Você está na página 1de 180

Coleccin dirigida por JOS MANUEL SNCHEZ RON

Versin castellana de
MERCEDES GARCA y
RODOLFO HERNNDEZ
Quedan rigurosamente prohibidas, sin la autorizacin escrita
de los titulares del Copyright, bajo las sanciones establecidas
en las leyes, la reproduccin total o parcial de esta obra
por cualquier medio o procedimiento, comprendidas la reprografa
y el tratamiento informtico, y la distribucin ele ejemplares de
ella, mediante alquiler o prstamo pblico.
Primera edicin: noviembre 1996
Ttulo original: Writings on Physics al/(/ fhilosophy
Springcr Vcrlag Berln Heidelberg 1994
Ilustracin de portada, Brad Holland, 1996
De la traduccin, Mercedes Garca y Rodolfo Herndez
De la traduccin de los textos de Pauli en alemn, Concha Roldn
De la versin castellana, Editorial Debate, S.A.,
O'Donnell, 19, 2X009 Madrid
I.S.B.N.: X4-XJ06-031-0
Depsito legal: M.20.X8X-1996
Compuesto en VERSAL A. G., S.L.
Impreso en Unigraf, Arroyomolinos, Mstoles (Madrid)
Impreso en Espaa (Printed in Spain)

YJun uuI
LSCRITOSSOBRL
FSICAYFILOSOFA
LdIadOpOr
Charcs Lnz ar VOnccnn
Wlllg Prw!i (1900-1958)
Foto hecha en 1 953 en Zuri ch, en su nomi naci n como miembro
extranjero de l Royal Society
SUIAR!
Wo(g Pauli (1 900-1958). Una introduccin biogrrca
Char|esI Lnz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
WOLFGANG PAULI
l. Iateria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2. L|signi |cado||os|code|aideadecomp|ementariedad 39
3. lrooaoi|idadyHsica. . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4. Ln e|sesentaaniversariodeie|sBohr............................ 57
5. Contrioucionesc|eSommerle|da|ateorlacuntica . . . . . . . . . . . . . 69
6. Ano|dSommerle|d"!" ....... .... ... . . . .. ........ ..... .. . . . .. . ..... .... .... 83
7. Rydoergye|sistemaperidicode|ose|ementos . . . . . . . . . . . . . . 87
8. lau|Lhrenlest"!" .............................................................. 93
9. ContrioucindeLinsteina|ateorlacuintica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 01
1 0. Lspacio,tiempoycausa|idadenlsicamoderna . . . . . . .. . . . . . . . 115
11. Lateorlac|e|are|atividady|aciencia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12. lmpresionessooreA|oertLinstei n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
13. A|oertLinsteinye|desarro| | ode|alsica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
14. Jeorlayexperimento...................................................... 153
15. Fenmenoyrea|idadlsica.............................................. 157
16. Cienciaypensamientooccidenta|................................... 169
17. ldeasde|inconscientedesdee|puntod evistade|aciencia
natura|yde| aepistemo|ogla .. ... . .......... ....... .. ...... ... . . . ..... 18 5
18. lri ncipiodeexc| usinymecnicacu.intica. . . . . . . . . . . . . . & . . . . . . 207
19. Lavio|acinde|assimetrlasde reHexinen |as |eyesde| a
Hsicaatnica .................................................................. 229
20. Acercade|aanteriory|am.|srecientehistoriade|neutrinoo . . 243
21. Lai nHuenciac|e|asideasarquetlpicasen|asteorlascientl-
|casdelep|er. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
|ndiceonomstico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . 355
Wolfgang Pauli
,Juu-J58)
Una introduccin biogrfca. Charles P Enz
l. La familia
|acooW lasche|es,aoue|ode\o| lganglau| i , hao|ahereda-
dodesulami | i auna| i orer|aenlragaquec|convirtienprspero
negocioyque|epermitiadquirirunacasaen |al|azade|aCi u-
dadVi ej a, que. curi osamente, hao| asi doconanteri ori dadun
conventode|a ongregacinde| osla|es.|acoolasche|esperte-
nec|aa|acomtinidadj ud|adelraga,ycomomiemoromsanti -
guoyrespetad:de| aconocidasi nagogaCitanahao|apresidido
|a conhrmacon (brtr mitzvah) deFranzKa.a,cuyalami | ia
tamoicnviv|a.n |a l| azade |a Ci udadVieja. L| hij ode|acooy
padre de\o| lg+ng,\o| lgang|oseph, nacien lragae| 11 c|e
septiemorede1869 yestudimedicinaen| aUniversidadCar|os
a|mismotiempoqueLudvig,hij odeLnstIach,dondeootuvo
sudoctoradoen1893 [1].
LnstIachlueprolesordeHsicaexperimenta|en| aUniversi-
dadCar|oshastaqueen1895 setras|ada| aniversidaddeVie-
na. \o| lgang|oseph laschc|esyasecncontrabaa| | |desde1892,
pues |ehao|anolrecidounpuestodeayudanteen |aFacu|tadde
Iedi ci na, de |aquemis tarde| |ega serprolcsory reconocido
expertoen| a|sicoqu|micade|asprote|nas[2]. Unavezestao|eci-
dode|i ni tivamente enVi ena, aoraz |a le cat| icay escogi e|
nucvoape| | i dodelau| i ,vcasc|aespecu|aci aqucschaceen|a
rel1 respecto aestae| ecci n) . Jamoicna| | | secascon Beiha
7
Camilla Schtz cl 2 de mayo de 1899 y tuvo su tmico hijo varn,
\Xolfgang, el 25 de abril de 1900. El 31 de mayo, el recin nacido
fue baurizado con los nombres de \Xolfgang Erst Friedrich, el
segundo de los cuales fue elegido en honor de Erst Mach, quien
haba accedido a ser el padrino.
Mucho tiempo despus, Pauli describe esta relacin en una
carta dirigida a C.G. Jung (ref 3, carta [60] de 31 de marzo de
1953), un extracto de la cual se exhibe en la sala Pauli del CERN
en Ginebra junto con el vaso bautismal y la tarjeta de Erst
Mach. All se puede leer: Esto sucedi as porque mi padre tena
mucha amistad con su f"lmilia, y en aquella poca ejerca sobre l
una gran influencia intelectual. As pues, l (Mach) acept gusto
so ser mi padrino ... Evidentemente su personalidad era ms fuer
te que la del sacerdote catlico, y, en consecuencia, parece ser que
fui bautizado como "antimetafsico" ms que como catlico. En
cualquier caso, la tarjeta permanece en el vaso, y pese a mis gran
eles transformaciones espirituales de los ltimos aos siempre lle
vo mi etiqueta ele "descendiente de antimetafsico")) (vase ref 4,
pgs 766 y 787).
Pauli recibi su tercer nombre en honor de su abuelo Frie
crich Schtz, un acaudalado viens cuya esposa Bertha, nacida
Dillner von Dillnerscl orf, era de noble ascendencia. El joven
Wolf)) quiso mucho a su abuela, que era cantante en la pera
Imperial de Viena y con quien pas muchas horas interpretando
canciones al piano. Protegido por ella y por su madre Bertha, que
era corresponsal de Neue Freie Presse, su infancia transcurri sin
ms novedades que el nacimiento de su hermana Hertha, quien
hered la afcin de su madre y lleg a ser una renombrada escri
tora ele novelas.
2. El nio prodigio
Durante la primera guerra mundial, Pauli fue alumno de la
seccin de humanidades del Gymnasium (escuela ele segundo
grado) ele Dobling, un distrito ele la ciudad ee Viena, en la que
tambin se impartan latn y griego. Pronto se manifest como un
nio prodigio en matemticas y fsica, pero mostr asimismo
8
gran inters por la historia de la antigedad clsica. Su padre con
sultaba regularmente con el padrino Mach acerca de los libros
que sobre fsica y matemticas se deban recomendar al joven
Wolfgang. As, cuando al fnalizar la guerra Pauli pas su Abitur
(ex;menes finales) formando parte de la lite del Gymnasium ee
Dobling (vase ref. 4, pg. 767), posea ya el conocimiento suf
ciente ele matemticas y fsica como para escribir tres artculos
sobre relatividad general que fueron publicados en 1919 [5 a, b,
e] (tambin ref. 6, vol. 2) y que inmediatamente atrajeron la aten
cin del ilustre matemtico Hermann Weyl.
La vocacin de Pauli por la fsica terica era clara: decidi
estudiar con Sommerfeld en Munich, adonde lleg en el otoo de
1918. Arnold Sommerfeld, junto con Niels Bohr en Copenha
gue, era un reputado profesor y una autoridad en teora cuntica
atmica, y aunque Pauli no poda soportar regularmente sus con
ferencias, admiti con posterioridad que el estmulo recibido de
l y ele sus discpulos haba sido decisivo para su desarrollo cient
fico (vase Autobiogrphie de Pauli reproducida en la ref 7, trad.
ing. en la re f 6, vol.1, pg X; vase asimismo el ensayo 5 de este
volumen).
Durante toda su vida Pauli profes un respetuoso afecto por
su maestro Sommerfelcl, quien, cuando aqul slo contaba 19
aos, le sugiri que escribiera en su lugar un artculo en la Encielo
palia sobre la teora ee la relatividad. Este artculo, publicado en
1921, afrm el prestigio de Pauli y caus la admiracin del pro
pio Einstein. Sin contar los suplementos que Pauli aadi en el
ltimo ao de su vida a su versin inglesa de dicho artculo, ste
mantiene an hoy da plena vigencia sobre el tema [8].
Puede parecer sorprendente que las posteriores contribucio
nes ee Pauli a la teora ele la relatividad sean modestas si se compa
ran con el resto de sus aportaciones; no obstante, la evidencia ele
que mantuvo inters activo en el tema la constituye no slo la
publicacin de los suplementos antes mencionados, sino asimis
mo el examen crtico que hizo de los problemas a medida que se
iban planteando y que ha quedado reflejado en su Schlujwort
rlurch den Prlisidenten der Konjrenz, del congreso Fnfzig Jahre
Rclativitiitstheorie, celebrado en Berna en 1955 [9] (vase tam
bin el ensayo 1 1 de este volumen).
En 1921, el mismo ao en que escribi su artculo en la Enci
clopedia, Pauli recibi su diploma de doctor mmma cum laude por
9
|aUui versidaddeMuui ch. Su tesisdoctora|versosobre|ai uvesti-
gacioude|i oude| amo|cu|ac|ehi drogeuo()` euc|marcodc
|ateor|acuuticadeBohr-Sommer|e|d10] . uresumeudeestc
trabaj o, escritoeue|solsticadoa|em.iut|picodelau| i , serepro-
duceeu|aref7. Jambi udeestapocadata|aami stadque mau-
tuvodeporvidacou\enerHeiseuberg,quieu, auuqueuuao
msj oveu, tambiueradisc|pu|odeSommerlc|d.
3. El principio de exclusin y el espn
E|i utersde.au| i eu|osprob|emasde|aautiguateor|acuu-
ticasei ui ci ocuaudo,coumoti vodesutesis,tomocoutactocou
|ospri uci pa|esceutrosdei uvestigacioueuropeoseu| osquesetra-
bajabasobreeste tema. Ja| comoquedareH ej adoeusu Autobio
gaphie, autesmeuci ouada, trabajo durautee|i uvieruode|curso
l2 l - l22 euCoti ugacomoayudautedeMaxBon, couqui eu
|ormu| o| aap| icaciousi stemti cade| ateor|adeperturbaci oues
astrouomi caa | a||si caatomi ca l l ] . Jambi ueu Cot i uga, eu
l22, couoci oaBohr,qui eu, parasorpresadelau| i , |. i uvi to a
co|aborarcou| eu su i usti tutodurauteuu ao,vase |aref l 2,
queesuuaversioum.ispersoua|de| apri merapartede|discurso
deaceptacioude|premioobe|delau| i reproducidoeue|eusa-
yol 8 deestevo| umeu) .
As|, tras haberpermauecido uu verauoeu Hamburgocomo
ayudautede\i | hc| mLeuz, a| quehab|acouoci doeuMuui ch
comouuo m.isde| osdi sc|pu| osdeSommer|e| d, lau| i | | egoa
Copcuhaguc. A| | | sc i ui ci osu trabajosobrc | asi rrcgu| aridadcs
producidasporuucampomaguticoeu|oscspectrosatomicos,c|
deuomi uadoe|ectoZeemau. lau| i comeutabaas|suactividad
Uu co| egaquemeeucou trovagaudopor| as be| | as ca| | cs dc
Copeuhaguemec|ijoamistosameute. larecesmuyprcocupado,
a|o queyo |ecoutestabruptameute. "Comosepuedeuoestar
preocupadocuaudoseestrell exi ouaudosobree|e|ectoZeemau
auoma| o`"
Estai uvestigaci oucu| mi uoahua|esde l24cou|a|ormu|a-
ci oude| pri uci pi odeexc| usi ou l 5] , pore| quelau| i reci bi oe|
premi oobe| eul 4;. Auuqueestepri uci pi ocausoseusaci ou
]()
eutresusco|egas,||ecomeutabaeuuuacartaaBohr. Mi desati-
uo|asidocoujugare|desati uoque|ab|asido|abi tua|hastaaho-
ra,cartade| 1 2 dediciembrcde |92pub| icadaeu| aref l 4,vo|.
I, reproducidaeu| are|.7). Si uembargo,estacartacousti tuyeuua
descripci ouati uadadetodas |as razouesquecoudujeroualau| i a
su hi potesi sde trabaj o, asaber,que| aestructuradedob|etede
|osa| ca| i uos es uuapropiedadexc| usi vade| ose| ectrouesexter-
uos atraduccioui ug|esaesdeEuz] . Leesta|orma,e|estadode
uue|ectrou yauoquedadescrito por|ostresuumeroscuuticos
couoci dos. euerg|a, momeuto augu| arorbi ta| yproyecci oude|
mismosobree|ejedecuauti.aci ou, si uoporcuatro.
Esta posi b| eambi va| euci ade| estadoe| ectroui co, queuo
admi tedescri pciouc|isica,vase| apri merapartede|eusayo l 8
deestevo|umeu) , uoesotraquee|seutidode|csp|ude|e|ectrou
proyectadosobree|ejedecuautizaciou. Larazoude|aprudeutc
|ormu|acioude lau| i sebasabaeu que hab!a| | egadoa |acouvic-
cioudcque,eue|estadoactua|de|ateor|a,eraprecisoreuuuciar
a| ai utui ci ou(Anchaulichlecit), y, coucretameute,aque|osva|o-
resde| aeuerg|aye| momeutode|osestadosestaci ouarioserau
. . . . ' b

( ' 1
.
d agomu.J\ masrea que as or i tas vease ameucioua acarta
aBohrde l2dedici embrec|e l24) . Esta|ue uuade|asrazoues
quei udujeroualau| i , amvaci|aute, aaceptar|aideadeuuesp|u
de|e|ectrou, | aotra|uee||actor2deJhomasde|desdob| ami euto
de| dob| ete, paramsdeta| | es, vase e| eusayo l 8 de estevo-
| umeu) .
Es i uteresautedestacarque, auuautes de |ormu|are| pri uci -
pi odeexc| usiou, lau| i hab|apostu|ado| aexisteuciadeuuesp|u
uuc| eara hudei uterpretardetermi uadossa.| i tesdea| guuas
| |ueasespectra|es,si tuacioua|aquem.istardese|edioe|uombre
dccs.ruc.uia|i p.r|+ ua JI' J. Coudsmi t, quc |ab|a! | cgadoascr
uuexper.oeuesteprob|cma,uosepercatode|aapari cioudeeste
art|cu|ohastapasadoa|g | tiempo,ydeah|queuocompreudie-
ral razu dcporqusi cmprc quc |au| i | csa' udaba| ehac|a|a
obscrvaci udequc uodcbcrlahabersc mo| cs tadoeuci tar| c.
Comopuedeverseeu|aseguudapartede| eusao l8de| preseute
vo| umeu, lau| i setomo|a revauchameuci ouaudoa Zeemau,
pero uoa Couds mi t , cuaudohab| oacercade| acou|i rmaci ou
experimeuta|desuidea,vasemsdeta||eseu| areI l 6) .
1 1
4. La 1uevamec1 cacu1t+ ca
Lacouviccioudelau| i , expresadaeusucartaaBohrde l2 de
di ci embrede l24autesmeuci ouada,acercadeque! osva|ores
de|aeuerg|ayde|momeutode|os estadosestaciouariossou a|go
muchoms rea| que| asorbi tas , cousti tuyoe|pri uci pi oque
guioaIeiseubergcuaudo|ormu|o| amecui cadematriceseue|
verauodel2; . Auuquehi stori cameutese|ehaasiguadoalau| i
uupape|secuudari oeu| acreaci oude| auuevamecuicacuutica,
|uerea| meutesumeuteaua||ticaycr|tica| aqueestuvodetrsde
esteempeo. Comopuedecomprobarseeu| acorrespoudeuciade
esteper|odoquehguraeu|aref l 4,vo| . I, tautoBohrcomoIei-
seuberg| ecousiderabaucomoe|j uezsupremo, eraacoucieucia
vivade| absicateorica,re 6, vo| . l , pg.VIII).
Eurea|idad,|acoutribucioudelau| i |acousti tuyosubri | | au-
teso| uci oude| tomodehi drogeuoaparti rde|amecui cac|e
matri ces l 7] , yeu| oquerespectaa| esp| u, descartosusd udas
auteri oresi ut roduci eudo| as|amosasmatri cesdelau| i l 8] y
mostraudoquee|esp|ude| e| ectrouj uuto cou| aestad|sti cac|e
Fermi-Lirac,basadaeue| pri uci pi odeexc| usi ou, da|ugara|para-
maguetsmode|ose|ectroueseumeta|es,|euomeuoque| | evasu
uombre l] .
Eu su |uudameuta|art|cu| oDie a!gemeinen Prinzipien cer
Welnmechanik quei uc| uso hoycompi te eu |amacou e| que
escri bi osobre re| atividadeu l2 l , lau| i revi soe|estadode| a
uuevateor|a.Lehecho,estetrabajoseeditopordosveceseua|e-
muysehi zode|uuaversioui ug|esa20] . Euesteau|isis, que
uopreteudeseraxi om tico,sedacueutade|os|uudameutoslsi -
cosymatemticosde|auueva teor|a,yquiz.icousti tuyauuade
| asexposiciouesm.isc|rasacercade| auecesidadde|ai ut roduc-
cioude|asdistribuciouesdeprobabi | i dadeumecuicacuutica,
cuesti ouquelau| i bab|atratadodeta||adameuteeurespuestaa|as
cuestiouessusci tadasporlau|Ehreu|est2 l.
Jraspasar uu aocou BohreuCopeuhague,lau| i regresoa
Iamburgo,doude| |egoaser Privatdozenty doudeeutab|oamis-
tadesqueperduraroue! restodesuvida, eutre| asquesecueutau
12
|asquemautuvocoue| ||sicoexperi meuta|ttoSte, e|a

,rof-
sico\a| terBaadeye| matemticoErichIecle. Fue tami eueu
Iamburgodoudeseori gi uoe| | egeuda
.
ri

e|ecto

aul, qu
.
e
Fierzre|atabaas|.. . . peseasu carcterpractico,| osl sicosexper

-
meuta|esestabaucouveucidosdequelau| i teu|ae|doudepropi-
ciare|ectosextraos.Secre|aquesumerapreseuciaeuuu|abora-
tori odeseucadeuabatodasuertede percaucesexperi meuta| es,
i uc| ui da| adetrastocar|osobjetos,yaestoesa| oquedeuomi

a-
roue|ectolau| i. Estay uo otra|ue| a causadequesua
.
mi g
.
o
ttoSten, e| |amosocreadorde| os hacesmo|ecu|ares, |e i mpi -
dieraaccederas u| aboratori o, a| gode| oquepuedodar|e pu

s
couoc|amuybieutautoa lau| i comoaSteru. Adems, e| propio
lau| i cre|aeu sue|ecto, uuavezmecou |esoqueautesdeque
sucedieraa|gupercauceseut|auuaespeciedeteusioudesagrada-
b|eyquecuaudo, uuavezms,hab|ateui do| ugarseseut|
.
aextra-
ameute| iberado, comosi se |e quitarau u peso deeucuna. Es
bastaute| eg|ti motratardecompreudere| e|ectolau| i como
uuode| os |euomeuoss i ucroui coscoucebi dos por|uug. . . , re!
22, pg. l 0) . Latraduccioui ug|esaesdeEuz. ]
5. L|1eut+1o
F| l deabri|del 28, cuaudolau| i coutaba28aosdeedad,
tomoposesioudesuuuevocargodepro|esoreu|aEidgeussische
JcchuischeIochschu| e,EJI) deZurich,puestoquehabr|ade
dcscmjeari ui uterrumji dameute bastasu
.
muerte, acaecidaeu
l ;8. Sucedio eue|cargoa leterLebye,m| eutrasquesuco|ega
experimeuta|lau|Scberrerasumi o|adi reci oue|departa+.

euto
debsicadeLebye.Iaciaestapoca, lauhprescidee|atnbuto
junior quesegu|asi empreasuuomb|

eeu|aspub| icacioues,

que
hab|amauteui dohastaeutoucesdebidoaquesupadrepub| icaba
bajoe|mismouombreyeratambiucouocido.
.
Los pri merosaosdeZuri ch|uerou muydurosparala

|l,
comoveremos, uohubouadaque|uoratrasceudeuteeu suvi da
ci eut|1ca. E| l ; deuovi embre de| aoauteri or, sumadre, que
pro |esaba| adoctri uaevaug| i ca, hab|amuer to i utoxi cadaa.
edadde48aos. Supadre,quesehab|aseparadodee| | a, secaso
1 3
despuscon| aescu| toiaMaii aRotdei, muchomsj ovenque|
2].L| 6demayodel 929lau| i aoandon|aie| i gi ncat| i ca,y
e| 25dedi ciemoiede ese mi smoaocontiaj o matri moni ocn
Bei|nconKtheLeppnei, unaj oven oai| aiinade| aescue|ade
danzadeJiudi JschoppdeZuii ch. Si nemoaigo, yadesdesu
i ni ci oestauni nnodebicaiacteii zaisepoisuestaoi | i dad, a
j uzgai poi |o quelau| i |eesciioea su ami go s|ai K| ei ne| l0
deleoieio de l 95O. Lne| caso c|equemi muj eimeaoandone
a|gndla,tantotcomoe|iestodemi sami gosieci oiiiscum-
p| idanoti ci a | atiaducci ni ng|esaesdeLnz],iel l 4, vo| . I,
pg.4) . Ln iealidad, a Ktheno |e gustaoalau| i , so|lapasai| a
mayoi paitede| ti empoenBei| n, ei nc| usoantesde | aooda
haolaconocidoa| qumicolau| Co| d|i ngei,conquiensecasaia
posteiioimente. L| divoicio tuvo | ugaie| 26 denoviemoieck
l 95OenVi ena, y posteii oimentelau| i comentaila: Cielque
hablaescogi doa un toieio, peionoeiam.isqueunqul mi co
vu| gai . . .
Lnsudesespeiaci n, lau|icomenzaaousaide|a|coho|yde|
taoaco,ysupadie|eiecomendconsu| taicone| psicoana| ista
Cai|Custav|ung,deZuiich,quien, a|peicataisedesuextiaoidi-
naiiapeisona| idad,se|oencomendaLinaRosenoaum, j oven
psicoana|ista, mantenindose|en|asomoia,vasenotaenp.ig.
9 de|aiel 5) . ooostante, |ungsupeivise| tiatamientoyse
i nteiesespecia|mentepoi|osliecuentessueosdelau| i . Ja| lue
e|comi enzodeunaie| aci ndepoivi daentieamooshomoies
quedi o| ugaiaunacoiiespondenciapiolundamentelasci nante
5]. Iosoenelici ososelectosde|psicoan.i| i si speimi ti eionque
lau| i contiajeiamatii moni oe| 4 deaoii | de l954con Fianca
Beitiam, nacidaenMunichc| l 6 dediciemoiedel 9O l , quien|e
demostiseiunaesposaaonegadaycaiiosahastae||ina|desus
das.
Luianteestapocadeciisis, lau| i hizosupiopuestasooiee|
neutiino. Unosdlasantesdesudivoicioescii oi |al.uuosacaita
di ii gi daa | asdamasycaoa| | eiosiadi activospiesentesenuna
ieuni ndeHsicaquetuvo| ugaienJuoinga,ya| aqueexcussu
asistenci apoi|apaiti ci paci nen un oai | equesece|eoiabaesa
nocheenZuiich.Lstacaita,queseiepioduceene| ensayo2Ode
estevo| umen,contiene|ospuntosesencia|esde|i niciode| ahisto-
iiade|neutii no. ooostante,sucontenidoeiatan ievo| uciona-
iioquelau|ipie|iiiespeiaiaque|asituacinseac|aiaseantesde
1 4
iedactaiu n i nloimepoiescii to, | o que| | evacaooene|V
CongiesoSo| va yquesece|eoienoctuoiedel 95525].
laiapodciapicciaicnsuinegiidad|aaudaciaqueimp| icaoa
| aideade|neutii no, hayqueteneipiesenteque|asni caspaitcu-
| ase|emenia|esqueseconocanantesde l 952eian ,apaitede|
lotn)e| piotnye| e|ectin. L|pioo|emahablasuigidocomo
consecuenciadeund|ici tdeeneiglapiesenteen| adesintegia-
ci noetade| iad

n, unaemanaci nde| iadi o) . Si oi enBohi,


haciendosuyaunaespecu|acinanteiioi,estabadispuestoasacii-
|icai|aconseivaci nde|aeneigaene|dominiosuoatmico,esta
|eydeconseivacinconsti tulapaialau|i unode| ospi | aiesde| a
|sicamodena.ooostante,como| mismo.e|atadeloimapai-
ticu|aimente| cidaen |a conleienciapionunciadaenMosce|
27deoctubiede l957sobieLm leye. de come/'l}tcin e lrt teora
de frt refatiz;idad )' en Jica nuclar ,iepioducidaen|aiel. 7) ,esta
conviccinnoconstitulas| ounaitlcu|odele,sinoquesebasaba
ene|aigumentoqueaconti nuacinseexpone.en |aie|atividad
geneia|deLinstein, |aconseivacinde| aeneigadesempealoi-
ma| mentee| mismopape|que| aconseivaci nde| acaigaen| a
e|ectiodi nmicadeMae|| , ypuestoquenuncasehaobseivado
vi o| aci nde| aconseivaci nde|a caiga, noesaceptao|equese
vio|e|aconseivacinde|aeneigla.
Iaveii|icacinde|aexistenciade|neutiino| |ev sutiempo,
| apiimeianoticiadesudetecci n| | egaZuiichhacia|na|esde
l 9;5. laiace|eoiaie|acontecimiento, lau| i yungiupode|ie|es
iea| izaion| aascensi nde| monteUet| i oeig,quesea| zasobie
Zuii ch. Lne| descenso, yaavanzada|a taide,ysegnie|eie
\i | | iamBai|ei, lau|iestaoaunpocovaci|antecomoconsecuen-
ciade|vino tinto ingciidoduranic|acena,haoaiespondidoal:-
o|ementeatodosycadaunoc|e|osoiindis) . Konr..d]B|eu|eime
c| ij o. Cgc|ede| biazoizqui eidoqueyo |e cogei de| deiecho,
pues nonospodemospeimi tiie| | uj oc|epe.dei|oahoia. M.is
taide,apioximadamcnteami taddc|camino, lau|iscvo|vihacia
mymehizoun comentaiioquesiempieiecoidai. Recueide,
Bai|ei,|ascosasouenassiempie| | egansiseespacienie 24].
Sin emoaigo, |anoti ci ade|acon|iimaci nde|ni tivade| a
deteccinsehizoespeiai

hastae| l ; dej uni odcl 9;6. L|te|egia-


ma piocedentedeIosAlamos, dondesehaoadesaiio| | ado| a
oomoaatmicaduiante| agueiia, decla. oscomp| acei nloi-
mai|equehemosdetectadode|ini tivamenteneutiinospioceden-
1 5
tesde|os|razmentosde|a|+sina|obseivai|adesi nteiacinbeta
invcisaden

otoncs. La scccinccazobscivaJaconcciJacon |o
espeiado,esdecii, seispoidi eze|evadoamenoscuaientaycuatio
centlmetioscuadiados.Fiedeiic|Reines, C|ydeCowan. lau| i
| escontestpoil noche. Ciaci aspoi| anoti ci a. Todo| |ega
cuandosesabeespeiai lau| i .
Auncuandoe| iesu| tadodeReinesyCowanconsti tuy un
tii unlopeisona| paialau| i , esta|ocaciiaturademiciisisvita|
,caitadiiigidaaMaxLc|biuc|e|6deoctubiede l 9;8, icl l 4,
vo| . , pg.58, poiieleienciaa|neutiino)atinhabiladeieseivai-
| eotiassoipiesas.Apenasseismesesdespus,vaiiosexpeiimentos
descubiicionu

delectodenaci mi ento: e| neutii noeiazuido


,vaseensayo2Odeestevo| umen) . Lstanoticiade| aviolrtcin de
la paridad apaiecii nc|usoen T!e New Yr Times del 6deene-
iode l 9;7,vaseiel 5, pg. 2 l 8) . Lenuevo luee| neutii noe|
motivode|aco| aboiaci nquelau| i mantuvocon eisenbeig
haci a| na|esdel 9;7paiae|aboiaisuecuaci nde|espi noino
| i nea| ,vasemsdeta|lesen C.I Lnz, Prtulis Schafn cler letzten
Lebensahre, iel. 7, pg. l O;) . Lstaco|aboiacin, quehastaH

na|es
deaosehabladesaiiol|adoenunambientedegianeuloiia,| | eg
asutiminocuandolau|i hizounaseveiacilticaenunaieuni n
especia|convocadaa.Jti mosdeeneiodel 9;8en| aUniveisidad
deCo| umbiaenuevaYoi|,vasem.isdeta||esen|aiel2;) . L|
iesu| tadodeestaco|aboiacin lueunmanusciitotitu| adoSobre el
grupo isoespn en la teorrt de lrzs partculas elementales, que, si n
embaigo,noluepub| icadohastalechaieciente26].
6. Cuanrizacin del campo. Princeton
Cuandoen l 928lau|i seestab|ecien |aLT , supiincipa|
i nteissecentiabaen| ateoilacu.inticadecampos.Yaensupoca
deamburgohablaesciitounaitlcu|oenco|aboiacincon|oi-
dansobie|acuantizacincovaiianteie|ativistade|campoe|ectio-
magntico 27]. Si nembaigo,enaque| | apoca nopaiecla| ucti-
b|egeneia| izaicstetipodccuantizaci: a| ics|ode llscampose
i nteiacci ones.Aesta iaznsedebeque| osdosaitlcu|os|unda-
menta|esqueesciibieion Heisenbeigylau|isebasaianene|loi-
1 6
ma|ismocanni co,28].leseaque| a la| tadecovaiianciaexp|lcita
enestostiabajosiesu| tsei unobstcu|oveinteaosmstaide,
|aspiesciipcionesdecuantizacindecaicteigeneia|queseloi-
mu|aionene|pii meiodee||ossemostiaiondegianuti | i dad.
Unaap|icacin i mpoitantedeestetiabajolue| a,segunda)
cuantizaci ndepaitlcu| ascon masacaigadasyespl nnu| oque
siguen| aestadlsticadeBose-Linsteiny| aecuacindeondaie|ati-
vistaoecuacindeK|ei n-Coidon. L|an| isis| |evadoacaboen
l954poilau| i ysuayudanteVictoi\eiss|opl29]sobieeste
sistema,mostie|soipiendenteiesu|tadode|aexistenciadeanti-
paitlcu|asqueposelan| amismamasapeiocaigaopuesta.Leesta
loima, |ateoila| ogiabaexactamente| omismoque| aecuaci nde
Liiacde|asegundacuantizacinpeiosin|anecesidaddei ntio-
duciiunvaclo| | enodepaitlcu|as, caiacteilsticastaquehabla
desagiadadotannotab|ementealau| i quedenomi nasutiabaj o
e|aitlcu|oanti-Liiac5O].
Lnaque||apoca,estetiabajopaieclamsunejeicicioacad-
micoquea|goconsigni|cadoHsico. L|comentaiiode\eiss|opl
aesteiespectoesexp|lcito.otenlamosideade|oquee|mundo
de|aspaitlcu|asieseivailauncuaitodesig|odespusa|asentida-
desdeespl nnu| o, yta| lue |aiazndepub| i cai| oenHelvetica
Physict Acta, ievistaiespetab|epeio deescasadi lusin.
Si nembaigo,| aconsecuenciamsi mpoitantede|tiabajode
lau|i-\eiss|opllueconseguridad| aqueconduj oa| piimeioa
loimu| ai |alamosaie|acinentieesplnyestadlstica 5O]. Ln su
loimam.isgeneia| , lau| i demostidichaie|aci nensupiimei
aitlcu|o iemitido desdeliincetonenagostodel 94O, a|pocode
su| |egadaa|nstitutoc|eLstudiosAvanzados 5 l| . Lne| mi smo
seest

ab|eceque |aspaitl cu| as con espl nenteioo semi enteio


debencuantizaiseiespectivamentesegn|asestadlsticasdeBose-
Li nsteino c|eFeimi -Liiac. Ln unanotaapi edepgi na, lau| i
esciibe.Lsteaitlcu|oespaitedeuni nloimequepiepaie| autoi
paiae|CongiesoSo|vaydel 959ya| quesehanapoitado| i geias
mej oias. Habi dacuenta | asdeslavoiab| esci icunstanci asde|
momento,e|congiesonopudoce|ebiaisey| apub|icacinde| os
iesmenessepospusopoitiempoi nde|i nido.
Unsegundoaitlcu| oenviadopoilau| i desdeli| nceton, y
que tambin p|+ncabapiesentaicne|CongiesoSo|vaydel 959,
ievisaba| asteoilasdecampoie|ativistasc|epaitlcu|asconespines
0, l y l|2 52].Lstetiabajoesnotab|e,yaque| | ama| aatencin
1 7
sooiee| hechodeque| os casosde espi nes l y l |2 admi ten
momentosmagnticosanma|osaioi tiaiios. Lstostimi nosde
lau| i sedetectaion posteiioimenteentodas|aspaitcu|ase|e-
menta|esdeespnnonu| o.
Lnj u| i ode l 940,lau| i ysuesposaaoandonaionZuiichen
ciicunstanciasdi lci|es,viajaionentienpoie| surdelianciahas-
taIisooa,desdedondeemoaicaionauevaYoi|| |egandolina|-
mentealiinceton, dondelau|ihaoaaceptadounpuestodepio-
lesoii nvi tadoolieci dopoie|nsti tutodeLstudiosAvanzados.
Suiza, cadavezmsais|ada,seestaoavo| vi endoi nseguiacomo
consecuenciade| aocupacina|emanadeAustiiayliancia. laia
sudisgusto,lau| i nohaoa| ogiadoootenei| anaciona|idadsuiza,
yatisquedaion|anuevacasadeZo| |i|onsooiee||agodeZuiich
ysupeiioLixi,vasemsdeta||esen| a ntioduccina|vo| . de
|aiel l 4) . SuamigoCiegoi\entze|,queeiapiolesoide|aUni -
veisidaddeZuiich,ieemp|azalau| i en|aEJHdurantetoda| a
gueiiaydelendivigoiosamentesuctec|ia.
leio,poiotiapaite,lau|inoaoiaoaespecia|mentesuhogai,
comosedespiendede| acoiiespondenciamantenidaduianteeste
peiodo ,iel l 4,vo| . ) , paia| , |a|sicanoadmi tatiegua.o
oostante,s caoeapieciai uncamoi odelinidoene|centiodesu
i nteis.Ln| ugaideaooidaicuestionesteiicassooiee|campoen
geneia|, diiigisuatencina| pioo|emamsconcietode| alsica
de|mesn. Como |mismoa|iima,estecamoiosedeoilunda-
menta|mentea|ai n|l uenciaej eicidapoiRooeitppenhei mei
,vase| a ntioduccina|vo| . de |aiel. l 4) . Iosiesu|tadosc|e
esta|aooilueionpuo|icadosconsusco|aooiadoiesdeliinceton
envaiiosaitcu|osyana|izadospoilau| i en unaseiiec|econle-
ienciasquetuvieion| ugaiene| M!T deBostonene|otoode
l 94455].
Ln un pii nci pi o, lau| i encontien Lstados ni dosuna
atmsleiacient|camuyactiva. Si nemoaigo,cuandose| ogi
oiganizaie|pioyectoc|e|aoomoaatmicacnLos

|amos,ai ni -
ci osc| el 94;,comenzasentiiseso|o. loisupuesto,mantena
ouenasie|acionesconsusco|egasde|nstituto, enespecia|cone|
histoiiadoideaiteLiwinlanols|y,vase| aotapie| i mi naide|
ensayo2 l c|eestevo| umen)yconA|oeitLinstei n,cne|cnsayo l 5
de estevo| umenlau| i menci onasusdiscusi onesconLi nstei n
aceicade| tiaoajoiea|izadopoisteconRosenyloc|o|s|y) .Aun-
quelau|isemostiaoamuyiece|osoicspectodecua|quicii ntei|e-
1 8
ienciade| a cienciacon|apo| ti ca. haoapedido|aopi ni nde
ppenheimeiaceicade|aconvenienciac|esupaiticipacinen|a
i nvestigaci no| i ca, peio s|e pensaoaque eiamsi mpoitante
quelau| i aseguiaia| aconi i nui dadde|ai nvestigaci nosicaen
Lstadosni dos,vasecaitad eppenhei mei 67l ] c|e20de
mayode l 945yiespuestadelau|i672]en|aiel l 4,vo| . ) .
lau| i ieci oi |a noticiade |aconccsin de| iemioooe|en
liinceton en novi emoie c|e l 94; , peioe| hechoc|e caieceic|e
pasapoitev|idocomp| ic|ospiepaiativospaiaviajaiaLstoco|-
mo,y|ina|mentedecidinoacudii. Lnsu| ugai,seoiganizene|
nsti tuto deLstudiosAvanzadosunaesp| ndi dacena quetuvo
|ugaie| l0c|ediciemoiedeeseao,ene|cuisode|amismalau| i
pionunci unaa| ocuci nque|iguiaen| aiel. l2. laiasoipiesa
geneia|, Fi nstein tom |apa|aoiayolieci unoii ndi sene| que
designalau| i comosu sucesoien e| nsti tutoycomosu hij o
inte|cctua| ,vasc| anotadc| apig. 2!5dc| aicl.!2) .

stedescii-
oi |aescenaenunacaitadiiigidaaMax Boin e|24deaoii| de
l 9; ; , pocodespusde|a mueitec|eLi nstei n, en |aquedeca:
uncao|vi daie|discursoquemededicen l 94;enliinceton
tias| aconcesinde|piemioooe| . Laoa|asensaci ndeuniey
queaodicaiay menomoiaiacomo unaespeciedehijoadopti-
vo`,comosusucesoi. loidesgiacia, noexisteiegistioa|gunode
sua|ocucin, luei mpiovisadaynoseconseivani ngnmanuscii-
to) 54].
lau| i estuvoapuntodesei nomoiadomiemoiopeimanente
de| nsti tuto c|eLstudiosAvanzados,yieci oi |anaci ona| i dad
estadounidenseenl 946, asimismo,| ehaoanhechounaoleitaen
|aUni veisidaddeCo| umoi a. Si nemoaigo,cn |apii maveiade
1946 deci di ictonaiasuctcdiade|aLT1 deZ urichy asu
casadeZo| | i |on. A||,e|2;deju|iodel949tamoinse|econce-
di|anaciona| i dadsuiza. Lndiciemoiedel 946acudia|asce|e-
oiacionesde|ooc|en Lstoco| mo, dondepionuncisudiscuiso
dcacep|aci n.
1 9
7. Zur| ch. Lohs| coy |o ps|_u| co
JrassuretoruoaZur|ch,| aeuormereputac|oudelau| | atrajo
de| umed|atoa|osj oveuesteor| cosm.isbr| | | autes,demodoque
su| ust | tutosecouv| rt| oeu uuode| osceutrosde| muudoms
act| voseu teor|adecamposy prob| emasdereuorma| | zac| ou.
Lurauteuucu)soque| mpart|oeue| aoacadm|co l 950- l 9 5 l
e u | a E H, lau||h|zouuarev|s| oucr|t|cade |osuuevosmtodos
covar|autesdesarro| | adosporJomouaga,Schw| uger, Feyumau,
Lysouyotros| uvest|gadores 55] .
S| uembargo, | asgraudestraus |ormac| ouesesp| r| t ua| es
meuc|ouadaseu| acartadelau| | queseexh|beeue|CERyc| ta-
dasa| com| euzodeestal ut roduccc| ou, sehaceupateutess| se
cous|derae|aspectocadavezmsG |osoG coqueadqu|eresutraba-
jodurautee| | t| mo per|odo desuv| da, aspecto quesepouede
mau|hestoeue|couteu| dode|preseutevo| umeu.
Asuretoruodel.| ucetou reauudsusd| scus| oues e | uter-
camb|odecorrespoudeuc|acouCar|Custav|uug5 . u| uter-
camb|oep|sto|ar|gua|meute|asc| uaute|uee|que mautuvocou
MarlusF|erz,suaut|guoayudaute,quehab|a| |egadoaserpro|e-
sorde| aUu|vers|daddeBas| |eayquepart|c| pabaregu|armeute
eu |ossem| uar|osteor|cosvespert| uosque teu|au| ugareuZur|ch
todos|os| uues ,|a pr| merapartedeestacorrespoudeuc| aest
pub| |cadaeu| are|. l 4, vo| .III). lacorrespoudeuc| amauteu| da
eutrelau| | yMar|e-lou|sevouFrauz,uuade|aspr| uc| pa|esco|a-
boradorasde| uug, sepuedeca| | G carcomode mspro|uuday
pcrsoua|, uo euvauo |uee||aqu| eutradujo|amayor partcde|os
textos| at| uosde|art|cu|odelau| | sobreKep| er,vase| auotaa|
lre|a| oeue|eusayo2 l deestevo| umeu) . lau|| reauudoas| m|s-
mosus coutactos regu|ares cousuam| go C.A.Me|er, quehab|a
s| doayudautede|uugy que ms ade|autehabr|adedesempear
|ospuestosdepres|deutede|Curator|umde|l ust|tutoC. C. |uug
deZur| chydepro|csorde| aEJH.
lau| | tratode |ormarecurreuteeu suseusayose| s| gu| G cado
de|procesode|amed|daeumecu|cacu.iut|ca,yespec|a| meutee|
pape|que,euestateorla, desempeae| observador. Lu l.qi[-
20
crtdo filosfco de la ida de complementariedacl ,eusayo2)ydeuue-
vo eu suart|cu| osobreKep| er,eusayo2 l ) g haceh| ucap| eu e|
hechodequee|pape|j ugadopore|observadoreum|crohs|caes
eseuc| a| meuted| |ereutede|quedesempeae|observadorobjt|-
voc|e| als|cac|s|ca, ycomparae|e|ectode| aobservac|oudeuu
s|stemacuut|co, | areducc| oude| paquetedeoudas)couuua
traus|ormac| ou (ndlung) eue|seut| doa| qu| m| sta. Estatraus-
|ormac| ou, desdee|puutodev| stade|aa| qu| m| a, esdesc |taeu
Ciencia y pensamiento occidental ,eusayo l 6) comos|gue. Seg.\ u
|acoucepc|oua| qu| m|sta,|a| | berac| oudesustauc|apore|hombre
que| atraus|ormayquecu| m| uaeu|aproducc|oude|ap|edraes,
de resu| tasde uuacorrespoudeuc| am|st| caeutree| macroye|
m| crocosmos,| dut| caa| atraus|ormac|ouredeutora(ndlung
de|hombremed|autee| opusque so|oacaeceDeo concedente.
la uoc| oude observadorobjet| voaparecetau|recueute-
meuteeu| oseusayosdelau| | quesorpreude porsurecurreuc| a,
coue| | ades|guas|empreuuav| s| oude|muudo, | ac|s|ca,queha
s|doabaudouadadeuuavezportodas.A.\ u mssorpreudeutees
| acoujetura_uehaceeuFenrmeno y realdad fsica ,eusayo l 5)
acercadequee| observadoreu |ahs|caactua|esaudemas|ado
objet| vo, | a||s| casea| cj ar cadavezms de|ej emp| oc| s| co.
Leutrode| estr| cto dom| u|o ls| co, lau| | estpeusaudoeuuua
|uturateor|acu.i ut|cadecamposcapazdedescr| b| re|campoysu
|ueute ,| acargadeprueba)comodua| o comp|emeutar|a,vase
tamb| ure|. 25) . Estaop| u| ouseexpresade|ormavehemeuteeu
|asobservac|ouesliua|esdeAlbert Einstein y el desarrolo de la fsi
ca ,eusayo l 5,vasetamb| u|oseusayosl , l 5, l 7 y l 8) .
Uudeta| | e| mportautee u esta|ormac|epeusaracercade | a
dua| | dadesadve| b| eeue|s| gu| G cadode| va|oruumr|code| a
cargae|ctr|caque, eue||orma| |smode| acoustautedeestructura
GuadeSommer|e| d, esaprox| madameute l / l 57. lau| | repet|a
hasta|asac|edadquee| progreso eu |a teor|acu.i ut|cadecampos
estaba| | gadoa|acompreus| oudeesteumero,vaseeusayos9,
l0, l 5 y l 8,ytamb|u| are|.29y| aref 8, uota25) . oobstaute,
para| e|umero l 57teu|atamb| uuus|gu| hcadomg|co,| rra-
c| oua| . E| l 57 |uee|umerode|a hab| tac| oude| Hosp| ta|c|e| a
CruzRojadeZur|chdoudemur| oe|d|al 5 ded| c| embrec| el 958
,vasere|.4, p.ig.792, re7, pgs. l l y l l 0, yre|. 54) .
Ia eu| gmt| cacoujeturade quee| observadoreu | a||s| ca
actua|esam demas|adoobjet|vo t| eueuus|gu| hcadoquetras-
2 1
cieude|alsica. Rea| meute, eu e| art|cu|oescrito paracoumcmo-
rare|80auivcrsariodc|uug,eusayo 1 7), lau| i comparal si tua-
cioude|observadoreulsicacou| ade|de| apsico|og|a. Eudic!o
art|cu|osepuede|eer.luestoquee|i ucousci euteuoesmeusura-
b|ecuaut i tativameute, yporeudeuo essuscepti b| ec|edescrip-
cioumatemti ca, yyaquecadaexteusi ouc|e| acouci euci a,| o
quesei utroduceeu| acouci eucia) debereacci ouara| teraudoe|
i ucouscieute,cabeesperaruuprob|emac|eobservaci ou re|ativo
aste,que si bi eupreseutaaua|og|as coue|de| absicaatomi ca,
i mp| ica, uoobstaute,di hcu| tadescousi derab| emeutemayores.
lara lau| i , estaaua|og|ateu|ai mp| icacioueseuambasdi rec-
ci oues. lor uuaparte, eu |as observaci oues |i ua| es de| art|cu| o
coumemorativode| aui versari oc|e|uug,eusayo 1 7) expresa| a
esperauzadeque, eue| |ut uro, | ai deadei ucousci eutepueda
emergerde|mbi topurameuteteraputicoypaseasercousidera-
dacomo uu prob|emadei uvestigaciou objet/o. lorotra,pieusa
que,eubsica,e|remedioparacousegui r| atota|i mparcia|idadde|
observadorpodr|aradi careu|a i utegraci oude| osujetivo, es
decir, c|e|ops|quico. Eurea| idad,eu Cimcit y penstmiento occi
dentttl ,eusayo l 6) , lau| i sep| autea |asiguieutepreguuta. Ser|a-
moscapacesderea|izar,euuup|auosuperior,e|viejosueoc|e|os
a| qui mistasc|e| auuidadpsico||sicamedi aute| acreaci oudeuua
basecouceptua|uuihcadapara| acompreusi oucieut|hcatautoc|e
|osprob|emasbsicoscomode|osps|quicos`
Estei uterrogauteacercac|euuauui dadc|e|o lsi coy| ops|-
qui coesuutemarecurreuteeue|i utercambioepisto|areutrelau-
|iy|uug,ycousti tuyee|tema|uudamcuta|c|eFondo de !rt jlsicrt dc
lau| i , eu e| cua|segu|apor|os moti vosc|esuss ueos (Hinter
grundsphysi!, reI 5, Apudi ce5) . luetambi uestacues ti ou| a
que| e| |evoaescri bi rs uart|cu|osobreKep| er,eusayo2 l ) , eue|
quedescribe| apo|micaeutreuuKep|erracioua|, querepreseuta
| au uevaactitudci eut|G ca,yuuF| udd i rraci oua| quedeleude| a
visi oude| muudoc| e| avi ejaa| qui mi a. Kep| er, a|i gua| que des-
pus ewtou, cre|ahrmemeuteeu| aJri ui dadde|LiosCristia-
uo, mi eutrasqueF| ud dobteu|a su i uspi raci ouc|e |a cuateni a
pi tagori caquecoust i tu| apara| uus| mbo| ode| au ui dad de|
muudo.
lau| i admi tequesusi mpat|auosei uc| i uaexc|usivameutede|
| adoc|eKep| er, recordaudoquee|descubri mi eutode|pri uci pi o
deexc|usi ou|ueso|oposib|etrascoustatarquee|estadode| e|ec-
22
troudcpcudcdeuu cufrto umcrocuutico. Haciae|l ua| de|a
sccci ouG dc| art|cu| osobrc lcp|cr, lau| i caracteriza|a visioudc
uuidaddc||uddcomosiguc. Auu acostade|aprdidadecou-
ci euci aquei mp| i cae|aspectocuauti tativoc| e| auatu|a|ezayc|e
sus|eyes,|ashgu|asjerog| |hcasdeF| udd i uteutaupreservaruua
unid(d eutre| aexperieuciai utenade|observador ,como|o||a-
marlamos!oy)y|osprocesosextenosde| aua.ura|eza,y, portau-
to, uuaintegridd cusu coutemp| aci ou, i utegri dadcouteui da
auti guameuteeu| ai deade| aaua| og|aeutremi croymacrocos-
mos pero apareut emeuteauseuteyaeu Kep|eryperdi daeu | a
visioude| muudode|asci euciasuatu|a|esc|sicas.
C!ar|esIEuz
23
Referencias
[1] E Smutny, Est lfrtch r11d l'olzng Przuli' Ancestors in Pmue,
Gesnerus46, 183 (1989).
[2] .l. Valko, Professor Wol Pauli zum achzigstm Geburtst1tg,
O
sterreichische Chemiker-Zeitung, 50. Jahrgang, Heft 9, 1949, p;g.
183.
[3] C.A. Meier (ed.), lVolgang Prwli UJJd e G. jung. Ein Brieuechsel
1 31958 (Springer, B

rln, 199). 1-I


.
ay trad. castellana: \l
hm/1 y e G. }ung. Un mtercrzmbw emtolrll; 1932-1958, Alianza,
Madrid, 1996.
[4] C.P Enz, zPauli' Scientic l'rk en The Physicis Conception of
Nature, ed.]. Mehra (Reidd, Dorcrechr-Holland, 1973).
[5] W Pauli, PhysiiMlischeZeitschrit20, 25 (a), 457 (b) (1919); l-1'1"
handlungen der Deutschen Physil.a!isc/en Gesellscha 21, 7 42 (e)
(1919).
(6] W
.
Pauli, Coll
e
cted Scientic Papers, vols.1 y 2, eds. R. Kronig y V F
We1sslmpf (W1ley, Nueva York, 1964).
[7] C.P Enz y K. von Meyenn (eds.), W{(rm Przuli. Das Gewissen der
Physilc (Viewcg, Braunschweig, 1988).
[8] W. Pauli, Relativitl;tstheorie, en Encyldopldie der matlmnrllischen
WissenschaJen,

ol. 5, parte 2, p<gs. 539-775 (Tcubncr, Leipzig,


1921); Theory oj RelrTtivity, trad. ing. G. Fielcl (Pergamon, Londres,
1958).
(9] W Pauli, Htl,. Phys. Acta, Suplemento IV, 261 ( 1956); reproduci-
do en la re f 7.
[1 O] W Pauli, Amwlen der Physik 68, 177 (1922).
[11] M. Bor y W Pauli, ZeitscMijr Physik 10, 137 (1922).
[12] W Pauli, Science 103,213 (1946); reproducido en la rcf 7.
[13] \Y Pauli, ZeitschriJ jr Physil. 31, 765 ( 1925); reproducido en la
rd: 7.
[ 14] W Pauli, Scimtic C'ormpondence wit/; Boh1; I:lmtein, Heisenlg
rmcl others, vol. l: 1919-1929, eds. A. Hermann, K. von Mcyenn y
V. F Weisskopf (Springer, Nueva York, 1979); vol. II: 1930-1939,
ce!. K. von Mcyenn (Springer, Berln, 1985); vol. III: 1940-1949,
ed. K. von Mcycnn (Springer, Berln, 1993).
[15] W Pauli, Naturwissensc/;afm12, 741 (1924).
[ 16] S. Gouclsmir, Prlllli ami Nuclr S"n, Ph]'Sics 7odrl' junio de 1961 ,
p:g. 18.
[ 17] W Pauli, Zitschri fr Physil.: 36, 336 (1926); reproducido en la
ref 7.
[ 18] W Pauli, Zeitschrii jilr P/;J'Sik 43, 601 ( 1927); reproducido en l
ref 7.
24
[19] W. Pauli, 7eitschri.fr Physi/.41, 81 (1927); reproducido en la
rd: 7.
[20] W. Pauli, Die allgerneinen Prinzipien der Wellemnechanilc, en
Hmulbuch der Physil<, eds. H. Geigcr y K. Scheel, 2a. ed., vol. 24,
parte 1, p<gs. 83-272 (Springer, Berln, 1933); 2a. ed. revisada sin
la seccin sobre electrodin:mica cuntica (B, nm. 6-8), en Hand
buch cler Physik ed. S. Flgge, vol. 5, parte 1, p<gs. 1-168 (Sprin
ger, Berln, 1958), reproducido en la rcf. 6; Generl Princiies of
Qurmtur Mechanics, versin original trad. ing. y ed. l Achuthan y
K. Vcnkatesan (Springer, Berln, 1980); 2a. ed. reproducida (con
B, nm. 6-8 de la la. como apndices I-III), ed. y comentada por
N. Straumann (Springcr, Berln, 1990).
[21 J W. Pauli, Zeitschrifi flr Physi!. 80, 573 (1933); reproducida en la
ref. 7.
[22] M. Ficrz, Nrztunvissenschr une/ Geschichte. Vortrlge urd Aujslitze
(Birkh[iuscr, Basilea, 1988).
(23] W. Pauli, en Septieme Comeil de Physique Solvay, Noyaux Atomi
ques. Discwsions, Bruxeles 1933, xg. 324 (Gauthier-Villars, Pars,
1934); reproducida en la ref. 7, pero no en la ref 6.
[24] W. Barker, carta a Physics Today, febrero de 1979, pg. 11.
[25] C.P Enz, Wo!gang Pauli between Quantur Rerzlity rncl the Roy

l
Pr1th ofDreams, en Symposia the Foundrttion of Modem Physw
1992. The Copenhrz gen InteJ1Jretation rznrl Wlrzg Pauli, p<g. 195,
eds. K. V. Laurikaincn y C. Monronen (World Scientifc, Singapur,
1993).
[26] W. Heisenberg, Collectecl Worls, eds. W. Bl um, H.-P Di. irr y 1-I.
Rechenberg, serie A/ parte Ili (Springer, Berln, 1993), p<g. 337; la
versin final de marzo de 1958 incluye la circular (posdata) de
Pauli de 8 de abril de 1958.
[27] P Jordan y W Pauli, Zeitschriffir Physi/.47, 151 (1928).
1281 W. Heisenberg y W. Pauli, Zeitschri Jr Physil. 56, 1 ( 1929); 59,
168 (1930); reproducido en la reC 7.
[29] W. Pauli y V. F Wcisskopf, Heluetica Physica Acllz7, 709 (1934);
reproducida en la ref 7.
[JO] V E Weisskopf, The de/elopment ofel theory in the lrzst 50 )l,
Physics 1dtl', noviembre de 1981, pg. 69.
[31] W. Pauli, Physical Review 58, 716 (1940).
[32] W. Pauli, Reuiews oJModer Physics 13, 203 (1941).
1 :n 1 W. Paul i, !feson Theory ofNuchrtr Forces (1 n terscience, N u e va
York, 1946); 2a. ce!., 1948.
[34] C.P Enz, Vof Pauli, Physicist aml Philosop!Jel; en Symposium
on the Founrtiow o/ Jv!odem Physics, eds. P Lahti y P. Mitrclsraedt
(Worl d Scientiflc, Singapur, 1985), p:g. 241.
25
[35] W Pauli, Awgewlihle Kr1pite! rws der Felquawisierung, redaccin
de U. Hochstrasser y M.R. Schafroth ( Verlag VMP ETH, Zrich,
1957); reproducido por Boringhicri, Turn, 1962; Selected 7opics in
Field Quantizrttion, trad. ing. S. Margulis y H.R. Lewis, en Pmt
Lectures on Physics, ce!. C.P. Enz, vol. 6 ( MIT Prcss, Cambridge,
Mass., 1973).
26
Materia*
te gwtrrtl ver el boceto que de m ha hecho 7rmt Ke!da (E esculor
Ha!e1; de Zurich, ha hecho un busto que me hrce prrecer brtante
introspectiuo, es decI; tipo Budrt.}
Carta de Pauli a Ralph Kronig, 22 de diciembre de 1949.
Publ icado por vez primera en i ngls en 1111/11 j Right to 1\now!ul
gc, serie
2", pg. 1 O (Universidad de Col umbia, Nueva York, 1 954).
27
Iama

e
.
riahasidoysemsiempreunode |osprincipa|esobjc-
tosde|a l|s| ca. A|lab|+rde1a materiacomo un aspectoc|e| a
natura|ezade|ascosas , intentodarunaimpresindecmopuc-
denencontrars

ydesarro| |arsegradua|mente|as| eyesde| anatu-


r

t|ezaconcei|entesa | +materiaypertenecientesa| aHsica. Ls


c|er

queestas| eyesy|asideasderea|idadquepresuponenestn
h

acrendos

adavezmsabstractas.Sinembargo,paraunprole-
siona|

ui|tenerpresenteque, detis c|e |a lormatcni cay


matemat|cadc|os pensam

ientosquesi rven debasea|as|eyes de


|a natura|eza,permaneces|empree| estratoc|ecotidianeidadcon
su| enguajeordi nario. Iacienciaesunre

nami cntosistem.|tico
de|osconceptosde|avidacotidianaquereve|aunarea|idadpro-
lt

nay, comoveremos, novi si b| edi rectamenteen | area| idad


dranade|ascosasuenos
.
rodean. leronodeberlao|vidarseque
estaprolundarea| i dadc|ejrladeserunobjetode| aHsica,di le-
rent

de|osobj ctosdcl matcmticayl espccu|acinpuras,sisc


desvr

ctJaraporcomp|etode |as rea|idadesde |avidacotidiana.


.
Jomemoscomoejemp|o|as|eyesltmc|amenta|esde|amec-
nlc
:
queahora| |amamosclsica,peroqueerantota| mentcdesco-
nocrda

shacetresci entosaos. Ia |eyde |a i nerci adi ceque, en


ausencradecausasextenas,|oscuerpossemuevenconve|ocidad
const

tetantoenmagnitudcomoendi reccin.Cuandosehizo
cstaarmacin,|ousrcvo| ucionarioluee| rcconocimientode
que un movi mi ento uni lormees un hechoesenci a| , si ncausa
a| gun

. Lstoeraextra

o para| amenta| idadantigua.yaqese


supon.ae u e en atiSl'llCI:l de cualquier CllJs; de 111ovimicn1o cxis1 a
d rcposo,yquccua|cuicrvc|ocidad cra dcbidaa unacausa. lor
otra

:arte, m.|sprob|em.|ticaan lueenpocas posteriorcs |a


cu

estndecmosepodlacstab|eccr|auni lormi dadde| movi-

nentoc|euncuerposin re|acionar|oconotrosenmovi mi ento.


Iraso

mu

lostrabajoscrlticosdesarro||adosene| sig|opasado,
esteu|umomterrogantecondujoa unanuevaormu|acinde|as
|eyesde|agravitacinporparede|instci n.

Retornemos,sinembargo,dentrode|esplrituc| e|amecnica
c|asrca,a|prob|emaposteriordectm|es|ai nluenciade|ascausas
externassobree| n

ovi mientodeun cuerpo. |ewton | |ama|+s


causasexteias uerza , y |+s delini comoe| productode| a
28
masa por |aace|eracin. leseaque, porsenci | |ez,supongamos
qucsabcmos|oquees| aace|cracin, estaexp|icacinparececon-
tenerunclrcu|ovicioso. |aluerzaestdehnidapor| amasa,y | a
masapor| a|uerza.leroestonoestanma|ocomopareceaprime-
ravistagraciasaotra |ey de |ewtonquedi ceque|aacciny| a
reaccinsonigua|esyopuestas.Lstoi mp|icaque| asumadetodas
|asluerzasenun sistemacerrado essi emprecero. Consecuente-
mcnte,haya|go queseconserva,a|goqueesconstanteene|tiem-
po,asaber, |asumade|asve|ocidades,paracadadi reccinposi-
b| e, mu| t i p| i cadas por| as masasde todos| os cuerposdeun
sistemacerrado.
Leestalorma,vemosqueyahemosdadoa|gunospasosen| a
direccinde|osconceptosabstractosquetienensuorigenen|avida
cotidiana. Iamasa,originariamentee| pesoquesemed|acon|as
ba| anzas, esahora un coehci ente abstractode| asve| oci dades
determinadodeta|maneraque|asumaesconstante.Misade|an-
tehabrdetenerseencuentaunadependenciade| amasacon|a
ve| ocidad. Leseodeci raqul quee| productode|amasapor |a
vc|ocidadseJenomi namomentoycue,a|igua|que|ave|ocidad,
es unamagnituddi rigida, unvector,comodicen|osprolesiona-
|es. Ialuerza,queori gi nariamentedabacuentade|osesluerzos
rca|izadospor|osmscu|oshumanos,ha| |egadoase.ahoraa|go
qucsemidepormediode|productode|amasapor| aace|eracin.
Lea|gnmodo,|asluerzastienenqueserconocidasatravsc|esu
dependenciade|asdistanciasrecorridaspor|oscuerpos,delorma
quc|+s|cyesdc| amccnicapuedanserverilicadasport
:
e

pe-
riencia. Lstoes|oquesucederea|menteene|casode|mov| m|en-
tode|oscuerposce|estesbajo|ai nHuenciade| agravedad,segn
eslahkcc l |uosa|cydc|ewtonde|invcrsaJc|cuadrado.
Sca| oquclucrcn| aslucrzas,unaconsccucnciainmcdi atadc
estas|eyesmecnicasesqueson|ascondi ci onesi nicia|es| asque
determi nandelormanicae|movi mi entodetodos| oscuerpos
si empreque i nc| uyan |a posiciny| ave| ocidad, o e|momento,
de|osmismosenuni nstantedado. laraveri|car| as|eyesc| e| a
mecnicac| si ca, e|experi mentadorterrestreescoge,a su| ibre
a|bcdrlo ydclormaarbi traria, |ascondi ci ones i nicia| es, mi en-
trasquee|astrnomocuentacon| aventaj a depoderobservar
condi ci onesdi lerentesde |os di st i ntoscuerposce| estesc|e| a
natura|eza.
Comoconsecuenciac|eestas| eyesmecnicasexisteotramag-
29
u| tudquesecouserva,a|aque| | amamoseuerg|ayquecoustac|e
dospartes.Uuadee| | ases|adeuom| uadaeuerg|apoteuc|a| , |uu-
c|oude|apos| c| oude| os cuerpos, apart| rde| acua|sepuedeu
ca| cu| ar| as|uerzas. Lasumac|e|asdospartesescoustautecue|
t|empo. Laeuerg|a,eucoutrastecoue|momeuto, uot|eued| rcc-
c|ou.
Losqu|m|coseucoutrarouotra|eyde couservac|ou, asaber,|a
|eyc|e| acouservac|oude|amasaeu|asreacc| ouesqu| m|cas.S| u
embargo,E| uste| umostro,pormed| odeuucu|dadosoau| |s|sde
|as|eyesc|e|ae|ectr|c|dadyde|maguet|smo-queapart|rdeMax-
we| | | uc| uyeu|aopt|ca, esdec|r, |als| cade| a| uz~ queestasdos
|eyesc|ecouservac|ousourea|meuteuua. S| emprequecamb|a|a
euerg|a, tamb| u|o hacc| a masa. oobstaute, |avar| ac| oues
muypequea, yaquee| |actor| uvo| ucradoese| cuadrado de| a
ve|oc|dadde|a| uz. Souuecesar|oscamb|osdeeuerg|amuygrau-
desparaobteueruucamb| omeusurab|ec|emasa.
Estos| gu| G cauupaso| mportauteeu|aabstracc| oude|prop| o
couceptodemater|a. Ques| amater|a`E|pape| eue|queestoy
cscr|b|cudocs matcr|a,c|a| rctamb| ucsmatcr|a,pcrc| uc|uso|
| uzha| | egadoaserahoracous|deradamater|adeb|doa|osdescu-
br| m| eutosdeE|uste| u. J|euemasaypeso, uoesd| |ereutede|a
mater|aord| uar|ayposeeas|m|smoeuerg|aymomeuto. Lau|ca
d| |ereuc| aesque|a| uzuuucaesteureposo,s| uoques| emprese
estmov|eudocou|am| smave|oc|dadcaracter|st|ca.
Hea|ud|doyaa|as| eyesde|e|ectromaguet|smo.Soucouse-
cueuc| ade| as|eyesmecu| casdeewtou` o, sou deuu t| po
d| |ereutepeseas| m|| | tudes|uudameuta|es,comopuedeser| ade
| adeterm| uac| oucomp| etade| cursode| osacoutec| m| eutosa
part|rde|ascoud| c|oues| u|c|a|es.Lesde|ost|emposdeFaradayy
Maxwe|| , eu e|s |g|opasado, se hab| ade uucampo. Quesuu
campo`troreli uam| eutodeuucouceptode| av| dacot| d| aua,
a| goqueescout| uuoeue|espac|oyeue|t|empo, c|ertas cua||da-
desbs|casde|cspuutosde|espac|oyde|t|empoquevar|aucout| -
uuameutecoue| | os. Cu| es| auatura|ezadeestascua| | dadcsls| -
cas`Larespuestamodenaes. uo| mporta,so| oueces|touumed|o
paramed|r|as,ys| var|aucout| uuameute, esoesuucampo. Eue|
s| g| opasado|arespuestaeramuyd| |creute. |auatura|ezade| as
cua||dades| uvo| ucradasdeb|adesermecau|ca,esdec|r,de|orma-
c| oues, te:|onL y esfuer1 os, quiz dcun mcdiohi pottico, pero
en cuaquier o mecn. Gradualmente. o:i|:| co:abando-
uarou|aprem| samccu| ca. Uuadescr| pc|ouc|eut|hcaobjet|vaya
uo | uc| uyo uuadescr| pc| oumecu| caeu e| espac|oye| t| empo
abso| utos, s| uoquepasoaseruuadescr| pc| oumsabstractade
|cuomcuosrcprescutadospor|uuc| ouescout| uuasdepeud| eutes
deuus|stemaderc|reuc|a. S| uembargo,|as|cyesde|auatura|e-
zasou|asm|smascua|qu|eraqueseae|s|stemadere|ereuc|a.o
so|oesqueuoteuga| uHueuc|asobre|os|euomeuose| mov| m|eu-
to uu| |ormcdeobservadore | ustrumeuto, s | uoque| uc| usouu
mov| m| eutoace|erado,segu E| uste| u, es, a| meuos|oca|meute,
equ|va| eutea uucampograv| tator|o. o | uteutarexp| |caraqu|
|as|deasmatemt|casc|e| ateor|adegruposques| rveupara|or-
mu| arexactamcutc ta|equ| va| euc| a, yqueuo so| ocoust| tuyeu
uuac|c|asherram| eutasus|uudamcuta|esdc|bs|camodena,
s|uoquep|eusoqueam uohaubr| udadotodoe|provechopos|-
b|e. So| ameuted| ra|pasarquetamb|uestapartede| asmate-
mt|casesuuageuera| |zac|ouc|eexper|euc|ascot|d|auas,comose
pouedemau| G estoeu|as|deassubyaceutesa|prob|emaded|st|u-
gu| r| a|zqu|erdade| aderecha.A| |ormu|ar| aequ|va|euc| aeutre
acc|crac|ouygrav| .ac| ou, || us.c| ucous|gu|ocstab|cccruuatcor|a
de| campograv|tator|oau.i|ogaa |aaut|guateor|adecampode|
e| ectromaguet| smo, eu|| quec|dapor| a| deac|e| a| uvar|auc|ade
|as |eyesde|auatura|ezarespectoa |as traus|ormac|ouesdecoor-
deuadasespac|o-tempora|es, umerosquevar|aucout| uuameute
cou|ospuutos.
Euestaetapade|desarro| | ode| os couceptosgeuera|esde|a
ls|cauoseucoutramoscou| av|ejacuest| oudes| ex|steo uouu
| | m| tca | ad| v| s| b| | | dadde| amater| a, o, euotraspa| abras,s| |a
mater|aescout| uuao d| scout | uua. Laexper| euc| adec| d| oeu
|avorde|aex|steuc|adeuu|dadese|emcuta|esdemater|a,ta|como
peusabau| osatom| stasde| aaut| guaCrec| a. Los qu| m|cosya
hab|aueucoutradoque| a| deademo| cu| asy.itomosestab| es
comocoust| tuyeutesde |a mater|aera |a |ormams seuc| | | ade
descr| b| r|as traus|ormac| ouesqu|m|cas, pero |uerou| osls| cos
de|s|g|opasado|osque| uveutarou|osmtodosparacoutarestos
tomosymo|cu|asm| d| eudoe|umeroc|aveque|esd|jocuu-
tostomosrea|esex|st|aueu|asuu|dadesqu|m|cas.Los|euome-
uosrad| act| vosmostrarou que | ostomosquecaracter| zau| a
uatura|ezaqu| m| cadeuuasustauc| aestucoust| tu|dospor uu
u:c|co re|at|vameutcpequcocargadopos| t|vameutcy rodeado
porart|cu|ase|ctr|cas uegat|vasdeuom| uadase|ectroues,de| a
3 1
misma|ormaque|osp|auetasrodeaua|So| . Experi meutosposte-
ri oresmostrarouque| osu c| eos, muc!omspesadosque | os
e|ectroues,soutambiucapacesdetraus|ormaciouesycoustaude
otraspart|cu| as| | amadasuuc| eoues, quesouprotoues decarga
positivayueutrouese|ctricameuteueutrosdeaproximadameute
|amismamasaque|osprotoues.ocitaraqu| |osdeuomi uados
mesoues,reve|adospor| osrayoscosmicosyposteriormeutepro-
ducidosartihcia|meuteeu |aboratorio,cuyasmasassou i uterme-
diaseutre|asde|ose|ectrouesy|asde|osprotoues. So|omeucio-
uar|aexisteuciadeposi troues, cuyasmasassou igua|esa| asde
| os e| ect rouespero coucargae| ct ri ca opuesta. Cuaudose
eucueutrauuue|ectrouyuupositrou, seauiqui| auysetraus|or-
maueuradiacioue|ectromagutica,y,rec|procameute,estaradia-
cioupuedecrearparesdee|ectrouesypositroues.
Jeuieudoeucueuta| aexisteuciadetodasestastrausmutacio-
ues,ques| oquequedade|asviejasideasdemateriaydesustau-
cia`Larespuestaes. enng. Lstaes| aaututicasustaucia,|aque
secouserva,so| ameutecambi a| a|ormaeu| aquesemaui hesta.
Existetambiuotramagu| tudquesecouserva,peroque,eucou-
trastecou|aeuerg|a,escapazdetomarva|orespositivosyuegati-
vos.la carga elctrim. Lstamaguituduoso|osecouserva,si uoque
ti eueuucarcteratom|sti co, discreto. cadacargae| ctricaest.i
preseuteeu| auatura| ezaeuuuacauti dadquees uum| ti p| o
euterodeuuciertoumero,e|cuautoe|emeuta|dee|ectricidad.
osabemosauporquesas|. Lateor|adacueuta de|!ec!o
perotodav|auoescapazdei uterpretar|o.
Esteprob|emaest|utimameutere|aciouadocouotrascarac-
ter|sticasde|auatu.a|ezai uc| ui dasbajoe|uombredecuauto de
acciou i uveutadoporl| aucl.
_
stedescubrioque|as|eyesc|e| a
radiacioue|ectromagutica,i uc| uida| a| uz,euequi | i briotrmico
cou|amateriaordi uaria, pod|auserexp| icadas|ormu| audouua
!i potesistota|meuteuuevaquetuvieraeucousideraciou|osva|o-
resposib|esde|aeuerg|ade|aradiaciou deuua|recueuciadada.
Estosva| orespuedeuser|\ ui cameutem| ti p| oseuterosdeuua
determi uadacautidadproporcioua|a|a|recueucia.Lacoustaute
uuiversa|deproporci oua| idadaqu|i uvo| ucradaese|cuauto de
accioudel|aucl. Hayque!acercoustarque| aacciouesotraabs-
traccioude| amecuicauewtoui aua, asaber, uuamagui tudcou
dimeusiouesc|eeue.g|amu| ti p| icadaportiempo, quereemp| aza
e| couceptomerameutecua| i tativoc|eaccioude|avidacotidiaua.
32
la uueva!i potesissugi ri oi umediatameute| aideade |otou ,
uuapart|cu|aqueeug|obarasueuerg|aysumomeutoeue| espa-
ciode|ormaqueso|oe|couj uutopudieraserabsorbidooemi tido
a|mismotiempo. Existeu, uoobstaute, otros|euomeuosopticos,
deuomi uadosi uter|ereuci aydi |racci ou, queso| opuedeuser
exp| i cadosuti | izaudo| ai mageu oudu| atori a. Fueuecesariouu
au|isisaumspro|uudopara| i brarsedeestascoutradiccioues.
laradojicameute,esto|ueposib|epore|!ec!odeque| ose|ectro-
ues, comoe| resto de| as part|cu| asmateri a| es, ti eueutambi u
propiedadesoudu| atoriasadem.isdesuspropiedadesdepart|cu-
| a, a|igua|que| a| uztieuepropiedadesdepart|cu|aademsdesus
propiedadesoudu|atorias.

Lstasparadojasde| cuautodeacci ou!aceude uuestrosto-


mosa|gomuydi |ereutede|osobjetosde|amecuicauewtouia-
ua. Rea| meute, auuque| ose|ectosdeuuui co tomopuedeu
!acersevi si b| es eu|ormadee|ectosco| ecti voso deava| auc!a
medi autedi sposi tivosadecuados,couvi eueuoo|vidarqueesta-
mostrataudocouuuarea|idadi uvisib|e, cuyosrasgos!au| | egado
a sertau|uudameuta| esque s oudespreci ab| esycareceude
i mportauciaprctica a|re|eri nosaobjetosmacroscopicos.Bo!r
uoso|odesarro| | o|asideasdel| auclsobre| ateor|ade| aestructu-
raitomicayde|as| | ueasespectra|es, siuo quetambiu|uecapaz
deexp| i car|ascousecueuciasepistemo|ogicasde|auuevamecui-
cacuuticao mecui caoudu|atoria, quedesde l 27pusohu a
|ascoutradiccioues|ogicascomoresu| tadode|aexp|icaciouteori-
cade|os|euomeuoscuuticos.Estascousecueuciasuosoudema-
si adoseuci | | as deeuteuder, y |auoci oudeuomi uada comp| e-
meutariec|ac|queBo!ryotrosdesarro| |aroupara este proposito,
auuquecompartidapor| amayor|ade|oslsicos,uo|uetota|meu-
teaceptada.
laracompreudere|sigui hcadode|couceptodecomp|emeu-
tariedad!emosdei magiuarobjetosquecomi euzauamoversetau
proutocomo |os observamoscou|aayudade uu i ustrumeuto
adecuadopara |oca|izarsu posici ou. o!abr|aui uguprob| ema
sipudiramosca|cu|arestemovimi eutoydetermi uaras|teorica-
meute| aperturbacioucausadapor|amedida. Si uembargo,qu
suceder|asi , eugeuera|,estaperturbaciouuopudierasercoutro-
|adaosi| amedidaemp|ricade| amismai utrodujerauuevosi us-
trumeutos demedi dacuyai uteracci oucou| os aute.ioresdiese
| ugara uuevasperturbaci oues i udetermi uab| esei ucoutro| ab|es`
33
Esta es la situacin real creada por el valor finito del cuanto de
accin. Nos encontramos, tal como Heisenberg seal por pri
mera vez, con el dilema de optar por el sacrificio o la eleccin, una
situacin que implica una determinada libertad por parte del
observador para escoger su dispositivo experimental como una de
entre, al menos, dos posibilidades mutuamente excluyentes. Las
antiguas condiciones iniciales de la ley cl sica de la inercia, que
incluan posicin y velocidad (o momento), aparecen
.
ahora
:
omo
un par de antagonistas reales constituidos
p
r magmtudes mcle
pendientes. Segn la teora, se puede adscnbu
,
un valor perecta
mente definido a una de ellas slo si la otra esta, en general, mde
terminada y de forma que el producto de las incert
!
umbres
.
de
ambas magnitudes sea dado por el cuanto de

cci OI

. Habida
cuenta que esta indeterminacin es un elemento mel uchblc de los
diversos estados iniciales posibles, segn las leyes ele la naturaleza,
nunca se puede determinar la evolucin
.
del sistema, c

mo era el
caso en la mecnica clsica. La teora mcamente predice la esta
dstica de los resultados de un experimento cuando ste se repite
bajo una condicin especificada. Sin

rgo, como si de
.
un
efecto sin causa se tratara, el resultado mdwtclual de una medida
no esd., en general, comprendido en las leyes. Este es el caso si e
interpreta la mecnica cuntica u ondulatoria como una generali
zacin racional ele la fsica clsica que tuviera en cuenta el valor
fnito del cuanto de accin. Las probabilidades presentes en las
nuevas leyes han de considerarse primarias,
.
!

que implica

uc no
se pueden deducir a partir de leyes dctermmistas. Como eJemplo
de estas probabilidades primarias mencionar aqu el hecho de
que el tiempo en el que w: tomo i

1dividt
.
tal experi1
:
1entad
.
u
.
na
determinada reaccin est mdetcrmmado, mcluso baJ O conclicw
nes en las que l a probabilidad de esta reaccin para una gran
coleccin de tomos sea prcticamente segura.
De esta manera fue como se super la contradiccin entre la
idea de onda y la de partcula, ya que la relacin de indetermina
cin anteriormente mencionada, que es inherente a las leyes ele la
naturaleza, hace mutuamente excl uyentes los experimentos que
sirven para verifcar las propiedades ondulatori
.
as de un objet
?
atmico de los que permiten comprobar sus propiedades ele paru-
cula.
El significado el e este desarrollo nos pcrmi

c adentraros en l
,
a
posibilidad lgica de un modelo de pensami ento nuevo y mas
34
amplio que tome en consideracin al observador incl uyendo el
instrumento que utiliza, a diferencia de lo que aconteca en l a fsi
ca clsica, tanto en la mecnica newtoniana como en las teoras
del campo de Maxwell-Einstein. En el nuevo modelo de pensa
miento ya no suponemos el observador objetivo presente en las
idealizaciones tericas de tipo cl sico, sino un observador que,
debido a sus efectos indeterminables, crea una situacin nueva
descrita tericamente como un nuevo estado del sistema observa
do. De esta forma, cada observacin es una singularidad de un
resultado objetivo particular, un aqu y ahora de las posibilidades
tericas que pone de manifiesto el aspecto discontinuo de los
fenmenos fsicos.
No obstante, pese a que estas teoras impiden que el observa
dor infuya en el resultado ele una medida una vez que se ha esco
gido el dispositivo experimental, en el nuevo modelo an perma
nece una realidad objetiva. Por tanto, las cualidades personales de
un observador individual no forman parte del marco conceptual
de la teora, sino que, por el contrario, sta describe los fenme
nos a la escala microscpica el e los objetos atmicos de forma tal
que es vlida para cualquier tipo de observador, y lo hace por
medio el e leyes matemticas basadas en teora de grupos, que pue
den ser asequibles a cualquiera que posca un conocimiento gene
ral suficiente el e fsica y matemticas. En este sentido amplio, la
descripcin mccano-cu<ntica de los fenmenos atmicos es toda
va objetiva, pese a que ya no se asuma que el estado de un objeto
sea independiente, en cuanto que las posibles fuentes de informa
cin acerca del mismo son alteradas i rrevocablemente por las
observaciones. La existencia ee tales alteraciones revela una nueva
clase de integridad en la naturaleza, desconocida en fsica clsica,
en el sentido el e que el intento ele subdividir un fen;11cno defini
do por el dispositivo experimental completo utilizado para su
observacin da lugar a un fenmeno totalmente nuevo.
Existe un acuerdo general en que la mecnica cuntica actual
deja sin explicar muchos hechos f undamentales, por ejemplo, el
carcter atomstico de la electricidad al que me refer anterior
mente. Adems, no ofrece una interpretacin satisfactoria de la
variedad de masas y de los diferentes grados de estabilidad de un
gran nmero de partculas que, de manera provisional, se deno
minan el ementales. Las limitaciones ele la aplicabilidad de la
teora admitida hasta el momento han propiciado gran civersicac
35
deopiuiouesacercadesuu| tcriordcsarro| | o. A| guuos|sicosao-
rau |a posi bi | i daddeuuretonoa| aideac| isi ca de observador
objetivocuyose|ectossobree|sistemaobservadopudieseusere|i-
mi uadosporcorrecci ouesdetermi uab|esteri cameute. tros,
eutre|osquemei uc|uyo,deseauj ustameute| ocoutrario.loque
msmehai mpresiouadoeue|desarro| | oqueeu l27couduj o
eveutua| meutea| estab| eci mi eutode| aactua| mecui caoudu| a-
toriaese| becbodcquc, cu |sica,cxis.au parcjasdcau.agouistas
rea|es,comoese|casode|aspart|cu|asy|asoudasoe| de |aposi-
ci uye|momeuto, cuyocoutrastes| oess uperab| ede|orma
si mtrica.Esoquieredecirqueuumiembrode|aparejauuucaes
e|iminadoeu|ivorde|otro, siuoqueambossoutomadoseucou-
sideraciueuuuuuevotipode|eylsicaqueexpresarea| meutesu
carctercomp|emeutario.
Mepareceprobab|equesepuedacompararestasi tuaciua|a
quesedaeutre|oscouceptosdecampoycuerposdeprueba. u
campos|osepuedemediratravsdesuse|ectossobre|oscuer-
posdeprueba, ystospuedeusercousideradosasi mi smocomo
|ueutesde|campo. Estouoocasiouadilicu| tadeseue|casode|os
|eumeuosmacroscpi cosqueti eueu| ugaraesca|aordi uari a,
puestoque| aperturbaciude|campoporpartedeestoscuerpos
siempresepuedesupouerpequeaymauteuidabajocoutro| . Si u
embargo,uoesestee|casoparacuerposdepruebacuyacousti tu-
ciuatmicaseaeseucia|,y,euparticu|ar, parapart|cu|ase|emeu-
ta|esta|escomo|ose|ectroueso|ospropiosuuc|eouescuya|oca|i-
zaci uomovi mieutoya uo escoutro|ab|e, comosucedecou| os
cuerposdepruebamacroscpicos.
Mi eutraseu |ateor|aactua| persi sta uuadua| idadeutre| os
couceptosdecampoycuerposdeprueba,pieusoqueesuecesaria
unau ueva|ormamatemt icade|a |ey||si caquehagaque| os
campossi ucuerposdepruebaseau, uos| olsicasi uotambi u
|gicameute,iuviab|es.Asi mismo, poruuapartedeber|aexpresar
de|ormaapropiada| acomp|emeutariedadeutre| amedidadeuu
campocou uuobjetoatmico,y,porotra,| adescri pciude|mis-
moobjetocomo|ueutededi chocampo. Eurea| i dad, ambas
posi bi | i dadesdeber|au sermutuameuteexc|uyeutesahudeade-
cuarsea|as| eyesde|auatu|a|eza.
ldeassi mi | aresyahau sidosugeridas porBohr yotros. Si u
embargo,uodeber|aserprecisoreca|carqueuoseucoutramoseu
uudomi ui ohi potticoeue|queuadasehaprobadoauycuyas
36
posi bi| idadesbaudcserrc|reudadas.
_
uicameu.emeuciouoestas
hi potticasposibi| idadespararecomeudarque, eugeuera|, uose
hadepeusarsi mp|emeute eu |ormastradicioua| es paratratarde
exp| icar|auatu|a|eza,auucuaudostasestucorrectameutelor-
mu| adaseusistemasli|oshcoshi stricos.Autesbi eu, sedeber|a
estarabiertoauuevasposi bi | idades|gicasyemp|ricasi uc|usosi
uoescuprevistaseudichossistemas.
Coiu+amoseuquee| esp|rituhumauosi empresercapazde
crearideasqueseadapteudea|guua|ormaa|osobjetosexteruos
queuosexpresauatravsdeuuestrosseutidos,datosqueactaua
modode testigosde |a materiao de |aeuerg|aeu e|seutidode| a
lsica,yaquetautoe|i uteriorde| esp|rituhumauocomo| osobje-
tosqueperci bi mosexteri ormeut eest.ius ometi dos a| mis mo
ordeucsmico.
37




2
El s igni fcado filosfico
de la i dea de complementari edad *
St explica l a s i t uaci t'l ll dcnol l l i nada por N. Bohr compl c
m<nt arit: dad con l a ayuda dd t:jt: mpl o proporcionado por l os
;mbitos ck aplicacin dt l os conceptos contrapuestos dt onda y
partcul a en la fsica atmica modera. St: basa <n el hecho de
qut los dispositivos experimcntalt:s a los que se aplica una u otra
de estas ingenes intuitivas son por necesidad mutuamente exclu
y<ntes como consecu<ncia de l a nt<raccin, nunca totalmente
determinable, entrt: los instrumentos de obst:rvacin y el sistema
obsnvado. St: sdala, en gt:n<ral, la analoga <nr re t:sta situacin ck
complementarit:dacl y las paradojas t:n la relacin sujeto-objeto>>,
y, en particular, entre la pareja ele antagonistas conscitnte-incons
ciente>> empleada en l a psicologa ms reciente**.
l. lub| |camosestacou|ereuc|aeu| aesperauzadesumaruos,
pormed| odeestapequeacoutr| buc| ou, aesoses|uerzosms
amb|c|ososquet|eueucomoobjet|voltmdameuta| cousegu| rde
Publ icada bajo el ttulo Die phi l osophischt: lkdeutung der Idee dcr Kom
plementaritiit en E perimtirl 6 (cuadero 2), pgs . 72-75 ( 1 950). Conferencia
pronunciada en l a Sociedad Filosl1ca ele Zurich en febrero de 1 949. No ha sido
posible dar m;s que un breve t:sbozo cualitativo de la si tuacin fsica desarrollada
en la confcrmcia, el cual llgura en el aparrado 2 . El lector que desee ampliar deta
l l es puede consultar artculos relevantes de N. Bohr en !.i tcortl atrmim ) / res
cripcirn d f, lllllllmf, Alianza, Madrid, 1 988, as como su artculo en el volu
m<n dt: Einstein de l LirmJ' rlLi1Ji11g Philo.wpbers (Evanston, 1 949); tambin en
W. lleisenberg, n ,e PhysiCll Princiies tiQutllltlllll l/.1e01J' (Chicago, 1 930). La
anterior conferencia del autor en l a Sociedad Fi l osl1ca de Zurich, !hum, Zeit
und Kausali tiit i n der moderen Physib, ha sido publ icada en l a revista Scientitl
59, 65-76 ( 1 936) (traduccin espaola en d <nsayo 1 0 de este volumen).
' Este resumen en ingb que apareci en la versin original no esd reproduci
do en l edicin alemana de los /l!f'l/z.c ibc J>hys/; ////(/ Emtnis!ll(:orit! cc Pauli.
39
uuevouuamayoraproximacioueutre|asdisti utas

disci p| i uaspar-
ci a| esqueuuestravi dai ute| ectua| (Geistieit) haseparado. La
dicotom|aeutre|asci euciasexactasy |asmatemticascomodisci-
p| i uasparci a| es i udepeudi eutesproveui eut es de uuah| oso||a
uatura| uui licadaperopreci eut|nca,quetuvosusor|geueseue|
sig|oXVII , |ue, porsupuesto, uuacoudi ci ouuecesari aparae|
subsiguieutedesarro||oi ute|ectua|de|muudooccideuta| (Abend
lrmd). Si uembargo,eu|aactua|idadpareceudarse|ascoudicioues
adecuadasparauureuovadoeuteudi mieutoeutreusicosyu| oso-
|ossobre|os|uudameutosepistemo|ogicosde|adescripcioucieu-
t|ucade|a uatura|eza.Comoresu| tadode| desarro| | ode| teor|a
atomicaycuuticaapartirde l 9 l 0, | ||sicasehavistogradua|-
meuteob|igadaaabaudouar|aa|tauerapreteusi oudeque pod|a,
eupri uci pio, compreudere|uiversoeusucouj uuto. Jodos|os
lsicosqueaceptaue|desarro| | oquetuvo|ugareu| acoustrucci ou
sistemticade| |orma|ismomatem.iticode| amecuicaoudu|ato-
ri a, quea| cauzouuacouc| us i ouprovi si oua| eu l 927, debeu
admi ti rque,si bieueu| aactua|idadteuemoscieuciasexactas,ya
uoposeemos uua i mageuci eut|ucade| uiverso (Vltbil). Es
j ustameuteestacircuustaucia| aquepuedecouteuereus|, como
correctivoa| asesgadaperspectivaauterior,e|germeudeprogreso
haciauuai mageuuui lcadade|couj uutode|muudo, de| aque|as
cieuciasexactasseauso|ouuaparte.Eseuestecoutextodoudeme
gustar|ai uc| ui re|sigui licadomsgeuera|de| aideadecomp| e-
meutariedad, uuai deaqueha trasceudi do msa| li de |a hsi ca
comoresu| tadode| trabajorea| i zadopore| ||si codausi e| s
Bohr.
E| umero deespeci a| i staseu h| osohaquehastaahorahau
teuidocouoci mi eutodeestauuevateudeuciac| e| a||sicamoderua
espequeosi se| ocomparacoue|deaque||osquesehaui uteresa-
do por| ateor|ade |a re| atividad. lorotraparte,a| guuoshsicos
haui uterpretado| ahsicaccuuticamodenacomouuacouhrma-
ci oudeteudeuciash|osohcascoucretas,couopuedeser |a relcri-
daa|posi tivismo. Coutrariameuteaestaopi ui ou, adoptaraqu|
e|puuto devi stadeque| as i tuaci ouepi stemo| ogi caa | aquese
eu|reuta| ahsicamodenauohasi doprevistaporsi stemau|osoh-
coa|guuo.
Eu| oquesi gue, deseoexp| i carmedi autecj emp| osseuci | | os
como| ai deadecomp|emcutaricdadhahcchoposio|c,dcutrodc|
campode|alsica,uuas|utesisdehi potesiscoutrapuestasy,apri-
IQ
meravista, mutuameutecoutradictorias.lorsupuesto,paracou-
segui resteobjetivosevau arequerirgeuera|izaci

uestrasceu+eu-
tes de| vi ej oi dea|de causa| i dade i uc| usode | a|deade rea| i dad
lsica.
2. E|ej emp| odedosi deasmutuameutecoutradictorias
3
ue
ha| |egadoaserc|ebreeulsica,yquecouci taruuestraateuciou
aqu|,ese|quesereherea| a i mageudepart|cu|aya| a i mageu
deouda. Que|aspart|cu|asuosououdasyque|asoudasuosou
part|cu|aspuedeserHci | meutepuestodema

ihestoi uterpouieu-
douuap|acasemi trauspareuteeu|atrayectouadeuuhazdeeuer-
g|a. Si e|hazestcousti tui doporuutreudeoudasopormuchas
part|cu|as,uua|racci oudehuidaserreH ejadapor| ap| acaye|res-
topasarasutravs. lero qusucedesi , eue|casode| hazdepar-
t|cu|as,sedi smi uuye|ai uteusidadde|mismohastata|puutoque,
durautee|experimeuto,i ucidasobre|ap|acauuauicapart|cu|a`
Eucoutrastecoue|treudeoudas,a| ser|apart|cu|auuaeutidad
iudivisib|e,bieupasaratravsde| ap| aca,bieuserrel|ejadapor
e| | a, pero|oseguroesqueuoaparecera| avezeuam:os|ado

de
|ami sma.Ladi |ereuciaeutreambasi mgeuesestauirrecouci | i a-
b| ecomo| a di |ereuci aau| ogaeut re | asdosre| aci oues| ogi cas
cuouotroyambos.
A.orasehademostradoemp|ricameuteque| a| uzposeepro-
pi edadesqueuicameutesepuedeudescri bi rmediaute| ai m

geu
deouda,yotrasde|asqueso|osepuededarcueutapormed.ode
| ai mageudepart|cu|a. Eutre|aspri merassecueutau|os|euome-
uosdei uter|ereuci aydi |racci ouqueahorasecousiderauc|sicos.
Sucaracterlst i cacomuestri baeudi vi di r| uzprocedeutede| a
mi sma|ueuteeua| meuosdoshacesdi |ereutes, | oscua| es se
haceucoi uci di rposteriormeute. Si uembargo,eue|| ti moproce-
so uosesumau|asi uteusi dadesde |osrayoscousti tuyeutessi uo
susamp| i tudes, pri uci pi odes uperposi ci ou) , acuyoscuadrados
souproporci oua| es| as i ut eusi dades. Lai uteusi dadresu| taute
depeudeportautodeuua|ormaperiodicade| adi |ereuciade|ase
de|asoudascousti tuyeutes,que,asuvez,esdetermi uadapor|as
| ougi tudesde|astrayectoriasrecorridas,as|comopor|ascoustau-
tesopti casde|osmediosatravsde|oscua|eshapasado|a|uz. La
determi uaciugeomtricaexactadeestadi |ereuciade|asees,por
cousiguieute, uuacoudi ci ouuecesariaparaqueteugau| ugar| os
|euomeuosdei uter|ereucia. Sehademostradoqueestos|euome-
/ ]
uossoui udcpcudi cutcsdc|ai utcusidadc|c| a| uz,cou| aso| acou-
dicioudcqucc|disposi tivocmp| cadoparadctcctar|amismacst
activodurautcuuticmposuG cicutcmcutc|argo.
lorotrapartc, c|c|ccto|otoc|ctricosumi uistra uu cj cmp| o
particu|armcutc| | amativoc|cuu|cuomcuoparacuyai utcrprcta-
ci ou|ai magcudcpart|cu|acs|aapropiada.Estcc|cctocousistccu
|a| i bcracioudcc|cctroucsdcuuap| acamct|icapor|aaccioudc
| a| uz.Mi cutrasquc| ai utcusidaddc| a| uzi uci dcutcdctcrmi ua
so|oc| nmero dcc|cctroucs| i bcradoscu| auuidaddcticmpo, sc
cucucutraquc|acucrg|ac|c|os mi smoscsi udcpcudi cutcdc| a
i utcusidaddc| a| uzyso| amcutcdcpcudcc|c| a| ougi tuddc ouda
,o|rccucucia)dc| a| uz i uci dcutc. li| comomostroEi ustci ucu
l 905, c| |cuomcuodc| c|ccto |otoc| ctri copucdcscrdcscri to
cuaut i tat i vamcutc mcdi autc | ai dcad cquc| ac ucrg| aE yc|
momcuto Fd c| uzdc| ougi tuddcoudaydi rccci oudcpropaga-
ci oudadaspcrmaucccucouccutradoscuc|cspacioycuc|ti cmpo
cucuautosdc| uzo|otoucsc|cmagui tud
, l )
Aqu|, V dcuota| a |rccucucia, A | a | ougi tudc|couda, rc| aci ouada
couc||apor
,2)
e cs| a vc| ocidaddc| a | uzyh | a coustautcuuivcrsa|i utroducida
porl| auclcu|atcor|adc|aradi aci outrmi ca, couocidacomo
cuanto de accin. laracomprcudcrc| c|ccto|otoc|ctricocssuh-
ci cut cas umi r quc| as caut i dadcsc| cmcuta | cs c| c c ucrg| ay
momcuto dadaspor, l ) so|opucdcuscrcmi ti dasyabsorbidascu
su tota|i dad.Estasuposi ci oucsasi mismov| i dapara| ai utcrprc-
taci oudcotros|cuomcuoscu|os quci utcrvi cuctraus|ormaciou
dccucrg|a| umiuosa.
Sc| | cgapucsa|acouc| usi oudcqucc| cxpcri mcutocou|ap| a-
cascmi trausparcutcpara| uzdcbajai utcusi daddcscritoautcrior-
mcutcscrcvc|aa|avordc|arc|aciou|ogicauuouotro. uuuico
|otouproduci r uuc|cctosobrc uua|otoc| u| ao uuacmu| si ou
|otogrGcasi tuadasdc| autcodctrsc| c| ap| aca,pcrouocuambos
|adosa|avcz. Siucmbargo,|aap| i caci oud ccstaimagcudcpart|-
cu| aa|os|cuomcuosdci utcr|crcuciarcsu| tascri mpracticab|c,ya
42
qucsi supoucmosqucuuuico|: tous cpropagaraporso| o una
c|c|asposib|cstraycctoriasopticasquccusucoujuutohaccuposi-
b| cc| |uomcuodci utci|rcucia, c| u.| incrodcvcccsqucscpro-
ducir|auuc|cctocuuupuuto-c|cctoquccssi cmprcproporcio-
ua|a| ai utcusidaddc| a| uzcucscpuuto,csdccir,a| cuadradodc
| aamp| i tudrcsu| tautc) ,ta| comoscdcduccdc| atcor|aoudu|ato-
ria- tcudr|aquc dcpcudcrdc|acxistcuciadctraycctorias,quiz.i
a|cjadas,por|asqucc| |otouuoschapropagado.Eurca| idad,csta
probabi | idaddcrcgistraruu i mpactocxpcri ocutar|auu cambio
cscucia|si, porpoucruucj cmp| o, c| obscrvadorobstruycrauua
dc| asabcrturas, auucuaudoa navsdc| ami smauohubi cra
pasadoe| |uou. lcrocu| ai magcudeouda, ta| opcraci oua| tcra
cscucia| mcutc|asposi b| cs traycctoriasdc|asoudasparcia|csquc
dctcrmi uau| adistri buci ourcsu| tautcc| c| osi mpactosdc||otou.
Adcm.is,c|rcsu| tadocsparticu| armcutcsorprcudcutccuaquc||os
puutoscu| os quc| atcor|aoudu| atori aprcd|cci utcusi dad uu| a,
yaquccutouccs | amcraposibilitt dcaparicioudcuu|otoucu
uuodcta|cspuutos,odcuuumcroc| c|otoucscuc|casogcuc-
ra|)dcpcudcdc| atota|idadd cposi b| cs traycctoriasdc||otou. E|
cxpcri mcuto dci utcr|crcuci adcci dc, portauto, cu |avorc|c| a
rc|aciou|ogicaambos.
Lurautc| argoti cmpocstcdi |cmaparcc|ascri uso| ub| c. Si u
cmbargo,| asituacioucxpcri mcutouuvuc|coiucspcradocuaudosc
cucoutroquc| adua| idadcutrc| ai magcudcouday| ac|cpart|cu|a
crauniversaL oscvcri|caso|opara| a|uz,siuoparatodas|aspar-
t|cu|asmatcria|cs,|ascua|csdau| ugar,asimismo,ac|cctosdci utcr-
|crcuciac uc.uicamcu.cpucdcu scrdcscritos mcdiautc|aimagcu
dcouda.Adcus,scguLcBrog|ic, |a|rccucuciay| a|ougituddc
oudac|ccstasoudasdcbcu dccstarrc|aciouadascou|acucrg|ayc|
momcutoc|c|as part|cu|aspor uuacxprcsi ouidut icaab qucsc
vcri|cacuc|casodc| a|uz, l ) . ,Siucmbargo,paraoudasmatcria|cs
(2) badcscrrccmp|azadaporuuacxprcsi oumsgcucra| . )
lapri mcracousccucuciadccstocsquccxistcasi mismouua
| i uitacioucaractcr|sticacu| ai magcudcpart|cu|auoso|opara| a
| uzsiuo tambiu para| amatcria. Euci ucmti caoudu| atori asc
mucstralci | mcutcquc, cugcucra| , cs tassupcrposi ci oucs c|c
oudas,dcuomi uadasjNlquctes de ondas, dcbcu coutcucruui utcr-
va|o! , l |/) dc u.\ mcrosdcouda, i uvcrsodc| as | ougi tu dcs dc
ouda)cusucspcctroqucscamayorcuautomcuorsca|acxtcusi ou
cspacia|dc|paquctcyviccvcrsa. |ugcucra|,e|producto
43
Lx.L l
,5)
esa|meuosdeordendemagui tud l. Le| are|aciou|uudameuta|
eutre|ougi tuddeoudaymomeuto, l ) , sesigueque
LPLx ` h
(4)
,doudeFy x sercHereuacompoueutesde|amismadi recci oude
| osvectorescorrespoudi cut es ) . Esteese| couteui do de|c|bre
pri uci pi odci uccrtidumbrcde Hciseuberg. Noesposi b|cadscri-
birsi mu| tucameutcauucuerpomat:ria| uuaposiciou:xactay
uu va|orexactodesumomeuto, sea este cuerpomacroscopicoo
atomico,estcargadoe|ctricameutecomouue|ectrouoseae|c-
tricameuteueutrocomouu|otou. Eu| ai mageudeoudauoexis-
teu paquetesquecoutradi gau|a re| aci ou, 5) . , Uuresu| tado
au|ogo severilicapara| aeuerg|aye|tiempo, perouoesuecesa-
riotratar|oaqu|. )
Estepri uci pi ouuiversa|dei udeli ui ci ouo i ucerti dumbre uos
posi bi | itacompreuderque| aap| i cacioude|asi mgeuesdeouday

t|cu|adej
.
adeser.ec|procameutecouH ictiva,yaque |osdispo-
si tivosexpeumeuta|esquesusteutau| are|aci ouambos,i mageu
deouda)yaque||osotrosquej usti licau|are| aci ou uuouotro
,imageudepart|cu|a)sou mutuamente excluyentes. laradeci di rsi
uu|otouhaseguidouuouotrodedos,odevarios)cami uos, es
uecesariodetectaruuretrocesoejercidopore||otousobredeter-
mi uadaspartesde|di sposi tivo, pauta| | as, di a|ragmas,espej os,
etc. ) . Sepuedeeutoucesdeducir| adi recci oudepropagaci oude|
|ot oumedi aute|os teoremas de conservrtcin de fa energa y del
momento. lara que|amedidadc ta| retrocesosea posib|eesuece-
sari ouo so| oquedeter mi uadas partes de| di sposi ti vopuedau
moverse| i b remeut eres pect oa ot ras , s i uot ambi uques u
momeutoseacouocidocousuhci euteprecisiouautesdequei ute-
ract|\eucoue||otou. Si uembargo,seg|\u| are| aci oudei ucerti-
dumbre( 4) estosigui G caque |asposiciouesdeesaspartesde|dis-
posi tivo, autesde|experi meuto, so| opuedeusercouocidas cou
uuai ucerti dumbrei uevi tab| e. uexameucuauti tati vo, queuo
puedoreproduci raqu|, muest raque| acuaut|ac|e::s ta i ucerti -
dumbreessi empreta| que| adeli ui ci oude| adi |ereuci ade|ase,
requi si toparaquesepueda| |evaracabouuexperimeutodei uter-
44
|creucia, sepi erde.lortauto, si sehademostradoqueuu|otouuo
hasegui do, eu e|ecto, uuatrayectori acoucreta, uoesuecesari o
tomareucousideraci ouestatrayectoriaa| ca| cu| ar| asprobabi | i -
dadesdei mpactos. lorotraparte, uumoutaj e i uter|ereuci al
requierequeexistaupartesde| disposi tivohjaseue| espaciocuyo
momeutosi empreesti udetermi uado. umoutajei uter|ereucial
parauu|otoues,porcousiguieute,uutodotmico,uopuededes-
compoucrsccusccucucias causa|sc|ecve|: tossucesivos,eu|os
quecsti mp| i cadoe| |otou , quepuedau seri uvestigadaseue|
espacioyeue|tiempo. Cua|qui eri uteutoquesehicieradesegui r
a| |otoueu e espacioyeu e| ti cmpo destrui r|ae| |euomeuode
iut: r|ereuci aporcambiosi udctcrmi uab| escul posi ci oude|as
partesde|dispositivo.
5. E|va|orG ui tode|cuautodeacci ou, quei mpideuuasubdi-
vi si oude| osprocesoscu.i ut i cosi udi vi dua| es, eu|reutaa| ||si co
cou|asi guieutesi tuaciou. esi mposib|eteuereucueuta,mediaute
correcciouesdetermi uab|es,| ai uH ueuciade|couj uutode|apara-
todemedidasobree|objetomedido. Lai u|ormaciouquesegaua
a|observarobjetosatomicoshayquepagar|aporuuaprdidai rre-
vocab|edea|guotroti pode i u|ormaci ou. lorej emp| o, |as |eyes
de|auatura|ezai mpideuquee|observadoradquierasi mu| tuea-
meutei u|ormaciouacercade|aeuerg|aye|momeutodeuuobje-
toydesu | oca| izaci oueu e|espaci oy eu e| ti empo. Ccu| es| a
i u|ormaci ouques egauaycu.i|es| aquei rrevocab| emeutes epier-
dequedaa|| i brearbitriode|observadorcuaudoe|igedispositivos
experimeuta|esmutuameuteexc|uyeutes. Estasi tuaciou es|aque
Bohrdeuomi uo comp|emeutariedad. Lai mposi bi | idaddecou-
tro| ar|ai uter|ereuci aeutree| actodeobservaci ouy e|si stema
observadoes|arazoude| ai mposi bi | idaddedescri bi robjetosato-
mi cosdeuuamaueraui caa part i rde|as p ropi edadeshsi cas
usua|es.As|, yauosecump| e| acoudi ci oupreviaparauuades-
cripcioude|os|cuomeuosi udepeudi eutedesumododeobserva-
ci ou, adquirieudo|osobjetos lsicosva|oresdob|eso mt | tip|esy,
portauto, carctersi mbo| i co.
lorcousi gui eute, |osobservadoreso i ustrumeutosdeobser-
vaci ouquehadecousiderar|ami crohsi camodenadi hereude
maueraeseucia|de|observadorobjetivode|a||sicac|sica,obser-
vadorque uoes que uopuedai uHui r eu e| si stemaobservado,
pero cuyai ulI ueuci apuede, eucua| qui ercaso, e| i mi uarsepor
45
correcci oues determi uab| es. Eumi crol|si ca, s i uembargo,cada
observaci ouesuuai uter|ereuci ac|eexteusi oui udetermi uab| e
tautocou| osi ustrumeutosd eobservaci oucomocoue|sistema
observado,ei uterrumpe| acouexi oucausa|eutre|euomeuospre-
cedeutesysubsigui eutesa|amis ma. Lai uteraccioui udetermi ua-
b| eeutreobservadorysi stemaobservado eu cadamedi dahace
i mposib|e| | evarabueutrmi uo| acoucepcioudetermi uistad e|os
|euomeuospostu|adaeu| ahsicaclisica.l uc|usobajocoudicioues
lsicasbi eu dehuidasso|ameuteesposib|e, eu geuera|, hacerprc-
dicciouesestad|sticasc|e|osresu|tadosdeobservaciouesu:turas,
mi eutrasquee|.esu|tadodeuuat\u icaobservaci ouuoestdeter-
mi uadopor| eya| guua. Eu estcseuti do, podemosdeci r que|a
irraci oua| idadse le preseutaa|lsicomodenosegu||orma:|e
observacioue|egida (auswihlende). E| curso c|c|osacoutcci mi cu-
tosqueti eue| ugarsegureg|aspredetermi uadassei uterrumpe
pormedi odeestaobservaciou, evocudoseuuatraus|ormaci ou
(Wndlung*) couuu resu| tado i mpredeci b| e, uuamodi hcaci ou
que,portauto, secouci becomouuacouteci mieuto ques ucede
d euua|ormaeseuci a|meuteuoautomtica1
4. Estasi tuaci ourespectoa| acomp| emeutari edad euhsica
couducede|ormauatura| , sa|vaudoe| reduci docampodeesta
discip|iua,asi tuaciouesau|ogasre|aciouadascou|ascoudi ci oues
geuera|esde|couoci mi eutohumauo. lorsupuesto,eu||sicauoLO
uecesariouti |izardi rectameutee| couceptode coucieucia,yaque
* Paul i ti ene aqu en mente el signi ficado al qui mista; vase Cimcia )' pm
smniento occidental en el ensayo 1 6 de este vol umen.
' La operacin matcm;tica fHmal que est; correlacionada con una obser
vacin real, y cuyo resul tado no determinan las l eyes tericas, es la denomina
da reduccin de paquetes de onda. La funcin de onda abstracta i nvolucrada
(que es en general una magni tud compl eja en un espacio mu! ti di mensi onal )
ti ene el signi fcado de un smbol o que uni f-Ica las caractersticas comradicmrias
de las i m;genes visual izables (ansc!mliche Vmtellungen). La relacin estadsti
ca de esta funcin de onda con series de observaciones sobre sistemas de l a mis
ma naturaleza, que han sido sometidos al mismo tratamiento previo, es an;lo
ga a l a rel aci n, menci onada antes, ent re l a probabi l i dad de i mpacto de un
fotn y el campo de onda cl;sico. Este nuevo tipo de l ey natural consti tuye un
enl ace entre l as ideas de di sconti nuo (pancul a) y conti nuo (onda) y puede,
por tanto, ser considerada como correspondencia en el semido de Bohr, dan
do l ugar a una general i zacin racional del tipo determi ni sta chsico de una ley
de l a natural e71.
46
sedaporsupuestoque| osi ustrumeutosdeobservaci oucoustitu-
yeu uudispositivoc|eregistroautomtico,cou|auicahi potesis
dequesedeber|aupoderdescribi reu|euguajeordiuario,comp|e-
meutado,si |uerapreciso, cou|atermi uo|og|ad e|alsicac|sica.
Losi ustrumeutosdeobservaciouocupaupuese|| ugardeuusuje-
toperceptorcou recursostcui cosamp| i ados. Leesta|orma,|a
||sicamoderuageuera|izae|viejop| auteamieutoamagouicoeutre
sujeto perceptoryobjetoperci bidoa|aideadecorteeutreobser-
vadoro i ustrumeutodcobscrvaci ouy sistcmaobscrvado.Mieu-
trasque|aexistencia deta|corteesuuacoudi ci ouuecesariade|a
cogui ci ouhumaua, | a||si camodenacousi dera| aposicin de|
cortchastaci er|opuu|oarbi trariaycomoresu|tadodeuuae|ec-
ciou euciertomododetermi uadaporcoudi ci ouesdecouveuieu-
cia,y, portauto,c|ca|guuamaucra,| i brc.
Lare|acioueutresujetoyobjetoposeedehechocouuotacio-
uesparadoj i casquetieueu uuaaua|og|atrasceudeuta|cou| are|a-
ci ouqueeucoutramoseu lsi cacui uticaeutre|osi ustrumeutos
deobservaciouye|sistemaobservado. Bohrcaracterizaestapara-
dojadecogui ci oucomosigue '.
laradescribir nuestra actividad mental requerimos, por una
parte, confrontar un contenido dado objetivamente con un suje
to perceptor, mientras que por la otra . . . no se puede mantener
una separacin ntida entre objeto y sujeto, ya que el sujeto per
ceptor tambin pertenece a nuestro contenido mental.
Eure| aci oucou esto, Bohrsea| atambi uquee| au| i sis
cousci euted ecua| qui ercoucepto comparte uuare| aci oude
exc| usi oucousuap| icaci oui umediata.
Lehecho,e|couceptode couci eucia requiereuucorteeutre
sujetoyobjeto,peromieutrasque|aexistencia deta|corteesuua
uecesidad|ogica,| aposicin de|mi smoeshastaciertopuutoarbi-
traria.E|uorecouoci mi eutodeestasi tuaciouda|ugaradostipos
di |ereutesdeextrapo|aciouesmeta||sicasquepuedeuserdescri tas
comomutuameutecomp|emeutarias.Uuadee||ases| ade|mate-
ria|o, eugeuera| , | ade| objeto hsi co cuyauatu|a|ezasesupoue
i udepeudi eutede|amaueraeu| aqueesobservado. Hemosvisto
' N. Bohr, !tomic 7/.lt'OI'' tllit! t!c Dcsription r{N1turc (Cambr idge,
1 93. p<g. 96.
47
cmo|alsicamodena, ob| igadapor|osbecbos, ba teui doque
abaudouarestaabstracci upordemasiadorestrictiva.laabstrac-
ci ucomp| emeutariaes|ade|ametalsicabi ud, quepropoue
uusujetoperceptorpuro,si uobjetocoutrapuestoa|guuo.lerso-
ua|meute,uodudodequeestai deasedeberecouocer,asimismo,
comouuaextrapo| aci ui usosteui b| e. lameuta| i dadoccideuta|
(abendlandcher Geist) uopuedeaceptarsemej autecoucepci u
d

couci eu

i acsmi casuprapersoua| si uuuobjetocorrespou-


d|eute,c|ebieudomauteuerseeue|trmi uomedi oprescri topor| a
i eac| ecomp| emeutariedac|. Coutemp| adodesdeestepuutode
vista, eue| couceptoc|ecoucieuciayaestpostu|ada|dua| idad
desujetoyobjeto.
Eu| ugarc|e|acoucieuciauui versa|orieuta|careutedeobjeto,
| a psi co| og|aocci deuta| estab| ece| ai deade i ucousci eute, cuya
r

