(1317206964) C1 - Escala de Axentes Facultativos Ambientais - GALEGO

Temario correspondente ao programa que rexer as probas selectivas para o acceso ao corpo de axudantes facultativos da xunta de galicia, escala
de axentes facultativos ambientais.

Orde do 25 de xuo de 2009 pola que se convoca proceso selectivo para a promocin escala de axentes facultativos ambientais da administracin da xunta de galicia dos funcionarios/as do corpo de auxiliares tcnicos da Xunta de Galicia, escala de axentes forestais (Dog n 126, de 30 de xuo de 2009).
Temario correspondente ao programa que rexer as probas selectivas para o acceso ao corpo de axudantes facultativos da xunta de galicia, escala de axentes facultativos ambientais.
Orde do 25 de xuo de 2009 pola que se convoca proceso selectivo para a promocin escala de axentes facultativos ambientais da administracin da xunta de galicia dos funcionarios/as do corpo de auxiliares tcnicos da Xunta de Galicia, escala de axentes forestais (Dog n 126, de 30 de xuo de 2009).
Escola Galega de Administracin Pblica Academia Galega de Seguridade Pblica Santiago de Compostela 2010
Ficha tcnica Edita: EGAP Edicin: 2010 Depsito Legal: c 3275-2010 Maquetacin: ocanovisual Coordinador: juan j. Raposo arceo. Doctor en Dereito. Profesor Titular da UDC Tradutores: Ana Mara Fraga Vaamonde nxela Rodrguez Rodrguez Mercedes Penoucos Castieiras Carme Vidal Reimndez Pilar Prieto Rodrguez Xermn Garca Cancela Fernanda Domnguez Vzquez Oliva Daz Lastra Mara Xos Quintns Vigo
Programa que rexer as probas selectivas para o acceso ao corpo de axudantes facultativos da Xunta de Galicia, escala de axentes facultativos ambientais 1. Competencias da Comunidade Autnoma de Galicia en materia ambiental e de montes. A Consellera do Medio Rural: estrutura e organizacin.
Autor: Juan Carlos Argello Fernndez Tcnico Superior de Administracin da Xunta de Galicia
2. Conceptos bsicos relacionados coa sade no traballo e os riscos. Tipos de riscos. Consecuencias e custos dos riscos. Riscos xerais.
Autora: M De los Reyes Rodrguez Sanz Tcnica superior en prevencin de riscos laborais
3.
Tcnicas de seguridade: tcnicas de prevencin. Inspeccins de seguridade. Investigacin de accidentes. Avaliacin de riscos. Normas de seguridade. Sinalizacins de seguridade: tipos, cores e formas xeomtricas. A proteccin colectiva. A proteccin individual. Medidas de proteccin parcial e integral.
4. A vixilancia de sade e primeiros auxilios. A xestin da prevencin. Recoecementos mdicos. Hemorraxias. Queimaduras. Reanimacin cardiopulmonar. Feridas. Amputacins.
5. As comunicacins. Normas que hai que seguir nas comunicacins faladas. Radiocomunicacins. Estacins de radio. Redes de comunicacin. Cdigo fontico ICAO. Cdigo RST. Rede de radiocomunicacin dos servizos contra incendios forestais: tipos de estacin, equipamentos e canles. Distribucin das canles por distritos ambientais e provincias.
Autor: Jos Carlos Costas. Subdirector xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais. Consellera do Medio Rural.
6. Cartografa. Determinacin dun punto. Representacin do terreo. Escalas. Manexo de comps. Tipos de coordenadas e usos. Medicins indirectas. Levantamento de bosquexo. Orientacin no terreo. Cartografa dixital. GPS.
Autor:UTOR: MANUEL GALLEGO PRIEGO. Subdirector SITGA. S.A. PARA O DESENVOLVEMENTO COMARCAL DE GALICIA. CONSELLERA DO MEDIO RURAL
7.

O medio fsico de Galicia: xeoloxa, solos, clima, relevo e hidroloxa.

AUTOR: URBANO FRA PALEO Profesor titular Departamento de Xeografa da USC
8. A proteccin ambiental en Galicia: Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia. A avaliacin ambiental. Principais procesos e sectores relacionados coa avaliacin ambiental.
AUTOR: Xos Lago Garca Subdirector xeral de Accin Exterior e Cooperacin Transfronteiriza da Consellera de Presidencia, Administracins Pblicas e Xustiza.
9. A conservacin da natureza en Galicia: Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza. Lei 42/2007, do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade.
10.

A xestin dos espazos naturais protexidos, figuras, proteccin, declaracin, efectos e instrumentos de planificacin dos recursos naturais e rganos de xestin.
11.

Os compromisos internacionais de conservacin da natureza: a Rede Natura 2000, zonas de especial proteccin para as aves, convenio Ramsar. Aplicacin en Galicia.
12.
A proteccin da flora e fauna en Galicia. Singularidade e endemismos. Normativa de aplicacin: Decreto 88/2007, do 19 de abril, polo que se regula o Catlogo galego de especies ameazadas. Decreto 67/2007, do 22 de marzo, polo que se regula o Catlogo de rbores senlleiras.
AUTOR: Juan Carlos Argello Fernndez Tcnico Superior de Administracin da Xunta de Galicia
13.

Lexislacin cinextica xeral: Lei 4/1997, do 25 de xuo, de caza de Galicia. Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de Galicia. Orde anual de vedas.
14.
Lexislacin pisccola xeral: Lei 7/1992, do 24 de xullo, de pesca fluvial. Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenacin da pesca fluvial e dos ecosistemas continentais. Orde anual de vedas.
15. Xestin cinextica. Avaliacin de poboacins. Plans de aproveitamento. Mellora do hbitat cinextico. Especies de caza maior e menor en Galicia. Seguridade nas cazaras. Xestin pisccola. Avaliacin de poboacins. Plans de aproveitamento. Mellora do hbitat pisccola. Especies pisccolas en Galicia. Toma de mostras.
16.
A proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade: Lei 1/1993, do 13 de abril, de proteccin de animais domsticos e salvaxes en catividade. Decreto 153/1998, do 2 de abril, polo que se aproba o Regulamento que desenvolve a Lei 1/1993. Decreto 90/2002, do 28 de febreiro polo que se regula a proteccin de animais potencialmente perigosos na Comunidade Autnoma de Galicia e se crean os rexistros galegos de identificacin.
AUTOR: Juan Carlos Argello Fernndez Tcnico Superior de Administracin da Xunta de Galicia
17. Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes. Estrutura e contido. Disposicins adicionais relativas conservacin da natureza e montes.
AUTOR: Juan J. Raposo Arceo Doutor en Dereito Profesor titular da UDC al ou equivalente.
18. Lei 13/1989, do 10 de outubro, de montes veciais en man comn, e Decreto 260/1992, do 4 de setembro, polo que se aproba o seu regulamento de execucin.
AUTOR: Juan J. Raposo Arceo Doutor en Dereito Profesor titular da UDC al ou equivalente.
19. Consorcios e convenios. Concepto e caractersticas de ambas as figuras. Dereitos e obrigas de ambas as partes. Axudas para o fomento do sector forestal.
AUTOR: Jos Lus Chn Rodrguez Subdirector xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural
20. Parmetros dasomtricos mis usuais. Cubicacin de rbores en p e apeados. Nocin de inventario forestal e tipos. Os principais aparellos de medida.
AUTOR: JACOBO JOS ABOAL VIAS. Xefe do Servizo de Xestin de Montes. Subdireccin Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural.
21. Ecoloxa e caractersticas forestais das quercineas e das frondosas non quercineas en Galicia. Distribucin e importancia econmica destas.
22. Ecoloxa e caractersticas forestais das conferas en Galicia. Distribucin e importancia econmica destas.
23.
Tcnicas e mtodos de repoboacin forestal, vantaxes e inconvenientes. Eleccin de especies e os seus condicionantes. Eleccin de especies segundo as lias que indica o Plan forestal de Galicia. Preparacin do terreo e plantacin. Labores de mantemento.
AUTOR: ALFREDO FERNNDEZ ROS. Xefe do Servizo de Producin Forestal. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural
24. Tratamentos silvcolas: rozas, clareos e claras. Tipos de claras, peso e intensidade delas. Seleccin de abrochos e podas. Maquinaria e ferramentas para estes traballos. Principais tipos e aplicacin. Mantemento.
25. Enfermidades e pragas das principais especies arbreas. Ciclos biolxicos. Medidas para combatelas.
26.

Viveiros forestais. Sistemas e estrutura. Producin, conservacin e transporte de planta. Substratos e colectores. Normativas de calidade xentica e calidade exterior.
AUTOR: JACOBO JOS ABOAL VIAS. Xefe do Servizo de Xestin de Montes. Subdireccin Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural
27. Ordenacin de montes. Principios xerais. Divisin do monte. Quenda. Posibilidade. Breve descricin dos mtodos de ordenacin.
AUTOR: JACOBO JOS ABOAL VIAS. Xefe do Servizo de Xestin de Montes. Subdireccin Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural
28. Explotacin forestal. Aproveitamentos forestais en Galicia: problemtica e caractersticas. A industria forestal. O sector da serraxe. O sector dos taboleiros. O sector da pasta de papel.
29. Os incendios forestais. As sas clases, causas e factores que inflen na sa propagacin. O Decreto 105/2006, do 22 de xuo. A Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevencin e defensa contra os incendios forestais de Galicia. Unidades de xestin Forestal. Decreto 101/2008, do 30 de abril, que as regula.
AUTOR: GUILLERMO ACEBAL LUCA Xefe do Servizo de Programacin. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural.
30. Os servizos de prevencin e defensa contra os incendios forestais da Xunta de Galicia.

AUTOR: Jos Carlos Costas Lpez. Subdirector xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais. Direccin xeral de Montes. Consellera do Medio Rural
31. Anlise e comportamento do incendio forestal: combustible, dispoibilidade, caractersticas e modelos de combustible. Meteoroloxa e incendios forestais. O clima e a sa influencia nos incendios. Circulacin da atmosfera, fenmenos locais, inversin trmica. Topografa. Sistemas de predicin do comportamento do incendio.
JOS CARLOS COSTAS LPEZ Subdirector Xeral de Prevencin e Defensa Contra os Incndios Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera De Medio Rural.
32. Anlise da situacin e organizacin do combate dun incendio: estados dun incendio. Organizacin previa ao combate. Anlise da situacin. Mobilizacin de recursos, ataque inicial, ataque ampliado. Grandes incendios e incendios perigosos. Desmobilizacin e as sas regras.
33. Direccin de operacins con motobomba. Deseo e caractersticas do vehculo motobomba. Lias de defensa no incendio forestal: caractersticas detas segundo a tipoloxa do incendio, climatoloxa, estacin do ano e medios empregados na estimacin. Maquinaria pesada: tipos de maquinas, caractersticas e equipamentos. Rendemento e limitacins. Mtodos de traballo. Normas de seguridade.
34.
Queimas controladas: planificacin e obxectivos. Organizacin, prescricin e elementos fundamentais. Tcnicas e estratexia. Condicins favorables e adversas. Aplicacin segundo a topografa, meteoroloxa, temperatura e humidade.
AUTOR: Javier Mrquez Alonso Xefe do Servizo de Organizacin e Control de Medios. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural
35. Operacins con medios areos, direccin destes: tipos de aeronaves. Caractersticas, rendementos e limitacins. Normas xerais de peticin de medios areos. Metodoloxa nas operacins de estimacin. Desmobilizacin. Seguridade nas operacins areas.
36. Planificacin da seguridade nun incendio forestal: seleccin do persoal, idade, experiencia, recoecemento mdico. Adestramento. Manexo de grupos, formacin e coordinacin. Organizacin do xefe respecto da seguridade. Normas de seguridade no combate do incendio. Seguridade en operacins areas, transporte de distintos medios, aplicacin de auga e maquinaria pesada.
PRESENTACIN DOS TEMARIOS CORRESPONDENTES AO PROCESO SELECTIVO PARA A PROMOCIN ESCALA DE AXENTES FACULTATIVOS AMBIENTAIS DA ADMINISTRACIN DA XUNTA DE GALICIA DOS FUNCIONARIOS DO CORPO DE AUXILIARES TCNICOS DA XUNTA DE GALICIA, ESCALA DE AXENTES FORESTAIS
A Direccin Xeral de Funcin Pblica da Consellera de Facenda encargou EGAP a elaboracin do temario do proceso selectivo para a promocin escala de Axentes facultativos ambientais da Administracin da Xunta de Galicia dos funcionarios do corpo de auxiliares tcnicos da xunta de Galicia, escala de axentes forestais. Con este motivo e de forma inmediata, procedeuse, no mes de agosto, constitucin dun equipo de redaccin do temario integrado por especialistas na materia, forestal da Direccin Xeral de Montes, e do mbito xurdico. O traballo do dito equipo foi obxecto dun control externo de revisin levado a cabo por persoal da Universidade de Vigo (EU de Enxeera Tcnica Forestal) e da USC (Facultade de Dereito), co fin de garantir a calidade dos contidos. Advrtese de que non se trata de temarios, respostas ou materiais oficiais, polo que en ningn caso vincularn os opositores ou os tribunais. Trtase de instrumentos complementarios e contrastados que servirn de apoio e axuda como textos de referencia, pero nunca de forma exclusiva ou exclunte doutros materiais. Santiago de Compostela, 08 de outubro de 2010
Pablo Figueroa Dorrego
Jos Carlos Garca Bouzas
Director da EGAP Director da AGASP
Competencias da Comunidade Autnoma

de Galicia en materia ambiental e de montes. A Consellera de Medio Rural: estructura e organizacin.
FORMACIN
tema
funcionarios C1
CORPO_ AXUDANTES FACULTATIVOS DA XUNTA DE GALICIA ESCALA_ AXENTES FACULTATIVOS AMBIENTAIS
AUTOR: JUAN CARLOS ARGELLO FERNNDEZ Tcnico Superior da A dministracin da Xunta de Galicia. ndice
Competencias da Comunidade Autnoma de Galicia en ma teria ambiental e de montes. A Consellera do Medio Rural: estrutura e organizacin.
Edita: EGAP _ Edicin: 2010 _ Depsito Legal: C 3275 - 2010
competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 2
Competencias da Comunidade Autnoma de Galicia

en materia ambiental e de montes.
A Consellera do Medio Rural: estrutura e organizacin. Competencias da Comunidade Autnoma de Galicia en materia ambiental e de montes.
Con respecto lexislacin na materia de ambiente e montes, o artigo 149.1.23 da Constitucin espaola de 1978 (en diante, CE) atribe ao Estado a competencia exclusiva sobre a lexislacin bsica relativa proteccin do ambiente, sen prexuzo das facultades das comunidades autnomas de establecer normas adicionais de proteccin nesta materia. (O mesmo rxime competencial desea este mesmo artigo en materia de montes, aproveitamentos forestais e vas pecuarias, reservando ao Estado a competencia exclusiva sobre lexislacin bsica nesta materia.) Pola sa parte, o artigo 148.1.9 CE permite s comunidades autnomas asumir competencias na xestin do ambiente e, por tanto, na execucin da lexislacin ambiental. Estas competencias de execucin ou xestin, consagradas en todos os estatutos de autonoma, supoen o exercicio da potestade organizativa autonmica e a regulacin das sas especialidades procedementais, as como as potestades autorizatorias, sancionadoras, inspectoras e de polica das administracins autonmicas. Pola sa parte, o Estatuto de autonoma de Galicia recolle no seu artigo 27.30 como competencia da Comunidade Autnoma, Normas adicionais sobre proteccin do ambiente e a paisaxe nos termos do artigo 149.1.23 da Constitucin que amparou o ditado de leis galegas na materia. As mesmo, o artigo 27.10 outorga competencia exclusiva Comunidade
Autnoma de Galicia en materia de montes e aproveitamentos forestais, sen prexuzo do disposto no artigo 149.1.23 CE. Convn sinalar con carcter de excepcionalidade que, de acordo co artigo 27.11 do Estatuto, a Comunidade Autnoma de Galicia dispn dun ttulo competencial especfico en materia de rxime xurdico dos montes veciais en man comn, que est xustificado por ser esta unha institucin caracterstica do Dereito civil galego, respecto da cal a competencia da Comunidade Autnoma exclusiva, xa que o propio artigo 27.4 do Estatuto fixa como competencia exclusiva de Galicia a conservacin, modificacin e desenvolvemento das institucins do Dereito civil galego. As pois, en principio, a competencia xeral en materia de ambiente corresponde ao Estado, que ten a competencia exclusiva sobre a lexislacin bsica sobre proteccin do ambiente. Pero a competencia que teen as comunidades autnomas para ditar normas adicionais permite, de acordo coa xurisprudencia do Tribunal Constitucional1, que estas poidan ditar leis que, en desenvolvemento da lexislacin estatal, supoan establecer normas adicionais de proteccin; pero estas leis autonmicas deben ser compatibles e non contradicir nin ignorar, nin reducir nin limitar a proteccin establecida na lexislacin bsica do Estado. Basicamente, a lexislacin autonmica est constituda por:
1.
A Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia. Esta lei clasifica os distintos graos de proteccin e autorizacin de actividades que fosen susceptibles de afectar o ambiente atendendo a tres procedementos distintos: de avaliacin do impacto ambiental, de avaliacin dos efectos ambientais e de avaliacin da incidencia ambiental. Crea o Consello Galego de Medio Ambiente, rgano consultivo e de participacin integrado por membros da Administracin, da sociedade e das comunidades cientficas, estando presentes axentes econmicos, sociais e ambientais. A lei regula tamn a inspeccin das actividades e o rxime de infraccins e sancins.
Vxase, p. ex., a Sentenza do Tribunal Constitucional 90/2000, do 28 de xuo..
2.
A Lei 7/1997, do 11 de agosto, de proteccin contra a contaminacin acstica. Esta lei trata de protexer os cidadns contra os rudos e vibracins que poidan danar a sa sade ou ocasionarlles molestias. Regula actividades susceptibles de produciren tales perturbacins e o rxime de infraccins e sancins aplicables.
3.
A Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza. Establece normas adicionais de proteccin s previstas na Lei estatal 4/1989, de conservacin dos espazos naturais e da flora e a fauna silvestres, adecundoos a noso territorio. Ao mesmo tempo, incorpora ao dereito galego os principios emanados do Cumio de Ro de Xaneiro de 1992, xa incorporados ao dereito comunitario a travs da Directiva 92/43/CEE.
4.
A Lei 8/2002, de proteccin do ambiente atmosfrico en Galicia, que ten como obxectivo completar a regulacin da materia no mbito da comunidade autnoma e conseguir unha mellora continua da calidade do aire no mbito territorial de Galicia.
5.
A Lei 10/2008, do 3 de novembro, de residuos de Galicia, ten por obxecto a regulacin da producin e xestin de residuos no mbito territorial da Comunidade Autnoma de Galicia, estendendo o seu mbito de aplicacin non s aos residuos urbanos senn tamn aos residuos xerados polas actividades industriais e comerciais, que ata a data carecan en Galicia dunha regulacin con rango de lei.
6.
A Lei 7/2008, do 7 de xullo, de proteccin da paisaxe de Galicia, pretende servir de marco de referencia para todas as outras lexislacins sectoriais e os seus plans e programas que poidan influr dalgunha maneira na modificacin, alteracin ou transformacin das paisaxes, en especial cando afecten determinados espazos de alto valor natural e cultural, sen prexuzo do que dispoan as normas en cada materia, xa sexa ambiental, do patrimonio cultural, urbanstica, agrcola, forestal, gandeira, turstica ou industrial, ou o resto da lexislacin sectorial de aplicacin ao territorio.
Ademais das accins que no exercicio e posta en marcha destas leis lle puidesen corresponder Administracin galega, non hai que esquecer que esta mesma Administracin levar a cabo a execucin en Galicia das leis estatais en materia de ambiente, o que comporta o exercicio de potestades autorizatorias, sancionadoras, inspectoras e de polica por parte da Administracin autonmica. As funcins en materia de ambiente transferiullos o Estado Xunta de Galicia mediante os reais decretos 971/1984, do 28 de marzo, e 234/1998, do 16 de febreiro. En materia de conservacin da natureza, o Real decreto 167/1981, do 9 de xaneiro, transferiu Comunidade Autnoma de Galicia, entre outras, as seguintes funcins:
a)
A creacin, conservacin, mellora e administracin das masas forestais dos montes consorciados.
b)
O estudo e inventariacin dos recursos naturais renovables.

c)
A tutela dos montes protectores.

d)
As funcins relativas a montes de propiedade privada poboados por especies arbreas.

e)
A conservacin e mellora de solos agrcolas e forestais.

f)
A proteccin, conservacin, fomento e ordenado aproveitamento das riquezas pisccola continental e cinextica e a aplicacin das medidas conducentes consecucin destes fins.
g)
A expedicin de licenzas de caza e pesca dentro do mbito territorial da Xunta de Galicia.

h)
A defensa contra incendios forestais.

i)
O mantemento e reconstitucin de equilibrios biolxicos no espazo natural en coordinacin coa accin que se estableza noutras rexins ou na totalidade do Estado.
j)
A proteccin da paisaxe e a creacin e administracin de parques naturais.

k)
A vixilancia e control das augas continentais, en canto se refire riqueza pisccola e demais finalidades do instituto.
l)
As competencias que se asignen s comunidades autnomas en virtude da Lei de agricultura de montaa.
O Real decreto 1535/1984, do 20 de xuo, transferiu, entre outras, as seguintes funcins en materia de montes e conservacin da natureza:
a)
O desenvolvemento da lexislacin bsica sobre montes, aproveitamentos forestais e vas pecuarias, no que se refire proteccin da natureza.
b)
As funcins atribudas Administracin do Estado en materia de montes do Estado e montes de titularidade do ICONA, de conformidade coa lexislacin sobre o patrimonio do Estado.
c)
A administracin e xestin dos montes propiedade de entidades pblicas distintas do Estado, declarados de utilidade pblica.
d)
A declaracin e tutela dos montes protectores e a sa clasificacin, e a clasificacin e tutela dos montes veciais en man comn.
e)
A declaracin de utilidade pblica, as como a inclusin e exclusin no Catlogo de Montes de Utilidade Pblica.
f)
A administracin e xestin das reservas nacionais de caza, coutos nacionais, refuxios nacionais de caza, coutos de caza controlada e coutos sociais, as como a aprobacin dos plans de uso e xestin destes.
g)
A promocin e execucin da poltica recreativa e educativa da natureza.

h)
O establecemento e execucin de programas en materia de proteccin de especies ameazadas ou en perigo de extincin e mantemento e reconstrucin de equilibrios biolxicos no espazo natural.
i)
A concesin de permisos para cazar nos terreos das reservas e coutos nacionais de caza, coutos sociais de caza, zonas de caza controladas e para a pesca de coutos de pesca.
j)
A prevencin e loita contra incendios forestais.

k)
A tramitacin e imposicin das sancins que correspondan s funcins traspasadas.
Polo que atinxe aos parques nacionais, cabe dicir que a xurisprudencia do Tribunal Constitucional dos anos 2004 e 2005 sobre a normativa de parques nacionais configurou un modelo distinto de organizacin e xestin da rede, modelo que queda definido na nova Lei 5/2007, da Rede de Parques Nacionais. A partir da sa entrada en vigor, a xestin ordinaria e habitual dos parques nacionais correspndelles s comunidades autnomas en rxime de autoorganizacin e con cargo aos seus recursos financeiros, mentres que a tutela xeral do
sistema, o establecemento das directrices bsicas, o asegurar a coherencia da rede, competencia da Administracin xeral do Estado. Seguindo este esquema competencial, o Parque Nacional Martimo-Terrestre das Illas Atlnticas de Galicia foi transferido o 1 de xullo de 2008 Comunidade Autnoma de Galicia. En materia de montes veciais en man comn, a Comunidade Autnoma de Galicia ten competencia exclusiva, en cuxo exercicio ditou a Lei 13/1989, de montes veciais en man comn, as como o seu regulamento, aprobado polo Decreto 260/1992, do 4 de setembro.
A Consellera do Medio Rural:

estrutura e organizacin.
O artigo 9 do Decreto 83/2009, do 21 de abril, que fixa a estrutura orgnica dos distintos departamentos da Xunta de Galicia, determina que a Consellera do Medio Rural se estruture nos seguintes rganos superiores:
1.
Secretara Xeral.
2.
Direccin Xeral de Producin Agropecuaria.

3.
Direccin Xeral de Desenvolvemento Rural.

4.
Direccin Desenvolvemento de Innovacin e Industrias Agrarias e Forestais.

5.
Direccin Forestais de Montes.

6.
Direccin Xeral de Conservacin da Natureza. Ademais, este precepto adscribe a esta consellera o organismo autnomo Fondo Galego de Garanta Agraria, e os entes pblicos Axencia Galega de Desenvolvemento Rural e Instituto Galego de Calidade Alimentaria.
O Decreto 318/2009, do 4 de xuo, establece a estrutura orgnica da Consellera do Medio Rural, situando sa cabeza a persoa titular do departamento que ser o rgano da Administracin galega encargado de propor e executar as directrices xerais do Goberno no mbito rural, que engloba as competencias en materia de agricultura, gandara, desenvolvemento rural e ordenacin comarcal, estruturas rurais, industrias agroalimentarias e forestais, montes, prevencin e defensa dos incendios forestais e conservacin da natureza. Baixo a superior direccin da persoa titular do departamento, a consellera estrutrase nos seguintes rganos:
1.
A Secretara Xeral constite o rgano de apoio e de asistencia tcnica e administrativa do conselleiro. Ten concentradas as funcins que na Administracin xeral do Estado lle corresponderan aos rganos directivos dos ministerios (subsecretarios, secretarios xerais tcnicos), e dispn, como rgano con competencias horizontais, dunha organizacin administrativa con servizos de xestin orzamentaria e econmica, de xestin de persoal e de asistencia xurdica. As sas funcins son de estudo e documentacin sobre as materias propias da consellera ou sobre as que lle sexan encomendadas polo seu titular, e de carcter executivo respecto das reas de administracin xeral e de persoal. Rxese polas disposicins do Decreto 119/1982, do 5 de outubro.
2.
A Direccin Xeral de Producin Agropecuaria leva a cabo funcins de ordenacin, fomento e mellora da producin agrogandeira; de proteccin e control da sanidade animal e vexetal; de formacin, promocin e fomento do asociacionismo agroganadeiro, e de proposta, elaboracin e desenvolvemento das directrices de poltica agraria en materia de mellora da estrutura das explotacins agrarias. Para o exercicio das sas funcins conta coa Subdireccin Xeral de Gandara (ten atribudos os programas de prevencin, loita, erradicacin, seguimento e control de enfermidades animais, epizootias e zoonoses, as como outras medidas para o establecemento
de garantas sanitarias e da rastrexabilidade das producins gandeiras), a Subdireccin Xeral de Apoio s Explotacins Agrarias (ten ao seu cargo, entre outras funcins, a execucin de accins de mellora das explotacins agrarias e das accins referentes aos sistemas de producin agraria sustentable e de conservacin do medio rural, as como a programacin e desenvolvemento de actividades de prevencin e loita contra axentes nocivos para os vexetais) e a Subdireccin Xeral de Planificacin e Coordinacin de Programas (comptelle a optimizacin do financiamento das actuacins, plans e programas da direccin xeral, as como o control e seguimento da cadea alimentaria e a mellora da competitividade das producins e, particularmente, o redimensionamento do tecido cooperativo agrario).
3.
A Direccin Xeral de Desenvolvemento Rural ten competencias en materia de fomento do desenvolvemento socioeconmico do tecido rural galego, de dinamizacin das reas rurais e de execucin de accins que contriban diversificacin econmica no medio rural. As mesmo, realizar as funcins de coordinacin e xestin do Plan de Desenvolvemento Comarcal e a proposta de configuracin das distintas comarcas de Galicia, e a elaboracin, proposta e desenvolvemento das directrices da poltica agraria en materia de mellora e modernizacin das infraestruturas rurais e do medio rural, mobilidade de terras agrarias e xestin de zonas regables. Para o exercicio destas competencias conta coa Subdireccin Xeral de Infraestruturas Agrarias que se responsabiliza de accins que directamente inciden sobre a mellora da calidade de vida das zonas rurais, desenvolvendo as dotacins de equipamentos pblicos bsicos e de infraestruturas, as como a modernizacin e creacin de regados.
4.
Direccin Xeral de Innovacin e Industrias Agrarias e Forestais comptelle a elaboracin, proposta e desenvolvemento das directrices de poltica agraria en materia de industrias agroalimentarias; de promocin e defensa da calidade dos produtos agroalimentarios galegos e recoecemento e vixilancia das denominacins de calidade. As mesmo, correspndenlle competencias en materia de industrializacin e comercializacin dos produtos forestais.
Tamn lle corresponden funcins de programacin, coordinacin e impulso da investigacin, innovacin tecnolxica e a formacin no sector agrcola, gandeiro, forestal e agroalimentario galego, as como de mellora do nivel tecnolxico dos sectores produtivos a travs de programas de formacin e transferencia de tecnoloxa e de contribucin ao complexo agroindustrial galego do soporte cientfico-tecnolxico necesario para o seu desenvolvemento sustentable. Para o desenvolvemento das sas funcins contar coa Subdireccin de Innovacin e Experimentacin Agroforestal (programar e coordinar a investigacin da consellera en materia agroalimentaria e forestal e atender a demanda de anlises conducentes a determinar a seguridade alimentaria vexetal, as como as determinacins que acrediten o bo estado das augas e solos de cultivo), a Subdireccin de Formacin e Transferencia Tecnolxica (que exercer as competencias da direccin xeral na materia), e a Subdireccin Xeral de Industrias e Calidade Agroalimentaria (comptenlle a ordenacin, fomento, coordinacin, asesoramento e vixilancia das industrias agroalimentarias e forestais, a promocin e o fomento da comercializacin dos produtos agroalimentarios, as propostas de recoecemento das denominacins de orixe e de calidade, as como a inspeccin e defensa contra as fraudes calidade alimentaria).
5.
A Direccin Xeral de Montes exercer as competencias e funcins atribudas consellera en materia de ordenacin, fomento e mellora da producin forestal, as como as medidas de prevencin e loita contra os incendios forestais. Para o exercicio das sas funcins, a Direccin Xeral de Montes conta coa Subdireccin Xeral de Recursos Forestais (exercer as funcins relativas conservacin e fomento dos recursos forestais, a regulacin e ordenacin dos seus aproveitamentos, o asesoramento s comunidades de montes en man comn, a xestin do Rexistro xeral dos montes veciais en man comn, o seu deslinde e defensa e proteccin) e a Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais, que levar a termo as actuacins de defensa contra incendios forestais, exercendo funcins de programacin, execucin, avaliacin e seguimento das medidas e accins contra os incendios forestais e a elaboracin de estudos e anlise de causalidade e a coordinacin de medios na loita contra os incendios forestais.
Ademais, a Direccin Xeral de Montes conta co Centro de Investigacin Forestal de Lourizn, unidade que exerce todas as funcins en materia de experimentacin, especialmente as relativas ecoloxa de especies autctonas, mellora xentica forestal, fitopatoloxa das especies forestais e incendios forestais.
6.
A Direccin Xeral de Conservacin da Natureza exerce as funcins atribudas Consellera de Medio Rural nas seguintes materias:
a)
Conservacin, proteccin, uso sustentable, mellora e restauracin do patrimonio natural e da biodiversidade de Galicia e dos seus elementos etnogrficos, as como a sa preservacin para as xeracins futuras.
b)
O fomento de medidas de desenvolvemento socioeconmico dos espazos naturais protexidos.

c)
A ordenacin, conservacin, proteccin, fomento e aproveitamento sustentable dos recursos cinexticos e pisccolas en augas continentais.
d)
A divulgacin dos valores do patrimonio natural.

e)
A xestin dos hbitats naturais, da flora e fauna silvestres, das paisaxes naturais e dos elementos singulares da xea da Comunidade Autnoma, as como o desenvolvemento e dinamizacin do uso pblico e recreativo do medio natural.
f)
A promocin da defensa integral da natureza e dos elementos que a compoen.

g)
A conservacin especfica dos espazos que compoen a Rede galega de espazos protexidos e da Rede Natura 2000 de Galicia ou doutras zonas de alto valor ambiental. Para exercer estas funcins conta na sa estrutura con das subdireccins xerais: a de Espazos Naturais e Biodiversidade e a de Recursos Cinexticos e Pisccolas. A primeira exerce as funcins descritas nas letras a), b), d), e), f) e g) do pargrafo anterior, as como o desenvolvemento da normativa de benestar animal sen prexuzo das competencias que ao respecto ten atribudas a Direccin Xeral de Producin Agropecuaria. Pola sa parte, a Subdireccin de Recursos Cinexticos e Pisccolas ocpase das funcins sinaladas na letra c) do pargrafo anterior. Baixo a dependencia do titular da Direccin Xeral de Conservacin da Natureza encntrase o Parque Nacional Martimo-Terrestre das Illas Atlnticas de Galicia, que unha unidade con nivel orgnico de servizo e desenvolve os instrumentos de planificacin e xestin, e a coordinacin das funcins de vixilancia, inspeccin e denuncia exercidas polos axentes forestais e axentes facultativos ambientais no mbito do parque nacional.
7.
Unidades territoriais. - Para o exercicio das sas competencias, a Consellera do Medio Rural organzase nos departamentos territoriais da Corua, Lugo, Ourense e Pontevedra, que desenvolvern as sas funcins no mbito territorial provincial respectivo. cabeza de todos os servizos e unidades destes departamentos situarase o xefe/a territorial do que dependern todos os servizos, unidades ou centros da consellera de carcter territorial que radiquen no mbito da sa competencia.
En todo departamento territorial contarase coas seguintes unidades:

Servizo Xurdico Administrativo. Servizo de Explotacins Agrarias. Servizo de Infraestruturas Agrarias. Servizo de Gandara. Servizo de Control da Calidade Agroalimentaria e Industrias. Servizo de Montes. Servizo de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais. Servizo de Conservacin da Natureza.
Por ltimo, hai que sinalar que as oficinas agrarias comarcais se integran na estrutura territorial da consellera a travs dos seus respectivos departamentos territoriais, dependen organicamente do xefe ou xefa territorial e teen como funcins a execucin no seu mbito territorial das actuacins da consellera. As mesmo, os distritos forestais, integrados tamn na estrutura territorial da consellera a travs dos departamentos territoriais, dependern organicamente do xefe/a territorial e funcionalmente da Direccin Xeral de Montes, e exercern no mbito territorial do distrito forestal as funcins da dita direccin xeral en materia de xestin de montes e de prevencin, defensa e extincin de incendios forestais.
relacionados coa sade no traballo e os riscos. Tipos de riscos. consecuencias e custos dos riscos. Riscos xerais.
Conceptos bsicos
2
funcionarios C1
FORMACIN
tema
AUTORA: M DE LOS REYES RODRGUEZ SANZ Tcnica superior en prevencin de riscos laborais. ndice
Conceptos bsicos relacionados coa sade no traballo e os riscos Tipos de riscos Consecuencias e custos dos riscos Riscos xerais Bibliografa

12 15 20 23
conceptos bsicos
Conceptos bsicos relacionados coa

sade no traballo e os riscos.
A primeira sesin do Comit conxunto OIT-OMS (1950) definiu a sade no traballo como aquela que debe tender promocin e ao mantemento do mis alto grao de benestar fsico, mental e social dos traballadores en todas as profesins; a prevencin das perdas de sade dos traballadores causadas polas sas condicins de traballo; a proteccin dos traballadores nos seus postos de traballo, fronte aos riscos derivados de factores que poidan danar a dita sade; a colocacin e o mantemento dos traballadores no seu ambiente laboral adaptando as sas capacidades fisiolxicas e psicolxicas e, en sntese, a adaptacin do traballo ao home e de cada home ao seu traballo. Pola sa banda, o Convenio nmero 155 OIT1 establece que o termo sade, en relacin co traballo, abrangue non soamente a ausencia de afeccins ou de enfermidade senn tamn os elementos fsicos e mentais que afectan a sade e estn directamente relacionados coa seguridade e hixiene no traballo. A segunda definicin moito mis apropiada en canto prescinde das medidas e se centra na propia idea de sade ou no propio fin da sade laboral: conseguir o mis alto grao de benestar fsico, mental e social en relacin co suxeito, o traballador, e co medio en que ese suxeito realiza a sa actividade, en calquera profesin.
Convenio nmero 155 OIT, sobre seguridade e sade dos traballadores e ambiente de traballo, do 22 de xuo de 1981, ratificado por
Espaa o 26 de xullo de 1985.
conceptos bsicos
Sobre a base desta definicin, pdese afirmar que o obxectivo para conseguir ese alto grao de sade nas sas tres dimensins o da adecuacin constante das condicins de traballo ao desenvolvemento das capacidades fsicas, intelectuais-psquicas e de relacin social da persoa. Pdese observar neste obxectivo unha idea dinmica da sade que inherente sa propia configuracin, xa que o seu mis alto grao s se consegue procurando continuamente mellorala. Esta acepcin dinmica non debe exclur unha consideracin da sade que se podera cualificar de esttica, entendida como ausencia de riscos capaces de causar enfermidades, xeralmente as de desenvolvemento lento e as crnicas derivadas do proceso de producin e das condicins de deseo do propio traballo. O artigo 4 da Lei 31/1995, do 8 novembro, de prevencin de riscos laborais (en diante Lei 31/1995), establece como definicins as seguintes; Para os efectos da lei e das normas que a desenvolvan:
1
Entenderase por prevencin o conxunto de actividades ou medidas adoptadas ou previstas en todas as fases de actividade da empresa co fin de evitar ou diminur os riscos derivados do traballo.
2
Entenderase como risco laboral a posibilidade de que un traballador sufra un determinado dano derivado do traballo. Para cualificar un risco desde o punto de vista da sa gravidade valoraranse conxuntamente a probabilidade de que se produza o dano e a severidade deste.
3
Consideraranse como danos derivados do traballo as enfermidades, patoloxas ou lesins sufridas con motivo ou ocasin do traballo.
4
Entenderase como risco laboral grave e inminente aquel que resulte probable racionalmente que se materialice nun futuro inmediato e poida supor un dano grave para a sade dos traballadores. No caso de exposicin a axentes susceptibles de causar danos
conceptos bsicos
graves sade dos traballadores, considerarase que existe un risco grave e inminente cando sexa probable racionalmente que se materialice nun futuro inmediato unha exposicin aos ditos axentes da cal poidan derivar danos graves para a sade, mesmo cando estes non se manifesten de forma inmediata.
5
Entenderase como procesos, actividades, operacins, equipamentos ou produtos potencialmente perigosos aqueles que, en ausencia de medidas preventivas especficas, orixinen riscos para a seguridade e a sade dos traballadores que os desenvolven ou utilizan.
6
Entenderase como equipo de traballo calquera mquina, aparello, instrumento ou instalacin utilizada no traballo.
7
Entenderase como condicin de traballo calquera caracterstica deste que poida ter unha influencia significativa na xeracin de riscos para a seguridade e a sade do traballador. Quedan especificamente includas nesta definicin:
a)
As caractersticas xerais dos locais, instalacins, equipamentos, produtos e demais tiles existentes no centro de traballo.
b)
A natureza dos axentes fsicos, qumicos e biolxicos presentes no ambiente de traballo e as sas correspondentes intensidades, concentracins ou niveis de presenza.
c)
Os procedementos para a utilizacin dos axentes citados anteriormente que inflan na xeracin dos riscos mencionados.
d)
Todas aqueloutras caractersticas do traballo, includas as relativas sa organizacin e ordenacin, que inflan na magnitude dos riscos a que estea exposto o traballador.
8
Entenderase por equipamento de proteccin individual calquera equipamento destinado a ser levado ou suxeitado polo traballador para que o protexa de un ou de varios riscos que poidan ameazar a sa seguridade ou a sa sade no traballo, as como calquera complemento ou accesorio destinado para tal fin.
conceptos bsicos
A disposicin adicional primeira da Lei 31/1995 establece a regulacin de determinados conceptos para efectos de seguridade social. Sen prexuzo da utilizacin das definicins contidas nesta lei no mbito da normativa sobre prevencin de riscos laborais, tanto a definicin dos conceptos de accidente de traballo, enfermidade profesional, accidente non laboral e enfermidade comn, como o rxime xurdico establecido para estas continxencias na normativa da Seguridade Social, continuarn sendo de aplicacin nos termos e cos efectos previstos no dito mbito normativo. O Real decreto lexislativo 1/1994, do 20 de xuo, xeral da Seguridade Social de 1994 (en diante LXSS) establece os seguintes conceptos: Artigo 115 da LXSS. Concepto do accidente de traballo.
1.
Entndese por accidente de traballo toda lesin corporal que o traballador sufra con ocasin ou como consecuencia do traballo que execute por conta allea.
2.
Tern a consideracin de accidentes de traballo:

a)
Os que sufra o traballador ao ir ou ao volver do lugar de traballo.

b)
Os que sufra o traballador con ocasin ou como consecuencia do desempeo de cargos electivos de carcter sindical, as como os ocorridos ao ir ou ao volver do lugar en que se exerzan as funcins propias dos ditos cargos.
c)
Os ocorridos con ocasin ou como consecuencia das tarefas que, mesmo sendo distintas s da sa categora profesional, execute o traballador en cumprimento das ordes do empresario ou espontaneamente en interese do bo funcionamento da empresa.
d)
Os acaecidos en actos de salvamento e noutros de natureza anloga, cando uns e outros tean conexin co traballo.
e)
As enfermidades, non includas no artigo seguinte, que contraia o traballador con motivo da realizacin do seu traballo, sempre que se probe que a enfermidade tivo por causa exclusiva a execucin deste.
conceptos bsicos
f)
As enfermidades ou defectos, padecidos con anterioridade polo traballador, que se agraven como consecuencia da lesin constitutiva do accidente.
g)
As consecuencias do accidente que resulten modificadas na sa natureza, duracin, gravidade ou terminacin, por enfermidades intercorrentes, que constitan complicacins derivadas do proceso patolxico determinado polo propio accidente ou tean a sa orixe en afeccins adquiridas no novo medio en que se situou o paciente para a sa curacin.
3.
Presumirase, salvo proba en contrario, que son constitutivas de accidente de traballo as lesins que sufra o traballador durante o tempo e no lugar do traballo.
4.
Non obstante o establecido nos nmeros anteriores, non tern a consideracin de accidente de traballo:
a)
Os que sexan debidos a forza maior estraa ao traballo, entendndose por esta a que sexa de tal natureza que ningunha relacin garde co traballo que se executaba ao ocorrer o accidente. En ningn caso se considerar forza maior estraa ao traballo a insolacin, o raio e outros fenmenos anlogos da natureza.
b)
Os que sexan debidos a dolo ou a imprudencia temeraria do traballador accidentado.

5.
Non impedirn a cualificacin dun accidente como de traballo:

a)
A imprudencia profesional que consecuencia do exercicio habitual dun traballo e deriva da confianza que este inspira.
b)
A concorrencia de culpabilidade civil ou criminal do empresario, dun compaeiro de traballo do accidentado ou dun terceiro, salvo que non garde ningunha relacin co traballo.
Artigo 116 da LXSS. Concepto da enfermidade profesional. Entenderase por enfermidade profesional a contrada como consecuencia do traballo executado por conta allea nas actividades que se especifiquen no cadro que se aprobe
conceptos bsicos
polas disposicins de aplicacin e desenvolvemento desta lei, e que estea provocada pola accin dos elementos e substancias que no dito cadro se indiquen para cada enfermidade profesional. Artigo 117 da LXSS. Concepto dos accidentes non laborais e das enfermidades comns.
1.
Considerarase accidente non laboral o que, conforme o establecido no artigo 115, non tea o carcter de accidente de traballo.
2.
Considerarase que constiten enfermidade comn as alteracins da sade que non tean a condicin de accidentes de traballo nin de enfermidades profesionais, conforme o disposto, respectivamente, nos nmeros 2 e), f) e g) do artigo 115 e no artigo 116. Artigo 118 da LXSS. Concepto das restantes continxencias. O concepto legal das restantes continxencias ser o que resulte das condicins exixidas para o recoecemento do dereito s prestacins outorgadas en consideracin a cada unha delas. Pola sa banda, o artigo 3 do Decreto 17/2009, do 21 de xaneiro, polo que se aproba o Plan de Prevencin de Riscos Laborais na Administracin xeral da Xunta de Galicia, pola sa vez establece conceptos e definicins: Accidente: suceso non desexado que pode dar lugar morte, enfermidade, ferida, dano ou outra perda. Auditora: revisin sistemtica para determinar se as actividades e os resultados correspondentes estn conformes cos acordos establecidos, e se estes acordos se estn a implantar eficazmente e son adecuados para conseguir os obxectivos e a poltica da organizacin.
conceptos bsicos
Mellora continua: proceso de mellora do Plan de Prevencin de Riscos Laborais, para conseguir melloras das actuacins no dito campo, en lia coa poltica de prevencin de riscos laborais da organizacin. Perigo: un foco ou unha actuacin cun potencial capaz de danar en termos de lesin humana, enfermidade, dano propiedade, contorna do lugar de traballo ou unha combinacin destes. Identificacin do perigo: proceso de recoecemento de que existe un perigo e definicin das sas caractersticas. Incidente: suceso que pode provocar un accidente ou que ten o potencial para chegar a provocar un accidente; incle o concepto de accidente branco. Partes interesadas: individuo ou grupo a quen infle ou afecta directamente o comportamento da seguridade e sade laboral (en diante SSL) nunha organizacin. Non conformidade: calquera desviacin dos estndares de traballo, prcticas, procedementos, regulacins, actuacins da SSL que puidesen, directa ou indirectamente, levar a lesins e enfermidades persoais, dano propiedade, dano contorna do lugar de traballo ou unha combinacin de todos eles. Obxectivos: obxectivos en termos de actuacin da SSL que unha organizacin se fixa alcanzar. Deberan ser cuantificados en canto sexa posible. Sade e seguridade laboral: condicins e factores que afectan o benestar dos traballadores e traballadoras, persoal temporal, persoal subcontratado, visitantes e calquera outra persoa no lugar de traballo. Risco: posibilidade de que un traballador ou traballadora sufra un determinado dano derivado do traballo. Para cualificar un risco desde o punto de vista da sa gravidade valorarase conxuntamente a probabilidade de que se produza o dano e a severidade deste.
conceptos bsicos
Avaliacin do risco: proceso global de estimacin da magnitude do risco e a decisin sobre se o risco ou non tolerable. Seguridade: inmunidade fronte a un inaceptable risco de dano. Risco trivial: un risco que non require ningunha accin singular. Risco tolerable: non se necesita mellorar a accin preventiva en xeral. Dbense considerar solucins mis rendibles. Comprobacins peridicas para asegurar as medidas de control. Risco moderado: facer esforzos para reducir o risco, cos medios precisos. Risco importante: non comezar o traballo ata reducir o risco. Precisaranse recursos considerables. Se se est a realizar un traballo, remediarase o problema nun prazo mnimo. Risco intolerable: non debe iniciar ou continuar o traballo ata reducir o risco. Se non posible reducir o risco, dbese prohibir o traballo. Prevencin: conxunto de actividades ou medidas adoptadas ou previstas en todas as fases de actividade co fin de evitar ou diminur os riscos derivados do traballo. Danos derivados do traballo: enfermidades, patoloxas ou lesins sufridas con motivo ou ocasin do traballo. Risco laboral grave e inminente: aquel que resulte probable racionalmente que se materialice nun futuro inmediato e poida supor un risco grave para a sade das traballadoras e traballadores. No caso de exposicin a axentes susceptibles de causar danos graves sade das traballadoras e traballadores, considerarase que existe risco grave e inminente cando sexa probablemente razoable que se materialice nun futuro inmediato unha exposicin aos ditos axentes da cal poidan derivar danos graves para a sade, mesmo cando estes non se manifesten de forma inmediata.
conceptos bsicos
10
Procesos, actividades, operacins, equipamentos ou produtos potencialmente perigosos: aqueles que, en ausencia de medidas preventivas especificas, orixinen riscos para a seguridade e a sade dos traballadores e traballadoras que os desenvolvan ou utilicen. Equipamentos de traballo: calquera mquina, aparello, instrumento ou instalacin utilizada no traballo. Condicin de traballo: calquera caracterstica deste que poida ter unha influencia significativa na xeracin de riscos para a seguridade e a sade do persoal traballador. Quedan especificamente includas nesta definicin:
As caractersticas xerais dos locais, instalacins, equipamentos, produtos e demais tiles existentes no centro de traballo. A natureza dos axentes fsicos, qumicos e biolxicos presentes no ambiente de traballo e as sas correspondentes intensidades, concentracins ou niveis de presenza. Os procedementos para a utilizacin dos axentes citados anteriormente que inflan na xeracin dos riscos mencionados. Todas aquelas caractersticas do traballo, includas as relativas sa organizacin e ordenacin, que inflan na magnitude dos riscos a que est exposto o persoal traballador.
Equipamento de proteccin individual: calquera equipamento destinado a ser levado ou suxeitado polo traballador ou traballadora para que o protexa de un ou de varios riscos que poidan ameazar a sa seguridade ou sade no traballo, as como calquera complemento ou accesorio destinado para tal fin. Principio de igualdade: implica o igual recoecemento e valoracin de homes e mulleres, as como das tarefas, funcins e roles que desenvolven. Transversalidade de xnero: estratexia que implica a integracin da perspectiva de xnero en todas as accins, reas e polticas pblicas sen excepcin. Sexo: caractersticas biolxicas dos seres humanos, diferenciais para homes e mulleres.
conceptos bsicos
11
Xnero: caractersticas socioculturais atribudas diferencialmente a homes e mulleres, que son aprendidas e mudables. Acoso: situacin en que unha persoa ou grupo de persoas exercen violencia psicolxica e, en ocasins, mesmo fsica, de maneira sistemtica e recorrente por un perodo de tempo prolongado. Paridade: proporcionalidade na representacin de homes e mulleres. Conciliacin da vida laboral, persoal e familiar: organizacin do ambiente laboral que lles facilita a mulleres e homes a atencin ao traballo remunerado, s responsabilidades familiares e s necesidades persoais. Carga global de traballo: cmputo total do traballo remunerado e non remunerado realizado polas traballadoras e traballadores.
conceptos bsicos
12
Tipos de riscos.
No traballo publicado pola Comisin Europea sobre Directrices para a avaliacin dos riscos no lugar de traballo fanse as seguintes definicins:
Perigo: propiedade ou aptitude dalgunha cousa para ocasionar danos (denominado por algns sectores doutrinais como <factores de risco>). Risco: a probabilidade de que a capacidade de ocasionar danos se actualice nas condicins de utilizacin ou de exposicin, e a posible importancia dos danos.
Para unha mesma situacin potencial hai unha probabilidade de actuacin e unha importancia dos danos diferentes, dicir, riscos diferentes. A norma UNE-EN-292 sobre seguridade en mquinas adoptou a palabra perigo para definir o mesmo concepto definido pola Comisin. Resumindo, importante diferenciar o termo perigo, que fai referencia s causas susceptibles de producir danos, do termo risco, que se refire aos efectos que os perigos poden producir. Visto o anterior, os perigos pdense clasificar: Segundo tean contacto directo co corpo ou coa psique das persoas:
conceptos bsicos
13
1.
Materiais:

2.
Mecnicos (mquinas, instalacins, ferramentas, locais...) Fsicos Qumicos (rudo, temperatura, humidade, radiacins...) (amianto, cloro, chumbo, mercurio...)
Biolxicos (bacterias, fungos, virus...)
Inmateriais: Inherentes organizacin (traballo a quendas, nocturno, promocin,...)

Inherentes tarefa (requirimentos mentais do traballo, monotona,...)
En funcin da sa orixe:
as estruturas (edificios) as substancias qumicas empregadas as mquinas e equipamentos de traballo
as instalacins as enerxas involucradas no proceso a materia viva
a carga fsica requirimentos mentais do traballo a organizacin do traballo
Sern tipos de riscos asociados a perigos de tipo material:

Os perigos fsicos como o fro, a humidade, o rudo ou a calor ocasionan riscos de tipo fsico (exemplo: exposicin a temperaturas ambientais extremas...). Os perigos qumicos pola presenza ou manipulacin de axentes qumicos ocasionan riscos de tipo qumico (exemplo: exposicin a substancias nocivas ou txicas...). Os perigos mecnicos polo uso de tiles, mquinas e ferramentas ocasionan riscos de tipo mecnico (exemplo: golpes e cortes con obxectos ou ferramentas...). Os perigos de altura por traballar en zonas altas, galeras ou pozos profundos ocasionan riscos de tipo altura (exemplo: cada a distinto nivel...).
conceptos bsicos
14
Os perigos elctricos por traballar con mquinas ou aparellos elctricos ocasionan riscos de tipo elctrico (exemplo: risco de contactos elctricos...) Os perigos por gas cando se manipulan gases ou se traballa preto dunha fonte de gas ocasionan riscos de tipo gas (exemplo: incendio...) Os perigos de incendio que se dan cando se traballa en ambientes con materiais e elementos inflamables ocasionan riscos de tipo incendio (exemplo: explosin...) Os perigos de elevacin por traballar con equipos de elevacin, transporte, etc., ocasionan riscos de tipo elevacin (exemplo: atropelos ou choques con ou contra vehculos...) Os perigos biolxicos por traballar con animais e plantas, con exposicin a bacterias ou virus, ocasionan riscos de tipo biolxico (exemplo: danos causados por seres vivos).
Sern tipos de riscos asociados a perigos de tipo inmaterial: Os perigos psicolxicos ocasionan riscos inherentes organizacin e tarefa de carcter psicolxico (exemplo: carga mental...)
conceptos bsicos
15
Consecuencias e custos dos riscos.

As consecuencias e custos dos riscos laborais repercuten no traballador, na sa familia, nos compaeiros, na empresa e na sociedade. O custo para o traballador constiteo a dor, o sufrimento, a incapacidade resultante, a morte e, en definitiva, todo o dano fsico e psquico que sofren as persoas, ademais da perda que sofre o individuo na sa experiencia e esforzo, na marxinacin social do incapacitado. Tamn ten un compoente econmico conformado pola diminucin de ingresos temporal ou definitiva e nos gastos adicionais de convalecencia, na posible limitacin s sas posibilidades de promocin e ascenso, etc. O risco no traballo pode ocasionar, como xa vimos que recolle a Lei 31/1995, danos nas persoas derivados do traballo, as enfermidades, patoloxas ou lesins sufridas con motivo ou ocasin do traballo. En Espaa, legalmente s hai dous tipos de danos que se poden sufrir no traballo: accidentes de traballo e enfermidades profesionais (conceptos recollidos nos artigos 115 e 116 da LXSS). Os accidentes de traballo e as enfermidades profesionais son o que se pode denominar patoloxa especfica, dicir, aquelas que teen unha relacin directa coas condicins en que se desenvolve o traballo. Por contraposicin est a patoloxa inespecfica, que non se
conceptos bsicos
16
pode atribur ocupacin concreta, pero si que posible que as condicins de traballo en que a profesin se desenvolve potencien ou agraven estes danos. Mentres que o accidente un feito instantneo, a enfermidade derivada do traballo asciase a perodos de latencia xeralmente mis longos (meses, anos). A LXSS, ao definir o accidente, centra o seu interese nos aspectos reparadores; accidente sinnimo de lesin. En cambio, desde un punto de vista preventivo, a lesin non mis que a consecuencia indesexada e non sempre producida por un accidente, entendido como todo suceso anormal, non desexado, que rompe a continuidade do traballo e que pode ou non producir un dano xa sexa para a persoa ou para os bens. O Real decreto 1299/2006, do 10 de novembro, que aproba o cadro de enfermidades profesionais no Sistema da Seguridade Social e establece criterios para a sa notificacin e rexistro, no seu ANEXO 1 establece unha clasificacin de seis grandes grupos de enfermidades que engloban unha lista pechada de todas elas:
Grupo 1.
Enfermidades profesionais causadas por axentes qumicos.

Grupo 2.
Enfermidades profesionais causadas por axentes fsicos.

Grupo 3.
Enfermidades profesionais causadas por axentes biolxicos.

Grupo 4.
Enfermidades profesionais causadas por inhalacin de substancias e axentes non comprendidos noutros grupos.
Grupo 5.
Enfermidades profesionais da pel causadas por substancias e axentes non comprendidos nalgn dos outros grupos.
Grupo 6.
Enfermidades profesionais causadas por axentes carcinoxnicos.
conceptos bsicos
17
Do anterior dedcese que en Espaa unha enfermidade s se pode recoecer como profesional se a patoloxa est recoecida no cadro oficial e a enfermidade se produce nunha das actividades especificadas no cadro para esa patoloxa. Por ltimo, consecuencias ou efectos finais respecto da capacidade da persoa para seguir traballando, xa sexa como consecuencia dun accidente ou dunha enfermidade derivada do traballo, son a incapacidade temporal (mxima de 12 meses, prorrogable por outros 6 mis se hai posibilidade de curacin), as lesins permanentes non invalidantes (obxecto de indemnizacin por baremo oficial), a incapacidade permanente parcial (pola cal se recoece unha perda do 33% da capacidade para o traballo habitual), a incapacidade permanente total (que recoece unha imposibilidade total para o traballo habitual), a incapacidade permanente absoluta (que recoece a imposibilidade total para calquera tipo de traballo) e a grande invalidez (na cal anterior se lle engade a necesidade dunha persoa que axude o traballador para poder efectuar os actos fundamentais da existencia). Custo para a familia: repercute na familia nun custo humano de sufrimentos morais e preocupacins, e pola sa vez esta ten unha repercusin econmica que se traduce nunha diminucin do nivel de vida, posibles problemas de educacin dos fillos, problemas de parella, etc. Custo para os compaeiros: o factor humano deste custo tradcese en malestar, nerviosismo, deterioracin das boas relacins de traballo, fatalismo... e o custo econmico consiste en ter que asumir maior traballo, na formacin do substituto, na perda de tempo na realizacin do labor que lles exixible, etc. Custo para a empresa: a empresa como tal sofre, as mesmo, un custo humano pola perda temporal ou definitiva de recursos humanos posuidores dun Know How (saber facer) e pola presin social que se produce e psicolxica que supoen os posibles procesos con causa na determinacin de responsabilidades. Nela repercute, ademais, o posible nerviosismo, deterioracin das boas relacins de traballo, a mala reputacin da empresa, etc.
conceptos bsicos
18
Ademais dos danos directamente sufridos polos traballadores, cmpre ter en conta outro tipo de danos para os bens, para as propiedades; en definitiva, as consecuencias sobre a economa da empresa. Os custos econmicos diferncianse naqueles que se poden contabilizar facilmente (primas de seguros, salarios, indemnizacins) e aqueloutros custos mis ou menos ocultos (perdas de horas de traballo tanto para o accidentado como para os compaeiros e mandos, que afectan os tempos previstos para o desenvolvemento dun traballo, tempo que se emprega na investigacin das causas do accidente, na reorganizacin do traballo, na seleccin de novos traballadores, no seu adestramento, na realizacin de informes...), as como tamn se producen perdas enerxticas por posibles escapes libres enerxticos, incontrolados e intiles para o traballo. E por ltimo, danos materiais propiamente ditos por deterioracin e rotura de materiais, instalacins e equipamentos. Estudos realizados por Heinrich, Frank Bird, Simonsds, Grimaldi e pola Health & Safety Executive do Reino Unido achegaron novos coecementos para demostrar que as medidas de prevencin, ademais de seren unha obriga legal e moral, son rendibles economicamente. Calquera dano que se lles produza aos traballadores ou ao patrimonio da entidade significa unha perda econmica importante e un erro de xestin. Se se ten en conta que o seguro s cobre os danos persoais e econmicos dos traballadores pero non o resto de custos asociados aos accidentes laborais (que recaen directamente sobre a empresa), estimacins recentes situaron o custo total anual dos accidentes de traballo en Espaa arredor de 15.000 millns de euros, cifra prxima ao 3% do PIB, o cal significa que o custo de non prevencin tamn repercute na sociedade. Custo para a sociedade: este, pola sa vez, ten un compoente humano (morte, minusvalidez, lesins graves e leves e deterioracin da calidade de vida), e un custo econmico tanto contabilizado (por incremento de gastos de reeducacin, aumento das cargas sociais, indemnizacins e pensins da Seguridade Social) como oculto (por deterioracin de bens, por actuacins obrigadas de investigacin, procesos, etc. e por subtraccin de recursos humanos para o traballo ou diminucin do poder de compra). En definitiva, diminucin do potencial humano e destrucin de riqueza.
conceptos bsicos
19
Por todo iso, cmpre realizar unha anlise do custo-beneficio da prevencin e realizar aquelas medidas que garantan un nivel equivalente de eficacia preventiva ao menor custo. O factor custo non influir en menoscabo da eficacia preventiva da medida que cmpre tomar. Dbense buscar medidas estables, cuxos efectos non desaparezan nin diminan co paso do tempo, que non supoan un desprazamento do risco a outros postos de traballo ou a xeracin dun risco novo diferente para o posto de traballo sobre o cal se acta, evitando que as medidas que se van tomar comporten un aumento das molestias para o traballador, porque de ser as deveen pouco eficaces. Dbese buscar que a medida resolva o maior nmero de problemas presentes e, asemade, que a sa implantacin beneficie o maior nmero de traballadores potencialmente afectados. O custo total da prevencin o resultante de integrar os ingresos por reducin de custos e os gastos das medidas preventivas. Unha eficaz xestin da prevencin deber permitir un crecente nivel de prevencin a un custo cada vez menor, xa que o nivel ptimo de intervencin non fixo no tempo. O maior investimento est na adopcin das medidas preventivas iniciais que son necesarias e na posta en marcha do plan preventivo, coas accins formativas pertinentes. Se iso se aplica correctamente, a rendibilidade da prevencin ser crecente e cada vez custar menos alcanzar os resultados.
conceptos bsicos
20
Riscos xerais.
Tomando como base a codificacin dos tipos de accidente que figura no modelo oficial de parte de accidente de traballo, unha lista orientativa para a definicin dos riscos xerais podera ser a seguinte:
cada de persoas ao mesmo nivel cada de obxectos por manipulacin choques e golpes contra obxectos inmbiles proxeccin de fragmentos ou partculas
cada de persoas a distinto nivel cada de obxectos desprendidos choques e golpes contra obxectos mbiles atrapamento ou esmagamento por ou entre obxectos
cada de obxectos por esborrallamento ou derrubamento pisadas sobre obxectos
golpes e cortes con obxectos ou ferramentas atrapamento ou esmagamento por envorcadura de mquinas ou vehculos
sobreesforzos, posturas inadecuadas ou movementos repetitivos
exposicin a temperaturas ambientais extremas
exposicin a substancias nocivas ou txicas
conceptos bsicos
21
contactos elctricos
contactos trmicos
explosin
incendio
contacto con substancias custicas ou corrosivas
danos causados por seres vivos exposicin ao rudo
exposicin a radiacins
causas naturais
exposicin a vibracins
iluminacin inadecuada
carga mental
atropelos ou choques con ou contra vehculos
factores psicosociais ou organizativos
outros non especificados
Esta lista non exhaustiva, polo que a empresa pode desenvolver unha lista propia, tomando como base o anterior e amplindoa ou adaptndoa aos seus riscos especficos de acordo coa lexislacin aplicable ao seu sector de actividade. Para identificar os perigos debemos preguntarnos se existe unha fonte de dano, quen ou que pode ser danado e como pode acontecer o dano. Existen diferentes mtodos de clasificacin dos riscos xerais. Clasificacin ABC, segundo a sa xeneralidade:
Clase A ou 1:
Aqueles riscos que poden causar morte, incapacidade permanente, perda dun membro e/ou perdas graves de estrutura, equipo ou materiais.
Clase B ou 2:
Aqueles riscos que poden causar unha lesin ou enfermidade que resulte nunha incapacidade temporal e/ ou en danos materiais prexudiciais pero non graves.
conceptos bsicos
22
Clase C ou 3:
Aqueles riscos que poden causar enfermidades e lesins menores, non incapacitantes, e/ou danos materiais mnimos. Clasificacin binaria, con base en dous criterios: a severidade ou gravidade e a probabilidade. A clasificacin lvase a cabo cunha tboa de dobre entrada.
SEVERIDADE DA PERDA PROBABILIDADE DE APARICIN Moi Probable Improbable Probable Pouco Perigoso Risco Trivial Risco Tolerable Risco Moderado Risco Tolerable Risco Moderado Risco Considerable Perigoso Extremadamente Perigoso Risco Moderado Risco Considerable Risco Intolerable
conceptos bsicos
23
Bibliografa
Normativa vixente de base de datos Westlaw. Isabel Pedrosa Alquzar. El concepto de salud laboral y vigilancia de la salud. Luis Azcunaga Linaza. Gestin integrada de la prevencin de riesgos laborales.
Tcnicas de seguridade.
Tcnicas de prevencin. Inspeccins de seguridade. Investigacin de accidentes. Avaliacin de riscos. Normas de seguridade. Sinalizacin de seguridade: tipos, cores e formas xeomtricas. A proteccin colectiva. A proteccin individual. Medidas de proteccin parcial e integral.
FORMACIN
tema
funcionarios C1
AUTORA: M DE LOS REYES RODRGUEZ SANZ Tcnica superior en prevencin de riscos laborais.
ndice
Tcnicas de seguridade: tcnicas de prevencin Inspeccins de seguridade Investigacin de accidentes Avaliacin de riscos
Desenvolvemento.
6 8 10 11 15 16 28 30 33 33 37 38
Normas de seguridade Sinalizacin de seguridade: tipos, cores e formas xeomtricas A proteccin colectiva A proteccin individual Medidas de proteccin parcial e integral
A. Os medios parciais de proteccin B. Medios integrais de proteccin
Bibliografa
1
tcnicas de seguridadE
Tcnicas de seguridade:
tcnicas de prevencin
As tcnicas de seguridade son o conxunto de actuacins, sistemas e mtodos dirixidos deteccin e correccin dos distintos factores de risco que interveen nos accidentes de traballo e ao control das sas posibles consecuencias. Pdense clasificar en atencin a distintos criterios. En atencin ao sistema de actuacin: Tcnicas analticas de seguridade, que serven para a deteccin dos perigos e, deste xeito, dos factores de risco, e que son a avaliacin dos riscos e a investigacin das causas. Poden ser previas ou posteriores a un accidente de traballo. Tcnicas operativas de seguridade, que actan nos seguintes campos: prevencin, para a eliminacin ou diminucin do risco na sa orixe; proteccin, para minimizar as consecuencias do accidente; normalizacin, para regular o comportamento humano seguro; sinalizacin, para indicar, advertir, prohibir, etc., sobre determinados factores de risco; formacin e informacin, imprescindibles para asegurar a eficacia das outras tcnicas e para que as persoas acten de forma segura. En atencin ao mbito de aplicacin sern: especficas sectoriais concretas (para riscos concretos ou para certas actividades), e inespecficas ou xerais (tcnicas aplicables a calquera tipo de actividade ou risco profesional).
Segundo o obxecto de actuacin incidirn sobre o factor material, o factor humano ou a organizacin. As tcnicas de prevencin estn dirixidas, en ltimo termo, a actuar sobre os dous elementos necesarios para que ocorra o accidente: a conxuncin do factor tcnico (as prcticas de traballo) e do factor humano (os factores persoais do traballador). Todo isto, mediante adecuados procedementos de xestin. Medidas tcnicas de prevencin nas prcticas de traballo sern as referentes ao manexo adecuado das ferramentas, s condicins hixinicas e ergonmicas e s que afectan a organizacin do traballo. Medidas tcnicas de prevencin nos factores persoais do traballador son os recoecementos mdicos previos exposicin do traballador actividade, para identificar os traballadores predispostos, ou ben peridicos durante o emprego, co fin de detectar os efectos do traballo. O artigo 15 da Lei 31/1995, do 8 novembro, de prevencin de riscos laborais (en diante Lei 31/1995) establece os principios da accin preventiva: O empresario aplicar as medidas que integran o deber xeral de prevencin, conforme os seguintes principios xerais:
a)
Evitar os riscos.
b)
Avaliar os riscos que non se poidan evitar.

c)
Combater os riscos na sa orixe.

d)
Adaptar o traballo persoa, en particular no que respecta concepcin dos postos de traballo, as como eleccin dos equipos e os mtodos de traballo e de producin, con miras, en particular, a atenuar o traballo montono e repetitivo e a reducir os efectos deste na sade.
e)
Ter en conta a evolucin da tcnica.

f)
Substitur o perigoso polo que entrae pouco ou ningn perigo.

g)
Planificar a prevencin, buscando un conxunto coherente que integre nela a tcnica, a organizacin do traballo, as condicins de traballo, as relacins sociais e a influencia dos factores ambientais no traballo.
h)
Adoptar medidas que antepoan a proteccin colectiva individual.

i)
Dar as debidas instrucins aos traballadores. O empresario tomar en consideracin as capacidades profesionais dos traballadores en materia de seguridade e de sade no momento de encomendarlles as tarefas, e adoptar as medidas necesarias co fin de garantir que s os traballadores que recibisen informacin suficiente e adecuada poidan acceder s zonas de risco grave e especfico. A efectividade das medidas preventivas deber prever as distraccins ou imprudencias non temerarias que poida cometer o traballador. Para a sa adopcin teranse en conta os riscos adicionais que poidan implicar determinadas medidas preventivas, as cales s se podern adoptar cando a magnitude dos ditos riscos sexa substancialmente inferior dos que se pretende controlar e non existan alternativas mis seguras. O artigo 20 da Lei 31/1995 regula as tcnicas de prevencin para medidas de emerxencia: O empresario, tendo en conta o tamao e a actividade da empresa, as como a posible presenza de persoas alleas a esta, deber analizar as posibles situacins de emerxencia e adoptar as medidas necesarias en materia de primeiros auxilios, loita contra incendios e evacuacin dos traballadores, designando para iso o persoal encargado de poer en prctica estas medidas e comprobando periodicamente, se o caso, o seu correcto funcionamento. O citado persoal deber posur a formacin necesaria, ser suficiente en nmero e dispoer do material adecuado, en funcin das circunstancias antes sinaladas.
Para a aplicacin das medidas adoptadas, o empresario deber organizar as relacins que sexan necesarias con servizos externos empresa, en particular en materia de primeiros auxilios, asistencia mdica de urxencia, salvamento e loita contra incendios, de forma que quede garantida a rapidez e eficacia destas.
Inspeccins de seguridade
Actividade de prevencin de riscos laborais. Procedemento que ten por obxecto establecer a metodoloxa de inspeccin e revisin dos aspectos de seguridade, hixiene e ergonoma das instalacins, mquinas e equipos. Ten unha nica finalidade: froito da avaliacin de riscos, adoptar medidas de control dos riscos que non se puideron evitar ou eliminar para asegurar que estes se manteen no tempo en niveis tolerables. Por unha parte, trtase de proceder a identificar os factores de risco previsibles en lugares de traballo, instalacins e equipos para adoptar as medidas de eliminacin e control. Por outra parte, consiste en realizar anlises no lugar de traballo de instalacins, equipos e procesos produtivos para identificar factores de risco, e adoptar medidas de eliminacin e control. Realizaranse dous tipos de inspeccins: Inspeccins regulamentarias de seguridade de instalacins e equipos.
1.
Inspeccins de seguridade peridicas das partes ou elementos crticos das mquinas e equipos determinados e indicados nas chamadas tarxetas de rexistro de partes crticas (cdigo) por parte de entidades autorizadas de inspeccin e control. Cada instala-
cin e equipo dispoer dunha tarxeta de rexistro co aspecto clave a revisar as como coa periodicidade necesaria de cada inspeccin. Os aspectos que tean formulario especfico inspeccionaranse seguindo o dito documento.
2.
Inspeccins xerais dos lugares de traballo. Realizaranse tamn con carcter peridico para controlar que se mantean en aceptables condicins de seguridade, tanto os aspectos materiais e de mbito fsico, coma os aspectos de comportamento humano e organizativo. Ademais, todos os operarios debern comprobar e velar polo bo estado dos sistemas de seguridade das mquinas e equipos que utilicen no seu traballo. Os traballadores, ademais de estaren informados dos riscos, debern coecer os procedementos de control destes e o contido preciso das sas actuacins relacionadas coa seguridade no traballo.
Investigacin de accidentes
Proporciona datos obxectivos obtidos dun feito consumado, polos fallos ou erros dos sistemas de seguridade empregados, a partir da previa existencia dun accidente de traballo, coa finalidade de aproveitar a experiencia dos fallos ou erros sucedidos para buscar solucins co fin de que estes non se repitan. Son obxectivos directos o coecemento dos feitos as como a deducin das causas produtoras e son obxectivos derivados a eliminacin das causas para evitar a repeticin e aproveitar a experiencia para a prevencin. O artigo 16.3 da Lei 31/1995 establece que cando se produza un dano para a sade dos traballadores [...] o empresario levar a cabo unha investigacin ao respecto, co fin de detectar as causas destes feitos. Dbense investigar todos os incidentes que pola sa posibilidade de repeticin ou pola sa potencialidade lesiva poidan causar un dano para a sade dos traballadores. O mtodo de investigacin consta de das fases: o proceso de datos, que supn a recompilacin e integracin destes datos, e o proceso de causas, que vn dado pola determinacin destas, a seleccin das principais e a ordenacin das ditas causas. Cando se procede toma de datos dbese realizar a investigacin o antes posible e seguir un protocolo no que se reconstra o accidente in situ, que evite os xuzos de valor e
a busca de responsabilidades e no que se recollan unicamente feitos probados. A descricin do accidente debe dar resposta s preguntas: que ocorreu? e como ocorreu? A finalidade coecer e analizar de forma interrelacionada os distintos aspectos que puideron contribur ao accidente: condicins materiais de traballo, aspectos humanos e organizativos e contexto medioambiental. O proceso de causas de suma importancia, porque o obxectivo principal de toda investigacin de accidentes coecer as causas que nos permitirn desear e implantar medidas correctoras para o seu control. A deteccin das causas debe dar resposta pregunta por que ocorreu? Por iso, as causas deben ser sempre axentes, feitos ou circunstancias realmente existentes no acontecemento e nunca o que deba ou poda ter existido. S se poden aceptar como causas as que se deducen de feitos probados, e non de meras suposicins. Delas extraeranse as causas principais, entendidas como as que tiveron unha participacin decisiva na aparicin do accidente e cuxa eliminacin proporciona unhas garantas amplas de non repeticin doutro accidente idntico ou similar. As causas detectadas na investigacin do accidente reflicten a existencia de certos riscos que deben inclurse na avaliacin de riscos, debendo informarse aos traballadores afectados da sa existencia e das medidas de proteccin e prevencin aplicables.
10
Avaliacin de riscos
A avaliacin de riscos a base da planificacin preventiva. Debe permitir minimizar e controlar aqueles riscos que non poidan ser eliminados.1 No artigo 3 do Real decreto 39/1997, do 17 xaneiro, polo que se aproba o Regulamento dos servizos de prevencin (en diante Real decreto 39/1997), defnese a avaliacin de riscos como o proceso dirixido a estimar a magnitude daqueles riscos que non se puidesen evitar, obtendo a informacin necesaria para que o empresario estea en condicins de tomar unha decisin apropiada sobre a necesidade de adoptar medidas preventivas e, en tal caso, sobre o tipo de medidas que deben adoptarse.2 A avaliacin de riscos o punto de partida da accin preventiva da empresa, e non un fin en si mesma, senn un medio co obxectivo ltimo de previr os riscos laborais.
O artigo 2 da Lei 31/1995 establece: O empresario deber realizar unha avaliacin inicial dos riscos para a seguridade e sade dos
traballadores, tendo en conta, con carcter xeral, a natureza da actividade, as caractersticas dos postos de traballo existentes e dos traballadores que deban desempealos. Igual avaliacin deber facerse con ocasin da eleccin dos equipos de traballo, das substancias ou preparados qumicos e do acondicionamento dos lugares de traballo. A avaliacin inicial ter en conta aquelas outras actuacins que deban desenvolverse de conformidade co disposto na normativa sobre proteccin de riscos especficos e actividades de especial perigosidade. A avaliacin ser actualizada cando cambien as condicins de traballo e, en todo caso, someterase a consideracin e revisarase, se for necesario, con ocasin dos danos para a sade que se producisen.
2
O artigo 4 do Real decreto 39/1997 determina o contido xeral da avaliacin.
11
Na Comunidade Autnoma de Galicia, por Orde do 25 marzo 2009 publcanse os procedementos de vixilancia da sade, avaliacin de riscos e xestin de emerxencias do Plan de prevencin de riscos laborais da Administracin xeral da Xunta de Galicia, aprobado polo Decreto 17/2009, do 21 de xaneiro. No seu ANEXO II recllese o procedemento de avaliacins de riscos. O obxecto do presente documento establecer a sistemtica para a planificacin e realizacin da identificacin de perigos, avaliacin e control de riscos laborais nos centros de traballo dependentes da Administracin xeral da Xunta de Galicia. Define avaliacin de riscos como o proceso dirixido a estimar a magnitude daqueles riscos que non se puidesen evitar, obtendo a informacin precisa para que o empresario estea en condicins de tomar unha decisin apropiada sobre a necesidade de adoptar medidas preventivas e, chegado o caso, sobre o tipo de medidas que se deben adoptar.
Desenvolvemento. Planificacin e programacin das visitas para a avaliacin de riscos.

Na programacin anual do Servizo de Prevencin de Riscos Laborais estableceranse os centros de traballo que deban ser avaliados, establecendo prioridades en funcin dos seguintes criterios: magnitude dos riscos e persoal exposto, datos de sinistralidade, datos da vixilancia da sade, perigosidade dos equipos, antigidade da avaliacin ou calquera outro que se considere. Ademais dos criterios anteriormente expostos, poderanse valorar as peticins feitas polos responsables dos centros de traballo, polos delegados de prevencin e polos comits de seguridade e sade laboral. A programacin anual ser sometida a consulta e participacin no seo do Comit de Seguridade e Sade Laboral Intercentros.
12
O Servizo de Prevencin de Riscos Laborais establecer un calendario de visitas para a realizacin das avaliacins de risco. As visitas sern comunicadas a cada responsable do centro de traballo e s delegadas e delegados de prevencin con antelacin suficiente.
Identificacin dos postos de traballo.

As caractersticas dos postos definiranse tendo en conta tamn, con carcter xeral, a natureza da actividade, e do persoal traballador que deba desempealos. Identificaranse tamn os equipos de traballo, as substancias ou preparados qumicos, e o acondicionamento dos lugares de traballo. Para tales efectos, as persoas responsables dos distintos centros de traballo facilitarn aos tcnicos avaliadores a informacin e documentacin que se requira relativa s instalacins, equipos, produtos, materiais, actividade e organizacin do traballo. Identificaranse, as mesmo, aqueles postos de traballo que pola sa natureza ou polos riscos intrnsecos non poidan ser desempeados por unha traballadora embarazada ou por unha muller en perodo de lactacin. Na intranet da Xunta de Galicia http://webriscos.xunta.es encntranse o modelo de enquisas para a recollida de informacin previa avaliacin de riscos, a travs da cal poder ser consultado o persoal traballador. Unha vez formalizadas, remitiranse ao Servizo de Prevencin de Riscos Laborais. Os membros do Servizo de Prevencin teen o deber de sixilo profesional.
Realizacin das avaliacins de riscos.

O persoal que realice a avaliacin de riscos ter a cualificacin requirida no captulo VI do RD 39/1997, Regulamento dos servizos de prevencin. No proceso de toma de datos e identificacin de riscos podern estar presentes as delegadas e delegados de prevencin, que podern efectuar as propostas, suxestins e indicacins que consideren oportunas.
13
Para a redaccin dos documentos de avaliacin de riscos utilizarase o mtodo gua de avaliacin de riscos laborais, editado pola Direccin Xeral de Relacins Laborais da Consellera de Traballo, segundo a gua do Instituto Nacional de Seguridade e Hixiene no Traballo. O mtodo basase nunha secuencia de 3 fases, que son: Identificacin de riscos, avaliacin de riscos e plan de accin.
Comunicacin do resultado das avaliacins.

A Secretara Xeral da Consellera de Presidencia, Administracins Pblicas e Xustiza remitir o documento de avaliacin de riscos de cada departamento ou centro de traballo a travs da secretara xeral correspondente. As avaliacins debern permanecer en cada centro de traballo disposicin da autoridade laboral e ser sometidas a consulta e participacin no seo do comit de seguridade e sade laboral polos delegados de prevencin e representantes da Administracin. O documento de avaliacin de riscos contn a valoracin de cada un dos riscos de cada posto de traballo (avaliacin de riscos) as como as medidas preventivas correspondentes (plan de accin). As persoas responsables dos distintos centros de traballo impulsarn o establecemento das medidas preventivas contidas na avaliacin de riscos e no plan de accin sen prexuzo de sometelas ao comit de seguridade e sade correspondente para a sa consulta e participacin e seguimento. As mesmo, promovern a cultura de informacin ao persoal traballador, instando a consultar a pxina web da Xunta de Galicia (Consellera de Presidencia, Administracins Pblicas e Xustiza. Servizo de Prevencin de Riscos Laborais).
14
Actualizacins das avaliacins.3

A avaliacin de riscos ser actualizada cando cambien as condicins de traballo e, en todo caso, ser sometida a consideracins e revisin, se as for necesario, por danos para a sade derivados do traballo tanto debido a accidente como a enfermidade laboral.
Cabe a revisin da avaliacin como establece o artigo 6 do Real decreto 39/1997.
15
Normas de seguridade.
Son directrices, ordes, instrucins e consignas que instren o persoal sobre os riscos e a forma de previlos mediante actuacins seguras. Precisan e complementan as disposicins legais, regulan comportamentos seguros e complementan as medidas materiais de prevencin e proteccin. Os principios bsicos de toda norma de seguridade que sexa necesaria, posible, clara, concreta e breve, esixible, actual e aceptada ( aprobada pola empresa con supervisin dos delegados de prevencin e/ou Comit de Seguridade e Sade Laboral). Poden ser xerais (dirixidas a todo o centro de traballo) ou particulares (dirixidas a traballos ou operacins concretas). O seu contido intgrase por unha breve descricin do problema, o seu mbito de aplicacin (lugar, zona, traballo ou operacin a que debe aplicarse), o seu grao de esixencia (obrigatoria ou mera recomendacin), as posibles normas legais ou particulares aplicables e a sa vixencia e datas de peridicas revisins para a sa actualizacin. O manual de prevencin de riscos laborais, os procedementos das diferentes actividades preventivas, as instrucins de traballo e as normas xerais e especficas de seguridade, constiten documentos bsicos do sistema preventivo para establecer criterios claros de actuacin.
16
Sinalizacin de seguridade:
tipos, cores e formas xeomtricas.
O Real decreto 485/1997, do 14 abril, establece as disposicins mnimas en materia de sinalizacin e sade no traballo (en diante Real decreto 485/1997). Mediante este real decreto trasponse ao dereito espaol a Directiva 92/58/CEE.4 Para os efectos do Real decreto 485/1997, artigo 2, entenderase por: Sinalizacin de seguridade e sade no traballo: unha sinalizacin que, referida a un obxecto, actividade ou situacin determinados, proporcione unha indicacin ou unha obriga relativa seguridade ou sade no traballo mediante un sinal en forma de panel, unha cor, un sinal luminoso ou acstico, unha comunicacin verbal ou un sinal xestual, segundo proceda. Sinal de prohibicin: un sinal que prohibe un comportamento susceptible de provocar un perigo. Sinal de advertencia: un sinal que advirte dun risco ou perigo. Sinal de obriga: un sinal que obriga a un comportamento determinado.
O Instituto Nacional de Seguridade e Hixiene no Traballo, de acordo co disposto no nmero 3 do artigo 5 do Real decreto 39/1997, ela-
borar e manter actualizada unha Gua tcnica sobre sinalizacin de seguridade e sade no traballo.
17
Sinal de salvamento ou de socorro: un sinal que proporciona indicacins relativas s sadas de socorro, aos primeiros auxilios ou aos dispositivos de salvamento. Sinal indicativo: un sinal que proporciona outras informacins distintas das previstas nos 4 pargrafos anteriores. Sinal en forma de panel: un sinal que, pola combinacin dunha forma xeomtrica, de cores e dun smbolo ou pictograma, proporciona unha determinada informacin, cuxa visibilidade est asegurada por unha iluminacin de suficiente intensidade. Sinal adicional: un sinal utilizado xunto a outro sinal dos considerados no pargrafo anterior e que facilita informacins complementarias. Cor de seguridade: unha cor que se atribe unha significacin determinada en relacin coa seguridade e sade no traballo. Smbolo ou pictograma: unha imaxe que describe unha situacin ou obriga a un comportamento determinado, utilizada sobre un sinal en forma de panel ou sobre unha superficie luminosa. Sinal luminoso: un sinal emitido por medio dun dispositivo formado por materiais transparentes ou translcidos, iluminados desde atrs ou desde o interior, de tal maneira que apareza por si mesmo como unha superficie luminosa. Sinal acstico: un sinal sonoro codificado, emitido e difundido por medio dun dispositivo apropiado, sen intervencin de voz humana ou sinttica. Comunicacin verbal: unha mensaxe verbal predeterminada, na que se utiliza voz humana ou sinttica. Sinal xestual: un movemento ou disposicin dos brazos ou das mans en forma codificada para guiar as persoas que estean a realizar manobras que constitan un risco ou perigo para os traballadores.
18
O artigo 4 do Real decreto 485/1997 regula os criterios para o emprego da sinalizacin e di que, sen prexuzo do disposto especificamente noutras normativas particulares, a sinalizacin de seguridade e sade no traballo deber utilizarse sempre que a anlise dos riscos existentes, das situacins de emerxencia previsibles e das medidas preventivas adoptadas, poa de manifesto a necesidade de:
a)
Chamar a atencin dos traballadores sobre a existencia de determinados riscos, prohibicins ou obrigas.
b)
Alertar os traballadores cando se produza unha determinada situacin de emerxencia que requira medidas urxentes de proteccin ou evacuacin.
c)
Facilitar aos traballadores a localizacin e identificacin de determinados medios ou instalacins de proteccin, evacuacin, emerxencia ou primeiros auxilios.
d)
Orientar ou guiar os traballadores que realicen determinadas manobras perigosas. A sinalizacin non deber considerarse unha medida substitutoria das medidas tcnicas e organizativas de proteccin colectiva e deber utilizarse cando mediante estas ltimas non sexa posible eliminar os riscos ou reducilos suficientemente. Tampouco unha medida substitutoria da formacin e informacin dos traballadores en materia de seguridade e sade no traballo. No ANEXO I do Real decreto 485/1997 encontramos as disposicins mnimas de carcter xeral para a sinalizacin de seguridade e sade no lugar de traballo. En primeiro lugar, a eleccin do tipo de sinal e do nmero e localizacin dos sinais ou dispositivos de sinalizacin a utilizar en cada caso, realizarase de forma que a sinalizacin resulte o mis eficaz posible, tendo en conta: as caractersticas do sinal, os riscos, elementos ou circunstancias que deban sinalizarse, a extensin da zona a cubrir e o nmero de traballadores afectados.
19
En calquera caso, a sinalizacin dos riscos, elementos ou circunstancias indicados no anexo VII realizarase segundo o disposto no devandito anexo.5
A sinalizacin dirixida a advertir os traballadores da presenza dun risco, ou a recordarlles a existencia dunha prohibicin ou obriga,
realizarase mediante sinais en forma de panel. Para a sinalizacin de desniveis, obstculos ou outros elementos que orixinen riscos de cada de persoas, choques ou golpes poder optarse, a igualdade de eficacia, polo panel que corresponda ou por unha cor de seguridade (mediante franxas alternas amarelas e negras que debern ter unha inclinacin aproximada de 45 e ser de dimensins similares), ou ben podern utilizarse ambos os dous complementariamente. A delimitacin daquelas zonas dos locais de traballo s que o traballador tea acceso con ocasin deste, nas que se presenten riscos de cada de persoas, cada de obxectos, choques ou golpes, realizarase mediante unha cor de seguridade (mediante franxas alternas amarelas e negras que debern ter unha inclinacin aproximada de 45 e ser de dimensins similares). Cando sexa necesario para a proteccin dos traballadores, as vas de circulacin de vehculos debern estar delimitadas con claridade mediante franxas continuas dunha cor ben visible, preferentemente branca ou amarela, tendo en conta a cor do chan. A delimitacin deber respectar as necesarias distancias de seguridade entre vehculos e obxectos prximos, e entre pens e vehculos. As vas exteriores permanentes que se encontren nos arredores inmediatos de zonas edificadas debern estar delimitadas cando resulte necesario, salvo que dispoan de barreiras ou que o propio tipo de pavimento sirva como delimitacin. Os recipientes e canalizacins visibles que contean ou poidan conter produtos aos que sexa de aplicacin a normativa sobre comercializacin de substancias ou preparados perigosos debern ser etiquetados segundo o disposto nesta. As etiquetas pegaranse, fixaranse ou pintaranse en sitios visibles dos recipientes ou canalizacins. No caso destas, as etiquetas colocaranse ao longo da canalizacin en nmero abondo, e sempre que existan puntos de especial risco, como vlvulas ou conexins, na sa proximidade. As caractersticas intrnsecas e condicins de utilizacin das etiquetas debern axustarse, cando proceda, ao disposto para os paneis. A informacin da etiqueta poder complementarse con outros datos, tales como o nome ou frmula da substancia ou preparado perigoso ou detalles adicionais sobre o risco. Poderanse exceptuar os recipientes utilizados durante curto tempo e aqueles cuxo contido cambie a mido, sempre que se tomen medidas alternativas adecuadas, fundamentalmente de formacin e informacin, que garantan un nivel de proteccin equivalente. A etiquetaxe poder ser substituda polos sinais de advertencia considerados no anexo III, co mesmo pictograma ou smbolo; no caso do transporte de recipientes dentro do lugar de traballo, poder substiturse ou complementarse por sinais en forma de panel de uso recoecido, no mbito comunitario, para o transporte de substancias ou preparados perigosos. As zonas, locais ou recintos utilizados para almacenar cantidades importantes de substancias ou preparados perigosos debern identificarse mediante o sinal de advertencia apropiado, de entre os indicados no anexo III, ou mediante a etiqueta que corresponda, de acordo coa normativa mencionada no nmero 4.1., colocadas, segundo o caso, preto do lugar de almacenamento ou na porta de acceso a este. Isto non ser necesario cando as etiquetas das distintas embalaxes e recipientes, tendo en conta o seu tamao, fagan posible por si mesmas a devandita identificacin. O almacenamento de diversas substancias ou preparados perigosos pode indicarse mediante o sinal de advertencia perigo en xeral. Os equipos de proteccin contra incendios debern ser de cor vermella ou predominantemente vermella. A localizacin dos equipos de proteccin contra incendios sinalizarase mediante a cor vermella ou por un sinal en forma de panel. Cando sexa necesario, as vas de acceso aos equipos mostraranse mediante sinais indicativos adicionais. (...)
20
En segundo termo, a eficacia da sinalizacin non deber resultar diminuda pola concorrencia de sinais ou por outras circunstancias que dificulten a sa percepcin ou comprensin. A sinalizacin de seguridade e sade no traballo non deber utilizarse para transmitir informacins ou mensaxes distintas ou adicionais das que constiten o seu obxectivo propio. Cando os traballadores a que se dirixe a sinalizacin tean a capacidade ou a facultade visual ou auditiva limitadas, includos os casos en que isto sexa debido ao uso de equipos de proteccin individual, debern tomarse as medidas suplementarias ou de substitucin necesarias. En terceiro lugar, a sinalizacin deber permanecer mentres persista a situacin que a motiva. Por ltimo, pero non por iso menos importante, dise que os medios e dispositivos de sinalizacin debern ser, segundo os casos, limpados, mantidos e verificados regularmente, e reparados ou substitudos cando sexa necesario, de forma que conserven en todo momento as sas calidades intrnsecas e de funcionamento. As sinalizacins que necesiten dunha fonte de enerxa dispoern de alimentacin de emerxencia que garanta o seu funcionamento en caso de interrupcin daquela, salvo que o risco desapareza co corte da subministracin.
(...) A sinalizacin para a localizacin e identificacin das vas de evacuacin e dos equipos de salvamento ou socorro realizarase mediante sinais en forma de panel. Situacins de emerxencia: a sinalizacin dirixida a alertar os traballadores ou terceiros da aparicin dunha situacin de perigo e da conseguinte e urxente necesidade de actuar dunha forma determinada ou de evacuar a zona de perigo, realizarase mediante un sinal luminoso, un sinal acstico ou unha comunicacin verbal. A igualdade de eficacia poder optarse por unha calquera das tres; tamn se poder empregar unha combinacin dun sinal luminoso cun sinal acstico ou cunha comunicacin verbal. 10.A sinalizacin que tea por obxecto orientar ou guiar os traballadores durante a realizacin de manobras perigosas que supoan un risco para eles mesmos ou para terceiros realizarase mediante sinais xestuais ou comunicacins verbais. A igualdade de eficacia poder optarse por calquera delas, ou podern empregarse de forma combinada.
21
No ANEXO II do Real decreto 485/1997 reglanse as cores de seguridade. As, as cores de seguridade podern formar parte dunha sinalizacin de seguridade ou constitula por si mesmas. No seguinte cadro mstranse as cores de seguridade, o seu significado e outras indicacins sobre o seu uso.
cor Vermello Vermello Vermello Vermello Amarelo ou amarelo alaranxado Azul Azul Verde
significado Sinal de prohibicin Perigo-alarma Perigo-alarma Material e equipos de loita contra incendios Sinal de advertencia Sinal de obriga Sinal de obriga Sinal de salvamento ou de auxilio
Indicacins e precisins Comportamentos perigosos Alto, parada, dispositivos de desconexin de emerxencia Evacuacin Identificacin e localizacin Atencin, precaucin. Verificacin Comportamento ou accin especfica Obriga de utilizar un equipo de proteccin individual Portas, sadas, pasaxes, material, postas de salvamento ou de socorro, locais Volta normalidade
Verde
Situacin de seguridade
22
Cando a cor de fondo sobre a que tea que aplicarse a cor de seguridade poida dificultar a percepcin desta ltima, utilizarase unha cor de contraste que enmarque ou se alterne coa de seguridade, de acordo coa seguinte tboa:
cor de seguridade Vermello Amarelo ou amarelo alaranxado Azul Verde
cor de contraste Branco Negro Branco Branco
Cando a sinalizacin dun elemento se realice mediante unha cor de seguridade, as dimensins da superficie coloreada debern gardar proporcin coas do elemento e permitir a sa fcil identificacin. No ANEXO III do Real decreto 485/1997 reglanse especificamente os sinais en forma de panel. Contn como requisitos mis salientables que os pictogramas sern o mis sinxelos posible, evitndose detalles intiles para a sa comprensin. Podern variar lixeiramente ou ser mis detallados que os indicados no punto 3, sempre que o seu significado sexa equivalente e non existan diferenzas ou adaptacins que impidan percibir claramente o seu significado. Ademais, os sinais sern dun material que resista o mellor posible os golpes, as inclemencias do tempo e as agresins ambientais, sen esquecer que as dimensins dos sinais, as como as sas caractersticas colorimtricas e fotomtricas, garantirn a sa boa visibilidade e comprensin.
23
Os sinais de panel instalaranse preferentemente a unha altura e nunha posicin apropiadas en relacin ao ngulo visual, tendo en conta posibles obstculos, na proximidade inmediata do risco ou obxecto que deba sinalizarse ou, cando se trate dun risco xeral, no acceso zona de risco. O lugar en que se colocarn os sinais deber estar ben iluminado, ser accesible e facilmente visible. Se a iluminacin xeral insuficiente, empregarase unha iluminacin adicional ou utilizaranse cores fosforescentes ou materiais fluorescentes. Co fin de evitar a diminucin da eficacia da sinalizacin non se utilizarn demasiados sinais prximos entre si. Os sinais debern retirarse cando deixe de existir a situacin que os xustificaba. Os sinais de panel podern ser:
1.
Sinais de advertencia: forma triangular; pictograma negro sobre fondo amarelo (o amarelo deber cubrir como mnimo o 50 por 100 da superficie do sinal), e bordos negros. Como excepcin, o fondo do sinal sobre materias nocivas ou irritantes ser de cor laranxa, en lugar de amarela, para evitar confusins con outros sinais similares utilizados para a regulacin do trfico por estrada.
2.
Sinais de prohibicin: forma redonda; pictograma negro sobre fondo branco, bordos e banda vermellos (transversal descendente de esquerda a dereita atravesando o pictograma a 45 respecto horizontal) (o vermello deber cubrir como mnimo o 35 por 100 da superficie do sinal).
3.
Sinais de obriga: forma redonda; pictograma branco sobre fondo azul (o azul deber cubrir como mnimo o 50 por 100 da superficie do sinal).
4.
Sinais relativos aos equipos de loita contra incendios: forma rectangular ou cadrada; pictograma branco sobre fondo vermello (o vermello deber cubrir como mnimo o 50 por 100 da superficie do sinal).
24
5.
Sinais de salvamento ou socorro: forma rectangular ou cadrada; pictograma branco sobre fondo verde (o verde deber cubrir como mnimo o 50 por 100 da superficie do sinal). No ANEXO IV do Real Decreto 485/1997 reglanse caractersticas, uso e requisitos dos sinais luminosos e acsticos Sinais luminosos: a luz emitida polo sinal deber provocar un contraste luminoso apropiado respecto ao seu mbito, en funcin das condicins de uso previstas. A sa intensidade deber asegurar a sa percepcin, sen chegar a producir cegamentos. A superficie luminosa que emita un sinal poder ser de cor uniforme, ou levar un pictograma sobre un fondo determinado. No primeiro caso, a cor deber axustarse ao disposto no nmero 1 do anexo II; no segundo caso, o pictograma deber respectar as regras aplicables aos sinais en forma de panel definidos no anexo III. Se un dispositivo pode emitir un sinal tanto continuo coma intermitente, o sinal intermitente utilizarase para indicar, con respecto ao sinal continuo, un maior grao de perigo ou unha maior urxencia da accin requirida. Non se utilizarn ao mesmo tempo dous sinais luminosos que poidan dar lugar a confusin, nin un sinal luminoso preto doutra emisin luminosa apenas diferente. Cando se utilice un sinal luminoso intermitente, a duracin e frecuencia dos fulgores debern permitir a correcta identificacin da mensaxe, evitando que poida ser percibida como continua ou confundida con outros sinais luminosos. Os dispositivos de emisin de sinais luminosos para uso en caso de perigo grave debern ser obxecto de revisins especiais ou ir provistos dunha lmpada auxiliar. Sinais acsticos: o sinal acstico deber ter un nivel sonoro superior ao nivel de rudo ambiental, de forma que sexa claramente audible, sen chegar a ser excesivamente molesto. Non deber utilizarse un sinal acstico cando o rudo ambiental sexa demasiado intenso.
25
O ton do sinal acstico ou, cando se trate de sinais intermitentes, a duracin, intervalo e agrupacin dos impulsos, deber permitir a sa correcta identificacin e unha clara distincin fronte a outros sinais acsticos ou rudos ambientais. Non se debern utilizar dous sinais acsticos simultaneamente. Se un dispositivo pode emitir sinais acsticos cun ton ou intensidade variables ou intermitentes, ou cun ton ou intensidade continuos, utilizaranse os primeiros para indicar, por contraste cos segundos, un maior grao de perigo ou unha maior urxencia da accin requirida. O son dun sinal de evacuacin deber ser continuo. Disposicins comns a sinais luminosos e acsticos: Un sinal luminoso ou acstico indicar, ao poerse en marcha, a necesidade de realizar unha determinada accin, e manterase mentres persista tal necesidade. A eficacia e bo funcionamento dos sinais luminosos e acsticos comprobarase antes da sa entrada en servizo, e posteriormente mediante as probas peridicas necesarias. Ao finalizar a emisin dun sinal luminoso ou acstico adoptaranse de inmediato as medidas que permitan volver utilizalas en caso de necesidade. Os sinais luminosos e acsticos intermitentes previstos para a sa utilizacin alterna ou complementaria debern empregar idntico cdigo. No ANEXO V reglanse as comunicacins verbais As mensaxes verbais sern tan curtas, simples e claras como sexa posible; a aptitude verbal do locutor e as facultades auditivas do ou dos ontes debern abondar para garantir unha comunicacin verbal segura. A comunicacin verbal ser directa (utilizacin da voz humana) ou indirecta (voz humana ou sinttica, difundida por un medio apropiado).
26
As persoas afectadas debern coecer ben a linguaxe utilizada, co fin de poder pronunciar e comprender correctamente a mensaxe verbal e adoptar, en funcin desta, o comportamento apropiado no mbito da seguridade e a sade. Se a comunicacin verbal se utiliza en lugar ou como complemento de sinais xestuais, haber que utilizar palabras tales como, por exemplo: comezo (para indicar a toma de mando), alto (para interromper ou finalizar un movemento), fin (para finalizar as operacins), izar (para izar unha carga), baixar (para baixar unha carga), avanzar, retroceder, dereita, esquerda (para indicar o sentido dun movemento; o sentido destes movementos debe coordinarse cos correspondentes cdigos xestuais), perigo (para efectuar unha parada de emerxencia), rpido (para acelerar un movemento por razns de seguridade). O ANEXO VI establece as indicacins sobre a sinais xestuais Un sinal xestual deber ser preciso, simple, amplo, fcil de realizar e comprender e claramente distinguible de calquera outro sinal xestual. Os xestos utilizados podern variar dos codificados a condicin de que o seu significado e comprensin sexan, polo menos, equivalentes. A utilizacin dos dous brazos ao mesmo tempo farase de forma simtrica e para un s sinal xestual. A persoa que emite os sinais, denominada encargado dos sinais, dar as instrucins de manobra mediante sinais xestuais ao destinatario destes, denominado operador. O encargado dos sinais deber ser facilmente recoecido polo operador. O encargado dos sinais levar un ou varios elementos de identificacin apropiados tales como chaqueta, manguitos, brazal ou casco e, cando sexa necesario, raquetas. Os elementos de identificacin indicados sern de cores vivas, a ser posible iguais para todos os elementos, e sern utilizados exclusivamente polo encargado dos sinais. O encargado dos sinais deber poder seguir visualmente o desenvolvemento das manobras sen estar ameazado por elas. Se non se dan estas condicins recorrerase a un ou varios encargados dos sinais suplementarios.
27
O encargado dos sinais deber dedicarse exclusivamente a dirixir as manobras e seguridade dos traballadores situados nas proximidades. O operador deber suspender a manobra que estea a realizar para solicitar novas instrucins cando non poida executar as ordes recibidas coas garantas de seguridade necesarias.
28
A proteccin colectiva
En primeiro lugar, debe estudarse a posibilidade de eliminar a situacin de risco mediante o emprego de tcnicas de proteccin colectiva ou outras medidas de carcter organizativo. A proteccin colectiva a tcnica que nos protexe fronte a aqueles riscos que non se puideron evitar ou reducir. Tamn se pode definir como aquela que protexe simultaneamente mis dunha persoa. Obriga establecida no artigo 17 da Lei 31/1995 e 4 do RD 773/1997: 1. O empresario adoptar as medidas necesarias co fin de que os equipos de traballo sexan adecuados para o traballo que deba realizarse e convenientemente adaptados para tal efecto, de forma que garantan a seguridade e a sade dos traballadores ao utilizalos. Cando a utilizacin dun equipo de traballo poida presentar un risco especfico para a seguridade e a sade dos traballadores, o empresario adoptar as medidas necesarias co fin de que a utilizacin do equipo de traballo quede reservada aos encargados da dita utilizacin, e que os traballos de reparacin, transformacin, mantemento ou conservacin sexan realizados polos traballadores especificamente capacitados para iso. Basicamente, as medidas de proteccin colectiva poden clasificarse en dous grandes grupos:
29
Medidas de proteccin incorporadas ao lugar de traballo, que se rexern polo disposto no Real decreto 486/1997, polo que se establecen as disposicins mnimas de seguridade e sade nos lugares de traballo. Os principais tipos de proteccin que incle son: a ventilacin industrial6, os sistemas de proteccin contra incendios, as redes de seguridade e as varandas.7 Medidas de proteccin incorporadas a equipos e medios de traballo, que deben cumprir o establecido no Real decreto 1215/1997, relativo utilizacin por parte dos traballadores no traballo dos equipos de traballo. Os principais tipos de proteccin que incle son: en relacin a sistemas elctricos (a toma de terra para descarga de enerxa e os interruptores diferenciais8), as includas en escadas e escaleiras, as incorporadas s mquinas (refuxios das mquinas utilizados como barreira material de proteccin e peches especficos para as mquinas ruidosas) e as incorporadas en estadas9. Son condicionantes de tipo econmico na instalacin destas proteccins o feito da repercusin da proteccin colectiva no ritmo de traballo ou o elevado custo de instalacin da proteccin colectiva en situacins de risco que se presentan moi ocasionalmente ou en situacins de risco de escasa entidade. Fronte a estes condicionantes de tipo econmico, tan s admisible acudir opcin de usar un equipo de proteccin individual (en diante EPI), se co seu emprego pode alcanzarse un grao de proteccin ptimo. O EPI, que constite a ltima e excepcional barreira entre o traballador e o risco, tan s debe usarse cando este non se poida controlar mediante proteccins colectivas ou organizativas.
Xeral por dilucin para evitar a propagacin de contaminantes qumicos de baixa toxicidade ou que se encontren en baixas concentra-
cins, ou ben por sistema de extraccin localizada cando o obxectivo sexa captar o contaminante qumico no punto en que se xerou
7 8
Obriga de que sexan de materiais rxidos e resistentes e cunha altura mnima de 90 cm. Dispositivos de seguridade que desconectan autonomicamente a instalacin cando se produce unha derivacin dunha intensidade supe-
rior que establecemos previamente.

9
Montaxes con bases regulables para unha correcta nivelacin e proteccin por varandas, rodaps, ...
30
A proteccin individual
Segundo establece o artigo 17 da Lei 31/1995, o empresario deber proporcionar aos seus traballadores EPI axeitados para o desempeo das sas funcins e velar polo uso efectivo destes cando, pola natureza dos traballos realizados, sexan necesarios. Os EPI deberanse utilizar cando os riscos non se poidan evitar ou non poidan limitarse suficientemente por medios tcnicos de proteccin colectiva ou mediante medidas, mtodos ou procedementos de organizacin do traballo. No mbito dos EPI a Unin Europea desenvolveu lexislacin baixo un dobre enfoque: Disposicins dirixidas aos fabricantes ou aos seus representantes legalmente establecidos na Comunidade que regulan a sa comercializacin e libre circulacin. A lexislacin neste mbito foi trasposta lexislacin espaola a travs do RD 1407/1992 e a sa aplicacin plenamente vixente. Os EPI en funcin do tipo de riscos aos que van destinados a protexer clasifcanse en: Clase I: protexen fronte a riscos leves10
10
Por exemplo, as luvas de xardinara
31
Clase II: son os non includos na clase I ou na clase III.11 Clase III: protexen fronte a riscos que poden ter efectos irreversibles.12 Disposicins dirixidas aos empresarios que regulan a sa utilizacin. A Directiva neste mbito foi trasposta lexislacin espaola a travs do Real decreto 773/1997 (en diante Real decreto 773/1997), do 30 de maio, que establece as disposicins mnimas de seguridade e sade relativas utilizacin polos traballadores de equipos de proteccin individual. O Real decreto 773/1997 define os EPI como calquera equipo destinado a ser levado ou suxeitado polo traballador para que o protexa dun ou varios riscos, que poidan ameazar a sa seguridade ou a sa sade no traballo, as como calquera complemento ou accesorio destinado a tal fin. O seu uso est, as mesmo, previsto en situacins de rescate, emerxencia ou autosalvamento. Exclense da definicin considerada: a roupa de traballo corrente e os uniformes que non estean especificamente destinados a protexer a sade ou a integridade fsica do traballador, os equipos dos servizos de socorro e salvamento, os equipos de proteccin individual dos militares, dos policas e das persoas dos servizos de mantemento da orde, os equipos de proteccin individual dos medios de transporte por estrada, o material de deporte, o material de autodefensa ou de disuasin, os aparellos porttiles para a deteccin e sinalizacin dos riscos e dos factores de molestia. O anexo I contn unha listaxe indicativa e non exhaustiva dos equipos de proteccin individual obxecto deste real decreto.
11 12
Por exemplo, o calzado de seguridade.. Por exemplo, o cinto de seguridade ou os equipos de proteccin respiratoria.
32
O artigo 6 do Real decreto 773/1997 determina as actuacins que o empresario deber levar a cabo para a eleccin dos equipos de proteccin individual13. A lei, no seu art. 29, e o Real decreto 773/1997, no seu artigo 10, obrigan os traballadores a utilizar correctamente os medios e equipos de proteccin facilitados polo empresario, de acordo coas instrucins recibidas por este. Todo EPI que se entregue a un traballador deber ir acompaado dunha norma interna de uso personalizada, xa que estn destinados ao seu uso persoal, onde por escrito figuren todos aqueles aspectos tendentes a velar polo uso efectivo deles e a optimizar o seu rendemento.
13
Analizar e avaliar os riscos existentes que non poidan evitarse ou limitarse suficientemente por outros medios. No anexo II deste
real decreto figura un esquema indicativo para realizar o inventario dos riscos. Definir as caractersticas que debern reunir os equipos de proteccin individual para garantir a sa funcin, tendo en conta a natureza e magnitude dos riscos dos que deban protexer, as como os factores adicionais de risco que poidan constitur os propios equipos de proteccin individual ou a sa utilizacin. Para iso, no anexo IV contense un conxunto de indicacins non exhaustivas para a avaliacin dunha serie de equipos de estendida utilizacin. Comparar as caractersticas dos equipos de proteccin individual existentes no mercado coas definidas segundo o sinalado no pargrafo anterior.
33
Medidas de proteccin parcial e integral

A. Os medios parciais de proteccin
Son aqueles que protexen o individuo fronte a riscos que actan preferentemente sobre partes ou zonas concretas do corpo. Pdense enumerar as seguintes:
Proteccin do cranio14
Realzase por medio do casco de seguridade, que defende mediante a cubricin da parte superior da cabeza e que deber poder amortecer os efectos do golpe, evitando calquera lesin producida por esmagamento ou penetracin da parte protexida, polo menos, ata un nivel de enerxa de choque por enriba do cal as dimensins ou a masa excesiva do dispositivo amortecedor impediran un uso efectivo deste durante o tempo que se calcule que deba levarse.
14
A cabeza pode verse agredida dentro do ambiente laboral por distintas situacins de risco, entre as cales cabe destacar os riscos
mecnicos (cadas de obxectos, golpes e proxeccins), riscos trmicos (metais fundidos, calor, fro, etc.), e riscos elctricos (manobras e/ ou operacins en tensin).
34
Proteccin da cara e/ou dos ollos15

Os EPI de ollos e cara pdense clasificar en dous grandes grupos: pantallas e lentes. As pantallas protectoras cobren a cara do usuario. Hainas especficas para soldadura, con cristais de proteccin mecnica cobrefiltros ou anticristais, ou faciais de malla metlica, con visores de plstico, con tecidos aluminizantes ou reflectantes, etc. Os lentes teen o obxectivo de protexer os ollos do traballador en calquera direccin, sexa esta superior, inferior ou pola zona temporal, daqueles riscos derivados da sa ocupacin laboral. Desde o punto de vista da sa montura pdense agrupar en lentes tipo universal, que poden ou non ir provistos de proteccin adicional, lentes tipo mscara, nos que a montura forma a proteccin adicional, e lentes tipo copa ou cazoleta, constitudos por das pezas que, integrando o aro portaocular e a proteccin lateral, encerran cada ollo illadamente. Utilzanse oculares filtrantes en soldadura e en todas aquelas operacins con emisin de radiacin infravermella, ultravioleta ou lser.
Proteccin do aparello auditivo16

Os protectores sonoros seleccionaranse segundo as caractersticas do rudo e as frecuencias dominantes deste e clasifcanse en: tapn de proteccin (que se insire na canle auditiva externa, pechando esta de forma hermtica), orelleiras (protector que envolve o pavilln auditivo externo), casco antirrudo (cobre cabeza e pavilln externo do odo). Co equipo colocado deben entenderse as conversacins e percibir claramente os sinais de alarma.
15
Os principais riscos causantes de lesins nestas zonas da cabeza son a proxeccin de partculas slidas, a proxeccin de lquidos, a
exposicin a radiacins nocivas e a atmosferas contaminadas.

16
vlida para protexer o odo contra o trauma sonoro producido por unha exposicin excesiva a un nivel sonoro dado
35
Proteccin das extremidades superiores

Proteccin a travs da cubricin da parte exposta ante riscos de diversa ndole17, por un material apropiado ao risco concreto, mediante o emprego de manguitos e mangos protectores do antebrazo e o brazo para riscos mecnicos, luvas especficas para riscos mecnicos, elctricos, qumicos ou trmicos, deds, manoplas, luvas de malla, etc.
Proteccin de ps e pernas
Proteccin a travs da cubricin da extremidade inferior ante riscos de diversa ndole18, por un material apropiado ao risco concreto, mediante o emprego do calzado de seguridade adecuado. Segundo o nivel de proteccin, o calzado de uso profesional pode clasificarse nas seguintes categoras: Calzado de seguridade, que protexe na parte das dedas fronte ao impacto cun tope ou punteira de seguridade, cunha enerxa de 200 J no momento do choque e fronte comprensin esttica baixo unha carga de 15 KN.
Calzado de proteccin, que protexe na parte das dedas fronte ao impacto cun tope ou punteira de seguridade, cunha enerxa de 100 J no momento do choque e fronte comprensin esttica baixo unha carga de 10 KN.
Calzado de traballo, que simplemente proporciona proteccin s dedas. Zapatos de seguridade con tacn ou sola corrida e sola antiperforante para traballos en teitados.
Calzado e cobrecalzado de seguridade con sola termoillante, para actividades sobre ou con masas ardentes ou moi fras. Calzado, polainas e cobrecalzado por risco de penetracin de masas en fusin.
17 18
Mecnicos, elctricos, qumicos, trmicos. Mecnicos, elctricos, qumicos, trmicos.
36
Proteccin de vas respiratorias

Os EPI das vas respiratorias teen como misin facer que o traballador que desenvolve a sa actividade nun ambiente contaminado e/ou con deficiencia de osxeno poida dispoer para a sa respiracin de aire en condicins apropiadas. Neste sentido, hai equipos que utilizan o medio e o purifican, como o adaptador facial, que ten a misin de crear un espazo hermtico arredor das vas respiratorias, de forma que o nico acceso do aire a elas sexa a travs dun filtro (medias mscaras, mscaras e bocais) e o filtro, que ten como misin purificar o aire que pasa a travs del, eliminando ou minimizando a sa contaminacin e que se clasifican en categoras segundo das propiedades fundamentais: a resistencia ao paso do aire e a sa permeabilidade ao contaminante. Hai tres clases de filtros: o filtro mecnico ou de partculas19, o filtro qumico20 e os filtros mixtos, que realizan consecutivamente a accin dos anteriores. Tipos especiais de proteccin respiratoria dependente do medio ambiente constitenos a mscara autofiltrante, (que rene nun corpo inseparable o adaptador facial e o filtro) e o caso ou capuz con achega de aire filtrada a presin positiva. Ademais, temos os equipos independentes do medio ambiente, que se usan en atmosferas con niveis de concentracin inmediatamente perigosos para a vida ou a sade do traballador ou cando a concentracin de osxeno no ambiente sexa inferior a 18% vol. Clasifcanse en equipos semiautnomos, que utilizan o aire doutro ambiente diferente do de traballo21, e equipos autnomos, nos que o sistema subministrador de aire transportado polo usuario, que o recibe tamn por un adaptado.
19 20 21
Ante material particulado como o po, fume ou aerosois. Para gases e vapores. Transportado por unha canalizacin unida a un adaptador facial.
37
B. Medios integrais de proteccin:

Son aqueles que protexen o individuo fronte a riscos que non actan sobre partes ou zonas determinadas do corpo. Entre eles est a roupa de proteccin, que, cubrindo total ou parcialmente o corpo do operario, ten como misin defendelo fronte a uns riscos determinados, os cales poden ser de orixe trmica, qumica, mecnica, radioactiva ou biolxica9. A roupa e pezas de sinalizacin: pezas reflectantes con propiedades fotomtricas e colorimtricas adecuadas, para permitir ser visto a tempo en traballos en lugares escuros ou pouco iluminados onde existan riscos de atropelos. Tamn o son os equipos deseados para protexer contra cadas de alturas, que levarn un dispositivo de agarre e soporte do corpo e un sistema de conexin que poida unirse a un punto de ancoraxe segura, que garanta que a desviacin do corpo sexa o mis pequena posible para evitar calquera golpe contra un obstculo, que a forza de freado sexa tal que non poida provocar lesins corporais nin a apertura ou rotura do EPI e que unha vez producido o freado garanta unha postura correcta do usuario en caso de espera de auxilio. Exemplo: cinto e arns de seguridade. Por ltimo, cmpre dicir que a proteccin contra o risco elctrico debe entenderse como unha proteccin integral, xa que a que se emprega para impedir que a corrente que atravesa o corpo humano alcance valores que sexan prexudiciais. As, non s comprende pezas de proteccin senn tamn outros equipos complementarios como banquetas ou alfombras illantes, prtegas de manobra, etc.
15
ejemplo: ropas de proteccin antiinflamables, mandiles antiperforantes, mandiles resistentes a partculas y chispas incandescentes,
ropa de proteccin contra el mal tiempo o la insolacin.
38
Bibliografa
Lexislacin obtida de base de datos Westlaw Guas Tcnicas del Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo igo Sagardoy de Simn. Comentario al artculo 15 de la Ley de Prevencin de Riesgos Laborales. Principios de la accin preventiva. 2008 igo Sagardoy de Simn. Comentario al artculo 16 de la Ley de Prevencin de Riesgos Laborales. Plan de prevencin de riesgos laborales, evaluacin de riesgos y planificacin de la accin preventiva. 2008. Rafael Vao Sempere y Felipe Manzano Sanz. Los equipos de proteccin individual son necesarios?. 2004
e primeiros auxilios. A xestin da prevencin. Recoecementos mdicos. Hemorraxias. Queimaduras. Reanimacin cardiopulmonar. Feridas. Amputacins.
Vixilancia da sade
tema
FORMACIN
funcionarios C1
AUTORA: M DE LOS REYES RODRGUEZ SANZ Tcnica superior en prevencin de riscos laborais.
ndice 2 6 11 12 14 15 15 16 16 18 19 20 22 24 26 26 28 28 29
Vixilancia da sade e primeiros auxilios. A xestin da prevencin. Recoecementos mdicos

RECOECEMENTOS PREVIOS/INICIAIS RECOECEMENTOS XENR ICOS/ESPECFICOS
Hemorraxias
QUE facer ante unha hemorraxia externa Hemorraxia interna Hemorraxia nasal (epistaxe)
Queimaduras
Que facer nas queimaduras de primeiro grao Que facer nas queimaduras de segundo e terceiro grao
Reanimacin cardiopulmonar Feridas

Que facer nas feridas leves Que facer nas feridas graves
Amputacins
Que facer ante unha amputacin
Bibliografa
a viXilancia da saDE
Vixilancia da sade e primeiros auxilios.

O artigo 40.2 da Constitucin espaola de 1978 encomenda aos poderes pblicos, como un dos principios reitores da poltica social e econmica, velar pola seguridade e hixiene no traballo, mandato constitucional que leva consigo a necesidade de desenvolver unha poltica de proteccin da sade dos traballadores mediante a prevencin dos riscos derivados do seu traballo e que encontra na Lei 31/1995, do 8 novembro, de prevencin de riscos laborais (en diante Lei 31/1995), o seu piar fundamental. Nesta configrase o marco xeral en que se debern desenvolver as distintas accins preventivas, en coherencia coas decisins da Unin Europea, quen expresou a sa ambicin de mellorar progresivamente as condicins de traballo e de conseguir este obxectivo de progreso cunha harmonizacin paulatina desas condicins nos diferentes pases europeos. Consecuencia de todo iso foi a creacin dun acervo xurdico europeo sobre proteccin da sade dos traballadores. Das directivas que o configuran, a mis significativa , sen dbida, a 89/391/CEE, relativa aplicacin das medidas para promover a mellora da seguridade e da sade dos traballadores no traballo, que contn o marco xurdico xeral en que opera a poltica de prevencin comunitaria. A Lei 31/1995 traspn ao dereito espaol a citada directiva, ao tempo que incorpora disposicins doutras Directivas como son as directivas 92/85/CEE, 94/33/CE e 91/383/CEE, relativas proteccin da maternidade e dos mozos e ao tratamento das relacins de traballo temporais, de duracin determinada e en empresas de traballo temporal.
Xunto a iso, os nosos propios compromisos contrados coa Organizacin Internacional do Traballo (en diante OIT) a partir da ratificacin do Convenio 155, sobre seguridade e sade dos traballadores e medio de traballo, enriquecen o contido da Lei 31/1995 ao incorporar as sas prescricins e darlles o rango legal axeitado dentro do noso sistema xurdico.1 A vixilancia da sade dos traballadores a funcin de prevencin de riscos laborais, consistente en analizar as condicins de traballo e do estado de sade dos traballadores co obxectivo de detectar os problemas de sade relacionados co traballo e controlar os riscos derivados da execucin deste que poden levar consigo un dano para a sa sade para que, posteriormente, mediante as distintas funcins integrantes da prevencin de riscos, se realice unha axeitada planificacin e se desenvolva unha actuacin eficaz fronte a eses problemas e riscos. Nesa definicin de vixilancia cabe distinguir das actividades, por unha parte, un mbito de accin individual, centrado fundamentalmente no traballador e atendendo medicin dos efectos sobre a sade,2, e, por outra, un mbito de vixilancia colectiva, cunha perspectiva poboacional e que atendera, principalmente avaliacin dos riscos,3. Ambas as das non se poden entender de forma separada, senn que se deben concibir como un
Concepto de sade no traballo. A primeira sesin do Comit Conxunto OIT-OMS (1950) definiu a sade no traballo como aquela que debe
tender promocin e ao mantemento do mis alto grao de benestar fsico, mental e social dos traballadores en todas as profesins; a prevencin das perdas de sade dos traballadores causadas polas sas condicins de traballo; a proteccin dos traballadores nos seus postos de traballo, fronte aos riscos derivados de factores que poidan danar a devandita sade; a colocacin e o mantemento dos traballadores no seu ambiente laboral adaptando as sas capacidades fisiolxicas e psicolxicas e, en sntese, a adaptacin do traballo ao home e de cada home ao seu traballo. Pola sa banda, o Convenio nmero 155 OIT establece que o termo sade, en relacin co traballo, abrangue non soamente a ausencia de afeccins ou de enfermidade, senn tamn os elementos fsicos e mentais que afectan a sade e estn directamente relacionados coa seguridade e hixiene no traballo.
2
a vixilancia das condicins de traballo, habitualmente denominada vixilancia dos factores de risco, na medida que a Lei 31/1995, no seu
artigo 4.7 , define o termo condicin de traballo como calquera caracterstica deste que poida ter unha influencia significativa na xeracin de riscos para a seguridade e sade do traballador (influencia que, unhas veces, se manifesta de forma especfica e, outras, unida a compoentes laborais, persoais ou sociais que conflen configurando estados patolxicos que, s veces, non son doados de aclarar).
3
A vixilancia da sade contn, entre as actividades que hai que desenvolver, outras como a informacin e formacin dos traballadores
en materia sanitaria, estudos epidemiolxicos, coordinacin dos primeiros auxilios, etc., todo iso dentro do marco de relacin interdisciplinaria que debe rexer nos servizos de prevencin respecto coordinacin das distintas especialidades preventivas que os integran.
todo, como das partes inseparables dunha vixilancia global que forma parte dun plan de prevencin. Ideas de sade e da sa vixilancia que deben servir de base para que a realizacin das distintas medidas de prevencin de riscos laborais sexan adecuadas e resulten efectivas para o obxectivo de conseguir o mis alto grao de benestar fsico, psquico e social do traballador.4 Na Comunidade Autnoma de Galicia, pola Orde do 25 marzo 2009 publcanse os procedementos de vixilancia da sade, avaliacin de riscos e xestin de emerxencias do Plan de prevencin de riscos laborais da Administracin xeral da Xunta de Galicia, en cuxo ANEXO I se di que a vixilancia da sade consiste na observacin do estado de sade do persoal traballador en funcin dos riscos inherentes ao seu traballo. Os primeiros auxilios son a actuacin ou tcnica sanitaria en atencin inmediata ante un problema de sade ou accidente dos traballadores, ata que sexa atendido pola asistencia mdica profesional, co fin de que non se produza un empeoramento. O Real decreto 486/1997, do 14 abril, establece as disposicins mnimas de seguridade e sade nos lugares de traballo, e recolle no seu ANEXO VI as disposicins aplicables en canto ao material e locais de primeiros auxilios nos lugares de traballo. As, os lugares de traballo dispoern de material para primeiros auxilios que deber ser adecuado, en canto sa cantidade e caractersticas, ao nmero de traballadores, aos riscos a que estean expostos e s facilidades de acceso ao centro de asistencia mdica mis prximo.5
Establece unha excepcin en canto aos lugares de traballo xa utilizados antes da data de entrada en vigor do presente real decreto,
exceptuadas as partes deles que se modifiquen, amplen ou transformen despois da devandita data, aos que sern de aplicacin as disposicins anteriores do presente anexo coas modificacins que se sinalan no pargrafo seguinte. Os puntos 5 e 6 non sern de aplicacin, salvo no relativo a aquelas obrigas contidas neles que xa fosen aplicables nos citados lugares de traballo en virtude da normativa vixente ata a data de entrada en vigor deste real decreto.
5
A situacin ou distribucin do material no lugar de traballo e as facilidades para acceder a este e para, no seu caso, desprazalo ao lu-
gar do accidente, debern garantir que a prestacin dos primeiros auxilios poida realizarse coa rapidez que requira o tipo de dano previsible.
Todo lugar de traballo deber dispoer, como mnimo, dunha caixa de primeiros auxilios porttil que contea desinfectantes e antispticos autorizados, gasas estriles, algodn hidrfilo, vendas, esparadrapo, apsitos adhesivos, tesoiras, pinzas e luvas dun s uso. O material de primeiros auxilios revisarase periodicamente e irase repoendo tan pronto como caduque ou sexa utilizado. O material e locais de primeiros auxilios debern estar claramente sinalizados. Os lugares de traballo de mis de 50 traballadores debern dispoer dun local destinado aos primeiros auxilios e outras posibles atencins sanitarias. As mesmo, tamn nos lugares de traballo de mis de 25 traballadores para os que as o determine a autoridade laboral, tendo en conta a perigosidade da actividade desenvolvida e as posibles dificultades de acceso ao centro de asistencia mdica mis prximo.6
Establece unha excepcin en canto aos lugares de traballo xa utilizados antes da data de entrada en vigor do presente real decreto,
exceptuadas as partes deles que se modifiquen, amplen ou transformen despois da devandita data, aos que sern de aplicacin as disposicins anteriores do presente anexo coas modificacins que se sinalan no pargrafo seguinte. Os puntos 5 e 6 non sern de aplicacin, salvo no relativo a aquelas obrigas contidas neles que xa fosen aplicables nos citados lugares de traballo en virtude da normativa vixente ata a data de entrada en vigor deste real decreto.
A xestin da pre7 vencin.

A Lei 31/1995, no seu artigo 22, obriga o empregador a garantir aos traballadores ao seu servizo a vixilancia peridica do seu estado de sade en funcin dos riscos inherentes ao traballo.
Por unha parte, o artigo 10 Lei 31/1995 establece que as actuacins das administracins pblicas competentes en materia sanitaria refe-
rentes sade laboral se levarn a cabo a travs das accins e en relacin cos aspectos sinalados no captulo IV do ttulo I da Lei 14/1986, do 25 de abril, xeral de sanidade, e disposicins ditadas para o seu desenvolvemento. Ademais, a Lei 31/1995, no seu artigo 11 determina que a elaboracin de normas preventivas e o control do seu cumprimento, a promocin da prevencin, a investigacin e a vixilancia epidemiolxica sobre riscos laborais, accidentes de traballo e enfermidades profesionais determinan a necesidade de coordinar as actuacins das administracins competentes en materia laboral, sanitaria e de industria para unha mis eficaz proteccin da seguridade e a sade dos traballadores. En Espaa o Regulamento dos servizos de prevencin oficializou catro tcnicas de prevencin (a medicina do traballo, a seguridade no traballo, a hixiene industrial e a ergonoma-psicosocioloxa aplicada, con campos de actuacin relativamente especficos pero cuxa coordinacin entre as actuacins respectivas absolutamente necesaria e exixida por lei, e debe lograrse mediante unha axeitada xestin da prevencin que consiga un conxunto homoxneo e interdisciplinario. O artigo 12 da Lei 31/1995, pola sa banda estipula que a participacin de empresarios e traballadores, a travs das organizacins empresariais e sindicais mis representativas, na planificacin, programacin, organizacin e control da xestin relacionada coa mellora das condicins de traballo e a proteccin da seguridade e sade dos traballadores no traballo principio bsico da poltica de prevencin de riscos laborais, que debern desenvolver as administracins pblicas competentes nos distintos niveis territoriais.
Na Orde do 25 marzo 2009 da Xunta de Galicia, explictase que o obxectivo fundamental do Plan de prevencin de riscos laborais o de integrar a seguridade e a sade laboral no sistema xeral de xestin da administracin xeral. En concreto, o ANEXO I da Orde do 25 marzo 2009 regula o procedemento de vixilancia da sade, sendo o obxectivo do presente procedemento establecer a sistemtica para a xestin da vixilancia da sade das traballadoras e traballadores no mbito recollido tanto na Resolucin do 19 de xu|o de 2008, da Direccin Xeral de Relacins Laborais8, como no Decreto 204/1997, do 24 de xullo, polo que se crea o Servizo de Prevencin de Riscos Laborais. A devandita orde explicita que a realizacin da vixilancia da sade dos traballadores/ s, nas condicins fixadas polo artigo 22 da Lei 31/1995, debe ser:
1.
Unha avaliacin da sade dos traballadores inicial despois de incorporarse ao traballo ou despois da asignacin de tarefas especficas con novos riscos para a sade.
2.
Unha avaliacin da sade dos traballadores que volvan ao traballo despois dunha ausencia prolongada por motivos de sade.
3.
Unha vixilancia da sade a intervalos peridicos. A vixilancia da sade deber comprender: Historia clnica en funcin dos riscos inherentes ao traballo. Exploracin clnica que comprender o control da visin, espirometra, otoscopia, audiometra e electrocardiograma.
Resolucin do 19 de xuo de 2008, da Direccin Xeral de Relacins Laborais, po la qu e se ordena o rexistro e a publicacin, no Diario
Oficial de Galicia do acordo sobre dereitos de participacin do persoal ao servizo da Administracin da Xunta de Galicia en materia de prevencin de riscos laborais
Analtica de sangue e de ourios. Exame mdico para mulleres que comprender: estudo citolxico, exploracin mamaria e mamografa, se procede. para homes maiores de 50 anos: determinacin do antxeno prosttico en sangue (PSA).
tan e sexan de obrigada aplicacin. A vixilancia da sade s poder levarse a cabo cando o traballador/a preste o seu consentimento, ags os casos previstos na lei de carcter obrigatorio. A Lei 31/1995 (art. 22.1) articula varias causas de excepcin ao principio xeral de voluntariedade.9 Para a realizacin dos recoecementos mdicos, para o persoal da Xunta de Galicia, teranse en conta os riscos laborais presentes nos postos de traballo, para o cal contar coa informacin ao respecto dispoible: avaliacins de risco, resultados das investigacins de accidentes e enfermidades profesionais. As medidas de vixilancia e control da sade dos traballadores sern desenvolvi31/1995, e no artigo 37.3 do Real decreto 39/1997, do 17 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento dos servizos de prevencin.
EXCEPCIN AO PRINCIPIO XERAL DE VOLUNTARIEDADE, QUE SE PODEN AGRUPAR EN TRES BLOQUES:
EN PRIMEIRO LUGAR, EXCLENSE DA REGRA DO CONSENTIMENTO OS SUPOSTOS EN QUE A REALIZACIN DOS EXAMES DE SADE POIDAN RESULTAR IMPRESCINDIBLES PARA AVALIAR OS EFECTOS DAS CONDICINS DE TRABALLO SOBRE A SADE DO TRABALLADOR. EN SEGUNDO LUGAR, REFRESE A AQUELES SUPOSTOS EN QUE O RECOECEMENTO MDICO PODE RESULTAR IMPRESCINDIBLE -TAMN- PARA VERIFICAR SE O ESTADO DE SADE DO TRABALLADOR PODE CONSTITUR UN PERIGO QUE POIDA AFECTAR TANTO O PROPIO TRABALLADOR, COMA OS SEUS COMPAEIROS DE TRABALLO OU OUTRAS PERSOAS RELACIONADAS COA EMPRESA. FINALMENTE, DISPONSE NA LEI 31/1995 QUE TAMPOUCO SE APLICAR O PRINCIPIO DE VOLUNTARIEDADE CANDO AS ESTEA ESTABLECIDO NUNHA DISPOSICIN LEGAL EN RELACIN COA PROTECCIN DE RISCOS ESPECFICOS E ACTIVIDADES DE ESPECIAL PERIGOSIDADE
As conclusins que deriven dos recoecementos efectuados en relacin coa aptitude dos traballadores/s para o desempeo do posto de traballo sern comunicadas aos responsables do departamento ou centro de traballo. Periodicamente a Consellera de Presidencia, Administracins Pblicas e Xustiza garantir ao persoal traballador a vixilancia e o control do estado da sa sade mediante a publicacin no DOG, ou calquera outro mtodo que facilite a difusin, da convocatoria de anuncio dos recoecementos mdicos. A solicitude farase de forma individualizada conforme o establecido na convocatoria e xerar un xustificante de solicitude que deber presentarse debidamente formalizado e asinado ante o persoal sanitario no momento da cita no centro mdico que corresponda. A informacin indispensable que se solicita para a realizacin da vixilancia da sade a seguinte:
1
Identificacin da persoa traballadora.

