Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
33-42 Published by: UNESP Universidade Estadual Paulista Julio de Mesquita Filho Stable URL: http://www.jstor.org/stable/27666542 Accessed: 18/02/2010 00:33
Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of JSTOR's Terms and Conditions of Use, available at http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp. JSTOR's Terms and Conditions of Use provides, in part, that unless you have obtained prior permission, you may not download an entire issue of a journal or multiple copies of articles, and you may use content in the JSTOR archive only for your personal, non-commercial use. Please contact the publisher regarding any further use of this work. Publisher contact information may be obtained at http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=unesp. Each copy of any part of a JSTOR transmission must contain the same copyright notice that appears on the screen or printed page of such transmission. JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range of content in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new forms of scholarship. For more information about JSTOR, please contact support@jstor.org.
UNESP Universidade Estadual Paulista Julio de Mesquita Filho is collaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Revista de Letras.
http://www.jstor.org
Vera Maria
CHALMERS*
de
Andrade na
inventor (tCARTAS
do
macarr?nico D'ABAX'O do O
r?O PIGUES",
Pirralho, seguido
sob "Ju?
Scipione Marcondes
Machado,
criador
"Rigalegio". macarr?nico.
UNITERMOS:
Oswald
de Andrade;
jornalismo;
Pirralho;
de Andrade Oswald foi o inventor da cr?nica da imigra?ao na imprensa paulista, com a edi?ao da revista O Pirralho, em S?o Paulo, de 12 de agosto de publicada sob 1912 a 15 de outubro de 1917. O escritor assina "As Cartas D'Abax'o Pigues",
o pseud?nimo de Annibale em Scipione, sete n?meros, escritas de em agosto dialeto ?talo-paulista, portugu?s a novembro macarr?nico, de 1911. Ao imita?ao viajar do pa
ra a Europa
?ao das cartas
em
por
11 de fevereiro
Ju? Bananere,
de
1912, Oswald
de
de Andrade
Alexandre
? substituido
Marcondes
na reda
A
pseud?nimo
Machado.
partir don2
ce do como
15 de O Pirralho,
como o Annibale do
de 18 de novembro
correspondente. Scipione Assim, Oswald nao "O
daquele
de
eres
revista do
Andrade
setembro
reaparece Rigalegio"
Piques.
Indipendento
de
i do B? Retiro", folha humor?stica ilustrada por Voltolino, surge co no n9 80 de O da suciet? an?nima Ju? Bananere & Cumpania" l9 de marco de 1913, na p?gina ll.A to caricatura de Ju? Bananere
"A o que e tem pigado maise direito, e vi?va t?tulo dizem como co cotuba. do alegre" com encabe?a precis?o. e diretor O 15 Bar?, come de O o canto esquerdo da folha do jornal inlustrato", vervia, i Ficina: como pelos Ou da vende os do futu Largo "Ca e di na a im "i "Rigalegio", sucialismo, Ju? jornal Novembro", chopp allemo Bananere, publica "Dromedario literatura, "Redac? anuncios, freq?entado a duzent?". ? xique. Si
? "anarchia,
literatos "Gilea
da moda. e da no
Perera italiana
magestic",
imitando
humor?sticos
cidade.
Professora
Assistente
Doutora
do Departamento
de Teoria
Literaria
IEL - UNICAMP
Campinas
SP.
34 A seq??ncia de "O Rigalegio" segue sem interrup??es 4 de abril de 1914, em plena vigencia do Estado de Sitio no No Rio de Janeiro. O n9 138, de Pirralho Fonseca, no seu n?o ? Rigalegio" publicado, lugar aparece a folha,
munica da a persegui?ao Na tira da revista "por ordern da do cidad?o Fonseca. 'Solidariedade Imprensa Paulista',
at? O Pirralho n9 137, de decretado por Hermes da 11 de abril de 1914, "O "A ?ltima hora", que co
presidente, legendas em Hermes portu com
Mar?chal
resolveu
em beneficio
do 'Pirralho'
*? Sensacional
no
Programa:
etc.