| a
.
ci ucou |acouci euci apreseutacaracter|sti casparadj i cas
sun| aresa|asqueeucoutramoseulsica.loruuaparte,| apsico-
|og|amodenamuestrauuarea|idad,eugrauparteobjetiva,de|a
psiquede|i ucouscieute,por| aotra,cadaaportaciua| acoucieu-
cia, esdeci r, cadaobservaci u, geuera uua i uter|ereuci acou e|
couteui dode| i ucousci euteque, eupri uci pi o, esi ucoutro|ab| e.
Esto| i mitae|carcterobj etivoc| e| area|idadde|i ucouscieutey| e
couhereuuaciertasubjetividad.
Jratarotrasaua|og|asde|acomp|emeutariedadlsicare|acio-
uadascoue|para| e| i smopsi colsicodeutrode|.imbi to bio|gico
me||evar|ademasiado|ejos.
Leseobabercouseguidodaruua i mpresi ude| acapacidad
des|utesisde| aideadecomp|emeutariedad,quesi bieuestab|ece,
eupri uci pi o, uu| |mi tea| campodeap| icaci ude|ascoucepcio-
ues autagui cas,aseguraqueuusi stemacouceptua|qucopcre
coue||asestar| i bredecoutradi ccioues.
4H
5
Probabilidad y fsica *
Como ved en la separata de mi conferencia sobre probabili
dad y fsica que le he enviado, me parece bastante apropiado
denominar el ideal del obser vador objetivo a l descripcin
conceptual de l a naturaleza en fsica cl sica, que Einstein desea
conservar a toda costa. Por expresarlo de forma radical, el obser
vador, segn este ideal, ha de desaparecer por entero y de manera
discreta como espectador oculto, nunca como actor, dejando a la
naturaleza sola en una sucesin predeter minada ele aconteci
mientos que sea independiente ele l a forma en l a que son observa
dos los fenmenos. Einstein me eijo el pasado inviero que al
igual que la Luna tiene una posicin defnida independientemen
te de que la miremos o no, lo mismo debe suceder con los objetos
atmicos, ya que no existe distincin precisa posible entre stos y
los objetos macroscpicos. La observacin no puede crear un ele
mento de realidad como es el ele una posicin; debe haber algo
contenido en l a descripcin completa de l a rea|idadfsica que se
corresponda con l a posibilidad ele observar una posicin con ante
rioridad a que la obser vacin haya sido realmente efect uada>>.
Espero haber citado a Einstein correctamente, ya que siempre es
difcil citar de memoria a alguien con quien no se esd de acuerdo.
Es precisamente esta cl ase de postulado al que yo l l amo el ideal
dc|observador objetivo.
Cana de Pauli a Niels Bohr, 1 5 de febrero de 1 955.
E|coucepto matem.iticodeprobabi | i dadsurgide| i uteuto
dei uterpretar,tauobjetivameutecomo|ueraposib|e, |aesperauza
subj etivadequeocurra uu ui cosuceso.lara| | evar|oacabo, |a
Versin ampl iada de una conferencia pronunciada en ocasin de l a reu
nin de l Swiss Society of Narural Scienccs en Bera en 1 952. Publ icada por
pri mera vez en Dialecticrt 8, 1 1 2- 1 24 ( 1 954).
49
cspcrauzadcbc scrrccmp| azadapor|a |rccucuciapromcdioobjc-
tivadcuusuccsocuaudostcscrcpitcbajo|asmismascoudicio-
ucs.Scsupoucquccuaudoc| uuncrodcrcpcti ci oucscsgraudc,
|aprobabi | i daddcuusuccsoA dihcrcmuypocodc|cocicutcm/n,
doudcn csc|umcrodc rcpcticioucsym c| umcrodcvcccsquc
haocurridoc|succsoA. oscucoutramosas|cou | acucsti oudc
una cspcrauzaqucschadci utcrprctarobj cti vamcutcycou| a
cx|stcuci a dcmuchos succsos.
ocs|ici|rca|izaruuau.i| isism.ispro|uudodccstascucstio-
ucs,yaquc, cuparticu|ar, |atraus| ci oudc|a|ormu|aciou|ogico-
matcmticaa| acxpcricuci acou| | cvapro|uudosprob|cmascp|stc-
mo| og| cos. Crcoquctodo||s| cosc ha dcscut | r d| choso por
dispoucrdcuucouj uuto i mpccab|cdcaxiomasmatcmti cos,ya
quccsto|cpcrmi tccstab|cccruuascparaciouu|ti dacutrcprob|c-
masc|cmatcmti casy| ogi ca poruu | adoyprob| cmashsicosc|c
l|osolauatura|porc|otro.Comoharcca|cadoVaudcr\ acrdcu1 ,
|osaxiomasdc|c|cu|odc probabi | i dadcsuoi uc| uycuuuarcduc-
ci oudc| couccpto dcprobabi | idadaotroscouccptos, porc|cou-
trario, c|couccpto dc probab| | | daduopucdcc| i m| uarscdc|
couj uuto dcaxi omasquccoust i tuycu| as rcg|asbsicasparasu
adccuadot ratami cuto, csdcci r, uocstdchui docxp| |ci tasi uo
so|oi mp| |ci tamcutc.
ocsucccsari odaraqu|uus| stcmadcaxiomas in extenso,
pucs ta| cosaya sc ha hcchodcsdc|a vcrti cutcmatcm.i t i ca. La
cscuc|abri tui ca,Kcyucs,|c||rcys,Broad)sci uc| i uapor|aproba-
bi |i dadcontingente ,probabi |idaddcp cuaudosccouocc le'), yc|
matcuticoKo| mogorov |ormu| a|osaxiomasdcsdcc|puutodc
vistadc|atcor|adccouj uutos,| oqucquizrcsu| tcmcuos|ami | iar
parac|lsi co.
Losaxiomasmsi mportautcssou| oscoujuutivosydisyuuti -
vosdc| asumaymu| ti p| icaci oudcprobabi | idadcs.Ci crtamcutc,
|as|rccucuciasdc|osc| cmcutosc|cc| ascsl ui tassatis|accuauto-
mticamcutc|osaxi omas '
1
B. L. van der Waerdcn: Dcr Begriff der Wahrschei nl i chkei t, Studium
Genera/e 4 (cuadero 2), 65-68 ( 1 95 1 ) .
Cf. Harolcl Jeffrcys, Themy oJProbabi!it)', la. cd. , Oxford, 1 948.
.1 A. Kol mogorov, Grundbegri ffe der Wahrschci nl i chkci tsrechnung ,
1/gebnisse der Mathcmatik 1111tl ihrer Grcnzgebictc 2 (cuadero 3), 1 95-262 ( 1 933).
Si A y B son clases fini tas, f(mnan el cociente clcl nlimero de los de l a cla
se B que csdn en la clase A, di vi dido por el nmero total de los de la clase B.
50
Lcbomcuciouara|pasarc|hcchocur|osodcqucuo|ucrauu
matcm.iti co siuo uul|si co, l.A. M. Li rac,qui cutuvo| aidcadc
rcuuuci ara| axi omascguc| cua| | as probabi | | dadcsdcbcuscr
umcroscomprcud| doscutrc0y l , auuqucmautuvo|osaxiomas
rcstautcs,yquc |uctambiu|quicuadmi t|o|asprobabi| idadcs
ucgativas ,sicudocoustautcyuorma| izada|asumadctodas|as
probab| | | dadcs) . atura| mcutc,cstas probabi | |dadcsgcucra| i -
zadasuopucdcu| utcrprctarscyacomo|rccucucias,y, cucousc-
cucuc|a,|aamp| | aap| | cac| oucubs|caqucL| raccspcrabacupriu-
c| pi odcc| | as uo pudo| | cvarsca |a prct| ca. S| ucmbargo, sou
ocas| oua| mcut ct| | cscomomagu| tudcsmatcm.it|casaux| | | arcs
s| us|gu||cado|s|cod| rcc.o.
lcrovo|vamos,trascstad| grcs| u, a|sproab| | | dadcsord|-
uari ascomprcudi dascutrc 0 y l. Lacousccucuci a| ogi cams
i mportautcdc| osaxi omascsc|.corcmadcBcnou| | i , tambi u
couocidocomo|cydc| osumcrosgraudcs. L|tcorcmaprcsupo-
ucquc|aposi bi | idaddcqucocurrauusuccsoparticu|arcucada
uuadc|asrcpct| ci oucscssi cmprc| ami sma, digamosp. La tcsis
dc| tcorcmacxprcsada cu| cuguajcinatcm.i t| cocs. para todo
pardcumcrospos| t|vos(E ,) cx|stcs|cmprcuu umcrocutc-
rograudcN qucticuc|asiguicutcpropicdad.Laprobabi | i daddc
quc |a|racc| oudc| umcro dcrcpcti c| oucscu|asqucocurrcc|
succso,dcsdcN cuadc| autc, d| | crac|cp cuuu umcro mayor
qucE, csmcuorqucc.
Lcbcobscrvarsc quccstaaG rmaciouuo |ocscuc|scuti dodc
|adcuu| | mi tc. So| o|oscr|asi o |ucscsustituidaporccro, |ocua| ,
s| ucmbargo,uocst pcrmi t| dqL|c|cu|odcprobabi | i dadcscx|-
gccxprcsamcutc|acxistcuciadcuuaprobabi| idadmuypcquca,
pcrououu|,paraqucocurrauusuccsopostcr|orcuyadi |crcucia
cutrc |a|rccucuc| acmp|ri cay|aprobabi | | dadmatci:..iticap sca
mayorqucE.
Lucsta|ormapuramcutcmatcmit|ca,c|tcorcmadcBcnou-
||| uocsaususccpt| b| cdccomprobac| oucmp|r|ca. larac||ocs
ucccsario| uc| ui rpora|gu|adouuarcg|arclcrcutca|aactitudcu
|apr.iticadc| obscrvadorhumauo, odc|cicut|l+cocuparticu| ar,
quctcuga cu cucuta tamb| uc| |actorsubj ctivo,asabcr,quc| a
rca| izaci ou, i uc| usouuatmicavcz,dcuusuccsomuypocoproba-
b|cscacousidcradacomoi mposi b| cbastacicrtopuutocu| aprc-
t|ca. 1cor|camcutcdcbcaccptarscqucau cxistcuuaposi bi | idad
dccrrord| lcrcutcdcccro,pcrocu| aprct|casc||cgaa|asdccisio-
5 1
ues rea|esdeestamauera,y,eupart |cu|ar,tambiuaaque||asre|a-
tivasa|aexactitudemp|ricade|asahrmaciouesestad|sticasde|as
teor|asde|absicaode|ac| euc| auatura|.L|egadosaestepuuto, se
a| cauzauhua| meute| os| | mi tes quesehj aroueu pr| uc| p| oa| a
pos| bi | i dadde| |evaracaboe|programaor| gi ua| cous| steuteeu
hacerrac|oua|meuteobjetiva| aesperauzasubjet|vaui ca.
Lapr| meraap| | cac| oude|c| cu| odeprobab| | |dadcseu ls|-
ca, |uudameuta| para uuestracompreus | oude|as | eyes de| a
uatura| eza,es | a .eor|aestad|st| cageuera| de| ca| orestab| ec| da
porBo| tzmauuyCi bbs. Comoessab| do, estateor| acouduj o
uecesar|aieutea| a| ut erpretac| oude| aeutrop|adeuus| stema
comouua|uuci oudesuestado, |acua| , adi |ereuci ade| euer-
g|a,depeude de uuestro conocimiento acercade|sistema. S| este
couocimi eutoese|m.ix| moqueresu| tacous| steutecou|as|eyes
de|auatura|ezaeugeuera|,mi croestado) , |aeutrop|aess| empre
uu| a. lor otra pa.te,|oscouceptostermod| u.im| cossou ap| | ca-
b| esauus|stemaso| ocuaudoe|couoc| m| eutode|estado| u| c| a|
de|mi smoes| uexacto, eutouces,| aeutrop|asem| dede|orma
apropi adamediautee| | ogar| tmo deuuvo| umeueue| espaci o
de| as|ases. E| m.is be| | oe | mportaute resu| tadodeestateor|a
|ue| a coucepc| oude | rrevers i b| | i dacl termod| u.im| ca de|os
procesoscomo uuatraus| c| oud| r| g| daeue| seut| dode|osesta-
dosms probab| es. Adems, d| chacoucepci oucouduj oa | a
posi bi | i dadde | aex|steuci ade desv| aci ouesrea|csde|comporta-
mi eutodesi stemaspostu| adosmedi auteternodi uami ca |euo-
meuo| ogi ca, asaber,a| os| | amados|euomeuosdeuuctuac| oues,
queposteriormeutehausidocouhrmadosbr| | | autemeutepor| a
expeneucia.
Estaap| i cac| oude|coucepto deprobab| | | dadeuls| ca, auu
s|eudo |uudameuta|,resu|taba|ogicameutecousisteutecouuua
|ormadeterm| uistade|as|eyesde| auatura|eza. Si uembargo,| a
perspect| vasehaamp| i adoa| apos| bi | | dadm.issat | s|actori ade
quee| coucepto deprobab| | | dad, separadodecua| qui er|orma
determi u|staycausa|de| as|eyesde| auatu|a|eza,uoresu|teserya
suscept i b| ede posteri orreducci ou, esdeci r, coust i tuyauua
uoc| ou|uudameuta|primar| ade| aH

s|ca.As| m|smo,e| hechode


que|ascouc|us| ouesi uduct|vasde|asci euc|asseaus|emprepro-
babi | |sti cashaayudadoamauteuerdi chaperspect|va.
' CL tambin Van dcr Wacrdcn, loe. cit.
52
S| uembargo,sedebereca|carqueta|escousiderac|ouesgeue-
ra|esuosoupors|m|smassuhc| eutesparadec| di rsobre|apreseu-
c|aoauseuc|adeuumarcodetermi uistade|as| eyesde|auatura-
|eza.Lamecu| caoudu| ator|a,ocuutica,|ue|apr| meracapazde
ahrmar|aex|steuc|adeprobabilidades prarias eu|as| eyesuatu-
ra|es,| mp| d|eudo, eucousecueucia, sureducc| oua|eyesdeterm| -
u|stasmediautehi potesisaux| | | ares,comoese|caso,porejemp| o,
de| asprobab| | | dades termod| u.imi casde| ahsi cac| s| ca. Esta
revo| uc| ouari acousecueuciaescousideradacomoi rrevocab|epor
| agraumayor|ade|osls|costeor|cosmodenos,eutre| osquese
cueutauM. Boru,\. He|seuberg,. Bohr y yomismo.
Laoposi ci ouaestouosehizoesperar,pero,a| estaucarseeue|
estad| ode esperauzas couservadoras,resu| to i u|ructuosa. Ade-
ms,por|aprop| auatura|ezade|caso,estaopos| ciouestuvodivi-
d|dadesdee|pr| uci pi o eudoscategor|as.Aque||a, a|aqueperte-
ueceSchrdi uger) de|osquecousi derauque| as oudassou ms
be| | as que| aspart|cu| asya |osque pore||o |esgustar|ae| i mi uar
este| ti mocoucepto,y| adeaque||osotrosquesiguieudo| ateo-
r|aorigiua|deLeBrog| i ede|aoudagu|aeuuuadesuspos| b|es
vari autes, ser| auparti dari osde | ut roduci rpart| cu| asyoudas
como mitadescoexisteutesdeuuarea| i dad bs|cacousti tui da, de
esta|orma, pordospartes.
odeseoempreuderaqu| uu discus| oudeta| | adasobre| os
rec| eutesi uteutosquesehauhechopararevivi restasviejasideas,
siuomsbieucaracterizar| ascousecueuciasepi stemo|ogicasde| a
i uterpretaciouestad|st|cade | amecu| caoudu| atoria,que,e um|
opi ui ou, es| auicasat|s|actoria.Seguestacoucepci ou, cadadis-
posi t|voexper| meuta| vaacompaadodeuua| uteracci oui ude-
term| uab|eeutree|| ustrumeutodemedi daye|si stemaobserva-
do, e u co us ecue uc i a , c ua | qui e r c ouoc i mi e u to adqu i r i do
medi auteuuaobservaciousedebepagarcou| a i rremed| ab| epr-
d| dadea|guotro.Cu|ese|couoc| mi euto quesegaua,ycu|e|
quesep| erde| rrevocab| emeute, depeudede| a| ibree|ecci ouque
hagae|experi meutadoreutredisposi ti vosexperi meuta|esmutua-
meuteexc| uyeutes. Espreci sameu te eu|a posi bi | i daddeesta
| | bree|ecci oueudouderad| cae| carcter| udetermi u| stade| as
| eyesuatura|esquepostu|a| amecuicacuut|ca.
Leestemodo, |aobservaci ouadqu| eree| carcterdea| go
irmciomt dea|gorealmente znico cuyoresu|tadoesi mpredecib|e.
lorotraparte, | ai mposi bi | |daddesubd| vidi re|d|sposi t ivoexpe-
53
rimeuta|si ua|terareseuci a| meutee||euomeuo, dotadeuuauue-
vacua|i daddecompletitud a|ossucesos hsicos. Lu coutrastecou
esteaspecto irracional de|euomeuoscoucretosqueestudetermi-
uadosporsurealidad, seeucueutrae|aspecto racional deuuordeu
abstractoeu|as posibilidades deexpresi ouatravcsde|coucepto
matemticodeprobabi|idadyc|e|a|uuci outp.
Matemti cameute, |a uueva|ormamecauocuuti ca de |s
| eyesde|auatura|ezaresue|vedemaueramuye|egautee| prob|e-
made|amedidade|aprobabi | i dad,queesdadapore|cuadrado
de|va|orabso|utodeuuumerocomp|ej o, |aamp| i tuddeproba-
bi | i dad, |acua|cump| euuas|eyesmssi mp|esque|apropi apro-
babi | idad. Lstas|eyescouhcrcua|asamp| i tudcsc|si gui hcadodc
vectoresdeuuespaciodeHi | bertquesepuedeusuperpouer| i-
uea|meute,|oquecouducc,pordehuici ou, auuamtricai utr|u-
sccaqucesuua|ormadchui dapositiva .
Apesarde|acouc| usi ou| ogi cayde|ae|egauci amatemtica
de|a mecui cacu.i uti ca, existeporpartedea| guuos lsicosuua
ciertaesperauzaregresivadeque| asi tuaci ouepistemo| ogicaque
hemosesbozadopuedauoser|adehui tiva. Lstoscdebc,eumi
opi ui ou, a|a|uertecargai uhcrco.ea|as|ormasdepcusami cu.o
tradi ci oua|esi uc| ui das eu | asdeuomi uaci ouesde ou.o|og|ao
rea| i smo. l uc|usoaque||oshsicosqueuosecousideraucomp|e-
tameuteseusua|istasoempi ristasdebeup|autearse|acucstiou
de| oqueesposib|edemaudarcomocousecueuciade|carcterde
postu|adodeestas|ormastradi ci oua|esdepeusami euto, yde|o
queesi uevitab|e acausade| aexisteuciade| amecuicacuutica,
esdecir, i uterrogarseacercadesi estas|ormasdepeusami eutosou
uuacoudiciouuecesariaparaque|ahsicaesta|a|caucedetodos
o s i se debcu p| autear|ormas de peusami eu.o m.isgcuera| cs
opuestasa e| | as . L| au| i si sde | os|uudameutosteori cosde | a
mecui caoudu| atoriaocuuticahademostradoque| aseguuda
a| tenativaes| acorrecta.
Lstas|ormasdepeusamieuto, por| oqueasuap| i cacioua |a
||si caserehereu, hau sido |ormu| adas, porpoueruu ej emp| o,
recieutemeuteyde|ormac|araporLi usteiude| asiguieutemaue-
ra7: Haya|gocomoe|estadorea|deuusistema||sicoqueexiste
'' Para l as probabi l i dades negat i vas menci onadas ant eri ormente, l a
mtrica correspondiente es una forma cuadr.tica i nddnida.
Louis de 1roglie, P/ysicim etpmscur, Pars, 1 952, xg. 6.
54
obj eti vameutecou i udepeudeuci adecua| qu. erobservaci ouo
medidayquesepuededescri bi r, eu pri uci pi o, medi aute |as |or-
masc|eexpresi ouqueseuti | izaueu |a hsica. Si uembargo. estas
|ormu|aciouesdeLi ustei uuodejaudeseruuapar|rasisde|idea|
deuua|ormaespecia|de| ahsica,asaber,|a|ormac|sica.Aeste
idea|a|quetauperti uazmeuteharecurridoLi ustei uyo|odeuo-
mi uar|ae|de| obserlador objctilJo. Lurea|idad,existeuteyuo
existeute, orea|y hcticio,uosoucaracterizaciouesui casde
cua| idadescomp| emeutarias.
_
s tasso| osoususcept i b| esdeser
couhrmadasmedi auteseriesestad|sticasdeexperimeutosqueuti-
| izaudispositivosdi |ereutesy| i bremeutee|egidosyquepuedeu,
cua|guuoscasos,scrmutuamcutccxc|uycutes. Lauuevatcor|a,
pore| coutrari o, geuera| izaestosidea|esypostu| adosc| si cos.
Sometidaa| cmpujcc|c| os |cuomeuoshsicoscouteuidosbajoc|
cp|gra|c va| orhui tode| cuautodcacci ou , cstagcucra| i zaci ou
| ogicahaemergidoeuuuas|utesism.isamp| i acomouuaso|uciou
hua| meutesatis|actoriade|ascoutradicciouesorigiua|es.| ai uc|u-
siou matemti caeu| amecui cacuuti cad e|asposibilidades de
sucesosuat ura| es hares u| tadoser uu marcosuhci eutemeute
amp| i ocomopara abarcartambi u |a realidrul i rraci oua| deuu
uicosuceso.Asi mismo, a| i uc| ui rtauto| osaspectosraci oua| es
como|osi rracioua|esdeuuarea|idadeseuci a| meuteparadoj ica,se
|apodr|adesiguarcomouuateor|ade|ocouveui eute.
Mepareceeuormemeutesi gui hcativoquee|couceptomate-
miticodeprobabi | i dadteugatambiusupropiaj usti lcaci oueu
estau uevasi tuaci ouquedeuomi uamoscomp| emeutari edad .
larece que |e correspoudieraauuuive|muypro|uudouuarea|i-
daduatura| ,yaquehasumi ui stradouuabase|ogicaso| i daparae|
tipode|eyde| auatura|ezaquegeuera|iza|exp|ica

i ouclisicay
determi uistade|amisma proporciouaudoe| uexoeutrecouti uuo
,ouda)ydiscouti uuo ,part|cu|a) ,yparae|cua| yohesugeridoe|
uombrec|ecorrespoudeuciaestad|stica '*.
" Se puede, si gui endo a F. Gonseth, designar a l a i nteraccin de l os dos
aspectos como "dialctica.
' ' Epcrimti11 6 (cuadero 2), 72-75 ( 1 950).
' Comp:rese nota 1 del ensayo 2 de este vol umen.
55
4
En el sesenta aniversario de Niels Bohr *
Niels Bohr (1 885-1962)
Fotografa publicada en Relliews of!!oder Physics 17, 97 ( 194 5) en
ocasin de la celebracin de su sesenta aniversario ( cortesa del
archivo de Nicls Bohr, Copenhague).
' Publ icado por pri mera vez en i ngls en ReiJt'lliS ojiV!ot!er Pics 17, 97
( 1 9/5) .
57
.
.
El sesenta aniversario de Bohr fue celebrado con grandes fes
ti vidades, pero en el autntico espritu de Copenhague. Por l a
maana hubo una reunin en el instituto con Rozental como
conferenciante. Los discursos y regal os corrieron a cargo de
M0llcr, Jacobscn y otros miembros del instituto como Klcin,
Rosenfcld, Hyllcraas y Gustafmn. Se le entregaron las publicacio
nes con dedicatorias en dans y noruego, y, por supuesto, el nue
vo nmero del }ounu (fjom!rr Physics. Ent re l os obsequios
haba una bonita y bien hecha miniatura de Van de Cr aaff.
( Brostrom y su gente estuvieron trabajando roda l a noche para
cons
.
rruirl a. )Tambin se proyectaron al gunas pelculas y dibujos
cmicos . Como es obvio, Bohr disfrut con esta forma de cele
brar su cumpleaos tanto como l o hicimos todos .
P

r a tarde hubo una recepcin ofcial en Carlsbcrg, a l a


que asistieron represent antes del gobiero dans y de las asocia
ciones cientficas, primeros ministros, cte. A Bohr le fue ent re
gado un regalo de unas 400. 000 coronas danesas destinadas a la
Fundacin Niels Bohr, recaudadas en crculos fnancieros da
neses.
La cena en Carlsberg fue muy divertida y alegre, ya sabe l a
anfitriona tan encantadora que es l a seora Bohr. Durante la cena
escuchamos primero el programa especial que emiti la radio
danesa dedicado a Bohr, quien pronunci entonces un largo dis
curso (no muy fcil de entender) , el cual fue contestado m;s tarde
por su viejo amigo el qumico Bjer r um. Bohr estuvo tambin
acompaado por una procesin de 3. 000 estudiantes qw.: porta
ban antorchas, a los que se dirigi con un maravilloso discurso. Se
l e vea profundamente conmovido. Verdaderamente, fueron un
da y una noche inolvidables para todos nosotros .
Carta de Lamek Hulthn a Pauli de 1 3 de noviembre de 1 945.
L| preseutevo| umeu, a| quehaucou tri bui doapesarde| os
ti emposadversoscieut|G cosdemuchospa|sesdetrescouti ueutes,
cousti tuye uuapruebadequerea| meutee|seseutacump| eaos
de|pro|esori e|sBohr, quetuvo| ugare|7 deoctubrede l 94;,
uo|ue uicameuteuud|adece|ebracioupersoua|yprivadapara
| si uodeob| i gadocump| i mi euto paratoda |a comuui dad c|e
lsicos
' Cada uno de los autores que ha contribuido a este nmero deseara expre-
58

11

Auucuaudoeu cua| qui erpoca|osestudi autesdestacados


haucousegui dosus iut ui ci oues |uud ameuta|estrabaj audoeu
so| i tarioyais|adosde|muudo, ie|sBohr,graciasasugeuia|per-
soua| i dadsere| aci ouo, a medi daquesedesarro| | abasu trabaj o
ci eut|Gcoysupropi a|ormaci ou, cou uuumerocadavezmayor
depersouas,eutre|asqueeucoutromuchosco|aboradoresydisc|-
pu|os.Lespusdedosaosdecisivoseue||aboratoriodeRuther-
|ordeuMauchestervo| vi oeu l 9 l 6 comopro|esoraCopeuha-
gue,su | ugarde uaci mi euto, doudeeu l 920se|uudoe| Iustitut
|orJeoretislFysi l. lroutoestei usti tutoatrajoaCopeuhague,
cousideradacomo1acapi ta| de| ahsicaatomica,acieut|hcosde
todas|aspa.tesde| p| aueta. Como di rectorde|| aboratori oque
estabavi ucu| adoa| i usti tuto, Bohreucoutro| aoportuuidad, a|
mi s mo t i empoque rea| i zabasu pr i uci pa| trabaj oteori co, de
supervisar| ai uvestigaciouexperi meuta|por|aquehab|aseuti do
uu i uterseutusi astadesdemuyjoveu. L|descubri mi eutode|e|e-
meutoha|uio rea|izadoeueste|aboratorio porCosteryHevesy
|uecousecueuciatautod |aestrechaco|abo.aci oueutrei uvesti-
gaci outeoricayexperi meuta|comode| aexisteuteeutre||sicay
qu| mi ca, disci p| i uasquesehab|au|uudameutadoporpri mera
vezsobrepri uci pioscomuueseu| ateor|ade| aestructuraatomi ca
deBohr.As|como|a teor|adeBohruui hcodisti utas ramas de| a
cieucia,|mismo, eudisertacioueseucougresosi utenacioua|esy
eu |ascuidadosameutep| aui hcadascou|ereuciasdeCopeuhague,
i utegro|osdiversospuutosd evista

cieut|hcosy|asactitudesepis-
temo|ogicasde|oslsicos,comuui caudodeestemodoatodos|os
partici pauteseuaque| | as reuui oues |aseusaci oudeperteuecera
uuagrau|ami | iaapesardesusdiseusi oues.
Siueutrareudeta||essobree|trabajode Bohr, caracterizare-
mos brevemeutea| guuosaspectos de| desa.ro| | ogeuera|de| os
couceptos|uudameuta|esde|ateor|acuuticade |aestructurade
| ostomos. Lstateor|at uvos ucomi euzopropi ameutedi cho
cuaudoBohr|ogro| aa|ortuuadas|utesisde| tomou uc|earde
Ruther|ord cou|asi deasbasadaseu| aexis.euciade|cuautode
acci oui mp| i cadoeu| ateor|ade| aradiaciouca|or|hcac|el| aucl,
sar su deuda personal y su gratitud al profesor Bohr, pero los edi tores han encar
gado al autor de este escrito que transmita este mensaje en nombre de todo el
grupo. El autor queda muy agradecido al doctor M. Delbrck, del departamen
to de fsi ca de l a Uni versidad de Vanderbi l t , por l a traducci n al i ngl s del
manuscrito original, as como por l as sugerencias relativas a su contenido.
59

e|p

steii oidesai

o| | odestasen | ai nteipietaci nquehizo


Imstemde| electo|

toe|ctiico. Bohi|oimu| oiiginaiiamente


suspostu|adosde|a loimasiguiente' .
, Qt

e d equi l i bri o di n: mi co de l os sistemas L l os estados


c

taci

nanos se puede anal izar con ayuda de l a mednica ordi na


na, mi entras
.
que as transiciones de l os sistemas entre di ferentes
estados csrac10nanos no se pueden tratar bajo este punto de vista.
.
,
2) Que est

Js
.
! ti mos procesos van acompaados de l a emi
Sion d
:
una rac!Ia

wn homogert, en la que la relacin entre la fre


cuencia y la cantidad de energa emi tida es dada por l a reora ele
Pl anck . .
.
Conestospos
.
tu|ados,Bohiconsiguiunai nteipietacinte-
ncade|asiegu|andadesde|osespectiosqueseconsideiaoanhas-
taentoncesdesconceitantes. Iaamoi guedad de| lundamento
conceptua|-c|ai

amenteexpiesadaen| a|oimu|acin de|piimei


post

Jado- med|ant
.
ee|cua|seiea|izestainteipietacin, sehizo
panc

| aimenteev| dentecon| aasunci ndedosc| asesde |ie-


cuenci

asque, segtn amoospostu| ados, sesuponandi st i ntas


eniesr

n
.
e|casogenei

| , at

nquecoincidanen| aimagenc|isica,
ca.actensucaqueeiacliscuuo| epaiamuchos|sicos.loiun|ado
estaoan| asliec

ienc|

sde|aiadiacinemi ti daasociadaa unpai


deestad
.
o

stacunanos,|osestadosi nicia|y|i na|deunpioceso


detiansicio

, ,poiot

o,
.
|asliecuenciascinenuticasdelaspait|-
c

i|ase
.
n|asoioitasmecamcascoiiespondientesasusestadosesta-
cunanos.
.
i nemoaigo,e|desaiio| | oposteiioi,quecondujoa| ae| i mi-
na

n de|conc

ptodeioitamecnicaapaitiide|adesciipcin
teonca, uepiev|stopoiBohiensuc|eoiepii ncipiodecoiies-
po
.
ndenc|aoaigumentodecoiiespondencia. Lemostias,en
pnmei| ugai pia

sistemascon movimientospeiidicossimp| es,


qtene.caso| |m| ted

|osn:me

cunicosgiandes,en|osque
|osva|oesde|

eneigiade|osd|st| ntosestadosestacionaiios|es
haceestaiie|at|vamentepiximos,|asliecuenciasdeemisinca|-
cu|adaspoimediode|segundopostu|adocoinciden asi ntti ca-
' N. Bohr, PhiloJophictd lfrtgllzim 26, 1 ( 1 9 1 3) , contenido como artculo
1

n Abhanrllungt'J

iiba Atombrw ( Fri edri ch Vieweg und Sohn, Braunsch
wetg, 1 92 1 ); traductdo dd PhiloJO'Jbiml fttti flzine de 1 9 ! - ! 9 1 1 d
1 ' 1

tnc uycn o
e arncu o que uc renrado de l a publ icacin en 1 9 1 6.
60
mente con |osaimnicos:c:de |a|iecuencialundamenta|c:de
| aioitamecnicapeiidica, si sei denti hca e| enteio :con| a
di |ciencian - n c|e|osva|oiesc|e| osnmeioscunticosde| os
estadosi nicia| y hna| iespectivamente ' Si nemoaigo.segn| a
concepci ncl\si caestasliecuenci asdeoeianemi t iisetodas
si mu| tneamente,ydeacueidocon| ateoiacuntica,|aexisten-
ciade| asdisti ntastiansicionesesdesciitapoi|eyesestadsticas
quelueionloimu|adaspoivezpiimeiapoiLinsteinensuloima
geneia|,emi si nespontnea, emi si nestimu| adayaosoici n) .
Lne|caso| mi te de| osnmeioscunticosgiandesantesmencio-
nado,| aliecuenciac|equeocuiiaunatiansi ci nespiopoiciona|
a| cuadiadode| aamp| i tuddc|aimnicocoiiespondiente,de
estemodo, |asamp| i tudesde|movi mientomecni coseconviei-
tenenamp| i tudesdepiooaoi| i dad. Kiameis, undiscpu| ode
Bohi,hademostiadocmosepuedeuti |izaiestacoiiespondencia
paiaestimai|asi ntensidadesde|as|neasespectia|estamoi nen
e|casodenmeioscunticospequeos.
Yaenl 9 l 5,Bohi4 demostiquee| postu|adode|aidentidad
asintticade|asliecuenciasmecnicascon|as|iecuenciasdadas
poie|cocienteentie|asdi leienciasdeeneigade| osestadosesta-
cionaiiosy| aconstantedel| anc|eiasuhciente paiaca|cu|ai| a
constantede| alimu| adeBa|meide| espectiode| hi digeno,
tamoin| | amadaconstantec|eRyd oeig,apaitiide| acaigay | a
masade| e| ectinyde| cuanto deacci n, i nc|uyendo| acoiiec-
ci ndeoi daa |a masahni ta de| nc| eo) . Le | osaigumentos
expuestosenesteaitcu|oquedac|aioque, paiae|c|cu|odeesta
constante, |ahiptesisde|ava| i dezexactac|e|a mecnicac|sica
paia|osestadosestacionaiiosnoesnecesaiiasi seacepta|a|imu-
| adeBa| meicomouna|eyempiica. laitiendode| aamp|iacin
de|asieg|asdecuantizaci n, iea|izadaenpaiticu|aiporSommei-
' N. Bohr, Philo.wphical Magazine 27, 506 (! 9 1 4) y 28, 394 ( ! 9 1 5) , con
n:nido en N. Bohr, Abhrmd ibrAtombrlll (Friedrich Vieweg und Sohn,
Braunschweig, 1 92 1 ) como artculos VI y IX. Vase especialmente el artculo
X, que fue en principio excl ui do de l a publ icacin.
Comp<rese el ensayo 1 en N. Bohr, ? TheOI)' ofS'pectrrt ancl Atomc
Crmstitution (Cambridge Uni versi ty Press, Tcddi ngton, I nglaterra, 1 922) ,
que LSl a traduccin de un discurso pronunciado con anterioridad en l a Socie
dad de Fsica de Copenhaguc, en dici embre de 1 9 1 3, y publ icado en FysiI.
Trr.rf
.
.ril 2, 97 ( 1 9 1 4) .
6 1
|e| d

susdisc|pu|os,Bohr geuera|izoe|pri uci pi odecorrespou-


deuciademodoquetambi upudieraap| i carsea|os| |amadossis-
temasmu| ti peri odicos. Si mu| tueameute,propi ci oe| avaucede
h teor|adeestossi stemasa|propouere|mtodode|asperturba-
ciouessecu|aresde| asqueKramershizoi uteresautesap| i cacioues.
Estateor|asemostrov| idai uc|usoparai uterpretarcua| i tati-
v

meute|as

propiedadesde.itomoscomp| i cados,ypermi ti oc|a-


s| hcarsus u|vc|esdeeuerg|amediauteumeroscuuti cos, esta-
b|ecerreg|asdese| ecci ou, i uterpretar|osespectrosderayosxy
d

scr,bi r| a |ormacio|

de|ascapasmsi uteruasde|sistemaperio-
dicomc| uyeudo|ast| errasraras. Apesardeestos|ogros,sehac|a
cadavczm.iscvidcutcqucuua||mu|cincuauti tativadc|cou-
teuidoexprcsadoeue|pri uci pi odccorrespoudeuci a, cupaoicu-
| are| c| cu|ode|asprobabi | idadesdetrausi ci ouyde|osuive|esde
euerg|ade|ostomoscoumsdeuue|ectrou, so|oser|aposib|esi
seabaudouaba| aideadevi sua| izar|osestadosestaci ouariospor
mediode| aci ueuticac|sica. Lurautemi estauciaeue|i usti tu-
todeBohreuCopeuhagueduiaute l 922y l 925 mci mpresi ouo
| acaute| acou| aqueBohrut i | izabaestosmode| osc|isi cos eu
coutrastecouotroshsicos.
_
|si emprereca|cosucarcterprovisio-
ua| , y eus us deducci oues pre|i ri ocei rsea|caso| | mi tede| os
u meroscuut i cosgraudes , ui cospara | osqueexi st| auua
corrcspoudeuci a|orma|eutre| as teor|asc|sicaycu.iutica. Lsta
acti tudserel|ejoeuuua|ormu| aci oude|pri merpostu|adoque
Bohr di oporeutouces,yquequieroci taraqu|a G u decompa-
rar|acou| a|ormu|aciouorigi ua| .
L|pri mer post ul ado de l a teora cunt i ca para un si stema
atmi co ai sl ado establ ece que entre l os movi mi entos rel ativos
ci nemticamenre posibles de las pa
i
tculas del <tomo existen cier
tos estados, l lamados estados estacionarios, que se di sti nguen por
una estabi lidad pecul i ar que se pone de mani festo por el hecho
de que cada cambi o permanente en el movi mi ento del si stema
N. Bohr, n the quantum theory ofl i ne spectra, partes I y I I . Dct Kon
gelige Damlle Viclemlwbemes Sefs!wbs, mtltematisll-sislle Meddelelser [8] IV,
nm. 1 ( 1 9 1 8) .
'' N. Bohr, n t he appl i cati on of quant um theory ro t he structure of
aroms. Part I: The fundamenta[ postulares, Suplemento ele Proceeril(s ofthe
Ctmbrit(r;e Philo.op!Jim! Socie)', 1 924. Trad. i ng. a pan ir de ?it.chri .
si! d3, 1 1 7 ( 1 923).
.
62
aislado debe de consistir en una transicin completa desde el esta
do estaci onari o origi nal hasta otro.
Lahi potesisde| ava|idezde|a mecui cac|isicaeue|casode
|osestadosestaci ouarios|ue |ormu|adaapartede|ospostu| ados
|uudameuta|cs. 1cuemosaqu|uuej emp| ode| asuti|ezade|esti | o
deBohr. laraaque| |os|ectoresqueuoestu|am|| iarizadoscoue|
desarro| | ohistoricodesuspub| ica

ioues,estosmaticesdesi gui h-
cadoserudi ||ci | es deapreci ar. L| sab|abi eu|o que no quer|a
deci rcuaudosees|orzabaeuuti | izar| argas|rasesparaexp| i carse
eusustrabajosci eut|hcos.
laacti .ud cr|tica baciac|usode|asi mgeuesmecauo-ci ue-
m.iti cascoudujoaotrodcsarro||o.^uuqucscabaudouarouprou-
todudasmomeutueas,como|asc|e| ava|idezexactade|as|eyes
c|ecouservacioude|aeuerg|ayde|momcutoap| icadasa procesos
e|emeuta|es i udivi dua|es,sedemostro|auti | idadde|ai mageude
|ososci | adoresvi rtua|csi utroduci daeucstecoutexto como uua
geuera| izaci oude| ososci|adorcsdc|ateor|ac|sicadc| c|ectrouc|c
| are|racci oudc| a| uz. ti | izaudoestecouceptoyextrapo| audo
audazmeutee|res ul tado dc|amecuicac|isica, lramersestab|e-
cio| apri mera|eyqueseverihcaexactameutei uc|usoeue|casodc
|osumeroscuuti cospequeos,|ormu|aquere|acioua|os|euo-
mcuosdcdi spcrsi oucou l as probabi | idadcsdc.rausi ci oude|
emi si ouespoutueade |a | uz. M.istarde,su uso se exteudi oa|
estudiode| adi |usi oui ucohereutede| a| uz,yeuotroscasostam-
biu |ue posib|ecouj etuiarcorrectameute|asreg|ascuautitativas
que teudr|auquesatis|acer|as euerg|asde |osestadosestaci oua-
riosy|asamp| i tudesdeprobabi | idad.
E| terreuoya estabaabouadoparadare|pasodecisivoque| | e-
gocou |a teor|ade matricesdeHeiseuberg, l 92;) . Eu esta teor|a
seobtuvi erouporvezpri mera,aparti rdeuu |orma| i smomate-
mticocohereute,|asamp| i tudesdeprobabi| idadde|ososci|ado-
resvi rtua|esy|osva|oresde|aseuerg|asde|osestadosestacioua-
rios.l umediatameutedespusSchrdi uger, l 926) , uti | izaudo|a
ideade|asoudasdemateriadeLeBrog| ie,descubriosu|amosa
ecuaci oudeoudacuyasso| uci oues peri odi casdemostrarouser
equiva|eutesa|asde| ateor|adematrices.Apartirdeeutoucesse
pudoyadi spouerde|os mtodos|orma|esuecesariospara uua
descripcioucousisteutede| os|euomeuoscuuticos,si uembargo,
auhuboquereso|vermuchosprob|emasdei uterpretaciou||sica
63
aGndee|uc|dar|osbmdaineutosde|a teor|a.Lasd|scus|ouesde|
CongresoSo| vayde l 927, eue|queBohrpart| c|po, mostrarou
unac|ara|mageud eestasd| lcu| tades. Lespusde| a| uterpreta-
c|onestad|st|caqueh|zoBond e| a|uuc| oudeSchrd| uger,yde|
estab|ec| m| eutode| ateor|ade|astraus|ormac|ouesde| amecn| -
cacuaut| cageuera| , cu|dadosameutee|aboradaporL| rac,estos
temasevo|uc| ouarouhac|auuamayorc|ar|dad.F| ua| meute,He|-
seubergdescubr| osupr| uc| p| odc| udeterm| uac| oue i n t ui t i va
mentecustatosugrau| mportauc| a, pero |ue Bohrqu| eu h|zo
uuas

eucu|aycorrectadeducc|oudeestepr| uc| p| oapart| rde|as


propi edades de| ospaquetesdeoudas, deducc| ouquetodav|a
puedeha| |a:seeutodos |os| | brosdc texto 7 !.unb| upuutua||zo
| a| mportanc|ade| aso| uc| ougeuera|depeud| eutede|t|empode
|aecuac| ondeSchrd| uger, eu e| debate mauteu| dosobre e|
retornoa|amecu|caclis| ca,euaque||oscasoseu|osque| ad| |u-
s| oude|ospaquetesdeoudases| ns| gu| G caute.
Med| aute uuapormeuor|zadad|scus| oubasadaeuuumero-
sosexper| meutosmeuta| es, Bohrdemos troquee| coucepto de
comp|ementar|edadcaracter|zae|couteu|dols|coeseuc|a|de|as
nuevasteor|as.Enarmon|acoue|pr| nc| p| ode| udeterm| uac| ou,
dehu| oesteconceptocou|ass| gu| eutespa|abras.
. .
Cual qui

r apl i caci n de los conceptos clsicos dada i mposi


b! l t ta el uso sunul t;neo de aquellos otros conceptos clsicos que,
aun en una relacin di ferente, son i gual mente necesarios para la
aclaracin de |osfenmenos ".
Souej emp| osb| eucouoc| dosdeestamut uaexc| us| ou| os
s| gu| eutescouceptos.e|momeutoy|apos| c| oudeuuapart|cu|a,
e|retrocesoeu|aem| s| oudeuu|otouy| acohereuc| ade|a| uz
em| t | daeu d| |ereutesd| recc| ones, y| aouday e| corpscu| o.
SeguBohr', | auoc|ondecomp|emeutar| edads| rve
V asc ensayo 1 en N. Bohr, La teor tii!mica )' 1,1 t!escripcidn rle la wltum
leza, Al ianza, Madri d, 1 988.
" Ltl ttortl attmicr/)' lr1 t!tscripcidn rle la natumleztl.
'' Vase N. Bohr, Li gl n ami Lifc,, di scurso pronunciado en cl l meratio
nal Congress on l i ght-therapy de Copenhague, agosto de 1 932; Naturr U 1 ,
/21 Y 457 ( 1 933), p;g. 423. [ Comprese rambin Die Natunuisewc!1(im2 1
245 ( 1 933). ]
.
1
64

.
1
1
;
para si mbol izar l a l i mi tacin b;sica, hal l ada en l a fsica atmica,
de nuestra arrai gada idea acerca de que l os fenmenos exi sten
con i ndependencia del medi o con el que se los observe.
Euverdad,esesta| | m| tac|ou| aquehacea|ateor|a|og|camen-
tecous|stente. Losprocesosdetrans| c| oude|ateor|aensu |or-
maor| g| ua|haus| doahorasust|tu|dospor|ase|ecc|oud|scont| uua
de |as pos| b| | | dadesteor| casde uu sucesomed| autee| actode|a
observac| ou, pore| aqu|ye| ahora. Lasprop| aspos | b| | | dades
teor|casestausomet|dasa| eyesestad|st|cascouamp| |tudesdepro-
bab| | |dadquevar|aucout| uuameutecomo|uuc|ouesde|t| empo.
ohrs| emprehacous| deradoa| amecu| cacui ut|cacomo|a
rea| |zac| onprec|sade|programaqueten|aenmeutecuaudo|or-
mu| oor| g| uar|amentesuspostu|ados|undameuta|es,yeuconso-
uauc| acou e||acaracter|za1 as|e|argumentodecorrespouden-
c|acuaudoexpresa.
Nuestro empeo es obtener, por medi o de una ut i l izaci n
convenientemente l i mi tada el e l os conceptos mecnicos y electro
magnticos, una descri pci n estadstica de los fenmenos atmi
cos que se muestre como una generalizacin racional de las teoras
fsicas chsicas, a pesar del hecho de que el cuanto de acci n, des
de el punto de vista de stas, deba ser considerado como una i rra
ci onal idad.
Eurea| | dad, |amecu| caondu| ator| a, o mecu| cacui ut| ca,
eusu|orma| | smoactua|puedecous|derarsecomo| ac|avepara
tras|adar|osresu|tadosde |ateor|ac|as|caauu|euguaj ecuaut| co
compat| b|ecou|aex|stenc|ade| cuantodeacc|ou. Uuaexce|eute
herram| eutaquehademost radosuut | | | dadparae| | ohas | do e|
|orma||smocauon| coqueexpresa|asecuac|ouesde| mov|m|ento
apart| rde| a| | amada|.mc| oudeHam| | touoham| | tou| auo. S| u
embargo, auuadoptaudo| a|ormade| ham| | tou| auode| ateor|a
cls|ca, |amecu| cacuint| ca| ucorporaasuvezuuadua| |daden
su|uudameuto,asaber, |oscouceptosde|amecau| cadepart|cu-
| asy|osde|ateor|ade| campoe|ectromagnt| co deMaxwe| | y
Loreutz.Eucousecuenc|a,|a|ormaactua|de|ateor|acuant|cano
exp| | cae|atom|smode|a cargae|ctr|cau| estab|eceuuare|ac|ou
|og|caeutree|cuautoe|ementa|decargaye|cuautodeacc|ou.
"' Vase N. Bohr, Li ght ami Li fc, Nature 1 3 1 , pg. 422.
65
ludepeudi eutemeute de |o quesepuedapeusarac

rcac|

|os
or|geuesde|amecaui cacuauticadesdeuupuutodevist

iepi

t
.
e-
mo| ogi co, esbastauteevideute, teui eudo eu cueuta |asi tuacau
quesurgiopor| acreaci oudeestateor|a,que| av|adeuud

sar

||o
|uturouovaaretrocedersi uoaavauzar.leusamosque|osmc|cas
acercadecua|sera|adi recci ouespec|lcadeesteavaucesurgiru
uotautodediscusi ouesypostu|adosl|oso|coscomodeuuevos
resu|tadosexperimeuta|escoucerui eutesa|asreacciouesdepart|-
cu| ase| emeuta|es,especia| meute eu |a regioudea| taseuerg|as,y
posi b| emeutede| euri quecimi euto, medi aute |a i utroduccioude
uuevoscouceptos|orma|es,de|estudioteoricodeaque|| ascouse-
cueuciasde|ateor|aquereve| auuua| i mi tacioueu|aap|icacioude
su|orma|ismomatemitico.\uadeestas| i mi tacioues|aeucoutra-
moseu|aap| icaci ouc|e|amccuicactmuticaa|ai utcraccioucutrc
|a radi aci oue|ectromaguti cay|ose|ectroues. loruu|ado, esta
i uteracciou, cuaudosedesarro| | aeuseriedepoteuciasc|e| acous-
tautec|eestructura hua, couduce, debidoa| apequeezd eesta
coustaute,auuaaproxi maci outi|para|osprocesosc|eemisi ou,
absorci ouydi |usi oude|otouesso| ocuaudoseuti | izae|trmi uo
de| desarro| | oeu e|quepri meroti eue| ugare| procesocoucreto.
lorotro|ado,eue| |orma|ismo|ogicameutecomp|etod e| ateor|a
eue|quesecuautizae|propiocampoe|ectromagutico
.
,c|ectrod i-
uimi cacuautica) ,| asaproxi maci ouesmasa| tassoudivergeutes.
Lucousecueucia,a|guuose|ectosdbi|es,perosusceptib|esdeser
medidosexperi meuta|meute)uopuedeuca|cu
.
| arsee|orma
|
re-
cisacou estateor|a.Comoej emp|opodemoscitar|aml|ucuciade
| a emi s i oude uuapequeacaut i dadde euerg|a, e u|ormade
muchos|otouesc|ebaja|recueucia,sobre| asecciouelcazdedi |u-
si oudee|ectrouesbajouuaugu| oespeci hcadoporuucampode
|uerzascu| ombi auo, uue|ectoquedebedar| ugaratrmi uosde
correccioueu|abi eucouocida|ormu| adeRuther|ord.Losi uge-
ui ososi uteutosqueeu|echasrecieutessehauhechoparaexteuder
|ateor|aaestosdbi| ese|ectose| ectrodi uamicosuopareceque
hayauteui doe| xi tosuhci eute. Lsportauto
P
robab| e
}
ue| as
di vergeuciasde |a teor|auo puedaureso|verse

m atacardi iecta-
meuteprob|emasmasbasicosquepermaueceumtactoseu| ateo-
r|aactua|. Leeutree||os,|osmasi mportautessou|osqueserele-
reua|ai uterpretacioude|cuautoe|emeuta|decargae|ctricaya
.
| a
predi cci outeoricade|osti posdepart|cu|ase|emeuta|esqueexis-
teueu| auatura|eza,as|comoa|adesusmasas.
66
lodr|aparecerqueestaopi ui ouestatamb| ueucousouaucia
couuuai uteresautepub| icacioudeBohryRoseu|e|d re|ativaa
|a i uterpretacioulsicade| asrc|aciouesdei ucerti dumbrei uvo|u-
cradaseu| ae|ectrodi u.imi cacuauticade|campoe|ectromaguti-
code| a radi aci ou| i bre. Lu esteart| cu| oBohrdemuestraser,
como tau a meuudo, uumaestroeu e| uso de| osexperi meutos
meuta|es. Sehademostradoque|asre|aciouesd ei ucertidumbre
requeridaspor|ae|ectrodi uamicacuauti capara|osva|oresde|as
di versascompoueutesdecamposi uteusos, promedi adassobre
areas l ui tasespacio-tempora|es,severi lcau rea| meuteporpri u-
ci pi o. Lsteart|cu| oes uuabueuai | ustraci oudeuucomeutario
quehacemuchoti empohizo Bohra|autordeesteescrito. Li j o
qucsu i otcrscu| a|sicauocratautoc|dcuumatcm.iticocomo
c|deuuartesauoyuul|oso|o.Lue|art|cu| oautes re|erido,esta
|ruct||eracombi uaci ouquedarel|ej adaeu e| hechodeque| os
comp| i cadosmecauismosderesortesyestructurassebasaueue|
seuci||opri uci pi odequesepuedeuusarcomocuerposd eprueba
cuerposexteusoscou uuadistri buci ouprcti cameuteuui |orme
decargaydemasa,eutautoqueuosei utroduzcauhi potesisres-
trictivascu cuautoa |as part|cu|ase| emeuta|csqueexisteueu | a
uatura|eza.Comohausea|adoBohryRoseu|e|d,sepuedeespe-
raruuauuevasi tuaciouepistemo|ogicaso|osi| acousti tuci ouato-
mi cac| e| oscuerposdepru ebasecousi derauuacaracter|sti ca
eseucia|de| argumeuto.
Laexteusi oudeesteeusayouomepermi tecomeutar|asi ute-
resautesap| icaciouesde|puutodevistaepistemo|ogicode|acom-
p| cmeutariedaddeBohra|osdomi niosde| abio|og|ayde|apsi-
co| og|a1 2 Si uembargo, |ahsi cavo|veracoutodaprobabi | idad,
trasceudieudoe|argumeutodecorrespoudeucia,a|sprob|emas
de |aspart|cu| ase|emeuta|esyaaque|msestrechameutere|acio-
uadocou|a uatura|ezade|as|uerzasuuc| eares.Lsevi deuteque
esta hsicade||uturouecesitara,a|igua|quee|auteriordesarro| | o
de| alsi caatomica,decohereuciai ute|ectua|ydeuuseutidouui -
hcador. L|pro|esori e| sBohr,cuyoi uterspor| osprob|emasde
" N. Bohr y L. Roscnfcl d, <<Zu Fragc dcr Mcssbarkci t dcr clcktromagnc
ti schcn Fcldgrisscn>>, Det Konge!ige DrmJke Virlem/:abemes SeM:rbs, matema
tis!j,sis!te MederXII, nm. 8 ( 1 933).
" Vase N. Bohr, Atomic Jem)' r11tl the Description o{Nature. Lrt ttorrt
tltrmica )' lrt rleJcripcirn r lr1 1/fttmdeza, Al i anza, Madrid, 1 988, Estudio preli
mi nar y Ensayos 1 1 1 y I V.
67
| aestructurauuc|eary c|e| aradiactividadse remoutaa aque| | os
d|asquecomparticou sumaestro| ordRuther|ordy susco|abo-
radores,ser| | amadom.isquecua| qui erotroadesempearuu
pape| i mportauteeue| cump| i mi euto deestadi ||ci | tarea. lor
e||o,susami gosy a| umuospuedeupermi ti rseexpresar, eusu60
cump|eaos,e|deseodeque|ascircuustaucias|epermi taureauu-
darprouto | as cou|ereuci asde||si ca eu Copeuhague, quetau
Gt:ct||.rasy esti mc| auteshausidoparatodos| osquhauasistido
ae||as.
68
;
Contribuciones de Sommerfeld
a la teora cuntica*
Amole Sommerf! (1868-1951)
Fotografa de principios de los aos 20, cuando Paul i y Heisenberg
estaban estudiando fsica en Munich. En la pizarra, la frmul a de Balmer
para l a l nea de Paschen en el i nfrarrojo y el dibujo de las rbitas
correspondientes segn la teora atmica de Bohr-Sommerfel d.
( Procedencia: Albert Einstein 1 Arol d Sommerfel d, Brie!echsel,
cortesa de Armi n Hermann, Schwabe & Co. AG, Basilea, 1 968)
Dedi cado a A. Sommcrfl d cn su 80 ani vcrsari o, cdebrado el 5 de
di ci cmbrc de 1 948. Publ icado por primera vez en Dit Naturwissmschafm 35,
1 2'> ( 1 948).
69
Teudrouc|ogustoeucmtr| bu| rcou uu trabajoa||ooe-
uajequel Ltsc;ri Jr NttttojrJrsclml
l
g rearaaracouucao-
rare| 80 cuo|eaosdeSoooer|e|d, bajo|acoud| c| udeque
autesde|3 1 dej u| | ode 1 948 cous| gateuera|go| dueoara
ub| |car.
Lstoesouyos|b|e,uestoque|t|oaoeute|evue|toa|ra
arara|ae|ectrod| uio| cacuut|ca,eu re|ac| ucou |osexer| -
oeutosrea||zadoseuLstadosu|dossobree| des|azao|eutode
|osu|ve|esS de| tooode|| drgeuo,rec|eoteoeutecoustatado
oruue|ectoau|ogoeu|as||ueasHe
-
)y|osdeosexer|oeu-
tosque| uduceua eusarquee| |actoroagut|code|e|ectru
| | breesuuO, 1 2 or1 00 oayorqueuuoaguetu.Qu|zivue|va
ostardesobreestacuest|u.
Cartadelau||aWeoerlle|seuberg,22 deeuerode1 948.
E| trabaj ode| apri mera pocadeA.Sommer|c| dtrato, eu
parte,sobreap|icaci ouesde|asmatemticasde| ateor|aoudu|ato-
ria, como|ai utegraci oude|asecuaciouesc|eMaxwe||cuprob|c-
masdedi |racci ouyd ete|egrahasiu hi|os,y, euparte,sobrero-
b|emasde | ateor|aclisicade|e|ectrou.Losrayosxqueseemi teu
a| |reuarse|ose|ectroues| ehab|auya|ami | iarizadocou| ateor|a
cuut| ca1; y|atcor|a|orma|dcVo| gtsobrcc|c|ectoZeeman an
ma|ode|dob|etede|osespectros,que| |uecapazdesi mp| i G car
sustaucia|meutea|cousiderar|aemisioueu| ugarde| aabsorci ou ' ,
|ehi zoeutrareucoutactocou| agraucomp|ej i dadc|e|osprob|e-
masre|aciouadoscou|ai uterpretaciouc|c|osespectros.locodes-
pus,e|mode|ouuc|earde|tomodeRuther|ord,atravsde|tra-
baj o|uudameuta|c|eBohr,aparti rdeI 9 I 5) , se|usi ouocou| a
teor|acu.i uticac|e| aradiaci outrmi cadel|aucl,y| acoustaute
deRyc|bergde|osespectrosseredujoa| cuauto de acci uya| a
cargaya| amasade| e|ectrou, couuuacorrecciousup| emeutaria
parai uc| ui re| movi mi euto de| uc| eo) . Fuea hua| esde l 9 l5
cuaudoSommer|c| c| , |uertemeutei mpresi ouadoporesteuuevo
descubri mi euto, vo|viosu ateucioua| ai uterpretaciouteoricade
|osespectrosya|osprob|emasasociadoscou| aestructuraatomi-
ca.Sepuededeci rqueesteper|odomarcoe|comi euzoc|euuuue-
vocap|tu| oeu|aactividadcieut|G cadeSommer|e|c|,| oquesigui-
' A. Sommerfcl d, i nforme al Congreso Solvay, Bruselas, 1 9 1 l .
' A. Sommerfcl d, Giittingcr Nac/;ric/tcn, mat.-fs., Klasse ( 1 ') 1 4) .
70
lcouoso|o uucambi oeu| atemticadesuses.udiossi uotam-
bi cuuucambi o|u udamcuta|cu|os mctodoscmp| cadoseus u
trabajo. Fueuuaa|ortuuadaci rcuustauciaqueSommer|e|dreco-
uociesee|si gui l cado|orma|de|asi utegra|esde|asesobre|as||a-
madascoordeuadasc|eseparaci ouc|euusi stemamecui coyque
| asap| icasei umediatameuteeususprimerosart|cu|os,pub|icados
bajo e| t|tu| oSobre la teorfa cudntica ee las lnem espectrles\ a|
movimieutodeuuuicoe|ectrouquedescribee|ipseslep|eriauas
si mp|emeuteperiodicasbajoi uH ueuciade| aatracci oucu| ombia-
uade|uc|eo,siu tomareucousi deraci ou| adegeueracioud eeste
si stema. lgua| audo|as i utegra| es de|asedecadauuade| as dos
coordeuadaspo| ares r y<p, exteudi dasa uu er|odocomp|eto,a
m| ti p|oseuterosde| cuautodeacciou, i utrodujoeu |a teor|auu
umerocuuti coazi muta| n

adeu.sde| umerocu.i uticoradia|


n,.. Si uembargo, si scasume|a mecui ca uewtoui aua, esto uo
aportaresu| tadosuuevoseucomparaci oucou |ateor|adeBohr,
yaqueeuestecaso|aeuerg|atota|depeudeso|ameutede|asuma
*

. - "'P' doudc csc|||amadoi: .. incrocu.iut|copri uci pa| . o


obstaute, e|c| cu| odc Sommer|| d |e permi ti ogcuera| izars u
resu| tadoa|casoeue| quesecousi dere| adepeudeuciade| amasa
de|e|ectroucou suve| ocidad,comoexige|ateor|ade|a re|ativi-
dad especi al . Esro conduce a una rot aci n supnpucsra dc|pcrihc-
| i ode| ae| i pse,y, eucousecueucia,a| ae| i mi uac| ouc|e| adegeue-
raci ou. Laeuerg|ade| si stemadepeude, or tauto, de| osdos
umeroscu.iuticosn
,
. yn

porseparado,uuresu|tadoqueabrioe|
cami uoa|esquemad e| ateor|aeutouceseuusode| oss istemas
si mp| emeuteperiodicos. Sommer|c| dadvi rtioi umediatameute| a
posi bi | idaddeap| i car| ateor|aa|aestructuraHuade| osespectros
de|hi drogeuo,resu| tadoque|ueproutocomp|etameutecoihr-
madopor|asmcd| dasdclascheudc|espectrode|hc|i

i ouizado)
ya|osdob|etesre|ativistasequiva|eutesde|osespectrosderayos
x, as|comoa |asseriesespectra|esde.itomosm.isesados,eu |os
que| ai ulI ucuci ade|corazou at mi co sobre uue| ectroums
exteno (Leucbtclel<trll) se puederepreseutararoxi madameute
poruu campoceutra| uocu| ombi auo. Eu este caso uo haydege-
ueracioui uc| usocuaudouosecousidere|avariacioure|ativistade
' A. SommerCel d, Sitzllng.bcric/;tc rer !1iinchencr ll<atcmic clcr \\issms
chrt/im. p;gs. 4 25, lt 59 ( l ') 1 5) ; p;g. l 3 1 ( 1 9 1 6) . lnnrt!m dcr P/yJi/61 , 1 , 1 25
( l ' l 6) (Teora cu;ntica de las l neas espectrales).
7 1
|amasa,y|ostrmi uoss, p, d, queeue|tomodehi drogeuoestu
muyproxi mos, aqu| esti uamp| i ameuteseparados. Lateor|a
ctuticageuera|de| os| |amidossistemasmecuicosmu| ti perio-
dicossedesarro| | orpi dameutea partirde|trabajodeSommer-
|e| d. Fue|ormu|adai udepeudieutemeuteeu l 9 l 6 porEpsteiu y
Schwarzschi | d yap| icadacouxitoa| e|ectoStarlde| espectro
de|hi drogeuo.Apesarde| atota|coucordauciaeu|osresu| tados,
sepuededi sti ugui ruuadi |ereuci aeutre| os puutosdevi stac|e
ambosautores.Mi eutrasque eu e|trabajodcEpstei u, disc|pu| o
deSommer|e|d,sepouee|uiusiseu| aseparaci oude| asvariab|es
de|prob| emmecui co eucoordeuadasadecuadas, Scbwarzs-
chi|di ucideeu|aspropiedadesdcpcriodicidaddc|aorbitamcc-
uica.Lasi utegra|esde|asesobre|asvariab|esdeseparaciouestu
|uti mameutere|aciouadascoue|prob|emade|adivisioude|espa-
ciode|as| :tseseuce|dashui tas,quesurgede|ormauatura|desde
uupuutodevistatermodi u.imi coyque|uetratadaeuuuart|cu|o
del| aucl quesepub| i coa| mi smoti empo. lorotraparte, e|
mtodode|asvariab| esaugu|ares, cou |asqueSchwarzschi | d
estaba|ami | iarizadocomoastrouomoqueera,hademostradoser
msti | eu |oquesereherea|pri uci pi odecorrespoudeuci ac|e
Bohrya| mtodode|asperturbaci ouessecu| aresderivadode|a
mecuicace|este.Lasvariab|esaugu|aressoucoordeuadasde|sis-
temata| es que |os momeutosordi uari osy| as coordeuadasde
posi ci ousou|uuci ouesperi odi casdee| | as ,porcouveui euci a, e|
per|odosue|euorma|izarsea l obieua2r) ,peroasuvezsou|uu-
ci oues | i uea| esde| t| cmpo. Jodas| as |recueuciasde| ascompo-
ueutesdeFourierde| movi mi eutodelll1 sistemac| eestetiposou,
portauto, combi uaci oues | i uea| escoucoe|i ci euteseuterosc|e
cierto umerode|recueucias|uudameuta| es, cuyoumeros uo
esci ertameutemayorquee| umerodegradosde| i bertadde|
si stema, si uoqueeua| guuas ci rcuustauci as puedesermeuor
,degeueraci ou) . Estas|recueucias|uudameuta|essedebeue|evir
C
P.S. Epstein, PI;,si!a!iscbe Zeitschrifi 1 7, 1 4 8 ( 1 9 1 6) ; Annalen d Pbysik
50, 489; 5 1 , 1 68 ( 1 9 1 6) .
: K. Schwarzschild, Sitzungsberichte d BerlinerA!uu!tmit d Wisstmc!Ja
ten, frs.-mar., Klasse, p,g. 5'8 ( 1 9 1 6) ; c tambin conferencia de J. M. Burger,
Haarlem ( 1 9 1 8) .
" M. Planck, VerbHullHngen der Deutschm Pbysilalischm Cesellscbr 1 7,
407, 438 ( 1 9 1 5) ; Alllltl!m rler Physil 50, 385 ( 1 9 1 6) .
72
deta| modoquc uo existaure| aci oues| i uea| eshomogueascou
coehci euteseuteroseutree| | as. So| oestasvari ab| esdeacciou
quesoucauouicameutecouj ugadasde| asvariab|esaugu|aresque
correspoudeuaestas|recueucias|uudameuta|esi udepeudi eutes,
cuyoumeroportautocoi ucidecous, poseeuuusigui hcadolsi-
codi rectoyuuadeli ui ci ouuica. Ya que| aeuerg|adeuusistema
mu| ti peri odi co so|odepeudec|eestass variab|esdeacci ou, Sch-
warzschi|dpropusoqueta| sistemasedeb|acaracterizarporexac-
tameutes coudiciouescuuticasquedetermi ueu di chasvariab|es
d eacci oucomom| tip|oseuterosd e|acoustautec|el|aucl.
Esta|ue|a|ormu|aci oude|ascoudiciouescuuti casqueBohr
ut i | i zocxactamcutccuaudo| ogro adaptarsuyaucuci ouado
pri uci pi odecorrespoudeuci a, quecouauteri ori dadso| ohab| a
|ormu| adoparas ist emass i mp| emeute peri odi cos, a | ateor| a
geuera|de| ossi stemasmu| ti peri odi cos E|pri uci piodecorres-
poudeuciaaG rmaque|aosci | aci oudecombi uaci ougeuera|eue|
movi mi eutomecuico,quetieue uua|recueuciar1 V1 + '
2
V
2
+ . . .
'
5
v
s
,sieudo' _ . . .'
s
euterospositivos,uegativosocero,yv1 . . .V
s,
|abasee|egidade|as|recueucias|uudameuta|es) , estasociada
. .
' 1 1
a
, ,

d 1
couuuatrausicroueu aque osv. oresn 1 . . . n
s
yn 1 . . . n
s
e os
umeroscuuticoseu |os estadosi ui ci a| ylua| respectivameute
di lereuexactameuteeu' 1 . . . '
s
. Lehecho, es|ci | demostrar
queen el lrnite de los nmeros cudnticos gandes | a|recueuciade|a
| uzemitida, ca|cu|adaapartirde| acoudi ci oude|recueuciahv =
E , ) E ( )
.
d
. ' .
1 n 1 . . . n - n 1 . . . n 5 comct easmtoticameutecou a
.
, , , ) , , , )
.
exprcsau n 1 - _ V _ . . . + 1
s
- n
s
V
s
comocousecueucia
d e| a|ormaadoptadapara|ascoudi ci ouescui uticasde|ossiste-
masmu| ti peri odi cos. Cudl es |aorbi ta mecui cacuyas|recueu-
cias|uudameuta|eshaudesustitui rseaqu|porV _ . . . V Mi eu-
trasquen seagraudecomparadocou e| correspoudi eute1, | as
di |ereuciaseutre|osva|oresde|as V 1 . . . V
s
eu|osestadosi ui ci a|y
lua|puedeudespreciarseyuoesuecesariorespouderaestaemba-
razosapreguuta.Bohrtuvo| a|e| izideadeque,eucua| qui ercaso,
eue|| | mi tede|osu meroscuuti cosgraudes|oscuadradosde|as
amp| i tudesdecadaosci|acioucompoueutedebeu determi uar| a
i uteusidadde| a trausi ci oucorrespoudi eute. Extrapo|audoa|os
., N. Bohr, KfJgelige Drmske Virlens!zbaberes Selsfuzb Skrifer, Jlflttrrvi
dewk og mrlt. Jlfl. 8 Raekkc IV, 1 , partes 1 y II ( 1 9 1 8) ; trad. alem. de P. Hertz
rindada ber die QuriJJtentheorie cler LinienJptren (Braunschweig, 1 923).
73
umeroscuuti cospequeosestose reduci r|a, s i uembargo, a
merascouj eturas. o obstaute, Bohr|uecapaz de obteuer eu
a|guuoscasos,aparti rdesupri uci pi o, |asreg
l
m de seleccin) pola
rizacin v||dasi uc| usopara|osumeroscu.iuticospequeos,es
deci r,paraaque||oscasos eu |osquepara todas |asorbitasmecui-
casdeuusi stema | asosci | aci ouescoudetermi uadosva|oresde
r _ r
s
uoaparezcau,esdeci r,que suamp|itudseacero)o perte-
uezcaua uua|ormacoucretade |aosci | aci ou. Le estemodo|ue
posi b| equeSommer|e| d yLcbye' comp| etaseu |a tcor|adc|
e|ectoZeemauuorma| .
Bohr yahab|a i udi cadoc| arameute ques upr i uci pi ode
correspoudeuciauodeber|aservireucasoa|guuoparae| i miuar| a
di |ereuci aeutremecuicac|sicayteor|acuutica,si uoquems
bieuerauui udicadorque marcabae|objetivodeuuatras| aci ou
geuera|de|.ratami eutodeuusi stemadadopor| amecui cac|.isi-
caauutratami euto|ogicameutecohereutede|a teor|acu.i utica.
Iuc| usoe|propi oSommer|e| dmostrociertaaversi ouhaciae|uso
de|pri uci piodecorrespoudeucia,quizporqueuoeraposib|e,eu
e|estadioeuqueseeucoutraba| ateor|aeu| apoca, uti | izareste
pri uci pi oparaobteuerresu| tadosgeuera|escuauti tativospara|os
umeroscuuticospequeos. Jambi usemostropocodispuesto
acaracterizaruusistemadegeueradopormeuosumerosc.muti -
cosquee|dcsuumcrodcgradosde| i bertadmccui cos,auuquc
eraper|ectameutecousci eutedeque| ascoustautesorbi ta|es,que
soudi |ereutesde|asJ i utegra|esde|asedetermi uadaspor| areg|a
deSchwarzschi | d, soumuyseusi b| esa |apertu|baciou porcam-
posde|uerzaexteruosdbi|esporcuautosusva|oresexperimeu-
taucambi osacumu| ativoscoue| tiempo ,pertu|baci ousecu|ar,
eu coutrastecou|a pertu|baci ouperi odi cade |as s i utegra|esc|e
acci ou) . Euestepuutosedebesea|arqueestasi tuacioutieuesu
auogoactua| meuteeu|amecui caoudu| atoria. Siuuva|orde|a
euerg|aesg-vecesdegeuerado,existeasociadouusubespacio| iuea|
g-di meusioua|de|espaciogeuera|d eHi | bertde|as|uuci ouespro-
pias,cul seae|vectorpanicu|ardeestesubespacioquedescribee|
estadode|sistema(cadti uuodeestosvectoressepuederepreseu-
tarcomo combi uaci ou| i uea|degvectores| i uea| meutei udepeu-
A. Sommcrfcld, Physilwlische Zitschr 1 7, 49 1 ( 1 9 1 6) (Teora del efecto
Zeeman de las l neas del hi drgeno, con un apndice sobre el efecto Starlo> ) .
'' P. Debyc, Physilwlische Zeitschr 1 7, 507 ( 1 9 1 6) .
74
di eutes) depeude,autesde| ae| i mi uacioude|adegeueraci ou, c|e
ci rcuustauciasi mprevistas,si eudoseusi b| ea|aspertu|baci oues
cxtcrioresa|sistcma.
Si uembargo,si empretuve| ai mpresi ouc|eque|asdi |ereucias
eutre|osmtodosdeSommer|e|dysuescue|a,poruu|ado,y|os
deBohr, porotro, ejercierou uua|avorab|ey|ecuudai ull ueuci a
eue| posteriordesarro| | ode| ateor|a. Eue| per|odosiguieute,e|
prob|ema|uede| i mi tarm.isc|arameutee|| |mi tede| ava|idezde| a
mccuicaclsica.AuuqucproutoscpusodemauiHestoque| a mec-
ui cac| asi cadeb|a|racasaryaeu |aexp| i caci oude| espectrode|
he| i o, puestoquee| prob| emadedose| ectrouesuocouducea
orbi tasmu| ti peri oc| i cas, a| pri uci pi osecouc| bi erou|a|sasespe-
rauzaseucuautoa|a|caucede|ateor|ade| ossistemasmu| tiperio-
di cos. Mstardesereve| o, adems,queeue|casodeestossiste-
mas e| tratami eutode| osestadosestaciouariospormediode|a
mecui cac|sicauocouduc|auecesariameutearesu| tadoscorrec-
tos, yqueeu rea| i dad| a ut i | i dadde estateor| a, i uc| usopara
umeroscu.i uti cospequeos,estabarestri ugidaasistemasmuy
espccia|esycramsomeuos|ortui ta. Euestecoutexto,c|pri uci-
pi odecorrespoudeucia|ue muy ti | paraseparar|asap| i cacioues
de| ateor|a,eu|asque|amecui caclisicaseusabasi mp| emeute
para | utcrpretar|as rcg|asdese|ccci ouydc po|arizaci ousobre|a
bascdc| tipo dcorbi ta|gcucra|,oso|ocuc|| |mitedc |os umcros
cu.i uticosgraudes ,comoporej emp| oeu |aobteuci oude| a|or-
mu|apara|acoustautedeRyc| berg), deaque|| as ot|as eu |asque
seacudede|ormaeseucia|a|ospormeuoresc|e|osmode|osmec-
ui cos,comoporej emp| o|aexc| usiouc|eciertasorbi taseue|to-
modehi drogeuo) .
Euesapoca,Sommerh|dseeucoutro|ogicam

euteob|igado
aabaudouarcadavezm.is|osmode|osc|sicosyavo|vera| ac|asi-
lcacioude|ostrmi uosespectra|esmedi auteumeroscuuticos,
as|comoabuscar| eyesemp|ricasseuci| |asgobenadasporume-
roseuteros. opodemossegui rrel ri udouosaestapocasi u
cousiderarsutratado|uudameuta|,Atombau une Spel<trallniell 1,
eue|quesecombi uade|ormamagistra|| aabuudauciademate-
ria|cou| acapacidadparaproporci ouari u|ormaci oueseucia|casi
' " A. Sommeri:id, Atombtt/1 111/tl SpdtriiCII, Viewcg, Braunschwcig: 1
cd. ( 1 9 1 9) ; 2" cd. ( 1 920); 3" cd. ( 1 922); '" cd. ( 1 92') ; \lc/lmmechrmischa
h iiZIIIIbaml ( 1 929); 5" ed. vol. I ( 1 93 1 ) , vol . I I ( 1 939).
75
acua|qui erti pode| ector. Eue| lre|aciode |a pri meraedi ci ou,
ademsderememorar|ase|i psesdelep|ercvocae|piopioesp|ri-
t destecuaudoescri be '.
El l enguaj e el e l os espectros que hoy da escuchamos es
autnti ca msi ca de l as eslcras en el i nteri or del :itomo, acordes
ee rel aci ones enteras, un orden y una armon a que, pese a l a
di versidad del conj unto, alcanza gran perfeccin. La teora de las
l ne

s espectrales l levad para siempre el nombre el e Bohr, pero a


parti r de ahora el nombre ee Pl anck estar permanentemente
asociado con ella.T()das las leyes enteras de l as l neas espectrales y
ele l teMa atmi ca surgen originariamente de l eora cu: ntica.
Es el mi sterioso t!gtllo en el que l naturaleza i nterpreta l a msi
ca el e l os espectros, y es su ri tmo el que regul a l a estructura de los
tomos yde los ncleos.
Escomouuecode|absquedade|asarmou|asde|cosmos
empreudidaporlep|eryguiadapore|senti mieutomusica|de|a
be|| ezade| as proporci ouesexactaseu e|seuti c| od e|a|i | oso||a
pi tagorica,uuccodcsugcometr|acstarcbctypuspu|cbritudi uis
muud i ,| ageometr|aese| arquetipode |a be||ezade| Uui verso) .
Ycuuadmi rab| emeute compreud| aSommer|e| de| arte c|e
comuuicarasugrauc|rcu|oc|edisc|pu|ossupercepci oui u|u|ib|e
de|asproporciouesj ustasyde| oarmoui oso!Fueeu|osaosaute-
rioresa|estab|eci m. eutode| auuevamecuicacuuti ca cuaudo
|oslsicosj oveues,a|teraudoe||emapub| ici tarioc|euuacouocida
hrmadeopticade|apoca,so||audeci r. Si esteutero,acudaa
Sommer|e| d.
Si seco
.
mparau|assucesivasediciouesdesu| i bro,desde|apri-
merapub| i cadaeu l 9 l 9 bas ta| aqueadoptas u|orma|i ua| eu
Wlemnechanischer Ergrinzungsband de l 959, sepuedeusegui r
coutododeta||e| aevo| uci oude| ateor|ade| aestructuraatomica
y|ade| as| |ueasespectra|esdurauteesosvei uteaos. Vamosa
meuci ouaraqu|brevemeuteso| o| osbi tos mssi gui hcativosde
eseesar,o| | o. Las| mi | i tudeutre| osespectrosdecbispade|os
a|ca| moterreosy|osespectrosdearcode|ose|emeutosa|ca| i uos
coudujerouaSommer|e|dyalosse| aestab|ecer|a|eyde|des-
' Trad. ing. de Henry L !hose, en A. Sommcrfdd, Atomic Structun 1wd
Spectral Lims, Londres y Nueva York, Durron, 1 923.
" A. Sommerfl d y W. Kosscl, VeriHmtlung rer Dmt.rrben P!_,sil.dis-
76
1'
i
1
p|azami eutoespectroscopi co . Mistardeadqui rieroui mportau-
cia|asexcepciouesaestareg|aparaaque||ose| emeutoseu|osque
uuacapamsi utenadee|ectrouesseeucueutraeuprocesode| |e-
uado. E|trabajosobre|a represeutaci oude |os trm| uos , uive|es
deeuerg|aeuuucampomagutico)eue|e|ectoZeemauauoma-
|o||evoaSommer|c| da| a|ormu|acioude| a reg|adedescompo-
sicioumagueto-opti capara| osdeuomi uadoresdeRuuge ' que
|ueseguidapocodespuspor| ai utroduccioude|umerocuiuti-
co i utenoj ypor|as reg|asdese|ecci oupara|osespectrosde
dob| etesytri p| etes. Ambas i uvesti gaci oues|uerouamp| i adas
m.istardccousustaucia|cscoutri buci ouesporA. Laud,que|ue
e| pri mero eudaruuarcprcseutaci oucomp| etamcuteadecuada
de| ostrmi uoseue|e|ectoZeemauauoma| oyqui eudeduj o
tambiu,para| ostrmi uossi ug|ete,| osva|oresde| umerocu.iu-
ti coi uteruoque|ue i uterpretadoeu segui da comoe| umero
cuiuticode| momeutoaugu|artota| . Couti uuaudocousu aute-
riortrabaj o sobre |a teor|adeVoigtde|e|ecto Zeemau auoma|o,
Sommer|e| dcousi gui ovo|vera i uterpretar|ade|ormateorico-
cu.i u. i ca, ydcestemodorepreseutarmedi aute uua|ormu| a|as
posi ci ouesde| os u i ve| es deeuerg|a, eu uu campo maguti co
exteruo,de todos|ostrmi uos de |os espectrosdedob|eteseu e|
i uterva| ocomp| etode |a t rausi ci oumagueto-opti cadesde|os
camposdbi|esa|osi uteusos,descubiertosporlascbeuyBacl .
Jambi uestudi o| are| aci oueutre|osdatosespectroscopi cosde|
e|ccto Zeemauye| paramagueti smo ` ydespusde|descubri -
mi euto experi meuta|de| osmu| t i p| etes pudotambi uasi guar
lci | meutesutercerumerocuuticoj aestostrmiuos ' Fuede
eh t Gtse!lcht 2 1 , 240 ( 1 9 1 9) (Pri nci pi o de seleccin y l ey del desplaza
mi enw en series especrralrs).
' -' A. Sommerlcld, Die Natunuissemchajen 8, 6 1 ( 1 920) (Un rompecabe
zas numrico de la teora del efecto Zeeman) .
1 1 A. Sommerfel d, Annalm d Phy.il< 63, 2 2 1 ( 1 920) ( Regul ari dades
espectroscpicas generales, especialmente una regla de descomposicin mag
ncto-{>ptica) .
1 1 A. Sommeddd, Zitschrd fr Phy.il< 8, 257 ( 1 922) (<d\cinrerpretacin
en trminos de la teora cu;ntica de la teora de Voigt del efecto Zeeman an
mal o en l neas del tipo D).
" A. Sommerfcld, Physiludischt Zitschri 24, 360 ( 1 923) (N limeros del
magnctn espectroscpi co); Zeitscln" Jir Physil< 1 9, 221 ( 1 923) (Teora del
magnetn).
11' A. Sommerfcl d, Jlnnalm der PbyJil< 70, 32 ( 1 923) (< < I nterpretacin ele
77
graui mpor.aucia parae|desarro| | ode|a teor|aqueSommcdd
hj arasuateuci ousobre| acuest i oudel intemidd de las lnem
eJpectm!es despusdeque|asmedidasde Utrechthubi eraureve|a-
do regu| ari dades eu estamagui tuddetermi uadastambi upor
umeroseuteros.
Basudoseeuestasmedidas,llu| 1 7, disc|pu| odeSommer-
lcld, ydemauerai udepcudieuteCoudsmi t yKroui g1\ ati uarou
cou| a|ormacuauti tativacorrectadedotardepreci si oua|as|or-
mu|asqueSommer|e| dyHeiseuberg1'' hab|auesti madoauterior-
meut ea part i rde| pr i uci pi o de correspoudeuci a. Le| mi smo
modo,Sommer|c| dyHu| , a| mismotiempoqueRusse||yKro-
ui g, |uerou capaces deestab| ecer| as|ormu| as correctasde | as
i uteusi dadesde|as| |ueasde|osmu| ti p| etes.
As|,e| terreuoestabaabouadopara|aaparicioude|amecui-
cacuut i cadeHei seuberg, disc| pu| ocleSommer|e| d, e| cua|
eucoutroeue|c| cu| ode| amu| ti p| icaci oudematri ces| ac| ave
apropiadaparae|ectuaruutras|adocuauti tativode| amecui ca
c|sicaa |a mecui cacui uticaraci oua| , uu tras|adoque e|priuci-
pi odecorrespoudcuciac|eBohrhab|aeurea|idadapuutadopero
uocousumado.Euestamecuicacuutica,cadaosci|aciouarmo-
ui cacompoueuteest.i rea| meuteasi guadaa uu pardeestados
estaciouarios.E|abaudouodeestai mageu mecui cai mp| i caque
uoexisteevo| uci outempora|c|euuuicoestadoestaciouario,y|a
embarazosapreguuta, meuci ouadaauteri ormeute, re| ati vaa |a
susti tuci oude|osva|oresc|e|as|recueuciasmecui casdcrcvo| u-
ci ou, resu| tasuperH ua,yaque |acoucepci oude ta|es|recucucias
estiahoracomp| etameutee| i mi uadade|ateor|a.
Aesteper|ododec|ariG cacioudc|ospri uci pios|uudameuta-
espectros complejos, tales como Mn, Cr, etc. , por d mtodo de los ll l'uneros
cu:nticos i ntemos); /!muden t P/;ysi/ 73. 20<J ( 1 92) (Teora de los muhi
pl etes y su electo Zeeman>> ) .
" I-l. I-lnl , Leitscbri.fr Phpi/( 3 1 , 340 ( 1 925) .
' " S. Goudsmi t y R. Kronig, Die Ntiturwissemcbaen 1 3, 90 ( 1 925) .
, . , A. Sommerfcld y W. I-lcisenberg, Leitschri .fir Physil 1 1 , 1 3 1 ( 1 922)
(< ntensidad ele las l neas mul ti pletes y el e sus componentes Zeeman) .
"' A. SommerfCld y I-I . Hnl , Sitzungsberichte der Berlina A!wdemic tler
Wissenschtiflm, fs.-mat. Klasse, xg. l 4 1 ( 1 925) (<ntensidad ele las l neas mul
t i pletes); H. W. Russcll, Nature 1 1 5, 835 ( 1 925) ; Poceeding.,. o/the Amcricr/11
Acrulell ' ojArts rmc Scimces 1 1 , 3 1 4, 322 ( 1 925) ; R. Kronig, Zitsc/;rir
Physild 1 , 885 ( 1 925) .
78
| esde| auueva mecui cac.|uticaperteueceu| ascoutribucioucs
deSommerlc|duore|aciouadascou|osespectrossi uocou |ateo-
r|ae|ectroui cade|osmeta|es.Cuaudoyoap| iqu| aestad|sticade
Fermi , basadaeue|pri uci pi odeexc|usi ou, a|paramaguetismode
|osmeta|es,Sommer|e|d, msempreudedorqueyo,amp| i orpi-
damcutec|raugodcap| icaciouc|c|a|cor|aaotraspropiedadcsdc
|os meta| es, como |acouductivi dad e| ctri ca, |acouducti vi dad
trmica,|acoustautede|a|eydeWiedemauu-Frauz)y| os|euo-
meuostermoe|ctricos21 Seabri o, as|, uuuuevoyamp| i ocampo
para|amecuicacu.iutica,de|quepuedeeucoutrarseuuexteuso
i u|ormecue|art|cu|odeSommer|e| dyBethedeHrmdbuch der
Physi!
L| propioSommer|e|duoi utervi uoeu |osdebatessobrecues-
tiouesdepri uci pi o| i gadasa| are|acioudei ucertidumbredellei-
seuberguitampococou|asdecausa|idadyprobabi | idadquesur-
ierou de| p|auteami euto porpartedeSchrdi ugerde su c|ebre
cuaci oudeouda. A pesardee| | o, eucoutroeu |a|ormu| aci ou
mecauo-oudu| atoriac|e|auuevateor|acuuti cauu|rti|campo
deap| icaci oude|osmtodosmatemticos,tau|ami | i arespara|,
comoerau|ai utegraci oudeecuaciouesdi |ereucia|eseuderivadas
parcia|esye|re|ativoa|osprob|emasde|osva|orespropi os.Jodos
e| | osapareceurccogidoseu e|vo| umeusup| emeutari odeSom-
mcr|e|dsobremecui caoudu|atoria.1ambiuseeucueutraeu|
uui u|ormedeta| | adosobre | ateor|a re| ati vi stade| aestructura
Guade|oscspcctrosde|os.itomoscouuue|cctrou, quesededuce
de| asecuaci ouesdc|espi uorde|e|ectroudeLi rac. Resu| tasor-
preudeuteque |a|ormu|aorigiua|deSommer|c|dde l 9 l 6de|os
ui vc|csdccucrg|ascpucda tambiu dcducirdccstauueva tcor|a
quei uc| uyea|esp|ude|e|ectrou. Si uembargo,exis_te uuai mpor-
tautedi |ereuci aeu cuauto a| as reg|asdese|ecci oucomparadas
cou|aaoiguatcor|a,curc|acioucouc|hcchoc|cquce|esp|udc|
e|ectrouda| ugar,i uc|usocu .itomoscouuuui coe|ectrou, auua
dup| i caci oude|umerodeuive|es deeuerg|a. Estadup| icaci ou
hab|apasadoi uadvertidacouauterioridad pa.a| osbsicos,yaque
" A. Sommcrfcl d, Die Natunuissemchlien 1 5, 825 ( 1 927); Zcitschri jir
P/)fi! 47, 1 ( 1 928) (Teora electrnica de los metales).

' ' /. Sommerlcld y H. Bethc, Hrmrllmc; d Pl>ysi/. (Spri ngcr, Berln), vol.
XX!V/2, 2" ed., p:gs. 335-620 ( 1 9.'3) (Teora clectn

l ica de los metales). El


primer captulo de este i nforme es dd propio Sommerfdd.
79
eu estos tomosex|steco| uc| deuc| aparacada par de u| ve|esque
d| lereuso|oeue|s|guode|umerocuiut|codcL| rac.
Segu|ateor|ac|eL| rac,estaco| uc| deuc| adeber|aserexacta.
Haceaprox|madameuteuu ao comeuzoav| s|umbrarseuu uue-
voys|gu| lcat|vodescubr| m| eutoeure|ac| oucou esteasuuto, eu
e| queyaco|aborau ||s| cosexper| meuta|esyteor| cos. L|relua-
m| euto de | as tcu| cas de med| dacououdascortaseu Lstados
Uu| doshahechopos| b| eestab| ecer, a part| rc|emed| dasde| as
| |ueasde|.itomodeh| drogeuocorrespoud| eutes a|astraus| c| oues
eutretrm| uosde| m| smou merocu.i ut | co pr| uc| pa| , que| a
degeuerac| o.

requer|dapor| teor|adeL| racdesapareceporuu


pequeodesp|azam| eutohac|aarr|bade| ostrm| uos-S.Mstar-
desedetecto uu e|ectoau.i|ogoeu |asmed| dasespectroscop| cas
ord| uar|asde|os trm| uosde| he| | o| ou|zado. lrobab| emeutese
puedadec| rque|ae|ectrod| um| cacuut| ca, correctameute| uter-
pretada,perm| teuuaexp| | cac|oudeesteelccto. S|uembargo, uo
sedebeo|v|darque,acausade|ascouoc|dasd|vergeuc| aseu|os
resu| tadosqueseobt|eueud e| ateor|acuut|cadecmnpos ondula
torios, uos eucoutramosya |uerade|raugo de uuateor|a| og| ca
cerradayuuavezmsuosvemosob| | gadosaad| v| uar|as|ormu|as
lua| escorrectas. Lapequeezdeestosuuevose|ctosescouse-
cueuc|ade|pequeova|orde| a| | amadacoustautedeestructura
li

a, re|ac|ouadaameuudocouSommerlc|ddeb|doaquesus|g-
mlcado|uudameuta|sa| | oa|a| uzporpr| meravezeusuteor|ade
l l 6 sobre| aestructural uade|osespectrosh|drogeuo| des. La
| uterpretac| outeor| cadesuva|oruumr| coes uuode| osm.is
| mportautesprob|emasqueau uoharesue| to| als|caatom|ca.
L| trabajoc| eut|Gcoycreat| vodeSommerlc|c|coust| tuyeso|o
uuapartede| aact|v|dadquedesarro| | ocomopro|esorexcc| eutey
derecouoc| doprest|g|o. Lu Muu|ch |uccapazdecomuu|carsu
| usp| rac| ou, eu uu grado |gua|adoporpocos| uvest|gadores,a uu
c|rcu|oded|sc|pu|oscadavezmsuumeroso.Lstec|rcu|o, d|sper-
so porvar|ospa|sesaambos| adosde|At| ut| coyeu e|queme
ca|

ee| .o.

ordc| uc| u| rmc,seeucargadetrausm| t| ra|osj oveues


uuiversitanos,yportautoa|a poster|dad, |atrad| c| ou| ute|ectua|
queSommer|clduos|ego,trad| c| ouqueseremoutaasumaestro
Fc||xK|e| u, yatravsde|hastaR|emauu. Lurea| | dad,e|trabajo
tau magu

||camcutecouceb|dosobre| teor|ade|g| roscopoque


Sommer|e|descr| b| ocou l| c| u, tamb| ucout| euedosparme-
trosderotac|oudeCay|ey-K| e| uquehaus| dotau | mportautes
RO
para| ateor|adeesp| uo res,y, portauto, tamb| upara|asecuac|o-
uesdeoudade|e|ectrouc|cL| rac.Losd|sc|pu|osdeSommer|e|d
uoso|oseseut| rus| emprel.n| | |ar|zadoscou|osumeroseute-
ros, s| uotamb| ucou e| p| auocomp|ejoquea| tauto|egustaba
ut| | |zarparaeva| uar|as| utegra|esde|aseyeucoutrarso| uc| oues
deecuac|ouesd| |ereuc| a|eseuder|vadasparc|a|es.
Kep|eruoseuseocousuej emp| oque| apercepc|ouespec|a|
de| aarmou|aquecout| eueu|asproporc|ouesdeumeroseuteros
debescr | ucorporadaeu exactare| ac| oucomopartec|eesetodo
quecoust| t uyee| avaucede| couoc| m| euto. S | b| euKep| eruo
v| v| oparaver|ac|ar|lcac| oucouceptua|a| aqued| erou| ugar|os
Discorsi deCa| | |eo,u| |a| utcrpretac| oudesusprop|as|eyeseu|os
Princiit deewtou, Sommerlc|ds|has|do capazdepart| c| par
eu| a| ucorporac| oua|uuevos|stemacouceptua|de| amecu| ca
oudu|ator| ao cu.i ut|cade|as armou|as por| descub|ertas.Jam-
b| upuedecous| derarsemsa|ortuuadoqueKep| ereu| asc| r-
cuustauc| asextenasdesuv|da,porcuautoahora|eesperm| t| do,
trascump| | rocheutaaos,escr| b| rypub| | cartrauqu| | ameute | as
cou|ereuc|asque| mpart| odurautetautot| empo. Luuuseut|do
amp| | o, youodudar|aeueucabezar| ostrabajosdeSommer|e| d
coue|t|tu|oqueKep|erd| oasuobramaestra, Htrmonices mundi.
R l
6
Arold Sommerfcld *
Amo!d Sol!mu:_! (1868-1951)
Fotografa procedente de Fcst.chr dedicada a Sommt:rfld por sus
discpulos y ami gos con motivo ck su 70 ani versario cekbrado el 5 de
di ci t: mbre de 1 938.
' /it.rfrifi.r Nrlltnj{mdl!
m
6a, cu;ukro H ( l '' l ) . Esta es una versin
ampl iada de la nota reproducida en la edicin al emana de !luPiilzl' de l 'aul i .
83
L| 26 de abr | de l 9; l mur| oeu Muu| ch, a |os 82aosc|e
edad,A. Sommer|e| d, uuode|os msdestacadoshs| cosa| ema-
uesdesugeuerac| ou. Lamuerte| esobrev| uocomocousecueu-
c| adeuuacc| deute ca| | ej eroocurr| docuatrosemauas autes.
Sommer|e| d|egoa | aposter| dad c| uco vo| meues term| uados
de| osse|s proyectados, | os cua| es cout | eueususcou|ereuc| as
sobrehs| cateor| ca. So| oquedo| ucomp|etoe| vo| umeuded|ca-
doa|atcrmod| um| ca, cuyaprcparac| ouhab|adejadoexprcsa-
meuteparae|Gua| .
Sommer|e|d eraasombrosameuteverst| | . Fueuumaestroeu
ap| | cac|ouestcu|casde| asmatcm.it|cas,euecuac|oueseuder|va-
dasparc|a|csdc|ahs|ca,cou|ou:cscacs.crcspcc:osusao|cu|os
pub| | cadoseu/1 /athemtticrd tluycloptedit yeu| auuevaed| c| ou
delh. FraulyR.vouM|sesde| R| emauu-Weberc|is| co), eu| a
c|as| icac| ou|orma|de| osespectrose |gua| meuteeu|amecu| ca
oudu|ator|a,coutr|buyeudoeu todosestoscamposcoudec|s|vos
avauces.
Lut re susap| | cac| ouesde| ateor|aaprob| emastcu| cos, |as
quehau| | egadoasermscouoc|dassou su teor|asobree| roza-
m|eutode|os| ubr|cautesysuscoutr| buc| ouesa| ate|egrahas| u
h||os. L| tratadoc|s|cosobre| ateor|ade| g| roscop| o, queescr|-
b|oeuco|aborac| oucousumaestro F K|e| ueu |apocaeuque
a uerauu Prtdozent euCot | uga, yeue| quesed| scut eu
muchosprob| emastcu| cos, t| eueuus| gu| ||cadoquetrasc| eude
| as matem.i t | casap| | cadas. Bas. udoseeue| t rabajodeLu| ery
Cay|eyy eu | oscuateru| osde Ham| | tou, |a teor|acout| eue| os
|uudameutoseseuc|a|esde| oquemuchomstardese| |amoteo-
r|ade |asrepreseutac| ouesde|grupoderotac| oueue|espac|otr|-
d| meus| oua| . Lupart| cu| ar,K| e| uhab|adesarro| | aclode|orma
c| ara, | us p| rudoseeuCay|ey, | are|ac| oudeestegrupocoue|
gruporecubr|d orde|astraus|ormac|ouesuu| tar|as| |uea|esuu| -
modu| aresdedosvar| ab|escomp| ejas. As|, euestet ratadoque
actua| meutesepuedecous|deraruuc|s|co, sedesarro| | ae| |uu-
dameutomatem.|code|osesp| uoresc|edoscompoueutesque
aparecer|aumuchou.stardeeu| amecu| caoudu| ator|a.
Losp| auesdeE K|e|udeeuro|arasud| sc|pu|olvor|to,Som-
mer|e|d,eu |as|i |asde| os | uvest|gadoreseu matemt| casap| |ca-
dassev| eroumod| ucadoscomocousecueuc| ade|c| ar| v| deu.e
| u| c| at| vadeW. C. Rc utgeuqueeu l 906| | amoaSommerlc|d
paraqueocupara| actedradels| cateor|cadeMuu| ch, c| udad
queapart| rdecutouces|uesuhogarpermaueute. Luuupr|uc|-
p| oceutrosu| uterseu|ateor|ade|are| at| v| dadespec|a|y, eu
part|cu| ar, eu| a|ormageomtr|cadadaporH. M| ulowsl|aesta
teor|a. Sommer |e| dh|zocoutr| buc| ouesor|g| ua|esques| rv| erou
parae| uc|dar| os c|cu|osde|osvectoresyde|osteusorescuad r|-
d | meus| oua|es,ytamb| uescr| b| ocomeutar|osac|arator|ossobre
e| trabajodeM| ulowsl| tras| aprematuramuertedeste. Som-
mer|c| ds| empre|ueuu|erv| eutepart|dar|oc| e|ateor|aespec| a| , y
mstardetamb| ude| ateor|ageuera|de |a re|at|v|dad,de cuyo
creador,A. L| uste|u, so|ohab|oeu trm| uosde |a mayorveuera-
c|ouy respeto.
'[ ta.| adcc| s| vayrcvo| uc| ouar| a| ut roducc| oude|mode|oat-
m|codeBohr, l 9 l 5) , |as sugereuc| as queauter| ormeuteseha-
b|aurec| b| doeuCot|ugaporpartedeC. RuugeyW Vo|gtpara
crearuuateor|ade|as| |ueasespectra|esprodujerouabuudaute
|ruto. LespusdequeSommer|e|dh| c|era| a amp|| ac| ou|uuda-
meuta| de| oss | stemas s | mp| emeut eper| od| cosa |oss | s temas
mu| t| per| od| cos eu| ateor|adeBohr , l 9 l ;- l 9 l 6) , amp| | ac| ou
que|uecapazdeap| | car| umed|atameutea| ateor|are|at|v|stade
|aestructura|| uade|osespectrosh|drogeuo|desya|osespectros
derayosx, suscoutr| buc| ouesa |ac| as| |cac| oude|osespectros
eucoutrarousuexpres| ouv| s| b| eeu|assuces|vased| c| ouesdesu
tratado|uudameuta| Atombtu und Spel<trtlinien. Susd| sc|pu| os
s| empre recordarucomo,cousu e|egauteseut| dode|asarmo-
u|asbasadoeu| os uumeroseuteros,evocabadeuuevoe|esp|r|tu
deKep|erycomodeesta|ormasusereuorecuerdo|egu| oeue|
descubr| m| eutoyeu|a |ormu|ac|oude| as| eyesespectroscop|cas
geuera|es,auucuaudoe||racasode|osmode|osatom| cosbasados
eu| amecu| cac|s|casehac|acadavezm.isev| deute.Jrase|des-
cubr| m|eutode|auuevamecu|cacuut| ca , l 927), Sommer|e|d
|uetamb| ucapazdeaportarsuaut|guamaestr|aeue| mauej ode
|asmatemt| casde| ateor|aoudu| ator| ade| astrayector|aseue|
p| auocomp|ejo,quet aub| eucouoc|a,eubeuelc|ode| ateor|ade
|aestructuraatom| ca. Wllenmechmzischer Erglinzungsband que
s| gu| oasu| | broAtombau unt Spelctmllinien couleremayor| ute-
gr| dadasutrabajoc| eut|hco.
Auucuaudoeu|aobradeSommer|e| duosed| scutacouespe-
c|a| deta||e|avert| euteep|stemo|og|cac|e| a||s|caeugeuera|yde
|amecu| cacu. ut|caeupart| cu|ar, |s| empremautuvoamp| | tud
dem| ras|reuteaprob| emas |uudameuta|es,ta|escomo|osde| a
85
dua|idadouda-corpscu|o,|oquc|epreservoc|eadoptarso| ucio-
uesuui |atera|escuaudosetratoderecouocere|autagouismoeue|
seutidode|acomp|emeutariedad.
Sommer|c| dcouj ugoa |aper|ecci ou| as caracter|sticasc|e
i uvestigadorydepro|esorhasta uu uive|queso|o| esest.i permi-
tidoaa|guuoshombres.A| trausmi ti rsupropi ai uspi racioua |as
geueraciouesmsj oveues,creouugrupouumerosodedisc|pu|os
queyaocupaumuchasde|asctedrasdeusicateoricaeudi lcreu-
tespa|ses.As|,sushijosyuietosespi ritua|esque| | orausu prdida
couti uu.uiuahorasuobra.
86
7
Rdberg y el si stema peri di co de los elementos*
johriii/CS Robcrt Rydbcrg ( 1854-1919)
foto publicada en Procccr1gs t{thc R)'dbcrg Ccntnmirtl Confrcncc on
/ltomic jcctrosco
)' celebrada en el laboratorio de fsica de la
Universidad ee Lund, 1 -5 de julio de 1 954.
Publ icada por pri mera vez en i ngls en l'roccalings o(tbc /yrlcrg Ccntm
nilll Cfrmcc on lltomic.j"ctrosm,, Luncl , l 954. vol 50, ntm. 2 1 . Unilcrsi
lrtcs Arssltrifi, Lund, Suecia, 1 '55.
87
oesdemasiadocouocidoque|actividaddeRydbergsobre
| |ueasespectra| es tuvi era su ori geueu su i uterspore| si stema
peri odi co de| ose| cmeutos, si uembargo, estei utersyauo| e
abaudouar|aa| o|argodesuvida.
Jrasuupri mer| uteuto, l 88;) dedescubriruuevas| eyesde|a
luosacurvadeLotharMeyerde|osvo| meuesatomicosde|os
e| emeutosmedi auteau.i| i si sdeFouri er, eusupri merart|cu| o
exteuso1

obre| osespectrosdeemi si oude| ose|emeutosqu|mi -


c

s, pub| icadoeu l 889, |ormu| oyac| arameute| ai deadeque


di chosespectrosdeb|auproporci ouar| ac|avepara| acompreu-
si oude|si ste
]
aperiodico. li rchho||yuuseuhab|auestab|eci-
doemp|ricameute|are|acioueutre| osespectrosy|aspropiedades
qu|micas,pero|osi uteutosparacouseguiruuaexp|icaciouteorica
deta|re|aciouerauaumuyvagos.Rydbergahrmogeuricameu-
'
e quee| si stemaperi odi co de|ose| emeutosmos trabaque | a
|uerzae|ectivaeutrc| os.itomosdcb|aseruua|uuci ouperi odi ca
de|

es

atomico

,
.
| o
.
quecousiderocomouui udi ci ode quel os
movi mi eutosperoc|i cosde| ostomosest ure| aci ouadoscou
dichopesoatomi co, yesto|ue|oque| ecoudujoa|au|isisde|os
e

ct
.
ros.As|| |ega|a

ouc| usi oudequee|au| isisespectra|pro-


p| cianauuaaproximaciumayora|acompreusi oude| amecui-
cade| ostomosyde|sistemaperiodicoque|asi uvestigaci oues
decua|quierotrapropiedadbsica.
Ci toaqu||aspropi aspa|abrasdeRydberg'.
.
Gracias al descubri mi ento de Mendcleiev del sistema peri
dico de los el ementos se ha conseguido un nuevo punto de parti
da para todos los trabajos relativos a esta materia, y, sin embargo,

e ha l

ech
.
o poc

uso de l . Para dar al menos un empujn a estas
mvestlgac!Ones, mtent determi nar en un ensayo anteri or (con
tribucin a Kong!. Slensla Vetemkapsa!Mdemiens Hand!inrm; vol .
1 0, ntm. 2) , con al go m;s de exacti t ud, l a rel aci n p

ri di ca
entre el peso especfco y el peso atmi co de los el ementos. Al l
consideraba que se puede representar aproximadamente esa rcla-
' J. R. Ryclbcrg: Rechcrchcs sur l consrinnion des spectrcs d'mission des
l me;us chi m ques>>, Kong!. StJtn
:
kll Vrt(skapsaktttmil'lls Htmr!ingrtr, vol .
23,

u m. 1 1 , brocol mo, 1 H90. ( l.n alem,n: Unt crsuchungcn iibcr di e Bcs


chatlcnhei r der Emissionsspekrcn dcr chemischen ElcmciHe>, Ortwrtfr/, K/1ts
,/ der rxrrluen l'ismJSc!tzrn, nm. 1 96, Lcinig, 1 922. )
' De Osttua!!s K!twil.:cr, nm. 1 96, xg. 9 sig.
H8
ci n por medi o de una serie senoical con coefcientes variables. A
partir de esto deduje, adem;S, que la periodicidad ele muchsi mas
constantes fsicas depende el e que la fuerza efectiva entre dos to
mos de uno y el mi smo el emento, o de el ementos di ferentes, sea
una funci n peridica del peso atmi co. Si se conti na avanzan
do, se l l ega a l a muy probable opi ni n ele que cohesin, adhesin
y afnidad qu mica pueden reduci rse en el fondo a movi mi entos
peri di cos de l os ;tomos. Por consi gui ente, lo ms i mportante
sera i nvestigar los movi mi entos peri di cos en general , y, puesto
que l os espectros de l os el ementos qu mi cos descansan en movi
mi entos de este tipo, se nos remi te al campo del an;lisis espectral .
Ci ertamente, no podemos saber si estos movi mi entos peridicos
son los mismos que buscbamos al pri nci pio, pero una i nvestiga
ci n de estas osci l aci ones nos proporci onad en cual qui er caso
val iosos conoci mientos sobre l a estructura del tomo y nos apro
xi mar a nuestra fnal i dad ms que una i nvestigacin sobre cual
quier otra cualidad fsica.
lieusoquehadeadmi tirsequesi bi eu|asespecu|acioues de
Rydbergpecabauavecesdei mpetuosas, estabausi empres uj etas
a|coutro|que| eproporciouabae|estudiode| materia|emp|rico.
Lu uuart|cu| ode l 897 ' ,cap. Xl) expusodemaueraexpresiva.
Lu| as i uvestigaci ouessobree| s istemaperi odi co deber|aude
emp| earsecomovariab|esi udepeudi eutes| osumerosdeordeu
(Ordnungszahlen) de| ose| emeutoseu | ugarde| ospesosatomi -
cos. L| uicoargumeutoqueesgri mi o|ueque| osumerosato-
mi coserautodoseuteros.
Luaque||apocauoseprestosuhci euteateucioua| apreteu-
si oudeRydberg ,si eudoas|so|om.isade| aute,cuaudoaparecioe|
trabajode|u| i usJhomseuyotrossobree| sistemaperi odicode
|ose|emeutos.
Lue|art|cu| oci tadoauteri ormeute, Rydbergestab|eceuua
seuci | | areg|aquere|aciouae| umeromsico!Iye|umeroato-
mi coZ llemosdeaadirque,eu| aactua| idad,| areg|ai mp| icaa
|a masade|osisotoposm.is |recueutesde umeroatomicoZ La
reg|aes.
' J . R. Rydbcrg: Studien ber Atomgcwicluszahl cn", ZcitschrijiJir anor
grmi.rche Cht'!nie 1 4, 66 ( 1 897).
H'
siZesi mpar,va|euciaqu|mi cai mpar)!i= 2Z l ,
si Zespar M= 2Z
Rydbergeracousci eutedequee| ui trogeuo (Z = 7, .M= l 4)
cousti tuyeuuaexcepciou, si uembargo, esciertoqueesta reg|ase
verilca hastae| Ca,y|couG abatautoeue||aquesi empredejaba
huecosydesp| azaba|os umerosat omi coshaci aarri bahasta
| ograrqueeucajara. Esto ocas i ouoquetuvi era uuateudeuci a
geuera|ap| autearuusi stemaperiodicocoumuchoshuecosycou
va|oresdemasiadoa|tosc|e| osumerosatomicos.
Jras| acou|ereuciade|pro|esorBohr,so|omeuciouarbreve-
meute|a ideadeRyd bergdeestab|eceruuare|aci oueutre|apari-
dadc|e| amu| ti p| i cidadde|as| |ueasespectra|esy| ac|e|ava|eucia
qu|mica,eue|seuti doc|equesiuuaespar,|aotraesi mparyvice-
versa.Si uembargo,Ryd berguoteu|acouhauzaeuestare|aci ou,
yaqueuo|uecapazdeverilcar|ademauerageuera|. Eupri mer
| ugar,porquee|ordeuy| areso| uci oude|osespectrosm.iscom-
p| ejos ,porej emp| o, e| de| cobre) uoestabausul ci eutemeute
avauzadoseuaque| | apocacomoparapoderdetermi uarcorrec-
tameute|amu| ti p| icidad, y,euseguudo|ugar,porque|adi |ereu-
ciaeutre|osespectrosdechispay|osc|earcopreseutabacomp| i -
caci oues , pueseuaque| | apoca uosecouoc|aque|ospri meros
souemi tidospori oues. So|ocouposterioridadquedoc|arameute
demaui hestoque| areg|aseverilcasiuexcepci ousi sereemp|aza
|ava|euci aqu|mi capore|umerodee|ectroues de| .itomoemi -
sor.Estareg|aexactadea|tenaucia(Wechselsatz) |uedeuomi uada
posteriormeute,porSommer|e|d, reg|adeRyd berg.
Eu e| art| cu| o E| ektrou, c| erers teCruuc| sto|| de l 906,
Rydbergi utrodujouuuuevoordeueue| si stemaperiodicocuau-
doahrmoporvezpri mera,pg. ll ) qu

|ostresumeros2, 8y l 8
de|osper|odosde|sis temac|e| ose| emeutosestabaurepreseuta-
dos por2 . l ',2 . 2' y2 . Y. Exi st|a au a| guuai ucerti dumbre
acercade| umeroc|etierrasraras,queRydbergsupou|aqueerau
56 eu | ugarde52. Sus u merosatomi coscout i uuabausi eudo
demasi adoa| tos, auuqueuotautocomoeu susauteri oresar-
t|cu|os.
Euuuart|cu|oexteusopub| icadoeu l 9 l 5 yti tu| ado Uuter-
' j . lt Rydbcrg, Utro/1, tLJIt Gml/(lstrU' (Lund, 1 06).
90
suchuugeu berdasSystemderCruudsto||e `diouupasoade-
|aute, yaquetrasci .ar|asauteriores|rmu|as2 = 2 1

