Agencija za standarde i ocjenjivanje u obrazovanju za Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku

EKSTERNO VREDNOVANJE UENIKIH POSTIGNUA

BIOLOGIJA, HEMIJA, FIZIKA

DRUGI RAZRED OPE GIMNAZIJE 2007./2008.

ANALIZA REZULTATA EKSTERNOG VREDNOVANJA U OPIM GIMNAZIJAMA

Uvod
Reforma obrazovanja u BiH zahvatila je sve segmente obrazovnog procesa na svim nivoima, od predkolskog do visokog obrazovanja. Teite je na unapreenju kvaliteta obrazovanja, razvoju nastavnih sadraja i metoda, kvalitetu obrazovnih izlaznih rezultata. Ovo podrazumijeva validne kriterije za vrednovanje uenikih postignua. Validno i objektivno ocjenjivanje se moe postii poboljanjem sistema internog ocjenjivanja u kolama te stalnim i periodinim provoenjem eksternog vrednovanja na temelju definisanih standarda postignua. Ukupan rezultat procesa obrazovanja ogleda se u njegovom kvalitetu. Temelj za ocjenu kvaliteta obrazovnog procesa ine ishodi obrazovanja, koji obuhvataju: znanja, vjetine, stavove i vrijednosti koje uenici treba da razviju kroz formalno obrazovanje. Uspjenost obrazovanja ogleda se i u procentu uenika koji zavravaju razne nivoe obrazovanja. Sadanji obrazovni sistem u BiH nije orijentisan na ishode obrazovanja. Prije se moe rei da je fokusiran na nastavni plan i program i na nastavnike, a najmanje na uenika i njegova postignua. Takoe, trenutna praksa ocjenjivanja uenika, uglavnom, potie kratkotrajno mehaniko memorisanje, a vrlo malo se bavi ocjenjivanjem osnovnih sposobnosti i vjetina. Rezultati obrazovnog sistema zavise o obrazovnom ulazu, koji se, do izvjesnog stepena, moe definisati nastavnim planom i programom i udbenicima. Stoga je za cijelu BiH definisana zajednika nastavna jezgra nastavnih planova i programa koja osigurava pouavanje zajednikih elemenata, zadravajui tipine karakteristike na entitetskom, kantonalnom i regionalnom nivou. Ocjena stepena uenikih postignua u naim kolama se uglavnom donosi na temelju opih dojmova, odnosno na temelju internih kolskih ocjena na iju validnost i pouzdanost ima dosta zamjerki. Podaci dobijeni eksternim provjeravanjem daju objektivniju sliku o stanju u kolstvu BiH. Godine 2000. osnovana je Agencija za standarde i ocjenjivanje (ASOO) zajednikom Odlukom Vlade Federacije Bosne i Hercegovine i Vlade Republike Srpske. Agencija je neovisna institucija vlada FBiH i RS koja obrazovnom auditoriju prua strunu ekspertizu i usluge u sferi ocjenjivanja. Ona takoe djeluje kao savjetodavno tijelo za sve zainteresovane strane u obrazovnoj politici. Primarni zadatak Agencije je definisanje standarda obrazovnih postignua za pojedine nastavne predmete i provoenje eksternog vrednovanja u osnovnim i srednjim kolama.

Eksterno vrednovanje uenikih postignua

Vrednovanje je kljuni instrument kontrole kvaliteta obrazovnog procesa i obrazovnog sistema u cjelini. U BiH uenike ocjenjuju njihovi nastavnici. Ovom kolskom, internom ocjenjivanju nedostaje standardizacija i objektivnost. Takoe, individualna procjena nastavnika ne moe dati uporedive podatke na nivou drave to onemoguava praenje obrazovnog procesa i postignutih ciljeva. U ovakvoj situaciji obrazovni sistem ne moe ponuditi vjerodostojne podatke javnosti jer nema objektivne informacije o tome ta obrazovanje prua uenicima. Eksternim vrednovanjem se uvodi pouzdaniji i nepristrasniji sistem vrednovanja u kolama, podravajui obrazovni proces definisanjem standarda te informisanjem obrazovnih vlasti o stvarnom stepenu njihovog ostvarenja. Rezultati eksternog vrednovanja koje provodi Agencija za standarde i ocjenjivanje vani su iz vie razloga. Prije svega, uvoenjem standarda obrazovnih postignua postavljajaju se kriteriji za mjerenje nivoa uenikih postignua i pomae se odreivanje kvaliteta tih rezultata u ispitnim podrujima. Ovi pokazatelji upuuju na poduzimanje potrebnih promjena u obrazovnom procesu, a korisni su i obrazovnim vlastima i kolama. Regionalne razlike u postignuima uenika daju signal za akciju u promjeni nastavnog plana i programa i pruanju dodatne pomoi uenicima u usvajanju njegovog sadraja u podrujima gdje su rezultati bili ispod oekivanih. Uporedba obrazovnih rezultata u odreenom vremenskom periodu omoguava praenje promjena i inicira poduzimanje mjera obrazovnih vlasti. Takoer, eksterno vrednovanje otvara

