Tloznanstveni pojmovnik

Vladimir Vukadinovi, Vesna Vukadinovi i Irena Jug

Poljoprivredni fakultet u Osijeku, Osijek rujna 2008. god.
abiotski stres
vanjski (neivi) faktor koji tetno utjee na biljke preko promjena svojstava tla
(sua, ekstremna temperatura i dr.)
abrazija fiziko vremensko troenje stijena uz pomo vode, ledenjaka ili vjetra
absorpcija
usvajanje tvari ili energije iz supstrata; ulaz vode i hranjivih tvari u korijen kao
rezultat metabolitskih procesa (aktivno) ili na temelju razlike u difuznom
gradijentu (pasivno)
acidifikacija
proces zamjene kationa na adsorpcijskom kompleksu tla vodikovim ionima;
zakieljavanje tla, npr. kiselim kiama
aciditet tla
kiselost tla; a) aktualna (pH u vodi), b) zamjenska (pH u KCl-u) c) hidrolitika
(meqv H
+
/100g tla)
acidoidi koloidi tla ukupno negativnog naboja
adsorpcija
fizikalno, povrinsko zadravanje estica, iona ili molekula, npr. adosrpcija Ca
2+

na negativno nabijene koloide tla, glinu ili humus
adsorpcijski
kompleks
skup razliitih tvari u tlu, preteito kolida, sa sposobnou adsorpcije; glina i
humus tla
aeracija
ulaz atmosferskog zraka u tlo; intenzitet aeracije ovisi o broju, veliini i
kontinuitetu pora, te njihovoj ispunjenosti zrakom, odnosno vodom; optimalna
aeracija tla je kod ~30% zraka u tlu; 15-20% je normalno, <10% je loe za rast
biljaka
aerobni
uvjeti u kojima je neprekidan dotok molekularnog kisika; fizioloki procesi koji
imaju neprekidnu potrebu za kisikom
aerobni organizmi organizmi kojima je za ivot neophodan molekularni kisik
afinitet svojstvo atoma da lako gradi kemijsku vezu s drugim atomima ili spojevima
agregacija
procesi koji sjedinjuju pojedinane primarne estice tla (pijesak, prah i glina) u
formu agregata pomou organskih tvari tla
agregati tla
pojedinane nakupine estica (formirane prirodno ili sintetski), ukljuuju vrlo
veliku grupu estica, npr. mrvice, granule, grude, pelete gnojiva, konkrecije i
dr.; mikroagregati su promjera <0.25 mm, a makroagregati promjera 0.25 do
10mm
agrikulturna kemija,
agrokemija
znanost koja prouava uporabu kemijskih sredstava u poljoprivredi, u irem
smislu znanstvena disciplina koja prouava odnose i zakonitosti izmeu biljaka,
tla i gnojiva radi poveanja prinosa i kvalitete poljoprivrednih proizvoda
agrikulturni otpad
otpadni materijal nastao u biljnoj i stoarskoj proizvodnji. Ukljuuje stajski gnoj,
etvene ostatke (slama, pljeva, lie i dr.), ostatke povra itd.
agroekoloka zona
(AEZ)
The division of an area of land into smaller units, having similar characteristics
of land suitability, potential production and environmental impact.
manje poljoprivredno podruje slinih svojstava (okolinih utjecaja), pogodnosti
i potencijala produkcije
agronomija poljodjelstvo, poljoprivreda, zemljoradnja, dio agrikulture
AIK (AEC = anion
exchange capacity)
anionski izmjenjivaki kapacitet tla; ukupna koliina izmjenjivo vezanih aniona u
tlu; izraava se u cmol/kg tla
AIK (AEC)
anionski izmjenjivaki kapacitet tla koje moe (polarno) sorbirati anione,
izraava se u meqv/100g tla
aktinomicete
morfoloka, fizioloka i ekoloka skupina bakterija koja sudjeluje u razgradnji
organske tvari i etvenih ostataka u tlu, kompostiranju i dr. (npr. celulolitike
2
bakterije rodova Streptomyces, Bacillus, Cellulomonas i dr.)
aktinomicete
porodica mikroorganizama u evolucijskom nizu izmeu bakterija i gljiva,
posjeduju razgranati micelij
aktivitet
djelatna koncentracija neke tvari koja je uvijek nia od koncentracije zbog
meusobne sprege otopljenih estica (meusobno ili s drugim esticama)
akumulacija
nakupljanje ili poveanje jednog ili vie konstituenata tla na odreenoj poziciji
kao rezultat translokacije, obino vodotopivih tvari ili estica gline
alelopatija
meusoban, uglavnom negativan utjecaj ivih organizama jednih na druge
pomou kemijskih izluevina ili produkata razgradnje
alge
jedno- ili viestanini nii organizmi koji sadre klorofil i ive u vodi ili vlanim
uvjetima
alkalijska tla tla iji je pH>8,5 ili imaju vie od 15% Na na KIK-u
alkalizacija proces nastanka alkalijskih tala (soloneca)
alkalna tla, bazina
tla
tla iji je pH>7,3
alkalne kovine,
alkalni metali
elementi I-A grupe periodnog sustva (Li, Na, K, Rb i Cs), mekani, male gustoe,
na zraku nepostojani, jednovalentni kationi, soli topljive u vodi, grade jake baze
alohtona flora
biljke koje su dospijele na razliite naine iz drugih podruja; uzgajane ili
samonikle (neofiti); suprotno od autohtona flora
alohtona tla tla nastala na preneenom matinom supstratu
aluminij
u tlu ispod pH<5,5 slobodan u formi Al(H
2
O)
6
3+
(Al
3+
po konvenciji), fitotoksian
ispod pH<4,5; neutralizacija suvika aluminija u tlu dodatkom CaSO
4

(sulfatizacija) pri emu nastaju netoksini Al
2
(SO
4
)
3
, zajedno s eljezom gradi
seskviokside (Fe-Al-oksidi)
aluminij-hidroksid
Al(OH)
3
, aluminijski oksihidrat, amfoteran spoj neodreenog sadraja vode, u
tlu vee zajedno s eljezom fosfate u nepristupaan variscit (AlPO
4
2H
2
O)
aluvij razliiti sedimentni depoziti
aluvijalna ravan ravna aluvijana povrina
aluvijalna tla
opi izraz za recentna tla nastala nanoenjem materijala, preteno plodna tla
(kad su srednje ili fine teksture)
amensalizam ekoloki izraz za antagonizam (odnos u kojem jedan organizam teti drugome)
amfoliti
amfotermni elektroliti koji, ovisno od pH, mogu reagirati kao kiseline ili baze
(npr. alumnij-hidroksid)
amofoske
kompleksna gnojiva dobijena postupkom razlaganja sirovih fosfata sumpornom
kiselinom; opa formula: NH
4
H
2
PO
4
+KCl NH
4
Cl+KH
2
PO
4
NPK (amofoska)
amonifikacija
dio procesa mineralizacije organske tvari u tlu koji obuhvaa izdvajanje
amonijaka iz osloboenih aminokiselina tijekom dezaminizacije pod utjecajem
enzima dezaminaza: R-NH
2
+ H
2
O NH
3
+ R-OH + energija; jako ovisi od C/N
omjeru te organska tvar mora sadravati 1.5-2% N da bi u amonifikaciji dolo
do oslobaanja amonijaka
amorfan kruta tvar nekristalinine grae
AN mineralno gnojivo amonij-nitrat, NH
4
NO
3
; 33,5% N
anabolizam sintetski metabolitski procesi (zahtjevaju energiju); sinteza organske tvari
3
anaerobni
uvjeti bez slobodnog molekularnog kisika; fizioloki procesi bez potrebe za
kisikom npr. anaerobna fermentacija, anaerobna faza kompostiranja itd.
anaerobni organizmi organizmi kojima za ivot nije neophodan molekularni kisik
anelide zemljini crvi crvene boje
anion ion ukupno negativnog naboja
anizotropija
a) openito: posjedovanje nekih fizikalnih svojstava u razliitim smjerovima;
vektorska fizikalna svojstva b) minerali ili dijelovi tla koji zakreu ravan
polarizirane svjetlosti (dajui interferentne boje)
anoksija
okoloni uvjeti bez kisika (korijen u sabijenom ili vodom saturiranom tlu, sjeme
ispod pokorice, smrznute povrine tla i sl.)
anorganska tvar mineralna tvar; tvar u kojoj ne postoji veza izmeu dva ugljikova atoma
antagonizam ekoloki izraz za odnos u kojem jedan organizam teti drugome
antagonizam iona
konkurencija pojedini ioni (slinih kemijskih svojstava, naboja, promjera itd.) na
isti mehanizam usvajanja
antropogen nastao djelovanje ovjeka
antropogenizacija proces promjene prirodnih tala pod utjecajem obrade, fertilizacije ili melioracija
apatit kalcij-fosfat s fluorom, klorom ili hidroksid: Ca
5
(F,Cl,OH)(PO
4
)
3

apsorpcija fiziko usvajanje vode i/ili iona
aridan suan; predio s malo oborina za normalnu biljnu produkciju
arkoza
krupnozrnasti pjeenjak kvarcnog sastava s >25% feldspata i neto tinjca u
kome je vezivo kalcit i eljezni oksid, a nastaje troenjem granita i gnajsa
artropodi arthropoda (filum unutar ivotinjskog carstva), npr. insekti, pauci i rakovi
asocijacija tala
grupa slinih (taksonomski) tala nekog podruja, obino nastala na istom
matinom supstratu
atmosfera
zrani omota Zemlje sastavljen od smjese plinova (duik, kisik, ugljikdioksid,
duik-oksid, plemeniti plinovi, amonijak, ozon) praine i mikroorganizama
autohtona flora lokalna (izvorna), samonikla flora; biljke koje rastu u svom prirodnom okoliu
automorfna tla
odjel tala iji je postanak i razvoj karakteriziran vlaenjem samo oborinama, a
perkolacija vode je slobodna
autotrofna
nitrifikacija
oksidacija amonijskog iona u tlu preko nitrita do nitrata s dva kemoautrotrofna
mikroorganizma (Nitrosomonasa spp. i Nitrobacter spp)
autotrofni organizmi
fotosintetski (fototrofi) ili kemosintetski (kemotrofi) organizmi koji usvajaju
ugljik iz CO
2
koristei energiju Sunca ili iz procesa oksidacije anorganskih tvari
koje sadre sumpor, vodik, amonijane ili nitratne soli i dr.
bakterija jedno- ili viestanini mikroskopski organizam
bar jedinica za tlak 1 bar = 105Pa ili 0,987 atm ili 750,064 torr (mm Hg)
baza podataka
organizirani i uskladiteni skup podataka kojemu se pristupa pomou
odgovarajuih kompjutorskih programa
bazalt
fino zrnata eruptivna stijena nastala iz lave koja sadri plagioklas, augit i
magnetit, ponekad moe sadravati i olivin
baze
hidroksidi metala; spojevi koji imaju tendenciju primanja protona; alkalni i
zemnoalkalni metali adsorbirani na adsorpcijski kompleks tla
bazina reakcija lunata, alkalna reakcija
4
bazne stijene eruptivne stijene koje sadre manje od 55% silikata
bazoidi koloidi tla ukupno pozitivnog naboja
beneficijalni
elementi
korisni elementi: Co, Na, Si, Al, Se, V, Ti, La, Ce
bentonit
sekundarni mineral preteno graen iz montmorilonita, jak adsorbens, koristi se
kao kondicioner za poboljavanje adsorpcijskih svojstava tla (uglavnom
lonanice) za pojaanu adsorpciju prostirke u stajama za spreavanje gubitaka
amonijskog duika i dr.
bikarbonati,
hidrogenkarbonati
kisele soli karbonatne kiseline, npr. natrij-bikarbonat NaHCO3, kalcijbikarbonat
Ca(HCO
3
)
2

