Informimi juaj Prioriteti yn

ALBANIAN MOBILE COMMUNICATIONS Rruga. Gjergj Legisi, Laprak. Tiran, Shqipri Tel: +355 4 275 000, Fax: +355 4 275 221 www.amc.al

PRBALL GJITH PYETJEVE TUAJA

PYETJE DHE PRGJIGJE PR TELEFONIN CELULARE

AMC, n kuadr t aktivitetit t saj social t shumanshm, i jep edhe njher prioritet informimit tuaj. Bazuar gjithmon n fakte t vrtetuara shkencrisht, n deklaratat e komisioneve kombtare dhe ndrkombtare, si dhe n dijet shkencore, iu prgjigjemi t gjitha pyetjeve tuaja. Dhnia e informacionit objektiv dhe informimi i qytetarve shqiptar sht shum e rndsishme, sepse qytetar i prgjegjshm sht qytetari i mirinformuar.

Dyshimet e mundshme

A sht e rrezikshme pr shndetin ekzistenca e antenave (stacionet baz) t telefonis celulare afr vendbanimeve?
Nse distanca ku rrezatojn valt sht brenda kufirit t vendosur, nuk ekzistojn probleme pr shndetin ton. Ky sht rezultati i krkimeve t kryera prej vitesh nga organizata ndrkombtare n Evrop, si dhe n SHBA. T gjith bien dakord se volumi i radiovalve q vjen nga stacionet baz t telefonis celulare n ambietin prreth sht 10 her m i vogl sesa kufiri i prcaktuar nga raporti i sigurimit. Ekzistojn rekomandime n nivel shtetesh dhe ndrkombtare mbi ekspozimin e publikut ndaj radiovalve t prodhuara nga antenat e stacioneve t telefonis celulare. Standardet m t pranueshme jan ato t vendosura nga Instituti i Inxhinieris Elektronike dhe Elektrike dhe Instituti i Standardeve Kombtare Amerikane (IEEE/ANSI), si dhe Komisioni Ndrkombtar i Mbrojtjes nga Rrezatimi Jo-Jonizues (ICNIRP). Kto standarde radiofrekuencash shprehen duke marr n konsiderat densitetin e fuqis s vals planare, q matet me mW/cm2 (miliwat pr cm2). Pr sisteme t ndryshme celulare kto standarde variojn nga 0.4 mW/cm2 - 1.2 mW/cm2 . Pra, densiteti i fuqis s vals n ambiente publike nuk duhet t kaloj kufirin e 0.4 mW/cm2 .

Rrjeta

Antena

Distancat e rregullta t sigurimit

Pse flasim pr kufij n Raportin e Sigurimit, prderisa nuk sht dika e rrezikshme?
Vendbanimi Ky term nuk duhet t na friksoj. sht e rndsishme t qartsohet se volumi i radiovalve ulet n mnyr t konsiderueshme kur largohemi nga vendndodhja e antens. Sa her q distanca jon nga antena dyfishohet, volumi i radiovalve zvoglohet 4 her. Figura 1

Dyshimet e mundshme

Dyshimet e mundshme

Cilat jan distancat e sigurimit nga nj stacion baz i telefonis celulare?

Si e kuptoni, distancat e sigurimit nga nj stacion baz varen nga karakteristikat e veanta t funksionimit t tij (fuqia e transmetimit, tipi i antenave etj.). Nse marrim parasysh karakteristikat e stacioneve baz q vendosen n rajonet civile, ather mund t themi se distanca e sigurimit sht pak metra nga qendra e antens dhe n drejtimin horizontal nga ajo.

A jan t sigurta pr shndetin ton antenat e telefonis celulare, t cilat jan t vendosura n tarracat e pallateve ku banojn njerz?
Duke pasur parasysh faktin q antenat e telefonis celulare transmetojn kryesisht n drejtim horizontal, volumi i fushs elektromagnetike posht antens shte mjaft i ult dhe natyrisht zvoglohet ndjeshm sa m shum largohemi nga vendi i antens. Pr m tepr, stacionet e kompanis celulare vendosen n pika, ku hyrja pr publikun nuk sht e leht. sht e rndsishme t dini se fuqia q transmetojn antenat n zonat e banuara varijon nga 2 deri 15 wat, si rezultat, niveli i rrezatimit elektromagnetik n brendsi ose n ant e godins, n t ciln sht vendosur, sht shum i ult. Gjithashtu, tarracat e godinave t ndr tuara me beton prthithin pothuajse gjith totalin e energjis s rrezatimit elektromagnetik q transmeton antena. Kshtu volumi i radiovalve zvoglohet nga 5 deri n 10 her, ose dhe m tepr, n varsi t hapsirs ku sht e vendosur antena.

