Açık Kaynak İşletim Sistemi Kurulumu PDF

T.C.
MLL ETM BAKANLII
BLM TEKNOLOJS
AIK KAYNAK LETM SSTEM KURULUMU

482BK0129
Ankara, 2012
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. AIK KAYNAK KODLU LETM SSTEM YAPISI .................................................... 3 1.1. Temel Kavramlar .......................................................................................................... 3 1.1.1. letim Sistemi ....................................................................................................... 3 1.1.2. Ak Kaynak Kodlu Yazlm ................................................................................. 4 1.1.3. GNU Genel Kamu Lisans (GPL).......................................................................... 4 1.2. UNIX Tarihesi ve Geliimi ......................................................................................... 5 1.2.1. Unix'in Oluumu .................................................................................................... 5 1.2.2. Linux'un Ortaya k........................................................................................... 6 1.3. Ak Kaynak Kodlu letim Sisteminin Kurulmas ...................................................... 6 1.3.1. Linux Trleri.......................................................................................................... 7 1.3.2. Kuruluma Hazrlk ................................................................................................. 7 1.3.3. Sistem Kurulumu ................................................................................................... 8 1.3.4. Disk Blmlendirme ve Biimlendirme .............................................................. 10 1.3.5. Sistem Ykleyicisi ............................................................................................... 12 1.3.6. Kullanc Ekleme ................................................................................................. 14 1.3.7. Sistem Yneticisi ................................................................................................. 14 1.3.8. Kurulumun Tamamlanmas ................................................................................. 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18 2. TEMEL MASAST KAVRAMLARI VE LEMLER ............................................... 18 2.1. X-Window................................................................................................................... 18 2.1.1. KDE Masast Ortam ........................................................................................ 19 2.2. Sisteme Giri ............................................................................................................... 20 2.3. Temel Masast Ayarlar ............................................................................................ 20 2.4. Masast Bileenleri ................................................................................................... 23 2.4.1. Panel .................................................................................................................... 23 2.4.2. Pardus Mens .................................................................................................... 24 2.4.3. Uygulama Dmeleri........................................................................................... 24 2.4.4. Programcklar ...................................................................................................... 24 2.4.5. Grev ubuu...................................................................................................... 25 2.4.6. Masast Simgeleri ............................................................................................. 25 2.4.7. Masastne Programck Ekleme ......................................................................... 26 2.4.8. Pencereler ............................................................................................................ 26 2.4.9. Masast Arka Plann Deitirme ...................................................................... 28 2.4.10. eitli Ayarlar.................................................................................................... 29 2.5. Masast Ksa Yollar ................................................................................................. 32 2.6. Sistemden k .......................................................................................................... 32 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 36 3. DOSYA SSTEM VE ALIMA MANTII .................................................................. 36
3.1. Dosya Sistemi ............................................................................................................. 36 3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyalarn Snflandrlmas .................................................... 36 3.2. Dizin Hiyerarisi ......................................................................................................... 37 3.2.1. Balama ve Ayrma Kavramlar .......................................................................... 38 3.2.2. Kk Dizini ........................................................................................................... 38 3.3. Dosya ve Dizin lemleri............................................................................................. 39 3.3.1. Dosya Yneticisi Dolphin.................................................................................... 39 3.3.2. Pardusta Komutlarla almak ........................................................................... 41 3.3.3. Temel Dosya ve Dizin lem Komutlar .............................................................. 41 3.4. Temel Yazc lemleri ................................................................................................ 44 3.4.1. Pardusta Yazc Tantm .................................................................................... 44 3.5. Temel Arivleme ve Yedekleme Komutlar ............................................................... 46 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 48 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 49 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 50 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 52 4. AIK KAYNAK LETM SSTEM TEMEL ARALARI VE UYGULAMALARI ... 52 4.1. Hesap Makinesi ........................................................................................................... 52 4.2. Ofis Uygulamalar: OpenOffice.org ........................................................................... 53 4.2.1. OpenOffice.orgun zellikleri ............................................................................. 53 4.3. OpenOffice.org Writer: Kelime lemci Editr ........................................................ 53 4.3.1. Ara ubuklar ve Menler ................................................................................. 53 4.3.2. alma Alan ...................................................................................................... 54 4.3.3. Alt Ara ubuu ve Bilgi Alan .......................................................................... 54 4.3.4. Biemler ve Biimlendirme Penceresi................................................................. 54 4.3.5. zelletirme ......................................................................................................... 54 4.3.6. alma Sayfas ................................................................................................... 55 4.3.7. Sayfa zellikleri .................................................................................................. 56 4.3.8. Alan Ekleme ........................................................................................................ 56 4.3.9. st Bilgi ve Alt Bilgi Ekleme .............................................................................. 56 4.3.10. Resim Ekleme .................................................................................................... 57 4.3.11. Yaz Tipi zelliklerini Belirleme ...................................................................... 57 4.3.12. Biemlerle almak.......................................................................................... 58 4.4. OpenOffice.org Calc: Elektronik Tablolama Yazlm ............................................... 58 4.4.1. Kullanm .............................................................................................................. 59 4.4.2. levler ve Forml Ekleme................................................................................... 60 4.4.3. Aralk Tanmlama ................................................................................................ 61 4.4.4. Hcre, Satr ve Stun Ekleme .............................................................................. 62 4.4.5. Stun Genilii ve Satr Yksekliini Belirleme ................................................. 63 4.4.6. Otomatik Biimlendirmeyi Kullanma ................................................................. 63 4.4.7. Calca izelge Ekleme ........................................................................................ 64 4.5. OpenOffice.org Impress: Sunum Yazlm ................................................................. 66 4.5.1. alma Alan ve Grnmler ............................................................................. 67 4.5.2. Resim ve ekil Ekleme ........................................................................................ 69 4.5.3. Dzenlerle alma.............................................................................................. 72 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 73
ii
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 74 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 75 5. TEMEL A PROGRAMLARI VE A AYARLARI ....................................................... 75 5.1. A Konfigrasyon Dosyalar ve Scriptleri .................................................................. 75 5.1.1. /etc/sysconfig/network Dosyas .......................................................................... 75 5.1.2. /etc/sysconfig/network-scripts Dizini .................................................................. 76 5.1.3. IP Adresi zc Ayarlar................................................................................... 76 5.1.4. DNS Ayarlarnn Yaplmas ( /etc/resolv.conf Dosyas) .................................... 77 5.2. Temel A Komutlar ve Programlar ......................................................................... 77 5.2.1. Telnet Komutu ..................................................................................................... 78 5.2.2. Ftp Komutu .......................................................................................................... 78 5.2.3. Nslookup Komutu................................................................................................ 79 5.2.4. Whois Komutu ..................................................................................................... 80 5.2.5. Netstat Komutu .................................................................................................... 80 5.2.6. Arp Komutu ......................................................................................................... 81 5.2.7. Ping Komutu ........................................................................................................ 81 5.2.8. Traceroute Komutu .............................................................................................. 82 5.3. Temel E-posta ve Haber Grubu Aralar .................................................................... 82 5.3.1. Kmail ................................................................................................................... 83 5.3.2. Kmail Hesap Ayarlar .......................................................................................... 83 5.3.3. Yaplan Ayarlarn Test Edilmesi ......................................................................... 86 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 88 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 89 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 90 6. NTERNET BALANTISI ............................................................................................... 90 6.1. Modem Ayarlar .......................................................................................................... 90 6.1.1. Kablolu Modem Balants .................................................................................. 90 6.1.2. Kablosuz Modem Balants................................................................................ 92 6.2. A Taraycs ............................................................................................................... 94 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 96 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 97 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 98 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 99 KAYNAKA ....................................................................................................................... 101
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 482BK0129 Biliim Teknolojileri Dal Ortak Ak Kaynak letim Sistemi Kurulumu Bu modl, ak kaynak iletim sisteminin kurulumu ve temel ayarlarna ait bilgilerin kazandrld bir retim materyalidir. 40/24 Bu modln n koulu yoktur. Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu ve temel ayarlarn yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu gerekletirerek temel ayarlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu gerekletirebileceksiniz. 2. letim sistemi temel masast ilemlerini yapabileceksiniz. 3. letim sisteminin dosya ilemlerini yapabileceksiniz. 4. letim sistemi ofis aralarn kullanabileceksiniz. 5. letim sistemi temel a ayarlarn yapabileceksiniz. 6. letim sistemi ortam iin internet balantsn oluturabileceksiniz. Ortam: A ile birbirine ve internete bal, ak kaynak kodlu iletim sistemini altrabilecek yeterlikte bilgisayar laboratuvar Donanm: Ak kaynak kodlu iletim sistemi kurulum diski Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, letim sistemi, bilgisayarda donanmn ve uygulama programlarnn bizim ihtiyalarmza cevap verecek biimde kullanm iin en nemli unsurlardan birisidir. Gnmzde kresel iletim sistemi pazarnda en ok kullanlanlar, Windows ve Linux iletim sistemlerdir. Bunlardan Windows kaynak kodlar kapal ve kullancsna reticinin verdii izinlerin dnda deiiklik hakk vermeyen kapal bir iletim sistemi yazlmdr. Linux iletim sistemi yazlm ise ak kaynak kodlu bir iletim sistemidir. Bu da kullancnn iletim sistemini kendine ihtiyalarna gre zelletirilebilmesi demektir. nternet zerindeki sunucularn byk ounluu ak kaynak kodlu iletim sistemleri kullanrken, bireysel kullanclar ise kapal kaynak kodlu iletim sistemlerini kullanmaktadr. Bu durum iin en nemli sebep olarak ise, kullanclarn ak kaynak kodlu iletim sistemleri hakknda yeterli bilgiye sahip olmamas diyebiliriz. Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinin farkl datmlar ile her ihtiyac karlayabilecek bir yaps vardr. Ayrca sizler biliim teknolojilerinde sradan kullanc olmann tesinde daha ileriye gitmek iin ak kaynak kodlu iletim sistemlerini renmek isteyebilirsiniz. Ak kaynak kodlu iletim sistemleri ierisinde, TBTAK - BLGEM (Biliim ve Bilgi Gvenlii leri Teknolojiler Aratrma Merkezi) tarafndan almalar balatlan ve devam ettirilmekte olan bir iletim sistemi gelitirme projesi olan Pardus, Milli iletim sistemimiz olarak grlebilir. Pardus, bugn yalnzca Trkiyede deil kresel anlamda kullanlan gl bir ak kaynak kodlu iletim sistemidir. Sizler bu modlde Pardus iletim sistemi genel kullanm ve temel ayarlarn yapacaksnz. Hepinize ak kaynak kodlu yazlm dnyasnda baarlar.
RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu gerekletirebileceksiniz.
ARATIRMA
zgr yazlmn salad avantajlar nelerdir? Aratrnz. Unix ve Linux ne demektir? Linux datmlarn aratrnz. Trke Linux datmlar ve Pardus nedir? Aratrnz. GPL (Genel Kamu Lisans) nedir? Aratrnz.
1. AIK KAYNAK KODLU LETM SSTEM YAPISI

1.1. Temel Kavramlar
Temel kavramlar aada sralanmtr.
1.1.1. letim Sistemi

letim sistemi, bilgisayar donanmnn dorudan denetimi ve ynetiminden, temel sistem ilemlerinden ve uygulama yazlmlarn altrmaktan sorumlu olan sistem yazlmdr. letim sistemi, zerinde alan uygulamalarn bellee, disk ve dier aygtlara eriimini salamak, birden ok yazlm ayn anda altnda kaynak ynetimini yrterek birbirleri ile akmamalarn salamaktan sorumludur. Bir iletim sistemi, kavramsal olarak, grupta toplanabilecek bileenlerden oluur: kullanc ara yz (bu bir grafik kullanc ara yz veya komut satr yorumlaycs ["kabuk" da denir] olabilir.), alt dzey sistem ilevleri ve bir ekirdek. ekirdek, iletim sisteminin kalbidir. Adndan da anlalabilecei gibi, "kabuk", ekirdein evresini sararken, donanmla iletiim kurmak da ekirdein iidir. Kimi iletim sistemlerinde kabuk ve ekirdek tmyle ayr bileenlerken, kimilerinde bu ayrm yalnzca kavramsaldr.
1.1.2. Ak Kaynak Kodlu Yazlm

Ak kaynak yazlm (open-source software) veya ak kaynak kodlu yazlm, kaynak kodu isteyen herkese ak olan yazlmlardr. Bu tr yazlmlarn ayrt edici zellii kullancya deitirme zgrl salamasdr. Ak kaynak kodlu yazlmlar, uyarlanabilir, salam, hzl ve gvenlidir. Ak kaynak kod dnyas, yeni bir yazlm retme biimi, yeni i modelleri sunmaktadr. Programclar yazlmlar gelitirirken kullandklar programlama dilleriyle kaynak dosyalar olutururlar. Daha sonra derlemeli dillerde (C, C++, Java, Pascal) bu dosyay derleyerek altrlabilir hale evirirler. Ak kaynakl yazlm savunucular her retilen ve datlan programla birlikte kaynak kodunun da datlmasn savunurlar. Bu sayede gelitirme esnasnda ve ilerde yeni srmlerin ortaya kmas esnasnda daha ok sayda gzn szgecinden gemi daha kaliteli bir yazlm ktn dnrler. En iyi bilinen ak kaynak kodlu yazlmlar: Linux, Open Office, GNU, Debian'dr.
1.1.3. GNU Genel Kamu Lisans (GPL)

Kullanmda olan her yazlm reticisinin haklarn ve kullancnn haklarn korumaya ynelik bir lisans anlamasna sahiptir. Lisans anlamas nesnenin kullanm, gelitirilmesi, yeniden yaplandrlmas, deitirilmesi, alntsnn yaplabilmesi gibi hususlar belirleyen dzenlemeler ierir. Bylece reticinin izni olmadan oaltlamaz, deiiklik yaplamaz. Ancak ak kaynak kodlu (zgr Yazlm 'Free Software') yazlmda istediimiz gibi kopyalama yapabilir, yeniden databilir, hatta yeniden dzenleyebiliriz. zgr yazlm anlamalarndan en popleri Genel Kamu Lisans (GPL, General Public License)'dir. 1983 ylnda MIT niversitesinden Richard Stallman zgr yazlm kavramn ortaya koyarak GNU organizasyonunu kurdu. Stallman'n zgr yazlm kavram, bir yazlm istediimiz gibi kullanma, kopyalama, deitirme, gelitirme ve gelitirdiimiz yazlm ayn mantkla datma zgrln ifade etmektedir. Bir yazlmn kaynak kodlar herkese ak ve gelitirilebilir olmal, isteyen her gelitirici bu ak kodlar deitirerek yeni yazlmlar gelitirebilmeli ve yine bu yeni yazlmlar da kaynak kodlar ak olarak zgrce datlmaldr. Bu dnce ak kaynak kodlu yazlm ( Open source software) olarak adlandrlr. GPL lisans anlamas, GNU projesi iin 1983 ylnda Richard Stallman tarafndan gelitirilmitir. Bu lisansn en nemli zellii yazlmlarn kaynak kodlar ile birlikte datlmas gerektii fikridir. Bu kullanclara yazlmn kaynak kodunu inceleme, istedii deiiklikleri zgrce yapma, kaynak kodlar ksmen ya da tamamen farkl projede kullanma
hakk vermektedir. Hatta kullanclar yeni gelitirmi olduklar yazlmdan maddi kazan da elde edebilir ancak yeni yazlm da GPL lisans ile lisanslanmal ve gelitirmeye ak olmaldr. GPL'nin en son gncel srm FSF(Free Software Foundation - zgr Yazlm Vakf) tarafndan 29 Haziran 2007 tarihinde yaynland. GNU Genel Kamu Lisans, drt temel zgrl garanti altna almay amalamaktadr. Bu zgrlkler unlardr. Yazlm snrsz kullanma zgrl Yazlmn nasl altn inceleme ve amalara uygun deitirme zgrl Yazlmn kopyalarn snrsz datma zgrl Yazlmn deitirilmi halini datma zgrl
GPL'de yazlmlarn cretlendirilmesi ile ilgili bir kural bulunmamakla birlikte, GPL lisansl yazlmlarn byk ounluu cretsiz sunulmaktadr. Yazlmdan te, kullancya sunulan destekten para kazanlmas yaygndr. GPL yazlm isteyen her kullanc diledii kopyalayabilir ve kullanabilir. Gelitirici yazlm iin bir cret talep ediyorsa kullanc bu creti demek durumundadr, ancak cret talep edilmiyorsa kullancnn herhangi bir yasal ykmll yoktur. GPL lisans ile kullancnn haklar korunurken, ayn zamanda tm kaynak kodlara mdahale yetkisi vererek onun da bir gelitirici olmas ve GPL yazlm gelitirmesi tevik edilmektedir.
1.2. UNIX Tarihesi ve Geliimi

Ak kaynak kodlu yazlmdan bahsedilecei zaman bu srece kaynaklk eden Unix iletim sisteminden de bahsetmen gerekir.
1.2.1. Unix'in Oluumu

Unix iletim sistemi, 1960'l yllarda AT&T'nin Bell laboratuarlar, MIT ve General Electric'in birlikte yrttkleri bir projede "Multics" adnda iletim sisteminin patentini aldlar. Bell laboratuar projeden ekilince Dennis Ritchie ve Ken Thompson yeni bir projede yeni bir iletim sistemi ortaya kardlar. Balangta bilgisayar programlarnn yazlmasnda kullanlan alt seviyeli bir evirme dilinde yazarak gelitirilen bu iletim sistemine nce "Unics" ismi verildi daha sonra deitirilerek "Unix" ad verildi. Dennis Ritchie 1973 ylnda kendi gelitirdii C programlama dili ile Unix'i tekrar yazd, daha nce makine dili ile yazlm olan iletim sistemini alt donanmn mimarisine baml iken, C dili ile birlikte farkl platformlarda da alabilme avantaj getirdi. Bu aamadan sonra Unix iletim sistemi duyulmaya ve bata niversitelerin bilgisayar blmlerinde okuyanlar ve alanlarn destei ile hzla byk ilerleme kaydetti ve en nemli iletim sistemi konumuna geldi.
1980'lerin banda AT&T UNIX iletim sisteminden para kazanma yoluna gitti ve iletim sistemini zel lisanslar ile pazarlamaya balad. UNIX'in ortaya kt gnden itibaren iletim sisteminin gelimesine yardmda bulunan bir ok kii bu karara kar kt. Bunun zerine amac UNIX benzeri ve parasz datlabilen bir iletim sistemi ortaya karmak olan GNU projesi Richard Stallman tarafndan balatld. GNUyu desteklemesi iin 1984 ylnda Stallman ve arkadalar Free Software Foundation (FSF - zgr Yazlm Vakf) projesini yarattlar. FSF'de free ile anlatlmak istenen bedava olan yazlmdan ok zgrce datlan yazlm manasn tamaktayd. FSF'ye gre herhangi bir ama iin kullanlabilen, kopyalanp zerinde gerekli deiiklik yaplabilen ve daha gelimi bir yazlm sistemine dahil edilebilen yazlm serbest yazlm (free software) olarak kabul edilmiti. Bu zgrlkler iin temel olarak gereken ey yazlmn koduna eriimdi. Bu yzden bu akm ayn zamanda Kaynak Kodu Ak YazlmOpen Source Software (OSS) olarak da anlr. Linux gnmzde bulunan en byk kaynak kodu ak yazlmdr.
1.2.2. Linux'un Ortaya k