bilanca vode u tlu koliinski izraz vodnog reima tla
biocenoza ili biocen karakteristina skupina ivih bia
biociklusi
integracija vie bioma u samo tri biociklusa (mora, slatke vode i kopno) koji ine
jedinstvo ive i neive prirode
biogeokemija
znanstvena disciplina koja proava djelovanje mikroorganizama na geoloke
transformacije, npr. izuavanje ciklusa N i S
biom
integracija vie ekosustava u velike zajednice (listopadna uma, stepa, tajga
itd.)
biomasa
a) masa ivih organizama u volumenu tla na povrini od 1 m2 do dubine koja
omoguava ivot ili prodor ivih organizama, b) masa ivih organizama u jedinici
volumena
bioraspoloiv raspoloiv za bioloko usvajanje
biorazgradiv
tvari koje se mogu razgraditi u jednostavnije spojeve pomou enzimatske
aktivnosti
bioremindacija
koritenje mikroorganizama ili biljaka za rijeavanje (lijeenje) ekolokih
problema, uglavnom oneienja tekim metalima, naftom i dr.
biosfera
iako samo tanak sloj na povrini Zemlje, nezamjenjiv je transformator energije
Sunca u kemijsku energiju organskih (ugljikovih) spojeva.
biosinteza sinteza organske tvari iz jednostavnijih kemijskih spojeva
biosolid mulj; kruti ostatak nakon preiavanja otpadnih voda
biotehnologija
koritenje ivih organizama za dobijanje sloenih organskih tvari u veem
(obino industrijskom) opsegu
biotest laboratorijski test koji koristi ive organizme
biotit
silikatni mineral, Mg-Fe-liskun (K(Mg,Fe)
3
(AlSi
3
O
10
)(OH,F)
2
), primarni mineral
magmatskog ili metamorfnog podrijetla
biotop ili abiocen stanite naseljeno (biocen ili biocenoza = ivotna zajednica).
biotski stres
jak tetan utjecaj na biljke izazvan virusima, gljivicama, bakterijama i drugim
tetnicima
blok viestranini oblik kutnih ili zaobljenih ivica. Koristi se za opis tla.
boja tla
reltivno ista boja tla. Boja ima tri komponente: osnovna boja, nijansa i
zasienost boje; endomorfoloka oznaka pomou koje se diferenciraju horizonti i
oitava dinamika unutar profila tla; kemijski i mineraloki sastav tla odreuju
boju koja je kombinacija tri osnovne boje: crne, crvene i bijele
Boulder Clay = till =
stijenovita glina
nestratificirani ili kruti stratificirani glacijalni depozit (pleistocen i holocen) koji u
vrstom matriksu sadri fine fragmente stijena, debljine od manje od 1m do
preko 100m
5
BPO (BOD =
Biological Oxygen
Demand)
koliina kisika potrebna za bioloku oksidaciju organske tvari
braunizacija
pojaano troenje primarnih minerala uz intenzivnu tvorbu sekundarnih minerala
(argilogeneza) i viak slobodnih hidratiziranih spojeva eljeza
brea
vezana klastina sedimentna stijena sastavljena od ulomaka kamene sitnei
(krja) krupnijeg od 2 mm, preteno istog petrografskog sastava
budget hraniva
tok hraniva unutar jedne farme ili gospodarstva a obuhvaa a) input hraniva
(primjena gnojiva, kondicionera tla, rezidue prethodnog usjeva, leguminoze,
organski gnoj i dr.), b) output hraniva (iznoenje, ispiranje, erozija itd.) koje
zajedno oznaavamo kao bilanca hraniva. Bilanca nekog hraniva moe biti:
pozitivna, negativna i neutralna
C:N omjer
omjer mase ugljika prema masi duika u organskoj tvari; opisuje potencijal
mineralizacije organske tvari u tlu (za amonifikaciju najpovoljniji omjer je 20-
25:1)
Calvinov (Calvin-
Bensonov) ciklus
tamni dio fotosinteze; redukcijsko-pentozo-fosfatni put ili RPP; fiksacija CO
2
ciklus ugljika
kruenje C u prirodi; konverzija CO
2
u organsku tvar pomou kemosintetskih ili
fotosintetskih organizama, recikliranje kroz biosferu s djelominom
inkorporacijom u organsku tvar tla i vraanje u atmosferu kroz proces disanja ili
izgaranja (npr. paljenje etvenih ostataka, poari)
citoplazma organizirani, polutekui, koloidni sadraj ive stanice
ilska salitra mineralno gnojivo natrij-nitrat, NaNO
3
; 15-16% N
Dalton
mjerna jedinica ekvaventna masi vodikovog atoma, 1,6710
-24
gdm
-3

