Você está na página 1de 13

BATILILAR GZYLE HAREM: GEREK VE FANTEZ* Alev BAYSAL ** ZET Harem-i Hmayun veya Batllarca tutsak olmu kadnlarn

dnyas (Akit 23) olarak tanmlanan harem, tarih boyunca hep gizemini ve srrn korumutur. Bat edebiyat ve sanatnda harem, eitli Avrupa lkelerinden kle veya tutsak olarak elde edilmi gen ve gzel kadnlarn, padiahn kalbini kazanmak iin yart ve gc ele geirmek iin en tehlikeli planlar yapt ve rekabetin gizliden gizliye acmaszca srd bir Altn Kafes olarak betimlenmitir. Harem, Osmanl mparatorluunda ilk kez, Orhan Gazi (1326-1360) dneminde oluturulmu ve Fatih Sultan Mehmet dneminde (1451-1481) ise nemli ve gl bir konuma gelmitir. Bu dnemde, sadece zel bir kurum olmakla kalmam ayn zamanda gelecekteki devlet ilikilerini ynlendirecek bir eitim kurumu eklini almtr (Pirce 42). Onaltnc yzyldan itibaren, zellikle on yedinci ve on sekizinci yzyllarda, harem ylesine gizemli ve da kapal bir grnm ald ki deil saraydan erkeklerin, dardan yabanc birilerinin hele hele Avrupallarn, buray yakndan gzlemlemesi imkanszd. Bu yzden Osmanl topraklarn gezen birok yazar ve ressam, haremi ancak 1717 balarndan 1718 ortalarna kadar Istanbulda yaam ve o dnemdeki ngiliz Bykelisi Edward Wortley Montagunun ei olan Lady Mary Wortley Montagunun Trkiye izlemlerini ayrntlarla an-

Bu makale 17.19.2008 tarihleri arasnda Hacettepe niversitesi, ngiliz Dili ve Edebiyat Blm ve IDEA (ngiliz Dili ve Edebiyat Aratrmalar Dernei) tarafndan dzenlenen II. Uluslararas IDEA Konferansnda bildiri olarak sunulmutur. ** Dr., Hacettepe niversitesi ngiliz Dili ve Edebiyat Blm, baysal@hacettepe.edu.tr
*

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

592

Alev BAYSAL

latt Mektuplar, araclyla tanyabilmitir. Lady Montagu, yakndan grd vezir ve paa haremlerini gereki bir gzle incelemi ve hibir abartya yer vermeden ayrntl olarak betimlemitir. Bu makalede Bat dnyasna haremin neden farkl ve gizemli geldii ve Lady Montagunun mektuplarnda gereklerin nasl vurguland rnekler verilerek tartlacaktr. Anahtar Kelimeler: Osmanl, 18.yzyl, stanbul, harem, kurgulama, cinsellik, eitim, Lady Mary Wortley Montague, Mektuplar. THE HAREM THROUGH THE EYES OF THE EUROPEANS: REALITY AND FANTASY ABSTRACT Haremi Hmayun, as generally known Harem, was the Sultans private quarters. In fact, as a word derived from Arabic, it meant a secluded or forbidden place, usually a home or a private property. It was called as Golden Cage in which most beautiful odalisques were in competition to capture the heart of Sultan and where the most dangerous tricks were played to obtain power. The Harem, in the Ottoman Empire, was first founded in the reign of Orhan Gazi (1326-1360) and, during the reign of Mehmet the Conqueror (1451-1481), it turned into a kind of social institution that would influence the state affairs in the future (Pierce 42). From the late sixteenth century onward, especially in the seventeenth and eighteenth centuries, the Harem became a center of attraction for western travelers, artists and writers. However, it was impossible for the Europeans to observe it closely. Thats why they fictionalized the Harem both in their paintings and writings. Lady Mary Wortley Montague who resided in Istanbul in the early eighteenth century as a wife of an English Ambassador tried to depict the reality from a different and female perspective. She presented her point of view in her Letters. In this paper, these highly fictionalized representations of the Harem will be discussed with reference to the English writings, and the reasons why the life in the Harem Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Batllar Gzyle Harem: Gerek Ve Fantezi

593

appealed to the Western imagination will be analyzed by drawing upon the fictional accounts. Key Words: Ottoman, XVII. century, stanbul, harem, fictionalization, sexuality, education, Lady Mary Wortley Montague, Letters.

