Você está na página 1de 6

T.

C AKDENZ NVERSTES GZEL SANATLAR FAKLTES MZK BLM

DERSN ADI Seminer I

ANADOLU YEREL MZKLER VE MODERNLEME SREC, DEYLERLE BRLKTE SEMAH RNEKLER

DANIMAN Do. Dr. Sibel Paaolu

HAZIRLAYAN Aydan Erdoan

ANTALYA (2013)

. ANADOLU YEREL MZKLER VE MODERNLEME SREC, DEYLERLE BRLKTE SEMAH RNEKLER Aydan Erdoan*

Modernleme Sreci Trkiye, 1980'lerden balayarak, dnemin siyasetilerinin de aka ifade etmi olduklar gibi bir "transformasyon" yaamaktadr. Transformasyon; siyasal, sosyal, kltrel ve ekonomik alanlarda, bir yandan zerinde dnlmesi gereken yeni deerler yaratmakta, dier yandan da var olan deerler zerinde kimi dnmlerin ortaya kmasna yol amaktadr. ( ztrk, 2002 ). Modernleme ad altnda yaanan deiim sreci, Trkiye'de kltrel anlamda geleneksel yaplarn zlmelerine yol amtr. Bununla birlikte, sosyokltrel adan, Trkiye toplumu, yeni alkanlklar, tutumlar ve davran tarzlar da gelitirmi ve gelitirmektedir. Daha bilimsel bir ifadeyle, kltrleme-kltrlenme ve kltrleme srelerinin i ie gemesiyle, Trkiye toplumu, yeni bir kltrel yapya doru srekli bir deiim arz etmektedir (Gven, 1997).

Anadolu Yerel Mzik Kltrleri Anadoluda, varolduu gnden bu yana aktarlp-retilen halk mzii gelenekleri, yzyllarn birikimi ve mirasnn, gnmze tanmasnn bir ifadesidir. Anadolu mzii, insan ve kltr balamnda, olaanst bir emein ve birikimin rndr. Bugn kulamza ulaan sesler, binlerce yl tesinden geliyor! Bu nedenle, Anadolu yerel mzik kltrleri denildiinde, ncelikle durup dnmek, derin bir soluk almak gerek. Binlerce yllk gemii iinde, saysz etninin, kltrn, dilin ve dinin var olduu Anadolu, halk gelenekleri anlamnda, eine az rastlanr bir eitlilik kazanmtr. Dier halk geleneklerinde olduu gibi, halk mzii gelenei de, bu eitlilikten payna deni almtr. Bu eitlilik nedeniyle, Anadolu'da karmza kan halk mzii, tek ya da deimez nitelikte bir mzik deildir. Aksine, Anadolu'nun tarihsel, kltrel, etnik ve mekansal olarak da belirledii koullar iinde ekillenmi, farkl karakterlerde "yerel" ya da "blgesel" mzik kltrleri sz konusudur. Szgelimi Karadeniz kylar, "horon mzii"; Ege kylar, "zeybek mzii"; Dou blgesi, "bar mzii"; Orta, Dou ve Gneydou blgelerinin byke bir blm, "halay mzii"; Alevilerin yaadklar blgeler, "deyi semah mzii"; Gneybat, "teke mzii" olarak anlabilmektedir. Bir inceleme ve aratrma alan olarak yeterince ele alnmam olan Anadolu mzii konusunda ncelikle vurgulanmas gereken, bu heterojen yapdr.

Deyiler, Semahlar ve rnekleri Semahlar, Anadolu Alevi-Bektailerinin ritel karakterdeki danslardr (Salc, 1941; Birdoan, 1992; Yetien, 1986; Bozkurt, 1990). Gelenekte cem, ayin-i cem, bezm-i cem, grg ya da grm ad verilen toplantlarda, belirli bir trensel dzen iinde yaplagelmi olan semahlar, mzik al ynleriyle ciddi nem tamaktadr.
*

Akdeniz niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Mzik Blm Lisans IV Anadal Mzik Bilimleri rencisi

Semah alevi inannda byk bir yer tutar. Szck anlam; gnahlardan arnmak anlamna gelir. Alevi Ceminde de yle kabul edilir. Alevi-Bektai yolunda semahn, Krklar Meclisi ile baladna inanlmakta ve Cem srasnda oniki hizmetten biri olan saz ve sz eliinde kadn erkek olarak yaplan hareketleri ifade etmektedir. Tarih boyunca muhafazakar dini anlay iin mzik ve semah dinsel adan sakncal grlmtr. Oysa Alevi-Bektai yolunda mzik ve semah, retinin, inancn, ibadetin ta kendisidir. Alevilikte, sazsz szsz semahsz ibadet olmaz. Semah srasndaki hareketlerin deiik anlamlar bulunmaktadr. Gkyznde umak, evrenin dn gibi dnmek, turnalar gibi kanat rpp umak, haktan alp halka vermek, paylamak gibi deiik blmle farkl simgesel anlamlar vardr.