\ 8= 2 2'y
1 8= 2 5' , a| rmaeue|apartado5. |acouti uuaci ouser|a2 4` =
32, 2 ;2 = ;0, etc. Estaes|a|amosa|ormu|a2i (p, eutero) que
Sommer|| ddeuomi ucaba| |sti caeusu | i bro Arombau um
5dtmlllien yquetautomeimpresi ouocuaudoyoeraestudiau-
te. Lel ui tivameute, ahrmaeutoucesacercade|grupo C (p =
4 , t i erras raras)quees c cous t i t ui dopor 52e| emeutosy uo
por56.
Exi steuuai mportautedi |ereuci adei uterpretaci oueutree|
art|cu|odeRydbergc|el 9 l 5 y| aactua| , yaque| deuomi uouu
semigrupoa|osumeros2i, quedetermi uau|adistauciaeutre
dosgasesuob|es, yuugrupocomp|etoasudup| o, 4 . l ,4 . 2`
4 . /. L|egaestai uterpretacioubas.i ud oseeue|hechodeque
|osper|odos8y l 8 est.iudup| icadoseue|si stema,yestabacou-
veuci dodequeseveri |i caba|o mi s mopara e| pr i mer grupo
correspoudi euteap = l , quepeusabaqueestabacousti tui dopor
cuatroy uo pordose| emeut os. Lepareci oquee| va| or4 de|
umeroatomicode|Heestabarespa|dadopor| |ueasespectra|es
de|asuebu|osasyde|acoroua,por|ocua|se|oasiguoadoshipo-
tticos uuevose| emeutosa| os quedeuomi uonebulium y coro
mm.
Jodoestopuedeverseeu|ahg. l tomadade|art|cu| o'deRyd-
bergc|e l 9 l 5, que muestrasu represeutacioude|sistemaperi odi-
co eu |ormac|e espi ra| . E| semi grupo y e| grupocomp| eto
correspoudeua|osl 80y560respectivameute.Jodos|oshuecos
de| si stemasouyaabso| utameutecorrectos, pues |os umeros
atomi cosc|eRydbergdi hereu, a partirde|He, de|osrea|esso|o
por| adi |ereuciacoustautededosquesedebea|ai uc| c

si ou, ante-
ri ormeutemeuci ouada, de|os dose| emeutosuebu| i umycoro-
ui umeutree|H ye|He. Ahorasesabeque|as| |ueaseucuesti ou
sedebeua .itomosi ou i zadosdee| emeutoscouoci dos, | asde|
uebu|i umaox|geuoyui trogeuoiouizadosy| asde|acorouaahie-
rro|uertemeutei ouizado.
Rydbergreci bi oe| mauuscritode||amosoart|cu|odeMose-
J . R.
-
Rydbcrg, Untcrsuchungcn bcr das Systcm dcr Grundstoffc ,
UnilJ. de Lrmd. / tomo 9, nm. 1 1l ( 1 9 1 3) . En francs: Rcchcrchcs sur
l e systime des lmcn
i
s, joumill t rbimit t ' p/,_riqur 1 2, )!) ( 1 ! J I) .
" Vase not a ).
9 1
T/
|eyautesdeque|uerapub| i cadoy|esatislzo|acouh rmaciouc|e
su vieja idea, l 897) acercade|ai mportauciade| u.meroatomi-
co,as|como|osdeta||esdesurepreseutacioude|si stemaperiodi-
co. o obstaute, eu uua uota acercade| trabajodeMose| ey
pub| i cadaeu l9 l 4, at\umauti eue|a meuci ouadadi |ereuci ade
dosysuhi potesisde|osdosuuevose|emeutossi tuadoseutree|H
ye|He.
Estauotaparecehaberpuestol ua|aspub| i caciouesdeRyd-
berg.Jcugoeuteudi doquesusa| uduo|epermi tioyasegui r e|
desarro||osubsiguieute,y|.i| | eci oeu l 9 l 9.As|,estebreveexameu
historicocouc| uyede|ormauatura|coue| amauecerdeuuauue-
vaeraeu uuestrocouoci mi euto de |osespectros, |ai uaugurada
pore|trabajodeohrdel 9 l 5 quecoutieuesuslmososyrevo| u-
ci ouariospostu|adosde|a teor|acuuticade|aestructu|aatomi-
ca,yqueyauohabr|audei uuuireuPydberg.
Fig. l . Represenracin de Rydberg del sistema peridico de los elementos
. J. R. Rydberg, .:rhe ordi nal s of t he ekment s and rhe hi ghfiequency spec
tra, P/i/osop/;icrd lg,zillt', serie 6, 28, 1 44 ( 1 < 1 4) .
8
Paul Ehrenfest - *
Prwl Ere1t (1 880-1933)
.
Fotografa tomada en Lei den en los aos 20
(corresa: Mani n J. Klei n) .
l'uhl i cado por pri mera vez en Die Naturwissensd;fell 2 1 , 84 1 ( 1 933).
<3
Una vez escri bi Ehrenfest a Ei nstei n una cana l lena de mal i
cias -se refera a l a estadstica Ei nstei n-Hose, sobre todo a l a E1se
condensada-, y Ei nstei n k contest: Ts chistes son magnll
cos, pero llojos tus argumentos!
Cana de Paul a Gunnar IGil n, 2 1 de enero de 1 955.
E| 2;deseptiembredel 955, bajocircuustauciastrgicasypara
coustenacioudesu|ami | iayde sus uumerososamigosycouoci-
dos,lau|Ehreu|est| | evoacabo| a|uuestareso| uci oudeabaudo-
uar|apesadacargadeuuavidaquepara|sehab|atonadosuh-
ci eutemeuteduracomoparapodersersoportada.uestramisi ou
ahoraes| aderememorarsutrabajoci eut|hcoy| ai mageudesu

ers

ua.i dad,despr
'
vi stayadeesasi uqui etudesycom|ej osde
| u|enondadquea| i rseaceutuaudooscureci erou:ua| maeu| os
| ti mosaosc| esuvida. Lai mageuquec| e|teuemoses| adeuu
hombredei ute|ectoceute|| eauteyagudoquei uterveu|aeu| os
debatescouesp| ri tucr|ti co mordaz,peroa| mismoti empocou
uupro|uudodiscerui mi euto de| os|uudameutosde| aacti tud
ci eut|hca, | | amaudo| aateuci ousobrea| gupuutoeseucia|que
hastaesemomeutohab|apasadoi uadvertidoouosehab|acousi-
deradode|ormasuhci eute.
Ehreu|estuacioe| l 8 deeuerodel 88OeuVieua, doudecur-
soestudi oseusuUuiversi dadyeu |aquereci bi oc|esumaestro
Bo| tzmauue|est|mu| odecisivo parahacerobjetivopermaueute
c|esu trabajocreativoe| estudiode |ateor|aci uticade|amateri a
yc|e|a mecuicaestad|stica.Si empresi gui oateutameute|os| ti-
mosprogresoseuestecampo, desarro| | adosbajo|auacieuteteor|a
cuuti ca,eiuterviuoc|e|ormadecisivaeua|guuospuutos|uuda-
meuta|esdesuposteriorevo| uciou.
.
Ehreu|estse di oacouocereu uuamp| i oc|rcu|odebidoasu
i mportauteart|cu|olos|uudameutoscouceptua|esdc|puutodc
vi sta cst

id|sti cocu mecui ca , pub| i cadoeu| aHnciclopcdtt, y


queescnbi oeuco|aboracioucousumujerJ.Ehreu|est-A|auasie-
vadurautesuestauciaeuRusi a, doude trabajo a|guuosaos. Eu
e| art|cu|oeucuesti ou, queauhoyd|acousti tuyeuu trabajode
re|ereuci acoup| euava| i dez,aEhreu|stuo| ei uteresotautodar
cueutade| ateor|aestad|sticade|ca| orcomodoctriuacompacta
autocouteui da,comodc|euder| acou tra posi b| es obj cci oues y
cstab|cccrcomocouc| usi ou|acousisteuciadc| puutodcvi stadc
94
Bo| tzma uu, eu especi a| c| e su c| ebre t eoremade H sobre e|
aumeutode| aeu.rop|aeue| promedioestad|sticoi esterespec-
to, |ogro uua prccisioucouccptua|mayorcumuc|osdesuspuu-
tos, |oquesepouedemaui hcstoi uc|usocuaudosecomparacou
|osexce|eutes trabajosauterioressobredi choteoremadebidosa
H.A. loreutz. Eu parti cu| ar, rcca|co |a uccesidadc|e di sti ugui r
eutredeusidaddegrauohuoydegrauogrueso,esdecir,ya
promediadasobrece|dashui tas)eue|cspaciode|as|.ises,di |ereu-
ciaqueeseseucia|parademostrare|teoremadeI c|e|ormageue-
ra|yrigurosa.
Sedi ceque|ueprecisameuteestaci rcuustaucia|aquei uH uyo
eu| adecisi ouquetomo H.A. loreutzderecomeudaraEhreu|est
como susucesoreuLei deu , Ho| auda) . A| | |trabaj o desde l 9 l 2
hastae|hudesusd|asdesarro||audouuavigorosaactividadycou-
tagiaudoamuchosjoveuessueutusiasmopor| a|sica.
Eu uuapocaeu| aque|ateor|acuuticaestabaprogresaudo
rpi dameute, graciasa |os trabajos|uudameuta|esdel| auc|,
Ei ustei u , Lebyeyotros,sep|auteouuacuesti oucoucretacuya
respuestahabr|adecouduci raEhreu|:stasudescubri mi eutoms
i mportaute.Ja| como|| a|ormu|o,de|ormaradica|y| |amativa
desdee|puut odevistadi c|ictico,comoerapropiod e|) , | apre-
guutaera| asi gui eute. comoes posi b| eque| a|eyde|desp|aza-
mieutoc|e\i eu, quedespusdetodosededuceapartirde|uu-
dameutosc|sicos,uouau|raguceutre| asrompi eutesde| ateor|a
cuuti ca`laraobteueruuarespuestageuera| queabarcara| as
i mp| i caciouesestad|sticastautodesdee| puuto c|evistac|e|a teo-
r|ac|sicacomode|de| acu.iuti ca,Ehreu|esti utrodujoprimero|a
ideadeuupeso esltico tt priori pore| quehau demu| ti p| icarse
|asdiversasregiouesde|espacioc|e|as|ases|ormaudo|as|uucio-
ucsdcparti ci oucouti uuasodiscre.asu.i | iz.adasparaca|cu|ar|as
|uuci ouestermodi umi cas. Eu e| casoespeci a| de| osci | ador
armouico, c| pri mero.ra.adoporl| auc|, .odas' asregiouesde|
cspaciodc|as|:scsquccorrcspoudcua|mismoiu.crva|odceuer-
g|atota|tieueueuteor|ac|sicae|mismopeso ,|oque, comoes
sabido, couduceeue|casoc|e| aradiacioude|cuerpouegroa |a
catstro|vio|cta , poruti| izardeuuevo |aexpresi ouc|eEhreu-
|:st) . Si uembargo,eu teor|acu.imi caso|oseticueueucuemay
coue| mismopesoaque| | as regiouesque correspoudeuava|ores
discretosdeeuerg|a l * 11hv L (1" eucrg|adepuutocero, V
" |.cucuciadc| osci|dor) . ||rcu|cs.i uvcstigo|a|uucioupoudc-
95
radam.isgeuera|g(E, V) que|ueracous| steutecou|a| eyde| des-
p|azam|eutode\|eu, yeucoutrocomoresu| tado.
g(E, v) = j(E!v );
es dec| rque| a|uuc| oupouderadap uededepeuder s o| ode|
coc| euteeutre| aeuerg|ade| osc| | adory| a|recueuc| a, ypuesto
que| asreg|ouese| emeuta|esdel|auc|erauproporc| oua| esa| a
|recueuc|a,| a|eyde|desp|azam| eutode\|eus ever|hcaba.
Qus| gu|hcadols|cot| eueesteresu|tado`E|trabajoposte-
r|ordeEhreu|estrespoud| oaestapreguuta.larae| | o, cous|dero
|osdeuom|uadosprocesos adiabrticos queeutermod| u.im|caesta-
d|st|casecaracter|zaupor|aprop| edaddequea| s| stemau| ca-
meutese|ecomuu| ca desdee|exter| ortrabaj o, pero uoca| or.
Lesdee|puutodev|stamecau|co,estosprocesosver|hcau| acou-
d| c| oudequee|s|stemapasaatravsdeuuasuces| oudeestados
deequ| | | br|ocomocousecueuc|adea|terac| oues | u| u| tameute
| eutasde| os parametrosexteruos, euteud| eudopor | uhu| ta-
meut e| eutas que|avar| ac| ou|racc| ouar| ade| osva| oresde
d| chosparmetroses desprec| ab| emeutepequeaparat| empos
de|ordeude| osper|odosorb| ta|esde| s|stemacous|deradocomo
per|od|coocuas|-per|od|co.Acout| uuac| ou, Ehreu|estdemostro
eupr|mer| ugarque|a|uuc| oudepouderac| ouestad|st|cac| tada
auter| ormeut edebe, eu geuera| , ser| uvar| auteeu uu proceso
ad|abat|cos| | aeutrop|a,dehu| daestad|st| cameute, uocamb| ade
va|ordurautee|proceso,| ocua|esuecesar|oporrazouestermod|-
uam| cas (rincipio de la invariancia adiabtica de las jlmciones
ponderadas apriorsticas). Eu seguudo| ugar, mostro, apart| rde
|deasauter|oresdeRay|e|gh,queesj ustameute| aexpres| ouE/v | a
quepermauece| uvar|autecuaudo| a|ecueuc|aprop| ade|osc||a-
dorexper|meutauucamb| oad|abat|co,ocuaudose|aap| | caauu
modouorma|de|arad| ac| oudecuerpouegroqueestad|ab.it| -
cameutecompr|m|dos| esteprocesose|uudameutaeu| amecau| -
cac|as|ca.laras|stemasmecau| cosper|od|cosarb| trar|os,| a| ute-
gra|tempora|
T
2Ec11dt

de| dob|ede|aeuerg|ac| ut| caexteud|dasobree| per|odo 7de|


s|stemahab|adesersust| tu|dapor E/v. EstocoudujoaEhreu|st
96
aestab| ecer|ahiptesis adiabtica, segm |a cua| |ascoud| c| oues
cu.i ut|casdebeusers| empre ta|esque| os invariantes adiabticos
de | a mecau| ca c| as| caseaum| t | p| os eut erosde| cuaut ode
. 7
accmu.
E|prop| oEhreu|est| u|ormo1 , euocas|oude| dc|moau|ver-
sar|ode|mode|oatom|codeBohr,c|e|aut|| |zac|oude|ah| potes|s
ad|abat|cacomouuaayudaheur|st|caeue|descubr| m| eutoc|e|as
coud| c| ouescuaut|casparas|stemas comp| ej osyde|apos| c| ou
espec|a|de| osdeuom| uadoss| stemasdegeuerados, queestabau
pro| | |craudoc|e|ormamau| hestaeu|aspub| |cac|ouesdeBohry
eu|as deaque||osquehab|auoptadoporsu mode|oatom|co.Eu
| aactua| |dad, cuaudosecump| eu| osve| uteaosde| mode|oato-
m| co deBohr, hemosdeaad| rque|ah| potes| sad| abat| cade
Ehreu|esthamauteu| dotamb|usuv| geuc| aeumecau|caoudu-
|ator|a.Ahorayauoseeu|at|zasobre| ava||dezde| amecau|cac|a-
s|cacuaudouus| stemaexper| meutauuatraus|ormac|ouad|aba-
t|ca,yaque| uc| uso|amecau|cac|as|cauodacueutaeugeuera|de
| adescr|pc|oude|osestadosestac|ouar|osde|s|stema) ,peros|,eu
camb| o, sobree|hecho, adm| t| doporvezpr| meraeu mecau| ca
oudu| ator| aporBoru, dequecuaudouus| stemaexper| meuta
uuatraus|ormac|ouad|abat|ca,permaueces| empreeuuuode|os
pos| b| esestadosestac|ouar|osdehu|doscouparametrosexteruos
hjos ,eue| casodeacc| ouesextenas uoad| abat| casrap|das, | as
traus| c| ouest| eueu| ugargeuera| meutedesdeuuestadoestac|o-
uar|oa|osdemascomocousecueuc| ade| adeuom| uadaSchiittel
wirlngo acc|ouperturbadora ) .
Auucuaudoe| |ogropr| uc| pa| deEhreu|esteu e|campode| a
estad|st| cacu.iut|ca|uerae|deestab|ecer| ah|potes|sad|abat|ca,
tamb| udebemosmeuc| ouaraqu|otrascoutr| buc| ouesque, auu-
quemeuoscouoc| das, uosoumeuos| mportautes.Ese| casode|
art|cu|oescr|toeuco|aborac| oucouV Jr|a|sobre| ateor|ade|a
coustautequ|m|ca Aqu| , e|ojocr|t|codeEhreu|estsehjoeu| a
c| rcuustauc| a, apareutemeutetr| v| a| , deque| aeutrop|adeuu
vo| umcudob|edeuugassedehuecomoe|dob|ede|ade|vo| u-
meu s| mp|ea |a m|smadeus|dadytemperatu|a.S| uembargo,| a
prescr| pc| ougeuera|c| e| aestad|st|caclis|caparae|ca|cu|ode|uu-
' Dit Ntllllrlllisstmcht!im 1 ] , 513 ( 1 923).
' 1'. Ehrcnfcsr y Y. Trkal , Koninld(lte Alwcltmit lHI! Wetenschrtppm te
Amstatltm, Protwngs 23, 1 62 ( 1 920); Amwlen rler Ph)'sil< 65, 602 ( 1 92 1 ) .
97
c|ouestermod| um| cascouduce, cuaudosc | aap| | caa| osgascs
|dea|es,a curesu| tadod| |ereute. So| oex|st|acoucordauc|acou|a
couveuc| ou|euomeuo| og|cac| tadas|sed|v| d|au|asprobab|| |da-
des| mp| | cadas pore||ictor| a| deN! , s| eudo N! e| umero d e
mo|cu|aspreseutes) ,d|v| s| ouque, euaque|eutouces,secous|de-
ro | uj ust| hcab| eyarb|trar| a. Ehreu|estadv| rt| ocorrectameute
queestepuutooscuro,cous|steuteeud|v| d| r|asprobab| | | dades
termod| uam| cas pore||actor|a|c|eN!, estaba| |gadoa|a | mpos|-
b| | | dadc|etraus|ormarrevers|b| emeuteuuvo|umeudegaseuuuo
dob|eydeterm| uaras|| aeutrop|ademodoquequedarade|+ u|da.
loster|ormeutemostroque|ateor|ade|equ| | | broded|soc|ac|ou
c|e|osgasessepuedeestab|ecerpresc| ud| eudodeestepuutooscu-
ro,cous| deraudoso|oaque||osprocesosrevers| b|esc|ed|soc|ac|ou
mo|ecu|arquesourea|meutepos|b|es,yrelr| eudotodoa|cspac|o
c|e| as|asesde|ostomos,ogruposdeitomos)cuyoumcroest
determ|uado. Leestemodoseobtuvoe|pr| mer| ud| c|ode|atras-
ceudeuc|a, para| osva| oresde| ascoustautesqu| m| cas, de| os
umerosdes| metr|adeuuamo|cu|a,umerosquesou|osde|as
permutac| oues detomoss | m| | aresde|amo| cu| aque puedcu
produc|rsetamb|umed|auterotac|our|g|dac|e| am|sma.
Eucuautoa| aac|arac| oude|puutooscuro, so|ose| a|ogro
ap|| caudo|amecu|caoudu| ator| aa uus|stemadeN part|cu|as
| dut| cas ,porej emp| o, |asmo|cu|asd euugascouteu|daseuuu
rec| p| eute)yas us estadosestac| ouar| os. Cuaudoesc dada| a
euerg|ade| aspart|cu|as| ud| v| dua|es,ex|steu, euauseuc|ade| ute-
racc|oueseutre|asm|smas,N! ,|actor|a|deN) |uuc| ouesprop|as
pos| b|esyd| |ereutesde| couj uuto de| s| stemaeu e|espac| ode
cou|| gurac| ou. S| uembargo, eu| auatu+a|eza, s| porseuc| | | ez
| guoramosuua|cvccomp| |cac| oudc| as| tuac|oudcb|daa|prc-
seuc| adeesp|uuuc|ear)so|ot| eue| ugaruuau|cacomb| uac| ou
| | uea| deesas|uuc| oues prop|as,b| eu| as| mtr|ca,b| eu| aaut| s| -
mtr|ca. lortauto, e|umerodeestadosuodegeueradode|gas
e us ucouj uuto es 1 /N! vecesmeuor quee| or | g| uar | ameutc
supuesto,ye|puutooscurodejadeser|o.Lesdee|puutodev|s-
tah |stor|co, Ehreu|esth|zo uuaseguudacoutr| buc| ouque|ue
eseuc| a| parae| esc|arec| m| eutogradua|c|e estehecho. Cuaudo
todav|auohab|as | do|ormu| ada| amecu| caoudu| ator| ade|
espac|odecoulgurac| ou, c| e|ormaqueuoerapos| b| eauhab| ar
s| uamb|gcdadde| osestadosestac|ouar|osdc| couj uutodc| gas,
E| uste| u, | uvest|gaudo uua| deadeb|daa osesobre |aeutrop|a
98
de|arad| ac| oudccucrpo ucgro, cous| dcradacomouugasc|e
cuautosdc| uz,hab|a| utroduc|douumododecoutar|osestados
dcuu gas mouoatom| co quecouduj oa uu mtododec| cu| o
uuevo de| aeutrop|ade| gas| dea| , y, comocousecueuc| a, a uua
uueva.cor|adc| adcgeucrac| oude|gas. loster| ormeuteresu| to
que esta teor|aera | dut|caa|a quesededuc|aapart|rde|ah|po-
tes|sdequeeu| auatura|ezaex|steuu|cameu.eaque||osestados
de|gas quet| eueu|uuc| ouesprop|ass| mtr|caseu|ascoordeua-
dasdepart|cu| a. Eue| pr| merart|cu|oc|eoseyE| uste| u, estos
autoresuoaportabaugrauc|ar|dac|acercade||uudameutodesus
cous|derac|oues,s|eudoEhreu|estqu| eu|esh|zouotarqueeusus
razouam| cutosuohab|au teu|doeucueuta| ah| potes|susua|de|
comportam| eutoestad|st|cameu.e| udepeud|eutede| ostomos
de|gas.
lo quehemospreseutadoaqu| deber| asercoutemp| ado
comouumeroejemp| ode| peusam| eutoyde| trabajocreat|vode
l. Ehreu|est. La| | m| tac| ouc|euueusayohace| mpos| b| etratar
exhaust|vameutetodas|as|deasest| mu|autesquede|surg|erou.
So| omeuc|ouaremosa| pasarsuscoutr|buc|ouesa| ateor|ade|os
e|ectosc|e| uter|ereuc|aquet| eueu| ugarcuaudo| os rayosRm-
geusoud| spersadospormo|cu|aspo| | atom| cas,oa|ateor|ac|e|a
pres| ouosmot| caya|ade|mov| m| eutobrowu| auo,eure| ac| ou
cou| acua| se| epodr|aj ust| licadameute | mputaruuaexces|va
pred||ecc|ouporparadojass|u| mportauc|a) . Souas| m|smouota-
b| es su couoc| do teoremade|amecu| caoudu| ator| asobree|
mov| m| eutoc|s|code|ceutrodeuupaquetedeoudas,susuge-
reuc| ade uu proced| m| eutoparae|c|cu|ode|esp| uordesdeuu
puutoc|ev| sta matemt|co,y, lua| meute, sustemprauascoutr|-
buc| oucsa|ac|ar|hcac|ouc|e|os|uudameutosbs|cosc|e| ateor|a
de| re|at|v|dad espec|a| , eupart|cu|ara|couceptodeve|oc|dad
de| asea|. Jamb| udebemosmeuc|ouarsud|scurso | uaugura|
eule|deu, Sobre la crisis e la hitesi de un ter luminro, que
a:uhoymcrecc|apcuascr|c|doy couc|qcctratodehacerj ust|-
c| aa |ateorladesuam|go,prematurameute|a| | ec| do, \. R| tz,
descubr|dorde|pr| uc| p| odecomb| uac| oudeespectros,uuateo-
r|a|usosteu| b|ea|a|uzde|aexper| euc|a, perouopore||o meuos
| uteresauteeusucoucepc|ou.
Sus rcuex| oues euaque| | apoca t amb| u couduj eroua
|hrcu|cst a uuacccst| ous u|g| da dc |a tcona dc |a re| at| v| dad
cspec|a|ya| aqueuosepod|arespouderso| ocou| ae|ectrod|u-
99
m|cadeMaxwe||yloreutz.Merelieroa|acuest| ouc|e|aestruc-
tura de|e|ectrouyde| auatura|ezaymagu| tuddesuautoeuer-
g|a. ,
_
|ded|coaesteasuutouuapequeauotare|ac|ouadacoue|
parotorquee|ectromagut|coqueact|\asobreuue|ectrouquese
muevee| | pso| da| meute. )Estacuest| ou, trashaberpermauec|do
a|etargadadurautemuchot| empo, hasurg|doahoradeu uevoy
coust| tuyeuutemac|eut|licov|voquecouc| ta po|m|ca. l|ega-
dosa estepuuto, qu|zdebacouc| u| rcouuuarem| u|sceuc|aper-
soua|apropos|tode uua | uterveuc| oucr|t|cadeEhreu|esteuuu
debate.Juvo| ugareu| apocaeuqueL| racacababadepub| |car
supr| merar.|cu| osobre | ateor|ade|arad| ac| ou, eue|quese
cuaut|zabae| campoc|cctromagut|co. |hreul:stsc|ia|o| umed|a-
tameutequeestateor|adeb|a| mp| |caruuaautoeuerg|a| uhu| ta
de|e|ectrou, yaqueut| | |zaeseuc| a| meutee|va|orde|ospoteuc|a-
|esdecampoeu| apos| c| oude|prop|oe|ectrouydebesercous|-
deradacomouuare|uterpretac|oueutrm| uosdecorrespoudeu-
c|ade| ateor|ac|s|cadeuue|ectroupunttud. Es.ad| |cu| tad|ue,
dehecho,extrema
_
ameuteembarazosaymo| estaeue|cursode|
subs|gu| eutedesarro||ode|ae|ectrod| um|cacuut|ca,yuoseha
resue|toeu| aactua||dad.
Cuaudo, uuavezmis, cous| deramosretrospect| vameute |a
act| v| dadc| eut|hcadeEhreu|est, staseuosmuestracomo uu
v|v|dotest| mou| ode uuarea| |dadpermaueute.|adeque|cr|t|ca
c| eut|||caobj et| va, | udepeud| eutemeutedesusever| dad, t| eue
s| empreuue|ectoest| mu| autey|ecuudo, acoud| c| oudequeest
eucam| uadaa|areso|uc|oudeuuprob|ema.
1 00

9
Contribucin de Einstein a la teora cuntica *
Albert nstein (1 819-1955)
Foro
g
ralh de Tude Fleischmann (procedencia: Carl Secl |
g
j Jllbat Einstein.
Eine dolmentrtrische BiogntJhie, Europa Vcrla
g
, Zurich, 1 954).
-
,
-
Publ icado por primera vez en P. A. Schi l pp, /lbtrt Enstein: Philosopher
Scimtist, l'Je Lilmny r!f'Liuing P!Ji!osophers, vol . 7, Evanston, I l l . , 1 949, pgs.
1 49- 1 60. La versin i nglesa es trad. de la versin al emana, Albert 1nstein rds
1'/Ji/owph ////{/ Nrtltn:nsc/Jer, ed. P. A. Schi l pp, St ut tgart, 1 955, p.gs. ?r-84,
que se supone redactada originariamente por Paul i .
1 0 1
Cuaudosedescubreuuuevascaracter|st|casc|e|os |euomcuos
uatura|esquesou| ucompat|b|escoue|s|stemad eteor|asacepta-
daseuuuapoca, |acuest| ourad|caeusabercu|esde|ospr|uc|-
p|oscouoc| dosut| | |zadosparadescr|b| r| auatura|ezasousuhc|eu-
temeutegeuera|escomoparadarcueutade| auuevas| tuac| ou, y
cu.i|esdebeumod| hcarseo abaudouarse.Laact| tudde|osd| |-
reutesbs|cosauteprob|emasde este t| po, queex|geugrauaporte
d e| utu| c| ouydetactoporpartede|c|eut|h co, depeudeeugrau
partede|temperameutopersoua|de|| uvest|gador. Euc|casodc|
descubr| m| euto porl| auc|dc| cuauto deacc|ou eu l 900, eue|
trauscursodesusc|ebres| uvest|gac|ouessobre|a|eyde| arad|a-
c| oudc| cuerpo ucgro, |uccv| dcutcquc|as|cycsdc|' cnscrva
c| ouc|e| aeuerg|ayde|momeuto, as|comoe|pr|uc|p|odeo|tz-
mauuquere|ac| ouaeutrop|ay probab| | | dad, eraudos soportes
suhc| eutemeutelrmescomoparares| st| r| mpertrr|tos| aevo|u-
c| ouresu| taute de| u uevodescubr| m| euto. Eu rea| | dad, |ue| a
hde||dadaestospr| uc| p| os| aqueperm| t| oquelL:uc|| utroduj e-
se|auuevacoustauteh, e|cuautodeacc|ou, eu suteor|aestad|st|-
cade|equ| | | br|otermod| um| code|arad|ac| ou.
S| uembargo,| a| uvest| gac| ouor| g| ua| del| auc| tratocou
c|ertacaute|a| acuest| oudes|| au uevah| potes|scuut| ca| mp| |-
caba|a ueces|daddecamb| ar|asprop| as|eyesde | os|euomeuos
m| croscop|cos| udepeud| eutemeutede|asap| |cac|ouesestad|st|-
cas, o s|so| ohabr|aquemej orar|osmtodosestad|s t| cospara
euumerarestadosequ| probab|es.Eucua|qu| ercaso, | ateudeuc|a
amauteueruucomprom|soeutre|as| deasmsaut|guasde|als|-
ca,ahora| | amadasc|s|cas, y|ateor|acuut|ca,|ueapoyadapor
l| auc|tautoeususpr|meroscomoeusus| t|mostrabajossobre
e| tema,auuque|aadopc|oudeta|posturad| sm| uuyocous| dera-
b| emeutee|s|gu|hcadodesuprop| odescubr| m| euto.
Estasrellex| oues|ueroue|temade|oudode|pr|merart|cu|o
deE| uste| usobreteor|acuut|ca l ] *,a|quehab|aupreced|do|os
pub||cadossobre|os|uudameutosde|amecu|caestad|st|ca1 **,
quev| o| a| uzeul 90;, e|m| smoaoeue|que| oh|c|eroususar-
Nota del edi tor: todos los nmeros que aparecen ent re corchetes 1 J en
ete artcul o se referen a publ icaci ones de Ei nstei n que tratan sobre teora
cuntica, apareciendo con los mismos nmeros al fnal de este captulo.
' A. Einstein, /nnalen der Physill {4) , 9, 4 1 7 ( 1 902); 1 1 , 1 70 ( 1 903); 1 4 ,
354 ( 1 904) .
Aqu, l a traduccin corrige l a cronologa de l a versin alcm;,na.
t|cu|os|uudameuta|essobre| ateor|ade|mov| m| eutobrowuiauo'
y| ateor|ade| are|at|v|dad. Euesteart|cu|oyeu| oss|gu|eutes2,
5, 4b] E| uste| uc|ar|hcoypoteuc|o| osargumeutostermod| um| -
cossubyaceuteseu| ateor|adel| auc|,deta|modoque|uecapaz
deobteuercouc| us| ouesde|lu| t|vassobre|os prop|os|euomeuos
m| croscop|cos.Jamb| udotodeuus|gu| hcadols|cocoucretoa
| aecuac|oude o| tzmauuquere|ac| ouaeutrop|aS yprobab| | |-
dad W
S = /; |og \f/- coustaute
, l )
a| defi n i r \/ para u n c. .adodado(t ue puede dcsv| arscm.iso
meuosde|estadoc|eequ| | | br|otermod| um| co)como|adurac|ou
re| at| vaeu| aque uu s| stemacerrado cou uuva| ordadodes u
euerg|as eha| | aeud| choestado.lortauto,| are| ac| oudeo| tz-
u

auuuoesso|
.
o uuadehu| c| oude W s| uoquetamb|upropor-
cmuauuarc|acioueutremagu| tudesque,eupr| uc| p| o, souobser-
vab|es.lorej emp| o, comocousecueuc|ade, l ) seobt|euepara| a
medi acuadrt|cadc| a ll uctuac| oudeeuerg|aE deuuvo| umeu
parc|a|pequeoc|euus|stemacerrado| aexpres| ou.
<
' =
k

'

= /: 7

dE

d 7
,2)
doude 7es |atemperaturayE |aeuerg|amedia, hacemosaqu|
casoom|sode| acomp||cac|oude| a|ormu|adeb|daa| asHuctua-
c| ouesdedeus|dad,yaqueuoex|steuparae|casode|arad|ac|ou) .
Estare| ac| oudebesat|s|acerse| udepeud| eutemeutede|mode|o
teor|coadoptado.Si secouoceemp|r| cameute |aei.erg|adeuu
s|stemaeu|uuc| oude| atemperatura,e| mode|ohadecoucordar
cou|aHuctuac|ouca|cu|adacouayudade| aecuac|ou,2) ,e,| uver-
sameute, |aasuuc| oudeesemode| oteor| cod| cta |ae|ecc|oude
supuestosestadosequ| probab|eseu |are|ac|oudeo| tzmauu, l ) .
lara| a med|acuadrt|cade | a uuctuacioude euerg|ade | a rad|a-
c| oucuya|recueuc|aestcompreud|daeue|| cerva|o (v v-av ),
' A. Einstein, A11nt1/ rlcr 1'/.wi/; (4) 1 7, 549 ( 1 905).
' A. Einstein, Amlltfcn dcr P/yJik (4) 1 7, 89 1 ( 1 905).
1 03
en un pequeovo|umen parcia| deunacavidad| |enade radia-
cin enequi| ioriotermodinmico, |a|rmu|adc| aradiaci nde
l|anc|proporciona, segn ,2) , | aexpresinqueLi nsteinootuvo
porprimeravez 4o| ,
- C J L
E- = hVE+ --
8rv dv
,5)
si Les| aenerglamediaen c|e|aradiacinde|i nterva|odelre-
cuenciaencuesti n. Lntanto quee|segundotrmi nosepuede
interpretarhici|meote.conayudade|teorlaondu| atoriac|sica,
comodeoidoa|asi nterlerenciasentre|asondasparcia|es e|pri-
meroestenevidentecontradiccincon| ac|ectrodi n.imi cac.isi-
ca. Si nemoargo, puedeseri nterpretado, porana| oglacon | as
||uctuacionesde|nmerode mo|cu|as de |os gases idea|es,con
ayudadeunai magenen| aque| aenerglade| aradiacinestcon-
centradaenregiones| i mitadasde|espacioencantidadesdeener-
glahv,|ascua|essecomportancomopartlcu|asindependientesy
sedenominancuantosde| uzo lotones.
luestoqueexistlaciertareticenciaaap|icarmtodosestadlsti-
cosa| aradiacinpropiamentedicha,Linsteinconsidertamoin
e|movimientoorownianodeunespej oquereH ejaraperlectamente
| aradiacincomprendidaene|i nterva|odelrecuencias,v, V+cV)
peroquetransmitie.ae|resto4o| .Si P,, es| aluerzaderozamien-
tocorrespondientea| ave|ocidad de|espejonorma|asusuper|i-
cie,|ateorlagenera| deLinsteinde|movi mientoorown|anopro-
porci ona, para |avari aci ni rregu| arL experi mentadapore|
momentode|espejoen|di reccinnorma|ydurantce| interva|o
detiempoT , |are|acinestadlstica
,4)
puestoquenn/ = /: 7(es| amasade|espej o) .Lnprimer| ugarse
ca| cu| a !que deacuerdocon |a teorlaondu| atoriahaoi tua|es
dadapor
Para un cl cul o cuanti tativo, vas< H.J. Lor<nrz, ThorI'J .tti!stiqllc. 1'11
thermot6111tt111flll', L<ipzig, 1 9 1 (), Apndic< IX.
1 04
P= , v
,
dv
2
5 av
, ;)
dondepaves| aenerglaradi adapor uni dadc|evo| umenene|
i nterva|odelrecuenci as (v, V+dV) consideradoy}| asuperhcie
de|espej o. Susti tuyendo, ;) en ,4)y ut i | i zando| alrmu| ade
l|anc|, seootiene
A l L
- = - ., -,' av.{
1 8rv`
,6)
Lstalrmu| aestl nti mamentere|acionadacoi:| aecuacin
,5) , yaqueuti|izandoL- pavseootiene
l2 l E2
- = -
f
-
1
,6a)
A igua|queen,5) , s|oe|| ti motrminode|aecuacin,6)
sepuedeexp|icarcon| ateorlaondu|atoriac|sica,mientrasquee|
primerosepuedei nterpretarcon| aimagenc|e|oscuantosde| uz
corpuscu|aresdeenerglahvymomentohv/en|adi reccindesu
propagaci n.
Jenemosqueaadi rdospuntua|izaciones.
l . Sisepartede|a|eyde\iensi mp| i |cadade| aradiacinde|
cuerponegroquesecump|eparaIJV >>f `1,ocuyava|idezestres-
tringidaa este i nterva| o) , s|oseootienee| primertrmi node| a
ecuacin,5).
2. Lnsuprimerartlcu|ol | , Li nstei nca|cu|parae|rangode
va|idezde| a|eyde\ien, ycon| aayudadeunaap|icacindi recta
de|aecuacin, l ) ,|aprooaoi| idaddeunestadopococomnene|
quetoda| aenerglade| aradiacinestuvieracontenidaencierto
vo| umenparcia|en| ugardeconsiderar|a mediacuadr.iticade| a
Huctuacindeenergla.Jamoinenestecasopudoi nterpretar|os
resu|tadoscon|aayudade| ayamencionadaimagend e|oscuan-
tosde| uzcorpuscu|ares.LeestemodoLinstei n||egasulamo-
sa hi ptesisde|cuanto d e |uz queap| i ci nmedi atamente a|
1 05
e|ecto|otoe|ctricoya| a|eyde| alluorescenci adeSto|es l ] , y
posteri ormentea| ageneraci nde rayoscatdi cossecundarios
porrayosx ;] , as|comoa|aprcdiccindc|| |mi tcdca|ta|rccucn-
ci aene|Bremsstrahng 9] .Jodoestoesahoratanoienconocido
que noesnecesari oentraren unadi scusi ndeta| | adadeestas
consecuencias. Vamoss|oarecordarorevementeque deoidoa
este primertraoajodc Li nstei nsevioc|aroquc|a cxistcnciadc|
cuanto c|eacci ni mp| i cauncamoi oradi ca| de| as | eyesque
gooi enantodos| os|enmenosmi croscpicos. Lne| casode| a
radiaci n, estecamoioseevidenciaene| contrasteentree|usodc
| aimagenc|epart|cu|ay|ad eondaen|enmenosdi |erentes.
Iasconsecuenciasde|ateor|ac|el|anc|c|equc|ososci|ado-
resarmnicosde|recuenciapropi aV s|opuedentenerva|ores
discretosdeenerg|adados por m| tip|osenterosdehv 2] , tam-
oin|ueap|icadaconxitoporLinsteina|ateor|ade|ca|orespe-
c|hcode|oss|idos 5] . Sistemticamentesehasea|ado queen
estaocasinLinsteinap|icporpri meraveze|mtodom.issenci-
| | ode|conj untocannicopara| adeduccind e| aenerg|a| i orey
de|aenerg|amedi adedichososci|adoresen|uncinc|e|atempe-
ratura,mientrasqueen|osprimerosart|cu|osdel|anc||aentro-
p|aen|uncinde|aenerg|aseca|cu|aoaconayudadc|mtodode
Bo| tzmann, ene| queseuti | izae| conj unto microcannico. Ln
cuantoa|conteni doHsi code| ateor|a,pareceevidentequesupo-
ners|ounva|orni copara| a|recuenciac|e|ososci|adoresene|
cuerpos|ido nopod|a sercorrecto. Apropsi tode| descuori-
mentodeMadc| ung ySuther|and' de| are|acinexistenteentre
e|supuestova|ordeesta|recuenciay|aspropiedadese|sticas de|
s|ido, hayquedecirquee|proo|emaJue tratadoena|gunostra-
oajosposterioresdeLinstein7, 8,9 ] , entre|oscua|ese|quecon-
tienesucontrioucina|CongresoSo|vayde 1 9 1 1 ese|msinte-
resante, yaque|uepresentadodespusde|estao|eci mi entoc|e|a
|rmu| aemp|ricac|eenstyIi nJemann de| aenerg|atrmica
de|oss | i dosy exactamenteantesdequee| proo| ema|uese
resue|totericamenteporBornyKrmn7 yde|ormai ndepen-
di enteporLeoye.Hoyd| apuedepareceroastanteextraoque
1 06
' E. Madclung, Physilwlischc Zitschri 1 1 , 898 ( 1 9 1 0) .
` W. Suthcrland, Philosophicrd Magtzine (6) 20, 657 ( 1 9 1 0).
7 M. Bor y Th. von K:rm:n, Physi/wlische Zitschri 1 3, 297 ( 1 9 1 2) .
" P. Dcbyc, Amu cler Physi/? (4) 39, 789 ( 1 9 1 2).
estas| timasteor|asnoseha||aranmuchoantes,tantomscuan-
toquehac|ayamuchoqueRay|eighy|eanshao|anap| i cadoe|
mctododc|asvioracioncspropiasa|radiacindc|cucrponcgro
desdee|puntodevistade|ateor|aclisica. Sin emoargo,hayque
tenerpresentequehastaentoncesnosehao|aencontradoni nguna
reg|agei.era|paradeterminar|osva|oresdeene.g|adiscretosde|os
cstaJos,ytamoicnquc|os|sicosdudaoansoorc|aconvenicncia
deap|icar|as|eyescu.inticasaoojetostanamp|iamenteextendidos
ene|espaciocomo|asvioracionespropiasdeuncuerpo.
Lacon|crcnciapronunciadaporLi nstei nsoore|anatura|eza
c|e|aradiaci nen |areuni nde||sicadeSa|zourgo ;] de 1 909,
en|aqueporprimeravezsepresentaoaanteunagranaudiencia,
sepuedeconsi derarcomo unode| ospuntos dere|erenci ade|
desarro||ode|aHsicaterica.1atac|e|are|atividadespecia|yde
| ateor|acu.intica,ycontiene| aimportanteconc|usi ndeque|os
procesose|ementa|esdeoenestarcontro|ados,radiacindi rigida)
nos| opor|aaosorci nsi notamoin por|aemi si nderadi a-
ci n, sioienestepostu|adoestaoaen aoiertoconH ictocon|aidea
c|sicade|aemisi nporondases|ricas,ideaqueesi ndispensao|e
paracomprender|aspropiedadesc|ecoherenciad e|aradiacin
ques emani H

estanen|os|enmenosdei nter|erenc| as. L| postu|a-


dod eLinsteinsooree|procesodeunaemisindi rigida|ueposte-
ri ormentere|orzadoconpotentes argumentostermodi nmicos
ensusiguientetraoaj o. Li|osart|cu|ospuo|icadoscon I. Hop|
6] ,qui enmis tardetendr|a unai nteresantediscusi nconVon
Ia ue l 2] soore e| gradoc|e desordenen|a radi aci n negra)
amp|ie|primertraoaj o, soore|asHuctuacionesde|momentode
un espej ooaj o |a i nll uenci ad e un campode radi aci n, a | as
correspondi entesll uctuaci onesde| momen. odeunosci | ador
armnico. Leesta|orma|ueposio|e,a|menosparsestesistema
particu|arquetani mportantepape|desempeen|ateor|aorigi-
na|d el|anc|, ca|cu|are| movi mientotras|aciona|enequi | i orio
con|aradiacinque| crodca,adcmsdesumovimientoosci|ato-
rioqueyahao|asidotratadomuchoantesporl|anc|.L|resu|ta-
do|uedecepcionanteparaaque||osqueanten|an| avanaespe-
ranzadeootener| a|rmu| ad e| aradi aci ndel| anc|con un
simp|ecamoioc|e|ashi ptesisestad|sticasenvezdeconunarup-
|ura|undamenta|con|asideasc|sicasen | ore|erentea|ospro-
pios mi cro|enmenose| ementa|es. As|, c|c| cu| oc|sicod e|a
|l uctuacinde|momentodeunosci|adorarmcnicoensui nterac-
1 07
cincon un campode radiacins|oescompati o| econe| va|or
oienconocidode5/2, 7 desuenerg|acinticaenequi | i orioter-
modi nmi co, si e|campo deradiacinsatislace| a| eyc| si cade
Ray|eigh-|eansen|ugarde|a|eydel|anc|.Si , pore|contrario,se
asumeesta| tima|ey,|asH uctuacionesde| momentoc|e| ososci-
|adoresdeoenseratriouidasairregu|aridadesde|campoderadia-
ci n, | as cua|es haa desermuchomayores que|asc|.isicaspara
unadensidadpequeade|aenerg|ade|radiacin
Con |aalortunadaap| icacinde|ateor|acu.inticadeohra
|aexp|icacinde|as| |neasespectra|esde|ose|ementos,mediante
susdosconocidospostu|adoslundamenta|esde|ateor|acunti-
L1 , l 9 l 5) , comcnzcunr.ipiJoJcsar.o||ocnc|cu.soJc|cua|csta
teor|ase| i oerdeestarrestri ngi daasi stemas tan parti cu| ares
como|ososci|adoresc|el|anc|.
ooostante,e|proo|emasurgia|ootenerse|alrmu|ade|
radiacindc l| anc|uti | izandohi ptesisgcncra|csv.i| idaspara
todos| ossi stemasatmi cos, deacuerdocon| os postu| adosde
Bohr. Lsteproo| emalueresue| to porLi nstei nen l 9 l 7 en un
c|eoreart|cu|o l 5 quesepuedeconsiderarcomo| acu| mi na-
cindesuseriedexitosen teor|acuntica,vasetamoin l 0 y
l l ) ycomo |aconstatacinde |a madureza|canzadaporsupri-
mertraoajosooree|movimiento orowniano.Conayudac|e|eyes
estad|sti casgenera|esde |os procesosdeemi si nespontneae
i nducida,yde|os p.ocesosdeaosorcin, inversosa |os primeros,
diounnuevolundamentoa| alrmu|ade| aradiacindel|anc|
a|p| antear|ahi ptesisde| ava| idezdedosre| aci onesgenera| es
entre| ostres coelic|entesquedetermi nan |a lrecuenciade estos
procesos,yquepermitene|c|cu|ode|tercerosiseconocen dos
dee| | os. Comoquieraque estos resu| tadosdeLi nstei n|guran
hoyd|aentodos|os| i orosdetextodeteor|acu.intica,noesnece-
sariocomentaraqu||osdeta||esdeestateor|aysuposterior=ene-
ra|izacinaprocesosderadiacinmscomp| icadosl ; . Ac|m.is
de|aootencinde|alrmu| ade|aradiacindel|anc|,e| mismo
art|cu|otrata,delormaconc|uyenteymuygenera|,de|i ntercam-
oiodemomentoentree|sistemaatmicoy| aradiaci n, uti | izan-
dod enuevo| aecuacin,4)de|ateor|ade|movi m| entoorownia-
no que re| aci ona | a me di a cuadrt i ca de| mome nt o
i ntercamoiadoenua i nterva|odetiempodeterminadoy|aluerza
derozamientoPv. |sta| timapuedeca| cu| arsehaciendousode
|ahi ptesisgenera|,derivadade|experienciay de|experimento,
1 08
deque|aemisino|aaosorcini nducidasporhacesderadiacin
condi reccionesdi lerentessoni ndependientesentres|Iacondi-
cin,4)secump| eentoncesene|campoderadiacindel| anc|
s|osi sesuponeque|aemi si nespontneaseproducedeta|
maneraqueporcadaprocesoe|ementa|deradiacinseemi teuna
cantidaddemomentohv/enunadi reccina|eatoria,yquee|sis-
temaatmi co experimentae| correspondi ente retroceso en| a
di recci nopuesta,consecuenciacon|rmadams tarde, experi-
menta| mente,porFrisch
Ln opi ni nde|autor, sehaprestadopocaatencina|j uicio
cr|ticode|propioLinsteinacercade|pape|lundamenta|adscrito
a|azarcncstadescripci nde|osprocesosderadiacinmedian-
te| eyesestad|sticas.lorestarazncitamose|prralosigui entede
suart|cu|odel 9l 7.
La dcbi l idad dc la tcora cstriba, por un lado, en que no nos
aproxima a una fusi n con l a teora ondul atori a, y, por otro, en
que dej a el ti empo y l a di recci n ele l os procesos el ementales al
azan>; a pesar ele el l o, tengo pl ena confianza en l o fidedi gno del
cami no emprendi do.
Iaconlrontaci nentre|aspropiedadesi nterlerencia|esde| a
radi aci n, paracuyadescripci nesi ndispensao|ee| pri nci piode
superposici nde| ateor|aondu| atoria,y |asde|osintercamoios
deenerg|aymomentoentreradiaciny materia, ques|opue-
den descrioi rsecon ayudade|ai magencorpuscu|ar, |ejosdedis-
mi nui rparec|aconverti r, enpri nci pi o, aamoaspropiedadesen
i rreconci | iao|es.Comoessaoido,LeBrog|ieposteriormentelor-
mu| cuanti tativamente| ai deade uncontrastean| ogo en e|
casode| amateria.Linsteineramuylavorao|eaestanuevaidea,y
e| autorrecuerdaqueen unadiscusi nmantenidaen |areuni n
delsicade nnsoruc|ene| otoocle l 24, propusoi nvestigar
|oslenmenosdei nterlerenciay di lracci nconhacesmo|ecu|a-
res1 1 A| mi smoti empo, en unartcu| ode S. . Boseapareci
unadeduccinc|e| alrmu| adel| ,mc|ques|outi | izaoa| ai ma-
gencorpuscu|arsi nconceptoterico-ondu|atorioa|guno, |oque
' ' Comp;rcse en este punto l a discusin entre Ei nstdn y Jordan [ 1 6) .
'" R. Frisch, Zitschriir Plysil? 86, 42 ( 1 933).
" Comp;rcse tambi n, cn rel aci n con esto, l a anteri or di scusi n entre
1 09
i uspi ro a Ei ustei u a daruuaap| i caci ouau.i| ogaa| teo||ade |a
| | amadadegeueraci oude|osgases idea|es l 7] , queeu |a actua| i-
daddescribe| as propiedadestermodi u.i mi casdeuusi stemade
part|cu|ascou|uuci ouesdeoudasi mtricas,cstad|sticadcEius-
tei u-Bose) . Resu| tai uteresautcqueposteriormeutcsci utcutara
ap| i carestateor|aa|he| i o| |qui do. Ladi |ereuci a|uudameuta|
eutre|aspropiedadesestad|sticasdepart|cu|asi duticasydepar-
t|cu|asdi |ereutcs,quetambiuse.ratacu|osci tadosa|.|cu|osdc
Ei ustei u, estre| aciouada, segu|amecui caoudu| atoria, cou|a
ci rcuustauci adequedebidoa| pri uci pio dei udetermi uacioude
Hei seuberg, queespartede|osor|geues de| auuevateor|a, se
pierde| aposi bi | i dad dedisceni rpart|cu|asi duticaspormcdio
de|acout i uuidaddesumovi mieutoeue|espacioyeue|tiempo.
locodespusdeaparecere|art|cu|oc|eEi ustei u, secousi deroeu
| a| i teratura,estad|sticadeFermi -Li rac) | acousecueuciatermo-
di umicade| a a| tenati vaqueseap| i caa |ose| ectroues , |ade
part|cu|ascou|uuci ouesdeoudaauti si mtri cas.
La|ormu|aci oude| amecuicacuutica,queprouto siguioa
|a pub|icacioude|art|cu|ode Le Brog| i e, uoso| o|uedecisivaa|
estab|ecerporvezpri meradesdee|descubrimieutoc|el| auc|uua
descri pi ci outeoricaautocousi steutede|euomeuoseu| osquee|
cuauto deacci oudesempeauu pape|eseuci a| , s i uoquehizo
tambi uposi b| epro|uudizarrns eu |asi tuaci ouepi stemo| ogica
geuera|de|ahsicaatomi caeure| aci oucoue| puutodevistaque
ohrdeuomi uocomp|emeutariedac| E|autorperteueceaese
grupodehsicosquecreeque| auuevasi tuaci ouepistemo| ogica
subyaceutea| amecuicacu.i uticaessatis|actoria,tautodesdee|
puutodevistade| a||sicacomodesdeaque|msamp| i oquecou-
temp| a| as coudi ci oucs de|couoci mi euto humauoeugeuera| .
LameutoqueEi usteiuparezcateueruuaopi ui oudi |creutedeesta
si tuaci ou, tautomscuautoquede|uuevoaspectode|adescrip-
ci oude|auatura|eza,eucoutrastecou|asideassubyaceutesa|a
lsicac|si ca,pareceabri rse| aesperauzadeuu|utu|odesarro| | o
Einstein y Ehrcnfest l l 1] acerca de problemas relacionados con haces molecu
lares.
' ' Una nota de l a postura de Ei nstei n sobre este desarrol l o aparece en el
posterior artcul o de N. Bohr. [Esta observacin se rdlcre a l a con! ri buci n
hecha por 1ohr en el mismo vol umen de Schi l pp consagrado a Ei nstei n, al
que dedic su propio artculo; est excl ui do en l a edicin alemana de Aufiiitzc
de Paul i . ]

1 1 0
de di |ereutesramasde|acieuciaqueposi bi | i teuuamayoruui dad
detodasc1as.
Eurca| i dad, euseuti do||sicoestric.osomoscousci eutesde
quce| actua|edi Hci ode| amecaui cacu.iuti caseeucueutraau
|cjosdcsu|ormadcHui tiva,pcrotambiudcqucabrec|cami uoa
prob|emasque Ei ustei uyahab|acousideradohace tiempo.Eusu
art|cu|ode l 9094b] ,ci tadoauteriormeute,iusisteeu| ai mpor-
tauciadc |aobscrvaci oudc|causaccrcadcquc |acarga e|ctrica
c|emcuta|e y| ave|ocidadde|a| uze determi uau|acoustautee1! e,
quet i eue| as mi smas di meus i oues quee| cuauto deacci ouh
,apuutaudoas| a |a aborabi cucouocidacoustautedeestructura
|+ua 2n e/ he). Eiustei usubrayo (loe. cit. , pag. | 92)quee|cuau-
toe|emeuta|dee|ectricidade esuudescouocidoeu| ae|ectrodiu-
micadeMaxwe||-Loreutz,yexpresoe|deseoc|eque|ami sma
modi |i caci oude| ateor|aquecout i euea| cuauto e| emeuta| e
comouuacousecueuci ateuga tambi ucomocousecueuci a| a
estructuracu.i uticade| aradi aci ou . Larec|procac|eestaahrma-
cioubaresu| tadouoser cierta,yaque|auuevateor|acuuticade
| aradiaciouy| amateriauoi uc| uyecomocousecueuciae| va|orde
| acargae|emeuta|e|ctrica,c|e modoqueesta| ti maestambiu
uuadescouocidaeu| amecuicacuutica.
Ladetermi uaciouteoricac|e| acoustautedeestructurahuaes
rea| meute e| ms i mportaute de | osprob| emasqueauuo ha
resue|to| alsicamodena. Creemosquecua|qui crretoruoa|as
ideasc|e| ahsicaclisica,porej emp| o, a|usode|coucepto c|sico
decampo) uouosaproxi maraesteobjetivo. lresumi b| emeute
para couseguir|oteudremosque pagare| tributode rea|izarcam-
biosau msrevo| uci ouariosd e|oscouceptos|uudameuta|esde
|ahsica,| oquecou| | evarauuadi gresi ouaumayorde|oscoucep-
tosde|asteor|asc|sicas.
+
1 1 1
Relacin de artculos de Einstein sobre teora cuntica
l .

ber ei nen di e Erzeugung und Verwandl ung des Lichtes betrefcn


den hcuristischen Gcsichtspunkt, Amlfllen der Physik Leipzig (4)
1 7, 1 32 ( 1 905).
2. Zur Theorie dcr Li chterzeugung und Li chtsabsorpti on>> , Amlfll
der Physik, Leipzig (4) 20, 1 99 ( 1 906).
3. Di e Pl ancksche Theorie der Strahl ung une di e Theorie der spezifts
chen Wii r me, Annalm r Pbysi/., Lei pzi g ( 4) 22, 1 80 y 800
( 1 907).
4. Discusi n con W. Ri tz: a) W. Ri rz, Physikalische Zeitschri 9, 903
( 1 908) y ,1 0, 224 ( 1 908) ; b) A. Ei nstei n , Zum gegenwiirti gen
Stand des Strahl ungsprobl cms, Physilatlisc/;e Zeitschrijt 1 O, 1 85
( 1 909) ; e) \Y. Ri tz y A. Ei nstei n, Zur AuHdiirung, Physil<ct!ische
Zeitschri l O, 323 ( 1 909).
5.

bcr di e Enrwickl ung unsercr Anschauungen ber das Wesen und


di e Konsti tuti on dcr Strahl ung ( i nforme comuni cado en l a reu
ni n de fsi ca de Sal zburgo, septi embre de 1 909) , Physi!ut!ische
Zeitschrl O, 8 1 7 ( 1 909).
6. A. Ei nstei n y L. Hopf a)

ber ei nen Satz der Wahrschei nl ichkeits


rechnung und sei nc Anwendung i n der Strahl ungstheorie, Arma
len tler Physik, Lei pzi g, 33, 1 096 ( 1 9 1 O) [ comprese tambi n l a
referencia 1 2) ; b) Statistische Unrersuchung der Bewegung ci nes
Resonators i n ei nem Strahl ungsfckln , Amlfllen tler Physil. _ Leipzig,
33, 1 1 05 ( 1 9 1 0) .
7. Ei ne Beziehung zwischen dem elastischen Verhalren und der spezi
fschen Warmc bei festen Korper mi t ei naromi gem Mol ekl ,
Arma/en ter Physi!., Leipzig, 34, 1 70 y 590 ( 1 9 1 1 ) .
8. El emenrare Betrachtungen ber di e thermische Mol ekul arbewe
gung i n festen Korper, Amutm der P!J,sil., Lei pzi g, 35 , 679
( 1 9 1 1 ).
9. La thorie du myonnement et fes qurllllrl. Rapports l tlismssiom ee lr1
Runion tenHe ri Bmxelles, tlu 30 octobr rllf 3 nolembre 191 1, .H les
ausices de l!. E. So!lay, Pars, 1 9 1 2. ( I nforme de Ei nstei n: Ltat
actuel du probl cme des chaleurs spciflques.)
1 O. Thermodynami sche Begrindung des photochemischen
A
qui va
l enrgesetzes>>, Annalm der Physik Lei pzi g, 37, 832 ( 1 9 1 2) y 38,
881 ( 1 9 1 2) .
1 1 . A. Ei nstei n y O. Ster, Ei ni ge Argumente f r di e Annahme ei ner
mol ekul aren Agi tati on bei m absol uten Nul l punk, Annal der
Physik, Leipzig, 40, 5 5 1 ( 1 9 1 3) .
1 2. Discusin entre Einstein y Von Laue: a) M. von Lauc, Allnaf d
Physil., Leipzig, 47, 853 ( 1 9 1 5) ; b) A. Ei nstei n, Amwlen clcr Ph)'sil.,
1 1 2
Leipzig, 47, 879 ( 1 9 1 5) ; e) M. von Laue, Amutfen der Physik Leip
zig, 48, 668 ( 1 9 1 5) .
1 3. Zur Quantent heorie der Strahl ung, Physi!!iche Zeitschrif 1 8,
1 2 1 ( 1 9 1 7) [comprese tambi n Verhrmdnen der Dcutschen Ph)'
si!.lischm Geselscha.f, nm. 1 3/ 1 4 ( 1 9 1 6) ) .
1 4. A. Ei nstei n y P. Ehrenfest, Quantentheoreti sche Bemerkungen
zum Experi ment von Ster un el Gerl ach, Zeitschrifr Physi/; 1 1 ,
326 ( 1 922) .
1 5. A. Ei nstei n y E Ehrenfcst, Zur Quantentheori e des Strahl ungs
gleichgewichtes, Zeitschrijlir Ph)'sil. 1 9, 30 1 ( 1 923) [vase tam
bin W. Paul i , Zeitschrifr Physi!. 1 8, 272 ( 1 923)] .
1 6. Discusi n Jordan-Ei nstei n: a) E Jordan, Zeitschri fir Physik 30,
297 ( 1 924) ; b) A. Ei nstei n, Zeitschri fr Ph)'si/. 1, 784 ( 1 925) .
1 7. Zur Quantentheorie des ei natomigen ideal en Gases>>, SitXungsbe
richte der Berfiner A!dernie der Wisscnschafen ( I 924), p<g. 261 y
( 1 925), pigs. 3 y 1 8 [vase tambi n S. N. Bose, Zitschriftfr PhJ'si/;
26, 1 78 ( 1 924) y 27, 384 ( 1 924) ] .
1 1 3
l 0
Espacio, tiempo y causalidad en fsica moderna *
Medi ante un anMisis del papel que clesempcian en la estruc
t ura de la fsi ca l as t res constantes uni versal es de la naturaleza
-vel oci dad de la luz en el vaco t, constante de gravi taci 6n K y
cuanto ele acci6n de Planck h, es posi bl e clcl i mi rar cienos domi
ni os cerrados de las l eyes narural es que son vl i dos bajo determi
nadas aproximaciones. Estos domi nios son: el de la fsi ca chsica,
en el que se atri buye un si gni ficado i ndependiente al espacio y al
tiempo y que est goberado por l a causalidad en el senti do chsi
co; el de l a teora de l a relatividad especi al , en el que el espacio y el
tiempo estn unidos en un conti nuo; el de l a teora de l a relativi
dad general , en el que l as rel aci ones geomtri cas del cont i nuo
espacio-ti empo son dependientes de l a materia, y, por l ti mo, el
ele l a mecnica cunti ca en el que se abandona el concepto clsico
el e causal i dad
r
.
se lo reempl aza por la compl ementari ecl acl me
cano-cunti ca
Eumuchosaspectos,e|preseuteaparececomo uuapocade
i useguridadde|ospri uci piosy dei uestabi | i dadde|os|uudameu-
tos.i siquierae|desarro| | ode|ascieuciasexactashaescapadoa
esteta|autedei useguridad,comoquedademauihesto,por ejem-
p|o,eu|auti | izacioude|rasesta|escomocrisisdelos|uudameu-
toseumateuticasode revo| uci oudeuuestrai mageude|Uui -
versoeubsica.Eurea|idad,muchoscouceptosqueeuaparieucia
derivaudi rectameutedemode|osi utui tivosproporciouadospor
percepci ouesseusoria|es, y queautiguameuteeraucousiderados
uatu|a|es,trivia|es oseuci | |ameuteobvios,se|eautoj aua| hsico
Versin ampl iada de una conferencia pronunciada en l a Phi losophical
Soiey de Zurich, en noviembre de 1 934. Procedente de Scielltirl 59, 65-76
( 1 ').16).
" Este resumen fue omi ti do en l a edi ci n ori gi nal al emana de Arfiitze
iibcr Ph)Sil 1111t Erkcl/1/tllisthcoriedc Paul i
.
1 1 5
modenodeap| icabi |idad| i mi tada. _stecoutemp| acouescepti-
cismoaque||ossistemasli|osolicosque,auui magi uaudoquehau
admi ti dode|i ui t i vameute| as coudi ci oues rt priori de| propi o
euteudimieutohumauo, so|ohaucouseguidoeurea| idadestab|e-
cercoudiciouesrt priori de|osmtodosde|asmatemiti casyd e|as
cieuciasexactasdeuuapocacoucreta.
leroj usti Hcaestoe|abaudouotota|d e|osresu| tadosymto-
dosci eut|Hcosauteri oresyque, uuavez| i beradosdee| | os, uos
dediquemosabuscar|ormasdecouoci mi euto tota| meuteuuevas
para|a especiehumaua`uaseuci||acousideraci oumuestraque
estouocsa,..Si bastaaborabcmos i u|eu.adodc| i mi |arc| puu.o
de parti dade | hsi ca modenaparapreservar|ade teudeuci as
u| tracouservac|oras,apartirdeestemomeutoestamosigua| meute
ob| igadosa i mpouer| | mi tesa teudeuciasqueseaudemasi ado
revo|uciouarias.Lehecho, e|astrouomo, i udi |ereuteeu| apmti-
caa|os|ogrosde| ahsicamoderua,couti uaca|cu|audo|asorbi-
tasp| auetariascouuotab|exitomediaute| a|eyde|agravitaciou
deewtou, de|amisma|orma,e|i ugeui ero, hacieudocasoomi -
sode| couoci mi eutoactua| sobre| acousti tuci oude| amateria,
siguehacieudoc|cu|osparasusmiqui uasdictadoseugrauparte
por|as|eyesde|amecuicac|isica,| atermodi umi cay| ae|ectro-
di umi ca. Estehecho, que re|| eja | acout i uui dadhi storicade|
desarro| | ode|a||si ca, esttambi uexpresadoeusuestruct ura
|ogica.
Lehecho, uoparecequehayaquecousiderara|asauteriores
etapasde|ausicas| mp|emeutei uti|esovac|ascomocousecueu-
ciade|desarro| | ode|asposteriores,siuoseuci||ameuteteuerpre-
seutesu a| cauce| i mi tadoc|eap| i caci oumedi autesu i uc| usi ou
comocasos||mi tceu| ossistemas msamp| i osde| alsicamodcr-
ua.Leaqu|surgcudomi ui osseparadoscou m| ti p|esi utcrcoue-
xi oues| ogicas,cadauuade|ascua|es i uc| uyesuspropi ascoudi -
ciouesrt priori; cadadomi ui oescomp| etoeue|seutidodequeuo
sepuedeuaadi rauevas|eyesa| si stemade|eyes uatura| esde|
domi ui oi mp| i cadosi uquesea| tereparci a| meutee|couteuidode
aque||aspropiasde| mismo.
-
La||sica,eucomparaci oucouotrasdisci p| i uascomol psico-
|og|ao| ahistoria,tieueuuaespecia|veutajaeutautoquea|tratar
couobj etoscuauti tativameute mensumbles ei udepeudi euteseu
muya|togradodeva| oresemotivoshumauos, essuscepti b| ede
uua|ormu| aci ou matem

ti caexacta. La ||si camoderuauoba


1 1 6

' 1
j
' * .
. . :! ateracoeutormaa|guuaestasi tuaciu. As|,vemosque| aexisteu-
, \ \ciade|osdi sti utosdomi uios|ogicosauteri oresest.i| igadaa|ade
: \ ' ' 1
\\ .
.

cien:s

onsltes d lrt natumlez:t cuyosva.o


.
resuumricospuedeu
\ determmarseexactameutemec
j
iautemedicioues.
' 1
***
Ya queestamosdi rigieudo|uudameuta| meute uuestraateu-
ciou a|espaci o, a| ti empoya| acausa| i dad, cousi deraremoseu
particu|artrescoustautesuatura|es|uudameuta|esde|ahsica.
.+~"

1 ) |ave|ocidadde|a| uze = 5x l 0
a
cm/s,
2) |acoustautedegravi taci ouK = l , 87X l 0
-

cm/g
,uosre|erimosaqu| a| a| | amadacoustautere|ativistade| a
gravi taci ou, estre|aciouadacou| acoustauteuewtouiaua
usua| /:, queexpresaeu di uas | a |uerzagravi taci oua|
mutuaeutredos masasdel gseparadasl cmdedi staucia,
medi aute|a|ormu| aK = 8r/:1 e) , y
5) e| cuautode acci ou,coustautede l| auc|) , h = 6, ;4;X
lO
-

ergios.s.
--

--. -
: :: =-.--,_ .."-.,
Vamosahora a caracteri zaruudomi ui o part i cu| arde| as
| eyesde |a uatura|ezapor|acoudi ci oudeque| asve|oci dadesde
-| aspart|cu| asmateri a| essepuedaucousi derarpequeascompa-
radas cou | ave| oci dadde| a| uz , y porque, adem.is, todas | as
acci oues i mp| i cadas ,coudi meusi oues deeuerg|aX ti empoo
momeuto X | ougi t ud) seau muygraudes comparadas coue|
cuautodeacci ouh. Eutrmi uostcui cos, estedomi ui osepue-
dedescri bi rcomoe|deaproxi maci oue = o, h = 0 , ya que| os
trmi uosdescartados i mp| i cauque hemoshecho e = o, h = 0
eu todas| as|or mu| as . Estees e| domi ui oc| e |a mecui cade
Ca| i | eoyewtou, eue|cua| | asi mu| tauei daddesucesossepa-
radosespacia| meute tieue uusi gui li cadoobjeti vo. E|si gui eute
domi uiogeuera| esaque| eu e| quese ti eueeu cueuta e| va| or
|i ui to dee, mi eut rasqueh si guesi eudo i gua| .; 0, yeue| que
todas| asacci ouesproporci oua|esa K = 8rke soutambi udes-
preci ab| es. oseucoutramosaqu|eue| domi ui ode|ateor|ade
| are| ati vi dadespeci a| , de|ae| ectrodi umi ca c| si ca,Maxwe| | -
Loreu tz) yde| aopt i ca, eue| cua| e| espaci o y e| ti empose
|us i ouaueuuu| ui cocout i uuocuac| r i di meusi oua| . Eueste
-- --- -/
cout i uuo, e| i uterva| oAs eut re doss ucesosd ecoordeuadas
,. 1, ,., ti' ) , ( i " 1 , 2, 5) , qucest.idcuuidodc |a |orma
.\
L :/ = _. .
e' V-t2 '
I
tieuetodav|au u si gui lcadohsicoobjetivoa|igua|quesucedecou
|as|eyesc|e| ageometrlaeuc|idiaua.
E| tercerdomi ui ocoue|queseagota| ahsicac|sicaesaque|
queso|ocousiderah = 0, peroquetieueeu cueutaacci oucspro-
porcioua|esa/ oseucoutramoscue|domi uiode|atcor|a dc|
re|atividadgeuera|,segu|acua||ageometr|adebesercousidera-
dadepeudieuted elamateria,y|area|idadlsicadi rectaesatribui-
daso| ameutea |acoi uci deuci aeue| espaci oycue| ti empode
cosasdehuidasobj et ivameu te. Estai deacouducede| amauera
couocidaa| aequiva|euciadetodos|ossistemasdere|ereuci a, uo
obstaute,hayuna hi potesis|ogicade| osdomi uiosautcriormeu.e
discutidosquepermauecei utacta.es| aquesupouequeuuavez
estab| eci doe| sistemadere|ereuci a, |os|euomeuos||sicoscouti -
uausucurso,ypuedeuserdescri tos) i udepeudi eutemeutede
comoseauobservados,yquee| requerimieutodedetermi uismo
,causa|idad)sesatis|aceeue|seutidodequea parti rde|couoci -
mieutodeciertoumerode|uuci oueshsicasdeestado,quepue-
deu ser|uuci ouescout i uuasc|e|a posi ci oueu e| espacio) euuu
i ustautedado t = f, couoci mi eu.oquepuedeeupri uci pi oobte-
uersecoug.aupreci si oumediau.cmedici oues,sepuedeuca|cu-
|ar|osva|oresdeestas|uuci ouesc|eestadoeuotroi ustaute ,pos-
teroroauterior) t = t1 y,eucousecueuci a, predeci r exactameute
|osresu|tadosde|asdem.ismedi ci ouesposi b| eseudichoi ustaute
t = t .
Si uembargo, cuaudotomamoscu cousi deraci ouaque| | os
|euomeuos quei uc| uyeu a| cuaut ode acci oude l| auc|, uos
eu|reutamosauuasi tuaci ouepi stemo|ogicacomp|etameuteuue-
varespectoa|ashi potesishsicas| ti mameutemeuci ouadas.lues-
toque| os |ogros msreci eutesde|ahsi cacuuti casoupara| a
mayorpartede| ageute,yestoiuc|uyeparticu|armcutea|osc|rcu|os
H| osolcos) meuos|ami | iaresque|osc|e|ateor|ade|are|ativi dad ,
auuqueuo meuos rc| cvautcsquc | osdcsta,sccxp| i camua| go
msdeta||adameu.eeu| asecciousiguieute.Au.esdepasarae| | o,
1 1 8
resumi remoseu uuatab|a|oqoesehadichohastaahorasobre| a
sccc|cuciadc|osdomi uiosdcL: s |eyesquctieucuva|idczaproxi-

_-
-
"""' ' '"" 1 """' ' "'" . """""' " 1 1 1
Aproximaci<n: c llni ta
_
f
i
1
t
.
1
n
11
it
1
.
t
a
:
1

= 9 AproxirnoKiln:
K` O = O Aprximaci<n:
" =0 " =0 " =0

Medni ca de c;alileo y de
Newwn.
'Iern1odinn1ca y n1ecnica
estadstica cl:sica.
Significado objetivo del
tiempo independiente del
espacio.
Elcct rdin.mica de
tvlaxwdl y l .orentz y
<ptica.
Teora de ! .
1
relatividad
especial .
Slo el co
t
l l inuo espacio
tiempo de di mensiones
tiene realid.1d fsica.
Significado objetivo del movimiento uni forme sin rota
cin. Propiedades geomtricas y cinem:t icas del cont i
nt l o espaci o-ti empo i ndependi ent es de la mat eri a ( l os
objetos f'fsicos).
Teora relativista de la
gravi laLii l.
Las propiedades
geomtricas y cinem:ticas
del continuo espacio
tiempo est:n condicionadas
parcialmente por los
objetos fsicos, estando
descritas por d campo g
que tambin produce
electos gravitacionales.
Equivalencia de todos los
sistemas de referencia.
Signi ficado objetivo de coincidencia en espacio y en tiempo de objetos fsicos definidos
exactamente. Causalidad en el semido de la determinacin nica de la evolucin- tem
poral de todas las funciones de estado fsicas que describen de fimna exhaustiva los posi
bles resul tados de la medicin a pan i r de los valores i ni ciales que, en principio, se pue
den averi guar medi ante medi das. Regul ari dades en la evol uci n de los fenmenos
fsicos independientemente de cmo sean observado.,; posibilidad de su caracterizacin
objetiva sin ambigedad.
]{b/r f Los domi nios lgicos de l a fsica clsica.
Luciertoseutido, |oscouceptosde| ahsicaclisicahauresu|-
tadotambiuiudispcusao|cspa|a|adcscri pci ouc|c|os|cuomeuos
cu.i uticos,yaque|osresu| tadosde| amedidaseobtieueusiempre,
1 1 9

l
cn |a ptcti ca, con apatatosquclunci onanscg.i | i | as| cycs uc | a
lsicac|asica. lototto| ado, patcccqucpucdcconsti tui tuna| i mi -
tacincscncia|c| usosimulneo dcdoso misconccptoscHsicoso
i m:igcncsvisua| izab|cs (mtsd/ftu!iche), habidacucnta c| va| ot|+ ni-
todc|cuanto dcacci n. Lnc|cmp| odccsto| optopotcionan |os
conccptosdcondaydcparticu|adc| a|sicac|sica. L| pti mctodc
c| | oscsi ndi spcnsab|cpatacomptcndct|os|cnmcnosdci ntctl.-
tcnciai nvo| uctadoscnc| pti nci pi odcsupctposicin, yc| u| ti mo,
pata| adcscti pci n dc| osi nt ctcambiosdccuantosdccnctg|ay
momcnto cnt tc |a | uzy |a matcti a(y tambi cncnt tc matcti ay
matcti a. Ln cstos i ntctcambi os, | as |cycs dc consctvaci ndc| a
cnctgiaydc| momcntoschanvctilicadosi ncxccpcininc| usocn
ptoccsosatmicosc| cmcnta| cs. Lstcapatcntcdi | cmacnt tc | os
conccptosdconday patt|cu| a, quccn pti nci pi osutgicon | os
|cnmcnospticos,sc tcpi ticn c| casodc|a matctiaycscictto,
cnpatticu|at,patac|ccttoncsyptotoncs, yaquc| oshaccsdcpatti-
cu| as matctia| cs tambi cnptoduccnclctosi ntctltcnci a| cs. luc
ptccisamcntcc|tcconoci micntodc|ctactctuni vctsa|dccstcapa-
tcntcdi| cma| oquco|+cci| aposi bi | idaddcunadcsctipci ncon-
si stcntc dctodos |os |cnmcnosasoci ados, cu| mi nandocon c|
cstab|cci mi cntodc| a| |amadarelrrcin d incertidumbre. Lstatc|a-
cinahtmaqucnoticncscnti do asignatsi mu|tncamcntcva|otcs
numcticosa |a cootdcnadadc posi ci nx dc unaparticu|a matc-
t

a| o dcuncuanto dc| uz,ya| acomponcntc_dcsumomcnto,


O c| ptoductodcs us ptccisi oncs L.y Lp , csmcnotcn otdcndc

1
.
magnrtuqucc cuanto dcaccinh. Lucgo,csncccsatioquc
L\x. Lf.v > !. (1 )
lot c| | os c dcsptcndcdc | amccni ca cuant i ca quc, pata
mcdi tcxactamcntc |a posi ci n potun | adoy c| momcnto pot
otro, scdcbanuti | izatdisposi ti voscxpctimcnta|cs mutuamcntc
cxc| uycntcs, yaquccadamcdi dacxactadccstcti poi mp| ica una
i ntctacci n cnttcc| apatatodc mcdi day c| ob|cto mcdi do, | a
cua| , cn partc, cscscnci a| mcntc i ndctctmi nadac i ndctctmi na-
b| c. Lc hccho, unadc| i mi taci n cspaci o-t cmpota| dc| ob| cto
qucscmi dccstasociadai nvatiab| cmcntcaunattans|ctcnciadc
cnctg|ay momcnto i n| c.ctmi nab| ccnttc c| y unsi stcma |i| o.
lot ot to| ado, | os di s pos i t i voscxpcti mcnta| cs qucpcr mi tcn
mcdi tcsta ttans|ctcnciaconptccisi n i mp| i can ncccsati amcntc
1 20
unatcnunciaa |a posi bi | i daddcscgui t|acvo| uci ncspaci o-tcm-
ptua| dc| a i ntctacci ncnt tc c| ob|cto a mcdi t y c| apatato dc
mcdi da. Lccsta|otma, | a|1si cadaunpasomas haci a| aabsttac
cina| c| i ndoscdc|asi magcncsvi sua| izab| cs, pcro, potottapat
tc,sutgc|aopottuni daddcuti | izatdc|otmaconsistcntca|gunos
dc| osconccptosc|isicospatadcscti bi t | os |cnmcnosatmi cos.
L| usodc| tctmi nocomplementrried,u/ schai nttoduci dopata
datcucnta dc |a tc| aci n | gi ca cnt tc dosconccptos c| .isi cos,
cada unodc| oscua| cs pucdc, dcbi doa| va| ot |1 ni todc| cuanto
dc acci n, cont to| atsc potscpatado, pcto no pucdcn ut i | izatsc
si mu| t.incamcntc cn c| domi ni o dc|a mccnicacuanti ca. Lnc|
casogcncta| dc| cstadomccano-cui nticodcuna patt|cu|amatc-
t i a| , no sc pucdcn ptcdcci t concxact i t ud| a pos i ci n n i c |
momcnto , pot | oquc c | cstadod c di chapatti cu| a s| opucdc
dcscti bi tscmcdi ant cptcdi cci oncs estticrts tca|izadassobtc | a
distti buci ndc| ostcsu| tadosdc|asposi b| csmcdidasdc| aposi -
ci no dc| momcnto cndi cho cstado. lotma| mcntc, cstasptc-
di cci oncs cstin contcni das si mb| i camcntc cnuna|unci nclc
ondacor_:i_i mgi ti,L cor .emen
--(/{l mecmto-cunticr cpucdcconsi dctatcomounagcncta-
| izaci nnatuta| y uti | dc| acrzusrlidad clsica quc hcmosdcIi ni -
docnc| apattadoantcti ot. astaahota noshcmos| i mi tadoa|
casogcncta|dc| acoincidencir de entidades indivicuales defnidas
.lo aproximrdrtmellte -es decir, de objetos ficos cuyrs propiedades
slo pueden predecirse e un sentido estrdstico- dentro de dominios
finitos del e.ljrCoti
;
npo
_
------------
^ntcsder a||a,vana i ntcntatcxp| icat|aidcadccom-
p| cmcntaticdad y | atc| aci nclci ncctt i dumbtc conunccmp| o
tc| aci onadocon| aconoci daconttovctsi aacctcac|csic| ptoccso
dccmi si ncspontanca dc| uzpotun atomocsdi tccci ona| o no.
Lai magcn dc| atadi aci nclc | uzcntodas | as di tcccioncs como
unaondacs|cticac|asicacsi ndispcnsab|cpata dcscti bi t| os|cn-
mcnosdci ntct|ctcnciaqucsurgcndcbi doa | acohctcnci adc| os
tayoscmi ti doscn di tccci oncs di |ctcntcs. Si ncmbatgo, s| o| a
i magcndccmi si ndi tccci ona| conducca |asptcdiccioncscottcc-
tas tc|ativasa| tcttoccsoquccxpcti mcnta c| atomocn c| ptoccso
dccmi si n. Lstctcttoccso ticnc unva|ot h 1 A, si cndoA | a| ongi-
tuddcondadc| a| uz, yticnc| ugatcnunscntidoatbi ttatioopucs-
to a| dc| cuanto dc| uzcmi ti do. Rcci cntcmcntc,cstctcttoccsosc
ha pucsto dcmani |cstocn cxpcti mcntos con haccs mo| ccu| atcs.
1 2 1
s '
I

I
r
I
I
I

Lt
S
A
Fig. l.
Si |ueraposib|epouereuevideuciaesteretrocesoy| acobereucia
de| aradi aci uemi ti daeuvariasdi recci oues mediautee| mismo
di sposi tivoexperi meuta| , sedemostrar|aqueexisteuuacoutra-
dicci ui utenaeutre| os couceptosuti | izadosparadescri bi r| os
|eumeuosdeemisiu,e|couceptoc|ecuautosde| uzporuu|ado
ye|deoudases|ricasporotro) .
larai uvestigarcou msdeta||eestacuesti ucousi deremosuu
tomoA queemi te uucuauto de| uzespoucueameute ,vase
Hg. l ) . Le|autede|seeucueutrauuapauta||aS coudosabertu|as
L1 y[ ytrase||auuaseguudapauta||aS ' eulaqueesobservado
e|cuautode| uz. Segtm |a teor|aoudu|atoria,e|cuautode| uz uo
puedea| cauzaraque| | ospuutosP para| osque|a di |ereuci ade
cami uopti co, esdeci r, |adi |creuci aeut|e| os cami uosAL1 Py
AL P seam| ti p| oi mpardeuuasemi|ougi tuc|deouda.lorotra
parte,sepodr|adetermiuar, midieudoe|retrocesoexperimeutado
pore|tomo, si c| cuautode| uzbasido emi ti doeu| adi recci u
AL1 o eul a AL2 El vecto|di |ereuciadc| os momcutosde .l eu
amboscasostieue| adi recci u, desiguadaporx , perpeudi cul ara
|abisectrizde| ugu|oque|unau !L1 y AL:, yesc eu su mi smo
pl auo.Ademisg si O es el ngul o que ({mnan /I L1 v /1 1. , el val o|de
estevectordi |creuciac|e| osvectoresmomeutoe

.
1 22

|

h (
-2 seu -.
i 2
Aborabi eu, |a re|aci ude i ucerti dumbremuestraqueestoes
uucasot|picodecomp|emeutariedad .laraquesepuedadedt

ci r
uuacouc| usi ude| asmedi ci oues de| ret rocesoacercadeS I e|
cami uoquebaseguidorea| meutee|cuautode| uz|

asiAL, o
AL1, esuecesarioque e| momeutode|.itomoeu |ad. recc.ouxsea
co.

ocidoantes de| aemi si ude| a|uzcou uuapreci si u


h (
A]:< -2 sen -.
.\
i 2
,a)
lorotra parte, uuadi semi uaci ude|objeto | umi uoso

,
| a
di recciuxeuuuacauti dadi/2seu0/2* cou||eva| adesapancmu
comp|etadetodas|asGgurasdei uter|ereuci ade| apticaou

| t
'
|
,
a-
tori aproduci das por| os dos rayosAL1 yAL2 As. , |a coi

di ci ou
queestab|ece| apticaoudu| atoriaparaque| asmter|ereuciasseau
observab|eses

Ax <
2seu 0/2
,b)
doudeAxes| aprecisi ucou| aquesecouoce| aposiciude|to-
moeu| adi recci ux autesdequeemi ta| uz.
lerosegu| are|aciudei ucerti dumbre, l ) , esi mposib|e

ue
,a)y,b)secump| ausi mu| tueam

ute, e
.
mod

que

aramedir.
retrocesoy| acobereuci aesprecisout u. zr

sposi t|vose

pen-
meuta|esmutuameuteexc|uyeutes.Severa|aci| meutequemc| u-
sosisemi dierau|osretrocesosexperimeutadospor|aspauta||asS,
estouoa|ectarlaa|resu| tado.laradeci di r,apartirdedicbamedi-
dade|retroceso,si e|cuautode| uzbaatravesadoouo| aabertu|a
L1 , | aparteS1 deS queesta| aizquierdadeL1 teudr|aquesupo-
uersemvi|respectoa|aparterestaute', y uuavezms| are|

-
ci ude i ucerti dumbrebar|amutuameuteexc|uyeutese| couoci-
mieutodesumomeutoydesuposiciu,y, portauto,tambi ue|
c|e|aabertu|aL1 ) autesde|retroceso1
Couesteej emp|ovemos,poruuaparte,que| ava|idezuuiver-
bw corric un error dl'i origi nal .
1 Para consu
,
l tar ot ros ej empl os se remi t e al li:cror a W. Hciscnbcrg, 't
PIJ'sical Princi!ts tdQIIt/11/1111 7y, Chi cago, 1 934 .
1 23
sa| c|c |a rc| aci ndci nccrti oumbrc cs unaconoi ci nncccsaria
paraquc|amccni

acunti cacstc| ibrcoccontraoi cci oncs, y, por


otra,quccsHastactcrtopuntounacucsti nc|cc|cccincnc|scn-
tioo

dcquc

s |oqucs

c
'
nsi c| cracomopcrtcncci cntca|objcto
mcc|iooyquca|proccocntoconc|qucscHamcoioo.Inrca| i -
oao,

|aocmarcacincntrcc|objctoqucscmiocyc|proccsooc| a
mcoi oa, c| acto c| ccortc, comopoorlaocci rsc, cscnmccni ca
cuanti caunaopcracinmucHomasi ncisivaquccntcor|ac|asica,
yaq

n aquc| |

unapartcoc| ai ntcracci ncntrcc| proccsooc


mcc|c|onyc| obctoqucoasi cmprc i noctcrmi naoa. l||orma|is-
n

o matcma

ti

o c|c| amccni cacu.inticamucstraquc|asprcoic-


c

oncscstaoisticasa|asqucconoucc|atcor|a,paraoi |crcntcsc|cc-
ci oncsoc| aposi ci noc|cortc, nopucocnnuncascrmutuamcntc
contraoi ctorias.
Mopoocmoscntraraqulcn unaoiscusi nocta| |aoaoccsta
si

tuaci n, yso| amcntc mcrc|cri rcan a unacucsti nocpri nci -


pi o. Acausaoc| camctcrcstaolsticoocsuspostu|aoos,| amccni -
cacu.inti caHasi oocomparaoaamcnuoocon|tcorlaci ncti caoc
| os g

.scs, cstoHa i oo u n i ooa | acspcranzaocqucscpoor| a

mp| i ar
.
| amccni cacuanti caconotrospostu| aoosaj cnosac| | a
si noctrmcntooc| acxacti tuo ocsusaHrmaci oncscstaolsti cas,
vo| vi cnooscasla| octcrmi nismocnc|scnti oooc| alsicac|asica,
comos uccoccnc| casooc|a tcorl aci nct i ca oc| os gascs. Si n
cmbargo, cstacomparaci nmcparccccomp| ctamcntccrrnca,
yaquc |acaractcrlsti ca|unoamcnta| oc|amccni cacu.i nti ca, a
sabcr, |aposi bi | ioaoocuti | izar|osrcsu| taoosocmcoioasantcrio-
rcsparaprcocci r| osrcsu| taoosocotras postcri orcs, qucpoorla
pcrocrsca| | |cvaracabounamcoi oa, no ti cnccqui va| cntc cn | a
tcorlaci ncticaoc| osgascs.Aocmas,scpucococmostrarquc,cnc|
scnti oooc| aoctcrmi naci n, nocsposi b| camp| i ar|ospostu|aoos
oc|amccni cacuanti caconotrossi nquc|asaHrmacioncscstaols-
ticasoc|atcorlapicroantambi cn, cncicrtos casos,suva|iocz. ln
otraspa|

abras, | am

cni cacuanticasatis|accc|cri tcrio|gicooc


comp| cti t

oocunsistcmaoc|cycsnatura|cs,cxprcsaoocn|apri -
mcrasccci on. I|HccHoocquccncstatcorlascocbaunocon|or-
marcon|cycscstaolsticasnoocbcscrmotivooc|amcntaci npor
| apcroi oaoc|paralsopcroi oooc| acausa|ioao,ymastcni cnoocn
c

icntaqt

c,comoconsccucnci aoc| anucvasi tuaci ncpistcmo|-


gica
.
s urgi oac|

|a nccc

i oao ocoi |crcnci arcntrcc|p roccsooc


mcoioayc|obctomcoioo,yoc| ai noctcrmi nacinparcia|ocsu
1 24
intcracci n, c|conccptocspccia|ococtcrmi nismo'nomcno|gi-
co i| i oocnl1sicac|sica,picrocni caooi ico,_, , ~
lobtci+cruc .iacu.I nti cati cnc
qucconsi ocrarsccomo unagcncra| i zaci n | gi canat ura|oc| a
\
mccnicac|sica,a| igua|quc|tcorlaoc|arc|ativioaorcprcscnta
unagcncra|izacinc|c|amccni caocCa| i | coycwton

lcro,por
otra, ocbcHaccrscunaci crta rcstri cci n, yaqucc|conj unto oc
|cycs natura|csqucaqulscocscri bcncorrcsponocn, cncuantoa
susHi ptcsispri nci pa|csscrch crc,a|aaproxi macinquccn nucs-
tratcrmi no| oglaocsi gnamoscomoe = o, K = 0. ln pri nci pi o,
cstos| ocsv.i | i oosi | asvc| oci oaocsc|ctooas| aspartlcu| asson
pcqucnascomparaoascon|avc|oci oaooc| a| uz,ysi noscti cncn
cncucnta | osclctosgravi taci ona| cs. ln| asccci cnsi gui cntcsc
c|i scuti r.i brcvcmcntcHastaqucpunto | acrcaci nocunatcorla
cu.i nticarc|ativistascHaconsiocraooHastaaHoracomounpro-
b|cmai rrcso| ub|c.
Scgn|ooi cHoHastaaHora, caoai ntcntoocgcncra|izar|tco-
rlaconoci oaHastac| momcnto (si omi ti mos, porscnci | | cz, | os
|cnmcnosgravi taci ona| cs)sccn|rcntaconoosoomi niosccrra-
oosqucocbcrlanscri nc| ui ooscncua| qui crtcor|a |utura como
casos| lmi tc,cnpri mcr| ugar,c|oomi nioc|isico cl ni ta,h = 0,
ycnscgunoo| ugarc| mccano-cu.i nticoc= o, h hni ta.Aunquc
scHan obtcni ooa| gunos rcsu| taoospcrtcncci cntcsa| oomi ni o
misgcncra| cHnita, / Hni ta,cstcnaoaticncqucvcrconunsis-
tcmac|c| cycsnatura|cscstab|cciooyautoconsistcntc,comocrac|
casooc|osoomi niosconsiocraoosHastaaHora,yportantos|osc
|unoamcntacnHi ptcsis.lnconsccucncia,nosvamosa | i mi tara
oara|gunasi noicaci oncs provisiona|cssobrccstosprob|cmasan
norcsuc|tos.
lamccni cacuanticacxpucstacn| asccci nantcri orscpucoc
caractcri zar, porun | aoo, por|a comp| cmcntari coaocntrc | as
|cycs oc conscrvaci noc |a cncrglay oc| momcnto, y, porotro,
por| aposi bi | i oao ocunaocscri pci noc|osobj c.os |isicoscnc|
cspaci oy cn c| t i cmpo. A| i ntcntari nc| ui r | as magni tuocsoc|
campoc|cctromagncti co cnc|contcxtooc| amccni cacuantica,
scHapucstoocmani Hcstoquccstc tipooccomp| cmcntaricoao
nocsc|masgcncra|posib|c.Aocmas,cn |oscjcmp| osHastaaHora
1 25
considerados,c|nmcrodepartlcu|asmatcria|esprescntecral+jo
yconstanteene|tiempo.Si nemoargo, unode|osdescuorimien-
tosmsi mportantesde|os|sicosexperi menta|ese||os| ti mos
ti emposhasi do|a demostraci nc|e |a producci nde paresde
partlcu| as concargasopuestasa expensasde|aradi aci n, asl
comoe|procesoi nverso.Leestalorma, | ai nteracci nentree|
instrumentodemedidaye|oojetoquesemi desemenestoscasos
de ta| tipoquenos| osigansiendoi ndetermi nadosentresl|os
i ntercamoiosdeenerglay momento, sinoquetamoi nqueda
i ndeterminada| apreguntaacercade| mrnero departlcu| asque
pertenecea| ;trumentodemedidaya| oojetomedido.
lorotr
j
o,j

ei )'i'''\1
paun| ugarlundamenta| e i gua| mente i mportan

unto a| as ,
|eyesdeconservacinde| aenerglayde|momeo
Seh|
oa|gunosmtentosi nteresantesen icasdecampos,
|ascua|esuti| izanunarepresentacinlorma|mentemsuni H cada
de| are|aci nentre| os campose|ectromagnticoygravi tatorio,
paratratardeuni Hcar|a|eydeconservaci nde| acargae|ctrica
con|as|eyesdeconservacinc|e| aenerglayde|momentoenuna
estructurasenci | | aconsti tui daporci ncoecuaci ones.Si nemoar-
go,hastaahoraestasteorlasnotienenrc|acinnatura|a|gunacon
| ateorlacuinticaynosi rvenparai nterpretar|apropiedadadicio-
na|lundamenta| de| acarga,asaoer, queesatmi ca, queriendo
decirconestoquecadacargae|ctrica,seapositivao negativa)se
presentasiempreen| anatura|ezacomounm| tip|oenterode|a
cargae|ctricae|ementa|
e = 4,8X l 0

u. e.s.
Aestaconstantede| anatura|ezanose| ehaencontradoan
su|ugarapropiadoj untoa|asconstantes e, h y k. S| oserlasatis-
lactoriaunanuevalormu| acinde| ateorlacunticasiunai nter-
pretacinde|va|ornumricode|nmerosindi mensiones
he
= l 56, 8 0, 2
2rc
opusi era| anatura|ezaatmi cade| acargaa| a|eyc| si cadesu
conservacin, a|igua|quesuequiva|enteterico-cunticocorre-
|acionade| amismalormaqueoponecomocomp|ementarias|as
1 26
|eyesde|aconservacinde |aenerglayde| momentoa|adescrip-
ci nene|espaci o-ti empo. osaoemosansiesaluturateorla
modi|caro no| are|acinentre| anocindecargay| adeespa-
cio-tiempotancaracterlsticade|asteorlasde| asqueahoradispo-
nemos. Ln|astentativasrea|izadashastae|momentoene|trata-
mi entoterico-cuntico,|acargae|ctricaseconsidera|oca|izao|e
ene|espaciohastaregionesaroitrariamentepequeas,por| oqt

e
esposio|ehao|ardeunadensidadde cargaquesepuedac|etenn-
nar,a|menosenprincipio, mediantemedidas,yqueseaunalun-
cinconti nuade|ascoordenadasespacia|esytempora|es.Lnre|a-
cinconestosep| antea|acuesti ndequeen|a teorlacuntica,
ta| comosehac|esarro||ac|oastaahora,|aenerglae|ectromagn-
ticade|e|ectrnsehacei n|i nita,como|esucedea| aenerglae|c-
t|

ica

deunacargapu

tua

|enteorlac|sic

,| oqt

eest

iencontra-
d| ccincon |aexpenenca. larecequeso|osera posro|esuperar
estadi li cu| tad con unanuevagenera| i zaci nde|concepto de
comp| ementari ec|ad de| amecnicacunti caactua|y noretor-
nandoa|conceptodecausa|idadde|asteorlasc|sicas,sioienesta
gcnera|izacindemandam unarenunciaanmayorde|acapaci-
daddevisua|izacin {Ansehau!iehleit) ensentidoestricto.
|opodemosentraraqulcnunadiscusi ngenera|c|e|ospro-
o|emaspendientesdereso| ucinde|a|sicanuc|ear,sinemoargo,
deoemosaadirunapuntua| izacinmsenestesentido. Lxisten
a|gunosi ndiciosdequee|lenmeno| |amadoradiactividad.es
decir, |aemisinespontneadee|ectrones pornc|eosatmi cos
-aslcomoe| lenmenorecientementedescuoiertode|aradiacti-
vi daddeposi tronesi nduci daart i li ci a| mente- dacuenta a un
nive| nms prolundo, porasldecir| o, de|a rea|idadHsicaque|os
demslenmenosde| aHsicanuc|earconocidosemp|ricamente.
Segn|asteorlasrecientes,estoslenmenosestngooernadospor
unaconstantemsde| anatura|ezaquenosepuedereducirdi rec-
tamentea|as constanteshaoitua|esde| allsicaatmica. Ln re|a-
cinconesto,esimportantesea|arque|asteorlasdecamposc|i-
sicasactua|es,i nc| uyendoa| ateorlare|ativistade | agravi taci n,
nodanunai nterpretacinsatislactoriaa| carcteresencia|mente
positivo de|aconstanteJ(, queesresponsao|edeque|agravi tacin
semani |estecomo unaatraccinentremasasgravitatoriasyno
comounarepu| sin. Lai nterpretacinencuestinpodrlaconsis-
ti rnicamenteen| areduccinde|aconstante ka| wadmdo de
otraconstantede| anatura|eza.Lstosugiere| aotsqueJadelen-
1 27
meuoseu |osquei uterveuga|ara|zcuadradadeK. Sibi eubastae|
momeutosebacousideradocomocasiseguroque|os|euomeuos
gravi taci oua| esuodesempeauprcticameuteui ugupape|eu
lsicauuc|ear, uobayquedescartar|aposi bi | idaddeque|ospro-
cesosde|aradiactividadpudierauestarre|aciouadoscou |ara|z
cuadradadeK. Si uembargo,sedebedejarquee||uturodecidasi
estabi potesisesouoapropiada.
1 28
l l
La teora de la relatividad y la ci encia *
Durante el Congreso de la ReLui vidad he habl ado con di fe
renres personas en Estados Uni dos, tanto de pal abra como por
escrito. Ei nstein me ha vuel to a contar rambi tn su vieja historia>>
acerca de l a descri pci n i mperfecta ele la mecni ca cunti ca
(vase al respecto t ambi n su cont ri buci n al l i bri to Scientic
pape;-. presented to Mtx Bor), pero conj untamente con su recha
zo absol uto ele Bohm (l o mismo que ele De Brogl i e) , lo que me
resul t psicolgicamente i nteresante.
Carta el e Paul i a Markus Fierz, 3 de mayo el e 1 954.
Sicousideramos| ateor|ade| are|atividaddeutrodeuucou-
textomsgeuera|quee|c|e| ahsica,i uc| uyeudo| aastrohsica,uos
debemosc|ei uteresar,eup|i mer| ugar, porsure| aci oucou| as
matem.iticas,poruu |ado,ycou|aepistemo|og|ao|ali|osohade
|a uatura|ezaporotro. Eu rea|idad,puededecirseque| are|aciou
de|ahsicacouestosdoscamposre|aciouquebadejadosulue-
| | acaractcr|sti caeu |a ci euci adesdce| sig|oXVll basusci tado
uuavezm.ise|i utersgeuera|debidoa| ateor|ac|e| are|atividad.
Lateor|ad e |a re| at i vi dadespeci a| sevi ucu| oa|coucepto
matem.iti coc| egrupo, comoya| obab|abecbo| aiecui cade
Ca| i | eoyc| eewtoutauhrmemeuteestab|ecidaaborasobreuua
baseemp|rica.Euestamecuica, todos| osestadosdemovi mi eu-
tode|observador,o, expresadomatem.i ticameute,todos|ossi ste-
masdecoordeuadasre| aci ouadoseut re s| medi aute uu movi -
mi euto detras| aci ouuui |orme, si u rotaci ou, souequi va| eutes.
luestoqueparamauteuere|estadodereposoc|euucuerpomate-
ria|uoserequierecausaa|guua,bab|aquebacereumecuicac|-
si cauuabi potesissemej auteeucuautoa| estadodemovi mi euto
uui |orme, yaquestesurgede| dereposomedi aute uuade| as
Hef,etica Pica Acta, suplemento IV, gs. 282-286 ( 1 956).
1 29
t raus|ormaci ouesi uc| ui daseue| grupode | a mecui ca. lor
supuestoqueesta|o.mu|aciouc|e|a|eyde|ai uerciade|amecui-
cac|sicauoes| aorigi ua| , siuoquetieueeucueutae|desarro| | o
posteriorde| coucepto matemti codegrupoi utroduci doeue|
si g| oXX.
E|desarro| | ode|ae|ectrodi umica, quetuvo| ugardurautee|
mismoper|odo,cu| mi uocou|asecuaciouesdi |ereucia|eseuderi-
v

dasparci

| esdeMaxwe| | yH.A. Loreutz. Eraevi deuteque


d.chasecuaciouesuoadmit|aue|grupodetraus|ormaciouesde| a
mecuicaclisica,yaque, eupanicu|ar, e|hechodeque| ave|oci-
dadde|a| uz

ue|vac|oseai udepeudi eutede|movi mi eutodesus


|ueutesescousecueuciadee||as. Ser|apuesuecesarioabaudouar
| apropiedadpor| acua||as| eyesde| auatura|ezaadmiteuuugru-
podetraus|ormaciouesa| seraqu||aso|oaproximadameutev| i -
da`bi eu, erauicameutee|grupode| amecuicae|aproxima-
dameutev| idoydeber|aserreemp|azado porotro m.isgeuera|
quesi rv|erparadescribi rtauto|osprocesosmecui coscomo|os
e.ectro

maguticos`Ladecisiou|ue|avorab|ea| aseguudaa| tena-


tiva. Smembargo,aestepostu|adosepod|a| | egarpordoscami-
uos. Exist|a|aposi bi | i dadd ei uvesti gar, medi aute matem.i t i cas
puras,cu|e

ae|grupomsgeuera|detraus|ormaciouesbajoe|
qu

|asecuac|ouesdeMaxwe||y

oreutz,bi eucouocidaseuaque-
||aepoca,couservabausu|orma. Este|uee|quesiguioe|matem-
ticoH. loiucar.E|otroi mp|icabadetermiuar,mediauteuuau-
| isi scr|ti co, aque| | as hi potesi s||si casquehab|aucouduci do a|
grupocoucret
'
c|e|am

cui

ad
}
Ca| i | eoyewtou. Esteseguu-
do|

ee|seguidoporEi

.stem.

E| demostroque,desdee|puuto
devistageuera|de|aequva|euc|adetodos| ossistemasdecoorde-
uadas quesemueveueutres|cou ve|oci dadcoustaute, |a i uva-
ri auci ade|asi mu| tauei dadc|esucesosseparadosespacia|meute,
eue|seutidoc|e| amecuicac|sica,i mp| ica| ahi potesisadicioua|
de |aposi b| eexisteuciadesea|escouve|ocidadesi uhui tameute
gr

udes.Siseomi teestasuposi ci ou, yse|areemp| azapor|ahi po-


tesisdeuuasea| deve|ocidad mxi mahui ta,e|tiempotambiu
s

traus|orma,ye|grupo,matemticameutehab|audo,dejaiuva-
nauteuua|ormacuadmti cai udehui daeucuatrodi meusi oues,
tresespacia|esyuuatempora| . Lehecho,| ae| ectrodi u.imi cac|e
Maxwe.|yLoreutz resu| tabaseri uvariautebajoe|grupoc|etraus-
|ormaciouesdetermiuadoporEi ustei uapartirdeestascousidera-
ciouesgeuera|es,siseideutihcaba|ave|ocidadmximade|asea|
1 30
cou |ave|ocidaddepropagacioude|a| uzeue| vac|o.JautoEius-
teiucomoloi ucarhab|aupartidode| trabaj opre| i mi uardeH.
A. Loreutz,qui euyas e hab|aaproximadobastauteaesteresu|ta-
doauuques i u| ograra| cauzar| o. Le| a coucordauci aeut re| os
resu| tadosde| osmtodossegui dosi udepeudi eutemeute por
Ei ustei uyloi ucar,hayquedestacare|pro|uudosi gui G cadode
| aarmou|aexisteuteeutree|mtodomatemticoye| au|isisrea-
| izadomedi auteexperi meutosmeuta|es (Gedanlcenexperrente),
e| cua| descausasobrecaracter|sticasgeuera|es de | aexperieuci a
bsica.
Estosprimerosart|cu|osdeEi ustei usobre|ateor|ade|are|a-
tividadespecia|demostrabauyae|xitoquepuedeteuereubsica
uu mtodoqueuoprocedede| couoci mi euto autori tari ode|o
quesou|ascosaseuy pors|mismas.
_
| uoshamostradorepeti-
dameutequee|bsicodebeapreuderauadareuuuocauoi | i mi ta-
dode i deass i uapoyosu i reg|as lij as, i deaspara| asque | pudo
habersei uspi radoeuuuocauoigua| meutei | i mi tadodemateria|
emp|ri co, peroqueuopod|audeducirsedesteporpura|ogica.
Sesupou|aquee| bsicouocouoc|aa priori | oqueese| ter,
eurea|idad,desde| apocadeEi ustei useacatabae|maudamieuto
quedec|a. ot eudrsui uguuaopi ui ouacercade| estadode
movi mi eutode| ter.Estaproposi ci ou|uudameuta|hasi doc|a-
ri G cadapor|ateor|are|ativistade|agravi taci ouoteor|ade|are|a-
tividadgeuera| queEiusteiu estab|ecio, s i uco|aboracioua| guua,
eutre l 908y l 9 l 6. E| soportematemti co queut i | izo|ue uua
combi uaci oude| ateor|ade| acurvaturadeRi emauuy| a|ormu-
| aci ougeomtricacuadridimeusi oua| deMi ulowslide| ateor|a
de|are|atividadespecia|. Esta| ti maesv|i da|oca|meutc,como
caso| | mi te, peroagrauesca|asegeuera|izayessusti tuidaporuu
campocousti tui dopordiez|uuci ouescout i uuasde|espacioye |
tiempo, quesou|oscoehcieutesde | a|ormadi |ereuci a| cuadrtica
i udehui dade|uuiversoespacio-tiempocuadridi meusi oua| . Este
couceptoesti uc|ui doeue| mbi tode| as ideasde|ageometr|a
di |ereucia|de|osespacioscurvos, eu |osque|ageometr|aeuc|i -
di auaso| osecump| e| oca| meute. E| gruposeextieudea| grupo
geuera| de|astraus|ormaci ouesdecoordeuadascouti uuameute
d i |ereuci ab| es, | ascua| es, si uembargo, debeudej artota|meute
i uvari aute| amtri cadi |ereuci a| cuadrti ca. oobstaute, esta
estructura matemticauocousti tuyee|origeuc|e| ascousi dera-
ci oues deEi ustei uacercade|ateor|ade|are| ati vi dadgeuera| ,
1 3 1
si uoqueese| resu| tadoliua| . Supuutode partida|ue, m.isbi eu,
supri uci pi odeequiva|euciaeutree|m
'
vi mi eutouu

i |orm

meute
ace|eradode uuobservadory de su si stemadc rccrcuc. ay uu
campogravitacioua| uui |orme. Estepri
'
.ci pi
'
se|uudameu

taeu
| aigua|dadexactaqueexisteeutremasamerc|a|ymasagravitat

-
ri a, queyasc couoc|adesde|a pocade ev

t
,
ouauuqu

u.

d
'
e
autesque Ei ustei uhab|a||egadoaesacouc| us. ou. Estepnuc| pi
,
o
deequiva|euciagarautiza| aarmou|aeutre |aestructuramatema-
ti cade|amtricade|campode|uuiversoespacio-tempora|,que
Ei ustei udeuomi uoabrevi adameutecampo- C,y|a||sicade|os
e|ectosgravitacioua|es.lorcierto,esta| ti maseob

tieueautom-
ticameutede| eyesdi |ereucia|esmssi mp|es, cousisteutescoue|
grupogeuera|detraus|ormacioues. Eu| ugarce| aecuac,oudi |e-
reucia|est.iticadeloissoude|a teor|auewtomaua,|asc|iezecua-
ciouesre|ativistasde|campodeEi ustei useobti eueususti tuyeudo
e| pri mermi embro de|aexpresi oudi |ereuci a| deLapaceylois-
sou poruuacombi uaci ouadecuadadeteusoresded.czcomp

o-
ueutesobteui dosporcoutraccioude|teusordecurvaturadeRie-
mauuyreemp|azaudo, eue| seguudomiembrode|aecuaci ou, | a
deusidaddemateriapore| teusoreuerg|a-momeuto, tomadode
| ac|ebrededuccioudeEiustei usobreequiva|euci aeutremasay
euerg|ade|ateor|ade| are|atividadespecia| . Est

teusor,as|como
|acoustautedegravi taci ou, represeutaue|coustnuyeute|euome-
uo|ogicode|ateor|ade| are|atividadgeuera|.
Lasre|aciouesdeestateor|acou|ali|osohade|auatu|a|ezay
s udesarro||ohistoricosoum| ti p|es.Mieutrasque eu| apocade
Ca| i | eo, Lescartesyewtou desempearou pape|eseuci a| | a
supresi oude| auoci ouaristot|icade | acua|idadlsicade |ospui

i-
tosde| espaci oye| estab| eci mi euto deuucouceptodeespacio
i udepeudicute,e| campo- CdeEi ustei uesexactameuteuuarepre-
seutaci oumatemticade|ascua|idades||si casde|ospuutoseue|
espacio-tiempo.Estascua|idadesuoest.i u, evicute
'
n

ute, G jadas
de|ormai ua| terab|e,comoe|| ugarque, seguuAnstote|es, ocu-
pau|osc uerposmateri a|es, s i uoquees

tudetermi uada

eu

s|
mismaspor| eyesuatura|esysoudepeudieutesde| amatena. Sm
embargo, e|campo- C, queseguEi ustei uesexactameutee|ter
euuuau ueva|orma,mauti euesui udepeudeuciacouceptua|de| a
materia,auuque,comohamaui |estadoeurepetidasocasioues,|
seseutir|am.issatis|echosi e| campo- Cseauu|asecomp|etameu-
teeuauseuci ademateria.Aestepri uci pi o|uudameuta|| od euo-
1 32

mi uopri uci pi odeMach euhouoraErustMach,qui eupreparoe|


terreuoauuapostcriorreHexi usobre|ateor|ade |a re| atividad
geuera|cousucr|ticasobree|espacioabso| uto. oobstaute,hay
quedecirquee|pri uci pi odeMachuosededucede|asecuacioues
de|ateor|ade|are|atividadgeuera|siu|aadicioudeuuashi pote-
sisdihci| es dej usti li car. Seguestasecuacioues, |aexi steuci ade
uu campo- Cuo uu| oeu uuuuiversoespacio-tempora|| i brede
materiaes| ogicameuteposib|e, y,eutauto existae|campo- C, e|
espacioye|tiempouoestuvac|os.
E| u| teri ordesarro| | ode| asideasci eut| licasde| espacioye|
tiempo, ydesudepeudeuciade| asustauciamateria|que| osocu-
pa,sep|auteaeue||uturocomouuprob|emaabiertotautoeu|o
couccrui eutca | as pequeas como a| as graudcsdi meusi oues.
Estoest| uti mameutere|aciouadocoue|a|caucede| ava|i dezde|
couceptodecampoqueahoradeuomi uamosc|sico , cuesti ou
eu| aquetautopro|uudizoEi ustei u. Yo mismosoyuuodeesos
||sicosqueveeu|os|uudameutosde|amecuicacuuticaactua|,
postu| adacomoprobabi | i dadespri mari as, uuaevo| uci oude|
mododepeusarquecreoEi ustei u. Lascoudiciouesexperimeuta-
|esespec|Hcas,yeua|guuoscasoscomp|emeutarias,desempeau
aqu|e|pape|de| osestadosespec|Hcosde|movimi eutode|obser-
vadoreu|ateor|ade| are|atividaddeEi ustei u. E| va|orHui tode|
cuautodeacciouqueestab|eceuu| | mi tea|adivisi bi | i dadde|os
|euomeuoseue|domi ui oatomico,j uegae|pape|de|ave|ocidad
mxi made|asea|eu|ateor|ade| a re|atividadespecia|deEius-
tei u, e|grupode traus|ormaciouesuui tariasde| amecuicacuu-
tica,queabarcatodas| asespecilicaciouesposib|esde|ascoudicio-
ues experi meuta| es, equi va| ea| grupo detraus|ormaci oues de
coordeuadasqueeu| are|atividadgeuera|re|aciouatodos| osesta-
dosposi b|esdemovi mi eutode|osobservadoresco
_
|asaHrma-
ci oues questoshaceudeacuerdocou | as | eyes. Eumecui ca
cu.i ut i ca t ambi usedi scuteuposi b| es medi dascouayudade
experimeutosmeuta|es (Gednl<enexperimente) basudoseeuuua
estructuramatmati caaceptada, euestecasoestad|sti ca,de| as
| eyesde|auatu|a| eza. Esteesexactameutee|mtodoqueEi usteiu
hauti | izadocoutautoxitoeulsica,yquedeestemodoharecu-
peradovigeucia.
Apesardeesto,Eiustei usemautuvolirmemeuteadheridoa|
couceptoestrictoderea|idad de| alsicac|sica,ydesdeestepuu-
todevista,uuadescri pci oude| auatura|ezaquepermi tesucesos
1 33
si ugu|aresuodctermi uadospor|eycsse|eautojabai ucomp|eta.
Aestouu|asuaorauzauotautode|aautiguaideamecauicista
de|puutomateria|comodesucoucepci ougeomtricade|campo
eu|ateor|ade| are|atividadgeuera|.Exp|icocou|rauquezaque|o
que| emov|aaadoptarestaacti tuderaquee|abaudouode|cou-
ceptoderea|idadpropiode| ahsicaauteriora|amecuicacuauti -
ca| eparec|aqueseaproxi mabape| igrosameute a uupuuto de
vi staeue|queesi mposi b| cdi st i ugui rcousu|i ci eutec| ari dad
eutresueoo a| uc| uaci ouy rea| i dad. lore| coutrari o, a | os
demsuoshaparecidoquee|carcterobj etivode| adescripci ou
de| auatura|ezadadopor| amecuicacuuticaestgarautizado
adect:adamei.tepor|aci rcuustauciadequesus|eyesestad|sti cas
describeuprocesosreproducib|es,yporque,adems, e|resu|tado
de|aobservaci ouquepuedesercomprobadoporcua| quierauo
puederesu| tari ulluidopore|observadoruuavezquehae|egido
sudisposi tivoexper| meuta|.
Esprobab|eque| adiscusi ousobreestascuestiouescouti ue
du|autemuchotiempo.Ei ustei uadmi ti oqueuopod|aj usti licar
|aposi bi | i daddeuuateor|adecampopuraquei uc| uyesetambiu
| aestructura atomicade| amateria.oobstaute, i usistioeuque
| ocoutrario, esdecir, | ai mposi bi | idaddeta|teor|a, uuucahab|a
sidodemostrada.
l uc|uso|oshsicosquecomoyo mismo uocompartimos|a
actitudgeuera|deEi usteiuaute| amodena||sicacuuti ca, pode-
mos,uoobstaute, aceptar|

ci|meute suopi ui oubisicasobre|as


diversasteudeuci aso ismosde | a|i| oso||at radi ci oua| . _| | as
cousiderabauo como verdaderaso |i|sas de|ormaabso| uta,si uo
re|ativaseutres|, yeu su opi ui oue| ||sicopuedeaceptara|gode
cadauuade e| | as. Eu e| vo| umeude |a Librar)' of Living Philo
sophers dedicadoa|dice,eu su rp| i caa|as cr|ticas,pig.684) .
1 34
( El ci ent fi co) se muest ra como u n realista en t anto que
i ntenta descri bi r un mundo i ndependi ente de l os actos de l a per
cepcin; como un idealista en tanto que contempl a los conceptos
y l as teoras como i nvenci ones l i bres del esp ri tu humano ( no
deduci bl es lgicamente de l o establecido empricamente) ; como
un positivista en tanto que consi dera que sus conceptos yteoras
slo se j usti fican en la medida en que proporci onan Uia represen
taci n l gi ca de l as rel aci ones entre las expnsi ones sensori al es.
Puede i ncl uso aparecer como un jllltnico o un pitagrico en tan-
que consi dera el punt o de vi sta de l a senci l l ez l gi ca como
hcrrami ema i ndispensable y efectiva de su i nvesti gaci n.
Eucueutroseuci | | ocompartirestaspropuestas, mieutrasque
peusareu ismosmeresu| tararoei uc|usoi mposib|e.
Segu|ameute, e|graupoderdes|utesisdeEi ustei ucomoser
humauoycomopeusadorseauuej emp|opara| alsi cade||utu|o
a| horadccoutrastare||egadoemp|ricoy| acstructura| ogi co-
matemiticade| ateor|a.
1 35
1 2
Impresiones sobre Albert Einstein *
Prwl )' Ei11stei11 durante HH visita Leiden
Fotografa tomada por Ehrenfest en el otoo de 1 926 (cortesa: archivo
del CERN, Gi nebra).
Ne Zircha Ztung, 22 de abril de 1 955.
1 37
La muerte de Ei nstei n me ha afectado tambi tn personal men
te. Un ami go tan benvol o, tan pateral para conmi go, ya no
esd. Nunca olvidar d di scurso que pronunci en 1 945 en Pri n
ceton sobre m y para m , despu de que yo reci bi era el premi o
Nobel . Era como un rey que abdi case y qui si era desi gnarme
como una especie de hijo-electo, su sucesor. Desgraciadamen
te, no existen apuntes sobre ese discurso de Ei nstei n ( fue i mpro
visado y tampoco existe manuscrito al guno) .
Carta de Paul i a Max Bor, 24 de abri l de ! 955.
Haceci ucueutaaos, uuj oveuemp| eadode| aHci uade
lateutesdeenateu|a| acostumbre,cadavezquee|j c|dabasu
rouda,debacerdesapareceruu|aj odepape|eseuuucaj ouysus-
t i t ui r| osrpi dameuteporotroseu |osqueestabauescri tossus
i u|ormessobre|asespeci Hcaci oues de| aspateutes. E|j e|ese | |a-
mabaHa| | erymeparecebastautei mprobab| eque uosedi era
cueutadeestamau| obra.Adems, qurazou teudr|aparabacer
a|guuaobj eci ousiestabasatis|ecbocou e|trabajode|emp|eado`
Uuatarde,despusdebaberre|utadosatis|actoriameute| asvebe-
meutesprotestasde|osc| i eutescoutra|osi u|ormesde| aoHci ua
basadoseusutrabaj o, Ha| | erseseutoy, trasbaberapur adosu
ci garrosuizoysuj arradevi uo, comeutocousati s|acci ouysi u
re|eri rseauadi eeuparti cu| ar. Lesmostraremosqui uesLi os
Jodopoderoso,doudesesi eutaLi osJodopoderoso) .
E| viejoHa| | eo| | egoasermucboms|.mi | i arparam| atra-
vsde|adescri pcioudeEiustei u, como persouajeorigi ua|y sim-
p.itico,que por|osbrevesyocasioua|escomeutariosdesubij o, e|
escu| torllermauu Ha| | er. Eiusteiu dish+tabarememoraudosu
pocadeBena, dc| aquebab|abamsameuudoy tambiu m.is
positivameutequede|adeZuricb. E|aode l 90;, eu Berua,|ue
para|particu|armeuteprovecboso.Su trabajosobreap| icacioues
depateutes|ebab|adejadocomorastro uuv|ucu| operdurab| e
cou| asap| icaciouestcui casde| ahsica.Juvoti emposuHci eute
paraescri bi r, eu e| mi smo| ugar, tresart|cu| os|uudameuta| es.
Acercrl de un punto de uistrl heurtico en relrtcn con la generrtcin y
trrmsnmrtcir d lrt luz, E mouimiento de parlculrts mspendidm
tf lquidos cslltcionarios requerido por la teorrt cinticrt molemlar
dl crtry Sobre ltl t!cclrodinrmiCt de los mcJjHIS I mot,imimlo. ||
primerodee||os|ecoudujo,atravsde|cccto|uoc|ctricoy |cu-
meuosre|aciouados,a|acomp|ejidad c|e|osprob|emasde|ateo-
l 3l
r|acu.iuticacuyoorigeuestabaeu |auuevacoustautec|e|auatura-
|czaiutroducidaporMaxl|uc|y quepostcri ormcutcgobena-
r|atodas|asideasre|ativasa |aestructurade|.itomo. E|seguudo
couHrmaba| oyademostradoexperi meuta| meutepore| movi-
mi euto mo|ecu|arbrowui auo, que,auuquecouocidoeuaque||a
poca,uobab|asidosuHcieutemeutei uvestigado,peroqueeu|as
mauosdeEi ustei uproutosecouvi rti oeuuuaberrami euta t| t i |
para| ai uvesti gaci oude| euigmaqueporeutoucescousti tu|a| a
estructuracuiuticac|e| aradi aci ou. Lateor|adesarro|| adaeue|
tercerode|osart|cu|ossedeuomi uoposteriormeuteteor|ade| a
re|atividadespecia| , uombrequeuoi uveutoc|propi oEi ustei u
si uoqueadoptodeotroshsicos.A tercerart|cu|omeuci ouado| e
sucediode|ormai umediatauuabrevecomuui caciouque| | evaba
port|tu|o. Depende la inercia de un ctmpo de
.
s contenico energ-
tico?, quecouti eue| adeducci oude| a i d eut |dadeseuc| a| eutre
masayeuerg|aque tauto peso teoricoycousecueuciasprcti cas
bateuido.
As|pues,deaque||ospape|esquede|ormatempora|desapa-
rec|au eu e| caj oud e |aHci uaFedera| c|elateutess urgi o, eu
rpi dasucesi ou, uuauueva|ormadepeusareu||sica.
E|esti | od eEi ustei ueususart|cu|os,yaumseususdebates
ci eut | Hcosverba| es, ti eue|a mi smacapaci d ac| depeuetraci ou
(:!nclringlichlecit) yseuci ||ezquecuaudodescribesuvi ej apoca
de Bena. A|mismo ti empo quesedi |ereuci ade|muudoque |e
rodeaeusuapegoa| atradi ci ouyeusu| ibertaddee|ecci ou, sea|s-
| ade|re|ugiiuc|oseeu uu muudo propi o, msabstracto,eue|
queseeucueutraeupazcousi go mismo. Eutodas| asuovedades
queuosba|egadoeue|campode|ahsica,si empreexistea|goeu
| oquepermaueceHe|a|pasado.As|,eususiuvestigaciouessobre
teor|acui uti caseadbiereHrmemeutea|pri uci pi odeBo| tzmauu
de| ai uterpretaci ouestad|sti cade| aeutrop|a, eu| ateor|ade| a
re|ativic|ac|especia|mauti eue| os|uudameutosde| ae|ectrodi u-
mi cadeH.A. Loreutz,eusuteor|a de| are|atividadgeuera|,com-
p|etadaeul 9 l 6,yquei mp| icauuacoucepci outota| meuteuueva
de | agravi taci oucomogeometr|aespaci o-tempora| , se sumaa|
coucepto decampoeu| ahsicade|couti uuodeFaradayyMax-
wc| | , queorigiuariameutcsecousi derocomouuestadomecui co
de t ensi n dc| ctcr, peroqucdesdeHua|esde| si g|o pasadoseba
coucebidode|ormamisgeuera|yabstracta.
E| rasgocaracter|sticode| uuevomododepeusami eutoque
1 39
Ei ustei ui utrodujoeu |alsicaese| au| i si si mparcia|de |oscou-
ccptos|uudamcuta|cstradi ci oua| cs soorc | aoascdcpri uci pi os
geuera|es,y,eu| ti mai ustaucia,couhrmadosexperimeuta|meu-
te.Euesteproceso,determi uadashipotesissereve|aucomoi uue-
cesariasydemasiadorestrictivas,ya|guuoscouceptossoususccp-
ti o| esdesere| i miuados.Eu|ateorlade|are|atividadespecia| ,|ue
e|couceptodetiemposooree|queEi ustei udeve|ouuevas|acetas.
Lemostro|ai mposi oi | idadde| aexisteuciadesea|es deve|oci-
dadaroitrariameutea|ta,a| si tuarcomo| l mi tesuperiorde| amis-
maa | a ve| oci dadde|a | uz eu e| vaclo, |o que cou| | evaque| a
si mu| tauei daddesucesoseudi |ereutes| ugaresdepeudade|estado
demovi mi eutode|ooservador.Asl,e|ooservadortamoi u|orma
partedemaueraeseuci a| de|adescripci oude| ordeutempora| .
Ademis,todos| osposi o| es estadosdemovi mi euto de| ooserva-
dor, aslcomosusj uiciosacercade| ossucesoslsicos,esture|a-
ci ouadosportraus|ormaciouesmatemti casgruposdetraus-
|ormaci oues, eu trmi uos tcui cos queactau como uua|ey
eseuci a| oaj o|acua|todos| os posi o|esmovi mi eutosgozaude|
mismoprivi|egio. Esteprogramacu| mi uoeu|ateorlade| are|ati-
vidadgeuera|.Laigua|dadeutremasai uerteymasagravitatoriase
couocladesde| os tiemposdeewtou, perouecesi taoauu Ei us-
tei uque,sooreestaoase, rec|amaray| | evaraacaoouuai uterpre-
taciougeomtricade|campogravi tatorio.Euestai uterpretaci ou,
| aeuerglauoso| oposeemasasi uotamoi ugravedadopeso,ye|
estadodemovi mi eutode|ter| umluicopasaaseruucoucepto
susceptio|edesere| i mi uado.Las ituaciouesmsoieuquee|uue-
vo campo, permaueci eudocoucept ua| meute i udepeudi eutc
cuaudose|ocomparacou|amateria,j uegae|mismopape|quee|
tcr,rcprcscutaudo, dchccho,cua| idadcslsi casdc |ospuu.os
de|uuiversoespacio-tempora|.Lacuartadi meusi oudeesteuui-
verso,e|tiempo, ha| |egadoaseruostau|ami | i ara| oslsicoscomo
|astrcspri mcrasdi mcusiouescspacia|es,y,cu| aactua| i dad, para
expresar a|go|uerade|ocomuteuemosquerecurrirauuume-
rodedi meusiouesmayorquecuatro.
Eutretauto, | a teorlacu.i uti cade|amateri aeue|domi ui o
atomi co, a| aqueEi ustei ucoutri ouyo,sehadesarro||adoeuuua
di recci ouquegeuera| izaaumis| ospri uci pi osqueexp| icau| a
uatura|ezayqueahoradeuomi uamosc|sicos.Ya uoesso|oe|
cstadodcmovi mi cuto dc|ooscrvadorc|quci u.crvi cuccu | as
| eyesde| ahsica,si uo, de|ormamsgeuera|,| ascoudiciouesexpe-
1 40
rimeuta|esespccllcas. Lai udivi si oi | idadde| cuautodeacciouy,
couc| |a, |adc|os|cumcuosatmicos,da| ugar,cud domi ui odc
| ateorlacuiutica,a uuai udetermi uacioude| ai uteracci oueutre
| os si stemas ooservadosy| osi ustrumeutosde ooservaciou. Si u
cmoargo, . ambi cuaqu| cxi stcu .raus|ormaci oacsmatem.i ti cas
quere| aciouaudemaueracompreusi o| e|asexprcsi ouesestadlsti-
caseseucia|esde|as|eyesde| auatura|ezaa|asquecorrespoudeu
| as di st i utascoudi ci oues experi meuta| esposi o| es . Ei ust ei use
mostro reacioa recouocerestageuera|izacioudc|aideac|sica
derea|idadlsicacomodel ui tivaypermi si o| e, auuqueeucierto
seuti doestoesteu| lueacoue|mododepeusamieutocrlticoque
| mismohaolacreado. Losmuchosdeoateshaoi doseutoruoa
estacuest i ou, part i cu| armeute | ossusci tadoseut reEi ustei uy
i e| sBohr, eu| osqueuuucas e| | egoa uuacuerdo, hausi do
puo| i cadoseusutota| idadeue|vo| umeutlnstein de| aLibrar of
Living Philosophers , l 949) .
Estoestluti mameutere|aciouadocoue|proo|emade|a|cau-
cede|couceptodecampo queEi ustei uhaolapropuesto. Eusu
osquedadeuuauui G caciude|campoc|ectromaguticocousu
mtricade|campogravi tatorio,preteudi otamoiueusus| timos
aos|usiouare|couceptoatomicoye|decampogeomtricode|a
lsicade|couti uuo. Lasrazouesgeuera|esqueo.rosaduclaucou-
traestaposi oi | i dadextrema,ycou|asqueyoestaoadeacuerdo,
uo| eparecieroua|sulci eutemeutecouviuceutes.Si uemoargo,
euuuestro| ti moeucueutro, haceuuaoeulriucetou, admitio
cousuviejarectitudyhouradezqueuohaola|ogradodemostrar
|aposi oi | i dadc|euua teorlapuradecampode|amateria,yque
cousideraoaquee|proo|ematodavlaestaoaeue|ai re.
|abis.oriadcuuaidcap|ogrcsabas.aquc| | .gaacri udcpcu-
dieuteyescapal ua|meutede|coutro|desucreador. Eusus| ti-
mosaoscomeuzo| aso| edad i ute| ectua|deEiusteiueulri uce-
.ou , doudcsc prcs . aoapocaat cuci oua | os rcs u| t adosms
reci cutcscubsicaexperi mcuta|ydoude| , ut| | izaudomtodos
queautaosehaolau reve| adocomoprovechosos, prosi gui ode
|ormaoosti uadaei uH exio| e| aosquedac|e|osoojetivosteoricos
quesebaolai mpuesto.
Suvida, marcaudoe| |uturo,seiuu recuerdocouti uuopara
uosot|osde|arquetipo, hoycuestiouado,c|epeasadori ute|ectua|
cuyas idcassccx. i cudcusoscgadamcu.cys i urodcossoorc | os
graudesproo| emasde| aestructurade|cosmos.
1 4 1
l 5
Albert Einstein y el desarrollo de la fsica *
Busto de Albert Einstein
Obra ele 1-Iermann Hubacher y el edicacla al i nsti turo ele fsica de l a
ETH ele Zurich (cortesa: archivo del CERN, Gi nebra) .
Nt'llt' ?rcha ?i11111g, 1 2 de ener de 1 958.
1 43
La t ri st e not i ci a de ayer s obre Ei nst ei n me i mpres i on
mucho. Pienso que con l desaparece un captul o de l a fsica. No
podra rehusar escri bi r un artcul o breve sobre l en Neuc Ziirc/;cr
Zitu1
Carta de Paul i a Lon Rosentcl d, 1 9 de abri l de 1 955.
Autee| bustodeEi ustei udescubiertohoy* rememoramosa|
hombrecoue|quetautascouversaciouesmautuvimos,tautodeu-
trocomo|uerade|asiustitucioues,yeu|asquedebatimossobre|os
m.isarduosprob|emasde|ahsica.A|coutemp|ar| aexpresi ude
i utempora|idadp|asmadapore| artista,debemostambiurecapaci-
tarsobre cmo |as ideasdeEi ustei u, des|igadasyadesucreador
humauo, adquiereuahorauuaexi steuci ai udepeudi euteque| as
couducearegiouesdistautes,|ueradeuuestroa|cauce.
Mehaparecidocousecueutee|egi rcomotemadeeste
.
disc