Harem-i Hmayun veya Batllarca tutsak olmu kadnlarn dnyas (Akit 23) olarak tanmlanan harem, tarih boyunca hep gizemini ve srrn korumutur. Bat edebiyat ve sanatnda harem, eitli Avrupa lkelerinden kle veya tutsak olarak elde edilmi gen ve gzel kadnlarn, padiahn kalbini kazanmak iin yart, gc ele geirmek iin en tehlikeli planlar yapt ve rekabetin gizliden gizliye acmaszca srd bir Altn Kafes olarak betimlenmitir (Croutier 17). okelilie dayanan Harem geleneinin kkeni ise sadan 2000 yl ncesine Mezopotamyaya kadar gitmektedir (Uluay 12). Ortadoudaki kle ticareti ile yaygn hale gelen bu gelenek, Osmanl mparatorluunda ilk kez, Orhan Gazi (1336 -1360) dneminden itibaren Harem adyla kurumsallatrlm ve daha sonraki dnemlerde sosyal, siyasal ve idari etkileriyle devlet ynetimi iinde nemli bir konuma gelmitir. (Pirce 42). On altnc yzyldan itibaren ve zellikle on yedinci ve on sekizinci yzyllarda padiah haremi, ayn zamanda nemli bir eitim kurumu olmutur. Baz st dzey aileler, hem iyi bir eitim almalar hem de sarayn cezbedici yaamna katlmas iin kzlarn hareme vermek istemilerdir. Haremin yesi olma ansn yakalayan ve ynetimde etkin bir rol oynayacak olan kadn sultan aday gen kzlar, zamann eitli sanat ve bilim konularnda ok ciddi bir eitim almaktaydlar. Dolaysyla Bat dnyasnda dorudan cinsellikle ilgili olmasna karn harem, aslnda bilim, sanat, mzik ve estetik alanlarnda eitim veren ok cidd bir eitim merkeziydi (Croutier 26). Baka bir deyile, Harem, st dzey devlet yneticilerinin yetitirildii Enderun kurumu gibi, gen kadnlarn eitildii bir yerdi. Bu amala retilen ana dersler, okuma, yazma, dans etme, resim yapma, protokol, hat ve yaldz sanatlarndan oluuyordu. Harem ylesine koruma altnda ve y-

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

594

Alev BAYSAL

lesine mahremdi ki en st dzeydeki devlet adamlarnn bile oraya girme izni yoktu. Ne ieriden devlet adamlarnn, ne de dardan yabanc birilerinin, hele hele Avrupallarn, haremi yakndan gzlemesi imknszd. Bu yzden, Osmanl topraklarn gezen birok yazar ve ressam, haremi hem resimlerinde hem de yazlarnda eitli fantezilerle ykletirme eilimine girmilerdir. Anneannesi Osmanl mparatorluuna mensup olan Alev Croutiernin aka belirttii gibi:
Haremin tarihi, Osmanl mparatorluunun inili kl tarihini simgeler. Gzellik ve bakm iin ayrlan mthi masraf, kadnlar arasndaki acmasz rekabet, politik ilikileri etkileyen entrikalar ve son olarak birok lkeden toplanan bu kadnlarn dayanlmaz gzellii, btn dnyann ilgisini ekmitir. Herkes Harem duvarlar arkasnda neler olduunu merak etmi, fakat kimsenin gerekleri bilmesine imkn tannmamtr. Yabanc eliler ve ressamlar, seyyar satc ve hizmetilerden rendiklerini bildirmi, fakat bu anlatmlarn ou zaman cinsellii n plana kararak sunmulardr. (Croutier 29) ***

