Binalar Icin Dogalgaz Teknik Esaslari 2012

AKSA
DOAL GAZ

2012
BNALAR N DOAL GAZ
TEKNK ESASLARI

NSZ
Doal gaz gi bi evreci bi r enerj i kayna n n kul l an m n n her geen gn
daha da yayg nl a yor ol mas , i nsan m z ve l kemi z i i n sevi ndi ri ci bi r
gel i medi r.
Bu gel i i me paral el ol arak, sektr n ul at bykl k ve bi ri ki me uygun
bi r hi zmet kal i t esi , tm doal gaz kurul ul ar n n ortak hedefi ol mal d r.
Bu noktada sektrdeki her kademeye ei tl i grev ve soruml ul ukl ar
dmektedi r.
Doal gazdan al nacak veri mi n ve dol ay s yl a hi zmet kal i tesi ni n
maksi mum sevi yede tutul abi l mesi i i n; doal gaz i tes i sat hi zmetl eri ni n
de teknol oj i k gel i mel er , kal i te, veri ml i l i k ve mteri memnuni yeti
oda nda yap l mas a n geti rdi i rekabet ortam n n bi r
zorunl ul uudur . Yap l an i i n yal n zca bi r yat r m dei l , ayn zamanda
ok neml i bi r hi zmet al an ol duu i srel eri boyunca gz nnde
bul undur ul mal d r. Bu tr bi r duyarl l k, sayg n ve gveni l i r bi r doal gaz
sektrnn temi nat ni tel i i ndedi r.
tesi sat yap m sreci nde; uzman ve yetki n ett, doru ve
uygul anabi l i rl i i sorunsuz bi r proj el endi rme i l e veri ml i ve mteri
memnuni yeti ni garanti edecek bi r tesi sat i mal at ; zeri nde nel e
durul mas gereken aamal ard r. Yap m serti fi kas sahi bi fi rmal ar n ett
konusunda yak c ci haz terci hl eri nde hassas davranmal ar , sor unsuz ve
uzun mrl bi r tesi sat i mal at gerekl e ti rmel eri gi bi ayr nt l ar , mteri
memnuni yeti ne byk katk sal ayacakt r . rnei n; gerei nden byk
kapasi tel i ci hazl ar n terci h edi l mesi , da t m i rketi ol arak i l etmemi ze
fazl adan bi r yk geti r ecei gi bi Ul usal i l eti m si stemi dengesi zl i i ne
neden ol acakt r. Fi rmal ar n, faal i yetl eri ni sektr e dor udan entegr e bi r
yap da ol mal ar n n da bi l i nci yl e yr t mel eri ; kal i fi ye el eman,
standar tl ara uygun mal zeme ve i i l i k gi bi konul arda hassasi yet
gstermel eri , doal gaz pi yasas n n arz edecei topl am kal i te
zeri ndeki katk l ar n n ol uml u bi i mde gerekl emesi ni sal ayacakt r .
Sektrde at l acak her ad m n doal gaz pi yasas n n tmn
etki l eyecei bi l i nci yl e; en al t kademeden en st kademeye etki l ei ml i
bi r bi l gi ak n ve mteri memnuni yeti ni garanti al t na al acak bi r kal i te
anl ay n n yayg nl aabi l mesi i i n, Bi nal ar i i n doal gaz Tekni k Esasl ar
ki tap haz rl anm t r. al mal ar n z n bu tekni k esasl ar dorul tusunda
yr tl mesi ger ekmektedi r.

al mal ar n zda baar l ar di l eri z.