(Avogadrov broj); npr. C = 12D
DAP
kompleksno mineralno gnojivo (diamonij-fosfat (NH
4
)
2
HPO
4
) formulacije
18:46:0
deficijencija nedostatak ili manjak biljnog hraniva
deficit hraniva
openito nedostatak biljnih hraniva u tlu uz pojavu brojnih simptoma nedostatka
hraniva (usporen rast, kloroza, nekroza, nii prinos, lo kvalitet proizvoda)
defiksacija hraniva suprotan proces fiksaciji hraniva
deflacija sklonost tla gubitku finih estica s povrine pod utjecajem vjetra
deflokulacija odvajanje estica; disperzija kemijska ili fizikalna
degradacija procesi u kojima se sloene tvari razlau do komponenti
dehidratacija suprotno hidrataciji ili kemohidrataciji; endoterman proces
dekarbonatizacija,
izluivanje tla
ispiranje CaCO
3
iz jednog ili vie slojeva tla u nie horizonte
dekompozicija
a) poetni stadij degradacije organske tvari u tlu; b) razgradnja organske tvari
pomou mikrobioloke i/ili enzimatske aktivnosti
delta priblino trokutasta forma ua rijeke nastala depozicijom sedimenata
denitrifikacija
bioloka redukcija N-NH
4
do molekularnog duika (N
2
) ili duinih oksida (NO
x
),
rezultira gubitkom duika u atmosferu iz tla u reduktivnim uvjetima
depozit
materijal smjeten na novu poziciju uslijed aktivnosti ljudi ili prirodnim
procesima (vjetar, voda, led, gravitacija)
desalinizacija ispiranje soli iz tla; uklanjanje soli iz morske vode
6
desertifikacija
irenje pustinje u aridnim i semiaridnim podrujima na poljoprivredna tla kao
poslijedica promijene klimatskih prilika ili neadekvatne antropogene aktivnosti
detritacija
proces pretvaranja vrstih stijena litosfere u rastresitu masu ulomaka razliitih
dimenzija po nazivom detritus
devon period geolokog vremena (320-280 miliona godina od danas)
diazotrofi mikroorganizmi fiksatori N
2
difuzija izjednaavanje koncentracije plinova ili otopina preko dodirnog sloja
disanje metabolitiki proces uz usvajanje kisika
disperzija razlaganje agregata tla do pojedinanih estica
distrina tla kisela tla (pH
HOH
<=5.5) iji je KIK slabo zasien bazama (V<=50%)
dolina zatvorena depresija u krau priblino krunog ili eliptinog oblika
dolomit
kalcijsko-magnezijski karbonat (CaCO
3
MgCO
3
) ; glavni, lako lomljivi sastojak
stijena dolomita i dolomitskih mramora
dormantnost
razdoblje u kojem biljke (sjeme) miruju ekajui povoljnije uvjete sredine, npr.
temperaturu, vlagu, duinu dana itd.
doza izraz za koliinu hraniva na jedinicu povrine u primjeni gnojiva, pesticida i dr.
drift opi izraz za povrinski plitak depozit; oranica
edafologija znanost koja prouava srodnost tla ukljuujui i humano koritenje tla
edafski odnosi se na tlo; faktori tla
eflorescencija
cvjetanje; akumulacija otopljenih tvari (obino soli) na povrini tla uslijed
evaporacije
egzergone reakcije kemijske ili biokemijske reakcije koje oslobaaju energiju
ekologija znanost koja prouava interakciju organizama izmeu sebe i s okoliem
ekosustav ili
biogeocenoza
biocenoza i biotop formiraju cjelinu vieg reda, tkzv. ekosustav ili biogeocenozu
to je temeljna jedinica ekologije i predstavlja izuzetno sloen i dinamian
sustav u kome promjena bilo koje komponente (ive ili neive) reflektira se na
itav sustav. Utjecaj neivih komponenti ekosustava na ive nazivaju se akcije, a
odgovor ivih organizama na njih su reakcije, dok se meusobni utjecaji ivih
organizama oznaavaju kao koakcije.
ekspertni sustav
kompjutorski model/program za rjeavanja kompleksnih problema bez prisustva
eksperata (npr. ALRxp kalkulator za utvrivanje potrebe u gnojidbi na temelju
podataka o tlu, klimi, ureenosti tla, agrotehnici i dr.); kompjutorski model
rjeavanja problema utemeljen na znanju
ekstinkcija apsorpcija svjetlosti; optika gustoa
elektrokemijski
potencijal (Eh)
elektrini potencijal koji generiraju oksido-redukcijski procesi; izraava se u mV;
u tlu -300 do +700 mV; vaan u razgradnji organske tvari tla:
a) Eh > +300 mV = aerobna respiracija
b) Eh -100 do +300 mV = fakultativna anaerobna respiracija
c) Eh < -100 = anaerobna respiracija
eluvijacija
uklanjanje materijala ispiranjem (u obliku otopine) iz gornjih horizonata u nie;
proces nastanka eluvijalnog horizonta
eluvijalni horizont
horizont iz kojega se uklanja materijal ispiranjem (u vidu otopine ili suspenzije);
horizont nastao procesom eluvijacije, odnosno procesom ispiranja gline, humusa
ili seskvi oksida u dublji dio profila tla (iluvijalni horizont)
endergone reakcije kemijske ili biokemijske reakcije koje troe energiju
7
eolski akcija uzrokovana vjetrom
eolski depoziti
fini sedimenti (les, dine, pustinjski pijesak i fini vulkanski pepeo) premjeteni
vjetrom
erozija; povrinska
migracija
uklanjanje materijala s povrine tla klimatskim faktorima (povrinska voda,
pokretni led, vjetar i pokretanje mase tla)
eruptivno stijenje
stijene ili kamenje vulkanskog podrijetla nastalo direktnim stvrdnjavanjem
magme ili lave; nastao iz magme
esencijalni elementi
neophodni elementi: C, H, O, N, P, K, S, Ca, Mg, Fe, Mn, Zn, B, Cu, Mo, Cl i Ni.
Neophodan element je a) potreban tijekom cijelog ivotnog ciklusa
biljaka, b) ima posebnu funkciju koju ne moe obavljati drugi element i c) ima
neposrednu ulogu u biljnom metabolizmu, odnosno obavlja specifine fizioloke
funkcije.
eukarioti organizmi koji posjeduju memranu jedra i drugih organela; vii organizmi
eutrina tla neutralna i alkalna tla (pH
HOH
>5.5) iji je KIK zasien bazama (V>50%)
eutrofino tlo sadri optimalnu koliinu biljnih hraniva
eutrofikacija
obogaivanje (oneiavanje) prirodne vode hranjivim tvarima to izaziva
bujanje algi, a nakon njihovog izumiranja nestanak kisika u vodi i smrt mnogih
drugih organizama (npr. riba)
evaporacija gubitak vode isparavajem iz tla u atmosferu
evapotranspiracija kombinacija procesa evaporacije i transpiracije
fakultativni aerobni
organizmi
mikroorganizmi koji su sposobni ivjeti i funkcionirati pod aerobnim i
anaerobnim uvjetima
faza
homogeni sastavni dio nekog heterogenog sustava odvojen od drugih dijelova
jasnom granicom
fertigacija primjena gnojiva zajedno s irigacijom (rasprskivaima ili sustav za kap po kap)
fiksacija amonijaka neizmjenjiva adsorpcija amonijevih iona unutar pojedinih glinenih minerala
fiksacija duika
transformacija molekularnog duika iz atmosfere u organsku tvar
mikroorganizama
fiksacija hraniva
trajna ili u duem vremenu transformacija raspoloivih hraniva u nepristupane
oblike (bioloka, kemijska i fizika); transformacija pokretljivih hraniva u teko
pokretne oblike
fina tekstura tla tlo koje sadri >35% gline
fitosiderofore
niskomolekularne izluevine korijena u rizosferu (phyto = biljka, sider = eljezo,
phore = nosa); eeri, organske kiseline, aminokiseline i fenoli, ukljuujui i
siderofore kao kelatizirajue agense
fitotoksine tvari tvari koje tetno djeluju na rast biljaka
fitotoksin tvar koja negativno ili smrtonosno djeluje na biljke
fizioloka reakcija
gnojiva
utjecaj gnojiva na promjenu pH tla; izraava se kao potencijalni ekvivalent
alkalnosti ili potencijalni ekvivalent zakiseljavanja
fizioloka sua
nedostatak vode u biljkama koje evaporacijom gube vodu a ne mogu je usvajati
iz tla zbog niske temperature tla (hladna sua); privremeno stanje u kojem
biljke gube danju vie vode transpiracijom zbog visokih temperatura nego to je
mogu usvojiti korijenom iz tla koje sadri dovoljno raspoloive vode (vlana
sua)
flokulacija
koagulacija ili taloenje koloidnih sustava u obliku pahuljica; u tlu proces vezan
za agregaciju estica tla
8
fluvio-glacijalan
depozit;
glaciofluvijalni
sediment
materijal deponiran topljenjem leda ledenjaka. Takovi depoziti su razliito
stratificirani i mogu biti u formi ravni, delte, terasa i dr.; morenski materijal
istaloen otapanjem ledenjaka
formulacija gnojiva omjer aktivne tvari (N:P
2
O
5
:K
2
O) u mineralnom gnojivu
fosfati
soli trobazine fosforne ortofosforne) kiseline H3PO4 (dihidrogen fosfatiprimarni
fosfati, hidrogenfosfati-sekundarni fosfati i fosfati-tercijarni fosfati)
fosforit kalcij-fosfat Ca
3
(PO
4
)
2
, trikalcij-fosfat (tercijarni Ca-fosfat)
fotoautotrof
organizam koji uzima CO
2
iz atmosfere i uz pomo suneve radijacije gradi
organsku tvar
fotofosforilacija
sinteza fosfornih spojeva bogatih energijom uz pomo suneve radijacije (npr.
ATP)
fotoheterotrof
organizam koji uz pomo suneve radijacije i ugljika iz organske tvari tla iznova
gradi organsku tvar
fotosinteza
sinteza ugljikohidrata iz CO
2
i H
2
O pomou svjetlosti; proces fotosinteze
obavljaju iskljuivo fotosintetski organizmi uz pomo zelenog pigmenta klorofila
(primarni proizvoai organske tvari)
fototaksija kretanje prema svjetlosti
fragipan
krt podpovrinski ogranien horizont tla, obino ilovaste teksture i slabo
cementiran
fragment mala koliina tvari nastala djelovanjem neke sile
fulvo kiseline
komponenta humusa; ukaste (otuda potjee naziv) ili crvenkaste boje,
molekularne mase 1000-5000, a zaostaju u otopini nakon taloenja huminskih
kiselina luinom iz tla; elementarni sastav: C=42-47, H=3.5-5, O=45-50 i N=2-
4.1; cikline jezgre manje kondenzirane od huminskih kiselina; kiselije i topljivije
u vodi od huminskih kiselina
funkcionalne grupe atomske grupe koje odreuju svojstva pojedinih organskih spojeva
genetski ininjering
horizontalna manipulacija, introdukcija gena (izmeu razliitih organizama:
biljke, ivotinje, insekti, bakterije itd.), odnosno eliminacija pojedinih gena,
ukljuujui i kloniranje pomou suvremenih molekularno-biolokih tehnika
najee uz pomo Agrobacterium tumefaciens (Ti plazmid) ili
Agrobacterium rhizogenes (Ri plazmid) ili unoenjem gole DNA
(elektroporacija, PEG-posrednik, upucavanjem i dr.)
genom kompletan set gena nekog organizma
GEO
genetically engineered organism; organizam kreiran genetskim ininjeringom;
transgeni organizam
geomorfologija
znanost koja se bavi pojavnim oblicima reljefa povezano s geolokom
strukturom zemljine povrine
gips kalcij-sulfat (CaSO
4
2H
2
O)
glikoliza
anaerobni dio metabolizma razgradnje organske tvari u ivim organizmima;
(Embden-Meyerhof-Parnas)
9
glina
a) mineralna tvar (sekundarni minerali) ije su estice <2 m, b) teksturna klasa
i c) alumosilikatni glineni materijal slojevite strukture koji elektrostatskim silama
veu katione na vanjskim (nespecifino) i unutarnjim povrinama (specifino);
graeni su iz dvije strukturne jedinice: tetraedri SiO
2
i oktaedri Al, Mg ili Fe u
omjeru 1:1 (kaoliniti) ili 2:1 (montmoriloniti, iliti) ili 2:1:1 (koriti i vermikuliti)
meurazmaka 0,7 do 2,0 nm; b) s geolokog stajalita glina je poluvezana
klastina stijena izgraena preteno od minerala gline, kvarca, klorita, eljeznih
hidroksida i feldspata
glineni minerali
kristalinini ili amorfni mineralni materijal (sekundarni minerali) promjera estica
<2 m; a) kaolinit (Si
4
Al
4
O
10
(OH)
8
, b) montmoriloniti ili smektiti
((OH)
4
Si
8
Al
4
O
20
(H
2
O)n) i c) iliti ili hidratizirani liskuni; slojevite strukture
gljive
jednostavni biljni organizmi bez klorofila izgraeni iz staninih niti poznatih kao
hife koje tvore micelij; mnoge gljive formiraju plodna tijela gljivu; saprofitni ili
parazitni organizmi vani za procese dekompozicije organske tvari tla i proces
humifikacije
gnojiva
materijali koji uneeni u tlo osiguravaju jedno ili vie biljnih hraniva u
raspoloivoj ili lakomobilnoj formi; a) mineralna (sintetska): pojedinana
(duina, fosforna i kalijska) i sloena (mjeana -smjesa pojedinanih i
kompleksna); b) organska (naravna); c) organomineralna i d) bakterijalna; 1)
kruta (prakasta, granulirana, peletirana, trionizirana i dr.), 2) tekua (prave
otopine i suspenzije) i 3) plinovita
gnojivo osnovno
cjelokupna doza P i K gnojiva i jedan dio N gnojiva koja se dodaju pod osnovnu
obradu tla kako bi se gnojivo jednakomjerno rasporedilo po cijeloj dubini
najveeg rasprostiranja gnojiva
gnojivo startno
relativno mala koliina gnojiva primjenjena zajedno sa sjetvom ili priblino u
vrijeme sjetve s namjerom ubrzanja ranog porasta usjeva
gnojivo za prihranu
relativno mala koliina gnojiva primjenjena tijekom ranih faza vegetacije (zima
ili proljee) koja sadre u tlu lakopokretljive mineralne oblike hraniva, kod
usjeva preteno nitratna ili amonijsko-nitratna; prihrana voa, vinograda i
povra obavlja se na temelju potrebe biljaka tijekom vegetacije i moe initi
jedini ili najvei dio gnojidbe
gnojnica
organsko tekue gnojivo; 0,2% N (0,1-0,5), 0,5% K
2
O (0,3-1,0) i fosfor u
tragovima (0,01% P
2
O
5
)
gnojovka
organsko polutekue gnojivo, tekui stajnjak; govea gnojovka prosjeno sadri
uz 5,5% organske tvari oko 0,4% N, 0,2% P
2
O
5
i 0,5% K
2
O, a svinjska uz 6,0%
organske tvari i 0,6% N, 0,45% P
2
O
5
i 0,25% K
2
O
gram-ekvivalent
stara jedinica za ekvivalentnu masu izraenu u gramima, odnosno onoliko
grama neke tvari koja se moe spojiti ili zamijeniti s 1,008 g vodika ili 8 g kisika;
atomska masa podijeljena s valencijom
granit
magmatska stijena koja sadri kremen, feldspat i razliiti udjel biotita i
muskovita
grauvaka
krupnozrnasta vrsta pjeenjaka sastavljena od kvarca, razliitih koliina
feldspata i fragmenata razliitih stijena
gravitacijska voda
voda koja iz tla slobodno otjee porama pod utjecajem gravitacije; slobodna
voda
habitat stanite; mjesto na kom ive organizmi
halofite biljke koje rastu na slanim tlima; tolerantne biljke na soli
halofitna vegetacija vegetacija slanih tala
halogeni elementi
elementi 17 grupe (po starom VII ili VIIA) periodnog sustava (F, Cl, Br, I i At)
koji u vanjskoj ljusci imaju 7 elektrona pa su jednovalentni anioni izrazito
elektronegativni, s metalima daju soli halogenide, reaktivnost im opada s
porastom atomske mase
10
halomorfna tla
tla koja sadre znaajan udjel topivih soli; a) solonaci ili akutno zaslanjena tla
s >1% kloridno-sulfatnih soli ili >0,7% sodnih soli; b) soloneci ili alkalijska tla s
>15% Na+ iona vezanih na adsorpcijski kompleks tla
hematit
mineral eljeza Fe
2
O
3
, stijene boji crveno, lako se troi i prelazi u magnetit i
limonit
heterotrofni
organizmi,
heterotrofi
organizmi koji se opskrbljuju energijom razlaui organsku tvar
hidratacija
(solvatacija)
opi pojam za vezanje vode na estice tvari razliitim fizikalno-kemijskim silama;
adsorpcija vode na elektriki nabijene estice (ione, molekule, koloidne micele)
ili povrine
hidrati spojevi kristaliziranih soli s vodom, npr. CuSO
4
5H
2
O
hidrauliki
konduktivitet ili
hidraulika
propusnost tla
mjera propusnosti tla za vodu (cm/d); otpor tla provoenju vode srazmjeran
razlici potencijala vlanosti tla; 0,15 cm/d za teku glinu do ~120 cm/d za grubi
pijesak
hidrina tla
tla vei dio vegetacijskog perioda saturirana vodom; tla pod hidrofitnom
vegetacijom; nepogodna anaerobna tla
hidridi spojevi elemenata s vodikom (solni NaH, metalni TiH
3
ili kovalentni AlH
3
)
hidrofilan koji se vee s vodom ili ima jak afinitet prema vodi; suprotno je hidrofoban
hidrogenizacija
specifina transformacija tla u anaerobnim uvjetima uz redukciju eljeza i tvorbu
spojeva plavkaste do zelenkaste boje sa ukasto-smeim mrljama ili bez njih
(oglejavanje) i tvorbu akvatinog humusa
hidroliza
dekompozicija tvari u reakciji s vodom, kiselinama ili luinama, disocijacija
vodotopljivih soli; katalitika koverzija kroba do glukoze; u tlu je to proces koji
uzrokuje zamjenu H
+
za katione
hidrologija znanstvena disciplina koja prouava svojstva, preraspodjelu i kretanje vode
hidroloki ciklus
Kruenje vode u prirodi obuhvaa: a) evaporaciju, b) transpiraciju, c)
kondenzaciju, d) precipitaciju, e) povrinsko otjecanje (runoff), f) perkolaciju i
g) razinu podzemne vode
hidromal primjena vode za premaz povrine tla malnom emulzijom
hidromorfna tla
tla nastala u prisustvu suvika vode; odjel tala koja su karakterizirana
povremenim ili stalnim suficitnim vlaenjem dijela profila ili cijelog soluma
stagnirajuom oborinskom vodom ili dodatnom povrinskom ili/i podzemnom
vodom
hidrosfera
vodeni omota Zemlje; sva voda koja se nalazi na Zemljinoj povrini i u
upljinama litosfere
hidrotermalni
minerali
minerali nastali kristalizacijom iz vrue vode
higroskopan koji upija vlagu iz zraka
higroskopna voda
dio kapilarne vode u tlu ije opne ne prelaze debljinu 15-20 molekula vode
visoke adsorpcije (do 1000 bara); odreuje se suenjem na 1050C i biljkama je
potpuno nedostupna; koliina higroskopne vode u nekom tlu upravo je
proporcionalna njegovoj koloidnoj frakciji, a obrnuto proporcionalna veliini
estica
histosol tla s visokim sadrajem organske tvari iznad stjenovite podloge
holocen period od danas unazad 10000 godina
11
horizont
relativno uniforman sloj materijala u tlu koji je poloen horizontalno,
kontinuirano ili diskontinuirano kroz pedojedinicu a razlikuje se od drugih
horizonata kemijskim, fizikalnim i biolokim svojstvima; sloj tla sa odreenim
svojstvima kao rezultantom zajednikog djelovanja pedogentskih
faktora
hranivo neophodni elementi biljne ishrane; vidi esencijalni elementi
humat efekt
kelatizacija tekih kovina uz sprjeavanje kemijskog vezivanja fosfata (osobito u
kiseloj sredini gdje lako nastaju netopljivi i nepristupani Fe- i Al-fosfati)
humifikacija
dekompozicija svjee organske tvari i mikrobioloka tvorba humusa kroz sintezu
trodimenzionalnih organskih polimera u tlu; viefazan proces koji ukljuuje : a)
predigestivna faza usitnjavanje (gljive, makro i mezofauna) i razlaganje
rezistetnih organskih tvari (celuloza, lignin, hitin i dr.) uz izdvajanje CO2; b)
sinteza plazme tla; c) stabilizacija humusa tvorbom organomineralnog
kompleksa tla
humini
komponente humusa; otapaju se u toploj luini (NaOH); esto se smatraju
reduciranim anhidridima humusnih kiselina
huminske kiseline
komponente humusa; tamno obojene otopine; ekstrahiraju se iz tla luinama; a
taloe se kiselinama u obliku gela; molekularna masa 10000-100000: a
elementarni sastav: C=51-62%, H=2.8-6.6%, O=31-36% i N=3.6-5.5%; jezgre
su cikline i povezane su mostiima tipa -O-, -N=, -NH- ili -CH
2
- na koje su
vezani polimerni ugljikovi lanci kao funkcijske ili reakcijske grupe (COOH, -OH, -
OCH
3
i =CO) koje odreuju karakter veze huminskih kiselina i estica tla
humus
a) "Humus je proizvod ive tvari i njen prirodni izvor, humus je rezerva i
stabilizator organskog ivota na Zemlji" (Vaksman); b) humus je dormantna
snaga tla ili uspavana mo i temelj prirodne plodnosti tla, odnosno izvor energije
i plodnosti "Majke Zemlje"; c) humus je organska tvar koja je u uvjetima nekog
stanita teko razloiva to dovodi do njenog nagomilavanja u tlu
ilimerizacija ispiranje gline iz gornjih horizonata tla u donje
ilovaa
teksturna klasa tla sa priblino podjednakim udjelom estica pijeska, praha i
gline; tlo koje sadri 7-27% gline, 28 -50% praha i do 52% pijeska
iluvijacija
premjetanje i depozicija materijala ispranog iz gornjih horizonata u nie, obino
iz gornje u srednji ili donji horizont; premjetanje materijala moe biti i
lateralno; akumulacija materijala ispranog iz eluvijalnog horizonta , najee
gline, humusa ili seskvi oksida
iluvijalni horizont
(B)
horizont u koji se smjeta materijal ispran iz eluvijalnog horizonta (u vidu
otopine ili suspenzije); horizont akumulacije (nakupljanja) materijala ispranog iz
eluvijalnog horizonta (gline, humusa ili seskvi oksida)
imobilizacija hraniva
suprotan proces mobilizaciji; konverzija anorganskih elemenata u organsku
formu biljaka ili mikroorganizama vremenski ograniena transformacija
bioraspoloivog elementa u nepristupaan oblik
indeks lisnatosti
(LAI)
povrina lia iznad odreene povrine tla
indikatori kvalitete
tla
pojedina, mjerljiva (kvantitativna) ili opisna (kvalitativna) svojstva (kemijska,
fizikalna i bioloka), funkcije ili stanje koje pokazuju produktivnost (plodnost) tla
infiltracija vode brzina prodiranja vode u tlo; IV = oborine - EP u cm/d)
infracrven, infrared
(IR)
dio elektromagnetnog spektra izmeu 0.75 i 1mm
12
infrastruktura
trajne instalacije izgraene za potrebe poljoprivredne (ili neke druge) aktivnosti,
npr. putovi, sustavi za navodnjavanje, skladita i dr.
inokulacija
unos mikroorganizama ili komposta u sirovi materijal za ubrzavanje
dekompozicije organske tvari; bakterizacija sjemena leguminoza kvrinim
bakterijama
interglacijalni period vremenski period izmeu dvije glacijacije
intergradacija tlo koje sadri svojstva dva posebna tipa i genetiki razliita tla
interstadijski period slabo otopljenje unutar jednog glacijalnog perioda
intracelularan unutar stanian
intrazonalno tlo
tlo izvan zonalne klasifikacije tala nastalo pod utjecajem lokalnih faktora, npr.
topografije i matinog materijala
ioni
elektrini nabijeni atomi ili molekule, nastaju u otopinama kao posljedica
elektrolitike disocijacije
ionska veza
kemijska veza koja nastaje uz primanje ili gubljenje elektrona kod spajanja
suprotno nabijenih iona npr. NaCl
ionski aktivitet
efektivna koncentracija pojedinih iona; izraava se analogno potencijalu iona
(pCa, pNa)
irigacija navodnjavanje; namjerno unoenje vode u tlo
ispiranje
ispiranje elemenata ishrane iz oraninog sloja do razine podzemne vode;
ispiranje topljivih dijelova tla u otopini ili suspenziji
izmjenjivi kation
kation vezan na KIK koji se moe zamjeniti s drugim kationom/kationima u
ekvivalentnom iznosu (2K
+
Ca
2+
)
izomerija postojanje dva ili vie spojeva iste empirijske formule i mase
izomorfija postojanje dvije ili vie kemijskih tvari iste kristalne strukture
izomorfna zamjena
zamjena atoma u kristalnoj reetci glinenih minerala nekim drugim, slinog
promjera, nie valence, bez promjene strukture minerala, ali uz promjenu
naboja
izotopi
identini kemijski elementi koji se razlikuju jedino brojem neutrona, imaju
jednaka kemijska svojstva i jednak broj elektrona
izotropan
indetian u svim smjerovima; nevidljiv u polariziranom svjetlu; suprotno je
anizotropan
jednogodinje biljke biljke iji je kompletan ivotni ciklus unutar jedne godine
jezerski depozit materijal deponiran jezerskom vodom
kalcifikacija
a) prirodan proces tvorbe kalcijskih minerala u tlu; b) akumulacija kalcija u
ivotinjskim ili biljnim tkivima
kalcij-cijanamid mineralno gnojivo CaCN
2
; 18-22% N
kalcit
kristalni CaCO
3
(kristalizira u heksagonalnom sustavu; glavni tipovi kristala u tlu
su zupast, prizmatini, nodularni, vlaknasto granularni i kompaktni), sastojak
vapnenca, mramora, vapnenakih pjeenjaka i lapora
kalcizacija
vapnjenje; unoenje u tlo materijala koji sadri dosta kalcija u svrhu podizanja
pH
kalie (Caliche)
horizont cementiran uslijed depozicije CaCO
3
(obino dublje u tlu, ali moe
nastati i povrinskom erozijom)
kalij-nitrat kompleksno mineralno gnojivo KNO
3
; 46.5% K
2
O i 14% N
kalijska gnojiva kalij-klorid (60% K
2
O); kalij-sulfat (50% K
2
O)
kambian
podpovrinski horizont, crvenkste ili raste boje, s viim sadrajem gline (mjesto
argilosinteze)