u-
so Albert Einstein )' el desarrolo de la fsica. Su| aborhasi do|+e-
cueutemeuterecouocida,coucretameute,durautee|cougresode
Beruasobre |osci ucueutaaosde|ateor|ade|are|atividad tuvi-
mosocasiudediscutireudeta| | e|atrasceudeuciadedichateor|a
euotrasdiscipi uas ci eut|licas.Sus art|cu|ossobreteor|acu.i ut ica
tambiuhaus idocomeutadospordiversosautoreseue|vo| umeu
Eimtein de| aLibrary ojLi1ing Philosophers; eutree| | oscabehacer
meuci uespeci a| a|escri toporBohr, uuexteusoe i mportaute
art|cu|osobresusdiscusiouescouEi ustei u.
Si uembargo, uosehaumeuci ouadohastae| momeuto | as
vi ci si tudesque|a i uteracciudeestasdos | | ueasde i uvestigaci u
ocasi oueu| avi dadeEi ustei u.
Comeucemoscoue|pri meraoque|uedetermi uauteeusu
actividad,e| del 90;euBena, eue| quevierou| a| uzsi mu| .uca-
mcutc su i utcrprctaci udc| c|ccto|otoc| ctri co, su tcor|adc|
movi mi euto browui au o y | ateor| ade| are| at i vi dad especi a|
,uombreque| e|uedadoposteriormeute) .laraEi us tei u, |asexpe-
rieuciasci eut|HcasdeHui t ivaserau| ai uterpretaci uestad|sticade
|aeut rop|adeBo| tzmauu, |a teor|ade|aradi aci utrmi cade
l| auc|ye|trabajosobree|ectrodi umi cadeLoreutzeue|estadio
quehab|aa|cauzadoeul 89;.
Discurso pronunciado por e l auror e n ocasin de l a dedicatoria del ms
I de Al bert Ei nstei n, realizado por Hermann Hubacher, al i nsti tulO de f sica
de l a ETH.
1 44
Hoyd|a, hab|amosj usti Gcadamcutedc|grupodeLoreutz,
pero,desdeuupuutodevistahi stri co, |ue precisameutedeesta
propicdaddcgrupodcsustraus|ormaciouesde|aqueLoreutzuo
sepercat. |acoustataci ude |a misma|esestabareservadaa
loi ucaryaEiustei u, qui eues|adescubrieroude|ormai udepeu-
dieu.e, auuque| ameutab|emeutesegeuera|guuadisputapor|a
asuuci udesupri oridad.Lo rea| meutei ut eresauteesestudiar|a
di lreuciaeue|mtodocoue|quetrataroue|mismoprob|emae|
matem.iti coloi ucarye| ||sicoEi ustei u. loi ucarpartede| as
|ami | i aresecuaciouesdeMaxwe| |y muestraqueadmi teudeter-
mi uadastraus|ormaci oues. UuacartaqueEi ust ei uescri bi a
See| i g, queya|ueraci tadaporBon, coutri buye aesc|arecer| as
moti vaci ouesde| pri mero. Comocousecueuci ade su t rabaj o
sobree|e|ecto|otoe|ctrico,Ei ustei usab|aque |a teor|adeMax-
we| | uoeratota| meutecorrecta.lortauto, |ormu||ai uvariaucia
de| as |eyesde|auatura| ezarespectoa| ast raus|ormaci oues de
Loreutzcomouupostu| adogcuera| , a| go queo|rec|amscou-
liauzaque| as ecuaciouesd eMaxwe| | . Estab|eci dichopostu|a-
do, i udepeudieutemeutede|ascitadasecuacioues,si rviudosede
cousideraciouesci uem.iticasyc|eexperi meutosmeuta|es (Gedan
/vmex,erimlntl sobre| acompati bi | idadeutree|pri uci pi odere|a-
tividadparamovimieutostras|acioua|esye|pri uci pi odecoustau-
ci ade |ave| oci dad de |a | uz, asumi eudo | are| at ivi dadde| a
si mu| taueidad.
E|procesodedes|igar|ae|ectrodi u.i micamaxwe| | i auade|os
mode|osmecuicosde|ter,quehab|ayacomeuzadoeue| traba-
jod eLoreutz, |uecomp|etadoporEi ustei u. Ci taudosuspropias
pa|abras,|aemaucipaciude|couceptodecampode|ahi ptesis
deuu portadormateria|es,desdee| puuto devistapsi colgico,
uuodc|osproccsos m.isi utcrcsautcseuc|dcsarro| | ode|pcusa-
mi cuto |sico . As|, prouto | | cga |acouc|usiudcqucc|estado
demovi mi euto de uu medi oetreodeb|a sere| i mi uadocomo
couceptolsico.
E|a|caucede|trabajosobre re|atividadyteor|acu.i uticaque
Ei usteiutuvoeutremauoseuaque||apocahaquedadoreH ejado
eu| acou|ereuciaqueprouuuci eu| aCouveuciudeCieut|G cos
deSa|zburgo1 del 908. Letrsdesuuombrecomoautoraparec|a
e|de| aci uIddeZurich,y|acou|ereucia| | evabaport|tu|o.Sobre
1 I'lj:i/:.t/isc/tZit:c/ri[t 1 O, H 1 7 ( 1 909).
1 4 5
el desarrolo de nuestras opiniones acercrt de la nrturaleza y de la
I'OI/Jtitucill rlr lrt mrlirti'fII. Tras exponer de n t l cvo s1 1 cl- l chrc
deducci oude|acquiva|euciaeutreeuerg|aymasai uercia|,pasoa
|aestructuracuiuti cade |a radiaciouparadarcueutadesu resu|-
tadopri uci pa| , queuoesotroquee|procesoe|emeuta|c|eemi -
si oude| a| uzbadeserdi reccioua|, cousideraudopuesuuateor|a
quesepuedecoucebi rcomouua|usi oueutre|asteor|asoudu|a-
toriayd eemisi ou.
Aqu|,si uembargo,atmsea|erraa| auti | izacioudei m.igeues
visua|izab|esbasadaseue|couceptodecampoclsico,eucoutras-
tecou supuutoc|evistasobree|estadodemovi mi eutode| ter.A
esterespecto,ci tosurp|icaal|uc|cue|cursode| dcbatc.
Mi idea ele cuanto es l a de una si ngul aridad rodeada por un
gran campo vectori al . Se puede generar, medi ante un ntmero
grande de cuantos, un campo vectorial que di fera poco del tipo
de campo que asumi mos en las radiaciones. Puedo i magi nar que
cuando l os rayos i nci den en una superficie l mi te, l a separacin
de l os cuantos tiene l ugar por la accin ele l a misma, dependi endo
posi bl emente de l a hlse del campo resUl tante con l a que los cuan
tos alcanzan la superficie ele separacin. Las ecuaciones del cam

po resul tante di feriran poco de las el e l a teora existente. Respec


to a l os fenmenos de i nt erferenci a, yo di ra que no es preciso
real izar muchos cambios en l as concepciones actual mente esta
blecidas. Lo podemos comparar con el proceso ele moleculariza
ci n de los portadores del campo electrosdtico. El campo, consi
derado como produci do por partculas elctricas atomizadas, no
es en esencia muy di ferente del correspondi ente al concepto ante
ri or, y no es i mposi bl e que sucediera algo si mi l ar en l a teora de la
radi aci n. En pri nci pi o, no veo ni nguna di fi cul tad respecto a l os
efectos de i nterfcn:nci a.
Si uembargo,| acuesti ouuoeratauseuci | | a. Los |euomeuos
deiuter|ereuciasouiudepeudieutesde|ai uteusidadde| a| uz,auu
cuaudoso|obayaa|guuoscuautosde| uzi mp| i cados.Li usteiu|ue
dei umediatop|euameutecouscieutedeesto,peroeuaque||apo-
ca,ypor uuauotrarazou, couti uuocousi deraudosupuuto de
vista como mode|oparatratardeexp|icare|euigmade|cuauto,
cosaqueuocousiguiobastapasadoal gt n ti empo.
Lu 1 9 1 7, |i ustci ucu| mi uouuauuevayeseucia|etapadcsu
trabajo.
J /6
Lu estapocasecomp| eto |a teor|ade |a re|atividadgeuera|,
qul' di fl Lrc dl' h l l'orl:t espLci al LI l que ful' el ahorada excl usi va
meute porLi ustei u, esdeci r, si ucou tri buci oua| guuadeotros
ci eut | |i cos, yquesi empreseracousi deradacomouuateor| a
mod|icayc|ecousumadabe|| ezade| aestructuramatematica.Su
ap| i caci oua| os prob| emasde| aestructurade| Uui versoagrau
esca|aesmica. Meuci ouarbrevemeutea|guuosc|e|osreci eutes
proyectosa |os que ba dado | ugar|averilicaciouexperimeuta|de
sus|uudameutos. uo dee||os, e| de Lic|eeu lri ucetou*, est
re|aciouadocou | arepeti ci oureli uadade|auti guoexperi meuto
deLtvisparatratardeestab|ecer|aigua|dadeutremasai uertey
masagravi tatoria,esdecir,|aigua|dadde|aace|eraci ougravitato-
riadetodos |oscuerposcou uuaprecisi oumej oradaeumucbas
poteuciasdediez.lorsupuesto,estaigua|dadcoustituyeuuapie-
draaugu|arde |a teor|adeLi ustei u. troproyecto,e| deZacba-
rias,Cambridge,Mass. ) ,sereHerea| acomprobaciouexperimeu-
ta|de| adepeudeucia **,postu|adaporLi ustei u, de| amarcbade
uu re|oj eu e|campogravi tatori o, medi aute uuacomparaci ou
eutre| aboraquemarcauure|ojatomicoeue| |uug|raujocb*** y
|ac|eotro re|oj a|uive|de|mar. lara||evaracaboesto,ser|auece-
sari ouu cousi derab| eaumeuto de |apreci si oua| cauzadabasta
boy. Quiero mostrarpormediode estosej emp| osque, |reutea|
reprocbequea meuudoseba becboa |a teor|ac|e |a re|ativi dad
gcuera|sobresucareuci adesoportere| aci ouadocoue|experi-
meuto, eu|aactua|idadescejercieudouuai uHueucia|r.i | sobre
|ai uvestigaciouexperi meuta|.
Lare|atividadgeuera|uo|ue| auicade|asi uvestigaciouesde
Liusteiuquecu| mi uaroueu|osaos 1 9 1 6- 1 9 1 7; tambiu| obizo
|a que scdcsar|o| | oeu c| : mbi ro dc | teor|acuautica. |u aquc||
pocaLi ustei u tambiupub| icosuart|cu|o|uudameuta|sobree|
' Cf JU-l Dicke en Rc!ttillity. Cmups rn1d 'i,pol, cds. C DeWi tt y
B. S. DeWitt (Nueva York, 1 964) , p<g. 1 67; P
.
C. Rol l , R. Krotkov y R. H. Di c
kc, Anna/, ojP!!yJics (Nueva York) 26, 442 ( 1 967) .
" Jcrrold Rcinach Zacharias ( 1 905- 1 986) fue profesor de fsica en el MIT
en Cambridge, Mass. Sus pl anes, a llnalt:s de 1 955, para verificar j unto con su
colaborador Rai ncr Wciss l a teora de l a relatividad general uti l izando sus relo
jes at micos nunca se realizaron debi do a su i mpl i caci n en otros proyectos.
Vase Jack S. Col dst ci n, A Dijrl'llt Sor/ oj"mc. ' li oj}crrol R. ;cha
ritls. Sl'lltist, Hninca Ecrlfor, Cambridge, Massachusetts, 1 992, p:g. l l9.
Observatorio de l os Al pes suizos.
l l7
ba|auceeutre|aeuerg|aye| momeuude|aradiaciouyde|osato-
mos,deducidoapartirc|e| a|ormageuera|de|as|cyesestad|sticas
de|osdist|utostiposc|eprocesoscuiuti cosdeemisiouyabsorciou
de| a| uz.Uuavezmas,|ateor|acoudujoa| resu|tadodequeseha
c|easumirquee|procesodeemisioud e| a|uzesdi reccioua|, | ocua|
tambiu|uecouhrmadoexperimeuta|meutemasade|aute.
A| |i ua| d e esteart| cu| od eEi ustei uhayuu c| ebrc pasaj e
sobrce|si guihcadode|azarqueci toacouti uuaci ou.
La debi lidad de l a teora estriba, por un l ado, en que no nos
aproxi ma a una fusi n con la teora ondul arori a, y. por orra, en
que deja el t i empo y l a di reccin de l os procesos el ement al es al
azar; a pesar de el l o, tengo pl ena confianza en l o fidedigno del
cami no emprendi do.
AEi ustei uuo| egustabaaceptarprobabi| i dadesa priori. Eu
aque| | apocaso| |adecir. Lurautee|restodemividareHexi oua-
racercade|o quees| a| uz. E| xitode |ateor|ade |a re|atividad
geuera| uodebi | i to su ideadequee|couceptod ecampoc| asico
podr|asersuhcieute,eupri uci pi o, paraexp| i care| couj uutoc|e|a
lsica,ypara|eraas|hastata|puutoquedi ||ci | meutepod|ai ma-
giuarcua|quierotraso| uci ou.
Lurautee|desarro| |osubsi gui eutede| ateorlac| e| are|ativi-
dadgeuera|surgiouuprob|emaque,eu| ti moextremo,uopudo
serac|arado.ErustMachhab|asugeridoquesepod|arep| autear
porcomp|etoe|couceptodei uerciateuieudoeucueuta| aacciou
c|emasasdisautes. Siestepri uci pi oeracorrecto,e|campo- Cde
Ei ustei uteudr|aqueauu|arseeu auseuci ademateria.A|estab|e-
cersuteor|a,Ei usteiusegu|ameuteseguioporestepri uci pi oy|o
cousideroadecuado,si uembargo,uohasi doposib|ededucir|oa
part i rde | asecuaci ouesde | amisma. lareceseri uhereutea| a
uatura| ezade|couceptoc|ecampoqueauuqueesti uHui dopor| a
distribuciouc|emasacouti ua, uoobstaute,existieudocomouua
rea|idadi udepeudi euteauucuaudosee| i mi uetoda| amasa.Les-
couocemoscua|ser|aso| uci ouhua| deesteprob|ema.
MieutrasEi ustei umedi tabasobreuuauuihcaci ouc|esuteo-
r|ade|campogravitatorioqueabarcaratambiua| e|ectromague-
ti smo, |uecuaudosedescubri oquee|cuautodeacc| uuoera
ap| icab|eexc|usivameutea| acstructu|ade|a|uz, siuoqucsuap|i-
caciouseexteud|atambi ua| amateria.CuaudoEi usteiucouo-
1 48
ci oe|trabajodeLeBrog| iesobreoudasmateria|es,|ueuuode|os
pri mcrosquesemos.:o par. i dari odcaccptaresta idea. Poco
ticmpodcspus,ycomocousecucuci adeuuart|cu| opub|icado
porBose,sei uteresoporuuuuevotratami eutode|aestad|sticade
uusi stcmacousti tui doporpart|cu| as i dut i casquesecouoce
ahoracomoestad|sticadeEi usteiu-Bose.
Eu 1 927 seabrcuuuucvocap|tu| oeu|aactividadcreativade
Ei usteiua|comp|etarse|aestructurac|e |a uuevamecaui caoudu-
|atoria. Yo tuve| a|ortuuadeestarpreseuteeu|osgraudesdebates
quesobreestateorlaprotagouizarouBohr, Eiustei uyotrosyque
tuvi erou| ugarcu | aCou|creuci aSo| vayde Bruse| as . lara m|
cousti tuyo uuacxpcri euci ai uo| vi dab| c. lorsupucsto,Ei ustci u
admi t|a| acousisteucia|ogicac|e| auuevamecaui caoudu| atoria,
pero cousi derabai ucomp| etas| as |eyesestad|st i casde|auueva
teor|a.Ameuudoal rmabaqueuoscpuedehacer uuateor|aa
basedepuede sen, ytambi u. Auucuaudoseaemp|ricay|ogica-
meutecorrecta,eu e| |oudoestaequivocada.Lo queseuegabaa
aceptarerauua|ormadepcusarquei uc| u|aparejasdeautagouis-
tas,i mageuesvisua|izab|esdepeudi eutesde| ae|ecciouc|e|osdis-
posi tivosexperimeuta|esyprobabi| idadesa priori.
oobstaute,estoscouceptosypuutosdevistaquerechazaba
eraucousti tuyeuteseseucia|esdc|adeuomi uadai uterpretaci ou
c| eCopeuhaguede| amecaui cacuauti ca|uudadaporBohry
aceptadapor|a mayor|ade|os||sicosteoricos,eutre| osqueme
cueuto.Laoposi ci oudeli ustei uquedoc|euuevo reHejadaeu|os
art|cu|osquepub| i co, euprimer| ugar,couRoseuylodo|slyy
posteri ormeuteso|o, yque couti eueuuuaactitudcrlticahaciae|
coucepto derea| idadeu mecuicacu.iuti ca. Ameuudodiscut|a-
mosestascuestioucsj uutos,cougrau provechopormi parteauu
cuaudo uocompartierasuspuutosdevista. Lespusdetodo,|a
||sicaes|adescri pci oude|area| idad, medec|aautesc|edirigirme
uuami radasarcast i caycou ti uuar argumeutaudo. quiz
debieradeci rque|a hsicaes|adescripci oude |oqueuuosi mp|e-
meutei magi ua`Estei uterrogau.emuestrac|arameute|ai mpor-
tauciaqueEi ustei ucouced|aa|caracterobj etivode|a||sicaque|
peusabaquepod|a perdersea travsc|e uuateor|ade|ti poc|e| a
mecaui cactuut i caeu| aque, comocousecueuci adesuamp| i a
coucepci ouc|e| aobjetividadeu| aexp| icacioude| auatura|eza,se
puede| | cgara uodi sccni rcutre| oquees| .ea| i dadhsi cay| o
queesuusueoouuaa|uciuaciou.
149
Si uembargo,l objetividadde|a lsicaeu mecuicacu.iutica
escsa|vaguardadaporcomp|etoeue|seutidosiguieute. Auuque,
eupri uci pi o, segu| ateor|aso|osepuedadetermi uar, coucarac-
tergeuera|ymediaute|eyes,| aestad|sticadeseriesdeexperi meu-
tos,e|observadoresi ucapazdei ullui reue|resu| tadodesuobser-
vaci ou, auu eu uucasos i ugu| ari mposi b| edepredeci r, como
pudi erasere|de| arespuestadeuucoutadoreuuui ustautede
ti empodado. Ademas,a| uoi uterveui r, eumodoa| guuo, eu| a
teor|a| ascaracter|sticaspersoua|esde| observador,esposi b| erea-
| izar|aobservacioumedi autei ustrumeutosde registroobjetivos,
cuyosresu| t.idosigua| mcutcobjctivosescuadi posi ci oudecua|-
quiera. Le| amisma|naqueeu| teor|ade| re|atividad uu
grupodetraus|ormaciouesmatem.iti cas rc|aciouatodos|ossiste-
masde coordeuadasposi b| es, eu mecui cacuaut i ca todos| os
posib|esdisposi tivosexperi meuta|esescucouectadosporuugru-
podetraus|ormaciouesmatcm.iticas.
Coutodo,Ei ustei uabogabaporuucouceptoderea|idadmas
restri ugidoqueasumierauuaseparaci outota|eutreuuestado||si-
cocouexisteuciaobjetivaysumodoc|eobservaci ou, cua| qui era
queste|uera.Lesgraciadameute,uuucase| |egoa uu acuerdo,y
hastasus | timosd|as mautuvoviva |aesperauzac|epodertratar
d eexp|icar|acoustituciouatomicac|e| amateriamediautee|cou-
ccptoc| ecampoc|asico.
Apartirde l 927,Ei usteiusesi uti odeseucautadopore|desa-
rro||oc|e| alsica,ypocoapocose|uesumieudoeu uuaso|edad
i ute|ectua|.Susposterioresart|cu|ossobreteor|ade|campo,auu-
queescri toscou|a misma maestr|aque|osauteri ores,parec|au
carecerdeuuaaproxi maciourea|a|auatura|eza,yesdudosoque
sus| timas|ormu|aciouesteoricaspuedauap| i carsede|ormarea|
eulsica.
Jrasabaudoua.desi | usi ouadosu| |ueadei uvestigaciousobre
teor|acuaut i ca, t ambi u|acu| ti vadasobre teor|ade| campo
comeuzoaserprob|em.iticadesdee|puutodevistalsico.
Sihubi ramospodi doo|recera Ei ustei u uuas|utesisdesu
teor|ageuera| de| are| ati vi dad yde|a teor|acu.i uti ca, e| debate
hubierasidomuchom.is|.ii | , pero |adua|i dadeutree| campoy
|os i ustrumeutosque |o mideu, au|ateuteeu |a mecuicacu.iu-
ticaactua|, uoestaexpresadacou c|aridadcouceptua| , y| acoue-
xiouqueposi bi | i teap|icarc|couceptoordiuarioc|eespacio-tiem-
poa aque| eu e| queestau i mp| i cadas| as propi edadesde| os
1 50
objetoslsi cosmi uscu|os, |as deuomi uadaspart|cu|ase|emeu-
ta|es,auuohasidodeve|ada.
Lavi dadeEi ustei utermi uop|auteaudoa|ahsi ca uuapre-
guuta,yauosotrose|retode|absquedadeuuas|utesisqueeste
bustodeHubacherseeucargaraderecordaruossi emprequepase-
mosporsu|ado. Eu uu|uturoremoto,eue|queuuestrosprob|e-
mashabr.iuperdidoyasutrasceudeucia,estaescu| turarepreseu-
tarpara| asuuevasgeueraciouesuus|mbo|ode|aperseverauci a
eumediode|cambio.
1 5 1
l 4
Teora y experimento *
Los puutosdevistaqueseexpoueuacouti uuacioutrataude
re|orzar|oscomeu.ariosytesisdeF CousetbyP Benayscou|os
que, eu pr i uci pi o, mei deut i |i co, perosobre | osquesepuede
aportarmsc|ari dadsi se|oscousi deradesdeotrasperspectivas.
l. E|puutodevistadua|deF Cousetbrespectoa| di |ogo
eutreexperimeutoyteor|amepareceuucasoespecia|deuuare|a-
ci oum.isgeuera| eut re |os couceptosde i uteno, ps| qui co) y
exteno , ||si co) . Eu |si tuaciouc|e conocimiento uos i uteresamos
por |a rel aci n exi st en le ent re el conocedor (dm Hcmunclen) y
| ocouoci do. E| puuto de vi sta purameuteemp|ri coquebusca
reduci rcadaexp| icaci ouauuadescri pci ou ,auuquegeurica
ycouceptua| )uoti eueeucueutae| becbo dequeeucua| qui er
caso| apostu|acioudeuucouceptoosistemadecouceptos,ypor
tautotambi udeuua| ey uatura| )esuuarealicac psquica de
i mportauci adeci si va. ,Eui ug|sestoseexpresapormedi ode|
vocab|o explanation, yaquestei mp| icaquea|goesevideuteo
c|aroparaa|gui eu, a| usi ouque uocoutieue|apa|abradescription. )
Jeuieudopreseute |a l|osohade l|atou, megustar|asugerir
quee| procesodecompreusi oude|auatura| eza, as|comoe| de
|e| i ci dadquee|serbumauoexperi meutaa|compreuder|a,estoes,
| area| izaci oucousci eutedeuucouoci mieuto uuevo,deber|aser
i uterpretadacomo uuacorrespoudeuci a, como uuaaproxi ma-
ci oucougrueute (zur Dedng lwmmen ) eutre| as i mgeues
i utenaspreexisteuteseu |a psiquebumauay|osobj etosextenos
y sucomportami euto. E|pueuteeutrepercepci ouesseusoria|es
por uuapart e, ycouceptospor otra, uo sepuedecous t r ui r
Dirdcctica 6 ( 1 5 de j uni o de 1 952) , pgs 1 / 1 - 1 42.
" Vase l a misma expresi n en los ensayos 2, 1 5 y 1 6 de este vol umen.
1 53
mediaute|ogicapu|a,si uoque descausa,scg.'m csta couccpci ou,
sobreuuordeucosmi coqueesi udepeudi eutedeuuestrae| ec-
ci ou, uuordeudi |e.eutea|cousti tui do pore| muudo|euomeuo-
| ogicoyqueabarcatauto| ops|quicocomo| o|sico,tautoa|suje-
tocomoa| objeto.
Respecto

|asi t.iacioudecouoci mieuto, |apsico|og|amoder-


ua

stab|e

idoque| acompreusi oues uuexteusoprocesoque


semi
.
ci amedi auteotrosquesedesarro| | aueue|i ucousci eute,y
queueueu| ugarmucboautesdequesepueda|ormu|arracioua|-
meute
.
e|

couteui docousci eute. Eue| ui ve| precousci eut ede|

oi

oci mieut
}
, e| | ugarde| oscouceptosc| arosesocupadopor
unageues cou|uertecouteui doemoci oua| , uopeusadas, s i uo
cou temp| adascomos i estuvi eseupi utadas. Lab| squedade|
pueuteeut reper

e
|
ci ouesseusori a| es e i deaso couceptos me
pareceestarcoudici ouadaporoperadoreso |actoresdeordeu,
,que

adi |ereuci adeBenaysuodescri bi r|acomoraci oua| es) ,


mediaute|

ua|ess
'
gobi

rua, asi mi smo, estesustratoprecou-


c

ptc
'
a|de. .iag

uessm

.| icts. Esi ute|esautebaccruotarquee|


te

mo

ar
|
ueupouu|

zac| o, porejemp| o, porlep|erparades-


cnbir|asi mageuespreexisteutes1 ,p|atoui cas)basido aborareto-
madoporC. C.|uugparadarcueutade |tc:ores deordeu uo
vi sua| i z.

b| esque

sesupouequese maui|i estau tauto ps|qui ca


comousicameute.
2. . Seg|\u| acoucepci ouaqu|p|opuesta,e|carcterrt priori
de|asideas |ormu| adasraci oua| meute por laut,abaudouadasde
uuavez
|
ortodas,setraus|ereas| a| as i migeues preexisteutes
arquet

i pos) preseutesyopera |uerade|a couci euci a, eue|


mc

uscieute).
.
Coi uci di moscouE Benays euuocousi derarya
| as
.
i d

asespeci a| es, quelaut deuomi uabaj ui ci ossi utti cosrl


pnorz, como|asprecoudi ci oues de | acompreusi oubumauaeu
geue|a|,si uosi mp|emcut ccomo precoudi cioucsespccia|csdc| a
' En un estudi o hi strico que ha aparecido mi entras tanto, Der ei nHuf
a

-chcty
_
pischer Vorstcl l ungen a uf di e Bi l dung nawrwisscnschaftl i cher Thco
nen t
:
ci Kcpl
_
e

<
.
NIturaldi mn
g
_ und PJ)C/,, Rascher Vcrlag, Zuri ch, 1 952;
trad. I n
?
. en l/Jt' lllll'l/mtitio!l ojNt!tllre t/1/ tgPsyc/1, Londres, 1 955) , trato
de e
.
xpl
:
car mas exhausti vamente l a si t uaci n que hrevement e he eshozado
aqw. [ Ensayo 2 1 de este vol umcn. J
.

' C. G. J ung, Eran o. }rthrlc/, 1 946: Dcr Cei st der Psychol ogi e; trad.
I ng. en Errmo.< Yetlrbool, Londres, 1 954.
1 54
ci euci aexacta,yde|asmatemticas)desu poca. Si uembargo,a
di |:reuci ade l|atouyeu coucordauci acou|aphilosophie ouverte
de Cousetb,cousideramos|as i mgeuespri mordi a|espreexisteu-
tesuocomoi ua| terab| es, si uocomore| ativasa| desarro| | ode|
puutodevi stacouscieute. Esprecisameute| areacci oude| acou-
ci euci asobre|as i mgeues de| i ucousci eute uua reacci ouque
probab| emeute uopuedaserseparadade| aacci oui uversade|as
i mgeuessobre| acoucieuciaeue|seutidode| aexisteuciadeuua
comp| emeutariedad| aqueami j ui ci ocousti tuye| aeseuciade|
procesodedesarro||ode|couocimieutobumauoqueF Cousetb
badeuomi uadodi a|ctico.
' C. G. Jung habl a ocasi onal mente de un desplazamiento secul ar del pun
to de vista del inconsciente" (cf. por ejemplo Psychologie ullrlAf/allie, Zrich,
1 944, p;g. 1 8 1 ; rrad. i ng. en Col!cted Works ofC G. }ung ( Fundacin Bol l i n
gcn, N ucva York, vol. 1 2) . 1-ay trad. castellana: Psicologa y t!quimitl, Rueda,
Buenos Aires, 1 957.
1 55
''
1 5
Fenmeno y realidad fsica *
En este artcul o se anal i zan, si n aceptar ni favorecer n i ngttn
i smo>> filosfco parti cul ar, l os conceptos de <<fenmeno y rea
l i dad desde el punto de vi sta de la vida coti di ana profesi onal del
fsico. Asi mismo, se comenta brevemente l a estructura l gi ca de
las [eoras fsicas i ncl uyendo sus rel aci ones caractersticas con l a
observacin y l a experi mentacin, tomando como ejemplos l a mec
ni ca ctsica, las teoras cl sicas de campos relativistas y la mecni
ca cunti ca. Igual mente, se resal ta el hecho de que l os fsicos con
sideren que su cien<ia est en hlse de desarrol l o. El problema no
esd, por tanto, en si prevalecedn o no las teoras actuales, si no
m;S bien en saber haci a qu di recci n cambiarn**.
Euestacou|ereuciaquierodara|guuasi udi cacioueseu| oque
OL relLrcap|ob|cmasre|aciouadoscou|aspa|abrasc|ave|euome-
uoyrea| i dadquedesempeauuupape| i mportau.eeu | a||sica
coutempor.i uea,perosiuatri bui rmeautoridada|guuasobretau
exhaustivotema. Eue|trauscursodemisobservaci ouesmere|eri-
rtambi ua cuest i oues cout roverti das, porcuaut oe| i uters
geuera|estpri uci pa| meutedi rigidohaci
,
e||as.laratrauq

i | idad
de|osl|oso|osdebodecireuprimer| ugarqueuoestoyadherido
aui ugmismoH|osolcoeuparticu|ar,yqueadem.issoyopues-
toaasociar|os cou teor|asbsicascoucretas,comopuedeuser| a
teor|ade|are| atividado |asteor|asoudu|atoriaocu.i uti ca, auu-
---
* Dirtlectictt 1 1 ( 1 5 de marzo de 1 9 57) , pgs. 35-48. I nt roducci n a un
si mposi o celebrado en ocasi n del Congreso I nteraci onal de Fi lsofos, en
Zuri ch, de 1 954.
" Est e resumen no cst ; reproduci do en l a edi ci n al emana de Arfiitzt
iibcr Pilt unt! Erlmmtnisthcoriede Paul i .
1 57
queocasioua|meuteas| |obagau |oslsicos.Mi teudeuciageuera|
esmis bieu | ademauteueruuaposiciui utermedi aeutreextre-
mosopuestos. Luesteseutido,pi eusoqueesmej orcomeuzarpor
cousiderarcmoi uci deu|eumeuoyrea| idadeu| avidacotidia-
uapro|esioua|de|||sico.
l. Fenmeno y real idad
cula vida cotidiana del fsico
L| |eumeuo, oaparici:m, puedesere|emeuta| osumameute
comp| ej o. Eutre| os |eumeuos perci bi dosdi rect ameutese
eucueutrau| oscouteui dosde| acoucieucia.Sudescripciucomo
percepciouesesuui|atera| , yaqueeucuautoquepeusamieutose
ideassurgeu tambiu de|ormacspoucuea,cua|euwubab| amos
deEinfille , ideasquese|eocurreuauuo) ,reHriudouoscoue||o
aa|goqueseproduceeu uuestra coucieucia. lortauto, sugi ero
que,a|igua| quesucedccou|os touos, |os co|oreso |as i mpresio-
uestacti|es,a|asapariciouesdeideasypeusamieutosse|asdebe-
r|atambi udeuomiuar|eumeuos.
uestrasideasuosigueuuucursoarbi trari o, siuoqueapare-
ceueu cierto ordeu. Lacouexi ueutre|oscouteuidosde| acou-
cieuciaes| oqueuospermi tedi sti ugui re|sueode| avigi | i ayper-
ci bi rcomoexisteutes,de|ormai uvo| uutaria, tauto| osobj etos
exteriorescomo| acoucieuciadeuuestroprj i mo. Loquedesig-
uamoscomorea|esaque| | oque eucout ramos que trasci eude
uuestracapacidaddee|ecci uy queuosvemosob| igadosacousi-
derar.Eui ug|sexisteudospa|abrasqueexpresauestocousigui H-
cadosdi |ereutes, uuadee||asesrerdit)' ,de|| at|u res = cosa) ,y| a
otra,actuality ,dertgere = bacer),susau.Uogaseua|emausouRea
litiit y Vrlcheit. E| couceptom.is abstractoderivadode rtgere
odewirlm1 es msa||ua|uti | izadoeucieucia.
Si i uteutamosa|ora|ormu|ar| oquccsc||cumcuolsicoy|o
quees| area| idadlsica,apareced ei umediatouuadi |ereuci a. ler-
soua|meute,uoveocmoeulsicasepuededaruuadeli ui ci ude
|eumeuoque preteudaai s| ar| osdatosde| a percepci ude| os
pri uci pi osraci oua| esyde ordeu. M.isbi eu me parecequeuua
separaciudcestauatura|czacsyaeus|e| rcsu| tadodcuuesluer-
! 58
zo meuta| cr|ti coespeci a| quee| i mi uae| i ucousci eute, si empre
preseute,y|osi ugredieutesi usti utivosde|peusamieuto. La| i mi -
taci ua| oscouteui dosde| acouci euci a, queest.i uopuedeuser
estab| eci dos, bar|ai mposi b| estauto| avi dacomo| aci euci a. A|
pri uci pi oc|e|ormai uvo| uutaria,ymastardecosc,eutemeut

e,e|
bombrepostu|a| oqueuopuedeobservarporsi mismo, o, dicbo
deotramauera,| oqueesre|ativameutetrasceudeuta|, comosou,
porej emp| o, | acouci euci ade| osemas,|

acaraocu| tad| aLuua


\ uuabi storiade| aJierraqueesmaseqti ib|eeusutota|idadpara
cua| qui erservivo,ytodoe||o |obacecoue| Hudeobteuer a|go
quepuedasercompreudido.
.
Lesdeestaposi ci ui utermedi asebaceigua| meute| aroe|
cami uoquecouducea| ae| i mi uaci ude| couceptoderea| idad,
poruu|ado,ya| aaceptaciu, porotro,de| ometa||

io,esdecir,
c|ej uiciosouto|gicosqueseaupermaueutemei

tev

hdosde |or-
ma i ucoudi ci oua| . Creo quepor|o quea| asci euci asexactasse
reliere uo es uecesariau i uguuac|e estas a| teruativas.E|bombre
teudracouti uuameute |aexperieuciaespoutaueade uuarea| idad
quedescri bi reu|ostrmi uosquea|| eparezcauapropiados.o
obstaute,puec|eadmi ti rj ui ciosouto|gicos condicionado por |os
es|uerzos,| asesperauzas, | osdeseos,o, masbrevemeute,

po

a
acti tudespi ri tu a| geuera| de |osi udi vi duoso gruposdemd

v| -
duosque| os|ormu| au. Eutreestasacti tudes|i gurau, especi a-
meute eu e| caso de|i uvestigadorci eut|lico,su grado c|e capaci-
dady e|u ive| de| couoci mi euto desupo

ca. Leesta|o

ma,se
produceuuateusi ueutre|eumeuoyrea|idadquecousti tuye|o
|asci uautede| avidadedi cadaa| ai uvestigaci u.
E|i uvestigadoreuci euci asxactasti e

equetratarc

u eu
meuosespecia|esycouuuarea|idadespecm|. Leberestnug|rsea
lo que es reproducible, ei uc| uyo eu esto |a reproducci u decua| -
qui ercosaproporci ouadapor| auat ura| eza. oahrm

qu

| o
reproduci b| eeus|mismoseamisi mportauteque|otuico,

smo
que| oeseuci a| meuteuicoesta|uerade|a|cacede|tratamieut

o
medi autemtodoscieut|Hcos,yaque,despuesde todo, |a Hua| | -
dadyd propsi to deestosmtodosesdescubri rycoustatar|as
|eyesc|e| auatura|ezasobre|asqueuicameuteseceutraysedebe
ceutrare|i utersde|i uvestigador.
Se deuomi uateor|a||si caa |a |ormu| aci ucouexi ouadade
sistemascoucep.ua|escousti tuidosporreg|asyecuaciouesmate-
mati casquese puedeuvi ucu| arcou datosexperimeuta|es,ya |a
1 59
que,deutrode| mbi toc|es uap| icaci ou, se |apuedeas|descri bi r
comouumode|oc|e| area| idad. Comoyaheexp| i cadoeuotro
| ugar1 , cousideroi uti | especu|arsobresi |ucpri mcro |a idcaoe|
experi meuto, ycouloeuqueuadi emauteugaauque|asteor|as
sededuceumediautecousi deraciouesestrictameute| ogi cassurgi-
dasde|oscuadenosde|aboratori o, ideaquetodav|aestababas-
tautedemoda eu mi pocadeestudi aute. Las teor|asuaceude
uuacompreusi oui uspi radapore| materia|emp|ri co, uuacom
prensi6n quepuedecsc|arecersesi , si gui eudoal|atou, | acousidc-
ramoscomoe| estab| eci mieuto deuuaaproxi maci oucougrueute
(zur Declmng lwmmen) eutre|asi mgeuesi utenasy| osobj etos
exterioresysucomportami euto. Laposi bi |i dadde|euteudi mi eu-
tomuestradeu uevo| apreseuciac| edisposi tivosregu|adorest|pi-
cosa| osqueestsometidotauto| om.is|utimode|hombrecomo
e|muudoexterior.
Coi uci docou |aopi ui oudeBohrdeque|aobjetividad c|euua
exp| icaci ouci eut|licade| auatura|ezadeber|adeli ui rsetau| ibe-
ra| meutecomo|ueraposi b| e. Leuomi uaremosobj etivoacada
mododecoutemp|ar|ascosasqueuuopuedecomuuicaraqui e-
ues, teui eudo e| couoci mi cut opre| i mi uarucccsari o, | as puedcu
euteuderyasuvezap|icar,esdeci r, aaque|| ode|oquepodemos
hab|arcou |osdems.Euesteseutido,todas|asteor|asy|as|eyes
||si cassouobj eti vas. Si uembargo, pors udivcrsacstructurac|
fnmeno fsico uoessi mp| esi uocomp| ej o, yuorma| meutesu
descri pci ouyai ucorporatautouuagraucautidaddecouoci mi eu-
to teoricopreviameuteadquiridocomouuaexperi euci ai ustru-
meuta| . Esj ustameuteesto,yuoe| ai s| ami eutoc|e|osdatosde|a
percepci ou, | oque|eres u| ta t i | a| hsi co eusuvi dacoti di aua.
Bohrdeluee| 1euomeuocomoe| re|atode| asobservaciouesque
seobti eueubajocircuustauciasespec|hcas,yquei uc| uyeuuj ui -
cioacercade| experimeuto completo.
Estadehui ci oupermi tehab|ardeuu |euomeuonuevo cuau-
dosecambiauuapartede| di sposi t i vo experi meuta| , asl,como
teuereucueuta| a| i mi taci oucoucerui eutea| adi vi si bi | i dadde|
|euomeuocuaudosetratadeexp| icar| auatura|eza.
<<Theorie und Experiment, Dirdectict 6, 1 4 1 ( 1 952); ensayo anterior.
1 60
/
il

'
1
2 . Estructura lgica de las teoras fsicas

Estadeli ui ci oude|euomeuopuedeparecerabarcaruu sigui-


|icadocuyoa|caucei uc| usotrasci eude| alsica. Siuembargo, ya
quehasi do|ormu| adapeusaudoespeci a| meuteeu| amecui ca
cuiutica,parcccuatura|abordarahora|adiscusicude|aestructu-
ra| ogi cade| as diversasteor|as||si cas. os estamos reli ri eudo
pri uci pa| meutea| amecui cade Ca| i |eoyewtou, queactua|-
meute| | amamos c|sica,a| ateor|ade| are|atividadya| amecui -
cacu.i utica.Exi steuuaexteusabi b| iograha2 eu| aquehgurautau-
toestasteor|ascomosucouteui doepi stemo| ogi co, por| oque
debodarmeaqu|porsatis|cchosc|ecciouaudoa|guuospuutosde
|ormaa| goarbi trari a. uodee| | osescre| aci ouadocoue| cou-
ceptodecausa|idadeumecuicac|sica.Eutre|osmsi mportau-
tesavaucesrea|izadosporestateor|aligurae| dequeuosepuede
ha| | arcausaa| guuaquejusti liquee| movi mi eutouui |ormeuie|
cs.ado dcrcposo. || rccouoci mi cuto dccstchcchocstuvo cstre-
chamcutere|aciouadocou|aap| icacioude|couceptomatemtico
degrupoeulsica.Lamecuicac|sicaadmi tee|grupodetodos
| os movi micutosdctras|aciou uui |ormcs,hoyd|a||amadogrupo
deCa|i | eo. Loscstados re|aciouadosporuuc| cmeutode|grupo
se| |amaue
q
uivalentes ,respectoa|grupocousiderado) ,por| oque
|adescri pci oude|auatura|ezauodebei uc| ui rpre|ereuciaa|guua
c|e uuodeestosestadossobree| otro. Estecoucepto teoricoc|e
gruposhacouducido, eumauosdeEi ustei u, aresu| tadosdegrau
be||ezarel| ejadoseu|asteorlasespecia|ygeuera|de|are|atividad.
Eu| apri meradee||as,e|grupodeCa| i | eoessustituido

pore|gru-
podeLoreutz,e| cua| tambiu traus|otmae| tiempoydejai uva-
ri auteuua|ormacuadrti ca i udel ui daeu e|sistemacuadri di -
meus i oua| de| espaci o-t i empo. Eu| ateor|a de| are| at i vi dad
geuera| , e| gruposeexti eudea| grupodetraus|ormaci ouesde
todas | ascoordeuadas. Si u embargo, estoso| opuedehacerse
i uc| uyeudoeu| ateor|auuarea|idadlsicauueva,asaber, e|cam-
' En relacin con <:Sto, e[ tambin DillIltiI2, nm ../4, xgs. 305-424
( 1 9/ H); y el vol umen sobre Ei nstei n en l a st:ric LilmliJ' rifLitJing Philosophers
( 1 94H) .
1 6 1
pogravitacioua| . Este campoesrepreseutadopordiez|uucioues
de| espacioye|tiempo,|ascua|es,comocoeG cieutesde|a |orma
cuadrticaiuvariautede| amtrica,experimeutau| atraus|orma-
ciouadecuadaeuuuatraus|ormaciougeuera|de|ascoordeuadas.
Mepareceprobab|equeau uosehayaagotado|acapacidadde
ap|icacioude|couceptomatemticodegrupoeulsica.
Hemosvistoque|aaparicioudeestecouceptoeu||sicaestaba
asociadadesdee| priucipioa uutratami eutou.s| i brede| aidea
decausa.Seexp| icarposteriormeuteque|aideadecausa| idad,
cri ti cadai ui ci a| meute desde e| puuto devi st aemp| ri copor
L. Hume, haexperimeutadoposteriormeuteuuageuera|izaciou
eseucia|eu| ainecuicacuiutica.
A| avistade|osi uteutosdedividir e|couceptod ecausa|idadeu
uucouceptolsicoyotroouto|ogico,megustar|ahaceruuacr|-
ticageuera|de|mtodoqueseemp|eaameuudo,cou|ai uteuciou
depreservaruucouceptoquerequieresereumeudado,yquecousis-
teeuiutroducirdosregiouesmetodo|ogicameuteseparadas,uuaeu
| aquese| oap|icayotraeu| aqueyauose|ohace.As|,meparece
erroueouti|izare|trmiuoouto|ogicoparaca|ilicara|apa|abra
causa,comosicoue||osepreteudieraaHauzara|gopoco| rme.
Eu|ugarde|trmiuocausa|,e||sicopreHeredecirdeterminis
trt, emeudieudoporesto uuateor|aen |aqueel cstadode uusistema
eucua|quieri ustaute,auterioroposterior,sededucematemtica-
meutede|estadoeuuuiustautedado. laracouseguir|o,esuecesario
i utroducireumecuica|aposiciouy|ave|ocidadiuicia|detodas|as
masascomodosmaguitudesiudepeudieutesquecaracterizaudicho
estado.Apartirdeestosehadesarro||adoposteriormeuteeumec-
uicacuuticae|couceptodepardeautagouistascomp|emeutarios.
Jau |uudameuta|como |amecui cac|isicade |aspart|cu| as
puutua|eses|alsicac|sicadecampocreadaporFaradayyMax-
we| | , deuomiuadae|ectrodiu.imica,yque|ueamp| iadaporEius-
teiueu|ateor|are|ativistac|e| agravitaci ouautesmeuci ouada.
Quierosea|araqu|uicameutequee| couceptoc|sicodecampo
s urge porabst racci ouc|e| ascoudi ci ouesbajo| as quesepuede
medire|mismo. Sei utroduceas|uuadua| idadeutree|campoy
sus |ueutes,que, eu miopi ui ou, ocasiouaprob|emashastaahora
siuso|uciou. Siuembargo,Eiusteiutodav|acou||a eusercapazde
estab|eceruuateor|ade|campouuiG cadoqueabarquea| atota|i-
` Escrito en 1 954.
1 62
dadde|alsica,auuquecouHesequeuopuededemostrar|aposibi-
|idaddesemej auteteor|a.Mepareceiusatis|actoria| acaracter|sti-
cade|couceptoc|sicod ecampopor|aqueuucampoui co uo
puedei uteracciouarcouotrosobjetos,yque, comocousecueucia
dee||o,uoteugaeucueuta|acomp|emeutaried adeutre|osi ustru-
meutosdeobservaciouye|sistemaobservado,yuuucapuedaser
medido. leseaqueestosea|ogicameuteposib|eeuestateor|a,hsi-
cameuteesG cticio.Eumi opiuiou, uuateor|asatis|actoriadeber|a
permitirquee|campoye|cuerpodepruebaquesirveparamedir-
|oseaucousideradoscomoautagouistascomp|emeutarios.
Meuciouarso|obrevemeute que|alsicac|sicadecampos,
a| i gua| que |amecui cac| s i ca, seeucueutraeut reisteor|as
determiuistas. Resu| tai uteresautequeEi ustei ucousideraseesta
caracter|sticadetermi uistade|asteor|ashsicasmeuos|uudameu-
ta|queotramsgeuera|,quesepuededesiguarcomorea|istaeu
seutidoestricto.
_
|| oexp| icade| a|ormasiguieute .
Hay algo, como el estado real de un sistema fsico, que existe
objeti vamente con i ndependenci a ele cual qui er observaci n o
medi da, y que en pri nci pi o puede descri bi rse por l os mtodos de
expresi n de la fsica*.
Si uembargo,esterequisitosi mp| emeutepara|raseauu idea|
especia|quesesatis|aceeu| amecuicac|sicadepart|cu|as,eu| a
e|ectrodiumicayeu| ateor|ade| are|atividad,perouoeu| ades-
cripciouigua|meuteobjetivade|auatura|ezadadapor|amecui-
cacu; ntica.
Ei ustei uhasea|adod e|ormarei teradaqueaesterespecto
cousideraa|amecuicacuuticacomoincompleta, yqueuoest
dispuestoareu uuciara| aesperauzadequecuaudostasecom-
p| eteserestab|ecersuestrictorequisitoderea| idad. Maui liesta
c|arameutequee|motivodesuactitud essuopi ui oud equeso|o
CC: a) A. Einstein, J!emorirt! 1olmne to Louis de Broglie, Pars, 1 95 1 , pg. 6;
b) The Meaning ofRelatitity, 4" cd., Princeton, 1 953; y, en especial, e) su ensayo
publ icado en Scimtiic Papers presmtt to l!rtx Born, Nueva York, 1 953, pgs. 33-
40. Hay trad. castellana: B signiicado de l<z re!tzti1idad, Espasa-Calpe, Madrid.
Esto corrige el fnal , errneamente colocado, de l a ci ta de la edicin ale
mana.
' V ase el ensayo de Einstein Sciemijc Papers presenta! to A1ax Bor, N ue
va York, 1 953, p:\gs. 33-40.
1 63
uuateor|adeestetipo, rea|istaeuseutidoestricto,puedegarauti-
zare| discerui mieutoeutresueoo vigi|iayeutrei magi uaci ouo
a| uci uaci ou, as|comouuarea| i dadobjetivav| i daeu cua| qui er
caso.
trosi uvesti gadores, especi a| meute Bobr, Hei seubergy
Boru, couqui eues coi uci do p| euameute, uo compartcuestos
rece|osycousideraucomodeli ui tivoe|pasoquedi o| amecui ca
cuuti caa|i uc| ui r, de mauera|uudameuta| , a| observadorya|as
coudiciouesde|experi meutoeu| aexp|icacioulsicade|auatura-
|eza.Eurea| idad,yoi uc|usomepermi tocoujeturaracercadeque
e|observadoreu|alsicaactua|esaudemasiadoobjetivo, yquc
|ahsicasedesviaraumsde|ej emp|oc|sico.
luestoque|os|uudameutosde|amecui cacuuti caysusig-
ui hcadoepistemo|ogicogeuera|baus ido|+ecueutemeuteexpues-
tos puedopermi t i rmeserbreveyre|eri rmeso|oaa| guuas ci r-
cuustauciasespecia|es.
l. Lai udivi si bi |i dad de| os procesoscuuticose| emeuta|es
,va|orhui tode|cuautodeacci ou) eucueutrasuexpresi oueuuua
i udetermi uaci oude| ai uteracci oueutree|i ustrumeutodeobser-
vaci ou,sujeto)ye|si stemaobservado,obj eto) , queuopuedee| i -
miuarsemediautecorrecciouesdetermi uab|es.lorcousiguieute,
esuicameutee|disposi tivoexperimeuta|e|quedehuee|estado
hsicode|sistema,cuyacaracterizaci oui uvo|ucraas|eseucia|meu-
tea|gucouoci mi eutoacercade|mismo. 1odoactodcobserva-
ci ouesuuai uter|ereuci ademagui tudi udetermi uab|e,tautocou
|osi ustrumeutosdeobservacioucomocoue|sistemaobservado,
ei uterrumpe|are|acioucausa|eutre|euomeuosauterioresypos-
teri ores. Lagauauci aeu couoci mi eutoa parti rde uuaobserva-
ci outraccomocousccucuci aucccsari ayuatura| | prdi dadc
a|guotro.Si uembargo,e| observadortieue| a| ibertaddee|egi r,
eutredosdisposi tivosexperi meuta|esmutuameuteexc| uyeutes,
cu
l
es e| couoci mi eutoparti cu| arquese gauay cur
l
e| quese
pi erde, paresdeautagou is tascomp| emeutari os ) . lor tauto, | a
i uter|ereuci ai ue| udi b| edeuuaobservaci oucou| as|ueutesde
i u|ormacioude|si stemaa| terae|estadodeste, ycreauulcuome-
uo uuevoeu e|seutidoexpresadoporBobr. Cua|quieri uteutode
" Cf. tambi n W. l 'aul i , Ecriwtirl VI/2, 72 ( l 9'0) !nsayo 2 de este
volumen] .
1 64
subdivi di re| |euomeuo, porej emp|oe| desegui r a uuapart|cu|a
coucretaeue|espacioyeue| tiempo,creao.ro|euomeuocomo
cousecueuciade| ai uteracci oui udetermi uab|ecoue|aparatoque
sei utroduceparaesteroposi to, s i ucousegui re|objetivo de|a
subdivisioude||euomeuoorigi ua| . lortauto,sepoueudemaui -
lestocaracter|sticasuuevasdei udivisi bi | i dadocomp|etitud,aje-
uasa| adescri pci ouc|sicade|auatura|eza.
2. Ladoe|estadodeuu si stema,obj eto) ,so| osepuedeu
bacereugeuera|predicciouesestad|sticassobre|osresu| tadosde
obscrvaci oucs |ut uras , probabi | i dad pri mari a) , porcuauto e|
resu| tadodeuuaso| aobservaci ouuoestdetermiuadomediaute
|eyes,s i eudo, c|eeste modo, uu becbo|i ua| s i ucausa. Estoes
uecesarioaludeque|amecuicacuuti casepuedacousi derar
comouuageuera|izaciouracioua|c|e| alsicac|sica,y|acomp|e-
meutariedadcomouuagcuera|izacioude|acausa| idadeue|seu-
tidomsestricto.
La posi bi | idadc|e| |evaracaboestageuera| izaci ouc|e|orma
queest| i bredecoutradicciouesest.igarautizadapore||orma|is-
momatemticode| amecuicacuuti cauoudu|atoria.Esta|or-
mu|acioucaracterizacadasi stcma ,objcto) por| aestructuraabs-
tractade|asreg|asdecoumutaci oude|os operadores, as|como
pore|operadorbami | toui auoquedetermi ua| aevo| uci oude|os
estadoseue|tiempocouta|dequeuoserea|iceui uguuaobserva-
ci oudcsdce|extcriorquci uter|ieracou e|sistcma.
5. 1a| comobasea|adoHeiseuberg,|amecui cacuuti ca
descausaeu |aexi steuci ade uu u| tidocorteeutreobservadoro
i ustrumeutoc|eobservaci ou, poruu |ado,ye|si stemaobservado,
porot|o. |umccuicacuu.ica uorc|ativista, |osicin dcestc
corte,adi |ereuciadesuexistcia, esbastaciertopuutoarbitraria.
Siuembargo,meparecequeaqu|existeuaua|guuosprob|e-
mas|uudameuta|esocu| tos.Auucuaudoeu| as medi dasde| os
camposseteugaueucueutasuspropiedadescuuticas,| are|aciou
eutree|aparatodemedidaye|campomedidosemuestrameuos
si mtri ca. leroeure|aci oucou esto,Bobrbademostradocuu
eseucia|ser|ae|requisitodepodercousiderare|aparatodemedi-
dacomocasic|sico,yc|ebecbopresci udi ras|desucoustituciou
atomi ca comoa| go i uuecesari o. lorcousi gui eute, set i cue|a
i mpresi oudequec| i ustrumeutoc|eobservaci ou,suj eto)debe
1 65
poseermayorgrado de estabi | i dadquee| si s temaobservado
,objeto) .Estaci rcuustauciameparece|uti mameute re|aci ouada
cou e|prob|ema, meuci ouadoauteriormeute,re|ativoa|acom-
p| emeutariedadeutree|cuerpodepruebaye|campo,peroam
uo couocemos|ascousecueuciasquepodr|ateuereu uuateor|a
depart|cu|ase|emeuta|esauuodispoui b|e.
4. Eu||sicacu.i uti ca, |os resu|tadosdeobservaci ouesui-
cas, que uoescupredetermiuadaspor|eyes,soutambiususcep-
ti b|esdesercomprobadosporvariosobservadoresyuopuedeu
seri uH uidos
l
ore||osa|tratarsede|euomeuosque,eu| ti mai us-
taucia,tieueu| ugareuaparatosdemedidaclisicos. Euesteseuti -
do, | ospropiosresu|tadossepreseutaua| osobservadorescomo
rea|idadobjetivaregidapor|eyesdeprobabi | idad.Eumecuica
cuuti ca,|aspropiedadessubjetivasops|qui casde|observadoruo
|ormau partedc| asdcscri pci oues||s i casdc| auat ura| cza. Ia
traus|ormaciou (Wrmdlung ) de|estado,quesegu| amecuica
cu.iuticaesi uhereuteacua|quiermedida,uoaparececomocom-
p|eti tuddcsujetoyobjetoeucuautoquee|observador,a| babcr
gauadoo perdi do i u|: rmaci ouat|avsdc| amedida, sescpara
uuavezm.isde|si stemamedido,esdecir,de| objeto.
Eutautoque| apercepcioudeuucouteui dode| acoucieucia
estambi uuuaobservaci ou, |acuest i ougeuri ca re| ati vaa |a
separaci oueutresujetoyobjetouoscouducedesdee|restriugido
.imbi tode| alsicahastae|msexteusode|os|euomeuosde| os
seresv.vos.
J. La fsica en un estado de desarrol l o (abierto)
E|lsicouuucasepreguutasiexistcuo uodi |cu| tades,si uo
quei uvari ab|emeutesecuesti ouaen qu puntos existeuyeucu|es
uo. uucasep|auteasi |ateor|aactua|perder.io uosuvigeucia,
siuoen qu dreccin evo|uciouar.Sobretodasestascoutroversias
uosepuedeuhacermsquecouj etu ras, auucuaudose hayau
sopesadotodas| asci rcuustauci as, eutrc|ascua| es | aestructura
* Vase la nota 1 en d ensayo 2 de este vol umen.
1 66
matem.iti cay| ogi cade |as|eyescouoci das desempeauupape|
taui mportautecomoe|de|osresu|tadosemp|ricos.E| |ogroinis
i mportaute de| desarro| | oa|cauzadohastaahorapor|alsicaato-
mi caes,eumiopi ui ou, e|deque|osparesautagoui cos,porejem-
p|o, e|deoudaycorpscu|o) debeucousi derarsecomocomp| e-
meutariosyuopuedeue| i mi uarsede|ormauui | atera|rompi eudo
|asi metr|ade |asi tuaci oug|oba|emp|ri caymeuta| . LaH| oso||a
tambi uest |ami | i arizadacou estassi tuaci oues coutradi ctori as
de | ascua| es uoparece,eupri uci pi o, quehaya|ormade sa| i r
,comoese| casode| aviejacoutroversiasobre| osuuiversa| es) . E|
desarro| | oqueeulsi catuvo|amecuicaoudu| atori aocuuti ca
eu l 927demostroque |ascoutradicciouesapareutemeutei neme-
di ab| esquesu|geua| ap| i cari m.igeuesvi sua| i zab| esdi |ereutes
(anschrliche) podr|au, despusdetodo, e| i miuarse,auuquea|
preciodesacriHcar|asideaseidea|estradi ci oua|esdecausa| idady
rca| i daddc|auatu|a| eza.Si uembargo,yaqueestasvi ej as i deas
escucouteui dascomo caso| |mi teeu|asuuevas,|as cua|es sou a
s uvezgeuera| i zaci oues raci oua| esde | as pr i meras, semej aute
sacriHciouosemeautojaeumodoa|guuoexcesivo.
odcseoaburri r| escou especu| aci oues etreasaccrcadc|
|uturode| alsica, autesbi eu, prelerodevo|ver|esa | avi dacoti-
di auapro|:sioua|de|lsi cocou| aquehab|amoscomeuzado.Lo
que| asi uvestigaci ouesepi stemo| ogi cascousiderauacertadoes
queuuateorlaacabada seaacompaadadesucomprobaci ouo
vi ceversa,peroestoso|oacouteceeu casosexcepci oua|es.Loque
geuera|meutesepreseutasouresu| tadosemp|ricosyadesarro||a-
dosa travsdeteor|ascouoci das, resu| tadosque, s i uembargo,
trasci eudeu| oquees exp|icab|emedi autesta|esteor|as.Exi steu
tab| asc| ecoustautesde|asededuci das teori cameuteaparti rc|e
medi dasdedi |usi oudemesouesyuuc|eoues, pero uoexisteuua
teor|aaparti rde| acua| seobteugaua priori | osva| oresdeestas
coustautesysudepeudeucia|uuci oua|de| aeuerg|ade|aspart|-
cu| as di |uudidas. Loudeeucout rara| go seuci | | oycompreusi -
b| e`Ji euea| gui euuuabueuai deaqueexp| ique,med| aute uua
| eyde|uerza, | os resu| tadosde| ai uteracci oueutreuuc|eouesy
mesoues`
trocasoeue|que| a|eyde|uerzas|secouocerea|meuteese|
de| ai uteracci oudee| ectroues demuya| taeuerg|acouuc|eos
atomicos.Lateor|acouocidaessuHci eutemeutebueuacomopara
permi ti rextraercouc| usiouesacercade |adistribucioude|acarga
1 67
e| ctri ca de| osprotoueseu | osuc| eos, pero |a di stri buci ude
cargaobteui dadeestamauerauosededucec|eui uguuateor|ac|is-
poui b| e. Sepuede compreuderesto:
lodemosre|eri ruosa uu tercerej emp| oauus|uudameu-
ta|. uuode|osresu|tadosemp|ricosquemerecemscouliauzaeu
hsi caese| de| aestructuraatom|st i cade| acargae| ctri ca. Los
va|oresde|acargasoum| ti p| oseuterosde uua uui dad |uuda-
meuta|,e|cuautoe|emeuta|decarga,apartirde|cua|, yj uutocou
e| cuautodeacci ouy |ave|ocidadde |a| uz, se puedeobteuere|
umerosiudimeusi oues, l 57, 04 lara||egaraesteresu| tadose
uecesi tauuacoutri buci oucousi derab| ede| ateor|ac|sicade|a
e|ectricidad.lorej emp| o, cuaudoeue|si g| oXVl l auuosesab|a
comomedir|ascargase|ctricasuicomoestabaudeli uidascuau-
ti tativameute,uosehabr|apodidoobteuery|ormu|aresteresu|-
tadoemp| ri co. S i u embargo, somosi ucapacesde euteudero
exp| icardichoutunero.
As|,graupartede|arutiuadiariade|hsicoi uc| uyeeuuupri-
merp|auoe|pauoramade|ahsicacomoa|goabierto,comoa|go
correctoqueuosmuestra|asrea| i dadesa|asqueuosteuemosque
eu|reutar,y, deeutree| | as, cu.i|esuoshausi dotrausmitidasycu-
|escoucierueuauuestroquehacercotidiauo. A|Hua| , estououos
ha| | evadoa |osdatosai s| adosde|apercepci oucomo|euomeuos
e| emeuta| es por uuapartey comos| mbo|osmatemt i cospor
otra, yui si quieraa| ametahsica| t i mayabso| utade| osj ui ci os
outo|ogicosquepreteudeumauteuersesi empre. M.isbi euuosha
devue|toa| atareade| oshsicos, a| ageuterea|queexpresatodas
estasopi uiouestau i mportautessobre|euomeuosy rea|idad, que
soueusucouj uuto| oquedeuomi uamoslsica.
7 J . M. DuMond y E. R. Cohen, Physicttl RerJew 82, 5 5 5 ( 1 5 1 ) da
1 37, 0429 1 0, 0009; R. Arowi tt, Physict1! Reviev 92, 1 00 1 ( 1 53) , especial
mente pg. 1 008: 1 37 ,0377* 1 0, 00 1 6 (*la l ti ma ci fra es 4 u 8 dependiendo
de la correccin apl icada) .
1 68
l 6
Ciencia y pensamiento occidental *
Mel ancol a 1 ( 1 51 -, gnt!Mt!o t!l' /lllll'l'to /Jur;ro
Est e grabado, anal i zado en det al l e por e l hi s tori ador de art e Er wi n
Panolsky, amigo de Paul i , fue objeto de discusin en l a correspondencia man
tenida entre ambos:
Por l o que respecta a lk!clancola, de Durero, natural mente depende
mucho de si Durcro tuvo rel aci n con los al qui mistas, de a qu fuentes tuvo
acceso, de cuM era su experiencia interior ante su cuadro, y muchas otras cosas. El
cuadro solo no basta, evidentemente, para deCi di rse por uno u otro significado.
Carta de Paul i a Erwin Panofsky, 1 3 de marzo de 1 952.
* Publ icado por pri mera vez en M. Ghring (ni . ) , Eumpa-Erbe rmd A uf
tm l merarional cr Gcl chncnkongrd. I!aguncia, 1 955, Wicsbadcn, 1 956,
p<gs. 7 1 -79.
1 6
Sabe usted algo de un "Insti tuto para la histori a de Europa"
en Magunci a?>> Me pregunt esto (frma el profesor doctor Mar
t i n Gohri ng) para saber si podra yo di ctar una conferenci a en
octubre, en el marco de unas j oradas de t rabajo del mi s mo,
sobre el tema La ci enci a y el concepto de mundo occi dental .
(Notrt bene. Me gustara susti tui r el trmi no concepto de mun
do por pensami entO>>. Por l o vi sto, Von Weizsiicker est muy
i mpresi onado por mi artculo sobre Kepler, que usted conoce, as
como por una carta que l e escrib al respecto, dado que me reco
mi enda por todas partes en Al emani a como conferenciante y arti
cul ista. )
El tema me atrae, pues es l a ci enci a (y no l rel i gi n cri sti ana)
l o que me l i ga espi ri t ual ment e a Occi dente. Si ento s i mpata
i nt u i ti vamente tanto por l a msti ca hi nd como por Lao Ts,
pero el pensami ento ci entfco me i mpedi r con seguridad una
eventual conversi n a Ori ente (como sucedi con el al em n R.
Wi l hcl m y el ingls A. Huxl ey) .
La di ferenci aci n y la del i mi taci n de l a ci enci a frente a l a
mstica -creo que se las presenta a l os pases occidentales moder
nos como problema Este-Oeste>>- es, por consi gui ente, un rema
que me atrae mucho; al mismo ti empo, contestara de manera
i mpl ci ta a l a cuesti n de en qu medida )'O soy un occi dental .
Carta de Paul i a Pascual Jordan, 1 9 de mayo de 1 954.
Esciertameutetemerariocomprometerseabab|areutaubre-
vetiemposobreuutemacomocieuciaypeusami eutooccideuta| ,
que |ci|meutepodr|aocuparuu cic|odecou|ereuciascomp|eto.
Eusucouj uuto, e|peusami eutooccideuta|baestadosi empre
i uf| ui do pore|cercano y e|| ej auorieute. Si uembargo, parece
exi sti racuerdoeuque|aci euci a, m.is que uada, es rea| meute
caracter|sticade |a civi| izaci ouoccideuta| . Lasmatemticasy|as
ci euci as uatura|essedi sti ugueuespecia| meutedeotrasactivida-
desi ute|ectua|esde|bombreporsersusceptib|esdeexp| icaciouy
deveri hcaci ou, cua|i dadesambasquerequiereuuuai uterpreta-
cioupro|ougadayeupartecr|tica.Cuaudobab|odequesousus-
cepti b| es deexp| i caci ou, meestoyrehri eudoa|aposi bi | idadde
comuui caraotros uuaseriedepeusamieutosyderesu|tadosque
sou cousecueuciadeuuatradi ci ouprogresistaeu|acua|e|apreu-
dizajec|e|oqueyaescouocidodemaudauues|uerzo i ut e|ectua|
1 70
deuutipobastautedi |ereutede|que serequiere parae|descubri-
mieutodea|gouuevo. E|e|emeuto i rraci oua|creativoeucueutra
eue||ti moprocesouuaexpresiou mseseucia|queeue|prime-
ro. Euci euci auoexiste uua reg|ageuera| quepermi tapasarde|
materia|emp|ricoauuevoscouceptosyteor|ascapacesdeser|or-
mu|adosmatem.iticameute. loruu|ado,|osresu|tadosemp|ri cos
proporci ouauest|mu|osparaej ercitare|peusami euto, porotro,
|ospeusami eutosy|asi deassou|euomeuoseus| mismosquea
meuudosurgeuespoucueameute paraexperimeutaracouti uua-
ci ouuuamodi G caci oucuaudoseeu|reutaua|osd atosobserva-
cioua|es.osi empreesposib|ecoustatarmediautee|experimeu-
to cada uuode|os asertos deuuateor|aci eut| |i ca, auuquee|
si stemadepeusamieutocousideradoeusucouj uutodebacoute-
uer, si merecee| uombredeteor|aci eut||i ca, posi bi | i dadesde
coustataci ouatravsdemtodosemp|ricos,|oquecoustituyesu
capacidaddeverihcaciou.
Lacua|idaddeexp|icab|eescomua| aci euci aexactaya|as
matemti cas, demostrab| es | ogi cameut e. Laposi bi | i dadde|a
demostraci oumatem.i t i ca, y |adeap| i car| as matemi t i casa |a
uatura|eza,souexperieucias|uudameuta|esc|e|abumauidadque
surgi erouporvezpri meraeu|aaut i gedad. Estasexperi euci as
|ueroueu uu pri uci pi ocousideradascomoeuigmticas,sobrebu-
mauas,divi uasy | i gadasa|.imbi tore|igioso.
|saqu|doudeuoseucoutramoscouel problerna fundamental
de lrt relacin entre el conocimiento de la salvacin y el conocirniento
ciIt{co. Se bau sucedidocou|recueuciaper|odosc|ei uvestiga-
ciou desapasiouadasobre| |ueascr|ticascouotroseu|oscua|ese|
objetivoeratratardei uc| ui ra|acieuciaeuuuespi ri tua| ismom.is
amp|i oquecoutuvierae|emeutosm|sticos.Eucoutraposi ci oua| a
ci euci a, |aactitudm|sticauoescaracter|sticade| muudooccideu-
ta| (Abendland), siuoque,peseadi |ereuciasdedeta||e,escomu
ari euteya ccideute. Aesterespectorecomi eudoa||ectore|
exce|eute| ibrodeR.tto Vt-stlche Jfystil< ,Cotba, l 926) , eu
e|cua|sebaceuuacomparacioueutree|misti ci smodeMei ster
Ec|bart, l 2;0- l 527)ye| de|i udi oShau|ara,eutoruoa 800) ,
|uudadorde|ah|osobavedauta.E|misticismoprocu|a|auuidad
detodas|ascosasextenasy,asuvez,|ade|i uteri orde|bombre
coue||as, i uteutaudover|asa travsde su mu| ti p| i cidadcomosi
|ueraui | usoriase i rrea|es.As|tieue|ugar,pasoapaso, | auui dad
de|bombrecou|adi vi ui dad, taoeuCbi ua, samac| bi eul udiao
1 7 1
ui rvauaeu e| budi smo, estadosquesouprobab| emeuteequi va-
| eutes,desdee|puutodevistaoccideuta| , a|aexti uci oude| acou-
ci euci ade| ego. E| mi sti ci smoescrupu| osouosepreguutapor
qu, s i uo comopuedeescapare| hombrede|ma| yde| s u|ri -
mi eutodeesteuuiversoterrib|eyameuazador` Qupuedereco-
uocersecomoaparieucia:Comoscpuededi sti ugui r|a rea| i dad
| tima, e|Brahma,e|Uuo, |aLi vi uidad, uo|a queauhe| aEc|-
hart) `Si uembargo, deutrode|esp|ritude|aci euci aoccideuta| ,
oeuciertoseutido, de| esp|ritugriego,estoes| omi smoque, por
ej emp| o, preguu tarse porque| Uuoserel|ej aeu|oM| t i p| e`
Ques| oquerel| ej ayqu| orellejado` lorquuohapermaue-
cidoe|uoso|o` Quorigiua| oquedeuomi uamosi | usiou`. Eu
e|| i bro autesmeuci ouado, ttoserelereoportuuameute ,p.ig.
l 26)a|ocouceni eutea|asa|vacioucomoa|goquepartieudoc|e
determiuadass ituaciouesc|eca|amidadtratadeeucoutrarrecur-
sosparai ut eutara|i viar|as, peroqueuoresue|veteoricameutee|
prob| emadesu procedeuci a, cout eutudosecou p| autearotros
i uso| ub| es o remeudadosde|amej or maueraposi b| emedi aute
teor|asauxi |i aresi usuGci eutes . li eusoquesteese| dest i uode|
muudo occideuta| , e| demauteueruuare|aciou cou ti uuaeutre
estasdosactitudes|uudameuta|es,poruuaparte| araci oua|ycr|-
ticaquei uteutacompreuder,yporotra|ai rracioua|ym|sticaque
busca| a experi euci aredeutora de|a uui dad. Ambas resi di ru
si empreeue| a| mahumaua, ycadauuadee|| as couteudra | a
otracomogermeudes uautagouista. Esas|comos urgeuuaespe-
ciedeprocesodi a| cti coque uo sabemosadoudeuos couduce.
li eusoqueeutautoqueoccideuta|es (Abendlande1) teuemosque
comprometeruoscouesteprocesoyrecouocere|parc|eautago-
uistascomocomp|emeutarios. opodemossacri lcartota| meute
|acoucieuciade|egoqueobservae| uiverso, peroestamoscapa-
ci tadosparaaceptari ute| ectua| meute | aexperi euci adeuuidad
comouutipodecaso| | mi teodecoucepci ourayauacou| oidea|.
Auumauteuieudoestateusioueutreautagoui stas,hemosc|ereco-
uocerasi mismoquecua|quierv|ahaciae|couoci mi eutoo |sa|-
vacioudepeudec|e|tctoresqueescapaua uuestrocoutro| ,yque
eutrmi uosre|igiosossedeuomi uaugraciasdiviuas.
Eutre|osi uteutosquesehausucedidoeue| cursode|ahisto-
ri aparae|ectuaruuas| utesiseutre|asactitudesb.isi casc|e| acieu-
ciayde| mi sti ci smo, haydosquemegustar|asca| arde|orma
parti cu| ar. uoc|ee||osese| | | evadoacaboporli tgoraseue|
1 72
sig|oVl a. C. , couti uuadoporsusdisc|pu|os,desarro||adoposte-
ri ormeute por l| atouy que resurgca | ua| es de|aaut i gedad
comoueop|atouismoyueopi tagorismo.lues.oquegraupartede
estal|osola|ueasumidapor| aautiguateo|og|acristiaua, perse-
veraasociadaa|cristiauismoyuorecedeuuevoeue|Reuacimieu-
to. laci cuci a modcna, qucahora|| amamosc| sica,surgeeue|
si g| oXVl l comocousecueuci ade|rechazode| animtl mundi, e|
a| made| muudo, de| retonoa| adoctri uade| couocimieutoc|e
l|atoucoutcui da cu |o
[
ra dcCa| i | co, yde| rcsurgi mieutopar-
cia|c|e|ose|emeutospi tagoricosquelguraeu|ac|eKep|er. Les-
pusdeewtou, sesepararpi dameuteeu| |ueascr|ticasracioua-
|esabaudouaudosuse|emeutosm|sticosorigiua|es.E|seguudode
|osi uteutosese|c|e| aa| qui mi ay| al|osolahermtica,quepres-
cri bi oc|dee|sig|oXVl l .
luerade| | argoprocesode| desarro| | ohi stori co de| peusa-
mi euto eue|queesteprob| emad e| as re| aci oues a|cauza|orma
uueva, puedose|ecciouar,so| oa t|tu|odeej emp| o, uuascuautas
caracter|sti casquesoutambi usi gui |+cativasc|euuestrapoca.
l uvesti gaci oues recieuteshaureve|ado| aeuormei ull ueuci aque
ej erci erou|os matemt i cosyastrouomos babi | oui ossobre | os
comi cuzosc|e |a ci euci aeu Creci a. Si uembargo, |uea| | | , eu| a
Creciac| sica, doudeprimerocu| mi uoe|esp|.i tuci eut|lcocr|ti-
coy doudese|ormu|arouesoscoutrastesyparadojasquetambiu
uoscouci erueua uosotroscomo prob| emas, auuquesu|orma
hayasidomodi lcada.| aaparieuciay|area| i dad,e|serye|| |egara
ser, |o uicoy|o p| ura| , |aexperieuciade|osseutidosye| peusa-
mieutopuro, |ocouti uuoy| oeutero,| aproporciouracioua|ye|
umeroi rraci oua| , | auecesidady| ali ua| idad,| acausa| idadye|
azar. Fuea| | | tambiudoude|aespecu|aciouacerca|euua|orma
dee| i mi uar|asdi H cu| tadesd e| re|acioucutrcuuidadymu| ti p| i -
ci dad couduj o, comouutri uu|o de| modo.aci oua| c| epeusa-
mieuto, a| aideade|.itomodeleucipo,eutonoa440 a. C. )yde
Lemcri .o,eutonoa4 20 a. C. ) . oser|acorrectodesi guara
estos peusadorcscomo materi a| i stas eu e| senti domoderuo, ya
quccutouccs |o espi ri tua|y|omatcria|uoestabau tauseparados
comoeupocasposteriores, as|, Lemocri tosupusoque|os.ito-
mosde|a|may|osc|e|oscuerposmateria|esestabaure|aciouados
pormediodc| |uego. Lu |adisputaquesemautuvoa| o| argode
uusig|oaccrcade|cuesti ouc|esi pod|aexisti.c|cspaciodespro-
vi sto demateri a, |os atomi s tassea| i uearou couaque| | os que
1 73
admi t |auestaposi bi | i dad, puese| espaci oeut re| os.i tomosse
supou|avac|o.Lemcritouiegae|azary| ascausascouG ua| idad,
|ostomossedesp|omaueue|espaciovac|osegu|as|eyesde|a
uecesidad. Siuembargo,si yo| oheeuteudi docorrectameute,se
supouequetieue| ugaruudesv|o i ui cia| de| os.itomosdesu
movi mi euto recti | | ueoeue|seutidodeuumovi mi eutoci rcu| ar
i uci pi eute, yess|oeste| ti moe|quepuedecouduci ra|vrtice
cosmogui co,geueradorde|muudo) . Estaautigua|ormadeato-
mismouocouti euee|e|emeutodeverihcaci uemp|rica, por|o
queuoesuuateor|acieut|hcadesdee|puutodevistamodeno,
si uocmi cameu

e uuaespecu| aci uh| oshca precursoradeuua


teor|a.
Couauterioridada |aaproxi maci uraci oua| deLemcrito,
li t.igoras,meuciouadoauteri ormeute,yahab|acomeuzadoatra-
bajar ,eu tonoa ;50a. C. ) . _|ysus disc|pu|oseucoutrarouuua
doctriuadesa|vaci ucategricameutem|sticaqueestaba| uti ma-
meute| igadacou e| peusami euto matemtico,yquesebasabaeu
e|auti guomisti ci smobabi | uicode|ut. .nero. lara| ypara| os
pi tagri cos, a| | |doudeexi sti erae| u mero exi st|aasi mi smoe|
a|ma,expresi ude|auuidad,queesLios.Lasre|acioueseutre|os
umeroseuteros,como| as quei utervieueueu|asproporci oues
dc|s |recucuciasdc|os iutcrva|osmusi ca|cssi mp| cs,souarmo-
u|as,esdecir,| oqueaportauuidada|oscoutrastes.Comopartede
|asmateu..iticas,e|umerocrteuecetambiuauumuudoextcr-
uosupraseusua| yabstractoque uopuedeserperci bi dopor| os
seutidossi uouicameutemediaute|acoutemp|aci ui ute|ectua|.
Asi , para|ospi tagricos,|asmatem.iticasy| amedi taciucoutem-
p|tiva ,e|si gui |+ cadoori gi ua| dcthloria) cstabau | u. i mamcu. c
re|aciouadas, parae||os,e| couocimi euto matem.iticoy| asabidu-
r|a(sophia) eraui useparab|es.A| tetral<tys, cudrup|o,se |easigu
uu si gui hcadoespecia|, exi sti eudo uu j urameuto tradi ci oua| de
| os pi tagricosquedi ce. loraqu|porqui eusehacouhadoa
uuestraa|mae|tetrtll-tys, lueuteorigiuariayra|zde|aetenauatu-
ra|eza.
Comoreacci u|reutea| raci oua| i smode|osatomistas, l|a-
tu,428-548a.C.)asumi eusudoctriuade|asideasmuchosde
|ose|emeutosm|sticosde|ospi tagricos. Compartecoue| |ossu
a| tava|oraciude|acoutemp|aci u|reutea| aexperieuciaseuso-
ria|ordi uari ay| apasi ucou |aquehaceupartici para|as mate-
mti cas,yeu especia|a |ageometr|a, eu sus obj etosidea|es. Los
1 74
descubri mi eutosdesuamigoJeetetosobrei uterva|osi ucoumeu-
surab|es,proporci ouesqueuosepuedeurepreseutarpor|raccio-
uesracioua|es) , |ecausaroupro|uudai mpresi u. Eurea|idad,uos
eu|reutamosaqu|cou uuacuest i u|uudameuta| , |adeaque| | o
queuopuedeserdecididopormedi ode| apercepci useusoria|,
siuouicameutemedi autee|peusami euto.
Esj ustameute| adistiuciueutre|osobjetosgeomtricos

idea-
|esy| oscuerposperci bi dospor |osseuti dos|o quedeter

nua| a
coucepci up| atuicade| oquehoyd| a| |amamosmatena. lara
l| atu, estadi sti uci uradicaeua|gotota| meutepasivo,a|godi l-
ci | decompreudera travsde|peusami eutoyque| desi guapor
medioc| ediversosvocab|os|emeui uoscomo, porej emp| o, vasij a
o uodrizade|as ideas.Jambi usedebemeuciouaraqu!e| trmi-
uoxrpa quedeuotae|espacioocupadopor| amateria. Aristte-
| es i uteutcoucebi reste|emeui uoi udetermi uadoX de |orma
mspositiva,| o| |amhylo yresa|t,|reutea| ose|eticos,queuo
esuuameraprivatio, esdecir, queuoessi mp| emeuteuuacareu-
ci a, s i uoquees a|goque, a| meuos, exi stepot euci a| meute ,
euteudieudoporexiste,e u e | seuti dode larmuides,| o quese
puedeeuteudercomoa| go compreusi b| emedi aut ee| peusa-
mieutocouceptua| , eucoutraposi ci ucou| auoexisteuciaque
uosigui |cas|oauseucia,siuoa|goqueesi uaccesi b| ea| ameute
peusaute . Ci ceru t raduj o a| | at| ue| trmi uoari stot| i cohylo
comomateria , pa| abraquedespushadesi guadoe| coucepto
queahorauoses|ami | i ar.
Se haescritotautoacercade|a doctriuade|asi deasdel|atu
ydesuteor|ade|couoci mi eutocomorecuerdoporpartede|a| ma
dcuucstadoprcvio (rmrrmnesis), quesermuybreve.Estasteor|as
hauteui do, m.isqueu iuguuaotra, i ull ueuci apermaueuteeu e|
peusami euto occi deuta| . E| hombremoderuo, quebuscauua
posiciui utermediaeutre| aeva| uaci ude| ai mpresi useusoria|
ye|peusamieuto, puede,siguieudoal|atu, i uterpretare|p

oce-
sodecompreusi ude|auatura|ezacomouuacorrespoudeucia, es
deci r, ||egaraestab|eceruuaaproxi maci ucougrueute (zur Dec
lcng lwmmen) eutre|asi mgeuesi uteruaspreexisteute

de| apsi-
quehumauay | osobjetosexteruosysucomportami euto. lor
supucsto, e|hombremodeno, adi |ereuci adel|atu, cousidera
| as i mgeuesori gi ua|espreexi steutesuocomo i uvariab| es, si uo
comore|ativasa| desarro| | ode| puutodevistacouscieute,de|or-
maque |apa| abradi a| cti co , quel| atuteu|aaga|aut i | izar,
1 75
puedeserap| i cadaa| procesode| desarro| | ode| couoci mi euto
humauo.
Eutauto queevo| uci uposteriorde|ascuscauzaspi tagri-
cas, e| misti ci smod el| atusepuedeca| i lcarde| ci c| o. Com-
preude, eudi lereutesu ive|es,desde| aopi ui u(a) has tae|
couoci mi euto s uperi orde| as verdadesgeuera| esy uecesari as
,tEto1| j|| ) , pas audo por e | cou o c i mi e u t o geom t r i co
(Otvota) . Jau | cidoeseste misti cismoqueescapazdcdcve|ar
muchasde|assombrasaute|asquehoyd|auosotrosuosmostra-
mosi ucapaces. Estosetras | uce, porej emp| o, eu |acoucepci u
p| atui caquei deuti hcaaLioscou| a rea| idadsupremaqucuos
esdadaacouocermedi aute| amedi taci u. As|, | atcsisdeScratcs
acercade|aposi bi | idadc|eeusear|avi rtudyquecousideraa |a
iguorauci acomouicacausade|asacciouesluuestas,setrauslor-
maeu|adoctri uap| atuicaeu| aideuti ucaci ude| aideac|eLios
cou|acausade|couocimi euto, de|averdadyc|e|acieucia.
Mi eutras|acieuciaseluedesarro| | audoraci oua| meutedeutro
de| si st emaaxi omti co de | a geometr| acou| ose| emeutosde
Euc|i des, eutoruoaJ00a. C. ) , |oscua|esresistierouatodacr|tica
duraute| argo tiempoys|oexperi meutarouuuaamp| iaciusus-
tauci a| eue|s ig|oXlX,|averti eute m|sti cade| aobrac|el| atu
di o| ugargradua|meutea| ueop| atouismo, quea|cauz uualor-
mu| aci um.isomeuossi stemticade |amauodel| oti uo,204a
270) .Aqu|uoseucoutramoscou que| ai deuti l caci u de Lios
cou| ocompreusi b| ehasi do| |evadaa uuextremo,si secompara
coue| puutodevi stadel| atu, yeuvi |ecidapor| adoctri uaque
aurmaque| amateri a(hylo) esuuasi mp| ecareuci a(privatio) de
ideas.Sedi ceademsquees|aeucanaciude| di ab| oyportauto
uuameraprivatio boni, esdecir, uuacareuci adeLiosqueuo:e-
d eserobj etodepeusami eutocouceptua| . Surgeportauto uua
mezc|abastautegrotescaeutree|pardeautagoui stasticosbue-
uo-ma| oye| uatura| i sta o | gi coser-uosera| que uosotros
deuomiuar|amosracioua|-i rraci oua| .
Msquecua| qui erotracorri eutedepeusami eutou| osuco
d euua|esde| aautiged ad , e|ueop|atouismoluee|quedemostr
sere|msaptoparaserabsorbido por|aautiguateo|og|acristia-
ua. Lehecho,autesdesucouversi ua|cristiauismoAgust|ulue
ueop|atui co,yposteriormeutehubosi empreeutre|ospeusado-
rescristiauosvariostc|ogosyh| so|osaqui cucscouccp.ua| mcu-
tesepod|aca|iucardep|atuicos.
1 76
Euestepuuto propougodaruusa| to, hi stricameutehab|au-
do, y t ras| adamosa| leuaci mi euto, uos i umeuci ouarquee|
mcdicvocst+rcprcscutadocucstccusayotautopore| maestrodc|
gticoEclhartcomopor| aa|qui mi a, cuyapreseuciasemauti eue
a| o| argodetodaaque| | apoca.
E|leuaci mi eutolue uuapocad eextraordi uariapasi u, de
fror, eu| aquel ta| i a, eue|cursode|ossig|osXVyXVl, rompe
|asbarrcrascxistcutcseutre|asdi lcreutesactividadeshumauasy
estab|eceuuare|acium.is|uti maeutrecosas queestabaulorma|-
meuteseparadas, como | aobservaci uemp|ricay|asmateuti-
cas, |astcuicasmauua|esye|peusami euto, ye| artey| acieucia.
lal | oso||aqucgobi emacstapocaes |acorrespoudi eutea uu
deseuterrado ueop| atoui smodeestampacr| ti ca, auuquepor
supuestomodi G cado, represeutadoporMarsi | i oFi ci uo, l 445-
l 499) , quieu, bajoe|mcceuazgoc|eLoreuzodeMdicis,luud| a
Academi al|atui cadeF| oreuciacuyomiembromsi mportaute,
apartede|mismo, erali code| | aMi raudo|a.Estaacademiaera,
a| mi s mot i empo, uuaespeci edesecta m|s ti caquecu| ti vaba
comova|oressupremosuuavidacoutemp|ativayuuai uspi raci u
metal|si cadivi ua. Adi lereuci ade| propi ol| atu, cuyasobras
hab|atraducidoFiciuoa||at|uycuyaautoridadserespetdurau-
temuchoti empo, estec|rcu|ouoteu|are|aciucou|asmatem.iti-
cas. Sus pri uci pi osseopou|aueu partea |ateudeuci aci eut| G ca
ori eutadahacia|asmatem.iticascomoera,porej emp| o, | arepre-
seutadaporLeouardodaVi uci , l 4; 2- l ; l 9) . Laobrapri uci pa|
c| eFi ci uo, Theologia Platonica, cousti tuyuui uteutodes| utesis
eutre| ateo|og|acristiauay| aautiguau|osol|apagauap| auiucado
sobre graudes| |ueas. Aestaobraperteuece|ai deadeAlrodi ta
Uraui a (Venw coelestis), | aespi ri tua| izaci udeErosq Amor,que
aparece tambiu eu| os estadosext.i ti cosdeproletasre| igi osos
comoMoi ssy lab| o, y | acua| , rts amor intellectualis Dei, se
correspoudcaproxi madameute couuucstrodescodecouoci -
mi euto. Lasdi scusi ouessobreastro| og|aymagia, basadaseu| a
viejaideadesymatheirl del| oti uo, cousti tu |aumsuuaauciu
de|osmi embrosde| aAcademial|atui caqueuudebatecieut|h-
co.1iutoAgripadeetteshei mcomolarace|sosevierouluerte-
meutei ull uidosporestemododepeusamieuto.
Euesteper|odo uicosecoumovitodo aque||o queparec|a
|+ rmcmcutcascu.ado. Sctooabaparti doa |.tvorocucoutrade
Ari stte|es, de| vac|o, o de|sistemahe| i ocutricoredescubi erto
1 77
porCopni co , l 475- l 545). Eu uu pri uci pi o, todoesto uo era
cieuciadesapasi ouada,si uomisticismore|igiosoquesurg|adeuu
uuevoseuti mi eutocsmicoyques eexpresabade|ormaparticu-
|areuuuadeiG caciude|espacio.As|,Fraucescolatrizzi , l 529-
l 597)sosteu|a| aequi va| euci adetodos| ospuutosde| espaci o
autuomo.E|hechodeque, desde| apocadeicolisdeCusa, e|
espaciohubi eseperdidosus| | mi tesysepeusaraqueerai uliuito,
hizoposi b| ee| paute| smodeCi ordauoBruuo, l 548- l 600) ,
qui eusei uc| i uabaacousiderare|couoci mi eutode| muudocomo
uuu| teri ordesarro||ode|ah|osohade| ospri merosp| atuicosde|
leuaci mi euto. Apartirdeeutouces,| a|ormam.isdesapasi ouada
dever| as cosas, propi ade| si g| oXVl l , couduj oa |ageometr|a
aua| | ti cadeLescartesya| couceptodeespacio abso| utode| a
mecuicadeewtou.
AG udeuoechareuo|vido| avertieutem.isoscuraeu| aextra-
ordiuariaexpausiuexperimeutadapor|acoucieuciahumauaa|
accederambi tosdecompreusi ude| auatura| ezatota| meute
uuevos,deseomeuci ouaraFraucisBacou , l 56 l - l 626), uupre-
cursora|gosuperG c|a|de| aci euci amodena.Si uposeeruuparti-
cu| arta| eutopara|asmatemti cas, de|eudi e| empi ri smoye|
mtodoi uductivoqueeutoucescousti tu|auuauovedad.Suobje-
tivoprcticorecouocidoeradomear|as|uerzasde| auatura|eza
mediautee|descub.i mi euto ci eut|G coy| ai uveuci u. Aesteres-
pecto, uti | izabae|| emapropagaud|sti codecouocerespoder .
Yo pi eusoqueestepresuutuosodeseodedomi uar|a uatura| eza
subyaccdchecho en |ci enci a modera, y quc | uc|uso|ospart| -
dari osde| couoci mi euto puro uoui egautota| meuteestamotiva-
ci u. As|, | osmoderuos uos seuti mos atemorizados|recueute-
meutepor uucs..t scmt j a nza con Di os. l !t i l i z:mdo una f"rasc
bieucouocida de|h| stor|adorSch|osser*, | oquerea| meuteuos
preguutamosessi :ambi uestepoder, esdeci r, uuestro poder
occideuta|sobre| auatura|eza,esouoperverso.
Eupri mer|ugarhayquesea|arqueestaactitudde|hombre,
deseosodecompreuderydepasodomiuar|auatura|ezaauuacosta
de eutrareucouH ictocou |auuidadde|amisma,es |aque |eper-
mi teocuparuuaposiciuextenadesde|aqueobservayreHexioua.
Yesestaactitud| aquepropiciaquesepuedace|ebrare|grautriuu-
|o de|adveui mi eutode| aci euci amodenaduraute| oqueseha
* F ricdrich Schlosscr ( 1 77 6-1 861 ) .
1 78
dadoeu||amare|grmdsiece, e|sig|oXVll . As|, e|a|made|muudo
essustituidaporuua|eymatemticaabstractade| auatura|eza.lor
uu|ado,e|sistemacopenicauocouducea|aast.ouom|adeKep|er,
que,auuquebasadatodav|aeu motivaciouesre|igiosas,yacomieu-
zaaseremp|rica, porotro,p| auteacuestiouesdesapasiouadasque
Copruicoesi ucapazderespouder.lorej emp|o, porqu| aJierra
uogeuerauu|uertevieutoa|rotar`,porquparticipa|aatms|era
euesta.otaci u`, porquuucau disparatau|ejoshaciae|oeste
comohaciae|este`HastaqueCa|i |eouo|ormu||a|eyde|aiuer-
cia,uosepudorespouderseusatameuteaestaspreguutas.omees
posib|eeutraraqu|eue|desarro||ode|amecuicaquecu| mi uacou
|osPrincipia deewtoueu l 687yqueexperimeutauuaevo| uci u
sustaucia|cou|ateor|ade|are|atividaddeEi ustei u, queyaperte-
uecea|lsicamoderua.
Eutre|asmaui |estaciouesc|ecarctergeuera|quetieueu| ugar
eue|sig|oXVll , secueutaue|restab| eci mieutoc|euuevos| | mi tes
eutredi sci p| i uasyartesye|desdob| ami eutoqueexperi meuta| a
i mageude| muudoeuuuaverti eutere| i giosayotraraci oua| .Esta
di soci aci uera i uevi tab| eyseeucueut ra rell ej adaparti cu|ar-
meuteeu| ali|osohadeLescartesyeu| osescritosteo|gicosde
ewtou.
Casia|mismoti empo, e|desti uopropi ci queseacometiera
uuseguudoi uteutodee|ectuaruuas|utesiseutreuuav|adesa|va-
ci uquecouteu|ae|emeutosgustico-m|sti cosye|peusami euto
cieut|lico.Merel+eroa|aa|qui miaya|ali|oso||ahermtica.Esta
ll l osolla, cuyo ori gen se remonta a pocasa nt i guas, sccxtcudia
G ua|esde|aautigedadcou|aapari ci ude HermesJrimegistoy
sepropaga |o | argo detodoe| medi evoa| i meutadapo.|ueutes
: rahcs y por t radl l cci oncs l : 1 1 i nas dc |as m| smas. || ua| meuc, tras
uu per|ododeHoreci miemoeue|s| g| oXVl ,eutreudecadeucia
hacia| ua|escd XVllcoi uci di eudocoue|comieuzode|acieucia
modena. Euestecasotambi uqueddemostrado| o| i mi tado
de||uudameuto dedi chas|utesi s, y| aparej adeautagoui stasse
separuuavezm.is.poruu|ado, euuuaqu| micac|ecarctercieu-
t|lico,y, porotro,euuumisticismore|igioso, comoe|represeuta-
dopor|alobBhme, queaparec|auuevameutedivorciadode|os
acouteci mieutosmateria|es.
Lashi ptesi sde|ah| oso||aa| qui mi sta, peseaquepuedau
parece.muyextraasapri meravista,estab|eceuuuacie.tasi me-
tr|aeutre| amateriaye|esp|ri tu. Estoactade|ormaquecom-
1 79
peusa|a teudeuci auui | atera|haci a|aespiri tua| izaciou, i uteusi li-
cadade|ormacousiderab|eeue|ueop|atouismosi se| acompara
cou |aseuseauzasde|propi ol| atou, yque|ueasumi dapore|
cristiauismo. Eucout rastecou|ai deuti licaci ouueop| atouicade
| amateriacoue|ma| , | acoucepci oua| qui mistasostieuequeresi-
deeue| | auuesp|ri tuqueesperasu| i beraciou. E|practicautede| a
a| qui mi asi empreesti uvo|ucradoeue| cursode| auatura|eza,c|e
|ormaque|osprocesosqu| micos,supuestoso rea|es, que ti eueu
| ugareu| aretortas ue| eui deuti hcarsem|sticameutecou|ospro-
pi osprocesosps|quicos,desiguudose|oscou|asmismaspa|abras.
Hoyd|auosresu|taa|goextraa|aideuti l!caci oude|ossietep| a-
uetascous ietemeta|es,i uc| uyeudo|adeHermestautocoue|p|a-
uetaMcrcuriocomocoue|argentum vivum, | ap|ataviva,queha
couservadoasi mismoe|uombrec|emercurio.Eue|ca|ilicativoc|e
espi ri tuosoqueseap|icaa| a|coho|,yeu| adeuomi uaci oudeeseu-
ci a, uatura| ezaeseuci a| ) que desi gua|amateri aresu| tautede| a
desti | aciou, existeuvestigiosde| ai deut i licacioude|assustaucias
lici |meuteevaporab|esovo|ti |escou e|esp|ri tu. E|cami uode| a
| i beraciou, deu uevosi mbo| izadoporHermes,esuuaopus ,obra)
quecomieuzaeu|aoscuridad (nigredo o melrmcholt) yacabacou
| aproducci oude| alapis sapientium, | apiedrali|oso|a|, | acua|,eu
tauto quefllius philosophorum yfilius macrocosnli, sedi spoueeu
para| e| ocouCri st o, e| filius microcosmi. Segu| acoucepci ou
a| qui mista,| a| i beraci oudesustauci apore| hombre, quecu| mi ua
eu | aproducci oude| apiedra, escousecueuciade uuacorrespou-
deuci am|sti caeutree|macroye| mi crocosmosi duti caa| atraus-
|ormaciouredeutora (Wndlung) de|hombrea travsde|a o pus
queso|oacouteceDeo concedente.
Eu| aa| qui mi a uoseu|rcutamosa uumoui smopsi co||sico
expresadoeuuu|euguajeuui licadoqueuosresu|taextrao,yque
seeutremezc|acou| ocoucretoy| ovi si b| e. lero| aactitudgeuera|
de|hombrehacia|auatura| ezaqucexpresa| aa| qui mi a, yqueesc
di ri gi dahaci a|aexperi euci adeuui dad, uodeber|aequi pararse
si mp| emeutecoususresu| tados,eutre| osquesecueutau| a|uni-
| iarysi empreestri||abricaci ou|raudu|eutac|eoro.
Lascoucepci ouesci eut|licasc|eCoethe, ameuudocoutrarias
a |aci euci aoli ci a| , set onaum.iscompreusi b|esa |a |uzc|esus
|ueutesa|qui mi stas, cuyatermi uo| og|aquedaa| descubi ertode
|orma| |uaeseci a| mcutecu Fw.to. Cocthccrauuti ocmocio-
ua| yportautomssusceptib|ca|aexpericuciadcuuidadquea| a
1 80
cieuciacr|tica-ui chtsi stdri uueu, ui chts i stdraueu,deuuwas
i uueu, dasi staueu,uadaadeutro, uadaa|uera, para|oqueest
adeutroaque| | oest.ia|uera)-,ydesdeestepuuto devistaso|o| a
a| qui mi aeucajabaeusuactitudemoci oua| . Esteese|tras|oudo
de|autagouismoeutreCoetheyewtou, uu| ugarcomusobre
e| quesehaescrito mucho. Meuoscouocidassou | asauteri ores
po| micasmauteui daseutreKep|er, represeutautede|aci euci a
quecomeuzabaadesarro||arse,ye|mdico i ug|slobertF| udd,
queperteuec|aa| aordeude|osrosacrucesyrepreseutaba| atradi-
ci ouhermtica.li eusoqueaambasparejas,Kep|er-F| uddyew-
tou-Coethe, se | es puedeap| i care| vi ej odi cho\asdi eA| teu
suugeu, daszwitschendi e|uugeu,e|j oveugorj eabacuaudoe|
vi ej oyacautaba) .
leci eutemeute, C. C. |uughacomeuzadoa reve|ar, aparti r
de| apsico|og|ade|i ucouscieute,e|couteuidopsico|ogicode| os
viejostextosa| qu|mi cosyadescubrinossusecreto.Leseoqueeu
esteprocesosa|gaa| a| uza|gumateria|va|ioso,euparticu|are|
re|eridoa| pape| quedesempeau|osparesautagoui coseu| aopus
a|qu|mica.Laa| qui mi a, querepreseuta uu coutrapesoa |aespiri-
tua| izaciouextrema, tieuetambiupara| apsico|og|ade|i ucous-
ci eutee|siguihcadodeuueucueutroeutre| apsico|og|a,| amate-
ri aye|restoc|e|acieucia.
Euestepuutosep| auteauui uterrogautequeesvita|para|a
cieuciacoutemporuea. Ser|amoscapacesderea|izar,euuup|a-
uosuperior,e|viej osueode|osa| qui mi stas de| auuidadpsicol-
si camedi aute|acreaci oudeuuabasecouceptua|uui licadapara| a
compreusi oucieut|hcatautode| osprob|emaslsicoscomode|os
ps|quicos: Auuocouocemos| arespuesta.Muchascuestioues
bi o|ogicas|uudamcuta|cs,euparticu|ar|asrc|crcu.esa|are|aciou
existeuteeutre| ocausa|y| o|iua|ysusre|aciouesp

icohsicas,uo
hausi doeumi opi ui ourespoudidasoc|arili cadasde|ormacou-
c|uycute.
Siuembargo,|absicacuuticamodena,scgu| aha|ormu|a-
dolie|sBohr, haeucou.radoasimismoparesautagoui coseusus
obj et osat omi cos , como| os de pa rt |cu| a- oudao pos i c i ou-
momeuto, yhateui doe ucueuta| a| i bertadqueposcce | observa-
dorparae|ectuaruuae| ecci oueutredisposi tivosexperi meuta|es
mutuameuteexc|uyeutes,|oscua|esi uterliereucoue|cursode|a
ua. ura|czadcuuaf(mna qucuoucdcscrca|cu|dadcautemauo.
larae|ooscrvadordc|a|Jsicamodena,i uc| usoe| rcsu| tadoobje-
1 8 1
tivode|aobservaciouya uoescsomctidoasui uHueuciauuavcz
que sehae|egidoe| disposi tivocxperi mema|. Estacuestiou, di |-
ci|decompreuderparae||ego, yahasido|recueutemeuteexpues-
taporvariosbsicos,por| oqueso|omere|erirae||abrevemeute.
Laviej acuesti ouquep| auteabasi , bajoa|guuascoudi ci oues,
e|estado||si code| observadorpuedea|ectare| cursomateri a|
extenode|auatura|eza,yauoti euecabidaeu| absicacoutempo-
ruea Aestacuesti ou, | osauti guosa| qui mi stascoutestabaude
|ormaa|i rmati va. Eue| pasados i g| o uu peusadortau cr| ti co
comoe| h|oso|oArthurSchopeuhauer, i mportauteexpertoy
admi radorde
.
Kaut, sosteu|aeu su eusayo lffglletismo rllllrwly
magia que(osdeuomiuadose|ectosmagicoseraueugraumedida
posi b| es. E| | os i uterpretaba, cousu parti cu| artermi uo| og|a,
comoi uH ueuciasdi rectasde| avo| uutadqueseabreucami uoa
travsde | os| | mi tesde|espaci oyde|ti empo . Aesterespecto,
probab|emeuteuosepuedadecirqueexistau razouesl+|osoG casl
priori suhci eutescomopararechazarde |ormatermi uauteta|es
posibi| idades.Existedesdehacepoco uuaparapsico|og|aemp|ri-
caqueexigeuuametodo|og|acieut|ucaexacta,que,poruu| ado,
operacoumtodosexperi meuta| esmodemos, yporotro, cou
procesosdeestad|sticamatematicaac|ua| es. Si sedemostrasc|
l!abi | i dadde | os resu| tadosposi ti vosobt eui doseu uucampo
todav|atau coutrovertidocomoe|de|a percepciouextraseusoria|
,lES) , sepodr|a| | cgaradcsarro||oshoyd|ai mprevisib|es.
A | a| uzdeuuestraperspecti va hi s tori ca, que por razoues
exteruasseha| i mi tadoa uuambi toexcesivameuterestri ugi do,
podemos deci rqueactua| meuteseha| | egadoa uupuuto eue|
cua| | acoucepci ouraci oua| i sta hasobrcpasadosuccui t ysc
cucucutracoustrcida. |csdcc|cxtcriorda|ascusaci oudcquc
| oscoutrastessehauaceutuadode|ormaextraordi uaria.loruua
parte,| a|ormadepeusami eutoracioua|couducea| aasuuci oude
uuarea| idadqueuopuedeserpercibidadi rectameutepor| osseu-
tidos,peroquesehacecompreusi b| emedi autes|mbo|osmatem.i-
ticosoc|eotra|udo|e, comopuedeuser |os re|ativosa|atomooa|
i ucouscieute. Si uembargo, porotro |ado, | ose|ctosvi si b|esde
estarea| idadabstractasoutaucoucretoscomo|o puedcuser|as
exp|osiouesatomicas,a|asqueuoso|ouose|aspuedeca| i l!careu
modoa| guuocomobueuas, si uoqucsesi tau rea| meuteeue|
extremoopuesto.As|pues, pareceobvioyemoci oua| meutecom-
preusib|equeteuga|ugaruuahuidadesde| omerameuteracioua|,
1 82
eu cuyo |oudosi empreestpreseutc| avo| uutadde poder, hacia
suaut|tesi s, quebieupuedeestarrepreseutadapore|misticismo
cri st i auoo budi st a. oobstaute, paraqui eue| r aci oua| i smo
augostohayaperdidosucapacidaddecouvic

i ou, as| comopa

a
qui eu|amagiade|aactitudm|sti caqueexpenmeutaeusumu| ti-
p| i ci dade| muudoextenosehayatoruadoi | usori a, pieusoque
uoexisteotro cami uomase|ectivoquee|deexpouersedeuuau
otra|ormaaestoscoutrastesaceutuadosyasuscouH ictos.Ja|es,
preci sameute, | a maueraeu que e|ci eut| hco eucueut ramas o
meuoscouscieutemeutesuv|adesa|vacioui uterior.E|| eutodesa-
no| | odei mgeuesi uteruas,|autas|aso ideas, quecompeuseu| a
si tu aci ouextema, i udica| aposi bi | i daddequeteuga| ugaruua
aproxi maci oumut uaeut re| os po| osde parej asaut agou i cas.
Escarmeutadopore||racasoexperi meutado,a| o|argode|ahi sto-
ria de| peusami euto, portodos| oses|uerzosrea|izadoseu pro de
uua uui dad, uome aveu tu rara hacerpredi cci oues |ut uras .
Comocoutrarioa| adi vi si ouestrictade |asactividadesde|esp|ri-
tuhumauoeudepartameutosseparados,quesevieuemauteuieu-
dodesdee|si g| oXll , cousideroaucomoobjetivocouceptua|
tratardesuperar|oscoutrastes,obj etivoquedebedei uc| ui ruua
s|utcsi squeabarquet auto e|eut eudi mi euto raci oua| como| a
experi euci am| sti ca deuuauui dadsemej autea | ade| osmi tos
tci tosoexpresosdeuuestrapocaactua|.
1 83
l 7
Ideas del i nconsciente desde el punto
de vista de la ciencia natural y de l a epistemologa *
Crtr! GwtrllJ ju1 (1 875- 1961)
En su estudi o de Ksnacht en toro a 1 9JO. ( h1lo: herederos
de C. G. Jung.)
Dialcctica 8, nm. 1 ( 1 5 de diciembre de 1 ')5/) , p;gs. 283-303.
1 85
En este artculo me he desviado de mi rama ci entfica espec
fica motivado por las coi nci dencias de smtido de al gunas i deas
que surgen de forma casi s i mul dnea en ci encias di ferentes. Los
conceptos de correspondencia>>, pares antagnicos complemen
tarios>> y compl eti tud aparecen tanto en fsi ca como en i deas
relaci onadas con el i nconsci ente. El propi o i nconsci ente pre
senta una cierta analoga con el campo fsi co, y ambos, debi do a
un problema ele observaci n, se desplazan desde el mbi to vi sual
al paradjico. Aunque en fsica no se habl a ele <<arqueti pos>> que se
reproduzcan por s mismos, si no de <deyes estadsti cas ee la natu
raleza con probabi l idades pri marias, ambas formul aci ones coi n
ci den en su tendenci a a ampl i ar la ant i gua y restri cti va i dea de
causalidad (deter mini smo) a una forma m;s general de relacin
con l a naturaleza, haci a l a que asi mismo apunta el problema psi
cofrsi co. Este ti po ele consideracin me hace concebi r l a esperan
za de que las ideas acerca del i nconsciente no tengan l ugar ya en el
estrecho marco de las apl i caciones teraputi cas, si no que su uni n
con l a corriente general de l as ciencias naturales que se ocupan de
l os fenmenos vi tales sea algo determi nante en su desarrol l o*.
E|26dej u| iodeesteaosecoumemorae|ocheutaauiversa-
riodeC. C.|uug,.epreseutautede|asteudeuciasm.isactua|eseu
e|campode|apsico|og|ade|i ucouscieute. Estomebriuda|aoca-
si oudei uteutarcousiderar, si ududacou osad|ay como a|guieu
ajeuoa|tema,cami uosa|tenativosyposi bi | i dadesdedesarro||os
|ut uroseuesterea, estab| eci eudoparae| | ouuacomparaci ou
eutre| asi deasacercade| i ucousci eutey| as deotrasramasde|
couoci mi euto. luestoqueparam| e|uicopuutodevi stadi rec-
tameuteaccesi b| eese|de|ci eut|lcopuro, uotomareucouside-
racioueuesteeusayo aque||asap| i cacioucspracticasquc`L i ncl u
yen eue| campomdicode l a teraputi ca.
l. L|p ro|| emade|ao|servaci u
Lassugereuciash echas porKaut eue| si g| opasadocouduj e-
rou, atravsdeSche| | i ug,a|desarro| | odeuual+|oso||ade| i ucous-
Este resumen escrito en i ngls {que no se reprodujo en l edi ci n alema
na) tambin formaba parte de l a versi n original del anculo de Paul i .
1 86
cieutep|asmadaeue| trabajodeC. C. Carusy E. vouHartmauu.
Aproxi madameuteeu| ami smapoca,|asi m.igeuescoucretasele
Faradayori gi uarou|ai deade|campo hsico quecu| mi uoeu| as
|eyesde| campoe| ectromagut i co de Maxwe| | . Estecampose
peusabacomoa|gorea|i udepeudi eutemeutedequesepudierao
uo pouer| ode maui liesto medi auteprocedi mi eutosadecuados
,cuerposcargados,| i madurasdehi erro,agujasmaguticas,etc. ) ,
de|amisma|orma,|area| idad|ueadscritaa| i ucouscieutecomo
uuestratomargi ua| c|ecouteui dosub|i mi ua| , e| cua| , uoobs-
taute, eua| guuasci rcuustauci as puedeejerceruuacousi derab|e
i ulI ueuci asobreacouteci mi eutosperci bi dospor| acouci euci a.
Estacomparaci oueutreuuestratops|quicouodi rectameuteper-
cepti b| equerodea|acouci euci ayuucampohsico,coucretameu-
teuucampomagutico, |ue| |evadayaacabopor\i| | iam|ames
eu l 902 ' .
El hecho i mportante que recuerda esta formul aci n del cam
po es el de l a i ndetermi naci n del margen. Haba pasado i nad
vertido que es la materia la que conti ene el margen; sin embargo,
est ah y nos ayuda tanto a gui ar nuestro comportamiento como
a determi nar el si gui ente movi mi ento de nuestra atencin. Nos
rodea como un campo magnti co en cuyo i nteri or nuestro cen
tro de energa gira l o mismo que la aguja de una brtj ula cuando la
fase presente de la conci enci a se transforma en su sucesora. La
total idad de nuestro pasado, repleto de memorias, flota ms al l
de este margen di spuesto a l lamar para entrar; y l a masa total de
energas resi dual es, i mpulsos y conoci mientos que consti tuyen
nuestra experi enci a se est extendi endo cont i n uamente al otro
lado del mi smo. As de vagos son l os contoros entre l o que, en
cualqui er momento de nuestra vi da consciente, es real y l o que es
tni camente potenci al , por lo que se hace di fci l deci r si somos o
no conscientes de determi nados elementos mentales.
Estea|gosub| i mi ua| quegu|a|acouci euci acomosi | ohiciera
eut rebasti doreses|o quesedeuomi uosubcousci eute. Freud,
que|uee|pri meroque| odescubrioei uvestigo,propusoorigi ua-
riameute reduci r| oaaque||oquehab|asidorepri mi dode|acou-
-
,
-
Wi l l i am James, 7Z't' Vtrietie. rl Rdigious Ecrimce, Nueva Yo k, 1 902,
conf'en:ncia X, p:gs. 226, 227 de la edi ci n en l seri e l!oder Lilmtry ( Nueva
Yok). [ Hay ed. cast., Lm INtriedrule. clt lrt txpaimcirt re!igio.rt, ED. 62, 1 986,
Barcel ona. ]
1 87
cieucia,de!ormaquee| subcouscieutepudierasere| i mi uadode
uuevoa|cesar|arepresi u(Vernun.
lrouto scdcmostrqucc| subcousci cu .c cra cs.ructura|-
meutem.iscomp| ej ode| oquesehab|asupuesto.Eupanicu| ar,
|uugprobque ess|ouuapequeapartede| mismo|a queest
coustituidapor|oquehasidorepri mido, yqueeusumayorparte
|o est porcout eui dosco| ecti vosarcaicos, uo cousci eutescou
auteri ori dad, quesou| osquecoudi ci ouau| aaut ouom|ade|
i ucouscieuteye|hechodequeestsometidoasuspropias|eyes.
E|trmi uoi ucouscieute, quedeuuevovo|viauti | izarse,repre-
seut uuretonoa|aautiguatermi uo|og|ade|osh| so|os.
Eutretauto,e|couceptolsicodecampotambiuhab|aorigi-
uadouuevosprob|emas.Mi eutrasque|oscuerposdeprueba,por
ej emp| o, | imadurasdehi erro)uti | izadoscomomediodeobserva-
ci us umi uis treu uuai udi caci urea| de| campo, yaexi steute
autesdesuuso,siuapreciab|eperturbaci ude|mi smo, |asi tua-
ci ues re|ativameuteseuci | | a. Si uembargo,cuaudoeue|domi -
uio atmi co | | egamos a uuaregi ueu| aque| areacci ude| os
cuerposqueproduceue|campo,porej emp| o, e|ectroues)sobree|
origiua|yauoesdespreciab|eyuopuedeserrea| meutecompeu-
sadacoucerti dumbre,uoseu|reutamosa| prob|emac|e| aexisteu-
ci adeuuadua| idadeutree|campoy|as|ueutesde| mismo, pro-
b|emaquepersisteeuuuestrapoca.
Estacoullictivasi tuaciu|ormapartede|acaracter|stica|uu-
dameuta|c|e| amecuicacuutica,queestab|eceque| asi uterac-
ci oues de |os i ustrumeutosc|emedidacou e|s istemaobservado
permaueceuparcia| meutei udetermi uab| es, si empre quei uter-
veuga| a| i mi taciude|cuautoc|eacci u. Segu estateor|a,para
determi uar|aspropiedadesd e|osobjetosatmicos,e|observador
puedee|egi.| ibremeuteeutredispositivosexperi meuta|esque,eu
geuera|,soumutuameuteexc|uyeutes.loruuaparte,estoseap|i-
caeuparti cu| ara|momeutoya |a euerg|a, re| aci ude i ucerti-
dumbrec|eHeiseuberg) ,yporotraa|cursoespacio-tempora|de
|osacoutecimi eutos,comp|emeutariedadde. Bohr) . Eucouse-
cueucia, | asi tuaci ude|observadorcambiaeu |alsicacuutica
desde |apropi ade uuespectadorocu| to a ot ra eu |a que ste
desempeae|pape|d eageuteactivo,cuyose|ectossobree|si ste-
ma queobserva, medi aute i ustrumeutos apropi ados, ya uose
pucdcucompcusar.
Estasituaci udccomp| cmeutaricdadob| igaa i utroduci r
1 88

eu hsi ca| asprobabilidades prinwrias comouuageuera| izaci u


|gicadc| a|ormadctcrmi uistade|as|eyesde|a atu|a|czade|a
fsi ca cUsi ca '. I :st as probabi| i dades csdn dct erl l l i nadas porcam-
poseuespaciosmu| tidimeusioua|es,| oscua|esdescribeu| aestfl
ctia deseri es demedi dasrea| izadaseucoudi ci oues i ui ci a| cs
si mi | ares,yque, eu e| casode uua11ica medida, s| oexpresau
pobilicdes. Adi |ereuciade|oscamposde|alsicacl+sica,estos
camposdeprobabi | i dad, que hausi dotambiudeuomi uados
cat|ogosc|eexpectativas , uosepuedeumedi rsi mu| tueameute
eu| ugaresdi lcreutes. E| hechodee|ectuarseuuamedidaeuun
si tioi mp| icae|pasoa uu|eumeuolliClJO, coucoudi ci oues i ui-
cia|esdi sti utasdc|asquecabcespcraruucouj uutotambiuuue-
vode

posi bi | i dades , y, eu cousecueuci a, e|estab| eci mi eutopor


doquLdeuuuuevocampo. As|,|oslcuomeuosde| ahsicaatmi-
cagozaudeotrapropiedad,| adecomletitucl quehayqueeuteu-
dereue|seutidodequeuosoususceptib|esdedescompouerseeu
otrosparcia|essiuquecambie,eucadacaso,dc|ormaeseucia|e|
|eumeuotota|.
Uuavezquee|observadorhsicohaescogido sudi sposi tivo
experi meuta| , uopuedeyai uH ui reue| resu| tadode| amedida,
cuyo registroobjetivoesuuiversa|meuteasequib|e. Laspropieda-
dessubj et i vasde|observadoro su estado||si co uoti eueuuua
i uter

euci umayore.