AT&T'nin Unix'i cretli lisanslamas sonrasnda 1987 ylnda Prof. Andrew S. Tanenbaum, niversitelerde bilgisayar blmlerinde rencilere iletim sistemlerinin alma prensipleri ve ilevlerini retebilmek iin mikro ekirdek mimarili bir Unix trevi olan "Minix" iletim sistemini ortaya kard. 1991 ylnda bilgisayar bilimi rencisi Linus Torwalds Unix ve Minix iletim sistemleri zerinde bilgi alverilerinin yapld bir haber grubuna bir mesaj gnderdi. Linus mesajnda, cretsiz bir iletim sistemi zerinde altn ve gelitirme iin neri istediini belirtti. Linus, yeni iletim sistemine Linus'un Minix'i olarak tanmlad Linux adn verdi. Gelitiricilerden Linux'n gelitirilmesi iin yardm teklifleri gelmeye balad. Linux'n bir dier nemli yan, GNU projesi erevesinde gelitirilen Unix benzeri iletim sisteminin ou paras bitmiti eksik kalan iletim sisteminin ekirdei idi ve Linux bu eksii kapatyordu. 1991 Eyll'nde Linux 0.01 ilk srm paylama sunuldu. Linus'un mesaj ile birlikte bu yeni iletim sistemi yle ilgi uyandrd ki, 1991 5 Ekim'inde srm 0.02 yaynland. 1994 ylnda Linux 1.0 ekirdek GPL ile yaynlandnda , Linux 100,000 kullancya erimiti. Aradan geen yllarla birlikte Linux, zellikle sunucu pazarnda byk firmalarn Linux'a destek vermesi ile birlikte nemli bir yere gelmitir. Bugn Linux hemen her tipteki bilgisayar donanmn destekleyecek bir iletim sistemi olmutur.
1.3. Ak Kaynak Kodlu letim Sisteminin Kurulmas

Linux'u, ak kaynak kodlu bir iletim sistemi olduundan kaynak kodlar zerinde istediimiz deiiklikler yaparak, yeniden derleyerek kendimize uygun ilevleri olan bir ekirdek gelitirebiliriz. Linus Torwalds'n gelitirdii aslnda bir iletim sisteminin
ekirdei idi , bu ekirdek zerine gelitirilen uygulamalar sayesinde Linux, kullanclar tarafndan ekirdek deil de bir iletim sistemi olarak dnlmektedir.
1.3.1. Linux Trleri

Linux'un iletim sisteminin ekirdei olduunu belirtmitik. Bu ekirdek zerine kurulmu, gelitiricilerin kendi istedikleri ilevleri ekledikleri yaplar barndran pek ok datm mevcuttur. Bu datmlarn bir ksm amatr gelitiriciler tarafndan hazrlanan almalar olduu gibi, farkl firma ve kurulularn da profesyonel kiilerce gelitirilen almalardr. Tm datmlarn ekirdei Linux olsa da, farkl dosya ve dizin yaps, n tanml gelen programlar farkl datmlar oluturmaktadr. Datmlar arasndaki en dikkat ekici fark tabanlardr. Linux datmlar tabanlara gre temel olarak tablodaki gibi ayrlmaktadr. Debian Tabanl Freespire Knoppix Ubuntu Linspire Elive vb. Gentoo Tabanl Korooraa Gentoox VidaLinux Nova Pentoo vb. RPM Tabanl Red Hat Linux SUSE Linux Mandriva Linux Fedora ALT Linux vb. Slackware Tabanl Slax Wolvix Zenwalk STUX ZipSlack vb.
Tablo 1.1: Tabanlara gre baz Linux datmlar
Ulusal iletim sistemimiz olarak nitelendirilen TBTAK (Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrmalar Kurumu)- UEKA (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits)'nn hazrlam olduu Pardus kendine has bir yapdadr. Bu modlde Pardus 2011 iletim sisteminin kurulumu ve kullanmn esas alan bir anlatmla karlaacaksnz.
1.3.2. Kuruluma Hazrlk

Pardus 2011'i ISO kurulum dosyasnn internet zerinden indirilip kurulum DVD'si yada USB bellei hazrlayarak bilgisayarnza kurabilirsiniz. Pardus 2011'in ISO kurulum dosyasna www.pardus.org.tr internet adresinden ulaabilir ve indirebilirsiniz. "Kurulan" ve "alan" olmak zere iki versiyon mevcuttur. Kurulan versiyon DVD ile bilgisayara kurularak alan iletim sistemini , alan versiyonu ise DVD zerinden kurulum olmakszn alan iletim sistemini ifade eder. Bilgisayarnzn donanm mimarisine gre kurulan 32 ya da 64 bit versiyonlarndan uygun olan iso uzantl dosya internetten indiriniz. ISO bir CD/DVD zerinde bulunan dosyalarn birebir ayn olarak saklanabildii bir yansma dosya trdr. ISO dosyalarn CD/DVD yazma aracnn ile "kalp yazdr" seenei ile yazdrmak gerekmektedir. MD5SUM, ISO dosyasnn btnlne dair bir bilgidir. Edindiiniz ISO dosyasnn yaynlanm zgn ISO ile ayn olduundan (nternet'ten indirirken hasar grmemi ya da nc ahslar tarafndan deitirilmemi) emin olmak iin bu bilgiyi kaynaktaki kopyayla karlatrabilirsiniz.
1.3.3. Sistem Kurulumu

Pardus ISO kurulum dosyasn indirip, kurulum DVD'sini hazrladysanz kurulumuna geebilirsiniz. Bilgisayarnz kurulum ortamndan alacak ekilde BIOS yaplandrmalarn ayarlaynz. Kurulum DVD'sini disk srcsne takp bilgisayar yeniden balattktan birka dakika sonra Pardus kurulum ekran gelecektir.
Resim 1.1: Pardus 2011 kurulum ekran (Seenekler)
Burada ksacas yapmanz gereken, F2 mensnden dil seimini (Trke) yapp en stteki seenek olan Pardus 2011 seeneini kullanarak kuruluma balamaktr. Bu ekranda yer alan tm seeneklerin aklamalar yledir: Pardus 2011: Pardus kurulumunu balatr. Parantez ierisinde yazan bilgi ilemci mimarisidir. "i686" yazyorsa 32bit, "x86_64" yazyorsa 64 bit Pardus kurulumudur. Sistemi kurtar: Bilgisayarnza Pardus kurduktan sonra karlalabilecek al sorunlarnn zm iin GRUB'u tekrar kurar. Sistemi sabit diskten a: Eer kuruluma balamak yerine bilgisayar yeniden balatarak sistemi sabit diskten amaya yarar. Bellek testi: Bilgisayarnzda bulunan RAM bellei test etmeniz ve muhtemel hatalar grmenizi salar. Donanm bilgisi: Bilgisayarnzdaki donanmlar hakknda detayl bilgi verir.
Pardus kurulum sisteminin ad, zgn bir Pardus teknolojisi olan YALI'dr. Kurulum ilemi iin YALI ncelikle bilgisayarnza ve yaplandrmanza ilikin bilgileri sizden alr ve daha sonra kurulum aamasna geer. Eer kurulumun herhangi bir aamasnda kurulumu iptal etmek isterseniz, bilgisayar yeniden balatmak isterseniz sol alt kede bulunan dme yardmyla bu ilemi gerekletirebilirsiniz. Bu dme YALI'y yeniden balatmanza imkan vermektedir. Ayrca unutmayn, kurulum srasnda herhangi bir aama hakknda yardm almaya ihtiya duyarsanz ekrann stnde baln yanndaki soru iareti dmesine tklayarak yardm alabilirsiniz. Kurulumun ilk adm lisans onaylamasdr. Pardus, zgr bir lisans olan (Genel Kamu Lisans) kullanmaktadr. Bu lisans kullancya pek ok hak vermektedir. ou insan lisanslar okumadan onaylar ve ilerler. Ama size ufak bir tavsiye: ksa bir zaman ayrarak bu lisans okuyunuz. Bylece Pardus'un size kataca baz avantajlar ilk etapta fark edebilirsiniz.
Resim 1.2: Pardus 2011 kurulum ekran lisans anlamas
Lisans anlamas kabul edildikten sonra kurulum ortam kontrol ekran gelir, bu adm zorunlu olmamakla birlikte kurulum srasnda DVDden kabilecek sorunlar engellenebileceinden nerilir. DVD kontrol yaplp Geerlilik Denetimi Baarl ifadesi alndktan sonra klavye seim ekranna gelinir. Dilerseniz seilen klavyenin doruluunu test edebilirsiniz.
Resim 1.3: Pardus 2011 kurulum ekran klavye seimi
Klavye dzenimizi setikten sonra tarih ve saat ayarlar ekran gelecektir. Bu ekranda normal artlarda bir deiiklik yapmamza ihtiya yoktur, bilgisayarmzn tarih saat ayar hatal ise deiiklik yapabiliriz.
Bir sonraki ekran kurulum srasnda nemli admlardan birisi olan blmleme yntemini seeceimiz admdr.
1.3.4. Disk Blmlendirme ve Biimlendirme

Bilgisayarnzdaki fiziksel sabit disk zerinde blmlendirme yaparak ayn disk zerinde birden fazla disk blm oluturabilirsiniz. Disk blmlendirmesinin eitli avantajlar vardr. Bunlardan bazlar: letim sistemi ile verileri farkl disklerde tutarak verilerinizi yedek saklayabilirsiniz. Birden fazla iletim sistemini kurmaya imkan tanr, bylece tek bir fiziksel diskte, bir blmde kullandmz iletim sistemini, bir baka blmde Pardus iletim sistemini kurabilir ve altrabilirsiniz.
Disk blmlendirme ekran kurulum esnasnda en hayati neme sahip blmdr. Eer burada en ufak bir hata bile yaplrsa, sizin iin ok nemli olan verilerinizi kaybetme olaslnz vardr. Bu yzden, eer nemli bir veriniz varsa mutlaka yedeini almanz gerekmektedir. YALI, bu aamada size drt yntem sunar. lk ikisi otomatik blmlendirme seenekleridir: Diskin tamamn kullan: Mevcut diskinizin iindeki her ey silinerek, diskin tamamna Pardus kurulur. Sistem dosyalar, kullanclar, al ve takas dosyalar iin drt ayr disk blm oluturur. Kullanlan sistemi klt: Mevcut verilerinize zarar vermeden, diskte Pardus iin yeterli byklkte blm aar ve Pardus bu blme kurulur. Bo alan kullan: Pardus kurulumu iin diskteki bo blm kullanlr. Kendi dzenini yarat: Disk blmlendirmesini elle yaplandrmanza izin verir.
lk seenek basit bir kullanm salar ama daha detayl bir biimlendirme ya da zaten hazr olan bir disk blmn biimlendirmek istiyorsanz drdnc seenei, yani "Kendi dzenini yarat" seeneini semelisiniz.
Resim 1.4: Pardus 2011 kurulum ekran blmleme yntemi seimi
Eer nceki aamada disk blmlendirme iin drdnc seenei kullandysanz leri tuuna bastnzda sizi resimdeki gibi bir disk tablosu karlayacaktr. Bu disk
10
tablosunda tm diskleriniz ve tm disk blmleriniz yer almaktadr. Bu ekranda ilem yaparken kazayla yanl blm biimlendirebilirsiniz. Bu yzden biraz daha dikkatli davranmalsnz. Disk olutururken Pardus iin dosya sistemi olarak ext4 seiniz. Pardus'u kuracanz blm konumlandrmak iin setiiniz blm / olarak kullann. Eer home blmn ayr bir blm olarak konumlandracaksanz bu blmn boyutu iin 10-20GB yeterlidir. /home blmn ayrmayacaksanz, kullanc dosyalar iin gerekli olacak miktar bunun zerine ekleyerek ihtiyacnz hesaplayn. Kullanc dosyalarn konumlandrmak iin ayr bir blm oluturmak isterseniz bu blm /home olarak kullann. Kullanclarn kiisel dosya ve ayarlar bu blmde bulunacandan boyutunu ihtiyacnza gre tespit edin. Takas alann konumlandrmak iin setiiniz blm swap olarak biimlendirmeyi sein. Bu blm RAM bellek gibi kullanlacandan boyutunu ihtiyacnza gre belirleyin. RAM bellein boyutunun iki kat olarak belirlenmesi zen gsterin. nykleme dosyalarn konumlandrmak iin setiiniz blm /boot olarak kullann. Bu blmn boyutu iin 75-150 MB aras bir byklk yeterlidir. Pardus'u bir LVM blm iinde kurmak isterseniz nykleme dosyalar iin (/boot) LVM dnda standart bir blm kullanmanz gereklidir. Pardus 2011de YALIda deiikliklerden birisi de LVM/RAID ve UUID destei sunmas.
Resim 1.5: Pardus 2011 kurulum ekran elle blmlendirme
Gerekli blmlendirme ilemini ayarladktan sonra "OK" dmesine tkladnzda o disk blm iin yaplmasn istediiniz ilemler kaydedilir ama henz uygulanmamtr. Eer blmlendirmeyi beenmezseniz ya da hata yaptnz dnrseniz Sfrla diyerek diskiniz zerinde hibir deiiklik yaplmadan nceki tabloya geri dnebilirsiniz bu sayede. lemleri bitirdikten sonra leriye basarak disk tablosundan kabilirsiniz. Ama hl
11
deiiklikler diskinize uygulanmamtr. Sadece neler yaplaca belirlenmitir. Tm bu yaptnz ilemlerin hepsi kurulum balaynca uygulanacaktr.
1.3.5. Sistem Ykleyicisi

Bir sonraki kurulum admnda nykleyici yaplandrma ekran gelmektedir. Bu aamada n tanml ayarlarn seilmesi tavsiye edilir. Bu ekranda al yneticisinin (GRUB) nereye kurulaca belirlenir. Sistem ykleyicisi bilgisayarnz aldnda disk zerinde ykl olan sistemlerin almasn salar. Birden fazla iletim sistemi ykl ise al esnasnda seim yapmanza imkan tanr. Linux sistemlerde GRUB ve Lilo olarak iki ayr sistem ykleyici kullanlabilir. Pardus iletim sistemi kurulumda n tanml olarak GRUB(GRUB Grand Unified Bootloader)u MBRa (Master Boot Record- Ana nykleme Kayd)a kurulmaktadr. Grub sistem ykleyicisinin baz zellikleri unlardr: Veriye dorudan eriim imkan Birok dosya sistemini destekleme Her trl iletim sistemini nykleyebilme LBA (Logical Block Address) destei A zerinden nykleme Men ve komut satr destei Deiiklikleri hemen etkinletirme Sisteminizde fiziksel olarak iki ayr sabit disk varsa gelimi ayarlar seerek ilk sektr olarak sistemin al yapt diski belirleyin. Harici sabit disk gibi harici bir aygta kurulum yapyorsanz gelimi ayarlar seerek ilk sektr olarak harici aygt belirleyin. (Genellikle sda deildir.)
Bu aamada yanl bir seim yaparsanz bu hatay daha sonra Pardus DVD'sinin sistem kurtarma zellii sayesinde dzeltebilirsiniz. nykleme programlar iki paradan oluur; Ykleme yaplacak medyann (Sabit Disk, CD/DVD, USB Bellek gibi) ilk sektrndeki (bandaki) kk bir para. Dosya sisteminde bulunan nykleme yazlm ve ayar dosyalar.
Bu konuda unlar bilmelisiniz; Medyalarn ilk sektrnde kk bir para olmasnn nedeni bilgisayarn BIOS yazlmnn sadece bu ilk sektr okuyarak altrmasdr, eer bu kk para bulunamazsa iletim sistemi bulunamadna dair bir hata ile bilgisayar almaz.
12
Bu kk para sayesinde al BIOS'dan nykleme yazlmna aktarlm olur. Bu ilk sektrdeki paraya Ana nykleme Kayd veya ksaca MBR (Master Boot Record) denilmektedir. Bu ilk sektrdeki kayt,disk blmlerinin biimlendirilmesi ile silinmez. Ayrca medyadaki her bir blmn de (partition) kendine ait ayr bir nykleme kayd vardr, ancak BIOS yazlm tm blmlerin nykleme kayd olup olmadna bakmaz sadece diskin bandaki Ana nykleme Kaydn altrr.
Kullandmz iletim sisteminin kendi zel nykleme yazlm vardr ve dosya sistemindeki paras C: srcsnde gizli dosyalar olarak tutulur, Pardusda ise Grub n ykleyicisinin dosyalar /boot/grub altnda bulunur.
Resim 1.6: Pardus 2011 kurulum ekran sistem ykleyici yaplandrma
Sonraki admda kurulum zeti ekrana gelecektir. Bu zet, ayarladmz tm ayarlar ve disk blmlendirmelerinin bize kontrol etmemiz iin gsterilmektedir. Eer yanl bir ey olmadna eminseniz "Kurulumu Balat" dmesine tklayarak kurulum ilemini balatabilirsiniz.
Resim 1.7: Pardus 2011 kurulum ekran kurulum zeti
13
Kurulum sresince size Pardus hakknda bilgilendirme mesajlar gsterilecektir, bu esnada da paketleriniz bilgisayarnza kurulacaktr. Kurulum tamamlandnda ileri dediinizde DVDniz kendiliinden kacaktr. Ekrana gelen Yeniden Balat dmesi ile bilgisayar yeniden balatnz.
1.3.6. Kullanc Ekleme

Bilgisayar yeniden aldnda, ncelikle bir kullanc oluturmanz gerekmekte, bunun iin; Gerek sim: Adnz soyadnz yazabilirsiniz, bu alan zorunlu deildir. Kullanc Ad: Bu alana kullanmak istediiniz kullanc adnz yaznz, dilerseniz gerek isminizi girerek Pardusun sizin adnza kullanc ad oluturduu ad da kullanabilirsiniz, kullanc ad girmek zorunludur. Parola ve Parolay Tekrar Girin: Bu alanda Pardusda oturum aarken kullanacanz parolanz belirleyiniz. Her kullancnn bir parolas vardr.
Resim 1.8: Pardus 2011 kurulum ekran kullanc ad ve parola ekran
Kullanc oluturulduktan sonra ynetici oluturma ekran gelecektir.
1.3.7. Sistem Yneticisi

Sistem yneticisi yani root dediimiz kullanc sistem zerinde tam yetkili olan ve her trl ayar ve deiiklii yapmanz salayacak kullancdr. Root kullancs iin belirleyeceiniz parolay unutmayacanz bir ekilde oluturmal ve gizli tutmalsnz. Root kullancs deitirebilirsiniz. iin parola belirlerken isterseniz bilgisayar adnz da
Resim 1.9: Pardus 2011 kurulum ekran Root kullancs parola ekran
14
Sisteminizde tek bir kullanc dahi oluturacak olsanz yine de root kullancs iin ayrca parola belirlemeniz gerekir, her zaman iin root kullancs sisteminizdeki en st yetkiye sahip kullancdr.
1.3.8. Kurulumun Tamamlanmas