Yaar ARSLAN
CEO
AKSA DOALGAZ

1 BNALAR N DOAL GAZ TEKNK ESASLARI
NDEKLER

NDEKLER...................................................................................................................................... 1
AMA ................................................................................................................................................. 4
KAPSAM ............................................................................................................................................. 4
DAYANAK ........................................................................................................................................... 4
1. TANIMLAR ...................................................................................................................................... 5
2. ATIF YAPILAN TRK STANDARDLARI ve DKMANLAR ........................................................ 13
3. BORULAMA VE YERLETRME KURALLARI .............................................................................. 17
3.1. Yer Alt Gaz Borular ............................................................................................................... 17
3.2. Boru Tesisatnn Korozyona Kar Korunmas......................................................................... 19
3.3. Yer st Gaz Borular ............................................................................................................. 20
3.4. Borularn birletirilmesi ............................................................................................................ 26
3.4.1. elik Borular ........................................................................................................................ 26
3.4.1.1 Kaynakl Birletirmeler .................................................................................................... 26
3.4.1.1.1. Borularn Kaynaa Hazrlanmas ................................................................................ 26
3.4.1.1.2. Kaynaklarn Kalifikasyonu ........................................................................................ 27
3.4.1.1.3. Kaynak Hatalar .......................................................................................................... 27
3.4.1.1.4. Kaynak Kalite Kontrol ............................................................................................... 27
3.4.1.2 Dili (Vidal) Birletirmeler............................................................................................... 27
3.4.2. PE Borular ........................................................................................................................... 27
3.5. Tesisat Hatlar ..................................................................................................................... 28
3.6 Bakr Boru Tesisat Uygulamalar............................................................................................. 28
3.6.1. Bklebilme zellii ......................................................................................................... 28
3.6.2. aretleme ........................................................................................................................ 29
4. TESSAT PROJE HAZIRLAMA METODU ................................................................................ 30
4.1 Doal Gaz Tesisatnda Boru ap Hesab ............................................................................... 30
4.2 Boru aplarnn Hesaplanmas ............................................................................................... 31
5. REGLATR VE SAYA YERLETRME KURALLARI ............................................................... 39
5.1. Gaz Teslim Noktas................................................................................................................. 39
5.2 Servis Kutusu ve Reglatr Tipleri ........................................................................................... 39
5.3 Sayalar................................................................................................................................... 40

6. DOAL GAZ YAKICI CHAZLAR .................................................................................................. 42
6.1. A Tipi (Bacasz) Cihazlar ........................................................................................................ 42
6.2. B Tipi (Bacal) Cihazlar ........................................................................................................... 43
6.2.1.Cihazlarn Monte Edilemeyecei Yerler ............................................................................. 43
6.2.2.Cihazlarn Monte Edilecekleri Yerler in Genel Kurallar .................................................... 43
6.2.3. Cihazlarn Balandklar Bacalar le lgili Genel Hususlar ................................................. 45
6.3. B
1
Tipi (Vantilatrl Bacal) Cihazlar ................................................................................... 45
6.3.1. Cihazlarn Monte Edilemeyecei Yerler ........................................................................... 45
6.3.2. Cihazlarn Monte Edilecekleri Yerler in Genel Kurallar ................................................... 45
6.3.3. Atk Gaz Tesisat ............................................................................................................. 46
6.4. C Tipi (Denge Bacal Hermetik) Cihazlar .............................................................................. 46
6.4.1. Cihazlarn Montajnn Yaplamayaca Yerler .................................................................. 46
6.4.2. Cihazlarn Montajnn yaplaca Yerler in Genel Kurallar ............................................. 46
6.4.3. Atk Gaz Tesisat ............................................................................................................. 47
6.4.4. Atk Gaz Tesisatnn Yanabilen Yap Malzemelerinden Uzakl ...................................... 48
6.4.5. Atk Gaz Tesisatnn atdan Yaplmas .......................................................................... 48
6.5 Youmal cihazlar .................................................................................................................. 49
6.5.1 Yakma havasn d ortamdan alan youmal cihazlar ..................................................... 49
6.5.2 Yakma havasn bulunduu ortamdan alan youmal cihazlar ......................................... 49
6.5.3 Atk gaz tesisat ................................................................................................................. 49
6.5.4. Kaskad Baca Sistemi ....................................................................................................... 50
6.5.5. Havalandrma Tesisat ...................................................................................................... 50
6.5.6. Youma Suyunun Tahliyesi ............................................................................................ 51
6.6. Yakc Cihaz Balantlar ......................................................................................................... 51
6.7 Radyant tpl stc sistemleri ................................................................................................. 51
6.8 Elektrik jeneratrleri ................................................................................................................. 52
6.8.1 Cihazlarn monte edilecekleri yerler iin genel kurallar ...................................................... 52
6.8.2 Elektrik jeneratr dairesinde havalandrma ........................................................................ 53
7. KAZAN DARES TESS KURALLARI ........................................................................................... 54
7. 1. Kazan Dairelerinde lave Tedbirler ......................................................................................... 54
7. 2. Gaz Hatt Montaj Kurallar ...................................................................................................... 55