13
kamen odlomljeni dio stijene
KAN mineralno gnojivo vapnenasto-amonijski-nitrat - NH
4
NO
3
+ CaCO
3
; 27% N
kapacitet tla za
raspoloivu vodu
teinski postotak vode tla raspoloiv za usvajanje korijenom; PVK TU (vlanost
kod poljskog vodnog kapaciteta umanjena za vlanost toke uvenua)
kapilarna voda
(vlaga)
koliina vode koju tlo moe zadrati nakon ocjeivanja suvine vode. Dri se u
tlu adhezijskim i povrinskim silama kao film oko estica tla i popunjava kapilare
kapilarni uspon kretanje vode kroz kapilare navie uvjetovano kohezionim i adhezionim silama
kapilarnost svojstvo (kvalitet) tla koje doputa kretanje vlage u tlu kroz fine pore
karbonatna kiselina
ugljina kiselina H
2
CO
3
, slaba kiselina koja se odmah raspada na vodu i ugljini
dioksid, soli su karbonati i hidrokarbonati
karbonatna tla
tla koja sadre CaCO
3
ili CaCO
3
MgCO
3
u tolikoj koliini da se to moe utvrditi
kapanjem 10% HCl (um)
kartiranje tla,
pedoloko kartiranje
znanstveno-struna inventarizacija tala i sistematizacija jedinica tala ili zemljita
kartografska
jedinica
homogena povrina oznaena/omeena na karti (ili jedan tip tla)
katabolizam
fizioloki procesi ukljueni u razgradnju organske tvari i povezani s
oslobaanjem energije
kation ion ukupno pozitivnog naboja
kelati (chelate)
organometalni kompleksni spojevi; biogeni metali u bioraspoloivom obliku koji
se mogu primjenjivati u ishrani bilja preko lista ili korijena
kelati, helati, elati
organometalni molekularni kompleksni spojevi u tlu; kompleksni heterociklini
spojevi s metalima, organska komponenta je ligand
kemigacija
primjena gnojiva, insekticida, fungicida, nematocida i herbicida kroz sustav za
navodnjavanje
kemijska potreba
kisika (KPK)
koliina kisika ekvivalentna dijelu organske tvari koja je podlona oksidaciji
jakim kemijskim oksidansom
kemijski vezana
voda
voda ugraena u razliite hidratizirane kemijske spojeve tla i nije raspoloiva za
usvajanje
kemisorpcija,
kemosorpcija
adsorpcija plinovite ili otopljene tvari na povrini adsorbenta uz kemijsku
reakciju
kemoautotrofi
organizmi koji svoje energetske potrebe zadovoljavaju oksidacijom ili redukcijom
razliitih anorganskih spojeva, a C uzimaju iz CO
2
kemoheterotrofi
organizmi koji svoje energetske potrebe zadovoljavaju oksidacijom organske
tvari
kemohidratacija
polarno (na temelju elektrinog potencijala) vezanje vode; egzoterman proces
pri kojem se oslobaa toplina (~8,5 kJ/mol vode)
kemotaksija
kretanje ivih organizama u pravcu odreenog kemijskog spoja (pozitivna) ili
suprotno (negativna)
KIK (CEC = cation
exchange capacity)
ukupan potencijal tla za adsorpciju kationa; kationski izmjenjivaki kapacitet tla;
izraava se u meqv/100g tla (cmol/kg tla), a iznos mu je proporcionalan
sadraju gline i humusa u tlu; visok KIK korespondira s visokom moi vezivanja
metala
kisela tla tla iji je pH<6.5
kiselina
spojevi s jednim (jednobazine) ili vie atoma vodika (viebazine) koji se mogu
zamjenjivati s atomima metala pri emu nastaju soli; jake kiseline u vodi
potpuno disociraju (kloridna, nitratna, sulfatna)
14
klasifikacija tala
dogovorna sistematizacija tala u grupe ili kategorije prema njihovim svojstvima;
postupak sistematskog grupiranja i razvrstavanja pojedinih tala prema
morfolokim, kemijskim i fizikalnim znaajkama; pedotaksonomija ili sistematika
tala
klimaks vegetacija biljna zajednica u ravnotei s okoliem, poslijednji stadij sukcesije
klimaks vegetacija
prirodni ekosustav iji se sastav vrsta znaajno ne mjenja u duljem vremenskom
periodu (200-500 god.); zreo ekosustav
klimat
prosjeni vremenski uvjeti nekog podruja u duem razdoblju (najee vie od
70 godina)
kloridi soli kloridne (solne) kiseline, s metalima gradi soli kloride
kloroza
svijetla boja lia ili dijelova lista uslijed nedostatka klorofila (simptom
nedostatka esencijalnih elemenata)
kohezija privlana sila izmeu razliitih spojeva ili molekula (krutih ili tekuih)
koloidi
disperzni dvofazni ili polifazni sustavi u kojima krutu fazu predstavljaju vrlo fine
estice (<2 m) suspendirane u tekui medij; koloidna otopina je sol, a
koagulirana forma gel
koloidna frakcija tla ine ju sekundarni minerali (glina) i humus
koluvij
zemljini materijal s ili bez fragmenata stijena koji se nagomilava na dnu nagiba
uslijed gravitacije
komensalizam
ekoloki izraz za odnos organizama u kojem jedan ima koristi, a drugi nema niti
tete, niti koristi
kompeticija
borba dvije vrste organizama za isti ekoloki faktor, npr. element ishrane,
svjetlost i dr.
kompost
razloeni biljni i ivotinjski ostaci do stabilne organske forme, ponekad
pomijeani s mineralnim gnojivima; C:N omjer je tipino 10:1
kompostiranje
biodegradacija razliitih krutih organskih ostataka, obino aerobna i termofilna
koja rezultira stabilnom organskom tvari uz izdvajanje CO2, vode i minerala
kompozitna
struktura
kombinacija nekoliko razliitih tipova tla
kondicioneri tla
aditivi tlu za poboljanje pojedinih svojstava; dodaci tlu za smanjivanje erozije,
poveanje termikih, vododreih, adsorpcijskih i drugih svojstava tla
konduktivitet
elektrina provodljivost tla; mjera topljivih soli u tlu; opi pokazatelj razine
makro- i mikrohraniva u tlu
konglomerat sedimentna stijena sastavljena preteno iz sferinih dijelova/oblutaka
konkrecija
mala, tvrda lokalna koncentracija materijala kao npr. kalcita, gipsa, eljeznog ili
aluminijevog oksida, obino sferina ili subsferina, ali moe biti i nepravilnog
oblika
konsolidacija izraz se obino odnosi na kompaktne ili cementirane stijene
kontaminant kemijski ili fizikalni oneiiva, neistoa u primarnom materijalu
konzistencija
a) stupanj kohezije ili adhezije estica tla; b) otpornost tla na deformaciju ili
buenje
koordinacijska veza
kemijska veza atoma ili atomskih grupa na sredinji atom ili ion pomou glavnih
(kovalentnih) i sporednih ionskih (koordinativnih) valentnih veza
koordinacijski broj broj liganda u kompleksnom spoju
kovalentna veza
veza izmeu dva atoma preko zajednikih parova elektrona, veza izmeu
neutralnih atoma nemetala i u organskim spojevima
15
kraka topografija
neregularna povrina u vapnenakoj regiji s izraenim dolinama i podzemnim
tokovima vode
kremen, kvarc silicij-dioksid SiO
2
; glavni sastojak pijeska
kristali
tvari geometrijski pravilnih oblika kao posljedica pravilnog unutarnjeg poretka
estica (iona, atoma ili molekula); kristalni oblik karakteristian je za minerale
kristalizacija proces tvorbe kristala
kvalitet tla
analitiko-kvantitativna svojstva tla s posebno definiranom vezom na funkcije
kvalitete tla
kvartar
period geolokog vremena nakon tercijara koji ukljuuje pleistocen i holocen
(2.000.000 god. od sadanjosti unazad)
lako tlo tla s grube strukture; tla laka za obradu
lapor
klastina sedimenta stijena promjera zrna <0,002 mm; smjesa gline (25-75%) i
kalcita (rjee dolomita)
laterizacija formiranje laterita ili crvenih i utih tropskih i subtropskih tala
les, prapor
eolski prakasti depozit, potjee iz aridnih regija a nastao je tijekom glacijacija ili
iz aluvijalnih depozita; preteno ukasti ili smekasti prah koji sadri CaCO
3
u
irokom rasponu
lesivaa ili
lesiviranje
eluvijacija peptiziranih estica gline i nastanak argiluvinog horizonta
lignin
necelulozni polisaharid; organska tvar otporna na dekompoziciju; koeficijent
humifikacije >75%
litosfera stjenoviti povrinski Zemljin pokriva debljine 10-70 km
lizimetar aparatura smjetena u tlo za mjerenje perkolacije vode i ispiranja hraniva
magmatske stijene
stijene formirane hlaenjem magme, ukljuujui bazalt i granit; stijene nastale
kristalizacijom magme u unutranjosti litosfere ili lave na njenoj povrini: a)
efuzivne stijene nastale izlijevanjem i hlaenjem lave na povrini Zemljine
kore; b) intruzivne stijene nastale sporom kristalizacijom u unutranjosti
litosfere
magmatski nastao iz magme ili lave; vidi eruptivno stijenje
makroelementi
C, O, H, N, P, K, S, Ca, Mg i Fe; koncentracija se izraava u postotku na suhu
biljnu tvar (>0.1%)
makrofauna
organizmi koji ive u tlu, duljine izmeu 2 i 20 mm (dulji od 20mm ponekad se
nazivaju megafauna)
makropore pore >100m u promjeru
mal
smjesa usitnjenog mineralnog i organskog materijala nastala uglavnom
djelovanjem gujavica
mal (mulch)
poseban povrinski horizont/presvlaka iz prirodnog anorganskog ili organskog,
odnosno sintetskog materijala; prikladan privremeni zatitni sloj iznad tla s
namjenom poboljanja mikroklimatskih uvjeta, sprjeavanja erozije, smanjivanja
evaporacije, kontrole korova i dr.
maliranje postavljanje mala na povrinu tla
management
hraniva
upravljanje koliinom, izvorima, mjestom primjene, oblikom i vremenom
aplikacije biljnih hraniva i promjenama u tlu
MAP
kompleksno mineralno gnojivo (mono-amonij fosfat = NH
4
H
2
PO
4
) formulacije
12:52:0
matini supstrat
a) izvorno stanje tla; b) relativno nepromijenjen materijal iz kojeg se formiraju
gornji horizonti tla; c) rastresit nepovezan materijal od kojeg je nastao solum
tijekom pedogenetskih procesa
16
matriks
fini materijal (openito <2m) koji ini kontinuiranu fazu obuhvaajui grublji
materijal i/ili popunjava pore; povezujui materijal; osnovna supstanca neega
mazotine mrlje razliite boje i oblika nastale u tlu pod uvjetima djelimine anaerobioze
mehanika,
teksturna ili
granulometrijska
analiza tla
analitika metoda odreivanja masenog udjela pojedinih frakcija mehanikih
(teksturnih) elemenata u tlu
mehaniki element
(estica) tla
svaka zasebna estica vrste faze tla: 1) skelet (ljunak i kamen promjera >2
mm); 2) krupni i sitni pijesak, 3) prah i 4) glina
metabolizam
zbir svih biokemijskih reakcija stanice ili cijelog organizma ukljuujui
katabolizam (oslobaanje energije razlaganjem molekula) i anabolizam (sinteza
sloenih molekula i protoplazme)
metalna veza
veza izmeu atoma metala koja rezultira kristalnom reetkom pravilno
razmjetenih iona i atoma izmeu kojih se kreu slobodni elektroni zbog ega su
metali vodii struje
metamorfne stijene
magmatske, sedimentne ili druge metamorfne stijene promijenjene djelovanjem
temperature i/ili visokog tlaka
mezofauna mali organizmi tla, npr. crvi i insekti, duljine 100m do 1mm
micelij vegetativno tijelo mnogih gljiva u tlu, hife
mikoriza
simbiotska zajednica gljiva i viih biljaka u kojoj su hife gljiva invandirane u
korijen i potpomau usvajanje vode i hraniva; 1) infektivna (a) endomikoriza ili
VAM -vesicular-arbuscular mycorrhiza i b) ektomikoriza) i 2) neinfektivna
mikoriza
mikovirus virusi koji izazivaju infekciju gljiva
mikrobioloki povezano s mikroorganizmima
mikroklimat klimat vrlo malog podruja
mikrolementi
B, Mn, Zn, Cu, Mo, Cl i Ni; koncentracija se izraava u mg/kg (ppm) na suhu
biljnu tvar (<0.1% ili 100mgkg
-1
)
mikroorganizmi,
mikrofauna
mali ivotinjski organizmi vidljivi mikroskopom (protozoe, nematode i dr.) duljine
izmeu 1m i 100m (organizmi krai od 1m, uglavnom visrusi, ponekad se
oznaavaju kao nanofauna)
mikroorganizmi,
mikroflora
mali biljni organizmi vidljivi mikroskopom (alge, gljive, bakterije i dr.), duljine
izmeu 1m i 100m
mikropore pore 5-30m u promjeru
mikroreljef male razlike u reljefu kad je elevacijska razlika manja od 2m
miliekvivalent
(meqv)
tisuiti dio ekvivalentne mase; cmol/kg
minerali
prirodni sastojci od kojih je izgraena vrsta Zemljina kora, fizikalno i kemijski
homogeni pa im se sastav moe izraziti kemijskom formulom, a odlikuju se
pravilnom unutranjom graom
mineralizacija
stupnjevana enzimatska konverzija organske tvari uz oslobaanje mineralnih
elemenata ishrane; faze: a) aminizacija (Organska tvar R-NH
2
+ CO
2
+
produkti razlaganja + energija); b) amonifikacija (R-NH
2
+ H
2
O NH
3
+ ROH
+ energija); c) nitrifikacija (2NH
4
+
+ 4O
2
2NO
3
-
+ 2H
2
O + 4H
+
)
mineralni N duik u anorganskoj formi, obino NO
3
-
i NH
4
+