Haremde hayat, dardan grld ve/ya dlendii gibi, kolay ve rahat deildi. Burada uyulmas gereken ve hi kimsenin hibir koulda bozmasna izin verilmeyen sert ve sk bir kurallar zinciri mevcuttu. Srekli uyulmak zorunda olunan bu kurallar, haremde kadn olmay olduka zorlatryordu. Burada eitli seviyeler bulunuyordu ve hareme girmenin ilk basama olan odalk konumu en zor ve en dk seviyeydi. Bunun iin bile zorlu bir n elemeden geilmesi gerekiyordu. Bu uygulamay, Crouiter yle anlatmaktadr:
Kzlar Topkap Haremine kabul edilmeden nce, eitimli saray hizmetlileri tarafndan herhangi bir eksikleri ve kusurlar olmadna dair dikkatlice incelenirdi. Bir kzn uygun olduu ilan edildiinde, ba hizmetli kz onay iin Valide Sultana tantrd. Cariye Hareme kabul edildii anda tad Hristiyan ismi, kzn niteliine uy***

eviriler tarafmdan yaplmtr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Batllar Gzyle Harem: Gerek Ve Fantezi gun bir Mslman ismiyle deitirilirdi. rnein, eer bir kzn gzel pembe yanaklar varsa ona Glbahar denilebilirdi. Ve orada, saray grg ve kltrnde sk bir eitime balard. (Croutier 30)

595

Odalk olarak seilmek, saraya kabul edilebilmenin ilk ve en nemli basamayd. Odalk kelimesi oda kelimesinden tretilmi ve genel hizmetli stats anlamna gelen oda kadn anlamna gelmekteydi. Sarayn en nemli ve en st dzey kadnlar olan Valide Sultana, Bakadn Efendiye ve sultann kzlarna hizmet etmekle grevli odalklar arasnda sk bir hiyerari bulunmaktayd. Odalklar, banyo bakcs, mcevher bekisi, Kuran okuyucu, sandk odas bekisi, masa servisi ba gibi grevlerine gre ayrlrlard. Olaanst gzellie ve yetenee sahip olanlar, padiaha sunulmak zere, dans etme, iir okuma ve enstrman alma konusunda renim grrlerdi. En ekici, akll ve yetenekli olan sultann hizmetine sunulur ve onlara ikbal denirdi. kballere, okuma yazmann yannda din, diki, nak, ud alma ve ark syleme sanatlar retilirdi. Haremde padiaha en yakn olanlar ikballerdi. Padiah eleri, ikballer iinde gzde olanlar arasndan seilirdi ve onlar yksek mertebelere getirilirlerdi. Eer Padiah, gzde olan ikbalden memnun kalrsa, bu durum ilan edilir ve ancak o zaman o gzde ikbale zel bir daire, binek arabas ve kleler verilirdi. Gzde olan ikbal, padiaha bir ocuk verdiinde Kadn Efendi (Haseki Sultan) seviyesine terfi ettirilirdi. ayet ocuu erkekse ve padiah olduysa, Haseki Sultan olan annesi, haremin ba, imparatorluun en gl kadn Valide Sultan olurdu. Bat dnyasnn bildii en nl valide sultanlar, Roxelena olarak bilinen Hrrem Sultan ile Ksem Sultandr. kbal olma ansn yakalayamayan odalklara ne olurdu? Byle bir durumda Padiah, onlarn vezirlerle veya paalarla evlenmesine izin verirdi (Akit 12-19, Anhegger 25-29). Harem, ilk kez 1541 ylnda, Batl kaynaklarda Seraglio olarak geen Topkap Sarayna tanmtr ve bu tanma Kanuni Sultan Sleymann ei Hrrem Sultanla olmutur. Harem, Topkap Saraynn en gizli ve padiahn dnda hibir erkein giremedii bir blmyd. Harem Aas denilen hadm edilmi zenciler veya esir alnm hizmetliler buray korumakla grevliydiler (Toledano 39). Croutier yle anlatr:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