Esportivo-Pique-Nique-Passeios
Tri?ngulo
etc. bum-bum
Rigalegio" so": "Accumunico com
bum-bum"(*).
outro p'rus mignos
O Pirralho
"Giornale amigos
n9 138*, de
"O
abis
cabe?alho,
"Avi
i n? io. Non s? redattore du Piralhu i pur istu amutive non do Pirralho solutamente imarcreac? che illo anda dizeno p'ras moca di vamiglia. Di tegno nada eos disafore claro tamb? che st? cumpretamente in disacordimo com a attuale direc? i orientac? distu giornale i as coluna du Rigalegio st? a disposic? dos amigo p'r? tutta i qualque re recramac? so chi scrivo so io i c'ora migna int?ra rispunsabilit?. No Rigalegio maise ningu? i so o ?nico risponsabile de Ju? Bananere dura p'relli." A colabora?ao ? Giornale mais dois n?meros de "O Rigalegio" de O Pirralho n9 140, Independenti, e de 25 de abril, n9 141, de 2 de maio de 1914. A seguir, O Pirralho de n9 144, de 23 de maio
nale "Ficina: inventiva, di Nun
de
1914, publica
"Sin?ro: t?". A parodia tente manter
em macarr?nico
Domenico ling??stica as colunas Caguira", do
uma ?nica
"Redac?: redator costumeiras n?o
?Gior
"?
pandega,
Pirralho' capacidade d?
embora
Ju?
n9 145, de 30 de maio de 1914, volta a publicar "O Rigale Bananere. O Pirralho ? e Direttore do Abaix'o i do B? Retiro ? "Redattore gio" ?rgano Independento ? e co Domenico Ficina: do Abax'o Redac? Caguira Largo Pigues pigado nugatorio.
Dromedario rec?o de Inlustrato. Domenico Anarchia, Caguira Socialismo, publica-se apenas Litteratura, mais um Vervia, n?mero Cavac?". de "O Sob Rigalegio", a di
em O Pirralho Sitiu
da
em destaque "O Stade di n9 146, de 6 de junho de 1914, anunciando A substitui?ao fu Improrogato". do redator do jornal revela uma crise interna
que resulta na suspens?o da s?tira macarr?nica. O n?mero seguinte de O
revista,
Pirralho,
rente, Ilha mesmos, sem
n9 147, de
assinatura: Peripecias a lingua
13 de junho
"Porque interessantes n?o ?
de
1914,
e o O
em portugu?s
n?o ? pernoitaram os temas retorna s?o
cor
na os
o Mar?chal
Francisca. mas
inventada.
macarr?nico
Bananere
com
fechando
no O Pirralho n9 155, de 3 de outubro de 1914, Ano o ano de 1914, que ? o limite proposto por
entrem "O pelo Rigalegio" ano seguinte de Ju? a dentro, Bananere. escapam ao apenas
Cartas"
(*) Neste
estudo,
fa?o a atualiza?ao
ortogr?fica
de palavras
da lingua portuguesa,
tais como
"guarany",
etc.
Rev.
Let.,
S?o Paulo,
30: 33-42,
1990.
35
A S?TIRA MACARR?NICA
O dialeto
rava mesti?a "arrevezada" o
DE "O RIGALEGIO"
de Sao Paulo pelos
e o todos registro v?neto, com rec?m-chegados escrito, atrav?s
falado na cidade
o napolitano caipira, o seu e pelo s? ficou
imigrantes
o portugu?s
de origem
falado Desta
italiana mistu
pela popula?ao lingua oral que ?
calabr?s, e negra,
? m?tropole. da invers?o
par?dica,
evidentemente
Alexandre
urna cria?ao
Machado.
da
lingua
Assim,
culta
para
e escrita,
fixar
de Oswald
da
de Andrade
revista, Ju?
e de
Ba
Marcondes
o macarr?nico
n- 106, de nanere cria um "Diccionario Intaliano" no "O Rigalegio" de O Pirralho do qual reproduzo alguns t?picos: 30 de agosto de 1913 (Editado p'ru "Rigalegio"), "Alifanto
ma do
? Animale
do giogo
do bixo,
chi d? na Afriga.
T? o rabbo pindurado
inzi
narizi.
? ? un t? os alifanto i t? tamb? a Tripolitania. Afriga lugarodove ? Ah! u che! ? mintira!. ? ? un quano sugetto v? diz? p'ra genti: Aposto ? dize: Aposto!
Avircutura ? Prantac? di avezes.
Int? a genti
Amandof?
z? o bringo io non
Una
come
fruitigna
os
gombridigna ? o Arculano
inzima da oreglia
Arculano
t?,
? Si t? Fretase,
cunhe?o.
napuletano.
Aguia mangia
Anamurada
? T? i aguia genti.Aguia ? un passarigno aguia passarigno passarigno a garne uguali come o li?. Aguia genti ? o Hermeze da Funzega.
? E urna minina chi a genti gosta della. lo gosto da Marietta ingomad?ra.
O Hermeze,
? una
delli ? o Vurtolino,
pur causa
? ? quano un sugetto v? amol? a genti. O Barbone ? amolac?. Amolac? ? E una robba chi a Aviac? ganti anda avuano. O Indu Xa veso co Muque ? aviac?. Tamb? quano a gantisi atira nu viaduttimo
Archimedeso Muir? ? Fui un turco che invent? a gonta di somm?, di murtipric?, inforeado."
ingaricaturista.
s? aviac?.
ecc ecc.