mogunost uporeivanja rezultata bosanskohercegovakog obrazovanja s meunarodnim standardima. Na kraju, instrumenti koje je uvela Agencija mogu posluiti poboljanju internog ocjenjivanja u kolama. Osnovna svrha eksternog vrednovanja je mjerenje postignua uenika u osnovnim i srednjim kolama, kao i utvrivanje faktora koji bitno uslovljavaju nivo uenikih postignua. Naglasak je na onim faktorima koji direktno zavise o obrazovnoj politici, kao to su: nastavni plan i program, kvalifikaciona struktura, struna i metodika osposobljenost nastavnika, uslovi rada u kolama te opremljenost uilima. Realizacija ovog projekta zapoela je 2002. godine pilot-predtestom u etvrtom razredu osnovne kole iz maternjeg jezika i matematike. Projekt je nastavljen 2003. godine predtestiranjem uenika etvrtog i osmog/devetog razreda iz maternjeg jezika i matematike. Cilj predtesta 2003. godine kao i pilot-predtesta bila je, prije svega, da Agencija postavi dobre procedure za izradu testa i provoenje testiranja kako bi bila prihvaena od strane ministarstava obrazovanja/prosvjete, pedagokih zavoda/Zavoda za kolstvo, prosvjetnih zaposlenika, uenika, njihovih roditelja i ire javnosti u BiH. Opa ocjena uenikih postignua provedena je 2004. godine iz maternjeg jezika i matematike na nivou osmog/devetog razreda. Svrha ope ocjene bila je utvrivanje pojedinanih uenikih postignua iz maternjeg jezika i matematike za osmi/deveti razred. Pored pojedinanih pokazatelja o uenikim postignuima, obradom i analizom rezultata ope ocjene dobijene su relevantne informacije o kvalitetu nastavnog procesa u zavrnom razredu osnovne kole na nivou cijele BiH, kao i prosjeni pokazatelji za kole, opine, kantone i entitete. Rezultati testiranja mogu korisno posluiti obrazovnim vlastima na svim nivoima, od kole i opine, do kantona, entiteta i BiH, osobito prilikom donoenja vanih odluka o unapreenju obrazovanja na poetku novog sistema osnovnog obrazovanja prelazak na devetogodinje kolovanje. Agencija za standarde i ocjenjivanje je do sada radila na postavljanju standarda uenikih postignua u osnovnoj koli. Definisani su standardi iz maternjeg jezika i matematike na nivou razredne nastave i na zavretku osnovne kole. Takoe, provedena je opa ocjena uenikih postignua iz navedenih predmeta u osmom/devetom razredu osnovne kole. Standardi iz prirodne grupe predmeta (biologija, hemija i fizika) u zavrnom razredu osnovne kole definisani su 2006. godine. Testiranje je obavljeno na uzorku od 1 500 uenika iz 56 kola s podruja cijele Bosne i Hercegovine. Agencija je u 2007. godini radila na definisanju standarda iz prirode i drutva na nivou etvrtog/petog razreda, ime su unekoliko zaokrueni standardi u osnovnoj koli. Naravno, u sljedeim godinama Agencija e se angaovati na definisanju standarda i iz ostalih nastavnih predmeta, po trijadama u osnovnoj koli, kao i u srednjoj (opoj i strunoj). U istoj, 2007. godini, Agencija je zapoela projekt eksternog vrednovanja u opoj gimnaziji. Izvreno je vrednovanje postignua uenika prvog razreda ope gimnazije iz maternjeg jezika i matematike u 19 opih gimnazija BiH. Svrha ovog vrednovanja bila je sagledavanje stanja iz ova dva nastavna predmeta u prvom razredu ope gimnazije; uvoenje uenika, nastavnika, roditelja i kole u cjelini u vankolsko vrednovanje i ono najvanije, samovrednovanje kola na temelju prirunika za samovrednovanje, kojeg je Agencija ponudila kolama. Ovaj projekt je u 2008. godini nastavljen eksternim vrednovanjem uenikih postignua iz prirodne grupe predmeta ( biologija, hemija i fizika) u drugom razredu gimnazije sa istom svrhom kao i prethodne godine. Vrednovanje je izvreno u 29 gimnazija s teritorija Bosne i Hercegovine. Provedeno je testiranje uenika zavrnih razreda osnovne kole iz maternjeg jezika i matematike nakon pet godina, 2008. godine, u cilju praenja trendova u ostvarivanju definisanih standarda uenikih postignua.