Tebrikler, Her ey Tamam mesaj ile birlikte kurulumu tamamladnz. leri dmesi ile oturum ama ekranna geerek Pardusu kullanmaya balayabilirsiniz.
Resim 1.10: Pardus 2011 kurulum tamamlanma ekran
15
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bu uygulama faaliyetinde Pardus kurulumunu tamamlamay ve ayarlarn yapmay reneceksiniz. lem Basamaklar neriler
Pardus 2011 kurmak istediiniz Pardus 2011 iin donanm gerekliliklerini bilgisayarn donanm zelliklerini kapasite, hz ve dier nicelikler baknz, inceleyiniz. ayn anda birden fazla iletim sistemi Minimum sistem gerekliliklerini kurulu olacaksa bunu gz nnde karlyor ise sonraki adma geiniz. bulundurunuz. nternetten indireceiniz iso uzantl disk Kurulum ortamn hazrlaynz. kalbn tercihinize gre DVD ya da USB bellee yazdrnz. Bilgisayarnz kurulum ortamndan balayacak ekilde ayarlaynz. Bios ayarlarna dikkat ediniz. Kurulumu balatnz. ISO dosyasnn deitirilip Kurulum iin lisans kabul ve paketlerin deitirilmediinden emin olmak iin kontroln yapnz. kaynak kopya ile karlatrnz. Lisans okuyunuz. Klavye dzeninizin seimine dikkat ediniz. Klavye, dil ve zaman ayarlarn yapnz. Bilgisayarnzn saat ve tarih bilgilerin doruluunu kontrol ediniz. Birden fazla iletim sistemi kuracaksanz Pardus iin en az 10 GB alan ayrnz. RAM belleinizi kontol ederek Takas Disk blmlendirme ve biimlendirme alan iin RAM bellein iki kat alan ilemlerini yapnz. ayrnz. Takas alan olarak en az 512 MB ayrnz. Sistem nykleyiciyi Pardus ile ayn nykleyici ekrannda gelimi ayarlar dizine kurunuz. kullannz. Kullanc adn ve parolasn belirleyiniz. Bilgisayar ad, bal olduunuz ada Bilgisayar adn belirleyiniz. tannmasn salamaktadr. Root parolas iin tahmin edilmesi kolay Root kullancs parolasn belirleyiniz. olmayacak biimde, zenle unutmayacanz bir ekilde belirleyiniz.
16
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ( ) Unix iletim sistemi GPL lisansa sahiptir. ( ) Unix iletim sistemi C programlama dili ile yazlmtr. ( ) GPL ak kaynak kodlu yazlmlarn zgrce datlmasn dzenleyen bir lisans anlamasdr. ( ) Linux iletim sistemleri NTFS dosya sistemini kullanr. ( ) Sabit diskte biosun ilk okuduu blme MBR( Master Boot Record) denir. ( ) Pardusda sistem belleinin yetersiz kald durumlarda harddisk zerinde bellek olarak kullanlan alana takas alana (Swap) denir. ( ) Pardus iletim sistemi sadece DVDden kurulabilir. ( ) Pardusda kurulum arac olarak YALI yazlm kullanlr. ( ) Pardus Linux ekirdei kullanan bir iletim sistemidir. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
17

AMA
letim sistemi temel masast ilemlerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Linux ve Unix benzeri iletim sistemlerinde grafik ara yzn aratrnz. Linux sistemlerde kullanlan masast ortamlarn aratrnz. letim sisteminde komut satr ara yz ile grafik ara yz kullanlmasnda kazanm ve kayplar neler olabilir? Aratrnz, snfta tartnz.
2. TEMEL MASAST KAVRAMLARI VE LEMLER

2.1. X-Window
Unix ve Linux trevi iletim sistemlerinde grafik ara yz altyaps X pencere sistemi olarak adlandrlr. Mevcut srm X11 olduundan bu isimle de adlandrlr. X projesi MIT ( Massachuetts Instute of Technology)de grevli Jim Gettys ve Bob Scheiflerin Athena projesi ile birlikte geliti. Eyll 1987 ylnda X11 srm Linux grafik kullanc ara yz olarak kuruldu. X Window altnda, alma pencereleri amak bunlar kltp bytmek, grnmlerini ynetmek iin gelitirilen yazlmlar pencere yneticisi olarak adlandrlr. Standart X altnda grsel zellikler olduka basittir. Pencere yneticileri grsel zellikleri diledikleri gibi kiiselletirebilir. Linux sistemlerde nde gelen pencere yneticilerden Blackbox, Sawfish, Metacity, IceWM vb. sayabiliriz.
18
Resim 2.1: Standart X ekran grnm
Masast ortam ise pencere yneticisi altndaki eitli simgeler, pencereler, klasrler ve eitli aralardan oluur. Linux sistemlerde en nemli masast yneticileri KDE ve Gnomedur. Pardus 2011 ile birlikte KDE 4.5.5 masast ortam gelmektedir.
2.1.1. KDE Masast Ortam

KDE; (K Desktop Environment) GNU/Linux ve dier Unix masastleri iin gl bir grafiksel ortamdr. Kullanc dostu programlaryla, GNU/Linux'u retken bir iletim sistemine dntrr. KDE gnmzde KOffice, KDevelop, Amarok, K3b, Plasma gibi pek ok zgn yazlm bileenini birletiren bir emsiye proje nitelii tamaktadr. KDE kullanclara unlar salar: Linux stnde kullanm en kolay grafiksel programlar gelitirmek Ayarlarn hibirini saklamadan da alr durumda kalmak E-posta listesi ve KDE Hata Takip sistemi araclyla gelen tm destek ve geri bildirimleri almak Kullanclara tm masast ihtiyalarna cevap verir
KDE ile ilgili ayarlar Pardus Yaplandrma Merkezi(TASMA)dan yaplabilir.
19
Resim 2.2: KDE masast ortam
2.2. Sisteme Giri

Bilgisayarnzda Pardusu kurduktan sonra oturum ama ekran ile karlayoruz. Kurulum esnasnda oluturduumuz kullanc ad ve parola ile oturum ayoruz. Linux sistemleri ok kullancl iletim sistemlerindendir, bu ayn sistem zerinde birden ok kullancnn oturum hesaplar oluturabilmenize imkan tanr. Sisteme kullanclar farkl dzeyde izin ve haklara sahip olarak ekleyebilme zellii, sistem gvenliinize daha iyi hakim olmanz salar.
2.3. Temel Masast Ayarlar

Pardusda kurulumdan sonra masast ortamna ilk girdiinizde temel yaplandrma ve masast kiiselletirmenizi salamak iin Kaptan ayar sihirbaz karlar.
20
Resim 2.3: Kaptan ayar sihirbaz
Kaptan ilk olarak size "Fare" ayarlarn sunar. Burada fare iin iki ayar bulunmaktadr. lki ift tk ya da tek tk ayardr. n tanml olarak ift tk gelir ama isterseniz tek tk da kullanabilirsiniz. kinci ayar ise solaklar iindir. Fare kullanmn sol ele gre ayarlar. Sra geldi "Temalara". Temalarda belli ablonlarla Pardus'unuzun grnn zelletirebilirsiniz. Elbette bu standartlarda kalmak zorunda deilsiniz, sonradan istediiniz gibi detayl yaplandrabiliyorsunuz.
Resim 2.4: Kaptan tema seim ekran
Temalarn ardndan "Men" ayarlar ile kar karyayz. Burada men stilinin nasl olaca belirlenir. Pardus bu konuda alternatif sunar:
21
Kick-off men: Gelimi ve organize bir mendr. Her ey be ayr sekmenin iine gmld iin fazla yer kaplamaz. Basit men: En temel men tipidir. Basit bir yaps vardr. Lancelot men: ok gelimi bir mendr. Kick-off'un sahip olmad pek ok yetenee sahiptir. rnein yeni gelen e-postalarnz listeleyebilir ya da her eyi sadece stnde bir sre durarak aabilir. Ama bu men hl deneysel yapdadr.
Sradaki ayarmz "Kullanc Resmi". Burada kullanc resminizi belirliyorsunuz. ster bir resim dosyasndan belirleyebilir, isterseniz de kameranz kullanarak bir resim ekebilirsiniz. Ardndan Paket Yneticisi ayarlar geliyor. Paket Yneticisi, Pardus'un uygulama kurmak, gncellemek ya da kaldrmak iin kulland aratr. Buradan Paket Yneticisinin sistem ekmecesinde gzkmesi, gncellemeleri otomatik takip etmesi gibi ayarlar yapabilirsiniz. Bundan sonra gelitiricilerimize yardm dokunacak bir ksm geliyor. "Smolt" adl bir zellik, sizin donanm bilgilerinizi listeleyerek isterseniz bunlar gelitiricilere gnderebiliyor. Bu sayede sizin bilgisayarnzdaki bir hatada bu liste gelitiricilerin iine yaryor. u ana kadar yaplm hibir ayar uygulanmad. "zet" ksmnda yaptnz ayarlarn ne olduu listeleniyor. "Ayarlar Uygula" butonuna bastnz anda ayarlarnz uygulanyor ve bir veda ekran ile karlayorsunuz.
Resim 2.5: Kaptan temel masast yaplandrma zeti
Kaptan ile yaptnz eitli ayarlamalar daha sonra Sistem Ayarlar ara yz zerindeki eitli seeneklerden, masast ayarlarndan ve Paket Yneticisi ayarlarnda deitirebilirsiniz. Eer yine de Kaptan'a ihtiya duyarsanz klavyeden (Alt + F2) yapp alan kutucua kaptan yazarak altrabilirsiniz.
22
2.4. Masast Bileenleri

Masast, simgeler, pencereler, panel, Pardus mens gibi temel grsel eleri iinde barndran ortamn addr. Kullanm kolay, olduka k ve tamamen zelletirilebilir bir yapya sahip olan Pardus masast: Programlara, dosyalara, dizinlerinize ve dier sistem kaynaklarna kolayca eriebilmeniz iin ksa yollar oluturabilmenizi, alan tm uygulamalarnz/pencerelerinizi, ayn alana sdrmanza gerek kalmadan, birden ok masastn, birbirleri arasnda kolayca gei yaparak kullanabilmenizi, Sevdiiniz bir resmi, arka plan resmi olarak kullanabilmenizi, Panel ve Pardus mens yardmyla, Pardus'ta ykl tm programlar altrabilmenizi salar.
2.4.1. Panel
Resim 2.6: Pardus sistem paneli
Masastnzde ekrann en altnda bulunan ubua panel ad verilir. Panel zerindeki tm eler birer programcktr. Panelin kendisi de tek bana bir programcktr. Panelin sandaki plasma simgesine tklayarak panel ayarlarn aabilirsiniz. Panel ayarlar zerinden panelin yksekliini geniliini deitirebilir, otomatik gizlenir hale getirebilir, panele programck ekleyip karabilirsiniz. Paneldeki n tanml programcklar unlardr (soldan saa srayla): Uygulama balatcs: Balat mens Masastn gster: Tm pencereler gizlenir ve Masast aktif hale gelir. Sayfalayc: Masastleriniz arasnda gezinmenizi salar. Grev yneticisi: Tm pencere ve grevlere buradan ularsnz. Sistem ekmecesi: Sistem ekmecesinde alan uygulamalar listeler. Dijital saat: Saati ve tarihi izlemenizi salar.
23
Panel ara kutusu: Panelin boy, en gibi boyut ayarlar ile panel zerinde bulunacak programcklar belirleyebilirsiniz. Panel ile ilgili tm yaplandrmalar, grev ubuunda bo bir yere sa tklayp, alan menden paneli yaplandr seerek yapabilirsiniz. Panele n tanml programcklarn dnda srekli alacak yeni programck ekleyebilirsiniz. Bunun iin u admlar uygulaynz: Panel ara kutusuna tklayn. Programck Ekle butonuna tklayn. Alan programck listesinden aradnz programc bulun. Programc eklemek iin ift tklayn.
2.4.2. Pardus Mens

Paneldeki Pardus dmesine tkladnz zaman alan mendr. Bu Pardus iletim sisteminin balat mensdr. Pardusta kurulu olan uygulamalarnz dzen iinde sralar. Bilgisayarnzda ykl olan programlara ve her trl sistem ayarlarna eriebilmenize, oturum/bilgisayar kapatabilmenize, komutu dorudan yazarak altrabilmenize, dosya ve dizinleri bulabilmenize imkan tanr. Pardus mens zerinde dzenleme iin istediiniz e zerinde sa tklayp eyi dzenleyi seiniz. KDE Men Dzenleyici karnza gelecektir. Bu program ile tm uygulamalarn, simge, isim, aklama, altrma zelliklerini dzenleyebilirsiniz.
2.4.3. Uygulama Dmeleri

Uygulama dmeleri sayesinde, en sk kullandnz uygulamalara panelden, tek tklamayla eriebilirsiniz. Uygulama dmelerine sa tkladnzda kan menden: zelliklere girip, uygulamann, simgesini, ismini, aklamasn, eriim izinlerini (hangi kullancnn altrp/deitirip hangisinin altrp/deitiremeyeceini vb.), sahibini (eriim izinlerini deitirebilen kullanc), destekledii dosya trlerini, uygulamaya tklannca altrlacak komutu deitirebilir, Dmeyi Ta diyerek, dmeyi panelde istediiniz bir yere ekebilir, Dmeyi Kaldr diyerek, dmeyi panelden silebilirsiniz.
2.4.4. Programcklar
Programcklar, panelde ya da masastnde alan, bilgisayarn ses ayarlarn yapmak, saat ve tarihi gstermek, farkl masastlerine gei yaplmasn salamak gibi ilevleri olan kk uygulamalardr. Panele Programck eklemek iin, menlerinde bulunan Programck ekle seeneini semeniz ve alacak pencereden programcklar semeniz veya istediiniz yere srklemeniz yeterli. Her bir programcn tanmas, boyutlarnn deitirilmesi ve dier ayarlar programcn sa kenarnda ortaya kan seeneklere tklanarak yaplabilir. Bu
24
seeneklerin ortaya kmas iin masast kilidi ak iken fare imlecini o programcn zerine gelin.
Resim 2.7: Programck zellikleri seenekleri
2.4.5. Grev ubuu

Grev ubuu almakta olan uygulamalar listeler, uygulamalar arasnda gei yapmanza olanak tanr. Grev ubuunuzu panelden ayrp ayr bir panel olarak kullanmak isterseniz: Panelde bo bir yere sa tklayp, Panele Ekle seiniz. Panel > Harici grev ubuu yolunu izleyerek grev ubuunu ayr bir panel olarak kullanabilirsiniz. sterseniz grev ubuunun solundaki tutamacn stndeki kk oka tklayp Grev ubuunu Kaldr seenei ile kaldrabilirsiniz.
2.4.6. Masast Simgeleri

Pardus'ta bir kullanc oluturulduunda, o kullancnn masastne, n tanml olarak baz uygulamalarn simgeleri yerletirilir. Ev Dizini (/home): Kiisel dosya ve dizinleriniz bulunur. Her kullancnn, yalnzca kendisinin (ve tabii ki root kullancsnn) eriebilecei bir dizini vardr: Ev dizini, '/home' dizininin altndadr ve kullanc adnzla adlandrlmtr. (rnein kullanc adnz 'hcatak' ise, balang dizininiz
25
'/home/hcatak' dizinidir) Bu dizin kullanclar birbirinden yaltarak, her birine ayr bir alma alan salar. Her kullanc, kendi belgelerini, kiisel bilgilerini, bakasnn deitiremeyeceinden emin olarak, burada tutabilir. p: Pardus iletim sisteminin geri dnm kutusudur. Sildiiniz eleri barndran klasrdr. pnz boaltmak iin, zerine sa tklayp p Kutusunu Boalt demeniz yeterlidir. Bu enizin tamamen silinmesi demektir.
2.4.7. Masastne Programck Ekleme

Masastne ihtiyacmz olan programcklar eklemek iin u admlar izleyiniz. Masastnde sa tklayarak ya da sol st kedeki ara kutusunu tklayarak Programck Ekle butonuna tklaynz. Aradnz programc seiniz, istediiniz programc bulamadysanz Yeni Programcklar Al butonuna tklaynz. Programcklarn daha fazlas iin Paket Yneticisinin arama ksmna programck, plasmoid yazarak kan paketlerden istediklerinizi kurun.
Paneldeki masast programcklarnn yerini deitirmek ve eitli dzenlemeler yapmak isterseniz bunun iin panelin sa bandaki plasma simgesine tklayn. Bu sayede paneldeki programcklar istediiniz gibi dzenleyebilir ayrca, panelin konumunu, bykln vb. ayarlar yapabilirsiniz. Her bir programcn tanmas, boyutlarnn deitirilmesi ve dier ayarlar programcn sa kenarnda ortaya kan seeneklere tklanarak yaplabilir. Bu seeneklerin ortaya kmas iin masast kilidi ak iken fare imle ile o programcn zerine gelin.
2.4.8. Pencereler
Pencereler, uygulamalarn kullancya sunduu grsel ara yzlerdir. KDE ortamnda, tm pencereler, ayn temel yapya sahiptir. Bir pencerede, en stte bir pencere bal, eitli ilevler sunan dmeler ve bir ereve bulunur. Pencere balk ubuuna sa tklayarak pencere zerinde ilem yapmanz salayacak olan menye eriebilirsiniz. Mendeki ilemler sras ile yledir: Masastne: Etkin pencereyi istediiniz masastne tar. Etkinlikler: Pencereyi belli bir etkinlik ile kullanmanz salar. Ta: Pencereyi tar. Yeniden Boyutlandr: Pencerenin boyutlandrmasnda deiiklik yapmanz salar. Simge Durumuna Klt: Grev ubuunda simge durumuna kltr. Byt: Tm ekran kaplayacak biimde bytr. Glgele: Pencereyi sadece balk ubuu grlecek biimde daraltr. Pencereyi Gruba Ta: Pencereyi, baka bir pencere ile ayn grupta olacak biimde sekmelere ayrr.
26
Gelimi: Pencere davranlar ve grnm ile ilgili gelimi ayarlara eriim salar. Pencere Davran Yaplandr: KDE yaplandrma modlndeki ayarlara eriim salar. Kapat: Pencere ya da uygulamay kapatr, ALT + F4 tu kombinasyonu ile de ayn ilemi gerekletirebilirsiniz.
Otomatik Boyutlandrma, iletim sisteminde aero snap isimli zellik KDE tarafndan da sunulmaktadr. Bu zellikle ekrann bir blmnde tarayc yerletirip ilem yaparken, dier ksmda metin editr ile yaz yazabilirsiniz. 2.4.8.1 Masast Etkinlikleri KDEnin son srm ile birlikte gelen masast etkinlikleri, kullanclarn sk sk kulland programca ve uygulamalarna gre farkl masast dzenleri kurmalarna imkn tanr. Pardus kurulumu ile birlikte n tanml olarak Dizin Grnm, Masast, Ara ve altr, Gazete etkinlikleri gelir. Bunlarn dnda kendi etkinliklerinize gre masast oluturabilir, farkl etkinliklere gre duvar ktlar masast kullanm zellikleri, dizinler ve programcklar ekleyebilirsiniz. Etkinlik oluturmak iin: Plasma ara kutusuna tklaynz ve Etkinlikler seeneini seiniz. Ekrana gelen alr mende sisteminizdeki etkinlikler gelecek. Yeni etkinlik iin bu panelin sanda bulunan Yeni Etkinlik butonuna basnz ve masast seeneini seiniz. simsiz olarak yeni etkinlik oluturulacaktr. sim vermek iin etkinlik seili i ken, masastne sa tklayn ve masast ayarlar seeneini seiniz. Sol taraftaki Eylem seeneine tklaynz, sa taraftaki isimsiz yazan metin kutusuna istediiniz ismi yazn ve tamam butonuna basp ekrandan knz.