2
Consentimento para a realizacin dos actos sanitarios precisos para a vixilancia da sade e para os que, en caso de urxencia ou por causas imprevistas, resultan preceptivos ou necesarios, as como para recibir por correo electrnico os resultados dos recoecementos mdicos. Os resultados dos informes mdicos trataranse de acordo co establecido na Lei orgnica 15/1999, do 13 de decembro, de proteccin de datos de carcter persoal e entregaranse persoalmente en soporte papel ou telematicamente logo de consentimento do traballador, e todo o procedemento se realizar coas garantas de dereito intimidade e salvagarda dos datos conforme esta lei. O Servizo de Prevencin de Riscos Laborais ser competente para establecer as canles da citacin ao traballador/a para a prctica da vixilancia da sade e da comprobacin da sa efectiva asistencia, entrega ao persoal traballador dos resultados dos informes mdicos, traslado aos responsables dos departamentos ou centros de traballo dos certificados
10
de aptitude dos traballadores/s para o desempeo do seu posto de traballo. Nos supostos de non aptitude, aptitude con restricins e traballadores/as especialmente sensibles, procederase ao traslado inmediato ao responsable do centro.10
10
Segundo o establecido no artigo 23 de Lei 31/1995, o empregador deber elaborar e conservar disposicin da autoridade laboral a
seguinte documentacin :(...) d) Prctica dos controis do estado de sade dos traballadores previstos no artigo 22 desta lei e conclusins obtidas destes nos termos recollidos no ltimo pargrafo do punto 4 do citado artigo. e) Relacin de accidentes de traballo e enfermidades profesionais que causasen ao traballador unha incapacidade laboral superior a un da de traballo. Nestes casos o empresario realizar, ademais, a notificacin a que se refire o punto 3 do presente artigo. O empresario estar obrigado a notificar por escrito autoridade laboral os danos para a sade dos traballadores ao seu servizo que se producisen con motivo do desenvolvemento do seu traballo. A documentacin a que se fai referencia no presente artigo deber tamn ser posta disposicin das autoridades sanitarias co obxecto de que estas poidan cumprir co disposto no artigo 10 da presente lei e no artigo 21 da Lei 14/1986, do 25 de abril, xeral de sanidade.
11
Recoecementos mdicos.
Previamente promulgacin da Lei 31/1995, ningunha disposicin xurdica regulaba a vixilancia da sade dos traballadores con carcter xeral. A realizacin de recoecementos mdicos impoase, non obstante, nunha copiosa e dispersa normativa, xa fose en conexin con determinados riscos profesionais, ben como consecuencia da especial proteccin outorgada a certos colectivos de traballadores ou, simplemente, como contido especfico de determinadas normas sectoriais. O Estatuto dos traballadores non a menciona expresamente hora de regular o dereito a unha proteccin eficaz en materia de seguridade e hixiene [art. 4.1 d) e 19] Tampouco o Convenio OIT nm. 155 (de 1981, ratificado por Espaa en 1985), sobre seguridade e sade dos traballadores e medio de traballo, se refire en concreto vixilancia da sade. A referencia mis relevante era, sen dbida, a recollida nos artigos 196 e 197 da Lei xeral da Seguridade Social, (en diante LXSS) ao impoer a realizacin de recoecementos mdicos - previos admisin ao traballo e peridicos - para todos os postos de traballo con risco de enfermidades profesionais. A realizacin de recoecementos mdicos aos traballadores tamn foi materia de especial atencin para a negociacin colectiva, sendo sumamente frecuente a incorporacin de clusulas co devandito contido ao articulado dos convenios colectivos.
12
Neste contexto prodcese a publicacin da Lei 31/1995, que vn transformar substancialmente toda a ordenacin da seguridade e sade laboral, e moi especialmente no terreo da vixilancia da sade dos traballadores, ao introducir neste campo unha serie de trazos e especialidades (voluntariedade, inocuidade, proporcionalidade, confidencialidade, periodicidade, especialidade...) moi definidos. Agora ben, a articulacin da vixilancia da sade dos traballadores introducida pola Lei 31/1995 non supuxo, en xeral, a desaparicin da normativa preexistente11.Por iso, a partir do devandito momento van coexistir varios bloques normativos: o previo promulgacin da Lei 31/1995, o introducido por esta e a sa normativa de desenvolvemento e o proveniente da negociacin colectiva. Esta confluencia de ordenamentos vai producir algns conflitos hora de precisar a vixencia e o alcance de determinados aspectos concernentes aos recoecementos mdicos. Existen dous tipos de recoecementos mdicos:
I- Recoecementos previos/iniciais
Os exames de sade previos incorporacin ao traballo, como exixencia de ineludible cumprimento de cara contratacin laboral, figuraban recollidos en numerosas disposicins anteriores Lei 31/1995, tanto de carcter internacional coma do ordenamento interno, as como na regulacin de carcter sectorial e en innumerables convenios colectivos. As apareca, como xa quedou indicado, no artigo 196 da LXSS para todos os postos de traballo con risco de enfermidades profesionais, na regulacin especfica referida a determinados riscos e actividades, e na normativa aplicable a menores e traballadores do mar.
11
marxe das regulamentacins de traballo e ordenanzas laborais substitudas, tan s se derrogou expresamente polo Regulamento
dos servizos de prevencin, aprobado polo Real decreto 39/1997, a normativa reguladora dos servizos mdicos de empresa.
13
Non obstante, a Lei 31/1995 non contn mencin ningunha realizacin de exames de sade con carcter previo contratacin do traballador. O artigo 22 da Lei 31/1995 refrese tan s a unha vixilancia da sade peridica, e o art. 37.3 b) do Regulamento dos servizos de prevencin (en diante RSP) concreta que a actividade a desenvolver na devandita materia deber abranguer unha avaliacin da sade dos traballadores inicial despois da incorporacin ao traballo ou despois da asignacin de tarefas especficas con novos riscos para a sade, ademais das que se tean que realizar a intervalos peridicos. Ningunha referencia, pois, na nova normativa aos recoecementos mdicos previos, anda que tampouco se prohiban expresamente. No art. 22.4 da Lei 31/1995 establcese que os datos relativos vixilancia da sade dos traballadores non podern ser usados con fins discriminatorios nin en prexuzo do traballador, e tampouco podemos descoecer que un dos principios da accin preventiva proclamados no mesmo texto legal o de adaptar o traballo persoa [art. 15.1 d) da Lei 31/1995]. Polo tanto, o carcter previo do recoecemento mdico dbese referir, en todo caso, ocupacin efectiva do traballador contratado ou exposicin ao risco motivador da obriga. De tal modo, estariamos en presenza do exame de sade inicial do traballador xa contratado. Tamn a OIT, no Ap. 11 da Recomendacin OIT nm. 171 (1985) sobre os servizos de sade no traballo, pasou a utilizar a expresin exames mdicos de pre-asignacin e a considerar a avaliacin da sade dos traballadores, non con carcter previo sa contratacin, senn antes de que se lles asignen tarefas especficas que poidan entraar un perigo para a sa sade ou para os demais. En calquera caso, a finalidade destes recoecementos , en definitiva, a de detectar -canto antes- a existencia de enfermidades, patoloxas ou estados de sade que puidesen resultar incompatibles co traballo que se debe desenvolver, razn pola cal, da sa realizacin, debern derivar unha serie de medidas preventivas que, certamente, debern partir da adaptacin do traballo persoa e da adopcin das pautas previstas para a proteccin dos traballadores especialmente sensibles a determinados riscos, ou ben tamn podern conclur coa separacin do traballador do posto de traballo que lle resultase nocivo, xa que a
14
propia Lei 31/1995 (art. 25) impn ao empresario a obriga de non empregar os traballadores naqueles postos de traballo nos cales se puidese xerar unha situacin de perigo para eles mesmos, os demais traballadores ou outras persoas relacionadas coa empresa. aos servizos de prevencin a quen corresponde realizar a avaliacin da sade inicial (art. 31.3 Lei 31/1995 e art. 37.3 b) RSP).
II- Recoecementos xenricos/especficos

A partir da Lei 31/1995, a vixilancia da sade dos traballadores ten unha orixe e unha finalidade estritamente profesionais, pois a prestacin que en tal sentido o empresario vn obrigado a garantir o exclusivamente en funcin dos riscos inherentes ao traballo (art. 22.1 e 31.3 f) Lei 31/1995). O Regulamento dos servizos de prevencin, art. 37.3 c), precisa que a vixilancia da sade estar sometida a protocolos especficos respecto aos factores de risco aos que estea exposto o traballador e confa ao Ministerio de Sanidade e Consumo e s comunidades autnomas a determinacin da periodicidade e os contidos especficos de cada caso. Na negociacin colectiva, unha prctica xeneralizada a introducin de recoecementos xenricos, marxe dos exames de sade de orixe estritamente profesional. A oferta de controis ou revisins mdicas gratutas aos traballadores pode ser considerada como unha mellora social licitamente incorporada, pola va da negociacin colectiva, ao acervo de dereitos laborais daqueles.
15
Hemorraxias.
Flase de hemorraxia cando se produce unha sada de sangue fra dos vasos sanguneos, debido a unha lesin traumtica. Dependendo do tipo de vaso sanguneo afectado pode ser: venosa cando non copiosa, o sangue escuro e fle a pouca presin; capilar o sangue limtase a zumegar e arterial cando o sangue de cor vermella viva e xermola seguindo o ritmo das pulsacins. As hemorraxias poden ser externas e internas, (se vemos sar o sangue ou non).
Que facer ante unha hemorraxia externa.

Deitar a persoa afectada. Se posible, a cabeza da persoa debe estar mis abaixo que o tronco ou as pernas, para aumentar o fluxo sanguneo ao cerebro. Se a ferida se encontra nunha extremidade, se posible, convn elevar o sitio de sangrado para diminur o fluxo sanguneo. Limpar coidadosamente a ferida que sangra. Aplicar presin directamente na ferida cun pano limpo. Manter presin ata que pare o sangrado e cando este pare, envolver a ferida cunha vendaxe compresiva. Se o sangrado non para coa presin directa, pdese intentar a compresin arterial directa no vaso que irriga a zona lesionada: en primeiro lugar debe localizarse por palpacin o pulso da arteria correspondente e despois exercer unha compresin firme e constante cos
16
dedos ou co puo. Se o sangrado contina ou volve aparecer necesaria atencin mdica inmediata. Se a hemorraxia se debe a amputacin ou trituracin da extremidade se deber colocar un torniquete que cada 20 minutos se deber afrouxar. Vixiar o torniquete constantemente ata que chegue a asistencia mdica profesional. Se a vtima est consciente pdeselle dar a beber lquidos
Hemorraxia interna.
Signos: sangrado dos odos, nariz, recto, vaxina, vmitos ou esputos con sangue, dor abdominal intensa, pel fra, plida e suorenta, respiracin rpida e superficial, pulso rpido e dbil e sensacin de intranquilidade. Feridas que penetraron no cranio, contusin do pescozo, trax ou abdome. Pdese chegar ata a perda de consciencia. Que facer ante unha hemorraxia interna: deitar a persoa afectada. Elevar as pernas. Comprobar a respiracin e o pulso e cubrila cunha manta. Non dar ao accidentado ningunha clase de lquidos. Pedir axuda urxente para trasladar a persoa a un centro mdico.
Hemorraxia nasal (epistaxe).

As causas mis frecuentes de sangrado nasal son o traumatismo nasal e as rinites (inflamacin da mucosa nasal). Noutras ocasins son debidas a alteracins da coagulacin ou a problemas coa tensin arterial. Que facer ante unha hemorraxia: Sentar a persoa coa cabeza inclinada cara a diante sobre un recipiente. necesario que o paciente respire pola boca e evite tragar o sangue. Comprimir o nariz durante polo menos 10 minutos. Se a hemorraxia non cesa, volver comprimir durante outros 10 minutos. Se non cesa a hemorraxia, colocar unha gasa em-
17
papada en auga oxixenada ou outra substancia vasoconstritora na fosa nasal que sangra, introducndoa pouco a pouco. Aplicar fro local sobre o lado que sangra, no pescozo ou na caluga. Se a hemorraxia dura mis de 30 minutos, necesaria asistencia mdica.
18
Queimaduras.
As queimaduras son lesins que afectan a integridade da pel consistentes en perdas de substancia da superficie corporal producidas por distintos axentes (calor seca12, calor hmida13, fro, produtos qumicos, electricidade, friccin ou radiacins,14 etc.), que ocasionan un desequilibrio bioqumico por desnaturalizacin proteica, edema e perda do volume do lquido intravascular debido a un aumento da permeabilidade vascular. O grao da lesin (profundidade da queimadura) o resultado da intensidade do efecto do axente e a duracin da exposicin e pode variar dende unha lesin relativamente menor e superficial ata perda extensa e profunda de pel. A regra primordial no tratamento de emerxencia do queimado esquecer a queimadura e valorar o estado xeral do paciente. Antes de administrar os primeiros auxilios, dbese avaliar a extensin das queimaduras da vtima e tratar de determinar a profundidade da rea de maior gravidade. En caso dalgunha dbida, esta debe ser tratada coma se fose unha queimadura grave. A administracin
12 13 14
Como o lume vapor ou lquidos quentes como a solar, luz ultravioleta ou infravermella
19
dos primeiros auxilios antes de recibir axuda mdica profesional pode diminur a gravidade da queimadura.15 Existen tres niveis de queimaduras, segundo a profundidade da ferida cutnea: Queimaduras de primeiro grao: afectan s a capa exterior da pel e causan dor, arroibamento e inflamacin. Unicamente afecta a epiderme. Consiste nun eritema doloroso probablemente subsecuente ao edema da zona. Non se forman bochas. Queimaduras de segundo grao (espesor parcial): Afectan sempre e parcialmente derme. Poden ser superficiais ou profundas de acordo coa profundidade do compromiso drmico. Afectan tanto a capa externa coma a capa subxacente da pel, producindo dor, arroibamento, inflamacin e bochas. Queimaduras de terceiro grao (espesor completo): estndense ata tecidos mis profundos, producindo unha pel de coloracin esbrancuxada, escura ou carbonizada que pode estar entumecida, afectando a sensibilidade.
Que facer nas queimaduras de primeiro grao

Unha toalla limpa, hmida e fra ou compresas fras axudan a reducir a dor. Non se debe poer xeo. Dbese calmar e dar confianza vtima. Para evitar calquera tipo de infeccin, non se debe aplicar ningunha pomada, ungento nin graxa. Procuraremos non respirar ou tusir sobre a queimadura, e tampouco soprar nin tocar a pel morta.
15
Ao avaliar pacientes queimados, debe recordarse que, en circunstancias ordinarias, as queimaduras menos extensas e mesmo menores
(15 a 20%) poden ser serias ou mesmo fatais nunha boa porcentaxe de casos. A evolucin do paciente queimado depende da fonte de calor, do tempo de actuacin e da sa intensidade, do tipo de paciente (idade e patoloxas previas) e da calidade de tratamento que se preste na etapa aguda.
20
Proceder vendaxe non compresiva de proteccin. Cubrir a queimadura cunha venda estril, hmida e fra (se hai), ou unha tea limpa, sen premer a zona. Dbese protexer a queimadura de presins ou friccins. Se a queimadura afectou os dedos das mans ou dos ps, hai que separalos con compresas secas, estriles e non adhesivas. Hai que asegurarse de que a persoa estea ao da coa vacina contra o ttano. Para diminur a dor, pdese administrar acetaminofeno ou ibuprofeno, que, vez, poden axudar a reducir o inchazo. Unha vez que a pel arrefriou, tamn se pode aplicar unha locin humectante.
Que facer nas queimaduras de segundo e terceiro grao

Dbese estar seguro de que a vtima estea a respirar. De non ser as ou se as vas respiratorias estn bloqueadas, hai que abrilas e, de ser necesario, comezar a administrar respiracin artificial e reanimacin cardiopulmonar. Dbese continuar observando os signos vitais da vtima, isto ; o pulso, a frecuencia respiratoria e a presin sangunea, ata que chegue a asistencia mdica. Mentres a asistencia mdica chega, debe manter a vtima deitada coa queimadura elevada, hai que evitar romper calquera bocha causada pola queimadura. Dbese elevar a rea queimada por enriba do nivel do corazn e protexela de presins e friccins. Dbense tomar as medidas necesarias para previr o shock, para iso, elevarmoslle os ps a uns 30 cm e cubrirmola, non obstante, non SE DEBE colocar a vtima nesta posicin de shock se se sospeita que hai lesins na cabeza, pescozo, costas ou pernas ou se a vtima se sente incmoda. Non se deben aplicar ungentos, manteiga, xeo, medicamentos, cremas, aceites en aerosol nin calquera outro remedio caseiro nas queimaduras graves. Non se debe administrar nada vtima por va oral. Non se debe somerxer unha queimadura grave en auga fra, pois isto pode causar shock.
21
En caso de que unha persoa se prendese lume, Se debe envolver persoa cun material groso para apagar as chamas e asperxer con auga; despois hai que asegurarse de retirar a vtima do contacto con materiais ardentes. Non obstante, non SE LLE DEBEN quitar as roupas queimadas que estean pegadas pel ou as que custe traballo. En caso de queimaduras trmicas16, as queimaduras, sobre todo se son graves, a mido pdense acompaar de afeccin doutros aparatos, ben por alteracin directa ou ben a consecuencia da deshidratacin. En caso de queimadura por substancias qumicas na boca ou nos ollos, necestase un lavado completamente con auga e deseguido unha avaliacin inmediata do mdico. En caso de queimaduras das vas respiratorias17 que poden ser causadas por inhalacin de fume, vapor, aire sobrequecido ou vapores txicos, non se deben colocar almofadas debaixo da cabeza da vtima, porque isto pode pechar as devanditas vas. En caso de queimadura por electricidade, separar a persoa do contacto elctrico sen facer contacto coa corrente. Lavar a queimadura con moita auga, que non estea fra, durante 5 minutos aproximadamente. Non debe quitarlle a roupa nun primeiro momento, isto farase mentres se lava a queimadura. Se a queimadura pequena, lavar durante outros 20 minutos a queimadura e colocar unha gasa ou unha venda estril.
16
As queimaduras trmicas son as mis comns e acontecen cando metais quentes, lquidos ferventes, vapor ou chamas entran en con-
tacto coa pel. Adoitan ser produto de incendios, gasolina mal almacenada, quentadores e mal funcionamento de equipamentos elctricos. 17 Dbense inhalacin de potentes irritantes qumicos da mucosa respiratoria; e mesmo, se a inhalacin de gases quentes, altrase o
nivel de consciencia.
22
Reanimacin cardiopulmonar
Conxunto de manobras que se realizan para asegurar a achega de sangue oxixenado ao cerebro, sendo fundamental que se realice dun xeito rpido, exacto e eficaz. En primeiro lugar, hai que facer un diagnstico do nivel de consciencia da persoa. Se a persoa non reacciona, dbese activar o sistema de emerxencia mdica profesional e seguir atendendo a vtima. Despois comprbase a permeabilidade da va area, observando se expande o trax, se escoitamos rudos respiratorios e se sentimos aires nas meixelas. Se respira, colcase en posicin lateral de seguridade; se non respira, realizarase a limpeza da va area co que se chama un varrido dixital, que consiste en introducir na boca da vtima o dedo ndice en forma de gancho e dende a garganta ata a lingua realizar unha limpeza da va area. O paso seguinte o control da respiracin. A ventilacin ten como obxecto facer chegar oxxeno ata os pulmns e para iso realizaremos a respiracin boca-boca ou bocaboca e nariz (caso de bebs), para o que hai que colocarse dereita da vtima, tapar o nariz co polgar e o ndice da man esquerda e coa man dereita suxeitar a mandbula, abrndolle a boca. Inspirar profundamente, selando a boca do accidentado e observar se o trax da vtima se eleva. Despois retirarse para permitir o baleirado pasivo dos pulmns. Se o trax non se eleva dbese revisar se hai algo bloqueando a va area e intentar quitalo. Realizaranse das ventilacins e controlarase o pulso.
23
Se a vtima non ten pulso dbese empezar coas compresins torcicas boca arriba e nunha superficie dura. Localzase a punta do esterno, colcanse os dedos ndice e medio da man dereita e a continuacin o taln da man esquerda, entn situamos a man dereita sobre a esquerda, agarrando os dedos. Os brazos deben estar rectos, non hai que dobrar os cbados, de modo que a compresin do trax sexa perpendicular ao esterno e a forza se faga co corpo. As mans non se deben separar do tronco e non cambiarse de posicin. As compresins deben ser rpidas, fortes e sen pausa. Dbense contar segundo se van realizando. En adultos 4 ciclos completos de 30 compresins torcicas / 2 ventilacins boca a boca. En nenos ata 8 anos, 5 compresins torcicas con s unha man / 1 ventilacin boca a boca e en lactantes 5 compresins torcicas con dous dedos / 1 ventilacin boca a boca e nariz. Despois dun minuto, revisar se hai sinais de circulacin; se non se recupera, seguir coa reanimacin e comprobar se ten pulso cada minuto.
24
Feridas.
a perda de continuidade nas partes brandas do corpo, como consecuencia dun trauma (golpe, ferida, cortadura, rascadura, etc.). Existen varios tipos de feridas: Feridas abertas: neste tipo de feridas obsrvase a separacin dos tecidos brandos. Este tipo de ferida tende a infectarse doadamente. Feridas pechadas: aquelas nas cales aparentemente non hai lesin, non obstante, a hemorraxia acumlase debaixo da pel, en cavidades ou vsceras. Anda que aparentemente non sucedeu nada, as lesins internas poden ser de gravidade e deben ser tratadas por un mdico inmediatamente. Feridas simples: son feridas que afectan a pel, sen ocasionar dano en rganos importantes18. Feridas complicadas: son feridas extensas e profundas con hemorraxia abundante; xeralmente hai lesins en msculos, tendns, nervios, vasos sanguneos, rganos internos e pode ou non existir perforacin visceral. importante determinar o obxecto ou a accin que causou a ferida. Desta forma ser moito mis doada saber o tipo de atencin que require o ferido:
18
rabuaduras, feridas pequenas, rabuos.
25
Feridas cortantes: producidas por obxectos con extremos filosos19 que poden seccionar msculos, tendns e nervios. Os bordos da ferida son limpos e lineais, a cantidade do sangrado depende do lugar e da cantidade dos vasos sanguneos lesionados Feridas punzantes: son producidas por obxectos aguzados20. A lesin dolorosa, o sangrado pode ser escaso e o orificio de entrada pouco notorio; considerada a mis perigosa porque pode ser profunda, ter perforado vsceras e provocar hemorraxias internas. Son feridas de doada infeccin xa que a limpeza se dificulta. Feridas cortopunzantes: producidas por obxectos agudos e afiados21. Feridas laceradas: producidas por obxectos con bordos filosos e irregulares22. O tecido esgzase. Rascaduras, escoriacins ou abrasins: producidas por rozamento da pel sobre superficies duras23. Este tipo de ferida dolorosa, hai sensacin de ardor e sangrado escaso. Feridas contusas: producidas por golpes24. Hai dor e inflamacin. Hematoma (Contusin): o dano aos tecidos brandos e vasos sanguneos por debaixo da pel. O tecido perde a sa cor e inflmase. Un hematoma grande ou moi doloroso sinal dun dano severo aos tecidos.
19 20 21 22 23 24
como latas, vidros, coitelos. como tesoiras, puais, ou un so fracturado. como tesoiras, puais, ou un so fracturado. como os dun serrn ou o bordo de latas. son as clsicas rascaduras, producidas en cadas. producidas por pedras, paus, golpes de puo ou con obxectos duros.
26
Amputacin: ver epgrafe especfica neste tema. Esmagamento: cando as partes do corpo son atrapadas por obxectos pesados. Poden inclur fracturas seas, lesins a rganos externos e s veces hemorraxias externa e interna.
Que facer nas feridas leves

Inmediatamente quitar obxectos que poidan obstrur a circulacin sangunea. Limpar a ferida con auga limpa e xabn, despois cun desinfectante limpar os extremos prximos ferida, evitar que o desinfectante entre na ferida. Evitar poer pomadas ou pos antibiticos. Se a ferida non sangra pdese deixar descuberta, sempre e cando non sexa exposta a factores infecciosos. Tamn se pode cubrir a ferida cunha gasa estril, fixala cunha venda (non apertada), ou con fita mdica adhesiva.
Que facer nas feridas graves

Polo xeral unha ferida grave require de atencin mdica urxente, localizar axuda mdica de inmediato e proseguir cos primeiros auxilios. Procurar gardar a calma ante o ferido. O primeiro avaliar o tipo de ferida e tomar signos vitais. Tratar de deter a hemorraxia e previr o estado de shock. Cubrir a ferida con gasa estril. Non dar de beber nada a vtima. Cando a ferida foi causada por un obxecto anda cravado no corpo, POR NINGN MOTIVO SE SACA, tratar que o obxecto se mova o menos posible, improvisar unha especie de dona con tea ou gasas e fixala pel.
27
Casos especficos: Feridas de cara e cranio25 Esmagamento26
25
Este tipo de feridas, polo xeral, sangran moito debido vascularizacin da zona. s veces hai afundimento do so e obsrvanse os seus
bordos, hai sada de lquidos, hemorraxia por odos e nariz. A vtima pode manifestar ter visin dobre, presentar vomito, formigo, adormecemento ou parlise da cara. Primeiros auxilios: deitar a vtima e tranquilizala. Limpar a ferida cunha gasa e auga limpa ou soro fisiolxico, NON usar desinfectantes. Cubrir a ferida cunha gasa, ou tea limpa, non exercer presin sobre a ferida, xa que pode haber fractura con afundimento do so. Mover o menos posible vtima, para evitar maiores lesins en caso de fractura de cranio ou pescozo, procurar inmobilizar a vtima cun colario ortopdico. Cando a ferida est nun ollo ou en ambos os dous, simplemente cubrir os ollos cun vaso dun s uso ou algo similar e trata de fixalo cunha venda, e buscar axuda mdica profesional de inmediato. 26 Procurar tratar de retirar o peso o mis rpido posible. Neste tipo de emerxencias de suma importancia o tempo que a vtima estivo
esmagada, tomar a hora do accidente e a hora en que se retirou o peso. Controlar as hemorraxias graves e cubrilas cun trapo limpo. En caso de haber fracturas procurar inmobilizar a zona, ou ben completamente a vtima. Tomar os signos vitais e procurar que a vtima non caia en shock.
28
Amputacins
a perda parcial ou completa dunha extremidade como: un dedo, un brazo, p, etc.
Que facer ante unha amputacin

Elevar a parte lesionada por enriba do corazn. Premer a ferida con forza durante 5-10 minutos para que cese a hemorraxia. Se non se controla a hemorraxia pdese intentar comprimir os puntos arteriais27.Se o sangrado non cesa, entn aplicar un torniquete28 e manter ata a asistencia mdica profesional. Vixiar constantemente, a aparicin de signos de shock ou de hemorraxias. Envolver a parte amputada en apsitos fros e xeo. Colocala dentro dunha bolsa de plstico e enviala xunto coa vtima ao hospital. En ocasins, grazas microcirurxa, pdese reimplantar o membro amputado.
27 28
Plpase o pulso na zona afectada e a faise presin intensa cos dedos ou co puo. Colocar unha venda de non menos de 5 cm. de largo, por enriba da arteria que debe ser comprimida. Se hai algunha articulacin no
traxecto, site o torniquete por enriba dela. Dar das voltas venda, procurando que quede tensa. Colocar un pau sobre a venda e suxeitalo facendo un n. Dar voltas ata que cese a hemorraxia. O torniquete debe ser afrouxado cada 15-20 minutos.
29
Bibliografa
Base de datos de normativa vixente utilizada: WESTLAW Martn Zurro, A; Caro Prez, J.F. Atencin Primaria. Conceptos, organizacin y prctica clnica. Terceira edicin. 1994 . Farreras Rozman. Medicina interna, volumen II. Duodcima edicin. 1998. Iglesias Daz, L. Tratado de Dermatologa. Medicina 2000. Primeira edicin. 1994 Robert Berkow, M.D. El Manual Merck de Diagnstico y Teraputica. Novena edicin. 1992. Fitzpatrick; Eisen; Wolff; Austen. Dermatologa en Medicina general. Terceira edicin. 1988 . Arribas, J.M; Caballero, F. Manual de Ciruga Menor y otros procedimientos e nla consulta del Mdico de Familia. 1994.
30
Marx JA, Hockberger RS, Walls RM, eds. Rosens Emergency Medicine: Concepts and Clinical Practice. 5 th Ed. St. Louis, Mo.: London: 2002. Townsend, Jr., CM, ed. Sabiston Textbook of Surgery. 17 th Ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2004. Roberts JR, Hedges JR, eds. Clinical Procedures in Emergency Francisco Rodrguez Ariza y Javier Becerra Prez. Hospital Clnico Universitario de Mlaga. Isabel Pedrosa Alquzar El concepto de salud laboral y vigilancia de la salud. Jorge Garca del Moral Betzen y Felipe Manzano Sanz. Cuestiones relativas a la vigilancia de la salud de los trabajadores. Xavier Trallero Vilar y Felipe Manzano Sanz. El mtodo y las tcnicas de vigilancia de la salud de los trabajadores. Ignacio Bernardo Jimnez. Vigilancia de la salud de los trabajadores: los recoocimientos mdicos. A.m Garrido Calvo, P.J. Pieiros Laborda, S. Medrano Sanz, M.J. Bruscas Alijalde, M.J. Moreno Mirallas, I. Gil Romea. Quemaduras
Normas. Radiocomunicacins. Estacins de radio. Redes de comunicacin. Codigo ICAO e RST. A rede de comunicacin dos SPDCIF.
As comunicacins.
tema
FORMACIN
funcionarios C1
AUTOR: JOS CARLOS COSTAS Subdir. Xeral de Prevencin e Defensa contra os incendios forestais. Consellera do Medio Rural. ndice
3 6 6 8 11
Normas que hai que seguir nas comunicacins Radiocomunicacin. Termos, definicins e sistemas
Radiocomunicacin. Servizos de radiocomunicacin Sistemas de radiocomunicacins mbiles.
AS COMUNICACINS
O proceso bsico de comunicacin resmese no seguinte esquema:
Mensaxe Emisor Canle Receptor
EMISOR: o produtor da noticia ou coecedor dun determinado aspecto ou detalle que interesar a un ou varios receptores concretos. Por exemplo: un vixilante fixo que detecta unha alarma. MENSAXE: conxunto de informacin que se transmite. Por exemplo: comunicacin do lugar onde pode estar a alarma, caractersticas, etc. CANLE: a travs do sentido do odo apoiado nas ondas (Rede Radio). RECEPTOR: a quen vai dirixida a mensaxe. Por exemplo: Centro de Coordinacin de Distrito. F: retorno, polo que o receptor require nova informacin, ou d por recibida a mensaxe. Por exemplo: o CPP dse por informado e mobiliza medios.
AS COMUNICACINS
Normas que hai que seguir nas comunicacins

Actualmente as comunicacins por radio son unha axuda indispensable para o persoal forestal. Ofrecen seguridade e facilitan un traballo que en moitos casos se realiza de forma individualizada no medio do monte. O bo funcionamento dunha rede de comunicacins s se consegue se se cumpren determinadas normas que podemos resumir en: Falar s en caso necesario Concretar a quen vai dirixida a mensaxe e identificarse Ser breve nas conversas Ser conciso Empregar un ton de voz normal, falar amodo e vocalizar Non achegar demasiado o micrfono boca Dar a nova no momento establecido Non utilizar a emisora area para mensaxes terra-terra En extincin, respectar a prioridade dos mandos que a dirixen Evitar ambigidades na comunicacin de puntos concretos, especialmente nos enlaces terra-aire Se se utilizan equipamentos multicanle, manterse nas canles especificadas Vixiar que non quede o micro pisado interrompendo as comunicacins Apagar o equipamento cando non estea de servizo
AS COMUNICACINS
Ademais de todas as anteriores importante coecer:

1.
Como se estrutura e que caractersticas ten a rede radio que imos empregar
2.
A terminoloxa de uso comn

3.
O alfabeto de deletreo e numeral

4.
As caractersticas dos aparellos que se van empregar e as sas distintas funcins. En canto ao mantemento ou coidado dos equipamentos dbense seguir as seguintes normas: Os equipamentos porttiles non se deben suxeitar polas antenas Non se deben utilizar os equipamentos sen a antena posta Pdense limpar cun pano hmido e suave Os porttiles non se deben deixar no cadro de instrumentos do coche ou en lugares expostos ao sol ou onde se poidan golpear Dbese intentar esgotar a batera e recargala na sa totalidade, para evitar que a batera se vicie importante recordar que a emisora porttil debe permanecer sempre en poder da persoa que a tea asignada, e esta a responsable da sa custodia e bo uso , por tanto, moi importante seguir unha disciplina nas comunicacins:
1.
A comunicacin de mensaxes a travs da radio dbese facer no mnimo tempo, de forma que sexa comprendida perfectamente por todos os posibles receptores, pero sen ocupar a canle mis do estritamente necesario.
2.
As mensaxes deben ser: claras, concretas, curtas As mensaxes desordenadas e con moitos datos son de difcil comprensin. Debemos ter presente que canto mis longa sexa a transmisin mis posibilidades hai de que
AS COMUNICACINS
unha interferencia a interrompa. A experiencia demstranos que as mensaxes longas, tras varios intentos frustrados de comunicacin, quedan reducidas a partes realmente importantes, polo tanto antes de apertar o interruptor dbese repasar mentalmente a mensaxe e transmitila, coa voz mis clara posible.
3.
A transmisin da mensaxe. Existe un cdigo composto por voces tipo (por exemplo: AFIRMATIVO, NEGATIVO, CAMBIO, RECIBIDO, TEO UNHA MENSAXE PARA VOSTEDE, COMECE A TRANSMISIN, REPITA A MENSAXE, ESPERE RESPOSTA, FIN, CORTO, etc.) que debe ser utilizado por todos os operadores de radio. A sistemtica da comunicacin a seguinte: O transmisor pregunta polo receptor seleccionado. Acostuma empregarse a voz tipo: PARA. Exemplo de chamada desde o helicptero Xunta 21 ao Distrito do Carballio: Atencin Carballio PARA Xunta 21 Exemplo de resposta: ADIANTE Xunta 21 imprescindible coecer cando rematou a transmisin da mensaxe, especialmente nas longas. Para iso emprgase a palabra CAMBIO. Unha vez pronunciada esta palabra dse a mensaxe por concluda, ata que conteste o receptor ou transcorra un tempo prudencial. Hai que ter presente que a informacin que se transmite escoitada por moita xente, polo que se evitarn, en todo caso, as comunicacins non profesionais ou de mal gusto.
AS COMUNICACINS
1. Radiocomunicacin. Termos, definicins e sistemas

1.1. Radiocomunicacin.
A radiocomunicacin pdese definir como a telecomunicacin realizada por
medio das ondas radioelctricas. A Unin Internacional de Telecomunicacins (UIT) define as ondas radioelctricas como as ondas electromagnticas que se propagan polo espazo sen gua artificial e cuxo lmite superior de frecuencia se fixa, convencionalmente, en 3.000 GHz. Toda radiocomunicacin distinta da espacial e da radioastronoma chmase radiocomunicacin terrestre. A tcnica de radiocomunicacin consiste na superposicin da informacin que se desexa transmitir nunha onda electromagntica, que fai de soporte, que se denomina portadora. A insercin desta informacin constite o proceso denominado modulacin. E como consecuencia deste xrase unha onda modulada. A onda modulada envase ao medio de propagacin a travs dun dispositivo de acoplamento co medio denominado antena.
AS COMUNICACINS
A antena un dos elementos mis importantes dunha estacin radioelctrica transmisora e/ou receptora. Para que unha antena tea un rendemento apreciable (radie en forma electromagntica unha parte importante da enerxa elctrica que se lle subministra) necesario que as sas dimensins elctricas sexan comparables lonxitude de onda ( enerxa radiada nunha determinada direccin ou plano. O conxunto de equipamentos para o tratamento e envo da informacin composto por: moduladores, filtros, antenas nun sistema de radiocomunicacin denomnase transmisor. Se definimos radiacin dunha fonte calquera (emisor) como o fluxo sante en forma de ondas electromagnticas, entndese por emisin a radiacin producida por unha estacin radioelctrica transmisora. dicir, o proceso de radiacin dunha onda modulada unha emisin. En ocasins, elementos dun sistema de radiocomunicacins poden xerar e enviar ondas parasitas ou non desexadas, o cal constite tamn unha radiacin, flase as de radiacins parasitas. A onda modulada xerada na estacin transmisora e emitida ao medio de propagacin alcanza o punto ou puntos de destino onde accede ao sistema receptor por medio dunha antena de recepcin, a cal recolle unha fraccin da enerxa radioelctrica transmitida. O conxunto de equipamentos para o tratamento do sinal recibido: antena, amplificadores, demodulador e filtros constiten a estacin receptora ou receptor dun sistema de radiocomunicacin. Os rganos de transmisin, recepcin e antenas contriben positivamente radiocomunicacin. O medio de transmisin introduce, en cambio, perdas e diversos tipos de perturbacins, tales como distorsin, rudo e interferencias. Debido s caractersticas de propagacin ) do sinal que se lle aplica. A ganancia dunha antena determina a capacidade que presenta para concentrar a
AS COMUNICACINS
das ondas radioelctricas moi frecuente que no receptor estean presentes ademais do sinal procedente do transmisor con que se efecta a radiocomunicacin (sinal desexado), outros diversos sinais emitidos para diferentes destinos. Denomnanse estes sinais interferentes ou non desexados. A potencia extrada da onda radioelctrica polo receptor debe competir coa potencia do rudo e interferencias. Por conseguinte, establcese un valor limiar da potencia do sinal desexado por debaixo do cal, practicamente, non se pode recuperar a informacin. O alcance til ou cobertura dunha emisin radioelctrica depende, ademais, das perdas de propagacin, do tipo e da intensidade das perturbacins.
Servizos de radiocomunicacin
Denomnase servizo de radiocomunicacin o servizo que implica a emisin e/ou recepcin de ondas radioelctricas con fins de transmisin/recepcin de informacin. Os servizos clasifcanse en tres amplas clases segundo o tipo de radiocomunicacin:
1.
Servizo fixo, que o que se presta entre puntos fixos determinados.

2.
Servizo mbil, que se realiza con estacins mbiles entre si ou con unha ou mis estacins fixas.
3.
Servizo de radiodifusin, caracterizado porque as sas emisins se destinan recepcin directa polo pblico en xeral. Unha estacin, como vimos antes, o conxunto dun ou mis transmisores ou receptores ou unha combinacin deles, inclundo as instalacins accesorias, que son necesarias para o establecemento dun servizo de radiocomunicacin nun lugar determinado.
AS COMUNICACINS
De forma similar aos servizos clasifcanse as estacins segundo o tipo de radiocomunicacin co que funciona. Establcense as as seguintes clases de estacins: Estacin terrestre: aquela que efecta radiocomunicacins terrestres. Estacin espacial: a que se encontra no espazo (satlite). Estacin terrea: a que, situada na superficie da terra, establece comunicacins con estacins espaciais. Estacin fixa: estacin do servizo fixo. Estacin mbil: estacin do servizo mbil que se utiliza en movemento.
Modalidades operativas de transmisin:

As radiocomunicacins pdense producir de varias maneiras ou modalidades:
A)
MODALIDADE SMPLEX: o enlace directo entre dous equipamentos sen a participacin do repetidor. A transmisin e a recepcin teen lugar secuencialmente e non de maneira simultnea. O enlace directo entre os dous equipamentos e realzase de xeito que mentres un transmite o outro recibe, e viceversa. Esta a modalidade utilizada pola Canle de Extincin empregada nas comunicacins entre os distintos medios de extincin que traballan dentro dun mesmo incendio.
EQUIPO A
EQUIPO B
AS COMUNICACINS
10
B)
MODALIDADE SEMIDPLEX: o enlace prodcese a travs do repetidor. Denomnase enlace en semidplex o que se efecta entre dous equipamentos que transmiten e se comunican por medio dun equipamento repetidor. dicir, emiten nunha frecuencia e reciben noutra. Este o sistema utilizado pola Canle Provincial empregada en cada provincia para comunicar cos CCP (A Corua 17, Pontevedra 60, Ourense 40, Lugo 20). Esta modalidade a utilizada tamn pola Canle do Distrito, utilzase para a comunicacin co CCD. Cada un dos 19 distritos forestais de Galicia teen varias canles de distrito diferentes, de entre as que unha funciona como canle prioritaria.
RECEPTOR(F2) TRANSM ISOR(F1) RECEPTOR(F2) TRANSM ISOR(F1)
EQUIPO A
REPETIDOR
Rx/T x Tx/R x
EQUIPO B
F1
F2
C)
MODALIDADE DPLEX: neste caso pdese transmitir e recibir vez, por exemplo a comunicacin va telfono.
AS COMUNICACINS
11
Sistemas de radiocomunicacins mbiles.

Comentaremos soamente os correspondentes ao servizo mbil terrestre, por
seren os aplicables ao Servizo de Defensa Contra Incendios Forestais (SPDCIF) e os mis utilizados tanto por usuarios privados como pblicos. Cos diferentes sistemas de radiotelefona privada PMR (Private Movile Radio), que poderan satisfacer as necesidades neste campo do SPDCIF da Xunta de Galicia poderamos formar dous grandes grupos:
A) Sistemas mbiles tradicionais.

Teen unha asignacin fixa de canles. o sistema utilizado actualmente polo SPDCIF, e dispn varias canles particulares de comunicacin s cales accede o persoal para establecer un enlace. Estas redes incorporan dispositivos de apertura selectiva con obxecto de reducir a molestia producida por perturbacins e formar grupos de usuarios non interferentes dentro das mesmas frecuencias. Dentro dos posibles, a Rede do SDCIF utiliza subtn CTSS, consistente en que os equipamentos transmisores lle engaden informacin transmitida un subtn (frecuencia de valor inferior mis baixa utilizada para audio), e soamente se reproduce a informacin no caso de estar el presente, co que non se habilita a recepcin se a presenza de portadora debida a unha perturbacin ou unha comunicacin con distinto/ningn subtn. A rede incorpora os seguintes tipos de estacins:
Estacins base: corresponden a estacins cuxa localizacin fixa, estn constitudas por un equipamento transmisor/receptor que opera en modo smplex, isto , transmitindo ou recibindo no sistema, e demais elementos radioelctricos necesarios para constitur unha estacin de radiocomunicacin. Areas e terrestres Estacins mbiles a bordo de vehculo: o equipamento e a instalacin similar ao dunha estacin base, coa diferenza de que se efecta sobre un autombil aproveitando como fonte de enerxa a sa batera. Areas e terrestres. Estacins mbiles de uso porttil: estacin radioelctrica compacta de tamao reducido e de funcionamento smplex, similar a unha de base. Areas e terrestres Estacins repetidoras ou repetidores: corresponden a estacins cuxa localizacin fixa, e estn constitudas por un equipamento transmisor/receptor, que opera en modo dplex, isto , transmitindo e recibindo simulta-
AS COMUNICACINS
12
neamente dentro do sistema, son necesarias, por tanto, das frecuencias portadoras para que non se produza acoplamento entre o seu transmisor e o seu receptor. Estas estacins serven de ponte nas comunicacins entre estacins base e mbiles, ou mbiles entre si, con obxecto de aumentar a sa cobertura (distancia de enlace), polo que se localizan en puntos de elevada cota e despexados que propicien o seu obxectivo, ademais, como lxico, incorporan os elementos radioelctricos (antenas, cables, fonte de enerxa, etc.) necesarios para constitur a estacin de radiocomunicacin. Estacins mbiles bibanda: son estacins a bordo de vehculo que incorporan dous equipamentos, un instalado no vehculo (mbil) e outro persoal (porttil). O equipamento mbil pode operar na rede como unha estacin mbil a bordo de vehculo normal, ou como repetidor que serve de ponte entre o equipamento porttil e o resto do sistema.
B) Sistemas de concentracin de enlaces ou de asignacin dinmica de canles:

Nestes sistemas o trfico xerado por un colectivo de usuarios mbiles ofrceselle a un conxunto de N canles. As canles de radio non estn reservadas a un determinado grupo de usuarios, senn que cada terminal pode utilizar calquera das canles que pose o sistema. Desta forma evtase a infrautilizacin dos recursos dispoibles, xa que cada usuario s ten asignada a canle durante o tempo estritamente necesario, co que, unha vez terminada a comunicacin, a canle liberada e devolta ao grupo para que poida volver ser usada por outros usuarios. Os sistemas que utilizan estas tcnicas en PMR denomnanse sistemas troncais ou de trunking, diferncianse do TMA (telefona mbil automtica) no tratamento que se d s tentativas de chamada que se producen cando estn todas as canles ocupadas, nos TMA estas tentativas de chamada prdense, mentres que nos sistemas trunking pense en cola de espera, de onde van sando para o seu curso na orde de chegada ou segundo prioridades, a medida que se liberan as canles. Outras vantaxes dos sistemas trunking son: optimizacin de frecuencias, acceso rpido ao sistema, niveis de prioridade, actualizacin continua de asignacins, chamada de grupo, chamada multigrupo, chamada de aviso, rexistro automtico de unidades, fusin de grupos desde consola, alarma e chamada de emerxencia, chamada privada, etc.
AS COMUNICACINS
13
Un sistema trunking nestas bandas presentara as caractersticas, respectivamente, de utilizacin tpica suburbana/urbana, de media/alta penetracin, con interferencia sobre alcance e rudo ambiente baixo, que permite antenas de medio/pequeno tamao e ganancia alta, cun alcance tpico de 15/10 km entre estacin radioelctrica fixa e mbil. Sistemas celulares: son aqueles en que a zona de cobertura desexada se divide en zonas mis pequenas chamadas clulas, s cales se lles asigna un certo nmero de radiocanles, que se dotan das correspondentes estacins base transmisoras e receptoras. Dentro destes sistemas poderamos considerar os sistemas trunking que operen na banda de UHF, pero fundamentalmente o TMA analxico e o sistema mbil dixital paneuropeo GSM (Groupe Speciale Mobile). A cobertura destes sistemas especialzase en zonas urbanas e redes de comunicacin mis importantes.
ALFABETO FONTICO INTERNACIONAL.

A transmisin das palabras de difcil pronunciacin ou que o operador de radio non coece, ou ben letras soltas, cifras, signos ortogrficos, etc. poden ocasionar inexactitudes na mensaxe. Para solucionar estes problemas emprgase o Alfabeto Fontico Internacional, que unha forma de pronunciar unha a unha as letras da mensaxe, de maneira que se comprenda correctamente. Por este procedemento, cada letra ten un son que a distingue, e ademais sempre o mesmo:
AS COMUNICACINS
14
LETRA A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z ALFA BRAVO CHARLIE DELTA ECO
VOZ
FOXTROT GOLF HOTEL INDIA JULIET KILO LIMA MIKE NOVEMBER OSCAR PAPA QUEBEC ROMEO SIERRA TANGO UNIFORM VICTOR WHISKY XRAY YANKEE ZULU
A letra lese OO.
AS COMUNICACINS
15
Cando tean que transmitir nmeros leranse cifra a cifra de acordo co seguinte mtodo: (37) tres - sete (123) un - dous - tres Os guins indican pausas na lectura As datas exprsanse con nmeros de das cifras, que representa o da, seguido polas letras iniciais do mes, e, se necesario, as das ltimas cifras do ano.
Cdigo RST
RST un cdigo usado para indicarlle ao correspondente, durante unha comunicacin, a calidade do sinal recibido, cada letra do cdigo representa un factor especfico do sinal, e cada factor ten diferentes escalas. R Legibilidade S Intensidade do sinal T Ton (slo para telegrafa)
R Lexibilidade 1. Ilexible 2. Apenas lexible 3. Lexible con dificultade 4. Lexible 5. Perfectamente lexible
S intensidade 1. Apenas perceptible 2. Moi dbil 3. Dbil 4. Aceptable 5. Bastante boa 6. Boa 7. Moderadamente forte 8. Forte 9. Moi forte
T Ton 1. Nota moi rouca 2. Nota de CA moi grave sen musicalidade 3. dem lixeiramente musical 4. dem moderadamente musical 5. Nota musical 6. Nota modulada algo asubiante 7. Nota case de CC con algo de zunido 8. Boa nota de CC con pouco zunido 9. Nota de CC pura
AS COMUNICACINS
16
A REDE DE RADIOCOMUNICACIN DO SERVIZO DE DEFENSA CONTRA INCENDIOS FORESTAIS. A rede radiotelefnica do Servizo de Prevencin e Defensa Contra Incendios Forestais (SPDCIF) un Sistema de PMR que pertence ao servizo mbil terrestre e correspndese cun sistema mbil tradicional de acceso ao recurso de espectro (frecuencias portadoras) mediante asignacin fixa de canles, s cales accede o persoal para establecer un enlace. A intelixencia do sistema reside nas persoas que o utilizan. A rede do SPDCIF utiliza subtn CTSS como dispositivo de apertura selectiva, con obxecto de reducir a molestia producida por perturbacins e para formar grupos de usuarios non interferentes dentro das mesmas frecuencias. A maiora dos equipamentos terminais (bases, mbiles a bordo de vehculo ou de uso porttil) da rede poden transmitir ou recibir sobre 100 canles, mediante a opcin escner os equipamentos poden observar o trfico en varias canles e ademais pdese seleccionar, se as se desexa, unha canle gravada como prioritaria cal pasara o equipamento en caso de se producir trfico nel. As canles/frecuencias portadoras da rede do SPDCIF encntranse na banda VHF baixa (68 a 87,5 MHz), con canalizacin de 12,5 KHz, a dispoibilidade de canles nesta banda pequena, a utilizacin tpica rural, cun alcance tpico base-mbil 30 km, baixas perdas por vexetacin e baixa penetracin, con rudo ambiente e interferencia sobre alcance alto, o tamao das antenas grande e a sa ganancia baixa. A rede do SDCIF presenta as seguintes caractersticas particulares: Nivel de cobertura, a porcentaxe de superficie da comunidade est entre o 80 e 90%. Capacidade de trfico, nmero de comunicacins que soporta a rede simultaneamente, depende directamente do nmero de frecuencias portadoras dispoibles para as comunicacins.
AS COMUNICACINS
17
Hai 69 pares de frecuencias para comunicacins semidplex (repetidor en cobertura), mis outras 7 para radioenlaces que posibilitan o acceso aos repetidores de cobertura desde bases-oficinas que non poden facelo directamente, e de 30 frecuencias para comunicacins smplex (directo). Niveis de trfico: todos os equipamentos terminais teen gravadas a totalidade das canles da rede, por tanto poden establecer comunicacins en calquera punto da comunidade a travs das canles con cobertura na zona onde se encontren. Os equipamentos correspondentes a un determinado distrito teen seleccionadas como canles de escner as de cobertura no distrito e como prioritaria a de maior cobertura dentro do distrito. Como canle cero (0) grvase a inversa da prioritaria. Esta canle de emerxencia s se utilizar como smplex-directo para se comunicar principalmente cos postos de vixilancia, desde os puntos en que non existe cobertura de repetidor e non poidamos establecer comunicacin por outra canle. No contorno dun incendio as comunicacins efectanse a travs dunha canle directa (70 a 99), mentres que a coordinacin coas xefaturas e medios se far por unha canle de repetidor-semidplex (1 a 69) con cobertura na zona. O control das comunicacins en cada distrito determnao a xefatura correspondente, desde ela pdese acceder a todos os repetidores con cobertura no distrito, mediante os cales se coordina persoal e medios. Ademais existe un equipamento de base dedicado a comunicacins a travs da canle de enlace provincial, para trfico coa Xefatura Provincial, Centro de Control da Comunidade, ou ben, outras xefaturas de distrito. As xefaturas provinciais dispoen dunha canle de enlace co Centro de Control da Comunidade, con todas as xefaturas de distrito e coas oficinas abertas na provincia, para o que teen dedicado un equipamento. Tamn poden acceder a todas as canles prioritarias e prctica totalidade das de cobertura complementaria da sa provincia.
AS COMUNICACINS
18
O Centro de coordinancin central dispn de equipamentos dedicados para cada canle de enlace provincial. Pode acceder a todas as canles prioritarias de distrito e prctica totalidade das de cobertura complementaria. Isto permtelle establecer calquera nivel de coordinacin sobre os diferentes operativos relativos a unha incidencia. As canles distribense da seguinte forma:
0
Canle inversa do distrito, corresponde inversa da prioritaria e por tanto vlida s para o distrito a que corresponda o equipamento.
1 a 69
Canles semidplex para comunicacin a travs de repetidor.

70 a 99
Canles smplex para comunicacin en directo.
Cartografa.
Determinacin dun punto. Representacin do terreo. Escalas. Manexo de comps. Tipos de coordenadas e usos. Medicins indirectas. Levantamento de bosquexoS. Orientacin no terreo. Cartografa dixital. GPS.
FORMACIN
tema
funcionarios C1
AUTOR: MANUEL GALLEGO PRIEGO Subdirector SITGA. S.A. para o desenvolvemento Comarcal de Galicia. Consellera do Medio Rural. ndice
2 3 5 7 9 11 14 16 18 21 23 25
Cartografa Determinacin dun punto Representacin do terreo Escalas Manexo de comps Tipos de coordenadas e usos Medicins indirectas Levantamento de bosquexos Orientacin no terreo Cartografa dixital GPS Bibliografa
1
cARTOGRAFA
Cartografa
Para ter unha idea xeral do aspecto e forma da Terra, dun pas, unha rexin ou unha cidade, pode acudirse a unha descricin escrita, como se fai en xeografa elemental. Pero lgrase unha visin mis ampla, rpida e doada de reter cunha representacin grfica, que xeralmente un mapa, anda que tamn pode ser unha fotografa ou unha imaxe dixital equivalente, como se ver mis adiante. O mapa aparece como un conxunto de debuxos, signos e palabras escritas, de moi variado aspecto, s veces moi sinxelo, como un bosquexo debuxado nun papel, e outras moi complexo, imprimido en numerosas cores. Pero, de calquera modo, un mapa sempre un esquema da realidade, e a sa formacin obedece a numerosos acordos e convencins, expresos ou implcitos, que deben coecerse para a interpretacin correcta destas representacins do terreo. Hai ademais outros mapas especiais, que non pretenden describir a superficie terrestre, senn indicar o lugar onde acontecen determinados fenmenos, humanos ou non (producins agrcolas, meteoroloxa, ensino primario), pois todo feito localizable no espazo pode representarse nun mapa. A este tipo de mapas chmaselles temticos, en oposicin aos topogrficos, que s describen os fenmenos naturais ou artificiais do terreo.
cARTOGRAFA
Determinacin dun punto
Calquera punto, obxecto ou fenmeno da superficie terrestre pode ser localizado e, polo tanto, cartografado. Esta localizacin exacta implica o coecemento da sa posicin mediante un sistema de referencia, formado sempre por un punto denominado orixe e unhas coordenadas (puntos, eixes ou planos). As coordenadas permtennos establecer a posicin do punto, obxecto ou fenmeno da superficie que queremos localizar. Os sistemas de referencia non s nos facilitan a localizacin dos fenmenos senn que tamn nos permiten cartografar e interpretar con exactitude calquera punto ou obxecto da superficie terrestre, posibilitando con iso a transmisin do coecemento xeogrfico, dicir, mostrar aos demais en que lugar estamos situados ou a que punto nos diriximos. Nos mapas ou planos de dimensins reducidas, nos que as consecuencias da curvatura terrestre teen pouca influencia, aditase utilizar un sistema de coordenadas para a situacin de puntos que se denomina local. Normalmente toma como eixe OY (vertical) a meridiana central da zona (interseccin do plano meridiano co horizontal), dirixido cara ao norte; como eixe OX (horizontal) sase a perpendicular a OY dirixida cara ao Leste, e como OZ (altura) a vertical en sentido cenital. Co fin de que non existan coordenadas negativas realzase, en xeral, unha translacin paralela dos eixes OY e OX, de forma que todos os puntos do mapa tean coordenadas positivas sempre. Nos mapas que poden abranguer grandes superficies, cando a Terra non pode considerarse plana, emprganse as coordenadas xeogrficas, que constiten un clsico sistema
cARTOGRAFA
de referencia de tres dimensins: un punto calquera da superficie terrestre queda posicionado respecto a tres eixes perpendiculares que, pola sa vez, dan lugar a tres planos ortogonais entre si. Na esfera terrestre pdese calcular o valor lineal dese punto respecto aos tres planos mencionados ou, mis comunmente, establecer o valor angular do punto: lonxitude respecto ao meridiano de Greenwich (considerado como orixe) e latitude respecto ao Ecuador (paralelo orixe).
cARTOGRAFA
Representacin do terreo
A superficie do terreo ou topogrfica aquela que envolve a parte slida da terra, que, anda que en pequenas zonas pode compararse con planos, conos ou cilindros, absolutamente irregular, sen posible definicin xeomtrica. Ao longo do tempo, o terreo representouse nos mapas utilizando diferentes tcnicas (perfs abatidos, lias esquemticas, sombreado, normais, rochedo, etc.), pero a maneira mis adecuada para mostralo na cartografa mediante o mtodo de planos acoutados, no cal cada punto da superficie pode representarse pola sa proxeccin sobre un plano de referencia e pola sa altura (ou cota) sobre este. Como non se poderan representar todos os puntos desta forma, realzase unha simplificacin que se logra unindo cunha curva todos os puntos da mesma cota, para algns valores desta. Estas curvas chmanse curvas de nivel ou isohipsas. O debuxo complemntase coa representacin a algn punto illado cuxa cota non est nas curvas e son significativos para facer sinxela a comprensin do debuxo, e son chamados puntos de cota. O resultado o mesmo que se a superficie que se quere representar se cortase por uns planos horizontais e as seccins producidas se proxectasen sobre o plano de referencia e se engadise a correspondente cota. As cotas das curvas de nivel adoitan ser os nmeros mltiplos dun dado, dicir, que os planos horizontais sucesivos equidistan entre si. En todo caso, a superficie queda
cARTOGRAFA
indeterminada, xa que pode ser calquera que pase polas curvas e os puntos citados. Para resolver ou limitar esa indeterminacin defnense unhas normas que se deben cumprir hora de debuxar as curvas: As cotas de curvas sucesivas son nmeros uniformemente crecentes ou decrecentes. Das curvas de nivel non poden cortarse nin coincidir (excepcin: acantilados, cornixas, viseiras, punto de outeiro). As curvas de nivel pechadas teen cota maior que as que as rodean (excepcin: depresins pechadas, foxos, pozos, etc.). Todas as curvas de nivel son pechadas se se considera un mapa completo (illa ou continente); nun mapa parcial (folla) as curvas non pechadas tern os seus extremos no marco. O nmero de extremos de curva cortados polo marco do mapa debe ser par. A distancia entre os planos a que se corresponden as curvas de nivel, e que se indicou que constante, chmase equidistancia, e o seu valor elxese en funcin da escala do mapa e do tipo de terreo que se representa.
cARTOGRAFA
Escalas
Defnese a escala dun mapa como o cociente entre a distancia entre dous puntos no mapa, dividida pola distancia reducida de entre os dous puntos correspondentes da superficie terrestre. Chmase distancia reducida a distancia entre dous puntos calculada sobre o plano de referencia das alturas e sen ter en conta estas.
Este cociente non ser o mesmo exactamente na inmensa maiora dos casos de eleccin dos dous puntos dentro dun mesmo mapa, pero tampouco variar tanto como para facer imposible ter unha idea da posicin relativa dos puntos. O nmero que expresa este cociente escrbese en forma de fraccin, o que admite unha gran cantidade de expresins co mesmo valor, pero costume xeral empregar a fraccin que, co valor dado, tea como numerador a unidade, dicir, 1:300 en vez de 3:900, por exemplo.
cARTOGRAFA
Cando se elabora un mapa elxese sempre unha escala cuxo denominador non s sexa mltiplo do numerador, senn que ao reducilo forma 1:N se obtea un N mltiplo de 10, 100, 100, etc. segundo a sa magnitude. Son habituais as escalas 1:500, 1:5.000, 1:25.000, 1:50.000 ou 1:200.000. Indcase as que unha unidade de lonxitude no mapa corresponde por exemplo a 5.000 das mesmas unidades no terreo. Deste modo simplifcanse os clculos, que mesmo poden facerse mentalmente. Esta forma de expresar relacins de mapas a terreo tense empregado tamn para indicar escalas e, anda que en principio independente do sistema de medidas empregado, pronto resulta infludo por este. Acontece as nos pases que utilizan o sistema ingls de medidas, onde aparecen escalas como 1:63.360, 1:31.680, etc., porque estas escalas se obtiveron facendo corresponder unha certa medida do plano co seu equivalente do terreo, e ao non ter base decimal o sistema de medidas aparecen estes valores (por exemplo, unha milla equivale a 63.360 polgadas). Para non cometer un erro en que facilmente se incorre, convn adquirir o costume de designar con seguridade os mapas como de pequena ou grande escala, observando en cada caso que a fraccin chamada escala pequena cando o seu denominador grande, e no caso contrario, grande cando o denominador pequeno. dicir, 1:200.000 unha escala menor que 1:5.000, por exemplo. Aditanse chamar mapas de pequena escala os menores de 1:100.000, de escala media os comprendidos entre este valor e 1:10.000, e cocense como de grande escala os maiores de 1:10.000. Nos mapas, ademais de reflectir o valor numrico da escala, aditase inclur o que se chama escala grfica, que significa que sobre unha recta se marcan lonxitudes que representan as distancias reais designadas polas cifras que aparecen.
cARTOGRAFA
Manexo de comps
O comps consiste nunha agulla imantada que se alia co campo magntico terrestre e indica o norte magntico en todo momento sobre un limbo graduado de 0 a 360 graos sesaxesimais. un instrumento moi til para calquera exercicio de orientacin en terreos descoecidos e, especialmente, cando debemos confirmar o noso rumbo ou direccin nun desprazamento. O campo magntico terrestre alase bastante ben co eixe de rotacin da Terra (direccin Norte-Sur), pero non coincide exactamente con el. En concreto, o Norte magntico sinalado polo comps esta desprazado uns 10 graos cara ao Oeste do Norte xeogrfico. Este ngulo denomnase declinacin magntica e ten unha lixeira variacin anual que diferente segundo a latitude e lonxitude do lugar en que nos encontramos. Polo tanto, antes de utilizar o comps para facer unha orientacin cun mapa, deberase coecer o valor desta declinacin, para que se poidan efectuar as correccins oportunas. Os compases mis apropiados para orientarnos no campo coa axuda de mapas son os chamados compases de orientacin, que levan incorporado un transportador de ngulos, unha base cunha frecha de puntara e algunha regra de axuda nos laterais para medir distancias. Para tomar un rumbo con este tipo de aparello, dbese fixar o comps ao noso corpo e coa frecha fixa apuntamos referencia ou ao camio que queremos seguir. Logo, coa parte mbil do instrumento, facemos coincidir o norte do limbo do comps coa agulla.
cARTOGRAFA
10
E o ngulo formado entre o norte (360) do limbo e a frecha fixa o rumbo ou acimut que queremos manter para ir cara a un punto. Para obter o rumbo a seguir a partir dun mapa desde un punto A a outro B, dbese proceder da seguinte forma:
1.
Colcase o comps centrado no punto A e apntase ao punto B coa frecha indicadora daquel.
2.
Mentres se suxeita a plataforma do comps firmemente sobre o mapa, faise xirar o limbo mbil para que o norte deste quede aliado co norte do mapa (normalmente dirixido cara parte superior deste).
3.
Tmase o comps e colcase diante de ns, e xiramos o corpo ata que o norte do limbo coincida coa agulla magntica. A frecha do comps indcanos a direccin a seguir. Os termos acimut e rumbo adoitan empregarse de forma intercambiable para indicar unha das direccins dentro dos 360 graos da rosa dos ventos do comps. Rumbo o termo mis frecuente, pero non por iso mellor que acimut, e en moitas ocasins o seu emprego pode ser tecnicamente incorrecto. O mis importante entender que hai dous tipos de acimut, xeogrfico e magntico, sendo este ltimo un sinnimo de rumbo. O acimut xeogrfico (acimut) un ngulo medido no sentido das agullas do reloxo dende o Norte xeogrfico ata o obxectivo. O seu valor estar entre 0 e 360 graos. O acimut magntico ou rumbo o mesmo ngulo pero medido desde o norte magntico, que o que indica o comps. s veces, o acimut magntico, en vez de medirse de 0 a 360 graos, mdese de 0 a 90 graos en cada un dos cuadrantes, indicando o ngulo e o cuadrante. Por exemplo, o acimut de 50 graos (medido de 01 a 360 graos) dirase N 50 L (norte 50 graos leste) desta forma.
cARTOGRAFA
11
Tipos de coordenadas e usos

Para representar un punto na Terra pdense usar dous tipos de coordenadas: as angulares (que usan os graos, minutos e segundos como medidas de referencia) e as rectangulares (que usan o metro e o sistema decimal). Ademais, existen varios tipos de coordenadas rectangulares: UTM (Universal Transverse Mercator). UPS (Universal Polar Stereographic). Lambert. NAVSTAR, que o sistema usado polos satlites que nos permiten usar os aparellos GPS. Con moito, o tipo de coordenada mis utilizada hoxe en da polo usuario final o sistema de coordenadas UTM. Non obstante, os receptores GPS traballan internamente s co sistema NAVSTAR, e realizan clculos continuos para converter estas coordenadas ao sistema que decidsemos ver na pantalla cando configuramos o receptor. En xeral, poderase dicir que as coordenadas rectangulares se crearon para facilitar ao usuario o uso do sistema de coordenadas, xa que o uso das coordenadas xeodsicas angulares tradicionais (o uso de graos, minutos e segundos) non intuitivo, esixe a realizacin de conversins de graos
cARTOGRAFA
12
a minutos de xeito continuo, resulta s veces desconcertante, e, o que mis importante, non permite realizar dunha forma doada as estimas das distancias que separan uns puntos dos outros, xa que cando se usan as coordenadas angulares non existe unha relacin de distancias constante. Anda que a distancia medida entre os diversos meridianos (latitude) se mantn practicamente constante (1 grao equivale a aproximadamente 110,4 km), non ocorre o mesmo coa lonxitude medida entre os paralelos. Cando medimos 1 grao de lonxitude no Ecuador, este equivale a 110,4 km, supn 78,4 km no paralelo 45, e de s 41,6 km no crculo polar rtico. Considranse as coordenadas UTM como o predecesor de todos os sistemas de coordenadas rectangulares que se utilizan hoxe en da. As coordenadas UTM cobren a prctica totalidade do globo terrqueo (desde a latitude 84 N ata a latitude 80 S). As rexins por enriba da latitude 84 N e por debaixo da 80 S son cubertas polo sistema UPS (Universal Polar Stereographic). Convn destacar que, anda que as coordenadas UTM sexan mis simples e usen principios e unidades diferentes s coordenadas angulares, isto non as fai ser independentes unha da outra. En primeiro lugar, cada unha das 60 diferentes zonas UTM en que se divide a Terra, chamadas fusos, abranguen 6 graos de lonxitude e 164 graos de latitude. O sistema de numeracin dos fusos UTM empeza co nmero de zona 1, que coincide coa lonxitude 180 (a lia internacional de cambio de da), e estndese cara ao Leste. As, por exemplo, o fuso UTM 1 estndese dende a lonxitude 180 W ata a lonxitude 174 W, e o seu centro sitase na lonxitude 177 W. Na lonxitude 0 (meridiano de Greenwich) alcanzamos a zona de transicin entre as zonas UTM 30 e 31. A pennsula Ibrica e e as Baleares estn contidas nas rexins UTM 29, 30 e 31, e as Illas Canarias estn na rexin 28. No sistema angular, os valores das coordenadas aumentan en ambas as direccins comezando polo meridiano cero. As, os valores de lonxitude incrementan dependendo da direccin que adoptamos. E s veces necesario usar expresins con valores negativos. Santiago de Compostela est a unha lonxitude aproximada de 8 graos Oeste (tamn se
cARTOGRAFA
13
adoita dicir a -8 graos), pero tamn se pode considerar que estamos a 353 graos Leste. Os nmeros negativos son s veces confusos, pero o anda mis o feito de que poidamos asignar dous posibles valores de coordenadas angulares ao mesmo tempo a unha mesma localizacin. Non obstante, coas coordenadas UTM non existen nmeros negativos para designar as direccins Leste-Oeste. As lias de cuadrcula incremntanse sempre de esquerda a dereita e de abaixo a arriba. Cranse ademais algunhas falsas orixes nas coordenadas UTM que garanten que xamais debamos usar nmeros negativos. Non se necesita ter conceptos de trigononometra esfrica (que anda mis complicada que a tradicional). Ademais, usa o sistema decimal (uso de unidades, decenas, centenas e as sucesivamente), e xa non necesitamos estar a converter de forma continua os minutos e os segundos das coordenadas angulares. Como se usa o metro, xa non hai necesidade de recordar cantos ps hai nunha milla, ou cantas iardas o forman.
cARTOGRAFA
14
Medicins indirectas
Medir a accin de determinar a proporcin entre a dimensin ou suceso dun obxecto e unha determinada unidade de medida. A dimensin do obxecto e a unidade deben ser da mesma magnitude. Unha parte importante da medicin a estimacin de erro ou anlise de erros. Medicin indirecta aquela en que, realizando a medicin dunha variable, podemos calcular outra distinta, pola que estamos interesados. A medicin indirecta da distancia consiste na determinacin da distancia entre dous puntos, que se produce mediante unha deducin, ben xeomtrica, como no caso do uso de miras ou fitos, ben fsica, como acontece nos procedementos de microondas, infravermellos ou distancimetro e lser ou pola medicin combinada do tempo e lonxitude de ondas como nos GPS. Polo que respecta aos procedementos de deducin xeomtrica ou procedementos estadimtricos, estes basanse no seguinte fundamento:
Se a travs dunha fenda observamos unha regra, se esta se afasta mentres ns mantemos a nosa posicin, a medida que est mis distante veremos unha maior porcin dela. Podemos, pois, establecer unha relacin entre a porcin vista e a distancia que se encontra a regra. Doutra forma pode variar a posicin da regra, e ns poder volver tomar a mesma porcin de regra interceptada variando a dimensin da fenda, ou tamn, variando a nosa posicin, afastarnos ou achegarnos fenda. Estas tres posibilidades representan os tres modelos de estadmetros, denominados de primeira, segunda ou terceira orde.
cARTOGRAFA
15
A medicin de distancias por mtodos electrnicos basase xeralmente na emisin dunha onda e a sa contaxe no rebote, disipando a ambigidade da medida ao determinar o nmero de ondas que se reciben nun tempo determinado.
cARTOGRAFA
16
Levantamento de bosquexos
A elaboracin dun bosquexo unha operacin destinada a crear un mapa mediante observacins directas dunha zona do terreo sen utilizar instrumentacin de medicin tcnica. moi til e conveniente para adquirir seguridade na lectura de mapas. O bosquexo debe facerse inicialmente s planimtrico, dicir, representar a proxeccin horizontal dos detalles (edificios, ras, rbores, lindes, etc.) na sa posicin relativa correcta e conservando, aproximadamente, polo tanto, as sas distancias a escala. Convn que os bosquexos estean, aproximadamente, orientados ao Norte e na sa realizacin debe comezarse por un encaixe xeral do terreo en figuras xeomtricas sinxelas, prescindindo sempre de datos que carezan de interese, por non engadir informacin ao bosquexo (por exemplo, referencias a obxectos afastados que sempre serviran para outra zona prxima). Se se desexa un bosquexo mis detallado, haber que engadirlle a informacin altimtrica mediante o debuxo de supostas curvas de nivel que se adapten forma do terreo e permitan a diferenciacin de alturas dunha forma relativa. Non hai regras para o debuxo de bosquexos, que un labor moi persoal, e que s pode aprenderse coa prctica. Pode comezar sinalndose no papel a direccin das fachadas, se zona edificada, e o curso dos camios e regueiros, en zonas de campo; dicir,
cARTOGRAFA
17
debuxando a planimetra, para marcar a continuacin, con curvas, as ondulacins do terreo; en calquera caso, hai que debuxar a zona que est vista, sen intentar adiviar o que hai mis al, que deber ser obxecto doutro bosquexo, feito desde distinto sitio. moi difcil que varios bosquexos poidan unirse para formar un xeral de zona, porque o impiden a falta de escala e as deformacins inevitables nun debuxo feito a ollo; pero iso carece de interese, porque a utilizacin de cada bosquexo independente da dos demais.
cARTOGRAFA
18
Orientacin no terreo
Para ter unha boa orientacin no terreo, o primeiro que hai que facer localizar a posicin en que se encontra situado o observador, normalmente coa axuda dun mapa, e logo hai que colocar este mapa de forma que coincidan as sas direccins coas correspondentes do terreo. O caso mis sinxelo encntrase cando se poden identificar un ou varios puntos do terreo cos correspondentes do mapa, ademais do punto de observacin. Entn a recta ou rectas que unen eses puntos co de observacin dan direccins sobre as cales se colocan as anlogas do mapa, e este queda orientado. Se non se dispn de aparellos como o GPS, que ofrece as coordenadas do punto en que se encontra o observador, o mtodo mis preciso para coecer as coordenadas dun punto a partir das estrelas e o Sol. A operacin fundamental da orientacin polas estrelas consiste en determinar o polo celeste; unha vez coecido este, a sa proxeccin sobre o crculo do horizonte corresponde ao Norte xeogrfico, xa que a direccin Norte-Sur a proxeccin horizontal da recta que une o polo celeste co observador. A altura do polo celeste sobre o plano do horizonte expresada en graos coincide coa latitude do lugar. A estrela que mellor define este polo a estrela Polar, pois encntrase a tan s 49 minutos de grao do Leste. Para calcular a lonxitude, a tarefa moito mis difcil e necestanse datos sobre a posicin do Sol ao longo do ano, para o que se adoitan utilizar unhas tboas que se publican anualmente.
cARTOGRAFA
19
En tempo anubrado ou con nboa e en bosques moi densos hai que acudir, para colocar o mapa en posicin de emprego, a vestixios que se observan na natureza, ou nas construcins humanas nela integradas, e que dependen da orientacin de cada obxecto. A menor exposicin aos raios solares que nas nosas latitudes teen os obxectos enfrontados ao Norte fai que neles e no seu p exista anda verdor nas pocas mis secas do vern; e a menor evaporacin da humidade permite que nas superficies que teen esta orientacin arraiguen mofos e liques, que faltan nas orientadas cara a calquera outro punto cardinal. As sucede sobre os troncos das rbores, as penas e as paredes das edificacins. A mesma razn fai que nas montaas do hemisferio setentrional os bancos de neve da ladeira Norte (o aveso) subsistan cando os da ladeira Sur (a solaina) se fundiron completamente. Ao comezar a fusin das neves, o descenso de temperaturas que se produce durante a noite fai conxelarse de novo a auga fundida, que forma carambos colgantes do bordo da masa xeada, e que s se manteen na parte norte dos lugares en que se acumula a neve, pois no resto son rapidamente fundidos polo sol do novo da. Este fenmeno mis acusado nos glaciares, sobre cuxas linguas a fusin do xeo produce ademais buratos semicirculares, cuxo bordo recto corresponde ao Sur, mentres a parte curvada queda ao Norte. Facilmente se inte canto hai de circunstancial nestas observacins, que poden ser modificadas por moitas causas locais: chuvias moi intensas, que cobren todo o chan de verdor; regueiros ou mananciais desde os que chega a humidade; reflexin dos raios solares sobre as rochas, que quentan indirectamente zonas de sombra, etc. Nalgunhas ocasins, a existencia de tocos de rbores serradas que non foron arrincadas proporciona tamn unha indicacin da posicin meridiana. O tronco dunha rbore est formado por capas case concntricas, de tonalidades alternativamente escuras e claras. Cada par destes aneis corresponde ao crecemento da rbore durante un ano. Se o tronco engordase de modo homoxneo, estes aneis seran crculos concntricos, pero no crecemento dos vexetais desempea un papel moi importante a luz solar, e a parte mis iluminada engorda mis. En consecuencia, corresponder ao Norte a parte do tronco en que os aneis estean mis prximos entre si e na que o corazn da rbore estea mis preto da codia, e ao Sur a oposta, en que a distancia entre aneis ser mxima. Non todas as especies arbreas presentan de igual modo esta caracterstica, porque algunhas teen preferencias polos avesos, e desenvlvense en zonas de pouca iluminacin, que non sinala diferenzas apreciables.
cARTOGRAFA
20
En zonas pouco coecidas pode suceder que por mala visibilidade non sexa posible identificar o lugar de situacin, nin tampouco algn outro, prximo ou afastado. Este caso pode darse cando hai nboa pechada, e mis anda con xistra. Incluso con boa visibilidade, unha nevada forte cambia bastante a paisaxe e disimula de tal modo os detalles mis notables que posible desorientarse completamente anda en terreo familiar. Nestes casos pode haber tamn algunha pista que non indicar precisamente o Norte pero si algunha direccin coecida. A mis visible a torcedura das rbores, inclinadas no sentido do vento predominante na zona, e que dificilmente deixar de ser perceptible. Das accins e movementos dos animais tamn se poden deducir indicacins valiosas, pero a percepcin dalgunhas delas esixe amplos coecementos de zooloxa. Hai moitas especies de insectos dotadas de sentido da orientacin, que constren os nios en que depositan os seus ovos colocndoos sempre en direccins determinadas. Os paxaros que non emigran constren os seus nios preferentemente de cara ao Sur, e se nesta posicin se encontran expostos ao vento, por causas locais, elixen calquera outra, pero sempre asollada; evitando en todo caso orientalo cara ao Norte para poder gozar no inverno do sol. En canto s aves emigrantes que cruzan o noso pas cara ao Norte en primavera e cara ao Sur en outono, os mis notables polo seu voo en formacin debuxando un grande V son as gras. Pero nin esta especie nin as que emigran en forma menos rechamante manteen estes rumbos en forma constante, senn que elas constiten a lia de ruta xeral da viaxe. En voos tan longos, os paxaros aproveitan sempre que poden as correntes de aire e en moitas ocasins voan con bastante desviacin respecto direccin Norte-Sur.
cARTOGRAFA
21
Cartografa dixital
Os mapas, como calquera outro documento, pode ser creado, manipulado e almacenado usando un ordenador. Esta forma de elaborar cartografa chamada cartografa dixital. A informtica ofrece moitas vantaxes na elaboracin de mapas e planos, xa que permite modificar os documentos dun xeito rpido e sinxelo, engade moita mis informacin ao documento cartogrfico e permite crear diferentes mapas a partir dos mesmos datos xeogrficos cambiando o estilo e seleccionando a informacin que se desexa mostrar. Os elementos da superficie terrestre que conforman o mundo real, tales como ros, edificacins ou bosques, denomnanse obxectos ou fenmenos. Son estes elementos os que se van almacenar e manipular xunto cos seus atributos (que son caractersticas propias que definen os obxectos, como nome, tamao, orientacin, cores, etc.). Os obxectos ocupan unha posicin absoluta sobre a superficie da terra, definida polas sas coordenadas, as como a posicin relativa, definida pola relacin que teen co resto dos obxectos. Teen unha forma xeomtrica e poden ser representados por un punto (casa), unha lia (ro), ou un polgono (un bosque). Existen dous modos (ou formatos) de almacenar e manexar a cartografa cun ordenador: Vectorial: proporciona informacin precisa sobre a forma, tamao, localizacin e relacins espaciais dun obxecto. Nesta estrutura, un obxecto tipo punto, por exemplo, unha
cARTOGRAFA
22
casa, almacnase como un punto definido polas sas coordenadas. Un obxecto tipo lia, como un ro, almacnase usando a xeometra vectorial na cal as lias se definen por unha magnitude, unha direccin e un sentido. Un obxecto tipo polgono, como a delimitacin dun bosque, almacenado como unha cadea de segmento ou arcos unidos. Rster: os obxectos da superficie terrestre descrbense cunha ou varias celas encadeadas que non se superpoen nin presentan espazos baleiros entre elas. A xeometra do obxecto s se pode describir por medio das celas vecias que tean o mesmo atributo. As, o aspecto temtico do terreo est directamente unido posicin do obxecto, pero a representacin xeomtrica convencional cambia. Todas as celas que estean cruzadas por unha lia tern almacenada informacin que indica a pertenza ao devandito obxecto.
Modo rster
Modo vectorial
cARTOGRAFA
23
GPS
Os receptores GPS (do ingls Global Positioning System, Sistema de Posicionamento Global), chamados tamn GPS, receptores ou navegadores, son excelentes instrumentos de axuda navegacin aparecidos nos ltimos anos. A sa finalidade principal dar coordenadas X, Y, Z a un punto mediante a recepcin de sinais de polo menos catro satlites en posicin coecida; a esta operacin dselle o nome de posicionar un punto. Vinte e catro satlites que xiran arredor da Terra das veces ao da transmiten a hora precisa (por medio dun reloxo atmico) e datos sobre a sa posicin. Mediante o aparato GPS lense eses datos e calclase a nosa posicin sobre o terreo cunha precisin de 10 metros en cuestin de minutos ou segundos. Tamn se poden introducir as coordenadas dun punto ao que se quere ir e o navegador GPS proporciona o rumbo de comps e a distancia. Segundo nos movemos, vanse actualizando eses datos e ademais ofrcenos outros datos como velocidade ou tempo que queda para chegar ao destino. Os satlites forman parte dunha constelacin chamada Navstar, composta por 24 unidades situadas a 20.200 km de altura sobre a superficie terrestre. As rbitas elpticas dos satlites estn situadas sobre 6 planos, a 4 satlites por rbita, e tal a inclinacin de cada plano que sempre haber sobre o horizonte polo menos catro satlites en calquera lugar do mundo. Todos eles van provistos de varias antenas que utilizan para comunicarse co receptor e levan ademais outra antena para recibir instrucins dalgunha das estacins de seguimento.
cARTOGRAFA
24
Hai dous mtodos de operar cos GPS: o dinmico e o esttico. O primeiro, cando o receptor se move, como en navegacin. Neste caso os receptores son simplificados e o erro cometido no seu posicionamento de decmetros. Cando o receptor est fixo en terra sguese o mtodo esttico, que pode ser absoluto ou relativo, chamado tamn diferencial nico, que se utiliza en topografa e xeodesia. Polo mtodo absoluto posicinase o punto directamente e o erro de 10 m; e polo mtodo relativo ou diferencial, nico que nos interesa, o erro de poucos centmetros. A caracterstica mis til do GPS a sa capacidade para verificar a nosa posicin nun mapa. Para iso, os mapas deben dispoer dalgn sistema de referencia de coordenadas co que o GPS poida relacionarse. Normalmente, os mapas topogrficos reflicten a latitude e lonxitude (en graos, minutos e segundos) sobre unha cuadrcula superposta, pero ademais adoitan dispoer doutras cuadrculas con outros sistemas de referencia como UTM, Lambert, etc. Sobre o aparello GPS poden axustarse para ler as coordenadas do noso mapa, de forma que as lecturas que obteamos do GPS tean o mesmo sistema de referencia que nos indica o mapa na sa lenda.
cARTOGRAFA
25
Bibliografa
JACOBSON, CLIFF (2008): Mapa y brjula. Madrid. Ed. Tutor. 94 pp. ROBINSON, A.H.; SALE. R.D.; MORRISON, J.L. y MUEHRCKE, Ph.C. (1987): Elementos de Cartografa. Barcelona. Omega. 543 pp. VZQUEZ MAURE, F. y MARTN LPEZ, J. (1995): Lectura de mapas. Madrid. Fundacin General de la U.P.M. 3 edicin. 381 pp.
O medio fsico de Galicia:

Xeoloxa, solos, clima, relevo e hidroloxa
FORMACIN
tema
funcionarios C1
AUTOR: URBANO FRA PALEO Profesor titular Departamento de Xeografa da USC.
ndice
2 5 7 9 9 10 10 11 11 12 16
O medio fsico de Galicia: Xeoloxa O medio fsico de Galicia: Solos O medio fsico de Galicia: Clima O medio fsico de Galicia: Relevo
a costa as serras septentrionaIs E occidentaIs as sierras orientaIs E surorientaIs as CHAIRAS as depresins tectnicas
O medio fsico de Galicia: Hidroloxa Bibliografa
O medio fsico de galicia

Xeoloxa
A historia xeolxica de Galicia moi complexa, pola sa orixe antiga, e est determinada por sucesivos procesos de levantamento e erosin. Galicia forma parte do macizo Hesprico, que foi resultado da actividade na oroxnese herciniana e dos movementos alpinos, que romperon a penechaira anterior. Durante o Terciario producronse unha serie de movementos de levantamento e afundimento de bloques que orixinaron o relevo actual, configurando as ras, as bacas terciarias interiores e as serras. Algns dos elementos xeolxicos principais son a superficie central ou fundamental, a dorsal galega, a depresin meridiana, as estribacins orientais e meridionais, e as depresins terciarias. A superficie fundamental forma un plano ondulado inclinado cara ao Atlntico e ocupa unha grande extensin na parte central de Galicia. Dela sobresaen as serras occidentais, nela insrese a depresin meridiana e aparece cortada de forma transversal polas ras na parte occidental, onde est fragmentada en mltiples unidades menores. Na superficie de Chantada onde se conserva mellor. A dorsal galega est formada por un bloque de elevacins con orientacin norte-sur que se estende desde a serra do Candn, onde conecta coa superficie fundamental, e segue pola serra do Sudo ata os montes da Paradanta, onde a interrompe o ro Mio.
As serras orientais forman un complexo de cristas cuarcticas e vales sobre lousas, mentres que o sur est formado por bloques montaosos con insercins de depresins de grande extensin: as depresins de Maceda, A Limia e Vern. A depresin da Limia, que estivo ocupada por unha lagoa que foi desecada de forma artificial, unha chaira de depsitos aluviais sobre materiais terciarios de area, grava, arxilas e lignitos de pouca profundidade. A depresin de Vern ten unha orientacin meridiana e est rechea de materiais similares anterior. A depresin meridiana un corredor rectilneo de fallas con orientacin norte-sur que vai de Carballo a Tui cunha lonxitude de 200 km, rodeada por grandes bloques nas das marxes. Mentres que os ros Tambre e Ulla a cortan perpendicularmente, outros ocupan o seu percorrido como o Louro e o Sar, e foi aproveitada para trazar os corredores viarios mis importantes da parte occidental, como a autova A6 e a lia do AVE. Ten unha altura que non supera os 150 metros e probablemente foi orixinada polos procesos de distensin na formacin do rift mesoatlntico. As depresins terciarias de Vilalba, Monforte e A Limia teen direccin nordeste-suroeste, a de Vern ten direccin norte-sur, mentres que as depresins tectnicas das Pontes e Meirama teen direccins diferentes entre si. Foron cubertas por materiais detrticos como arxilas, caoln ou depsitos de lignito, como no caso das das ltimas e A Limia, e sobre elas depositronse cantos, gravas e areas. O material litolxico permite dividir Galicia en dous grandes conxuntos: a Galicia occidental ou grantica e a Galicia oriental ou metamrfica, sen esquecer o anticlinal da banda de Ollo de Sapo, unha unidade xeolxica precmbrica singular de gneis glandular, que vai en diagonal desde O Barqueiro ata as estribacins surorientais. Isto supn que hai unha gran variedade de materiais litolxicos, cun 45% do territorio cuberto por rochas gneas cidas ortogneises, granitos e granitoides- e un 46% de rochas metasedimentarias materiais sedimentarios que sufriron un metamorfismo por presin ou temperatura-, como cuarcitas, lousas e xistos, sendo o resto rochas bsicas e ultrabsicas e depsitos terciarios e cuaternarios.
O conxunto predominante est formado por materiais granticos hercinianos con insercins de pequenas bacas terciarias. As rochas mis abundantes, granitos e granitoides, estn compostas de cuarzo, feldespato potsico, plaxioclasa, biotita e moscovita, as como outros en menor proporcin. As tonalidades varan desde os granitos grises a rosados e escuros. Cobre extensas zonas na Galicia occidental, onde particularmente explotado no Porrio, na provincia de Ourense e en reas illadas do centro e norte de Galicia. Os xistos, unha das rochas mis abundantes, aparecen en tres zonas fundamentalmente: Vilalba e rea noroccidental, Ordes e suroeste. Teen ton marrn, aspecto laminado e certo brillo. As lousas aparecen en reas mis dispersas como Riotorto, O Invernadeiro, ou Valdeorras, onde explotado de forma intensiva. O xisto, a lousa e o granito son os materias que tradicionalmente foron utilizados para a construcin popular e actualmente -como pedra de construcin e ornamental- sosteen unha actividade extractiva e industrial moi importante economicamente. As rochas bsicas tamn ocupan certa extensin e importancia na formacin de solos, principalmente na zona de Ortegal, Sobrado-Melide, Carballo e Santiago de Compostela. As rochas carbonatadas, principalmente calcarias, aparecen na parte oriental de Galicia en forma de estreitas bandas de escasa extensin. Finalmente, o glaciarismo no Plistoceno contribuu, mediante procesos glaciares e periglaciares, a modelar o relevo. Nos perodos fros produciuse un modelado glaciar en grandes reas dado que os glaciares descendan ata os 1000 metros sobre o nivel do mar. Poden distinguirse tres fases: un perodo prolongado e estable hai uns 50.000 anos, glaciares de circo entre 13.000 e 16.000 anos, e glaciares rochosos hai entre 10.000 e 11.000 anos. Un exemplo o glaciar de Cenza, na serra de Queixa. Este glaciarismo actuou sobre un relevo xa moi desgastado e moitos elementos foron transformados posteriormente pola accin fluvial, de a que escaseen os depsitos morrnicos ben formados.

Solos
O solo o resultado da interaccin entre distintos compoentes e procesos ambientais, particularmente o substrato xeolxico local, que achega o material de partida; o clima, que determina os procesos de cambio polas variacins de temperatura e precipitacin, lavando elementos qumicos, favorecendo determinadas reaccins qumicas ou a actividade biolxica; o relevo, que contribe ao movemento do solo ao longo da pendente e determina a espesura do solo, as como o contido en humidade; e a accin da vexetacin, que regula a infiltracin, achega materia orgnica e erosiona a rocha nai. A intervencin do ser humano durante sculos tamn est a transformar as condicins existentes do solo particularmente polas prcticas agrcolas e forestais, mediante a fertilizacin, mediante o arado modificando a estrutura dos niveis edficos, mediante o aterrazamento, para diminur a pendente e a erosin, ou mediante a rega ou asolagamento. Dado que o material xeolxico mis abundante o granito, os solos mis comns son resultado da alteracin deste material. Como a sa alterabilidade baixa, os solos son pouco profundos, con partculas grosas, texturas areosas, elevada porosidade, e rpida infiltracin da auga, polo que manifestan rapidamente dficit hdrico e frecuentemente teen afloramentos rochosos. A mecanizacin mis sinxela, excepto cando hai moita pedregosidade ou afloramentos. Teen unha elevada acidez, exceso de aluminio e moderada capacidade de fixacin de fosfatos, polo que presentan unha importante dificultade para o cultivo. A achega de materia orgnica neutraliza estas limitacins pero para o cultivo preciso realizar
encalados e incorporar nutrientes. Estes solos estn localizados na rea litoral e prelitoral occidental, nas serras occidentais e sur de Galicia. Os solos desenvolvidos sobre lousas localzanse sobre todo na parte oriental e norte de Galicia. Son tamn solos de escasa espesura, con afloramentos rochosos, con tendencia compactacin, conteen arxilas e teen unha permeabilidade moderada, polo que se pode producir un encharcamento temporal en zonas baixas nas estacins hmidas. Polo material xeolxico de partida aparecen en zonas con elevadas pendentes. Estes condicionantes favorecen que sexan reas adecuadas para o aproveitamento como pradara, mato ou uso forestal. O aproveitamento como pradara aparece favorecido pola capacidade de retencin da humidade en perodos secos. A baixa fertilidade obriga a realizar encalado e fertilizacin. Os solos desenvolvidos sobre rochas bsicas son mis escasos e limtanse a pequenas zonas das reas de Moeche, Bergantios, Santiago ou Melide. Son solos profundos, con alto contido en materia orgnica, fixacin de nutrientes e capacidade de retencin de humidade, o que favorece o aproveitamento extensivo. Os solos desenvolvidos sobre xistos ocupan amplas reas na zona de transicin entre o litoral e as serras occidentais, as como no Mio central e sur do macizo de Manzaneda. Teen caractersticas intermedias entre os xerados sobre rochas bsicas e os xerados sobre rochas cidas. Non presentan grandes limitacins para o cultivo, dispense habitualmente sobre pendentes suaves, teen unha relativa profundidade, non presentan dficit hdrico estival e son adecuados para os cultivos extensivos. Tamn hai amplas superficies con solos desenvolvidos sobre superficies de sedimentacin terciaria e cuaternaria, as como estreitas chairas de inundacin ao longo dos principais ros. Como o material xeolxico de partida moi variado, os solos tamn teen texturas variables, pero predomina a textura areosa. Cando os depsitos terciarios estn prximos superficie, como na Terra Ch, o nivel fretico est elevado polo que en perodos hmidos favorece a inundacin.

Clima
A posicin latitudinal de Galicia fai que estea baixo a influencia da fronte polar, na zona de contacto entre as masas de aire polar e tropical, e afectada de forma alternativa en funcin do desprazamento en latitude da fronte polar- por dous centros de accin principais: o anticicln dos Azores procedente do sur e as baixas presins procedentes do Atlntico Norte. No vern hai un dominio do anticicln, que d lugar a un tempo estable, mentres que no inverno hai un dominio das baixas presins ou borrascas. No inverno o tempo est infludo pola masa de aire polar fra asentada no centro de Europa que d lugar a episodios de temperaturas moi baixas. Nas estacins intermedias, outono e primavera, a inestabilidade atmosfrica produce unha sucesin mis rpida de tempos. Galicia ten unha diversidade climtica que deriva da sa posicin ao bordo do Ocano Atlntico e da proximidade rea mediterrnea. unha rea de transicin entre o clima ocenico hmido e mediterrneo seco, que se reflicte na pertenza a das rexins bioxeogrficas, a rexin eurosiberiana en case toda Galicia e a rexin mediterrnea no sueste. Hai un predominio da influencia ocenica que se vai atenuando cara s serras occidentais, o que proporciona un carcter diferenciado ao interior, mis continental e seco. As serras frean as perturbacins ou borrascas atlnticas e fai que as masas de aire descarguen a humidade na parte occidental de Galicia. Coa elevacin prodcese un aumento das precipitacins e un descenso da temperatura. Os vales dos ros estenden a influencia ocenica cara ao interior, o mesmo que o ro Sil trae a influencia do interior da pennsula, da meseta, cara ao interior de Galicia.
Hai un incremento da temperatura media e da oscilacin trmica desde o litoral cara s serras orientais e o sueste, con valores similares costa ao longo do val do Baixo Mio, Mio Medio e Sil. As temperaturas medias anuais varan entre os 14C na costa ata os 9C no interior. A oscilacin trmica entre as estacins mis clida e mis fra incremntase desde o noroeste ata o sueste, pasando dunha menor amplitude de 10C na costa, favorecida pola funcin reguladora do ocano, a unha amplitude de 16C no macizo de Manzaneda e nas serras do sueste. A temperatura media do mes mis fro (xaneiro) descende desde os 9C na costa ata os 2C no interior, e a temperatura media do mes mis clido descende desde os 21C da costa aos 16C do interior. Os das de xeada aumentan cara ao interior, pola maior continentalidade, pasando de menos de 100 das na costa ata mis de 300 nas serras orientais e surorientais. As precipitacins e o nmero de das de chuvia descenden desde as Ras Baixas e serras occidentais ata o interior e vlvense incrementar nas serras orientais e surorientais, con valores comprendidos entre 1600 e 2000 mm anuais. As reas mis secas, como a comarca das Marias e Bergantios, Maria luguesa, Alto Mio, e Mio Central e Sil reciben de 1000 a 1400 mm anuais. Os das de precipitacin descenden desde o noroeste, con mis de 150 das ao ano, ata o sueste, con menos de 100 das. Isto fai que haxa perodos de relativo dficit de precipitacin anual na meseta central, Mio Central e Sil. Poden distinguirse tres dominios climticos en Galicia en funcin do volume de precipitacin, da temperatura e da oscilacin trmica, que son: clima litoral hmido e clido nas Ras Baixas ata a desembocadura do Mio, clima litoral mis fresco e menos hmido no noroeste e norte, clima continental mis fro e hmido na meseta norte ata o ro Cabe, e mis clido e seco na provincia de Ourense e, finalmente, clima de montaa nas serras occidentais, orientais, serra do Xurs, macizo de Manzaneda e serras do sueste. As reas entre o litoral e as serras occidentais teen unhas caractersticas de transicin nas cales as precipitacins se incrementan e diminen as temperaturas medias. Estndese desde a depresin das Pontes polas bacas do Xallas, Tambre, Ulla e cabeceiras do Umia e Lrez.

Relevo
Poden distinguirse varias unidades morfolxicas principais en Galicia: a costa, as serras, as superficies de aplanamento, as depresins tectnicas e os vales fluviais.
A costa
Estndese ao longo de 3000 km desde a ra de Ribadeo ata a desembocadura do ro Mio e o lmite con Portugal. A costa ten dous compoentes destacados: as ras e a rasa cantbrica. As ras teen unha orixe relacionada con procesos erosivos diferenciais, de levantamento e afundimento de bloques, e finalmente de anegamento do tramo final dos vales fluviais. Como a costa de xistos e lousas retrocede mis facilmente que a de granitos ou granitoides ante a erosin maria, cada ra ten unha orixe diferenciada, resultado de distintos procesos combinados. As ras estn tamn acompaadas doutras formas litorais como esteiros, marismas, lagoas costeiras, dunas e praias. Poden distinguirse tres tipos: as Ras Altas, que se estenden desde a ra de Ribadeo ata a ra de Cedeira, as Ras Centrais desde a anterior ata a ra de Corcubin, e as Ras Baixas, desde a ra de Muros e Noia ata a ra de Vigo. A rasa cantbrica unha chaira estreita, plana ou cunha pequena pendente, que se estende como un cinto costeiro de 20-40 metros de elevacin sobre o nivel do mar desde
10
Asturias ata Burela, e que se vai estreitando desde os 3 km nas proximidades de Ribadeo ata algns metros na parte final.
As serras setentrionais e occidentais

Desde o fondo da ra de Ribadeo ata a desembocadura do Mio estndese unha cadea de serras setentrionais e occidentais, que illan o interior da costa e que teen un efecto climtico importante, facendo de barreira humidade arrastrada polas masas de aire procedentes do ocano. As serras setentrionais discorren de oeste a leste, onde nacen os ros da vertente Cantbrica, desde a serra da Faladoira, que descende progresivamente ata Estaca de Bares, ata a serra do Xistral. Este macizo ten unha estrutura complexa dado que est formado por serras de distinta dimensin e orientacin. Nas serras occidentais a altitude vai crecendo progresivamente de norte a sur desde o Alto da Faladoira, con 601 m, ata os 1154 m do Faro de Avin. Nelas nacen os ros que verten cara ao Atlntico. Est formado pola serie: serra da Faladoira, serra da Loba, cordal de Montouto, serra da Cova da Serpe, serra do Caren, serra do Farelo, serra do Faro; logo xira cara ao oeste nos montes de Testeiro e contina cara ao sur pola serra do Cando, serra do Sudo, serra do Faro de Avin e os montes da Paradanta.
As serras orientais e surorientais

Forman unha barreira que separa Galicia do resto da Pennsula. Son as mis masivas e elevadas, e superan os 2000 metros. A serra dos Ancares, ao norte, ten un carcter macizo que fai difcil diferenciala do seu contorno, con cumes entre os 1200 e 1500 metros. A mxima elevacin Penarrubia con 1822 m. A serra do Courel, ao sur dos Ancares, anda que tamn masiva, ten unha direccin norn-ordeste-sur-suroeste mis definida. O cumio Pa Paxaro, con 1616 m.
11
O Macizo de Manzaneda est moi cortado polos bordos pola accin fluvial como o val do Sil, que o separa do Courel, e pola depresins de Maceda e Monterrei. Sen unha direccin definida, as alturas estn por riba dos 1300 m, e o cume mximo de Cabeza Grande ten 1782 m. Ao sueste est a serra do Eixe, a estrutura mis elevada, con alturas por riba dos 1400 m, onde se localiza a maior elevacin de Galicia en Pena Trevinca, con 2127 m. Ao sur de Galicia hai unha serie de aliacins que pechan o relevo, conectando o extremo sur das serras occidentais coas surorientais. Est formado pola serra de Leboreiro, serra do Xurs e serra de Larouco, con superficies bastante aplanadas que foron desgastadas pola accin glaciar no Cuaternario.
As chairas
Hai varias superficies planas no interior de Galicia, algunhas de pequena dimensin, encerradas por serras, que son o resultado do aplanamento no Terciario. A mis extensa destas chairas A Terra Ch, que forma a cabeceira da baca do ro Mio. Ten dous niveis: ao norte cunha altura de 500-600 m e ao sur con 400 m na proximidade de Lugo. Esta superficie estndese cara ao sur facndose mis irregular e elevada -alcanzando os 600 m na superficie de Chantada- e aparece intercalada polas depresins de Sarria e Monforte e os canns do ro Mio e do Sil.
As depresins tectnicas
Por outro lado, as depresins tectnicas son o resultado de procesos de subsidencia. De norte a sur encontramos a depresin das Pontes, Sarria, Monforte de Lemos, Maceda, A Limia e Monterrei. A depresin das Pontes ten unha pequena extensin e nela depositronse os lignitos que foron explotados na central trmica. A depresin de Monforte ten maior extensin que a de Sarria e ambas descenden ata unha elevacin de 300 m. A depresin da Limia estivo ocupada pola gran lagoa de Antela, ata que foi desecada, e presenta problemas de inundacin con precipitacins elevadas.
12

Hidroloxa
As precipitacins relativamente elevadas e o complexo relevo de Galicia fan que haxa unha rede fluvial densa relativamente homoxnea que pertence ao sistema fluvial atlntico. O rxime dominante o pluvial, excepto no caso dos ros orientais que o complementan cun rxime nival. A rede encixase no interior, na parte do Mio central, como no caso dos ros Bibei, Lor e Xares, pero particularmente do ro Sil a partir da comarca de Valdeorras desde que entra en Galicia- ata a confluencia co Mio e do mesmo ro Mio desde o encoro de Belesar. Hai outros exemplos na costa como os ros Sor, o Eume tras atravesar a depresin das Pontes, o ro Grande de Xubia, o Tambre e o Ulla. Isto facilita que frecuentemente fosen utilizados como va de comunicacin entre o litoral e o interior, para salvar a diferenza de elevacin, as como entre a chaira e a montaa, e os vales son reas ocupadas por asentamentos de poboacin e a actividade agraria. Poden distinguirse tres sistemas principais: o sistema Mio-Sil, os ros costeiros e as bacas perifricas.
O sistema Mio-Sil
Os ros do interior estn organizados polo sistema Mio-Sil, que captan toda a auga interior nunha gran baca. Nacen nas serras orientais, anda que tamn recollen as augas da vertente oriental das serras occidentais e meridional das serras setentrionais.
13
Estes ros percorren as pequenas chairas do interior rodeadas de serras e concntranse nos puntos mis baixos. O seu rxime pluvio-nival, con mximos en outono-inverno e primavera. O Mio percorre uns 300 km e recolle as augas desde A Terra Ch ata a desembocadura na raia con Portugal, inclundo o Sil, un ro de similar caudal na confluencia entre ambos. Pode dividirse en tres tramos: alto, medio e baixo Mio. O alto Mio, cunha direccin norte-sur ata a confluencia co ro Sil, drena A Terra Ch e recolle as augas das serras setentrionais, occidentais e orientais. A cabeceira est formada polos ros Parga, Ladra e Tmoga; posteriormente nense o ro Ferreira e o Neira. O Mio central, cunha direccin nordeste-suroeste, comprende tamn a baca do Sil e a rea de confluencia entre ambos, que se produce nos Peares. O ro Sil nace na provincia de Len, recolle as augas orientais da serra dos Ancares, cordilleira Cantbrica e montes de Len, drena a comarca de El Bierzo e entra en Galicia pola comarca de Valdeorras. Unha vez en Galicia verten nel as bacas dos ros Cabe, Lor e Bibei. O ro Cabe drena a depresin de Monforte, o ro Lor descende desde a serra do Courel, e o Bibei desde as elevacins do macizo de Manzaneda, serra do Eixe e Pena Trevinca. Ademais deste gran ro tamn conflen no Mio Central os ros Avia pola marxe dereita, que descende desde as elevacins da rea de inflexin das serras occidentais, e o Arnoia pola esquerda, drenando sucesivamente a depresin de Maceda, Allariz e a Terra de Celanova. O baixo Mio est dominado por un curso de auga mis abundante, con menor pendente e con pequenas achegas, das cales se pode destacar o ro Louro, ademais de mltiples cursos da vertente portuguesa pola marxe esquerda.
Os ros costeiros
Os ros costeiros son os mis numerosos dado que parten da orla de serras costeiras occidentais e setentrionais. Teen un curto percorrido (arredor de 50 km) e forman pequenas
14
bacas, sen xerarquizacin, dada a curta distancia entre as serras e a costa. As direccins dominantes son sur-norte e leste-oeste. S rompen este esquema o Tambre e o Ulla, cunha baca e lonxitude maior e con certa xerarquizacin. O rxime pluvial, con mximos en outono e inverno, e no vern presentan certa estiaxe. Cada ro est normalmente asociado a unha ra. Nas Ras Altas e serras setentrionais encontramos cursos de auga cunha direccin sur-norte. O ro Eo, que nace nas serras de Meira e do Hospital e desemboca na ra de Ribadeo. O ro Masma nace na serra de Lourenz e desemboca na ra de Foz. O ro Ouro nace na serra do Xistral e drena a pequena depresin de Lourenz, desembocando na pequena ra de Fazouro. O ro Landro, que nace na cara occidental da serra do Xistral e desemboca na ra de Viveiro. O ro Sor, que nace en dous puntos e forma dous cursos procedentes da parte mis occidental da serra do Xistral que conflen en Ambosores, e desemboca na ra do Barqueiro, recollendo as augas da serra da Faladoira pola marxe esquerda. O ro Mera, que recolle as augas das serras da Faladoira pola marxe dereita e da serra da Capelada pola marxe esquerda, desemboca na ra de Ortigueira. Nas Ras Centrais encontramos ros con caractersticas de transicin, con direccins suroeste-nordeste e oeste-leste. O ro Grande de Xubia nace nas estribacins mis baixos da serra da Faladoira e desemboca na ra de Ferrol. O ro Eume nace na serra do Xistral, atravesa a depresin das Pontes, cortando as serras occidentais, e desemboca na ra de Pontedeume, moi encaixado no tramo final, onde se encontra o espazo natural das Fragas do Eume. Os ros Mandeo e Mendo, que nacen na serra da Loba e desembocan conxuntamente na ra de Betanzos. O ro Mero nace nos montes do Xalo e na penechaira de Ordes e desemboca na ra da Corua. O ro Anllns nace nos montes do Xalo e na serra de Montemaior e desemboca na ra de Corme e Laxe, drenando a comarca de Bergantios. O ro Grande, que nace na serra do Couso, atravesa a Terra de Soneira e desemboca na ra de Camarias. E, finalmente, o ro Xallas, que nace nos montes do Couso e do Castelo e desemboca na enseada do zaro, moi por riba do nivel do mar, formando unha fervenza.
15
Nas Ras Baixas e serras occidentais encontramos os maiores cursos despois do Mio-Sil. O ro Tambre nace na serra da Cova da Serpe e desemboca na ra de Muros e Noia, despois de drenar a zona de Ordes e A Barcala. O ro Ulla, a baca mis importante tras a do Mio-Sil, nace na comarca da Ulloa e nas serras do Farelo e do Faro, e discorre polas comarcas de Deza, Melide, Arza, Santiago e Terra de Montes para desembocar na ra de Arousa. Algns dos afluentes son os ros Sar, Deza e Arnego. Tamn desemboca na parte meridional da ra de Arousa o ro Umia, que nace na Terra de Montes. O ro Lrez desemboca na ra de Pontevedra e nace nas serras do Candn e do Cando. Finalmente, os ros Verdugo e Oitavn desembocan na ra de Vigo e nacen na serra do Cando e na serra do Sudo.
As bacas perifricas
Polo que se refire s bacas perifricas en que os ros verten cara ao exterior de Galicia, hai que destacar tres cursos: os ros Navia, Limia e Tmega. Antes de sar por Negueira de Muiz e atravesar Asturias para verter no mar Cantbrico, o ro Navia recolle as augas da Fonsagrada e da parte setentrional da serra dos Ancares. O ro Limia, que drena a depresin da Limia e se encaixa entre a serra do Xurs e a serra Leboreira, verte cara ao Atlntico a travs de Portugal e desemboca en Viana do Castelo. Finalmente, os ros Tmega e Mente recollen, respectivamente, as augas da depresin de Monterrei e dos estribos surorientais da serra da Urdieira, que son conducidas por Portugal para se integraren no sistema do ro Douro e desembocar en Porto.
16
Bibliografa
Naranjo, L. e V. Prez (coors.). 2006. A variabilidade natural do clima en Galicia. Santiago de Compostela: Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible - Fundacin Caixa Galicia. Martnez, A. e A. Prez. 1999. Atlas climtico de Galicia. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Prez, A. 1982. Xeografa de Galicia. O medio. Sada: Slvora. Prez, A. 1993. Xeografa de Galicia. Xeomorfoloxa. Tomo III. Santiago de Compostela: Gran Enciclopedia Gallega. Precedo, A. (dir.). 1998. Atlas de Galicia. A Corua: Hrcules. Precedo, A. e J. Sancho Comns (dirs.). 2001. Atlas de Galicia. Tomo I. Santiago de Compostela: Sociedade para o Desenvolvemento Comarcal de Galicia. Rodrguez, F. (coor.). 1996. Galicia. Geografa General. Tomo XVII. A Corua: Hrcules.
A proteccin ambiental en Galicia:

FORMACIN
Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia. A avaliacin ambiental. Principais procesos e sectores relacionados coa avaliacin ambiental. tema
funcionarios C1
AUTOR: Xos Lago Garca Subdirector Xeral de Accin Exterior e Cooperacin Transfronteiriza da Consellera de Presidencia, Administracins Pblicas e Xustiza. ndice
4 15 20
A Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia A avaliacin ambiental Principais procesos e sectores relacionados coa avaliacin ambiental.
A proteccin ambiental en Galicia
O marco legal bsico para a avaliacin ambiental o seguinte: Lexislacin europea: Directiva 2001/42/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuo de 2001, relativa avaliacin dos efectos de determinados plans e programas no ambiente. Directiva 97/11/CE, do 3 de marzo, do Consello, pola que se modifica a Directiva CEE 85/337, relativa avaliacin das repercusins de determinados proxectos pblicos e privados sobre o ambiente. Directiva 85/337/CEE, do 27 de xuo, do Consello, relativa avaliacin das repercusins de determinados proxectos pblicos e privados sobre o ambiente. Lexislacin estatal: Lei 6/2010, do 24 de marzo, de modificacin do texto refundido da Lei de avaliacin ambiental de proxectos, aprobado polo Real decreto lexislativo 1/2008, de 11 de xaneiro. Real decreto lexislativo 1/2008, do 11 de xaneiro, polo que se aproba o texto refundido da Lei de avaliacin de impacto ambiental de proxectos. Lei 9/2006, do 28 de abril, sobre avaliacin dos efectos de determinados plans e programas no ambiente. Real decreto 1131/1988, do 30 de setembro, polo que se aproba o regulamento para a execucin do Real decreto lexislativo 1302/1986, do 28 de xuo, de avaliacin de impacto ambiental. Lexislacin autonmica: Decreto 455/1996, do 7 de novembro, de fianzas en materia ambiental. Lei 2/1995, do 31 de marzo, pola que se lle d nova redaccin disposicin derrogatoria nica da Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia.
Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia. Decreto 327/1991, do 4 de outubro, de avaliacin de efectos ambientais para Galicia. Decreto 442/1990, do 13 de setembro, de avaliacin do impacto ambiental para Galicia. Decreto 133/2008, do 12 de xuo, polo que se regula a avaliacin de incidencia ambiental
A Lei 1/1995, do 2 de xaneiro,

de proteccin ambiental de Galicia
No ano 1995 Galicia, ao abeiro da posibilidade estatutaria de ditar normas adicionais sobre proteccin do ambiente e a paisaxe, aprobou a Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de proteccin ambiental de Galicia, que foi modificada ao pouco tempo, pola Lei 2/95, do 31 de marzo, para corrixir un erro na disposicin derrogatoria nica. Esta lei naceu cunha vocacin integral, ata o punto de que no seu artigo primeiro di que o seu obxecto o establecemento das normas que, no mbito da competencia da Comunidade Autnoma, configuran o sistema de defensa, proteccin, conservacin e restauracin, se o caso, do ambiente en Galicia e aseguran unha utilizacin racional dos recursos naturais. Ademais, o artigo 4 considera que son elementos que se teen que protexer: o medio natural constitudo pola poboacin, a fauna, a flora, a diversidade xentica, o solo, o subsolo, a auga, o aire, o clima e a paisaxe, as como a interrelacin entre os elementos antes mencionados, os recursos naturais e culturais, includo o patrimonio arquitectnico e arqueolxico, en canto poden ser obxecto de contaminacin e deterioracin por causas ambientais. Esta vocacin tamn se manifesta cando a lei expresamente define o seu eido de aplicacin, xa que incle non s a quen realice accins, senn tamn a quen pretenda realizalas; o artigo 3 di que a lei obrigar, no mbito territorial da Comunidade Autnoma, a toda persoa, natural ou xurdica, pblica ou privada, que proxecte realizar ou efectivamente realice calquera actividade susceptible de producir unha deterioracin no ambiente.
O artigo 2 recolle os principios e obxectivos da lei:

a)
De clasificacin das actividades de acordo coa sa incidencia ambiental, co fin de evitar e corrixir, dentro do procedemento de autorizacin previa e da subseguinte vixilancia e control, os efectos negativos que estas poden ter no ambiente.
b)
De prevencin, compatibilizando a defensa dos valores ambientais co desenvolvemento econmico e co progreso tcnico.
c)
De utilizacin racional e de defensa dos recursos naturais e da paisaxe, que constiten o patrimonio natural de Galicia, co obxecto de que a sa utilizacin se realice de maneira racional, orientada ao aproveitamento sostido, ao mantemento da diversidade xentica e conservacin da capacidade de retroalimentacin e rexeneracin do ecosistema, evitando en todo momento os danos irreversibles ao equilibrio ecolxico e contribundo proteccin da sade humana e conservacin das especies.
d)
De promocin da investigacin cientfica e tecnolxica, orientando a accin investigadora reciclaxe e recuperacin dos residuos, proteccin do ambiente, loita contra a contaminacin e defensa da calidade dos distintos sectores que integran o medio natural e humano.
e)
De promocin da educacin ambiental, en todos os niveis educativos, e da concienciacin cidad, en todos os sectores sociais, para unha eficaz defensa dos valores ambientais, co fin de que, de acordo cunha informacin obxectiva, completa e actual, poida participar a totalidade da poboacin na defensa do seu ambiente.
f)
De coordinacin, tanto no que fai referencia s distintas administracins e regulacins, xa sexan sectoriais, xa de actividades con incidencia ambiental, coma aos seus compoentes, co fin de asegurar a sa coherencia, de maneira que se facilite a sa aplicacin e xestin administrativa, co obxecto de potenciar e axilizar a actividade administrativa.
g)
De subsidiariedade, co fin de garantir a actuacin dos concellos para que afronten os seus problemas ambientais e para asegurar o exercicio efectivo da disciplina ambiental; co dito obxecto fomentaranse as frmulas consorciais entre municipios, de acordo coa Lei de bases de rxime local, para a solucin dos problemas ambientais comns.
h)
De correccin do ilcito ambiental mediante un efectivo rxime sancionador que sirva para corrixir as condutas manifestamente insolidarias e atentatorias ao ben comn que o ambiente.
i)
De publicidade, participacin e transparencia administrativa, polo que as actuacins sobre ambiente se basearn no libre acceso do pblico a unha informacin obxectiva, fiable e concreta, que sirva como base para unha efectiva participacin dos sectores sociais implicados.
j)
De pacto ambiental, como actuacin encamiada a obter acordos, tanto no establecemento de medidas preventivas e correctoras coma, sobre todo, en situacins con formulacins ambientais conflitivas que afecten sectores sociais e econmicos, nas cales, mediante unha estratexia adecuada, se acade a compatibilizacin das medidas correctoras coa viabilidade das empresas a travs de innovacins tecnolxicas nos procesos de fabricacin e nos sistemas de eliminacin de axentes contaminantes, tendo presente que a Administracin non poder aceptar a pervivencia de situacins que produzan agresins ou deterioracin grave do ambiente.
k)
De integracin dos requisitos de proteccin do ambiente nas polticas econmicas, industriais, agrarias e sociais.
l)
De fomento das actuacins dirixidas a rexenerar as deterioracins e degradacins producidas no ambiente.
Logo deste Ttulo introdutorio, a lei estrutrase en tres ttulos mis: un referido a tcnicas e medidas de defensa, o seguinte sobre a administracin ambiental e o derradeiro sobre a disciplina ambiental. O ttulo II (tcnicas e medidas de defensa) vn desenvolver a normativa daquela en vigor, nomeadamente a Directiva 85/337/CEE, relativa avaliacin das repercusins de determinados proxectos pblicos e privados sobre o ambiente e o Real decreto lexislativo 1302/1986, do 28 de xuo, de avaliacin de impacto ambiental. Comeza coa clasificacin do grao de proteccin e autorizacin de actividades, onde se di (artigo 5) que todos os proxectos, obras e actividades que fosen susceptibles de afecta-lo ambiente debern obter unha autorizacin, e o seu outorgamento derivar dun previo procedemento que determinar o rgano da Administracin ambiental, segundo a clasificacin do grao de proteccin aplicable a eles, que poder ser:
a)
De avaliacin do impacto ambiental.

b)
De avaliacin dos efectos ambientais.

e)
De avaliacin da incidencia ambiental. Estes tres tipos de avaliacin estn ordenados en funcin da posible incidencia no medio dos proxectos que se vaian tratar, comezando por aqueles que se consideran a priori mis impactantes (e cuxa determinacin se deixa para un ulterior desenvolvemento normativo), para rematar -para aqueles proxectos que, en principio, deben ter unha incidencia menor no medio- coa avaliacin da incidencia ambiental como un elemento residual, pois incle todos aquelas que se determinen por decreto e aqueloutras que, non estando includas nel, merezan a consideracin de molestas, insalubres, nocivas ou perigosas (artigo 13) A seguir, define a avaliacin como a actividade do rgano ambiental competente que tea por obxecto determinar a compatibilidade dun proxecto, obra ou actividade co
ambiente e, se o caso, as medidas correctoras que cmpre inclur no proxecto e/ou no seu desenvolvemento. Tamn di que a autorizacin ser un requisito previo, preceptivo e vinculante, en canto s medidas correctoras, que podern ser aseguradas por medio dunha fianza que cubra a reparacin dos posibles danos e o posible custo da restauracin. A Lei 1/95 recolle os instrumentos que estaban en vigor na normativa autonmica con anterioridade e que, de acordo coa disposicin transitoria segunda, mantense en vigor ata que non se aprobe o desenvolvemento regulamentario da lei: Decreto 2414/1961, do 30 de novembro, polo que se aproba o Regulamento de actividades molestas, insalubres, nocivas e perigosas. Decreto 442/1990, do 13 de setembro, de avaliacin do impacto ambiental para Galicia. Decreto 327/1991, do 20 de outubro, de avaliacin dos efectos ambientais de Galicia. O captulo V deste ttulo II recolle outras medidas de proteccin ambiental, dentro das cales se inclen un rxime de rexistros, catlogos e inventarios; a necesaria conexin cos instrumentos de planeamento urbanstico, que debern ter en conta a defensa do ambiente e dos recursos naturais; a necesidade dunha educacin ambiental orientada formacin dos cidadns, especialmente dos mis novos, nunha maior aproximacin e respecto natureza, cun enfoque interdisciplinario, que abranga o conxunto dos niveis educativos e con carcter eminentemente prctico, que fomente a necesaria conciencia ecolxica na defensa do medio. A lei busca tamn fomentar a investigacin sobre problemas ambientais e as vas de traballo e colaboracin nesta materia, orientando esta asistencia cientfica e tcnica elaboracin de estudos bsicos da contaminacin e do medio fsico, ao establecemento de laboratorios homologados, determinacin da tecnoloxa mis adecuada en cada momento para o ambiente, ao asesoramento no establecemento de redes de control, programas, medidas estndares de calidade e mtodos de anlise.
No mbito da participacin cidad; o artigo 24 di que As actuacins sobre o ambiente en Galicia basearanse no libre acceso do pblico a unha informacin obxectiva, fiable e completa, ademais da especial relativa a determinados expedientes sobre asuntos concretos, como base dunha efectiva participacin dos sectores sociais implicados e os concellos. O artigo 25 da lei fala do pacto ambiental. Esta figura foi logo desenvolta por medio do Decreto 295/2000, do 21 de decembro. A lei busca as un sistema novo de consecucin paccionada de resultados. Di:
1.
A accin administrativa nesta materia estar orientada consecucin dun pacto ambiental para as situacins mis conflitivas, as como a acometer aquelas que poidan mellorar a imaxe pblica das empresas a travs dos instrumentos de participacin dispositiva destas e dos cidadns na defensa do medio, podndose estender a estratexias e accins de carcter local ou comarcal.
2.
Este pacto ambiental, que se formular cos sectores sociais implicados, constar dos seguintes contidos mnimos: obxectivos que se pretenden conseguir, inconvenientes das medidas propostas, compensacin, medidas que se van adoptar e prazo para realizalas.
3.
En aplicacin do pacto ambiental, establecerase un sistema de ecoxestin e ecoauditora que permita a participacin voluntaria das empresas que desenvolvan actividades industriais para a avaliacin e mellora dos resultados das sas actividades industriais en relacin co ambiente e a facilitacin da correspondente informacin ao pblico. O obxectivo do sistema ser promover a mellora continua dos resultados das actividades industriais en relacin co ambiente mediante:
a)
O establecemento e a aplicacin, por parte das empresas, de polticas, programas e sistemas de xestin ambientais en relacin cos seus centros de producin.
b)
A avaliacin sistemtica, obxectiva e peridica do rendemento dos devanditos elementos.
10
c)
A informacin ao pblico acerca do comportamento en materia de ambiente. Este sistema aplicarase sen prexuzo das actuais normas e dos requisitos tcnicos autonmicos, estatais e comunitarios en materia de controis ambientais, e sen mingua das obrigas a que estn suxeitas as empresas en virtude das devanditas normas e requisitos. O Goberno promulgar a normativa que cree e desenvolva a ecoxestin e a ecoauditora, no marco da lexislacin da Unin Europea e da estatal. En aplicacin do pacto instituuse a ecoetiqueta ou etiqueta ecolxica como mecanismo voluntario de participacin das empresas e dos cidadns na proteccin do ambiente a travs da seleccin de produtos comerciais por criterios ecolxicos no proceso de utilizacin dos recursos naturais, a sa fabricacin, comercializacin, consumo e abandono (Artigo 26). O Decreto 295/2000 ampla as posibilidades do pacto ambiental, pois considera que o pacto ambiental permitir establecer pautas de adaptacin das empresas normativa ambiental e inclusive promover estratexias e accins ambientais de carcter local ou comarcal como instrumento orientado harmonizacin de posibles conflitos entre valores ambientais e industriais, compatibilizando as medidas correctoras co principio de viabilidade das empresas, xa que O pacto ambiental poder dirixirse tamn, de acordo co principio de viabilidade, a establecer unha periodificacin de obrigas ambientais cando supoan, para empresas xa instaladas, adaptacin s condicins ou aos requisitos tcnicos que deban reunir as sas instalacins industriais segundo nova normativa ou disposicins legais en vigor (artigo 1.2). O decreto detalla tamn o procedemento para acadar un pacto, que comeza coa solicitude da empresa (anda que tamn posible que se chegue a este con grupos de empresas ou sectores sociais ou econmicos); contina coa proposta de pacto, formulada pola Administracin, e a sa subscricin, logo das alegacins e modificacins precisas. Segundo o artigo 8 do decreto, O pacto ambiental describir os obxectivos que pretenden conseguirse e, as mesmo, valorar as medidas ambientais, innovacins tecnolxicas e sistemas de eliminacin de axentes contaminantes propostas polas empresas subscritoras
11
do devandito pacto, concretando aquelas que definitivamente se aproben, e precisando, se o caso, motivadamente as sas vantaxes fronte s includas na proposta inicial, as como o prazo ou prazos parciais de execucin que se establezan. O ttulo IV da lei fala da disciplina ambiental. Comeza coa inspeccin ambiental, que debe ser nica (sen prexuzo das actuacins da Administracin local). Tamn di que as actas de inspeccin gozarn da presuncin de veracidade respecto dos feitos que nela se declaren probados. A inspeccin foi desenvolta polo Decreto 156/95, do 3 de xuo, da inspeccin ambiental; no artigo 12 do decreto establcese que A funcin inspectora poder exercerse dalgunha das seguintes formas:
1.
Con carcter previo ao outorgamento dunha autorizacin ou licenza, co obxecto de comprobar a realidade dos extremos achegados nos estudos ou proxectos dos diferentes elementos preventivos, ou da aplicacin das medidas correctoras impostas na declaracin ou licenza.
2.
Con posterioridade posta en marcha da actividade, co obxecto de comprobar que se cumpren de maneira continuada as condicins marcadas nos instrumentos preventivos, as como as sinaladas por calquera outra prescricin legal.
3.
En virtude da denuncia dalgn feito que puidese ser constitutivo de delito, infraccin administrativa ou incumprimento de prescricins de obrigado cumprimento.
4.
De oficio, para a comprobacin de calquera actividade en funcionamento ou abandonada de forma ilegal, ou por coecemento ou indicios da existencia de feitos que puidesen ser constitutivos de delito ou infraccin administrativa. O decreto desenvolve as actas, que poden ser de investigacin (que poden ser de infraccin se se apreciara a existencia dun ilcito ambiental ou de constatacin de adecuacin das actividades ou actuacins) e de comprobacin (as que constatan o cumprimento ou in-
12
cumprimento dos requisitos ambientais contidos na licenza ou autorizacin para o exercicio da actividade de que se trate). Segundo o artigo 14, nas actas debe consignarse:
a)
O lugar e a data da sa formulacin.

b)
A identificacin persoal dos actuarios que a subscriben.

c)
Os elementos esenciais da infraccin ambiental e da sa atribucin ao causante, con expresin dos feitos e circunstancias con transcendencia na infraccin.
d)
A conformidade ou desconformidade do presunto causante.

e)
O nome e apelidos, nmero do documento nacional de identidade e sinatura, se o caso, da persoa coa cal se estenden as actuacins e o carcter ou representacin con que intervn nelas; as como, en calquera caso, o nome e apelidos ou a razn ou denominacin social completa, o nmero de identificacin fiscal e o domicilio tributario do interesado. O artigo 15 di que Se a persoa coa que se realizan as actuacins se negase a asinar a acta, a inspeccin farao constar nela, as como a mencin de que lle entrega un exemplar duplicado. Se a dita persoa se negase a recibir o duplicado da acta, o inspector farao constar igualmente e, en tal caso, o correspondente exemplar seralle enviado ao interesado nos tres das seguintes, por algn dos medios previstos nas disposicins vixentes. Para rematar, a Lei 1/95 recolle un elenco de infraccins que, sen prexuzo da posible responsabilidade penal, se poden clasificar en leves (sancionables con multa de ata 1.000.000 pta -6.01012-), graves (sancionables con multa de 1.000.000 a 10.000.000pta -6.01012 a 60.10121-, e pechamento de ata dous anos do establecemento ou a suspensin da actividade, total ou parcial) e moi graves (sancionables con multa de 10.000.001 a 50.000.000pta - 60.10122 a 300.50606-, e pechamento de ata catro anos do establece-
13
mento ou a suspensin da actividade, total ou parcial, ou mesmo a clausura definitiva, total ou parcial, do establecemento ou da actividade). As infraccins recllense no artigo 33. Son:
a)
A iniciacin ou realizacin de proxectos, obras ou actividades sen obter a previa autorizacin ou a licenza, cando se trate de actividades sometidas a este trmite.
b)
A descarga no ambiente, ben sexa nas augas martimas ou continentais, solo ou subsolo e atmosfera, de produtos ou substancias, en estado slido, lquido ou gasoso, ou de formas de enerxa, mesmo sonoras, que constitan un risco obxectivamente verificable para a sade humana e os recursos naturais, supoan unha deterioracin ou degradacin das condicins ambientais ou afecten negativamente o equilibrio ecolxico en xeral. Non tern a consideracin de infraccin as verteduras ou as emisins en cantidades ou condicins expresamente autorizados conforme a normativa aplicable en cada caso.
e)
A explotacin indebida, o abuso ou a destrucin dos recursos naturais, entendendo que esta se produce cando se realice contravindo os termos da autorizacin ou das normas que a regulan.
d)
A ocultacin de datos ou o seu falseamento, total ou parcial, no procedemento de obtencin da autorizacin ou licenza.
e)
A transgresin ou o incumprimento das condicins impostas na autorizacin ou licenza, ou o incumprimento das ordes de clausura ou de aplicacin de medidas correctoras ou restauradoras do medio.
f)
A negativa ou resistencia a facilitar datos que sexan requiridos e a obstrucin ao labor inspector da Administracin.
g)
O incumprimento das medidas cautelares previstas nesta lei.
14
h)
En xeral, o incumprimento dos requisitos, obrigas e prohibicins establecidos nesta lei e na normativa que a desenvolva.
15
A avaliacin ambiental
Actualmente o concepto de desenvolvemento sustentable tenta compatibilizar o desenvolvemento econmico coa conservacin do ambiente, sendo un dos aspectos bsicos o establecemento de medidas de proteccin no proceso de investimentos pblicos e privados. Compatibilizar o uso sustentable dos recursos naturais co desenvolvemento econmico tradcese, na prctica, en incorporar a dimensin ambiental no desenvolvemento de plans, programas e proxectos. Un dos obxectivos da avaliacin ambiental, que se aplica tanto a proxectos ou actividades do sector pblico como privado, asegurar que a sa execucin e o desenvolvemento das sas actividades sexan sustentables desde o punto de vista do ambiente. Para isto a avaliacin ambiental unha ferramenta fundamental que tenta minimizar os impactos e que introduce elementos ao servizo da decisin sobre a viabilidade dos proxectos, basendose nunha avaliacin das sas repercusins ambientais. A avaliacin ambiental constite un instrumento importante para integrar o proxecto no ambiente, enriquecendo a sa fase de planificacin, e permite predicir as sas consecuencias ambientais, co que constite unha base importante para a decisin final das propostas feitas. Un bo estudo ambiental , por tanto, unha axuda para quen toma as decisins e contribe ao logro dos resultados do proxecto, pois aumenta as probabilidades de conclulo dentro do tempo e do orzamento requirido, evitando dificultades durante a sa execucin. Ademais, os proxectos que logran alcanzar os seus obxectivos sen danar o ambiente outorgan crdito e recoecemento a quen os propuxo. A Comunidade Autnoma galega introduce na sa normativa autonmica esta ferramenta a partir de 1990, data en que apa-
16
rece o Decreto 442/1990, de avaliacin de impacto ambiental para Galicia. Na actualidade, a Secretara Xeral de Calidade e Avaliacin Ambiental exerce a funcin de rgano ambiental dos proxectos nos cales a competencia substantiva para a sa autorizacin resida nun rgano desta Administracin autonmica. Nese senso, cmpre distinguir entre rgano substantivo e rgano ambiental, sendo o primeiro destes aquel que ten a competencia material no eido en que se desenvolve a obra ou proxecto en concreto (e porn quen outorga a autorizacin da obra, se o caso); o rgano ambiental ten a misin de determinar a viabilidade ou non da obra ou proxecto e as medidas correctoras ou compensatorias que, de ser o caso, seran precisas. Toda avaliacin ambiental debe entenderse como un proceso de anlise en que a travs da aplicacin de diferentes tcnicas de traballo posible valorar as repercusins que sobre o medio pode ter o desenvolvemento, ampliacin ou modificacin dun determinado plan, programa ou proxecto. Soamente o cumprimento deste presuposto facilitar unha documentacin bsica de calidade para que o proceso de toma de decisins dea orixe a unha alternativa o mis respectuosa posible co medio en que se desenvolve, dando sentido desta maneira realizacin da avaliacin ambiental e cumprindo con isto o fin de proteccin que ten unha avaliacin ambiental. condicin indispensable que a avaliacin ambiental se realice paralelamente ao desenvolvemento do proxecto bsico; soamente desta maneira se pode asegurar que o valorado no estudo se integra o antes posible no proceso de toma de decisins. Para isto fundamental que o equipo que realiza o estudo ambiental traballe da forma mis coordinada posible co equipo que desenvolve o proxecto e, a ser posible, que ambos os equipos estean integrados. Un estudo de avaliacin ambiental est motivado por razn da instalacin e/ou actividade que se vai desenvolver, ou porque as accins previstas se levarn a cabo en reas ambientalmente sensibles ou de alto valor ecolxico como, por exemplo, zonas catalogadas de interese especial ou de especial conservacin.
17
A aplicacin da normativa europea puxo de manifesto algunhas limitacins desta tcnica xurdica, en particular a dificultade de evitar impactos ambientais dos proxectos despois de que se tomaren as decisins estratxicas que definen o marco para a sa autorizacin. Isto impulsou unha norma comunitaria: a Directiva 2001/42/CE, do 27 de xuo, relativa avaliacin dos efectos de determinados plans e programas no ambiente (Directiva SEA), que ten como mbito de aplicacin os plans e programas sectoriais ou de utilizacin do solo que establezan o marco para a autorizacin no futuro de proxectos enumerados nos anexos I e II da Directiva 85/337/CEE, do 27 de xuo de 1985, sobre avaliacin das repercusins de determinados proxectos pblicos e privados sobre o ambiente (Directiva EIA). Os diferentes grupos de avaliacin ambiental que a Lei 1/1995, de proteccin ambiental de Galicia, recolle no seu artigo 5 son:
18
Os estudos de impacto ambiental (EsIA) dbense realizar no caso de proxectos con repercusins ambientais significativas e/ou que afectan espazos e hbitats sensibles, como son todos e cada un dos indicados no anexo do Decreto 442/1990, de avaliacin de impacto ambiental para Galicia. Ademais, os proxectos comprendidos no anexo II desta lei someteranse a AIA cando as o decida o rgano ambiental en cada caso. Esta decisin, que debe ser motivada e pblica, axustarase aos criterios establecidos no anexo III desta lei e encntrase apoiada pola Directiva 85/337/CEE, do 27 de xuo, relativa avaliacin das repercusins de determinados proxectos pblicos e privados sobre o ambiente e pola Directiva 97/11/CE, do 3 de marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE, que prevn a posibilidade de decidir mediante o estudo caso por caso, ou mediante a aplicacin de limiares ou criterios establecidos polo organismo competente. En caso de que a autoridade ambiental competente decida que non existen impactos significativos, emitir unha decisin motivada pola que se eximir o proxecto de pasar polo procedemento de AIA completo ou se someter a unha avaliacin de efectos ambientais en caso de lle corresponder. Ademais, tamn hai que realizar estudos de impacto ambiental cando as o indique especificamente a lexislacin de tipo sectorial. Os estudos de efectos ambientais (EsEA) en Galicia dbense realizar nos casos definidos no Decreto 327/91, de avaliacin de efectos ambientais para Galicia, que obriga a someter a un procedemento de avaliacin aquelas actividades e proxectos que, sen quedaren recollidos na lexislacin de impacto ambiental, as sas lexislacins sectoriais precisen ou prevexan a necesidade de realizacin dun estudo ambiental. Ademais, deben ser sometidas a este tipo de avaliacin as modificacins ou ampliacins de proxectos que estean suxeitos a avaliacin de impacto ambiental cando o proxecto inicial fose obxecto de declaracin. Determinacin do alcance do estudo ambiental O procedemento para a determinacin do alcance do estudo ambiental, tamn coecido como scoping ou perodo de consultas previas, constite unha etapa inicial que permite identificar os contidos que debern ser cubertos na informacin ambiental presentada no estudo de impacto ambiental e, en particular, identificar os aspectos ambientais que
19
deben ser tidos en conta e o grao de profundidade con que debe analizarse cada un deles. En particular, permite: Identificar os impactos mis significativos para seren considerados no EsIA. Asesorar o promotor do proxecto facilitando informes e documentacin relacionados con el. Comprobar que a informacin achegada sobre o medio suficiente para avaliar os posibles impactos sobre el e, en concreto, sobre as sas particularidades. Destacar as cuestins que hai que tratar con relevancia fronte a outras secundarias. Identificar posibles alternativas ao proxecto inicial co obxectivo de mitiga-los seus efectos. Coecer a percepcin da poboacin afectada. Facilitar o acordo verbal dos mtodos de avaliacin que se empreguen.
20
Principais procesos
e sectores relacionados coa avaliacin ambiental.
O Decreto 442/1990, do 13 de setembro de 1990, de avaliacin do impacto ambiental para Galicia, estableca que deban someterse avaliacin de impacto ambiental os seguintes proxectos:
1.
Refinaras de petrleo bruto, excludas as empresas que producen unicamente lubricantes derivados do petrleo, as como instalacins de gasificacin e pirlise de xistos bituminosos con capacidade superior a 500 Tm/da. Oleodutos e gasodutos submarinos.
2.
Centrais elctricas con potencia igual ou superior a 300 MW. Outras instalacins de combustin con potencia trmica de, polo menos, 300 MW. Outros reactores nucleares
3.
Instalacins destinadas exclusivamente ao almacenamento permanente, ou a eliminar definitivamente residuos radioactivos:

4.
Plantas siderrxicas integrais.

5.
Instalacins destinadas extraccin de amianto, as como o tratamento e transformacin do amianto e dos produtos que conteen amianto.
6.
Instalacins qumicas integradas:
21
7.
Construcin de autoestradas, autovas e lias de ferrocarril de longo percorrido, que supoan un novo trazado, aeroportos con pistas para engalar e aterrar dunha lonxitude maior ou igual a 2.100 metros e aeroportos de uso particular.
8.
Portos comerciais, vas navegables e portos de navegacin que permitan o acceso a barcos superiores a 1.350 toneladas e portos deportivos.
9.
Instalacins de eliminacin de residuos txicos e perigosos por incineracin, tratamento qumico ou almacenamento en terra.
10.
Grandes presas.
11.
Primeiras repoboacins cando entraen riscos de graves transformacins ecolxicas negativas:

12.
Extraccin a ceo aberto de hulla, lignito ou outros minerais.

13.
Todas aquelas actuacins que produzan unha alteracin fsica ou unha perda dos valores naturais culturais, cientficos ou educativos dos espazos naturais en rxime de proteccin xeral, includos no Rexistro Xeral de Espazos Naturais de Galicia.
14.
Calquera actuacin que, mediante decreto do Consello da Xunta de Galicia, se considere. Pola sa banda, o Real decreto lexislativo 1/2008, do 11 de xaneiro, polo que se aproba o texto refundido da Lei de avaliacin de impacto ambiental de proxectos, di que se sometern a avaliacin de impacto ambiental aqueles proxectos que figuran nun anexo I , ademais daqueloutros que afecten ou poidan afectar directa ou indirectamente os espazos da Rede Natura 2.000 e aqueloutros que figuren noutro anexo e as o decida o rgano ambiental.
22
No anexo I establcense nove grupos de proxectos:

Grupo 1.
Agricultura, silvicultura, acuicultura e gandara.

Grupo 2.
Industria extractiva.
Grupo 3.
Industria enerxtica.
Grupo 4.
Industria siderrxica e do mineral. Producin e elaboracin de metais.

Grupo 5.
Industria qumica, petroqumica, txtil e papeleira.

Grupo 6.
Proxectos de infraestruturas.
Grupo 7.
Proxectos de enxeara hidrulica e de xestin da auga.

Grupo 8.
Proxectos de tratamento e xestin de residuos.