ta se vrednuje?
Vrednovanje, u okviru ovog projekta, temelji se na vaeim nastavnim planovima i programima koji su u upotrebi u Bosni i Hercegovini. U Federaciji Bosne i Hercegovine je u upotrebi vie vaeih nastavnih planova i programa, dok u Republici Srpskoj sve osnovne i srednje kole rade po jedinstvenom nastavnom planu i programu. Distrikt Brko ima svoj nastavni plan i program, koji se primjenjuje na podruju Distrikta. Ispitni program ine ispitna podruja i ishodi obrazovanja koji se unutar svakog podruja treba da ostvare. Ispitivanjem su obuhvaeni samo oni sadraji koji se mogu mjeriti standardizovanim testom. Ispitni programi su bili temelj za izradu ispitnih zadataka i dizajn testa.

Metode i instrumenti
Svrha eksternog vrednovanja je dobijanje pokazatelja uenikih postignua na kraju prvog polugodita drugog razreda ope gimnazije iz biologije, hemije i fizike, posmatranih zajedno s faktorima koji na njih mogu uticati. Takav pristup zahtijevao je i upotrebu odgovarajuih mjernih instrumenata testova znanja, koji omoguuju mjerenje kognitivnih uenikih postignua. Testovima znanja mjere se znanja, vjetine i sposobnosti uenika, a time i rezultati nastavnog procesa. Standardizovani testovi omoguuju ujednaenu ispitnu situaciju, objektivnost u ocjeni jesu li svi uenici savladali ciljeve nastavnog programa, te uporeivanje postignua uenika u cijeloj zemlji budui da svi uenici odgovaraju na ista pitanja. Testovi, korieni u okviru projekta Eksterno vrednovanje uenikih postignua, usmjereni su vie na vrednovanje funkcionalnog znanja, tj. osposobljenosti uenika da steeno znanje iz testiranih nastavnih predmeta primijene, nego na prosto faktografsko znanje.

Struktura eksternog vrednovanja

Testiranje iz biologije, hemije i fizike trajalo je bez prekida 90 minuta.Test iz svakog predmeta se sastojao iz dva dijela. Prvi dio testa je sadravao: zadatke viestrukog izbora. Koncept drugog dijela testa se razlikovao zbog specifinosti testiranih predmeta.

Biologija
Drugi dio testa uenici su rjeavali zadatke tipa povezivanja odgovarajuih pojmova,dopunjavanja i prepoznavanja nekih pojmova u datom aplikativnom materijalu. Hemija/Fizika Drugi dio testa sadravao je zadatke dopunjavanja i zadatke otvorenog tipa sa postupkom rjeavanja. Test iz biologije je nosio ukupno 51,5 bodova,iz hemije 40 bodova i iz fizike 39 bodova. Toan odgovor u prvom dijelu testa nosio je jedan bod. Struktura testa prikazana je u sljedeim tabelama. Tabela 1. Biologija
Vrsta zadatka Predmet prouavanja, zadaci i znaaj biologije Sistematika ivih bia Svjetlosni mikroskop Hemijski sastav elije Nukleinske kiseline Virusi Bakterije

Zadaci zatvorenog tipa (viestruki izbor i povezivanje pojmova u

odgovarajue parove) Zadaci otvorenog tipa (kratki odgovor i odgovor sa obrazloenje m) Ukupno Tabela 2. Hemija
Vrsta zadatka

12

Graa atoma

PSE

Vrste hemijskih veza

Molarne veliine

Hemijske reakcije

Disperzni sistemi

Zadaci zatvorenog tipa (viestruki izbor i povezivanje pojmova u odgovarajue parove) Zadaci otvorenog tipa (kratki odgovor i odgovor sa obrazloenjem/ rjeavanjem) Ukupno Tabela 3. Fizika
Vrsta zadatka

Kinematika

Dinamika

Mehanika fluida

Mol.kinet. teorija i termod.