Cila sht arsyeja q antenat e telefonis celulare nuk vendosen n male, larg qendrave t banuara, sikurse veprohet me stacionet televizive dhe radiofonike?
Sistemi i telefonis celulare sht i projektuar n mnyr t till q t jet e nevojshme vendosja e stacioneve me fuqi t ult brenda qyteteve dhe shum afr me njri-tjetrin, me qllim q secili t mbuloj nga nj territor t vogl. Arsyeja kryesore e ksaj strukture sht shtrirja e kufizuar e frekuencave, q jan n dispozicion pr telefonin celulare. Frekuencat jan absolutisht t nevojshme t riprdoren n mnyr q shum abonent t mund t flasin njkohsisht. Dhe sa m shum t jen stacionet, aq m e vogl sht fuqia e transmetimit t tyre, si rezultat do t kemi fuqin m t vogl t mundshme t transmetimit ndaj telefonave celular. Nj ose m shum stacione baz t telefonis celulare vetm n male, nuk jan n gjendje t ofrojn mbulim t plot dhe shrbim tek abonentt q gjenden n zonat e banuara, ndrsa e kundrta ndodh me stacionet televizive dhe radiofonike, q kan fuqi t madhe transmetuese. Ato vendosen n male dhe komunikimi me marrsin sht njdrejtimor.

Prfundimisht, a duhet t largohen antenat nga zonat e banuara?

Efektet e prdorimit t telefonave celular studiohen vazhdimisht dhe me seriozitet. Deri m sot, nuk kan rezultuar rrezikshmri t vrtetuara shkencrisht. Krijimi i rrjeteve t dendura t telefonis celulare (shum antena n distanca t vogla njra nga tjetra) sjell si rezultat uljen e ekspozimit ndaj telefonave celular. Rrjeti i dendur nga stacionet baz bn q antenat t transmetojn nj fuqi t vogl, kurse telefonat celular, duke qen shum afr me antenat, bashkveprojn me fuqin m t vogl t mundur. sht karakteristik q fuqia mesatare e transmetimit t nj telefoni celular varijon nga 0.125 W deri n 0.250 W. Nisur nga fakti q n Shqipri ekzistojn m shum se 2.000.000 aparate t telefonis celulare (m shum se gjysma e popullsis s vendit), dendsia e mjaftueshme e rrjeteve t telefonis celulare siguron, prve komunikimit, edhe ekspozimin e tyre n sasin m t vogl t rrezatimit.

Por sa metra?
Distancat formale t sigurimit nuk kalojn 7m n rrezen para antens dhe 2m posht saj. Diferenca n distancat e msiprme i detyrohet faktit q antenat e telefonis celulare transmetojn prqindjen m t madhe t fuqis s tyre horizontalisht dhe vetm nj pjes t vogl (m t vogl se 10%) drejtojn pr posht. Meqense antenat vendosen n majn e shtyllave, q tejkalojn 5 m, sht e qart se afrimi n distanca m t vogla nuk sht i mundur.

Dyshimet e mundshme

Dyshimet e mundshme

A i plotsojn antenat e stacioneve t AMC-s kto standarde t siguris?

Antenat e telefonis celulare i plotsojn t gjitha standardet e siguris, madje me nj diferenc t madhe nga kufiri i vendosur nga to, p.sh., nj anten e montuar n nj lartsi prej 10 m dhe q punon me maksimumin e mundshm t intensitetit t fuqis, mund t prodhoj nj densitet fuqie 0.01 mW/cm2 n bazn e antens. Por zakonisht, nivelet e densitetit t fuqis n kt zon variojn nga 0.00001 mW/cm2 n 0.0005 mW/cm2 . Si shihet, kto nivele t densitetit t fuqis jan shum larg kufirit t standardeve t siguris. Kuptohet q edhe vet standardet e siguris jan vendosur n nivele shum larg atyre q mund t shkaktojn efekte t dmshme pr shndetin. Gjithashtu, mund t vm n dukje se densiteti i fuqis n katet e godins q ka antenn celulare sipr, sht 3-20 her m i ult sesa n largsin rreth 200 m nga antena.