Grupo 9.
Outros proxectos.
A conservacin da natureza
FORMACIN
en Galicia: Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza. Lei 42/2007, do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade.
tema
funcionarios C1
AUTOR: XOS LAGO GARCA Subdirector Xeral de Accin Exterior e Cooperacin Transfronteiriza da Consellera de Presidencia, Administracins Pblicas e Xustiza. ndice
2 14
Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza. A Lei 42/2007, do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade.
Lei 9/2001,
do 21 de agosto, de conservacin da natureza.
A Constitucin espaola de 1978 recoece no seu artigo 45.1 que Todos teen o dereito a desfrutar dun medio ambiente adecuado para o desenvolvemento da persoa, as como o deber de o conservar, e o seu artigo 149.1.23. establece a competencia exclusiva do Estado para a lexislacin bsica sobre proteccin do medio ambiente, sen prexuzo das facultades das comunidades autnomas de estableceren normas adicionais de proteccin. Consonte con estas prescricins, o Estatuto de autonoma de Galicia, aprobado mediante a Lei orgnica 1/1981, do 6 de abril, recolle no seu artigo 27.30 a competencia exclusiva para ditar normas adicionais de proteccin do medio ambiente e da paisaxe, nos termos do artigo 149.1.23. da Constitucin. A preservacin da diversidade biolxica, asumida polo Cume de Ro de Janeiro en 1992, incorprase decisivamente ao dereito comunitario a travs da Directiva 92/43/CEE, relativa conservacin dos hbitats naturais e da flora e fauna silvestres, ben que en gran medida parte dos seus obxectivos estaban xa programados a travs de disposicins comunitarias anteriores. Esta directiva, xunto coa Directiva 79/409, de conservacin das aves silvestres, representan dentro da Unin Europea, a cerna da normativa de conservacin da natureza, entendendo como tal a preservacin das especies e dos ecosistemas naturais que, coa terminoloxa actual, se resume no termo de biodiversidade.
Os principios emanados da Conferencia de Ro, en canto xestin sustentable dos recursos naturais, coa asuncin en especial dos principios de subsidiariedade, ao achegar as decisins ao nivel mis prximo ao cidadn, sen implicar por iso unha perda de efectividade da poltica pblica, e de responsabilidade compartida, ao buscar unha maior coordinacin dos axentes pblicos e privados, foron os eixes inspiradores en Galicia da Lei 9/2001, de conservacin da natureza. A lei galega adecuouse na sa redaccin que era daquela a normativa bsica do Estado. A Lei 4/1989, do 27 de marzo, de conservacin dos espazos naturais e da flora e fauna silvestres, era o marco ao cal a Comunidade Autnoma se tia que cinguir pois era na sa prctica totalidade normativa bsica estatal. Hoxe, a dita lei foi substituda pola Lei 42/2007, do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade. En substancia, a Lei 9/2001 consta de setenta e catro artigos, divididos nun ttulo preliminar, que define o obxecto e os seus principios inspiradores, e tres ttulos mis: o primeiro deles, chamado Dos espazos naturais, recolle as categoras previstas para os espazos naturais que se deben considerar merecentes dunha proteccin especial, o procedemento de declaracin, e dispn as bases da sa xestin. O seu contido vn completado co que se recolle nas disposicins adicionais e transitorias no que se refire posibilidade de recualificacin e adaptacin da catalogacin dun espazo protexido, no caso de que sexa necesario adaptalo s categoras vixentes (disposicin transitoria primeira) e tamn na posibilidade da descualificacin dun espazo se desaparecen as causas que motivaron a proteccin e estas non son susceptibles de recuperacin ou restauracin, e sempre que a desaparicin daquelas non estea motivada por unha alteracin intencionada (disposicin adicional stima). O ttulo segundo, denominado Da fauna e flora, establece as medidas necesarias para garantir a conservacin dos hbitats naturais e das especies da flora e fauna, con especial atencin s especies autctonas e s ameazadas, para o cal se crean o Catlogo galego de especies ameazadas e o Rexistro de Especies de Interese Galego, as como o Catlogo galego de rbores senlleiras. O ttulo III da lei, Das infraccins e sancins, recolle un tratamento novo do rxime sancionador sobre espazos naturais.
Consonte con esta distribucin, o artigo primeiro da Lei 9/2001 di que o seu obxecto establecer normas encamiadas proteccin, conservacin, restauracin e mellora dos recursos naturais e adecuada xestin dos espazos naturais e da flora e fauna silvestres, ademais da xea da Comunidade Autnoma galega, difusin dos seus valores, as como sa preservacin para as xeracins futuras O artigo 2 da lei recolle os seus principios inspiradores, que son:
a)
A conservacin da biodiversidade a travs do mantemento dos procesos ecolxicos esenciais, garantindo a conexin das poboacins de fauna e flora silvestres e preservando a diversidade xentica.
b)
A subsidiariedade e o fomento da participacin pblica, a travs da cooperacin e a colaboracin activa dos sectores sociais e econmicos implicados, asumindo unha responsabilidade compartida na conservacin.
c)
A prevencin e a planificacin para impedir a deterioracin ambiental. As polticas sectoriais integrarn as consideracins ambientais na sa planificacin e poern en marcha os mecanismos necesarios para evitar os danos ao ambiente.
d)
A internalizacin dos custos ambientais, tendo en conta, no senso amplo, o principio de quen contamina paga. As medidas compensatorias ou actuacins correctoras debern ser asumidas e programadas como un elemento mis do proceso produtivo.
e)
O desenvolvemento sustentable, favorecendo os usos e aproveitamentos respectuosos co medio. Este uso debe ser compatible co mantemento dos ecosistemas e non reducir a viabilidade dos outros recursos aos cales se asociase, nin minguarlles as posibilidades de desfrute deles s xeracins vindeiras. Procurarase a posta en valor dos compoentes da biodiversidade, s veces dificilmente traducibles a valores de mercado, e tratarase de que os beneficios xerados polo uso dos recursos revertan en favor dos axentes implicados.
O artigo 3 establece un deber xeral, para a cidadana, de respectar e conservar os espazos naturais e a obriga de reparar os danos causados. Complemntao cun deber mis especfico para todas as administracins, no mbito das sas competencias, de asegurar o mantemento, a proteccin, a preservacin e a restauracin dos recursos naturais, con independencia da sa titularidade ou rxime xurdico, garantindo que a xestin daqueles se produza sen mingua da sa potencialidade e compatibilidade cos fins da sa conservacin. O ttulo I comeza coa obriga da Xunta de Galicia de planificar os recursos naturais, por medio dos plans de ordenacin dos recursos naturais. A seguir, define os espazos protexidos (artigo 8) como aqueles espazos que contean elementos ou sistemas naturais de particular valor, interese ou singularidade, tanto debidos accin e evolucin da natureza coma derivados da actividade humana, e que fosen declarados como tales. O artigo 9 clasifica os espazos protexidos en:
a)
Reserva natural.
b)
Parque nacional.
c)
Parque natural.
d)
Monumento natural.
e)
Zona hmida protexida.

f)
Paisaxe protexida.
g)
Zona de especial proteccin dos valores naturais.

h)
Espazo natural de interese local.
i)
Espazo privado de interese natural. Todos eles, ags as das ltimas categoras, conforman a Rede Galega de Espazos Protexidos, en que estarn representados os principais ecosistemas, paisaxes ou hbitats galegos e que conter aqueles lugares necesarios para asegurar a sa conservacin (artigo 10). Cmpre subliar que estas categoras de proteccin non son excluntes, e que no mbito territorial dun espazo natural podern coexistir varias delas se as o exixiren as sas particulares caractersticas. Ademais, os espazos protexidos poden contar con reas de amortecemento de impactos (que podern ter carcter descontinuo), nas cales se aplicarn medidas especficas, para evitar que actuacins no exterior causen danos serios no interior do espazo. O ttulo II da lei Da fauna e da flora, comeza coa enumeracin dos principios xerais que realiza o artigo 44 da Lei 9/2001, que fai primar a conservacin, proteccin e recuperacin das especies de flora e fauna que viven en estado silvestre en Galicia, con especial atencin s autctonas, adoptando medidas para regular a introducin e proliferacin incontrolada no medio natural de especies distintas a estas, en especial cando poidan competir con elas e alterar a sa pureza xentica ou os equilibrios e dinmica ecolxicos. Esta conservacin das especies dbese facer preferentemente nos seus hbitats naturais, considerando cando fose necesario a adopcin de medidas adicionais de conservacin fra dos ditos hbitats. Tamn se consideran prioritarias as especies endmicas e aqueloutras cunha rea de distribucin moi limitada ou unha poboacin moi escasa, as como as migratorias. A seguir (art. 45) a lei define as especies de fauna e flora silvestres, que son as especies que manteen poboacins establecidas e viables no medio natural. E as especies de fauna e flora autctonas, que son as especies que constiten poboacins establecidas no medio natural de Galicia que forman parte inveteradamente dos ecosistemas naturais do te-
rritorio galego, sendo este parte da sa rea de distribucin natural. Inclense tamn aquelas estacionais ou de paso e as que, de estaren nalgunha das situacins anteriores, se encontren actualmente extinguidas en Galicia. Na procura da preservacin da pureza e diversidade xentica o artigo 47 prohibe a liberacin no medio natural de organismos modificados xeneticamente baixo condicins en que poidan alterar a pureza e diversidade xentica, das poboacins naturais das especies autctonas ou poer en risco calquera outro valor natural amparado por esta lei. En todo caso, establecerase un control especfico para os organismos transxnicos. No captulo II cranse tres catlogos: O Catlogo galego de especies ameazadas, no cal se poden integrar tanto especies como subespecies ou os ncleos poboacionais e que, segundo o artigo 49, consta de catro categoras:
a)
En perigo de extincin, reservada para aquelas que teen unha supervivencia pouco probable se os factores causantes da sa actual situacin seguen a actuar. Debern contar cun plan de recuperacin, en que se definirn as medidas necesarias para eliminar tal perigo.
b)
Sensibles alteracin do seu hbitat, referida a aquelas cun hbitat caracterstico particularmente ameazado, en grave regresin, fraccionado ou moi limitado. Contarn con plans de proteccin do hbitat.
c)
Vulnerables, destinada a aquelas que corren o perigo de pasar s categoras anteriores nun futuro inmediato se os factores adversos que actan sobre elas non son corrixidos. Para elas redactaranse plans de conservacin, que incluirn, se o caso, a proteccin do seu hbitat.
d)
De interese especial, aqueloutras merecentes de catalogacin e que tean un grao de ameaza insuficientemente coecido. Neste caso sern necesarios plans de manexo para as especies de interese especial, que determinarn as medidas necesarias para garantir a viabilidade das poboacins.
Tamn se redactarn plans de reintroducin de especies extinguidas en Galicia, sempre e cando os hbitats naturais e as condicins socioeconmicas e culturais o permitan. Outro dos rexistros o Rexistro de Especies de Interese Galego, en que se podern inclur aquelas especies, subespecies ou ncleos poboacionais non catalogados, mesmo aquelas a que se refire a disposicin adicional segunda e en que existan singularidades cientficas, ecolxicas ou culturais que as fagan merecentes dunha atencin especfica, con especial atencin aos endemismos galegos (artigo 48). Por ltimo, crase o Catlogo galego de rbores senlleiras de Galicia, no cal se incluirn aqueles exemplares ou mouteiras dos cales, polos seus valores ou intereses natural, cultural, cientfico, educativo, esttico ou paisaxstico, sexa necesario asegurar a sa conservacin. (artigo 52). Con carcter xeral, a lei prohibe (artigo 53) dar morte, danar, molestar ou inquietar intencionadamente as especies animais obxecto desta lei, con especial atencin s especies autctonas, as como capturalas en vivo e recoller os seus ovos ou cras. Tamn se prohibe posur, traficar e comerciar con exemplares vivos ou mortos ou cos restos de animais silvestres, as como transportalos sen o debido cumprimento dos requisitos exixidos pola lexislacin vixente. Excepcionalmente, pdense deixar sen efecto estas prohibicins cando (artigo 53):
a)
Se da sa aplicacin derivan efectos prexudiciais para a sade e a seguridade das persoas.

b)
Cando da sa aplicacin derivan efectos prexudiciais para outras especies protexidas ou os seus hbitats.
c)
Para previr prexuzos importantes para os cultivos, o gando, os bosques, as pesqueiras e a calidade das augas, as como para outros usos da propiedade.
d)
Cando sexa necesario por razn de investigacin, educacin, repoboacin ou reintroducin das ditas especies, ou cando se precise para a cra en catividade.
e)
Para previr accidentes en relacin coa seguridade area.

f)
Por razns imperativas de interese pblico de primeira orde.

g)
Para permitir, en condicins estritamente controladas e mediante mtodos selectivos e tradicionais, a captura, a retencin ou calquera outra utilizacin discreta de determinadas especies. O ttulo III da Lei 9/2001 trata das infraccins e sancins. As infraccins cualifcanse en: Leves, que comportan unha multa de 10.000 a 100.000 pts. (60,10 a 601,01 ) e prescriben aos seis meses. Menos graves, que comportan unha multa de 100.001 a 1.000.000 de pts. (601,02 a 6.010,12 ) e prescriben ao ano. Graves, que comportan unha multa de 1.000.001 a 10.000.000 de pts. (6.010,13 a 60.101,21) e prescriben aos dous anos. Moi graves, que comportan unha multa de 10.000.001 a 50.000.000 de pts. (60.101,21 a 300.506,05 ) e prescriben aos catro anos. Estas sancins son independentes da responsabilidade civil e da obriga de reparar o dano ocasionado. Como sinala o artigo 71 da Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza, cando ao xuzo da Administracin as infraccins puidesen ser constitutivas de delito ou falta, o rgano administrativo daralle traslado ao rgano xurisdicional competente e absterase de proseguir o procedemento sancionador mentres a autoridade xudicial non se pronuncie. A sancin da autoridade xudicial excluir a imposicin de multa administrativa. De
10
non se estimar a existencia de delito ou falta, a Administracin poder continuar o expediente sancionador con base, se o caso, nos feitos que a xurisdicin competente considerase probados. Dentro de cada grupo, as sancins graduaranse en funcin de (artigo 66):
a)
A existencia de intencionalidade.
b)
A natureza e irreversibilidade dos prexuzos.

c)
A reincidencia pola comisin nun prazo dun ano de mis dunha infraccin da mesma natureza cando as fose declarado por resolucin firme.
d)
A agrupacin ou organizacin para cometer a infraccin.

e)
O beneficio econmico perseguido Sern infraccins leves (artigo 62) os incumprimentos dos requisitos, das obrigas ou das prohibicins establecidas nesta lei, sempre que non estean cualificadas como infraccins menos graves, graves ou moi graves. Sern infraccins menos graves (artigo 63):
1)
A captura, posesin, disecacin, destrucin, morte, deterioracin, comercio, trfico, exhibicin ou naturalizacin non autorizados de especies de fauna silvestre non catalogadas e que non sexan susceptibles de aproveitamento.
2)
O transporte dos animais silvestres con vulneracin dos requisitos establecidos pola lexislacin vixente.
3)
Os danos s especies de fauna silvestre, fra das excepcins previstas nesta lei.
11
4)
O mantemento de exemplares de fauna silvestre sen cumprir as condicins adecuadas desde o punto de vista hixinico-sanitario e conforme as sas necesidades etolxicas.
5)
A producin de rudos innecesarios que alteren a tranquilidade habitual das especies de fauna catalogada.
6)
O trnsito, a acampada e o prendido de lume nos lugares expresamente prohibidos nos instrumentos de planificacin dos espazos naturais protexidos.
7)
O incumprimento das condicins impostas nas autorizacins e concesins administrativas a que se refire a lexislacin ambiental ou a normativa dos instrumentos de ordenacin do espazo natural protexido sen prexuzo da sa caducidade, revogacin ou suspensin, cando exista risco ou dano para as especies silvestres ou para os valores que levaron sa declaracin como espazo.
8)
A introducin non autorizada de especies de fauna silvestre.

9)
A destrucin, deterioracin, subtraccin ou cambio de localizacin dos sinais vinculados aos espazos protexidos regulados por esta lei.
10)
A instalacin de carteis de propaganda ou outros elementos similares que rompan a harmona da paisaxe ou desfiguren as perspectivas en espazos naturais ou no seu contorno, en contra do disposto nos instrumentos de ordenacin/planificacin ambiental previstos nesta lei.
11)
O comportamento irrespectuoso que supoa risco para a conservacin dos valores ambientais ou dificulte o seu desfrute e utilizacin. Sern infraccins graves (artigo 64):
12
1)
A destrucin, morte, deterioracin, recollida, comercio, captura ou exposicin para o comercio ou a naturalizacin non autorizados de espcimes protexidos, catalogados como vulnerables alteracin do seu hbitat, ou de interese especial ou expresamente identificados para estes efectos nos instrumentos de ordenacin de espazos naturais, as como dos seus propgulos ou restos.
2)
A destrucin ou degradacin severa do hbitat de especies vulnerables ou de interese especial, en especial dos lugares de reproducin, invernada, repouso ou alimentacin includos nos espazos naturais protexidos.
3)
A execucin de obras, implantacin de infraestruturas bsicas, usos ou actividades nas zonas suxeitas legalmente a algn tipo de limitacin no seu destino ou uso conforme esta lei, sen a debida autorizacin administrativa ou sen a obtencin dos informes previstos pola lexislacin ambiental ou que incumpran as normas dos instrumentos de ordenacin dos espazos naturais.
4)
A obstrucin ou resistencia ao labor inspector ou vixiante dos axentes da autoridade no exercicio das sas funcins de proteccin dos espazos naturais e da flora e fauna silvestres regulados por esta lei.
5)
O incumprimento das condicins impostas pola Consellera de Medio Ambiente nas autorizacins previstas nos artigos 51, 53 e 57 desta lei, cando existir risco ou dano para as especies, sen prexuzo da sa revogacin ou suspensin de inmediato e da exixencia das indemnizacins que procedan.
6)
A introducin non autorizada de especies de fauna silvestre nos espazos protexidos e fra dos lugares expresamente autorizados.
7)
O abandono ou depsito de residuos fra dos lugares destinados para o efecto.
13
8)
A circulacin de vehculos de motor nas zonas reguladas por esta lei, ags que se conte con autorizacin administrativa. Sern infraccins moi graves (artigo 65):
1)
A utilizacin, cando estea prohibida, de produtos qumicos, a realizacin de verteduras ou o derramamento de residuos que alteren as condicins de habitabilidade dos espazos naturais protexidos da rede galega con dano para os valores e as especies que motivaron a sa declaracin.
2)
A destrucin, morte, deterioracin, recollida, comercio, captura ou exposicin ou naturalizacin non autorizados de espcimes, catalogados como en perigo de extincin ou sensibles alteracin do seu hbitat, as como dos seus propgulos ou restos.
3)
A destrucin do hbitat de especies catalogadas en perigo de extincin ou sensibles alteracin do seu hbitat, que se encontren includos nos espazos naturais protexidos, en particular os seus lugares de reproducin, invernada, repouso ou alimentacin.
14
A Lei 42/2007,
do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade.
Esta lei derroga e substite a Lei 4/1989 (que xa tivera varias modificacins debidas en boa parte resolucin dos recursos interpostos contra ela polas comunidades autnomas, en xeral por invadir as competencias autonmicas) coa intencin de avanzar neste proceso de proteccin da biodiversidade e de respecto aos compromisos xurdicos adquiridos polo Estado, cunha mellor transposicin da normativa europea e cunha mellor articulacin que debe ser garanta cara s xeracins futuras de disposicin dun patrimonio natural e unha biodiversidade mellores. A lei establece o rxime xurdico bsico da conservacin, uso sustentable, mellora e restauracin do patrimonio natural e da biodiversidade como parte de deber de conservar e do dereito a desfrutar dun ambiente adecuado para o desenvolvemento da persoa. Igualmente, traspn as directivas emitidas pola Unin Europea e recolle as normas e recomendacins internacionais de organismos como o Consello de Europa ou do Convenio da diversidade biolxica. No artigo 2 figuran os principios inspiradores da lei: os catro primeiros figuraban na Lei 4/1989, e engdense outros catro. Son:
a)
O mantemento dos procesos ecolxicos esenciais e dos sistemas vitais bsicos, apoiando os servizos dos ecosistemas para o benestar humano.
b)
A conservacin da biodiversidade e da xeodiversidade.
15
c)
A utilizacin ordenada dos recursos para garantir o aproveitamento sustentable do patrimonio natural e, en particular, das especies e dos ecosistemas, as como a sa restauracin e mellora.
d)
A conservacin e preservacin da variedade, singularidade e beleza dos ecosistemas naturais, da diversidade xeolxica e da paisaxe.
e)
A integracin dos requirimentos da conservacin, uso sustentable, mellora e restauracin do patrimonio natural e a biodiversidade nas polticas sectoriais.
f)
A prevalencia da proteccin ambiental sobre a ordenacin territorial e urbanstica e os supostos bsicos desa prevalencia.
g)
A precaucin nas intervencins que poidan afectar espazos naturais e/ou especies silvestres.
h)
A garanta da informacin e participacin dos cidadns no deseo e execucin das polticas pblicas, includa a elaboracin de disposicins de carcter xeral, dirixidas consecucin dos obxectivos desta lei.
i)
A contribucin dos procesos de mellora na sustentabilidade do desenvolvemento asociados a espazos naturais ou seminaturais. Segundo o artigo 4, o patrimonio natural e a biodiversidade teen unha funcin social. O patrimonio natural e a biodiversidade desempean unha funcin social relevante pola sa estreita vinculacin co desenvolvemento, a sade e o benestar das persoas e pola sa contribucin ao desenvolvemento social e econmico, polo que As actividades encamiadas consecucin dos fins desta lei podern ser declaradas de utilidade pblica ou interese social para todos os efectos e, en particular, para os expropiatorios respecto dos bens ou dereitos que puideren resultar afectados.
16
Non obstante, fomentaranse os acordos voluntarios con propietarios e usuarios dos recursos naturais. Dselle un tratamento diferenciado biodiversidade maria, e recocese a competencia da Administracin xeral do Estado, en especial no que se refire s especies marias altamente migratorias ou aos compromisos de dereito internacional, ags que exista continuidade ecolxica do ecosistema mario co espazo natural terrestre obxecto de proteccin. Para axudar nestes obxectivos crase o Consello Estatal para o Patrimonio Natural e a Biodiversidade como rgano de participacin pblica, regulado por medio do Real decreto 948/2009, do 5 de xuo, polo que se determinan a sa composicin, funcins e normas de funcionamento. Tamn se crean unha serie de instrumentos para o coecemento e a planificacin. Un deles o do Inventario espaol do patrimonio natural e da biodiversidade, que recompilar a distribucin, abundancia, estado de conservacin e utilizacin do patrimonio, basendose nun sistema de indicadores para coecer de forma sinttica o seu estado e evolucin. Este inventario ser elaborado e actualizado pola Administracin xeral do Estado, coa colaboracin das comunidades autnomas e das institucins e organizacins de carcter cientfico. Debern formar parte deste:
1.
O Catlogo espaol de hbitats en perigo de desaparicin.

2.
A Listaxe de especies silvestres en rxime de proteccin especial, inclundo o Catlogo espaol de especies silvestres ameazadas.
3.
O Catlogo espaol de especies exticas invasoras.

4.
O Inventario espaol de espazos naturais protexidos, Rede Natura 2000 e reas protexidas por instrumentos internacionais.
5.
O Inventario e a Estatstica forestal espaola.
17
6.
O Inventario espaol de bancos de material xentico referido a especies silvestres.

7.
O Inventario espaol de caza e pesca.

8.
O Inventario espaol de parques zoolxicos.

9.
O Inventario espaol dos coecementos tradicionais relativos ao patrimonio natural e biodiversidade.

10.
Un inventario de lugares de interese xeolxico representativo de, polo menos, as unidades e contextos xeolxicos recollidos no anexo VIII.
11.
Un inventario espaol de hbitats e especies marios. O Plan Estratxico Estatal do Patrimonio Natural e da Biodiversidade ten por obxecto o establecemento e a definicin de obxectivos, accins e criterios que promovan a conservacin, o uso sustentable e, se o caso, a restauracin do patrimonio, recursos naturais terrestres e marios e da biodiversidade e da xeodiversidade. O Plan Estratxico Estatal conter, polo menos, os seguintes elementos:
a)
Un diagnstico da situacin e da evolucin do patrimonio natural e a biodiversidade e a xeodiversidade.

b)
Os obxectivos cuantitativos e cualitativos que cmpre alcanzar durante o seu perodo de vixencia.
c)
As accins que debe desenvolver a Administracin xeral do Estado e as estimacins orzamentarias necesarias para a sa execucin. Os plans de ordenacin dos recursos naturais sern o instrumento especfico das comunidades autnomas para a delimitacin, tipificacin, integracin en rede e de-
18
terminacin da sa relacin co resto do territorio, dos sistemas que integran o patrimonio e os recursos naturais dun determinado mbito espacial. O Goberno establecer os criterios e normas bsicas que deben recoller os plans das comunidades autnomas para a xestin e uso dos recursos naturais, a travs das directrices para a xestin dos recursos naturais. Tamn se fomentar a existencia de corredores ecolxicos, na busca da conectividade ecolxica do territorio, outorgando un papel prioritario aos cursos fluviais, s vas pecuarias, s reas de montaa e outros elementos do territorio, lineais e continuos, ou que actan como puntos de enlace, con independencia de que tean a condicin de espazos naturais protexidos. A lei crea un Catlogo espaol de hbitats en perigo de desaparicin, no cal se incluirn os hbitats en perigo de desaparicin, cuxa conservacin ou, se o caso, restauracin, exixa medidas especficas de proteccin e conservacin. Destnase un artigo especfico s reas marias protexidas, definidas como espazos naturais designados para protexeren os ecosistemas, as comunidades ou os elementos biolxicos ou xeolxicos do medio mario, includas as reas intermareal e submareal, que, debido sa rareza, fraxilidade, importancia ou singularidade, merecen unha proteccin especial, e crea unha Rede de reas Marias Protexidas. Figura un captulo especfico para os espazos protexidos da Rede Natura 2000, e outro para as reas protexidas por instrumentos internacionais:
a)
As zonas hmidas de importancia internacional, do Convenio relativo s zonas hmidas de importancia internacional, especialmente como hbitat de aves acuticas.
b)
Os lugares naturais da Lista do patrimonio mundial, da Convencin sobre a proteccin do patrimonio mundial, cultural e natural.
c)
As reas protexidas, do Convenio para a proteccin do medio mario do Atlntico do Nords (OSPAR).
19
d)
As zonas especialmente protexidas de importancia para o Mediterrneo (ZEPIM), do Convenio para a proteccin do medio mario e da rexin costeira do Mediterrneo.
e)
Os xeoparques declarados pola UNESCO.

f)
As reservas da biosfera declaradas pola UNESCO.

g)
As reservas bioxenticas do Consello de Europa. O Inventario espaol de espazos naturais protexidos, Rede Natura 2000 e reas protexidas por instrumentos internacionais depender do Ministerio de Medio Ambiente, e ter carcter administrativo e mbito estatal; estar includo no Inventario espaol do patrimonio natural e da biodiversidade. Para efectos de homologacin e do cumprimento dos compromisos internacionais na materia, os espazos naturais inscritos no inventario asignaranse, xunto coa sa denominacin orixinal, s categoras establecidas internacionalmente, en especial pola Unin Internacional para a Natureza (UICN). En canto conservacin da biodiversidade, crase a Listaxe de especies silvestres en rxime de proteccin especial, que incluir especies, subespecies e poboacins que sexan merecedoras dunha atencin e proteccin particular en funcin do seu valor cientfico, ecolxico, cultural, pola sa singularidade, rareza, ou grao de ameaza, as como aquelas que figuren como protexidas nos anexos das directivas e os convenios internacionais ratificados por Espaa. Dentro dela estar o Catlogo espaol de especies ameazadas que incluir os taxons ou poboacins da biodiversidade ameazada, que se divide en En perigo de extincin (taxons ou poboacins cuxa supervivencia pouco probable se os factores causais da sa actual situacin seguen actuando) e Vulnerable (taxons ou poboacins que corren o risco de pasar categora anterior nun futuro inmediato se os factores adversos que actan sobre eles non son corrixidos). Tamn se crea unha rede e un inventario espaol de bancos de material biolxico e xentico, para preservacin de material biolxico e xentico procedente de taxons au-
20
tctonos de flora e fauna silvestres ameazadas e, en especial, das especies ameazadas endmicas. Para a prevencin e control das especies exticas invasoras crase o Catlogo espaol de especies exticas invasoras, con todas aquelas especies e subespecies exticas invasoras que constitan unha ameaza grave para as especies autctonas, os hbitats ou os ecosistemas, a agronoma, ou para os recursos econmicos asociados ao uso do patrimonio natural. Tamn crea a lei o Fondo para o Patrimonio Natural e a Biodiversidade, co obxecto de pr en prctica aquelas medidas destinadas a apoiar a consecucin dos obxectivos desta lei, as como a xestin forestal sustentable, a prevencin estratxica de incendios forestais e a proteccin de espazos forestais e naturais no financiamento das cales participe a Administracin xeral do Estado. A lei remata cunha tipificacin e clasificacin das infraccins e sancins, que poden ser:
a)
Infraccins leves, con multas de 500 a 5.000 euros.

b)
Infraccins graves, con multas de 5.001 a 200.000 euros.

c)
Infraccins moi graves, multas de 200.001 a 2.000.000 de euros, sen prexuzo de que as comunidades autnomas poidan aumentar o importe mximo. A relacin de infraccins a seguinte:
a)
A utilizacin de produtos qumicos e substancias biolxicas, e a realizacin de verteduras de residuos que alteren as condicins dos ecosistemas con dano para os valores contidos neles.
21
b)
A destrucin, morte, deterioracin, recollida, comercio ou intercambio, captura e oferta con fins de venda ou intercambio ou naturalizacin non autorizadas de especies de flora e fauna catalogadas en perigo de extincin, as como a dos seus propgulos ou restos.
c)
A destrucin ou deterioracin de hbitats includos na categora de en perigo de desaparicin do Catlogo espaol de hbitats en perigo de desaparicin.
d)
A destrucin do hbitat de especies en perigo de extincin, en particular do lugar de reproducin, invernada, repouso, pasto ou alimentacin.
e)
A destrucin ou deterioracin significativa dos compoentes dos hbitats prioritarios de interese comunitario.
f)
A introducin de especies alctonas includas no Catlogo espaol de especies exticas invasoras sen autorizacin administrativa.
g)
A alteracin das condicins dun espazo natural protexido ou dos produtos propios del mediante ocupacin, cava, corta, arrinca ou outras accins.
h)
A instalacin de carteis de publicidade ou a producin de impactos paisaxsticos sensibles nos espazos naturais protexidos.
i)
A deterioracin ou alteracin significativa dos compoentes de hbitats prioritarios de interese comunitario ou a destrucin de compoentes, ou a deterioracin significativa do resto de compoentes de hbitats de interese comunitario.
j)
A destrucin, morte, deterioracin, recollida, posesin, comercio ou intercambio, captura e oferta con fins de venda ou intercambio ou naturalizacin non autorizada de especies de flora e fauna catalogadas como vulnerables , as como a de propgulos ou restos.
22
k)
A destrucin do hbitat de especies vulnerables, en particular do lugar de reproducin, invernada, repouso, pasto ou alimentacin, e as zonas de especial proteccin para a flora e fauna silvestres.
l)
A captura, persecucin inxustificada de especies de fauna silvestre e a arrinca e corta de especies de flora naqueles supostos en que sexa necesaria autorizacin administrativa, de acordo coa regulacin especfica da lexislacin de montes, caza e pesca continental, cando non se obtivese esa autorizacin.
m)
A destrucin, morte, deterioracin, recollida, posesin, comercio ou intercambio, captura e oferta con fins de venda ou intercambio ou naturalizacin non autorizada de especies de flora e fauna includas na Listaxe de especies en rxime de proteccin especial que non estean catalogadas, as como a de propgulos ou restos.
n)
A destrucin do hbitat de especies includas na Listaxe de especies en rxime de proteccin especial que non estean catalogadas, en particular do lugar de reproducin, invernada, repouso, pasto ou alimentacin.
o)
A perturbacin, morte, captura e retencin intencionada de especies de aves nas pocas de reproducin e crianza, as como durante o seu traxecto de regreso cara aos lugares de cra no caso das especies migratorias.
p)
A alteracin dos compoentes dos hbitats prioritarios de interese comunitario ou a deterioracin dos compoentes do resto de hbitats de interese comunitario.
q)
A tenza e o uso de municin que contea chumbo durante o exercicio da caza e o tiro deportivo, cando estas actividades se exerzan en zonas hmidas includas na lista do Convenio relativo a zonas hmidas de importancia internacional, nas da Rede Natura 2000 e nas includas en espazos naturais protexidos.
23
r)
O incumprimento dos demais requisitos, obrigas ou prohibicins establecidos nesta lei. Tamn precisa a lei que Tern, en todo caso, a consideracin de infraccins moi graves as recollidas nas alneas a), b), c), d), e) e f), cando a valoracin dos danos derivados supere os 100.000 euros, e calquera das outras se a valoracin de danos supera os 200.000 euros.
naturais protexidos, figuras, proteccin, declaracin, efectos e instrumentos de planificacin dos recursos naturais e rganos de xestin.
A xestin dos espazos

tema
FORMACIN
10
funcionarios C1
A xestin dos espazos naturais protexidos, figuras, proteccin, declaracin, efectos e instrumentos de planificacin dos recursos naturais e rganos de xestin. Os instrumentos de planificacin dos recursos naturais Os rganos de xestin
12 17
A xestin dos espazos naturais
protexidos, figuras, proteccin, declaracin, efectos e instrumentos de planificacin dos recursos naturais e rganos de xestin.
O artigo 8 da Lei 9/2001, de conservacin da natureza, define os espazos naturais protexidos como aqueles espazos que contean elementos ou sistemas naturais de particular valor, interese ou singularidade, tanto debidos accin e evolucin da natureza como derivados da actividade humana, e que fosen declarados como tales. O artigo 10 crea a Rede galega de espazos protexidos, na que estarn representados os principais ecosistemas, paisaxes ou hbitats galegos e que conter aqueles lugares necesarios para asegurar a sa conservacin. As reservas naturais sern declaradas por lei do Parlamento de Galicia. Os parques naturais, os monumentos naturais, as paisaxes protexidas, os humidais protexidos e mais as zonas de especial proteccin dos valores naturais sern declarados por decreto da Xunta de Galicia, por proposta da Consellera de Medio Ambiente. En canto aos espazos naturais de interese local e aos espazos privados de interese natural, sern declarados por orde da Consellera de Medio Ambiente. Forman parte desta rede os seguintes:
a)
Reserva natural.
b)
Parque nacional.
c)
Parque natural.
d)
Monumento natural.
e)
Humidal protexido.
f)
Paisaxe protexida.
g)
Zona de especial proteccin dos valores naturais. Existen outras das figuras de espazos protexidos, pero que non forman parte da Rede. Son o espazo natural de interese local e o espazo privado de interese natural. A seguir, a lei define cada unha destas figuras e indica que as sas denominacins se empregarn unicamente para os espazos naturais que cumpran as condicins e se tramiten a travs dos procedementos establecidos. Cmpre ter en conta que as categoras non son excluntes; perfectamente posible que un espazo estea includo (total ou parcialmente) en mis dunha categora. O artigo 11 trata das reservas naturais, das que di que son espazos naturais cuxa declaracin ten como finalidade a proteccin de ecosistemas, comunidades ou elementos biolxicos que pola sa rareza, fraxilidade, importancia ou singularidade merecen unha valoracin especial. Nas reservas estar limitada a explotacin de recursos, non sendo naqueles casos en que esta explotacin se considere compatible coa conservacin dos valores que se pretenden protexer. Con carcter xeral, estar prohibida a recolleita de material biolxico ou xeolxico, con excepcin daqueles casos en que por razns de investigacin, educativas ou de conservacin se permita esta, logo de autorizacin administrativa. Ademais, aquelas reservas naturais que contean ecosistemas ou comunidades en estado de conservacin que requiran unha proteccin absoluta podern ser declaradas reservas naturais integrais. Nestas zonas est prohibido calquera tipo de aproveitamento e restrinxirase o acceso pblico, funcionando o sistema coa mnima intervencin exterior posible, quitando as necesarias medidas de conservacin, xestin e, se o caso, investigacin. Neste momento non hai declarada ningunha en Galicia.
O artigo 12 trata dos parques, que poden ser parques naturais ou parques nacionais. Deles dise que son reas naturais, pouco transformadas polas actividades humanas, que, en razn da beleza dos seus sitios, da representatividade dos seus ecosistemas ou da singularidade da sa flora, fauna ou formacins xeomorfolxicas, posen uns valores ecolxicos, estticos, educativos ou cientficos cuxa conservacin merece unha atencin preferente. Nos parques poderanse limitar os aproveitamentos dos recursos naturais, prohibndose, en todo caso, os incompatibles coas finalidades que xustificasen a sa creacin. Nos parques facilitarase a entrada de visitantes coas limitacins que sexan precisas para garantir a conservacin dos valores naturais. En Galicia existe un nico parque nacional: o Parque Nacional Martimo-Terrestre das Illas Atlnticas de Galicia, e seis parques naturais: Monte Aloia Complexo dunar de Corrubedo e Lagoas de Carregal e Vixn Baixa Limia - Serra do Xurs Fragas do Eume O Invernadeiro Serra da Encia da Lastra O artigo 13 est dedicado aos monumentos naturais, que son espazos ou elementos da natureza constitudos basicamente por formacins de notoria singularidade, rareza ou beleza que merecen ser obxecto dunha proteccin especial. Considranse tamn monumentos naturais as formacins xeolxicas e os demais elementos da xea, as como os xacementos paleontolxicos que renan un interese especial pola singularidade ou importancia dos seus valores cientficos, culturais ou paisaxsticos. Nos monumentos naturais s se admitirn os usos ou as actividades que non poan en perigo a conservacin dos valores que motivaron a sa declaracin. Os monumentos naturais de Galicia son: Praia das Catedrais Carballa da Rocha Costa de Dexo
Fraga de Catass Pena Corneira Souto da Retorta Souto de Rozabales Os humidais protexidos figuran no artigo 14. Son as extensins de marismas, pantanos, turbeiras ou superficies cubertas de auga, sexan estas de rxime natural ou artificial, permanentes ou temporais, estancadas ou correntes, doces, salobres ou salgadas, includas as extensins de auga maria nas cales a profundidade en marea baixa non exceda os seis metros, que vez cumpran unha funcin de importancia internacional, nacional ou autonmica na conservacin dos recursos naturais, e que sexan declaradas como tales. Podern comprender zonas ribeiregas, costeiras ou adxacentes, as como as illas ou extensins marias de profundidade superior aos seis metros en marea baixa cando estas se encontren dentro do humidal. Nos humidais protexidos poderanse limitar os aproveitamentos dos recursos naturais, e prohibiranse, en todo caso, os incompatibles coas finalidades que xustificasen a sa declaracin. A figura do humidal protexido foi desenvolta por medio do Decreto 127/2008, do 5 de xuo, polo que se desenvolve o rxime xurdico dos humidais protexidos e se crea o Inventario de humidais de Galicia, que substite o Decreto 110/2004, do 27 de maio, que regulaba os humidais protexidos de Galicia, e que fora modificado polo Decreto 132/2005, do 28 de abril. Entre outras cousas, o decreto di que Un humidal poder ser declarado protexido cando cumpra algn dos seguintes criterios:
a)
Que constita unha paisaxe singular. Tern esta consideracin aqueles espazos (includas as augas continentais e espazos martimos) que contean elementos e sistemas naturais de especial interese ou valores naturais sobresantes, ben sexan froito da accin e evolucin da natureza, ben sexan derivados da actividade humana, as como cando alberguen hbitats ou especies que aparezan recollidos nas listaxes oficiais de rango internacio-
nal, nacional ou da Comunidade Autnoma de Galicia, as como outras especies que posan unha gran singularidade no mantemento da biodiversidade dos humidais de Galicia.
b)
Que revista importancia para o mantemento de funcins ecolxicas, con especial atencin a aqueles que desempeen unha funcin hidrolxica apreciable no funcionamento natural dunha baca hidrolxica ou dun sistema costeiro importante.
c)
Que se trate dun exemplo raro ou nico de humidal representativo dunha unidade bioxeogrfica particular.
d)
Que sustente poboacins de especies vexetais ou animais importantes para o mantemento da diversidade biolxica, ou ben representen poboacins illadas ou no lmite da sa rea de distribucin.
e)
Que sustente nunha etapa crtica do seu ciclo biolxico especies vexetais ou animais caractersticas dos humidais ou lles ofreza refuxio nos perodos en que prevalecen condicins adversas.
f)
Que sustente regularmente unha poboacin importante de aves acuticas invernantes (excludos os lridos), ou ben se sustenta de xeito regular o 10% dos individuos da poboacin espaola invernante dalgunha especie de ave acutica.
g)
Que posa un xustificado interese paleoambiental, histrico, cultural ou etnogrfico. Tamn crea o Inventario de humidais de Galicia que se configura como o instrumento que recoller de forma sistemtica os humidais sitos no territorio da Comunidade Autnoma de Galicia que se atopen includos nalgunha das tipoloxas preestablecidas. A listaxe de humidais protexidos de Galicia que recolle o anexo I do decreto son: Complexo das praias, lagoa e duna de Corrubedo Complexo intermareal Umia-O Grove, A Lanzada, Punta Carreirn e Lagoa Bodeira Lagoa e areal de Valdovio
Ra de Ortigueira e Ladrido Ra de Ribadeo O artigo 15 da lei define as paisaxes protexidas como espazos que, polos seus valores singulares, estticos e culturais ou ben pola relacin harmoniosa entre o home e o medio natural, sexan merecedores dunha proteccin especial. O seu rxime de proteccin estar dirixido expresamente conservacin das relacins e dos procesos, tanto naturais como socioeconmicos, que contriburon sa formacin e fan posible o seu mantemento. En Galicia teen esta figura de proteccin: Penedos de Pasarela e Traba Val do ro Nvea Con posterioridade, a Lei 7/2008, do 7 de xullo, de proteccin da paisaxe de Galicia, afonda no recoecemento, na proteccin, na xestin e na ordenacin da paisaxe, a partir do recoecemento xurdico, a proteccin, a xestin e a ordenacin da paisaxe de Galicia, co fin de preservar e ordenar todos os elementos que a configuran no marco do desenvolvemento sustentable, entendendo que a paisaxe ten unha dimensin global de interese xeral para a comunidade galega, por canto transcende os eidos ambientais, culturais, sociais e econmicos, e impulsa a plena integracin da paisaxe en todas as polticas sectoriais que incidan nela. As zonas de especial proteccin dos valores naturais (artigo 16) son aqueles espazos por cuxos valores ou interese natural, cultural, cientfico, educativo ou paisaxstico, sexa necesario asegurar a sa conservacin e non tean outra proteccin especfica. Incluiranse tamn as zonas especiais de conservacin que conforman a Rede Natura 2000, creada ao abeiro das directivas CEE 79/409 e 92/43, e que non posan outra figura de proteccin das establecidas nesta lei. Nestas reas poderanse seguir levando a cabo de maneira ordenada os usos e as actividades tradicionais que non vulneren os valores protexidos. Para o resto das ac-
tuacins, inclundo a realizacin de edificacins, ser precisa a autorizacin da consellera competente. Por peticin do concello e logo de informe da Consellera de Poltica Territorial, Obras Pblicas e Vivenda, a Consellera de Medio Ambiente poder declarar como espazos naturais de interese local aqueles espazos integrados no seu termo municipal que polas sas singularidades sexan merecedores dalgn tipo de proteccin dos seus valores naturais. A responsabilidade e competencia na xestin destes espazos ser municipal, e a sa declaracin como tales non implicar a asignacin de recursos da comunidade autnoma anda que podern ter preferencia na obtencin de axudas para a sa conservacin e xestin. En Galicia estn declarados dentro desta figura: Espazo de Puzo do Lago Voutureira - San Cibrao das Vias Por ltimo, e tamn fra da Rede galega de espazos protexidos, estn os espazos privados de interese natural (artigo 18). Neles As institucins e os propietarios particulares dos terreos en que existan formacins naturais, especies ou hbitats de flora e fauna silvestres cuxa proteccin se considere de interese poderanlle propoer consellera competente, mediante a presentacin dunha memoria suficientemente motivada, a sa declaracin como espazo privado de interese natural. A declaracin supn o compromiso formal do promotor de poer en prctica as medidas precisas para a conservacin dos valores naturais que o motivaron. A declaracin non implicar a obrigatoriedade de achegar recursos pblicos, anda que podern ter preferencia na concesin de axudas e subvencins. A xestin destas reas corresponderalles s entidades ou particulares que promovesen a declaracin. Teen esta catalogacin as Sobreiras de Faro - Oia. Estas das figuras estn reguladas por medio do Decreto 124/2005, do 6 de maio, polo que se regula a figura de espazo natural de interese local e a figura de espazo privado de interese natural. Son declarados por orde da consellera competente.
Os compromisos internacionais dan lugar aparicin doutros espazos protexidos. Son os humidais de importancia internacional, declarados ao abeiro do Convenio de Ramsar. En Galicia teen esta categora: Complexo das praias, lagoa e duna de Corrubedo Complexo intermareal Umia - O Grove, A Lanzada, Punta Carreirn e Lagoa Bodeira Lagoa e areal de Valdovio Ra de Ortigueira e Ladrido Ra de Ribadeo A outra figura son as reservas da biosfera, declaradas ao abeiro do programa MaB (home e biosfera) da UNESCO. Son reas de ecosistemas terrestres, costeiros ou marios en que se promove a investigacin, a observacin a longo prazo, a educacin ambiental e a sensibilizacin do pblico. Nelas promvese a conservacin dos recursos naturais e o desenvolvemento econmico e social das comunidades locais, tendo en conta todas as necesidades sociais, culturais, econmicas dos seus poboadores, apoiadas nunha base cientfica. Dentro desta categora estn: rea de Allariz Os Ancares lucenses e Montes de Navia, Cervantes e Becerre Ro Eo, Oscos e Terras de Burn Terras do Mio O artigo 25 recolle un rxime de proteccin preventiva, ata un mximo de tres anos, para evitar que durante o proceso para a declaracin dun espazo como protexido se produza algunha transformacin sensible da realidade fsica ou biolxica que dificulte ou imposibilite a consecucin dos obxectivos da declaracin de espazo natural protexido ou supoa un risco para os seus valores naturais. A iniciacin do procedemento de aprobacin dun plan de ordenacin dos recursos naturais determinar automaticamente a exixencia de informe favorable da consellera competente en conservacin da natureza para calquera autorizacin, licenza ou concesin que habilite para realizar transformacins da realidade fsica ou biolxica no mbito territorial a que afecta o plan.
10
Segundo o artigo 26, a declaracin de espazo natural protexido includo na Rede galega de espazos protexidos comportar:
1)
Declaracin de utilidade pblica e interese social para efectos expropiatorios de todos os bens e dereitos includos dentro do seu mbito.
2)
Sometemento das transmisins onerosas e inter vivos de terreos facultade da Administracin autonmica de exercer os dereitos de tenteo (por un prazo de tres meses) e de retracto (por un prazo dun ano). Quedan excludos os inmobles sitos no solo urbano, ags previsin expresa en contrario da norma de declaracin do espazo natural ou do seu instrumento de ordenacin.
3)
Suxeicin servidume de instalacin de sinais indicadores desa condicin e do seu rxime.

4)
Utilizacin dos bens comprendidos nestes espazos de maneira que resulten compatibles coa conservacin dos valores que motivaron a sa declaracin, tal e como se dispn nos instrumentos de planeamento. Para que esta situacin poida dar lugar a indemnizacin requrese que incidan sobre dereitos efectivamente incorporados ao patrimonio do titular; que afecten usos ou aproveitamentos legal e efectivamente exercidos no momento de imposicin da restricin; que se produza unha lesin patrimonial efectiva, actual e cuantificable en termos monetarios; e que se trate de limitacins singulares non susceptibles de distribucin entre os afectados.
5)
Prioridade no desenvolvemento de actuacins de mellora das condicins socioeconmicas da poboacin residente.

6)
Calquera outro que regulamentariamente se determine. Anualmente, a Consellera de Medio Ambiente establecer as dotacins orzamentarias especficas para a planificacin, a ordenacin, a proteccin, o uso e mais a xestin da Rede de espazos protexidos de Galicia.
11
O artigo 30 da lei citada complementa a regulacin citada do modo seguinte:

1.
Os procedementos de declaracin do espazo establecern, se o caso, as reas de influencia socioeconmica, nas que se podern prever as medidas de compensacin pertinentes.
2.
Para contribur s melloras de calidade de vida dos seus habitantes e ao desenvolvemento sustentable nestes mbitos, a Xunta de Galicia propiciar o desenvolvemento de actividades tradicionais e fomentar outras compatibles coa conservacin do espazo de que se trate.
3.
Para unha mellor aceptacin e participacin social fomentarase a integracin dos habitantes dos territorios afectados nas actividades xeradas pola proteccin e xestin do espazo natural.
4.
As producins artesanais das reas de influencia socioeconmica, sen prexuzo da lexislacin especfica, podern establecer o uso dunha etiqueta de calidade de produtos referenciada na denominacin do espazo natural protexido de que se trate.
12
Os instrumentos
de planificacin dos recursos naturais
No que respecta planificacin, ocupa o captulo V do ttulo I da Lei 9/2001, que establece, por orde de prevalencia Plans de ordenacin dos recursos naturais. Plans reitores de uso e xestin. Plans de conservacin. Os tres plans debern ser aprobados por decreto da Xunta de Galicia. Nos parques naturais e nas reservas naturais requirirase, con carcter previo, a aprobacin dun plan de ordenacin dos recursos naturais. A sa xestin levarase a cabo mediante plans reitores de uso e xestin. Nas demais categoras ser necesaria polo menos a aprobacin de plans de conservacin, nun prazo non superior a dous anos. Os plans de ordenacin dos recursos naturais tern unha vixencia en principio indefinida e, segundo o artigo 6, sern obrigatorios e executivos en todo o que afecte a conservacin, proteccin ou mellora da flora, a fauna, a xea, os ecosistemas, a paisaxe e os recursos naturais (teen carcter vinculante para calquera outra actuacin, plan ou programa sectorial en todo o relativo a estas materias, e carcter indicativo en todo o demais) e prevalecern sobre calquera outro instrumento de ordenacin territorial ou fsica, constitundo as sas disposicins un lmite para estes, cuxas determinacins non podern alterar ou modificar aquelas e aplicaranse, en todo caso, prevalecendo sobre os instrumentos de ordenacin preexistentes.
13
Os obxectivos dos plans de ordenacin dos recursos naturais son:

a)
Definir e sinalar o estado de conservacin dos recursos naturais e ecosistemas dentro do seu mbito.
b)
Establecer a regulacin que, se o caso, proceda aplicar nas distintas reas do espazo.
c)
Fixar o marco para a ordenacin dos espazos naturais protexidos includos no seu mbito.
d)
Determinar as limitacins que deban establecerse e o rxime de ordenacin dos diversos usos dos recursos naturais e actividades admisibles nos espazos protexidos.
e)
Promover a aplicacin de medidas de conservacin, restauracin e mellora dos recursos naturais.

f)
Formular os criterios orientadores das polticas sectoriais e ordenadoras das actividades econmicas e sociais, pblicas e privadas, para que sexan compatibles cos obxectivos dos plans de ordenacin dos recursos naturais. A lei prev a posibilidade de que os plans de ordenacin dos recursos naturais integren varios espazos se as circunstancias o aconsellan. Tern, polo menos, o seguinte contido:
1)
Memoria descritiva e xustificativa, na cal se incluirn, como mnimo, os seguintes extremos:

a)
A delimitacin territorial do plan e mais a descricin das sas caractersticas fsicas e biolxicas.
b)
O diagnstico da situacin dos recursos naturais, ecosistemas e paisaxes e mais a previsin sobre a sa evolucin futura.
14
2)
Obxectivos.
3)
Zonificacin.
4)
Establecemento de criterios orientadores na formulacin e execucin das diversas polticas sectoriais que inciden no mbito territorial.
5)
Directrices para a planificacin.

6)
Normas de aplicacin directa para a regulacin de usos e actividades, a conservacin e mais a proteccin dos recursos, os espazos e as especies que hai que protexer.
7)
Rximes de proteccin que, se o caso, deban aplicarse.

8)
Anlise da realidade socioeconmica da rea, con especificacin, se o caso, da rea de influencia socioeconmica.
9)
De ser o caso, directrices e criterios para a redaccin de plans reitores de uso e xestin.
10)
Rxime de avaliacin ambiental. Os plans reitores de uso e xestin desenvolven as directrices emanadas do plan de ordenacin dos recursos naturais e establecen as previsins de actuacins da administracin no seu mbito de aplicacin, e en particular a investigacin, o uso pblico e mais a conservacin, proteccin e mellora dos valores ambientais. Prevalecern sobre o planeamento urbanstico e a ordenacin do territorio. Cando as sas determinacins sexan incompatibles coas da normativa urbanstica en vigor, os rganos competentes revisarn esta de oficio. Tern unha vixencia mxima de seis anos e o seu contido mnimo ser:
15
1)
Memoria descritiva.
2)
Zonificacin do espazo de acordo co contido do plan de ordenacin dos recursos naturais, con delimitacin das reas de diferentes usos.
3)
Obxectivos.
4)
Previsins de uso e aproveitamento.

5)
Normas xerais de xestin, coa inclusin, como mnimo, das relativas vixencia e revisin do plan.
6)
Normas de regulacin de usos e actividades, as como para a xestin, proteccin, conservacin ou mellora dos recursos naturais e dos valores ambientais, cando resulte preciso completar ou desenvolver as contidas no plan de ordenacin dos recursos naturais.
7)
Normas relativas s actividades de investigacin.

8)
Normas relativas ao uso pblico.

9)
Programa econmico-financeiro.
10)
Programacin de actuacins para desenvolver no espazo natural. Os plans de conservacin sern vinculantes, tanto para as administracins pblicas coma para os particulares, prevalecern sobre o planeamento urbanstico e a sa aprobacin supor a revisin dos plans territoriais ou sectoriais incompatibles con eles. Establecern o rxime de usos e actividades permisibles, as como as limitacins que se consideren necesarias para a conservacin do espazo. A sa aprobacin ter lugar nun prazo non superior aos dous anos desde a declaracin do espazo natural como protexido.
16
Os plans de conservacin incluirn, como mnimo:

1)
A delimitacin do seu mbito de proteccin, que poder ser descontinuo cando resulte necesario.
2)
A identificacin dos valores que hai que protexer e dos posibles riscos que poidan afectar os seus valores naturais.
3)
As normas de uso e aproveitamento do solo e dos recursos naturais, destinadas a protexer e conservar ou mellorar os valores ambientais.
4)
As normas relativas ao uso pblico, as como s actividades cientficas ou educativas.
17
Os rganos de xestin
O captulo VI trata da xestin dos espazos naturais protexidos. Ags os espazos naturais de interese local, que sern xestionados polos concellos que instasen a sa declaracin, ou os espazos privados de interese natural, que sern xestionados polos seus promotores (anda que neses casos a consellera competente velar por que aqueles e estes cumpran as finalidades recollidas na declaracin), a Consellera do Medio Rural ser a responsable da xestin dos espazos includos na Rede galega de espazos naturais protexidos. Para a xestin dos parques naturais e das reservas, a consellera designar un director do espazo, a quen lle corresponde a xestin do espazo natural protexido e, en particular, a elaboracin e proposta dos orzamentos e programas de xestin e mais a execucin e o desenvolvemento do plan reitor de uso e xestin. O artigo 42 da lei trata da xunta consultiva, da que di:
1.
Para colaborar na xestin dos espazos naturais protexidos e canalizar a participacin dos propietarios e os intereses sociais e econmicos afectados constituirase, para cada parque natural ou reserva, unha xunta consultiva, rgano colexiado, de carcter asesor e adscrito consellera competente.
2.
A composicin e o funcionamento da xunta consultiva estableceranse na norma de declaracin de cada espazo natural protexido.
18
3.
A xunta consultiva estar composta polo seu presidente e o director do espazo natural protexido, asegurando, en todo caso, a representacin:
1)
Dos concellos onde se sita o espazo natural protexido.

2)
Dos propietarios dos terreos includos no espazo natural protexido.

3)
Das persoas ou entidades que representen intereses sociais, institucionais ou econmicos relevantes implicados.
4)
Das entidades que tean obxectivos fundamentais coincidentes coa finalidade do espazo natural protexido.
A funcin da xunta consultiva a de colaborar na xestin dos espazos naturais protexidos a travs da sa funcin asesora e consultiva mediante:
a)
A aprobacin e modificacin do seu regulamento de rxime interior.

b)
A emisin daqueles informes que lle sexan solicitados.

c)
A proposta de actuacins e iniciativas tendentes consecucin dos fins do espazo natural protexido, inclundo os de difusin e informacin dos seus valores, as como os programas de formacin e educacin ambiental.
d)
A colaboracin na promocin e proxeccin exterior do espazo natural protexido e dos seus valores.
e)
En xeral, a promocin e realizacin de cantas xestins considere oportunas a prol do espazo natural protexido. A xunta consultiva deber ser oda para a aprobacin, modificacin e revisin da normativa relativa ao espazo natural protexido e dos seus instrumentos de planificacin, as como para a aprobacin do orzamento de xestin do espazo natural protexido.
de conservacin da natureza: a Rede Natura 2000, zonas de especial proteccin para as aves, convenio Ramsar. Aplicacin en Galicia.
Os compromisos internacionais
tema
FORMACIN
11
funcionarios C1
Os compromisos internacionais de conservacin da natureza: a Rede Natura 2000, zonas de especial proteccin para as aves, convenio Ramsar. Aplicacin en Galicia.
de conservacin da natureza: a Rede Natura 2000, zonas de especial proteccin para as aves, convenio Ramsar. Aplicacin en Galicia.
Os principais compromisos que ten asumidos a Comunidade Autnoma en materia de conservacin da natureza proveen da normativa da Unin Europea. Nese sentido ocupan un lugar sobranceiro das normas: a Directiva 79/409/CEE do Consello, do 2 de abril de 1979, relativa conservacin das aves silvestres (xeralmente coecida como directiva aves), e a Directiva 92/43/CEE do Consello, do 21 de maio de 1992, relativa conservacin dos hbitats naturais e da fauna e flora silvestres (chamada a directiva hbitats). Estas das normas marcan a lia xeral por onde discorreu a poltica en materia de conservacin de espazos e de especies. A primeira delas pretende, en substancia, que os Estados membros da Unin Europea adopten medidas para garantir a conservacin e regular a explotacin das aves que viven de forma natural en estado salvaxe no territorio europeo, para manter ou adaptar a sa poboacin a niveis satisfactorios. Para iso cmpre preservar os espazos onde se atopen designando zonas de proteccin, mantendo e ordenando os hbitats de acordo cos imperativos ecolxicos e restablecendo os bitopos destrudos e creando outros, se o caso. Estas zonas denomnanse zonas de especial proteccin para as aves (mis coecidas polo seu acrnimo de ZEPA). Estas zonas deberanse encontrar na rea de distribucin natural das aves e poden inclur zonas de invernada, nidificacin ou descanso nos pasos migratorios.
A directiva hbitats ten un enfoque moito mis amplo que a directiva aves, e engloba todo o seu contido. A directiva hbitats pretende contribur ao mantemento da biodiversidade nos Estados membros definindo un marco comn para a conservacin dos hbitats, a fauna e a flora de interese comunitario. A directiva crea a Rede Natura 2000. Pretende conseguir a rede ecolxica mis grande do mundo. Est formada polas zonas especiais de conservacin (ZEC) e incle tamn as ZEPA designadas en virtude da directiva aves. O artigo 3 da directiva di crase unha rede ecolxica europea coherente de zonas especiais de conservacin, denominada Natura 2000. Esta rede, composta polos lugares que albergan tipos de hbitats naturais que figuran no anexo I e de hbitats de especies que figuran no anexo II, deber garantir o mantemento ou, se o caso, o restablecemento, nun estado de conservacin favorable, dos tipos de hbitats naturais e dos hbitats das especies de que se trate, na sa rea de distribucin natural. A Rede Natura 2000 incluir, as mesmo, as zonas de proteccin especiais designadas polos Estados membros de acordo coas disposicins da Directiva 79/409/CEE. Cando o consideren necesario, os Estados membros esforzaranse por mellorar a coherencia ecolxica de Natura 2000 mediante o mantemento e, se o caso, o desenvolvemento dos elementos da paisaxe que revistan primordial importancia para a fauna e a flora silvestres. Os anexos I e II da directiva recollen os tipos de hbitats e as especies que requiren, para a sa conservacin, a designacin de zonas especiais de conservacin. Algns destes defnense como tipos de hbitats ou de especies prioritarios (en perigo de desaparicin). O anexo IV enumera as especies animais e vexetais que requiren unha proteccin estrita. A designacin das ZEC faise por etapas. De acordo cos criterios establecidos nos anexos, cada Estado prepara unha lista de lugares con hbitats naturais e seminaturais e especies de fauna e flora silvestres. A partir desas listas e de acordo cos Estados, a Comisin elabora unha lista de lugares de importancia comunitaria (LIC) para cada unha das nove
rexins bioxeogrficas da UE (alpina, atlntica, Mar Negro, boreal, continental, macaronesia, mediterrnea, pannica e estpica). Espaa ten parte do seu territorio nas rexins atlntica, mediterrnea, alpina e macaronsica. Galicia s nas das primeiras. Logo de varias listaxes parciais, a relacin de lugares que compoen estas das rexins foi aprobada por decisins da Comisin, do 22 de decembro de 2009, e publicadas no Diario Oficial de la Unin Europea do 2 de febreiro de 2010. A Comisin pode solicitar que se incla na lista algn lugar que os Estados non inclusen se considera que ten algn tipo de hbitat natural ou unha especie prioritaria que o faga conveniente. Se o Estado non acepta, a Comisin pode propoerlle ao Consello que seleccione o lugar como lugar de importancia comunitaria. Nas ZEC, os Estados deben adoptar todas as medidas necesarias para garantir a conservacin dos hbitats e evitar a sa deterioracin e as alteracins significativas que afecten as especies. O mis importante da Directiva 92/43 est no seu artigo 6, que recolle as obrigas que asumen os membros da Unin Europea en relacin cos espazos designados dentro da Rede Natura. Di:
1.
Con respecto s ZEC, os Estados membros fixarn as medidas de conservacin necesarias que implicarn, se o caso, adecuados plans de xestin, especficos aos lugares ou integrados noutros plans de desenvolvemento e as apropiadas medidas regulamentarias, administrativas ou contractuais, que respondan s exixencias ecolxicas dos tipos de hbitats naturais do anexo I e das especies do anexo II presentes nos lugares.
2.
Os Estados membros adoptarn as medidas apropiadas para evitar, nas zonas especiais de conservacin, a deterioracin dos hbitats naturais e dos hbitats de especies, as como as alteracins que repercutan nas especies que motivasen a designacin das zonas, na medida en que as devanditas alteracins poidan ter un efecto apreciable no que respecta aos obxectivos desta directiva.
3.
Calquera plan ou proxecto que, sen ter relacin directa coa xestin do lugar ou sen ser necesario para esta, poida afectar de forma apreciable os citados lugares, xa sexa indi-
vidualmente ou en combinacin con outros plans e proxectos, someterase a unha axeitada avaliacin das sas repercusins no lugar, tendo en conta os obxectivos de conservacin do devandito lugar. Tendo en conta as conclusins da avaliacin das repercusins no lugar e sen prexuzo do disposto no punto 4, as autoridades nacionais competentes s se declararn de acordo co devandito plan ou proxecto logo de terse asegurado de que non causar prexuzo integridade do lugar en cuestin e, se procede, tras telo sometido a informacin pblica.
4.
Se, a pesar das conclusins negativas da avaliacin das repercusins sobre o lugar e na falta de solucins alternativas, se debese realizar un plan ou proxecto por razns imperiosas de interese pblico de primeira orde, includas razns de ndole social ou econmica, o Estado membro tomar cantas medidas compensatorias sexan necesarias para garantir que a coherencia global de Natura 2000 quede protexida. O devandito Estado membro informar a Comisin das medidas compensatorias que adoptou. En caso de que o lugar considerado albergue un tipo de hbitat natural e/ou unha especie prioritarios, unicamente se podern alegar consideracins relacionadas coa sade humana e a seguranza pblica, ou relativas a consecuencias positivas de primordial importancia para o ambiente, ou ben, logo de consulta Comisin, outras razns imperiosas de interese pblico de primeira orde. En Espaa a directiva de aves foi parcialmente incorporada ao dereito interno por medio da Lei 4/1989, do 27 de marzo, de conservacin dos espazos naturais e da flora e fauna silvestre. A directiva de hbitats tivo unha transposicin, incompleta, por medio do Real decreto 1997/1995, do 7 de decembro, polo que se establecen medidas para contribur a garantir a biodiversidade mediante conservacin dos hbitats naturais e da fauna e flora silvestres. Con posterioridade, a Lei 42/2007, do patrimonio natural e da biodiversidade, derrogou expresamente a Lei 4/1989 e os anexos do Real decreto 1997/1995, para traspor mellor a normativa comunitaria. A Lei 42/2007 destina todo o captulo III do ttulo II aos espazos protexidos Rede Natura 2000. Comeza coa definicin, no artigo 41: A Rede Ecolxica Europea Natura 2000
unha rede ecolxica coherente composta polos lugares de importancia comunitaria, ata a sa transformacin en zonas especiais de conservacin, estas zonas especiais de conservacin e as zonas de especial proteccin para as aves, cuxa xestin ter en conta as exixencias econmicas, sociais e culturais, as como as particularidades rexionais e locais. Segundo o punto 2, Os lugares de importancia comunitaria, as zonas especiais de conservacin e as zonas de especial proteccin para as aves tern a consideracin de espazos protexidos, coa denominacin de espazo protexido Rede Natura 2000, e co alcance e as limitacins que as comunidades autnomas establezan na sa lexislacin e nos correspondentes instrumentos de planificacin. Coa finalidade de que todos estes espazos tean un nivel mnimo de proteccin homoxneo, sen prexuzo de que este se vexa incrementado en funcin do seu valor e fraxilidade, no punto 3 flase das directrices de conservacin: O Ministerio de Medio Ambiente, coa participacin das comunidades autnomas, elaborar, no marco do Plan estratxico estatal do patrimonio natural e a biodiversidade, unhas directrices de conservacin da Rede Natura 2000. Estas directrices constituirn o marco orientativo para a planificacin e xestin dos devanditos espazos e sern aprobadas mediante acordo da Conferencia Sectorial de Medio Ambiente. Os artigos seguintes conteen as definicins dos lugares de importancia comunitaria (artigo 42): son aqueles espazos do conxunto do territorio nacional ou das augas martimas baixo soberana ou xurisdicin nacional, includa a zona econmica exclusiva e a plataforma continental, aprobados como tales, que contriben de forma apreciable ao mantemento ou, se o caso, ao restablecemento do estado de conservacin favorable dos tipos de hbitats naturais e os hbitats das especies de interese comunitario, que figuran respectivamente nos anexos I e II desta lei, na sa rea de distribucin natural, e das zonas de especial proteccin para as aves (artigo 43): Os espazos do territorio nacional e das augas martimas baixo soberana ou xurisdicin nacional, includas a zona econmica exclusiva e a plataforma continental, mis adecuados en nmero e en superficie para a conservacin das especies de aves includas no anexo IV desta lei e para as aves migratorias de presenza regular en Espaa, sern declaradas como zonas de especial proteccin para as aves, establecndose nelas medidas para evitar as perturbacins e de conservacin especiais en canto ao seu h-
bitat, para garantir a sa supervivencia e reproducin. Para o caso das especies de carcter migratorio que cheguen regularmente a territorio espaol, teranse en conta as necesidades de proteccin das sas reas de reproducin, alimentacin, muda, invernada e zonas de descanso, atribundolles particular importancia aos humidais e moi especialmente aos de importancia internacional. Estes dous tipos de espazos debern ser declarados polas comunidades autnomas, logo de procedemento de informacin pblica. Estas declaracins publicaranse nos respectivos diarios oficiais, inclundo informacin sobre os seus lmites xeogrficos, os hbitats e as especies polos que se declararon cada un. Estas declaracins soamente podern cambiar de categora en virtude do establecido no artigo 48, que di que A descatalogacin total ou parcial dun espazo includo en Rede Natura 2000 s se poder propor cando as o xustifiquen os cambios provocados neste pola evolucin natural, cientificamente demostrada, reflectidos nos resultados do seguimento... En todo caso, o procedemento incorporar un trmite de informacin pblica, previo remisin da proposta Comisin Europea. Para fomentar a coherencia e a conectividade da rede As comunidades autnomas fomentarn a conservacin de corredores ecolxicos e a xestin daqueles elementos da paisaxe e reas territoriais que resultan esenciais ou revistan primordial importancia para a migracin, a distribucin xeogrfica e o intercambio xentico entre poboacins de especies de fauna e flora silvestres. (artigo 46). O artigo 45 contn as medidas de conservacin da Rede Natura 2000. Di:
1.
Respecto das zonas especiais de conservacin e as zonas de especial proteccin para as aves, as comunidades autnomas fixarn as medidas de conservacin necesarias que respondan s exixencias ecolxicas dos tipos de hbitats naturais e das especies presentes en tales reas, que implicarn:
a)
Adecuados plans ou instrumentos de xestin, especficos aos lugares ou integrados noutros plans de desenvolvemento que inclan, polo menos, os obxectivos de conservacin do lugar e as medidas apropiadas para manter os espazos nun estado de conservacin favorable.
b)
Apropiadas medidas regulamentarias, administrativas ou contractuais.

2.
Igualmente, as administracins competentes tomarn as medidas apropiadas, en especial nos devanditos plans ou instrumentos de xestin, para evitar nos espazos da Rede Natura 2000 a deterioracin dos hbitats naturais e dos hbitats das especies, as como as alteracins que repercutan nas especies que motivaron a designacin destas reas, na medida en que esas alteracins poidan ter un efecto apreciable no que respecta aos obxectivos desta lei.
3.
Os rganos competentes debern adoptar as medidas necesarias para evitar a deterioracin ou a contaminacin dos hbitats fra da Rede Natura 2000.
4.
Calquera plan, programa ou proxecto que, sen ter relacin directa coa xestin do lugar ou sen ser necesario para esta, poida afectar de forma apreciable os citados lugares, xa sexa individualmente ou en combinacin con outros plans ou proxectos, someterase a unha adecuada avaliacin das sas repercusins no lugar, que se realizar de acordo coas normas que sexan de aplicacin, de acordo co establecido na lexislacin bsica estatal e nas normas adicionais de proteccin ditadas polas comunidades autnomas, tendo en conta os obxectivos de conservacin do devandito lugar. vista das conclusins da avaliacin das repercusins no lugar e supeditado ao disposto no nmero 5 deste artigo, os rganos competentes para aprobar ou autorizar os plans, programas ou proxectos s podern manifestar a sa conformidade con estes tras asegurarse de que non lle causar prexuzo integridade do lugar en cuestin e, se procede, tras sometelo a informacin pblica.
5.
Se, a pesar das conclusins negativas da avaliacin das repercusins sobre o lugar e na falta de solucins alternativas, debese realizarse un plan, programa ou proxecto por razns imperiosas de interese pblico de primeira orde, includas razns de ndole social ou econmica, as administracins pblicas competentes tomarn cantas medidas compensatorias sexan necesarias para garantir que a coherencia global de Natura 2000 quede protexida.
A concorrencia de razns imperiosas de interese pblico de primeira orde s se poder declarar para cada suposto concreto:
a)
Mediante unha lei.

b)
Mediante acordo do Consello de Ministros, cando se trate de plans, programas ou proxectos que deban ser aprobados ou autorizados pola Administracin xeral do Estado, ou do rgano de goberno da comunidade autnoma. O devandito acordo deber ser motivado e pblico.
A adopcin das medidas compensatorias levarase a cabo, de ser o caso, durante o procedemento de avaliacin ambiental de plans e programas e de avaliacin de impacto ambiental de proxectos, de acordo co disposto na normativa aplicable. Estas medidas aplicaranse na fase de planificacin e execucin que determine a avaliacin ambiental. As medidas compensatorias adoptadas sern remitidas, pola canle correspondente, Comisin Europea.
6.
En caso de que o lugar considerado albergue un tipo de hbitat natural e/ou unha especie prioritaria, sinalados como tales nos anexos I e II, unicamente se podern alegar as seguintes consideracins:
a)
As relacionadas coa sade humana e a seguranza pblica.

b)
As relativas a consecuencias positivas de primordial importancia para o ambiente.

c)
Outras razns imperiosas de interese pblico de primeira orde, logo de consulta a Comisin Europea.
7.
A realizacin ou execucin de calquera plan, programa ou proxecto que poida afectar negativamente especies includas nos anexos II ou IV que fosen catalogadas como en perigo de extincin, unicamente se poder levar a cabo cando, na falta doutras alternativas, concorra algunha das causas citadas no nmero anterior. A adopcin das correspondentes medidas compensatorias levarase a cabo segundo o previsto no nmero 5.
8.
Desde o momento en que o lugar figure na lista de lugares de importancia comunitaria aprobada pola Comisin Europea, este quedar sometido ao disposto nos nmeros 4, 5 e 6 deste artigo.
10
9.
Desde o momento da declaracin dunha ZEPA, esta quedar sometida ao disposto nos nmeros 4 e 5 deste artigo. En Galicia, os principios comunitarios foron incorporados normativa por medio da Lei 9/2001, de conservacin da natureza. O artigo 16 trata das zonas de especial proteccin dos valores naturais (integradas dentro da Rede galega de espazos protexidos. Di:
1.
Considrase como zona de especial proteccin dos valores naturais aqueles espazos por cuxos valores ou interese natural, cultural, cientfico, educativo ou paisaxstico sexa necesario asegurar a sa conservacin e non tean outra proteccin especfica, sen prexuzo do disposto no artigo 9 desta lei.
2.
Nestas reas poderanse seguir levando a cabo de maneira ordenada os usos e as actividades tradicionais que non vulneren os valores protexidos. Para o resto das actuacins, inclundo a realizacin de edificacins, ser precisa a autorizacin da Consellera de Medio Ambiente.
3.
Incluiranse tamn as zonas especiais de conservacin que conforman a Rede Natura 2000, creada ao abeiro das directivas CEE 79/409 e 92/43, e que non posan outra figura de proteccin das establecidas nesta lei. Posteriormente, o Decreto 72/2004, do 2 de abril, polo que se declaran determinados espazos como zonas de especial proteccin dos valores naturais, declarou dentro desta figura as zonas propostas como lugares de importancia comunitaria para formar parte da Rede Natura 2000 e os lugares declarados como zona de especial proteccin para as aves consonte a Directiva 79/409/CEE, relativa conservacin das aves silvestres. O decreto engada que os usos e actividades que se vian realizando nestes espazos e que non vulneren os seus valores naturais pdense seguir levando a cabo de xeito tradicional. A realizacin de actividades non previstas anteriormente e que poida poer en
11
perigo os valores que xustifican a proteccin destes espazos requirir autorizacin previa da consellera competente. Como naquel momento a Comisin anda non se pronunciara sobre se a proposta de lugares para a Rede Natura 2000 que formulara Galicia era correcta, o decreto estableca nunha disposicin adicional a posibilidade de que se propuxese unha modificacin dos termos establecidos neste decreto para o suposto de que a Unin Europea formulase observacins proposta galega. A relacin de espazos includos nestes anexos son: Anexo I. Relacin de lugares propostos como LIC (hoxe son ZEC) A Marronda A Ramallosa Ancares - Courel As Catedrais Baixa Limia Baixo Mio Betanzos - Mandeo Bidueiral de Montederramo Braas de Xestoso Cabo Udra Cann do Sil Carballido Carnota - Monte Pindo Complexo Ons - O Grove Complexo hmido de Corrubedo Costa da Maria occidental Costa da Morte Costa da Vela Costa de Dexo Costa rtabra Cruzul - Ageira
12
Encoro de Abegondo - Cecebre Enseada de San Simn Estaca de Bares Esteiro do Tambre Fragas do Eume Gndaras de Budio Illas Ces Illas Estelas Macizo Central Monte Aloia Monte Faro Monte Maior Monte e lagoa de Louro Negueira Ortigueira - Mera Parga - Ladra - Tmoga Pena Maseira Pena Trevinca Pena Veidosa Ra de Foz - Masma Ro Anllns Ro Cabe Ro Eo Ro Landro Ro Lrez Ro Ouro Ro Tambre Ro Tea Ro Tmega Serra da Encia da Lastra Serra do Cando Serra do Candn
13
Serra do Caren Serra do Xistral Sistema fluvial Ulla - Deza Sobreirais do Arnego Veiga de Ponteliares Xubia - Castro Anexo II. Relacin de ZEPA. A esta relacin de espazos engaduselle a de Pena Trevinca, recentemente includa. Ancares Baixa Limia - Serra do Xurs Complexo intermareal Umia - O Grove, A Lanzada, Punta Carreirn e Lagoa Bodeira Complexo litoral de Corrubedo Costa da Maria occidental Costa da Morte (Norte) Costa de Ferrolterra - Valdovio Esteiro do Mio Illa de Ons Illas Ces Pena Trevinca Ribadeo Ra de Foz Ra de Ortigueira e Ladrido Serra da Encia da Lastra Galicia tamn asumiu compromisos en materia de conservacin da natureza en virtude doutros compromisos internacionais. Os mis sobranceiros son o Convenio de Ramsar, sobre os humidais de importancia internacional, e o programa home e biosfera da UNESCO. O Convenio relativo aos humidais de importancia internacional especialmente como hbitat de aves acuticas (chamado habitualmente Convenio Ramsar, en referencia cidade iraniana en que se asinou en 1971), un tratado intergobernamental que
14
proporciona o marco para a accin nacional e a cooperacin internacional en favor da conservacin e o uso racional dos humidais e os seus recursos. Entrou en vigor a finais de 1975 e foi ratificado por Espaa o 18 de marzo de 1982. o nico tratado ambiental mundial que trata dun ecosistema en particular. Neste convenio, ratificado por 154 pases, foron inscritos mis de 1.600 humidais que cobren unha superficie de mis de 145 millns de hectreas. O obxectivo principal do convenio "a conservacin e o uso racional dos humidais mediante accins locais, rexionais e nacionais e grazas cooperacin internacional, como contribucin ao logro dun desenvolvemento sustentable en todo o mundo". O convenio define de forma ampla os humidais, e clasifcaos en 42 tipos, agrupados en tres categoras: humidais marios e costeiros, humidais continentais e humidais artificiais. O convenio estipula que "a seleccin de humidais que se inclan na lista deberase basear na sa importancia internacional en termos ecolxicos, botnicos, zoolxicos, limnolxicos ou hidrolxicos". Tamn se pode declarar un humidal polo seus valores culturais, xa sexan materiais ou non, relacionados coa sa orixe, conservacin e/ou funcionamento ecolxico, incle un criterio cultural. A relacin de sitios Ramsar de Galicia a seguinte Complexo das praias, lagoa e duna de Corrubedo Complexo intermareal Umia - O Grove, A Lanzada, Punta Carreirn e Lagoa Bodeira Lagoa e areal de Valdovio Ra de Ortigueira e Ladrido Ra de Ribadeo A outra figura son as reservas da biosfera, que constiten lugares excepcionais para a investigacin, a observacin a longo prazo, a formacin, a educacin e a sensibilizacin do pblico, permitindo ao mesmo tempo que as comunidades locais participen plenamente na conservacin e o uso sustentable dos recursos. Tamn serven como lugares de demostracin e polos de accin no marco das polticas de desenvolvemento rexional e de ordenamento do territorio.
15
As reservas de biosfera constiten un elemento esencial do Programa MaB (Home e Biosfera) da UNESCO. Son reas de ecosistemas terrestres, costeiros ou marios en que se promove a investigacin, a observacin a longo prazo, a educacin ambiental e a sensibilizacin do pblico. Nelas promvese a conservacin dos recursos naturais e o desenvolvemento econmico e social das comunidades locais, tendo en conta todas as necesidades sociais, culturais, econmicas dos seus poboadores, apoiadas nunha base cientfica. Os obxectivos da Rede espaola de reservas da biosfera son:
a)
Manter un conxunto definido e interconectado de laboratorios naturais, estacins comparables de seguimento das relacins entre as comunidades humanas e os territorios en que se desenvolven, con especial atencin aos procesos de mutua adaptacin e aos cambios xerados.
b)
Asegurar a efectiva comparacin continua e a transferencia da informacin al xerada aos escenarios en que resulte de aplicacin.
c)
Promover a xeneralizacin de modelos de ordenacin e xestin sustentable do territorio. A regulacin, caracterizacin e potenciacin destas reservas da biosfera basase no feito de que constiten un modelo de xestin integrada, participativa e sustentable do patrimonio e dos recursos naturais, cos obxectivos bsicos de conxugar a preservacin da biodiversidade biolxica e dos ecosistemas cun desenvolvemento ambientalmente sustentable que produza a mellora do benestar da poboacin, potenciando a participacin pblica, a investigacin, a educacin na integracin entre desenvolvemento e medio e a formacin en novas formas de mellorar esa integracin. As reservas da biosfera, para a sa integracin e mantemento como tales, debern respectar as directrices e normas aplicables da UNESCO e contar, como mnimo, con:
a)
Unha ordenacin espacial integrada por:
16
1.
Unha ou varias zonas ncleo da reserva que sexan espazos naturais protexidos, cos obxectivos bsicos de preservar a diversidade biolxica e os ecosistemas, que conten co axeitado plan de ordenacin, uso e xestin que potencie basicamente os devanditos obxectivos.
2.
Unha ou varias zonas de proteccin das zonas ncleo, que permitan a integracin da conservacin bsica da zona ncleo co desenvolvemento ambientalmente sustentable na zona de proteccin a travs do correspondente plan de ordenacin, uso e xestin, especfico ou integrado no plan das respectivas zonas ncleo.
3.
Unha ou varias zonas de transicin entre a reserva e o resto do espazo, que permitan incentivar o desenvolvemento socioeconmico para a mellora do benestar da poboacin, aproveitando os potenciais e recursos especficos da reserva de forma sustentable, respectando os obxectivos desta e do Programa persoa e biosfera.
b)
Unhas estratexias especficas de evolucin cara aos obxectivos sinalados, co seu correspondente programa de actuacin e un sistema de indicadores adaptado ao establecido polo Comit MaB Espaol, que permita valorar o grao de cumprimento dos obxectivos do Programa MaB.
c)
Un rgano de xestin responsable do desenvolvemento das estratexias, lias de accin e programas. En Espaa existen na actualidade 38 reservas de biosfera, das que 4 se atopan en territorio galego. Entre todas elas suman case 600.000 ha, o que representa un 20% do total do territorio da Comunidade Autnoma de Galicia. Son: rea de Allariz Os Ancares Lucenses e montes de Navia, Cervantes e Becerre Ro Eo, Oscos e Terras de Burn Terras do Mio
da flora e da fauna en Galicia. Singularidade e endemismos. Normativa de aplicacin: decreto 88/2007, do 19 de abril, polo que se regula o catlogo galego de especies ameazadas. Decreto 67/2007, do 22 de marzo, polo que se regula o catlogo de rbores singulares.
A Proteccin
FORMACIN
tema
12
funcionarios C1
AUTOR: JUAN CARLOS ARGELLO FERNNDEZ Tcnico Superior da Administracin da Xunta de Galicia.
ndice
2 8 11
A proteccin da flora e da fauna en Galicia. Singularidade e endemismos. Normativa de aplicacin: Decreto 88/2007, do 19 de abril, polo que se regula o catlogo galego de especies ameazadas.
Criterios de catalogacin. 12 Procedemento para a catalogacin das especies. Autorizacins administrativas. 15 16 12

12 12 15 16
Plans de xestin de especies catalogadas como ameazadas. 18
I18 nfraccins e sancins. 22
Decreto 67/2007, do 22 de marzo, polo que se regula o catlogo de rbores singulares
a protecin da flora E fauna
A proteccin da flora e da fauna en Galicia.

Os pases participantes na Conferencia das Nacins Unidas sobre Ambiente e Desenvolvemento celebrada en xuo de 1992 en Ro de Janeiro (mis coecida como o Cumio da Terra de Ro de Janeiro) subscribiron o Convenio sobre a diversidade biolxica. Este convenio, ratificado por Espaa en 1993, sostn que a exixencia fundamental para a conservacin da diversidade biolxica a conservacin in situ1 dos ecosistemas e hbitats naturais e o mantemento e a recuperacin de poboacins viables de especies nos seus contornos naturais. A poltica ambiental actual outorga un papel predominante preservacin da diversidade biolxica en todas as sas formas, dada a estreita relacin que garda co desenvolvemento e coa calidade de vida das persoas, convertendo a loita contra a desaparicin das especies e os seus hbitats nun obxectivo prioritario contra a reducin e a perda da biodiversidade. A preservacin ambiental da flora e fauna galegas articlase arredor dunha reparticin competencial entre o Estado e a Comunidade Autnoma de Galicia que vn determinada na Constitucin espaola. As, a competencia do Estado consiste en establecer a
Por conservacin in situ entndese a conservacin dos ecosistemas e os hbitats naturais e o mantemento e recuperacin de po-
boacins viables de especies nos seus contornos naturais e, no caso das especies domesticadas e cultivadas, nos contornos en que desenvolvesen as sas propiedades especficas (artigo 2 do Convenio sobre a diversidade biolxica).
lexislacin bsica sobre proteccin de ambiente, e neste contexto a Lei 42/2007, do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade2 establece no seu artigo 52 a obriga das comunidades autnomas de adoptaren as medidas necesarias para garantir a conservacin da biodiversidade que vive en estado silvestre, especialmente catalogando aquelas especies de fauna e flora cuxa conservacin exixa rximes especficos de proteccin. O artigo 53 desta lei crea a Listaxe de especies silvestres en rxime de proteccin especial (LESRPE) e o artigo 55 crea, no seo desta listaxe, o Catlogo espaol de especies ameazadas (CEEA). A Lei 42/2007 faculta as comunidades autnomas para estableceren listas e catlogos nos seus respectivos mbitos territoriais. Actualmente, e ata que non se instrumente regulamentariamente o citado LESRPE, segue vixente o Real decreto 439/1990, do 30 de marzo, que regula o Catlogo nacional de especies ameazadas. De acordo co art. 53 da Lei 42/2007 crase a Listaxe de especies silvestres en rxime de proteccin especial, que se instrumentar regulamentariamente, logo de consulta s comunidades autnomas, e que incluir especies, subespecies e poboacins que sexan merecedoras dunha atencin e proteccin particular en funcin do seu valor cientfico, ecolxico, cultural, pola sa singularidade, rareza ou grao de ameaza, as como aquelas que figuren como protexidas nos anexos das directivas e os convenios internacionais ratificados por Espaa.
1.-
A listaxe ter carcter administrativo e mbito estatal, e depender do Ministerio de Medio Ambiente.
2.-
A inclusin, cambio de categora ou exclusin dun taxon ou poboacin nesta listaxe sern levadas a cabo polo Ministerio de Medio Ambiente, por proposta da Comisin Estatal para o Patrimonio Natural e a Biodiversidade, logo da iniciativa das comunidades autnomas,
A Lei 42/2007 incorpora ao ordenamento xurdico espaol a Directiva 79/409/CEE do Consello, do 2 de abril de 1979, relativa conservacin
das aves silvestres, e a Directiva 92/43/CEE do Consello, do 21 de maio de 1992, relativa conservacin dos hbitats naturais e da fauna e flora silvestres.
cando exista informacin tcnica ou cientfica que as o aconselle. Cando se trate de taxons ou poboacins protexidas nos anexos das normas ou decisins da Unin Europea, como os que se enumeran no anexo V, ou nos instrumentos internacionais ratificados por Espaa, a inclusin na listaxe ser realizada de oficio polo Ministerio de Medio Ambiente, notificndolle previamente tal inclusin Comisin Estatal para o Patrimonio Natural e a Biodiversidade. Calquera cidadn ou organizacin poder solicitar a iniciacin do procedemento de inclusin, cambio de categora ou exclusin, persentando coa correspondente solicitude unha argumentacin cientfica da medida proposta.
3.-
A inclusin dun taxon ou poboacin na Listaxe de especies silvestres en rxime de proteccin especial comportar a avaliacin peridica do seu estado de conservacin.
4.-
As comunidades autnomas, nos seus respectivos mbitos territoriais, podern establecer listaxes de especies silvestres en rxime de proteccin especial, determinando as prohibicins e actuacins suplementarias que se consideren necesarias para a sa preservacin. Ademais, esta lei prohibe para as especies includas na LESRPE:
a)
Tratndose de plantas, fungos ou algas, a de recollelas, cortalas, mutilalas, arrincalas ou destrulas intencionadamente na natureza.
b)
Tratndose de animais, includas as sas larvas, cras ou ovos, a de calquera actuacin feita co propsito de lles dar morte, capturalos, perseguilos ou molestalos, as como a destrucin ou deterioracin dos seus nios, tobos e reas de reproducin, invernada ou repouso.
c)
En ambos os dos casos, a de posur, naturalizar, transportar, vender, comerciar ou intercambiar, ofertar con fins de venda ou intercambio, importar ou exportar exemplares vivos
ou mortos, as como os seus propgulos3 ou restos, salvo nos casos que regulamentariamente se determinen. Estas prohibicins aplicaranse a todas as fases do ciclo biolxico destas especies, subespecies ou poboacins. O CEEA incluir, cando exista informacin tcnica ou cientfica que as o aconselle, os taxons4 ou poboacins da biodiversidade ameazada, inclundoos nalgunhas das categoras seguintes: En perigo de extincin: taxons ou poboacins cuxa supervivencia pouco probable se os factores causais da sa actual situacin seguen actuando. Comportar, nun prazo mximo de tres anos, a adopcin dun plan de recuperacin, que incla as medidas mis adecuadas para o cumprimento dos obxectivos buscados e, se o caso, a designacin de reas crticas. Vulnerable: taxons ou poboacins que corren o risco de pasar categora anterior nun futuro inmediato se os factores adversos que actan sobre eles non son corrixidos. Implicar a adopcin dun plan de conservacin que incla as medidas mis adecuadas para o cumprimento dos obxectivos buscados, nun prazo mximo de cinco anos. As comunidades autnomas, nos seus respectivos mbitos territoriais, podern establecer catlogos de especies ameazadas, establecendo, ademais das categoras relacionadas neste artigo, outras especficas. Podern, se o caso, incrementar o grao de proteccin das especies do Catlogo espaol de especies ameazadas nos seus catlogos autonmicos, inclundoas nunha categora superior de ameaza.
Propgulo: Entidade vivente capaz de dispersarse e producir un novo individuo maduro (art. 3.i] do Decreto 88/2007, do 19 de abril,
polo que se regula o Catlogo galego de especies ameazadas). Calquera parte ou eSTRUTURAdun oRGANISMOvexetal capaz de desenvolverse separada deste para dar lugar a unha nova planta. 4 Taxon: grupo de organismos con caractersticas comns (art. 3.33 da Lei 42/2007). Segundo o art. 3. l) do Decreto 88/2007, do 19 de abril,
polo que se regula o Catlogo galego de especies ameazadas: categora do sistema de clasificacin taxonmica inferior especie; neste caso especie e subespecie.
Prohbese as mesmo (art. 52.3 da Lei 42/2007), con carcter xeral, dar morte, danar, molestar ou inquietar intencionadamente os animais silvestres, sexa cal for o mtodo empregado ou a fase do seu ciclo biolxico. Esta prohibicin non se aplicar no suposto de animais con regulacin especfica, en especial, aqueles con supostos recollidos na lexislacin de montes, caza, agricultura, pesca continental e pesca martima. A lei formula tamn un mandato s comunidades autnomas para que prohiban a introducin de especies, subespecies ou razas xeogrficas alctonas cando estas sexan susceptibles de competir coas especies silvestres autctonas, alterar a sa pureza xentica ou os equilibrios ecolxicos. A Comunidade de Galicia, pola sa parte, ten competencias exclusivas na xestin en materia de proteccin do ambiente (art. 148.1.8 CE) e para establecer normas adicionais de proteccin (art. 149.1.23 da CE e art. 27.30 do seu Estatuto de autonoma). Neste contexto, co obxecto de aplicar medidas especficas de proteccin da flora e fauna galegas, con especial atencin s especies autctonas e s ameazadas, a Lei galega 9/2001, do 21 de agosto,de conservacin da natureza, creou, no seu ttulo II, o Catlogo galego de especies ameazadas (CGEA) e o Rexistro de Especies de Interese Galego (REIG). Estes modelos de catalogacin incorporan medidas positivas para remediar os factores de ameaza sobre as especies de flora e fauna silvestres. As pois, a determinacin dos taxons que, estando ameazados, requiran medidas especficas e excepcionais de proteccin e conservacin en Galicia, farase mediante a sa inclusin nalgunha das categoras do Catlogo galego de especies ameazadas. A Lei 9/2001 presta, pois, especial atencin s especies autctonas e s ameazadas, e introduce medidas de forma que o proceso de catalogacin permita remediar as ameazas sobre as especies de flora e fauna silvestres. Entre os principios que, en materia de proteccin de flora e fauna, establece o seu art. 44 destacan: As medidas de conservacin das especies adoptaranse preferentemente nos seus hbitats naturais.
Darase prioridade nas actuacins e plans de conservacin s especies endmicas e a aqueloutras cunha rea de distribucin moi limitada ou unha poboacin moi escasa, as como s migratorias. Adoptaranse medidas para regular a introducin e proliferacin incontrolada de especies non autctonas, en especial cando poidan competir con estas e alterar a sa pureza xentica ou os equilibrios e dinmica ecolxicos. Como pode apreciarse, esta unha cuestin que vn imposta pola Lei estatal 42/2007, que ten carcter bsico.
Singularidade e endemismos.
O art. 45 da Lei galega 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza (LCN) determina qu se debe entender por especies de fauna e flora silvestres: aquelas que mantean poboacins establecidas e viables no medio natural. Tamn establece o concepto de especies de fauna e flora autctonas: as que constiten poboacins establecidas no medio natural de Galicia e que forman parte inveteradamente dos ecosistemas naturais do territorio galego, sendo este, ademais, parte da sa rea de distribucin natural. Inclense tamn as especies estacionais ou de paso e as que estiveren nalgunha das situacins anteriores, pero se extinguisen en Galicia. Nada se di, non obstante, sobre que se debe entender por singularidade ou endemismo para os efectos da LCN. Tampouco nolo aclara o Decreto 88/2007, do 19 de abril, polo que se regula o Catlogo galego de especies ameazadas, nin dispoemos de definicin legal na Lei 42/2007. O art. 48 da LCN, ao crear o REIG, di que se podern inclur nel as especies, subespecies ou ncleos poboacionais que non fosen obxecto de inscricin no CGEA, mesmo aquelas a que se refire a disposicin adicional 2 da propia LCN5, e nas cales existan singu-
A DA 2 LCN excle, salvo indicacin expresa en contrario, do mbito de proteccin da lei os animais do-
msticos ou salvaxes en catividade ou abandonados, de acordo co establecido na Lei 1/1993, do 13 de abril,(...)
laridades cientficas, ecolxicas ou culturais que as fagan merecentes dunha atencin especfica, con especial atencin aos endemismos galegos. As mesmo, o art. 6 do Decreto 88/2007 recolle a singularidade xeogrfica como un dos criterios que se debe en conta para determinar se unha especie, subespecie ou poboacin merece ser considerada como ameazada. Pdese pensar, pois, que a condicin de singularidade vn imposta por unha especial rareza (baixa dispersin poboacional ou alta especializacin ecolxica) ou importancia de carcter cientfico, ecolxico ou cultural do taxon, e que os endemismos propios de Galicia estaran dentro de tal categora para os efectos da sa inclusin no citado REIG, a non ser que xa fosen obxecto de catalogacin como especie ameazada no CGEA. Como sabemos, os endemismos son especies propias dun lugar, rea ou rexin bioxeogrfica exclusivas dese territorio e que non se encontran en ningn outro lugar do mundo6. Son especialmente obxecto de proteccin pola normativa de aplicacin en Galicia:
1.-
O art. 60 da Lei 42/2007 ordena Comisin Estatal para o Patrimonio Natural e a Biodiversidade preservar o patrimonio xentico e biolxico das especies silvestres, promovendo a existencia dunha rede de bancos de material biolxico e xentico. Esta rede dar prioridade, entre outras, preservacin de material biolxico e xentico procedente de
(...) de proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade; os animais criados para o aproveitamento das sas producins ou con fins de experimentacin cientfica por organismos debidamente autorizados, as como aquelas especies cinexticas, pisccolas ou calquera outra obxecto de regulacin especfica, inclundo aqueles exemplares de especies obxecto de cultivo agrcola ou aproveitamento forestal, que sern regulados pola sa propia normativa. O REIG, pendente anda de desenvolvemento regulamentario, pode, polo tanto, recoller tamn este tipo de especies sempre e cando presenten algunha clase de singularidade, includa a sa condicin de endemismo galego. El REIG, pendiente an de desarrollo reglamentario, puede, por lo tanto, recoger tambin este tipo de especies siempre y cuando presenten alguna clase de singularidad, incluida su condicin de endemismo gallego.
6
Para coecer as especies endmicas de Galicia e os factores que as orixinaron pdese consultar a pxina
web http://medioambiente.xunta.es/espazosNaturais/especies_endemismos_cas.jsp
10
taxons autctonos de flora e fauna silvestres ameazadas, e en especial das especies ameazadas endmicas. Ademais, obriga as comunidades autnomas a manteren un rexistro dos bancos de material biolxico e xentico de especies silvestres sitos no seu territorio, con informacin actualizada sobre as coleccins de material biolxico e xentico de fauna e flora silvestres que mantean nas sas instalacins.
2.-
Como se expresou anteriormente, a LCN (art. 44.4) ordena dar prioridade nas actuacins e plans de conservacin s especies endmicas e a aqueloutras cunha rea de distribucin moi limitada ou unha poboacin moi escasa, as como s migratorias.
11
Normativa de aplicacin:
Decreto 88/2007, do 19 de abril, polo que se regula o catlogo galego de especies ameazadas.
O Decreto 88/2007 desea, en desenvolvemento da Lei 9/2001, o Catlogo galego de especies ameazadas. De acordo co art. 49 da dita lei, as especies que se inclan no CGEA deberanse clasificar nalgunha das seguintes categoras: a) En perigo de extincin, b) Sensibles alteracin do seu hbitat, c) Vulnerables, e d) De interese especial. O Decreto 88/2007, ante a necesidade de definir adecuadamente a situacin real de ameaza dalgunhas especies includas no Catlogo nacional de especies ameazadas e adaptar as categoras de ameaza xurisprudencia do Tribunal Supremo7, s regula as categoras de En perigo de extincin e Vulnerable, e queda pendente o desenvolvemento regulamentario das outras categoras. O CGEA configrase, pois, como un rexistro pblico de carcter administrativo dependente da Direccin Xeral de Conservacin da Natureza en que se inclen aquelas especies, subespecies ou poboacins pertencentes flora e fauna silvestre que, encontrndose ameazadas, requiran medidas de proteccin especficas.
A Sentenza 829/1999, do 19 de maio, do Tribunal Supremo, sinalou que a categora De interese especial agrupa un gran nmero de taxons
que, sen encontrarse nunha situacin real de ameaza, merecen unha atencin particular, non sendo por tanto unha categora de ameaza como tal.
12
Criterios de catalogacin.
O Decreto 88/2007 ten en conta, para a catalogacin das especies, subespecies ou poboacins, a situacin de ameaza en que estas se encontran dentro do mbito da sa rea de distribucin en Galicia, as como no contexto ibrico. A catalogacin vir definida polo risco de ameaza real ou potencial en que se encontren os taxons e pola posibilidade da sa extincin a medio prazo tomando como base polo menos un dos seguintes parmetros: A tendencia regular das poboacins durante os ltimos anos. A rea de presenza e ocupacin estable. O tamao das poboacins. Outras caractersticas limitantes da poboacin como a sa baixa dispersin, alta especializacin ou singularidade xeogrfica. Previsin de extincin no seu estado silvestre. A Direccin Xeral de Conservacin da Natureza incluir directamente no CGEA aquelas especies que fosen previamente obxecto de catalogacin no Catlogo nacional de especies ameazadas. Esta inclusin realizarase na mesma ou na categora superior que tivesen no catlogo nacional.
Procedemento para a catalogacin das especies.

O procedemento de catalogacin, descatalogacin ou cambio de categora dun taxon ou poboacin poder ser iniciada de oficio pola Direccin Xeral de Conservacin da Natureza ou por instancia de parte, cando exista informacin tcnica que as o aconselle.
13
Podern solicitar a catalogacin, descatalogacin ou cambio de categoras as universidades, centros de investigacin, institutos e entidades que estatutariamente persigan o logro dos principios inspiradores da Lei 9/20018. Completado o correspondente expediente, corresponder ao Consello da Xunta, por proposta da consellera competente en materia de conservacin da natureza, acordar a inclusin ou exclusin dunha especie no CGEA mediante decreto. Efectos da catalogacin. A inclusin dunha especie ou subespecie no CGEA comporta, salvo autorizacin expresa da consellera competente en materia de conservacin da natureza, as seguintes prohibicins:
a)
Tratndose de especies vexetais, a de calquera actuacin non autorizada que se leve a cabo co propsito de destrulas, mutilalas, cortalas ou arrincar exemplares completos ou parte deles, as como a recollida das sas sementes, pole ou esporas e, en xeral, a destrucin do seu hbitat.
Segundo o art. 2.a) desta lei, estes principios son:
a) A conservacin da biodiversidade a travs do mantemento dos procesos ecolxicos esenciais, garantindo a conexin das poboacins de fauna e flora silvestres e preservando a diversidade xentica. b) A subsidiariedade e o fomento da participacin pblica, a travs da cooperacin e colaboracin activa dos sectores sociais e econmicos implicados, asumindo unha responsabilidade compartida na conservacin. c) A prevencin e planificacin para impedir a deterioracin ambiental. As polticas sectoriais integrarn as consideracins ambientais na sa planificacin e poern en marcha os mecanismos necesarios para evitar os danos ao ambiente. d) A internalizacin dos custos ambientales, tendo en conta, no seu sentido amplo, o principio de quen contamina paga. e) O desenvolvemento sustentable, favoreciendo os usos e aproveitamentos respectuosos co medio. Este uso debe ser compatible co mantemento dos ecosistemas e non reducir a viabilidade dos outros recursos a que se estiver asociado, nin minguar as posibilidades de desfrute destes s vindeiras xeracins. Procurarase a posta en valor dos compoentes da biodiversidade, s veces difcilmente traducibles a valores de mercado, e tratarase de que os beneficios xerados polo uso dos recursos revertan en favor dos axentes implicados.
14
b)
Tratndose de especies animais, includas as sas larvas, cras ou ovos, a de calquera actuacin non autorizada feita co propsito de darlles morte, capturalos, perseguilos ou molestalos intencionadamente, e nos seus nios, tobos ou reas de reproducin, invernada, muda, paso, descanso e alimentacin, as como a destrucin do seu hbitat. As mesmo, para as especies catalogadas como en perigo de extincin queda prohibida, excepto autorizacin expresa, a observacin e filmacin mediante o establecemento de postos fixos a menor distancia da que, se o caso, determine o instrumento de planificacin correspondente.
c)
En ambos os casos, a prohibicin de posur, transportar, vender ou expoer para a venda, importar ou exportar exemplares silvestres vivos ou mortos, as como os seus propgulos ou restos, o intercambio e a oferta con fins de intercambio de espcimes recollidos na natureza, excepcin feita daqueles realizados por axentes da autoridade en exercicio das sas funcins. As mesmo, prohbese a disecacin, a herborizacin ou calquera outra clase de conservacin de especies catalogadas. Excepcionalmente, a consellera competente en materia de conservacin da natureza poder autorizar a disecacin con fins cientficos ou educativos. A exhibicin de exemplares disecados requirir autorizacin administrativa previa. Ademais, co obxecto de garantir a reproducin, cra ou recuperacin de determinadas especies ameazadas, poderanse establecer restricins temporais de acceso ao trnsito de visitantes en perodos e lugares considerados crticos para a sa supervivencia. Estas medidas adoptaranse mediante resolucin motivada do director xeral competente en materia de conservacin da natureza e precisar, en todo caso, os lugares concretos e o seu prazo de duracin. Por ltimo, as especies de flora e fauna de interese comunitario que figuran no anexo IV do Real decreto 1997/1995, que traspn a Directiva 92/43/CEE, as como as aves silvestres non cazables ou comercializables amparadas polo art. 1 da Directiva 79/409/CEE, gozarn das mesmas medidas de proteccin que as establecidas para as especies inscritas no CGEA, e seralles de aplicacin igualmente o rxime sancionador propio das do citado catlogo.
15
Autorizacins administrativas.
Todas estas prohibicins derivadas da catalogacin podern de forma excepcional quedar sen efecto mediante autorizacin expresa da consellera competente en materia de conservacin da natureza, pero sempre que non se prexudique o mantemento nun estado de conservacin favorable das poboacins da especie de que se trate na sa rea de distribucin natural e cando concorra algunha destas circunstancias xustificadas:
a)
Se da sa aplicacin derivan efectos prexudiciais para a sade e a seguridade das persoas.

b)
Previr prexuzos para outras especies protexidas ou os seus hbitats.

c)
Para previr prexuzos importantes para os cultivos, o gando, os bosques, as pesqueiras e a calidade das augas, as como para outros usos da propiedade.
d)
Cando sexa necesario por razn de investigacin, educacin, repoboacin ou reintroducin das ditas especies ou cando se precise para a cra en catividade.
e)
Para previr accidentes en relacin coa seguridade area.

f)
Por razns imperativas de interese pblico de primeira orde.

g)
Para permitir en condicins estritamente controladas e mediante mtodos selectivos e tradicionais a captura, a retencin ou calquera outra utilizacin discreta de determinadas especies. Corresponder ao director xeral de Conservacin da Natureza a resolucin destas autorizacins excepcionais nun prazo mximo de tres meses desde a sa solicitude, transcorridos os cales se entendern denegadas.
16
As autorizacins sern, polo xeral, de duracin anual, e poderanse estender ata un mximo de tres anos, cando sexan outorgadas sobre a base dun plan de investigacin, de aproveitamento, de cultivo ou de cra en catividade aprobados. As autorizacins implican a obriga por parte do interesado de cumprir coas sas condicins, que non se podern variar sen autorizacin expresa. O incumprimento das condicins ser sancionado de acordo co establecido na Lei 9/2001. Nos seis meses seguintes finalizacin da autorizacin, o interesado deber presentar un informe cos resultados da actividade, especificando a relacin das especies, o nmero de exemplares afectados, as coordenadas UTM dos lugares en caso de captura ou calquera outra informacin relevante que se lle solicitase. A non presentacin do dito informe de resultados poder comportar, ademais da pertinente sancin administrativa, a inhabilitacin para obter autorizacins en anos posteriores.
Plans de xestin de especies catalogadas como ameazadas.

A catalogacin dunha especie implicar a elaboracin dalgn dos seguintes plans:
a)
Plans de recuperacin, para as especies en perigo de extincin.

b)
Plans de conservacin, para as especies vulnerables. Os plans de xestin de especies catalogadas como ameazadas teen como fin garantir a conservacin das especies de flora e fauna que viven en estado silvestre no territorio da comunidade autnoma, dos seus hbitats e establecer as medidas adecuadas que permitan preservar, manter e restablecer as poboacins naturais facndoas viables. As recuperacins de especies realizaranse preferentemente a partir dos seus efectivos naturais. Cando se rexistren fenmenos de desaparicin local ou ben a dita recuperacin non sexa posible debido a razns de tipo ecolxico, poderase optar polo reforzamento das poboacins, sempre e cando estas accins se enmarquen nalgn dos plans de xestin unha
17
vez aprobados. Cando a dita recuperacin non sexa factible, debido extincin da especie en Galicia, poderase optar entn pola sa reintroducin, logo de elaboracin e aprobacin dun plan de reintroducin. competencia exclusiva da Xunta de Galicia a cra, a repoboacin e a reintroducin de especies silvestres catalogadas en Galicia. A consellera competente en materia de conservacin da natureza promover de oficio, en funcin do grao de ameaza, oportunidade e recursos dispoibles, os traballos de planificacin das especies catalogadas. Os interesados podern promover a realizacin dos estudos de base e documentos de viabilidade e, se as o consideran, elevalos a modo de proposta consellera. A consellera competente en materia de conservacin da natureza poder integrar estes plans nun s de carcter horizontal no suposto de que das ou mis especies ameazadas coexistan nun mesmo tipo de hbitat, requiran a adopcin de medidas anlogas de conservacin e proteccin ou existan razns ecolxicas que as o aconsellen. Neste caso denominaranse plans integrais. En canto ao contido destes plans, estes debern conter, polo menos, unha parte relativa ao inventario e outra relativa planificacin. A iniciacin e a proposta de aprobacin dos plans de xestin das especies catalogadas como ameazadas corresponde consellera competente en materia de conservacin da natureza. A elaboracin do plan iniciarase mediante resolucin publicada no Diario Oficial de Galicia. O documento elaborado someterase ao trmite de informacin pblica e audiencia aos interesados que comparezan no expediente. vista das observacins e informes recibidos, a consellera competente redactar unha proposta de plan, que se elevar ao Consello da Xunta para a sa aprobacin mediante decreto. Os plans someteranse a revisin peridica en funcin da problemtica e caractersticas das especies, e a sa modificacin, se procede, seguir o mesmo procedemento que a sa aprobacin.
18
Na actualidade, a Consellera do Medio Rural tramita ata 33 plans de xestin de especies ameazadas que se encontran en diferentes fases de elaboracin ou programacin.
Infraccins e sancins.
s infraccins cometidas contra as especies, subespecies e poboacins includas no CGEA seralles de aplicacin o rxime de infraccins e sancins previsto no ttulo III da Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza. As infraccins cualifcanse en leves, menos graves, graves e moi graves. As leves constiten incumprimentos dos requisitos, obrigas ou prohibicins establecidas na Lei de conservacin da natureza, sempre que non estean cualificadas como infraccins menos graves, graves ou moi graves. As infraccins menos graves relacionadas directamente coa proteccin da flora e fauna silvestres son:
a)
A captura, tenza, disecacin, destrucin, morte, deterioracin, comercio, trfico, exhibicin ou naturalizacin non autorizadas de especies de fauna silvestre non catalogadas e que non sexan susceptibles de aproveitamento.
b)
O transporte dos animais silvestres con vulneracin dos requisitos establecidos pola lexislacin vixente.
c)
Os danos s especies de fauna silvestre, fra das excepcins previstas nesta lei.
d)
O mantemento de exemplares de fauna silvestres sen cumprir as condicins adecuadas desde o punto de vista hixinico-sanitario, e conforme as sas necesidades etolxicas.
e)
A producin de rudos innecesarios que alteren a tranquilidade habitual das especies de fauna catalogada.
19
f)
A introducin non autorizada de especies de fauna silvestre. Sern infraccins graves nesta materia, entre outras:
a)
A destrucin, morte, deterioracin, recoleccin, comercio, captura ou exposicin para o comercio ou a naturalizacin non autorizadas de espcimes protexidos, catalogados como vulnerables alteracin do seu hbitat, ou de interese especial ou expresamente identificadas para estes efectos nos instrumentos de ordenacin de espazos naturais, as como a de propgulos ou restos.
b)
A destrucin ou degradacin severa do hbitat de especies vulnerables ou de interese especial, en especial do lugar de reproducin, invernada, repouso ou alimentacin includos nos espazos naturais protexidos.
c)
A obstrucin ou resistencia ao labor inspector ou vixilante dos axentes da autoridade no exercicio das sas funcins de proteccin dos espazos naturais e da flora e fauna silvestre, regulados pola Lei de conservacin da natureza.
d)
A introducin non autorizada de especies de fauna silvestre nos espazos protexidos e fra dos lugares expresamente autorizados. Sern infraccins moi graves:
a)
A destrucin, morte, deterioracin, recoleccin, comercio, captura ou exposicin ou naturalizacin non autorizadas de espcimes, catalogados como en perigo de extincin ou sensibles alteracin do seu hbitat, as como dos seus propgulos ou restos.
b)
A destrucin do hbitat de especies catalogadas en perigo de extincin ou sensibles alteracin do seu hbitat, que se encontren includas nos espazos naturais protexidos, en particular os seus lugares de reproducin, invernada, repouso ou alimentacin.
20
A lei establece como circunstancias que cmpre ter en conta para a gradacin das sancins que se poidan impoer polas distintas clases de infraccins:
a)
A existencia de intencionalidade.
b)
A natureza e irreversibilidade dos prexuzos.

c)
A reincidencia pola comisin nun prazo dun ano de mis dunha infraccin da mesma natureza cando as fose declarado por resolucin firme.
d)

e)
O beneficio econmico perseguido. De acordo co tipo e o seu distinto grao, as infraccins desta lei sancionaranse coas seguintes multas:
a)
Infraccins leves: multa de 60,10 a 601,01 .

b)
Infraccins menos graves: multa de 601,02 a 6.010,12 .

c)
Infraccins graves: multa de 6.010,13 a 60.101,21 .

d)
Infraccins moi graves: multa de 60.101,22 a 300.506,05 . Por ltimo, cabe citar que os anexos I e II do Decreto 88/2007 recollen respectivamente os taxons En perigo de extincin e Vulnerables. Na primeira categora encntranse das clases de algas, catro de liques, das de mofos, seis de fentos e 35 de plantas superiores. Ademais, oito invertebrados (catro moluscos e outros catro artrpodos) e ata 17 vertebrados (tres rptiles, 13 aves e un mamfero: o oso pardo). Nesta categora encntranse inscritos endemismos tales como a xesta Cytisus
21
insularis, presente s nas illas de Ons e Vionta, ou a Centaurea borjae, endmica nos solos de rochas ultrabsicas de cabo Ortegal. Na categora de Vulnerables recllense cinco algas, 24 clases de mofos, cinco de fentos e 29 de plantas de orde superior. Ademais, catalganse oito invertebrados e 48 vertebrados (tres peixes e agnatos, oito anfibios, 10 rptiles, 15 aves e 12 mamferos). O catlogo galego configrase como un instrumento dinmico e revisable, de forma que se adapte axilmente s situacins cambiantes das poboacins. Ademais, a situacin biolxica das especies includas no catlogo deber verse desde unha perspectiva global e, por tanto, procurarase a coordinacin das actuacins nun marco suprautonmico.
22
Decreto 67/2007,
do 22 de marzo, polo que se regula o catlogo de rbores singulares
As rbores constiten un patrimonio natural valioso, de interese pblico e irrecuperable no caso da sa destrucin. Con independencia de que os exemplares ou as sas agrupacins se poidan encontrar en espazos protexidos ou se lles poidan aplicar rximes especficos de proteccin como os de monumento natural ou de paisaxe protexida, entre outros, a Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza, no seu art. 52, procedeu creacin dun Catlogo galego de rbores singulares, nas cales se incluiran aqueles exemplares ou mouteiras cuxa conservacin sexa necesario asegurar polos seus valores naturais, culturais, cientficos, didcticos, estticos ou paisaxsticos, sinalando que nos exemplares ou mouteiras includos no catlogo poderan levarse a cabo, logo de autorizacin da Xunta de Galicia, todo tipo de tratamentos silvcolas e actuacins encamiadas sa proteccin, conservacin e mellora. Nesa lia o Decreto 67/2007 procede a desear o Catlogo galego de rbores singulares, en que se establecern as rbores e formacins singulares merecedoras dun mbito especial de proteccin, e a regular o procedemento para a inclusin destas rbores e formacins no dito catlogo, coa finalidade de protexelas de posibles riscos e ameazas, garantindo a sa conservacin. O Decreto 67/2007 define qu se debe entender por rbore singular e establece que tern a consideracin de singulares as rbores e as formacins de calquera especie, tanto
23
autctona coma fornea, situadas en terreos de propiedade pblica ou privada, que sexan merecedoras de medidas especficas de proteccin en atencin s excepcionais caractersticas do seu porte, dendrometra, idade, rareza, significacin histrica ou cultural, interese cientfico, educativo, esttico, paisaxstico ou calquera outra circunstancia que as faga merecedoras dunha especial proteccin. Nesta lia o decreto: Aproba o Catlogo galego de rbores singulares e configrao como un rexistro pblico de carcter administrativo, dependente da Direccin Xeral de Conservacin da Natureza, en que se incluirn todas as rbores e formacins excepcionais merecedoras de proteccin. Establece que a inclusin ou exclusin das rbores e das formacins de calquera especie no catlogo se far por orde da consellera competente en materia de conservacin da natureza. Establece un procedemento para a catalogacin ou descatalogacin destas rbores, determinando que poder ser iniciado de oficio pola consellera ou por instancia de parte, e que podern instar o inicio do procedemento as persoas propietarias das rbores ou formacins, outras administracins pblicas, centros de investigacin ou asociacins e entidades privadas ou pblicas que tean entre os seus fins estatutarios a proteccin da natureza, presentando memoria xustificativa e informacin sobre a singularidade do exemplar. Crea o Comit de rbores Singulares como un rgano consultivo e de asesoramento da Direccin Xeral de Conservacin da Natureza, cuxo titular o presidir, en relacin coas inclusins, exclusins e actuacins que se poidan levar a cabo no contorno destes exemplares. Estarn representadas as direccins xerais de Patrimonio Cultural, Montes e as universidades galegas, entre outras institucins e asociacins. Abre a posibilidade de elaborar, para as rbores e formacins que o requiran, plans de xestin encamiados sa conservacin, restauracin e mellora. Estes plans poden ser elaborados pola propia Direccin Xeral de Conservacin da Natureza ou polas persoas pro-
24
pietarias dos terreos onde se asentan, caso en que sern ulteriormente aprobados pola citada direccin xeral. Ademais da anterior, establece outras medidas de proteccin destes exemplares, entre elas:
a)
Prohibicin de calquera accin que poida afectar negativamente a sa integridade, a sa sade e a sa aparencia. No caso de formacins naturais, esta proteccin entenderase aplicable tamn a todo o seu cortexo florstico.
b)
Os proxectos cuxa execucin poida ameazar os valores naturais, culturais, cientficos, didcticos ou doutra orde, de rbores ou formacins singulares, necesitarn autorizacin administrativa previa da Direccin Xeral de Conservacin da Natureza.
c)
A realizacin de actuacins como podas ou tratamentos fitosanitarios, cando sexan necesarios para a conservacin do propio exemplar ou cando exista un perigo para a sade pblica e a seguridade das persoas, necesitar autorizacin administrativa previa da Direccin Xeral de Conservacin da Natureza.
d)
Cando as rbores ou formacins singulares se encontren dentro de espazos naturais protexidos, os plans reitores de uso e xestin ou os plans de conservacin establecern as medidas necesarias para a preservacin destes elementos singulares. As infraccins cometidas contra o disposto no Decreto 67/2007 sancionaranse de acordo co previsto pola Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da natureza, e demais normativa de aplicacin.
Lei 4/1997, do 25 de xuo, de caza de Galicia. Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de Galicia. Orde anual de vedas
Lexislacin cinextica xeral:

FORMACIN
tema
13
funcionarios C1
Lexislacin cinextica xeral: Lei 4/1997, do 25 de xuo, de caza de Galicia. Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de Galicia. Orde anual de vedas.
Lexislacin cinextica xeral: 2
Lexislacin cinextica xeral:
Lei 4/1997, do 25 de xuo, de caza de Galicia. Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de Galicia. Orde anual de vedas.
A Constitucin espaola de 1978 recoece que as comunidades autnomas podern asumir competencias, entre outras, en pesca en augas interiores, o marisqueo e a acuicultura, a caza e a pesca fluvial (artigo 148.1.11). Consonte este artigo, o Estatuto de autonoma para Galicia, de 1981, incle dentro do artigo 27, que recolle as competencias exclusivas da comunidade autnoma, co nmero 15, A pesca nas ras e demais augas interiores, o marisqueo, a acuicultura, a caza, a pesca fluvial e lacustre. En consecuencia, a Comunidade Autnoma promulgou a Lei 4/1997, do 25 de xuo, de caza de Galicia. Esta lei foi modificada en das ocasins: a primeira mediante a Lei 6/2006, do 23 de outubro, que modificou os artigos, 2, 8.2, 13.2, 21.3, 23, 25, 34.24, 34.29, 35, 45.4, 54, 58 e 59.11. A segunda modificacin afectou unicamente o artigo 54, a travs da Lei 1/2010, do 11 de febreiro, de modificacin de diversas leis de Galicia para a sa adaptacin Directiva 2006/123/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de decembro de 2006, relativa aos servizos no mercado interior. A lei de caza foi desenvolta por medio do Decreto 284/2001, do 11 de outubro, que aproba o Regulamento de caza de Galicia. Esta normativa vn complementada por outras normas: unhas de carcter temporal, como a orde anual de vedas (neste momento a Orde do 24 de xuo de 2010 pola que se
determinan as pocas hbiles de caza durante a tempada 2010-2011), e outras de carcter estable, como: Orde do 23 de xullo de 2002 pola que se regula a sinalizacin nos terreos cinexticos, que establece as condicins que deben considerarse para a sinalizacin dos terreos cinexticos suxeitos a rxime cinextico especial. Orde do 1 de xuo de 2007 pola que se regula o exame do cazador na Comunidade Autnoma de Galicia. Regula o procedemento, o temario, a convocatoria, os exames, a sa correccin e cualificacin, as como a puntuacin necesaria para superalos e acadar o certificado que permite obter a primeira licenza de caza. A filosofa que impregna esta normativa ten a sa orixe na Directiva 79/409/CEE do Consello, do 2 de abril de 1979, relativa conservacin das aves silvestres, e na Directiva 92/43 CEE do Consello, do 21 de maio de 1992, relativa conservacin dos hbitats naturais e da fauna e flora silvestres (Directiva de hbitats), onde a caza se entende como un sistema de explotacin de especies rexida por firmes principios de respecto cara a estas. Os principios bsicos da Directiva 79/409/CEE do Consello estn presentes nas leis ambientais polas que foron incorporadas ao dereito interno estatal, representadas fundamentalmente pola Lei 4/1989, do 27 de marzo, de conservacin dos espazos naturais e da flora e fauna silvestres, e pola Lei 42/2007, do 13 de decembro, do patrimonio natural e da biodiversidade (esta ltima derroga e substite a primeira). Non se debe esquecer que a caza un actividade de carcter privado (no sentido xurdico do termo) que se efecta sobre unha res nullius (ou ben sen dono atribudo, como son as especies cinexticas), pero, a diferenza da actividade pisccola, desenvlvese principalmente nun medio de carcter privado, como son os predios. Na maior parte das ocasins, a actividade cinextica solpase coa realizacin doutras actividades por parte dos seus propietarios. Porn, debe regularse o exercicio da actividade cinextica nestes terreos. O artigo 6. da lei di que os dereitos e as obrigas establecidos nesta lei, en canto se relacionan cos terreos cinexticos, corresponderanlles aos propietarios ou, se o caso, aos
titulares doutros dereitos reais ou persoais que leven consigo o uso e desfrute do aproveitamento da caza. Polo tanto, a lei debe tratar de conciliar e garantir que o aproveitamento cinextico realizado polos cazadores non afecte a conservacin das especies de fauna silvestre patrimonio do conxunto da sociedade, mentres que, por outra banda, se trata de lograr unha mellora dos recursos cinexticos para atender a demanda ordenada dos cazadores. Para iso, debe atender a tres cuestins principais: A dimensin dos terreos cinexticos, para garantir un marco territorial suficiente tanto para o fomento da caza coma para o seu exercicio equilibrado. A ordenacin dos aproveitamentos cinexticos a travs dos preceptivos plans, de xeito que se garanta a persistencia do recurso cinextico. A vixilancia dos terreos cinexticos e o rxime sancionador que cumpra a funcin de disuasin aos infractores e evite agresins s especies cinexticas e aos seus hbitats. O artigo 2 da lei, logo da reforma de 2006, define a accin de cazar como a actividade exercida polas persoas, mediante o uso de armas, artes ou outros medios autorizados, para buscar, atraer, perseguir ou acosar os animais que se declaren como pezas de caza, co fin de cobralos, apropiarse deles ou facilitar a sa captura por un terceiro. O artigo 3 di que pode cazar toda persoa maior de dezaseis anos que, acreditando a aptitude e os coecementos precisos, estea en posesin da pertinente licenza de caza e cumpra os demais requisitos esixidos; anda que para cazar con armas de fogo ser necesario ter acadada a maiora de idade penal ou ir acompaado por algn cazador maior de idade. A seguir, a lei determina qu especies poden ser obxecto da caza. Fronte antiga normativa, na que era cazable toda especie ags que se especificase o contrario, a lei di que a caza s poder realizarse sobre as especies da fauna silvestre ou abravada declaradas
como pezas de caza, e o seu aproveitamento cinextico deber acomodarse, en todo caso, s normas que anualmente aprobe a consellera competente, e sempre que quede garantida a conservacin das especies cinexticas. O ttulo I trata dos terreos para efectos da caza. Comeza dicindo (art. 8) que son terreos de carcter cinextico os susceptibles de tal aproveitamento para, a seguir, exclur todos aqueles que constiten ncleos urbanos ou rurais, vilas, xardns, parques destinados ao uso pblico, recintos deportivos, instalacins fabrs ou industriais, estradas, vas frreas ou calquera outro lugar que sexa declarado non cinextico en razn das sas especiais caractersticas e no que o exercicio da caza deba estar permanentemente prohibido. Tamn se exclen as zonas de seguridade, que son aquelas en que deban adoptarse medidas precautorias especiais, co fin de garantir a proteccin das persoas e dos seus bens. O artigo 25 detllaas. Son:
a)
As marxes e zonas de servidume que se atopen cercadas das vas e camios de uso pblico e as vas frreas.
b)
As augas pblicas, includos os seus leitos e marxes, nunha franxa de cinco metros do lmite das maiores enchentes ordinarias.
c)
Os permetros dos ncleos urbanos e rurais e doutras zonas habitadas.

d)
Os permetros das vilas, edificios habitables illados, xardns e parques pblicos, reas recreativas, zonas de acampada, recintos deportivos e calquera outro lugar que polas sas caractersticas sexa declarado como tal. No segundo punto do artigo prevese a posibilidade de que a consellera competente, logo de peticin dos titulares cinexticos interesados e baixo a responsabilidade dos titulares da autorizacin, poida autorizar a caza nas vas e nos camios de uso pblico, as como nos leitos e nas marxes dos ros, regatos e canles que atravesen terreos cinexticos ou constitan o lmite entre eles.
Nas zonas de seguridade queda prohibido circular con armas de caza cargadas e usalas no interior dos ncleos urbanos e rurais e noutras zonas habitadas ata o lmite que acaden as ltimas edificacins ou instalacins habitables, ampliado nunha franxa de cen metros en todas as direccins. No caso de vilas, edificios habitables illados, recintos deportivos, xardns e parques destinados ao uso pblico, reas recreativas e zonas de acampada, o lmite da prohibicin a que se refire o apartado anterior ser o dos propios terreos onde se atopen instalados, ampliado nunha franxa de cen metros en todas as direccins. Tamn se prohibe circular con armas de caza cargadas e usalas no caso de autoestradas, autovas, vas rpidas, corredores, estradas nacionais, autonmicas e locais, nunha franxa de cincuenta metros de ancho a ambos os dous lados da zona de seguridade. En ningn caso se poder disparar en direccin a outros camios de uso pblico ou vas frreas. Nas marxes das vas non includas no pargrafo anterior, se as condicins daquelas permiten o exercicio seguro da caza, poderase cazar ou situar os postos para os zapeos, ganchos ou montaras. Nos carreiros e camios rurais pouco transitados, destinados ao paso a p e ao uso agrcola ou forestal, poderase cazar sempre que as condicins de seguridade o permitan. O art. 9 clasifica os terreos para efectos cinexticos. Poden estar suxeitos a un rxime cinextico comn ou especial. Os terreos cinexticos includos en espazos naturais protexidos perdern a sa condicin e pasarn a ser refuxios de fauna, ags que a propia declaracin ou o plan de ordenacin dos recursos naturais correspondente indique outra cousa. Os terreos de rxime cinextico comn son os que non corresponden a ningunha das categoras do rxime especial. Neles o exercicio da caza ser libre, sen mis limitacins que as contidas na lei. Para poder cazar neles debern ter como mnimo unha superficie continua de cincocentas hectreas para poder practicarse neles a caza. De non acadaren a dita superficie, o exercicio da caza estar prohibido e tern a consideracin de refuxios de fauna. Polo tanto, nos terreos de rxime cinextico comn de menos de cincocentas hectreas continuas non se poder practicar a caza, e tern a consideracin de refuxios de fauna.
Aqueles que superen as cincocentas hectreas sern xestionados pola Xunta, e o exercicio da caza ser libre, de acordo coa normativa vixente. Os terreos suxeitos a rxime cinextico especial poden pertencer a algunha das seguintes categoras: reservas de caza; refuxios de fauna; terreos cinexeticamente ordenados (Tecor), terreos cinextico-deportivos ou explotacins cinexticas. O art. 11 define as reservas de caza, que son aquelas reas do territorio que, pola sa situacin, condicins ambientais, vexetacin, configuracin fsica ou topogrfica ou calquera outra caracterstica, se consideren favorables para a aclimatacin, reproducin, conservacin, fomento e defensa de especies susceptibles de aproveitamento cinextico. Os refuxios de fauna veen recollidos no art. 12, e son reas nas que a caza estar permanentemente prohibida, sen prexuzo de que por circunstancias especiais, suficientemente xustificadas, a consellera competente acorde a sa autorizacin para especies determinadas. A sa declaracin pode deberse a razns biolxicas, cientficas ou educativas. Os terreos cinexeticamente ordenados (tecor) son, segundo o art. 13, aquelas reas do territorio galego susceptibles de aproveitamento cinextico que fosen declaradas e recoecidas como tales por resolucin da consellera competente e nas que a poboacin cinextica debe estar protexida e fomentada, aproveitndose de forma ordenada. A superficie mnima e continua dos tecor ser de das mil hectreas, e a duracin do seu rxime especial ser a do prazo de cesin dos dereitos cinexticos, que en ningn caso ser menor de cinco anos, nin superar os vinte e cinco anos, ao cabo dos cales se extinguir o tecor, ags que se proceda sa renovacin, de acordo co que se dispoa regulamentariamente. Co fin de fomentar as poboacins cinexticas, os tecor mantern como vedado de caza unha superficie mnima do 10% dos seus terreos. Estes vedados de caza debern manter os mesmos lindeiros, polo menos, durante dous anos consecutivos. Os tecor podern ser de titularidade pblica, societaria ou particular, segundo que promovan a sa constitucin as administracins pblicas, as sociedades ou asociacins de cazadores legalmente constitudas, as persoas fsicas ou outras xurdicas de carcter particular.
A declaracin dos terreos cinexticos como tecor leva inherente a favor dos seus titulares a reserva do dereito de caza de todas as especies cinexticas que se encontren nel e, consecuentemente, a titularidade dos dereitos e das obrigacins que, de conformidade con esta lei, deriven do dito aproveitamento cinextico. En sucesivos artigos, a lei recolle os tecor de carcter autonmico (art. 15: aqueles constitudos sobre terreos de titularidade cinextica da Comunidade Autnoma ou sobre terreos de aproveitamento cinextico comn. A sa xestin realizada pola Administracin directamente ou por medio de sociedades ou asociacins de cazadores s que se lle adxudique). Logo reglanse os tecor de carcter municipal (art. 16: podern ser xestionados directamente polo concello ou ben mediante unha sociedade ou asociacin de cazadores legalmente constituda, cal se lle ceda ou adxudique a dita xestin.) O artigo 17 fala dos tecor de carcter societario, que son aqueles solicitados ao seu favor polas sociedades ou asociacins de cazadores legalmente constitudas. Tanto estes como os anteriores necesitan ter acreditada cando menos, a titularidade cinextica do 75% dos terreos para os que se solicite a dita declaracin e non estean sometidos a outro rxime especial, presumndose a cesin da titularidade do resto, en tanto os propietarios ou titulares cinexticos dos terreos non manifesten expresamente e por escrito a sa negativa integracin no correspondente trmite de informacin pblica. Por ltimo, no artigo 18 figuran os tecor de carcter particular, que son os das persoas fsicas ou xurdicas que sexan titulares de dereitos cinexticos dunha superficie continua mnima de das mil hectreas. Neste caso deber acreditarse documentalmente a titularidade e cesin de dereitos cinexticos, especificando que se ceden para un tecor de carcter particular, e o prazo de cesin para a totalidade da superficie. O artigo 20 recolle os terreos cinextico-deportivos, que son aquelas reas do territorio nas que a caza poida practicarse de conformidade coa lexislacin especfica que regule as prcticas deportivas. Sern xestionados polas sociedades, asociacins ou federacins de cazadores, para practicar neles a caza cun exclusivo carcter deportivo, exento de cal-
quera nimo de lucro, e debern dispoer de terreos continuos cunha superficie mnima e mxima de cincuenta e duascentas cincuenta hectreas respectivamente. No artigo 21 reglanse as explotacins cinexticas, dedicadas producin de pezas de caza ou explotacin comercial da actividade cinextica. Nas de carcter comercial poder exercitarse a caza sobre animais procedentes de granxas cinexticas ou doutros establecementos autorizados. A superficie mnima para poder autorizar este tipo de explotacins de cincuenta hectreas, se se dedican a caza menor, e de cen hectreas cando o obxecto da explotacin sexa a caza maior. O artigo 23 (reformado en 2006) fala das indemnizacins por danos, e di que en accidentes de trfico ocasionados por atropelo de especies cinexticas os danos persoais e patrimoniais ateranse ao disposto na normativa estatal en materia de seguridade viaria existente ao respecto. Os titulares de aproveitamentos cinexticos de terreos suxeitos a rxime cinextico especial respondern nos demais casos dos danos ocasionados polas especies cinexticas. A Consellera competente, logo da instrucin do correspondente expediente de valoracin, indemnizar os danos efectivamente producidos polas especies cinexticas dos terreos cinexticos de aproveitamento comn, dos tecor autonmicos da sa administracin, das reservas de caza, dos refuxios de fauna e de calquera outro terreo no que a administracin e xestin lle correspondan. Para rematar este ttulo, o artigo 26 di que a caza estar permanentemente prohibida nos terreos cercados, que son aqueles que se atopen rodeados materialmente por muros, cercas ou valos, construdos co fin de lles impedir ou prohibir o acceso s persoas ou a animais alleos ou para evitar a sada dos propios. O Regulamento de caza detalla algunha cuestins de especial relevancia, como son o contido dos plans de ordenacin cinextica e os de aproveitamento cinextico (de vixencia anual), as como as zonas de caza permanente e de adestramento de cans, que poden existir dentro dun tecor. Segundo o artigo 8, as zonas de caza permanente estableceranse sobre terreos onde non se comprometa o mantemento das poboacins doutras especies, tanto cinexticas como non cinexticas. A zona ter unha adecuada e precisa delimitacin e quedar separada dos lindeiros do tecor por unha distancia de polo menos 500 m. A orixe
das pezas que se solten ser sempre de granxas autorizadas. Soamente se podern soltar exemplares de perdiz rubia, faisn, paspalls ou outras especies, que se inclan na orde que regula cada ano os perodos hbiles de caza. Das zonas de adestramento de cans di o artigo 8 que quedar separada dos lindeiros do tecor por unha distancia mnima de 500 m. Permanecern vedadas durante a temporada hbil de caza, sen que poidan inclurse na superficie que o tecor debe destinar a refuxio de fauna. Non se poder adestrar cans durante a poca de maior sensibilidade na cra das especies presentes na zona. O ttulo III da lei (e o ttulo II do regulamento) fala das especies cinexticas, que son aquelas declaradas regulamentariamente obxecto da caza. Poden ser de caza maior ou menor e, dentro destas, distnguense as migratorias das que non o son. O anexo IV do regulamento detllaas, diferenciando separadamente as aves acuticas (en caza menor) e os predadores (na caza maior). A seguir, a lei detalla no artigo 28 a propiedade das pezas de caza e di que sern propiedade do cazador as pezas que capturase, vivas ou mortas, mediante o exercicio da caza, sempre que esta sexa realizada conforme as prescricins establecidas. O cazador que fira unha peza en terreo onde lle sexa permitido cazar ten dereito a cobrala anda que entre ou caia en terreo distinto. Cando este estivese cercado, necesitar permiso do titular ou do seu representante para penetrar nel, e se lle fose negado ter dereito a que se lle entregue a peza ferida ou morta se fose atopada e puidese ser aprehendida, ags en terreos abertos sometidos a rxime cinextico especial, e para pezas de caza menor, onde non ser necesario o permiso, cando o cazador entre a cobrar a peza s, sen armas nin can. O ttulo III da lei fala da proteccin, conservacin e aproveitamento da caza, e faculta a Administracin para adoptar medidas para corrixir situacins anmalas ou excepcionais, inclundo dentro delas o control das especies cinexticas, mesmo fra da tempada hbil de caza. A Administracin debe velar tamn polo estado sanitario das especies cinexticas,
dentro do que se incle a necesidade de que autorice as soltas de espcimes cinexticos, ou as realice ela mesma. O artigo 32 da lei prohibe expresamente os procedementos de caza masivos ou non selectivos, as como aqueles que puidesen causar localmente a desaparicin dunha especie cinextica ou indirectamente dunha especie includa nalgn dos catlogos de especies ameazadas, ou alterar significativamente a estabilidade das sas poboacins e dos ecosistemas. O artigo 32 do regulamento detalla os medios prohibidos con carcter xeral:
a)
Todo tipo de cebos, gases ou substancias velenosas, paralizantes, tranquilizantes, atraentes ou repelentes, as como os explosivos, salvo que formen parte de municins autorizadas para a caza.
b)
Os aparellos electrocutantes ou paralizantes.

c)
Os faros, lanternas, espellos e outras fontes luminosas artificiais, menos nas esperas nocturnas autorizadas para sinalizacin.
d)
As armas automticas ou semiautomticas cun cargador que poida conter mis de dous cartuchos, as de aire comprimido e as provistas de silenciador ou de visor para o disparo nocturno, as como as que disparen proxects que inxecten substancias paralizantes; os rifles do calibre vinte e dous, as balas explosivas e os cartuchos de postas, entendndose por postas aqueles proxects introducidos nos cartuchos en nmero de dous ou mis e cun peso unitario igual ou superior a dous gramos e medio.
e)
As aeronaves de calquera tipo ou os vehculos terrestres motorizados as como as embarcacins de motor como lugar desde onde realizar os disparos.
f)
Os lazos e anzois, as como todo tipo de trampas e garamelos, includo costelas, buces ou bstas, fosos, nasas e esparrelas.
g)
O arbolillo, as varetas, as rametas, as barracas, paranys e todo tipo de medios ou mtodos que impliquen o uso do visgo.
h)
Todo tipo de redes ou de artefactos que requiran para o seu funcionamento o uso de mallas, como as redes abatibles, as redes nboa ou verticais e as redes cann.
i)
Os reclamos de especies protexidas, vivos ou naturalizados, e outros reclamos vivos cegados ou mutilados, as como todo tipo de reclamos elctricos ou mecnicos, includas as gravacins. O artigo 34 da lei enumera outras prohibicins:
1)
Cazar en poca de veda.