13 de setembro de 1913, "O Rigalegio" d? continuida forma de enumera?ao ca?tica, que constitu? o cerne da
pela genti letra "b": fritto, cuzido, assado i quano un sugetto
v? amol? a genti a genti dize: ? V? prant? batata. ? ? un nigozio chi nasce inbax'o narizi da genti. O Capit? non t? bigodo. Bigodio ? do ? un bixo che t? quattros p? i anda puxano Burro garroza. Eh! goitado Hermeze! illo tamb? ? burro. B? Ritiro ? ? o distritimo maise prospero di Zan Baolo. T? fabbrica di xap?llo, bote ghinos chi wene banana i una imensid? de intalianinha xique. A mia piquena mora l?". A
cidade, ?
fruitigna
mangia
s?tira do"Rigalegio"
mas exprime analisar
? a mistura
da lingua do
da elite a respeito macarr?nica.
imigrante
da
que
se proletariza
Por este motivo,
na
interessante
pol?tica.
Rev.
Let.,
S?o Paulo,
30: 33-42,
1990.
36
A POL?TICA DO "RIGALEGIO"
ao governo Hermes e "O Rigalegio" faz oposi?ao da Fonseca (1910-1914), o consenso da mais ? O exprime imprensa paulista, cujo representante qualificado criado em 1875 para defender e propagar as id?ias do Partido Estado de Sao Paulo, "O Rigalegio" Paulista. expressa, deste modo, os int?resses da burgue Republicano
sia cafeeira, contra as pretens?es da situa?ao hermista. A s?tira macarr?nica do
c?mica o chamado "liberalismo (2) configura de maneira olig?rquico" "Rigalegio" a memoria da "Campanha Civilista" de O Estado de Sao Paulo, paulista, espichando de 24 de maio de 1909, a favor da candidatura de Rui Barbosa, o ciclo combatendo
das "salvac?es" inauguradas nos estados pelo governo intervencionista de Hermes
da Fonseca,
Miranda e o
na caricatura
sulista Pinheiro
de Voltolino,
Machado.
eujos
O jornal
alvos princip?is
macarr?nico
s?o o paulista
manifesta-se
Rodolfo
ainda con
tra o Estado de Sitio e a censura ? imprensa, advertindo contra o perigo da ditadura mili tar. E afinal promove Washington Lu?s, refletindo o ponto de vista dominante de O Es na imprensa paulista. A cr?nica pol?tica predomina no "Rigalegio" tado de Sao Paulo, na coluna "Garta aperta", de 15 de marco de 1913 a 6 de junho de 1914, competindo
com das A a "Sess? do Rio materia de Tiligrammica", Janeiro, pol?tica s?o tem ao a que todo forma parodia dezoito da as noticias do Congresso Nacional, envia "telegramas". como ?as "Cartas D'Abax'o
correspondencia,
Pigues".
que ? o
a opini?o,
na
ao contrario
s?tira, a invers?o
da "Sess?
par?dica
Tiligrammica",
altere a refe
embora,
rencia,
como o da
introduzindo
componente A carta
o arbitrario.
interno aberta ao texto, exp?e
A
o
carta pressup?e
assim como exp?e da destinatario
a contiguidade
o redator correspondencia,
do destinatario
como o se violando
personalizado,
cr?nica.
gredo
da escrita
toma
selada.
a forma
A
da
carta
ofensa
aberta
pessoal
? a forma
contra o
da denuncia
governo
p?blica,
da
que
Fonseca,
no
"Rigalegio"
Hermes
de Ju? Bananere.
intimida em atacar
A piada
a pol?tica
revela
a ousadia
do italiano
Mas o
abrasileira
n?o
situacionista.
"Rigalegio"
veicula Piques
paulista.
a opini?o corrente da colonia, embora se diga ?rgao independente do Baixo e do Bom Retiro. O macarr?nico ? uma m?scara c?mica do bairrismo da elite
Ju? Bananere, primeiro sanfoneiro da banda "Fieramosga" do Bom Retiro,
se orgulha de ser jornalista como o Julio de Mesquita fundador de O Estado de Sao Paulo. A respeito das rela?oes da elite cafeeira com o imigrante, o "Rigalegio" de 23 de marco de 1913 publica a materia, sem assinatura, que exprime "A migrac?",
uma opini?o muito cr?tica sobre o assunto. Ju? Bananere se queixa: "lo per isempio,
fais quaranta quattros anno che st? alavorando, s? barbiere, sanfonista i giornaliste i non fiz inda a Ameriga". Em outra, "A legge dus guntrasto", datada de 10 de Janei ro de 1914, Ju? Bananere explica: "A 'legge dus guntrasto' ? una robba che cadauno gusta d'aquillo chi non t?. Per insempio: Nun lug?ro andove non t? intaliano come na
Zanta liano Gatterina, piore du tuttos gafagnotte, munno come gusta qui dos in Zan intaliano. Paolo, Nu tuttos lugaro munno inveiz andove dus t? inta t? reiva intalia
insproratore.