Ekzistojn grupe popullsie t till si fmij, t smur, t moshuar, t cilt mundet t jen t ndjeshm ndaj radiovalve?
Kufijt e ekspozimit t sigurt jan vendosur duke marr parasysh t gjitha grupmoshat dhe bazohen n nj ekspozim 24-orsh n radioval. Theksojm se ather kur organizmat ndrkombtare prpunuan t dhnat, kufijve fillestar t studimit iu shtuan dhe komponent t tjer sigurie, duke i ndryshuar prfundimisht limitet n 50 her m t rrepta. Kshtu, zvoglohen drejt zeros mundsit e nj ndikimi t dmshm n do grupmosh.

Kemi lexuar n shtyp pr studime t bra nga shkenctart, q pretendojn se antenat e telefonis celulare mund t shkaktojn probleme shndetsore. A sht e vrtet kjo?
Artikujt q publikohen nuk prbjn pjes t s vrtets shkencore. Vitet e fundit shkenctar t ndryshm kan publikuar t tilla studime, pr t cilat bien dakord q ekspozimi n rrezen elektromagnetike t telefonis celulare mund t krijoj probleme n shndetin e njerzve. Megjithat, kur grupe t mdha krkimesh ndoqn t njjtn metodologji, me qllim q t vrtetonin rezultatet (metod q ndiqet gjithmon pr t saktsuar t vrtetn shkencore), kjo nuk ishte e mundur. Dhe prderisa t tilla zbulime nuk jan t vrtetuara, nuk mund t quhen shkencrisht t pranuara.

Dhe me telefonat celular far ndodh?

Aparatet e telefonis celulare jan tregues dhe transmetues t radiovalve t fuqis s ult, me fuqi mesatare nga 0.125W deri n 0.250W. Ndrtimi i tyre bhet me specifikime t rrepta, q gjat funksionimit t tyre t mos tejkalojn kufijt e vendosur. Gjithashtu, kompanit prodhuese t telefonave celular kujdesen q telefonat celular t prdorin fuqin m t vogl t krkuar pr bashkveprimin e tyre me rrjetet e telefonis celulare. Si ndodh dhe tek antenat, volumi i fushs elektromagnetike zvoglohet shpejt, ndrsa rritet distanca nga aparati. Kshtu q, ekspozimi i nj prdoruesi q vendos telefonin e tij n distanc prej 10 cm nga koka e tij duke prdorur pajisje hands free, sht shum m i ult sesa ekspozimi i nj prdoruesi q nuk e prdor pajisjen e msiprme dhe ka vendosur aparatin direkt n veshin e tij. Ekspozimi i nj njeriu q prdor telefon celular ndaj fushs elektromagnetike, sht m i madh sesa ekspozimi i nj njeriu q nuk prdor telefon celular, por q banon n zona pran stacioneve baz.

10

Dyshimet e mundshme

Dyshimet e mundshme

far transmetojn antenat e telefonis celulare?

sht rrezatim elektromagnetik, i njjt me at q transmetohet nga stacionet radiofonike dhe televizive, nga sistemet e komunikimit t policis, t zjarrfikseve dhe shrbimeve t tjera t ndihms s shpejt. Por, radiovalt e telefonis celulare jan shum m t dobta n forc se valt radiotelevizive. N vitin 2001 u arrit n prfundimin se rrezatimet UHF (300-3000 MHz), q prodhojn nj bioefekt jonxehs, jan konsideruar teorikisht dhe testuar praktikisht t jen t vogla. Sistemi GSM q prdor AMC operon n frekuencat 860 960 MHz. Kjo mbshtet argumentet e mparshme pr pamundsin e efekteve biologjike n frekuencat UHF. Kshtu arrihet n prfundimin se niveli i energjis s depozituar nga nj fush tipike dhe n kushte t zakonshme sht shum i vogl pr t shkaktuar efekte biologjike jonxehse t dukshme dhe t padshiruara.