2)
Cazar fra do perodo comprendido entre unha hora antes da sada do sol e unha hora despois do seu ocaso, ags nas modalidades de caza nocturna expresamente autorizadas.
3)
Cazar en tempo e lugares nos que, como consecuencia de incendios, epizootias, envelenamentos, inundacins, secas ou outras causas, os animais se ven privados dos seus hbitats e das sas facultades normais de defensa e obrigados a concentrarse en determinados lugares.
4)
Cazar en das de neve, cando esta cubra de forma continua o chan ou cando por causa dela queden reducidas as posibilidades de defensa das pezas de caza. Esta prohibicin non lles ser aplicable caza maior de alta montaa nin a determinadas especies de aves migratorias nin a outras especies cinexticas s que a existencia de neve non lles reduza as sas posibilidades de defensa nas condicins que regulamentariamente se fixen.
5)
Cazar cando por circunstancias meteorolxicas e calquera outra circunstancia estea reducida a visibilidade, de forma que poidan producirse perigos para as persoas ou para os seus bens.
6)
Cazar servndose de animais ou de calquera vehculo como medio de ocultacin.

7)
Cazar en lia de retranca, tanto que se trate de caza maior como menor.
8)
Cazar en refuxios de fauna, en terreos vedados temporal ou permanentemente en razn de plans cinexticos legalmente aprobados ou en estacins biolxicas ou zoolxicas, ags que se estea en posesin dun permiso especial.
9)
Entrar en terreos sometidos a regulamentacin cinextica especial debidamente sinalizados, sen o oportuno permiso, levando armas, cans ou artes dispostas para cazar.
10)
Cazar combinando a accin de dous ou mis grupos de cazadores ou facendo uso de medios que persigan o cansazo ou esgotamento das pezas, ags nos casos de batidas e montaras debidamente autorizadas.
11)
Cazar ao axotamento sen autorizacin expresa.

12)
Portar armas de caza desenfundadas ou dispostas para o seu uso cando se circule polo campo en poca de veda.
13)
Cazar con armas de fogo quen careza dos requisitos esixidos para iso ou non dispoa dos oportunos permisos.
14)
Dispararen con ningunha clase de armas os axotadores, batedores, secretarios ou podengueiros que asistan en calidade de tales a axotamentos, batidas ou montaras.
15)
Cazar sen estar provisto da documentacin preceptiva ou sen levala consigo.

16)
Cazar, ter ou transportar especies non cinexticas ou pezas de caza das que a sa idade ou sexo, sempre que sexan notorios, non concorden ou non cumpran os requisitos legalmente permitidos.
17)
Cazar con chamariz de perdiz, incumprindo as disposicins que regulen esta modalidade.
18)
Destrur tobeiras e nios, as como a recollida de cras ou ovos e a sa circulacin e venda.

19)
Calquera prctica que tenda a alterar e alarmar, atraer ou espantar a caza existente en terreos alleos.
20)
Usar ou posur sen autorizacin animais, aparellos, artes ou produtos aplicables captura ou atraccin de pezas de caza aos que se refire o artigo anterior.
21)
Posur en catividade individuos de especies cinexticas de caza maior sen a oportuna autorizacin.
22)
Dispararlles s pombas nos bebedoiros habituais ou a menos de mil metros dun pombal autorizado, sempre que a sa localizacin estea debidamente sinalada. As mesmo, dispararlles s pombas mensaxeiras e s deportivas ou bochonas que tean marcas regulamentarias.
23)
Empregar ou posur postas ou balas explosivas, as como calquera tipo de proxectil no que se producisen manipulacins.
24)
Cazar con arma longa raiada, salvo que expresamente se autorice, ou empregar cartuchos de bala ou postas para especies de caza menor ou utilizar municins de perdigns ou postas para a caza maior.
25)
Cazar en terreos que carezan de plan de ordenacin cinextica ou de plan de aproveitamento cinextico anual e que tean a obriga legal de telos.
26)
Cazar con pistola e armas de aire ou outros gases comprimidos.
27)
Cazar con armas que disparen en refachos ou con armas automticas ou semiautomticas provistas de cargador que poida conter mis de dous cartuchos, as como coas dotadas de silenciador, visor para o disparo nocturno ou municin non autorizada.
29)
Cazar baixo a influencia de estupefacientes, alcohol, substancias psicotrpicas ou calquera outra droga que altere sensiblemente as facultades normais do cazador ou a sa capacidade de reaccin. O artigo 37 do regulamento detalla as modalidades de caza: . 1. Para a caza maior. Montara: consiste en bater con axuda de cans unha mancha ou extensin de monte pechada por cazadores distribudos en armadas e colocados en postos fixos. Neste caso os batedores non podern portar armas de fogo. O nmero de cazadores en postos ser entre 20 e 50 e o de cans, ata 5 mandas (ata 22 cans en cada un). Gancho: un lance de caza colectivo para a caza maior e a caza do raposo, cun mnimo de 10 cazadores e un mximo de 30 en postos, que poden variarse durante o lance. Poderanse utilizar ata 30 cans, en dous grupos como mximo, sen prexuzo dunha posterior confusin. Os cans poden ser acompaados por algns cazadores, no exercicio da caza. Axexo: consiste en que o cazador, co nimo de abatela, busca a peza con axuda dun garda ou dun gua. Agardo ou espera: consiste en que o cazador espera apostado nun lugar a que a peza acuda espontaneamente a el. 2. Para a caza menor: En man: consiste en que un grupo de cazadores, con ou sen a axuda de cans, colocados en lia e separados entre si por unha distancia variable, avanzan cazando nun terreo.
Axexo: consiste en bater un determinado terreo por axexadores sen cans para que a caza pase por unha lia de cazadores apostados en lugares fixos. Ao salto: consiste en que o cazador, en solitario ou con can, percorre o terreo para disparar sobre as pezas de caza que encontre. Ao paso ou en posto fixo ou espera: consiste en que o cazador, desde un posto fixo, espera a que as pezas pasen polo lugar ou acudan a el espontaneamente ou con axuda de chamarices. Persecucin con galgos: modalidade exclusivamente para lebres consistente en que o galgo, carreira, captura pezas desa especie sen que os cazadores empreguen armas. Perdiz con reclamo: consiste en que un cazador, apostado nun lugar fixo e coa axuda dun reclamo macho de perdiz, espera a que acudan, atradas por este, pezas da sa mesma especie. Zapeo: modalidade usada exclusivamente para o coello e o raposo, consistente en que os cazadores batan un determinado terreo, con ou sen axuda de cans, para que os coellos ou raposos espantados pasen por onde estean asentados os outros cazadores do grupo. 3. A caza con aves de cetrara e con arco: Caza con arco.- a que se realiza con este mtodo de captura. Soamente se permite esta modalidade de caza en terreos cinexticos sometidos a rxime especial, que os inclusen entre os mtodos de caza autorizados. Cetrara.- O cazador, axudado ou non por can, levanta a caza que captura a sa ave rapaz. O ttulo IV da lei regula os requisitos para cazar. Cmpre (arts. 45 e 46):
a)
Ser titular dunha licenza de caza en vigor.
b)
Ter concertado un contrato de seguro de responsabilidade civil do cazador.

c)
Estar en posesin dun documento oficial de identificacin.

d)
No caso de utilizar armas, posur o correspondente permiso as como a gua de pertenza, de conformidade coa normativa que regula esta materia.
e)
Non estar inhabilitado por sentenza firme para a obtencin de licenza de caza ou non estar sancionado por resolucin administrativa que implique a imposibilidade de obter a licenza por un perodo determinado. Os menores de idade deben ir acompaados dalgn cazador maior de idade, para poder cazar con armas. A licenza de caza un documento persoal e intransferible; clasifcanse en: Licenza de clase A, que autorizan para o exercicio da caza con armas de fogo. Licenza de clase B, que autorizan para o exercicio da caza con outros medios ou procedementos permitidos, distintos dos anteriores. Licenza de clase C, que autorizan a tenza ou utilizacin de medios ou procedementos especiais. O artigo 46 do regulamento engade a necesidade de superar un exame do cazador para quen pretenda obter por primeira vez a licenza de caza. O ttulo V da lei fala da vixilancia e do coidado da caza, que encomendada aos axentes forestais (que teen a consideracin de axentes forestais no exercicio das sas funcins) e aos gardas de campo de caza (o artigo 49 do regulamento obriga os tecor a contar con, polo menos, un por cada 50.000 ha ou fraccin, anda que os tecor poden compartir este servizo, ou que lles sexa prestado por unha entidade federativa). Estes estarn obrigados a denunciar, nun prazo mximo de corenta e oito horas, todos aqueles feitos que se
produzan na demarcacin que tean asignada e que presumiblemente constitan infraccins a esta lei, as como a colaborar cos axentes da autoridade en materia cinextica (artigo 50.2 da Lei de caza). O ttulo VI da lei recolle as entidades colaboradoras (art. 51: as que realizan accins a favor da riqueza cinextica, da conservacin das especies e o seu hbitat e do seu ordenado aproveitamento) e os rganos consultivos e asesores: o Comit Galego de Caza, os comits provinciais de caza, que teen funcins asesoras Administracin, e dos que formarn parte, ademais de membros desta, representantes das asociacins relacionadas coa caza e coa conservacin da natureza; e a Comisin de Homologacin de Trofeos de Caza. O ttulo VII recolle nun nico artigo as granxas cinexticas e o ttulo VIII destina outro artigo ao rxime fiscal. O ttulo IX determina as infraccins e sancins, que poden ser: Leves (detalladas no artigo 57), sancionables con multa de 10.000 a 100.000 ptas. (6010 a 60101). Prescriben aos 6 meses da sa comisin. Graves (detalladas no artigo 58), sancionables con multa de 100.001 a 1.000.000 ptas. (60102 a 601012) e retirada da licenza de caza e inhabilitacin para obtela de un ano e un da a cinco anos. Prescriben ao ano da sa comisin. Moi graves (detalladas no artigo 59), sancionables con multa de 1.000.001 a 5.000.000 pta. (6.01013 a 30.05061) e retirada da licenza de caza e inhabilitacin para obtela de cinco anos e un da a dez anos. Prescriben aos dous anos da sa comisin. Nos supostos de infraccins graves ou moi graves, a sancin comportar, de ser o caso, a suspensin ou anulacin da actividade cinextica. Tamn cabe a suspensin da actividade cinextica ou inhabilitacin para ser titular de terreos sometidos a rxime cinextico especial de un a cinco anos de acordo coa gravidade da infraccin.
Segundo o artigo 62 da lei, as sancins graduaranse segundo:

a)
A intencionalidade.
b)
A transcendencia social e o prexuzo causado aos recursos cinexticos, s especies includas en calquera dos catlogos de especies ameazadas ou aos hbitats.
c)
A situacin de risco creada para as persoas ou para os bens.

d)
O nimo de lucro e o beneficio obtido.

e)
A natureza e o volume dos medios ilcitos empregados.

f)
A reincidencia ou reiteracin nun perodo dun ano. De apreciarse esta circunstancia o importe da multa poder incrementarse nun 50%.
g)
No caso de concorrencia de das ou mis infraccins, impoerase a sancin correspondente de maior gravidade. Tamn cabe (art. 63) a retirada de armas, cando fosen utilizadas para cometer a presunta infraccin, e que sern depositadas no posto da Garda Civil mais prximo a onde se producisen os feitos denunciados. No suposto de ocupacin de cans utilizados como medio de captura ou acoso de animais, aqueles quedarn en depsito do denunciado, que deber aboar unha cantidade en concepto de rescate. No artigo 64 dise que as sancins sern compatibles coa esixencia ao infractor da reposicin da situacin alterada por el ao seu estado orixinario, as como coa indemnizacin polos danos e perdas causados. E permite a imposicin de multas coercitivas, reiteradas por lapsos de tempo non inferiores a quince das e cun importe que non exceder en cada caso de 500.000 pesetas (3.00506).
O artigo 65 detalla os comisos, e di que toda infraccin administrativa grave ou moi grave, en materia de caza, levar consigo o comiso da caza, viva ou morta, que lle fose ocupada ao infractor, as como de cantas artes, medios ou animais, vivos ou mortos, que de forma ilcita servisen para cometer o feito De tratarse de animais vivos cuxa tenza estiver autorizada, estes quedarn en depsito do denunciado, e o comiso ser substitudo polo aboamento da cantidade que se determine. A caza viva comisada ser posta en liberdade sempre que fose posible. A caza morta til para o consumo ser entregada nun centro benfico. Para terminar, a Orde anual recolle os perodos e das hbiles para a caza, as como os distintos rximes especiais. Para a tempada de 2010 rexe a Orde do 24 de xuo de 2010 pola que se determinan as pocas hbiles de caza durante a tempada 2010-2011 (DOG n. 123, do 30 de xuo de 2010). Nela destaca: O perodo hbil para exercer a caza, vlido con alcance xeral, ser o comprendido entre os das 17 de outubro de 2010 e o 6 de xaneiro de 2011, ambos inclusive. Considranse das hbiles de caza, con carcter xeral, os xoves, domingos e festivos de carcter estatal e autonmico. En caza menor, autorzase o adestramento de cans, sen peticin previa, desde o 2 de setembro ata o 16 de outubro de 2010, os xoves, sbados, domingos e festivos de carcter estatal ou autonmico. Desde o 17 de outubro ata o remate da tempada hbil de caza menor poderase adestrar eses mesmos das, excepto os sbados, en todo caso, sen armas nin calquera outro medio de caza e sen que se produza a captura nin a morte da peza. Autorzase tamn o adestramento de cans (e o adestramento de cans na modalidade de cans atrelados) en terreos de rxime cinextico especial, nas zonas destinadas a ese fin, sen peticin previa, ao longo de todo o ano, ags nos meses de maior sensibilidade para a cra das especies presentes na zona, cun mnimo de dous meses de suspensin. Tamn detalla a orde a posibilidade de caza por danos na agricultura, na gandara, na silvicultura, na circulacin viaria, e na flora e fauna silvestres, en especial de lobo, xabaril, corzo, raposo, e aves prexudiciais para a agricultura e a caza.
Tamn se recollen os rximes especiais por especies (arcea, agacha, lebre, raposo, paspalls, pombo torcaz, rula comn, tordo real, tordo galego, tordo malvs, tordo charlo en caza menor, e corzo, xabaril, cervo, gamo, mufln e rebezo en caza maior), as especies prohibidas (charrela, pato cullerete, rula turca, gaivota escura, pomba brava, pomba zura e gralla cereixeira, cabra montesa e en xeral o lobo, ags medidas de control por danos) e os terreos nos que se prohibe o exercicio da caza.
Lexislacin pisccola xeral:

Lei 7/1992, do 24 de xullo, de pesca fluvial. Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenacin da pesca fluvial e dos ecosistemas continentais. Orde anual de vedas.
FORMACIN
tema
14
funcionarios C1
29 31 32
Modalidades de pesca Horarios de pesca Xornadas inhbiles
Lexislacin pisccola xeral
A Constitucin espaola de 1978 recoece que as comunidades autnomas podern asumir competencias, entre outras, en pesca en augas interiores, o marisqueo e a acuicultura, a caza e a pesca fluvial (artigo 148.1.11). Consonte este artigo, o Estatuto de autonoma para Galicia, de 1981, incle dentro do artigo 27, que recolle as competencias exclusivas da Comunidade Autnoma, co nmero 15, A pesca nas ras e demais augas interiores, o marisqueo, a acuicultura, a caza, a pesca fluvial e lacustre. En consecuencia, a Comunidade Autnoma promulgou a Lei 7/1992, do 24 de xullo, de pesca fluvial (DOG n. 151, do 5 de agosto de 1992; correccin de erros no DOG n. 176, do 9 de setembro de 1992). Esta lei mantense practicamente inalterada desde entn ata hoxe. Tivo tan s unha pequena modificacin, nos artigos 5 e 17, por medio da Lei 1/2010, do 11 de febreiro, de modificacin de diversas leis de Galicia para a sa adaptacin Directiva 2006/123/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de decembro de 2006, relativa aos servizos no mercado interior. A Lei de pesca fluvial foi desenvolta por medio do Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenacin da pesca fluvial e dos ecosistemas acuticos continentais (DOG n. 106, do 4 de xuo de 1997), modificado parcialmente polo Decreto 179/2004, do 7 de xullo, polo que se modifica o artigo 75 do Regulamento de ordenacin da pesca fluvial e dos ecosistemas acuticos continentais, aprobado polo Decreto 130/1997, do 14 de maio (DOG n. 147, do 30 de xullo de 2004). Esta normativa foi complementada por outras normas, unhas de carcter temporal, como a Orde anual de vedas (neste momento a Orde do 3 de febreiro de 2010 pola que se establecen as normas de pesca nas augas continentais da Comunidade Autnoma de Galicia durante a tempada 2010), e outras de carcter estable, como: Decreto 222/1998, do 10 de xullo, polo que se modifica o Decreto 119/1994, do 28 de abril, no referente expedicin de permisos de pesca nos coutos dependentes da Direccin Xeral de Montes e Medio Ambiente Natural
Orde do 25 de outubro de 1999 pola que regula o funcionamento dos centros de acuicultura en augas continentais e o seu rexistro. Resolucin do 27 de maio de 2002 pola que se fai pblico o acordo do Consello da Xunta de Galicia do 11 de abril, en relacin coa tramitacin e resolucin dos expedientes de autorizacin para sementeiras, plantacins e corta de rbores en terreos de dominio pblico hidrulico, e para o aproveitamento e utilizacin da vexetacin arbrea ou arbustiva das ribeiras dos ros. Decreto 282/2002, do 6 de setembro, polo que se establece o rxime xurdico das licenzas que habilitan para o exercicio da pesca nas augas de competencia da Comunidade Autnoma de Galicia. A Lei de pesca fluvial veu substitur a vella lei estatal, do 20 de febreiro de 1942, pero cun enfoque mais innovador, que se traduciu no seguinte: Abre a posibilidade de outorgar concesins de aproveitamentos pisccolas e lotes de permisos a empresas tursticas, co obxecto de fomentar as actividades econmicas relacionadas coa pesca. No eido do fomento e da ordenacin dos recursos, destaca o papel dos coecementos cientfico-tcnicos, en especial nos planes tcnicos de ordenacin dos aproveitamentos pisccolas. Tamn se establecen unha serie de restricins ao aproveitamento pisccola, baixo o esprito do aproveitamento sustentable. A lei busca compatibilizar os diversos usos dos recursos hdricos, con conceptos como o caudal ecolxico, a alteracin da condicin natural das augas, os dispositivos de interdicin da fauna ou as masas de auga de especial interese para a riqueza pisccola. Non debe esquecerse que a pesca fluvial unha actividade de carcter privado (no sentido xurdico do termo) que se efecta sobre unha res nullius (ou ben sen dono atribudo, como son os peixes) e nun medio de carcter pblico, como son as augas. Porn, a figura que cmpre establecer fundamentalmente a das concesins e as autorizacins e licenzas.
A Lei 7/1992, de pesca fluvial de Galicia, vn complementada coas disposicins do Decreto 130/1997. De feito, anda que a lei non ten unha definicin de qu se entende por pescar, no anexo II do regulamento aparece, entre outras, a sa definicin como sacar ou intentar sacar da auga peixes e outros animais acuticos. A lei comeza por definir no artigo 1. o seu obxecto (a regulacin da conservacin, o fomento e o ordenado aproveitamento das poboacins pisccolas, e doutros seres vivos que habitan nas augas continentais da Comunidade Autnoma de Galicia) e qu considera augas continentais (as dos ros, regueiros, regatos, encoros, lagoas e marismas). O regulamento, no seu artigo primeiro, ampla o obxecto (a conservacin, o fomento e o ordenado aproveitamento das poboacins pisccolas e doutros seres vivos que habiten ou poidan habitar, de xeito permanente ou estacional, nas augas continentais, as como os leitos, as marxes ou as ribeiras, tendo en conta as relacins ecolxicas entre os seres vivos e o medio) e no artigo 2. considera augas continentais todas as augas superficiais, correntes ou estancadas, continuas ou descontinuas, doces, salobres, ou salgadas, de titularidade pblica ou privada, tanto de orixe natural, inclundo ros, arroios, regatos, lagoas e marismas, como de orixe artificial, inclundo encoros, pantanos, canles e presas, e as zonas de desembocadura no mar comprendidas entre o lmite superior das augas salobres e as lias que se relacionan no anexo I deste regulamento e aqueloutras nas que polo seu interese en especies pisccolas continentais, andromas ou catdromas, permanentes ou estacionais, cumpra establecer medidas para a conservacin, a proteccin e o fomento destas especies). O captulo II do ttulo II do regulamento ampla a clasificacin das augas continentais en: Masas de auga de aproveitamento pisccola comn (art. 11): aquelas augas continentais non includas en ningn dos artigos seguintes e nas que o exercicio da pesca en cada temporada estea regulado pola normativa de carcter xeral. Acoutados (art. 12) : aqueles tramos de ros, encoros ou lagoas declarados como tales debido s sas especiais caractersticas, e co fin dunha mellor regulacin da pesca, e nos que o exercicio desta actividade estea suxeito a normas especficas reguladoras do aproveitamento pisccola. Os coutos (art. 15 do regulamento) crearanse en masas de auga
que nese momento fosen de aproveitamento pisccola comn, logo de elaboracin dun plan de xestin de recursos pisccolas, e incluirn os 100 m finais de todos os afluentes que vertan no tramo acoutado. Poden ser: Coutos de pesca: aqueles nos que se exerza un especial control sobre o esforzo de pesca, de xeito que o
aproveitamento se optimice de acordo cuns obxectivos de xestin predeterminados. Subdivdense en: coutos de salmn, de reo, de troita e de ciprnidos.
Coutos de pesca intensiva: son aqueles que estn sometidos a un aproveitamento pisccola de forma
continuada e nos que se poder recorrer a repoboacins sucesivas para manter os niveis de aproveitamento.
Coutos de pesca sen morte: coutos nos que os salmnidos autctonos pescados deben ser devoltos
s augas inmediatamente despois.
Masas de auga en rxime de concesin (art. 13): as masas de auga cun aproveitamento pisccola concedido a unha asociacin ou sociedade de pescadores de carcter non lucrativo ou empresa turstica. Masas de auga de especial interese para a riqueza pisccola (art. 14): aquelas que, polas sas caractersticas naturais ou interese ecolxico, requiran unha proteccin especial. Poden ser:
a)
Tramos protexidos: aqueles nos que, polos seus especiais e intrnsecos valores en relacin coa fauna ou a flora acutica ou de ribeira, procede a sa catalogacin e proteccin, o establecemento de medidas tendentes sa conservacin e mellora as como a regulacin daquelas actividades recollidas no preceptivo plan de xestin.
b)
Reservas pisccolas: sern aquelas masas de auga con ecosistemas, comunidades ou elementos biolxicos que pola sa rareza, fraxilidade, importancia ou singularidade deban de ser dotadas dunha proteccin integral.
O ttulo II trata dos aproveitamentos. Comeza dicindo (artigo 2 da lei) que o dereito de pescar lles corresponde a todas as persoas, sen mis limitacins que as contidas na lei e as derivadas da conservacin e do fomento da riqueza pisccola. Para poder pescar nas augas continentais galegas imprescindible estar en posesin dunha licenza de pesca fluvial, que ter carcter persoal e intransferible. Con todo, cando o tramo en que se desexe pescar estea acoutado ou sometido a un rxime especial de pesca, ademais da licenza, requirirase estar en posesin do oportuno permiso para pescar. O artigo 5. do regulamento clasifica as licenzas en:
a)
Clase A: vlida para espaois, outros cidadns da Unin Europea e estranxeiros residentes, maiores de 18 anos e menores de 65.
b)
Clase A1: iguais caractersticas que a clase A pero cun perodo de validez de quince das.
c)
Clase B: vlida para estranxeiros non residentes e cidadns de pases non pertencentes Unin Europea.
d)
Clase B1: iguais caractersticas que a clase B pero cun perodo de validez de quince das.
e)
Clase C: vlida para espaois, outros cidadns da Unin Europea e estranxeiros residentes, menores de 18 anos ou maiores de 65.
f)
Clase C1: iguais caractersticas que a clase C pero cun perodo de validez de quince das.
g)
Clase D: licenza profesional para a pesca de angua, angula, lamprea e especies de esteiro.
h)
Clase E: licenza especial para embarcacins e artefactos flotantes que se empreguen no exercicio da pesca. Para obter unha licenza por primeira vez deberase superar un exame do pescador, no cal se debern acreditar coecementos suficientes sobre bioloxa e ecoloxa das especies mis caractersticas dos ros galegos; identificacin de especies; normativa legal, e cuestins de proteccin, mellora e conservacin do medio acutico.
Os permisos veen regulados no artigo 7. do regulamento; son vlidos unicamente para un determinado couto ou tramo, para as especies e modalidades que se especifiquen e para un s da de pesca, e teen carcter persoal e intransferible. Poden ser:
a)
de primeira categora: para a pesca do salmn e demais especies.

b)
de segunda categora: para a pesca do reo e demais especies, ags salmn.

c)
de terceira categora: para a pesca da troita e demais especies, ags salmn e reo.
d)
de cuarta categora: para a pesca de ciprnidos e demais especies, ags salmnidos.

e)
de quinta categora: os que a Administracin poa disposicin dos concesionarios de aproveitamentos pisccolas para a sa venda ou distribucin.
f)
de pesca sen morte: vlido para a prctica da pesca nos coutos de pesca sen morte.
g)
de pesca intensiva: vlido para a prctica da pesca nos coutos de pesca intensiva. Segundo o artigo 31 do regulamento, os permisos de pesca en coutos non adxudicados a empresas tursticas nin reservados outorgaranse segundo algunha das seguintes modalidades e pola seguinte orde de preferencia:
a)
Adxudicacin de cotas diarias para concursos deportivos oficiais.

b)
Sorteo de cotas diarias para entidades colaboradoras.

c)
Sorteo de permisos para pescadores.

d)
Venda ordinaria.
O captulo II deste ttulo II da lei fala das concesins s asociacins ou sociedades de pescadores de carcter non lucrativo, con fins de fomento ou especial proteccin da pesca, que lles facilitarn o acceso a elas aos pescadores ribeireigos. As concesins recaern sobre tramos concretos de ros, encoros e lagoas, e non darn outros dereitos sobre as augas, leitos e marxes de masa de auga que o exclusivo de pescar na forma e nas pocas preceptuadas e coas limitacins especficas que se establezan en cada prego de condicins. As entidades concesionarias encargaranse do coidado, da conservacin, da promocin e da xestin dos recursos pisccolas. En 2010, engaduselle que os procedementos de concesin e autorizacin para actividades de servizos debern respectar os principios de publicidade, obxectividade, imparcialidade, transparencia e, cando proceda, concorrencia competitiva. O artigo 20 do regulamento detalla que as concesins se adxudicarn por concurso pblico e non sern susceptibles de aluguer ou transferencia; e que non podern ser obxecto de concesin as masas de auga declaradas de especial interese para a riqueza pisccola, nin calquera outra masa de auga na que razns biolxicas, sociais ou doutra ndole as o aconsellen. Ademais, os tramos de ro obxecto de concesin non podern ter unha lonxitude maior de oito quilmetros nin menor de tres, nin distarn entre si menos de oito quilmetros medidos ao longo do leito do ro. Cada entidade concesionaria s poder ter un mximo de das concesins simultaneamente, e debe dispoer dun libro de rexistro de capturas e do esforzo de pesca. O artigo 6. da lei (e 36 a 49 do regulamento) fala das entidades colaboradoras, que son as que tean recoecido tal carcter e que realicen actividades ou investimentos en favor da riqueza pisccola das augas continentais galegas, as como na mellora da calidade do medio ambiente das devanditas augas (desenvolvemento de actividades relacionadas co ecosistema fluvial, realizacin de campaas de difusin e formacin dirixidas a pescadores ou escolares, ou a colaboracin en traballos da Administracin ou dos centros de investigacin). O ttulo de sociedade colaboradora debe renovarse anualmente, e figurar nun Rexistro de Entidades Colaboradoras de Pesca Fluvial. O artigo 7. da lei (e 40 a 45 do regulamento) fala dos comits de pesca fluvial. Existe un Comit Galego de Pesca Fluvial e catro Comits Provinciais de Pesca Fluvial, que teen
funcins asesoras Administracin, e dos que formarn parte, ademais de membros desta, representantes das asociacins relacionadas coa pesca e coa conservacin da natureza. O ttulo III da lei (e do regulamento) fala da conservacin e fomento da riqueza pisccola, e trata cuestins como as restricins ao aproveitamento pisccola ou o fomento das poboacins ictcolas e as medidas protectoras. O primeiro captulo trata das restricins ao aproveitamento pisccola, facultando a Administracin (art. 8 da lei) a establecer os perodos hbiles de pesca para as distintas especies pisccolas e demais seres vivos que habitan as augas continentais de Galicia, e adoptar as medidas excepcionais e os rximes especiais que se estimen pertinentes. Estes perodos detllanse na orde anual de pesca continental (regulada no artigo 46 do regulamento), que establece, para cada temporada, as normas xerais de pesca das distintas especies ictcolas e dos demais seres vivos que habitan as augas continentais de Galicia, adopta os rximes especiais que se consideren pertinentes en determinadas masas de auga e aproba as modificacins e revisins dos plans de xestin de recursos pisccolas. Consta dunhas normas xerais e uns rximes especiais. Nas normas xerais de pesca fxanse as pocas hbiles, os tamaos mnimos, as cotas de captura, os cebos e as modalidades de pesca para cada especie en todas as augas continentais da comunidade autnoma, sen prexuzo do disposto nas normas especficas para cada masa de auga. Os rximes especiais fixarn as normas aplicables s masas de auga nas que o aproveitamento estea regulado por un plan de xestin de recursos pisccolas ou aqueloutras cuxas especiais caractersticas aconsellen medidas especficas de proteccin ou permitan o aproveitamento dalgunha especie pisccola de forma diferente recollida nas normas xerais. O artigo 10 da lei recolle a prohibicin da comercializacin de calquera especie de salmnidos non procedentes de centros de producin autorizados en toda poca, fose cal fose o sistema de captura.
10
Esta prohibicin complemntase coa obriga de guiar os reos e os salmns. O artigo 10.2 di que para posur e transportar reos ou salmns e para comercializar calquera tipo de salmnido ser condicin indispensable que vaian provistos da documentacin que acredite a sa procedencia legal. Aos exemplares de reo e de salmn pescados ao amparo desta lei facilitarselle a documentacin acreditativa da sa orixe. As mesmo, o artigo 10.3 di que as autoridades competentes podern ordenar a inspeccin de locais pblicos co obxecto de facer as comprobacins oportunas sobre posesin de guas, documentos de compra e calquera outro acreditativo daqueles extremos, quedando os titulares dos ditos locais obrigados a facilitaren as inspeccins, xa que est prohibida a tenza en establecementos pblicos, en toda poca, de salmnidos non procedentes de centros de producin autorizados (art. 50.4 do regulamento.) A lei tamn abre a porta limitacin no nmero de canas de pescar e utensilios auxiliares; o artigo 51.2 do regulamento detalla que con carcter xeral, para a pesca de salmnidos s se permite o emprego dunha cana por pescador e dunha sacadeira ou un lazo como elemento auxiliar; para a pesca de ciprnidos con cebos especficos e para a pesca de salmnidos en encoros poderase autorizar o emprego dun mximo de das canas a unha distancia mxima do pescador de tres metros; mentres que para a pesca desde embarcacin s se poder empregar unha cana por pescador, sexa cal sexa a especie susceptible de pesca; autorzanse unicamente tres canas por embarcacin, anda que o nmero de pescadores sexa maior. O captulo II trata do fomento das poboacins ictcolas (artigos 13 a 17 da lei e 53 a 63 do regulamento), onde se recollen medidas a prol da proteccin, delimitacin e sinalizacin dos desovadoiros, que chegan ata a limitar o bao no caso de que esta ou outras actividades poidan supoer a deterioracin do desovadoiro. Tamn se recollen as repoboacins pisccolas, que soamente podern ser realizadas pola Administracin ou quen esta autorice expresamente. Igualmente (art. 16), figura a declaracin como de interese xeral da conservacin das formacins vexetais, as como a repoboacin arbrea e arbustiva nas marxes dos ros e regueiros con especies ripcolas ou de ribeiras, respectando as servidumes legais. O aproveitamento e a utilizacin de calquera tipo de vexetacin nas ribeiras dos ros e das
11
augas, e pola sa incidencia sobre as poboacins pisccolas, necesita a previa autorizacin administrativa. O artigo 17 regula os centros de acuicultura (moito mis detallados nos artigos 57 e seguintes do regulamento, que regula as sas caractersticas, o procedemento de autorizacin; o control sanitario e de funcionamento e o Rexistro de centros de acuicultura). O artigo 58 divdeos en de interese xeral e de interese particular. Nos primeiros buscarase o fomento das poboacins pisccolas salvaxes, mentres que nos segundos primar o factor de producin para o consumo. Tamn os clasifica en:
a)
De ciclo cerrado ou completo: sern aqueles en que as instalacins permitan manter individuos de todas e cada unha das fases do ciclo vital da especie ou especies autorizadas, ou sexa, reproducin, cra de alevns e engorde. Podern ter fins comerciais, de repoboacin ou de investigacin.
b)
De ciclo aberto ou incompleto: sern aqueles en que as instalacins permitan manter s algunha ou algunhas das fases do ciclo vital, sen que este poida completarse nelas. Clasificaranse, en funcin da fase ou fases de cultivo, como centros de reproducin, centros de cra de alevns ou centros de engorde. O captulo III deste ttulo recolle as medidas protectoras (artigos 18 a 27 da lei e 64 a 83 do regulamento). Dentro deste destacan as referentes ordenacin e proteccin dos recursos; os obstculos e a sa remocin; ou o mantemento das augas en condicins axeitadas para a vida pisccola. Dentro da planificacin, recllense os plans de ordenacin de recursos pisccolas e os plans de xestin de recursos pisccolas. Segundo o artigo 65.1 do regulamento, os plans de ordenacin de recursos pisccolas tern como obxectivos avaliar o estado do medio acutico e das poboacins pisccolas, regular o seu aproveitamento para unha ptima xestin dos recursos e adoptar medidas de fomento e proteccin da fauna e do ecosistema acutico en xeral. Para cumprir estes fins, os plans de ordenacin de recursos pisccolas tern, como mnimo, os seguintes apartados: mbito territorial de aplicacin, estado de conservacin, inventario pisccola, directrices de xestin do recurso e perodo de vixencia. O art. 65.2 com-
12
plementa con que aplicaranse totalidade dunha conca ou subconca hidrogrfica ou a unha parte delas comprendida entre os nacementos dos ros e unha barreira natural ou artificial que impida o movemento natural das poboacins pisccolas. En canto aos plans de xestin de recursos pisccolas, segundo o artigo 67, fixarn as medidas de proteccin, conservacin, mantemento e mellora das poboacins ictcolas e do seu medio nas masas de auga de especial interese para a riqueza pisccola e naquelas masas de auga nas que o aproveitamento pisccola deba de estar regulado con normas especficas. Para cumprir os seus fins, estes plans tern o seguinte contido mnimo: actuacins de fomento e proteccin dos recursos pisccolas, seguimento da evolucin das poboacins, vixilancia do grao de axuste ao plan de ordenacin de recursos pisccolas vixente na conca e sistemas de correccin de posibles desviacins, plan de financiamento, plan de vixilancia e perodo de vixencia. Dentro das medidas de proteccin est a de declarar determinados tramos de ros ou masas de auga como de especial interese para a riqueza pisccola. Nos procedementos de declaracin atribuirselles prioridade a aqueles tramos de ros accesibles para especies migradoras ao mar e s sas zonas de desova e cra. Todas as actividades deportivas ou recreativas que poidan afectar a riqueza pisccola destas masas de auga, anda cando sexan compatibles co establecido no plan de ordenacin de recursos pisccolas, requirirn autorizacin administrativa. Segundo o regulamento, nas masas de auga de especial interese para a riqueza pisccola someteranse ao procedemento de avaliacin de impacto ambiental todos os proxectos de realizacin de obras, instalacins ou calquera outra actividade situada nelas que poida afectar os valores que motivaron a declaracin, inclundo os seguintes:
a)
Aproveitamentos hidroelctricos.
b)
Aproveitamentos hidrulicos en xeral.

c)
Centros de acuicultura.
d)
Extraccin de ridos.
13
e)
Actividades mineiras.
f)
Construcin de infraestruturas.
g)
Actividades industriais, agropecuarias ou de servizos que leven consigo a producin de verteduras ou a alteracin do medio acutico. Tamn se regulan (art. 20 da lei e 71 do regulamento) as dimensins mnimas, entendidas, nos peixes, como a distancia existente desde a extremidade anterior da cabeza ata o punto medio da parte posterior da aleta caudal ou cola estendida, e, para o cangrexo, a comprendida entre o ollo e a extremidade da cola tamn estendida, quedando (ags no caso da angua) prohibida a pesca, posesin, circulacin, comercializacin e consumo dos exemplares que non alcancen as dimensins mnimas establecidas, e debndose devolver inmediatamente auga todos os exemplares capturados que non superen as dimensins mnimas establecidas. Outro punto especialmente importante o caudal ecolxico (artigo 22 da lei e 73 e 74 do regulamento), fixado, na disposicin transitoria 4. da lei, como o dez por cento do caudal medio anual, mentres o rgano competente non determine outro. O artigo 74 do regulamento defneo como a reserva de caudal que necesaria e obrigatoriamente deber deixarse circular polo leito dun ro para compatibilizar, en cada poca do ano, os efectos das detraccins de auga sobre o ecosistema acutico co mantemento das comunidades animais preexistentes e, en xeral, co adecuado funcionamento do citado ecosistema. O rxime de caudais ecolxicos determinarase considerando as peculiaridades de cada caso, facendo especial fincap na morfoloxa do leito, nas necesidades das especies pisccolas autctonas do curso fluvial e na fenoloxa natural da conca ou subconca. Este caudal ecolxico non poder ser obxecto de aproveitamento hidrulico. O art. 23 da lei fala dos pasos e escalas, e di que as solicitudes e os proxectos de todas as presas, diques ou canles que se pretendan construr nas masas acucolas co
14
obxecto de facilitar as migracins peridicas dos peixes ao longo dos cursos fluviais debern presentar:
a)
O estudo de avaliacin do impacto ambiental, se o caso.

b)
A previsin da pertinente escala, paso, esclusa ou calquera outro dispositivo que permita o seu remonte para especies migratorias.
c)
O mantemento en todo tempo do caudal ecolxico que deber verter pola escala ou polo paso necesario para asegurar o movemento natural das especies. Os organismos hidrulicos non autorizarn as obras ou os traballos que se vaian realizar nas masas de auga da Comunidade Autnoma de Galicia que incumpran o anteriormente establecido, ags que xustifiquen adecuadamente a imposibilidade da sa realizacin, debndolle solicitar informe previo consellera competente en materia de pesca fluvial. Nas presas e nos diques levantados con anterioridade a esta lei ou nos de nova construcin onde non sexa posible construr un dispositivo de remonte estableceranse outras alternativas. No que se refire calidade das augas, o regulamento detalla o sistema de realizacin das anlises; o artigo 78 detalla o sistema de toma de mostras e anlise, e o art. 79 recolle os principais requisitos que deben cumprir as actas. O ttulo IV da lei (arts. 28 e 29) e do regulamento (arts. 84 a 86) refrense ao control e polica das augas continentais; trata dos axentes da gardara e dos vixiantes xurados de pesca fluvial. Por ltimo, o ttulo V da lei (arts. 30 a 46) e do regulamento (arts. 87 a 108) tratan das prohibicins, infraccins, sancins e procedemento sancionador.
15
O art. 30 da lei (e o 87 do regulamento) din que queda prohibido en todas as augas continentais da Comunidade Autnoma galega:
1.
Pescar con cana ou outras artes en poca de veda.

2.
O emprego con fins de pesca de:

a)
Calquera material explosivo ou substancia que ao contacto coa auga produza explosin.
b)
Toda substancia velenosa para a poboacin ictcola ou desosixenadora das augas.

c)
A enerxa elctrica.
3.
Bater nas augas, guindar pedras ou espantar de calquera xeito os peixes para obrigalos a fuxir en direccin das artes propias ou para que non caian nas alleas, as como cebar as augas para atraer os peixes s artes propias.
4.
Pescar, con calquera tipo de arte, nas canles de derivacin ou de rega.

5.
Pescar man, con arma de fogo, golpear as pedras que lles sirvan de refuxio aos peixes, as como a prctica da pesca subacutica.
6.
Reducir arbitrariamente o caudal das augas, alterar os leitos e destrur a vexetacin acutica ou de ribeira.
7.
A pesca de salmns e de reos durante o seu descenso ao mar unha vez realizada a desova.
8.
Deteriorar, inutilizar ou trasladar sen autorizacin da consellera competente os aparellos de incubacin artificial que estean instalados nas augas continentais. Destrur os desovadoiros, enturbar as augas ou guindar materiais que os prexudiquen.
16
9.
Pescar salmns ou reos nas ras e augas martimas interiores competencia da Comunidade Autnoma.
10.
Pescar durante a costeira do salmn e reo nas entradas dos ros ou nas zonas de paso destes.
11.
Facer seguimento dos desprazamentos de salmns e reos por calquera sistema ou instalar medios que os detecten, salvo cando se conte con autorizacin expresa da consellera competente.
12.
Empregar calquera outro procedemento de pesca que sexa declarado nocivo pola consellera competente. O regulamento introduce un apartado 13: A prctica de actividades recreativas ou deportivas distintas da pesca naquelas masas de auga declaradas como coutos de pesca, vedados de pesca, desovadoiros ou de especial interese para a riqueza pisccola, salvo cando se conte con autorizacin do Servizo Provincial de Medio Ambiente Natural. O artigo 31 da lei engade unhas novas prohibicins, referidas a obstculos, instrumentos, artes e aparellos:
1.
Queda prohibida a construcin ou colocacin de calquera tipo de obstculo, permanente ou transitorio, que sirva para encamiar a pesca para a sa captura.
2.
Non se poder utilizar ningn tipo de rede ou artefacto de malla, excepto as nasas utilizadas na pesca de anguas e lampreas, sen que en ningn caso se poida superar o nmero de dez por pescador. Nos encoros que se atopen invadidos por especies non salmnidas e nos que o seu control ou aproveitamento comercial sexa desexable poderase autorizar a pesca con rede. Tamn se permitir, para a pesca do cangrexo, a utilizacin de trueiros e redefoles, no nmero que se estableza, que nunca ser superior a dez por pescador.
17
3.
Queda prohibida a pesca durante a noite, ags para lamprea, angulas e anguas, naqueles lugares onde o autorice a consellera. Entndese por pesca nocturna a que se practica no perodo comprendido entre unha hora despois da posta do sol e unha hora antes da sada. As artes empregadas nestes casos s sern aptas para a pesca das especies citadas.
4.
Prohbese o uso de artefactos luminosos con fins de pesca, excepto para a angua e a lamprea, que debern contar cunha autorizacin especial.
5.
Non se permitir para pescar a utilizacin de aparellos punzantes, ags na pesca da lamprea desde pontns. As mesmo, non se podern utilizar artes de tirn e ncora, calquera que sexa a sa forma.
6.
Queda prohibido o uso de cordeis, sedelas dormentes e palangres.

7.
Prohbese pescar con calquera clase de artes fixas, como redes de cope, voitirns, e, especialmente, coas chamadas de parada para troitas, anda que non se suxeiten a estacas, caneiros ou cercas. A seguir, clasifcanse as infraccins en leves, menos graves, graves e moi graves. Tern a consideracin de infraccins leves e sern sancionadas con multa de ata 50.000 pesetas (ata 30051 ) as seguintes:
1.
Pescar sendo titular dunha licenza vlida de pesca cando non se leve consigo esta e un documento acreditativo da sa identidade.
2.
Pescar nun tramo acoutado, sendo titular do permiso regulamentario, cando non se leve consigo o devandito permiso.
18
3.
Non gardar as distancias establecidas regulamentariamente durante a prctica da actividade pesqueira.

4.
Pescar con mis canas das permitidas ou con utensilios auxiliares non autorizados regulamentariamente.
5.
Pescar entorpecendo ou molestando a outros pescadores cando estivesen previamente pescando.

6.
Non gardar, respecto doutros pescadores, mediando requirimento previo, unha distancia de 40 metros cando se pesca con ova, 30 metros con cola de rata ou 10 metros con outras modalidades de pesca.
7.
Deixar transcorrer mis de media hora sen ceder o seu posto ou pozo a un pescador de salmn que o requirise para facelo, se ao transcorrer o devandito prazo non se trabase un exemplar.
8.
Baarse, navegar con lanchas ou embarcacins de recreo ou realizar actividades expresamente prohibidas entorpecendo a prctica das actividades reguladas por esta lei nos lugares onde o desenvolvemento de tales actividades fose declarado e sinalado como preferente.
9.
Non respectar as limitacins de nmero, peso ou tamao fixadas pola consellera competente para as capturas ou as prescricins especiais ditadas por esta para determinados treitos ou masas de auga.
10.
Descompoer os fondos ou leitos de ros sen afectar a zonas de cra e reproducin da fauna acucola.
19
Tern a consideracin de infraccins menos graves e sern sancionadas con multa comprendida entre 50.001 e 500.000 pesetas (de 30052 a 3.00506 ) e inhabilitacin para obter a licenza de pesca durante un ano as seguintes:
1.
Pescar sen licenza.

2.
Empregar para a pesca embarcacin ou aparellos flotantes legais que non estean provistos da matrcula expedida pola consellera competente.
3.
Utilizar, para extraer ou sacar da auga salmns ou reos legalmente pescados, ganchos ou outros elementos punzantes que produzan feridas nos peixes.
4.
Ter nas marxes, ribeiras ou beiras do ro redes ou artefactos de uso prohibido e produtos txicos ou explosivos cando non se xustifique razoadamente a sa aplicacin a mesteres distintos da pesca.
5.
Pescar cangrexos con artes non permitidas ou empregando vez cada pescador mis trueiros, redefoles ou araas dos que a consellera competente determine.
6.
Pescar con cana ou outras artes autorizadas en zonas ou lugares vedados ou onde estea prohibido facelo.
7.
Pescar con cana en ros salmoneiros e de reos de xeito que o pescador ou o cebo se siten a menos de 50 metros do p das presas, ags as somerxidas, ou das entradas e sadas das escalas ou dos pasos, ou nas canles de restitucin de auga de instalacins legalmente autorizadas, a excepcin da pesca con mosca ortodoxa a menos de 20 metros.
8.
Pescar con cana ou outras artes autorizadas en poca de veda.

9.
Pescar facendo uso de luces que faciliten a captura das especies, ags para a pesca da angua e a lamprea.
20
10.
Pescar en tramos acoutados sen estar en posesin do permiso regulamentario.

11.
Pescar man.
12.
Pescar durante as horas en que estea prohibido facelo .

13.
Remover ou perturbar as augas con nimo de espantar os peixes e facilitar a sa captura.

14.
Empregar cebos de uso non permitido ou cebar as augas con fins de pesca, excepto nas zonas en que isto fose autorizado pola consellera competente.
15.
Non restitur inmediatamente s augas os pintos de salmn capturados, estivesen ou non con vida, ou calquera peixe que non fose capturado pola simple mordedura do cebo, senn da trabada do anzol en calquera parte do corpo deste.
16.
Non respectar as prescricins contidas nas concesins ou autorizacins outorgadas polas autoridades competentes, nas materias propias desta lei.
17.
Empregar para a pesca de anguas e lampreas mis nasas das autorizadas por pescador.
18.
A tenza, o transporte ou o comercio de salmns e reos pescados no seu retorno cara ao mar despois da desova.
19.
A transgresin das obrigas derivadas do disposto no artigo 27 desta lei (esgotamento das masas de auga).
20.
Negarse a mostrar o contido dos cestos, embornais ou recipientes, as como os
21
aparellos empregados para a pesca cando sexa requirido por axentes da autoridade competentes en polica, control e vixilancia das augas e da fauna acucola.
21.
Descompoer os fondos ou leitos dos ros afectando zonas de cra e reproducin da fauna acucola.
22.
Cortar, destrur ou modificar de xeito significativo a vexetacin acucola e de ribeira sen autorizacin, sen prexuzo do que estableza a lexislacin especial.
23.
Extraer gravas, cascallos, areas e outros ridos dos leitos sen cumprit as condicins que, para efectos pisccolas, se sinalen na concesin outorgada polo organismo competente, sempre que non afecte desovadoiros.
24.
Guindar ou verter s augas ou nas sas inmediacins lixo, inmundicias, desperdicios ou calquera outra substancia similar s anteriores, sempre que estas sexan susceptibles de causarlles danos aos seres acuticos, sen prexuzo do disposto na lexislacin medioambiental.
25.
A tenza, o transporte ou a comercializacin de especies acucolas, excepto salmnidos, de tamao menor ao regulamentario, ou de tamao legal en poca que estea vedada a sa pesca ou prohibida a sa comercializacin, ou que non vaian amparadas polas guas, os precintos ou os sinais regulamentarios.
26.
Entorpecerlles a inspeccin de barcas, vehculos, muos, fbricas, lonxas e demais dependencias non destinadas a vivendas aos axentes da autoridade competente en polica, control e vixilancia das augas e a fauna acucola, cando se sospeite fundadamente a existencia de medios ou substancias prohibidas ou especies que polo seu tamao, poca ou calquera outra circunstancia tean prohibida a sa posesin.
27.
Entorpecer as servidumes de paso polas ribeiras e marxes establecidas en beneficio ou para o uso dos pescadores.
22
28.
Practicar a pesca con lentes subacuticas.

29.
Colocarse de vixa durante a costeira do salmn e reo para rexistrar e avisar o seu paso con fins de pesca ou valerse doutros medios para seguir os desprazamentos destes as como vixiar a presenza ou o movemento dos axentes da autoridade para facilitar a pesca fraudulenta practicada por outros pescadores.
30.
Entorpecer o bo funcionamento das escalas ou dos pasos de peixes.

31.
Non conservar en bo estado as reixas instaladas con fins de protexer a riqueza pisccola, cando disto se derive o non cumprimento da sa funcin, ou quitar os precintos colocados nelas pola consellera competente.
32.
Non manter en perfecto estado de conservacin as obras realizadas polos concesionarios a instancia da Administracin cando estas obras fosen executadas co fin de harmonizar os intereses hidrulicos e pisccolas.
33.
Colocar nas presas tboas ou outros materiais co fin de alterar o nivel das augas ou o caudal do ro, a menos que haxa unha autorizacin para facelo outorgada polo organismo competente.
34.
Derrubar, danar ou cambiar de lugar os fitos ou chantos indicadores de deslindes de xurisdicins, competencia ou propiedade, as como os carteis de tramos acoutados, vedados, zonas de bao, desovadoiros e outros sinais colocados pola consellera competente ou por outro organismo autorizado.
35.
Poer en funcionamento viveiros, criadeiros ou centros de piscicultura ou astacicultura sen a debida autorizacin da consellera competente.
23
Tern a consideracin de infraccins graves e sern sancionadas con multa comprendida entre 500.001 e 5.000.000 de pesetas (3.00557 e 30.05061 ) e inhabilitacin para obter a licenza de pesca durante un perodo de un ano e un da a tres anos as seguintes:
1.
Pescar no interior das escalas ou dos pasos de peixes.

2.
Practicar a pesca con redes en augas continentais sen estar en posesin da correspondente autorizacin concedida pola consellera competente.
3.
Pescar con redes nas inmediacins das desembocaduras dos ros salmoneiros ou de reos, ou nos lugares de paso destes nas pocas prohibidas pola consellera competente ou a do Mar.
4.
Pescar dentro dos lmites das ras e augas martimas interiores da Comunidade Autnoma de Galicia salmn ou reo.
5.
Pescar utilizando artefactos ou instrumentos de uso prohibido, tales como cordeis, sedelas dormentes, tridentes, arpns, fisga (ags autorizacin para lamprea), setas, grampns, arpns de catro ou seis puntas, bingo, pesca subacutica, armas de fogo ou de aire comprimido e embarcacins non permitidas.
6.
Pescar utilizando peixes vivos como cebo, cando a especie que serve de cebo non estivese presente de forma natural na masa de auga onde se est pescando.
7.
Destrur ou alterar desovadoiros debidamente sinalizados.

8.
Pescar exemplares por persoa non autorizada nas estacins de captura, piscifactoras, canles de cra ou outros anlogos.
9.
Provocar o enturbamento nas augas continentais mediante a incorporacin ou remocin de ridos, arxilas, entullos, limos, residuos orgnicos ou industriais ou calquera outra
24
clase de substancia que altere as sas condicins de habitabilidade pisccola, con dano para esta riqueza, sen a correspondente autorizacin.
10.
A formacin de entullos en lugares que pola sa proximidade s augas ou aos leitos sexan susceptibles de ser arrastrados por estas ou levados pola chuvia, co conseguinte dano para a poboacin ictcola, salvo que renan as debidas garantas para impedir que se produzan danos riqueza pisccola e fosen autorizadas polo rgano hidrulico da conca correspondente.
11.
Construr barreiras de pedras ou outros materiais, estacadas, cercados, atallos, caneiras, canizais ou pesqueiras con fins directos ou indirectos de pesca, as como colocar nos ros artefactos designados a este fin, salvo os autorizados pola consellera competente.
12.
Non cumprir as condicins fixadas pola consellera competente para a defensa, a conservacin ou o fomento da riqueza pisccola, cando aquelas fosen determinadas mediante acto que adquirise carcter de firmeza.
13.
Non instalar as reixas regulamentarias nas canles, nos regos e nas presas de derivacin ou desaugamento e similares.
14.
A tenza, o transporte e o almacenamento de salmn ou reo sen os precintos e as guas preceptivos.

15.
A comercializacin de toda especie de salmnidos en calquera poca do ano, cando non procedan de centros industriais ou cando, procedendo destes, non vaian debidamente identificados de xeito que permitan o seu control de procedencia.
16.
A resistencia ou a negativa a facilitar as inspeccins en locais pblicos por calquera axente da autoridade co obxecto de efectuar as comprobacins oportunas sobre as posibles infraccins ao artigo 10.3 desta lei (comercializacin de pesca fluvial).
25
17.
Pescar cando medie resolucin firme que inhabilite o interesado para a obtencin deste documento.
18.
Introducir nas augas continentais e transportar con estes fins ovos ou exemplares de peixes ou cangrexos doutros pases ou comunidades autnomas sen autorizacin expresa da consellera competente. Darlles entrada na Comunidade Autnoma a ovos ou exemplares de peixes, cangrexos e outros seres vivos pisccolas sen a correspondente autorizacin e control sanitario da Consellera competente.
19.
Pescar durante as horas en que estea prohibido facelo. Tern a consideracin de infraccins moi graves e sern sancionadas con multa comprendida entre 5.000.001 e 50.000.000 de pesetas (30.05062 e 300.50605 ) e a inhabilitacin para a obtencin da licenza de pesca durante un perodo de tres anos e un da a dez anos as seguintes:
1.
Pescar facendo uso de enerxa elctrica, produtos txicos ou desosixenantes, naturais ou artificiais, e explosivos ou substancias que ao contacto coa auga fagan explosin, salvo autorizacin expresa da consellera competente.
2.
A non observancia do establecido no artigo 23 da presente lei, referente aos pasos e s escalas.
3.
A inobservancia dos caudais ecolxicos legalmente determinados, salvo autorizacin expresa.

4.
A vertedura incontrolada de residuos txicos e perigosos para a fauna acucola nas marxes e nos leitos.
26
5.
A obstrucin inspeccin e ao control sobre a producin, transporte, almacenamento, tratamento, recuperacin e eliminacin de residuos txicos e perigosos que tean ou poidan ter incidencias sobre a calidade das augas e biocenose dos cursos fluviais e das masas de augas da comunidade autnoma.
6.
O falseamento de calquera dato referido s operacins de producin e xestin de residuos txicos e perigosos, as como a negativa a subministrar a informacin solicitada pola Administracin pblica competente.
7.
Esgotar ou diminur notablemente o volume de auga dos encoros e das canles, as como a circulante polo leito dos ros, sen autorizacin, ou o incumprimento das condicins que para estes efectos se fixasen cando deste se deriven danos riqueza pisccola.
8.
Alterar o caudal dun leito fluvial sen cumprir o establecido no pargrafo terceiro do artigo 22 (toda variacin do caudal do curso fluvial motivada por calquera tipo de aproveitamento hidrulico deberase facer paulatinamente).
9.
Repoboar ou introducir nas augas continentais especies acucolas sen a autorizacin da consellera competente.
10.
Instalar ou trasladar, sen permiso da consellera competente e das entidades ou dos particulares autorizados para facelo, as piscifactoras, as estacins de captura, os aparellos de incubacin artificial, os capturadeiros ou outros anlogos, as como o seu dano ou prexuzo. As sancins gradaranse segundo:
a)
A intencionalidade.
b)
O dano producido riqueza pisccola ou ao seu hbitat.
27
c)
A reiteracin ou reincidencia.
d)

e)
O beneficio econmico perseguido.

f)
A irreversibilidade do dano no ben protexido. Se un s feito constite das ou mis infraccins administrativas impoerase a sancin que corresponda de maior gravidade. Tamn cabe a imposicin de multas coercitivas, de ata un terzo da sancin imposta, cando os infractores viesen obrigados a reparar persoalmente o dano ou a non efectuar unha actividade en beneficio do ben xurdico protexido e incumprisen a dita obriga, ata conseguir o seu cumprimento. Igualmente, as sancins sern compatibles coa esixencia ao infractor da indemnizacin correspondente polos danos e perdas que se lles causasen riqueza ictcola ou ao medio que a sustenta. Se ao facer a ocupacin as pezas tivesen posibilidades de sobrevivir, o axente denunciante devolveraas ao seu medio, a ser posible ante testemuas, e levantarase acta, que se unir ao expediente sancionador. Cando as pezas ocupadas estean mortas ou non tean posibilidades de sobrevivir, estas entregaranse mediante recibo, que se unir denuncia, a un centro benfico e no seu defecto alcalda que corresponda, con idntico fin. Ademais, podern caer en comiso todos os aparellos, artes, utensilios, instrumentos, substancias e embarcacins empregados para a comisin dalgn dos feitos tipificados como infraccins menos graves, graves ou moi graves.
28
Para rematar, a orde anual de vedas de pesca recolle as datas e horas hbiles para cada especie, as como os distintos rximes especiais. Para a tempada de 2010 rexe a Orde do 3 de febreiro de 2010 pola que se establecen as normas de pesca nas augas continentais da Comunidade Autnoma de Galicia durante a tempada 2010 (DOG n. 26, do 9 de febreiro de 2010), na que destacan:
29
Modalidades de pesca
Como regra xeral, e para todas as especies, s se autoriza a pesca con cana, sen prexuzo da regulamentacin especfica da angua, angula ou meixn, lamprea e cangrexo vermello americano. Prohbese o aparello coecido como de ninfa e calquera outro semellante, lastrado no seu extremo e que arrastre polo fondo. Para a pesca de salmnidos en tramos de ros s se permite o emprego dunha cana por persoa, a unha distancia mxima do pescador ou pescadora de tres metros, e dunha sacadeira ou un lazo como elemento auxiliar. Para a pesca desde embarcacins s se poder empregar unha cana por persoa, autorizndose un mximo de tres canas por embarcacin, anda que o nmero de persoas sexa maior. Nas zonas de desembocadura e nos encoros, autorzase o emprego de das canas desde a beira e a unha distancia mxima do pescador ou pescadora de tres metros. Pesca desde embarcacin: s se poder pescar desde embarcacins ou artefactos flotantes nas zonas de desembocadura e naquelas masas de auga expresamente autorizadas.
30
Pesca sen morte: autorzase unicamente a mosca artificial nas sas distintas modalidades e a culleria cun s anzol e sen arponcio, quedando prohibido para todos os efectos o engado natural. Todas as capturas debern ser devoltas auga inmediatamente despois da sa extraccin. Non se poder ter ningn peixe, anda que fose pescado noutro tramo. Os mrcores podern reservarse os permisos de couto para actividades educativas.
31
Horarios de pesca
S se poder practicar a pesca no perodo comprendido entre unha hora antes da sada do sol e unha hora despois da posta. As horas oficiais sern establecidas na pxina WEB de MeteoGalicia debndose tomar como referencia a localidade mis prxima ao punto onde se estea pescando. Dez minutos antes do comezo e dez minutos despois da finalizacin da xornada de pesca todos os aparellos e engados debern estar recollidos e, se o caso, as canas pregadas.
32
Xornadas inhbiles
Sern inhbiles para a pesca os luns, ags festivos nacionais ou autonmicos. Nos coutos de pesca sern tamn inhbiles os xoves, ags festivos nacionais ou autonmicos. Nos tramos do ro Navia compartidos con Asturias sern inhbiles os xoves, ags festivos nacionais. Nas zonas de desembocadura e mais nos encoros nos que se autoriza a pesca de ciprnidos e perca negra durante todo o ano, sern hbiles todos os das da semana para a captura de especies distintas dos salmnidos.
Avaliacin de poboacins. Plans de aproveitamento. Mellora do hbitat cinextico. Especies de caza maior e menor en Galicia. Seguridade nas cazaras. Xestin pisccola. Avaliacin de poboacins. Plans de aproveitamento. Mellora do hbitat pisccola. Especies pisccolas en Galicia. Toma de mostras.
Xestin cinextica.
15
funcionarios C1
FORMACIN
tema
2 7 9 11 14 16 18 24
Xestin cinextica. Plans de aproveitamento Mellora do hbitat cinextico. Especies de caza maior e menor en Galicia Seguridade nas cazaras Xestin pisccola. Avaliacin de poboacins. Mellora do hbitat pisccola. Especies pisccolas en Galicia. Toma de mostras
Xestin cinextica
Xestin cinextica.
Plans de aproveitamento
O artigo 3 do Regulamento de caza fala dos plans do aproveitamento cinextico:

1.
Os titulares dos aproveitamentos cinexticos debern presentar anualmente, e antes das datas fixadas para tal fin na orde anual da Consellera de Medio Ambiente [hoxe Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas] que determine as limitacins e pocas hbiles de caza das distintas especies, os correspondentes plans de aproveitamento cinextico, de vixencia anual, que sern presentados perante as delegacins provinciais da Consellera de Medio Ambiente e aprobados polos delegados provinciais no prazo dun mes desde a sa presentacin, entendndose aprobados de non recaer resolucin no dito prazo.
2.
As actuacins de carcter anual includas nos plans de ordenacin e que requiran unha revisin ou autorizacin especfica por parte da Administracin debern tamn presentarse xunto co plan de aproveitamento.
3.
Os plans de aproveitamento cinextico realizaranse con base no Plan de Ordenacin Cinextica xa aprobado e nas tboas de capturas dos anos anteriores. Todas as especies cazables que os titulares estean autorizados a cazar sern consideradas de forma individual. O artigo 4 detalla o contido dos plans de ordenacin cinextica:
a)
Os datos do estado cinextico do TECOR, a definicin e descricin das unidades de xestin e inventario e a estimacin de parmetros poboacionais como abundancia e produ-
Xestin cinextica
tividade das especies obxecto do aproveitamento, as como unha avaliacin da capacidade de carga cinextica do hbitat.
b)
O establecemento dos obxectivos da ordenacin, de acordo coa informacin recollida na fase de inventario.
c)
A estimacin da extraccin sustentable que se realizar en funcin da evolucin prevista das poboacins.
d)
A zonificacin da rea, un sistema de seguimento da propia planificacin e unha previsin de mecanismos correctores.
e)
Tamn figurarn articuladas no tempo as accins de conservacin das especies cinexticas, as como, de ser o caso, doutras especies silvestres.
f)
As accins e modalidades complementarias articuladas no espazo e no tempo, como o adestramento de cans, a solta-captura e outras similares.
g)
Accins previstas de mellora do hbitat.

h)
Previsins de vixilancia, con indicacin de medios persoais e materiais que se empregarn.

i)
Investimentos proxectados.
j)
Definicin dos elementos xeogrficos plasmados nos planos e escala destes.

k)
Previsins verbo do control dos danos causados polas pezas de caza.

l)
Indicacin das zonas de caza permanente e de adestramento de cans, de ser o caso.
Xestin cinextica
Para rematar, o anexo I do Regulamento incle un esquema bsico do dito plan: I. Memoria.
1.
Xustificacin e obxectivos.
2.
Estado legal.
2.1.
Datos administrativos: Titular e denominacin. Concello. Comarca. Provincia. Nmero de matrcula. Lmites e permetro. Superficie. Duracin. Breve historial administrativo.
2.2.
Rxime xurdico dos terreos includos no Tecor: Terreos non cinexticos. Zonas de seguridade. Refuxios de fauna. Vedados. Espazos naturais protexidos. Propiedade do terreo. Cercados cinexticos.
3.
Situacin socioeconmica. Influencia da poboacin e as actividades no ambiente.

4.
Estado natural.
4.1.
Caractersticas do medio fsico. Climatoloxa. Xeomorfoloxa. Solos. Hidroloxa.
Xestin cinextica
4.2
Vexetacin. Composicin. Evolucin. Usos e influencias.

4.3.
Fauna. Especies e hbitats. Interaccins ecolxicas. Incidencia dos usos e aproveitamentos humanos. Inventario.
5.
Estado cinextico.
5.1.
Inventario.
5.2.
Factores de mortaldade e a sa incidencia na dinmica da poboacin.

5.3.
Actuacins levadas a cabo no pasado para mellorar os resultados da caza.

6.
Potencial cinextico: Capacidade de carga. Factores limitantes. Densidade ptima.

7.
Plan de xestin.
7.1.
Obxectivos da xestin.
7.2.
Unidades de xestin.
7.3.
Plan de aproveitamento por especies.

7.4.
Plan de melloras.
7.5.
Outras actividades relacionadas co aproveitamento: Adestramento de cans.
Xestin cinextica
Caza permanente. Competicins de caza.

8.
Plan de seguimento e control.

9.
Rxime de vixilancia. II. Orzamento. III. Planos.
Xestin cinextica
Mellora do hbitat cinextico.
A conservacin e a mellora do hbitat un elo fundamental para o mantemento das especies. No caso das especies cinexticas, hai que ter en conta os distintos requirimentos de cada unha delas, polo que as actuacins que se vaian realizar deben ir encamiadas especificamente a cada especie. En todo caso, anda que a solucin mis simple parece ser a de atender as poboacins co reforzo artificial, en realidade esta solucin non vlida mis que de xeito conxuntural. preferible a mellora sobre o hbitat da especie, anda que sexa con actuacins que provexan, de xeito artificial, as necesidades bsicas da especie, en canto alimentacin, bebida, escondedoiros e lugares de refuxio, etc. En concreto, e dentro da caza menor, as principais actuacins recomendadas para a perdiz rubia son: A roza e trituracin mecnica do mato. A arada, emenda e/ou fertilizacin, sementeira de cereal e/ou leguminosa. A limpeza e adecuacin de fontes e mananciais. A construcin de refuxios artificiais. Para o coello de monte, en cambio, son recomendables as seguintes actuacins: A mellora para conseguir alimentacin natural, pola va de sementar as especies que constiten a sa alimentacin ideal.
Xestin cinextica
A construcin das instalacins necesarias para a sa cra en semiliberdade e a sa reintroducin no medio natural. A construcin de tobos artificiais. Outra actuacin moi frecuente a construcin de elementos aptos para seren utilizados como bebedoiro ou como comedeira polas distintas especies. En funcin das especies a que estean dirixidos sern diferentes, segundo se prevexa que contean gran, forraxe ou penso. Tamn poden ter un funcionamento automatizado.
Xestin cinextica
Especies de caza
maior e menor en Galicia
A relacin de especies a seguinte: * De caza maior (M). * De caza menor. Migratorias (I) - non migradoras (S). Aves: terrestres (T) - acuticas (A). Predadores (P). Anas crecca: cerceta real A I Anas plathyrhynchos: lavanco real A I Anas acuta: pato rabilongo A I Anas clypeata: pato cullerete A I Aythya ferina: pato chupn A I Aythya fuligula: pato cristado comn A I Alectoris rufa: perdiz rubia T S Perdix perdix: perdiz charrela T S Coturnix coturnix: paspalls T S Phasianus colchicus: faisn comn T S Fulica atra: galiola negra A I Vanellus vanellus: avefra T/A I Scolopax rusticola: arcea T I Gallinago gallinago: becacina A I Larus ridibundus: gaivota chorona comn A I
Xestin cinextica
10
Larus fuscus: gaivota escura A I Larus argentatus: gaivota (arxntea) clara A I/S Columba livia: pomba brava T S Columba oenas: pomba zura T I/S Columba palumbus: pomba torcaza T I/S Streptopelia decacocto: rula turca T S Streptopelia turtur: rula comn T I Turdus pilaris: tordo real T I Turdus philomenos: tordo galego T I Turdus iliacus: tordo rubio T I Turdus viscivorus: tordo charlo T I/S Sturnus vulgaris: estornio pinto T I Pica pica: pega rabilonga T S Corvus monedula: gralla pequena T S Corvus corone: corvo pequeno T S Mamferos: Lepus granatensis: lebre ibrica Oryctolagus cuniculus: coello comn Canis lupus: lobo M P Vulpes vulpes: raposo P Sus scrofa: xabaril M P Capra pyrenaica schinz: cabra montesa M Capreolus capreolus: corzo M Cervus elaphus: cervo comn M Dama dama: gamo comn M Ovis ammon musimon: mufln de Crsega M Rupicapra pyrenaica: rebezo M Mustela vison: visn americano
Xestin cinextica
11
Seguridade nas cazaras
Os anexos II e III do Regulamento de caza recollen as normas bsicas de seguridade nalgunhas das modalidades bsicas mis empregadas: o axexo, os ganchos e as montaras. Din: Normas para a caza na modalidade de axexo
1.
Durante a cazara, cada cazador ir acompaado dun garda ou gua que ter a representacin do titular dos dereitos cinexticos e cuxas decisins sern seguidas estritamente no transcurso dela.
2.
O garda ou gua ser o que lle indique ao cazador as pezas sobre as cales pode disparar, e poder suspender a cazara cando ao seu xuzo existan razns que o fagan aconsellable. Durante o desenvolvemento das cazaras, as decisins dos gardas ou guas acompaantes sern inapelables. Os cazadores podern recorrer contra as decisins do citado persoal ou formular reclamacins respecto ao seu comportamento mediante escrito dirixido ao organismo competente.
3.
Situados no cazadoiro, se as condicins para a caza se tornasen adversas para o seu desenvolvemento, nas condicins previdas no punto 38 do artigo 58 da Lei de caza, o garda comunicaralle ao cazador a suspensin temporal.
Xestin cinextica
12
4.
O titular do permiso a nica persoa autorizada para disparar, e non poder levar mis que unha arma de fogo cazara.
5.
Unha vez ferida a peza, o garda ou gua adoptar as previsins precisas para proceder sa persecucin, remate e cobramento. Unha vez cobrada a peza, tomaranse as correspondentes mostras e medidas.
6.
O gua, baixo a sa responsabilidade, expedir unha gua, asinada e datada, para o transporte dos restos das pezas abatidas. Ser necesario facer unha relacin das bolsas ou dos receptculos de todo tipo en que se transportan, con expresin aproximada do peso dos restos que se depositan en cada un deles. No caso de que se repartan entre varias persoas, ser necesaria unha gua para cada unha delas, cos mesmos requisitos antes sinalados. Anexo III. Normas de seguridade en ganchos e montaras. Di: Antes do inicio da cazara nomearase un responsable desta. Esta persoa queda obrigada a organizar os cazadores durante o seu desenvolvemento. O seu nome e DNI figurarn na relacin de cazadores que efectivamente van cazar. Todos os cazadores participantes estn obrigados a obedecer as ordes do responsable da cazara, quen poder ordenar a expulsin dos cazadores que non cumpran as sas instrucins. O responsable da cazara escoller as manchas que se vaian bater e comunicaralles a sa localizacin aos representantes do Servizo Provincial de Medio Ambiente Natural e da Garda Civil. Igualmente, deixarao indicado no punto de reunin. O responsable da cazara indicaralles aos cazadores participantes os postos que debern ocupar durante o desenvolvemento da montara. Os cazadores participantes non se movern dos seus postos durante a montara. Mentres o responsable da cazara coloca os cazadores participantes nos seus postos, estes debern levar as escopetas abertas e os rifles descargados.
Xestin cinextica
13
Unha vez colocados os cazadores nos seus postos, o responsable da cazara indicar o comezo, momento en que os batedores e os cans entrarn na mancha que se vaia bater. Cando o responsable da cazara dea o sinal de comezo, os cazadores cargarn as armas. Se algn dos cazadores participantes se move do seu posto, o responsable da montara suspender a cazara de forma inmediata e expulsar da cuadrilla aqueles cazadores que non respectasen as sas ordes. Os cazadores participantes apuntarn as sas armas unicamente cara mancha que se vai bater. Queda prohibido apuntar ou disparar cara lia de retranca. O responsable dar por finalizada a cazara cando o considere oportuno. Os cazadores, de forma inmediata, descargarn as sas armas. Durante os traxectos en que se utilice calquera tipo de vehculo, as armas irn descargadas e nas sas fundas. O responsable da cazara, antes do seu inicio, debe darlles a coecer a todos os participantes estas normas de seguridade. Non se poder realizar ningunha cazara sen notificacin previa ao posto da Garda Civil, nin se podern bater manchas distintas das solicitadas. O responsable da cazara, baixo a sa responsabilidade, expedir unha gua, asinada e datada, para o transporte dos restos das pezas abatidas. Ser necesario facer unha relacin das bolsas ou dos receptculos de todo tipo en que se transportan, con expresin aproximada do peso dos restos que se depositan en cada un deles. No caso de que se repartan entre varias persoas, ser necesaria unha gua para cada unha delas, cos mesmos requisitos antes sinalados.
Xestin cinextica
14
Xestin pisccola.
Avaliacin de poboacins.
A xestin pisccola abrangue toda unha serie de actividades relacionadas co manexo e a planificacin dos recursos pisccolas, para a consecucin dos obxectivos marcados. As principais actividades que incle son: O inventario dos recursos pisccolas, o que incle o conxunto de actividades encamiadas a avaliar a cantidade, calidade e distribucin xeogrfica do recurso, as como o seu hbitat, o estado legal deste e as condicins socioeconmicas. A avaliacin das poboacins pisccolas ten como finalidade o coecemento da sa dinmica co fin de establecer medidas de xestin encamiadas sa conservacin, ao fomento e ao ordenado aproveitamento das poboacins. Como medida complementaria aplcanse lias de mellora das poboacins, centradas principalmente en incrementar a supervivencia das poboacins mediante reproducin artificial de adultos obtidos nas estacins de captura e na recuperacin de adultos unha vez feita a desova. Avaliacin de hbitats pisccolas: Os estudos do hbitat comprenden varios aspectos encamiados ao coecemento da sa dispoibilidade e utilizacin polas diversas especies, de tal forma que se poidan estimar as sas existencias globais e planificar accins de mellora. As, o inventariado de obstculos un captulo fundamental cuxo obxectivo principal dispor dunha base de datos
Xestin cinextica
15
imprescindible para a planificacin das obras que se van executar e desta forma permeabilizar as bacas s especies migradoras. A determinacin de rximes de caudais ecolxicos complementa esta va de actuacin proporcionando a auga xusta e necesaria, mnima indispensable para a supervivencia espacio-temporal das poboacins acuticas. A ordenacin do seu aproveitamento, baixo a premisa da conservacin dos recursos e o seu uso sustentable. Nesa lia, o habitual a existencia dun plan de ordenacin, de carcter mis amplo e cun horizonte temporal mis extenso e unha planificacin das actividades a longo prazo, e unha programacin a mis curto prazo, uns plans de aproveitamento, onde se coordinan as actividades que se van realizar cun horizonte temporal mis reducido (habitualmente un ano). A vixilancia, control e mellora dos recursos pesqueiros, as como o seguimento do cumprimento dos plans de ordenacin.
Xestin cinextica
16
Mellora do hbitat pisccola.
Do mesmo xeito que cando se fala da xestin cinextica, a intencin conseguir que unha determinada especie tea unha dotacin poboacional cos efectivos suficientes para permitir o seu aproveitamento de xeito sustentable. As das vas mis empregadas, ademais do control do esforzo pesqueiro, pasan polo reforzo artificial das poboacins (pola va das repoboacins pisccolas, recollidas no artigo 15 da Lei de pesca e 55 do seu regulamento) e pola mellora do hbitat das especies. As repoboacins pisccolas non son un remedio universal, xa que poden ser contraproducentes ao ocasionaren unha mingua dos recursos xenticos, anda que son especialmente vlidas para a recuperacin de poboacins desaparecidas por mortaldade ou outras causas, ou para o reforzo de poboacins con problemas de recrutamento. En todo caso, dbense facer baixo un programa de actuacins e cun control e seguimento dos resultados obtidos. Tamn se debe tratar de repoboar as canles fluviais con exemplares o mis parecidos xeneticamente s poboacins naturais, fomentando no posible que se faga con descendentes de exemplares da propia baca. As actuacins mis interesantes e mis efectivas a medio e longo prazo son as de mellora do hbitat fluvial. Dentro destas, pdense distinguir como grandes lias: Aumento da accesibilidade para as especies migratorias, e da conectividade para o resto das especies. O incremento da rea accesible permite incrementar a superficie apta
Xestin cinextica
17
para a especie, dotndoa de novas reas de desova e de alimentacin. A mellora da conectividade fundamental para a diversidade xentica das especies. Nesta lia, as principais accins consisten na eliminacin de obstculos, tanto naturais coma artificiais, que lles permiten aos migratorios recuperaren reas utilizadas antes e que nos ltimos anos lles quedaran vedadas. En moitas ocasins, non se elimina fisicamente o obstculo senn que se habilitan pasos para que os peixes poidan superar o obstculo e continuar o seu camio. Fixacin de rximes de caudais ecolxicos que permitan que o curso fluvial mantea un rxime o mis parecido ao que sera o natural, minimizando o impacto das alteracins artificiais dos caudais. Mellora de lugares de desova, de xeito que se consigan incrementar as reas aptas para a reproducin natural da especie. Control da vexetacin ripcola, que non debe ser nin tanta que non permita a entrada da luz solar ao ro nin tan pouca que non mantea zonas de sombra; aparece regulada nos artigos 16 e 25 da lei e 56 e 81 do regulamento. Ademais, a Resolucin do 27 de maio de 2002 pola que se fai pblico o acordo do Consello da Xunta de Galicia do 11 de abril, en relacin coa tramitacin e resolucin dos expedientes de autorizacin para sementeiras, plantacins e corta de rbores en terreos de dominio pblico hidrulico, e para o aproveitamento e utilizacin da vexetacin arbrea ou arbustiva das ribeiras dos ros detalla a tramitacin administrativa das autorizacins de corta de vexetacin de ribeira.
Xestin cinextica
18
Especies pisccolas en Galicia.
No Plan Galego de Ordenacin dos Recursos Pisccolas e Ecosistemas Acuticos Continentais destnase un captulo especfico s especies pisccolas e s sas poboacins dos cursos fluviais galegos. Os ros de Galicia teen en xeral un corto percorrido e un gradiente relativamente elevado, con augas frescas e oxixenadas e un rxime de caudais en xeral abundante e constante. Estas caractersticas favorecen as especies da familia Salmonidae, ben representadas na maior parte destes cursos fluviais. Dentro dos salmnidos representados nas augas galegas destacan o salmn atlntico (Salmo salar L.), a troita comn (Salmo trutta fario L.) e o reo (Salmo trutta trutta L.), todos eles de gran valor tanto econmico coma recreativo. Non se pode entender o valor econmico destas especies como un mero valor comercial, xa que a Lei galega de pesca fluvial prohibe a comercializacin dos salmnidos (artigo 10.1), senn a travs dos ingresos indirectos que xeran a pesca e o turismo pesqueiro, e que poden ser moi superiores ao valor comercial da pesca, sen contar coas oportunidades de desenvolvemento das zonas rurais. Xunto coas especies da familia Salmonidae, nos ros galegos hai outra serie de especies de gran transcendencia econmica como a angua (Anguilla anguilla L.) ou a lamprea (Petromyzon marinus L.). Anda que neste caso o valor destas especies desde o punto de vista recreativo escaso ou nulo, tanto as lampreas coma os meixns ou angulas (cras da angua) acadan elevados prezos no mercado.
Xestin cinextica
19
Outras especies como o sable (Alosa alosa L.) e a sabela ou zamborca (Alosa fallax Lacp.) tiveron noutro tempo grande importancia econmica, anda que hoxe resultan escasas e a sa pesca est sometida a severas limitacins. Dentro das caractersticas ecolxicas das especies representativas dos ros galegos cabe destacar que a maior parte delas, e particularmente os salmnidos, son bastante exixentes en canto calidade da auga e son un ndice do seu bo estado. Por outra banda, a maiora destas especies mencionadas teen ciclos biolxicos que se caracterizan pola existencia de das fases ben diferenciadas ao longo da sa vida: unha delas transcorre en augas fluviais e a outra no mar (diadroma). Nuns casos trtase de especies andromas, como o salmn, que acode aos ros para reproducirse, e noutros son especies catdromas, que se reproducen no mar. Estas especies precisan, en consecuencia, do libre paso ao longo dos ros para poderen completar os seus ciclos. Outras especies autctonas presentes nos ros galegos son os ciprnidos, pobremente representados (en relacin co resto da pennsula Ibrica). Bogas do Douro (Chondrostoma polylepis duriensis Coelho), escalos (Leuciscus carolitertii Doadrio) e vermellias (Rutilus arcasii Stnd.) presentan unha rea de distribucin mis ou menos ampla en Galicia, particularmente nos ros do seu terzo meridional. O barbo (Barbus bocagei Stnd.) outra especie autctona de Galicia, e s est presente nas bacas dos ros Limia e Douro (ro Tmega). O espiento ou espioso (Gasterosteus aculeatus L.) unha pequena especie que chegou a ser moi escasa no resto da pennsula Ibrica pero que moi abundante en certos ros galegos, particularmente nos que drenan as depresins da Terra Ch e A Limia. En Galicia pdense encontrar variedades estritamente doceacucolas e outras que parecen estar ligadas a augas salobres e lagoas ou charcas costeiras. Finalmente a ictiofauna autctona completase cun bo nmero de especies de carcter eurihalino que desde a franxa costeira entran nos ros, ocupando esteiros e zonas de augas salobres, e que chegan en ocasins a penetrar profundamente no tramo estritamente fluvial. Entre estas especies cabe destacar os muxes ou muxos (fam. Mugilidae), robalizas
Xestin cinextica
20
e bailas (fam. Moronidae), peixe rei ou piardas (Atherina presbyter Cuv.), sollas (Platichthys flesus L.) e gobios de area (xen. Pomatoschistus), entre outros. O nmero de especies introducidas relativamente pequeno e destaca a ausencia de grandes predadores exticos, que tantos problemas ocasionan noutros lugares. A nica excepcin constitea o black bass ou perca americana (Micropterus salmoides Lacp.), presente en gran parte do curso principal dos ros Mio e Sil e noutras zonas da sa baca. En todo caso, esta especie parece non atopar as mellores condicins nos ros galegos, polo que probable que a sa presenza se circunscriba s augas remansadas destes ros, as como a algns dos grandes encoros desta baca. A troita arco iris (Oncorhynchus mykiss Walb.) atpase nos nosos ros normalmente asociada a piscifactoras comerciais prximas e xeralmente en escaso nmero, posto que normalmente compite en desvantaxe coa troita autctona. Carpas (Cyprinus carpio L.), carpn, carpa dourada ou peixe vermello (Carassius auratus L.) e tencas (Tinca tinca L.) aparecen citados desde hai moitos anos, pero tampouco parecen atoparse a gusto nos tramos de augas fras e batidas, polo que a sa distribucin igualmente restrinxida: aparecen fundamentalmente no curso medio e baixo do Mio, o Sil e outros puntos segundo as especies. Algunhas especies como o piscardo (Phoxinus phoxinus L.) foron introducidas, accidentalmente ou non, como consecuencia do seu uso como engado para a pesca doutras especies (neste caso do salmn); a sa presenza limtase zona do tramo compartido con Asturias do ro Navia. O gobio (Gobio gobio L.) e a barbela (Cobitis calderoni Bacescu) parecen ter igual orixe, anda que neste caso como engado para a troita, e ambos parecen estar en proceso de expansin: o primeiro ocupa o curso principal do Sil e os tramos medio e baixo do Mio, penetrando profundamente nalgns dos seus afluentes, mentres que a segunda parece estar limitada na actualidade ao Baixo Mio e tramo baixo dos seus afluentes. A gambusia (Gambusia holbrooki Agassiz) debeu ser introducida como parte do programa de loita contra o paludismo a principios do sculo XX, e consrvase tan s en lugares moi puntuais.
Xestin cinextica
21
Xestin cinextica
22
Xestin cinextica
23
O anexo IV do Regulamento de pesca que leva por ttulo DIMENSINS MNIMAS DAS ESPECIES SUSCEPTIBLES DE PESCA recolle unha serie de especies susceptibles de pesca cunhas dimensins mnimas. Estas dimensins poden ser modificadas, entre outros, polas ordes de veda. Son as seguintes: Salmn (Salmo salar) 40 cm. Reo (Salmo trutta trutta) 25 cm (segundo as masas de auga, poden ser 30 cm). Troita (Salmo trutta fario) 19 cm (entre 17 e 23 cm, dependendo da masa de auga). Zamborca (Alosa alosa) e saboga (Alosa fallax) 20 cm (na actual orde de vedas, a saboga ten unha dimensin mnima de 30 cm. No ro Ulla). Barbo (Barbus sp.) 18 cm. Lamprea (Petromyzon marinus) 40 cm. Angua (Anguilla anguilla), excepto angula 20 cm. Robaliza (Dicentrachus labrax) 36 cm. Solla (Platicthys flessuss) 25 cm.
Xestin cinextica
24
Toma de mostras
Os artigos 78 e 79 do Regulamento de ordenacin da pesca fluvial e dos ecosistemas acuticos continentais, aprobado polo Decreto 130/1997, regulan o sistema de toma de mostras. Din: Artigo 78. Inspeccin e control da calidade das augas.
1.
Os axentes da gardara dependente da Consellera de Agricultura, Gandara e Montes encargaranse da toma de mostras para determinar a calidade das augas continentais da comunidade autnoma, sen prexuzo das competencias doutros organismos e das actuacins doutros corpos que tean funcins de polica e custodia dos recursos pisccolas e dos seus hbitats.
2.
Cando se proceda a realizar un control peridico ou a avaliar os efectos dunha vertedura sobre as poboacins pisccolas, porase tal circunstancia en coecemento dun representante da persoa, fsica ou xurdica, responsable da vertedura. Poderase entender como tal o responsable ou encargado das instalacins ou da execucin das obras ou traballos que xerasen a vertedura. Este representante poder, se as o desexar, acompaar os axentes durante o desempeo da sa misin.
3.
Nos labores de inspeccin e control de verteduras realizaranse in situ as determinacins fisicoqumicas e as anlises biolxicas que se consideren necesarias. Cando non
Xestin cinextica
25
se dispoa dos medios necesarios, e a complexidade das anlises as o requira ou se sospeite da existencia de efectos negativos para o ecosistema acutico, procederase a tomar mostras de auga e, de ser o caso, mostras de sedimentos, de indicadores biolxicos ou de organismos afectados pola vertedura.
4.
Para realizar as anlises e a toma de mostras seleccionaranse tres puntos: un deles augas arriba da vertedura, outro no punto onde as augas da vertedura entran no ro e un terceiro nun punto afectado pola vertedura e situado a unha distancia mnima de quince metros augas abaixo deste. Nestes tres puntos, ademais das mostras que queden en poder da Administracin tomaranse outras que se porn disposicin do representante do responsable das verteduras, ags que manifeste que non desexa recibilas. As mesmo, para os efectos de caracterizar a vertedura, determinar o treito afectado por ela ou avaliar o grao de alteracin do medio acutico, os axentes da autoridade podern tomar mostras nos puntos adicionais que xulguen necesarios.
5.
Os envases que se empreguen na toma de mostras sern precintados e etiquetados, e deber figurar en cada un deles unha clave identificativa da mostra, a data, o lugar e a hora da mostraxe.
6.
As mostras que queden en poder da Administracin levaranse a un laboratorio dependente dela para a sa anlise. Nas anlises realizadas nun laboratorio non dependente da Administracin requirirase que este estea en posesin do ttulo de empresa colaboradora, establecido na lexislacin de augas, e que xunto aos resultados figure o nome, o cargo e a titulacin de todas as persoas que participasen na manipulacin e na anlise das mostras, as como a sinatura do tcnico responsable do laboratorio.
7.
Non obstante o preceptuado no punto 2, cando a vertedura sexa descontinua no tempo ou cando exista o risco de que se produza un cambio voluntario e intencionado das sas caractersticas, os axentes responsables da inspeccin realizarn a comunicacin preceptiva inmediatamente despois da realizacin das anlises in situ, da precintaxe dos envases e da redaccin da correspondente acta. Neste caso, todas as tarefas se realizarn
Xestin cinextica
26
en presenza de das testemuas que asinarn a citada acta. De persistiren as circunstancias que motivaron a inspeccin, poderanse realizar novas determinacins analticas ou unha nova toma de mostras en presenza do representante do responsable da vertedura, se este as o demanda. Todas estas circunstancias debern quedar reflectidas na acta que se redacte.
8.
Cando nas instalacins ou no lugar das obras ou traballos que xerasen a vertedura non se atope ningun, remitirselle ao responsable da vertedura unha copia da acta redactada. Neste mesmo caso, e sempre que estea garantido que os resultados analticos de laboratorio non se vern alterados polo paso do tempo, as segundas mostras quedarn en poder do Servizo Provincial de Medio Ambiente Natural, que por en coecemento dos interesados, no menor prazo de tempo posible, a existencia de tales mostras e poraas sa disposicin durante un prazo de quince (15) das naturais, transcorrido o cal se entender que renuncian recepcin das ditas mostras. Artigo 79. Actas de toma de mostras e de anlises. Cando se realicen anlises in situ ou toma de mostras, redactarase unha acta na cal debern constar, polo menos, os seguintes datos:
a)
Data e hora.
b)
Ro, lugar e municipio.

c)
Identificacin do responsable das verteduras, sexa persoa fsica ou xurdica, e do seu representante no momento das anlises ou da toma de mostras.
d)
Instrumental analtico empregado, se o caso, e data da ltima calibracin.

e)
Resultados de tres determinacins realizadas en auga fluente de cada un dos aspectos establecidos no punto 7, cando se realizasen anlises in situ.
Xestin cinextica
27
f)
Claves identificativas dos envases empregados na toma de mostras, se o caso, e especificacin dos puntos de mostraxe a que corresponden.
g)
Epgrafe de observacins, onde se farn constar os motivos da inspeccin, as alegacins do representante do responsable da vertedura e calquera outra circunstancia que se considere oportuna.
h)
Sinatura do representante do responsable da vertedura, que faga constar, de ser o caso, se se nega a aceptar as mostras de auga ou a asinar a acta.
i)
Identificacin e sinatura dos axentes da autoridade actuantes, doutros representantes da Administracin presentes e, se o caso, das testemuas. Unha copia da acta ser entregada ao representante do responsable da vertedura, e farase constar se renuncia sa recepcin.
domsticos e salvaxes en catividade: Lei 1/1993, do 13 de abril, de proteccin de animais domsticos e salvaxes en catividade. Decreto 153/1998, do 2 de abril, polo que se aproba o Regulamento que desenvolve a Lei 1/1993. Decreto 90/2002, do 28 de febreiro, polo que se regula a proteccin de animais potencialmente perigosos na Comunidade Autnoma de Galicia e se crean os rexistros galegos de identificacin. tema
A proteccin dos animais

16
funcionarios C1
FORMACIN
AUTOR: JUAN CARLOS ARGELLO FERNNDEZ Tcnico superior da Administracin da Xunta de Galicia.
ndice
A proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade: Lei 1/1993, do 13 de abril, de proteccin de animais domsticos e salvaxes en catividade. Decreto 153/1998, do 2 de abril, polo que se aproba o Regulamento que desenvolve a Lei 1/1993. Decreto 90/2002, do 28 de febreiro, polo que se regula a proteccin de animais potencialmente perigosos na Comunidade Autnoma de Galicia e se crean os rexistros galegos de identificacin.
12 17
domsticos e salvaxes en catividade: Lei 1/1993, do 13 de abril, de proteccin de animais domsticos e salvaxes en catividade.
A Lei 1/1993, de proteccin de animais domsticos e salvaxes en catividade de Galicia, dtase no mbito da nosa comunidade autnoma co obxectivo de amparar e salvagardar aqueles animais que viven na contorna humana e insprase nos principios de respecto, proteccin e defensa dos seres vivos. A lei adopta unha resposta activa contra condutas que comporten abuso dos animais. O seu obxecto a proteccin dos animais domsticos e salvaxes que viven en catividade, baixo a posesin ou proteccin do home, e recolle as atencins mnimas que debern recibir os animais, desde o punto de vista hixinico-sanitario, as como a tenza, venda ou mantemento destes, co fin de garantir uns ndices mnimos de bo trato dos animais. Con este obxecto regularanse a inspeccin e vixilancia, as obrigas dos seus posuidores, os centros de recolla e albergues ou as invstalacins para o seu mantemento temporal. Fixa como principio fundamental de proteccin destes animais o de posesin ou tenza responsable, de modo que os propietarios asuman o coidado dos animais en todos os aspectos contidos nesta lei como a contraprestacin humana que se lles debe fronte ao afecto ou utilidade que significa o animal para o seu compaeiro ou posuidor. Excepcionalmente, permite esta lei a celebracin de espectculos tradicionais en que intervean animais sempre que se vean celebrando consuetudinariamente, basendose na necesidade e no interese de pervivencia do patrimonio histrico-cultural dos costumes dos distintos lugares de Galicia.
Tamn se recolle e incentiva a participacin da sociedade nesta materia a travs da potenciacin das asociacins de proteccin e defensa dos animais e da difusin dun esprito que contriba ao fomento do respecto aos animais. 1.- mbito de aplicacin da Lei 1/1993. A lei alcanza na sa proteccin os animais domsticos (aqueles que se cran, reproducen e conviven co home e que non son susceptibles de ocupacin) e salvaxes en catividade (os que, sendo de condicin libre, foron obxecto de captura no seu medio natural e se manteen nun grao absoluto e permanente de dominacin). Ademais, no seu artigo 2 define que se debe entender por animal abandonado: o que, anda que estea provisto da correspondente identificacin xa sexa por placa ou tatuaxe, sexa capturado circulando libremente e non fose reclamado por ningun que acredite a sa relacin posesoria nun prazo de 20 das desde a sa captura. Do mbito de aplicacin da lei quedan excludos aqueles animais que son obxecto dunha regulacin especfica, como os criados para o aproveitamento dos seus produtos e os salvaxes. 2.- Medidas de proteccin previstas na Lei 1/1993. O captulo II da lei est dedicado s medidas de proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade e establece requisitos e obrigas para os seus propietarios e os establecementos onde se aloxen, mantean ou cren este tipo de animais. 2.1.- As, os ncleos zoolxicos, establecementos de recolla de animais abandonados, centros de importacin de animais, escolas de adestramento de animais domsticos e salvaxes en catividade e canceiras deportivas, sen prexuzo do exixido nas demais disposicins que sexan de aplicacin, de acordo coa natureza do animal, debern cumprir os seguintes requisitos: a) Estar autorizados pola consellera competente en materia de benestar animal para o control da sa actividade.
b) Levar os libros de rexistro nos casos, condicins e co contido que regulamentariamente se establezan. c) Dispor de boas condicins hixinico-sanitarias e de locais adecuados s condicins fisiolxicas dos animais que alberguen. d) Adoptar as medidas necesarias para evitar os contaxios entre os animais que alberguen. e) Dispor de servizos veterinarios suficientes e adecuados a cada establecemento. f) De ser o caso, entregar os animais coas debidas garantas sanitarias, libres de toda enfermidade, acreditndoo coa documentacin que regulamentariamente se estableza. Para os establecementos veterinarios, nos centros de acicalamento e coidado e as residencias caninas e felinas substituirase a autorizacin prevista na alnea a) do punto anterior pola realizacin dunha comunicacin previa ao comezo da sa actividade, en que se manifeste o cumprimento dos requisitos exixidos e pola cal se facilite a informacin necesaria consellera competente en materia de benestar animal para o control da sa actividade. 2.2.- Polo que respecta aos posuidores de animais, a lei exxelles tratalos humanitariamente e mantelos en boas condicins hixinico-sanitarias. Este aspecto foi regulado polo Decreto 153/1998, que aproba o Regulamento de desenvolvemento da Lei 1/1993. O seu artigo 25 sinala que os posuidores deste tipo de animal estarn obrigados en todo momento a: a) Mantelo en boas condicins hixinico-sanitarias e realizar calquera tratamento preventivo que fose declarado obrigatorio ou que sexa necesario para o seu benestar ou a proteccin da sade pblica. b) Proporcionarlle a alimentacin, a auga e os coidados que estean en consonancia coas necesidades fisiolxicas e etolxicas do animal.
c) Facilitarlle un aloxamento que lle deber proporcionar un ambiente adecuado, cmodo e hixinico. d) Non maltratalo nin sometelo a ningunha prctica que lle poida producir sufrimento ou danos inxustificados. e) Non fornecerlle substancias que poidan causarlle sufrimento ou danos innecesarios, nin aquelas que se utilicen para modificar o comportamento do animal coa finalidade de aumentar o seu rendemento, salvo que se efecte por prescricin facultativa. f) Non abandonalo. g) Adoptar as medidas necesarias para que o animal non poida acceder libremente s vas e aos espazos pblicos ou privados, as como impedir o seu libre acceso a persoas, animais ou cousas que se encontren neles. h) Adoptar as medidas necesarias para impedir que ensucien as vas e os espazos pblicos de zonas urbanas. Debern recoller os excrementos que os animais depositen nas beirarras, vas e espazos pblicos, fra dos lugares acoutados para o efecto. i) Os posuidores de animais que se atopen en liberdade en predios ou recintos debern dispor os medios adecuados para evitar que poidan ocasionar danos ou molestias aos viandantes. As mesmo, procurarn que a circulacin e o transporte dos seus animais pola va pblica se leve a cabo coas adecuadas medidas de proteccin. Ademais, os posuidores de animais que pertenzan a especies recollidas no Regulamento 3626/82/CEE do Consello, do 3 de decembro de 1982, relativo aplicacin na UE do Convenio sobre comercio internacional de especies ameazadas da fauna e flora silvestres, teen a obriga de censalos no rexistro que para tal fin se atopa nos servizos territoriais da Consellera do Medio Rural, no prazo mximo de tres meses contado a partir da data de nacemento, ou dun mes contado a partir da data de adquisicin. Pola sa banda, os posuidores de animais silvestres autctonos estn obrigados a solicitar autorizacin administrativa para a sa tenza, que deber estar xustificada en todo caso.
2.3.- A Lei 1/1993 prohibe utilizar animais en espectculos, pelexas, festas populares e outras actividades en que se lles poidan ocasionar danos, inflixir sufrimentos ou facelos obxecto de tratamento antinatural. Quedan excludos desta prohibicin, por expreso desexo da lei, os espectculos taurinos, entre os cales se mencionan expresamente a festa dos touros e os encerros. Ademais, a Consellera do Medio Rural poder autorizar con carcter excepcional espectculos consuetudinarios en que intervean animais e a celebracin de competicins de tiro de pombio baixo o control da sa federacin. 2.4.- O artigo 4 da Lei 1/1993 ordena que o transporte dos animais se efecte de acordo coas peculiaridades propias de cada especie, cumprindo cos requisitos hixinicosanitarios exixidos pola normativa especfica. O captulo VI do Regulamento de desenvolvemento da Lei 1/1993 concreta mis estas obrigas e prohibe o transporte de animais se estes non se encontran en condicins de realizar o traxecto e se non se adoptaron as disposicins oportunas para o seu coidado durante este ou chegada ao lugar de destino. Os animais feridos ou enfermos non se considerarn aptos para o transporte, a non ser que deban ser sometidos a atencin veterinaria ou a un sacrificio de urxencia. Calquera animal que se fira ou enferme durante o transporte recibir os primeiros auxilios canto antes. En caso necesario, ser sacrificado urxentemente de forma que se lle eviten sufrimentos innecesarios. 2.5.- Por ltimo, entre as medidas que a Lei 1/1993 establece para o coidado e proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade, faise referencia necesaria autorizacin administrativa para realizar experimentos que poidan causarlles dor, sufrimento, lesin ou morte. En todo caso, os experimentos levaranse a cabo baixo a direccin de persoal facultativo e aqueles animais que, como resultado da experimentacin, non poidan desenvolver ulteriormente unha vida normal, sern sacrificados de forma rpida e indolora. 3.- Administracin de defensa dos animais: competencias. A Lei 1/1993 dedica o seu ttulo III a establecer un sistema de cooperacin no mbito de proteccin e defensa dos animais entre as distintas administracins presentes no seu territorio.
O rgano da Xunta de Galicia competente na materia a Consellera do Medio Rural, mentres que no municipio o responsable superior o alcalde. 3.1.- As funcins obrigatorias que competen aos concellos son a de levar o censo municipal de animais da especie canina, a recolla de animais abandonados e aqueloutras de contido sanitario que no mbito municipal se deban adoptar de forma urxente para evitar contaxios de enfermidades transmisibles. As mesmo, o alcalde a autoridade competente para impor sancins por infraccins leves das tipificadas no artigo 20 da Lei 1/1993 e que veremos con detencin mis adiante. 3.2.- Pola sa banda, a Xunta de Galicia, a travs do seu departamento competente, a Consellera do Medio Rural, leva a cabo as funcins que lle outorga a citada lei e que van desde o outorgamento das autorizacins a que fixemos referencia anteriormente (para levar a cabo espectculos consuetudinarios en que intervean animais, para proceder a actividades de experimentacin con eles, para posur animais silvestres autctonos ou de especies ameazadas...) ata o control e o mantemento do Rexistro de Establecementos de Animais Domsticos e Salvaxes en Catividade de Galicia. As mesmo, a Consellera do Medio Rural poder ordenar a vacinacin ou tratamento obrigatorio dos animais domsticos ou calquera outra exixencia sanitaria (desde o sacrificio ata o illamento e internamento) que deba ser adoptada sobre este tipo de animais por razn de sanidade animal ou sade pblica. Ademais, de acordo co artigo 62 do Decreto 153/1998, que aproba o Regulamento de desenvolvemento da Lei 1/1993, a Consellera do Medio Rural competente para establecer, de acordo coa situacin epizootiolxica existente e sen prexuzo da normativa estatal ou comunitaria de aplicacin, os plans, programas e disposicins de execucin para o control, loita e erradicacin de zoonoses e epizootias dos animais domsticos e salvaxes en catividade. De acordo co artigo 17 da Lei 1/1993, para o mellor cumprimento do establecido nela, a Xunta de Galicia, a travs fundamentalmente da Consellera do Medio Rural, levar a cabo funcins superiores de inspeccin. No entanto, todos os rganos da Administracin
autonmica que por razn das sas funcins tean relacin co contido na citada lei teen a obriga de vixiar o seu cumprimento. As, os facultativos dependentes da Consellera do Medio Rural rexistrarn todas as actuacins en materia de polica sanitaria nas sas respectivas reas xeogrficas de competencia (artigo 17.3 da Lei 1/1993). O artigo 66 do Regulamento de desenvolvemento da Lei 1/1993 atribe aos servizos veterinarios oficiais da Xunta de Galicia (por si ss ou en colaboracin cos servizos municipais) as funcins de comprobacin do cumprimento dos requisitos establecidos pola normativa de proteccin e defensa de animais domsticos e salvaxes en catividade e de sanidade animal, as como a supervisin e o control dos programas zoosanitarios. 4.- Infraccins e sancins. A Lei 1/1993 establece un sistema de infraccins e sancins administrativas, independentes das que poidan ser obxecto do mbito civil ou penal, que clasifica en leves, graves e moi graves. 4.1.- O artigo 20 da Lei determina que son infraccins leves: a) Os malos tratos dos animais que non lles cause dor. b) A venda, doazn ou cesin de animais a menores de catorce anos ou incapacitados, sen autorizacin de quen tea a sa patria potestade, tutela ou custodia. c) A doazn de animais de compaa como premio. d) Non manter o animal en boas condicins hixinico-sanitarias. e) Mantelos en instalacins inadecuadas. f) Non facilitarlles a alimentacin adecuada s sas necesidades. g) A utilizacin de animais en traballos que os inmobilicen causndolles dor. h) Exercer a venda ambulante de animais fra de mercados e feiras autorizados.
i) A carencia ou tenza incompleta do arquivo de fichas clnicas dos animais obxecto de tratamento obrigatorio ou vacinacin. j) A posesin dun can non censado. k) O sacrificio de animais en lugares pblicos. l) A non recolla inmediata dos excrementos evacuados por un animal de compaa na va pblica. m) Calquera outra actuacin que vulnere o disposto nesta lei e que non estea tipificada como infraccin grave ou moi grave. 4.2.- As infraccins graves, segundo o artigo 21 da citada lei, son: a) Os malos tratos dos animais que lles cause dor ou lesins. b) Mutilalos sen necesidade ou sen o adecuado control veterinario. c) Abandonalos. d) A venda ambulante, reiterada, de animais en xeral, fra dos establecementos, feiras e mercados legalmente autorizados. e) A venda de animais salvaxes en catividade fra dos establecementos autorizados. f) O incumprimento das obrigas referidas aos establecementos, transporte e espectculos de animais domsticos e salvaxes en catividade sinaladas nos artigos 3, 4 e 5 da lei, salvo aquelas que sexan catalogadas como moi graves. g) A subministracin de estimulantes non autorizados ou substancias que poidan atentar contra a sa sade, excepto cando sexa por prescricin facultativa. h) A non vacinacin ou o non tratamento obrigatorio dos animais.
10
i) A venda de animais enfermos, salvo que se trate dun vicio oculto, non coecido polo vendedor. j) A cra ou comercializacin de animais sen cumprir os requisitos correspondentes. k) A tenza de animais perigosos sen as medidas de proteccin que se fixan. l) O incumprimento de calquera outra das condicins supostas nas autorizacins administrativas. As mesmo, considerarase infraccin grave a reincidencia en infraccin leve, entendendo que existe tal reincidencia cando se comete unha infraccin leve do mesmo tipo que a que motivou unha sancin anterior no prazo de 365 das seguintes ao da notificacin desta. Requirirase que a resolucin sancionadora adquirise firmeza. 4.3.- As infraccins moi graves son (artigo 22): a) Os malos tratos dos animais que lles cause a morte. b) A organizacin e celebracin de espectculos, pelexas ou outras actividades con animais que impliquen crueldade ou malos tratos ou poidan ocasionarlles sufrimentos. c) A venda de animais con enfermidade infectocontaxiosa coecida. d) A venda de animais para experimentacin sen a debida autorizacin ou a centros non autorizados. e) A esterilizacin ou o sacrificio de animais sen control facultativo. f) A reiteracin en faltas graves. Tamn se considerar infraccin moi grave a reincidencia en infraccin grave, entendendo que existe tal reincidencia cando se comete unha infraccin grave do mesmo tipo que a que motivou unha sancin anterior no prazo de 365 das seguintes ao da sa notificacin. Requirirase que a resolucin sancionadora adquirise firmeza.
11
4.4.- De acordo co artigo 24 da Lei 1/1993, as infraccins sern sancionadas con multas de: as leves, de 30,05 a 300,51; as graves, de 300,52 a 3.005,06, e as moi graves, de 3.005,07 a 15.025,30. A imposicin das sancins previstas corresponderalle ao alcalde do concello, para as infraccins leves, ao titular da Direccin Xeral de Producin Agropecuaria para as graves e ao conselleiro do Medio Rural para as moi graves.
12
Decreto 153/1998,
do 2 de abril, polo que se aproba o Regulamento que desenvolve a Lei 1/1993.
Este decreto vn desenvolver a Lei 1/1993, do 13 de abril, de proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade, regulando cun mis amplo detalle as medidas e accins que se recollan na citada lei. Ten, pois, o mesmo alcance e mbito de aplicacin que a lei que desenvolve e debe, por tanto, cinguirse ao que nela se dispn, complementando a sa regulacin; pero sen entrar en contradicins ou incongruencias con ela. Algns dos aspectos legais que son completados por este Decreto 153/1998 (en diante, Regulamento) foron xa obxecto de comentario e anlise na epgrafe anterior, polo que compete agora sinalar os avances que con respecto lei que desenvolve vn introducir este regulamento. Os mis importantes son: 1.- A creacin do Consello Galego de Proteccin de Animais Domsticos e Salvaxes en Catividade como rgano consultivo e de estudo da Comunidade Autnoma de Galicia na materia. As sas funcins son as seguintes: 1. Emitir informes nos casos a que fai referencia a lexislacin vixente en materia de proteccin de animais domsticos e salvaxes en catividade, cando se trate de competencias atribudas Xunta de Galicia ou estas se exerzan por delegacin.
13
2. Elaborar informes e ditames cando sexan solicitados por parte dos distintos rganos da Administracin autonmica que tean competencias sobre a proteccin dos animais domsticos e salvaxes en catividade. 3. Promover e realizar estudos de planificacin e coordinacin na materia. O Consello est formado polos seguintes rganos: Pleno, Comisin Permanente e Ponencias Tcnicas. O Pleno do Consello est presidido pola persoa titular da Consellera do Medio Rural e conta cunha vicepresidencia (titular da Direccin Xeral de Producin Agropecuaria) e nove vogais, dos cales catro representan a Administracin autonmica, un a Federacin Galega de Municipios e Provincias, dous as asociacins protectoras de animais de Galicia, un as asociacins ecoloxistas galegas e outro a organizacin colexial veterinaria galega. Por ltimo, a secretara do Pleno do Consello ocpaa un funcionario cualificado da Consellera do Medio Rural nomeado pola presidencia. 2.- Reglase pormenorizadamente a figura das asociacins de proteccin e defensa dos animais de Galicia, definida xa no artigo 13 da Lei 1/1993 como aquelas que se constitan legalmente sen nimo de lucro e que tean por obxecto fundamental a defensa e proteccin dos animais no medio en que viven, sendo consideradas de utilidade pblica e benfico-docentes. Estas asociacins contarn, pois, cun rexistro xeral na Consellera do Medio Rural, configurado como un instrumento para levar a cabo o seguimento, censo, proteccin e supervisin das sas actividades, e no cal se podern inscribir, sempre que cumpran os requisitos sinalados no pargrafo anterior. As asociacins inscritas neste rexistro podern ser declaradas pola Consellera do Medio Rural entidades colaboradoras da Administracin, precedendo peticin de parte interesada, cando renan os seguintes requisitos: a) Ter como unha das sas principais actividades a recolla e o albergue de animais abandonados.
14
b) Ter inscrito o centro de recolla de animais abandonados dentro do Rexistro de Establecementos de Animais Domsticos e Salvaxes en Catividade de Galicia. c) Estar desenvolvendo as sas actividades de proteccin e defensa dos animais durante, polo menos, os dous anos anteriores sa declaracin. En todo caso, as asociacins inscritas (fosen declaradas ou non entidades colaboradoras) teen a obriga de denunciar os feitos que consideren infraccin conforme o previsto na Lei 1/1993. 3.- O artigo 33 do Regulamento crea o Rexistro de Establecementos de Animais Domsticos e Salvaxes en Catividade de Galicia. Falouse deste rexistro no subpunto 2.1 da epgrafe anterior. Trtase dun rexistro pblico de carcter administrativo dependente da Consellera do Medio Rural que presenta varias seccins que se corresponden con diferentes tipos de establecementos: a) Ncleos zoolxicos. Quedan includos nesta alnea: zoosafaris, parques ou xardns zoolxicos, zoos de circos radicados en Galicia, reservas zoolxicas, centros de recuperacin da fauna, coleccins zoolxicas privadas e todo tipo de agrupacins zoolxicas. b) Establecementos de recolla de animais abandonados. c) Establecementos dedicados ao fomento de animais domsticos ou salvaxes en catividade. Quedan expresamente includos nesta alnea, entre outros: tendas de animais, centros de cra, centros de importacin de animais, escolas de adestramento de animais domsticos e salvaxes en catividade e as canceiras deportivas. Os particulares que realicen periodicamente venda de cras de animais consideraranse, para efectos de rexistro, como titulares de centros de cra, e estn obrigados sa inscricin nel. Estes establecementos debern reunir, como mnimo, para ser autorizados e rexistrados, unha serie de requisitos zoosanitarios, entre eles, contar cun lugar apropiado (co illamento adecuado) que evite o posible contaxio de enfermidades a animais
15
estraos ao establecemento, contar con construcins, instalacins e equipamentos que proporcionen un ambiente hixinico, protexan de posibles riscos aos animais e faciliten a aplicacin de medidas zoosanitarias; ter subministracin de auga potable, as como un sistema para a eliminacin de estercos, xurros e augas residuais, de forma que non entraen perigo de contaxio para outros animais nin para o home; contar cun programa definido de hixiene e profilaxe para os animais albergados, proposto por un facultativo veterinario. 4.- Concrtase como unha categora de animal domstico a figura dos animais de compaa . O artigo 3 do Regulamento defneos como animais domsticos que se cran xeralmente no propio fogar con obxecto de obter a sa compaa. Logo dedica o seu captulo VII (artigos 48 a 52) a establecer o seu rxime de tenza e coidados. As, condiciona a sa tenza en vivendas urbanas ao mantemento dunhas condicins hixinicas ptimas e ausencia de riscos sanitarios e de molestias para os vecios. Prohibe expresamente a entrada destes animais, especialmente cans, en toda clase de locais destinados a actividades alimentarias e en espectculos pblicos, deportivos e culturais. Tamn se prohibe a sa entrada en piscinas pblicas durante a tempada de baos. Exceptanse destas prohibicins os cans gua. Establcese expresamente a obriga de que os cans, nas vas pblicas, vaian provistos de bozo, cadea ou correa e colar identificador do propietario. Os concellos facilitarn os medios e espazos adecuados para que os animais poidan realizar as sas funcins fisiolxicas nas debidas condicins hixinicas. Ademais, limitarn ou prohibirn, de ser o caso, as zonas e horas en que podern circular ou permanecer os cans e outros animais sobre os parques, praias e outros espazos pblicos, especialmente os frecuentados por nenos, nos seus respectivos termos municipais. Os animais soltos en vivendas con acceso va pblica debern estar cercados de maneira que non poidan alterar ou asustar os viandantes.
16
Cando estes animais agridan persoas e poidan ser sospeitosos de transmitir algunha enfermidade infectocontaxiosa, ao xuzo dos servizos veterinarios oficiais, sern retidos polos servizos municipais e manterase en observacin veterinaria durante 14 das1. 5.- O Regulamento tamn determina o rxime de funcionamento do servizo de recolla, custodia e entrega de animais abandonados, cuxa competencia lles atribe s administracins locais. 6.- O Regulamento establece a obriga de contar con autorizacin previa da Consellera do Medio Rural para celebrar concursos, exposicins, certames ou eventos en que concorran animais domsticos ou salvaxes en catividade. 7.- Por ltimo, sinlase que as infraccins ao disposto no Regulamento se sancionan de acordo coas determinacins da Lei 1/1993, xa comentadas no punto 4 da epgrafe anterior, ou, de ser o caso, o Regulamento de epizootias e demais disposicins concordantes.
En caso de que estes animais deban ser sacrificados, o artigo 59 do Regulamento s autoriza mtodos indoloros como a inxeccin
intravenosa de barbitricos solubles, a inhalacin de monxido de carbono e outros que sexa necesario aplicar en funcin das condicins ou dificultades de manexo.
17
Decreto 90/2002, do 28 de febreiro,
polo que se regula a proteccin de animais potencialmente perigosos na Comunidade Autnoma de Galicia e se crean os rexistros galegos de identificacin.
O Decreto galego 90/2002 dtase en desenvolvemento da Lei estatal 50/1999, do 23 de decembro, sobre o rxime xurdico da tenza de animais potencialmente perigosos. Establece a normativa de aplicacin tenza desta clase de animais e as accins e medidas necesarias co fin de garantir a sa compatibilidade coa seguridade de persoas e bens e doutros animais. Quedan excludos do mbito de aplicacin deste decreto os cans e animais pertencentes s Forzas Armadas, s forzas e corpos de seguridade do Estado, polica da comunidade autnoma, polica local e a empresas de seguridade con autorizacin oficial. Definicins O artigo 2 do Decreto 90/2002 considera que son animais potencialmente perigosos no mbito territorial de Galicia todos aqueles que, pertencendo fauna autctona ou alctona, independentemente da sa condicin, natureza, especie ou raza a que pertencen, e convivindo na contorna humana como animais domsticos ou de compaa, sexan susceptibles de lles ocasionar a morte ou lesins s persoas ou a outros animais, ou de producir danos de certa entidade s cousas. Mis adiante, o mesmo artigo (seguramente pola transcendencia que para a opinin pblica teen os ataques deste tipo de animais a persoas) determina qu se debe entender
18
por cans potencialmente perigosos, sinalando que o sern aqueles en que concorra calquera das seguintes condicins: a) Cans que tiveron algn episodio de agresins a persoas ou ataques de certa entidade a animais ou s cousas. b) Cans que foron adestrados para a garda e defensa2. c) Cans que polas sas caractersticas raciais poidan ser aptos para o adestramento para a garda e defensa2. d) Cans que manifesten unha marcada agresividade natural ou inducida mediante adestramento, malos tratos ou calquera outro medio3. Requisitos para a tenza de animais potencialmente perigosos. A tenza de calquera animal clasificado como potencialmente perigoso requirir a obtencin previa dunha licenza administrativa, que ser outorgada polo concello do municipio de residencia do solicitante, ou, con constancia previa neste concello, polo concello en que se realiza a actividade de comercio ou adestramento, unha vez verificado o cumprimento de, polo menos, os requisitos sinalados no artigo 3 da Lei 50/1999, que son os seguintes: a) Ser maior de idade e non estar incapacitado para lle proporcionar os coidados necesarios ao animal.
En concreto os pertencentes s razas seguintes: American Stafforshire Terrier, Pit Bull Terrier, Bullmastif, Dobermann, Dogo Arxen-
tino, Dogo de Burdeos, Dogo do Tbet, Fila Brasileiro, Mastn Napolitano, Presa Canario, Presa Mallorquino (Ca de Bou), Rottweiler, Staffordshire Bull Terrier, Tosa Inu e Akita Inu. Tamn sern considerados nesta lia os cruzamentos en primeira xeracin destes, cruzamentos destas razas entre si ou cruzamentos destes con outras razas, obtendo unha tipoloxa similar a algunha das razas anteriormente descritas.
3
A dita agresividade ser apreciada pola autoridade competente, de oficio ou despois de notificacin ou denuncia e logo de informe
dun adestrador ou veterinario designado para o efecto
19
b) Non ter sido condenado por delitos de homicidio, lesins, torturas, contra a liberdade ou contra a integridade moral, a liberdade sexual e a sade pblica, de asociacin con banda armada ou de narcotrfico, as como ausencia de sancins por infraccins en materia de tenza de animais potencialmente perigosos. c) Certificado de aptitude psicolxica. d) Acreditacin de ter formalizado un seguro de responsabilidade civil por danos a terceiros que poidan ser causados polos seus animais, pola conta mnima que regulamentariamente se determine (o Decreto 90/2002 establece unha cobertura mnima de 125.000 que se renovar anualmente). A licenza administrativa deber ser renovada cada cinco anos. Para obter a licenza requirirase, ademais, a presentacin dunha memoria descritiva das instalacins e das medidas de seguridade utilizadas para impedir a fuxida dos animais, subscrita por un veterinario, bilogo ou outro facultativo con coecementos de etoloxa animal. Por ltimo, o titular da licenza deberase inscribir no Rexistro Municipal de Animais Potencialmente Perigosos habilitado en cada concello no prazo de quince (15) das desde que lle foi outorgada a licenza. Este rexistro contar cos datos persoais do posuidor, as caractersticas identificativas do animal, o seu lugar habitual de residencia e as sas funcins ou aptitudes (compaa, garda, defensa, caza...). Creacin de rexistros. Ademais deste rexistro municipal, o Decreto 90/2002 crea o Rexistro Galego de Identificacin de Animais de Compaa e de Animais Potencialmente Perigosos (RGIACeAPP) e o Rexistro Galego de Adestradores Caninos (RGAC). O primeiro est constitudo por das seccins: a de Rexistro de Identificacin de Animais de Compaa (nela incluiranse todos os cans) e a de Identificacin de Animais Potencialmente Perigosos (incle cans potencialmente perigosos e animais salvaxes en cativi-
20
dade considerados potencialmente perigosos). En ambas as seccins constarn os datos especficos do animal e os persoais do seu propietario; pero na de Animais Potencialmente Perigosos figurarn, ademais, un certificado expedido por veterinario que acredite anualmente a situacin sanitaria do animal e a inexistencia de enfermidades ou sntomas que o poidan facer potencialmente perigoso, a sa cartilla sanitaria actualizada, as copias da licenza municipal de tenza e da pliza de responsabilidade civil, as como, de ser o caso, os datos do centro de adestramento e os incidentes de agresins. No RGAC inscribiranse todas aquelas persoas que estean en posesin do certificado de capacitacin habilitante para o adestramento. O adestramento destes animais para garda e defensa ser efectuado por adestradores que estean en posesin dun certificado de capacitacin expedido ou homologado4 pola Xunta de Galicia. En todo caso, os centros de adestramento debern estar inscritos no Rexistro de Establecementos, segundo o artigo 33 do Decreto 153/1998, do 2 de abril, polo que se aproba o Regulamento que desenvolve a Lei 1/1993. Obrigas dos propietarios, tedores e veterinarios. Os propietarios, criadores ou tedores de animais potencialmente perigosos tern a obriga de identificar os animais cun microchip nos seus tres primeiros meses de vida ou nun mes despois da sa adquisicin. Ademais, debern manter aos animais que estean baixo a sa custodia en apropiadas condicins hixinico-sanitarias e cos coidados e atencins necesarios de acordo coas necesidades fisiolxicas e caractersticas propias da especie ou raza do animal, en cumprimento da Lei 1/1993 e do Decreto 153/1998, do 2 de abril, polo que se aproba o Regulamento que a desenvolve.
Vxase a Orde da Consellera de Medio Ambiente do 16 de outubro de 2002 que determina os ttulos que habilitan para a expedicin
directa do certificado de capacitacin para o adestramento no mbito da Comunidade Autnoma de Galicia (DOG n. 206, do 24 de outubro de 2002).
21
O propietario, tedor ou criador dun animal que agrida persoas ou outros animais causndolles feridas de mordedura, ser responsable de que o animal sexa sometido a recoecemento dun veterinario, en das ocasins dentro dos quince (15) das seguintes ao da agresin. Neste recoecemento o veterinario responsable emitir un certificado en que faga constar se o animal presenta ou non sntomas de enfermidade infectocontaxiosa. Os veterinarios que prestaren asistencia sanitaria a un animal sospeitoso de ser utilizado en pelexas, ou que observaren que o animal presenta cicatrices ou lesins relacionadas con esta prctica ou outras actividades prohibidas, deberanse pr en contacto inmediatamente co RGIACeAPP e achegar os datos correspondentes do animal e do seu propietario. Os propietarios, criadores ou tedores destes animais tern a obriga de cumprir todas as normas de seguridade cidad establecidas na lexislacin vixente e na lexislacin sobre proteccin animal de Galicia, de forma que se garanta a ptima convivencia destes animais cos seres humanos e se eviten molestias poboacin. Cans potencialmente perigosos abandonados ou vagabundos. Corresponde s administracins locais a recolla de animais abandonados ou vagabundos nos seus respectivos termos municipais. As instalacins destinadas a albergar cans potencialmente perigosos debern reunir as medidas de seguridade necesarias para evitar as fuxidas sen lles producir danos aos animais. Estes animais podern ser cedidos en adopcin coa condicin de que superen as probas de socializacin que demostren que o animal non perigoso para a seguridade das persoas, para outros animais, e que non van producir danos s cousas, sen prexuzo do cumprimento do resto das obrigas contidas no Decreto 90/2002.
Lei 43/2003, do 21 de novembro,

FORMACIN
De montes. estrutura e contido. Disposicins adicionais relativas conservacin da natureza e montes.
tema
17
funcionarios C1
AUTOR: JUAN J. RAPOSO ARCEO Doutor en Dereito Profesor titular da UDC.
ndice
2 4 5 5 8 12 15 16 18 18 21
Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes. estrutura e contido. Estrutura da norma e modificacins. Contido.
TTULO I. DISPOSICINS XERAIS. TTULO II: CLASIFICACIN E RXIME XURDICO DOS MONTES. TTULO III: XESTIN FORESTAL SUSTENTABLE. TTULO IV.CONSERVACIN E PROTECCIN DE MONTES. TTULO V. INVESTIGACIN, FORMACIN, EXTENSIN E DIVULGACIN. TTULO VI.FOMENTO FORESTAL. TTULO VII.RXIME SANCIONADOR.
Disposicins adicionais relativas conservacin da natureza e montes.
Lei 43/2003, do 21 de novembro DE MONTES 2
Lei 43/2003, do 21 de novembro,

de montes. Estrutura e contido.
A historia da lexislacin de montes en Espaa data xa de varios sculos. Podemos distinguir nela tres etapas claramente diferenciadas: Primeira etapa: ata o ano 1000: non existe practicamente lexislacin na materia dado que os bosques eran abundantes, a poboacin escasa, e o limitado desenvolvemento da industria naval determinaba que a madeira fose un recurso de interese relativo. Segunda etapa: desde o sculo XI ata inicios do sculo XIX: prodcese unha abundante normativa, sobre todo en materia de polica, para preservar os bosques que sofren unha considerable mingua por influxo da gandara (privilexios concedidos ao Honrado Concejo de la Mesta) e da construcin naval. Terceira etapa: desde o sculo XIX ata os nosos das: enmarcada dentro da consolidacin do Estado liberal, caracterzase por unha ampla normativa que busca non s a conservacin senn o aumento e repoboacin das masas forestais. Combina, pois, unha poltica de polica con outra de fomento. Son fitos seus as ordenanzas xerais de montes de 1833, a lexislacin desamortizadora do sculo XIX, a Lei de conservacin de montes e a sa repoboacin forestal de 1908 e o seu Regulamento de 1909, e a Lei de montes de 1957 e o seu Regulamento de 1962. Lei de 1957 substitea a actual Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes (en diante LM), xa que aquela fora ditada nun marco poltico e institucional, cun
contexto econmico e social moi distinto. A Constitucin de 1978 e a normativa internacional ambiental incidiron decisivamente na necesidade dunha nova LM. A Lei persegue converterse nun instrumento eficaz para garantir a conservacin dos montes espaois, as como promover a sa restauracin, mellora e racional aproveitamento apoindose na solidariedade colectiva. Sobre a dita norma di a sa exposicin de motivos: A lei insprase nuns principios que estn enmarcados no concepto primeiro e fundamental da xestin forestal sustentable. A partir del pdense deducir os demais: a multifuncionalidade, a integracin da planificacin forestal na ordenacin do territorio, a cohesin territorial e subsidiariedade, o fomento das producins forestais e do desenvolvemento rural, a conservacin da biodiversidade forestal, a integracin da poltica forestal nos obxectivos ambientais internacionais, a cooperacin entre as administracins e a obrigada participacin de todos os axentes sociais e econmicos interesados na toma de decisins sobre o medio forestal.
Estrutura da norma e modificacins.
A vixente LM estrutrase nunha exposicin de motivos, sete ttulos, cos seus respectivos captulos, 11 disposicins adicionais, 5 transitorias, unha derrogatoria, e seis derradeiras, cun total de 80 artigos. A referida norma foi obxecto das seguintes modificacins: Lei 10/2006, do 28 de abril, que realiza unha redefinicin das atribucins que, de acordo con determinados preceptos da LM corresponden s diferentes administracins pblicas, e modifica a propia ordenacin dos mecanismos de proteccin e conservacin dos montes, sinaladamente, aqueles que teen que ver coa loita contra os incendios forestais e coa proteccin que deparan os sistemas administrativos de rexistro e catlogo dos distintos tipos de montes. Lei 25/2009, do 22 decembro, de modificacin de diversas leis para a sa adaptacin Lei sobre o libre acceso s actividades de servizos e o seu exercicio
Contido.
Como indicamos anteriormente a LM estrutrase en sete ttulos, co contido, que de forma sucinta, pasamos a resumir seguidamente:
TTULO I. DISPOSICINS XERAIS.

O captulo I (artigos 1 a 6, ambos includos), denomnase Obxecto e principios xerais, e establece que a norma persegue constiturse nun instrumento eficaz para garantir a conservacin dos montes espaois, as como promover a sa restauracin, mellora e racional aproveitamento apoindose na indispensable solidariedade colectiva. A lei insprase nuns principios que estn enmarcados no concepto primeiro e fundamental da xestin forestal sustentable. A partir del pdense deducir os demais: a multifuncionalidade, a integracin da planificacin forestal na ordenacin do territorio, a cohesin territorial e subsidiariedade, o fomento das producins forestais e do desenvolvemento rural, a conservacin da biodiversidade forestal, a integracin da poltica forestal nos obxectivos ambientais internacionais, a cooperacin entre as administracins e a obrigada participacin de todos os axentes sociais e econmicos interesados na toma de decisins sobre o medio forestal. Especial relevancia concede a lei funcionalidade social do monte, ao dicir no seu artigo 4 que a desempean tanto como fonte de recursos naturais como por ser provedores de mltiples servizos ambientais, entre eles, de proteccin do solo e do ciclo hidrolxico; de fixacin do carbo-
no atmosfrico; de depsito da diversidade biolxica e como elementos fundamentais da paisaxe. O concepto de monte recolle o cumprimento das diversas funcins do territorio forestal e d entrada s comunidades autnomas na marxe de regulacin sobre terreos agrcolas abandonados, solos urbanos e urbanizables e a determinacin da dimensin da unidade mnima que ser considerada monte para efectos da lei. Neste sentido, o artigo 5 da LM define o monte nun dobre sentido: positivo e negativo (ou exclunte), e as di: Artigo 5.Concepto de monte
1.
Para os efectos desta lei, entndese por monte todo terreo en que vexetan especies forestais arbreas, arbustivas, de matogueira ou herbceas, sexa espontaneamente ou procedan de sementeira ou plantacin, que cumpran ou poidan cumprir funcins ambientais, protectoras, produtoras, culturais, paisaxsticas ou recreativas. Teen tamn a consideracin de monte:
a)
Os terreos ermos, rochedos e areeiras.

b)
As construcins e infraestruturas destinadas ao servizo do monte en que se sitan.

c)
Os terreos agrcolas abandonados que cumpran as condicins e prazos que determine a comunidade autnoma, e sempre que adquirisen signos inequvocos do seu estado forestal.
d)
Todo terreo que, sen reunir as caractersticas descritas anteriormente, se adscriba finalidade de ser repoboado ou transformado ao uso forestal, de conformidade coa normativa aplicable.
e)
Os enclaves forestais en terreos agrcolas coa superficie mnima determinada pola comunidade autnoma.
E seguidamente, no nmero 2 do referido artigo 5, sinala que NON son monte para efectos da lei:
2.
Non teen a consideracin de monte:

a)
Os terreos dedicados ao cultivo agrcola.
b)
Os terreos urbanos e aqueloutros que excla a comunidade autnoma na sa normativa forestal e urbanstica.
Remata o captulo cunha especie de glosario que contn unha serie de definicins que serven de interpretacin autntica dos termos da norma. O captulo II se denomina Competencias das administracins pblicas (artigos 7 a 10). A lei refrese, fundamentalmente a tres administracins con competencia en materia forestal: a estatal, a autonmica e a local. Agora ben, a importancia de tal competencia non similar en toda elas; as, designa as administracins autonmicas como as responsables e competentes en materia forestal, de acordo coa Constitucin e os estatutos de autonoma. Asemade, delimita as funcins da Administracin xeral do Estado, fundamentadas na sa competencia de lexislacin bsica en materia de montes, aproveitamentos forestais e ambiente, ademais doutros ttulos. En todo caso, opta pola colaboracin e cooperacin interadministrativas. E, respecto ao papel das administracins locais na poltica forestal, queda basicamente confinado adopcin de decisins que inciden directamente sobre os seus propios montes. de destacar que os montes e a actividade forestal en xeral constiten unha competencia exclusiva estatal e autonmica, o que resulta do artigo 148.1.8 da Constitucin espaola que sinala que as comunidades autnomas podern asumir competencias en materia dos montes e aproveitamentos forestais e o artigo 149.1.23 establece como competencia exclusiva do Estado: A lexislacin bsica sobre montes, aproveitamentos forestais e vas pecuarias; e no mesmo sentido, o Estatuto de autonoma de Galicia, sinala no seu artigo 27, que a Comunidade Autnoma de Galicia ter competencia exclusiva: 10. Montes, aproveitamentos forestais, vas pecuarias e pastos, sen prexuzo do disposto no artigo 149.1.23 da Constitucin, e atribe, poren, unha absoluta exclusividade competencial en materia de rxime xurdico de montes veciais en man comn (cfr. artigo 27.11 do Estatuto de autonoma de Galicia). Por ltimo, pecha o captulo cunha referencia Conferencia Sectorial de Medio Ambiente que, asistida pola Comisin Nacional de Proteccin da Natureza, asumir a coordinacin entre a Administracin xeral do Estado e as comunidades autnomas para a prepa-
racin, estudo e desenvolvemento das cuestins propias da poltica forestal espaola. Para estes efectos, constitese no seo da Comisin Nacional o Comit Forestal como rgano de traballo especfico nesta materia. Por outra parte, establcese na lei que o Consello Nacional de Bosques ser o rgano consultivo e asesor da Administracin xeral do Estado en materia de montes e recursos forestais, servindo ao tempo como instrumento de participacin de todas aquelas partes interesadas na planificacin e organizacin do sector forestal.
TTULO II: CLASIFICACIN E RXIME XURDICO DOS MONTES.