lnsproratore
? o diabolo
37
com da cidade, a e a misci no "Rigalegio"
A gena??o
acultura?ao com
do a
imigrante negra
d?-se nos
juntamente bairros
sua
proletariza??o
em 15 de com as cozinheiras. A "Cronaca Polichalla" Bailo ? publicada um bailo in honra da mulatima mar?o de 1913, diz o seguinte: "Si realiso honti Branchias. chi ? o migliore Juaninha Bilegardia, pix? chi t? no Glubo das Garamelias no namoro
Fu un bailo di scachima Popular, piciguiere". "(c'os E permiss? na mesma do folha, 'Diaro o "Alunzio Popularo'..) Si das cuzinhera", una parodia o Diario Abbisogna
popula?ao
configurada
guzinhera
ama di lette
intaliana
p'ra d?
indo o gorti?o
di mamm? p'ru
Retiro;
a maia. Pra
Si Abbisogna
trotta c'oa
una
rua
italianigno di Cinema.
molto
da che xig? a?ra mesimo bunitigno una Si (Garta p'ru Bexigue), Abbisogna
(Tratt? co Ju? Bananere, na Reda
segretario
particolare.
Si non ? molto bunita non adianta nada si presenta)". A atitu c? di istu Dromedario. de um lado simpatiza com o es de da elite com respeito ? imigra??o ? ambivalente:
for?o camano" do trabalhador pelo estrangeiro e em falta "fazer de a Am?rica"; Na de outro, ridiculariza o paternalismo o "car da oportunismo honestidade. verdade,
elite
se explica,
em
porque
do italiano,
da escravid?o.
j? que a id?ia da
Durante os
imigra??o
massa
partiu
primeiros
e a imigra??o
de Sao Paulo,
os temas correntes
s?o a Rep?blica
Alegre"
da freguesia, da
pra mexer
da? Ju? no Fonseca
realejo
o Hermes
es 11 de outubro de 1913, no artigo "O Getattore", Ju? Bananere "Rigalegio", creve: "O getattore ? un uomo chi pega caguira na genti s? di ogli?". E prossegue: e coz?. Uh! mamma mia! che getattore indisgraziato! Ando "O Hermese da Funzega de
ve garta v? o Hermeze, p'ra rnim, v? a caguira p'ra giunto rnim c'oelli. insubstitui Una volta illo mi chi inscrive tenia una munido. brutta No accunvidano o Rio Brango
mesimo dia io fui afaz? a barba d'un frigueiz i gort? a gara delli. Nu outro die io pi u Milio di Menezios i ?assin? ella. U Piedad? fui p'ru gu? a Ju?quina anamurando a a Rio Jan?re p'ra cava i stava appasiano di auto inle?o, pur causa di s? disputado na Venida Centrale. A?ra pass? o Hermeze mobile i ogli? p'ra elli Prontto! o atto co Piedad?". mobile fui di incontro co posti da luiz inletrica i insgugliamb? E con co Hermeze cha: "Uh! porca miseria! io non quero nigozio n? si mi d? p'ra rnim o viaduttimo
vo corrente
di Zanta
na prosa que
Figenia
de Ju?
intirigno".
Bananere hermista
A caguira
no "Rigalegio" provoca popular na como
do Hermes
e exprime
da Fonseca
na paulistana. da elite anedota
? um moti
o temor
supersticioso A utiliza?ao
o militarismo de urna
burguesia porta-voz
personagem
cafeeira
se
Civilista, que repercute ainda ?as p?ginas de O explica pelo ideario da Campanha na campanha A existencia de dois candidatos Pirralho. ? Presidencia sucess?ria de
1910, quico", no de significou que Campos urna fundamentava Sales. Com quebra a no pol?tica a morte consenso dos de at? ent?o constitutivo constituida em 1909, a do a "Pacto partir do governadores, Afonso Pena Olig?r go ver agraria
burguesia
Rev.
30: 33-42,1990.