Zadaci zatvorenog tipa (viestruki izbor) Zadaci otvorenog tipa (kratki odgovor i odgovor sa obrazloenjem /rjeavanjem) Ukupno

4 1

5 3

3 1

3 2

Slijedi pregled obrazovnih ishoda koji su ispitivani u svakom podruju.

Biologija Programska podruja

1. 2. 3. 4. 5. PREDMET PROUAVANJA, ZADACI I ZNAAJ BIOLOGIJE SISTEMATIKA IVIH BIA SVJETLOSNI MIKROSKOP HEMIJSKI SASTAV ELIJE NUKLEINSKE KISELINE

6. VIRUSI 7. BAKTERIJE

Ishodi obrazovanja po podrujima

1. PREDMET PROUAVANJA, ZADACI I ZNAAJ BIOLOGIJE Uenik treba da: defininie pojam biologije; definie zajednike osobine ivih bia; povee biologiju s drugim naukama. 2. SISTEMATIKA IVIH BIA Uenik treba da: definie pojam i zadatke sistematike ivih bia; objasni pojam binarne nomenklature; nabroji i objasni sistematske kategorije. 3. SVJETLOSNI MIKROSKOP Uenik treba da: razlikovati dijelove svjetlosnoga mikroskopa; poznavati pravila mikroskopiranja i istraivanja; spoznati znaaj primjene svjetlosnoga mikroskopa u pokusnom radu u biologiji. 4. HEMIJSKI SASTAV ELIJE Uenik treba da: nabroji najzastupljenije elemente u ivoj eliji; uoi hemijsko jedinstvo ivih i neivih sistema na elementarnom nivou; objasni ulogu vode za odravanje ivota; prepozna ugljik kao sredinji atom u organskim molekulama; razlikuje strukturu i funkciju anorganskih i organskih tvari u eliji; objasni strukturu i funkciju proteina/ bjelanevina; objasni strukturu i funkciju lipida; objasni strukturu i funkciju ugljikohidrata; izvodi zakljuke o znaaju pojedinih anorganskih i organskih tvari za zdravlje ovjeka; navede primjere gradivnih i energetskih tvari u eliji. 5. NUKLEINSKE KISELINE Uenik treba da: daje informacije o osnovnim elementima grae nukleinskih kiselina; razlikuje DNA od RNA. 6. VIRUSI Uenik treba da: opie grau virusa; prepozna da su virusi acelularni/nestanini oblici ivota; razlikuje viruse od ostalih ivih sistema; opie replikaciju/umnoavanje virusa u ivim elijama; razumije nain parazitiranja virusa; prepoznaje viruse kao mogue uzronike bolesti svih organizama; primjenjuje steene spoznaje o virusima na ouvanje zdravlja i zatitu okolia.

7. BAKTERIJE Uenik treba da: opie i objasni grau prokariotske elije; navede razlike izmeu prokariota i eukariota; crta i obiljeavadijelove bakterijske elije; navede i usporedi razlike u grai virusa i bakterija; klasificira ili razvrsta bakterije prema obliku i nainu prehrane; navede primjere korisnih i tetnih bakterija; objasni naine razmnoavanja bakterija; navede vrste vrenja koje uzrokuju bakterije; navede primjere bakterijskih bolesti; objasni znaaj nitrifikacijskih bakterija; identificira cijanobakterije ili modrozelene alge kao najsloenije prokariotske organizme; objasni fiksaciju elementarnog azota iz zraka koju vre cijanobakterije/modrozelene alge; objasni nain ivota cijanobakterija; uoi razliku izmeu bakterija i cijanobakterija. Ekspertska radna grupa za biologiju, pri usaglaavanju i utvrivanju zajednikih programskih sadraja iz predmeta biologija za prvi razred gimnazije i prvo polugodite drugog razreda ope gimnazije na prostoru BiH, konstatovala je da ima veoma malo zajednikih programskih sadraja na osnovu kojih se mogu pripremiti ispitna pitanja.