| as| eyesde| amecuicacuiuti caque| a


quetieueueu|asc|e| a| |sicac|isi ca.
Ch. deMoutet ' , hombredotadodegrauperspicaciaparaesta-
b| ecerpara| e| i smos eutre|eumeuoshsi cosypsi co| gi cos, ha
caracterizado| asi tuaciuc|e| alsicacuuti caaqu|descritacomo
c|esacrihcioye|ecci u. E|couceptodesacrilicioeuhsicaeseseu-
cia| meutedi sti uto de|psico| gico, peseaque existaacuerdoeu
cousiderar|ocomouuareuuuciaadetermi uadosva|orcs,pr

ida
decouocimieuto)eu|wordeotros,eu|amedidahsica,e|doude
sacriliciouolormapartedeuuomismo, siuodeuuaporciude|
muudo exteno, demodoqueuoti eue| ugar| atraus|ormaciu
(Vrug) de| obscrvado|.1as |amedida,e|sistemaobservado,
yaseparadode|observador,esabaudouadoas|m| smo.
' CL m a rtcul o Wahrsche nl chke t und Physb en Dialccticf 8, 1 1 2-
1 24 ( 1 954) [cmayo 3 de este vol umen] .
' Ch. de Mont cl , l. :/olution |l l i . .mtid, Lausana, 1 <J50. Desgracada
l llel l !l', d au1 0r muri< poco dcspuCs de que aparecil'ra cl l i hm, de Jim1a que no
l l eguC a conoccrlo.
1 89
Estosugi ereestab| eceruuacomparaci u'1 eutree| proceso
i uteruodepercepci useusori a| , o, de|ormam.isgeuera| , eutre
cadaaparici udecouteuidouuevode| acoucieuciay|aobserva-
ci uqueserea| izaeu hsi ca, yaque|os i ustrumeutoslsicosde
medi dapuedeucousi derarsecomoexteusi oues tcui casde | os
rgauosseusoria|esde| observador. Si uembargo,eue|casode| a
percepci useusori a| e| couteui dou uevodecouci euci aqueda
i ucorporadocomouuapartecousti tuyeutede|suj eto perceptor.
luestoquee|i ucouscieuteuoes meusutb|ecuauti tativameute,y
poreudeuo essuscepti b| ededescri pci umatemtica, yyaque
cadaexteusi ude| acoucieucia,| oquesei utroduceeu| acou-
cieucia)debcreacciouara| teraudoe|i ucouscieute,cabeesperar
uuprob|emadeobservaci ure|ativoaste,quesi bieupreseuta
aua|og|ascoue|de|alsicaatmica,i mp| i ca,uoobstaute,di lcu|-
tadescousiderab|emeutemayores.Estasdilcu|tadesdebeumaui -
|estarsecomoparadojas|gicascuaudosei uteutacompreudere|
i ucousci eutede|ormacouceptua|. lorej emp| o, |ospropiossue-
os,queseguFreudsouuucamiuorea|a|i ucouscieute,desde
e|puutodevistaepistemo|gicosecousideraucomouucouteui-
dode| acoucieuciatau proutoserememoraua|despertar, ade-
m.is,cousti tuyeuuuepisodiopsicohsico,yaqueuecesari ameute
cscuacompaadosde roccsos Hsio| gicosccrcbra|cs. |amcra
apreheusi ude|sueoa| tera, poras|decir|o, c|cstadodc|i ucous-
cieute,ycou e||ocreauu |cumeuouuevo,de|ormaaua|ogaa|o
quesucedeeu e| caso de| amedi daobservadaeu lsicacunt i ca.
LareH exi ucouscieutesobreuusueodebeportautocausaruua
a| teraciude| i ucouscicutc,que, porsumayora|caucc,carcccde
aua| ogaeuHsica.
Lassiguieutesci tasi uteutaumostrarcmo|osj uiciosde|uug`
acercade|i ucouscieutepuedeuesc|arecer|asparadojas| gicasa
|asqueda| ugare|prob|emade|aobservaci u.
_
| | |amaa|couteui doc| e| acouci euci acouscieuteei ucous-
, , Cf. rambitn, en relacin con esto, P. Jordan, Varriingung unr Kom!e
/Jit'llfllritiit, 1-lamburgo-BergeclorC J 947.
' C. G. Jung, Vmrlm Wurzeln des Beturttsein.r, Zurich, J 954. El cap. VI I ,
Thcoretische

bcrl egungen zum Wesen des Psychischen>> , ci tado aqu, es


una reproduccin de su ensayo ti tul ado " Dcr Gei st dcr Psychologic publ icado
por primera vez en Ermwsjrthr!mch J I, 385-'90 ( 1 9/6) .
Los pasajes que se citan a continuacin son de l a rrad. ing. The C!lecter!
Vorl.:s oJC C. jung, vols. 6, 8, 9, 1 2 y 1 3, Nueva York, 1 953.
1 90
cientesi mu| tueo,esdecir, couscieutebajo uu aspectoei ncous-
cieutebaj ootro,yaade.
Como sucede con l as paradojas, esta afi rmacin no es com
prensi bl e de manera i nmediata. Debemos, si n embargo, haceros
a la idea de que el consciente y el i nconsci ente no ti enen demar
caci ones cl aras, uno comienza donde acaba el otro. Ms bien, lrt
psique es un conunto de consciente e inconsciente('.
Hastaahorauadahe di choacercade|coucepto c|e psique,
queapareceaqu|| i gadoa| parautaguicocousci eute-i ucouscieu-
te. Estecoucepto|ueyadel uidopor|uug,eucoucordauciacou
| aci taauteri or, como|atota|idad detodos|osprocesosps|qui-
cos,tautocouscieutescomoi ucousci eutes7
Si uembargo,uuascuautaspgi uasdespusde|pasajeci tado
aHrmaque:
1-mto l a materia como el espri tu aparecen en el mbi to ps
qui co como cual i dades di sti ntivas del conteni do del consciente.
La naturaleza ! l t i ma ee ambos es transcendente, esto es, i rrepre
sentabl e, puesto que la psi que y sus conteni dos consti tuyen l a
nica real i dad que se nos otorga sin un medio.
|acausade |asdi Hcu| tades|gicasprescuteseuestepuutouo
sedebea|car.iteruoi utui tivoc|e| amateriayde|esp|ritu,si uoa
|aahrmaciucouteui daeu e| | ti moprra|o deque|apsiquese
uosotorgasiu uumedio.lorque cmoesposib|eque|atota| i-
dadck |osprocesoscousci cutese i ucousci eutcsye| couj uuto
cousci eute-i ucousci eute (Gznzhcit) seauotorgadossi uc| cou-
cursoc| euui ntermediario(umnittclbm)?
Jautoe|||sicocomoe| i ugeuuo|ector podr|auteuer|aseusa-
ci udeque sou s|o |oscouteuidosde|acouci euci a|osquese
otorgausi ui utermediario . Si uembargo,a|pro|uudizaruupoco,
'' 't Co!!ectet! Worl.s ofC G. jung, vol . 8, p;g. 200.
C.G. J ung, Psychologische Typen, Zurich, 1 92 1 . Cap. XI, Dtjnitions,
xg. 661 trmino al ma, de la cual , si n embargo, psique est expresamente
di ferenciada. Trad. i ng. I. G. Bayncs, en The Co!lured Wor!.:s ri'CC. juIg
vol . 6, p;g. 4 63. [ Hay trad. casr. , Tipos psicoltJgicos, Edi tori al Sudamericana,
Buenos Ai res. ]
" \Vurzcln tft's Bt'uN{'seiiiJ, xg. 580. J,e Col!ecttl \Vor!(J rfC G . .fung,
vol. 8, p;g. 2 J 6. ]
1 9 1
a| hsicose|epuedep| autear|adudadesi uu couj uutocouscieu-
te-i ucousci euteuo teudr|aqueteueruu mayora| caucequee|
que|ecou|i eresudescri pci ucomo psi que. Eurea| i dad, y
comocuesti udesigui hcadosuscepti b| edesercousideradacieu-
t|hcameute, a| hsicouo| eparececouvi uceutequee|a|caucedc|
trmi uopsiquecomosustautivoseauecesariameutee|de|adje-
tivops|quico 'trmi uoquerea|meuteabarcapasioues, emocio-
uesyacti vi dadseusua| . Laut i | i zaci ude|a pa| abra psi que
comouombre, queobviameute rememora|aG |osolap| atuicay
sua| mauuiversa| (fseele), i mp| icae| riesgodequee| e|emeuto
ps|quicopasei uadverti doycomoabso| utameuteai s|adode | os
succsosmateria|esde| auatura|cza,cu|acua| c|domi ui oa.mico,
a|igua|ques ucedeeue|casode|i ucouscieute,uoesdetermi uab|e
eus|mi smomsquede|ormai udi recta.
E| emp|eode|sustautivopsi quecupsico|og|apretcud|arca|-
zare | cout rast ecou| a i mageude| muudomecaui ci s t a, que
demaudabareduci rtodos|ossucesosa| ahsicadetermi ui stapor
eut oucescouoci da. Mi e ut rast aut o, e| cua uto deacci ude
l| aucl,quedesdel 900sehab|ai ut roducidocomouuextraoeu
estai mageu| i mi tadade|muudo, hab|acausado uuarevo| uci u
eu| ahsicaa| uti | izarargumeutosdecorrespoudeuciaqueper-
mi ti eroua| cauzarcouc| usi ouesprovi si oua| escou e| estab| eci -
mieutoc|e| amecuicaoudu|atoriaocu.i uticaeu l 927. A|guuos
lsicosvivierouestaetapacou|aesperauzac|equetrajeracousigo
uu retoruoa |asi tuaci uauterior,yotros,buscaudouuevasv|as
que|esa|ejarauaumsde|viejoidea|c|isicoquehab|aservido
paraexp| icar|auatura|eza.Estaseguudacategor|adehsicos,a| a
queperteuezco,sei uc| i ui uc| usoporcousi derarquee|mbi to
deap| i caci uc|e |a hsi caatmi cacoutempor.iueaera | i mi tado,
por| oqueestabaudi spuestosadi ri gi rsuateuci uhaci auuproce-
soquetuviera| ugareuuusustratomateria|,auusiucompreuder-
' ' En esta ocasin me gustara l lamar l a atencin sobre l a curiosidad lgica
conteni da en l a ut i l izacin que C. G. Jung hace de l a combinacin de palabras
j uicio psquico. En real idad, los j uicios no se clasifican en psquicos y no ps
qui cos, si no por la propiedad asociada a tocio j uicio, intcpmdielllemmte e s11
contmir.o, de formar parte del contenido de la conciencia del estado de la per
sona, es decir, de l psique (siendo por tanto tambin accesi ble a la investiga
cin referida a las condiciones psicolgicas). Desde el punto de vista de l a lgi
ca f{Hmal , l a combinacin de pal abras jui ci o psquico, cuando es uti l izada de
esta forma, es un p!eonrtsmo, como, por ejempl o wei !Se Schi mmel , blanco
caballo bl anco (Sc!innncl = caballo blanco).
1 92
| o, cou ta| dc qucse di rigicra haci a uu hu, que |ucraadecuado
paraa|g.m propsitoyqueposeyerai utegridadeus|mismo, cua-
| i dadesque uosotroscou.emp| amos comocaracter|sti casde|a
vidayde|osseresvivos.As|,porej emp| o, Bohrresa|tuuaspecto
uuevodc| prob| cmadc| aobservaci ua|coujcturarquc| acoudi-
ci uadicioua|dcqueuuorgauismopermauezcavivocuaudose|e
sometea uuexperi meuto, | i mi ta,eupri uci pi o, |aposi bi | idadde
veriG caryc|eap| icarauuobjetovivo|as|eyesc|e|a||sicacu.iuti ca
de| .imbi toi uorg.iuico1 Leestamauera,|as interconexiones psico
Jricr que|recueutemeuteeucoutramoscu|avidacotidiauapare-
ceu habcr| | cgadoa ocupar, uuavezm.is, uuaposiciuceutra| cu
c| dcsarro| | ocicut||co1 1 Ya dcsdec|si g| oXV! l estascouexioues
sehau maui |estadocomoa| goembarazosopara |ai mageude|
muudode| alsicac|isica,por|oquesehahechouecesariopos-
tu|ar,adcm.isde| acouexi ucausa|ordi uaria,ys|oaesterespec-
to, otracouuu tipodepara| e|ismodi |ereute. Existenicamen
te uuare| aci upara| e| aeu |a asoci aci udeprocesos||si cosy
ps|quicos,yuo as|eu otrassi tuacioues`Y uua re|aciudepara|e-
| ismo, uoj usti lcauuademaudadequeaque| | oqueestasociado
o secorrespouda ,|o correspoudi eute)seatambi uabarcado
couceptua| meuteeuuuauuidadc|eeseucia`
Mepareceahora i uteresaute resa| tarque |ateudeuci am.is
actua|eu| apsico|og|ade|i ucousci eute, esdeci r, | arepresemada
porC. C. |uug, sehadesarro| | adoeu|adi recci ude| reconoci
miento de lo no .fico en rlrtcin con el problema de ltt unidad psico
.fsica. E|pri merpaso|uedadoapartirde| eucueutroc|e | apsico-
' " El punto de vista de Bohr sobre los fenmenos virales, que di fere tanto
del mecanicista como del de las ideas Vitalistas, est; expuesto por _ejempl o
en la revista Enmln, 1 4 , 293, 1 936, en el artcul o Kausali
'
tiit und Kompl e
menrari tiit (causalidad y complementariedad), que tambin contiene referen
cias hi hl iogdflcas ant eriores.
" En su l i bro Nc11crc lrolu: dcrAsltl!lllllllllg.dchrc, 2" ed. , 1 954, el zo
logo B. Rensch acua, en relacin con la cuestin del origen de los seres vivos,
un concepto al que denomi na hyl opsquico. Segn esta idea, los procesos
psquicos son, de al guna forma, una propiedad de todos los seres vivos>> (p;ig.
36 1 ) . Ut i l izando el argumento de que, en pri nci pi o, es i mprobable que la ley
de conexin paralela entrara repentinamente en el ser en llJO u otro momen
to en el curso de un proceso de fl ognesis cont i nuo, gradual e i nmutabl e,
i ndica, en pri nci pi o, l a posi bi l idad de adscri bi r tambin a l as cosas i nanima
das, y por ende a las i norg;nicas, componentes de procesos psquicos muy pri
mi t ivos que discurren estrictament e en paralelo (p;g. 38 1 ) .
1 93
|og|acou|a alquimia1 2, hechoquecousi derocomo uu aututico
s|mbo|o . Laa|qui mi aerauuadoctri uadotadadee| emeutos
m|stico-guosticos,quemediaute|auti|izacioudeideutilicacioues '
quehoyeud|a uosresu| tauextraas, cou|i ri opormedi odesu
|euguajeuuaexp.esi ouuuevayextrematautoa| auui dadpsico-
lsicacomoa| ade| oqueperteuecea| experi meutador,e|artis-
ta, como |o deuomi ua|aa| qui mi a) cou | oqueperteuecea |a
materia,correspoudeuciaeutremicroymacrocosmos) .As|pues,
|apsico|og|ade|uugseeucoutrocou | amateri a, yde|ami sma
|ormaque| aa| qu| mi a|ue| aprecursorade| aqu|micamoderua,| o
|uetambi ude| restode| aci euci a. oessorpreudeutequetras
esteprimereucueutro cou|aa| qui mia, tautoe|prob| emapsico-
||si cocomo e|de|ai uc| us i oude| observadoreue| cursode| a
uatura|eza| |egarauasercuesti oues re|evauteseupsi co| og|a. Le
hecho,eul 946|uug `a| terode|ormasustauci a| | oscouceptos
queemp|eabaeu|acousideracioudeestosprob|emas|uudameu-
ta|es,y| ohizo,demaueraespeci a| , motivadopor|os|euomeuos
depercepci ouextraseusori a| , lES) , a |osqueuosre|eri remos
brevemeutea|hua|de| asecci ousi gui eute.
|uugi uteuto darcueutade|o uops|quicomedi autee|cou-
ceptoespecia|depsicoic
_
y,tambi u, modi licaudosuautiguo
couceptode arquet i po queori gi uari ameute ut i | i zo como
si uoui modei mageupri mordi a| . Estecouceptode| apsico| og|a
I2
Los escri tos m;s i mportantes de C. G. J ung sobre al qui mi a son: Dts
Gtheimnis der golrenm 1/ite, en col aboraci n con R. \'i l hcl m, 1 " ed. ,
Munich, 1 929 1 '!Zt Colll'l"ft'tl Wrl.:.> of'C G. Jung, vol. 1 3, p;gs. 1 -S(i ] ; J>.:)'d}()
logie und Alc!Jnie, 1 " etl . , Zurich, 1 944; 2" ed. , 1 952, 1 'nJt' Colf.ctl \'orks oj'
C G. Jung, vol . 1 2] [hay ed. cast., Picologlay rtlquimia, Editorial Rueda, Bue
nos Aires] ; y en Symbolik des Gtistes, Zurich, 1 948, comribucin V, Der Geist
Mercurius [ ' Co!!t'Ctt! Wori<J ti'C G Jungvol . 1 3, p;gs 1 9 1 -250] .
` 'l'po,- pJicolricos, cap. XI , Ddlni ci on..:s, S mhol on, J ung dell m: la
expresin si mbl i ca como l a mejor descripcin posi bl e . . . de un hecho rehni
vamente desconocido.
"' El lector puede recordar las correspondencias: los siete planetas, los siete
metales, emre el las l a del pl aneta Mercurio = Hermes = pl ata viva; espri tu =
al ma = alcohol, ere. Es casualidad que Freud haga hincapi en l a palabra al qui
mista subl i marn?
" Vase C.G. J ung, Von d Wurzeln de, Bewujtseim, Zurich, 1 954 (nora
5 anterior).
"' Tht C'o/lecwl \\lori<J tif'C G. Jung, vol. 8, p;gs. 1 83 sig.
El profesor E. Panofsky ( Pri nct:ton) me ha hecho saber amabl emente
que l a aparicin ms anti gua que se conoce en l i teratura dt: l a pal abra griega
1 94
de|uug,quesupougoqueuoesdemasiadocouocido,puedee|u-
cidarsede|ormabrevepor mediode| asci tass igui eutesque, a|
estardi spuestaseuordeucrouo| ogico,muestrautambiusugra-
dua| a| teraci ouydesarro| | o. osepuededi soci arde |a i deac|e
|uugautes meuci ouada|adeuuestratoco| ecti voyarcaicode|
i ucousci eute queescapazdereproduci rmoti vosmi to| ogi cos
espout.iueameute.
C. C. |uug, Tos psicolgicos , l 92 l ) , cap. Xl, Leli ui ci oues
,vaselmageu ) *.
La i magen pr i mordi al , tambi n denomi nada en otro l ugar
arqueti po>>, es si empre colectiva, es deci r, es al menos comn a
puebl os enteros, pocas . . . la i magen primordial se puede concebi r
como un deps i to mn mi co, como u n a hue l l a o engramm
(Semon) que ha s urgido medi ante una condensacin de i nnume
rabl es procesos de ndol e si mi l ar . . . La i magen pri mordi al es l a
precursora de l a idea y su matriz.
ber de Energeti!e der Seele (Psychologische Abhandlungen, vo| .
ll, Zurich, l 928) ,pg. l 98**.
Los arquetipos son modos tpicos de comprensin, y donde
quiera que nos encontremos con modos recurrentes regul ares y
uni formes, estamos tratando con un arqueti po, i ndependi ente
mente de que se reconozca o no su carcter mi tol gico.
Pl}'cho!ogic und RcHirm, Zurich, l 940, ig.95***.
I ncl uso l os sueos estn consti tui dos en muy al to grado por
material colectivo, y al i gual que en l a mi tol oga y en el fol cl ore de
disti ntos pueblos, determinados motivos se repiten a s mismos de
fmna casi i dntica. Yo he denomi nado a estos motivos arqueti
pos>> , y por el l o entiendo formas o i mgenes de naturalc-!' colectiva
que se mani festan prcticamente por roda l a Terra como constitu-
c.prvroose encuentra en Cicern, Cr1rtr1s r1

tico, 1 2. 5 y 1 6. 3. , donde se
traduce di cha palabra al l at n. Se desconocen l as fuentes griegas ee Cicern,
pero gracias a su autoridad l a pal abra l l eg a ser de uso comt'm en l a antigedad
tarda.
T!JI CollIcttr Worl:s tif'C. G. Jung, vol . 6, pgs. 443 sigs.
'Je Colecterl \forl:s ofC G. jHng, vol . 8, xigs. 1 37 sig.
The Collected Vrl:s ofC G. Jung, vol . 1 1 , pg. 50.
1 95
yentcs del mito, y, al mi smo tiempo, como

roductos i l
,
Kividual

s
autctonos ele origen i nconsciente. Los mouvos arqueup1cos den
van pnsumi bl emente de patrones de la mente l

umana ..,..on
transmitidos no sl o por tradicin y migraci n, smo r
_
amb1 en
.
pc

r
herencia. Esta l ti ma hi ptesis es i ndispensable, ya que mcluso una
genes arquetpicas compl icadas pueden repr

d
.
t

cirs

espontnea
mente sin que haya habido posi bi l i dad el e tracliCIOn cl 1recta.
Jbd, p.ig. l 86*. ,Supouemos|aexi steuciade)
1 %
u n a determi nada condi ci n d e i nconsciente como u n fact or
heredado a priori. Con esto, nat ural mente, no 1
;
1 e 1
:
ero
_
a l a
herenci a de l as i deas (Vrste!lungen), l o cual sena c1 f1 cd s
.
t no
i mposi bl e de demostrar; antes b
_
i e
_
n
:
supongo que l a
.
cual
:
l
.
ad
heredada es al go as como la posi bi l i dad formal ele p r oducu l a
mi sma idea o ideas si mi lares una y otra vez. Yo he l l amado a esta
posi bi l i dad el arqueti po>> . En cons

L,enci a, 1 arqueti po

era
una cualidad estructural o una cond1 c1 on pecul i ar el e una ps1 que
que est de al guna manera conectada con el ccrcbro.
Wurzeln des Bewujtseins , l 9;4) ,p.ig.;77**.
Si n embargo, debemos constantemente

ener
\
)resente que l o
que entendemos por arque
:
i po es en s
_
n
:
l

mo 1 rr

pres

nt;
:
l e
(unanschaulich), pero tiene dectos que posibi l itan su visualtzac10n,
a saber, las i mgenes y las ideas arquctpicas (Vrste!!ungen).
Ib, pg. ;7J***. ,arqueti po, )
si endo as una i magen por derecho propi o, es al mi smo ti e

11p

un clinmnismo que sc percibc en la l umi nosidad y el poclcr 1-asCI
nante el e la i magen arquetpica.
'd ;79****
1/t . g pag. .
As como el i nfrarrojo psquico>>, la psi que i nstinti va bi ol
gica penetra gradual mente en l a fisiologa del organismo y emer-
* !bid. , pgs. 1 03 sig.
*' Thc Collcclecl \Vorl ofC G. jung, vol. 8, p:g. 2 1 4.
!bid., p:g. 2 1 1 .
.... Jl., p:g. 2 1 5.
ge despus con sus condi ci ones fsicas y qumi cas, as el ul travio
lcta psqui co, cl arqucti po, dcscribc un campo quc no prcsenta
ni nguna de las pecul i ari dades dc l o psicolgico y, por tanto, cn
un l t i mo an; l i sis ya no se puede considerar como psqui co pcsc
a que se mani fieste psquicamente. 1-:1mbin los procesos fisiolgicos
sc comportan de l a mi sma forma, sin que por este motivo se deda
rcn psquicos. Aunque para nosotros no hay forma de existencia
que no est i nt ermedi ada psqui camcntc y slo psqui camente,
sera di fcil deci r que todo es si mpl cmenre psquico. Lgicamen
tc, LhL argument o debe apl icarse asimi ho H los arquetipos.
Ib, pg.60l.
Las uni dades con las que funci ona cl i nconsciente, defni bl es
cual i tativamente m;s que cuanti tativamente, es decir, los arqueti
pos, tienen por tanto una naturaleza que puede ser dnida con
certeza como psquim.
lb, pg. 602''. ,Losarquetipossou)
postul ados derivados empricamente -arquetipos- cuyo conteni
do, si exi ste, no se puede representar en l a mente. Los arquetipos,
en lo que podemos observarlos y experimentarlos, se mani fiestan
a s mismos slo medi ante su capacidad para organizar i mgenes
e ideas (Vorstellungm), y esto si empre es un proceso del i ncons
ci ente quc no se puede dctectar hasta despus.
A ion ,l 9; I ) , p.g.260`''. ,Estre|aci ouadocou)
ci ertas formas de pensami ento compl ejas, l os arueti pos, que
pueden ser conjeturados como l os organizadores i nconscientes ele
nuestras i deas. La fi.1erza motriz que produce estas configuracio
nes no sc puede di sti ngui r del factor trasconsciente (Tatbestrmc/
conoci do como i nst i nto. Por tanto, no hay j usti ficacin al guna
para vi sual i zar el arquet i po como al go di ferente de l a i magen
(Gestal) dcl i nsti nto dcl hombre.
lb, p:g. 2.10.
// p:g. 25 1
';c Colctcr Wrl. 1{C G. jung, vol. 9, pare 2, p:g. 1 79 .
1 97
Wurzeln e Bewtf'tseills ( 1 954) , ig. 5 *:
Arqueti po es una padfrasis expl i cati va del aooi pl at
ni co.
Ibd, pg.6**:
l| arqueti po es esenci al mente un conteni do i nconsci ente
que se transforma al vol verse consci enre y ser perci bi do, y que
adopta la apariencia de l a conci enci a i ndi vi dual en la que se va a
mani festar.
Ib, p.ig.6, uota4'**.
Para ser precisos, se debe di sti ngui r entre <<arqueti po>> e i deas
arquetpicas (Vte!lungen}. El arqueti po, como model o hi por
ti co e i rrepresentabl e (unrtmchmt!ic/), es al go s i mi lar al patrn
de comportami ento de l a bi ologa.
Estasci tas pucdeuo|cccra| |cctoruuai magcudc|a|uuci u
quedesempeae| couccpto c|earqueti pocu| apsi co| og|ade
|uug,as|comode| atraus|ormaciuexperi meutadadesdee|seu-
t i doori gi ua| dei mageu pri mordi a| hastae| deuu e| emeuto
estructura|i rrcpreseutab| (unrscbrtu!iches) dc| i ucousci eute, se
tratadeuuaespeciede regu|adorqueorgauiza|as represeutacio-
ues(Vorstellungen). lersoua|meute, veoeue||o| apri merai udi ca-
ci uc|e|ospri ucipiosdeordeu, queauusi eudoueutros respecto
a| di sceni mi euto psi coHsi co, eu coutrastecou e| coucreto | cu-
guajeuui | cadopsicolsicode| aautiguaa| qui mi a, soui dea|esy
abstractos,csdcc|r, i rrcprcsLutabks (uwi!Jscl)lllfic/;) porsupropia
uatura|eza.As|semaui lestaude|ormac|ara|asgraudesdi hcu| ta-
desy paradojasqueeutraae|prob|emac|e|aobservaci u. Estos
cambioseu |asideassobree|i ucouscieutemuestrau que, |ejosele
habersi do d eHuiti vameutercsue| tasdesde|avert i eute | gi ca,
cousti tuyeu| aexpresi udeuua| |ueadei uvestigaciueudesarro-
7/;e Colected Wor!ts of'C G. jung, vol. 9, parte 1 , p:g. 4.
*' Jb, xg. 5.
... //;d. , p:g. 5.
' " Cf. tambin, en relacin con <:sro, C. C. Jung, /!ion ( 1 95 1 ) , p:gs. 372,
373.
1 98
| | o. E| lsicocouocemuybi euqueambascosas ameuudovau de
|amauoysabede|ai uuti | i dadde ircoutra|oqueest eu proceso
dedesarro| | o, yaseapormerarepeti ci uomedi aute aiomase|a-
borados|gicameute. Euestecaso,pieusoqueesi mportautecou-
si derar| ai uvestigaciudesdeuupuutod evistausgeuera|quee|
de|campoespec||ico.
2.Aplicaciones de las ideas
acerca del inconsciente a las ciencias cuantitativas
Si ueutrardemasiadoeudiscusiouesgeuera|esacercadeviejos
prob|emasl|osGcosre|aciouadoscoue|hechodequeuuestrasi deas
estudi spuestas (Angeorrlnetsein) de|ormata| que, porej emp| o,
puedaucoi ucidir|ormasdeserydepeusar, megustar|atrataraqu|
sobrea|guuasap|icaciouesde|asideasde|iucouscieutea|ascieucias
cuauti tativas.Aestcpropsitosepuedeuprestartauto|asmatemti-
casy|abio|og|acomo| a|routeraquesepara| a||sicay|alsio|og|a.
A|cousiderar|asap| i caciouesde|couceptodearquetipo|uera
de|marcode| amodenapsico|og|ade|i ucousci eute, meeucueu-
trocupri mer| ugarcoue| hcchohistricode| auti | izaciuamp| i a
yregu|arporpartedeKep| erde|ostrmi uosttrchetypus yarchety
palis y, adems,euuuseutidosi mi |ara| de|uug,esdeci r, eue| de
i mageupri mordi a| . Ci ertameute, e| campoa|queKep| erap|i-
caestecouceptoesmsespecia|izado,yaqueabarcaex|usivameu-
teideasnuttemrticas. As|, deuomi uaa| ageometr|ae|arqueti po
de|abe| |czade|Uuiverso,ya|asproporciouesmate:.iticas,que
|pi eusaqueestui mp|autadasdesde| aeterui dadeue| a|made|
hombrehechoai mageude|Creador, |as| | amaarmou|asarquet|-
pi cas.Yo,comodisc|pu|odeSommer|e| d, couozcobieuqueestos
e| emeutospi tagricosqueapareceueu|aobradeKep|ermautie-
ueuhoyd|a suvi geuci a. Esaauti guadynrmis espi r i tua| de|
,., Vase mi artcul o Dcr Ei nll ul archetypischcr Vorstdl ungcn auf di e
Bi l dung naturwissenschaftl i thcr Thmritn bti Ktplt:n>, <n Nrllurer!tiimng unt!
Pvche, Zuri ch, 1 952. [Trad. ing. en 'he fntnjn'f rltirm ofNriture ami the Psy
che, Londres, 1 955, ensayo 2 1 de este volumen. ]
Vase mi ensayo Sommcrfc l d's Bei trige zur Quanrentheori t, Dit'
Naturwissmsc/ren 35, 1 29- 1 32 ( 1 948) f ensayo 5 de este vol umen] .
1 99
umcro,auactiva,|uccu ti cmpospasadoscxprcsadacu |avicj a
doctri uapi tagricaqucahrmabaquc| osumcrossouc| or gcu
dctodas|ascosasyquc, como|asarmou|as,rcprcscutau|auuad
cu| amu| ti p| i cidad.
lortauto,si cuuucstrapocascuti | izauucouccptomsgcuc-
ra| dcarqucti po, csucccsarioqucsclumu| cdc|ormata|quc
comprcudacsai utu ici umatcm.iticapri mi ti va, i utuici uquc,
porcj cmp| o, scmaui hcstaas| mi smacuari tmti camcdi autc|a
idcac|c| ascrici uG ui tac|c|osumcroscutcros,ycugcomctr|a,cu|a
idcadc|cout|uuo.Cicrtamcutc,uosotroscstamosi utcrcsadosaqu|
cu|osmodosdccomprcusiuuui |ormcsyrcgu|armcutcrccurrcu-
tcs, por| oqucpicusoqucscr|ac|ciutcrsdctcr

ni uardc|on

.a

prc-
ci sa|o quccscspcc||icodc csas rcprcscutaci oucs arqucopi c.ts
(Vorstellmgen), quccousti tuycuc||uudamcutodc|asmatcu.t|cas,
cuaudosccomparaucoui dcasarquct|picasmsgcucra|cs.
Comocssabi do, a t ravsdc| propi oau| i si sha rcsu| tado
i mposi b| cdcmostrar|orma| mcutcqu

c| a

.| i sis mat

iti co,
uti | izadocoustautcmcutccuhsica, uoi mp| i cacoutradiccioucs.
Larazu dccstaauscuci ac| ccoutradi cci oucs dcbccousccucutc-
mcutcbuscarsc|ucradc| as propiasmatcm.i ti cas, c|c|ormaquc
aparczcacomouuhcchouatura|rc| aci ouadocou| amaucracu
qucopcra| amcutchumaua. Aqu|tambiuuoscucoutramoscou
c|hcchodc|aorgauizaci u (Angeordnetsein) dc uucstrasrcprc-
scutacioucs(Vrstellungen).
Apcsarc|c|oscuormcs| ogrosdc| cs

|rituhumauo,

ou

opuc-
dcuscr|asmatcmticas,uodcbcmoso|vidarquc|acouti mudaddc
| avidacstab|cccuuv|ucu| ocutrcc| origcudc|oscouccptosy|os
|cumcuosdcadaptaciudctodos|osorgauismosvivos,acstcrcs-
pccto,podcmosrccordar|acouccpciua|qui mistadcqucc|csp|ri-
tucsc|hijoautiguodc| amadrc.Lacouccpciuc|c|uugaccrcadc
quc|osarquctipossouuudcpsitohcrcdadodc|a| |ucaauccstraha
si dodcscstimadamuchoticmpo.Cmosurgicroucuc|cursoc|c| a
cvo| uci ubio|gicaycmocambiaroucuc|proccso`
.
Esto uos | |cvaa| acucsti udc|a|ormacuqucscac|qt.icrcuy
hcrcdaupatroucscspcc|hcosdc|comportamicutocomopucdcu
scr|osi usti utos,uucampoquc,pcsca|osgraudcsxitoscosccha-
dospor|agcuticamodcrua, auscmcautojamuyoscu|o Es
bi cucouoci doquc| avi cj acouccpci u| amarcli auadcquc | a
200
2I
Cf. el ensayo de B. Peyer, Das Probl cm der Vererbung von Reizwir-
|uuci uhacca|rgauo''uoscsosticucautce|hccho,cmp|rica-
mcutccstab| cci do, dcquc | ascaractcr|sticasadqui ri dasi udivi-
dua| mcutcuosouhcrcdadas.lorotrapartc, sccouoccuaccioucs
i usti utivas|crcdi tarias ,porcj cmp| o, | aoricutaci udc|vuc|odc
|asavcsmi gratorias)quchausi doprobab|cmcutcadqui ridascu
a| gumomcuto.
Eu| aactua| i dad,parccctcucrgrauaccptaciucutrc|osbi|o-
gos uu modc| otcri co dccvo| uci ubi o| gi cabasadocuuua
combi uaciudcmutacioucsa|ca.oriascousc|ccci u . E| :| ti-
motrmi uo, tomadodcLarwi u, cxprcsa| ai uHucuciadc|cutor-
uo''. Estcmodc|odccvo| uci urcprcscutauui utcutoquccstcu
kungen , en Vicrtelldmsscbrifi dcr Ni11111.fi;rscbmd Gcsd!rch'!f in /urid; 97,
5 ( 1 952) .
:: En relacin con l as ideas acerca del i nconscieme me gust ara mencionar
aqu al psico-lamarckiano A. Paul y, Danuinismus und Ltmutrclsmw- Ent
wu
.
feincrp.)'dmphchm Tologic, Muni ch, 1 905, quien hace responsable
a l a psique de los organismos, plantas i ncl ui das, de los fenmenos de adapra
ci 6n que denomi na j uicios del i nconsciellle (lor. cit. p;g. 1 1 9 y p;g. 25 1 ) ,
d(xwando una rderencia a E. von Hanmann sobre l a expresin i nconscien
te>>. Por supuesto, l a terminologa de esta natural eza es fundamcmalmenre una
mera padfrasis de l o que se pretende expl i car. El autor pasa con fiecuencia por
al to los resul t ados empricos antes mencionados, que son evidentemente anti
lamarckianos, con expresiones de opi ni 6n dogm;\ticas. Adem;s, su visin acer
ca de que la psique puede evocar crllisttlmentc fenmenos fsicos, es probable
mente i nsosteni bl e desde el punto de vi sta epi stemolgico. Menci ono a este
autor ms por i nters histrico que por sus dudosas opi niones. Recientemente,
C. G. J ung en Synchroni zi t; als Pri nzi p akausal er Zusammenh;inge, en
Naturcrkliimng um PJ]'che, Zuri ch, 1 952, vase especi al mente pgs. 78 si g.
( trad. i ng. en 7/;e lnteljl'clation ofNaune aml Psyche, Londres, 1 955, pg.
1 07), si n apl i car en modo alguno i deas lamarckianas, establece una conexin
entre procesos bi ol gicos con ui1a fi nal i dad y un conocimiento "i nconscien
te" aumsubsi stcnte al que tambi n denomi na conoci mi ento absol uto. Y
afade: No es el conocimiento, si no l o que Leibniz denomina magistralmente
"percepci n", l o que esd consti tui do, o ms cautamente, l o que parece estar
const i t uido por i mgenes o "si mulacros" si n tema defini do. Estas i mgenes
tue postula son probablememc las mismas que mis arquetipos, de los cuales se
puede demostrar que son factores formal es de productos espondneos de la
l:tmasa. Me gustara sealar a este respecto l a relacin entre el conocimiento
absolmo postulado por Jung y los jui cios del i nconsciente de A. Pauly.
" Acerca del material emprico y de su discusin terica, vase por ejemplo
G. G. Si mpson, Thc !1tfning ojEilo!mion, Y ale University Press, 1 949; ed.
abreviada, Nueva York, 1 ')5 1 . Otra referencia es O. H. Schindewolf Da Lt
f
ldaor in Gmlogic rmd Paliiontologic, Stungart, 1 950, donde se presta especial
atencin a los tiempos de i mpulso (Str:/zcitm) en l a evol uci n.
201
|a | |ueade |as idcasprcdomi uaut:s.u |as:guudami tad desig|o
XlX,yquepreteudedarapoyotericoa | ae| i mi uaci utota|de
cua|qui ervesti gi odete|eo|og|a,| aquedebeserreemp| azadade
a|guua|ormapor| aiutroducciude|azar.
Comohsico,megustar|aexpresaraesterespectomisrece| os '',
i udicaudoquehastae|momeutoestemode|ouoesti respa|dado
porcousideraciuprobabi | |sticaposi tivaa|guua. Estacousidera-
ci ucousisti r|aeu e|ectuaruuacomparaci ueutre |a escala tem
poral tericade|aevo| uci uquesededucede| mode|oysuesca|a
tempora|emp|ri ca. Habra que demostrar que sobre la base del
modelo asumido, algo que tenga una finaldad ,Zwecluiges) , lo
cual es en realidad corriente, tuviem el tzar suciente pam mrgir en
la escala temporal que se conoce de frma emprica. Sin embargo,
hasta ahora no se ha planteado Ullfl considercin de estt natumle
za"'2(. Eu cambi o, sehadesviado|a ateuci udeestacues t i u
eseucia|sea|audoquesi existieraa|goqueuotuvierauuanua| i-
dad (Unzwecl:mafiges) ciertameutesucumbi r|a,otambiuquese
derrumbar| audetermi uadoscouceptos vi ta| i stasaut i guos
,cuyosuombres,geuera| meute, tieueu| ami smatermi uaciu) .
Si bi eu, a| igua|quesucedeeu lsicaatmica, | osresu| tados
geuticosG rmemeuteestab|ecidos'sebasaueu|eyesestad|sticas
veri |i cadasmediauteseriesdeexperimeutosrea|izadossobresuce-
sosreproduci b|esyquesepreseutaucou |recueuci a, los sucesos
rros o incluso nicos souespecia| meuteimportautespara|aevo| u-
,., S que varios matem:ticos y fsicos estn de acuerdo con esta crtica. Si n
embargo, piel
.

s
.
o que l os reponsablcs de l as di ficul tades son l os propios proble
mas Y no los ISICOS.
" Esta crtica tambin es apl icable al l i bro de Rensch ya citado (nota 1 1 de
cste cnsayo), cn el cual se acepta este model o. El modelo dcbera sostenerse cn
una consideracin positiva de este tipo, especial mente en l o que se refiere a l a
escala temporal dc l a anagnesisn (desarrol l o supcrior) que sc dcfinc y cstablc
cc en el l ibro.
"' En las rellcxioncs de G. \'al d sobre el origen de l a vida (Scimtijic Ameri
can ! 9 I , 45, 1 954) , que est: envuel to an en la oscuridad m:s absol uta, allr
maciones tales como slo hay que esperar, d propio tiempo realiza l os mi la
gros, j uegan tambi n un papd esenci al pese a que no se pueda hacer una
estimacin de mtIIfo t iempo se ret uerira.
" Los antiguos pi tagricos, tue reverenciaban cl ntmero cuatro, se hubie
ran senti do felices por la estructura qu mi ca cwtttrwtria basada en dos pares
opuestos de un
.
;cido nucleico (abreviadamente ADN) , csencial para el proce
so de l a herenCia y de la reproduccin (J . D. Watson y F. H. C. Crick, Naturc
1 7 1 , 964, 1 953).
202
ci ubi o| gica . |utauto qucpersouaaj euaa|tema, debocou-
teutarmecousea|arestadi |ereucia|uudameuta|ycouG rmarmi
i mpresi ude que| os |eumeuosa|osqueuoseu|reutamos,que
ci ertameutepreseutaugraucomp| ej idad,uohausi do auaua| i-
zadosycompreudidos.
laratermi uar,megustar|atratarbrevemeute| acoutroverti da
cuesti ude |a percepci uextraseusoria|,lES) , quecousti tuye
uua|routeraeutre|alsi cay |apsi co|og|ayque tautosepodr|a
deuomi uarparapsico|og|acomobi o||si ca. Existeuyaexperi-
meutoscuaut i tati voseuestecampo| | evadosa cabomedi aute
mtodosci eut|ncosyuti | izaudo|aestad|sticamatemticamoder-
ua''. orma|meute, setratadcadivi uarci |rasonguraseuuaipes.
Esta|routerayahab|asusci tadoi uterseutre| oslsicos,y, tam-
bi u, uuabueuadosisderechazo. Uuoshab| audeerroresmate-
mti coso experi meuta| es, yotros, mscautos, di ceuqueestos
temas1eseu|ermau. A| ospri merosyo|esdi r|aque, por| oque
couozco,euaque||osexperimeutosquesehaurea|izadocuidado-
sameute uo se hau detectadorea| meuteerrores. lorsupuesto,
si emprehayi uvo| ucrados|eumeuos relativmnente raros que, eu
ciertamedi da, seasociaucoua| gudouespecia|queposeee|suje-
toexperi meuta| .A|osseguudos|essea|ar|aque,probab|emeute,
|os|uudameutosepistemo|gicosa priori uosousulici eutespara
descartar|aexi steuci ade|alES. l uc| uso uu h| so|o taucr|ti co
comoSchopeuhaueruos | ohacous i deradoque | ose|ectos
parapsico|gicossouposib|es, si uoque| oseucueutrasusteutados
porsu |i | oso|| a, |o cua| rebasarea| meut e|o estab| eci dopor e|
: mi rismocieut||ico
\II
Eucua| qui ercaso,|acxisteuciade| alES
debedecidi rsemediauteempirismocr|tico.
l uvesti gaci oues recieutessobre estos|eumeuoscou hereu
actua|idada| aviej acuesti udecmoi utervieuee| estadops|qui-
code|aspersouasquetomauparteeue| experi meutoeue|curso
de| osacouteci mi eutosextenos. luedeuseri uH uidosposi tivao
uegativameute|os|uomeuosdepercepci uextraseusoria|`Has-
'" Cf tambin P. Jordan, l)er Begriff der Wahrschci nl ichkeit in der Phy
logenie en Scientijc Papers prtsentet! to !vlax Born, Edi mburgo, 1 953.
,., C:C especi al mente S. G. Soal y F. Batcman, Jvloter E"periments in 7!/e
pathy, Faber ami Fabcr, Londres, 1 954. En esta referencia se menci onan asi
mismo l os experimentos anteriores de Rhinc y otros.
'" Cf. el ensayo de A. Schopenhaucr Ani mal i scher Magneti smus und
Magie, en el vol . 4, Nrttii11Jhilosophie und Ethil<, de sus Obms.
203
taahora,|osresu| tadoscoucuerdau eu |apreseuciade|e|ectode
|atiga, meugua) quedestaca| ai mportauci aqueti euee|factor
emocional eue|suj etosometidoa| experimeuto.
Schopeuhauerhab| ameta||si cameutede| a| bedr|oquese
abre camiuo pore| espacioye| tiempo, e|princpium indivdua
tionis, como| | odeuomi ua,ycomparae| nexus metaphysicus cou
e| nexus physcus ordiuario. |uug' ' emp| eauuatermi uo| og|acieu-
t| hco-psi co| ogicaeu| ugarde|ametalsi co-h| osohca, ei uteuta
geuera| i zar| as re| aci ouespara| e| as aesosfn menos de jantera
re!ativarnente raros32 hab| audo, eu estecaso, de uuacouexi ou
(nexus) queserea|izapormediode| ai deutidaddec|aseo"si gui G -
cado" . S| gui cudosu| utu| c| us| co| g| ca, v| ucu|+ cstocouc|
coucepto tempora| medi aute |ai utroducci oude| trmi uosi u-
crouismo. Hemoshechouupri meri uteutoparatratardepeue-
trareuuucampotota| meuteuuevo.Hastae| momeuto, | aideade
|uuguohasidoverihcadaui si quieraeuparte porcomparaciou
deta|| adacou | osresu|tadosexperimeuta|esde| os|euomeuosde
percepciouextraseusoria|.
***
Euresumeu, puedosea|arqueeuesteart|cu|omehepermi-
tido|rauquear| os| | mi tesdemi campoespec|lico,m.is| i mi tado,
so|ameutemotivadopor| acoucordauciaexisteuteeutree|signi
cado de i deasqueprocedeums o meuoss i mu| tueameutede
di |ereutesramasde|couoci mi euto.Lascoi ucideuciassigui hcati-
vasqueapareceude|ormai udepeudieute,tautoeuhsicacomoeu
| asi deassobree| i ucousci eute, sou. correspoudeuci a(Entspre
chung)), paresautagoui coscomp| emeutariosycomp| etitud.
E|propioi ucouscieutepreseutaciertaaua|og|acou e| campo
hsico,maui |estudoseamboseue|domi uiode| oirrepreseutab|e
(Unrnschau!iche) yde| oparadoj i codebi do a uu prob| emac|e
observaci ou. Si uembargo, eu ||s icauosehab| adearquetipos
autorreproducib|essi uode |eyesestad|sticasuatura|esquei uvo-
| ucrauprobabi | i dades pr i mari as, pero ambas |ormu| aci oues
.. , C. G. Jung, Synchronizitiit al s Pri nzi p akausaler Zusammenhiinge, en
Ntlturerkliirrmg rmd Psycbe, Zurich, 1 952, [trad. cast. en Lr inte11netacidn ee !tr
llttrmzlezz )' !1 psique, Paids, Barcelona, 1 99 1 ] .
.. , Me gustara pl antear la cuesti n de si l os componentes psquicos m;s
pri mi tivos (vase nota 1 1 de este ensayo) asumidos por Rensch y adscritos a los
seres i norg;nicos no se mani festan en tales fenmenos de frontera.
204
coiucideueusuteudeuc| aaamp| | ar| aaut|guayrestrictivaidea
decausa|idad,dctermi uismo)a uualormam.isgeuera|d ere|a-
cioucou| auatura|eza,couc|usioua| aquetambiuapuutae|pro-
b| emapsico||s| co. Estamaueradecousi derar| ascosasmehace
coucebi r|aesperauzac|eque|asideasacercade|i ucouscieuteuo
teugauya| ugarcue|estrechomarcode|asap|icaciouesteraputi-
cas, s i uo quesecaracteri ceuporsu asi m| | aci oua |acorri eute
geuera|de| as cieuciasuatura|escomouuaap|icacioua| os|euo-
meuosvita|es.
205
l 8
Principio de exclusin y mecnica cuntica *


Representacin grilca del tomo de m dio, segn la teor atmica de
Bo/JJ; realizada por Iendril? AnthonJ' Kmmers.
Estas n:prcsentaciones grfcas coloreadas del itomo {lmnte
Bilderbiclm), n:alizadas antes de que se formul ara el princiio de exdusirn y
del adveni miento de la nueva mecrnica mtntim, fueron acerbamente
cri ticadas por Paul i . [ De Dil Nattmuisstmc!afen 1 1 ( 1 923). )
Discurso de recepcin del premi o Nobel pronunciado en i ngls en Esto
colmo el 1 3 de di ciembre de 1 9/6 (Estocol mo, 1 9/ 8) .
207
Los preparativos de mi viaje a Europa se desarrol l an segn el
pl an previsto y parti r en unas cuatro semanas. Mi pri mera etapa
sed probablemente Dubl n. Sabe algo acerca de si el di scurso de
Estocol mo que corresponde pronunci ar a un ganador del premi o
Nobcl debe ser tcni co (como pretendera real ment e un fsi co
terico) o algo m;s popul ar? Yo preferi ra lo pri mero.
Carta ele Paul i a Lamek Hul thn, 30 ele enero el e 1 946.
De momento he deci di do conservar mi puesto de profesor
en Zuri ch y posponer para m;s acl cl anre mi vi aje a Estados Uni
dos. Por otra parte, he propuesto a Wal ler y a Westgren (el secre
tari o de la Real Academi a Sueca) pronunci ar mi discurso ele acep
tacin del Nobel el 1 O de di ci embre de este ao.
Carta de Paul i a ' I (Hsten Custafson, 1 de agosto de 1 <,(,
Lahistoriade|descubri mi eutode|pri uci pi oc|eexc|usi u, por
c| quchc tcn i do cl honor dc scr gal a rdonado con e prcmi o Nooc|
c|c| ao l 94 ; , seremoutaa mi sd|asdeestudi aute eu Muui ch.
Auuqueeu| aescue|adeVieuayahab|aadqui ridoa| guuoscouo-
ci mi eutosc|elsicac|sicay de| aporeutouccs uueva teor|ade|a
re|atividadc|eEi ustei u, |ueeu| aUui versidaddeMuuichdoudc
|ui i utroducidoporSommer|e|deu| aestructu|ade|.itomo,a|go
extraodesdee|puuto devistade |a||sicac|sica.Yo uo me| i br
de | acoumoci uquetodo||si co, acost umbradoa l |ormade
peusami euto c|si co, experi meutabacuaudo| | egabaacouocer
porpri meravez|os lostu|adosb.isicosde| ateor|acuuti ca de
Bohr. Eu aque| | apocaexist|audos |ormasdeaproximarsea |os
dihci|esprob|emas re|aciouadoscoue| cuautoc|eacciu. Uua de
e| | aserauui uteutode| |evaruuordeuabstractoa| asuuevasideas,
buscaudouuac|avequepermi ti eratras|adar|amec.iuicay|ae|ec-
t rodi umi cac|si casa|| euguaj ecu.i uti co, | oquecousti tu i r|asu
geuera|izaciu|gica.Ja| |ue| adi recciuescogidapore|pri uci-
piodecorrespoudeuci adeBohr. Siuembargo,Sommer|e|d, a|a
vistade|asdi lcu|tadesquei mped|aue|usodecouceptosbasados
eumode|osci uemticos, preliri ||evaracabouuai uterpretaciu
di recta, taui udepeudi eutede|osmode|oscomo|ueraposi b| e, de
|as|eyesc|e|osespectroseutrmi uosdeumeroseuteros,motiva-
do, comoya|ohicieraKep| ereusui uvestigacioude|si stemap|a-
uetario,poruuseuti mi euto m.ispro|uudode| aarmou|a.Ambos
208
mtodos,queuomeparecieroui rrecouci | iab|es,tuvieroui uH ueu-
ciasobrem|. Laseriede|osumeroseuteros2, 8, 1 8, 32 . . .queda
|as| ougitudesde|osper|odoscue|si stemauatu|a|de|ose|emeu-
tosqu|mi cos, i uc| uyeudo| aobscrvaciude|hsicosuecoRydberg
de queestosumerossoude |aseuci | | a|orma2n2, cuaudo n
|omatodos|osva|oreseuteros,eradiscutidaapasi ouadameuteeu
Muuich. Euespecia| ,Sommer|e|di uteutre|aciouare|umero8
coue| umeroc|evrticesde uucubo.
Cuaudomeeucoutrpor pri meravezpersoua| meut ecou
Ni c| sBohrcomcuzuuauuevaetapademi vidacieut|G ca,hecho
queacaecieu l 922, cuaudose|ei uvi tadi ctaruuaseriec|ecou-
|creuci aseuCoti uga, eu|asquedi ocueutac| esusiuvestigacioues
tcricassohrc el si st ema pcri di code | os c| cmcutos. lecordar
s|obrevemeutequec|avauccescucia| |ogradopor|ascousidera-
ci oucsdcohrcuesapocacousi sti euexp|i car, pormediode|
mode| oatmi co c|esi met r|aes|ri ca, | a|ormaci ude| as capas
i utcrmcJiasdc| ; Lmo y l aspropi edades gcucra|csdc|asti crras
ra ras. La pregunt a de por quc todos l os el cctrones de uu.itomoeu
suestado|uudameuta| uocaeuasucapaus pro|uudayahab|a
sido sea|ada por Bohrcomo uuprob| ema|uudameuta|eusus
auteriorestrabaj os. |ususcou|.reuciasdcCoti ugatratespecia|-
meutede|| |euadodeestacapam.isi utenaK eue|tomodehe|io
ydesure|aciueseucia|cou|osdosespectrosuocombi uab|esde|
he| i o, e|ortoye|parahe|io.Siuembargo,uosepudodarui uguua
exp|icaciucouvi uceuteaestehechoapartirc|e| amecui caclsi-
ca.Mecausuua|uertei mpresi uqueBohr,eutoucesyeuposte-
rioresdiscusi oues,estuvierabuscaudouuaexp| icaciugeraL que
i uc| uyesee|| | euadodecad capae|ectrui ca, yeu|aquee|ume-
ro2 |uesecousideradotau eseucia|comoe| 8, eu coutr+stecou| a
aproxi maci udeSommerh|c|.
Ateudi eudoa| ai uvi taci uc|eBohr|ui a Copeuhagueeu e|
otoode l 922y a| | |hi ceuuserioes|uerzoporexp| icare|| | amado
e|.ctoZeemauauma| o, uombrecoue|que|osespectroscopis-
tasdesiguabauauutipodedesdob| ami eutoc|e|as| |ueasespectra-
|eseu uucampomaguticoqueesdi |ereutede| tri p| eteuorma| .
loruu|ado,e|tipodedesdob|amieutoauma| opreseutaba| eyes
be||asyseuci | | as, yLauc|1 yahab|a|ogradoeucoutrare| desdo-
A. Landl, Zttc/ri[/{ir1'/'J'Ji! ), 2.\ 1 ( 1 '). 1 ) y 7, .\'>il ( l '). 1 ) . 1'/Ji/,t/is
dl Z.itJd!rifi 22, ' 1 7 ( l ')2 1 ) .
209
b| ami euto msseuci| | ode|ostrmi uosespectroscpicosa partir
de| observadoeu|as| |ueas. Suresu| tadomsi mportautelue |a
uti|izaci udesemieuteroscomoumeroscuiuti cosmaguticos
para|osdob|etesde| osmeta|esa|ca|i uos.lorotro| ado, e|desdo-
b| ami eutoauma| oeradi l|ci|decompreuderdesdee|puutode
vi sta de| mode| omecui code|.itomo, yaque |ashi ptesisms
geuera|esacercade|e|ectru, tautosi seuti | izaba|ateor|aclisica
como|acuuti ca, couduc| ausi empre a| mi smot ri p| ete. Uua
i uvestigaci umsproluudasobreesteprob|emamecaus| aseu-
saci udequei uc| usoerai uabordab| e. Ahorasabemosqueeu
aque| | apocuuoseeulreutabasi mu| tueameutecoudosdi h-
cu| tadesdi lereutesdesdee| puuto devi sta | gi co. Uuaera| a
auseuciadeuuareg|ageuera|quepermi ti eratras|adaruumode|o
mecui codadoa| ateor|acuuti ca, para| ocua|sei uteutabaeu
vauouti | izar| amecuicaclisicaeu| adescri pci ude| ospropios
estadoscuuticoses.aciouarios.Laseguudadi G cu| taderauuestra
iguorauciaacercade|mode|oc| .isicoadecuadoquesi rvierapara
obteueruu desdob| ami euto auma| oc|e|as | | ueasespectra| es
emitidasporuutomoeuuucampomaguticoexteno.lortau-
to,uoresu|tasorpreudeutequeyouopudieraporaque|eutouces
ha| | atuuaso| uci usati slactori aa| prob| ema. Si uembargo, a|
geuera|izare|au| isisde|trmi uodeLaudparacamposmaguti-
cosmuyi uteusos `, |ogreucoutraruucasoque, comoresu|tado
de|atrauslormaciumagueto-ptica,electolascheu-Bacl) , era
eumuchosaspectos m.isseuci | | o. Estepri mertrabaj o tuvo uua
i mportauciadecisivaeue| descubri mi eutode| pri uci pi odeexc|u-
siu.
locodespusdemi retonoa| aUuiversidaddeHamburgo,
eu l 925, prouuuci mi discursoi uaugura| comoPr1rttdozent
sobree|sistemaper| dicode|ose|emeutos. E|couteui dodeesta
coulereuci amercsu| tmuyi usati slactori o, yaquee|prob| ema
de|| |euadode|ascapase|ectruicasuohab|asi do todav|aac|ara-
do.Lo.'mi coqueestabac|aroeraquedeb|adeexisti ruuare|aciu
msestrechadeesteprob|emacou| ateor|ade| aestructurade|os
mu| ti p| etes.Eucousecueucia,i uteutexami uardeuuevocr|tica-
meutee|caso m.isseuci | | o, e|de|a estructurac|edob| etede| os
espectrosa|ca| i uos.Segue|puutodevistaortodoxo,poreutou-
cesi mperaute, yquetambi u hab|asi do teui doeucueuta por
' W. Paul i , '/Jchrifijlr IJysi! 1 6, 1 ' 5 ( 1 923).
2 1 0
Bohre u susyameuci ouadascoulereuciasdeCoti uga,sesupou|a
que |acausadeestaestructuradedob|ete erauumomeutoaugu-
|aruouu| ode|corazuatmi co.
Euuuapub| icaciude| otoodel 924argumeuteucoutra
deestepuuto devista, quedehui t ivameuterechaccomoi uco-
rrecto,propouieudoeusu| ugar| ahiptesisdeuuauuevapropie-
dadterico-cu.iuticade|e|ectrua|aque| |amambiva|euciasi u
descripciuclsica. Euesapocaapareciuuart|cu|ode| ci eut|-
hcoi ug|sStouer'quecouteu|a, ademsdemejoraseu| ac|asi li-
caci ude| ose| ectroues eusubgrupos, | asi gui euteobservaci u
eseuci a| . para uuva| ordadode| u mero cuuti co pri uci pa| , e|
umerodeuive|esdeeuerg|adeuue|ectru, eu| osespectrosde
|osmeta|esa|ca|i uos euuucampomaguticoexteno,esigua|a|
u mero dee| ect roues de |acapacomp| et ade| gasuob| eque
correspoudeadi choumerocu.iuti copri ucipa|. Sobre|abasede
misresu| tadospre| i mi uaresacercade|ac|asilicaciude|ostrmi-
uosespectra|eseuuucampomagutico i uteuso, | alormu| aci u
geuera|de|pri uci pi odeexc| usi usehizoc| ara param|. Laidea
luudameuta|sepuedeexp| i carde| alormasiguieute. |oscomp|i-
cadosumerosdee|ectroueseu|ossubgruposcerradossereduceu
a| si mp| eu.'unero uno s| serea| iza| adivi si ude|os grupos que
dau |osva|oresde|os4 umeroscu.iuti cosdeuue| ectruhasta
quedesaparezcatodadegeueraci u. Uuuive|deeuerg|acomp| e-
tameuteuodegeueradoestyacerradosi estocupadoporuu
uicoe|ectru, debiudoseexc| ui r| os estadosqueestueucou-
tradi cci ucouestepostu|ado.Laexposi ci udeestalormu| aci u
geuera|de|pri uci pi odeexc| usi uluehechaeuHamburgoeu| a
pri maveradel 92; `despusdequedurauteuuavi si taaJubi uga,
ycou|ayudade|materia|espectroscpicoa|||dispouib|e, luera
capazdeverihcara|guuascouc| usi ouesadicioua|escoucenieutes
a|elcctoZeemauauma| ode.itomosmscomp| i cados.
A excepci ude|os expertoseu |ac| as i hcaci udetrmi uos
espectra|es,|oslsicostropezaroucou di G cu| tadesparacompreu-
dere| pri uci pi oc|eexc| usi uyaqueuocouler|asi gui hcado, eu
trmi uosdeuumode| o, a|cuartogradode| ibertadde|e|ectru.
Estasa| vedadluecubi ertapor| ai deade| esp| ue| ectrui code
' W. Paul i , Zeitschri.fir Phys/, 3 1 , 373 ( 1 925) .
. , E. C. Stoncr, Phi/osophicrtl Magttzine 48, 7 1 9 ( 1 924).
' W. Paul i , Zeitscl'ft jir Phys/, 3 1 , 765 ( 1 925) .
2 1 1
Uh| eubeclyCouds mi t 'ehizoposi b| ecompreudere| e|ecto
Zeemauauoma|o, supoui eudosi mp|emeutequee| umerocuu-
ti codeesp|udeuue|ectrouerai gua| a l /2, yquee|coci euteeutre
e|momeuto maguti co ye| momeuto augu| armecui co ti eue
parae|esp|uuuva|ordosvecesmayorquepara| aorbi ta uorma|
de|e|ectrou. Lesdeeutouces, e|priucipiodeexc| usi ouhaestado
| ut i mameute re| aci ouadocou|a i deadeesp| u. Auuque eu uu
pri uci pi otuvegraudesdudase ucuautoa| ocorrectode estaideaa
causade su car.itermecui coclisi co, | osc| cu| os deJhomas
sobree| va|orde|desdob| ami eutode| dob|etcacabarou porcou-
veucerme. lorotro| ado, mi sprimerasduc|assedesvaueci eroueu
parte,yaque| acautaexpresi ouambiva|euciasi udescripcioucli-
sicaexperimeutociertogradoc|everihcaci oueu e|cu|so:cpos-
teri oresdesarro| | os, puesBohr|ue capazdedemostrar,sobre |a
basec|e|amecuicaoudu| atori a, quee|esp| ude| e|cctrou uose
puedemedi rmediauteexperimeutosquesepuedaudescri bi rc|a-
si cameute,como, porej emp| o, |adesviaci ouc|ehacesmo| ecu|a-
reseucampose|ectromaguticosextenos)yquedebc,portau:o,
cousiderarse comouuapropi edadeseuci a| meutemecauo-cuuti -
cade|e|ectrou'.
* * *
Los desarro| | ossubsiguieutesestuvieroudetermi uadospor| a
aparicioude| auuevamecui cacuuti ca.Eu l 925, e|mismoao
euquepub| i qumi trabaj osobree| pri uci pi odeexc| usi ou, Le
Brog|i e|ormu| osuideasobre|asoudasdemateriayHeiseuberg
|auuevamecuicadematrices,a|aque,eue|aosiguieute, siguio
i umediatameute| amecuicaoudu|atoriadeSchrdi uger.Ac:ua|-
meuteresu|tai uuecesarioi usi sti reu|ai mportauciayeue|car.i-
ter |uudameuta|de estosdescubri mieutos, tautom.scuautoque
'' S. Goudsmi r y G. Uhlcnbeck, Die Nrttllrtuissemchrficn 1 3, 955 ( 1 925) .
Nature 1 1 7, 264 ( 1 926).
L. J-I. Thomas, Nrture 1 1 7, 5 1 4 ( 1 926) y Phi!o.wphicrd lfgrzinc 3, 1
( 1 927). Comp;rese con J . Prcnkcl , :itschriir P/ysilt 37. 243 ( 1 926).
Comp<resc con el Rapport t Siihne Crmsci! Solur1y e 1'/ysiquc, Pars,
1 932, p<gs. 2 1 7-225.
'' Sobre esta pri mera etapa de l a hi storia del pri nci pio de exclusin, comx
rcse tambin la nora del autor en Scicnce 1 03, 2 1 3 ( 1 946), que coincide par
ci al mente con l a primera parte ele esta conferencia.
2 1 2
. t
estosbsicosya exp| i carouaqu|euEstoco| moe| siguilcadodesus
pri ucipa|esideas1 Lacareuciadetiempomei mpideexp|icarcou
deta|| ee|si gui lcadoepistemo|ogicogeuera|de|auuevadisci p| i-
ua de| amecuicacuuti ca, |o cua|yahasi dohecho,eutreotros,
porBohreuvariosart|cu|oseu|osqueseuti | iza,comouuuuevo
couceptoceutra| , |a ideadecomp| emeutariedad1 1 So| orecor-
darque| os pri uci pi os de|amecui cacc.uticatratauso| ocou
probabi | i dadesyuocourea| idades.Sepreseutaubajo| a|ormade
estouoesposi b| eodeesposi b| eestooaque| | o, perouuuca
puedeudeci r| oquerea| meutes ucedereu:oucesyaqut. La
observaci ourea|aparececomouusuceso|uerade| a|caucedeuua
descri pci oumedi aute|eyes||s icasyda| ugar,eugeuera| , a uua
se|ecci oudiscouti uuaacausade|umerodeposi bi | i dadesprevis-
topor|as|eyescstad|sticasde|auuevateorla.So|oestareuuuciaa
|asamiguaspreteusi ouesdcuuadescri pci ouobjetivade| os|euo-
meuos||si cos, i udepeudi eutemeutede|a|ormaeu|aquesou
observados, permi t i o| ogrardeuuevo| aautocousi steuci ade| a
teor|acu.iuticaquc,eurea| i dad,s ehab|aperd|dodesdee| descu-
bri mi euto de| cuauto deacci ouc|el| aucl.Si udeta| | armse|
cambiodeactitudexperimeutadopor| ahsicamoderua,eucom-
paracioucou|aauti gualsicac|sica,eu|ocoucerui euteacoucep-
tosta|escomo|osdecausa|idadyrea|idad||sica,comeutara
couti uuaci oums coucretameute |a posi ci ouqueocupae| pri u-
ci pi odeexc| usi oueu| auuevamecui cacu.i ut ica.
Ja|comodemostroporpri meravezHeiseuberg12, |amecui -
caoudu| atori acouduceacouc| usi oues cua| i tativameutedi |ereu-
tesparapart|cu|asde|mismo ti po ,porej emp| o, parae|ectroues)
queparapart|cu|asdi |ereutcs.Comocousecueuciade|ai mposi-
bi | i daddedi s t i ugui r uuad e estaspart |cu| as i d(. ti casde| as
dems, | as |uuci oucs de oudaquedescri beue| couj uutode uu
umerodadode part|cu|asi duti caseue|espaciodecouhgura-
ci ouestuc| arameuteseparadaseu di sti utasc|asesdesi metr|a,
queuuucapuedeutraus|ormarseuuaseuotrasmedi autepertur-
' " Los di scursos de aceptacin de los premios Nobcl concedidos a W. 1ci
senberg, E. Schriidinger y !'.A. M. Dirac fguran en Die moclcme Atomtheorie,
Leipzig, 1 934.
| |
Los artculos de N. Bohr figuran en La teor rltrmicrl )' fa descripcin de
lrt nrltumlczrt, Al ianza, Madri d, 1 988. Vase tambin su artculo " Li ght ancl
Li b, Nawre 1 3 1 , 421 y 457 ( 1 933).
" W. Heisenberg, :Lcitschrif fr P/ysi!l 38, 4 1 1 ( 1 926) y 39, 499 ( 1 926) .
21 3
baci oues extenas. Eu e| trmi uoespaciode cou|iguraci u se
i uc|uyee|gradode| i bertadde|esp| u, queesrepreseutadoeu|a
|uuci udeoudadeuuapart|cu| aporuu|udicequeposees|ouu
umerohui toc|eva|oresposib|es.lara| ose|ectroues,esteu|\me-
roesigua|ados,e|espaciodecou|guraciudeN e|ectrouestie-
ue, por tauto, 3N di meusi ouesespaci a| esyN | udi ces bi va| ua-
dos. Eutre|asdi |ereutesc|asesdesi metr|a,| asm.isi mportautes
,queadem.iseue|casodedospart|cu|assou| as |\ ui cas) sou| as
c|asessi mtricas,eu|asque|a|uuci udeoudauocambiasuva|or
cuaudosepermutau|ascoordeuadasespacia|esydeesp|udedos
part|cu|as,y|asc|asesautisi mtricas,eu|asquecstapermutaciu
cambiae| s|guode| a|uuci udeouda. |uestaltsede| ateor|a,y
eure|aciua|couj uutorea|depart|cu|asiduti casexisteuteseu| a
uatura|eza,sepuedeucousiderartreshi ptesiscomo|gicameute
posib|es.
l.Estecouj uutoesuuamezc|adetodas|asc|asesdesi metr|a.
l l . S|oexisteu|asc|asessi mtricas.
lll. So|oexisteu|asc|asesauti si mtricas.
Comoveremos,| aprimeradee||asuoseproduceuuucaeu|a
uatura|eza.Adem.is,s|o| atercerahi ptesiestdeacuerdocou
e| pri uci pi odeexc| usi u ,yaqueuua|uuci uauti si mtri caque
couteugados part|cu| as eu e| mi smoestado esi duti cameute
uu| a. Estahi ptesispuede,portauto,cousi derarsecomo|a |or-
mu|aciumecauo-oudu|atoriacorrectaygeuera| de| pri uci pi oc|e
exc|usi u. Esesta posi bi | idad|a queveri|caurea| meute |ose|ec-
troues.
Estas i t uaci u me res u| t decepci ouau te eu uu aspecto
importaute. Ya eu miart|cu|oorigiua|subray|acircuustauciade
que erai ucapazdedaruuarazu|gicaa| priucipiodeexc| usi u
odededuci rde|hi ptesismsgeuera|es.Si empretuve | aseusa-
ci u, yau|asi goteui eudo, de que esto es uuadehci euci a. lor
supuesto,euuupri uci pi ocouG euque| auuevamecuicacuu-
ti ca, coucuyaayudaeraposi b| ededuci rtautasreg|as|orma| es
semi emp| ri casa| usodeesapoca, pos i bi | i tar|at ambi uuua
deducci urigurosade| pri uci pi oc| eexc| usi u. Eucambi o, eue|
casode|ose|ectrouessepusodemauihestootraexc| usi u, uoya
tauto re|eridaa|osestadosiudividua|essi uoa|asc|asescomp| etas
deestados,asaber,| aexc| usi udetodas|asc|asesdi |ereutesde|a
2 l '
autisi mtrica.Lai mpresi ude que| a sombradea|goi ucomp|eto
secen|asobre |abr i | | aute | uz de| xi to c|e|a uuevamecui ca
cuuti cameparecii uevitab|e. Resumi resteprob| emacuaudo
tratemossobremecui cacui uticare|ativista,yaqueautesquiero
darcueutadea|guuosresu|tadosm.isacercade|aap|icaci ude|a
mecui caoudu|atoriaa si stemasdevariaspart|cu|asi duti cas.
Eue|art|cu|odeHeiseubergquehemoscomeutado,| tam-
biu|uecapazc|edaruuaseuci | | aexp|icaciude| aexisteuciade
| osdosespectrosuocombi uab| esde| he| i oqueyameuci oua|
pri uci pi odeestacou|ereuci a. Eurea| i dad, adem.isde| asepara-
ci urigurosade|as|uuci oues deoudaeuc|asesdesi metr|arcs-
pectoa |as coordeuadasespacia|esya| os|udi cesdeesp| u, existe
uuaseparaci uaproximadaeuc|asesdesi metr|auicameuteres-
pectoa|ascoordeuadasespacia|es. Esta| ti maesv| idaeu tauto
quesepuedadespreciar| ai uteracci ueutree| esp| uye|movi-
mieuto orbi ta| de|e| ectru. Leesta|orma, | osespect.osparay
ortode|he| i osepuedeui uterpretarcomoperteuecieutesa|asc|a-
sesde|uuci ouesdeoudasi mtri casyauti si mtri casrespectiva-
meutes|oeu|ascoordeuadasespacia|es. L|egaserc|aroque|a
di |ereuciadeeuerg|aeutre|oscorrespoudi eutesuive|esdeambas
c|ases uoti eueuadaquevercou i uteracci ouesmaguticas,si uo
queesdeuuuuevotipo, deuuordeudemagui tudmuchomayor,
a| quesedeuomi ueuerg|adei utercambi o.
Oc si gui hcadom.is|uudameuta| ese| hechode| are| aci u
existeuteeutre| asc|asesdesi metr|ay| osprob|emasgeuera|esde
|ateor|aestad|sticade|ca|or.Comoessabido,estateor|acouduce
a| resu| tadode que|a eut rop|ade uus i s tema, sa|vouu|actor
coustaute)esdadapore| | oga.itmode|umerodeestadoscuuti-
cosdc|si stemacomp| eto eu| a | | amadacapadeeuerg|a. Uuo
podr|aesperar,eupri mer| ugar,queesteu mero |ue.ai gua| a|
vo| umeucorrespoudieutede|espaci omu| t i di meusi oua| de| as
|asesdi vi di dopor/
/,
sieudoh | acoustautedel|auclyelume-
rodegradosde| ibertadde| si stematota| . Si uembargo,resu| t
quepara uusi stemadeN part|cu|asi duticashab|aauquedivi-
direstecoci euteporN!, a hudeobteueruuva|orde|aeutrop|a
quecoucordaracoue|postu|adocouveuci oua| dehomogeueidad
dequedi chaeutrop|a hadcserproporci oua| a | amasaparauu
cstadoi utenodadoc|e| asustaucia. Leesta|orma,eu| amecui -
caestad|sticageuera|yaseprecouceb|auuadisti uci ucua| i tativa
eutre part|cu|asi duticasypart|cu|asuoiduticas,di |e.euciaque
2 1 5
Ci bbsi uteutodescribi rmediautesuscouceptosde|asegeuricay
l

seespec|hca.A|a| uzde| resu| tadoproporciouadopor|a mec-


mcaoudu|atoriaeu re|aciou a|asc|asesdesi metr|a,estadivisiou
porN!, quehab|aorigiuadotautapo| mi ca, puedei uterpretarse
|ci | meutesiseaceptauuadeuuestrashi potesis, l l yl l l ) , segu
|ascua|eseu|auatura|ezaso|o tieue| ugaruna c|asedesi metr|a.
As|,| adeusidaddeestadoscui uticosde|sistemacomp|etodismi-
uuyerea|meuteeuuu|actorN!, si se| acomparacou| adeusidad
quepodr|aesperarsesegu uuahipotesisde| tipo l eu|aquese
admi teutodas|asc|asesdesi metr|a.
luc| usoeue| casodeuugasidea|, eue|quesepuededespre-
ciar| aeuerg|adei uteracci oueutre|asmo|cu|as,sedcbeuesperar
desviaci ouesde|aecuaci oudeestadoordi uari apore| hechode
queso| oesposi b| euna c|asedes imetr|a,porcuauto|a| ougi tud
deoudamediadeLeBrog|iedeuuamo|cu|ade|gassehacede
uuordeudemagui tudcomparab|ea| de| adi stauciamedi aeutre
dosmo| cu|as, |oqueocurre parabajastemperaturasydeusida-
desa| tas.FermiyLi rac haudec|ucido|ascousecueuciasestad|s-
ticaspara| ac|aseautisimtrica,mieutrasque|osresu| tadospara|a
c| asesi mtricayahab| ausi do obteui dosporEi ustei uy |!ose14
autes de| descubri mieutode|a uucvamecui cacuuti ca. E| pri-
mercasosepudoap|icara|ose|ectroueseuuumeta|ypudoser
ut i | izadoparai uterpretart auto | as propi edades maguti cas
como otraspropiedadesde|osmeta|es.
Jau prouto comosec| ari hcarou| as c| asesdesi metr|aeue|
casode| ose|ectroues,s urgio| acuesti ouacercadecu|eserau|as
de|asdemspart|cu|as. Uuej emp| odepart|cu|as cou|uucioues
deoudaexc|usivameutesi mtricas,hi potesisl l) , couocidodesde
hac|a ti empo, erae|c|e|os|otoues.
_
ste uoest\ui cameuteuua
cousecueuciai umedi atade| adeducci oudel| auclacercade| a
distribuciouespectra|de| aeuerg|ade| aradiacioueue| equi | i brio
termodi umico,siuotambiua|gouecesariopara| aap| icacioude
|oscouceptosc|sicosde|campoa|asoudas| umi uosas,eue|caso
| | mi teeue|quehayuuumerograudeei mprecisode|otoueseu
u E. Fcrmi, Zeitschri ji'r Physff 36, 902 ( 1 926). !\A. M. Di rae, Procce
clings ofthe Ro)'ttl Socicty 1 1 1 2, 66 1 ( 1 926) .
''1 S. N. Base, Zeitschri Jir Ph)Iif 26, 1 78 ( 1 924) y 27, 384 ( 1 924) ; A.
Ei nstei n, Sitzungsbcrichtc c Berlincr 1/uulemic cler Wissmscham, 1 924, p;g.
261 ; 1 925, p;gs. 1 y 1 8.
2 1 6
u u estadocuuti coi udividua|.bservemosquepara|os|otoues,
|ac|asesi mtri caaparecepara uu va|oreuteroeigua|a l desu
esp| u, mi eutrasque| aautisi mtricade| e|ectroutieue| ugarpara
uuva|orsemieuteroeigua|a 1 /2 de|esp|u.
Si uembargo, | ai mportautecuesti ouacercade|asc|asesde
si metr|ad e|osuc|eoshadeseraui uvestigada.lorsupuesto,| a
c|asec| esi metr|aserehere,tambiueuestecaso,a| apermutaciou
c|e| as coordeuadasespaci a| es yde| os| udi cesdeesp| udedos
uc| eosi duticos. E| |udicedeesp| upuedetomar21 l va|ores,
si eudo 1 e|umero cuiuti co deesp|ude| ut\c|eo quepuedeser
euteroosemieutero.Quiero iuc|uir| arelreuciahistoricadeque
yacu l 924, autcsdcquc|ucradcscubi crtoc|cs|ude|e|ectrou,
propuse| ahi potcsisdeuucsp|uuuc|earparai uterpretar|aestruc-
tu|ahi perhuade|as| |ueasespectra|es `. Estapropuestaeucoutro,
poruu| ado, |uerteoposicioudesdemuchosimbi tos, pero,por
otro,i u|uyoeu| apreteusioudedotardeesp|ua|e|ectrouhecha
porCoud smi t y Uh| eubecl. Ser|aso| oa| guuosaosdespus
cuaudomi teutativadei uterpretar|aestructura hi perhuapudo
sercouhrmadaexperimeuta| meutede|ormadehui tiva, graciasa
i uvestigacioueseu|asqueparticipoe|propioZeemau,yquemos-
trarou, ta| comoyohab|aprcdicho, |cxistcuciadcuuatraus|or-
maciou magueto-opticade| aestructurahi perhua.Lesdeeutou-
ces, | aestructurahi perhuade|as| |ueasespectra|essecouvirtioeu
uumtodogeuera|paradetermi uare|esp|uuuc|ea|
lara determi uartambi ude|ormaexperi meuta| |a c|asec|e
si metr|ade|osuc|eos|uerouuecesariosotrosmtodos,eutre|os
cua|ese|mis idoueo, auuqueuoe|uico,cousistioeu| ai uvesti-
gaci oudeespectrosdebaudas debi dosa uua mo| cu| acou dos
tomosiduticos1<>. Sepudodemostrar|.ii| meuteque,eue|esta-
do|uudameuta|de|acouhguraci ouc|ccto uicadcta|mo| cu|a,
|osestadoscouva|oresparei mparde|umerocu.i uticorotacio-
ua| sou si mt ri cosyauti si mt ricos, respecti vameute, auteuua
permutaci oude| as coordeuadasespaci a| es c|e| os dos u c| eos.
Adems,eutre|os,2!1 ) estadosc| eesp|ude| pardeuc|eosexis-
teu (21 l ) (1+ 1 ) estadossi mtricosy (21 l ) 1 estadosautisimtri-
cosde| os espi ues, yaque|os (21 l ) estadoscoudosespi ues de|
" W. Paul i , Die Nttl!muis.fmsdJtl{icn 1 2, 71 1 ( 1 <)21 ) .
"' W. Hci scnbcrg, /'isclllifi.fr l'l)'si!t 1 1 , 2.)9 ( 1 927). F. Hund, Zeitsc/;
r!ffr Pbysi!t 42, .)9 ( 1 927).
2 1 7
mi smoseuti dosouuecesari ameutes i mtri cos. As|se | | ega | a
siguieutecouc|us.u. si | a|uuci udeoudatota|de| ascoordeua-
dasespacia|esyde|os|udicesdeesp|ude|osu.c|eosessi mtrica,
| are|aciueutre|ospesosde|osestadoscouuuumerocuutico
rotaci oua| pary|osde| osc|eumerocuuti co rotacioua| i mpar,
esdadapor(1 1 ) : l Eue|casocoutrariode|uuci udeoudatota|
autisi mtricade|osu:\c|eos,dichare|aciues1 : ( 1 1 ) . lastrausi-
cioueseutreuuestadodeumerocu.iuticorotaci oua| paryotro
imparseruextremadameuteraras,yaques|opuedeuproducir-
semediauteuuai uteracci ueutre|osmovi mi eutosorbi ta|esy|os
espiuesde|osu:\c|eos.As|,|are|aci ueutre|ospesosde|osesta-
dos rotacioua|escouparidadJi |ereutedar| ugaradossi stemas
di st i utosdeespectrosdebaudascou di |ereutesi uteusi dadesy
cuyas| |ueassea|tenau.
Lapri meraap| icaci udeestemtodocoudujoa|resu| tadode
que| osprotouestieueuesp|u 1 /2 ydequecump| eu, a|igua|que
|ose|ectroues,e|pri uci pi odeexc|usi u. lasdi hcu| tadesi uicia|es
para compreudercuaut i tati vameutee| ca| orespec| l code | as
mo| cu| as dehidrgeuoabaj astemperaturas|uerousuperadas
por|ahi ptesisdeLeuuisou1 7 deque,aestabajatemperatura,uo
sea|cauzabaaue|equi | i briotrmicoeutre|asdosvariedadesde
| amo|cu|adehidrgeuo ,orto-H. umeroscu.i uticosrotacio-
ua|esi mparesyespi uesde|osprotouespara|e|os,para-ll. ume-
roscuuticosrotacioua|esparesyespi uesautipara|e|os) . Comoes
sabi do, esta hi ptesi s|uecou|i rmadaposteri ormeutepor | os
experimeutosdeBouhoecryHarteclypor|osdeEucleu,quie-
ues demostrarou, ta| comosehab|a prcdi choteri cameute,l
traus|ormaciu|entadeuuade|asvariedadeseu|aotra.
Eutre|asc| asesdesi met r|adeotrosuc| eosti eueuespecia|
i uters|asdeaque||oseu|osque| aparidaddesusumerosusi-
cosM esdi |ereutede| adesusumerosdecargaZ Sicousidera-
mos uusistemacompuestoque estcousti tui doporcauti dades
. , .,. . . , decousti tuyeutesdi |ereutes, cadauuode|oscua|es
verihcae|pri uci piodeexc|usi u, yuuumeroS decousti tuyeu-
tescouestadossi mtricos,sedebeu esperarestadossi mtri coso
autisimtricossi |asuma.

-.-. . . es paroi mpar,yesto secum-


p|e i udepeudi eutemeutede| apari daddeS. Cou | ahi ptesi s
p|auteadacouacerioridad, deque| osm| eosestabau |nados
D. M. Dennison, Procecrlnr o/the Royrd Socic)' J, 1 1 5, 483 ( 1 927).
2 1 8
porprotouesye| ectroues, c|emodoqueM |uerae | umero de
protouesyJ!-Z e| dee|ectrouesde| uc|eo,cabr|aesperarque| a
paridaddeZ determi uase| ac|asedesi metr|ade| u c|

ocomp| e-
to. Yadesdehacea| guti empose couocee| coutraej emp| ode|
uitrgeuo,quetieueesp| u1 yestadossi mtricos . Siuembarg

,
despusde|descubri mi eutode|ueutru|osu c|eossehaucousi-
deradocompuestosporprotouesyueutrouesd eta||orma queuu
uc|eodeumeromsicoJ! yu merodecargaZ teudr|aZ pro-
touesyM-Z ueutroues. Eue|casoeuque| osueutroues

uvierau
estadoss i mtri cos, cabr|adeuuevoesperarque |apandac|de|
umerodecargaZ determi uase| ac|asedesimetr|ade| osuc|eos.
Siuembargo,si|osueutroucssatis|aceue|pri uci pio deexc|t

si u
habr|adeesperarseque|uera| aparidaddeM | aquedetenn
.
uase
|ac|asedes imetr|a.paraM parseteudr|ausi empreestadossim-
tricos,ypara]/ imparser|auautisimtricos.Esta| ti mareg|a|ue
couhrmadaexperimeuta|meutesi uexcepci u, demostrudoseas|
que|osueutrouessatis|aceue|pri uci pi odeexc|usi u.
E|ej emp| ocruci a| misi mportauteyseuci | | ode uunc| eo
coudi sti utaparidaddeM yZ ese| de|hidrgeuopesadoodeute-
ru cou M= 2 yZ = 1 , que ti eueestadossi mtricosyesp|u1 = 1 ,
comosecomprobi uvestigaudo| osespectrosdebaudasdeuua
mo|cu|acoudosdeuteroues1 . Aparti rde| va|or 1 de| esp| ude|
deuterusepuedecouc| ui r quee| ueut ruha det eueresp|

semieutero.As|,resu|tsercorrecta|ahiptesisposib|emsseuci-
||adeque,a| igua|quee| de|protuye|e|ectru, e|esp|ude|ueu-
truesigua|a 1 /2.
Exi ste| aesperauzadequeexper i meutospost eri orescou
c|eos| i geros,especia| meutecouprotoues, ueutrouesy de

ute-
roues,uosdariumsi u|ormaci usobre|auatura|ezade|as|uer-
zas queexi steueutre|os compoueutesde|os u c| eos, a| goque
hastae| momeuto uoestsulci eutemeutec| aro. oobstaute,
hoyd|asabemosqueestasi uteracci ouessou|uu+meuta|me

te
di |ereutesde|ase|ectromaguticas. Lacomparac| oueutre| ad|s-
persi uueutru- protuyprotu-protuhamos trad

i uc|
.

so
que| as|uerzasemreestaspart|cu|assou, eubueuaaprox| mac.ou,
1 ' R. de Laer Kroni g, Die Natunuisse11schrm 1 6, 335 ( 1 928). W. Hei tler
y G. 1 -krzberg, Die Nrttunuis.rtmchtm 1 7, 673 ( 1 929).
1 ' ' C. N. Lewi s y M. l; . Ashl ey, P/ysical Re1Jiew4 3, 837 ( 1 933) . G. /.
Murphy y H. Johnsron, Physical Rtl iew45 , 550 ( 1 934) y 46, 95 ( 1 934) .
2 1 9
igua|es,esdeci ri udepeudi eutesdes ucargae|ctrica.Sisetuviera
s|oeucueuta e|va|orc|esueuerg|adei uteracciusepodr|a,por
tauto, esperaruudi -protuestab| eo

lle' (M= 2, Z = 2) , cou


prcti cameute| ami smaeuerg|adeeu| acequee| deuteru. Si u
embargo,uuestadoas|estprohibidopore|pri uci pi odeexc|u-
s i ueu coucordauci acou| a experi euci a, yaquedi choestado
adquiri r|auua|uuci udeoudasi mtricarespectoa|osdosproto-
ues.
_
steess|oe| ej emp| omsseuci||oc|e|aap| icaciude|pri u-
ci pio deexc| usi ua| aestructuradeu c| eoscompuestos, para
cuyacompreusiuesi udispeusab|eestepriucipioyaque| oscom-
poueutesdeestosu c|eosmspesados,|osprotouesy|osueutro-
ues,| ocump| eu.
Couobj etodepasaradarcueutadecuesti ouesus|uuda-
meuta|es, queremoshacerhi ucapi euuua| eyde|auat ura| eza
queesgeuera| meutev| i da, asaber, | ac| e| are| aci uexi steute
eutreesp| uyc| asedes i metr|a. Un valor semientero del nmero
cudntico ee espn estd siempre relacionado con estados antisimtricos
(rincipio de exclusin), y un espn entero con est1dos simtricos. Esta
| eysecump| euos| oparaprotouesyueutroues, si uotambi u
para|otouesye|ectroues.Adems,puedecomprobarselci | meu-
tequesecump| eparasi stemascompuestoss i se| averiG capara
todossuscompoueutes.larabuscaruuaexp| i caci utcricadc
esta|eydebemostras|adanosa| mbi tode| amecuicadeoudas
re|ativista,yaque, comovimos, uose|apuedeexp| i carmediaute
| amecuicaoudu|atoriauore|ativista.
* * *
Cousideraremoseuprimer| ugarcamposc|sicos`,|oscua|es,
a| igua|queesca|ares,vectoresyteisoressetraus|ormau, coures-
pectoa|asrotacioueseue|espacioordi uario,seguuuarepreseu-
taciuuuiva|uadade|grupode|asrotacioues.Leahoraeuade| aute
podemosdeuomi uarbrevemeut ea estoscampos uui va| ua-
d os. Eu t auto que puedaudespreci ars e| asi uteracci oues d e
| os di sti utosti posde campo, podemos s upouerquetodas | as
compoueutesde| camposat i s|aru uua ecuaci u deouda c|e
2Ir
En l o que si gue comp<rese el i nforme del autor en Rwiews 1l l/ore l
Physics 1 3, 203 ( 1 91 1 ) , en d cual figura bi bl iografa anterior. Vase tambin
W. Paul i y V. WeisskopC Hel1etim Phpica Actr 7709 ( 1 9.'4) .
220
seguudoordeuqueadmi tecomoso|uciugeuera|uuasuperposi-
ciudeoudasp|auas.La|recueuciaye|uunerod eoudasdeestas
oudasp|auascst.iurc|aciouadosporuua|eyque,segu| ahi ptc-
si s|uudameuta| de Le Brog|ie, se puedeobteuera parti r de | a
re|aciueutre| aeuerg|ay e|momeutodeuuapart|cu|a,estab|eci-
daeumecui care| ativistapore| i uversode|lctorcoustauteh,
resu| tadodedi vi di r| acoustautedel| aucl por2r. Eucouse-
cueucia, aparecereu|asecuaci ouesde|campoclisico, eugeue-
ra| , uuauuevacoustautep coudi meusioues i uversasa|asdeuua
| ougi tud, ycuyare|aciucou| amasam eureposode| apart|cu|a
esdadapor|aexpresi um = h p 1 e, sieudoe |ave|ocidadd e| a| uz
eue|vac|o.1uicudoeu cueuta |ahi ptesisde quee|camposea
uuiva| uado, se puedecouc| ui rque e| u: me.o de oudasp| auas
posi b| es para uua|recueuci a, umero deoudasydi recci uc|e
propagaciudadasessiempreimpar,parauuva|ordeJi distiutode
cero. Siu eutrareudeta| | essobre| adeG ui ci ugeuera|deesp| u,
podemoscousiderarestapropiedadde| apo|arizaciudeoudasp|a-
uascomouuacaracter|sticadeaque||oscamposque,comocouse-
cucuciadesucuautizaci u, da| ugarava|oreseuterosde|esp|u.
Loscasosm.isseuci | | osdecamposuuiva|uadossoue| campo
esca|aryuucampo coustituidoporuucuadrivectoryuuteusor
auti si mctrico au.i| ogosa | ospotcuci a| es ya |asi utcusidadcsdc
campode| ateor|ac|cMaxwc| | . Mi eutrasquee|campoesca| ar
sat i slaces i mp| emeute | aecuaci udeouda usua| deseguudo
ordeu, eu| aquesedebei uc| ui re|trmi uoproporci oua| ae, e|
ooocampodebesatis|acer| asecuaciouesdebidasalrocaquesou
uuageuera|izaci ude|asecuaciouesdeMaxwe||obteuidaseue|
caso particu|ar* eue|quep = 0. lesu| tasat| s|actorioquepara
estoscasos ms seuci | | os c|ecamposuuiva|uac|os, |a c|eusi dadde
euerg|aseauua|ormacuadrticade| uidapositivaJe|asr

agui -
tuc|esde|campoydesuspri merasderivadaseu uupuutodado.
larae|casogcuera|decamposuuiva|uados,sepuedecouseguira|
u

euos.

ue| aeuerg..

tota|despusc|e|ai utegraci usobree|espa-


CIO seas. empreposuva.
Lascompoueutesde|camposepuedeusupouerrea|esocom-
p| ej as . lara uu campocomp| ej o, ademsde |a e ue rg| ay e|
momcutode|campo, sepuededehui ruucuadrivectorquesatis-
|tga |aecuaciu decouti uui dad yquepueda| uterpretarsecomo
' Correccin del origi nal .
22 1
e|cuadrivectorde |acorrieutee|ctrica. Sus cuatrocompoueutes
determi uau| adeusidaddecargae|ctricaypuedeuadoptarva|o-
resposi tivosyuegativos. Esposi b| eque| os mesoues cou carga
observadoseu| osrayoscsmi costeugauespi ueseuterosysepue-
daudescri bi r, portauto, mediauteuuodeestoscamposcomp| e-
jos.Eue|casoparticu|arde| oscamposrea|es,estecuadrivectorde
corrieutesehaceiduticameuteuu|o.
Euespecia|,ya| avistade|aspropiedadesde| aradiaciueue|
equi | i briotermod| umi co, eue|que|aspropiedadesespec|hcas
de| a

|ueutesde| campo uodesempeaupape| a| guuo, parece


estarj ustihcado,eu pri uci pi o, despreciareue| proceso|orma|dc
cuautizacinde|campo| ai uteracciude|mismocou|as|ueutes.
Rea| meute, a|tratarcouesteprob|emasei uteutaap| icare|mismo
mtodomatemticoquee|quepermi tepasardeuusi stemaclsi -
coa| correspoudieutesi stemagoberuadopor| as|eyesde| amec-
uicacu.i utica,yquesehareve|adotauti | paratras|adar| amec-
ui cac|s. cade|puutoa| amecuicaoudu|atoria.Si uembargo,uo
debeo|v.c|arsequeuucampos|opuedeobservarsepormediode
susi uteracci oues cou cuerpos deprueba, |oscua| es asuvezsou
uuevas|ueutesde|campo.
Losresu|tadosde|proceso|orma|c|e|acuautizaciude|cam-
po|ueroueu partemuya| eutadores. Loscamposoudu| atori os
cuautizadossepuedeucaracterizarporuua|uuci udeoudaque
de

eudedeuuasucesiui uhui tac|eeuteros,uouegativos)como


vanab|es.Como|aeucrg|atota|ye|momeuto tota|de|campoy,
eue| casode | oscamposcomp| ej ostambi usucargae| ctrica
tota| , resu| tauscr|uuci oues| i uea| es deestosumeros, stosse
puedeui uterpretarcomoe| u'. .nerodepart|cu|asprescuteseuuu
estadoespec|hcode uuaso| apart|cu| a. Uti | izaudouuasucesi u
c|eespaci osdecouHguraci ucouuuu.'. merodedi meusi oues
di |ereutequecorrespoudaa | osdi s t i utosva| ores posi b| esde|
umerotota| depart|cu| as preseute, podr|ademostrarselci | -
meutequeestadescri pciudeuuestrosi stemamediauteuua|uu-
ci ude
.
ouda, quedepeudedeumeroseuteros,esequiva|eutea
uu couj uuto c|e part|cu| as cou|uuci ouesdeoudasi mtricaseu
susespaciosdecoulguraci u.
Adems,BohryRoseu|e|d haudemostradoque, eue|caso
" N. Bohr y L. Rmcnf'el d, Kongdige Dt!nsla Vidmskrtbcrnt'S Selsbs, I!ll'
mrttik-1sisl.e MedddclsaXII, nm. 8 ( 1 933) .
222
de| campoe|ectromagutico,| asre|aciouesdei ucertidumbre,que
seobti eueupara|osva|oresmedi osde| asi uteusi dadesdecampo
sobreregiouesde|espacio-tiempoliuitasapartirc|e|asreg|as|or-
ma|esdecommutaciudeestateor|a,ti eueuuusi gui lcadohsico
di rectocouta|deque|as|ueutessepuedau tratarc|sicameutey
se puedadespreci ars uestructuraatmica. Lebemosresa| tar| a
si gui eutepropi edadc|eestasreg|asdecommutaci u. todas| as
maguitudeslsicaseu dospuutosde|Uuiversopara|asquee|cua-
drivectorde |a| |uearectaque| osuuees degueroespaci o, cou-
mutaueutres|. Eurea|idad,estoesuecesarioporrazoueslsicas,
ya quecua|qui erperturbaci uori gi uadapormedi dasrea|izadas
euuupuutode|uuiversoP1 s|opuedea|cauzaraque||ospuutos
P2 para|osquee|vectorP1 P2 esdeguero tiempo, esdeci r, para
|osquec(t1 -t2) >r1 2 LospuutosP2 couuuvectorc|egueroespa-
cioP1 P2, para|osquec(t1 - t2) < r1 2, uopuedeusera|cauzadospor
estaperturbaci u, y| asmedidasrea|izadaseuP1 y P2 uuucapue-
deui uH ui rseeutres|.
Estacousecueuciapermi ti i uvestigar| aposi bi | idad|gicade
part|cu|ascouesp|ueuteroqueobedecieraue|pri uci pi odeexc|u-
si u. Li chaspart|cu|aspodr|audescribi rsemedi auteuuasecucu-
ci adeespaciosdecouG guraci uc|edi sti utasdi meusi ouesy |uu-
c i ouesdeouda a ut i s i mt ri case u | as coordeuadasde est os
espacios, o tambi umedi auteuua|uuci uc|eoudaquedepeu-
di eudodeuuevode|osutuneroseuteros,seai uterpretadacomoe|
umerodepart|cu|aspreseuteseu estadosespec|hcosqueeueste
casos|o puedeu adoptar|osva|ores0y l . \iguery|od au hau
demostradoque, tambi ueuestecaso, sepuedeudenui ropera-
doresqueseau |uuciouesde|ascoordeuadasespacio-tempora|es
ordi uari asy quese| os puedaap| i cara di cha|uuci uc|eouda.
Estosoperadoresyauocump| eu| as reg|asdecoumutaci u. eu
estecasoes| asuma yuo| adi |ereuciade|osdosproductosposi -
b| esde|osdosoperadores, quesedisti ugueupore| ordeuc| esus
l.tctores,|aqueestidetermi uadapor|ascoudiciouesmatemticas
quedebeusatis|acer|osoperadores.Euestascoudi ci oues,e|s i m-
p| ecambi odesiguoa| teraporcomp|etoe| si gui lcadohsi code|
|orma| i smo, yeue| casode| priucipiodeexc| usi uuuucapuede
exi sti ruucaso| | mi teeue|queta|esoperadorespuedausersusti-
" P. Jordan y E. Wigner, Ztschr( fr Physi/.47, 631 ( 1 928). Comprese
tambi n V. Fock, Ztschrii fr PIJ'si/. 75, 622 ( 1 932).
223
tui dosporuucampoc|sico.Uti| izaudoeste|orma|ismode\ig-
uery|ordaupudeprobar, baj osuposi ci oues muygeuera|es, que
uuateor|are|ativistai uvariautequedescribiesesi stemasdcpart|-
cu| as i duticascou esp|ueuteroqueobedezcau a| pri uci pi oc|e
exc| usi ou, couducir|asi emprea|auocoumutabi | idadde|asmag-
ui tudeslsicasuui dasporuuvectordegueroespacio''Estovio-
| ar|auu pri uci pi ohsicorazouab| equees vido parapart|cu| as
couestadossimtricos. Leesta|orma, a| combi uar|as exigeucias
de| ai uvari auci are| ati vi stay| as propiedadesde | acuautizaci ou
de| camposepuededaruupasomseu| acompreusi oude| are|a-
ci ouexisteuteeutreesp|uyc|asedesi metr|a.
Lacuautizaci oudecamposcomp| ej os uui va| uadoscou uu
cuadrivectoruouu| ode| acorri eutee|ctricacouduceademisa|
resu| tadodequedeber|auexi sti rpart|cu| ascoucargaposi tivay
uegativa,yquepodr|auaui qui |arseycrearseeu campose| ectro-
maguticosexteruos`Estosparesdecreaci ouyaui qui | aci ouexi-
gidospor|ateor|ahaceuuecesariodi sti ugui rc|arameuteeutree|
couceptoc|edeusidaddecargaye| dedeusidadc|epart|cu|as.Este
.\| ti mocouceptouoexisteeuuuateor|aoudu| atoriare|ativista,ui
paracamposquetrausportau uuacargae|ctrica ui paracampos
ueutros.Estoresu| tasatis|actori o, yaquee| usode|ai mageude
part|cu| ayde| as re|aci oues c| e i ucert i dumbre ,porej emp| o, a|
aua| izarexpcri mcutosi magi uari osdc| ti podc| amicroscop|adc
rayos) couducetambiua| resu|tadodequeso| oesposib| euua
| oca|izaci oude| apart|cu|acouprecisiou| i mi tada'`| oqueesv| i -
dotautoparapart|cu| as couespi ueseuteroscomosemi euteros.
Euuuestadocouuuva| ormedioE c|esueuerg|a ,descritoporuu
paquetedeoudascouhecueuci amedia V - B h, uuapart|cu| a
so| opuedeser|oca| izadacouuuerrorLx > he ! E o bi euLx > e 1
V. lara|os |otoucs, esto i mp| icaquce|| |mi tedcsu |oca| izaci oucs
|a| ougi tuddeouda,parauuapart|cu|acou masaeu reposohui ta
m ycouuua| ougitudcaracter|sti ca ' -h/ m,este| |mi te,eue|sis-
temaeureposode| ceutrode| paquetec|eoudasquedescri bee|
estadode|aspart|cu|as, esdadoporDx > h 1 me oDx >JI 1
-.1 W. Paul i , .lnnrtfes ele l'stitut HIri Poincrtr 6, 1 37 ( 1 936) y Pyimf
Reliew58, 7 1 6 ( 1 940).
Vsc nota 20.
" L. Landa u y R. Pcicrls, :citscbri fir Pl)si!t 69, 56 ( 1 93 1 ) . Comprese
tambin el artculo del autor en Hrmdlmch ter Physi!v24, parte 1 , 1 933, cap. A,
p:rrafo 2.
224
|

1
l


Hastaahoraso| ohe meuci ouadoaque| | os resu| tadosde | a
ap| icacioude | amecui cacuiuti caa|oscamposc|si cosquesou
sati s|actorios. Ya hemosvi sto que| ospostu| adosdeestateor|a
acercade| ospromediosde| ai uteusidaddecamposobreregioues
G ui tascspacio-tempora|estieueuuusigui Gcadodi recto,mi eutras
queuosucedeas|para|osva| oresde|ai uteusidaddecampoeuuu
puutocoucreto. Lesgraciadameute, eu|aexpresi ouc|sicade| a
euerg|ade|campoi utervieueupromediosc|e|oscuadradosde|as
i ut eus idadesdecamposobre ta|es regi oues, que uosepuedeu
expresarmedi autepromediosde| aspropiasi uteusi dadesdecam-
po. Estoti euecomo cousecueuci aque|aeuerg|adepuutocero
de|vac|oobteui dade|campocuautizadosehagai uhui ta,| oque
estidi rectameutere|aciouadocoue| hechodequee| sistemacou-
sideradoteugauuumero i uli ui todegradosc|e| i bertad.Esevi-
deutequeestaeuerg|adepuutocerouotieuerea| i dadhsica,por
ej emp| o, uoes| a|ueutedeuucampogravi tacioua| .Forma| meute
es|.ii | sustraertrmi uos i uG ui toscoustautes,queseaui udepeu-
di eutesde| estadocousi derado,s i uque uadavar|e,uoobstaute,
meparecequeesteresu| tadocousti tuyeyauui udiciodequeser
uccesariouucambio|uudameuta|eu|oscouceptossubyaceutesa
|ateor|aactua|de|oscamposcuautizac|os.
Ahudec| arihcara|guuosaspectosc|e|ateor|acui uticare|ati-
vista, mcherc|cri doaqu|eupri mer| ugar, ysi usegui r e| ordcu
crouo| ogicode| os acouteci mieutos, a| oscamposuuiva|uados.
Couauteri ori dad, Li rac`hab|a|ormu| adosusecuaci ouesde
oudare| ati vi staspara part|cu|asmateri a| escouesp|u l /2, uti | i -
zaudouuparde| osdeuomi uadosespi uores, cadauuodee| | os
coudoscompoueutes,ecuaci ouesqueap| icoa| prob| emade uu
e| ectroueuuucampoe| ectromagutico. Apesardc| grauxi to
quetuvo csta tcor|aeu|acxp| icacioucuautitativade|aestructura
huade|osui ve|esdeeuerg|ade|tomoc|ehi drogeuo,yeue| c|cu-
| ode|asecci ouehcazdedi |usi oudeuu |otouporuue| ectrou
| i bre,hubouuacousecueuciade| ateor|aqueestabaobviameute
eucoutradiccioucou|aexperieucia.Segu|ateor|a,| aeuerg|ade|
e|ectroudeber|ateuerva| oresposi tivosyuegativos,yeucampos
e|ectromaguticosextenos| astrausi ci oues teudr|au| ugareutre
estadoscou uusiguode|aeuerg|ayestadoscou e|otrosiguo. lor
otro| ado, exi steeuesta teor|a uu cuadrivectorquesati s|ace| a
" P.A. /. Di IUC, l'macrli11gs r{lw Rryrll Sociczy 1, 1 1 7, 6 1 O ( 1 928).
225
ecuaci udecouti uuidadcouuuacuartacompoueu.equecorres-
poudeauua deusidadqueesdcHui tivameutepositiva.
Sepuededemost rarqueexi steuuasi t uaci uau| oga para
todos| oscampos,| oscua|es,a|igua|que| osespi uores, se traus-
|ormauporrotacioueseue|espacioordiuari osegurepreseuta-
ciouesbiva|uadas,cambiaudoas|susiguoeuuuarotaci ucom-
p| eta. A estasmagui tudes|asdeuomi uaremos, brevemeut e,
biva| uadas . Aparti rde| asecuaci ouesdeoudasre| ati vi stasde
di chasmagui tudes, sepuedeobteuersi empre uucuadri vector
bi | i uea| eu|ascompoueutesde|campoquesatis|aga| aecuaci u
decout i uui dad, yparae| que| acuartacompoueute, a| meuos
despusdeIai utegraciusobree|espacio,dauuacautidadeseu-
cia|meuteposi tiva. lorotro|ado, |aexpresi ude|aeuerg|atota|
puedeteuersiguotautopositivocomouegativo.
Haya|gtm procedi meu.oparatras|adare|siguo meuosde|a
euerg|aa |adeusi dadde| cuadrivector`Si as||uera, este| ti mo
podr|ai uterpretarsedeuuevocomodeusidaddecargaeu| ugarde
comodeusidaddepart| cu| as, y| aeuerg|asehar|aposi t ivata|
comoti euequeser.Sesabeque| arespuestadeLi rac|uequeesto
rea| meutesepodr|acousegui rap| i caudoe| pri uci pi odeexc| u-
si u. Eu| acou|ereuciaqueprouuuci aqu| , euEstoco| mo27, |
mi smoexp|icsui uteuci udedaruuauuevai uterpretaciuasu
teor|a,segtm | acua|eue|vac|orea|todos| osestadosdeeuerg|a
uegativadeber|auestarocupadosys| osesupoudr|auobserva-
b|es|asdesviaciouesdeesteestadodemeuoreuerg|a,esdecir, |os
huecosexisteuteseue|mardeestosestadosocupados. Ese|pri u-
ci pi oc| ccxc| usi uc|qucgarautiza| acstabi| idad dc| vac|ocuc|
quetodos| osestadosdeeuerg|auegativaest.iuocupados. Ac|e-
m.is, |os huecosti eueutodas |as propi edadesdepart|cu| ascou
euerg|aycargae|ctricaposi tivas, ysepuedeucrearyauiqui |ar
porpareseucampose|ectromaguticosextenos.Estosposi troues
predichos,quesoui m.igeuesespecu|aresexactasde|ose|ectroues,
hausidodehechodescubiertosexperi meuta|meu.e.
lorcierto,|auuevai u.erpretaci ude| ateor|aabaudouaiui-
cia|meutee|puutodevistade|prob|emadcuucuerpoycousi de-
ra,desdee|pri uci pi o, e|demuchoscuerpos.Ya uosepuedeexigir
que| asecuaci ouesdeouda re| ati vi stasd eLi racseau| as uicas
posi b| es, perosi sequi ereteuerecuaci ouesdecampore| ativistas
" Vase nota 1 0.
226
correspoudi eu.esapart|cu|as para|asquesecouocequee|va| or
desucsp|ucsl /2, ci ertameutehayqueasumi r| asecuaciouesde
Li rac.Auuquees|gicameuteposi b| ecuau tizarestasecuacioues
comocamposclisicos,| oqueproduci r|aestadossi mtricosdeuu
sistemacoustituidopormuchasdeestaspart|cu|as,estoestar|aeu
coutradicciucoue|postu|adodeque| aeuerg|ade|sistemahade
sere|cctivameuteposi tiva.lorotraparte,estepostu|adosesatis-
|acesiap| icamose|pri uci piodeexc| usi uy| ai u.erpretaci ude
Li racde|vac|oy|oshuecos,| oquea|mi smoti emposusti tuyee|
coucepto|sicodedeusidaddecargacouva|oresdeambossiguos
por|aabstracciumatemticadeuuadeusidadd epart|cu|asposi-
tiva. Uuacouc| usi uparecioaesv| i daparatodas|asecuacioues
deoudare|ativistascuyascompoueutesde|camposoumagui tu-
desbi va| uadas. Esteese| otropaso, histri cameutee|pri mero)
quecouducea| acompreusi ude| are|aciuexisteuteeutreesp|u
yc|asedesi metr|a.
Quieroso| ameutedestacar, brevemeute, que|auuevai uter-
pretaciudeLi racde|osestadosdeeuerg|auegativavac|osyocu-
padossepuede|ormu| arde|ormamuye| egau te couayudade|
|orma|ismod e|ord auy\iguer, meuci ouadoauteriormeute. La
trausi ci ude|aviej aa|auuevai uterpretaci ude|ateor|apuede,
eurea| idad,| |evarseacaboi utercambi audosi mp| emeutee|si gui -
|icadodeuuode|osoperadorespore| desuherm|ti cocoujugado,
sise|osap| i caaestados ori gi ua| meutedeeuerg|auegativa. La
cargaceroi uhui tade| osestadosocupadosdeeuerg'auegativa
eseutouces|orma|meuteau|ogaa| aeuerg|adepuutoceroi uG -
ui tadc| oscamposuuiva|uadoscuautizac| os. Lapri meradee| | as
uo tieuerea|idad|sica,ytampocoes|a|ueutedeuucampoe|ec-
tromagutico.
Apesard e|aaua|og|a|orma|existeuteeutre|acuautizaci u
de|oscamposuuiva| uados,quecouduceacouj uutosdepart|cu-
|asi duticascouestadossi mtricosyapart|cu|asquecump| eue|
pri uci pi odeexc| usi uquesoudescri tas poroperadores biva| ua-
dos, yquedepeudeude|ascoordeuadasde|espacioye|ti empo,
exi steporsupuesto| adi |ereuci a|uudameuta| dequeparaestas
| ti mas uohaycaso| |mi teeue|que|osoperadoresmatemticos
sepuedautratarcomocamposc|sicos.lorotro |ado,cabeespe-
rarque|asposi bi | idadesy| as | i mi taci oues de|asap| icaciouesde
|oscouceptosc|eespacioyti empo, queeucueutrausuexpresi u
eu| os couceptosdi |ereutesdedeusidaddecargaydedeusidadde
227
part|cu|as,seru |as m|smasparapart|cu|ascargadascouesp| ues
euterosysem| euteros.
Lasd| G cu| tadesde| apreseuteteor|aseaceutauauuss|se
t| eueeucous|derac|ou|a| uteracc| oude|campoe|ectromagut|co
cou| amater|a,yaque|oscouoc|dos| uhu| tosrc|at|vosa| aeucrg|a
deuu e|ectroueusu prop| ocampo,| a| | amadaautoeuerg|a,apa-
receucomocousecueuc| adeap| | caraesteprob|emae||orma| |s-
mocouveuc| oua| de|asperturbac|oues. Lara|zdeestad| G cu| tad
pareceres| d| reue|hechodequee||orma|| smode|acuaut|zac| ou
de| campot| eueso| ouus| gu| hcadod| rectoeutautoque| as|ueu-
tesde|camposepuedaucous|derard|str| bu| dasc|e|ormacout| -
u ua, s| gu| eudo| as| eyesde| ahs| cac| s| ca, yeutautoqueso| a-
meuteseut| || ceupromed|osde|asmagu| tudesde|camposobre
reg| oues espac| o-tempora| eshu| tas. S| uembargo, | osprop| os
e|ectrouessoueseuc| a| meute|ueutesdecampouoclis|cas.
A| trm| uodeestacou|ereuc| aqu| eroexpresarm| op| u| ou
cr|t| cadequeuuateor|acorrectauodeber|acouduc| raeuerg|as
depuuto cero| ul u| tas,u| acargascero| uhu| tas,que uodeber|a
hacerusodetrucosmatem.it| cosparasustraer| uhu| tosos| ugu|a-
r|dadesyqueuodcbcr|a| uveutaruumuudoh| pott| coqucsca
u| cameuteuualcc| oumatem.it|ca,autesb|eu,deber|asercapaz
d e|ormu| ar|a| uterpretac| oucorrectade|muudorea|de|als|ca.
Lesdee|puuto dev| stade|a| og| ca, m| cou|reuc| asobre
lr| uc| p| odeexc| us| ouymecu| cacu.i ut| cacarecede couc| u-
s| ou. Creoqueso|oser|apos| b| eescr| b| restacouc| us| ous| estu-
v| eseestab|ec| dauuateor|aquedeterm| uasee|va|ord e|acous-
tautedeestructurahua,yque,portauto,exp| | case| aestructura
atom|st|cade|ae|ectr| c| c|ad,queesuuacua| | dadeseuc| a| detoc|as
|as |ueutcs atom| casde|oscamposc|ctr| cosquescmau| G cstau
rca| mcu.cen l uatura|cza.
228
1 9
La violacin de l as simetras
de reflexin en las leyes de la fsica atmica *
iSullg-Dao Lee y ClNi1g Yrmg
En su despacho del l nsti mto de Estudios Avanzados de Princeton.
Fotografa de Alan W Richard (cortesa: American I nsti rute of
Physics 1 Emi l io Segri Vi sual Archives)
' De E:ielltitt l 1, 1 -5 ( 1 958) .
229
En estt: :nsayo st: xpl ican las rdkxions dt: la carga (C, la d:
las coord:nadas :spaci aks (!') y la dd t i t:mpo (J), as como l as
di ferencias existemes entre vector pol ar yaxi al yentre productos
escalar yseudoescalar en el caso concreto ele l a reHexin espaci al .
Asi mismo, se hace una i mroduccin a l os tres ti pos de i meraccio
nes, fuerte, i ntermedia (electromagntica) y dbi l . Mi entras que
las dos pri meras satisf1Cen por separado rodas las i nvari anci as por
refexi n menci onadas, Lec yYang ( 1 956) han mostrado que en
el caso de las i nteracciones dbi les no hay evi denci a emprica suf
ciente de i nvari anci as por reflexi n, habi endo sugeri do experi
mentos para comprobarlas.
Tambi n se revi sa el aspecto cual i tat i vo ele l os res ul tados
expcri r
r
entalcs di sponi bles en novi embre de 1 957, que mostra
roula viol aci n el e las i nvari anci as CyPen las i nteracciones dbi
les. Los mtodos apl i cados aqu fueron l a desi ntegracin beta ele
u|eosori entados, la pol ari zaci n ele el ectrones emi ti dos en
dicha desi nt egraci n, l a correlacin beta-gamma yl a asimetra en
l a desintegracin ele mesones l ori gi nados por desi ntegracin de
mesones r. Asi mi smo, se menci ona que l a hi ptesis que i mpl ica a
una ni ca partcul a (el mesn K) s i n pari dad defni da, puede
conduci r a l a sol uci n del probl ema 0-1.
En el apartado de concl usi ones se discuten brevemente algu
nos aspectos de probl emas teri cos, an s i n resolver, sobre las
razones ms profundas de las vi olaci ones de las si metras por par
te de las i nr nacci ont's dhi l es, que prohahl cmcntl' conduzcan
tambi n a cuestiones cosmol gicas todava abi ertas .
I. `i posdei oteracci oues. Iass i metr|as C Iy T
Cuaudose t ratau l osgrados dc s i mt' t r a de l as | eycs ||s| cas,
resu|tati|c|asihcar|asi ut eacc| oucsc! |a|s|cac vtrescatcgor|as.
i uteraccioues|uencs,quc: i uc| uyeu |asquetieueu| ugareutrc |os
uuc|eouesyeutrestosy|osmesoues, i uteracciouese|ectromagu-
ticas,dei uteusidadi utermedia,quesou tambi urespousab|esde
|acapamsextcnade|itomo, c iuteracc| ouesdb| | es, catcgor|a
Este resumen en i nglts, que figuraba en l versi n ori gi nal , no esd npr
ducido en la versi n akmana de J!up;zt iibe 1,Jil 1111t! Erlmllltlli.t!;eorit de
Paul i .
230
cu|qucs.| uc| uycutoJos|os|.umcuosJc|radiactiv|dadbeta
asociadoscou|aemi si uo absorciudcueutri uos, as|como |as
desi utegraci ouesde|osmesouesA yK, eu|asqueuoi uterv|eueu
ueutnuos.
Lasi uteracci oues |uertesti eueui uc| usouugradomayorde
si metr|aque|ase|ectromaguticas,pero,para| oquesepreteude
euest arevi s i u, uoserequi ere uuapormeuori zaci udeeste
hecho.Bastacicousea|arque|asdospri merascategor|ascomo
sededucecou grau preci si ude| materi a| emp| ri co souinva
rirmtes por separdo respectoa|astresoperaciouesdesimetr|aque
seexp| i caruacout| u uaci u. Cadauuadeestasoperaci ouesse
asociaacua| qui erestadolsicoposib|eoaotro proceso,| oquees
ademiscousisteutecou|as|eyesde|a uatura|ezacousideradas.
l . Couj ugaci upart|cu|a-aut|part|cu|a
,simetr|adecarga) C1
Uuacaracterl sti cagc uera|de| as | eyesdc| auatu|a| ezaque
gob| enau| asdi st| utas part|cu| ase| emeuta|esysusi uteraccio-
ueses|aquehacecorrespouderacadapart|cu| auuaauti part|cu|a.
S|estucargadase|ctr|cameute, part|cu| ayauti part|cu|ati eueu
cargasdes| guoou:sto. Por d coutrario, uo uccesar| amc uteuua
part|cu| asemej aut e aotra, perocoucargaopuesta, hadesersu
auti part|cu|a.Esms,i uc| usoeue|casodepart|cu|asueutraspue-
deucx|sti rautiart|cu|as d| |ercuesde e||as. t\s|, e| auti ueutru,
cuyacx| stc uc| ahasi Jorc c|c ue. vvc uecstab|ecidacxperi m: uta|-
meute, ti c ucuu momeuto magut| coc|eseuti doopuestoa|de|
ueutrucuaudo|osespi uesdeambostieueu|am|smadi recci u.
Atl ll uoschar::spoudi doa|cuestiuc|esie|auti ueut.i uocorres-
poudi Lutca| ucutr| uoscpuedcd isti n gui rexpcri melta|mcutec|
steut i | izaudouua|eydecouservaci uc|e| adi |ereuciaeutree|
umerotota|c|epart|cu| as| i geras ,| eptoues)ye|umerotota|
deauti part|cu| as | i geras , auuqueuua| eydecouservaci ude
estetiposecump| epara|adi |ereuciacorrespoudieuteeutre par-
t|cu|aspesadas ,bar|oues* uuc|ouesehi pcroues) .
' La letra Cdenota carga.
23 1
2. lel|exi uespacia|os imetr|ade|aparidadF
Estaoperaci ucambi ae| siguode|astres coordeuadasespa-
cia|es,asiguaudopor tautoacadatorui | | oroscadoaderechasuu
torui | | oroscadoaizquierdas.Jcui cameutc,estaoperaciouespa-
ci a| derel|exi udi stiugue|osdeuomi uadosvectoresaxia|es c|e
|os po| ares . So| ameuteestos| t i moses

tucaracterizac|

s ade-
cuadameuteporuusegmento orientado, mieutrasque|ospnmeros
| oestuporuu trea dotada de sentido de circulac5
!
t. Los

ectorcs
axia|es,tambiu| |amadosseudovectores,uocamb. auc|esiguoeu
|arellexi ou, peros|| ohaceu| osvectorespo|ares.La

ve|ocic|ades
u u vectorpo| ar, y u u momeuto augu| ar, eu part i cu| ar e| de|
esp| u, esuuvectoraxi a| .

Ladi recci ouasociadaauuseuc|ovectoruoesportautomva-


riauteeu|areHexi ou, cuaudosedehuee|seuti doasociado,e|tor-
ui | |oroscadoaizquierdasti euesi emprepre|ereuci asobree|torui-
| | oroscadoa derechas . Laasoci aci oude|auorma| a| reacou
seutidodecircu|aciu, querepreseutae| vectoraxia|, esi uvariaute
baj o| as rotaci oues, si bi eusee| i ge porcou

veu io cu|de| o

dos
seuti dosseasiguaaestauorma|. laradehmr|osep

ed

u uuh

ar
|asreg|asdeAmpreuotrasequiva|eutes,como| asiguieute.s

se
tomacomosuperlci ee| p| auohorizouta| de|pape| , ye|seutido
deci rcu|aciuesautihorario,e| seutidoasociadoa| auorma|debe
deapuutarhaciaarriba,esdecir, haciae| |ector,y,re

|procam
'
u-
te, debedeapuut ar haci aabaj o si | aci rcu| aciuueueseu

udo
horario. Expresi oues ta|escomoseuti dode| espiudebeusi em-
prccuteudcrsecurc|aciucoucsteti podccouvcuci u.