38
paulista serva?ao
v?-se e
na
governo do setor
central. cafeeiro
? uma posi?ao
proposta
de
con
hegem?nica,
frente aparelho
embora oligarqu?as
as outras
frac?es
tem
da classe
como
dominante. das
Para
a burguesia
a preserva?ao
agraria
do
paulista
controle do
"Campanha
Civilista"
conte?do
fundamental
de estado,
reconhe?a obrigava a
no
o
interior
setor
do quadro
de
instituic?es
A o voto
republicanas
quebra do na
existentes,
consenso das de le
necessidade cafeeiro
popular,
tentativa
seu poder. A defesa das instituic?es liber?is, tais como: o federalismo, gitimar a defesa da Constitui?ao, contra o intervencionismo, fazem parte do ideario civilista; bem como a quest?o da representatividade da candidatura Rui Barbosa, que popular
faz se a defesa pois em do 1910 Neste de Ju? voto uma popular verdadeira e incentiva campanha o alistamento eleitoral, pelas da de pela teses colonia no vos primeira civilistas, italiana, a eleitores. vez no Realizava Brasil re
publicano. o realejo
contexto Bananere
Hermes da Fonseca. O artigo de fundo do primeiro n?mero de "O Rigalegio" declara o seguinte: "O parecimento do 'Rigalegio' ? uma counseguenza logima da insgu i no B? Retiro lhamba?o bolitica attuale. Tamb? os int?resse intaliano indo o Pigues a funda?o di un giurnale stavo ariglamano intaliano independento i piore o Cumer?u do Vanfulla. Fui pur istas raz? chi deu a luiz o 'Rigalegio'. A divisa do 'Rigalegio' ? I FUTURISMO ANARCHIA com turto munno i t? come programma s? insgulhamb? non di non Illo d? i t? medo di ningu?, pur grasse. distin?o satisfa?o p'ra rungue causa che ? prutegido do o Strangolatto, do o B? Retiro, do o Ruge subrindiligato
Ramo, ispettore dos vermiculo, do o cav. Tiberio, o uomino qui t? maise 'muque' do
l'universimo i do o Ju? Barbudo, fabricatore di vino infarsifigato. Intrano purtante inda a lutta giornalista, illo diz come o minho av? no discurso popolara che illo fiz inda a Galabria pur causa do teremotto di Mesina: 'Honny soit qui mal y pense!' (Oggi A
respeito
si che cr?nica,
das
io enxo
a pansa)", de
datado
de l9 de marco
de 1913. a posi?ao
a coluna,
"A polidica",
pr?ximas eleic?es.
15 de marco
Ju? Bananere,
de 1913, apresenta
que n?o assina
do jornal a
diz o se
O Pinh?re guinte: "St? proprio una sbornia istu affare das gandidatura prezidenziale. o Maxucado st? quireno s? o presidento da a Republiga; Capet? tamb? st? quireno; io tamb? sto; a Juiquina mia molh?re io tamb?". E conclui: "O Pinhere t? o Rio Grante, o Capit? t? o partito dos pan d'acua e a Juoquina mia molh? tenho o Abax'o Pigues, re t? a Gruiz vermelha i a Socia?o das molh?re dos barbi?re. Io inveiz quero v? qua
no xig? as inle?o. Into que vamos a v?...". Os assuntos das cartas abertas s?o os epi
sodios
1914, a
do governo
saber: as
Hermes
candidaturas
da Fonseca
as pr?ximas
entre
l9 de marco
que
de
1913
e 6 de junho de
a oposi?ao pau
eleic?es,
reacendem
lista, o casamento
censura ? imprensa.
de Hermes
da Fonseca
com Nair
de Teff?,
o Estado
de Sitio
e a
A
mo novo
"Gaita
casamento com
aperta"
de
assinada
da che faiz
"Ju?",
Fonseca. a
datada
E Ju?
de
12 de abril de
manifesta c'oa minha
1913,
vontade gaza",
troca do pr?xi
de depois casar que de a
Hermes
Bananere pigado
a "Marietta,
ingomad?re
Rev.
Let.,
S?o Paulo,
30: 33-42,
1990.
39
mulher
Juoquina
morrer.
prop?e
casarem
no mesmo
dia,
"Uh!.
che
gustoso
saria,
si
gaza giunto cun vuc?, che ? videntemente impurtanto imuitos giurnalo butavo o mi nho nomino inzima os artig?los, bunito, bunito! Si qu?re, ? negozio fixado". Os al vos princip?is da s?tira pol?tica do "Rigalegio" s?o Hermes da Fonseca e Pinheiro
Machado, mas al?m destes outros pol?ticos sao focalizados pelo missivista, como
Dantas Barreto na "Garta aperta", de 19 de abril de 1913, "Lustr?ssimo e Ju? Bananere ataca a pretens?o de Dantas Barreto Salute e figli maschi", tar-se ? Presidencia da Rep?blica, "Int? vuc? non si inxerga, vituperando: Vuc? ? burro! Int? un nomo chi t? scritto un libbro indecenti uguali como a t? curaggio di butt? o narisi p'ra f?ra? Inda a mia ierra, un nomo Armignia,
ve urna porcheria come quella, v? dirittigno p'ru Giuguiry". E conclui: "Inveiz
dice
amutivo
a Sagrata
mesino
Sgritura:
? que o
benhaventuratta
gapino st? tamb?
