UNIVERZITET U ZENICI POLITEHNIKI FAKULTET ODSIJEK: GRAEVINARSTVO

AutoCAD Civil3D Seminarski rad

Mentori: v.prof.dr. Senad Bali v.as. Ernad Belagi

Studenti: Aldin Krajinik R100/11 Fuad Piragi R21/11

Zenica, august 2013.

SADRAJ
UVOD ............................................................................................................................................ 3 2. MOGUNOSTI PRIMJENE PROGRAMSKOG PAKETA AutoCAD Civil 3D PRI PROJEKTOVANJU I IZGRADNJI PUTEVA .......................................................................................................................... 4 2.1. AutoCAD Civil 3D u fazi pripremnih radova za potrebe projektovanja puta.......................... 5 2.1.1. Podeavanje parametara projekta ................................................................................. 5 2.1.2. Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena ........................................ 8 2.1.3. Izravnanje geodetske mree ........................................................................................... 9 2.1.4. Kartiranje taaka i spajanje detalja ............................................................................... 10 2.1.5. Izrada digitalnog modela terena ................................................................................... 11 2.2. AutoCAD Civil 3D u fazi projektovanja puta .................................................................... 14 2.2.1. Trasa puta ..................................................................................................................... 14 2.2.2. Uzduni profil trase i niveleta puta ............................................................................... 16 2.2.3. Karakteristini popreni profil ...................................................................................... 19 2.2.5. Popreni profili puta ..................................................................................................... 25 2.2.6. Obraun zapremina materijala ..................................................................................... 28 2.3. AutoCAD Civil 3D u fazi realizacije projekta..................................................................... 30 2.3.1. Izdvajanje taaka iz koridora puta ................................................................................ 30 2.3.2. Izvoz digitalnog modela terena..................................................................................... 31 2.3.3. Transfer podataka iz raunara u geodetski mjerni instrument .................................... 32 2.3.4. Kontrola izvedenog stanja i obraun zapremina .......................................................... 33 3. AutoCAD Civil 3D - primjer ...................................................................................................... 33 3.1. Odreivanje uzdunih profila .......................................................................................... 33 ZAKLJUAK .................................................................................................................................. 40 LITERATURA ................................................................................................................................ 41

UVOD
Geodetskim poslovima poinju i zavravaju se svi graevinski radovi, pa tako i oni na projektovanju i izgradnji puta. Projektovanje i izgradnja puta odvijaju se kroz nekoliko faza, a uloga geodete u svim fazama je vrlo znaajna. Zadatak geodete je da pripremi geodetsku podlogu odgovarajueg sadraja koja e biti koritena za potrebe projektovanja puta. U prolosti kada su se koristile podloge u analognom obliku znaajan faktor je bila i njihova razmjera. Danas to nije sluaj jer se izrada geodetskih podloga koje ukljuuju i digitalni model snimljenog terena (DMT), kao i kasnije projektovanje puta vre na raunaru koritenjem adekvatnog softvera. Projektovanje puta je posao graevinskog inenjera specijalizovanog za oblast niskogradnje. Samo projektovanje se moe vriti u razliitim programskim paketima, ali programski paket koji se istie svojom sveobuhvatnou u pogledu alata kojima raspolae je AutoCAD Civil 3D. Ovaj programski paket je prvenstveno namenjen projektovanju putne infrastrukture, kreiranju projekata koji se tiu ureen ja zemljine teritorije, kao i onih koji za cilj imaju vrenje razliitih hidrolokih analiza, ali kao takav raspolae i velikim brojem geodetskih alata poput onih za izravnanje geodetske mree, transformaciju koordinata taaka, topografisanje detalja isl. AutoCAD Civil 3D softver je Building Information Modeling (BIM) rjeenje za projektovanje objekata niskogradnje i izradu tehnike dokumentacije. AutoCAD Civil 3D omoguava graevinskim inenjerima, tehnikim crtaima, projektantima i tehniarima koji se bave projektovanjem saobraajnica, prostornim planiranjem i

ureenjem vodenih resursa da rade efikasnije. AutoCAD Civil 3D 2012 sadri unaprijeene alate za odreivanje trase i koji omoguavaju uvoenje i primjenu standarda u projektovanju u okviru itavog projektnog tima. Mogunosti projektovanje na osnovu 3D modela: Alati za projektovanje Geoprostorne funkcionalnosti Hidrologija i hidraulika Optimizacija koritenjem materijala Vizualizacija
3

Za odreivanje kota terena, izohipsi, nadmorskih visina, uzdunih i poprenih profila trase itd. starim metodama snimanja, prorauna odreenim metodama i programima je bio mukotrpan rad. Jedan od naina snimanja i odreivanja gore navedenih potrebnih podataka o projektu se vrilo na terenu.

2. MOGUNOSTI PRIMJENE PROGRAMSKOG PAKETA AutoCAD Civil 3D PRI PROJEKTOVANJU I IZGRADNJI PUTEVA
Na tritu su danas prisutni brojni programski paketi koji omoguavaju rjeavanje zadataka iz razliitih inenjersko-tehnikih oblasti. AutoCAD Civil 3D je programski paket kompanije Autodesk koji je prevashodno namijenjen projektovanju i izradi tehnike dokumentacije u oblasti graevinarstva. U komercijalnu upotrebu je uao 2004. godine, a od tada je svake godine izlazila nova verzija softvera, zakljuno sa danas aktuelnom verzijom 2013. Za razliku od obinog AutoCAD-a, koncepcija AutoCAD Civil 3D-a zasniva se na pravljenju projekata iji su elementi dinamiki povezani, to znai da mijenjanje jednog elementa projekta automatski utie na promjenu svih elemenata sa kojima je on u vezi. Ovaj programski paket raspolae brojnim alatima koji omoguavaju efikasno projektovanje putne infrastrukture, kreiranje projekata koji se tiu ureenja zemljine teritorije, kao i onih koji za cilj imaju vrenje razliitih hidrolokih analiza.