Mi eutrasqueesposi b| e|ormarapartirde dos vectores


.
o.|i-
uarios,po|ares)e|esca|ari uvariauteF,productoc|e|as| ougi tudes
c|e|osvectores pore|coseuode| ugu| oque|

au) , dadou

u
vectorpo|aryotroaxia|so|ameuteexisteapo

i bdi dac|

c|edehmr
suproductocomouuseudoescrdar queesmvanau

ebaj

|asrot

t-
ci ouesdc|sistemac|ecoordeuadas,peroquecamb. ac|es|guobajo
|arellexiuespacia| .leroparapoder|ormaresteproductoseudo-
esca|ar, i uc| uyeudosus iguo, sedebeasiguara|vectoraxi

| ,rea
couseuti dodeci rcu| aci u) uuseuti do de|auorma| medmutee|
couvcui oautesmeuci ouado.E|productoscudocsca|arcs,cutou-
ces,e|productode|va|orde|reapor| a| ougi tudde|vcctorpo|ar
232

ypore| coscuode|.i ugu|oque|ormausu di rccci ucou| ade| a


uorma|a| reade|vectoraxia|eue|seutidoasiguadopore|couve-
ui o, seutidoqueuoesi uvariautebajo|asrellexioues.
Las|eyesde|auatura|ezaeuuuateor|aiuvari autebajorel|e-
xi oues espacia|cs,i uvari aute F) uodebeu, portauto,cambiarsu
|ormacuaudoestosseudoesca|arescambieususiguo,yeuta|teo-
r|aa cadaproceso|ecorrespoudeotroequiva| eute eu e|que| os
seuc|oesca| arestieueue|siguoopuesto.
Cuaudoserelerea uueutero,|apa| abraparidad (Paritit eu
a| emu, prlrit cu|raucsyparity cui ug|s)dcsigua| adi |ercuci a
eutreparei mpar. Laap| icaci oudeestecouceptoa|asreHexioues
espaci a| es surgede| hechoc|eque eu e| casc dei uvari auci ade
todas|asi uteracciouesbaj oreHexi ouesespacia|es,segu| a mec-
ui ca oudu| atori a, | os es tadospropi os sed ivi deueu parese
i mparesde ta| |ormaque|as |uuci oues de oudade| osestados
paresuocambiaucuaudo|o haceu|ossiguosdetodas|ascoorde-
uadasespacia|es, rellexiu) , mi eutrasque|as|uuci ouesdeouda
de|osestadosi mparescambi audesi guo. E|si guoas|del uido, + l
paraparesy- l parai mpares,sedeuomi uaparidad de|estado.
Lasi uteracci ouesqueuosoui uvariautesFuotieueu paridad
de|osestadosdeeuerg|a,yaqueeuestecaso| as |uuci oues de
oudauosecomportauuecesari ameutede|ormatauseuci||abajo
rellexiuespacia|.
Segu |acoucepci uusua| ,couveui o) , |acargae| ctri cauo
cambi adesi guobajo| aoperaci uR demodoque| ai uteusi dad
de|campoe|ctricoesuuvectorpo|ary|ai uteusidadde|campo
maguticoesuuvectoraxi a| .
5. l uversi utempora| 7
Escdel ui dade ta| |ormaque tauto| +scoordeuadasespacia-
|escomo|acargae|ctricacouserveususiguo. lortauto, estaope-
raciu 7sepuededel ui rde|ormamsprccisacomo!r inversin
dl sentido dl molJmiento detodos| os procescs. lorej emp| o, e|
movi mi eutodeuuapart|cu|acargadaeuuucampomaguti co
exteruoesi uvariaute 7s|osi |ai uteusidadc|edichocampocam-
biadesiguoa|mismotiempo.
Uuacousccucuciai mportautcdcl iuvar|aucia 7es| aauu-
| aci ude| momeuto di po| are| ctri code| os uuc| eoues ,quees
233
au.i| oga a |a dc| momeuto e| ctr| co de mo| cu| +seu uu estado
deeuerg|aderotac| ucoucreto) , de| oqueses|gueque, aeste
respecto,| as | uteracc| ouesdb| |essouprct| cameutedesprec| a-
b|es.
Lacuest| ude|a|caucede| as| metr|ade|as| eyesc|e| auatura-
|ezasehacouven|dodeuuevoeu ceutro deateuc| ua travsde
| uvest| gac| oues exper| meuta| esyter| cas rec| eutes. E| | ogrode
LeeyYaug2, pore| que|uerouga|ardouadoscoue| prem| oobe|
d ehs|caeu l 9;7, |uesea|aryresa|tarla absoluta insuciencia de
evidencia experimental rtcerca d la validez de estas tres opemciones
de simetrrt en el caso d !minteracciones dbiles (Jr crt tegorrt). Asi
mismo, describieron experirnentos meditznte los cuales se pueden com
probar estas simetras en dichas interacciones dbiles.
M| e ut ras tau t o, | area| | zac| ure| teradadeestosyot ros
exper| meutoss | m| | areshademos tradode|ormadehu| t| va| +
v| o| ac| ude| as s| metr|as CyIporpartec| e| as| uteracc| oues
db| |es. Estosccxp| |car+cou m.isdeta| | eeu |asecc| ul l . Aqu|,
|o pr| meroquedebemossea| aresque| acuest| uacercac|e | a
va| | dezde| a| uvar| auc| a 7porpartec| e| as| uteracc| ouesdb| | es
estatm peud| eutedesdee| puutodev| staexper| meuta| . Lesde
e|puutodev| stater| co, estoesequ| va| eutea| acuest| usobre
|a va|| dezde |a operac| ucomb| uada CI,o de su | uversaIC).
E|| | amadoteorema CI7esv.i| |c|obaj oh| ptes| smuygeuera| es
y b| euestab| ec| das, que| uc| uyeu| a| uvar| auc| ade Loreut z
caracter|st| cade| ateor|ade| are| at| v| dadespec| a| . Esteteore-
maestab|eceque, basudoseeuestash| ptes| sgeuera| es, yase
deduce| a| uvar| auc| ade|ateor|apara| acomb| uac| u, produc-
to) de | as tresoperac| oues C I y 7,eucua| qu| erordeu) . lara
m.isdeta| | es, serem| tea| | ectora| ab| b| | ograHaex| steutesobre
e| tema.1.
' T. D. Lec y C. N. Yang, Phpi(lt! Nruillu 1 O/, 2'/ ( 1 956) .
.. El teorema CJ> True consi derado en pri mer l ugar por C. Uiders, /)rt
Kongtligt Dans!{t' Vitlewlwlmnes Scls!atb., llltfi'IIJtlfisi.-J!Jis/{c' lull.er 28,
nm. 5 ( 1 954) . Vt:asc tambi n AntofPhysics ( N ucva York) 2, 1 ( 1 957) .
Otras rcfer<:ncias: J . Schwinger, 1'/pic Rellitw 82, <) 1 ' ( 1 95 1 ) , \. l'aul i en
Nids Bohr tllld t Dell'lopml'lt ofPbyrics (Pergamon l'ress, Londres, 1 955) ,
pg. 30: una condicin equivalente al teorema CPTpara teoras no locales, tue
se saris[Jcc idnticamente para teoras locales, ha sido dada por R. J ost, ,.,,c
tim Ph)ica Acta 30, 409 ( 1 957); para orras apl i caciones, vase TD. Lec, R.
Ochmc y C. N. Yang, Pl)'sica! Re!iew 1 06, 340 ( 1 957) .
234
Uua cousccucuc| adcesto esque|as masas depart| cu| asy
aut| part|cu| as ,o, c|e |ormams geuera|,| osva|oresc|e |aeuerg|a
deuus| stemac|epart|cu|asy|osdesuspart|cu|ascouj ugadaseu| a
carga C) debeuser|gua|eseutres|.
II. Evidencia experimental de la vi ol acin de l a simetra
izquierda-derecha (P) y de la simetra de carga (C)
Vamosatrataraqu|,breveyu|cameute,de| aspectocua|| ta-
t|voc|e|osexper| meutos, rem| t| eudoa|| ectora| a| | teraturaespe-
c| a| |zadasobre|osaspectoscuaut| tat| vosquetodav|aestueulase
c| edesarro||o.
E| pr| merexper| meuto, auuquedeu| ugumodoe| msseu-
c|||o,cous| stceu|aor| eutac| ude|osesp| uesc|euc|eosrad|act|-
vospara| oqueyased|spou|ad euuatcu| caespec|a|,a| tameute
desarro||ada,queut| | |zacamposmagut| cosabajastemperaturas.
E|objet|voes| uvest| gars|hayuuaas| metr|aeu| ad| recc| ude|a
em| s| ude|ose|ectroues, uegatouese_ o pos| toues e
+
) cou re|a-
c| ua| p|auo , |uvar|autebajo|asreHex|oues)de|esp|uuuc|eara|
queesperpeud| cu| ar, porcouveu| o, e| vectorl Euotraspa|abras,
se| uvest| ga |ad|str| buc| ude| seudoesca|ar (lp
e
) = 1 p
e
cos e,
doudep
e
ese| vectormomeuto de | ose| ectroues em| t| dosy e e|
.iugu|oque|ormau1 yPr S| | ateor|a|uera| uvar|autebajo| arel|e-
L
d
.
x| u, estad| str| buc| udeber|asers | mtr|carespectoa0, es ec.r,
cou re| ac| ua| p| auode| esp| u, ya quese moverue| m|s mo
umeroc|ee|ectroueseu| ad| recc| ue queeu| ad| recc| uopues-
tan- e. Losexper|meutos 'rea||zadoscouCo(eycouCo`' {e
+
)
haumostradouuauotab| eas| metr|a,eupromed| o
, C. S. \u, E. Ambler, R. \. Hayward, D. D. 1-1 oppcs y R. P. 1-l udson,
l'hy.ca Rllliew 1 05, 1 1 1 3 ( 1 957) : Co''"; H. Posrma, \.] . 1-I ui skamp, A. R.
M
i
edcma, M.J . St ccnl and, H. A. Tol hock y C. ] . Gortcr, Physica 23, 259
( i ') "7): Co''"; E. Arbler, R. \. Hayward, D. D. I-loppcs, R. P. Hudson y C. S.
\u, Physica! Rc!iew 1 06, 1 361 ( 1 957): Co"", Co"'; experimentos anlogos con
neut rones polarizados: M.T. Burgy, R. J. Epstci n, V. E. Krohn, T. B. Novcy, S.
Raboy, G. R. Ringo y V. L. Tclcgdi , PIJlsical Rmicw 1 07, 1 73 1 ( 1 957).
235
(.
Pe)
< 0 para|adesi utegraci oue_ ,
(1. ,> 0para|adesiutegracioue
+
.
Uu aui | i sis ms deta| | ado mucstraqueestoyai mp| icauua
vi o| aci oude| as i metr|a e pueseuuuateor|ai uvari aute e este
e|ectodebe desaparecerpuestoque |ai uteracci oucu| ombi aua
eutree|uc|eoye|e|ectrouemitidoesdespreciab|e.Adem.is,cou
e|umerodecargauuc|ear27de|Co, |ai uH ueuciade| ai uterac-
ci oudeCou|ombesaudemasiadodbi | comoparaexp| i carpor
s|mismae| e|ectodeasi metr|a observado.
uexperimeutomisseuci | | ore|aciouadocouestoes|amedi-
dade| apo|arizaci oudee|ectrouesemi ti doseu| adesi utegraciou
betaeu uuadi recci oudada. Euestecaso, | apo| ari zaci ouest
determi uadapore|p| auode|esp|ue|ectroui cocouseutidode cir-
cu|aciou,del uidoeue|sistemaeue|quee|e|ectrouest.ieurepo-
so) , e|seuti doasociadocouveuci oua| meutea| vector0,. es e| de
avauceeuestep|auodeuutorui | | oroscadoaderechasvistodesde
| apart|cu|a,y|oquesemideese|seudoesca|ar(a, , , .
.
Los resu| tadosexperimeuta|es mostrabauuua|uertepo| au-
zaci ou, eue|seutidoc|equepara |adesiutegraciouL_ euprome-
di o(a" . ,< 0, esdeci r, e| vectoraxia|O y
Pe
sigueu|a reg|ade|
toni | | oroscadoaizquierdas,ypara| adesiutegraci oue
+
, eupro-
medio(a" . ,> 0, esdecir,e|vectoraxia|O _yp,. sigueu| ade|tor-
ui | |oroscadoaderechas.
Leuatura|ezaparecidaes|amedidade|seuti dode|apo|ariza-
ci ouci rcu|arde|otouesemitidos,eu uu procesosecuudario,tras
|aemi si oudee|ectroues ,desi utegraci oubeta de| uc|eoexci ta-
' T. D. Lec y C. N. Yang, Physicrt! Review 1 04, 254 ( 1 956) ; T. D. Lec, R.
Oehme y C. N. Yang, Physicrd Reuiew 1 06, 340 ( 1 957).
'' Llevado a cabo por primera vez por H. FraucnfCidcr, R. Bobonc, E. von
Goclcr, N. Levinc, H. R. Lcwis, R. N. Pcacock, A. Rossi y G. de Pastual i , l'hy
sicrd Reuiew 1 06, 386 ( 1 957): Co""; despus, por M. Gol dhabcr, L. Grodzins y
A. W. Sunyar, Physical Rcuiew 1 06, 826 ( 1 957): Brcmsstrahlung; S. S. 1-anna y
R.S. Prestan, Physical Re11iew 1 06, ! 363 ( 1 957): Cu"''; H. Fraucnfcldcr, A. O.
Hanson, N. Lcvi ne, A. Rossi y C. ele Pasqual i , Physicrd Review 1 07, 643
( 1 9 57) : di fusi n de Mol l cr; M. Deutsch, B. Gi ttcl mann, R. W. Baucr, L.
Grodzins y A. W. Sunyar, Pbysical Re11iew 1 07, 1 733 ( 1 957): Ca`, Cl-''; A. de
Shal i t, S. Kupcrman, H.J . Li pki n y T. Rothem, Physicrt! Re1iew 1 07, l i 59
( 1 9 57) : di fusin doble; F. Bochm, T. B. Novcy, C. A. Barcs y B. Steeh, l'hysi
erf Review 1 08, 1 497 ( 1 957): N .
36
do) . Eu estecaso, |o quese mi dees e|seud oesca| ar,p ,. O
y
) . E|
resu| tadodeestaexperieuciatambiuresu| tose.posi tivo7
l|egamosahoraa|i mportauteexperi meuto, rea|izadotam-
bi uas ugereuci adeLeeyYaug, sobre | ades i utegraci oude|
mesoup, cuyoresu| tadoposi ti vo coi uci di omso meuos eue|
tiempocoue|quetuvo| ugarcouespi uesuuc|earesori eutados.
Cousideremosmesouesn quesedes i utegraueuuumesouJl y
uu ueutri uo, segu|areacciou
1 -f
+ V
tras|acua|e| mesouJ sedesi utegraeudosueutriuos,msexacta-
meu.eeuuuueutri uoV yuuauti ueutri uoV) yeu uue|ectrou.
Jl - e +V + V.
Lapri merareacci ouactacomopo|arizadorde|mesoufl, y| a
seguudacomoaua| izador. Laasi metr|aobservadaeu| aemi si ou
e|ectroui ca,coure|acioua|p|auoperpeudicu|ara| adi recci oude|
movi mi eutode|osmesouesp, demuestraquesevi o| a| asi metr|a
c|ereHexi oueuambasreaccioues. Comoresu| tadosecuudarioc|e
|a|uertepo| arizacioude|os mesouesJl respectoasudi recci oude
movi mi euto, s urge| a pos i bi | i dadd e medi r cou p reci si ous u
momeuto maguti co. Seescurea| izaudoyaexperi meutosque
permi taudetermi uare| si guode| seudoesca|ar(a, . PJ
Jodos| osexperi meutos meuci ouadosaqu|coucuerdaucou
uu modelo especirt! de| ueutri uoquehasi dopropuestoi udepeu-
di eu. emcute porvariosautores '. orma| meu.ese| odescribe,
uu tautoi mpreci sameute, comoteorlade|asdoscompoueu-
tes,peroa m| megustar|a| | amarde|ormaab.eviadaasusdos
variautes mode| oR ymode|o L. lacaracter|sti capri uci pa|
; H. Schoppcr, P/;i/o.ophical Ma
g
azine 2, 7 1 O ( 1 957) ; H. Appcl y 1.
Schopper, Zitschrijt fir Pik 1 49, 1 03 ( 1 957); F. Bochm y A. I-1. Wapstra,
Physicrt! RCIicw 1 06, 1 364 ( 1 957); 1 07, 1 202 y 1 462 ( 1 957).
" R. L. Garwi n, L. M. Lecl crmann y M. \Xci nri ch, Pl.ric,;/ Rwiew 1 05 ,
1 4 1 5 ( 1 957) : ci clotrn, J . 1 . Friecl man y V. L. Tclcgdi, Phpiral Rcview 1 05 ,
1 G S l ( 1 9 57) : pl acas otogMicas; vase tambi L:n D. lkrlcy, T. Coffl n4 R. l.
Carwi n, L/vl . Lcdcrl l l ann \ i l . \\'ci ni dt , /'hri/, ,/ Nt'li,u 1 OC. I' ( 1 9'?) .
" 1\. Sala I. Nuo1o Clll;'nto 5, 22') ( 1 '))7) ; ,TI ). Lcc y ( :. N. Yan. 1'1.j,f
!,.,,,.", 1 OS, l 67 1 ( 1 9'7); 1. Lmdau. Nudtdr l'hrii,:. .) 1 27 ( 1 '>'7).
de| mode|oIesqueso|opuedeexisti re| ueutri uocuyoesp|uy
seuti dodemovi mieuto|ormeuuutoni | | oaderechasyque, ade-
m.is,e|esp|uye|momeutode|auti ueutri uoasociadohaude|or-
mar,por el contrario, uu toni | |o roscado aizquierdas. lortauto,
estosi gui licaquecua|quieri uteracci oucouotraspart|cu|asso|o
puedeteuer| ugar, eue|casode|ueutri uo, para (01, . ,,)> 0oeu
e|de| auti ueutri uopara (Ov . Pv)
< 0. Eu uu mode|odeesteti po
seproduceuecesariameute |avio|acioude |as i uvariaucias Cv F;
|asi uvariaucias CFy 7souposi b| esperououecesarias,ysec| m-
p| euua| eydecouservaci oupara| adi |ereuciaeutree| umerode
part|cu| asy1 deauti parncu| as eue| casode| os| eptoues. Si u
embargo,| osexperimeutosrea|izadoshastaahorauobastaupara
estab| ecercouseguri dad|aexact i tuddeestemode| oespeci a| .
Coue| li u dedetermi uar| ascoustauteseu| ai uteracci ou ms
geuera| de|adesi utegraci oubetas i usi met r|as Fy C, sehace
uecesariorea|izarexperi meutosqueuoteugauuadaquevercou
| aparidadydetermi uar|acorre| aci oudi recci oua| eul emi si ou
de|e|ectrouye|ueutri uo. Estouosepuedemedi rdi rectameute,
peros| essuscepti b| edemedi ci oue| etrocesode| as part|cu|as
pesadasproduci das, uc|eos,oeue| casode|adesi utegraci oude|
ueutrou| i bre,protoues) . Apartirdeestamedidasepuedededu-
cir| adi recciouye|va|orde|momeutode| ueutriuosegu| a|ey
de| acouservaci oude|momeuto.Auuqueestasmcdidasresu| tau
ahora cousi derab| emeutemsHci | es derea| i zarmedi aute|as
poteutes|ueutesradi activasdispoui b| eseu| osreactoresc|eura-
uio, todav|aseeucueutraueuuuestadocou|usoycoutradicto-
rio, yhabrqueesperarasuu| teri ordesarro| | o.
Auucuaudo | osmode| osespeci a| es Iy L de| ueutri uo se
mostraraucouectosparatodassusreaccioues,apeuasdar|au uua
exp|icaciousuG cieutede| avio|aciouc| e| asi metr|aFeue|casode
| as i uteracci oues dbi | eseugeuera| . Comoyasea| arouleey
Y
.
' 1 10 1 b

'
.
d
.
augeu su pumerart|cuo , .ay tam | eu, cas|couto aseguu-
dad,i uteracciouesquevio|au|aparidadeu|ast}UC e|ueutriuouo
i utervieueeuabso| uto. Eue|deuomi uadoprob| ema8 , |a
hi potesisde| ai uvari auci aF,couservaci oud e| apari dadeu| as
reacciouesi mp| icadas)couducea|auecesidaddesupouer|aexis-
teuciadevariaspart|cu|ascou, aproximadameute,| amismamasa
Vase nora 2.
238
y| amismavidamedi a1 1 osehaeucoutradoui uguuaexp| i ca-
ciou p|ausib|eparaesto.Si uembargo,si seacepta| avio|aci oude
| apari dad, bastacou s upouer eu estasdi versasreacci ouesde
desi utegraciouuuaysi empre| ami smapart|cu| a, e| mesouK) que
uoteugauecesari ameuteparidad.
I I I . Panorama de l os problemas tericos
lasdi G cu| tadesm.ispro|uudasyauuoresue|tasquesurgeu
eu |as teor|asde| campocuauti zadas, yquesemaui |i estaueu
divergeuciasmatem.iticas, uoapareceueue|casode|asi uterac-
ciouesdbi|es,para|asqueessulicieute|aaproxi maci oumsbaja
de|ateor|adeperturbaci oues.Jampocoe|hechodequeuoexis-
tauuuadeducciouyuuai uterpretaciouteoricasde|asmasasyde|
esp|ude|aspart|cu|asde| auatura|eza,hacepors|mi smoperci bi r
si | ateor|adebeadoptaruupuutodevi stapurameute|euomeuo-
|ogicorespectoa|osuuevos|euomeuos.Eu| asi tuaciouactua|de
di chateor|apareceuexist i rmuchasm.isposi bi | i dades|orma|es,
respectoa| avio|aciouemp|ricade|assi metr|as CyR queuua|a|-
tadeexp| i caciou|orma|.
Auucuaudo euestaocasi outambi uharesu| tadosermeto-
do| ogi cameutecorrectop|auteareuprimer| ugar|apreguutade
comoypospouer| acuesti oumspro|uudade|porqu,esta| ti -
mauohasi do respoudi dayprobab| emeutesehagamsapre-
miauteeue||uturo.li eusoquees uu errori uteutarre|ugiarseeu
|o qucsemeautojacomouuah| osohadea| tosecreto (Besch
wichtigungsphilosophie 1 ",superG cia|yoportuuistaoeu|as,excesi-
vameutesi mp|es,so|uciouesevideutes.
A partirdeaqu|,sepuedeprocedereudosdi reccioues. Eu|a
pri mcradee||as, |apreguutadeporqu|asi uteracciouesdbi |es
vio|au|assi metr|as CyFpuedesusti tui rsepor| adeporquestas
simetr|asestupreseuteseu|asi uteraccioues|uertesye|ectromag-
I
l :n relacin con esto, vase R. Dal i tz, PhilosojhiCl !frt
g
rtzine ll, 1 068
( 1 95.3) ; E. Fabri, Nuouo Cimento 1 1 , l79 1 954) ; tambi n, Proceun o/the
sixt/ Rochcster Ctn:finnct: 1 9 56).
" Expresin debida a Paul Ehrenfcst.
239
uticas,ysepuedei uteutarreducirestassi metr|asaotraspropie-
dadesmsespecia|esdeesasi uteraccioues.
Eu| ascguuda, sepuedei utcutardcscubri ryj usti li caruua
re| aci oueut.e| asvi o| aci ouesdesi metr|aapequeaesca|ay|as
propiedadesde| Uuiversoagrauesca|a. Siuembargo,estoest
|uerade|a|caucede|asteor|asdegravitacioucouocidashastaaho-
ra.Lasacci oues gravi tatorias,queuoestaui uc| ui daseu| as tres
categor|asdei uteracci ouque i utroduj i mosa|pri uci pi o, debeu
evi deutemeutecaracterizarseporsermuchomasdbi|esauque
|asi uteracciouesdbi|es. Siuembargo,segu| ateorlade|agra-
vi taciou deEi ustei u, uocoutradichapor|os |eumcuoscouoci-
dos,|asacciouesgravitatoriassatis|aceu|assi metr|as C FyT lor
otraparte,|asi uH ueuciasdi rectasde|campogravi tatoriosobre|os
|euomeuosatomicosqueestamostrataudosou comp| etameute
despreciab|eseu| aprctica.
Sisepreteuderespoudercoua|gomsquecouvagasespecu-
|aciouesa| apreguutasobre|are|acioueutre|opequeoy| ograu-
de, haceu|a| t aaua| guuasi deaseseuci a| mcu tc uuevas. Si u
embargo,estouosiguilcaaceptardehuitivameu.e| ai mposi bi | i -
daddeta|re|aci ou.
Leestemodo, | osuuevosrcsu| tadosemp| ricosdiscuti dos
aqu|uoscouduceuaprob|emascuyaso| uci ouquizseeucueutre
aueu uu |uturoremoto.
` T. D. Lec, Wcak l ntcracti on, en Proceetlngs of'tbc SCIJCilth Rochestcr
Conjermcc ( 1 957), secci6n sobre //rrc/ :r princie; para un tratamiento general ,
vase tambi n E. P. Wigncr, RelieHs of/locem Physics 29, 25' ( 1 '57).
240
II111111Co de f'tu!i sobre lfl tio/acin d/ prtrittt!.
24 1
20
Acerca de la anterior y la
ms reci ente hi storia del ncutri no
Pauli y Chien-Shiung Wtt
Fotografa tomada en Rehovot, Israel, en septiembre de 1 957 (cortesa:
American l nsri rute ofPhysics 1 Emi l i o Scgre Visual Archives) .
* Versi n (septi embre de 1 958) extensa y ampl iada (especi al mente en l a
secci n 5) de una confrenci a pronunciada en el Zlircher Naturforschende
Gesellschaft el 2 1 de enero de 1 957 (despus del anuncio de los pri meros expe
rimentos sobre l a violacin de l a paridad) . Una trad. ing. independiente de este
ensayo figura en Kl aus Winter (ed. ) , Ncutrino PI)'Jics, (Cambridge Univcrsi ty
Prcss, Cambridge, 1 99 1 ) , p:gs. 1 -2/, que fue realizada antes de que se cono
ciera l a existencia de l a trad. de Schlapp (vase el Prefacio, de C.P. Enz).
243
Junto con otros fsicos, espero con alegra su 80 cumpleaos
el 7 de novi embre de este ao. Tiava es demasiado pronto para
fel i ci tarl e, pero no debera ser demasi ado pront o para hacerle ya
ahora un regal o. No me fue posible tener algo l isto para la publ i
caci n con mot i vo de esa fecha. Si n embargo, pude acabar a
t i empo u n ma nuscr i t o mecanografi ado el e una vers i n m;s
extensa de mi conferenci a sobre l a histori a del neutri no, que l e
adjunt o aqu personal mente para usted. (Por supuesto, l a i dea es
que usted quiera conservarlo.)
Usted es l a pri mera que recibe este manuscrito y estoy ansio
so por saber si tiene algo que objetar a mi i nterpretacin, en parti
cular en l o que atae a la histori a ms antigua. He ledo consi de
rablemente ms que l o que aparece ci tado en el manuscrito. Pero
lo menci onado me parece sufci ente para l os l ectores actual es.
Tambin l a hi stori a ms anti gua es l a que suel e despertar ci erto
i nters hoy en da, como es el caso de Reines (Los

l amos) , qui en
me ha pedido una copia. Tan pronto como exista una traduccin
i nglesa, se l a enviar.
Carta de Paul i a Lise Mei tner, 3 de octubre de 1 9'8.
l. Problemas de interpretacin del espectro de energa
continuo de los rayos beta
E|espectrodeeuerg|acouti uuode|osrayosbeta,descubierto
por|.Chaclwick eu l 9 l 4 ' , dio|ugardei umediatoa comp| i cados
prob|emasele i uterpretaci uterica.Secuestiouabasi hab|aque
adscr i bi r l o di rect ament e ael ect ron es p ri mar i os emi t i dos por e l
n cl eo radi acti vo, o s i poda ser i mput abl e a p rocesos secunda
ri os. La pri meradeestas opi ni ones, que resul t serl a correcta, fue
propuestaporC. L. E| | is', y |aseguuda, por l. Mei o.er'. Es.a
i uvesti gado.aape| abaa|hecho, yacouoci doeu| oscasosde|os
rayosa| |aygamma, deque|osuc|eosposeeuuive|esdeeuerg|a
discretos,por|oqueceutrsuargumeutaciueu|aseuerg|asdis-
J. Chadwick, Vcrhandlunm cler Dcutsd;cn ll.tt!iscm Gd!sc/t 1 6,
383 ( 1 9 1 4) .
241
' C. D. El l i s, Proccetlngs o Royrt! Socicty (Londres) A l O 1 , 1 ( 1 922).
.1 L. Meitcr, Zeitscbri jlir P/)'Si!( 9, 13 J y 1 4 5 ( 1 922); l l , .35 ( l 922).
cretasde|ose|ectroucs,queigua| meuteseobservabaueumuchos
uc| eosradi acti vosbeta. E| | i s| osi u. erpretcomoe| ect roues
Lxpuladl dc |capasnds cx. cnas por rad i aci n uuc|cargam-
mamouocromticadebidoacouversi ui oena, y|osre|aci ou
cou| osobscrvadoscu |s| |ucasdcrayos?. Si n embargo,segu| a
t

or|adeL. Mei tuer, a| meuosuuode|ose|ectrouesdeeuerg|a


cscretaerauue|ectrugeuui uameutepri marioqueproveu|ade|
uc|eo,e|cua|posteriormeutepod|aexpu|sarotrossecuudarios
de meuoreseuerg|asproveui eutesde|ascapasmsextenas o
obst aute, estee| ectrupr i mari oc|eeuerg|a discretauo pudo
j am.isserdetectado. Ac| em.is, exi steuuc| eosradi activosbeta,
comoe|deRaE, queuoemi tcurayosgammayque, poraadidu-
ra,careceu tota| mcutedee| ectrouesdeeuerg|adi screta. Eul
cout roversia mauteuidaeu l 922eutreE||isyL Mei tuer,aqu|
resumi suposturacomosigue `.
La teora de Mei rer consti tuye un i mento muy i nteresante
para dar una expl i caci n senci l l a a l a des i n tegraci n [. Si n
embargo, los hechos experi mental es no encajan e n e l marco de
esta teor a, y todo parece i ndi car que no se puede mantener l a
si mpl e anal oga entre ls desi ntegraciones <X y (3. La desi ntegra
ci n f es un proceso mucho ms compl i cado, y las i ndicaciones
generales que yo he dado acerca del mismo me parece que en este
momento merecen una mni ma consideracin.
bviameute,|acuestiususci tadaaccrcac|e| ai uterpretaciu
de|espectrobetacouti uuoestaba|ejosdeserrespoudidamediau-
teestaahrmaci u, por|oqueprosi gui | adiscusi usobresi| a
euerg|aerapri maria,E|| is)os i , auuqueorigi uariameutediscreta,
seens anchaba e n u n cont i nuo medi ante un proceso secundar i o
(L Mei t ner) . S i n embargo, est a c ontroversi a qued zanjada gra
ci as a un experi ment o, el que proporci on lrz medidtz absoluta del
crdor de rzbsorcirn de los electrones beta. Comoresu|tadode experi-
meutosderecueuto, scsab|aqueporcadadesi utegraciuseemi te
un c|ectrudesdec| n |c|eo. Eu e| caso deprocesossecuudarios
l En un art culo posterior (ZlitJC!rif flir P!Jysil( 31, 807, 1 925) , L Mei t
ncr mot n de modo experi ment al que

oJl l ra
;
i ameme a un punt o de vi sta
anterior de El l i s, los rayos y son emi tidos por d ncl co producido trrts la emi
si n de las panculas lJO f3.
., C. D. El l i s, Zcitsc/;rifi.flir 1,Jilt 1 O, .10.3 ( 1 922) .
245
`
/
U0 p. Teilcen
Von Radium [
/
`
/

-
[nrgri /n Pp]{
,
Fig. l. Espectro beta conti nuo dd RaE.
subsiguieutes,e| ca|orporcadadesi utegraciumedidoeue|ca|o-
r|i

etrodeber|acorrespoudera|| |mi tesuperiorde|espectro beta,


mieutrasqueeue|casodeuuprocesoprimarioser|ae|desueuer-
g|amedia.Lamedida|ue||evadaacaboeu|osRaEporC. L. E||is
Y \.A. \ooster y |acaut i dad deca| orpordesi utegraci u,
expresadae uvo| tios, resu| tserde344. 000 V 1 0rY, cautidad
quecoucordababieucou| aeuerg|amediade|espectro beta. lor
otraparte,a|| |mitesuperiorde|espectrobeta|ehubieraucorres-
poudidoeutonoauumi | | udevo|tios,ci|ratota| meutedescar-
tada

or |osexperimeutos. E||is matizquesuexperimeutodeja-


ba au
.
u

uua p u

ert aabi er

a a | a pos i bi | i dad de que e| u i ve|


euergeucoe

tuvie

aproducidoporuuespectrogammacoutiuuo
que

uohubi erasi do absorbi doeue| ca| or| metro, y portauto


hubieraescapadoa|aobservaci u.
A L. Meitueruo| ecouveuciesteexperi meuto, ei umediata-
m
.
ei

tedecidi repetir| ocou audisposi tivomej orado.Aestepi-


posit

,\.

thmai

u, uuc

:|aboradordeNenst, coustruyuu
ca| onmetrodi |ereucia|especia|coue|queserepiti| amedidade|
ca| orde|ose|ectrouesbetade|osRaEcou mayorprecisi u

E|
uuevoresu| tado,337. 000V 6%,couG rmcomp|etameutee|de
E||isy\ooster.
Yeudoaumasa||, L.Mei tuerpusodem+u| Hesto,mediaute
" C. D. El l i s y W. A. Woostcr, Procudings o(thRoyfl Socilty ( Londns) A
1 1 7, 1 09 ( 1 927).
. .
1 L Mcirer y W. Onhmann, /'t.ci.ir PlyJit 60, 1 4 3 ( 1 930).
246
experi meutoscou coutadores, | aauseuci ade| espectro gamma
couti uuoqueE||ishab|atomadoeucousideraciu.
Segu estosresu| tadosexperi meuta|es , quedabaus| odos
posibi | i dadestericasquepermitierau|ainterpretacin ee! espectro
bett continuo.
l ) Queeuaque||as i uteracciouesrespousab|esde|aradiacti-
vidadbeta|acouservaciude|aeuerg|aseverihcaras|oestad|sti-
cameute.
2) Que| a| eyde|aeuerg|a|ueraestri ctameutev.| i dapara
cadaprocesoi udividua|pri mario,peroque,j uutocou|ose|ectro-
ues, |ucraemi t i daeu e| cursode| mi smootraradi aci u muy
peuetrautecoustitu idapornuevas partculs neutr s.
La primeraposibi| idad|uede|udi daporBohr.y| aseguuda
porm|, peroautesc|epro|uudizareu| ahi storiadeestascuestio-
ues, quehua| meutesesa|daroude|ormaposi tivaeu|avorc|e|a
seguudaposi bi| i dad, descri bi remosbrevemeute cu| hasidoe|
desarro||odeuuestrasideasacercade| aestructurauuc|ear.
2. L|neutrino y la estructura nuclear
Lespus de|ospri merosexperi meutosc|eRuther|ordsobre
trausmutaciouesuuc|earesartilicia|es,|aideageuera|meuteacep-
tadaacercade|aestructurade|osuc|eoseraqueestabaucousti-
tui dosporprotouesye|ectroues. Lesdeestepuuto devista|ue
comoe| propi oRuther|ordexp| i c| aestructura uuc| eareu s u
c|ebreCou|ereuciaBaleri aua. Eutreotrashi ptesiss ei uc|u|a| a
c|e|aexisteuciadeuuuc|eodecarga0ydesusposib|espropie-
dades.lroutosesupo queRuther|ordhab|apropuestoe|uom-
bredeneutrn paraestauuevaehi potticapart|cu|aque|imagi-
uabacomo uuacombi uaci u, c|edi meusi ouesuuc|eares, deuu
protuyuue|ectru. Eucousecueuci a, pusoeumarchaeus u
|aboratorioexperimeutosquepusieraudemaui hestoe| ueutru
eudescargasdehi drgeuo, peroestabsquedasereve|estri|.
" E. Rur herf( rd, Procellings oj'the Royr1l Societ)' ( Londres) A 97, 374
( 1 920); para d ncleo n<:utro, vase p:g. J<)G.
'' o: por <:jempl o J . L. Glasson, P!ilosop/! lfrtgrtzine42, 596 ( 1 92 1 ).
247
Auucuaudoadisgusto,yde|ormamuy| euta, se|ueabaudo-
uaudo |aideadeque|osuc|eosestabaucousti tu idosporproto-
uesye|ectroucs.Ae||ocoutri buyodcmaucradccisivae|estab|c-
ci mi eutoeu l 927de| amecui cacuuticauoudu| atoria.Segu
estateor|aexisteudosti posdepart|cu|as,|os|ermi ouesauti si m-
tricosy|osbosouessimtricos. Laspart|cu|ascompuestassou|.r-
mi ouesobosouesseguquee| umerode|ermi ouesquecouteu-
gauseai mparopar. lor|oquerespectaa|esp| u, |os|ermi oues|o
t i eueusemi eutero y| osbosoues eutero. luestoquepro utose
pusodemaui G estoque| ose|ectrouesy| osprotoueserau|.rmio-
ues,|aideadequeui cameutee||oscousti tu|au|osci mi cutosdc
todos|osuc|coscoudujoa |acouc| usi oudccuc|aparidaddc|
u merodecargadet er mi ua r| ae| carctcrdel s i mctr| adc|
uc|eo.Si uembargo,estacouc|usi ouuoobtuvorespa|doexperi-
meuta| . E|pri merej emp| ocoutrario|ue|oquesedeuomi uoeu
aque||apoca| aauoma||ade| ui trogeuo, yaqueR. Kroui g por
uuaparte,yW Hei t|eryC. Herzberg1 1 porotra,demostraroua
parti rde|osespectrosc|ebaudasquee|ui trogeuocouumerode
carga7yutunerodemasa l4 teu|aesp|u l yestad|sticac|eBose.
Sesucedierouotroscasosau|ogos,ta|escomoe|de|Li 6,carga5,
masa6)ye| deuterou, carga l , masa2) , ambosasi mismocou
esp|ul yestad|sticadeBose.A hua| , resu|toquees|aparidadde|
umerodemasayuo| ade| umeroc|ecarga| aquedetermi uae|
carcterde| asi metr|ade|osuc|eos.
l ut eutar ahorare| aci ouaresteprob| emade| esp|u yde| a
estad|sticade| os u c|eoscoue| de| espectrobetacouti uuo, s i u
teuerquesacri hcar| a|eyde| aeuerg|apor | aideac|euuauueva
part|cu|aueutra.Eudi ci embrede l 950, cuaudoau uosehab|a
descubiertoexperi meuta| meutee| ueutroupesado,di rig|uuacar-
tasobreestetemaauuacou|ereuciadebsicosquesece|ebrabaeu
Jubiuga,yeu|acua|participabauCeigeryL. Mei tuer
I '
| I I
R. Kronig, Die Naturwissenschrien 1 6, 335 ( 1 92H) .
I I
W. Hei tler y G. Herzberg, Die Nrtttmuisenschfm 1 7, 67. ( 1 929).
" Estoy muy agradecido a L Mei tner por proporcionarme una copi a de
esta carta que ella conservaba.
2'8

i
1

1
'

!
l
l


Carta abierta al grupo de personas mdirtctivas en lrz Con,rncia de
la Sociedad Comarcal de Tubinga
I nsti tuto de fsica dd I nst i t uto Federal de Tecnologa, Zurich
Zurich,4 c|edi ci embrede l 950.
C|oriastr.
Queridos damas y cabal l eros radiactivos:
Tal como el portador de estas l neas, a quien os ruego encare
ci damente presti s atenci n, os expl i car con m;s detal l e, he
encontrado un remedi o desesperado para preservar la ley ele l a
al teranci a" '' de l a estadsti ca y l a l ey de la energa en rel aci n
con l a estadsti ca err<nc.:a" de l os ncleos de N y de Li 6, as
como del espectro f conti nuo. Estriba en la posi bi l idad de que en
l os ncleos puedan existi r partculas elctri camente neutras, que
denomi nar neutrones, con espn 1 /2, que obedezcan al pri nci
pi o de excl usi n y que adem;s se di ferencien de l os cuantos l umi
nosos por no viajar a l a velocidad de l a l uz. La masa de l os neutro
nes tendra que ser del mismo orden que l a masa electrnica y, en
cual qui er caso, no mayor que 0, 01 veces la masa del protn. El
espectro f conti nuo sera entonces comprensi bl e bajo l a hi ptesis
de que en la desi ntegracin [, j unto con el electrn, se emi te tam
bi n un neut rn, de tal for ma que la suma de l as energas ele
ambos sea constante.
Queda ahora por responder l a cuestin de cules son las fuer
zas que actan sobre l os neutrones. El model o m;s apropi ado
par a el neut r n me parece que podra ser, segn l a medni ca
cuntica (el portador de estas l neas sabe m;s acerca ele el l o) , un
neutrn estaci onari o consistente en un di pol o magntico con un
cierto momento f. Por supuesto, l os experimentos requieren que
l a acci n i onizante de tal neutrn no sea mayor que l a de un rayo
Y y por tanto JI no debera ser, probabl emente
!
mayor que e X
1 o- u cm.
Puesto que an no tengo la sufi ciente seguridad para publicar
algo acerca ee esta idea, me di rijo confi adamente y en primer l ugar
a vosotros, queri da gente radiactiva, para plantearos la si gui ente
pregunta: qu posibi l idad existira respecto a l a deteccin experi
mental el e un neutrn ele estas caractersticas si poseyera un poder
de penetracin igual o quiz diez veces mayor que el de un rayo y?
Admi to que mi remedi o pueda tal vez parecer i napropi ado
` Su enunciado es: Pri nci pio de: exclusin (estadstica de Fermi) y espn
semient ero si cl m'unc.:ro t ot al de panculas c:s i mpar; es1adsrica de 13ose y espn
emcro si cl nmero total es par.
2'9
desde el pr i nci pi o, pues probabl emente hace mucho que se
hubi eran observado l os neut rones en el caso de exi st i r, pero
<<qui en no se arriesga, no gana, y la gravedad ee la si tuaci n res
pecto al espectro f conti nuo queda esclarecida por d j ui ci o de mi
respetado predecesor, el seor Debye, qui en reci entemente me
eli jo en Bruselas: << h, es mej or no pensar en todo eso, l o mismo
que en l os nuevos i mpuestos. Se debe por tanto tratar ee encon
trar seriamente cualquier va que posi bi l i te una sal i da. As pues,
querida gente radiactiva, ponerlo a prueba y j uzgarlo. Desgracia
damente, mi presenci a en Tubi nga no es posi bl e a causa de un
bai l e que se celebra en Zuri ch l a noche del 6 al 7 de dici embre y
que me i mpide sal i r de aqu.
M
uchos saludos tanto a vosotros como al seor Back.
Vuestro ms humi lde servidor,
W Paul i .
Sepuedeapreciar| amodestiade|asci |raseu|asqueyopeusa-
baeuaque||apoca. Rea| meute, d poderdepeuetraci ude|as
part|cu|asqueboyd|adeu! mi uamosueutri uos esdeaproxi ma-
dameute 1 00 aos |uzen lb eu|ugare|e 1 O cm, E1etr quesi se
comparacou |os rayos y esde 1 0"' o l 0' eu vezc|e 1 O, mi eutras
que|amasaen rcposoyc| momento magnti co son teri ca me!e
O, y|os| mi tessuper i ores experi ment al es son de 0, 002 vcccs|a
masade|e|ectruyde1 O '' maguetouesdeobr
'

'
lrouto reci b|uuacartadeCeigereurespuestaa|am| aeu|a
quere|er|ababerdiscutidomi propuestacou|asdem.ispersouas
preseuteseuJubi ngayespecia|meu.ccoul.Mei cr. Lesgracia-
dameute,uo|acouservoperorecuerdoquesurespuestaeraposi-
tivaya|eutadora,puesahrmabaque,desdee|puutodevistaexpe-
rimeuta|,misuuevas part|cu|aserauviab|es.
Habi dacueuta|osva|oresemp|ri cosde|asmasasuuc| eares,
proutoabaudou| aideadeque|aspart|cu|asueutrasemi tidaseu
|adesiutegraciubeta|ueraua| mi smo ti empocousti tuyeutesde
|osuc|eos.
Euuuacou|ereuci aqueprouuuci eulasadeuaeuj uui ode
l 95 l , euocasiudeuuareuui ude|aAmericaulbysica|Society,
bicepb|i caporvez pri meramiideaacercac|e|asuuevaspart|cu-
|asueutrasdea| tapeuetraci uquei uterveu|aueu|adesi utegra-
ci ubet a, pero ya uo | ascousi dercomocoust i tuyeutesde|
` C. L Cowan j r. y F. Reines, i'/,Jietd Reuitw l 07, 528 ( 1 957).
250
uc|co, por|oqueeuestaocasi uuo| asdeuomi uueutrouesy
no mere|er|ae||ascouuombreespecia|a|guuo.Si uembargo, |a
cuesti uaumeparec|adudosayuopub| i qumi cou|ereucia.
Euesemismoao, l 95 l , viajdi rectameuted eEstadosUui -
dosaRoma,doudeeuoctubretuvo| ugaruugraucougresoi ut er-
uacioua|sobrelsicauuc|ear.A|||meeucoutrcouFermi , queeu
seguidamostrvivo i uterspormi ideay uuaactitud|raucameu-
te posi tiva respectoa misuuevaspart|cu|asueutras.Jambi use
eucoutrabaa|||obr,que, eucoutraposici u, de|eudi suideac|e
queeu|adesi utegraci ubeta|aeuerg|as|osecouservabaestad|s-
ticameute.locodespusbar|apb| i caestaideaeusucou|ereucia
Faraday
'
. Couobjetodedaruuauoci uacercac|esusideas,ci to
e|si gui eutepasaje
II
Si n embargo, en el estado actual de la teora atmica podemos
deci r que carecemos de argumento, desde el punto ee vista tanto
emprico como terico, que sustente el pri nci pi o de l a energa en
el caso de las desintegraciones de rayos {, e i ncl uso nos puede con
ducir a di ficul tades y compl i caciones si pretendemos hacerlo. Por
supuesto, una desviacin radical de este pri nci pi o i mpl i cara con
secuencias extraas en d caso de que el proceso se pudi era i nvertir.
En real idad, si en un proceso col i si ona! un electrn pudiera por s
mismo l i garse a un m'leo con prdi da de su i ndi vidual i dad mec
ni ca, y subsi gui entemenre rransf(mnarse en rayo {3, encont rara
mos que l a energa de ste di feri ra, por l o general, de la del elec
t rn or i gi nal . No obst ant e, as como la i mport anci a ee esos
aspectos de la constitucin atmi ca, esencial para l a explicacin de
las propiedades fsicas y qu mi cas ordinarias de la materia, i mpl ica
una renunci a de la idea clsica de causal idad, las caractersticas de
la estabi l i dad atmica, atn ms profundas, y responsables de l a
exi stenci a y de l as propi edades de l os ncleos atmi cos, pueden
obl i garos a renunci ar a l a misma i dea de equi l i bri o energtico.
No profundi zar en tales especul aci ones ni hablar de su posi bl e
fundamento en l a tan debati da cuesti n de l a fuente de energa
estelar. Si me he referido a el las ha sido sl o con el ni mo ele poner
de mani fiesto que en teora atmi ca, pese a todos l os progresos
recientes, si empre debemos de estar preparados para nuevas sor
presas.
, ., N. Bohr (conferencia Faraday), Chcmistry ami the QuaIum Theory
ofAtomi c Consti turion , )ourllfd ofthe Chemiml Society (Londres), 1 932, pgs
J/9-.)8/.
"' N. Bohr, loe. cit., p<g. 383.
25 1
Respectoa|aapuutadaposi b| idadgeuricadesorpresas,ohr
tuvoporhurazouauuqueeuuucoutextodi |ereute,eue|quese
relerea|casode|asi u.eracciouesqueahoradcuomi uamosdbi -
|es. Si uembargo,sui deaacercadeuuava|idezmerameu.eesta-
d|sticade|a|eyde|aeuerg|aparaestasi u.eracciouesuouospare-
cioaceptab|eui aFermi uiam| . lesea|asdiscusiouesmau.euidas
euRomaeul 95l sobreestacuesti ou, youove|arazouteoricaa|gu-
uaquepermi tieracousiderar|a|eyc|e| acouservaci oude|aeuer-
g|ameuosciertaque, porej emp| o, | ac|e| acouservacioude|a car-
gac| ctri ca. Lcsdcc| puu.o dcvi s t a emp ri co, a m me pa rec a
quee|ltctordecisivoradicabaeusi | osespectrosbetade| osc|ec-
trouespreseu.abauuu| | mi tesuperiordehui do, o, pore|cou.ra-
rio,obedec|auauuadistribuciouc|eloissouqueseexteud|ahasta
e| i uhui to. Eu mi opi ui ou, eue| pri merodc | os casosmi i dca dc
uuevaspart|cu|aseracorrecta1 7 Auuqueeuaque||apoca|acues-
ti ou, desdee|puu.odevistaexperi meuta| , au uoestabadecidi-
da, E| | i s, tambi upreseuteeu Roma, yahab|ap|aueado uuevos
experi meu.ossobreesteprob|ema.
Eu l 952, esdeci r, a| aosi gui eute, Chac| wi c|descubrioe|
tauesperadoueutroudeumeroc|ecargaO yumerodemasa 1 ,
a| bombardearuc|eos| igeroscoupart|cu|asa| |a. Eu cousecueu-
cia, eu| ossemi uariosc|eRoma,Fermideuomi uoamiuuevapar-
t|cu|a, | aemi ti daeu|adesi u.egracioubcta,neutrino couobjetode
di |ereuciar|ade|ueutroupesado1 "; esteuombrei ta|iauoproutose
uti | izode|wnageuera| .Lespusdeesto, |auuevaidcadeestruc-
turau uc| earsedesarro| | orpi dameute, segu sta, |os mc| eos
estucoustituidosporprotouesyueutroues,queahora| | amamos
...|c|eoues,yambossou|ermi ouescouesp|u l /2. La ideatuvo
suorigeui udepeudi euteeuvariosautores,eulxa| i a|uede|eudida
porMajo rauayapoyadaporFermi .
As| pues, | as i tuaci ousec| ari hcotras| aCou|ereuci aSo| vay
sobreuc|eosatomi cosque tuvo | ugareuruse|aseuoctubrede
l 955yeu|acua| , eutreotroscou|reuciau.es, Chadwicly|o| i ot
di eroucueutadesusdescubri mieu.osexperi meu.a| esacercade|
ueutrouyde| adesiu.egracioude| positrou, yHeiseubergdiserto
I /
Para l a i nterpretacin terica del l mi te superior del espectro vase tam
bin C.D. Ellis y N .F. Mot t, ProccedngJ ofthe Royal Socief)' (Londres) A 1 4 1 ,
502 ( 1 933).
252
Iii
Esta i nf(mnaci <'> n 5C l dcll a E Amal di .

sobre|a estructurauuc|ear.Asi mi smo, estuvieroupreseutesFermi


yohr.Ahoraparec|aevi deutequesobreestabasedeestructura
uuc|ear, |osucutri uos, como hov|os|| amamos, dcber|auser|er-
mi oucsa| i udcqucscpudi crac:

uscrvar|aestad|sticaeu |adesi u-
tegraciou beta.Adem.is, E| | i spreseutuuacomuui caci ousobre
|osuuevoscxperi meutosrea|izadosporsud|sci pu|o\|.Heuder-
sou1 '', | oscua| es cou|i rmabaue| | |mi tesuperi orde|i ui dode|
espectrobeta,as| comosuiuterprctaci ou.
A | avi stadeestauuevasi tuaci u, mi cautc| aauteri orpara
posponn |puhl i caci <'> n me pareci ya s uperfl ua.
Eu| adi scus i uquesi gui a | aexposi ci oudeHci seuberg
comuui qu mi sideassobree| ueutri uo,comoahorasedeuomi -
ua) , |ascua|esaparecierou pub| i cadaseue| l u|rmede|aCou|e-
lLuLi a yqucscrcproduccua cou.i uuaciu.
La di ficul tad proveni <nt< de l a exi stenci a del <spectro con
t i nuo de l os rayos /3 consi ste, como <. s sabi do, en qu<. l a dura
ci n medi a dt. l a vi da de l os ncleos qu<. <.mi t<.n <.stos rayos, as
como l a de l os ncl <os dt l os cuerpos radi acti vos qu<. de el l os
ITs ul tan, posee val or<s bi en det<. rmi nados. De ah se concl uye
n<.cesari amente que el <.s rado, as como la energa y la masa del
ncl eo que permanec<. tras l a <.xpul si n de l a part cul a f, esdn
asi mi smo bien determi nadas. No i nsi sto sobre los esfuerzos qu<
se podran i nt enr ar para escapar a esta concl usi n, pero creo, dt.
acuerdo con l a opi ni n de Bohr, qu<. si empre nos enhentaremos
a si tuaci on<s i nsuperables en l a expl i caci n de los hechos expe
ri ment al es.
En este s<. n t i do, se present an dos i nt erpretaci ones de l as
experiencias. La que ddlmde Bohr admi te que las l eyes de l a con
servaci n de l a energa y del i mpul so no se veri fcan de forma
total cuando se trata dt. un proceso nuclear en el que l as partculas
l i geras ju<.gan papel esenci al . Esta hi ptesis no me parece satisfac
tori a ni i ncl uso pl ausi bl e. En pri m< l ugar, la carga el ctri ca se
cons<.rva en el proceso, y no v<o por qu l a conservaci n de l a car
ga habr a de ser ms funda m<mal que l a de la <. ncrga y la del
i mpulso. Adt.m;s, son pr<. cisamenre l as relaciones cn<.rgticas l as
' ' ' W. J. Henderson, l'rocccring. 'thl' Rt()'td ,)"ocicty (Londres) A 1 47, 572
( 1 934).
'" s,ptihllt' Cii/.I'('' rlt' f'h)'JtfJ/1' Soll)!) 1 <. U: Nt)lt/1/X !l tomirul'., Pars,
1 '_ p<gs = . 12/ sig.
253
254
que regul an varias propiedades caracrt:rsticas dt: los tspectros f
(exi sttnci a dt: un l mi te superi or y rel aci n con l os t:spt: ctros y
criterio de estabi l idad de 1eisenbcrg). Si las l eyes de la conserva
ci n no fueran v; l i das, sera preciso concl ui r de estas relaciones
que una desi ntegracin f es si empre acompaada de una prdida
de energa y nunca de una ganancia; esta concl usi n i mpl ica una
i rreversi bi l i dad de l os procesos respecto al ti empo, que no me
parece aceptable.
En j uni o de 1 93 1 , con motivo ele una conferencia en Pasaee
na, propuse la i nterpretaci n si gui ente: las leyes ee la conserva
cin siguen siendo v;l idas, la expul si n de partculas f es acom
paada de una radi aci n muy penetrante de partcul as neutras

que n ha sido observada hasta el momento. La suma de energas


de la partcula f y de la partcula neutra (o de las partculas neu
tras, pues se desconoce si hay una o varias) emi tidas por el ncl eo
en un sol o proceso, ser; i gual a l energa que corrt:sponde al l mi
te superi or del espectro {. Ni que deci r ti ene que no admi ti mos
sol amente la conservaci n de l energ a, s i no tambi n la del
i mpulso, l a del i mpulso angul ar y l a del cadcter de l a estadstica
en todos los procesos elementales.
En cuanto a l as propi edades de estas partculas neutras, l os
pesos atmicos de l os elementos radiactivos nos ensean, en pri
mer l ugar, que su masa no puedt: sobrepasar mucho la del elec
trn. Para di sti ngui rl as de los neutrones pesados, Fermi ha pro
puesto el nombre de <<neutrino>>. Es posi bl e que la masa propia de
los neutri nos sea igual a cero, ele forma que deberan propagarse
con l a velocidad de la l uz, como los fotones. Adem;s, su poder de
penetracin sobrepasara en mucho el de los fotones de l a misma
energa. Me parece admi si bl t: que los nt: utri nos posean espn l /2
y que obedezcan a l a estadstica de Fermi , aunque las experiencias
no nos sumi ni srren prueba di recta alguna de csra hi presis. Nada
sabemos de l a i n teracci t'l n de l os neut ri nos con l as dcnds pancu
las materiales y con l os fotones: l a hi ptesis segn l a cual poseen
un momento magntico, como yo haba propuesto anteri ormen
te (l a teora de Di rac conduce a prt:vcr l a posi bi l idad de l a existen
ci a de partculas neutras magnticas), no me parece del todo !m
dada.
En este sent i do, el estudi o exper i mental del bal ance del
i mpulso en l as desi ntegraci onts f consti tuye un probl ema de l a
mayor i mportanci a; se puede prever que l as di fcul tades sern
muy grandes a causa ck l a pequeez de la energa de retroceso del
ncleo.
ladi |i cu| tadde|asmedi das de| retroceso, a| asqueaqu|se
hacemeuci ou, so|oha|ogradosuperarseeu|echarecieute.
lrosiguieudocou esto,Chadwicldiocueutade| ospri meros
ei u|ructuososi ut eutos| | evadosacaboparadetectar|aabsorciou
deueutri uosexperi meuta| meute, estosexperi meutosdi erouuu
| |mi tesuperiorde0, 00 l maguetouesparae|momeutomagutico
de| ueutri uo. laoposi ci oudeBohr, comparadacou |apostura
mauteui daeusucou|ereuciaFaraday,se|uedebi | i taudode|urma
apreciab|e.Comohab|asidomuycautoa| aHrmar| auova|idezde
|a| eyde|aeuerg|a, serestri ugi oasuproposi ci ou , muchoms
geuera|, de queuadi esab|a| assorpresasqueat\upod|adeparar-
uosestecampo.
lorcierto, hasta l 956' ' uoaceptocomp|etameute| ava|idez
de| a|eyde| aeuerg|aeu| adesiutegracioubetay| aexisteuciade|
ueutri uo, poraque| | apocayasehab|adesarro||adocouxito|a
teor|adeFermi.
3. La creacin de una teora de la desi ntegracin beta
Esti mu| adopor|asdicusi ouesde| aCou|ereuci aSo|vay, Fer-
mi desarro| | osu teor|ade| adesi utegracioubetapocodespus.
lartede| ascouc| usi ouesdeFermi eu re|aci oucou | a|ormade|
espectrobeta, y | adeduccioude| amasaeureposoc|e| ueutri uo,
|uerou tambi uesbozadasde|ormai udepeudi euteysi mu| tuea
porF lerri u''quieuestabaigua|meutepreseuteeudichaCou|e-
renci a. De hecho, pa|aeste propsi w uoesucccsariaaua tcor|a
compl etadel a i nt eracci n s i uuose l i mi ta a |as| | amadastrausi -
ci ouespermi ti das, eu|asqueessuHci eute| aaproxi maci ouuo
re|ativistapara|osuuc|eouesde|ut\c|eo.Apartede| ascorreccio-
ues debidasa|ai uteracciouc|eCou| ombeutreut\c|eoye|ectrou,
queso|oti eueui mportauciaeue|casoc|ecargasuuc|earesgrau-
des, |a|ormade|espectrobetaestcomp| etameutede.ermi uada
' N. Bohr, Nature 138, 25 ( 1 936).
" E. Fcrmi , Ricerca Scientijca 2, parte 1 2 ( 1 933). Zeitschri fiir Physi/ 88,
1 6 1 ( 1 934).
" F. Perri ng Comtes Rmdus 1 97, 1 625 ( 1 933) .
255
paraestastrausi ci ouespore||actordepesoestad|sticop(Ee)c|e|a
deusidaddeestadoseue|espaciode|as|ases. Lste|actor, quees
muyseusi b| ea|va| orde| amasaeu reposom1 1 de| ucutri uoes
dadopor.
dpv
p (E) dE. = p d fclJ -
=
p,. Ecv Ev d Ee. , l )
dE
1
1
Aqu| se hauut i | i zado| asuui dadesu at ura| esJ = e = 1 ; | os
sub|udi ces yV serelereuae|ectrouesy aueutri uosrespectiva-
meute, y|aeuerg|aE ye|momeutop esture|aciouadosporE =
p2 + m1, demodoquedE 1
dp = p 1 E
Si/E es|adi |ereuci aeutre|aseuerg|asde|uc|eoeu |osesta-
dosi ui ci a|yG ua|de|adesi utegraci ou, |a|eyde|aeuerg|arequi ere
que
,2)
luestoquemv es|aeuerg|am| ui made| ueutri uo, e| | | mi te
superi orE0 de| aeuerg|ade| e| ectroueue| espectrosati s|ace| a
ecuaciou
,5)
esdeci r
,4)
y
p{Ee) d Ee =
Pe Ee (Eo -E,. + m1) \(Eo -E)(Eo -Ee +2mv) dEe. , ;)
Lue| casoeuquemv : O, e|comportami eutodeE11 eu|aspro-
xi mi dadesde|| | mi tes uperiorE0, esdeci r, paraL E e << m11 es
bastautedi |ereutedesucomportami eutoparam11 = O, osea
lorcomparaciou cou| a|ormaemp|ricade|espectro, Fermi
lerriu||egarouyaeu l 955a|acouc|usi oudequcm1 = O.
256

Laesti maciou ms precisade| | | mi tesuperi orde |a masaeu


reposo m11 de| ueutri uo, aparti rde|espectrobetade|tri ti o()
mcdidocougrau cxac. i .ud porIM. Iaugcry l.| . L. Mo||u''sc
obticucmcdiautec|mismopri uci pi o'.
L|resu|tadoes
7111 < 2;0eV = 0, 002_ .-
As|,eu|oqucsiguesupoudremossi empreqaem1, = O.
L| diagramadeKu|iede|astrausi ci oues permi ti dasmuestra
que,sa|vouu|actorF{Z /: debidoa| acorrecc| oudeCou|omb)
e| |ictordedeusidadestad|sticop (E) bastaparadetermi uar|a
|ormade|espectrobeta. Fueuecesarioque| atcuicaexperimeu-
ta|sedesarro||ara|osuG cieuteautesdequesepudieracouG rmar
esteresu|tado27

Lue|diagramadeKu|ie
,7)
estrepreseutadoeu|uuci oude
X = -
-
,8)
-' L. M. Langer y R.J . D. Mofn, P/J'Sietd Rcuicw 88, 689 ( 1 952).
Adems del hlCtor estadstico p. para _. ; O i nterviene otra correccin
que fue seal ada por pri mera vez por J . R. Pruett, Pbpicrt! Reuicw 73, 1 2 1 9
( 1 948). Depende de u n factor que, en general, puede estar comprendido entre
-1 y l . La expresin m:s general de este f1ctor en funcin de las constantes de
acopl ami ento puede verse en C. P. Enz, Nuouo Cimento 6, 250 ( 1 957) . Si n
embargo, esta correcci n s e anul a en l a forma de l a i nteraccin que hoy se
acepta.
"' En relacin con esto, cf. tambi n L Fri cdman y L. G. Smi t h, Phpical
Rct't'll' 1 09, 22 1 / ( 1 ')58); J . J . Sakurai, l'bosiCtl! Rt'{IC/11 Lcllt'l:r 1 , 40 ( 1 958) ; L
Fri edman, ib, l . 1 O 1 ( 1 9S8).
.
` Un ejempl o de t ransi ci n prohi bida es l a desi ntegraci n del RaE, que
tan i mportallle papel ha desempeado en l a hi swri a de la i nt t:rpretacin del
espect m electrnico comi nuo. La f(>ma del espect ro del RaE no csd determi
nada exclusivamente por el E1ctor de l a densid.1d de estados p. por l o que an
hoy d a resul ta de i nters como tema de i nvestigacin. \'.1se \\!. Bihring y J.
Hci nrzc. !'lr,i,,;/ Roim ! <tro:< l . -e ( 1 'Sl ' Xr ... t`':li iil f:r.<:' 1 'J. 23-
( q.s).
doudeN( E1, ) dE1, es e| u | inero dec| ect rou es e mi t i dopo r
seguudo, i utcgradosobrc todas| asdi rccci oues . |ara _ - 0 | a
teor|ada
K(-) - 1 X . ,9)
Lahg. 2 muestrae|carcter| i uea|de|diagramadeKuriepara
uuejemp|ot|pico.
Fig. 2. Di agrama de Kurie del espectro del tri ti o.
A partirde|res| tadoemp|ricoc|equepara| astrausicioues
permi ti dase| |actorde pesoestad|sti cop (El) determi ua pors|
mi smo|a|ormadc| cspectro,scpucdcuobtcueraum.iscousc-
cueuciassobre|abasede|ateor|adeFermide l 955de| adesiute-
gracioubetaydesusgeuera|izacioues.Fermidedicotodasuateu-
cioua| |orma|ismode| ae|ectrodi umicaccmutica, desarro| | ado
por Hci senberg y por m , en el que l os campos se represent an
comosumasdeopcradoresdeemisiouyabsorcioudepeudieutes
de|espacioyde| tiempo, ysuspropiascoutribucioues prouto| e
di erouuua|ormamse| egaute. l umedi atameutedespusde| a
cou|ereuci ac|eBruse| as comeuzoa desarro| | aruuateor |a c|e| a
desi utegraci oubeta, comoej emp| odeuuaap| i caci oudeestos
mtodosdecuautizacioude|campo,quetuvierauuare|acioutau
estrechacomo|ueraposib|ccou| ae|ectroc| i u.i mica.As|,expreso
|aeuerg|adei uteracciouporcm'comouuasumadeproductosde
258
hs com
p
onentes de cuatro cam
p
os dces
p
i nores di |crcutcs ,aso-
ciadoscou dosuuc|coucs y dos| cptoucs rcspcctivamcutc) , cue|
mi smopuuto de| espaci o-ti empo. Auuqueesposi b| equeeste
carcter local ele lrt interrtccin de Fermi hayac|eserreh uadoms
ade|aute, hademostradoseruuaaproxi maciou extraordi uaria-
meutebueuaeutodos|oscasos.Laexpresi oucomp|etade| ac|eu-
sidac|de| aeuerg|adei uteraccioudebeseruui uvariautere|ativis-
taquesatis|agaad em.isestrictameute|a|eydecouservacioude|a
cargae|ctrica.larae||oexisteuci ucoposi bi | idadest|picasdepen-
dieudodequeseuti |iceuproductosesca|aresdedosesca|ares (S),
dedosseudoesca|ares (P), de dosvectores (V, dedospseudovec-
tores ovectoresaxia|es (A) o dedos teusoresauti si mtricos (T).
Eu particu| ar, ysugeridopor| ae|ectrodi umi ca, Fermie| igioe|
tipo V
Euuupriucipio, cadauuodeestostiposparec|adar|ugaramut
so|acoustaute,peroestosedeb|aa| aasuucioudehipotesisespecia-
|es.Uuadee||ases| ade| acouservacioude|acarga|eptouica,quese
exp| i careu|asecci ousiguieuteyqueharesistidohastaahora| a
comprobaciouemp|rica.Laotraera| ahi potesisdeuuai uvariaucia
bajo|areHexi ouespacia| si ucambi ode|acargae|ctrica , pari-
dad) . Eu| asecciouhua|veremosque, eucoutrade| oesperado,
estahi potesishademostrado no serv|ida.As|, |aexpresi oums
geuera|quesepuedecoucebirpara| ai uteraccioudeFermitieue
audiezcoustau|esarbi trariascorrespoudi eutesa|osci uco tipos.
Siuembargo,eu| auatura|ezasedauucasoparticu|ar,vase| asec-
ciou;) ,demodoqueahua|so|opermaueceteoricameuteiudeter-
miuadouucocieutedecoustautesdeacop|amieuto.
larapro|uudizareucstodebemospri mcro sca|arquccu|a
aproximaciouuore|ativistapara|osuuc|eoues,e|ti
P
oseudoesca-
|arP uocoutri buye.larasabera|goacercadeesteupoesuecesa-
rio consi derar .rausicioues prohi bidas, cu| as quc |aaproxima-
ciouuorcl ati vi sra dcsaparcLL,pcrouosotrosuos| i mi tamosaqu|a
trausicioues permi ti dasde |a desi utegracioubetaeu |a aproxi-
maciouuore|ativista,por|oqueomi ti mose|casoP
Estastrausi ci oues permi t i das perteueceuadoscategor|as
scgu |asreg|asdese|eccioude| momeutoaugu|ar { de|uc|eo.
A{ - 0
S, V Fermi(F), , l 0a)
,0- 0permitida)
259
A- 0, l
Camow- | ||cr(CJ). ,1 0o)
,0-> 0prohi bi da)
Existeutautotrausi ci oues deFermipurascomotrausi ci oues
de Camow-Je| | erpuras, mi eutrasqueeu e| caso geuera| amoos
e|emeutosdematrizsoudi |ereutesdecero.
Fierz |ued pri meroeusea|ar|ai mportautecouc|usi oude
queeue|casogeuera|hayuu|ictoradicioua|de| a|ormal (bm,.
1 eu| aexpresi oude | adi stri buci oude euerg|ade| espectro
beta,este ese| caso eue| que S, V o r J tieueu|ugarsi mu| tuea-
meute. Siu embargo, | a| i uea|i daddc|di agramadeKu|iemostro
que,euuuabueuaaproxi maci ou, estostrmi uosdeFierzdebeu
auu| arse. As|, | acouc| usi ouesque tanto los casos S y corno los
casos T y A no pueden presenlttJ-e simuldneamente .
Esteresu|tado|uere|aciouadoporB. Stechy|. ll . L. |euseu'
couuuapropiedaddetraus|ormaci ou|orma|de |adeusidadde|a
euerg|adei uteracci ou, |acua|, trasdescubri rse|avio|acioude|a
paridad, sehademostradoquesepuedegeuera|izaryhacomi -
uuadosi eudov| i da. laraexp| i caresto, debemosi utroduci r| a
matrizdecuatroh|asycuatroco| umuasdesiguadapory 5 quetie-
uedosva|orespropios l ydosva|ores propios- l , c|emodoque
l
Ys
l -y
.
,
=a'- = ri
2

2
,l l )
souoperadoresdeproyecciou. Las|etrasL yR si gui hcauizquier-
dayderechaysu j ustihcaciouesque|ascompoueutesde|espi uor
asociado
V
t '- -tt ' t ; t
1
* tt
1
tf , l 2)
correspoudeua estadoseu |os que e| esp|ua y e| uomeutop ,es
decir,e|seutidode| movi mieuto)souautipara|e|osopara|e|osres-
pectivameute.
" M. Fi el7., Ztsc;r!fr PhJ'si!t 1 0 1 , 553 ( 1 937) .
''' La concl usi n sl o es v: l i da en esta forma si exi ste i nvari anci a bajo
i nversin temporal, l o que, si n embargo, parece ser vlido en l a naturaleza.
" B. Stech y J. H . D. Jensen, Ziud;rififr !'!)'sil J I 1 , 1 7S; /():) ( 1 ') )') .
260
1
1

:
d

1
i


1
.
t
1
li

1
)
l

(
V
I
I
:
--f
(lmillo r izquicrr11.) (tomillo 11 rcrhl.)
Fig. 3. Di reccin relativa del espn O y del momento p para los estados
caracterizados por l-L y l-"de una partcula l i bre de Di rac
con masa en reposo nula.
So|oeue|casodeuuapart|cu|acuyamasaeurepososeauu| a,
comoese|de|ueutri uo, estosestadossoutambiuestadosesta-
ci ouariosexactosde| apart|cu|a| i bre, mi eutrasqueeue| casode|
e|ect| ou, e| trmi uodemasad e|aecuaci ouc|eLi racacop|a|as
compoueutes L y R eutres|. Siuemoargo,paraeuerg|asde|e|ec-
trouqueseaugraudeseucomparacioucousuuasaeureposo''se
puede todav|ahab|ar,de|o|maaproximada,de estadosL y R d e
part|cu|as| i bres.
Latraus|ormacioudeS:ech-|euseuorigiua|cousisteeutou-
ceseumuliplicar las componentes L por 1 y l componentes R por
-1, parae|e|ectrouye| ueutriuosi mu| tiueameute,|ocua|segu
|asecuacioues, l l ) y, l 2) esequiva|eutea
, l 5)
Losci ucotiposc|ei ut eracciousedivideueutouceseudosc|ases
S, T p , l 4a)
y
, l 4b)
la primera ele las cuals est multilcada por -1 y la segunda por 1
bajo|a traus|ormaci oumeuci ouada.Stechy|euseupropusierou
que, eusutraus|ormaciou, |adeusidadtota|de|aeuerg|adei ute-
raccioudeber|amostraruuouotrocomportamieuto, lo que exclu
ye una mezcla de ambas clases. Esto asuvezgarautiza|aauu|aciou
d

e | os trmi uosdeFi erz , demostrudosequeesi gua| meut e


cierto.
tradeducciou teoricaobteui daa partirde|a| i uea| i dadde|
diagramadeKuriequepodemosmeuciouaraqu|es| adebidaaS.
Kusala quieu |ogroexc| ui re|va|or5/2de|esp|ude| ueutri uo,
cou|!rmaudoas|e|va|orl /2queFermihab|asupuesto.
- '' Si empre uti lizamos las unidades naturales 1 l l .
'-' S. K usa k, 1'/ysiot! Rtvicw 60, 61 ( 1 9/ 1 ) .
26 1
Cou i udepeudeuciade| prob|emams pro|uudore|ativoa| a
|ormade|ai uteracciou, |ueademsposi b| everi Gcarexperi meu-
ta| meu.e|ava|idczdc||eydc|momeutocu|cmisioudcucutri-
uos. Uu disposi tivoexperi meu.a| parti cu| armeutec|aro ese|de
C. \.Rodebacl y|. S. A||eu '',queuti | iza| areaccioudccaptu|a K
pore|A'.
A' +c . -> C|'+ v,capturaK). ( 1 5)
E|retrocesode| e|ectroudeAugeresdespreciab|e,por|oque
e| momeutode|ucutriuosepouetota| meutedemaui Gestocomo
retrocesode|os.itomosdeC|. Iaeuerg|aderetrocesodeestos
| ti mossepuedeobteuerexperi meuta| meuteapartirdesutiem-
podevue| o, ycoucuerdacou| aca| cu| adasegu| ahi potesisde
que mv
@ Q11
.
11
I 1
f 1
f I
4
I 1
if '
t ,:
1
1 1
1
1 ' ..,
o---Lo
vrzguungsreif -- p $0
Fig.. Tiempo de vuelo de los ;tomos de C|en retroceso de |areaccin ,15).
!\
G. :'1. Rodeback y J. S. Al l en, Plvsiml RtIJt'l" !6, 1 16 ( 1 '52) .
_

' CL tan
:
bi

1 l a comprobaci n de l a ley del momento en l a desi ntegra


Cion beta ordmana l l evada a cabo por C. \'. Shcrwi n, Pical Rc/icw !2, 52
( 1 95 1 ) .
262
4. Comprobacin experimental
de la absorcin de neutrinos l i bres.
Couservaci oude|acarga| eptoui ca, ueutri uoyau.i ueutriuo
lesea|xitode| ateor|adeIermi que, basadaeu| ahipotesis
de| ueutri uo, estab|ec|a| ai u.eracci ouquedaba| ugara|adesi ute-
gracioubeta,e|ueutri uocouti uuosieudocousi deradopora|gu-
uos||sicoscomoa|gouotota| meute rea| . Jodav|a|a| tabacom-
p robar | a abs orc i oude | u eut r i uo| i bre , |o que|uepos i b| e
medi aute| au. i | izaci oude reactoresde uraui ocomo|ueutesde
ueutri uos, yaquestosemi teude| ordeuc|e l20 ueutri uospor
seguudo. larae|au|isisquesi gueesi mportautequeeu| aprcti-
cacousi deremosuicameute| adesi utegracioueu|aquei utervie-
uee|uegatou (c, puespara|ade|positou(c ) uoexisteu|ueutes
dispoui b| es. A ueutri uoqueacompaaa| c_
+
se|o describeahora
couv

.cioua|meu.ecomouuauti ueutri uo, asiguudose|ee|s|m-


bo|ov. Ladesi u.egraci oueu| aquei utervieuee|uegatoucorres-
poudeeu.oucesa|areacciou
n-> p + c+v , l 6)
queticue| ugartautoparaueu.roues| i brescomoparaueutroues
| igadoseu|osuc|eos. Existetambiu|aposi bi |idadteoricad euu
procesodeabsorci oudeuuauti ueutri uoporuuprotou, qued
| ugarauuueutrouyauuposi tou,
p +v- n +c . , l 7)
Esta posi bi | i dadsuge c|e |a desi utegraci ouc_ordi uari a, l 6)
pori uversi oudeuuprocesoparcia|eue|que, eu| ugarc|e|aabsor-
ciouc|ec, teuga| ugar| aemi si oud ec.
F. Rei uesyC. L. Cowau '| ograrousuperarh ua| meute | as
" C. L Cowan hi j o, F. Rei nes, F. B. Harrison, H. Krusc y A. D. McGui
rc, Sdmct: 1 24 , 1 03 ( 1 956) . F. Reines y C. L. Cowan hi j o, Na t 1 78, 446
( 1 956) .
263
extraordinariasdi lcu| tadestcnicasde| adeteccionexperi menta|,
debidasa|pequeova| orde|aseccionelcazdeestareacci on. lara
e||o|uenecesarioconstruirunamp| i lcadorgigan.cqucpermi-
tiera| adeteccionde|osneutronesypositonesque, segn,l 7) , se
producenen|aabsorci onde|osanti neutri nosgenerados pore|
reactordeurani o. Jras untiempolni todevue| o, |osneutrones
sonabsorbidosennc|eosc|eCd, emi ti endoradi aci ongamma,
mi entrasque|osposi tonessehacenvi si b| escomorayosgamma
debidoasuani qui| aci oncon |osnegatones.Unci rcui todecoi n-
ci denciasretardadaspermi tedetectarambasradiacionesgamma.
En| alg.;sedescribee| disposi tivoexperimenta|.
En| apri merapub| icaci on, l 9;6) de|resu| tadoexper| meuta| ,
| asecci onelcazmedida|ue
Q" 6, 5X l044 cm' 2;%porneutrino,
quedebidoa| ai ntensacorrientedeneutri nossumi nistradapore|
reactorda| ugara2, 88 0, 22co|isionesporhora.
F.5. Disposi tivo experi mental para l a deteccin de anri neutri nos
scgn Reines y Cowan.
A hndepodercomparar|assecci oneselcacesdeabsorci on
medi dasy|asteoricas,sedebedetermi narexperi menta| mentee|
espectro deenerg|ade| ose| ectronesemi t i dosen|alsi on. Si n
embargo,e| va|orteoricode| aabsorcion,cuando| aprobabi | i dad
deemisi onesdadaemp|ricamente) tambindependec|e| a|orma
parti cu| arde| ai nteracci on, yaquei nc| uyeun|actorquepuede
tomarva|orcscomprcndi doscntre l y2. Esto|ueana| izadocon
2M
deta||eporC. I Enz.lr E|va| orde| aseccionelcazdeabsorci on
pub| icadarecientementeporReinesyCowan'es
Q" ,6, 7 l, ;) X l041 cm'porhsi on
que,si seuti | izae|espectroe|ectronicogeneradopor|osproduc-
tosde lsi on) concuerdacone| va|orteorico queseobti enea
partirde|mode|odedoscomponentesde| neutrinoahoraacepta-
do,vasesecci on;)quees
Q* ,6, 0 l ) X lQ!.l cm'porlsi on.
osencontramosyacon| apreguntades i haydosc|asesdc
neutri nossi mtricos, unneutrino V emi tidoj untoa|e+ segn|a
ecuaci on
p - n+ e+ +V , l 6a)
paraprotones| i gados,yotro,e|anti neutrinoqueseemi tecone|
e_ Segn estaconcepci on, |areacci on,l 7) con V en| ugardeV
se
.
r|ai mposi b| e, aunqueesto no admi tecomprobaci onexperi -
men.a|yaquenoexistenreactorescomo|uentesdeneutrinoscon
emi si ondeposi tones.oobstante,podemosconsiderar| areac-
ci oncorrespondi entea|procesoi nversoa, l ;) ,
CP7 + \- A'7 + e_ , l 8)
conantineutrinosen | ugarde neutrinos V, |o quecorrespondea
n + V - p+ e_ , l 8a)
paraneutrones| i gadosene| nc|eodeC|Segn| aideadedos
c|asesdeneutrinossi mtricos,estareaccionser|ai mposib|e.
Estosepuede |ormu|arde|ormarnisconcisapormediodeuna
crtrga leptnica cuya suma se conserve e todas ls reacciones posibles y
"' C. P. Enz, Helvetica Physim Acta 3 1 , 69 ( 1 958).
17 F. Reines y C. L. Cowan j r. , Phpical RlviH 1 13, 273 ( 1 958).
' " R. E. Carter, F. Rei nes, J .J . Wagncr y W. E. \Vyman, P!pical RtIicw
1 1 3, 280 ( 1 958) .
265
que,auu

ueuoteuga rc|acioudi rccta cou c|c|cc.:omaguctismo,


puee,a| igua|queb cargae|ctrica,tomarambossiguos.Asiguar
uusiguocom
.
ude|acarga|eptouicaatodos|os|eptouesespura-
meutecouveucioua|,porotro|ado,e|siguode|cocieuteeutre|a car-
ga|ep

oui cay.acargae|ectromaguti cac|ediversaspart|cu|asse


debeGjrexpenmeuta|meute.lorejemp|o,quee|muou,mesou-[t;
fl
+
Y e| e
+
, y, c|e|ormasi mi | ar, e| ]ye| c, teugau| ami smau
opuestacarga| eptouica uoescuesti oudecouveui o. Losva| ores
aceptadosactua|mentepara|acarga|eptouicade|e, ]yV sou
- para [( c, v, l para ], , e , V. , l 9)
etoruaremosa| muoums ade|aute.larapart|cu|aspesadas
,bar

oi

es) ta|escomo n yp, ypara bosoues comoe|n, | acarga


|eptomcasesupoueuu| a. Vemosqueestaasiguacioucouducea|
resu|tadodeque bajo la Itesis de una ley de comer!cin de la
carga
.
leptnica, las reacciones ,l 6) , ,l 6a)y , 7)son permitidrts, y las
nrtccwnes ,l 8)y ,l 8a)son profi/idrts.
La reacci ou, l 8) hasidoeu rea|idadiuvestigadaporR. Lavis ''
couresu| tadouegativo, obteui eudouuva|or| | mi tesuperi orde
O, 9X
.
l 0'`cm'
P
ai

a| asecci oueGcazde| areacci ou. Lapreci si ou


expermeuta| , |unitadapor| ose|ectosc| e|oudode| aradi aci ou
cosmica,uoes| asuG cieutepara|asuecesidadesteoricas.E| mxi-
mova|o
.
rteoricoosib|edeestasecci oucHcazesso|o2,6x l0'`y
sou posib|esteonaseu |as que esteva|ormximoest mu| tip| ica-
doporuu|actorcompreudidoeutreO y l .
Lareacciou, l 8a)combi uadacou|a, l 6) dar|aemisin de dos
electrones

s.n en
:
lisin de neutrino, si eudo dosueutroues |osque
se

couverunausiuv1..ucamcutccu pro.oucs. |sta rcacci ou, que


evid ,u
.
temeut

uosatis|aceuua|eydecouservaci oude| acarga


|eptomca, hasidocou|recueuciabuscada di rectameute,auuque
euvauo, como uuades i utegraci oubetadob| e. E| resu| tado
uegativom.isprecisoc| e|oscouocidosese| re|ativoa| aauseuci a
deuuatrausiciouNd' ' (Z-60)-> Sm` (Z-62)

". |avi damedia


de|

Ndresu| tasermayorque4.4X l0' ' aos. Auuquehayque


deci rqueeuestecaso| aesti maci ou teoricaesi uci erta, yaque
,., 1' D P 11'
-
GG , : av1s,

J'I!Cr \t'/II'I/1 97, 7 ! J ( 1 955) ; Bulllin o(t!H A111crican 1'/,Ji-


C! cSocrcty, Reunwn de Washington, 1 956, P'ig. 2 1 9.
.
"" C. L Cowan j r. , F. B. Harrison, L. M. Langer y F. Reines, Nuouo Cimm
to 3, 649 ( 1 956); PIJ'Jiml Rmieru 1 06 ( L) , S2' ( 1 957).
266
i mp| icae|emeutosdematrizdescouocidos,couduce, comom.ixi-
mo, a| va|orp| ausi b|ede4X l0` aospara|avidamedi ade|Nc|
quepodr|a,si uembargo,e| evarsehastal , 9X J (I aos.
Eu res umeu, podemosdeci rque| a veri H caci ouemp| ri ca
cuauti tativadeuua| eyt au|uudameuta|como| ade| acouserva-
ci oude| acarga|eptouicadejaeurea|idad muchoquedesear. lor
otro| ado, todos|osexperi meutoscouoci dosesti ueuarmou|a
cou|ahi potesisdeesta|ey decouservaci ou, yeu | oquesigue| a
supoudremoscorrecta.
5. Violacin de la paridad. Ley de la interaccin dbil
Hacedosaostuvo|ugaruucr|ticodebatesobre|assi metr|as
dereH exi oude|asi uteracciouesdbi | esquedio| ugarauu uuevo
desarro| | odeesteamp| i ocampode|alsica,de|cua||aspropieda-
dcsde|ucutri uo, tratadaseuestacou|ereucia,cousti oyeuso|ouu
casoespecia|.E| deuomi uadoprob|emae - tre|ativoa| adesi u-
tegraci ouc| e| osmesoues1( couduj oaT L. LeeyaC.N. Yaug' ' a
i uvesti garm.ispro|uudameute, eue| caso de | asi uteracci oues
dbi | es, |a evideuciaemp|ricade|ava|idezde |asimett|adecarga
e ,eu geuera| , e sigui Gcae| i utercambi oeutrepart|cu| ayauti -
part|cu| a) , as|comoa| ade| areHexi ouespacia| P ,quevi euede
paridad, eue| | a, pordeli uici ouuo cambi ae| si guode| acarga) .
Eucout rarou queestaevi deuci aerai ucorrectaypropusi erou
experimeutosmedi aute| oscua|esse| apod|acomprobar.
laragrau sorpresademuchoshsicos,eutre|osque mei uc| u-
yo, |apri meravezquea|guuosdeestosexperi meutosse| |evaroua
cabo, eu euero de l 957, di erou e| resu| tadoauuuci ado deque
tautoeu| adesiutegraci oubeta`comoeu| aproducciouydesi u-
tegraci oudemesoues[i', |asoperaciouesdesi metr|a e yP no se
veriGcabauporseparado.
" T. D. Lec y C. N. Yang, Physical Reuiew 1 04, 254 ( 1 956).
' ' C. S. Wu, E. Ambl er, R. W. Hayward, D. D. Hoppes y R. P. Hudson,
1ca/ Rmieru 1 05, J I 1 3 ( 1 957): espines nucleares di rigidos de Co 60.
R. L. Carwi n, L. M. Lcder man y M. Wci nri ch, Physical Reuitw 1 05 ,
1 4 1 S ( 1 957) : ci cl otrn; J . L. Fri cdman y V. L. Tclcgdi , P!ysiCd Rcuitw 1 05,
1 68 1 ( 1 957) : pl acas fotogrMicas.
267
Lu |o queserelierea|si gui licado|uudameuta|de |ascuestio-
uesdesi metrla,remi toaotroc|emiseusayos 'eue|queseexp|i-
cauexteusameute |astrescategorlasc|ei uteracci oues.|uerte,e|ec-
tromaguticaydbi |. Sobreestetema,me| i mi taraqulahacer|as
si gui eutesobservaci oues . Ademsde|asoperaciouesc|esi metrla
eyP, existetambi u|adei uversi outempora| 7,eu|aquepor
deli uici ouuocambiae| siguoc|e| acarga) . L|deuomi uadoteore-
ma ePT alirmaque, bajohipotesismuygeuera|es, |ai uvariaucia
respectoa|productode|astresoperaci ouesdi scretas e, P, 7,eu
cua|quierordeu)yasedcducedc| ai uvariauciarcspcctoa| g|upo
deLoreutzcouti uuo. Adem.is,|osexperi meutos`rea|izadoshasta
ahoracouesteproposi to haumostradola comjttibilicd con l
simetr T o con la simetrrl equi11alente eP.
Cus tosameuteap| i coahora | aadvcrteuci adcBohr, autes
meuci ouada,dequeeue|casoc|e|asi uteracciouesdbi|es ,como
hoy|as| | amamos)sedeberlaestarpreparadoparasorpresas,
como| ade|avi o| aci ouc|e| assi metrlas e yP porseparado. Su
ideaacercade| avio|acioude| a|eyde| aeuerglaeuestasi uterac-
ci oues, ideaqueabaudouoposteriormeute,hubi csecoucenidoa|
grupocontinuo detras|acioueseue| espacioye| tiempo ,couteui-
das eu e| grupodeLoreutzi uhomogueo) . Si uembargo, uuestra
sorpresaactua|serelierea| ai u|eriorc|e|assi metrlasc|e|osgrupos
derellexi ouesdiscretos eu e| casode|asi ut eracci oucs dbi | es.
Ci ertameute,estasorpresauohubi erateui do| ugars i todas |as
| eyesde| auatura|ezamaui |estarauslo |assi metrlasi u|eriores ep
o T lor tauto, sepuededeci rquee| prob| emaestri baeucom-
preuderla razn de por qu las interacciones fuerte)' electromanti
ca mrifestan la simetra superior e o P por separado. Este
prob|emaauuoestresue|to.Mieutrasqueeue| e|ectromaguetis-
mo|as i metrlac|erellexi ousuperiorp

drlateuera|guuare|aciou
cou| a|ormaespecia|de| ai uteracci ou, eu|asi ute|accioues|uertes
|as i tuaciouesmscomp| ej a.Adems,aqulsurge|acuesti ou,que
hac|eserdecididaemp|ricameute,sobresiestasi metr|ac|ereHe-
II
W. Paul i , Eoerientirt 14/ 1 , 1 95 8, pg. 1 ; ensayo 1 9 de este vol umen.
En este artculo se dan m;s referencias de experimentos realizados h;lsta ll nal es
de 1 957.
'" Para l a si tuacin actual de los experimentos (septiembre de 1 958) , remi
ti mos al i nforme de M. Goldhabcr en Proceedingr o{the Eig/;tiJ /lnnurd lntema
tional C01:/erence 011 Hig/; lcrgy P/;ysics, Ci mbra, 1 958, p;\g. 2:);).
268
xi ousuperi orest.i rea| meutepreseuteeu tods |asi uteracci oues
|uertesoso|ameuteeu|asi meraccioues pi ou-uuc|eouyuuc|eou-
uuc|eou. L||uturorespouderaestascuestioues.
Lasi metrladereH exi oui u|eri orde|asi uteracci ouesdbi | es
uose|i mi taa|ueutri uo, yportautouo hayqueatri bui r| aexc|usi-
vameutea propiedadesespecia|esde|mismo. Lstoestbieuesta-
b|ecido, porej emp| o, eu| adesi utegracioude|hiperouueutroA0
cu uu protoup yeu uu pi ouuegativoT-.
larae|ueutriuoexisteuuaposi bi | idadespecia|queyase trato
cu|asccci ou3: c| dcuomiuado mod ee ds compo11oltes. Segu
ste,eu|auatura|ezatienen lugar las dos comonentes R, o bien las
dos componentes L C. r vaseecuaci oues ( 1 1 ) y( 1 2) ] . Lespusde|
primerart|cu|odc|ccyYug,va|iosauto.es.de|o|mai udepeu-
di eutc,sugi rie|ouap| icarcstemode|oa| ueutriuo Lehecho,e|
ueutri uo| i breso| oti eueya |asi metrladere|!exi ouque hemos
desiguadopor eP o 7 puestoque|a|eHexiouespacia|, i uversi ou
de| seuti dode| movi mi euto respectoa|seuti dode| espl u) est
combi uadasi mu| cueameutecou|atrausicioudeueutriuoaauti-
ucutri uo. I-Irtsta rhom, f lrt luz de tods los rcmlttdos expcrimmtrl
les, el modelo de dos componentes del 11eutrino es satisfu:torio.
Luautea|gutiempo,mi actitudhaciaestemode|oespecia|
b|ea|goescptica
'
yaquemepareclaquehaclademasiadou|a-
siseu uua posiciouexcepcioua|de| ueut|i uo. Si uembargo,resu|-
tosersuscepti b| edeuua i uteresautegeuera| izaci ourespectoa |a
|ormade|aeuerglaele i uteracci ouc|etodas|asi uteracciouesdbi-
|es, si guieudo|a|lueadepeusamieutoexpresadaporStechy|eu-
seu,vasesecci ou5) .
Lu pri mer| ugar, tauto| osexperi meutosrea|izadossobre| a
po|arizaci oude| e|ectroueu|desi uteg|acioubetacomol osque
se| | evarouacabosobre| adi stri buci ouaugu|arde

|ose|ectroues
|i
La tora el dos componentes para partculas de masa en reposo cero
fu dada en pri mer lugar por H. Weyl, Zitschri(i Jiir P/)'Jilt 56, 330 ( 1 929).
En mi artculo de Handuc/; dr PhyJilt (Pri nci pies ofWave Mcchanics, Ber
ln 1 933), especialmente en l a pg. 226, se discute crticamente. Esto fue rllltes
de que Dirtlc diera a conocer su teora de huecos, por lo que an no se tena
noticia de l a simetra de rellcxin dd modelo (C o lJ por el que se i ntercam
bi a partcula por ami partcula.
" A. Salam, Nuo/o Cimmto 5, 229 ( 1 957); T. D. Lec y C. N. Yang, P/;)'S
t'tlf RtiJCio 1 05 , 1 C7 1 ( 1 957); l. Landa U, Nudt'tlr PI)'Sic:. 3, 1 27 ( 1 957).
.,,. Vse not a '.
269
couesp| u uuc| eardi rigido, craucompat i b|s cou |a si gui cu tc
a|tenati va. o st time slo i llttrrtccin / )' V co11 1111 modelo L dd 1/l'-
trno, o slo st titnc interaccin S y T con un modelo R.
Eu e| caso de |adesiutegracioude mesouesJi, ysobre| abase
de|mode|odedoscompoueutes,euseguida|ueposib|ediscri mi-
uara|avorde| aseguudaposibi |idaddeeutre|asdossiguieutes.
Ji - L + V V ,op-> e + V + V ) y fl - e + V + V ,20)
So|ameuteparaestaposibi|idadcoucuerdacou| aexperieucia
|a'ormade|espectrodceucrg|ade|ose|ectroues,c|deuomi uado
-par.imetrode Michd p * 3/4) L medidade |di recci n de vuc-
| oeue|espaciode|ose|ectrouesrespectoa| adi recci oudemovi-
mieutode|osmesoues1 queseproduceueue|proceso
( - ( + V obieu 7 -!( + V ,2l )
dioeutoucescomo.esu| tadoque,segu| teor|ade|asdoscom-
poueutes,slo permanezcan las intemcciones del tpo V y A, yeue|
caso,20)debeudetener la misma intensidad lor| oquesereliere
a| mesoup, meuciouaremosque debeasi mismoestarpreseute|a
i uteraccioudbi|eorc (p, n) y (fl, V), como |o demucstra|a cap-
turademesouesJi poruc|eos.
Lareacciou
1 - e' + V obieu
,22)
hasidobuscadaeuvauodur aute mucho ti empo, siuembargo,
recieutemeuteseha|ogradomostrarsupreseucia'.Noobstaute,
demomeuto esauprematu ro t ratar|acuest i oucuaut i tati va
acercade| a|recueuciare|ativade| asreaccioues,22)y,2 l ) com-
paraudoteor|ayexperi meuto.E|ordeudemagui tudde|cocieute
.
,., T. Fazzi ni , G. Fidecaro, A. \'. Mcrri son, H. Paul y A. V. Tol l estrup,
P!ysicrtl RetJiew Letten 1 , 247 ( 1 958) ; as como C
.
l mpedugl i a, P. Pl ano, A.
Prodel l , N. Sami os, M. Schwartz y J. Stei nbcrgn, 1,sim/ Rt'/!euJ Lt'ttas l ,
249 ( 1 958) . Para experi mentos anteri ores IHgativos y est i maci ones tericas,
vase por ejemplo S. Lokanathan y J. Stei nbergcr, Nuot'O Cimento, supl emento
al vol umen 2, 1 5 1 ( 1 955) . Tambin 1-l . L. Anderson y C. M. C. Lwes, NuotJO
Cimmto 6, 1 356 ( 1 957).
270
de |as secci oues e|i caccsdc| as desi utegraci oues e| cctroui casy
mesouicasdc| piouestcompreudidoeutrc lO y lO'.
Aumas di hci | |ue | adeci si oudeadoptar| aa| tenativade
| asi uteraccioues S, T |reutea| ade| as V A eu| adesiutegraciou
beta. Estadeci si ousemaut uvoduraute muchoti empocomo
cousecueuciac|e| asmedi dasderetrocesoerroueasrea|izadaseu
He. lapri meraindicacin correcta en favor de la alterativa _(V
A) |uedadapor| acorre|aci ouaugu| areutree| ectrouyueutnuo
euA' ' , determi uadamedi aute experi meutosderetroceso,
i udi caciouquecoucordabaasi mi smocoue|resu| tadodeUJ e|e-
autccxpcri mcuto rea| izado porM. Co| dhaber, l. Crodz. isy
r \Suuyar . |stccxpcri mcuto posi bi | i to dcduci rdi rccta-
meutee|seutidode| ueutri uoemi tidoapartirde| seutidode| a
po|arizaciouci rcu| arde| osrayosgammaemi tidos,tr

s| acatu-
radeuue|ectroude| ascapasatmicasi uteruas, mediautecH|u-
si ouderesouauci ade|osrayosgammaeu | osu c|eosresi dua|es.
El exerimento con Eu1 2 dio 1 neutrino L, | oque, eucoucor-
dauciacouotrosexperi meutosyameuci ouados, correspoudea
| aa!ternati1t (1 A).
Estosecouhrmo posteriormeute ,mediauteuuevosexperi-
meutosderetrocesoeuHe) , de|ormaquesepuedecousiderar
comoseguro.
Sobre| abasede| atraus|ormacioudeStechy|euseu,eucom-
bi uaci oucou e| mode| odedos compoueutes de| ueut ri uo, | a
i uterpretaciouteoricaparecequedarreHejadaeue| siguieutepos-
tu| ado. la energ de toda interaccin dbil ee 4 rmiones debe
implicar con carcter universa>, slo componentes R o L ee los

-
mones involucrados.l. Uua|ormu|aciouequiva|eutedeestereqcu-
si toesqueeu|atraus|ormaciou 1 " y5 l- ele cada una de las par
twlas que participan, | adeusi dadde | aeuerg|ade | uteracci ou
,u W. B. Hermannsfel dt, D. R. Maxson, P. Sr;ihel i n y J. S. Al l en, P!ysical
Rwinu 1 07, (L), 64 1 ( 1 957) .
" M. Gol dhaber, L Grodzins y A. W. Sunyar, Ph]'sim/ RtuitI 1 09, 1 O 1 5
( 1 958) .
.,, Vase not a 15_
Esto ha de veri lcarse para que i ncluya l a condi ci n de que esta i nterac
ci 6n no debe i nvol ucrar las derivadas de estas componentes de cspi nor explci
t;Jmentc. Para partculas de masas en reposo di sti ntas de cero, las componentes
R st pueden expresar en funci n de las deri vadas pri meras de las componentes
!. y viceversa.
271
debe,coucarcteruuiversa|, permaueceri uvariab|eocambi ar
susiguo`
Latraus|ormacioudeStech-|euseuserehereauupardepar-
t|cu|assi mu| tueameute,mi eutrasquee| mode|ode dos compo-
ueutesde| ueutri uoesequiva|eutea| resu| tadoqueseobtieuede
|atraus|ormaci ouparae| ueutri uoso| o. El postulado en cuestin,
refrido a la transfrmacin amplirtd de Stech-jensen, es por tanto
una generalizacin naturl del modelo de dos componentes del neu
trino.
Comopuedeversel ci | meute, estepostu| adocou c|ucea | a
uica| eydei uteracci ou,autom.iti cameutei uvariaute C1; o 1)
,25)
Lai deuti daddeambasexpresi oues espurameuteuuacues-
ti oude.i|gebra.L| siguodeYs debeser,coucarcteruuiversa| , e|
mi smo, ysue| ecci oudepeudede| oque couveui ocousi dere
part|cu|ayauti part|cu|a.Comoesusua|, tp " 'P*, y'l'* dcuota
e|operadorherm|ticocouj ugadode'1'. Lu ,25)uolguraexp||ci-
tameute|acoustautedeacop| ami euto. L|postu|ado,eu|a|orma
queseuti |izaaqu|, no tieueporqusere|mismopara| ai uterac-
ci oudepart|cu|asdi |ereutes.
L|postu|adode|asi uteracciouesdbi |esI o L, coucarcter
uui versa| , exigeeugeuera|la igualtd de las intensidtdes de las
interacciones V y A. Sin embargo, esto no es empricfmente correcto
par los nucleones en la desintegmcin betrz. L| resu|tadoemp|rico
puedeahora resumi rsecomosigue.Lai uteraccioupara| adesi u-
tegraci oubetaes
_
l
_ C [p f1
, l + y5)n] [ eY1
, l + y5) v] + herm. couj . ,24)
{
54 Este postul ado, o uno equi val ente, fue sugerido i ndependi entemente
por vari os autores: E. C. G. Sudarshan y R. E. Marshak, Phpica! Rcvicw 1 09
(L), 1 860 ( 1 958); J. J. Sakurai, Num;o Cmmto 7, 649 ( 1 958) ; R. P. Feynman y
M. Gel l -Mann, Physicrt! Rcview 1 09, 1 93 ( 1 958) .
" Vase nota 45. Aqu se ha hecho uso esencial mente de una nueva medi
da realizada por l os autores rusos A. N. Sosnovskij, P. E. Spivak, Y u. A. Proko
fiev, I . E. Kust i kov y Y u. P. Dobryni n de la vi da medi a del neut rn l i bre, a
saber, 1 1 , 7 0, 3 mi n.
272
laraestaexpresi oumsgeuera|de| ai uteracci ou, |ai uvariau-
cia ep o 7esequiva| euteaalirmarque| acoustaute' esrea|,| o
queest.ire|reudadopor|aexperieucia. Losva|oresuumricosc|e
|ascoustautessou
'. = l , 2; 0, 04, e= ,l,4l 0 0, 009)X l 0'ergcm
Laexpresi ousiguieutede|aeuerg|adei uteracci ouesapropia-
dapara| adesi utegraci oude|mesouJI:
l
-2
e v /1 , l y5),] [eY1 , l y) v] + berm.couj .
,2;)
e[ V Y1 ( 1 yvl [ eY1 ( 1 y5)1] bcrm.couj .
Lrts dos COI/Stlltes e ele ! desntegmciones de mesn)' nuclen
son, en buena aro.imacn, emprctl nente iguales.
larai uterpretar| adi vergeuciade| acoustaute' de| auuidad,
FeyumauyCe| | -Mauu`haupropuesto uuahi potesisi uteresau-
te.Sisereemp| azaeu,24) []Y1 ( l
+y5) n} por| acompoueuteapro-
piadade|esp| uisotopicotota| , quei uc| uye|osmesouesT, de|or-
maque|a|eyde| ai uteracciouseaahora
serestau|ae|postu| adod e|ai uteracci oudbi | L coucarcter
uui versa| . Lu estaexpres i ou, e| campor
a
,;correspoudea|
mesouT ueutro,ye|campo,comp| ej o)T(x) a|mesoucargadoT.
"' Vase nota 4 5.
" Vase nota 54. Cf tambi n S. S. Gers htei n e l a. B. Zcl ' dov ch, Soiiet
Pbysics JET!' 2, 5 76 ( 1 956) , y M. Gei i -Mann, Physical Re/ew 1 1 1 , 362
( 1 958) , donde se discuten posibles comprobaciones cxperimenrales de l a nue
va expresin.
273
laraexp| i carA sei uvocae| couceptodereuorma| izaci oude|as
coustautesdeacop| ami euto. Lacouservaci oude|isoesp|utota|
eue| acop|amieuto, |uerte)pi ou-uuc| eouaseguraquestecam-
bi araso|o|acoustautedeacop| ami eutode| aparteaxia|(A) de|a
i uteracci ou, mi eutrasquedejarai uvariab|e| acoustautedeaco-
p| ami euto
Amododecr|tica,deber|amosdecirqueuicameuteuuca|cu-
| odeA, apartirdeotrosdatosemp|ricosde|ai uteraccioupi ou-
uuc|eou, traus|ormarae|esquemadereuorma| izaci ou|orma| ,
aui ucomp|eto, eu uuateor|aadecuada. Si uembargo, ta|teor|a
uoestadeomeutodi spoui b| e. Lai uteraccioudirectadepi oues
couectrouyueutriuopropuesta,abre |aesperauzaaposi bi |ida-
desdecomprobaciouexperimeuta|.
***
Hemosseguido| ahistoriade|ueutriuodesdee| comi euzoy
hemosvistocomo|as ideasycouceptosorigi ua|essehaudemos-
tradoposteriormeuteva|idos.larecehabersea|cauzadoahorauu
puuto eu e|que|ahsicade| ueut|i uose|uudecou | alsicamas
geuera| de|aspart|cu| ase| emeuta|es. Hoyd|aam descri bi mos
cadauuadeestaspart|cu|as porsupropi ocampo,ycadati po de
i uteracciouporsuspropiascoustautcsdcacop| ami euto.
lorejemp| o, cu|ese|si gui licadode|pequeova|oruumri-
code| acoustautede|ai uteracci oudeFermi , coudi meusi ouesde
secci ouelcaz,cooparadacouotrassccc| oueseHcacesatom| cas`
E|siguieutepaso, | asupresi oude| alsica|euomeuo| ogicadc|os
camposi udi vi dua|esyde|ascoustautesc|eacop| ami eutoeu|avor
deuuacoucepci uuui Hcada, sera probab| emeute muchom.is
di lci|que| ocouscguidohastaahora.
274
Portadi l l a de la obra de Roben Fl udd Utriusque crmni 111rioris sci!icet et
mi11ori. metaphy.ricrt, physicrt rtquc tcclmim hi.rtorif
Oppenhei m, 1 6 1 7- 1 62 1

1
1


1

!!
ll
1\;
t:
21
La i nfuencia de las ideas
arquetpi cas en las teoras cientfcas de Kepler *
Entre tamo he cont i nuado mi excurin por d iglo XVI I . El
que Newwn colocara d espacio y d ti empo ql/{tJ a la mano dere
cha de Di os, y, ci ertamente, en d l ugar dejado vaco por d Hijo
de Dios dealojado por l de al l , es un t pi co cuento mordaz de l a
historia de l as ideas, que l l egu a conocer gracias a la lectura de su
conferencia sobre Newron. Como es sabi do, supuso un esfuerzo
extraordi nari o volver a bajar despus de ese Ol i mpo al espacio y
al ti empo. Este trabajo se tor, si cabe, ms di fci l , de forma art i
f ici al , por el i nt ento fi losfico de Kant de cerrar l a enrrada a ese
Ol i mpo para la razn humana.
l ' or est e mot i vo, me hal l o part i cul arment e i nteresado por la
poca en l a que espacio y ti empo toclrma Uestaban all arri ba, y,
sobre todo, por d momento j ustamente r!ltcrior a esa operaci n
[ual . De ah mi estudi o sobre Keplcr. He prometi do a C.A. Mei er
pronunci ar una conferenci a en el Cl ub de Psi col og a sobre El
hflujo de represelltacio11es arquetpicm I la Jrmnrrcin de fm teor
cielltco-llftllm!es e11 Kepler. Kepl er ut i l iza el trmi no arqueti
pos, y rambi n arquetpico>>, de manera bastante si mi lar al uso
que J ung h ace de ese concepro, de forma que no es necesari o
subrayar una di st i nci n especi al . (Ambos ut i l i zan asi mismo l as
mismas formas anti guas. ) Acto segui do, creo poder demostrar, a
part i r de l os escri tos de Keplcr, una conexi n qui z< no del todo
carente de i nters entre su smbolo tri ni tari o esfri co, que arrastra
a rravs de casi roda su obra, y su convi cci n hel i ocntrica, defen
di da con tanto apasi on;uni ento (en esre senti do, resul tan parti cu-
Publ icado por pri mera vez en al emn con el rndo Dcr E nfuG archcty
pischcr Vorstcl l ungcn a uf die Bi l dung nat ur wisscnschalil chcr Theoricn bci
Kcplcr>, en Naturerli nm und P,che, Raschcr Verlag, Zuri ch, 1 952. Trad.
ng. l 'ri sci l l a Si l 1. publ i cada en 'fll' lntlljrctrlfion rfNrtf/1/'C rmtl tht !'.ycht, Serie
Bol l i ngen Ll , Pamheon Books, Nueva York, 1 955.
277
l armentc enri quecedores l os argumentos de Kepler en el l i bro de
pti ca Pt!mlipomcJut (1 Vitc!liollclll).
Carta de Paul i a Markus Fierz, 29 de di ci embre de 1 947.
Nota i ntroductoria *
.
C

usti tuye uu deberparam| expresarmi m.isca|urosoagra-


decuneutoatodosaque||osquemehauprestadosuayudayest|-
mu| o

araescri i.ypub icaresteeusayo.Euparticu|ar,agradezco


a|prolcsorErw| .. lauols|y, de| l usti tuto de EstudiosAvauzados
delri ucetou, po.|osmuchosdebates maoeuidosacercade| os
prob|emasqueaqu|setrataure|ativosa|ahistoriade|asideas,as|
como

or | areco

i|aciuyj uiciocr|ticoc|e|ostextosorigiua|esy
devanast
.
raduccuesde| |at|u, a|pro|esorC. C. |uugya|doctor
C. A. Me| er|esagradezco| asdeta|| adasyeseuci a| esdiscusi oucs
mauteui dassobree| aspectopsi co| gi co de |a |ormaci ude | os
couceptoscieut||cosydesu|uudamcu.o arquet|pico,ya|doc-
toraM. -L.vou |rauz,sustraduccioucsdc||at|u,|smsuumero-
sas
.
ei mportautesc|eesteusayo,as|como e|esmeradoyaveces
tedsoexameuc|e|osc|||ereutestextosorigiua|es.Sus traduccio-
ues eu |a edi ci ui ug| esahausi dorcvi sadaspor e| pro|esor
lauo|s.:y. Leboa .
'
di r quc di chaec| i ci . ucout i euca| guuas
co:eccuesdcpoca i mportaucia.
.