7. 3. Havalandrma ........................................................................................................................ 57
7. 3. 1. Tabii Havalandrma (Atmosferik ve fanl brlrl kazanlar) ............................................. 57
7. 3. 2. Cebri Havalandrma (Atmosferik ve Fanl Brlrl Kazanlar) .......................................... 61
7. 4. Elektrik Tesisat ..................................................................................................................... 61
7. 5. Kazan Tadilat ve Dnm ................................................................................................. 62
7. 6. Brlr Seimi ve Gaz Kontrol Hatt ......................................................................................... 63
8. KONUTLARDA VE ISI MERKEZLERNDE BACALAR .................................................................. 66
8.1. Adi Bacalar ............................................................................................................................. 70
8.2. Mstakil (Ferdi) Bacalar .......................................................................................................... 70
8.3. Ortak (nt) Bacalar ............................................................................................................... 70
8.4.Hava-atk gaz baca sistemi ...................................................................................................... 71
8.4.1 Hava-atk gaz baca sistemi elemanlar .............................................................................. 71
8.4.2 Hava-atk gaz baca sisteminin tesisi .................................................................................. 72
8.4.3 Havaatk gaz baca sisteminin boyutlandrlmas .............................................................. 72
8.5. Baca apnn TS 11389 EN 13384e Gre Hesab ................................................................. 73
9.GAZ TESSLERNN LETMEYE ALINMASI VE KONTROL ...................................................... 74
9.1 Boru Hatlarnn Szdrmazlk Testi............................................................................................ 74
9.2 Bacalarn Kontrol ................................................................................................................... 74
9.3 Doal Gaz Yakc Cihazlarn Periyodik Bakm ......................................................................... 75
10 TESSATTA GAZ KAAINA KARI ALINACAK TEDBRLER ............................................... 75
TABLO VE EKL LSTES ............................................................................................................... 77

AMA

Bu teknik artnamenin amac, doal gazn tketimine ynelik olarak kullanlacak her trl
cihaz, ekipman ve tesislerin ulusal ve/veya uluslararas Standartlara, EPDK ynetmeliklerine uygun
olarak can ve mal emniyetini salayacak ekilde tesis edilmesini belirleyen esaslar dzenlemektir.

KAPSAM

Evsel ve kk tketimli ticari tesislerde; doal gazn kullanmna ynelik olarak doal gaz
cihazlarn, bu cihazlar besleyen gaz tesisatn; yanma sonucu meydana gelen atk gazlara ait duman
bacas ve kanallarnn tasarm, kontrol, iletmeye alnmas ve iletmeye alnmasndan sonra
yaplabilecek ilave ve tadilatlar ile ilgili esaslar ve i tesisatta meydana gelmesi muhtemel gaz
kaaklar durumunda uyulmas gereken kurallar kapsar.
DAYANAK

4646 Sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu uyarnca karlan Doal Gaz Piyasas Tesisat
Ynetmelii 7. maddesine gre dzenlenmitir.

1. TANIMLAR

1.1. Datm ebekesi
Bir datm irketinin belirlenmi blgesinde, ilettii doal gaz datm tesislerini ve boru hatlarn
ifade eder.

1.2. Servis hatt
Datm ebekesini abone servis kutusuna veya basn drme ve lm istasyonuna balayan
boru hatt ve servis kutusu veya basn drme ve lm istasyonu dahil ilgili tehizat ifade eder.