Si funksionon telefonia celulare?

N Shqipri, ashtu si dhe n m t shumtn e vendeve t bots, telefonia celulare bazohet n sistemin GSM (Digit System for Mobile Communications), DCS 1800 (Digital Celular System), q funksionon n zonat me frekuenc 900 MHz. Sistemi GSM sht n formn e hojeve t blets, ka do t thot se zona gjeografike q mbulon ndahet n zona m t vogla, t cilat prcaktohen nga zonat q mbulohen nga stacionet e bazs, t vendosura zakonisht mbi tarracat e ndrtesave. Dendsia dhe madhsia e ktyre hojeve varet nga relievi i vendit, shpeshtsia e frekuencave dhe dendsia e thirrjeve telefonike t do zone, e cila dhe ajo prcaktohet nga numri i prdoruesve n prputhje me nevojat e tyre t komunikimit telefonik. Pr shembull, n zonat rurale me popullsi t rrall vendosen pak antena me distanc prej disa kilometrash nga njra-tjetra, ndrsa n zonat urbane me popullsi m t dendur vendosen shum antena, distanca e t cilave mund t mos i kaloj disa qindra metra. do her q bjm nj thirrje, transmetohet sinjal n stacionin m t afrt t bazs dhe me an t rrjetit sinjali prcillet n stacionin e bazs, i cili ndodhet m afr telefonit, numrin e t cilit kemi thirrur ose n rrjetin e telefonis fikse (n rast se kemi thirrur nj numr fiks).

A jan br krkime t mjaftueshme rreth efektit t valve elektromagnetike n shndetin e njeriut?

Prsa u prket rezultateve biologjike t rrezatimit elektromagnetik kan nisur krkime intensive q prej Lufts s Dyt Botrore. Studimet e ndikimit t valve elektromagnetike pr shndetin bhen me studime epidemiologjike, studime me kafsh (In Vivo), studime me kultivimin e qelizave (In Vitro) dhe studime me vullnetar. Dhjetvjearin e fundit kan prfunduar m tepr se 200 studime t pavarura, vetm rreth telefonis celulare me nj kosto prej m tepr se 100.000.000 . Rezultatet e studimeve t tilla pr frekuencat dhe ISXI q lshojn stacionet e bazs s telefonis celulare, treguan se ato nuk shkaktojn pasoja negative.

VLR
for GPRS

GGSN VLR
for GSM

SGSN

HLR MSC

BSC

VLR
for GPRS

GGSN VLR
for GSM

SGSN

HLR MSC

BSC

11

12

Dyshimet e mundshme

Dyshimet e mundshme

far jan fenomenet termike dhe fenomenet jotermike?

Jan dy kategorit e pasojave, q mund t shkaktohen prej radiovalve te njeriu. Fenomenet termike shfaqen vetm kur tensioni i radiovalve sht shum i lart. Energjia e fushs elektromagnetike thithet nga receptor dhe shkakton lvizje t molekulave, t cilat si pasoj e frkimit ojn n prodhimin e nxehtsis. Mekanizmat e rregullta t trupit (si pr shembull qarkullimi i gjakut) rrmbejn kt nxehtsi t prodhuar, si ndodh pr shembull kur nxehemi nga rrezatimi diellor. Fenomenet termike nuk kan ndikim t gjat, pasi largohen sapo ndalon ekspozimi dhe m pas jan shum t ulta ose nuk shfaqen aspak n prqindje t vogla tensioni t radiovalve, si jan ato t antenave t telefonis celulare. Studimet e 30 viteve t fundit tregojn se fenomenet jo-termike nuk kan pasoja negative mbi shndetin e njeriut, meqense fuqia e radiovalve sht brenda kufijve t njohur t ekspozimit t sigurt. Duhet t theksojm edhe njher se brenda ktyre kufijve prfshihen prbrs me shkall t lart sigurie (50 her m pak). Kjo, me pak fjal, do t thot se nse fenomenet e padshirueshme shfaqen n gradn 100 nuk u konsiderua kjo si kufi, por u pjestua me 50 (100/50=2) dhe u pranua si kufi sigurie 2-shi. Duke qen se shfaqjet e rrezatimeve jan m

pak se kjo shifr (2), nuk paraqitet asnj arsye pr tu shqetsuar. Pr m tepr, antenat e telefonis celulare rrezatojn mijra her m pak se kufijt e duhur t ekspozimit t sigurt (d.m.th., mijra her m pak se shifra 2 q prmendm n shembullin ton).