Auucuaudoe|

madeesteestudioeshistrico, uoessupro-
pos| to| aeuumerac.oudchcchoscouccnicu. csa |ahi storiade|
c.eucia,ui tau

iuierae|deh.
'
ceruuava|oraciudeuu graucieu-
t| |i co, autcsb| cu, preteudci | ustrarpuutos devi stacoucretos
sobree|origeuye|desarro||odecouceptosyteor|asde| ascieucias
Esta Nota i ntroductoria figura como posdata en l a v<rsi 6n alemana ori
gi nal .
278
uatua|esa| a| uzc|euuej emp| ohistrico.A|hacer|oteudremos
ocasi u, asi mismo, decousidcrare|siguilcadoquetieueupara| a
ci euci amodena| osprob| emass urgidosdurautee| si g| oXVl l ,
per|odoa|quevamosare|eriruos.
Eucoutraposiciua| acoucepciupu|ameuteemp|ricasegu
| acua||as|eyesde| auatura|ezapuedeuderivarcoucertezavirtua|
s|ode|materia|proporci ouadopor| aexperieuci a, muchoshsi-
coshauhechouotarrecieutemeuteque| ai utui ci uy| a|ormaeu
quesedi rija| aateuciuj uegaucousiderab|epape| eue| desarro| | o
c| e| oscouceptosei deas,quegeuera|meute trascieudeu| amcra
experieucia,yquesouuecesariospara|uudameutaruusistemade
|eyesuatu|a|es,esdeci r, u|.ateor|acieut|Hca) .Lesdee|puutode
vistadeestacoucepciuuopurameuteemp|rica,de| acua|parti-
cipamos,cabep| autearse| asiguieutecuestiu. cuUes| auatura-
|ezade|v|ucu| oeutre|aspercepciouesseusoria|esy|oscouceptos:
Jodos|ospeusadores|gicoshau| |egadoa| acouc|usiudeque|a
|gicapuraes |uudameuta| meoei ucapazdecoustrui rta|v|ucu-
|o. larecemssati s|actori o, | | egadosa estepuuto, postu| aruu
ordeucsmi co i udepeudieutedeuuestroarbi trioydi |ereutede|
muudo|euomeuo|gico.Jautosisehab|ade| aparticipaciude
|ascosasuatura|escu|asidcascomodcuu comportamieutode
|ascosasmetahsicas,esdecir,deaque||asquesourea|cseus| mis-
mas,sealrma|are| aciueutrepercepciuseusoria|eideasobre
e|hechodequeparaserobjetivos, tautoe|esp|ritude| perceptor
comoe|recouocidopor| apercepciuhaudeestarsometidosauu
pcusami cutodcordeu.
Cadarecouoci mi eutoparci a| deesteordeueu| auatura| eza
couducea| a|:rmu| aciudej uiciosque, poruuaparte,coucier-
ueu al mu udo|cuomeuo| gi co, y, porot ra, |o t rasci eudcua|
emp| ear,idea|izaudo|os, couceptos|gicosgeuera|es.E|proceso
decompreusi ude|a uatura| eza, as| como|a |e| i c| dadquee|
hombreexperi meut aa| compreuder| a, estoes, | averi|i caci u
couscieutede| uuevocouoci mi euto, pareceestarbasadaeuuua
correspoudeucia, euuuhermauamieutode|asim.igeuesi uter-
uaspreexisteuteseu| apsiquehumauacou|osobj etosextenosy
cousu comportami euto. lorsupuesto, estai uterpretaci ude|
couoci mi eutocieut|Hcoseretrotraeal|atuy, comoveremos,es
asumi dac| arameuteporKep| er. Lehecho, stehab| adei deas
preexisteuteseu|ameutedeLiosyque|ueroui mp| autadaseue|
a|ma, |aimageudeLios,duraute|acreaciu. Estasim.igeuespri-
279
mariasquee| a| mapuedeperci bi rcou |aayudac|e uu i usti uto
i uuatosou| as queKep| erdeuomi uaarquet|picas (rtrchet)'Jtdis).
Exi stegraucoucordauci aeutredi chasi mgeuesy| as i m.igeues
pri mordia|esoarquetios i utroducidaseu|apsico|og|amodena
porC. C. |uug, que|uuci ouaucomo i us t i utosc|e| ai magi ua-
ci u. Lapsico|og|amodena, a| probarquee| mecaui smode| a
compreusi uesuupro| ij oprocesodeseucadeuadoporotrosque
t i eueu| ugareue| i ucousci eute, autesdequee| cout eui do de|
cousci eutepuedaser|ormu| adoraci oua| meute, hadi ri gi dode
uuevo| aateuci ua| precousci eute, e|ui ve| arcai code| couoci -
mieuto.Euesteuive| ,e|| ugarde|oscouceptosc|arosesocupado
poriugeuescou|uertecouteui doemocioua|, uopeusadas,si uo
observadascomos i estuvi erausi eudodi buj adas. Comoqui era
queestasimgeuessou |aexpresi udeuuoscuroestadodecosas,
sospechadoperoaudescouoci do, puedeuscrdeuomi uadas
s i mb| i cassegue| coucepto c| es| mbo| opropuestoporC. C.
|uug.lorcousi gui eute,eutautoqueoperadoresde orden y|or-
madoresc|e i m.igeucscu cstcmuudos i mb| ico, | os arquc.i pos
|uuci ouaucomoc|v|ucu|opcrdidocutrc|aspcrccpcioucsscuso-
ria|esy|asideas,sieudo, eucousecueucia, uuapresuposi ci uque
esi uc|usouecesariaparae| desarro| | odeuuateor|aci eut|G cade|a
uatu|a|eza.Siuembargo,hayquesercautosa|ahoradetraus|rir
estea priori de|couoci mieutoa| ameutecousci euteyre|aciouar-
|o coui deasde|i ui dass uscept i b|esde ser |ormu|adasraci oua| -
meute.
2
Comocousecueuciac|e|aactitudracioua|istac|e|oscieut|hcosa
partirde|sig|oXVIII, |osprocesosc|e|oudoqueacompaaue|desa-
rro||oc|e|ascieuciasuatura|es,auuquesiemprepreseutesydee|ecto
deci sivo,permaueci eroueu grau medi dadesateudidos, esdeci r,
couhuadosa|i ucouscieute.lorotraparte,eue|medievoyhastae|
comi euzode|aedadmodenauosepuedehab|arc|ecieuciauatura|
eue|seutido actua|,siuomerameutede|estadioprecieut|licoautes
meuci ouado, osea, deuuadescri pci usi mb| i caymgicade| a
uatura|eza.lorsupuestoqueestoseeucueutratambiueu| aaqui-
280
i

!
mia, cuyasi gui lcaci upsico|gicahacoust i tuidoe| temadeuua
i uteusaiuvestigaciuporpartedeC. C. |uug.As|pues,heceutrado
especia|meutemi ateuciueue|sig|oXVI I , eue|quecomo|rutode
uugraues|uerzoi ute|ectua|emergide||rti|sue|odeuuacoucep-
ci umgico-aui mistade| auatura|ezauua|ormaaututicameute
cieut|Gcac|epeusami eutobastauteuovedosaeuaque||apoca.La
hgurade|ohauuesKep|er, l ;7l - l 650)mehaparecidosumameute
adecuadaa|propsitodei | ustrar|are|aciuexisteuteeutre|asideas
arquet|picasy|asteor|ascieut|hcasd e| auatu|a|eza,yaquesusideas
represeutauuucstadioi u.ermediouotab|eeutrc |asautiguasdes-
cripciouesm.igico-simb| i casde|auatura|ezay|asmodenas,carac-
terizadasporsucouteuidomatemticocuautitativo1
Euaque| | apoca, muchasde| as cosasqueposteri ormeute
experi meutarouuuadivi si ucomocousccucuciac|euues|uerzo
cr|ti co aupermaucc|au|uertcmeu.ei uterrc| aci ouadas. As|, | a
vi si ude| Uuiversouoestabaesci udi dacomoahoraeuuuapers-
pectivare|igiosayotracieut|hca.EuAd Vitellonem paralipomena
|i gurau mcdi taci oucs re| i gi osas, uu s |mbo| ocas i matem.i t i co
comoc| dc l 1i ui dad, .corcmaspti cosmodcnosydcscubri-
mieutoseseucia|eseu| ateor|ade|avi si uyde| ahsio|og|ade|oj o
,ta|escomo|acomprobaciudeque|areti uaese|rgauoseusi b|e
de|mi smo). Kep|ererapartidarioapasi ouadode|sistemahe| io-
cutricocopeni cauo, ysobre| escri bi e| pri mer| i brodetexto
cohereute,a|queti tu|i)itome astronomiae Copericanae. Eu|as
pgiuassiguieutesexami uaremoscoudeta||e,yeutrmi uosgeue-
ra|es,| are| aci ueutresucredohe| iocutrico,comomegustar|a
deuomi uar|oeuc|araa| usi ua|credore| igioso,ysu|ormacou-
' Las obras maestras de Kepl er son: .
!1rterium cosmogmpbimm (Tubi nga, 1 " ed. , 1 596; 2" ed. , 1
6
2 1 ) Hay trad.
castellana: E stcreto del Uni/Jer
.
w, Madrid, Al ianza, 1 992.
Ad Vite!!ionem)({mlipommtl, ruils tlstronomitlt' pan optictl tmditur (Frank-
furt del Meno, 1 604) .
De stdlrl no/Jf in perle se11JCII/t1rii (Praga, 1 606) .
De moti!ms stde lfrmis ( Praga, 1 609).
Tcrtim intemcnims (Frankfurt del Meno, 1 6 1 0).
Dioptricc (Augsburgo, 1 6 1 1 ) .
Hrmoniccs munr (en cinco l i bros, Augsburgo, 1 6 1 9) .
t)itomc astmnomirlc CopemiCtnie (Li nz y Franklm del Meno, 1 6 1 8- 1 62 1 ) .
Debe sealarse que la obra maestra de Newton, Pilo.wp!iae Natum!is Princi-
pia l!at hmltltim, a pareci en 1 687. r Principios 1/lllfCintticos re la flosofa
nrltum!, 2 vol s. , Alianza, Madrid, 1 987. ]
28 1
cretadere| igioucristiauo-protestaute,y,euparticu|ar,|aexisteute
coususs|mbo|oseideasarquet|picas.
larti eudode|acoucepci ouhe| i ocutri ca, Kep| erdescubri o
sustres|amosas|eyesde|movi mi eutop| auetario. l . Losp| auetas
describeue|i pseseu|asquee|So| ocupauuoc|esus|ocos,|eydes-
cri taeu De rotibus stele Mrtrtis; 2. E| radiovectordecua| qui er
p| auetabarre.i|easigua|eseutiemposigua|es,que|guraasi mis-
moeudichaobra, y5. E|tiempoderevo| uci ou1 esproporci oua|
aa11\ si eudoa e|semi ejemayor,| eyqueaparecerel|ejadaeu1!rtr
monices mundi, | i broV. omuchodespus de su descubri mi eu-
to,estas|eyesquehoyd|a|iguraueutodos|os| i brosdetextose
couvinietoueuuuode|ospi|aressobre|osqueewtou basosu
teor|ade| agravi taci ou, esdecir,| a| eyqueestab|ecequel |uerza
gravi taci oua| va.|aproporci oua| meutea |a i uversade|cuadrado
de|adistauciaqueseparadosobjetosmasivos.
Si uembargo,|as|eyesdescubiertas porKep| er, | aterceratras
aosdees|uerzo,uoerau|asqueeupri uci pi oestababuscaudo. S|
estaba|asciuadopor|aautiguaideapi tagoricade| amsicade|as
es|eras,| acua| , iucideuta| meute,tambi udesempeabauupape|
re|evauteeu| aa|qui mi ade| apoca) , ei uteutabaeucoutrareue|
movi mi eutodc|osp| auetas|asmi smasproporcioues qucapare-
ceueu|osarmoui osossoui dosde|os touosyeu|os po| i edros
regu|ares.lara|,aututicodesceudi euteespi ri tua|de|ospi tago-
ri cos, todo |o be| | odeb|a|uudarseeu uuaproporci oucorrecta,
puesestabacouveucidodequeCeomctr|aestarchetypuspu|ch-
ri tudi uis muudi ,lageometr|aese|arqueti pode| abe| | ezade|
muudo) . Esteaxi omai uc| uyes i mu| taueameutesu|uerzays u
| i mi taciou, puessusideassobre|oscuerposregu|aresy|s propor-
ci ones ar moni osas no funci onaban, despus de todo, en c| si ste
map|auetari o, yuua| |ueadei uvestigaci oucomo| aempreudida
porsucoet.iueoCa| i | eo, quieuhab|aceutradosui uterseu| aace-
|eraci oucoustautede|oscuerposeuca|da| i bre,erabastauteajeua
a| aactituddeKep| er,yaquei mp| i caba| adesespi ri tua| izacioude|
muudolsico,i deaqueso|oibaasercomp|etadaeuPrinciia de
ewtouyqueauuohab|aprogresado| osuhci eute. Lesdee|
puutodevi stadeKep|er, |osp| auetascousti tu|auaueutidades
vivasdotadasdea|maspropias,ypuestoque| aJierrahab|aperdi-
dosuposi ci ousi ugu| areutree| | os, tuvoquepostu| arasi mismo
' Pri11cipirt.
282
uuanira terre. Veremoscomo| asa| masde|oscuerposce|estes
desempeaupape| eseuci a| e u

coi.ce

i ouast ro| ogi c

de
Kep|er, pero, coutodo,| adesespu

tuahzaci o

ude| muudo

usico
yahab|ahechome||aeusupeusami euto. s

rertoque

ocasi oua|-

meu.e meuci ouae|a| made| muudoa|qumico, e| anmlfl rmmdz


quepermauece| ateuteeu| amateri a, respousab| ede|ori

geude
uuauuevaestre|| a(De stel nova, cap. 24) y de| quesec|+ceque
ti euesusede,estoes,sucouceutraci ouespeci a| , eue| So|, pero
puedeversecouc|aridadqueeseanima munci a uoes masque
uua re| i qui aeu|ameute deKep| er, desem
P
eu

ai

do uu pape|
subordi uadosi se| acomparacou| asa| masmdi vi dua|esde| os
di |ereutescuerposce|estes.Auuque|asideasdeKep|e
'
r,ve|aude
|ormai uequ|voca| ai ullueuci adelarace|

oyd

e
,
sus

disc,pu|os, e|
autagoui smoeutresumtododeap.

ox

unaci ouci eut|i coy |a


acti tud migi co-si mbo| i cac| e | aa| quura

ra, pesea

todo, tau
|uertequeF| udd,|amosoa|qumi stadest

ti

mpoymi
.
ei

brode
| osrosacruces,mautuvouuavi o| eutapo| emi c.i apropositode| a
obramaestradeKep|er,Harmonices munt!i. Eu| asecciou6teudre-
mosocasi oude re|eri ruosa estapo| emi caeu| aquese pouede
maui Hesto|aco| isi oueutredosmuudosi ute|ectua|meuteopuestos.
AutesdereFeri r cou deta||e|asidcasdeKep|er, aportara|gu-
uos brevesdatosbiograhcosqueayudeuaesc| arecere|tras|oudo
historicodesuvida. acioeul ;7 l eu| aci udadde\ei | , eu\rt-
te.berg, yseeduco eu| a|e protestaute.Auuqueeurea| iadsus
padrespreteudi erouque|uerac|rigo,como couseueuciad

su
aceptacioude|adoctri uacopermcauaproutoeutro eucouHi

.
to
cou|a teo|og|aevaug|icapredomi uaute eu\rttembe

rg.

as-
t| i u, su pro|sor c|e matemati casyastrouom|a, |e cousi gumuu
pucs.odcdocente euCraz,y cuaudoKcp| crle en visupri u

ert

a-
bajo,Mysterium cosmohicum, paraquesepub| icaraeu Iubi

-
ga,tuvo quehacer|reutea|aobjecioude|euado,yaque|adoctri-
uacoucerui eute a| movi mi euto de |aJierraqueligurabaeue|
mismosedec|aque pod|ameuoscabar|areputaci oude|aSagra

|a
Escri tura.Si uembargo,|asdi hcu| tadessesuei

arou

r e|trabajo
pudoaparecerpub| icado.lero uo |ue sta |au

icadilcu|tada|

a
que tuvo queeu|reutarseKep| er,yaquepo

tenormeuteearchi-
duque Fenaudo,gobenadordeEstiria,ap| icd e|ormangurosa
eususti erras |a Coutrarre|orma, yaqu| , comoprotestauteque
era. |uedesterradode| pa|s bajo peuademuerte.A|ortuuadameu-
te, estadeci si ou|e | | evoaestab|ecerre| aci oucouJychoErahe,
283
quicu,cu l ;99, a|guuosaosdcspusc|c|amucrtcdcsubcucltc-
tor FcdcricoIl c|c Li uamarca, hab|aaccptado |asugcrcuci adc|
cmpcradorRoc|o||oI I yschab|atras|adadoalraga,abaudouaudo
su|amosoobscrvatorioStjancborgcu| ais|ac|cHvcu.Escmi smo
ao,uadamshabcrsccxi|iadoc|c Craz, Kcp|crrccibii uvitaciu
d cJychodcsdclraga,y| aco|aboraciucutrcambosastruomos
scrcvc|cucxtrcmo|ruct|lcra. Esci crtoqucJychomuri dos
aosdcspus, pcroaparti rdcsusobscrvaci oucscxactasKcp|cr
|ogrdcducirsusdospri mcras|cycs,y|asustituciudc|osc|rcu|os
porc|ipscs, l 609)cousti tuyuuagraurcvo| uciucuastrouom|a.
Jras|amucrtcc|cRodo||oII, Kcp|crsctras|adaliuz,doudc
scvioob| igadoae.ctuargraudcrrochcdccucrg|acudc|cusac|c
s umadrc, quchab|asi doacusadac|cbrujcr|adcbi doaqucuua
vcci uahab|aca|docu|crma,alrmaudoquccomocousccucuciadc
uuhcchizodcaqu||a, |!ua| mcutc, |ogrrcscatar|adc| atorturay
dc|ahogucra.Eu I 6 l 9,aocu qucKcp|crpub| icsu obra Httr-
monices muncli, c| autcriorarchi duquc, FcnaudoII, asccudi a|
trouoi mpcria| . Las pcrsccucioucs dc| osprotcstautcssc rcaviva-
rou, ycul 626 Kcp|crhubodcrcuuuciarasupucstodcliuz. |as
divcrsasucgociacioucscou\a||custci uqucacabaroua|aca|dadc
stc,Kep|crviajcu l 650aRcgcusbuigoparaprcscutarsusrcc|a-
macioucs| uaucicrascu| Licta |mpcria| Susa|udyacstaba|as-
tautcdcbi|i tadaya|proutodcsu | |cgadasucumbi a|ascmocio-
ucsyagitaciudc|viajc.Fuccutcrradocxtramuiosdc| aciudad,y
|agucrradc|ostrciutaaosborrprouto todo rastrodcsutumba.
3
Si ucmbargo, |atumbadcKcp| crticucparauosotrosmucha
mcuori mportauciaquc|asi dcasquccxprcsc|aramcutccusus
bi cucouscrvadostrabaj osyqucahoracxami uarcmosdcccrca
comodocumcutosdcuuapocaquc,pcsca|scou|usioucspo| |-
ticasyrc|igiosasc|c todoti po, cousti tuyuupcr|ododc uorcci-
mi cutocicut|lco.
Loscouccptosarquct|picosdcKcp|crcstuordcuadoscrr-
qutcumcntcdc|ormata| quc|a LiviuidadCristiauatriua,i ucapaz
dcscrrcprcscutada,ocupac|| ugarmsc|cvadoycadauivc|csuua
284
i magcudc|qucocupac| | ugarsupcri or.Acstcrcspccto, Kcp| cr
i uvoca | aautoridaddc| adoctri uasigntttum remm, | ossi guosdc
|ascosas,doctri uaqucuti| izarouycxtcudicrouAgripac|ccttcs-
hci mylaracc|soysusdi sc|pu|os.Scgucstatcor|a,qucscorigiu
cuc|mcdicvoyquccstrc|aciouadac|cccrcacou| avicjaidcadc
| acorrcspoudcuciacutrcc|microyc| macrocosmos,|ascosastic-
ucuuusiguilcadoocu| toquccsticxprcsadocusu|ormacxtcna,
yaqucstasca|a aotro uivc| , uodi rcctamcutcvisib|c, dcrca|i-
dad. Ahora bi cu, para Kcp|cr| ai magcumis bc||a, | aqucrcprc-
scuta| a|ormadcscrdc| mismoLi os (ide! ipsiw essmtite), cs|a
cs|cra ..idi mcusioua| . Hab|aa| rmadoyacusuautcriortrabaj o,
!1ysterium cosmogphim,qucLt imfgcn del Dios trino estt e la
supe1cie esjerictt, '' sabo; el Padre e el centro, el Ho en ltt supe7j
cic cxtcma y el Hrt11 Stmto I li igwtldttd de /, rclttciu mtrc
jIIIIto .Y circu!ljcTellci,t '. E| movi mi cu.oocmauaciuqucprocc-
dcutcdc|ccutro| | cgaa| asupcrlciccxtcnacoustituycpara|c|
s|mbo| odc| acrcaci u, micutrasquc|asupci!!ciccxtcnacurva
rcprcscutac| Scrctcruodc Li os. Eu cuauto a |as magui tudcs
(rwtlllil o !IIillltitatcJ) dcsarro| | adascu c|comicuzoporc|Crca-
dor, | acuivacsc|s|mbo| odc| oi utc| cctua|ocspiri tua|ycs mis
pcr |ccta quc | arect a, la cua| , como| aapari cuci adc | ocrcado,
rcprcscutac| muudo|sico. |stoscrcHcjacu|siguicmcci taquc
mucstra,asi mismo, quccu|adisposiciujcrrqu|cac|cKcp|cr| a
mcutc humauamauti cuc| ami smarc|aci ucou| opcr|ccto, | a
McutcLi vi ua, qucc| c|rcu|ocou|acs|ra.
. . . De aqu se s i gue, por tan to,
que l a l nea recta, que esd fuyendo
desde un punto si tuado en el centro
[de la esfera] a un nico punto de l a
s upcrl ci e, repres enta l os pr i meros
i nstames de l a creacin, emul ando la
et er na gen er aci n del Hi j o, por
cuanto el centro fuye haci a i nfni tos
puntos de wda la supcrl-lci e, l a cual ,
sometida a l a regla de l a ms perfecta
. . . Scc ui t ur i gi t ur recta
l i nea, quac ex luxu punctii n
cen tro i n punct um un i cum
supcrfi ci ei pr i ma t:udi menta
crea t i oni s dcl i neat , aemu l a
aet cr nae genera r i on i s fi l i i
(egressu centri versus i nfi ni ta
p u n ct a t ot i u s s u pe r fi c i e i ,
l i nci s i nfni ti s sub accual i ta
t e o mn i b us pc rf ec t i ss i ma
' ./otllllliJ Kt'J/cri A.rtrrmomi Oo'III IIIIIIII, ed. Ch. Frisch ( vol s. , Frankfurt
dd Meno y Erlangen, 1 5 i si gs. ; , vol . 1, p:gs. 1 22 si g. Dei t ri uni i mago i n
sphaeri ca superficie, Parri s sci l i cr i n cent ro, Fi l i i i n superfci e, Spi ri tus i n
aet ual i t at e <X((f(I)S i llt t'l' pUIIC[l: n el amhi t l l lll.
285
i gual dad, se f> rma y se describe por
medi o de i nfi ni tas l neas; y ni que
deci r t i ene que esta l nea recta es el
el emento de l a forma corprea. Al
extenderl a, l a l nea recta ya presagia
la propi a forma corprea creando el
plano. Pero al ser i ntersectada por un
pl ano, l a esfera ori gi na en esta sec
ci n el crcul o, la autnti ca i magen
de la m en re creada, di spuesta para
gober nar el cuerpo s omet i do a l a
regl a; y es t e c rcul o es a l a esfera
como l a m

nte humana es a l a Mente


Di vi na, es decir, como l a l nea es a la
superfci e; pero, ci ertamente, ambas
son ci rculares. El crculo esd relacio
nado con el plano en el que est con
ten ido como lo est la curva con la
l nea rect a, s i endo ambas mu t ua
mente i ncompati bles e i nconmensu
rables, y el crculo encaja bel l amente
en el pl ano i ntersecror ( ci rcunscri
bindolo) as como en l a esfera i nt er
secr ada, por mor de la rec proca
coi nc i de nc i a de a mbos , de i gual
manera que l a mente es i nherente al
cuerpo al que i nfc> rma y conecta con
la for ma corprea y es conforrado
por Di os como s i se t ratara dt: una
i rradi aci n que fluyera en su i nteri or
proveni t:ntt: del semhbntt: di vi no, y
ele donde deri va su nat ural eza ms
nobl e [ l a de l a me nte] . Tal como
demuestra esta s i tuaci n, el crcul o,
como pr i nci pi o subyacente de l as
proporciones armoni osas y fuente de
sus causas determi nantes, demanda
el mayor grado pos i bl e de abstrac
ci n porque l a i magen de l a Mente
de Di os no resi de en u n c rcul o de
cual qui er tamao ni en uno i mper
fecto, como son los crcul os materia
l es y percept i bl es, y, lo m;s i mpor-
286
figu ratac et depi crae) , quae
recta l i nea cl cmenr um sci l i
cer es t for mae c or poreae.
Hace i n l a t u m d uc t a j a m
i ps am fo r ma m cor poream
adu mbr at , pl an u m creans ;
pl ano vero s ect um sphaer i
c u m c i r c u l u m s ec r i o n e
rcpraesentar, menti s creatae,
quae corpori regendo sir pra
efecta, genui nam i magi nem,
quae i n ea proporti one s i r ad
s pha e r i c u m, u r es t me n s
h u ma n a a d di v i na m, l i n ea
sci l i cet ad superfi ci em, urra
que tamen ci rcul ari s, ad pl a
num vero, i n quo et i ncst, se
haber ur curvum ad recr um,
quae sunt i ncommuni cabi l i a
et i ncommcnsurabi l i a, i nesr
que pul chrc ci rcul us tam i n
pl a n o seca n te, c i rcu ms cr i
hens i l l ud, quam i n sphacri
co st: ct o, mu t uo ut r i us que
concurs u, si cut ani mus et i n
c or por e i n e s t , i n fo r ma n s
i l l u d con n exus que f'or mac
corporeae, er i n Deo susten
tatur, vel ur i quaedam ex vul
t u di vi no i n corpus deri vara
i r rad i a t i o , tra h e n s i n d e
nobl i orem nat ur am. Quae
causa si cur s tab i l i t propor
t i oni bus harmon i ci s ci rcu
l um pro subiecto et tcr mi no
r um fon te, s i c vel ma x i me
abst ract i onem commendat ,
cum neque i n certae quanr i
tati s ci rcul o, nequc i n i mper
fect o, u t s unt mat er i al es et
sensi l es , i ns i t di vi ni tati s ani
mi a d u mb ra t i o , e t q u od
caput est, ranrum a corporeis
ranrc, debi do a que el crcul o ha de
mantenerse l ibre (abstracto) de todo
lo que sea materi al y percepti bl e, las
fr mulas de la l nea curva, s mbol o
de l a mente, estn separadas como si
hubieran si do extradas ele l a recta, el
s i mul acro de l os cuerpos. As , esta
mos ahora sufci entemente prepara
dos para la tarea encomendada de
deduci r l as causas determinantes de
las proporciones armoni osas, sujetas
sl o a l a mente, a part i r de can r i el a
eles abstractas.
et sens i l i bus deceat csse abs
tract um ci rcul um, quant um
curvi rati ones, a ni mi symbo
l u m, a r ect o, cor p o r u m
umbra, secretae e t vel ut abs
t r act a e s u n t . S a t i s i g i t u r
muni ti s umus a d hoc, u har
moni ci s proporti oni bus, ani
mi s ol us obi ecr i s , t ermi nas
ex a bs tr a c r i s por i ss i mu m
quant i tat i bus petamus '1
Estai mageude| are|acioueutre| ameutehumauay| aLiviua
eucaj aper|ectameutecou | ai uterpretaci oudecouoci mi euto
meuci ouadaaut eri ormeute,yexpresadacomou u hermaua-
mi euto de | as i mpresi oues exteruas cou| as i mgeues i uteruas
p.eexisteutes. Kep| e.|ormu| aesta ideade |ormamuyc|ara.ecu-
rrieudo a lroc|o,suautor|avorito,euapoyodesusargumeutos.
Para conocer es preciso comparar
lo que se percibe exteramente con las
i deas i nteras y di sceri r l o que con
cuerda con el l as, proceso que Proclo
expres maravi l l osamcnre con la pala
bra despertar>>, como si de un sueo se
tratara. Para que las cosas perceptibles
que aparecen en el mundo exterior nos
hagan recordar lo que sabamos antes,
como experiencias sensoriales realiza
das conscientemente, precisan nociones
imelectuales ya presentes i nreramcn
re; de forma que l o que anteriormente
permaneca oculto en el alma, bajo un
vel o de potenci al i dad, se mani fieste
ahora al l dentro de forma real. Cmo
acceden, entonces, las ideas i ntelectua
les? Mi respuesta es: todas las i deas o
conceptos formales de las armonas, tal
Nam agnoscere est, extcr
num scnsi l e cum i dei s i nter
n is conferrc ci sque congruum
j udi care. Quod pul chre expri
mi r Procl us vocabul o s usci
tandi , vel ur e sommo. Si cu t
cni m sensi l i a fori s ocurent i a
faci unt nos recorclari eorum,
quae antea cognovcramus, si c
mathemata scnsi l i a, si agnos
c unru r, el i c i unt i gi t ur i n re
l lcctual i a ante i ntus praesen
tia, ut nunc acru reluceant i n
ani ma, quae pri us vel ut i sub
vel o potentiae l atebant i n ea.
Quomodo i gi tur i rruperun t
i ntro? Res pondeo, omn i n o
i deas s e u for mal es r at i ones
harmoni carum, ut de i is supra
. , 1-!trmoniciS 1111111ri, l i br V (Frisch, vol. V, pg. 223) .
287
como las he tratado, resi den en aque
l l os seres que poseen l a facul tad de
conoci mi ento racional , yno son reci
bi das en modo al guno por medi o del
razonami ento discursivo; antes bi en,
deri van de un i nsti nto natural y son
i nnatas a aquellos seres, al igual que el
ntmero (algo intelectual) de ptalos de
una flor o el de semi l las de un fto es
i nnato a la forma de las pl antas.
clisserebamus, i nesse i is, cuae
ha c agnos ce n d i fac ul t ar e
po l l e n t , sed n o n de mu m
i nr ro rsu m reci pi per di scur
sum, qui n poti us ex i nsri nctu
n a t u ra l i depende r e i i s que
connas ci , u r for mi s pl a nta
r u m con nas ci t u r n u me r us
(res i mdl ectual is) fol i orum i n
flore et cel l ul arum i n pomo'.
Rctonarcmosa|ospuutosdcvistacspccia|:sdclLp|Lr acerca
c|c|amor|o|og|ad c|asp|autas. E|couccptodcimtiuto qucaparccc
aqu|,cstambiu uti| izadopor|cuc|scutidodcuua|acu|taddc|a
pcrccpciou, pormcdiodc| acua|imagiua|ormasgcomtricasdctcr-
miuadascuautitativamcutc.Lchccho,|agcomctr|arcprcscucapara
| a|godc|a mayor i mportaucia.Loscoutonosdc|agcomctr|a
cst.iucxprcsadoscuc|muudo,dc|ormaqucc||acs,poras|dccir|o,
uuac|ascarquct|picac|cstc'Logcomtrico,csdccir,|ocuauci ta-
tivo, simbo|izacu.idadcsracioua|cs.A|scr|arazouctcna,tambiu
|osou|asligurasgcomtricas,ycu|aMcuccd cLioscstabadcsdc|a
ctcnidadquc,porcjcmp|o,c|cuadradodc||adodcuucuadradosca
igua|a|ami taddc|cuadradodc|adiagoua|. lortauto, |ascau.ida-
dcssouc|arquctipodc|muudo... | amcutcdcLios,cuyacopia
aqu|cu|aJicrra]cs|amcutchumaua,|acua|apartirc|csuarqucti-
pocouscrva|ai mproutadc|osc|atosgcomtricosdcsdcc|mismo
comicuzodc|ahumauidad.
Voyaci tarahoradospasajcsdc| yamcuci ouado| i bro lVdc
I- armonices mundi:
Loe. ct., l ibro I V (Frsch, V, p;g. 22') .
'' De stela 1/0Vrl, cap. IX (Frisch, JI , p;gs. 642 s g. ). . . . gcomctriac vcstga
i n mundo cxprcssa, si c ut geometra sit cudam quasi mundi archctypus.
Cala de Kcplcr a Hcgulontio (Frisch, 1 , p;g. 372) : Nobs constar, crca
tum mundum ct quantum f
.
-ctum; gcomctricac figurac (h. c. quantitativac) sunt
cnt a rations. Ratio actcra. Ergo figurac gcometrcac sunt aeterac, ncmpc ab
aetcro verum erat i n mente Dei, l aters tctragonic quadratum, C. gr., csse d m
di um de quadrato diamctri. Ergo quanta sunt muml archcrypus.
" Jpologirl contm ];c ( Fri sch, V, p;g. 429) : . . . in mene di vi na, cuj us
cxcmpl ar hi c cst humana, charactcrem rcrum gcomctri carum ndc ab oru
homi nis ex archctypo suo rctincns.
288
Los cristianos saben que l os pri n
ci pi os marem;ticos segn los cuales ha
si do creado el mundo corpreo son
coeteros con Di os; que Di os es alma
y mente en el senti do m;s genui na
ment e supremo de la palabra, y que las
al mas humanas son i m;genes creadas
a semejanza de Dios.
. . . rati on i s creandor um
corporu m mathemati cas Deo
coacreras fui sse Deumque
anmum et mentem esse supe
rexccllcnrer, ani mas vero huma
nas cssc Dei creatoris i magines,
et i am i n cssen t i al i bus s uo
modo, i d sciunr christiani ''.
L| razouami cuto matcmti cocs i uuatoa| a| mahumaua
(eius inerant mtimae).
Se puede pregunt ar: cmo puede
ser i nnato el conoc i mi ento de u na
cosa que la mente no ha aprendido ni
aprendera nunca si estuviera despro
vista de l a pcrccpcim sensorial de las
cosa t:xteras? Proclo responda a esta
cuesrin en el l enguaje uti l izado cons
tantemente en su filosofa. Hoy da, si
no me equ voco, uti l i zamos adecuada
mente la pal abra i ns ti n to>> . As, l a
cant i dad es conoci da por l a mente
humana y por el resto de las almas por
i nsti nto, aunque carezca de los semi
dos requeridos para este propsito. La
mente es capaz de conocer por s mis
ma la l nea recta y un intervalo dado a
partir ele un punto, pudiendo, en con
secuenci a, i magi nar un crcul o. Si la
mente puede hacer esto, es an m<s
capaz ele descubri r evidencias i nteras
[verbigracia en el imtinctus] ydesem
pear l a funci n del ojo, al observar
un esquema (si fuera necesari o). De
hecho, s i l a propi a me nte n u n ca
hubiera posedo un ojo, lo pedir a fin
de comprender las cosas ajenas a ella y
dictara las leyes de su formacin obte
nidas a partir de si misma . . . El mi smo
conoci miento el e l as cantidades, nna-
Quacras, qui possit i nessc
sci cnt i a rei , quam nunquam
mens di di ci t nec fortasse di sce
re potest, si sensu rerum exter
narum destituatur? Acl hoc res
pondi t supra Proclus, verbis i n
sua phi l osophi a u i ti s ; nos
hodi c, ni fal l or, vocabul o i ns
t i n ct us recr i ss i mc u rcmu r.
Mcmi qui ppe humanae ceteris
quc ani mis ex i nstincru nota est
quanti tas, ctamsi ad hoc omni
scnsu dcst ruatur; i l la se i psa
l ncam rectam, i psa i nterval l um
acqualc ab uno puncto i ntdl i
gi t, i psa per hace si bi circul um
imagi natur. Si hoc, potest multo
magis in eo demonstrationem
i pveni re i taque ocul i ortlci um
i n adspiciendo cliagrammate (si
tamen opus eo haber) supplere.
Qui ppe mens i psa, si n ul l us
unquam ocul i compos fuisset,
posceret si bi ad comprensi o
nem rerum extra se posi tarum
ocul um legesque ejus formandi
ex se i psa peri tas praescri beret
(si qui dem pura et sana et si ne
i mpeci mcnr i s , h oc est s i i d
., Li bro I V, 1 , comcll laro sobre Proclo (Fri sch, V, p;g. 2 1 ').
289
to a la mente, dicta cmo se debe com
portar el ojo, y, en consecuenci a, ste
ha llegado a ser lo que es, debido a que
la mente es como es y no a revs. Pero
por qu tantas palabras? La geometra
es coeterna con la Mente de Dios desde
antes ele que las cosas fueran creadas; es
el Propio Dios (lo que est en Dios no
es el Propio Dios?) y ha proporcionado
a

ste los modelos para la creaci n del


mundo. Por lo que a la i magen de Di os
se refiere, sta ha penetrado en el hom
bre, y, ciertat11ente, no ha sido recibida
a travs de los ojos
sol um esset , quod est) , i psa
e n i m q uan t i tat um agni r i o,
congeni ta ment , qual i s oculus
esse clebear dictar, et ideo tal is
est t1ctus oculus qua talis mens
esr, non vicissim. Et quid mul
t i s ? Geomet r a ante or t um
ment clivinae coaetera, Deus
ipse (qui s eni m i n Deo, quod
non s i r i pse Deus?) exempl a
creandi mundi suppediravir et
cum i magi ne Dei transi vi r i n
homi ne m, non demu m per
oCLdos i ntrorsum esr recepta 1
Si uembargo, cuaudoKep| erdi ceque eu |aMeutedeLios
estabadesde| aetenidadque, porej emp| o, e|cuadradode||ado
deuucuadradoseaigua|a| ami tadde|cuadradodesudiagoua| ,
ciertameutequeuo| eregatearemossuj bi | oporuuode| ospri-
merosdescubr i mieutoscuauti t at ivosp| aceuterosde| as | eyes
uatura| es|ormu| adasmatemti cameute, pero, comohombres
modenos, debemossea|arcr|ticameut eque| osaxi omasde|a
geometr|aeuc| i diauauosou|osuicosposib|es.Yo yahedado| a
sea| dea|armaacercac| equeestas tesis,determi uadasmedi aute
|ormu|aciouesracioua|es, uuucadeber|auseraceptadascomo|as
tmicaspremisasposib|esde| razouami eutohumauo. Eu re|aciou
couesto,mevieueua| ameutedetermi uadas|ormu|aciouesde|a
G |osohadeKaut quea m|mepareceuerroueas. lropougo, por
tauto,i ncl uso en l o queal a geometra se refere, dej ar que sea e|a
priori e n e| estadi o prel i mi nar metafri co el que gue al imtinctus
,razoupor| acua|uoestoyc|eacuerdocou| atraducciouqueseha
hechode|trmi uoemp|eadoporKep|er, iustiutoporreine Ans
chauung. lorotraparte,compartotota|meute|aopi ui oudeque
e| hombre ti eueauateudeucia i ust i uti va, queuoradicamera-
meuteeu| aexper|euciaextena,parai uterpretars us percepcioues
seusoria|eseutrmiuosde|ageometr|aeuc|idiaua. Represeutauu
es|uerzoi ute|ectua|si ugu|arrecouocere|hechodeque|ashi pote-
sisde|ageometr|aeuc| i di auauo sou |asuicasposi b|es. lroba-
b|emeutei uc|usoe|peusadormodenocomparta|asiguieute|or-
"' De confgurationibus harmonis (pgs. 222 sigs.).
290
mu| aci ougeuera|d eKep|er. Lasarmou|asperceptib|estieueueu
comucou | asarquet|pi casquerequi ereuhuesycomparaci ou
eutre| osmi smos, yestacomparaci ou, | aacti vi dadde| apropi a
a| ma(Energeia), es| oquecousti tuye| aeseuciadeambas
! !
4
Lcsceudamosahora uuesca| oueu e| ordeuj er.irqui code|
uuiversodeKep|er,esdecir,pasemosde| asideasdel meutede| a
di vi uidada| muudocorporeo.Esaqu|doude| oscuerposce|estes,
coue|So|comoceutroeue|seutidoc|e|asignatur rerum, cousti-
tuyeupara| uuarea| izacioude|idea|, | ai mageues|ricade| aJri-
ui dadauuquesiusuper|ecci ou. E| So| eue| ceutrocomo|ueute
de | uzyca| or, y eu cou|ormi dadcou|avi da, se| eautojacomo
especi a| meutei doueopararepreseutaraLiosladre.Euestepuu-
to,voyacitaruupasajemuyt|pi codesu| i brosobreoptica.
En pri mer l ugar, l a naturaleza de
cada cosa se dest i n a representar a
Di os s u creador e n t anto que fue
capaz de hacerlo as por la condi ci n
de su esencia. Por cuanto el sapientsi
mo Creador procur hacer cada una
de las cosas t an buena, bella y excelen
te como fuera posi bl e, se di o cuenta
de que nada poda ser mej or, ni m;s
bell o, ni ms excelente que

l Mismo.
Por t ant o, cuando conci bi en Su
Mente el mundo corp6reo, eligi para
l una forma que se asemejara lo ms
pos i bl e a S Mi smo. De esta suerte
cre toda l a categora de l as can ri el a-
Pri mum omni um rer um
n at ura Deum concl i tore m,
quantum quaeque suae essen
tiae condi ti one pot ui t, reprae
s e nt are deb u i t . Na m c u m
Con d i to r s api e nr i ss i mus
omni a studeret quam opri ma,
orati ss ma, praestanti ss i ma
que c ffi cer e: n i h i l s e i ps o
meli us orati usque, ni hi l pra
estanti us repperi t. Propterea
c u m cor pore u m mu nd u m
agi t aret a n i mo, for ma m e i
deti navi t si bi i psi quam s i mi
l l i ma m. Hi nc ort um t ot um
1 1 Harmonicls mundi, l i bro I V ( Fri sch, V, pg. 223) : Comunc cni m
habent harmoni ae scnsi l es cum archetypal i bus, quod termi nos rcqui ra nt
corumque comparati onem, i psi us ani mae energiam; i n hac comparati one
utrarumque essent ia consisti r.
291
des, y, dentro de el l a, l as di ferencias
entre l o curvo y lo recto y la m;s exce
l ente fgura de entre todas, la superl1-
ci e esfr i ca. Para real i zar est o, el
sapi cntsi mo Creador cre j ubi l osa
mente la i magen de su venerable Ti
n idad. En el l a, el punto central csd
si ruado como si fuera el ori gen del
cuerpo esfrico; l a supcrf1cie extera,
como si fuera la i magen del punto
ms i nterno, como el cami no para l le
gar a l , y esa superfcie puede enten
derse como que ti ene l ugar debido a
u n a expansi n i nfi n i ta del pu n to
si tuado al otro lado ele el l a hasta que
se alcanza una determi nada i gual dad
de cada u no de los actos expansivos.
El propi o punto se despl i ega sobre
esta extensi n, de forma que punto y
superfci e se confunden salvo por el
hecho de que la relacin entre la clen
si cl ac y l a extensi n es i nversa. En
consecuenci a, exi s t e por doqui er
entre punto y superfi ci e l a i gual dad
ms absoluta, la unidad ms estrecha,
l a armona [ l i teral mente: l a respi ra
ci n al unsono] , l a conexi n, l a rela
ci n, la proporcin y la conmensura
bi l i dad ms bel l as. Y a pesar de que
Centro, Superfci e y Distanci a son
mani festamente Tres, son sl o Una,
ya que ni nguna de el l as puede i magi
narse ausente sin destrui r el conjunto.
Esta es, por tanto, la i magen ms
autntica y adecuada del mundo cor
preo, y cada uno de los seres, de entre
aquellas criaturas fsicas que aspiran a
la m;s alta perfeccin, la asume [verbi
gracia, la forma esfrica] ya sea absolu
t amente o a clctcrmi naco respecto.
As , l os propi os cuerpos que, como
tales, estn confnados por los l mi tes
de sus superfcies, y son en consccucn-
292
quant i tat um gcnus, ct in co
c urvi rect i quc di sc r i mi na ,
pracstanti ssi maquc omni um
fi gura, Sphacri ca supcrf1ci cs.
Na m i n ca for ma ncl a l u s i t
sapi cntissi mus Condi tor ado
rancac suac "fr i ni tati s i magi
ncm. Hi nc Ccntri punct um,
cst Sphaeri ci quacdam quasi
ori go, superfci es puncti i nt i
mi i mago, et vi a ad i d i nvc
ni e ncum, quacquc i nfi n i to
pu nc t i egressu ex se 1 ps o,
usque a c quancam omni um
cgrcssuum aequal i tatcm, gig
n i i n tel l i gi t ur, punct o se i n
hanc ampl i t udi ncm commu
n i can t c, s i c u t punc t um ct
s uperfi ci es, dcns i tat i s cum
ampl i rudi nc commutata pro
porri one, si nt aequal i a: Hi nc
cst undi quc punctum nter ct
s uper fi c i e m absol u t i ss i ma
aequal i tas, arcri ss i ma uni o,
pulcherri ma conspi rati o, con
nc xus , rcl a t i o, propor t i o,
commens us . Cu mque Tri a
s i nt pl ane Cent rum, Superf
cies et I ntcrval l um; i ta tamcn
u n u m s u n t , u t n u l l u m ne
cogi tatu qui dem abcssc pos
sir, qui n totum dcstruatur.
Hace igi tur genui na, hace
apti ssi ma corporei mundi est
i mago cuam vcl s i mpl i ci ter
vcl rcspcctu quodam susci pi t,
qui cqui d ac summam pcrfcc
ti onem in ter corporeas crea
c uras aspi rar. Propterca cor
pora i ps a, c u m pcr sese
suarum supcrf-lci crum fn
.
i bus
c ont i nc rc n t u r, nec se 1 psa

'
cia i ncapaces de expandi rse en forma
esfri ca, estn dotados de di st i ntos
poderes que residen en ellos, los cuales
gozan de algo ms de l i bertad que los
propi os cuerpos, no poseen materi a
corprea, pero estn consti tui dos por
una materi a excl usi va que i mpl i ca
di mensiones geomtricas y cuya ener
ga fluye de ellos y aspira a la l(mna ci r
cul ar, como puede verse de manera
especi al mente clara en el i mn, pero
t ambi n en m u eh as otras cosas. Es
pues algo maravi l l oso ese principio de
toda l a bel l eza del mundo 12 que el
di vi no Moiss i nt roduce en l a apenas
creada materia ya desde el pri mer da
de la creaci n, como (por as decirlo)
i nstrumento del Creador para por su
i ntervencin dar forma visible y vida a
todas las cosas. Y no es algo maravi
l loso, digo, que este pri nci pi o pri ma
rio y este ser, el ms bello de todos los
del mundo corpreo, matriz ee todas
las r:tct!l tadcs de los ani males y enlace
entre el mundo i nt el ectual y fsi co,
est sometido a aquellas mismas leyes
por las que el mundo ha si do forma
do? As pues, el Sol es un cuerpo deter
mi nado en el que rcsick la ftcultad de
comuni car por s mismo a todas l as
cosas lo que denomi namos l uz. Por
esta nica raztn, el lugar que por dcre
cho le corresponde es el punro medi o
y centro de todo el m un do, de forma
que se pueda di fundi r perpetua y uni
f(mnementc por todo el Uni verso. El
resto de los seres que comparten la l uz,
i mi tan al Sol.
' El Sol .
mul ti p l i car e pos s cn t i n
orbe m, var i i s s unt pracdi ta
vi nut i bus, quac n i dul a ntes
quidem in corporibus, sei psi s
vcro paulo l i bcriorcs, et mate
ri a carentes corporca, sed sua
quadam constantes materi a,
q uac d i mens i ones s us ci p i t
Gcomct ri cas, cgrcderent ur,
orbemque aclfectarcnt: ut pra
eci puc i n Magncte, sed et i n
mu l ti s a l i i s c i a re a pparet .
Qui d mi rum i gi tur, s i pri nci
pi um i l l ud omnis i n mundo
oratus, quod di vi nus Moscs
quasi quoddam Crcatoris i ns
t rumcnt um, ad fi guranca ct
vegctanda omni a, di e stati m
pri mo i n matcriam vi x conci
t:u
_
n i

l t

oduci t: si hoc i nquam


pnncq Ji um, et res i n toto cor
porco mundo pracstan ti ssi
ma, matrix ani mal i um facul
tarum, vi ncul umquc corporei
ct spi ri tual i s mundi , i n l cgcs
casdcm trans i vcr i t , qu i bus
mundus crat cxorandus. Sol
i taquc corpus cst quodpi am,
i n co hace sesc rcbus omni bus
commu n i c a ndi fac u l tas ,
quam l ucem appel l amus; cui
vcl ob hanc caus:im mcdi us i n
toto mundo l ocus, ct centrum
dcbct ur, acquabi l i tcr per
petuo scsc i n Orbcm t ot um
d i ffu nderet . Sol c m o mn i a
al i a, quae l ucis sunr parti ci pi a,
i mi rantur u.
' ' ;Ir! Vitdlio!lc/11 f'llrttlipolllt'llil, p:gs. 0-7.
293
Eupri mcr| ugar,debosc.ia|arquelcp| era| udeaqu|a |a|cy
|otomtri caexpuestapor| eu este| i bro,ysegu|a cua| , como
decimoseu|aactua|idad,|ai uteusidadde|ai |umiuacioudi smi uu-
yeeurazouiuversaa|cuadradode|adistauciaa|a|ueute|umiuosa,
quesecousi derapuutua| . lapa| abramnplitudo, traduci dapor
exteusiou, obviameutesigui h caaqu|e| reade| asuper|ciees|cri-
caque,porsupuesto,esproporcioua|a|cuadradode|a|ougitudde|
radio. Esta| ey|otomtri ca deKep| eresdegraui mportauci a,
babi udo| eaproximadomucboa|descubri mi eutode| a|eyc|e| a
gravitaci ou. Apartirdeesteejemp|o,
|
uedeversequceuKep|er| a
i mageusi mbo| i caprecedca |a|: rmu|aci oucouscicutcdcuua|cy
uatura|.Sot.|asim.igeuessi mbo| icasy|ascoucepciouesarquet|pi-
cas|asqueorigiuaueu||absquedade|as| eyesuatura|es.loresta
razou, podemoscousiderarcomopri mariosupuutodevistasobre
|acorrespoudeuci aeutree|So| y|osp| auetasque|e rodeauysu
imageues|ricaabstractade|aJri uidad.J'rl que al considrar el Sol y
los planet({s con est({ irnagen rrrquetic({, en el j{mdo cree con frzor
religioso e el sistcmrt !cliodtrico, |o cua| uosigui |caqueasumi r
otrav|a,comopuedesere|puutodevista raci oua| , seaerroueo.
Estepeusamieutobe|iocutrico,a|cua|Kep|erpemauecio|e|des-
desumstemprauaj uveutud,|ei mpu|soa|absquedadeaututi-
cas|eyessobre |aproporci oude| movi mi euto p|uuetari ocomo
geuui uaexpresi oude|abe||ezade| acreaci ou. A|comieuzo rea|izo
estabsquedaeu uuadi recci ouequivocada,queposteriormeute
corrigiocou|osresu| tadosdesumedidarea|.
lacoucepci oude Kep| ersobre e| So| y | os p| auetascomo
i mageude| a1ri ni dadscpoucdcmaui | csto tambi udc|orma
muyc| araeu| as gui euteci tadesutratado, Tertius intemeniem,
escritoeu a|em.iu. losteriormeutebaremosbi ucapisobree| si g-
ui ncado de| t|tu|oy e| couteui dode| | i bro. E| pasajeeucuesti ou
esttomadode| asecci oul 26queseti tu| a udiscursoli |osoHco
de signaturis rcrum>> . Li ceas|.
294
Y como l os corporrt (orbes) celestes esdn /!el qHrlJi si mbol iza
dos y represenrados en l os COJ1>oribus geomtri cos y contrrt, as
tambi n los movi miemos celestes que tienen l ugar en un circulo
corresponden al plrtnis cirmlo iwcriptis geomtrico.
En real i dad, l a Santsi ma rri ni dad est represemada por un
sphaerico con l/o, y ste en el mundo y prima persona, Jns Dcitrttis,
in centro; si n embargo, el centrwn est representado por el Sol , qui
est in centro mundi; por el l o es tambi n fuente ele toda l uz, movi
miento y vi da del mundo. As, (J1ma mrmcns est representada in
circulo potmtiali, el cual est in mncto rlistincto: de esta suerte, una
cosa fsica, una materi( cmJJOit, est representada por tertia quanti
trttis spccic trium dimcmiomnn: as, cuiusquc matcrirt frma est
representada in supc!fcie. Como la materia esd modelada por su
jua, as un corpus geomtrico est formado por sus caras exteras
y sucics, ele lo cual se pueden aducir muchas m;s cosas.
Ahora bi en, cuando el Creador j ug, tambi n enseoa j ugar
a la naturaleza a Su i magen, y a jugar el mi smo j uego que l|j ug
pri mero para el la . . .
Le estas pa| abrasd e seuci | | abe| | ezas e deducequeKep| er
re| aci oua| aJri ui dadcou| atri d i meusi oua|idadde| espacio,yque
e| So| ysusp| auetassoucousi deradoscomouuai mageumeuos
per|ectade| s|mbo| oes|ri coabstracto. Medi auteestacoucep-
ci ou, | igadaa| ai deadecorrespoudeucias,Kep| ere|udeuucu| to
pagauode lle| i osypermaueceHe| a| peusami euto cri sti auo. A
este proposito, me gustar|ameuci ouare| Epi | ogusde So| ecou-
j ectura|iscoue|cua|lua| izaHarmonices mundi, eue|que,eutre
otras cosas, de:uedesdesupuuto devista cri sti auosu acti tud
baci ae| bi muopagauoa| So| de lroc| o, su aut or|avori to. la
uoci ouquetieueKep|erdeactividadj ubi | osa,estab|ecidadesde| a
creaci:mde| muudoyrepetidapor| auatura|ezai mi taudo| aorigi-
ua|,coucuerdaasi mismocou| aideadenrma.
Respectoa| couceptoc| e({Ima mozens, megustar|asea| ar
quc|as uoci oucs de lcp|eracercade| movi mi entosouti tubeau-
tes. |uuuode|ospasajesdesutratadosobre| aestre||auova, di ce.
Fi nal mente, esas energas motri
ces ele las estrellas parti ci pan ele algu
na manera en la capacidad de pensa
mi e nt o, ya q ue a l i gua l que 1 ,
comprenden, i magi nan y ri gen s u
desti no, n o por supuesto medi ante el
raci oci ni o (refl exi n y concl us i n
l gi ca) como es propi o ele l os seres
humanos, sino por un i mpulso i nna
to i mpl a n tado en e l l as des de e l
comi enzo de l a Creaci n, de l a mis
ma forma que las hlcul tades ani males
Den i que u t fac u l r ates
i l l ae stell ar um motri ces s unt
ment s quodammodo parti ci
pes, ut suum i ter quasi i nrel l i
gant, i magi nentur, afTectent,
non rati oci nando qui dem, ut
nos homi nes, sed i ngen i ta vi
et q uae i n pr i ma creat i one
i psi s est i nst i ncta: s i c facul ta
tes a n i mal es rer um nar ura
l i um obri nent quendam i nte
l lectum fi ni s sui (si ne qui dem
295
de l as cosas adqui eren, aunque s i n
raci oci ni o, al gn conoci mi ento del
fi n al que di rigen sus acciones.
ratiocinarione) i n quem omnes
suas actiones di ri gunt 1 4
Aqul,Kep|eradoptae|puutodevistaaui mista. Siuembargo,
euotro| ugardice.
El Sol , en medi o el e las estrel las
mvi l es, permanece en reposo y no
obstante es fuente de movi miento y
soporta l a i magen de Dios Padre, el
Creador. Al ser l a creaci n movi
mi ento para Di os, l o es para el Sol ;
s i n e mbar go, se m ueve e n t re l as
estrel l as fijas como el Padre crea en el
Hij o. Ya que si l as estrel l as fj as no
crearan espacio medi ante su i nmovi
l idad, nada se movera. Si n embargo,
el Sol di st ri buye su fuerza mot ri z a
travs del medi o en el que existen las
cosas mvi l es, as como el Padre crea
a travs del Espritu Santo o medi an
te l a energa del Espri tu Santo.
Sol i n medi o mobi l i u m
q ui et us i pse et t amen fo ns
mot us , geri t i magi nem Dei
patris creatoris. Nam quod est
Deo cr eat i o , hoc es t S o l
motus, mover autem i n f1xi s,
ut Pater i n Fi l i o crear. Fi xae
e ni m n i si l ocum praeberent
sua qui ete, n ihi l moveri pos
ser. Disperti tur autem Sol vi r
t utem motus per medi um, i n
quo s unt mobi l i a, si cut Pater
per Spi ri tum vcl vi rtute Spi ri
tus "ui crear 1 '.
Estacoucepci outieuemuchoeucommcou | amodena|1si-
cadecampos. Lehecho,Kep|erpieusaque| agravi taciouemaua
de|So|de|ormasi mi |arauuquedi |ereuteacomo| ohace| a| uz.
Jambi ucomparaestagravi tacioucou e|e|ectode|osi maueseu
re|ereuci aa| osexperi meutosdeCi|bert.
Apropositode|coullictodeKep|ercouF| uc|d,represeutaute
de|aa| qui miatradicioua|,coullictoquetrataremosm.isade|autc,
esi mportautedestacarquce|slmbo|olep|eriauo,a|queC. C. |uug
caracterizacomouumauda|aporsu|ormaes|rica,uocouteuga
a| usi oua|guuaa| umerocuatroocuateni a. Estoesparticu| ar-
meutesi gui lcativo,yaqueKep|erposelauucouoci mi eutocxcc-
| euteacercade|asespecu|aciouesuumricaspi tagoricas,coucreta-
meutede| tetrtb, de|quetrataeudeta||eeue|tercer| i brodesu
Httrrnonices mund, comoi utroducciouhistoricaasupropi ateorla
de|os i uterva|osmusi ca|es.Si uembargo,estasautiguasespecu|a-
296
14 De ste!!a |HlH, cap. XVIII (Frisch, II, pg. 7 1 9) .
Epstola rul lffestlnum (Frisch, ! ,
1
xg. 1 1 ) .

|
:

1
1

1
l
i
l
ci ouesso| ocousti tuyeupara | uuameracu|iosidad, yaqueuo
tomaeucousideraci oue|carctersi mbo| icode|umerocuatro.
Quiz.il a carcuciadcun si mbol i smo temporal en l a i mHgeueslcrica
deKep|erestre|aciouadacou |aauseuciac|ecca|quiersugereucia
decuateni a. E|ti podemovi mi eutorecti | lueodi rigidodesdee|
ceutroese| ui coquecoutieuee|slmbo|olep|eriauo,yeuvistade
queestemovi mi mi eutoescaptadopor| asupe.lcieexteruac|e|a
es|era,e|slmbo|opuededeuomi uarseest.itico.luestoque| aJri ui -
dadj am.ishablasi dorepreseutadadeestamaueraautesdeKep|er,y
dadoque| est.iubi cado eu e| umbra| de |apocaci eutl hca, es
seductorasumi rque e|mauc|a|alep|eriauosimbo|izauua |orma
d

peusamieutoouuaactitudpsico|ogicaqae,trasceudieudoe|sig-
lcadodesupersoua,da|ugara| acieuciauatara|quehoydeuo-
miuamosc|sica.Lesdeuuceutroi uterior,| apsiqueparecemover-
se haci aa|uera, eu e| seuti dode uuaextravers i ou, deutrode|
muudolsicoeue|que,pordel ui ci ou, cadacosasucedec|e|orma
automtica,demaueraque|ameute,permauecieudoeureposo,
abarcaestemuudo|lsicocomoes,coususideas
| : _
"' Acorde l a psicologa d: J ung, el procso psicolgico que acompaa a
una ampliacin de la conci.:ncia s.: pu:tk rprsentar como el adveni miento de
un nuevo celllro (dnominado por J ung egocentro) que abarca los conteni
dos tanto conscientes como inconscientes. Estos procesos de Centrado estn
si empre caracterizados por las i m;g.:nes !i i mbl i cas del mandal a y del movi
mi ento gi ratori o. En los txtos chi nos se denomi na a este l t i mo, de forma
muy grfica, circulacin de l a hw.
Al i ntentar aplicar stos resultados de la psicologa analtica a la fase de l a his
toria inrdctual, que en el siglo XVII se conoci como la ascensin de la mednica
chsica (y qu: est: strechamente vinculada a l a idea heliocntrica), deberamos
tner presente qu la atncin de los cienrficos que contribuyeron a establecer la
mc:nica cl:sica staba di rigido nicamenr hacia aluera. Cab por tanto csprar
qu el nocso ck CIIHrado i ntero ants mncionado, j unto c<
;
n las i m;gns
apropiadas, stuvina proyctado hacia el exwrior. Rcahnem:, s pud obstvar.
particulann:nt en las opi ni ones de Kepler, que el sistma planetario con el Sol
como centro se convierte .:n el soporte de la i magen del mandala. y que la relacin
ent re l a Tierra y d Sol es l a qu existe ent re d go y el concepto m:s ampl i o de
gocenrro. Al par:cer, de esta frma la twra hel iocntrica recibi por parte de
sus adeptos una inyeccin d: contenido fuertemente emocional proveniente del
inconsci ente. Quiz l a proyeccin de l a i magen si mblica antes mencionada,
del movimiento giratorio i ntero sobre l a rotacin exrera de los cuerpos celestes,
contribuyera al establecimiento de sta con una vigencia tan absoluta que sobre
pasaba la expriencia emprica. Un argumento adicional que sustenta esta opinin
es que las ideas de Ncwton sobre el espacio y el tiempo absolutos formaban parte
de sus puntos de vista teolgicos.
297
5
E| siguieuteesca|oueu e|ordeujerrquicode| cosmoslep|e-
riauo,pore|quehemosdesceudido, atravsdesumode|oes|ri-
co, desde|aLi vi ui dadtri uay| as i deassobre |aMeutedeLi os
hastae|muudohsico,e|So|y|oscuerposce|estesquegiraueusu
toruo,uoscouduceahoraa|asras indviduales.
YahemosdichoqueparaKep|er| aJierraesa|govivosemejau-
tea|serhumauo. A igua|que|oscuerposvivieutes poseeucabe-
| | o, | a Jierratieuehierbayirbo|es,y|ascigarras, caspa, a|igua|
que|ascriaturasvivassecretauoriuade| avejiga,surgeu|asmou-
taas,e|azu|rey|osproductosvo|cuicossecorrespoudeucou|os
excremeutos,|osmeta|esy| a| | uvia,cou|asaugreye|sudor, ye|
aguademarese|susteutode| aJierra. Comoservivoquees, | a
Jierraposeea| ma, e| anima terre, cuyascua| i dadessepuedeu
cousiderareugraumedidaau.i|ogasa| asde|a| mahumaua,e|rni
ma hominis 1 7 lodemosportautoeuteudercomoa|mai udividua|
tautoe| tl1mrt terrae como| asde|osp|auetasy|ashumauas.A|
mismotiempo, e|ttnima terrae estambiuuuaeuerg|a|ormativa
(aculas formatrix) queradicaeue|i uteriorde|aJierrayquese
mauihesta,porejemp|o, eu|osci ucocuerposregu| ares,eu|aspie-
draspreciosasyeu|os|osi | es. Aesterespecto,Kep| eradopta|os
argumeutosdelarace| so, qui euhab|aemp| eadoe|couceptode|
Archrtt'tls como pri nci pi o f(mnati vo de b nat ural eza, que en tan to
quesigtm; crca tambi n | sigmtl/1/ill. De hecho, en sudisputa
couF| udd, Kep|er|eadmitioque| |amaraArchaeus a|anima terme
sias|l oprdcra 1 ". Es i mportante seala r que, desde |perspectiva
1 7 La concepcin de la Tierra como ser vivo que posee al ma se encuentra ya
a fnales de la antigedad. Vase sobre esta cuestin: Cicern, De llfllur1t deo
lH, l l , 83; Ovi di o, i'vhltlllltll'dJoJt's, XV, 3'2; Sneca, Qutlesliollt'J lltlltmd1s.
VI , 1 6, 1 ; Pl ot i no, I V, 4 . Vase asi mi smo el a rt cul o < Pl ot i no>> , de 1-l . R.
Schwyzer en A. Pauly, C. Wissowa y W. Krol l , Rtrd-Encldoplidie der lda.uis
clmz A!tertlmJswissel/schri (ed. 1 95 1 ) , XI, cols. 471 - 592, especialmente l a col.
578, en l a que l a idea de l ani macin de l a Tierra se remonta a l'osidonio.
' " Frisch, V, p:g. '40.
298
lep| eriaua, e| anima tem esrespousab|ede| ac| i mato|og|ayc|e
|osmeteoros. lorej emp| o, demasiada| | uvi ai mp| i cauuaeu|er-
medadde|aJierra.
Ahorabi eu, |aideabsicacaracter|sticacoucenieutea|a| ma
i udi vi dua|cousisteeuquesetratade uuai mageudeLi ospero
i mper|ecta, eu parteuu puutoyeu parteuuc|rcu| o. Auimaest
puuctumqua| i tativum. Estateor|auosretrotraea|osli| oso|os
ueop| atouicosyueopi tagoricosde| a:\| ti maetapac|e| aauti ge-
dad,eucuyostrabajossepuedeueucoutrarideassi mi|ares19 Cu-
|essou|as|uuciouesquecabeatribuira|puutoceutra|ya|c|rcu|o
perilcricoesa|godudoso. Eugeuera|,|as|uuciouescoutemp|ati-
vase i magi uativasseasiguaua| puuto, y|ose|ectosmotoresy
activosde| cuerpo, a| c|rcu| o. Si uembargo, tambi usesupoue
queaeste:\| t i mo| ecorrespoude| a|acu| tadderatiocinatio, es
decir, |a reH exiouycouc| usi ou| ogi ca. E|proceso deemi si oude|
a|madesdee|puutoceutra|a| aperi|eriade|c|rcu|oescomparado
porKep| er|recueutemeutecou |aemauacioud euua| |ama. Asi-
mismo, eu|atizademaueraexpresa| aaua|og|ac|eestemovimieu-
tocoue|c|e|osrayos| umiuososqueH uyeudesdee| So|cousidera-
docomoceutro, yestab|ecetambiuuuare|acioucou |osradios
queparteude|puutoceutra|eusus|mbo|ode|aJri uidad. oes
di ||ci|estab|eceruuaaua|og|aeutreesteprocesodeemauacioude|
a|madesdee|puutoa| c|rcu|ocoue|c|eextraversi oude|apsico|o-
g|amodena,desdecuyopuutodevista|acreaci ou, eue|sistema
lep|eriauodeideas,ser|ae|mode|odivi uo, mieutrasquee| serde
Li oshabr|ac|esercousideradocomoe|mode|odei utroversi ou.
||siguieutepasajedeHarmonices muncli ac|arare|puutode
vista de Kepl cr:
''' Segtn Sexto Emp ri co (ArfJerJtts nullhemtticos, l l l , 22) , el pu nto
(cl)) es "VYlFl Kl) y no i ncorpreo; lo es la mnada y el alma.
SCgn Pl oti no, IV, ' , 1 6, el al ma est adaptada como lo est: un crculo a
su propio cemro, uni da por tanto al centro en una extensin l i mi tada: KUL ll
1jJUXl] lj TOLUTl] , OLOV KK),o JtQOUUQf lT.TWV KVTQl E0 tELe
KVT.QOV nqOdt btUT.ll WX nbtUT.ctTOV. Sobre el concepto !nlocrzlitts
tiiJIIItJe (it.onno o nbtno-uutct) en Cl audi o Mamerto, cf. tambi n el
ensayo de E. Bickcl "!nlowlitrls, Zur neupythagorei schcn Mcraphysi b, en
fmllltlllllel K111t (estudios en memori a del 1 00 aniversari o de Kant , Leipzig,
1 924) ; adem:s, F. Bhmer, Der !ttdnische NeuJlftrmismus und Neupythfgo
rei.rmus unr Clturliw !frlmertu.r in Smchr und Philosophie (Lcipzig, 1 936) ,
especial mente p:gs. 1 24 y 1 39.
299
En pri mer l ugar, el al ma ti ene en
real i dad la estructura de un punto (al
menos por razn de su conj unci n
con el cuerpo) y l a fgura de un crcu
lo en potenci a. Ahora bi en, puesto
que es energa, fl uye por s mis ma
desde su l ugar de resi denci a punt ual
al i nteri or del crculo. Tanto si preci
sa perci bi r l as cosas exteras que l a
rodean en for ma esfr i ca, como s i
debe goberar el cuerpo ( e l cuerpo
t ambi n l a rodea) , l a pr opi a a l ma
permanece oculta e n e l i nteri or, radi
cada en s u punt o fjo desde donde
sal e al resto del cuerpo como u n a
i magen de s mi s ma. Pero cmo
podra sal i r si no fuera en l nea recta?
(Por eso es una aut nti ca sal i da. )
Cmo podr a sal i r de ot ra for ma,
si endo tanto l uz como l l ama, que de
l a manera en l a que sale l a l uz de sus
fuentes, es decir, en l nea recta? Sal e
pues al exteri or del cuerpo en vi r
t ud de l as mismas l eyes por l as que
l as l uces del fi r mament o c i rcun
dantes l l egan al al ma que resi de en
u n punto.
Pr i mu m a n i ma pu n c t i
rati onem sorti ta est actu (sal
te m rat i one a l l i gat i oni s ad
corpus suum) , ci rcul i fguram
potestate; quae cum s i t ener
g a, e di di t sese ab i l l a sede
puncti i n ci rcul um; sive cni m
sen t i re dcbeat res ext ernas,
i l l ae sphaer i cum i n modum
scse ci rcumstant, sive corpus
rcgcrc, cor pus quoque Cl r
cumj ect um haber, i psa l atct
i ntus, radi cara i n puncto ei us
cerro, unde exi t per speci em
sui i n corpus rcl i quum. At qui
exeat , n i s i per l i neas rectas?
hoc e ni m verc cst exi rc; qu i
al i um exeundi morem habeat,
i psa et l ux existens et fl amma,
quam a font i bus sui s cxeunt
al i a l u mi na, l i nei s s e. recti s?
Egredi tur i gi t ur versus exte
r iora corpori s i isdem legi bus,
qui bus ci rcumst ant i a fi rma
ment l umi na versus i l l am i n
p unc t o res i d e n te m i ngre
di unt ur
20
Laspccu| iarcsopi ui oucsc|cKcp|crsobrc|aastro|og|a,acuyo
dcsarro| | odcdi co cspcc|Hcamcutcc|tratado Trtius interleniens,
cst urc| aci ouadas coucstacouccpci oupuut ua| y ci rcu| ar, dc|
a| ma. En c|scrc|icrcl discusi oumant eni da e nt re L. Rs l i no,
qucrcprcscutac| puuto dcvi stadc| aastro|og|atradi ci oua| , y 1
Fcsc| i o, quc|amcuosprcciacousidcrudo|auuasupcrsti ci ou, ycu
| aqucKcp| cri utcrvi cuccomotcrccro para opoucrsca | osdos
autorcsmautcui cudos upropi opuutodcvi sta,qucdi Hcrccscu-
cia|mcutcdc| dcambos. Lu| apri mcrapgiuadc|| ibro,i umcdia-
tamcutcdcspusdc| t|tu|o, aparcccc| si gui cutccomcutario. Uua
advcrtcuci apara| osdi vcrsostco|ogos,mdi cosy H| oso|os, ycu
parti cu| ar paraL. lhi | i ppus Fcsc| i o, a|i udcq uc, cus uj us to
"' Libro IV (Frisch, V, p;g. 258) .
300
rcpudi odc| asupcrsti ci oudc| aobscrvacioudc| osastros,uotircu
a|ui ocouc|aguadc|baoy act:cuas|si usabcr|ocucoutradic-
ci oucousuprolcs i ou. Kcp| crtaubi ucxpoucsusi dcassobrc
astro|og|acusuautcriortratadosobrc|acstrc||auovadiscuticudo
cstavczcoulicodc||aMi raudo|a,y,ya c|c|ormadcl ui tiva,rcto-
uadcuucvoc|tcmacu !- !armonices mundi.
lu| oqucsi guci utcutarcmoscupri mcr|ugar,ydcj audoc|c
|ado|acucstiouaccrcadc |ava| idczobjctivadc|os|uudamcutos
astro|ogicos,caractcrizar| a|urmacu|aqucsci utcgra| aastro|og|a
lcp|criaua, taudi |crcu|cdc|a usua| , cuc|couj uutoc|csusidcas
sobrc|acicuciauatu|a|,qucsou|asqucuosi utcrcsau.
Seg:uKcp|cr,c|a|mai udivi dua| , quc|dcuomi ua1 frma
trix o mrrtrix.fnativa, poscc|capacidadbudamcuta|dcrcac-
ci ouarcou |a ayuda dc| instinctus acicrtasproporci oucsarmoui -
casquccorrcspoudcua di vi s i oucs raci oua| cs cspcc| |i casdc|
c|rcu|o. lum.sica,cstacucrg|ai utc|cctua|scmaui lcstaas| mis-
macu|apcrccpci oudc|acu|ou|a ,cousouaucia)c|ccicrtosi utcr-
va|osmusi ca|cs,c|cctoqucKcp| cruocxp|icac|c|ormapuramcutc
mccuica. Ahorabicu,scal rmaqucc|a|maposccuuacapacidad
dcrcacci oucspcc|lcasi mi | ara|asproporcioucsarmoui casdc|os
ugu|os quc|osrJ'OS dc| a| uzcstc|ar|ormaucu|rcs|a|i mpactar
cou|aJicrra,y, cuopi ui oudcKcp|cr, soustos|osquccoucicr-
ucu a | aastro|og|a. Scg.u | , |ascstrc| | as uocj crccu i uHucuci a
rcuotacspccia| ,yaqucsusdi stauciasrca|cscarcccuc|ci mportau-
ciapara| aastro|og|a,ysou.ui camcutcsusrayos|osqucscpuc-
dcucousidcrarefect ivos. El a|mapcrcibc|asproporcioucsarmo-
u i casa t ravsdc| instinctus s i u rc|| c xi ouc ous c i c utc (sine
rtiocinatiom) dcbidoaqucaqu||a,cuvi rtuddcsu|ormacircu-
| ar, cs uuai magcudcOi os cu c| Cua| cstasproprci oucs y | as
cxacti tudcsgcoutri caspcruaucccudcsdctoda |a ctcni dad.
lucstoqucc|a| ua, couocousccucuciadc.u|oruaci rcu| ar, |as
pcrcibc,qucdamarcadapor|as|ormascxtcnasd c|ascouHgura-
ci oucsdc|osrayos, guardaudo mcmoriadcc||esdcsdcsumi smo
uaci uicuto. Ci to |aspa|abrasdcKcp| cra cstcrcspccto.
Hablo aqu como los astrlogos.
Si expresara mi propi opi ni n, sta
sera l a de que no existe estrel l a noci
va al guna en l os ci cl os, y esto es as
fu ndame nta l men te y, e nt re ot ras
Loquor cum astrol ogi s.
Nam si HfD s cnt cn t i a m
di cam, nul l us i n codo mal ef
cus mi hi censerur: iclque cum
ob al ias rationes tum maxi me
30 1
razones, por las siguientes: es la natu
ral eza del hombre, tal cual se hal l a
aqu en l a Tierra, l a que presta a las
radiaciones pl anetarias su d:cto sobre
la misma, de igual manera que el sen
tido del odo, dorado con la facul tad
de disceri r acordes, presra a la msi
ca aquella energa que i nci ta a bai l ar a
qui en la oye. He expresado sufci ente
mente mi opi ni n sobre este punto en
mi rplica a las objeciones que hi zo el
doctor Rosl i no al l ibro Sobre la estrel
1101Jtt y tambi

n en otros si tios, como


en el l i bro IV de J-fttrmrmices, en espe
cial en el captulo 7.
propt er hanc qui a homi ni s
i psi us natura est hi c i n Terra
versans, quae radi at i oni l:us
planerarum conci l iar ciTctum
i n sese; si cut audi rus, i nstruc
tus facul tare di gnoscendi con
co rdant i as vocu m conci l i ar
musi cae hanc vi m, ut i l l a i nci
tet audi entem ad sal tandum.
De hac re egi mul tis i n respon
so acl objecta Ooctoris Roesl i ni
contra l i bel l um de stel!a Jto/Jtl
et al i bi passi m, etiamquc i n l i b.
I V I-Iarmonicorum pass i m,
pracscrti m cap. 7 `
En cuanto al puncl/1111 wttum!e (el al ma natural de cada ser
humano, o tambi n del propio globo terrestre), tiene tanta ener
ga como un crcul o real . <n puncro i ncst ci rcul us in potcnt i a
propter pl agas u ndc advcni unt radi i se mutuo i n hoc puncto
secan res '".
El al ma narural del hombre no es mayor que un solo punto, y
sobre estos puntos estn potenci al mente grabadas la forma y el
car:ctcr del conj unt o del ci cl o, que es ci en veces mayor ' ' .
La naturaleza del al ma se comporta como un punto; por esta
razn puede tambi n ser transformada en los puntos del cr
Xlts mtliont111 ' ' .
E|a| ma, segt\u lep|er, couti eueeus | |ai deade| zod|acoeu
vi rtuddcsu |:rmacicu|.:ri u|creutc, pcrosou| osp|.: uc.as,y uo
|asestre||asGjas( y pori utermediode| |uz) , |osveb|cu|ose|ccti-
vosde|ai uueuci aastro|gi ca. ladistri buci ude|osdocesig-
uoseutre|ossietep|auetascoustituyepara|uua|ibu|a, auuque
pi eusaque| adoctrina directionum estbasadaeuuua bueua
razu, pueseu|itiza| acombi uaciuarmuicadedosrayos| umi-
uosos,quesedeuomi uauu visor.
" /fysterium cosl!wgrr/;icum ( Fri sch, l, pg. 1 33) : dn Capt l t nonum
norac auroris (en l a 2:' ccl . del l i bro) .
" Tl'l"tiw intemmiew, m m. /()
_
2 Loe. ct. , nt' m. /2.
,., Loe. ct. , nt'l m. 65.
302
lep|erexpresaestoeu!-!armonices rnundi couespecia|c|aridad.
Puesto que el al ma l leva en s l a
i dea del zodaco, o m:s bi en ele su
centro, tambi n percibe l a posi ci n y
el ti empo del planeta si tuado en una
zona del zodaco y miele el ngul o ele
l os rayos que i nci den en l a Ti erra;
pero como quiera que recibe desde l a
i rradi aci n ele l a esenci a Di vi na l as
fguras geomtri cas del crcul o y(por
comparaci n del mismo con deter
mi nadas par tes de l ) l as armonas
arquetpi cas (no ci ertamente en for
ma geomt r i ca pura, s i no como s i
est uvi eran recubi ertas o ms b i en
saturadas de un l qui do de radi aci o
nes respl andeci entes) , reconoce tam
bin las medidas de l os ngulos y j uz
ga a al gunas como congr uen tes o
ar mn i cas y a ot ras como i ncon
gruentes.
Quarenus i gi rur hace ani
ma ci rcul i zodi aci seu por i us
eius centri gestar ideam, persen
tiscit eti am, qui planeta quovis
tempore sub quo zodiaci gradu
versetur angul osque radiati o
n u m, coe unt i um i n Terra,
metitur; quatenus vero ex Oivi
nae essenriae i rracl iatione ratio
nes ci rcul i geometricas et (per
ci rcul i comparati onem cum
certis sui s parri bus) harmonias
archetypales suscepit, non pure
qui cem geometricas, sed racl ia
ti onum l ucicl arum vcluti sacca
ro quocam i nductas, i mo peni
tus i mbutas, mensuras eti am
angul or um j am agni ras, h as
congruas seu harmoni cas, i l l as
i ncongruas iuclicat2'.
E|a|mabumaua, desdee|puut odevistadelep|er,desembo-
caeue| uaci mi euto euuua|ormapreexisteutequeesmode|ada
eu| aJierraporestosrayosde| uzprocedeutesde|asestre||as,p| a-
uetas) .
Cf T"tius intaueni(s:
Por esto no debe de ser cal i ficado en modo al guno de nece
dad que el hombre csd di versi fcado y cal i fcado lllfllmli necessi
ftlte segn Crnfumtionils stelarum; esto, m:s bi en, podra en
realidad dcnomi narse una i nfl uencia de l a naturaleza del hom
bre en l a estrell a (como l a del yeso fluido en un molde) que, por el
contrari o, una i nfl uencia el e l a estrel l a en el hombre
2r
'
.
Losi ugu| os e|ect i voseut re dosrayos de | uzs ou, s egu
Kep|er,bieuaque||osquecorrespoudeuapo| |gouosregu|arescou
|osquesepuedecubriruup|auosi udejarhuecos,como|ostri iu-
'' Libro I V ( Frisch, V, p<g. 238) .
"' llrtius interumiens, nm. 1 07.
303
Fi. l. Figura ci rcunferencial y !!gura central. !Jc ltmllollicc.i 11111//rli de
Keplcr, li bro IV: De cOJ!fumtioni!JIIJ /;amwnicis, cap. 5 ( Frisch, V,
p<gs. 238 y 239: fgs. 32, 33, 34, 35) .
gu|osequilteros,| oscuadradoso|oshexgouos,bi eu| asl+guras
cou|ormadeestre||aqueguardaure|aciouestrechacou |ospo| ie-
drosregu|ares.Aqu|,Kep|ertratadeestab|eceruuacouexiou|uti-
macou |asproporciouespropiasde|ascousouauciasde|osi uter-
va|osmusi ca|es, s i uembargo,seve|orzado tambi uaadmi t i r
determi uadasdi |ereuci as eut restasy | as di vis i oues e|ecti vas
astro|ogicasde|c|rcu|o.oeutrareudeta||esacercad eesto,si uo
ques i mp| emeute reproduci r a| guuas |igu|asdeHarmoniccs
mundi. Eu e||as ,lg. l ) puedeverse|a re| aciourec|procaeutre |a
ngu|ac|e| ac| rcuu|ereuciayotraceutra| ,estare|aciouesta|quec|
ugu|ode|aperi |eriaeutredos|adosadyaceutesc|e|a| ti macs
igua|a|ugu|oceutra|que|ormau|osradioseupuutosadyaceu-
tesde|apri mera,yviceversa.
Aj uiciodeKep|er,sesupouequeambas|!gurascorrcspoudeu
a|as|ormascircu|arypuutua|de|a|ma. Reproduzcoe|sigui eute
pasajeexteuso,puesquizestasideaspuedauserdeciertoi uters
psico|ogico.
304
Se puede demost rar l o mi smo a
parti r de: las propi cdadcs i ntcras dcl
al ma, como ya fue csbozado en el
cap tul o 3. Pucsto que: l as armonas
de: l as co1 1 fi guraci oncs obt i cncn su
scr for mal (cssc Jonnrtlc) del al ma,
sta posce ci ert amente un conoci
mi cnto nti mo de: l as figuras, tanto
de la de la ci rcunferencia como de la
cemral; [este conoci miento lo poscc]
cn vi rtud del mismo di sceri mi ento
por el cual el al ma cs tanto un crculo
como un punto, es deci r, el centro ele
un c rcul o. Pero aunque cada al ma
l l eva en s una i dea dctermi nada del
c rcul o - un c rcul o no meramente
desprendi do de la materia, si no tam
bin en ci erto modo de la magni tud
(como se di jo en el cap tul o 3), de
modo que cn este caso centro y crcu
lo casi coi nci den y la propi a al ma
p uede den o mi n arse u n c r cu l o
potenci al o u n punto di ferenci ado
segn las di rccci oncs, pero cn cual
qui er caso i dnea-, si n cmbargo dcbc
observarse: l a di fcrcncia de: algunas de.:
sus facul tades cuando se consi dcra
como c rcul o o como punto. De l a
misma mancra que no se.: pucdc i ma
gi nar un crculo si n ccntro y, recpro
camente, el punto csd rodeado por
un rca que puede: scr ci rcunscri ta
por una l nea ci rcul ar, as tampoco
h ay act i vi dad en el a l ma s i n u n a
i mpresi n sobre l a i maginaci n. A l
i nversa, toda recepci n o medi tacin
i nterna es causada por movi mi ento
extero, cada funci n i n tera del
al ma l o es por movi mi entos exter
nos . La fac u l tad pr i nc i pa l y m s
sobrcsal i ente dcl al ma, que s e deno
mi na ment e, qu es s i no el centro?
La facul tad de razonami ento, qu cs
l dcm et i am si c probatur
ex i nt i mis ani mac proprietari
bus, cap. 3 racris. Cum cni m
ani ma si t , quae confgurati o
num harmoni i s s uum conci
l i ar essc for mal c, ccrrc quo
discri mi ne: ani ma vcl ci rcul us
csr vcl punctum, ccntrum ci r
cul i , codcm di scri mi ne cti am
fami l i ares i l l i crunt figurac,
ci rcumferenti al i s et cent ral i s.
Ersi vcro omnis ani ma ci rcul i
quandam i dcam gcr i t , abs
tracri qui dem i l l i us non tan
t u m a mat er i a, scd ct i am a
magni t udi ne quodammodo,
ut dictum cap. 3, coque circu
l us et cemrum hic lcre coi nci
cl u n t i ps aque ve l c i rc u l us
potenti al i s, vcl punctum pla
gis cl i sri nctum ct sic quodam
modo qual i ta t i vu m di c i
potcst; tamcn di scri mcn hoc
vi cl ctur observandum, quocl
al i ae facul tares pot i us ut ci r
c u l us cons i der ancl ac s u n t ,
al i ae poti us ut puntum. Quc
macl modum c n i m c i rcul us
s i ne cen tro cogi tari nequi t ,
omne vicissi m punctum ci rca
se habct rcgi oncm scri bcndo
ci rcul o, si c i n ani ma quoquc
operario nul l a csr si ne i mpres
s i on c i magi n at i va, o mn i s
vi ci ss i m i nt era reccpti o vcl
medi tati o est proptcr motum
cxt c r n u m, o mn i s a n i mac
fac u l tas i n te r i or pr opt cr
magi s [ l ase: mot us] exteri o
res. I psa pri nccps et suprema
ani mac facul tas, mcns di cta,
qui d cst n i s i cenrr um? qui d
rar i oci nat i va, ni s i c i rcul us ?
305
si no el crcul o? Lo mismo que el cen
tro es i ntero y el crculo extero, as
la mente [ rens] permanece dentro
de s misma, mientras que el razona
miento teje una especi e de cubi erta
ext erna; y de i gual ma nera que el
cent ro es el fundament o, fuente y
ori gen del crcul o, as lo es la mente
del razonami ento.
Por otra parte, todas estas f. <cul
tades del al ma -l a mente, l a facul tad
de tazonar

i enro, e i ncl uso la facul


tad sensi bl e- son una especie de cen
t r o, mi e nt r as que l as fun c i on es
motri ces del al ma son la peri feria; ele
nuevo, al igual que el crculo extero
se di buj a al rededor del cent ro, as l a
accin se di ri ge haci a afuera, mien
tras que el conoci mi ento y l a medi ta
ci n actan i n teri ormente; y de l a
mi s ma manera que el c rcul o esd
rel aci onado con d punto,
f
o esd l a
accin extera con l a contempl aci n
i ntera, y el movi mienro ani mal con
l a percepci n sensor i al . El punt o,
debi do a que se opone por doqui er a
l a ci rcunferenci a, es por su mis ma
naturaleza i dneo para representar el
recepti vo pasi vo; y el al ma sensi bl e
-l a que per ci be l os rayos de l os pl a
netas-, qu otra cosa hace si no sen
t i r y perci bi r que es pasiva, es deci r,
que es movi da por aquel l o a lo cual
se opone? Comparemos ahora ambas
proposi ci ones: al i gual que el punto
cent ral es el mismo en ambos casos,
tambi n la forma de conoci mi ento
es, de al guna manera, la mi sma, l a
superi or, l a forma ele conoci mi ento
me ntal , y l a sensor i al , o mej or su
anl oga, l a que perci be l as radi aci o
nes. Ni nguna el e estas [ funci ones
306
Nam si cur cenrrum i ntus est,
c i rc ul us exter i us , s i c mens
secum i psa manet, rati oci na
t i o t el am quandam exteri o
rem t exi r ; et s i cu t cenr r um
ci rcul i , s i c mens rati oci nati o
num basis, fons et origo est.
Rursum omni s hace ani
mae facul tas r am i nrel l ecrus,
qua m di sc urs us , d e n i q ue
eti am sensi tiva, sunt centrum
quodcl am, at facul tares ani
mae mot ri ces, ci rcul us; qui a
rursum ut ci rcul us externus
c i rcu mpo n i t u r cent r o, s i c
operario ad extra est, cogni ti o
medi tarioque perfci tur i nrus,
et ut ci rcul us ad punctum, si c
quodammodo se haber acti o
extera ad contempl ati onem
i nteram, motus ani mal i s ad
sens i onem. Punct um e ni m,
qui a undi que opposi r um ci r
cumferenti ae, apt um nat um
esr repraesenrando pari enti , et
ani ma sensitiva vd hace radia
ti onum perceptiva, quid al i ud
s t: n t i c n d o c t pnc i pi end o,
quam pati tur? se. qu a move
t u r obj ect i s . Compar ando
eti am urramque comparati o
nem: ut i dem utri nque cen
trum, si c eri am eadem quo
dammodo cogni ti oni s forma
est, mental i s pri nceps et sensi
ti va ve! ei anal oga, perceptiva
radi ati onum; neutra discursu
in se i psa, quarenus ral i s, uti
tur, sed cognosci t ci tra i l l um.
Ut i ta s i r hace i l l i us , natura
cognosci ti vas] hace, como tal , uso
del razonami ento di scursi vo, pero
poseen conoci miento si n su concur
so. As como sta -me refi ero a l a
natu ral eza subl unar y tambi n a |
natural eza sensi bl e [ en el hombre l
es u n a l eve i magen de rqu!la, a
saber, la [ftculrad] pri nci pal , la men
te humana, l o mi smo rquel razona
miento l gi co es una i magen de estm
acci ones u operaci ones del al ma, y
cual qui era de los dos es un crculo.
En tanto que las almas son percep
toras de las radiaciones celestes, y son,
por ende, movidas por el las como si de
un movi mi ento autoconteni do i nter
no se tratara, debemos consi derarlas
como puntos; pero como a su vez cau
san movi mi ento, es deci r, transferen
las armonas de las radiaciones que han
percibido en sus operaciones y son esti
muladas a l accin por ellas, deben ser
consideradas como crculos. De esro se
deduce que, puesto que el al ma ti ene
conoci miento de las armonas de los
rayos, debe, fundamental mente, estar
relacionada con la fgura central; pero
habi da cuenta que acta provocando
fenmenos mereri cos (o l o corres
pondi ente a s tos en los seres hunw
nos), cabe asignarla a la llgura de la ci r
cu n fer enci a. S i n e mbargo, en un
aspecto, el de l a efciencia *, es de nues
tro mayor i nters l forma en la cual se
perci ba el alma operante; por lo que l a
consideracin de la figura de la circun
ferencia es ms i mportante para noso
tros que la de la Hgura central.
di co subl unari s aut etiam sen
si ti va, menti s h umanae pri n
ci pi s tenui s quaecam i mago,
s i cut i l l e di s cursus r at i oni s
har um act i onum aut opera
t i on u m a n i mae i mago esr ,
utraque ci rcul us.
Quarenus i gi r ur ani mae
perci pi unr racl i ati ones coeles
tes et si c i i s quasi movent ur
sec u m i psae i n t us , nobi s
puncta s unto, quatenus vero
vi ci ssi m movent, hoc est qua
tenus perceptas radi ar i onum
harmoni as rransferunt i n ope
ra sua i i sque s t i mul anr ur ad
agendum, consi derari debent
ut ci rcnl us. Sequi tur i gi rur, ut
i n cuantum cognoscit harmo
n i as r ad i o r u m, occ upe r ur
poti ss i mum ci rca central em
fi gura m; i n qua nr um vero
operat ur, ci ens meteora (et
quae s i mi l i a i n homi ne) , ci r
cumferenri al i scse accomodct.
Et vero i n aspectu pr i or cst
nobi s c ura e ffi caci ae quam
modi , quo i s perci pi at ur ab
ani ma operante, pri or i gi t ur
e t ci r cu mfere nt i a l i s qua m
cenrralis Hgurae respectus ".
Como se ddl nc en el l i bro IV, cap. 5 ( Frisch, V. p;. 235).
`` Hrmno11ics 1111111rli, ! ibro IV, proposicin VI ( Frisch, V, p;g. 238).
307
Eu|oquea|osaspectosde|as|+gurasi utenayextenasercHe-
re,pareceque|amayorimportauciaqu

Kep|eratrib

|yea|aexte

-
uapuedei udicar, uuavezms,uuaacti tudextravertidapredom|-
uaute. lues to quee| anima terrcte escausade| ac| i mato| og|ay,
comotodo| oqueparticipac|e|a uatura|ezade|a|ma,tieue| a|wu|-
taddereacciouara|osaspectos,| ac| i mato|og|adebeserseusib|ea
|osmismos. Kep|erest.icouveucidoc|ehaberdemostradoestoeu
uumerososi u|ormessobrec|i mato|og|ay, porcousiguieute,cousi-
dera,rec|procameute,quecousti tuye uuapruebade| aexistcuci

a
de|rimrt terrae. Estacoucepci ouaui mistade |acausade| movi-
mi euto p| auctari o, a| a cua| ya uoshemosrelri do, couducea
Kep|era|ahipotesisdeuuare|aciouuuiversa|eutre|os|euomeuos
ce|estesy|as|acu| tadesreceptivasde|asa|masi udividua|es.
No exi ste n i s ucede nada en el
frmamento vi si bl e cuyo si gni ficado
no se extienda ms al l;, en virtud de
al gn pri nci pi o ocul to, a la Tierra y a
las facul taclcs de las cosas naturales; y
as , <:Stas llcul tadcs ani mal <s se ven
afectadas aqu en l a Ti erra exacta
mente i gual que es afectado el propi o
firmamento.
Ni hi l cssc vcl fcri in coc
lo vi s i bi l i , cui us sensus non
occul ta quadam r at i on<: i n
Tcr r am i nqu c fac ul t ar es
rcrum natural i um porrigatur:
casque facul tares ani mal <.:s si c
afl1ci hi c i n Terris, ut cocl um
i psum afi t ur"' .
Res u| ta i u teres autequeKep| er i u teut ecomp| emeut ar| a
maui |estaci ourecepti vapasivade| avis frmatrix couuue|ecto
acti vode|ami sma1S frmatrix haci udo| arespousab| ede| a
mor|o| og|ade| asp| autas. Cua| qui ercosaqueseaseusi b| ea| as
|ormas armoui cas puedetambi u produci r|ormasarmoui cas,
ta|escomo, porejemp| o, |oscapu| | osde| asp|autascous uume-
roregu|ardepta|os,yvi ceversa.lortauto,s u

si ta| acues

ti oude
sie|a|mavegetativade|asp|autasposeetamb|eu|acapac|dadde
reacci ouara|asproporci ouesde|osrayosp| auetarios,pero uo|a
respoude, porqueuuucaestab|ecej uicioss i uhaberrea|izadosus
propiosexperi meutos.
_
Le | odi chohasta ahora se despreudeque| as|deasteoucas
sobreastro|og|adeKep|erest.iutota| meutei utegradaseue|peu-
sami euto ci eut|hco-causa| , p uesa| eu|atizari usi steutemeutee|
'" De ste!la llotJt, cap. 28 (Frisch, 1 1 , p:g. 7 1 9) .
308

pape|de| osrayos| umi uosos,estcoutri buyeudoauuapartede| a


hsicay, coucretameute,c|e| aoptica.Lae|ectividadastro|ogicade
|as

di reccioues,queest.iugeomtricameutedcHuidasrespectoa| a
es|erade| asestre| | as hjas, peroqueuocoi uci deucou| osrayos
| umi uosos,como,porejemp|o,|adi recci oude|aJierraa| puuto
vena| ) , esrechazadade|ormaexpresaporKep|er.Adems,hace
hi ucapiuuayotravezeue|hechodeque,desdesupuutodevis-
ta, |ose|ectosastro| ogi cos uoescuori gi uados por| os cuerpos
ce| es tes, si uopor| asa| masi udi vi dua| es , | ascua| es poseeuuua
capacidadc| ereacciouespec|licaadetermi uadasproporcioues.Ya
que, poruuaparte,estaeuerg|adereacci ourecibei uH ueuci ade|
muudocorporeo,y, porotra,estbasadaeu|are|acioudei mageu
couLi os, estasa| mas i udi vi dua| es ,e| anima terrae y e| anima
hominis) | | egauaserpara Kep| erexpoueuteseseuci a| es de| a
armou|acosmica(hrtrmonitl mundi).
Lapecu| i arcoucepci ouastro|ogicac|e Kep|eruo |ogroreco-
uoci mi euto. Lehecho,siseaua| izac|esd eestabase,di lci | meute
pareceposi b| eevi tar| acouc| usi ou, emp|ricameutei usosteui b| e,
c| eque| as|ueutes| umi uosasartili cia|esser|aucapacesc|eprodu-
ci re|ectosastro|ogicos.Eugeuera|,megustar|abaceruotar,como
cr|ticaa| aastro|og|a,quecomocousecueuciade| vagocarcterde
susj uicios , i uc| uyeudoe||amosohoroscopoqueKep|er|ehizoa
\a| | eustei u) , uo veorazouparaquese coucedaaestoshorosco-
posa|gusigui licadoobjetivoi udepeudi eutede|apsico| og|asub-
j etivade| astro|ogo29
6
Las opi ui oues de Kep| ersobre |a armou|acosmi ca, basadas
escuci a| meuteeupremisascuauti tati vasdemostrab|esmateuti-
cameute, erau i ucompati b| es coue| puuto devi stadeuuades-
cri pci ouarcaicaymgicade|auatura|ezacomoe|expuestoeu| a
obramaestra Utriwque Cosmi lftioris scilicet et A1inor A1etaphy-
,., Sobre este punt o, eL tambi n el res ul tado negativo del experi mento
estadstico descrito por C. G. Jung en el cap. 2 de su contribucin a La llterc
trlCIII r lrl lltlllmdrl)' r /, jJfllf, Paids, Barcelona, 1 99 1 .
309
sial, P!ysim atq!lc ted111icrr Htorirr, 1 . ' cd. , ppeuhe| m, 1 62 1 ,
de| respetadomd| co dex|ord ym| cmbro de| osrosacruces
RobertF| udd. Lu uuApud| cea| | | broV de1lttrmoniccs ntn-
cw, Kep|ercr| t|cestetrabajodeF|uddde|ormamuyv|o|eu.a.
_
ste,represcutautede|aa|qu|m|atrad| c|oua| ,pub|| ceusutrata-
doDemomtmtio quted ttntlticrt " uuadeta||adapo|m|cad| r|-
g|dacoutrad| choapud| cea| aqueKep|errep| | ccouuuaApolo
git.\2 que,asu vez, |uesegu| daporuuaReplicatio.l' porpartede
F|udd.
L| cou. ramuudo| ute|ectua|a|queKep|erseopou|acoust| -
tuyeuuadescr| pc| uarca|zautey m
,
g|cade| auatura|ezaquecu|-
m|uaeuc|u m| ster|odetrausmutac| u('tndunll)'Sterium. Ls
e|procesoa| qu|m| co ord| uar| oquemed| auted| versosprocesos
qu|m| cos| | berade|aprimrt materitt e|a|made|muudo|ateuteeu
e| | a, ya| hacer| ored| me|amat er| ay traus|ormaa| | u | c| ado.
F|udd,a|coutrar|oqueKep|er, carec|ade| deasor| g| ua|esprop|as
s uscept | b| esdesercomuu| cadas, yaque | uc| usosus uoc| oues
acercade|aa|qu m| aescu |ormu|adasdc|ormamuypr| m| t|va.
L| Uu| versoescd| v| d| doeucuatroes|rasquesecorrespoudeu
cou|aaut|guadoctr| uade| oscuatroe|emeutos. L|super| orese|
emp|reo,e|muudode| osesp|r| tus,yescsegu|doeuordeudes-
ceudeutcporc|.cr,qucact.\adcv|ucu|ocu.rc| aes|erade|osc|e-
meutosy|ascosassub| uuares,ypore|| u|er|or, querepreseuta| a
J|errayqueestamb| usedede| d| ab|o. L| muudoes|a| mageu
especu|arde|L|ostr| uo| uv| s| b| equesemau| liestaaS| M|smoeu
|. As|comoL| osescrepreseutados| mb| | cameutemed| auteuu
tr| ugu|oequ| | tcro,ex| steuuseguudotr| ugu|orc|Iejadodebajo
que rcprcscutaa| muudo. |stopucdcvcrscc| aramcutc en uua
ligu|atomadadeUtriwquc Comli . . . deF|udd, |i m| ua1 ) .
A| |adode| trmugu|osupe|| ors ccucucutra|aexp| | cac|u, l ) .
El ms divi no y ms bel l o Obje
[ Di os] visro en el l brego espejo
del m un do represenrado debajo.
Di vi n issi mum er formo
si ssi mum I l l ud obj ecr um i n
s u bs cr i pr o aqueo s pec u l o
mundano conspecrum.
3 1 0
'" lrisch, V, pgs. :l2R-3Y.
` Frankfurr del Meno, 1 62 1 (denomi nado Dimrws tllltt!)'ticw).
" Frisch, V, pgs. 4 ! 3-'6H.
.
Frankfurr del Meno, 1 622.
Lrmina J. Los tringulos di vi nos y mundanos, Fludd, Utriusque cosri . . . ,
pg. 2 1 .
|u|oquesereHerea|tr|.iugu|o| u|er| or, l l ) .
La s ombra, apar i enci a o refl e
xi n del tringul o i mpenetrabl e que
se ve en el espejo del mundo.
Ti angul i i ncomprehensi
bi l i s umbra s i mul acrum seu
refexi o i n specul o mundano
visa.
Lue| tr|.iugu|osuper| or, eucaractereshebreos,se|eeYahv
,:). En e|textodedebajosepuede|eer, l l l ) .
Aun cuando Hermes Tii megisto
l l am al mundo l a i magen del Propio
Di os, yo mantengo que l a i magen y
la apariencia del Propio Di os pueden
At vero quatcnus Trisre
gi s r us a ppe l l a vi t mundum
i psi us Dei i magi nem, catcnus
i psi us Dei i magi nem et si mu-
.} 1 1
Lmilla if. La i nterpenetracin de las pi rmi des material y formal : 1
(con el infzns so!aris), Fl udd, Utriwque cosmi . . . , pg. 8 1 .
ser di sceridas del espri tu del mun
do al i gual que l a reOexi n de u n
hombre e n un espejo.
lacrum in mundi sp ri tu, tam
c uam effi gi em h umanam i n
speculo, conspi ci di c mus.
Losdospriucipiospolares|uudameuta|esde|Uui versosou|a
flm1:.z como principio de b l u:.qucpro\cdcdearriu:.y l: +'"
.,; * l ,m. pnnLipi,, . 1e h O:wndaJ. que mora cula Terra. ToJos
'- ' :... :.C; :=-:: ::::--:- =-:
'Jt --. . L ::e:< : :2:.:::::.:.; 2 :.._ C:) ::::. -.:-.=::: :. 5-
. ._:_: ,, ::-.: - :-..:_ - :.:: : .::.- = :=. ...: :":.:\:
..:. -=- -:. :: =: .-=::::. - . :s:- . .. ......'. ;
Ldmi}fll. La i merpenetracin de las pi rmides materi al y formal : 2
(con el il.uolrtris), Fl udd, Utriwrue cosmi . . . , pg. 89.
uurbo| set|atara,y |amatcri ascva al uaudoa mec| i daquesc
aproxi maa|cxtremo,si mu| cucamcutc,|api r.imi de|orma|crecc
baciaabajocousucspidesobre|aJierra,rel|ej audoexactameute
| api rmidemateri a| F| udduuucadisti uguec|arameuteeutreuu
proceso materi al real y una rcprcscnt aci <n si mo\I l i ca. |coidoa|
ana|ogael l l re el mi cro y el macrocosmos, el proceso qu mi co es
rea| meutea|mismotiempo uuarcHcxi ude| couj uuto de| Uui -
verso.Losdosmovi mi eutos, e| queti cue| ugarbaciaabaj oy e|
q ucti eucl ugarhaci a a rr i ba , se denomi na n t a mhi l- n s i mpa t a y
autipat|ao, cou rcc|cuciaa|acoa|a,l!olulltas D1i y 11olulllrt.r De
Jras| areti radade| pri uci pi odcl | uz|orma| , |a materiaqucda
detrscomoe| pri uci pi odcl a oscui dad. aunque L>t b prLsLt L
3 1 3
Lrminrt JV La i nr

rpenetracin de l as pi rmides material y f(!1a|. ;:,


Hudd Utriusrue cosmi . . . , pg. 97.
autesde|orma|ateutecomouuapartedeLi os'

Lue|ceutro,
exactameutedc

udcestospr i uci pi os opuestosse LolpLus an, se


eu

cue:a |cslera d
'
|o|douc

|eeu e| misteriode|cu|acea|qu|-
micoseeug

udrae| ;Jnssolrtns, queesa|mismotiempoe|a|ma


de|muudo| i berada.Lsteprocesosedescribeeuuuaseriedeli mi-
_
_
- Esto
<
concu:rda coi
:

-
'in;ts

l/1 ( R:r i rada) , t<ora dd cabal i s ta Isaac


Lun.t ( 1 539- 1 572, c u< VI VI O <. n S d td P dt:stI - IJ t) e' ( - - 1 S 1 1 - > v -
. > . JCl 5 1 Ol1 1 L 1 O l.' l11 .
llaor 7 rends II /twis/ f),Sticirm ( Nucv-1 Y<>tl I <A () - : .


: * + . . :

,, J , con Cl<.nci a scptuna.


.p.u .LL qut: esta docrnna mi st ica dt:bt: s<.r consi dt:rada como uno el los
I ntentos p
_
ara armonizar l a icla aristotlica y al qumi ca dd incrmt11111 dt: l a nJ
NH IltVI, ac<ptada en cs<ncia por Fl udd, con la doctrin bl>I I'c [ -1 l

1
+-
1
1
+
& . . ( L. L L
<)ll a
_
mat<.r
:
r
_
a <xi sr a
_
d:sdc toda la <.tcridad es tambi n i nvocada por d fl)'so
lo I tal iano C1racomo Zabardla ( 1 532- 1 5H9).
3 1 4
.. J I\ t\ C T A 1U I l . I I \ l l l.
11 1>1. ,1 : .:: ',':;;:::r:::,r,'!',',,;:!1>
1
o1,;,!:':;.:::',',',:::: ::::: :0t1t:',;;;,1,1l;:,:::11t
, n,.,j,.,ltoh\!1
1
1:11,
Lrimil/(t V Monochordus numdanw, Fl udd, Utriusque cosmi . . . ,
p;g. 90.
uas (icturae) queF|uddtambiudeuomi uahgurasj erog||hcas
orteniata y de|ascua|es|as|mi uasl l al Vrepreseutaua|guuos
ej emp|os.
Eucoucordauciacou|asviejasideaspi tagoricas, F| udddesa-
rro||aapartirde|asproporciouesde|aspartesdeestaspi rmides
| amsi cacosmi ca, eu | acua| |os i uterva|osmusica|esseuci | |os
desempeaue|pape|pri ucipa|.
Disdiapasn * Octava doble
Di apasn * Octava
Di apente * Qui nt a
Di atessaron * Cuarta
Propmtio qwdrupla 4 . 1
Proportio dupla 2 . l
Pro portio sesquia!em 3 . 2
Proportio sesquitertirt 4 . 3
3 1 5
Estose pouede maui hes to eu la hguracaracter|s ti ca del a
l ami uaV, querepreseutael nwllochoru: mu11drww. Esdcdcsta-
carquelaideademsicacsmicaaparecetambiueulasobrasdel
alqui mi staMichaelMaier.
Lesdeuup uuto devi stageueral, Fl udd opi uaquetauto la
armou|adel muudocomolaastrouom|aaututicasoureal meute
i mposi bl esdecomp reudersiu poseeruucouoci mieuto delos
mi steriosalqu|micosorosacruces,yquetodoloquesemauileste
si ucouocerestos misterios esuuahcci us ubjetivayarbi traria.
lorotraparte,ysegtmKepler,sloaquelloqueseasusceptiblede
comprobaciouesmatemticascuauti tativasperteuecea lacieucia
objeti va, sieudoel restopersoual . Estoyasededucedelaspala-
b ras fnales dclapndi ce all i br V de Hrmo11iccs IIIIIIJr '" en d
que Kepl ertuvo quees|orzarsep araj ust i |i carla adopci ude
mtodosdecomprobaci umatemiticosestrictos.
Tal como se deduce de este breve
examen, queda cl aro que para com
prender l os densos mi steri os de l a
fi l osofa su mamente profunda que
ensea Robert [ Fi uddJ , se hace muy
necesario al gn conoci mi enro acerca
de l as proporci ones arnH ni cas; si n
embargo, l , que ha esmdi ado todo
mi trabajo, de momento se encuen
tra n o me nos al ej ado de aquel l os
mi steri os que l o que stas [ l as pro
porci ones] l o esdn [ para l ] de l a
precisa exactitud de las demostracio
nes matemticas,
Ex b i s pa uc i s cons t are
arbi t ror, etsi ad i nrcl l i genda
mysteri a confena phi l osop
hi ae profundi ssi mae, quam
tradi t Robert us, cogn i t i one
proporr i o n u m har mon i ca
r um omni no opus est, tamen
i l l u m, q u i ve! r ot um opus
meum edi di ci t, adhuc a mys
teri i s i l l i s perplexissi mis abfu
turum haud paul o l ongi us ac
i psae ab accuratissi ma certi tu
di ne demonstrat i onum mat
hematicarum recesserunt.
Laavers i udeFl udda todol oque i mpl i que uuamedi da
cuauti tativasepoueclemaui G estoeul ossigui eutespasajes.
Lo que l [ Kepl er] ha expresado
si rvi ndose ele tan tas pal abras y el e
u n l argo di scurso, yo l o he com pri
mido en unas cuantas y l o be expl i ca-
"
'
Frisch, V, p<g. 33/.
3 1 6
Quod i gi tu r i l l e mu l t i s
ver bi s e t l onga or a t i one
expressi t , hoc ego brevi hus
con t rax i , fi gur i s que h i e-
do medi ante jeroglficos y figuras en
extremo si gni fcati vas, y no, ci erra
me nte, porque me del e i te con l as
i mgenes (como l ha afi rmado en
otro l ugar) , si no porque yo ( uno de
l os que, como parece al udi r m<s ade
l ante, asoci a con l os al qui mi s tas y
fi l sofos hermti cos) haba tomado
l a determi naci n de reuni r mucho
en poco y, a l a manera de l os al qui
mi stas, recoger l a esenci a extrada,
desechar l a sustanci a sedi mentari a y
escanci ar lo bueno en su vasija ade
cuada, a fi n de que se pudi era poner
de mani fIesto el mi steri o de l a ci en
ci a, que, habi endo s i do revel ado,
per manece oc ul t o; y para que l a
natural eza i ntera de l as cosas, tras
haber sido despojada de sus vesti du
ras exteras, pueda ser engarzada en
un ani l l o de oro, cual si de una pre
ciosa gema se tratara, como smbol o
ms adecuado a su nat ural eza, esto
L>, un s mbol o cuya esenci a pueda
ser conrempl ada por el ojo y por l a
m en te como en un espej o y si n com
plejos ci rcunloqui os.
Es por ello por l o que los mate
mti cos vul gares se i nr eresan por las
sombras cuant i tati vas, mienrras que
los al qui mi stas y los filsofos herm
ticos perci ben el aurnrico ncleo de
los cuerpos naturales. Para l os mate
m< ti cos sel ectos que han estudi ado
matem<iti cas formal es, l a natural eza
se mi de y se n:vela en toda su desnu
dez; sin embargo, para los espurios e
i mprudentes permanece i nvi si bl e y
ocul ta. Es deci r, estos t l ti mos mi den
las sombras en l ugar de la sustancia y
roglyphis et valdc signi ficanri
bus expl i cavi ; non sane i deo,
qua pi cturi s clelector (ut i pse
al i bi cli ci t) sed quoni am mul
ta pauci s congregare et more
Chymi corum (cui ppe qucm
cum Chymi ci s et Hermeti ci s
versari i nf:a i nnuere vi detur)
extractam essentiam col ligere,
G1ectdentam vero substanti am
rei i cere, et quoc bonum est i n
suo proprio vascul o col l ocare
dec revera m, u detect o s i c
sc i en t i ae arca no occu l t u m
mani festaretur, rei que natura
i ntera exuti s vest i bus, more
gemmae p re t i osae a u reo
annulo i nscrrae, figurae natu
rae suae magis aptae i ncl ucle
rer ur, in qua ei us vi nus, tan
qua m i n s pec u l o, abs que
verbor um pl uri morum, ci r
cui ti onc ocul o et ani mo cons
pi cerct ur +
Nam mat hemat i cor um
vul gar i um es t ci rca umbras
quanti tari vas versari ; Chymi ci
et Hermetici veram corporurn
na r ural i u m med u l l a m am
plectuntur "

.
A Mathemati ci s exqui si
ti s et ci rca marhesi n formal em
vers at i s me ns ura t ur a t que
revcl atur Natura nuda; a spu
ri i s autem et mcncosis i nvi si
bi l is et occulta manet. Hi ergo
umhras pro s ubsta nt i a me-
" ' Dcmol/slratio ruarramallti)'Ictl, p;g. ).
, . /.oc. cit. , p;g. 1 2.
3 1 7
se al i mentan a s mismos con opi ni o
nes i nconsistemes, mi entras que l os
pri meros rechazan la sombra, aferran
la sustanci a y se recrean en l con
templacin de la verdad.
Pero aqu se oCLdta roda l ver
dad, pues l [ Kepler] reflexi ona sobre
l os mov i mi en tos ext e r nos de l as
cosas creadas Y\ mientras que yo con
templ o '1 0 l os i mpul sos i n ter nos y
esenci al es 1 1 que surgen de la propi a
naturaleza; l agarra l cola, yo aferro
l a cabeza; yo percibo l a causa pri me
r a, l s us e fect os. Y a un c ua ndo
( c omo l d i ce) s us mov i mi e n t os
ext er nos puedan ser real es, se ha
hundi do ya demasiado en la i nmun
di ci a y en el barro de su i mposi bl e
doctri na, e , i ndeci so, s e ha dejado
apresar con demasi ada frmeza por
ocul tos gri l letes como para ser capaz
de l i berarse fci l mente de esas l i ga
duras, sin riesgo para su honra, y de
redi mi rse a s mi smo ele su cauti vi
dad si n pagar un precio excesivo .'. Y
el que cava una fosa para los dem;s,
acabad si n saberlo cayendo en el l a.
t i un t ur, opi n i oni bus var i i s
nutri unr ur ; i l l i , umbra rejec
ta, s ubs tant i am ampl ect un
tur, veri tati sque vi si one gau
dent
.\B

Sed hi c rota latet di llcul


tas, quod i pse motus re natu
ratae exteri ores excogi tar, ego
acrus i nteros et esscnti al es ab
i psa natura profl uentes consi
dero; i pse caudam tener, ego
caput amplector; ego causam
pri nci pal em, i pse i l l i us eff1:c-
. tus a ni madvert i t . Et t amen
i ps e, qua mvi s mor ti S e i us
extremi si nt reales ( ut di ci r ) ,
magi s coeno et l uto i mpossi
bi l i tati s suae docrri nae i nhae
ret et perplexissi mus obscura
ti s vi ncul i s obl i gat ur , quam,
ut s e flCi ! i s ex laqueis i sti s, sal
vo suo honore, l i berare, cap
tumque redi mere queat mi ni
m o; ar que qu i foveam a l i i s
1-ci t i n eandem i psemet igno
ranter i nci di r .
Semejauterechazodetodo|ocuauti tativoeu|tvorde|a |or-
ma, queuosotros| | amar|amoss |mbo| o) , esobvi ameutepor
comp| eto i ncompat i bl e con el pensa mi e nto ci en t fi co. Kepl cr
rep| icaa| oauteriorde| as igui cutemauera.
'" Loe. cit., p:g. 1 3.
''' Res llrltumta: el objcro natmal realmente existente.
Keplcr desenreda" (aus!i !n), Fl udd contempla" (sch1uen).
II
Los actus illtl'l"iorcs son l os i mpul sos creat ivos que t i <
.
: n<n l ugar en la
propi a nat ural eza, (ipsa llrltura); los motw extaiorts res ul tantes de estos
i mpulsos son los sucesos fsicos que s< ori gi nan en <das cosas creadas>> (rts natu
lta).
. ., !!inimo: nds hararo.
., .. Fl udd, Dismnu.r tlll6tims, p:g. 36.
3 1 8
. . . Cuando pronunci o sus eni g
mas -ar mon as, l as l l amar a yo-,
habl o de forma tenebrosa segn mi
di sce ri mi ent o ycomprens i n, y
usted mismo me ayuda a el l o, ya que
ni ega que su i ntenci n sea someter
los a demostraci n matem;ti ca, s i n
l a cual yo me si ento como un ciego.
. . . Quod i gi tur aeni gma
ta t ua, ha r moni ca i nq uam,
tenebrosa appel l o, l oquor ex
j udi ci o et captu meo, et babeo
te ast i pul atorem, qui negas,
r ua m i nt e nt i one m s u bj i ci
demonstrati onibus mathema
t i ci s, si ne quibus ego coecus
su m '14
As|pues,|oscouteudieutesyau i si quierasepoueudeacuerdo
eutre| oquese| |ama| uzyoscuridad. Laspicturae si mbo| i casde
F| uddy |os di agramasgeomtri cosdeKep| ermauiHestauuua
coutradiccioui rrecouci | i ab|e.lorej emp|o, parastees |ci | sea-
| arque|asdi meusi ouesde| ases|erasp| auetariaspreseuteseu|a
hgurad eF|uddde|monochors runcanum, auteriormeutei |us-
trada, uosecorrespoudeucou |asdi meusi ouesemp|ricasrea|es.
Cuaudosterep| icaque|ossrpientes uosehaupuestodeacuerdo
sobre|asdi meusiouesdehui tivasc|e|ases|eras,yqueestacuesti ou
uoesrea| meutei mportaute,Kep| ersea|a,oportuuameute,que
| as proporci oues cuauti tativas, por| oquea| amsi caserehere,
soueseucia|es,demaueraespecia|eue| casoc|e|aproporciou4 . 5,
caracter|sti cade|i uterva|odecuarta.atura|meute,Kep|erobje-
toadems| ahi potesisdeF|udddequeera|aJierrayuoe|So| | a
queocupabae|ceutrode| ases|erasp| auetarias.
E| despreci od eF| udd portodo|o cuaut i tat ivo, comos ou
todoti poc|edivisiouesymu| ti p| i ci dades,yqueperteueceeus u
opi ui oua| pri uci pi odeoscuridad, materia,diab|o)'1\ da| ugara
.,., Frisch, V, p:g. '2'.
" Ntplil'llio, p;\g. 27, sobre hancisco Jorge V.:nel:

l concluye por tanto que el al ma es Concl udi t i gi tur, quod ani -


una y si mpl e, pero se puede l l amar di vi - ma si r unica ct si mpl ex, ad res vera
s i bl c cuando se des ci ende a l as cosas i nferiores descendcns divisa dici -
i nfi:riores. Y esta es l a razn de l a genera
ci n y de l a descomposi ci n en las esfe
ras i nferi ores. Por el l o, Pi t<igoras d i ce
cuando escribe a Eusebi o: Dios esr; en
la uni dad, pero el Di abl o y l o mal i gno
csd en l a dual i dad porque en .:sta hay
mul t i pl icidad materi al . . .
Nqcfltio, p:g. 37:
La materia se expande sl o en masa
tur. Atque hace cst gcnerationis et
corruptionis ratio in rcbus i nferio
ri bus. Hi c ergo di ci t Pythagoras
scribendo ad Euscbi um: Dcus est
i n uni tatc, i n dual i tatc vero cst
Diabolus et mal um quippc i n quo
cst nmltitudo matcrialis . . .
Matcriam, quac sola i n mul -
3 1 9
otradi |crcuci acscuci a| cutrc|asopi ui oucs dc ambos, |a qucsc
rclicrca| aposi ci ouqucocupac|a| macu| auatura|cza.lascusi bi-
| i daddc|a|maa|asproporcioucs, tau|uudamcuta|paralcp|cr,cs
aj uicioc|cF|udduicamcutcc| rcsu| tadodcsui mp| i cacioucuc|
muudocorporco ,oscuro) ,micutrasqucsuslcu| tadcsi magiuati-
vas,qucrccouocccomouuauui dad,surgcuc|csuuatura|cza rca|
cuyoorigcuradicacuc|pri uci pi oc|c|a|uzrma) . Mi cutrasquc
Kcp|crrcprcscutac|puutodcvistamodcnoscguc|cua|c|a|ma
csuuapartcdc| auatura|cza,F|uddprotcstai uc|usopor| aap| ica-
ci oudc|couccptopartca|a| mahumaua,pucstoqucsta,a| uo
parti ci parc|c|as|cycsdc| muudolsi co, csdcci r, cucuauto quc
pcrtcuccca| pri uci pi odc| a| uz, csi uscparab|cdc|a|madc|muu-
doe su conjunto ,vascApudiccI ) .
Kcp|crs cvcob| igadoa rcchazar| as matcm.iti cas|orma|cs
qucF|uddopouca|asmatcuticasvu|garcs.
Si usted conoce otras matemti
cas ( adems de l as vul gares de l as
cuales han reci bi do, hasta el momen
to, su nomhn.: l os reputados como
matenlti cos) , es deci r, unas mate
mt i cas que sean s i mul tneamente
naturales y formales, yo debo confe
sar que nunca las he experi mentado,
salvo que nos refugiemos en el origen
m;s general del mundo [enseanza,
doctri na] y renunci emos a las canri
dades. Como usted sabe, no voy a
habl ar aqu de eso. Usted, Robert,
puede quedarse con su f1ma y con las
evidencias que la sustentan, y pienso
que juzgar, sin necesidad de mi ayu
da, lo precisas y ci ertas que son. Yo
refexi ono sobre l os movi mi e ntos
vi si bl es determi nabl es por l os pro
pi os sentidos, usted puede comicemr
los impulsos interos e i nt entar di fe
renci arl os segn l os grados. Yo aga-
y no en forma, l a cual siempre esd i ni n
terr umpi damente l i gada con su fuente
de esplendor . . .
320
Mathesi n si tu al i am nosti
(praeter vul garem i l l am, a qua
denomi nati fuerunt quotquot
hactenus mat hcmar i ci ccl c
br a nt ur) , quac s ci l i cct s i r
natural i s et formal i s, eam ego
fat eor n umquam dc l i basse,
ni si ad general i ssi mam voci s
ori gi nem confugi mus, di mis
sis quant i tati bus. De i l l a i gi
tur scito me hi c non esse l ocu
t um; habeas t i bi , Robe rt e ,
l audem e t i l l i us e t demonstra
ti oncm in i l la, quae quam si nt
accuratae, quam certac, rute
tecum j udicabis si ne me arbi
tro. Monis ego cogi to vi si bi l es
sensuque ipso dctermi nabi l cs,
t u tctus internos comidcrrlto
cl eque i i s i n gr adus di s t i n
guendis l aborato; crwcr1111 ego
tcneo sed ma n u , r u ca pu t
ritudi ne di latatur e t non i n fimna
quae semper cont i nua esr ad su u m
fumem lucidum . . .
rro l a col a pero l a mantengo en mi
mano; IIS!crl pued /r la l/blf
mental mente, aunque n i camcntc,
me tcmo, en sus sueos. Yo me con
tento con l us dl:cros, esto es, con l os
movi mi e n t os de l os pl a ne tas. S i
ustcd encontrara en l as propi as cau
sas ar monas tan di fanas como l o
son l as m as en l os movi mi e n ros ,
sera j usto que yo l c fel i ci tara por su
tal ento i nvent i vo y que lo hi ci cra
conmi go mi s mo por mi tal en to de
observaci n t an promo como fuera
capaz de observar algo.
ampl ectari s mente, modo ne
somni ans; ego contentus sum
t:}cctis seu pl anetarum moti
bus, ru si i n i psi s causisi nve
ni sri harmonias adeo l i quidas,
cuam sunt meae in moti bus,
acquum eri t, ut cgo ct ti bi de
i nventi one et mi hi de pcrcep
r i one grat ul er, ubi pri mum
percipcre potero .
Si ucmbargo, |asi tuaciouuocstauscuci||acomoKcp|crdaa
cutcudcr. c

pus

dctodo,su
|
u|.toc|cvistatcoricouo cspura-
mcutccmp| nco, si uoquccouocucc|cmcutostau cscucia| mcutc