Slika 2.1 Poetni prikaz AutoCAD Civil 3D

Razvojni tim AutoCAD Civil 3D-a je evidentno imao u vidu da svi graevinski radovi poinju i zavravaju se geodetskim radovima, pa je meu alate kojima programski paket raspolae uvrstio i neke isto geodetske poput onih za izravnanje geodetske mree. To je jo jedna u nizu injenica koje idu u prilog tvrdnji da je AutoCAD Civil 3D, uprkos svojoj prvobitnoj namjeni, jedan sveobuhvatan programski paket koji, za uspeno rjeavanje zadataka koji se pred njih postavljaju, mogu koristiti strunjaci iz razliitih inenjersko-tehnikih oblasti. Bitno je naglasiti da je AutoCAD Civil 3D jedan kompleksan programski paket ije je koritenje relativno jednostavno, ali samo pod pretpostavkom da su najprije korektno izvre na razna podeavanja u vezi sa projektom. Pomenuta podeavanja su veoma brojna, a tiu se jedinica mjere, projekcije, stilova prikaza raznih elemenata projekta, tekstualnih stilova i sl. Ipak, uloeni trud se isplati na due staze jednom izvrena podeavanja mogu se sauvati kao ablon, tzv. templejt (engl. template) koji e biti koriten za budue projekte. Takoer, u svakom trenutku je mogue vriti izmjenu ve podeenih parametara, to se automatski odraava na u tom trenutku aktivni projekat. Iako se potpuni uvid u mogunosti AutoCAD Civil 3D-a stie u fazi projektovanja puta, on se jednako uspeno moe koristiti i u fazi pripremnih radova, kao i tokom realizacije projekta, tj. izgradnje puta. U nastavku je dato pismo mogunosti primjene softvera u pojedinim fazama.

2.1. AutoCAD Civil 3D u fazi pripremnih radova za potrebe projektovanja puta

AutoCAD Civil 3D je programski paket koji u mnogome moe olakati izradu geodetske podloge za potrebe projektovanja puta, naroito sa stanovita izrade DMT-a. Brojne su i njegove primjene za druge geodetske poslove poput izravnanja geodetske mree i sl. Meutim, na poetku rada u AutoCAD Civil 3D-u najbitnije je ispravno podesiti odreene parametre projekta.

2.1.1. Podeavanje parametara projekta

5

Najvanija podeavanja parametara projekta se vre u dijalog prozoru Drawing Settings - [Naziv projekta], a odnose se na jedinice mjere koje e biti koritene tokom crtanja, razmjeru crtanja, projekciju i koordinatni sistem u kojima se nalaze koordinate taaka (kartica Units and Zone).

Slika 2.2 Podeavanje osnovnih parametara u vezi sa projektom

Putevi pripadaju kategoriji linijskih objekata to znai da prostorno zahvataju relativno uzak ali dugaak pojas. Prilikom izrade geodetskih podloga za potrebe projektovanja puta u zemljama gdje u upotrebi postoji vie koordinatnih sistema, pa ak i projekcija, od izuzetne vanosti je da se isti definiu na samom poetku. To je vano prije svega u sluaju da projektovani put prolazi kroz nekoliko podruja gdje su u upotrebi razliiti koordinatni sistemi, kao i u sluaju da se za potrebe projektovanja i izgradnje puta koriste i podaci geodetskog premera (npr. ukoliko je potrebno uraditi eksproprijaciju zemljita). Ukoliko se projekcija i koordinatni sistem definiu na samom poetku mogue je izbei eventualne probleme prilikom kartiranja taaka i kasnijeg spajanja detalja. Za teritoriju Bosne i Hercegovine AutoCAD Civil 3D-u postoji nekoliko definisanih koordinatnih sistema, meu kojima se ne nalazi do skora jedini vaei Dravni koordinatni sistem (Gaus - Krigerova projekcija Beselovog elipsoida), a u kojem se jo uvijek nalazi veina katastarskih podataka o poloaju taaka. eljeni koordinatni
6

sistem moe se definisati u dijalog prozoru Create Coordinate System, to je i uinjeno u sluaju koordinatnog sistema vidljivog u polju Available coordinate systems na slici 2.1.

Slika 2.3 Definisanje novog koordinatnog sistema

U dijalog prozoru Drawing Settings - [Naziv projekta] mogue je unaprijed izvriti i definisanje lejera na kojima e se iscrtavati sadraj projekta (kartica Object Layers, slika 2.2). Za elemente projekta za koje je razvojni tim AutoCAD Civil 3D-a procijenio da e biti najee korieni (npr.trasa puta, uzduni profil trase, popreni profili puta, koridori sl.) lejeri su ve definisani s tim to korisnik moe mijenjati njihove nazive i stilove tako da odgovore specifinim potrebama svakog projekta. Kartica Abbreviations (slika 2.2) omoguava podeavanje skraenica za pojedine elemente ili karakteristine take trase puta ili uzdunog profila trase (npr. poetak krune krivine, kraj prelazne krivine, itd.). Skraenice su unaprijed ispisane na engleskom jeziku, ali ih je mogue prevesti na na jezik ili na drugi nain mijenjati ve prema konkretnim potrebama. Postoje i posebni dijalog prozori za podeavanje tekstualnih stilova, stilova prikaza raznih elemenata projekta poput DMT-a, trase puta, koridora i sl., ali njihovo podeavanje je dozvoljeno preskoiti jer ono ne utie na tanost prikaza sadraja projekta
7

(za razliku od podeavanja jedinica mjere i koordinatnog sistema koje utie na prostorno lociranje taaka). Ova vrsta podeavanja utie iskljuivo na stil prikaza pojedinih elemenata to do izraaja dolazi najvie prilikom tampe, preveliki markeri za take, sitan tekst i sl.). mada se u sluaju loe podeenih parametara moe pojaviti problem itljivosti sadraja projekta i na ekranu raunara (npr.