1.3. Balant hatt
Ulusal iletim ebekesini veya datm ebekesini serbest tketici servis kutusuna veya basn
drme ve lm istasyonuna balayan boru hattn ve servis kutusu veya basn drme ve lm
istasyonu dahil ilgili tehizat ifade eder.

1.4. Sertifika
ehir ii datm ebekesine ait servis hatlar ve i tesisat ile ilgili proje, mavirlik, kontrol, yapm,
denetim, servis, bakm, onarm hizmetlerini yapmaya yeterli olduklarn gsteren; datm irketleri ile
yetki belgesi sahibi resmi veya zel irketler tarafndan dzenlenen ve ilgili datm irketinin
belirlenmi blgesinde geerli olan ve gerek veya tzel kiilere verilen izin belgesidir.
1.5. Sertifikal firma
EPDK Sertifika Ynetmeliine gre sertifika alm gerek veya tzel kiidir.
1.6. Istma
stenen bir mahali, belirlenen bir scakla getirmek iin; kat, sv, gaz, kombine vb. gibi yaktlarn
yaklmasn ynetme iidir.
1.7. Istma Tesisi
stenen stmay salamak maksad ile yaktn yaklmasn salayan uygun biim ve boyutta s
reticileri ile stlacak mahallerin uygun yerlerine yerletirilmi s yayclar ve bunlara ait
tesisatlardan oluan tesislerdir.
1.8. Evsel ve Kk Tketimli Ticari Tesis
Gaz teslim noktas k basncnn 300 mbarg ve altnda, gaz arz debisinin ise 200 m
3
/h in altnda
olduu tesislerdir.
1.9. Merkezi Istma Tesisi
Merkezi stma tesisi, bir veya birden ok konutlu bir binann altnda ya da at katnda veya birden
ok binadan meydana gelen bir sitedeki mevcut binalardan birinin altnda ya da at katnda veya
sitenin dnda uygun bir yere mstakil olarak tesis edilen stma tesisleridir.
1.10. Doal Gaz
Yerden karlan veya karlabilen gaz halindeki doal hidrokarbonlar ile bu gazlarn piyasaya
sunulmak zere eitli yntemlerle svlatrlm, basnlandrlm veya fiziksel ilemlere tabi
tutulmu.(Svlatrlm Petrol Gaz hari) dier hallerini ifade eder.

1.11. Brlr
Gaz yakma havas (oksijen) ile belirli oranlarda kartran ve s ihtiyacna gre gerekli gaz hava
karm orann, alevin biim ve bykln ayarlamak suretiyle issiz ve tam yanmay ve alevin
meydana gelmesini salar. Bu amala otomatik kumanda, kontrol, ayar, ateleme ve gvenlik tertibat
ile donatlan ve gerektiinde yakma havasn cebri veya tabii olarak salayan elemanlar ieren
cihazdr.
1.12. Tam Yanma
Doal gazn, kimyevi bileimine uygun olarak hesaplanm gerekli miktarda yakma havas ile
kimyasal tepkimeye girmesi olaydr.
CH
4
+ 2O
2
+ 8N
2
CO
2
+ 2H
2
O + 8N
2
+ ENERJ
1.13. Vent Hatt
Boru hattndaki gazn gerektiinde tahliyesi iin boru hattna, emniyet kapama vanalar sistemine,
basn tahliye vanalarna, brlr ncesi gaz kontrol hatlarna monte edilen, kresel vana ve
borulardan oluan hattr.
1.14. Alak Basnl Buhar Kazan
Alak basnl buhar kazan, izin verilen iletme st basnc (TS EN 764) en ok 0,5 At olan TS 377
EN 12953, TS 497, TS EN 12952e gre projelendirilip imal edilen ve TS 2838e uygun gvenlik
tertibat ile donatlan buhar reticileridir.
1.15. Yksek Basnl Buhar Kazan
TS 377 EN 12953 da belirtilen ve iletme st basnc 0,5 At den yksek olan buhar reticileridir.
1.16. Is Gc
Is gc, su, buhar veya hava gibi bir s tayc akkana, bir s reticisi tarafndan birim zamanda
aktarlan yararl s miktardr (kW, kcal/h).
1.17. Anma Is Gc (Q
N)