Divdese, pola sa vez, en cinco captulos, e comprende os artigos 11 a 27. Dentro deste ttulo reglanse as seguintes cuestins:
Clasificacin dos montes:

Utilzanse varios criterios para realizar a clasificacin. As, cabe falar de: Por razn da titularidade: Podemos distinguir entre montes pblicos e montes privados: Montes pblicos: os pertencentes ao Estado, s comunidades autnomas, s entidades locais e a outras entidades de dereito pblico. Estes montes poden subdividirse, pola sa vez, en: Montes de dominio pblico: son de dominio pblico ou demaniais e integran o dominio pblico forestal:
a)
Por razns de servizo pblico, os montes includos no Catlogo de Montes de Utilidade Pblica entrada en vigor desta lei, as como os que se inclan nel de acordo co artigo 16.
b)
Os montes comunais, pertencentes s entidades locais, mentres o seu aproveitamento corresponda ao comn dos vecios.
c)
Aqueloutros montes que, sen reuniren as caractersticas anteriores, fosen afectados a un uso ou servizo pblico. Montes patrimoniais: os de propiedade pblica que non sexan demaniais. Montes privados os pertencentes a persoas fsicas ou xurdicas de dereito privado, xa sexa individualmente ou en rxime de copropiedade. Como un subtipo dos montes privados, cabe inclur os montes veciais en man comn, de grande importancia na Comunidade Autnoma de Galicia, que teen natureza especial derivada da sa propiedade en comn, suxeita s limitacins de indivisibilidade, inalleabilidade, imprescritibilidade e inembargabilidade. Rxense pola sa lexislacin especfica e, subsidiariamente, aplicarselles o disposto na LM para os montes privados. Por razn das sas caractersticas. Por razn das sas especiais caractersticas, os montes, tanto de titularidade pblica como privada, podern clasificarse en protectores e montes con outras figuras de especial proteccin, de conformidade co establecido no captulo IV bis do ttulo II da LM (engadido pola Lei 10/2006, do 28 abril). Montes protectores: Podern ser declarados protectores aqueles montes ou terreos forestais de titularidade pblica ou privada que estean comprendidos nalgn dos seguintes casos:
a)
Os situados en cabeceiras de bacas hidrogrficas e aqueloutros que contriban decisivamente regulacin do rxime hidrolxico, evitando ou reducindo aludes, riadas e inundacins e defendendo poboacins, cultivos ou infraestruturas.
b)
Que se encontren nas reas de actuacin prioritaria para os traballos de conservacin de solos fronte a procesos de erosin e de correccin hidrolxico-forestal e, en especial, as dunas continentais.
c)
Que eviten ou reduzan os desprendementos de terras ou rochas e a cada de terras a encoros e aqueles que protexan cultivos e infraestruturas contra o vento.
d)
Que se encontren nos permetros de proteccin das captacins superficiais e subterrneas de auga.
e)
Que se encontren formando parte daqueles tramos fluviais de interese ambiental includos nos plans hidrolxicos de bacas.
f)
Aqueloutros que determine a lexislacin autonmica.

g)
Que estean situados en reas forestais declaradas de proteccin dentro dun plan de ordenacin de recursos naturais ou dun plan de ordenacin de recursos forestais de conformidade co disposto no artigo 31 da LM. Outras figuras de especial proteccin de montes As comunidades autnomas podern establecer outras figuras de especial proteccin dos montes de titularidade pblica ou privada que presenten, entre outras, algunhas das seguintes caractersticas:
a)
Que contriban conservacin da diversidade biolxica, a travs do mantemento dos sistemas ecolxicos, a proteccin da flora e a fauna ou a preservacin da diversidade xentica.
b)
Que constitan ou formen parte de espazos naturais protexidos, reas da Rede Natura 2000, reservas da biosfera ou outras figuras legais de proteccin, ou se encontren nas sas zonas de influencia, as como os que constitan elementos relevantes da paisaxe.
c)
Que estean includos dentro das zonas de alto risco de incendio conforme o establecido no artigo 48. d) Pola especial significacin dos seus valores forestais. e) Aqueloutros que determine a lexislacin autonmica. A declaracin de monte protector e doutras figuras de especial proteccin de montes ser feita pola Administracin forestal da comunidade autnoma correspondente, logo de expediente en que, en todo caso, debern ser odos os propietarios e a entidade local onde radiquen. Igual procedemento se seguir para a desclasificacin unha vez que as circunstancias que determinaron a sa inclusin desaparecesen. Por razn da sa inclusin no Catlogo de Montes de Utilidade Pblica. Dentro dos montes pblicos, cabe inclur a figura dos Montes catalogados de utilidade pblica, entendendo por tales aqueles que entrada en vigor da LM, as comunidades autnomas inclan no Catlogo de Montes de Utilidade Pblica por estaren includos nalgn dos seguintes supostos:
a)
Que cumpran algunha das caractersticas enumeradas nos artigos 24 e 24 bis da LM, antes transcritos.
b)
Os que, sen reuniren plenamente no seu estado actual as caractersticas dos montes protectores ou con outras figuras de especial proteccin, sexan destinados restauracin, repoboacin ou mellora forestal cos fins de proteccin daqueles.
c)
Aqueloutros que estableza a comunidade autnoma na sa lexislacin. No caso dos montes catalogados de utilidade pblica, a lei opta pola sa declaracin como dominio pblico, constitundose o dominio pblico forestal con estes montes xunto cos
restantes montes afectados a un uso ou un servizo pblico. Desta forma, dselle o mximo grao de integridade e permanencia ao territorio pblico forestal de maior calidade.
Rxime xurdico:
Regula o rxime xurdico dos montes pblicos e privados. En canto ao primeiro diferencia entre o dos montes demaniais, que son inalleables, imprescritibles e inembargables e non estn suxeitos a tributo ningn que grave a sa titularidade, e os patrimoniais, que son susceptibles de usucapin ou prescricin adquisitiva (isto adquisicin polo transcurso do tempo), e que s se dar mediante a posesin en concepto de dono, pblica, pacfica e non interrompida durante 30 anos. Reglase a institucin do Catlogo de Montes de Utilidade Pblica, de gran tradicin histrica na regulacin xurdica dos montes pblicos en Espaa, como instrumento fundamental da sa proteccin, que permanece e se reforza na lei. En primeira instancia, ao homologar o seu rxime, que xa era de case dominio pblico, co dos bens plenamente demaniais. En segundo lugar, ao ampliar os motivos de catalogacin. En concreto, engadronse aqueles que mis contriben conservacin da diversidade biolxica e, en particular, aqueles que constitan ou formen parte de espazos naturais protexidos ou espazos da rede europea Natura 2000. O captulo IV deste ttulo estuda o rxime xurdico dos montes de titularidade privada, especialmente a sa inmatriculacin ou inscricin rexistral e a sa xestin. Analzase tamn en termos equivalentes dos montes catalogados a figura dos montes protectores e o seu rexistro, cuxa declaracin se estimula con incentivos econmicos. O captulo V, por ltimo, regula o dereito de adquisicin preferente das comunidades autnomas nas transmisins onerosas de determinados montes e as unidades mnimas de actuacin forestal.
TTULO III: XESTIN FORESTAL SUSTENTABLE.

Comprende catro captulos (artigos 28 a 38). A LM concede especial relevancia a un aspecto fundamental para a definicin da poltica forestal, como o da informacin. Trtase de establecer os mecanismos para dispor dunha informacin forestal actualizada e de calida-
de para todo o territorio espaol sobre a base de criterios e metodoloxas comns. Esta informacin coordinarase e plasmarase na Estatstica forestal espaola, entre cuxos obxectivos resalta o de facilitar o acceso do cidadn informacin vinculada ao mundo forestal. A lei constata a necesidade da planificacin forestal a escala xeral, consagrando a existencia da Estratexia forestal espaola, que deber ser aprobada por acordo do Consello de Ministros, o documento de referencia para establecer a poltica forestal espaola, conter o diagnstico da situacin dos montes e do sector forestal espaol, as previsins de futuro, de conformidade coas sas propias necesidades e cos compromisos internacionais contrados por Espaa, e as directrices que permiten articular a poltica forestal espaola; e o Plan Forestal Espaol, instrumento de planificacin a longo prazo da poltica forestal espaola, que desenvolver a Estratexia forestal espaola, ser elaborado polo ministerio, e revisado cada dez anos ou nun prazo inferior cando as circunstancias as o aconsellen. Neste mbito, a novidade mis importante da lei constitena os plans de ordenacin dos recursos forestais (PORF). Configranse como instrumentos de planificacin forestal de mbito comarcal integrados no marco da ordenacin do territorio, co que a planificacin e xestin forestais se conectan co decisivo mbito da ordenacin territorial. As comunidades autnomas podern elaboralos, e o seu contido ser obrigatorio e executivo nas materias reguladas na LM. As mesmo, tern carcter indicativo respecto de calquera outra actuacin, plan ou programa sectorial. O seu mbito territorial sern os territorios forestais con caractersticas xeogrficas, socioeconmicas, ecolxicas, culturais ou paisaxsticas homoxneas, de extensin comarc En canto ordenacin de montes, cabe sinalar que a LM dispn que os montes pblicos e privados deben contar cun proxecto de ordenacin de montes, plan dasocrtico ou outro instrumento de xestin equivalente. O contido mnimo dos proxectos de ordenacin de montes e plans dasocrticos determinarase nas directrices bsicas comns para a ordenacin e o aproveitamento de montes. A elaboracin destes instrumentos deber ser dirixida e supervisada por profesionais con titulacin forestal universitaria e deber ter como referencia, se o caso, o PORF en cuxo mbito se encontre o monte.
Reglase tamn a figura da Certificacin forestal, na cal sesinala que as administracins pblicas promovern o desenvolvemento dos sistemas de certificacin, garantindo que o proceso de certificacin forestal sexa voluntario, transparente e non discriminatorio, e velarn por que os sistemas de certificacin forestal establezan requisitos en relacin cos criterios ambientais, econmicos e sociais que permitan a sa homologacin internacional. E, por ltimo, establcese que nos procedementos de contratacin pblica as administracins pblicas adoptarn as medidas oportunas para evitar a adquisicin de madeira e produtos derivados procedentes de cortas ilegais de pases terceiros e para favorecer a adquisicin daqueles procedentes de bosques certificados. As administracins pblicas fomentarn o consumo responsable destes produtos por parte dos cidadns, mediante campaas de divulgacin. Polo que respecta aos aproveitamentos forestais, a LM dispn expresamente que o titular do monte ser, en todos os casos, o propietario dos recursos forestais producidos no seu monte, includos froitos espontneos, e ter dereito ao seu aproveitamento conforme o establecido na dita lei e na normativa autonmica; ademais, incide na importancia de que os montes conten co seu correspondente instrumento de xestin, de tal maneira que para montes ordenados ou, se o caso, includos no mbito de aplicacin dun PORF, a Administracin se limitar a comprobar que o aproveitamento proposto conforme coas previsins do dito instrumento. En canto aos aproveitamentos madeirables e leosos, sern regulados polo rgano forestal da comunidade autnoma. Nos montes non xestionados polo dito rgano forestal estes aproveitamentos estarn sometidos s seguintes condicins bsicas:
a)
Cando exista proxecto de ordenacin, plan dasocrtico ou instrumento de xestin equivalente, ou o monte estea includo no mbito de aplicacin dun PORF e este as o prevexa, o titular da explotacin do monte deber notificar previamente o aproveitamento ao rgano forestal da comunidade autnoma, co obxecto de que este poida comprobar a sa conformidade co previsto no instrumento de xestin ou, se for o caso, de planificacin. A denegacin ou condicionamento do aproveitamento s se poder producir no prazo que determine a normativa autonmica mediante resolucin motivada, entendndose aceptado en caso de non recaer resolucin expresa no dito prazo.
b)
En caso de non existiren os ditos instrumentos, estes aproveitamentos requirirn autorizacin administrativa previa.
TTULO IV.CONSERVACIN E PROTECCIN DE MONTES.

Estruturado en cinco captulos (artigos 39 a 54 bis), no primeiro ocpase dos usos do solo, e establece que os instrumentos de planeamento urbanstico, cando afecten a cualificacin de terreos forestais, requirirn o informe, que ser vinculante se se trata de montes catalogados ou protectores, da Administracin forestal competente; e regula tamn o cambio do uso forestal e a modificacin da cuberta vexetal. No captulo II regula a conservacin de solos, a loita contra a erosin e a desertizacin e restauracin hidrolxico-forestal. O captulo III, o mis importante deste ttulo, leva por epgrafe Incendios forestais. Nel se regula a defensa contra os incendios forestais, e establcese que corresponde s administracins pblicas competentes a responsabilidade da organizacin da defensa contra os incendios forestais, establecendo os mecanismos de prevencin dos incendios forestais, dispondo que as Forzas e os Corpos de Seguridade do Estado, as como as institucins autonmicas e locais, cada un de conformidade coa sa normativa reguladora e no exercicio das sas competencias e, se o caso, de conformidade coa planificacin en materia de proteccin civil, intervirn na prevencin dos incendios forestais mediante vixilancia disuasoria e investigacin especfica das causas e na mobilizacin de persoal e medios para a extincin. As mesmo, as administracins pblicas podern regular a constitucin de grupos de voluntarios para colaborar na prevencin e extincin e coidarn da formacin das persoas seleccionadas para levar a cabo estas tarefas. Igualmente, fomentarn as agrupacins de propietarios de montes e demais persoas ou entidades interesadas na conservacin dos montes e na sa defensa contra os incendios. Por outra parte, establcese que toda persoa que advirta a existencia ou inicio dun incendio forestal estar obrigada a avisar a autoridade competente ou os servizos de emerxencia e, se o caso, a colaborar, dentro das sas posibilidades, na extincin do incendio. Reglase a organizacin da extincin dos incendios forestais e os traballos de extincin, e defnense as zonas de alto risco de incendio como aquelas reas en que a frecuencia ou virulencia dos incendios forestais e a importancia dos valores ameazados
fagan necesarias medidas especiais de proteccin contra os incendios podern ser declaradas zonas de alto risco de incendio ou de proteccin preferente. Para cada unha destas zonas articularase o correspondente plan de defensa. Por ltimo, remata o captulo cunha referencia cobertura de danos por incendios forestais, e ao mantemento e restauracin do carcter forestal dos terreos incendiados, establecndose que as comunidades autnomas debern garantir as condicins para a restauracin dos terreos forestais incendiados, e queda prohibido:
a)
O cambio de uso forestal polo menos durante 30 anos.

b)
Toda actividade incompatible coa rexeneracin da cuberta vexetal, durante o perodo que determine a lexislacin autonmica. Con carcter singular, as comunidades autnomas podern acordar excepcins a estas prohibicins nos termos sinalados na LM. O captulo IV, ocpase da Sanidade e xentica forestal, e o V, introducido pola Lei 10/2006, do 28 de abril, baixo a epgrafe Uso social do monte, regula o acceso pblico ao monte.
TTULO V. INVESTIGACIN, FORMACIN, EXTENSIN E DIVULGACIN.

Ocpase no seu captulo I (artigos 55 a 56 ) da Investigacin forestal, incorporndose nos plans nacionais de investigacin cientfica, desenvolvemento e innovacin tecnolxica, da Administracin xeral do Estado, demandas de investigacin forestal das administracins pblicas e dos sectores produtivos, e correspondendo s diversas administracins pblicas, Estado e comunidades autnomas o fomento da investigacin forestal debendo cooperar no establecemento, mantemento, financiamento e control das redes temticas e parcelas de seguimento derivadas da normativa internacional, os seus respectivos plans forestais ou os plans nacionais de investigacin cientfica, desenvolvemento e innovacin tecnolxica.
O captulo II, Formacin e educacin forestal (artigos 57 a 59) ocpase da formacin e divulgacin forestal, para efectos de contribur ao desenvolvemento e promocin dos aspectos sociolaborais do sector forestal e ao fomento do emprego con especial atencin s poboacins rurais. Regula tamn neste nmero as funcins de extensin, polica e gardara forestal, que realizar funcins de polica, custodia e vixilancia para o cumprimento da normativa aplicable en materia forestal, especialmente as de prevencin, deteccin e investigacin da causalidade de incendios forestais; as como de asesoramento facultativo en tarefas de extensin e xestin forestal e de conservacin da natureza. Os profesionais que realicen estas funcins contarn coa formacin especfica que os capacite para o seu correcto desenvolvemento. Os funcionarios que desempeen funcins de polica administrativa forestal, por atribucin legal ou por delegacin, teen a condicin de axentes da autoridade e os feitos constatados e formalizados por eles nas correspondentes actas de inspeccin e denuncia tern presuncin de certeza, sen prexuzo das probas que en defensa dos respectivos dereitos e intereses poidan achegar os interesados. As mesmo, estn facultados para:
a)
Entrar libremente en calquera momento e sen aviso previo nos lugares suxeitos a inspeccin e a permanecer neles, con respecto, en todo caso, inviolabilidade do domicilio. Ao efectuar unha visita de inspeccin debern comunicar a sa presenza persoa inspeccionada ou ao seu representante, a menos que consideren que a dita comunicacin pode prexudicar o xito das sas funcins.
b)
Proceder a practicar calquera dilixencia de investigacin, exame ou proba que consideren necesario para comprobar que as disposicins legais se observan correctamente.
c)
Tomar ou sacar mostras de substancias e materiais, realizar medicins, obter fotografas, vdeos, gravacin de imaxes, e facer esbozos e planos, sempre que se notifique ao titular ou ao seu representante, salvo casos de urxencia, nos cales a notificacin se poder efectuar con posterioridade.
Os axentes forestais e ambientais, no exercicio das sas competencias, actuarn de forma coordinada, e con respecto s facultades que atribe a sa lexislacin orgnica reguladora, coas Forzas e Corpos de Seguridade. Remata o ttulo cunha referencia educacin forestal.
TTULO VI.FOMENTO FORESTAL.

O ttulo, que comprende tres captulos (artigos 60 a 66), regula as fundacins e asociacins forestais, as empresas forestais e os incentivos econmicos en montes ordenados. Como sinala a exposicin de motivos da LM, outro aspecto relevante desta norma constiteo a previsin de medidas de fomento da xestin sustentable dos montes, mediante subvencins e outros incentivos polas externalidades ambientais, ademais de considerar includos entre os fins de interese xeral os orientados xestin forestal sustentable, para efectos da Lei 49/2002, do 23 de decembro, de rxime fiscal das entidades sen fins lucrativos e dos incentivos fiscais ao mecenado. Con estas medidas qurese contribur ao recoecemento dos beneficios xerais que os propietarios proporcionan sociedade cos seus montes. Para incidir unha vez mis no impulso ordenacin de todos os montes, os incentivos soamente sern aplicables aos montes que conten con instrumento de xestin, e ademais tern prioridade os montes declarados protectores ou os montes catalogados. No acceso s subvencins para a prevencin contra incendios forestais, cando se financien con cargo aos orzamentos xerais do Estado, tern prioridade os montes que se encontren situados nunha zona de alto risco de incendio cun plan de defensa contra incendios vixente, de acordo co artigo 48 da LM.
TTULO VII.RXIME SANCIONADOR.

Estruturado en dous captulos, o primeiro leva por ttulo Infraccins (artigos 67 a 72), e nel tipifcanse as infraccins LM, clasifcanse en moi graves, graves e leves, reglanse as medidas cautelares (inclundo o comiso), sinala como responsables das infraccins tanto
as persoas fsicas como s xurdicas que incorran naquelas e, en particular, a persoa que directamente realice a actividade infractora ou a que ordene a dita actividade cando o executor tea con aquela unha relacin contractual ou de feito, sempre que se demostre a sa dependencia do ordenante; fixa o rxime de prescricin das infraccins, que ser de cinco anos para as moi graves, tres anos para as graves e un ano para as leves, e o prazo de prescricin comezar a contar a partir da data en que a infraccin se cometeu; e, por ltimo, refrese posible responsabilidade penal establecendo que cando a infraccin puidese ser constitutiva de delito ou falta, a Administracin instrutora porao en coecemento do rgano xurisdicional competente, suspendndose a tramitacin do procedemento sancionador mentres a autoridade xudicial non ditase sentenza firme ou resolucin que poa fin ao proceso. A sancin penal excluir a imposicin de sancin administrativa nos casos en que se aprecie a identidade do suxeito, do feito e do fundamento. De non terse estimado a existencia de delito ou falta, o rgano competente continuar, se o caso, o expediente sancionador tendo en conta os feitos declarados probados na resolucin firme do rgano xudicial competente. O captulo II, artigos 73 a 80 regula as sancins, ocupndose da potestade sancionadora, a clasificacin das sancins establecendo multas para as infraccins leves, de 100 a 1.000 euros; para as infraccins graves, de 1.001 a 100.000 euros, e para as moi graves, de 100.001 a 1.000.000 euros. As ditas sancins aplicaranse de acordo co principio de proporcionalidade, en funcin da intensidade do dano causado, o grao de culpa, a reincidencia ou o beneficio econmico obtido polo infractor. As sancins ou a sa conta poderanse reducir, sempre e cando o infractor corrixise a situacin creada pola comisin da infraccin, no prazo que se sinale no correspondente requirimento. As sancins impostas pola comisin de faltas moi graves prescribirn aos tres anos, mentres que as impostas por faltas graves ou leves o farn aos dous anos e ao ano, respectivamente; e o prazo de prescricin das sancins comezar a contar desde o da seguinte a aquel en que adquira firmeza a resolucin pola que se impn a sancin. Por ltimo, reglase a reparacin do dano e indemnizacin, as multas coercitivas, a execucin subsidiaria e o comiso.
A lei remata cunha serie de disposicins adicionais, transitorias, a disposicin derrogatoria e as derradeiras. Hai que sinalar que a LM derroga expresamente as seguintes normas:
a)
Lei do 10 de marzo de 1941, sobre o patrimonio forestal do Estado.

b)
Lei do 8 de xuo de 1957, de montes.

c)
Lei 81/1968, do 5 de decembro, sobre incendios forestais.

d)
Lei 22/1982, do 16 de xuo, sobre repoboacins gratutas con cargo ao orzamento do ICONA en terreos includos no Catlogo de Montes de Utilidade Pblica.
e)
Lei 5/1977, do 4 de xaneiro, de fomento da producin forestal. As normas regulamentarias ditadas en desenvolvemento dos textos derrogados antes referidos continuarn vixentes, en canto non se opoan ao previsto na LM, ata a entrada en vigor das normas que poidan ditarse no seu desenvolvemento.
Disposicins adicionais
relativas conservacin da natureza e montes.

Os montes constiten un recurso natural de gran transcendencia territorial e biolxica, ocupando case un terzo da superficie terrestre. A conservacin da natureza e o respecto biodiversidade son unha constante na LM. As, xa a sa exposicin de motivos, comeza cunha referencia Declaracin da Asemblea de Nacins Unidas, na sa sesin especial de xuo de 1997, onde se di que: A ordenacin, a conservacin e o desenvolvemento sustentable de todos os tipos de bosques son fundamentais para o desenvolvemento econmico e social, a proteccin do ambiente e os sistemas sustentadores da vida no planeta. Os bosques son parte do desenvolvemento sustentable. A LM contn un total de once disposicins adicionais, das cales cabera inclur dentro do mbito da epgrafe, isto , dentro das relativas conservacin da natureza e montes, as que a continuacin pasamos a transcribir: Disposicin adicional terceira. Participacin forestal na declaracin de espazos naturais protexidos. No procedemento de declaracin de montes como espazos naturais protexidos ser preceptiva a participacin do rgano forestal da comunidade autnoma cando este sexa distinto do rgano declarante. Disposicin adicional cuarta.Uso enerxtico da biomasa forestal residual
O Goberno elaborar, en colaboracin coas comunidades autnomas, unha estratexia para o desenvolvemento do uso enerxtico da biomasa forestal residual, de acordo cos obxectivos indicados no Plan de Fomento das Enerxas Renovables en Espaa. Disposicin adicional stima.Cambio climtico As administracins pblicas elaborarn, no mbito do Convenio Marco das Nacins Unidas sobre Cambio Climtico, un estudo sobre as necesidades de adaptacin do territorio forestal espaol ao cambio climtico, inclundo unha anlise dos mtodos de ordenacin e tratamentos silvcolas mis adecuados para a dita adaptacin.
De montes veciais en man comn e decreto 260/1992, do 4 de setembro, polo que se aproba o seu regulamento de execucin.
Lei 13/1989, do 10 de outubro,

tema
FORMACIN
18
funcionarios C1
AUTOR: JUAN J. Raposo Arceo Doutor en Dereito profesor titular da UDC
ndice
2 3 6 6 11 13 15 16 16 18
Lei 13/1989, do 10 de outubro, de montes veciais en man comn.

ORIXE E EVOLUCIN HISTRICA.
A lei 13/1989, do 10 de outubro, de mvmc

A. TTULO PRELIMINAR: DISPOSICINS XERAIS: ARTIGOS: 1 - 3. b. TTULO I: RXIME XURDICO: artigos 4 - 8. c. TTULO II: DA CLASIFICACIN E OS SEUS EFECTOS: ARTIGOS 9 - 13. d. TTULO III: DA ORGANIZACIN DAS COMUNIDADES: ARTIGOS 14 - 20. e. TTULO IV: DOS APROVEITAMENTOS: ARTIGOS 21 - 23. f. TTULO V: PROTECCIN E XESTIN CAUTELAR: ARTIGOS 24 - 30.
Decreto 260/1992, do 4 de setembro, polo que se aproba o regulamento de execucin da lei de montes veciais en man comn.
Lei 13/1989, do 10 de outubro 2
Lei 13/1989, do 10 de outubro,

de montes veciais en man comn.
Os montes veciais en man comn (en diante MVMC), son unha institucin de grande importancia na Comunidade Autnoma de Galicia, e en especial no dereito galego. Tal importancia vn avalada pola extensin de monte que abarca aproximadamente un milln de hectreas, polo nmero de comunidades e de comuneiros existentes e polo seu peso na economa de Galicia, que ocupa un lugar destacado no sector forestal en Espaa. Desde o punto de vista xurdico presntase o problema do seu difcil encadramento nun dereito como o espaol que ten como base o dereito romano, e no que esta figura, caracterizada como unha comunidade xermnica (isto , sen cotas e indivisible), ten difcil inclusin. Tradicionalmente os MVMC servan para producir pasto para o gando, lea para o fogar, complemento das zonas de cultivo de cereais, e viveiro de materias primas para esterco. Tratbase, por conseguinte, de aproveitamentos que, ou ben son hoxe inexistentes (lea para o fogar, substituda por outras enerxas: electricidade, butano, etc.), ou ben teen unha entidade moi limitada (o esterco foi substitudo en gran parte polos fertilizantes qumicos). En consecuencia estes aproveitamentos, na sa maiora, perderon a sa razn de ser, e foron substitudos por outros novos: producin forestal, instalacin de parques elicos, campos deportivos (golf), explotacin de canteiras, etc.
Outra caracterstica dos MVMC que estn regulados por mltiples normas de orixe distinta, comunitaria, estatal, autonmica galega (pblica e privada), e anda local; e mesmo por normas de dereito non escrito (o costume). E ademais estas normas pertencen a diversos sectores do ordenamento, non s o forestal, senn o de ordenacin do solo, e o ambiental.
1. ORIXE E EVOLUCIN HISTRICA.

Sen pretender, evidentemente, ser exhaustivos, e tendo en conta que cando falamos de MVMC estamos a referirnos a unha forma de propiedade colectiva, utilizada consuetudinariamente polos seus titulares, podemos indicar, respecto sa orixe, que enormemente debatida, e que en realidade non foi determinada con exactitude, pois prdese, en frase tpica, na noite dos tempos. LVAREZ-LINERA Y URIA distingue tres posibles orixes:
1.
A reparticin de bens que se realizou entre godos e hispano-romanos, ao se producir a conquista de Espaa por aqueles.
2.
As cartas de poboacin e foros agrarios da Baixa Idade Media.

3.
Os foros propiamente ditos, constitudos en rxime de dereito privado, con transmisin do dominio til ao foratario e que acabaron por ser perpetuos. Esta a tese mis estendida. Seguindo a BOCANEGRA SIERRA cabe resumir a EVOLUCIN NORMATIVA dos MVMC do modo seguinte: Inicialmente, non existe unha regulacin positiva dos MVMC ata o punto que cabe afirmar que a lexislacin non s non recoece a existencia desta institucin, senn que a sa subsistencia se verifica contra a expresa vontade lexislativa. Tal recoecemento verifcase xurisprudencialmente a travs das sentenzas do Tribunal Supremo, tanto nas sas salas do civil como nas do contencioso, e sobre todo a partir da xurisprudencia da Audiencia Territorial da Corua (hoxe Tribunal Superior de Xustiza de Galicia), constitundo, por conseguinte, unha manifestacin da operatividade do costume como fonte do dereito. Tratarase dunha
creacin xurisprudencial, pero entendida tal creacin no sentido de mera constatacin e xuridificacin dunha realidade preexistente. O primeiro recoecemento normativo desta clase de montes prodcese coa Lei de Montes de 1957, que no seu artigo 4.3 recoeca a existencia nas catro provincias galegas de montes pertencentes en man comn aos vecios das consuetudinarias demarcacins parroquiais..., e no mesmo sentido o artigo 23 do regulamento da citada lei, anda que estableca unha vinculacin cos concellos respectivos, os cales deban regular o desfrute dos seus aproveitamentos, dando unha xusta participacin aos vecios. A Compilacin de Dereito civil especial de Galicia do 2 de decembro de 1963 regulaba esta institucin no seu ttulo V, captulo I, baixo a epgrafe de Comunidade en materia de montes, artigos 88 e 89, mantendo a administrativizacin da figura (Os montes veciais estn vinculados aos concellos respectivos,... artigo 89. p.1), e limitndose obviamente ao mbito galego. A Compilacin introduce como novidade substancial o recoecemento por vez primeira no noso dereito positivo da caracterizacin destes bens como indivisibles, inalienables, imprescritibles e inembargables, e establece que: o aproveitamento ser preferentemente en comn.... A Lei de montes veciais en man comn do 27 de xullo de 1968 constite a sa primeira regulacin especfica, anda que se mantn na lia anteriormente indicada, ben que estendendo o mbito territorial de aplicacin que xa non se limita a Galicia. Esta lei vese completada polo seu regulamento, aprobado polo Decreto 569/1970, do 26 de febreiro (anda hoxe vixente). As duras crticas que suscitou esta lei posibilitaron un clima de reforma que, fomentado polo I Congreso de Dereito Civil Galego, se plasmou na estatal Lei do 11 de novembro de 1980, hoxe vixente, que mereceu unha resposta positiva, na cal se lle atribe comunidade de vecios a titularidade dos montes, sen as restricins administrativas antes existentes. No mbito da Comunidade Autnoma de Galicia e ao abeiro da competencia exclusiva que nesta materia lle outorga o artigo 27.11 do Estatuto de autonoma para Galicia, ditronse a Lei 13/1989, do 10 de outubro, de montes veciais en man comn, desenvolvida polo seu regulamento, aprobado polo Decreto 260/1992, do 4 setembro, e mais a regulacin
contida na Lei 2/2006, do 14 de xuo, de dereito civil de Galicia, que regula esta figura no ttulo VI da nova lei, no seu captulo I (artigos 56 a 63 ambos inclusive), e dedica o captulo II, baixo a epgrafe de montes abertais, con nico artigo, a unha nova subcategora destes montes. Todas estas normas, xunto co costume, constiten o dereito propio de Galicia nesta materia e sern de aplicacin preferente no seu mbito territorial.
A lei 13/1989, do 10 de outubro, de mvmc

A lei estrutrase nun ttulo preliminar, cinco ttulos, seis disposicins adicionais, catro transitorias e das derradeiras. Estudaremos a norma seguindo a orde do seu articulado.
A. TTULO PRELIMINAR: DISPOSICINS XERAIS: ARTIGOS: 1 - 3.

Regula o concepto, caracteres e natureza da institucin. Da sa anlise cabe inferir o seguinte: 1.- A caracterizacin dun monte como vecial vn determinada por dous requisitos bsicos: a titularidade colectiva (agrupacins veciais na sa calidade de grupos sociais.Cfr. artigo 1.1.) e aproveitamentos consuetudinarios (que se vean aproveitando consuetudinariamente en rxime de comunidade (artigo 1.1.), independentemente: da sa orixe do seu destino, que pode ser agrario, como sinala a lei sen que isto obste a sa cualificacin como veciais. En tal sentido a S.T.S. do 22 de febreiro de 1988 (Sala 4), sinala que a lexislacin ordinaria de montes d ... un concepto amplo ao respecto, comprendendo non s as terras con especies arbreas e arbustivas, senn tamn as de matogueira ou herbceas, ben espontaneamente ou ben por efecto da plantacin ou sementeira, as como as que sexan susceptibles de telas, sempre que non estean destinadas de modo permanente a
un cultivo agrcola ou a prados nin a fins cientficos, e a Lei 55/1980, do 11 de novembro, na sa disposicin derradeira quinta, comprende expresamente o destino agrcola ou gandeiro na conceptuacin dun terreo como monte vecial en man comn, ... Por conseguinte, para que un monte sexa cualificado como vecial en man comn preciso, desde o punto de vista subxectivo, que a sa titularidade sexa colectiva, e desde o punto de vista da sa explotacin, esta se vea realizando consuetudinariamente en man comn. E, ao respecto, cabe dicir: 1. No relativo titularidade, diremos que existe unha certa indeterminacin, xa que a lei, no seu artigo 3.2, dispn que: A comunidade vecial a que se refire o nmero anterior entenderase composta polos vecios que a integran en cada momento. Pero o concepto de vecio aqu difuso, porque ben que o artigo 3.1 fala de vecios titulares de unidades econmicas, con casa aberta e residencia habitual nas entidades de poboacin a que tradicionalmente estivese adscrito o seu aproveitamento e que vean exercendo, segundo os usos e costumes da comunidade, algunha actividade relacionada con aqueles, non se fixa o criterio de vecianza, que como sinala DAZ FUENTES, pode ter as seguintes acepcins:
vecianza administrativa: a lexislacin local concbea como o vnculo que liga entre si os habitantes dun termo municipal. vecianza civil: relativa adscricin das persoas ao rxime foral en materia de dereito privado, tal como a recolle o C.C.
Pero, neste caso, como sinala o citado autor, a vecianza fai referencia a unha situacin de feito, de a a referencia residencia habitual, o que presenta, pola sa vez, das cuestins:
1.1. necesaria a vinculacin durante un determinado perodo de tempo?

A lei non distingue, anda que certo, que o artigo 16.1.a) sinala que os estatutos poden fixar a atribucin da condicin de comuneiro, non menos certo que remata dicindo ... conforme o disposto no artigo 3.1. desta lei., o cal non contribe a aclarar moito o problema. Isto lvanos necesidade de fixar tal concepto de vecio que, luz dos artigos 16 da Lei reguladora de bases de rxime local (Lei 7/1985, do 2 de abril) e 53 do Regulamento de poboacin e demarcacin territorial das entidades locais (RD 2568/1986, do 28 de novembro), entndese por tales os que tendo a condicin de residentes nun municipio determinado sexan espaois maiores de idade, residan habitualmente no termo municipal e figuren inscritos con tal carcter no padrn municipal. Sobre o tema, o Tribunal Supremo (en diante T.S.), en Sentenza do 15 de marzo de 1985, sinala que ... condicin esencial, sen a que resulta imposible o dereito ao aproveitamento comunal, a consideracin do beneficiario como residente habitual... A cuestin, en realidade, dbese solucionar acudindo ao concepto do que BALDOMERO CORES chama vecianza fctica, indicando que A residencia habitual, sen outra consideracin de tipo formal, o elemento constitutivo da relacin entre o vecio e o aproveitamento e a propiedade do monte, que non pertence especificamente a ningn vecio senn totalidade da comunidade de vecios. A residencia como feito fsico e non a vecianza como feito formal o elemento constitutivo da condicin de vecio dos montes parroquiais de Galicia. O que este autor recolle a tradicional consideracin de que o elemento determinante para ser considerado vecio ter casa aberta con fume e lume (a casa aberta con fume a que se refire o artigo 7 da Lei 55/1980) de modo que o concepto delimitador da vecianza que atribe a condicin de comuneiro constiteo un suposto fctico, como o de vivir realmente na comunidade titular do monte.
1.2. necesaria a profesionalidade agraria do titular do monte?

Cremos que se debe contestar negativamente a este punto, pola participacin consuetudinaria de persoas pertencentes a profesins alleas ao dito mbito neles, e srvenos para apoiar esta tese o rexeitamento da emenda do Grupo Parlamentario Comunista na tramitacin da Lei 55/1980, do 11 de novembro, que propoa engadir ao seu artigo 1, cando alude condicin de vecios, a expresin que se dediquen de forma directa actividade agraria. Non obstante isto, a referencia que no artigo 3.1. in fine, da Lei de 1989 se fai a que os vecios titulares dos montes vean realizando ... algunha actividade relacionada con eles parece suscitar dbidas desvinculacin realizada pola Lei 55/1980. 2. Respecto ao aproveitamento, cabe dicir como fan MEILN GIL e RODRGUEZ ARANA que:
En todo caso, e desde un punto de vista positivo, resulta claro que o monte vecial en man comn vai ligado a un aproveitamento consuetudinario que se pode entender, materialmente, como esencialmente vinculado vida da comunidade vecial tal como se desenvolveu de acordo con usos tradicionais. Sobre o aproveitamento cmpre dicir que debe ser, pois, material, efectivo do monte, e ao tempo consuetudinario, de modo que satisfaga necesidades da comunidade titular, sen que se vexa afectado por certa intervencin sobre o monte das entidades municipais. En consecuencia, para a cualificacin dun monte como vecial necesario que estea adscrito satisfaccin das necesidades dos seus titulares mediante a obtencin de rendementos que non necesariamente teen que ser forestais, senn que poden ser agrarios, gandeiros, etc.
2.- En canto NATUREZA XURDICA destes montes cabe dicir que se conciben maioritariamente como unha comunidade xermnica en man comn, cuxas caractersticas bsicas son:
Os titulares acostuman estar unidos por un vnculo de carcter persoal. O nmero de titulares indeterminado e variable, de tal modo que o desfrute ou aproveitamento se fai sen delimitacin precisa faltando a idea de cota, como porcin fixa pertencente a un suxeito de modo exclusivo. Esta ausencia de cotas como porcins econmicas concretas e determinadas determina a inalleabilidade dos dereitos que ao comuneiro lle corresponden. Tal indispoibilidade determina a sa intransmisibilidade de modo que a morte do titular supn que a sa parte non pasa aos herdeiros, senn que acrece aos copartcipes.
O especial carcter destes aproveitamentos determina a sa indivisibilidade, isto , non cabe exercer a accin de divisin de cousa comn.
Tales caracteres recllense xunto coa imprescritibilidade e inembargabilidade, e a sa subtraccin a toda tributacin no artigo 2 da lei galega. A xurisprudencia do T.S., de modo reiterado, seguiu esta orientacin, e as nunha xa moi afastada Sentenza do 22 de decembro de 1926 di ... que un monte dos vecios dun lugar cando estes o vieron posundo en concepto de donos pro indiviso desde tempo inmemorial, e a virtude da redencin dun gravame foral, levado a cabo soamente por eles, pertencndolles o seu dominio privado , e a Direccin Xeral de Rexistros e do Notariado en Resolucin do 8 de xullo de 1933, sinala que no noso dereito se deben admitir dous tipos de copropiedade cando as cousas veen atribuas a dous ou mis suxeitos, comunidade de tipo romano en que se inspira o Cdigo civil e a comunidade de tipo xermnico, segundo a cal os condonos forman unha colectividade a que pertencen a cousa ou dereito, sen que corresponda, a ningn dos que a integran, unha cota real ou ideal, nin a divisin e a pro indivisin dos actos de alleamento, e a mis prxima xurisprudencia, o T.S. volve recalcar a distincin entre ambas as formas de copropiedade ao indicar na Sentenza do 10 de abril de 1990 (Sala do Civil), que, en cuanto diferenza entre a comunidade romana e a xermnica ... entndese na primeira pertencer aos titulares individualmente en porcins ideais ou cotas indivisas, mentres na segunda ou comunidade en mans reunidas, se entenda pertence colectividade da que forman parte cada un dos copropietarios.... Sobre a inalleabilidade dos MVMC cabe dicir, seguindo a NIETO, que esta se desenvolve en dous mbitos: no externo: o que supn que o monte non pode ser vendido nin gravado en beneficio de terceiros, e no interno: xa que non cabe a cesin de cotas dun comuneiro a outro, de tal maneira que uns tean maior participacin por acumulacin de cotas ca os demais; e isto, pola razn indicada da inexistencia de cotas nesta forma de comunidade. Por ltimo, temos que indicar en canto imprescritibilidade que esta ten, como as demais notas s que vai unida, unha funcin de proteccin dos montes. luz da Lei
55/1980 e da Lei 13/1989 entendemos que a imprescritibilidade predicable non soamente respecto aos titulares do monte, senn tamn respecto a terceiros. Neste sentido manifstase a Sentenza da Audiencia Territorial da Corua (hoxe Tribunal Superior de Xustiza da Comunidade Autnoma galega) do 15 de xuo de 1987 (Sala do Contencioso-Administrativo) ao sinalar no seu fundamento xurdico terceiro, pargrafo 2: Pero o carcter de imprescritibles, que o artigo 2 da Lei 55/1980 atribe a estes bens -refrese aos MVMC- impide que poidan ser obxecto de usucapin, sendo esta imprescritibilidade de eficacia retroactiva, como se deduce da comparacin dos artigos 12 da citada lei e 1.2 da anterior 52/1968, pois mentres nesta se estableca que non sera obstculo calidade de montes en man comn a inclusin destes en catlogos, inventarios ou rexistros pblicos con asignacin de diferente titularidade, sempre que tales actos formais non fosen acompaados dun cambio real e efectivo na posesin durante o tempo necesario para ganar o dominio por prescricin ou as inscricins se producisen en execucin de sentenza, ditada no xuzo declarativo correspondente, a lei vixente, en mandato coincidente, suprime a excepcin da prescricin o que revela que non se admite como feito que se puidese extinguir o dereito dos vecios do grupo comunitario de que se trate. A idntica conclusin conduce a disposicin derradeira 3 da vixente lei que declara inexistentes en dereito os negocios xurdicos realizados sen intervencin da comunidade titular do monte antes da entrada en vigor da lei ou da clasificacin do monte, con algunhas excepcins entre as que non se encontran as transmisins de dominio...
b. TTULO I: RXIME XURDICO: artigos 4 - 8.

Simplemente hai indicar que neste ttulo se analiza a capacidade da comunidade, as consecuencias da sa extincin e os actos de disposicin que sobre os montes veciais cabe realizar, analzase a cesin temporal, que se admite mesmo por tempo indefinido, a expropiacin forzosa, que sempre deber facerse por causa de utilidade pblica ou interese social prevalentes ao do propio monte (cfr. artigo 6.1. in fine), a constitucin de servidumes, o dereito de superficie e a permuta de terreos.
necesario destacar aqu: 1. O tema da extincin, a que se refire o artigo 4.2., e no que inciden os artigos 6.3., 20 e 27. A diferenza do que sucede na Lei 55/1980, do 11 de novembro, que no seu artigo 8 in fine estipula que, caso de extinguirse: Se ao cabo de trinta anos non se restaurar a agrupacin vecial, o ben pasar definitivamente ao patrimonio da entidade local administradora co carcter de comunal; na lei galega isto non sucede, e establcese unha situacin de tutela durante a situacin de pendencia en favor da comunidade de forma indefinida ... transitoriamente e mentres non se reconstita a comunidade... Esta disposicin non se entende claramente, porque o lxico sera, tal e como se manifesta a Lei 55/1980, que transcorrido o prazo de prescricin extraordinaria de inmobles (trinta anos, cfr. artigo 1959 do Cdigo civil), se producise a susceptibilidade de adquisicin do ben pola comunidade autnoma, a que permitira a constitucin dun patrimonio forestal da comunidade. Por outro lado, a expresin do artigo 4.2. Se se extinguise a comunidade vecial con independencia da sa vontade..., est en contradicin coa propia natureza da institucin, pois a sensu contrario parece deducirse dela a posibilidade de que a comunidade vecial se extinguise pola sa propia vontade, o que absolutamente inadmisible, dada a configuracin dos montes veciais en man comn como unha copropiedade xermnica. 2. A admisibilidade da permuta de terreos (artigo 8) que entendemos choca co carcter inalleable destes bens, dado que toda permuta non senn un cambio de cousa por cousa, que en ltima instancia implica un acto de disposicin dos bens (cfr. ex artigos 1538 e 1541 do Cdigo civil). Todo isto sen prexuzo da indeterminacin que da regulacin desta figura na lei, xa que non se especfica o porqu da referencia a unha razn de utilidade, nin se precisa o alcance da comunicacin ao Xurado Provincial, etc. 3. A fixacin dun dereito de superficie que se na Lei 55/1980 se fixa por un prazo mximo de 30 anos, sen distinguir en funcin do destino do ben (artigo 3.3.), na lei galega
conservando a duracin mxima do dito dereito de 30 anos con carcter xeral, precisa que se se destina a cultivos agrcolas non exceder os 10 anos, e en caso de aproveitamentos forestais de arboredo, non se podern concertar prazos superiores aos correspondentes a unha nica quenda da especie plantada, nin para outra clase de aproveitamento que o da corta do arboredo plantado.
c. TTULO II: DA CLASIFICACIN E OS SEUS EFECTOS: ARTIGOS 9 - 13.

Regula como sinala a sa epgrafe a clasificacin dos MVMC e os seus efectos, as como a composicin dos xurados provinciais de clasificacin de montes. de destacar, neste ttulo: 1. A composicin dos xurados, cun protagonismo case decisivo da Consellera de Agricultura, que como indica algn autor, actuou con manifesta voracidade na materia (vxase para tal efecto o artigo 10, que exixe catro membros da dita consellera no xurado). Pero neste punto habera que indicar que non s criticable a composicin, senn a existencia mesma dos xurados, que constiten unha institucin, que no momento actual en que se recoece de modo indubidado na lexislacin vixente a titularidade privada destes montes e dado o seu carcter administrativo, non ten razn de ser e debera ser substitudo por un rgano, ben sexa de natureza xurisdicional ben de natureza arbitral, que asumise as funcins que hoxe teen atribudas estes xurados. 2. A eficacia da resolucin firme de clasificacin que, a teor do disposto no artigo 13: atributiva da propiedade, en canto non exista sentenza firme en contra, ditada pola xurisdicin ordinaria. serve de ttulo inmatriculador e para a exclusin do Catlogo de montes de utilidade pblica ou do Inventario de bens municipais, se os montes sobre os que recae
estivesen inscritos neles. est exento do ITPAXD, son gratutas a primeira inscricin do monte e as cancelacins que se produzan por este motivo.
Sobre a clasificacin dos montes cabe facer as seguintes precisins:

O acto de clasificacin entendemos que meramente declarativo e non constitutivo, con eficacia ex tunc (desde entn). Isto leva implcito que calquera negocio dispositivo previo dita declaracin sobre os MVMC se debe entender nulo de pleno dereito, por contravencin do disposto no artigo 6 do Cdigo civil. Ao ser un acto administrativo cabe a sa revisin, logo de recurso de reposicin ante o propio xurado e ante a xurisdicin contencioso-administrativa, e en tal sentido manifstase o artigo 12 da lei. Tal intervencin desta xurisdicin consagra unha dualidade de xurisdicins que, entendemos, perturbadora na medida en que establece en ltima instancia unha presuncin de propiedade destes montes, e isto porque anda que o artigo 13 a) sinala que a atribucin da propiedade determinada pola resolucin firme de clasificacin do xurado dun monte como vecial en man comn se entende ..., en canto non exista sentenza firme en contra, ditada pola xurisdicin ordinaria, a interrelacin entre clasificacin e determinacin da propiedade manifstase nunha reiterada xurisprudencia que sinala que por mandato do artigo 4 da Lei da xurisdicin contencioso-administrativa se atribe a esta xurisdicin ... a competencia e decisin, cando sexa necesario, das cuestins pre-xudiciais e incidentais non pertencentes orde administrativa, ben que, de acordo co inciso segundo do citado artigo 4, a decisin que se pronuncie non producir efecto fra do proceso en que se dite e poder ser revisada pola xurisdicin correspondente (Cfr. Sentenza do TS do 17 de setembro de 1981 (Sala 4), e en igual sentido reiterada xurisprudencia da dita sala). 3. Se poemos en relacin a alnea b) do artigo 13 pargrafo 2 e a disposicin adicional 1 (transcricin da disposicin transitoria 1 da Lei 55/1980, s que substitundo o prazo de cinco anos desta polo dun ano), atopmonos cun problema de tipo rexistral, pois
se se concibe a inmatriculacin de que fala a dita disposicin como sinnimo de primeira inscricin, e non de asento, isto deixara inermes as comunidades ante o terceiro hipotecario protexido pola fe pblica rexistral, polo cal, para evitar este escollo necesario identificar o concepto de inmatriculacin co de asento rexistral. De todas formas, moi discutible, luz do artigo 40 da LH, que unha resolucin dun Xurado de Montes rectifique per se e sen recaer resolucin xudicial firme un asento do rexistro.
d. TTULO III: DA ORGANIZACIN DAS COMUNIDADES: ARTIGOS 14 - 20.

Refrese este ttulo aos diversos rganos da comunidade, regula a Asemblea Xeral, a Xunta Reitora, os estatutos da Comunidade e o procedemento de aprobacin e reforma, a sa representacin, a Xunta Provisional e as situacins de pendencia. Mereceu unnime eloxio a reducin dos qurum de constitucin, xa que en primeira convocatoria se exixe a presenza da metade dos comuneiros e en segunda o 25% destes (artigo 14.3), e para a realizacin de actos de disposicin, aprobacin, reforma e revogacin dos estatutos require a maiora dos presentes que representen polo menos o 50% do censo en primeira convocatoria, e o 30% na segunda (artigo 18.1) fronte aos da Lei 55/1980 (tres cuartas partes para a realizacin dos mesmos actos: artigo 5.2). Debemos simplemente mencionar que no mbito da publicidade a xurisprudencia interpreta que a omisin da notificacin aos comuneiros da convocatoria da Asemblea Xeral prescrita no artigo 14.4 se interpreta como un mero defecto de forma non invalidante cando aqueles doutro modo teen coecemento dela. Hai que indicar a posibilidade, recollida na lei no seu artigo 15.3, da agrupacin das comunidades de montes constitundo mancomunidades, o cal positivo, xa que ao aumentar a superficie dos montes estes pdense facer rendibles mis facilmente.
Non se regula, non obstante, por exemplo, como se organizar a Xunta Provisional, xa que se fai unha breve mencin a que estar composta ... como mnimo, por un presidente e dous vogais, elixidos de entre os comuneiros... (artigo 19.1).
e. TTULO IV: DOS APROVEITAMENTOS: ARTIGOS 21 - 23.

Regula os aproveitamentos, a vinculacin de polo menos o 15% dos rendementos econmicos derivados dos aproveitamentos para investimentos en mellora, proteccin, acceso e servizos derivados do uso social a que o monte poida estar destinado (artigo 23), e a absolutamente deostada, e cremos que con razn, por estar en absoluta contradicin coa propia esencia da institucin, reparticin en lotes, sortes ou parcelas, do artigo 22, que en realidade abre o camio a unha apropiacin individualizada do monte, malia que se estruturan certas garantas que tratan de evitalo, como son a fixacin dunha duracin non superior a 11 anos, e que, de se renovaren as adxudicacins, os lotes que de novo se entreguen aos comuneiros non poden coincidir cos que se aproveitaron no perodo anterior.
f. TTULO V: PROTECCIN E XESTIN CAUTELAR: ARTIGOS 24 - 30.

Reglase aqu a atribucin de competencias da comunidade titular do monte de acordo coa sa xestin, explotacin, proteccin e defensa (artigo 21, que constite unha mera declaracin de principios), as da Comunidade Autnoma na materia, a necesaria creacin dun Rexistro de MVMC, a xestin cautelar da comunidade nos supostos de extincin ou desaparicin desta (que non tal, pois dada a sa regulacin encontrarase nunha especie de limbo, pero non deixara de existir) ou no de grave abandono, estipulando cando e como se procedera a tal declaracin de abandono. Por ltimo, cabe mencionar simplemente as disposicins adicionais e transitorias da LMVMC, que teen o seguinte obxecto:
A disposicin adicional 2, que se refire ao tema dos consorcios e convenios e que condona as posibles dbedas que para o efecto tiver a comunidade.
A disposicin adicional 3, que establece que os procedementos que para o efecto se tramiten sobre estes bens, salvo a clasificacin, o sern polo trmite de incidentes ante o xulgado de primeira instancia. A disposicin adicional 4, que sinala que as mencins feitas parroquia o sern nos termos establecidos polo EAG nos seus artigos 40.3. e 27.2. A disposicin adicional 5, que prev a creacin no prazo de tres anos a partir da promulgacin da lei dun inventario xeral dos MVMC. A disposicin transitoria 1 respecto aos expedientes, en canto normativa aplicable sa tramitacin. A disposicin transitoria 2 establece o prazo dun ano para a adaptacin dos estatutos xa aprobados e as xuntas de comunidade constitudas s prescricins desta lei, a partir da sa promulgacin. A disposicin transitoria 3 establece o prazo dun ano a partir da sa entrada en vigor para poder declarar un monte en estado de grave abandono. A disposicin transitoria 4 establece a intervencin do MF en defensa da propiedade das comunidades. A disposicin derradeira 1 establece a necesaria promulgacin dun regulamento nun prazo, hoxe xa vencido. A disposicin derradeira 2, como indicamos, configura o costume como fonte normativa de primeiro grao na materia, o cal foi obxecto de discusin.
Non se incle, porn, unha disposicin derradeira derrogatoria, o que presentar problemas de interpretacin en canto aos artigos da lexislacin estatal e, particularmente, da Lei 55/1980 que continan vixentes.
Decreto 260/1992, do 4 de setembro,
polo que se aproba o regulamento de execucin da lei de montes veciais en man comn.
En canto ao Regulamento da LMVMC autonmica, aprobado polo Decreto 260/1992, do 4 de setembro, est integrado por sesenta e dous artigos, divididos en oito ttulos. No primeiro deles recllense os conceptos bsicos, como a definicin de monte vecial en man comn, a sa titularidade ou a condicin de vecio comuneiro. O ttulo segundo fai referencia aos actos de disposicin admitidos sobre os montes veciais (como excepcin s notas de indivisibilidade, inalleabilidade, imprescritibilidade e inembargabilidade que se recollen no artigo dous da lei), as como posibilidade de someter a concentracin parcelaria aquelas parcelas que non superen a unidade mnima de cultivo en monte. O terceiro ttulo refrese clasificacin destes montes, con especiais referencias ao xurado encargado desta e ao procedemento e efectos da clasificacin. O ttulo cuarto (Da organizacin das comunidades) refrese aos modos de representacin dos vecios comuneiros e ao funcionamento dos seus rganos de xestin. O ttulo quinto trata dos aproveitamentos, cos seus sistemas de reservas, execucin e gravames. O ttulo sexto (deslindes e marcaxes) recolle a posibilidade das comunidades de se someter arbitraxe de dereito privado. O ttulo stimo, que trata do rexistro de montes veciais en man comn, recolle tanto o rexistro xeral como as sas seccins provinciais. E, por ltimo, o titulo oitavo -infraccins- estndese aos montes veciais en man comn o procedemento e o rxime de infraccins previsto para os montes catalogados.
Concepto e caractersticas de ambas as figuras. Dereitos e deberes de ambas as partes. Axudas para o fomento do sector forestal
Consorcios e convenios.
tema
FORMACIN
19
funcionarios C1
JOS LUIS CHN RODRGUEZ Subdirector Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 4 6 7 8 9 19
Consorcios e convenios Convenios:

Lexislacin:
Consorcios
Lexislacin:
Axudas para o fomento do sector forestal

FUNDAMENTO XURDICO
Consorcios e convenios 2
Consorcios e convenios
Introducin
Entendemos por xestin forestal pblica todas aquelas accins realizadas por calquera administracin, entidade ou organismo pblico encamiada a realizar accins de interese forestal. preciso ter en conta unha serie de accins que a Administracin debe exercer sobre os montes, e que se englobaran dentro da intervencin ou xestin pblica. a. Medidas incentivadoras A administracin incentiva a iniciativa privada para que acometan as actuacins pretendidas. Estas axudas sern medidas para:
Repoboacin forestal, tratamentos de silvicultura e conservacin de bosques autctonos. Prevencin e defensa contra incendios forestais. Defensa contra pragas, enfermidades e outros axentes nocivos. Fomento de agrupacins de propietarios e integracin de produtores, transformadores e comercializadores. Fomento da actividade industrial, etc.
b. Accins concertadas En ocasins, establcense acordos cos propietarios privados particulares, comunidades veciais ou entidades locais titulares de monte para dispoer dos terreos forestais.
Son os consorcios e convenios, que se formalizan co titular do terreo para realizar actuacins de interese forestal, como pode ser a repoboacin forestal. c. Tutela e control de actuacins. A Administracin debe realizar a tutela e o control daquelas actividades de particulares reguladas por normas especficas, como son as notificacins e autorizacins de cortas, regulacin do pastoreo en zonas queimadas, regulacin de plantacins, expropiacins, permutas, etc.
Convenios:
O convenio un concerto cuxo obxectivo fundamental o fomento da forestacin dunha superficie e da producin madeireira. Os convenios establcense por medio de contratos administrativos subscritos entre propietarios de montes, sobre aquelas superficies de marcada vocacin forestal, e a Xunta de Galicia, a travs da Direccin Xeral de Montes. Estes contratos teen como caractersticas fundamentais as seguintes: A achega do terreo por parte dos propietarios ou os seus representantes legais. A administracin e tutela, por parte da Xunta, dos terreos achegados. A Xunta, con cargo aos seus orzamentos, levar a cabo os traballos conducentes ao obxectivo do convenio. A entidade propietaria mantn a propiedade do voo. Os gastos orixinados polos traballos apuntados no punto anterior tern o seguinte tratamento:
A)
A Xunta de Galicia subvencionar ( dicir, investir a fondo perdido) co 50% aqueles gastos polos traballos que tean como finalidade a creacin de masas forestais, conservacin e tratamento silvcola destas e creacin de infraestrutura para a sa mellor explotacin
(pistas forestais, camios, accesos aos montes, etc.); e co 100%, os traballos cuxo obxectivo sexa a prevencin e extincin de incendios forestais.
B)
O 50% do custo dos traballos que se deixan indicados na letra A) ser achegado pola Administracin en concepto de anticipo que, no seu da e na formas que mis adiante se indica, aboarn os propietarios do monte. Co fin de ano, e vista dos investimentos realizados, actualizarase a conta do monte. O anticipo que se indica xerar (a aboar polo propietario do solo) un xuro do 4%, cando a especie elixida para o repoboacin sexa o eucalipto, e o 1%, cando as especies sexan resinosas ou calquera outro tipo de frondosas (castieiro, carballo, nogueira, bidueiro, etc.).
C)
Os gastos de direccin tcnica, xestin administrativa e os de gardara sern sufragados pola Administracin; non se cargan, polo tanto, contabilidade do monte. Os beneficios obtidos da repoboacin creada en virtude do convenio tern a seguinte distribucin: O propietario do solo, en calquera caso, percibir o 70% do importe das adxudicacins das madeiras aproveitadas do monte; ou o 100%, no caso de que aquelas sexan preexistentes ao convenio ou consorcio, se o haba con anterioridade, dicir, as procedentes de arboredo plantado polo propietario, previamente a establecer calquera vnculo coa Administracin. A Administracin percibir, do importe dos aproveitamentos do arboredo creado durante o convenio ou consorcio, de existiren con anterioridade, o 30%. Esta participacin ter como obxecto exclusivo saldar os anticipos a que se fai referencia na letra B). No momento en que este 30% resulte maior que o anticipo referido, isto , que a conta que se xera quede saldada, a Administracin entregar ao propietario a diferenza sobrante. En sntese, establcese que a Administracin, en caso ningn, poder obter beneficios da producin forestal, e unha vez recuperados os anticipos investidos en traballos entregar ao propietario os importes ntegros dos produtos obtidos do monte.
Os convenios establecidos tern, nun principio, unha duracin mnima igual da quenda de crecemento establecida para a especie predominante para a que aqueles se establezan. Non obstante, por peticin do propietario, o convenio poder rescindirse: Cando a conta de anticipos se encontre totalmente saldada, isto , cando non exista dbeda ningunha cara Administracin. En calquera momento, sempre que o propietario estea disposto a saldar a dbeda, e a que o monte tea o seu correspondente plan de xestin aprobado pola Administracin.
Lexislacin:
Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes. Real decreto 1279/1978, Regulamento para a aplicacin de Lei de fomento da producin forestal Real decreto 1404/1982, que modifica o art. 49 do Regulamento de aplicacin da Lei de fomento da producin forestal. Orde do 17 de xullo de 1985 pola que se unifican as condicins econmicas dos convenios establecidos ao abeiro da Lei 5/1977. Decreto 60/1984, polo que se deixa sen efecto dentro da Comunidade Autnoma o art. 57 do Regulamento da Lei 4/1977.
Consorcios
O consorcio consiste nun contrato polo que se constite un dereito real do voo que faculta a Administracin, mentres dure o contrato, para: posur o monte; repoboalo; aproveitar o voo creado. Como contrapartida, a propiedade obtn unha participacin (%) no valor neto do aproveitamento. Bases do consorcio: En escritura pblica. Entrega do monte Administracin. A Administracin obrgase a repoboalo, conservalo e melloralo. A Administracin asume a direccin tcnica dos traballos. A administracin adquire o dereito de aproveitar na sa totalidade o voo existente e creado. Fixa o % de participacin da propiedade e o prazo en que estar vixente. Pacto da prrroga. Liquidacin do contrato mediante estimacin de gastos. Na conta do consorcio crgase o total do custo dos investimentos realizados no monte.
Obriga de inscribir o dereito real do voo no Rexistro da Propiedade. Cancelacin da inscricin do dereito real do voo conclusin do consorcio (escritura pblica). Para a rescisin do consorcio existen das posibilidades:
a)
Rescindir aboando Administracin o posible saldo negativo da conta do consorcio.

b)
Transformar o consorcio en convenio, co cal a dbeda do consorcio pasar nova contabilidade do convenio, coa particularidade de que no caso dos montes veciais en man comn se condonar a dbeda existente no momento da sa declaracin como monte vecial.
Lexislacin:
Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes. Regulamento de montes, Decreto 485/1962; libro 3.; ttulo primeiro; art. 284 e 287 a 291.
Axudas para o fomento do sector forestal

O Regulamento (CE) 1698/2005, relativo axuda ao desenvolvemento rural a travs do Fondo Europeo Agrcola de Desenvolvemento Rural (FEADER), xestinase mediante Programas de Desenvolvemento Rural (PDR) de aplicacin territorial, que inclen, entre as medidas FEADER, aquelas que se consideran convenientes de acordo cunha estratexia propia de desenvolvemento. As medidas agrpanse en eixes, que se definen polo obxectivo comn que perseguen, o que conforma un conxunto coherente de medidas ordenadas consecucin dun fin especfico. O eixe 2, das axudas xestin das terras, dedica un captulo especfico s axudas para a utilizacin sustentable das terras forestais. As axudas forestais destnanse aos silvicultores, aos titulares de superficies forestais, a entidades pblicas ou privadas propietarias de bosques ou aos agricultores para forestar superficies agrcolas, co obxectivo de manter e mellorar as funcins ecolxica e protectora dos bosques, as como medidas para fomentar o seu uso recreativo e as dimensins sociais e culturais. As medidas seleccionadas no programa que se poern en marcha son as seguintes:
(221) Primeira repoboacin forestal de superficies agrcolas (s recolle os compromisos adquiridos durante o perodo 2000-2006 e imputables ao FEADER). (222) Primeira implantacin de sistemas agroforestais en reas agrcolas. (223) Primeira repoboacin forestal en terras non agrcolas. (226) Restauracin do potencial silvcola e introducin de accins de prevencin. (227) Axudas a investimentos non produtivos.
MEDIDA 2.2.1. Primeira repoboacin forestal de superficies agrcolas. S se recollen os compromisos adquiridos nelas correspondentes ao mantemento das forestacins levadas a cabo durante o perodo 2000-2006, no marco do Programa Horizontal de Medidas de Acompaamento da PAC, con financiamento FEOGAGaranta. MEDIDA 2.2.2. Primeira implantacin de sistemas agroforestais en terras agrcolas XUSTIFICACIN Os custos de establecemento dos sistemas de agrosilvicultura deben apoiarse porque teen un alto valor ecolxico e social combinado con sistemas extensivos de agricultura e silvicultura, dirixidos producin de madeira de alta calidade e doutros produtos forestais. OBXECTIVOS Ten como obxectivo valorizar zonas rurais a travs da implantacin de sistemas agroforestais que desenvolvan ao mximo os posibles usos deste tipo de sistemas. ALCANCE E ACCINS Os sistemas agroforestais son sistemas de utilizacin de terras que combinan a explotacin forestal e agrcola nas mesmas terras. A axuda cubrir os custos de implantacin dos sistemas agroforestais. Quedan excludas do beneficio da axuda as rbores de Nadal e as especies de crecemento rpido cultivadas a curto prazo. DETERMINACIN DOS SISTEMAS AGROFORESTAIS QUE SERN SUBVENCIONADOS Sistemas de aproveitamento mixto de madeira ou froitos forestais e gandara ou cultivo de especies agrcolas herbceas ou leosas de baixo porte.
DESCRICIN DO USO FORESTAL E DO USO AGRARIO Uso forestal: superficies poboadas con especies arbustivas ou arbreas que cumpran funcins ambientais, protectoras, produtoras de madeira, culturais, paisaxsticas ou recreativas. Uso agrcola: superficie con pasteiros ou cultivos herbceos ou leosos de baixo porte compatibles con certa cuberta arbrea. DENSIDADES DE PLANTACIN Densidade inicial mxima de 600 plantas/ha, realizndose rareos e claras de forma tal que non existan mis de 400 plantas/ha a da quenda da especie forestal e non superen as 200 plantas/ha a da quenda. En todo caso, teranse en conta as condicins locais e a necesidade de continuar co uso agrcola da terra. MEDIDA 2.2.3. Primeira forestacin de terras non agrcolas. XUSTIFICACIN A repoboacin forestal da terra non agrcola especialmente importante pola sa contribucin proteccin do medio ambiente, prevencin de incendios e dos riscos naturais e para atenuar o cambio climtico. Esta repoboacin forestal debe adaptarse s condicins locais e resultar compatible co medio ambiente e aumentar a biodiversidade. OBXECTIVOS Medida destinada utilizacin sustentable das terras forestais. O incremento da superficie arborada a travs da forestacin de terras non agrarias contribe:
a potenciar a capacidade de absorcin de CO2, contribundo as consecucin dos obxectivos fixados no Protocolo de Kyoto e, en termos xerais, a combater o cambio climtico. correccin dos problemas de erosin do solo. conservacin e mellora da fauna, da flora e das augas, as como mellora paisaxstica
diminucin do risco de incendios forestais. mellora a longo prazo dos recursos forestais para posibilitar unha xestin racional en termos de sustentabilidade. xestin do espazo natural compatible co equilibrio do medio ambiente, favorecendo o desenvolvemento de ecosistemas forestais biodiversos.
ALCANCE E ACCINS As accins que porn en marcha no mbito desta medida podern consistir en:
Axudas para a forestacin de terras non agrcolas. Investimento directo en forestacin de terras non agrcolas. Mantemento e conservacin da masa creada.
As principais especies que se utilizarn nas actuacins de forestacin sern as seguintes:

Ameneiro,........................................................................... Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Bidueiro,............................................................................. Betula pubescens Freixo,................................................................................ Fraxinus angustifolia Vahl. Castieiro,.......................................................................... Castanea sativa Mill. Castieiro hbrido,............................................................... Castanea X hbrida Cerdeira,. ............................................................................ Prunus aviun L. Carballo,............................................................................. Quercus robur L. Carballo americano,............................................................ Quercus rubra L. Faia,................................................................................... Fagus silvtica L. Cerquio,. ........................................................................... Quercus pyrenaica Will ............................................................................ Quercus suber L. Sobreira,. Capudre ou escornabois,. ................................................... Sorbus aucuparia. Acieira,............................................................................. Quercus ilex L. Abeto de Douglas,.............................................................. Pseudotsuga menziesii Pieiro silvestre,.................................................................. Pinus sylvestris L. Pieiro bravo,. ..................................................................... Pinus pinaster Aiton ................................................................... Pinus radiata D. Don. Pieiro insigne,.
A eleccin de especies estar supeditada redaccin dun proxecto de obra por parte dun tcnico competente, co fin de que se presente unha xustificacin fundada da eleccin segundo as condicins climticas, edficas, fisiogrficas e ambientais (riqueza especfica e aumento da biodiversidade).
MEDIDA 2.2.6. Recuperacin do potencial forestal e implantacin de medidas preventivas. XUSTIFICACIN Requrese un apoio especial para restaurar o potencial forestal nos bosques danados polos desastres naturais como consecuencia de procesos torrenciais e minimizar os riscos por causas naturais de enchentes e aludes. A xustificacin desta medida horizontal figura no captulo 4 do Marco Nacional. OBXECTIVOS Medida destinada utilizacin sustentable das terras forestais. Os obxectivos desta medida horizontal figuran no apartado 5.1.5 do Marco Nacional. Ademais do obxectivo fixado polo MNDR en relacin coas actuacins de carcter preventivo, en Galicia establcense en concreto cinco obxectivos parciais en relacin con esta medida: Promover a xestin activa e a revalorizacin econmica dos montes. Implementar a xestin de combustible dentro dunha estratexia de prevencin integral de incendios forestais. Reforzar as estruturas de loita e defensa dos montes contra os incendios. Adoptar estratexias de recuperacin de reas queimadas. Reforzar a vixilancia e a investigacin das causas e motivacins dos incendios. MBITO DE ACTUACIN Axudas concedidas recuperacin do potencial forestal danado por catstrofes naturais ou incendios e para a implantacin de medidas preventivas.
De acordo co Regulamento (CE) n. 1698/2005, as medidas preventivas contra incendios podern cubrir as seguintes actividades:
a)
Establecemento de infraestruturas de prevencin tales como sendeiros e pistas forestais, puntos de abastecemento de auga, devasas, zonas despexadas e cortadas, as como introducin de operacins para manter as devasas e as zonas despexadas e cortadas.
b)
Prcticas forestais preventivas, tales como o control da vexetacin, o rareo ou a diversificacin da estrutura vexetal.
c)
Establecemento ou mellora de instalacins fixas de vixilancia de incendios forestais e equipos de comunicacin. Non se concedern axudas destinadas ao mantemento das devasas forestais mediante actividades agrcolas acollidas a axudas agroambientais. ALCANCE E ACTUACINS As accins a executar dentro desta medida desagrganse entre aquelas integradas no Marco Nacional de carcter preventivo, e as dirixidas recuperacin do potencial forestal, polo que se articula arredor de das submedidas: 226.1. Prevencin de incendios forestais (medida horizontal) Nesta submedida inclense actuacins das previstas no Marco Nacional, tanto de silvicultura preventiva como de infraestruturas de prevencin. 226.2. Recuperacin do potencial forestal. Actuacins directas da Administracin dirixidas recuperacin do potencial forestal. Axudas a propietarios forestais para a recuperacin do potencial forestal mediante a preparacin, rexeneracin, repoboacins e tratamentos silvcolas de recuperacin de
masas de frondosas caducifolias e, en xeral, de superficies forestais que foron afectadas polo lume. MEDIDA 2.2.7. Axudas a investimentos non produtivos XUSTIFICACIN A xustificacin desta medida horizontal figura no captulo 4 do Marco Nacional. A aplicacin desta actuacin de carcter horizontal pode facerse a travs da medida de axuda a favor do medio forestal, prevista no artigo 47 do Regulamento (CE) 1968/2005, e/ou a travs da medida de investimentos non produtivos, prevista no artigo 49 do citado regulamento. A Comunidade Autnoma de Galicia optou por poer en prctica a medida horizontal de conservacin e desenvolvemento de Rede Natura 2000 no medio forestal a travs da presente medida, anda que as actuacins de carcter horizontal non esgotan o contido desta medida, que se estende a outro tipo de actuacins consideradas no artigo 49 do Regulamento (CE) n. 1698/2005. OBXECTIVOS Os obxectivos da medida horizontal de actuacins en zonas da Rede Natura 2000 figuran no apartado 5.1.6 do Marco Nacional. Ademais, en Galicia, son tamn obxectivos da presente medida: A conservacin e restauracin dos hbitats e especies que se pretenden protexer nos espazos forestais. Fomento do uso social e recreativo dos espazos forestais. MBITO DE ACTUACIN O mbito de actuacin da medida horizontal figura no apartado 5.1.6 do Marco Nacional.
Anda que as actuacins desta medida se concentrarn nas superficies forestais dentro de zonas Natura 2000, tamn podern considerarse fra do marco da medida horizontal actuacins en superficie forestal que non forme parte da Rede Natura 2000. ALCANCE E ACTUACINS 227.1. Conservacin e desenvolvemento de Rede Natura 2000 no medio forestal (MEDIDA HORIZONTAL). Aplicacin de medidas de conservacin de caractersticas da paisaxe importantes para a flora e fauna silvestres, que permitan a consecucin dos obxectivos das directivas de aves e de hbitats, melloren a coherencia ecolxica da Rede Natura 2000 e procuren unha conexin viable entre os seus espazos. Aplicacin de medidas de conservacin e xestin de recursos naturais que fomenten a compatibilizacin das actividades forestais coa mellora do funcionamento ecolxico dos ecosistemas. Accins de restauracin forestal en bacas degradadas, repoboacins protectoras, medidas de conservacin e manexo das masas naturais e restauracin de reas degradadas. Accins de valorizacin social dos montes integrados na Rede Natura 2000: construcin, mantemento e dotacin interior de aulas forestais e centros de interpretacin do medio forestal; creacin de rutas verdes; creacin de instalacins para o fomento do uso social e a mellora da comprensin da importancia dos valores ambientais. Elaboracin ou revisin de proxectos de ordenacin de montes e/ou plans de xestin asociados s actuacins mencionadas nos puntos anteriores. MEDIDA 1.2.2. Aumento do valor econmico dos bosques XUSTIFICACIN Os bosques privados desempean unha funcin importante na actividade econmica, o emprego e a prosperidade nas zonas rurais e, por conseguinte, a axuda comunitaria
importante para aumentar e ampliar o seu valor econmico, incrementar a diversificacin da sa producin e aumentar as posibilidades de comercializacin dos seus produtos, en sectores como o da enerxa renovable, mantendo ao mesmo tempo a xestin sustentable e o labor multifuncional dos bosques. O monte galego precisa dunha mellora substancial da sa estrutura e potencialidade produtiva, especialmente no relativo ao seu aproveitamento desde un punto de vista multifuncional a travs da diversificacin dos produtos e servizos que se poden obter do monte, co fin de conseguir unha mellora das producins e, por conseguinte, un incremento das rendas dos propietarios forestais. OBXECTIVOS Medida destinada reestruturacin e desenvolvemento do potencial fsico e de fomento da innovacin. O obxectivo de mellorar a competitividade do sector forestal a longo prazo e potenciar o uso sostible dos produtos e servizos forestais foi recoecido mediante a COM (2006) 302 final, do 15 de xuo de 2006, da Comisin ao Consello e ao Parlamento Europeo pola que se aproba o Plan de accin da UE para os bosques, que recoece o potencial que o sector forestal presenta para o desenvolvemento de produtos e servizos de alta calidade e valor engadido para as crecentes demandas da sociedade, e a necesidade de incidir na diversificacin, a innovacin e o investimento en calidade de postos de traballo e capital humano co fin de crear un sector robusto e dinmico capaz de facer fronte aos retos do cambio mundial. Como obxectivos especficos desta medida destacan a mellora das condicins produtivas da superficie forestal, mediante actuacins de mellora silvcola e de xestin das masas forestais, para obter un aumento significativo das distintas producins e calidades do monte garantindo a sa sustentabilidade, diversificando os produtos forestais e atendendo sa valorizacin econmica mediante a optimizacin da sa xestin e aproveitamento. POSIBLES ACTUACINS Esta medida ser aplicable en calquera terreo forestal de Galicia, est orientada ao subsector forestal e abrangue investimentos directos da Administracin forestal e axudas relativas a dous tipos de actuacins:
A)
Aumento do valor econmico mediante accins de silvicultura e mellora de densidades, que poder comprender actuacins como as seguintes: Actuacins silvcolas e tratamentos para o mantemento, mellora e rexeneracin da cuberta forestal nas explotacins forestais, tales como rareos, podas, establecemento e mellora de peches para rexeneracin natural do monte, labras e rozas, eliminacin de residuos forestais, etc. Plantacin de frondosas caducifolias para o incremento da densidade de poboacins.
B)
Accins de aumento do valor econmico dos bosques mediante a promocin da diversificacin das producins, inclundo a ordenacin das superficies forestais e dos aproveitamentos madeirables e non madeirables, as como os investimentos encamiados posta en marcha e compatibilizacin de actividades produtivas complementarias da madeira, tales como as actividades silvopastorais e outras de carcter agroforestal que promovan un aproveitamento e valorizacin integral dos terreos forestais. Poder inclur actuacins como as seguintes: Mellora da estrutura da masa arbrea, inclundo plantacins no marco de proxectos de valorizacin integral do monte. Creacin e mellora de infraestruturas e instalacins de servizo nas explotacins forestais (pistas forestais, instalacins para a xestin das producins, etc.) Creacin e regulacin de espazos con elevado interese para a diversificacin de producins (fungos, froitos...). Tamn sern subvencionables os investimentos inmateriais, directamente vinculados aos investimentos materiais que se realicen na explotacin forestal, en particular, a elaboracin ou revisin de proxectos de ordenacin de montes e/ou plans de xestin asociados s actuacins mencionadas nos puntos anteriores. Os investimentos posibles incluirn todas as operacins no mbito das explotacins forestais. Os bosques a que se refire o artigo 30 (4) do Regulamento (CE) n. 1974/2006, polo que se establecen as disposicins de aplicacin do FEADER, quedan excludos.
As actividades relacionadas coa rexeneracin tras a corta final non sern subvencionables.
FUNDAMENTO XURDICO
Regulamento (CE) n. 1698/2005 de FEADER. Regulamento (CE) n. 1974/2006 polo que se establecen as disposicins de aplicacin do FEADER. Marco Nacional de Desenvolvemento Rural 2007-2013. PDR de Galicia
Cubicacin de rbores en p e cortadas polo p. Nocin de inventario forestal e tipos. Os principais aparellos de medida.
Parmetros dasomtricos mis usuais.

tema
FORMACIN
20
funcionarios C1
AUTOR: JACOBO JOS ABOAL VIAS Xefe do Servizo de Xestin de Montes. Subdireccin Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 9 10 13 13 14 15 21
Parmetros dasomtricos mis usuais. Cubicacin de rbores en p e cortadas polo p.

II) rbores en p
Nocin de inventario forestal e tipos.

Inventario a nivel de monte. Inventario provincial, rexional ou nacional.
Os principais aparellos de medida Bibliografa
Parmetros dasomtricos mis usuais 2
Parmetros dasomtricos mis usuais.

Dimetro normal (dn): o da seccin que se encontra altura normal, (a 1,30 m da base). Habitualmente calclase como a media de das medidas en cruz. Permetro ou circunferencia normal (cn): fai referencia ao permetro da seccin altura normal (1,30 m). Pdese medir directamente a travs dunha cinta mtrica ou calcular a partir do dn. Clases diamtricas (CD): representan intervalos diametrais (tomados altura normal) dunha lonxitude ou amplitude fixa, (sexa de 10 cm, 5 cm, 2 cm). A sa utilizacin, moi habitual, permite agrupar o nmero de ps (inventariables) dunha masa ou dunha parcela, nos ditos intervalos. Por exemplo intervalos de 5 cm, poderanse conformar polas seguintes CD: CD1 [2,5-7,5cm], CD2 [7,5 cm-12,5 cm] e as sucesivamente. Contaxe: a operacin mis simple de cuantificacin ou medida no campo forestal a contaxe. frecuente ter que contabilizar o nmero de rbores (n. de ps) e agrupalos en clases diamtricas. Nesta operacin ten o seu interese facelo da maneira que sexa mis rpida e que nos ocupe o menor espazo posible na relacin de toma de datos de campo, que en pocas anteriores se reduca, s veces, a unha tarxeta de cartolina de reducidas dimensins. Isto deu
lugar a un procedemento de contabilizar que definimos como contaxe forestal, que consiste en realizar as anotacins punteando da seguinte maneira (abaixo a simboloxa, arriba o nmero equivalente) e introducindo a dita simboloxa en cada clase diamtrica:
Dimetro medio aritmtico (d): dunha masa composta de N rbores de dimetros d1, dn, defnese pola igualdade: Se as rbores estn clasificadas en clases diamtricas: da, db, dq comprendendo cada unha un nmero na, nb, nq rbores, calcularase da seguinte forma:
N o nmero total de rbores. O dimetro exprsase en centmetros (cm).
rea basimtrica (G): chmase rea basimtrica dunha rbore a superficie da seccin transversal (suposta circular) desa rbore altura normal (1,30 m), e rea basimtrica dunha masa a suma das reas basimtricas de todas as rbores que a compoen. Sexa esta rea basimtrica, usualmente disporemos dun nmero de ps
agrupados en clases diamtricas nestes casos aplicarase a seguinte frmula:
A rea basimtrica exprsase en m2/ha.
Dimetro medio cuadrtico (DMC): o dimetro da rbore de rea basimtrica media. Calclase da seguinte forma: Dividamos a rea basimtrica G dunha masa entre o nmero de rbores da masa N:
gm =
G N
A partir de gm dedcese o dimetro desta rbore de rea basimtrica media ou dimetro medio cuadrtico como:
A altura media (hm). Relacin alturas-dimetros: a altura media corresponde media aritmtica da altura das rbores dunha parcela ou masa. Para os efectos de definir a estrutura da masa e calidade de estacin interesa establecer a relacin altura/dimetro. Coas parellas de valores, aturas e dimetros normais, medidas na mostra de rbores sinalada na parcela, obtense a relacin estatstica h=f(dn), que nos d as alturas medias correspondentes s distintas clases diamtricas. O modelo matemtico mis frecuentemente empregado no axuste de alturas/dimetros a ecuacin parablica h= a0+a1*d+a2*d2 cuxos coeficientes a0, a1 e a2 se obteen polo mtodo de mnimos cadrados. Tamn se emprega o modelo logartmico lineal h=a0+a1*log d que resulta mis fcil de resolver polo mtodo de mnimos cadrados. A altura exprsase en metros (m).
A altura dominante (Ho): das distintas definicins de altura dominante utilizaremos a de Assmann, que a define como aquela que corresponde rbore de rea basimtrica media entre los 100 ps mis grosos por hectrea. Para o dito clculo necesario achar o dimetro dominante (do) mediante a seguinte expresin.
E o dito resultado introducilo na ecuacin calculada que relaciona alturas-dimetros, co fin de obter a altura dominante. Volume (Vcc/Vsc): o volume da masa (xeralmente expresado en m3 ou toneladas) acostuma ser o fin ltimo da cubicacin, e este expresa o clculo das existencias para un monte, mouteira ou parcela. Se se toma o espesor da casca altura normal (en cm), o volume poderase expresar con casca (cc o mis normal) ou sen casca (sc). O volume madeirable (Vm) o do fuste, tomando como dimetro en punta delgada 7,5 cm. Usualmente, o seu clculo faise de forma indirecta a travs da distribucin do nmero de ps por especie e clase diamtrica, do cal mediante o emprego de tarifas de cubicacin obteremos directamente o volume ou mediante un paso intermedio (o mis habitual) tras a medicin de rbores-tipo que nos permitan construr a relacin alturas-dimetros. Calidade de estacin. ndice de sitio: a calidade de estacin reflicte a capacidade produtiva (volume) da estacin onde se encontra a masa. A travs do uso de tboas de producin e introducindo o valor da altura media para unha determinada idade da masa, ou o que mis habitual, a altura dominante, esta ltima
co fin de evitar o efecto do sistema de rareo xa aplicado (polo xeral rareo polo baixo) que afectar o clculo da altura media, poderemos coecer a sa calidade de estacin, a cal se acostuma representar por nmeros romanos (I, II, III) ou polo valor da altura dominante (en centmetros) que se alcanza a una idade de referencia (por exemplo, aos 20 anos) e que acostuma ser variable para cada especie e estar en funcin da sa quenda. A este ltimo valor tamn se lle chama ndice de sitio. Outras relacins de grande importancia dasomtrica: Relacin de espazamento. ndice de Hart-Becking (s ou s%): a relacin expresada en porcentaxe, do espazamento medio (a) das rbores dunha masa altura dominante Ho, desa masa. Para o clculo do espazamento medio (a), suponse con todo rigor que as rbores ocupan os vrtices de tringulos equilteros, cada un dos cales ten seis vecios equidistantes. Se N representa o nmero de rbores por hectrea, a relacin de espazamento (s ou s%) escrbese:
Relacin de esvelteza (f): ou factor de estabilidade, pose a seguinte frmula:
f =
h ( para unha rbore) d
h e d corresponderan altura (m), e dimetro normal (cm) respectivamente. Para unha masa utilizaranse a altura total e dimetro normal da rbore de rea basimtrica media. As rbores dominantes e codominantes posen unha relacin inferior a 100, e en
xeral para as rbores de porvir obxecto de promocin no sistema de rareo aconsllase elixir rbores cunha relacin inferior a 80. En masas un coeficiente de esvelteza superior a 100 supn unha masa pouco resistente frxil s cadas por fortes ventos.
Cubicacin de rbores en p e cortadas polo p.

De forma xeral, podemos sinalar os seguintes procedementos de cubicacin:
I)
rbores cortadas polo p: mediante o uso de volumes xeomtricos. As mis coecidas son as frmulas Smalian, Huber e Newton.
II)
rbores en p
A)
Tboas de cubicacin utilizando parmetros individuais da rbore

1.2.3.4.-
Tarifas ou tboas de cubicacin dunha entrada V= f(dn) Tarifas ou tboas de cubicacin de das entradas V= f(dn, h) Tarifas ou tboas de cubicacin de mis de das entradas V= f(dn, h, d4m, dff, dc, hv,.) Tarifas de cubicacin con clasificacin de produtos.
B)
Tboas de cubicacin utilizando parmetros de masa

1.2.-
Tboas de masa V= f(G, Hg,...) Tboas de producin
I) rbores cortadas polo p

A estereometra deduciu frmulas tanto para os volumes de conoides completos como para conoides truncados. Dentro das frmulas de cubicacin encontramos as Smalian e Huber como as mis populares:
Smalian: frmula de reas terminais (1837). Esta frmula cubica correctamente o paraboloide e o cilindro pero sobreestima o cono e o neiloide: V = L * (A1+A2)/2.
Onde L = a lonxitude do toro (m) A1 e A2 = rea en cada un dos extremos do toro. Esta frmula moi prctica e bastante exacta cando se trata de figuras, como a do paraboloide truncado e o cilindro. Huber: V = L * A Onde A = rea na metade do longo do toro. Esta frmula d unha boa cubicacin para o cilindro e o paraboloide truncado. Newton: introducida na prctica da dendrometra forestal por Riecke en 1849. Cubica correctamente os corpos de rotacin analticos (cilindro, paraboloide, cono e neiloide) completos e truncados. V = L * (A1+4A+A2)/6. Esta a frmula do neiloide truncado.
II) rbores en p A) Tboas de cubicacin utilizando parmetros individuais a rbore

1.
Tarifas ou tboas de cubicacin dunha entrada V = f(dn). Son funcins estatsticas obtidas por axuste de regresin, que nos proporcionan o volume da rbore (xeralmente o til) en funcin do seu dimetro normal. Pdense concretar en tboas dunha entrada, onde introducindo o valor do dimetro normal (cm) se obtn o volume esperado (m3). Proporcinannos os volumes medios unitarios que nunha determinada masa ou rea cabe esperar con maior probabilidade para as rbores das distintas clases diamtricas inventariadas na contaxe diamtrica.
2.
Tarifas ou tboas de cubicacin de das entradas V = f(dn,h). A precisin dos resultados obtidos na cubicacin das masas mellora utilizando Tboas de cubicacin de das entradas, nas cales ademais do dn, consideramos a altura total. V=f (dn,h) Isto debido utilizacin de das variables estreitamente relacionadas co volume, como son o dn e a h, en lugar dunha nica variable preditora. Ademais, este tipo de tboas unha vez construdas podmolas aplicar en calquera momento da vida da masa.
3.
Tarifas ou tboas de cubicacin de mis de das entradas V = f(dn,h, d4m, dc, dc,.). Proporcionan igual volume que as tarifas xa vistas, en funcin doutras variables ademais do dn e a h. Outras variables utilizadas son: dimetro a unha altura de 4 metros, altura da copa, dimetro da copa Este tipo de tboas son mis difciles de construr e de aplicar cubicacin de masas nos inventarios, non sempre supoen aumento na precisin da cubicacin das masas e son menos operativas.
4.
Tarifas de cubicacin con clasificacin de produtos: a estimacin das existencias de madeira que pode proporcionar unha masa forestal unha das tarefas mis importantes para o xestor. Para iso, resulta necesario coecer, ademais do volume total de madeira, qu parte do dito volume se pode dirixir aos diferentes destinos industriais (chapa, serra, trituracin, etc.). Das son as ferramentas mis habituais para realizar a clasificacin de produtos por destinos da madeira: as funcins de volume porcentual (tamn chamadas funcins de volume de razn) e as funcins de perfil. A vantaxe destas ferramentas, coecidas como tarifas de cubicacin con clasificacin de productos, radica en que, ao clasificar a madeira por destinos e poderse adaptar aos cambios nos lmites debidos a causas tecnolxicas ou comerciais permiten realizar unha valoracin econmica da producin dunha masa moito mis exacta que a que se pode realizar coas tarifas clsicas, que soamente determinan o volume total ou o comercial para certos dimetros ou alturas fixas, o que supn un argumento mis que convincente para recomendar o seu uso prctico como ferramentas de xestin e no desenvolvemento de modelos de crecemento.
B) Tboas de cubicacin utilizando parmetros de masa

1.
Tboas de masa V = f(G, Hg,...). Permtennos cubicar masas forestais dunha maneira global, sen detallar por clase diamtrica, a partir de variables medias de masa.
G, N ps/ha., Hmedia , Ho V=f(G, N/ha., hm,..)
As tboas de masa mis habitualmente utilizadas son as que teen como variable preditora a rea basimtrica (G), e a altura media (hm).
2.-
Tboas de producin: como xa se mencionou anteriormente, para unha determinada especie e a partir da idade da masa (debendo ser esta coetnea ou regular) as como da sa altura dominante e rea basimtrica, poderase realizar unha estimacin do volume por hectrea; realmente, as ditas tboas son creadas a partir de tboas de masa para diferentes calidades de estacin.
Nocin de inventario forestal e tipos.

Diferncianse segundo o tipo de inventario:
Inventario a nivel de monte.

Se o tipo de inventariacin elixido o de p a p haber que proceder toma de datos de campo en toda a divisin inventarial do monte arborizado medindo por especies os dimetros normais de todos os ps contidos en todas e cada unha das clases diamtricas inventariables e os dunha inferior, polo menos. Ademais, nas mostras de rbores obxectivamente elixidas mediranse outros parmetros dasomtricos, altura total ou de fuste, idade, crecementos radiais nos ltimos 5 ou 10 anos, espesor da casca. Estas rbores tipo sern obxecto das medicins mis detalladas das puramente diametrais, sexan alturas (relacin altura-dimetro), idades e crecementos, espesor da casca, grao de dominancia, algunhas veces podern ser incluso cortadas polo p e medidas no chan por seccins ou toros de un ou dous metros. Se o tipo de inventariacin elixido de mostraxe estatstica, realizarase unha mostraxe de tipo sistemtico utilizando mallas cuadrangulares. As parcelas tomaranse nos ns da malla, sern preferentemente circulares e de superficie fixa (de 1 a 10 ha), e medirase o dimetro normal de todos os ps existentes nas parcelas agrupndoos en clases diamtri-
cas. A medicin das variables auxiliares realizaranse en submostras, que poden ser parcelas completas ou s algunhas rbores tipo de cada parcela.
Inventario provincial, rexional ou nacional.

Actualmente prtese da fotografa area obtida en voos, a escala aproximada 1:20.000 ou 1:30.000; feita a fotointerpretacin, restitese a unha escala manexable co que se obtn o soporte cartogrfico de partida. Sobre este soporte sinlanse os lmites administrativos, termos municipais, estratos forestais,... e obtense outros tantos mapas que, unha vez informatizados por dixitalizacin, se superpoen para obter un mapa de sntese final; onde a suma das superficies dos distintos conceptos temticos xerar as tboas de superficies. Posteriormente realzase a mostraxe terrestre, usualmente unha parcela cada 100 ha, segundo unha retcula que coincide coa malla UTM, elixindo soamente aqueles ns que corresponden no mapa temtico forestal ao uso forestal arborizado. No centro da parcela entrrase unha placa de aceiro que permitir a sa localizacin en novas revisins do inventario. A toma de datos realizarase igual que no caso de mostraxe estatstica a nivel de monte.
Os principais aparellos de medida
Distancias: dentro do mbito forestal utilzanse co fin de: Marcar os raios e lados de parcelas. Desprazamentos para medir alturas. Desprazamentos para localizar parcelas. Distancias para localizar rbores nas parcelas. Medicin de dimetros de copas, lonxitudes de toros, etc. O instrumental utilizado habitualmente para realizar estas medidas : Cintas mtricas: imprescindibles no campo das medicins forestais. As mis utilizadas de 15, 20, 25, 30 e 50 metros. Enrolables manualmente e autoenrolables. Son de materiais especiais, teas con tramas metlicas, certos aceiros, hoxe o mis frecuente a fibra de vidro. Telmetros ou distancimetros: na actualidade son dous os tipos usados no campo forestal:
a)
Con tecnoloxa de infravermellos/ultrasns

b)
Con tecnoloxa lser
a)
Os telmetros ultrasnicos que se utilizan no campo forestal deben ser sempre de das unidades, un emisor e un reflector, que debern estar colocados nos extremos da distancia que se vai medir. Mediante o emisor emitiremos un sinal ultrasnico dirixido cara ao reflector o cal o recibir e procesar devolvndollo ao emisor que presentar, na pantalla da que dispn, a distancia entre ambos.
b)
Os telmetros lser s necesitan apuntar cara a algo en que se poida discernir o punto vermello do visor, preferentemente de tons claros. Existen casos en que nos interesa auxiliarnos dun reflector (pode ser unha tboa branca). Na actualidade o inconveniente a sa dificultade para medir distancias curtas. Dimetros: as forcpulas son os aparellos para a medicin de dimetros, usualmente altura normal de 1,30 metros. As principais forcpulas son: Forcpulas electrnicas Forcpula de brazo mbil ou forcpula propiamente dita. Forcpula finlandesa. Forcpula angular de Bitterlich. Forcipulas pticas. Pentaprismade Wheeler Cinta
Espesor da casca (ec): ou calibrador de casca, o instrumento utilizado para a medicin do espesor da casca. Existen varios modelos no mercado, usualmente o mis utilizado o modelo Suunto, anda que tamn existe o modelo Haglf, este ltimo non ten tope, polo que algo menos preciso na medicin e proporciona un espesor de casca lixeiramente superior ao real. Se ao dimetro normal (dn), lle restasemos en centmetros o espesor de casca (ec) obteramos o dn sc (sen casca). Como consecuencia da utilizacin do dito parmetro nas ecuacins e frmulas de cubicacin, obteremos o volume sen casca (Vsc). Alturas: os hipsmetros son os instrumentos forestais para a medicin de alturas. Podemos diferenciar: Hipsmetros antigos que se estacionan a igual distancia que a altura da rbore (cruz del hachero, escuadro). Hipsmetros que utilizan unha baliza ou prtega de referencia (regra de Christen, regra de Daalder). Hipsmetros tipo prancheta, (os mis utilizados), baseados en situarse a unha distancia de escala prefixada da rbore:
Prancheta Blume-Leiss: dispn de 4 escalas de medicin de alturas desde 15, 20, 30 e 40 m e unha escala para medir pendentes ou clinmetro (eclmetro). Opcionalmente pode levar un visor diptrico. o hipsmetro tipo prancheta mis intuitivo e mis fcil de utilizar. Suunto: dispn de 2 escalas de medicin de alturas desde 15 e 20 m e pode levar unha terceira escala para medir pendentes en % clinmetro (clismetro). Opcionalmente pode levar un visor diptrico ou un prisma ptico que facilita o lanzamento de visuais. Ten a vantaxe de ser lixeiro e de pequeno tamao, anda que nun primeiro momento ten algunha dificultade habituarse a coordinar as visuais lanzadas con ambos os ollos. Silva Haga
Hipsmetros de ltima xeracin

O dendrmetro VERTEX: a utilidade mis significativa deste dendrmetro a medicin de alturas e distancias. O Vertex III pode medir ata seis alturas diferentes da mesma rbore nunha operacin. O clinmetro electrnico Haglf: permtenos medir alturas (en metros ou en ps segundo o modelo), desde calquera distancia, pero esta debe ser coecida e introducida no aparello. Tamn podemos medir pendentes desde calquera distancia en graos ou en % segundo o modelo.
Idades e crecementos: a barrena Pressler o instrumento para obter mostras de madeira en rbores vivas e estudar a sa idade, crecemento ou desenvolvemento. En esencia consta dunha barrena de aceiro cunha lonxitude que vara de 150 a 800 mm en incrementos de 50 mm, a lonxitude da barrena a utilizar vn dada polo raio da rbore e uns dimetros normalizados, no caso das barrenas Pressler de Haglf de 4,35 mm- 5,15 mm e 12,00 mm, este ltimo reutiliza xeralmente para medicin da lonxitude da fibra na madeira e para anlises cuantitativas, o dimetro utilizado normalmente o de 5,15 mm. O instrumento compltase cunha empuadura para axudar perforacin e cun saca mostras ou extractor para obter a mostra, da cal obter os datos de idade ou crecemento. Relascopio de Bitterlich: o relascopio de Bitterlich un dendrmetro de uso mltiple, que nos permite medir e estimar un gran nmero de parmetros forestais.
Foi desenvolvido polo forestal austraco Walter Bitterlich (1908-2008) en 1958. A pesar dos avances tecnolxicos, trtase dun instrumento dasomtrico de grande interese, cuxo uso esta amplamente estendido por todo o mundo fundamentalmente para a estimacin da rea basimtrica (G), mediante o procedemento da mostraxe angular simple.
Pequeno aparello provisto dun visor a travs do cal lanzamos visuais que quedan definidas, sobre unha lia de puntera interna, que o dimetro dun campo visual circular, sobre a que oscilan un xogo de escalas solidarias dun pndulo, as cales se liberan ou fixan premendo sobre un botn, situado na parte anterior do aparello. Co relascopio pdense medir ou estimar distintos parmetros, tanto da rbore individual como da masa forestal. As operacins de medicin mis interesantes que se poden realizar con este instrumento son as seguintes.
En rbores individuais: Medir certas distancias en P.H., rbore, co auxilio dunha mira de 2 metros. Medir alturas de rbores. Medir dimetros de seccins do tronco da rbore a calquera altura desde una distancia coecida. Medir a pendente entre dous puntos. Cubicar rbores en p: Smalin, Huber, Pressler-Bitterlich En parmetros de masa forestal: Determinar a rea basimtrica nun punto polo procedemento de mostraxe angular relascpica. Replantear parcelas circulares con auxilio dunha mira circular. Determinar nmero de ps hectrea (N) nun punto de mostraxe.
Bibliografa
Daz-Maroto Hidalgo, I.J., Riesco Muoz, G. Inventario forestal. Unicopia. Lugo. 1998. Diguez Aranda, U. et al. Herramientas silvcolas para la gestin forestal sostenible. Consellera do Medio Rural, Xunta de Galicia. Lugo. 2009 Gonzlez Garca, C., Martnez Falero, J.E., Pardo Mndez, M., Solana Gutirrez, J. Tcnicas de muestreo en la evaluacin de recursos forestales.Fundacin Conde del Valle de Salazar. Madrid. 1993. Lpez Pea, C. Curso de Dasometra. Universidade Politcnica de Madrid. 2008. http://ocw.upm.es/ingenieria-agroforestal/dasometria Pard, J., Bouchon, J. Dasometra. Lcole nacional du gnie rural des eaux et des forts. Nancy. 1987.
das quercneas e das frondosas non quercneas en galicia. Distribucin e importancia econmica destas.
Ecoloxa e caractersticas forestais

tema
FORMACIN
21
funcionarios C1
AUTOR: JOS LUIS CHN RODRGUEZ Subdirector Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 2 4 5 6
Ecoloxa e caractersticas forestais do xnero Quercus en Galicia.

Quercus robur: Quercus petraea: Quercus pyrenaica: Quercus rubra:
8 Outras
especies frondosas en Galicia.
8 Alnus glutinosa 9 Betula celtibrica: 11 Castanea sativa: 12 Juglans regia, juglans nigra: 13 Prunus avium: 15 Populus x euramericana: 16 Fraxinus angustifolia: 17 Fraxinus exelsior: 17 Acer pseudoplatanus: 18 Eucalyptus globulus: 20 22 23
Eucalyptus nitens:
Distribucin e importancia econmica. Fonte de mis informacin

1
Ecoloxa e caractersticas
forestais do xnero Quercus en Galicia.
Os carballos do pas (Quercus robur e Quercus petrea) son especies con gran tendencia hibridacin, entre elas e con outras do mesmo xnero, o que dificulta o establecemento duns lmites claros nas sas reas de distribucin. En Galicia a especie mis presente o Quercus robur.
Quercus robur:
(Carballo)
a)
Aspecto xeral: rbore elevada de ata 40-45 m de altura, de porte maxestoso e regular. Tronco dereito e limpo na sa metade inferior, que acada grandes dimetros. Cortiza agrisada, lisa na sa xuventude e agretada cando adulto. Copa globosa ampla, de ramificacin enmaraada coas ramas principais en candeeiro e as secundarias sinuosas.
b)
Anatoma: Sistema radical fortemente desenvolto, penetrante e profundo. Follas simples, alternas, caducas. Pecolo curto de 2 a 7 mm. O limbo da folla ten de 5 a 12 cm de longo por 4 a 8 de ancho, con 4 ou mis parellas de lbulos obtusos irregularmente distribudos. pelado nas das caras, verde escuro mate na cara e mis plido no envs. Flores en amento. Landras sentadas con estras escuras lonxitudinais. Semente amarga pouco oleaxinosa.
c)
Fenoloxa: florece en abril-maio, ao mesmo tempo ca as novas follas. As landras maduran en setembro e caen en outubro. Especie veceira, que d boas colleitas cada certo nmero de anos.
d)
Habitacin: case toda Europa. Abunda mis no centro e norte. En Galicia ocupa o norte e oeste.
e)
Clima: precipitacin mnima 600 mm. Soporta o fro. Non tolera secas prolongadas.
f)
Solo: prefire os substratos silceos de granito, lousa, area ou cuarcita. Gstanlle os profundos, soltos e frescos. Non moi exixente en nutrientes e tolera a acidez.
g)
Altitude: 0-800 m.
h)
Exposicin: solaina/sombra. Fondos de val.

i)
Zonas climticas favorables: fondos de val e antigos labrados da zona atlntica.

j)
Temperamento: robusto, exixente en luz nas primeiras idades. Especie de media luz. Coloniza bosques abertos doutras especies.
k)
Porte e enraizamento: moi bo.

l)
Crecemento: lento.
m)
Posibilidade: 1-2,5 m3/ha/ano.

n)
Lonxevidade: ata 1.000 anos.

)
Reproducin: boa.
o)
Tipo de plantas recomendadas: plantas de 1 ano ou repicadas de 2 anos.

p)
Uso da madeira: madeira moi boa, dura, pesada e de gran fino. sase en carpintara, ebanistara, tarimas, construcin naval, travesas, postes, tornara, tboa, chapa, cubas, toneis, etc.
Quercus petraea:
(Carballo albar)
a)
Necesita un mnimo de humidade de 600 mm. Non tolera secas estivais fortes (require polo menos 150 mm de precipitacins estivais). Soporta baixas temperaturas en inverno e incluso xeadas tardas de certa intensidade. Aparecen ata os 1500-1700 m de altitude. Crece sobre substratos tanto silceos como calcarios. Require solos de certa fertilidade. unha especie de media luz.
b)
A rexeneracin boa, comeza a frutificar aos 35-40 anos, e comprtase como especie veceira. Rebrota extraordinariamente ben da cepa.
c)
rbore de ata 30 ou 35 m de altura e grandes dimetros de fuste, con copa ampla e globosa, non moi densa.
d)
Lonxevo, da orde de 500 a 600 anos, anda que pode chegar a superar os 1.000 anos.
e)
Nas zonas altas da Galicia oriental e nalgunhas serras do norte da Corua e Lugo.
f)
Madeira de calidade moi variable en funcin dos tratamentos recibidos pola rbore. A albura de cor branca amarelenta, mentres que a cerna de cor coiro, que amarela co tempo. Presenta gran fino ou semifino. fcil de pur e traballar, pero difcil de cravar, serrar
e aparafusar. madeira dura que resiste a humidade. Os usos da madeira son: ebanistara, carpintara, revestimentos decorativos, tornara, talla, tonelara, etc.
Quercus pyrenaica:
(Cerqueiro, cerquio, rebolo )
a)
Est presente na prctica totalidade da xeografa espaola. En Galicia mis abundante nas provincias de Lugo e Ourense, onde forma masas de certa extensin. No resto da rexin aparece de forma mis ou menos dispersa.
b)
Est presente en climas de tendencia mediterrnea e/ou continental. Resiste certa seca estival e precisa un total de 600 mm de precipitacin anual para o seu crecemento.
c)
Adptase a climas moi continentais; acada en Galicia os 1300-1500 m de altitude.

d)
Especie calcfuga, crece case sempre sobre solos de natureza silcea (areas, granitos, lousas). Non tolera solos encharcados nin moi pesados e prefire texturas de tipo areoso.
e)
unha especie considerada como de media luz e de temperamento robusto. Acta como colonizadora de terreos queimados ou desprovistos de cuberta vexetal.
f)
Brota ben de semente, ben de cepa e emite brotes de raz moi abundantes que orixinan rexenerado de chirpiais de altsimas densidades. Frutifica de maneira similar dos carballos do pas, con friaxes intensas e incluso xeadas tardas, debido a que brota xa ben entrada a primavera.
g)
unha rbore de tamao medio entre 20-25 m. Pode vivir ata 600 anos.
h)
A madeira emprgase para doelas de barril e para postes e travesas de ferrocarril.
Os fustes adoitan ser curtos, irregulares e cheos de ns, polo que difcil obter pezas de escuadras e calidade aptas para a construcin.
Quercus rubra:
(Carballo americano, carballo vermello)
a)
Aspecto xeral: rbore con tamao de ata 35 m e de aspecto maxestoso. Tronco recto e esvelto de cortiza parda lisa nas primeiras idades e que tira a agrisada e agretada na vellez. Ramificacin irregular, con ramas sinuosas. Copa globosa en ps illados e mis cilndrica na espesura.
b)
Anatoma: sistema radical con raz pivotante, sobre todo no primeiro terzo da sa vida, para logo desenvolver un potente sistema de races secundarias superficiais. Follas lobuladas e rematadas en punta no pice dos nervios. De cor verde escura e mis claras polo envs. Landras grosas.
c)
Fenoloxa: florece de abril a maio e a landra madura en setembro e disemina ao longo do outono. especie veceira.
d)
Habitacin: un carballo do leste de Norteamrica.

e)
Clima: precipitacin mnima de 600-700 mm. Non soporta a seca estival prolongada.
f)
Solo: prefire solos silceos, areosos e fondos de val.

g)
Altitude: 0 a 800 m.
h)
Exposicin: solainas, veigas e fondos de val.

i)
Temperamento: robusta, exixente en luz.
j)
Crecemento: relativamente rpido.

k)
Posibilidade; 3-10 m3/ha/ano.

l)
Lonxevidade: ata 200 anos.

m)
Reproducin: boa.
n)
Factores limitantes: moi sensible s xeadas tardas durante os primeiros anos. Non soporta encharcamentos.
)
Usos da madeira: madeira densa, pesada e de gran fino. sase en carpintara e mobles, en construcin, para caixas, ebanistara, tonelara e desenvolvemento.
Outras especies
frondosas en Galicia.
Alnus glutinosa
(Ameneiro)
a)
Aspecto xeral: rbore mediana, de 17-22 m de altura. Tronco dereito, cilndrico e cheo, bastante limpo. Cortiza lisa brillante, parda verdosa nas novas e escura nas vellas. Copa densa, regular, piramidal nas novas e mis redondeada nas adultas, con ramificacin irregular.
b)
Anatoma: sistema radical superficial, forte e ben ramificado, sobre todo en solos hmidos e pouco profundos. Non acostuma presentar raz principal. As races secundarias presentan ndulos ou nodosidades, onde viven fungos asociados que lle permiten rbore a fixacin do nitrxeno. Follas simples caducas, alternas, redondeadas no pice e sinuosodentadas. Son verdes nas das caras, anda que mis plidas polo envs.
c)
Fenoloxa: florece de febreiro a marzo, na fin do inverno ou a comezos da primavera. Os amentos fecundados engrosan no vern e lignifican en outono. A sa maduracin de setembro a outubro. Disemina en outono ou a principios da primavera seguinte.
d)
Habitacin: toda Europa, Siberia e O Cucaso.

e)
Clima: temperado-hmido. Soporta variacins de temperatura.
f)
Solo: indiferente coa natureza do substrato. Prefire os solos frtiles, soltos e con humidade permanente. Abunda nos silceos.
g)
Altitude: 0-1.200 m.
h)
Exposicin: sombras.
i)
Temperamento: robusto, especie de luz.

j)
Posibilidade: 3- 7 m3/ha/ano.
k)
Lonxevidade: ata 100 anos.

l)
Factores limitantes: non soporta a sequidade do solo. Non soporta cuberta.

m)
Usos da madeira: medianamente dura, homoxnea, lixeira e de gran fino. sase en carpintara, tornara, fabricacin de zocas, mangos de ferramentas, etc.
Betula celtibrica:
(Bido, bidueiro)
a)
Aspecto xeral: rbore de ata 25-30 m de tamao. Tronco dereito. Cortiza branca ou gris abrancazada caracterstica con lenticelas pardas horizontais. Copa redondeada, irregular con moitas follas, pero de sombra clara. Ramas rectas con ramios colgantes.
b)
Anatoma: sistema radical baseado en races secundarias moi estendidas e superficiais. Follas simples, alternas, caducas, colgantes e dobremente serradas, con nervios moi marcados. Flores en amentos colgantes.
10
c)
Fenoloxa: florece en abril-maio e a diseminacin ten lugar de xullo a setembro. A semente frtil ata o ano seguinte.
d)
Habitacin: case toda Europa Central e do Norte: Siberia e O Cucaso.

e)
Clima: temperado-fro e fro. Precipitacin maior de 600 mm.

f)
Solo: prefire os solos soltos, areosos-silceos con subsolo fresco. Tolera o encharcamento. Non moi exixente en nutrientes. Tolera a acidez.
g)
h)
Exposicin: sombra/solaina.
i)
Temperamento: robusto, especie de luz. Coloniza terreos nus ou bosques abertos doutras especies.
j)
Crecemento: rpido ao principio, medio mis tarde.

k)
Posibilidade: 5-10 m3/ha/ano.

l)
Lonxevidade: 80-120 anos.

m)
Factores limitantes: non soporta vivir dominada por outras rbores. Non soporta a seca prolongada.
n)
Usos da madeira: madeira pouco dura ou branda, tenaz e elstica. sase para construcin, carpintara, ebanistara, mangos de ferramentas, utensilios diversos e obxectos de pequeno tamao.
11
Castanea sativa:
(Castieiro)
a)
Aspecto xeral: rbore corpulenta e alta de ata 35 m. Porte regular, dereito e maxestoso. O tronco dereito, curto e groso nos ps illados. Na espesura recto e longo. Cortiza lisa verde apardazada nas especies novas, que se vai pondo gris e agretada coa idade. Copa recollida, ovalada, moi ramuda e densa. Ramas grosas e rectas.
b)
Anatoma: sistema radical potente estendido e robusto, con races principal e secundarias ben desenvolvidas. Follas simples, alternas e caducas. Pecolo curto e limbo lanceolado agudo de ata 25 cm de longo. Bordos con dentes de serra. Cor de verde brillante a verde escura na cara e mis clara no envs. Flores en amentos dereitos ou candeas.
c)
Fenoloxa: florece en maio-xuo; produce os ourizos caractersticos que maduran ao longo do ano para caeren e abriren as castaas no outono.
d)
Habitacin: rexin mediterrnea norte, e intrnase ata Centroeuropa.

e)
Clima: temperado. Precipitacin mnima de 600 mm, con 200 mm de precipitacin estival.
f)
Solo: prefire solos silceos, de granito, de gneis ou lousa. Vive ben nos soltos e profundos. Tolera a acidez.
g)
Altitude: de 600-1200 m. A menos de 600 m o castieiro hbrido para terras baixas de Galicia.
h)
Exposicin: ladeiras abrigadas e frescas.

i)
Porte e enraizamento: bo.
12
j)

k)
Lonxevidade: 500 anos.

l)
Factores limitantes: non soporta os solos encharcados, mal drenados e compactos.

m)
Usos da madeira: madeira elstica de gran beleza. sase para carpintara, ebanistara, tonelara e doelas, parqu, caixas, chapa, etc.
Juglans regia, juglans nigra:

(Nogueira, nogueira rexia e nogueira americana)
a)
Aspecto xeral: rbore mediana de 20 m de tamao e que chega ata os 30-40 m no caso da nogueira americana. Tronco groso e cheo. Cortiza lisa gris, agretada coa idade. Copa ampla e redondeada ou oval, con abundante ramificacin. Ramas rectas, grosas e fortes.
b)
Anatoma: sistema radical potente, con races principais penetrantes nas rbores novas e sistema radical secundario fortemente desenvolto nas adultas. Follas alternas, caducas, grandes, de 5 a 9 fololos no regia e de 11 a 25 no nigra. Fololos elpticos de cor verde escura con olor caracterstico.
c)
Fenoloxa: florece en abril ou maio, e os froitos maduran de agosto a outubro.

d)
Habitacin: sueste de Europa e oeste de Asia no regia e parte atlntica de Norteamrica no nigra.
e)
Clima: precipitacin maior de 600 mm. Temperado ou temperado clido. Soporta xeadas non tardas.
13
f)
Solo: indiferente natureza do substrato. Especie moi exixente en nutrientes. Prefire os soltos, frescos profundos e hmidos durante o perodo vexetativo.
g)
Altitude: 0 a 1.500 m.
h)
Exposicin: solainas, sombra.

i)
Temperamento: algo delicado. especie de media sombra.

j)

k)
Crecemento: lento no regia e relativamente rpido no nigra.

l)
Posibilidade: 1-3,5 m3/ha/ano no regia. 2- 7 m3 /ha/ano no nigra.

m)
Reproducin: difcil.
n)
Factores limitantes: non soporta solos encharcados, compactos nin secos. Non soporta fortes ventos. Non tolera a acidez nin a competencia da herba. A nogueira americana mis resistente.
)
Usos da madeira: madeira dura, homoxnea, moi pesada, de gran beleza. sase en ebanistara, armara, desenvolvemento, carpintara e mobles, modelado e tornara, etc.
Prunus avium:
(Cerdeira)
a)
Aspecto xeral: rbore que alcanza os 20-25 m de tamao. De tronco recto e de cortiza lisa, anelada de cor gris escura. Copa ampla piramidal, mis ou menos alongada. Ramas diverxentes.
14
b)
Anatoma: Sistema radical composto de races principais penetrantes e dunha rede de races secundarias potente e superficial. Follas simples e caducas, grandes, trasovadas e apuntadas, dobremente serradas. Froito en forma de drupa carnosa.
c)
Fenoloxa: florece na primavera ou no vern, segundo a localidade; as cereixas estn maduras xeralmente a principios do vern.
d)
Habitacin: Europa, Asia Menor e norte de frica.

e)
Clima: temperado ou temperado- fro. Soporta baixas temperaturas.

f)
Solo: silceos e calcarios, pero profundos e frescos, con pH prximo neutralidade. exixente en nutrientes e en humidade do solo durante o perodo vexetativo.
g)
h)
Exposicin: solaina/sombra.
i)
Temperamento: media luz.

j)

k)

l)
Reproducin: fcil por semente.

m)
Factores limitantes: solos secos. Soporta mal a sombra. Non tolera a acidez nin a compactacin do solo.
15
n)
Usos da madeira: madeira pesada e dura. sase en tornara, mobles, ebanistara, escultura, etc.
Populus x euramericana:
(Chopo hbrido, chopo )
a)
Aspecto xeral: rbores de gran tamao de ata 40 m, con portes mis ou menos abertos. Tronco dereito, de cortiza gris ou parda agrisada, que se agreta lonxitudinalmente coa idade.
b)
Anatoma: sistema radical forte formado por un eixe principal que se ramifica e acada capas profundas do terreo. O resto das races son horizontais e superficiais. Follas grandes de pecolo longo de forma triangular con bordos serrados. Flores en amentos colgantes.
c)
Fenoloxa: florecen na metade ou finais do inverno e os exemplares macho diseminan de forma difusa ao longo dos meses de marzo e abril.
d)
Habitacin: grupo de hbridos de diferentes estirpes do Populus deltoides e Populus nigra, moi difundidos por Europa.
e)
Clima: temperado ou temperado-fro.

f)
Solo: frtil con auga fretica alta e abundante pero circulante. Gstanlle as texturas francas-areosas, non arxilosas e con boa aireacin.
g)
h)
Exposicin: indiferente.
16
i)

j)

k)

l)
Factores limitantes: non lle gustan as zonas demasiado clidas. Tampouco os solos encharcados permanentemente e sen circulacin da auga. Non tolera a cuberta. Ten limitacins por pH e profundidade.
m)
Usos da madeira: desenvolvemento, serra, carpintara, mistos, caixas, embalaxes lixeiras.
Fraxinus angustifolia:
(Freixo)
a)
Aspecto xeral: rbores de ata 30-40 m. Tronco dereito e cilndrico, cortiza gris verdosa e lisa na xuventude e parda escura, rugosa e gretada nos exemplares adultos.
b)
Anatoma: sistema radical potente e estendido. Follas de 20 a 30 cm, caducas, opostas e imparipinnadas, compostas de 9-13 fololos.
c)
Fenoloxa: florecen entre febreiro e abril. O froito unha smara. Madura no vern.
d)
Habitacin: orixinarios de Europa e sur de Asia. En Galicia, na metade norte.

e)
Solo: frtil con auga fretica circulante, en marxes de ro e bosques caducifolios con solos frescos e profundos.
f)
17
g)
Utilizada como ornamental, a madeira, boa de traballar, emprgase en apeiros, mangos e ebanistara, moi valorada na paisaxe.
Fraxinus exelsior:
(Freixo)
a)
Aspecto xeral: rbores de ata 25 m, con portes mis ou menos abertos. Tronco dereito, de cortiza gris verdosa e lisa.
b)
Anatoma: sistema radical moi profundo e con numerosas races laterais superficiais. Follas de 15 a 20 cm, caducas, opostas e imparipinnadas, compostas de 5-7 fololos.
c)
Fenoloxa: florecen entre febreiro e abril. O froito unha smara. Madura no vern.
d)
Habitacin: orixinarios do sur de Europa, norte de frica e Asia. En Galicia, nos dous terzos do sur.
e)
Clima: temperado ou temperado-fro.

f)
Solo: frtil con auga fretica circulante, en marxes de ro e bosques caducifolios con solos hmidos.
g)
h)
Utilizada como ornamental, a madeira, boa de traballar, emprgase en apeiros, mangos e ebanistara.
18
Acer pseudoplatanus:
(Pradairo, sicmoro, falso pltano)
a)
Aspecto xeral: rbores de ata 20-30 m. Tronco dereito,cortiza lisa, agrisada e gretada nos exemplares adultos cando se desprende en pequenas placas.
b)
Anatoma: sistema radical con cepa forte e races superficiais. Follas de 15-25 cm, caducas, simples, con pecolo vermello de 15 cm, palmeadas, lobuladas con cinco lbulos.
c)
Fenoloxa: florece coetaneamente coas follas en primavera. O froito unha dobre smara. Madura entre setembro e outubro.
d)
Habitacin: orixinaria do centro e sur de Europa. En Galicia, na metade oriental.

e)
Solo: frtil e profundo en bosques caducifolios e vales.

f)
g)
Utilizada como ornamental, a madeira moi apreciada por ebanistas e torneiros, fabricacin de instrumentos musicais, e en contrachapado. Moi valorada na paisaxe.
Eucalyptus globulus:
(Eucalipto branco, eucalipto )
a)
Aspecto xeral: rbore de gran altura, pode chegar a medir 65 m. Tronco dereito, e con tendencia torsin helicoidal. En espesura moi recta e limpa en gran parte da sa lonxitude. A cortiza abrancazada ou parda agrisada, que cae anualmente en longas tiras coriceas abarquiadas. A copa escura, pouco densa e moi irregular.
19
b)
Anatoma: raz principal penetrante, laterais superficiais que se desenvolven aos poucos anos con rapidez. Follas de xuventude opostas, anchamente lanceoladas. Follas definitivas estreitamente lanceoladas. Verde-escuras e lustrosas. Froito sentado ou subsentado, tronco cnico.
c)
Fenoloxa: florece en outono-inverno. Brota vigorosamente da cepa despois dun corte ou dun incendio.
d)
Habitacin: a sa rea natural atpase ao norte de Tasmania

e)
Clima: precipitacins maiores de 600 mm. Temperaturas suaves

f)
Solo: arxilosos-areosos, hmidos e ben drenados. Moi pouco exixente en nutrientes. Tolera a acidez e compacidade.
g)
Altitude:0-400 m. En solainas pode subir a 500 m.

h)
i)
Temperamento: robusto, especie de luz. Acta como especie colonizadora de solos descubertos.
j)

k)

l)

m)
Reproducin: boa por cepa, mala por semente.
20
n)
Factores limitantes: non tolera o encharcamento permanente. Non soporta as xeadas. Os danos son frecuentes por baixo dos -3 C, sobre todo en individuos de menos de 2 ou 3 anos.
)
Usos da madeira: pasta de papel en quenda corta. A quenda media e longa sase para serra, carpintara, construcin, postes, mangos de ferramenta, parqu, nutica e pesqueiras, etc.
Eucalyptus nitens:
a)
Aspecto xeral: rbore de gran tamao, ata 60 m de altura. Tronco dereito. En espesura recto e limpo de ramas en gran parte do fuste. Cortiza abrancazada ou algo agrisada. Copa verde prateada e pouco densa.
b)
Anatoma: raz principal penetrante e laterais superficiais. Follas novas opostas, dentadas e lanceoladas. As definitivas son falciformes. Froito pedunculado en grupos de 5 ou 7 cada un, con aspecto de pera e de menos de 1 cm.
c)
Fenoloxa: florece entre febreiro e marzo.

d)
Habitacin: a sa rea natural atpase no sueste de Australia e norte de Tasmania.

e)
Clima: temperado fro, con verns suaves e invernos moderados de xeadas frecuentes e presenza de nevadas.
f)
Solo: arxilosos e limosos hmidos permeables. O maior crecemento dse nos solos con rocha nai de lousa.
g)
Altitude: de 500 a 1.200 m.
21
h)
i)

j)

k)
Crecemento: rpido.
l)

m)

n)
Reproducin: semente. Brota mal de cepa.

)
Factores limitantes: soporta xeadas e nevadas moderadas. Resistencia boa ao vento, grazas fortaleza do seu talo e disposicin das ramas e follas.
o)
Usos da madeira: pasta de papel en quenda corta. A quenda media sase para carpintara e construcin.
22
Distribucin
e importancia econmica.
TIPO
SUPERFICIE ha (IFN3)
FRONDOSAS CONFERAS MESTURAS TOTAIS
562.417 506.026 337.008 1.405.451
ESPECIE
SUP (ha)
VOLUMEN Mm3
CORTAS Mm3
E. globulus Q.robur Q.pyrenaica C. sativa rbores de ribeira
174.210 187.789 100.504 45.518 25.456
36,3 17,3 6,1 6,7 1,6
3,09
0,22
23
Fonte de mis informacin
Gua das rbores de Galicia. Baa edicins. L. Ceballos, J.Ruiz de la Torre. Arboles y arbustos. Monte galego en cifras. Xunta de Galicia. IFN3. Informe de la industria forestal gallega 2009. (http://monteindustria2.blogspot.com).

FORMACIN
das conferas en Galicia. Distribucin e importancia econmica.
tema
22
funcionarios C1
AUTOR: JOS LUIS CHAN RODRGUEZ Subdirector Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 2 4 5 7 9 9 10 12
Ecoloxa e caractersticas forestais das conferas en Galicia.

Pinus pinaster: Pinus radiata: Pinus sylvestris: Pinus nigra (ssp. corsicana) Pinus pinea: Juniperus communis: Pseudotsuga menziesii: Picea sp.
13 Chamaecyparis lawsoniana: 15 Sequoia sempervirens: 17 Taxus baccata: 18 19
Distribucin e importancia econmica Fonte de mis informacin

das conferas en Galicia. Pinus pinaster:
(pieiro bravo, pieiro galego)
a)
Aspecto xeral: rbore de tamao mediano de 20 ata 40 m. Porte regular na xuventude e variable na idade adulta. Tronco dereito. Cortiza moura e spera que se agreta coa idade. Copa bastante clara e piramidal nas rbores novas e logo arredondada.
b)
Anatoma: sistema radical moi forte, con raz principal penetrante e secundarias moi desenvolvidas. Ramas rectas e regularmente verticiladas ata a idade avanzada. Abrochos vermellos ou rosados. Acculas envaiadas de das en das, rxidas, grosas e longas de 15 a 17 cm. Pias sentadas na rama, alongadas, asimtricas. Embigos punzantes. Pins de 7 a 9 mm, negros, con de cor parda gris.
c)
Fisioloxa: florece desde finais de marzo a maio. A pia est madura o seguinte vern e os pins caen na primavera ou vern do terceiro ano.
d)
Habitacin: Portugal e Espaa: Galicia, Castilla y Len.

e)
Clima: moi variado; atlntico-continental.
f)
Solo: silceo ou areento.

g)
Altitude: de 0 a 800 m
h)
Exposicin: solaina.
i)
Temperamento: robusto con exixencia de luz.

j)

k)
Crecemento: rpido.
l)
Posibilidade: 7 a 17 m3/ha/ano.
m)

n)
Reproducin: fcil plantacin. Boa rexeneracin natural.

)
Quenda: 35 -50 anos.

o)
Utilizacin: repoboacins de producin. Resina, madeira de taboleiro, tboa, pasta de celulosa.

p)
Factores limitantes: tolera mal o cal e a falta notable de luz. Zonas climticas favorables: toda Galicia. Zonas costeiras, de media ladeira e mesetas. Non alta montaa.
q)
Usos da madeira: emprgase en carpintara, postes, embalaxe, caixas e trituracin (taboleiros).
Pinus radiata:
(pieiro insigne, pieiro de Monterrei)
a)
Aspecto xeral: rbore mediana ou elevada que en Espaa pode pasar dos 30 m de porte regular, piramidal na xuventude e globosa de adulta. Tronco recto con cortiza pardavermella escura, agretada e rugosa. Copa densa. Ramas verticiladas verticais ascendentes nos seus extremos.
b)
Anatoma: sistema radical superficial, de pouco desenvolvemento. Ramas con forma de candeeiro. Acculas envaiadas de tres en tres de cor verde brillante, de 7 a l0 cm de lonxitude, e algo retortas. Pias verticiladas por 3 ou por 5, subsentadas, moi asimtricas que permanecen na rbore. Pin mouro de 5-8 mm de lonxitude, con moi estreita.
c)
Fisioloxa: florece en marzo-abril; as pias maduran no segundo outono para diseminar os pins na primavera seguinte. A pia pode permanecer pechada varios anos.
d)
Habitacin: a orixe da costa de California. Actualmente est difundido por toda a cornixa cantbrica.
e)
Clima: termfilo con humidade de ambiente elevada. Precipitacin entre 900-2000 mm.
f)
Solo: silceo-arxiloso ou lousento, soltos con fondo e ben drenados.

g)
Altitude: 0-600 m de altitude.

h)
Exposicin: solaina en zonas altas e sombra nas baixas.

i)
Temperamento: bastante robusto, de media luz.
j)

k)
Crecemento: rpido ou moi rpido.

l)
Posibilidade: 15-25 m3/ha ano.

m)

n)
Reproducin: boa. Fcil instalacin.

)
Quenda: 20-50 anos.

o)
Utilizacin: repoboacins de producin. Utilizado en xardns e cortaventos.

p)
Factores limitantes: cuberta prolongada. Encharcamento. Deficiencias en fsforo e potasio.

q)
Zonas climticas favorables: zonas baixas ou semibaixas e mesetas interiores con humidade estival.
r)
Uso da madeira: madeira branda. Pasta de papel, trituracin, serra. Tboa e tboa fina. Caixas, carpintara interior e postes.
Pinus sylvestris:
(pieiro silvestre, pieiro nrdico, pieiro de Valsain)
a)
Aspecto xeral: rbore de bo tamao, 30-40 m, de porte cnico-piramidal de novo e mis irregular coa idade. Tronco cilndrico e recto, con ramificacin escasa. Cortiza delgada
escamosa e laranxa plida no terzo superior do fuste. Copa regular de novo con ramas verticiladas e de adulto con poucas ramas no lado exposto aos ventos fros.
b)
Anatoma: sistema radical potente, con raz principal longa e forte e races secundarias abundantes, oblicuas e longas. Cada vaa ten das acculas de 3 a l0 mm de longo, rectas ou algo arqueadas de cor verde azulada. Pias de 4 a 7 cm de longo, case sentadas e cnicas. Pins pequenos de 3 a 5 mm de longo e 2-3 mm de groso, de cor parda escura ou gris.
c)
Fisioloxa: florece de maio a xuo. Os pins maduran no outono do ano seguinte e as pias abren na primavera posterior. A pia baleira adoita quedar 1 ou 2 anos na rbore.
d)
Habitacin: o pieiro de maior rea natural de Europa e Asia, desde Escandinavia a Serra Nevada. En Espaa ocupa a cordilleira Pirenaica, Ibrica e Central.
e)
Clima: moi variado en temperaturas. Precipitacin maior de 600 mm con seca estival.
f)
Solo: areento, silceo e profundo.

g)
Altitude: 800 a 1500 m.

h)
Exposicin: sombra e solaina.

i)
Temperamento: robusto, require moita luz para o seu desenvolvemento.

j)
Crecemento: rpido na xuventude, mis lento coa idade.

k)

l)
m)
Reproducin: por sementes.

n)
Quenda: 80-150 anos.

)
Utilizacin: repoboacins de producin de media e alta montaa. Reforestacins de proteccin e xardinara.

o)
Factores limitantes: non crece ben baixo cuberta e exixe frecuentes rareos nas mouteiras espesas.
p)
Zonas climticas favorables: atlntica e continental de montaa.

q)
Usos da madeira: de madeira compacta, a mellor dos pieiros espaois. sase en carpintara. construcin, ebanistara, tarimas, etc.
Pinus nigra (ssp. corsicana):

(pieiro negro)
a)
Aspecto xeral: rbore alta que pode chegar aos 40 m. Porte cilndrico e oval na xuventude, con copa case desde o chan. Adulta con copa irregular e recollida por riba da metade da sa altura. Tronco recto de cortiza agrisada bastante lisa nas rbores novas e de grandes placas en adultas. Ramas verticiladas en principio e logo irregulares.
b)
Anatoma: raz principal pouco desenvolvida con abundantes e longas races secundarias, case superficiais. Follas relativamente grandes de 8 a 15 cm de longo, algo curvadas, envaiadas por pares e de cor verde intensa. Pias solitarias ou en verticilos de 2 ou 3, subsentadas, horizontais ou algo inclinadas cara abaixo, ovado-cnicas de 5 a 8 cm de longo e 2,5 a 3 de groso. Pin gris escuro pequeno de 5 a 8 mm de longo con abrancazada.
c)
Fisioloxa: florece de marzo a maio; as pias estn maduras no outono do ano seguinte e diseminan na primavera do terceiro ano. Frutificacin irregular.
d)
Habitacin: norte do Mediterrneo.

e)
Clima: resistente ao fro. Require un mnimo de 500 mm/ano de precipitacin. Sen gran seca estival.
f)
Solo: silceo ou lousento.

g)
Altitude: 800-2000 m.
h)
Exposicin: sombra/solaina.
i)
Temperamento: robusto de media luz ou media sombra.

j)

k)
Crecemento: lento.
l)

m)

n)
Reproducin: difcil rexeneracin.

)
Quenda: 70-120 anos.
o)
Utilizacin: repoboacins de producin e, s veces, de proteccin, axudando rexeneracin natural.

p)
Factores limitantes: rexeneracin ao abrigo nas primeiras fases do desenvolvemento. Difcil.

q)
Zonas climticas favorables: ladeiras do interior en reas de media montaa.

r)
Usos da madeira: madeira de calidade algo fibrosa. sase para construcin, serra, nutica e carpintara.
Pinus pinea:
(pieiro manso, pieiro real)
a)
Aspecto xeral: rbore resinosa de ata 30 m de altura. Tronco dereito e cilndrico, s veces algo cnico. Cortiza primeiro escamosa, despois grosa e profundamente agretada. Cor castaa avermellada. Copa alta, tipicamente aparasolada e densa.
b)
Anatoma: follas persistentes, simples, punzantes, aciculares, reunidas en grupos de das.

c)
Fisioloxa: florece entre marzo e maio. O froito un estrbilo grande e globoso. Semente de 15-20 mm comestible con testa lignificada. Madura tres perodos vexetativos despois da floracin.
d)
Solo: non compactos e con clima temperado.

g)
Altitude: de 0 a 1000 m.
10
h)
Utilizada como ornamental en ps illados ou formando bosquetes. A madeira de mala calidade. A semente, o tpico pin comestible, utilzase en repostara.
Juniperus communis:
(Cimbro, xenebro, xenebreiro)
a)
Aspecto xeral: arbusto dioico, resinoso de ata 1,5 m de altura. Cortiza pardo agrisada, que se desprende en pequenas tiras.
b)
Anatoma: follas persistentes, simples, densas, punzantes, aciculares, reunidas en grupos de tres.
c)
Fisioloxa: florece entre abril e maio. O froito un glbulo, pequeno e globoso. Primeiro verde e despois azul negrizo.
d)
Habitacin: orixinaria do hemisferio norte. En puntos do oriente galego e a grande altura por riba dos 1000 m (Os Ancares e Pena Trevinca).
e)
Solo: cidos de matogueiras.

g)

h)
Utilzanse os seus froitos para aromatizar (xenebra por exemplo), e tamn a planta con fins medicinais.
Pseudotsuga menziesii:
(pieiro de Oregn, abeto de Douglas ).
a)
Aspecto xeral: rbore de bo tamao 40-60 m, de porte moi cnico, piramidal de novo e cilndrico-cnico coa idade. Aspecto xeral de abeto. Tronco dereito, cilndrico e recto
11
con abundante ramificacin. Cortiza escamosa gris verdosa. Copa regular de nova e menos espesa coa idade.
b)
Anatoma: sistema radical pouco potente, sen raz principal forte e con abundantes races superficiais. Acculas finas curtas de 3-6 cm verde azuladas pola cara anterior e abrancazadas pola cara posterior. Pias alongadas colgantes de 7 a 12 cm. Pins pequenos de cor gris apardazada.
c)
Habitacin: orixinario de Amrica do Norte entre o ocano Pacfico e as Montaas Rochosas.

d)
Clima: hmido de temperatura temperada.

e)
Solo: arxiloso-areento, lixeiro, fresco, ben drenado e profundo.

f)
Altitude: de 0 a 1 400 m.
g)
Exposicin: sombra preferentemente.

h)
Temperamento: robusto. Especie de luz, que s require abrigo natural nas primeiras idades contra o vento.
i)
Crecemento: moi rpido, anda que lento nas primeiras idades.

j)

k)

l)
Lonxevidade: ata 300-400 anos.
12
m)
Reproducin: fcil.
n)
Quenda: 40-60 anos.

)
Utilizacin: repoboacins de producin. Tamn de proteccin. Xardinara.

o)
Factores limitantes: sensible ao vento e a terreos encharcados.

p)
Zonas climticas favorables: toda a cornixa atlntica, mesetas e media montaa de interior.
q)
Usos da madeira: carpintara, ebanistara, mobles, chapas e desenrolo para taboleiros.
Picea sp.:
(Abeto, abeto vermello )
a)
Aspecto xeral: rbore de gran tamao (40-50 m). Copa cnica ou cilndrica-apuntada, densa e de coloracin escura. Tronco cheo, case cilndrico. Cortiza escamosa; con mis idade est dividida en teselas e incluso en plaquetas. Ramas en verticilos regulares descendentes e curvadas cara arriba.
b)
Anatoma: sistema radical superficial con races laterais alongadas. Acculas curtas de 1,5 a 3,5 cm de longo, de insercin espiralada, inclinadas cara ao pice da rama. Pias colgantes sentadas ou subsentadas, cilndricas de 10 a 16 cm de longo, verdes no seu proceso de maduracin e pardas cando estn xa maduras. Pin subtriangular pardo escuro de 4-5 mm de lado con transparente.
13
c)
Fisioloxa: florece en abril-maio; os pins maduran a partir de outubro do mesmo ano e seguidamente diseminan dentro do outono. A pia permanece na rbore ata o ano seguinte.
d)
Habitacin: centro e norte de Europa, Asia.

e)
Estacin: moi variable.

f)
Clima: temperados e fros.

g)
Solo: areento, grantico e lousento.

h)
Altitude: 700-2000 m.
i)
Exposicin: sombra preferente.

j)
Temperamento: especie de media luz.

k)

l)
Crecemento: regular.
m)
Posibilidade: 2-8 m3 /ha/ano.

n)

)
Reproducin: boa.
o)
Quenda: 40-80 anos para producin madeireira.
14
r)
Utilizacin: repoboacins de producin e proteccin. Xardinara. rbores de Nadal.

s)
Factores limitantes: seca patente.

t)
Zonas climticas favorables: reas de montaa.

u)
Uso da madeira: construcin, pilotes, postes, carpintara de taller, ebanistara e caixas de calidade.
Chamaecyparis lawsoniana:
(Ciprs de Lawson, ciprs).
a)
Aspecto xeral: rbore sempre verde ata 30 m de altura e de porte cnico. Troncos rectos e grosos na base faise cnico cara punta. Cortiza delgada de cor gris vennella.
b)
Anatoma: sistema radical ben desenvolvido, xeralmente cunhas boas races secundarias, superficiais. Follas en ramos, planos verticais ou horizontais, escamosas, de cor verde clara a azulada, e brillantes.
c)
Fisioloxa: florece en primavera, os pins estn maduros na primavera seguinte, glbulos abundantes que adoitan abrir con tempo seco e calor. Frutificacin abundante.
d)
Habitacin: moi variada, mediterrnea e das costas americanas do Pacfico.

e)
Clima: irregular, temperado, hmido.

f)
Solo: gran variedade de solos.

g)
15
h)
Exposicin: de solaina, adptase sombra.

i)
Temperamento: especie de luz e temperamento robusto e vigoroso.

j)

k)
Crecemento: relativamente rpido.

l)
Posibilidade: 7 a 12 m3/ha/ano.
m)

n)
Reproducin: fcil.
)
Quenda: 60-70 anos.

o)
Utilizacin: repoboacins de proteccin, ambientais e de xardinara. Dada a sa elevada calidade e desenvolvemento, estase experimentando en repoboacins produtoras.
p)
Factores limitantes: excesivo vento, solos encharcados.

q)
Zonas climticas favorables: comarcas atlnticas e do interior.

t)
Usos da madeira: madeira homoxnea aromtica de gran fino e compacto. De longa duracin. Nodosa. sase en ebanistara fina, tornara, carpintara de pequeno tamao e na construcin naval.
16
Sequoia sempervirens:
(Sequoia)
a)
Aspecto xeral: rbore maxestosa que supera os 100 m de tamao. Porte columnar con copa cnica, cortiza espesa, fibrosa e de cor vermella.
b)
Anatoma: ramificacin verticilada. Follas alternas espiraladas, espientas e planas. De cor verde escura pola cara anterior e verde e gris pola cara porterior. Pias pequenas de 2-3 cm de longo con escamas e varias sementes por escama. Cortiza graxa, parda-vermella, asucada lonxitudinalmente, fibrosa e esponxosa ao tacto.
c)
Fisioloxa: florece en marzo-abril e a pia madura no ano.

d)
Habitacin: natural da costa do Pacfico dos EEUU. Ocupa a rea entre o sur de Oregn e Monterrei en California. Estivo presente en Galicia no Terciario e o Cuaternario, hai 2 millns de anos.
e)
Clima: ocenico de superhmido a hmido, invernos temperados, con humidade atmosfrica abundante. Sensible s xeadas.
f)
Solo: frtiles, soltos e profundos. Con humidade atmosfrica abundante.

g)
h)
Exposicin: adptase ben a todas, anda que prefire as sombras.

i)
Temperamento: media sombra.

j)
Porte e enraizamento: de tronco recto e cilndrico, acada moita altura.
17
k)
Crecemento: rpido.
l)

m)

n)
Reproducin: boa por semente. Rebrota de cepa.