27
Resim 2.8: Masast etkinlikleri dzen eitleri
2.4.9. Masast Arka Plann Deitirme

Masast arka plan resmini deitirmek iin, masastnde bo bir alana sa tklayn, ardndan Masastn Yaplandr sein. Karnza kan ekrandan masast arka planyla ilgili her trl ayar yapabilir, yaptnz ayarlar sadaki monitr resminden grebilirsiniz. imdi bu ekrandan yapabileceklerimize bir gz atalm:
Resim 2.9: Masast arka plan deitirme
28
"Duvar Kad" blmnde "Resim" kipi seiliyken ister Pardus'un ve KDE'nin kendine has duvar katlarndan birini, isterseniz de bilgisayarnzda sabit diskinize kaytl bir duvar kadn masastnze arka plan olarak ayarlayabilirsiniz. Ayn blmde "Renk" kipini seer ve "Tamam" dmesine tklarsanz bu masastnde resim grnmemesini salayacaktr. Masast arka plannzn sizin belirlediiniz biimde srekli olarak deimesini isterseniz yapmanz gereken tek ey "Slayt Gsterisi" ksmn iaretleyip "Ayarlar" ksmndan da resimlerin hangi sra ile, ne kadar sreliine ekrana geleceklerini ayarlamaktr. "Eylem" blmnde ise masastnzn eski yap olan Dizin Grnmnde mi yoksa KDE 4 ile gelen yeni Plasma tabanl yap da m olacan seebilirsiniz. Duvar Kad blmndeki "Yeni Duvar Katlar Al" dmesi size, hem zgrlk in Tema, hem de Kde-Look adresinden masastnz iin beendiiniz duvar katlarn alma olana verir. Burada beendiiniz duvar ktlarn seip "Ykle" diyerek sisteminize indirebilirsiniz. Daha sonra da bu pencereyi kapatp yine "Duvar Kad / Resim" blmnden indirdiiniz resmi bulup masast arka plan olarak atayabilirsiniz.
2.4.10. eitli Ayarlar

Pardusun masast ortam olan KDEnin denetim ve ayar merkezi ara yz sistem ayarlarnda bulunmaktadr. Sistem Ayarlar ile klavye/fare ayarlarndan ekran kart yaplandrmaya, sisteme yeni kullanc ekleyip kartmaktan al ayarlarna, pencere temasndan simge seti deitirmeye kadar akla gelebilecek her trl yaplandrma ilemleri gerekletirilebilir. Ayrca yazlmn ara yznde bulunan arama kutucuu kullanarak istenilen ayar modlne ksa yoldan ulaabilir. Sistem Ayarlar'n amak iin aadaki yollardan biri takip edebilirsiniz. Kickoff men biimi kullanlyorsa "Pardus > Bilgisayar > Sistem Ayarlar" yolu izlenerek, klasik men biimi kullanlyorsa "Pardus > Ayarlar > Sistem Ayarlar" yolu izlenerek ulalabilir. Klavyeden (Alt + F2) tularna baslarak alan kutucua sistem ayarlar yazlarak ulalabilir.
2.4.10.1. Yaz Tipi Ayarlar Sistem ayarlar ara yzn anz. Alan pencerede yaz tipi kurucusu seeneini seiniz. Ekle dmesi ile yaz tiplerini aktarnz.
29
Resim 2.10: Sistem Ayarlar Yaz Tipi Kurucu
2.4.10.2. Simge Seti Eklemek Sistem Ayarlarndan Uygulama Grnm > Simgeler yolunu seiniz. Alan pencerede sisteminizde kurulu olan simge setleri grnmektedir. Tema dosyas kur butonuna basnz. Eer simge setlerini dorudan Kde-look sitesinden kurmak isterseniz, Yeni Temalar Al dmesine tkladnzda alan pencerede, kurmak istediiniz simge setinin karsndaki Ykle dmesine tkladnzda simge seti sisteminize kurulacak. Tema Dosyas Kur dmesine tkladnzda karnza gelen pencerede kullanacanz simge setinin bulunduu dizini seiyoruz. ndirdiiniz ariv dosyasn amanza gerek yok. Pardus bu arivin bir simge seti olduunu tanyp simgeleri gerekli dizinlere kendisi aacak. Kullanacanz simge seti dosyasn seip Tamam butonuna basnz. . Arivin otomatik olarak almasyla birlikte yeni simge setiniz kullanma hazr. Sistemimize yklediimiz simge setleri /home /Kullancadnz /.kde4 /share /icons dizininde yer almaktadr.
30
Resim 2.11: Simge seti ekleme
2.4.10.3. Sistem Dilini ve Klavye Dzenini Deitirme
Sistem ayarlarndan , lke/Blge ve Dil seeneinden, karnza gelen ekranda sol tarafta lke/blge ve dil ile klavye dzeni yollarndan ilem yapacanz sekmeyi seiniz.
31
Resim 2.12: Klavye ve dil seenekleri
2.5. Masast Ksa Yollar

Aada KDE ksa yollarnn tam olmayan bir listesi verilmektedir. Ksa yol tuu grevi; Alt+F2: Bir pencere aar ve altrlacak komut girmenizi bekler. Alt+F3: Ak tm pencerelerin listesini getirir. Alt+F4: O anda seili olan pencereyi kapatr. Alt+Tab: Tm pencerelere arasnda srasyla gei yapmak iin kullanlr. Ctrl+Tab: Farkl masastleri arasnda srasyla gei yapar. Ctrl+Alt+Esc: Bir kurukafa simgesi kartr ve zerine tklanan pencereyi kapatr. Bu zellik dikkatli kullanlmaldr. Ctrl+Alt+Backspace: KDEyi zahmetsizce kapatr. Ancak alan yazlmnz yoksa kullanlmaldr. Ctrl+C: Seili bir metni yada seili bir masast simgesini kopyalar. Ctrl+V: Daha nce kopyalanm olan bir metni ya da masast simgesini uygun yere yaptrr. Ctrl+Z: Son yaplan ilemi (dosya silme, tama vb) geriye alr.
2.6. Sistemden k
Bilgisayarnzdaki ilemlerinizi tamamladktan sonra sisteminizi kapatmak iin uygulama altrc ya tklaynz ve k ana mensne geliniz. Bu mendeki seenekler:
32
k: Mevcut oturum kapatr. Kilitle: Oturum devam eder ancak parola ile ana ekran kilitlenir. Kullanc Deitir: Kullanc deitirmeyi salar. Askya Al (Bellek Kullanarak Askya Al): Oturum verilerinizi bellee saklayarak uyku moduna geer. Askya Al (Disk Kullanarak Askya Al): Oturum verilerinizi diske kaydederek uyku koduna geer. Yeniden Balat: Bilgisayar yeniden balatr. Kapat: Bilgisayar kapatr.
Resim 2.13: k mens
33

Bu uygulama faaliyetinde temel masast ilemlerini gerekletiriniz. lem Basamaklar Bilgisayar balatarak, kullanc parolanzla oturum anz. Sistem panelinin yerini ve bykln deitiriniz. Panel zerinde programcklarn yerlerini deitiriniz. Masast n izleyicisi ile dier masastlerine gei yapnz. Sistem simgesine tklayarak bilgisayarnzn sistem zelliklerini grntleyiniz. Masastne ve Panele sk kullandnz bir yazlmn simgesini ekleyiniz. Bir pencere zerinde aadaki ilemleri yapnz: Ekran kaplatnz. Simge durumuna kltnz. Yeniden boyutlandrnz. Glgeleyiniz. Bir baka pencere ile gruplaynz. Masast arka plan resmini deitiriniz. Sistem dilini ayarlaynz. Klavye dzeni F olarak ayarlaynz. Grev ubuunda sa tklayn ve Paneli Yaplandr seeneini kullanabilirsiniz. Panel ara kutusunu kullanabilirsiniz. neriler
Panel Ara kutusunu kullanabilirsiniz. Pencere balna sa menden ulaabilirsiniz. tklayarak
Masast yaplandr seeneini kullanabilirsiniz. Sistem ayarlar mensnden lke/Blge ve Dil seeneini kullanabilirsiniz. Sistem ayarlar mensnden lke/Blge ve Dil seeneinde klavye dzenini kullanabilirsiniz.
34

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Linux iletim sistemlerinde kullanlan grafik ara yz alt yaps hangisidir? A) Kaptan B) X Window C) Minix D) Panel Aadakilerden hangisi kaptan ayar sihirbaz ile deitirmek mmkn deildir? A) Mouse sa / sol el kullanm ekli B) Kullanlacak men stili C) Kullanc ad ve parola D) Masast duvar kad Pardus ile birlikte gelen masast ortam aadakilerden hangisidir? A) Gnome B) Xfce C) Open Box D) KDE Aadakilerden hangi KDE temel bileenlerinden deildir? A) Masast B) Panel C) Root D) D)Masast Dizini Aadakilerden hangisi panel zerinde n tanml olarak bulunmaz? A) Uygulama altrcs B) p Kutusu C) Grev Yneticisi D) Sistem ekmecesi Aadakilerden hangisi pardus ile hazr gelen masast etkinliklerinden deildir? E) Masast F) Gazete G) Dizin Grnm H) Ev Dizini
2.
3.
4.
5.
6.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
35

AMA
letim sisteminin dosya ilemlerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
letim sistemlerinde kullanlan dosya sistemlerini aratrnz. Snfta
arkadalarnzla paylanz. Dolphin dosya yneticisi nedir? Aratrnz.
3. DOSYA SSTEM VE ALIMA MANTII

3.1. Dosya Sistemi
Dosya sistemi disk zerindeki dosyalarn organize edilmesidir. Bir iletim sisteminin bir disk veya blmleri zerindeki dosyalarnn izlerini bulmak iin kulland yap ve ynteme dosya sistemi (filesystem) denir. Linux iletim sisteminde de dosya ve dizinler dier Unix trevi iletim sistemlerinde olduu gibi hiyerarik yapya sahiptir. En st dzeyde olan kk dizini olarak adlandrlan dizin, alt dizinleri iermektedir.
3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyalarn Snflandrlmas

Her iletim sisteminde olduu gibi Linux iletim sisteminde de dosyalar iletim sisteminin byk bir ksmn oluturmaktadr. letim sistemi de sistemin almas srasnda bir dosyadan bilgi okunmaktadr. Linuxta bir dosyaya isim verirken tm alfabetik karakterler, alt izgi ( _ ), rakam, nokta, virgl kullanlabilmektedir. Dosyalara isim verilirken dikkat edilmesi gereken kurallardan biri dosya isminde * , ? gibi zel karakterlerin bulunmamasdr. Dosya isminin uzunluu 256 karakteri gememelidir. Ayrca bir dosyann bykl de 2 GB ile snrldr. Linux iletim sisteminde altrlabilir dosyalarn belli bir uzantya sahip olmas gerekmemektedir. Bir dosyann altrlp altrlamayaca dosyann dizinlerinden anlalmaktadr. Linux iletim sistemlerinde genel olarak 2 farkl dosya tipi bulunmaktadr. Aygt dosyalar Sradan dosyalar
36
Aygt dosyalar sistemde bulunan donanm ile haberlemeyi salayan dosyalardr. Sradan dosyalar ise aygt dosyalarnn dnda kalan dosyalardr. ok eitli sradan dosya tipi bulunmaktadr. farkl tipte aygt dosya tipi bulunmaktadr. Karakter aygt dosyalar: Bu tr dosyalar ile eriilen donanmlar bilgilerini karakter karakter ilerletmektedir. Blok aygt dosyalar: Bu tr dosyalar ile eriilen donanmlar ile iletiim blok aktarma ile gerekletirilmektedir. Kuyruk dosyalar
3.2. Dizin Hiyerarisi

Dosya sistemi, iletim sisteminin dosyalar diskte belli bir dzen ierisinde kulland yaplara verilen addr. Linux sistemlerde Unix trevi olduundan Unix gibi "Tekil Hiyerarik Klasr Yaps"n benimsemitir. Bu dzende tm dosya ve dizinler tek bir kk dizin altnda hiyerarik olarak toplanmtr. En stteki bu kk dizine / simgesi ile ifade edilen root klasr deniyor. Linux, / (root) klasrnden balayarak, boot ilemindeki nem srasna gre klasrleri dizer. Eer nedeni \ (ters slash) iareti yerine, / (slash) iareti kullanldn merak edebilirsiniz; bu Linux'un Unix geleneini takip etmesindendir. Bir dizin ya da dosyann, sistemdeki konumu, o dosya/dizinin yolu ile belirtilir. Yol, kk dizininden itibaren, o dosya/dizine ulamak iin geilmesi gereken dizinlerin / iaretiyle birletirilerek ardk bir ekilde yazlmasyla elde edilen ifadedir. rnein /home/egitim yolu, kk dizinindeki, home isimli dizin iindeki egitim dizininin konumunu belirtir. Bu ifadede en bataki / kk dizinini belirtmektedir. Sistemdeki her ey bir dosyadr, Buna sistemdeki aygtlar, donanm kaynaklar hatta hafzada alan programlar da dahildir. Linux ekirdei rnein bir ethernet kartna ulamak istediinde /dev/eth0 dosyasna okuma yazma yapar veya bir sabit disk blm iin /dev/sda1 dosyasn kullanr. /dev Dizini altnda aygtlar /proc dizini altnda sistem kaynaklar ile ilgili dosyalar bulunur. Ancak bu tr dosyalar sistem aldnda oluturulan ve kapandnda kaybolan dosyalardr ve sadece sistem programlar tarafndan eriilebilir.
37
Resim 3.1: Dizin hiyerarisi
3.2.1. Balama ve Ayrma Kavramlar

Bir dosya sistemini/aygt eriilebilir klmak iin yaplmas gereken ileme balamak (ng. mount) denir. Balama ilemi yapldktan sonra, balanan aygta, balama noktas ad verilen bir dizinden eriilebilir. Balama noktas, olarak sistemde herhangi bir dizin seilebilir fakat birazdan bahsedeceimiz zere, n tanml balama noktalar /mnt'de bulunur. Bilgisayarnz kapattnz zaman sisteminize bal tm aygtlar otomatik olarak ayrlr. Eer bilgisayarnz dorudan mesela fii ekerek kapatrsanz, ayrma ilemi srasnda kaydedilecek olan baz deiiklikler kaydedilemez, bu da sisteminizde birtakm hasarlara yol aabilir. Bu yzden her zaman byle durumlardan kann. Ayrma (ing. unmount) kavram da ad stnde, bir sistemi/aygt sistemden ayrmak iin kullanlr. Ayrlma srasnda, ayrlan aygta, yaplan birtakm deiiklikler kaydedilir.
3.2.2. Kk Dizini
Linux iletim sistemlerinde dosya hiyerarisinde en stte root dizini (kk dizin) bulunur. Kk dizinini ieren disk blm, sistemi tek kullancl amak iin gerekli olan tm dosyalar barndrmaldr. letim sisteminin almas iin bu bir kuraldr. Kk dizini altnda bulunan dizinlerden ve ilevlerinden ksaca bahsedelim. /bin: Genel kullanclarn kullanabilecei komutlara ait dosyalarn bulunduu dizin.
38
/sbin: Sadece root kullancsnn kullanabilecei komutlara ait dosyalarn bulunduu dizin. /boot: Sistem alnda kullanlan dosyalarn bulunduu dizin. /dev: Aygtlar ve disk blmlerine ait dosyalarn bulunduu dizin. /etc: Sistem yaplandrma dosyalarnn bulunduu dizin. /home: Sistemdeki kullanclarn ev dizinidir. /lib: Programlarn ihtiyac olan ktphane dosyalarnn bulunduu dizin. /mnt: Otomatik olarak balanan aygtlarla ilgili dosyalarnn bulunduu dizin. /proc: Sistem srelerinin bilgisinin bulunduu sanal dosya sisteminin dosyalarnn bulunduu dizin. /root: Sistemdeki en yetkili root kullancsnn kiisel dizinidir. /usr: Tm kullanclarca paylalan verileri ieren dizin. /var: Log dosyalar ve web sunucu yazlmna ait dosyalarnn bulunduu dizin. /tmp: Herkesin kullanabildii, genellikle geici dosyalarn bulunduu dizin.
3.3. Dosya ve Dizin lemleri

Dosya dizin ilemleri aada sralanmtr.
3.3.1. Dosya Yneticisi Dolphin

Pardusun 2009 srmnden sonra n tanml dosya yneticisi olarak Dolphin kullanlmaktadr. Dolphin, Konqueror gibi internet tarayc ve grntleyici zelliklerine sahip olmayp, yalnzca dosya ynetim amacyla kullanlmaktadr. Dolphin sadece tek bir alana younlat iin daha yksek bir performansa sahiptir. Dolphin dosya yneticisini u elerden olumaktadr: Balk ubuu Men ubuu Ana ara ubuu Arama ara ubuu Sol tarafta yer alan paneller Sa tarafta yer alan ierik grntleyicisi
39
Resim 3.2: Dolphin dosya yneticisi
3.3.1.1. Dosya Kopyalama ve Tama Kopyalamak istediiniz dosya/dizin zerinde sa tklaynz ve Kopyala seeneini seiniz. Hedef dizini setikten sonra Dosya mens> Yeni Olutur > Dizin yolunu takip edin. Oluturacanz klasre isim verin. Klasre ift tklayarak iine girin ve dzen mensnden bir dosya yaptr seeneine tklayn. Dosyanzn yeni klasre kopyalandn greceksiniz. Kopyala seenei yerine kes seenei kullanrsanz dosyanz tama ilemi yapm olacaksnz. Bu ilevi klavye ksayol tularndan Ctrl+C (Kopyala), Ctrl+V (Yaptr), Ctrl+X (Kes) ile de yapabilirsiniz. Kopyalama ve tama ilemi iin srkle brak yntemini de kullanabilirsiniz. Bunun iin ilem yapmak istediiniz dosyay farenizin sol tuunu brakmadan seip tutuyorsunuz, istediiniz konuma geldiinde brakn, ekrana gelen menden kopyalama, tama, ba koyma seeneklerinden istediiniz ilemi gerekletirebilirsiniz.
3.3.1.2. Dosya Silme Dolphin ile silmek istediiniz dosyann konumuna gelin. Dosya zerinde sa tklayp alan menden p Kutusuna Ta seeneini sein.
40
Ekrana gelen onay kutusuna evet cevab vererek dosyanz p kutusuna gnderebilirsiniz. Bu ilevi dosya seili iken delete tuu ile de yapabilirsiniz. p kutusuna gndermi olduunuz dosyay Ctrl+Z tu kombinasyonu ile geri getirebilirsiniz, ya da p kutusunu aarak dosya zerinde sa tk> Geri Ykle seenei ile de geri getirebilirsiniz. Kalc olarak dosyay silmek iin shift + delete tu kombinasyonu birlikte kullanabilirsiniz.
3.3.1.3. Dosyay Yeniden simlendirme Dolphin ile dosyann bulunduu dizine gelin. Dosya/dizin zerinde sa tklayn, ekrana gelen mende Yeniden Adlandr seeneini sein. Yeni isim verebilirsiniz. Bu ilemi dosya seili iken F2 tuu ile de yapabilirsiniz. Birden fazla ayn tr dosyann ismini topluca deitirmek iin, deiiklik yapmak istediiniz dosyalarn bulunduu dizini an. Ctrl+A ile tm dosyalar seiniz, yeniden isimlendirme iin F2 tuuna basn. Karnza gelecek metin kutusuna istediiniz dosya ismini veriniz. rnek: resim dosyas iin, egitim_2012#.jpg Enter tuuna bastnz zaman semi olduunuz dosyalar yeni n isimle numaralandrlarak sralanacaktr.
3.3.2. Pardusta Komutlarla almak

Pardus zerinde u ana kadar tm ilemlerimizi grafik ara yz ile fare ve klavyeyi kullanarak gerekletirdik. imdiye kadar yaptmz tm ilemler ve daha fazlasn konsol aracl ile de yapmak mmkndr. Hatta grafik ara yzn kstlad bir ok zellie konsol ile eriebilirsiniz. Terminal ya da u birim olarak da isimlendirilen konsol, sistem zerinde eitli komutlar vererek ilemler yapmanz salayan, ktlarn size sunan bir ara birimdir. Konsolu amak iin; Pardus > Uygulamalar > Sistem > Ubirim (Konsole) yolu takip edilerek, Alt + F2 yapp alan kutucua konsole yazlarak, Dolphin de herhangi bir dizin iindeyken F4 tuuna baslarak Konsole ubirimi alabilir.
3.3.3. Temel Dosya ve Dizin lem Komutlar