mineralno tlo tlo iz preteito mineralnog materijala
mineralogija
znanstvena disciplina koja istrauje minerale, njihov kemijski sastav, strukturna i
fizikalno-mehanika svojstva, oblik, unutranju grau i nain tvorbe
17
mobilizacija hraniva
svi procesi koji uzrokuju prijelaz nepristupanih u raspoloive (pokretljive) oblike
hraniva
moder
tip dekompozicije organske tvari i tvorba humusa koja rezultira nekompletnom
humifikacijom u uvjetima dobre aeracije
molekularna
genetika
znanstvena disciplina koja prouava tok i regulaciju enetskih informacija izmeu
DNA, RNA i proteinskih molekula
molekulska veza
veza izmeu polarnih molekula (dipola) pravilno razmjetenih u prostoru,
neutralne molekule veu se van der Waalsovim silama
monokultura sjetva istog usjeva u viegodinjem razdoblju na istoj povrini
monolit tla vertikalna sekcija kroz tlo uvrena smolom na podlogu za prikazivanje
mor
povrinski organski materijal kisele pH reakcije nastao akumulacijom lia u
umi
mramorizacija
raste ili sive zone u pedolokom horizontu nastale pod utjecajem promjene
oksido-redukcije
mucilage, mucigel
korijenske elatinozne izluevine vee molekularne; polisaharidi, poliuronske
kiseline (20-50%) i ektoenzimi (kisela fosfataza, polifenol oksidaza i dr.
mutagen svaki agens ili proces koji izaziva mutacije
mutualizam ekoloki izraz za pravu simbiozu (oba organizma od zajednice imaju korist)
nekonsolidiran rastresiti; sipki, nestvrdnuti sedimenti
nekroza
pojava mrtvih dijelova lia ili drugih dijelova biljke kao posljedica manjka ili
suvika elemenata ishrane
nematode izdueni, cilindrini nesegmentirani crvi, esto paraziti biljaka, ivotinja i ljudi
nepolarne molekule hidrofobne molekule (odbijaju vodu), molekule teko topljive u vodi
nepristupana
hraniva
biljna hraniva koja se nalaze u tlu ali ih biljke ne mogu usvojiti; lako ili teko
mobilne rezerve hraniva u tlu
nepristupana voda
voda u tlu adsorbirana silom koja ne doputa usvajanje (higroskopna voda) ili
kemijski vezana voda
neutralizam ekoliki izraz u kojem ivi organizmi nemaju koristi jedan od drugog
neutralno tlo tlo iji je pH 6.5-7.3
nia funkcionalna veza izmeu pojedinog organizma i stanita
nitratna redukcija bioloka redukcija nitrata do amonijaka u biljkama i mikrorganizmima
nitrifikacija mikrobioloka oksidacija amonijaka u tlu do nitrata; vidi mineralizacija
nitrofoske
kompleksna gnojiva dobijena postupkom razlaganja sirovih fosfata duinom
kiselinom; opa formula: NH
4
NO
3
+CaHPO
4
+KCl NPK (nitrofoska)
nitrogenaza enzimsi kompleks potreban za bioloku fiksaciju N
2
18
nodule nakupine bakterija roda Rhizobium na korijenu leguminoza
norveka salitra mineralno gnojivo kalcij-nitrat, Ca(NO
3
)
2
; 13-16% N
obligatan obavezan; biogen ili faktor bez kojeg je nemogu ivot
obligatno aerobni
organizmi
organizmi koji za ivot zahtjevaju prisustvo kisika
obligatno anaerobni
organizmi
organizmi koji za ivot zahtjevaju odsustvo kisika
obradivo tlo poljoprivredno tlo koje se obrauje oranjem do dubine najmanje 20-30 cm
odron pomak vee koliine tla ili stijenja niz nagib
odrivo koritenje
tla (Sustainable land
use)
nain koritenja tla s ciljem ouvanja ili poveanja njegovog produktivnog
kapaciteta (plodnosti)
oglejavanje
redukcija eljeza u anaerobnoj sredini uz nastanak sive ili plave boje; uvjeti u tlu
koji rezultiraju gleizacijom koja se manifestira prisustvom neutralno sivom,
plavkastom ili zelenkastom bojom horizonta ili pojavom takvih povrina (mrlja ili
crta)
oksidacija
proces u kojem dolazi do oslobaanja energije uz uklanjanje elektrona iz tvari; u
ivim organizmima openito se uklanja vodik (ponekad uz spajanje s kisikom);
kemijski i/ili bioloki proces vezanja ugljika i kisika uz nastanak CO
2