Anma s gc, belirli bir yakt (kat, sv veya gaz) iin TS 4040da yer alan artlar salamak zere
nceden belirtilen ve kararl durumda, s reticisinden s taycs akkana srekli olarak aktarlan
s miktardr. (kW, kcal/h).
1.18. Anma Is Gc Alan (A
N)

Anma s gc alan (A
N
), belirli bir yakt tr (kat, sv, gaz) iin, s reticisinin kararl duruma
erimesinden sonra anma s gcn srekli olarak veren. Bir tarafnda stc akkann bulunduu ve
dier tarafn alev ve scak yanm gazlarn yalad, imalat tarafndan s reticisinin (scak su
kazan, buhar kazan vb.) etiketinde belirtmi olduu alandr.(m
2
)
1.19. Istma Yzeyi (F)
Istma yzeyi, arkasnda stlan su vb. akkann bulunduu ve alevin ve/veya scak gazlarn temas
edip s geiinin saland (su borulu kazanlarda bunun tersi) kazan yzeylerinin toplam olup birimi
m
2
dir.
1.20. Atk Gaz
Atk gaz, yaktn yaklmas sonucu meydana gelen ve faydal ssndan yararlanldktan sonra atlan
gaz halindeki yanma rnleridir.

1.21. Valf (Ventil)
Valf, szdrmazlk (kapatma) eleman, ak ynne kar hareket ederek szdrmazlk yzeyinden
uzaklamak (valfn almas) veya yaklamak (valfin kapanmas) suretiyle ak kesen bir tesisat
elemandr.
1.22. Vana
Ak kesme tesisat elemandr. (TS EN 331,TS 9809)
1.23. Saya
Mterilerin doal gaz tketimini len l ve l Aletleri Muayene Ynetmeliine tabi cihaz, (TS
EN 12480, TS 5910 EN 1359, TS 5477 EN 12261)
1.24. Gaz Teslim Noktas
Mteriye gaz arznn salanaca, Servis Kutusu veya Basn Drme ve lm stasyonudur.
1.25. Gaz Teslim Noktas Reglatr
Gaz teslim noktasnda tesis edilen ve ana datm hattndaki basncn gerek duyulan basnca
drlmesi amac ile tesis edilen reglatrlerdir.
1.26. Domestik Reglatr
Gaz teslim noktas ile gaz yakan cihazlar arasnda bulunan boru hattndaki mevcut basncn, gaz
yakma basncndan yksek olduu durumlarda tesis edilen reglatrlerdir.
1.27. Rakor
Gaz hattnn bir ksmn herhangi bir sebepten dolay skmek, tamir etmek vb. iler iin kullanlan
uzun dili boru paras, manon ve kontra somundan oluan balant elemandr.
1.28. Filtre
Gaz tesisatndaki yabanc maddelerin saya, gaz hatt elemanlar veya yakc cihazlara geiini
engellemek amac ile kullanlan elemandr.
1.29. Test Nipeli
Szdrmazlk testi, bakm ve ayarlar srasnda yaplacak basn lmlerinde kullanlmak amac ile
doal gaz boru hatt zerine konulan elemanlardr.
1.30. Brlr Gaz Kontrol Hatt (Gas Train)
Doal gaz yakan cihazlarn (Brlr, bek v.b.) emniyetli ve verimli olarak almalarn temin etmek
maksadyla tesis edilen sistemlerdir.
1.31. Tabii Havalandrma Sistemi
Yakma havasn bulunduu ortamdan alan yakc cihazlarn bulunduu mahallerin havalandrmasnn
d atmosfere ak blmden tabii olarak yaplmasn salayan sistemdir. (kanal, menfez vb.)
1.32. Cebri (Mekanik) Havalandrma Sistemi
Alt ve st havalandrmann, vantilatr, aspiratr gibi mekanik sistemlerle havalandrma kanallar
kullanlarak saland sistemdir.