Linux iletim sisteminde dizin ve dosyalar zerinde farkl birok ilem yaplabilmektedir. Bu ilemler temel olarak aadaki gibidir: Yeni dosya veya dizin oluturmak, silmek Dosya ve dizinleri listelemek
41
Dosya veya dizinlerin izinlerini ayarlamak Dosyalarn ieriini grmek Dosyalar yazdrmak Dosya ve dizinleri kopyalamak ve tamak Yeni dosya oluturma
Yeni bir dosya yaratmann en basit yolu touch komutunu kullanmaktr. Bu komut var olamayan bir dosya ismi ile arld takdirde bo bir dosya yaratacaktr. Srf metin ierecek dosyalarn yaratlmas iin editrler de kullanlabilir. Touch komutu aadaki yapya sahiptir: touch [-acm] [tarih ] dosya_ismi Yeni dizin oluturma
Linuxda dizin oluturmak iin make directory yani mkdir komutu kullanlr. Mkdir dizin_adi Dosya ve dizin silme
Bir dosyay silmek iin rm (remove) komutu kullanlr. rm dosya_adi rm dosya1 dosya2: Birden fazla dosyay ayn anda silebilirsiniz. rm dizin1/dosya1 dizin2/dosya2: Farkl dizinlerdeki dosyalarn da ayn anda silebilirsiniz. Dizin silmek iin rm komutu ile r parametresi kullanlr. rm r dizin_adi Dosya dizin kopyalama
Dosya kopyalama ilemi iin cp (copy) komutu kullanlr. cp dosya1 dosya2: Dosya1 dosya2 olarak kopyalanyor. Dosya2 mevcut ise dosya1 dosya2nin zerine yazlyor. Dizin kopyalama ilemi iin cp komutuna r parametresi kullanlr. cp -r dizin1 dizin2 Dosya dizin yerini deitirmek
Dosya yada dizinin yerini deitirmek iin mv (move) komutu kullanlr. Ayn komut dosya dizin adn deitirmek iin de kullanlr.
42
mv eski_dizin/dosya_adi yeni_dizin/ dosya_adi: tama ilemi mv eski_dosya_adi yeni_dosya_adi: dosya ad deitirme mv eski_dizin_adi yeni_dizin_adi: dizin ad deitirme Dosya ve dizin eriim yetkileri
Linuxda dosya ve dizinlere eriim yetkileri rwx-rwx-rwx eklinde kod dizileri ile gsterilir. Burada: lk 3 karakter dosya sahibinin yetkilerini, kinci 3 karakter ayn gruptaki kullanclarn yetkilerini, Son 3 karakter ise dier kullanclarn yetkilerini gsterir. r: Okuma yetkisi (Read Access) , w: Yazma yetkisi (Write Access) , x: altrma yetkisi (Execute Access)
Eriim yetkileri chmod (change mode) komutu ile deitirilir. Chmod [ugoa] [ + = - } [ r w x } dosya_adi
Burada her harf ve sembol yle ifade edilir. u: Dosya/Dizin sahibi (user) g: Dosya/Dizin sahibi ile ayn grup kullanclar (group) o: Dier Kullanclar (Others) a: Tm kullanclar (all) + : yetki ekleme = : yetki eitleme - : yetki karma rnek 3.1: Deneme1 dosyasna tm kullanclara altrma yetkisi verelim. chmod a+x deneme1 chmod komutu ile yetki deiikliliini saysal deer ile de yapabilirsiniz. r : 4 , w: 2 , x: 1 olmak zere ; Kullancya tm izinler : Okuma yazma : Okuma altrma: Hi hak verilmemesi rwx ; rw ; rx ; 0 4+2+1 = 7 4+2 = 6 4+1 = 5
rnek 3.2: Dosya sahibine tm yetkileri, gruptaki ve dier kullanclara okuma ve altrma yetkisi vermek iin, chmod 755 dosya_adi
43
rnek 3.3: Herkese okuma izni vermek Dosya sahibine tm izinler Dier kullanclarn yazma ve altrma izinlerini kaldrmak Dosya sahibine tm izinler, gruba okuma,yazma ve dier kullanclara okuma izni vermek Chmod +r dosya Chmod u+rwx dosya Chmod o-wx dosya Chmod u+rwx , g+rw , o+r dosya
alma dizinin deitirilmesi ve bulunulan dizinin renilmesi
alma dizinini deitirmek iin cd (change directory) komutu kullanlr. cd gecilecek_dizin_adi Kullancnn kiisel dizinene gemek iin cd ~kullanici_adi komutu kullanlabilir. Bir st dizine gemek iin cd .. yazmanz gerekir.
Hangi dizinde almakta olduunuzu renmek iin pwd (print working directory) komutu kullanlr.
3.4. Temel Yazc lemleri

Linux sistemlerde herhangi bir donanmn sisteme tantlmas iin, bu donanma ait src ekirdekte ykl ise ekstra bir ilem yapmanza gerek yoktur. Ancak yazcnzn srcs ekirdekte mevcut deilse donanm srcsn paket yneticisi ile internetten indirebilirsiniz. Yazcnzn Linux uyumunu renmek iin www.openprintings.org/printers adresini ziyaret edebilirsiniz.
3.4.1. Pardusta Yazc Tantm

Yazcmz pardus otomatik olarak tanyabilecei gibi elle de tantabiliri z. Bunun iin sistem ayarlarndan Yazc Yaplandrmas seeneine tklaynz.
44
Resim 3.3: Sistem ayarlar yazc yaplandrmas
Normal artlarda, yazcnz bilgisayara baladktan ve atktan sonra, yazc ekleme sihirbaz yazcnz otomatik olarak kuracaktr. Yazcnz otomatik kurulmuyor ya da dzgn almyorsa yazcnz kapatnz, USB kablosunu bilgisayarnza taknz, g dmesine basp yeniden altrnz. Ardndan Yeni Yazc tuuna basp devam ediniz.
Resim 3.4: Yazc yaplandrmas
Yerel yazcnzn (paralel, seri, USB) seeneini iaretleyiniz. Burada yer alan dier seenekler, bir baka bilgisayara bal bir yazcnn kullanlmas ile ilgilidir. leri tuuna basp devam ediniz.
45
Bu aamada Pardus DVD'si ile birlikte, srcleri siteminize kopyalanan yazclarn isimleri karnza gelecektir. nce listeden yazcnzn markasna sein ve leri tuuna basn, sonra alan pencerenin sa blmden yazcnzn modeline tklaynz. Yazcnzn tam ad listede bulunmayabilir, rnein tantacamz yazcnn HP Photosmart C3180 olduunu farz edelim. Listeye baktmzda C3180 yoktur, C3100 vardr. Ancak burada 3100 demek, "3100 ve serisi olan modeller" anlamna gelmektedir yani 3180 modelini de kapsamaktadr. Bu durum sadece HP markas iin deil dier markalar iin de geerlidir. HP yazclar iin iki adet src bulunan modeller vardr. Eer listede yazcnzn modeli yok ise zlmeyin. Yazcnz iin gereken src paketleri PiSi'lenmi durumda Paket Yneticisi araclyla indirmenizi bekliyor olabilir. Bu noktada ncelikle Yazclar/Tarayclar sayfasndaki Markalar blmne bakmanzda fayda vardr. Orada, eitli marka yazclarn kurulumlar, varsa ihtiya duyduklar src paketleri konusunda eitli klavuzlar bulunmaktadr. Sihirbazn son aamasna geldik. Burada, resimdeki "Yazc Ad:" blmne, boluk brakmadan bir isim girmeniz gerekmektedir, rnein yazcnzn markasn yazabilirsiniz. "Konum:" ve "Aklama:" blmlerini de doldurabilir isterseniz bo brakp devam edebilirsiniz. Tamam, tuuna basp kurulumu tamamlaynz.
3.5. Temel Arivleme ve Yedekleme Komutlar

Linux sistemlerde de Windows sistemlerde olduu gibi byk boyutlu dosyalarda arivleme ve sktrma ilemleri iin konsol komutlar mevcuttur. Bunlardan arivleme iin tar komutuna deinelim. Tar komutu
Tape archivein ksaltmas olan tar komutu ile bir dizin ve bu dizinin altnda bulunan tm alt dizin ve dosyalar bir arada toplanarak arivlenir. Tar komutu sktrma ilevinden ziyade dizin ve dosyalar bir arada paketleme ilevi grr. rnek 3.4: /home dizininde bulunan belge1 ve belge2 txt dosyalarn ariv oluturun. Dizinde iken F4 tuu ile konsol ekran alr. tar cf arsiv.tar belge1.txt belge2.txt ; burada; c parametresi olutur (create) , -f parametresi dosya adn belirtir. Arsiv.tar adnda ariv dosyas oluturulmutur. Hem arivleme hem de sktrma ilemi iin cvzf parametrelerini kullanabilirsiniz. Bu komuttaki: v parametresi (verbose) alan dosyalar grmek iin , -z parametresi (zip) sktrlarak arivlemeyi ifade etmektedir.
46
rnek 3.5: tar cvzf yeniarsiv.tgz dosya1.txt dosya2.txt ; Bu komut satr ile iki dosya sktrlarak arivlendi ve yeniarsiv.tgz dosyas oluturuldu. Sktrlm ariv dosyasn amak iinse zxvf parametresi kullanlr. Buradaki x parametresi (extract) dosyann alacan belirtir. Gzip komutu
Linux sistemlerde dosyalar sktrmak iin gzip komutu kullanlmaktadr. rnek 3.6: ders.txt dosyasn sktralm. gzip ders.txt: Sktrma ileminden sonra dizinde ders.txt.gz dosyas oluacaktr. Gzip ile sktrlan dosyalar amak iin gunzip komutu kullanlr. Bu komut ile sktrlm dosya alarak normal haline dnecektir. Rar dosyalarn amak sktrma formatl bir arivi Linux
Windows altnda ounlukla kullanlan rar sistemimizde unrar komutu ile aabiliriz.
rnek 3.7: Masastnde bulunan sonders.rar dosyasn aalm. unrar e/ root / Desktop / sonders.rar / root / Desktop : burada sonraki /root/Desktop ile yine masastne kartlmasn belirttik.
47

Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde dosya dizin ilemlerini uygulayarak reniniz. lem Basamaklar neriler
Pardus dosya yneticisi dolphin Bo bir alanda sa tklayp olutur kullanarak yeni bir dosya dizini seeneini kullanabilirsiniz. oluturunuz. Home dizininin altndan dosya ve dizin kopyalama ve tama ilemlerini yaparak masastne yaptrnz. F2 tuu ya da nesne zerinde sa tklayp Dosya ve dizin isimlerini yeniden yeniden adlandr seeneini adlandrnz. kullanabilirsiniz. /home dizini altndan dosya ve dizin Delete tuu kullanabilirsiniz. silme ilemini yapnz. Pardus konsol komut satr ile yeni bir Touch ve mkdir komutlarn dosya ve dizin oluturunuz. kullanabilirsiniz. Dizinde bulunan sonuc.txt dosyas Okuma r zerinde kullancya tm izinleri veriniz, Yazma w gruba ve dier kullanclara sadece altrma x okuma izni veriniz. /home dizini altnda bulunan /notlar Tar komutu kullanabilirsiniz. dizinini arivleyiniz. Masastnde bulunan geziresimleri Tar komutu z parametresi ya da gzip dizinini sktrarak arivleyiniz. komutu kullanabilirsiniz.
48

Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde yazc tantma ilemini uygulayarak reneceksiniz. lem Basamaklar Yaplandrma Merkezinde Yazc Yaplandrmas seeneini seiniz. Yeni yazc Snf butonuna basnz. neriler
Yazcnzn port seimini yapnz. Yazcnn modelini seiniz. Src seimini yapnz. Yazcnz iin src pardus ekirdeinde ykl deilse internetten PiSi paket yneticisi ile indirebilirsiniz.
Yazc adn belirtiniz.
Yazc ad blmne boluk brakmadan isim girilmelidir.
49

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi Linux dosya sisteminde en stte bulunan dizindir? A) /Home B) /Bin C) / D) /Usr Aadaki karakterlerden hangisi Linux dosyalarna isim verilirken kullanlamaz? A) . B) - C) _ D) * Aadakilerden hangisi Linuxda dosya ve dizinlerin isimlerini yeniden adlandrma ilevi grr? A) F1 B) F2 C) F3 D) F4 Aadakilerden hangisi bulunulan dizinde konsolu amak iin kullanlr? A) F1 B) F2 C) F3 D) F4 5. Aadakilerden hangisi Dolphin dosya yneticisinde tama silme gibi ilemleri geri almak iin kullanlr? A) Ctrl+Z B) Ctrl+X C) Ctrl+C D) Ctrl+V Linux sistemlerde kullanclarn kiisel verileri aadaki dizinlerden hangisinde tutulur? A) /Home B) /Bin C) /tmp D) /Usr Aadakilerden hangisi donanmlarla iletiim kurulmas iin gerekli olan aygt dosyalarn ieren dizindir? A) /root B) /boot C) /dev D) /lib
2.
3.
4.
5.
6.
7.
50
8.
Aktif dizinde rehber dosyasna, dosya sahibi iin tm izinler, gruba ve dier kullanclara hibir izni vermeyecek ekilde eriim izin komutu aadakilerden hangisidir. A) chmod 700 rehber B) chmod 577 rehber C) chmod rehber 077 D) chmod 522 rehber Aktif dizinde alrken etkinlik.txt dosyasn sktrarak arivleyecek komut satr aadakilerden hangisidir? A) tar xvf etkinlik.txt B) tar cvzf etkinlik.txt C) gunzip etkinlik.txt.tz D) tar cf etkinlik.txt.tgz Pardusda paket yneticisi aadakilerden hangisidir. A) KDE B) Dolphin C) PiSi D) Konsol
9.
10.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
51

AMA
letim sistemi ofis aralarn kullanabileceksiniz.
ARATIRMA
Pardusta ofis uygulamalar iin kullanlan programlar aratrnz.
4. AIK KAYNAK LETM SSTEM TEMEL ARALARI VE UYGULAMALARI

4.1. Hesap Makinesi
Pardus ile birlikte gelen KCalc gelimi bir hesap makinesi uygulamasdr. Pardus mensnden programlar > Yardmc Aralar > Masast altndan uygulamay altrabilirsiniz. KCalc ile yapabileceiniz ilemler u ekildedir; Trigonometrik, logaritmik, modler, mantksal ve istatistiki hesaplar yaplabilir. Saylar panodan yaptrma ve kopyalama kolayl. Kaytl sabit saylar. (Pi says, Avogadro says, ...) Sabit say ekleyebilirsiniz. Ayarlar mensnden ilave dmeleri (Bilimsel, istatistiksel, ...) grntleyebilirsiniz. Klavye ksa yollar ile daha rahat kullanabilirsiniz ve zelletirebilirsiniz.
Resim 4.1: KCalc hesap makinesi
52
4.2. Ofis Uygulamalar: OpenOffice.org

StarOffice isimli ofis paketinin kaynak kodlarnn almasyla 2000 yl Temmuz aynda OpenOffice.org isimli yeni bir ofis paketi gelitirildi. Uzun yllar sren gelitirme almalar ile OpenOffice.org 3.3 srmne ulat. Bugn hala 3.3.0 srm kullanlmaktadr.
4.2.1. OpenOffice.orgun zellikleri

Lisans olmayan cretsiz bir ofis uygulamasdr. Bir ok platformda alabilmektedir (windows, linux...). Ak kaynakl olup datlabilir, kopyalanabilir ve deitirilebilir. Kullanc ara yz kolay kullanlabilmektedir. Dil destei olduka genitir. Bir ok trde belgeyi aabilir ve ayn ekilde bir ok trde belge oluturabilirsiniz. Pdf ve .swf uzantl belgeler oluturulabilmektedir. Office yazlm dosyalarn ama ve Office yazlm biiminde kaydetme OASIS (Open Standards XML File Format) belge biimi Gelimi resim galerisi Extra ablonlar Baz sralama fonksiyonlar Baz filtreleme zellikleri Flash destei ierir.
4.3. OpenOffice.org Writer: Kelime lemci Editr

Bir kelime ilemci editrnde bulunmas gereken tm ilevlere sahip olan Writerda oluturulan dosyalar .odt uzantl olacaktr. Kelime ilemci yazlm dosya format olan doc ve docx uzantl dosyalar da kullanabilir ve kaydedebilir.
4.3.1. Ara ubuklar ve Menler
Resim 4.2: OpenOffice.org Writer genel grnm ve ara ubuklar
Resimde grld gibi Men ubuu, Standart Ara ubuu ve Biimlendirme Ara ubuu bulunuyor. Genelde ok kullanlan bu ara ubuklar Writer ilk aldnda n tanml olarak ara ubuklarnda yerlerini alrlar.
53
4.3.2. alma Alan

Yaz yazma alanmzdr. Dikey ve yatay kaydrma ubuklar bulunur. Cetveller alma alanmz ekillendirmeye yarar. Cetvellerin zerinde ve kselerinde minik yardmc ekiller vardr.
Resim 4.3: Writer alma alan
4.3.3. Alt Ara ubuu ve Bilgi Alan

En son blm oluturan ara ubuu ve bilgi ubuudur. Form Ara ubuu var saylan olarak alta gelir. En altta bulunan bilgilendirme alan ak olan belge hakknda birok bilgiyi ierir.
4.3.4. Biemler ve Biimlendirme Penceresi

Biemler ve Biimlendirme penceresinin ksa yolu F11dir..
4.3.5. zelletirme
Writer' zelletirilebilir. Bunun iin Aralar/zelletir men seeneini kullanabilirsiniz. Bu alandan menler, klavye, ara ubuklar ve makro tanmlarn kolayca yapabilirsiniz.
54
Resim 4.4: Biemler ve biimlendirme penceresi
Writer menlerinde deiiklik yapmak isterseniz ya da kendinize zel men yapmak isterseniz: Menler seeneini, Klavye ksa yollarn deitirmek iin ya da ksa yol atamak iin Klavye seeneini, Ara ubuklarnda deiik yapmak isterseniz ya da kendi ara ubuklarnz tanmlamak iin Ara ubuklar seeneini, Baz ilemlere makrolar atamak veya deitirmek iin Olaylar seeneini kullanabilirsiniz.
4.3.6. alma Sayfas

n tanml ayarlara bal kalmadan birok ayarla oynayarak kelime ilemci ve belge istenilen duruma getirilebilir. Sayfa zerinde yaplabilecek deiikler iin Biim/Sayfa men seeneini kullanarak ilgili pencere alr. Alan penceredeki ilk seenek Ynet seeneidir. Burada varsaylan ekli grlr. Dier seeneklerde yaplan deiikler n tanml eklin sizin istediiniz gibi davranmasn salar. Sayfa seeneinde kat boyutunu, metin ynn ve kenar boluklarn kolayca ayarlanabilir.
55
Resim 4.5: Writer sayfa biem ekran
Arkaplan seeneinde belgenin arka plan rengini ayarlanabilir. st bilgi ve Alt bilgi alanlarn kullanarak sayfa iinde bunlara ayrlacak alanlar ayarlanabilir. Kenarlk blmden sayfa kenarl zelletirilebilir. Stun ksmnda sayfay stunlu ekle evrilebilir ve stun ayarlar yaplabilir. Dipnot ksmnda kullanlma durumunda dipnotun nasl davranacan belirlenebilir.
4.3.7. Sayfa zellikleri

Belgenin zelliklerine Dosya/zellikler men seenei ile ulalr. Bilgilendirme amaldr bu pencere.
4.3.8. Alan Ekleme

Belge iinde sayfa numaralar, yazar ad gibi... deiikleri Ekle/Alanlar men seenei altndaki seeneklerden yaplr. eklemek iin
4.3.9. st Bilgi ve Alt Bilgi Ekleme

