcskiego, brata ciotczonego. Ale Liflanci ludzkie Lczkiego w drodze zabili nisz do zgwaciwszy prawo Boe
Przeto krl August naprzd
i
,

mistrza dojacha.

Kroi AuRusl do Lifland.

Za tym despectem posia jeszcze krl biskupa Zmodkiego do misktry take o zabicie Lczkiego, jako o wyzwolenie arcybiskupa wiele pracowa, ale dla hardoci Niemieckiej prno za do krla przyjacha. Tvmi tedy despectami nieznonymi krl August susznie pobudzony, roku 1557 zebrawszy wojska prawie wybornego tak z Litwy jako z Poltrza,
i

ckfch^^Set
4UU0.

przez sto tysicy, wycign sam osob swoj do Poswola z dziay wielkim ryslunkiem wojennym. Panowie te Koronni i Litewscy wiel^'^ poczty stawili, take Jurgi i Siemion Olelknwicy xita Sluckie, czteozdobnym kosztem przywiedli. j-y tysice jezdnego i pieszego rycerstwa
ski
z

Wojsko; I.

przedtym jeszcze wojewoda Trocki Mikoaj Kadziwi jusz by na granicy Liflandsk wtarczki czyni. IMistrz te Liflandski Furstemberg trwajc w swej hardoci zebra by siedm tysicy rejterw

pocz by w ziemi

riandskie.

Misirz Lif'^|^".dskna-

proporcw pieszych knechtw, take Lolwy gburw kilko tysicy, Rewelski ufly swoje przeciw krlowi ^^y'^ wywiedli. Ale gdy o])aczyli, i prno przeciw osnowi wierzga, wnet zoywszy hardo nadt, uda si mistrz do pokory, a przez posy cesarza Ferdinanda i swoje prosi aski i pokoju, ktry snadnie otrzyma. Bo krl August naradziwszy si z pany radami, odpowiedzia posom askawie, i gdyby nam o sieroty niewinne wdowy nie szo, nigdybymy
{ i

g^c

biskupi trzej Derptski, Habsclski

pokoju mistrzowi nie pozwolili; wszake iby wyrozumia nas krwie Chrzeciaiiskiej rozlania nie j)ragn, sam mistrz jeli pokoju prosi, niechaj tu
do obozu naszego przyjedzie, a arcybiskupa z sob przyprowadzi. Tak tedy mistrz udawszy si na ask, przyjacha do krla z arcibiskupem we trzech set jezdnych, tam gdy uczyni pokor upadwszy u ng
i

P"'joj^Lif
")

krlowi,

postpi hod

arcibiskupa na pirwsze miejsce przywrci

szko-

Ktre condicie aczkolwiek si zday cikie stanom Liflandskim, wszake za mistrzem musieU wszyscy przyzwoli, obawiajc si czego gorszego. A za wojska rozpuszczone rotym by pokj z obudwu stron utwierdzony
dy
i

mu

wszystki nagrodzi, a krlowi wojenne

nakady

odoy.

ku 1558.
Knisnyra-

Tcgo
byl

ry Polskich

w Krasnymstawie, na ktroku po Switkach krl siem panw mao przybyo, bo si upominali przez posy, aby siem Piotrkowie; a krl potym wyjacha do Warszawy, a stamtd do

zoy
tym

Krakowa do krlowej pospieszy.

A w

czasie

Iwan Wasilewic

W.

Knia Moskiewski nalaz te przyczyn

na Liflanty, tak o wzruszenie przy-

mierza z Narwy, jako o nieoddanie pewnych patw pienidzy z biskupstwa Derptskiego, na ktre prawo dziedziczne sobie przywascza.

411

A
jowa
pol
,

zebrawszy sto

wielkim
i

gwatem

nie

ma cz Litlandskich
i

trzydzieci tysicy wojska z

Moskwy i z Tatar "tSiy*^' krain za krtki czas zwo- '^a^kijo'

''''^*'

Narw

miasto

zamek portowy wzi, take Wisem])urg, Heber-

Talkonlais, Taurnest, Iladzel , Falkenacli, Neinhaus, Kirempe, 01Icntorn, Kanelicht, Talkoflen i inszych zamkw z wociami przez trzy-

take Derbet albo Derpl miasto zamek biskupi z wielkimi skarupw rzecz nic oszacowan heti opanowa: a winiw manowie jego do 3Ioskwy wyprowadzili bisku[)a Derptskiego z kanoniki. S uckie przyjachawszy nieznaRoku za 1559, Siemion Olelkowic cznie do Lwowa, wzi lub z xicn Halsk Iljank Ostrogsk, polubion przed tym ukaszowi panu z Grki, o co wielkie burdy midzy nimi z obudwu stron byy urosy, a to krl w Krakowie ledwo uhamowa to na czas. 3Iistrz te Liflandski od Moskiewskiego zewszd utrapiony w lekcc do Krakowa tego roku przyjezdzi, proszc krla o obron; przeto krl August wyjachawszy z Krakowa do Litwy, zoy siem walny w Wilnie, na ktrym potwierdzenia wolnoci i przywilejw swoich tudziesz poprawienia Statutu slachta si Litewska, modzka i Ruska domwia, za czym obrona Liffantom przeciw Moskiewskiemu bya uchwalona, na ktr seredzieci,
i

bami posiad

xi

Burdy o
""t^^rogsS

obrona

Li

pczyzn po
wiono.

dziesici groszy

litewskich

od sochy na dwie

lecie postano-

sipiona.

6 zamkw krlowi postpi w summie dziejest: Rowsko, Zelbork, Trezicze, \ewenmil Lucen IBassenborg na ktre zamki krl zarazem urzdniki swoje posa i jezdnych 500, a 500 pieszych dla obrony, nad ktrymi by przeoony Jan Chodkiewic stolnik W. X. Lit. i Jurgi Zienowic starosta Pro-

A mistrz
sto
i

Liflandski

si

kro

tysicy zotych, to
,

pojski

Ciecierski.

Roku za 1560, okoo Trzech Krlw wojsko Moskiewskie

plundrowao
brawszy si
z
i

Liflanly
WojsUo
Li-

3Iarienborg zamek

inszymi wzili, przeciw ktrym wszy-

stka Litewska ziemia

bya

ruszona dla

obrony Liflant, ale

ubiegli.

Moskwa

na-

tewskie dl) Linant.

wielkimi lupami do

Moskwy

Hieronim Cbodkiewic pan Wileski, o:^m marszakw postarosta modzki, majc tysic ludu f)ieninego Zawilijskie wiatowych take wszystk slachl modzk, Kowiesk powiaty paskich pocztw niemao, przeprawiwszy si pod Zelborkiem przez Dwin cign przeciw wojsku Moskiewskiemu, ktrego byo pod Kiesi 50000, ktrzy usyszawszy o naszych ubiegli do Moskwy, dawszy ziemi Liflantskiej pokj. Wszake knia Alexander Poubieski mia z nigdzie stray mi dwa kro bitw pod Marienborkiem nie daleko Kiesi Moskiewskiej 400 na porazi wojewod jednego kniazia Iwana
roku przed
i
,

Tego

witkami

gow

Meskierskiego poima, ktry

by posa

inszymi zacnymi

winiami od

pana Wileskiego krlowi do Wilna przez Hrehora Trizn marszaka rotmistrza krlewskiego.

bya

Roku za 1561, wszystka ziemia Litewska do Lifland przeciw Moskwi ruszona z hetmanem wielkim Mikoajem Radziwiem wojewod Trobyli

Wojsko

Li-

panowie Hieronim Chodkiewic castellau Wileski, Hrehor Chodkiewic pan Trocki, Pawe Sai)iha Nowogrodzki, Wasil
ckim, przy ktrym

Yew^skiedo^

liiums.

412
insze rycerstwo Litewskie a gdy si pod Zelborkiera wszystko wojsko |)rzeprawio przez Dwin, wnet Moskwa ktrych sawiono by wojska 108000 ustpili z Lidand do Moskwy. A Mikoaj Radziwi wojewoda na on czas Trocki, hetman wielki Litewski, posa z Rumborku pod zamki Moskiewskie Juria Tiskiewicza Hrehora Trizn marszakw rotmistrw krlewskich, dawszy im pod sprai ,
i

Cziskiewic Podlaski wojewodowie

pi
A

tysicy slachty Litewskiej

ktrzy plundrowali

do Derptu

woci
Taiirus

Moskiewskie.

wziy.

pod zamkiem Taurusem, z ktrego Moskwa czste najazdy czynia prno; potym 3Iikoaj Radziwi wojewoda Trocki hetman, ze wszystkim wojskiem Litewskim przycignwszy, doby go podsad prochw z wielk pilnoci i niemniejsz trudnoci ostatniego dnia Lipca miesica, gdzie si wielka a przewana dzielno rycerstwa Litewskiego jezdnego okazaa, ktrzy z wodzem swoim Janem
trzy niedziele prawie leeli

Wotam-

miskim
ie

dzisiejszym castellanem

Poockim zsiadwszy

koni

kopijami do
darli:

dziury wyrzuconej, a od

Moskwy potym

zarbionej, miele si

mnego

rotmistrza Modrzewskiego zabito.

Ziemie

Li-

llandskiej

podanie.

Tego roku w jesieni mistrz Lillantski nowy Gotard Ketler po Furstembergu na Felinie od Moskwy wzitym wybrany, i arcibiskup i Ryzanie, do Wilna do krla przyjachali tam krlowi ziemi Liflantsk w obro^^ j gajj^ydi siebie w opiek podali na czym i przysig uczynieli. Teje jesieni pan Hieronim Chodkiewic pan Wileski umar. Potym
i
,

pan wojewoda Wileski Mikoaj Radziwi by posa do Rigi przed misopusty, dla przyjcia przysigi od miasta Rygi; ale oni ani zamku ani
miasta
rowali.

postpi krlowi
krl

nie

chcieli

tylko

poddano

wierno

ofia-

te w

ten czas

sejmu Lomzieskiego przyjacha do W^ilna

przed misopusty.
siebie posaca krwojsko na granice Litewskie, ktre Witebsk, Dbrown, Orsz, Kopysz, Sklw opalio. Przeto krl zarazem wyprawi wojewod Trockiego Mikoaja Radziwila hetmana wielkiego z wojskiem na

Potym roku 1562, Moskiewski zatrzymawszy u

,

lewskiego

posa

Wojsko

Li-

tewskie na granice.

granice, ktry

niema pooywszy si nie daleko Orszy, wyprawi ziemi Moskiewsk, ktre si potym wrcio wypaliwszy wszystki woci czterzy mile od Smoleska. A potym z Witebska 31ikoaj Radziwi hetman sa pod W^cli, ktry take naszy opaliwszy, a nic dobywszy zamku na zad si wrcili. Hrehory te Chodkiewic pan Trocki hetman dworny, z slacht ziemie Zmodzkiej z ludem pieninym do Lidant by przeciw Moskwi wywojska

cz

praw ion.
La Jl^Um do

Wooch.

Tego roku Albricht Laski despota Jakoba Heraclida na Wooskie hospodarstwo przewanie wprowadzi, gdy Aiexander wojewoda wasny
do Tatar uciek.

Tego
i

czassu z Lesniowolskim Stanisawem,

pieszych Florian Zebrzydowski castellan Lubelski hetman

Polakw tysic jezdnych Koronny sam

413
bd.-jc chory z Jezierzysc

kieinnacie
i

dziaek,

a przy

wyprawiJ pod Newel zamek Moskiewski z kilnich byo dwiecie onierzw Litewskich
,

dwr Dowojiiy wojewody Poockiego, take Kozakw niemao, i si

i

Naszych

bi-

wszYstkieh o jtutora tysica zebrao. \a tych przyszo wojska Moskiewskicgo 45000, a Polacy zastanowiwszy si w botnym, w ciasnym z przy-

T^^,y\^^mz ^^"s"^^^-

dziaa porzdnie rozsadziwszy, stoczyli bitw z onym wielkim wojskiem Moskie\^ skim ktra trwaa od poranku do wieczora, gdzie 31oskwy wicej ni trzy tysice na placu polego, a naszych tylko pitnacie lekkich osb zabito. Potym roku 1563, Iwan Wasilewic Wielki Knia Moskiewski odprakrla listem glejubespieczy wszy Litw wiwszy goca krlewskiego townym na wielkie posy danym, zebra wojska ze wszystkich ziem swodzia 200, ich jezdnego jako sawi dwiecie tysicy, a pieszych 80000
rodzenia obronnym miejscu
i
,

przicignwszy pod Poocko w Sobot miesica Grudnia 31 dnia, obieg zamek ze wszytkich stron, dobywajc go gwatown strzelb, miasto Przeto hetman wielki Litewski a krl na ten czas w Polszce sejmowa. Mikoaj Radziwi bdc w Mieiisku zbiera wojsko jako napiniej mg; ale gdy si mao powiatw tak gwatownie zebrao, cign jednak na odsiecz z Hrehorym Chodkiewicem panem Trockim, hetmanem polnym z bratem stryjecznym Mikoajem Radziwiem wojewod Wileskim, majc Litewskich onierzw dwa tysica, a Polakw czternacie set, Czernic rzeki, pooyli si od Poocka 14 mil, a przebywszy Berezyn a potym w omi milach, za czym kilko zagonw 3Ioskiewskich w piczowaniu naszy pogromili. Moskiewski za tym usilniej Poocka dobywa, w ktrym obleniu Jan Hlebowic wojewodzie Wileski, dzisiejszy pan Miski Hrehory Houbicki rotmistrz wielkiej dzielnoci, Piotr Dorohostiski, leszmanowie, Korsakowie Polszcy rotmistrzowie dosi si przewanie mnie bronili z zamku czstymi wycieczkami Moskw wspierali. Ale gdy Iloubickiego sztuka drzewa dziaem wytrcona zabia 1 dnia Lutego, Dowojna wojewoda kaza miasto parkan zapali, aczkolwiek mu tego pan Jan Hlebowic odradza, lubujc sam na si wzi obron wielkiej posady, czerni te prostych ludzi o 20000 z zamku wygnali co wszystko byo Moskiewskiemu na rk, bo za przywodem oi:\ eh chopkw z jam lenych wielkiej ywnoci 3Ioskwa dostaa za spalenini miasta pod samy zamek dziaa burzce przyszacowaa w nocy na Poniedziaek, a strzelajc gwatownie bez przestanku zapalia Moskwa zamek tak i o 40 horodzie wygorzao ludu w zamku gaszenia bronic bardzo wiele strzelb zbito. tym Dowojna wojewoda Poocki z Wadik wyszli z zamku, podajc si na ask Wielkiego Kniazia, Wierschliski jednak rotmistrz mnie si broni, zastawiwszy si w dziurze z Polakami i z slaclit Poocka. A potym z nimi iMoskiewski dugo traktujc przez wojewody bojarw swoich, a tak Polakw jako rycerstwo Litewskie Ruskie, gdy si jusz prno broni rozumieli do podania przywid, gdy wszystkich przyrzek zdrowo z majtnociami wypuci. Tak tedy 15 dnia Lutego Moskiewski Poocko opanowa, gdzie Tatarowie mnichw Bernardinw
a
i ,

Poiockoob^^'

Naszyna

*'ino.'^**

wzi*ie?

414
posiekli,

ydw

tei wszystkich
z

w Dwinie
i

potopiono, a

wojewod Pooi

ckiego

Dowojn

on

Wadik

pana Jana Hlebowica wojewodzica

Wileskiego, Niemierowicw, Jeszmanw, Korszakw wiele slachty zacnej, tak/.e wszystkich mieszczan Poockich z wielkich skarbw zupionych nad umow do wizienia wzito, do 3Ioskwy potym jako ydw
i

Roimistrzoue Polizcy

wypuszczeni.

do Babilonu zaprowadzono. Rotmistrzw samych Polskich czterzech po sobolim kouchu zlotogowem powleczonych darowawszy czstowa
i

wolno ich

wypuci

ze wszystkimi rotami ich.

szy kniazia Piotra Sojskiego z wielkim

z

A Moskiewski zostawiwludem na Poocku sam do Moskwy

odjacha.
i

niezliczon rzecz skarbw

winiw

Potym roku 15(54, Litewskie wojsko

Naszy pod

Polskie

leao pod Poockiem

ale

kilko niedziel

chcc wywabi

Moskw
przeto

do stoczenia bitwy,
z

prno

prouo!'"

dzia te dla dobywania zamku trudno

byo

Wilna

wywie

przed

gwa-

townym

powietrzyra

morowym,

mao

na onej wyprawie wskrali.

PORAENIU 25000 MOSKWY

NA ULE
etc.

Rozdzia

drugi.

legoroku 1564, Wielki Knia Moskiewski zatrzymawszy posy Litewskie zebra wielkie wojsko, ktre tu za posami Litewskimi wyprawi z Piotrem Serebrnym z carzewicem Kazaskim na burzenie Litwy picia z Poiocka insz drog ruszy si Piotr Sojski dziesit tysicy jezdnych
i

ze trzydziest tysicy
hetman^
''ski.^^^

polach.

Pooy
O

na Druckich miay si obiedwie wojska si tedy obozem Srebrny dwie mili od Orszej nad rzek
,

cign

Kropiwn,
bowira.

a Sojski

na Czasnickich polach

w Sielisku Iwaskim

Burkoa-

ktrym majc pewn spraw od spiegw Mikoaj Radziwi wojewoda Trocki, hetman wielki, z Hrehorym Chodkowicem panem Trockim hetmanem polnym iz Janem Chodkowicem na on czas stolnikiem Wielkiego X. Lit. i z Bogdanem Soomiereckim, Romanem Sanguskiem, Bohusem Koreckim etc. xity, prtko si zgotowa, majc po temu sprawnych rotmistrzw, Juria Zienowica, Mikoaja Sapih, Jana Womiskiego, Julia Tiskiewica,

Moskiew^po?alone.

Bakw, Burkolaba i inszych dzielnych panit i rycerstwa Ruskiego nie wicej do boju godnego o cztery tysice. Z tymi na ono wielkie wojsko po nieszpornych godzinach 26 dnia Stycznia we rzod nazajutrz po nawrceniu Pawa S. Radziwi Mikoaj hetman
Litewskiego
i

udcrzy,

za

przywodem Ilrehorego Chodkiewica, gdzie

za

pomoc

Bo

415
przewanym mslwem naszych Moskwy 25,000 byo rozgromionych to rannych, bo pobitych, tak i do Poocka ledwo 5000 ubiego w pogoni przez ca noc gdy miesic wieci polym w rnych miescach tuajcych sie bardzo wiele chopi Kozacy pobili. Tame nawyszy wojewoda Poocki knia Piotr Sojski od chopa siekier zabity poleg, kti

sojski labi
'^'

Siemion WaJakw Lew, Iwan Wasilewic Sieremiel, knia Alexander Porosilewic zowski wojewoda przedniego plku, knia Dawid NYasilewic Skuntorw, Mikita Romanowie Odojewski, wojewoda wielkiego brodu, knia Sia
rego polym
i

Wilnie

cerkwi Przeczystej pochowano,

Wasili Fiedor wojewodowie, Danio Ruliczw wzrostem wielki ptora snia wielOsiph Chwiedorowic Bykw, knia Iwan Zacharin, knia Fiekie, pod ktrego spraw dziaa byway dor i Siemion Paleccy inszych panw bardzo wiele radnych i bojar zacnych puhito na placu, a poimanych z obozem i z wielkimi upami, hetman, panowie i rycerstwo Litewskie miedzy si rozebrali, przedniejszych winiw do krla na ten czas w Warszawie bdcego odesawszy. Jam tam sam w tym polu Iwaskim widzia jeszcze stg wielki koci Moskiewskich zoony, jadc z Witebska roku 1573. Drugie wojsko witsze, ktrego 50000 leao z Serebrnym od Orszy
i

Mikita Kuntorowicy

m
i

dwie

y,
nad

mili, Fllon Kmita dzisiejszy wojewoda Smoleski tym fortelem strwoposia do Dubrowna z listami, dajc zna o zwycistwie wieym

Moskw
i

posacom
wska
tak

i zabiciu Sojskiego na Iwaskim, a kaza umylnie onym lam jacha, gdzie rozumia i ich miaa poima stra Moskie-

tsze^woj^ko

si sslao, i ich Moskwa z onymi listami poimaa, ktre gdy przeczyta Serebrny hetman Moskiewski, tak sob strwoy, i porzuciwszy wszystki obozy, namioty zawady wojenne ze wszystkim wojskiem zarazem pocz ucieka, a Filon Kmita starosta Orseski z Ocikiem Jurgiem wojewod Mcislawskim nie majc wicej dwu tysicu rycerstwa po nich gonii z okrzykiem bijc, siekc imajc. Polym gdy tak 3Ioskwa rozi , i

skie^me''Pg"'*''

gromiona bya, naszy wzili wozw 25,000 na koszu i bardzo wielkie upy wzdobycz szat ubiorw rozmaitych ywnoci, take pancerzw i bechterw, ktre wieziono za wojskiem na 6000 osb, naszy wzili. A tak ty dwie
i i
i

miay na Druckich polach, potym spoin moc ku Wilnu cign, w ten czas dziwn moc dzielnoci Litewsk byy rospruszone, a drugie na pogromione pobite z obozw zupione. Stanisaw te Pac Wielkiego X. Lit. na ten czas namiestnik, a dzisiejszy wojewoda Witebski, w dzie . Magorzaty, zebrawszy ze dwa ^^oSr'' tysica ricerstwa tak olnierzw jako slachty Kozakw Witebskich, po- ""oa!""" sa ich na odsiecz pod Ozieriscza zamek, ktrego Tokmak Jurgi z trzynaci tysicy Moskwy dobywa. Tam za pomoc przywodem Jana Snieporoda naszy, gdy im Kozakw przybyo, Moskwy 500 na placu pooyli, inszych rozgromili, powizali strzelb z obozem i upami wielkimi pobrali, a sam Jurgi Tolkmak ledwo ubiea, ktry jednak tego roku poprawiwszy si, wielk moc i szturmami doby tego zamku Oziewojska Moskiewskie wielkie, ktre si
a

cign

Bo

gow

Bo

416
eie wzlcfc.

izjsc, gdzie

da gardo
prawie
KlnogFo'^
''''''

Jau Dzierzziski rotmistrz przewanie zamku bronic mnie inszych wiele ludzi zacnych przy nim. A krl Swedski Erik
ty czassy

te

Rewel

Biay Kamie
i
i

Liflanciech

moc wzi.

SwedOWie od Taiwosa poraeni.

panowie Polszcy pan z Grki Leniowolski, Jakb Secygniowski wiele inszych pod Krasnogrdek Moskiewski zamek chodzili, gdzie poczyniwszy ogniem i mieczem wielkie szkody, zamku jednak nie wziwszy, nazad si wrcili. Poczpw te zamek z Pilonem Kmit opalili miasto zburzyli, gdzie wielkich skarbw upw dostali, bo tam i karawany kupcw Tureckich zaskoczyli, take do Starodubia wszistki wooci snlundrowali. rr 17-0 15' nr-lit ^r Mikoiai te^ lalwos, dzisieiszY pan Zmodzki, Swedzkie wojsko porazi j ^ y^. i Af pod Moiz wsi Kuiempe rzeczon w Lillanciech, a pobiwszy ich kilko ufw na placu, goni drugich rozgromionych do Rewia, potym do
i i i

I^oku

za 1565,

rycerstwo Koronne

,.,,.,

a
i

kokni.
pod Korku-

BioskwapoKozakw.

chorgwiami z bbny przyprowadzi. z Ocikiem Karkus Holmet zamki przewan dzielnoci z 3Ioskiewskich gwatownych rku odratowa. Roku te 1566, kozacy Witebscy z Birul za spraw Stanisawa Paca wojcwody Witebskiego wielkie szkody w 3Ioskwi czynili upy wywodzili. Na Sitnie take Moskwy 300 pogromili roku 1567 i dziaek kilko, take hakownic 120, wzili, prochu z kulami moc wielk. Tego
Wilna
400,
z

winiw

strzelb

ukasz take Bolko knia

Swierski

kwy

rozgro-

"""^*^

Moskwy dworzan kniazia wielkie12 dnia Grudnia. Tego roku 1567, 20 dnia Lipca, knia Roman S^ingusko majc pewiadomo od spiegw o wojsku Moskiewskim, ktrego byo z Tatary 8000. ruszy si z Czasnik do nich majc z sob poczet hetmana Hrehora Chodkiewica 200 koni, nad ktrym by Frcz uk knia Koziski, kniazia te Constantina W'isniewieckiego koni 200, Juria Zienow^ica koni 200, nad ktrymi by Sczigie, kniazia Janusza Zbaraskiego, kniazia Sokoliiiskiego 400, Juria Tiskiewica 150, a samego kniazia Romana 200, jezdnych a pieszych Rusieckiego Dimitrowskiego rotmistrzw 400, kozakw te pieszych z Czielicz Bohdanem z Oskierk 150. Z tymi ze Czwartku na Pitek w nocy naprzd pogromi sto koni stray Moskicwskicj, potym nadedniem bez wieci na wojsko przypadli rozrzuciono wojsko Moskiewskie wszy kobylenia, tam na Tatarskie nie dawszy si im rospostrze porazili, zbili i winiw bardzo wiele, take rozmaitych upw ze wszystkim obozem nabrali. Piotr Serebrny helnnn ranny ledwo uciek, Amurat hetman Tataraki zabity, knia Wasili Palecki poiman, ale od ran umar; a z naszych tylko 12 zabitych, a rannych 30 byo, a Moskwy od 8000 mao co ubiego. Tego roku gdy Moskwy sze tysicy z Ozifem Szczerbatymi z Jurgim kniaziem Boratiskim, z Uy do Suszej cigno, a p;zy nich Tatarw 3000, z Segit Murz w porzdnym do bitwy szyku byo, wnet knia Roman Sangusko majc o nich pewn spraw, zszykowawszy roty jezdne porzdnie, uderzy na nich z wielk zarkoci, tak i si Moskwa strwoona miesza bez sprawy pocza, a naszy ich tym mielej przerywali, bili,
czassu pod Wielizem bardzo wiele
i

za

go na

gow

porazili

wn

gow

417
imali, gdzie knia Sczerbaty Ozif i Boratiiiski przedniejszy woje- ^'?,Sn^v' wodowiebyli poimani przy nich przez 80 osb zacnych, krom pospolitych ^"lonychf' bojar-, a na placu ich bardzo wiele polego, z naszych te 30 rannych, a trzej zabitych byo. Potym roliu 1508, Sip;munt August krl, zebrawszy wojska wybr- u^^yJprS nego wicej niZ sto tysicy, z wielk a nakadn armat wojenn wycia- trudo gna osob swoj pod Radoskowicze za Wilno mil 24, skd si do Moskwy 0^,!^^^"^ mia ruszy wszystk moc, ale strawiwszy leniwie pod Radoskowicami ^J^''\vim:"* wojska rosnusczono, a sam krl do Grodna si wr- gdygoFiokilko niedziel, J renlini maci, odprawiwszy suebnych z czci wojska pod zamek Moskiewski, ''T'''^'"''"''^" nad ktrym ludem b\ nrzeloonv Jan Chodkiewic starosta modzki, gu- napi^m: Tendimus ^ "t -n r 'I bernator Lillantski, ktry dosic przemylnie przewanie gwatown strzel- mLaUum. ba zamku Uy dobywa, ale gdy przysza oblecom pomoc z Potocka, u^prno. MoskNya si tym usilniej bronia, gdzie wiele ludzi naszych do szturmu niezwyczajnie przypusczonych (bo dziury nie byo) zbito, Jana Kurnickiego rotmistrza pieszego, gdy lud przywodzi, postrzelono, tak i naszy od oblsiekli
i
i

cz
I

'

'

'

enia

musieli

odcign.
, ,

z Lackim, Paluskim Wasilewskim i Iwanem Preskur take z starost Skowskim Jondzilem Jerzym z starost pana Hlebowicowym z Dbrwna, zebrawszy ludu o 4000 i

Filon Kmita starosta Ilorseski,

ismoienskkj

chodzi a pod Smolesko, gdzie przed miastem na harcu Moskwy bardzo wiele porazi i znacznych ludzi poima, a potym naszy kilkonacie mil za Smolesko burzyli ziemi Moskiewsk bez odporu. Jurgi le Zienowic castellan Poocki z synem Kristofem pod Leplem

woci
splundrowaiie.

Moskwy

kilko tysicy porazili

rozgromili.

Tego

roku 1508, miesica

Wrzenia

zamek Moskiewski mocno obronny wzi spali, naprzd Kozaki cznach pod zamek przypuci, a sam zastpiwszy z ludem rycerskim od Poocka Turoniej, Racz-' Knia ro kowskiego Tarnawskiego rotmistrzw z drabinkami do blankw przy- """uic." puci, Kozacy za z Bierul, Minkiem Oskierkg, strzelb ziemn ubieeli, drudzy bramy forty poczli siec, a drudzy zamek zapalili. Bo MoskwTi radujc si strzelcom nowo przybytym popili si byli, a gdy si potym z naszymi wrcz z zaniku zapalonego w bramach poczli siec, wnet Mikoaj Soohub rotmistrz przewanie i miay nie szukajc brodu przeby rzek ze wszystk rot swoj doda pieszym posiku, ktrzy na blanki po drabinach leli w bramach si z Moskw siekli. Potym sam knia Roman posa rot swoje gdy jusz zamek gorza, take Wojn Tiskiewica kniazia Lukomiskiego rotmistrzw, ktrzy gwatownym zew^'''^^'^'^' szd pdem Moskw upornie si w ogniu bronic pogromili, pobili zamek wzili gdzie dwu wojewd Welaminow winiw zacnych 300
i i i
i

tman polny fortelem przemylnym nocnym

U w

dnia

20 Roman Sangusko

he-

mny
i

'

poimali, a strzelcw

runicami

800 byo,
:

ale

korzyci

inszych skar-

bw

ywnoci

bardzo wiele zgorzao

wszake
,

naszy zamek

znowu

za-

budowali.
II.

53

418

Tego roku, Stycznia miesica dnia 5 i 17 Kozacy z Witebska zBierul, za spraw Stanisawa Paca wojewody Witebskiego, Uswiat, Wielis wooci Moskiewskie srogo opalili spustoszyli, a potym i Biele, zamki ^l^^lJ^"^' 28 dnia Stycznia, dworzan Kniazia Wielkiego pod W^ielizem (spaliwszy possad) pogromili, gdzie wiele osb zacnycb dworzan i podczasego Wielkiego Kniazia, Piotra Hoowina poimali, a z wielkimi upami do Witeblecie okrutne ska przywiedli. I tak przez cay ten rok ustawicznie zimie szkody w ziemiach Moskiewskich pod rozmaitymi zamkami ci Kozacy *>vSr*^ Witebscy czynili. Przeto miesica Wrzenia dnia 29 na . 3Iicha Moskwa z szeci tysicy Tatar Nahajskich pod Witebsk przycignli, z trzema przedniejszymi wojewodami Sieremietem, Wazilem Buturlin Hreliorem Soborom, ktrzy przez dwa dni posady miesckie we dwoj zapaliwszy pod zamek najedali, ale przemylnym fortelem wojewody Witebskiego Paca Stanisawa, gdy zmyli i mu na odsiec przyby knia Roman odbici i czstymi wycieczkami strapieni, przeto trzeciej nocy odcignli. A"\Vidi
i

blanie za nimi

^''''^ki""''''

idc trapili ich w ciasnych miejscach gdzie mogli. Potym roku 1569, by siem walny w Lublinie, na ktry przyjacha Hosius cardina Wincenti Porticus legat papieski i posowie od cesarza
i

Unia wiei-

s^l^lLUel^"^

nm.'^"

^'kj^scil^i'^

od Jana krla Swedskiego swagra krlewskiego, oznajraujc jako go Pan Bg po dugim wizieniu na krlestwo wywyszy. Byli Pomorskich od Tureckiego cesarza, take goniec te posowie od te Legnickie potym przyjachao odda za upominek Moskicwski krlowi dwu lwu modych. Na tym sejmie skoczya si gruntowanie Unia albo zjednoczenie Wielkiego Xistwa Litewskiego z Koron Polsk; Wote, Podlasze Kijowskie wojewdztwo, do Korony si przyczyy: aczkolwiek przeciw temu wiele panw z Litwy byo. Tame knia Roman dziaa winie xMoskIewskie przyprowadzi do Sangusko wziwszy krla. Tame Mikoajewskiego cito ktry dobrowolnie wola da garMaximiliana
i
;

xi

xit

U
,

do ni cze
kiego
Uurdy Gdaskie.
etc.

utraci

o zabicie Jana Lutorairskiego castellana Sieradz-

Tame
naliter,

miescz;mie Gdaiiscy, a zwascza Klefeld byli pozwani crbni-

i biskupa Kujawskiego posa

wzniecali
i

krlewskiego nie

uczcili,

k temu no-

we burdy
Xiq7.cMo.
kii-Umrskie

frcjbiterw krlewskich pocinali,

Xia
wierno
i

te

Mekielburskie

w LillanciecJi poimane,

a na

pusczono.

pod stra chowane,

pokj.
i

len czas wypusczono, gdy

zamku Rawskim przysig krlowi za

col-

Tame

miesczanie Krakowscy byli pozwani o

cicie gwatowne

legiata mistrza

Zborowski
przymiezyir rzem 1 z Tuz

rek.

Hold

si

cia Pruskiet;o.

Wolskiego. tene czas Piotr Zborowski pose Koronny w Turcech zatrzymany, pod Ocza(i ono Laski Albricht z Jakbem Secygniowskim Tatarw kw gonili), z przymierzym doywotnim przyjacha. Na tyme sejmie 19 dnia Lipca Albricht Friderik margrabia Brandenburski, wtre xi/ Pruskie, hod i przysig krlowi Augustowi na majestacie siedzconui uczyni: tame go krl i inszych wiele przy nim

na rycerstwo passowa.

419

w Polszce panowa, tak i roku 1570, gd wielki w Litwie proci cicrwy zdechych bydlt i psw, na ostatek umarych ludzi trupy wygrzebujc jedli, aczkolwiek zboe nic nazbyt drogie byo. Tego roku Turkw 25000 jezdnych , a janczarw 8000, Talarw 80000 a galer 150 Zelim cesarz Turecki dobywa Astrachani pod Moskiewskim ziemi wod wyprawi. Ale im Moskwa naprzd galery z strzelba odja na rzece Donie u Pcrewoki i janczarw pobia, polym jezdni
PoUm
i

^'"'*-

ludzie

Turcy od
^'razcuiP"

pozdychali, strapieni gdy nazad cignli u Astrachani, godem drudzy potonli, drugich Moskwa, pogromia, tak i i Tatarowie sami ichwani towarzyszy onej wojny, bili ich. Przeto od tej wielkiej liczby
i ,

ndz
,

utraciwszy wszystk

armat

ledwo si

ich

2000
i

do Conslantinopola
Posowie
'^'"^kwy.
t

wrcio.

Roku za 1571 wojewoda Inowodsawski Mikoaj Talwos castellan modzki, posowie wielcy z Moskwy do Warszawy przyjachali na siem, utwierdziwszy przymierze z Moskiewskim na trzy lata z obudwu stron, aczkolwiek tam samych niemae despecty potkay niesusznie nad Boe
i

ludzkie prawo,
"^"^u^sko"
"'""'"^'

Tego roku Roman Sangusko, hetman sawny Litewski polny, umar gorczk dnia 12 Maja wieku 34 roku, Tego roku Tatarowie Prekopscy Moskiewskie krainy okrutnie zwojowali na dzie Boego Wstpienia, miasto stoeczne Moskw niny zamek do gruntu spalili, gdzie ludzi bardzo wiele zgorzao podusio si, tylko jednego zamku Kitajgroda obroniono: a Tatarowie z wielkimi upy
i i
i

Moskwa
zwojowana.

uszli

bez odporu.
p7'|J,'

Roku za 1572 Bochdan wojewoda od Iwonie z Wooskie*go pastwa wygnany, by potym prowadzon od sawnego przewanie dzielnego hetmana Mikoaja Mieleckiego wojewody Podolskiego do Wooch dokazali

Wojcwod
Iski

do

^^locii.

by by swego przedsiwzicia, (bo si jusz by Iwonia, aczkolwiek wielkie wojsko mia, strwoy), ale wicej szo o przymierze z Turkiem, a Bochdan potym do Moskwy zjacha.

Tego czassu gdy pan Haraburda z poselstwem by od Moskiewskiego do krla odprawion posowie Tatarscy we trzech set koni przyjachali do Moskiewskiego upominajc si dani , ktrych Moskiewski 300, kaza pocina a starszym nossy, uszy i wargi oberzn i tak ich do carza Prekopskiego odesa posawszy mu siekier miasto daru, z odpowiedzi i mu mia szyj t siekier uci.
, , , ,

jjj*|.f/g^j)^'^

Moskwi po

ski,

Potym tego roku 18 dnia Lipca miesica, Sigmunt August krl Polpobony, bogobojny pokj (co byo nie bardzo granicom Litewskim zdrowo), miujcy, zapaci mierci dug z ciaa w Knyszynie, wieku swego roku 50. A jako si sam pokojem rad bawi, tak te po jego mierci
i

^'^^[''ilj'^!^'^,

nad nadziej wszystkici ludzi, ze wszech stron by mile podany pokj, ^^^^^^^^ przez wszystko prawie Inlerrcgnum, w ktrym przez cay rok byy rozma- numspoitc zjazdy na rnych miejscach, tak panw Koronnych w Polszce jako
,

Litewskich

nowego, na ktre wiele posod monarchw postronnych, zwascza compelitorw przyjedao.

Litwie,
elccliej krla

okoo

420
Talarowle pogromio-

Tylko si

1573
31 o r.

byo Tatarw z Bak i Siedz na Podole werwafo 1800 roku sobot Wicikonocn, ale i tych starosta Barski Buczacki Miko-

aj

starosta Kamieniecki znacznie pogromili.

Wszake

powietrze
raiescach.

morowe panowao,

tak

Litwie jako

po godzie wielkie Polszce na wielu

Ilenrik kr-

lem wybrany poi

sowie do

Potym tego roku 1573, Kwietnia dnia 7 pocza si gwna electia u Warszawy, na ktr si panowie i rycerstwo Polskie i Litewskie zjachao w wielkich pocztach. Tam po dugich tractatach oddawaniu poselstw rozmaitych competitorw, Henrik Andegaweskie, brat krla Francuskiego Carolusa by krlem Polskim i Wielkim Xidzem Litewskim wybrany Maja dnia 14. Po ktrego z condiciarni electiej byli wyprawieni Adam Konarski biskup Poznaski, Albricht Laski, Jan hrabia z Tczyna, Andrzej pan z Grki, .Tan Tomicki z Mikoajem synem Jan Ilerbort, Stanisaw Kriski Mikoaj Christof Radziwi z Oliki
nad

Wis

xi

Niewiea, Alexander
i

xi xi Prunskie wojewodzie Kijowski, Jan Za,

Pogrzeb Au^isla
krla.

Ilenrik do

Krakowa
nacia.

jego koro-

Wiersze moje o koronacicj

Mikoaj Firlej. A do Wielkiego Kniazia Moskiewskiego Andrzej Taranowski gocem by posa. Potym roku 1574, odprawiwszy pogrzeb z zwykymi ceremoniami krlowi Sigmuntowi Augustowi w Krakowie, miesica Lutego dnia 15 krl Henrik wybrany wjachat do Krakowa z Balic wieczr dnia 18 Lutego we Czwartek, a koronacia jego bya w Niedziel ostatni Zapustn dnia Lutego 21, ktrej tu ceremonije opusczam, take })ompe jego wjazdu do Krakowa, poniewaem to dosic szeroko wierszem na on czas uczyni polskim i acisk rzecz, gdziem wszystko dostatecznie opisa wedug
mojski, Jan Zborowski

Henrikowej.

potrzeby, ta^ie

gach ponowi, gdzie

te pogrzeb Augusta krla potym to w osobnych ksiwydam gruntownie wszystki sprawy za ywota Sig,

Wapnwsk
rasicjlan

Przemyli.
zabity.

Henrik
krl uja-

cha! do
Fraiicii.

munta Augusta. Potym z strony zabitego Wapowskiego na zamku Krakowskim od Samuela Zborowskiego toczyy si sdy prawie przez cay post. A krl Henrik niewykonawszy na krlestwie ledwo 10 niedziel, jako skoro mu nowina przysza o mierci brata Carolusa krla Francuskiego, natacowawszy si przedtym wolt na drugie si krotochwile w ogrodzie krlewskim nakadnie przygotowawszy, zbieg potym z zamku potajemnie w nocy z Pitku na Sobot tydzie przed . Janem ujacha z Polski z kilkanacie Francuzw (ktrym si tylko by tego zwierzy) na rozsadzonych xistwo Safojskie do Franciej koniach; potym przez Wiede, Weneci przyjacha, gdzie na ojczyste krlestwo uskromiwszy burdy z Ugonoty
i

wstpi.
Iwonia Turkom wydany."

czassu Iwonia hospodar Wooski, ktry Bochdana wygna, po przewanie mnych bitwach z Turki z Multany, by od swoich Turkom wydany i na cztery czci rostargany. Jego widziaem sam roku 1575 przybit na wrociech w Bukorestu stoecznym miecie hospodara Multaiiskiego AIexandra, ktrego brat Petrio na Iwoniowo

Tego
a

dugich

gow

niiesce

Wooskim wojewod

zosta.

421
ATaranowski Andrzej
z

zjazdu

Warszawskiego, tego roku 1574

potwierdzenia przymierza
krla.

w jesieni
z

Michale do Turek
i

hy posa, da
godu

krlestwem Polskim to przy nim jedzi, ale

Wielkim Kicstwem Litewskim bez

Jam

dla wielkiego

w Wooszech

na wszystkich

Tureckich gocicach panujcego, musielimy jacha nie zwyk drogg, do Traciej przez wynioprzez Multask, Bugarsk, Tribalsk ziemie,

se

pod niebo kamieniste i wysokie skay Balchany nazwane. Przy nas Turecki cesarz soltan Zelim umar, skoromy do Gonstan- coijuwio '' tinopola wjachali a przed tym dwie niedzieli triumphowa po wziciu Tu,

a
i

nisu

Golety

Africe pod Ilispany.

Przeto nas

te

na miesce Zelima, Amurat syn starszy

niebytnoci

od baszw wybrany cesarzem Tureckim, ktry przyjachawszy do Constanda zaraz pici bratw sa"iw*^" tinopola morzem z Amasiej krainy Sirijskiej modszych zamordowa i pooono ich wszystkich pici rzdem w wynio- *" g^yT'' so ozdobnych zotogowem przykrytych grobach, WMiogach grobu ojcowskiego na cmintarz u kocioa Sophie: na com sam wasnymi oczyma patrza, com wszystko porzdnie wierszami polskimi opisa, ktrym jest titu moYe^iur^^'^^^ Wolnoci Polskiej i Wielkiego Xicstwa Litewskiego, etc. A mymy te przyjachali do Polski roku 1 575, po Wielkiejnocy z utwier- Przymierze z Turki.; dzonym przymierzym, midzy nowym cesarzem Tureckim Amuratem Ko,

Polsk, a Wielkim Xistwem Litew^skim , tak z strony Woochw jako i Tatarw^ Wszake Tatarowie tego roku 1575, miesica Wrzenia Padziernika wielkie a nie oszacowane szkody w ziemiach Ruskich Woyskich woiyTpo

ron

Podolskich uczynili.

Bo okrom

pobitych starych ludzi

maych

dziatek,

*^'VaU.^*'

chrzeciaskich pidziesit i tysicy 340, wywiedli w niewol, kro sto tya koni i klacz putora kro sto tysicy, byda rogatego sicy, a owiec dwie cie tysicy, okrom inszych upw, szat, zota, srebra statkw domowych. A tak spraw wycigali i skarbw, take rozmaitych z tymi upami z Podola: Naprzd carzykwsiedm synw carza Przekopskiego wszystki wojska hordiskie sprawowali.
ludzi

pi

pi

Szyk sprawa wojska

i

Tatarskie-

Alikierej Soltan z

chorgwi

kitajki

biaej

czerwonej wszerz na

dwa

snia, a na ni 15000.

wierzcliu kutas z

koskiego ogona farbowany, ludu byo pod

kitajki zielonej a

Lazikiernj Soltan z

chorgwi

biaej,

pod

ni byo

Tatar 10000, a Murzowskich chorgwi 8.

Aiicliwierczej, z

chorgwi czerwon
kitajki

dwu ogonach, pod ktr byo

i

Tatar 10000, a Murzowskich chorgwi 10.

Satkurczi
z

chorgwi

czerwonej

biaej,

kutasem, pod ktr

szli

byo
tajki

ludu 15000, a Murzowskich

chorgwi 25. Za tymi

Bakart

Sabajscy Ta-

tarowie, nad ktrymi

biaej

Za tymi
kitajki

biaej

chorgwi kizielonej o czterech ogonach, ludu byo pod ni 8 tysicy. szli Cerkassowie Pietihorscy drugim Bakartem z chorgwi q zielonej, z kutasami; ludu pod ni byo 7000.
starszy Solotaj Kikicrej
z

by

f "'yho^sry
i

cum^^cija.

422
Bkaj.

Dobruccy
kajera, ktrych

Biaogrodscy Tatarowie pieszo

i

szli

przed wojskiem z Ba-

mia

Tatar

byo 10000 po prawej stronie, drugi za Murza 12000 pieszych z chorgwi biaego zielonego hatasu po lewej

stronie wojska.

fiomunnicy

tysicy ludu z chorgwi bia, za tymi Derpozad wojska w pumilu z dziesigci tysicy ludu za tyi^i zaKomunnikw o jednym koniu chopw wybornych szo 12000. A gdy spraw z polonem cignli urywali ich naszy gdzie mogli ale
carski z
\vi

Zi

dwunaci

Murza szed

do walnej bitwy nie przyszo, dla wielkiej mocy pogaskiej, tak i w cale do hordy uszli z upami, z ktrych dziesicin carzowi dawali. Electia w Tego roku panowie Koronni Litewscy zoyli zjazd w Stycy, na Stycy prna. electi krla nowego, ale za uporem niktrych senatorw i posw krla Henrika odwloczenim nie przysza do skutku electia. Przeto znowu w Warszawie by zjazd dla gruntownej electicj, na ktr posowie od cesarza Maximiljana i od xiccia Ferarskiego i od wojewody Siedmigrodzkiego i inszych Rzekich przyjachali, ktrzy roElectia u zmaite condicie podajc, kady pose za panem swoim jako mg, aby by Warszawy. na krlestwo wybran usiowa, lecz w tym naszy pamitajc na postpki i oraci Moniukow po szkodzie ostroniejszy byli. A naprzd od Cesarza
i

xit

albo od syna jego Ernesta ty condicie podawano.

CONDICIE OD CESARZA PODANE.

Rozdzia
Condicie
cessargLie*

trzeci.

1.

Wszystki prawa, priwiieja i wolnoci stare poprzysic i mocno trzyma, nad to ich wedug zdania rzeczypospolitej wicej przy-

mnoy.
Urzdw tak duchownych jako wieckich adnym cudzoziemcom, okrom wasnych obywatelw, nie rozdawa. ziemi z Rzymskim cesarstwem na 3. Spr o Prusk i Illanstk wieki umierzy jeliby jakie prawo dm Rakuski na xicstwo Mazowieckie mia dobrowolnie si go wyrzec. eglowanie do Narwy z krlem Duskim z miasty zamorskimi 4. postanowi sprzymierzenie z siedmidziesit miast Niemieckich wolnych uwierdzi. 5. O Barskie xistwo dochodach Neapolitaskich aby krl Ilispaski krlestwu Polskiemu dosi uczyni, pilno si stara. 6. Z krlem Ilispaskim Koron Polsk i \Yielkie Nistwo Litewskie, take Wgierskie Czeskie krlestwa insze wszystki pastwa
2.
i i

To prawo
Rakuskie

ckie przyw}asiC7.aj sobio po

Cimbarce wnuczce
Olgerdowej

licia

Rlazowieckiegucrce.

swoje cesarskie spoecznie sprzymierzy.

423
7.

Przyja przymierze wieczne z cesarstwem Rzymskim z pomoc przeciwko kaidyra nieprzyjacioom, takie sprzymierzenie i towarzySwcdskim krlami wszystkiej rzesze Niemiecstwo z Duskim
i

kiej xi/-ety

utwierdzi.

Kupiectwa oby watelw tych wszystkich krlestw z Koron Polsk tym wicej przymnoiy. Stanowienie z Turkiem, jeliby sig tak stanom Koronnym zdao, 9.
8.

uczyni.
10. Jeliby

snad

^y^grzech wojna miaa

Litewskich

cesarz Polskich ani

za

by, nie bdzie uywa onierzw, okrom dobrowolnych

pewny

od.
zbudowa.
i

11. Dla obrony granic Koronnych cztery zamki ukrainne wedle zdania rzeczypospolitej na potrzebnych miejscach

12.

Academi Krakowsk nowym nadanim pomnoy.

13. Ktrzy

bd godni

Polski

Litwy na wojennych

dworskich

urzdach

xit

llakuskich

bd przeoeni.
i

14. Pierwszego

wnie,
15.

dla

roku trzysta tysicy zotych do Korony Polskiej obrony granic i zapacenia odu onierzom.

Dugi

wszyslki Koronne, tak

trzymane

te onierzom ody, gruntownie zapaci.

dworzanom

za-

CONDICIE OD

lim FERARSKIEGO
cale

ALFONSA PODANE.
1.

2.

Nic nie

Wolnoci priwileja wszystki w odnawia ani odmienia,

i

ani

zachowa. sprawowa, jedno

za

dozwo-

lenim wszystkich stanw.

3.

Godnoci

ani

4.
5.

Pokj midzy stanami wszystkimi

przeoestw adnemu z cudzoziemcw nie dawa. okoo sporu religiej zachowa.

i
i

Krakowsk academi ludmi uczonemi ozdobi rzemieniki dla budowania obrony zamkw swoim kosztem z Woch przywie
i
i

zachowa.
i

6.

Dla poytkw witszych Koronnych, nowy sposb com Polskim ukaza sprawcie do Woch.
i

port kup-

7.

Jeliby przeciwko Moskiewskiemu, albo ktremu inszemu nieprzyjacielowi

pieszych

strzelcw
i

onierzw byo potrzeba, tedy cztery tysice Woskich przez sze miesicy swoim nakadem wywie

chowa

obiecuje.

8.

Jeliby si, czego

stwo, on wszystkich

Boe

uchowaj, trafia niebespieczno na krlei

xistw

powinowatych swoich mocy

obrci.

posiki

jako na

wasnego zdrowia obron

424
9.

Wojn
sam

wszelk

za zdrowie

Koronne

dobycie utraconych granic

potrzeb Ko-

swej osobie

10. Czassu pokoju

zawdy odprawowa bdzie. urzd dobrego krla wedug ustaw

ronnych, albo na miescu mieszkajc, albo wszystki krainy Koronne

^wkrzbi".^

objedajc, bdzie wypenia. Dugi Koronne za rozsdkiem wszystkich stanw zapaci. 12. Na kady rok z Woch do Polski wszystki dochody swoje bdzie dla obrony onego pastwa potrzebn. wnosi, zostawiwszy 13. Xistwo Kornutskie, ktre trzyma prawem dziedzicznym we
11.

cz

Franciej, krlestwu Polskiemu na wieki daruje

wcieli.

Pidziesit slachcicw Polskich w Ferariej, albo w inszym ktrym miecie pastwa swego, na naukach wyzwolonych, albo dla wiczenia rycerskiego rzemiosa, wasnym nakadem bdzie chowa. 15. Nad ty wszystki condicie obiecuje za dwa miesica dla obrony Koronnej trzysta tysicy zotych przysa, a sam co rychlej przyby, aby osob, porad i majtnociami swymi krlestwu mg by
14.

pomocny.

CONDICIE
BATOREGO WOJEWODY SIEDMIGRODZKIEGO KRTKIE.
1.

2.
3. 4. 5.
6.
7.

Prawa poprzysic mocno strzyma, Dugi Koronne zapaci. Cokolwiek Moskiewski posiad zdobywa. Wieczne przymiarze z Turki i z Tatary uczyni.
i

Granice wszystki osadzi.