1.33. Alt Havalandrma
Yakc cihaz iin gerekli yakma havasn temin iin tesis edilen sistemdir.
1.34. st Havalandrma
Ortamda bulunabilecek atk ve/veya i gazlarn d ortama tahliyesi ve yakma havasnn alt
havalandrma noktasndan ortama giriinin rahat yaplabilmesi iin tesis edilen sistemlerdir.
1.35. st Isl Deer
st sl deeri, belirli bir scaklk derecesinde bulunan 1 Nm
3
gazn tam yanma iin gerekli minimum
hava ile kartrlarak herhangi bir s kayb olmadan yakldnda ve yanma rnleri balang
derecesine kadar soutulup karmndaki su buhar youturulduunda aa kan s miktardr.
Sembol H
o
, Birimi kcal/Nm
3
tr.
1.36. Alt Isl Deer
Alt sl deeri, belirli bir scaklk derecesinde 1 Nm
3
gazn, tam yanma iin gerekli minimum hava ile
kartrlarak herhangi bir s kayb olmadan yakldnda ve yanma rnleri, karmdaki su buhar
youturulmadan balang scaklna kadar soutulduunda aa kan s miktardr. Sembol Hu,
birimi kcal/Nm
3
tr.
1.37. Wobbe Says
Wobbe says, bir gazn sabit beslenme basncnda yaklmas ile aa kan s ile ilgili olup
aadaki formlle hesaplanr.
W = Gazn st sl deeri / (Gazn bal younluu)
1/2

1.38. Gaz Modl
Bir cihazn wobbe says farkl baka bir gazla alabilir hale dntrlmesinde, s girdi paritesi ve
primer hava srklenmesinin doru deerini elde etmek iin, cihazn daha nce alt gazla ayn
olmas gereken orandr.
1.39. II. Gaz Ailesi
II. gaz ailesi, standart artlar altnda, wobbe saylar 11,46 16,1 kWh/m
3
arasnda olan gazlar olup,
doal gaz bu gaz ailesindendir.
1.40. Tesisat
Gaz teslim noktasndan itibaren, saya hari, mteri tarafndan yaptrlan ve mlkiyeti mteriye ait
olan boru hatt ve ekipman ile tketim cihazlar ile tesisat arasndaki esnek balant eleman, atk gaz
k borusu, baca ve havalandrmadan oluan sistemdir.
1.41. Bina Balant Hatt
Gaz teslim noktas ile ana kesme vanas arasndaki hattr.
1.42. Kolon Hatt
Ana kapama vanas ile saya balants arasnda llmemi gaz ileten hat blm.
1.43. Ana Kesme Vanas (AKV)
Bina balant hatt zerinde tesis edilen ve gerektiinde gaz aknn tamamnn kesilmesini temin
etmek amac ile kullanlan tesisat elemandr.