oksidacijski broj
oksidacijski stupanj, oksidacijsko stanje; broj elektrona koji treba dodati ili
oduzeti da se element vrati u elementarno stanje, npr. u CaCl
2
za Ca = +2, a za
Cl = -1
oksidoredukcija
reakcija u kojoj je oksidacija jedne tvari (gubitak elektrona) vezana za
istovremenu redukciju druge (prijem elktrona)
oksidoredukcijski
uvjeti
vidi redoks potencijal tla; Eh+300 mV (aerobna respiracija), Eh=+100 do
+300 mV (fakultativna aerobna respiracija, redukcija nitrata i Mn
4+
), Eh=100 do
+100 mV (fakultativna anaerobna respiracija, redukcija Fe
3+
), Eh=200 do -100
mV (anaerobna respiracija, redukcija sulfata) i Eh<=-200 mV (anaerobna
respiracija, nastanak metana).
operon genski klaster (gen) ija je ekspresija kontrolirana jednim operatorom
organska tla
tlo iji je predominantan sastav organska tvar; obino se misli na tresetita; vidi
histosol
organska tvar
openito dio tla koji ukljuuje ivu i mrtvu mikrofloru i mikrofaunu, djelimino
razgraene dijelove biljnog i ivotinjskog tkiva i humus; ugljikovi spojevi u tlu
(iskljuujui karbonate); primarno sadraj humusa u tlu
organski tvar koja ukljuuje vezu izmeu dva ili vie ugljikovih atoma
organski duik duik u organskoj tvari
organski
kontaminant
(oneiiva)
sintetski organski ostaci u tlu (pesticidi, poliklorirani bifenili=PCB, i dr.)
osmotski potencijal dio ukupnog potencijala vode tla ovisan od koncentracije otopljene tvari
19
osmotski tlak (OT)
vodene faze tla
ovisi od koncentracije iona u vodenoj fazi tla (prosjeno 100 do 1000 ppm),
prosjeno 0.34 bar; OT
bar
= 0.36EC (dS/m); hranjive otopine u hidroponima
imaju OT izmeu 0.5 i 1.5 bar
osmoza
prolazak (difuzija) vode kroz polupropusnu (semipermeabilnu) mebranu u cilju
izjednaavanja koncentracije otopine
paleo-tla
tla prekrivena mlaim sedimentima (najee u pleistocenu ili holocenu), to je
usporilo ili potpuno zaustavilo dalji razvitak tla
parazitizam
ekoloki izraz za odnos dva organizma u kojem jedan ivi na raun drugoga (u
organizmu ili na njemu te uzima od njega metabolite)
patogen
organizam, veinom mikroorganizam ukljuujui viruse, bakterije, gljive i druge
ivotinjske parazite i protozoe, sposoban za infekciju i izazivanje bolesti
domaina
PCB
poliklorirani bifenili; klasa kloriranih aromatskih hidrokarbonata termiki i
kemijski vrlo stabilnih i dokazano karcinogeni
ped,
makrostrukturni
jednostavni, pojedinani, granularni ili prizmatini agregat tla
pedogenetski
procesi
skup svih transformacija i premjetanja mineralne i organske tvari, te energije u
procesu nastanka tla (soluma), a zatim daljnjim odvijanjem u tlu upravljaju
njegovom evolucijom
pedogeneza prirodan proces nastanka tla
pedologija znanost o tlu; tloznanstvo; ukljuuje sastav, distribuciju i genezu tla
pedoloka karta tla
geografska karta koja pokazuje tipove tla i/ili druge podatke o tlu koji
korespondiraju s tipom tla; detaljna (1:10000 do 1:25000) itd.
pedoloki profil presijek tla kroz sve horizonte sve do matinog supstrata
pedosfera dio Zemljine kore u kojem se odvijaju pedogenestki procesi (nastanak tla)
pedoturbacija bioloko i fizikalno mijeanje, odnosno homogeniziranje tla
peptizacija prijelaz koloida iz stanja gela u stanje sola, u tlu uz raspadanje agregata tla
perenijalan rast koji se nastavlja iz godine u godinu; viegodinji rast
perkolacija potpuna infiltracija, prolazak vode kroz pore tla do razine podzemne vode
perkolacija vertikalno ili lateralno premjetanje vode kroz tlo do razine podzemne vode
permeabilno propusno; tlo kroz koje lako prodire korijen
perzistentna tvar
tvar koja se teko razgrauje; tvar iji su ostaci u prirodnom okruenju u duem
periodu prisutni/aktivni
pH
negativan dekadski logaritam aktiviteta H iona u otopini (pH = -log[H
+
]);
stupanj kiselosti ili alkalnosti tla u granicama 2-10
pijesak mineralni dio tla promjera estica 2-0,02 mm (USDA 2,0-0,05mm)
pirogeni minerali svi minerali koji kristaliziraju iz lave, odnosno magme
pjeenjak vezana, preteno slojevita klastina stijena nastala cementacijom pijeska
plagioklimaks
biljna zajednica koja se odrava kontinuirano uslijed specifinog antropogenog
djelovanja (npr. panjaci, poarita)
plan managementa
hranivima
odnosi se na management organskim gnojivima, a primjenjuje se s ciljem
minimiziranja neeljenih efekata gnojidbe na okoli, optimizacije produkcije i
poveanja profita jednog poljoprivrednog gospodarstva ili itave regije
plastinost
vlano ili suho tlo koje se moe svinuti bez prijeloma; sposobnost tla za
modeliranjem (deformacijama) bez lomljenja
20
plazma tla ili krv
tla
vodena faza tla nakon razgradnje svjee organske tvari iz koje se sintezom de
nuovo obrazuje plazma tla tekue konzistencije; sadri proteine, soli, druge
razloene organske fragmente i krute estice u vodi (analogno pravoj krvi)
plazmalema
plazmatina stanina membrana lipoproteidske grae, debljine ~10nm; vane
za selektivno usvajanje iona i transfer tvari u tkivima ivih organizama
pleistocen ili diluvij
period nakon pliocena (geoloko razdoblje kvartara); period izmeu 2.000.000
do 10.000 god. prije sadanjosti; u Europi 4 ili 5 perioda intenzivnog zahlaenja
glacijacija, izmeu njih otopljenja - interglacijacije
plodnost tla stanje tla u odnosu na bioraspoloivost esencijalnih elemenata ishrane
pluvial geoloki period s velikim oborinama
pneumatogeni
minerali
minerali nastali kristalizacijom iz plinova i para
podzolizacija
formiranje podzola koje obuhvaa kiselu hidrolizu i destrukciju alumosilikatne
jezgre, stvaranje kelata i migraciju eljeza, aluminija i humusa u iluvijalni
horizont uz nakupljanje silicija u eluvijalnom horizontu
pokorica
redistribucija povrinskih estica uslijed jakih oborina (pljusak) uz nastanak
kompaktnog povrinskog zbijenog sloja
polder
ratarske povrine ili panjaci u Nizozemskoj vraene isuivanjem dijelova mora
ili jezera
polutant proizvod ljudske aktivnosti koji oneiuje okoli (atmosferu, tlo i vodu)
poljski kapacitet
vlanosti
ukupna vlaga preostala u dobro dreniranom tlu nakon njegove saturacije
vodom; retencijski kapacitet tla za vodu; kapilarna voda ili kapilarni kapacitet tla
(33 kPa, odnosno 0,33 bara za glinasto-ilovasta tla, a 10 kPa za pjeskovita tla)
popravke tla restauracija plodnosti jalovina nastalih erozijom, rudokopima ili ienjem tla
pore diskretni prostori u tlu popunjeni zrakom ili vodom
porozitet dio volumena tla ispunjen porama ili veim prazninama; izraava se u postotku
potencijal vode u tlu
(PSI)
negativan tlak vode ili tenzija vlanosti (1 bar = 15 PSI); ista voda ima PSI = 0
povrinsko otjecanje
otjecanje dijela oborinske vode s nagnute povrine koju tlo ne moe upiti
(runoff)
prah
mineralni dio tla (mehaniki element tla) promjera estica 0,02-0,002 mm
(USDA 0,05-0,002mm)
precipitat
mineralno gnojivo CaHPO
4
2H
2
O; sekundarni kalcijev fosfat (kalcij-
hidrogenfosfat); do 40% P
2
O
5
topljivog u 2% limunskoj kiselini
precizno ratarenje
(Precision
agriculture)
moderna biljna proizvodnja koja koristi visoko precizne i znanstvene metode u
biljnoj proizvodnji (kompjuteri, GPS, GIS, daljinski EM senzori za procijenu
pojedinih svojstava tla, mjerenje prinosa kod berbe/etve i dr.)
primarna hraniva,
glavni elementi
ishrane
N, P i K
primarni minerali
a) neizmijenjeni minerali tla, izvorno magmatske stijene; b) svaki mineral koji
ini matinu stijenu ili matini supstrat iz kojeg je nastalo tlo; prosjeno 80%
krute faze tla
prioni proteinske infektivne estice izazivai BSE (kravljeg ludila)
21
produni uinak
gnojiva
djelovanje gnojiva tijekom jedne cijele ili kroz vie vegetacija/godina;
sporodjelujua gnojiva takoer djeluju produno ali na drugaiji nain
(omotaem granula, dodatkom inhibitora mikrobioloke aktivnosti, posebnim
kemijskim postupcima i dr.)
profil
vertikalni presjek tla od povrine do matinog suspstrata ili relativno
nepromijenjenog sloja; slui za utvrivanje endomorfolokih svojstava tla
profil tla
dvodimenzionalna sekcija tla od povrine u dubinu do relativno nepromjenjenog
materijala ili matinog suspstrata
prokarioti primitivni organizmi bez jedarne membrane
protoplast kompletna iva stanica kojoj je uklonjena vanjska (stanina) membrana
protoplazma
ivi sadraj stanice unutar plazmaleme (jedro, citoplazma, organele,
citoplazmatski retikulum)
protozoa
jednostanini, eukariotski mikroorganizmi (npr. amebe, flagelati, ciliati) koji se
hrane bakterijama, virusima ili esticama organske tvari
pseudomorf
mineral iji vanjski izgled lii na drugi mineral ili objekt kojim se moe lako
zamijeniti
pseudooglejavanje
specifina tvorba sivih i rastih mikro zona tla koje se izmjenjuju s mazotinama i
eventualno konkrecijama kao rezultat alternacije mokre i vlane faze
stagnirajue vode
pufer
supstanca koja sprjeava brzu promjenu pH tla (ukljuuje glinu, humus,
karbonate i dr.)
putrefakcija
nastanak metana, formaldehida, hidrogen sulfid, fosfina i dr. u tlu u
nepovoljnim uvjetima (suviak vode, anaerobioza) kad su prvi razarai organske
tvari u procesu humifikacije bakterije
rajonizacija podruje ije prirodne odlike pogoduju odreenoj biljnoj proizvodnji
raspoloiva voda
dio vode tla koji moe biti usvojen korijenom biljaka; voda vezana u tlu silom od
1/10 do 15 bara
raspoloivi element
openito: element koji biljke mogu usvojiti iz tla; element koji se nalazi u tlu u
vodotopivoj ili izmjenjivo vezanoj formi, a ujedno je u zoni korijena ili se moe
uskoro premjestiti u nju
razina podzemne
vode
gornja povrina podzemne vode
recentan mlad, nov
recentna tla
tla koja se razvijaju u skladu sa sadanjom konstelacijom (kombinacijom)
pedogenetskih faktora. Po stupnju razvoja mogu biti mlada tla, evolucijski jae
razvijena ili u klimaks stadiju (postignuta dinamika ravnotea u skladu sa
sadanjom konstelacijom faktora)
red tla
U.S. klasifikacija tala sadri 11 redova1) Entisols, 2) Inceptisols, 3) Spodosols,
4) Ultisols, 5) Alfisols, 6) Vertisols, 7) Oxisols, 8) Histosols, 9) Andisols, 10)
Aridosols, and 11) Mollisols.
22
redoks potencijal tla
elektromotorna sila u vodenoj fazi tla; oznaka Eh; u tlu izmeu +700mV
(suviak elektrona, oksidacijski uvjeti) i 300mV (manjak elektrona, redukcijski
uvjeti); redoks potencijal: pE = -log[e
-
];
redukcija
procesi u kojima elementi ili tvari primaju elektrone u kemijskoj reakciji;
potencijal redukcije (vidi Eh) mjeri se u mV
regolit nekonsolidirani povrinski sloj raspadnutih stijena na vrstoj podlozi
reliktna tla
tla sa znaajkama prijanjih konstelacija pedogenetskih faktora i procesa ija su
svojstva vidljiva po profilu, npr. ernozem
respiracija disanje
restriktivni horizont
horizont u tlu koji ograniava vertikalno kretanje vode i zraka ili sprjeava
prodor korijena u tlo
reutilizacija
premjetanje tvari/elemenata ishrane iz starijih u mlae, aktivnije organe biljaka
nakon hidrolize organske tvari (remobilizacija) i transporta do mjesta resinteze
(retranslokacija); pokretljivi (N, P, K, Mg, Cl, Mn) i nepokretljivi elementi (Ca, S,
Fe, Cu, Zn, B, Mo)
rizosfera dio tla koje proima korijen sa specifinom mikrobiolokom populacijom
rotacija usjeva smjena razliitih usjeva na istoj povrini po unaprijed poznatoj smjeni; plodored
sadraj vlage u tlu
masa vode koja se suenjem na 1050C ukloni iz tla; minimalna vlaga tla
potrebna za bioloku aktivnost je 12-15%
salinizacija
pedogenetski proces potpomognut akumulacijom lakotopivih soli u dijelovima
profila tla karakteristian za podruja aridne ili semiaridne klime; nastajanje
zaslanjenih tala (solonak)
saturacija bazama popunjenost KIK-a baznim kationima u postotku
saturirano tlo tlo ije su sve pore kroz cijeli profil ispunjene vodom
sedimentne, talone
stijene
stijene nastale iz sedimenata razliitog stupnja konsolidacije ukljuujuu
pjeenjake, konglomerate, neke vapnence i sl.; stijene nastale taloenjem u
vodi ili na kopnu: a) klastine (mehanike) taloenjem estica pod utjecajem
gravitacije, b) kemijske taloenjem koje je posljedica kemijskih reakcija u vodi
i c) organogene taloenje ostataka ivotinjskih i biljnih organizama
sekundarna hraniva Ca, Mg i S
sekundarni minerali
minerali nastali troenjem primarnih minerala, veinom minerali gline i razliiti
oksidi u tlu; priblino 20% krute faze tla
seskvioksidi
zajedniki amorfni oksidi eljeza i aluminija; oksidi kod kojih je omjer metala i
kisika 1: 1,5 (npr. Fe
2
O
3
ili Al
2
O
3
)
silikati
stijene koje sadre preteno silicij; najznaajnija skupina petrogenih minerala
iju osnovu strukturne grae ine SiO
4
tetraedri, a odlikuju se velikom
tvrdoom, tekom topljivou i taljivou.
simbioza
dva organizma koja zajedno ive na uzajamnu korist, npr. gljive i alge u liaju
(individualni organizmi su simbionti)
simptomi deficita
kloroza i nekroza lia te slab rast biljaka prouzroen nedostatkom esencijalnih
elemenata ishrane; simptomi deficita hraniva ponekad mogu biti zamijenjeni za
simptome suficita
sinergizam
simultana akcija odvojenih procesa koji zajedno imaju vei efekt od zbira
pojedinanih efekata; ekoloki izraz za zajednicu organizama koja komplentarno
djeluje
sirovi humus
nepotpuno humificirana organska tvar koja sadri djelimino razloene
fragmente
23
slano tlo tlo smanjene plodnosti koje sadri dosta topljivih soli
solum
dio tla iznad relativno nepromijenjenog materijala; u pedolokom smislu
ukljuuje sve genetske horizonte tla bez matinog supstrata
sonda alat za uzimanje uzoraka tla (pedoloka, agrokemijska, runa, hidraulika i dr.)
sondiranje
terensko uzorkovanje tla sondom pomou karte (pedoloke ili topografske) ili uz
pomo GPS ureaja
specifina lisna
povrina (SLA)
povrina lia u m
2
kg
-1
njegove suhe tvari
spodini horizont
podpovrinski horizont karakteristian po akumulaciji aluminija (takoer i
eljeza) i organske tvari
stajnjak, stajski
gnoj
smjesa razliito razgraenih vrstih i tekuih izluevina domaih ivotinja i stelje
(prostirke) koja slui za upijanje tekueg dijela; sastav stajskog gnoja ovisi od
vrste domaih ivotinja, nainu njihove ishrane i vrste stelje, pa je kemijski
sastav i uporabna vrijednost stajnjaka vrlo razliita
struktura tla
prostorni raspored teksturnih estica (mehanikih elemenata) tla vidljiv kroz
stupanj i tip agregacije, izgled, veliinu i raspored pora tla
subakvalna
(subhidrina) tla
odjel tala koji obuhvaa pedosferne mase iji postanak i razvoj tee pod plitkim
vodnim pokrivaem stajaica (pliaci jezera, bara i priobalja)
suho ratarenje
biljna proizvodnja u aridnim i semiaridnim uvjetima bez irigacije uz tehnike
konzerviranja vlage u tlu (obrada, mal, kultivacija, uklanjanje korova i dr.)
superfosfat
mineralno gnojivo kalcij-dihidrogenfosfat, Ca(H
2
PO
4
)
2
H
2
O + CaSO
4
; 16-19%
P
2
O
5