2.1.2. Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena

Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena iz geodetskog mjernog instrumenta u raunar vri se koritenjem modula Survey Data Collection Link. AutoCAD Civil 3D podrava transfer podataka u raunar iz veine geodetskih mjernih instrumenata koji su danas u upotrebi (npr. totalne stanice kompanija Sokkia, Topcon, Leica, Nikon).

Slika 2.4. Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena

Kako se format zapisa podataka dobijenih snimanjem terena razlikuje od instrumenta do instrumenta, neophodno je sirove podatke snimanja (engl. raw survey data) konvertovati u format pogodan za kartiranje snimljenih taaka. AutoCAD Civil 3D koristi format .fbk (Field Book file).
8

Slika 2.5 .Konverzija sirovih podataka snimanja u .fbk format

2.1.3. Izravnanje geodetske mree

Uspostavljanje geodetske mree sa koje e se vriti geodetsko snimanje terena je, uz pribavljanje postojee geodetske dokumentacije od nadlenog organa, prvi korak prilikom izrade geodetske podloge za potrebe projektovanja puta. AutoCAD Civil 3D posjeduje alate koji omoguavaju izravnanje geodetske mree po metodi najmanjih kvadrata na osnovu mjerenih uglova i duina u mrei. Mogue je vriti izravnanje 2D ili 3D mree, pri emu se u sluaju 3D izravnanja visine taaka mree odreuju na osnovu mjerenih duina i vertikalnih uglova (nije mogue vriti izravnanje nivelmanske mree).

Slika 2.6. Izravnanje geodetske mree po metodi najmanjih kvadrata

9

Postoji i opcija za izravnanje poligonskog vlaka tako to se svaki prelomni ugao popravi za vrijednost koja je jednaka uglovnom odstupanju podjeljenom sa brojem prelomnih uglova, dok se duina poligonske strane popravi za vrijednost linearnog odstupanja proporcionalnu duini poligonske strane (analogno T.O. 19).

2.1.4. Kartiranje taaka i spajanje detalja

Kartiranje taaka u AutoCAD Civil 3D-u moe se vriti na nekoliko naina, u zavisnosti od naina na koji su take tokom geodetskog snimanja terena registrovane u geodetskom mijernom instrumentu. Svakako najpoznatiji i najee koriten nain je kartiranje snimljenih taaka na osnovu Dekartovih pravouglih koordinata koje je mogue izvriti u sluaju da su tokom geodetskog snimanja terena u instrumentu registrovane Dekartove pravougle koordinate (Y, X i Z). Ukoliko su u instrumentu tokom snimanja registrovane polarne koordinate taaka (ugao i duina), neophodno je prvo iskartirati take geodetske mree sa kojih je vreno snimanje terena, nakon ega je mogue iskartirati i detaljnetake. Rjee se koristi kartiranje taaka na osnovu apscise i ordinate (odmjeranje od neke ose), kao i kartiranje na osnovu tahimetrijskog zapisnika koji je u digitalnom obliku dostupan u AutoCAD Civil 3D-u. Snimljene take je mogue kartirati u prostoru (koriste se podaci o kotama taaka) ili u ravni (sve take se kartiraju na istoj visini). Grupisanje taaka omoguava laku manipulaciju takama, to naroito dolazi do izraaja ukoliko postoji veliki broj snimljenih, a samim tim i kartiranih taaka. Tada filtriranje taaka, tj. ukljuivanje jednih a iskljuivanje drugih grupa taaka, znatno olakava proces spajanja detalja, njihovog eventualnog topografisanja i izrade DMT-a jer su u odreenom trenutku na ekranu raunara prikazane samo take od interesa za odabranu fazu izrade geodetske podloge za potrebe projektovanja puta.

10

Slika 2.7. Definisanje grupe taaka

Za definisanje grupe taaka koristi se dijalog prozor Point Group Properties [Naziv grupe taaka], a grupisanje se moe vriti na osnovu brojeva taaka, njihovih kota ili opisa (dozvoljeno je i kombinovanje razliitih kriterijuma). Nakon kartiranja taaka vri se crtanje geodetske podloge, tj. spaj anje detalja razliitim tipovima linija i eventualno topografisanje detalja. AutoCAD Civil 3D raspolae standardnim alatima za crtanje kako uravni (2D), tako i u prostoru (3D). to se tie topografisanja detalja tj. dodjeljivanja simbola detaljnim takama, ono se moe vriti manuelno ili automatski prema opisu (kodu) taaka. Programski paket poseduje biblioteku topografskih simbola definisanih prema amerikim standardima, ali je mogue napraviti i biblioteku topografskih simbola koji se koriste kod nas, a zatim je umetnuti u AutoCAD Civil 3D i na taj nain koristiti i kasnije, prilikom izrade geodetskih podloga za potrebe nekih buduih projekata.