Hemija Programska podruja

1. 2. 3. 4. 5. 6. GRAA ATOMA PSE VRSTE HEMIJSKIH VEZA MOLARNE VELIINE HEMIJSKE REAKCIJE DISPERZNI SISTEMI

Ishodi obrazovanja po podrujima

1. GRAA ATOMA Uenik treba da: definie atom kao najsitniji dio tvari; razlikuje dvije osnovne cjeline svakog atoma i locira elementarne estice atoma; razumije zato je atom neutralan; shvati zato je masa atoma koncentrisana u jezgru; shvati omjer veliina jezgre i atoma; objanjava vrstu i koliinu naboja protona i elektrona; skicira strukturu jednostavnog atoma na temelju ponuenih podataka; oznai slojeve/ljuske brojevima i slovima i izrauna broj elektrona u slojevima/ljuskama; razvrsta elektrone unutar sloja/ljuske na temelju energije; zna broj orbitala i broj elektrona po slojevima/ljuskama; prikae elektronsku konfiguraciju za atome elemenata glavnih grupa; zakljui na temelju elektronske konfiguracije poziciju elementa u PSE; definie izotope i potkrijepi primjerima; izrauna broj elementarnih estica u zadatim atomima i ionima na temelju ponuenih podataka.

2. PSE Uenik treba da: definie zakon periodinosti i razlikuje grupe i periode; zna broj i znaenje broja elemenata u periodama (lantanoidi i aktinoidi); odredi mjesto metala, nemetala i polumetala (semimetala, metaloida) u PSE; zna podijeliti elemente na osnovu podljuske koja se zadnja popunjava; naglasi poloaj i specifinost vodika u PSE; istie mjesto i specifinost plemenitih plinova u PSE; ukae na promjene metalnog i nemetalnog karaktera u grupama i periodama; uporeuje i komentarie afinitet prema elektronima alkalnih i halogenih elemenata. 3. VRSTE HEMIJSKIH VEZA Uenik treba da: objanjava stabilnu elektronsku konfiguraciju; navodi hemijske elemente koji grade tri osnovne vrste hemijskih veza; razjasni nastajanje ionske veze preko elektronske konfiguracije i razumije naziv ionske veze; uoava vrstou ionske veze zavisno o vrsti atoma koji je izgrauje; protumai nastanak kovalentne veze; razlikuje nastajanje molekula elemenata i molekula spoja; ukazuje na razliku kovalentne polarne i nepolarne veze i protumai vodonikovu vezu kao posljedicu polarnosti molekula; objanjava nastajanje metalne veze; ukazuje na razlike svojstava spojeva s razliitim tipovima veza; prepoznaje tip veze u navedenim spojevima. 4. MOLARNE VELIINE Uenik treba da: definie relativnu atomsku, relativnu molekulsku masu i unificiranu atomsku jedinicu mase i rjeava zadatke vezane uz ove pojmove; objanjava prednosti korienja relativne atomske i relativne molekulske mase; definie molarne veliine (molarna masa, molarni volumen,koliina tvari, broj estica); rjeava zadatke vezane za molarne veliine. 5. HEMIJSKE REAKCIJE Uenik treba da: definie pojam hemijskih reakcija i nain njihovog predstavljanja; objanjava sastav hemijskih jednaina i nain njihovog izjednaavanja; razlikuje sintezu i analizu; razjanjava podjelu i predstavljanje hemijskih reakcija prema energiji ( termohemijske reakcije); prepoznaje i rjeava jednostavne redoks reakcije (oksidacioni broj, oksidans i reducens). 6. DISPERZNI SISTEMI Uenik treba da: definie i podijeli disperzne sisteme; razvrsta prave otopine prema zasienosti; navodi razliite primjere fizikalno-hemijskih procesa pri otapanju; rjeava jednostavne zadatke iz kvantitativnog sastava otopina.