sia os povero
ficano molto
di spirito!
gar?. C'ua
Pur causa
stima da
de istu
gunside
A "Garta fichada", de 10 de maio de 1913, Ju? Bananere". ra?o o suo adimiradore, ao fundador de O Estado ? dirigida de Sao Paulo'. "(P'ru Giuligno Misquitta)", a indiscri??o do leitor ? "(Chi le v? diritigno p'ru infernimo, dentro do amea?ando da carta ? a rixa com p jornalista por causa de garder? di agua quente)". O motivo um citado Joaquim, a respeito de quem o jornal estar?a falando mal. E conclui: "I se io firma a pini? che io tegno, chi vuc? st? xamano illo de Joaquina pur causa di ins
cunhamb? V.S, amigo c'oa brigado. Juoquina Ju? mia molh?re io ti quebr? a gara. S? maise st? c'oas orde di Bananere".
A
deseja vigiado cava??o
"Garta
ser pelo para
aperta",
por Ju?
de 31 de maio
Bananere Ju? como Bananere prop?e-se
de
"mi?
1913,
gar?
? dirigida
superioro da carest?a a candidatura
ao "generao
erarchio", da vida, do o preso
Pentifigno",
qual na tamb?m cadeia como para a e
considerado
Presidente. "Lacarato",
fam?lia.Com
"Pentifigno", isto ?, dinheiro com arroz "aramo", arranjar para comprar feij?o urna esta como eleitoral: finalidade, prop?e quadrinha propaganda
queixa-se a trabalhar
"Inlustrado
Non votte
Z?povigno:
nu Capit?,
! !"
"uguali favores come p'ru o Brasile, Cario Boteglio: com morios
gampo
divenno
"Rigalegio" mortos
beneficio (a inlec? du Hermeze p'ra gausa publiga ecc) i tamb? otros amutive che io non digo nada pur causa da mudestta si offere?o nu lugaro du p'ra gandidato
Hermeze. Generara Pentifigno". Mas prossegue:"Mando butt? tamb? un bruto alun
zio nu largo d? arrus?: "O generaro Pentifigno ? u gandidato maise cotuba. (Inlumi nado c'oa luiz inletrica) Int? st? acumbinado, non ? vird?. Guardano a risposta s? o A carta aberta seguinte, data de 26 de julho de brutto amigo. Ju?. Gad?a, 27-5-913". a Nicolau Braz: "P'ru Giudase Nigol?u Braza" e resume o motivo do 1913, dirige-se
elitismo da campanha civilista, un ao descompor a "burrice" do destinatario contra a
inteligencia
causa che
de Rui Barbosa:
p'ra insubstitu?
"Si signore!
burro come
P?di
giurnale,
burro
pur
come
o Hermeze
Rev.
Let.,
S?o Paulo,
30: 33-42,
1990.
40 Tamb? n? t? getto un presidentimo tiligente uguali come o Ruio Barboza. Che a genti non pudia xam? illo di burro, speranza! Si era o Ruio Barboza o prisidentimo, ne di ladro, n? nada! Vuc? co Hermeze inveiz no! O Ruio non si dexava a genti ar rub? o tesoro! Vuc? co Hermeze inveiz no! O Ruio non ?ra troxa di cava a piquena coelli. Vuc? co o Hermeze inveiz no! O Ruio sabi le i scriv?. p'ra genti inscugnamb? vuc?...
Vuc? somma, co Hermeze multiplica inveiz no! O Ruio i individi. Vuc? sabe franceiz giugraffia, co Hermeze inveiz no!" intaliano, O que o astrolomia, o eli caracteriza
tismo
contra Rui
civilista
a falta de
? a identifica?ao
cultura dos militares, como que apoiada civil. Na ? qualificado ainda resistencia
da figura
h?rnern por verdade,
de Rui
Barbosa
figura contra
com
a intelectualidade
da Fonseca. da can
Barbosa militar, da
didatura a bandeira
Rui
Barbosa
portanto a amplia?ao
o civilismo
procura
da composi?ao
122). A pol?tica clusivismo
pol?tica
do Estado
do setor
no ?mbito
do governo
da pr?pria
Hermes
classe
da
dominante"
amea?a
(2, p.
o ex
econ?mico-financeira cafeeiro.