2.1.5. Izrada digitalnog modela terena

11

Za potrebe projektovanja puta nije dovoljna geodetska podloga samo sa spojenim detaljima, ve da je potrebno kreirati i digitalni model snimljenog terena. DMT je polazna osnova za veinu prostornih (3D) prorauna koji se obavljaju u AutoCAD Civil 3D-u, a tiu se projektovanja puta (npr. definisanja uzdunog profila trase, poprenih profila puta, obrauna zapremina i sl.). On predstavlja jednu od najvanijih komponenti svakog projekta puta. AutoCAD Civil 3D omoguava kreiranje razliitih tipova DMT-a, meu kojima su tip modela koji ini mrea nepravilnih trouglova ,tzv. TINmodel (engl. Triangulated Irregular Network - TIN), grid model koji ini mrea elija oblika pravougaonika, kao i dva tipa zapreminskih modela koji se koriste prilikom obrauna zapremina iskopa ili nasipa odreenog materijala. TIN algoritam za kreiranje DMT-a je baziran na Delanijevoj triangulaciji (krug opisan oko trougla nesadri nijednu drugu taku osim onih koje predstavljaju tjemena togtrougla) koja je jednoznana. Povr terena se predstavlja 3D trougaonim facetama ija su temena detaljne take prikupljene tokom geodetskog snimanja terena. Za kreiranje DMT-a je osim taaka mogue koristiti i strukturne linije, izohipse i objekte uz uslov da je definisan njihov poloaj u prostoru. Da bi DMT bio korektno kreiran moraju se potovati odreene procedure. Potrebno je definisati pojas izrade DMT-a tj. njegovu spoljanju granicu, kao i eventualno neke druge granice koje stranice TIN-a nesmiju sijei ili granice unutar kojih trouglovi TIN-a uopte nee biti prikazani (npr. u sluaju modeliranja terena gdje postoje vodene povrine poput jezera i sl.). Za kreiranje DMT-a koristi se dijalog prozor Create Surface, u okviru kojeg se izmeu ostalog bira tip modela, lejer na kojem e model biti prikazan, kao i stil prikaza modela. Stil prikaza moe biti jedan od onih ve definisanih u sklopu AutoCAD Civil 3D-a ili korisniki definisan. U okviru definisanja stila prikaza DMT-a vri se odabir elemenata koji e biti vidljivi (take, trouglovi, izohipse, itd.), definie se ekvidistanca izohipsi i sl.

12

Slika 2.8. Kreiranje DMT-a

DMT kreiran na prethodno opisan nain je prazan" tj. ne sadri nikakve podatke, te s toga nije ni vidljiv na ekranu. Da bi se upotpunilo kreiranje DMT-a moraju se dodati podaci (take, strukturne linije i sl.) u njegovu definiciju. Nakon toga moe se pristupiti modifikovanju kreiranog DMT-a. Mogu se dodavati nove take i linije, brisati postojee, moe se mijenjati orijentacija trouglova, itd.

Slika 2.9. Modifikovanje kreiranog DMT-a 13

2.2. AutoCAD Civil 3D u fazi projektovanja puta

Projektovanju puta se pristupa nakon zavrene faze pripremnih radova koja obuhvata izradu geodetske podloge za potrebe projektovanja puta, a koja ukljuuje i formiran DMT. Za uspenu realizaciju svake faze projektovanja u AutoCAD Civil 3D u su projektantu na raspolaganju brojni alati.

2.2.1. Trasa puta

Prva faza projektovanja puta podrazumijeva definisanje budue trase puta sa pripadajuim elementima. U dijalog prozoru Create Alignment Layout vre se poetna podeavanja trase puta kao to su njen naziv, tip (da li je u pitanju osovina puta ili neka druga trasa, npr. Lijeva ili desna ivica kolovoza), poetna stacionaa, stil prikaza trase, lejer na kojem e trasa biti iscrtana, kao I set koji obuhvata stilove opisa elemenata stacionae trase.

Slika 2.10. Definisanje trase puta 14

Postoje posebni dijalog prozori za podeavanje stila prikaza trase i seta koji obuhvata stilove opisa elemenata stacionae trase, pri emu se mogu modifikovati ve postojei stilovi ili kreirati potpuno novi. Stilovi prikazani u poljima Alignment style i Alignment label set naslici 2.10 su korisniki definisani. Nakon poetnih podeavanja trase puta vri se njeno povlaenje". Povlaenje trase nije nita drugo do samo crtanje trase. Kako se trasa sastoji iz pravaca, prelaznih i krunih krivina, potrebno je svaki element nacrtati uvaavajui zahtjeve iz projektnog zadatka. Projektnim zadatkom je definisana kategorija puta ije se projektovanje vri i ona je jedan od parametara kojim je definisana maksimalna dozvoljena brzina na putu. Iz te brzine se odreuju parametri prelaznih i krunih krivina (duina prelazne krivine, poluprenik krune krivine i sl.). Kutija sa alatkama Alignment Layout Tools - [Naziv trase puta] nudi veliki broj alata za crtanje i eventualno kasnije modifikovanje trase puta. Postoji nekoliko tipova prelaznih krivina koje je mogue umetati poput one oblika klotoide, kubne parabole i sl. Bitno je naglasiti da se unaprijed mogu podesiti parametri prelazne i krune krivine (duina prelazne krivine, poluprenik krune krivine) tako da se vri njihovo automatsko umetanje na mjestima tjemena trase.

Slika 2.11. Podeavanje parametara prelazne i krune krivine

Prethodno opisani nain crtanja trase podrazumijeva da sve krune, kao i prelazne krivine, imaju iste parametre. Kako ovo najee nije sluaj prilikom projektovanja puta, vri
15

se crtanje pravaca, a zatim se vri umetanje prelaznih i krunih krivina sa odgovarajuim parametrima i na odgovarajuim mjestima. Mogue je umetati posebno krune ili prelazne krivine, kao i njihove razliite kombinacije.

Slika 2.12. Crtanje trase puta

U AutoCAD Civil 3D-u je mogue izvriti i kontrolu geometrije trase puta. Da bi trasa uspjeno prola kontrolu parametri prelaznih i krunih krivina moraju ispotovati zadate kriterijume (npr. postoje ogranienja u vidu minimalnog dozvoljenog poluprenika krivine za trasu puta na kojem e vozila saobraati odreenom brzinom). Kriterijumi koji se koriste mogu biti neki od ve postojeih (datih u programskom paketu) ili korisniki definisani. AutoCAD Civil 3D raspolae i alatima za tzv. vitoperenje kolovoza. Na osnovu zadatih parametara softver proraunava take poetka vitoperenja, dostizanja maksimalnog nagiba kolovoza i sl. Vitoperenje kolovoza je od velikog znaaja u krivinama jer se naginjanjem kolovoza na unutranju stranu krivine ublaava uticaj centrifugalne sile koja djeluje na vozilo teei da ga izbaci sa puta. Na autoputu se zbog velikih poluprenika krivina vrlo rijetko javlja potreba za vitoperenjem.