Przed

swym
nie

Winie

przyjizdem sto tysicy zotych przysa. dawno od Tatarw pobrane wyswobodzi.

Dwa

candidaci od rycersiwa.

senatorw rycerstwo Po tych condicij podaniu rozbieraniu, niemal wszystko Koronne, nie zezwalajc adnym sposobem na cesarza, , ,^ -r^ t a \i/ Ferarskie i jego condicie zarazem opuciwszy, ani dm Rakuski
i

cz
'

-"^

>

mianowali
ja
z

Maximilian
cesarz kr-

lem miano
wan.

senatorw wyszedszy z miejsca okopem electiej naznamianowa krlem Polskim Maximiliana cesarza. Potym po dugich sporach, gdy pan z Tczyna wojewoda Beski, wymwi si aby nie by candidatem, ofiarujc w czym inszym posug rycerstwa i senatorw, wybrali zarazem witsza rzeczypospolitej
czonego, 12 dnia Grudnia
,

grabi niktr

dwu candidatw swoich, wojewod Sicdmigrodskiego AndrzeTczyna wojewod Beskiego. Arcybiskup za Gnienieski
i

czci

cz

sw

mianowali

krlow Polsk

Ann

krlewn Sigmuntown
za

wasn
i

dzie,

Jagieow prawnuczk, przydawszy jej Stephana Batorego wojewod SiedmigroJzkiego,

dziczk,

krla

maonka

wyprawiwszy posy

425
do niego aby na krlestwo Polskie i Wielkie Xicstwo Litewskie (aczkol- t"a ''" w iek |)rzv tej radzie panowie Litewscy nie byli) przijacha, gdali. A dla ^'*''"'' Sied gruntowniejszego postanowienia tej electiej zo/.yli zjazd w Andrzejowi grodski krlem Pol18 dnia St\cznia, na ktry si wszyscy jako na wojn zjaclia inieli, dla skim. gotowoci odporu przeciw kademu, kloby si chcia nad ich electi na zjazd w Ankrlcstwo sadzi, jako wszystko szerzej opiewa uniwersa Andrzejewski, drzejowie.
i

sS

A na przijmowanie krla obranego na granicach byli naznaczeni biskup Krakowski Sdomirski Ruski Beski, wojewodowie, pan Wojnicki hetman Koronny polny Sieniawski etc. Koronaciej za lubowi dzie 4 Marca naznaczony w roku 1576. A tak gdy Pan Bg sam, za mdrych senatorw porzdn spraw, ony burdy rozerwanim groce umierzy, koronowan jest Stephan Pirwszy, wojewoda Siedmigrodzki z familiej Batorych na Krlestwo Polskie W. X. Lit. wespoek z polubion oddan ma/,onk Ann krlow Sigmuntown, w Krakowie przez biskupa Kujawskiego Stanisawa Karnkowskiego, bo arcibiskup Gnezneski Jakob Uchaski trzymajc jescze stron Cesarsk wymwi si niedoo/.noci
i

Roronneia
siefanow*.

ziazdj

i.iio-

zdrowia.

'*^^'''''-

Tego te
nach,
nie
i

czassu
i

potym panowie Litewscy

i

rycerstwo

Gieranoj-

Grodnie

we Mcibohowie

zjazdy miewali,

radzc

o potwierdze-

zupene zachowanie wolnoci, praw

priwilejw swoich od krla

nowo nad wol niktrych koronowanego o przijciu jego na Wielkie Xicstwo. Bo te cesarz Maximilian przez czste jawne tojemne posy
i

c^,.,,,
\"!'/;i',"^;|*

stron swoje, od ktrej

szy; ale

by

wybrany, przybycim swoim na krlestwo ciei

mu wyszo

na to jako

pradziadowi jego Friderikowi Trzeciemu,

'l^c^l^l^^^y-

ktrego Forentini na raku do

Woch

cigncego malowali

tym napi-

sem: Tendhnus

in Lallum.

Bo bohowa
nazad

Jan Kochciecki Czech, ktry

z

by
i

przyjacha na zjazd do Msczi,

zupen moc

z listami

cesarskimi po Wielkiejnocy

musia
Co^arzMaekei
i'.."iski

ujeda noc,

gdy jusz panowie

wszystko rycerstwo Litewskie

krla Stephana za pana przyznali. A cesarz te xMaximilian elcctorow swoich wyda, gdy si rycho potym tego roku na krlestwo niebieskie zaniechawszy Polskiego popieszy, a Rudolf syn krl Rzymski i Wgierski na jego miejsce Cesarzem wybran.

Panowie te Litewscy
Ostafi

pan Wileski Jan Chodkiewic

pan Trocki

Woowicz,

Jan Kiszka krajczy Wielkiego Xicstwa Litewskiego,

i

Alexand-T Ciodkiewic starosta Grodzieski inszy do Warszawy przyjechawszy miesica Maja Stephana krla imieniem wszystkiego Wielkiego

Xistwa Litewskiego

za

pana pozdrowili

przyznali.

Krl potym stanowic porzdek i pokj Koronny, siem w Toruniu tego roku 1576, na ktrym Gdasczanie dla hardych rozruchw swoich byli wywoani nieprzyjacioy i winnymi obraenia majestatu kri

zoy

sirmwTorumu.

lewskiego

byli

ossdzeni, bo trzymajc stron cesarsk wojsko

zamorskich

ludzi zbierali,

wziwszy

sobie za hetmana

Hanusa von

Collen.

Wszake

Pan Bg ich hardo znacznie skara przez Jana Zborowskiego castellana Gnienieskiego, hetmana Koronnego, ktry nie majc suebnych

o-

II

54.

426
niemw wicej putoru
1*2000 ktre l)}o
^o^sko^ld ^^^^'
'

Ijsiacu z hajdukarrri pieszymi, porazi ich wojska

z

dobywa Tsczowa

dziay
i

wycigno,
i

lak

ii

knech-

take miesczan hucznych luirdzic przed bitw kacych tych ktrych bardzo roraon "^ piacu 4000 zabitych polego, okrom rannych
rejterw,

wiele
i

stawacii

jezierze Labisewskim,

nad ktrym

bitwa
i

bya,
ci

W' \yi.le

potonlo, capilanowie
i

te

fendricliowie wszyscy zbici

i

kl-

rzv miedz\ gry

lassy uciekli,

dzia 40 (krom rcznej strzelby)

inszYcli

upw

zbroje

bardzo wiele naszy wzili.

Hanus von Kollen ledwo

ubiea na rczym: dziao si to roku Lj77, Kwietnia dnia 18. Apot^m kroi przycignwszy sam z lekkim wojskiem pod Gdasko
icli harde hudo posuszestwa przypdzi, tak i na condicie od krla ponakady wojenne postpi, 200000 zotych dane przyzwoli musieli Wi^lalborku 2 dnia Listopada, ^'^ Tatarowio Prekopscy tego roku majc pogod nie opakane
i

Laternicj ich twieidze portowej usilnie dobywajc, skrci

i

czne szyki

na Podoif!

szkody na Podolu
Posowiedo cy

na

Woyniu

poczyniei.

Knia

iios-

Lin<wiech

"bra/."'

Moskiewski te, aczkolwiek do niego byli wyprawieni posowie wieltego roku, Stanisaw Kriski wojewoda Mazowiecki Mikoaj Sapiha wojewoda Miski Fiedor Skumin Tiskiewic podskarbi nadworny Wielkiego Xistwa Litewskiego, nad nadziej naszycli z wielkim wojskiem do Lilant osob swoj z starszym synem z Magnusem przycign, miesica Sierpnia, gdy krl by pod Gdaskiem, gdzie wzi Kies, al!)o Wenden za nicstwomoci Niemcw j)rzez podanie, tnke Westen, Ericn, Nilaw, Jorgenburg, Sonsel, Rumborg, Marienhaus take te Dunemborg pod kniaziem Sokoliskim, zamekkopcem wynioso w rwninie iisutym oljronLonward miasteczko, Ascherad Crcutzborg, Kokenhms zamek ny zamki nad Dwin przez wystraszone w larwie podanie pobra kilkonacie inszych zamkw (jako ptaki na lepie zbierajc) opanowa, gdzie wielTatarowie nad Niemcami czynili, mw, panic kie morderstwa Moskwa yv stuki siekc, zwascza w Kiesi panny okrutnie gwacc, cinajc w Kokenhausie, ktre w larwie Magnusowej poowi. Bvli jusz w ten czas na granicach .Moskiewskich posowie naszy, Kriski Fiedor Skumin Mikoaj Sapilia Miiiski, wojewodowie Mazowiecki Tiskiewic podskarbi nadworny Wielkiego Xislwa Litewskiego, gdy usyi

szeli

ale z roskazania

o tym sphuulrowaniu Liilant, dla czego si byli chcieli nazad wrci, krlewskiego polym jachali do wielkiego kniazia, przed

ktrym gdy sprawowali poselstwo, nie da im ani wzmianki czyni o Liowszem si jescze uj)ominal wszystkiej Kurlandskiej zieflantskiej ziemi do Prus twierdzc si mie prawo krain inszych Pomorskich ^^siTia^icn mie LitewklfSwo mc dziedziczne nie tylko na to, ale i na wszytkie Prussy i na Polskie
i
i

,ch7b^'kT'. skie
'o(Uir'e*8o

pastwa, po Prusie
na wiecie
,

bracie Octaviusa cesarza,

ktry jako

ywo

nie

by

^"prus';!?!
*'"

Annibal ki! iiciel

Kr

od ktrego si on wedug zmylonych bani czwartymnastym pokolcnim bez wstydu by zmylnie mieni. O czym gdy posowie naszy ni z Moskwy wyjachali krlowi dali zna, posa znowu krl do
wielkiego kniazia

goca

dworzanina swojego Piotra Haraburd, przy-

427

Modzc ^0 wszelkim sposobem pod susznymi condiciami do pokoju z obudwu stron utwierdzenia. Ale Moskiewski wedug wrodzonej hardoci, goca krlewskiego ledwo nie tylko sic da do przymiorza nakoni, ale wysucliawszy, daleko od siebie odesa prawic za winia chowa.
i

'zdboCg.'^

Ruszyli .si bvli

tego roku panowie

rycerstwo Litewskie ochotnie

i

na od |)arcie Moskiewskiego
a

gwatu

ale

prno, bo

niepogody zaszy,
^o^^eu.

Moskiewski te. zamki pobrane osadzi\yszy z Lillanl wycign. Tego roku comela straszna ukazawszy si 13 Noyembra dugo odiskali trwaa, a' nasz v te potem Dunenbork z kozakiem dzielnym Wenden albo Kies przed tym stolic mistrzw Lillantskich pod Moskw

ab
i

zieli.

gdy si Moskyya yve dwudziestu tysicy yyojska znowu dwa

yv

kro
'^'raiona^'

o dobycie Riesi kusia, porazili ich naszy

maym

poczcie
i

rozgromili,

dzia wicej zczywszy si z posikiem Swdw na ten czas przybyym ni 20 wielkich burzcych, a zyyascza Woka odjli, za spraw hetmaiistwem Andrzeja Sapihi wojewodzica Nowogrodzkiego; gdzie te wojei

dziaia^djg-

yyd

bojarw zacnych bardzo wiele krom pobitych na placu wwiezienie

a

pobrano, roku 1578, zimie, dziaa do Wilna, ktrymi niesusznie zam-

kw

krlewskich dobyyya,

yyinie do Grodna przyprowadzono.

i

A Mo-

skiewski

te po

tej

lazni

dopiero goiica krlevyskiego Ilaraburd Piotra

do siebie \yez\yayyszy, uczciwszy tructoyya

potym odprayyi.

Tego roku Alexander Cliodkiewic starosta Grodzieski witej pamici dug mierci z ciaa zapaci. Tego te roku miesica Sierpnia Jurgi Jurgewic Olelkoyyic, Olgerda
Wielkiego Xidza, Litewskiego potomek,
godne,

xi Suckie,

wiecznej

pamici

wiatem si rozsta. Tego te czassu posowie

z

Moskieyyscy

do Krakowa przyjachuli,

ktrych

zebraniu senatorw gdy krl do sprawowania poselstvya ucz-

ciwie przyprowadzonych przypuci, wnet od wrodzonej hardoci i)oczi niechcc adn miar poselstwa sprawoyya aby ku nim krl pierwej powsta, a zjwszy czapk, o zdroyyiu carza przesawnego pUa. Czego gdy im jako rzeczy niesusznej krl pozyyoli niechcia,odjachali do Moskwy
nic nie postanowiyyszy, ani poselstwa sprawi\yszy.

"seifiwa"
^^''skle*

428

Rozdzia czwarty.
Do
afe^o

Mioci

kniazia

MARSZAKA KRLA
1 otym
KridoGro-

JEGO M.

etc.

krl przyjichawszy z

Grodna,

by

witaii

Warszawy roku 1579, przed zapusty, do imieniem wszystkiej rzeczypospolitej Litewskiej od Mi-

Wojna

prze-

'^\^'skiemu!

koaja Radziwila wojewody Wileskiego w polu ozdoljn orali; tame w Grodnie po dugicli namowach nie obron jako przed tym Litewskich g^anic, ale wojno przeciw Moskiewskiemu w jego ziemi krl z pany Litewskimi postanowi, ktra te ju bya na sejmie Warszawskim wszytkich stanw zezwoenim uchwalona, do czego wielkie gotowe pomocy panowie rycerstwo wszystko Wielkiego Xicstwa Litewskiego ochotnie ofiarowali potym to nad serepczyzny podatki insze z imion swoich wydane, tym ochotniej skuteczn rzecz znacznie pokazali, z mioci wrodzonej jako prawi ojczycy ku rzeczypospolitej panu swemu. A tak krl
i i
i

po''Motkwv
Faeiiciuiis.

poJ^^^flfiis

wszystkim postc[)UJc, posa gocem Wacawa Lopaciskicgo do Wiclkiego Kniazia 3Ioskiewskiego z listami, opowiadajc mu
\ve

suszne przyczyny wojny

skiego.

strony swojej

Wielkiego Kicstwa Litewpotrzeby wojenne,

z

Potym
swiera.

krl postanowiwszy wszyslki

postpki

pa-

ny Litewskimi
popisu
pola
i

Wilnie, wyjacha ostatniego dnia Lipca do wira, dla szykowania wojska, ktre si tam byo wedug naznaczenia w ty
krl
i

ruszy si przez Hubokie Postawy do ze wszystkim wojskiem Wielkiego Xicslwa Litewskiego, niodzkiego Ruskiego, nad ktrym by hetmanem wielkim Mikoaj Radziwi wojewoda Wileski, a nad onierzami syn jego Christof hetman polnv, pan Trocki, nad Polskim za rycerstwem Mikoaj Mielecki wojewoda Podolski, nad Wgry Caspar Bekiesz, a nad NiemDzisny, a potym do Polocka

cigno. Stamtd za

przycign
i

cami pieszymi Christof grof Rozrzarzcwski starosta

Trzy zamki
>^kisi',iio-

czycki.
i

A W
sne
i

teu czas prawie rycerstwo

trzy

Kozacy Litewscy
spalili.
i

Ruscy uprzedzi-

wszy wielkie wojsko

Sitno,

zamki albo twierdze Moskiewskie, Cosianv, Kraubiegli

i

nag arkoci

Polo. ko

ojzone.

ockiespa-

zamek Poocki obegna, dnia waem cianami, take bastami obronne, Wgrowie lud pieszy kanclerza Koronnego Jana Zamojskiego, take Litewscy hajducy Kozacy zapalili, gdzie Moskwy bardzo wiele pobili, a drudzy do zamku uciekli. Potym pod same ciany bramy zamkowe naszy si przyszacowali, ze trzech stron w wiee, w hakrl

gdy ze trzech stron miasto

yyg{g

uazajutrz miasto nie mniej przekopami,

i

sty,

take na

blanki

ogromn

strzelb pusczajc; ale

Moskwa

nie mniej-

429
szQ
i

upornocia

strzelbie
i

gstej

nocy zastawowali

niktre strony

sturmom naszych miele si we dnie zamku zapalone przewanie gasili,

poku temu dde gwatowne na wielkiej przeszkodzie naszym byy. tvm dnia Augusta 29 soce wesoo jasne, promieniami dugo podanymi wiat owiecio, ktrego dnia naszy Polacy, Litwa Wgrowie pieszy, Poj)rzewana miaoci z ostatni niebespiecznoci swoj przekopy na wyniosy kopiec pod same ciany ognie podiott" rzek przebywszy niowszy, zamek zapalili, ktre zapalenie cdy moc wzio, wnet ochotnie Tows^ystko Polakw rota kanclerza Koronnego Jana didnmi zorycerstwo piesze Wgierskie
i

Zamojskiego, take Litewscy Hajducy

darli

si

przez

ogie
i

strzelb

Mo-

skiewsk do zamku,

ale

przed

gwatownym ogniem
strzelcw

niezgod swoj,
Nazajutrz tea cia-

a strzelb nieprzyjacielsk

27 swoich utraciwszy krom rannych, ustpi

z

na zad musieli, ale jednak dy

Moskwy

200

zabili.

w
'

Niedziel
'

30

dnia Sierpnia gdy naszy

I

znowu ogie podoyli,

ny si tym cwatowniei pali poczy, strzelba te ustawiczna z trzech Polockopo \ i if ,^ J- V gaszenia odja, poMoskw trapia obron wszystk szacw naszych dane.
. y

daa si Moskwa
rzyby chcieli
z

zamkiem na lask krlewsk, gdy ich przyrzek, ktmajtnociami wolno do Moskwy wypuci, a klrzyby si
z

udali krlowi

suy,

tym te

ask
i

od

obiecano
i

speniono. Tylko

uporno
^'^*

Poocki Wasil Iwanowic Mikoliski, Dimitr Sczerbaty Oboliski, Matfioj Rzowski, Iwon Sussyn, Piotr WoLukian Tretiakw pisarz wielkiego kniazia, nie yski wojewodowie chcieli si dobrowolnie |)oda, aczkolwiek jusz zamek w mocy krlewskiej widzieli, jjrzcto ich te poimano pod stra osadzono. A wszystkiego ludu Moskiewskiego do boju bronienia zamku godnego, byo wicej ni sze tysicy. Tak tedy zamek sawny Poocko, stolica dawnych xit Ruskich udzielnych niktrych Litewskich z rku Moskiewskich jest wydarty roku 1579, Sierpnia dnia 30 godziny 20 ze wszystk ywnoci, strzelb prochw okwitym dostatkiem. Przed tym te mao sawnej pamici Jan Chodkiewic castellan Wileski, starosta Zmodzki etc. mj dobrodziej, wiatu podzikowa. Potym gdy jusz krl Poocko prawie wrota Litewskie od Moskwy wybawi, Kossinny te, Sitno Krasne 9 mil od Poocka naszy spalili. Zostay byy jeszcze dwa zamki na przeszkodzie wielkiej. Sok nad Driss Niss rzekami 5 mil na drodze Pskowskiej ku punocy Turowla nad D zwin 4 mile ku Ule Witebskowi od Poocka idc. Pod Sokoem leao wojsko prawie wyborne Moskiewskie z dworu z celniejszych bojarw wielkiego kniazia z Kozakw Doskich albo Tanajskich strzelcw przebrane, nad ktrymi byli hetmanami: Fiedor Wasilewic Sieremiet, Andrzej Palecki, Michajo Lika, Wasil Krzywoborski ins/.y zacni wojewodowie, ktrzy wszyscy mylili byli przebi si do Poocka swoim na odsiecz przez obz krlewski ale temu byli mdrze wojewoda Wileski Mikoaj Radziwi hetman wielki, z synem Cliristofem hetmanem polnym zabieeli, gdy drogi wszystki porzdnie opatrzyli. Naprzd tedy Jan Womiski castellan Poocki starosta Krewski,
Ciprian archiepiskp Wielikoucki
i i i
i

ni'nJ|;i/''^

430

mi
stym

wielkiej dzielooci
a

w rycerskich sprawach bitwach, z Moskwa czydawnym wiczcnim dowiadczony, by posa pod Sok z kilkiem
i i

ufw,

a za

przyi)y. Ale

nim Christof Radzik i iietnian polny z onierzami Litewskimi i wojsko Moskiewskie pod zamkiem pod strzcibtj leao
i

w
i

okopie,

bitwy walnej

zwlaczali

zwie,

tylko

urywkami

a Iiarcanii

wycieczkami czystymi bitwy zobudwu slron kosztowali, wszake naszy Moskw do samego okopu z kopiami wspierali. A w tym wojewoda Wileski Mikoaj lladziwi hetman wielki za wol krlewsk wv()rawi kilko uw Kozakw z kniaziem Constantinem Lukomskim |)od Tiirowl,

ktrych obaczywszy
ich

Moskwa,

mniemajc i wszystko wojsko dobywa

samych zostawiwszy uciekli. wojcwodowie od swych opuszczeni 4 dnia Wrzenia zamek cay podali ze wszytk strzelb, prochy sp.Miumi'.' spi ktry potym naszy w kilku dni (ledwo mu si obradowawszy) gdy knia Lakomski kaza z witszych dzia pod dobr myl strzela spalili, tak i lekko nabyte, lekce zgino. tene czas Mikoaj wojewoda Podolski hetman Koronny z Polskim z Niemieckim wojskiem przebywszy przez mostz strugw uczyniony Driss rzek pod Sok przycign, a tego czassu pod zamek si przyszaSok ublg"""y" cowa, bo Polacy od Nissy, a Niemcy od Drissy szace porzdnie a prtko ukopali. Janusz za Zbaraski wojewoda Bracawski za Niss rzek, gdzie byo snadniej Moskwi ucieka, z ufem swoim stan, potym kulami elaznymi rospalonymi naszy na kilku miejscach zamek zapalili, a gdy ogie wzi moc, wnet Moskwa zwtpiwszy w obronie zamkowej, przez bram od Nissy wytoczyli si ku bitwie. Ale ich Polacy z szacw, a potym Niemcy pieszy strzelcy w zamek i w ogie zasi wparli, sami te zaNiebezpie- palczywicj Moskw gonic do zamku si werwali, tam wnet krat Moskwa siiiiu spucia z bramy, tak i Polacy Niemcy w zamku zapalonym z Moskw zamknieni na olep si rwn niebespiecznoci siekli. A gdy za naszy od szacw krat w bramie z wielk prac przeomili, dopiro si JMoskwa z zamku gorajcego wysypaa, take naszy ranni i opaleni wespek z nimi. Tam si dnjiiro okrutna bitwa sstaa, bo Niemcy adnego Moskwicina
Turowia

cignie, wnet insz

bram wojewodw
i
,

tak

nic ywili, tak

Moskwa
bita

Vny.'*^

^s^okoem
pobici.

i cztery tysice zbitych na placu polego, miedzy ktrymi wojewodowie: Boris Sein, Andrzej Palecki Michajo yk, wielkiej dzielnoci Wasil Krywoborski zabici, a Sierenuet hetman Miesojed starszy sprawca Kozakw Doskich, ywo poimani inszjch i winiw, upw, take szat drogich, koni, pienidzy rystunkw kosztownych bardzo wiele naszy dostali, a zamek do gruntu zgorza. Z naszych te j)od Sokoem ludzi zacnycli, jako z Christobni Badziwiem hetmanem polnym z Janem Womiskim, tpk te w tej potrzebie mnie garda ^''*''' ^f^<"^'e"ski rotmistrz i Wysocki, Jakob Swieciski, Jakb BornkoMikoaj Kloczewski. xvski Potym wojewoda Potocki Mikoaj Dorohostajski Moniwid, po odjaprzedniejszy

chaniu krlewskim

Puocka

wzi

Suss
a

zaujek nad wielkim jeziorem

z

obronny, przez dobrowolne podlanie traclujc

wojewod Rutajem Su-

skim

Moskw

przez Fr^ca

Zuka,

gdy im przyrzek dobrowolne

431
wycie z ruchomymi majtnociami do Moskwy, wyszo ich w liczbie COOO a wojewoda Poocki z ryccrslwera Litewskim i z Polskim do zamku Suszej wjacha dnia C Padziernika, gdzie wzi dzia witszych 21, hakownic 1-36, rusnic dugich 123, prochu beczek 100, ktre 400 ctnarw wa/.jy, kul elaznych witszych od dzia 48 22 inszego sprztuzamkowei

""^"J*!*''

go

ywnoci
Przed tym

bardzo wiele.

te

Philon Kmita starosta Orszeski,

i

majc

sob

ludu

riiilon

usk
"P"1'1

rycerskiego, jezdnego

j)ieszego
i

Kozakw ukrainnych niemao, wooci

przez

Smoleskie okrutnie ogniem mieczem zwojowa, samo Smoleskie przedmiecie w popi obrci,
dy swoich, lud rycerski
z

2000

si spali do

a bez namniejszej szko-

wielkimi

upami

stadami

winiw byda
i

llorszej

uwid.
i

Z drugiej za strony Constantin xic Ostrogskie z kniaziem Michaem Winiewieckim castelanem Ih-acawskim z synem Januszem przeprawiwszy si przez Dniepr, a rospuciwszy przed sob wszerz wzdu Kozakw swoicl) Tatarw w zagony, obiegli Czernihw zamek stolic dawnych xit Siewierskich; ale i si Moskwa przewanie bronia, a piei

i'

byo, przeto spaliwszy samo miasto Czernihowskle, zagony prawie po wszystkiej Siewierskiej ziemi a do Starodubia, Radolioscza Poczopowa rospucii, a potym z wielkimi upami bez odporu do domu si wrcili. Tyme sposobem starostaMcisawski Jarosawskie miabardzo wiele si wooci Moskiewskich poburzy. sto A krl potym przyjachawszy z Poocka do Wilna, w Grodnie te mao odpocznwszy, po|)ieszy si na siem do Warszawy, w' ktrym czasie listy prziniesiono do Mikoaja Radziwia wojewody Wileskieiro do Ostafia \Voowicza pana Trockieiio. od dwu panw radnych Moskiewskich, kniazia Iwana Mcisawskicgo Mikity Romanowica Zacharina 28 dnia Wrzenia pisane ze Pskowa, gdzie na ten czas z wojskiem wielki knia lea, w ktrych listach to si osobliwie zamykao, aby panowie Litewscy Koronni krla swojego od rozlania krwie chrzeciauskiej do zgody przywodzili, a oni take wielkiego kniazia swego, aby si nie mci szkd od krla poczynionych, hamowa do pokoju przywodzi si lubowali, a iby te tym czasem posowie z obudwu stron chodzc dobre rzeczy staszych do szturmu
i i

mao

Sie^Mcrsliie

zwoY^"! jowane.

Lisiy do

*^

panw

Lila-

oskich od
ski.Vskie-

nowili.

Ale

to

wszystko krl na siem Warszawski

za

odoy,

gdzie

znowu

^N^ojnnprze-

po dugich

namowach

cerza Koronnego
br postanowiono.

wojn

persyasi Jana Zamojskiego kanprzeciw 31oskiewskiemu kona uchwalono i poi

mdr rad

wskiemu

Tego roku. Grudiiia miesica 13 dnia Jan Dorohostajski Moniwid wojewoda Poocki Niecierd zamek od Moskwy niedawno ugruntowany ui)iea spali, gdzie czterech wojewd, a m.czyzny, niewiast dzieci 1000 naszy poimali, a od miecza od ognia gdy zamek zewszd gorza, przez 2000 ^loskwy upornie si" ale prno bronicej zgino. Potym gdy krl z Warszawskiego sejmu do Wilna przyjacha roku 1580, a okoo koczenia wojny przeciw Moskiewskiemu z pany Litewskimi gruntownie postpowa, wnet Moskiewski, gdy mu mocy jawnej nie
i

^^;;;';;;i^'"'',',

432
Goniec.

stawao,

uda si

w
l^olci.'"
'"'""'

osobie

gocowej picgw swoich

do chytrycli praktyk, a naprzd po Switkacli przysa z Nasczckinom, ktry Nasczekin goz familiej

niec nalazwszy po swej myli, aczkolwiek

zacnej, ale z przyro-

Miecz

eza-

^''piea!*'^

nim tajemnic tractowa wWilnie, kujc zdrad przewrotn przeciw Wielkiemu Xicstwu Litewskiemu krlewskiemu. i zdrowiu A W tym tc/. czosic Maja 29 dnia w Niedzielny dzie Nachwalebnlejszej Trjce . miecz powicony i czapka, przez Pawia Uchaskiego od papiea Grzegorza 13 przysany, na skutek bogosawiestwa byt odda krlowi Stephanowi przed wielkim otarzem w kociele zamku Wileskiego klczcemu, przez rce J. M. X. biskupa Zmdzkiego Melchiora xicdzenia wyrodka Hrehora Ocika, czsto
z

cia
*7.(in!da*f
^'^*"'

Gedrockiego

z zwykymi ceremoniami. Ocikowa si te potym zdrada przeciw

krlowi

ojczynie jawnie

ocikcic'^*

Szyderstwo
**side7

^'lebskuT''

^Vicli
wziglj.

wzi^r/.

okazaa, ktrej gdy nic mg wicej prze ani wymawia, a jawne lice faszw zdrad jego, tudziesz samy prawa, ojczyzna, sprawiedliwo ika grzechu pomsty na niego woay, wzi godn uczynkw zapat 18 dnia Czerwca w Sobot. A krl sam odprawiwszy przed tym Nasczekina goca Moskiewskiego ruszy si z Wilna 15 dnia Czerwca na wojn potym przez Misko Borysowo do Czasnik, gdzie do krla goniec Moskiewski przyjacha, posy wielkio opowiadajc, przeto prosi aby si krl do Wilna ich poselstwa sucha wrci na zwyke miejsce. Ale krl widzc szyderstwo z Czasnik a do Lukomla jacha, gdzie si onierze przebrani okazowali marszaek krla Duskiego Farensbek z pocztem rejterw. Potym krl do Wirycerstwo Li'.ewtebska 29 dnia Lipca przycign, gdzie te panowie urzdnicy ziemie mdzkiej od xit Sluckich, take ciwonowie skie ozdobne poczty okazali. Tego dnia Jan Zamojski kanclerz Koronny wycign z Witebska do Wielia zamku Moskiewskiego z omi tysicy ludu pieszego jezdnego, a obegnawszy on zamek szesnacie mil od Witemocnymi cianami basztami, bska, przyrodzeniu! miejsca nad Dwiti tudziesz rycerstwem Moskiewskim obronny, pierwszego prawie dnia zbi zastaw obron Moskiewsk z blankw z baszt, tak i si prtko na rokowanie udali. A tak pitego dnia od oblenia, przez podanie przymuszone 6 dnia Sierpnia w Sobot wzi pan Jan Zamojski kanclerz Ko(ktry prawie nad szyj wisia wszystkiej ukrajny Ruronny Wielisz rozmait spi, tame skiej krlewskiej) ze wszystk strzelb, ywnoci dwa wojewodowie poimani, Parolin Bruczw Wasil Basmakw, a insza wszystka Moskwa wedug wiary danej wolno pusczona. Potym krl 8 dnia Sierpnia do Wielia przyjacha, a pan Mikoaj Radzi wi wojewoda Wileski, hetman wielki z synem Christofem hetmanem polnym, panem Trockim z panem \^'i!oskim Ostafiem Woowii

panw rycerstwa Litewskiego przedtym przycignwszy pod Uwiat drugi zamek 31oskiewski, a szace porzdne sprawiwszy, skoro do nich krl przyby, wzili take Uwiat porzdn spraczcm
i

inszymi poczty

w6

dnia Sierpnia przez podanie wystraszone

przymuszone pod

Mo-

433

skw

gdzie lei poiinani

dwa wojewodowie Micha Weldzeminw

Iwan

Asczaruw, insze posplstwo wolno pusczono. A ten zamek by zdawna stolic Olgerda Wielkiego Xicdza Litewskiego, kiedy xiestwo Witebskie otrzyma po eni i z tego zamku wy- ^Hy!'* prawiwszy sie z Litewskim wojskiem na Dimitra Wielkiego Kniazia Moskiewskiego
za

przycign by

a
.

do samej

Moskwy

granice Litewskie

Mozajsk 6 mil ugruntowa. wojewoda Przed tvm te 8 dnia Augusta Mikoaj Moniwid Dorohostaiski wojeJ J Polocki do woda Polocki podNewel, trzeci zamek Moskiewski, z slacht ziemie Poo- Newia.
ckiej
ski
i

rycerstwem swoim
>la,

cign,

a pan kanclerz

Koronny Jan Zamoj-

gocw swoici od krwie chrzeciaskiej (czowiek nabonv spokojny) rozlania, wywodzc to z Pisma witego z psalmw Dawidowych, a i posowie wielcy z dobrym jad, opowiadajc, przeto aby si do Litwy wrci ich poselstwa sucha prosi. Ale krl widzc ja\vne szyderstwo, a Wieli i Uwiat rycerstwem swoim osadziwszy, obrci s\ ze wszystkim wojskiem do Wielkich Luk,
ku Wielkim Lukom. Wielki Knia Moskiewski
z liftami
i

Tame

hamujc

krla

s[fewsk?o

"a^^one.

^^01 do
^^'|f|*'^'*

wyprawiwszy na pirwsz stra rozdawanie stanw wszystkiemu wojsku, pana Jana NYominskiego, z domu Nassutowego, castellana Potockiego, starost Krewskiego z kilkiem rot i Tatarw Nahajskich plkiem z pici set Hajdukw, lak i mia w swym pku dwanacie set jezdnych pieszych na pierwszej stray. Za nim cign hetman polny Christof Kadziwi, castellan Trocki, z trzema tysicmi onierzw, przy ktrym te
i

^^["^^f^a.
P^l^/^^^g^

by
i

starosta

modzki, Jan
z
|)an

Kiszka,

majc 400

jezdnych, a

100

pieszych
Sposb ci.
gnicniawoju-^''P''i'
'''

woda Nowoiirodski,

skiewic, wojewodzie Smoleski, 3Iarek

,.',.,,
1

Janusz xi/. Ostroskie

pku, pan Mikoaj Radziwi, wojeJan Hlebowic, caslellan Miski, Eustachi Tiset

omi

Wnuczek

ciwonowie, urzdnicy
jezdnych.

rycerstwo Zmodzkie,

won Retowski inszy ktrym pku byo '2000

ci
i

wojewodowie Alexander Prunskie stolnik, ktrych byo 800, za nimi Mikoaj Radziwi wojewoda Wihetman wielki z trzemi tysicmi jezdnych potym pan Wilei'iski leski Ostafi Woowicz, wojewoda Miski Mikoaj Sapiha inszych panw rycerstwa Litewskiego 2000, potym rot Polskich jezdnych 5000, za grw 4000 jezdnych, dopiero sam krl z dworem, ktrego byo 1000 jezdnych. Za krlem dziaa insza armata, a przy nich pieszych 20000, za tymi za szo w pozad z Januszem xiciem Zbaraskim onierzw jezdnych 6000. A przeprawiwszy si przez rzek Dolz, dowiedzia si
i
,

Potym Trocki,

Woyski

xi

W-

od poimanej Moskwy pan Womiski castellan Polocki, i Tatarowie z Wielkich Luk mieli na uderzy w nocy, przeto chcc ich uprzedzi wyprawi przeciwko im syna swego Jerzego podkomorzego U|iitskiego rotmistrza, a przy nim kniazia Ilaurila , Holubka i Drobyssa rotmistrzw, ktorzy opunocy putkali si nad jeziorem we dwu milach od Wielkich Luk
I
/

lir'

Tatarowie rozgronueni-

onymi Tatary, ktrych szczliwie

Jerzy

porazili
z

winiw
kich
II.

Womiski

do krla,

przywid kilko wszystk spraw o Wielktrych "

i

rozgromili

Lukach wyrozumia.

....-,
55

434
Krl Wielkie
"
'

Posiowie
Vcy.'

A tak przez wielkie a trudne przebycia lassw, krl pod Wielkie Luprzycignwszy 26 dnia Sierpnia miesica obieg zamek na kopcu w rwninie nad rzek Lowaci jeziorem pooony, a miasto bardzo wielbudowne sama lAIoskwa dla snadnicjszej obrony spalia. Tamie pokie sowie Moskiewscy przyjachali z zwykymi baniami, bo naprzd powiedzieli, i poselstwa od carza przesawnego sprawowa nie mogli, aby krl od zamku odst|)i, a do Wilna si na zwyke miejsce suchania posw^ wrci. Na co gdy im odpowiedziano, i to by nie moe, ani si te godzi, odeli do swych namiotw, jakoby w sowie chcc precz jecha; a gdy tak kilko dni prno milczc strawili, a i zamek jusz gore z wieci usyszeli, wnet poczli audienciej do sprawowania poselstwa prosi, po staremu bani prawili wyliczajc z obuktrej gdy im dozwolono
ki
, i

wSiosuie-

krzywdy wielkie od krla wielkiemu kniaziu uczynione, ktrych aby potym ^Yi^cej nie czynie, dali, oznajmujc i te jusz knia wielki wszystek gniew zapa swj przeciw krlowi umierzy: a w ten czas z dzia trzask i grom straszny okoo dobywania zamku sycha byo. Potym wedug zwyczaju Moskiewskiego, w inszym namiecie
stron poselstwa
i i

dwu

przed pany

senatory Litewskimi ostatek poselstwa, ale raczej szyderstwa odprawowali, to jest: aby krl Poocko insze zamki wzite wielkiemu kniaziu wrci, a pokj wieczny jeliby chcia z nim utwierdzi: co gdy si im nie powiodo, pozwolili za aby krl Poocko trzyma w Liflanciech ty zamki ktre teraz dziery, a za winie Moskiewskie aby Uwiat zamek
i i
i

ktry jusz krl

wzi,

przy Litwie zosta.

A jeliby

si o co zgodzi

nie

mogo

(jakosz nie

podobno byo

wedug

tych ich bani)

aby przez^goca

swego wielkiemu kniaziu

oznajmili.

Czego

im krl dozwoli,

i
mil

z ich

gocem
swoje
i

swojego

goca

z listami

prawie chrzeciaskimi posa: a Moskie-

wski sam na ten czas

Alexandrowej slobodzie za

Moskw 36

sam

syna starszego wesele

maeskie odprawowa. Krl za z jedne stro-

bliszych

Litw, z Wgrami, a kanclerz Koronny Jan Zamojski, z drugich szacw zamku tym usilniej dnia pierwszego Wrzenia dobywa poczli, starajc si aby go cao dosta mogli. Ale gdy Moskwy ani aska krlewska, ani condicie suszne do podania przywie nie mogy, a do
z

gard si broni

przysigli,

zamek za

nie tylko przyrodzenim na

i

wynio-

sym
pem

kopcu
z

rwninie miedzy Jeziory

rzek Lowaci,
i

tudziesz przeko-

drugiej strony

gbokim

obronny, ale
krl

waem
i

darnu mysternie

usypanym obwarowany by, musia si

przd
z

uda

do zapalenia; a tak na-

kw by zamek zapalony,

szacw Wgierskich z wielk prac niebespiecznoci Hajduale Moskwa przez trzy dni praw ie mnie przedrzemylnie gasia, a w tym z szacw Polskich pod wiksz baszt
i

wiane ciany przez proch podkopem podsadzony zamek si gruntownie wiee ze wszystkich stron zapaliy w nocy, a nazajutrz 5 dnia Wrzenia
i

Wielkie Lu izapdonL.

rauo
^j^.

Moskwa si

nie

wczas podawa pocza,

ale

na ofiarowanie

a-

|^j.^jg^^.g[^jgj

pierwej nie dbali, wnet

koci w skoczywszy, tak czerncw z sz Moskw susznym gniewem (msczcsi

Wgrowie do zamku wielk arkrzyan processi idcych, jako inswoich morderstwa) zapaleni.

435
eskiej pci majgc, tak iZ krew indzie stmokrywaa, l)o j)rzez 7000 gw iMoskiewskicli za maluczki czas polego, tak i krzykiem, paczem, lamentem, zahijanim, wszystek zamek by napenion, tylko m/om niektrym niewiastom ywot by zachowa, zwascza ktrzy starym, a d/iatkom Polaki dostali. Wojewodowie zamkowi poimani Fiesie miedzy Lilwc dor ykw, Micha Kassin, Jurgi Athissakw Wasil Ismaelw syn przywiedzeni^lo szacw kanclerza Koronnego, Jana Zamojskiego, a Wieiko
siekli,

nial

rno
i

mskiej

5!,';;;^*

su-

mieniami

pyna

kopyta koskie

"'""'

v,-,.j.wo.io

WielkoLuccN.

ktry

by nawyszym wojewod
,

oon
take'

zosta

zamku

zabity,

winiw
i

od wielkiego kniazia nad inszymi przcinszych bardzo wiele i upw

ywnoci

wszelkiej wielkie dostatki.

Z naszych za
i

skiego
i

castellana Zawichojskiego
z

Rusiskiego

Piotra KloczewDrobyssa rotmistrza

Snsj.),

pod

W^islkimi

Lukitni I*-

Leskiego zabito strzelb

zamku.

Oprawowa potym
te

krl

zamek

waem

przez czas niemay, a

i

tyra

Janusz wojewoda Brasawski xiqc Zbaraskie Jurgi Barbi z Wgrainszy pod Toropiecz 16 mil od Wielkich Luk mi, Samuel Zborowski
i

przyszedwszy, wojsko Moskiewskie

Tatarw

porazili

na
i

gow, tu

pod

I'.losk^^.l

samym zaml<iem przeciw naszym zgotowane, tam upw winiw bardzo wicie dostali, a Moskwa sama miasto spalia. Tame w pogromie gdy jusz Moskwa rno uciekaa Demecin Ceremissa ask wielkiego kniaNasczekin ktry by niedawno w Wilnie u krla zia nad insze sawny gocem poimani ktry Nasczekin zwizany ujrzawszy Mikoaja Oleni,
i
,

TiU.irowi T..n.
{J^?,

inp

D^^^ecin
p,fi'^ani"

ckiego dworzanina krlewskiego, ktrego

Wilnie

by

pozna, rzek do

niego: Jako rozmaite

rne

przygody Olenicki, oto mnie ku kt-

remucie nie dawno wszyscy wyjedali, teraz za zwizanego wiedziecie." Mikoaj te Moniwid Dorohostajski wojewoda Potocki dobywajc Newla zamku prawie od tego czassu kiedy krl pod Wielkie Luki przycign, wzi go potym przez podanie wielk moc zapalenim czstym
i

Ke"';!^"''^

przymuszone, gdy
z

mu

przyszed na posiek Janus Bornemissa

Wgrzyn

Wgierskich, gdzie wojewodowie Iwan Kramissa, Mindzan Koyczw, Iwan Bibikw, Stephan Bobron, byli poimani, posplstwo z majtnociami wolno wyinszych bojarw Moskiewskich
kilkiem set hajdukw
i

])usczono.

Tame

naszych

dwu

rotmistrzw zabito, Bernata Goubickie-

go

Stanisawa Rudzkiego.
Filona

te Kmit wojewod Smoleskiego, starost Orseskiego, z askawym a potym rozgniewanym sczcim Smoleskie woci burzy Moskiewskie uffy gromi, przeoy starost na zamku
ktry pierwej
,

Wielko-Luckim ze wszytk wadz, dziay i rycerstwem. A kanclerza Koronnego Jana Zamojskiego z czci wojska Zawoocia zamku dobywa WN prawi, a sam do Newla ciasna. Tame potym Jezierzyscza zamek przyrodzenim miejsca, budowanim strzelb warowny dziwnie obronny, na jezierze wielkim podaa Moskwa dobrowolnie, na wiar Mikoaja Radziwia wojewody Wileskiego hetmana wielkiego ze wszystk strzelb,
i

Filon starosta
^]
'u ilal-lll

na

JnnZ;imo.j-

woiocie
iscza
''poda

dziay, prochy,

okwit ywnoci.

436

Tame te
ki

guiicowie krlewski
z

Moskiewski od wielkiego kniazia

a

dopiro przyjachali,

obyczajnlejszrm po kazni odkazem, bo wszyslki zam(ktrej

nad rzek

Dwin

przedtym brzegi srebrne,

jczdnycli

dno zote u

sie-

bie

by powiada) krlowi postopowal. A krl posawszy wie/. pomoc

,

pieszych kanclerzowi

Koronnemu pod Zawoocle, sam si ruszy do Polocka, a polym do Dzizni gdzie mu przyniesiono wdziczn nnwinf, i. Znwoocic zamek na strzelb umocniony, kopcu \yysokim, wodami zewszd otoczony, ludem
i

^^romok^
*'wzi't"e.^

a trudny a

do dobycia,

yyzial

kanclerz Koronny Jan

przewan spraw,

przez podanie
i

gwatem
cale, gdzie

Zamojski porzdn przymuszone ze wszystk

strzelb, dziay,
ry

spi

ywnoci w

te
,

W.isil

Soborw

(kt-

Astrahaskie hordy pod jarzmo Moskiewskie podbi), Iwan Zlobin, \A'asiI Nazimor, wojewodowie s poimani a inszy wedug wiary r^SiewskM daupj wolno pusczeni. Ale z naszych, jako w takiej tragediej bywa, nie^\^Ki/^ mao ludzi rycerskich polego, zwascza Christof grof Rozrzarzewski stapostrzelony, rodzaju zacnoci, dowcipem, rosta czycki w bywaoci wielk dzielnoci sawny, take Marcin Wejher syn Ernesta "\Vejera w rycerskich sprawach po wszystkiej Europie sawnego. pamici wiecznej godne rzeczy bez znacznej ulraty skutek Ale znaczne swj trudno otrzynja mog, boz niebespiecznoci jakokolwiek moem si uwarowa, ale mierci aden si ustrzinz nie moe. Tak tedy krl za t wtra scziw wypraw, Wielis, Uwiat, Wielkie Luki, yyszystkich Moskiewskich krain spiarni, cejkhaus, slvad pomiejsce zbierania wojsk, \ewel Jezierzyscza Zawotrzeb wojennych ocie, z wielk saw Polskiej dzielnoci, Litewskiego mstwa i w bitwie arkiej prtkoci Wgierskiej przewanej miaoci z rku Moskiewskich wydarwszy, osadzi ich Litewskim Wgierskim rycerstwem, a roty Poli

Kazaskie

gow

ma

skie, \y ziemi Zraodzliiej

Litwie

wielkim udrczenim pospolitego

ludu b}ly rozoone.

Potym
pra\\iono
i

podatki na ^^ojn jtrzeciw

sejmu Warszawskiego roku 1581, posy Moskiewskie odtemu nieprzyjiicieIo\'si uchwalono

na dwie
\i
i

lecie, a

tyra

te

czasie naszy

Chemo

zamek 3Ioskiewski yyzi-

Russ

spahli.

A jusz
gdzie

do tego kressu zawd si nasz skoczy. Czytelniku askawy,

krtko sprawy za krla Sigmunta
xVugusta, Ilenrika
i

iem

Sle-

phana, dzi sczliwie krlujcego, przytoczy, tedym to umylnie uczyni,

bo

ty xicgi
i

nad nadziej moje tak wielkie

druku wyszy,

niemniej-

sz prac nakadem moim wasnym, tedyby si ich byo tym sowito wicej przymnoyo gdybych tu by teraz przyoy ywot dostatecznie opi,

sany Sigmunta Augusta

Interregna po nim
wszystkie rzeczy
i

rozmaite za jego krlowania przypadki,

i

take
ktre

po Henriku
jusz
a

za krla dzisiejszego Stephana,

i

mam

porzdnie

prawie dostatecznie spisane. Ale

iby tego

tyle drugie

sna

witsze ksigi byy, ku temu te

i ywych

437
ludzi sprawy a wieej pamici rzeczy, nie bardzo besplecznie bywaj na wiato wydawane, gdzie jeliby co komu susznie godnej chway sawy
i

za jego

uczciwe

pamici wiecznej godne sprawy przypisa,

i

to

wnet pokim dla

chlebstwo przeciwnicy
jego sprosnrch

zazdrociwi przyczytaj,
zganisz
i

a jeli

za

co

postpkw prawdziwie
nic

na potomne czassy na prze-

strog inszym podasz, wnet si o

gniewaj. Przeto i

prawd
te
z

(a

zwascza prawdziwie
i

li)

moemy da

zupenego

bespiecznego rozsdku
czas

jedno o przeszych rzeczach, jam si

tym na ten

zahamowao
ustawicznych
i

wszake
pracy

jeli Pan

Bg mdego ywota przeduy,

nie prosi) pozna, tedy

a nasz dla

mzg wyschy wdzicznoci skutek od bacznych

i

(bo

spronych

nie-

wdzicznych Beanw^ aski

tamty rzeczy
a wszystki

rychle

od nas Czytelniku askawy otrzymasz, gdzie wszyslki

za

przygody
i

Augusta krla tak domowe jako wojenne

ssiadw przylegych
i

sej-

my, take zjazdy

Stephana krla
i

Interregna dwoje rozmaite

wszystki

osobna wojny

jego

przewane

sczliwe sprawy gruntownie opisane

,

co

komu

za jego dzielnoci
i

sawa powinna

obaczysz.

teraz
nie

tej

uprzejmo sczerej
zda, tedy
i

osuioletniej pracy naszej, jeli

si co komu

po myli
ile

tak wiele jest

,

smysw

mniemania rnego na wiecie,

gw

ludzkich

trudno ode mnie jednego tak potraw, ktraby wszystprzeto na ten czas uprzejofiary

kim jednako
mie

smakowa miaa, przyprawi byo,

nasze,

chtliw dobr wol

ktr

Bg sam wdziczniej ni

zotorogie przijinuje, askawie przijmi CzUelniku miy.

^^m^mmmm^

DO CZYTELNIKA.
Jako
ni,

omyki si

W kadych, ile ich kolwiek wyszo w literach w syllabach albo

i i

wychodzi ksigach
ich przeniesieniu,

drukar-

odmienie-

niu, opuszczeniu, zopakowaniu,

mili, tak

albo umniejszeniu, trafiaj, Czytelniku

literach,

czasem

i adnych ksig duchownych wieckich, bez omyki w w sowach nie najdziesz, tedy tu w drukowaniu tej
i

Kroniki
cor-

mojej trafio si kilko

omykw w

literach

syllabach niktrych, czego

napilniejszy,
,

si ustrzedz
rector, by

nie

moe
,

ten ktry sadzi litery, by

by

take

mia

sto oczy

w gowie,

jako on Argus

ktry jako Ovidius

Metam. 1 pisze Cenliun luminibus cinclum caput Argus habebat, a przed si krowy jednej nie mg ustrzedz: a c ten ktry tu kad liter, ile ich w tych wielkich ksigach naszych widzisz, po jednej z oowu lanego, par tylko oczu mdych majc, sadzi, przeto tych omykw poprawienie, tumci rejestrzyk pooy, a ostatka si baczny a pilny Czytelnik dogada.

Omyki w
stron.

ilrnku.

PRZESAWNEGO WJAZDU DO KRAKOWA,

I

PAMICI GODNEJ KORONACIEJ

ASKI BOEJ

Tudziesz naprzodku niektrych

postpkw

godiiiejszych,

w DRODZE

KRLEM,

Niathysa ^iryhowlusa
PREKONIDESA.

Cum Gratia

S^ Priuilegio S.

R. M.

w
DRLKOWANO
U MACIEJA

KRAKOWIE.
WIRZBITY TYPOGRAPHA JEGO.
1574.
K.

Roku Paiiskie^o

PAU
STAUOf^ClE
I

DZIEKA^Sl-CY OKOOSIEiSKlEITir,

etc

etc

tlak Pollio Marona, Mecenas Flakkusa,

Jak Mczala sw ask wzruszy Tibuliusa, Tak te wirsz mj w^zl)uclzia, Panie Miociwy! Twoja dzielno, s ktrej dom twj sawny uczciwy. Bowiem wielmono twoj Muz wychoway, ^Y Helikonic, jidzie mdre nauki poday,

Ktremi

swej ojczynie

snad
i

wszytkicli celujesz,

nich

si za\ydy obierasz

takich miujesz.
leciech

Minerwa

daa rad w modych

i

zdrow,

W ktrejc przeszed

Ktr ojczynie pomoc dawasz swej gotow. Daa te Pallas mstwo marsowe dary. Aby broni ojczyzny powszechnej wiary,
i

znacznie

Numm

Rzymskiego,

Strzegc w statecznej wierze zakonu Paskiego. Idc torem cnot wictich, przodkw swych przesawnych, Ktrzy s znaczni mstwem rad z lat dawnych.
i

Ktrzy krlom, ojczynie, rzeczypospolitej.