Fizika
Podruja i udio Obrazovni ishodi Uenik treba da: 1. poznaje, razlikuje i koristi fizikalne veliine i jedinice, pretvara jedne u druge, te poznaje i razlikuje skalarne i vektorske veliine; 2. definie materijalnu taku i tijelo; 3. razumije pojam kretanja i relativnosti kretanja; promjenu poloaja tijela u odnosu na proizvoljno odabran koordinatni sistem; 4. razlikuje vektor poloaja materijalne take, vektor pomjeranja, pomak, putanju i put; 5. prikae kretanja na razliite naine: tabelarno, grafiki i formulom i koristi prikaze u primjerima; 6. definie i uoava razliku izmeu srednje i trenutne brzine i ubrzanja, te razlikuje kretanje prema obliku putanje,prema brzini i ubrzanju; 7. crta, koristi i tumai grafike v,t; s,t; a,t za razliite vrste kretanja i na osnovu v,t grafika rauna preeni put; 8. primijeni kinematike jednaine kretanja; 9.definie kruno kretanje i razlikuje veliine vezane za kruno kretanje (period, frekvencija, ugaona brzina, centripetalno ubrzanje); 10. prepozna zakonitosti i vrste kretanja u prirodi (hitac uvis, slobodan pad, hitac nanie i sl.). Uenik treba da: 11. razumije uzroke promjene oblika i stanja kretanja tijela; 12. povee masu i inerciju, usvoji princip inercije, te iskae, primijeni i protumai I Njutnov zakon; 13. iskae, primijeni i protumai II Njutnov zakon (temeljna jednaina kretanja); 14. definie i povee koliinu kretanja i impuls sile; 15. iskae i primijeni III Njutnov zakon u konkretnim primjerima (npr., reakcija podloge, sila zatezanja); 16. poznaje vrste sila i njihove osobine: sila tee, teina, sila trenja, reakcija podloge, elastina sila i opie kretanje tijela pod djelovanjem razliitih vrsta sila (npr., kretanje u zavoju, kretanje na kosini); 17. poznaje pojam gravitacionog polja i sile, te iskae i primijeni Njutnov zakon gravitacije na kretanje tijela u gravitacionom polju; 18. navodi razliite oblike energije, te povee energiju i rad; 19. zna, povezuje i koristi izraze za kinetiku i potencijalnu energiju i rad, te koristi F,s grafik za odreivanje rada; 20. odreuje gravitacionu i elastinu potencijalnu energiju; 21. definie i povee snagu sa brzinom; 22. iskae i primijeni zakon ouvanja energije; 23. iskae i primijeni zakon odranja koliine kretanja (sudari, opruga, puka-metak i sl.). Uenik treba da: 24. definie pritisak, nain prenoenja pritiska kroz fluide, te da uporedi i navede razlike u prenoenju pritiska kroz vrsta tijela i fluide; 25. iskae i primijeni Arhimedov i Paskalov zakon; 26. prepozna karakteristike i brzinu strujanja fluida preko strujnih linija; 27. razumije i primijeni jednainu kontinuiteta;

KINEMATIKA (25%)

DINAMIKA (35%)

MEHANIKA FLUIDA (15%)

MOLEKULARNO -KINETIKA TEORIJA I TERMO DINAMIKA (25%)

28. povezuje Bernulijevu jednainu sa zakonom ouvanja energije, te primjenjuje jednainu kontinuiteta i Bernulijevu jednainu (poseban osvrt: Venturijeva cijev, isticanje tenosti iz posude). Uenik treba da: 29. razumije meudjelovanja estica u tvarima, te razlikuje agregatna stanja i uporeuje njihove osobine; 30. prepozna termiko kretanje estica; 31. pokae razumijevanje pojma unutranje energije i objasni izmjenu unutranje energije u molekularno-kinetikoj teoriji, te kako dolazi do promjene unutranje energije radom i toplotom; 32. definie idealan gas i razlikuje ga od realnih gasova, te prepozna razliite oblike jednaine stanja idealnog gasa; 33. povezuje temperaturu sa srednjom kinetikom energijom estica idealnog gasa, te definie pritisak i povezuje ga sa srednjom kinetikom energijom; 34. razumije i primjenjuje zakonitosti izoprocesa, grafiki prikazuje te procese i analizira ih; 35. razlikuje temperaturu i toplotu, te povee koliinu toplote i toplotni kapacitet; 36. iskae izraz za rad pri izobarnom procesu i grafiki prikae rad u p,V dijagramu; 37. objasni i primijeni I zakon termodinamike (poseban osvrt na adijabatski proces); 38. poznaje nain rada toplotne maine, te zakljui od ega zavisi njena djelotvornost; 39. poznaje rad gasa u krunom procesu i grafiki ga predstavi; 40. prepozna procese u Karnoovom krunom ciklusu, iskae stepen iskorienosti procesa, te razlikuje direktni i obratni Karnoov ciklus (parna maina, hladnjak); 41. navodi i protumai II zakon termodinamike.