2.2.2. Uzduni profil trase i niveleta puta

Uzduni profil trase je sama trasa puta vertikalno projektovana na povri terena. Kreiranje uzdunog profila trase se vri u dijalog prozoru Create Profile from Surface. Potrebno je odabrati trasu puta (ili jedan njen dio) i povr (DMT) za koju se vri kreiranje uzdunog profila.

16

Slika 2.13. Kreiranje uzdunog progila trase

Na opisani nain samo je kreiran uzduni profil trase. Da bi on bio i prikazan na ekranu raunara mora se kreirati i prikaz uzdunog profila to se vri u dijalog prozoru Create Profile View. Ovaj dijalog prozor je zapravo skup dijalog prozora poput General, Station Range, Profile View Heightisl.

Slika 2.14. Kreiranje prikaza uzdunog profila trase 17

U okviru svakog dijalog prozora vre se razliita podeavanja koja se tiu prikaza uzdunog profila trase. Mogue je podesiti stil prika za uzdunog profila trase, definisati da li se iscrtavanje uzdunog profila vri za cijelu trasu ili samo jedan njen dio, definisati opseg visina unutar kojeg se vri iscrtavanje uzdunog profila trase i sl.Vrlo je znaajno definisati i zaglavlje prikaza uzdunog profila jer tzv. trake podataka (engl. data bands) od kojih je zaglavlje sainjeno sadre podatke koji upotpunjuju sliku o trasi puta, kako u horizontalnoj ravni, tako i u pogledu promjene visine terena du trase. Pod pomenutim podacima podrazumijevaju se kote terena, stacionae, elementi trase puta (pravci i krivine u horizontalnoj ravni) i sl. Sva podeavanja mogu se na jednostavan nain mijenjati i nakon iscrtavanja uzdung profila trase. Da bi uzduni profil trase bio kompletiran neophodno je definisati i niveletu puta. U dijalog prozoru Create Profile - Draw New vre se poetna podeavanja nivelete kao to su njen naziv, stil prikaza, lejer na kojem e biti iscrtana, set koji obuhvata stilove opisa elemenata nivelete. Ukoliko postoji vie trasa vri se i odabir trase za koju se definie niveleta.

Slika 2.15. Definisanje nivelete puta

18

Postupak crtanja nivelete puta je veoma slian postupku crtanja trase puta. I u ovom sluaju projektatu su na raspolaganju brojni alati za crtanje u okviru kutije sa alatkama Profile Layout Tools - [Naziv nivelete puta]. Tipovi vertikalnih krivina ponueni u okviru AutoCAD Civil 3D-a su krivina oblika parabole, kruna krivina i asimetrina krivina. Prilikom projektovanja puta najee se koristi vertikalna krivina oblika parabole. I u sluaju crtanja nivelete puta mogue je unaprijed podesiti tip i parametre vertikalne krivine tako da se umetanje vertikalnih krivina vri automatski na mjestima tjemena nivelete. Naravno, drugi nain crtanja nivelete je da se prvo nacrtaju pravci, a da se zatim umetnu vertikalne krivine sa odgovarajuim parametrima i na odgovarajuim mjestima.

Slika 2.16. Crtanje nivelete puta

2.2.3. Karakteristini popreni profil

Na karakteristinom poprenom profilu puta (engl. assembly) prikazuje se kompletan sadraj trupa puta. Kao karakteristini popreni profil puta prilikom projektovanja moe biti iskoriten neki od karakteristinih poprenih profila ve definisanih u AutoCAD Civil 3D-u. Odabir takvog profila se vri iz palete Assemblies Metric prozora Tool Palettes - Civil Metric Subassemblies.

19

Slika 2.17. Biranje postojeeg karakteristinog poprenog profila

Odreene parametre postojeih karakteristinih profila je mogue mijenjati i na taj nain profil prilagoditi trenutnim potrebama. To se prije svega odnosi na modifikovanje irina kolovoznih traka, irina bankina, padova kosina iskopa i nasipa i sl. Prozor Tool Palettes - Civil Metric Subassemblies pored palete sa gotovim karakteristinim poprenim profilima sadri i brojne druge palete. Iz tih paleta mogue je birati pojedinane elemente trupa puta (engl. subassemblies) poput kolovozne
20

konstrukcije (paleta Lanes), bankina (paleta Shoulders), razdjelne trake ili pojasa (paleta Medians) i sl. Odabrani elementi trupa puta vezuju se za baznu liniju profila formirajui na taj nain eljeni karakteristini popreni profil. Najee nije mogue definisati adekvatan karakteristini popreni profil koritenjem gotovih elemenata trupa puta datih u AutoCAD Civil 3D-u jer su pomenuti elementi kreirani prema amerikim standardima koji se u veini sluajeva razlikuju od standarda koji se kod nas primjenjuju prilikom projektovanja i izgradnje puteva. Stoga definisanje karakteristinog poprenog profila poinje podeavanjem parametara u okviru dijalog prozora Create Assembly. Pomenuti parametri podrazumijevaju naziv karakteristinog poprenog profila, njegov tip, stil prikaza, lejer na kojem e biti prikazan, kao i stil seta kodova.

Slika 2.18. Definisanje karakteristinog poprenog profila puta

Ponueni tipovi karakteristinog poprenog profila su oni koji se koriste za projektovanje puta sa jednostranim ili dvostranim padom, odnosnosa razdvojenim ili nerazdvojenim kolovoznim trakama po smjerovima. Autoput ima razdvojene kolovozne trake po smjerovima, a same trake su sa jednostranim padom, tako da se prilikom projektovanja autoputa u polju Assembly Type u okviru dijalog prozora Create Assembly bira Divided Planar Road.
21

Nakon definisanja parametara u dijalog prozoru Create Assembly na ekranu je mogue prikazati samo baznu liniju i baznu taku karakteristinog poprenog profila. Ono to slijedi je dodavanje elemenata trupa puta. Elemente trupa puta je, ukoliko je to potrebno (ukoliko u paletama ne postoji eljeni element), mogue kreirati iz polilinija. Kolovozna konstrukcija kao element gornjeg stroja trupa puta se sastoji iz slojeva. Da bi bio definisan adekvatan karakteristini popreni profil neophodno je nacrtati svaki sloj potujui uslove date u projektnom zadatku. Uslovi se tiu debljine pojedinog sloja, njegove irine, pada i sl. Nacrtani sloj se zatim oiviava polilinijom iz koje se u okviru dijalog prozora Create Subassembly - From Polyline kreira element trupa puta koji e biti ukljuen u definisanje karakteristinog poprenog profila.