Dostali

swym rycerstwem sawy

znamienitej.

Czsto Tatarw, Moskw, z ojczyzny poszajc, Priwat w pospolitym dobru zamykajc. Ktrzy wasn dzielnoci w cnej sawie uroli, Herbw, godnoci zacnych, przez rycerstwo doszli. wiadczy to obroniony Kijw Podole, Krwawe Tatarskie hordy Iwaskie pole. Ktrych wszytki cne sprawy w twojej wiclmonori.
i i

wiec jak
A
H.

Phebus

zwaszcza
I

biego mdra

wspaniao

w kwitncej modoci. nauk wyzwolonych, umysu cnych Ilerow onvch.

jasny,

56

442
Ktre mnie niewolnikiem twojej wielmonoci, Uczyniy i wirsz mj wzbudziy z gnunoci.

Tak i cio

straciem pisa,
panie

mdej Minerwy

mojej,

Musz
Przeto

bdc

pobudzon clicci k sawie twojej.

wielmony

koronacie,

Ktra uweselia wszytk Sarmacig,

Pod tytuem twym sawnym

Jak

szczerze opisuj.

mog, nie jakbych rad, wdziczno pokazuj. Na ktr si wielmonie wiem by przygotowa,
Ale on smutek suszny
Ojca wielmonoci twej

t ch

pohamowa.

mier, w mstwie sawnego,

Hetmana najwyszszego, ksistwa Litewskiego, Ktry za Achillesa, gdy y, sta ojczynie, Godzien by Piliusa przewyszszy w siwiznie, Lecz i cnot Bg zhibi, wzi go z ni do siebie,
Gdzie mu ju koron da, zasuon To Bogu poruczajc panie Miociwy,

niebie.

Upominek suby mej uprzejmie chtliwy, Ktry mj skarb przemoe, tobie ofiaruj, Inszego nad powolno w sobie nie najduj. Przy tym te Goca Cnoty twojej wielmonoci, Oddawam i Litewskich cnych Ksit dzielnoci.
I

powinno

Slacheck, ktra wieci

w tobie,

Aby s cnot twej jasnoci bra kady wzr sobie. Znam to e dar maluczki, ale ch prawdziwa. Wszak te dymem s kadzida Bg ubagan bywa,
Ktry sam serce szczyre nad wszytki ofiary Przekada gdy go chwalim z uprzejmoci, z wiary. Perski krl Artaxerxes od chopka prostego Przyj wdzicznie gar wody, widzc szczyro jego. Bowiem ten wszytki skarby i zota daruje,

Kto ch, szczyro, uprzejmo, s sob Gdy te w to askawe Fata potrafiy,

ofiaruje.

czym ja jirny, tym jasno twoje obdarzyy, Skarbem, ktry Bg sporzy, bo nim tam szafujesz
Hojnie,

W
A

kdy poczciwo,
tedy

wit
s

cnot

czujesz.

Racze ju

przyj mnie

ogarni

mdo

tym wirszem moim, jego bacznym sdem twoim.

Bo gdy wdziczno tych wirszw ubogich poczuj, Ku witszym rzeczam k sawie twej piro zgotuj. Pirwej w cienk piszczak Maro Bukolika piewa, hojniejszym wirszem poda Georgika. A gdy by twym August darem pobudzony.

Wnet

Eneida stokro

w gone piewa

struny.

443
Goniej te Flakcc lira stokro twoja brzmiaa, Gdy si u Mecenasa wdziczn by poznaa.
Tycli wszytkich
I

twa

wielmono

przewyszsza hojnoci,

te ludzk Ilerow zacnych wspaniaoci.

Ciebie

mde Muz

moje

chc mie Mecenasem,

Patriej

Pragn ku

twej czci sawnej,

Winszujc by ku sawie

Mstwem

przeszed, a

piewa wiecznym czasem. Hektora wieku szczliwym Nestora.

W.

P.

itamnlejszy euebiilk

Matys Strykowius
Frekonides

P0CZ4TI1ER.
ilie

wzywam

tu Apollo ciebie z lutni strojng,

Helikonu was z wymow hojn. Pisz s prosta, prostoci prawda potrzebuje, A w Ilelikonie mownym czsto uchramuje. Nie pisz tu Jowisza jak si ssta abciem,
Ni

Muz

Ni

Wenery

ognistej, s

swym lepym

dzieciciem.

Ni jak Pluto o jabka on

Koronaciej
s

wzi

Proserpin,

prosta

chc pisa nowin.

Bo poetowie

oni kiedy co pisali,

Folgujc ozdobie sw z gocica chybiali, Tak tylko sw nie rzeczy historjki byli, A kto po prostu idzie od prawdy nie zmyli. Ja tobie Czytelniku, com widzia to pisz, Aczem troch przyoy co s Franciej sysz . Jak si tam naszym posom s krlem swym wodzio, Jak go przejrzenie Paskie nam przyprowadzio.
Nic wirszowi folguj, prawdzie
historiej,

Bo prawda jest powana z dawna- w Sarmaciej. Szczyro rzeczy bdziesz mia, przyimie j szczyrze, A niech kady jak chce w swym a nie w cudzym gmyrze,

rzeczy

ju przystpuj

cnej koronaciej,

Wsawiam mne rycerstwo sawnej Jak krla z wol Bo dla cnoty obrali,

Sarmaciej.

I jak go do Krakowa wietno przijmowali. Teraz krtko przepowiem nic mni(^" potrzebniejsze. Wiedzie sprawy w Franciej cnych posw godniejsze,

Jak
I

krlem kondicie swoje stanowili,

jest

jak przez Niemiecki kraj do Polski przebyli.

Wiem i

Ktrej nigdy nic

wszytkim jawna sawna elekcio, miaa rwnej Sarmacia.

Bo czytamy w Kronikach jako si wadzili, 1 jako krlw rnych na stolce sadzili.

Ale braterska zgoda
1
u,

nas

ten czas Isniaa,

senatorskich sercach

moc Boa wadaa.

rne, zwycznjmi, jzykiem narody, Ku, Niemcy byli jednej zgody, Cho si te byo troch burdy ukazao. rad wnet si zlckowao. Jednak to I tak Jowisz zgodny s swoimi bokami Nie by gdy si mci radzi krzywd nad Gigantami.
tak

Litwa, Polska,

mdr

445
Jednostajnymi woty na pana jednego,

Wszyscy si wnet

zgodzili s kraju dalekiego.

Zna d Bg

senatory,

sam

zebraniu siedzia,

Na Ihego wszytkich zgodzi w ktrym godno wiedzia. Ukaza im w Franciej ksi z Andegawy. Henryka, ktrego Si^ sawne w mstwie sprawy,
Piasty, graniczne pany, wszytki opucili,

A
S

posy do Franciej

cici

wyprawili.

ktorycli czelnicjsze miejsce

mia Adam

Konarski,

Wiel jzykw sawny

aski sawny
i

cny Ijiskup Poznaski.

AYojnicki,

grabi

Tczyna
i

Gneznieuski

te

kasztcilan s
z

synem Jan Tomicki.

Herbort uczony, sprawie dowiadczony.
i

Cny Andrzej grabi

Grki

knia
Radziwi

Prunski Alexander

ksi,

Firlej, Kriski

Zamojski,

Kady s Ci gdy ju

pocztem przewanym, z nimi Jan Zborowski, przejechali Niemieckie krainy,

Karolus Francuski krl,

syszc

ty

nowiny,

Odezwa wnet Henryka brata od Rupclle, Ktrej wojskiem dobywa w ten czas mnym Rupellany wzi w ask przez mstwo podbite,

miele.

W Paryu mu
Naszy

Gdy si wybranym sysza na pastwo

papieski legat

obfite.)

zot
z

Odda, na pastwo Polskie winszujc te do Parya prowadzeni hojnie.

z
z

ochot.

Tame

wielkim triumphem przyjci przystojnie.

Gwize,
z

Z Borbony,

Medwy,

Niyerny

ksita.

Przeciw nim wyjedali grabiowie, panita.

\Yjechao ich pidziesit huczno w miasto kotcych, Francuzw pene drogi chcc widzie strj obcych. Dziwuj si kowanym botom czuprynom, Szablom, sajdakom, kuczmom, rzdom, jak nowinom. Dziwuj si te naszych w^ jzykach biegoci,
i

aciskiej wymowie wszytkich bespiecznoci.

Ten niemieckim, francuskim, ten woskim waciwie, Ten aciskim, hiszpaskim, jak ojczyc prawdziwie. Francuzowie uczeni z nieukw szydzili, Ukazujc Sarmaty uczeszy byli.
i/,

Nazajutrz Karolussa krla pozdrawiah,

I

poselstwo

ozdobn

mow

sprawowali.

Krl si im ofiarowa za ich ask hojn, Obiecujc to odda mioci przystojn.

Tego dnia Kaleryn krlow witali, Matk krlw mod, skd dzik wdziczny
i

brali.

446
Drugiego dnia posowie wietnie po obiedzie,

drogich szatach

kady swj

poczet

wiodc

jedzie.

Skd

witszy dziw

drogich szat Francuzom sprawili,

stroje odmienili.

Bo pirwsze witszym kosztem

Henryka obranego krla tam witali, Wszytkich Sarmatw k niemu szczyr wzjawiali, Ii go tylko dla sprawy sawnej, mstwa, cnoty, Obrali, ktre w Polszcz s pirwsze klejnoty. Za im krl dzikowanie sam krtko uczyni, Ktrego kanclerz Huralt wnet stokro przyczyni. Ofiarujc si dosy ich nadziei sprosta, Pastwa Sarmackie mnoy, cudzych k niemu dosta. Wszytkich wesp miowa wanie jak sam siebie,

ch

I to

przysidz na Boga, ktry mieszka

szli

niebie.

Potyra do jego brata krla

Gdzie do wieczora

byli

posowie, potrzebnej rozmowie.

witali.

Do

krla Nawarskiego nazajutrz jechali,

z

Henryka, tam go

on uczciwie

Witali kardynaa potym Borboskiego,

W tene

czas Karolusa Lotaryneskiego.

kondiciach trzeciego dnia traktowali,

Ktre Monluk

Lansakiem

Waiszawie
s

podali:

ma

krl skarby

wnosi do

Polski

Franciej,

Strzedz wolnoci, a

mnoy

pastwa

Sarmaciej.

Potym wszyscy u

krla na obiedzie byh,

zwyczajem prze jego zdrowie rzdem pili. to wszytko w kociele, Peni, co pose jego postanowi w cale. Krlowie ksita, ksiny i krlowe,
Krl nazajutrz poprzysig
i

Swym

Do kocioa si
I

zeszli,

na

drug umow.

Gdzie im naszy dekreta senatu wszytkiego,

gos posplstwa

dali,

pastwa Sarmackiego.

Tam

krl Henrik podane kondicie wszytki

Tame

Przyrzek trzyma i mnoy Sarmackie poytki. go wszyscy bracia mile poegnali,

kilko dni

Jan Zborowski
Krl

te
si,

za hojnie wesp godowali. wyprawie z nowin do Polski, Parya potym na ten urzd Boski
go, bracia prowadzili,
z
i

Ruszy

ksita

rzewno egna, W Witriaku ju paczem by si wrci, ledwo go odegna. by na swego. W Nansie za u

brata krla
I s

Karolus krl

matka

nim si W7prawili.

siostrzeca
krzcili

krzcinach

Posowie naszy

crk, u ktrego,

447

W Blamoncie
I brat

siostra

r.

matk,

ksi,

wszytkim si

oczu ich

paczem go egnay, zy lay.

Tam

W Tabernach go miasteczku

k niemu dwoje

ksit

Rzeskici przyjechali,
hojnie czstowah'.

Rhen si przeprowadzi, tam w Hildebergu sta, Gdzie mu grabi cny Frydryk hojn staci da. Do Mogunciej potym, gdzie biskup ku niemu S szeci set swych wyjecha, na poczciwo jemu,
Przez

go u Menu W Hojnie uczciwo wszytkim przystojn za by w Boe Narodzenie, W Gdzie czstowan wit wita go W ^yahiku
Frankforcie
mieszczanie przyjli.
czynili.

Fuidzie

na jutrzni

kilko dni

przez

odprawienie.

Philip landgrafF

przystojnie,
hojnie.

S trzemi tysicmi jezdnych

Przez Elb
i

czstowa

Wisurg

rzeki do

Sasw

wjechali,

Ktrzy
I

w dwu

tysic jezdnych krla przywitali.

a
Z

do Lokris miasta zbrojno prowadzili,

granic Saskich, przystojn
cesarski

W Lokris pose

cz naszym

czynili.

przyj

krla wdzicznie,

S ptora tysic jezdnych prowadzi bespiecznie

Do Brandenburskich granic, gdzie margrabia k niemu Dwr swj wysa, uczciwo suszn czynic jemu. Do Frankfortu nad Odr potym przyjechali, Gdzie ju na mie Polskie granice patrzali. Tame krl cesarzowi Rzekim ksitom, Za presport ich dzikowa grabiom panitom. Do Midzyrzeca wietnie z wielkimi ufTami, Od Polakw wprowadzon s trby z bbnami.
i
i i

Proporce, tarcze, drzewa usarskie wieciy.

Ze wszech

stron

mnym

ludem, pola napeniy.

Za

Poznania nad to uczciwoci Wprowadzon, s tryumphami, s chtliw radoci.

z

witsz do

Do Krakowa si spieszy, a posa swojego Wyprawi pogrzeb uczci Augusta sawnego.

448

WJAZD DO KRAKOWA
18 dnia Lutego,

21

DNIA

TEGO MIESICA ROUU 1574,

Odprawiwszy przewany pogrzeb Augustowi, Jak jest w Polszcz obyczaj, onemu krlowi. Na ktry si panowie Sarmaccy zjechali,
Gdzie

te

chtliwie krla przyszego

czekali.

Tak wnet wszyscy zrzuciwszy kaptury aobne, Przewanie gotowali ubiory ozdobne,

Rnych kstatw, ktrych snadz samej roboty, Nie zmgby Tagus paci, hojny w kruszec zoty.
i

Jeden drugiego strojem przenie usiowa.

Nie

aden dla gonej sawy kosztu nie aowa. by tam on Tantalus, ni Midas akomy.

By

ten czas

wietnym

strojem niechcia

by

znakomy,

Biskupi swe ubiory dla stanw godnoci. wietnie przygotowali s przewanej hojnoci.

Take
Ci

senatorowie

wszyscy rycerze,

Jedni szaty przewane, a drudzy pancerze.

purpur, a drudzy drogim zotogowem, suknem Attalickim Phrigijskim nowem.

i

Ci Perskimi hatasy, drudzy axamity.

Na tym gadki, na onym wzorzysty i ryty. Konie u wszytkich takie jakie u Turnussa Maro wiadczy, Ilomerus u Menoniusa, I jakie Ewripides u Rhezussa cnego. Opisa gdy ratowa muru Trojaskiego.
Mieszczanie

te Krakowscy przewane
bierzc
s

ubiory

Wnet

sprawili,

cnych senatorw wzory.

Cechy si szykoway w swojej sprawie kady, do Krakowa zawdy. A lud ze wszech stron Zamek Krakowski kosztem chdoono wszelkim,

pyn

Nic prcej, nic nakadom nie olgujc wielkim. wieciy w gmachach ciany nadobnie przybrane,
I

jedwabne

szpalery

zotem haftowane.

Nie przybra by Salomon takich gmachw hojnie, Cidv Saba ona k niemu przyjechaa strojnie.

449
Ni Danus,
ni

Kressiis obicia takiego

mia nigdy, jak Krakw wietnie subtylnego. A gdy si ju tak kady stan piknie zgotowa, Do Balic przyjcctiawszy krl tame nocowa.
Nic
Nazajiilrz

omnasty dzie

ktry

by

Lutego,

Kady
\'\^szytki

chtliwie widzie chcia krla nowego.

pola i wszytki drogi pene byy, Drzewa, wsi pagrki ludem opyny. Od Krakowa do Balic gdzie pojrzysz tam wszdzie Kady swe ufTy wiedzie w wietno bucznym rzdzie. Usarze zewszd pyn jak las s proporcami, Francuzowie si wlok z muy i s karami. Dwa na koniu, drudzy te wioz swe toboy, A Phebus swe promienie rozstoczy wesoy. Arcybiskup Gneznieiiski dwiecie jezdnych strojnie, Po usarsku naprzd wid przybranycli tak hojnie, Ze axamity, srebro, zoto, zakrywao; Od proporcw si rnych soce odmieniao.
i

Sam

W kolebce wietnej jecha, krzy nios przed

te Lwowski jecha
z
s

Pockim

Poznaskim biskupy

za tymi

nimi.

Arcybiskup
I

poczty swemi,

biskup Kamieniecki,

dworzany strojnymi.

Krakowskim biskupem, podkanclerzy potym. Dwiecie pocztu po wosku wietno strojem zotym.
podbity kunami,

Na kadym by axamit
i

Haftowany kosztownie rzebrznemi sznurami. Tu Kujawski Chemski biskup iche wzorem, A j)an Krakowski pothym s wietnym wielkim dworem. Zatym wojewodowie s pysznemi uffami, Krakowski Firlej z bratem trzysta wiedli sami. Sendomirski tak wiele te z bratem Miecznikiem, Jechali Isncym zotem zewszd bucznym szykiem, Trzysta mnych usarzw wielmonie przybranych, S tarczy s proporcw blask zotem malowanych,
i

Brzeziski,
Jechali

Owicimski te

kasztellanowie,

swych pocztw przewani wodzowie. Komorowski z usarzmi hojnie przybranymi,

tu

Maogoski inszy s pocztami strojnymi, wojewoda wid swj poczet potym, askiego by si wanie rodzi w kraju zotym, Czterzysta szo usarzw przewanie przybranych, Sto kozakw s sajdaki zotem haftowanych. Podolski wojewoda potorasta swoje, Usarze wid, na ktrych byy wietne zbroje.
i

Kaliski

57

450
Kozacy te

pancerzach strojno

sajdakami,

szurmy brzmiay (e wiat dry) z bbnami. Za tymi te Litewscy przesawni panowie, Jad, jalc gwiazdy jasne cni senatorowie. Zotem, srebrem, ubiory icli wietnie paay,
i

Trby

proporce rnych

furl),

jak lasy si^ chwiay.

Wojewoda Wileski

Radzi wi przesawny,

wojewoda Trocki i kasztellan sprawny, Jan Chodkiewic genera modzki i Liflandski, Marszaek wielki ksistwa, wid te swj dwr paski. Pan Miski, take krajczy sawny Kiszka s swymi, Podczasy podstoli s pocztami strojnymi.
i

Tu

Inszych trudno wyliczi, ujrzym da

Bg

strojniej,

Gdy

bd w Litwie wita, bdzie wszjtko

s

hojniej.

Naruszowic podskarbi

pocztem

swym

ozdobnie,

Potym Radziwi dworny marszaek nadobnie, Jecha w swym woskim stroju, zoto si byskao, Ze dwa tysica z Litwy wszytkich mi si zdao.

Wojewoda Kijowski

synami swoimi,
s

Trzysta jezdnych usarzw^

Sajdaki zotem, srebrem,
s

Kozaki

mnymi:

proporcy si snialy,

Z Braclawskim wojewod te poczet wspaniay. Maborski i Pomorski potym wojewoda Z omdziesit jezdnych jecha, a w kadym uroda, Szaty niemieckim kstatem na nich axamitne, Z Dulskim trzidzieci jezdnych zotem w zbrojach wietne.
Jan

te Wojnicki

bratem

Tczyna

grabiowie.

Ten ptora sta prawie w wietnym zotogowie, Drugi omdziesit pocztu zotem ozdobnego Okaza, a kosztem snadz przenieli kadego. Po tycli sawni z dwiema set jezdnych Ilerbortow ie, S Kamieca, z Zawichwostu za kasztellanowie, Ptora sta jezdnych wid kady pocztu swego,

Wapowski te
Potym

poczet

mia

kstaltu usarskiego.
uff zbrojnych

kasztellan Biecki z

Radomskim

Siedmdziesit wiedli, zotem, srebrem hojno strojnych.

Pan Czechowski trzysta mia w szaraty przybranych, S proporcw i z zota blask by, patrzcym na nicli. Potym kanclerz s podskarbim, cni senatorowie
Koronni,
Ci

swej siwiznie uczciwi panowie,

jechali,

Za poczty swymi wietno snicymi

trbi, drudzy

w bbny

jak

grom

koatali.

Opaliski te dworny marszaek za swymi, Z omdziesit w zbrojach jecha po wosku wietnymi

451
Przctocki Wojciech

sawny,
i

z iiiiu

on mni uczony

dwr s swej strony. po tych starostowie panieta mone, Jak Ilyhlejskicii pszcz roje, poczty wiedli rine.
Rolundiis, wiedli

Wjt Wileski

Na kstat

wielkich wojsk pola wszytki zastpili,

Ktrych z osobna pisa i Apollo zmyli. Z Maciejowskim usarzw ptorasta srogo

Rej

Skrzydy s spw ubrani, tarcze, konie drogo. te swych dwadziecia z abmi caymi,

Na

tarczach na kstat

orw

z lilijmi

zotymi.

Ociescy, Kamienieccy, Barzy, Kocieleccy,

Dzialyiiski, Secygniowski, Ostrorg, Pileccy,

Bonarowie, Tomicki, Drojewski, Myszkowscy, Leniowolski, Staszkowski, Niemsta i Noskowscy

Zamojski te starosta Beski
Inszy cli
s

poczty swymi.

wielko

jechaa, kstaty ozdobnymi.

wyliczy.

Taraantara wszdzie brzmi, a Echo krzyczy, Konie r, grzmot z zbrj s srebra, kto wszytkich Wlodymirz te Krupski s swoim pocztem jecha, snad nad wszytki stroju nie zaniecha. A Ligza s swoim pocztem, s starost Styckim,
i

Myk

Take Inowocawski

woj woda
i

czyckim.
Gdaski,
i

Nu

te panowie
si pirwej
i

Grki

kasztellan

Brzeski,

Rawski wojwoda, Pocki

pan Zbaski,

Cho

Poznaniu

poczty okazali,

Wdy w
Dwr te

ten czas

krla

Po usarsku, Posowie take ziemscy

przewanych strojw nie zaspali. zmarego jecha prawie strojnie, s proporcy wietnymi przystojnie.
s

posplstwa jechali,

legatowie

cudzych stron naladowali.

Za slacheckimi stany Krakowianie byli, Sto jezdnych, ktrzy piknie w zbrojach si wiecili, Pieszych czterzy tysice, wszytko w zbrojach sncycb, A ci stali przy dziaach srogi gos dajcych. rozmaitych ubiorach wedug cechu swego; Z rusnicami, s spissami, a fendlu rnego. Posplstwo przewyszszao insze dwiecie tysic. Autor arytmetyki zmiliby ich liczc, A gdy miedzy Lobzowem Bronowicami,

Ty

poczty sszykowane tak

b}y
i

ullami

Prawie

blisko Balic, alici krl jedzie.

Wielko s sob Sarmatw^ Francuzw Tam go Myszkowski biskup mwn oraci

Przywita, wysawiajc

wiedzie

Sarmack naci.

452
Bogu dzikuje, i przywid zdrowego. Wylicza te dla ktrych obran cnoty jego, Wylicza e nie skarbw adnych akomoci.
Potyra

By

wzruszonych, lecz tylko jego

i

cn

dzielnoci.

Napomina, by strzeg praw

sprawiedliwoci.

w pobonoci. Pochlebcom ucha broni, a Pocki biskup gdy skoczy rzecz Ciceronow,

e dozna
Boga

Bibrak kanclerz krlewski zacz swoje mow: krl Sarmackiej wiary i mioci,
Przyrzekajc ich broni,

mnoy

granic,

woci.

prosi by wszytkiej rzeczypospolitej

czci obfitej,

Krzeciaskiej, jak myli dosta

Obiecowa

nadziei wszylkich

do

uczyni,

Strzedz praw w swojej wolnoci, a nic nie odmieni. Zatym Kazimierzanie, potym Krakowianie Pozdrawiali go mowno, take Kleparzanie, Ktrym wdziczna odpowied dana zaraz bya. Tak i w koo stojcych wszytkich weselia. Gdy si tak pozdrawianie ju wszytkich skoczyo,

Krl patrzy

pilnie

na lud, bo

tak wiele rycerzw pod

sw

mn

mu byo mio
sprawc zoto zabaw.

Ma mie, mstwo mu byo,

Gromy ae
ziemia

nie

W^net te miesccy puszkarze dziaa wyprniali,

dry

srogo powtarzaH.

S prochw dym, pomie sthraszny, trby z wie i z murw, Krzycz, ludzie woaj, jak w karczmie u gburw. Takie rycerstwa wielkie tam byo zebranie.

mdrych onierzw byo

takie zdanie:

Ze go

mg snad zastawi
i

przeciw Turkowi,

I przeciw nawitszemu nieprzyjacielowi. Co si zbrj do wojny potrzeb dotykao, Takowych snad wojsko Xerxowe nie miao. A ubiory przewane kosztowne rzdy,
i i

Snad Kressussa sowito przewyszszay w^szdy. Take krl Florjansk bram w Krakw wjecha. aden wiata wywiesi z okien nie zaniecha,

pirw'szej

Okna
Krl

w noc godzinie, tam wszytki ulice, dachy pene, ganki i przecznice.

hatasowej szubce podbitej rysiami biaym koniu jecha, rajce sami Krakowscy nad nim nieli weluin z zotogowu. Pochodnie ze wszd wiec, a trby brzmi znowu. Gwaskonw za czterdzieci z boku z runicami. A Szwajczerw szedziesit le z halabartami.
Czarnej, na

453
Ubior wszytkich axamit ty Niemiecki kstalt, a bben
Przed krlem Niwerneskic Gwiza Mirandola grabi
i i

zielony,

piszczak wiczony.
i

ksi
i

Diimeuskie,

Eibieskie,

Take te inszy wszyscy przedni Francuzowie, Kadego prowadzili dwa wojewodowie.}

rynek wjechali such zaguszyy. Trby, bbny dziaa zewszd grom puciy. Za do kocioa wst|)i krl Panny Maricj,
i
i

A gdy w

Sucha

kollegiatw piknej oraciej,

Na Grock te ulic z rynku w ])irwszym weciu, Bram ubudowano czynic wdziczno szczciu.

Wkoo

piknie obit, na wirzchu trbacze,

swj wypeniaj,

Urzd

ae

serce skacze.
lilje

Na wirzchu orze biay

piersiach

mia,

Gdzie krl szed obraca si, skrzydy jak

ywy

chwia,

Kaniajc si gogota, szczliwie winszujc Wecia tego, Sarmack wdziczno okazujc. Ludzi cho w nocy byo wszytki miejsca pene, Godnoci nie patrzono, ni na szaty celne. Ciba ze wszd, a drudzy na murach wiszaj.
Drudzy rynny, a drudzy na wirzchy si pnaj. k zamku przyblia wnet z dzia uderzono, Chopa s koniem misternie s prochy zapalono. Z hakownic te ogromno ae Wawel draa.

Gdy si

Ta strzelba pi choby Jowisz z

godzin
nieba

noc prawie straszna trw'aa,J

gromy rozgniewany.

Wszytki zaraz w^ypuci, nie byby zrwnany.' Drugi orze na bramie zamkowej misterny

Kania si, chcc by jak brat cnym liijam wierny. Do kocioa witego wstpi Stanisawa, Od kanonikw witan, zkd bya zabawa. Piknie potym Te Deum Laudamus piewano, Koci witych krlowi caowa dawano. S kocioa do krlewny wystpi z ukonnoci, Tam si wesp witali, z opoln radoci. Prowadzon za wieczerza, na on paac wielki, Z dzia strzelba dugo trwaa, w kadym kcie gieki.
Nazajutrz krl do kola

wszed

senatorskiego,

Przez Bibraka

dzikowa

liojnie wszytkira s

tego

go na monarchij tak sawn obrali. Prosi by mu co rychlej w szafunk podali.] Drugiego dnia Sendiwoj Czarnkowski Koronny,

Referendarz,

mowie jak Cicero ogromny.

454

Od
Na

wszytkiej slachty

obec krla pozdrawiajc,

By wolnoci, praw
to

ich strzeg, nic nie odmieniajc.

za wzi
chce

odpowiedz krlewskim imieniem,

tego sawnym rozmnoeniem; chce ich wolnoci strzedz i prawa zachowa,

by pastwa

Na ostatek trzcbali krwi zapiecztowa. To syszc ae wszyscy z wesela pakali,

S krlem potym na

Skak ju

wieczr jechali.

Biskupi wszyscy, Legat

piknie w zotogowy, jedwabne szpalery z zotem woskie owy. Majestat zgotowano; poyska si wszdzie,
I

Tam si modlili Koci w zamku obito

te papieski z nimi, Bogu sercy nabonymi.

W niedziel

Zota

srebra hojnie, wszytko

w piknym

rzdzie.

skoro Phebus

Oceanu

gow

Promienist ukaza, krla w szaty nowe Ubranego, Krakowski biskup po prawicy. Wiedli w koci, Kujawski biskup po lewicy.
Krl jak kapan

w
s

ornacie,

albie,

dalmaticc,

pierciemi, take rkawice. Czapka na nim ksicza czyrwona s perami,

S humeraem,

axamitu, sadzona na

krzy

klejnotami.

Krakowski nis zot koron. Wojewoda te sceptrum piknie urobione, Wileski wojewoda jabko jak wiat s krzyem, A Zborowski miecz goy, pochwy z zotym bryem.
kasztellan

Krzy
Szli

])rzed

arcybiskupem
opaci

Ijiskupi drudzy,
i

Take
I

kocielni sudzy, wszyscy panowie s Ksistwa s Korony, grabiowie s Franciej i ksita ony.
i

swym rzdem

Posowie te postronni swoim rzdem

Drabanci
s

biegli,

halabarty kocielnych drzwi strzegli.

Koci

peen, nie by tam acuch w diskreciej. Ni zotogw, nie zna chop lacheckiej naciej.
i

Wszyscy za rwno w koci moc si cisnli, Ganki, supy kraty, w koo napenili. Arcybiskup mia nad nim modlitwy do Boga, By przeze jego bya sprawowana droga.
na otarz woono. chlebem ofiar podle postawiono. Modlitwy dokoczywszy, biskup krla uczy. Jakby ku cnotam witym w woli Boej uczy,

A klejnoty, koron
Wino
z

Rozwaajc mu ciar

stanu krlewskiego,

ii jest

namiestnikiem KroIa Niebieskiego,

4o5
Pyta go jeli koci Boy chce chdoyd, Wiary slrzedz krlestwo te zwierzone mnoy. To krl nie tylko przyrzek peni w swej caoci, Lecz z moc B6q przenie z uprzejmej pilnoci. Polym klczc poprzysig wszytko trzyma trwale, 1 ze wszytkich si luby swoje speni w cale.
i

Obie rce

pooy
z

na Ewanieli,

Aby mu tak Bg pomg na t professi. Lea krzyem modlc si krl na zotogowie,

Letanj
opaty wszczli biskupowie.

Arcybiskup

powica

potym klczcego,

Bogosawic, winszowa pastwa szczliwego.

Od biskupw
Biskupi
Stali podle.
z

na stolec potem wprowadzony,

Epistole,

opatami dzierc laski ony,

Gdy byo ju po

Panowie swar zaczli jako acy

szkole,

confederaci,

przd Ewanielicy,

ksi
woa

Katholiki,

kady rno

krzyczy.

Ten

protestamur, drudzy deneguj,

w strachu, gdy do groby drudzy appelluj. si krwawej burdy mao umykao. Lecz si wdy z aski Boej wszytko pojednao, Gdy im krl przyrzek wszytki peni condicie, Nad nim za arcybiskup mwi oracie.
Krl

A ju

Potym

wzi

kielich z

Pomaza mu
Prawic, rami,

krzymem, odzienie rospiwszy, do okcia od doni poczwszy.

piersi
i

grzbiet

midzy

plecy.

Na krzy,

a oracije

mwi

k wszelkiej rzeczy.

Potym biskup uczciwie krzymo z niego zmywa. Arcybiskup modlitw nad nim Boga wzywa. A przytym dalmatyk powica z ornatem,

ktre

mia by
dalmatyk

krl
i

ubra zwykym

apparatem.

Zatym

na

on ornat

woy.

Tame mu bogosawi by go Pan Bg mnoy, Aby zna mocy Boej wszystek wiat poddany,

A i on zrzuca s krlestw wywyszsza pany. Za arcybiskup mwi zwyk confessi, Krl te w swym stolcu klcza, z wielk dewocij.
i

Potym za do otarza

by

przyprowadzony.

Tam

przed arcybiskupem

klcza uniony.

Potym panom ktremu co przynaleao, Z otarza oddawano ich nosida cao. Ci przed arcybiskupem stanli porzdkiem,
Ktry

da

miecz krlowi,

mwic

tak z rosdkiem:

456

Wemi miecz wity Boy, bro nim wiernych jego, A zbij nim przeciwniki kocioa witego.
Karz nim zych, dobrych miuj, bro sirot ubogich, Mci si nad nieprawoci nieprzyjaci srogich,
Krl wziwszy miecz trzasn nim, da go miecznikowi, Miecznik w pochwach za odda arcybiskupowi, Ktry on tak przypasa krlowi do boku,

Winszujc mu zwycistwa, z Boego wyroku. Marszaek potym da zna i koron maj na krla, jelie wszyscy przyzwalaj. Brzmia koci, fiat, fiat gdy z nich woa kady, A drudzy vivat, vivat, Henryk nasz krl zawdy! Potym si uciszyli wnet wszyscy z ochot,

Ka

Arcybiskup koron gdy

Mwic; Wezmi

niej

wiary

na zot, pastwo to wit koron, praw Boych czy piln obron."

na

woy

Potym

mu

sceptrum zote

w praw

rk woy,

Jabko

w lew,

by

pastwo

By bdnych

drogi uczy,

A gdy

Jak prawy pasterz, piewano we mszy co offert zow\. Krl szed ku otarzowi z ofiar gotow,

Bo

Boej mnoy, upadych ratowa, owczarni sprawowa.

k chwale

S chlebem z winem, na otarz dawa po jednemu. Biskup jak zow Pacem da caowa jemu. Za skoro arcybiskup sam communicowa. Krl te do Sakramentu wnet si przygotowa. Ktry mu arcybiskup poda z uczciwoci. Tak ciao Paskie przyj, z wiar, z nabonoci. A gdy si msza skoczya, biskup miecz krlowi

Odpasa poda go w rce miecznikowi. Szed potym na majestat, krl koronowany. Ktry wpord kocioa by przygotowany. Sceptrum, jabko w rku nis, przy nim biskupowie, I wieccy wedug stanu cni senatorowie.
i

Thame
I

go na majestat arcybiskup wsadzi,

krl obwolan,

na nim prowadzi. tam te na rycerstwo Passowa kilko godnych uwaajc mstwo. Odda miecz miecznikowi, do paacu potvm By prowadze, tam obiad mia pod weliim zotim. Ksita przy nim jedli z grabiami s Franciej,

Aby wbojazni Boej sd

tam

by

Rada wszytka, posowie te

Nazajutrz

cudzej naciej.

prowadzon na rynek Krakowski, Wprzd klejnoty Koronne nis ufT senatorski.

by

457

ratuszu

ubra wstpi
,

na majestat potym,
wzigt
i

Od
Tam/.e

mieszczan

przysig

dar srebrny

zotym.

te

nn rycerstwo

killio ich

passowa,

Pieszo zlohwszy ubir I^rlewslu

wdrowa.

Trb, bbnw
Drudzy

hidzi krzyk, konie

r/,

dr

mury,

obicie

rzc,

dziwne broj sury,

ludu ze wszech stron, i dachy ami, Drugi nalazl w kiesieni cudz tani. Do Zborowskiego zaraz Krl szed na wesele, Gdzie byo rozmaitych goci zacnych wiele. Take Krl nazajutrz by czstowan hojnie, Samuel mu Zborowski sto koni tak strojnie Okaza, po usarsku, kosztem s podziwieniem, Bo na wjazd nie mg, potrzeb zatrudnieniem. Rajce Krakowscy w rynku te tryumphowali, A wszczurnastcy Te Deum Laudamiis piewali. nocy kule race misterne puszczano. Dwa supy przyprawione s prochy zapalano. Z dzia te w dwa rzdy w rynku bito naprzemiany.

Ciba

rk

zdy

W zamku grom
Tam

Ognie

wiecc
z

gorzay
dzia,
s

wiee

zawieszony.
srogi,

k bitwie

bbny

hakownic jeszcze wicej bij, tam trbi na trwogi.

We

Srzod zaburzka si

zamku sroga sstaa,

Wieczr,

e jako w
z

Wapowski

z mieczmi brzmiaa. Zborowskiego strony ranion, zmar, skd

wojsku, zbroja

Gonitwy nieforemne
Insze dni na suchaniu

wszczy ten straszny bd. posw si strawiy,

Potym o Wapowskiego mierci sprawy byy. Tak Samuel Zborowski cay w poczciwoci, Wywoa jest, z dekretu Krlewskiej Mioci. S tym si koronacya ta sawna zamkna, Ktrej nigdy podobna snad w Polszcz nie bya. Ty sam, o Panic! racz strzedz serca Krlewskiego, Rychtuj go ku pociesze pastwa Sarmackiego. Winszowabych tryumphw przyszych wirszem hojnym,
Ja si

Jako pocilebstwem drudzy zwykli nieprzystojnym. boj bych nieby faszywym prorokiem.
co

Wszak

bdzie ujrzymy da Bg wasnym okiem,

i

Na

piro moje Sarmackie boje. Teraz na prostym wirszu przesta, czekaj koca,

on czas

te wysawi goniej

Tryumphy Henrikowe
czytaj chceszli

o tym szyrzej

mego Goca.

58

458

MATYS STRYKOWIDS PREKONIDES

CZYTIIELNIKOWI.
Urdyi wirsz, Czytelniku miy, tego wszylkicgo co ku w ceremoniach, modlitw zwykych
nie
historie]

Koronariej

naley, zwaszcza

wedug

Ponliikau,

zamkn
wedug
rzecz nie

zwyczaj;i

moe, poniewa tam wszUhki rzeczy aciskim jcz\kiem, Kocioa Rzj niskiego sprawowane jywaJQ, zdaa mi si ninic^" poyteczna, aliychci wszytek poslopek porzcjdek, wanie
i

nalecych modlitw,
Naprzd tedy
ktra

prostej

oracyo poda.

w ten dzie wity zwyka bywa ko21 dzie Lutego, Krl wybrany bywa ubra przez marszaka najwyszszcgo w boi ki k temu przystojne, w suknia, w alb, w dalmatyk w rkawice w omal albo w iap z zotogowu, na kslalt kapana Rzymskiego. Tedy arc})iskup z inszemi bisluipaw
Niedziel (bo
ten czas
ronacia),

bya w

mi, sufTragaiiowie, opatowie, wszysczy

z

w ubiorach w
i

czapkach biskupich

laskami paslerskiemi,

id<j

proccssi
krla

paacu krlewskiego.
rze stojcego,

Tame

kocioa withego Stanisawa do wybranego miydzy pany w onym ubies

arcyl)iskup

wod wicon

pokropi

kadzidem okurzy.

Polhyni Krakowski biskup, ktrego to jest urzd,

mwi

oraci:

Omnipotens sempitenie Deus coekstium

UTicstrium moderator, qui

es proi-ehere,

famuhim

iiium,

ad Regni fasllghim digmlalemque dignalus

liheratus
Sf
S^^

concede quaesumus, ut cunctis adcersitalibus

pacis dono muniatur,

Ecclesiaslicae

mereatur, per Cliristum

ad aeternae pacis gaudium, te donante pervenire nostrum, Anun. Potym dwa biskupowie, jakom w wirszu opisa, krla miedzy sob prowadz, panowie te drym tho naley, koron, sceptrura, jabko miecz przed krlem nios, a Responsoria kaniorowie piewaj: En ego unito Angclum meitm S^c. Potym przyszedszy biskup Krakowski do wielkiego otarza, mwi do arcybiskupa gosem:

Dominum

Rcverertdissime jKitcr

postulat saneta

maler Ecciesia, ut praescnlem

sublevelis.

Serenissbmun Principem, ad diguilafem Regiam

Potym
z

krl na

swym

stolcu przed

otarzem klczy,

dwa biskupowie

obudwu

stron stoj, wszyscy

te

na swoich miejscach porzdnie siedz.

:

Krakowski biskup zacznie psalm Exaudiat te Deus ^>. potym \virsz: Dormnc salcum fac Rcgem nostrum. R. Et exaudi nos in die qua invocai-erimus te. Potym CoUe-cla: Deus kuwUium institutor, qui nos Sancti Spiritus illustratione consolaris, praelendc super hunc famulum tuum Henricum graliam tuam, ut per eum tuum in nohis adesse sentiamus aduentum.
Za tym drugi biskup mwi modlitw;
Omnipotens sempilerne Deus, coekstium ac terreslrium moderator, qui

famulum tuum ad Regni

fastigium, dignitatemque dignatiis es proveliere

459
concede quaesumus ut a cunciis athcrsitabiis Uberatus,
pacis
S^"

Ecdeskislkae

ad aelernae i)acis gmidium, te dominie pewcnire mereatur, per Christnm Doininum iiostnini, Ameii. Skoczywszy modlilwf, upomina krla pilno o wierze, o mioci Bo-

dom

munlalur,

)(

ej,

o inszych cnollincli krlewskich,

mwic:
indigni,

Cum

hodie per

manus

nostras oplime Priuccps, qui Clirisli Sahaloris

nostrl lices

inhac re

fiturjinmr,

quamuis
est,

sacram unctionem,

\^

Re-

gni insigniass siisccplurua, hene

1'is,

ul

te

prius de onere^ ad qund deslina-

fideles

aUguantidum moneamiis. Regiam hodie suscipis dlgnitatem S^" regendi popidos tihi commissos curam sumis, praeclarum san inter morlaks locum scd discrim.nis laboris, atgue anxielalis plenum, verum si conslderaveris quod omnis poleslas a Domino Deo est, per quem regnant Reges ipsi SC legum conditores iusla decerminl, quodque de grcge libi commisso
, ,

Deo ralionem
tholicam,
retincbis,

reddilunis ,

primum

pielalem seriabis,
,

Domimnn Deum

tu-

tim lala menie ac piiro corde colles

Chrislianam RcUgioncm ac [idem Ca-

quam ab

incunnabidis professuses,

ad finem usque

iniiolatani

camqiie contra omnes adccrsantes, pro rirbus defendes, Ecclesia-

rum

Praclatis ac rcliquis saccrdotibus ,

condignam revercntiam exhbebis,

Ecclesia^licam libcrtatem non concidcabis, iusliciam sine gna nidla societas

diu consislere potest, erga omnes inconcusse adminislrabis, bonis praeuda, noxiis debila^

paenas imponcndo, viduas pupiUos pauperes ac debUes, ah omni oppressione defendes, omnibus te adeunlibus benignum, mansretum atque a/fabilem pro Regia tua dignilate pracbebis y ita te geres, ut non ad tuam, sed ad totius populi utilitalem regnare, praemiumgue benefactorum tuorum, non in terris, sed in coelo expectarc ridearis, guod ipse tibi
,
,

prae^lare dignetur, guiiicit

^ regnalDeus,
viris

in

saecida

saeculorum.Dokopyta:
iuslis

czywszy napominania, poczyna go arc}l)iskup tymi

Vis

sowy

fdemsanctam, a CalhoUcis

traditam tenere SC operibus

sercire? R. Volo.
.

Vis Eccesiis Ecclesiarumgue Ministris tutor S^ defensor essc' R.

Voh),

commissum secundum iusliciam Palrum tenere, regere, S^^ defendcre? R. T'o/o. Et in gnantum dicino fultus offragio ac solatio omnium fidelium suorum raluero, ita me fidelier per omnia aclurum csse promilto.
Vis
tibi
, ,

Rcgnum a Deo

Skoczywszy pythanie krl, przed arcybiskupem klczc zjawszy czapk, niuwii to wyznanie: Ego Henricus Deo annuenlc fulurus Rex Polonorum, profUeor S^' promilto coram Deo, Sf Angelis eius deinceps legem S^^ iusliciam, Sf pacem
Ecclesiae Dci, populogue mihi subiecto, propossae SC nosse faccre atgue servare, sako condigno miscricordiae Dci respectu, sicut in consilio fdehum

meorum, mclius polero invenire. Ponlifcibus quoque Ecclesiarum Dei, condignum y canonicum honorem exhibere, alcpie ea quae ab Lnperatoribu.-^ S( Regibus Ecclesiae collata, Sf reddita sunt inciolabUiler obserrare, Abbalibus, Comitibus, Sf Vassallis meis congruum honorem^ secundum consiJium fidelium

meorum

praeslare.

460
Pothym pokada
arcybiskup trzyma,
gelia.

rcz

obie na ksigach Ewanieliej , ktre przed nim

Sic

mwic:

me Deus

adiuvet, Sf haec sancta

Ewan-

Potym mwi arcybiskup modlitw.

Rex Regtim
imdtipUcem
,

Omnipotens sempiterne Deus Crealor omnium, Imperator Angelorum, c^' Dominm Dominanlium, qui Ahraham fidelcm sernim luum
fecisti,

de hoslibus triumphare
tribuisti,

Moisi

^ losue populo

tuo praelalis ricloriam

tuumRegni fastigio sublimasli Sf Salomonem sapienliae pacisque ineffabiU munere ditasti: respice quaesumus Domine, ad praeces humilitatis nostrae (^" super hunc famulum timm Henricum, quem supplici derotione veneramur Sf in Regem elligimus^ Renedictionum tuarum dona multiplica, eumqu6 dexlere potentiae luae^ semper hic (^ id)ique circumda. Quatenus praedicli Abrahae fulcUtale, Moisi mansuetudine fretus, losuae fortitudinae fultus, David humililate exaltatus, Salomonis sapientia decoralus,
tibi

humilemue

Damd puerwn

in omnibus complaceat

per

tramitem iusiciae ino/fenso gressu, semper incedat.

nis galea

Tuae quoque

protectio-

munitus

Sf scuto insuperabii iugiter protectus,

,

armisque coelein-

stibus circumdaius

optabilem de hostibus crucis Christi ictoriam fideliler

illis

obtineat SC triumplium faeliciter capia, terroremque suae potentiae

ferat ^"

pacem

sibi militantibus laetanter rcportet,

per Clirisum

Dominum

uostrum, qui virtute crucis Tartara destruxit regnoque Diaboli superato,

ad
qui

coelos victor ascendit

est

in

gloria humilium

^ vita

quo potestas omnis Regniqne consistit victoria; salusque populorum cpi tecum viiHt ^" re,

gnat Deus per omnia saecula saeculorum, Amen.

Druga modlitwa.
Te invocamus Domine sancte Pater Omnipotens sempiterne Deus, ut hunc famulum tuum Henricum quem tuae divinae dispensaionis proidentia in primordio plasniatum, usque ad hunc pracsentcm diem iuveniH flor laetantem crescere concessisti, cum tuae pietatis dono ditatum plenibmque de die in dicm coram Deo tj* hominihus ad meliora gratia ^^ veritate
, ,

semper proficere facias, ut summi regiminis solium gratia supernae largitatis gaudens suscipiat ^"misericordiae tuae muro, ab hoslium adoersitate undique munitus plcbemsibi commissam

cum pace propiciationis

ej"

irtute li-

ctoriae faeliciter regcre mereatur, per Christum

Potym arcybiskup klknie,

quium

a krl

Dominum nostrum, Amen. te krzyem padnie, a kantorowie

et

zacng Laetaniae, ktr chr odpiewa, a gdy do tego przyjdzie:

sercitutis nostrae tibi rationabile facias,

obse-

R.
s

Te rogamus audi nos..

Arcybiskup nad krlem krzyem

lecym

sthojc

krzyem, mwi: Et.hunc

cUectum in Regem Coronandum Renedicere digneris. R. Te rogamus audi nos.

Powtre piewa.

Et hunc
neris.

ellectum in

Regem Coronandum

Renedicere ^" consecrare dig-

R. Te rogamus audi nos.

461
Potym biskupi wszyscy klknwszy tho piewaj nad nim, a kantoletaniej, ktr skoczywszy, gdy jeszcze krl ley krzyem, a biskupowie w kolo klcz, arcybiskup mwi: Pater noster etc. Et ne nos inducas in tentalioncm. R. Sed libera nos a mao. V. Salrum fac servum tiiinn Domine. R. Deus rneus sperantem in te. V. Esto ei Domine turris forlitudinis. R. A facie inimici. V. Domine exaudi orationem meam. R. Et damor mens ad te reniat, V. Dominus vobiscum. R. Et cum Spirirowie dokonywyj
tu fuo.

Oremus.

Deus qui populis

deuous
,

tuis rirtule considis ^'

tuo Henrico sapienliae spiritum,

in Recjni

regimine

amore dominaris, dafamulo cum regimine discipine, ut tibi toto corde mane at semper idoneus, tuoue munere ipsius
,

temporibus, securitas Eccesiae dirigatur ^^ in trancjuilitate deuotio Christiana permaneat

,

ut in operibus suis bonis perseverans

ad aeternum Reetc.

gnum

te

duce perrenire rcdeat, per

Dominum nostrum lesum Chrislum

,

Renedic Domine hunc

a saeculo ^'
tali

Regem Henricum

qui Regna omnia moderaris

eum

benedictione gorifica, ut Dauidicae teneat benedictionis

in eius protinus rapiatur merita, da cum mansuetudine, ita regere populum tuum, sicut fecisti Salomonem tuum continere regnum pacificum, sit tibi semper cum timore subdifus, tibicjue militet cum quietej sit tuo cUpeo prolectus cum proceribus i^ ubiue tua grafia rictor existat, honorifica eum prae cunctis Regibus gentium, ut faeliciter populis tuis dominetur, (^' faeliciter eum nationes ado-

^' sublimitads sceptrum ^" glorificatus

ei

tuo spiramine

rent,

vivat inter gentium caterfas magnificus,

sit

iniudiciis aeuitatis sin-

gularis, locupletet
et

eum tua praediues

dextera, frugiferam obtineat Patriam

eius libcris tribuas profuturam. Protella ei prolixitatem mtae et in diebus eius criaturiusticia, a te robustum teneat regiminis solium et cumiu-

cunditate

et iusticia

aeterno glorietur in

Regno

per Christum

Dominum

nostrum, Amen.
biskupi stoj,

rk

Potym arcybiskup ledzie a krl przed nim klknie okoo ktrego tame z niego zdejmuj dalmatyk paszcz, a arcybiskup zmaczawszy wielki palec w oleju ktry krzymem zow, mae krlowi od doni do okcia i rami ])ravve midzy opatkami na grzbiecie,
, ,

mwic:
1'ngote in
ritus sancti,

Regem ex oko

sanctificato in

Nomine

Patris

et Filii et

Spi-

Amen.

Pax

tecum. R. Et

cum

Spiritu tuo.

Modlitwa.

Ungo
tis

te

in

Regem ex
te

oleo sanctificato, Spiritus Sancti gratia humilita-

noslrae officio in

copiosa descendat, ut sicut manibus nostris indignis

ita eius infisibili

oleo

materiai pinguescis exterius ablatus,

et illicita

unguimine despirituali

libatus, impinguari merearis interius,

eius

quoque perfectissima

widiom semper imbutas

declinare tola

mcne

discas seu taleas.

462
et ulilia

animae tuae,

lugller cogitare

optare, atgue operari

et

liante

Domino

lesu Chrislo, qui tecum vhdl

regnat,

lesus Christus

Dominus

nostcr , qui

a Patre

oleo

ueasy auxiDeus Dei Filius xuUalwms unctus est^

prae participibus

suis, ipse

per praesenlem sancfae unctionis infusioncm

Sjinte-

ritus Paraclyli, super te

BenecUctionem infundat,
temporali Regno,

eundemue usiie ad
et traclabili

riora cordis tui penetrare faciat. Cuatenus hoc visibli

oleo

dona hwisihilia pereipere

xiuit etgloriatur,

et

iustis

moderationihus execu-

to, aeterndUter corregnare ei merearis, qui solus sine peccato

Rex Regum,
Deus per

cum Deo Patre

in unitale

Spiritus Sancti,

omnia saecula saecidorum, Amen.