1.44. Tesisat Galerisi
Bina dnda, doal gaz ve/veya dier tesisat hatlarnn getii, havalandrma ve aydnlatmas temin
edilmi istenildiinde kontrol, bakm ve onarm yaplabilen toprak alt tesisat kanallardr.
1.45. Tesisat aft
Bina iinde, doal gaz ve/veya dier tesisat hatlarnn getii, havalandrmas temin edilmi, binann
her katnda bakm, onarm ve kontrol maksatl ulalabilen tesisat kanallardr.
1.46. Tesisat Kanal
inden bir veya birka tesisatn geirilmesi dnlerek zel olarak ina edilmi kanallardr.
1.47. Toplam Kapasite
Bir binada bulunan btn cihazlar tarafndan bir saatte tketilebilecei kabul edilen ve bina tesisat
boyutlandrlmasnda kullanlan maksimum gaz debisidir.
1.48. Kazan
Isnma veya proses amal scak su veya su buhar reten, baz hallerde kullanm amal scak su
temin eden cihazlardr.
1.49. Boyler
Kazan ile e gdml alan veya kendine ait bir yakma sistemi bulunan kullanm amal scak su
retim maksatl cihazlardr.
1.50. Kat Kaloriferi
Anma s yk 70 kWyi amayan bireysel veya kk tketimli bina merkezi stma sistemlerinde
kullanlan yer tipi cihazlardr.
1.51. Kombi
Anma s yk 70 kWyi amayan, genellikle B,B1 ve C tipi olarak imal edilen stma ve kullanm
scak suyu retme maksatl duvar tipi kombine cihazlardr.
1.52. ofben
Kullanm scak suyu retme maksatl cihazlardr.
1.53. Soba
Gaz yakarak elde ettii sy dorudan stma yzeyleri zerinden ortama veren cihazlardr.
1.54. Hava Istcs
Istma amal scak hava reten cihazlardr.
1.55. Radyant Istc
nsan boyundan yksek seviyeden, gaz yakp bulunduu mekana s transferini nm ile yaparak
stan cihazlardr.
1.56. A Tipi Cihazlar (Bacasz Cihazlar)
A tipi cihazlar yanma iin gerekli havay monte edildikleri ortamdan alan, atk gaz tesisat olmayan,
yanma rnlerini bulunduklar ortama veren cihazlardr.

1.57. B Tipi Cihazlar (Bacal Cihazlar)
B tipi cihazlar yanma iin gerekli olan havay monte edildikleri ortamdan alan, ak yanma odal,
yanma rnlerinin uygun bir atk gaz tesisat ve uygun bir baca vastas ile d ortama veren
cihazlardr.
1.58. B
1
Tipi Cihazlar (Vantilatrl Bacal Cihazlar)
B1 Tipi Cihazlar yanma iin gerekli olan havay monte edildikleri ortamdan alan ak yanma odal,
yanma rnlerini bir vantilatr yardm ve zel atk gaz elemanlar vastas ile dorudan veya atk gaz
balant elemanlar ve uygun bir baca vastas ile d ortama verir. Havalandrma ihtiyac bakmndan
B tipi cihazlar ile ayn kategoride mtalaa edilen cihazlardr.
1.59. C Tipi Denge Bacal (Denge Bacal Hermetik Cihazlar)
C Tipi denge bacal cihazlar, yanma iin gerekli olan havay, monte edildikleri ortamdan bamsz
olarak zel hava balants ile d ortamdan alan, kapal yanma odal, yanma rnlerini zel atk gaz
elemanlar ile d ortama veren havalandrmalar bulunduklar ortamdan bamsz olan cihazlardr.
1.60. Youmal Cihazlar
Youmal cihazlar, kullanma ve stma scak suyunu stmak iin kullandklar gazn yanma ss
dnda atk gazn iindeki su buharn youturarak, buharn youma gizli ssndan da yararlanan
ve genellikle C tipi denge bacal olarak imal edilen cihazlardr.
1.61. Ocak
Yemek piirme ve/veya yemek stma maksatl ak yanmal cihazlardr.
1.62. Baca Klapesi
Bacada veya duman kanalnda termik veya mekanik olarak alan yatay veya dey bir eksen
etrafnda (mentee gibi) dnerek ak kesen veya dzenleyen bir tesisat elemandr.
1.63. Baca Sensr (Atk Gaz Ak Sigortas)
Atk gaz borusuna/kanalna monte edilen ve bacada meydana gelen ylma ve geri tepme gibi
durumlarnda gaz kesen emniyet tertibatdr.
1.64. Atk Gaz k Borusu (Duman Kanal)
Gaz tketim cihaz ile baca arasndaki irtibat salayan daire, kare veya dikdrtgen kesitli baca
balant kanallardr.
1.65. Baca
Gaz tketim cihazlarnda yanma sonucu oluan atk gazlarn atmosfere atlmasn salayan daire,
kare veya dikdrtgen kesitli kanaldr.
1.66. Baca apkas
Bacann eki etkisini dzenleyen, bacay harici etkilerden koruyan ve baca k ucuna yerletirilen
apkadr.
1.67. Etkili Baca Ykseklii
Atk gazn bacaya girdii yer ile atk gazn bacay terk etii nokta arasndaki ykseklik farkdr.