Slika 2.19. Kreiranje elementa trupa puta iz polilinije

Svaki kreirani element se dodaje u definiciju karakteristinog poprenog profila tako to se preko odgovarajue vezne take kai" na baznu liniju profila. Definisanje karakteristinog poprenog profila puta je sa stanovita geodete koji e prilikom izgradnje puta vriti geodetsko obiljeavanje taaka na terenu jedna od najvanijih faza projektovanja puta. Ukoliko se karakteristini popreni profil definie na adekvatan nain, kasnije se iz koridora kreiranog na osnovu tog karakteristinog poprenog profila mogu na brz i efikasan nain dobiti podaci za geodetsko obiljeavanje
22

slojeva kolovozne konstrukcije i sl. U suprotnom priprema podataka za geodetsko obiljeavanje iziskuje znatno vie vremena. Pravilan izbor stila seta kodova prilikom definisanja karakteristinog poprenog profila je klju brze i efikasne pripreme podataka za obiljeavanje. Ukoliko postojei stilovi nezadovoljavaju potrebe definisanja eljenog karakteristinog poprenog profila, mogue je kreirati i novi stil seta kodova. To se vri u dijalog prozoru Code Set Style [Naziv stila]. Kodovi se definiu za take (Point), linije (Link) i povrine (Shape).

Slika 2.20. Kreiranje stila seta kodova

Definisanje stila seta kodova je znaajno i za stil prikaza kreiranog karakteristinog poprenog profila, ali je u razmatranom sluaju akcenat stavljen na mogunost koritenja kodiranih taaka za pripremu podataka za geodetsko obiljeavanje, odnosno kodiranih linija i povrina prilikom obrauna zapremina. Nakon kreiranja stila seta kodova, a kako bi karakteristini popreni profil bio u potpunosti definisan, neophodno je svakoj taki, liniji i povrini svakog elementa koji uestvuje u definiciji profila dodijeliti odgovarajui kod.

23

Slika 2.21. Definisanje koridora puta

Zatim je potrebno odabrati trasu puta, niveletu i karakteristini popreni profil koji se koriste za definisanje koridora puta. Nakon odabira pomenutih elemenata automatski se otvara dijalog prozor Target Mapping u okviru kojeg je potrebno definisati koja povrje meta" karakteristinog poprenog profila, odnosno do koje povri e biti nacrtane linije kosina nasipa i usjeka. U sluaju projektovanja puta to je povr terena nakon skidanja humusa (DMT nakon skidanja humusa).

Slika 2.22. Definisanje mete" karakteristinog poprenog profila puta 24

Definisanje povri koje se koriste kasnije prilikom obrauna zapremina vri se u kartici Surfaces dijalog prozora Corridor Properties - [Naziv koridora]. Njih je mogue kreirati iz linija koje su kodirane prilikom definisanja karakteristinog poprenog profila puta.

Slika 2.23. Definisanje povri iz linija koridora

2.2.5. Popreni profili puta

Popreni profil puta se dobija presjecanjem koridora puta vertikalnom ravni okomitom na trasu puta. Da bi popreni profili puta mogli biti nacrtani najprije je potrebno definisati mjesta du trase na kojima e biti isjeeni" popreni profili. Definisanje grupe linija uzorkovanja vri se u dijalog prozoru Create Sample Line Group. U pomenutom dijalog prozoru podeava se naziv grupe linija uzorkovanja, stil linija i njihovog opisa, lejer na kojem e linije biti iscrtane, a biraju se i povri koje e biti uzorkovane.

25

Slika 2.24. Definisanje grupe linija uzorkovanja

Nakon definisanja grupe linija uzorkovanja aktivira se Sample Line Tools kutija sa alatkama za iscrtavanje linija uzorkovanja, tj. za definisanje mjesta du trase puta na kojima e biti isjeeni popreni profili. Postoje razni naini za definisanje tih mjesta, ali najee se biraju ona mjesta na kojima je ranije izvreno i stacioniranje trase puta.

Slika 2.25. Definisanje mjesta na kojima se vri isjecanje" poprenih profila

Na opisani nain samo su definisane linije uzorkovanja. Slino kao kod definisanja uzdunog profila trase i njegovog prikaza, i u sluaju poprenih profila puta potrebno je definisati njihov prikaz to se vri u dijalog prozoru Create Multiple Section Views. Ovaj dijalog prozor je zapravo skup dijalog prozora poput General, Offset Range, Section Display Options, Section View Tables i sl.
26

Slika 2.26. Kreiranje prikaza poprenih profila puta

U okviru svakog dijalog prozora vre se razliita podeavanja koja se tiu prikaza poprenih profila puta. Prije svega je potrebno definisati za koju trasu puta i grupu linija uzorkovanja se vri crtanje poprenih profila puta. Mogue je podesiti i stil prikaza poprenih profila, definisati da li se iscrtavanje poprenih profila vri za cijelu trasu ili samo jedan njen dio, definisati opseg visina unutar kojeg se vri iscrtavanje poprenih profila puta, definisati irinu pojasa iscrtavanja poprenih profila lijevo i desno od osovine puta i sl. Vrlo je znaajno definisati i ta e sve biti iscrtano na poprenim profilima (povri terena prije i poslije skidanja humusa, razliiti slojevi kolovozne konstrukcije i sl.). Kao i u sluaju kreiranja prikaza uzdunog profila trase mogu se definisati zaglavlja prikaza poprenih profila. Sva podeavanja mogu se na jednostavan nain mijenjati i nakon iscrtavanja poprenih profila puta. U dijalog prozoru Section View Tables mogue je definisati tabelu koja e biti prikazana uz svaki popreni profil, a u kojoj se nalaze podaci o povrinama materijala koji ine trup puta na odgovarajuem poprenom profilu. Na osnovu tih povrina kasnije se vri obraun zapremina za cijelu trasu puta.