Oremus,
Omnipotens sempiterne'Deus, qui Azachiel super Syriam Sf lehu super Isra'Sf Saulem per Samuelem Prophetam in Reges
fecisti,

el

per Heliam , David Quoque

tribue

inungi

uaesumus manibus
,

nostris

opem tuae

[benedictionis, Sf

huic famulo tuo Henrico,

quem

hodie

licet

indigni in sacro ungimine delingi-

mus, dignum

delibutionis huius efficatiam,

^ tirtutem concede.
sit fortis,

Constitue

Da-

rnin principatum super humerum ejus, ut

iusticiae cultor,

iustus, fidelis, prouidus,

Sf indeffessus Regni huius, Sf populi tuae guber?iator, infldelium

expugnator,

meritorum <^ demeritorum rcmunerator, Ecclcsiae tuae sanciae

tui nominis gloriosi,
vivit

^ fidei Christianae defensor ad decus Sf laudem

num
Christe
tas, Reges

perDomi-

nostrum lesum Christum fdiuui tuum, qui tecum

^ regnat inunitate

SpiritusSancti Deus, per omnia saecula saeculorum. R. Amen.

perunge kunc Regem

'Sf

in regimen, qui tmxisti Sacerdotes

^ Prophe-

Martgres qui per fulem iicerunt Regna, opera ti sunt iusttciam,

interiora descendat

atque adepti sunt repromissiones, tua sanctissima unctio super caput eius defluat, atque

ad

^^ cordis illius intiina penetret, Sf promis-

sionibus , quas adepti sunt tictoriosissimi Reges gratia tua dignus cfficiatur

guatenus in praesenti saeculo

sti

faeliciter regnet Sf

ad eorum consortium

in coele-

regno perveniat, per

Dominmn nostrum
,

lesuui Christum, qui tecum vivit

^ regnat <^c.
ravit

Unctus

est oleo laeticiae

prae consortibus suis

^ rirtute sanctae
Diaboli supe-

crucis potestates aereas debeUatit

Tartara destruxit,

Regnum

^ adcoelos victor ascendit, incujus manu victoria,virtus ^^ potestas consistunt Sf tecum vivit ^ regnat per omnia saecula saeculorum, Amen. Deus qui es iustorum gloria ^ misericordia peccatorum, qui misisti fdium
tuum pretiosissimo sanguine suo genus humanum
Sf es propuguator in
te

redimere, qui conterris bella,

continetur potestas

te

sperantium , Sf sub cuius arbitrio omnium Rcgnorum kumiliter deprecamur, ut praesentem famulwn tuum

Henricum
sit

in tua misericordia confidentem in praesenti regali sede benedicas,

eique protinus adesse digncris

hostibus fortior, far

qui tua expetit proteciione defendi, omnibus

eum Domine beatum

ex

victorem dc inimicis suis, corocorde Sf tota mente in

,

na eum corona
tibi

iusticiae Sf pietatis, ut

toto

te

credens

tuam Ecclesiam defendat Sf sublimet popidumue a te commissum iuste regat, nullum ius insidiantibus malis in iustidam vertat. Accende Domine cor eius, ad amorem gratiae tuae, per hoc unctionis oleum.
deserviat sanctam

463
iinde una^isti Reges Sf Prophetas, giiatmus iusticiam dihgeng, per tramitem
sliciae famiJiariter

iw

popidum

ducens, postperacta (^ disposita in regalia excelie

lentia

annonim

curricula, ad
c^

pervenire mereaiur , per

Dominum nostrum

lesinn Christum

Prospice Onmipoiens Deiis serenis opatibus, hiinc gloriosum

ricum

cV'

sieul benedixisti

tionis siiiriluaUs'gratia,

Regem HenAbraham, Jsaac ^ lacob , sic illiini larga benediccum omni plenitudine poientiae irrigare, atqiiae perfun-

der dignare, tribue ei de rore coeli ^ de pingvedine terrae abundantiam frumend, vini 4' olei 4' omniitm frugum opulentiam, ex lurgiiate dirini muneris
longa per tempora, ul
riolata in
illo

regnante

sit

sanitas

Regno

4'

dignilas gloriosa Regalis Palatii,

oculis fulgeat, luce

giae potcstatis

omnium
sit

in Patria^ ^ pax inmaximo splendore Redarissima clarcscat, atue splendore

corporum

quasi splendidissimo fulgore

potens

maximo perfusus lumine tmleatur. Tribue eiOmni'

,

Deus

ut

fortissimns protector Patriae 4" consolalor Ecclesiarum,atque

caenobiorum sancforUm, maxima cum pietate munificentiae atque sit fortissimus Regum, triumpkator kostium, ad opprimendas rebelles ^ paganas nationes, sitque suis inimicis satis
tiae.

terribilis

prae maxima fortitudine

regalis poten-

Optimatibus quoque

^ praecelsis proceribus,

ac fidelihus sui regni sitma^^ diligatur.

gnifcus
iq%ie

amabilis ac pius, ut ab omnibus timeatur

Reges quO'
,

de lumbis eius per successiones temporum futurorum egrcdiantur

qut

Regnum

hoc laleant regere totum,

^ post

gloriosa tempora, atque faelicia prae-

sentis ritae

gaudia aeterna in perpetua

benedictione hahere mereantur.

Quod

ipse praestare dignctur qui vivit 4" regnat in saecula saecnlorum,

Amen.

Po tych modlitwach, ociera mu bisLnp miejscza pomazania bawen, awthcn czas ])is!aip dalmatik kap powica, tymi sowy: Deus Rex Regum ^^ Dominus Dominantium, per qnem Reges regnant, ^^
, i

legum conditores iura decernunt, dignare propiciusRenedicere hoc Regale ornamentum ^^ praesta ut famulus tuiis Rex noster Henricus, qiii illud portaturus
est,

ornainento
^^

bonorum morum

^^

sanctorum actionum in conspectu tuo ful,

geat

post temporalem titam, aeternam gloriam quae temporis non habet

fi-

nem

sine

fme possideat, per Dominum

^"c.
i

Polym
niego:

wdziewajcie na krla dalmatik

initiis

kap, mwi

tliymi

sovvy do

Accipe pallium, quatuor

mundi partes,
gere in

difinae potestati esse subicctas, nec

formatum, per quod intelligas , quatuor quenquam posse faeliciter rea

lerris, nisi sibi

potestas fuerit collata de coelis.

To skoczywszy arcybiskup rce umywa,

szy,

wslhawszy infu zjaw--

we mszy

A po Alleluja po Gradalo oracie za krla mwi ktry biskup. Potym krl klknie przed arcybiskupem od biskupw k niemu przyprowadzony, tedy
mwiconfcssig.
i

krl na stb^lec odwiedziony modli si.

wemie
mwigc:

arcybiskup miecz, a dobywszy go podawa vv

Altari

rce krlewskie,
manus
licet

Accipe gladium de super

nas, rice tnmen
tibi 4'

sumptum per
officio in

nostras

indig-

auctoritate sanctorum

Apostolorum consecratum, regalier

defensionem sanctae Dei Ec-

conccssum,

nostraeque benedictionis

464
clesiae,

dwinitus ordinatum, ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum

esto eius, de

^ memor
mohmque
deles

quo Psalmista prophetaiit dicens: Accingere gladio tuo,

super femur tumn potentissime, ut in hoc, per eandem inm aequitatis exerceas ,
imquitatis, potenter destruas.
atqiie

Et sanctam Dei Ecclesiam, eiusque

fi-

propugnes,

protegas

neque minus suh fide falsos,

,

quam

Christiani

nominis hostes

eocecrcs,

ac disperdas, viduas atque pupillos

clementer adiuves

^[defendas, desolata restaures,resaurata conserves, ulciscaris

miusa, confirmes

Quatmus in hoc agendo virtuum triumpho, gloriosus iusticuius typum geris in nomine ciaeqe cultor egregius: cum mundi Sahatore eius, sine fine regnare merearis, qui cum Deo Patre ^ Filio (^ Spiritu Sancto vivit ^ regnat Deus per omnia saecula saeculorum, Amen. Tame potym postpuj jako wiszszej w wirszach a gdy krlowi miecz do boku arcybiskup przypasuje, mwi: Accingere gladio tuo superfemurtuum Potentissime ^ attende quod sancti, non in gladio, sed per fidem vicerunt Regna.
hene disposita.
, ,

Potym gdy na krla koron kadzie, mwi arcybiskup:

Accipe Coronam Regni,
bus, capiti tuo imponitur
sanctitatis
,

quae
in

licet

ab indignis, Episcoporum tamen mani-

nomine Patris
^^

Filii ^" Spiritus Sancti,

quam
per

gloriam

4"

honorem

opus fortitudinis intelhgas

ita nt sicut

significare, ^^

hanc

te

participem ministerii nostri, non ignores

nos in interioribus

pastores rectoresque

animarwn intelligimur,
,

ita ^^ tu
tibi

contra omnes adrersitates

^"

Ecclesiae Christi defensor asistas, Regnique

strae benedictionis in vice

a Deo dati

per officium notuo

postolorum omniumque sanctorum regimini

gemmis ornatus
<^

commisi,

utilis

executor, perspicuusque regnato?', semper appareas , -ut inter

gloriosos atletas virtutum

^ praemio
ti

sempiternae faelicitatis
cuius

coronatus,

cum redemptore

sahatore nostro lu

Christo,

cemcue gestare
tre ^^ Spiritu

crederis, sine fine glorieris.

Qui

ninit ^^

imperat Deus

nomen ticum Pa-

Sancto in saecula saeculorum.

i sceptrum, Accipe dirgam rirtutis atgue reritalis qua intelligas

Pothym mu arcybiskup dawa jabko

terrere reprobos, errantes

mwic:
te

ohnoxium mulcere
disper-

pios

riam docere,
4'

lapsis
tibi

manum porrigerc,

dere superbos

relevare humilcs
ait:

appcriat

ostium lesus Christus Domiintroierit salua^^

mis noster, qui desemetipso

bitur,
qiii est clacis

Ego sum' ostium, per mesi qitis

Damd ^

Sceptrum Domiis Israel, qui apperit

nemo

claudit, claudit ^^

nemo

apperit, sitque tibi auctor qui eduxit cinctum de dotno

carceris, sedentem in tenebris

aris, de

^umbra
cecinit,

mortis, ut in

omnibus sequi eum mereodio habeas

illius,

quo

Damd

Propheta

Sedes tua Deus in saeculum sccculi: virga

^^

aequitatis,

virga regni tui

(^

imitando ipsum diligas iusticiam

te

imquitatem qui propterea unxit

Deus, Deus tuus ad exemplum

,

quem

ant

saecula unxerat oleo exultationis

,

prae participibus suis lesum Christum

,

Dominum nostrum qui cum eo vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Potym we mszy posthpuj, gdy do offerty przijdzie, krl ofiaruje, Pax tecum pocauje, communicuje, potym mu miecz odpasuje arcybiskup, a po mszy prowadz go na majestat w porzd kocioa uczyniony, tame
go arcybisliup posdzajc, mwi:

465
Sta
potentis
&. retine

a modo locum

tihi

a Deo dekgatum, per

auctoatem Omniscilicet

Dei

& per

praesentem traditionem nostram

omnim

Episcopo-

rum, caeteronimgue Dei servorum

(juiorem aspicis,
tanto
ei

&
et

guanto clerum sacris altaribus propmimpenJere

potentiorem in locis congruis honorem ,

tneminens, rjuateniis Mediator Dei

hominum, te mediatorem cleri et plehis, secum regnare faciat lesus Ul hoc Regtii Solio conftrmet et in Regno ueterno Christus Doniinus noster, Rex Regum et Dominus Dominantium, qui cum Pa,

tre et Spiritit Sancto, liiit et

regnat Deus, per omnia saecula saeculonim.

Potym

zacznie

arcybiskup:

Te

Deum

laudamus, skoczywszy, sthoi

prae-

po prawiczy krla,
Firmetur maniis
paratio sedis tuae.
te

mwic:
tua, etexaltetur dextera tua. R. lusticia et iudicium

remat. V\

Domine exaudi orationem meam. R. Et clumor Dominus robiscum. R. Et cum Spiritu tuo.
V.

7neus

ad

Oremus.

Deus qui
citur

tictrices

Moisi manus in oratione firmasfi,

,

qiii

cuamiiis aetate

languesceret infaligabili
.

sanctitate

pugnahat , ut dum Amalech iniguns vinsubiugatur, exterminatis alienigenis,

dum prophaniis nationum populus

confirma
,

haereditati tuae possessio copiosa serviret,opus

tionis exa\iditione

manuum tuarum
te

a nostrae ora-

hahemus

et

nos apud

Sancte Pater

Dominum
frangaur
,

Sakatorem, qui pro nobis manus suas extendit in cruce, per quem etiam prae-

camur
impietas

aJtissime
,

ut tua potentia sujfragante universorum kostium,

,

populusque tuus cessanti formidine

te

solum timere condiscat

per

eundem

Christian

Dominum

nostrum. R. Amen.

Oremus.

Deus

inennarabilis auctor mundi, conditor generis

jidelis

humani, confirmator
exeret

Regni, qui ex lumbis

amici
,

tui,

Patriarrhae nostri, Abrahae praeelegisli

Regcm
in

saeculis

profuturum

tu praesentem insignem

Regem knnc, cum

citu suo,

per intercessionem omnium sanctorum uberi benedictione locupleta,

stabilitate connec/e,
risita
,

Solium Regni firma,

,

eum per intercentum om-

nium sanctorum sicut visilasti Moisem in rubo losue in castris, Gedeonem in agro Samulem crinitum in templo et iUa eum promissione et sgderea benediquam beatus Datid in ctione ac sapientiae tuae rore perfundere digneris
,

Psulteno
acies

Salomon fihus
et

eius te

remunerante percepit de
,

coelo.

Sis ei contra

inimicorum lorica in adcersis, galea in prosperis

sapienia in protectio,

ne, clgpeus sempiternus

praesta ut gentes Uli teneant fidem

,

proceres atque
lo-

optimates sui habeant

pacem

diiig ant

char itatem, abstineant a cupiditate ,

et ita

(juantur iusticiam, custodiant

teritatem

populus
,

iste

pullulet,

coalitus
et in

benedictione Trinitatis ut semper maneant tnpudiantes pace tictores per Christum Dominum nostrum. Amen.

armis gaudentes

PEUORATIUNCLLA AD MEGAENATEM.
Domine, Henrici Falesii faelicis inaugurationis Coronatwnisque ordinem ac triumphum san memorabilem tumultuario calamo descriJlabes amplissime

ptum.
II.

Et

ficct

kurni depressa

mea serpat fulgaris

oratio

in hoc

tamen non

59

466
improhilis
erit,

quod ex

fide

remtantur omnta,

tiam Astaticam desiderat historia. Quae

spicio

quam longe plusquam eloquencum suh tut celeberrimi nomims aulau-

lumen mdet, deberem etiam

SI

in ca splendidissimis amphssimisque tuis vir-

tutihus congrue congralulari,

atqne condignas meriiasque ilhs cxhibere

scrmonum, unda^jensuumuc flamma, ad iUas sigillatim recensendas mthi suppeteret et nisi breuitas opusculh cJaudere rkos mberet, in aJiud igitur
dcs,

iempus sifata

tellint,
,

hoc reseruabimus , nullague

unquam nomen

Ulustre

ma-

gnificentiae tuac

ex corde meo aboleoit oblwio.

Yale Haeros inclite clientis

non immemor.

H3-<g^^|^->e*<

I<ll

llAWiS i]
PRZEZ

Matysa
W
ktrym

l^tt*yh'Oiviusa

UCZYNIONY

s przykady pikne spraw

KSIT
I

LITEWSKICH

ICH
I

NARODU SAWNEGO WYWD,

SPRAWY SKUTECZNE
wydane,

ZDAWNA W PROCHD ZAKRYTE,

a od

adnego przedtym
icli

nie

od fiocztku

do dzisiejszego z

aski Hoej

w KRAKOWIE.
DRUKOWANO
U MACIEJA

WIRZRITY TYPOGRAPHA JEGO KRLEWSKIEJ MIOCI.

]Vai*o<Izenia

Ifioku

od

Syna Boeg^o

lo74

Cum

Gralia SC Priuikgio Sacrae

Regiae Magcstatis.

JSawa trbi na lew na praw stron, O zych gos zy, a dobrym dawa czci koron.
i

Tej sawy, jedni bronic ojczyzny, szukali,

On

Szturmy i wojska zwodzc, tak wieniec wygrali. fendel na mur wznosi, ten z wczni harcuje,
Philozoph

te
i

nauki

w wiecu

tryumphuje.

hetmany z triumphy woono, supy drugim wystawiono. Piramides Ktre od wiekw dawnych i dzi cae trwaj, Cnot sawic, drugich tym do niej pobudzaj.

Na soniach

w Rzym

ciTA ROD SWJ

-wmcMc

GOCZA PRAWD SIOSTR RODZON,

SLACHCICO w WYPRAWUJE.
Orzech rozgryzn, chceszli wnim smak uczu, w przd musisz.
Slathias
ris

StryJiovius

Praeconides autor ope'

ad Lectorem.

Tu te
Masz

przeczci

przodku nie wszytko smak, to go skusisz.

tu crek
ich

dziewi

cnoty,

urzdy wasne,

Ktre drogi pokazuj,

do ywota jasne.

Rozdzia pirwszy.
ilfam rd swj zacny od Boga wiecznego,
Petrarchamdevirtu3
'^if^^-

wyszy spoinie z niego, Ja Cnota s Prawdt^, a Minerwa potym, Z rozumem zotym, jM tak z jednego ojca gdymy wyszy Spraw jego uczy na wiatemy przyszy.
trzy siostry

Mymy

Platonem ne eiusdem.

m
.

,.

defimtio-

AristoteL polit. o

Cignc
yego

braciszki do ojca swojego,

Boga wiecznego.
im yczc by go prawie znali, Zakonu jego na wszem przystrzegali, Z nas sistr swych aby si nie wyradzali, Ni zapierali. #est to jawna rzecz kto si nas trzech zaprzy,

Ecclosi. cap. 10.

Ton ywot traci, Bg na srogo patrzy, Mszczc si swych crek, zychjsynw ze

;

troci,

dobrym paci.

470
Cnota wdz prawy,

^fjowiem

kto mnie samej naladuje.

Taki na adnej rzeczy nie szwankuje,

ssthawlf sifsyn^Bl'

Boga ma

ojca,

obroc
J
s

pewnego,

emi^Auguslyn

s.

q. 71,

gotowCgO.
wszelkiej przygody,
z

;iynem go zowie, a

Gorgones

Harpiej

Obroni go Tu go cu

wyrwie

nagej szkody.

saw

darujo, a w:niebie

Siestwi!^"^'"""'^"^

Miejsce

siebie.

j^TRasine
^^""
psuyl!"*^'^""''^"'*'

^^Pandera.-maciczazby-

Gorgones ony, Gula i Luxus przez mi poraony, Epimeteus, Pandora moc moje Zunj I zbroj,
Harpije
i

mier w;moczy u sa- t#adowitem ja Parki zhodowaa, *^"'^ Sawiem je siestrze ciotczonej w moc daa, umietlr^ ^ Przcz czrki swojo jam Plutoua zbia, Kto cnoty naladuje
djaWazwycey.

Ex

definitione Peira-

iKtrych

jcst

j^^,^^^^ Spodzia. dzicsi, zowi pirwsz Wiara,

TchoMantuani migari.

aska, Sprawiedliwo, Miara, Rostropno, Stao, Mocno Cierpliwo,

^ajzieja,
i

A Powcigliwo.

tych posagi stara^si nictrzeba, Jak za wnuczkami, da ich sam Bg z nieba, Skarby wieczne, ktrych ml, rdza nie psuje, Nifmiecz hoduje. FJF jednakiej za wdy ich posag trwa mierze,

Chrizostomus cauiu cnot.

ale-

A Sawa ciotka pikniejch^przybierze. Ma z nieba (ktho z nimi wstpi w maestwo)

#jest kada
s

crek moich napewniejsz

Drog
Urzdy
wiary.

do nieba,
zacnej,

cho te
I

przytrudniejsz.

Do sawy

dobrego imienia,
do zbawienia.

ff^iara ta wprawdzie

Uabac.2.

uzna Boga uczy, Kto sic jej s prosta trzyma, ten w cel uczy, S tej sprawiedliwy szczerze trwaj cy wie,
^^j

Gencsisj.

^ ^^ ^^^ ^^^^^j
^
^^J S^^Y.

Wiecznie prawdziwie. potopu zdrowy,

fenelw.

"wierzy Abram sprawiedliwy,

Sodomskiej kani Lot uszed prawdziwy,

Z wiary by ywy.
Genesis ^lii.

JPJB^JCtko wywieda
I

Josepha

studnice,

domiecia

Egipskiej stolice,

^odi "

Morze Czerwone przez

rozdzielone,

Jest przechodzone.

471
Ufrlw Jozue s tg zbi Amorejskich, S t Gedeon star wojska Madiaiiskicli, S t Goliata Dawid may poy, Pliilstyny strwoy. Olopherna s t Judit cna zabia, Ta Krzcciastwo wszytko oywia,
Bez
tej
losue 10.

ludcum
Regum

7.

17.

ludil 13,

co poczniesz wszitko idzie

W prn nikczemno.
jest

ciemno,
Nadzieja.

iVadzieja,

ktrej

moc

Krzeciaska,
suranieniu,

Przez

obrona pewna wiernym Paska,

Ex

Sermone'Ioannt

Gdy

Boga prosz,

swym dobrym

Chrisoslomi.

Ku wspomoeniu,
t/est za pokarm wiernym od Boga dana,

Ptalm. Esai
4.

Gl, 113.

Iw

By smtna dusza bya posilana, rychle bdzie z ndze wywiedziona,,

I pocieszona.

Proeerb.

16.

JDJE//izczyk

majowy jak

ziele

ssuszone

Psalm.

2, 124.

Znowu
Tak
nie

posila,

byw^a zielone,

Hierem.

17.

omyl

nadzieja strapionych,

Ecclesi. 31.

Cho
Trzecia crka ma,

udrczonych.
a

aska,
mu,
s

albo

yczliwo, Uczy wspomaga ndznych dolegliwo.

blinich jak siebie samego,

aska

yczliwo ku
Pontificis.

szczera

blinie-

kazania Gregorii

Miowa

tej

Pan Proroki
tej

S serca wiernego. Zakon fundowa,

i

5, 1

Leu. 19, 3lat. 22, Gal. Cor. 13.

By jeden

szczyrze drugiego

miowa,
brzk,
Sprawiedliwo.

bez

v/szytko jako miedziany

Na
Czwarta
Miarkuje

wiatr

prny dwik.

jest crka moja,

Sprawiedliwo,

ludziach ta

akom

chciwo.

Jako bogacza, tak sirot sdzi,

T nad

ofiary wszytki

Sprawiedliwych
Broni ich

staniech nie bdzi. Bg przeoy. niej zbawienie rozmnoy,

Psalm.

32.

ndzy,

mnoy sd

prawdziwy,

Traci faszywy.

Ma wag

miecz, way ze i dobre. Zych karze susznie, dobrym dary szczodre, Dawa, niezbonych na sd Boy nosi,
i

A pomsty prosi. Miara swych uczy nie traci dbr Gul, Zbytkiem szalonym, ani w krgle kul.
Chudym
udziela, a

uywa

miernie.

Szafowa

wiernie.

472
trS?u"poczc?wo*d
^'"^'^"'''

Roslropno czyni swych rnych od zwierzt, Na przysze rzeczy i niniejsze mie wzgld,
S przeszych wzory bra, mdrze swoje sprawy

seneca.

Augu.q.n

cap.d.

Wic na
A zawdy
Jak

cel

prawy.
Ortelu,

wiedzie swych ku temu cehi.

siebie

mamy sucha Paskiego

pozna
i

^^<^^-^^ ?/?<.

Samego

zia

rostropno pa-

Ta pasirbic
^.^ra

z ma Chytrogarn,
i

Co

dowiadczy, jest, czym masz by.

nt'''oko'r'ffimeg
zbierania.

bogactwa zbiera chytro marne, skarb mnoc zym nabywaniem, Ma wiar na nim. Ta ni ubogim nie wana, ni sobie, Lecz przepada i ginie w swej chorobie, Z rodu crek mych susznie wywoana,

Lichw

siaio.

Stao
Jak

crka

ma

Czci odsdzona, sidma lecz wspaniaa.

W sumnieniu
Ta
Slaloo cnothy dwojaka.

kamie

wodzie,

w zym
ze

w dobrym trwaa,
przygody.

czystym znosi
z

Czeka pogody.
jest

dwojaka

umysu

ciaa,

Yide chrisosto: in Bo. mel: de generemrlulunu

By zawdy moczniej w swym wezwaniu trwaa, Moc swoj na poytck wicty wiedzic,

A
Ta poczciwoci
i

na zych jedzie.

siao

ciaa.

splnych dbr broni,

Stao umysu.

Owa Z umysu od sprosnoci stroni, Ku poczciwoci z ory lata wzgr,

W jasno
i

przez

chmur.

cirpiiwo

pokora.

Przy tych cirpliwo

pokora ona.

Crka

jej

wasna,

cirpi

cho

strapiona.

Boga

obroc

czekajc pewnego.

Psalm. \\%,\n ludit.^

ionae-2,Eidr.
9,
14,
'21.

Skromne w"uciskach, _
,

Nieomylnego. lecz Bg po zej

cliwili,

Esai.

Zuacznic ich

ndze
.

-i-

w^yrwie
,'

i
,

posili.

IPar//om.

Bo

t.

nieopusci^wiernych swoich nigdy.

Wstrzymao,

Mci si ich krzywdy. powcigliwo, imi dwoje,

Ta crka moja ma, tak wiczy swoje, I dobry koniec ywota swojego,

Maj
Powcigliwo
zycti
i

godnego.

dzy Ta

jzyka.

swvm przcstawa kadego, / -nr Blinim me szkodzie, me pragnc cudzego. Jzyk wdzidem kae wciga twardym.
UCZY na

'

By

nie

by

hardy m.

473
Bo dwj ma jeyk od Boga mur
dany,
Mury do jzyka, zby kociany, wargi gliniany, palec zapora.

jeden sabszy, lecz drugi kociany, Palec zapora niech mwi czo k rzeczy, Nie prino skrzeczy,

Cho

Digilo compesce IdbeU

lum.

Jczyk zbi

spodzi. ludzi mnogo Jzyk wiar tysi^c a rnych namnoy, Jzyk wciggniony cnot Kato nazwa,
i

zo

Yirlutem

primam puUngvam.

la compescere

Pirwsz mu

cze

da.
Cao
Disl. 1.

Ty

to

crki namilejsze moje,

Ty swe potomstwo, jak Ilybicjskie roje. Ku chwale Boej w piknym yciu mno, Saw chdog. Przy mnie te Prawda, Sawa, Minerwa, Siostry mieszkaj, na ktrych zy Wyrwa
i

Petrarcha.

Srogo wojuje,

cho

go

zawdy

zbijem.
Prawda wroln cnoty.
loann. capit.
dny.
14.

Bez

ugu

zmyjem.

Bo prawda zawdy nasz zamek zamyka, Niebo, wiat wszytek sw moc przenika. Bg si ni zowie, sam jej wiecznie broni. Fasz przed ni stroni.
Mieszkamy spoinie na skale wysokiej,' Trudnej i przykrej dla wodej gbokiej,
Szcieszka ciasna, kamienista
i

Przybytek cznotj tru-

Arislot. polit. 7.

trudna,
Droga do cnoty przykra.

Idcym mudna. Krzewin, cierniem zarosa i gogi. Rzadki tam bogacz, czciej wdy ubogi, Ciszka tam droga, lecz ktry wni moe. Ju si >Yspomoe.
Ale ich mao na nasz odpust chodzi, Roskosz ich zona zbytkami odwodzi,

Droga
ubita.

do roskoszy

Do
Za

niej ubita

szyroka droga,

Lecz potym trwoga.

dworzanw wielka horda biey. Lecz te nie jeden czupryn najey,

Nie jeden trucizn wypije

w
z

miodzie,
Wesele roskoszy zdraUoe.

Gdy

W'iosna

Dm jej na edzie, przyjdzie, soce ld rostopi,

wesokw swych
z uczty jej

Roskosz

domem

utopi,

chramic poskoczy, Srom kole w oczy. Ale przy naszym kto dworze posuy, Ten si Bogu nie bardzo zaduy,
Nie jeden
i

od

cnoty.

Woln

myl, wolne sumnienic

mie

bdzie,

Bespieczny wszdzie.

60

474
Mnie si Mdrcowie pogascy kaniali, Mnie naladujc roskoszy deptali, Na moj gi\^ cho trudn szed ka/.dy,
Cirpliwie

zawdy.

Ch
cnoiy

poganw

iio

Muic Sokrates,

Aristoteles, Plato,

Bias, Cicero, Dioi^enes,

Kato
wysawiali,
pnali.

Suyli

swym pismem
dla

Do mnie si
Wiele poganw
Kurcius, Attilus,

mnie garda dao, inszych niemao,

ze

By si po mierci

ran

nacieszyli.

Tego pragnli. Wiele Tebanw, Spartanw przewanych. Ateskich, Greckich, Rzimskich panw sawnych, Dla mnie krew swoje chetliwie wilali, I garda dali.

Jam
I

te pewnie za to uslachcia, wieczn wiatu objania. Pki niebo trwa z nich bdzie kady Wiecznie zawdy. za posugi paslwam ich szerzya.
ich

saw

Mona Sparta moc, mona Rzymska })ya, I cudze pastwa przez mi chodowali,
I posiadali.

Byam

Scipionem gdy Afryk wzi, Herkules przez mi Hydr sszeci

s

gw ci,

Maryus, Brutus,^ Julius

Sylla,

Jam
Ich potomkowie gdy

ich

szczcia.
wyrodzili,
u
i

mi
i

porzucili,

A
RzYtriinnie
patiieli,
s

sawy ojcw swych si

pastwa,

Stracili

cnot
?.ni-

saw
^.,

i
.

wolnoci,

bez niej

Dla zbytuich zoSCl.

szfzeli

Mci
Co

si nad nimi poczciwoci Pan Bg,

wzgardziwszy nie
strzegli

Ktr

jego drg,

przez

mi

mieli,

bezemnie

stracili,

Rzymianie
Snrmaiesihorzimiio niej cnoiy.

mili.

Takc
Ze

Sarmatc moi mionicy, Crk mych synowie i prawi dziedziczy,

mn

pastwa swe sawnie rozszyrzyli, Bo mi suyli.

Tychem ku pastwom herby ozdobia. Ktrych si dzielno ich cna dorobia.

Daam

im

wolno,

prawa, wieczn, Za prac wdziczn.

saw

475
Ktrym^sic tak dzi dziwi Fraucuzowie, Wloszy, Iliszpani i czarni Indowie, Skgd la Lihertas Sarmatom urosa,
Libertas,

wolno Polz nie-

ska urosta s cnoty, cnoty niszczojo.

Wszdy kdy

Ze mnie ta posza. mieczem obrcili, Nieprzyjacioy swe s stracliem p;romili, Jam si w ici pastwacli mnoya przez zgod, Wygnawszy szkod. Lecz w icti potomkaci (niewiem co si dzieje) si
z

E:i'postnatio r iii ul ii in detjeneres nobilitaiis.

Widz i

wszytko jako dziwno mdleje,

wielu
I

Jam tie od

wyrodkw wzgardzona,
porzucona.
gnum
Onota nas w Interre slrzegta, bo w radzie miejsce

Niewdziczni tego iem ich szczycia, I w Interregnum tak stale bronia. Nad tom im Krla mnego obraa, Bych wdziczno znaa. Ale niektrzy cio niewdziczni tego Daru z miejsca wypchnli mi swego, Nie zaraz si wdy jednak nad nimi mci,
i

miaa.

Nie karaby

by Bg Sodomy

onej,

By

niej

pi

byo

cnoty dowiadczonej,

Dla tego sstpi sam mnie tam patrzajcc,

Dobrych szukajc.
Ja

te

\yidzjc

i Sarmatowie

mili,

I ich

I teraz

przodkowie mnie przychylni byli, witsza ici po mej woli,

yirfus uindiflam deijenerorum moderatur, propLcr sui cuUores,

cz

Najd
Nie

nagoli.

bd si mci zaraz nad wszytkimi,

I wypychaj. rozumu bacznego,

Dla wyrodkw zych ktrzy mid/y nimi

Miejsce osiedli, a mnie opuszczaj,

Rad'

wzgardzili

Jli pilnowa

swowolestwa zego,

roskoszach spronych

pywaj

po uszy,

Czart im tak tuszy.

S Herbw si przodkw zacnych wyrodzili, Ktre im"na mj 'przykad zostawili,

Dzielno
Mj

ich

gubi,

ale

im

smaczne,
otr jawny mie in WI: jaUoin cnotliwy,
jakom poczciwy.

nieprzyjaciel

Tytuy wdy si

zacne.

A sw spron
Poczciwo

zo paszczem mym pokrywa,

wdy si ni^strzpi, S ^lostaw spi.

mn

oywa,

niszcz, a

476
Przykad ilych
brych psnje.
Chrisosto. Omkl.
9.
,

do-

Ziipiwszy, zdarszy

miych uczniw moich nadstawi zonych myli swoich. Swj sprony iwot cnym lierhera cukruj,
ich dbr,

A
Przeto oby
ta

dobrych truj.

horda zaraionych.

Nie zarazia owiec mnie zwicrzonych, Przez posa swego upomnie ich musz,

Za

ich

porusz.

Gdy
Naladowca cnolhy
nieposilony ustawa.

do mnie dla drogi trudnej nie kady,

i

przykrej, nie moic przy zawidy, Ciasnej Czasem ustanie natur zemdlony.

Nie posilony.
Apostrophe ad verUatern,

Prawdo
Dla

siostro ty to musisz

sprawowa,
i

legatione

[functu-

Munus

iegationis.

tym pilnie pracowa, By wszyscy stanw swych powinnoci, Strzegli w caoci. Prawda jest imi, prawd wszytkim powisz, A zwaszcza w stanie slacheckim si dowiesz, Szczeroci ktr si pokrywa kady. Cho jest otr zawdy. Dobrych pochwalisz cnotliwe godnoci, Wyrodkw ukaesz ich omylnoci. Wiesz co masz mwi, Bg ci wiczy tego,
Boiej

chway

Z daru

hojnego.
nie przystao.

Gwatu si

nie boj,

boby

By posa kiedy

co

zego potkao,
i

Czci go nasroszy tyran

poganin,

C
Gdy
pose jak wr, co
Odpowiedali
Cantdbit imcmtscoram

krzecianin ?

Ka mu prosi przymierza wic

wic te
nie bj, wiesz

we

wo

nosi,

prosi,

odpowiada.

Nic nieprzykada.

atrone

tialor.

Rozbjnikw si

i prny,
otrowie,

piewa

przed otry bez skarbu podrny,

faszu,

Ty

prna

co wydr

Zoilusowie.

Idze ju miele pod tarcz

cnotliwych.

Ma

Sarmacia jeszcze swych prawdziwych

dostatek, ktrzy

Synw

ci obroni.

Od zych zasoni.
Ktrzy s sawni s siebie i s cnych przodkw, atwiejci bdzie z nimi na wyrodkw, Ktrych z ojczycy zmieszao si wiele.

Mwe ju

miele.

477

PRAWDA
RZECZ POSELSTIIWA SWEGO ZACZYNA,
trzech sthanw powinnoci dotykajcz:

OllACKIEGO,

Rozdzia wtry.

Myl

skd pocz

poselstwo zlecone,
lecz slachecki

Gdyi zewszd godne cnot ogrodzone,

Wszem

stanom suy, Niech

na przd,
Slachectwo wszytki cnoty w sobie zamyka.

ma swj wywd,

to slachectwo ktoby

uway chcia,

(Prawdziwe mwi) ktre Bg z nieba da, Najdzie w nim pewnie wszytkich cnt zamknienie,

To

I swe zbawienie. prost drog wiedzie, Na cnocie grunt ma, a nie na mdym ledzie, Wolej Boej strzedz i zakonu jego, Uczy kadego. sam Bg k temu z nieba wszytkich wzywa, I on syn jego Krystus prawda ywa,

nas do nieba

S. Chrisost.

inSermo-

nc de genere vir(ulum.

Zakon, prorocy wszyscy

wiod

k temu,

Bg chce aby byli wszyscy slachcicami nie rodu albo godnoci, ale wedug cnoty.

wedug

Slachectwu cnemu.

tych

si naprzd

ci

slachcicy sstaj,
Pirwsze
ctwa.

Ktrzy
I

bojani Pana Boga znaj,

rda slachei

miujc

go strzeg

sowa

jego,

Wiary

Z nieba danego.
Straszliwych

sthao

sku-

sdw jego nie sigaj, Krzywoprzysistwem Boga nie gabaj, Strzegcych zakonu Boego broni,
Od zoci
stroni. co czyni bliniemu krzywdy,

Dworno
brzjdka.

Bstwie

I ci

Mio bliniego.

Ani chytroci pod nim myl nfgdy. Szkd jego jak swych pilnie przestrzegaj,

Sid niestawiaj.
Ktrzy

sdz

sprawiedliwie siroty.
ni

Sjirawicdliwy sad.

Person nie patrzc,

na

acuch

zoty,

Dary wzgardzaj, boj si sdziego,

niebie zwierzchniego.

478

O prawd si zym zastawuj mnie, A broni krzywdy ubogich potnie,

lichw mamonu

nie

pomnaaj,

Pych wzgardzai.
Zo
obcowanie,

Wichrowatej si rady nie trzymaj, A zwierzonych dbr sprawnie uywaj, Na azarza wzgld zndzonego majc,
Gdzie trzeba dajc. Ustawnie w pracy poczciwej ci trwaj. Daru zwierzonego w gnj nie kopaj,

Pracza ustawiczna poczciwa.

Rad
Mio ojczyzny.

patriej

ratuj

pokoju,

A
Priyat gardz
dla

mieczem

boju.

dobra splnego,|
poczciwej potrzebie,

A
Stali

nie

auj

gdy czas garda swego

Dla ojczyzny

da w

Ksplnej ozdobie.

przygodach jak skaa kamienna,

Staoci

skutek.

Myl w

nich od wiatrw namniej nie odmienna. Nie boj si strza szczcia przewrotnego, I odmiennego.

A
Przykad
cnoty.

gdy sami cnot witych naladuj, Drugich te do nich przywodzc pracuj,

Chcc
Rozum wdz ywota.

aby wszyscy piknie Isnli

W tym mdym ywocie.

Owiecajc bd.

cnocie,

rozumu si na wszystkim trzymaj, Nauki poczciwe za wodze maj. Ktre ludzi czyni rnych od zwirzt,

S tych
Skutek nauk poczciwych.

mamy

skrytych rzeczy wiadomoci,

Ty nam o Boej wiadcz wielmonoci. poytki, Ty godno w ludziach A gubi zbytki.

mno

To wiczenie
A
opatrzy

swym

cnota pokazuje,

swych w ktrych godno czuje, Slachectwo prawdziwe saw wieczn, Da im bespieczn.

i

Oywia

ich

cho

na czas umieraj,

sawniejszymi po mierci si sstaj.

stoi, ich

Pki wiat

pami trwa ywa.

poczciwa.

Sawa
Taki
aden czowiek cznolh speni skutecznie nie moe.

swym sugom

jurgelt zacny daje,

jej

Ktrzy
wszjlkich

wypeni
z

wszytki zwyczaje.

Nigdy si

darw roskosznych nie wstuy Kto jej posuy.

479
Ale nic

W ktrymby
z

moe aden by

tak stay,

cnoty wszytki

wesp trway,

Friciusin descnp lia-

morum.

Wszyscy

natury poddani krewkoci,

I

odmiennoci.

wyprawi. Herkules mc/ny tych cnt na upiestwo on oracz wyjawi,

cz

Uercules.

Wdy

Kiedy

mu woy wzi

cliytroci dziwn,
Cajut Cacsar.

Cnocie przeciwn.

Do

ludzkoci, sprawiedliwoci, wzi od swego w cudzostwie Draba wasnego. Wiele dobrych co miosierdzie czyni, Lecz tych za w niesprawiedliwoci wini, Ten w tym cnotliwie ywi, w tyra szwankuje,
nieba Kajus Cesarz

sw
i

Wyniesie mstwem

Wdy

gab

tak

gdy speni

Krewko panuje. nie moe mdy czowiek,

By

Wszytkich cnt choby przetrwa Nestorw wiek. nie ju usta, lecz tim wicej robi,

Wdy

ich

mg

wzdoby.
Przyrodzenie.

Munsztukiem z modu przyrodzenie twardym Rzdzi, zawraca, by nie byo hardym,

Kareri

cnocie

wiczy
I

pki

mode,
Zwyczaj drugie przyrodzenie.

winochod. Natura z miodu w cnotach wywiczona. Prze pilno bywa w lepsz przewirzgniona,

Nag si

sstawa drugim przyrodzeniem,

S pilnym wiczeniem.

Trwa w cnocie ktrej z modu si napije> Z garnka z dawna wpitej woniej nie zmyje, Tak zwyczaj dobry przemienia natur,

A bez

cnotliw skr. wiczenia do cnoty nie idoa. Bo jest natura, jak tablica goa. Co na niej piszesz, to na si przyjmuje, S tym si sprawuje. Gdzie jej wiczenie z rozumem nie rzdzi Jak bez wiosa na morzu zabdzi.

tcles

Ilipocrales \~ AristoPolUi. 6.

Rozum

j jak

deszcz

majowy

rozkrzewia,

Zwid oywia.
^'^

Wszytko ju dobrze gdzie ju rozum zdrowy, Plaslr na natur nagrubsz gotowy. Ktr czyci ku zdrowiu dusznemu Cignie godnemu.
i

480
lihrroicuitae^itTo!^-

Nad ktr niema wiat nic

godniejszego,

^^^^ni^lTraeP^'''''''^"

T nam nad ciao

^.
.

Gdy

pokoleniG jest Boga wiecznego,

przystoi

przeoy,
zdobi.

Chrizoslom oboju
z

cia-

' Pi^kniej

dusz.

Ciao nas cignie do roskoszy brzytkici, A dusza do cnot witycli pdzi wszytkici], S ktryci ubir ma i on pokarm wdziczny,

Do
Jako do cnoth

przy.

I ywot wieczny. atwo kto si da nauczy, CirpHwo, piluo, da wzr jak w nie uczi, Wwiod na gr ty, gdzie swe namioty,

ktrych

Rozbiy

cnoty.

Ku tym
Ktry

potrzeba natur richtowa.

pilnie

Jak kruszec zoty

s

wyprawowa,

siebie szpetny, z ognia

Bo kada rzecz jest Tak te natura chociaby nasroszsza, Pilnym wiczeniem bywa umierzona, dobr zmieniona.

chdogi, S prostego drogi. uyprawiona droszsza,

W
I

nie

odmiana pikniejsza. Jako natura gdy s srogiej skromniejsza, Z dzikiej, z zwierzcej sstawa si cnotliw,

moe by

v.itobliw.
oszpeceni,

vide Ciceronem Fato tractantem.

de

Jak on Sokrates i ^'^tur sprosn

Stilpo uczeni,

bdc

Jak dugo

W CHotach

jednak pracowali,

plac wygrali,

kra^l^L^pT/rodzeni^ I przyrodzenie
^*^*^'^^^''-

grube umierzyli, cnotliwszemi nad fata swe byli.

Tak i Sokrates namdrszym by nazwa,

Na wiecie by sam. Pilno, wiczenie, k temu ustawiczno, Zwyciyy w nich on wrodzone zo.
Bez ktrejby snad ludzie tak
zdzicieli,

I zzwierzcieli.

Bo da Bg rozum nam na osa

tego.

Bymy
Malthae.
25.

wiczeniem mikczyli jego. Ustawicznie go ku cnocie wprawujc. Wolej ujmujc.

zo

Uczy nas thego on funt zagrzebiony, Gdy nim nie zyska komu by zwierzony,

Tak bez wiczenia

I

cnoty

te

niszczej,

nikczemniej,

481

K temu

Tymotheusza

Pawe

swego

Wiedzie, by daru nie zaspa Boego, Lecz by go prac pilnie polerowa,

cnotach gruntowa.
Philipp.
Giiltil.
fi.

Ktrych gdy jeden nie

Wypeni,

tedy

moe skutecznie wdy wszyscy spoecznie

2.

mogg, jedni drugich ladem, Splnym przykadem. Nie trzeba nigdy rospacza w trudnoci.
ich

Dosid

Mathae.

9.

August, ^i q.ll.

Do

W bojani Boej

cnoty jedno

przyoy
tak

pilnoci,

si

nie oszuka.

Ten

co ich szuka.
rodobicfislhwo od ro

Chwastw

narodzi rola zaniedbana,

l''j.

Ale gdy czsto bywa sprawowana S pilnoci, oracz nie straci poytku, Przyjdzie do skutku.

Niedwied

jest srogi,

gruby

przyrodzenia,

Wdy'^plsze, skacze s pilnego wiczenia, Szpak, kawka, sroka, nieme s przyrodzenia,

Mwi

wiczenia.

Wiod

nas k temu
z

proste przykady,

Bymy
ju

natur

nie przestali zwady,

i

Ktr wiczenie
Przeto

Zo
i

k rzeczy

pilno umierzy. jej zwyciy. idc przedsiwzitej,

Praeparalio ailnobililatis

ipsius

dequaaje-

cnym lachectwie o cnocie witej, Trzy stany wieckie naprzd opiszemy, Spraw ich dotkniemy. Ktre sam Pan Bg poda ustawi, 1 chce aby si kady swoim bawi, powoaniu swym trwajc naznaczonym,
i

tur, (escriptioncm.

szafunk zwicrzonym.
ng kademu naina-

Bo urzd Pan Bg kademu naznaczy,

W jakim

kto

ma

czy

swj urz^d.

stanie nie przebaczy,

kady ma swj urzd, By go chwali std. temu godnoci nie zajrzy godnemu, I urzdowi z nieba zleconemu, Nie pna si k temu co nie suy tobie,
lachcic, ksidz, oracz,
Stj

swojej klobie.

Gdy Abel Kaim na wiecie tylko dwa Byli, wdy Kaim sam robi, rba drwa, Abel za Bogu sprawowa ofiary: Tak strzegli miarv.

Clirisosto.

sermone 4

de Sacrifcio.

61

482
Ofiar prno Kaim Bogu czyni,
I
^^"^

Gdy wzgr nie^szaj^wnet Abla obwini,

zabi

gniewie brata niewinnego,

Zgin
Take
on Noe synom

dla tego.
]

swym urzdy
i

Trzem rozda, ktre

dzi trwaj wszdy,

Przykazujc im, by kady

swym

yli,

A
^^Noe urzdy synom ro-

Boga

czcili.

j^^^y.

j^ g^^ bdziesz BogU ofiaroWa, Ty Japhet bdziesz rzdzi wojowa. Ty Cham orz rol, rb, strze kady tego,
i

Urzdu
Tu
trzy

swego."

urzdy trzem synom rne da, Kapan, lachcic, chop, by kady swym wada, Ten mod, ten za mieczem, ten robot. By yli s cnot. Nie czy si Chamie Japhetem,^strze roiej, Ty Japhet Semem przeciw Boej wolej, A ty Sem pilnuj Kocioa Boego,

Kadyfyj

swego.

Ty
.urzdy od Boga dane

urzdy da Bg

Izraelitom,

^^^^,^^^ j,^ ^j^^^^j^ ^^^. ^j^^jj

Lowitom,

Po

nich rycerze, oracze ustawi.

wiadczy

Tak rzd w nich sprawi. zakon wszdzie stary, now^, Jak gniew Paski by tym za wdy gotowy.
to

Ktrzy urzdy ty jego mieszali,

Numer w, 2
7?.^ 0.

Nie swych patrzali. Datan, Abiron, przepadli dla tego.

.

Chore

Oza

skaran, inszych

mnogo.
chepili,

Bg
w^c^zim rzeczpospoii^

traci takich wnet co

si

czym nie byli. Bo w tych naley trzech urzdzlech caa, Rzeczpospolita od wszelkich szkd trwaa,
Gdzie

Tym

kady

patrzy

urzdu swojego,

Naznaczonego.
Pirwszy Oracki dla

Drugi

dla

ywnoci jest stan. suby Boej trzyma Kapan,

tych

Trzeci Rycerski, ktry

dwu

pilnie,

Broni

usilnie.

takiejci

trway

rzeczypospolitej,

Ateny, Sparta, Rzym, pamici witej,

Lecz gdy

nich stany

W niwecz zginy.

miesza si poczy,

483

tych

te

trzech staniech Sarmatowie mili,

Rzeczpospolit

swoj

zawiesili,

Po Lechu skoro ktra kwitnie w cale Rozrosa w mae. Gdy w zgodzie witej pastwa rozszerzali, swym powoaniu stale przestawali,

Pug

oracz, rycerz miecz,

ksidz otarza strzeg,

Kady

za

swym

bieg.

Nie wydar rycerz oraczowi pugu. Nie walczy ksidz, lud uczy,

suy

Bogu,

Kady w swym trwajc

Jak
Ci tak

spIne dobro

mnoy,

mg chdoy.

W W

wzdobywszy kraju Sarmackiego,

zgodzie od morza do morza wielkiego.

Jednemu
Wybrali

szafunk wierny wszytko

dali.

krla,

By staej trwali. bowiem si nie rodzi

jak

I{ex
gcitur.

Pooniae non

Polszcz, lecz senat na ktrego zgodzi.

Ten czonkom wszytkim

I

gowa

panuje,

roskazuje.

tym Sarmat wszystek wiat celuj, Ze na ktrego krla chc wotuj, Gdy si krwi wasn wolnoci dobili,
I dorobili.

Skd wolnoS Polska.

Tak

ty trzy stany krl

z

jeden sprawowa,

zoci, cnotliwych darowa. Sprawiedliwie ich wedug prawa sdzi, A wszytkim rzdzi. Za to go wszyscy bogaclwy splnymi Czcili, by nie szed za poytki swymi,

Zych kara

Lecz by jak krl

y,

strzeg dobra splnego.

Simiitudo PoHLi.
Aristotel.

Nie patrzc swego.

baczc i dwie wicej widz oczy, Dwie rce witszej s ni jedna mocy, Wzili porzdny on przykad z Mojesza,
I z

Exod.

18.

Daryusza.

Daniel.

6.

Tak wielki poczet stanu rycerskiego. Rady Koronnej, podle boku jego,
Posadzili,

Rada Koronna.

by

wsp

A
By stra piln
Mieli, a krla z

krlem radzili, nie bdzili.

s

rzeczypospolitej

myli przed si wzitej

Szkodnej koronie, sprawnie hamowali,

Praw

przestrzegali.

484
Ci

te przysig obwizani byli, By si w urzdzie zleconym icili, By splne dobro, wolno, prawa

cale,

Kwitny
r-i";;al r5/?I-oS;
'"^^''^'"'

trwale.

By

krl nie piewa, jak Nero swowolny: Tak chc, tak ka, od prawa krl wolny. To prawo co krl chce, co mu s poytkiem.

Niesychane

Wolno mnie w wszytkim. Polszcz piosnki takie. Owszem przykady narody wszelakie, Od krlw Polskich bior, praw wolnoci,

sw

pobonoci.

Skd

to Polska
i

ma std i kady swego

:

Strzeg

pilnowa urzdu wasnego.

Oracz, rycerz, ksidz, krl, jak go

W swym urzdzie trwa.

w
bogactwach

Bg mie chcia,

Lsniaa Polska
Ale dzi
s

W wolnoci, w

ten czas rzeczpospolita,

zgodzie,
obfita
;

tych trzech stanw,

ju

jeden stan.

Wesp

jest

zgmatwan.

mieszaj. n^^T^fHii!^^- Wszytki si stany w jeden Co dzie to insze sposoby nastaj, S chopa wnet slachcic, dla ndze slachcic chop. Za chopem ksidz pop.

kb

Slachectwo zwaszcza on nadroszy klejnot.

Ktre nie

idzie

jedno

poczciwych cnot.

Tak
!

jest zmieszane, leda

Wyrwa, Bean,

Przywaszcza ten stan. Sprony Korydon zle skarbw nabywszy,

Slachcicem chce
'

by
Nie

cnoty zahaczywszy,
slachcic.