Sudionici
U realizaciji ovog projekta Agencija je saraivala s: radnim grupama, testatorima i direktorima kola, s precizno definisanim ulogama za svakog od njih. Agencija za standarde i ocjenjivanje je nosilac Projekta i odgovorna je za : realizacija Projekta (od Nacrta do Strunog izvjetaja); organizaciju strunog usavravanja i obuku svih sudionika ukljuenih u razliite faze Projekta; izradu svih instrumenata koji se koriste u ispitivanju; komunikaciju s ministarstvima obrazovanja/prosvjete, pedagokim zavodima/sa Zavodom za kolstvo i kolama; provoenje i nadgledanje procedura bodovanja; unos i obradu podataka; interpretiranje dobijenih podataka i izradu razliitih vidova izlaznog materijala (izvjetaji); izvjetavanje o procedurama i rezultatima. Radne grupe su inili predmetni nastavnici iz kola, savjetnici iz pedagokih zavoda/Zavoda za kolstvo i profesori sa univerziteta. Radili su pod nadzorom strunjaka za nastavne predmete iz Agencije. Radne grupe bile su odgovorne za: pripremanje testova i shema za bodovanje; bodovanje ispitnog materijala. Testatori su bili odgovorni za provoenje testiranja. Angaovani su iz redova savjetnika/nadzornika iz pedagokih zavoda, odnosno Zavoda za kolstvo. Kao testatori angaovani su bili i zaposlenici Agencije, te direktori kola, koji su zajedno s testatorima prisustvovali testiranju i osiguravali nesmetan rad.

10

Direktori kola bili su odgovorni za: prenoenje informacija nastavnicima, uenicima i roditeljima; pripremu i osiguravanje uslova za testiranja.

Metodologija izbora uzorka

Na osnovu podataka dobijenih od pedagokih zavoda/Zavoda za kolstvo u FBiH i RS, Odjeljenja za obrazovanje Brko Distrikta, kreirana je baza podataka na nivou BiH za 2007./2008. kolsku godinu sa 122 ope gimnazije i 10213 uenika drugog razreda, koji ine okvir definiu populaciju za izbor uzorka. I pored toga to je osnovni cilj samovrednovanje kola, uzorak je biran metodom stratifikovanog proporcionalnog uzorka. Stratifikovano sluajno uzorkovanje uraeno je u dva nivoa koji se temelji na regionu/kantonu i jeziku na kojem se izvodi nastava. Istovremeno, metodoloki se vodilo rauna o proporcionalnom ueu regija u odnosu na veliinu i broj kola. Na osnovu ovako postavljenih parametara odabrano je 29 kola, i to 20 iz Federacije BiH (15 u kojim se nastava izvodi na bosanskom i 5 kola u kojim se nastava izvodi na hrvatskom jeziku) i 9 kola iz Republike Srpske. Iz svake kole je odabrano jedno odjeljenje uenika koji su testirani. Ukupno je uzorkom obuhvaeno 787 uenika. Sljedea tabela prikazuje testirane gimnazije.
Kanton/ ifra Regija Jezik kole Naziv kole 01 1 1001 ETVRTA GIMNAZIJA ILIDA 01 1 1005 MJEOVITA SREDNJA KOLA HADII MJEOVITA SREDNJA KOLA PETA GIMNAZIJA I 01 1 1007 BIROTEHNIKA 01 1 1010 JU PRVA GIMNAZIJA SARAJEVO 02 1 1051 JU GIMNAZIJA "MEA SELIMOVI" 02 1 1053 JU GIMNAZIJA "ISMET MUJEZINOVI" 02 1 1058 JU MS KALESIJA 02 1 1060 JU "GIMNAZIJA LUKAVAC" 03 1 1101 GIMNAZIJA "MUHSIN RIZVI" 03 1 1105 JU GIMNAZIJA "MUSA AZIM ATI" 03 1 1109 JU OPA GIMNAZIJA 04 1 1151 MJEOVITA SREDNJA KOLA "TRAVNIK" 04 2 1158 SREDNJA KOLA "NOVI TRAVNIK" 05 1 1204 JU "SREDNJA KOLA" KONJIC 05 2 1209 SREDNJA KOLA DR. FRA SLAVKA BARBARI 06 2 1251 GIMNAZIJA LJUBUKI 07 2 1303 SREDNJA KOLA "KUPRES" 08 1 1352 JU GIMNAZIJA "BIHA" 08 1 1358 OPA GIMNAZIJA "BOSANSKA KRUPA" 09 2 1401 SREDNJA KOLA fra MARTINA NEDIA ORAJE 20 3 2002 GIMNAZIJA "PETAR KOI" 21 3 2053 GIMNAZIJA 21 3 2056 SREDNjOKOLSKI CENTAR "PETAR KOI" 22 3 2151 GIMNAZIJA "JOVAN DUI" 23 3 2201 GIMNAZIJA "JOVAN DUI" 23 3 2206 SREDNjA KOLA "IVO ANDRI" 23 3 2209 SREDNjOKOLSKI CENTAR PALE 24 3 2253 GIMNAZIJA I SS "PETAR KOI" 24 3 2255 SREDNjOKOLSKI CENTAR "MILII"