27

Slika 2.27. Kreiranje prikaza poprenih profila puta

2.2.6. Obraun zapremina materijala

Projektovanje puta zavrava se obraunom zapremina. Korektno izvren obraun zapremina je preduslov za sastavljanje to realnijeg predmjera graevinskih radova koje je potrebno izvesti prilikom realizacije projekta. Da bi zapremine mogle biti obraunate potrebno je prvo definisati listu materijala za koje se eli izvriti obraun zapremina. Ukoliko su prilikom definisanja karakteristinog poprenog profila puta na adekvatan nain kodirane linije i povrine, kao i ukoliko su iz koridora kreirane neke povri od interesa (npr. datum), definisanje liste materijala se na jednostavan nain vri u dijalog prozoru Edit Material List - [Naziv grupe linija uzorkovanja]. Prije samog definisanja liste materijala potrebno je odabrati eljenu trasu puta i grupu linija uzorkovanja. Bitno je naglasiti da se definisana lista materijala koristi i za raunanje povrina materijala koje se prikazuju u tabeli pored svakog poprenog profila puta.

28

Slika 2.28 .Definisanje liste materijala

Na prethodno opisani nain je izvren obraun zapremina, ali sraunate zapremine nisu prikazane na ekranu raunara. Za svaki materijal je potrebno dodati tabelu zapremina, a podeavanja se vre u dijalog prozoru Create Material Volume Table. U okviru pomenutog dijalog prozora bira se stil tabele, trasa puta, grupa linija uzorkovanja, lista materijala, kao i sam materijal za koji e biti prikazana tabela zapremina.

Slika 2.29. Kreiranje tabele zapremina materijala

29

2.3. AutoCAD Civil 3D u fazi realizacije projekta

Realizacija projekta je faza u kojoj do izraaja dolaze mogunosti AutoCAD Civil 3D-a u pogledu crpljenja podataka iz projekta. Uloga geodete u ovoj fazi je dvojaka - moe biti angaovan kao izvoa geodetskih radova ili kao nadzor. Meutim, u oba sluaja upravo crpljenje eljenih podataka iz projekta je ono to omoguava njegovu uspenu realizaciju.

2.3.1. Izdvajanje taaka iz koridora puta

Koordinate i kote karakteristinih taaka svih elemenata trupa puta koje je potrebno obiljeiti na terenu dobijaju se iz koridora puta. Izdvajanje taaka iz koridora vri se u dijalog prozoru Create COGO Points, pri emu se bira da li se take izdvajaju za cijeli koridor ili je dan njegov dio. U okviru pomenutog dijalog prozora mogue je kreirati grupe taaka posebno za svaki element trupa puta (npr. za iskop i nasip, tucanik, asfalt beton sloj, itd.) to kasnije omoguava laku manipulaciju takama. Kako izgradnja puta odmie, podaci za geodetsko obiljeavanje se izdvajaju iz razliitih grupa taaka, u zavisnosti od faze izgradnje (npr. izvoenje bito - noseeg sloja kolovozne konstrukcije podrazumijeva izdvajanje podataka za geodetsko obiljeavanje samo iz grupe koja sadri karakteristine take tog sloja).

Slika 2.30. Izdvajanje taaka iz koridora puta

30

Izdvajanje taaka na ovaj nain mogue je samo ukoliko su take na odgovarajui nain kodirane prilikom definisanja karakteristinog poprenog profila puta. Izvoz (engl. export) taaka iz AutoCAD Civil 3D-a se na vrlo jednostavan nain vri pozivanjem dijalog prozora Export Points u okviru kojeg se bira izlazni format fajla, lokacija gdje e file biti sauvan, a bira se i da li e biti izvezene sve take ili samo odreena grupa.

Slika 2.31. Izvoz taaka iz AutoCAD Civil 3D-a

2.3.2. Izvoz digitalnog modela terena

Pojedine totalne stanice prisutne na tritu podravaju rad sa DMT-om.To je naroito znaajno sa aspekta geodetskog nadzora jer je u svakom trenutku mogue snimiti taku na terenu i njenu kotu uporediti sa projektovanom kotom oitanom iz digitalnog modela terena. Da bi uopte bio mogu transfer DMT-a iz raunara u totalnu stanicu mora se prvo izvriti njegov izvoz iz AutoCAD Civil 3D-a. Izvoz povri terena (DMT-a) vri se pozivanjem dijalog prozora Export to LandXML u okviru kojeg se bira povr (ili neto drugo, npr. take) koja se eli izvesti.

31

Slika 2.32. Izvoz DMT-a iz AutoCAD Civil 3D-a

Na opisani nain mogue je izvriti izvoz svih povri koje se nalaze u aktivnom projektu, ukljuujui i one kreirane iz koridora puta.

2.3.3. Transfer podataka iz raunara u geodetski mjerni instrument

AutoCAD Civil 3D omoguava transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena iz geodetskog mjernog instrumenta u raunar, ali i obrnuto. Transfer podataka se u oba sluaja obavlja koritenjem modula Survey Data Collection Link. Veina instrumenata u koje je izraunara mogue izvriti transfer podataka ne podrava formate definisane u okviru pomenutog modula, tako da je najee potrebno prvo kreirati format file-a koji podrava odabrani instrument, a zatim izvriti konverziju formata fike-ova u koji su izvezeni podaci u novokreirani format pogodan za transfer. Nakon izvrene konverzije formata podaci se na jednostavan nain alju u instrument ime je omogueno njihovo koritenje za potrebe geodetskog obiljeavanja.