Belge iine st ve alt bilgi eklemek; Ekle/st bilgi - Alt bilgi Seenekleri ile yaplr. st ve alt bilgi seeneinde kan Varsaylan seenei daha nce Biim/Sayfa penceresindeki tanmlanm st ve alt bilgi ayarlarna gre belgeye alanlar eklenecektir.
56
Bu ayarlar deitirmek yine Biim/Sayfa penceresindeki ayarlar blm kullanlr. Daha gelimi ayarlamalar biemler yardmyla yaplr.
Resim 4.6: stbilgi ve altbilgi ekleme
4.3.10. Resim Ekleme

Belge iine resim eklemek Ekle/Resim seenei ile yaplr. Bilgisayardan resim ekleme; Dosyadan seeneini seerek resmin yerini gsterme ile yaplr. Taraycdan veya ona benzer kaynaktan resim eklemek Ekle/Resim/Tara seenei altnda Kaynak se seeneini seip kayna gsterme ile yaplr. Gelen iletiim penceresi zerinde gerekli ayarlar yaplp resmi belgeye ekleme tamamlanr.
4.3.11. Yaz Tipi zelliklerini Belirleme

Yaz tipi ayarlamalarnn yaplmas: Birka yol var. Birincisi Biim/Karakter men seeneini ile.
Resim 4.7: Writer karakter zellikleri ekran
57
Yaz tipi: Bu seenekle geerli yaz tipini, trn ve boyutunu belirlenebilir. Yaz tipi efektleri: Yazlar iin renklendirme ve farkl biimleri bu alandan belirlenir. Bunlarn birouna biimlendirme ara ubuu zerinden de ulalabilir. Konum: Yazlar iin konumlandrmay buradan yaplr. rnein alt simge ve st simge kullanmak ve dikey yaz yazmak gibi. Kpr: Metin iinde bir web adresine ya da yerel bir alana balanm yazlar iin ayarlar buradan yaplr. Arka plan: Yazl alan iin arka plan belirlenebilir.
Yukardaki ayarlamalarn birouna herhangi bir metin zerinde farenize sa tklayp ulalabilir.
4.3.12. Biemlerle almak

OpenOffice.org tmden saran bir zellik olan biemler tam olarak almay st dzeye karan bir unsurdur. OpenOffice.org iinde her program iin (Writer, Calc, Impress vb.) belirlenmi hazr biemler vardr. Bunlar yazlmn kurulumda varsaylan olarak gelir ve ihtiyalara yeterince cevap verir ama farkl biemlerle de allabilir. Bu pencere zerinde listelenen biemleri alttaki alr listeleyici ile gruplandrlabilir. Biemleri nceden oluturulabilir ya da yaz yazlrken etkileimli olarak oluturulabilir.
4.4. OpenOffice.org Calc: Elektronik Tablolama Yazlm
Resim 4.8: OpenOffice Calc genel grnm.
58
Openoffice.org'un calc elektronik tablolama yazlm ile gelimi fonksiyonlara ulaabilir, verileri kolayca dzenlenebilir. Calc'n gelimi DataPilot teknolojisi, very tabanlarndan ham veriyi alr, zetler ve anlaml bilgiler haline getirir. Doal dil formlleri, kelimeler kullanarak kolayca forml hazrlanabilir. Genel grnm olarak 256 stun ve 65.536 satrdr ve Writer ara ubuklarna ek olarak Forml Ara ubuunun vardr. Calc alma alan ve alma mant:
Hcre: Elektronik tablolama yazlmlarnn temelini oluturur. Btn hesaplamalar hcreler zerinde yaplr.
Resim 4.9: Hcre tanm
Forml ubuu zerinde sol tarafta bulunan alanda ise hcre adresi gsterilir. Satr: Yatay olarak dizilmi hcreler btn satr olarak adlandrlr. Sol kenarda bulunan saylar satr adlarn gsterir. Stun: Dikey olarak dizilmi hcreler btn stun olarak adlandrlr. st kenarda bulunan harfler stun adlarn gsterir. Herhangi bir hcreyi setiiniz zaman sol st kede gsterilen yer stun ve satrlarn kesitii alan olur. Sayfann alt tarafnda bulunan sayfa seim alannda sayfalar arasnda gezinebilir, sayfa isimlerini deitirilebilir.
Resim 4.10:alma sayfalar
4.4.1. Kullanm
Biimlendirme zellikleri Writer'la hemen hemen ayndr.
59
4.4.2. levler ve Forml Ekleme

Calc yazlmnda almalarnzda en sk kullanacanz ubuk forml ubuudur. Forml ubuunda basit bir ilem yapalm: =A1 + A2 ile iki hcrenin deerleri toplanr. Forml ubuu ile farkl ilemleri yapmak iin ilev sihirbazndan yararlanabilirsiniz. Ekle/lev men seeneini ya da forml ara ubuunda bulunan forml simgesine tklayabilirsiniz. imdi karmza gelen ilev sihirbaznz kullanarak ilememizi tamamlayalm.
Resim 4.11: OpenOffice.org Calc ilev ekleme ekran
rneimizde toplama yapacamza gre sol taraftaki listeden Topla ilevini seiyoruz. Seimi yaptktan sonra leri diyoruz. Bir sonraki ekranda deikenlerimizi (saylarmz) seiyoruz. Bu seimi yapmak iin imlecimiz Say1 kutucuu iindeyken alma alannda saynn bulunduu hcreyi tklamak yeterli olacaktr. Ayn ekilde ikinci say iinde ayn ilemi yapyoruz. Yaptnz ilem alt tarafta forml olarak gzkecektir.
60
Resim 4.12:Deiken ekleme ekran
lemlerinizi bitirmek iin Tamam dmesini tklayp sonucu grebilirsiniz.
Resim 4.13:OpenOffice.org Calc ilem sonucu
Genel olarak ilev kullanmnn mant bu ekildedir. Hangi sonuca ulamak istediinizi biliyorsanz ve deikenleriniz de belliyse sonuca bu yolla kolayca ulaabilirsiniz.
4.4.3. Aralk Tanmlama

Daha nceden bahsettiimiz hcre adlandrmas zaman zaman karlk hale gelebilir. Bunun iin baz hcrelere veya bir arala farkl isim atayabilirsiniz. Yapmanz gereken atama yapmak istediiniz hcreyi veya aral seip forml ara ubuunu sol tarafn da bulunan kutucua gerekli ad yazmanzdr. Bu ilemi tek bir hcre iinde yapabilirsiniz.
61
Resim 4.14:Calc aralk adlandrma
4.4.4. Hcre, Satr ve Stun Ekleme

alma alan iinde zaman zaman yeni hcre, satr ve stun eklemenizi gerektiren durumlar kabilir. Bunun iin seili hcre iinde sa tklayp Hcre ekle seeneini tklayabilirsiniz. Bu ilemin tersini yapmak iin Hcre sil seeneini kullann. Hcre eklemek iin menden Ekle/Hcre seeneini de kullanabilirsiniz.
Resim 4.15:Hcre ekleme
Satr eklemek iin satr numaralarnn stne gelip saa tklyoruz. Gelen men iinden Satr ekle seeneini seiyoruz. Tam ters ilem olarak satr silme ilemini de buradan yapabilirsiniz. Satr eklemek iin kullanabileceiniz dier bir seenekte Ekle/Satr men seeneidir.
62
Resim 4.16:Satr ekleme
Stun eklemek iin stun harflerinin stne gelip saa tklyoruz. Gelen men iinden Stun ekle seeneini seiyoruz. Tam ters ilem olarak stun silme ilemini de buradan yapabilirsiniz. Stun eklemek iin kullanabileceiniz dier bir seenekte Ekle/Stun men seeneidir.
Resim 4.17:OpenOffice.org Calc stun ekleme
4.4.5. Stun Genilii ve Satr Yksekliini Belirleme

Stun genilii: st tarafta bulunan stun harfinin stne gelip saa tkladmzda karmza gelen menden Stun Genilii seeneini seiyoruz. Karmza gelen iletiim penceresinden genilii cm cinsinden yazarak ilemimizi bitiyoruz. Bu iletiim penceresine Biim/Stun/Genilik men seeneini tklayarak da ulaabilirsiniz. Satr ykseklii: Yan tarafta bulunan satr numaralarnn stne gelip saa tkladmzda karmza gelen menden Satr Ykseklii seeneini seiyoruz. Karmza gelen iletiim penceresinden ykseklii cm cinsinden yazarak ilemimizi bitiyoruz. Bu iletiim penceresine Biim/Satr/Ykseklik men seeneini tklayarak da ulaabilirsiniz.
4.4.6. Otomatik Biimlendirmeyi Kullanma

Otomatik biimlendirmeye belli biim zellikleriyle donatlm hazr tablo ablonu diyebiliriz. Tablonuzu hzla bir ekilde biimlendirmek iin bu zellik ok iinize
63
yarayacaktr. Yeni oluturacanz bir tabloya uygulayabileceiniz gibi var olan tablolarnza da uygulayabilirsiniz. imdi bir rnekle nasl yapacamza bakalm. lk olarak tablo alan olarak kullanacanz alan sein. Daha sonra Biim/Otomatik Biimlendirme men seeneini tklayn.
Resim 4.18: OpenOffice.org Calc otomatik biimlendirme
Karmza gelen iletiim penceresinden istediiniz hazr tablo biimini sein. Bu ilemi yaptktan sonra semi olduunuz alan belirlediiniz tablo biimi ile biimlendirilecektir.
4.4.7. Calca izelge Ekleme

Zaman zaman baz verilerin grafik olarak grntlenmesi gerekir. Bunu da yapmamz salayan aralarn banda izelgeler geliyor. imdi kk bir rnekle izelgeleri sayfamza nasl ekleyeceimize bakalm. izelgeyi oluturmadan nce izelgenin verilerini oluturmamz gerekir. Bu ekilde bir veri dizisi oluturduktan sonra ya da var olan bir veri dizisi alann hepsini seiyoruz. Seili durumdayken Ekle/ema men seenei ile izelge sihirbazmz ekrana geliyor.
Resim 4.19:OpenOffice.org Calc izelge ekleme
64
Bu ekrandaki semi olduumuz aral gryorsunuz. Dier dikkat etmemiz gereken yer ise yapm olduumuz tanmlamalarn izelge iinde yer almas iin lk satr balklarn kullan ve lk stunu etiket olarak kullan seeneklerini iaretlemek olacaktr. aretlemezsek bu tanmlamalar izelge iine otomatik olarak eklenmez. Sonrasnda uramak zorunda kalabiliriz. leri diyelim. Kullanmak istediimiz izelge trn seelim. Yan taraftaki n izleme kutucuunu iaretleyerek ne durumda olduunuzu grebilirsiniz. leri diyelim.
Resim 4.20:OpenOffice.org Calc izelge tr belirleme
Sonraki ekranda setiiniz izelge trne gre ayarlamalarmz yapalm. Ya da olduu gibi brakp leri diyebilirsiniz.
Resim 4.21:OpenOffice.org Calc tanmlar
Bu ekranda gerekli aklamalarmz yazalm ve Olutur dmesini tklayarak izelgemizi oluturalm.
65
Resim 4.22:OpenOffice.org Calc izelge
ok ksa srede izelgemizi oluturup belgemiz iine yerletirdik. izelge iin dier ayarlara farenizin sa tuunu kullanarak eriebilirsiniz.
4.5. OpenOffice.org Impress: Sunum Yazlm

Sunum hazrlamak iin Impress yazlm kullanlr. OpenOffice.org Impress ilk aldnda otomatik olarak sunum hazrlama sihirbaz gelir ekrana.
Resim 4.23: Impress sunum oluturma sihirbaz
seenek vardr sihirbaz penceresinde. Bunlardan istenilen seilir.
66
Resim 4.24: Sunum oluturma sihirbaz tasarm seim ekran
Bo sunu seenei seilip ikinci ekrana geilir. Burada sunumun ekli seilir. Burada sunum zelletirilebilir.
Resim 4.25:Sunum oluturma sihirbaz sunum tr belirleme ekran
Yeni gelen ekranda sunum efektlerini, slayt gei srelerini, sunumun otomatik mi elle tek tek mi geirilmesine karar verilebilir. Bu admdan sonra "olutur" u tklayarak sunum oluturulur. Ana dzen oluturulup kk ayrntlar ve ierik girmesi yaplr.
4.5.1. alma Alan ve Grnmler

alma alan e blnmtr. Sol alan slaytlarn sraland alandr. Ortadaki alan ieriin girildii yer, sa alan ise slaytlar iin hazr ablonlar ve dzenleri ierir.
67
Resim 4.26: OpenOffice.org Impress genel grnm
Bu sekmelerin alma alanlar: Normal: Genel olarak alma yaplan alandr. Anahat: Sunum balklarnn sraland grnmdr. Notlar: Not ekleme ihtiyacna ynelik sekme. Sayfa sralaycs: Sunum sayfalarnn sraland grnm eklidir. Slayt Grnm: Sunumuzu izleme grnm.
Resim 4.27:OpenOffice.org Impress alma alan grnmleri
68
Slaytlarla alma
Bir sunumda slaytlar ok kullanlan edir. Yeni sayfalar eklenir, silinir, zel animasyonlar eklenir. Sol tarafta bulunan alan bunlar yapmak iin kullanlr. Yeni Slayt Ekleme: Slayta sa tklayp Yeni Slayt seeneini setiinizde yeni bir slayt sayfas eklenecektir. Baka yntem Ekle mensnden Slayt... Mensn semektir. Slayt Silme: Silmek istenen slaytn stnde sa tklanp Slayt Sil seeneini ile slayt silinebilir. Yeniden Adlandr: Slayt yeniden adlandrmak iin seilen slaytn stne sa tklayp Slayt Yeniden Adlandr seenei seimi ile yaplr. Bu men altndaki dier seenekler slayta eklenecek dzenleri animasyon seeneklerini yan tarafta almasna olanak verir.
4.5.2. Resim ve ekil Ekleme

Slaytlardaki metinlere ek olarak resimler ve ekiller kullanlr. izim ara ubuu sayesinde resim ekleme ve ekil ekleme yaplr.
Resim 4.28: Impress izim ara ubuu
Ara ubuu blmlere ayrlmtr: ilk blmde ekiller, ikinci blmde resimler vardr. Son ksmda bunlarla ilgili ayarlamalar yapmaya olanak salanyan birka seenek vardr. Yaz sanat seeneini kullanma rnei: Yaz sanatn almamza eklemek iin izim ara ubuu zerinde A dmesi tklayp ekrana gelen yaz sanat seeneklerinden birisini seip Tamam tklanr.
69
Resim 4.29: OpenOffice.org Impress yaz sanat
Yaz sanat slaytn iine yerletikten sonra yazy deitirmek iin yaz sanat zerinde ift tklanp karya gelen ekranda seilen yaz stili gelecektir. Buraya istenilen yaz yazlr. Yaz zerinde zelletirmeler yaplabilir. zelletirmeleri yapmak iin yaz sanat zerinde sa tklayp alan menden izgi, Alan , Metin, Konum ve Boyut seenekleri kullanlarak yaplabilir. Animasyonlarla ve geilerle alma
Slaytlarn geilerine ve yazlarna animasyonlar eklenebilir. Animasyonlar eklenmedii durumda aktif deildir. Sayfa geilerine animasyon eklemek iin sol taraftan geiin uygulanaca slayt seilir. Ardndan sa taraftaki alandan Slayt geiine tklanr.
70
Resim 4.30: OpenOffice.org Impress slayt geii
Slayt geii altndaki seeneklerden istenilen seilir. Nasl bir gei olduu nizleme ile alma alannda gsterilir.
Resim4.31:OpenOffice.org Impress slayt gei rnei
Btn geileri ayn ekilde ayarlamak istenilirse Btn slaytlara uygulaya tklanr. Yazlar ve dier nesnelere animasyon koyulabilir. Bu animasyon ko nulacak nesneyi seip sa tarafta bulunan zel animasyona gelmek ve buradan ekle ile istediimiz seilir ve tamamlanr.
71
4.5.3. Dzenlerle alma

Yerleim dzenleri ile almak iin sa taraftaki dzenler seenei tklanr. Bunun iin yaplacak olan dzeni uygulanacak sayfay semek ve istenilen dzene tklamaktr. Kendi dzeninizi oluturmak iin bo dzeni semek yeterlidir ardndan nesneler istenilen ekilde konulabilir.
72

Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde ofis programlarnn kullanmn reneceksiniz. lem Basamaklar Writer yazlm ile, modllerinizde veya kitabnzda grafik ieren herhangi bir sayfay oluturunuz. Clac yazlm ile ders notlarnza ilikin tablo hazrlaynz. Tabloya gre yl sonu ortalamanz hesaplaynz. Ortalamanza gre sistemde hesaplatnz. notunuzu 5lik eer 2 fonksiyonunu kullanabilirsiniz. neriler
Derslere gre baar grafiinizi iziniz. Impress yazlm ile okulunuzu tantan resim, ekil ve ses dosyas ieren bir sunu hazrlaynz.
73

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) OpenOffice, Pardus iletim sisteminde ve Linux sistemlerde ska kullanlan ofis programlar paketidir. ( ) Hesaplama yapmak iin Write yazlm kullanlr. ( ) KCalc, bir web tarayc uygulamasdr. ( ) Writer yazlmnda tablo oluturulabilir ve dzenlenebilir. ( ) Impress yazlmnda Slayt geii seeneklerine tklandnda n izleme ile seenein etkisi grlebilir.
74
AMA
letim sistemi temel a ayarlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Linux sistemlerde kullanlan a yaplandrma komutlarn aratrnz. Linux sistemlerde e-posta istemcisi olarak hangi uygulama kullanlr? Aratrnz.
5. TEMEL A PROGRAMLARI VE A AYARLARI

5.1. A Konfigrasyon Dosyalar ve Scriptleri
Linux iletim sistemi de dier tm gelimi iletim sistemleri gibi a zerinden haberlemeyi desteklemektedir. Linux iletim sisteminde tm ayarlar metin dosyalarnda saklanmaktadr. Bu sayede yaplmas gereken ayarlar belirli dosyalarn dzenlenmesi ile kolayca yaplmaktadr. Linux iletim sisteminde a ayarlar da dosyalarda tutulmaktadr. stenildii takdirde bu dosyalar dzenlenerek, istenildii takdirde ise grafik ara yzl programlar kullanlarak a ayarlarnn yaplmas mmkndr. Linux'ta aayarlarile ilgili dosyalar ve dizinler aadaki gibidir: /etc/sysconfig/network dosyas /etc/sysconfig/network-scripts dizini /etc/hosts /etc/resolv.conf
5.1.1. /etc/sysconfig/network Dosyas

Bu dosya genel a ayarlar iin kullanlan dosyadr. Bu dosya iinde sistemin a destei olup olmad , gateway tanm, makine ismi gibi bilgiler bulunur. Bu dosyada ounlukla kullanlan terimler aadaki gibidir: NETWORKING: Sistemin a destei olup olmadn belirtir. Bu parametre "yes" olarak tanmlanmam ise sistemde a ayarlar yaplmaz.
75
HOSTNAME :Sistemin ismini belirtir. GATEWAY :Sistemin gateway'ini belirtir GATEWAYDEV: Sistemin gateway'e ulamak iin hangi a ara yzn kullanacan belirtir. FORWARD_IPV4: Sistemin gelen paketleri bir ara yznden dier ara yzne ynlendirme iznini belirtir. NISDOMAIN :Sistemin dahil olduu NIS blge ismini belirtir.
5.1.2. /etc/sysconfig/network-scripts Dizini