,
'
`
cLl1at i vls

om

o pucdcscrc| dcl a uoci oudc qucc| muudo


. sicoes l rcal i7aciudci m.igcucsarquct|picasprccxistcutcs. |s
utercsai

tL haccruotarquccstavcrticutccspccu|ativadclcp| cr
, no mani festada aqu) esr; contrarrestada en el casodcl|udc|por
uuatcudcuciacmp|ricamcuosobvia.Lchccho,stci utcutoluu-
c|amcut

usuh| osoha

cspccu|ativadc|ospri ucipiosdc| a|uzydc


| aoscunda

den cxpcnmcutosci cut|h cosrca|izadoscou|aayuda


dc|dcuom| |.ac|obaromctro.lucstoquccstatcutativaarroja| uz

obrc |o qucuospucdcparcccruucpi sodi oraro cu |a hi stori a


| |. te|cctua|dc|si g| oXVII, mcgustar|aaadi ra|goaccrcac| ccstc
puuto, auuquc| ospasaj cs rc|cvautcsso| osccucucutraucu uu
postrcrotraba,

dcF| udd, Philsophia A1rJ'.wim ,C..uda, l 657) ,


quc

oapa
,
rcchastadcspusc|c|amucrtcdclcp|cr.
.
Ll baromctrosc coustru|a mcdi autc i umcrsi oudc uu rcci-
picutcdcvi
,
dri oabirt

porc|cxtrcmoi u|riorcuuurcccptcu|o
quccoutcui aaguaE|airccou| cuidocuc|rcci pi cutc,a|rarihcarsc
porca|

u|ami cuto, ori


;
i uabacusui utcri oruuaco| umuadcagua
cuyo

| cra dctcrm| |.adopor|a tcmpcraturaypor|a prcsi ou

|c|a

rc| |.cmbar

o,

cstc| ti mocouccpto,uocouocidoautcsc|c
Iorncc|| i , y|asvanacucs tcmpora|cscuc|ui vc|dc|agua,causa-
dascu partc por |asc| c| aprcsi oudc|ai rc,sci utcrprctabau uor-
' '" Apologi11 ( Frisch, V, p;g. '60).
321
..+.. .+ _ . ... +- y .. +_ wss= 1 11+ 1. 1 .
E.wmpli tratta.
Polus Hycmas.
LmimT 111. El barmetro de Fl udd. Fl udd,
Pbilo.
r
ophirt MrysaicrT, 1:! . 4.
ma| mcutcso|ocomodcbidasa|asvariacioucsdctcmpcratura. la
co| umuadcaguabajaa|scrca|cutadaysubca| scrcu|+iadacomo
cousccucuciadc|acxpausi ouodc| acoutraccioudc|ai rcqucquc-
dasobrc| amisma. E| i ustrumcuto, uuacspcciec|ccombi uaci ou
dcbaromctroy.crmomctro,sccomporta,porsupucsto,a|rcvs
dc|o quc para uosotroscshabi tua| '
La| m. VI y|assiguicutcsci tasdcPilosophia lfoysrtica dcjau
. ,; Sobre l a historia de este i nstrumento, cC C. Boffto, e stnr/1/t'llti t!cllrl
scimZI <' la scit!IIZt dli stmmmti ( Florencia, 1 929) , donde se hao rd(rencia a
u
::
a i l ustraci
.
n oI:l. 66) y descripcin dd barmerron de Sphtlt'/'(/ !fullrli de
C. r useppe Br ancam ( Bol oni a, 1 620) , pg. 1 1 1 , y rambi tn a las de un i nstru
mento si mi l ar de Gal i leo l l amado termoscopio (hm. 1 1 5) . Esta i nf(mnacin
bi bl iogrMica ha sido genti leza del profesor Pano[-ky.
322
cuc|aroqucF|uddcousidcrac|baromctrocomouuslmbo|odc|a
compctcuciacut rc|ospri uci pi osdc| a| uzydc| aoscu|idadcuc|
macrocosmos,tcmadc|qucyaschatratadoaqul. Lost|iugu|os
dc|a|m. VI sou|os mi smosquc| os dc |as |:gu|as autcr i orcs
,|ms. I -IV) .
Al gu n os c ont e mpor neos se
atri buyen blsamente ese i nstrumen
to comnmente denomi nado bar
metro; es deci r, al ardean engaosa
me nte de l como si hubi era s i do
i nventado por el los.
Tan apasi onadamente vi do ele
r en o mb re y codi c i oso de fama y
reputaci n es el hombre, que para
adqui r i rl os l e i mporta poco s i l os
procedi mi entos son rectos o tortuo
sos. Esta fue l a {mica razn por l a que
l os fi l sofos paganos se atri buyeron
fraudul entamente aquel l os pri nci
pi os fi l os fi cos que por de recho
supremo pertenecan al sabi o y di vi
no flsofo Moiss, los velaron y disi
mul aron su robo medi ante nuevos
n omb res o t t ul os para as poder
ostentarlos como debidos a s u propia
i nvenci n (como se ampl i ar ms
adel ante) . As tambi n, nuestro i ns
trumento experi mental o barm<:tro
ti ene muchos i nventores espuri os o
i l egti mos, qui enes, al terando algo l a
forma del ori gi nal , al ardean de que
fueron el l os l os pri meros que tuvi e
ron esta i dea (inllentionem). En l o
que a m conciere, j uzgo que es j us
to y honesto atri bui r a cada uno l o
que es suyo: por el l o no me aver
genza atri bui r l os pri nci pi os de mi
fllosofa a mi maestro Moiss, quien
a su vez l os reci bi ntegros y escritos
de la propia mano de Dios. No pue
do por tanto, en j usti ci a, arrogarme
Quod i nstrumentum vul
go specu l u m Cal e ndar i u m
di ct u m, fal s o a qu i b usdam
nostri secul i homi ni bus si bi
met ipsis arrogatur, utpote, qui
i l l ud propriam suam i nventio
nem essc fllso gloriantur.
Gl oriae tam i mpcnsc avi
dus atquc f.1mac et rcputationis
cupidus cst homo, ut quomo
do, quave ratione i l lam acqui
rat, ni mi rum an sir di recte ve!
i ndi recte, parum refert. Ista sola
crat causa, ob quam Ethni ci
phil osophi si bi i psi s ca phi lo
sophiae pri ncipia more surrep
titio ascripserunt, quae summo
j ure sapi enti di vi noquc phi l o
s opho Moysi per t i nebant ,
nomi nibusque sive titulis novis
i l l am suam l atroci ni am vel a
bant ct quasi deaurabant, ut
hac ratione ostentarcnt ca pro
pri i s sui s in ven ti oni bus fuisse
stabilita (ut i nfra dicetur btius);
si mi l i plane ratione i nstrumen
t um si ve spccul um hoc nos
trum experi mental e, pl uri mos
haber i nven rores spuri os se u
adul terinos, qui , quoniam typi
formam al i quanrul um i mmu
tarunt , i psi us i nvent i onem a
seipsis pri us excogi tatam glo
ri ant ur. Quod ad me atti net,
cui l ibet quod suum eri t tribue
re aeqam arque honestum esse
existi mo: non eni m eri t mi hi
323
o pretender la i nvenci n de este i ns
trumento aunque haya hecho uso de
l ( bi en que en ot ra forma) en mi
histori a del macrocosmos natural , y
en otra parte, a fi n de comprobar l a
veracidad de mi argumento f1l osMi
co; y he de confesar que l o encontr
verbal mente especi f1 cado y geom
tri camente di seado en un manus
cr i t o de al menos hace c i ncuenta
aos. As pues, en pri mer lugar expl i
car l a forma en que l o encontr en
ese vi ej o registro que acabo de men
ci onar y despus descri bi r su forma
y posi ci n, as como l a manera en l a
que habi tual mente l o uti l izamos.
An t es de que procedamos a
n uest ra demost raci n ocul ar, que
real izaremos medi ante nuest ro i ns
t ru mento experi ment al , debemos
considerar en pri mer l ugar que el ai re
en general, esto es, el el emento gen
ri co del mundo subl unar es la parte
ms del gada y espi ri tual de as aguas
baj o el fi rmamento menci onadas
por Moiss. Por tanto, es ci erto que
cual qui er parte de este ai re corres
ponde a su totalidad y, en consecuen
cia, el encerrado en el recepdcul o de
vi dri o de este i ns trumen to es de la
mi sma naturaleza y condi ci ones que
el a i re del mundo en genera l . De
dedecus i sti us meae phi losop
hiae pri ncipia praeceptori meo
Moysi ascribere, utpote qui ipsa
et i am di vi no d gi to formara
arque designara accepi t, neque
j ure mi hi E1bricam hui us i ns
trumenri pri mari am arrogare
aut vendicare queam, quamvis
i l l o i n nat ural i Macrocosmi ,
mei histori a e t al i b ad veri ta
tem argumenti mei philosophi
ci demonsrrandam (l icer i n ala
forma) sum usus: et agnosco,
me i l l ud i n vereri qui ngento
rum saltem annorum anti qui
tatis manuscripto graphice spe
ci fi cat um, arque geomet ri ce
dcl i neatum i nveni ssc. Pri mo
itaque fonnam, sub qua i l l ud i n
monumento pracdicto antiguo
i nveni , vobis cxponam: dcindc
cius llguram atquc posi ti<Hlcll l ,
quod vul gari ter i n t er nos cst
cogni ru m atquc usi tat t 1 m hi c
dcscri bam'".
Pr i usquam ad ocul arem
nostram i stam demonstratio
nem procedamus, quac cri t i n
ct pcr cxpcri mcntal c nostrum
i nstrumentum lacta, i npri mis
consi derare cl ebcmm, quod
Cat hol i cus acr scu gcner al c
regi oni s s ubl unari s El cmen
tum, si r subti l i or et magis spi
ri tual i s Aquarum, i nfra Firma
meiHum port i o, de qu i bus
Moyses fac i t me nt i onc m:
Quarc ccrrum est quod quaeli
bet e i usdem acri s par t cul a
corrcspondeat cius toti , et pcr
conscquens aer i ncl usis i n l ns-
'1" R. 1 ; l udd, l'hilo.wphia loysttira, ( ; ouda, 1 (7. 1, 1 , 1 (>1. ttfltrtt.
324
donde se deduce que, debi do a l a
co n t i n ui dad e nr re ambos , el a i re
general del mundo subl unar se com
porta en su di posi ci n exactamente
de l misma manera que el ai re par
cial encerrado en el receptcul o, el
cual es una parte del ai re general ; y
ste, a su vez, se comport a como el
Esp ri tu de Ruach- El ohi m que flota
sobre l as aguas y con Su presencia las
a n i ma , v i v i fi ca e i n for ma , y l as
exti ende proporci on; ndol cs movi
mi ent o; de forma que en Su ausen
cia, esto es, tras cesar la actuacin de
Su fuerza y l a emanaci n acti va, o
tras concemrar en S Mi smo la acti
vidad de Sus rayos, las aguas se con
traen , se condensan, se oscurecen y
se toran i nmvi les y calmadas.
trumcnti hui us vi tro est ei us
dem naturae et condi t i oni s
cum aerc Catholico mundano.
Un de l i q uet , quoc r at one
conti nui tati s i psorum, ut acr
gcneralis mundi subl unaris i n
sua di sposi ti one se haber , i ra
etiam ei us aer particularis vi tro
i ncl usa, qui cst Catholici pars,
se haber i r er um u t Spi r i t us
Ruah-El ohi m, qui ferebatur
super aquas, ipsas sua praesen
ria ani mavi t, vivifcavit, i nfor
mavit, casque dando iis motio
ne m di l a tavi t ; i ta qui dem
i ps i us absent i a s eu act us et
cmanati oni s agi l is cessati one,
scu radiorum activitatis suae i n
sci psum conr racti onc, aquae
si mi l iter sunt contractae, con
dcnsarac, obscuratae et i mmo
biles atque qui etae factae '1''.
1 l avistadccstadcscri pci ou, casisecst teu.adodedeuomi-
uara|barometro,eue|seu.i dodeF|udd,uuuo| uutometro.
Essi gui Gcati vo, eu|oquea| a coulroutacioueutreKep| ery
F| uddsereGere,quepara stee| u| merocuat.oteugauucarcter
si mbo| icoespecia|,que,comohemosvisto, uo tieueeue|casode
Kep|er. Uuaci tadeDismrsus rma6tticus de F|udd,que| guraeue|
Apudi cel l , puedearrojara|gode|uzsobreestacuestiou.
|speraoscuc |odi choau.criormeutel e haya

ervidoa||ec-
torparacouocera|goacercade|aatmosleraquepreva|ec|aeu| a
pri merami tad de|sig|oXVII, eu| aque| auuevalormadepeusa-
mi cu.ocieut||+co,matemticoycuau.i tativoco| isi ouocou| atra-
di ci oua| qu|mi caexpresadacua|i tativameu.emediau.ei mgeues
si mbo| icas.lapri mera, represeu.adapore|prcductivoycreativo
Kep| er, si empre eslorzudoseeu eucout raruuevosmodosde
expresi ou, y| aseguuda, pore| ep|gouoF| uddqueuoso| ouo
pod|aco|aborar,s i uoqueve|ac|arameu.eameuazadosumuudo
l'l R. Fl udd, l'!i/osop!itl AlrJ'.(ttim, l(>l. 27 V. (1 , 1 1 1 ) .
325
demisterios, qucsc iba qucdaudoarcaicoeu vi rtuddc |a uucva
a|iauzaeutreiuducciouemp|ricaypeusamieuto|ogicomatem.iti-
co. La|ai mpresioudequeF|udd uuuca teu|arazoucuaudo dis-
cut|asobrehsicaoastrouom|a,yesque,comocousecueuciadesu
rechazode|e| oeutocuau.i tativo,permauccio|: rzosameuteaje-
uoasus| eyesyeutro, i ue
,
i tab|

meute,euuucouuictoirrecouci-
|iab|ecoue|peusamieutocieut|hco.
Si uembargc,| aacti tuddeF| udduosparecea|gomscom-
preusivacuaudoseaua| izadesde| aperspectivadeuuadi |ereucia-
ci oumsgeuera|eutredosti posdemeute, di |ereuci aque, por
otraparte, puederastrearsea |o|argode| ahi storia. Uuode| os
tiposcouideraeseucia|es| asre|aciouescuauti tativasde| aspartes;
e|otro,| ai udivisi bi | idadcua| i tativade| todo. Uuejemp| odeesto
seeucueutrayaeu| aau.igedadcuaudosecoutemp| au| asdos
de|i uiciouesdebe| |eza. Uuadee| | assercHerea| acoucordaucia
idoueade| asparteseutres|ycoue|todo,| aotra,remout.iudouos
al|oti uo) uo hace re|ereuciaa |aspartes,si uoqueahrmaque|a
be|| ezaese|esp| eudoretenodeAqu|queresp| audececouti -
uuameuteeue||euomeuomateria| '. luedetambiueucoutrarse
uuacomparaciouau.i | ogaeu |a couoci dapo| micamauteuida
eutreCoetheyewtouacercade|a teor|ade|osco| ores. E|pri-
meroteu|auuaavcrsi ousi mi | ara|aspartesysiempreresa| taba
| ai ull ueuciaperturbadoraqueejerc|au| osi ustrumeutossobre|os
|euomeuosuatu|a| es.osgustar|amaui |estaruuestraopi ui ou
sobree|hechodequeestasactitudesdiscutib| essoueurea|idad
i | ustraci ouesquemuestrau|adi lcreuciaeutree| tiposeusi b| eo
i utui tivoyc| tipopeusautc.Coethey||uddrepreseutaua|seusi-
b|eya| aaproxi oacioui u. uitiva,yewtouyKcp|er,a|peusau.e,
i uc|usouosedcber|acousi derara l| oti uocomo peusadorsiste-
m.iticosise|ocomparacou^ristotcesy|| atou ` .
loserudi .osmodcnosprc|cr.uc upri uci pi ouoaJscri bi rsca
"' La controvcrsi a t:IHrc anhas ddlniciones dc bcllt:za jug papd particu
larmente i mportamc en el Renaci mi cnto, cuando Fi ci no tom partido por
Pl oti no.
" Como qui cra que el pcnsami ento ci cntflco, basado cn l a cooperacin
de teora y experimenro, es una combi nacin de rdlexin y sensaci n, su polo
opuesto se puede dcscri bi r dc !imna ms precisa por d trmi no perccpcin
i nt ui tiva. Sobrc Plotino, d: tambi tn Schopcnhaucr, F'ttgmmte zur Geschichte
da Philosophie, 7: Ncupl aroni ker (en Parerga und l'arrtlipomellrt, ed. R. von
Kocbcr, Berl n, l 89 1 ) .
326
ui uguuodcestostiposautagoui cos,caracterizadosporqueuuoc|e
e|osi mp|icauumayorgradodecoucieuciaquee| otro,ycstaes|a
causadeque| aviejadisputaeu.re Kep|eryF| uddmauteugaau
suiu.ers,comocuesti oudepri uci pi o, euuuapocaeu| aque |as
ideascieut|hcasacercac|e| amsicade|muudohauperdidopor
comp| etosusi gui hcado. tro i udi ci odeestopuedeverseeue|
hechosiugu|ardeque| aactitudcuatenariadeF| udd ,porcou-
naposicioucou| atri ui tariadeKep|er,secorrespoude,desdeuu
puutodevistapsico|ogico,couuuamayorcompletitud de la expe
riencir (Erlebenl!. AuuqueKep| ercoucibee|a| mapr.icticameu.e
comouusistemaderesouadorescapazdeserdescritomatem.iti-
cameu.e,siemprehai uteutadoexpresar| aimageusi mbo| i ca, ade-
m.isde| apartei ucoumeusu|ab|ede|aexperieucia,quetambiu
i uc| uye|osi mpouderab|esde|asemociouesyde|aseva| uacioues
emocioua|es.Auuacostade|aprdidadecoucieuciaquei mp| ica
e|aspectocuauti tativode| auatura|ezaydesus|eyes,| as |iguras
jerog| ||i cas de F| udd i uteutaupreservaruuaunidad eutre| a
experieuciai utenade|observador,como| o| |amar|amoshoy)y
|osprocesosextenosde|auatu|a|eza,y, portauto,uuaintegridad
eus ucoutemp| aci ou, i utegridadcouteui daautiguameuteeu| a
ideac|e| aaua| og|aeutremi croy macrocosmos, peroapareute-
mcuteauseu.eyaeuKep|eryperdidaeu| avisioude| muudode
|ascieuciasuatura|esclisicas.
lalsicacuuticamodenaiucidec|eu uevosobree| |actorde
|aperturbaci oude|os |euomeuosa travsde|a medida,vase| a
sigui eutesecci:m) , y| apsico|og|amodenahaceusootravezde
|asim.igeuessi mbo| i cas,especia| meutede|asorigi uadasespout-
ueameuteeusueosy|mtas|as)comomateriaprimapara|acom-
preusi oudeprocesosde| apsiqueco| ectiva ,objetiva) . As|, |a
|sicay|apsico|og|avuc|veua re|Iejar, parae| hombre modeno,
c| vicjoautagoui smoeutre| ocuauti tativoy |ocua| i tativo. Si u
embargo,desde| apocadeKep|eryF| udd cadavezsehavue|to
` Esw esd en armona con los textos al qumi cos m;s antiguos, scgn l os
cual cs slo l a wtalidad de los cuatro dcmcntos hace posi bl e produci r l a quinta
esst.ntirt y el /apis, que cs la transmutaci n real. En el Apndi ce I I I se pueden
encontrar ms daros sobre d si mbol i smo de los m'uneros tres y cuatro.
'' Como paralelismo modero a esta tendencia hacia l a uni dad y l com
pl cti rud, cf. cspccialmenrc el estudio del si ncronismo de J ung y su ensayo Thc
Spi ri t of Psychology, cn Spirit ami Nrtture (conlcrcncias en E nos Yearbooks,
l , Nucva York, 1 954, Londrcs, 1 955) .
327
meuosremota|aposi bi | idaddere|aciouarestos po|osauti tticos.
lorotraparte,|aideadecomp|emeutariedadde|alsicamodena
uosbademostrado,medi aute uuu uevo ti poc|es| utesis,que|a
coutradicciueu|asap| i caciouesdeautiguascoucepciouesau.i-
tticas ,ta|escomo| asc| epart|cu|ayouda)ess|oapareute, por
otro| ado, | aposi bi | i daddeemp| eari deasde| avi ejaa| qui mi a,
puestademaui G estoeu| apsico| og|ade|uug, apuu.abaciauua
uuidadmispro|uudaeutre|osacoutecimieutosps|quicosy ||si-
cos (Gcschehen). larauosotros, a| cout rari oquepara Kep| ery
F|udd, e| uicopuutoc|evistaaceptab|eesaque|querecouozca
ambaspartesde|a rea|idad-|acuautitativay| acua| itativa,|a lsi-
cay |aps|qui ca- comocompati b| eseutres|, yqueseacapazde
abarcar|assi mu| tueameutc.
7
E| bombremodeno, obviameutc, uosecuestioua|aposibi | i-
dadderetrocedera|puutodevistaarcaicoquepagabae|precioc|e
suuuidadycomp|eti tudacostadeuua iguorauciaiugeuuade|a
uatura|eza. E||uertedeseoc|euuamayoruuiG caci udesuvisi u
de|muudo| eimpu|sa,si uembargo,a recouocer|atrasceudcucia
de|estadiode|couoci mi eutoprecieut|G coeue| desarro| | ode|as
ideascieut|Gcastrasceudeuciade|aqueyasebabecbomeuciu
a| comieuzodeesteeusayo comp|emeutaudo|ai uvestigaciude
estecouoci mieuto (Er/;cnntnis nach au:cn) coue| di rigidobaci a
deutro (Erlmmtnis mch innen). E|primeroc| eestosprocesosest
dedicadoaadaptaruuestocouoci mieutoa|osobj etosextenos,y
e|seguudodeber|aarroj ar| uzsobre|asim.igeuesarquet|picasuti-
| izadaseu| acreaciudeuuestroscouceptoscieut|hcos.S|ocom-
bi uaudo ambasdi recci ouesd ei uvestigaci upuedeobteuersee|
couoci mi eutocomp| eto.
E|deseouuiversa|deuuamayoruuihcaciuc|euuestravisiu
de|muudo, particu| armeuteeutre|oscieut|hcos,sebai uteusih-
cadoeugraumedi dapore|becbodequesi bieuabora teuemos
cieuciasuatura|es,yauoposeemosuuaimageucieut|hcatota|de|
muudo (Weltbilcl). Lesdee| des cubr i mi euto de| cuaut ode
acciu, | alsicas ebavistogradua|meuteob| i gadaareuuuciara|a
328
s

berbiapreteusiudesucapacidadparacompreuder, eupri uci-


pi o,

e|muudoen su cmjunto. Si uembargo, esta mismaci rcuus-


taucia,comocorrectoradeau.eriorcsdesviacioues,podr|acoute-
uerl germeu deprogresobaciauuacoucepciuuui hcadade| a
tota|idadde|cosmos (Gesamtwe!tbild), de| que|ascieuciasuatu-
ra|essous|ouuapar.e.
l ut eutardemostrarestorehri udomea| prob| ema, au uo
resue|to, de|are|aciueutreacou.ecimieutosde| muudobsicoy
de|a| ma, prob| emaqucyaatraj o |a ateuci ude Kep|er,qui eu,
tra

babe.

most

adoque| asi mgeucspticas|ormadaseu| a


reti uaestau. uverodasrespectoa| osobj etosorigi ua| es, sebur|
dc| muudocieut|Gcodurautea| guti cmpopreguutaudoporqu
l gcutcuovc|a |osobj ctos i uvcrtidoscu| ugardederecbos.lor
supuesto, estacuesti utuvolci|so| uci ua|tratarses| odeuu
prob|

m.,i | usorio,yaq

ec|ebecboe|bombreesi ucapazdecom-
P
arari

nageuesco

. obj etosrea|cs, puesui cameuteregistra| as


unpresuesseusoua|esresu| tautesde|aesti mu|aciudedetermi-
uada
.
s.ireasde| areti ua. Si uembargo,e| prob|emageuera|de| a
r

i:ueu.re|ohsico

| ops|quico, cutrc|oi u.cnoy | oexteno,


d.ci|meu.

puedeeci

s
.
eque bayasidoresue|topore|coucepto
depara| el isi

.o

si cohsicoade| autadoeue|sig|opasado. o
obstaute, |ac. euciamodenapuedebabenosaproximadoa uua
coucepciumssatisftctoriadecstare|aciues.ab| ecieudo,deu-
t ro de| campode| af|si ca, e| couceptoc| ecomplementaricdrd
Ser|aeuormemeutesatis|tctorioque| ohsicoy|o ps|quicopudie-
rau seraspectoscomp| emeut ari os de |a mi smarea| i dad, s i u
embargo,au uosabemossi euestecasouoseu|reutamosL uo
~comosupou|auBobryotroscieut|hcos- couuuaautu.icare|a-
ciudecomp| emeutariedadquei uvo|ucreexc|usiumutua,eue|
s

utidod
.
equeuua

bservaciuexactade|procesohsio|gicoori-
gu

euuai

u.er|ereuc. acoue|procesops|quicoquebagatota| meu-


t


uacces. b| e|aobservaciudeste.oobstaute,esciertoque| a
s

ca modenabageuera| izado |a autiguacou|routaci ueutre


sujetoaprebeusorysujetoaprebeudidoa| aideac|ebeudi duraL
dzi.ridn (Sitt existeuteeu.reobservadoro mediodeobserva-
ci u, poruu|ado, ysistemaobservado,porotro.Mi eutrasque| a
cxistcncirt det a| divisiuesuuacoudi ci uuecesariade| couoci-
mi eutobumauo, | alsi ca modemasosti eueques u ubicacdn
(Lage) es, bastaci ertopuuto, arbi trari a, yres u| tacomocousc-
cueuci ade uuae| ecciucodetermi uadaporcousideraci ouesde
329
couveu| euc| ay, eu cousccucuc| a, parc| a| mcutc | | brc. Adcm.is,
m| eutrasquc| osaut|guoss| stcmas|+|os|coss| tuabau|ops|qu| co
eu e| |adosubj et|vode |ad| v|s| ou, esdec| r, eu e| |adode| suj eto
apreheusor, y|o mater|a|cue|otro,osea,eu e| |adode|oquees
observadoobjet|vameute,e|puutoc|ev| stamodenoesms| | be-
ra| aesterespecto. As|, |a m| cro||s| camuestraquee| med| ode
observac| oupuedecous| st| reuaparatosdereg|stroautomt|co, y
|aps|co|og|amodenapruebaqueeue||adode|oqueesobserva-
do| utrospect|vameuteex|steuuaps| que| ucousc| eutedecous| de-
rab|erea||dadob[et|va. lortauto,e|ordeuobjet|voquesepresu-
m|aeu |auat ura| ezaes, poruuaparte, re| at | vo respectoa|uo
meuos| ud| speusab|emed| oc|eobservac| ouexter| ora| s| stema
observado,y, porotra,ests| tuadomisa| | cle|ad| st| uc| oueutre
|ohs|coy|ops|qu| co.
Ahorab| eu, ex|steuuad| |reuc|abs|cacutre|osobservado-
reso| ustrumeutosdeobservac|ouquedebeusertomadoseucou-
s|derac| oupor|am|cro||s|camodenaye|observadorobjet|vode
1 f,
.
, ,
.
l) d 1
.
a rsicae asrct. or este,yo euueu o uo aaque queuecesar. a-
meuteuot| euee|ectosobree|s| stemaobservado, s | uo aaque|
cuya| uH ueuc|apuedesers| empree| | m| uadamed| autecorrecc|o-
uesdeterm|uab|es.S| uembargo,|as|eyesuatuia|eseum| cro|s|ca
sou ta|esquecadap| zcadecouoc| m| eutoadqu| r| doa part | rde
uua med|dadebeserpagadacomoprd|dadeotrosdatos com-
p|emeutar|osded| chocouoc| m|euto. lortauto,cadaobservac| ou
| uterhere,euuuaesca|a| udeterm| uab|e,tautocou| os| ustrumeu-
tosdeobservac|ucomocoue|s| stcmaobservado,e| uterrumpe
|are|ac| oucausa|eutre|os|cumeuosprecedeutesy|ospostcr|o-
res. Lsta| uteracc| ou| ucoutro|ab| eeutreobservadorys | stema
observado, quet| eue| ugareucadaprocesodemed| da,| uva| | da|a
coucepc|oudeterm| u|stade|os|cuomeuosqueseasumeeuls|ca
c|i s| ca. As|, |ase.| ec|eacoutec| m| eutosque t| eueu| ugarsegm
reg|as predeterm|uadasse| uterrumpe,despusdequee| especta-
dorhayae|eg| do| | bremeutceut red| . pos| t| vosexper| meut a| es
mutuameuteexc| uyeutes, por|a observac| use|ect| va, |a cua| ,
comoacoutec| m| eutoeseuc|a|meuteuo autom.it|co (Geschehen),
puedesercomparab|ea| acreac|oueu e| m| crocosmoso| uc|usoa
|atrausmutac|ou(Vmdltmc), cuyosresu|tadossou,s| uembargo,
| mpos|b|esdcprcdcc| rytrasc|cudeuc|coutro| humauo

;. 1
,., Cf sobre esta materia el ensayo del auwr .. Di e phi l osophi sche lkdeu-
330
^s|sccsp| | cadc|ormasat|s|:ctor|ac|pape|dc|obscrvadoreu
||s|camodcna. |arcacc|udc|couoc| m| cuto gauadosobrce|
gauadorc|eesecouoc| m| euto (Erlmmendn) da| ugar, uoobstau-
te, a uuas | tuac| uque trasc| eude|ac| euc| auatura|, yaqueser|a
ueccsar|o,euv| rtudde|acomp| et| tudde|aexper|euc|are|ac| oua-
dacou|, queejerc|erauua|uerza| ue| ud| b| eparae|| uvest|gador
(ir den Erl<ennenden verbindlich). l-lemosv| stocomo uoso| a-
mcute |aa| qu| m| a. s| uotamb| u |a | deahe| | ocutr|ca,sum| u|s-
trau uu ej emp| o| ustruct| vo acercade| prob| emade como esc
re| ac| ouadoe| procesode| couoc| m| eutocou|a exper| euc| are| | -
g|osadetrausmutac| ouexper| meutadaporaque| que|oadqu|ere
(Vulngserlebnis des Eennencn). Lstare|ac| ouso|opuedeser
compreud| damed| autes|mbo|osqueexpreseu| mag| uat|vameute
e|aspcctoemoc|oua|del exper| euc| a, yqueperm| tauestab|ecer
uuaaHu|dadv|ta|eutre|asuma tota|de|couoc| m| eutocoutem-
por.iueoye|procesorea|clecompreus| ou. Ya quehoyd|a| apos| -
b| | |daddeta| s | mbo| | smosecoutemp| acomouua|deaextraa,
podr|acous| derarsecleespec|a|| utersexam| uarotrapocaeu| a
cua| | oscouceptosde|oqueahora| | amamosmecu|cac| eut|||ca
c|s| ca |uerauas| m|smoextraos, peroqueuosperm| t|era com-
probar|aex|steuc|adeuu s|mbo| oquetuv| eras| mu| cueameute
uua|uuc| uc| eut|||cayre||g|osa.
tun! der !de<: der Kompl cmemari toitll, en 1eicllfirt 6 (cuadero 2), p:!s. 72-
75 l< :nsayo 2 de esta coleccin J. El nuevo ti po de estadstica, lq natural de l a
fsica cunti ca, que fmci ona como i ntermnl i ari o <:nt re el disconti nuo y el con
ti nuo, no pueck <.: n pri nci pi o, ser reduci do a leyes determi nistas causales en el
senti do d.: l a fsica chsica, y sl o l i mi tando l o que sucede, segn l a ley, a l o que
es r<.: producible se debe volver a perci bi r l a existencia de l o esenci al mente ni co
en l os aconteci mi entos fsicos. Me gustara proponer, si gui endo a Bohr, que
esta nueva f( rma de ky natural se designara como correspondencia <:stads-
II1^
33 1
Apndice I
RechazodeF|udda|aproposicioudequee|a|madel hombrees
uuapartede| auatura|eza
Replicatio in Apolog. ad Anal. XI ,Fraul|urtdelMeuo, l 622),
pgs.20si g. *
De est os funda me n t os el e s u
Htrmonices surgen, e n mi opi ni n,
m l t i p l es cues t i ones y d ueas no
fci lmente resol ubl es, a saber:
l . Es el alma humana una parte
de la naturaleza?
2. Est reflej ado el crcul o con
s us di vi si ones medi ante pol gonos
regul ares en el al ma por ser sta [ el
al ma] una i magen de Di os?
3. Se asientan los determi nantes
ele las armonas i ntelectuales en l a Men
te Di vi na como consecuenci a ee l a
divisin del crculo que tiene l ugar en la
esencia ee l a propia alma, como le gus
tara a Johannes Kepler (xg. 21 ), cuyo
model o aqu es la ment e hu mana, l a
cual ha manteni do ee su arquetipo l a
i mpresi n ee l os datos geomtri cos
desde el mismo comienzo del hombre?
4. Es el sen ti do del o do una
parte de l a naturaleza y da test i mo
ni o de los soni dos y ee sus propi eda
des como s i represen tar a [ par a e l
i ntelecto] e l semus communis?
5 . S up o ni e n do que ( sobre l a
Ut mi hi vi detur, ex hisce
Harmoni cae tuae fundamen
tis quaestiones et dubi a mul ti
far i a non faci l e di ssol venda
ori untur: videlicet
l . An ani ma humana si t
pars naturae?
2. An i n Ani ma rel uceat
Ci rcul us cum s uis di vi si oni
bus per regul ar a pl ana, prop
terea qui a i psa est i mago Dei .
3. An ex cl i vi si one, quae
s i t i n i ps i us ani mae essenti a,
consti tuantur termi ni harmo
n i a r um i n te l l e c t ua l i u m i n
mente di vi na, u t vul t Johan
nes Kepl er us ( p. 2 1 ) c u i us
exempl a r es t h i c huma na ,
characterem rerum Geometri
carum i ncl e ob ortu homi n is
ex Archetypo suo rerinens?
4. An Au cl i t us pars s i t
Naturae, testeturque ele soni s
eorumque qual i tati bus, quas
sensus communi s repraesen
tat?
5. Si i nveni retur propor-
Cf. Apologa de Kepler (Frisch, V, xg. 429).
332
base de l o di cho anteri ormente) l a
proporcin est; reflejada en l a mente
desde su origen, se pueden conside
rar armoni osos los sonidos y derivar
se placer de el l os?
6. Al i gual que el cuadrado, es el
tri ;ngul o una parte de l a natural eza
de l as cosas i n tel i gi bl es?, y adems,
di vi de al crcul o en partes que deter
mi nan, por su canti dad o l ongi tud,
al guna proporci n armoni osa? '\ y
los dems val ores natural es presentes
en el canto art i fci al , siguen los valo
res n u mr i cos establ eci dos de l as
consonancias?
Comenzar, J ohannes mo, a
hablar, si gui endo un orden, sobre los
puntos pri nci pal es ee estas pregun
tas, i n tentando no contradeci rl e ni
t ampoco causar dai o al guno a su
Hannonices, guiado sl o por el pl acer
de di scuti r y, como un fl sofo esti
mul ado por otro, de tratar de resol
ver algunas cuestiones que se apartan
de su propia opi ni n.
E el ala lmrllrl una parte ee
la naturaleza?
A esta pregunta, aun en contra
de su deseo, debo responder negat i
valLn L+
l . Debi do a que l natural eza, en
su capacidad de al ma universal, con
ti ene la f)rmul a del todo y no es divi
si bl e en partes esenci al es, como ates
tigua Pl atn.
2. Hermes Tri megi sto di ce que
el al ma, o l a mente humana (a l a cual
no dud en l l amar la natural eza de
Di os), puede ser separada o divi di da
ti o (ex praecictis) i n i ntcl l ectu
ab ori gi nc rcl uccns, an son i
cens ean t u r ha r mon i c i e t
ut rum a b i is cel ectat i o ori a
tur, necne?
6. An pars naturae rerum
i nt el l i gi bi l i um sir tri angul um,
pars quadrangul um et quodl i
bet disti nguat ci rcul um i n par
tes, quae s unt quant i tate seu
l ongi tudi ne sua termi ni pro
portionis al i cui us harmoni cae,
et an ac numerum consonan
ti arum sic constitutum sequan
tur rdiqua, quae i nsunt in can
tu artifciali Naturalia?
De harum, i nquam quaes
ti onum praeci pui s, mi Johan
nes, ordi ne, non ut t i bi i n re
al iqua contradicam, aut al i qui d
Harmonicae tuae camni ai-e
ram, sed cisputanci sol ummo
do gratia, arque ut Philosophus
a Phi losopho ad quaesti onum
quarundam resoluti onem pra
eter opi ni onem suam i rri tatus,
sic exorcior:
An /nimrl /mrma sit przrs
Natume?
Quaesti o hace negative a
con rra me spem tu a m tene
tur:
l . Quia Natura quatenus
ani ma u ni versal i s r at i onem
haber t ot i us , nec i n par tes
qui cem essent i al es di vi di tur,
ut testatur Plato.
2. Di xi t Mercur i us Tri s
megistus, Ani mam s. mentem
humanam (quam Dei naturam
appel l are haud cl ubi tavi t) , a
" Li teral mente: son los termini, verbigracia, determinantes.
333
de Di os tan poco como l o h ace un
rayo de l uz dd Sol .
3. Tanto Pl atn como Ari stte
les parecen afrmar que el Creador de
todas l as cosas pose a como al ma
algo completo [total ] antes de cual
qui er di vi si n, denomi nando Platn
a este al ma, namraleza universal.
4. Platn dice que d alma, cuan
do se separa de l as l eyes corpreas,
no es un nlmerq que renga una mag
nitud defi ni da y no puede ser di vi di
da en part es n i mul ti pl i cada, s i no
que es untt [un conti nuo] .
5 . Y Ymbl i co parece mantener
que el al ma, aunque parezca tener
dentro de s todos l os rdenes y cate
goras, si n embargo se ajusta si empre
a algo uni tario.
G. Fi nal mente, Pi tgoras, y e l
resto de l os fi l s ofos qu e funon
dotados de alglin don di vi no, reco
nocan que Dios es uno e i ndivi si ble.
Por t ant o, podemos argume n t ar
medi ante el sigui ent e silogi smo:
A. Aquello que jite tt/J todo rllttes
de malquicr divisin 1U es JIIUt parte
de a{f(o.
n. Ahrmt !Jit'll, l'l almtjilt' un torio
tlllles de cwt!quier divisin.
C Por tanto, !U ma!e ser tlllrl
parte de la natttmleza'".
B esd demost rado medi ante el
tercer axi oma menci onado anteri or
mente. Pero si para obj etar A usted
afrma que el flsofo se refera al alma
Deo 11 011 mi 11 us separari aut
di vi di , quam radius Solis a Sok.
3. Pl at o cum Ari s totel e
afirmare vicltur, quod creator
omni um possi deret ani mam
total e qui ddam ante divi si o
nem. Et Pl ato hanc ani mam
Universalem naturam nuncu
pavir.
4. Plaro dicir, quod Ani ma
separara a legibus corporeis non
si r numcrus habens quami ta
tem, nec dividitur ncc mul ri pl i
carur i n partes, sed est uni for
mts.
5. Et Jamblichus adsripu
l ar i vi de t ur , q uod An i ma,
quamvis videarur omnes rario
ncs ct spcci cs i n se habcrc,
tamcn determi nara esr scmpcr
secundum aliquid unum. '
G. Pyrhagoras dcni quc ct
omncs al i i l ' hi losophi di vi ni t ale
al i qua pracdi r i Deum agnovc
runt esse unum et i ncl ivi si bi l e.
Si c crgo Syl l ogi sti ce di sputa
mus:
Quor! er1 totalc quirn
rtllte u !a m divisionem, non est
pmJ alimius re,
/lt /IIIII!tl I'l!tl lo!ttlc ruirl
Hlite tfilSiOIJl'tl,
Fl:J' ! U! potest fJJl prtrs
natume.
ll i nor probatur per tcr
tium axi oma supra allcgatum.
At si ad llai orcm d icis, Phi lo
sophum i ntcl kxissc dc Ani ma
"' Yo designo las panes del si logismo por A, B y C A es lo que Fl udd l lama
mttior, l a premi sa mayor, l a expres i n ms general ; B es minor, l a premisa
menor, l a m<s especfica, } C es l a conclusin.
334
del lu nd o o u n i versa l , y us ted al
al ma humana, le repl i car con el cuar
to axi oma que expresa que el al ma,
separada de las leyes corpreas, n i es
u n nl! mcro n i es di vi s i bl e. Ahora
bi en, cl al ma del mundo, la cual , en
opi ni n de Pl atn y segn el axi oma
3, es l a propia naturaleza, est separa
da de las leyes corpreas. En conse
cuencia, d al ma humana no puede ser
consi derada tampoco una parte de l a
pr i mera, ya que sta es i ndi vi s i bl e
(como l o demuestran los axiomas 2, 3
y 4) . Tambi n puedo explidrselo ele
otra forma extrayendo mi argumento
de sus propias palabras:
A. La imrgen d Dios no es parte
rfc COSfl l{f(Una.
B. Jhora bien, partiendo de la
base de que hrt sido otorgrula, el alma
lmrma es lrl imaen de Dios.
C. Por !fnto, no es llllfl pre de la
llrl/tlllde;tl.
i es claro, ya que Di os es Uno c
I ndi vi si bl e scgl!n el axi oma 6. B es
una afrmacin suya, como se ci ta en
l a segunda pregunta y como declara
el di scurso ee Her mes Tri megi sto
acerca de la extens i n ee l a m en te
segt'm el axi oma 2.
Va ya mos a h o r a a l a s egu n d a
cuesti n: estr rtjlejrldo el crwlo con
ms di11isiones mediante polgonos ru
lares en el rt!ma por ser sta la imagen
de Dios?
Tmpoco dudar en responder a
esta pregunta de forma negati va, y
el l o sustentado por l os argumentos
m<s fuertes y alentadores el e los fl
sofos. A saber:
muncl i scu total i , te autem de
i l l a humana, repl i camus cum
axi omate quarto, quocl Ani
ma separata a corporei s l egi
bus non est numerus, neque
cli vi di rur: At Ani ma i lla mun
cl i , quae sccuncl um Pl atonem
i uxta axi oma 3 est i psa natura,
separatur a corporcis l egibus,
er go ne c An i ma h uma n a
po t es t rece ns e r i pr o pa r t e
i l l i us, cum s i t i ndi vi si bi l is, ut
per 2, 3 e t 4. Ve! a l i te r s i c
t ecum aga m, ar gume nt um
meum a tuo propri o ore clesu
menclo:
!mago Dei non estjJrl/J ali
miw re,
At vero, ex concessis, Ani
ma hurrtmt est imrtgo Dei.
E1go non est pars Naturae.
ll ai or pat ct , qu a Deus
est unum et i ncl ivis i bi l c, per
G. Mi nor est asserti o tua, ut i n
quaesti one secunda declaratur
et 'Il i smegi sti sermo de Men
tis ampl i t udi ne hoc decl arar.
Axi oma 2.
J a m vcro ad scc u n d:un
Quaesti onem propcrabi mus,
An in Anima reluceat Circul
mm mis disionils per regu
!aria plra, propterea quita
isrt est imago Dei?
Ha n c cr i am Quacs t i o
nem val i dissi mi s Phi losopho
r um s ufragi i s s t i pat us e r ad
hoc i nci tant i bus negare non
hacsi tabo. Vi dcl i cet quoni am
335
l . En pri mer l ugar, Pl atn afir
ma que el alma separada de l as l eyt:s
cor p reas n o t:s u n n me ro qut:
posca magni rud, no si endo divi si bl e
ni mul t i pl i cabl e, pero es uni forme,
gi ratori a por s mi s ma, raci onal , y
supera a todas l as cosas corpreas y
mattriales.
2. Aristteles y Pl atn dicen que
el Creador ma ntu vo el al ma como
u n a t ot al i dad an tes de c ua l qui e r
di vis i n, y Pi tgoras l a consi der a
<< una en s misma>> y di ce que ti ene su
unidad en el intel ecto.
3. Pi t<goras, en su carta a Euse
bi o , agradece que Di os sea una
u n i dad e i ndi vi si bl e, y di ce que l a
dual i dad es el Di abl o y el perverso
porque en ella reside l a mul ti pl icidad
y l a materi al i dad. Y Pl atn sosti ene
que todo l o bueno existe como Uno,
pero l o perverso proviene de l a mul
ti pl ici dad catica.
4 . Ci cer n di ce q ue no ser a
posi bl e que existiera el orden perfec
to en todas l as partes del m un do si
no estuvieran unidas '" por un espri
tu di vi no nico y cont i nuo.
5. Di os nunca puede estar l i mi
tado [defni do] ni di vi di do ni com
puesto (segn Francisco Jorge).
6. Los fil sofos pl atni cos han
di cho que Di os est presente [ ! i r . :
vert i do en e l i nteri or] en todas l as
cosas. [

l es l l a mado] el a l ma del
mundo ( l a cual , seg n el l os di cen,
cont iene l a frmul a del todo) , puesto
que

l , al di fundi rse uni versal mente,


l lena y vigoriza todas las cosas.
,., Vase la carta ci r. en l a nota 4 5.
l . I mpri ms Pl ato di ci r ,
quod Ani ma separata a lcgibus
corporei s non t:s t Il ll mt: r us
habens quanti tatem, unde nec
dividitur i l la nec mul ti pl icatur.
Sed cst uni f:rmi s, in se rt:ver
tens, et rationabi l is, quae supe
rar omnes res corporeas et mate
riales.
2 . Ar i st ott: ks ac Pl ato
dicunt, quod Crcator reti nut:rit
ani mam totale qui ddam ante
di vi s i onem: ct Pyt hagoras
i psam in se i psa unum t:1ci t ,
di ci tquc i l l am uni tatt:m suam
habcre i n i ntcllectu.
3. Pythagoras ad Eusebi um
agnoscit, Dcum esse unitatem et
i ndi vi si bi l em di ci tque dual i ta
tem esse Diabol um et mal um,
qui ppe i n qua est mul ti tudo t:t
material itas. Er Plato vul r omnc
bon u m t:sst pt: r unum: at
Malum vul t cssc proptcr mul ti
tudinem conf1sam.
4. Ccero di ci t, quod non
possi t essc ordi nis perfectio i n
omni bus mundi partibus, ni si
de uno sol o di vi no et conti nuo
spiritu non essent conri nuatae.
5. Deus nec potest ddl niri,
nec di vi d ntc componi . Fran
ciscus Georgius.
6. Deus i nfusus i n omni
bus rebus a Pl atonicis di ci tur.
Ani ma mundi [sci l . , di ci t urJ ,
quam di cunt rationem habere
toti us, quatenus universal i ter
d i ffus us i mpl e t ct vi gora t
omn1 a.
"' Coii/IIIItttae: unida, relacionada de f:mna continua.
336
7. Di os no put:de esrar derer mi
nado por l esencia o por l cual i dad,
ni por l canti dad, ya que no puedt:
estar comprendi do en ni nguna afir
maci n. Escoto.
8. Los pi tagricos y l os pl atni
cos consi dnan el al ma del mundo
encnrada dent ro de las si ete t:si:ras
pl anerarias, y dicen que en d i nterior
dt: l pri mera de dl as residt: d sumo
i nrekcto, y afi rman adt:m;s qut: st:
ha i denti ficado con l .
9. Como t odos l os n me ros
cs dn en el Un o, como todos l os
radios dt: los crculos cst;n en el cen
tro, como todas l as potenci as de l os
mi embros estn en el al ma, as se dice
que Di os t: sd en t odas l as cosas y
todas las cosas en Dios. Ars chymicrt.
1 O. Hermes 'Tl i mcgisto di
.
ce que
Di os t:s d centro de cual qui er cosa,
un centro cuya peri fri a no t:st; en
partt: alguna +
Con la ayuda dt estos axi omas
de los flsoi{Js, discuto de nuevo sus
afi rmaciont:s.
Argumento I
A. Aquello que e11 s o por s 110 es
1111 111mero 11i tiene manitud", no es
capaz r reci/;ir f s nilllllrt.figm'l
(como d crculo) Clltllllilttti/t (!IICI/Sif
m.
B. 11/;orrl bim, el rlmr, que estr
liberad re lfls lqes crnprrerts, U es
III/1/eroy 110 lieJ/e maguitucL
C. Por tanto, el ala no recibe I
7. Deus est nccquc qui d,
nt:cquL quak, nec quan t um,
quatenus eum nul l um com
prehendi t pracdi camcn r um.
Scorus.
8. Pyrhagorici et Pl atoni
ci i ncl udentes Ani mam i n ter
7. l i mi tes, di c unt i psam i n
pr i mo l i mi te q u i cs ccre i n
s ummo i n re l l ec t u e t t um
di c u n t i ps am fact am esse
dem cum eo.
9. Si cut omnes n umeri
sunt i n uni tatc, si cut i n centro
s u n r omn es l i n eac c i rc u l i ,
si cut membrorum vi res s unt
i n ani ma, s i c Dcus di ci t ur i n
o mn i b us ct omni a i n Deo.
Ars Chym.
1 O. Mcrcurius Tri smegis
tos di ci t, quod Deus cst cui us
l i bcr re ctnt r um, cui us ci r
cumferentia est nul l i bi .
Si c i gi tur super i sta Phi l o
sophor um Axi omata cont ra
ves t r am asser r i oncm a rgu
mcn tamur.
Arg. l
Quod per se sumptum non
est 11111/lerus ncc rumztitatem
,a/ e 1 i //u r r 11 e e f. u 111
qurlntitrtti/J ( rualis est circu
lw) in se 1/0JI reciit,
llt Anima sepamta a legi
bus corporeis JI0/1 st numaus,
. /leC fIItllllilfl/1111 !a!et,
llgo rminw fura m qutm-
.,., Expresin ci rada li
ectH:ntemenrc por Fl t dd. Esta ci t a es de san Buena
vent l l ra, /11 Sl'nlt.'IIItiJ, 1, d. 37, pan<s l , a. l , q. l , aunqut: ahundan los parale
l i smos L l a l i t eratura medieval. Parece ser que l a futnte <s el seudohermrico
Lber XXIV P/;i/osophomm (siglo XI I ; vase D. Mahnke, Unmd!ichc Sphiin
unrl /J/Imilldpun/, La Haya, 1 9:'7).
"" Tamao mcnsurahle.
337
.d rt.rt f'! III.I'I/10 t'ti/1/t'//Ztl 1/lltl
.
/f/1/il
11/t'll.' lll'ti/!, (t'tl/1111 f1 t ' rot!o), y. t'/1
consecuencirt, 1111 crculo no estr ele
modo alguno rejlejado en ella.
A es cl aro ya que un nonqww
tum"' no puede reci bi r en s cantida
des algunas, l o mismo que el Uno no
admi te mul ri pl i ci cl ad, y en conse
cuenci a no es un nmero. B csd con
frmada por el primer axioma, y tam
bi n por el segundo y por el tercero,
los cuales demuestran que el alma es
una: Pero si
'
usted replica que el alma,
cal como usrccl l a conci be, no est
separada de l as leyes fsicas puesto que
es el al ma humana, yo di go que a l o
que usted se refere es a l a esencia del
al ma, como se i nfiere de sus palabras
subsigui entes; y en el hombre, como
existe, esta esencia no di llere ee la del
a l ma del macrocos mos el e l a cual
habla l a segunda cuestin del axioma
1 , y que concuerda con l a pr i mera
cuest i n del axi oma 2, en l a que se
m ucstra q ue la esenci a del al m a no
puede ser separada de Di os. O tam
bi n as:
A. Si el alma es H imagen de
Dios, no es una Ctlll t icd 11 i 1111 JJJ
mero.
B. A/;om /;iel, como mted mismo
admite, es la imagen de Dios.
C. Por tanto, no f I1 ntmero 11i
admite mntd runrl.
A esd demostrado ya que Di os,
segtt n el a xi oma 7, n o puede s e r
det er mi nado segn l a ese nc i a ni
scgttn l a cual i da el o l a can t i dad en
cuanto que s e hal l a fuera y por enci
ma de cual qui er allrmacin.
Por lo que a l confrmacin de su
mani festaci n (en la que demuest ra
"' Una magnirud no cuamirariva.
338
tilt!lil'tllll (tfllt!li.l t'.l'/ rirot!u.)
i11 .l't' ,/, origillt' 111111 l't't'fI, t'l
per consequens, circulus in f
minime relucet.
Mai or patct i n eo, quod
n o n qua n t um q u a n t i ta tcs
rccipcre non porcst, quemad
modum unum non admi tt i t
mul ti tudi nem, ct consequcn
ter, non cst numerus. Mi nor
confi rmat ur pcr axi oma 1 ct
s i mi l i tcr per 2 e t 3, q u i bus
Ani ma pr ofat ur essc unum.
Quo d s i r cs pon dcas , An i
mam, quatcnus a re acci pi rur,
non cssc a lcgi bus separatam,
qui ppe humanam; di co ego,
re de ani mac essenti a i nt e l lc
x i s s e, q ue ma cl modum ex
scquenri bus apparct, quac i n
homi ne exi stente non di ffert
ab i l l a magni mundi , de qua
i nt endi t Axi oma l . i n secun
da quaest i onc, et per 2. pr i
mac, ubi pr obat ur an i mae
essenti am non possc di vi d a
Deo. Vd al i rer si c:
Si anima sit inlflgo Dei,
11011 es/ fllflllt iltt.l ncc Jllllne
rus,
At, te crmjltcnte, t'St !ago
Dei,
E1go LI numerw est, mc
qur/11 t trile H rtd i tti t.
Mai or consrat, qu a Deus
est ncc qui d, nec qual c, ncc
quantum per axi oma 7, qua
tcnus extra ct supra omne pra
cdicamen m.
Quod autem ad confi r
ma t i one m t uae s en t cn t i ae
que el al r na L'5 l i r nagtn de 1 ) os) se
rcl l ne, t a1 1 1 hi n csd dcr nost rada po
el axi oma 7, que testifca el hecho de
que el al ma descansa en todo momen
to en Di os y se uni fi ca con

l en l a
suprema esfra de s u ser. Y l esto tam
bi n cst: demostrado] en la pri mera
cuestin del axioma 2, segn l a cual la
mente no se ha dividido de Dios.
1. Si el drmlo con sw diuisiones
medante polonos regulres estt rele
jado en el alma desde el mismo
comienzo (como wtecl dice), entonces el
alma es cuisibl J' multilicabl.
B. Ahom bim, el filma 11i t'S rlli
sibl 11i mulipicable.
C. Por tmto . . .
A es evi dente, ya que si e l crculo
llen por completo [ el al ma] (de ah
q ue sea des i gnada t ambi n como
crcul o por l os fl sofos pl atni cos,
a unque s l o met afr i ca me n t e
habl ando) , y s i est e c rc ul o fuer a
di vi si bl e en partes medi ante los pol
gonos regulares, se sigue que el al ma
asi mi smo sera di vi di da por las divi
si ones de ese crculo.
B esd confrmado por el axioma
1 ; adems, est:l claramente demostra
do por el axi oma 2, que di ce que el
Creador mantuvo el al ma como un
todo antes de cual qui er di vi si n; por
consiguiente, desde el mismo comi en
zo el crculo no estaba refejado en ella,
ni admi t i l as di vi si ones del crcul o
medi ante pol gonos regul ares. Pero
esto se puede exponer an ms l cida
mente con el siguiente argumento:
A. El alma humanfl es (inclmo
como wted aseuem) una image11 de
Dios.
B. Ahom bien, Dios ni puede Jl
diuidclo ni comcsto.
( tni r n:un Dei i n1 :1
g
i nem pro
har l l i ) a t t i nct , i l l ud axi onr at e
7. comprobatm, quod tcsta
t u r, An i ma m qua ndoquc
q u i esccr e i n De o, c t i dc m
c um c o i n s ummo ess ent i ac
suac l i mi te ftam esse. Er per
Axi oma 2. in Quaest. 1 mcn
rem a Deo non essc divi sam.
Si in Anima reluceflt circu
lus cum suis divisionibus per
regulara plrma ab origine, ut
clicis, tunc/lnima tividitur aut
multilical!n:
At !l ni111fl ncc divit!itur,
11ec multiplicatw:
E1go . . .
Ma i o r co ns ra t , q u a s i
cam i mpl eat ci rcul us, unde a
Pl aron ici s ct ci rcul us (quam
vi s mct aphor i ca l ocut i one)
di ci tur, ce i l l c ci rcul us divi da
tur i n partes per regulara pla
na, sequi tur, q uod ct ani ma
pcr di vi s i ones i l l i us c i rcul i
cti am di vi detur.
Il i nor confi r mat ur per
Axi oma 1 . Practerea pcr axio
ma 2. l i quer , q uod Crcat or
obt i n ue r i t An i ma m t oudc
qui cl cl am ante ul l am cl i vi si o
nem, u ndc a pr i mordi o nec
ci rcul us i n se rcl uccbat, nec
ci rcul i di vi si ones per regular a
plana admi ttcbat. Sed ce hoc
1 ucul cn ti us Argumcn ro i sro
scq u en ti dcclararur:
!nimfl lmmflllfl (etimn te
rtcl.tilante) est imrzgo Dei,
A t De1ts nec di!Jit!i nec
componi potest,
339
C. Por tanto, tmupoco lo puede ser
e alma lmmw.
Replimtio, pg. 34:
... Usted sosti ene entonces que el
a l ma h u ma na es un a par t e de l a
natural eza, y que el crcul o con sus
di vi si ones medi ante pol gonos regu
l a res esd refl ej ado e n e l l a por e l
hecho de que el al ma es l a i magen de
Di os. Pero yo di go que e l al ma, al
menos en l o que respecta a su esen
cia, no puede ser di vi di da de l a natu
raleza como se di vi de una parte del
rodo, ya que segn mani fiesta Her
mes Tri megi sto (Poimamlres 1 2) , la
mente de ni nguna manera se di vi de
de l a esenci a de Dios. An tes bi en,
esd l i gada a l

l como l o es d l a l uz
con el cuerpo del Sol . Pues vemos
que los rayos solares est<n l i gados al
cuerpo del Sol y no pueden real men
te, por medi o alguno, di vi di rse de l,
ya que l a esenci a ele la l uz es una uni
dad y no puede ser di vi di da en par
tes; natural mente, nosotros, que resi
di mos en l a mul ti pl i ci dad, deci mos
que el al ma ele un hombre di fiere ele
la de otro en nmero y clase, aunque
en verdad "2 todas l as al mas t i enen
una rel aci n cont i nua con el al ma
nica del mundo o Met at hro n , l o
mi smo que l a ri ene l a luz solar con el
Sol . Consecuentemente, la mul ti pi i
ci dad reside real ment e en la materi a
y no en l a forma, l a cual no es s i no
una emanaci n cont i nua de Di os o
de la Pal abra de Di os que i mparte
vi da y exi stenci a a rodas las criaturas.
Cuando aqul l a se ret i ra [ anul a] , l a
vi da se destruye, como se dice en el
Salmo 1 04 . . .
Ergo nec Anima hllllltlllil.
. . . Tu i gi t ur di ci s, quod
Ani ma humana si r pars natu
rae, et quod i n ani ma reluceat
ci rculus cum suis di vi si oni bus
per regulara plana, proptcrea,
qui a ani mus est i mago D. : i : at
. go clico, quod Ani ma, quat<.
nus hab<.tur acl . : i us essenti am
respectus, non possi t di vi d a
natura, tanquam pars a roto,
i uxta i l l ud Mercur. Tri smeg.
Pi m. 1 2: Mens ab essenti a Dei
ne quaquam d i vi s a, s ed i l l i
poti us eo modo connexa, quo
Sol i s corpori Lu men. Vi de
mus eni m radi os sol ares cum
corpore sol ari esse coni unc
tos, et m ni ma revera divi den
dos, quoni am Luc s essent i a
es t u n i ca, er i n pa r t es n o n
ci vi ce nca: at vero respectu
nostrum, qui i n mul ti t udi ne
s umus versat i , ci ci mus Ani
mam h u i us ab i l l a a l t er i us
n u me ro e t s peci e d i ffe r r e,
cum ni hi l omi nus omnes ani
mae ad unam mundi ani mam
seu Metat hron habeanr rel a
r i onc m c o n t i n u a m, ut l ux
Sol i s ad So l e m. Est ergo re ve
ra pl ural i tas i n materia et non
i n forma, quae ni hi l al i ud est
quam comi nua a Deo s. Vnbi
<manati o, vi tam L <.senl ianl
omni bus creaturis i mparti ens,
c u i u s q u i d e m revocat i o n e
tol l i tur vi ra, i uxra i l l ud Psal r.
1 04.
1'' Ni/;i/ominus: a pesar de todo, no obstante.
.340
Repficatio, xg. 35:
Concluyo por tanto que como la
<.senci a de Di os es i ndi vi si bl e, as l a
propi a naturaleza, que es Su emana
ci n en el mundo, es, por todos l os
conceptos, una forma 1nicrt e i ndi vi
s i bl e en s . Y [ sl o] en cuant o q ue
Di os -y, por consi gui ente, l as fun
ci ones y cual i dades produci das para
perfecci onar el mundo- es di vi si bl e
en tres Personas, y [sl o] en vi sta de
esto, se dice que el al ma puede tam
bi tn ser di vi di da en varias partes, por
l o que al gunas veces es memor i a,
sen t i dos, i magi naci n; por tan to,
razn, i n tel ect o, me n te, et c. As ,
aquel l os que i n tenten consi derar el
al ma t al como res i de en l as cosas
perecederas, observadn con sus ojos
fsicos que puede ser disti ngui da del
cuerpo y de sus propi edades. Pero
aquel que se i nt rospecci one y, des
preci ando el mundo extero como
una sombra engaosa, traspase sus
puertas i n ternas, perci bi d con sus
ojos espi ri tuales que no hay di vi si bi
l i dad ni cantidad en el al ma, y que en
Di os no se pueden descubri r nme
ros ni fi guras geomtri cas (que Dios
esr;l por encima de la canti dad y ele l a
cual i dad y que Su al ma es una esen
ci a conri nua ) . . . Pero por esrc moti
vo, d al ma dd mundo no es un cr
culo ni rampoco hay un crculo en su
i nteri or, si no 111<s bi en que debi do a
su movi mi ento ci rcular rodea \' con-
it:n<al Universo como l a ligu
;
a 111<s
capaz, y tambi n lo divi de de la oscu
ridad dt: l a materi a. El crcul o y sus
di vi si ones i magi nari as cxi sren, por
ramo, <.n d espri tu pasivo creado y
no en d al ma creadora.
Concl udo i gi r ur, ut D.i
ess ent i a es r i ncl i vi s i bi l i s, s i c
et i am i psa Nat ura, quae est
ei usdem cmanat i o i n mun
dum, est omnmodo unica fr
ma cr i n se i ndivisi bi lis, et qua
t enus Deus cst di vi s i bi l i s i n
Personas tres, i nde arguendo
officia et proprierates ad hui us
mundi perfecri onem produc
tae, si c etiam er anima in partes
vari as di vi d di c i t ur, unde
quandoque e s t sensus, nunc
memori a, al i quando i magi na
ti o, cei nce rati o, i ntel l ectus,
Mcns etc. Qui i gi tur Ani mam
cons i de rare ges t i unt rebus
ca
.
ducis i ndi tam, ocul i s corpo
reis eam cum corpore ei usque
propri erati bus di st i ngu ani
madvertent. At qui i n se et ad
cen t r um s uum rever rendo,
extero, quasi umbra praesti
giosa, negl ecto, ad i nt eri ores
suos adi tus penetrabi t , is qui
dem ocul i s spi ri tual i bus perci
piet nec divisionem nec quanti
tatem i nesse a ni mae, nec i n
Deo (qui esr supra quantum et
qualc, cui ani mac: essentia con
t i nua csr) numeros aur figuras
g. omelricas posse i nvesrigari . . .
Nec tamen proprerea ani ma
mundi <. st circulus, neque circu
lus ei i ncsr, sed i psa porius suo
motu circulari qwLi per fguram
capacssi mam mundum termi
nar arque continct, ur er ab hyles
tcnebris dividir. Est <.rgo circulus
. : i usque di visiones i magnariae
in spiriru passvo creato et non
111 anima creanre.
34 1
Apndice 1 1
Fl udd. Sobrel a cuateri dad
Dcmonstmtio qurtclrlm rrnrt6,ticrt (Dismrms rrnrt61ticw
(Frankfur t del Meuo, l 62 l ) ,
an l i si s del texto XXI, pg. 3 l .
Aqu se discuti d sobre l a di gni
dad de l a cuateridad y yo l a cl dcn
der con vi gor y tanto como me l o
permi ta mi dbi l i ntclecro, esti mula
do por l a i ns ol e nci a del a u tor
[ Kepl er] . No sol ameme ha s i do l a
sagrada teologa l a que ha glorifi cado
la s upe r i or i dad s u pr ema de est e
nmero sobre los dems, razn por
l a cual me i ncl i no a consi derarl o y
reconocerlo como di vi no, si no tam
bin l a propi a naturaleza, sierva de la
Di v i n i dad; y l as n obl es c i e nc i as
matem; ti cas, es deci r, la ari tmti ca,
l a geometra, l a msi ca y la astrono
m a h a n de most r ado s us e fect os
maravi l l osos. De aqu que cuando
exami namos l a a l aba nza que de l
hace la teologa, l o pri mero que per
ci bi mos es que este nmero cuadrti
co es semejan te a Di os Padre, en el
cual csd comprendi do todo el mi ste
rio de la sagrada ' l l i ni dad. La pri me
ra y si mpk proporci n de l a cuater
nidad, que es 1 : 1 , denota el smbolo
de l a mnada, l a esenci a suprasus
ranci al del Pad re, proceden t e de l
cual la segunda mnada engendr al
Hi j o a S u Propi a I mage n , y est a
342
Hoc loco in quaesti oncm
vocatur numeri quaterarii dig
n i tas; quam q ui dem, ut pro
i ngcni i mei tcnui tate mani bus
pcdi busquc ddcndam, urgct
me Aur h or i s i mport u n i tas.
Numeri igitur hujus prae caete
ri s exce l l e nt i am non modo
summam cclcbravir di vi ni t as,
quo equi dem eum pro di vi no
habere et agnoscere i ncl ucor;
verum eti am i psa Natura, Di vi
n i tat i s anci l l a, s ci ent i aeque
Mathemaricae nobi l iores, vide
l icet Ari thmeti ca, Ceometri a,
Musica arque Astronom a ejus
mi rabiles declaraverunt dlcc
t us. l 'roi l llk, si ejus i n di vi ni tat e
laudes di li genter fuerimus scru
tari , perci pi emus pri mo loco,
quod numerus hi c quadratus
Deo patri adapterur, i n quo
tot i us ' l l i n i t a t i s sacrosa nct ae
myst eri um i nduci t ur. Nam
quaternarii proponio si mpla et
pr i ma, uni us vi cl cl i ce t ad
u n u m, s u pcrs uhs ra r 1 t i a l es
essent i ae paternae Monadi s
symbo! um denotar , ex qua
segunda progresi n es t an senci l l a
como l : l . La proporci n de 2 : 2,
que es l a segunda progresi n de l os
nmeros si mples, denota al Espri tu
San ro procedente de ambos, es deci r,
del Padre y del Hijo. Estas progresi o
nes de l a cuateri dad estn expresa
das de forma l ci da por el i nefbl e
nombre de i1 i[ Yahv] , donde l a
dobl e He o i [ h] si gni fca l a progre
si n de Jod al Padre y de Va u al Hij o,
por l o que est e nombre, que sl o
expresa l a esenci a de Di os y de n in
gn otro, s e conoce como Tetmrr
mrtton. Y esta es la razn por la cual el
emendi do denomi na a este n mero
Origen y jiwlte de la Divinidad total.
La propi a nat ural eza, cuyo ori ge n
der i va de l a Di v i n i da d, t a mbi n
reclama este nmero como pri nci pi o
fu ndamenral suyo. Y es por esta mis
ma razn por la que los pi tagricos
l l amaban a est e n mero el eterno
manantial de !rt naturrtlezrt, como
aparece en l os versos si gui enr es que
el l os ten an l a cost umbre de decl a
mar cuando prestaban j uramento:
Vo te juro lllrllllellir el cortizn
puro por el sagmd Cuatro,
el /J1flll111r! de lrl etemrl llrli!IJII
leza, el procrertdor del alma.
Y mi enrras traro este tema, di r
lo si gui enrc: los pi tagricos no collSi
deraban l a dual i dad como un nme
ro, s! no como una combi naci n de
l as uni dades. Consecuentemente ,
mani lcstaban t ue su cuadrado era el
pri mer nmero par, y no si n razn,
pues l a pri mera uni dad si gni fi ca l a
Monas secunda procedens
fl i um genui t s i bi aequal em.
Arque hace processio secunda
et i am s i mpl ex est ut 1 ab 1 :
Proport i o autem duorum ad
duo, quae est secunda a si mpl i
ci bus processio, denotar Spi ri
tum Sanctum, a duobus, viceli
cet a Pat re et Fi l i o. Quas
quidem processiones i n nume
ro quaternari o exprimi r l ucu
lenter nomen i l l ud i nneff. 1bi le
i1 i : Ubi dupl ex He seu i
denotar process i onem a Jod
Par re, e t Vau Fi l i o: Unde
nomem hoc sol um essenti am
Dei expri mens, et non al i ud
ci citur Tetrnraton. Arque
h i nc esr , quod h i c n umerus
Camt et fnsa Sapicntibus dici
tur totius Dit;initrttis. Ipsa natu
ra, quae ortum suum duci t a
di vi ni rate, hunc eti am nume
rum pro suo principio si bi vi n
dicar: arque hoc dem est, quod
ceci nere Pythagorei , qui hunc
numerum pC1petumn Nature
frtem vocaverunr , quemad
moclum ex hi s versibus sequen
ti bus apparet, quibus Pythago
rei i urare solebant.
juro ego pcr srtnciiiJI pum
tibi mente qurrterium,
Aeternae fimtem Nrtturrte
rtnirnique parentem.
At vero quomoco hoc si r
verbo j am di cam: dual i tatem
Pyt hagorei non nume r um,
s e d u n i tat um confusi oncm
fecerunt : Unde ej us q uadra
t l l m pro pri mo numero pari
statuerunt ; nec qui der hoc
s i ne r at i one: nam cum una
343
lmna di vi na o actw; si n embargo, l
segunda si gni fica la di vi na potm/tl o
la materia; la poll'IIItl ddx: necesaria
mente emerger de la oscu ri dad en
vi rtud del actus. Ahora bi en, l a pri
mera de estas u n i dades fue creada
por medi o ele l a acci n de enl ace de
l a Uni dad tri na, a parti r de la sustan
c i a gene r al ( no es pec i fi cada) del
mu ndo, en concorda n c i a con l a
natural eza de l a Santsi ma Tri ni dad.
Pero como el pri mer cuadrado estaba
basado en el nmero 2, la progresi n
de l a nat ural eza con t i nu h asta el
nmero 4 , cuya proporci n con el
nmero 2 es 2 : 1 y que, asi mismo, es
el cuadrado del nmero 2. Y de esta
manera l a sustanci a acuosa general
del mundo se divi di en cuatro el e
mentos di ferentes ent re s . A parti r
de este nmero [ 4J existe una progre
si n en el orden de las cosas i gual a l
pri mera, a saber, el pri mer cubo es el
nmero 8 o 2 X 4; ste denota tanto
l a compos i c i n de l os el emen t os
como l os propi os el ementos, e i gual
que el cuadrado, ha p rocedi do del
nmero 2, que desi gna y di ferenci a
l a materi a y l a forma si m pies. A par
t i r de ste se or i gi na n despus l os
cuat ro grados ee l a nat ural eza que
esdn relacionados con l os cuatro el e
mentos, a saber, ser, vi da, percepci n
sensori al e i n tel i genci a; l os cuatro
puntos cardi nal es del Uni verso; l as
cua tro r r adas del fi r mamento [ es
deci r, l os cuatro grupos ele tres si gnos
zodi acal es que corresponden a cada
una de las estaci ones] ; las cuatro cua
l i dades pri mari as exi steiHes bajo el
fi rmamento y l as cuatro estaci ones.
Real mente, se puede expl i car roda la
naturaleza en funci n de cuatro con-
344
u n i tas denot e!: for mam scu
act um di vi num, al r era vero
porenti am di vi nam seu mate
ri am, IH:cesse est, ut potenti a
per actum ex tenebris appareat;
quarum sane uni t at um pri or
per nexum Uni ratis trina< un
versa mundi subsrantia secun
cl um propri etatem Ti ni tati s
sacrosanctae facra est. At vero,
quoni am pri mum quadrarum
erat a n umero bi nar i o, i deo
p rogress i o na t urae erar i n
nu mer urm i s t um quatcr na
r i u m, q u i es t ad n ume r um
bi nari um proportio dupl a, seu
bi nari i quacramm; arque hac
vi a divisa est universalis mundi
substantia aquea i n 4. Elemen
ta ab i nvi cem disti ncta. A quo
quidem numero par pri mario
progressus s i r ad Cubum pri
mum i n rerum natura, qui est
numcrus Octonarius, seu qua
terari us dupl icatus composi
ti ones denotans ex El ementi s,
si cuti i psa dementa, ranquam
quadrat u m, processer u n t a
numero bi nario materiam si m
pl i cem et formam s i mpl i cem
ab i nvi cem divisas denotante.
I i nc i gi tur procedeban t qua
tuor naturae gradus ad quatuor
Elementa relati, vi del icet Esse,
Vivcre, Sent i rc, I nr cl l i gcre, 4
mundi Cardi nes, L i n codo
Ti i pl i ci tates, 4 sub codo qual i
tates pri mae, 4 anni tempora:
Imo vero rora Narura 4 termi
ni s com prehcnd i ru r, vi d el i cet
substantia, qual i tate, quanti ra
te, et motu: quadruplex deni
que dispositio naturam univcr-
cepros: susranci a, cual idad, canridad
y movi mi ent o. Fn vntL,t d, un orden
ct ddr upl e l l e na cons t a n t t mc n t c
roda l a nat ural eza , a saber, fuerza
semi nal . desarrol l o natural . l(mna de
ma dura ci t' n y es t i C: rcol . l ' o r e l l o
podemos de mos r rar con cl ar i dad
que este l mLo 4 debera el egi rse,
preferentemente al nmero 3 o al 5,
para di ferenci ar y divi di r l a materi a
hmeda [ p ri mordi al ] . Tmbi n l a
ari tmti ca demuestra la superioridad
de est e n me ro s obre l os de m s .
Como bi en expl i ca esta ci enci a, no
slo por su proporcin dobl e ( l a pri
mera que l : 2; la segunda, que 2 : 4) ,
si no asi mi smo por el origen de sta,
ya que se pr oduj o y naci el e una
progresi n y proporci n dobl es, a
saber, de 1 es a 1 y de 2 es a 2. As, el
nmero 4 comienza con l uni dad y
acaba en la cuaterni dad, y, en real i
dad, l os dems esrn conteni dos en
l , ya que 1 1 * 2, 1 2 * 3 y 3 1
* 4. As es como se fundamentan el
1 , 2, 3 y 4 en l os cuales estn conte
ni dos todos los misterios ee la total i
dad del mundo, de la propi a natura
l eza y la capaci dad de l a ari tmti ca;
pues el 3 y el 4 producen el nmero
7, el cual .fmfittr [ s i mbl i camen
re] consi derado es t ot al mente mst i
co y esd repl et o de secretos. De l a
suma del 2 y el 3 resul ta el nmero 5;
de 1 2 3, el l
^
l l1Ll 6; de 1 .
1 , e l t l l'n co H ; d e 2 J ' , el
nmero 9; y, ll nal mente, de l a suma
de l a progresi n natural entera 1 2
3 1 surge cl nt! l ncro 1 O, por enci
t na del cual ya no se puede progresar.
A parti r de estas progresi ones se ori
gi nan todas l as proporci ones de l a
geomerra y de la msica, como 1 , 2,
sam i mplcre soler, videlicet vi r
t us seminari a, nat ural i s pul l u
lario, adolcsccns l(mna er com
posi t um: Sed et i nll ni t is al i i s
rati on i bus hanc Na tu rae qua
tcrariae proprietatem in ean
dem causam res pi cere l i cet.
Qui hus cqui dem l ucul cnter
probarc possumus, eam magis
ad naturae [ debe leerse nutte
riac] humi dae di vi si onem et
di sti ncri onem el igendam esse,
quam aut terarium aut quina
ri um. Ari rhmcri ca etiam hui us
numeri emi nenti am prae al i i s
numeri s argu i t; qui ppe qua
sci ent i a ram dupl ex ej us pro
portio oprime expl icatur, qua
rum videl icet prior est uni us ad
duo, posterior vero duorum ad
quatuor, quam ejusdem origo
cum gem i na proces s i one er
proportione produci tur ac nas
citur, vi dcl icet uni us ac unum
et duorum ad duo. Ab unitate
ergo i nci pi t et in quateri tate
defi n i r . Et qu i dem i n h oc
numero omnes a l i i n umer i
comprehendunrur: Nam unum
et unum llC unt 2 et ex 1 2
exu rgunt 3, ar que ex t r i bus
cum uni tate 1 ori rur: Si c ergo
stabunr l , 2, 3, 4 , i n qui bus
omni a tot i us mundi et i psi us
Naturae mysreria arque Ari rh
mcti ce.\ di mcnsio conri nentur:
Nam ex 3 er 4 numerus septe
nari us prodi t, qui si formal i ter
consi dncru r pl a ne mysti cus,
arcanisquc pl eni ssi mus est ; Ex
2 et 3 numerus qui narius addi
tione resultar; ex 1 , 2, 3 nume
rus senarius, ex l , 3 et 4 nume-
34 5
4 , 6, 8, J O; 1 , 3, 6, 9 y l , ' , R. Y para
aquel que sepa u t i l i za r adecuada
mente esta progresin natural , 1 , 2,
3, 4, en forma de especul aci n [ si m
bl i ca] , no const i tui d un secreto el
mi steri o de l os si ete das de l a crea
c i n, por qu el Sol fue creado e l
cuarto da, cmo 3 4 consti tuyen el
7, el 1 0 o e l 4 e n t re l os n me ros
raci onal es, por qu el nmero 4 es el
del da del Sabbath, es deci r, de des
canso, y por qu el nmero 4 es el da
del S-ol ; as i r i s mo, podr conocer
cmo, en l a acci n real de l a natura
l eza, la trada denota y fundamenta
el sei s y da l ugar a l os sei s das de l a
crea ci n. Ta mbi n ser capaz de
determi nar l as frmulas de l os Das
Cr ti cos y de l os Aos Cl i m; ti cos.
Cuando cons i dere el 4 como una
uni dad, ved, como s i fuera con sus
propi os ojos, l a creaci n de l os si ete
pl anetas del mundo, y muchas otras
maravi l l as. Su poder en geometra es
i nfni t o, ya que abarca cuat ro con
ceptos de esta parte de l as matemti
cas: punto, l nea, superficie y cuerpo.
De l (el nmero 4] vemos tambi n
emerger ese pri mi tivo cubo de cuya
parte i ntera nuestro auror Kepl er
ha generado t odo l o denl :s cot no si
de l os cuatro el ementos procedentes
de las entraas del caos ;;e tratara; si n
e mba rgo . e l c uho, q u e l mi s n1 o
reconoce como pri mord i al y cont i
n e n te de l a fr mu l a de t odo, se
obti ene de l a mul t i pl i caci n del cua
drado. Puesto que esro es as, me vi
obl igado a el egi r en mi s di vi si ones el
nmero 4, en el cual el cubo se puede
resol ver en sus el ementos pri mari os
-a saber, cuadrados-, de l os cual es,
como l mi smo admi te, se obti enen
346
rus oct ona r i us , ex 2 . . et 1
l l l l l l llTliS l lOVel l ari us et l andet l l
ex aggregari one rori us progres
s i oni s na r ura l i s 1 , 2, 3 , 4
numerus produci rur denari us
ul t ra cuj us denomi nat i onem
non est di gressio. Ex hi s i gi rur
progressi ones omnes Geome
tricae et proportiones Musi cae
ori untur, ut 1 , 2, 4, G, 8, 1 O. Et
1 , 3, G, 9. Et 1 , 4, 8. Er qui dem
qui recte i ntel l i gi t usum pro
gressi oni s i sri us naturali s l , 2,
3, 4 i n formal i specul ari one, ei
non occul rabi wr mysreri um 7
di erum creat i oni s, et cur Sol
q u art o di e facrs s i t, ac q un
modo 3 ad 4 cons r i r ua nr
numer um s i ve septenar i um,
si ve denari um, si ve quarerna
ri um i n numeri s rari onal i bus,
er cur numerus quarerarius si r
di es Sabbathi seu requi eri s, et
cur numerus quarerari us s i r
di es sol i s , t em quomodo i n
vera operati one nar ural i t ri a
denotenr et consrituam nume
rum senari um, di esque in crea
r i tme sex i mporr enr ; di eru m
cri r i car um annorumque cl i
l l l act eri orunl rat i ot l em expl i
cabi tur, i mo vero er cons i de
raJ1(lo 4 pro uni tate vi debi tur
ocul is quasi apnt i s sq>t t t n Pla
nctarum in mundo procreatio
nem, et mul ta ala mi rabi l i a. I n
Geomet r a i n fi n i ta esr ej us
potesras, quarenus hanc Mar
hesis partlm ' t ermi ni s ample
ci r ur, ne mpe puncr o, l i nea,
su perfi ci e et corpore: Ab eo
etiam Cubum i l l um Ccomerri
cum origi nalem procedere cer-
el tri : ngul o y el pen tgono. Conse
nt et l l el l l t' l l l l', una cosa n:l l ural cot n
puesra, rel aci onada con el cubo, se
di vi di d en cuartos, es deci r, en cua
drados antes que en tres terci os o en
ci nco qui ntos. As, en el acto de des
compos i ci n t i ene l ugar l a di sol u
ci n del compuesto, el cubo, en cua
tro el ementos, o sea, en el cuadrado;
al i gual que, rec procament e, en el
acto de la generacin existe una pro
gresi n natural del cuadrado al cubo.
Fi nal mente, el poder de este ntui1ero
se mani fi esta de l a forma ms cl ara
posi bl e en la ci enci a de la msi ca, ya
que abarca en s la armona musi cal
compl er a. Pues en la [ proporci n]
dobl e, como 1 : 2 s e hal l a l a octava;
en la sesqui l tera, es deci r, 2 : 3, l a
qui nta, y en l a sesqui rerci a, o sea, 3 .
1, la cuarta. Jdem;s, del nmero 4 y
su raz se obti enen roeas las propor
ci ones de las consonanci as com pi eras
[acordes] . Por ejempl o, l a octava est
respecto a l a qui nt a en l a [ propor
c i n] t r i pl e , o s ea, como 2, 4 , G .
Entre 2 y 6 s e rene una proporcin
tri pl e de l a dobl e, 2 4, y l a sesqui;l
t er a, 4 : G . La oct ava dobl e se
encuen tra en l a [ proporci n] ctd
drupl c, como 2, ', H; si n embargo, la
cuar t a ms l a q u i nt a fo r man u n a
octava, como 2, 3, 4 . De aqu puede
vt rst q u e t odas l as p ro porc i ones
musi cales reciben sus propi edades de
l a cuat er ni dad y s u ra z, y bi en se
resuel ven en sus medi das o provi e
nen de el l as. Y para fi nal izar, si consi
deramos l a astronoma msti ca perci
bi remos real ment e y con la mayor
cl ari dad d poder absol uto que en el l a
ti ene l a cuateri dad; rodo su secreto
radi ca en la mnada, jerogl fico que
ni mus, ex ctt i us medul l i s i pse
aut hor nost er produxi t caetcra,
ranquam 4 dementa ex ventre
Chaos: nam ex quadrati mul ti
pl i cati one Cubus produci tur,
quem i pse agnovi t esse pri mi
ge n i u m, e r r at i onem r ot i us
habenrem. Quocl qui dam cum
i ta si r, necesse erar, ut nume
rum quaterari um poti us cl i
geremus i n nostris divisoni bus;
qui ppe i n quem Cubus resol vi
rur ranquam i n pri ma sua ele
menta, vi dcl i cer quadrata, ex
qui bus rri angul us er pentangu
l us secundum propri us i l l i us
confess i one m c l i ci unt ur.
Proi ncl e di vi cl enda est pot i us
res narural i s composi ta Cubo
rel at a, i n s uas q uar ras, t an
quam quadrara, quam i n 3 rer
ri as aut qui nque qui ntas; quo
n i a m i n cor r u pr i one s i r
resol u t i o compositi seu Cubi i n
4 de me nta seu q uadrat u m,
sicut: a converso i n generationc
progressi o natural i s a quadraro
ft ad Cubum. Quam exactissi
me ceni que reper i ru r h u i us
numeri vi s i n sci enri a Musica.
qua re nus i pse in se omne m
Musi ca harmoni cam compre
hendi r : Nam i n dupl a, ut 1 ad
2 consi st i r Di a pason; i n scs
qui al tera, ur 2 ad 3 consi st i r
Di apente, er i n sesqui tertia, ur
3 et 4 Di a ressaron se haber .
Porro eti am ex numero qua ter
nario et ejus radice omnes con
sonant i arum compos i tarum
proporriones ori untur; ut Dia
pason cum Di apente se haber
i n tri pl a, ur 2, 4, G. Na m i n ter
347
representa los smbol os del Sol , ele l a
Luna, ele los el ementos y del fuego,
es deci r, aquel l os cuatro que es dn
trabajando activa y pasivamente en el
Un i verso par a p rodu c i r en l l os
cambios perpetuos que propi ci an l a
generaci n y l a descomposi ci n. La
i merpretacin de la figura [vase 1-!g.
2] es l a si gui ente:
Luna
Sol
El ementos
Fuego
F. 2.
2 et G propor t i o t r i pl a est
aggregata ex dupla, ncmpc 2 er
4 et sesqui al tera, vi dcl icer 4 et
G. Sed bi s Di apason repcri t ur
i n quadrupl a, ut 2, 4, 8. Di a
tessaron a utem et Di apente
unum consti tunt Di apason,
ut 2, 3, 4. Ex qu i b us vi dere
l i cet, quod omnes proporti o
ncs i n Musi ca ex numero qua
terario, et ejus radice vi nutcs
suas rccipi ant, et in ejus di men
si ones vd caelant vcl cxurgant.
Ael As t ronomi a m deni quc
mys t i cam s i rcs pi c i a mus ,
totam equiel em numeri quater
nari i vi m i n ca persp!Ct amus,
i dque l uc ul c nt i ss i me ; c um
totum ejus arcanum i n Mona
de h ierogl yphi ca comprchcn
datur, Lunac, Sol i s, elcmento
r um, et i gni s symbol a prae se
ferente, tanquam quatuor i lla,
q uae i n m undo agu n t e t
pati unt ur a d i nducendas assi
duas in co mutationes, qui bus
tam corruptiones, quam gcne
rati oncs in eo fl u nt Figura est
hujusmodi: [vase fig. 2]
Luna
Sol
El e mema
l gni s


!
:

En esta i magen si mbl i ca vemos


en pri mer l ugar un i ndi ci o de l cua
temidad en l a cruz; cuat ro l neas di s
puestas de manera que se cort en en
un punto comn. Esra ! cuareri dad]
jumo con el nmero rres, que denot a
la Luna, el Sol y el fuego produci d el
nmero 7, que t a mbi n puede ser
puesro de mani fi esto por l os cuatro
elementos. Y as, este nmero 7 no es
en s orra cosa que la cuateridad for
mal mente considerada.
Adems, i ncl uso los proi:si onales
de l a ast ronoma ordi nari a han esti
mado esta cuestin como de l a mayor
i mportanci a al establecer el zodaco,
al que ellos di viden en cuatro tradas.
Concl ui mos, por tanto, que el erudi
to denomi n a este nmero tctmlct;y
le di o preferencia sobre cualqui era y,
como ha si do di cho, cons t i t uye el
fu nda me nto y ra z de t odos l os
dems. De aqu que todas l as cosas
ran to art i fi ci al es como nat ural es,
i ncl ui do el domi nio di vi no, se hayan
expl i cado anteri ormente como cua
drados. En consecuencia, se sigue que
l a di vi si n de una cosa natural por el
nmero 4, que es el orden de l propia
naturaleza, es prdcrible a di vi di rla por
los nt't meros 3 o ', los cuales derivan
por nat uraleza de la raz de la cuater
n i dad y es dn , en cons ecuenci a ,
s ubord i nados a el l a. Fi nal me n te,
cuando se di vide l Tierra en cuatro
panes, el agua en tres, el ai re en dos y
el fuego en una, no debera entender
se esta distri buci n como lo hace el
a utr 1 Kepl cr ] y ha s i do expuesr o
ant eri orllent e, si no cn rdaci<'m con l
proporcin limnal en esos element os.
In quo qui dcm symbol is
mo vi dcmus pri mum i n cruce
numeri t uat ernari i i ndi ci um
per d i spos i t i onem quar uor
l i nearum i n communi puncto,
qui j uncto numero ternari o,
Lunam, Solem et lgnem deno
rante numerum producet sep
tenari um; id quod eti am ex 4
el ementi s pracstari potest: Et
ramen hi c numcrus septcnarius
i n se est n i h i l a l i u d quam
numcrus quatcrarius formal i
ter consiclcratus.
Porro eti am rem observa
verunt Astronomi ac vul gari s
pct i t ores magn i momc n t i ,
creando Zodi acum i n tri pl i ci
tatcs 4 di viserunt. Concl udi
mus ergo, qu od Sa pi e nt es
h u nc n u me r um Tct rac t i n
appel l averi nt , i psumquc om
n i bus a l i i s n umer i s v i rr u rc
praer ul eri nt, qui ppe qui cst
fundamen t um ct radi x om
ni um al i orum numerorum, ut
di ctum esr. Uncle omni a fun
damen t a , tam in a ni l-l ci al i
bus , q uam i n na t ura l i bus ,
i mo vcro et i n di vi ni s quadra
ta s u n t , quemadmodum i n
supcri ori bus clel ara rur
i
1 cst.
Sequi tur ergo, quod praestan
t i or si r rei natural i s per nume
r um qua tcrar i u m di vi s i o,
qui est i psi us Narurae orcl o,
quam per rcrari um aur qui
nari um, qui natura sunr radi ci
qua te r na r i ac et per consc
quens i psi quar erari o post
ponendi . In divi si one dcnicue
r nrac in 4 panes, aquae i n
tres, aeri s i n d u as, e t i gni s i n
De ah mi esfuerzo por mostrar que l
naturaleza de la Tierra como funda
menw, y como si fuera ftcnte y cubo
de l a materi a, t i ene poco o nada de
forma o de l uz vi vi flcante en s; es, por
as deci r l o, la vasi j a o mat r i z de l
na t ura l eza y el recept cul o de l as
i nl1 uencias celestiales, de manera que
l a l uz que ti ene es ms por acci dente
que por naturaleza, ya que el l a [ l a Tie
rra] est muy al ej ada de la fuente de
l uz y es el ms fro de todos los el c
ment os, .est: en' d cuarr o grado; d
agua es tambin fia pero en un grado
menor. Por esta razn, el l a [ l a Tierra]
slo reci be en s Hgrado de l uz y eso
es tambi n as en el caso de los dems.
El sabi o, por tanto, debi compren
der correctamente antes de condenar
i rrel1exivamente.
unum, di stri buti o i l l a non est
i nrel l i genda authori s more, ut
supra decl ararum est, sed res
pectu proporti oni s formal i s i n
i l l i s el ement i s : namque de
monstrare ni tor quod natura
terrae, quat enus esr bas i s e r
quasi fons a c cubus mareri ae,
paru m aur n i h i l habear f> r
m:H seu l uci s vi vi flcae i n se er
quod fi t quasi vas seu matri x
Naturae, arque i nHuenri ant m
coel est i um recept acul um, i ra
est i l l a l ux, quam haber, magi s
ei ads i r per acci dens, quam a
natu ra, quatenus l ongi us di s
t a r a fo n te l uc i do, e t es t
o m ni u m cl ementorum fri gi
d i s s i mu m, i dqu e i n gr adu
quarro; s i cut i aqua eti am fr
gi da est, sed i n gradu n.:mi s
si ori ; quare uni cum l ucs gra
dum i n se admi t t i t, et s i c i n
caeteri s. Sapi enti s i gi tur esser
recte i n tel l i gere, pr i usquam
i nconsul te condemnare.
Apndice III
Lasteudeuciashermticasy p|atoui cas.
|uauEscotoE.lgeua, 8 l0`-877`)
Lacou.roversi aeu.reKep|ery F|uddestre|aciouada,desdee|
puuto devi stade| ahi stori ade |asi deas, cou| aexi steuci aeue|
medievodedosteudeuciasl|osolcasdi l.eutesquepuedodeuomi-
uardeltwnasuciu.ap!ttnictts y alqumicas ,ohermticas) .loruu
|ado, existlaueutreambaspuutosdecoucordauciai mportautese
iuc|usoestadiosi utermediosotrausitorios,pero,porotro,semaui-
|estabaudi |ereucias|uudameuta|esque,amieuteuder,eraua|go
misquemerasdiscrepaucias.larae|p|touico,quecoucebla|avida
de|aLeidadcouuuesplritumsomeuospautelsta,esdecir,iduti-
coa|atota|idadde|muudo,stecousti tulauucic|ocosmicoque
comeuzabaeuprimer|ugarcoue|eHuviodesde|aLiviuidadde|as
ideasy de|asa|mas,paracoutiuuarcoue|de|muudocorporeo,
y Gua|izarcoue|retoruodetodas|ascosasaLios.Laideade|aopus
y su cousecueucia,y portauto|ade trausmutaciou (ndlung, era
ajeuaa|osp|atouicos.Laetapalua|de|cic|oesiduticaa|ai u| cia|'

y e|cic|ocou.iuai udeliuidameute.Cui|espuese|sigui Gcadode


estecic|o etenoqueuocouduceacouc|usi oua|guua`Labe||eza.
Estaes|arespuestaquedau|osp|atouicos.Lacausab.isicade|cic|o
esi umu.ab|eei uamovib|ey hacere|ugiarsea|ascosaseuslso|ocu
vi rtuddesube||eza'.E|cic|opersigueuuabe||ezaau.osulcieute
garautizadaporreg|asde|j uegoqueest.iudetermiuadasdeuuavez
por todasy que uo requiereuresu| tadoa|guuo.E|a|mai udividua|,
auusiuhaceruada,eucajaeue|cic|ocosmicoy | |egaaserpar.lcipe
dc|abelleza de|uuive.so'`.Estecsc|p.opositodc|acoutemp|aciou,
quesiemprecomieuzacou|ame|auco|lay cou|aaorauzade|a|ma
'" Escoto Ergena: << Fi ni s enim toti us motus est pri nci pi um sui; non eni m
al io f ine tcrmi natur ni si suo pri nci pio a quo i nci pi t moveri.>>
'" Escoto Ergcna: dta rerum omni um causa omnia, quac ex se sunt, ad se
i psum reducir. sine ul l o sui motu, sed sola suae pul chri rudi nis vi rnl[;.
''' En el Renacimiento platnico de Len Hebreo y Marsilio Ficino, el crcu
lo aparece especfi camente como circulus rllllorosw. Segn estos autores, el
3 5 1
porsuorigeudiviuo.,lara|osa|quimistas,e|au.i|ogoc|e|amc|au-
co||ad e|osp|atouicosese|nigredo.)
leseatodosmisrespetospor|al|osolac|e|osp|atoui cos,me
pareccque|aactitudd e|osa|quimistas,cousujlius philospborum
comos|mbo|ode|atota|idadtrauslormada,estmsproximaal
percepcioumodena.Euparticu|ar, |a ideap|atouicadeuuacausa
primordia|queproducee|ectosperoqueuopuede,asuvez,sera|c-
tada, uoesaceptab|eparae|cieut|Hcomodenoqueest.iacos.um-
bradoa| are|atividadde|ose|ectosrec|procos (Wchselwirlnen).
lieusoqueestaideadi lci|meutepuedesuperare|exameude|.u|i-
sispsico|ogico,yaquepareceestardetermiuadaporl pecu|iarpsi-
co|og|adesusautoresyuoporuuav|idaeutrmiuosgeucra|es,uua
psico| og|aquesecaracterizabapor mostraruuateudeuciaaucgar|a
reciprocidadeutre| acoucieuciade|egoye|iucouscieute.
Comohemosvistotambi ueue|casodeKep|er,|osp|atoui -
coserau|avo:ab|es,eugeuera|,a mauteueruuaacti tudtri ui taria
eu|acua|e|So|ocupauuaposicioui utermediaeutre| ameuteye|
cuerpo. Si uembargo, puederesu|tardegrau i uterscouocerque
|aideadecuateni aapareceyaeue|autiguopeusadorp| atouico
de|medi evoEscotoEr|geua. Eusutrabajo De clivisione ntltume
, 862-866) i u.roducedosparesdeautagouistas. uu pardepri uci -
pi osactivos,e| creans ,e|quecrea)comoopuestoa|non creaw ,e|
queuocrea) ,yuupardepri uci piospasivos,e|crerttum ,e|quees
creado) ye| non crerttum ,e| que uoescreado) . Cou ayudadeesta
termi uo|og|a, muyatractivadesdee|puutodevistamatemtico,
Escoto| |egaasuscuatrouat ura| ezas,coucepci ouquesepuede
reprcseutarmediautce|esquemade|alg. 5,e|cua|poueasi mis-
modemaui lesto|are|acioueutree|si stemadeEr|geuaye| cic|o
deemauaciouyreabsorcioup|atouico.A|ideuti | car|osestadios
l a5de|cic|ocou|astreslersouasLivi uas,EscotoEr|geuai meu-
deleite dd amor radica cn el hecho de que l os amantes se insertan a s mi smos
cn l a corriente cclica que ocupa d cosmos. La concepcin del amor cs sufi
cientemente ampl i a como para i ncl ui r tanto d dcsco dd conoci mi ento, tlmor
intcl!ectua!is dei, como los estados exdticos d< los profetas rdigiosos, tl/11//r coc
lestis. Para conoc<r los paralelismos al qumicos de este circHlH1 t/11/orosw. cf. la
s<rie de i mg<ncs de Psychology of the Transler<nce de Jung (en 7e l'ntrti
ce rfPychothempy, N u<va York y Londres, 1 954) , y la flg. 1 3 1 d< su IJyd,o!
rmdAlclmny (Nueva York y Londres, 1 953), que corresponde al origen d< est<
crculo.
352
l . Nat ura llJ JJec crcrlltl.
Origo. Di os Padre
I ncreatur
4. Natura JJec ere ata nec crea M.
Propsi to: thcosis (dcicatio)
2. Natum LJ1J crcata. Ideas:
Di os Hi jo
Creans
Crea tu m
3. Natura crctlta ncc ceans.
Mundo: productos de ema
nacin, el mundo corpreo, l a
materia; thcophmliai, el Espri
tu Santo. El Propi o Di os ha
creado el mundo>>
f. 3. La cuateridad segn Escoto Ergcna, en De clil sirmc natumc.
taa|cauzaruucompromi socoue| dogmadc | alg|esia.Si uembar-
go,cue|casode|cuartocstadio,e|dellrlturr ncc crertta nec crerms,
par

ceeucoutrarseeuuuaposiciouembarazosa,yaquecomop|a-
touicouopod|apermi ti r,comohi cierou|osl|oso|oshermticos,
}
ueap
,
areci era uua traus|ormaci oude|a tota| i dad (Wnclung)
sunu| taueameutecouestacuartaetapa.luestoquedeseabaretor-
uara|puutodepartidasi udispouerdeuua cuartalersouaLi vi -
ua,peusar|aqueuadamejorque actuarcomosi|anatura nec cre
tltrt nec crerzw luera| amismacosaque|a nrztura creans nec creata a|
comi euzo, hi potesi spara| aqueuodi orazousatisltctoriaa|gu-
ua . lortauto,a| apreguutadequ| esucedi oa| acuartalerso-
ua, | arespuesta,eue|casocoucretodeEscotoEr|geua, debeser.
Hadesaparecidoa|ideuti lcarsecou| aprimera.
''" Fue el profesor Markus Ficrz qui en llam mi atencin sobre este punto.
353
ndice onomstico
Abrahancl , Judas Len (Len
Hebreo), 351
Achuthan, 25
Agri pa von Netteshei m, 1 77,
2H5
Al l en, James Si crom, 262, 271
Amaldi , Eduardo, 252
Ambler, Erest, 235, 267
Andcrson, Herbert Lawrcnce,
270
Appcl , H. , 237
Ari stteles, 1 32, 1 75, 1 77, 326,
334, 336
Arowi tt, R. L. , 1 6R
Ashl ey, Muri cl F, 21 9

ti co Pomponi o, 1 95
Augcr, Pi crrc, 262
Baadc, Wal rer, 1 3
Back, Erst, 77, 2 1 O , 250
Bacon, Franci s, 1 7R
Bal mcr, Johann Jakob, 6 1 , 69
Barkcr, Wi l l i am, 1 5, 25
Bares, C. A. 236
Batcman, F. , 203
Baucr, R. W, 236
Baynes, Hcrbert G. , 1 9 1
Bcrl cy, D. , 237
Bcrr. ays, I saac Paul , 1 53, 1 54
Bcroul l i , Jakob, 51
Bcnram, Franca, 1 4
Bcrhc, Hans Al brcchr, 79
Bi ancani , Gi uscppc, 322
Bi ckcl , E. , 299
Bjcrrum, Ni cl s, 'R
Bl cul cr, Konrad, 1 5
Bl um, Wal rer, 25
Bobone, R. , 236
Boehm, Fel i x Hans, 236, 237
Boffi ro, Gi useppe, 322
Bohm, Davi d, 1 29
Bohme, Jacob, 1 79
Bohmer, F, 299
Bohr, Ni cl s, 9-1 2, 1 5, 33, 36,
39, 40, 45-47, 49, 53, 57-65,
67-76, 78, 85, 90, 92, 97,
1 08, 1 1 0, 1 4 1 , 1 44 , 1 49,
1 60, 1 64 , 1 65, 1 8 1 , 1 88,
1 93, 207-2 1 0, 2 1 2, 2 1 3, 222,
223, 247, 250-253, 255, 268
Bol tzmann, Ludwig, 52, 94, 95,
1 02, 1 03, 1 06, 1 39, 1 44 , 329
Bonhocffcr, Karl Friedri ch, 2 1 8
Bor, Max, 1 0, 1 9, 53, 97, 1 06,
1 29, 1 38, 1 4 5, 1 64
Bosc, Satycndra Nath, 1 7, 94,
98, 99, 1 09, 1 1 0, 1 49, 2 1 6,
248, 249
Brahe, Tycho, 283, 284
Broad, Charl i e Dunbar, 50
Brogl i e, Loui s de, 43, 53, 54,
63, 1 09, 1 1 0, 1 29, 1 49, 21 2,
2 1 6, 221
Brosc, L. , 76
Brostriim, Karl Jacob, 58
Bruno, Gi ordano, 1 78
Buda, 27
Bhri ng, W, 257
Bunscn, Robcrt, SR
Burgcrs, Johanncs Mart i nus,
72
Burgy, Mcrle Thomas, 23'
Carter, R. E. , 265
Carus, Carl Gustav, 1 87
Caylcy, Arthur, 80, 84
Chadwick, James, 244, 252, 255
Cicern, Marco Tul i o, 1 75, 1 95,
298, 336
Cofn, T, 237
Cohen, E. Richard, 1 68
Coprico, Nicol;s, 1 78, 1 79
Costcr, Di rk, 59
Cowan, Clyde Lorrai n, 1 6, 250,
263-266
Crick, Francis, 202
Dal i tz, Richard Henry, 239
Darwi n, Charles Gal ton, 20 1
Davis, Raymond, 266
Debye, Peter, 1 3, 74, 95, 1 06,
250
Del brck, Max, 1 6, 59
Demcrito, 1 73, 1 74
Denni son, David Mathias, 2 1 8
Deppner, Kathe, 1 4
Descartes, Ren, 1 32, 1 78, 1 79
Deutsch, Mart n, 236
DeWi tt, Bryce Scl i gman, 1 47
DcWitt, Ccil e, 1 4 7
Dicke, Roben Henry, 1 47
Di l l ncr von Di l l nersdorf Bertha,
8
Di rac, Paul Maurice Adri en, 1 2,
1 7, 5 1 , 64, 79-8 1 , 1 00, 1 1 0,
2 1 3, 2 1 6, 225-227, 254, 261 ,
269
Dobryni n, Yu. P, 272
DuMond, Jcsse W Monroc, 1 68
Durero, Alberto, 1 69
Drr, Hans Petcr, 25
Dyson, Frecman J . , 20
Eckhart, Meister, 1 7 1 , 1 72, 1 77
Ehrenfest, Paul , 1 2, 93- 1 00,
1 1 0, 1 37, 239
356
Ehrcnfest-AEmasjcwa, '1tyana,
94
Ei nstei n, Albert, 9, 1 5, 1 7- 1 9,
2 1 , 28, 30, 3 1 , 35, 39, 42,
49, 54, 55, 60, 6 1 , 69, 85,
94, 95, 99, 1 0 1 - 1 1 1 , 1 30-
1 35, 1 37- 1 4 1 , 1 43- 1 5 1 , 1 6 1 -
1 63, 1 79, 208, 2 1 6, 240
El l i s, Charles Drummond, 244-
247, 252, 253
Enz, Charles E, 1 1 , 1 3, 1 4, 1 6,
23, 25, 243, 257, 265
Etvos, Rolancl , 1 4 7
Epstci n, Paul Sophus, 72, 235
Ergena, Juan Escoto, 337, 35 1 -
353
Eucken, Arol c, 2 1 8
Eucl i des, 1 76
Eul er, Leonhard, 84
Eusebio de Emesa, 3 1 9, 336
Fabri , E. , 239
Faraday, Mi chacl , 30, 1 39, 1 62,
1 87, 25 1 , 255
Fazzi ni , T, 270
Federico II ele Di namarca, 284
Fermi , Enri co, 1 2, 1 7, 79, 1 1 0,
2 1 6, 249, 25 1 -256, 258-261 ,
263, 274
Ferando JI, 284
Fescl i o, Felipe, 300
Fcynman, Richard, 20, 272,
273
Fici no, Marcclo, 1 77, 326, 35 1
Ficlccaro, Gi uscppe, 270
Ficld, G. , 24
Fierz, Markus, 1 3, 20, 1 29, 260,
26 1 , 278, 353
Fl udd, Robcrt, 22, 23, 1 8 1 , 276,
283, 288, 296, 298, 3 1 0-3 1 6,
3 1 8-328, 332, 334, 337, 342,
.35 1
Fl ggc, Si cgfiicd, 25
Fock, Vlad mi r Al cxandrovich,
22J
Frank, Phi l i pp, 84
Franz, Johann Carl Rudol ph,
79
Franz, Maric-Louisc von, 20,
278
Fraucnfcl dcr, Hans Emi l , 236
Frcnkel , J . , 2 1 2
Frcud, Sigmund, 1 H7, 1 ')()
Fricdman, }crome L, 237, 267
Fricdman, Lcwis, 257
Frisch, Ch. , 287-2H9, 29 1 , 296,
298, 300, 302, 303, 307,
308, 3 1 0, 3 1 6, 3 1 9, 32 1 , 332
Frisch, Otto Roben, 1 09
Gal i l ci , Gal i leo, 8 1 , 1 1 7, 1 1 9,
1 25, 1 29, 1 30, 1 32, 1 6 1 ,
1 73, 1 79, 282, 322
Garwi n, Richard Lawrcnce, 237,
267
Gcigcr, Hans, 25, 248, 250
Gcl l -Mann, Murray, 272, 273
Gershtci n, S. S. , 273
Gi bbs, Josiah Wi l lard, 52, 2 1 6
Gil bert, Wi l l iam, 296
Gi ttel mann, B, 236
Classon, J . S. , 247
Goclcr, E. von, 236
Gocthc, Wol fgang von, 1 80,
1 8 1 ' 2.36
Gohring, Mart n, 1 69, 1 70
Gol cl fngcr, Paul , 1 4
Gol dhaber, Mauricc, 236, 268,
271
Gol dstci n, Jack S. , 1 47
Gonscth, Fercl i nanc, 55, 1 43,
1 55
Gortcr, Corcl i us, 235
Gouclsmi t, Samucl , 1 1 , 24, 78,
2 1 1 , 2 1 2, 21 7
Crodzins, Lec, 236, 27 1
Gustaf.m n, Torstcn, 58, 208
1-l al lcr, ;ricdrich, 1 38
Hal lcr, 1-Icrmann, 27, 1 38
1-ami l ton, Wi l l i am Rowan, 65,
84
Hanna, Stanl ey S. , 236
Hanson, Al frcd 0. , 236
Harrison, F . B. , 263, 266
Hancck, Paul , 2 1 8
Hanmann, Eduard von, 1 87,
20 1
1-layward, Raymond W, 235,
267
Hcckc, Erich, 1 3
Hcgul onti o, 2S8
1-lei mzc, J . , 257
Hciscnbcrg, Wcrcr, 1 O, 1 2, 1 6,
34, 39, 44, 53, 63, 64, 69,
70, 78, 79, 1 1 0, 1 23, 1 64,
1 65, 1 88, 2 1 2, 2 1 3, 2 1 5,
2 1 7, 252-254, 258
Hci tlcr, Wal tcr, 2 1 9, 24H
Hcndcrson, Wi l l i am James, 253
Hermann, Armi n, 24, 69
Hcrmannsfel dt, W. B. , 271
Hcrmcs Tri mcgisto, 1 79, 3 1 1 ,
333, 335, 337, 340
Hcnz, Paul , 73
Herzberg, Gcrhard, 2 1 9, 248
Hcvesy, Georg von, 59
1-Iochstrasscr, U. , 25
Honl , Hel mut, 78
Hopf, Ludwig, 1 07, 1 1 2
Hoppcs, D. D. , 235, 267
Hubachcr, 1-Icrmann, 1 43, 1 44,
1 5 1
Hudson, Ral ph 1, 235, 267
1-l uiskamp, WJ. , 235
1-I ul thn Lamck, 58, 208
Hume, Davi d, 1 62
Hund, Fricdrich, 2 1 7
1-I uxl cy, Al dous, 1 70
357
Hylleraas, Egi l , 58
Impeduglia, G. , 270
Jacobsen, Jacob Christian, 58
James, Wi l l i am, 1 87
Jeans, James, 1 07, 1 08, 1 1 1
Jeffreys, Harold, 50
Jensen, Johannes Hans Dani el,
260, 269, 271 , 272
Johnston, Herrick Lee, 2 1 9
Jol i ot, Frderick, 252
Jordan, Pascual , "24, 1 09, 1 70,
1 90, 203, 223, 224, 227
Jost, Rest, 234
Jung, Carl Gustav, 8, 1 3, 1 4, 20,
22, 1 54, 1 55, 1 8 1 , 1 85, 1 86,
1 88, 1 90-20 1 , 204, 278, 280,
28 1 , 296, 297, 304, 327, 352
Kafka, Franz, 7
Kalln, Gunnar, 94
Kant, Immanucl, 1 54, 1 82, 1 86,
277, 290, 299
Krmn, Theodorc von, 1 06
Kelder, Tom, 27
Kepler, Johannes, 20-23, 76, 8 1 ,
85, 1 54 , 1 70, 1 73, 1 79, 1 8 1 ,
1 99, 208, 277-285, 287, 288,
290, 29 1 , 29'-30' , 308-3 1 O,
3 1 6, 3 1 8-32 1 , 325-329, 332,
342, 346, 349, 35 1 , 352
Keynes, John Maynard, 50
Ki rchhoff Gustav, 88
Klei n, Fel i x, 58, 80, 84
Klei n, Martn J., 93
Klei n, Oskar, 1 4, 1 7
Koeber, R. von, 326
Kolmogorov, Andri
Ni kolaevich, 50
Kossel, Wal ther, 76, 77
Krarers, Hcndri k Anthony,
6 1 -63, 207
358
Krohn, Vi c, 235
Krol l , Wi l hdr, 298
Kroni g, Ral ph, 27, 78, 2 1 9, 248
Krotkov, R. , 1 47
Kruse, H. Ul ri ch E. , 263
Kuperrnan, S., 236
Kurie, Franz Newel l Devereux,
257, 258, 260, 26 1
Kusaka, Shui chi , 26 1
Kusti kov, LE. , 272
Lahti , I . 25
Lamarck, Jean-Baptiste, 20 1
Landau, Lev Davidovich, 224,
237, 269
Land, Al fred, 77, 209, 2 1 0
Langer, Lawrence M. , 257, 266
LaoTs, 1 60
Laplace, Pi erre Si mon de, 1 32
Lattes, Cesare M. Gi ul i o, 270
Laue, Max von, 1 07, 1 1 2
Lauri kai nen, Kalervo V, 25
Lederran, Leon M. , 237, 267
Lee, Tsung Dao, 229, 230,
234, 236-238, 240, 267,
269
Leibniz, Gortfried Wi l hel r, 20 1
Lenz, Wi l hcl m, 1 O
Len Hebreo, vase Abrahand
Leonardo da Vi nci , 1 77
Leuci po, 1 73
Levi ne, N. , 236
Lewis, G. N. , 2 1 9
Lcwis, H. R. , 25, 236
Lindemann, Frcderick
Alexandcr, 1 06
Li pki n, Harry J., 236
Lokanathan, S. , 270
Lorentz, Ilendri k Antoon, 65,
95, 1 00, 1 04, 1 1 1 , 1 1 7, 1 1 9,
1 30, 1 3 1 , 1 39, 1 44, 1 45,
1 6 1 , 234, 268
Lders, Gcrhard, 234
Luri a, Isaac, 3 1 4
Mach, Ernst, 7, 8, 9, 1 33, 1 48
Mach, Ludwig, 7
Madelung, Erwi n, 1 06
Mahnke, Dietri ch, 337
Maier, Mi chacl, 3 1 6
Majorana, Ettore, 252
Mamerto, Claudia, 299
Margul is, S. , 25
Marshak, Roben Eugene, 272
Miisdi n, Mi chacl, 283
Maxson, D. R. , 271
Maxwel l , James Clerk, 1 5, 30,
35, 65, 70, 1 00, 1 1 1 , 1 1 7,
1 1 9, 1 30, 1 39, 1 45, 1 62,
1 87, 221
McGui re, A. D. , 263
Medici , Lorenzo di , 1 77
Mehra, Jagdi sh, 24
Meier, Carl Alfred, 20, 24, 277,
278
Mei tner, Lise, 244-246, 248, 250
Mcrrison, A.W. , 270
Meyenn, Karl von, 24
Meyer, Lothar, 88
Mi edera, A. R. , 235
Mi nkowski , Hermann, 85, 1 3 1
Mi ses, Richard von, 84
Mi t t dstaedt, E, 25
MofTt, R.J . Douglas, 257
M0ll er, Chri sti an, 58, 236
Montet, Charles de, 1 89
Montonen, C. , 25
Mosdey, Henry, 9 1
Moses, 1 77
Mott, N. E Ncvi l le, 252
Murphy, George Mosley, 2 1 9
Nerst, Wal ther, 1 06, 246
Newron, Isaac, 22, 28-30, 8 1 ,
1 1 6, 1 1 7, 1 1 9, 1 25, 1 29, 1 30,
1 32, 1 40, 1 61 , 1 73, 1 78,
1 79, 1 8 1 , 277, 282, 297, 326
Nicols ele Cusa, 1 78
Novey, Theodore Burton, 235,
236
Oehme, Reinhard, 234, 236
Oppenhei mer, J. Roben, 1 8, 1 9
Orrhmann, Wil hel m, 246
Orto, Rudol f, 1 7 1
Ovi di o, Publ i o Ovidio Nasn,
298
Panofky, Erwi n, 1 8, 1 69, 1 94,
278, 322
Paracelso, 1 77, 283, 285, 298
Parmnides, 1 75
Pascheles, Jacob Wol fgang, 7
Paschen, Friedrich, 7 1 , 77, 2 1 0
Pasqual i , G. de, 236
Patrizzi, Francesco, 1 78
Paul , H. , 270
Paul i , Franca (vase Bertram)
Paul i , Herrha, S
Paul i , Wol fgang Joseph, 7
Pauly, August, 201 , 298
Peacock, R. N. , 236
Peierls, Rudol f, 224
Perri n, Francis, 255, 256
Peyer, B. , 20 1
Pi co della Mi randola, Gi ovanni ,
1 77, 30 1
Pi t<goras, 1 72, 1 74, 3 1 9, 334,
336
Planck, Max, 32, 33, 42, 59-61 ,
70, 72, 73, 76, 95, 96, 1 02-
1 1 0, 1 1 5, 1 1 7, 1 1 8, 1 39,
1 44 , 1 46, 1 92, 2 1 3, 2 1 5,
2 1 6, 22 1
Plano, P, 270
Platn, 1 53, 1 55, 1 60, 1 73- 1 77,
1 80, 279, 326, 333-336
Pl oti no, 1 76, 1 77, 298, 299,
326
359
Podolsky, Bors, 1 8, 1 49
Poincar, Henri , 1 30, 1 3 1 ,
1 4 5
Poisson, Si mon, 1 32, 252
Posi coni o de Apamei a, 298
Postma, H. , 235
Prestan, Richard S. , 236
Proca, Alexandre, 221
Proclo, 287, 289, 295
Procl el l , A. , 270
Prokofl ev, Yu. A. , 272
Pruett, John R. , 257
Raboy, S. , 235
Rayl cigh (Jnlm Wi l l i am Srrutt),
l ord, 96, 1 07, 1 08
Rcchenberg, Hcl mut , 25
Reim:s, Fredcrick, 1 6, 250, 263-
266
Rcnsch, Bcrhard B. , 1 93, 202,
204
Rhi nc, Joseph 1. , 203
Richard, Al an W, 229
Ri emann, Bcrnhard, 80, 84,
1 3 1 ' 1 :2
Ri ngo, Georgc Ray, 235
Ri tz, Wal ther, 99, 1 1 2
Rodcback, Gcorgc W, 262
Rocol f( JI, 284
Rol l , EG. , 1 47
Rontgen, Wi l hel m Conrad, 84,
99
Rosen, Nathan, 1 8, 1 94
Roscnbaum, Era, 1 4
Rosenfcl d, Lon, 58, 67, 1 44,
222, 223
Rosl i no, Hel isacus, 300, 302
Rossi , Andrea Giul i o, 236
Rothem, T, 236
Rottler, Mari a, 1 4
Rozental , Stefan, 5 8
Runge, Carl , 77, 85
Russcl l , Bertrand, 78
360
Rurherford, Erst, 59, 66, 68,
70, 247
Rydberg, Johannes Roben, 6 J ,
70, 75, 87-92, 209
San Agustn, 1 76
San Buenventura (Juan de
Fidanza) , 337
San Pabl o, 1 77
Sakurai , Jun John, 257
Sal am, Abdus, 269
Samios, Nichol as 1 . 270
Schafroth, Max Roben, 2/
Schcl l i ng, Fricdrich von, 1 8(,
Schcrrcr, Paul , 1 3
Schi l pp, Paul Anhur, 1 0 1 ,
1 1 0
Schi ndewolf O. I-I . , 20 l
Schl app, Roben, 243
Schlosser, Friedri ch, 1 78
Schol cm, Gcrshom, 3 1 4
Schopcnhaucr, Arthur, 1 82,
203, 204, 326
Schoppcr, Hcrwi g, 237
Schriidi nger, Erwi n, 53, ( j, 61,
79, 2 1 2, 2 1 3
Schtz, Bertha Cami l la, 7
Schtz, Fri cdri ch, 8
Schwartz, Mel vi n, 270
Schwarzschi ld, Karl , 72-7 4
Schwi ngcr, Jul i an, 20, 234
Schwyzcr, 1-l . R. , 298
Seclig, Carl , 1 0 1 , 1 45
Scgrc, Emi l i o, 229, 243
Scmon, R., J 95
Sneca, Luci us Annacus, 2')8
Sexto Empri co, 299
Shal i t, Amos de, 236
Shankara, 1 7 1
Sherwi n, Chal mcrs W. , 2(2
Si lz, Prisci l la, 277
Si mpson, G. G. , 20 1
Smi th, Li ncol n Ci l morc, 257
Smutny, F., 24
Soal , S. G. , 203
Scratcs, 1 76
Sol vay, Erest, 1 1 2
Sommcrfcl d, Arol d, 9, 1 O, 2 1 ,
6 1 ' 69-72, 74-8 1 ' 83-86, 90,
1 99, 208, 209
Sosnovski j, A. N. , 272
Spivak, EE. , 272
Stiihcl i n, 0. , 271
Stark, Johanncs, 72
Srcch, Berrhol d, 236, 260, 269,
27 1 , 272
St ecnl and, M.J . , 2.15
St ei nbcrgcr, Jack, 270
Stcr, Orto, 1 3, l 1 2
Srokes, Georgc Gabri cl , 1 06
Stoncr, Edmund, 21 1
Straumann, Norbcrt, 25
Sudarshan, Ennackcl Chandy
Georgc, 272
Sunyar, Andrcw W, 236, 27 1
Surhcrl and, Wi l l iam, J 06
' l cetct o, 1 75
' I clegdi , Val cnri ne L, 235, 237,
267
Thomas Llcwel l i n 1-l i l lcrh, 2 J 2
Thomsen, Jul i us, 89
'l ol hoek, 1-l . A. , 235
T(JI !cstrup, Al vi n, 270
' l (Hnonaga, Si n-i r i ro, 20
Torriccl l i , Evangel ista, 32 1
1ikal , Viktor, 97
Uhl enbeck, George, 21 1 , 2 1 2,
2 1 7
Val ko, E. l , 24
Vneto, Francisco Jorge, 3 1 9
Venkatesan, K, 25
Voi gt, \ol cemar, 70, 77, 85
Wacrden, Barrcl van cer, 50, 52
Wagncr, J.J . , 265
Wal d, George, 202
Wal l cnstei n, Al brecht von. , 309
Wal l er, lvar, 208
Wapstra, A. I1 . , 237
Watson, .J . D. , 202
Wei nri ch, Marccl , 237, 267
Wciss, Rai ner, 1 4 7
WeisskopC Victor F, 1 7, 24, 220
Wcizsiickn, Carl Friedrich von,
1 70
\\lenrzcl, Grcgor, 1 8
Westgren, Arc, 208
Weyl , l-Icrmann, 9, 269
Wiedcmann, Gustav 1-ei nri ch,
79
Wien, Wi l hcl m, 1 05
Wigner, Eugen Paul , 223, 224,
227, 240
Wi l hcl m, Ri chard, 1 70, 1 94
Wi nter, Klaus, 243
Wissowa, Georg, 298
Woostcr, WA. , 246
Wu, Chicn Shi ung, 235, 243,
267
Wyman, WE. , 265
Ymbl ico, 334

Yang, Chan-Ni ng, 229, 230,


234, 236-238, 267, 269
Zabarcl l a, Gi acomo, 3 1 4
Zacharias, Jerrold R. , 1 47
Zeeman, Pierer, 1 O, 1 1 , 70, 7 1 ,
77, 78, 21 1 , 21 2, 2 1 7
Zcldovich, Yakov Borisovich, 273
36 1

Você também pode gostar