)
Quenda: 60-70 anos.

o)
Utilizacin: repoboacins protectoras e como ornamental.

p)
Factores limitantes: exposicin a ventos e xeadas.

q)
Zonas climticas favorables: zonas baixas da cornixa atlntica.

r)
Uso da madeira: serra, carpintara, construcin. Madeira imputrescible.
Taxus baccata:
(Teixo, teixeiro)
a)
Aspecto xeral: arbusto ou pequena rbore, non resinosa, dioica de ata 10 m de altura, que pode alcanzar os 15 m. Tronco curto e groso, que pode chegar a mis dun metro de dimetro. Cortiza pardo-agrisada, algo avermellada, que se desprende en lminas ou placas. Copa baixa, cnica moi ancha e densa.
b)
Anatoma: follas persistentes, simples, lineais, coriceas, dispostas en espiral ao longo dos ramos, pero que semellan estar en dous planos.
18
c)
Fisioloxa: florece a finais do inverno ou a principios da primavera. O froito unha falsa baga de 10 mm, primeiro verde e despois vermella moi caracterstica. Madura a finais do vern ou a principios do outono.
d)
Habitacin: Europa e suroeste de Asia. En puntos das fragas do oriente galego. En Casaio (Carballeda de Valdeorras) atpase o teixedo mellor conservado da pennsula Ibrica.
e)
Solo: en bosques mixtos, barrancos sombros ou penedos, mis na montaa que no val.
g)
h)
Moi utilizada como ornamental en ps illados ou formando sebes, xa que tolera moi ben a poda. A madeira e moi apreciada en ebanistara e tornara. Empregada en usos medicinais.
19
Distribucin e
importancia econmica
TIPO
SUPERFICIE ha (IFN3)
FRONDOSAS CONFERAS MESTURAS TOTAIS
562.417 506.026 337.008 1.405.451
ESPECIE
SUP (ha)
VOLUME NMm3
TALAS Mm3
P. pinaster P. sylvestris P. radiata
383.632 63.196 59.198
49,1 3,8 8,4 2,835
20
Fonte de mis informacin:
Gua das rbores de Galicia. Baa edicins. rboles y arbustos. L. Ceballos, J.Ruiz de la Torre. Monte galego en cifras. Xunta de Galicia. IFN3. Informe de la industria forestal gallega 2009. (http://monteindustria2.blogspot.com).
de repoboacin forestal, Vantaxes e inconvenientes. Eleccin de especies e os seus condicionantes. Eleccin de especies segundo as lias que indica o plan forestal de galicia. Preparacin do terreo e plantacin. Labores de mantemento.
Tcnicas e mtodos
23
funcionarios C1
FORMACIN
tema
AUTOR: ALFREDO FERNNDEZ ROS Xefe do Servizo de Producin Forestal. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
Tcnicas e mtodos de repoboacin forestal, vantaxes e inconvenientes. Eleccin de especies e os seus condicionantes. Eleccin de especies segundo as lias que indica o plan forestal de Galicia. Preparacin do terreo e plantacin.
Eliminacin da vexetacin competitiva. Preparacin do terreo Sementeira: Plantacin:
6 10
13 13 15 18 18 22 25
Labores de mantemento. Bibliografa
TCNICAS E MTODOS DE REPOBOACIN FORESTAL 2
O termo reforestacin sinnimo de repoboacin forestal e refrese introducin da masa forestal nun terreo que xa a posua con anterioridade nun tempo relativamente prximo. Con todo, o termo forestacin fai referencia introducin dunha masa forestal en lugares onde nunca existiu ese tipo de vexetacin. A repoboacin forestal pode definirse como o conxunto de tcnicas que se necesitan aplicar para crear unha masa forestal, formada por especies vexetais leosas (rbores ou arbustivas), que sexa estable co medio, nun terreo cuxa vexetacin actual ineficaz en maior ou menor grao segundo o uso asignado ao territorio e que adoptando as caractersticas desexadas, cumpra cos fins que dela se demanden (Serrada, 1995). Entndese por masa forestal o conxunto de vexetais leosos que ocupan unha extensin relativamente grande e que interaccionan entre os seus compoentes (viven en espesura), que evoluciona en relacin co seu medio e que obxecto de tratamento para obter utilidades dela (Serrada, 1995). Segundo a definicin, o feito de que a masa forestal sexa estable no medio ao longo do tempo implica que a sa supervivencia, desenvolvemento e reproducin non dependan da intervencin humana constante ou intensa, anda que si se realicen tratamentos silvcolas espordicos (control de pragas e enfermidades, podas, rareos, defensa contra incendios, etc.). Doutra banda, o concepto de repoboacin forestal leva implcitos uns obxectivos, cuxo establecemento constite o primeiro paso que se debe seguir hora de realizar un proxecto desta ndole. En lias xerais, os devanditos obxectivos poden inclurse nun dos seguintes grupos: obxectivos produtores e obxectivos protectores, que dan lugar s repoboacins produtoras e protectoras, respectivamente. Os primeiros estn orientados cara producin de materias primas ou bens directos (froitos, madeira, cortiza, etc.) e os segundos expense cando as pretensins se refiren obtencin de beneficios indirectos derivados da simple existencia da masa (proteccin do solo, conservacin da vida silvestre, etc.). Son estes ltimos os que se impoen nas repoboacins, destinadas a defender o solo da erosin hdrica ou elica, mellorar as condicins de desenvolvemento da vida silvestre, etc.
Tcnicas e mtodos de repoboacin forestal,

vantaxes e inconvenientes.
Hai dous mtodos bsicos que, como veremos, se poden combinar no mesmo sitio e que se chaman mtodo de sementeira e mtodo de plantacin. O mtodo de sementeira consiste en colocar directamente sobre o terreo que se vai repoboar sementes das novas especies que se queren introducir. O mtodo de plantacin consiste en colocar plantas forestais (a raz na ou con terrn) das novas especies mediante enterramento adecuado do sistema radical. Na actualidade, a execucin de repoboacins por semente unha excepcin e emprgase como apoio s repoboacins por plantacin naquelas zonas onde, polas difciles caractersticas da estacin, non posible instalar o sistema radical dunha planta de viveiro. Vantaxes do mtodo de sementeira: Obter, co mesmo esforzo, unha elevada densidade na masa creada. Ao seren masas de maior espesura tern unha poda natural mis precoz e eficaz, e producirn unha maior liberdade na execucin de claras. Pola distribucin aleatoria dos ps da nova masa no terreo e a seleccin que impn a alta espesura, as masas estarn mellor adaptadas s variacins de calidade do solo. Vantaxes do mtodo de plantacin:
Maior probabilidade de xito na repoboacin de medios difciles, pois as plantas de 1, 2 ou 3 zumes son mis resistentes aos riscos meteorolxicos cs plntulas acabadas de nacer. Ganancia de tempo equivalente da idade das plantas introducidas. Ocupacin mis rpida e regular do terreo. Faise mis fcil mesturar especies. Menor custo dos coidados culturais. Menor risco de pragas e enfermidades (se se emprega a planta axeitada). Inconvenientes do mtodo de sementeira. A maior densidade conduce a maiores custos nas operacins silvcolas que haber que aplicar posteriormente, e se estas non se executan a tempo, a masa creada pode entrar en risco de decaemento vexetativo. A preparacin do solo, para asegurar un bo contacto da semente co terreo que permita a xerminacin e o arraigo, debe ser moi coidadosa. necesario dispoer de gran cantidade de sementes das especies que se van empregar, o que non sempre posible. As plntulas acabadas de xerminar teen alto risco de sufrir xeadas tardas, secas estivais, danos por animais, etc. moi frecuente que o resultado das sementeiras sexa moi irregular na sa distribucin superficial, coa conseguinte dificultade na reposicin de faltas.
Inconvenientes do mtodo de plantacin. Nalgunhas especies non se pode aplicar, por ser moi difcil a producin de planta (a da de hoxe moi excepcional). A menor densidade produce unha poda natural mis tarda, o que leva a unha peor calidade de madeira, ou o que obriga a un maior custo en podas. necesario dispor de man de obra especializada e en maior cantidade.
Eleccin de especies e os seus condicionantes.

A eleccin da especie realizarase en funcin do obxectivo previamente establecido e do estado de partida do terreo que se vaian repoboar ou da estacin. Este proceso lvase a cabo en tres etapas: as das primeiras seleccionan as especies compatibles coa estacin, tendo en conta os factores ecolxicos e a terceira consiste na eleccin a partir das seleccionadas nas das fases anteriores, atendendo a criterios econmicos. Unha vez elixida a especie ou especies, haber que indicar o seu ecotipo ou procedencia, dicir, de onde proveen as sementes, de forma que queden detallados e homologados coa estacin de destino os factores ecolxicos e que poidan establecerse previsins sobre as caractersticas da masa que se pretende crear. Cando no pas produtor da semente da especie solicitada existan estudos en canto delimitacin xeogrfica das distintas procedencias, debe proporcionarse a clave desta clasificacin (Garca Salmern, 1991). Na primeira etapa, os factores ecolxicos que se deben considerar, seguindo un proceso selectivo ordenado son: factores fitoxeogrficos, factores climticos, factores fisiogrficos e factores edficos. A fitoxeografa ou xeografa botnica estuda a distribucin xeogrfica das especies vexetais. Por tanto, o primeiro paso consistir en elaborar unha lista de especies autctonas, xunto coas exticas compatibles ecoloxicamente.
Os factores climticos que se debe ter en conta son: radiacins, precipitacins, temperaturas e movemento do aire. Os efectos dos devanditos factores sobre a fotosntese e, en definitiva, sobre o desenvolvemento, deben considerarse de forma global e non individual, polo que necesario dispor dun ndice climtico ou estudo climtico que cuantifique a capacidade dun clima para producir biomasa. Poden empregarse metodoloxas baseadas en clasificacins fitoclimticas mediante climodiagramas (Allue,1990) ou diagramas bioclimticos (Montero de Burgos e Gonzlez Rebollar, 1982; Garca Salmern, 1980). O proceso selectivo empregando o diagrama bioclimtico o seguinte (Garca Salmern, 1991): A primeira seleccin faise admitindo todas as especies cuxa IBS (intensidade bioclimtica seca) sexa igual ou maior que a IBS estacional. A segunda seleccin utiliza o factor trmico, tendo en conta a sa influencia na actividade fotosinttica. A estacin climaticamente ptima, desde o punto de vista trmico, ser aquela que tea unha temperatura bsica libre igual ptima, finalizando a seleccin. Porn, isto non frecuente que ocorra, polo que se adoita proceder da seguinte forma:
* Rexitanse as especies cando TmE-Tme>1 C, sendo Tme a temperatura bsica ptima da especie e TmE a da estacin. * preferible o caso en que Tme>TmE, fronte a Tme<TmE.
Se queda mis dunha especie utilizable despois de aplicar os dous criterios anteriores, seleccionarase a de maior producin, cando a repoboacin produtora, ou a da mis apropiada para loitar contra a erosin hdrica, se tratase dunha repoboacin protectora. Cando se trata de terreos montaosos, os datos recollidos nunha estacin meteorolxica prxima s reflicten de forma aproximada a sa climatoloxa, polo que haber que ter en conta os factores fisiogrficos de altitude, orientacin e pendente, dada a sa influencia sobre os factores climticos. A altitude infle a travs da temperatura, as precipitacins e a radiacin. As mesmo, o gradiente trmico coa altitude depende da orientacin da ladeira e do sistema orogrfico e o gradiente pluviomtrico depende da situacin orogrfica xeral. Os factores edficos teen unha menor influencia que os climticos, salvo en casos extremos, debido plasticidade deste tipo de vexetacin: as exixencias nutricionais son me-
nores, xa que a madeira est composta maioritariamente polos elementos que poden fornecer o aire e a auga e, no caso das especies linneanas, o grao de adaptacin s condicins edficas elevado cando o resto das condicins ambientais sonlle favorables. As caractersticas do solo que teen verdadeira importancia son aquelas que en certo xeito substiten o clima: unha alta capacidade de retencin de auga e fcil transferencia de humidade dos perodos hmidos aos secos equivale precipitacin no perodo de transferencia; a profundidade substite a precipitacin, xa que permite extraer auga de maior profundidade. Estas propiedades, capacidade de retencin de auga e profundidade, poden modificarse at certo punto de forma favorable, a travs dos labores preparatorios do solo. No entanto, estudarase o solo desde dous puntos de vista: Grao de evolucin ou degradacin, para obter informacin sobre o impacto da repoboacin, a sa futura evolucin tras a repoboacin e a posible mellora das sas propiedades. Interpretacin dos seguintes parmetros: profundidade, pedregosidade, textura, estrutura, contido en materia orgnica, condutividade elctrica da solucin do solo, contido en calcaria activa e reaccin (pH). Unha vez coecidas estas caractersticas, contrastarase coas necesidades das especies seleccionadas, descartando aquelas para as que o solo sexa limitante. A presenza de calcaria activa, a permeabilidade e a salinidade son as caractersticas que con maior frecuencia resultan determinantes. Metodoloxas interesantes que se poden seguir son: a proposta por Elena Rossell et al. (1990) e a anlise de factores edafoclimticos integrados para a eleccin de especies desenvolvida por Gandullo e Snchez Palomares (1994). Na segunda etapa de seleccin teranse en conta os factores biolxicos, que engloban: factores fitosociolxicos, factores de competencia coa vexetacin actual, a posibilidade de micorrizacin, o comportamento fronte a pragas, enfermidades e predadores, e influencias antrpicas indirectas.
O estudo dos factores fitosociolxicos supn o coecemento da composicin florstica actual do terreo, que informa as condicins estacionais, a asociacin vexetal climtica e o estado de degradacin da vexetacin. O factor humano, doutra banda, pode resultar incompatible de forma indirecta a travs da sa actividade e, especialmente, da de carcter industrial. Na terceira etapa aplicaranse criterios econmicos de seleccin sobre a lista confeccionada ao longo das das etapas anteriores. Entre os factores econmicos que inflen directamente sobre a rendibilidade atpanse: os custos de establecemento e de xestin tcnica e administrativa, as perdas por axentes ou susceptibilidade non considerados nos factores biolxicos, a conta do crecemento e a utilidade e o valor dos produtos. Independentemente da rendibilidade, existen factores econmicos indirectos que poden aconsellar a eleccin dunha especie e que adoitan estar relacionados coas condicins extrnsecas do monte: distancia do mercado para uns determinados produtos, estrutura da industria de transformacin de materias primas, dispoibilidade de man de obra, etc. En ocasins existen razns econmicas ligadas necesidade de dispor dun produto con determinadas caractersticas tecnolxicas, por razns estratxicas de distinta ndole. As, os factores de tipo tecnolxico pdense referir: s caractersticas do propio produto porque se adece mellor a unha industria determinada, ou situacin de demanda do mercado, etc.
Eleccin de especies
segundo as lias que indica o plan forestal de galicia.
No ano 1992 redctase o Plan forestal de Galicia, no cal se marcan as lias xerais de actuacin no sector forestal. Do mesmo modo establcese o concepto de modelo de monte, en que se determinan de forma orientativa as especies forestais mis interesantes, atendendo a diversos criterios, nas distintas rexins en que se dividiu a comunidade autnoma. Na descricin do modelo de monte divdese o territorio que polas sas condicins fitoxeogrficas ten caractersticas homoxneas, o que d como resultado a formacin de sete comarcas xeoforestais. Para cada comarca xeoforestal elaborouse unha matriz de interaccin de cinco parmetros fsicos: altitude, profundidade do solo, pendente, exposicin e disgregabilidade da rocha nai. A sa aplicacin sobre o territorio, xunto coa informacin socioforestal dispoible de cada comarca, indican o tipo de vexetacin mis adecuada. Estas matrices reciben o nome de matriz de especies ndices. Da aplicacin destes modelos obtense para cada caso unha especie ndice ou orientativa, que tida en conta por unha serie alternativa de especies que, ben que non son o ptimo, poderan ser empregadas dependendo doutro tipo de preferencias como poden ser criterios da propiedade, de orde tcnica, etc. No cadro seguinte vese un exemplo de matriz, e as series alternativas:
Preparacin do terreo e plantacin.
Os labores de repoboacin comprenden, unha vez estudada a estacin e elixida a especie, procedencia e calidade xentica, fundamentalmente tres tipos de actuacins: Eliminacin da vexetacin competitiva. Preparacin do terreo. Plantacin ou sementeira.
Eliminacin da vexetacin competitiva.

A intensidade da roza depende fundamentalmente da competencia que a vexetacin existente pode efectuar sobre a planta que se quere introducir. Segundo isto, poderase realizar unha roza total en toda a superficie, ou roza parcial, ben en faixas ou ben nunha zona puntual. O mtodo que se empregue depende fundamentalmente do tipo de vexetacin que se pretende eliminar e deber ser concordante coa preparacin do terreo e responder s necesidades de reducin de competencia no tempo, polo que se debe ter presente o efecto temporal que producir sobre a comunidade vexetal (pdense xerar fenmenos de escorrega). Roza manual: eliminacin da parte area con axuda de aixadas, gadaas, machete, podn. Os rendementos obtidos son moi variables, xa que estn en funcin da especie, do seu tamao e consistencia, do dimetro, do nmero de cepas,..., etc.
Roza manual: includa a eliminacin do sistema radical. A ferramenta utilizada e a aixada ou o pico. Os rendementos son baixos en funcin do tipo e porcentaxe de superficie cuberta. Roza manual con motorrozadoras de mochila. Reduce os custos un 40 %. Queima: os seus efectos dependen do tamao do combustible, da sa cantidade disposicin no terreo, do contido de humidade, das condicins ambientais e do momento da queima. Pode provocar rpidas perdas de nutrientes, sobre todo se se suceden fortes choivas. Desaconsellable en Galicia. Roza con rozadora: eliminacin da parte area da matogueira mediante rozadoras de cadeas, coitelas ou martelos axustadas ao eixo do tractor. Os altos rendementos e os baixos custos de adquisicin e mantemento fixeron que prevalezan as rozadoras de cadeas. As limitacins da sa utilizacin veen impostas polo dimetro e pola altura da matogueira, a potencia do tractor, pedregosidade, pendente do terreo (aquela que limite os movementos do tractor) e o grao de selectividade da actuacin, xa que non moi alto.. Roza mecnica mediante labores: grades, arados de discos, rolos desarbustadores, cortadoras rotativas, serras circulares.... Limitacins por pendente, pedregosidade e pouca selectividade do mtodo. Decapado: eliminacin da parte area e sistema radical coa folla dun bulldozer ao introducila no terreo entre 5 e 10 cm. e desprazarse o tractor. Vai situada en angledozer, de forma que se realiza o acordoado dos restos vexetais. As sas limitacins son de pendente lateral, pedregosidade, pouca profundidade do solo e pouca selectividade do traballo. Qumicos: mediante herbicidas ou selvicidas. Os seus custos dependen enormemente do produto que se empregue, sempre tendo en conta os condicionantes de aplicacin de doses e ambientais.
Destoconado: empregado en eucaliptais e chopeiras. Nos primeiros utilzase reixa do bulldozer de mis de 160 cv., ou cos cazos de retroescavadora de mis de 90 cv. Os seus rendementos dependen da densidade e do tipo de solo.
Preparacin do terreo
Os obxectivos principais son os de aumentar a profundidade til de perfil, aumentar a capacidade de retencin de auga, aumentar a capacidade de infiltracin, facilitar a penetracin mecnica das races, reducir as posibilidades de invasin da matogueira e facilitar os labores de plantacin ou sementeira. E sempre evitando ao mximo as posibles perdas de solo que se poidan ocasionar cos labores empregados. As tcnicas poden ser puntuais, lineais ou a feito.
Puntuais.
Aburatado manual: buratos duns 40*40*40 cm. realizados con aixadas, pico, zapapico. Importante o control da profundidade. Realzanse segundo o deseo espacial previsto. Terreo con bo tempero e sen xeadas. O recheo do foxo faise coa plantacin. Proceso con inversin parcial de horizontes, manual e de profundidade media. Casa: cava superficial de 40*40 cm. e profundidade de 10 cm. (casa somera) e 20 cm. (casa picada). Non se extrae a terra. Procedemento sen inversin de horizontes, manual e de profundidade baixa. Barrn ou plantamn: foxo de escasa largura e profundidade suficiente mediante percusin sobre o solo dunha ferramenta adecuada. Tempero moi favorable. Inmediatamente apertura procdese plantacin. Procedemento sen inversin de horizontes, manual e de profundidade media. Aburatado con barrena helicoidal: apertura de foxos cilndricos de 30 cm. de dimetro mediante barrenas helicoidais accionadas por un motor. Profundidade de at 1 m. Realizacin segundo deseo. A terra queda ao redor do foxo. Tempero moi favorable. Solos
profundos, pouco pedregosos e pouco arxilosos. Pendente at 60 %. Pode ser manual manexada por 1-2 operarios, ou axustada toma de forza dun tractor. Aburatado con retroescavadora: remocin do solo, sen extraer a terra, mediante a accin da culler dunha retroescavadora. A mquina avanza e estacinase de forma que en cada parada abre os foxos de tres ou cinco lias. En cada foxo crava o cazo, vrao e solta a terra dentro do foxo. Proceso sen inversin de horizontes, mecanizado e de profundidade alta. At un 65 % de pendente. Aburatado con retroaraa: apertura dun foxo, normalmente de 60 x 60 x 60 cm. Similar ao traballo con retroescavadora, pero permite superar as limitacins de pendentes e pedregosidade, polo tipo de mquina empregada. Aburatado con pico mecnico: banquetas con microcuncas por remocin da terra contida en prisma de dimensins variables, sen extraela, mediante un pico mecnico ou pa percutora, facendo a continuacin unha plataforma horizontal ou con contra pendente e os regueiros da cunca con aixada. Sen inversin de horizontes, mecanizado, profundidade media-alta. Aburatado con subsolado de bulldozer: coas reixas exteriores do tractor provistas de orellas. O tractor desprzase en lias de mxima pendente e crava cada 2-3 m os as reixas. Pendentes de at o 70 %.
Lineais.
Subsolado lineal: cortes paralelos no solo cunha profundidade 40-60 cm., realizados co tractor e un apeiro chamado subsolador ou ripper. Con tempo seco. Sen inversin de horizontes, mecanizado e profundidade alta. Limitacin por pendente: 35 %. Co tractor TTAE: 55%. Se se executa segundo mxima pendente, realizalo intermitentemente. Acamallonado superficial: combinacin, nunha mesma faixa, dun decapado e un subsolado, executados en curva de nivel. Inversin de horizontes limitada ao espesor do decapado, mecanizado e profundidade alta. Pendente 35 %.
Acamallonado con desfonde: camallns, segundo curvas de nivel, con arado de vesa, deixando un suco na zona augas arriba do camalln que se forma coa terra extrada do suco. Tempero bo. Permite plantacin simultnea. Inversin de horizontes, mecanizado e profundidade alta. Pendente: 30 %. Aterrazado con subsolado: formacin de terrazas horizontais ou con contrapendente en ladeira, segundo curvas de nivel, executando un desmonte e un terrapln, con largura suficiente para a circulacin dun tractor e que son subsoladas en toda a sa lonxitude. Anula a escorrega nunha ladeira. Grande impacto paisaxstico. En pendentes entre: 35-60 %. Acamallonado TRAMET: acamallonado e subsolado cun equipo desenvolvido por Tragsa e Metsa. O tractor avanza realizando cunha fresadora un suco. A accin da fresadora roza e despraza a terra extrada formando un camalln. Simultaneamente un ripper realiza un subsolado no fondo do suco. Inversin parcial de horizontes, mecanizado e profundidade media-alta. Limitacins con pendentes maiores de 55% e terreos rochosos.
A feito.
Laboreo pleno: remocin de toda a superficie do terreo con tractor con arado de vesa ou discos. Pendente < 20 %. Inversin de horizontes, mecanizado e profundidade media. Acamallonado superficial completo: en toda a superficie do monte. Inversin de horizontes, mecanizado, profundidade alta. Limitacin por pendente 35 %. Acamallonado completo en chan ou pramo cido: en zonas chas, silceas, de alta pluviometra. Caracterzase pola presenza dun horizonte intermedio impermeable por arxilas. Faise subsolado profundo e paralelo, perpendicularmente a el frmanse os camallns duns 60 cm. Forte inversin de horizontes, mecanizado e alta profundidade. Subsolado pleno ou cruzado: subsolado lineal en direccins perpendiculares. Plntase nas interseccins. Sen inversin de horizontes, mecanizado e alta profundidade. Pendentes de at o 65 %.
Sementeira:
Caractersticas das sementes: dbense coecerse factores de importancia que se establecen mediante anlises realizadas segundo as normas ISTA, e que son: especie, procedencia, pureza, alta potencia xerminativa, contido de humidade, nmero de sementes por unidade de peso, tratamentos prexerminativos. Dose de sementeira: D = N / (n x p x g x K), onde: D = dose de sementeira en Kg/ha. N = nmero de plantas dun ano de idade por ha. n = nmero de sementes puras por Kg. p = pureza en tanto por un. g = potencia xerminativa en tanto por un. K = coeficiente de cultivo. Defnese como o cociente entre o nmero de plantas dun ano e o nmero de sementes xerminadas.
Sistemas de sementeira: reprtense as sementes sobre o terreo nas doses e distribucin espacial que se determinou. A distribucin pode ser total, ou parcial. Sementeira total: manual, mecnica ou area. Sementeira parcial: en lias, foxos, casas, lias, faixas. Cobertura da semente: 1,5-2 veces a mxima dimensin da semente. Mediante ferramentas manuais, sementados, cunha grade de pas.
Plantacin:
Podemos clasificar os sistemas de plantacin segundo o tipo e planta, segundo o uso dunha ou varias especies, e segundo a forma de executar os labores ( Serrada, 1993): Polo tipo de planta, podemos ter a raz na ou planta con terrn.
A eleccin dun ou doutro tipo de planta depende: Criterios econmicos: o custo da planta, o de transporte e o de manipulacin son menores na planta a raz na, pero non as os de colocacin no seu asento. Caractersticas da estacin: as plantas a raz na son mis delicadas, a estacin e o momento de plantacin debern ser mis favorables. Necesitan maior profundidade de solo, e pouca pedregosidade. Caractersticas das especies: hai especies que non admiten plantacin a raz na como, Cupressus, Pinus canariensis e pinea en climas secos.... Duracin da campaa de plantacin: a planta con terrn permite aumentar os tempos de plantacin. Segundo o uso dunha ou varias especies: monoespecificas ou mixtas. A eleccin dun ou doutro depende dos obxectivos marcados, xa que as plantacins monoespecficas presentan unha maior facilidade de manexo e, por tanto, maior economa e rendementos (plantacins produtoras), mentres que as plantacins mixtas, anda que mis complexas, presentan unha maior estabilidade fronte a axentes climticos e/ou pragas (plantacins protectoras). En canto forma de execucin da plantacin, pode ser manual, mecanizada ou simultnea preparacin do solo. A eleccin realzase tendo en conta: Pendente: o factor limitante mis importante. En pendentes acusadas s se pode plantar anualmente. Tipo de preparacin do terreo: non todos os mtodos permiten simultanear a plantacin. Tipo de planta: as plantacins a raz na son mis susceptibles de mecanizacin que as de terrn.
Criterios econmicos: os rendementos de plantacins mecnicas e simultaneadas son maiores que os manuais. Criterios sociais: as plantacins manuais requiren mis man de obra, aspecto que pode terse en conta en zonas con alto ndice de desemprego, evidentemente segundo as prioridades do promotor. Segundo o tipo de planta e os procedementos de plantacin: Plantacin manual a raz na: indicado para conferas (pinaster e radiata en Galicia). En pocas sen perodos secos nin xeadas. Boas condicins de tempero do solo. Baixo rendemento e moita man de obra. Eficaz cando un dos fins da repoboacin sexa a creacin de emprego. Necestase unha gran delicadeza no manexo da planta para que os resultados sexan aceptables. Ferramentas: aixadn, barrn ou plantamn. Plantacin manual de plantas en envase: menos restritiva respecto ao tempero e s condicins climticas. Mis cara que o anterior, pero presenta mellores resultados, o que a fai indicada en plantacins intensivas de densidades baixas. Plantacin mecanizada de planta a raz na: con plantadora arrastrada por un tractor. Presenta limitacins de clima e tempero. Limitada polas condicins do terreo, que debe ser regular, con escasa pendente. Plantacin mecanizada con plantas en envase: similar anterior, o apeiro ten un tubo alimentador. O operario non ten que suxeitar a planta mentres se pecha o suco. Plantacin simultnea con barrn: s se non posible outro mtodo. Plantacin simultnea entre vesas de arado bisuco no acamallonado con desfonde: mtodo mis apropiado con este sistema de preparacin do solo. Ao tractor engncha-
selle unha dobre vesa de maneira que a plantacin se realiza apoiando a planta (xeralmente a raz na) sobre o primeiro camalln e a segunda vesa a que cobre o sistema radical. Se as condicins de tempero son boas presenta baixas marras, con rendementos de 2,9 horas/ha. Plantacin simultnea con retroescavadora: cando a preparacin do terreo se fai con retro pdese simultanear a plantacin. un mtodo adecuado para as frondosas.
Labores de mantemento.
Os proxectos de repoboacin deben incorporar distintas actuacins para o mantemento da masa forestal creada. Estes coidados culturais prolnganse durante os anos inmediatamente posteriores repoboacin. O tipo de labores e a sa calidade e frecuencia estn condicionados polo obxectivo da repoboacin, o custo dos labores, a calidade dos traballos de plantacin e a especie empregada. As actuais axudas de forestacin de terras non agrcolas, no caso de terreos agrcolas abandonados, inclen unha prima de mantemento durante os cinco anos posteriores aos traballos de implantacin para a realizacin do control da vexetacin de competencia e a reposicin de marras e, no caso de que o estado da repoboacin o requira, podas de formacin e de calidade, fertilizacin e mantemento das infraestruturas de defensa da repoboacin. Control da vexetacin de competencia. Lvase a cabo para evitar a forte competencia da vexetacin herbceas e/ou leosa (mato) coas plantas acabadas de implantadas. Fanse mediante a roza mecnica entre as lias da plantacin e de forma manual nas propias lias. No caso de abundante presenza de vexetacin herbcea (sobre todo no caso das frondosas) pdense empregar herbicidas tendo en conta tdolos condicionantes legais e ambientais.
Reposicin de marras. Consiste na substitucin das plantas mortas na repoboacin, unha vez pasado certo tempo dende esta. De xeito manual vanse retirando estas plantas e van sendo substitudas por outras vivas coas mesmas caractersticas cs que foron introducidas no seu momento (especie, procedencia, idade, etc). A porcentaxe admisible de marras depender da densidade inicial:
Densidade inicial ( ps/ha) 400-800 800-1200 1200-1600
Porcentaxe admisible <5% <10% <15 %
A idade admisible para a reposicin de marras depende do crecemento da especie; as, con especies de crecemento lento, que son a maiora das frondosas autctonas, as marras pdense repoer ata o terceiro ou cuarto ano da plantacin. Con especies de crecemento rpido as marras dbense repoer o ano seguinte da plantacin. En chopeiras rexitase a reposicin de marras.
Podas
Poda de formacin. Van dirixidas a mellorar a forma da rbore, con vistas ao seu aproveitamento posterior. En especies con escasa dominancia apical, dicir, que tenden a
deformarse ou bifurcarse con facilidade, necesario potenciar as ramas mis altas da rbore, mantendo as mis aconsellables por rectas e mellor situadas; polo tanto, debern cortarse ou despuntarse as restantes ramas. Poda de mantemento. No caso de plantacins para a producin de madeira esta poda busca obter fustes rectos e limpos de ns, polo menos nas primeiras toradas, mediante a eliminacin das ramas inferiores. No caso de plantacin para froito (castieiro, nogueira) conveniente clarear a copa, cortando as ramas mis inferiores ou sombreadas. A poda nunca debe ser intensa; como regra xeral non conveniente podar mis de 1/3 da altura da rbore nas sas ramas inferiores e, como moito, chegar metade do fuste podado nunha segunda intervencin. Mantemento das infraestruturas Os mantementos necesarios das pistas e devasas e reas de defensa das repoboacins, as coma os puntos de auga no caso de que fosen executados.
Bibliografa
GARCA SALMERN J. 1995 Manual de Repoblaciones I y II .ETSIM- FUCOVASA. Madrid. SERRADA R. 2000. Apuntes de Repoblaciones Forestales. FUCOVASA. Madrid. SERRADA R. 2004 Apuntes de Silvicultura. Servicio de publicaciones. EUITF. Madrid. MONTERO DE BURGO J.L., GNZALEZ REBOLLAR J.L. 1974. Diagramas bioclimticos. ICONA. Madrid. ELENA-ROSSELL R., 1997 Clasificacin Biogeogrfica Territorial de Espaa Peninsular y Balear. MAPA. Madrid SERRADA HIERRO R., NAVARRO CERRILLO R.M. Y PEMN GARCA J. 2005. La calidad de las repoblaciones forestales: una aproximacin desde la selvicultura y la ecofsiologa. Invest. Agrar: sist. Recur. For 14(3) 462-481.
Rozas, rareos e claras. Tipos de claras, peso e intensidade delas. Seleccin de abrochos e podas. Maquinaria e ferramentas para estes traballos. Principais tipos e aplicacin. Mantemento.
Tratamentos silvcolas.
tema
FORMACIN
24
funcionarios C1
AUTOR: ALFREDO FERNNDEZ ROS Xefe do Servizo de Producin Forestal. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice 2 3 3 10 10 11 12 13 16 16 16 17 18 18 20 22
Tratamentos silvcolas: rozas, rareos e claras. Tipos de claras, peso e intensidade delas.
Rozas Limpas, rareos, claras e podas.
Seleccin de abrochos e podas.

Seleccin de abrochos Podas Poda de conferas Podas de frondosas,
Maquinaria e ferramentas para estes traballos. Principais tipos e aplicacin. Mantemento.

Motoserra Autocargador Tractor de arrastre Colleitadoras Ferramentas de poda
Bibliografa
Tratamentos silvcolas:
rozas, rareos e claras. Tipos de claras, peso e intensidade delas.
Tratamentos silvcolas son os procedementos culturais a que se someten as masas forestais para substitur o seu voo por outro novo, de modo que dan cumprimento aos obxectivos asignados a elas. Os tratamentos silvcolas son un medio para a xestin sustentable das masas forestais, e deben garantir a sa persistencia e o equilibrio da estrutura (distribucin adecuada de idades) da poboacin. Antes de afondar nos tratamentos e coidados propios da masas forestais convn definir dunha forma sinxela uns conceptos necesarios para comprender os distintos tipos de tratamentos. As clases naturais de idade estn en funcin das dimensins do arboredo e do efecto causado pola competencia. Estas son:
Diseminado: refrese ao arboredo ao principio do seu desenvolvemento ( 2 ou 3 ano de vida). Repoboado: desde a anterior ata que se inicia a tanxencia de copas. Ata que se alcance unha altura de 1,30 m aproximadamente. Monte bravo: desde a clase anterior ata que as rbores empezan a perder as plas baixas polo efecto da competencia (ata que teen un dimetro normal < 10 cm.) Latizal: desde a clase anterior ata que o dimetro medio de 20 cm (cando o dimetro normal est entre 1020 cm.) Fustal: cando os ps teen un dimetro normal medio > 20 cm.
Rozas
O control da vexetacin que compite coa especie forestal resulta fundamental de cara a asegurar a persistencia da masa principal. Este labor debe ser levado a cabo sen menoscabo da diversidade e tendo en conta aspectos que permitan a sustentabilidade do sistema. Os obxectivos son reducir e controlar a competencia, diminur o risco de incendios e facilitar o acceso s plantas. As plantas de frondosas recentemente plantadas sofren unha crise de transplante, e os efectos da competencia pola rpida proliferacin da vexetacin herbcea e/ou leosa fan necesarias as rozas. No caso de matogueiras que causen forte competencia, como uceiras e toxeiras, farase unha roza por faixas entre lias de plantacin, antes do vern e preferiblemente no momento de mxima floracin da especie de matogueira mis abundante, o que evitar a diseminacin de sementes e dificultar o rebrote. Ademais, o rebrote forzado no vern ser mis susceptible desecacin. Tamn se poden aplicar herbicidas. Sobre as lias de plantacin actuarase manualmente con motorrozadoras, fouces ou ferramentas similares. En terreos agrcolas abandonados, a vexetacin herbcea exercer unha competencia intensa sobre as frondosas, especialmente pola auga. Estas responden moi ben ao uso de herbicidas en aplicacin puntual arredor da planta, tratamento que pode chegar a duplicar o seu crecemento en altura durante os primeiros anos. A aplicacin ser eficaz para o control da matogueira ou a herba non moi altos, actuando na primavera, cando a maleza que se vai eliminar estea en actividade vexetativa.
Limpas, rareos, claras e podas. Limpas.

Consiste na eliminacin do material vexetal estrao ao voo da masa principal. En masas higrofticas, a exuberante vexetacin que adoita desenvolverse xunto coa masa obxecto
de tratamento impn custosas rozas que son fundamentais para conseguir a rexeneracin e desenvolvemento das plantas. Tamn as masas xerofticas requiren estas rozas da matogueira vigorosa e invasor.
Rareos.
Teen por obxecto a corta polo p e extraccin dos ps sobrantes da masa nos estados de repoboado e monte bravo, favorecendo as o desenvolvemento dos que habern de constitur a masa principal. Crtanse os ps mal conformados e consrvanse os mis vigorosos e desenvolvidos, ben dun modo uniforme, en toda a superficie, ou por faixas. En montes de tipo higroftico e mesoftico, en que o nmero de ps por unidade de superficie adoita ser moi alto, nos primeiros anos, os rareos constiten operacins culturais indispensables para dirixir a formacin do voo. En cambio, nos montes xerofticos, nos cales a densidade xeralmente mis reducida, a necesidade destes coidados culturais dimine.
Claras.
As claras consisten na corta polo p e extraccin de ps sobrantes da masa, nos estados de latizal e fustal, de modo que, en cada estado de desenvolvemento, a espesura se mantea o mis prxima posible espesura normal. Constiten xunto coas limpas e rareos, as chamadas cortas de mellora, que forman parte do proceso de desenvolvemento das masas regulares, na fase de mellora anterior de rexeneracin. Antes de describir o tipo de claras faremos a clasificacin dos ps da masa. Nun momento dado do desenvolvemento dunha masa regular, especialmente cando a espesura excesiva, tende a resolverse pola eliminacin dos menos vigorosos, en proveito dos mis fortes ou dominantes. As claras anticipan o resultado natural da competencia gaando tempo e concentrando a capacidade produtiva do voo nas mellores rbores. Interesa establecer unha diferenciacin das distintas clases de rbores integrantes da masa, segundo o seu vigor e posicin dentro desta:
Ps dominantes. Aqueles cuxas copas se estenden por riba do nivel xeral da cuberta con total iluminacin. Son pois, de maiores dimensins que a media da masa, con copas ben desenvolvidas.
Ps codominantes. Son os que forman o nivel xeral da cuberta de copas, recibindo iluminacin por arriba e pouca lateralmente. As copas son de desenvolvemento medio, e apertadas lateralmente. Ps intermedios. rbores de menor altura que os precedentes, con copas includas dentro da cuberta xeral. A luz recibida pouca por riba e case ningunha lateralmente. As copas son reducidas e apertadas polos lados. Ps dominados. Son rbores mergulladas, coas sas copas a un nivel inferior ao da cuberta xeral, que non reciben luz nin por arriba nin lateralmente. Pdese distinguir, as mesmo, unha categora de superdominantes ou predominantes.
Tipos de claras
Adoitan distinguirse as que se describen a continuacin:
I Claras polo baixo.

Son as chamadas ordinarias ou claras alems, con extraccin de ps das clases de copa inferiores. Estas extraccins, dependendo de que sexan mis ou menos lixeiras ou fortes, actan sobre ps dominados e intermedios, anda que en casos de claras fortes, de particular intensidade, poden tamn afectar ps codominantes. Estas claras aceleran a eliminacin natural de ps pola competencia intraespecifica. Limtase a aproveitar ps que morreran de modo natural. As claras polo baixo adoptan normalmente intensidades moderadas ou fortes. Un efecto habitual nestas a apertura de ocos nos estratos inferiores, o que adoita favorecer o desenvolvemento dun rebrote de sotobosque. O inconveniente mis serio das claras polo baixo que extrae ps de pequenas dimensins. A sa maior vantaxe a sa lxica simplicidade e a sa estreita relacin co curso natural do desenvolvemento dunha masa.
II Claras polo alto.

Teen unha formulacin oposta ao do tipo anterior, de modo que os ps extrados son os que corresponden parte media e alta. Estas claras reciben tamn o nome de claras francesas. As claras polo alto actan extraendo ps das clases de copa superior, rompendo a cuberta e favorecendo o desenvolvemento dos ps con mis porvir destas clases. A maior
parte dos ps que se cortan son da clase codominante. As claras polo alto favorecen as mesma clase de ps que as claras polo baixo, pero mis pola eliminacin duns poucos ps fortemente competidores que pola eliminacin en conxunto dos dbiles. As claras polo baixo e as claras polo alto difiren das claras selectivas en que nestas ltimas se cortan ps dominantes para favorecer os de inferior clase de copa. A renda anticipada que supoen as claras polo alto superior das claras polo baixo. As claras polo alto producen a divisin da masa principal ou remanente en das categoras de ps: a primeira formada polos dominantes e codominantes e a segunda de ps subordinados. Esta clara un mtodo mis flexible que a clara polo baixo, e require un bo grao de experiencia nos sinalamentos. En masas de frondosas para a producin de madeira de serra ou chapa, as claras polo alto deben comezar pronto, favorecendo ao longo do ciclo aos ps seleccionados entre os dominantes. Cando se aplican claras polo alto a especies de sombra ou tolerantes, a masa resultante ten maior estabilidade que cando son intolerantes ou de luz.
III Claras selectivas.

Nelas extrense os ps dominantes para estimular o crecemento dos das clases inferiores. un tipo de clara s adecuado para propsitos limitados e se non se realiza con especial coidado pode dexenerar nunha especie de entresaca por huroneo. A primeira fase da aplicacin desta clara adoita consistir en cortar os ps de desenvolvemento satisfactorio elixidos os niveis mis altos posibles das clases de copa. Beneficiando os ps codominantes e intermedios as como os dominantes mis pequenos. Os ps reservados ata o final da quenda deben ter unha copa viva suficientemente desenvolvida. Nunha segunda fase as claras selectivas reptense ata alcanzar unha situacin en que unha maior extraccin abrira ocos demasiado grandes para seren ocupados pola expansin das copas dos ps da masa principal, entn pode ser necesario recorrer a claras polo baixo. A finalidade destas curtas non a obtencin de grandes ps, senn un nmero o mis elevado posible deles de dimensins uniformes e reducidas para o seu aproveitamento como madeira para pasta de
celulosa, taboleiros, postes, etc. As conferas de sombra prstanse a ser tratadas por este sistema de claras selectivas.
As claras selectivas
poden usarse en combinacin con claras polo baixo para mellorar o vigor dos ps da masa principal. Este tipo de claras proporciona un beneficio inmediato superior ao doutras, posto que os ps extrados son maiores e de valor superior, tendo o inconveniente de que o tempo para alcanzar o dimetro medio determinado aumenta e o crecemento do volume dimine.
IV Claras sistemticas.
Os ps que se van extraer elxense por un criterio posicional predeterminado, utilizando xeralmente esta tcnica en masas novas que anda nin foron rareadas. Unha forma tpica desta modalidade de claras constitena as claras por filas, empregadas en masas procedentes de repoboacin artificial, plantadas en lias. Xeralmente crtase unha fila de cada tres. As claras por filas emprganse con frecuencia como primeira actuacin sobre masas densas e uniformes, novas e por tanto de pequenas dimensins, os produtos teen un baixo valor. En masas procedentes de rexeneracin natural, poden tamn aplicarse estas claras, sinalando e abrindo ras de desembosque para facilitar a saca dos produtos. As claras por filas teen un efecto de promover o desenvolvemento de copas asimtricas nos ps dos bordos, pero temporalmente e sen consecuencias permanentes. As vantaxes destas claras derivan da sa sinxela execucin e, principalmente, de que permiten adiantar o comezo destes coidados nas masas que por ser moi densas e de difcil acceso se tendera a diferir unhas accins realmente necesarias e urxentes. Clasificacin e intensidade de claras Aditase empregar como ndice para a cuantificacin dunha clara, a relacin d/D, en que d o dimetro medio dos ps extrados e D o dimetro medio da masa antes da clara.
Se d/D < 1, a clara polo baixo d/D > 1, a clara selectiva d/D = 1, clara sistemtica As curvas de distribucin do numero de ps por ha correspondente s distintas clases dimetricas, nas cales se representan a situacin da masa antes da clara e tamn a dos ps extrados nela, indican as mesmo o tipo de clara aplicado. A intensidade dunhas claras defnese como a relacin entre o peso de cada unha e o intervalo de tempo que separa das claras sucesivas. O peso dunha clara simplemente, unha expresin da sa incidencia, que pode expresarse en volume de madeira extrada (m3 /ha), ou en rea basimtrica (m2/ha) o nmero de ps/ha. Se consideramos das claras, cada unha de peso p, espazadas un perodo de tempo t, a intensidade de cada unha vir dada por: I1 = I2 = p/t . Estes conceptos son absolutos, e poden ter mis significacin expresados de modo relativo, pe. como porcentaxe de volume extrado na clara entre volume en p antes da clara. Comezo das claras e mantemento da espesura A primeira clara dbese realizar axia, en canto empeza a apreciarse a competencia entre os ps da masa, cando as copas empezan a xuntarse, ou cando as plas baixas empezan a podarse de modo natural, cara ao final da clase natural de idade de monte bravoprincipio da de latizal. As especies de sombra, mis adaptadas competencia pola luz, aceptan un atraso no comezo das claras, en relacin coas especies intolerantes. Cando se podaron artificialmente os ps da masa principal, hai que aclarar no seu favor inmediatamente, pola perda de capacidade fotosinttica que introduce a poda neles. Unha vez executada a primeira clara, a cuestin da prioridade ou separacin no tempo entre aquela e a seguinte ou seguintes, e destas entre si, xunto coa do seu peso ou intensidade, depende das especies forestais, a quenda e a espesura normal recomendable, dicir, da planificacin das claras que se van aplicar como cortas caractersticas que son da fase de mellora. Est demostrado que o crecemento en volume mantense constante dentro dun intervalo amplo da espesura, representada polo volume/ha, sempre que a estacin, idade e
composicin da masa sexan as mesmas. O crecemento do volume dunha masa nun sitio dado resulta constante e ptimo nun amplo intervalo da espesura representada polo volume/ ha (zona III). O efecto da competencia pouco intensa aprciase por un ritmo decrecente do crecemento respecto ao volume/ha (zona II). A partir da zona IV a extremada competencia manifstase nunha diminucin do crecemento ao aumentar a densidade, seguramente existe unha relacin similar entre a espesura e o crecemento cando ambos se miden en rea basimtrica (m2/ha). factible expresar a intensidade das claras en funcin da rea basimtrica residual (despois da clara) sempre que nos manteamos no intervalo dentro do cal o crecemento ptimo e independente da espesura da masa. O ndice de espesura que pode ser de utilidade o coeficiente de Hart-Becking, que relaciona o nmero de ps coa altura dominante: S= a/HD. O espazamento relacinase co nmero de ps por ha. N, pola frmula: N= 10.000/a2, de onde a = 100/(N)1/2 , e por tanto S = 100/(N) 1/2 * HD. Deste xeito cocese o valor do coeficiente de Hart-Becking para a especie en cuestin, e mdese a altura dominante, pdese deducir o valor do nmero de ps por ha normal para a idade que corresponde dita altura dominante: N= 10.000/S2 * HD .
Crecemento m3 3/ha ano Crecimiento m /ha ao
II
III
IV
Volume/ha Volumen/ha
10
Seleccin de abrochos e podas.

Seleccin de abrochos
Moitas especies, fundamentalmente frondosas, presentan a peculiaridade de abrochar de cepa ou raz, dicir emiten abrochos que dan ps idnticos xeneticamente ao da planta nai. Isto prodcese tanto despois da corta como sen que a rbore fose cortada. De tal xeito, que nestas especies, tras a corta do monte alto obtense unha estrutura de monte baixo. Moitas veces cando a emisin de abrochos moi forte, obtense densidades moi altas e cun aspecto enmaraado da masa. Ademais, moitos deles chegan a morrer polo efecto da competencia, pero non adoita ser suficiente para obter unha masa en condicins silvcolas aceptables. Faise necesario a realizacin da seleccin dos abrochos. O nmero de recepes vara coa especie, a fertilidade da estacin e o tipo de clima. En Galicia este tipo de traballo aplcase fundamentalmente s masas de eucalipto Seleccin de abrochos de eucalipto. Unha densidade adecuada de plantacin para o eucalipto considerando criterios econmicos, silvcolas e de desenvolvemento sustentable de 1.670 ps/ha (3 x 2) ou de 1.100 ps/ha (3 x 3).
11
Os abrochos despois do primeiro ano medran con moito vigor, obtndose na segunda quenda producins mis elevadas que no monte alto e igulanse a este na terceira corta a terceira quenda. A partir deste, as cepas esgtanse e baixa o crecemento en volume. Realizar unha nova plantacin de eucalipto tras a corta supn un alto custo econmico, cos problemas de perdas de solo derivados moitas veces destas operacins. Polo tanto, a seleccin de abrochos de eucalipto unha operacin silvcola fundamental para un aproveitamento sustentable. O nmero de abrochos que deben quedar despois do tratamento debe acadar unha densidade similar do momento da plantacin ( 1.100-1.600 ps/ha). Se a masa tia esa densidade deixarase tan s un abrocho por cepa. En cambio, se a densidade na corta menor, reservarase mis dun abrocho por cepa para obter esa espesura. Os abrochos eliminados sern os menos vigorosos e mis prximos ao solo, deixaranse os abrochos mis vigorosos e de mellor aspecto, se queda mis dun, non debern estar xuntos e na cara da cepa en que dea o vento dominante. A seleccin de abrochos ao ano ou aos dous anos despois da corta, xusto antes de empezar a lignificarse. Non se deben demorar os traballos, xa que os abrochos moi grosos dificultan a operacin. A poca mais adecuada o inverno, evitando pocas hmidas e clidas que poderan supoer aparicin de fungos. Os traballos realzanse con ferramentas cortantes non abrasivas coma podns ou tesoiras, evitarase empregar machados, motoserras ou motorozadoras polos danos cepa e aos abrochos.
Podas
Os principios xerais da poda basanse na consideracin do equilibrio vexetativo que se establece entre o sistema areo e radical, e a interrelacin entre ambas. As podas excesivamente intensas resultan prexudiciais para a rbore, pola reducin da superficie foliar e por tanto da asimilacin fotosinttica que supoen. Con todo se a potencia asimilativa do sistema areo excede do sistema radical, as arbores poden podarse.
12
Poda natural
O proceso polo cal os factores fsicos e biticos do medio ocasionan a eliminacin das plas denomnase poda natural, e consta de tres etapas: morte, desprendemento, e oclusin ou cicatrizacin. A velocidade con que morren as plas baixas depende en boa parte da densidade inicial da masa. Cando estas copas se fan tanxentes coas das rbores prximas empeza a diminur a luz que chega s plas mis baixas e estas acaban morrendo. En solos relativamente pobres as rbores desenvolven madeira de mellor calidade, con plas menores, anda que en solos mis frtiles, os entrens son mis longos. A poda natural ten o inconveniente de que necesita prazos de tempo moi longos para conseguir unha boa calidade da madeira e por iso a silvicultura trata de acelerar o proceso, por medio da aplicacin da poda artificial.
Obxectivos e tipos de poda

A poda ten un obxectivo fundamental de mellora da calidade da madeira en perodos de tempo aceptables. Este obxectivo xeral dbese adaptar s diferenzas existentes na forma de crecemento entre conferas e frondosas, o que deu lugar ao desenvolvemento de mtodos especficos, distinguindo entre podas propiamente ditas, que consisten na eliminacin de plas baixas para conseguir fustes de madeira limpa, actuacin tpica en conferas; e cortas de formacin, a corta de plas que perseguen mellorar a forma da rbore, eliminacin de bifurcacins, plas competidoras coa gua, etc., que se practican con frondosas anda que estas precisan tamn de podas. A poda de penetracin realzase co fin de permitir o acceso e circulacin polo interior da masa parte por suposto da mellora da calidade da madeira que toda poda produce, e consiste nunha eliminacin de plas ata unha altura que convn que chegue aos 2,5 m, que a lonxitude habitual das pezas comerciais.
Poda de conferas
A poda d aos fustes unha forma cilndrica, en comparacin coa rbore non podada, que adopta unha forma cnica. A eliminacin de plas baixas favorece o crecemento da gua terminal e mellora a calidade da madeira. A operacin completa da poda distribese en varias
13
etapas, nas cales a altura do fuste podado se vai aumentando gradualmente. Esta altura podada debe ser en cada momento de arredor da terceira parte da altura total da rbore. A secuencia pode comezar pola poda de penetracin, cando as rbores alcancen unha altura de arredor de 7 m. Despois da poda de penetracin xa non se deben de volver podar todas as rbores da masa, polo alto custo. Por tanto podaranse as rbores de porvir, que vaian permanecer en p ata o final da quenda. Estas rbores poden podarse en das etapas, (sen contar a inicial ou poda de penetracin), ata 4 m, cando a altura alcance os 10 m e ata 5,5-6 m, cando a altura alcance os 14 m. Nas podas de conferas, convn distinguir dous casos: a) as especies de luz, b) as especies de sombra.
a)
P. pinaster, ten boa poda natural, pero non quere dicir que a sa poda sexa innecesaria, senn mis ben que se pode realizar con bos rendementos, servindo para adiantar a formacin de madeira e evitar o desenvolvemento de ns mortos. A poca de poda no outono-inverno.
b)
As rbores que non teen boa poda natural formando verticilos de plas que continan vivas durante moito tempo, o que fai necesaria a poda de penetracin.
Podas de frondosas,
As frondosas presentan unha dominancia apical mis dbil que as conferas, o que se manifesta na aparicin de bifurcacins, plas que compiten coa gua principal, etc. A eliminacin desas plas sobrantes, para mellorar a forma da rbore e a dereitura do fuste resulta imprescindible moitas veces, e o que se coece como cortas de formacin. Estas comprenden un conxunto de operacins que teen como obxectivo a formacin e rexeneracin da gua terminal, ou ben a eliminacin de plas laterais nocivas. No primeiro suposto pdese realizar unha eliminacin de pinzas, eliminando un abrocho e deixando o mis recto e vigoroso. Despois, cando a nova gua se lignifica, crtase a outra pla pola sa base. Tamn se pode facer esmoucado cando a copa secou, ou abortou. As plas la-
14
terais que se consideran como nocivas, poden ser plas que forman un ngulo moi pechado co tronco. Estas plas, se non se eliminan, acaban formando pinzas e ademais resultan moi perigosas para a estabilidade da rbore. As plas demasiado grosas (+4 cm.), teen un dimetro que supera a metade do dimetro do tronco, orixinando unha diminucin importante daquel por riba da insercin. As cortas de formacin poden comezar xa no momento da plantacin, eliminando bifurcacins e recortando algunhas plas. Estas cortas son unha operacin preventiva. O recepado pode mellorar a calidade da planta, anda que s realmente eficaz cando aquela realmente vigorosa. A intensidade destes coidados culturais est en relacin inversa coa densidade de plantacin, canto mis baixa sexa esta, mis intensas deben resultar as cortas de formacin e as podas. En caso de plantacin de baixa densidade de especies de boa calidade de madeira, as cortas de formacin deben realizarse cedo. Podas con fins distintos da producin de madeira, son podas que se realizan para favorecer a producin de landras ou de cortiza. No caso da acieira, as podas de conformacin teen como misin fundamental que cada individuo adquira canto antes unha cruz elevada, a 4 m do chan, abrindo axia a sa copa en tres brazos. Con menos de tres plas favorcese a producin de chupns na cruz. A inclinacin mis favorable dos brazos de 30, en relacin coa horizontal. Os chupns en raz, tronco e cruz deben ser eliminados inmediatamente. A producin de froitos mxima nas partes da copa mis novas, situadas cara ao exterior. Nas rbores novas, as podas debern eliminar progresivamente as plas mis baixas, ata conseguir a altura de tronco de 4 m cal se deixarn as tres plas principais. En canto poca de poda, a mis favorable durante os meses de decembro e xaneiro, anda que se pode prolongar, se necesario, ata o 15 de febreiro, anda que sempre co zume parado. A frecuencia de podas deber ser anual, a partir dos 10 anos. No caso da sobreira (Quercus suber) dedicada producin de cortiza, dixanse tamn tres plas principais, a partir dun fuste de 3 a 4 m de altura, e distribudas dun modo mis uniforme. Ao ano seguinte do descortizamento, realzase unha poda, que se repite na metade do intervalo ou ciclo de descortizamento (9 anos sur e 12 anos Catalua).
15
Outra producin forestal distinta da madeira a de pin de Pinus pinea, que na sa maiora se destina a repostara. conveniente que a rbore en producin non supere os 8 m de altura, para facilitar a recoleccin da colleita. No caso xeral de podas cuxo obxectivo a mellora da calidade da madeira, poden distinguirse dous tipos: corta de plas relativamente finas, de dimetro inferior a 2 ou 3 cm, ao de plas secas, poden facerse en calquera poca, e plas de dimetro superior a 2 ou 3 cm: Frondosas en xeral: a mellor poca cara a finais do mes de xullo. Conferas: en poca de paralizacin vexetativa, durante o inverno.
16
Maquinaria e ferramentas para estes traballos.

Principais tipos e aplicacin. Mantemento.
Maquinaria para realizar a roza por labra: consiste en labrar o terreo cun tractor con apeiro para realizar este labra. Os apeiros mis empregados son os arados de vertedeira (empregados en preparacins do terreo), gradas de disco e fresadoras pesadas (en menor medida). Emprganse fundamentalmente gradas de discos en terreos con escasa pendente. Ten unha gran limitacin de pendente e unha prctica habitual nos soutos de castieiros para a recollida do froito, pero ten o inconveniente de que incide favorablemente na propagacin do chancro. Maquinaria para realizar a roza por trituracin: emprganse tractores agrcolas de rodas ou de cadeas. Os apeiros que se empregan son rozadoras de cadeas, de coitelas ou martelos. O apeiro colcase normalmente na parte traseira do tractor, na toma de forza deste. Son as mquinas mis empregadas para as rozas Maquinaria empregada nos tratamentos silvcolas e aproveitamentos forestais.
Motoserra
a mquina mis empregada no monte e coa cal se presentan maiores ndices de sinistralidade laboral nos operarios que a empregan.
17
Os compoentes para o seu funcionamento e mantemento son: filtro do aire e carburador, pin e embrague, filtro de aceite, espada con pin na punta, volante e ventilador, mecanismo de arranque, cilindro, aletas de refrixeracin e buxa. Os compoentes de seguridade son: bloqueo do acelerador, proteccin con freo de cadea, captador de cadea no caso de que esta rompese, cadea de seguridade e amortecedor de vibracins. importante un correcto mantemento diario e semanal, segundo as especificacins dos fabricantes para o seu correcto funcionamento e evitar deste xeito riscos no traballo. As ferramentas que se empregan no uso da motoserra son: ganchos, panca, machadas, lima e chave combinada e cinta de medicin.
Autocargador
Un autocargador traballa entre a ra de desembosque e as vas de saca, recollendo os toros a p de ra, previamente apilados, e o cargadeiro. Este sitase na va e deber ser suficientemente amplo, pois ser o lugar onde un camin de estrada cargue, para o transporte a fbrica, o apilado en varias viaxes do autocargador. Tanto o apilado a p de ra -reunin- como o posterior no cargadeiro da va forestal de saca, debe facerse co debido coidado e procurando unha orde adecuada. Con iso lograrase un correcto emprego de tempos nos distintos labores e consecuentemente a optimizacin na mecanizacin, xa que o uso de maquinaria precisa dunha correcta e coidada planificacin. Pero ademais conseguirase evitar ou minimizar os danos madeira nos procesos de carga e de transporte. As marxes de seguridade, no que a pendente se refire, estn nun 35%, anda que en condicins especialmente boas (orografa e capacidade portante do chan) podera chegar ao 55%. Os rganos de traballos son a cabina-grupo motriz, caixa de carga e o guindastre.
18
Son mquinas articuladas e segundo o seu tamao e capacidade de carga de 6 ou 8 rodas (estes ltimos sistemas bogie)
Tractor de arrastre
O tractor de arrastre -skidder en ingls- un tractor forestal empregado como medio de saca no aproveitamento madeireiro. Pode ser empregado como medio de reunin e desembosque ou s de desembosque dependendo do sistema de aproveitamento aplicado. un tractor forestal, cunha alta capacidade de manobra no interior da masa, provisto de pneumticos forestais (anchos para aumentar a flotabilidad e de flancos resistentes). Pode traballar en pendentes de ata un 50 ou 55% en lia de mxima pendente e ata un 35% en curva de nivel. Normalmente levan unha folla dozer dianteira que lles d unha certa versatilidade e independencia, podendo con ela modificar os accesos masa desde os noiros das vas adxacentes, e seguridade, xa que serven de freo en altas pendentes. Poden ser de cable ou de grampa. Non se adoitan empregar nos traballos de aproveitamentos en Galicia.
Colleitadoras
Vaise a considerar neste punto que a colleitadora un tractor forestal cuns rganos de traballo especficos, cuxa funcin no aproveitamento levar a cabo, de forma mecanizada, os labores propios da fase de corta polo p e elaboracin, completa ou parcialmente realizando a corta polo p, desrama e tronzado podendo tamn estar deseada para levar a cabo a fase de saca -a reunin sobre o mesmo vehculo e o desembosque por semiarrastre ou en suspensin. Os que trataron estes asuntos consideran que, cando se fala da colleita forestal, se deben considerar tres tipos de mquinas: as cortadoras-apiladoras, as procesadoras e as
19
colleitadoras. As se considera que unha cortadora-apiladora a mquina que corta polo p a rbore e a apila, unha procesadora a mquina, mbil ou autombil, que traballa secuencialmente tras a anterior, que desrama e tronza e poida que clasifique e apile. A colleitadora a procesadora que ademais corta. Ademais, hai quen considera que a procesadora a mquina que desrama e tronza, independentemente de se corta ou non a rbore e a colleitadora a que, independentemente de se desrama e tronza, corta polo p e realiza a saca da madeira. Considrase que o nome dunha mquina debe ser independente do nmero de tarefas que capaz de realizar. Considerando as fases dun aproveitamento madeireiro (fase previa, corta polo p e elaboracin, saca e transporte a parque de fbrica), vaise a considerar como colleitadora aquela mquina que, polo menos, realiza a corta polo p. O resto de tarefas que sexa capaz de facer non van variar o nome da mquina, xa que sern funcin do rgano ou rganos de traballo que leve. Colleitadoras: rgano de traballo Un nico rgano de traballo. (En ingls one-grip harvester) Cabezal de corta e apilado. (En ingls, mquina Feller-buncher, ao cabezal felling head) Cabezal procesador. (En ingls, mquina Harvester, s veces Processor, ao cabezal harvesting head) Mis dun rgano de traballo Cabezal de corta e apilado mis plataforma de procesado (En ingls two-grip harvester) Cabezal de corta e apilado mis grampa de arrastre Cabezal procesador mis remolque autocargador
20
Combinacins menos habituais ou, polo menos, pouco utilizadas en Europa. (por exemplo: mquina con cabezal de corta, brazo desramador e remolque autocargador) Forma de realizar o traballo ou punto no que monta cabezal. Cabezal en punta de guindastre. (En ingls, mquina Swing-to-tree) Cabezal incorporado ao chasis. (En ingls, mquina Drive-to-tree) Polo tren de rodaxe que posan, as maquinas poden ser Rodas Cadeas
Ferramentas de poda
O xito da poda radica en gran parte na correcta execucin dos cortes. Por tal motivo, hai que poer un especial coidado na eleccin da ferramenta mis axeitada. Para cada caso de poda dbense considerar diversos factores, como son: as caractersticas da masa forestal, a idade, o tamao e o dimetro das plas que se van podar, a altura de poda e o prezo e vida til da ferramenta. Serrn cola de raposo: un serrn coa folla de corte lixeiramente curvada, con mango de plstico, de madeira ou de metal. Algunhas follas teen un tope na cabeza para evitar que a folla saia do corte e unha coitela de impacto na base para evitar desgarros na parte inferior da pla ao rematar o corte. A esta ferramenta pdeselle unir unha prtega ou mango extensible para realizar podas altas. Neste caso, poden presentarse problemas de calidade do traballo, pola menor visibilidade que ofrece hora de realizar os cortes e polo difcil ngulo de corte.
21
Tesoiras de poda de das mans: unha tesoira de poda de mango longo de aproximadamente 60 cm. Deixa unha ferida moi limpa e o seu uso correcto permite a obtencin de altos rendementos. Permite chegar ata 2,5 m ou mis, en funcin da altura do operario. Adecuadas para a poda baixa de plas delgadas, de dimetro inferior a 5 cm, e para a realizacin de seleccin de guas e as cortas de formacin. Cizalla podadora: este til de poda est formado por unha prtega en cuxo extremo hai unha folla fixa, un rgano de distribucin da forza, unha folla mbil e un resorte de retorno. Cando se coloca a folla fixa na pla e se tira cara abaixo do mastro telescpico, traspsase a forza pola panca cara folla mbil, e esta aperta a pla contra a folla fixa e corta a pla. Trtase dunha ferramenta de uso moi puntual, xa que se necesitan rbores moi rectas e plas de menos de 4 cm. tiles de corte de accionamento pneumtico: sistemas mediante grupos de presin para o funcionamento dos tiles de corte, o que fai que sexa necesario un menor esforzo por parte dos operarios e se obtean deste xeito uns maiores rendementos. Motoserras lixeiras: motoserras de 3,5 a 4,5 kg con espadas de 30-35 cm exclusivas para a realizacin de podas baixas para evitar riscos e accidentes. adecuada cando as plas son grosas. Inconvenientes: necesita persoal especializado e pode producir cortes esfiaados. Motoserras con barra montada sobre prtega: esta ferramenta consiste nun motor cun sistema de transmisin hidrulico ou mecnico que move a cadea a travs dunha prtega telescpica. O operario traballa desde o chan e leva un arns para suxeitar o equipo. Apta para podas medias e altas, e para poda de plas grosas. Ten os mesmos inconvenientes que as motoserras. Serra podadora ou mono podador: Trtase dunha ferramenta con motor que abraza a rbore e sobe por ela cortando cunha serra as plas que encontra ao seu paso, ata acadar unha altura fixada polo operario que a manexa desde o chan.
22
Bibliografa
Serrada Hierro R. 2004 Apuntes de Silvicultura. Servizo de publicacins EUITF. Madrid. Scola Fernndez M., Garca-Borregn Milln R., De Mara ngulo A., Novo Lombao A.F. 1998 Labores de mantenimiento posteriores a la reforestacin. Silvanus Santiago de Compostela. De Mara ngulo A., Turio Guerra L., Novo Lombao A.F., Bugallo Rey N., 2003 Tcnicas de Gestin Forestal Sostenible en los Tratamientos Silvcolas. Silvanus. Santiago de Compostela. www.agrobyte.com/ ( Enlace publicacins agrobyte. Manuais tcnicos).
Enfermidades e pragas
Das principais especies arbreas. Ciclos biolxicos. Medidas para combatelas.
FORMACIN
tema
25
funcionarios C1
AUTOR: ALFREDO FERNNDEZ ROS Xefe do Servizo de Producin Forestal. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 2
Enfermidades e pragas das principais especies arbreas. Ciclos biolxicos.

PRAGAS EN CONFERAS. OUTRAS PRAGAS IMPORTANTES CONFERAS PRAGAS EN FRONDOSAS. ENFERMIDADES EN CONFERAS ENFERMIDADES EN FRONDOSAS. ENFERMIDADES DE FRONDOSAS E CONFERAS.
6
7 12 17 19 21 21 26
Medidas para combatelas.

Mtodos preventivos.
Bibliografa
das principais especies arbreas. Ciclos biolxicos.
PRAGA: toda alteracin dun cultivo producido por organismos do reino animal como vertebrados, nematodos e sobre todo insectos, que producen danos e perdas apreciables de producin e calidade. ENFERMIDADE: a alteracin do cultivo producida por fungos, bacterias e virus que causan danos e perturbacins no metabolismo das plantas. As causas que determinan as enfermidades son de das clases: abiticas ou fisiolxicas e biticas. Entre as primeiras figuran as enfermidades producidas pola falta ou exceso de auga, as motivadas polo fro e a calor, as motivadas pola falta ou exceso de certos sales no solo, as orixinadas polas substancias txicas da atmosfera e as que deben ser atribudas aos danos atmosfricos e mecnicos. As causas biticas son as que dependen de organismos vivos tales como virus, bacterias, fungos e fanergamas parasitas. Analizando os sntomas que as acompaan, pdese chegar ao seu diagnstico, isto , ao coecemento das causas que os producen. Estes sntomas poden afectar as races, o tronco, as plas e s follas.
PRAGAS EN CONFERAS. Procesionaria do pieiro (Thaumetopoea pityocampa)

Especies afectadas: todo xnero Pinus, aqu ten preferencia polo P. radiata e sylvestris, fronte ao P. pinaster.
Sntomas: presenza de bolsns durante o inverno e de prenios (construcins sedosas mis lixeiras) no vern e outono; aparicin de defoliacins outonais e primaverais. Danos: dous tipos de danos, fortes defoliacins que ocasionan notables reducins de crecemento, podendo producirse a morte en repoboacins novas e facilitando o ataque doutros insectos como a evetria e urticarias en persoas e animais producidas polos pelos das larvas, que teen especial relevancia nas reas dos montes de marcado uso recreativo. Ciclo biolxico: as bolboretas emerxen do chan tardia nos das de vern, nacendo os machos unhas horas antes que as femias; posteriormente, despois de estender as s, as femias sitanse nas plas de pieiros prximos, desde onde producen, a travs das glndulas abdominais, a feromona sexual que atrae o macho. Finalizada a cpula, normalmente o mesmo da, as femias elixen o lugar da posta, que adoitan ser pieiros cuxa silueta se recorta no horizonte (bordos de claros...). Suxeitando firmemente das acculas, deposita os seus ovos con movemento helicoidal. Anda que os adultos poden chegar a vivir tres ou catro das, normalmente a posta realzase a mesma noite da emerxencia. Aos 30-40 das (agosto-setembro), nacen as larvas de marcado carcter gregario, e alimntanse da rama onde est situada a posta. Despois de 5 mudas e de pasar o inverno e o principio de primavera no bolsn e alimentndose, proceden, nos meses de abril, maio e mesmo xuo, ao seu enterramento no chan, emerxendo a nova bolboreta (xuo, xullo e agosto) e inicindose de novo o ciclo. Mtodos de control. Tratamentos qumicos: sobre todo nos estados de desenvolvemento larvario L1, L2 e L3, (agosto, outubro), segundo a estacin. O control ideal realzase coecendo as curvas de voo segundo os datos das caixas trampa. As, cando se comeza a capturar machos nas caixas e sumando 33-38 das, obtense o momento do nacemento das larvas e, polo tanto, o idneo para comezar os tratamentos. Masivos: dous grupos basicamente, un ou dous inhibidores de crecemento, como o diflubenzuron, e outro de insecticidas microbiolxicos baseados en Bacillus thuringiensis.
Manuais dirixidos ao bolsn: piretroides en auga, pulverizando lixeira e directamente o bolsn. Corta e destrucin de bolsns: operacins que se deben realizar cando o bolsn est ben formado, mediante corta empregando prtegas telescpicas e posterior destrucin mediante queima ou esmagamento. A destrucin mediante tiros cada vez menos utilizada polo encarecemento da municin, e queda restrinxida soamente a reas moi pequenas e cunha altura que non permita a utilizacin doutros mtodos. Emprego de caixas trampa con feromonas: o procedemento consiste en distribur as trampas polas zonas de voo dos machos (1/ha), que son fundamentalmente os bordos da masa e dos claros, ao longo de devasas e en zonas de pieiral pouco espeso. As trampas deben estar colocadas ao comezo do perodo de voo; pdese determinar mediante unha trampa. A nivel orientativo, cmpre dicir que en zonas fras, de mediados de xuo ata setembro.
Perforador de xemas e abrochos terminais (rhyacionia buoliana). Tamn antiga evetria. Lepidpteros
Especies afectadas: Pinus sylvestris, Pinus laricio, Pinus pinea, Pinus halepensis e Pinus radiata. O Pinus pinaster pouco susceptible a esta praga. Sntomas: vern: amarelamento de acculas illadas debido ao ataque do primeiro estado larvario. Outono: aparecen nas xemas pequenos grumos de resina na zona de penetracin das larvas. Primavera: as xemas atacadas secan e outros abrochos crecen con deformacins e curvaturas (efecto baioneta e candelabro). Danos: sobre todo en repoboacins de 4-15 anos. Aparecen as baionetas tpicas e se moi forte o ataque as malformacins producen os varredoiros. Estes danos son debidos s roeduras e galeras que fai a eiruga nas xemas e abrochos para alimentarse, en especial na primavera pola maior actividade e voracidade da eiruga. Ciclo biolxico: os adultos realizan o voo entre mediados de xuo-xullo, producndose as postas, nacendo as larvas a finais de xullo e invernando nas xemas, para comezar a fase de conversin en crislida en maio-xuo. Por tanto, s ten unha xeracin anual.
Mtodos de control: Plantas de viveiro libres de pragas. Tratamento qumico de repoboacins: no momento do nacemento das larvas e na fase final larvaria na primavera, con triclorfn, fenitrotion e diflubenzurn. Loita biolxica: ten numerosos depredadores e parasitos, entre o grupo de paxaros, arcnidos, himenpteros, dpteros. No entanto, a especie mis interesante o bracnido Orgylus obscurator, (80% parasitismo en Chile).
Barrenillo (tomicus piniperda). Tamn antigo blastophagus. Escoltido

Cabeza e trax de cor negra, litros de cor castaa, patas.4-4,5 mm. Especies afectadas: pieiros novos, con certo grosor de cortiza, predileccin polos debilitados, en solos pobres, con seca e moi densos. Sntomas: outono e primavera: aparecen grumos de resina ao redor dos orificios de penetracin, na cortiza das rbores en p e nos troncos recentemente cados. Vern: amarelamento dos abrochos terminais, secan e caen por rotura no nivel do orificio da galera de penetracin, e presenza dun grumo de resina na base da galera. Danos: provocan dous danos, galeras medulares realizadas polos adultos no nivel de abrochos terminais que provocan a sa seca e cada, con perda do crecemento do p; e galeras maternas e larvarias no tronco que bloquean a circulacin do zume e poden provocar a morte da rbore. Ciclo biolxico: inverna en estado adulto nas fendeduras dos troncos, no chan ou dentro das galeras realizadas no interior de abrochos terminais. Os adultos saen da invernacin aproximadamente en febreiro-abril, emerxendo en xuo. Teen unha xeracin ao ano, con das etapas da vida claramente diferenciadas: unha debaixo da cortiza das rbores, en galeras, onde ten lugar o encontro da parella, a fecundacin, a posta e o desenvolvemento
posterior da larva ata a aparicin dos novos imagos, e outra, nas ramas das copas dos pieiros, onde os insectos se alimentan algn tempo. Mtodos de control: contra adultos, a finais de xaneiro sada da invernacin ao termo da emerxencia de adultos a finais de maio-primeiros de xullo, antes de aparearse. Os produtos que se poden utilizar para o control dos adultos son: alfacipermetrin, deltametrin (tratamentos localizados e rbores cebo) e fenitrotion. En caso de ataques a rbores soltas ou pequenas mouteiras, o problema reslvese cortando e queimando os ps atacados, tendo presente que os danos de Tomicus se manifestan a finais de abril (non iniciar por tanto a corta e queima antes de mediados deste mes) e no mes de maio, debendo estar terminado o saneamento antes da sada da nova xeracin a finais maio-principios de xuo. Como complemento, poranse rbores cebo recentemente cortados, amoreados en grupos de 5-10, en sitios de fcil acceso e protexidos ao sol. Sacaranse do monte antes de maio. Como tratamentos preventivos, fundamental eliminar os restos de podas e tratamentos mediante saca ou estelado.
OUTRAS PRAGAS IMPORTANTES CONFERAS Gurgullo ou perforador da cortiza (Hylobius abietis). Curculinido
Ataca sobre todo a repoboacins de Pinus pinaster, Pseudostuga, Pinus sylvestris e Picea, comendo os adultos a cortiza, levantndoa en placas dun a dous cm2, producndose en repoboados novos e nos viveiros. A presenza de restos de cortas ou podas favorece a presenza da praga. Ten unha xeracin ao ano. Como tratamentos son fundamentais os preventivos, evitando o debilitamento da masa e a presenza de restos. A nivel curativo, tratamentos qumicos contra adultos mediante alfacipermetrin, deltametrin e fenitrotion.
Gurgullo ou perforador do tronco (Pissodes notatus). Curculinido

Estn includos como organismos de corentena para certas zonas protexidas da Unin Europea. Atacan todas as especies do xnero Pinus, mostrando preferencia polas plantacins novas e as rbores debilitadas ou afectadas por outros organismos, e provocan a morte das rbores atacadas. Ten das xeracins ao ano, co cal se poden atopar adultos todo o ano. Como labores preventivos, a eliminacin de restos e das rbores afectadas, procurando realizar os labores silvcolas que garantan un maior vigor das rbores. Os tratamentos qumicos contra os adultos realizaranse en abril-maio e en agosto-setembro, mediante alfacipermetrin, deltametrin e fenitrotion.
PRAGAS EN FRONDOSAS. Gurgullo do eucalipto (Gonipterus scutellatus). Curculinido

Especies afectadas: ataca practicamente a totalidade das especies do xnero Eucalyptus. Sntomas: sobre follas novas e filodios tenros obsrvanse pequenas mordedelas ou zonas en que a epiderme da folla desapareceu ao ser a base da nutricin das larvas dos estadios L1 e L2. En L3 e L4 alimntanse da totalidade da folla, ocasionando un festonado nos bordos dos filodios. No caso de ataques graves, dada a forte defoliacin, o aspecto xeral da masa a distancia asemllase ao de ter sufrido un incendio forestal. Danos: como consecuencia da defoliacin, prodcese unha diminucin importante no desenvolvemento e no crecemento da rbore, coa consecuente perda de produtividade da masa.
Ciclo biolxico: pose das xeracins ao ano, cunha emerxencia de adultos na primavera e outra a principios de outono, anda que posible atopar adultos, ootecas e larvas durante todo o ano. Mtodos de control: o mis utilizado o da loita biolxica mediante o parasito especfico Anaphes nitens (himenptero), debido sa capacidade de adaptacin e ao seu maior potencial biolxico (7 ou 9 xeracins). En canto aos tratamentos qumicos, o nico produto autorizado ata o momento un antiquitinizante chamado cascade.
Os pslidos do eucalipto Ctenarytaina eucalypti Hask. e Ctenarytaina spatulata Taylor

Estes pequenos insectos de orixe australiana afectan o eucalipto. Ctenarytaina eucalypti detectouse en Espaa por primeira vez en 1972 e afecta principalmente a Eucalyptus globulus e E. nitens. C. spatulata detectouse en 2003 en Asturias e Galicia e pode afectar a varias especies de eucalipto. Adulto: a sa lonxitude vara entre 1,5 e 2 mm. C. eucalypti presenta o corpo de cor prpura e as s de cor amarela. C. spatulata ten o corpo amarelo alaranxado e as s case transparentes. Ovos: de cor amarela, lisos e brillantes. Depostanse agrupados e presentan un pequeno filamento ou pednculo para adherirse planta. Non se observan facilmente nunha primeira ollada. Ninfa: presenta cinco estados ninfais que se diferencian entre si pola cor, mobilidade e desenvolvemento das pterotecas (s rudimentarias). Estes hompteros pdense atoparse no monte en todas as sas fases ao longo de todo o ano, anda que nos meses de inverno, cando as condicins son mis rigorosas, a sa poboacin dimine. As femias depositan os ovos agrupados; no caso de C. eucalypti fano sobre as axilas e bases das follas primordiais, mentres que C. spatulata prefire os abrochos terminais dos filodios. As ninfas concntranse en colonias e excretan filamentos algodono-
sos e unha melaza en forma de bla xelatinosa. A duracin do ciclo de vida destes insectos de aproximadamente un mes, polo que en poboacins elevadas as xeracins se solapan durante todo o ano. Ao tratarse de insectos chuchadores de zume, causan deformacin dos abrochos, bifurcacin de pices, desecacin de primordios e, en ltimo termo, atraso no crecemento vexetal. Con todo, as das especies teen diferentes preferencias: C. eucalypti afecta exclusivamente as follas primordiais, unha vez que a rbore cambiou as sas follas a filodios, a praga non a afecta, mentres que C. spatulata s acta sobre os abrochos que xa transformaron as sas follas en filodios. A melaza excretada por esta ltima serve para a posterior instalacin de fungos oportunistas do tipo Fumagina ou Cladosporium sp. Control biolxico: estas pragas contan cun nmero importante de parasitos e predadores que contriben a diminur os seus niveis de poboacin, entre os cales se atopan himenpteros parasitos, antocridos, srfidos e crisopas. Control qumico: pode resultar sinxelo posto que Ctenarytaina moi sensible aos insecticidas de contacto, pero bastante custoso desde o punto de vista econmico debido superposicin de xeracins que implicara a necesidade de aplicacins repetidas do tratamento. Recomndase, tanto en viveiro como en plantacin, o malatin en pulverizacin, na dose que recomenda a etiqueta do envase.
Pulga do carballo (Altica quercetorum). Coccinlido

Especies afectadas: en Galicia esta especie atopouse en Q. robur, Q. pyrenaica, C. avellana, Rosa sp. e via. En Europa, ameneiro, bidueiro, salgueiro e carballo. Sntomas: os adultos alimntanse do tecido foliar deixando s os nervios, mentres que as larvas se alimentan do parnquima foliar respectando os nervios e a cutcula do feixe, producindo a esquelitizacin das follas, e sufrindo a rbore unha depreciacin mis esttica que econmica.
10
Ciclo biolxico: ten unha xeracin ao ano. Inverna en estado adulto baixo a follaxe e fendas da cortiza, activndose na primavera, vern principios de outono. Mtodos de control: o tratamento qumico basase no uso de deltametrin ou flufenoxuron, e o momento ideal de dar o produto a primeira quincena de abril, cando emerxen os adultos e previamente s postas; tamn se pode tratar en fase larvaria unhas das semanas despois do primeiro tratamento.
Perforador de talos e plas (Zeuzera pyrina). Lepidptero

Especies afectadas: ataca numerosas especies de frondosas forestais, ornamentais e froiteiras. Sntomas: os primeiros sntomas obsrvanse nas partes terminais dos abrochos como consecuencia da alimentacin das larvas. O outro sntoma un secado progresivo da parte area como consecuencia da galera ascendente que realiza a larva polo interior do talo, desde o punto de penetracin. Tamn son moi caractersticos a acumulacin de excrementos avermellados nas axilas das follas. Danos: en rbores de 8-10 anos, como consecuencia das galeras prodcese o secado e a rotura de talos e plas afectadas, con perda de crecemento e desenvolvemento. En viveiros e plantas mis novas, como consecuencia da destrucin da parte interna do talo pola galera, prodcese a morte da rbore. Ciclo biolxico: presenta unha xeracin ao ano, anda que s veces ten das. Inverna en estado larvario no interior da galera, emerxendo os adultos entre xuo e primeiros de setembro. Mtodos de control: dado o amplo perodo de voo, necesario fixar as sas curvas de voo mediante o emprego de caixas trampa, para dar o tratamento xusto despois da eclosin dos ovos e antes da penetracin das larvas, polo que se recomenda ao principio do voo (xuo) e repetindo un mes despois. En caso de ps illados, moi efectiva a introducin dun arame polo orificio ao longo da galera eliminando a larva. Os produtos utilizados son bifentrin, deltametrin, fention, flucitrinato...
11
Perforadores de froitos Pammene fasciana. Lepidptero

Da familia dos tortrcidos, coecido como o tortrcido precoz da castaa, afecta preferentemente as variedades tempers e pode provocar unha cada prematura dos ourizos mesmo de preto do 80%. A pesar diso, os seus ataques adoitan pasar desapercibidos ao se centraren unicamente en castaas en formacin e, de cando en vez, en froito maduro.
Cydia fagiglandana. Lepidptero

Coecido como o tortrcido intermedio da castaa, pero realmente prefire para a sa nutricin os froitos de Fagus, Quercus e Corylus. Nas zonas galegas produtoras de castaa, as densidades de poboacin desta especie son baixas.
Laspeyresia splendana. Lepidptero

Coecido como o tortrcido tardo da castaa, xunto con Pammene, pdese considerar a causante das maiores perdas cualitativas e cuantitativas debidas a insectos fitfagos que afectan a castaa en Galicia. A sa actividade coincide coa fase de maduracin dos froitos: meses de agosto e outubro. A posta prodcese uns das despois da emerxencia dos adultos, as larvas que acaban de nacer introdcense no froito (unha por froito), alimentndose para, unha vez adulta, deixarse caer ao chan, onde pasar inverno e primavera, crisalidando (convertndose en crislida) en xullo e alcanzando o estado adulto no vern, completando o ciclo. A solucin, ao igual que os casos anteriores, parece estar no control integrado, realizando tratamentos qumicos nos momentos en que se rexistren picos mximos nas curvas de voo debuxadas ao abeiro de trampas de feromonas sexuais; o problema que en Espaa non existe polo momento ningn produto autorizado para estas pragas, anda que en ensaios deron resultados satisfactorios as materias activas lambda-cihalotrin (principalmente), metil-azinfos ofosalone, rexistradas noutros pases (Francia, Italia...) para o control destas pragas.
12
Curculio elephas. Coleptero

Da familia dos curculinidos, coecido como o gurgullo das castaas, as sas larvas desenvlvense no interior de froitos xa formados, polo que os seus ataques, asociados aos de L. splendana, poden reducir as colleitas e producir diminucins cualitativas no momento da recoleccin e posterior comercializacin das castaas. En xeral, o ciclo pdese desenvolver nun s ano, pero na prctica complcase polo feito de que unha parte das larvas pode ter unha diapausa. Normalmente, a aparicin dos adultos ten lugar nos meses de agosto e setembro, aparendose. Despois a femia, mediante un oviscapto telescpico, pon un s ovo en cada froito, pero unha vez nacidas as larvas poden afectar unha mesma castaa. Invernan no chan, convertndose en crislida a maiora nos meses de xullo, agosto; anda que unha porcentaxe delas permanece en diapausa durante mesmo 4 anos. Como consecuencia do ataque prodcese unha diminucin na calidade da colleita e a cada prematura dos froitos atacados, o que comporta, ademais, perdas cuantitativas. O tratamento similar ao anterior, coa mesma problemtica en canto sa legalidade. Unha solucin inicial a eliminacin peridica dos froitos cados ao chan co fin de evitar a sada das larvas e o seu enterramento.
ENFERMIDADES EN CONFERAS Banda vermella (micosphaerella pini)

Especies afectadas: o fungo causante desta enfermidade pode afectar a maior parte dos pieiros, sobre todo a Pinus radiata, pero tamn a Larix e Pseudotsuga. Sntomas: no outono, bandas marrn-avermellado que rodean as acculas; posteriormente seca o extremo das acculas e queda a base verde, e aparecen manchas negras a nivel das bandas vermellas na primavera. Danos: a enfermidade provoca unha defoliacin parcial que se mostra con maior intensidade cando as primaveras e os verns son hmidos, centrndose o ataque no terzo inferior da rbore. Afecta principalmente o crecemento en dimetro dos ps novos.
13
Ciclo biolxico: as esporas son liberadas na primavera ata o outono. Unha vez xerminadas sobre as acculas, o micelio penetra no tecido e prodcese o seu desenvolvemento. Na primavera seguinte, o micelio d nacemento a un estroma negro que, cando emerxe, deixa aparecer as frutificacins que liberan novas esporas. Control: a Micosphaerella pini est considerada como un parasito de corentena na Unin Europea, polo que todas as plantas de pieiros destinados aos profesionais da producin vexetal debe ir acompaadas do pasaporte fitosanitario correspondente. Como medidas preventivas, cmpre garantir unha boa ventilacin mediante unha adecuada densidade de masa, e no caso de que a enfermidade estea presente, pdese controlar mediante a aplicacin de compostos cpricos (ex.: oxicloruro de cobre ao 50%, 2,5-4 kg en 20 litros de auga/ha), en das veces abril-maio e xullo-fin de agosto. En viveiros ou plantacins novas pdese aplicar 3 ou 4 aplicacins desde maio a xullo. Outras materias activas son ciproconazol, tebuconazol ou triadimensol.
Vermello criptogmico (Lophodermium seditiosum)

Especies afectadas: xene. Pinus. Sntomas e danos: as acculas vlvense marrns, producindo un aspecto vermello dos pieiros no transcurso da primavera, e acaban por caer parcialmente ou na sa totalidade. Caracterzase pola presenza nas acculas secas de frutificacins de cor gris en forma de gran de caf de aproximadamente 1 mm de lonxitude e sen lias negras transversais. Vese notablemente favorecida a sa dispersin con verns chuviosos. preciso ter en conta que se pode confundir co vermello fisiolxico, que provoca tonalidades vermellas das acculas a partir do pice e que esencialmente se debe a un dficit hdrico. Ciclo biolxico: inverna en forma de micelio nas acculas; actvase na primavera producindo as frutificacins, nas acculas cadas, no mes de xuo e madurando en agosto, proxectando desde o chan as esporas ata as plas mis baixas e prximas.
14
Control: necesario manter sempre como medidas preventivas o saneamento das rbores, fertilizacin, idoneidade da especie estacin, e dado que as frutificacins se producen no chan, todo o que favoreza o crecemento dos pieiros e o incremento de distancia entre as plas e o chan. Evitar o estancamento da humidade no chan, cunha densidade de masa adecuada, e mesmo a eliminacin antes do vern das acculas e pias cadas no chan. A loita qumica practicarase soamente cando se produzan infeccins importantes e persistentes con futirafol, tebuconazol, ciproconazol. (non viabilidade de tratamentos masivos).
O chancro dos pieiros fusariun circinatum nirenberg & odonnel (Gibberella circinata)
un fungo de corentena. O Fusarium circinatum o fungo causante da doenza do chancro resinoso que coloniza acculas, abrochos, froitos, sementes, plas e troncos. O seu sntoma mis caracterstico en rbores a aparicin de resinacins abundantes no tronco, fenmeno a que debe o seu nome. En planta nova prodcese un decaemento e desecacin das acculas, desecacin do talo e, por ltimo, a morte da planta. Tamn se pode observar a resinacin caracterstica no estado avanzado da doenza. A taxonoma deste fungo foi recentemente revisada. Anteriormente foi coecido como Fusarium subglutinans f.sp. pini; actualmente recibe o nome de Fusarium circinatum co seu teleomorfo: Gibberella circinata. Esta doenza un serio problema nos Estados Unidos, Sudfrica, Chile, Hait, Xapn e Mxico. As especies afectadas pola doenza son especialmente as do xnero Pinus e, entre elas, Pinus radiata a mis susceptible. Foi detectado en moitas especies do xnero Pinus (P. canariensis, P. elliottii, P. echinata, P. glabra, P. halepensis, P. rigida, P. palustris, P. ponderosa, P. pungens, P. radiata, P. strobus, P. taeda). Non todas elas mostran a mesma sensibilidade. O seu sntoma mis caracterstico en rbores a aparicin de resinacins abundantes no tronco, fenmeno a que debe o seu nome. En planta nova prodcese un decaemento e desecacin das agullas, desecacin do talo e, por ltimo, a morte da planta. Tamn se pode observar a resinacin caracterstica no estado avanzado da doenza. As agullas tr-
15
nanse de amarelas a avermelladas e chegan a unha desecacin total e cada, producndose unha defoliacin dos abrochos. A planta pode chegar a morrer e nalgns pases produciu mortalidades elevadas que, de momento, non se manifestaron en Espaa. Pdese confundir con outras doenzas. Os mtodos de control mis efectivos son preventivos e a eliminacin no caso da sa presenza. Control da planta empregada en repoboacins que se encontre libre da enfermidade e correcto mantemento das masas, as como o control de insectos que poden actuar coma vectores da enfermidade, como son Ips, Pityophthorus e Tomicus.
O nematodo da madeira do pieiro Bursaphelenchus xylophilus

Este nematodo orixinario de Amrica do Norte (Canad, USA, Mxico) pero onde causou importantes danos foi en Xapn. Desde a sa introducin a principios de sculo XX neste pas, e debido s perdas que provocou, fixo que esta doenza sexa considerada unha das mis importantes dos bosques xaponeses. Estudos actuais consideran que as perdas anuais se calculan nun milln de m.c. de madeira. Esta doenza tamn se estendeu a outros pases asiticos como China, Taiwn e Corea, onde causa importantes danos. Este nematodo transmitido dunha rbore a outra por insectos do xnero Monochamus (Coleoptera: Cerambycidae). A transmisin a grandes distancias realizada polo home, nas actividades madeireiras que se levan a cabo e que poden ser susceptibles de levar o nematodo ou o transmisor. O Bursaphelenchus xylophilus un organismo de corentena na Unin Europea segundo o recolle a Directiva 77/93/CEE relativa s medidas de proteccin contra a introducin nos Estados membros de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais e contra a sa propagacin Comunidade. Na EPPO (European and Mediterranean Plant Protection Organization) est includo na lista A1 dos organismos non presentes nos pases da zona EPPO.
16
En 1999 Bursaphelenchus xylophilus foi detectado en Portugal. Debido a esta primeira aparicin nun pas europeo e ante unha serie de factores que favorecen a sa posible introducin na nosa Comunidade como son: a sa proximidade, intercambios econmicos, condicins climticas etc., a Xunta de Galicia, desde 1999, desenvolveu anualmente mostraxes nas masas forestais de especies de Pinus spp. para comprobar o estado fitosanitario destas masas con respecto presenza deste nematodo. As ditas mostraxes seguen as directrices da UE que segundo as decisins da Comisin obrigan os Estados membros a reforzaren as medidas adoptadas dada a declaracin dun novo foco en Portugal diferente ao inicial. Os primeiros sntomas que aparecen nos pieiros afectados por este nematodo son un amarelamento e posterior murchamento das acculas, preferentemente en plas do terzo superior (este sntoma denomnase luzada); posteriormente vaise estendendo a toda a rbore. Nun tempo relativamente curto -1 a 3 meses a copa presenta as acculas amareladas cunha disposicin similar a un plumeiro lacio, e obsrvase unha apreciable perda de follaxe; finalmente a rbore morre. Esta sintomatoloxa est ocasionada pola colonizacin das canles resinferas por B. xylophilus onde se alimenta das clulas epiteliais que as revisten, as como das clulas de parnquima circundante. A destrucin das canles resinferas do hospedante impide rapidamente o fluxo de resina. Isto pdese comprobar realizando feridas artificiais nas plas e nos troncos. A continuacin prodcese unha diminucin da transpiracin nas acculas, o que ocasiona a murcha e perda de cor nas rbores afectadas. Os rpidos incrementos da poboacin dos nematodos, unha vez que cesou o fluxo de resina, orixinan a morte dos pieiros doentes. Con respecto a Monochamus spp., podemos destacar os danos producidos durante a alimentacin das larvas que provocan galeras no smago as como buracos na madeira, o que a deprecia economicamente. A oviposicin destes insectos s se realiza en rbores recentemente cortadas ou sobre aquelas que estn baixo condicins de estrs. Os sntomas descritos non son exclusivos de B. xylophilus e poden ser debidos a outros problemas patolxicos ou ben a alteracins fisiolxicas diferentes, polo que sempre se debe realizar a anlise correspondente en laboratorios oficiais da comunidade autnoma.
17
Segundo estudos realizados, o factor climtico que mis influencia ten sobre o desenvolvemento da doenza a temperatura. Con respecto situacin da Comunidade galega no mapa de isotermas de Europa, durante o mes de agosto atopmonos dentro da franxa da isoterma de 20 C; polo tanto, en teora estariamos ao lmite das condicins ideais para o desenvolvemento da doenza. Non obstante, a posible presenza do nematodo podera confirmarse dada a sa identificacin en Portugal, debido sa proximidade xeogrfica e/ou s importacins madeireiras que se realizan deste pas.
ENFERMIDADES EN FRONDOSAS. Chancro do castieiro (Criphonectria parasitica)

Sntomas: un fungo moi agresivo que ataca o castieiro invadndoo rapidamente sen deixarlle tempo a que se forme o calo de cicatrizacin tpico que se aprecia noutros chancros. Primeiro obsrvase un avermellamento da cortiza e unha lixeira inchazn desta (aprciase moi ben en troncos e plas novas mesmo coa cortiza moi lisa). Co paso do tempo prodcense gretas e fendeduras lonxitudinais, tomando a cortiza un aspecto laminado e exfolindose. Dano: como calquera tipo de chancro, produce un anelado que impide a circulacin do zume e provoca a morte dos abrochos ou plas situados por riba da lesin. Control: mediante medios mecnicos, que consisten na eliminacin das plas afectadas e proteccin do corte mediante mstic funxicida, procurando desinfectar as ferramentas entre cortes con lixivia cando se pasa de traballar nun p a outro. En viveiro dbense eliminar as plantas e queimalas. Outro mtodo de loita a utilizacin de hbridos resistentes, que destacan pola sa resistencia. Na actualidade os mtodos de control estn orientados cara loita biolxica con cepas hipovirulentas compatibles coas virulentas.
18
Tinta do castieiro (Phytophthora cinnamomi)

Sntomas e danos: ao se tratar dun fungo que afecta o sistema radicular, na copa das rbores obsrvase o tpico decaemento das follas comezando por arriba, morte dos ramos despois das plas, e por ltimo a rbore enteira morre nun perodo de 3-5 anos. Sobre o colo da raz obsrvanse exsudados dun lquido viscoso e escuro (tinta). Sobre as races pdense ver necroses de varios centmetros nas mis grosas. Ciclo biolxico: a infeccin ten lugar polas raicias, e vaise transmitindo polo sistema radical cara s races principais ata o pescozo, aproximadamente un metro por riba do chan. Vese favorecida pola presenza de terreos pesados, hmidos mal drenados e temperaturas no solo superiores aos 16C. Control: o control deste patxeno complicado e pasa pola integracin de medidas culturais, biolxicas e qumicas, consistentes en:
Plantacin de castieiros resistentes obtidos por hibridacin controlada (C. mollisima e C.crenata). Non propagacin de castieiro por semente de que se descoeza a sa procedencia e, polo tanto, a sa resistencia. Evitar exceso de auga facilitando a drenaxe. Manter as plantas ben equilibradas nutricionalmente. Destrur as plantas infectadas e evitar o movemento do solo infectado.
O control qumico basase en produtos de accin funxisttica, inhibindo o crecemento do micelio e a formacin de esporanxios, polo que son particularmente efectivos como prevencin nas plantas prximas s plantas afectadas. As materias activas mis recomendadas son etridiazol, metalaxil, furalaxil e hidrocloruro de propamocarb.
Mal azul do eucalipto (Botrytis cinerea)

Sntomas e danos: un parasito facultativo que ataca un gran nmero de especies vexetais. O eucalipto vese afectado sobre todo en viveiros e en plantacins novas. O fungo infecta as plantas case exclusivamente a partir de tecidos colonizados mortos ou senescen-
19
tes ou a travs de feridas, podendo causar a morte de plantas en pre e postemerxencia. Caracterzase por unha masa agrisada, podremia gris, constituda por conidiforos e conidios, sobre restos de tecidos vexetais mortos, cados ao chan. Control: entre as medidas culturais de control est evitar achegas excesivas de materia orgnica, asegurar unha boa ventilacin das plantas en viveiro, evitar plantacins moi densas, e eliminar as plantas debilitadas ou enfermas. Como loita qumica, realizar en viveiro semanalmente intervencins fitosanitarias con algunha das seguintes materias activas: iprodiona, procimidona ou benomilo, sendo aconsellable alternalas para evitar o desenvolvemento de resistencias.
Odio do carballo (Microsphaera alphitoides)

Ataca sobre todo a Q. robur, Q. pedunculata e a algunhas variedades mis sensibles de Q. rubra. Inverna nas follas cadas ao chan en forma de cleistotecios ou en forma de micelio entre as escamas das xemas. O sntoma mis caracterstico a presenza dun po esbrancuxado sobre as follas, que posteriormente secan e caen prematuramente, producindo perturbacins na actividade fotosinttica e decaemento da planta. O seu control no monte inviable pola continua contaminacin e o nmero elevado de tratamentos que sera necesario realizar. En viveiro dbense realizar tratamentos semanais. Non existe ningn produto fitosanitario rexistrado. No entanto, en estudos tvose xito con xofre mollable, ciproconazol e Kremoxim metil.
ENFERMIDADES DE FRONDOSAS E CONFERAS. Podremia branca da raz (Armillaria mellea)

Especies afectadas: un fungo moi polfago causante da podremia radicular en numerosas especies leosas, vide, froiteiras, rbores e arbustos ornamentais e especies forestais.
20
Sntomas: no sistema radical aparece unha podremia hmida e con forte cheiro a mofo, separndose a cortiza facilmente e aparecendo no colo da raz entre a cortiza e a madeira abundante micelio branco. Nun principio, aparecen rbores afectadas dispersas, estendndose posteriormente a enfermidade en reas circulares. Ciclo biolxico: inverna en forma de micelio ou rizomorfos nas rbores enfermas, races descompostas ou no solo, estendndose polo solo cara s plantas sas, penetrando o fungo no interior da raz. Despois da morte da rbore, o fungo desenvlvese saprofiticamente sobre as races en descomposicin e produce novos rizomorfos que completan o ciclo infectivo. Control: non existe ningn tratamento curativo que sexa efectivo no control da enfermidade, polo que son moi recomendables medidas preventivas como evitar terreos hmidos e zonas con tendencia ao encharcamento, procurar non plantar en lugares previamente infectados ou zonas susceptibles sen comprobar antes que o fungo non est presente, eliminando todo resto vexetal existente no terreo. As plantas afectadas sern arrincadas e queimadas, evitando que queden no chan restos vexetais que poidan servir de reservorio para o fungo.
21
Medidas para combatelas.
A rendibilidade econmica das explotacins forestais depende en gran medida do seu estado fitosanitario e, polo tanto, da sa resistencia fronte aos mltiples axentes nocivos que ameazan as especies arbreas. Cada vez toma mis importancia a necesidade dunha silvicultura fitosanitaria preventiva que se basee fundamentalmente na aplicacin de tcnicas culturais correctas. O desenvolvemento sustentable dos bosques precisa, ademais, da aplicacin doutras medidas de tipo fitosanitario xentico e, se non hai mis remedio, de tipo curativo ou teraputico. Os tratamentos fitosanitarios son os procedementos que se empregan para previr ou combater os ataques dos axentes nocivos das plantas e reducilos a niveis onde os seus danos sexan mnimos. Segundo o momento en que se empreguen clasifcanse en mtodos preventivos, que se aplican anticipadamente para evitar a aparicin do axente danio, e mtodos curativos ou teraputicos, que se aplican cando se trata de eliminar ou controlar o patxeno que xa est actuando e producindo danos.
Mtodos preventivos.
A prevencin fitosanitaria basase fundamentalmente en cinco tipos de actuacins:
22
Planificacin das repoboacins.

preciso ter en conta que moitas das pragas e enfermidades estn intimamente relacionadas coas condicins desfavorables en que se atopan as masas forestais; por tanto, o correcto deseo das plantacins forestais vai influr no desenvolvemento saudable da masa. Para unha boa adaptacin das especies forestais recomendable: adecuada eleccin da especie, adecuada eleccin do tipo de preparacin do chan, execucin correcta dos traballos, adecuada eleccin e utilizacin de plantas de calidade xentica e fitosanitaria.
Coidados silvcolas.
Os tratamentos silvcolas (rozas, rareos, claras, podas, eliminacin de restos, fertilizacins...), son imprescindibles para a mellora das condicins de desenvolvemento das plantas e, polo tanto, do seu estado sanitario, facilitando un mellor control fitosanitario.
Tratamentos qumicos preventivos.

Pouco utilizados a nivel forestal, xa que o xito no control fitosanitario das masas forestais se basea principalmente no adecuado manexo do solo e da vexetacin.
Medidas xenticas.
O coecemento da xentica e a sa mellora hanos ir permitindo a obtencin de individuos, especies ou variedades resistentes a determinados patxenos. Ex: os hbridos de castieiro (C. sativa x C. crenata) resistentes enfermidade da tinta.
Vixilancia das masas forestais.

Un adecuado seguimento do desenvolvemento das masas forestais posibilita a deteccin e o control das pragas e enfermidades nos primeiros estados.
Medidas curativas ou teraputicas.

Pdense clasificar en tres grupos:
23
Medios fsicos.
RAREOS E PODAS DE SANEAMENTO DE PS E PLAS ENFERMAS: dbense realizar na poca adecuada e procurando sempre a desinfeccin das ferramentas empregadas e mesmo, se economicamente viable, a proteccin das feridas con produtos desinfectantes e cicatrizantes. RATAMENTOS DE RESTOS. Posterior ao anterior traballo, dbese facer un adecuado tratamento dos restos co fin de evitar a aparicin ou continuidade da enfermidade ou praga. Os mis recomendables son o torado, a trituracin, a extraccin e a saca. A utilizacin do lume se preciso, de forma puntual e controlada.
Medios biolxicos.
A loita biolxica limita os efectos dos parasitos mediante o emprego de seres vivos. Un exemplo actual o emprego do parasito Anaphes nitens para o control biolxico do Gonipterus scutellatus.
Medios qumicos.
Realzanse mediante a utilizacin de produtos fitosanitarios, que presentan un certo perigo para as persoas, a fauna e o ambiente na sa fabricacin, almacenaxe, manipulacin e uso. O nivel de toxicidade vir claramente especificado na etiqueta mediante tres letras:
1 LETRA:
Representa o perigo para o home e os animais domsticos e exprsase como: A Baixo perigo, Xn Nocivos, T Txicos, T+ Moi txicos.
2 LETRA:
Perigo para a fauna terrestre: A Baixa toxicidade; B Mediano perigo; C Produtos moi perigosos.
3 LETRA:
Perigo para a fauna acucola. igual que a anterior.
24
Nos produtos fitosanitarios preciso ter presente certos conceptos bsicos que nos definen a idoneidade dun produto ou outro:
1.
Formulacin do produto comercial: interveen catro compoentes: Materia activa: composto txico que acta de forma directa contra o patxeno que hai que controlar. Materia inerte: ou excipiente, ingrediente inerte onde se dile a materia activa (auga, aceite...). Coadxuvante: substancias que non modifican as propiedades fisicoqumicas do produto. Aditivos: entran a formar parte da formulacin pero non interveen nas propiedades do formulado.
2.
Persistencia: tempo de accin do produto sobre o axente patxeno que hai que controlar.
3.
Prazo de seguridade: perodo de tempo que debe transcorrer desde a aplicacin do formulado fitosanitario ata a recoleccin dos produtos tratados.
4.
Concentracin: cantidade de materia inerte que ten un preparado. Pdese expresar en %, p.p.m. (partes por milln), P/V(relacin peso volume).
5
Envasado e etiquetaxe: todos os produtos fitosanitarios se deben comercializar adecuadamente envasados e co correspondente precinto de seguridade e instrucins para o seu uso. Con todo, a utilizacin de produtos fitosanitarios pode ter outros efectos non desexables e imprescindible que estes efectos non sexan de ningn xeito perigosos para a sade humana, nin cheguen a presentar niveis de risco inaceptables para o ambiente, includas a flora e a fauna silvestres. Por iso, preciso aplicar os mecanismos necesarios para que s se poidan comercializar aqueles produtos fitosanitarios que sexan tiles e eficaces para combater as pragas, pero que non impliquen outros riscos colaterais. Para que un produto se poida comercializar
25
debe estar autorizado previamente e inscrito necesariamente no Rexistro Oficial de Produtos Fitosanitarios do Ministerio de Medio Ambiente, e Medio Rural e Mario. No dito rexistro atpanse as substancias activas (as como as diferentes formulacins delas, dicir, os produtos comerciais) autorizadas para o tratamento das pragas, xa que estas substancias deben estar autorizadas para un tipo de praga concreto e unha especie/cultivo, as como a sa dose de aplicacin. As materias activas e os produtos que aparecen no texto deben ser consultadas no rexistro antes do seu emprego, xa que poden ser retiradas ou aparecer algunha nova. Tamn se debe ter presente a nova Directiva 2009/128/CE de uso sustentable de praguicidade.
26
Bibliografa
Torres Juan J. 1998 Patologa forestal. Ed. Mundi Prensa. Madrid. Romanyk N, Cadaha D. y otros 1992. Plagas de insectos en las masas forestales espaolas. MAPA. Madrid. Mansilla Vzquez P., Prez Otero R. Salinero Corral Carmen, 1999. Tratamientos fitosanitarios en las masas forestales. Plagas y enfermedades. SILVANUS. Santiago de Compostela. Van Halder Inge Coordinador. 2002. Gua de plagas y enfermedades forestales del sur de Europa. Instituto Europeo del Bosque Cultivado. Cestas. Muoz Lpez C., Prez Fortea V., Covos Surez P., Hernndez Alonso R. Y Snchez Pea G. 2003 Sanidad Forestal. Gua en imgenes de plagas, enfemedades y otros agentes presentes en los bosques. MMA Mundi Prensa. Madrid. Smith I.M. y otros. 1992. Edicin espaola. Manual de enfermedades de las plantas. Ed. Mundi Prensa.
27
www.mapa.es/es/agricultura/pags/fitos/fitos.asp (enlace Registro productos fitosanitarios) www.efa-dip.org/ (enlace de la Estacin Fitopatolgica de O Areeiro).
Sistemas e estrutura. Producin, conservacin e transporte de planta. Substratos e colectores. Normativas de calidade xentica e calidade exterior.
Viveiros forestais.
funcionarios C1
FORMACIN
tema
26
2 6 6 9 11 11 13 16 16 16 16 17
Viveiros forestais. Sistemas e estrutura. Producin, conservacin e transporte de planta.

1) PRODUCIN 2) Conservacin e transporte
Substratos e colectores.
SUBSTRATOS. Propiedades e tipos COLECTORES. Vantaxes e inconvenientes. Tipos.
Normativas de calidade xentica e calidade exterior.

Na UE: En Espaa: En Galicia:
Bibliografa
VIVEIROS FORESTAIS
Viveiros forestais. Sistemas e estrutura.
Definicin: son superficies dedicadas producin de planta de especies forestais cuxo destino sexa o repoboacin forestal. Nun viveiro forestal dbense seguir 3 obxectivos bsicos: Cubrir as necesidades de planta forestal en cantidade Que esta tea a calidade axeitada, e Facelo a un custo razoable. Tipos de viveiros forestais:
A.
Dependendo da sa temporalidade pdense distinguir: Viveiros temporais (volantes): son uns viveiros de carcter tradicional que foron moi utilizados nos repoboacins forestais durante as dcadas dos 50 e os 60. Establecanse usualmente no propio monte obxecto de repoboacin e elixase para eles un sitio axeitado s necesidades da planta que se fora producir, o mis prximo plantacin, con auga, chan e de doado acceso. Estes viveiros, cunha mnima infraestrutura, abandonbanse xeralmente aos poucos anos, en canto se reforestaba a bisbarra prxima. Adoitaban producir unha ou das especies, cun s mtodo de producin (polo xeral raz nua).
VIVEIROS FORESTAIS
Viveiros fixos ou permanentes: proxctanse e constrense coa idea dunha duracin no tempo ilimitada, con mellores e mis completas infraestruturas, mis tecnificado e normalmente cunha grande extensin, que permite rotacins de solo no tempo. Ao longo da sa existencia irn cambiando as especies cultivadas, ofrecendo unha producin diversa en canto a formas, idades e clases de planta, e non infrecuente que incorporen o cultivo de planta ornamental ou agrcola. Os inconvenientes dos viveiros fixos fronte aos mbiles son un maior custo de instalacin, producin de planta nun medio distinto do da estacin en que se vai repoboar, existencia de desfases temporais de actividade vexetativa entre o viveiro e o monte e, frecuentemente, maiores danos de custos de almacenaxe e transporte. As vantaxes dos viveiros permanentes son os seus menores custos de cultivo pola sa mis elevada e doada mecanizacin e a posibilidade de dispoer de persoal cualificado e estable.
B.
Dependendo do tipo de planta que produzan, poderemos distinguir: Viveiros de planta a raz nua. Estas transplntanse, raz ao aire, tras sacalas do terreo onde foron criadas. Clasifcanse pola sa idade (chamada polo nmero de zumes) Viveiros de planta en envase: estas son criadas e transportadas coas sas races e terrns orixinais dentro dun envase. Clasifcanse, ademais de pola sa idade, polo tipo e tamao de envase que as contn e pola forma do seu terrn. No caso de bandexas, mesmo se cita o nmero de alvolos de cada unha delas. Calquera viveiro debe adaptarse idade da planta de mis idade que se vai producir. A este nmero de zumes incorpraselle un ano ( 2 zumes = ciclo de producin 3 anos). O clculo da necesidade de planta realzase sobre a base da dispoibilidade de terreos para repoboacin, a dispoibilidade de infraestrutura de persoal e as dispoibilidades financeiras. Con estes datos fanse as previsins para os anos seguintes.
VIVEIROS FORESTAIS
Caractersticas fundamentais que se lle deben exixir ao lugar de instalacin dun viveiro: Facilidade para mecanizar o viveiro: doado acceso e topografa suave. Drenaxe: terreo ben drenado. Altitude: non superior a 1200 m. no norte e 1600 m. no sur, para evitar os riscos de xeadas intensas e que o perodo vexetativo sexa demasiado curto. aconsellable que os viveiros estean a maior altitude que as zonas que se pretende repoboar porque producen planta mis endurecida. Clima: sen xeadas tempers nin tardas, nin fortes calores en poca de actividade vexetativa, pero con intenso parn invernal para ampliar o perodo de transplantes e arranque. Relevo: hanse evitar os fondos de val, onde mis probable que se produzan xeadas tempers ou tardas. Terreos mis ben chans ou de escasa pendente. A exposicin en solaina para climas fros (S, SO) e aveseda para climas clidos (NORDS, N, NO). Calidade e uso anterior do solo: irrelevante para cultivo en envase, polo uso de substratos artificiais, non obstante fundamental para o cultivo a raz nua. exixible a ausencia de pedregosidade, de apozamento e salinidade. Un solo con dispoibilidade de auga abondo, de calidade, solto, ben drenado e aireado, preferentemente de reaccin cida (protexe fronte ao damping off), anda que frtil: rexitanse os solos pesados, arxilosos ou calcreos. Deberase coecer o antigo uso, para evitar solos esgotados ou contaminados. De forma mis detallada: profundidade entre 25 e 40 cm., con texturas francas ou francoareosas, con % de limo e arxila < do 15% e sen partculas > de 2 mm., con contido en materia orgnica entre 2,5-5%, porque para porcentaxes menores se produce un escaso crecemento e para cantidades maiores favorcese o desenvolvemento do damping-off e sistemas radicais pequenos, litofacies silceas ou solos descalcificados e condutividade, expresin da salinidade menor de 2 mm.ohs/cm.
VIVEIROS FORESTAIS
Infraestruturas tales como vivendas, almacns, naves de maquinaria, invernadoiro, auga, telfono, luz, etc., con accesos que permitan a circulacin de camins. Man de obra de calidade e cantidade suficientes. A estrutura-tipo dun viveiro forestal est composta de: Viveiro para a sementeira das especies mis delicadas ou de semente moi pequena que, tras a sa xerminacin, sern transplantadas s hortas ou envases. Normalmente sitase ao aire libre ou baixo malla de sombreo, en ocasins en invernadoiro. Criadeiro ou conxunto de hortas: onde se cultivan as plantas mediante:
Sementeira directa. Cultivo a raz nua. Sementeira en viveiro e transplante a criadeiro para cultivo a raz nua. Instalacin de envases para a realizacin do cultivo Enxerto directo sobre criadeiro.
Superficie de descanso: s necesaria en viveiros a raz nua. Debe supoer o 25 a 30% da superficie do criadeiro. Invernadoiros ou zonas de cultivo cubertas con control de variables climticas: ventilacin, calefaccin, refrixeracin, humifidicacin e iluminacin artificial. Elementos complementarios: cerramentos, depsitos para as mesturas de substratos, foso para botar os refugallos, almacn para produtos txicos-inflamables, oficina e almacn, alpendre para traballo, laboratorio de sementes, aula para descanso e pedagoxa, equipamentos e maquinaria (apeiros, envases, tractor, ferramentas). Rede viaria formada por:
Camios principais que dividen o viveiro en sectores para permitir o paso e a manobra dos camins e adoitan ter 5 m. de largura. Camios secundarios que dividen o sector en bloques para permitir o paso e a manobra dos tractores e adoitan ter de 1 a 5 m. de largura. Sendas que dividen o bloque en reas de cultivo para permitir o paso dos operarios e as sas carretas e adoitan ter menos de 1 m. de largura.
VIVEIROS FORESTAIS
Producin, conservacin e transporte de planta.

1) PRODUCIN En viveiros a raz nua
Preparacin do solo: como base do cultivo, debe facerse con especial coidado, tanto se o terreo monte, como se estivese sometido a anterior explotacin agrcola ou se fose un barbeito. En primeiro lugar, dbese dar un subsolado cruzado profundo, ata pouco mis de 60-70 cm., co obxecto de desfondar o terreo e evitar retencins de auga. Posteriormente e en cada ciclo produtivo deberase dar un labor de arado, con veso, en toda a superficie cultivada (mesmo corredores e camallns), que coincidir co inverno. A continuacin veen as emendas e fertilizacins (fertilizacin de fondo) que se deben facer tan tarde como sexa posible para evitar favorecer as malas herbas. As mesmo, e sobre a base das analticas de solo realizadas con anterioridade preparacin, se conveniente, sera o momento de realizar os tratamentos esterilizantes contra malas herbas, fungos ou larvas de insectos. Como punto final da preparacin, dbese dar un pase co rotucultor co obxecto de amolecer e nivelar o solo, e a continuacin a acamallonadora.
VIVEIROS FORESTAIS
A formacin de camallns nas reas de cultivo oscilar en funcin do tractor e apeiros utilizados, oscilando a largura de rodadas entre 1,40-1,50 m. Os camallns debern ter unha altura de 10-15 cm como mximo. En terreos con pendente aconsllase dar unha lixeira pendente do 1% para evacuar a auga de rega (dobre pendente) Sementeira: a poca de sementeira mis conveniente:
Primavera temper para conferas. Outono para frondosas.
A sementeira realzase directamente sobre a terra. Os mtodos habituais son:

A volea: en desuso por complicarse a sacha e arranque de plantas.
En lias paralelas: pode ser manual ou mecanizada. O procedemento mis usual. En golpes: xeralmente para planta de grande idade, o que non frecuente en viveiros forestais. En camallns: aplcase sobre todo en climas hmidos, por impediren os camallns a formacin de codias na proximidade do colo. A profundidade de sementeira debe ser de 1,5 a 2 veces a dimensin mxima de semente. Fase de crecemento: no criadeiro a planta desenvlvese ata que chega o momento de levala ao terreo. O repique: crtase parte das races para estimular o desenvolvemento de races secundarias, mellores para a absorcin de nutrientes (ademais, a pivotante d mis problemas). Os coidados culturais: Son de varios tipos:
Sachas, dicir eliminacin de malas herbas (manual ou quimicamente) Segundas cavas, nas cales se rompe a estrutura superficial para evitar as perdas de auga. Proteccin ante os axentes climticos, aves, roedores...
VIVEIROS FORESTAIS
En viveiros en envases
Son empregados na producin de plantas forestais con terrn. Os tipos de colectores sern descritos no seguinte punto.
VIVEIROS FORESTAIS
2) Conservacin e transporte
Producida a planta no viveiro, necesario preacondionala, extraela, agrupala e almacenala antes de proceder ao seu transporte ao monte. Frecuentemente, ademais, debe ser tratada con produtos qumicos para evitar transmitir enfermidades ou pragas dende o viveiro ao campo.
a)
Preacondicionamento: ao finalizar o cultivo dunha planta en viveiro, dbese proceder a acondicionala, para que poida abordar a crise de transplante nas melloras condicins posibles.
b)
Arranque ou saca: consiste en arrancar a planta do solo, e polo tanto s ten sentido no cultivo de plantas a raz nua. Exectase mellor canto mis areenta sexa a textura do substrato e sempre debe realizarse cun bo tempero no solo, nin moi seco nin moi hmido. Pode efectuarse manual ou mecanicamente.
c)
Seleccin, contaxe e tratamento: despois da extraccin e antes do almacenamento da planta a raz nua dbense realizar as operacins:
Seleccin: desbtanse as plantas defectuosas, enfermas e as que non superen os criterios de calidade exixidos. Clasificacin: as plantas seleccionadas poden ser clasificadas por tamaos. Contaxe: simultneo clasificacin, cntase e agrpase en mazos de cantidade coecida.
d)
Almacenaxe.
e)
Transporte a campo: O transporte dende viveiro a campo debe ser o mis breve posible, non mis de 24 horas. Preferentemente debe efectuarse en camin cuberto ou mellor refrixerado ou, polo menos, con toldo para cubrilo.
VIVEIROS FORESTAIS
10
Deben evitarse as horas de mis calor, as xeadas intensas, a accin desecadora do vento sobre as plantas que deben transportarse. Transportarse en condicins de humidade elevada. Evitarse as cadas durante a viaxe e todo tipo de danos mecnicos.
f)
Aviveirado en monte: trtase de manter as plantas con luz (e non ao sol), e de impedir as xeadas e o desecamento das sas races, mentres que se transporta, distribe e planta definitivamente. Nas plantas cultivadas a raz nua, esta operacin consiste na apertura dunha gabia nun solo natural ben drenado cunha parede vertical e outra inclinada. Pense as races no interior da gabia e a parte area apoiada na zona inclinada. Logo recbrense as races con terra ou mofo e rgase abundantemente. Se houbese perigo de xeadas cbrense con lonas ou plstico pola noite. Pdense manter as das ou tres semanas.
VIVEIROS FORESTAIS
11
Substratos e colectores.
SUBSTRATOS. Propiedades e tipos

O substrato serve de soporte fsico e medio de desenvolvemento do sistema radical. Debe permitir a respiracin de races, a absorcin da auga e nutrientes, o axeitado desenvolvemento do sistema radical e formar terrn extrable nunha peza. Debe ser lixeiro e de baixo custo. Son medios homoxneos e de propiedades coecidas. Propiedades dun substrato:
1.
Mantemento de niveis hdricos axeitados.

2.
Porosidade.
3.
pH lixeiramente cido. Niveis de 5,5 son frecuentes en Galicia.

4.
Posible regulacin da nutricin.

5.
Medio estril.
6.
Custo.
VIVEIROS FORESTAIS
12
A maiora dos substratos modernos son mesturas de 2 ou mis compoentes para dar unhas propiedades axeitadas. Os principais tipos son:
A.
Turba loura (esfango): o material orgnico mis usado. Numerosos tipos, pero a mis coecida procede da descomposicin de mofos do xnero Sphagnum. Alta capacidade de retencin de auga (CRA), lixeiras, pobres en minerais (necesidade de fertilizacin). Difcil rehidratacin se seca (mesturas).
B.
Turba negra: menos porosa, mis pesada, menos duradeira. Procede de turbeiras baixas.
C.
Casca de pieiro (moda e compostada). Orgnico. Moi usada en mesturas, usada tamn soa. Moi porosa (mesturas), boa CRA. Moi cida. Inerte, estril. Moi lixeira. Fitoxicidade e bloqueo de nitrxeno se non se composta eficientemente. Barata. Debe coecerse a especie. Excelente conformacin radical.
D.
Outros orgnicos: serraduras, labras, lamas de depuradoras, casca de coco e outros moitos.
E.
Vermiculita. Inorgnico, un silicato sometido a cloro intenso e expansin de lminas orixinais. Elevada CRA. Ph neutro. Hidrfilo (mesturas con turba). Estril pero non inerte (pode proporcionar K e Mg). Recubrimento de sementeira. En medio hmido compctase, polo que non moi axeitado s ou en mestura con area ou en cultivo de mis dun zume.
F.
Perlita: silicato de Al de orixe volcnica, metido no forno e expandido en bolias moi lixeiras. Gran porosidade, adherencia da auga estril, achega drenaxe e moi baixo peso. Non retn nutrientes e inerte. Mestura con turba loura para enraizamento de estacas.
G.
Area: de uso tradicional. Barato e de doada obtencin. Boa porosidade, coidado coa esterilidade e a salinidade. Mestrase, pero en doses reducidas para non elevar moito o peso.
VIVEIROS FORESTAIS
13
COLECTORES. Vantaxes e inconvenientes. Tipos.

Os colectores son envases que, unha vez cheos dun substrato, se dedican ao cultivo de planta forestal destinada a repoboacin. Obxectivos son a creacin dun bo sistema radical e a sa proteccin ata a plantacin.
Vantaxes:
Minora a crise postransplante. Maior proteccin da planta. Permite o control da micorrizacin. Prolonga o perodo de plantacin. Mellora a supervivencia e o crecemento inicial. Posibilita a automatizacin e o control do proceso produtivo en viveiro. Permite certa independencia das condicins meteorolxicas se se realiza baixo cuberta.
Inconvenientes:
Limita espazo e interfire no crecemento do sistema radical: poden producir enrolamentos, curvaturas. Poden producir derrubamentos ou falta de crecemento e debilitamento. Custo en xeral mis elevado que o de raz nua, especialmente con bandexas de plstico. Produce deformacins clasificables en 4 tipos: espiralizacin espesa, cambio de races secundarias a ortotrpicas, estrangulamento mecnico da raz, races remontantes.
VIVEIROS FORESTAIS
14
Os principais tipos de envase son os seguintes: Envases en desuso. Macetas de barro troncocnicas: teen como inconveniente o seu elevado peso e fraxilidade que dificultan o seu manexo. Producen unha forte espiralizacin da raz. Non recomendable. Bolsa de polietileno: bolsa de plstico de 0,5 litros (variabilidade en tamaos e volumes). Supoa unha boa proteccin contra o desecamento do sistema radical e boa densidade de cultivo. O problema estaba nos enrolamentos (cortes) e a imposibilidade de mecanizar. Principais envases non recuperables: Envase de turba prensada ou jiffy-pot. Paper-pot: prismas hexagonais de papel pegado entre si mediante cola hidrosoluble Plstico biodegradable: ou de paredes de reixa que ceden presin posterior das races. Principais envases recuperables: Super-leach: alvolos mbiles con sistemas de auto repicado e antiespiralizacin sobre bandexas con patas de PVC e doado amoreado para o transporte. Son reutilizables. Forespot: alvolos troncocnicos fixos en bandexas de 43 x 30 cms. De doado amoreado en baleiro. Con sistemas de autorrepicado e antiespiralizacin. Mecanizable o enchido e a sementeira. Densidades de cultivo altas. Taco de turba: envases prismticos de plstico rxido que non saen do viveiro (a planta vai co terrn ao aire en caixas de cartn ou madeira). Con acanaladuras e capacidade 200 cc. Escaso volume e facilidade de transporte.
VIVEIROS FORESTAIS
15
Colectores en bandexa: lixeiros, sinxelos, doados de manexar e sen alvolos individuais. Os mis usados comercialmente en Galicia. Dimensins externas estandarizadas. Amoreables. Proceso de enchedura e semente mecanizable. Cavidades baleiras poderan substiturse. Bandexas alveolares de poliestireno expandido (Porespan): plstico rxido reutilizable. Maior custo. Bandexas termoconformadas: mis baratas. Difcil alcanzar altas profundidades, boa resistencia e aceptable arquitectura do alvolo, o que repercute na calidade da planta. difcil o transporte ao monte.
VIVEIROS FORESTAIS
16
Normativas de calidade xentica e calidade exterior.