ljunak
nevezani klastini sediment izgraen od krupnih zaobljenih fragmenata
(valutica, oblutaka) istog ili razliitog petrografskog sastava
talk ili milovka
prirodni magnezijski silikat Mg
3
(OH)
2
Si
4
O
10
; mineral metamorfnih stijena,
najee u listiastim nakupinama; vatrostalni materijal esto koriten u
papirnoj i kozmetikoj industriji
tekstura;mehaniki
ili granulometrijski
sastav tla
udio pojednih estica (% mase) u grai krute faze tla ovisno o njihovoj veliini
teksturna svojstva
tla
poroznost, sposobnost upijanja (sorptivnost) i provoenja vode (konduktivitet)
teksturni trokut tla 3-fazna skala za determiniranje teksturne grupe tla
tektonski stjenovita struktura nastala pomjeranjem u Zemljinoj kori
terasa
prirodni fenomen ili posebno konstruirana stepenasta povrina nagiba zbog
obrade, sprjeavanja erozije, zadravanja oborina i obrade tla
tercijar geoloki period izemu 75.000.000 i 2.000.000 godine prije sadanjosti
termofilne bakterije bakterije ija je optimalna aktivnost izmeu 45 i 55C.
ternarni kompleks
trojni kompleksi tla koji omoguavaju istovremenu polarnu adsorpciju kationa i
aniona u tlu na dva naina: a) AK-O-M-A + H
+
; b) AK-A-M + OH
-