Fonseca
protecionista
"O Rigalegio", de 14 de marco de 1914, publica ocupando a p?gina inteira, a no ticia do Estado de Sitio promulgado no Rio de Janeiro e a censura ? imprensa. "A ? Os ? in Zan Baolo tamb? st? o freje. Viva o Ri gliamb? coelli, Pinh?re? giornalisto E define o Estado de Sitio "Sitio" ? "O stado de sitio ? uma storia che o Barboza".
guvernimo rabbia du manda giornaliste prend? a genti come cotuba s? d? io co satisfac?. Imparciali, A?ra co o Hermeze Bitteneuro, stava c'os con ?poca, mol?a i co situac? pulittica" diz o seguinte: "A zona st? stragadima. O sitio ? Vamoses insgu
Carette che insgugliambemoses coelli s? s'impurt? con istas fita di maresciallo, prisi dentimo da Republiga i marito da Narria". Ju? Bananere pasticha a seguir o Decreto do Estado de Sitio e d? noticias da situa?ao em S?o Paulo: "In San Baolo aquillo troxa du Lacarato inx?e a citt? intirinhamente di surdado, i a gente dize 'viva o Ri de 21 Barboza!'; prontto, gi? vae p'ra gad?a". O n?mero seguinte de "O Rigalegio", de marco de 1914, d? continuidade ao anterior, publicando "A situac? pulittica" em p?gina
conferenza portagem
inteira:
co come?a
"Varas
Rineu assim:
ingonziderac?.
T? istu momente
Os
grimo
che io
do Hermeze
scrivo
co Pinh?re
Brutta
A stato
cir
re do
Maxucado-Servizio
tiligrammico
sitio che fiz o Hermeze inzima o Rio a Janere. O guvernimo gontinua a impratic? as maise grandi sbornia i os maise grandi grimo s? d? satisfac?". Na entrevista com Iri
neu Machado, Ju? Bananere pede a opini?o do entrevistado a respeito do Estado de
Sitio
gida
e do Hermes
ao Hermes da
da Fonseca.
Fonseca.
A ?ltima
Ju?
de 1914, ? diri
"Si vuc? faz?
Nela,
Bananere
o stado di sitio qui inzima o Zan Baolo non t? pirighio di vuc? mi pig? pur causa che io tegno moltas protec? pulitica, o Oxininto Luigi, o Ri Barboza, o Giulio o Misquito
Cario Guimaranhaes, furo mignos cullega na Gademia". E termina: "Pur oggi basta.
i accette un brutto tapa na gara che ti mando o Ju? Banane Rigumendac? p'ra Nairia re". A seguir vem o "Avviso co publico" do "Xico Vallad?ro, direttore di Polizia" do Rio de Janeiro: "l9)
Rev. Let.,
illo ? gaxorigno
du Pinh?re
vai p'ra sulit?ra con pon i acqua 39) Chi grid? moro u Hermeze a Chi cunta ? vai disportado p'ra urtima delli 49) apanha unas purc? di gicotadas das igilia gobra ? veglio, gretino, 59) Chi scriv? ingoppa u giurnale dizano chi o Hermeze ladr?,
ecc. ecc. vai p'ra Tibatinga, chi st? afazendo galare piore d un vorno di padaria
69) Chi diz? chi a Narria ? bunitigna vai se inforgado nu vi du tilifono i primieru du ingazamento Rio di Janere, XX annos da procramac? da Republiga da Funzega. Chico Valladare. Direttore do dott. Hermeze da Polizia."
O n?mero termina com a nota "Os segretta" comentando uma conversa com um
de O Estado de Sao Paulo, grande jornal, que afinal de contas cons correspondente titu? o texto jornal?stico parodiado pelo "Rigalegio", assim como a poesia parnasiana Paulista de Letras ? o objeto da parodia da antologia ma celebrada pela Academia em S?o Paulo, em carr?nica de A Divina de Ju? Bananere, Increnca, publicado falado pelos 1915. Mas a parodia do ?talo-paulista imigrantes ?as ruas da cidade em S?o Paulo, que somam 140 t? imita a linguagem dos jom?is italianos publicados e entre com 1882 de acord? Mario Nati, citado por Ana Maria Moraes tulos, 1914,
Belluzo, em seu estudo sobre o caricaturista Voltolino, colaborador de O Pirralho e
da imprensa
de sabugo dentemente livre-pensadora com o Livre
italiana,
milho folhas e
onde
criou a figura
da colonia. ilustradas, como Sempre at?
do "Torsolo"
Entre mesmo os na que ?as
no Pasquino
jom?is militante sua de A imprensa anuncia
Coloniale
contam-se
(1), o
evi
porta-voz c?micas
numerosos
anarquista, e o Pensador
o L'Asino, Avanti,
fus?o,
p?ginas
Lanterna,
grande tiragem para uma folha militante, dirigido por Benjamim Mota, a partir do n9 a "Sezio 22, de 29 de novembro de 1903, Ano II, S?o Paulo. Os jom?is constituem
ne italiani d?lie A Lanterna9*.
