Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
LEKË
- 1 -
(1410 – 1481)
madopol(at)yahoo(dot)com
LEKË
LEK Ë DUKAGJ INI
( 1410-1481 )
Lekë Dukagjini është një figurë historike mjaft komplekse. Madje është
një figurë edhe e legjendarizuar, nëse e pranojmë këtë term, ashtu siç e kemi
pranuar për Heroin tonë Kombëtar Gjergj Kastriot-Skënderbeun.
- 2 -
Në udhëheqje të Besëlidhjes Shqiptare (themeluar në Lezhë më 1444)
Skënderbeu e ndien përherë pranë vetës Lekën (fillimisht të atin e tij Pal
Dukagjinin), sepse të dy luftuan krah për krah (apo edhe iu kundërvunë
njëri-tjetrit) deri sa vdiq (1468), ndërsa Lekë Dukagjini e pasoi veprën e tij,
duke u prirë shqiptarëve në fazën më të vështirë të rezistencës së tyre
antiosmane, deri në fund të jetës së vet (1481).
- 3 -
bashku me Iliadën e Odisenë e tij (Sa për ngjashmëri edhe Lekë Dukagjinit i
është sajuar një vëlla i verbër). Por, duke analizuar faktet e dokumentuara
biografike për Lekë Dukagjinin, mund të hidhet dritë për kohën dhe
rrethanat kur u ngjizën fjalët e urta të Kanunit të tij.
- 4 -
Henrik Lacaj (“Dy princa për një vashë”, dramë historike vënë në skenë me
regjinë e vetë autorit dhe interprtuar nga grupi teatror i kinoteatrit “Rozafat”
të Shkodrës më 1937, ku rolin e Lekë Dukagjinit e luante aktori Loro Kovaçi),
arbëreshi Anton Santori (“Alessio Ducagini”, melodramë, shkruar midis
viteve 1855-1860 dhe botuar më 1983), piktori Naxhi Bakalli (“Kuvendi i
Dukagjinit”, tablo murale 4x3.2m në Muzeun Historik të Burrelit, 1986),
piktori kosovar Engjëll Berisha (“Rrënjët e Dukagjinit”, vizatime 1950-1956),
piktori Simon Rrota (“Lekë Dukagjini”, portret, koleksion privat në Shkodër),
skulptori Sotir Kosta (“Lekë Dukagjini”, portret në bronz-GKA Tiranë dhe
Muzeu Kombëtar i Skënderbeut në Krujë, 1982) etj.
- 5 -
Kronologjia
Shek.VII Përmenden për herë të parë “Dukagjinët e Arbërisë”. Disa
mendojnë se mbiemri Dukagjin rrjedh nga emri i fshatit Dukagjin, diku në
kufirin e rrethinave të Pukës me Mirditën, afër fshatit Dardhë, ku kanë qenë
të vendosur fillimisht të parët e Principatës së Dukagjinëve.
1406 Princi Pal Dukagjini (1384-1446), i përmendur për urtësi, vihet në krye
të Principatës së Dukagjinëve me kryeqendër Ulpianën (qytet i themeluar
prej tij), ku mbretëron së bashku me të vëllanë Nikollë Dukagjinin, i shquar
për trimëri.
- 6 -
shfaqet për herë të parë princi Lekë Dukagjini. Dueli i tij me Lekë Zakarinë
për dorën e princeshës së bukur Jerina Dushmani.
1461 Përflitet Lekë Dukagjini se u është drejtuar turqve për aleancë. Papa
Piu II e kërcënon me çkishërim.
- 7 -
1463 Pajtimi i dytë me Skënderbeun. Leka bashkohet me Lidhjen e
Skënderbeut, Venedikun dhe Ivan Cernoviçin e Malit të Zi.
1466 Leka dhe Nikel Moneta komandojnë 13 mijë forca shqiptare përkrah
Skënderbeut kundër Ballaban Pashës.
Përmbledhje
Kanuni i Lekë Dukagjinit është një vepër unikale me frymë humaniste e
periudhës së Rilindjes Evropiane në gjuhën shqipe, e cila, megjithëse u
përfol dhe vazhdon të përflitet edhe sot e kësaj dite, është vlerësuar nga
studiues seriozë, vendas dhe të huaj, si një “vepër monumentale”
(A.Buda), “kontribut në thesarin e kulturës botërore” (Schwerin) dhe
autori i saj, Lekë Dukagjini, është cilësuar “një personalitet imponues”
(Durham) e “Hero Kombëtar” (Hahn) i popullit të vet.
- 8 -
KANUN E KUVEND - THELBI I SË DREJTËS ZAKONORE
SHQIPTARE
- 9 -
procedure, një ansambël i vërtetë drejtësie, ku përcaktoheshin në
mënyrën më të sintetizuar raportet e njeriut me familjen, me fisin, me
miqësinë, me flamurin e me atdheun.
Ajo "nuk giobitet e s’ka peng më kend" (nyje 1, § 2), pra, qendron
mbi kanun. Kanuni i Lekë Dukagjinit, sikurse të gjithë kanunet, është
produkt dhe pasqyrë e së drejtës feudale. Dy përjashtimet prej
barazisë: përjashtimi i kishës prej detyrimit ndaj bashkësisë (krahinës,
flamurit) dhe pozita jashkëkanunore e gruas, janë gjurmë të kohërave
mesjetare. Të tjerët, "me qenë edhe i kullës së bajrakut", i
nënshtrohen njësoj të njëjtit rregull. ("Edhe pse pari a krye, pengun do
t’a lëshojë n’dorë të pleqve e t’vogjlis, po bani kush vaj me të"- nyje
141 § 1014). Paragrafë të tillë, si "çmimi i jetës së nierit asht nji" (nyje
124, 1 887); "secili mbahet rrumbull katërqind derhem në kandar (në
okë) të vet" (§ 889); përmbajnë një barazi të ashpër të njerëzve.