Dla niedostatku

za prawdziwy
stoi za nic.

Ju

si osie dzi lampartem zowie, Koczkodan z chce by Iwowi w rodzie, Chce dzi by kady zacnym, urodziwym, Swkiem faszywym.
i

map

c?!im-'/S'dK-' Najdziesz
*""

bur kotk midzy mapami,

bia midzy abciami, Kruk miedzy ory, miedzy pa wy dudek,

Ujrzysz

I
A le si prno zowie

ma

g abciem.
i

pstry czubek.

Kruk czarny take orowym dzieciciem. Cho w tim pierzu, wdi j wydawa gos, Kruka wrzask nos.

485

A wdy

si wszyscy w cne slachectwo stroj, Miedzy godnymi, li niegodnie stoj, Niewiedzc co jest slachectwo prawdziwe,

A
Wiele

co faszywe.

tych, ktrzy ten slachectwa klejnot,

i

dzielnoci sawnej idcy

ze cnot,

Niegodnie

pysze sobie przypisuj,

le
Ano
Strzee, a do

im szafuj.
Slachcic prawj

to slachcic prawy, ktry cnoty

niej nie
i

zapi roboty,
siebie

Sw
Ale

godnoci dom

A saw
Take

chdoy, mnoy.
Slachcic

ci ktrzy gardz pikn cnot, Czyni domowi i sobie sromot,

ywy.

ci

ktrzy cne slacheckie herby,

Chc mie za skarby. Tym tu odpowiem na ich sd faszywy. Na czym naley, ten slachcic prawdziwy,
Nie aj

przeczcisz, a nie

tskni sobie,
skrobie.

Gdy
Dobrym
I

to

zych

ten wirsz mj namniej nie zawadzi,

wierz i go przijm s chci radzi; Zych gniewu niedbam, niech cnocie naaj,
Albo si kaj.

Rozdzia

thrzeci.

o SLACHECTWIE Z BOGACTWA.
Uni
slachcicy pirwszy naszy mili.

domy swe znacznie uslachcili, Dzielnoci sawn prawdziwym potem, Krwi sw, nie zotem. Tym dla ich cnoty do herbw majtno Dawano, aby znajc posug wdziczno, Rzeczpospolit tym wicej mnoyli,
Ktrzy
i

Pobudlii do cnoty.

chdoyli.
cnot naczyniami,
dobrych dary chc slokrota do cnoty pobudzaj.

Ci przcwyszszali

inszych skarbami,

Ktre u dobrych

Gdy

ich gdzie susznie potrzeba szafuj.

Zbytkiem niepsuj.

486

W Kartago byo
Aristotel. Polit. 7,

nie

wolno piercienia,

Mie

inszym, jedno slachcie dla znamienia.

Ktrzy si dobrze na wojnie sprawiali.

Znak cnoty
Kartagiski poridek.

brali.

ile

posug wojennych odprawi,

Rzymian

Tyle piercieni na palce swe wstawi.

Patricii.

U
slachta.

acuch

Patricii

zoty

Znaki slachectwa.

Mieli znak cnoty.

Egipska

Egipska slachta u uszy klejnoty,

A
Persowie.

rada, hetman, tylko

acuch

zoty,

Nosili;

to te u Persw chowano.

Skd

slacht znano.

Aleby u nas w tym barzo zabdzi, Gdyby slachcica s srebra, z zota sdzi. Bo to ma yd, wiec, lichwarz, chop, a

slachcie

Chudy

nie

ma

nic.

Bazen, pochlepca, lichwarz sprony choptas, Nierzdnica si zotem upstrzy po pas, Przeciwiajc si slachectwu zacnemu, S cnot idcemu. Tym si slachectwo wite zarazio,

I sobie tylko w skarbach ulubio, A w herbach piknych ju nie pytaj

Gdy ma
Arhtolel. Polit.
5.

cnoty,

klejnoty.

Aristoteles takim raz powiedzia.

ledwo prawych sto slachcicw widzia. Lecz bogatych bez hczby prnych wszdzie.

Thak

drugi

Zwaszcza cnot wzgardzi

w
i

urzdzie.

Dla skarbu idzie Priyata mia, akome

YaieriusuhrAdePauperlale libr. 7 cap.
2.

Boga, by nawitsza trwoga,

Utile,

Auo

oni cni

Honestum vile. Rzymscy hetmanowie,

j

KatonOwle, ^^^jj^g Skarby wzgardziwszy spoin rzecz mnoyli. Ubodzy bjli.

g^j^^j^^

Tak i

crkom ich mieszkw swych, A wdy si imi moc Rzymska wyniosa, pastwie rozrosa. Potym bogactwem Pompejuszowyra, Zniszczaa take s skarbem Cesarzowym, Gdy o Priyat srogo si pobili,
miejsczki skarb posagi
nie tuczyli

Musia da, bo

Rzym

wyniszczyli.

487
Bo skarby
bez szafowania susznego, rku szalonego, jak miecz
Diuiliae suferhi gladius in manu fu/rentit, Ecckti.

Wanie s

nie waZy godniejszych, nad si lepszych. ych bogactwach jedni slachectwo znaj, Ku drogiej szacie dzi tylko wstawaj,

Chop si nadyma,
I

Ubir a srebro godno

czci

wiary,

Ustp

ty szary

Choby by mowny

jako on Arpinas, Albo Cicero, bez skarbw pod od

nas,

Choby przewyszy Marona

wierszami,
z nimi.

Wzgardzone

Kiedy nie bdzie na tobie ubioru wietnie drogiego, wijaj bracie z dworu, Bo dzi slachectwo rozum w adamaszku.
Chodzi

Rozum

slachectwo

zlocie.

cho

saszku.
Aposfrophe ad J^asonemdicentem: Ingeniu m guondamfueralpraeiosius auro.

Gdzie ony lata, o miy Nazonie, Gdy rozum, w lepszej by ni zoto

cenie;

teraz nie

mie

nic rzecz nasproniejsza

I napodlejsza.

mie zoto akomych

I

czemu

nie przywodzisz.

ludzi,

kadego wygodisz,

At nunc barbaries graiuis habere nihil.

wwodzisz

wielkie swych nieprzespiecznoci,

Auri sacra fames uid non morlalia pectora

I w dziwne zoci. Ze zota drugi slachcicem jest mniman. Sprony Tersites wnet Miociwy Pan, A Gnatonowie skacz pochlebujc,

Wkoo
1

dud kujc.
byt naszpenagorszy ze wszy ihkich eh Jop w GreTersites tniejszy i
ciej.

ranima by

do portu przypyn. Aby slachectwem swym kupionym syn. Nie mw jeszcze hup, nie tu do cnot pyn,

ju

Mylisz

Strze si ochyn. si na tym jelie z bogactwa Fundament mniemasz powstawa slachectwa. Boby te garbarz, kunirz, rymarz, s szewcem.

Std by

slachcicem.

Bo

ci

wielkie bogactwa zbieraj,

Z rozbjnikw te bogacze bywaj,

Gupi

to wierz

mi o slachectwie twj sd,

Zoto wiesz
Drugie
s

srebrem,

Jeli idzie std. i si z ziemie

z

rodzi.

Palingenius slellalut in Zodiaco suo.

kradzicstwa,
z

zdrad, z lichwy pochodzi,

Gdyby si

bogactw slachectwo rodzio, Stdby te byo.

488
Nie

mogc otra bogactwa uslachci. Ni herby kupne, gdy sam prawie

zginie, lecz cnota

jest nic;

Mamon zy

trwa wiecznie,

S sawri spoecznie.
Slaciectwa nigdy nie kupisz za zoto,

Ni za skarb drogi, bo to wszytko boto, Lecz cn dzielnoci urobion ze cnot,

Slachectwo kupne, skarbami ginie, as cno ty synie.

Diogenes Laerlius.

Tirgilius.

urodny w ciele, Nie tyme slachcic Nie tym i zota i skarbw masz wiele. Jeste do czasu s tych rzeczy szczliwy, Lecz slachcic ywy. Nie trwae by tho twe slachectwo byo. Gdyby w nieszczciu s skarbami zgino, Przez miecz i ogie, przez zodzieja, wod, I nag szkod, Wszak szczcie ludmi ciska jako pi, Wzgor na d, z bogacza wnet wia. Dzi gaszcze tego, jutro za inego. Wnet pan z ndznego.
i

Kupisz ten klejnot.

Samianus.

Dziw

bogacza (gdy
to

straci)

ludziom sprawi,
nic nie

To
Ten

then przed tym mia, gdzie tho po Izia, prawi.

Eufhomius Pariemius.

wzi, wszak przedtym kto mu to da. Sdzi kadego kogo ma po woli, Stanw nie patrzy wedug zdania goli, Na kole prtkim, lepe, guche soi,

za

gdzie

mia,

Dziw

Dziw z gupich broi. Czsto pobudza wiatr morze burzliwy,

Pertius.

Rozbija okrt, ali bogacz chciwy,

Kupie utraci, ostrada wszylkiego,

I

zdrowia swego.

Czsto u sklepu zodziej drzwi wyamie,

Pokradnie skarby, ali bogacz chramie, Wszytko wybierze, co jedno tam bdzie,
Oralius Satir.V.

A ty cirp ndze. Czsto poera dom ogie gwatowny, Gdy przyjdzie z naga, jak zodziej niepewny, I pozrze skarby pomieniem, a zoto
Ale

Trwa miele,

m mdry wsd
jest

Obrci

boto.
ubogi.
srogi,

cnocie

cho

Wszdy

szczcia nie jest cay gdzie si sam obrci, Nikt go nie skrci.

mu

489
Tak te slachectwo szczcia si
nic boi,
stoi,

Cho mu

jost

na czas srogie, slale

s

Majjc fundament mciny,

cnot, z dzielnoci,

Trwa

swej staoci.

Lecz drugi pan Cham, tak si chcp zdobi, Z bogactw, jak pstry kot, a zakryty w krobi,

skarbiech slachectwo nie

cnocie gruntuje,

Lecz
Dla^tejci

w tym

szwankuje.

chepy Bg strci anioa.

chwake nikczemnego woa, Ktry otrostwo swe slachectwem zdobi,

C pragnie
s

A
Cliepi si

faszem

robi.

skarbu, a sam nic dobrego,

a nie czyni nic

Herb kupi,
Lecz

godnego,
hej,
'^"p '^"^^'

mu te mwi, o towarzyszu Wtwojem herbie

nim powoania swego,

Mej.

To

prawy

slachcic co stanu swojego,

Pilnuje przy

Miej

patriej nie da

marnie szarpa,

Slachcica

tym zna.

Zoci

wszelakich pilnie si wiaruje,

nie

poczciwo da garda
traci

auje,

Nie

marnie raz nabytej cnoty,

S przodkw roboty.

Bo

nie

pomog

herby,

ni

tytuy.

Ni

privileje, ani

zote buy.

Lecz kto
Priyilej s

cnocie trwa, a poczciwych oczy,

ziemi nie toci. herbem na cnocie gruntuje. Dzielnoci strzegc ktr w sobie czuje, Nie dufa w papir, ktry ogie, woda,
Zniszczy

szkoda.

Gdy Priviiij kupny zgi' """

jizepS""'''"'"

Slachectwu godne owoce podawa.

Sw
Ten

cnot

wasn sawy

cnej dostawa,

nie przez cudze, lecz przez

wasne

sprawy,

Jest slachcic prawy.

62

400

Rozdzia czwarty.
z JflST^l A I Z I RODi:
Jeszcze mj

Gocze

trzecie

spraw poselstwo,

Do

tych ktrzy

swe

karczmie

sawi mstwo,

gdzie potrzeba poczciwa tam stronie,

W jamie si broni.
z

Slachectwo

mie chc

mstwa

urody,

Z zapasw, lecz to dziecinne dowody, Bo moc (cho ri:no) Bg dal wszylkim stanom, Chopom, ka|)anom.
Ale slachectwo

cho

idzie

Lecz s cnoty witej Nie przez moc twoje

I

jest
s

od Boga, do niego droga.

prosta

rozumian,
mixtacie,

twarz rumian.

Boby
^PaiingeniusinZodia-

w chop

drgiem na
z

^\^^f[ [jyj

slachcicem, mj cnotliwY bracie,

Albo niedwiedzia, by si
Diocjenes Lacriius.

nim skosztowa,

Slachciccmby zwa.
Najdziesz
iz

czasem chop bdzie mniejszy,

slachcica czerstwiejszy,

Nad poczciwego

^znauisiachecztwapra-

Lecz go on cnot, mdroci celuje, Mocarz szwankuje. Z umysu cnego nie s ciaa czerstwego, g^j^ \ rozeznaj slachcica prawego,

Ktry zbytki ze wzgardz,

,cnot pilnuje.

Na

swj stan czuje.

Jak bujny orze miele patrzy k

socu.

Wiedzie slachectwo ku prawemu kocu. Cnoty, godnoci, przodkw mnie broni, Zmazy si chroni.
godnegoTrawe."'^''"'

Idzie
Nie

Z
s

mstwa,

ale

wiedz

jakiego,

pasowania wierz
I

karczmie chopskiego,

Lecz gdy dasz moc

sw

ojczynie
wszytek.

poytek,

ywot

Bo
inS?JSSacLe"cLk-

to ma slachcic mie rzemioso dwoje, Albo ksig patrzy, albo mnej zbroje.

Jednym

ojczyzny

ratowa

pokoju,

drugim

boju,

491
Dzielnocig
Ti\

sawy popraw
przijdziesz

mslwera zacnym,
Comacijnisiachcic.

drog

ku godnociam wiecznym,

Przybawisz

sawy

slachcctwu pirwszemu,

Gdy

mny

S przodkw wzitemu. slaclicic pilnuj powoania,

spaiiia,

Wskocz s szabl na ko, wzgard nikczemno Wszak czci zajcze serce nie dowodzi,
Poczciwie

zgin

raz ten

Lecz wicej szkodzi. wszak dug paci,

Ojczyzny broni, a nie

da

jej

trapi,

Wejrzy jak

mnie K

czynili

przodkowie,
je wzili.

woli cnej sawie.

Ob acz

icb herby, pytaj

skd

Przodkowie twoi, ci si ich dobili, Sawy szukali po ziemi, po wodzie,

deszcz

pogodzie.
poczciwcgo^skrn^ek?^

mstwa zacnego

rycerstwo powstaje,
dostaje,

Rycerstwo sawy, slachectwa

Nie
Chceszli tedy

Strzedz sztuk rycerskich, ktre ten stan niesie,

kry si w

lesie.

mie
z

slachectwo poczciwe,

Czy

jak cny rycerz, bdziesz

mia waciwe,
wiecznie synie,

Rycersthwo

msthwem sawnym
Nigdy
nie zginie.
i

Annibal, Hektor, Ajax

Achiles,
*^"

Polluxi Kastor, Troillus, Herkules,

Syn, cho

wiekw, jak std

Przez
i

zeszli kilko,

ciS^wiecS!''""'

mstwo

tylko.

Tym kstaltem ty, gdy si czujesz mnym. Czy mstwu dosy, bd w boju potnym,
Patrz tych

hetmanw, jak
Czynili

boju potnie,
.
'

mnie.

Dla ojczyzny swej

O ni
Dokazuj

si Tak wieczn

da garda nie auj, mstwem w potrzebie zastawuj,

saw

wemiesz

mstwa

swego,

S serca miaego.

mstwa
s

nie za kuflem cnego,

Lecz

gdzio. potrzeba

poczciwa do tego

Wzywa,

Tatary, z

Moskw w

polu czvni,
' -

granic broni.

Tak na herb twj glanc wystpi janiejszy, Ktry s przodkw masz bdzie ozdobniejszr,
Albo go
i

nowu

Mn

dostaniesz

sw

cnot,

'

robot.

492
^^siachectwo poczciwie

j^^^ gj^

slachcicw

ilie

wszjscy

rodzili,

monie swych herbw dobili. Tak swj stan potomkw uslachcili,

i

Ale si

Nagrody mstwa.

Czci dostpili.

Takie mstwa

poczciv,cgo nagrody,

Dokazanego, dla granic swiebody. Herby, majtno, wolno odnosib'. Przd ko A ie mili.

Take

ty swych przodkw nie wydajc, Dzielnoci wasn cnot ich docigajc, Nietra daremnie mstwa zwierzonego. Od Boga swego. tym si w mstwie i w slachectwie bramuj,
i

Utile mijaj, a Honestura

W powoaniu

miuj,

trwaj, ktre stanu

twemu.

Suy zacnemu.
Strze go aby by jasny jako krzyszta, Aby si brudnym z nadobnego n^'e ssta, Niech wieci inszym cnot, pobonoci.

bd slachcicem
Tego
Tak herb swj
i

Saw, dzielnoci. w przd re wic nomine,

miy
domine,

potrzeba mj

sam

siebie przyozdobisz.

Wieczn cze

zrobisz.

GODNOCI

POYTKACH

NA TY KTRZY ICH DO SLACHECTWA NIE PRZYPUSZCZAJ,

s

piknych

ludzi

mdrych przykadw.

Rozdzia pity.
1 ogon mj
Cnota
ilo

Gocze

jeszcze niewstydliwych,

Goca.

Onych ktrzy ze od nauk poczciwych Dziel slachectwo, ty susznym dowodem, Stum fasz z ich smrodem.

493
Bo drudzy cnot bez
Skgd
slachcic

tych nauk trac, prawy wstawa, nic niebacz,

"o^""" ''^^^ ^'y*

Gdy

rozum wiedzie
z

W poczciwym
Do

slachcica

ku

cnocie,

pocie.

Nauki skarb od Boga

Sam Bg nam

nieba nauki za skarb da,

"^^"y*

K
Ty

Bymy rozumem
nas nauki

dobremu yciu, na wiat je nam posa. z nich wiedh swj ywot.

poczciwych cnot.
posilaj,

cnot ozdabiaj,

^^^^^^.^^^ CimtateDet.

^.,^

,^

^^

Ty

nas

wrodzon krewko

Od

przedsiwzitych zoci nas hamuj,

K
Ty umys Ty
ludzki

cnocie kieruj.

ku rzeczom niebieskim

Rychtuj, zdobi, rozumem anielskim,

rzeczy trudnych
1

wiadomo

dawaj,
.

objaniaj. Przez ty wie czowiek nieba rozoenie, I z wiedbliwych gwiazd ludziom przestrzeenie,
Liskawice

^^^^^^.

^^^^^. ^ ^^.

uk poczciwych.

skd

panet bieguny.
Straszne pioruny.

Skd oboki s, deszcz, ciemne mgy spore, Skd rzek posiek skd wiatry skore,
i

Rzeczy tajemnych natury dochodzi,

Skd
Tak umys
ludzki

si co

rodzi.

Bg raczy ozdobi,

przez swj

Wodzem

go ciaa

rozum co chce moe zrobi. i strem naznaczy,

Przeto wiczeniem

By skd jest baczy. umys masz wprzd tuczy,

^ Umys czym
s^y nad ciao.
,
.

potym ciao cnotami uslachci. s wiczenia mdrego, Ktre si rodz "

T.

Bronic od zego.

11

godniej-

Bo gdyci umys od

dusze pochodzi,
i

ciao

ziemie

Tym te

nad ciao

za w ziemi wchodzi. umys dostojniejszy.

godniejszy.

Ma by

Nie zawadzi nic rozum do rycerstwa, Ale przymnoy stokro k niemu mstwa. Ku wszytkim rzeczam rozum nauki,
i

'

S pewne
Wspomni
Cesarze, krle, Rzymskie

sztuki.
'

na ony przesawne hetmany,

mne

pany.
.

Uczy si

nigdy (wiesz) nieprzestawali,

Cho mni

byli.

'

494 Dobrze rzemioso

rycerskie umieli,

Wdy
On
Alesandra Wielkiego do nauk wyzwo- Illiady lonych.

uczonemi ku

themuby

chcieli,

Alexan(ler, krl

Ch

niezwyciony. Jak by wiczony.

ktre Ilomerus pisa, Achiliowym mstwie zawdy czyta, nocy je sobie pod poduszk kada.

Aristotella

z nim gada. mia. Gdy de naturis rerum uczy si chcia, 1 doszed tego s pilnoci czytajc, Prac nakadajc.

Przez sen

tene

za mistrza

Ziole

sowa

Alexan-

Zwyk mwi: wol

Nauk,
nili

ja inszych

celowa

drowe.

skarbie obfitowa,

Gdy
Gdy si na roszkoszy uda, zoci naplodzi, hetmany swe pobi.
i

bez nauki, trudno walczy, rzdzi,

Musiabych

bdzi.
hetmany,

Nauk, mstwem,

przez

mdre

C. lulius

Caesar.

Posiad wszystek wiat prawie z jego pany, Za gdy odstpi nauk, wnet zabdzi. Niesusznie rzdzi. Nu Kajus Cesarz jak si w pimie bawi, Zna to po ksigach ktre nam zostawi. Marsa z Minerw wesp chowa walczc,

Na
Wojny
I

saw

baczc.

ktre sam czyni ty spisowa,

inszych dzieje, nigdy nie

prnowa.
synie swymi,

dzi ksigami

mstwem

Wieki wiecznymi.
Tiberius Caesar.

Tiberius wirsze Lyrika pisa,

greczkim,

w aciskim jzyku
zliczy

Ciceronow, kto
Scipio Afrieanus.

cho

By

przewyszsza panem. hetmanem,

Nu

on Scipio Afrieanus rzeczon.

z

Ksig

rk

nie

puci, co pisa Xenophon,

Jaki krl

Gdzie pod pei-son Cyrusa wypisa,

by
na

mia.

unibal

Karlagiuski

Annibal take on hetman waleczny,

Cho by

wielki,

wdy

saw

baczny,

Darius Perski.

Greckim jzykiem ksigi nam zostawi. Zna czym si bawi. Darius Pei-ski tak w pimie roskosz mia, Ilerakliusa rad przedni mie chcia, Philozopha z Ephezu ubogiego,
Ale mdrego.

405
Antonius cesarz chodzi si uczy dom^Appolona, chcc w kstat jogo iuczi, cesarzem uczy si nie wstydzi,
3I<irous AntonUu Caesar.

Bdc

Do
i

szlioy chodzi.
Jcron Sicilijski
krl.

Krlem zostawszy Syrakuskim Jeron Uczy si pocz Afrycki 3Iagori,

I

Attalus Pergamskij^cni krlowie,

Magon

Afrycki, Atta-

Phih'p

Nauk wodzowie. Macedon, wola l)y uczonym,

lusPergamski krlowie.
Philip

Macedoski.

w skarbiech wszytkich wieckich wzbogaconym, Mwic: rozumem dostan wszytkiego.

jNi

Dtogenps Laerltus lib. in iitis Philosopho-

rum.

Skarbu wielkiego.

gdy si

mu

x\lexander urodzi,
ten czas ugodzi,

Bogom dzikowa, u w
Gdy

y
i,

Aristoteles by go uczy,

W naukach wiczy.
zachowa,
i

Nie tak on Bogu za syna dzikowa,

Lecz

mu

mistrza takiego

Coby go wiczy

w
I

cnotach

naukach,
goskiego

w mdrych
i

sztukach.

Gdy pochlebca

raz tak

rzek Alphonsowi,
krlowi,

mdra pochlebcy.

Alphonsa krla Araodpowieda

Nie trzeba nauk panom

Nazwa

go wnet

krl,

woem, wini spron,

przystoi,

Besti zosn.

Mwic: Bestiam

to

gnunym

Lecz na krlu rzecz pospolita stoi, Trzeba mu wicej umie ni inszemu

Tene

rzek:

Czeku prostemu." Wicej ja pismu powinien,

miecz, skarby, chociara

Nad moc,

nich jest silen,

Bom si

tych z pisma
I

nauczy uywa, pastw nabywa."

Dionisius
s
Sicilijski,

Dionisius Sycylijski tyran.

Koryncie dz eci muzyki

Szko

si

ywi

gdy

by

pastwa w^gnan.

uczy.

Zmarby by godem, lecz go ywi rozum. Tym mierzy swj srom. Nero, widzc i s pastwa wygnan mia by Dla tyrastw srogich, tak zawdy zwyk mwi:
Leda rzemieso wszelka ziemia
Nie
hojnie.

Neronis dictum.

ywi przystojnie. w carstwie, ni w imieniu. Ktrych mia dosy, ale w swym wiczeniu, Ktre s czowiekiem trwa w wszelkiej potrzebie, Z nim si w d grzebie.
mia
nadzieje

490
J^^icI^'^"'^''"''-

Mdre

ubogie Zygmunt cesarz lubi,

Wyszszej ich sadza, a tok si z nich chlubi, I ich natura nad stan wzniosa wszelki.
Przez rozum wielki.

Bo rozum wiecznie z naukami kwitnie, Staro, mier, szczcie, wojna ich nie Z ludmi na wodzie ^a ziemi trwaj,
i

wytnie,

A
ct5mr'^di Seiiius Greci wojowa.

nie

wydaj.

Mdrzec

Stilpo

gdy

mu

skarb, dzieci,

-yy ^.QJi^ie zabrano, wiedzion

on, w cudz stron,

Mwi,
nde
Talerium Uh.
7;

em ja
Bias:

nic nieutraci swego,

Bias Priaeneus ex septern sapienlibus Graeciae nnus, omnia me-

Take rzek
^
lyT
^

\j(lY
'

Skarbu wasueso. Wszytko s sob nosz, i rozum cay skarbow ja uio prosz,
i

cum porto.

JNauki,

rozum, skarbem

wasnym
z
i

zwali,

Zota
... ^, odpowiedz, Platonowa
,

nie dbali.
j

Spytan Plato: czym rj j

mdry

gupim rni? o
'

Dronoci mdresoubogiego
z

bogalim gupim.

Rzck: uiech tak id oba nadzY prni,

nieznajomy kraj, doznasz

^.

,.

nich roznosci,

Stanu, godnoci.

Bo si wnet mdry nauk poywi.

Dostanie sukniej,
lecz

si gupi skrzywi.

Dowid
Arisipus Megareus.

tego Aristippus nad jednym.

Bogaczem biednym.

Pync
Ty
uhs^'*^7iosophorumLS.

przez morze bogacz szydzi

niego,

wiele umiesz, nie masz nic dobrego,

Okrt si

rozbi na deskach wypyli,

Wszytkiego

zh>yli.

Wnet
Jakie skarby trwae.

nauk, rozumem. Skarbw dosta, a bogacz gupi s szumem. Wszytko straciwszy, chleba ndznie ebra,
Aristippus

Wskaza

On si dobrze mia. do Aten, by synom zbieray, Takie bogactwa, coby z nimi trway,

W
Aristole.

potopie,

wojnie,

wszelkiej

nawanoci,

swojej caoci.

PoU.

Bo majtno nauka napewniejsza. Nad skarb gincy prtko jest waniejsza,

5.
i w cnocie naley, Jak w mocnej wiey. Czowiek bogaty, gupi, nieuczony, Jcst jako baran z pozocony, Niewolnik zota, ko srebrem przykryty, " , Gupi nadty.

W nauce szczcie
'

Plato.

Ahsiemius,
socrates.

wen
,
.

Dtogencs Phtloso.

497
Jest jako

mapa w

sukience nadobnej,

An.Hipuf
l'hilosopk.

I.aerliu*
titis

Dioanies Lib. 2 in

Jak winia sprona w kownacie ozdobnej, Jak kamie prny, jak koii nie skrcony, Jak gnj wzgardzony. Takichci s wiec Diogenes szuka.

Gdy

ludzi

woa,

takich bestij sfuka,

Ktrzy

bogactwach doczesnych dufajg, Rozum]jwzgardzaj.

Diogenes Philosj

Ten dobro jedno na wiecie najwitsze,

Miedzy wszytkimi pokada Nauki rzeczy wiadomo wielkich,'
i

waniejsze,

przygd wszelkich.
Diogenei.
Solon.

Lepiej

chocia ubogim. bogatym w skarbie drogim, Z rozumem wszytko masz, on zawsze ndznik,
ci

mdrym by
a

Ni gupim,

ebrak
Nauka modych trzewi,

biednik.
Diogenes.
Fab. QmnUlian.

starych cieszy,

Bogatych zdobi, ubogich panoszy. Na tych moc wszelka rzeczpospolita,

i

Wisi

przybita.
Cicero in Lib. de Se-

W pastwach si sprawy
I

prtkoci, Nie si mon, lecz nauk biegoci, S ktrych pynie rzd, powano, wymowa,
nie

dziej

nf ciule.

rada zdrowa.
Ariftolel. Polit.
8.

Za

rad

ludzi

Mnoy

si,

mdrych pastwo urocie z maego

wszelkie
wielkie,

pochej rady nawitsze niszczej, Wnet si rozchwiej.

tego nic nie baczy

Bo rozum

Gdzie dobrze, gdzie le, gdzie

mody. nage

przygody,

Cicero de Seneclute.

Wichrowaty mozg, wichrowato

radzi,
lioboam
3. jRe^. 12.

A
Patrz

V,

szytkich wadzi.

ydowskiego, Syna Salmona onego mdrego.

Roboama

krla

Ktry ojcowskie krlestwo ukrci, Potym go straci.

Przeto

sucha wicej

nieuczonych,

Gupich modzikw, a ni dowiadczoftych, Ktrzy porad daliby mu zdrow, I drog praw. Agamenona patrz krla Greckiego, Ten w trudnych rzeczach radzi si onego
Nestora, ktry trzech set
lat

Agamenon.
Neslor
l;)t

dochodzi.

walczjl:,

thrzech set ule rozu-

mem.

Wdy

wojn

zwodzi,

03

49^
Przez je^^o
1'ligsfs.

rad

prawie
z

doby

Irojej,

Take

Ulisses on

mdroci

swojej,

Diomedci

Z Diomedessem Trojask moc

zbija,

I.iiius.

Roinulus,

Senal

H/\ niski

Sam w zdrowiu zwija. Romulus take kiedy Rzym zaoy, Nauczonych sto w nim przeoy, Ktrzyby mdrze Rzymski lud rzdzili,

mw

W cnotach

wiczyli,

Tak wszelka rada

I

nauki waniejsza,

Xen<)phoii.

Ta
Nauki

Prudenliits

Socra(es ad Ihuiu

dowiadczenia wielkiego godniejsza, krle zdobi, stanowi w pastwach rzd. Oddala z nich bd.

mno, chdo

wszelki stan,
zacniejszy jest pan.

Im nauczeszy tym
Sulon.

Krl, cesarz, slachcic, rajca, hetman, rycerz.

Ahstemius.
lioetius.

Bez nauk

jest zwierz.

Rozum
pihir

nauk

vv

wiecznej sawie kwitnie,

liiine

Plularchus iii jiueronim.

Ktrej ni tyran

zy gniewem
Ni srogie

niewytnie,
lata,

Ni szczcie zdradne, ani zesze

fata.
Juhu.
Aitguslus.

Mauritaski krl Juba mdrcem by zwa, Z nauk Augustus i Trajan sawny pan,
Antonius, Gallus, wszyscy wiczeni,
I

Traianus Imjierd.
Antonius.
Gallus.

nauczeni.
dzieli noc:

Julianus na trzy

czci

Julianus cesarz.

Pirwsz na pospolitej rzeczy pomoc, Wtra ku spaniu, trzeci ku myleniu,

I

ku uczeniu.
s

Nu

wszyscy oni Senatu Rzymskiego,

Jak dzi

sawni
I

wiczenia wielkiego,

Cicero, Kato, Sylla, Pompejus,

Horatius.

to ci

wszyscy hetmany bywali.

Wdy
Gdy

ksigi wszyscy

wirsze
cole

pisali,

Zgoa Rzymianin pisa

By syn krom nauki nie masz nic trwaego. Wszytko musi przy do koca swojego, Czas wszytko pozrze co si kolwiek rodzi.
naukami

kady, zawdy.

Za mierci schodzi. wiecznie trwaj. Mionikom swym niemiertelno daj. Ciaa mr na czas, lecz imi ich wiecznie. Synie bespiecznie.

Muz

41)0

Pki wiat

stoi

cny Ilomerus synie,

s

Ilomerus.

Naso.

Maro

Nazo,
cni

sw^ Muz^^

nie zginie,

Poetowie

wszyscy wiecznie

yw,

Maro.

S sawg prawdziw. Ci si nie boj srogich zbrj Marsowych, Ni strzelby przypraw, ni Wulkanusowych, Sawa ich wieczna, wirsze ich nie mdlej, Zawidy modniej. Przez pismo wiemy i Bg ten wiat stworzy, A jak go dziwnie sam z niczego zoy. Jak go hojnoci wszelk piknie przybra, Czowieku w moc da. Pismo nam wiadczy skd zbawienie mamy, S pisma wielmone Paskie sprawy znamy,
pisma pynie. Jak z hojnej skrzynie. Pismo nam wiadczy sprawy krlw sawne, Widzimy jak dzi wszytki czasy dawne, Pismo nam chway Boej wzr podaje,
Ewanielja jego
s I

VA\\.U

iiijina

iuauk.

cnot zwyczaje.

Na pimie sawa ona wieczna

Gdy cnota
z

ley,

mstwem za k temu przybiey. Tam slachcicz prawy w towarzystwie z nimi,

Najdziesz
s

czytania

Bdzie ujrzymy. drog do rycerstwa,

Skd

herby poszy, pocztek slachectwa, Bolesaww, Kazimirze, Wacawy,

Ujrzysz ich sprawy.
Uisloriac

Bo

chceszli

wiedzie przodiiw swych dzielnoci,

Czci historie, siadszy

w w

osobnoci.

DioijclWa

Bez ktrych czowiek jak

mde

dzieci bywa,

Co
Ktre
Nie
ni sobie

nieckach

pywa.

radzi,

ni

drugiemu

moe, nie wie co przywie ku czemu. Bez wiadomoci dziejw czowiek jak cie, Jak niemy kamie.
Cicero
I

posem ywota
prawdy
staroci

ich zowie,

Cicero in Oratori

wiec

dzieje mieni prawic.

i

wiadkiem
I

drog do

nieba.

Czyta

ich trzeba.

kt si

najdzie tak serca pochego. gdyby czyta Skanderbega cnego, Nie zapali si jego zacn spraw,

Skauderbeg.

Dzielnoci praw.

500
cnSzSorS!''"
''

Albo czytajc"dzieje ony dawne, Grekw, Trojanw Rzymiany sawne, Zasz nie poruszy s czytania chci swych, Ku dzielnociam ich.
i

Izasz nie wzgardzi zdrowia'doczcsnego,

Zaszby nie wola ywota wiecznego, Nad ktrym mocy mier jui mie nie bdzie,
Sup
AcLillesw.

Lecz synie wszdzie. AIexander sup Achillw ujrzawszy, Twirsz Homerw nad nim, rzek westchnwszy: 01 szczsny ktry wiadka tego,

mu,
s

Masz
Zapali si wnet

pisma jego

mstwa swego." mstwem.

Chcia

Chcc

z nim chtliwie zrwna swym rycerstwem, by tak o nim po mierci pisano,

Pragn

Czym by by znano. by przez mstwo potomstwu, Ktreby wiadkiem byo jego mstwu.

syn

By go
Sawa
'^"'*"'

zaraz

mier
Ni

ciaem

nie

poara.

po mierci go-

zawara. Bo CO mier s ciaem wszytko pozrze chciaa, To dzielno zacna na jej odja,

w d

zo
s

then czas

wic sawa

cnoty,

zmsthwa

cnego,

Ju widzisz i tu Cho do slachectwa, mstwa, j

Do
wojny, rady
i

Poprawia swego. nauka nie wadzi.

przysdzi,

do wszelkiej sprawy,

Miae
I I

Najdziesz grunt prawy. odpr tym ktrzy bogactwa, mstwo mieni gruntem bv slachectwa,
tu

Przyprawienie do szO- rr lu stego rozdziau.

gardz nauki poczciwe, Przez swka Iywe. i.> zas tym powiem ktrzy s cnego rodu Chepi si, cho w samych jest peno smrodu. Zdobi si dziada swego zacn cnot,
ktrzy
t

Nie

sw

robot.

501

O
I

SAGHEGTWIE

WYRODKACH NIM SIF^iSZYWlE ZDOBICYM.

Rozdzia

szsty.
Cnota do Goca. Exod. 7.

1 u teraz gocze poci czoo trzeba, Wzywaj na ratunk sobie Boga z nieba, By s tob byl jak z Mojeszem onym,
Przed Pbaraonem.

Gdyby ci Prawdy

kto chcia nie bacznie

nie lubic, niech

bra

na

zb,

Niech nie

wprzd uzna swj ma serca Pharaonowego,

Zatwardziaego.
^

bd,

W ktrym Bg karze upornie trwajce.

Ty
nie dbaj na

zych

nic

groby ajce.

Poczciwy, wierz cnotbwy

Uczci

i kady.
2

ci zawdy.
Regum

Dawid proroka nie wini onego. Gdy go sromoci habi grzech jego, Upokorzy si, zjedna Boga swego, Tak uszed zego. Ty tu nie rzeczesz dobrym nic przykrego. Uczcisz ich sowa, tylko na spronego,
i

Wyrodka

instyguj o

krzywd

moje,
Slachectwo z rodu a cnoty przestawne.

Pocznisz rzecz swoje.

Slachectwo jest cnotliwych przodkw

Uczciwo,

godno

cnt

zacno, jawnych jasno.

Czego si cnot
Ktrzy cnotliw a
1

wasn dosuyli. Mnie dobili.

zacn dzielnoci,
Jako przodkowie checlwa dostali.
sla-

szczer ku swej ojczynie

slachecki stan
i

mioci,
waciwy.
Za co
dane.
i

herb weszli poczciwy,

nn co licrBy

Przez pot

Za upominek i^znak swej dzielnoci,

Maj

od krlw herby dla jasnoci. Spraw swych by na niejynowie patrzyli,

Stan swj zdobili.

502
Herby sksiegi cnoty,
jj^,

j^g^by slacheckie

ksigi cnoty,
ich nabyli,
mili.

Ktre poczciwych do teje roboty

Rycerskiej

wabi, ktr

Przodkowie

Aby

jak oni

w
i

cnotach pracowali,

dla ojczyzny piersi nadstawiali.

Czym by

przodkw

siebie statecznie,

Zdobili wiecznie.

Bowiem przodkowie

Maj

za dzielnoci wasne, swych herbw wieczne wiadki jasne,

Prussy, Czechy,

Ru, Moskw,

Tatarzyny,

Niemce, Turczyny. Tychci Sarmat oni zwyciali, Hardo ich czsto sobie hodowali,

Splnemu dobru k

woli,

krew

sw

wasn,

Wylali jasn.

Std s slachectwem prawym Std w herby weszli, std

Gdy
pr^ezwiskaherbwry
cersthwa Sarmackiego.

ulachceni,

ozdobieni,

odnosili

krlom swym zwycistwa, Brali dank mstwa,

Std s: Topory, Leliwy, Rawicy, g^^ Trby, Strzay, Korabie, Jastrzbcy, Drzewice, Nacz, Oxa, Ra, Prawdzie, Kopacz, Hem, Wadwic. Std Godulia, lepowron, Nowina,
Radwan, Sulima, Odrow, Biayna, Cioek, Doanga, odzi, Gryph, Sreniawa, Habdank, Pilawa, Rwnia, Brg, Trzaski, Orla, Lew, Junoska,
Jednoroec, Gozdzowite, Dzioska,
Przeginia, Zrzebiec, Jelita, Kierdeja,

ab, Nieczuja.
Zadora, Pomian,

Dbowry, Zaramba,

Wyk,
krSr^nl^przyjS?
zmalowali.

Pobodze, Warmia, Godzamba,

1

W^ieniawa, Prussy, Boezdarz, Dolina,

Kopaskina.

^^oby

ty

herby zliczy przodkw zacne,

Klrych dostali przez dzielnoci znaczne, I piknie ich krwi wasn zmalowali,
I

spozacali.
stoi.

sw"m

"*""" ^
pofu*^^

^ kady w
Bo
Nie
ich

polu

swym ozdobnym
polu dostano
i

te w

zbroi.

karczmie, nie za okciem, nie lichwami,

Lecz rycerstwami.

503
Sawni
Polacy co tak polowali,

wolno drog zawdy

Ktr nad

wojowali.

wszytki narody zmocnili,

I ozdobili.

wolnoci zdobili krlowie. Herby, wociami, aby potomkowie Na to wzgld majc ku cnotam si pnali,
ich

Domy
Abow iem
1

wsawiali.
Cnota

cnota jest

zacnych

takich zacniejsza,

cniejsza.

u wszech stanw
syn z

Gdy

bywa powaniejsza, zacnego ojca bywa zacny,

W swych

cnotach znaczny.

drudzy jeszcze cnej

sawy szukajc,
celuj,

Na

rodzie wielkim zacnym, nieprzestajc,

Przez cnoty

wasne cnych ojcw

cnoty

wiec rozsawione, zoto osadzone. Jak karbunkulus jasno s siebie daj. Inszych wzbudzaj. Bo cho jest zoto samo s siebie drogie. Lecz gdy w nim rubiny chdogie. Ju drogo swoje stckrotno rozmnaa,
takich

W saw szrobuj.

ju

Jak dyamenty

bd

SimUUudo Pluarehi.

ochdaa.
zaponie miedzianej

Ju

nie tak rubin

stoi,

w
acz

Chdogo

te pozacanej
Cnolaw wielkim sawniejsza.

Cho

take way, przedsi w zocie droszy, I ochdoszy.

wielki,

Tak nard

cho

domu

sawy

swej zacny,

Lecz gdy

Ju mu

w nim jest syn w wasnych cnotach znaczny, przybdzie sawy s poczciwoci. Jego dzielnoci.
Non Dorno nobilis, sed Donrns nobili clara.

Bo domy zacne przez syny cnotliwe Rozsawiaj si, gin przez zoliwie. Nie slachcic domem, dm sawny slachcicem.
Cnoty dziedzicem.

jeli z
I

domu

chce kto

mie

slachectwo,

przodkw swoich prawdziwe dziedzictwo. Musi w ich cnotach y, mnoy ich saw,
Przez
Ojczyzny

wasn

spraw.

ma broni Rad mieczem, a od zoci stroni, Nie tylko z nimi porwna cn spraw,
oni
i

take jak

'

Lecz przenie

saw.

504
Sfawisz si
z ojca

ktry Turki^gonit,

Czemuby te

Tatarw nie omi, Albo Moskwy, mszczc si sprawiedliwoci,

ty

wasne woci.

tomFoS? '"''"-

Nie tylko dla

odu,
jej

lecz dla ojczyzny

Mioci, broni
Dla
niej

miej

dziedzizny,

priyat wzgardzi, granic broni, Zych ssiad goni.

s

Bi

Prussy przodek,
ty

Tak
Nie
Alexander Wielki dla czego paka.

czy,

Woochy, Tatary, kta nie patrzc przez

I

spary.

karczmie, lecz gdzie polhrzeba harczowa,

dokazowa.

jg^ Alexander, kiedy ociec jego Philip posiada pastwa wiata tego.

Paka mwic:
Bo si ba
Straci,

ja

skd sawy nabd,

S kim walczy bd. tego by wszytkiego wiata

niemajc
s kim walczy bez sawy, Bez wasnej sprawy.

Ociec nie posiad, on by swoje lata

Ale twj przodek nie posiad wszytkiego. Miaby skd szuka imienia sawnego,
Ktreby odnis
s

Turka,

3Ioskwicina,

1 s

Tatarzyna.

Zacnyli przodek, dm, herb, tytu jego,

Wic
^^^

te s pilnoci id do kresu tego, By go potomek sprawi tym zacniejszym,

I

powaniejszym.

cojcsidomsiachecki.

dm drewniany, domem zacnym jest przezwany. Lecz saw, dzielno, zacno Domem zow,
nie bogactwo, nie ten

Slachectwa

Gdzie cnota

gow.
syn,

Widome

rzeczy wszytki

czasem zgin.

Skarb, dwory pyszne, lecz dzielnoci

Cnotliwe, a z nich slacheckie narody,

Maj

nagrody.

To Domem zow
wiec,
jak

slacheckim gdzie cnoty

zocie nadobne klejnoty.

przystoi

Tymi slachcicom
synJ do"c"n^oiy"pofi
^^^'

si zdobi.

^o

Lecz te w nich robi. te rd zacny herb sawny k temu,

i

Dawa pobudk potomstwu dobremu Do cnoty, a krew dobra, dobr mnoy,

cnotach

chdoy.

505
ociec dobrogo syna rodzi, S kruka lah, drozd s kawki niewychodzi, Lecz s cnoty przodkw gdy si syn wyrodzi, Ju mu rd szkodzi. Ktrych jest wiele od rodzicw rinych,

Dobry

WyrodlvO\\lrdwadzl.

Kochajcych si w zociach marnych, prnych, Przodkw swych godno, saw wyniszczyli,

Stany zelyH.
Genesis,
i.

Jak Kaim on

Adama
i

ojca

swego

Wyrodzi si zabi brata cnego, Nie pomoga mu ojcowska pobono. Ruszya go zo. Take on Noe Patriarcha wity, S trzech synw jego Cham zosta przeklty.
Ktry si
s

Wyrodkowic
iobrjcli.

ojcw

cnoty ojcowskiej wyrodzi,

I z

niego szydzi.

Nu
Z

Jakbowi te

oni synowie,

nich jedni dobrzy, a drudzi otrowie,

ojca cnoty opucili,

Dobrego

By
Eliego synowie czo

zociach
spenili,

yli.
1

Jiegu. 2; 13; 17.

zbroili,

A
Bo

Absolom ojca zabi

chcia.

Dawidowi co niecnot
syn

Take Salmonw
nie

Roboam zony. Wid ywot sprony.

ojca cnego

Amnon Thamar
str zgwaci.
3

sio-

pomoe ywot

Regum.

12.

Synowi zemu do ycia dobrego, Gdy si ku temu sam nie ma s pilnoci. Woli z zoci. Tullius, Kamillus Katonowie

Cnotliwi byli, synowie otrowie, Augustus niechcia mie syna adnego. Cho wybranego. Bo jeli wierzym cnemu Homerowi, Rzadko bywa syn podobny ojcowi,

Ilomerus in

Illiadis.

zych bez

liczby, lepszych

namniej wszdzie,
ich rzdzie.

Najdziesz

Sia dzi takich ktrzy wyniszczyli Slachectwo, ktre im przodkowie mili Zostawili krwi kupione s-w wasn. Dzielnoci jasn. Wiele ich ju dzi w herbach szwankowao. I ono imi Cnoty w nich zniszczao,

Mao

podobnym rodzicom
Bez
liczby

dzielnoci,

zoci.

04

500 Ano
jak cnota zacniejsza
i

slachcicu,

herbw dziedzicu, Tak za niecnota w tym bywa goniejsza,

I
^'

Wielkiego domu

zo

jawniejsza.

"''"

cn^ct gionk^za!

Rychlej grzech rozsawi si

I

stanach wiclliich,
wszelkich,

bdzie jawny wnet po stronach

o dobrych

za sawa gona
Brzmi

dobrze.
szczodrze.

w trb

Witszejby tedy pilnoci slachcicom

Do cnt potrzeba, s cnych domw dziedzicom. Mstwem, nauk, slachectwo swe mnoy,

Dm

cny

chdoy.

Bo

tylko ten,

dm

herb swj ozdobi.

Ktry w cnocie trwa, sw dzielnoci robi, Bez tego i sam s swym domem niszczeje,
I

herb plenieje.
ojca dobrego.

Lecz drugi
Jestem
s

rzecze:

jam

Dziad, pradziad, babka,

tych slachcic
,

herbu zacnego, na tym dosy, Ty cnoto precz id.

s

ju mam

Na ly ktrzy sami nicz godnego nie czynic,

Pod Orsz mj dziad sam sze harcw wygra, Pod Starodubiem te mstwa dokaza,

chepi si s

przodliw.

Skrwawi Wooskie by pod Obertinem,

I

pod Sniatynem.
punkciku

Tu

chwa cudz
Ktrej

przypisujesz sobie.
i

snad niemasz

tobie,

Bo
Nie

to przodek twj, nie ty bracie czyni,

Jue w

tym zmyli.

moe

ociec

legowa
ni

slachectwa,
s sob. tob.

(Prawego

mwi)

swojego mstwa,

Ni cnych dzielnoci, bo to bierze

Nie
Co ociecz synom
siania.
zo-

trwa

to

Zostawia

miasta, wsi, statek, bogactwa.

s

Lecz sobie

Bg
I

ci

da

nieba

swych cnot przimnaaj slachectwa, twym przodkom slachectwo,

A
wnet za na
to dasz

ich cne

mstwo.

mi tu odpowied:

Jakie nasienie taki

Jestem poczciwy;
Nie
Palingeuius
stellatus.

te owoc w iedz. bom si s takich rodzi,

Slachcic mi spodzi. ojca cliodz, umys, rozum, cnoty. Lecz s pilnoci twej id ty klejnoty, Ociec ciao da, a rozum baczenie,
z

W cnotach wiczenie.

507
Nie widzisz czasem ojca wysokiego. I. spodzi czsto, szpetnego, maego, Mijdry gupiego, mocny niemocnego. Szpetny l^rasnego.

Prno wspominasz dziadw

I

pradziadw,
Chryzostom W zalecaniu cnot.

triumpliy

icli,

jak dostali lierbw,

rzecz zdolji

Bo sromothna
Bo
co on
s

si cnym przodkiem,

Bdt-jc wyrodkiem.

prac
to

mnie
iy

zagardowa,

To

ty

niecnot wszytko przeliandlowa,

(lepiej milcz)

Wicej ci

ni

zdobi.
Wyrodek
ojca.
i

Pstry kocie

krobi.

dobrego

Prosto jakoby lew

osa urodzi,

Albo jakby te jele wini spodzi, Ju tam bdzie dziw, nie lwie, ni jelenie, Monstrum, wzgardzenie. Gdy nie ukae w sobie nic godnego, A wdy si chepi z domu, s herbu cnego,
Nie rdci
Ulisses
czyni, lecz cnoty slachcica.

Herbw

dziedzica.
Uissis liligatio cum Aiace,de armis AchiUis:

mwi:

ja

rodu wielkiego,

Dziadw, pradziadw, gdym nie czyni tego Co oni, ledwo sobie przypisuj,

]yam (jenus Sj' promos y quae nonfecimusipsi, itx ea noslra voco.

Swych cnot

pilnuj.

Cnotliwy slachcic ozdobi swe przodki,

A
Cho

sprony zely

ich

sawne

klejnoty,

Ktrzy tylko herb cudzy ukazuj,

Co
ty

nim nie czuj.

zacnych,

lutcnaUs Sal. 8 contra IHancum lium.

et

masz peno

domu herbw

Rubel'

sam

nie czynisz cnot, dzielnoci jasnych,

Cudz si

chepisz, nie

swoj dzielnoci,
hrisoslomu3

S sw haniebnoci. Slachectwo s cnot przodkw naszych prne, Jeli sprawy ze nasze od nich rne, To prawy slachcic co si zbytkw chroni,

Od zoci
Na wszem podobien ma
By By
nic
s

stroni.

by

krysztaowi.

da

miejsca szpetnemu brudowi.

cnoty przodkw swych

wykroczy si
bieg.

strzeg,

ladem

ich

Bo ywot przodkw naszych im zacniejszy, Tym te nasz sprony stan jesthaniebniejszy, Nie masz poytku z rodu gdy masz zmaz,
I

w cnocie

skaz.

508
Cicero contra stium.

Salu

"

Za

nic nie

wadzi temu nard

may,

Ktry

jest

cnocie,

w poczciwoci cay,
sam zdobi dobrego, zy, Iy zego.

Gdy ywot

dobry,

W cudzym si ciiepi bazeslia ciepliwo,

Dobrzy dziadowie zych wnuliw zelywo. cnota przodkw odkrywa ich sprosno, Niecnot zo. Prno si sawi z dobrych gdy li sami. Bo z ich slachectwa sq ju wyrodkami, Ktre przodek krwi, cnot wasn kupi, To zy wnuk zupi. Ci s slachcicy co cnot chowaj, Bo to przy nich jest skd slachectwa wstaj. Nie patrz e rodu ojczyzny adnego,

Za

Bo

Patrz cnoty jego.

Diofft"nes Laerlius

in

Iphikrata gdy szewczykiem jeden

zwa,

vUis Plnlosoph.