A sht e vrtet q antenat e telefonis celulare transmetojn radioenergji?

Nuk ka kurrfar lidhjeje ndrmjet radioenergjis dhe radiovalve t telefonis celulare. Radioenergjia nuk i referohet fardolloj gjje q ka lidhje me telefonin celulare. Radioenergjia sht rrezatim jonizues, d.m.th., mund t shkaktoj katastrof n ndrtimin e molekulave t ADN-s dhe si pasoj fenomene t mundshme kanceroze, ndrsa valt elektromagnetike t telefonis celulare nuk kan energjin e mjaftueshme pr t deprtuar n lidhjen e fort t molekulave t ADN-s dhe pikrisht pr kt arsye renditen n kategorin e rrezeve jojonizuese. Pr ta br ndryshimin m t qart, rrezatimet jojonizuese arrijn deri n frekuencn 300 GHz, kufi mbi t cilin fillojn rrezatimet jonizuese. Frekuencat e valve t telefonis celulare jan m t ulta se 2.5 GHz, t njjta me ato t radios dhe t televizionit.

A shkaktojn kancer antenat e telefonis celulare?

Jo, madje dhe n nivele t lar ta ekspozimi nuk ka t dhna q radiovalt mund t shkaktojn ose kontribuojn n krijimin e kancereve. Ndonse krkimet n kt fush kan qen intensive, nuk ekziston asnj prgjigje laboratorike ose evidenc epidemologjike q t dshmoj se radiovalt, n nivelet q shoqrojn antenat e stacioneve t telefonis celulare kundrejt ekspozimit t publikut mund t shkaktojn kancer. N kt fush po bhen krkime t zgjeruara n rang ndrkombtar. T dhnat e deritanishme shkencore tregojn se ekspozimi n fushat elektromagnetike t krijuara nga stacionet baz nuk shkakton kancer. Q t ekzistoj mundsia e shfaqjes s kancerit duhet q rrezatimi t depr toj lidhjet molekulare t ADN-s dhe t shkaktoj tjetrsime. Dika e till mund t ndodh gjat ekspozimit t personit ndaj rrezatimeve jonizuese. Por, si u prmend edhe m sipr, rrezatimi elektromagnetik q transmetohet n frekuencat q funksionon telefonia celulare, sht rrezatim jojonizues dhe n mnyr absolute nuk ekziston ndonj mundsi pr t deprtuar n lidhjet molekulare t ADN-s.

far masash merr AMC pr respektimin e normave t vendosura pr ekspozimin e sigurt dhe mbrojtjen e njerzve?
AMC, ashtu si dhe kompani t tjera t telefonis celulare, prpara aktivizimit t do stacioni baz, bazohet n studime dhe prmbush normat e ligjruara q kan t bjn me ekspozimin e sigurt, instalimin dhe funksionimin n prshtatje me rregullat ndrkombtare.

13

14

Dyshimet e mundshme

Dyshimet e mundshme

3. Jan t gjitha rrezatimet t rrezikshme?

Rrezatimi transmetohet dhe nga shum burime t tjera natyrore ose artificiale, si pr shembull dielli, llamba, tharsja e flokve, televizori, priza. Sigurisht, q t gjitha kto transmetojn lloje t ndryshme rrezatimesh. Rrezatimi i antenave t telefonis celulare i prket t njjts fush t frekuencave t stacioneve t radiove dhe t televizioneve. Bhet fjal pr radiovalt q tashm i njohim. Ka rezultuar se ekspozimi i njeriut ndaj fushave elektromagnetike, t cilat krijohen nga pajisjet elektroshtpiake q ndodhen n shtpi, sht m i lart se i njjti ekspozim ndaj antenave t telefonis celulare q mund t ndodhen n tarracn e nj godine afr jush.