596

Alev BAYSAL

Harem, sultann zel daireleri olarak bilinen mabeyn ile ba zenci Harem aasnn dairesinin ortasna yerletirilmiti. Dier kadnlara ait 400 akn daire ve yatakhaneler ise Valide Sultann odasnn evresindeydiler. Haremi d dnyaya balayan araba kaps ve ku evi, Harem aalar ve soylu bekiler tarafndan ok dikkatli korunmaktayd. Haremin asl girii gnbatmnda kaplarn ap, afakta kaplarn kapatan tayc evidir, d dnya ile tm balar bu kapdan kurulmaktayd (30).

Harem Aalar kadn ve erkek dnyasn ayn anda gzlemleyebilen (Chamberlin 212) ve burann d dnya ile balantsn kuran kiiler olarak son derece ayrcalkl yere sahiptiler. Harem aalarnn odalar, sanda altn yolun, ortasnda valide sultann odasnn ve solunda cariyelerin dairelerinin ald bahedeydi. Yaam blgelerinin lks sahibinin statsne balyd. Elbette ki sultannki en byleyici konfora sahip olanyd. Acemi cariyeler ve Harem aalarysa yatakhanelerde yaamaktaydlar (Akit 77). En st dzeyde korunduu iin harem, bat dnyas edebiyatlarnn ve ressamlarnn dikkatini ekmitir. Yakndan inceleme anslar olmadndan, harem yaam hakknda ykletirilmi anlatmlar ve resimler kanlmaz olmutur. Bunun yirminci yzyldaki en son rneini ise, Anne Chamberlinin yazm olduu ve bir Harem aas ile bir ikbal arasndaki tutkulu bir akn anlatld Safiye Sultan: Hadm Edilmi Bir Ak (zgn ad Une Affaire de Coeur) adl romannda grlmektedir. Chamberlin, onaltnc yzyl Osmanl dneminde, Venedikli bir asilzadenin kz olan Sofia Baffonun korsanlar tarafndan karlarak ehzade Murada (1511-1566), ki 1572de Murad III olarak padiah olmutur, sunulmak zere Osmanl Haremine satlmasn ve Sofia Baffo ile ayn gemide olan gemici Gergionun hadm edilerek sarayda grevlendirilmesini tarihsel kurgu iinde fanteziletirerek anlatmaktadr. Bundan nce yazlm olan romanlarda ve haremi tasvir eden resimlerde, konular balk altnda toplanyordu: Sultann e seimi, haremdeki elence ve yaam ve haremin hamam.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Batllar Gzyle Harem: Gerek Ve Fantezi

597

En bilindik efsane, sultann odalk seimidir. Bir anonim ykde, sultann geceyi geirmek niyetinde olduu kza bir mendil att anlatlmaktadr. Bu kz gsterili olanlar arasndan seilmekte ve seildii zaman grevli tarafndan gece gizlice sultann yatak odasna gtrlmektedir (Durrell 36). Bu yanl kurgulanm ve iine fantezi ve erotizm katlm yk, 1960larda haremin restorasyonunda aktif grev alm Fransz tarihi Robert Anheggerin kars Mualla Anhegger tarafndan yle dzeltilmitir:
Fark ettim ki yzyllar boyu Avrupallarn izdii Haremin gerekle ilgisi yoktur. Harem, sultann istedii kadnlarla beraber olmas iin kurulmu bir dzen deildir ve Haremin mimarisi de bu ama iin yaplandrlmamtr. Sultann Haremdeki kadnlar grp ilerinden birini semesi mmkn deildir. Kaplar, odalar ve geiler bu amaca gre planlanmamtr. Bu kadnlar, bir kadn efendi disiplininde 25 kiilik byk odalarda kalmlardr. Valide Sultan kendi blmnde, sultann kadnlar kendi blmlerinde ve sultan da kendi odasnda kalmaktadr. Sultann annesi, sultann mstakbel eini seip ona sunard. Sultann kadnlarn blmne gemesi iin kanatlar olmalyd ! (48)

