Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1
En A esmorga e Xente ao lonxe aparece a cidade de Ourense baixo o nome de Auria ou A. Ourense é a
cidade máis novelada de Galiza, quizais porque os novelistas máis ilustres son ourensáns. En Xente ao
lonxe Auria (“curral de vacas”) aparece a cidade da nenez e a adolescencia do autor como marco
narrativo, pero non a exalta como cidade.
1
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
2
Igual ca en No ventre do silencio, e o mesmo acontece coa neve no Ulises de Joyce ou coa calor
abafante en Agosto do 36.
3
A figura dos graxos (“delincuentes” que no inverno durmían ao carón das Burgas), tipicamente
ourensá, retratada por Valentín Lamas Carvajal e outros autores do século XIX é o antecedente dos
personaxes de A esmorga e Xente ao lonxe.
4
O mesmo acontece en La colmena de Cela ou en Manhattan Transfer de John dos Passos.
5
O Tremendismo é unha corrente literaria xurdida nos anos 40 do século XX en España, que buscaba
testemuñar os aspectos máis tétricos da realidade social mediante a descrición de escenas grotescas e
violentas.
2
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
Nos feitos que conta hai unha base real que é motor que xera a
6
literatura , o que non quere dicir que se reproduzan feitos reais. Hai unha
estilización que xoga coa lembranza melancólica do pasado e un futuro incerto no
que os personaxes camiñan cara a súa destrución.
6
No prólogo de La catedral y el niño define a obra coma unha mestura de vivencias/recordos, soños e
estilización.
7
Coma no caso do crego de Santa María la Madre, que consigue que ninguén lle merque pan a un
panadeiro ateo e teña que marchar; o cura da Peroxa que incide na avoa de Suso para que este non vaia
á escola laica; o irmán Papuxas, que lle pega a Suso; o irmán Pierre, cualificado de pederasta.
8
Coma o cóengo Fabriqueiro e a súa falta de hixiene, fronte á limpeza da súa criada e da familia de
Aser. Esta falta de hixiene sería tratada polo doutor Barada, trasunto dun médico ourensán xa
homenaxeado por Otero Pedrayo no Libro dos amigos.
3
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
B) EVANXELINA
Sofre unha evolución: ao comezo da novela é unha personaxe con trazos
masculinos, pero co tempo irá gañando beleza feminina e volvéndose unha
líder obreira que renuncia ao cabal nas mozas do seu tempo, o matrimonio,
pero non á maternidade.
A súa relación con Suso, nun principio conflitiva, vólvese unha relación de
amizade e agarimo mutuo.
C) ASER
É un home exemplar: asisado, busca a paz sen renunciar ás súas ideas,
respectado polos traballadores, dotado de virtudes morais, exemplo de pai de
familia e de marido.
É un personaxe feito ao iniciarse o relato, que despois sofre o desterro e a
cadea, dirixíndose cara a súa destrución.
É un mártir da historia, un exemplo para os seus fillos nos que quedará a
semente de futuro.
1.2.3. O tempo e a súa posíbel extrapolación
9
Isto mesmo faino Cervantes en El Quijote para denunciar a Inquisición, empregando unha institución
anacrónica, a cabalería, polo que adopta un modelo paródico.
4
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
1.2.4. A lingua
aparecían en obras anteriores e nos que se reflicte o paso do tempo. É dicir, hai
intertextualidade entre os seus textos, pero tamén respecto de textos doutros
autores.
C) Toda a súa obra xira arredor da FANTASÍA e a REALIDADE: xoga co límite
entre o real e o ficticio, segundo o caso a fantasía transloce a realidade ou
viceversa.
D) LINGUAXE RICA e MANEXO DOS RECURSOS NARRATIVOS: son dous
aspectos que requiren un esforzo por parte do lector, esforzo que ten a súa
recompensa.
E) ESCENARIOS RECORRENTES (explícitos ou aos que se fai referencia) e o
seu VALOR SIMBÓLICO:
a) Vilanova dos Infantes – Vilar de Rei: é a vila dos avós paternos do autor
que lle supón a este o contacto co mundo oteriano dos pazos (Crónica de
nós). É o mundo da fantasía e dos soños.
b) Ourense: simboliza o mundo real10, opóndose ao anterior, o mundo das
incertezas, da crueza da vida, árido, provinciano, das sotanas e dos
falanxistas.
c) Compostela: é o escenario case único de No ventre do silencio, unha
Compostela moi peculiar. Esta cidade aparece sempre como un lugar
misterioso11, difuminado, entre néboa, que o autor ve desde dúas
perspectivas:
A Compostela ultramontana e intransixente das sotanas e o mal
agoiro, que non debe ser a capital do galeguismo.