Alevi Ozanlarndan Yunus Emre semah arkn dnne benzeterek yle der: Ak Yunus sema ile arh urur Bu arhmz bozan dnyann

Ayrca Pir Sultan Abdal da bir deyiinde yle demektedir: Krk Budakta ema yanar Dolusun ienler kanar Aklar sema dner Hnkar Hac Bektai Veli

Semah ve Alevilii en gzel yorumlayan ozanlarmzdan biri Ak Hudayi ise yle diyor: Btn evren semah dner Akndan gneler yanar Aslna ermektir hner Be vakitle avunmayz

Canan bizim canmzdr Teni bizim tenimizdir Sevgi bizim dinimizdir Baka dine inanmayz

Hdayi'yem hdamz var Dost elinden bademiz var Muhabbetten gdamz var lm olur biz lmeyiz

Semah, Aleviliin nemli inan-kltr unsurlarndandr. slamda kadn erkek ibadet olarak mzik ve sz eliinde semah dnmesi kabul edilemez bir olgudur. Bu nedenle Semah geleneinin kkeni gerek Krklar Cemi ile gerekse slamdan ok ncesi birok inan ve gelenekler ile aklanmaktadr. Semah ayn zamanda Aleviliin temel ibadeti olan Cemin de nemli bir parasdr. lahi bir ak olarak grlr. Semah seyirlik bir oyun deil, kutsal olarak grlen hareketler btndr. Bunun iindir ki semah edilirken Seyir iin olmaya, Hak iin ola, Hak iin ola diyerek seslenilir. Farkl Alevi-Bektai yrelerinde, 100e yakn farkl semah tipleri ve deiik adlar bulunmaktadr. Bunlardan en tannmlar Krklar Semah, Turnalar Semah, Gnller Semah, Krat Semah, Hubyar Semah gibi adlarla bilinen deiik yrelere ait semahlardr. Semahlar normalde kadn erkek kark, yaln ayak, ba ak, bele kuak balanarak yaplmaktadr. Bam ak yaln ayak yrtn, Sen merhamet eyle lebi balm yar Ve genelde semah yaplan meydann bir kesine mum yaklr. Semahn yresine ve trne gre semah edenlerin says da deiebilmektedir. Semaha kalkanlar, uzaydaki gezegenler gibi birbirlerine dokunmadan, daire eklinde ve karlkl durarak semah ederler. Btn semah trlerinde ortak olan zellik, yava hareketlerle balayp, giderek hzlanmasdr. Semah, arlama, yrme ve hzlanma olmak zere blmden olumaktadr. Zakir, semah deyiini bu blmlerin ritmine uygun alarken, semahlar da buna uygun olarak hareket ederler. Semah srasnda yaplan el hareketlerinin ve duru ekillerinin deiik mistik, felsefi anlamlar bulunmaktadr. rnein: Eller haktan alp, halka vermek, gkyzne ve yere bakan eller 1. kap hava ile 4 kap topra, kalbe giden eller can vs. temsil eder. Semah srasndaki el, kol hareketlerinin turnalarla da benzetirildii grlmektedir. Bunun nedeni halkn turnay kendi zlemlerini ulatran bir can yolda, dertlere are bulan bir ku olarak grmesi ve semaha hareketle, szle turnay da dahil etmi olmasdr. Turnann sesi Hz. Alinin sesi ile benzetirilip sayg duyulmas bakmndan da nemli olup, Alevilerce deyilerde de zel bir yere sahiptir.

Buna deyilerden yle bir rnek verebiliriz:

Gitme turnam gitme Nerden gelirsin Sen nazl canana Benzersin turnam

Yemen ellerimden beri gelirken Turnalar O ah, ah grmediniz mi? Hava zerinde semah dnerken Turnalar O ah, ah grmediniz mi? Aman turnam Aman Alimisin sen Yoksa Hnkar Bekta Velimi sin sen. Ali sevilmez mi, hey, hey deli misin sen.

Yine bir baka semah tr olan Krat Semah ile insana sadk bir hayvan olmas, rzgar gibi gitmesi gibi yararl zellikleri nedeniyle at tasvir edilmi, ve semaha ad verilmitir. Ayrca Muhammed Ali Semah, Krklar Semah, Abdallar Semah, Ali Yar Semah, Hac Bekta Semah gibi trlerde de grld gibi inan nderlerinin adlarnn da semahlara verildii grlmektedir. Semah trlerine verilen adlarda blge ve topluluk isimleri de bulunmaktadr. iran Semah, Hubyar Semah, Urfa-Ksas. Cem badeti srasnda Miralama deyiinin sonun doru Krlar Semah dnlr. Miralamadan sonra veya cem bitikten sonra baz yrelerde istek semahlar da dnlr. Zakirin deyii ile meydana kan semahlar, meydana niyaz ederek semaha balarlar. Arlama, yrme ve hzlanma blmlerinin ardndan, yan yana gelip birlie dnp, Pirin (dede/ana) karsnda duaya dururlar. Dede rnein yle dua verir: Bismiah, Semahlar saf ola, gnahlar af ola, Hak muradnz vere, varlmza birliimize b ir olmamza merhaba. Semaha duranlar merhaba der. Ve Bismiah, Semahlar saf, gnahlar af ola. Semahlarnz krklar semah ola. Hizmet gren canlarn hizmetleri kabul, muratlar hasl ola. Dil bizden nefes Hz. Hnkardan ola.. H gerein demine.. Bu duann ardndan semahlar, geri ekilirler ve yerlerine otururlar. Sonu Olarak Semah mzii, bir geleneksel tr olarak, Anadolu mziinin nemli bir blmn oluturmaktadr. Bal bulunduu inan sisteminin Anadoluda yaylm olduu corafyada karlalan semahlar, Anadolu yerel mzik gelenekleri arasnda kendine zg nitelikler tamaktadr. Ancak Anadolu yerel mzik gelenekleri hakknda, daha ok aratrma ve analitik almalara ihtiya duyulduu da nemli bir gerekliktir

KAYNAKA ztrk, Murat, Okan Trkiyede Yaanan Modernleme Sreci ve Anadolu Yerel Mzikleri, Mzik Sempozyumu Bildirisi, Ankara, 2002 Kaptan, Remzi ztrk, Murat, Okan Cem ve Cemde Okunan Glbanklar, Deyiler, Mersiyeler, Duazlar Anadolu Semah Mziklerinin Balca zellikleri zerine Gzlemler, I.Alevi-Bektai Mzik Kltr Sempozyumu

Você também pode gostar