Rzek: Jam cnot

sw

Domowi memu;
Marius
Slai

ty

slachectwu przodek da. slachectwo przodkw,

Niszczysz dla zbytkw.

sawny pan z rodu prostego, Mwi: wol ja by z mstwa wasnego Slachcicem prawym, nie cudzim si sawi.

Lepsza mnie sawa, rd

Krwi go sw naby. may olachci.

slacheckie klejnoty,
z

Wasn
IJoralii dictum.

dzielnoci wnukom dobrze sprawi,

Slraci
niecnoty.

Niby Dom sawny

Iloracius
s

cnot, z

nauk

dzielnoci,

S prostego rodu slacheckiej godnoci Dosta, dom may sw cnot ozdobi,

Jelim

ja pierze

Ni

Tak zawdy mwi: swe szerzej rocign. gniazdo moje, tom cnot wycign.
nie znis, to cnota z

Co dom mj

Zniosa
Przeto co ujmiesz

dzielnoci pilnoci.

domowi prostemu,
to cnota nadstawia,

Przypisa musisz yciu cnotliwemu,

Co skarb

nie

zmoe,

Dom may
Lepiejci aby ojca Tersita

wsawia.

mia,

A jak Hektor y, w cnotach si obiera. Ni Hektorw syn, a w Tersitowych,

Sprawach Biesowych.

509
Frontinus grobu sobie sprawia nieda,
Fronlini dictum.

Mwijc:

Bd

potym jelim dobrze dziaa, mia saw wieczn s spraw swych dobrych. Nie s herbw modrych.
nic
Idem Frontinus.

MaJQ zapat swoje wszelkie cnoty,

Z wasnych

dzielnoci

pikne

klejnoty,

kto pami znaczn, spraw swych zacn. Nie herbem cudzym, zdobi si sw cnot, Nie spraw zacnych przodkw, sw robot, Nie na dom gruntuj, lecz na wasn spraw

To obraz wieczny, gdy

Ma

Slachectwo prawe.

Wszak

ich wiele jest co z

domu maego
wielkiego,
Zmalich domw
kie
wiel-

Wyszli ku grze,

s rodu

urosy.

Za wierno, dzielno,

za rycerskie cnoty,
klejnoty.

Wzili

Licz jedno przodkw swych nard porzdnie,

Skd

Dziady, pradziady, krawce

si poczli, obaczysz tam snadnie. mynarze,

i

Ciele, murarze.
Ujrzysz

pradziad twj z rodu maego. Dosta mstwem swym herbu tak zacnego,

krwi, wielom dobrze sprawi, Slachectwa naby. Potomstwo swoje w cn saw wszrobowa, I niemiertelno sobie ufundowa, :| Lecz potomkowie niszczej schodz. Gdy s cnot wychodz.
cnot,
i

Sw

sw

Bo
I

co czas przynis,

za

to czas

moe wzi,
wyci.

Czas wszytko niszczy.

staro wiekw,

moe

to precz

Gdzie dzi potomek cnych Pompejusw,

Brutw, Grakusw? ktby wierzy by ich dom mia tak zni. Lecz ku kocowi wszelka rzecz musi przy, Fortuna zmienna nie thrwa wiecznym wiekiem,

Z ndznym czowiekiem.
Czas wszytki rzeczy tu ludziom przynosi,

Czas je

za

kradnie prtko, a

las nosi,

Sama od
Schodzi

jego cnota wolna krzywdy.

Nie mdleje nigdy.

s czasem dawnoci, Lecz synie wiecznie rycersk dzielnoci;

dm

wielki

Zabrzeziski
Gasziot.

Gdzie Zabrzeziski, gdzie Gastot, gdzie Kejzga. Gdzie si Wirszu dzia.

Wirszuh

510
Gdzie

domy

Polskie

Litewskie ony,

Wszytki s potomstwem prawie s skoczony. Tylko w Kronikach zostaa ich sawa,

A mna
Rd
tedy schodzi, herlD
i

sprawa.
niszczeje,
nie' plenieje,

dom

Lecz

sawa kwitnie, Cnot nabyta, trwa

Z

nigdy

czasy wiecznemi,

mami

cnemi.

Przeto nie

domom

wszytko deferowa,

Bo

kiedy tedy,

wdy musz

szwankowa,

Lecz
Jestci

dm cho may gdzie cnota fundament, Trwa jak dyament.

Z nich przikacl Dicrz

wita
idz za

mie

Wielka

rzecz zacne rodzicze dobrym

Lecz

rzecz zacne mie rodzice; ! miii'

poczciwY dziedzicze,
cnoty,

'

mmi

tz,

drog do

pilnej roboty.

Kiedy si czujesz z domu by sawnego, Czyire to coby mu byo godnego, Staraj si by go ozdobi s pilnoci. dzielnoci. Miej si ku temu co uczciwego znasz, Nie co miego, tak cnej sawy doznasz,

Mn

Zbytkw kijem wzbierz,

Grzech

s
i

pych odrzu gnuno, wszelk zo.

Uwa

u siebie slacheck powinno, Co jej naley, skd ma swoje godno, Tak pewnie cnoty nie chybisz sawy,
i

Jak slachcic prawy. Najdziesz skdjherb ma slachectwo ozdobny, Ktrj da przodek za klejnot osobny,
Lecz go potrzeba cnot polerowa,

Slachcicowi slachelh-

njm sprawam
spondowa.

corre-

A w sawie chowa. Kupiony tobie krwi na wzr zostawi, r, n Jy; icgo torcm szcdf, cnot Si bawi,
s^

-n i ojczynie swej pomg Dy

potrzebny czas

..

Bo jeli mia Niechci te

Niecbajci

nie kry si w las. imi sawne, prace, mie jawne, cnota, dzielno mia bdzie.

cnota,

bd

Droga do siaciiectwa.

T tcdy

pjdziesz do slachcctwa

Tak syniesz wszdzie. drog.

z

Umys zy

hamuj

dz jego srog,
spa

Tak ci twe sprawy wynios do

Lecz nie

nieba,

trzeba.

511
Dla Patricj swej pracowa nie auj, Gdzie widzisz dziur tam yczliwie tamuj, Pracg czas uly, ty zostaniesz w sawie,
Prac czas
sawa
uliywa, a wiecznie ywa.

yjc

cnotliwie.

Bo

Korona praczej poczciwej.

sawa wstawa, Za dzielno godn, ta koron dawa,

z

zacnej pracy rada

Lecz gdy

roskoszy co spronego zbroisz,

Z roskoszy polym sromola.

Za

spron spraw

Nie rycho zgoisz. sromota zostanie,

ykach panie, roskosz zginie, ty Praca podjta dla ojczyzny synie,

Nigdy nie
Tej tedy
zginie.

wedug

potrzeby
s

jej pilnej,

chci pomoc usilnej, majtnoci, Dla jej mioci. Sprawy uczciwe mie przed sob zawdy. Cnot naladowa, by mia przykad kady.
mieczem,

Rad,
Nie

auj

czasu, zdrowia,

Ustawiczno
wa.

poczci-

Pospolit rzecz,

mnoy chdoy.
i

Nie

da

jej

trwoy.
Dziedzic slachectwa.

Tak ju zostaniesz przez dzielno slachcicem, I prawym herbw ojcowskich dziedzicem, Gdy w cnocie bdziesz ojczyzn miowa.

Dla niej gardowa. cnot ono Rzymskie pastwo zroso, I na wszytek wiat gow sw wynioso, Gdy s tej zbdzili, i pastwa stracili,
I

sawy

zbyli.

Tak te Trojanie,

zacni Grekowie,

Spartani, Macedoni,

Ku sawie

przyszli,

Tebanowie, gdy swoich wolnoci

Strzegli

pilnoci.

Gdy wszytk privat woleli traci. Niby na szkod ojczyzny swej patrzy,
Szerzyli spoinie tak rzecz pospolit,

We
Za
to ich
I

wszem

obfit.

bya

cnota ulachcia,

saw

wieczn

ich

nard wszczepia,

Stale janieh

prawej slachetnoci, Z wasnej godnoci.

Za tho slachectwo skoro obaczyo, I w ich potomkach godnoci nie

S szczciem,
i

byo,

saw

do nieba wstpio,

Grekw zupio.

512
Bo Ambicio, s pychg Luxuria, nich si wzburzyy, z nimi Diskordla, Na cne slachectwo tak srogo walczyy,

A
i

je

wybiy.
stradali,

Niewola Grecka.

Takci Grekowie slacliectwo

Gdy si ku zbytkom niezmiernym

udali,

Domy
Tak
i

ich

zeszy

s
i

dzi

niewoli,

Co

nas boli.

Rzymianie tylko si chepili

Wielkoci domw, na czym utracili, Nie patrzc przodkw prostych s ktrych S ktrych uroli.

poszli,

Skd by
Patricii ex pebeis mrutis amore facH,

Marius, Cicero, Julius,

Brutus, Horatius,
z

On Kato sawny,
Marcus Kurcius,
Lecz

jakiego

by

rodu:

S prostego ludu.
to czynili co przystao cnocie,

Bronic

ojczyzny bywali
niej

Kurcius dla
Brutus.

wskoczy
Jej

w kopocie, w d smrodliwy.

dobra chciwy.

Brutus
I

mionik rzeczypospolitej, Ojczynie sawy wzdobi znamienitej,

on Scevola,
sstale

Scevola.

rk

spali,

A Rzym
Scipio.

wyzwoli.

Scipio

sawny

jak

Afryk

skrci,

Kartago pyszne do gruntu wywrci, Dla ojczyzny prac, garda nie litowa,

Tak
Horatius,

j miowa.
mnie
sam,

Horatius on przesawny Rzymski pan,

Rzym mostu bronic wybawi

Slarius,

Take

Marius czsto Cymbry gromi,

I z

Woch

wygoni.
chcieli,

Kamillus sawny,

Baczc i

go wywoali, Skambry Rzym ju pali

cho

Krziwdy zahaczy, wnet swe wojsko sprawi, Skambry porazi. Sylla widzc swych i ucieka chcieli. Porwa chorgiew, wbieg w nieprzijacieli. Tym swych posili, zbi nieprzyjaciy,
Jak rojne pczoy.
Mirmtius.

rolej

na senat Minutius obran.

stan.

Tak mdrze, stale w nim wid swj zaczny Ze sup otrzyma na znak niemiertelny, Za urzd wierny.

513
Attillius

on

podj mier

okrutn,

Niechcc by bya cna patrya smutn, Rzek: Wol umrze za mode ja stary,

byl pod lubt-m taco do Uzymu

AHtUins Jiegulus cdy s Kar-

posa

elc

strzedz swej wiary.

Nu

on Romullus, TuUus, Ankus,

dla ojczyzny bywali

mni,

Jiomullus.
Tullug.

Jak

Przyszli

na stany

potni. Plebeusw zacne.

Anrus.

Przez sprawy znaczne.

Taruinius
Grakus,
i

cny, Priskus, Hostillius,

mdry

on Kajus

Juiius,

S prostego rodu
^yalentianus

sw

cnot

uroli,
doszli.

Cesarstwa

by

syn rzeminicy,

Herach in
Fulgo Uh.

polit.

godnoci stolicy, Justinus bydo pas, robi ciesielstwo.

cesarskiej z

Siad na

6.

cap. 10.

FI. Wal. luslinus.

Wszed
Mauricius

na cesarstwo.
pisarzem,

Mauricius Cappadox
sub Iistino
i. sito

by

wprzd na
on czas,

cle

libe-

Za

rio. Ful. Lib, 6.

starszym straej, a potyra cesarzem.

Bo cnot

lepiej

ni dzi. znano.
miano.

O wite
Kiedy

czasy,
i

Wzgld na nie wite wieki zote,

chudym obaczono cnot.

Tej samej

godno, cze
Tej
z

deferowano,

si kaniano.
rodu,

Theodozius

te

maego

Wszed

na cesartwo

po godnoci wschodu,

Severus, Philip, Makrin, Menelaus,

I

Archelaus.
Telesphanes I.ydor
Jirx.

Telesphan ora, a stelmastwo potym

Robi w Cymenie, za na stolcu zotym, Od Lydw krlem dla godnoci obran,

Cho

I koronowan. rzemiosa wzit na pastwo prostego,

s

Fu!. Lib.

3.

cap. 4.

Lecz

cnoty, z

mstwa,

serca krlewskiego

Porwna

sawie, zwycistwy mnymi, S krlmi wielkiemi.

5Iilo>awv.

Ten w wojsku bdc raniony miertelnie. Gdy sysza o swych i wygrali pewnie, Rzek: To ju teraz umrze nie auj, Gdy triumphuj." Matias Wgrzyn, cho z rodu maego,
Ale z dzielnoci i z mstwa darskiego, Przewyszszi krlw wszech Wgierskich znacznie, Std synie wiecznie.

0.)

514
Nie wspominam tu cnego Eliiisa, Ani sawnego w mstwie Perseusa,

Ktoby

ich zliczy ktrzy

swej dzielnoci,

Przyszli k

godnoci.
starli.

Bo si do
.

cnoty

przez

ciriiie darli,

Wszytki ze zbytki dla cnej sawy

Przez cne rycerstwo, dzielnoci poczciwe.

Herkules

swobodnej miaoci, Trudnych spraw dla sawy wiecznoci. Tak Parys, Hektor, Ajax ywi s cnot swych, Ucz si te od nich. Ale nie szukaj w narodach postronnych.

by

Imi

ich

ywe.

uy

Mieli

Sarmat tym dosy podobnych,

Piast,

Skd by

Grakus, Witenen, Leszczkowie,

Wszak

"

prostakowie.

Lecz powoaniu swemu i cnej sawie, Dosy czynili, widzim po ich sprawie.

nam grunt

dali

Sarmaciej wielki.

Baczy to wszelki.

Tych tedy

mstwo podam

krtko tobie,

Lechu, Litwinie,

lecz nie

tskni sobie.
Krojniki,
szyki.

Zrozumiecie std jak

Ich

z wielkiej

mne

MATYSA STRYKOWIDSA.
I

WYWODZIE SA\V.\EGO \ARODU

Rozdzia sidmy,
Vide Berosum
,

Taci-

JSarmate sawni

mni w

Europie,

'"?;i^/'^:!;rwpada rzeka wpada

ezyna si w Moskw i Rezanksistwie.. Rezaiiw ksistwie skim a dzieli Azj z
,

MeoiKiis, Mze Meolidis,

poi)0-

z Japheta Noewica po potopie ^Yyszli, a pirwcj na pnoc na wschd, Zmnoyli swj rd.
i

^^""P'"!-

Gomer, Jascena, Twiskon ich rzdzili, Jeden po drugim pastwa rozmnoyli. Od Tanais, ze wschodu az na zachd, Do cnych Reskich wd.

515
Ci ruszywszy s\c od Tanais rzeki,
llenus
rzeka,
tikutl

W Przekopie

wojewdslwo w Meiucv;ch Uenskio.

wszczli z Greki, Pontskie morze, Dniepr, Dunaj, Niestr osiedli, Z Greki bj wiedli.
siedli,

wojn

Tych Grekowie doznawszy srogiej mocy, Sarmaty nazwali z jaszczrczych oczy,

Gdzie dzi Tatarowie Przekopsci w Tauiice.

Bo si
Druga
ich

z ich

upw

ustawnio ywili.
nie robili.

Kr Sauros quod
jieram,
et

vi-

Omma

(juod

cz u
z

Gdy
rzeki

ocutum sonat Gruecis

^Yisy siada.
tych polach dojada.
poszli
i

diciionibus composilio ne facia.

Lecz gdy im ndza

Do Wgier

Niemcy

Gotami,

Sarmatw drugie
szenie.

ru-

Pobratinami.

Tym od Wisy, ktr Wandalus Nowe przezwisko Wandalite

Wszytkich wyszo
Ci

zwano.
dano,.

iN'andaiile sk<id.

miw

Liczba

mw, secun-

trzysta tysicy,
i

dum Procopium.

Krom on

dzieci. Sposb ycia Sarmii

si upiestwy splnemi ywili.

Cho

ich tak wiele, a

wdy

nie robili,

tw.

Tu wypaszwszy wic

dalej postpili.

Gdzie dobrze yli.

Augustus cesarz Rzymski gdy panowa, Wszytkiemu prawie wiatu roskazowa, Tylko Sarmat, Scite wolni byli,
Ci Rzymskiej
Ci z nim walczyli. mocy namniej si nie bali. Owszem pastwa ich czsto najedali.
ich

Yide Liuium, Slrabonem, if Crantium.

Sarmat wolni od Rzymian.

Hetmanw

monych czsto
Zbijali sami.

wojskami.

Oyidins o nich pisa szyroko,

W ksiszkach de
Gdy
tu

Ponto, co widzia na oko,

Przekopie mieszka

wywoany,
Ad
gia

Miedzy Sowiany. Chcesz wiedzie (mwi) co czyni Sarmat,

3laximum

Ele-

2. ^' i.

Abo ssiedni Jaczwingowie, Gete, Harcuj komi przez twardy ld wody,

Nie dbajc szkody.

Ad

Yestatem Elegia

Rzymsk moc gardz,

Woskich
I s

ani
s

si lkaj
strza swych

Nec

le

pulcherrima

curat Roma, nec Auso-

rycerzw,

miao maj,

nii mililis

arma timet.

koni prdkich, przyuczonych chodu,

Pragnieniu, godu. prlkie strzay, Jadem jaszczorczym By dwie przyczyny rannym mierci day. Nie ma wiat sroszego ludu nad Gety,

ma

Omnia mpereo spieula felle linunt,

Yc.

nad Sarmaty.

516
^^Ad seuerum
Eierjui

gmier im

iiie straszna, tym sg ogromnymi Wszystkim samsiadom, Rzim nie zmoe z Ndzy przywykli, z wojny maj,

nimi,

ywno

Robi
Ci sami
z

nie znaj.

Goty moc Rzymsk zemdlili, Wgry, Missi, Traci zupili, Gdzie sig im zday krainy osiedli,

Z
Rzym
wzili.

drugich lup wiedli,

Rzym

Cz

moc

wzili, potym

we

Franciej
Hiszpaniej,

ich osiada,

druga

SuhSixto Papa mul guidam coiuni.

do''Ssta'nTynoifob'
"'''"'''-

^a
A

do Afryki przez morze pynli,

Kartago wzili,

Stamtd za do wioch
gdy

prziszedszy
lat

Rzim wzili,

^iaKs'a'z!.'.

Afryce dwiecie

spenili,

Belizarius on ich
Anno
Christi^^i.
IJeruli.

stamtd wygna.
Krla ich poiraa.
z ich

Heruli drudzy co wyszli

rodu,

Zburzywszy pastwa Woskie ku zachodu, Rzym wzili tych za Ostrogoty zbili,

,

Rzym
5wj;Z^'K'S;;: Roxolani te

wyzwolili.

%n^.^

ef

r"

Wolgary

z nimi,

Od Wogi

rzeki z obozami swymi,

cuspiuminfiuend.oru.

p^zez Dniepr przeszedszy lepszych miejsc szukali,

By co wyrwali.
Traci, Serby,
UAdrinopoia.
Illirik

zupili,

Dalmatw, Macedonw te zburzyli, Ccsarskie wojska trzykro poraali,

Czwarty
przeglali.
,

Isropolis.

ride

Procojum.

Nad morzem moc Istropolim wzili, Potym W Tracicj Rzymskie wojska

zbili,

Peloponesum, kraj hojny zburzyli, Potym wytchnli. Za wity pokj lenistwem przezwali, Wgry, Missi, Trakw zwojowali; Illiriku, w Karwaciej osiedli,

Granic swych Drudzy Missie dwie opanowali,

strzegli.

Bosn, Blogari,
Drudzy gdzie

siebie nazwali.

Woy, w

Rusi odpocznli,
jli.

Robi si
^

Tak

Od

od morza poczwszy Woskiego, za Moskw do morza Lodowatego, Pontu wszytko do Pomorza tacv.

Trwaj

Sov/acy.

517

gdy si

ziemi zmno/.yli Karwackiej,

Illiriku,
s

Traciej,

Dalmackiej,

Sami
S
tich

sobg (nie majjc s kim) walczyli, grunt si bili.

s Psar zamku swego, pastwa Karwackiego, ludem swym dla wntrznego boju, Pragnc pokoju.
i

Czech
z

Lech bracia
s

Od Krupy
Wyszli

rzeki

Idc k zachodu

przyszli do Morawy, Potym do Bemw Niemcw z Boej sprawy,

Czecb.

Tame
Lech

Czech osiad, od niego okrzczona. Jest Czeska strona.

s swymi cign na pnoczy, na wschd, Ten pirwszy Polak rozmnoy Polski rd. Mstwem zhodowa ty pastwa punocne

miasta mocne.

lsko, Brandeburg,

Holszaty

Sasy,
i

Ru, Pomorski

kraj,

Kaszuby

Prussy,

Gdzie Odra, Albis,

Wisa

otoczya.

Rostok, Lubek,

Moc jego wzia. Brzemi miasta zaoy.

Oractwo w Polszcz

Dzi zow Bremen, tak si s swymi mnoy, Z jego nauki ora ziemi jli,
Polacy
mili.

S tych

pol gdzie Polska

wygna

precz Niemczyki,
szyki,

Krla ich zabi, zmyli wszytkim

Gnezno

Tame

Polszcz fundowa, tam panowa. od tych gniazd wzi ora Biaego,

z orlich I

gniazd wprzd

Za herb ojczysty krla pastwa wszego. Skrzydami ktry kryje szyrokiemi,

Wszytkich widzimy.

Wisymir potym, cny potomek Lechw, pod opiek sw mnych Polakw,

Wismer
wiele

Wzi

opiniej

ktrim u Histo-

rykw.

Ktry o pastwo

mnie

czyni

Niemcy,
eglarstwo Polski
e.

I s

cudzoziemcy.

Ten wprzd nauczy Polakw eglowa. Morzem ziemi by zwykli wojowa, Krla Duskiego s pastwy jego podbi,
i

Syuardus krlDuski

porae.
jego,

-Swych krain doby.

wiadczy Lubek, Gdask, Wismer mstwo Ktre zaoy Wisymir dla tego. By potomki swe w pokoju zostawi.

Mstwem

to

sprawi.

518
Pobudka.

^^^ (^gjy Q Herkulesw narodzie, Niezwyciony na ziemi, na wodzie,

Bierz wzr
s

swych przodkw, pomci si ojczyzny,

Bro
Dwanacie wojewd.
Pirwsze Inlerregnum.

jej dziedzizny.

Gdy Wisymir zmar bez syna, Polacy, Dwanaciem dali zwirzchno nieboracy,
j^^^j.^^ j^^^-^

^^^ -^^ jg^j^^

j^^j^j^j,;^

'cracus.

Sami si bili. Krakusa potym z rodu Lechowego, Biorej na pastwo, ten urzdu swego
Pilnujc, granic ojczyzny

przymnoy, Zych ssiad strwoZy.

Krakw

miusio.

Krakw od swogo
Kas

imienia
i

zaoy,
trwoy,
i

GdiPipinus syn
Poisky Francuzy.
gier

Gdzio smoka otru, ktry ludzi

t*
i

rohisa Wielkiego z ArY-

gaba

Przco icgo szabla, Nicmiec, Francuz bief^a,

"

ivt-

t-.

LechusWlbory Graka
Lraia zabi.

ry.

strzez

kcie ulega. r ii Si przykadu Lecha syna jego, Ten Kraka zabi zdrad brata swego, Zajrzc mu pastwa, lecz go sam nie^^osiad,
.

\t7

Wygnan przepad. Wanda upadkw' brackich poprawuje,

i

W mstwie ojcowskim Polakom bawi si rycerstwem, W panieskim

panuje,
stanie

S cnym Polskim mstwem.

Rytagoresa, krla Niemieckiego,
y ^

Naieziona gdzie Diu-

bna w

tame
i.

Wis

wpada,

lei u mogiii, gdzie jesl kopiec wyso-

Zbia na gow, ktry j do tego Chcia przywie wojn, aby mu lubia, Tak sta bya. Potym pauiestwo bogom ofiarujc, J \Y Wis wskoczya mznic postpujc: 'i J*'
. .

'

Bierze od panny gnusny rycerzu wzr,

Dwanacie wojewd.
Wtre inierregnum.
'50.

Tak dasz zym odpr. Po Wandzie wojcwd znowu obrali.

Lecz jako pirwoj W rzdzie szwankowali, Bo ich rzdzia pycha z diskordi, I z ambici. Przemys wnet na miejsce ich obran panem,

p Przemys
"^0

albo

Lesz-

1-

Wgry, Morawce

Bdc,
Tu za
Trzecie intcrregnum.
'^^'

ojczyzny broni,

zgromi, sam hetmanem przybawi, Wszytko naprawi.

i

-r

Polacy potomka niemajc.

Romi

mSgan!^'"^"''^''"""

puszczaj pana obicrajc, Leszko zdradliwy pastwo koniem wygra, Od tego mier mia.

519

wtry Leszko na to miejsce wstpi, Prostaczek chudy, lecz prawym krlem by,

Leszko

2.

Syn jego take czyni

Niebierz przykadu
s

w Wgrzech
z

Les7.1io3.

Greki,
815 Popieli.

Z Wochy,
Ni
s

Niemczyki.
Popiel 2 0x1 myszi u na jeziorze Goplezjcdzion wzainku, klry lam dzi jest na

Popiela pirwszego.

syna jego Popiela wtrego,

Kruszwice
wyspie.

Ktrego dla zdradnych spraw myszy godzg, S stryjw si rodz. Gdy zych Popielw s potomstwem nie sstao, Zgodne zebranie Polskie wnet obrao Piasta s Kruwice, wieniaka prostego, Ale godnego. Ten nie jak prostak wielmonie panowa, Krain swych wzdoby cudze zhodowa.
i

Czwarte Inlerre.
842 Piast

Take Semowit

syn czyni z

Wgrami,
z
902 Leszko
4.

Niemcami. Leszko czwarty w pastwie uspokojonym, Spokojem ywi, Zemomys syn po nim,
Czechy,

Zemomys 921.
Mieszko lepy rza.
przej-

Tego syn lepy przejrza przy strzyeniu,

W pogaskim

krzczeniu.

By zwyczaj
ga dzieci
krzczenia.

poslhrzy-

Kryste

ty Mieszka leporodzonego

u poganw Polakw miaslho

Owieci, Polsk przywid do krztu swego. Tobie ustpi Grom, Ladon, Marzana, Pogwizd, Ziewanna. Bolesaw Chrabry po ojcu Miecsawie. Polaki jak on wiczy w Boej sprawie.
Cesarz go Otto koronuje

ow j

962 Mieszko s lepego leczony, krzest przys

Polaki 965.

Gnienie,
podbi.

999 Korona Polska ksistwa.

Zbi Czechw mnie.

Kijw

Granice
lazne z
z

wzi,

Czechy,

Ru, Pomorze

postawi eRusi po Dniepr,

2, 1025.

Niemcy po Elb.
Mieszko
1035

Granic grunt zmocni, Mieszka nam zostawi, Ktry umniejszy pastwa sw gnunoci, S Polsk aoci. Kazimirz pirwszy z matk Ryx wygnan, Skapice potym na krlestwo przyzwan,

pithe

Interre-

gnum.

Z Maslaem,

Prussy, walczy, rzdzi

mnie,

1041 Maslaus Mazoweckie.

ksig

miay

We wszem potnie. Bolesaw Czechy, Wgry omi,

stroni,
1079.

Moraw, Ru w kt przed nim wzi, potym zabi Stanisawa, Skd mu za sawa. Herman Moraw, Pomorze wojuje,
Niemce,

Kijw

Bolesaw po nim Krzywoust panuje, Ktry sam Polskie granice zlekowa.

Mnie

zgruntowa.

520
^ Psie
"*
pole u Wrocra-

j,^^ ,.^^j ^ic^^^c^^^^ {jj^g^

Wygra
i

znacnych,

"^*'

Czechw, Pomorze, Niemcw zacnich Prussw zbi, na Psim polu cesarz Henryk Biega, zmyli szyk. Przez morze jedzi do Duskiej krainy,

Ru

Zhodowa

sobie postronne dziedziny.

Przenis triumphy Rzimskie

Saw

swym mstwem.

rycerstwem.

Zdrad go Ru u Halicza strwoiya, Bo szczera cnota zdrady nie mylia, Jednak Ru, Litw, Wgry, pobi w mae, Sam uszed w cale.
1140.

Chciwoci

zbytniej

Wadysaw
i

przypaci,

Pragnc brackiego

swoje utraci,
stan.

Wojowa

z braty,

od nich potym wygnan.

Czym zely swj Kdzierzawy Bolesaw jego stolec

"*-

Ktremu
mSie'^

Osiad, na tego cesarz Rzymski wznis miecz, mnie cho nie rwno odpar.

Wasno sw
Lu&fe^t Prussy do
krztu

wydar.

wiodc

wojuje

z nimi,

bit, brat krlewski.

c^^^-^ j^^^^^.^ p^j^^j

^ p^,g^,.j

mnymi,

Zdrad od zbiegw na
jjg^^

W bocie
By
w

Prussy wwiedzieni,
stopieni.

Karze si Lachu po
Niewierz,
1173.

szkodzie, zbiegowi

da si zna twemu

narodowi,

Umar Bolesaw

fy W

cuocie szczercj trwasz, mniemasz

kadego.

1174,

podobnego. Trzeci Mieszko stary zjty akomstwem,

3.

Mieszko stary

Dzieci napodzi, chcia

Przeto wygnany:

Polszcz

rzdzi tyrastwem, aden tyran.

zatrzyma.

Nie

by

Kazimirz wtry synie sprawiedliwy,

jjg^

Polsk wywyszszy, jako krl prawdziwy, Z Wgry walczy, Ru Prussy zhodowa,

i

Mieszka forowa,
*''^^'*^'"^^'^'

stalom

Leszko Biay

stryjem walczy o

pastwo,

Ru
byo
600000.

burzy, nad nim

'

Pomorczyk tyrastwo
zabi zdrada, -'
Polaki,

i22jf.Swantopeig Po-

morski starosta.

Okaza, gdy o j go o

w ani

S Polsk
Tatarw

z szkod.

Po szkodzie szkoda przysza na

,

Baty Tatarzyn burzy nieboraki,

Dziewi worw

uszy zbitych natkano

Gdy

ich liczono.

521
Bolesaw Wstydliwy z Micszkcm, s Konradem, O pastwo walczy, Ru z Lilw swym ladem Polsk pustosz, lecz Polacy mili.
KonrnJ Maz-oweckl.
MicsAko stary.

Dwa kro
Tatarowie

ich zbili.

za Polsk

wojowali,
oni brali,

A do

Bolesaw do Wgier zbieg,

Legnice,

kamie

nieboraka,
Polaka.
Leszlio Czarny Siradzkie

Paka

Czwarta wnet trwoga za Leszka Czarnego, Trapi Polsk przez Tatarzy na zego, Za Rusi, Lilwie ogania si Polak,

ksi.

1279.

e.

1280
I28-2

Lew Ruski poraLitwa poraona.

1290.

Henryk okietka podszed przez

mieli o
otrut,

z zdrad, ni dug zwad, W pastwie, skgd A potym le naby le

straci.

M/.nie nieborak.

Henryk Probus

Gardem
Zginienie

przypaci.
Przestroga.

pewne

wisi nad

Kto pod kim kopa d Za w prawdzie ywi, w niej trwa kto j Zdrada zych gubi. Przemys krl po nim Polsk zdobi piknie, Postronnych straszy, a Korona kwitnie, Zdrajca go Margraph Otlo Langus zabi,

chciwoci. zdradn chytroci,

lubi,

Siedm miesigczy krlowa.

Gdy
Pijciesz

Rogonie

pi.
Przestroga.

ostronie krlowie
tak pobito

weselu.
wielu,

Gdy

zdrad na tym

Szste Interrcg.

Troja cna, Philip, Alexonder, Pyrus,

Ammon

Cyrus.

1300.

Wacaw

krl Czeski,

Polsk za sprawuje,
i

1306
kietek.

Wadysaw o-

Z okietkiem

o nie,

Wgry

wojuje.

Grosze do Polski wnis,

3Iiast

Krakw muruje,
utrapiony,
ony.
1326 margrabi Brandeburskie zoi, S. Krzy-

opraw uje.
akw
40000.

Dugo

od szczcia

oktek

Polsk sprawuje, star Margrabi

Pruskie Krzyaki zbi,
Kazimirz, susznie Wielki

cho may

ciele,

Poczyna miele.

zwa, wstpuje.

1331.
1333. 1340, 1349.

Prawa zgruntowa, Ru mnie hoduje. Miast namurowa, czterzech krlw uczci, Polsk uslachci. Potym krlestwo Ludwik Wgrzyn rzdzi, Wgrzech sam mieszka, Polsk kto chce szkodzi, Gdy zmar, Jadwig dziewk jego wzili,

.1370.

Sidme

Interre-

1382 Polacy

Jadwig

Wgier

wzili.

Polacy

mili.

66

522
Jagieo Litwin
sme
1410
IJOO

wstpi w maestwo,
olirzci,
-.-.t

Inlerregn.

Litliw,
Polszczc

Zmod

zczy w
i

jedno pastwo,
i

ririk

Jun^en

wrci Rii, Podlasze, Podole,

mislrz zabi. FContorw

zbito, ''^^'"'"*

secundum

oi r\ Wzii hlSK, UpolC. Pidziesit tysic Krzyakw polego, Z mistrzem, s kontory, gdzie rdo krwi
i

biego,

sieijiisi<ie,

Ksiticla ne.

Olenickie insze poima-

Ksita ^
Tu
bierz

Rzeskie pojma,
J^
'

moc

ich
.

zemdli,
-i

Jan Miaszszy
i'*^!'^'"^'^'-

herbu

w
'ego

len rzas
10000.

Niemcw

Raz po raz ich hi. wzr Lachu z Miszszego, ktry wzi Niemcom chorgiew, a chorego ci, Odios swym, w^ojska przobi, naszy Niemcw
Zbili jak cielcw.

1414 kiedy trzeci raz

Litwie za

mstwo

Polskich

hcrbw nada,
i

Pruss. porazi.
iimarii432.

Tatarzyn przed nim, Czech

Wgrzyn

biega,

Krakw ulachcit szko, Polsk

I

zleczy,

1434

Polsk rzdzi

ubespieczy.

Wadysaw

mody nastaje. Temu Wgierskie pastwo w moc si

po nim syn

daje.

1440

Wgry.

Krlestwo dwoje porzdnie sprawuje, S Turki wojuje.

1443.

Wgrom
iku
1444.

Krlowa Polakom
4
lata,

21

roku

Przymusi Turka i przymierze z nim wzi. I wrci wszytko, lecz to paoie rozi, swego c TV zgin lurki U Wamy mnie walczc zgin. S
10,
1

Daj wiecznie
Kazimirz Polsk
^^^7 1454 u Chojnic biihwa z,Lud>vikiemmisthrzem

syn.

wzi w
g^^^j

O lskie s Czechy, z Krzyakom pysznym odj

j^j^

swe opiekustwo, Wgry walczy pastwo,

miasta, grody,

**^^'

Krzyaki
wojna o Prussy

ir-'aa

SWObody. Ten mistrzw Pruskich gruntownie zhodowa, S ktrymi dugo cny Polak wojowa, Malborg te kupI, stolcc Prus s poytkiem, Polakom wszystkim.
Jan OlbiTcht Polsk 00 OJCU sprawuio, '
rp m' Mscic Si nad lurki wnet

Malborg od Czirwonki Czecha podany za 4760U0 zotych, 1457.

,'

stryja gotuje,

Wooszyn zmieni umys

1192-

jego

wity.

Zdrajca przeklty.
Wadysawa.
sieffan

Majc
^t
nic,

krlem
i

by za
i I
-

si

naii
i
i

oburzy,
las, '

Bohdan.

1494

do

Wooch

szczsna wyprawa gUy nasz_^ych bukowinazdra-

d r. v Folakom dokurzy, Na iJukowinie ^^ wicki baczy ten smtny ' J

bd
=

Polacy uic WCZaS.

Polak
vS"orun?u''''wieku^4i

szczeroci swej

way

kadego,
cnotliwego,

Wic
Q^y

zdradzi

atwo zawdy
Gdy

krlowa

8 fal

mie

^je

zwyk

zo krza bi, lecz

polu jawnie.

czas przypadnie.

mz
Alexander krl wczasom nie folguje, Z Mosk\vQ o pastwo czas dugi wojuje, Dwadziecia tysic Tatar Litwa zbia,

up
Zygmunt prawy
krl
i

odgromila.
1506 prio/. spraw i; Slnislawa Kiszki, u Klecz-

ociec ojczyzny,

W nim sprawiedliwo, aska, moc

Zdobiy godno.

Wzi w sw

opiekg Sarmackie dziedzizny,

i

hojno,
1509.

Moskw wojowa
Woochom

Tatarw gromi,

take

ziemi ich

doomi.
biego.

spraw

Tatar dwadziecia cztery tysic lego.

1512 u Wifiiowc Konslanlina Tarnowskiego.

rdo krwi
S susznej przyczyny wid wojn
S kontory
ich precz
z

1525.

Krzyaki,
Ksistwo Pruskie.

wygna

nieboraki.

Ksistwo

mistrzostwa Pruskiego uczyni,

1514.
1535.

Niemiec szyk zmyh. 3Joskwy u Orszy omdziesit tysicy Zgromi, Starodub z Owcyn wzit jci.

1530.

Pidziesit tysic
Ambicia

gdzie Obertyn,
starli

Wooch,
Umar Zygmunt 1548 w Wielkanoc, scpullus
iOdieJulij.

Naszy

w w

proch.

nim za miejsca

nie

miaa.
to niechcia,

Rada Norwejslia, Duska, Swecka chciaa

Mie

go za krla, przyzwoli

swym przesta. Wic Zygmunt August wzi koron potym, Ten s swymi dugo trwa w pokoju zotym, Helbiet krla Ferdynanda crk.
na

Zygmunt August narodzi si 1520,'korono-

wan

1530.

Wzi za maonk. Drug Barbar wzi Radziwiwn, Trzeci Katryn poj ccsarzwn.
Bitwy niezwodzc, harde Liflanty wzi, Pych im odj. Kietler ksiciem jest wybran Kurlandskim, Rzndc Chodkiewic Jan zostha Liflandskim," Krlowi miasta Anse da si chciay,
I

1553.

1557.

Ciuilates faedcris An.

sialici.

posy say.

Pretwic

Podolu on Tafarw gromi, Turczyn, Wooszyn, nie raz szyj zomi, Tyche Mielecki s Sieniawskim piera.
i

upy
Laski Deszpota

odbiera.

wwid

do

Wooch mny,

Tatarw potym wielki huff drapieny Zbi, drugici a do Oczakowa goni, im odgromi.

up

524
I56L

Radziwil Taurus

Liflanciech
i

Taurus wzit.
15.58Poczlhek wojny Moskiewskim.

Krl Pruskie burdy

wywrci, Gdaskie ukrci,

z

Za

mcin spraw

swych

Moskw

^^ojuje,

Ziemi^^ ich psuje.

Moskwicin wzi czsto Infiand, Poock w Rusf, Litwa te z Lachy lud mu mcinie dusi,

kozacy ich czosto

wielko

zbili,

Ziemi
156.

ponili.

Pod Newlem tysic czterdzieci biegao Moskwy, to si im na Iwaskim sslao,

Radziwil, Chodkiewic trzydzieci tysic.
Zbili nie liczc.

Tak i si trupw ualio soce, Lecz miesic wieci, cieszc nasze goce, Ua, czerwona, w polach krwie sthrumie bieg,
1564

Moskw

zbito

Tame
U
za

Sojski leg.

dzie Margorzty.

Srebrny od Orszej uciek, Piro zroni, Pacz ich trzynacie tysic potem zgromi,
Ozieriscz, ktre

1564 Ozieriscza wzito.

1587.

Jurgi

Tokmak,
sak.

\Yzi w

Moskiewski

Pirwej 6000, drupi raz 3000 Swdw zb szy w Inflanciech pod Re~ wiem u wsi Kirempe.

Uy te

naszy

czstokro

kusili,

Sitnie kopcu Moskw zbili, Talwos spraw Chodkiewica, Swdw zbi. Strzelb im odbi. Kniasz Roman take czsto Moskw gromi, Scerbata pojma, Tokmak nie raz stroni.

Potym na

Krl

za zwid

Chodkiewic pod

U do

wojska swe do Radoskowic, Lecz nie sprawi nic.

czyni

s siebie.

By
15C8 Septemhr. 29

kto przeszkodny, wie Bg

tym

niebie,

Kniasz

Roman potym wzi j chytrze Z Boej pomocy.

i

nocy,

15 lanuarii.
18 lanuarii.

28

lanuarii.

tene czas Wielisz opalili. Uwiat, Moskwy wiele zbili, Bierula kozak Biel w Moskwi zgromi. Ziemi wy poni. Potym Kozacy Wielisz opalili, Dworzan trzydzieci, pocztu trzy sta zbili. Podczaszy, Trupczasz, Czarski, jt z inemi, Z upy wielkiemi.
Naszy

Take

Polon Witebscy Kozacy wywiedli,

Z Moskwy
Raz po

dobytkiem,

Uwiat za
drogi.

obegli,

raz wielkie

Moikwi czyni szkody,

Chodzc po

525
Seremiet Witebsk
z

Nabajskimi obieg,

W oml

tysic, precz opaliwszy odbieg.

lata przez

Krl na trzy

posy przymierze,
bierze.

1570.

Pitnacie si lat Lach z Litw w polu

Moskal
Nie tak

Z 3Ioskiewskim tak rno drapali,

broni, a

zaw/.dy wygrawali,

za zamkw

za

Ula,

Wiele

ich zzua.

wdy

Wdy
Kt
Skarb

dliigo s Troj wojn Grek mia, swego dowid, nasz nic nie dokona, by w tym winien, niech kto inszy sdzi,

Snad

ten co rzdzi.
piszczy,

ndzny onierz go godny gdy nie pac niszczy, Moskal sie rozmg na Rusi powoli.
ksistwie zniszczon, chopek

Co nas dzi

boli.

Cichy krl pokj lubi a nie wojn,

Wywid

lud

pole, rad

patrzy na zbrojne,
precz ich puszcza,

Nic nie sprawiwszy,

mogc,

Skarb

niwecz pluszcza.

Skarb mog nazwa Cressussa onego, Ktry do czasu Litwa dawa tego.

Wytrzymaa

stos

W wojn w
Polsk
z

ywic

swe onierze,
przymierze.

Uniej dowid, zbraci

Litw,

*^''v>v
.

.<

Rozumem sprawi, czego nie mg bitw, Tak i gdy w zgodzie ty paiistwa trwa bd, Co chc posid. Zmar potym, skoczy Jagieowo plemi, Mskie, rzdzio ktre dugo plemi. Siedm okiet ptna wziwszy s sob tylko,

.157-2JuIijl5wKnjszy"^'

Dziewite

Interreg-

Wzi
A

inszy wszytko.

Racze go Panie przyj do

swej

chway,

ten nalednik jego by

by

stay

wierze,

w cnocie, w
I
z

mstwie,

w sprawiedliwoci,

^f'

w pobonoci.
miosierdzia swego

Ktrego nam sam

i

Obra przywid do krlestwa tego, Nase w Interregnum w cale zachowa, rku piastowa. Tych Interregna w Polszcz dziewi byo,

imerregna.

Jak si od Lecha

to

pastwo poczo,

Pirwsze po Lechu, gdy Krakus

by

obran,

Na ksicy

stan.

526
Wtre po Wandzie dwanacie wojewd Rzdzio, trzecie gdy o pastwo w zawd Puszczano, czwarte gdy on Piast s Kruwice

Wzit
Pite po Mieszku gdy

do

stolice.

dziedzicem,

Ryx wygnali, za go w klasztorze

zabit cny
jest

dostali,

Szste gdy

zdrad

Przemysaw,
Czech

Wzit

Wacaw.

Na sidme Wgrzyn po Kazmirzu

obran,

sme, Ja gio gdy wzi w maeski stan Jadwig, przyj krzest s krlestwem Polskim,

Z zrzdzeniem Boskim.

Dziewitemy

W ktrym,

to

po Augucie
pokoju

mieli,
byli,

dotdemy
majc ze

Nad wszech
Sieoza Baka Talarscy Kozacy pobici w In terregnum, 1.573 w So-

nadzieje,

ssiady.

Bg strzeg od zwady. Turczyu si nam askawie ofiarowa, Moskwicin spena nam wiar zachowa.

bot Wielkonocii, Podolu pod Barem.

na

Take

Niemcy, Tatarzyn

urwa

chcia.

Wzi w eb,
Jaki

nie

wygra.

Za Augusta Oktawiana cnego, Snadz pokoju tak nie byo miego,

Bg

ten czas

da

cnej Sarmaciej,

Od

wszej naciej.

Ju

tu Polaku

masz krle swe wszytki.

:

Porzdkiem z dobrych Z zych si karz, kthrzy Bierz

Bierz tu wzr
Najdziesz tu
s

bierz

wzr

poytki.
nie zbroj,

gnuno, zo,

w myl

swoje.

przodkw rycerzu ochotnych.

mstwo,

Nie

chod do

nie patrz go u obcych. posthronnych szk, u swych si ucz,

Fryt.

A w dzielno ich ucz. Sprosta przodkowie twoi mieczem bili, Co chyba, to w eb, nie wiele kroczyli. Czech, Swed, skoczny Niemiec nie raz rzek: Gdy od nich by bit. Skutkiem slachectwo cnot zdobili.

Wdy

Fryt,

Dla swej ojczyzny

piersi nadstawili,

Pastwo od morza
Moesz si

do morza

szyrzyli.

Krwi

je kupili.

oby

bez obcych

w swym
i

kraju,

Masz chleb, wirz, ptastwo, ryb, ko, jak

Sukno, elazo, mied, srebro
cyna,

raju.

Tu

nie nowina.

527
Cudze ziemie twj chleb ywi, wirz grosz, Zamorczyk godny snadby zawdzi nos, Przepocilby si Fleisch, hrut, by nie Polak, Niemiec nieborak. Wisa to matka rzek Polskich na sobie, Warta, Narew, Buk, nosi Niemce tobie, Wilia, Niemen, Dwina, z Litwy, z Rusi,
i

Wam ywno
Tu

nosi.

ml
Zna

rycerz waleczny przystojnie.

Czyni gdy trzeba dla ojczyzny zbrojnie.

to

Czech, Niemiec, Moskal, Swed, Tatarzyn,

Grek,

Woch Wgrzyn.
i

swych 'pisz szeroko. Jak w ich ziemiach by Sarmata gboko. Wie to Europa, Afryka, z Grecie, Turek z Azi. Tu szczyro, przyja, rychlej ni gdzie indzie, Najdziesz yczliwe bractwo, w szczerej prawdzie, Tu zdrady nie masz, tu prawa, tu wolno, Swieboda, hojno.
dziejach

Bo sami

Nu

gdy

ty

wstpi w
kupiono,

tak roszkoszne

pastwo,

Bro

go

usilnie nie daj

go

tyrastwo,
czuj.

Krwi je

krwi

je zapiecztuj,

Polakiem si

S strachem przodek twj posthronnym panowa, Kady z nich w mstwie dank mu zawdy dawa,
Krle postronne na

pastwa

wsadzali

SaKaueS'"''^^''^'

Inszych zrzucali.

Tu

obacz przodkw jak herbw dostali.

Krwi, cnoth, mstwem,

Ojczynie k woli

gnunoci
pocili.

nie spali,

w
By

polu si

j
s

zmocnili.

Polacy prawi od pola rzeczeni.

Piknym

przezwiskiem

zaiste okrzczeni.

Ktre slachectwem
I

swej cnoty zdobih,

chdoyli.

Nie

patrzyli

skarbw, marnych pienidzy.

Ni dziwnych strojw, trwali

Chleb, ser,

polu

ndzy,

wdzonka,

suchorki, o wodzie,

Czasem o godzie.
Nie za kobiercy, nie w licznych paacech. Lecz w budkach s chrostu, a rzadko wnaraiociech,

Opocza,

szabla, oszczep,

uk,

a kusza,

Ich

bya

dusza.

528

Nu

wy te

mni

slachetni Polacy,

Bdzciesz swych starych mistrzw szkoy aci,

Pilnujcie

zawdy

co jest poczciwego,

Dosy wam

Rycerstwa cnego. waszy przodkowie nadali,

sie z

Jednobycie

nich nie wyradzali,

dali
i

Dosy wam herbw

I

wolnoci,

yznych woci.

Wszdzie

z ich mstwa sawa kwitnie wieczna. Od miertelnoci na wieki bespieczna, Zapat jak swej dzielnoci wzili,

Przodkowie

mili.

Tak wy te cnot slachectwo swe zdbcie, Nie s cudzej prcej, wasnym si dorbcie. Tak samych siebie, synw wsawicie,
i

ulachcicie.

Do

czytelnika.

jy^^j^,^ ^^ ].^^^^^

slacheckie
i

wasnoci,
'

przodkw dzielnoci, S porzdkiem krlw- przijmisz wdzicznie prosz, Czo z aski nosz. Rzecz troch przerwa musz przedsiwzit, Czczc w tym Uni Litwy s Polsk wit, Nakoniec powiem potrzeby jednoci,
Polaku bracie,
I ucisk woci. Tu ju Litwinie bracie zjednoczony, Z nami Polaki prawie ju rodzony. Bdziesz mia ksit swych wasnych Z mej uprzejmoci.

dzielnoci,

Ktrych imiona noc ciemna zakrya.

Saw
Ano
z

dzielnoci ich
nich

mne

zniszczya.

kady dla ojczyzny mnie. Walczy potnie.

i

wiadczy to Krzyak, Liflandski Moskwa, Tatarzy, Mazur, Lach,

Pruski,

lud Ruski,

wiadcz mstwo
Ktrzy

ich Niemieckie Krojniki,

I bitne szyki.

pogastwie cho dugi

czas yli,

Ale ojczyzn

sw w

cnocie mnoyli,
przystoi,
zbroi.

I bronili jej jak

synom

W 3Lirsowcj

Tych mnie Apollo wysawi przymusza, S prochu wydzwign kae jako slusza, By tak ich dzielno, potomkom wiecia,

Ch w nich wzniecia.

529

STRYROWinSA WYWD KRTKI A DOSTATECZNY

przed tym nigdy od

MTYSA

adnego

nie opisany.

Rozdzia smy.
do Czytelnika Przedmowa.

i?#ny

Litewski nard

waleczny,

S pocztku skoro Do Ihych prawie

I

rycerstwie bespieczny,

lath

wthpi

o przodkach swych,

dzielnociach ich.

jMi o ich

mstwie

postronni pisah,

Niemcy,

Ru, Moskwa,
Stella,

ktrim si
Krancius.

zna

dali.

Miechowita, Dugosz, Kromer, Syivius,

VMMMch ja dostawszy przeczedem s pilnoci, A uwaywszy Litw z ich dzielnoci.

Zebraem
krtko
I s

wywd ich s przodkami, ksitami.

j k temum Ruskich Latopiscw dosta, Ktrem dowodnie s tymi krtko sprosta,

Dowodu, prawdy, na wszem

)l

przystrzegajc.

Nie fabu bajc.

tym si ostoj czego dowie mog, tym zagasz Zoilusw trwog, Krciuchnym wirszem, lecz wiele zamyka, S prawd przenika.
I

.^

y^ogussa

spisa Justinus wielkiego.

Mae

ksieczki, Florus krcej tego, Liyiusowi dzieje wielkie zebra,

M M czemu
Czas

Krciuchno wyda. duga zabawa sw suy,

ai si czciciel wstuy,

prno traci

Ten

sto kart spisze, a drugi na karcie.

Sens da zawarcie.

530

O t
Masz

tu krtko Czjtelniku

miy,

Miae
i

Polskie krle, ich

mne
i

siy,

Litewskich wszytkich

ksit

wywd,
dzielnoci.

if ^ejrzysz
Jak si

powd, na przodkw swych

pocili

Wojny

mne

abymy
I

caoci
nam
nabyli,
kupili.

tych

pastwach

trwali, ktrych

krwi

M nie

miej za wielki dziw sobie tego.