(AK=adsorptivni kompleks tla; M=metal; A=anion)
teka tla tla s visokim sadrajem gline; tla teka za obradu
teke kovine ili teki
metali
kovine ija je gustoa >5kg/dm
3
; toksini elementi za ljude, ivotinje i biljke
iznad odreene koncentracije ukljuujui Cd, Cu, Cr, Hg, Ni, Pb, Zn
tinjci ili liskuni
minerali magmatskih, metamorfnih i sedimentnih stijena koji se kalaju u tanke
listie (npr. muskovit i biotit)
24
tlo
a) dinamian, polifazan prirodni supstrat biljne ishrane graen iz krute
(mineralni ~95% mase) i organski dio ~5% mase, ~50% zapremine), tekue
(~25%), plinovite (~25%) i ive faze (nekoliko t/ha); b) troina stijena
izmijeana sa organskom tvari i akumulirana na Zemljinoj povrini (geoloka
definicija); c) trodimenzionalno dinamino prirodno tijelo, rastresit sloj Zemljine
povrine, izmijenjen zajednikim djelovanjem pedogenetskih faktora (matini
supstrat, klima, reljef, organizmi, vrijeme i ovjek)
toka trajnog
uvenua
postotak vlage u tlu kod kojeg nastupa nepovratno uvenue biljaka
toka venua
postotak vlage u tlu pri kojem biljka vie ne moe usvajati vodu i vene, ali
dodavanjem vode biljke nastavljaju rast
toksini elementi Cr, Cd, U, Hg, Pb, As i dr.
toksinost nepovoljan bioloki efekt prouzroen otrovima ili drugim tvarima
Tomasfosfat ,
Tomasovo brano
mineralno sporodjelujue fosforno gnojivo kalcij-fosfat (siliko-karnotit:
Ca
5
[SiO
4
(PO
4
)
2
]); 8-14% P
2
O
5
topljivog u 2 % limunskoj kiselini; sadri jo Ca-
silikate, Mn, Cu i druge kovine
transgene biljke
nove biljne vrste ili kultivari dobiveni introdukcijom strane DNA u biljno tkivo iz
kojeg se regeneracijom (kultura tkiva) dobiju biljke koje sadre stranu DNA i
drugaija svojstva (eljena, esto uz neeljena)
translokacija
premjetanje tvari s jedne na drugu lokaciju; premjetanje zemljinog
materijala u otopini ili suspenziji iz jednog u drugi horizont tla
transpiracija
gubitak vodene pare u atmosferu s povrine ivih biljaka koje podlijee regulaciji
(pui)
trijas geoloki period izmeu 190.000.000 i 150.000.000 godine prije sadanjosti
trostruki
superfosfat, tripleks
mineralno gnojivo kalcij-dihidrogenfosfat bez gipsa, Ca(H
2
PO
4
)
2
H
2
O; 42-48%
P
2
O
5

UAN
mineralno gnojivo urea + NH
4
NO
3
+ voda, tekue duino gnojivo s 300.5% N
i pH7
ubrzana erozija erozija ubrzana ljudskim djelovanjem
ukupni vodni
potencijal tla
suma matriks, osmotskog, hidrostatskog, pneumatskog i gravitacijskog
potencijala (prva dva su najvanija)
ultramikropore pore iji je promjer <5m
urea mineralno gnojivo CO(NH
2
)
2
; 46% N
vapnena ili
karbonatna tla
tla koja sadre dosta CaCO
3
pa tretman s HCl izaziva burno izdvajanje CO
2

vapno kalcijev hidroksid (Ca(OH)
2
)
vegetacijski period
dio godine kad je temperatura tla iznad bioloke nule to omoguava rast
biljaka (>4C)
vektor ivotinja ili insekt prijenosnik organizama koji izazivaju bolest
vermikultura kompostiranje uz pomo zemljinih crvi pod uglavnom aerobnim uvjetima
volatizacija plinoviti gubitak tvari u atmosferu
volumna gustoa ()
masa prirodnog tla po jedinici zapremine (gcm-
3
); masa suhog tla u prirodnom
stanju po jedinici volumena (gcm
-3
)
vrednovanje
zemljita
(bonitiranje)
ocjenjivanje pogodnosti zemljita za odreenu namjenu (Land evaluation) na
temelju veeg broja indikatora pogodnosti (klimatskih, pedolokih,
agrokemijskih, hidrolokih i dr.)
zaslanjivanje proces akumulacije soli u tlu
25
zbijanje
porast volumne gustoe tla kao posljedica mehanikih sila (np. gaenja
traktorom)
zdravlje tla
Kapacitet specifinih funkcija tla unutar prirodnog ili ogranieno ureenog
ekosustava koji podrava biljnu i animalnu produkciju, odrava ili poveava
kvalitet vode i zraka i potpomae zdravlje i stanovanje ljudi (SSSA)
zemljina svojstva
pojedina svojstva (atributi) tla koja mogu biti jednostavna (npr. pH) ili sloena
(npr. retencijski kapacitet tla za vodu), a moraju biti mjerljiva (analizom,
daljinskim mjerenjem i sl.) ili predvidljiva (npr. terenskim istraivanjem,
proraunima itd.)
zemljite
geodetsko-tehniki ekvivalent za tlo; obuhvaa vegetaciju, geoloko/orografsku,
hidrololoku i klimatsku osnovu nekog podruja; iri pojam od tla koje
podrazumjeva samo supstrat biljne ishrane
zemnoalkalne
kovine,
zemnoalkalni metali
elementi II-A grupe periodnog sustava (Be, Mg, Ca, Sr, Ba i Ra), dvovalentni
kationi (oksidacijski broj +2), postojaniji i manje reaktivni od alkalnih metala ali
u prirodi se nalaze samo u obliku spojeva, hidroksidi zemnoalkalnih metala
topljivih u u vodi (izuzev berilijevih), ali slabije od alkalnih metala
zeoliti
Na ili Ca-alumosilikati (rjee Ba, Sr i K-alumosilikati) vrlo velike adsorpcijske
sposobnosti, primjenjuju se kao ionski izmjenjivai, kondicioneri tla za
poveanje sorpcijske moi tla, dodatak stelji za vezivanje amonijaka, proiivai
otpadnih i kanalizacijskih voda, te radioaktivnog otpada, za ienje dimnih
plinova; za industrijske potrebe koristi se sintetiki zeolit permutit
zreo kompost, zreo
stajnjak
stabilan dobro fermentirani kompost/stajnjak; stajnjak ili kompost niskog
sadraja ugljika i visokog sadraja bioraspoloivih hraniva

Robert B. Harrison (1997): Soils Glossary, University of Washington, Seattle, WA 98195 Michael Haseltine
(1997):Glossary of Terms Relating to Soils, The International Arid Lands Consortium Susan Allender-
Hagedorn and Charles Hagedorn (?): An Agricultural and Environmental Biotechnology Annotated
Dictionary Grli Lj. (1992.): Mali kemijski rijenik, Naprijed, Zagreb
Vukadinovi V. i Lonari Z. (1997.): Ishrana bilja, Poljoprivredni fakultet u Osijeku