Bu alntdan da aka anlalaca zere, Valide Sultanlarn oullarnn i meselelerinde nemli rolleri vard ve yle ki en st dzey politik gce sahip olan sultanlar bile bu meselelerde genellikle annelerinin szn dinlemilerdir. Valide Sultan odalklardan birini oluna e olarak sunmak istediinde, padiahn dikkatini ekmesi iin, ona geleneksel bir trenle kahve sunmasna izin vermekteydi. Bu nedenle, bir odalk iin padiah tarafndan grlp beenilmek hi de kolay olmamaktadr. rnein on dokuzuncu yzylda, haremde hem klasik Trk musikisi ve klasik Avrupa mzii eitimi alan sazende gurubunun bir yesi olan ve zamannn yneticilerinden biriyle evlendirilen Leyla Hanm, gnlnde harem hayatndan yle bahsetmektedir:
Harem, bir eitim merkezi ve odalklar da renciler olarak dnlmelidir. Aslnda kadnlarn blmndeki kapda bir dua yazar: Allah bizi hayrl yollara yneltsin. Bu duaya uygun olarak,

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

598

Alev BAYSAL

Haremde yaayan pek ok kz, sultan tarafndan verilen eyizlerle evlendirilmitir. nk odalk ne bir kle ne de bir metrestir. Odalk, sultann evlat edindii bir ocuktur. Aslnda kendilerinin de sultann evlatl olmaktan memnun olduklar ve iyi bir eitim aldklar anlalmaktadr. Haremin mimarisi tasarlanrken, burada yaayanlarn bir saniyesinin bile boa gememesi amalanmtr. Dans, mzik, diki, eitim ,... Harem, askeri bir kurulu gibidir (20).

Bu alnt da aka gsteriyor ki, batllarn yaz ve resimlerinde betimlediklerinin aksine cariyeler, padiahn cinsel maiyeti deildi. Fatih zamanndan balayan bir gelenee gre padiahlar elerini Harem kzlarndan semekte fakat Haremdeki tm cariyelerle ilikiye girmemekteydiler. Yukarda da belirtildii gibi harem, kadnlar iin ruhsal, fiziksel, bilimsel ve sanatsal bir eitim merkeziydi; zellikle sultann yatak odasnn ve ehzadelerin odalarnn duvarlarnda, aile iindeki bu eitimi destekleyen hadisler ve Kurandan alntlar grmek mmknd. ok ciddi bir biimde bu eitimden geerek sazende takmnn sekin bireylerinden biri olan Leyla Hanm, ald mzik derslerinin ayrntlarn yine gnlnde yle vermektedir:
Bat mziini reten Necip Paa ve Kadri Bey ile tantrldm. Necip Paann Bat mziine ok benzeyen birok Trk mzii bestesi vard. Onu ok iyi hatrlyorum; nk birka kez babam ziyarete gelmiti. Genellikle, saraydaki mzik derslerine prova gnlerinde gelirdi. nl bir talyan bestecinin kardei olan Donezetti Paann da bu snflara geldii sylenmesine karn onlarla hi karlamadm. (28)

Bu aklamadan da anlalaca gibi, sultann elencesi iin bir ara gibi gsterilen mzik, efsanelerin ve izimlerin tersine, haremde ciddi ekilde retilen ve uygulanan bir sanat dalyd. Birok yazar, ressam ve seyyah, Osmanl mparatorluuna gelmi ve farkl bak alarndan harem hakknda dncelerini yanstmtr. Ne var ki bunlarn byk bir ounluu, imparator-

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Batllar Gzyle Harem: Gerek Ve Fantezi