Bu dizin sistemde bulunan a ara yzleri iin gerekli tanmlarn bulunduu dizindir. Her ara yz iin bir adet konfigrasyon dosyas bulunmaktadr. Konfigrasyon dosyalarnn dnda ara yzlerin aktif ve pasif hale getirilmeleri iin gerekli program paralarn da ieren dosyalarda bu dizin iinde bulunmaktadr. Ara yzlerin konfigrasyon dosyalar ifcfg ara yz ismine sahiptir. Bu dosyalar dzenlenerek her ara yz iin gerekli ayarlar yaplmaktadr. Konfigrasyon dosyalarnda kullanlan temel terimler aadaki gibidir: DEVICE :Ara yzn sahip olduu aygt ismini belirtir. ONBOOT : Sistem alrken ara yzn aktif hale getirilip getirilmeyeceini belirtir. Sistem alrken ara yzn aktif hale geirilmesi iin bu parametrenin deeri "yes" olmaldr. BOOTPROTO : Ara yzn a ayarlarnn yaplmas iin kullanlan protokol belirtir. Eer a ayarlar statik olarak yaplandrlm ise "static" , a ayarlar bir DHCP sunucusu zerinden alnacak ise "dhcp" , a ayarlar bir bootp sunucusu zerinden alnacak ise "bootp" deerini iermelidir. IPADDR :Ara yzn sahip olduu IP adresini belirtir. NETMASK :Ara yzn sahip olduu alt a maskesini belirtir. BROADCAST :Ara yzn broadcast adresini belirtir.
5.1.3. IP Adresi zc Ayarlar

Linux iletim sisteminde makine ismi -IP adresi , IP adresi-makine ismi dnmleri iin birden fazla metot kullanlmaktadr. Bu metotlar aadaki gibidir: /etc/hosts dosyasnn kullanm DNS sunucu kullanm NIS sunucu kullanm
Yukardaki metotlardan hangilerinin, hangi srada kullanlmas gerektii /etc/nsswitch.conf dosyasnda tanmlanmaktadr. Bu dosyada hosts ile balayan satrda bulunan bilgiler kullanlacak metotlar ve sray belirler. hosts: files nis dns
76
Yukardaki satrda belirtilen 3 metodunda kullanlabilecei belirtilmitir. lk olarak /etc/hosts dosyas, eer bulunamaz ise NIS sunucusu , yine bulunamaz ise DNS sunucusunun kullanlaca belirtilmitir. /etc/hosts dosyas DNS servisi kullanlmadan nce geerli olan metottur. Bu dosya iinde makineler ile ilgili olarak makine ismi , makinenin IP adresi ve makine iin ksaltma bulunmaktadr. Her makine iin ayr bir kayt olmak zorundadr. A zerindeki bilgisayarlarn artmasyla birlikte bu dosyann kullanlmas imkansz hale gelmi ve DNS servisi gelitirilmitir. /etc/hosts dosyasndaki satrlar aadaki formata sahiptir:
IP_Adresi Makine_isimleri 127.0.0.1 aontws4044.cc.itu.edu.tr aontws4044 localhost.localdomain
5.1.4. DNS Ayarlarnn Yaplmas ( /etc/resolv.conf Dosyas)

Linux iletim sisteminde dier Unix trevi iletim sistemlerinde olduu gibi DNS ayarlar iin kullanlan dosya /etc/resolv.conf dosyasdr. En basit ekilde DNS ayarlarnn yaplmas iin /etc/resolv.conf dosyas aadaki ekilde dzenlenmelidir. domain alan_ismi nameserverDNS_sunucusunun_IP_Adresi domaincc.itu.edu.tr nameserver160.75.2.20
stenildii takdirde birden fazla DNS sunucusu tanm yaplabilir. Ayrca sorgulama yaplaca zaman aranacak alan ad listesi geniletilebilmektedir. Bunun iin aadaki yap dosyaya eklenmelidir. searchalan_1 alan_2 alan_3 ...
Bu durumda tam alan ad verilmeden yaplan aramalarda, verilen sunucu ismine srayla alan_1, alan_2 alan adlar eklenerek arama yaplacaktr. rnek vermek gerekirse, resolv.conf dosyasnda search itu.edu.tr eklinde bir satr bulunduunda ve isim_1 isimli sunucu iin arama yapldnda isim_1.itu.edu.tr tam alan ismi iin de arama yaplacaktr.
5.2. Temel A Komutlar ve Programlar

Linux iletim sistemlerinde kullanlan nemli a komutlarndan bazlar unlardr: Telnet Ftp Mslookup Whois Netstat Arp
77
Ping Traceroute
5.2.1. Telnet Komutu

Telnet yazlm uzaktaki sunucu ile TELNET protokol ile haberlemeyi salayan bir programdr. Bu program sayesinde uzaktaki makinede kullancya bir alma alan alr. Kullancnn gerekletirdii her ilem uzaktaki sunucuda gerekleir. Telnet komutunun en basit kullanm ekli aadaki gibidir: telnet sunucu_ismi [port numaras] Sunucu ismi parametresi bildirilmedii takdirde telnet yazlm kullancdan bir komut girmesini bekleyen interaktif modda alr. Bu durumda aadakine benzer bir kt gzkecektir. [root@seawolf /root]# telnet telnet> Bu bilgi isteminde telnet yazlm kullancdan belli komutlar alabilmektedir. Bu komutlarn listesini grmek iin help komutunu vermek yeterlidir. Herhangi bir telnet balants gerekletirmi iken de bilgi istemi penceresine dnlebilir. Bunun iin CTRL-] tu kombinasyonunun kullanlmas yeterlidir.
5.2.2. Ftp Komutu

FTP protokol uzaktaki sunucudan dosya transferi iin kullanlan bir protokoldr. Bu protokol kullanlarak uzaktaki ftp sunucusu ile dosya transferi yapmay salayan birok istemci bulunmaktadr. Bu istemcilerden en yaygn olan ftp yazlmdr. Bir ok iletim sisteminde hemen hemen ayn komutlar ve ayn ara yze sahiptir. Ftp yazlmnn temel kullanm ekli aadaki gibidir: ftp ftp_sunucusu Ftp sunucusunun ismi verilmedii takdirde ftp yazlm aadaki bilgi istemi durumunda bekleyecektir. Bu durumda iken o veya open komutu ile yeni bir ftp balants yaratlabilir. [root@seawolf /root]# ftp ftp> Yeni bir balant yaratld durumda, balant yaplan ftp sunucusunun gnderdii balk gsterilir ve kullanc ismi ve ifre girilmesi istenir. Eer kullanc ismi ve ifre girii srasnda bir hata meydana gelirse , user komutu ile tekrar kullanc ismi ve ifre girilebilir.
78
Kullanc ismi ve ifre dorulatldktan sonra ftp yazlm komut beklemek iin bilgi istemi durumuna dnecektir. Bu durumda iken birok komut kullanlabilir. Bu komutlardan en ok kullanlanlar aadaki gibidir: ls :Uzaktaki sunucuda bulunulan dizinin ieriinin grlmesini salar. dir : ls ile ayn grevi grr. ki komutun kts ftp sunucusuna gre deiebilir. cd :Uzaktaki sunucuda bulunulan dizini deitirmek iin kullanlr. get:Uzaktaki sunucudan bir dosya almak iin kullanlr. mget: Uzaktaki sunucudan birden fazla dosya almak iin kullanlr. Dosya isminin tam olarak verilmesine gerek yoktur. smi tamamlamak iin *,? gibi zel karakterler kullanlabilir. put :Uzaktaki sunucuya bir dosya koymak iin kullanlr. mput :Uzaktaki sunucuya birden fazla dosya koymak iin kullanlr. prompt : mget ve mput komutlar kullanld durumlarda her ilem yaplmadan nce kullancdan onay beklenir. Onay beklenmeden ilemi yapmak isteniyor ise prompt komutu off argman ile arlmaldr. Onay verme ilemini tekrar aktif yapmak iin prompt on komutu verilmelidir. bye :Ftp balantsn kapatmak iin kullanlr.
5.2.3. Nslookup Komutu

Nslookup komutu DNS sunucusu ile haberleip DNS sorgulamalar yapmak iin kullanlmaktadr. En basit kullanm alan makine isminden makine IP adresinin bulunmasdr. Komutun temel kullanm ekli aadaki gibidir: nslookup [seenek] [sorgu] Sorgu parametresi verilmedii takdirde nslookup interaktif modda almaya balayacaktr. nteraktif modda iken istenilen sorgulama yaplabilmektedir. Varsaylan olarak dz ve ters kayt sorgulama ilemleri yaplr. Yani makine ismi verilirse makinenin IP adresi, makine IP adresi verilirse makinenin ismi sorgulanr. Sorgulama tipi istendii takdirde deitirilebilir. Temel sorgulama tipleri aadaki gibidir: A :Makine isminden IP adresi sorgulamas iin kullanlr. PTR :Makine IP adresinden makine ismi sorgulamas iin kullanlr. NS : Verilen alan iin yetkili DNS sunucularnn listesini grmek iin kullanlr. MX : Verilen alan veya sunucu iin gnderilen e-postalar kabul eden sunucular grmek iin kullanlr. ANY : Tm sorgulama tiplerini kullanarak gerekli bilgileri almak iin kullanlr. SOA : Alandan sorumlu kii, TTL sresi, alann seri numaras gibi bilgileri almak iin kullanlr.
Sorgulama tipini deitirmek iin interaktif modda set query=sorgu_tipiveyaset
79
type=sorgu_tipikomutu verilmelidir.
5.2.4. Whois Komutu

Whois komutu bir IP adresinin hangi aa dahil olduunu ve o adan sorumlu kiilerin e-posta adresleri, posta adresleri, telefonlar gibi bilgileri gsteren bir komuttur. Temelde bir IP blou alnd takdirde, blou satn alan ile ilgili bilgiler alnr ve bu bilgiler whois sunucularnda tutulurlar. Whois komutu ile bu sunucular sorgulanr. Komutun temel kullanm aadaki gibidir: whois IP_adresi[@whois_sunucusu] Whois sunucular genelde IP adresi datmaya hakk bulunan kurulularda bulunur. Her sunucu belli blgeler iin geerli bilgileri tutmaktadr. Bu sebepten dolay her sunucudan cevap alnamayabilmektedir.
5.2.5. Netstat Komutu

Netstat komutu a balantlar , ynlendirme tablosu , ara yz istatistikleri gibi a ile ilgili temel bilgileri gstermeye yarayan bir programdr. Temel olarak aadaki gibi kullanlr: netstat [seenekler] Hi bir seenek verilmedii takdirde netstat yazlm sistemde kullanmda olan soketler hakknda bilgi verecektir. Bu durumda yaplm a balantlar ile ilgili olan bilgiler gzkecektir. Netstat komutu ktsnn Active Internet Connections blmnde bulunan stunlar ve anlamlar aadaki gibidir: Proto: Soket tarafndan kullanlan protokol belirtir. Tcp , udp veya raw deerlerini ierebilir. Recv-Q: Bu soketi kullanan programa kopyalanmayan verinin bykln byte olarak belirtir. Send-Q: Kardaki sistem tarafndan alnd onaylanmayan verinin bykln byte olarak belirtir. Local Adress:Soketinyedekutaki IP adresi ve port numarasn belirtir. Eer netstat yazlm n seenei ile altrlmam ise IP adresi ve port numaras iin zmleme yaplr. Foreign Adress:Soketin uzak utaki IP adresi ve port numarasn belirtir. Eer netstat yazlm n seenei ile altrlmam ise IP adresi ve port numaras iin zmleme yaplr. State: Soketin durumunu belirtir. Soketler aadaki durumlarda olabilirler: ESTABLISHED: Soket balant gerekletirmi durumdadr. SYN_SENT: Soket balant kurmaya alyordur.
80
SYN_RECV: Adan bir balant istei gelmitir. FIN_WAIT1: Soket kapatlm, balant sonlandrlmak zeredir. FIN_WAIT2: Balant sonlandrlmtr. Soket kar ucun balanty sonlandrmasn beklemektedir. TIME_WAIT: Soket kapandktan sonra gelebilecek paketleri alabilmek iin beklemektedir. CLOSED: Soket kullanlmamaktadr. CLOSE_WAIT: Kar u balanty kapatmtr. Soketin kapanmas beklenmektedir. LAST_ACK: Kar u balanty sonlandrm ve soketi kapatmtr. Onay beklenmektedir. LISTEN: Soket gelebilecek balantlar iin dinleme konumundadr. CLOSING: Yerel ve uzak soketler kapatlm fakat tm verilerini gndermemi durumdadrlar. Tm veriler gnderilmeden soketler kapanmazlar.
Eer netstate seenei ile altrlm ise User stunu ile soketi kullanan yazlmn alt kullanc kimlik numaras veya kullanc ismi bilgisini ierir. Eer netstat p seenei ile altrlm ise PID/Program name stunu soketi kullanan yazlmn sre kimlik numaras ve program ismini gsterecektir. Her kullanc sadece kendi programlar iin bu bilgiyi alabilmektedir. Root kullancs ise tm soketler iin bu bilgiyi alma hakkna sahiptir.
5.2.6. Arp Komutu

Arp komutu sistemin arp nbellei ile ilgili ilevlerin yaplmasn salar. Yaplabilecek temel ilemler arasnda arp tablosunu incelemek , arp tablosundan kayt silmek ve arp tablosuna kayt eklemek vardr. Sistemin arp tablosunda , IP adresifiziksel adres iftleri iin kaytlar bulunmaktadr. Sistemde bulunan arp tablosunu grmek iin sadece arp komutunun altrlmas yeterlidir. stendii takdirde a seenei de kullanlabilir. a parametresi kullanld takdirde istenilen makinenin MAC adresi istenebilir.
5.2.7. Ping Komutu

Ping komutu ICMP protokol zerinden ECHO_REQUEST gndermek iin kullanlr. Bu istei alan sunucu istee cevap gnderir. Arada geen zaman hesaplanarak kullancya gsterilir. Ping komutu ounlukla kardaki makinenin ayakta olup olmadn kontrol etmek iin kullanlr. Eer ping isteine cevap gelmiyor ise uzaktaki makine almyor olabilir. Ayn zamanda ping komutunun ktsndan iki makine arasndaki transferin ne kadar hzl olabilecei hakknda tahmin yrtlebilir. Daha ksa srede cevap veren bir makine ile yaplan haberleme, daha uzun srede cevap veren makine ile yaplan haberlemeden ou zaman daha hzldr. Ping komutu ile aadaki seenekler kullanlabilir:
81
-c say: Say ile belirtilen kadar ping paketi gnderdikten sonra programdan klmasn salar. Bu seenek kullanlmad takdirde ping yazlm kullancdan kapatma istei gelene kadar alacaktr. En basit kapatma istei CTRL-C tular ile verilir. -f: ok hzl olarak ping paketi retilmesini salar. Sadece root kullancs tarafndan kullanlabilir. A zerinde yavalatc etken yapabileceinden dikkatli kullanlmas gerekmektedir. -i sre: Her bir ping paketinin gnderilmesi arasnda gemesi gereken srenin ayarlanmas iin kullanlr. Belirtilen sre saniye cinsindendir. Bu seenek kullanlmad takdirde her bir saniyede bir ping paketi gnderilir. f seenei ile uyumsuzdur. -n: Bu seenek kullanld takdirde ping istei gnderilen makineden gel en cevaplarn kullancya gsterilmesi srasnda makinenin ismi yerine IP adresi kullanlr. -s paket_bykl: Gnderilecek ping paketinin byklnn ayarlanmas iin kullanlr. Varsaylan paket bykl 56 bytetr. 8 bytelk ICMP balk bilgisi ile paket boyu 64 bytea kar.
5.2.8. Traceroute Komutu

Traceroute komutu ile uzaktaki makineye giden yol hakknda bilgi alnr. Bu bilgilerden en temel olan uzaktaki makineye giderken geilen ynlendiricilerdir. Komutun temel kullanm ekli aadaki gibidir: traceroute [seenekler] makine_ismi Traceroute komutu varsaylan olarak UDP paketleri ile alr. UDP paketlerinde TTL (TimeToLive) deerlerini ayarlayarak geilen geitlerin ortaya kmasn salar. Bir ynlendirici zerinden geen paketi ynlendirecei zaman TTL deerini bir azaltr. Bu deer sfr olduu zaman paketi gnderen makineye ICMP time exceeded paketi gnderilir. Traceroute bu zellii kullanarak yol bilgisini karmaktadr. lk olarak TTL deeri 1 olan bir UDP paketi yaratlr. Bu paket ilk ynlendiriciye geldiinde ynlendirici kaynak makineye ICMP time exceeded paketi gnderir. Bu paket traceroute komutu tarafndan ilenir. Daha sonra TTL deeri 2 olan bir paket gnderilir. Bu olay hedef makineye varana kadar devam eder. Balang TTL deeri istendii takdirde f seenei ile ayarlanabilmektedir. UDP paketleri yerine ICMP paketleri kullanlabilmektedir. ICMP paketlerinin kullanlmas iin I seenei kullanlmaldr.
5.3. Temel E-posta ve Haber Grubu Aralar

Pardus iletim sisteminde Kmail e-posta istemcisi olarak gelir.
82
5.3.1. Kmail
KMail, KDE masast ortam iin n tanml e-posta istemcisidir. letileri klasrler altnda saklama, ileti filtreleme, HTML iletileri grntleme ve uluslararas karakter setler ini destekler. Gelen postalar iin IMAP, POP3 ve yerel posta kutusu destei verir, giden postalar iinse SMTP veya send mail kullanabilir.
5.3.2. Kmail Hesap Ayarlar