Mjesto kole ILIDA HADII SARAJEVO SARAJEVO TUZLA TUZLA KALESIJA LUKAVAC BREZA TEANJ ZAVIDOVII TRAVNIK NOVI TRAVNIK KONJIC ITLUK LJUBUKI KUPRES BIHA BOSANSKA KRUPA ORAJE NOVI GRAD PRNJAVOR IPOVO DOBOJ TREBINjE VIEGRAD PALE ZVORNIK MILII

11

Provoenje testiranja
Testiranje i anketiranje uenika, te anketiranje profesora, provedeno je 18.03.2008. godine (utorak) i 00 19.03.2008. godine (srijeda), istovremeno u svim kolama, sa poetkom u 10 sati. Uenici su prvi dan rjeavali testove iz biologije i hemije a drugi dan testove iz fizike. Nakon rjeavanja testa za svaki predmet uenici su popunjavali upitnike za uenike. Drugog dana provedeno je i anketiranje (popunjavanje upitnika) profesora koji predaju testirane predmete. Testatori su bili zaposlenici Agencije i angaovani savjetnici/nadzornici iz pedagokih zavoda/Zavoda za kolstvo.

Bodovanje rezultata
Bodovanje je vreno na osnovi postojeih procedura, koje su se pokazale veoma uspjenim i u ranijim ciklusima testiranja. Naime, uz testove su istovremeno pripremljene sheme za bodovanje u kojima je precizirano ta se smatra tanim odgovorom, kako se boduje potpuno taan odgovor, djelimino taan odgovor i netaan odgovor. Bodovanje su obavili lanovi radne grupe za biologiju, hemiju i fiziku.

Statistika analiza rezultata

Nakon bodovanja i unosa podataka izvrena je statistika analiza rezultata testa. Primjenom metoda klasine statistike analize rezultati su grupisani po kolama, predmetima i ispitaniku. Rezultati su iskazivani u prosjenom procentu ostvarenih bodova u odnosu na maksimalan broj bodova. Na testu iz biologije kao i na testu iz hemije najbolje rezultate ostvarila je GIMNAZIJA SREDNJOKOLSKI CENTAR PALE. Na testu iz fizike najbolje rezultate ostvarila je MJEOVITA SREDNJA KOLA "TRAVNIK" iz Travnika. Rezultati obrade i analiza provedenih anketa (upitnik za uenike, upitnik za profesora) i dobijeni pokazatelji korelacije izmeu organizacije i nastavnih metoda u kolama posluit e za unapreenje obrazovne politike i zagovaranje efikasnih nastavnih metoda. Agencija e distribuirati informacije o uenikim postignuima iz biologije, hemije i fizike svim testiranim kolama i tako osigurati povratnu informaciju uenicima, nastavnicima i direktorima kola. Na temelju tih rezultata kole e moi izvriti samovrednovanje, to je i konaan cilj provoenja eksternog vrednovanja. U tu svrhu kolama e biti dostavljen prirunik za samovrednovanje, s detaljnim uputama kako izvriti analizu vlastitog rada, u poreenju s prosjenim rezultatima postignutim na dravnom i entitetskom nivou. U svom buduem radu Agencija e provoditi eksterno vrednovanje na zavretku trijada u osnovnoj koli i u srednjoj koli ( opoj i strunoj), ovisno o cilju vrednovanja. Eksterno vrednovanje bi se provodilo periodino radi praenja obrazovnih trendova i ocjene postignua uenika na vanim stepenima obrazovanja.

12