599

luu Bat gzyle deerlendirmi ve aslnda yukarda saydm nedenlerden dolay, Haremi yakndan gzlemleme frsat bulamamtr. Gereki bir anlatma en yakn olan kiiyse Lady Mary Wortley Montagudur. 1717 balarndan 1718 ortalarna kadar stanbulda yaam ve o dnemdeki ngiliz bykelisi Edward Wortley Montagunun ei olan Lady Montagu (1689-1762), ziyareti sresince st dzey Osmanl kadnlaryla tanm onlarn i dnyasn ve en mahrem yerlerden biri olan hamamlar bile gzlemleme frsatn yakalamtr. Kendisi, padiahn haremine giremese de vezir ve paa haremlerini grm ve bir zamanlar haremde yaam cariyelerle ahbaplk ederek bu yaam olabildiince tanmaya almtr (Bohls 27). Lady Montagu, bu yaknl kurarken kukusuz kadn olmann ayrcalndan yararlanmtr. Haremle ilgili olarak imdiye kadar elde edilen geree en yakn, n yargsz ve fanteziden uzak anlatm Lady Montaguya aittir. Montagu, grdklerini mektuplarnda ayrntl bir biimde betimlemi, hatta ok ciddi bir bat-dou karlatrmas yaparak, kendisinden nce haremi ve zellikle hamam fantastik elerle ssleyerek betimleyen erkek yazar ve ressamlar alayc bir biimde eletirmekten de geri kalmamtr. Montagunun mektuplarnda da belirttii gibi, her ne kadar erkek yazarlar ve ressamlar harem ve hamam grdklerini iddia etseler de, bylesine zel ve mahrem bu yerlerden birinde bulunmak bir erkee lmden baka bir ey getirmezdi (I. 315). Dolaysyla, Batl erkek yazar ve ressamlar giremedikleri bu yerler hakknda kendi d glerini de kullanarak, haremde ve hamamdaki Osmanl kadnlarn batan karc her an padiah elendirmeye ve ho tutmaya hazr fettan ve erotik kadnlar olarak tasvir ederek, bir bakma o dnemde dnyay gc ve kudretiyle tir tir titreten Osmanl mparatorluunun padiahlarn zevk ve sefa dkn olarak gstermek ve bylece kk drmek istemilerdir. Bu uydurulmu Trk kadn portreleri, Dou kadnlarn erotikletiren ilk Dou bilimcilerin anahtar esi de olmutur. Bu fantezi dolu anlatmlar bilen Montagu, mektuplarnda onlara alayc bir biimde yle cevap vermitir:
Gereklikten oka uzaklam ve ilgimi ok eken anlamszlklarla dolu [Avrupal seyyahlar tarafndan yazlm] ark gezilerini yaz olarak okumak benim iin ok keyifliydi. [Ancak] [bu seyyahlar] gerekte hibir ekilde gr[e]medikleri

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

600

Alev BAYSAL

bu kadnlarn dnyasn anlatma cesaretini gstermeselerdi ok daha akllca olurdu (I.368).