- 10 -
njëri mund ta lejonte tjetri. Çfarë e lejonte njëri, mund ta pezullonte
tjetri. Ndonëse kanuni e nënçmonte e nuk e lejonte gruan të rrinte në
odën e burrave, shpesh kuvendi e ka pranuar atë, duke i vlerësuar
mençurinë dhe zotësinë për të ndarë të drejtën.
2. Mikpritja në Kanun
Kanuni ka sanksionuar kultin e mikut dhe të mikpritjes tek
shqiptarët. Kulti i mikut shenjohet në përkufizimin e shtëpisë, si "e
zotit dhe e mikut" ("Shtëpia e shqiptarit është e zotit dhe e mikut"). Në
kanun zoti dhe miku para shtëpisë barazohen. Nuk mund të ketë
hyjnizim më të madh se ky për mikun. Kulti i mikut, i shprehur edhe
në formulime të tilla, si: "shtëpia e shqiptarit - e mikut dhe e
shtegtarit", "dera e shpisë i hapet kujdo qi ia msyen, me kenë edhe
përdersi" (lypsi), përmban një mendësi të lashtë, parakristiane,
judaike, biblike, që vjen prej kohërash profetët mund të shfaqeshin në
dyer besimtarësh me rrobën e një shtegtari të mjerë. Në mendësinë e
shqiptarit, miku që troket në portë duhet pritur me të gjitha nderet që
i takojnë, sepse "nuk dihet a asht lypsi a shenjti".
Në traditën shqiptare miku nuk kërkon leje për të hyrë në një shtëpi,
por "ia mësyn", që do të thotë se i zoti i shtëpisë është i detyruar t'ia
hapë portën me dëshirë të vet, sepse, për ndryshe, miku ka të drejtën
e vet "me hy".
3. Nderi në Kanun
Nga kohëra shumë të hershme vjen përmes kanunit kulti i nderit.
Nderi tek shqiptarët ndryshon nga kodet e kalorësisë europiane të
pragut të Rilindjes. Bëhet fjalë për një nder të ashpër, por dinjitoz e
madhështor në ashpërsinë e tij. Nderi në kanun nuk është një
kategori morale në kuptimin e ngushtë. Për kuptimet e ngushta
kanuni kishte ndalime të tjera. Një familje shqiptare, para se të
vendoste pranimin e një krushqie të re, duhej të hetonte nëse largësia
midis brezave të gjakut e të tamblit (në linjë mashkullore dhe
femërore), ishte më shumë se shtatë breza. Kishte rajone që duhej të
kalonin 12 breza.
- 11 -
"Ndera i merret burrit me i than kush se rren faqe burrave në
kuvend".
Vetë kuvendi i burrave ka etikën e vet të mbipushtetshme, që përbën
kodin e spektaklit, të një spektakli që shfaqet gjithnjë vetëm një herë
dhe nuk përsëritet më, të një spektakli që nuk njeh provë gjenerale.
Eshtë kjo etikë që ka krijuar atë dendësi të mendimit përherë të
pranishëm në bisedën malësore, atë mirësjellje fisnike, atë dialog aq të
kulturuar, që vë në peshë urtësitë dhe mban në eficiencë të plotë
mekanizmin e kërkimit të së vërtetës. "Shqiptari rron për dy gisht
nder", "Dy gisht nder e faqen e bardhë", janë dy përcaktime themelore
për nderin në kanun.
4. Besa në Kanun
Me kultin e nderit është i lidhur kulti i fjalës së dhënë, ose, siç
njihet ndër shqiptarët, "kulti i besës". Kjo është një fjalë që nuk
ekziston në shumicën e gjuhëve të botës. Në gjuhët ballkanike
ekziston si fjalë e huazuar nga gjuha shqipe. Shpesh, në përkthime
prej shqipes, fjala "besë", duke mos pasur barazi kuptimore me një
fjalë a frazeologjizëm të gjuhës tjetër, jepet në formë shënimesh
shpjeguese, si një dukuri e botës shqiptare, si albanizëm.
- 12 -
motivin e murimit dhe motivin e ringjalljes (flijimi për ngritjen e një
ure dhe ngritja e vëllait nga va rri për të kthyer motrën në familje)
lidhen me mbajtjen e fjalës së dhënë.
Sot kanuni është një "opus finita" një herë e përgjithnjë, është
"një botë e mbyllur". E. Çabej, qysh në vitin 1935, në veprën
"Elemente të literaturës dhe të gjuhës shqipe", e përfshiu Kanunin në
antologjinë e vlerave letrare të përzgjedhura për nevojat e shkollës. Në
këtë parashtresë Kanuni gjithashtu do të shihet si një botë juridikisht
e mbyllur dhe artistikisht e pasur. Kanuni u përcoll nga brezi në brez
me të njëjtin mekanizëm si gjuha apo folklori, si një traditë orale, në
qarkullim të shumëfishtë gojor.
- 13 -
marrë mësime dhe shansi i tij nuk gjykohet nga momenti i krizës.
Shansi i tij mund të jetë përpara.
- 14 -
gjetjeve arkeologjike shqiptare. Fati i koleksionit të tij nuk dihet.
Kanuni i Lekë Dukagjinit u përkthye fillimisht në gjuhën italiane,
pastaj serbisht, frëngjisht, rusisht, anglisht dhe në ndonjë gjuhë tjetër.
WEB: www.pashtriku.com
- 15 -