Jak tu

Woszy

do kraju punocnego,

Z zachodu

przyszli, z dalekiej krainy,

S hojnej dziedziny. C' ;iarmatw swych 'patrz jak do Woch zali, I do Afryki, gdzie dwiecie lat pali,
Trojanie,

Lombardy, jak

w Woszech
przybiegli.
z

siedli,

A skd
JPoznasz

wiele narodw

ziem wschodnych,

Osiado

stronach dalekich zachodnych,

oni czo

przd yli na zachodzie,

Siedli

na wschodzie.

JKycerstwem jedni sawy cnej szukajc, Drudzy miejsca ze za dobre mieniajc.

Drugi

cho

lepszych krain dla swiebody,

Uchodzi trwogi.

j^Eneas dugo
Niechcc

jak

bdzi

po morzu,

ojczystej Trojej

patrzy gorzu,

Alexander wiat dla

sawy okry.
nie

Drog

ty.

JFfaph, Tauryk trzymali Wochowie, Gdzie dzi Przekopscy siedz Tatarowie,

W Wgrzech

Tatarzy,

W Niemcech Imbrowie.
teraz Niemcy.

Greciej Turkowie,

0]%fM

Chaldei wiatu panowali. Po nich Persowie, Grecy za wadali. Po tych Rzymianie, cesarzmi wic Francy,

A
Daniel.
2.

jUaniel

mwi i

wiele narodw.

Ojczyste miejsca, dla wojny, dla

godw,

Opuciwszy,
^kklesiastes

cudzych si rozmnoyli, I rud zmienili,

W kthrymby

te powiadcza tego, aden nard nie ma miejsca swego,

s

przodkw dziedzictwo swe spieni,

Rodu

nie zmieni.

531
;icytowie tylko, a Indowie sami,

W swych
Z

ziemiach
nie

przodkw trwaj ojczycami.

Wiochom

dziwno

i w Litewsk ziemi, WnieH swe plemi.

i

J*tolomeus on jak rne narody,

miejsca na miejsce przycie

Spisa, ktrych wiat

by peen

wychody, jak maku,

Dzi
/edni na drugich
Mocniejszy sabszych

ich ni znaku.
iuas*sage'ic,'ueruife'tc.'

miejsca nadchodzili,
z

lepszych stron wybili,

upiestwy

jedni z drugich pracy yli.

Nic nie

robili.

MiT0rY

co

urwa,

to

jad, tym si odzia,

Zwaszcza Sarmat ten spoiny mieli dzia, Z upiestwa, tak i si wszyscy dzielili. Co inszym wzili.

H,

,.

olej nie znali

naszy az za Lecha,

-TU
ja,
s

Polacy 550, Lilwa 1325 orajcii.

Czechowie take za swojego Czecha,

Litwa za Gedimina ora

Kstat

Polski

wzia.

Bo gdy Gedimin

Ann

crk

sw da

Za Kazimirza, s Polaki si zjedna, Tak wolni z obu stron byli winiowie,

Lit^^^a,

iVOwe

gospodarstwo
s

w
s

Lachowic. Polszcz zlubili,

jli.

Przyszedszy

Polski

ora ziemi

Widzc poytek ni
J!i^piej si Ju si im

kozactwa lepszy,

I bespieczniejszy.

w w

domach mieszka im zlubio,

polach,

puszczach oprzykrzyo,

Lepszy im donos

izbie,

ni

zwirz

puszczy.

Gdzie nieg, deszcz pluszczy.

MV0
Niech

tedy

Litewskich

ksit

bdzie chcia wiedzie ten wywd. sprawy, boje, powd.

ty wirszyki

nich si dopyta. jR^cerstwa w nich te obaczy prawy grunt, Niemcw, Krziakw, na Litw prny bunt,

krciuchne przeczyta,

Najdzie tu Litwin

pewno

rodu swego,

Z wiersza krtkiego. />y#nujc bratw te Polakw swoich,

I

czczc

Uni

tych

narodw dwoich.
'_

Pooyem

krle Polskie na przodku,

Patrzc porzdku.

532
jLC/bo

Jako krlowie

kademu snad wiedzie bdzie, kady w swoim rzdzie, Take ksita pastwa sprawowali,
tu

Jak wojowali.

irElfI si
Przypatrzy

thu rzeczom
i

w krciuchnych wierszykach
ich szykach,

dowie si o

Jak

wielkich Kronik, ktrych

te

nie

kady,

zawdy. J!^owie si k temu slacheckich wasnoci, Zacnoci herbw ich powinnoci. Co prawdziwemu suy ojczycowi,
i

Moe mie

slachcicowi.

#ak ma przodkw swych w mstwie naladowa. Jako zranionej ojczyzny ratowa, Ktrym sposobem ma swj stan slachecki,

Zdobi

rycerski.

CRTa^lo. ten Z jak jest

Wiesz JPisz
Nie
jak

wirsz

chci
gard

bracie

miy,

dany, nie

chudej siy,

nie

kady moe by Maronem,

I

Ciceronem.

mog, aby funt zwierzony, zgin prno w ziemi zagrzebiony,

s kadego, Chcia czasu swego.

S ktrego zysku Pan bdzie

JL letniej nie kady ma Apolinowej, Ani wymowy Merkurjuszowej, Tak bogacz zotem, kadzidem ubogi,

Ubaga

Bogi.

jR#tmy take
Bogu,

ja

swoje ofiaruj,

si by czuj, sswym pobratinom, Lachom, Litwinom. JfMJiJfIonu mi fortuna nie yczya, Pallas z Minerw troch mi spucia,
patriej, ktrej
i

woli urodzon,

Darw swyci,

ktrymi

su

kademu,

Bratu dobremu.
Czytelniku miy,

Skd
siy,

ten nard mocny,

Nie

gard chudej
tu

Bo ja
Toruj

sam drog.

Wszed w ten kraj pulnocny, aden niedba o ty,

Litewskie klejnoty,

jak

mog.
nie

aden
Ani na

wprzd
to

chodzi, Ktre przez cne poty,

Przyszli na cel cnoty.

godzi,

By susznie wywodzi, Skd si Litwin rodzi

Leay w
Cnych

ciemnoci,
dzielnoci.

ksilh

533
Litewskie godnoci, Dla pisma gnunoci, Jam nie s powinnoci,

Wywid
Sam

ku jasnoci.

swj wirsz kieruje,

Lecz

szczyrej

mioci,

Rycerskiej biegoci.

Nie z inszych smakuj. S swym si popisuj, Swym mzgiem pracuj,

Dostatniej zgotuj,

Naoy
Bycli

pilnoci,

mnieli goci, Litewskich wooci,

ticli

Gdy wdziczno poczuj.

NA HERB PRZESAWNY

liitwo

sawna masz za swe, a snad nad wszitkimi Pastwy, herl) swj wyniosa dzielnociami cnymi,
Nie
zmylili

"si na tym on 3Iendog przemny.

obrali herb sobie potny. Bo herb prawie rycerski, Mq na koniu zbrojny, Z Gryffy, z Orami rwny, rycerstwu przystojny.

Z Narymuntem

Mieczem si goym zanis, bespiecznie harcuje. Hem na gowie, szczytem si s krzyem zastawuje. Krzy go szczyci, bo murem jest krzyowi zawdy, Od Turkw i Talarw broni go, wie kady.

Wszdy koem

zatoczy

Ko
Zna

dobrze ukowany,

m
i

na gooledzi.
jak wryty siedzi.

wiczony

rycerz nie

nowych onierzw.

Nie narzeka na zbroj, nie szuka pancerzw, Nie kadzie jej na giermka, sam j chciwie nosi,

Nikomu nie hoduje, ani czapki wznosi. Strzee swej gonej sawy jak w oku rzenice, Zdobi dzielnoci godno swej stolice, Pogoni go przezwano, nie ucieka, goni. Mnie ojczyzny miej od zych ssiad broni. bystry jadowity ksa, a siecze,

mn

Ko

mu ciecze, Zawdy w zwykej miaoci w rycerstwie stoi, A nigdy si ochyn sam w wojsku nie boi.
nieprzyjacielska po nogi
i

A krew

Dawa

ten elektorom

By na pastwo
Jedno ktryby

nie brali kto

swoim przykad w Litwie, si boi w bitwie.

przechodzi tabory.
z

mnie

eby

k rycerstwu drudzy

niego brali wzory.

534
Bo wic
jaki

pan bywa taka

czeladka,

Pasterz dobry

ma broni

zwierzonego stadka,

Srosze wojsko jeleniw, gdzie lew hetman bywa, A gdzie jele wodzem lww ju nadzieja krzywa.
herb zbrojny
i

mny ma

potrzebuje,

Coby koniem zawrci gdzie potrzeb czuje, Coby lekarstw niepatrzy, wczasw, ni pogody, Lecz by ustawnie broni ksistw, krlestw od szkody.
Jako oni

przemni

waleczni

ksita.

Od

ktrych ta

Pogoni

za herb jest poczta.

Przesadzali si mstwem jeden nad drugiego, Wiele mieczem posiedli narodu Ruskiego. Wybili si z ich mocy, samych zhodowali. Teraz z nich trybut bior co przed tym dawali,

Z maego

wielkie

pastwo mstwem

rozszyrzyli,

kierdaszw Tatarskich czsto

by

krwawili.

Harcuj

sawna Pogoni, karery wywracaj, Jako zwyka, bij mnie, pola nie utrcaj,

Krzep' si

mnie na nogach, a strze si szwankowa,

stolica za dyament chowa. Prochemci nie da przypa, nie ujmie obroku, Natrzysz na nieprzyjaci ze wszystkiego skoku,

Bdzie ci twa

Przewr, pora na gow, niech s pola sstpuje. Obcy niech wtwojej ziemi satrwnietassuje. rzadce twoje, Wspomni na zacne pirwsze, Mendoga, Narimunta, Witennowe zbroje.

mne

Wspomni
Ktry

Gediraina, zacnego Olgerda,

Moskwi przywita Moskwicina smierda, Odda mu wielkonocne jaj, a kopj jego paac skruszy, rzek: tak naszy bij, Jako Krzyaki gromi wspomni naKiejstuta, Lachw, Mazurw posza, a za si kry tuta. Wspomni cnego Jagiea, wspomni Witutowe Sprawy ony przesawne zwycistwa zdrowe, Pomci si granic swoich za Uhr pomknionych, 1 z Nowogroda, Pskowa, zwykych dni onyci, Za Kiowem szedziesit mil a do Putwila, Od Poocka po Mozajsk omdziesit mila, Z Witebska mil siedmdziesit a do Nowogroda,
i

Granice twoje byy, dzi

nich wielka

szkoda.

Mci
I

siSiewierskich krajw swych miodem pyncych,

zwierzem, chlebem, Ruskich pl obfitujcych.

Sam ci Bg k temu wzywa, chce pomoc do tego, S tyra wodzem kiedy zachcesz powetujesz swego.

535

Mci si
I

pracy swych przodkw, popraw ich dzielnoci,

niemierteln ich wyrwi s ciemnoci. gdy chcieli sobie hodowali, Krzywdy si namniejszej mszczc paiistw^a rozszerzali. Wiesz i Witut Oczakw trzyma s krzeciany, Gdzie dzi Tatarzyn puy straszc Podolany, Przodkowie twoi sawni carzw ustawiali, Tatarom drugich wedug wolej swej skadali. Posadzi Tachtamissa Witut na Zawolskie, A Kamirz Aczkiereja na hordy Przekopskie, Przeto sawna Pogoni ru konia bystrego. Odnie zwycistwo sawne bronic gruntu swego. Masz Boga, masz i wodza (lecz go bud) potemu, Masz rok hojny rycerstwo, ku boju mnemu.
Ktrzy

saw

Moskw

Sam ci Bg

poprowadzi,

Do mnych spraw

s chci to winszuj, narodu twego przystpuj.

Matth.

Stryk.

A>*<^OS)l''^-^

TU

SIE

m mim w\ wod
u Meotskich wd,

lyymbrowie

Gotty waleczny nard,

wyszli, a

Z Gomera

Gdzie wpada Tanais, miejsca swe mieli, Tam si zmnoyli.

oijm
CIUS,

Tacitus,Kr,m-

Potym lepszych miejsc szukajc w ty kraje Przyszli gdzie Dzwina, Wisa, Dunaj, wstaje Drudzy Dniepr, Wog, Bug, Niestr, Pont osiedli,

Psiemieczkich "rojnikach.

isz

2
.

Greki boi Wiedli,

Poowcy, Jaczwingowie
Papirius,

tego/,

rodu,
,
, .

M. Junius
C.

Sylvanus,

Manlius

Osicdli
^

consuie,p.ServiiiusCaepio, od Cymbrow 1 Gol-

^z|, przcz r

^ tranci,
.

Rusi, CyiTibrowie ku wschodu, . ..

-^

az do

Woch

,.

przebiegli,

tw poraeni.

Tam

wojny czste
ich

Wojska
^ Post
,.j,
,.,

tam Rzymiany miewali. wielkie, s hetmany zbijali,

I z
i

nOSlcdll.

Gdzie Papirius
Urbem condtlam m,AnteChristumim.
.

Junius poleg,

A
Potym moc Rzymsk
Skaurusa
,

Manlius zbieg.
s

Scipiusem

-i-

zbili,

o^S"dJ;Srf/"x'
fmdUuTpTstrSt''''''

A
Gdy

ich

witszym wojskiem porazili, Marius dwa kro zbi, moc ich star,
z

I z

Woch

precz

wypar.

tak

Woch
w

byli

Przyszli

ty kraje,

wygnani Cymbrowie, gdzie dzi modz, Prussowie,

i

Drudzy
Roku Kryslusa
503.

Liflanciech siedli

Sweciej,

Drudzy w Gociej. S tych Wedenuto Pruskim krlem zosta, Dwanacie synw spodzi, ktrych tak zwa;
Natango, Sawo, Nadro, Litwo, Sajmo.
Galindo,

Warmo,

Pomedzo, Kulmo, Barto, Sudo, Ogo, Tym pastwa rozda za ywota mnogo, Kady swj dzia swym imieniem mianowa. Gdzie kto panowa.

537
I

jest

ksistw dziesi dzi w Prussiech sawnych, imion nazwane z lal dawnych, Kulma, Nadrawa, Bartenland, Warmia,
i

item
Tiiu,

Stirlaiiin,

SlnroUoijker-

(ialindia,

Od tyche

l'nutia,Pomesania,.iam-

Natangia.

Sajmo te

Zmod

od siebie mianowa,

Z niemiecka Samland, bo

Od
Litwo
I

Kurskich

jezior,

sam panowa, gdzie Dzwina ciecze,

niej

Samland Samorjilio, l.ironis Semigalia aSa-

imo nimcupnla.

Miaa

granice.

za

osiad, gdzie dzi

otwa,
swym

Litw,
Prussowifi, Lolwa, Litwa,Gei)iae jeden nard.

Rozmnoy pastwo,
nazwa Litw
to
s

pokojem

nie bitwg,

siebie

imieniem,
Poowczy
Podole.
Podlasze.

Jeden

by

lud,

Z wiecznym znamieniem. otwa, Prussy, z Litw,

i

gdzio

dzi
gdzie

Gepide, Jaczwingi,

rwn

Ijitw,

Jaczwingowie
Kurlandy.

S Poowcy, Polsk, Mazowsze, drapili. Tym si ywili.

Splne granice, jeden jzyk maj.
Ubir, zwyczaje,

tego powiadczaj,
i

Tylko si

ksity
z

granicami,

Dzielili sami.

Potym Palemon
S kilkiem
set

narodu Woskiego,
ludu rycerskiego,

Wedug Lalopiscw Ruskich 428 po P. Kry-

Wochw

by musiao.

sthusie

ale

pozdniej

ty strony

przypy, gdzie dzi morze Kurskie,

Liflandskie, Pruskie.

Snad

dla

tyrastwa Nerona srogiego,

Rne
5troiiv.

domniemania

Albo Albo

dla strachu Attile onego, dla

o przyczynie przycia Paleraonowego w ly

wntrznych nieznasek,

ty strony.

By

zaniesiony.

Bya te to ka w Rzymie wywoanie. Do krain cudzych za grzech odsyanie. Gdzie wedug winy tak dugo mieszkali.

przejednali.

Dobrych te

wani wyganiano
z

czasem.

Jak Scipiona

zacnym Maryusem, Cicero, Nazo, Grakus s Kamillusem, Brutusem. Z

mnym

S tych s Wooszy wygnacw spodzeni, S tych te w Tauryce byli rozmnoeni,

i sawny Palemon, Przyszed do tych stron. Niemnem z morza wszed w t Litewsk stron, Lud prosty da si gociom pod obron, Baczc ich ludzko posuszni im byli,
nie dziwno
I

Take

zgodzie vli.

68

538
coiumnae,

LeSJ

Rzymskiej cztcry domy

^'^'''^T Z iiim przyszlo, Cezoiriniis
s

herbami,

Herby

domj Uzjm-

KolurniKimi,

Ursin, Kitaurus,

Ra domw
I

sawnych,

starodawnycli.

Rzymskiej

piszla.^''"

S tych domy slacheckie w Litwie urosy, I herby ktre dzi maj z nich poszy,

LudproslyzGollw.

j^j ^^^ ^^^^^^ ^^ ^^- j^gj

Jest z

j^^^

(Jg^ynych,

Gottw sawnych. Stde sw wiele woskich aciskich. litewskiej mowie, a z Gottw niemieckich. Lecz gdy si z Rusi, z Jaczwingi zczyli,
i

Jzyk
LituamaaWorc.
jg^j^^j

zmienili.

^wi

ii ci

Lituani,

sMd"?S..'iSS''

Przezwali^en

kraj, potyrn

Litwani,

Od brzegw

morskich, gdzie pirwej mieszkali,

Litus brzeg zwali.

Albo jeli imieniem swej ojczyzny,

/^^S---^-:

Italiej,

nazwali ty dziedzizny

La

Italia,

potym

Litalia,

Za
Drudzy
tJiaalJcSo!''"'a

Litwani.

Tuba, Litore

Lecz

jej

chc j zwa, byo Letani imi da,

Letando, bo

niej

hojno

dobrze,

Wesoo,

szczodrze.

sJ^Z^Sn^nZ^Z Po Palemonie ksit mnogo zacnych, Rzdem swym stoi, lecz zaledwie znacznych, i!^hT/iu-mbTaJmafiia Wtpliwych imion, ale zna i mskich, MiiTiii^. ^Zhiin
cit,

atque persius.

^^ sprawacn ry cei

i>iiicn.

Gospodarstwem si

adnym

nie bawili.

Lukiem

szabl

w
Bo

polach si ywili,

ywoty

swoje wtpliwe podali,

nie pisali.
z

W^ola kady

nich szabl

dokazowa.

Ni
W^
Ale

pisma patrzy, std

s

musz szwankowa

dzielnociach,

ktrychby potomek wzr bra,

Przodkw sprawy zna. jednak ich sprawy przesawne. Wynurzaj si, bo cnoty cho dawne,

wdy

Zawdy
Przeto

kwitniej,

staro im
ich

nie szkodzi.

Sawa

modzi.

i oni cho pisma nie znali. Jednak potomstwu wiadectwo podali

Spraw swoich, ktrych te Ru S swemi zmieszaa.

cz spissaa,

559
Nic
zatai

Jak szydo

Ma

si sawa zagrzebiona, w worze bywa wynurzona, tr^jb gong, umie drog nale.
Jak
s

prochu
zacni,

wyle.
cnym
zacni,

Trojanie nalezli

Homera

Takie Grekowie
Eneas, Turnus

rycerstwie

sawy

swej patrona,

Maj

Marona.

Tak te wirsz mj mdy Apollo pobudzi, K sawie cnej Litwy bych inszych przyudzi, Hy mstwo ich mdrszym pirem spisali, Mnie nie ajali. Bom ja tu sobie sam torowa drog, Gdy aden nie szed przedemn, rzec mog, Samem jak pczoka w rnych szpera, Gdzie dowd zbiera. Sam swj wirszyk mdy, nie z inszego skadam. Sam jzykiem mdym, mdrszim most zakadam,
Pisz kto chce lepiej, jeli sdzisz srogo,

Papir nie drogo.

POTOMSTWO
KSIT LITEWSKICH
idcce&.
I

MODZKICH,

r otomkowie

trzej

Palemona cnego,
Jiiri
I

Potomstwa Palcmouowego dziaj.

W Zmodzi nad

Borkus, Jurborg zamek

pastwa swojego, rzek wprzd zbudowa,

tam. panowa.

Kunosz te zamek Kunoszw zaoy, Spera, Wilkomir, kady sw mnoy; Gdy ci dwa zmarli, Kunosz wszytkim rzdzi, Dwu synw spodzi. Kicrnus siad w Litwie, a Kiernw zaoy,

cz

lk Speranca.

Spera.asperando, Ha-

O tym
Ptrnii(i

Ru

pisze

Gibut brat

w modzi pastwa
Poocka
I

swoje

mnoy,

re

Zawilijska LiloflTuba Liihw przezwa, bo na tym mwi

nad

Ku

u Brasawia,

zburzyli,
zbili.

br/.Piiii

WTli

ludzio

otw

w Irby

dlujjio drzewia-

ne grawali.

540
Zlwibund Litwg po ojcu sprawuje, A Muntwil w modzi mnie roskazuje,
poczli wojowa, Niechcc hodowa.] Erdywi Ziwibundw syn lud z Litwy Zebrawszy, z Rusi krwawe zwodzi bitwy. Na Nowogrdku stolec opanowa, Grodno zbudowa.
o

Z Rusi

wolno

Tatarowie

te

Ru w

ten czas zburzyli,

A ksit

zbiwszy

moc

ich przeomili,

Tak Erdziwi moc swoje pocz

mnoy,

Litw chdoy.
Hetmanom swoim
powiaty

Litwie da,

piSTf^^S^^aS
Ita^iJo^f^f^^dli^ye
^^'^*^'^'^'^-

wada, Kompa Osmian, Gransis Gransiski mia, Imi im swe da.

Ej^is

tym krajem gdzie

Ejsiski

Brzecia, Mielnika, Drohiczyna, dosta,

z Exisa
(lora

Dow

nw poszed.

IFnzera

na Okan

iTCe rzece.

Kierdasza Zawolskiego s hord schwosta; Mingajo, Algimunt po nim panuj, Z Rusi wojuj. Mingajo Poock wzi, hard strwoy, Ginwila Skirmunta syna spodzi, Then w Novogrodku, Ginwil w Pooczku siad, I Pskw na by spad.

Ru

Mari crk
Kniazia Borissa.

wzi

kniazia Twierskiego

-yy

O
1125.

maeiistwo, Jurgim zwa ze krztu witego, spadek walczy s hardymi Pskowiany,

I s

Smoleiisczany.

Koci w

Polocku.

Borys syn jego po nim Pooczany Rzdzi, przeze jest koci zmurowany Sophiej, potym Borysw zbudowa,
J

Borissw miasto.

p^|^^^^

zhodowa,

PrS[^''acinnicy?1 ^^'^^^
Kjmit^''"'^''^''^

tw?iz^S^'''^^''^'^''

Rcchwolda na pastwic zostawi, '^^" mstwem sawy Litewskiej poprawi, Illeb jego syn zmar, nie dugo panowa, S wiata wdrowa.

zakonie Poroskawia siostra jego, Dziewictwa strzegc Bogu lubionego,

Do Rzymu
"-'

zajechawszy

dusz daa,

wit zostaa,
Skirmuut Litcwski,
Porazi,

rzeki Jasiahiy.

Mcisawa uckiego

""^^

wzi

czaftKoydano:a'ti^^""'

Baakju

Pisk, Turw pastwa jego, le s hord spada gowa, U Kejdanowa.

541
Mozer, Starodub

wzi,

Ciernieowa,
i

Dosta na Rusi

Da w
Giedrus

Karaczowa, dzia trzem synom, Strojnatu, Luboitii,

lisistw
I

Pisymontu.

Kukowojcz rzdzi

mnie

Zmodz

Litw,
(iiedrus drojty

zi po nim z Rusi zwodzi bitw, Ucienusz w Litwie za mnie panowa,

kthry Gi

zaoy.

otw
Ringolt panujc broni

zwojowa. pastwa swego,

i

Ksita

Ruskie zbi

Tatarskiego
wszytkich potar,

Carza porazi,
Drucki, Dimitr

mnie

S ksistw swych precz wypar. Swetoslaw Kiowski,

Polegli, z nimi

Lew knia Wodymirski,

Niemen bystro biey,
zbita ley.

1204.

Mogilnej, gdzie

Ru poraona.
I215.Krzyakw Niemcw przyszo do Prus
20000 za Friderika 2 cesarza, ktryci byli Saraceni z Jeruzalem wygnali. Krzyacy w Liflanciecli 12;J4 od papiea

Ru
Krzyacy do Prus

za niego

wcignli,

S Prussy pogany dugi si czas bili, Litwa jak bratom Prussom pomagali,

Niemcw

pierali.

Grzegorza 9 potwirdze-

Tak i Krzyacy precz wyni mylili. Lecz od Polakw za posiek wzili, Tak w Prusiech, drudzy w Liflanciech

osiedli,

Z Litw
Mindog

bj wiedli.

przemny

kniaziw burzy Ruskich,

Liflandskich pierze

Krzyakw

Pruskich,

Smolesk

spustoszy,

Woycw
zna moc

umierzy,

1240.

Pastwo swe
Bolesaw Pudyk,
3Iazowsze,
Polski,

szyrzy.
jego,
lo

1243.
1246.

Bo by ten Dani koronowun w Kijowie

Danila czsto zbi krla Ruskiego,

gdy

mia przyj
z

wiar^

IJzymsk

Rusi<i,czego

Dobrzy, Kujawy przechodzi,

niespeloii

A up wywodzi. Potym si okrzci, Mendolphus jest nazwa. Na Litewskie krlestwo koronowan,

Okrzci si

koronoi

wan, 1252 za Innocenciusa 4 papiea Friderika 2 cesarza z namowy

Henryka
skiego
i

W Kiernowie
z

"le

Zalee PruLi

dozwolenia Papieskiego,
I

Hermana

Uandskiego, mistrzw.
Ileindenricus Legatus Aposlolicus Proiinctalis I olontae Episcopus

Cesarskiego.

By

przy tym Legat, biskup

Arcybiskup

Rygi, biskup

Armakaski, Kulmeski,
zmylili.

Annacaniae.
1253.

To mu Krzyacy

chytrzy wyprawili,

Lecz si

Bo im by za to zapisa swe pastwo. Lecz si rozmyli, wzgardzi krzeciastwo, A znowu Pruskich, Liflandskich Krzyakw, Bi nieborakw.

542
Wojsko zebrawszy Mazowsze spustoszy,

Pock wzi,

miasteczka, wsi ogniem zworoszy,

Za

do Prus

wcign,

miasta, wsi

splondrowa,

W tene
goniT^Llie^lirhe^ri,;
z

Ziemi zwojowa.
czas wojska Pruskich
i

Lillandskicli

Krzyakw poji u

granic Kuriandskici,

Karszowin, Hejzberg

wzi, Niemce zbi

skarl) z dobytki.

wszitki.

Wzi
Tam Henryk Horsnus

Lillandski mistrz poleg,

dSV krVifrai,te

z marszakiem Pruskim,

mistrz Pruski ranny zbieg,

feh,''na^tSia'^od
rrfJelila^czesTr^^i znak nowego krzecia-

Kouigzbcrg oblcg, opaliwszy

koo,

Odszed WCSOo.
j^^ ^^-^ ^ micczem na koniu zbrojuego. Herb sobie sprawi krlestwa nowego.
Ktry

mu

papie, cesarz potwirdzili.

Krzy

tarcz

woyli.

Mazowsze, gdzie Semowit city, Zburzy, a Konrad syn do Litwy jty, Z Rusi potym Mendog Mazowsze zburzy, owicz wykurzy. Ten si gruntownie wybi z dani Rusi, Co przed tym Litwa, to Litwie musi S4fr"*'"^'''''"

ksi

Ru

i;^;2-

Hodowa, krwi zacn wolno

Pastwo

kupili.

zmnocnili.

Przed tym im Litwa winniki dawaa.

Za
1264.

Rusi kuny, srebro, sukna braa,

chrost z

Zapaci si

ykiem mnej Litwie, Potnej w bitwie.

Dala

MendogzabitodSirojwnuka 121);? ou
'

Dowmania
sjnmi Rukla
sa-

z
i

dwiema
llepilcu-

1265.
1267.

Mendoga Strojnat zabi, sam panowa, I Towciwia brata zamordowa. Stroiuata Woisclk mszczac si ojca zabi, ' ! A sam panem by. Cerncem pirwej bywszy ksistwo sprawowa, Polsk srogo a do lie zwojowa, Potym go Lew knia Ruski zdrad zgadzi,
.

we^y^osku

w.

Mi-

chata klasztorze.

S ksistw Ruskich ssadzi. Swintorw stolec opanowa, Zatym J ,, ._,., ^ Bogom, gdzie dzis Wilno fundowa,

Mod

'.

By ustawiczny ogie zawdy gorza, Synom przykaza.

Tame

potym

ksit trupy
rysie, konia, z

palono.

Paznokcie

nim kadziono,

Sokoa,

charta,

sug

namilszego.

Kadli ywego.

543
Bo
o
I s

sdnym
dla

dniu

paznokciami

w pogastwie wierzyli, wzgr ios mylili,

Suga

posug,

ko

dla dalekoci,

Chart dla

ywnoci.

Al)y co uszczwa.

Giermont po mierci Swintorocha cnego, Z Rusi, s Krzyaki rycerstwa mnego Dokaza dwu svnw spodzi mnycii, jak sam potnycli.
i

Trahus Traby zbudo-

Giigin

Litwie

Rusi panowa,

wa.

Tral)us modzkie pastwo sam sprawowa, Po bracie potym Ru, Zmod, Litw rzdzi, synw spodzi.

Pi

Ci sobie
I

pastwo po

ojcu

zdzielili,

ksistwach dzielnych zaoyli, Giedrus Giedroty, a Holsan Holsan, Dowmant Uczian. Narymunt wielkim by kniaziem nad nimi,
zamki

Polsk,

Ru

darli

kozactwy splnymi,

Trojdzin zosta
I

ksiciem

Jatwiejskira,

KsisUiwo Jatwiejskie Doiiiowskio bjlo gdzie

Doinowskim.

dzi Podlasze.

Rajgrot zbudowa,

Pruskim,

Ru, Mazowsze burzy. Liflandskim Krzyakom dokurzy,

czstymi najazdy,
Przestrasza

Polsk,

Woycw
z

zawdy.

Narymunt

brathem Dowmantem wojn wszcz Wntrzn o on, Ucian pod nim wzi, A Dowmant zbieg Pskowskim kniaziem zosta. Lepszego dosta. Potym Poock wzi, pastwo swe rozmnoy, Narimunt Ruskich kniaziw mnie trwoi. Krzyakw Pruskich Liflandskich gromi,
i

Lachw omi.
od prawdy stroni.

Ten Narymunt herb wymyli Pogoni,

Jako

Ru

pisze, lecz

mia krzi w tarcz woi. Gdy go zwyk trwoy. Jak si tym szczyci mia co przeladowa.
Bo

by

poganin, jak

Lecz okrzciwszy si 3Iendog go fundowa,

Gdy herb nowy,

krzest

bogosawiestwo.
Bo byh Zmod Lilw zapisa chytrym Krzyakom po mierci za to i mu byli krlestwo wyi

Wzi
A
Krzyacy
Dali
s

na krlestwo.

ktrymi si byt zbraci,

mu

swj herb krzy, lecz go

za

straci,
..

Gdy si odwrci znowu do pogastwa, aujc pastwa.

prawili.

.544

Tego Narymunt cny sawy poprawi, Znowu tene ierb sobie wasny sprawi, Bratom i krewnym spuci Kitaurusa,

Wolno

nie z

musa,

Narymunt gdy zmar, Trojdzien ksistwo osiad, Z naprawy Dowmantowej wnet z niego spad, Zy go chop zabi, z aniej idcego.
Nieopatrznego.

Wic
Rimunt syn Trojde^^^"^'^'^'

Dowmant Litw
Z

Ri^unt go zabi
I

kiv ksi'^ny

tak sic

pomci

chcia osie s Pskowiany, wojskiem i s hetmauy, mierci ojca swego,

Trojdzienia cnego.

Obra Witenna

po sobie na ksistwo,

1282.

sam wzgardziwszy wieckie przeoeustwo, cerncach dokona ywota swojego, wictobhwego. Bdc tak panem Witen rzdzi mnie. zhodowa potnie, Ruskich kniaziw S Krzyakami si kosztuje Pruskimi,

cz

I z

Liflandskimi.

Polsk, Mazowsze kozaclwem drapiey, Kazmirz czycki zbit od niego ley, Lachw polega z nim nie jedna gowa.
Pod ESochaczowem u Trojanowa wsi jeszcze widziaem sam koci Ralisz,
_ _

Siradz spali, wiczuiw

U SochaCZOWa. ,.,.,. wzi

mnogo.

Prussy

do Brunsberga zburzy srogo, Gedimin marszaek zabi samego.

Wzi
1300.

pastwo

jego.

Gedimin ksistwo, Witenna zabiwszy, Osiad, w Rusi si mnie rozszyrzywszy, Krzyakw czsto gromic goni z Litwy,
Przez

mne
'

bitwy.

Woyskich
LuckTYew, ^Roman' Braski, OlsaPrzeslawski, woiodimir wiodiporaeni kniamirski
, '

kniaziw

Siewierskich skrci,

Wodmir,
r^
i

Luck, wziawszY,
i

Woy
-i

k Litwie
i

wrci

Ruskim pic kuiaziom,

tt

szesc mil

od t"' Kijowa,

ziewie.

Upada gowa.
Kijw, Cerkassy, Kaniw opanowa,

Ji

"''*

Siolec do Trok s Kier-

.,.

nowa.

Putwi, lepowrosk, Brask, Przesaw zhodowa, Do Kiernowa si wrci s tryumphami, Z upy, z winiami. Zbudowa Troki, tam stolec s Kiernowy " ^ i Przenis, a potym zajechawszy w owy. Gdzie Wilna wpada w Wili, nocowa, Gdy si spracowa.

545

Tam

W wilku elaznym, pyta dworzan

Co
to jest,

przez sen wilkw sto widzia

wyjcych
pigcycli
Wiltio zaloione.
1305.

Ledziejko ksidz co sny wiedzia,

Tak mu powiedzia:

sawne ludne. Gcdimin zaraz tam dwa zamki cudne Kaza budowa, Wilnem z rzeki nazwa, I tam panowa. Ledziejko z mdroci wszed na wielki stan, A z mdrej rady, Radziwiem nazwa, S tego dom urs Radziwiw sawnych.
miasto

ma

by

tu

Stolec

Wilny rzeki nym.

lezion
dzie.

Wilnie od przezwana-

Ten Ledziejkobyl

orlim

giiiaz-

Zacny z lat dawnych. Ktrego przodek jak urs s swej cnoty,

Tak potomkowie

patriej klejnoty.

Rad, rozumem, mieczem zawdy mno,

Zdobi, chdo. rzeczy si wracam Gedymina cnego. Zburzy Polsk za okietka onego, Potym synowi jego Ann crk.

Radziwi, ii Wilno zaoy.

radzi

Za Kazimirza

Da
Za
Litwa jego
jli,
z

za

maonk.
Prussw
pobili,
spalili.

modzi
P

zbili,

Zamki dwa wziwszy

Kontora
wojsko

inszych popalili,

mu

Henrikus de Gapiw contor poraion.

1322.

Prus

Derpt powojowa, Ludu trzy tysic wj wid, kraj splondrowa, Trzysta wsi w Mazowszu, Putusk wykurzy,
Liflanciech

Rewel

Za

Liflant zburzy.
Gedimiri zabi ognist slrzal.
1.3-26.

Gdy Frydburg obieg, Krzyak go postrzeli. Tak walczc umar, lecz synw rozdzieli Ksistwy pki y, porzdnie statecznie. By syn wiecznie. Montiwidowi Kiernow, Sonim odda, Narymunt wzi Pisk, Olgerd Krcwem wada,
Witebsk
Korjatu
z

on

wzi,
Zosta

Kiejstut kniaziem
i

Trockim
Ulianalisiijna Witebska, dla niejsiy okrzcil.

modzkim.

w Nowogrdku dzia dali. Synowie jego Podola dostali, Konstantyn, Fedor, Alexander mni,

boju potni.
zbudowali.

Tam

Smotric

Bekot

Za miejsce mocne gdy w owy jechali, Nali, gdzie zamek Kamieniec zrbili.
Tatarw
zbili.

69

.546
Kazimirz Polski tego Konstantina,

Lecz
Lubart

Chcia na krlestwo, bowiem nieminl syna, w tim zmar, a Jurgi od Woocli obran,

Na
Jawnucz nad szeci

Spodarski stan.
starszy

z ong, braci ona, \y Wilnie stolic mia ksistwa wielkiego. Lecz strcon z niego. Bo Olgerd, Kejstut spoinie si zmwili, godniejszy, by go^wysadzili,' i Tak Kejstut w Wilnie zamki oba ubieg,

wzi Woy, uck, Wodimir

Bdc

Pojman

Jawnut wigory zbieg. potym wsadzon w wizienie, Olgerd w Witebsku w ten czas by przy eni. Ktry wzi^stolec ksistwa przyjechawszy,

by

Cnota

Nie dobywa wszy. sprawia mio, Klestut Olgerdu starszemu godno Da, cho si zbrania: tu masz Orestessa,
to

wita

Piladessa.

Take

marsowej zbroi mnie, Pomci si ojca nad Prussy potnie, Jawnuczu z Wilna wygnanemu, z aslii Da kraj Zasawski.
Olgerd

13-28.

Margrabstwo nowe do Frankfortu zburzy, I nad Odr kraj Niemieckich wykurzy, A mszczc si ojca Prussy powojowa, Lud, miasta"^ psowa.
]

Korjatowica

Podola wygna,

Jak swowolnego, Smotric, Brasaw, Sokolec, Kamieniec

Ska pobra, wzi w nocy,

Z
Na
^'^''^-

Ruskiej pomocy.

Sinej

wodzie od

Trzcch carzw^ Przekopskich zbi w dzikim polu, Ktrzy ojczyzn chcieli mie w Podolu,

ki

Dimitr Iwanowic \Mel iinia Moskiewski.

Kutubach, Kaczbej, Dmeitr pobici sami, S swymi hordami. Kniasz mu Mosliiewski potym odpowiedzia: Ogie, miecz posa, aby o tym wiedzia. I u niego mia s tym by na Wielkanoc,

Olgerd

wojskiem

Okaza sw moc. tu za posy jego,

kniazia wielkiego,
z

Z Witebska cign, tam

Przywita

cerkwi
I

jajem wiclkonocnym,

wojskiem mocnym.

547
Kopijg skruszy o zamek Moskiewski,

Rzek:

Znaj Dimitrzc lud

mny
cli

Litewski,

Pumigtaj

I ci

Olgerd

wMoskwi

wita,
Slrncono Wilnowuw
za 10
-JOO.

A
Granice
I |)0

lud twj

wy ta.

ten czas po Mozajsk

zaoy,

Koluhc Ruskich kniaziw strwoy, Zwrciwszy si skara w AYilnie pogany, Krzeciany. Ktrym by Gastot Piotr da koci w Wilnie,
Gdzie dwr biskupi Wilnowcy
usilnie,

Le

pod Bo/,4 sadziu Diskini.

mk

Siedmi cili, siedmi na krzy

\\'

przybili,

Drugim tene' G.isloll zaoil UI,i>/lor, i:d/ie dzi komi I',iiin j .M.iri<'j lin

pi.isKii iiiidWiii-

rzek

wrzucili.

kr jei^iorkiem.

Za

Olgerd Niemcw zbi Prussy zburzywszy.

r

Pastwo rozmnoi, Ru z gruntu podbiwszy. Dwanacie synw mnych ze dwu on mia.

Ktrych tak nazwa: Jagieo, Skirgel, Korybut, Swidrigel, Wingunt, Narymunt, Rorys, Korygel,
i

Clijiiy

Wilebskiej,

z Marii'j Iwerskii-j.

Synowie Olgerdowi.
kie<^o

Langwin, Lubart, Butaw, Andrzej

ostatni,

Synowie KcjsUil.aWielKniaziu niodz-

Wszyscy
Totwila, Zygmunta,

udatni.

kdego.

Kejstut Witolda, Patryka, Dowgota,

mia

Wojdata,

i:J38.

W ihen czas
lan
o\v, ale

Laiicic, Sendomirz, Sochaczow zburzy.

Ogniem wykurzy.
Potim Lukw, Grodziec,
i

In] jioiKejslut od" Polazaraz uciek.

Lww

opali,
1.347.

Bez, Wlodmir, Chem, Brze od Polski oddali, A Lubart, Halic Zawichwost zburzy, Potowsk wykurzy.
i

Koniora

Jana Koiin
inszich
irzi

dwa

kro s Krzyakami
i

i)ora z ii

:ro z marszakiem zakonu llendrychmanem.

Pruskim, Liflandskim

Krzyakom

odpiera,

Mistrzom, kontorom ich czsto dopiera.

a znowu ich gromi, ziemi poni. Janborg, Ekerzberg, Ragnet, Angerborg,
z 1

Trzykro

jctwa zbieg,

im.
1363.

Oterzberg, Gogelanken
Prusiech wypali,

Inslerhorg,

za

Liflantom d

1373.

met.

Odda wet za wet. Witold syn jego Tajno w, fnsterborg wzi, Gdy go Krzyacy gonili las podci. Tame ich pobi, gdzie marszaek Godfryd, Ley z Niemcy bit. Jagieo po Olgerdzie sam panuje, Litwie na stryja s Prussy si buntuje,

Z namowy Wojdia zicia swojego. Chopa prostego.

548
Obieg w Poocku mocno
Kejstut

syna jego,

Wilno wzi.

Wojdi

obieszon.

Wilno ubieg mszczc si tego. Tam pojma z mntli bez wieci Jagiea, Straci Wojdia. Zjedna si z Jagiecm, da mu ojczyzn, Krewo z wociami, Witebsk macierzyzn. Sam si s Prussami m/.nie bije w Zmodzi,
Rejstut

Krzyakw

cudzi.

Kejstm uiJawion.

gdy pod Korybutem Nowogroda Rusi dobywa, potkaa go szkoda, Bo mu Jagieo Wilno wzi Troki, Przez dziwne skoki. Tak Kejstut goy z wojskiem Trok doby chcia. Lecz go Jagieo s synem chytrze pojma

W Krewi udawion, Witut wywiedziony,

Chytro od ony. Zbieg do Mazowsza, potym do Krzyakw,

^'^^'^-

S ktrymi braci gromi nieborakw, Potym zjednany, zwrci si do swych stron, S Prus wiodc poon. Z nim si Jagieo nad Krzyaki pomci, Prussy zburzywszy, z Zmodzi ich wychoci, Za Polsk a do Wilice zburzyli, Zawichwost wzili. Opatw, insze miasteczka spalili, Krzya witego drzewo z gry wzili.

Ktre
^^^'

za

nazad

odesa

Jagieo,
Polskie,

Uczciwie, cao.

Wic

Jagieo wzit na krlestwo

okrzczony,

Z braci

wzi

uznanie Boskie,

ogie. Bogi rne. Wyniszczy prne. mistrz Liflandski, ten czas Poocki knia Zelner Pruski Swetosaw Smoleski,
krzci,
i
i

Litw

we,

Kady

swej strony

Litw

poburzyli,

Czas upatrzyli.

Witut s Skiergajem s Polski wojska JMnie ich zbili, krainy posiedli, Lillantom koo Dzwiny wet oddali.

wiedli,

upw
1387^

nabrali.

Skiergea Jagie na ksistwo posadzi, O ktre si wnet z nim Witut powadzi,

Do Krzyakw

zbieg, Przez

Zmodz burzy

Litw,

krwaw

bitw.

549
Skicrgaja

Wilno obieg, do Prus, a Wilkomir obeg, Z Malborku crk posa Moskiewskiemu, Ziciu swojemu.
z

wojski zbi

Wrci si

Nnstazi,
niorzcDi.

'do

Nerwy

Ubagan potym do Litw^ si wrci,

Jurgenburg, Nejhus, Mergenburg wywrci,

1390.

Krzyakw

nich zbi,

Wzi

zupi, a za szkod, sw nagrod.

Wilol

brj.

Skiergea s pastwa wyzu myii pilno, Fortelem dziwnym chcia ubiee Wilno, woziech skrywszy lud, lecz gdy nie dokaza,

im.
LuduwWilniezbitego

Za
S Krzyaki
z

do Prus zbieia.
burzy srogo,
i

raz

Litw

Wilno wzi, braci zbi

ludu mnogo.

Za

Prus zbieg, zamki

wzi dwa, lud pobi w nich,

KorigeJa brata ci;!, Tolivila za nogi obii-sil uslhrzela,zamku Wisznego Polacy o14000,
i

bronili.

Z upy zbieg do swych. Witut Hektora w swjm mstwie celujc, Na ksistwo wstpi, a mnie wojujc. Pruskich, Liflandskich Krzyakw moc skrci, Czsto ich mci. Skierge, Swidrigie o pastwo z nim walcz, Take Korybut, ale zbici skacz, Orsz, Witebsk wzi, Swidrigeu zemu.
Niespokojnemu.

Tam mu w Witebsku
I

Odrucczy ksita,

Smolescy wsp, czoem niebota Bij, w moc jego wszyscy si poddaj, Z dzieraw hod daj.
Kijw, Cerkassy, Zjtomir, Swinigrod, Wzi, da ich bratu Skiergeowi w dochd. Ktrego otru mnich, w Pieczurach ley; Tak szczcie biey. Smolesk potym wzi Witudt, Hleba wygna, Ktry z wociami wiernym w dzieraw da,

Skiergct olrut.

Rezaski

kraj star,

Lingwien hetman jego,

Dokaza swego.
niemu bi czoem jemu, Tatarw wielko zbi, trzech czarzw poima, Swym dank mstwa da.
Przyjecha,
ten czas Basili kniasz Moskiewski k

w Smolesku

Basili

Moskiewski.

Korjata Podolskiego

wojskiem zbi,

Brasaw, Kamieniec, Smotric, Ska podbi. Wszytko Podole wzi, Prussom za da met, Odda wet za wet.

550
Tatarzy na Wace.

Za
*

Wog pobi Tatarskie narody,

Drugie do Litwy przywid bez swych szkody, Na Wace ich osadzi, gdzie dzi trwajq,
I role

maj.
Aziej,

Tamerlan wielki pan wszytkiej

Ktry porazi Bajzeta

mi,u August.
Witul z Edig carem hethmanem Tamerlano-

\Yo7aI go
,

klatcc,
oi
i

w Greciej, wdy s tym Witud

i

miy,

wjm

SkoSZtOWa

Siy.
i

-i

czyni.

Na
Dimitr Braski.
Andrzej Poiocki.

jego wojska

dzikich polach z Litwg,

-i

miele uderzy,

gdzie

Wiclko
.

przeiiioga,

nierwn bitw, Witut s Swidrigecm,

Zbiegli fortelem.

Iwan Borisowic Kio- rn

wski.

\.lam Jagieowi
I

bracia zbici

i-

legli,

Iwan Belski.
Kasztellan Krakowski

kniaziw Ruskich mnogo, inszy zbiegli.

Lecz jednak wielkie wojska Tatar

Spytek
etc. zbici.

mae,
ubie/.e,

t i r i PoDlIl Stale.
i

ten czas Melstiski Lach

cho mg

Wola
Epilaphittm.

braci Obrci si za,

z

sw
bil

tam poczciwie

leiet-.

Mni

Tatar potnie. Dal gardo mnie. rycerze ktrzycie w tym boju

legli, dla

miele

ojczyzny pokoju,

Macie nagrod swych cnot w niebie hojn, przystojn. S

saw

Za Witut Smolesk wzi, w

powiat obrci,

Niemcw Liflandskich wrciwszy si skrci, Dunemborg im wzi, wsi, miastha popsowa, Szkd swych wetowa. Potym Waszya kniea Moskiewskiego
Za kthorym
stazia wituiiowna."

bya Na""

Zgromi, lud mu zbi, cho zicia swojego, Po Uhr rzck granice zaoy,

Da mu uoy. Za swj lud, s Polski, s Prus w Moskiewskie Wid a do Oki, zburzy ich obrony,
1410.

strony,

Tak go Moskwicin zwyciony zjedna, I trybut mu da.

Tam

jeden Litwin gdy si pomierzyli.

Krzykn: nie jest 3Jir! gdymy nie dobili Moskwy do gruntu, skd Niemier nazwa,
Ulachcil swj stan.
Przyczyna wojny.

ta

si wojna o Siewruki wszcza Litewskie, ktrym mid Moskwa odja,

Na

cichej Sosni.

Dwu

bobru k tcmu, U miasta Putwila, Gdzie boru mila.

551

Dzi

me

Siewrukw,

slachty pobrano,

Ziemie omdziesit mil Ruskiej urwano, Skarb, zoto z nimi, o Witulcie miy,

Trzeba twej siy.

Za Witut

Jagieem zbi Krzyakw zych, Z mistrzem, s kontory Rzek pomoc ich,

z
i

Pit^dzicsijt tysic na placu polego,

Zmd

im w eb, Liflantom take a do Rygi da met, Pskw, Nowogrd wzi. Tatary Przekopskie
okrzci,
i

Mao ubiego. wzi j Krzyakom, da

1413
1414.

Da

Zbi Mankopskie. Nowogroda dziesi tysic zotych, Frezw sto wielkich, towarw kosmatych, Czterdzieci sorok kadego, a s Pskowa, Tego poowa. Za Witut z Lachy Prussw koatali, Czechowie go na krlestwo dali. Gdy niechcia, wic Korybuta obrali,
z
I

Rysi, kun, soboli, liwilkw itekolwiek futer zwyczajnych kadego czterdzieci Sorokw.

sw,

1414.

Zygmunt Korybut na
krlestwo
ran.

Czeskie ob-

miowali.
s

1419.

Lecz potym przyzwan

Czech

dla brackiej zgody,

1423-

Witut w Lucku sprawi sawne gody. Gdzie by krl Duski Erik, Zigmunt cesarz,
I

Cze Witultowa w Luczka.

14-29.

Przekopski carz.

Jagie krl

Polski, Basil kniasz Moskiewski,

s Pruskim mistrz. Raski, Twerski, Mazowsza, hospodar Wooski,

Liflandski,

Ksi

Panita
Ruskich, Litewskich
i

Polski.

byo ksit mnogo, Wszytkich Witut czci darowa drogo,

Tam

traktowali o rzecz

Siedm niedziel Siedm set beczek miodu, jaowicz tak wiele.

krzeciask. Na moc pogask. trwao to sawne wesele,

ubrw, wieprzw,

sto iosi dnia jednego.

Zjedli

kadego.
ich,

Krl Rzimski Zigmunt chcc Polakw zwadzie

Z Witutem, bojc si Witutowi, by krlem

pocz

radzi

by

Litewskim,
bliskim.
Wilul korony
chcia.

A Niemcom

Sa

mu

podarki, a potyra

Polacy mieli

koron, tym piln obron.

nie

Tak i zy Niemiec co myli

dowid.

Wdy

go Litwin bd.

552

W triumphach
H3n.witunumarf,23

przeszedszy Rzymskie hetmany,

Greckie, Trojaskie, Perskie

mne

pany,

Zmar sawny WituU w

Trokach,

lata

swego

Omdziesiijlego.

Ten nie obcymi, lecz Rusi Litw, Walczy, tryumpiy odnis bitw, S strachem ogromnym Tatarom panowa,
i

mn

Moskw zhodowa.
Pastwo
Litwa
rozszerzy od morza Pontskiego,
Gdzie Oczakw, do morza Niemieckiego,

kwitna w szczciu, w

sawie,

mstwem,

Z Ruskim rycerstwem. Fortuna go trzymaa na swym onie, Wyrywajc go s sid we wszelkiej stronie,
Fortelmi

mstwa swego

za

wdy

wspiera,

Tak ssiad wzbiera. Wina nie pija, wszytko czynii trzewo, Te wszytko dobrze co poczyna rzezwo. Nie lea prno, powoania swego. Strzeg rycerskiego. Std sawa jego wiecznie trwa w caoci.
Ktrej
s

swej

mnej

dostpi

dzielnoci.