Yukardaki alntdan da anlalaca gibi, Montagu, kendinden nce bu konuyla ilgilenmi olan Avrupal yazarlar ve ressamlarn Osmanl kadnlar hakknda yaydklar yalan yanl bilgileri, uydurulmu gerek d eleri dzeltmeyle ilgilenmitir. Baka bir deyile, Edward Saidin arzulu ve kapal biimde diiletirilmi Doulu(186-188) tanmn benimseyen ve haremdeki Osmanl kadnlarn iffetsiz ve ar seksi (Bohls 9) olarak sunan erkek Dou bilimcilere meydan okumutur. Hatta Montagu, haremde lezbiyenliin kontrolden km olduunu savunan ve haremdeki kadnlar birbirlerine arzulu bir sevgiyle dknd ve zellikle yal kadnlar gen olanlara kur yapard diye iddia eden Rycautya (153), Rycautdan geri kalmayarak ve hibir kleliin haremdeki kadar zalim ve kt olmadn savunan Jean Dumonta (268) aka kar koymutur. Kendisinin kadnlarn sadece grevlilerle konutuu, kskanln lkesi Osmanl mparatorluuna gideceini rendiinde (268), onu uyaran Alexander Popeu bile dinlememi ve btn bunlara ramen, kz kardei Lady Mara yazd 1 Nisan 1717 tarihli mektupta buradaki kadnlar yle dnld gibi acmasz kstlama ve basklara maruz kalmyorlar, kendilerine gre nemli ve sayg duyulmas gereken, gelenek ve grenekleri var (I.332) diyerek, bu izilmi Osmanl kadn ablonuna ak tepkisini gstermitir. Trk hamamyla Sofyada tanan ve ieriye binici kostmyle girdiinde byk bir hogryle karlanan Lady Montagu, iine dt garip, bir o kadar da komik durumu kadnlarn, zellikle kendilerine yabanc birine bylesine kibar bir ekilde davranmalarn salayan bir Avrupa kltr [grmedim] (I.347) diyerek kendi kltrnde gremedii incelik ve zarafeti Trk kadnlarnda grdn dile getirmitir mektubunda. Ayrca bu kadnlarn kendilerini erotik bir ekilde sunmadklarn ileri srerek, doal hallerinde; yani basit bir dille, sssz plaklklarnda bile ehvetli bir gl ya da arsz bir eda yoktu yzlerinde (I. 368) diyerek Avrupal yazarlar yalanlamtr. Montaguyu Osmanl kltrne bu kadar yakn klan duygu, kendi kltr dnda bulunan dier kltrlerin deer yarglar ve inanlarna duyduu sayg ve hogrden baka bir ey deildir. Montagunun mek-

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Batllar Gzyle Harem: Gerek Ve Fantezi

601

tuplar, Osmanl saray hayatn ve kadnn toplum iindeki yerini geree en uygun ekilde anlatmas asndan ok nemlidir. ngiliz aristokrasisinden ve diplomatik evreden gelmesi Lady Montaguya bir zamanlar Sultan kinci Mustafann gzdelerinden ve elerinden biri, ayrca haremin de en nde gelen kadnlarndan olan Hafife Sultan ile tanma ve onunla yemek yeme imknn salamtr. Hafife Sultann yemek masasndaki ihtiam kardei Lady Mara yazd mektupta yle dile getirmektedir.
Baklar altndand, masa prlantalarla sslenmiti ama gzlerimi kamatran esas lks ise masa rtsnn ve peetelerin ipek ve altn karm sslemeleriydi. Bu kadar pahal ve nadide olan bu peeteleri kirletmek benim iin byk znt kaynayd. Emin olabilirsin ki yemek bittiinde, bu nadide peetelerin tm kirlenmiti. (I.361)

Hafife Sultan ile konumas ve arkadal, Lady Montaguya Osmanl haremi ve Topkap Saray hakknda birinci azdan nemli bilgiler edinme frsatn vermitir. Bu frsat iyi deerlendiren Lady, Hafife Sultana Batda ok konuulan sultann e seme olayn da sormu ve ald cevap yine Batl yazarlar yalanlar nitelikte olmutur:
Sultan, Valide Sultan tarafndan beenilip kendisine gsterilen ve kendisinin de beendii gen kza zel hediyeler gndererek onunla birlikte olmak istediini belirtirmi. Hediyeler Hareme gnderildiinde gen kzlar heyecanla halka olur ve hediyenin grevliler tarafndan kime verileceini hem byk bir merak hem de kskanlk duygularyla beklerlermi. Eer hediye kendilerine verilmemise, gzlerinden verilen kza duyduklar gpta ve kskanlk duygular okunabilmekteymi. (I. 381-384)

Hafife Sultann anlattklarndan aka anlalaca gibi, Bat betimlemelerinde anlatlann aksine Sultann Hareme girip istedii kzn nne mendil brakarak bir seim yapmas gibi bir eilimi yoktur.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