A decreta?ao do Estado de Sitio no Rio de Janeiro confirma as piores suspeitas e ditatoriais sobre as inten??es golpistas do governo Hermes burgues?a paulista ao Fonseca final do seu mandato. O ?ltimo n?mero de "O Rigalegio" sob dire?ao
Domenico Caguira, substituto de Ju? Bananere, talvez censurado, publica em p?gina
da da de
inteira o destaque: "O Stado de Sitiu Fu Improrogato": "U Rineu Machucado bruto bestia ? U Funzega Hermez ? u M?rice Lacerdina tamb? ? U numero
materia curso a s?rie de de parodia oposi?ao "O uma sess?o da C?mara de Mas Sitio. Ju? no Rio, Assim, Bananere na talvez volta qual o Irineu Machado faz ao Estado Rigalegio". pressionado a ocupar censura pela as da p?ginas
faiz un 100". A
um dis termina revista,
retomando a s?rie das "Cartas D'Abax'O a partir de O Pirralho n9 155, de Pigues", 3 de outubro de 1914, Ano a fazendo cr?nica humor?stica da primeira guerra IV,
mundial, a "gunfrigac? orop?ia", "o assuntimo di maise attualit? d'istu momento".
O Pirralho, (12 de agosto de 1912 a 15 de outubro de 1917), de Andrade, interessa-se mundana, dirigida e editada por Oswald
catura e pol?tica, como as revistas ilustradas da ?poca, como O
pol?tica
Rev.
humor?stica
foi inven?ao
de Voltolino
e de Oswald
de Andrade,
criador
do
Let.,
S?o Paulo,
30: 33-42,1990.
42
macarr?nico
das
"Cartas
D'Abax'O
Pigues",
continuadas
com
desenvoltura
e "ver
via"
sob
por Alexandre
a dire?ao do
Marcondes
redator
Machado,
Domenico
criador
de "O Rigalegio",
sob press?o
afinal
da censura
fechado
her
substituto
Caguira,
vai repetir a experiencia da s?tira pol?tica na criac?o do e do foi diretor editor. O H?rnern do Povo O H?rnern do Povo, (27 de jornal, qual a en tem 13 de abril de vida oito curta, publicando marco 1931), n?meros, apenas mista. Oswald de Andrade
quanto O Pirralho publicou duzentas e quarenta e cinco, apesar da censura heraus ta.
Oswald de Andrade escreve a cr?nica pol?tica, "O H?rnern do Povo", que d? o nome ? folha, ao lado de "A Mulher do Povo", escrita por Pagu. O jornal ilustrado cria a a li?ao da vanguarda cr?nica pol?tica humor?stica modernista, literaria aproveitando e dos anos 20, de urna linguagem motivada sint?tica, jornal?stica ?gil pelo humor, exercitada por Oswald de Andrade inicial. O jornal foi j? no seu jornalismo pol?mico
empastelado pelos estudantes de direito como panfleto tendencioso, que ofendia a
mocidade
censura, fim,
bem pensante.
cercado de de Andrade, do
Afinal,
e
o jornal
foi fechado
especie de jornal
pela pol?cia
de e consagrac?o revista, das
e condenado
ao mostra revistas avesso. urna
pela
Por faceta e
esc?ndalos
o Oswald
empreendedora
al?m
cronista
colaborador
literarias
de Janeiro
e em S?o Paulo;
atividade
que desenvolv?a
CHALMERS,
V. M.
The
humorous
chronic
of O Pirralho.
Rev.
Let.,
S?o
Paulo,
30:
33-42,
1990. ABSTRACT: Oswald de Andrade creator of broken Portuguese in O Pirralho (1912-1917), under the pseudonym of Annibale Scipione in "CARTAS D'ABAX'O PIGUES", followed by "Ju?
Bananere", Alexandre Marcondes Machado, creator of "Rigalegio". O Pirralho; broken Portuguese.
KEY-WORDS:
Oswald
de Andrade;
journalism;
REFERENCIAS
1. BELLUZO, A. M. de M.? Vo?olino
BIBLIOGR?FICAS
do modernismo. S?o Paulo, EC A USP, 1979.
e as ra?zes
(Tese de Doutorado)
2. OLIVEIRA, J. F. de Liberalismo & oligarqu?as na Rep?blica
Campanha Civilista" (1909-1910). Departamento de Historia Paulo, 1976. (Disserta?ao de Mestrado) (Mime?grafo)
da FFLCH - USP,
Velha.
"O Estado
? a
S?o
Rev.
Let.,
S?o Paulo,
30: 33-42,
1990.