4. Antenat gjigande q shohim transmetojn m tepr rrezatim?

Antenat gjigande q shikoni nuk jan antena. Bhet fjal pr konstruksione hekuri q prbjn skeletin mbshtets, n majn e s cilit vendoset antena e telefonis celulare. Nuk duhet t na friksoj madhsia, mjafton t dim se pjesa aktive (d.m.th., antena) sht shum e vogl. Duhet theksuar se AMC i kushton rndsi t veant ans estetike dhe prshtatjes me mjedisin, duke shmangur ndrtime t rnda dhe duke i prdorur vetm n rast se jan shum t domosdoshme.

5. Distanca e siguris sht 300 metra?

Kto lloj deklaratash jan arbitrare dhe orientuese. Rreth ksaj shtjeje sht prgjigjur edhe zoti Lilkanen, prgjegjs i Komisionit t Bashkimit Europian, duke vn n dukje se, prderisa nivelet e ekspozimit jan m t ulta se ato q rekomandohen, garantohet nj nivel i lart i mbrojtjes s siguris dhe shndetit t qytetarve. Pr m tepr, distanca ndrmjet zonave t banuara dhe antenave nuk prbn kriter t prshtatshm pr t patur ndikim te banort. Sasia e rrezatimit varet jo vetm nga distanca, por edhe nga faktor t tjer, si jan frekuenca dhe fuqia e transmetimit. A sht e mundur q nj anten me fuqi t lart, n nj distanc prej shum kilometrash t na ekspozoj m tepr ndaj rrezatimit, krahasuar me nj anten me fuqi t ult, e

vendosur n nj distanc prej disa metrash? Imagjinoni, pr shembull veten tuaj n nj ambient ku ndrion nj llamb 60 wat. Fytyra juaj sht vetm 2-3 metra larg llambs dhe ndriohet nga ajo. Imagjinoni tani sikur ndodheni n mes t nj stadiumi q ndriohet nga prozhektor. Ju ndodheni 100-200 metra larg prozhektorve, por drita q vjen te ju sht shum m e fuqishme, sepse prozhektort kan fuqi m t lart. Distanca nuk luan rol vendimtar, por duhet t merren parasysh edhe faktor t tjer. Sidoqoft, n asnj vend t bots nuk sht prcaktuar nj kufi i till i distancs, por vetm kufiri i sasis s rrezatimit t transmetuar. Nuk sht vrtetuar se ekziston rrezik pr shndetin ton, prderisa prmbushen dhe respektohen kufijt e ligjruar t ekspozimit t sigurt.

16

17

Dyshimet e mundshme

6. A influencojn radiovalt e stacioneve baz dhe t telefonave celular n funksionimin e stimuluesve kardiak ose pajisjeve t tjera mjeksore?
Nuk sht vrtetuar shkencrisht nse antenat shkaktojn ndrhyrje n stimuluesit kardiak ose pajisje t tjera q prdoren pr transplant, prderisa ruhen kufijt e pajtueshmris elektromagnetike. Kjo sht logjike, prderisa tensioni i rrezatimit elektromagnetik sht shum i ult kur ndodhemi n distanc prej disa metrash nga antena. Prkundrazi, sht vn re se telefonat celular sht shum e mundshme t shkaktojn ndrhyrje n stimuluesit kardiak nse vendosen mbi t. Por edhe ky problem sht vn re t ndodh vetm me disa modele t vjetra stimuluesish kardiak. Telefonia celulare tashm prbn nj fenomen ndrkombtar dhe nj pjes t pandashme t jets s prditshme, e cila na ofron komunikimin ndrmjet njerzve, lehtson komunikimin ton, por ka sht m kryesorja, mund t shptoj edhe jet njerzish. Vlen t prmendet se n shum vende t bots,

50% e popullsis s do vendi prdor celular. T dhnat ekonomike tregojn se tregu i telefonis celulare vazhdon t rritet me ritme t shpejta, duke prmbushur nevojat e njeriut pr komunikim t shpejt, t thjesht dhe t sigurt. Deri tani t dhnat shkencore ndrkombtare nuk kan vrtetuar se instalimi i stacioneve baz t telefonis celulare, q u prmbahen kufijve t ligjshm mund t ket efekte t dmshme mbi shndetin e njerzve. AMC do t vazhdoj t jet e prgjegjshme n ushtrimin e aktivitetit t saj, duke e konsideruar gjithmon shum t rndsishme t drejtn e shtetasve shqiptar pr tu informuar.

17

18