602

Alev BAYSAL

Lady Montagu, Hafife Sultan ile arkadal erevesinde sarayn yirmi sazendesinin sunduu mzik ziyafetini de dinleme frsat bulmutur. Dinledii mzik ve seyrettii dans gsterisi karsnda aknln ve hayranln dile getirmekten geri kalmamtr.
Bu dans [gsterisi]daha nce grm olduklarmdan ok farklyd. Bundan daha sanatsal ve gzel duygu ve dnceler uyandran daha [mkemmel] bir sunum olamazd. alnan melodiler o kadar yumuak, [dans eden kzlarn] hareketleri o kadar ahenkli ve hotu ki (I. 308)

Bu anlatmyla da Lady Montagu, daha nce sazendeler hakknda yazlm ve/ya resmedilmi olan hikyelerin ne derece gerekten uzak olduunu kantlam olmaktadr. Sazendeler haremde salam bir mzik ve dans eitiminden geen nemli sanatlard. stelik hareme giren her gen kz, sazende olamyordu. ncelikle onlara ders veren deerli mzik eitmenleri tarafndan bir n elemeden geiriliyor; mzik kula ve yetenei olanlar, bu eitmenler tarafndan hem alaturka hem de alafranga mzik konularnda eiliyorlard: dans ve dier sanat dallar iin de ayn kuralar geerliydi. Bu da demek oluyor ki harem, barndrd gen kzlarn yeteneklerine gre eitildii ciddi bir eitim kurumuydu. Btn bu tartmalarn nda sonu olarak diyebiliriz ki, yzyllardr gizemini ve esrarn koruyan harem, yirmi birinci yzylda bile halen romanlara konu olarak dnya edebiyatnda yerini almakta ve esrarn srdrmektedir. arkn geleneksel gizemi ile ilikilendirilerek ve gemi betimlemelerden gelen fantezilerle yeni betimlemelere konu olamaya devam edecektir.

KAYNAKA AKT, lhan.The Mystery of the Ottoman Harem. stanbul: Akit Kltr ve Turizm Yaynlar, 2007. ANHEGGER, Mualla. Topkap Saraynda Padiah Evi- Harem. stanbul: Sandoz, 1987.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Batllar Gzyle Harem: Gerek Ve Fantezi

603

BOHLS, Elizabeth A. Women Travel Writers and the Language of Aesthetics, 1716-1818. Cambridge: Cambridge UP, 1995. CHAMBELNE, Anne. Safiye Sultan: Hadm Edilmi Bir Ak. Affaire De Coeur. ev. Solmaz Kamuran. Istanbul: Inklap, 1996. CROUTER, Alev Lytle. Harem, the World Behind the Veil. New York: Abbeville P., 1989. DUMONT, Paul. Osmanl mparatorluu'nda Yaamak: Toplumsallk Biimleri ve Cemaatleraras ilikiler 18. - 20. Yzyllar (Vivre dans l'Empire ottoman : sociabilits et relations intercommunautaires (XVIIIe - XXe siecles ). ev. Maide Selen. stanbul: letiim, 2000. DURRELL, Lawrence. Spirit of Place:Letters and Essays on Travel. London: Faber, 1987. MONTAGU, Lady Mary. The Complete Letters: 1708-1726. Volume I. Ed. Robert Halsband. Oxford: Oxford UP, 1965. PRCE, Leslie. Harem-i Hmayun. ev. A. Berktay. stanbul: Trk Vakf Yurt Yaynlar, 1998. POPE, Alexander. Alexander Pope : Selected Letters. Oxford: Oxford UP, 2000. RYCAUT, Paul. The History of the Ottoman Empire from the Year 1623 to 1677. London; 1680. SAD, W. Edward. Orientalism. 1978, New York: Vintage, 1993. TOLEDANO, E.R. Osmanl Kle Ticareti. stanbul: Tarih Vakf,1994.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4 /1-I Winter 2009

Você também pode gostar