Na UE:
Directiva 1999/105/CE, do Consello, do 22 de decembro de 1999, sobre a comercializacin de materiais forestais de reproducin
En Espaa:
Lei 43/2002, do 20 de novembro, de sanidade vexetal. Real decreto 289/2003, do 7 de marzo, sobre comercializacin dos materiais forestais de reproducin. Lei 30/2006, do 26 de xullo, de sementes e plantas de viveiro e de recursos fitoxenticos.
En Galicia:
Decreto 135/2004, do 17 de xuo, polo que crea o Rexistro Galego de Materiais de Base para a Producin de Materiais Forestais de Reproducin. Decreto 220/2007, do 15 de novembro, polo que crea o sistema oficial para o control da producin e comercializacin dos materiais forestais de reproducin.
VIVEIROS FORESTAIS
17
Bibliografa
Ala Miranda, R., Alba Monfort, N., Agndez Leal, D. e Iglesias Sauce, S. Manual para la comercializacin y producin de semillas y plantas forestales. Organismo Autnomo Parques Nacionales Ministerio de Medio Ambiente. 2005 Cortina, J, Luis Peuelas, J., Purtolas, J., Sav, R. e Vilagrosa, A. Calidad de planta forestal para la restauracin en ambientes mediterrneos. Organismo Autnomo Parques Nacionales Ministerio de Medio Ambiente. 2006 Montoya Oliver, J.M., Cmara Obregn, M.A. La planta y el vivero forestal. Ediciones Mundi-Prensa. Madrid. 1996. Peuelas Rubira, J.L., Ocaa Bueno, L. Cultivo de plantas forestales en colector. Ediciones Mundi-Prensa. Madrid. 2000. Ruano Martnez, J.R. Viveros forestales. Ediciones Mundi-Prensa. Madrid. 2003.
Ordenacin de montes.
FORMACIN
Principios xerais. Divisin do monte. Quenda. Posibilidade. Breve descricin dos mtodos de ordenacin.
tema
27
funcionarios C1
2 2 4 8 10 11 12 14 15 15 17
Definicin:
Divisin do monte. Quenda. Posibilidade. Breve descricin

1. Divisin por cabida 2. Tramo nico 3. Tramo mbil 4. Por entresaca 5. Por mouteiras
Bibliografa.
Ordenacin de montes 2
Principios xerais. Definicin:
Olazbal (1883) di que a ordenacin ten como obxecto dispoer o monte de modo que dea renda anual constante, a mis igual e maior posible dentro da especie arbrea, mtodo de beneficio e quenda que se adoptase. Segundo Mackay (1944) ordenar un monte organizalo conforme as leis econmicas sen infrinxir as biolxicas que a investigacin silvcola e epidomtrica revelan. Segundo as Instrucins xerais de ordenacin de montes arborizados de 1970 (en diante IGOMA) a ordenacin de montes arborizados ten como fin a organizacin econmica da sa producin, atendendo sempre s exixencias biolxicas e beneficios indirectos. Sen nimo de dar novas definicins, pero si co de evidenciar o seu contido, pdese dicir que a ordenacin de montes arborizados :
a)
Planificacin, pois supn secuencialmente:

a.
Toma de datos (inventario).

b.
Unha definicin de obxectivos e prioridades entre estes (plan xeral).
c.
Unha avaliacin de alternativas (plan xeral, plan especial).

d.
Unha toma de decisins (plan xeral, plan especial).

b)
Xestin, ou execucin do planificado (plans anuais).

c)
Control, mediante a comparacin do planificado co executado (revisins). Os principios xerais da ordenacin de montes son os seguintes: Persistencia: conservacin e mellora da capacidade produtiva do solo e voo. A silvicultura, co automatismo corta/rexeneracin, debe ser garantidora do principio de persistencia do voo e impedir a degradacin e o esgotamento do solo. Exprsase as o actual concepto de estabilidade. Condicin de rendibilidade: supn a previsin de rendas, as cales podern ser anuais ou peridicas, constantes ou variables, pero sempre previstas anticipadamente. A previsin das rendas vn determinada polo modelo silvcola aplicado especie ou especies forestais que comporta a eleccin e descricin das cortas de rexeneracin e mellora. Mximo rendemento de utilidades colectividade en produtos, postos de traballo, aspectos recreativos e paisaxsticos, as como outros beneficios directos e indirectos. Este obxectivo foi a base das actuais polticas de xestin forestal sustentable.
Divisin do monte.
Conforme as IGOMA a divisin do monte na ordenacin forestal subdivdese en:

1.
Divisin no proceso inventarial.

2.
Divisin na ordenacin do monte (ou grupo de montes). 1.- Divisin no proceso inventarial Realzase no estado forestal do inventario, como paso previo para o replanteo de parcelas de mostraxe e clculo de existencias. Antes de dividir o monte ou grupo de montes, dbense segregar as seguintes superficies: As que se vaian dedicar durante un perodo de tempo suficientemente longo ao cultivo agrcola, viveiros ou similares. As apropiadas para o aproveitamento preferente de pastos ou outros produtos secundarios, cando o destino principal sexa o arboredo. Pistas, edificacins ou instalacins industriais, parques de madeira, etc.
As inforestais, dicir, aquelas que de forma natural non admiten voo arbreo (rochedos, cursos de auga, etc.). A restante superficie dividirase en unidades denominadas cuarteis, cada un dos cales constituir unha entidade independente e homoxnea, considerando o grao de homoxeneidade que posible nunha gran superficie. Para a diferenciacin do monte en cuarteis atenderase a criterios de altitude, similar calidade estacional, especies, exposicin, saca (condicins anlogas) e sucesin de aproveitamentos (buscando rendemento sustentado). Os cuarteis establecidos neste punto son cuarteis de inventario, provisionais, cuxa finalidade facilitar a realizacin de inventario. Tamn agora de forma provisional se deben fixar os posibles obxectivos prioritarios ou destinos de cuarteis como producin, proteccin, uso social ou combinacins de mltiples destes destinos. Pita recomenda 100-300 ha para Galicia-Cornixa Cantbrica, 300 ha para montes tratados por entresaca e ata 1.000 ha en montes de zonas chs de interior e tendencia regularidade. Debourdieu declara que non hai lmite superior superficie dun cuartel, pero, polo contrario, pode ser mis molesto que til distinguir cuarteis demasiado pequenos; segundo o seu criterio, s diferenzas marcadas de obxectivo (uso social, reserva biolxica) xustifican a individualizacin de cuarteis moi pequenos compostos de un ou dous cantns ou de menos de 10 ha. Nestes casos recomndase afastarse da denominacin de cuarteis e declaralos como cantns (ou mouteiras) especiais. Na futura planificacin, os cantns especiais tern a consideracin de unidades de xestin independentes. Polo tanto, tampouco se integrarn en cuarteis para efectos de inventario. divisin do monte en cuarteis segue a destes en cantns, que son as unidades ltimas de inventario. Os cantns son, por tanto, as unidades superficiais de carcter permanente mis pequenas da ordenacin. Por esa razn os seus lmites non estn suxeitos a revisin no propio proxecto, tal como ocorre nos cuarteis definidos no estado forestal.
Os cantns deben ser moi homoxneos en canto calidade de estacin, pero tamn se debe buscar unha certa homoxeneidade de especies, idades e espesuras. Delimtanse tras unha detida anlise sobre o terreo, apoiada por cartografa e fotografa area, buscando lmites claros e permanentes, xa sexan naturais ou artificiais (ros, valgadas, vas de saca, pistas, devasas). O tamao de cantns ten que ter un mnimo de 10 ha e un mximo de 50 ha, cunha superficie media de 30 ha. No caso de Galicia e Cornixa Cantbrica ser necesario reconsiderar o tamao mnimo, pero este nunca debera ser inferior s 5 ha. Por outra parte, non sempre posible delimitar cantns que encerren masas suficientemente homoxneas, e moitas veces aparecen diferenzas de especies, idades e espesuras dentro deles. En tales casos, e s transitoriamente, convir subdividir o cantn en mouteiras. , por tanto, unha unidade temporal desde o punto de vista silvcola e dasocrtico, que debe desaparecer coa aplicacin da ordenacin. Recomndase non sinalar mis de tres mouteiras nun cantn e, en canto ao seu tamao, que non excedan unhas 2 ha, ou unha cuarta parte da superficie do cantn. Finalmente, en montes moi extensos, en ordenacins de grupos de montes posible realizar unha primeira divisin da superficie total en seccins de ordenacin. Estas posen habitualmente un carcter mis administrativo que dasocrtico. En definitiva, a divisin do monte no proceso inventarial estara composto das seguintes unidades: (Seccin)Cuartel de inventarioCantn(Mouteira) A divisin inventarial do monte dbese levar ao plano xeral topogrfico, e obterase as o plano de inventariacin. Nel as distintas unidades de inventariacin deben sinalarse e denominarse da seguinte maneira: Seccins (se existen): mediante nmeros ordinais: 1, 2, 3 Cuarteis: letras maisculas: A, B, C
Cantns: mediante serie de nmeros naturais: 1, 2, 3 Mouteiras (se existen): nmero de cantn a que pertencen seguido dunha letra correlativa en minscula: 17, 12 a, 12b 2.- Divisin na ordenacin do monte (ou grupo de montes). Tras a zonificacin realizada no ttulo II dun proxecto de ordenacin, os cuarteis de inventario sern modificados ou ratificados, e pasaranse a chamar cuarteis de ordenacin (unidades dasocrticas ou de xestin). Os cantns ss ou por agregacin pasarn a conformar outras unidades territoriais que se chamarn, de forma xenrica, unidades silvcolas de corta. Esta tarefa realizarase na epgrafe Organizacin no espazo da silvicultura dentro do ttulo III do proxecto, unha vez elixidos o tratamento silvcola e o mtodo de ordenacin elixido. As unidades silvcolas de corta chamaranse da seguinte forma en funcin do mtodo de ordenacin:
Mtodo Divisin por cabida Tramos Por mouteiras (Judeich)
Unidade silvcola de corta Tranzn Tramo (peridico, nico, mbil, de entresaca) Mouteira
A divisin dasocrtica representarase no plano de inventario por convencins adecuadas ao debuxo dasocrtico, e obterase as o plano de ordenacin.
Quenda. Posibilidade.
O concepto de quenda (Q) defnese como o nmero planificado de anos entre a repoboacin ou rexeneracin dunha masa ou unha mouteira e a sa corta final nunha fase de madurez determinada caracterizada por producir o mximo de utilidades. Segundo sexan os criterios de cortabilidade podemos falar das seguintes quendas: Quenda de mxima renda en especie (a mis habitual): idade en que se consegue o mximo de producin madeirable na corta de rexeneracin (usualmente a feito); consguese cando o crecemento medio (Cm) en volume mximo, idade en que a curva de evolucin do crecemento corrente anual (Cc) se corta coa curva de crecemento medio. Quenda fsica: defnese como a que busca a optimizacin das utilidades non produtoras dos montes arborizados; estas son coecidas como beneficios indirectos na ordenacin clsica, como indica Mackay. O mximo das ditas utilidades corresponder coa duracin mxima da masa forestal, dicir, coa lonxevidade natural das especies que a compoen. Quenda financeira: busca o mximo de beneficio en dieiro, para o cal necesario coecer non s os datos fsicos dos produtos que se van obter, senn os prezos previsibles que os ditos produtos poden alcanzar no mercado. Precisan tamn os custos de todas as operacins silvcolas necesarias.
Quenda tecnolxica: quenda que rende o volume mximo de material para un fin ou fins especficos. Por exemplo, obter en maior volume de madeira para desenrolo. Existe, por ltimo, outro concepto de quenda moi importante e aquel chamado quenda de transformacin, que se define como aquel perodo durante o cal se efecta o cambio dunha estrutura de masa a outra prefixada. A posibilidade definida polas IGOMA como a expresin numrica da capacidade produtiva do cuartel ao servizo dos fins da ordenacin. Noutras palabras, a posibilidade peridica , para cada cuartel, o volume de madeira en p e con casca que pode e debe ser cortado no curso dun perodo de aplicacin da ordenacin ou durante a vixencia do plan especial. A posibilidade peridica dividida no nmero de anos do perodo de aplicacin da ordenacin ou durante a vixencia do plan especial a posibilidade anual. A posibilidade anual exprsase en unidades de produtos (madeira normalmente) por unidade de espazo e tempo (por exemplo metros cbicos por hectrea e ano). De forma xenrica, a sa expresin numrica a seguinte: P= V C c + T 2
Onde P a posibilidade en m3/ha ano V: o volume en m3/ha Q: a quenda da especie en anos. No caso de mtodos por tramos sera a idade de madurez (I) Cc: o crecemento corrente anual en m3/ha ano
Breve descricin
dos mtodos de ordenacin
Os diferentes mtodos que existen son os seguintes: Para masas da mesma idade, isto , coetneas, a serie ordenada ou graduada de tranzns tratar de alcanzarse mediante o mtodo de divisin por cabida. Para masas regulares, isto , cando polo menos o 90 % dos seus ps pertencen mesma clase artificial de idade, o cuartel ordenado en tramos peridicos poderase conseguir co mtodo de tramos peridicos, co mtodo do tramo nico e, baixo determinadas ocasins, co mtodo do tramo mbil. Para masas semirregulares, isto , cando polo menos o 90 % dos seus ps pertencen a das clases artificiais de idade ciclicamente contiguas, o cuartel ordenado en tramos biperidicos poderase conseguir co mtodo do tramo mbil. Para masas irregulares, o cuartel ordenado en tramos de entresaca tratar de alcanzarse cos mtodos de ordenacin por entresaca. Por ltimo, para masas regulares ou facilmente transformables nela (mediante cortas de rareo sucesivo), de producin elevada que xustifique unha xestin minuciosa e existencia de especies diferentes e de diferentes calidades de estacin, o cuartel ordenado en mouteiras poderase conseguir co mtodo de ordenacin por mouteiras (ou de Judeich).
1. Divisin por cabida

a)
Unidades silvcolas de corta: tranzns.

b)
Breve descricin: modelo prctico de xestin para masas coetneas, organiza unha silvicultura baseada nas cortas a feito, onde determinada a quenda (Q en anos) para a especie establecerase unha: Serie ordenada de tranzns, nun nmero igual quenda (Q), con idades correlativas, dicir, de tranzn I de 1 ano de idade, tranzn II de 2 anos e as sucesivamente ata o ltimo tranzn Q anos de idade. Supoen cortas anuais. Sendo S a superficie do cuartel en hectreas, a superficie de cada tranzn (s) sera: s=S/Q (ha). Serie graduada de tranzns, para unha quenda (Q) e marcando un ritmo de intermitencia de cortas h (en anos e mltiplo de Q). O nmero de tranzns sera de Q/h e a superficie de cada un sera: s=(S/Q)h (ha).
c)
Condicins de aplicacin: Que o obxectivo preferente da ordenacin sexa a producin (usualmente madeira). Viabilidade de cortas a feito, isto implica que o temperamento da especie principal sexa helifilo, con ausencia de riscos de erosin e de impacto paisaxstico. Rexeneracin inmediata despois da corta: natural ou artificial. Quendas curtas que eviten unha excesiva divisin do cuartel. Extensin suficiente para a obtencin de rendas anuais ou peridicas.
d)
Casos aconsellables para a sa utilizacin: Montes baixos de quercineas (Quercus pyrenaica) para a obtencin de leas. Montes altos de eucaliptal. Chopeiras. Montes altos de P. radiata ou P. pinaster, asegurando sempre a sa rexeneracin tras a corta e extensin suficiente.
e)
Vantaxes e inconvenientes:
Como vantaxes cabe sinalar: A facilidade de xestin. A concentracin dos aproveitamentos coas subseguintes vantaxes de abaratamentos de custos nas operacins de corta. En contrapartida, unha alta acumulacin de restos de corta. Como inconvenientes deberiamos citar: A consecucin de masas coetneas monoespecficas cos conseguintes riscos de estabilidade. Impactos paisaxsticos negativos. En caso de montes baixos e quendas curtas, diminese o retorno de nutrientes por achega de follaxe, ramas Tramos peridicos: este tipo de mtodo foi completamente superado hoxe en da por mtodos como o tramo nico ou mbil. Por tanto, a eles deberemos recorrer na sa substitucin.
2. Tramo nico
a)
Unidades silvcolas de corta: tramos.

b)
Breve descricin: o mtodo organiza a silvicultura baseada en cortas de rareo sucesivo sobre unha unidade silvcola de corta chamada tramo nico durante un perodo de rexeneracin (p en anos). superficie do cuartel que vai constitur o tramo nico no seguinte perodo de rexeneracin (p) chamarselle grupo de preparacin, mentres que o resto da superficie do cuartel se denominar como grupo de mellora. A quenda non ten outro significado que a idade de madurez (I en anos) das masas includas no tramo nico. En caso de varias especies principais podern existir varias idades de madurez (I1, I2,). A superficie do tramo nico (stu) ser: stu= (S/I)p (ha).
c)
Condicins de aplicacin: Que as especies que se van ordenar tean un temperamento de media luz ou media sombra que permita a corta de rexeneracin en rareo sucesivo uniforme. Que haxa garantas dunha boa rexeneracin. En caso contrario, haber que ir rexeneracin artificial. Que exista ou se denote unha tendencia distribucin equilibrada de clases de idade. O exceso de masa adulta e revella requirir dirixirse ao tramo mbil.
d)
Casos aconsellables para a sa utilizacin: apropiado para faial, pieirais de pieiro silvestre e tamn de laricio, pinaster e carrasco e, en determinadas condicins, de P. uncinata. Tamn para a conversin de montes baixos de Q. pyrenaica. Para pieirais en resinacin ou sobreirais.
e)
Vantaxes e inconvenientes: Como vantaxes cabe sinalar: A relativa concentracin das cortas mis importantes, pero non en tanta medida como a divisin por cabida. A relativa facilidade de xestin, menor que na divisin por cabida. Menor impacto paisaxstico e faunstico que na divisin por cabida. Facilidade de manter/establecer unha composicin pluriespecfica grazas s plantacins de enriquecemento. Viabilidade da ordenacin de masas con varias especies principais. Como inconvenientes deberamos citar: A necesidade dun seguimento minucioso da marcha da rexeneracin do tramo nico. Se hai gando, a necesidade de acoutar o pastoreo na rexeneracin do tramo nico.
3. Tramo mbil
a)

b)
Breve descricin: moi similar ao tramo nico, pero aplicando unha maior flexibilidade, a rexeneracin do tramo no perodo de rexeneracin marcado (p) deixa de ser obrigado; os cantns que se inclan no tramo mbil podern demorar a sa rexeneracin, en principio, ata dous perodos consecutivos.
c)
Condicins de aplicacin: Cando se desexa utilizar ao mximo a rexeneracin natural. Cando se quere graduar no tempo a corta da masa revella, evitando grandes sacrificios de cortabilidade.
d)
Casos aconsellables para a sa utilizacin: Montes e cuarteis con fortes desequilibrios na distribucin de clases de idade e marcada vecera, como P. sylvestris e P. pinaster nos sistemas Central e Ibrico, as como P. sylvestris e P. uncinata nos Pireneos. Igualmente para montes baixos moi degradados que se pretende converter en montes altos, isto resalvear, como o Q. pyrenaica.
e)
Vantaxes e inconvenientes: A maior vantaxe reside na sa flexibilidade que garante o logro da rexeneracin, evitando ao mesmo tempo grandes sacrificios de corta. Como inconvenientes deberiamos citar: O desequilibrio da distribucin de clases de idade que pode comportar unha irregularidade no fluxo de rendas de produto. O elevado custo de acoutado ao gando nos cantns que forman o tramo mbil. Maior custo de operacins silvcolas e de aproveitamentos debido dispersin das superficies de actuacin.
4. Por entresaca
a)

b)
Breve descricin: os mtodos de ordenacin por entresaca p a p son modelos cuxa aplicacin trata de conseguir a estrutura global de masa irregular ideal. A mestura ntima de ps de todas as idades fai practicamente imposible coecer a superficie que ocupa e a idade que ten cada rbore. Por isto, o modelo terico a curva equilibrio, que a distribucin de ps por dimetros ou por clases diamtricas.
c)
Condicins de aplicacin: Cortas de entresaca p a p non se podern aplicar eficazmente mis que en masas de especies umbrfilas, con marcada tendencia mestura ntima.
d)
Casos aconsellables para a sa utilizacin: casos de bosques de A. alba e Picea abies en Francia e Suza, tamn abetais espaois dos Pireneos.
e)
Vantaxes e inconvenientes: Como vantaxes cabe sinalar: Prctica permanencia do dosel de copas cubrindo o solo. Papel protector. Mnimo impacto paisaxstico. Como inconvenientes deberiamos citar: Xestin intensiva necesaria. Elevados custos de infraestruturas, operacins de saca e acoutamento ao gando.
5. Por mouteiras
a)
Unidades silvcolas de corta: mouteiras.

b)
Breve descricin: neste caso as mouteiras configranse como unidade ltima (non divisible e nica de inventario, de carcter permanente), unidade silvcola de corta e unidade
dasocrtica ou de xestin. Por tanto, cada mouteira ter a sa superficie e a sa propia idade de madurez.
c)
Condicins de aplicacin: Producin elevada que xustifique unha xestin minuciosa. Estrutura de masa regular ou facilmente transformable nela. Existencia de especies diferentes e de diferentes calidades de estacin.
d)
Casos aconsellables para a sa utilizacin: En moi poucos casos ser aconsellable. Tal vez algns cuarteis de P. sylvestris nos sistemas Central e Ibrico, e algn de F. sylvatica en Navarra, por presentaren un certo abano de calidades de estacin debido diferenza entre as sas cotas mnima e mxima.
e)
Vantaxes e inconvenientes: A maior vantaxe a prctica eliminacin dos sacrificios de cortabilidade. Como inconvenientes deberiamos citar: Ausencia de rendemento sustentado en produtos. Necesidade dunha xestin detallada vixiante e coidadosa.
Bibliografa.
Dubourdieu, J. Manual de ordenacin de montes. Editorial Paraninfo. Madrid. 1993. Madrigal Collazo, A. Ordenacin de montes arbolados. Coleccin tcnica ICONA. Madrid. 1994. Rojo Alboreca, Madrigal Collazo, A. e Prez Antelo, A. Estructura y contenido de los proyectos de ordenacin de montes arbolados. Unicopia. Madrid. 1998.
Aproveitamentos forestais en galicia: problemtica e caractersticas. A industria forestal. O sector do serrado. O sector dos taboleiros. O sector da pasta de papel.
Explotacin forestal.
tema
FORMACIN
28
funcionarios C1
AUTOR: JOS LUIS CHN RODRGUEZ Subdirector Xeral de Recursos Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice 2 3
Explotacin forestal Aproveitamentos forestais en Galicia: problemtica e caractersticas.
3 Definicin. 3 Operacins e sistemas de aproveitamento. 4 Factores condicionantes. 5 Densidade ptima de rede de pistas forestais de aproveitamento. 5 Mecanizacin e elementos da explotacin. 8 9 11 12 12 14 15 15
Optimizacin dos aproveitamentos.
A industria forestal. O sector do serrado. O sector da pasta de papel.

Mobiliario e carpintera.
O sector dos taboleiros. Outras producins.

Biomasa.
16 PRODUCIN PELLETS. 17 Fontes
de informacin
Explotacin forestal
Explotacin forestal
Aproveitamentos forestais: os madeireiros e leosos, includa a biomasa forestal, os de cortiza, pastos, caza, froitos, fungos, plantas aromticas e medicinais, produtos apcolas e os demais produtos e servizos con valor de mercado caractersticos dos montes (Lei 43/2003, bsica de montes).
Explotacin forestal
Aproveitamentos forestais en Galicia:

problemtica e caractersticas. Definicin.
O aproveitamento forestal mis importante en Galicia o da madeira. Comprende as operacins cuxo obxectivo a extraccin da madeira como produto renovable dos montes e materia prima para as industrias de primeira transformacin.
Operacins e sistemas de aproveitamento.

Serie de operacins de transformacin e transporte, non todas indispensables nin executables cos mesmos medios que, segundo as circunstancias, poden ademais cambiar de orde. Operacins: previas (vas, rozas, podas baixas, sinalizacins), corta polo p, desrama e despunta, tronzamento, descortizamento, fendedura en estelas, reunin/amoreamento en monte (con posible clasificacin), desembosque a cargadeiro, amoreamento en cargadeiro, clasificacin, carga en medio transporte, transporte, descarga en parque de fbrica (eliminacin restos e residuos no monte). Sistema de rbores completas: as rbores extrense completas sen tronzar nin desramar. A elaboracin da madeira faise en cargadeiro ou en fbrica. Normalmente a corta polo p faise con motoserra e a saca mediante tractor de arrastre (tamn posible con cable
Explotacin forestal
ou animais de tiro). Facilita o aproveitamento da biomasa, anda que, como se extrae toda a masa foliar do monte, se reduce notablemente a reincorporacin de nutrientes ao solo. Ten menor custo salarial ao evitarse en monte a desrama e o tronzamento. sase en cortas a feito seguidas de repoboacin. Sistema de fustes enteiros: o fuste extrese enteiro do monte tras a sa desrama e despunta. Evtanse o tronzamento e amoreamento. Normalmente realzase a corta polo p con motoserra e a saca con tractores de arrastre con cable. Tamn posible utilizar animais de tiro ou cables areos de desembosque. Posibles vantaxes:
a).-
Facilidade de tronzamento e mellora da clasificacin fra do monte.

b).-
Madeira valiosa ou requirida en grandes lonxitudes.

c).-
Adaptacin a medios escabrosos en que o tronzamento dificulta a reunin e enganche da madeira. Maior custo de saca que no sistema de madeira curta. A aplicacin en Galicia reducida, puntual en frondosas (eucalipto para bateas), xeralmente cableado con carroceta. Sistema de madeira curta: a madeira extrese do monte en toradas de 2 a 2,5 m. Saca con autocargador, tractor agrcola adaptado con gra e remolque ou tractor de arrastre adaptado con toradas suspendidas (saca en paquetes): economa de saca e transporte. Evtase arrastre da madeira (remove solo), con reunin e amoreamento manual. o mis usado en Galicia. Madeira para trituracin ou serradura de pequena dimensin. Aumenta a eliminacin de restos. Posibles sistemas de corta polo p e amoreamento mecanizados con pendente <20 - 25%.
Factores condicionantes.
Os intrnsecos: Volume por rbore, densidade de corta e prescricins tcnicas sobre a corta, caractersticas da madeira, xeralmente de pequenas dimensins e de baixa calidade, tamao da
Explotacin forestal
explotacin moi pequeno debido superficie fragmentada dos montes galegos, defectuosa accesibilidade e rede de pistas. Os extrnsecos: Previsin de condicins legais sobre o transporte e o aproveitamento (limitacins de corta en zonas prximas a costa, ribeiras e vas comunicacin, restricins sobre o tratamento de residuos, limitacins da tonelaxe no transporte, pagamento de taxas municipais, prego de condicins tcnicas en caso de montes xestionados pola Administracin. Previsin de aspectos loxsticos (lugares aloxamento e comida, talleres, gasolineiras, centros asistenciais, maquinistas pouco especializados, etc.). Dispoibilidade de medios humanos e materiais da propia empresa. Destinos da madeira segundo as sas caractersticas. Requirimentos dimensionais e/ou cualitativos das industrias, estimacin de formas de transporte e custos.
Densidade ptima de rede de pistas forestais de aproveitamento.

O obxectivo reducir ao mnimo o custo conxunto de saca (que depende da distancia media de desembosque, velocidade do tractor, custo horario e volume desemboscado por ciclo) e da construcin e mantemento das pistas (moi elevado se a densidade excesiva, o que ademais d lugar a perdas de producin e efectos ambientais desfavorables ao mesmo tempo que constite un problema para a mecanizacin dos traballos forestais). Existen modelos que permiten o seu clculo terico. Estas consideracins poden levar necesidade de aumentar a densidade ou mesmo a reducila, ao ser excesiva a existencia, o que normal na Cornixa Cantbrica. Recomndase de 25 a 40 m/ha.
Mecanizacin e elementos da explotacin.

Apeo e elaboracin da madeira. Manual con motoserra o mis frecuente. Para reducir o risco de accidentes importante coecer as tcnicas de traballo, e de corta polo
Explotacin forestal
p en particular (entalladura, corte de cada, charnela). Mtodos de desrama, a operacin que mis tempo ocupa e mis accidentes causa, por iso tratarase de buscar ergonoma e seguridade. Tcnicas de tronzadura. Sistemas de banco de traballo. importante o equipo complementario e o estrito cumprimento das normas de seguridade. Maquinaria para corta polo p e procesamento. Cortadora - amoreadora (feller-buncher). Non desrama. Empregadas en USA en sistemas de rbore completa. Procesadoras (Processor). Desrama e tronza, pero non corta polo p. Pouco frecuentes en Europa, anda que resolven dous procesos que supoen mis do 75% do total. Cultivadoras (Harvester). Coecidas popularmente como procesadoras. Son sempre autombiles. As mis empregadas levan cabezal nico de corta polo p e procesamento (outras corta polo p en punta de gra e procesamento en plataforma). As primeiras poden levar brazo articulado como unha gra ou brazo curto de virada, co cabezal prximo ao chasis do tractor. Son as de mis futuro como alternativa corta polo p manual. Teen un sistema de alimentacin por rolos. Os rendementos en cortas eucalipto entre 40-50 mc/xornada. Descortizadura. Normalmente o proceso industrial require madeira sen codia. O rendemento e a forma de operar vara segundo o lugar onde se descortiza, no monte con medios manuais (salvo uso de colleitadoras) e en cargadeiro ou parque con uso de descortizadoras. A descortizadura aumenta o risco de fendas, dimine o risco de ataque de escoltidos e fungos e reduce o peso da madeira. A codia almacena moitos nutrientes, sase en procesos enerxticos en industrias, as como noutros usos comerciais. Xestin dos restos de cortas. Segundo o Prego de condicins de ICONA 1975, obriga do rematante eliminar os restos das cortas, co fin de reducir: O perigo de incendios, a maior velocidade de propagacin con restos pequenos, o alto poder calorfico de restos mis grosos, e a dificultade de extincin. O risco de pragas e enfermidades. O efecto negativo sobre os valores paisaxsticos e recreativos, as como o trnsito rodado, sobre todo restos moi grosos.
Explotacin forestal
Tamn ten efectos positivos a sa incorporacin ao solo: Devolucin de nutrientes, especialmente material pequeno (ramallas, follas). Facilita a rexeneracin natural. Proteccin contra a erosin. Proteccin e nicho para a caza menor, a fauna e a microfauna. A eliminacin dos restos forestais, ben por trituracin para facilitar a sa incorporacin ao solo, ou ben para atender a crecente demanda das fbricas consumidoras de estelas ou a demanda enerxtica elctrica ou trmica, utilizando trituradoras, fendedoras en estelas porttiles ou en cargadeiro, e empacadoras. Saca da madeira. Tractor agrcola: estes tractores van dotados de equipamentos especiais para o traballo forestal, dispositivos de seguridade do operario e de proteccin do tractor, cabrestante de arrastre, remolque de transporte de madeira (un ou dous eixes), gra de carga, normalmente hidrulica, e mesmo posible cabezal procesador. Tractores arrastradores (skidders): desemboscan madeira por arrastre. Os empregados en Espaa son pequenos e articulados, montando cabrestante en semichasis traseiro e arco integral. Pode desemboscar dende pista ou co tractor transitando dentro do monte e semiarrastrando. Cablear pechado dende pista con dobre cable (tractor e de retorno). Desembosque con skidders en paquete, suspendido do arco enganchados ao cable. Skidder con arco e grampa. Vai de fuste en fuste disposto na direccin do vehculo, moi eficiente se a madeira est previamente amoreada na direccin correcta. Skidder con grampa e pluma: a gra carga a madeira e depostaa na grampa aberta. Tractores autocargadores (forwarders): realizan o desembosque da madeira suspendida no semichasis traseiro, con carga mediante gra. Posible carga lonxitudinal (madeira longa 4,5 m.) ou transversal (< 2,5 m), con caixa deseada consecuentemente. A gra vai no semichasis dianteiro ou traseiro. Ser necesario amorear previamente as toradas. Os ciclos de traballo conseguen carga de pilas e desprazamento a media carga ata a seguinte pila, para posteriormente descargar en cargadeiro. unha mquina menos agresiva para o medio forestal. Con maior prezo que os skidders pero maior velocidade e capacidade de carga. adecuado para zonas pouco abruptas. Moi usado en Galicia. Autocargadores lixeiros (<8 tn) e pesados (>12tn).
Explotacin forestal
Cables de desembosque. Extraccin de madeira usando cables como vas de saca ou elementos de transmisin de traccin. adecuado para explotacins en alta pendente, escabrosidade, encharcamento, zonas extensas sen vas de saca, onde a degradacin ambiental sexa inadmisible, tratamento de difcil mecanizacin. O equipo motriz, normalmente sitase nun tractor ou camin e con posible torre. Tamn existen equipos motrices tipo zorra. O cable va, gua para o desprazamento das cargas e sustenta peso a travs do carreto. O cable tractor transmite traccin ao carreto. Pode existir cable de retorno. Tamn existen sistemas monocable sen fin. Transporte. Normalmente emprganse camins que montan gras. Poden ser rxidos (2-3 ou 4 eixes, con dificultade de manobrabilidade), semirremolques (moi usados, 4 eixes, con capacidade til de madeira dunhas 20 tn.) e con remolque (mis verstiles).
Optimizacin dos aproveitamentos.

O sistema de aproveitamento mis idneo aquel en que o custo mnimo, sen que iso determine mingua na seguridade do persoal ou incremento de impactos provocados no monte. Para abordar procesos de optimizacin debe partirse dun coecemento detallado dos posibles sistemas de aproveitamento aplicables (organizacin, medios necesarios, vantaxes e desvantaxes do seu emprego). Os custos horarios de maquinaria deben considerar custos fixos (amortizacin, xuros, seguros e impostos) e variables (combustible, lubricantes, reparacins e mantemento). Os procesos de optimizacin permiten determinar a posibilidade de mecanizar corta polo p e elaboracin, ou establecer distancias ptimas entre ras en claras semisistemticas.
Explotacin forestal
A industria forestal.
O principal produto do monte galego e mis susceptible de ser transformado industrialmente a madeira. A facturacin conxunta da industria da madeira no ano 2009 de Galicia ascende a 1.619 millns de euros, o que supn o 28% menos que o ano 2008. O emprego supera os 22.700 postos de traballo polo que se perderon mis de 3.300 empregos en relacin co anterior ano. A tendencia alza rexistrada nos ltimos anos nas cortas de madeira rompeuse no 2009, as cortas sufriron un descenso significativo, dos case 8 millns de m que se rexistrou en 2008, pasronse aos 6,15 M m, o que supn un descenso do 22%. Por especies, o eucalipto supuxo algo mis da metade do total (3,09 millns de m3), cun descenso do 16%. Os aproveitamentos de pieiro (2,83 millns de m3) e frondosas caducifolias (0,22 Mm3) diminuron un 27% e un 46% respectivamente. Rematantes. No subsector dos rematantes a cada da actividade e dos prezos unitarios incidiu no descenso da sa facturacin (274 M ). Ademais, a reducin das vendas de madeira provocou un descenso de actividade especialmente significativo no segundo semestre de 2009.
Explotacin forestal
10
Primeira transformacin. O impacto que a crise tivo neste contexto (810 M ) pon de manifesto as debilidades do sector. A falta de competitividade na producin e aproveitamento forestal e o atraso en abordar as reformas necesarias para materializar o seu potencial representa a principal ameaza para unha industria de primeira transformacin sometida a unha crecente competencia internacional. Segunda transformacin. A estreita relacin que existe entre mobiliario e carpintara co sector da construcin (que descendeu no ano 2009 un 35%), ocasionou a cada da facturacin desta industria ata os 535 M . Polo tanto, faise necesario avanzar cara a un maior proceso de internacionalizacin destas empresas, as como traballar na mellora da competitividade.
Explotacin forestal
11
O sector do serrado.
Nas ltimas dcadas, o serrado en Galicia sufriu problemas estruturais que lastran a sa competitividade. O contexto econmico de recesin xurdido en 2008, causou impacto nos mercados internacionais da madeira serrada. Esta situacin, unida a dificultades de acceso a fontes de financiamento, a reducin de crditos a clientes, o incremento do risco por impagados e competencia doutros pases, deu paso a un dos peores anos para esta actividade. Os serradoiros galegos produciron 1,11 M m3, un 42% menos que en 2008. A razn deste diferencial entre producin e facturacin dbese a que en 2009 se venderon os importantes stocks acumulados a finais de 2008. A industria do serrado ten requirimentos moi diferentes segundo a segunda transformacin buscada. Os que fabrican madeira serrada para envases e pals requiren toradas con dimetro en punta delgada (dpd) de 14 a 18 cm como mnimo, sendo menos restritivos en canto a presenza de ns, azulado ou forma da rolla que aqueles que serran madeira para carpintara, construcin e moble (estes necesitan toradas con 25 cm). Consumen sobre todo pieiro, anda que existe un dficit de madeira de certa calidade, o que se deriva en gran parte da ausencia de podas, claras e en xeral de prcticas silvcolas axeitadas. Srranse tamn frondosas e progresivamente mis eucalipto, no que se ofertan importantes dimetros. A maiora da madeira serrada (sobre o 80%) sofre unha segunda transformacin fra de Galicia. Consumo anual de 1,92 M mc de materia prima.
Explotacin forestal
12
O sector da pasta de papel.
A nica fbrica de pasta existente en Galicia (ENCE Lourizn consume eucalipto de forma exclusiva e produce pasta de fibra corta, de gran calidade. Non se fabrica papel, a maiora da pasta exprtase fra de Espaa. As esixencias de calidade destas industrias son pequenas, admiten costeiros, labra, rolla defectuosa con dimensin mnima de 7 cm en pd. A producin anual dunhas 420.000 tn. A forte cada experimentada polo mercado da celulosa nos primeiros meses do exercicio 2009 provocou a sucesin de paradas extraordinarias e peches de capacidade nas fbricas antigas menos eficientes. A fbrica de Pontevedra produciu en niveis similares aos de 2008 (+3%) pero os baixos prezos da celulosa supuxeron unha facturacin un 20% menor que o ano 2008.
Mobiliario e carpintera.
Aos iniciais problemas de acceso ao crdito e de cada da demanda, uniuse ao longo do ano 2009 un crecemento desmesurado dos niveis de impagados, a reducin do crdito comercial a clientes e o alongamento dos perodos de cobramento, o que agravou mis a sa situacin. Como consecuencia da cada do consumo, prodcese un desequilibrio entre a oferta e a demanda, o que est a provocar tal nivel de presin sobre a oferta que leva moitas empresas a traballaren cunhas marxes moi reducidas, case exiguas.
Explotacin forestal
13
A carpintara e o moble presentaron unha facturacin de 0,535 M , que descende un 22% respecto ao ano 2008. En conxunto, dos 16.000 empregados que tia o sector no 2008, pasronse aos 14.246, un 11% menos. O principal pas destino das exportacins de 2 transformacin Portugal cun 41% da facturacin. Sgueno Francia, Alemaa e Italia. En canto s empresas de carpintara, o 70% destas exporta en exclusiva a Portugal.
Explotacin forestal
14
O sector dos taboleiros.
En toda Europa, a baixa actividade na construcin, a industria do moble e o descenso xeral do consumo restrinxiu a demanda de taboleiro e chapa. O drstico recorte de producin contribuu a que se frease a cada ininterrompida de prezos dende o terceiro trimestre de 2008, pero anda non hai signos estables de recuperacin. Neste contexto, as plantas galegas de taboleiro e chapa produciron un 25% menos que en 2008 (1,318 M m3). Esta cifra unida ao descenso de prezo nos produtos ocasionou que a facturacin diminuse un 35% respecto ao ano anterior. As industrias de taboleiros galegas consumen uns 2 M m3 (especialmente pieiro, pero tamn eucalipto) e subprodutos de serradoiro (0,5 M m3). As esixencias de calidade son moi pequenas, admite costeiros, labra ou serraduras. Poden absorber madeira de claras ou de cortas extraordinarias. Os problemas de abastecemento de pieiro provocan progresivamente procesos de elaboracin a partir de eucalipto (novas factoras de MDF).
Explotacin forestal
15
Outras producins.
Biomasa
A directiva 2001/77/CE 27, relativa promocin da electricidade xerada a partir de fontes de enerxa renovables no mercado interior da electricidade, tivo por obxecto fomentar un aumento da contribucin das fontes de enerxa renovables xeracin nun mercado interior de electricidade e sentar as bases dun futuro marco comunitario para ese mercado. Con ela, a comunicacin da Comisin ao Consello e ao Parlamento Europeo, relativa a un plan de accin da UE para os bosques, estableceu dentro das sas accins claves o fomento do uso da biomasa forestal para a producin de enerxa, como base para lograr os obxectivos tan importantes como son a axuda a mitigar o cambio climtico mediante a substitucin do combustible fsil, a mellora da autosuficiencia enerxtica, ou o incremento da seguridade da subministracin ou a creacin de postos de traballo nas zonas rurais. Estes obxectivos formulados a nivel europeo aparecen tamn entre os obxectivos da poltica enerxtica xeral formulada polo goberno galego, que se vn completar con outros de carcter sectorial, entre os cales podemos citar o emprego da biomasa forestal como ferramenta de prevencin de incendios forestais e as condicins fitosanitarias dos bosques galegos, producindo un maior desenvolvemento socioeconmico das zonas rurais galegas. Neste contexto aprbase o Decreto 149/2008, do 26 de xuo, polo que se regula o procedemento de autorizacin das instalacins de producin de enerxa elctrica a partir da valorizacin enerxtica da biomasa forestal primaria da Comunidade Autnoma de Galicia.
Explotacin forestal
16
Polo tanto, sobre a base deste decreto, publcase a Orde do 14 de novembro de 2008, pola que se determina o obxectivo de potencia mxima en megawatts para tramitar no perodo 2008-2012 e se abre un prazo para a presentacin de solicitudes de autorizacin de centrais de biomasa. Sobre a base disto, autorizronse provisionalmente doce instalacins de producin de enerxa elctrica a partir de biomasa forestal primaria para o perodo 2008-2012, fixando en 80 MW a potencia mxima que se vai instalar, e como mximo por planta 10 MW. A nivel trmico Iniciouse un plan enerxtico do sector industrial da madeira, co fin de substitur combustibles fsiles. Este plan era o 2005-2010, e haba instalados 474 MWt, cun aumento previsto de 241 MWt para chegar aos 725 MWt. instalados. A nivel elctrico Inicialmente haba instalados 42,50 MWe, e a previsin de potencia a instalar de 80 MWe (que utilicen como combustible principal do seu proceso produtivo a biomasa forestal primaria).
PRODUCIN PELLETS.
A biomasa exerce un papel cada vez mis importante no panorama trmico, sendo a sa combustin unha das solucins mis econmicas e racionais para a producin de auga quente, calefaccin e vapor. A producin de pellets a partir do aproveitamento dos restos forestais das tallas, utilzase tanto para sistemas domsticos como industriais. Os pellets son un tipo de biocombustible slido, granulado, xerados a partir da biomasa. Con 6-8 milmetros de dimetro, 2.000 quilogramos de pellets teen a mesma enerxa que 1.000 litros de gasleo. Existen 4 instalacins en Galicia, cunha producin de 25.000 TN, e a previsin dunha producin potencial de 100.000 TN, con 4 instalacins a maiores.
Explotacin forestal
17
Fontes de informacin
Lei 43/2003, bsica de montes. Prego de condicins de aproveitamentos de ICONA 1975. A directiva 2001/77/CE 27, relativa promocin da electricidade xerada a partir de fontes de enerxa renovables. O Decreto 149/2008, do 26 de xuo, polo que se regula o procedemento de autorizacin das instalacins de producin de enerxa elctrica a partir da valorizacin enerxtica da biomasa forestal primaria da Comunidade Autnoma de Galicia. Informe da industria forestal galega 2009. (http://monteindustria2.blogspot.com).
As sas clases, causas e factores que inflen na sa propagacin.
Os incendios forestais.
tema
FORMACIN
29
funcionarios C1
AUTOR: GUILLERMO ACEBAL LUCA Xefe do Servizo de Programacin. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice 2 2 6
Os incendios forestais. As sas clases, causas e factores que inflen na sa propagacin. O Decreto 105/2006, do 22 de xuo, polo que se regulan medidas relativas prevencin de incendios forestais, proteccin dos asentamentos no medio rural e regulacin de aproveitamentos e repoboacins forestais.
16
Ordenacin das repoboacins forestais 17 Reorganizacin preventiva do terreo forestal e fomento das agrupacins de propietarios forestais 17 Condicins de acceso, circulacin e permanencia en zonas forestais 18 Uso do lume 19 Aproveitamentos no monte 20 Rxime sancionador 21 Incentivos
6 6 9
Obxecto Prevencin de incendios forestais Proteccin do espazo rural e dos asentamentos de poboacin 10 Rxime sancionador
23
24 Tramitacin das unidades de

xestin forestal
Decreto 101/2008 polo que se regulan as unidades de xestin forestal
11 11 11 12 14
3. A Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevencin e defensa contra os incendios forestais de Galicia.

Obxecto e obrigas xerais Organizacin e competencias Planeamento da defensa do espazo rural fronte aos incendios forestais Actuacins preventivas
26 Modificacin das unidades de 27
xestin forestal. Organizacin e funcionamento das entidades de xestin 27 rganos da unidade de xestin forestal 28 Xestin da superficie forestal 28 Financiamento 29 Rexistro das unidades de xestin forestal de Galicia 29 Rxime sancionador Edita: EGAP _ Edicin: 2010 _ Depsito Legal: C 3275 - 2010
Os incendios forestais
Os incendios forestais.
As sas clases, causas e factores que inflen na sa propagacin.
Os incendios forestais prodcense cando o lume se estende sen control con combustibles vexetais situados no monte que non estaban destinados a arder. O proceso do que resulta o lume chmase combustin e consiste en aplicar calor a un combustible en presenza de oxxeno. En consecuencia, para que se produza lume son necesarios tres elementos: calor, oxxeno e combustible, que forman o coecido como tringulo do lume. Un combustible forestal, dicir, toda aquela materia vexetal que pode arder, vese afectado por factores como a exposicin, altitude, latitude, clima e solo. A sa inflamabilidade vara segundo o seu contido de humidade, variacin que divide os combustibles en verdes ou vivos e combustibles secos ou mortos. A composicin, distribucin e dispoibilidade de combustibles sern determinantes hora de comprender o comportamento do incendio forestal. Podemos distinguir distintas clases de incendios, en funcin da sa forma (consecuencia de factores meteorolxicos e topogrficos), segundo o estrato afectado polo lume, segundo a sa extensin e segundo o nivel de gravidade potencial. As, segundo a forma, o incendio pode ser: Circular, cando o terreo chan, o vento escaso e o combustible homoxneo. Elptica, cando o terreo chan con vento de direccin constante sobre combustible homoxneo. Irregular, cando o terreo pendente, o vento variable en canto sa intensidade e direccin e o combustible heteroxneo.
Segundo o estrato afectado o incendio clasifcase en: De superficie, en que o lume se propaga a nivel do chan mediante pastos, matogueira, rbores de pequeno tamao e restos forestais. Son os mis frecuentes e onde se inicia a maiora dos incendios. De copas, en que o elemento a travs do que se propaga o lume son as copas das rbores, o que provoca un rpido avance do incendio por encontrarse as copas a maior altura do chan. De subsolo, en que a propagacin do lume se realiza por baixo da terra, queimando materia orgnica seca, como races e turba. O seu avance mis lento ca nos casos anteriores e habitualmente errtico e difcil de observar. Segundo a extensin recorrida polo lume, os incendios clasifcanse en: Conatos, cando a superficie queimada inferior a 1 ha. Queimas de matogueira, cando s se ve afectada superficie rasa, por riba de 1 ha. Incendio forestal propiamente, cando a superficie arborizada queimada superior a 0,5 ha e a suma de superficie arborizada e rasa queimada supera 1 ha. Segundo o nivel de gravidade, temos incendios: De nivel 0, en que s se vn afectados bens de natureza forestal e poden ser controlados polos medios de extincin previstos polo plan de incendios autonmico. De nivel 1, cando poden ser controlados polos medios de extincin previstos no plan pero se ven en perigo as persoas non combatentes e bens de natureza non forestal. De nivel 2, cando para o seu control son necesarios medios alleos ao plan de incendios autonmico e poden derivar situacins de interese nacional. Divdense en 2R0 e 2R1 en funcin de se o incendio supn ou non un perigo para persoas e bens non forestais. As causas que provocan os incendios forestais son moi variadas e divdense tradicionalmente en dous grandes grupos, isto , causas estruturais e causas inmediatas. As causas estruturais son as que dependen de factores intrnsecos do propio medio natural, de condicins permanentes ecolxicas e sociais. Frecuentemente son de difcil ou imposible modificacin. Entre as causas estruturais temos as caractersticas climticas (seca, fortes ventos e altas temperaturas) e topogrficas (relevo abrupto, fortes pendentes), os usos
tradicionais do lume nos traballos agrcolas ou gandeiros, a falta de concienciacin no medio rural fronte a este problema, a estacionalidade e a dispersin territorial do fenmeno dos incendios e o aumento de poboacin urbana en reas forestais no vern. En canto s causas inmediatas, trtase de incendios forestais orixinados por axentes naturais ou derivados do comportamento humano. Clasifcanse en tres grandes grupos: As causas naturais, por exemplo, incendios orixinados por raios consecuencia de tormentas secas de vern. As neglixencias, producidas por descoidos e actuacins que non perseguen orixinar un incendio, entre as que temos as queimas de pastos, restos forestais e agrcolas, as fogueiras para preparar comidas, os foguetes das festas tradicionais, os vertedoiros ou as lias elctricas, os fumadores, a maquinaria agrcola ou forestal. Os incendios de causa intencionada, de orixe antrpico e con mltiples motivacins, como a limpeza de matogueiras, a xeracin de pasto, a desconformidade con repoboacin ou coutos de caza, a expulsin de animais salvaxes que danan cultivos, as disputas, vinganzas e enfrontamentos entre vecios, os pirmanos e enfermos mentais, a xeracin de malestar e desconformidade social e poltica. A evolucin dun incendio forestal obedece a unha serie de factores que inflen na sa propagacin e determinan o seu comportamento. Estes factores son os combustibles, a topografa e o tempo atmosfrico, e a sa conxuncin ou combinacin a que determinar o comportamento do incendio. Dos tres elementos anteriores o home s pode actuar sobre os combustibles, modificando algunha das sas caractersticas. As caractersticas dun combustible son: Dispoibilidade, a maior ou menor predisposicin do combustible a arder e consumirse no incendio. Cantidade, ou peso seco por unidade de superficie, que vai desde valores baixos para pasteiros (2-10 t/ha), medios para matogueiras (10-50 t/ha) e altos para restos de cortas (50-200 t/ha) e bosques (200-1.500 t/ha). Canto maior sexa a cantidade de combustible maior ser a intensidade do incendio forestal. Tamao e forma do combustible, que nos relaciona a rea superficial da partcula e o seu volume, obtendo valores baixos para ramias finas ata valores elevados para ramas grosas.
Compactacin, dicir, a porcentaxe de partculas e a porcentaxe de aire no combustible, de xeito que os combustibles menos compactos son mis perigosos. Continuidade horizontal e vertical, fundamentais por canto determinan se o lume se propaga ou non, e en que estrato o fai. Densidade da madeira, canto maior esta mis tarda en entrar en ignicin. Substancias qumicas presentes. Contido de humidade, o factor principal hora de determinar a inflamabilidade e combustibilidade. Os factores climticos tpicos son a humidade relativa, factor fundamental hora de avaliar os combustibles, a temperatura, a direccin e intensidade do vento, a presin atmosfrica e o rxime de xeadas. Os factores topogrficos, exposicin, relevo, pendente e altitude, exercen unha importante influencia na propagacin do incendio, con frecuencia dificultando a sa extincin nas reas de montaa, chans de relevo irregular, con pendentes acusadas e en valgadas pronunciadas.
O Decreto 105/2006,
Obxecto
do 22 de xuo, polo que se regulan medidas relativas prevencin de incendios forestais, proteccin dos asentamentos no medio rural e regulacin de aproveitamentos e repoboacins forestais.
A prevencin dos incendios forestais mediante tratamentos adecuados da biomasa residual, regulacin dos aproveitamentos do monte e repoboacins, e a proteccin dos ncleos rurais.
Prevencin de incendios forestais

Aproveitamentos forestais, agrcolas e gandeiros. O decreto regula o procedemento de autorizacin de arroteamento de terreos forestais para a implantacin de cultivos agrcolas ou pasteiros, para o que necesario informe favorable emitido polo Servizo Tcnico Agrario provincial. O decreto atribe ao titular do monte a propiedade dos aproveitamentos forestais que produce, e incle dentro destes o aproveitamento polo gando de pastos en terreos forestais, que debe recoller o instrumento de xestin do monte e que poder ser condicionado ou prohibido de acordo coa vontade do titular do monte. O propietario dos pastos en terreo forestal que prohiba ou regule o seu aproveitamento poder solicitar direccin xeral competente en materia forestal a inclusin destes montes no Rexistro Pblico de Terreos Forestais de Pastoreo, que recolle os terreos forestais onde o pastoreo estea prohibido ou regulado. A presenza continuada de gando no monte onde o aproveitamento de pastos estea prohibido
ou onde se realice sen seguir as condicins e requisitos establecidos polo propietario, poder dar lugar ao comiso dos animais e ao inicio do correspondente expediente sancionador contra o propietario do gando. Actividades en terreos queimados Os aproveitamentos forestais en terreos queimados estn suxeitos por este decreto a determinadas limitacins, que son: Para a madeira queimada necesaria a solicitude de autorizacin previa da xefatura territorial da consellera competente en materia forestal, que se entender estimada, por silencio administrativo, se esta non emitise resolucin expresa no prazo dun mes. O pastoreo prohbese en todas as reas arborizadas e de monte raso que resulten afectadas por incendios forestais, nun prazo mnimo de tres anos a partir da data en que se produza o lume e ata que as adecuadas condicins de restauracin da masa arborizada o permitan. A autorizacin de construcin de instalacins en solo rstico queimado requirir, durante un prazo de tres anos contados desde a data en que tivo lugar o incendio forestal cando o incendio fose superior a unha hectrea, do informe favorable da consellera. O exercicio das actividades e repoboacins cinexticas en terreos queimados queda prohibido durante un perodo de tres anos desde a data do incendio, ags autorizacin expresa da direccin xeral competente en materia cinextica, logo de informe favorable da consellera. Limitacins e medidas preventivas contra incendios forestais A utilizacin de explosivos para aperturas de estradas, traballos de canteiras, prospeccins mineiras e outras actividades que inclan o uso dos citados materiais en terreos forestais deber establecer medidas e persoal con dotacin de material para a extincin dos incendios forestais, e comunicarse aos servizos provinciais de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais cun prazo mnimo de 15 das de antelacin. Medidas de prevencin de incendios que establecen: Prohibicin de botar nos montes e nas reas rurais situadas nunha franxa de 400 metros afastados daqueles, mistos, cigarros, lixo ou residuos que supoan perigo de incen-
dio, lanzar foguetes ou prender fogueiras (ags festas locais) e o emprego de maquinaria non forestal nin agrcola con ferramentas que poidan producir chispas. A utilizacin de fitocidas para a eliminacin de vexetacin, co conseguinte aumento da combustibilidade da vexetacin tratada, non eximir das posteriores medidas de limpeza desta. Os concesionarios de gasolineiras, propietarios de industrias pirotcnicas, de almacns de materiais inflamables e similares situados a menos de 100 m dunha zona de monte, mantern a sa propiedade limpa de vexetacin nunha zona perimetral arredor dela de 50 metros, e establecern na instalacin un sistema de autoproteccin contra incendios forestais. Os restos xerados nos aproveitamentos forestais e nas operacins silvcolas susceptibles de xerar un risco de incendios sern tratados polos propietarios ou xestores dos montes de tal forma que se minimice este risco de incendio. A corta de masas arbreas con predominio de especies frondosas caducifolias autctonas que polas sas caractersticas constitan unha devasa natural requirir autorizacin administrativa. O uso do lume en terreos agrcolas situados a menos de 400 metros do monte requirir da comunicacin Administracin da queima cunha antelacin mnima de 2 das. Para o caso de queimas de restos forestais requirirase unha autorizacin administrativa cuxa solicitude se presentar cunha antelacin mnima de sete das. As queimas ateranse a unhas determinadas prescricins, como non iniciar a queima antes do orto e rematar das horas antes do ocaso, non queimar con vento, preparar a queima cunha devasa perimetral, e dispor de persoal e medios suficientes para a sa execucin e non abandonar a queima ata que se remate definitivamente. Na poca de alto risco de incendios non se tramitarn comunicacins nin autorizacins. As mesmo, o decreto presenta unha serie de limitacins nas zonas de alto risco de incendios forestais (ZAR): Prohibicin de utilizar o lume para eliminar restos de aproveitamentos forestais e de tratamentos silvcolas, ags xustificacin tcnica de inexistencia doutras alternativas viables.
Nas zonas de alto risco de incendios forestais poderanse declarar permetros de preferente ordenacin para o pastoreo. O pastoreo nestes permetros unicamente se poder realizar no interior de cercados adecuados ao gando. As zonas de alto risco teen prioridade para a obtencin de axudas dirixidas redaccin de plans de aproveitamento de recursos forestais, creacin de cerramentos para o gando e outras accins de mellora. Para cada unha das ZAR, a consellera competente en materia forestal elaborar un plan de prevencin e defensa onde se determinarn as medidas e os traballos preventivos aplicables, os usos e actividades que poidan existir na zona, os medios de vixilancia e extincin necesarios para dar cobertura a toda a superficie forestal da zona, e a regulacin dos aproveitamentos e usos que poidan dar lugar a risco de lumes forestais.
Proteccin do espazo rural e dos asentamentos de poboacin

Fundamenta esta proteccin na creacin de faixas de especial proteccin naqueles terreos dedicados a monte e as reas lindeiras, que abranguen: A totalidade das parcelas que estean fra do monte, a unha distancia inferior a 25 metros do seu permetro. A totalidade dos terreos forestais, rasos ou arborizados, que se siten, dentro do monte, a unha distancia inferior a 10 metros do seu permetro. Unha franxa de 25 metros arredor de calquera edificacin, urbanizacin, obras, instalacins industriais, elctricas ou infraestruturas de transporte, situadas a menos de 400 metros do monte. Regulacin das repoboacins forestais As repoboacins forestais que linden con terreos rsticos de proteccin agropecuaria debern gardar, como mnimo, 10 metros de distancia. As distancias mnimas para as repoboacins forestais en todo tipo de terreos e respecto das edificacins que se indican:
10
Para as especies de crecemento rpido, que recolle o anexo VIII do decreto, con vivendas ou instalacins preexistentes: 50 metros. Para o resto das especies, con vivendas ou instalacins preexistentes: 25 metros, e con industrias ou instalacins perigosas preexistentes: 50 metros. As ordenanzas municipais poden incrementar estas distancias, en funcin das especiais caractersticas de cada municipio.
Rxime sancionador
Axustarase ao disposto na Lei 43/2003, de montes, e sa modificacin 10/2006. Os rganos competentes para a imposicin de sancins en materia de montes e de incendios forestais son os seguintes: O delegado da consellera competente en materia forestal para a imposicin de sancins leves. O director xeral competente en materia forestal para a imposicin de sancins graves. O conselleiro para a imposicin de sancins moi graves.
11
3. A Lei 3/2007, do 9 de abril,

Obxecto e obrigas xerais
de prevencin e defensa contra os incendios forestais de Galicia.
O obxecto da lei defender os montes fronte aos incendios e protexer as persoas e os bens por eles afectados, promovendo a adopcin dunha poltica activa de prevencin coordinada de todas as administracins pblicas, baseada nos tratamentos da biomasa, a regulacin dos aproveitamentos, a proteccin dos ncleos rurais fronte aos incendios, e a regulacin das repoboacins forestais e dos distintos niveis de planificacin e coordinacin de defensa contra incendios. A lei formula obrigas xerais en forma de prohibicins e limitacins para as actividades que se realicen no montes de acordo coa normativa vixente, e establece o deber de colaboracin coa Administracin de persoas e entidades pblicas e privadas. A lei descarga a responsabilidade da prevencin nos titulares das propiedades forestais cando establece que lles corresponde aos propietarios de terreos forestais e concesionarias de infraestruturas pblicas situadas neles a obriga de mantelos en condicins que contriban a previr ou evitar os incendios forestais, respectando especialmente as relativas xestin da biomasa vexetal.
Organizacin e competencias
No relativo organizacin, a lei define o sistema de prevencin e defensa contra incendios forestais de Galicia como o conxunto de medidas e accins dirixidas prevencin e proteccin do monte contra os incendios forestais, que sern dirixidas e xestionadas pola Xunta de Galicia.
12
Son competencias da Comunidade Autnoma establecer a poltica xeral de prevencin e loita contra os incendios forestais, elaborar e aprobar o Plan de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais de Galicia, as como os plans de prevencin e defensa contra os incendios forestais de distrito, establecer as zonas de alto risco de incendio e as pocas de perigo de incendios forestais, programar e executar actuacins de prevencin e loita contra os incendios forestais, xestionar as redes primarias e secundarias de faixas de xestin da biomasa, regular as actividades susceptibles de provocar incendios forestais, as como controlar e autorizar o uso do lume e a realizacin de actividades xeradoras de risco de incendios forestais, coordinar as actuacins das administracins pblicas e dos particulares nas tarefas de prevencin e loita contra os incendios forestais e promover mecanismos de participacin social nas ditas tarefas, proceder execucin subsidiaria ou directa de traballos preventivos, inspeccionar a realizacin efectiva dos traballos includos no planeamento preventivo, velar pola recuperacin dos terreos incendiados, desenvolver campaas e actividades de educacin e informacin para a sensibilizacin da cidadana, e a persecucin das actividades delituosas ou neglixentes. Por outra banda, establece como competencias das entidades locais elaborar e aprobar os plans municipais de prevencin e defensa contra os incendios forestais, e integralos nos plans de emerxencia municipais, adoptar as medidas de prevencin de incendios forestais que lles correspondan en terreos da sa titularidade, colaborar cos medios dispoibles coa direccin tcnica de extincin de incendios forestais, a ordenacin e execucin subsidiaria da xestin da biomasa.
Planeamento da defensa do espazo rural fronte aos incendios forestais

Establcese unha planificacin en catro niveis: autonmico, de distrito, municipal ou inframunicipal. A planificacin realzase a travs do Plan de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais de Galicia. Analzanse os elementos bsicos do planeamento. O estudo estatstico espazo-temporal dos incendios a partir de datos histricos, e da incidencia das variables meteorolxicas e topogrficas no comportamento do lume, permiten establecer as pocas de perigo ao longo do ano. Desta forma defnense pocas de perigo alto, medio
13
e baixo, cuxas datas establece anualmente a consellera competente en materia forestal, nas cales se condiciona a intensidade das medidas que se vaian adoptar para a defensa do territorio. De forma similar, o anterior estudo permite realizar unha zonificacin do territorio segundo o risco espacial de incendio forestal, que clasifica o territorio segundo o risco espacial de incendio forestal en Galicia en zonas de baixo risco, de medio risco e de alto risco de incendio forestal. Esta zonificacin de Galicia segundo a probabilidade de ocorrencia de incendio forestal ser aprobada por orde da consellera con competencias en materia forestal. As zonas de alto risco de incendio son as superficies onde se recoece como prioritaria a aplicacin de medidas mis rigorosas de defensa contra incendios forestais ante o elevado risco causado ben pola especial frecuencia ou virulencia dos incendios forestais ou ben pola importancia dos valores ameazados. Estas zonas son identificadas e delimitadas a nivel de parroquia e municipal no Plan de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais de Galicia e nos plans de prevencin e defensa contra os incendios forestais de distrito As mesmo, defnese un ndice de risco diario de incendio forestal, que elabora a consellera con competencias en materia forestal, e que establece para cada unha das pocas de perigo o risco diario de ocorrencia de incendio forestal, cuxos niveis son baixo (1), moderado (2), alto (3), moi alto (4) e extremo (5). Este ndice tense en conta posteriormente nos seguintes ttulos da lei e que veremos mis adiante. O planeamento de defensa do monte fronte aos incendios, que se estrutura en catro niveis: Planeamento autonmico, a travs do Plan de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais de Galicia (Pladiga), que reflicte a poltica e as medidas para a defensa dos terreos forestais e das reas de influencia forestal, englobando os plans de prevencin, sensibilizacin, vixilancia, deteccin, extincin, investigacin e desenvolvemento, soporte cartogrfico, coordinacin e formacin dos medios e axentes do servizo, as como unha definicin clara de obxectivos e metas por acadar, a programacin das medidas e accins, o orzamento e o plan financeiro, as como os indicadores da sa execucin. A elaboracin do
14
plan corresponde consellera competente en materia forestal e a sa aprobacin ao Consello da Xunta, odo o Consello Forestal de Galicia. Planeamento de distrito forestal, a travs dos plans de prevencin e defensa contra os incendios forestais de distrito, que desenvolven as orientacins previstas na planificacin establecidas no Pladiga e conteen as accins de prevencin necesarias para a defensa contra incendios forestais, e inclen a previsin e a programacin integrada das intervencins das diferentes entidades implicadas no operativo contra incendios forestais. Planeamento a nivel municipal, que integrar nos plans de emerxencia municipais as actuacins de prevencin e defensa contra os incendios forestais do municipio, consonte o previsto na lexislacin galega de emerxencias. Planeamento inframunicipal ou particular, no que os instrumentos de xestin tern en conta o establecido nos plans de prevencin e defensa contra os incendios forestais de distrito e nos plans de emerxencia municipais e, en todo caso, o establecido con carcter xeral no Pladiga.
Actuacins preventivas
Establcese o concepto das redes de defensa contra os incendios forestais de distrito, que concretan territorialmente, e de forma coordinada, o conxunto de infraestruturas e equipamentos vinculados defensa e loita contra os incendios forestais. Estas redes de defensa contra os incendios forestais do distrito integran os seguintes compoentes: Redes de faixas de xestin de biomasa. Mosaico de parcelas de xestin de biomasa. Rede viaria forestal. Rede de puntos de auga. Rede de vixilancia e deteccin de incendios forestais. Outras infraestruturas de apoio extincin. A lei regula o concepto de redes de faixas de xestin de biomasa, cando establece que nos terreos forestais e nas zonas de influencia forestal a xestin da biomasa existente
15
ser realizada a travs de faixas e de parcelas, situadas en lugares estratxicos, onde se procede modificacin ou remocin total ou parcial da biomasa presente, co fin de reducir a propagacin do incendio forestal, facilitar os seus labores de extincin e protexer ncleos de poboacin ou reas forestais e naturais de valor especial. As faixas de xestin de biomasa agrpanse en redes primarias, secundarias e terciarias, coas seguintes caractersticas:
1.-
As redes primarias de faixas de xestin de biomasa cumpren todas as funcins referidas no punto anterior e sitanse nos terreos forestais. As faixas integrantes das redes primarias deben posur unha largura non inferior a 125 metros e definen compartimentos que, preferentemente, deben posur entre 500 e 1.000 hectreas.
2.-
As redes secundarias de faixas de xestin de biomasa teen un mbito municipal ou inframunicipal e prevense no mbito da proteccin de poboacins e infraestruturas. Localzanse sobre:
a)
As infraestruturas viarias e ferroviarias pblicas.

b)
As lias de transporte e distribucin de enerxa elctrica.

c)
As reas de especial proteccin dos ncleos poboacionais, ademais de todas as edificacins, os cmpings, as infraestruturas e reas recreativas, os parques e polgonos industriais, as plataformas loxsticas e os depsitos de lixo.
Imponse a obriga, para propietarios ou usufrutuarios de terreos forestais e de terreos situados nas zonas de influencia forestal, de xestionar a biomasa vexetal Na totalidade das parcelas que se encontren, fra do monte, a unha distancia inferior a 50 metros do seu permetro. Nunha franxa de 100 metros arredor de calquera ncleo poboacional, edificacin, urbanizacin, depsito de lixo, cmpings, instalacins recreativas, obras, parques e instalacins industriais, situadas a menos de 400 metros do monte. Ademais, nos 50 metros desde o linde da propiedade non se permiten especies forestais das que sinala a disposicin adicional terceira da lei e que se recolle mis adiante no tema.
16
Imponse tamn a obriga de xestionar a biomasa vexetal para administracins, entidades ou sociedades que tean encomendada a competencia sobre a xestin das vas de comunicacin e lias de transporte de enerxa elctrica.
3.-
As redes terciarias de faixas de xestin de biomasa delimtanse a partir das redes viaria, elctrica e a formada polos lindes ou divisins das unidades locais de xestin forestal. A lei impn que esta obriga de xestin da biomasa no mbito das redes secundarias deba levarse a cabo antes do 31 de marzo de cada ano e, de incumprirse, faculta o concello no caso da proteccin de ncleos, e a consellera nos restantes, a notificar aos responsables a sa obriga de xestin da biomasa vexetal, no prazo de quince das naturais, advertndolles da posibilidade de execucin subsidiaria no caso de incumprimento, repercutndolles os custos s persoas obrigadas e sen prexuzo da instrucin do procedemento sancionador que corresponda.
Ordenacin das repoboacins forestais

Prohbense as repoboacins forestais en solo urbano e ncleos rurais. Prohbense as repoboacins forestais en zonas dedicadas a labrado, cultivo, prados ou pastos, con independencia da sa cualificacin urbanstica. Exceptase o cambio de uso de terras agrcolas no caso de que exista un plan de ordenacin de cultivos ou forestal, e sempre que non interfira no desenvolvemento agrario da zona e que a forestacin se realice con frondosas caducifolias autctonas. Ademais, establcense para as repoboacins forestais, as seguintes limitacins: Un mnimo de 10 metros de distancia entre as repoboacins forestais que linden con terreos situados en solo rstico de especial proteccin agropecuaria e estes. 50 metros de distancia entre vivendas e instalacins preexistentes e repoboacins con especies sinaladas na disposicin adicional terceira desta lei. 10 metros de distancia entre vivendas preexistentes e repoboacins do resto de especies.
17
25 metros de distancia entre instalacins perigosas e repoboacins con especies non sinaladas na disposicin adicional terceira desta lei.
Reorganizacin preventiva do terreo forestal e fomento das agrupacins de propietarios forestais

Desenvolve un procedemento da reorganizacin da propiedade no cal para iniciar os trmites conducentes creacin dunha unidade de xestin forestal se require que o solicite un nmero de propietarios superior ao 50% da superficie das parcelas forestais que formen parte dunha superficie contigua de terreo forestal cunha extensin mnima de 15 hectreas. As unidades de xestin forestal que se formen tern natureza administrativa e personalidade xurdica propia e debern contar obrigatoriamente co correspondente instrumento de xestin forestal especfico.
Condicins de acceso, circulacin e permanencia en zonas forestais

A lei establece que durante a poca de perigo alto de incendios forestais quedar condicionado o acceso, a circulacin e a permanencia de persoas e bens no interior das seguintes zonas: Zonas de alto risco de incendio. reas forestais ou naturais baixo xestin da Xunta de Galicia. reas onde exista sinalizacin correspondente limitacin de actividades. Fra da poca de perigo alto, e en funcin do nivel do IRDI, establcense estas limitacins: Se o IRDI moi alto ou extremo quedar condicionado o acceso, a circulacin e a permanencia de persoas e bens no interior das zonas anteriores e a circulacin polos camios forestais, camios rurais e outras vas que as atravesan. Se o IRDI alto non estar permitido, no interior das reas referidas mis arriba, realizar traballos que supoan a utilizacin de maquinaria sen os dispositivos preventivos ou desenvolver calquera accin non relacionada coas actividades forestal e agrcola nin circular con
18
vehculos motorizados nos camios forestais, camios rurais e outras vas que as atravesan. Se o IRDI moderado ou alto todas as persoas que circulen no interior das reas referidas mis arriba e nos camios forestais, camios rurais e outras vas que as atravesan ou delimitan estn obrigadas a identificarse perante as autoridades competentes.
Uso do lume
Reglase o uso daquelas actividades en que se emprega o lume, coa finalidade de atenuar as accins que comportan maior risco de producin de incendios forestais. Como medida preventiva, prohbese o uso do lume nos montes, terreos forestais e zonas de influencia forestal, ags para as actividades e nas condicins, perodos ou zonas autorizadas pola consellera competente en materia forestal. Reglase o procedemento de comunicacins e autorizacins de queimas de restos agrcolas e forestais: Na queima de restos agrcolas en terreos forestais e naqueles terreos situados nas zonas de influencia forestal basta a comunicacin previa consellera cunha antelacin de dous das. Na queima de restos forestais deber contar con autorizacin preceptiva da consellera competente en materia forestal, que se solicitar cunha antelacin de sete das. Durante a poca de perigo alto establcense as seguintes limitacins: Nas zonas forestais e nas de influencia forestal, queda prohibido realizar fogueiras para recreo ou lecer e para confeccin de alimentos, as como utilizar equipamentos de queima e de combustin destinados iluminacin ou confeccin de alimentos. Exceptase desta prohibicin a confeccin de alimentos en espazos non includos en zonas de alto risco de incendio sempre que sexa realizada nas reas expresamente previstas para o efecto, como son as reas recreativas. Nos terreos forestais e zonas de influencia forestal, a utilizacin de fogos de artificio ou doutros artefactos pirotcnicos est suxeita autorizacin previa do respectivo concello. O concello comunicaralle a dita autorizacin consellera competente en materia forestal con corenta e oito horas de antelacin como mnimo.
19
Fra da poca de perigo alto e se o IRDI moi alto e extremo mantense as restricins anteriores. O uso, transporte e almacenamento de explosivos para aperturas de estradas, traballos de canteiras, prospeccins mineiras e outras actividades que inclan o uso dos citados materiais en terreos forestais debern realizarse segundo as sas normas de seguridade, e elaborarase un plan de medidas de seguridade e prevencin que ser remitido para o seu coecemento consellera con competencia en materia forestal. No emprego de maquinaria durante a poca de perigo alto nos terreos forestais e zonas de influencia forestal, obrigatorio: Que todo tipo de tractores, mquinas e vehculos de transporte pesados sexan dotados de dispositivos de retencin de chispas e de dispositivos antilapas nos tubos de escape. Que os tractores, mquinas e vehculos de transporte pesados que se van utilizar estean provistos de equipamento para a extincin de incendios. O uso doutra maquinaria non forestal nin agrcola con ferramentas que poidan producir chispas ou soldaduras de calquera tipo precisar da correspondente autorizacin.
Aproveitamentos no monte
A lei regula a labradura de calquera terreo forestal para a implantacin de cultivos agrcolas ou pasteiros, para o que exixe a obtencin de autorizacin administrativa por parte da consellera competente en materia forestal. Atribeselle ao titular do monte a propiedade dos aproveitamentos forestais que produce, nos cales se inclen os pastos, cuxo aproveitamento debe estar regulado no correspondente instrumento de xestin forestal do monte. Con carcter xeral, a lei prohibe o pastoreo en todos os terreos forestais que resulten afectados por incendios forestais, nun prazo mnimo de dous anos a partir da data en que se produza o lume e ata que as adecuadas condicins de restauracin da masa arborizada o permitan. Os aproveitamentos e a repoboacin cinextica en terreos queimados quedan prohibidos durante un perodo de tres anos desde a data do lume.
20
Na lei descrbense os diferentes medios de vixilancia e deteccin de incendios forestais, e as operacins de extincin e investigacin de incendios forestais, respectivamente, e destaca, en consonancia coa Lei bsica de montes, a obriga que ten toda persoa que observe a existencia ou o comezo dun incendio de llelo comunicar aos rganos administrativos con competencias en materia forestal, de proteccin civil ou das forzas e corpos de seguridade do xeito mis rpido posible. No mesmo sentido, a Lei de prevencin recolle a facultade que ten o director de extincin do incendio de mobilizar os medios pblicos e privados necesarios para actuar na extincin de acordo cun plan de operacins. As mesmo, poder dispor, cando sexa necesario e anda que non se poida contar coa autorizacin das persoas titulares respectivas, a entrada de equipos e medios en predios forestais ou agrcolas, a circulacin por camios privados, a apertura de fendas en muros ou cercas, a utilizacin de augas, a apertura de devasas de urxencia e a queima anticipada, nas zonas que se considere, dentro dunha normal previsin, que poden ser consumidas polo incendio.
Rxime sancionador
Establcese que as infraccins desta lei se sancionan consonte o previsto no ttulo VII da Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes, modificada pola 10/2006. Ademais das tipificadas no artigo 67 da Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes, constiten infraccins en materia de incendios forestais: O incumprimento da obriga de xestionar a biomasa. O incumprimento das medidas de prevencin para as novas edificacins e urbanizacins en zonas de alto risco de incendio. Depositar subprodutos resultantes de explotacin forestal, de todo tipo de restos agrcolas e de produtos inflamables en lugares que non estean expresamente. O emprego de maquinaria e equipamento incumprindo as condicins de prevencin. A labradura sen obter autorizacin, ou en condicins distintas s autorizadas. O aproveitamento de pastos en terreos forestais sen respectar os instrumentos de xestin forestal. O aproveitamento de madeira queimada sen contar coa autorizacin, ou en condicins distintas s autorizadas. A realizacin, en poca de perigo alto de incendios forestais, de queimas sen autorizacin.
21
O cambio de uso forestal sen autorizacin. A forestacin con materiais de reproducin expresamente prohibidos. Gradacin das sancins: Leves, de 100 a 1.000 euros Graves, de 1.001 a 100.000 euros Moi graves, de 100.001 a 1.000.000 euros Procedemento sancionador Ser competente para incoar o procedemento sancionador o delegado provincial da consellera con competencias en materia forestal por razn do territorio en que se cometeu a infraccin ou daquel con maior superficie afectada. Sern competentes para a resolucin dos procedementos sancionadores por infraccins tipificadas nesta lei:
a)
O delegado provincial da consellera competente en materia forestal, para a imposicin de sancins pola comisin de infraccins leves.
b)
O director xeral competente en materia forestal, para a imposicin de sancins pola comisin de infraccins graves.
c)
O conselleiro que tea asignada a competencia en materia forestal, para a imposicin de sancins pola comisin de infraccins moi graves. O prazo para resolver e notificar nos procedementos sancionadores ser de nove meses.
Incentivos
Os incentivos previstos nesta lei podern destinarse realizacin de traballos e adopcin de medidas de prevencin e loita contra incendios forestais. As mesmo, podern
22
outorgarse para contribur recuperacin e restauracin de zonas incendiadas. Tern preferencia, na asignacin de incentivos, aqueles titulares de montes que dispoan de instrumentos de xestin preventiva debidamente aprobados de acordo co disposto nesta lei, e os propietarios que tean un seguro de incendios. Disposicin transitoria segunda: en canto non se publique a normativa de desenvolvemento desta lei, permanecer en vigor o Decreto 105/2006, do 22 de xuo, polo que se regulan medidas relativas prevencin de incendios forestais, proteccin dos asentamentos no medio rural e regulacin de aproveitamentos e repoboacins forestais, naqueles aspectos que non contradigan esta lei.
23
Decreto 101/2008
polo que se regulan as unidades de xestin forestal
Obxecto Reorganizar a propiedade forestal que se concreta en unidades de xestin forestal, coas cales se pretende mellorar a defensa contra os incendios forestais, facilitar a ordenacin dos montes e obter un mellor aproveitamento integral do monte. Regular a estrutura da organizacin interna destas unidades, cunha asemblea xeral e cunha xunta reitora, que adoptarn acordos coas maioras que determinen os estatutos. Fixar o contido dos instrumentos de xestin forestal especficos. Establcese o rxime xurdico das unidades de xestin forestal, cuxa creacin poder ser iniciada polos propietarios dos terreos ou de oficio pola Administracin. A constitucin dunha unidade de xestin forestal por iniciativa dos propietarios interesados pasa pola constitucin dunha comisin de propietarios, a elaboracin duns estatutos e a redaccin dun instrumento de xestin forestal especfico. A delimitacin do permetro das unidades de xestin forestal respectar preferentemente as seguintes divisins territoriais: Redes de faixas de xestin de biomasa. Ros, lagoas e encoros. Cumios ou vales. A organizacin administrativa territorial. Outras unidades de xestin forestal estremeiras.
24
Os lmites parroquiais ou os correspondentes nos procesos de concentracin parcelaria. As unidades de xestin forestal incluirn na sa superficie as parcelas de titulares descoecidos que se encontren no seu permetro e que na data da constitucin da unidade de xestin forestal non estean includas noutra. Os propietarios de terreos forestais que linden coa delimitacin proxectada da unidade de xestin forestal en constitucin que manifesten a sa vontade de incorporacin non podern ser excludos do seu mbito.
Tramitacin das unidades de xestin forestal

A. Proceso de constitucin das unidades de xestin forestal por proposta dos interesados Estn lexitimados para promover a creacin dunha unidade de xestin forestal as persoas propietarias forestais de predios que superen o 50% dunha superficie contigua de terreo forestal cunha extensin mnima de 15 hectreas. A acta de constitucin da comisin de propietarios notificarase persoalmente de forma individual a cada persoa propietaria coecida do mbito da proxectada unidade de xestin forestal, a travs dun medio que deixe constancia da recepcin pola persoa interesada ou polo seu representante. A solicitude de creacin da unidade de xestin forestal dirixirase direccin xeral competente en materia forestal. Examinada a solicitude de creacin da unidade de xestin forestal, a direccin xeral competente en materia forestal realizar un estudo de viabilidade que comprender a descricin do estado actual da proxectada unidade de xestin forestal e dos resultados previsibles que, como consecuencia da sa constitucin, permitan determinar a sa viabilidade, no cal se expresarn os seguintes aspectos: Grao de divisin, dispersin, propiedades descoecidas e situacin xurdica das parcelas, en relacin coas explotacins forestais existentes no mbito territorial da proxectada unidade de xestin forestal. Descricin dos recursos naturais, inclundo as parcelas abandonadas ou con aproveitamentos inadecuados.
25
Terreos de especial importancia polos seus valores ambientais, paisaxsticos ou culturais. Valoracin das iniciativas ou propostas feitas na solicitude de creacin da unidade de xestin forestal. Outros aspectos que se consideren relevantes para seren valorados pola consellera. O proxecto de instrumento de xestin forestal especfico ser sometido a informe polo distrito forestal a que pertence a unidade de xestin forestal e polo concello ou concellos abranguidos polo seu mbito territorial. O informe deber ser emitido no prazo mximo de 30 das naturais. Transcorrido este prazo sen que se emitan os ditos informes, entenderanse favorables ao proxecto de instrumento de xestin forestal especfico. Nos 60 das seguintes presentacin da solicitude, a direccin xeral con competencias en materia forestal publicar o proxecto de aprobacin da unidade de xestin forestal no Diario Oficial de Galicia, nun dos diarios de maior difusin da zona afectada e na pxina web da consellera competente en materia forestal, sometndoo a informacin pblica por un prazo non inferior a vinte das hbiles. Notificarselles individualmente s persoas propietarias ou titulares de dereitos de contido patrimonial na zona de actuacin, co fin de formularen alegacins por un prazo de vinte das hbiles sobre os proxectos de ordenacin forestal e de estatutos -rexeitarase calquera outra obxeccin ou reparo- e que manifesten, as mesmo, a sa vontade de incorporacin. vista das alegacins efectuadas a consellera resolver motivadamente sobre a constitucin da unidade de xestin forestal, dos seus estatutos e do instrumento de xestin forestal especfico, nos prazos e cos efectos sinalados no artigo 30.7 da Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevencin e defensa contra os incendios forestais de Galicia, exclundo da entidade de xestin as persoas propietarias que manifestasen a sa vontade de non incorporarse unidade de xestin forestal. A resolucin aprobatoria e os estatutos inscribiranse no Rexistro de Unidades de Xestin Forestal. A aprobacin da unidade de xestin forestal implica a reorganizacin forzosa da propiedade forestal para todos os propietarios integrantes dela, as como o cumprimento obrigatorio das especificacins previstas no instrumento de xestin forestal especfico para as persoas propietarias da superficie contigua da unidade de xestin forestal.
26
B. Proceso de constitucin das unidades de xestin forestal de oficio. A Xunta de Galicia poder iniciar o procedemento de oficio, mediante decreto aprobado polo Consello da Xunta de Galicia por proposta da consellera competente en materia forestal, sempre que a reorganizacin da propiedade estivese prevista no plan de prevencin e defensa contra os incendios forestais de distrito. Nestes supostos, e previamente constitucin da unidade de xestin forestal, a consellera competente en materia forestal asumir as funcins que este decreto atribe comisin de propietarios. Os restantes trmites do procedemento son similares aos descritos no caso A.
Modificacin das unidades de xestin forestal.

A modificacin das unidades de xestin forestal pode producirse polas seguintes causas: Pola alteracin da sa superficie, sempre e cando se mantea unha superficie igual ou superior a 15 hectreas. Pola renuncia de calquera nmero de persoas propietarias que superen o 50% da superficie das parcelas que conforman a unidade de xestin forestal. Pola fusin da unidade de xestin forestal, consistente na inclusin dos terreos dunha unidade de xestin forestal noutra unidade de xestin forestal de terreos lindeiros con aquela. Polo cambio de clasificacin ou clasificacin urbanstica dos predios que conforman a unidade de xestin forestal. A modificacin da unidade de xestin forestal ser autorizada pola consellera competente en materia forestal, tras a proposta da direccin xeral con competencias na dita materia e logo de tramitacin do expediente en que se garantir a audiencia das persoas interesadas. As unidades de xestin forestal poden ser extinguidas polo transcurso do prazo para que foron creadas e por iniciativa das persoas propietarias. Tamn ser causa de extincin da unidade de xestin forestal a alteracin da sa superficie cando a resultante sexa inferior a 15 hectreas.
27
A aprobacin da unidade de xestin forestal poder ser revogada pola consellera competente en materia forestal se sobrevier ou se puxer de manifesto algn feito que puidese ter orixinado a denegacin da aprobacin, ou se a entidade de xestin incumprir gravemente as obrigas establecidas neste decreto.
Organizacin e funcionamento das entidades de xestin

Os estatutos tern como mnimo o seguinte contido: Denominacin da unidade de xestin forestal e situacin xeogrfica das parcelas comprendidas no seu mbito. Os dereitos e obrigas das persoas propietarias das parcelas que manifestaron a sa vontade de incorporacin unidade de xestin forestal e das persoas xestoras, e o seu grao de representatividade no seo da entidade de xestin. As regras de funcionamento da entidade de xestin. Os rganos da entidade de xestin, que sern, como mnimo, unha asemblea xeral e unha xunta reitora, e especificarase a sa composicin, competencias e o rxime de adopcin dos acordos. O rxime de maioras de adopcin dos acordos. O rxime disciplinario. O financiamento.
rganos da unidade de xestin forestal

Asemblea xeral. A asemblea xeral o rgano supremo de expresin da vontade da unidade de xestin forestal e deber constiturse no prazo mximo dun mes desde a aprobacin definitiva dos estatutos. Exercern a presidencia e a secretara da asemblea xeral as mesmas persoas que o sexan da xunta reitora. A asemblea xeral ser convocada polo menos unha vez ao ano e sempre dentro dos seis meses seguintes data de peche do exercicio econmico para aprobar o estado de contas.
28
Xunta reitora. No mes seguinte constitucin da asemblea xeral deber constiturse a xunta reitora, que o rgano de goberno e xestin da unidade de xestin forestal. Ter a composicin que se fixe nos estatutos e como mnimo prever a existencia dos cargos de presidente, secretario e tesoureiro. Formar parte da xunta reitora unha persoa representante da consellera competente en materia forestal, que ter voz pero non voto.
Xestin da superficie forestal

O contido e estrutura do instrumento de xestin forestal especfico son os seguintes: Estado legal Estado natural Estado forestal e inventario Estado econmico Planificacin de xestin forestal (plan xeral, plan especial) Plan de prevencin de incendios Balance econmico Planos A execucin dos plans do instrumento de xestin forestal especfico nos predios que forman a unidade de xestin forestal responsabilidade da xunta reitora, salvo que nos estatutos se reflicta outra responsabilidade.
Financiamento
As fontes de financiamento para crear as unidades de xestin forestal e para desenvolver as actuacins previstas nos plans podern proceder:
1.
De investimentos das persoas lexitimadas para crear a unidade de xestin forestal.
29
2.
Do fondo comn, constitudo pola xunta reitora e cuxos ingresos proceden: Das cotas das persoas propietarias integrantes da unidade de xestin forestal acordadas consonte o procedemento previsto nos estatutos. Dunha porcentaxe dos beneficios obtidos nas actividades desenvolvidas no seo da unidade de xestin forestal, segundo o disposto e ao abeiro dos seus estatutos. Dos beneficios derivados da xestin de terreos de propiedade descoecida includos na unidade de xestin forestal. Dos ingresos procedentes de convenios ou contratos subscritos con entidades pblicas ou privadas. De subvencins e outros ingresos e achegas de dereito pblico que poida percibir conforme dereito. De doazns, legados, herdanzas e outros ingresos e achegas de dereito privado que poida recibir conforme dereito.
3.
Das lias de axudas destinadas a promover a xestin forestal sustentable de carcter comunitario, estatal, autonmico ou local.
Rexistro das unidades de xestin forestal de Galicia

Crase o Rexistro das Unidades de Xestin Forestal de Galicia como un rexistro pblico de carcter administrativo adscrito consellera competente en materia forestal que recolle as unidades de xestin forestal. O rexistro estar permanentemente actualizado e permitir coecer o estado de tramitacin das distintas fases de creacin e funcionamento das unidades de xestin forestal inscritas.
Rxime sancionador
O incumprimento das especificacins previstas no instrumento de xestin forestal especfico sancionarase de acordo co disposto na Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes, e na Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevencin e defensa contra os incendios forestais de Galicia.
Os servizos de prevencin e defensa

contra incendios forestais da xunta de Galicia
FORMACIN
tema
30
funcionarios C1
AUTOR: JOS CARLOS COSTAS LPEZ Subdirector Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais. Direccin xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 4 8 10
Situacin antes do SDCIF

Decenio 1990 - 1999 O Infoga
Resultados do decenio 1990/1999 nova estrutura.
12 A 12 14 15 16 17
Sculo XXI
Divisin territorial Designacin de funcins Conclusin O Pladiga
Situacin antes do SDCIF

Anda que a Lei de incendios (Lei 81/1968, do 5 de decembro) e o Decreto 3769/1972, do 23 de decembro, que a desenvolve, considera os incendios forestais como unha cuestin de orde pblica e, polo tanto, responsabiliza as autoridades gobernativas (gobernadores civs e alcaldes) da loita contra estes, esta lvaa a cabo a Administracin forestal, concretamente o Instituto Nacional para a Conservacin da Natureza (Icona). No ano 1984 efectuouse a transferencia parcial de competencias e recursos da Administracin central Comunidade Autnoma galega, segundo o Real decreto 1535/1984, do 20 de xuo. No referente a incendios forestais transferronse Xunta de Galicia as competencias do Icona. Non obstante, con independencia de que a Administracin pblica exercese a titularidade das competencias, mantvose ata o ano 1989 practicamente inalterado tanto o sistema organizativo coma o procedemento operativo para a loita contra incendios. Esta levbase a cabo a escala provincial. A direccin e coordinacin exercana as xefaturas provinciais do Servizo de Montes. Para a defensa dos montes e a conseguinte extincin dos lumes seguase a seguinte orde de prioridades: montes propiedade do Estado, montes consorciados, montes comunais e montes de propiedade privada. Sempre, e en primeiro lugar, o arboredo, o raso s se atenda cando poda poer en perigo o arboredo.
En cada provincia establcese unha rede de radio que, a travs duns repetidores, permita o enlace entre os postos fixos e a xefatura provincial e entre estes postos fixos e os medios de extincin, pero s se contaba con tres frecuencias por provincia, unha en semidplex e das en smplex, que utilizaban a xefatura provincial, torres de observacin, cuadrillas e motobombas, o que traa como consecuencia a saturacin da rede. A estatstica era moi deficiente. Respecto do procedemento operativo, cando se detectaba un lume, normalmente polas torres de observacin, a gardara ou particulares, a xefatura provincial enviaba medios da gardara. En 1971 incorporronse un ou dous avins anfibios durante o vern e a partir de 1987 dous ou tres helicpteros. A coordinacin era levada directamente pola xefatura provincial. Do ano 1985 ao 1989 a situacin foi empeorando, cunha superficie queimada de 89.000 hectreas de media e, ademais, cunha proporcin moi elevada de arboredo afectado. O ano 1989 pode cualificarse de dramtico: 8.243 incendios en que arderon 198.998 hectreas, das que 85.507 eran arborizadas. Ata tal punto chegou a inquedanza social que enquisas realizadas no ano 1989 confirmaron que, para a opinin pblica, os incendios forestais eran o primeiro problema que se lle formulaba sociedade galega, e era mis acusada esa preocupacin entre a poboacin rural ca no medio urbano.
700.000
Sup. queimada (ha)
40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 70-79

S.A.Q. S.R.Q.
600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 80-89

N lumes
Incendios
Decenio 1990 - 1999

No ano 1990, a situacin producida polos incendios forestais moveu a Administracin autonmica a formularse un cambio de estratexia, consciente de que era necesario reducir drasticamente os danos producidos por estes. Os factores bsicos deste cambio de estratexia concretronse en: Necesidade de que a defensa contra incendios forestais a levase a cabo un servizo especfico que deba tender a ser profesionalizado e estable. A defensa contra incendios forestais deba ser continua no tempo e no espazo, sen limitarse tempada de vern nin a zonas forestais especialmente protexidas. Hai que combater os lumes cando e onde queira que se produzan. Conveniencia de descentralizar o servizo dividindo o territorio en zonas de accin s cales se dotara dos medios axeitados. Necesidade de coordinar cantos recursos humanos e materiais intervean na loita, anda que dependan de distintas administracins. Mando nico.
Necesidade de potenciar, ademais da extincin, a prevencin, deteccin e investigacin dos lumes e as sas causas. En consecuencia, en 1990 creouse, dentro da Direccin Xeral de Montes e Medio Ambiente Natural, a Subdireccin Xeral de Defensa contra Incendios Forestais e, dependente dela, un Servizo de Defensa contra Incendios Forestais Central e catro servizos provinciais; establecronse ademais as bases para unha organizacin de carcter supramunicipal e unha coordinacin vertical do mando, organizndose neste unhas poucas zonas piloto. En 1991 descentralizouse ademais a execucin, coa creacin de 31 comarcas e oficinas comarcais, s cales se dotaron de persoal e medios necesarios para que realizasen ao longo do ano, entre outras, as seguintes funcins: Elaborar e executar os plans de prevencin. Formar o persoal combatente. Asesorar os concellos e particulares. Dirixir a extincin de todos os incendios que se produzan na sa comarca. Impulsar e fomentar a colaboracin das entidades locais. Manter contactos con distintas asociacins, colexios etc. que puidesen existir no seu territorio. Esta nova estrutura levou a institur un modelo de defensa contra incendios que, partindo duns principios bsicos, fixaba unha organizacin, uns obxectivos, unhas lias de accin para desenvolver, uns medios que empregar e unhas medidas de coordinacin, co que se pretenda mellorar os resultados obtidos ata a data. Todo isto recollase no Plan Infoga 91. Caracterstica destacada desta nova estrutura organizativa foi a implantacin dun procedemento operativo para os diferentes chanzos implicados na deteccin e extincin, e o establecemento de quendas sucesivas para todos os efectivos en funcin da carga horaria de traballo. Vemos, pois, que desde ese momento a loita contra incendios se leva a cabo mediante unha planificacin centralizada (Infoga) e unha execucin descentralizada (provincias e comarcas).
A comarca considerbase como a unidade bsica de execucin da loita, co seu correspondente Centro de Coordinacin Comarcal situado na propia oficina comarcal. O corpo tcnico da comarca estaba formado por un xefe territorial (enxeeiro de montes
ou forestal) un tcnico comarcal (enxeeiro forestal) e un terceiro tcnico de reforzo contratado no vern. Dispoan ademais dun nmero determinado de gardara forestal, que era reforzada
en campaa por membros pertencentes gardara das outras subdireccins, e por ltimo completaban o dispositivo de extincin as cuadrillas, vixilantes fixos e mbiles, emisoristas e condutores de vehculos motobombas, contratados pola Xunta de Galicia, que eran reforzados pola sa vez por cuadrillas municipais, grupos locais de pronto auxilio, cuadrillas de asociacins e montes veciais e vehculos motobomba dos concellos. Todos estes medios eran coordinados a nivel comarcal e entraban a formar parte do dispositivo do Servizo de Defensa contra Incendios Forestais na comarca, e polo tanto a nivel provincial e autonmico. Nese ano inciase unha nova rede de transmisins, emprndese a modernizacin e renovacin da frota de vehculos motobomba, compltase a rede de observatorios de postos fixos e informatzase a transmisin e recepcin de datos dos lumes. Todo isto como resposta necesaria s exixencias que o procedemento operativo da nova organizacin requira. En 1992 redctanse unhas normas de seguridade de obrigado cumprimento. As mesmo fxanse as atribucins e competencias de todos os chanzos do servizo. Establcese en todo o territorio unha rede de estacins meteorolxicas co fin de determinar un ndice de risco diario que permita realizar en cada comarca a predicin de perigo de incendios forestais cada da. Acbase a rede de transmisins, que queda totalmente operativa para a poca de perigo alto (EPA). Paralelamente, acometronse estudos especficos sobre: Investigacin das causas dos incendios a nivel municipal e parroquial. Asignacin territorial dos recursos.
En 1993 adaptouse o Infoga Directriz bsica de proteccin civil ante o risco de incendios forestais. Establecronse novas bases para helicpteros e creronse pistas alternativas para avins de carga en terra. Posteriormente reestrutrase a rede de transmisins, cun deseo territorial das diferentes canles e frecuencias, capaz de asegurar non s cobertura senn tamn a capacidade da rede en funcin das diferentes cargas de traballo territoriais co obxecto de evitar tempos de espera excesivos en determinados perodos. Nos anos 1997-1998 realzase un estudio sobre a distribucin espazo-temporal dos lumes a nivel de concellos e parroquias co obxecto de coecer con precisin o onde e cando dos lumes, as como as sas caractersticas diferenciais ao longo do ano. En 1998 crase un Comit de Coordinacin Policial Antiincendios composto por representantes da Delegacin do Goberno, da Direccin Xeral de Montes e MAN e dos corpos e forzas de seguridade, para investigacin de causalidade, as como vixilancia e disuasin. Establcense zonas de especial vixilancia en primavera e vern, coordinadas polo comit e cubertas por corpos e forzas de seguridade. En 1999 acomtese o seguimento de mbiles en tempo real de todos os medios de defensa contra incendios forestais, estando xa en proceso de funcionamento o seguimento de medios areos va GPS (sistema de posicionamento global). Cranse as brigadas de investigacin de incendios forestais e desenvlvese de xeito conxunto coas forzas e corpos de seguridade do Estado a aplicacin Rediin (rede de investigacin de incendios), que permite o acceso en tempo real a todos os incendios acontecidos na comunidade autnoma, xunto con toda a informacin pertinente relativa a estes e os resultados acadados despois das investigacins e visitas realizadas sobre o terreo polo persoal policial e forestal.
O Infoga
Como dixemos, en Galicia a loita contra incendios lvase a cabo mediante unha planificacin centralizada (Infoga) e unha execucin descentralizada. Toda esta heteroxeneidade de medios e recursos organzase conforme uns obxectivos e unhas accins tendentes a acadalos, unhas relacins xerrquicas e un procedemento operativo, que son recollidas no Plan Infoga. Na nosa comunidade fixouse como OBXECTIVO XERAL o de reducir ao mnimo posible as consecuencias econmicas, ecolxicas e sociais producidas polos incendios forestais e establecronse como OBXECTIVOS DE CONTROL: Manter a superficie queimada por lume por debaixo de 3 ha e a arborizada por debaixo de 1 ha. Conseguir que as porcentaxes de lumes menores de 1 ha sexan maiores do 70% e as de lumes maiores de 25 ha sexan menores do 2%. Manter o nmero de lumes por debaixo da media dos ltimos 5 anos. Dentro do Plan Infoga fxase tamn un procedemento operativo en que se indican, para cada poca do ano e chanzo, os pasos a seguir desde a deteccin, aproximacin de medios, extincin e remate, de xeito que en todo momento os medios implicados saiban, non s como e cando deben actuar, senn o que estn facendo os demais. As, anda estando illados ou fra do seu mbito habitual de traballo, os compoentes do Servizo de Defensa contra Incendios Forestais actan de xeito semellante diante de situacins similares. Establece ademais o Plan Infoga uns obxectivos complementarios e particulares, as como as accins que se van realizar cada ano, destacando as lias preventivas, a travs de accins dirixidas poboacin e ao territorio. Dentro das primeiras figuran as relacionadas con: Regulacin do uso de queimas autorizadas Accins sociolxicas e educacin ambiental, con innumerables charlas e reunins no medio rural sobre o problema do uso indiscriminado do lume e o dano ecolxico que produce.
En canto a accins dirixidas ao territorio, presntase un abano de plans dentro do Plan preventivo: Plan de control selectivo do combustible. Plan de creacin e mellora de pasteiros. Plan de creacin e mellora de especies cinexticas e outra fauna silvestre. Plan de creacin e mellora de infraestruturas. Estes plans van encamiados a eliminar os riscos que poidan ser causa da orixe dos lumes.
10
Resultados do decenio 1990/1999
Os resultados acadados desde a posta en marcha da nova organizacin en 1990 foron moi significativos. Coa nova organizacin a maiora dos lumes extnguense no primeiro ataque, mis do 70% dos lumes recorren menos de 1 ha e mis do 92% dos lumes son menores de 5 ha. Ao mesmo tempo, a porcentaxe de lumes grandes caeu drasticamente.
Decenio
N incendios
S.A.Q (ha)
S.R.Q (ha)
S.T.Q. (ha)
Inc. medio (ha)
70/79 80/89 90/99
17.210 36.342 93.846
242.147,4 277.189,2 63.587,6
244.953,6 384.709,0 186.347,0
487.101,0 661.898,2 249.934,6
28,3 18,2 2,7
11
700.000
Sup. queimada (ha)
600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 70-79

S.A.Q.
100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 80-89
S.R.Q.
Incendios
90-99
N lumes
12
A nova estrutura.
Sculo XXI
A partir dos resultados obtidos considerouse conveniente introducir certas adaptacins: A comarcalizacin dos servizos de defensa contra incendios forestais, cunha grande proximidade ao medio, logrou prestar un servizo mis adaptado s caractersticas do territorio e mis prximo aos cidadns. A profesionalizacin, s en parte ata a data, redundou nunha maior eficiencia. O recoecemento de que o obxectivo da defensa contra incendios forestais , pola sa vez un instrumento e un medio mis da poltica forestal e, en consecuencia, debe integrarse nos obxectivos mis xerais desta. Polo tanto, o proxecto da nova estrutura organizativa vaise fundamentar nos seguintes criterios bsicos: O reforzo das funcins de planificacin, seguimento e control das xefaturas provinciais de Montes e Industrias Forestais e das de Defensa contra Incendios Forestais. A desconcentracin da execucin e da xestin, mediante a divisin do territorio en 19 distritos forestais encadrando dentro deles as comarcas institucionais. O tratamento unitario, dentro de cada distrito, da xestin de montes e da defensa contra incendios forestais, integrando competencias, recursos humanos e medios baixo unha soa responsabilidade: o xefe de distrito. Todo isto xustifcase pola necesidade de axeitar tanto o territorio como os medios humanos a unha actuacin conxunta e coordinada, segundo a carga de traballo, da xestin de montes e da defensa contra incendios, en funcin duns obxectivos comns e interdependentes.
13
Unha maior profesionalizacin mediante:

A cobertura das prazas de xefatura de distrito e tcnicos coa titulacin axeitada. A reestruturacin da escala de axentes forestais. A consolidacin de emprego de persoal laboral fixo, cunha relacin de postos de traballo, asignados a cada distrito, que supn un incremento notable do cadro de persoal.
A Subdireccin Xeral de Medio Ambiente Natural, Caza e Pesca Fluvial non se integra neste proceso de desconcentracin debido peculiar zonificacin; de todos os xeitos, adapta os seus medios estratexia conxunta formulada. A nova estrutura leva creacin de 19 distritos forestais, que integran as funcins de xestin directa e execucin sobre o territorio do fomento forestal, as como a prevencin, defensa, e extincin de incendios forestais no seu mbito. Para os efectos de estrutura xerrquica, os distritos intgranse como segue: En situacins de xestin ordinaria, os distritos dependen funcionalmente dos servizos provinciais de Montes e Incendios, que actan como responsables provinciais para os efectos de seguimento de lias e programas de traballo sectorial, previamente fixados por estes. En situacins de carga apreciable de traballo de extincin de incendios e, en todo caso, cando sexa necesario establecer gardas especficas en perodos de alto risco, os distritos forestais intgranse no operativo de extincin s ordes dos servizos provinciais de Defensa contra Incendios Forestais. Malia o anterior, o distrito aproveitar en cada momento o persoal e os medios dispoibles para levar adiante a execucin dos traballos do distrito cando a carga de extincin non xustifique a paralizacin total das outras funciones. Esta nova organizacin supn unha maior coordinacin vertical: coa creacin da figura do xefe de distrito. Outras vantaxes: Desde o punto de vista orzamentario, supn unha optimizacin de custos operativos, administrativos e de investimento do inmobilizado.
14
Desde o punto de vista operativo, dotando adecuadamente de persoal as xefaturas de distrito, pdese axilizar mis a execucin e acadar un maior control desta. Desde o punto de vista sociolxico, facilitando ao administrado os trmites necesarios en materia de xestin de montes e defensa contra incendios forestais, ao aumentar o nmero de unidades administrativas de atencin ao cidadn.
Divisin territorial
A divisin territorial de Galicia, como dixemos, quedou fixada en 19 distritos forestais, que integran tanto comarcas de incendios completas (ags algunha excepcin), como as comarcas do Plan Comarcal de Galicia. Estes novos distritos non coinciden exactamente cos do Plan Forestal ao seren adaptados s necesidades reais de carga de traballo, principalmente de incendios, as como s divisins territoriais anteriormente citadas. Os distritos forestais dividronse pola sa vez en tres ou catro demarcacins forestais en funcin da extensin e carga de traballo. Provincia da Corua Distrito I - Ferrol Distrito II - Bergantios-Marias Coruesas Distrito III - Santiago-Meseta Interior Distrito IV - A Barbanza Distrito V - Fisterra Provincia de Lugo Distrito VI A Maria Lucense Distrito VII - A Fonsagrada-Os Ancares Distrito VIII - Terra de Lemos Distrito IX - Lugo-Sarria Distrito X - A Terra Ch
15
Provincia de Ourense Distrito XI - Ribeiro-Arenteiro Distrito XII - Mio-A Arnoia Distrito XIII - Valdeorras-Trives Distrito XIV - Vern-Viana Distrito XV - A Limia Provincia de Pontevedra Distrito XVI O Deza-Tabeirs Distrito XVII -O Condado-A Paradanta Distrito XVIII - Vigo-O Baixo Mio Distrito XIX - Caldas-O Salns
Designacin de funcins
A modificacin da nova estrutura comeza afectando no caso da Subdireccin Xeral de Defensa contra Incendios Forestais as funcins dos servizos provinciais e dos distritos, quedando estes as definidos: Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais, que levar a termo as actuacins encamiadas defensa contra os incendios forestais, exercendo as funcins de programacin, execucin, avaliacin e seguimento das medidas e accins contra os incendios forestais; e a elaboracin de estudos e anlise de causalidade e a coordinacin de medios na loita contra os incendios forestais. Para iso contar coas seguintes unidades co nivel orgnico de servizo: Servizo de Programacin, que se encargar das anlises e do estudo da causalidade; elaboracin de plans, dotacin de infraestruturas e medios de defensa contra os incendios forestais, as como a execucin de programas de loita contra estes. Servizo de Organizacin e Control de Medios, que se encargar da organizacin dos sistemas de vixilancia e deteccin de incendios forestais e da execucin de plans e programas de loita contra estes.
16
Unidades territoriais.
Servizo de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais, que exercer no respectivo mbito territorial as funcins da Direccin Xeral de Montes en materia de prevencin, defensa e extincin de incendios forestais. Os distritos forestais integrados na estrutura territorial da consellera a travs dos respectivos departamentos territoriais, dependern organicamente da xefa ou xefe territorial e funcionalmente da Direccin Xeral de Montes, a travs da Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais e exercern, no mbito territorial do distrito forestal, as funcins da Direccin Xeral de Montes en materia de xestin de montes e de prevencin, defensa e extincin de incendios forestais. As, o distrito a unidade bsica de administracin e xestin. E con suxeicin aos plans dos servizos provinciais derivados das directrices da poltica forestal no seu mbito en materia de defensa contra incendios forestais: Executar as accins relativas planificacin da defensa contra incendios forestais e s accins de prevencin, vixilancia, deteccin e extincin con suxeicin aos programas provinciais, as como calquera outra accin que lle sexa asignada en relacin coa defensa e proteccin na loita contra os incendios forestais.
Conclusin
Vantaxes da nova estrutura organizativa: Maior coordinacin: Vertical: coa figura do xefe de distrito. Horizontal: ao seren as actuacins conxuntas e coordinadas, ao se unificaren as xurisdicins territoriais de xestin de montes de defensa contra incendios forestais.
Optimizacin de custos, tanto organizativos, administrativos e de inmobilizado. Xefaturas mellor dotadas. Maior operatividade ao centralizarse mis a execucin. Facilidade de trmites para os administrados, co aumento de unidades administrativas de atencin ao cidadn.
17
En resumo, a nova estrutura organizativa mellora en diversos aspectos o procedemento operativo na defensa contra incendios forestais e sobre todo achega a xestin de montes ao administrado, aumentando a capacidade tcnica e de xestin a p de campo, optimizando e economizando recursos. Nos ltimos anos acometronse novos desenvolvementos informticos para mellorar os tempos de resposta e dispor de informacin en lia (on line) en temticas tales como comunicacins e autorizacins de queima, inventario de infraestruturas, plan preventivo, convenios e subvencins, expedientes sancionadores. Ampliouse o seguimento de mbiles en tempo real a todo o dispositivo de prevencin e defensa contra incendios forestais, que conta na actualidade con 600 posicionadores instalados en motobombas e todoterreos, e 630 posicionadores persoais distribudos en brigadas e persoal de extincin. Acometeuse a conexin das bases de medios areos rede de datos da Xunta de Galicia, empregando para tal fin radioenlaces con tecnoloxa WIMAX e un sistema de videovixilancia con cmara web IP teledirixida. Mellorouse a informatizacin de todos os centros de coordinacin de distrito, provincial e central, implantando a nova aplicacin XeoCode para a introducin de todas as alarmas e incendios en tempo real sobre un sistema de informacin xeogrfica a medida. E dotouse, as mesmo, o Centro de Coordinacin Central dun potente videowall para dispor de toda a informacin en lia (on line) nun sistema de visionado integrado.
O Pladiga
O Pladiga (Plan de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais de Galicia), como antes o Infoga, ten por obxecto o establecemento da organizacin e o procedemento de actuacin dos recursos e servizos cuxa titularidade corresponde Comunidade Autnoma de Galicia, daqueles que lle poidan ser asignados pola Administracin xeral do Estado, as como dos que puidesen ser facilitados por outras entidades pblicas ou privadas para facer fronte aos incendios forestais dentro do territorio galego, e permitir, no seu caso, unha
18
coordinacin e actuacin conxunta dos diversos servizos e administracins implicadas na loita contra o lume, co fin de desenvolver na sa totalidade a fase de actuacin do nivel de gravidade 0, referido a aqueles incendios clasificados como tales.
Funcins bsicas.
Prever a estrutura organizativa e os procedementos para a prevencin, deteccin, extincin e investigacin de incendios forestais segundo as pocas de perigo. Establecer as pocas de perigo, relacionadas co risco de incendios forestais, en funcin das previsins xerais e dos diferentes parmetros locais que definen o risco. Reducir ao mximo posible -tendo en consideracin os recursos dispoibles- as consecuencias ecolxicas, econmicas e sociais producidas polos incendios forestais. Establecer os obxectivos e as actuacins que se desenvolvern no ano 2010 para facer fronte aos incendios forestais.
mbito de aplicacin.
A totalidade do terreo forestal e a sa zona de influencia dentro do territorio da Comunidade Autnoma de Galicia.
Obxectivos do Pladiga.
Os obxectivos para acadar por calquera sistema organizativo contra incendios forestais deben ser vez ambiciosos e realistas. Para iso fxase un obxectivo xeral -normalmente difcil de cuantificar- cuxo grao de cumprimento se medir a travs doutros obxectivos de control mis facilmente cuantificables. Os obxectivos de control establcense anualmente e son de aplicacin para todo o territorio galego, pero tanto as provincias como os distintos distritos forestais teen a obriga de tentar acadalos.
19
O obxectivo xeral do Pladiga reducir ao mnimo posible os danos ecolxicos, econmicos e sociais producidos polos lumes forestais na Comunidade Autnoma de Galicia, dentro dos recursos dispoibles. De acordo co obxectivo xeral, establcense como obxectivos de control para o ano 2010 os seguintes: Non superar a media de 3 ha por lume. Non superar a media de 1 ha de superficie arborizada afectada por lume: Manter o nmero de lumes maiores de 25 ha por debaixo do 2% do total. Manter a porcentaxe de lumes menores de 1 ha por riba do 70%. Reducir o nmero de incendios con respecto da media dos ltimos dez anos. Reducir a superficie queimada total con respecto da media dos ltimos dez anos. Conseguir unha diminucin do nmero de incendios de nivel 1 e nivel 2, respecto da media dos ltimos 5 anos. O Pladiga describe a estrutura organizativa diferenciando entre la estrutura xerrquica e as unidades organizativas. Estrutura xerrquica. Direccin Xeral de Montes. Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais. Servizo de Programacin e Servizo de Organizacin e Control de Medios. Servizos provinciais de PDCIF. Xefaturas de distrito forestal. Unidades organizativas. Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais. Servizo de Programacin. Servizo de Organizacin e Control de Medios. Centro de Coordinacin Central. Servizo de PDCIF da Corua: Centro de Coordinacin Provincial. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal I.
20
Centro de Coordinacin de Distrito Forestal II. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal III. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal IV. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal V.. Servizo de PDCIF de Lugo: Centro de Coordinacin Provincial. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal VI. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal VII Centro de Coordinacin de Distrito Forestal VIII. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal IX. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal X. Servizo de PDCIF de Ourense: Centro de Coordinacin Provincial. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XI. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XII. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XIII. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XIV. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XV. Servizo de PDCIF de Pontevedra: Centro de Coordinacin Provincial. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XVI. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XVII. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XVIII. Centro de Coordinacin de Distrito Forestal XIX. Organigrama especfico da S. X. de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais
21
Os distritos forestais, en situacin de xestin ordinaria, dependen funcionalmente dos servizos provinciais de Montes e dos de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais. En situacin de carga de traballo en extincin de incendios forestais dependen xerarquicamente dos servizos provinciais de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais e estes da Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais. O Pladiga recolle uns plans de accin para acadar os obxectivos previstos. Plan de prevencin. A prevencin constite unha das bases fundamentais na loita contra os incendios forestais. Defnese como o conxunto de accins encamiadas a eliminar os riscos que poden ser orixe dos lumes e da sa propagacin.
22
O Plan de prevencin da Direccin Xeral de Montes da Consellera do Medio Rural incle a regulacin do uso do lume, as accins sociolxicas e de educacin ambiental, os sistemas de alerta preventiva, a silvicultura preventiva e a creacin e mellora de infraestruturas de defensa. O obxectivo do Plan de prevencin levar a cabo accins tendentes a evitar que o lume se produza e, en caso de producirse, minimizar os danos causados pola sa propagacin. Para acadar os obxectivos, o Plan de prevencin estrutrase a travs de: Accins dirixidas poboacin. Accins dirixidas ao territorio. Plan de deteccin, disuasin e investigacin. O plan de vixilancia preventiva, deteccin e disuasin contribuir a reducir o nmero de lumes e influr positivamente no comportamento da poboacin, co fin de evitar neglixencias e exercer unha funcin disuasoria nos causantes de lumes intencionados, ao saber que a investigacin, a presenza policial e a vixilancia continuada e non se limita s s pocas de maior perigo. Por outra parte, para levar a cabo un rpido control dos lumes, necesario contar cun sistema eficiente de deteccin destes, que permita iniciar a extincin o antes posible. O plan comprender as vertentes forestal e policial e articlase en deteccin, disuasin e investigacin. Os obxectivos do Plan de deteccin, disuasin e investigacin son os seguintes: Reducir o nmero de incendios orixinados por causa descoecida ou sen especificar, por neglixencias ou motivados por comportamentos intencionados de tipo delituoso. Reducir o nmero de incendios e superficies queimadas nas ZEV.
23
Incrementar, respecto da media dos ltimos 5 anos, a proporcin de lumes detectados na sa fase inicial desde os postos fixos de vixilancia desde a sa rbita visual. Manter os recursos propios destinados ao Plan de Deteccin, Disuasin e Investigacin. Incrementar a localizacin de sospeitosos e detencin de presuntos incendiarios. Intensificar a colaboracin coas forzas e corpos de seguridade do Estado, fomentando as canles de colaboracin a travs do Comit Policial Antiincendios co obxectivo de incrementar a localizacin de sospeitosos e detencin de presuntos incendiarios. Plan de extincin. Lumes de nivel 0. De acordo cos principios de intervencin rpida, accin de conxunto e concentracin de esforzos, no plan de extincin recllense os medios humanos e materiais (anexo 6), a sa distribucin territorial e o procedemento operativo que expn a partir do punto 8.5. en funcin do risco de lumes segundo pocas de perigo e zonas. A direccin das accins de extincin ser competencia das xefaturas de distrito forestal no seu mbito territorial e sern coordinadas polo Servizo de Prevencin e Defensa contra Incendios Forestais de cada provincia e a Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais para os mbitos provincial e autonmico respectivamente. As xefaturas de distrito forestal, nos lumes de nivel 0, coordinarn todos os medios terrestres presentes na sa zona, con independencia da sa pertenza ao SPDCIF, aos de Proteccin Civil, aos da Administracin local ou a calquera outro, includos os apoios interprovinciais ou doutras conselleras. Obxectivos do plan. Reducin das superficies queimadas por lume. Defensa das masas arborizadas.
24
Defensa dos espazos protexidos. Diminucin do tempo de reaccin por debaixo da media dos ltimos 10 anos,. Diminucin do tempo de control por debaixo da media dos ltimos 10 anos. Diminucin da duracin dos lumes por debaixo da media dos ltimos10 anos Diminucin do nmero de reproducins. Plan de formacin. Segundo o artigo 14, punto 1, da Lei 3/2007, de incendios forestais de Galicia: A formacin unha actividade imprescindible que reforza e mellora a profesionalizacin do persoal. Os contidos, a extensin e a intensidade da formacin adaptarase a cada categora profesional. Todo o persoal relacionado directamente coa extincin de incendios forestais deber recibir unha formacin xeral e especfica acorde con cada categora profesional. Os organismos responsables velarn para que todo o persoal ao seu cargo reciba a citada formacin. A Consellera do Medio Rural, segundo o artigo 14, punto 1, da Lei 3/2007, de incendios forestais de Galicia, formar o seu propio persoal (fixos, fixo-descontinuo e eventual), e reforzar a formacin do persoal pertencente s entidades locais no caso de solicitalo. Obxectivos. Adquirir e/ou actualizar os coecementos tericos e prcticos necesarios para o desenvolvemento das sas funcins concretas de cada categora. Perfeccionar os coecementos terico prcticos adquiridos con anterioridade. Formacin nos protocolos e procedementos de traballo segundo cada categora. Coecemento e vixilancia das normas bsicas de seguridade e sade no traballo. Mellora tcnica e emprego de novas tecnoloxas.
25
Sup. queimada en ha
200.000
N de incendios
16.000
180.000
14.000
160.000 12.000 140.000 10.000
120.000
100.000
8.000
80.000
6.000
60.000 4.000 40.000 2.000
20.000
0
2010(*) 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
ANOS
S.A.Q.
S.R.Q.
N incendios
(*) Datos en 22/09/2010
26
100
80
60
40
20
0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010(*)
% Lumes < 1 ha
% Lumes < 5 ha
30
25
20
15
10
0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010(*)
% Lumes > 25 ha
% Lumes > 100 ha
O lume
FORMACIN
tema
31
funcionarios C1
JOS CARLOS COSTAS LPEZ Sub. Xeral de Prevencin e Defensa Contra os Incendios Forestais. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 2 12
O lume
Factores que interveen no seu comportamento. Factores meteorolxicos.
O lume
O lume
O lume o resultado dun proceso qumico chamado combustin. Cando a un material combustible se lle aplica a calor suficiente en presenza de osxeno, prodcese a combustin. Estes 3 elementos (combustible, osxeno e calor) forman o que se chama o tringulo do lume. Segundo a lexislacin un incendio forestal o lume que se estende sen control sobre combustibles forestais situados no monte, includos os enclaves forestais localizados en terreos agrcolas, calquera que sexa a sa extensin (Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevencin e defensa contra os incendios forestais de Galicia).
Factores que interveen no seu comportamento.

Unha vez que se inicia o lume e pasamos a ter un incendio forestal, no seu comportamento interveen 3 elementos: o combustible, a topografa e o tempo atmosfrico. Estes forman a gran trade ou o tringulo de comportamento do lume. Estes tres elementos (clima, topografa e combustibles) determinarannos as variables de comportamento do lume, que son:
1.
a velocidade de propagacin, que a velocidade de avance da cabeza do incendio no rumbo de maior rapidez.
O lume
2.
a calor por unidade de superficie, calor xerada durante o tempo que a rea est en dentro da fronte de chama.
3.
a intensidade lineal, cantidade de calor xerada por unidade de tempo e unidade de lonxitude da fronte de chamas.
4.
a lonxitude das chamas, a lonxitude do lume na cabeza do incendio, que coincidir coa altura das chamas en caso de non existir vento. A influencia destes 3 elementos non se realiza de forma illada, senn que a interaccin entre eles o que vai determinar o comportamento do incendio. O coecemento destes factores clave para predicir o seu comportamento e planificar a extincin de forma segura.
Combustibles.
Dos compoentes da gran trade, o home s pode intervir sobre o combustible, moitas veces o factor principal que determina se se inicia ou non un incendio, a dificultade de control e o seu comportamento. O combustible toda a materia vexetal que poida arder. En principio, toda a materia vexetal susceptible de arder, pero que arda ou non nun momento determinado depende da sa inflamabilidade. Existen diferentes clasificacins do combustible: Vivos ou mortos. Pola sa situacin: Subterrneos: races e outro materia que se encontra no solo, Superficial: compostos por follas, acculas, ramas, ramallas, arbustos ou rbores novas, madeiros... que estn por debaixo de 1,5 m. de altura sobre o solo. Areos: ramas, follaxe, mofo que se encontra a mis de 1,5 m. do solo.
O lume
Pola sa composicin Lixeiros: < 5 mm. de dimetro. Regular: entre 5 e 25 mm. Medianos: entre 25 e 75 mm. de dimetro. Pesados: >75 mm. de dimetro.
Dispoibilidade do combustible.
Non se consume todo o combustible cando acontece un incendio, s se consome o que est dispoible. A dispoibilidade refrese a se a materia vexetal est ou non en condicins de arder e de consumirse nun incendio. Nun incendio rara vez os combustibles mis grosos aparecen carbonizados, o mis probable que s estean afectados en superficie. En funcin da dispoibilidade, distinguimos: Combustible total. Todo o material vexetal no sitio, tanto o vivo coma o morto, presente no lugar do incendio. Combustible dispoible. O que est en condicins de arder e consumirse durante o incendio. Combustible non dispoible. Que non se consume no incendio. Normalmente non se consumir por algunha destas razns: pola sa alta humidade (vivo ou mollado), polo seu tamao (baixa relacin rea/volume) ou estar fra do alcance das chamas. A dispoibilidade pode variar en funcin de: A hora. A poca do ano. A situacin (estrato). O tempo atmosfrico. A vexetacin. O propio lume (intensidade). As caractersticas dos combustibles que hai que ter en conta en incendios forestais son:
O lume
Cantidade de combustible.
o peso de combustible seco por unidade de superficie. Mdese en kg/m2 ou Tn/ ha. Canto maior sexa a cantidade de combustible maior ser a intensidade do incendio forestal. A cantidade de combustible moi variable dunhas formacins a outras e tamn hai que considerar o combustible dispoible:
Tipo de vexetacin
Combustible total (Tn/ten)
Combustible dispoible (%)
Pasteiros Matogueiras Restos de corta ou tratamento Bosques
2-10 10-50
Ata o 100 5-95
50-200
10-70
200-1.500
5-25
Tamao e forma do combustible.

O tamao e forma do combustible importante porque nos d a relacin entre a rea superficial e o seu volume. Os combustibles finos teen unha maior relacin entre superficie e volume.
O lume
Como todo, a auga e a calor han de pasar pola rea superficial, os combustibles finos son os que contriben en maior medida propagacin do incendio, porque: Absorben e expulsan auga rapidamente, cambiando tamn rpido o seu contido en humidade. Absorben calor desde os combustibles ardentes adxacentes, alcanzando mis rapidamente a sa temperatura de ignicin. Os combustibles finos non s acenden mis rapidamente, senn que tamn arden mis rpido e quimanse por completo. A forma do combustible determina en boa medida a facilidade deste para causar focos secundarios. Unha comparacin interesante da relacin rea/volume pode ser a seguinte: Ramalla de pieiro duns 13 mm. de dimetro ten uns 300 m2/m3. Pasto ou acculas de pieiro teen uns 6.000 m2/m3. A xeito de resumo canto menor sexa o tamao e mis alongado sexa o combustible, maior ser a superficie exposta por unidade de volume e tanto maior ser a cantidade de combustible que achega ao incendio en unidade de tempo.
Compactacin.
o espazamento existente entre as partculas do combustible. dicir, dentro dunha cantidade de combustible que porcentaxe son partculas e que porcentaxe aire. Os combustibles menos compactos adoitan ser mis perigosos, pois, ao teren mis aire, secarn antes e o incendio ter mis oxxeno para propagarse, co que aumenta a velocidade de propagacin.
Continuidade horizontal e vertical.

a distribucin dos combustibles nos planos horizontal e vertical. A continuidade fundamental, xa que: primeiro, determinar se o incendio se propaga ou non; segundo, cara
O lume
a onde se vai propagar; terceiro, influir na velocidade do incendio; e cuarto, determinar se o incendio cambia ou non de estrato. A continuidade vertical a distribucin do combustible no plano vertical. Infle na probabilidade de que un incendio superficial se transforme nun de copas. En caso de continuidade horizontal a distribucin horizontal do combustible, infle na velocidade e definir cara a onde se propaga.
Densidade da madeira.
Est relacionado coa compactacin e o poder calorfico da madeira. O que nos importa a capacidade calorfica, dicir, a capacidade da madeira de absorber calor sen cambiar de temperatura. Canto maior a densidade, maior o poder calorfico, dicir, a madeira pode absorber mis calor sen cambiar de temperatura. As, as madeiras pouco densas (ex., madeiros e cachopas podres), con pouco poder calorfico, deseguida se acenden, en tanto que as madeiras con alto poder calorfico (ex., carballo) teen un alto poder calorfico, tardando moito mis en entrar en ignicin.
Substancias qumicas.
Algns combustibles teen certos materiais voltiles xunto celulosa. Estas substancias qumicas (aceites, ceras, resinas) fan que o combustible que os contn estea dispoible baixo condicins que non permiten arder a outros combustibles que non posen tales substancias. Afectan velocidade de propagacin, intensidade.
Contido en humidade do combustible.

O contido en humidade do combustible tense como o factor mis importante hora de determinar a inflamabilidade e a combustibilidade. dicir, infle enormemente na proba-
O lume
bilidade de que se inicie un incendio e, de ser o caso, no comportamento que ter este unha vez iniciado. a cantidade de auga, en relacin co combustible, expresada en porcentaxe. Humidade do combustible = [(P. hmido - P. seco) / (P. seco)] x 100. A variacin de humidade que pode ter o combustible moi alta, dende practicamente o 0% a mis do 300%. A importancia da humidade do combustible radica en que antes de arder necesario que se elimine o exceso de humidade. Polo tanto, a humidade determina a cantidade de calor necesaria para acender a materia vexetal, e a calor que o combustible ardente pode trasladar a partculas adxacentes. O contido de humidade vara moito dun momento a outro e dun lugar a outro. A humidade do combustible dimine en relacin cos das sen chuvia. Tanto os vivos coma os mortos. As arbustos que ao florecer poden alcanzar un 300%, durante a tempada de vern pode baixar ata o 80%. A humidade do combustible morto sempre fluta, da tras da, hora tras hora. Buscando o punto de equilibrio entre o combustible e o ambiente. Pdense dar unhas ideas:
Estado de desenvolvemento da vexetacin Follaxe tenra, plantas anuais desenvolvndose ao principio do ciclo de crecemento.
Contido de auga (%) 300
O lume
Follaxe madura, anda en desenvolvemento, con turxencia plena. Follaxe madura, novo crecemento completo e comparable follaxe perenne antiga. Comezo do repouso vexetativo e cambio de cor, follas que empezan a caer do talo. Follaxe completamente seca.
200
100
50
Menor do 30. Considrase como combustible morto
Claves de modelos de combustible (Rothermel)

Grupo Modelo nmero Descricin
Pastos
Pasto fino, seco e baixo, que recobre completamente o solo. Poden aparecer algunhas plantas leosas diversas ocupando menos dun terzo da superficie. Cantidade de combustible (materia seca): 1-2 t/ha.
Pasto fino, seco e baixo, que recobre completamente o solo. As plantas leosas dispersas cobren dun a dous terzos da superficie, pero a propagacin do lume realzase polo pasto. Cantidade de combustible (materia seca): 5-10 t/ha.
O lume
10
Pasto groso, denso, seco e alto (mis dun metro). o modelo tpico das sabanas e das zonas pantanosas con clima temperado-clido. Os campos de cereais son representativos deste modelo. Pode haber algunhas plantas leosas dispersas. Cantidade de combustible (materia seca): 4-6 t/ha.
Matogueira
Matogueira ou plantacin nova moi densa; de mis de 2 m de altura; con ramas mortas no seu interior. Propagacin do lume polas copas das plantas. Cantidade de combustible (materia seca): 25-35 t/ha.
Matogueira densa e verde, de menos de 1 m de altura. Propagacin do lume pola follaxe e o pasto. Cantidade de combustible (materia seca): 5-8 t/ha.
Parecido ao modelo 5, pero con especies mis inflamables ou con restos de corta e con plantas de maior talle. Propagacin do lume con ventos moderados a fortes. Cantidade de combustible (materia seca): 10-15 t/ha.
Matogueira de especies moi inflamables; de 0,5 a 2 m de altura, situado como sotobosque en masas de conferas. Cantidade de combustible (materia seca): 10-15 t/ha.
Follaxe baixo arboredo
Bosque denso, sen matogueira. Propagacin do lume pola follaxe moi compacta. Os bosques densos de pieiro silvestre ou de faias son exemplos representativos. Cantidade de combustible (materia seca): 10-12 t/ha.
O lume
11
Parecido ao modelo 8, pero con follaxe menos compacta formada por acculas longas e rxidas ou follaxe de frondosas follas grandes. Son exemplos o monte de Pinus pinaster, de castieiros ou de carballo meloxo. Cantidade de combustible (materia seca): 7-9 t/ha.
10
Bosque con gran cantidade de lea e rbores cadas, como consecuencia de vendavais, pragas intensas, etc.. Cantidade de combustible (materia seca): 30-35 t/ha.
Restos de corta e operacins silvcolas
11
Bosque claro, ou fortemente aclarado. Restos de poda ou rareado. Restos de poda ou rareo dispersos, con plantas herbceas rexermolando. Cantidade de combustible (materia seca): 25-30 t/ha.
12
Predominio dos restos sobre o arboredo. Restos de poda ou rareo cubrindo todo o solo. Cantidade de combustible (materia seca): 50-80 t/ha.
13
Grandes acumulacins de restos grosos e pesados cubrindo todo o solo.
O lume
12
Modelos de combustibles
A combustibilidade refrese propagacin do lume dentro dunha estrutura da vexetacin. dicir, non abonda con que se inicie o lume; debe propagarse para que sexa incendio. A combustibilidade pode analizarse mediante modelos estruturais identificables visualmente nos que se pode predicir o comportamento do lume. O mtodo desenvolvido por Rothermel considera 13 modelos distribudos en catro grupos, pastos, matogueira, follaxe baixo arboredo e restos de corta e operacins silvcolas.
Factores meteorolxicos.
A meteoroloxa como compoente da gran trade un factor moi importante nos incendios forestais. As variables meteorolxicas que inflen nos incendios forestais poden clasificarse en dous grupos:
1.
Os que afectan a posibilidade de inicio do lume:

a.
Radiacin solar.
b.
Precipitacin.
c.
T do aire.
d.
Humidade relativa.
2.
Os que inciden sobre a velocidade de propagacin:

a.
Vento.
b.
Estabilidade atmosfrica.
O lume
13
A radiacin solar
a fonte de enerxa da maiora dos procesos naturais. A sa influencia considrase indirectamente includa noutros factores como a latitude dun lugar, mes, hora e das, orientacin das abas. En xeral, pode dicirse que a igualdade doutros factores as abas de solaina teen maior T e vexetacin mis seca que as de aveso.
Precipitacin
a forma mis doada de cambiar o contido de humidade do solo e da vexetacin. Infle inmediatamente sobre a humidade relativa e sobre a dos combustibles mortos e finos.
Temperatura.
A temperatura a medida do efecto da radiacin solar e pose un efecto decisivo sobre a vexetacin ao regular o seu desecamento e a T interna dos tecidos vexetais. Infle sobre a humidade relativa do aire e, polo tanto, sobre a humidade dos combustibles mortos. Vara estacional e diariamente encontrando o seu mnimo diario ao amencer e o seu mximo despois do medioda. O quentamento da atmosfera o resultado da radiacin solar sobre a superficie terrestre e sobre a propia atmosfera. A temperatura do aire e a sa variacin estn en estreita relacin con tres elementos: latitude, altitude e o distinto comportamento de terras e mares. En xeral, a temperatura dimine coa altitude a razn duns 6,4C. por km. salvo en caso de inversin trmica. A latitude fai que no Ecuador se dea unha maior temperatura media por incidir os raios do sol dunha forma mis perpendicular. Nalgunhas zonas dos trpicos sguense mantendo altas, ben que aumenta a amplitude trmica. Os ocanos e grandes masas de auga teen efecto termorregulador.
O lume
14
A temperatura ten o efecto de requentar os combustibles e facilitar que perdan o seu contido en humidade de forma que os fai mis dispoibles a arderen. Por outra parte, as baixas temperaturas que provocan xeadas e estas extraen a humidade dos tecidos vexetais.
Humidade relativa.
A humidade relativa refrese porcentaxe de auga presente na atmosfera. O vapor de auga, dicir, a auga en estado gasoso, un dos elementos que mis infle no inicio dos incendios forestais e no comportamento posterior. un elemento que fluta moito e moi rpido no aire, tanto no tempo coma no espazo. O vapor de auga chega atmosfera por evaporacin en mares e zonas hmidas e sae do aire por condensacin e por precipitacin. A humidade relativa pode alcanzar o 100%, entn dise que unha masa de aire est saturada. Valores da humidade relativa por debaixo do 30% son favorables para os incendios forestais. A temperatura incide moito na humidade relativa: unha regra prctica indica que a humidade relativa do aire se duplica cun descenso da temperatura de 10C e viceversa. A humidade relativa afecta o comportamento do lume en das formas: os combustibles secos arden mis prsa porque pasa antes aos 200C. Ao ser o aire seco a combustin mis rpida porque absorbe antes o vapor de auga desprendido na combustin.
Vento.
O vento o movemento do aire con relacin superficie terrestre como resposta s diferenzas de presin e temperaturas na atmosfera terrestre. Infle no incendio porque: Achega osxeno combustin. Traslada o aire quente. Deseca os combustibles. Dispersa as partculas en ignicin.
O lume
15
Cando falamos de ventos debemos diferenciar entre os que chamamos ventos xerais e os ventos locais, sendo estes ltimos os que inflen en maior medida no comportamento dos incendios forestais ao estar combinados coa topografa concreta da rea onde se produce o lume. Estes ventos son:
1.
Ventos de aba. O sentido do vento cambia segundo a hora do da. Pola ma (a partir das 11:00 ou 12:00 h) e ata o anoitecer (ou ata que a aba queda sombra) o sentido do vento ascendente. Pola noite pasa o contrario. Adoitan ter unha velocidade de 6-12 km/h.
2.
Ventos de val. O fundamento do vento o mesmo que os ventos de aba, considerando que o val son das abas enfrontadas unidas pola base, pero hai que considerar que a superficie dun val adoita ser un 20-40% maior que unha aba (depende do pechado que sexa) e que o contido do aire a metade, logo o efecto mis acusado. A velocidade pode ser de 15-30 km/h. Os ventos de aba e val poden verse moi afectados pola vexetacin, que frea moito o seu desprazamento.
3.
Inversins trmicas. Nun val pechado e resgardado, o aire fro que pola noite descende pola aba acta en forma de cua por debaixo das capas de aire que estn mis separadas das abas e que se arrefran por iso con mis dificultade. A medida que avanza a noite, acumlase mis aire fro no fondo do val, facendo subir lentamente as capas superiores ata que se estabiliza. A esta banda quente chmaselle cinto trmico. O cinto trmico frmase a uns 2/3 da altura total do val. En inversins de 75 m. de profundidade medronse diferenzas de temperatura de ata 13C. As temos 3 capas, a que est por debaixo do cinto trmico (aire fro e con contido en humidade moi alto, prximo saturacin), o cinto trmico (quente e con pouca humidade) e a que est por enriba do cinto trmico, cunhas condicins normais pero inestables.
O lume
16
Os lumes por debaixo do cinto trmico comprtanse de forma preguiceira con pouca intensidade e avance lento. Coa calor do da quntanse as abas e o fondo de val, e con iso o aire fro. Os ventos ascendentes empezan a empurrar as capas superiores ata romper a capa de inversin. O efecto desta ao romper provoca un efecto similar no incendio ao dunha pota de presin, podendo resultar moi perigoso. Pode haber inversins que non sexan de val, cando unha fronte clida avanza sobre unha capa de aire mis fro ou inversins marias.
4.
Brisas. A diferenza de velocidade de quentamento e arrefriamento nas zonas de mar e de terra d lugar a diferenzas de presin e con iso a ventos locais que chamamos brisas. Durante o da, a terra quntase mis rpido e por iso as brisas van cara ao interior. Pola noite acontece o contrario, pero unha capa de menos espesor e que se interna menos no mar.
5.
Foehn. As situacins meteorolxicas mis desfavorables adoitan producirse en pocas de seca e con ventos deste tipo. Os ventos foehn poden ser moi clidos, secos e de grande intensidade. A sa velocidade e caractersticas desecantes sobre a vexetacin fan que os lumes baixo estas condicins sexan realmente incontrolables. Medronse temperaturas de ata 145 km/h. con contidos en humidade do 3%.
6.
Tormentas. As tormentas de tipo convectivo que se producen con tempo caloroso poden ser secas e producir raios. Con estas condicins poden provocar un gran nmero de incendios ao seu paso, ben que non son as mis frecuentes en Galicia. A propia tormenta pode provocar ventos descendentes de gran violencia (adoitan aparecer antes nubes de desenvolvemento vertical) que dificultan moito a extincin.
7.
Ondas de montaa.
O lume
17
Aparecen cando unha masa de aire se despraza prsa incidindo de forma mis ou menos perpendicular no eixe dunha cadea montaosa. Na aba a sotavento pdese orixinar unha fronte de ondas que segue desprazndose coa corrente de aire, de forma que na parte inferior o vento ten un sentido contrario ao da parte superior. O efecto resultante similar a un vento foehn pero mis atenuado.
8.
Turbillns. Adoitan aparecer en vern e sobre superficies secas e requentadas, entn elvanse de forma repentina e cun eixe case vertical remuos de aire que arrastran follas e po cara a arriba. O seu efecto na loita contra incendios limitado pero importante porque: Se se produce nunha zona queimada pero anda con brasas pode provocar unha reactivacin do incendio. Nunha zona de chamas pode dar lugar a un remuo de lume, facendo que aumente a intensidade, lonxitude de chama e que o seu avance se volva temporalmente impredicible. Pode xerar focos secundarios ao lanzar muxicas a moitos metros.
Estabilidade trmica
Unha atmosfera inestable favorece o tiro ao favorecer o movemento vertical do aire e incrementar a intensidade do incendio. Unha atmosfera estable impide o movemento vertical do aire e dimine a intensidade do incendio.
O clima e a sa influencia nos incendios forestais.