Kmail, KDE masast ortamyla birlikte gelen olduka gelimi bir e -posta okuma ve gnderme yazlmdr. Tmleik adres defteri, istenmeyen e-postalar temizleme, POP, IMAP gibi farkl posta kutularna destek, e-postalar arasnda arama gibi zellikleri ile Kmail, imdiye kadar kullandnz, bu snfta yer alan programlarla rekabet edebilecek dzeydedir. POP3 (Post Office Protocol 3) e-posta almann en kolay yoludur. POP3 bir terminal/sunucu protokoldr ve gelen postanz siz sunucuya balanp alana kadar saklar. Siz, Kmail gibi popler posta programlar ile postanz dilediiniz zaman, dilediiniz aralklarla alabilirsiniz. SMTP (Send Mail Protocol) ise sunucuya uzaktan balanp posta gndermenizi salayan bir protokoldr. Bu protokoller sayesinde nternet taraycnz kullanmadan rahatlkla e-postalarnz alp gnderebilirsiniz.
Resim 5.1: Kmail
83
5.3.2.1. Hesap Oluturma: Kmail uzak bir sunucuda yer alan birden fazla e-posta hesabnz kontrol etmenizi salayan bir yapdadr. Bir hesap oluturma ilemini adm adm yapalm: Kmail yazlmn Programlar > nternet > Kmail adresini izleyerek altrn ve Ayarlar > Kmail Yazlmn Yaplandr mensne tklayn. ncelikle, Kimlikler sekmesine tklayarak kimlik bilgisi ayarlarn yapalm. Srasyla adnz, altnz kurumu, e-posta ve yant adreslerini girin. Ardndan Hesaplar sekmesine tklayarak Alma ve Gnderme ksmlarndaki ayarlar yapacaz.
5.3.2.2. Alma Ayarlar: Alma ksmnda, ncelikle hesap trn belirleyelim. Genellikle POP ya da I MAP hesab birok kullanc iin uygundur.
Resim 5.2: Kmail yaplandrma
Uygun hesap trn setikten sonra, Tamam dmesine tklayarak bir sonraki pencereye geelim.
Yukarda POP3 hesab setik, kullanacamz bu hesabn kullanc ad, parola ve uzak sunucu bilgilerini imdi gireceiz. POP3 servisinin port numaras 110dur. Eer Gmail hesabnz kullanmak istiyorsanz port numarasn 995 olarak deitirmelisiniz. Bu pencerede ayrca, aralkl posta kontroln etkinletirebilir, denetleme aralna istediiniz bir sre belirleyerek, otomatik olarak e-postalarnzn kontroln salayabilirsiniz. Eer POP3 hesab kullanrken e-postalarn sunucuda kalmasn isterseniz bu durumda, Alnan iletileri sunucuda brak seeneini tklamak yeterlidir.
84
Resim 5.3: Kmail hesap ekleme
Ayn pencerede Dier sekmesine tkladnzda ifreleme ve Kimlik Snama Yntemi ksmlarn ayarlayabilirsiniz. Bunun iin, Sunucunun Neyi Desteklediini Denetle dmesine tklayarak uygun olanlar belirleyebilirsiniz.
5.3.2.3. Gnderme Ayarlar: Gnderme ksmnda, gnderilecek e-postalar iin SMTP ya da Sendmail kullanlabilir. Sendmail e-posta iletim yazlm kullanan Linux sistemde her iki yntem de geerlidir. Giden e-postalarnz bir baka makineden ya da dorudan Linux zerinden gnderilebilir. SMTP seecekseniz, servis salaycsnn hangi SMTP balantsna sahip olduunu bilmeniz gerekir. Tm internet servis salayclar bu SMTP hesabn belirlemitir.
Resim 5.4: Kmail gnderme ayarlar
85
Aktarm metodunu setikten sonra Tamam dmesine tklayarak bir sonraki adma geelim. stte SMTP iletimi setik, buna uygun olarak gelen ekranda, isim, uzak sunucu ve port numaras gibi bilgileri girdikten sonra, Sunucu kimlik denetimi istiyor ksmn tklayarak, giri ve parolamz resimde grld gibi yazyoruz. Gmail hesab kullanmak iin SMTP port numarasn 587 olarak yazmalsnz. Eer giden e-postalarnz baka bir makineden gnderilecekse, Sunucuya farkl bir makine ismini gnder seeneini kullanabiliriz. Ayn pencerede Gvenlik sekmesine tklayarak, Alma sekmesinde olduu gibi ifreleme ve Kimlik Snama Yntemi ksmlarn ayarlayalm. Sunucunun Neyi Desteklediini Denetle dmesine tklayarak ayarlar belirleyelim ve Tamam dmesine tklayarak ayarlarmz kaydedelim.
Resim 5.5: Kmail genel ve gvenlik ayarlar
5.3.2.4. Dier Yaplandrma Seenekleri: Grnm: E-postalar okurken kullanlacak yaz tipi, renk ve adres defteri gibi ayarlar buradan yaplr. Dzenleyici: E-posta gnderme srasnda kullanlan metin dzenleyicinin tm ayarlarnn yapld yerdir. Gvenlik: Bu blmde Kmailin harici bir ifreleme yazlm kullanmasn salayabilirsiniz. eitli: Dier ayarlar bu ksmda yaplr.
5.3.3. Yaplan Ayarlarn Test Edilmesi

Kmail ayarlarn tamamladktan sonra, letileri Al(ana Kmail penceresinde soldan drdnc simge) simgesine tklayn. Yaplan ayarlara uygun olarak tm e-postalarnz alnacaktr.
86
Aadaki pencerede, Kmail ile postalar okunuyor. Grdnz gibi Yerel Klasrler altnda listeler adnda bir alt dizin alm ve gelen e-postalarn uygun bir filtreleme yardmyla bu dizinlere gnderilmesi salanm.
Resim 5.6: Ayarlarn test edilmesi
87

Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde Kmail e-posta istemcisini yaplandrmay reniniz. lem Basamaklar Kmailde bir hesap oluturunuz. neriler Programlar>nternet>Kmail adresi ni izleyerek altrn veAyarlar> Kmail Yazlmn Yaplandr mensn kullanabilirsiniz.
POP3 e-posta alma ayarlarn yapnz.
SMTP kullanarak gnderme ayarlarn yapnz.
E-Postalar iinde filtreleme yapnz.
Ana Kmail penceresinde; Aralar>Filtreleri Yaplandr Seeneini kullanabilirsiniz.
88

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Linux'ta a ayarlar ile ilgili dosya ve dizinler arasnda aadakilerden hangisi yoktur? A) /etc/tmp dizini B) /etc/sysconfig/network-scripts dizini C) /etc/hosts dizini D) /etc/resolv.conf dosyas Linuxta /etc/sysconfig/network kullanlmaz? A) DEVICE B) GATEWAY C) HOSTNAME D) NISDOMAIN dosyasnda aadaki terimlerden hangisi
2.
3.
Aadakilerden hangisi Linux iletim sisteminde makine ismi - IP adresi, IP adresimakine ismi dnmleri iin kullanlan metotlardan birisi deildir? A) /etc/hosts dosyasnn kullanm B) home/network dizininin kullanm C) DNS sunucu kullanm D) NIS sunucu kullanm A zerindeki bir makinenin alr durumda olup olmadn anlamak iin kullanlan komut aadakilerden hangisidir? A) Arp B) Ftp C) Traceroute D) Ping Aadakilerden hangisi gelen Kmailin destekledii gelen e-posta protokollerinden birisidir. A) SMTP B) HTTP C) POP3 D) FTP
4.
5.
89

AMA
letim sistemi ortam iin internet balantsn oluturabileceksiniz.
ARATIRMA
Ak kaynak internet web taraycs olarak hangi program kullanlr? Aratrnz.
6. NTERNET BALANTISI
6.1. Modem Ayarlar
Pardus iletim sisteminde masast ilemleri konularnda imdiye kadar rendiklerinizle birlikte bir Pardus kullancs olarak internete balanmaya hazrsnz. Pardusla internete balanmak olduka basit ilem admlarndan oluur. Pardus'da internete balanmann farkl yollar mevcuttur. Kablolu ya da kablosuz modemler ile birka basit ayarla internete balanabilirsiniz.
6.1.1. Kablolu Modem Balants

Ethernet kablosu ile yaplan ADSL balants, kullanml en kolay kablolu balant eididir. Balantnn ayarlar (kullanc ad, ifresi, protokol tr, VPI / VCI deerleri) bilgisayarda deil modemin hafzasnda tutulur, dolaysyla bilgisayara yeni bir iletim sistemi kurulmas gibi durumlarda bu ayarlarn tekrar girilmesi gerekmez. stenirse hibir ek program kullanlmadan Mozilla Firefox ya da Konqueror gibi bir tarayc zerinden modemin ayarlar deitirilebilirsiniz. Pardus 2011 ile birlikte kablolu ethernet alarna balanma ilemi otomatik olarak yaplmaktadr. Yani, eer nternet'e bir ethernet kablosu araclyla balanyorsanz Pardus'u kuruduktan sonra nternet balantnz muhtemelen otomatik olarak tanmlanarak kullanma hazr hale gelecektir. Yeni balant kurmak; Sistem Ayarlar'n an (bunun iin (Alt+F2) tularna birlikte bastktan sonra alan kutucua sistem ayarlar yazarak aabilirsiniz). Sistem Ayarlar'ndaki "A Ayarlar" seeneine tklayn. Alttaki A Ayarlar penceresi karnza gelecektir.
90
Resim 6.1: Sistem ayarlar a balantlar
Burada Ekle seeneine tklayn.
Resim 6.2: A balants ekleme
stteki ekranda herhangi bir balant ad tanmladktan sonra isterseniz baka hibir deiiklik yapmadan "Tamam" tuuna basarak devam edebilirsiniz. Eer tanmlamakta olduunuz o aa bundan sonra
91
bilgisayar her atnzda otomatik olarak balanmak istiyorsanz Otomatik balan seeneini iaretleyiniz. Eer byk bir yerel aa balanyorsanz IP adresini elle ayarlamak isteyebilirsiniz, bu ayarlar da pencere zerinden gerekletirebilirsiniz. "Tamam" tuuna basarak devam ediyor, ardndan Sistem Ayarlar ara yzndeki "Tamam" dmesine de tklayarak kablolu a balantsn tanmlam oluyorsunuz. Son bir ileminiz kald, tanmladnz bu balanty aktif hale getiriniz.
Resim 6.3: A balants aktifletirme
Sa tarafta bulunan listede, tanmladnz balantnn adna tklaynz. Birka saniye sonra sz konusu aa balanldna dair (sol st ksmda grld gibi) bir bildirim alacaksnz. Kablolu balantnz kullanlmaya hazr.
6.1.2. Kablosuz Modem Balants

Pardus'ta kablosuz a balants kurmak iin Sistem Ayarlar'n an (bunun iin (Alt+F2) tularna birlikte bastktan sonra alan kutucua sistem ayarlar yazarak aabilirsiniz). Sistem Ayarlarndaki "A Ayarlar" seeneine tklayn. A Ayarlar mensnde "kablosuz" sekmesini seiyoruz ve sa taraftaki "Ekle" tuuna tklyoruz. Alan yeni pencerede "Tara" tuuna tklayarak kablosuz balantlar aryoruz. Pardus, bulduu kablosuz balantlar harita zerinde gsteriyor. Gvendiimiz ve uygun olan bir balanty seiyoruz. Balanty setikten sonra "Kablosuz Gvenlii" sekmesine gelerek gvenlik trn seiyoruz, balant ifresini yazyoruz ardndan Tamam 'a basp pencereyi kapatyoruz. Bir kablosuz balant profili tanmladk. Tanmladmz bu balanty aktif hale getirmek iin aadaki ilemi yapmamz gerekiyor.
92
Artk tanmladmz balanty aktif hale getirerek kullanabiliriz. Bunun iin masastnde sistem ekmecesinde a balantlar ile ilgili dmeye tklyoruz. Sa tarafta bulunan listede, tanmladmz balantnn adna tklyoruz. Birka saniye sonra sol tarafta balant adnn altnda, sz konusu aa balanldna dair bir bildirim alacaz. Kablosuz balantmz kullanlmaya hazr.
Resim 6.4: A balants ekleme
Resim 6.5: Kablosuz balant ekleme
Resim 6.6: Kablosuz a gvenlii
93
Resim 6.7: Kablosuz a aktifletirme
6.2. A Taraycs
Pardus ile birlikte Mozilla Firefox 4 srm kullanlmaktadr. Mozilla Firefox ya da ksaca Firefox, Mozilla Vakf tarafndan gelitirilen bir web taraycsdr. Firefox, Mozilla'nn yeniden tasarlanmasyla, Gecko tabanl olarak, XUL kullanc ara yz dili ile hazrlanm olan ak kaynakl bir yazlmdr. Mozilla Firefox, ayr lisans modeliyle, bir baka deyile MPL (Mozilla Kamu Lisans), GPL (Genel Kamu Lisans) ve LGPL (Kstl Genel Kamu Lisans) altnda sunulmutur. Mozilla Firefox, marka ve logo haklar sakl kalmak kaydyla, tamamen zgr ve cretsiz olarak datlmaktadr. Firefox'un zelliklerinden bazlar unlardr: Sekmeli tarama. Sekmeleri tama, sralama, yumuak kaydrma Btnleik Google ve dier arama motorlar (yenileri eklenebilir) Kolayca dzenlenebilen, etiketlenebilen yer imleri Tam sayfa yaknlatrma (resimler dhil) ndirme ilemine ara verebilme Kiiselletirilebilir ara ubuklar Zararl, sahte kimlikli sitelere girdiinde uyar verebilme Kendiliinden alan pencereleri engelleme Saysz eklenti ve tema destei Oturum kurtarma Eklenti yneticisi erez ynetimi Yumuak kaydrma
Mozilla Firefox 'u daha etkin kullanmak iin baz ipular:
94
Bir balanty yeni sekmede amak iin farenin orta tekerlei ile balantya tklamanz yeterlidir. Bo bir sekme amak iin ise sekme ubuunda bo bir yere ift tklanr ya da klavyeden Ctrl + T bileimi kullanlabilir. Yanllkla kapatlan bir sekmeyi geri amak iin; sekme ubuunda bir yere sa tklanp "Sekme kapatma ilemini geri al" seeneine tklanr. Sayfa ii arama yapmak iin Ctrl + F tu bileimi kullanlr. Eer Mozilla Firefox'da bir eyler yazarken otomatik olarak arama ubuunun alarak kelimenin aranmasn isterseniz, Dzen > Seenekler > Gelimi > Genel yolunu izleyin ve orada bulunan "Ben yazmaya balar balamaz arama yap" seeneini iaretleyin.
Grntlediiniz bir sayfay PDF, PS ya da SVG biiminde da aktarmak iin Dosya > Yazdr yolunu izleyin. Orada Genel sekmesindeki Dosyaya Yazdr seeneini kullann. Grntlediiniz bir sayfay yenilemek iin, dier tarayclarda olduu gibi F5 tuunu kullanabilirsiniz ancak bu, nbellei tamamen yenilemez. Sayfay nbellekle (cache) beraber yenilmek iin Ctrl + F5 kullanlmaldr.
95

Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde internet balants iin modem ayarlama ilemini ve web tarayc yazlmn reneceksiniz.
lem Basamaklar
neriler
Kablolu bir a balants kurmak iin a Sistem Ayarlar altnda bulabilirsiniz. ayarlar yazlmn altrnz.
Anza isim vererek balant kurunuz.
Kablosuz a balants kurulumu yaparak "Kablosuz Gvenlii" sekmesine altnda a gvenlii iin balant ifresi ifre ayarlayabilirsiniz. ayarlarnz. Oluturulan balantnz aktifletiriniz. Sistem ekmecesi a balantlar dmesini kullanabilirsiniz.
Firefox tarayc sayfasnda yeni sekmeler Ctrl + T tularn kullanabilirsiniz. oluturarak farkl web adreslerine balannz.
96

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi Firefox lisanslamalarndan birisi deildir? A) MPL B) GPL C) MLSS D) LGPL Pardus iletim sistemi ile birlikte gelen web tarayc aadakilerden hangisidir? A) Opera B) Safari C) Internet Explorer D) Mozilla Firefox Firefox'ta yeni sekme eklemek iin aadaki hangi tu kombinasyonu kullanlr? A) ALT + S B) CTRL + T C) SHIFT + S D) CTRL + Z Firefox'ta geri alma ilemi iin aadaki hangi tu kombinasyonu kullanlr? A) CTRL + G B) CTRL + Z C) ALT + D D) SHIFT + TAB Firefox'ta sayfa iinde arama yapmak kullanlr? A) A) ALT + D B) B) CTRL + S C) C) SHIFT + A D) D) CTRL + F iin aadaki hangi tu kombinasyonu
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
97
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Problem: Pardus Linux iletim sistemini kurarak, temel ilemleri ve a ayarlarn yapnz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Deerlendirme ltleri Evet Kurulum diski oluturabildiniz mi? Kurulum diskinden bilgisayar balatabildiniz mi? Disk blmlendirme ve biimlendirme yapabildiniz mi? Klavye dil seimi ve parola belirleyebildiniz mi? Sistem paneli ve konumunu dzenleyebildiniz mi? Pencere dzenlemeleri ve masast arka plan ayarlayabildiniz mi? Yeni dosya ve dizin ekleme, kopyalama, tama ve silme ilemlerini yapabildiniz mi? Yazc tanmlama ilemini yapabildiniz mi? Calc hesaplama yazlm tablo oluturma ilev ekleme ilemini yapabildiniz mi? A balants kurma ilemini yapabildiniz mi? Hayr
DEERLENDRME Modl deerlendirmesinde verilen ilemi gerekletirebildiyseniz bu modl baar ile tamamladnz demektir. Eer, anlayamadnz bir konu ya da bilgi eksikliinden sonuca ulaamadnz bir nokta var ise bilgi sayfalarn tekrar okuyunuz. zemediiniz ve aklk getiremediiniz noktalar arkadalarnzla tartnz. Yine de zm bulamazsanz alan retmeninize dannz. Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
98
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 Yanl Doru Doru Yanl Doru Doru Yanl Doru Doru
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 B C D C B D

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C D B D A A C A B C

1 2 3 4 5 Doru Yanl Yanl Doru Doru
99

1 2 3 4 5 C A B D C
RENME FAALYET-6NIN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C D B B D
100
KAYNAKA KAYNAKA
UYARER Talat, Her Ynyle Pardus, Pusula Yaynclk ve letiim Ltd. stanbul, 2007. KELETEMUR Atalay, Pardus 2011, KODLAB Yaynevi, stanbul, 2011. ETN Grkem, Pardus, Sekin Yaynclk Ticaret A.., Ankara 2007.
101

Açık Kaynak İşletim Sistemi Kurulumu PDF

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Açık Kaynak İşletim Sistemi Kurulumu PDF

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

T.C.

MLL ETM BAKANLII

AIK KAYNAK LETM SSTEM KURULUMU

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

1. AIK KAYNAK KODLU LETM SSTEM YAPISI

1.1.1. letim Sistemi

1.1.2. Ak Kaynak Kodlu Yazlm

1.1.3. GNU Genel Kamu Lisans (GPL)

1.2. UNIX Tarihesi ve Geliimi

1.2.1. Unix'in Oluumu

1.2.2. Linux'un Ortaya k

1.3. Ak Kaynak Kodlu letim Sisteminin Kurulmas

1.3.1. Linux Trleri

Tablo 1.1: Tabanlara gre baz Linux datmlar

1.3.2. Kuruluma Hazrlk

1.3.3. Sistem Kurulumu

Resim 1.1: Pardus 2011 kurulum ekran (Seenekler)

Resim 1.2: Pardus 2011 kurulum ekran lisans anlamas

Resim 1.3: Pardus 2011 kurulum ekran klavye seimi

1.3.4. Disk Blmlendirme ve Biimlendirme

Resim 1.4: Pardus 2011 kurulum ekran blmleme yntemi seimi

Resim 1.5: Pardus 2011 kurulum ekran elle blmlendirme

1.3.5. Sistem Ykleyicisi

Resim 1.6: Pardus 2011 kurulum ekran sistem ykleyici yaplandrma

Resim 1.7: Pardus 2011 kurulum ekran kurulum zeti

1.3.6. Kullanc Ekleme

Resim 1.8: Pardus 2011 kurulum ekran kullanc ad ve parola ekran

Kullanc oluturulduktan sonra ynetici oluturma ekran gelecektir.

1.3.7. Sistem Yneticisi

1.3.8. Kurulumun Tamamlanmas

Resim 1.10: Pardus 2011 kurulum tamamlanma ekran

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

2. TEMEL MASAST KAVRAMLARI VE LEMLER

Resim 2.1: Standart X ekran grnm

2.1.1. KDE Masast Ortam

KDE ile ilgili ayarlar Pardus Yaplandrma Merkezi(TASMA)dan yaplabilir.

Resim 2.2: KDE masast ortam

2.2. Sisteme Giri

2.3. Temel Masast Ayarlar

Resim 2.3: Kaptan ayar sihirbaz

Resim 2.4: Kaptan tema seim ekran

Resim 2.5: Kaptan temel masast yaplandrma zeti

2.4. Masast Bileenleri

Resim 2.6: Pardus sistem paneli

2.4.2. Pardus Mens

2.4.3. Uygulama Dmeleri

Resim 2.7: Programck zellikleri seenekleri

2.4.5. Grev ubuu

2.4.6. Masast Simgeleri

2.4.7. Masastne Programck Ekleme

Resim 2.8: Masast etkinlikleri dzen eitleri

2.4.9. Masast Arka Plann Deitirme

Resim 2.9: Masast arka plan deitirme

2.4.10. eitli Ayarlar

Resim 2.10: Sistem Ayarlar Yaz Tipi Kurucu

Resim 2.11: Simge seti ekleme

2.4.10.3. Sistem Dilini ve Klavye Dzenini Deitirme

Resim 2.12: Klavye ve dil seenekleri

2.5. Masast Ksa Yollar

Resim 2.13: k mens