Deixa, porén, un lugar para a esperanza12.
d) Vigo: a cidade industrial e naval, a cidade do futuro (“guión dunha
Galicia futura”). Nela reside o proletariado, a esencia da nación, pero
ademais supón un achegamento cara o sur para traspasar as fronteiras
políticas que nos afastan do norte de Portugal.
e) Outros coma Tagen Ata (Retorno a Tagen Ata, 1971): Ferrín recrea un
espazo mítico, fantástico, que desde 1971 pasará a formar parte dos seus
escenarios recorrentes.
10
No conto “Fría Hortensia” en Amor de Artur reflíctese a tristura de deixar o mundo dos pazos e da
fantasía pola realidade.
11
En O crepúsculo e as formigas énchese de bafo un cristal a través do que se ve, difuminada, a
realidade.
12
Tamén o fai R. Cabanillas nas súas sagas: Artur é enterrado en Compostela e na lousa pon
“esperade”.
6
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
13
Faise unha radiografía do asasino, Lisardito Portela de Lis, desde que nace até que comete os crimes.
14
Van ao cemiterio deixar flores nas tumbas de personaxes anarquistas, socialistas...
15
Con cidade – personaxe referímonos a un espazo que ten tanta transcendencia nunha obra que pode
ser mesmo o personaxe máis importante, como acontece con París na obra de Dumas.
16
Concepto anglosaxón que engloba a narrativa referente á vida universitaria e con intención satírica,
tamén chamadas novelas estudantinas na Península.
7
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
b) Non fai iso, senón que a obra se converte nunha construción inventada dese
espazo e ese tempo. Con todo, son as súas vivencias as que impulsan a
creación da obra.
Así, a Compostela de Ferrín mestura simbolismo e realidade:
A) SIMBOLISMO:
a) É unha cidade labiríntica, con mofos, gretas nas pedras (o que lembra á
visión de Otero Pedrayo en O espello na serán) que simbolizan unha cidade
dividida, de vencedores e vencidos.
b) As ratas que ve Ludivina presaxian un feito dramático.
c) A vexetación anticipa a desaparición de Compostela como emblema da
patria, do mesmo xeito que o templo de Angkor desapareceu entre a
vexetación da selva. Unha cidade de sotanas e falanxistas non pode ser o
centro do galeguismo para Ferrín.
d) A choiva é omnipresente en toda a obra, pero non obedece ao tópico senón
que é un elemento simbólico que abre máis esas fendas da pedra, as fendas
entre os vencedores da guerra que van perdendo forza e os vencidos que
emerxen co tempo. Ademais tamén será un elemento desencadeante de
suicidios17.
B) REALIDADE E HISTORIA:
a) Aparecen personaxes históricos coma Suero Álvarez de Toledo (bispo
compostelán acoitelado) ou o xeneral Eguía (que sofre un atentado cun
paquete bomba).
b) Descríbese unha xeografía física da cidade aínda recoñecíbel na actualidade.
c) Hai unha descrición da sociedade compostelá:
Universitaria: vida dos estudantes, depuración do profesorado trala
guerra (quedando só os peores).
Da sociedade en xeral: vencidos (familia de Leira Pazó, un dos troianos)
e vencedores (familia de Santi Amezaga). Os vencedores van virando a
chaqueta e os vencidos emerxen de novo.
2.4. Personaxes
Estamos perante unha obra sen protagonista, unha novela case que coral
na que, de haber un protagonista, sería a cidade de Compostela. Con todo, hai dous
personaxes que cómpre comentar:
A) Arcinda Moreque: unha muller nova que coida á filla de Miras de la Torre, a
quen lle leva unha cesta con sete pitos mortos. É unha muller que “plantou soa
o seu naval18”.
B) Maître Obscur: é unha personalidade magnética, sedutora. Actúa coma un
flâneur, un paseante permeábel ao que acontece en Compostela, que
representa o que foi o mundo da cultura e os seus homes. É o contrapunto
17
O suicidio é unha constante en toda a obra de Ferrín, como se aprecia no relato “Un chinche durme
no teito” de Elipses e outras sombras (1974) e tamén en No ventre do silencio onde hai persoas que
pensan en suicidarse e outras que o fan.
18
Isto, que podería parecer unha referencia a Rosalía, é en realidade unha alusión ao poema “Mujer con
alcuza” de Hijos de la ira de Dámaso Alonso, feito que se corrobora na páxina 179: “é unha muller
gorda con alcuza na man...”
8
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
3. O discurso narrativo durante o Franquismo e o Posfranquismo
dos demais personaxes, atrapados nese espazo, pero tamén un personaxe fóra
de xogo: fisicamente no presente pero ancorado no pasado dunha Compostela
inmemorial. Está por enriba do tempo.
***
Estamos perante unha novela moi complexa e debemos ter en conta que
para entender a Ferrín hai que entender primeiro a Otero Pedrayo, que subxace en
Ferrín.
19
Intenta matar un paxaro cando é un cativo e como non morre mete a cabeza na súa boca.
20
Fai o mesmo có anterior, pero cun lagarto.
9
Curso monográfico de narrativa galega
2006/2007
USC
i
Ver X. M. Ferrín. O home, o escritor.