32

2.3.4. Kontrola izvedenog stanja i obraun zapremina

Geodeta osim to obavlja geodetsko obiljeavanje karakteristinih taaka elemenata trupa puta na terenu vri i kontrolu izvedenog stanja i obraun zapremina. Nakon zavrene odreene faze izgradnje puta (npr. nasipanja sloja tucanika koji je sastavni dio kolovozne konstrukcije) vri se geodetsko snimanje izvedenog stanja. U AutoCAD Civil 3D-u je na nain opisan u poglavlju 2.1.5.mogue kreirati DMT snimljenog stanja, a zatim dobijeni model uporediti sa projektovanim ime se vri direktna kontrola izvoenja radova. Kako AutoCAD Civil 3D omoguava jednostavan odabir ta e na poprenim profilima puta biti prikazano, efikasno uporeivanje modela snimljenog stanja sa projektovanim se vri upravo na poprenim profilima. Novoformirani model se koristi i za periodini (najee mjeseni) obraun zapremina u svrhu praenja dinamike potronje materijalnih i novanih sredstava.

3. AutoCAD Civil 3D - primjer 3.1. Odreivanje uzdunih profila

Za poetak rada moramo imati otvoren Google Earth verzija 6.2 ili jednu od novijih verzija, zatim odaberemo lokaciju i ostavimo otvoreno kao to je prikazano na slici 3.1.

Slika 3.1. Upotreba Google Earth-a 33

U AutoCAD Civil 3D odaberemo opciju Insert-Google Earth Image and Surfice (sl.3.2.) Na naoj radnoj povrini smo dobili prikaz date slike u 2D obliku sa izohipsama (sl. 3.3) uz pomo kojeg emo izraditi uzduni profil sa odgovarajuim koordinatama, nadmorskim visinama pojedinih kota, stacionaa itd. U narednim koracima emo objasniti kako doi do odgovarajuih podataka za uzduni profil.

Slika 3.2. Insert Google Earth

Na osnovu koritenja prethodne opcije dobili smo sljedei sluaj.

Slika 3.3. Prikaz umetnutog terena u AutoCAD Civil 3D 34

Na trasi emo da ispiemo stacionae du odreene trase koja je slikom predstavljena. Da bi odredili stacionae te trase u AutoCAD-u izabrat emo opciju Home - Alignment, zatim biramo opciju Create Alignment - From Objects. U sljedeem koraku oznaimo nau postavljenu trasu, i na ovaj nain dobivamo smijer i orjentaciju trase, i na kraju potvrdimo tipkom enter, ime se otvori dijalog okvir prikazan na slici 3.4.

Slika 3.4 Dijalog okvir Create Alignment

U polje Name upiemo naziv trase, u Type izaberemo Miscellaneous a na Alignment label set izaberemo boldirano na slici. Na kraju potvrdimo na OK. Na ovaj nain smo odredili stacionae i smijer nae trase, kao to je prikazano na slici 3.5.

35

Slika 3.5. Prikaz stacionaa

Sada pristupamo odreivanju i postavku izohipsi za odreivanje nadmorskih visina pojedinih kota. Na kartici Annotate odaberemo Add Labels Surface ContourMultiple (slika 3.6.) i zatim oznaimo nau trasu od prve do zadnje take (slika 3.7.)

Slika 3.6. Kartica Annotate 36

Slika 3.7. Prikaz izohipsi i trase sa stacionaama

Na kartici Home odaberemo Profile Create Surface Profil (slika 3.8.), otvori se dijalog okvir (sl 3.9.) u kojem vrimo postavku na taj nain to izaberemo Add i otvori se Profile list koju emo da oznaimo i odaberemo Draw in profile view nakon ega se otvori novi dijalog okvir i potvrujemo postavke na Create Profile View. Na ovaj nain dobivamo uzdunu trasu profila (3.10.)

37

Slika 3.8. Prikaz Profile Create Surface Profil

Slika 3.9. Dijalog okvir Create Profile View

38

Slika 3.10. Prikaz dobivene uzdune trase profila

39

ZAKLJUAK
Radovi na projektovanju I izgradnji puta, kao I svi drugi graevinski radovi, poinju i zavravaju se geodetskim radovima. Uloga geodete u svim fazama projektovanja I izgradnje puta je vrlo znaajna. Projektovanje ne moe poeti bez postojanja geodetske podloge odgovarajueg sadraja koja u dananje vrijeme, kada se njena izrada kao I samo projektovanje odvija na raunaru koritenjem adekvatnog softvera, obavezno ukljuuje I formiran digitalni model snimljenog terena. Izradom geodetske podloge u digitalnom obliku prevazilazi se I raniji problem razmjere koja je bila ograniavajui faktor u pogledu detaljnosti prikaza terena na podlozi. Na tritu su prisutni brojni programski paketi u veoj ili manjoj mjeri namjenjeni projektovanju infrastrukturnih objekata. AutoCAD Civil 3D je programski paket koji se u toj oblasti naroito istie sveobuhvatnou u pogledu koliine i kvaliteta alata kojima raspolae, a koji su specijalizovani za primjenu pri projektovanju puteva. Iako prvenstveno namenjen projektantima, AutoCAD Civil 3D uspjeno mogu koristiti i svi oni koji su na bilo koji nain ukljueni u neku od faza projektovanja i izgradnje.
Model snimljenog (izvedenog) stanja je u svakom trenutku mogue uporediti sa projektovanim I na taj nain vriti permanentno praenje i kontrolu izvoenja radova.

40

LITERATURA

[1] [2] [3]

AutoCAD Civil 3D User's Guide Kapetanovi, N., Seleskovi, F., Geodezija, Studenstka knjiga, Sarajevo, 1999. www.autodesk.com ( februar 2013.)

41