Prcz obcych dojdzie rycerz torem jego

*^*'

Kresu sawnego. Swidrige po nim ksistwo wielkie rzdzi.

Hard

furj

pysze swojej

bdzi,

Jagiea brata o Podole

Wilnie,

Ksie

starodubskie.

Potym go puci,
g ksistwa
i

ecem

m.

Pojma usilnie. wojn wid, Poraon od nich, Zygmunt go te wybod

s

Polaki

wojska jego u Osmiany,

Pobi s hetmany. Tak tedy Zygmunt sam w Litwie panowa, Swidrige Litw raz po raz wojowa, Z Ruskimi kniazmi, s Krzyaki Pruskimi,
I z

Lidandskimi.

Do Wooch.

Poraon potym

sam zbieg. tam mistrz Lillandski leg. Kniaziw czterdzieci Ruskich zacnych jto.
z

wojski, ledwo

Od

Litwy

mnej,

Inszych pobito.

^'o.

Zygmuntowi si Poock, Witebsk podda, Orsza Smolesk, tak ju wszUkim wada. Lecz pany radne s slacht srogo sdzi,
i

pysze ich rzdzi.

553
z wojewod Wileskim Dawgerdem, Z LclusQ Trockim Skobiejkiem smicrdem, Czartorijski si na Zygmuiit;i zmwi, Tak go uowi. Trzysta wozw wwios w zamek Trocki siana, kaidim pi zbrojnyci skri, tak swego pana Nieopatrznego zabi przy mszy witej, Z myli przekltej. chowanego, A mia niedwiedzia Zygmunt ^ J" we drzwi by puszczon do niego, Gdv drapn o r ^ drapna miasto niego, A Czartorijski J

Wiec

w Kwi^tn.-i
Skobiejko
leh

Ic

niediimu dal
^,c

-I

'

n;i

cian

widami

krew
przy

padl.i,

Ten skorzi
Ktrzy

ksit

Litewskich

dowid swego. dom sawnych,

li od czasw dawnych,

II

m^zy kira u mego na pokoju bya.

swym rzdem

Z wasnego rodu, sawnie panowali,

Lecz gdy Jagieo

S cudzych nie brali. by krlem Polskim, Wnet syna jego za zrzdzeniem Boskim, WziU na ksistwo Kazimirza cnego, mstwie sawnego. Temu dajc miecz Litowar winszowa,
s

tych

,.

.
,

By
Nie

nie inaczej

ni Witut sprawowa,
nie cudzym przykadem. Lecz przodkw ladem.

AyiiikiegoKsuisiwaLi

Woskim prawem,

Drohicin, Podlasze

Mazurom odj,
i

Zmod skrzthn skrci Smolesk mocz wzi, Moskwa te Wiazm wziwszy Ru burzyli,
I pustoszyli.

Kamirz posa
I

z Litwy wojsko. Ktry Koluh, Wiereje, Koziejsko,

s

cnym Kiszk

Mozajsk osiad, Worotyn wykurzy,

W^ooci

zburzy.

Z Wooziskimi Zygmuntowie Micha, Kamirza zabi chcia, gdy w Iowy jecha, Bg zdrajcw wyda, i byli pojmani,
I

pocinani.

Micha do Moskwy uciek, zebra wojsko, Kijw wzi ojczyzn swoje Brosko, Thy za Gasztot wzi, Micha do Moskwy zbieg, am otruty leg.
i

S-i widrige

tTT
z

T, Tl Wooch
Woy
i

"'

ouirui ?o iiumien proskurze.

I''**^

w
lat

przyszed do ojczyzny,

II

oKe sicdm

w Waosz-eh.

Wdzia

z laski

uckie

dzicd^izny,

Kazirairz granice

swe uspokoi,

aden
n.

nie broi.

70

554
w^by^S-M^mraUd Murzowic te
zysmuniaLid.
s

Przekopu przyjechali,

q^
By

Kazimirza pokornie dali,

Aczkiereja, co si przy nim

bawi,

Na carstwo wstawi.
Tedy Kazimirz Aczkiereja e^o, Przez Radzi wia marszaka wielkiego. Na carstwo podnis Krymskie Przekopskie,
i

Bohrynowskie.

Tu Litwa carzw Tatarom dawaa.

Hordy
icli

czsto

Dzi

miasto carzw

mnie nawiedzaa. ody im dawamy,

zle

Nie
Kazimirz potym po

mieniamy.
krlestwo.

I)racie

Zabitym rzdzi
145}.

Litewskie ksistwo,

Krzyakw

Pruskich skutecznie

zhodowa,

Cho
mirScK'''''"^'''

raz

szwankowa.

SIsk z Jerzykiem Czeskim krlem czyni. Mars Czechom pomg, Kazimirz szyk zmyli, S pici Litewskich panw rady ubieg.

Bg go
Bo gdy ju
Litwa si
z

jeszcze strzeg.

krla Czechowie dognali,

nimi

mnie
z

potykali.

Tam

ranni jci, krl

Woem

ucieka,

Za w
Tam

boto wjecha.

go Czechowie po wtre
z

W
Tak

chcieli,

uku

strzela,
z

przystpi
cni ojczycy.

nie mieli,

krl ujecha,

Wola Woowiczy,

Potym Kazmirz wzi s skarbu Litewskiego, Omdziesit tysic koron mci si tego. Jezdnych om tysic zczy s swymi Lechy,

Cign
Pobiwszy Czechy

na Czechy.

Nad tymi by Jan Chodkiewic hetmanem,

Witebski rzandca, tam nad hardym panem,

mstwa

dokazali.

upw
i"zy'nS:S&h
l^ande^fka^ini^z
i

nabrali.
i

"""'
,
,

oe-

Moskwicin potym wzi Pskw Nowogrd, Naszy przespali wszed w jego dochd, Kazmirz w Grodnie zmar, sze synw zostawi, m'&' WszYtkich rosprawi. Po mm Jan Olhrycht syn rzdzi krlestwo, AIexander wzit na Litewskie ksistwo,
,

,,

Moskwicin

Wiazm

Siewierskim

pastwem

Posiad tyraiistwem.

555
Alexander wzig Helen u niego, Potym wojsko wid s ksistwa Litewskiego, Bratu na pomoc, gdzie las nieborakw, Zdradzi Polakw.
Kiszka u Niestru sam

Gdy Bukowin podrbali ^Yoloszy.

sw

mn Litw,
pobili,

Woochw wielko

zbi nierwn bitw,

Polakw zdrad Wooszy

Las podrbiii.

Tatarw Litwa na Podolu zbia, Kraina Siewierska precz odstpia, Do Moskiewskiego, skd Litwa szwankuje,
I

12 mil od Braslawia.

uchramuje.

Mars si rozgniewa srogo na

Przegrali
z

sw

Litw,

Moskw

za

Wiedrosz bitw,

Konstantyn, Oszczjk, Litowar, Hlebowic, Jt Zienowic.

i

Za

hord carz Przekopski, Litw, Ru, zburzy, wtargn do Polski, spustoszy, Opatw, Lublin, Brze,
Mendligerej
z
i

Woj

Ludzi rosposzy.

Moskwicin Smolesk, potym Mcisaw obieg, Wooci w koo zburzywszy precz odbieg, Litwa s swym wojskiem Cernin Czech pozdno.
i

prno. Alexander wzit na krlestwo Polskie

Przyszli
i

Gdy Olbrycht umar, wzi przymierze gorzkie Z Moskiewskim, Siewierskie pastwo bo siado,
Litwie nablado.

Tatarowie

za

Tam Hreori Gliski Hornoslhaj zabi.

u Slucka burzjli,
sta zbili,

Litwa

ich

zagon putrzecia
zbili

Litw

Tatarzy potym

srogo.

Sponili mnogo.
Beczykierej syn cara Przekopskiego,

Sfuck, Kopii, Keck, do

Nowgrdka samego,
wielki

Mozer, spustoszy,

wywid

poon,
1503.

DoPrzekopskich

stron.

Potym ich Litwa trzy tysice

Lecz
6

zbili,

Hetman
15C0.

Kisika.

hord potym Poock

opalili.

Misko, Druck, Witebsk, Suck, Kopi

zburzyli,

Machmel Kerwi
nas. Beczjkerej

Ru
Tene
carz z

spustoszyli.

hord za Litw wojowa,

A Gliski s Kiszk wojska swe szykowa, Dwadziecia tysic pod Keckiem ich zbili,

up

odgromili.

538
Wielka moc pogan potona

Ceprze,

A
12 Aiigusli.

drugich zbito

zagonach jak wieprze.

Alexander

zmar wygrawszy t bitw,

Przez
a

W Wilnie pochowan,

Litw. Zygmunt na ksistwo

i

mn

Wstpi, tak rzdzi mnie krlestwo; Micha Gliski zbieg, Smolesk Moskiewskiemu, Podbi srogiemu. Krl Zygmunt mci si swej szkody potnie, Moskw, Tatarw, Niemcw bi mnie; Zygmunt August syn ksistwo koron. Wzi pod obron. Ten zczy Litw s Polsk bractwem wiecznym, Aby jak bracia w tym pastwie spoecznym, Trwajc mnoyh t rzeczpospolit. We wszem obfit.
i
i

jak to piknie braciszkom

by w

zgodzie,

Nie

dadz

miejsca gdy

Gdy
Trudno

spoinie wszyscy

chc w pastwach dopomog sobie,

szkodzie,

K splnej ozdobie. zama strza zaraz wielk zwisk, arae po jednej, kad zetrze w trzask,
tego carz Tatarski synw swych.

wiczy

Ateny, Sparla, Rzym, Grek,

Chcc miezgodliwych, Wgrzyn syn.

Kwitn w

tej

zgodzie, a

niezgodzie

zgin.

Teraz zacnv Lach, Litwin, Rusin, zz^ody, Nie

sycha

szkody.

Gdy August skoczy Jagiew dom mony.

Wnet senat Polski, Pastwo dwie lecie

Krla im

Litewski ostrony,
bez

maa

rzdzili.

Nic nie zbdzili.

Bg da

tej

zgodzie

swej sprawy,

Henryka mone z Andegawy, Za ktrego si wrci on wiek zoty,

Ruszali cnoty.

ksi

Bog prawie zesa nam Samarytana, Widzc Lewit, zego kapana.

i

Rann

ojczyzn mija, zesa tego, Lekarza cnego.

Aby j zleczy; dla tego jest obran, By w praw klob za przi wid wszelki stan, Gdy gnuno wzgardzi, ma Boga po sobie,

Ku

tej

ozdobie.

0.57

Poganom wydrze wzite od nich pastwo, Sawnie ucieszy wszytko krzeciastwo,

Europa wytchnie
Sarrnafe
za niego

pokoju,

Nic uzna boju.

syn

Henrykiem swym panem,

Ktry sam bdzie od Boga hetmanem,

Pod BoZc jarzmo pogastwo nawrci, A moc ich skrci, Kiedy pieszczone poogi odrzucim, A ku rycerstwu ze snu si ocucim, Moem ratowa ojczyzny siebie,
i

wszelkiej potrzebie.

Gdyby si k temu

spoinie przyczynili.

Synowie wani ojczyzn podjli, Barzo upada, bierzcz wzr s przodkw swych,
I z

dzielnoci

ich.

Ktrzy obcymi nigdy nie walczyli.

Ojczyzn

mi

Kady
Lniaa

swj

gardem wasnym czcili, ciar nis dla jej poytku,

Nie

lec w

zbytku.

ojczyzna gdy synowie mili.

Postronnym straszni, miru nie prosili, PriYat w sj)lnym dobru zamykali.

Pastwa

szerzali.

teraz wszytko

opak widzim chodzi. Przymierza prosim, zy ssiad nas szkodzi,

Ley stkajc
Przeto ojczyzny

zraniona patria, Syn, pasterz mija.

tej

gos

lamentliwy,

^yyso^^

trzeba, by

Mci

si

jej

widy syn prawdziwy, krzywdy, a ruszy wyrodkw, Do spraw ich przodkw.

iPIS

M GROBIE

Jagnie ^lieliuone^o Paa

REllOIIA CHOOKIEll^ICA
PA>A WILESKIEGO

NAJWYSZSZEGO HETMANA WIELKIEGO KSISTWA LITEWSKIEGO

etc. etc.

Ktry

the ku sawnym
slachcica

dzielnociam poczciwego

pobudzi moe.

J.

u ley on przesawny Chodkiewlc Grehory,

Ktry wszytkim cnot

witych poda

s
i

siebie wzory,

Dom

swj

dawna

slachetny cnotami

saw.

%\7,w'i!
sfrze^dz^i
*''""^"

Prawy slachcic ozdobi swoj wasn spraw. Herby jego Strzegunia, a Lew z muru mny, w boju potny, ^'^^j ^^' ^^^^^^ "^ koniu Trzy jabka, k tym herbom stan swj zawdy stosowa,

cnotami, dzielnoci

wasn
i

polerowah

zych ssiad goni, Zamkw jak lew zleconych z wielk saw broni, S Pogoni Tatar, Moskw bi, goni w ich ziemi, Z jabek owoc przesawny poda nam cne plemi. Wiecznej sawy jest godzien, bo wrodzona cnota Wiecznej sawy pragna, wicej nili zota,
Strzeg granic
Strzegoni

sw

Z modoci staro swoje strawi na

Podole jego

rycerstwie,

Dla splnych dbr ojczyzny, dokazujc cerstwie.

dzikich polach
i

Padw, 3Ioskwa Bononi, s Tatary mia czst

questi,

Mars, Hektor

Ulisses preceptores jego,

Mstwa te naladowa
Naprzd hetmanem
Tatar,

Herkulesa cnego.
na Podolu,

mnym bdc
gromi, take

Woochw

dzikim polu,

Tykoczyskie, Kowieskie sprawowa starostwa, Potira Wielkiego Ksistwa dosta podkomorstwa.

559
Na wojewdztwo
cnota wzniosa go Witebskie, Uwiuta, Oeryszc strzeg, bi wojslia Moskiewsliie, Wojewod Kiowskim bdjc bi Tatary,

Mnie, tak u s Przekopu patrzyli przez spary. Ptistwo Trockie da mu krl dla sawnej godnoci, modzkie ksistwo sprawowa, w ricerskiej czujnoci,
Hetmanem dwornym bdc ici si w urzdzie. wiadek tego jest Taurus, wiadek Sojski wszdzie. Kiedy Moskwy trzydzieci tysic z nim polego, Gdzie na Iwaskich polach z nich krwi rdo biego, M/.nvm pirwszym pod kaniem wszitkich sprawi miaych, I zwycistwem przesawnym odwid z bitwy caych. Tam si soce Moskiewskich trupw ualio, S Phebusem sprawc swoim w ocean si skryo, Miesic yczliwszy Litwie, kaza otrw goni. wiecc ca noc, skryte kaza bi omi. Tak zosta s cnot, z dzielnoci swych Wileskim panem,
i

Starostwo Mohilowskie

najwYSzszym Wielkiego Ksistwa wojsk hetmanem. Grodzieskie k temu,

i

Day
Tak
z

cnoty dank

mstwa naladowcy swemu.

Bo

na urzd godno go nosia. nim cnota jak Phebus promiemi wiecia, Tak ju pater patrie (s sawnymi Rzymiany, Gdy zrwna sw dzielnoci) susznie ma by zwany.

urzdu

Wszytko

sob oddawa

pospolitej rzeczy,

Priraty zaniedbawszy,

on mia

na pieczy.
jej

Mstwem, porad zdrow zawdy

I

ratowa,

dziury

jej

wiadczy

to

zaprawowa. zaoony Woronec z Uszac,

privat
])ilnie

Ua, cho s skarbu nie pac, S Srebrnym dwanacie tisic Moskwy zbi pod Susz, Sccrbat z dziesici tysic potym rzygn dusz.
Ciotca, Casniki,

by

Boratyski pojmany, Scerbaty z inszymi, A namioty, obozy, s szpiami hojnymi, Litwa wzia, Tokmak te Jurgi jego spraw, Pirzcha nie raz Siermiet, z Litwy wieczn saw. Tatarom Nahajskim czsto pokrwiawiono, I drapiene zagony ich czsto gromiono, Przez czujno jego Litwa, Ku piknie kwitna, Podolska od Tatarw bespieczna bya. Moskiewskie Podolskie pola by mwiy, Peno)y uszy mstwa cnot jego byy. Gdzie czsto szabl krwawi zych ssiad zasady, I ziemi ich pustoszy gonic za ich lady.
i

wo

560
Jeli Achates wierny

by

Eneasowi,

Stokro on by wierniejszy swojemu krlowi, Czym by cnej Trojej Hektor, lim on by swej Litwie, Czym by Achiles Grekom, tym on swoim w bitwie. Czym by Nestor Greckiemu Agamenonowi, Czym by Marius cny Kurcius Rzymowi, Tym on by za wdy, a snad sowito ojczynie, Z Nestorem w sprawie zrwna, nie doszed w siwiziiie. Zazdrociwa mier cnoty jego nam zajrzaa,
i

Wzia mu
Caa,
Nic
ktrej
jej

zdrowie czesne,

lecz

sawa

zostaa.

mier

odmienno

wiek nastarszy nie zgadzi, pastwa, nic zazdro nie wadzi.

ni

Cbo tu moc jego lega, kopija skruszona, Cho zbroja zardziewiaa, cho szabla stpiona. Cho buawa nie grona, lecz ten warstat jego,

W ksigach diamentowych
Dzielnoci jego
Poty jego cna

Doszed

swych cnot triumphu na wieki sawnego.

i

na twardej skale,

bd

wypisane trwale,

Pki Phebus zoty wz swj

sprawowa bdzie, sawa bdzie gona wszdzie.

Ciao doczesne jego w tym grobie zostao. Ktre trby ostatniej tu bdzie czekao. Duch u Pana swojego w asce odpoczywa. Gdzie wesela wiecznego za cnoty uywa. Tam gdzie przewana cnota swoich postawia, A na wiecie saw ich wieczn rozskrzewia, Koci jego slachetne, rycerza mnego. Tak wzbudzaj przez znaki do urzdu swego.

Sarmacki rycerzu! o prawy slachcice! O herbw przodkw sawnych poczciwy dziedzice!

Wsid

Ktry iwiesz a w czerstwym ciele masz moc zdrow, A pokrywasz si sawnej patriej swej gow, na mj ko, wdziej na si mj szyszak i zbroj,
Przypasz szabl
i

koncerz,

wem
i

kopij moje,

Wemi

puklerz,

wemi te

sawn buaw,

S tym warstatem, przed oczy bierz te moje spraw. Naladuj mstwa mego, bro milej ojczyzny, Jam dosy, pkim tu y, broni jej dziedzizny. Wypeniem swj urzd, wziem std dank cnoty, Saw ywot wieczny, nadobne klejnoty. Moskwicin mi nie poy, ni Tatarzyn srogi,
i

Owszem od

szable mojej

mier mi

na czas

poya,

zaywali trwogi. z wyroku Paskiego,

przybytku jego.

Teraz bespiecznie

ywi ju w

561
Ale
ty, pki ci mier zdradna nie zaskoczy, A sawy dla gnunoci twej w ziemi nie^wtoczy, Hro ojczyzny, ktra ci w sobie wychowaa, Aby tei tak o tobie sawa gona brzmiaa.

NARZEKANIE
przeciwnoci przedsli^WKiccia ludzkiego.

Mie
A
Titan
I

czarne chmury

rumiana zorza witanie znaczya, z nieba Diana spdzia,

te

jui

zoty wz bystre

wprzga

konie,

roztacza swe

wosy

jasne po wszej stronie.

S trafunkum si przechadza gdzie Tamem lament zasysza, gdy

by m

las zielony,

zasmucony,

Rce w
I

niebo podnosi

paczem narzekajc,

rzek, tak narodzenia dzie swj przeklinajc:

Ktrej w/.dy drogi ycia

bd naladowa,
i

Optany gdy ten witit we wszytkim szwankowa. domu frasunkw peno prcej troskliwej. Strach, ucisk, ndze dosy zewszd jest teskliwej. Kopotw rynki pene faszywej zdrady. Ju ty co chcesz poczynaj, wszdy peno zwady.

Wdrwka
Ciszkie

nieprzespieczna
z

pielgrzymowanie,

miejsca na miejsce czste poruszanie.

Kupca te szkoda zewszd zawsze oczekiwa. Ora rol nad wszUki jest praca teskliwa.

bojaliwe morze eglarza wszelkiego Straszy czsto niszczy z zdrowiem skarby jego.
i

Chceszli

za w paniestwie

nie

pojmujc ony,

Cirpie ciszko i zewszd bdziesz obmwiony; Lecz ciej wichrowatej strzedz ony mowi.

Za ona trzemi funty jest gorsza djabowi. onierzem by, te tam ze srogiej krwie rozlanie, Ndza, gd, mier, potym jed s kwitem k domu

panie.

Lichwa za, piekem pachnie, take zdradliwy zysk, Zewszd ndze dzi peno, gdzie pojrzysz tam ucislf,
Przez wojny, gniewy, zdrady
i

przez straszne morze,

grze.

Przez prace ciszkie ludziom,

A
II.

gdy

za

Stern

wszdy peno staro zgrzybiaa przykusza, boleci ndznego czowieka porusza.

ona

71

562
Za ni

mier

straszna

kos? s\vq przeostr dybie,

Ali wnet

gak

strci, za sie tu

kry

grzybie.

Po tym wedug spraw

w
w

niebie,

abo

niebie dobrze, a

piekle za

zo trapion bdziesz.
sw zo.

piekle sidziesz,

Sprzykrzy si wieczny ywot Promotheusowi, Ktrego serce Jowisz kae gry spowi.

Tak te Tantalusowi
I

przykra

niemiertelno,

Zyziphowi, wiecznie bo cirpi za

Ten w wodzie stojc pragnie, aknie pod jabkami; Ten na gry z gr kamie dwiga ramionami. A chceszli w pokorze, w cichej ukadnoci,

Wnet nad tob niegodny, przewodzi z hardoci. Jeli te chcesz ywot wie, czysty w wstydliwoci, Wszak on Hypolit zgin dla witej czystoci;
Daszli za

Zo nad zoci, bo
niej

si

nieczystej

W enerze sw
szpetnie

wol.
klasztorze

w
i

jej

gol.

Dla
I

Sardanapalus

zgin

krl

Amon,

Troj sawn z gruntu zburzy Kupido on. te chcesz s kadym w szczyrym przyjacielstwie, Wnete ci zdrada potka, wzgardz ci w ubstwie. Jeli si za wystrzegasz z ludmi towarzystwa, Zewszd peno sam nie wzwiesz masz nieprzyjacielstwa. Wiary chowa nie ka Sagunt, Troja zbite, Zdrady broni Punickie trzy wojny krwi zlite. ich sia dugo aby panowali,
Jeli

Su W powadze
I tu zle,

godnoci by
bdziesz

ich ludzie znali.

tej

bo skoro

ju

godnoci,

peno, omwek, zazdroci. Nie umie nic, to bdziesz u ludzi prostakiem, Za nad ksigami olni, nazow ci akiem. A jeli mierno chcesz y, wnet ci skpcom okrzcz. Za ij hojno, wesoo, to o tobie szepc. Co poczniesz, to przeciwno ludzkiej myli wszytko, Tu zle, tu jeszcze gorzej, tam myli brzydko. Bo si rozum nie moe zgodzi s chciw Rozum niechce, affekty wrodzone go zwodz. Przyrodzonym chciwociam s trudnoci si zbroni,
3Iasz nienawici
i

dz,

Od
Ranny

przejrzenia

naturze,

niemoem

ustroni.

wojn, onierz wdy powtore. Zahaczy pirwszej rany, wdziewa za t skr. eglarz morze przeklina, gdy potonie nagle, Wdy potym okrt wiedzie, rospuszcza za agle; Tak k rzemiosu zwykemu natura kadego
przeklina

Wiedzie

chuci, a

nim trwa przymusza wszelkiego.

563

STANISAW LENICKI
do Czytelnika.

y ksigszki Czytelniku

jcli czyta

pilnie,

Zeznasz

u Autor prawdy

przyslrzega

usilnie.

Gdy opisa wasno cnot, szlacheckie urzdy, A nadobnym dowodem odkry w nim zvci bdy.
z narodu swego, z mciw zacnych wzr S krlw Polskich s ksit pastwa Litewskiego, Ktre on sam opisa, aden wprzd niechodzi.
i
i

Da

Ni na to co on

wywid

jako

yw

nie godzi.

KONIEC.

Spis

Rzeczy

w TOMIE DRUGIM KRONIKI ZAWARTYCH.

KSIGI DWANASTE.
ROZDZIA
I

stron.
I.,

Kiejstut,

xi iiiodzkie,
II.
;

JawniUa Gedimiiiowic, Wielki Xidz Litewski, Ruski

bracia

etc.
1.

O
ski
i

ubieeiiiu

Wilna pod Jawnuciem

Olgerd Wielki

2.
,

ROZDZIA
Podolski

Kiejstut,

Xidz Litewski Ruski, Krewski, Witebmodzki, Trocki Podlaski, Gediminowicy: a jako

i

si

ojcowskiej mierci Olgerd nad Frussaki poiiiici,

trzech carzykw
!

Ta4.

tarskich porazi, a Podole ku Litwie

przywrci
i

odpowiedzi Dimitra Semeczki, ^Yielkiego Kniazia Moskiewskiego, Olgerdowi Wielkiemu Nistwu Litewskiemu posanej, a oddaniu wielkonocnego jaja etc ROZDZIA IV. O burzeniu Mazowsza przez Litw przewanej dzielnoci Litewskiej gdy si bronili Krzyakom na zamku Pulenie. ... ROZDZIA V. O posiedzeniu Ruskich krain przez Wielkiego Kazimierza, krla Polskiego, ugodzie jego z ksity Litewskimi ROZDZIA VI. O burzeniu Mazowsza Pruskich ziem przez Litw o gwatownej a prnej wojnie Ludwika Wgierskiego, Jana Czeskiego krlw Karolussa margrafa Morawskiego, grofa Haleskiego, z momistrzem Pruskim na Litewskie. ROZDZIA VII. O czstych wojnach splnych najazdach midzy Wiiirikiem z Kiiiprodu mistrzem Pruskim, Litw Polaki O wojnie Litewskiej na Polaki zburzeniu Sendomirskiej ziemie, o poimaniu Kiejstuta, a oszukaniu zdrajcw etc ROZDZIA VIII. wziijeninym burzeniu Pruss, przez Litw, a Litwy poimaniu Kiejstutowym, a o zburzei modzi przez Krzyaki, o trojakim
III.

ROZDZIA

hardej

9.

16.

19.

Rzek

xita

21.

26.
28.

niu

Kowna

32.
IX.

ROZDZIA
i

O wyprawie Kazimierza Wielkiego

przeciw Litewskim przez Kiejstuta o splnych

xitom

iiiktrym

na

Woy

krla Polskiego

zburzeniu

Mazowsza
40.
43.
i

wojnach Litewskich z Krzyakami

.
.

ROZDZIA

X.

wrceniu Wgerskim Polskim. ROZDZIA XII. O gstych wojnach Kiejstutowych inszych Litewskich z Krzyaki Pruskimi Liflandskimi, burzeniu okrutnym Polod nich
i

ROZDZIA, XI. drzewa Krzya witego

przez

.' O maestwie Kiejstutowym. Oburzeniu Polski przez Litw, wziciu

o Ludowikii, krlu

45.

xit
48.

ski

Litw
O Olgerdowy eh Kiejstutowych synach
i

ROZDZIA XIII.

ich udzialech.

57.

565
stron

KSIGI TRZYNASTE.
ROZDZIA
ROZDZIA
chwosta
,

I.

Jagiele Olgerdowicu, wielkim xi(lzu Litewskim, Kre-

wskim, Witebskim
II.

elc

60.
i

O wojnie Jagetowej na Polaki

,
i

zamiotaniii kijini Zawi-

a zburzeniu endomirskiej ziemie

wtrym wziciu drzewa

68.
electiach, ktre na-

Krzya

ROZDZIA
Ludwikown

III.

rosterkach Polskich

rnych
i

szym dzisiejszym czasom c podobne byy, a o przyzwaniu Jagea wielkiew maestwo z Jadwig go xidza Litewskiego na krlestwo Polskie,
"^0.

ROZDZIA

IV.

przyjachaniu

Jageowym do Krakowa,
i

koronaciej
"74.

jego na krlestwo Polskie O wojowaniu Litwy Rusi przez Krzyaki ; o poimaniu kniazia Anburzeniu Mcisawia, Witebska i Ordrzeja Jagetowego brata,
i
i

szej przez

Swantosawa

Smoleskiego kniazia
Polski

75.
77.

O wyprawie Jageowej do

Wielkiej

ROZDZIA
Jagea
Ruski

V.

O rozmnoeniu wiary chrzeciaskiej

Skirgajto Olgerdowic, wielki

Litwie przez

78.

ROZDZIA YL
i

xidz Litewski

Zmodzki
83.

O wyprawie Jageowej z Polski do Litwy przeciw Wi(otowi jego zamkom, a o dobywaniu Grodna / O burzeniu Litwy przez Witota z Krzyaki, o spaleniu Trokowi doVII.
i

ROZDZIA

^^'

t
i

bywaniu Wilna,
,
i

o mierci Narimunta, Korigela,

Totiwia , xi88.
91-

o przyjedzie
VIII.

Jageowym do

W^ilna

ROZDZIA

trzecim

obleniu Wilna
^

przez Witota z Krzyaki,

kniazia

burzeniu Litwy etc O zjednaniu Jageowym z Witotem, o mierci

i

Wigunta,
93.

maestwie siostry
IX.

crki

Witotowych

Jako Witod od Krziakw zjednawszy si z I ujacha, trzy zamki ich spali, a Niemcw pobi

ROZDZIA

Jageem
94.

KSIGI CZTERNASTE.
Witot Alexander Kiejstutowie, xidz Litewski, mdzki
i

Ruski.
97.

ROZDZIA

I
i

O wojowaniu Litwy dobywaniu Wilna przez widrigaja z Krzyaki. ROZDZIA II. O bitwie Wilodowej z Koributem odjciu Kijowa Woxit Suckich przodkowi, z niesusznej wani, a o mierci dimirzowi
i

99.

Skirgajowej

poimaniu Korjatowica na Podolu,

<i

opanowaniu zam100. 105.

a jako pod
o poddaniu

kw Podolskich

przez
III.

Witota
,

ROZDZIA O Podolu szersze wiadect\yo ROZDZIA IV. O zjednaniu Jageowym z Swidrygajem nim za Witod wzi \\itebsk Horsz dla jego rosferkw;
i

ciu

Druckich Jnrja Swentosawowica, Smoleskiego, o wzihodzie .Smoleska jemu jego bratu Illebowi , o zwojowaniu xicstwa Rezaskiego, poraeniu 'fatarw, o przyjedzie Wasila W. kniazia Moskiewskiego do Witolda na Smolesk ROZDZIA V. O wtrej wyprawie Witolda samego na Tatary. O wtrej wyprawie Witodowej przeciw Tatarom niefortunnej, o
i i

xit

107.
112. 113.

carzu Taraerlanie albo

Timirkuciu

566

ROZDZIA VI. O mierci krlowej Jadwigi, o wlrym maestwie Jageowym, a o potwierdzeniu pactw z Litw Witodeiii O zaJoeniii academiej Krakowskiej postronnych burdach ROZDZIA VII. O przysidze wojewod Wooskich, o nieprzyjciu krlestwa Wgierskiego dobyciu trzeci raz Smoleska przez Witolda. O wojnie z Krzyakami za widrigielow niestwornoci ugodzie
i
i i

117. 118.
119.

z nimi, a oddaleniu

modzi

od Litwy
"do

120.
Pruss, a wziciu Podola ku

trzecim zbieeniu

widrigieowym

Polszce

121.

ROZDZIA
zoci

VIII.

O pierwszej wojnie Witotdowej

z ziciem.

Moskiew122. 123.

skim kniaziem Wasilem O wtrej wojnie Witotdowej z ziciem Wasilem Moskiewskim, a o

Swidrigielowej
I.\.

ROZDZIA

O nowych burdach

Pruskimi, a o wziciu

modzi

Litewskich przez Witolda

Polskich z

Krzyaki
125. 127.

O Witodowej do Wgierskiego

krla wyprawie

KSIGI PITNASTE.
O sawnej wojnie szczliwej aki Pruskimi xity Niemieckiej
i

bitwie Jagieowej
rzesze.

Witodowej

z Krzy-

ROZDZIA ROZDZIA
ROZDZIA
raz

1
II.

128.

O odebraniu zamkw
O wtrym
i

miast po zwycistwie, a obl139.

eniu Marienborku
III.

trzecim Krziackich wojsk poraeniu,

i

tym zwycistwie nad Wgry,

czwarpitym nad mistrzem Liflandskim, raz po

i

141.

ROZDZIA W.
notw koronnych,
i

O wyprawie Jagieowej do Wgier

o

przyniesieniu klej.

Weneckich

Tatarskich posach
i

1-16.

nadaniu^wolnoci slaclieckich z lierbaini familiom Litewskim, a o przywiedzeniu dzi do chrztu wiary chrzeciaskiej ROZDZIA VI. b podbiciu xistwa Wielkiego Nowogroda, i Pskowa
V.

ROZDZIA
i

O wtrym zjednoczeniu Litwy zPolsk,

mo-

147.

przez Witolda

ku Litwie
z wielkimi wojskami Jagieowej z Polaki i z xiSlzkimi,a Witodowej z Litw z Tatarami do Pruss. . . .
i'

150.
152. 153.

O nowej wyprawie

ty

do Turka. ... ROZDZIA VII. O darach Witodowych ugodzie Litwy z Krzyaki, zburzeniu Kijowa przez Tatary o trzeciej eni Jagiebwej, O zjedzie Litewskim z Krzyaki, a nieprzepiecznoci Jagieowej,

O pierwszym

poselstwie Jagietowym

Witodowym
i

153.
154.

\Vitotowym zprzysieniu Witodowej na Krzyaki przestrachu Jagieowym. z krlem Duskim iSweczkim, ROZDZIA VII. O podawaniu carzw Tatarskich przez Witota. ...
i

wtrym

maestwie
i

O wyprawie Jagieowej

155. 156. 158. 159.

nieprzyiciu krlestwa Czeskiego dobrowolnie ofiarowanego Jagieowi VVitodowi, o mierci krlowej Helbiety
i"

ROZDZIA ROZDZIA
owej

IX.

X.

O czwartym maestwie Jagieowym O posaniu Sigmunta Koributa Dimitrowica,

i

xicia Li.

tewskiego na krlestwo Cze.skie od Witota,

z Polaki, a

o wojennej
i

Witodowej

ROZDZIA XI.

z Litw, z koronaciej Zophiej, czwartej

i

modzi

wyprawie JagieRusi do Pruss.

. i

160.

jedzie Sigmunta Koributa z Czech, butowym do Czech zwrceniu

Jagieowej, przyo zacnych gociach, a wtrym Kory164.

ony

567
stron.

O narodzeniu pierwszego syna Wadislawa,

etc

Kazimierza Jagieowi
i

ROZDZIA \li. O successiej syna i<rle\vskiego Wadistawa o mwi na krlow o cudzostwo przez Witolda lOZDZlA \ill. O zacnym zjedzie stawnym weselu w ucku,
,
i

po-

166.
i

ja-

ko Witold przemyla dem Cesarskim.

.'

z xicstwa Litewskiego krlestwo

uczyni za powo168. 170. 172. 173.

l^'^-

ROZDZIA ROZDZIA
O

XiV.

XV. O

ofiarowaniu korony Polskiej Witoldowi poimaniu posw cesarskich do Witotta idcych.

i

zat)ronieniu przyniesienia korony Witoltowi

ROZDZIA
mierci jego

XVI. U wyzwaniu Jagelowym do Litwy przez Witotta

KSIGI SZESNASTE.
O Bolesawie Swidrigajtu Olgerdowicu Ruskim modzkim.
i

wielkim xiedzu Litewskim, 177. 180. 181. 184.

185.

ROZDZIA ROZDZIA

II.

O chytrych

listach

przeciw- Swidrygajtowi przymierzu z Swidrigietem IV. Sigmuiit Kiejstutowie, wielki xidz Litewski, Ruski modzki Starodubski etc ROZDZIA V. O burzeniu Litwy przez Swidrigaja o mierci krla

O woinie Polakw
III.

ROZDZIA ROZDZIA
i

Jagea

189.

KSIGI
Wadisaw^

SIEDMNASTE.
i

Trzeci Jagie Iowie krl Polski, a potyni

. . .

Wgierski.
. .

ROZDZIA 1
dzi" etc

".

192
193.

O rzinch wojnach w

Litwie,

poraeniu mistrza Liflandskiego w Zmo:

i

O poraeniu Swidrigielowym z wielkimi wojskami, utopieniu Koributa o hodzie dwii wojewodw Wooskich ROZDZIA III. O iipamitaniu SwMdrigieowym jego ndzy ROZDZIA IV. O burdach w Polscze przez Melstiskiego przyjciu
II.
i

ROZDZIA

195. 197.

korony Wgierskiej

199.

ROZDZIA ROZDZIA ROZDZIA ROZDZIA

V.
VI.
i

zabiciu Sigmimta, wielkiego xidzaLitewskiego,przez

^

kniazia Iwana Czartorijskiego.

202.

Kazimirz Jagieowic, wielki xidz Litewski, modzki,

Podlaski
i

Ruski, W^olyski

modzkich O burdach Smoleskich VIIL O poraeniu .Moskwy przez Kisk Stan-isawa,

VII.

206. 208.
i

nie-

bespiecznoci Kazimierzowej ROZDZIA IX. O powodzeniu Wadisawa Jagietowica, krla Polskiego Wgierskiego, z nieprzyjacioly wntrznymi postronnymi w Wgrzech o wojnie z Turki szczliwej
i i

210.

213.

KSIGI OMNASTE.
O zamaniu przymierza Tii:kom z namowy Papie<=!kipj, a o Wla lisia wa Jagilowica zabiciu jego u Warny.
i

zacnej z nimi

bitwie krla

568
stron.

po Wadislawie, przez pultrzecia lala, a o burdach przyjcia krlestwa z Kazimierzem z Litw ROZDZIA III. Kazimierz Trzeci Jagielowic, krl Polski wielki xidz Litewski
II.

ROZDZIA ROZDZIA

216.
Iiiterregiuiin
i

223.
226.

O odjedzie krlewskim do Litwy sejmie Parczowskim Nowogrodzkim rosterkacli Wooskich ROZDZIA V. O wymwieniu z przysigi Kazimierzowej Polakom
IV.
i i
i

ROZDZIA

228.

gwoli Litwie,
z Polaki

ROZDZIA

poraeniu Polakw w Wotoszech VI. O sejmie podejrzanym panom Litewskim

i

230.

Parczewie
231. 233. 234,
236.

ROZDZIA VII. O ucku przez Litw ubieonym, ROZDZIA VIII. Siem w Siradzu z Litw ROZDZIA IX. O trzecim sejmie w Parczowie
Piotrkowie

mierci Swidrigielowej

Polakw z Litw
i

w
238.

ROZDZIA
estwie

rozruchu Prussakw przeciw Krzyakom, krlewskim, a prz>;jcciu Prussw w poddanie

X.

ma,
.

KSIGI DZIEWITNASTE.
O nieszczliwej
bitwie Kazimirzowej z mistrzem Pruskim u Chojnic.
;

ROZDZIA ROZDZIA
ROZDZIA

241
Litewskich czasem, miejscem
o mierci
i

II.

Omyki Latopisczw
O
rosterkach

nie-

przyjacielem o tym poraeniu Kazimierzowym

III.

245.
i

Litwie przez Gastota

Ole248.
i

ka Wtodiniirowica

xicia

ROZDZIA
wskie, Suckich

IV.

Kijowskiego, xit Suckich przodka. .... O osadzeniu zamkw Podolskich przeciw Litwie, ich

surowym poselstwie do krla, a jako chcieli imo krla Kazimierza podnie sobie na wielkie xiztwo Litewskie Siemiona Olelkowica, Kijo-

xit

xi

przodka
i

ROZDZIA V. O poraeniu Russakw ROZDZIA VI. O wyprawie Polskiej

Polakw na Podolu przez Tatary.

do Pruss niepoyteczuej
i
i

O odjedzie krlewskim do Litwy, wyprawie do Pruss ROZDZIA VII. O sejmie Wileskim wtrym daniu kniazia Siemiona Olelkowica na wielkie xi.stwo Litewskie o wojnie z Krzyaki. . ROZDZIA VIII. O poraeniu wojska Krziackiego przez Polakw Tatarw Litewskich pod Niessow Puckiem IX. O sejmie Polakw z Litw prnym o poraeniu Lli

250. 252. 253. 254.

259.

262.
266.

ROZDZU

flantw fortelem

modzknn
X.

wiecznym pokoju z Krzyaki Pruskimi, a skoczeniu wojny z nimi, ktra trwaa lat 150 z obu stron, a
i

ROZDZIA

O dobyciu Chojnic

za Kazimierza

lat

14

269.

KSIGI DWDZIESTE.
O koronaciej na krlestwo Czeskie WadisawaKazimirzowica, a odpdzeniu Kazimirza, drugiego syna Kazimirzowego,od krlestwa Wgierskiego przez Matiasza.
O wojnie Kazimierzowej zPulaki,Wadisawowej zCzechy przeciw Wgierskiemu krlowi Matiaszowi nieszczliwej, zburzeniu
II.
i

ROZDZIA ROZDZIA

2^3.

Ruskich krain od nikczemnego wojska Tatarskiego

276.

569

'

stron.

ROZDZIA
da
zia

III.

O srogim poraeniu Turkw O

wzlociu

przez Stephaiia wojewo-

Wooskiego

279.
IV.

ROZDZIA

Nowogroda Wielkiego pod Litw przez

knia-

Moskiewskiego Iwana Wasilewica

282.
sta tysicy przez Stephana Bato.

ROZDZIA
rego
,

V.
VI.

O poraeniu Turkw
:

wojewodi^^ Siedmigrodzkiego.

284.

ROZDZIA
ROZDZIA

przysi(^'dze
i

oskiego krlowi Kazimirzowi,

VII.

Stephana przesawnego wojewody o jego bitwach z Turki

i

Wo287.

ugodzie midzy Janem Albrichtem Wadislawem krlem Czeskim Kazimirzowicy, rodzonymi braty, a przekinieSiewier^skich od wielkiego Kistwa Litewskiego do Moskiewskieiiiu . go xiedza, a o mierci krla Kazimirza

O wojnie
,

xit

289.

KSIGI DWDZIESTE PIERWSZE.

O podniesieniu Alexandra na Wielkie Xiztwo Litewskie, Ruskie, dzkie etc, a Jana Albrychta na krlestwo Polskie, Kazimirzowicw.

mo293.

przymierzu z nim, wojnie Moskiewskiego na Litw(^ o maestwie Alexandrowym z crk jego Helen, o zjedzie w Lewocy poraeniu naszych u \Viniowca od Tatarw. ROZDZIA III. O prziniesieniu Heleny xicny Moskiewskiej do Wilna w maestwo Alexandrowi, a wyprawie jego prnej do Wooch ROZDZIA IV. O wojnie Albrichta krla Alexandra wielkiego xif;dza Litewskiego przeciw Turkom postanowionej, a wyprawie ich do Wooch o dobywania prnym Szocawy w Wooszech, a o poraeniu Polakw
II.
i
i

ROZDZIA ROZDZIA

295.
297.

na Bukowinie

298.
V.
, i

ROZDZIA
tina Ostroskiego

O wybraniu na hetma.stwo Litewskie

i

kniazia Constan-

Rusi od W' oochw, Turo srogim zburzeniu Podola, Tatarw, a o pozdychaniu czterdzieci tysicy Turkw od zimna. ROZDZIA VI. O ugodzie bratw krlw Wadisawa Wgierskiego z Albrichtem Polskim Alexandrem W. X. Litewskim, a o udziale Sigmuntowym w lsku przyniierzu z Stephanem Wooskim, Iwanem .Moskiew'. skim, Bajazetem Tureckim, monarchami ROZDZIA VII. O wojnie Moskiewskiego przeciw ziciowi Alexandrowi, wielkiemu xicdz^u Litewskiemu, poraeniu Litwy na ^Viedrossi. . . ROZDZIA VIII. O sprzisieniu Tatarw Zawolskich z Litw z Polsk przeciw Moskwi Przekopskim Tatarom, a-o ciciu Piotra wojewodzica Wooskiego o mierci Jana Albrichta krla

kw,

305.

306.

308.

312.

KSIGI DWDZIESTE DRUGIE.

O AIexandrze Kazimirzowicu
Polskie

wielkim xidzu Litewskim, na krlestwo

.

koronowanym.
I

O odjedzie AIexandrowym do Litwy, o poselstwie jego do Moskiewskiego przymierzu z nim, wojowaniu Ruskich krain przez Tatary, a o poraeniu ich przez Siemiona Olelkowica Suckieza BoII.
i

ROZDZIA ROZDZIA

314.

xi

brojskiem

317.
III.

Brzeciu Litewskim niesusznym gniewie Alexandra krla na pany Litewskie z oskarenia kniazia Gliskiego. ... ROZDZIA IV. O mierci wielkiego Iwana Wasilewica, Moskiewskiego kniazia, o sejmie Radomskim
sejmie
i
i

ROZDZIA

321.
323.

II.

72

570

ROZDZIAY. O srogim zburzeniu Litewskich pastw' przez Tatary okoo Sucka, Nowogroda, Miska, Witebska, Poocka, ojowej Gry, i o
Wileskiego miasta obmurowaniu ROZDZIA VI. O przyjedzie krla AIexandra do Wilna, osadzeniu Sachmata carza w' Kownie, niemocy mierci krlew-skiej a faszywym lei ,

326.

karzu,

Litw

za

burzeniu Litewskiego xicstwa od Tatarw, a poraeniu ich przez hetmastwem Gliskiego u Kiecka

VIL Bitwa z Tatary pod Keckiem sawna VIII. O urodzie, obyczajach pogrzebie Alexandrowym w Wilnie, podniesieniu na wielkie xi^stwo Litewskie Sigmunta brata jego, Gogowskiego i Opawskiego xicia
i

ROZDZIA ROZDZIA
i

329. 333.

33S-

KSIGI DWDZIESTE TRZECIE.

skie

Sigmunt Pirwszy, Jagiew wnuk, a syn pity Kazimirzw\ GogowOpawskie xie, starosta lski z wielkiego xieztwa Litewskiego
i^

na krlestwo Polskie pp bracie Alexandrze, koronowany.

wedug
,

dziedzictwa

godnoci
340.

O rozruchach Gliskiego w Litwie o pocztku wojny Moskiewskiego zSigmuntem, a wykupieniu przeze imion krlewskich, i poraeniu Tatarw pod Wronowem 342. ROZDZIA III. O zabiciu Jana Zabrzeziskiego marszaka wielkiego X. L. przez Michaa Gliskiego, burzeniu jego okoo Sucka, Kijowa, i inII.
i i

ROZDZIA ROZDZIA

szych krain Litewskich, i do skiego wojska pod Orsz

Moskwy zbieeniu,
z

a rozgromieniu iMoskiew-

345.

ROZDZIA
ciu

IV.

O wojnie Wooskiej

Bochdanem wojewod
i

wzi352.

Pskowa przez Moskiewskiego ROZDZIA V. O rozmaitych poselstwach chrzeciaskich pogaskich panw do krla Sigmunta ROZDZIA VI. O wtargnieniu Tatarw do Litwy do Wooch, etc.
i

358.
361.
365. 374.

o pirw^szym

maestwie
VIL

krla Sigmunta

ROZDZIA

O poraeniu 25000 Tatarw Prekopskich pod Wii

niowcem, roku 1512 i)rzez Polaki O wziciu Smoleska

Litw

KSIGI DWDZIESTE CZWARTE.

O sawnym zwycistwie nad 80000 tysicy wojsk Moskiewskich pod Orsz, przez Litw i Russaki, z pomoc Polakw^

ROZDZIA ROZDZIA ROZDZIA III ROZDZIA IV. ROZDZIA V.

1

II.

Bitwa

sawna

Moskw
:

O burzeniu ziem Ruskich przez Tatary,i wojnie Pruskiej. O koronaciej Sigmunta Augusta wielkiego xidza Li*
'

378. 380. 385. 387.

390.

wskiego na krlestwo Polskie

mierci krlowej Barbary Radziwiowny i sejmach: Wileskim i Piotrkowskim ROZDZIA Vn. O koronacii trzeciej krlowej Katarzyny, rosterkach okoo Ostroga
koronaci!
i ,

ROZDZIA VL O

......

403. 406.

KSIGI DWDZIESTE
O wojnie
z Liflanti
i

PI^TE.

Moskw

potym

dla Liflantw.

571
Slron,

ROZDZIA ROZDZIA ROZDZIA

ROZDZIA

I.

II.

. O poraeniu 25000 Moskwy na Ule

etc

III. Condicie od Cesarza podane Condicie od xiQtcia Ferarskiego AHbnsa podane

Ciindicie Batorego

wojewody Siedmigrodzkiego
'

krtkie

IV.

409. 414. 422. 423. 424. 428.

Przesawnego wjazdu do Krakowa i pamici godnej koronaciej Henryka Walezyusa, ksiccia z Andegawy, z aski Boej krla Polskiego, wielkiego xicdza Litewskiego, etc. tudziesz naprzodku niektrych postpkw godniejszycli , posw naszych we Franciej i w drodze z krlem skiitheczne wirszem opisanie

439.

prawych slachciczw, uczyniony, w ktrym postpki Sarmatw krlw Polskich, ksit Litewskich ich narodu sawnego wywd, sprawy skuteczne z dawna w prochu zakryte, a od adnego przedtym nie wydane, od pocztku ich do dzisiejszego z aski Boej krla Henryka Cnota rd swj wyliczajcGocza prawd siostr rodzon, do prawdziwych faszywych slachcicw wy[)rawuje
Goniec cnothy

do

przykady pikne spraw

mw zacnych,
i

467.

469
469.

ROZDZIA ROZDZIA
ROZDZIA ROZDZIA ROZDZIA

IL

Prawda

rzecz poselsthwa

nw powinnoci dotykajcz
IIL

slacheckiego.

swego zaczyna, trzech kapaskiego, orackiego.

i

stha. .
.

siachectwie z bogactwa IV. O domniemanym siachectwie z mstwa z urody. V. O godnoci poytkach nauk poczciwych, na ty ktrzy ich do slachectwa nie przypuszczaj z piknych ludzi mdrych przykadw. ROZDZIA VL O siachectwie z rodu s cnoty gruntownym i o wyrodkach nim si faszywie zdobicym ROZDZIA Vii. O krlach Polskich wywodzie sawnego narodu Sar.

477. 485. 490.

492.
501. 514.

mackiego

ROZDZIA
wskiego
,

VIIL

Wywd

krtki

a dostateczny
nie opisany

sawnego narodu

Lite-

przedtym nigdy od

adnego

529.

Napis na grobie Janie

Wielmonego Pana GrehoraChodkiewica, pana Wileskiego, najwyszego hetmana wielkiego ksistwa Litewskiego etc. ktry theku sawnym dzielnociam poczciwego slachlica

pobudzi

moe

558.

Narzekanie na nieustawiczno wszelkich spraw,! przeciwnoci przed-

siwzicia ludzkiego

561

572

Oaudido Lectori

S.

iam legisti bon lector gcsta, nec unnam Quae tihi, quae nec atis nota fiiere prhis, Haee dcdit in lucern Siricoiiiis arte perilus,
mLii
Nohilis ingenio^ tir

pieae

gratis.

Annacus rates laiidatur Caesar et ipse, Liriiis et laudcm^ qua celebr elur^ habet, Ast hic dignus erit majori laude, uod atra Nocie sepidta prius quae laluerc diii:
Aufore adjtdiis nutlo conscripserit, ecquid' Lector quod carpas Itic reperire pofes? Non pofes, hunc igiiir grata cape mentc taborem Aufori grates et reverenter age.

Johannes Stanczykiewicz
Samogita

DK A19 S87 18^6 t.2

Stryjkowski, Maciej Kronika polska

PLEASE

DO NOT REMOYE
FROM
THIS

CARDS OR

SLIPS

POCKET

UNIYERSITY

OF TORONTO

LIBRARY