Temos visto que o estado atmosfrico, cuxa cualificacin se basea na presenza e caracterstica dos factores meteorolxicos, pose unha influencia decisiva no inicio e posterior desenvolvemento e comportamento dun incendio. O clima nun concepto amplo o principal regulador das tempadas de ocorrencia de incendios, de forma que en cada rexin as condicins meteorolxicas dominantes asociadas coas condicins da vexetacin determinan que perodos do ano son os mis favorables para a ocorrencia de incendios. Normalmente asciase a tempada de incendios coa poca do ano na que la T maior e o perodo seco mais prolongado, dicir, o vern no clima mediterrneo, feito esta-
O lume
18
tisticamente certo pero que non impide que noutras moitas zonas os lumes poidan acontecer en primavera ou en inverno. En Galicia sabemos que existe un segundo perodo de actividade incendiaria que se d estatisticamente entre as semanas 9 e 14 do ano, e isto posible debido interaccin de factores topogrficos e meteorolxicos cun estado do combustible forestal e unhas prcticas humanas de uso do lume que favorecen a aparicin dos incendios forestais.
Factores topogrficos.
A topografa o mis constante dos tres factores que interveen no comportamento do lume. A topografa ademais vara o clima dunha zona e con iso a sa vexetacin, dicir, existe unha marcada interrelacin cos outros dous. Dentro da topografa inflen: A configuracin ou relevo condiciona o clima, especialmente a formacin de microclimas, e teen grande influencia nos rximes de vento que van incidir na direccin e velocidade de propagacin do lume. As cadeas montaosas son un obstculo para o movemento das masas de aire e cando son altas poden determinar humidades relativas mis altas nas abas de barlovento que nas de sotavento. A exposicin ou posicin das abas das montaas respecto ao ngulo de incidencia dos raios solares ten un efecto importante sobre a temperatura e a humidade relativa, no desenvolvemento da vexetacin que as cobre e o estado de humidade dos combustibles. As abas de solaina teen maior temperatura e menos cantidade de auga e, polo tanto, presentan mis sequidade do combustible. A pendente o factor topogrfico de maior importancia no comportamento do lume. Exerce influencia nas formas de transmisin de enerxa facendo que augas arriba os fenmenos de conveccin e radiacin sexan mis eficientes; por iso, canto mis inclinadas sexan as abas, maiores sern as velocidades de propagacin dun lume que ascende por elas. A influencia da pendente tal que un lume que avanza en terreo chairo, se as demais variables permanecen constantes, ao pasar a unha aba cunha pendente media do 30% a sa velocidade multiplcase por 3.
O lume
19
A altitude un factor determinante no desenvolvemento da vexetacin. Favorece a velocidade do vento, dimine a T e aumenta a humidade relativa co que aumenta a humidade dos combustibles. Ademais pode condicionar o compoente de osxeno no aire.
Sistemas de predicin do comportamento do incendio

As consecuencias dos incendios forestais pdense predicir a partir de modelos que simulen ou comportamento do incendio e consideren a actuacin dos recursos de extincin. Distinguimos 2 grupos de modelos: Deterministas: baseados na interpretacin fsica da propagacin do lume (frmulas matemticas). Estatsticos: emprganse para elaborar mapas de risco. Dentro dos modelos deterministas, o mis importante o modelo norteamericano BEHAVE, cuxo programa se basea na construcin de modelos de combustibles, ademais doutros parmetros facilmente medibles como a humidade do combustible vivo e morto, a velocidade e direccin do vento e a pendente do terreo (combustibles, topografa e meteoroloxa). O BEHAVE o modelo mis estendido do mundo. As e todo ten unha serie de problemas: Non permite a simulacin do lume de copas. Non est conectado a un GIS. Non obstante isto xa foi superado por outros modelos como CARDIN e FARSITE que, empregando os modelos de combustible e ecuacins do BEHAVE, nos trasladaron a un GIS que permite realizar o modelo de expansin do incendio sobre cartografa xeorreferenciada, e mesmo permite simular o combate do lume. Simuladores como o FARSITE serven para analizar e valorar estratexias de extincin e a eficacia dos tratamentos preventivos. Existen outros simuladores como FIREFOC, simulador en desenvolvemento dentro do proxecto europeo MEFISA (Mediterranean Expert Fire Interactive Simulador Aid). O FIREFOC pretende usar o FARSITE e ir mis lonxe ao poder redisimular o lume coas indicacins
O lume
20
do director tcnico de extincin. Pode ademais elaborar distintas estratexias de extincin e, ao poder variar os medios asignados ou cambiar o tempo atmosfrico, pode elaborar distintas estratexias de extincin de xeito case inmediato. Podera valorar cada estratexia no espazo e no tempo.
e organizacin do combate dun incendio: estados dun incendio. Organizacin previa ao combate. Anlise da situacin. Mobilizacin de recursos, ataque inicial, ataque ampliado. Grandes incendios e incendios perigosos. Desmobilizacin e as sas regras.
Anlise da situacin
32
funcionarios C1
FORMACIN
tema
AUTOR: GUILLERMO ACEBAL LUCA Xefe do Servizo de Programacin. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 6 7 10 13 14 15 20 23
Anlise da situacin e organizacin do combate dun incendio: estados dun incendio

ORGANIZACIN
Organizacin previa ao combate Anlise da situacin Mobilizacin de recursos Ataque inicial ou primeiro ataque Ataque ampliado Grandes incendios e incendios perigosos Desmobilizacin
Anlise da situacin
Anlise da situacin e organizacin

do combate dun incendio: estados dun incendio
As accins bsicas que se desenvolven para extinguir un incendio forestal teen como obxectivo actuar sobre algn dos lados do tringulo do lume, que, recordando son: calor, osxeno e combustible. Desde que se chega ao incendio e se comeza a traballar, psase por todas as fases do combate: comezando polo ataque inicial, co obxectivo de rodear todo o permetro, ata que finalmente se procede liquidacin do incendio deixando o bordo absolutamente fro. O combate consistir en realizar un ataque ben directamente sobre as lapas, no bordo do incendio, ou afastados do borde. Dependendo da distancia da lia de control que se estableza con respecto fronte do lume, farase un ataque directo ou indirecto. O ataque directo o mtodo en que a lia de control se establece directamente sobre a fronte do incendio, atacando directamente as lapas.
Anlise da situacin
MTODO
ACCIN
Desprazamento violento do aire Aumentar o vapor de auga
Extintor de explosin Batelumes Auga pulverizada
Cubrir con batelumes Ataque directo Reducir a temperatura do combustible Retirar e dispersar o combustible Cortar, retirar e dispersar o combustible con ferramentas manuais. Sufocar as lapas Cubrir con terra con pa ou bulldozer Emprego de auga
O ataque directo emprgase principalmente en incendios incipientes, superficies pequenas ou partes dun incendio maior, nas que non exista demasiado fume e con pouca lonxitude de lapa. Empregaranse ferramentas de sufocacin (batelumes, pas, aixadas, ), ferramentas de corte (machadas, aixadas, pulaski, ) e de arrefriamento (vehculo motobomba, medios areos, etc.) As vantaxes deste mtodo son: Permtenos reducir os danos do lume ao mnimo da superficie O traballo que realizamos moi eficaz, xa que deixa un bordo fro, polo que non sera necesario tanto esforzo na fase de liquidacin.
Anlise da situacin
En lumes grandes , s veces, mis seguro para os combatentes, xa que podemos achegarnos axia s reas queimadas e fras en caso de producirse unha propagacin rpida que nos sorprenda. Se se dispn de auga, segundo qu casos, o mtodo mis efectivo. As desvantaxes deste mtodo son: Expn os combatentes radiacin calrica e ao fume, especialmente na cabeza do incendio. Cando se est a traballar nun lugar cunha topografa accidentada, o desprazamento do persoal perigoso. A emisin de fascas pode orixinar focos secundarios que poden pechar o combatente. Esta posibilidade maior cando estamos traballando nunha ladeira con pendente. O ataque indirecto consiste en establecer a lia de control a certa distancia do bordo do incendio. Neste mtodo aprovitanse todas as barreiras naturais e artificiais que presenten carencias de combustible e constrense as lias de defensa que sexan precisas, a fin de completar a lia de control. Despois de establecida a lia de control, hai das accins para completar o traballo, en funcin de onde esteamos situados e en funcin da intensidade do incendio: Queimar toda a vexetacin que hai entre a lia e o incendio, dicir, eliminar o combustible intermedio, sempre que se poida controlar o lume que se vai poendo. Agardar a que o lume chegue ata o bordo e se consuma totalmente sen traspasar a lia. Esta opcin pdese completar coa accin de diminucin da capacidade de arder da vexetacin, aumentando o seu contido de humidade con auga, con ou sen retardante. Cando empregar o ataque indirecto: Cando a calor e o fume impiden o traballo do persoal prximo ao bordo. Cando a topografa abrupta ou a vexetacin densa ou unha combinacin de ambas. Cando o bordo tan irregular que require excesivo traballo e a vexetacin que arde de escaso valor. Tamn aconsellable cando existe unha rpida propagacin do lume, ampla fronte e gran emisin de muxicas e, por suposto, en lumes de copas.
Anlise da situacin
As vantaxes deste mtodo son: O traballo mis seguro para os combatentes. Ao seren as condicin de traballo menos duras para o persoal, pdese manter un ritmo de traballo. Os inconvenientes do mtodo son: Ao separarse da fronte do incendio terase que sacrificar a vexetacin intermedia que poida ser valiosa. Tamn dar lugar a un maior permetro da lia de control, aumentando deste xeito os labores de control e liquidacin.
MTODO
ACCIN
Modificar o comportamento da fronte principal mediante a ignicin doutra fronte de lume Ataque indirecto Modificacin das caractersticas do combustible mediante retardantes Modificacin das caractersticas do combustible con ferramentas manuais e mecnicas
Contralumes
Contralumes qumicos Lias de defensa
Anlise da situacin
A eleccin do mtodo de extincin debe ser maximizando a seguridade e o rendemento ptimo do traballo. A extincin do incendio unha secuencia de actividades dirixidas a conseguir eliminar o lume de forma rpida, eficaz e segura. Para que se realice con xito deben terse en conta unha serie de premisas, de forma que poidamos efectuala dun modo sistemtico e organizado. Desde que se recibe a alarma dun posible incendio, o xefe de extincin debe obter e recoller a maior cantidade de informacin posible, para que cando chegue ao lugar do incendio tea practicamente perfilada a actuacin que vai executar. Podemos distinguir 3 estados ou fases nos que se pode encontrar un incendio forestal: Controlado: acoutamento perimetral da propagacin do incendio. Anda que poidan quedar lapas nalgns lugares tense a total seguridade de que o lume non escapar da lia de control. Extinguido: esta fase s se produce despois da liquidacin e cando o lume foi sometido, durante certo tempo, aos labores de vixilancia. Fra de control: ben non se est efectuando ningn tipo de actuacin, ou se se est realizando non capaz de producir variacin sobre a evolucin e propagacin do lume.
ORGANIZACIN
O nivel organizativo dun incendio do tipo piramidal, unha estrutura xerrquica cun mximo responsable das operacins que se realicen para controlar e extinguir o incendio forestal, o director de extincin. Dispor dos medios axeitados que lle permitan avaliar rpida e eficazmente a situacin do incendio en todo momento. O director de extincin ser quen decida a situacin do posto de mando avanzado (PMA), deber dispor de medio de transporte terrestre e, de ser preciso, areo que permita o seu desprazamento ao longo do permetro do incendio para as poder avalialo e actuar en consecuencia. As mesmo, ter sa disposicin os sistemas de comunicacin precisos para comunicarse coas diferentes unidades de traballo, tanto terrestres coma areas, ademais de cos centros de coordinacin.
Anlise da situacin
Organizacin previa ao combate
Actuacins previas deteccin dun incendio

Hai moitas cousas que deben facerse antes de recibir o aviso dun incendio e que posteriormente axudarn toma de decisins correctas. Canto mellor se coeza a zona de actuacin mis fcil ser traballar nela. Os puntos bsicos de coecemento son: Estradas Barreiras Topografa Combustibles Poboacin Mapas
Coecemento do perigo meteorolxico de incendios

A diferenza dos combustibles e da topografa, o tempo cambia continuamente. Hai que coecer o tempo do da anterior, e as predicins para o da en que se produce o lume e as do da posterior. Tamn se debe estar ao tanto do ndice de perigo. Os factores mis importantes son: Velocidade e direccin do vento Duracin da seca ou choiva cada Humidade do combustible forestal
Anlise da situacin
Comportamento do lume
Hai que analizar o comportamento do lume dos incendios recentes, prever para cada da como se comportara o lume nos incendios que se puidesen declarar.
Coecemento das forzas de apoio

Equipo e persoal: necesario coecer exactamente os rendementos que se poden esperar dos distintos medios de extincin e dos tempos de chegada s zonas mis conflitivas. Diariamente debe comprobarse o estado dos equipos e repostos. Forzas de apoio: hai que coecer os medios auxiliares cos que se pode contar se os propios non son suficientes (medios mis prximos doutro distrito, provincia, medios do ministerio, medios do exrcito,). A travs da lia xerrquica correspondente debe terse conexin con eles para poder avisalos se for necesario.
Actuacin ao recibir o aviso dun incendio

Os datos que deben recollerse antes de sar cara ao lume son: Localizacin exacta do lume Propietario Extensin estimada do incendio Tipo de combustible que est ardendo Velocidade do lume Causa suposta Masas forestais e bens ameazados Persoa que detectou o lume De camio cara ao lume debemos: Repasar os coecementos sobre a zona do incendio Repasar o ocorrido en incendios recentes, tendo en conta os combustibles, o terreo e o tempo actual. Como se espera que evolucione este lume comparado cos ocorridos na zona?
Anlise da situacin
Observar os indicadores locais de tempo, e velocidade e direccin do vento e a nebulosidade. Ao ver a columna de fume dbese observar a sa forma e cor. Ao achegarse ao lume, dbese facer pola parte que se tea pensado realizar o primeiro ataque.
Chegada ao lume
Ao chegar ao incendio, dbese observar con tranquilidade ata facerse unha idea completa do que est sucedendo, os minutos seguintes son crticos para o xito do primeiro ataque. Hai que pensar s prsas pero tomando o tempo suficiente para adoptar as decisins correctas. As decisins que se deben tomar son: Por onde atacar o lume Como facelo Medios necesarios Apoio que se necesitar
Anlise da situacin
10
Anlise da situacin
A clave para un eficaz combate dos incendios comprende varias tarefas, como vimos no apartado anterior, e neste sern previas accin sobre o terreo. Recoecemento: esta accin implica coecer directamente no lugar que o que est sucedendo, co fin de obrar en consecuencia. Hai que estudar as diversas partes do incendio e os problemas que poden xurdir especialmente na fronte do lume. Se non pode verse todo o incendio e non se sabe o que hai na direccin en que avanza, haber que desprazarse para sabelo ou enviar algun. Factores que deben considerarse Punto de orixe e causa: dbese protexer calquera indicio de cmo se iniciou o lume para investigacins posteriores. Extensin do incendio Situacin da fronte Valores ameazados pola fronte (vivendas, masas forestais, infraestruturas,) Tempo atmosfrico Comportamento do lume
Velocidade de avance Lenta Moderada < 30 m/min Perigosa 30 80 m/min Crtica > 80 m/min
Anlise da situacin
11
Altura das lapas Se existe emisin de focos secundarios e a que distancia, de ser o caso Tipo de lume (copas, solo, subsolo)
Combustible
Disposicin do combustible, continuidade horizontal e vertical do combustible Tipo de combustible Existen combustibles areos Hai acumulacins perigosas de combustibles
Topografa Hora do da A seguridade do persoal Unha vez completado o recoecemento do incendio podemos pasar etapa seguinte de avaliacin.
A avaliacin
A avaliacin un proceso incesante de estudo das condicins actuais do incendio e das que poderan ocorrer. O director de extincin o responsable da avaliacin, da cal se desprendern as accins futuras tendentes ao control do lume. En realidade, o proceso da avaliacin, como xa se foi describindo nas epgrafes anteriores, comeza xa ao recibirse a alarma de incendio. Ao chegar ao incendio o director de extincin comezar a avaliar a situacin sobre o terreo e inmediatamente tomar as decisins de importancia. A avaliacin deber concentrarse en: Localizar os posibles valores ameazados pola propagacin do incendio. Considerar a seguridade dos combatentes e habitantes do lugar. Determinar o tipo e a localizacin dos combustibles que se queiman e estn ameazados. Observar o comportamento do lume. Apreciar as dimensins do incendio. Estimar os efectos da topografa no lugar do lume.
Anlise da situacin
12
Analizar o tamao e o comportamento do lume, e valorar a cantidade de medios humanos que se podern empregar. Ter presente ante todo a seguridade. Ir elaborando un plan alternativo por se falla o primeiro, ou por se as condicins do lume se modifican. Establecer e asegurar as comunicacins co seu centro de coordinacin. A avaliacin contina anda despois do despacho de medios, non se detn, pois as condicins do incendio poden variar en pouco tempo e de forma rpida. Polo tanto, o director de extincin debe estar en continuo proceso de anlise e avaliacin, e as estar preparado para cambiar os plans de ataque tantas veces como sexa preciso. Planificacin: teremos un plan que imos executar. Estar baseado nestas partes: Estratexia. Establcense os obxectivos desexados, o que queremos conseguir. Estes obxectivos deben ser mensurables, recoecibles e comunicables. Todos os medios e persoal deben asegurarse de que recibiron, coecen e entenden o plan de accin. Tctica, mediante a cal son executados os obxectivos definidos na estratexia. A execucin das tcticas ser realizada polo persoal e os medios asignados no lume. As mesmo, o director de extincin debe organizar as cuadrillas segundo a estratexia elixida, para alcanzar os obxectivos. Debera fixarse un horario que axudase a controlar os traballos e a avaliar o desenvolvemento das tarefas.
Anlise da situacin
13
Mobilizacin de recursos
A mobilizacin de recursos realzase en funcin da magnitude e gravidade do incendio. Dependendo da importancia e da dificultade do seu control distinguimos tres etapas para o seu combate. Primeiro ataque Ataque ampliado Gran incendio
Anlise da situacin
14
Ataque inicial ou primeiro ataque
o primeiro traballo que se desenvolve nun incendio, xeralmente cos medios que estn mis prximos ao lugar, mobilizados polo procedemento de despacho automtico, inmediatamente despois da alarma dada pola rede de deteccin ou calquera outro medio. A organizacin normal do primeiro ataque consiste en:
Anlise da situacin
15
Ataque ampliado
O ataque ampliado necesario cando o incendio non puido ser controlado polos medios que realizan o primeiro ataque e preciso incorporar mis medios. O paso dun primeiro ataque ao ataque ampliado producirase como consecuencia da solicitude do director de extincin, tendo en conta o comportamento actual e previsto do lume, as como a efectividade dos traballos que estn realizando os medios de que se dispn. Esta solicitude de incorporacin de mis medios ser aprobada polo centro de coordinacin, que trasladar a orde de mobilizacin dos medios ao lugar do incendio.
Anlise da situacin
16
Transicin do primeiro ataque ao ataque ampliado

O director de extincin no primeiro ataque ser normalmente o que organice os traballos no ataque ampliado, salvo que o centro de coordinacin decida facelo doutro xeito, o que deber comunicarllo primeiro. O director de extincin no primeiro ataque, despois de solicitar reforzos, deber apartarse da lia de lume e preparar a incorporacin dos novos medios, e seguir os pasos que se expoen a continuacin:
Anlise da situacin
17
Establecer un posto de mando (PM), comunicando a sa localizacin ao centro de coordinacin. No PM deberanse presentar os medios que cheguen como reforzo para recibir instrucins. No PM existirn medios de comunicacin por radio para conectar con todos os medios terrestres e areos que acudan. O PM ser, normalmente, o vehculo do DE. Realizarase un plano do incendio, sinalando punto de orixe do incendio e a localizacin actual dos medios que realizaron o primeiro ataque. Manter informado o centro de coordinacin do seguinte:
Comportamento do lume Chegada de reforzos e traballos encomendados Bens ameazados Condicins meteorolxicas, especialmente cambios
Ao chegar os reforzos o director de extincin realizar o seguinte: Dividir o incendio en sectores: flanco dereito e esquerdo ou sector A e B. Distribuir responsabilidades entre as brigadas que cheguen, asignndolles os sectores previstos. Distribuir os medios mecnicos que cheguen (vehculos motobomba, tractores, avins e helicpteros). No ataque ampliado pode ser necesario que o director de extincin DE designe os seguintes axudantes: Axudante de operacins (AO) para:
Supervisar directamente a efectividade da actuacin dos medios e persoal Comprobar o cumprimento das normas de seguridade
Axudante de loxstica (AL), para que se ocupe das necesidades de:

Comida e bebida Combustible para vehculos Ferramentas e equipo Lugares para descansar e durmir Sanitarias
Axudante de planificacin (AP), para que se ocupe de :

Levar o inventario de medios que estn actuando Anotar as horas de chegada e sada destes medios Obter predicins meteorolxicas Preparar plano Servir de enlace se interveen medios de distintas organismos ou administracins
Anlise da situacin
18
Incorporacin de medios ao ataque ampliado

A incorporacin debe facerse ordenadamente baixo o control do DE ou do AP. O director de extincin deber ter previstos os medios que se van incorporar e o momento en que o farn, tras ser comunicado polo centro de coordinacin. Informacin para o seu despacho: antes de sar da sa base estes medios recibirn a travs do centro de coordinacin a seguinte informacin: Identificacin do incendio Localizacin Hora de iniciacin Condicins meteorolxicas Comportamento do lume Modelos de combustible Tcticas que se estn aplicando Medios que estn actuando Nome do director de extincin Lugar do posto de mando Frecuencias de radio Prioridades en relacin cos valores a protexer Vas de acceso Previsins para comer e durmir Asistencia mdica mis prxima Informacin para a incorporacin. Ao aproximarse ao incendio, os medios que se incorporan conectaranse por radio co PM e solicitarn instrucins para a sa incorporacin. Facilitarselles a seguinte informacin, ben por radio ou persoalmente no PM: Situacin do incendio, inclundo un plano do incendio. Modelos de combustible. Zonas onde hai maior acumulacin de combustible Predicin meteorolxica Topografa Previsins de comportamento perigoso do lume
Anlise da situacin
19
Medios que estn actuando Plan de ataque actual Puntos de auga Camios de acceso e reas cortalumes Previsins para comer e descansar Instrucins especficas sobre: sector de actuacin, grupo co que se integrarn e traballarn e nome da persoa responsable, duracin prevista da sa intervencin. Limitacins de seguridade por presenza doutros medios ou riscos especficos
Anlise da situacin
20
Grandes incendios
e incendios perigosos
Considranse incendios especialmente perigosos aqueles que escapan ao ataque ampliado, con duracin superior a 48 h ou superficie afectada maior de 100 ha. O seu control requirir a mobilizacin de gran cantidade de medios. O manexo eficaz e seguro destes medios esixe a sa distribucin dentro dunha estrutura cun organigrama que se detalla a continuacin. O seu funcionamento ser acorde cun plan de operacins establecido ad hoc e revisado segundo evolucionen as circunstancias do incendio.
Anlise da situacin
21
Organigrama
Anlise da situacin
22
O coordinador de incendios ir cubrindo os postos do organigrama segundo vaia sendo necesario, utilizando desde o principio o persoal e medios que interveen na fase de ataque ampliado. Se parte deste persoal debe ser substitudo por causa do tempo que leva no incendio, o novo persoal deber recibir do persoal sante a informacin que se indica no ataque ampliado. A orde de retirada debe ser clara e respectuosa cos traballadores, recoecendo o labor que desenvolveron. Transmitirase o mximo de informacin ao persoal que se incorpora. O centro de coordinacin ter en conta a capacidade do persoal dispoible para cubrir o organigrama. En xeral, os postos de director de extincin e xefes de seccin non teen que ser ocupados necesariamente polas mesmas persoas que dirixiron o ataque ampliado, anda que coincidirn frecuentemente.
Anlise da situacin
23
Desmobilizacin
Ao estaren varios e s veces numerosos medios intervindo no ataque ampliado previsible que algns deban retirarse antes de que o lume se declare extinguido. Todas as retiradas deben ser comunicadas e autorizadas polo posto de mando. Na retirada o responsable do medio debe informar sobre o traballo que realizaba e o estado do incendio. Os vehculos e medios areos poden temporalmente retirarse a repoer combustible. Todo o persoal, despois de mis de 6 horas de traballo, debera retirarse durante 1 hora para comer e descansar nas proximidades do incendio. O tempo mximo de intervencin no incendio, inclundo o desprazamento de ida e volta sa base, non exceder as 12 horas. O tempo de descanso, despois dun perodo completo de intervencin de 12 horas, ser de 12 horas, como mnimo. As regras de desmobilizacin son: Manter un sistema de documentacin da mobilizacin
Utilizar un sistema durante a mobilizacin para rexistrar os datos, sobre todo os recursos enviados ao incendio O sistema s til se est completo durante a mobilizacin Hai que anotar os datos sobre o apoio loxstico, non s o persoal Rexistrar os datos de chegada ao incendio.
Anticipar as necesidades de desmobilizacin

Asignar unha persoa a esta tarefa durante a mobilizacin Esta persoa a responsable da desmobilizacin.
Anlise da situacin
24
Establecer ou obter prioridades para a liberacin de persoal e equipos

Consultar cales son os recursos necesarios e cales non Consultar para determinar se existen outras prioridades noutros lugares Determinar as necesidades e que recursos permanecen
Establecer regras para a desmobilizacin

Desear un sistema de desocupacin Unha vez establecido hai que dalo a coecer a todo o persoal
Coecer as condicins en que se atopan os recursos

Se estn descansadas Se estn listas para acudir a outro incendio
Considerar os mtodos de transporte Desmobilizar xuntos equipos ou persoal que teen o mesmo destino. Hai que confirmar a chegada dos recursos ao seu destino A desmobilizacin require anticipacin, dbese prever o horario de desmobilizacin.
Direccin de operacins con motobomba.

Deseo e caractersticas do vehculo motobomba
FORMACIN
tema
33
funcionarios C1
AUTOR: GUILLERMO ACEBAL LUCA Xefe do Servizo de Programacin. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 6
Direccin de operacins con motobomba. Deseo e caractersticas do vehculo motobomba Lias de defensa no incendio forestal. Caractersticas destas segundo a tipoloxa do incendio, climatoloxa, estacin do ano e medios empregados na extincin
CARACTERSTICAS DAS LIAS DE DEFENSA
7 12
Maquinaria pesada: tipos de mquinas, caractersticas e equipamentos. Rendemento e limitacins. Mtodos de traballo. Normas de seguridade.
Tipos de mquinas Caractersticas e equipamentos RENDEMENTOS E LIMITACINS MTODOS DE TRABALLO Normas De Seguridade
12 16 18 19 20
Direccin de operacins con motobomba 2
Direccin de operacins
con motobomba. Deseo e caractersticas do vehculo motobomba
Os vehculos motobomba consisten nun equipamento de extincin composto por cisterna, bomba, mangueiras e material diverso, que vai montado sobre o chasis dun vehculo con capacidade todo terreo, xeralmente de bastidor rxido e potencias variables. O seu emprego principal no incendio consiste na aplicacin de auga sobre a lia de lume, mediante ataque directo. O emprego de auga na extincin presenta as seguintes caractersticas: Vantaxes Traballo efectivo que deixa o bordo fro e practicamente non require liquidacin Permite reducir os danos do lume a un mnimo de superficie En incendios estendidos o mtodo mis seguro para o combatente, xa que permite romper a lia de lume e acadar reas queimadas e fras O traballo con auga obtn maiores rendementos que o realizado con ferramentas manuais Desvantaxes Expn os combatentes radiacin calrica e ao fume, especialmente na cabeza ou fronte de avance En topografa abrupta, o desprazamento do persoal pode resultar perigoso A emisin de fascas pode orixinar focos secundarios que encerren os combatentes A dotacin deste tipo de vehculos por parte dos servizos forestais realizouse considerando tradicionalmente tres grupos de factores: Factores tericos, baseados no estudo e deseo tcnico destes vehculos
Factores prcticos, baseados na experiencia e utilizacin dos equipamentos nos incendios Factores de mercado, baseados na dispoibilidade de chasis adecuados no mercado O estudo destes tres grupos de factores configurou un determinado tipo de vehculo contra incendios, coa definicin dos parmetros mnimos mis recomendables para os seus equipamentos, como por exemplo volume da cisterna, potencia da bomba, potencia e par do motor, etc. Pero ademais disto, dadas as complicadas condicins en que este tipo de vehculos teen que prestar servizo no monte (pendentes, natureza do terreo), as calidades de desprazamento do vehculo son fundamentais e veen moi marcadas polas limitacins que impoen as caractersticas do seu chasis. Por esta razn emprgase habitualmente un chasis todo terreo, no cal importante, de acordo coas nosas necesidades, dimensionar certas cotas e ngulos entre os cales estn: Altura libre, ou distancia entre o chan e a parte mis baixa do vehculo ngulo de ataque, formado pola superficie do terreo e a lia que une o punto de contacto da cuberta co chan e o parachoques, que habitualmente est comprendido entre 30 e 40
ngulo de sada, equivalente ao anterior e situado na parte traseira do vehculo, que habitualmente est comprendido entre 20 e 35
ngulo de crista: o vrtice deste ngulo correspondera ao punto medio do vehculo na sa parte inferior. Os seus lados seran as lias rectas que, partindo deste punto, pasen pola base das rodas; o seu valor oscila entre 135 e 150
Pendente mxima superable, que permite superar en xeral ramplas de ata 45 (100%) Pendente transversal mxima, ou inclinacin mxima transversal que pode superar o vehculo, que acada valores mximos do 55%
Capacidade de vadeo, mxima profundidade de masa de auga que pode atravesar Raio de xiro: interesa que sexa o mis reducido posible Centro de gravidade: interesa que sexa o mis baixo posible Hai outros moitos factores que cmpre ter en conta, pero en definitiva interesa que a unidade resultante sexa de manexo o mis sinxelo posible. Dependendo do tipo de chasis, podemos distinguir entre vehculos lixeiros (son os mis aptos para vixilancia e poden levar ata 400 litros de auga), medios (1.500 a 3.500 litros) e pesados (de 4.000 litros en diante); estes ltimos son a maiora. Poucos fabricantes cumpren coas condicins mis exixentes de cotas e ngulos para o servizo no monte, e entre estes destacan: MERCEDES-UNIMOG e URO. O vehculo motobomba consta de das partes claramente diferenciadas. Unha o chasis. Actualmente o elemento motor destas unidades avanzado e moi fiable. Adoita ser un bloque turbo-disel de 4 ou 6 cilindros, con potencias de 180 CV, unidos a caixas manuais ou automticas. Hoxe en da, as motobombas incorporan un gran nmero de accesorios e equipamentos de seguridade e autoproteccin para facilitar o seu funcionamento no monte. A outra parte da motobomba o equipo de extincin, e a bomba o elemento mis importante. Adoita ser de tipo centrfugo. Son mis duradeiras as que incorporan elementos do corpo da bomba en bronce. Son capaces de proporcionar grandes caudais e presins medias e altas, e conctanse toma de forza do motor do vehculo mediante unha caixa transfer.
Lias de defensa no incendio forestal.
Caractersticas destas segundo a tipoloxa do incendio, climatoloxa, estacin do ano e medios empregados na extincin
Unha lia de defensa un procedemento de ataque indirecto, e consiste na apertura dunha faixa de terreo onde se extrae o combustible e as primeiras capas de terra ata o solo mineral, dispoendo o combustible extrado ao lado contrario de onde avanza o lume. un labor que exixe moito esforzo, polo que sempre que sexa posible empregaremos maquinaria pesada, anda que en moitos puntos a construcin da lia deber ser manual. Construiremos a lia de defensa a unha distancia da fronte que nos permita terminala antes de que o lume a alcance. O largo en funcin da altura do combustible, da intensidade do incendio e do vento e a costa; o largo da lia debe ser tal que evite que o calor queime o combustible verde do outro lado da lia. A construccin da lia ten que seguir catros pasos:
1.
Cortar o combustible: con isto abrimos o espazo suficiente para que poidan traballar as demais ferramentas. Este labor realizmolo con ferramentas de corte como machados, podns, motoserras, motorrozadoras, etc.
2.
Retirar todo o material cortado.

3.
Cavar e picar todo o solo, arrincando cepas, races, talos, pastos, etc. con ferramentas para cavar e raspar como pulaskis e macleods.
4.
Raspar esta mestura de solos e restos fra da lia, con ferramentas de raspado como restrelo-aixada e pas. Para unha correcta realizacin das lias de defensa dbense observar as seguintes prescricins: calquera lia debe empezar e rematar en puntos seguros (puntos de ancoraxe) se o lume sobe por unha ladeira, debe localizarse inmediatamente detrs do cumio se o lume baixa por unha ladeira, debe localizarse no fondo do val, na aba da ladeira contraria a lia debe apoiarse en barreiras naturais, tales como ros, encoros, rochas, etc. a lia debe apoiarse en camios, pistas ou devasas que sirvan de acceso aos medios de extincin e de escape en caso de necesidade. Pola mesma razn, terase especial coidado no trazado da lia, de forma que o seu acabamento poida servir de va de escape procurarase que a lia non tea sadas nin entrantes deber contornar os focos secundarios estar suficientemente separada da fronte de lume, de forma que permita o seu acabamento antes da chegada do lume se o lume de solo deber ter de 50 cm a 4 m de largo. Se lume de copas, a lia deber ter de 7 a 10 m se o lume de subsolo, haber que profundar ata o solo mineral
CARACTERSTICAS DAS LIAS DE DEFENSA 1 Lia

Se o combustible lixeiro e as condicins meteorolxicas permiten traballar moi preto do lume, e este non de grande intensidade nin existe posibilidade de focos secundarios, constrese unha nica lia.
1+1+.... Lias
Se as condicins son similares s anteriores pero existe risco de que o lume pase ao mato, constrense lias paralelas, separadas 3 m unhas doutras sucesivamente. O lume ir cedendo en intensidade ao paso de cada lia e ser mis fcil o seu control.
2 Lias
Neste caso, o combustible e as condicins meteorolxicas son mis desfavorables que nos anteriores. Constrense das lias paralelas que se deben solapar sen que quede vexetacin entre elas. Hai que rematar a segunda lia antes de que o lume chegue primeira, vixiando durante toda a operacin que o lume non pase por ningn punto.
2 Lias + queima.
Se se produce unha iniciacin de focos secundarios moi febles, debidos ao vento, con humidade relativa e vexetacin, dbese iniciar unha queima de alargamento de 20-50 m detrs do tractor que constre a segunda lia, vixiando ata que o lume chegue fronte de queima, xa que pode aumentar, nese momento, o risco de focos secundarios capaces de saltar a lia dobre.
2+2 Lias
Cando se incrementa o nmero e a intensidade dos focos secundarios, constrense das parellas de lias separadas 3 m, debendo rematar a 4 antes de que o lume chegue primeira. Incluso se a situacin o require, pdese realizar unha queima de alargamento na franxa dos tres metros que separa as lias. Hai que prestar atencin vixilancia cando o lume chegue primeira lia. importante que cando os focos secundarios gaan intensidade, se se realiza unha queima de alargamento desde a lia 1 cara ao lume, o encontro das das frontes de chamas provoca un grande incremento na distancia de aparicin de focos secundarios, polo que hai que procurar que esta se realice ao dobre da distancia a que aparecen os focos secundarios iniciais.
Lias mltiples (3-4 solapadas)

Segundo empeoran progresivamente as condicins do lume, exectanse lias mltiples cunha construcin anloga lia dobre. As construcins das lias de control pdense acelerar contando con parellas de tractores que, unha vez consolidada a lia da fronte, poden iniciar a delimitacin dos flancos.
Deben iniciar a apertura da lia traballando xuntos, separndose cando estea rematada a lia dobre, ben sexa para a vixilancia da zona, ben para abrir un deles a lia dun flanco mentres o outro retrocede, construndo a terceira lia frontal e comezando a construcin da lia noutro flanco. Se traballan ss, nunca deben comezar o tratamento dos flancos sen ter consolidada a lia frontal de defensa cos outros medios terrestres ou areos.
Os medios areos son sumamente tiles pola sa magnfica visibilidade do conxunto do incendio, rapidez de localizacin dos perigosos focos secundarios que poden saltar a lia frontal, acceso e ataque inmediato a eles, ben sexa puntual (por helicpteros) ou en franxas (por avins).
Maquinaria pesada:
tipos de mquinas, caractersticas e equipamentos. Rendemento e limitacins. Mtodos de traballo. Normas de seguridade.
No combate dos incendios forestais, a construcin da lia de control de forma manual sempre un traballo lento e penoso debido s condicins en que hai que levalas a cabo. Con frecuencia, a escaseza de medios humanos, a densidade e o tipo de vexetacin, a velocidade da fronte do incendio, etc. son factores limitantes para a sa realizacin de forma manual. Como solucin, nestas situacins emprganse equipamentos mecanizados autopropulsados que permiten realizar estes traballos moi rapidamente, anda que existen tamn limitacins pola natureza dos solos, pendentes do terreo e densidade do arboredo, que poden restrinxir e mesmo impedir a sa utilizacin. Hoxe en da, a maquinaria pesada constite un medio valioso para o control de incendios forestais de certa importancia e a ferramenta imprescindible para o control dos grandes incendios cando, polas condicins en que estes evolucionan, dimine a eficacia doutros medios. Xunto coas brigadas forestais, a maquinaria pesada permanece no monte practicamente todo o ano, garantindo as a sa dispoibilidade tamn en meses fra da campaa de incendios.
Tipos de mquinas
A maquinaria pesada que se pode utilizar nos traballos de extincin de incendios forestais divdese en:
Tractores de rodas Tractores de eirugas
Tractores de rodas
o tractor de rodas emprgase fundamentalmente en traballos mis lixeiros e con menores dificultades orogrficas como poden ser traballos de remolque e arrastre, e outros traballos axudados doutras mquinas auxiliares ou apeiros como as rozadoras para realizar traballos de rozas. Tamn se empregan, para operacins de menor envergadura, na apertura e conservacin de infraestrutura como o caso das pas cargadoras, mixtas, pequenas retroescavadoras e motoniveladoras. O tractor de rodas adoita ir equipado con: Pequena coitela empuxadora. Posibilidade de portar e accionar diferentes apeiros e mquinas a travs da toma de forza e do equipamento hidrulico. O tractor de rodas ten a seguintes vantaxes con respecto ao tractor de cadeas: Maior rapidez na execucin do traballo. Maior rapidez nos desprazamentos. Posibilidade de desprazarse por estrada. Menor deterioracin das vas ao desprazarse por elas. Menor incidencia no terreo ao traballar sobre el, menor alteracin do solo.
Tractores de eirugas
Basicamente son os tractores eirugas as mquinas que ofrecen unha maior versatilidade para este tipo de traballo. En esencia, o tractor eiruga porta unha pa empuxadora montada sobre un bastidor, que se acciona hidraulicamente.
1.- Folla; 2.-Bastidor; 3.-Brazo de inclinacin; 4.- Cilindro hidrulico
O tractor de cadeas emprgase para traballos semellantes descritos no tractor de rodas, pero que requiran maior capacidade de traballo e potencia, como ser a apertura de devasas e vas forestais, no caso de traballos de prevencin, e apertura de lias de defensa en ataque indirecto na extincin; tamn podera realizar vas de penetracin. O tractor de cadeas leva unha coitela empuxadora con diferentes posibilidades de movemento, montada sobre un bastidor que se acciona hidraulicamente. Atendendo posicin da folla, diferncianse 4 tipos: Buldozer. Angledozer. Tiltdozer. Tipdozer. Buldozer: o tipo mis bsico, cunha coitela recta ou curva, perpendicular ao eixe lonxitudinal do tractor, e pose s dous movementos: elevacin e descenso da coitela; poder fixar esta a distintas alturas con respecto ao terreo.
Partes da folla dun buldozer: 1.- Reforzo lateral; 2.-Veso; 3.- Coitela; 4.- Canto
Angledozer: a coitela ten un movemento angular con respecto ao eixe lonxitudinal do tractor, e pdese situar en diferentes posicins. parte disto, conserva os movementos do buldozer.
A folla pode inclinarse e colocarse en 3 posicins
Tiltdozer: ademais dos movementos anteriores, ten a posibilidade de subir e baixar un dos extremos da coitela ata uns 30 cm con respecto ao outro.
O tiltdozer pode inclinar a folla polos seus extremos 30 cm a cada lado
Tipdozer: caracterzase por ter maior capacidade de conferir coitela maior ou menor ngulo de ataque ao terreo, pois pode inclinala cara adiante ou cara atrs cando o traballo as o requira.
Variacin do ngulo de ataque na folla do tipdozer
Caractersticas e equipamentos
As caractersticas mis importantes neste tipo de maquinaria son: Accionamento hidrulico de pas empuxadoras Convertedor de par
Peso do vehculo Potencia Tipo de pa empuxadora Potencia en barra O accionamento hidrulico das pas o sistema mis moderno e vantaxoso pola sa exactitude, rapidez e seguridade na orientacin da folla; fronte aos sistemas manuais e de poleas, mis antigos, as sas vantaxes son manifestas. Nos percorridos ladeira abaixo, o primeiro sistema permite unha maior velocidade de desprazamento e a folla pode actuar como freo xa que se pode cravar no chan se necesario, anda que os danos derivados por este tipo de actuacin poden ser graves. A mquina ideal para o seu emprego na extincin de incendios forestais un tractor eiruga, con cabina pechada, de aproximadamente 180 CV de potencia, con pa de pulo lateral (angledozer) e capacidade de tiltdozer e dotado de ripper. Mquinas inferiores en tamao e en potencia non interesan, posto que a nica vantaxe que poderan presentar un desprazamento mis sinxelo; porn, hora da extincin o seu rendemento inferior. Mquinas superiores tampouco resultan idneas posto que, a pesar da sa maior capacidade de traballo, o desprazamento cara ao incendio sera practicamente imposible. O tractor ten un peso total aproximado de 22 t e un largo de labor coa coitela de 3.60-3.80 metros. Cabina pechada con aire acondicionado, esta caracterstica moi importante nos incendios por lle facilitar ao operador de pa o seu labor en extincin, xa que debe soportar unhas temperaturas moi elevadas, que non s soporta a mquina senn tamn o operador de pa. O tractor traballa en frontes nas cales pola sa intensidade de chama e calor radiante non pode traballar ningn outro medio terrestre de extincin en ataque directo. fundamental que o tractor se encontre en perfecto estado de uso para evitar posibles avaras que poan en serio perigo tanto o operador de pa como o resto do persoal que participa na extincin. O equipamento do tractor, parte dos elementos bsicos como son a pa e o propio tractor, debe contar cunha serie de equipamentos adicionais que faciliten o traballo e axuden a realizalo dunha forma mis cmoda e efectiva:
Bastidor protector, que protexa o condutor tanto de plas ou impactos como en caso de envorcadura no monte cabina, que ille da calor e con aire acondicionado cabrestantes, moi importantes para poder sar polos seus propios medios de atrancos e situacins comprometidas radio, para estar en contacto coas unidades do operativo de extincin cadeas de arrastre, para poder tirar doutros vehculos avariados, troncos ardendo, etc. ferramentas: machado, pa, batelumes, etc. e auga para beber equipamento de proteccin individual
RENDEMENTOS E LIMITACINS
Denomnase rendemento dunha mquina o material que move en cada ciclo de traballo, dicir, expresa os metros cbicos ou toneladas movidas por ciclo. A realidade da extincin ben distinta, e por tanto debemos expresar o rendemento en metros de lia de control construda ou de lia de lume apagado por unidade de tempo. Desta forma expresaremos o rendemento en metros por hora.
Combustible
0<p<30%
30<p<60%
Pasto Mato Bosque aberto Bosque tupido Restos espallados Restos abundantes
1.400 700 750 500 750 500
2.000 950 1.000 650 1.000 850
850 425 400 250 400 250
1.600 750 850 350 850 650
As limitacins deste medio de extincin son a topografa, os afloramentos rochosos, os combustibles na rea de traballo, o tipo de propiedade do terreo e a lentitude no seu desprazamento ata o lugar do incendio. Para resolver esta dificultade, establcense os retns de maquinaria, en que o tractor permanece montado sobre gndola as 24 horas do da, preto dun n de comunicacins e listos para realizar calquera sada cara ao incendio.
MTODOS DE TRABALLO
Existen dous mtodos de traballo: o ataque directo, no cal se elimina o combustible ou o comburente na propia fronte de lume, e o ataque indirecto, no cal se executa a apertura de lias de defensa ou como apoio do contralumes. Nun incendio, seguramente se van utilizar simultaneamente os dous tipos de ataque, xa que en case todas as frontes hai zonas en que a pa non pode chegar chama.
Ataque directo
Ser aplicable en incendios que presenten as caractersticas seguintes: intensidade de calor elevada de forma que non permita o achegamento fronte das brigadas de extincin ou motobombas modelos de combustible que anda que permitan o ataque directo doutros medios minoran os labores de extincin pendentes que obriguen a un traballo excesivo das brigadas de extincin frontes dunha lonxitude considerable nas cales doutra forma se requiriran moitos medios para o seu control No ataque directo pdense empregar os dous procedementos en funcin, principalmente, da pendente e do sentido de avance do incendio por esa pendente: fronte ascendente: eliminacin do comburente fronte descendente: eliminacin do combustible Para a eliminacin do comburente realzase unha manobra de bolsa sobre o lume, ben polos flancos de cola a cabeza, ou ben cortando a cabeza nun punto e percorrendo posteriormente os flancos de cabeza a cola. O tractor disponse coa fronte de lume aproxima-
damente no terzo traseiro da pa e picando coa punta desta na zona verde. Ao ir avanzando o tractor, vai abrindo un socalco de xeito que a terra que se arrinca discorre por diante da pa e se vai depositando sobre o lume, co cal, ao enterralo acaba co oxxeno e o apaga. Este procedemento ten a gran vantaxe de que por detrs da actuacin do tractor a fronte vai quedando apagada e separada do resto da masa de combustible por un socalco de varios metros de largo. Cando a pendente do terreo non permite enterrar a fronte de lume, porque este vai descendendo por unha ladeira e haxa que traballar por debaixo, brese un socalco o mis prximo posible fronte e elimnase o combustible e dixase que baixe o lume.
Ataque indirecto
Cando resulte imposible ou moi arriscado realizar ataque directo, ou cando concorra unha das seguintes circunstancias, ser necesaria a realizacin de ataque indirecto: Cando a intensidade do lume sexa excesiva Incendios virulentos por fortes ventos Presenza de focos secundarios. Lume de copas en masas adultas Presenza de zonas con litoloxa limitante: rochas, zonas pantanosas, etc. Pendente excesiva do terreo Os dous procedementos de ataque indirecto son a apertura de lias de defensa e o contralume, anda que na maiora das ocasins a apertura da lia de defensa leva a un contralume desde esa lia aberta.
Normas De Seguridade
1.
Nunca se debe saltar da mquina. Cmpre utilizar os medios instalados para baixar e empregar ambas as mans para suxeitarse.
2.
Non colocarse xustamente diante ou detrs do tractor cando estea a traballar.

3.
Non usar o tractor en puntos da fronte onde avanza moi rpido o lume.
4.
Nos traballos de mantemento e reparacin, aparcar a mquina en chan firme, colocar todas as pancas en posicin neutral e parar o motor quitando a chave de contacto.
5.
Evite sempre que sexa posible manipular co motor quente cando alcanza a sa temperatura; calquera contacto pode ocasionar queimaduras graves.
6.
Mirar continuamente na direccin da marcha para evitar atropelos durante a marcha atrs.
7.
En terreo pendente, o persoal evitar colocarse xustamente enriba ou debaixo do tractor.

8.
Permaneza separado de todas as partes xiratorias ou mbiles da mquina.

9.
Non solde ou corte con soprete tubaxes que contean lquidos inflamables.
10.
Non intente subir ou baixar da mquina se vai cargado con subministracins ou ferramentas.
11.
Non realice modificacins, ampliacins ou montaxes de equipamentos adicionais na mquina que prexudiquen a seguridade.
12.
En previsin de envorcaduras, a cabina debe estar en todo momento libre de obxectos pesados.
13.
Prohbese o transporte de persoas sobre o tractor para evitar o risco de cadas e atropelos.
14.
Prohbese o abandono da mquina sen apoiar antes sobre o chan a coitela.
15.
Controlar a existencia de fugas en mangueiras, racores. De existiren, elimneas inmediatamente.

16.
Non utilice nunca axuda de arrincada en fro a base de ter preto de fontes de calor.
17.
Durante o xiro do motor tea coidado de que non se introduzan obxectos no ventilador.
18.
Non se admitirn mquinas que non tean proteccin de cabina antienvorcadura ou prtico de seguridade.
19.
A mquina estar dotada dun extintor, timbrado e coas revisins ao da, as como de luces e bucina de retroceso.
20.
Antes de arrincar o motor, dbese comprobar que todos os mandos estn na sa posicin neutra para evitar postas en marcha intempestivas.
21.
Prohbese arrincar o motor sen antes asegurarse de que non hai ningun no raio de accin da pa.
22.
Utilice lentes de proteccin cando golpee obxectos, como pasadores, bulns, etc.
24.
No manexo de bateras dbense adoptar medidas preventivas como utilizar lentes protectores e prohibir fumar, acender lume ou realizar calquera manobra que poida producir un chispazo elctrico.
25.
Estacione a mquina nunha superficie nivelada.
Queimas controladas:
planificacin e obxectivos
FORMACIN
tema
34
funcionarios C1
AUTOR: JAVIER MRQUEZ ALONSO Xefe do Servizo de Organizacin e Control de Medios. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural ndice
2 2 2 3 6 6 6 11 11
Queimas controladas: planificacin e obxectivos

DEFINICINS OBXECTIVOS PLANIFICACIN
Organizacin, prescricin, elementos fundamentais

SOLICITUDE E VISITA PREVIA PRESCRICIN DA QUEIMA EXECUCIN DE LABORES PREVENTIVOS ORGANIZACIN DA QUEIMA
14 aNEXOS 15 15
Tcnicas e estratexias. Condicins favorables e adversas. Aplicacin segundo a topografa, meteoroloxa, temperatura e humidade
planificacin e obxectivos DEFINICINS
Queima controlada: a que se realiza segundo un plan tcnico estimando o comportamento do lume (intensidade e velocidade) de acordo cos obxectivos marcados. Lume prescrito: o que se condiciona segundo os combustibles, a meteoroloxa e a topografa (prescricin) para conseguir unha xestin sustentable. Queima prescrita: a que se realiza segundo un plan tcnico baixo prescricin, condicionada polos combustibles, meteoroloxa e topografa, para estimar un comportamento do lume acorde cunha xestin sustentable que marque uns obxectivos con compatibilidade ecolxica
OBXECTIVOS
As actuacins de queimas prescritas dbense integrar coas de prevencin de incendios forestais e coas de ordenacin de recursos forestais, no contexto mis amplo da planificacin de usos do territorio. Os obxectivos xerais dunha queima prescrita poden ser variados, destacamos os seguintes:
Reducin do risco de incendio: diminundo a carga de combustible, creando descontinuidades no combustible: horizontais (reas cortalumes) e verticais (lumes baixo dosel). Preparacin de terreos para repoboacin forestal mediante plantacin, sementeira ou diseminacin. Control da vexetacin dominada ou invasora e mellora de accesos. Control sanitario Creacin e mantemento de pasteiros mediante a reducin da carga de vexetacin non palatable. Mellora do hbitat da vida silvestre Reducin de danos cinexticos Incremento do valor recreativo ao facer mais transitable o monte para as persoas Creacin de accesos (a leiras, puntos de caza, etc.) Eliminacin de matogueira para limpeza de leiras. Apertura e mantemento de lias de defensa Outros tratamentos silvcolas.
PLANIFICACIN
O xestor que vaia empregar esta tcnica debe coecer as condicins socioeconmicas da zona e o grao de emprego dos recursos forestais, gandeiros, cinexticos e de lecer; as como o grao de aceptacin do uso do lume, a sa frecuencia de emprego e o seu posible impacto nas actividades citadas.. As tcnicas de manexo da vexetacin son variadas, e pdense empregar medios mecnicos, queimas prescritas, pastoreo e medios qumicos. Cada unha destas tcnicas coas sas vantaxes e inconvenientes. As o emprego do lume prescrito ten como vantaxes: Barato e rpido Efectivos con combustibles vivos e mortos finos. Reduce a intensidade do lume da rea que hai que tratar Verstil como instrumento silvcola, de manexo do hbitats da vida silvestre e animais domsticos
E como inconvenientes: Das limitados para realizar a queima polas condicins meteorolxicas Produce CO2 e polucin de aire Non efectivo con materiais grosos e non pode empregarse con arboredo moi novo. Se se emprega co terreo seco pode danar o arboredo facndoo susceptible de pragas ou enfermidades. Pode eliminar a rexeneracin natural do arborado. Pode facilitar a erosin e perda de solo En resumo poderamos establecer catro condicins que deben cumprir as queimas prescritas: Que sexan ecoloxicamente beneficiosas ou polo menos aceptables Que sexan eficaces, ou sexa que cumpran cos obxectivos previstos Que sexan econmicas fronte a outras ferramentas, ou sexa eficientes Que sexan socialmente aceptables, tanto para a cidadana como para os xestores forestais. As queimas prescritas deben planificarse de modo que estean previstos todos os pasos seguintes:
1.
Descricin e avaliacin da localizacin 2. Redaccin dos obxectivos da queima

3.
Prescricin detallada para a execucin da queima: combustible, meteoroloxa, estratexias de ignicin

4.
Preparacin da localizacin para poder realizar a queima de acordo co punto anterior

5.
Obtencin de permisos e informacin ao pblico, (esta, se procede).

6.
Loxstica e seguridade no traballo de execucin da queima
7.
Documentacin da queima (antes, durante e despois da queima)

8.
Xusto antes de comezar:

Comprobar que se cumpren as prescricins da queima en canto a condicins ambientais. Orientar ao persoal que participe na queima explicndolle cmo se vai queimar, cal e a sa funcin e en qu lugar se debe situar. Facer unha queima de proba para comprobar que se cumpren as prescricins da queima en canto ao comportamento do lume
9.
Seguimento dos efectos da queima:

Cumprronse os obxectivos previstos? Que efectos tivo a queima prescrita nas distintas especies vexetais? Que efectos tivo a queima prescrita nas distintas especies animais? Que efectos tivo a queima prescrita no solo?
10.
Refinamento da prescricin: a anlise crtica do punto anterior debe axudar a refinar a prescricin da queima para poder cumprir cos obxectivos mis eficazmente no futuro.
Organizacin, prescricin,
elementos fundamentais SOLICITUDE E VISITA PREVIA
O procedemento para a realizacin de queimas controladas pdese iniciar por peticin de interesado ou de oficio pola propia administracin. Posteriormente solicitude realzase a visita previa parcela na cal se valora: Se existen outras alternativas a este tipo de tratamento Se viable a solicitude e polo tanto se pode autorizar Singularidades que presenta a parcela e se cmpre realizar algn traballo especial previo. Se prioritaria dentro do plan de queimas do distrito correspondente. Neste senso os criterios de seleccin deben estar relacionados coa posibilidade de que se produzan incendios forestais na zona. As deberase ter en conta:
Zonas prximas a masas arborizadas Zonas con elevada acumulacin de combustible Frecuencia de incendios na serie histrica Zonas con conflitos sociais que poidan afectar o monte
Se os propietarios do terreo estn de acordo.
PRESCRICIN DA QUEIMA
Posteriormente a visita elabrase o plan de queima, que incle as prescricins da queima, ou sexa, as condicins ambientais e o comportamento do lume durante a queima necesarios para acadar uns obxectivos concretos.
A ficha do plan de queima debe conter a seguinte informacin:

1.
Localizacin da parcela que se vai queimar: provincia, distrito, concello, parroquia, lugar, monte, propiedade e superficie que se vai queimar
2.
Obxectivos especficos da queima: dbense adecuar aos obxectivos xerais de ordenacin de recursos na rea concreta. Debern ser realistas e avaliables no tempo. Por exemplo, reducir nun 90% os combustibles de 1 e 10 horas (tempo que tardan en alcanzar a humidade ambiental, se refire a combustibles de < de 25 mm.). Non sera un obxectivo especfico bo o seguinte: ver qu far o lume nesta mouteira.
3.
Tratamentos anteriores: poderan figuran neste punto o nmero medio de incendios nos ltimos 10 anos, a data do ltimo lume ou da ltima queima, outros tratamentos silvcolas levados a cabo, usos tradicionais do solo...
4.
Descricin da rea obxecto da queima:

Accesos: estrada, pista asfaltada, pista forestal, camio. Tamao da parcela: superficie e permetro. Topografa: pendente, altitude, exposicin (aveso, solaina...) tipo de relevo (ladeira, chan, cumio, vagada). Solo: tipo de substrato (calcario, silceo, outros), pedregosidade (baixa, media, alta), afloramentos rochosos. Vexetacin: temos que coecer a composicin florstica, idade, cobertura, altura e etapa sucesional das formacins vexetais da parcela, as como as sas respostas ao lume.
5.
Caractersticas dos combustibles:

Cantidade de combustible: carga ou peso de combustible por unidade de superficie (toneladas/ha). Canta mis cantidade de combustible, o lume arder con mis intensidade. Continuidade horizontal: como factor de propagacin do lume. O tamao do combustible: o tamao do combustible dnos a relacin entre a rea superficial da partcula e o seu volume. Canto maior esta relacin mis facilidade de ignicin, de a que os combustibles finos (< 5 mm de dimetro) non s prendan mis facilmente senn que tamn ardan facilmente e se queimen por completo. Compacidade do combustible: o espazamento existente entre as partculas do combustible. Canto mis espazo hai entre partculas, maior cantidade de aire (e tamn de oxxeno) e polo tanto mis velocidade de secado e de propagacin.
Modelo de combustible: representa o tipo estrutural de vexetacin independentemente das especies vexetais que o compoan. Para cada modelo se pred un comportamento e unha propagacin do lume.
6.
Factores meteorolxicos:
poca do ano: a poca mais adecuada en Galicia para a realizacin das queimas o inverno (xaneiro-marzo), xa que nesta poca adoitan entrar anticiclns e hai un certo distanciamento dos perodos de choiva, permitindo aos combustibles secar adecuadamente. Ademais, as temperaturas son o suficientemente baixas na zona costeira para mitigar o impacto das queimas sobre o solo e a vexetacin e coincide cun perodo de repouso do mato e das herbceas. Das desde a ltima choiva: o ideal nas queimas controladas en Galicia que se leven a cabo entre dous e catro das despois do paso dunha fronte de choivas, xa que o solo anda non se desecou o suficiente para sufrir impactos pola calor. Velocidade do vento: un factor moi importante. Un rango de velocidades axeitado para queimas prescritas de matogueiras en Galicia, segundo Vega (2001) entre 2-12 km/h (medido a 2m). Velocidades maiores de 30 km/ hora son limitantes, segundo Martnez Ruiz (2001). Humidade relativa do aire: unha humidade relativa alta ralentiza a combustin e afgaa. Segundo Martnez Ruiz (2001), un rango axeitado de humidade relativa entre o 30% e o 55 % e humidades menores do 30% son limitantes. Temperatura: convn que sexa o mis baixa posible para minimizar os impactos negativos sobre o solo e a vexetacin. Valores entre 5 e 15 C son os mais axeitados, temperaturas mis altas van asociadas a das con forte radiacin, que secan facilmente o terrizo e o solo. Estabilidade ou inestabilidade atmosfrica: a inestabilidade atmosfrica crea un efecto xeralmente de alongamento da chama e polo tanto un aumento da intensidade e pode orixinar ventos racheados ou remuos de vento que a converten nun factor limtante das queimas que se deben levar a cabo cunha atmosfera estable.
7.
Contido de humidade do combustible e do solo: Dbese determinar o contido de humidade do combustible fino morto en p, dos combustibles leosos cados, da follaxe cada e do terrizo. O contido de humidade do solo debera ser > 30%, segundo Vega (2001). Un solo seco un factor limitante.
8.
Comportamento do lume
Velocidade de propagacin (m/min): a da fronte con maior avance (cabeza) superior dos flancos e cola. Na prescricin de queimas controladas este parmetro pdese graduar prefixando a velocidade do vento entre un
mximo e un mnimo e tendo en conta o efecto ladeira en queimas ascendentes ou descendentes. O mtodo de acendido escollido para a conducin do lume fundamental na velocidade de propagacin. Clasificacin da velocidade de propagacin en queimas controladas
Moi lenta: < 0,5 m/min Lenta: 0,5-2 m/min Controlable: 2-5 m/min Controlable con dificultade: 5-10 m/min Controlable s con baixa intensidade: 10-20 m/min Incontrolable> 20 m/min
Calor por unidade de superficie (Kcal/m2): enerxa liberada por unidade de superficie. Intensidade lineal (Kw/m): Byran defnea como a velocidade de liberacin de enerxa por unidade de lonxitude do fronte de lapas. A frmula para a sa determinacin a seguinte: I= h*w*r, onde I= Intensidade lineal h= Calor liberado w= carga combustible consumido r= velocidade de propagacin A continuacin figura unha tboa aplicable s queimas controladas en relacin coa gradacin da intensidade segundo control
10
Segundo Mc Arthur e Cheney (1996) e Vega (1982):
Intensidade (Kw/m)
Control
20-50 50-170 170-250 250-350 350-1700 1700- 3500 >3500
O lume tende a extinguirse Facilmente controlable Controlable con dificultade Controlable con ferramentas manuais Controlable con equipos pesados Dificilmente controlables (contralumes) Incontrolable
Tempo de residencia: o tempo durante o cal o combustible arde con lapa. Caractersticas das lapas: lonxitude, altura, profundidade e anchura da fronte de lapas.
9.
Tcnica de queima que se empregar (falarase nos seguintes puntos).

10.
Farase unha previsin do persoal e medios necesarios para a execucin

11.
Elaborarase un plano de situacin da parcela e un plano de execucin da queima
11
EXECUCIN DE LABORES PREVENTIVOS

Consiste na construcin das lias de defensa planificadas de xeito manual ou mecanizado, as como no reforzo das lias de control establecidas e mesmo no establecemento de cortalumes qumicos, previo execucin da queima.
ORGANIZACIN DA QUEIMA
Os aspectos loxsticos e organizativos dunha queima deben responder nas distintas fases da mesma s seguintes preguntas: Que hai que facer?, Cando se far? Como se far?, Quen o far?, Que medios se empregarn? Con que custo? O director da queima debe ser un mando nico claramente definido, normalmente un axente forestal. Para unha boa organizacin da queima hai que asegurarse que se cumpren os seguintes puntos: Antes da realizacin da queima dbese comunicar aos interesados (solicitantes e propietarios estremeiros), ao correspondente S.P.D.C.I.F e Garda Civil o lugar e hora prevista para a realizacin da queima. Asegurarse de que todo o equipo funciona adecuadamente e de forma segura. O propio inicio da queima deberase comunicar ao distrito forestal correspondente. S se empezar a queima cando o indique o director desta e nunca antes de sar o sol. Levar consigo os plans de queima, mapas e esbozos. Revisar todas as lias de control, asegurarse de que estn despexadas, e comprobar se cmpre reforzalas. Inspeccionar o terrizo e chan para comprobar que estn hmidos. Colocar sinais nas pistas se a visibilidade non boa por culpa do fume. Revisar as condicins meteorolxicas antes de empezar a queima e obter datos conforme a queima progresa. Asegurarse de que o persoal est instrudo no uso adecuado de equipos e ferramentas, inclundo as precaucins de seguridade. Informar o persoal encargado da ignicin e do control da secuencia de ignicin desde antes do inicio.
12
Asegurar as radiocomunicacins verificando o correcto funcionamento dos portfonos e a canle de traballo. Facer unha queima de proba antes da ignicin xeral, comprobando se o comportamento do lume e do fume son os que esperaban. Se non as hai que decidir se o comportamento aceptable. Este o momento de cancelar a queima se non se est de acordo co comportamento do lume. (Validacin da planificacin). Queimar de xeito que o vento poida disipar o fume de reas sensibles. Estar alerta s condicins cambiantes e preparado para cambiar as tcnicas de queima ou apagar o lume se xorde algunha emerxencia. Liquidar os rescaldos e patrullar, se cmpre, constantemente, ata asegurarse de que non haber ningunha reproducin do lume non desexada ou un escape. En relacin coa finalizacin da queima deberemos asegurar: Que sexa sempre 2 horas antes da posta do sol Que queda completamente extinguida. Non abandonar a zona ata que o lume estea completamente apagado e transcorresen 12 horas como mnimo. Notificar ao distrito forestal a finalizacin da queima En relacin coa execucin da queima deberase facer unha ficha de execucin e avaliacin en que se completarn os seguintes puntos:
1
Localizacin: provincia, distrito, concello, parroquia, lugar, monte

2
Datos previos climticos: velocidade e direccin do vento, humidade relativa, temperatura, humidade dos combustibles, humidade do solo...
3
Datos climticos o da da execucin da queima. Os mesmos que no punto anterior.
13
Desenvolvemento horario da queima: hora de presenza de persoal, hora de acendido, hora de apagado, hora de non presencia de chamas, hora de extincin, hora de retirada do persoal.
5
Tcnica de queima empregada e material de ignicin

6
Comportamento do lume: a distintas horas mdense diferentes parmetros para valorar este comportamento: lonxitude de chama, altura de chama, velocidade de propagacin.
7
Loxstica da queima: neste punto dbese completar o nmero de medios humanos e materiais que actuaron nas distintas fases da queima: visita previa, labores previos, execucin da queima, extincin e vixilancia. Dbense calcular os custos destes medios, o que normalmente se fai sobre unha base unitaria horaria e distribundose en custo de persoal (tcnicos, axentes forestais, xefes de cuadrilla, pens, outro persoal) e maquinaria (autobomba, bulldozer, outras mquinas)
8
Avaliacin da queima: debe existir unha avaliacin a curto prazo e tamn a medio e longo prazo nas que se acheguen datos sobre o grao de cumprimento dos obxectivos, sobre a execucin do plan e os posibles efectos ambientais. Con todas as informacins anteriores elaboraremos o informe tcnico da queima, que incluir:
1.
Localizacin
2.
Descricin
Topografa Solo Vexetacin
3.
Avaliacin
14
4.
Mtodo de execucin da queima

5.
Conclusins
aNEXOS
Anexo 1: Solicitude e autorizacin da queima. Anexo 2: Plano de situacin. Anexo 3: Plano de execucin. Anexo 4: Ficha de planificacin previa da queima. Anexo 5: Ficha de execucin e avaliacin da queima. Anexo 6: Reportaxe fotogrfica En Galicia os datos sobre queimas controladas recllense na aplicacin informtica denominada QUECO na cal se leva o control de solicitudes, visitas, execucin e avaliacin a curto e medio prazo das queimas controladas realizadas. Introdcense os datos de: localizacin da queima, identificacin do solicitante e propietario, obxectivos, caractersticas do solo, topografa, combustible e vexetacin, loxstica, climatoloxa, persoal e tcnicas empregados, comportamento, cumprimento de obxectivos. Incorpora cartografa vectorial e arquivo fotogrfico.
15
Tcnicas e estratexias.
Condicins favorables e adversas. Aplicacin segundo a topografa, meteoroloxa, temperatura e humidade
Distinguimos tres clases de queima en consonancia co lume que provocan: Queima a favor: a que ascende por unha ladeira ou progresa en terreo chan con vento a favor. Son as de maior intensidade lineal e lonxitude de chama. Queima en contra: a que descende por unha ladeira o se desenvolve en terreo chan sen vento. Teen unha velocidade de propagacin moi lenta, a lonxitude de chama e a intensidade lineal moito menor, anda que o quentamento do solo e a severidade da queima poden ser maiores. Queima de flanco: perpendicular aos sentidos de avance anteriores. A continuacin faremos mencin das tcnicas de ignicin en queimas controladas, as sas vantaxes e desvantaxes, as como as condicins do emprego destas 1. Acendido frontal: Empzase cunha queima en contra para ensanchar a lia de defensa e continase con queima a favor para queimar o resto da parcela.
a)
Vantaxes :
moi rpido e require pouca man de obra (barato), facilitando a queima de grandes superficies. Ideal en combustible livin e continuo. un bo procedemento para queimas de mantemento, unha vez que se fixo unha limpeza inicial da acumulacin grande de combustibles.
16
Pdese empregar e ser efectiva con humidades altas do combustible, que faran inviables outras tcnicas.
b)
Desvantaxes:
Alta intensidade e posibilidade de emisin de fascas. Mis perigoso ca outras tcnicas e require mis medidas de control. fundamental nesta tcnica asegurar unha largura conveniente das lias de devasa. - Require fortes medidas de seguridade.
c)
Emprego: a tcnica que queima maior cantidade de superficie por unidade de tempo; pdese empregar en reas con matogueira ou herba e en zonas de restos de corta con devasas bastante largas. 2. Acendido en retroceso: Queima en contra desde a devasa base, deixando propagar o lume ata o outro extremo do sector.
a)
Vantaxes :
Seguridade e sinxeleza de aplicacin, sempre que exista un vento constante na sa direccin, sentido e velocidade. A baixa intensidade do lume permite apagalo ou controlalo se as condicins meteorolxicas cambian. Pdese empregar con ventos de maior velocidade que noutras tcnicas, sempre que estes sexan estables. Polo baixo risco que representan (velocidade de propagacin e intensidade lineal do lume moderadas) pode ser aplicado baixo arboredo.
b)
Desvantaxes: Lentitude de avance do lume. Require que o vento sexa constante na direccin, sentido e velocidade. Ademais recomendable que existan ventos mis fortes para utilizar esta tcnica que para outras (de 6 a 12 km/h a rentes do chan). Require condicins mis secas na humidade dos combustibles ca noutras tcnicas de queima. Aumenta o risco de danar races se a capa mis profunda da follaxe e terrizo non estn o bastante hmidos.
17
A apertura de lias base interiores para realizar varias lias de lume simultneas fan que aumenten os custos desta tcnica. Unha vez que estas devasas interiores foron construdas, non se pode cambiar o plan de queima, xa que a direccin da queima queda determinada e cmpre esperar a contar cun vento que sopre na direccin adecuada.
c)
Emprego: o mtodo caro, pola lentitude de propagacin do lume. Polo mesmo, non recomendable aplicalo en terreos chans sen presenza de vento. aconsellable, xa que logo, usalo en acumulacins grandes de combustible, con ventos algo secos ou en condicins meteorolxicas non hmidas, con combustibles lixeiros, porque se conseguen boas reducins. 3. Acendido de flancos Queima de flancos onde se poden inclur varias lias de lume paralelas ao vento ou pendente empezando na parte alta e/ou contra vento.
a)
Vantaxes
Permite aumentar a rapidez dunha queima empezada cun lume en contra. Acdase unha queima de menor intensidade que nunha queima a favor. segura e fcil de aplicar. Fcil control segundo a largura entre lias de lume. En ocasins asegrase a devasa base cunha queima en retroceso e conclese cunha queima frontal cando estn asegurados ambos os flancos = queima circular.
b)
Desvantaxes
mis lenta que a queima en cua desde o interior do mato. Zona de maior impacto: onde se unen as lias de lume.
4. Acendido circular Acendido en todo o permetro da parcela de queima. Equivalente a un acendido de flancos asegurado na devasa base e concludo nunha queima frontal. Iniciase na parte alta e/ou contra vento. Acendido todo vez (persoal suficiente) ou progresivo (maior control). Queima de pequena superficie
18
5. Acendido central Acendido de varios puntos no centro da zona que se vai queimar que ao unirse xeran unha columna de conveccin que succiona o aire prximo. Esta atraccin favorece o control dos focos individuais acendidos nas devasas perimetrais. Acendidos circulares intermedios reducen o risco e aumentan o control. Require persoal experto. 6. Acendido por faixas O acendido realzase en lia continua e paralela devasa base, desde o punto de ancoraxe inicial ata o de ancoraxe onde se termina a lia de lume. Implica que a metade dos frontes son a favor e a outra metade en contra. A superficie queimada a favor maior pola velocidade de propagacin maior. Custo intermedio entre frontal e retroceso.
a)
Vantaxes:
un sistema flexible, que se pode axustar a diferentes intensidades e permite cambios na direccin do vento de ata 45. Segura e de fcil control. un sistema rpido e pdese deter no momento en que as potenciais condicins ambientais cambien. Permite regular a intensidade da queima en funcin da distancia entre faixas. Non necesario abrir mis que unhas poucas faixas cortalumes. Non producen tanto quentamento do solo como o lume en contra, nin tanta intensidade lineal como o lume a favor
b)
Desvantaxes:
Potencialmente, pode ser mis perigoso, desde o punto de vista do seu control, que co lume en contra, debido a un incremento da velocidade do vento, sobre todo nos puntos onde conflen as das frontes, porque as chamas aumentan considerablemente en altura e incremntanse as posibilidades de emisin de fascas. A queima a favor por faixas necesita que a zona que se vai tratar sexa accesible para poder prender as lias de lume. Pdese encarecer se se requirisen devasas interiores ou faixas limpas para o trnsito do persoal. sempre un tipo de lume que xera maior intensidade e chamas de mis altura ca un en contra, co que sempre existe algo mis de dificultade de control.
c)
Emprego:
Pdese utilizar en reas con matogueiras baixas ben dispersas con herba, en zonas de restos de corta, e baixo arboredo que xa fose tratado con lume ou con outro sistema, que non tean moito combustible presente e que non exista continuidade vertical deste.
19
O lume a favor por faixas est indicado para situacins atmosfricas hmidas 40-70% de humidade relativa, e contidos altos de auga no combustible; nesas condicins o lume en contra propgase mal e mis factible aplicar esta ltima tcnica; requrense, ademais, temperaturas baixas, constancia de vento e pouca velocidade deste (3-8 km/h), a 1,5 ou 2 m do chan. Combinacins de lume a favor e en contra separados uns 40 m, acendidos a partir de devasas perifricas e centrais, son moi usados no SE americano en combustibles lixeiros (frouma, fentos e gramneas).
7. Acendido por puntos Queima en contra desde a devasa base, unha vez conseguida a largura suficiente se inician desde os flancos lumes individuais. Cada punto de ignicin controla a propagacin dos adxacentes. A distancia entre puntos e ritmo de acendido en funcin do comportamento esperado (3 a 5 veces la lonxitude de lapa). Maior intensidade nas zonas de contacto. O acendido pode ser progresivo (vento) o simultneo (persoal suficiente). Aplicable en grandes extensins. Non aplicable con vento e pendente forte.
a)
Vantaxes :
Se se aplica desde o aire, constite unha tcnica moi precisa, xa que se poden seleccionar as condicins de queima moito mis que cando se usa desde terra, dada a enorme capacidade de extensin que se pode tratar, mentres que na operacin desde terra, dada a sa lentitude, fai que se aproveiten das non tan bos. Pdese tratar unha rea moi grande en pouco tempo a baixo custo. Nos Estados Unidos quimanse, aproximadamente, 400 ha/h, e necestase pouco persoal para vixiala. Non son necesarias devasas interiores. Os ventos poden ser lixeiros con direccin variable. Barato
b)
Desvantaxes:
Require considerable experiencia se se aplica dende terra; doutra forma pode dar lugar a manchas de grande intensidade e producir un comportamento errtico. Se se aplica desde o aire, preciso que a avaliacin das condicins atmosfricas e do combustible sexan moi exactas, posto que difcil deter un proxecto de queima desta envergadura unha vez iniciado. Se, por exemplo, as condicins son peores do que se esperaba, os lumes queimarn mis prsa e xuntaranse antes do tempo previsto, adquirindo maior intensidade e dando lugar a manchas quentes; nas zonas onde conflen, a intensidade incremntase arredor de tres veces e, polo mesmo, a altura das chamas.
20
Tamn depende o xito da natureza dos combustibles; estes deben ser uniformes e lixeiros ou medios, e a sa humidade ben coecida. Funciona mellor onde existe un mnimo de combustibles que sexan capaces de producir brasas. Por iso traballa mellor en grandes masas uniformes, a ser posible, extensas chairas. En Galicia podera ensaiarse unha variante desta tcnica que parta dun dispositivo lanzador de cpsulas dun tipo parecido aos americanos. Isto tera utilidade en zonas onde non se pode entrar debido estrutura do mato e presenza de especies espientas.
8. Acendido en cua Iniciase cunha queima de ancheamento en contra na devasa base, despois prndense simultaneamente focos de lume, retrocedendo en lia.
a)
Vantaxes :
Permite un tratamento mis rpido que co lume en contra. Prctico para reas pequenas e intermedias. Non se necesitan devasas intermedias. Pdese empregar combinado con outras tcnicas.
b)
Desvantaxes:
Esta tcnica necesita un considerable coecemento do comportamento do lume, especialmente cando se utiliza soa, caso en que require persoal experimentado neste tipo de queima. A coordinacin faise moi necesaria. A comunicacin por radio moi til. No punto onde as chamas se atopan hai unha forte tendencia a se formar turbulencias e mesmo pequenos remuos. A carga dos combustibles debe ser de lixeira a media: < 1,5 kg/m2. Non pode soportar variacins na direccin do vento; se isto ocorre, pdese transformar nunha queima a favor por faixas, volvndose algo mis difcil o seu control. As irregularidades no terreo e nos combustibles provocan, con frecuencia, que parte das frontes se orienten a favor, e adoitan terminar como tales. Necesita que a zona que se vai tratar sexa accesible para poder prender as lias do lume.
9. Acendido a catro ventos (mtodo Chevrn) Acendido nun outeiro de pendente non moi pronunciada para avanzar nas catro direccins (N, S, E, O), de xeito que se van creando frontes en forma de V que descenden propagndose lateralmente pola pendente.
21
a)
Vantaxes :
Estabilidade como co lume en contra pero mis rpido. As lias de lume converxen nun punto polo que a intensidade na zona de contacto moi pequena. unha queima con intensidade baixa e mis
b)
Desvantaxes :
Dbese realizar en ausencia de vento Require unha boa coordinacin Est limitada a certas condicins topogrficas
c)
Emprego: para tratar outeiros en ausencia de vento
Operacins con medios areos,

direccin destes
FORMACIN
tema
35
funcionarios C1
AUTOR: JAVIER MRQUEZ ALONSO Xefe do Servizo de Organizacin e Control de Medios. Direccin xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 2 3
Operacins con medios areos, direccin destes

Vantaxes Inconvenientes
5 Tipos
de aeronaves. rendemento e limitacins
5 Caractersticas, 8 11
5 A. APARELLOS DE ALA FIXA

B. APARELLOS DE ALA ROTATIVA Rendemento e limitacins
13 Normas 13 13 14
xerais de peticin de medios areos
Informacin previa ao despacho de medios areos Datos para despacho de medios areos Protocolos para o despacho de medios areos
16 Metodoloxa 19
DESMOBILIZACIN
nas operacins de extincin con aeronaves
20 SEGURIDADE NAS OPERACINS AREAS

1
Operacins con medios areos
Operacins con medios areos,

direccin destes
O inicio do uso dos medios areos na loita contra os incendios forestais data de primeiros dos anos cincuenta do sculo pasado, e Estados Unidos o primeiro pas en empregalos. En Espaa comzanse a empregar avins no ano 1968 e en Galicia ao ano seguinte, cun Canadair CL-215. En relacin co emprego de helicpteros con brigada, tamn comezou o seu uso en EEUU no ano 1973, e chegou a Espaa no ano 1984. As operacins que se poden desenvolver con medios areos dependen das sas posibilidades, por isto o primeiro coecer as sas vantaxes e inconvenientes.
Vantaxes
Rapidez: constiten o nico medio posible para unha reaccin rpida, especialmente en terreos montaosos, deshabitados e con poucas ou difciles vas de acceso para os medios de terra. Versatilidade: pola sa capacidade de transporte de persoas, material e auga. Visin global do incendio, que permite unha mellora na toma de decisins. Ademais, cando temos incendios simultneos permiten discernir rapidamente sobre a maior ou menor perigosidade de cada lume. Misins colaterais de apoio coordinacin, de loxstica...
Inconvenientes
Os medios areos s poden actuar durante o da (orto a ocaso) Dependen das condicins meteorolxicas (vento, visibilidade) e da altitude. Condicionantes topogrficos Servidume de campos de aviacin, no caso de avins Mantemento continuo dos aparellos Prezo elevado Unha vez coecidas as vantaxes e inconvenientes destes medios pasamos a detallar as principais operacins que se poden levar a cabo con eles: Extincin As misins bsicas dos medios areos na extincin de lumes son o lanzamento de gran cantidade de auga (con ou sen retardante), con rapidez, e o transporte de persoal. As, en relacin con lanzamento de auga, poden levar a cabo as seguintes funcins: Sufocar lumes incipientes aos cales chegan antes que os medios de terra Actuacin en coordinacin cos medios de terra Descargas de auga ou retardante en puntos perigosos para os equipos de terra Combate de focos secundarios Lanzamento de auga nos lugares e co propsito requirido (en camios, devasas...) Lanzamento de auga a baixa altura para reducir os efectos do quentamento. Descarga de auga en zonas inaccesibles para vehculos autobomba. En relacin coas operacins de transporte de persoal, distinguimos: Mobilizacin de brigadas en primeiro ataque ou en ataque ampliado con rapidez a longa distancia. Transporte de persoal a zonas inaccesibles Coordinacin de medios areos Unha vez que se toma a decisin de enviar medios areos a un incendio, cando o nmero de aeronaves elevado ou hai aeronaves de distintos tipos, deberase levar a cabo a
coordinacin destes medios para que o seu traballo sexa seguro e eficaz. As, a coordinacin de medios encrgase de: Organizar o trfico areo nos incendios forestais, dando seguridade e eficacia. Valorar os incendios forestais: evolucin dos lumes, avaliacin e perimetracin. Liberar os directores de extincin de traballo Transmitir informacin sobre os incendios aos centros de coordinacin. Vixilancia e observacin Os medios areos son unha plataforma ptima para a observacin de grandes superficies, eliminando as zonas escuras e apoiando os puntos de vixilancia fixos, e ademais en situacins que o requiran poden realizar labores de vixilancia con fins disuasorios. En todo caso, teen as sas limitacins, como a descontinuidade na vixilancia, polo que os medios areos que a realicen deberan estar dotados de sistemas para a localizacin precisa dos lumes e de captacin e transmisin de imaxes.
Tipos de aeronaves.
Caractersticas, rendemento e limitacins
Existen dous tipos de medios areos para a loita contra incendios forestais: avins (aparellos de ala fixa) e helicpteros (aparellos de ala rotativa).
A. APARELLOS DE ALA FIXA

1. Avins lixeiros de carga en terra: de uso moi estendido. Deseados para usos agrcolas e adaptados loita contra os incendios forestais. Capacidade de carga entre 1.8002.500 litros. A descarga realzana dunha soa vez e poden estar dotados de sistemas para emprego de escumas ou retardantes. As sas principais vantaxes son: Posibilidade de operar en pistas pequenas e pouco preparadas Necesidade dunha infraestrutura mnima para a sa operacin Custo de posta en servizo reducido As sas principais limitacins son: Velocidade de cruceiro e autonoma baixas Elevada sensibilidade polo seu baixo peso s condicins meteorolxicas de vento e turbulencia Deben volver base cada vez que se efecta a sa descarga.
O modelo mis empregado en Espaa o: PZL M18 B Dromader: avins polacos de gran robustez e cunha boa relacin prezo/ prestacins. Permite o lanzamento de auga con ou sen retardante (polifosfato ou escuma). A sa carga til de 2.200 litros, leva un motor de pistn e as pistas de terra son suficientes para as sas operacins. A Xunta de Galicia contrata este tipo de avins de carga en terra. 2. Avins medios de carga en terra Destaca neste grupo o Air Tractor AT-802: a diferenza dos anteriores, este avin deseouse desde un principio para a extincin de lumes. Espaa pioneira no seu emprego desde o ano 1996. Caracterzase por: Gran velocidade de cruceiro: supera os 300 km/h. Dotado dun grupo propulsor turbohlice Carga til 3.500 litros. Sistema de descarga deseado para poder realizar multitude de variables e secuencias en funcin do tipo de incendio. Permite o lanzamento de auga con ou sen retardante (polifosfato ou escuma) Pode operar nas pistas de avins lixeiros de carga en terra. Debe volver base cada vez que se efecta a sa descarga. Mis caro ca o PZL M18 B Dromader. O Ministerio de Medio Ambiente, Medio Rural e Mario (en adiante MARM) contrata este tipo de aeronaves e durante a campaa de incendios das delas operan desde a base de Antela (Xinzo de Limia), integradas no dispositivo de prevencin e extincin da Xunta de Galicia. Tamn existe este tipo de avin en modelo anfibio, coecido como zapatns. 3. Avins anfibios Son avins semipesados, deseados desde a sa orixe para a loita contra os incendios forestais. Necesitan pouca infraestrutura de apoio, anda que si unha pista de aterraxe en boas condicins (pista de cemento), normalmente en aeroportos (anda que non tean por que selo necesariamente). Teen a gran vantaxe de poder encher as sas cisternas avan-
zando sobre unha superficie lquida. A distancia do lume aos puntos de carga non debera superar os 50 km. De maior potencia que os anteriores, estn menos limitados polas condicins atmosfricas, pero en ocasins a existencia de nubes sobre unha cordilleira non lles permite dirixirse ata o lume. En Espaa os mis empregados son os CANADAIR, cos seguintes modelos: CL 215 T: cunha carga til de 5.500 litros, unha velocidade de cruceiro de 380 km/h, dous motores turbohlice e das comportas no depsito de auga para a sa descarga. Autonoma entre 4 e 4,5 horas. Xestionados polo Grupo 43 do Exrcito do Aire. CL-415: de recente introducin, conta con dous motores turbohlice. Alcanza os 398 km/h e ten unha capacidade de carga de 6.124 litros. Tamn son xestionados polo Grupo 43 do Exrcito do Aire. A principal diferenza co anterior que ten catro comportas en vez de das no depsito de auga. CL-215: coecidos como MATACN pola base desde a que operan na provincia de Salamanca. A grande diferenza co CL-215 T que non foron remotorizados e, polo tanto, levan dous motores de pistn. Son xestionados por unha empresa privada. O MARM contrata este tipo de aeronaves. Durante a campaa de incendios, entre dous e tres CL-215 T operan desde o aeroporto da Lavacolla, integrndose no dispositivo de prevencin e extincin da Xunta de Galicia. 4. Avins pesados de carga en terra: acostuman ser avins de transporte de gran capacidade de carga, aos cales se lles engade un depsito para poderen ser empregados na descarga de auga. Entre eles temos: Hrcules C-130 (carga til 12.000 litros), DC-6 e DC-7 (carga til 11.500 litros). Requiren infraestrutura aeroportuaria e deben volver base para recargar tanques. Son de manobrabilidade moi limitada.
5. Avins de observacin e vixilancia: Emprganse avins de pequeno tamao, con equipos que permiten o envo de imaxes aos centros de coordinacin, por exemplo a Cessna 337 e Partenavia P68
B. APARELLOS DE ALA ROTATIVA

Os helicpteros presentan como vantaxe respecto aos avins: A sa maior manobrabilidade e capacidade de estacionarse en pleno voo, o cal lles permite unha mellor seleccin de puntos para as descargas. Capacidade para aterrar con certas limitacins, en lugares non especialmente aptos para tal fin. Posibilidade de transportar persoal e material Tamn poden transportar auga mediante helibaldes ou depsitos ventrais. As vantaxes e inconvenientes destes sistemas son:
a)
Helibalde (Bambi) Vantaxes

Depsito pregable e lixeiro (25-100 kg) Capacidade de 300 15.000 litros. Conexin por cabezal e gancho. Transporte en cesta lateral. Montaxe rpida (2 min.)
Inconvenientes
Carga por inmersin, polo que se requiren amplos puntos de auga. Descarga completa. Desestabilizacin do voo do helicptero.
b)
Depsito ventral Vantaxes

Adaptado externamente ao helicptero. Capacidade de 500 12.000 litros Carga en puntos de auga pequenos mediante mangote colgante. Lanzamentos en cortina
Descarga fraccionada por comportas.
Inconvenientes
Reducin de velocidade por aerodinmica e peso Non vlido para todos os modelos
Tipos de helicpteros 1. Helicpteros lixeiros

Teen unha capacidade de transporte para entre 5 e 6 persoas e maioritariamente son helicpteros monoturbina. As sas principais vantaxes son: Ofrecen unha boa relacin prezo/prestacins para conseguir unha axeitada cobertura de medios, en especial para o primeiro ataque. A sa versatilidade permite nos grandes lumes o seu emprego en labores colaterais de extincin, podendo eximir as aeronaves medias e pesadas deses labores. Os seus principais inconvenientes son: A sa limitada capacidade A sa limitacin operativa en condicins de elevadas velocidades de vento Os mis empregados en Espaa son os seguintes: Ecureuil AS 350 B3 (monoturbina)
Transporte de persoal. 5 pasaxeiros Lanzamento de auga. Helibalde de 900 litros Empregado pola Xunta de Galicia
Eurocopter AS 355 F1 e AS 355 N (biturbina)

Coordinacin de medios areos Empregado pola Xunta de Galicia
Bell 206 Long Ranger (monoturbina)

Transporte de persoal. 5 pasaxeiros
Ecureuil 250 B-2 (monoturbina)

Transporte de persoal. 5 pasaxeiros Lanzamento de auga. Helibalde de 500 litros
10
Bell 407 (monoturbina)

Transporte de persoal. 6 pasaxeiros Lanzamento de auga. Helibalde de 1.225 litros
Hughes 500
Vixilancia e observacin
2. Helicpteros medios
Son helicpteros con maior capacidade que os anteriores e que permiten o ataque a lumes de maior importancia. Permiten o transporte de maior nmero de persoas. Poden ser bombardeiros, caso en que poden ser monoturbinas ou biturbinas ou para transporte de persoal e lanzamento de auga, caso en que acostuman ser helicpteros biturbina. Os mis empregados en Espaa son os seguintes: PZL-Swidnik W3 AS Sokol (biturbina)
Transporte de persoal. 11 pasaxeiros Lanzamento de auga. Helibalde de 1.590 litros Empregado pola Xunta de Galicia
Bell 212 (biturbina)

Transporte de persoal. 11 pasaxeiros. Lanzamento de auga. Helibalde de 1.300 litros
Bell 412 (biturbina)

Bell 205 (monoturbina)

Transporte de persoal. 11 pasaxeiros. Lanzamento de auga. Helibalde de 1.300 litros
3. Helicpteros pesados
Son principalmente bombardeiros, anda que tamn se empregan de forma mixta para o transporte de cuadrillas e o lanzamento de auga Os mis empregados en Espaa son os seguintes: Eurocopter AS 330 Puma (biturbina)
Transporte de persoal. 15 pasaxeiros
11
Lanzamento de auga. Helibalde de 2.500 litros Empregado pola Xunta de Galicia
Kamov K-32 (biturbina)

Transporte de persoal. 16 pasaxeiros. Lanzamento de auga. Helibalde de 4.500 litros O que acostuma empregar a Xunta de Galicia un Kamov bombardeiro contratado polo MARM e localizado en Ibias (Asturias)
Mi-8 (biturbina)
Helicpteros lixeiros vs. pesados Vantaxes Hc. lixeiros

Mis rpidos B3 arrinca antes Mis xiles Movemento entre montaas Carga en puntos que outros hc. non o faran Mis baratos
Vantaxes Hc. pesados

Transportan mis pasaxeiros Transportan mis auga (en xeral) Menos sensibles s condicins meteorolxicas adversas Transporte de ferramentas mis cmodo
Rendemento e limitacins
Durante o desenvolvemento dunha misin de voo unha aeronave pode verse afectada por diversos factores que, de forma separada e/ou en conxunto, comprometern o xito ou fracaso do seu emprego. Son factores limitantes: Caractersticas das aeronaves: tipo de aeronave, velocidade, capacidade de carga, manobrabilidade. Factores ambientais: altitude, temperatura, humidade relativa, presin, efectos combinados destes.
12
Instalacins terrestres: infraestruturas de carga, dispoibilidade de aerdromos, abastecemento de combustible, instalacins de mantemento. Factores topogrficos: reas confinadas, relevo abrupto, correntes conveccin. Factores meteorolxicos: vento, turbulencias, visibilidade. Regulamento de actividades da tripulacin de voo (aviacin civil) Altitude de densidade Todas as aeronaves teen unha limitacin xenrica sidade. Esta ven determinada pola altitude de presin (lida no altmetro do avin) e a temperatura exterior. A altitude de densidade emprgase para comprobar as variacins nas prestacins das aeronaves. Co aumento da altitude de densidade, a sustentacin producida polas alas da aeronave e a potencia producida polo motor diminen. As hlices e os rotores perden eficiencia, o cal aumentar a distancia de engalaxe, diminuir a razn de ascenso en aeronaves de ala fixa e reducir as prestacins dos rotores dos helicpteros. Para o noso caso, a altitude de densidade impedir en certos casos a carga a plena capacidade dos avins cisterna ou ben o emprego dos helicpteros a pleno rendemento. Xeralmente, as prestacins dunha aeronave son calculadas polo fabricante de acordo coas condicins atmosfricas estndar e a nivel do mar, calquera variacin experimentada nos ditos factores incidir negativamente no rendemento. marcada pola altitude de den-
13
Normas xerais de peticin

de medios areos Informacin previa ao despacho de medios areos
Recibida solicitude de peticin de medios areos para actuar nun lume, a xefatura ou centro de coordinacin correspondente deber avaliar, antes de proceder ao despacho da aeronave, os seguintes antecedentes: Condicins meteorolxicas da base Condicins meteorolxicas da zona do lume Superficie afectada Caractersticas do lume: posible evolucin, riscos, simultaneidade de lumes Recursos afectados e valores que hai que protexer Topografa e exposicin Tempo entre lanzamentos Persoal en terra Horas dispoibles de luz Comunicacins aire-terra
Datos para despacho de medios areos

A xefatura ou centro de coordinacin que emite a orde de despacho dun medio areo informarao do seguinte: Folla e cuadrcula do lume No caso de medios anfibios do MARM, ampliarase a anterior informacin co nome do ncleo de poboacin mis prximo ao lume no plano do Servizo Xeogrfico do Exrcito de E: 1/250.000.
14
Canle de comunicacin co director de extincin ou coordinador areo Nome do director de extincin ou identificativo do helicptero de coordinacin Condicins meteorolxicas da zona Existencia doutros medios areos na zona Existencia de tendidos elctricos Existencia de persoal de terra
Protocolos para o despacho de medios areos Despacho de avins de anfibios Canadair

Estes medios areos estn baixo o control do MARM e deben ser solicitados de acordo coas normas establecidas por este organismo. Seguiranse os seguintes pasos: Fra da campaa: As xefaturas do distrito solicitarn o apoio s xefaturas provinciais do SPDCIF e estas Subdireccin Xeral de Prevencin e Defensa contra os Incendios Forestais (en adiante Subdireccin de PDCIF). A Subdireccin de PDCIF cursar a peticin formal va fax ao MARM Durante a campaa: Os centros de coordinacin de distrito solicitarn o apoio aos centros de coordinacin provincial, e estes ao Centro de Coordinacin Central, que ser o encargado de solicitar o referido apoio Torre de Incendios do Aeroporto da Lavacolla, sen prexuzo de enviar o correspondente fax ao MARM.
Despacho de medios areos contratados pola Xunta de Galicia

mbito provincial Os avins de carga en terra as como os helicpteros de extincin contratados pola Xunta de Galicia quedan baixo o control operativo dos centros de coordinacin provincial
15
en que se atopen, que tern a responsabilidade do seu despacho para a sa actuacin no mbito provincial.
Pasos a seguir:
Fra da campaa As xefaturas do distrito solicitarn o apoio s xefaturas provinciais do SPDCIF, responsable esta ltima de ordenar a sada e de informar do despacho Subdireccin de PDCIF. Durante a campaa: Os centros de coordinacin de distrito solicitarn o apoio aos centros de coordinacin provincial responsables estes ltimos de ordenar a sada e de informar do despacho ao Centro de Coordinacin Central. mbito interprovincial O movemento interprovincial dos medios areos contratados pola Xunta responsabilidade do Centro de Coordinacin Central.
Pasos a seguir:
Fra da campaa As xefaturas do distrito solicitarn o apoio s xefaturas provinciais do SPDCIF, e estas Subdireccin de PDCIF, que ser a responsable de ordenar a sada do medio correspondente.
Durante a campaa:
Os centros de coordinacin de distrito solicitarn o apoio aos centros de coordinacin provincial, e estes ao Centro de Coordinacin Central, que ser o responsable de ordenar a sada de medios.
16
Metodoloxa nas operacins

de extincin con aeronaves
Existen tres mtodos de extincin no emprego de medios areos: Ataque directo: lvase a cabo botando auga ou produtos retardantes sobre a cabeza do lume. Posteriormente atacarase o flanco mis activo para finalizar co flanco de avance mis lento. Ataque paralelo ou indirecto: realzanse lanzamentos a certa distancia do lume, anticipndose ao seu avance. Permtese a realizacin de lias de defensa por parte dos medios de terra. Ataque sobre os flancos: impdese a expansin dos flancos mediante ataques tipo pinza realizados sobre estes. Redcese deste xeito o largo de avance da cabeza do lume. Este sistema de loita emprgase cando non posible o ataque directo cabeza debido ao fume ou s grandes temperaturas existentes sobre a fronte. Designacin de albos A descarga dos medios areos no lugar axeitado fundamental tanto para a propia extincin do lume como para manter a seguridade, tanto dos medios areos como dos medios de terra que interveen na extincin, por isto moi importante unha axeitada designacin de albos para os medios areos.
17
O seu obxecto definir a rea de lanzamento de forma clara e precisa, empregando brevemente a rede de comunicacins. Existen varias alternativas para designar os albos que se poden empregar independentemente ou en combinacin: Para designar calquera lanzamento sobre ou preto dos flancos dun lume empregaranse os puntos cardinais, por exemplo: flanco sur, oeste... Para lanzamentos na cabeza ou en calquera outro lugar diante dela, empregarase como sufixo a direccin cardinal, para as definir mis claramente a sa localizacin, por exemplo: cabeza norte. Cando sexa posible, os albos designaranse anticipadamente, e sern descritos coas letras do alfabeto aeronutico; por exemplo albo Oscar. Neste caso cmpre concretar un sistema nico co fin de evitar confusins, de xeito que cada albo mantea a sa letra ata que o medio areo concla o seu labor no lume. Pdense empregar referencias naturais, como obstculos, elementos destacados e facilmente identificables desde o aire, por exemplo: rochas, rbores, construcins... Cmpre empregar os puntos cardinais desde a referencia seleccionada, para evitar confusins, por exemplo: lanzar a 150 metros ao norte do cruzamento de estradas. Outro mtodo de orientacin o do reloxo, que consiste en situar o albo a unha hora determinada con respecto traxectoria do avin, por exemplo: albo a 100 metros s tres. Pdese empregar tamn o sol ou unha montaa como as doce deste reloxo, sendo o albo o centro deste. Mtodo dos cuadrantes: Para designar o lugar da descarga en relacin aos flancos emprganse uns cuadrantes numerados segundo as agullas do reloxo. Existen das modalidades para o lanzamento: Apagar: descarga sobre as lapas, letra SIERRA Cortar: descarga sobre a vexetacin, letra FOSTROT. Enlaces e comunicacins O director de extincin (ou o coordinador de medios areos, baixo as sas ordes), deber compartir cos medios areos a seguinte informacin: Nmero e tipos de aeronaves actuando Frecuencias de traballo
18
Indicativos do director de extincin e do aparello Autonoma do aparello Frecuencia estimada das descargas (tempo entre descargas) Entradas e sadas do lume (reposicin de carburante...) Situacin do persoal de terra, maquinaria, contralumes... Tendidos elctricos, antenas e outros obstculos perigosos Informacin da evolucin do lume As comunicacins entre o director de extincin ou o coordinador de medios areos e os medios areos deben establecerse preferentemente na fase de aproximacin previa ao lume, dado que nos momentos anteriores ao lanzamento o piloto e a tripulacin deben atender s variables que afectan esta manobra. Unha vez realizada a descarga, establecerase de novo comunicacin co medio areo para avaliar a sa efectividade. As normas bsicas que temos que ter en conta na transmisin de mensaxes son as seguintes: Empregar frecuencias distintas para terra e para aire Tratar de empregar frecuencias distintas se hai dous o mis lumes prximos; ou se o lume que nos interesa grande e est sectorizado. Iniciar a comunicacin co indicativo do medio areo, finalizndoa co propio. Empregar frases curtas e precisas, que contean a mxima informacin. Falar sen prsa vocalizando axeitadamente. Deletrear co alfabeto aeronutico as palabras que poidan ser confusas. Evitar monoslabos, empregar os termos Afirmativo e Negativo. Empregar a terminoloxa de 24 horas ao referirnos ao horario. Non tentar comunicar no momento do lanzamento. Non empregar a emisora para comunicacins non profesionais. Exixir o bo funcionamento da emisora e a sa conexin a todos os medios areos. Atopar lugares onde se produza un mellor enlace. Os medios areos debern comunicar ao director de extincin ou coordinador de medios areos a entrada e sada do lume, o inicio da descarga ao lume e a sada do lanzamento da descarga.
19
DESMOBILIZACIN
A actuacin dos medios areos debe ser o mis rendible e eficaz posible, polo que temos que tentar non retelos mis do tempo necesario, ou sexa, non podemos pretender que estes medios apaguen completamente ata o ltimo remol, xa que ese traballo debe facerse cos medios de terra, de xeito que se permita s aeronaves recuperarse o antes posible na sa base e estar dispoibles para novas misins. Por isto, tanto os pilotos como as persoas responsables do emprego destes medios deben decidir o momento oportuno para a finalizacin temporal ou definitiva da actuacin dos medios areos, basendose nas seguintes condicins e circunstancias: Para repoer combustible. Por cansazo ou fatiga da tripulacin. Cando polas condicins meteorolxicas ou do lume sexa preferible esperar outras mis propicias, non perdendo inutilmente horas de voo. Por turbulencia, mala visibilidade e outras circunstancias que fagan perigosa a misin. Rendemento nulo por excesiva distancia do lume ao punto de carga de auga. Cando por ausencia de medios de extincin en terra non poida aproveitarse o esforzo que realizan os medios areos. Ante o fallo do medio areo ou dalgns dos sistemas de carga ou lanzamento de auga. Ante calquera circunstancia ou situacin pola que, a xuzo do piloto, deba ser interrompida a misin. Cando, non tendo comunicacin por radio con terra, o piloto observa que o lume est extinguido e o comunica ao centro de coordinacin provincial ou central. Cando os equipos de terra, a travs do director de extincin, notifiquen que non son necesarios os seus servizos.
20
SEGURIDADE NAS OPERACINS AREAS A. Durante o lanzamento de auga

Os lanzamentos de auga efectuados polos medios areos poden ser motivo de grave perigo para o persoal que traballa na extincin, por isto deben tomarse as mximas precaucins para evitar que algunha descarga de auga poida causar danos persoais irreparables. O persoal de terra deber seguir os seguintes pasos: Debe retirarse daqueles puntos onde observe que a aeronave pretende descargar auga. A retirada debe facerse en ngulo recto traxectoria da aeronave. Se non se pode retirar, hai que botarse ao chan, boca abaixo, co casco posto e a cabeza en direccin ao avin. Se posible, protexerse detrs dalgunha defensa slida, coas ferramentas afastadas e ladeira abaixo. Non se debe correr, a non ser que se poida escapar. Nunca correr ladeira abaixo, xa que a descarga podera precipitarnos cara a algn perigo (precipicios, zonas espientas, etc.) Se est baixo arboredo, hai que evitar protexerse baixo rbores secas, ou con moita copa e ramudas. Non achegarse sen permiso s aeronaves cando estean manobrando en terra xa que pode causar un accidente.
B. Normas de seguridade no emprego de helicpteros

a)
Embarque no helicptero A subida ao helicptero realzase cos motores en marcha, isto implica que tanto o rotor principal como o de cola estn en funcionamento. O persoal debe achegarse pola parte dianteira da aeronave, de xeito que o piloto os vexa sempre, nunca hai que achegarse parte traseira da aeronave, onde se atopa o rotor de cola que podera causarnos feridas fatais. En caso de que o helicptero estea estacionado nunha ladeira, nunca se hai que achegar polo punto mis alto. A forma de achegarse a seguinte:
1.
Esperar a certa distancia da parte dianteira do helicptero a que o piloto faga un sinal para subir a bordo (embarcar).
21
2.
Sen apurar pero rpidos, achegarse ao aparello; coa cabeza lixeiramente agachada. Hai que mirar ao chan e non s pas, xa que isto distrae a atencin, e pdese tropezar e caer ao chan.
3.
Os cascos deben ir ben suxeitos coa sa correspondente correa de seguridade.

4.
As ferramentas deben transportarse sempre en posicin horizontal, e nunca de forma vertical. A pa no seu xiro podera golpealas.
5.
Unha vez chegados ao helicptero o primeiro que se fai depositar as ferramentas no piso do aparello. Despois, embarca o persoal e comuncase ao piloto que a brigada est preparada para partir.
b)
Unha vez dentro do helicptero

1.
obrigatorio abrochar o cinto de seguridade.

2.
A brigada distribese atendendo ao peso dos seus compoentes. Os mis gordos e corpulentos non deben ir sentados no mesmo lado. Por isto conveniente que cada individuo tea un sitio asignado e non perda tempo en colocarse.
c)
Durante o voo
1.
Debemos ter en conta que o piloto o comandante da aeronave e en todo momento debemos obedecer s sas instrucins.
2.
Est prohibido terminantemente fumar

3.
O casco debe ir ben suxeito coa correa de seguridade ou, en caso contrario, na man ou baixo o brazo.
4.
Manterse alerta e atento a posibles obstculos que poidan aparecer: lias elctricas, outros avins que estean actuando no incendio ou outros posibles incendios.
5.
Manter os mapas e documentos ordenados. Non incomodar o piloto.

6.
Non lanzar obxectos desde a aeronave.

7.
A cabina do helicptero pequena, procurar moverse o menos posible.

8.
Manterse orientado. Non mover rapidamente a cabeza dun lado a outro.
Planificacin da seguridade
nun incendio forestal: Seleccin do persoal, idade, experiencia, recoecemento mdico.
FORMACIN
tema
36
funcionarios C1
AUTOR: Javier Marquez Alonso Xefe do Servizo de Organizacin e Control de Medios. Direccin Xeral de Montes. Consellera do Medio Rural. ndice
2 4 7 9 14 15 18 20 21 21 23 23
Introducin Seleccin de persoal Formacin Equipos de proteccin individual Adestramento Manexo de grupos, formacin e coordinacin Organizacin do xefe respecto seguridade. Normas de seguridade no combate doincendio
Normas sobre o control de operacins: Norma xeral: A. Medidas preventivas durante as operacins areas
Seguridade enoperacins areas, transporte de distintos medios, aplicacin de auga e maquinaria pesada.
24 B. Medidas preventivas no emprego de helicpteros
26 C. Medidas preventivas no movemento a p polo terreo 28 29

E. Medidas preventivas na aplicacin de auga
27 D. Medidas preventivas durante o transporte en vehculo

F. Medidas preventivas no emprego de maquinaria pesada Edita: EGAP _ Edicin: 2010 _ Depsito Legal: C 3275 - 2010
1
Planificacin da seguridade nun incendio forestal: 2
Introducin
Os riscos a que estn sometidas as persoas que traballan na loita contra os incendios forestais son os seguintes: Trmicos: provocados polas altas temperaturas que recibe o traballador pola radiacin da calor emitida polo lume e polo estrs trmico que sofre o organismo coa reducin de auga corporal a travs da sudoracin. En porcentaxe, vn ser un 30% en calor recibida e un 70% en calor emitida, De a que, na fabricacin dos equipos de proteccin individual, tan importante como evitar a temperatura externa recibida do incendio sexa que o tecido empregado permita transpirar mediante a sudoracin, protexendo deste xeito os traballadores de cambras, lipotimias e esgotamento pola calor acumulada. Sonoros: producidos polos distintos equipos de traballo e medios de transporte empregados en labores de prevencin e extincin de lumes. Fumes e gases de combustin: xerados pola combustin das distintas materias vexetais existentes sobre o terreo. Abrasin e rozamentos: ocasionados ao camiar polo monte nos desprazamentos, producidos por ramas secas, solos compactos Visibilidade escasa: provocada por materiais e partculas en suspensin, fumes, vapor de auga, po, acumulacin de combustibles vexetais, topografa, e na execucin de traballos nocturnos. Impactos: debidos a desprendementos de rochas, cadas de rbores, elevadas presins (mangueiras, lanzas), forzas en movemento (helicpteros, avins, ferramentas).
Reaccins alrxicas, queimaduras ou intoxicacin: causadas polo contacto directo na pel de produtos qumicos empregados na extincin de incendios, como retardadores de curto e longo prazo. Emprego de elementos perigosos: no manexo de ferramentas manuais ou mecnicas cortantes, pesos elevados, esgotamento por esforzos puntuais, fallos mecnicos, velocidades inadecuadas. A seguridade require, polo tanto, unha atencin especfica e basase en tres piares: Seleccin do persoal Formacin Proteccin individual
Seleccin de persoal
As causas humanas que poden orixinar accidentes son debidas a factores mdicos, factores fsicos, factores psicolxicos e factores sociais, polo que unha adecuada seleccin de persoal debera ter en conta estes factores. As, a seleccin de persoal debe ter en conta:
a) Idade:
As idades recomendables, segundo o grao de especializacin das brigadas, son as seguintes: Brigadas helitransportadas: entre 20 e 35 anos. Brigadas de extincin de incendios: entre 18 e 50 anos. Persoal de vixilancia e para realizar labores de liquidacin do lume: entre 18 e 60 anos.
b) Experiencia (factores sociolxicos):

A experiencia unha condicin preferente na seleccin, xa que a exposicin continuada aos efectos do lume pode facer que un operario non habituado sufra problemas que o incapaciten para o desenvolvemento do seu labor. Estes problemas poden xurdir a posteriori (irritacins, tensins) no persoal inexperto e son dificilmente detectables nos recoecementos e probas.
c) Recoecemento mdico (factores mdicos):

Existen lesins que son excluntes para a extincin de incendios forestais: lesins (corazn, pulmn, intestinais), trastornos psicolxicos, incapacidades do aparello locomotor, enfermidades infecciosas, obesidade, cegueira, xordeira,...
d) Probas de aptitude fsica (factores fsicos):

O persoal debe ter unhas condicins fsicas adecuadas, de xeito que se garanta unha maior capacidade de esforzo e de resistencia calor, unha mellor adaptacin a condicins extremas; traballar con menos pulsacins e menos temperatura corporal, sufrir menos accidentes e menos das de baixa en caso de enfermidade. As aptitudes fsicas verifcanse mediante dous tipos de probas: Probas que miden a capacidade aerbica, ou sexa, a cantidade mxima de osxeno que unha persoa pode captar e transportar aos msculos. Canta maior a capacidade aerbica mellor se podern realizar esforzos. Entre as probas que miden esta capacidade aerbica temos: A proba do banco: a proba realzase nun banco de 40 cm para homes e 33 cm para mulleres, no que se subir e baixar a razn de 90 movementos por minuto durante un perodo de cinco minutos. Finalizado o exercicio e despois dun repouso de 15 segundos tmase o pulso durante outros 15 segundos. Con este dato ntrase nunhas tboas que teen en conta o sexo, a idade e o peso corporal e dan un coeficiente de capacidade aerbica, resultando unha puntuacin determinada que ser a que nos indique se a persoa apta ou non. As, para brigadas helitransportadas a capacidade aerbica deber ser maior de 45, para outras brigadas, maior de 40 e en caso de que a puntuacin fose menor de 40 a persoa non sera apta para os traballos de extincin. Esta a proba que se realiza ao persoal do PLADIGA. A carreira de 2.400 m: a proba realzase sobre unha pista de 400 m. O aspirante dar 6 voltas mis 14 m, o mis rpido que poida, e tmase o tempo sa chegada. Con este dato entramos nun grfico que nos d o valor de consumo mximo de osxeno. As, por exemplo, se o percorrido se realiza en 11 minutos e 45 segundos a capacidade aerbica de 45.
Existen outras probas como o test de Cooper ou a proba de Course Navette. Tests que miden a capacidade de traballo. Dentro deles est a chamada proba da mochila. unha proba que procede dos EEUU con tres variedades: Pack-test: vlido para valorar a capacidade de realizacin de traballos duros. Consiste en camiar sobre terreo chan (< 3% de pendente) unha distancia de 4,8 km, cunha mochila dun peso de 20 kg. O tempo para superar a proba debe ser menor de 45 minutos. Esta a proba que se realiza para as brigadas helitransportadas na empresa pblica SEAGA. Field-test: vlido para valorar a capacidade de realizacin de tarefas de campo que requiren un completo control de todas as facultades fsicas. Neste caso a distancia que se deber percorrer de 3,2 km, cun peso de 11 kg. O tempo para superar a proba debe ser menor de 30 minutos. Esta a proba que se realiza para as brigadas de terra na empresa pblica SEAGA. Walk-test: emprgase para valorar tarefas de oficina e algunhas actividades ocasionais de campo. Neste caso non se leva peso, a distancia de 1,6 km e o tempo para superar a proba debe ser menor de 16 minutos.
e) Factores psicolxicos:
Valranse mediante exames psicotcnicos deseados para a actividade de loita contra incendios forestais e que serven para determinar a intelixencia xeral, a rapidez perceptiva e a comprensin de ordes. Pdense levar a cabo outras probas optativas consistentes en exames de coecementos ou probas prcticas no manexo de diferentes ferramentas.
Formacin
Os participantes na campaa de incendios forestais deben recibir formacin en materia de incendios forestais e seguridade e sade, no caso de que se incorporen por primeira vez, e reciclaxes peridicas no caso de que sexa persoal experimentado. Esta formacin xustifcase en que desenvolver un traballo en malas condicins, con descoecemento das funcins a desenvolver e sen a debida proteccin crea no traballador un sentimento de inseguridade no seu propio labor que pode desembocar en ineficacia e mesmo en accidentes. Na formacin dbense abordar, entre outros, os seguintes temas: comportamento do lume, o combate do incendio forestal, equipos e medios de extincin, estrutura e organizacin, riscos e medidas de seguridade e sade, primeiros auxilios. Neste senso, temos que lembrar algunhas funcins importantes dos axentes forestais nesta materia, que veen recollidas no Plan de prevencin e defensa contra incendios forestais de Galicia (PLADIGA): Axente territorial: Ser o principal colaborador do/da tcnico de distrito en asuntos de seguridade e prevencin de riscos laborais. Auxiliar nos cursios que organice o distrito forestal. Inspeccionar a instrucin que impartan os axentes zonais e axentes.
Instruir os xefes de brigada nas tcnicas de extincin e prevencin Axente zonal: Ser o principal colaborador do axente territorial en asuntos de seguridade e prevencin de riscos laborais. Instruir os capataces de brigada nas tcnicas de extincin e prevencin. Observar e far cumprir as normas de seguridade e prevencin de riscos laborais. Dirixir o adestramento do binomio brigada-vehculo motobomba e instruir os obreiros nas especialidades elementais (mochilas, bombas de extincin, retardantes, motoserra, rozadora, etc.). Axente: En materia de prevencin e defensa contra incendios forestais sern as mesmas que o axente zonal naquela parte do territorio que lle sexa asignada.
Equipos de proteccin individual

En calquera actividade anteporase a proteccin colectiva individual, eliminando deste xeito os riscos existentes; non obstante, en determinadas situacins laborais e a loita contra incendios forestais unha delas, os riscos non poden ser eliminados na sa totalidade con este tipo de medidas, polo que se adoptan medidas de proteccin individual que garantan unha proteccin eficaz dos traballadores. Segundo a Lei 31/1995, do 8 novembro, de prevencin de riscos laborais, defnese como equipo de proteccin individual (en diante EPI) calquera equipo destinado a ser levado ou suxeitado polo traballador para que o protexa dun ou varios riscos que poidan ameazar a sa seguridade ou sade, as como calquera complemento ou accesorio destinado a tal fin. O empresario ou a Administracin teen a obriga de proporcionar os EPI aos traballadores cando os riscos non poidan evitarse por medios tcnicos, mentres que o traballador ten o deber de usar e coidar correctamente os equipos. Os EPI clasifcanse en tres categoras: Categora 1 Modelos de EPI respecto dos que, polo seu deseo sinxelo, o usuario poida xulgar por si mesmo a sa eficacia contra riscos mnimos e cuxos efectos, cando sexan graduais, poidan ser percibidos a tempo e sen perigo.
Categora 2 Os riscos que se pretenden cubrir son de maior gravidade que os anteriores. Antes de proceder sa fabricacin debern superar o exame CE de tipo, certificado por un organismo notificado. Deber levar durante o perodo de duracin previsible a marca CE e o ano de fabricacin. Podern ser realizados polo organismo pertinente as oportunas inspeccins dos equipos adquiridos, coa finalidade de comprobar que estes cumpren as propiedades e condicins da mostra certificada. Categora 3 Deseo complexo, destinados a protexer fronte a perigos mortais ou danos graves e irreversibles sen que se poida descubrir a tempo o seu efecto inmediato. Necesitan o exame CE de tipo, que testifica o que o fabricante di que cumpre. Nesta categora hai que demostrar que se cumpre esta calidade, polo que no perodo mximo dun ano se realizarn mostraxes de calidade por parte do organismo notificado. Levar a marca CE, o ano de fabricacin e o nmero de organismo notificado que fixo o ensaio. O EPI do axente forestal est formado por:
1. Mono de extincin
O mono de cor verde forestal con canes amarelo e est confeccionado con tecido ignfugo tipo sculo XXI RIP STOP KV de 225 gr/m2 (composicin 41% viscosa ignfuga, 37% Nomex, 20% Kevlar, 2% fibra antiesttica). Est reforzado cunha capa de algodn ignifugado en toda a parte dianteira das perneiras e cunha capa de Kevlar desde a parte baixa do xeonllo ata media perneira. Tamn leva reforzos acolchados en ombreiros e cueira e est provisto de elstico lumbar que facilita os movementos e preformas en cbados e xeonllos para aumentar a ergonoma da peza. un EPI de categora II que cumpre especificamente a norma UNE-EN 15614:2007, Roupa de proteccin para bombeiros. Mtodos de ensaio de laboratorio e requisitos de prestacins para a roupa forestal, e a Norma UNE-EN 11612:2008, Roupa de proteccin. Pezas de roupa para protexer contra a calor e as chamas.
2. Botas
Calzado forte de proteccin persoal, elaborado en coiro, con sola resistente ao rozamento e a altas temperaturas, e provisto de media cana e de forro con membrana impermeable-transpirable de Gore-tex, sola antiesvarante e cun ribete lateral reflectante. un EPI de categora II que cumpre especificamente as seguintes normas: EN ISO 20344: 2004. Requisitos e mtodos de ensaio, e os requisitos adicionais da tboa 12 da norma EN ISO 20347:2004 seguintes: absorcin de enerxa no tacn, resistencia ao calor por contacto, resistencia aos hidrocarburos, illamento contra o fro, illamento fronte ao calor, resistencia penetracin de auga.
3. Casco
til de proteccin persoal, de forma hemisfrica, construdo en material resistente e rxido, destinado a protexer a parte superior da cabeza e, en especial, a bveda cranial. Composto por armazn (casquete), arns, correa de suxeicin con 5 puntos de axuste e protector de queixo axustable. Para os axentes forestais de cor branca con reflectantes laterais. O casco un EPI de categora II que cumpre a norma europea EN 397 Cascos de proteccin para a industria, cos riscos adicionais de moi alta temperatura (+150C) e deformacin lateral (LD), baixa temperatura (-30). Ademais cumpren tamn coa norma EN 443 (Casco de bombeiro) en canto resistencia chama e propiedades elctricas, coa norma EN 12492:2000, casco de montaismo, e coa norma NIT 312 (normativa francesa que complementa a EN 12492), que describe os requisitos do casco para ser aceptado para a loita contra o lume en espazos abertos: resistencia aos gases de combustin, resistencia trmica, resistencia a axentes qumicos O casco leva na sa parte inferior interna, unido por velcro ignfugo, un cobrecaluga de dobre capa fabricado en tecido ignfugo de cor amarela de dobre capa.
4. Luvas
Son resistentes abrasin, o corte, a rachadura, a perforacin e a calor. Cobren a man e un terzo do antebrazo. Estn confeccionadas en pel flor suave ao tacto e de gran flexibilidade na palma e no dorso, o manguito de raspa, teen tratamento de hidrofugado e siliconado polo menos en dorso e palma da man. Son un EPI de categora II que cumpre as seguintes normas: EN-420 Requisitos xerais para as luvas de proteccin EN-388 Luvas de proteccin contra riscos mecnicos EN-407 (2004) Luvas de proteccin para riscos trmicos.
5. Lentes
Instrumento de proteccin ocular composto dunha montura e un visor amplo, con banda de fixacin posterior que permite mantelo suxeito diante dos ollos. Incorpora dobre visor: exterior de policarbonato antiarraiaduras e o interior de acetato antibafo. Son un EPI de categora II que cumpre especificamente as seguintes normas: EN-166 Requisitos de proteccin individual dos ollos
6. Mscaras de proteccin
Aparello de proteccin das vas respiratorias adaptable ao rostro mediante bandas de fixacin, cubrindo nariz e boca para impedir basicamente a inhalacin de partculas contaminantes en suspensin mediante filtrado EPI de categora III que cumpren especificamente as seguintes normas: EN-140 (1998). Equipos de proteccin respiratoria. Medias mscaras e cuartos de mscara: requisitos, ensaios e marcacin. EN-143 (2000). Equipos de proteccin respiratoria. Filtros contra partculas: requisitos, ensaios e marcacin.
Como equipos complementarios non son EPI, senn que facilitan a suxeicin dos equipos, as medidas preventivas necesarias no caso de accidentes e as axudas materiais e tcnicas para desenvolver o traballo en perfectas condicins emprganse: camiseta ignfuga, lanterna para o casco, cinto e caixa de primeiros auxilios persoal.
Adestramento
Ademais dos labores de formacin, xa sinalados, os axentes forestais debern participar no adestramento peridico das brigadas e condutores de motobomba mediante a realizacin de prcticas coas distintas ferramentas e mquinas. As, poderanse realizar: Exercicios: Uso e mantemento de ferramentas de extincin Tendidos de mangueira e manexo de autobombas Aplicacin de normas de seguridade Prcticas: Dos distintos mtodos de ataque Construcin de lias de defensa Nas bases helitransportadas poderanse realizar ademais, de xeito peridico, exercicios de embarque e desembarque, sinalizacin Xunto coa realizacin de prcticas sera conveniente manter unha preparacin fsica adecuada do persoal, con exercicios de ximnasia e marcha monte a travs.
Manexo de grupos, formacin e coordinacin

Os xefes, a calquera nivel, deben responsabilizarse da direccin e seguridade do seu equipo (por exemplo, no caso de axentes forestais, cando actan como directores de extincin) e asumir a posibilidade de acertar ou ter erros nas sas decisins. Polo tanto, requrese un coecemento axeitado do manexo e direccin de grupos de persoas, as como das tcticas encamiadas ao aforro do tempo, forma de evitar perdas materiais e de enerxa, coecemento do traballo, valoracin do risco, formacin do persoal ao seu cargo, e, en definitiva, sobre como conseguir unha completa coordinacin e sintona das persoas baixo o seu mando. O traballo en equipo: Podemos definir o grupo como o conxunto de persoas entre as que existen unha serie de relacins definibles e observables, con obxectivos comns e que buscan a sa satisfaccin persoal a travs dunha actividade organizada. Tense realizado diversas investigacins para obter unha resposta sobre as diferenzas entre os traballos individuais e os traballos en grupo. Entre as conclusins obtidas temos as seguintes:
Os grupos adoitan producir mis e mellores solucins dos problemas que os individuos que traballan illadamente. As decisins dos grupos son menos conservadoras que as decisins individuais, respecto aos problemas que implican risco. Os grupos necesitan menos tempo que os individuos que traballan illadamente para levar a cabo unha tarefa, sobre todo cando o rendemento se mide en metros/minuto/operario. Os grupos aprenden con mis rapidez que os individuos, pois ao traballar nun ambiente adecuado desenvolven maior capacidade creativa. As achegas duns estimulan a creatividade dos demais. Cando se traballa en grupo existe menor deterioracin na sade e o traballo realzase en niveis de stress mis baixos. O liderado O xefe debe ser o lder do equipo de persoas ao seu cargo, ou gaar o apoio do lder que xa tea o grupo. O lder aparece como consecuencia das necesidades dun grupo de persoas e da situacin en que o grupo acta. Para que o grupo non perda a sa vitalidade e traballe en equipo cmpre ter unha orde, uns mtodos e unha identidade. Para satisfacer esta necesidade xorde a figura do lder. Este lder ser unha gran axuda para aquel xefe que saiba poelo da sa parte. Isto especialmente importante nun traballo de risco, como a extincin de incendios forestais, onde non se poden admitir disparidades de criterios ou dbidas sobre a autoridade nos momentos crticos. O xefe e as sas funcins A accin que mellor explica as funcins do xefe dirixir. A direccin a actuacin sobre unha ou mis persoas para orientar o seu traballo ata unha meta ou obxectivo establecido.
Todo xefe, a calquera nivel, para cumprir coa obriga ou tarefa de dirixir, actuar do seguinte modo: Planificando: preparando o plan para a consecucin dos obxectivos propostos, evitando a improvisacin e a desorientacin. Organizando: distribundo os recursos humanos e materiais de que dispoa, para alcanzar o obxectivo de acordo co plan previsto. Coordinando: a interrelacin das accins indispensable para evitar esforzos intiles ou perdas de tempo. A falta de coordinacin pode provocar a desorde e a sensacin de impotencia Controlando: o control sempre vai ligado ao obxectivo e exrcese en funcin deste. Esta tarefa non debe facerse soamente ao final do proceso, senn ao longo do desenvolvemento do traballo, vendo se se cumpren os obxectivos no prazo de tempo previsto. Calidades dun xefe O xefe debe reunir as seguintes calidades: Coecementos do traballo. Capacidade de comunicacin. Capacidade para instrur o persoal ao seu cargo sobre as novidades do traballo. Capacidade para adaptarse a novas situacins. Capacidade para motivar o seu persoal. Sentido comn e equilibrio emocional
Organizacin do xefe respecto seguridade.

Cada combatente responde da sa propia seguridade. Pero o director de extincin responsable de xestionar toda a actividade do incendio de maneira segura. De nada serve enviar por radio unha mensaxe do tipo: Que todo o mundo tea moito coidado. A seguridade o primeiro!, se previamente non aseguramos que os medios estn no lugar correcto, que coecen a sa ruta de escape, onde est a zona de seguridade, etc. As seguintes recomendacins deben ser tidas en conta para supervisar a seguridade durante a extincin: Controlar que se cumpren as condicins bsicas de seguridade. OCEL (observacin, comunicacins, escape e lugar seguro) Que a sa organizacin sexa capaz de controlar que todo o persoal leva o seu EPI e o resto do equipo de traballo. Revisar as misins asignadas e pensar na posibilidade de que algo saia mal. Ter en conta a cualificacin real das persoas e a misin encomendada. moi importante que os observadores do lume tean experiencia e saiban cal a sa misin concreta. Supervisar constantemente o progreso dos traballos. Corrixir inmediatamente calquera deficiencia. Se se produce un accidente ou incidente, non esquecer realizar unha investigacin
Dar exemplo, levar todo o EPI (anda que non o considere necesario) e ter un comportamento seguro. Non esquecer a trampa que ten a frase Facer o que eu digo e non o que fago. Control das condicins bsicas de seguridade (OCEL) Estas condicins deben ser establecidas e coecidas por todos os interesados antes de que sexa necesario o seu uso: Observacin: hora de designar os observadores deberemos ter en conta que sexa persoal experimentado, competente e crible, que se siten en lugares adecuados, que coezan a posicin dos medios, as rutas de escape e as zonas seguras e que estean en comunicacin continua coa direccin de extincin. Comunicacins: asegurarse de que todo o persoal na extincin do lume coece as canles en uso, que coeza calquera cambio na situacin de forma inmediata. Hai que dar a alarma ante situacins perigosas con tempo suficiente para que o persoal poida protexerse. Escape: mellor ter varias rutas de escape ou sadas da zona. As rutas de escape deben ser exploradas e avaliadas previamente e deberase coecer o tempo para percorrelas, tendo en conta a fatiga do persoal, o ambiente de calor. Se necesario, poderase sinalizar nos cruzamentos ou lugares confusos. Zonas de seguridade: son zonas onde non necesaria ningunha proteccin e a calor, o fume e outros factores non afecten o persoal. Deberan ter, cando menos, 4 veces a altura de chama prevista. Poden ser naturais (rochas, zonas limpas, zonas queimadas, auga) ou construdas (estradas, devasas, zonas rozadas ou queimadas previamente). Deberan situarse o mis preto posible para que o tempo necesario para alcanzalas sexa o menor posible.
Normas de seguridade no combate do incendio

Existen 10 normas fundamentais de seguridade no combate dos incendios forestais:
Normas sobre o comportamento do lume:

1
Manterse informado sobre as condicins do clima e os prognsticos.

2
Manterse sempre sabedor do comportamento do lume. Observar persoalmente ou enviar un observador.

3
Calquera accin contra o lume debe ser segundo o comportamento actual e futuro deste.
Normas sobre seguridade:

4
Manter rutas de escape para todo o persoal e dalas a coecer

5
Manter un posto de observacin cando exista posibilidade de perigo

6
Manterse alerta e en calma, pensar claramente e actuar con decisin
Normas sobre o control de operacins:

7
Manter comunicacin co persoal, xefes e forzas adxuntas

8
Dar instrucins claras e asegurarse de que todo o persoal as entenda9 Manter o control do persoal en todo momento
Norma xeral:
10
Combater o lume mantendo a seguridade como a primeira consideracin. Distinguimos tamn 18 situacins en que os riscos se ven incrementados:
1
Estando nun lume que non se explorou e dimensionou

2
Se as rutas de escape e as zonas de seguridade non estn identificadas adecuadamente

3
Se non coecemos a estratexia, a tctica e os riscos

4
Cando se constre unha lia costa abaixo, cara ao lume

5
Construndo unha lia sen un punto de ancoraxe seguro

6
Cando se combate o incendio na ladeira onde o material rolante pode iniciar focos secundarios costa abaixo
7
Cando o vento comeza a soprar, ao aumentar a velocidade ou cambiar a direccin

8
Cando o tempo se pon mis caloroso e seco
Cando hai combustible sen queimar entre ns e o incendio

10
Ao atoparse onde a orografa e o combustible dificultan o paso

11
Ao atoparse en terreo descoecido

12
Ao atoparse onde non se coezan os factores locais que inflen no comportamento do incendio
13
Ao tentar un ataque cabeza do incendio

14
Cando sexan frecuentes os focos secundarios sobre a lia de lume

15
Cando non se poida ver o incendio principal e non teamos comunicacin con persoas que poidan velo
16
En caso de perda do enlace coa brigada ou o supervisor

17
Se as instrucins ou ordes non son claras

18
Se se ten cansazo ou sono preto da lia de lume
Seguridade en operacins areas,
transporte de distintos medios, aplicacin de auga e maquinaria pesada.
A. Medidas preventivas durante as operacins areas

Debe coecerse cando van descargar os avins. O persoal retirarase, para regresar inmediatamente despois para rematar o lume. Se non se pode retirar, hai que botarse ao chan, boca abaixo, co casco posto e a cabeza en direccin ao avin. Se posible, protexerse detrs dalgunha defensa slida. As ferramentas estarn afastadas e ladeira abaixo. Non se debe correr, a non ser que se poida escapar. Nunca se debe correr ladeira abaixo, xa que a descarga podera precipitarnos ata algn perigo (precipicios, zonas espientas, etc.) Se se est debaixo de arboredo, hai que evitar resgardarse baixo rbores secas, ou con moita copa e ramallada. Non achegarse sen permiso s aeronaves cando estean manobrando en terra; pdese causar un accidente.
B. Medidas preventivas no emprego de helicpteros a) Embarque no helicptero

A subida ao helicptero realzase cos motores en marcha; isto implica que tanto o rotor principal como o de cola estn en funcionamento. O persoal debe achegarse pola parte dianteira da aeronave, de xeito que o piloto nos vexa sempre, nunca hai que achegarse parte traseira da aeronave, onde se atopa o rotor de cola, que podera causarnos feridas fatais. a) A forma de achegarse a seguinte:
1.
Esperar a certa distancia da parte dianteira do helicptero a que o piloto faga un sinal para subir a bordo (embarcar).
2.
Sen apresurarse pero rpidos, achegarse ao aparato, coa cabeza lixeiramente agachada. Hai que mirar ao chan e non s pas, xa que isto distrae a atencin, e pdese tropezar e caer ao chan.
3.
Os cascos deben ir ben suxeitos coa sa correspondente correa de seguridade.

4.
As ferramentas deben transportarse sempre en posicin horizontal, e nunca de forma vertical. A pa no seu xiro podera golpealas.
5.
Unha vez chegados ao helicptero, o primeiro que se fai depositar as ferramentas no piso do aparato. Despois, embarca o persoal e comuncase ao piloto que a brigada est preparada para partir. b) Unha vez dentro do helicptero
1.
obrigatorio abrochar o cinto de seguridade.
2.
A brigada distribese atendendo ao peso dos seus compoentes. Os mis grosos e corpulentos non deben ir sentados no mesmo lado. Por isto conveniente que cada individuo tea un sitio asignado e non se perda tempo en colocarse. c) Durante o voo
1.
Debemos ter en conta que o piloto o comandante da aeronave e en todo momento debemos obedecer as sas instrucins.
2.
Est prohibido terminantemente fumar.

3.
O casco debe ir ben suxeito coa correa de seguridade ou, en caso contrario, na man ou baixo o brazo.
4.
Hai que manterse alerta e atento a posibles obstculos que poidan aparecer: lias elctricas, outros avins que estean actuando no incendio ou outros posibles incendios.
5.
Manter os mapas e documentos ordenados. Non incomodar o piloto.

6.
Non lanzar obxectos desde a aeronave.

7.
A cabina do helicptero pequena, procurar moverse o menos posible.

8.
Manterse orientado. Non mover rapidamente a cabeza dun lado a outro.

9.
Manter contacto por radio coa central de operacins, e informar en todo momento da evolucin e desenvolvemento do incendio.
d) Desembarque do helicptero
1.
Esperar a autorizacin do piloto para desembarcar do helicptero.

2.
Abrir as portas laterais, e o persoal descende de forma ordenada e rpida por estas.
3.
Deixar o cinto de seguridade abrochado por detrs do corpo antes de baixar. Deste xeito nunca quedar colgando por fra.
4.
O ltimo operario en descender descarga as ferramentas e pecha as portas, comprobando que quedaron perfectamente pechadas e que o cinto de seguridade queda dentro da nave. Tanto o embarque como o desembarque deben facerse de forma que o piloto sempre poida ver a operacin, e sacando as ferramentas en posicin horizontal.
C. Medidas preventivas no movemento a p polo terreo

1.
Seguir camios e pistas coecidos para evitar perderse. Non se separar nin camiar illadamente.
2.
Pola noite, empregar lanternas e poer atencin a gabias, buratos....

3.
Non escalar por rochas se non se est adestrado.

4.
Atencin a troncos ou rochas que rolen desde o incendio.

5.
Atencin a rbores secas ou debilitadas polo lume.

6.
Manter unha distancia razoable entre cada persoa.
7.
Camiar a paso non excesivamente rpido para evitar fatigarse antes de tempo.
8.
Non correr, sobre todo se o terreo inestable.

9.
Transportar sempre a ferramenta con funda e pola parte de fra da ladeira.

10.
Empregar o equipo de proteccin individual.
D. Medidas preventivas durante o transporte en vehculo

1.
Respectar as normas do cdigo de circulacin.

2.
Os condutores non deben traballar mis de doce horas seguidas (no caso do pen condutor, a xornada mxima de once horas para permitir un descanso previo antes do retorno). Debe haber un descanso mnimo de doce horas entre cada quenda.
3.
Ao conducir, principalmente de noite, pode ser aconsellable que o condutor vaia acompaado por outra persoa que lle axude a descubrir posibles obstculos.
4.
Non se debe levar persoal e material sen separar

5.
Os vehculos empregados deben estar ben conservados. Se o vehculo alugado debe comprobarse o seu estado antes de empregalo.
6.
Estacionar o vehculo de cara sada.
E. Medidas preventivas na aplicacin de auga

moi importante que o persoal saiba como realizar un tendido de lias de mangueira e como se debe lanzar a auga sobre as chamas.
Para efectuar o tendido:

Evitar que a mangueira arrastre polo chan e reas queimadas. As mangueiras sempre se empalman en punta de lanza. Os tramos de mangueira transprtanse enrolados ata o punto onde se efecte o empalme. A vlvula da lanza debe permanecer sempre pechada ata o momento de comezar a extincin. En punta de lanza sempre traballarn dous operarios, o que dirixe a rega e o seu axudante, que levar unha emisora e tirar do tendido. O resto do persoal, en funcin do seu nmero, distribuirase ao longo da lia e axudar a mover esta, de xeito que non arrastre polo chan ou roce con rochas, rbores... Traballar sempre con mangueira de 25 mm e lanza de 7 mm para economizar a auga.
Para aplicar a auga:

Sempre que se poida, empregarase a pulverizacin e non o chorro cheo. Se a capa de combustible pouco profunda, a extincin ser paralela fronte de chamas. Se grosa ser perpendicular. En chan pouco profundo o ngulo de aplicacin da auga ser case horizontal. En chans profundos lanzarase a chorro cheo e de xeito perpendicular ao chan. Dbese suxeitar firmemente a boquilla sen dirixir nunca o chorro a outra persoa. Nunca se debe dirixir un chorro de auga a unha lia elctrica. Dbese estar absolutamente seguros de que a corrente est interrompida.
F. Medidas preventivas no emprego de maquinaria pesada

Non se deitar ou sentar baixo o tractor. Non se colocar xustamente diante ou detrs dun tractor traballando. S debe ir sobre o tractor o seu condutor, que debe estar cualificado para conducilo. Non empregar o tractor para transportar persoal. Non usar o tractor en puntos da fronte por onde avanza moi axia o lume. Ter previsto un sistema de sinais de alarma para avisar o tractorista se debe retirarse. En terreo pendente, o persoal non debe colocarse xustamente por enriba ou debaixo do tractor, para evitar esvarar cara a el ou que caian pedras ou outro material desde a pasada que abre o tractor. Se non posible retirar o tractor da traxectoria do lume, limpar con el unha zona ata solo mineral, colocndoo no centro. Logo facer contralume ao redor da superficie limpa.
22
9.
Manter contacto por radio coa central de operacins e informar, en todo momento, da evolucin e desenvolvemento do incendio.
d)
Desembarque do helicptero
1.
Esperar a autorizacin do piloto para desembarcar do helicptero.

2.
Abrir as portas laterais para que o persoal descenda de forma ordenada e rpida por estas.
3.
Deixar o cinto de seguridade abrochado por detrs do corpo antes de baixar. Deste xeito nunca quedar colgando por fra.
4.
O ltimo operario en descender descarga as ferramentas e pecha as portas, comprobando que quedaron perfectamente pechadas e que o cinto de seguridade queda dentro da nave. Tanto o embarque como o desembarque debe facerse de forma que o piloto sempre poida ver a operacin, e sacando as ferramentas en posicin horizontal.

(1317206964) C1 - Escala de Axentes Facultativos Ambientais - GALEGO

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

(1317206964) C1 - Escala de Axentes Facultativos Ambientais - GALEGO

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Temario correspondente ao programa que rexer as probas selectivas para o acceso ao corpo de axudantes facultativos da xunta de galicia, escala

de axentes facultativos ambientais.

O medio fsico de Galicia: xeoloxa, solos, clima, relevo e hidroloxa.

30. Os servizos de prevencin e defensa contra os incendios forestais da Xunta de Galicia.

Pablo Figueroa Dorrego

Jos Carlos Garca Bouzas

Director da EGAP Director da AGASP

Competencias da Comunidade Autnoma

Edita: EGAP _ Edicin: 2010 _ Depsito Legal: C 3275 - 2010

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 2

Competencias da Comunidade Autnoma de Galicia

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 3

Vxase, p. ex., a Sentenza do Tribunal Constitucional 90/2000, do 28 de xuo..

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 4

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 5

O estudo e inventariacin dos recursos naturais renovables.

A tutela dos montes protectores.

As funcins relativas a montes de propiedade privada poboados por especies arbreas.

A conservacin e mellora de solos agrcolas e forestais.

A expedicin de licenzas de caza e pesca dentro do mbito territorial da Xunta de Galicia.

A defensa contra incendios forestais.

A proteccin da paisaxe e a creacin e administracin de parques naturais.

As competencias que se asignen s comunidades autnomas en virtude da Lei de agricultura de montaa.

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 6

A promocin e execucin da poltica recreativa e educativa da natureza.

A prevencin e loita contra incendios forestais.

A tramitacin e imposicin das sancins que correspondan s funcins traspasadas.

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 7

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 8

A Consellera do Medio Rural:

Direccin Xeral de Producin Agropecuaria.

Direccin Xeral de Desenvolvemento Rural.

Direccin Desenvolvemento de Innovacin e Industrias Agrarias e Forestais.

Direccin Forestais de Montes.

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 9

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 10

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 11

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 12

O fomento de medidas de desenvolvemento socioeconmico dos espazos naturais protexidos.

A divulgacin dos valores do patrimonio natural.

A promocin da defensa integral da natureza e dos elementos que a compoen.

competencias da c.a. de galicia en materia ambiental E de montes 13

En todo departamento territorial contarase coas seguintes unidades:

Edita: EGAP _ Edicin: 2010 _ Depsito Legal: C 3275 - 2010

Conceptos bsicos relacionados coa

Espaa o 26 de xullo de 1985.

Tern a consideracin de accidentes de traballo:

Os que sufra o traballador ao ir ou ao volver do lugar de traballo.

Os que sexan debidos a dolo ou a imprudencia temeraria do traballador accidentado.

Non impedirn a cualificacin dun accidente como de traballo:

Biolxicos (bacterias, fungos, virus...)

Inmateriais: Inherentes organizacin (traballo a quendas, nocturno, promocin,...)

as estruturas (edificios) as substancias qumicas empregadas as mquinas e equipamentos de traballo

as instalacins as enerxas involucradas no proceso a materia viva

a carga fsica requirimentos mentais do traballo a organizacin do traballo

Sern tipos de riscos asociados a perigos de tipo material:

Consecuencias e custos dos riscos.

Enfermidades profesionais causadas por axentes qumicos.

Enfermidades profesionais causadas por axentes fsicos.

Enfermidades profesionais causadas por axentes biolxicos.

Enfermidades profesionais causadas por axentes carcinoxnicos.

cada de obxectos por esborrallamento ou derrubamento pisadas sobre obxectos

sobreesforzos, posturas inadecuadas ou movementos repetitivos