1.68. Mstakil (Bireysel) Baca
Tek bir birime hizmet vermek zere ina edilmi, binann bir katndan atnn stne kadar kan ve
dier katlarla cihaz balants olmayan bacadr.
1.69. Ortak Baca (nt Baca)
at stne kan bir ana baca ile cihazn baland kattan bir kat yukarda ana baca ile birleen ve
ana bacaya paralel bacalardan oluan ve birden fazla birime hizmet vermek iin ina edilmi bacadr.
1.70. Adi Baca
Birden fazla birime hizmet vermek iin ina edilmi, her katta cihazlarn dorudan balandklar
bacadr.
1.71. Hidrolik ap
Kanal kesit alannn (A), kanal evre uzunluuna (U) blmnn 4 katdr.
D
h
= 4.A/U
A Kanal kesit alan
U Kanal evre uzunluu
D
h
Hidrolik ap
1.72. mine tipi sobalar
Istlm havann konveksiyonla yaylm ile bir oday stmak iin tasarlanm, alevi veya akkor
blgeleri aka grlen, net sl deere dayanan anma s yk 20 kW gemeyen atk gaz
sistemine gre denge bacal veya bacal olan cihazlar.
1.73. Metrekp (m
3
)
1,01325 bar mutlak basn ve 15C scaklkta bir metre kp hacim kaplayan doal gaz miktardr.
1.74. Yk (q)
Bu standardn amac bakmndan, gaz tketim cihaznda 1 saatte yanan gazn verdii s miktar
(kcal/h veya kWh).
1.74.1 Anma s yk (Gc)(q
n
)
Cihazn anma basncnda bir saatte yakabilecei gazn verdii alt s miktar (kcal/h veya kWh).
1.74.2 Snr yk
Yanma teknii, s ekonomisi ve salk bakmlarndan ve ayrca cihazn dayankll ve mr de gz
nnde bulundurularak, anma yknden fazla veya eksik olmasna msaade edilebilecek yk deeri
(kcal/h veya kw/h).
1.74.3 st snr yk
Anma yknn 1,15 katna eit olan yk.
1.74.4 Alt snr yk
Anma yknn 0,55 katna eit olan yk.

1.75 Gaz Basnc
1.75.1 Statik gaz basnc (P
st
)
Gazn durgun haldeki basnc (birimi bar'dr).
1.75.2 Dinamik gaz basnc (P
d
)
Gazn hareket halindeki basnc (birimi bar'dr).
1.75.3 ebeke gaz basnc
Gaz teslim noktas vanas knda llen gaz st basnc.
1.75.4 Balant basnc
Hareket hlindeki gazn, cihazn balant noktasnda llen basnc.
1.75.5 Bek basnc
Bek alrken bekten nce meme knda llen gazn beke girdii noktadaki hava karmsz
basnc (bek basnc bekten nce llr).
1.75.6 Meme basnc
Hava karm bekteki hava karmndan nceki gazn meme giriindeki ak basnc (meme basnc
memeden nce llr).
1.76. Elektrik jeneratrleri
Doal gazn yanmas sonucunda aa kan s enerjisini, elektrik enerjisine eviren ve bir grup
hlinde alan, gidip gelme hareketli, iten yanmal motorlardr.
1.77. Hava-Atk Gaz Baca Sistemi
C tipi (hermetik) cihazlarda (youmal cihazlar dhil); cihaz mahalinden bamsz olarak yanma iin
gerekli olan taze havay, at st seviyesinde hafif betondan olumu kanal vastas ile salayan,
yanma sonucu oluan atk gaz seramik malzemeden yaplm bir baca ile at st seviyesinden
dar tahliye eden baca sistemidir.
1.78. Absorbisyonlu, s geri kazanml soutma cihazlar
3Cye kadar souk su retebilen ve s geri kazanm nitesi sayesinde 80Cye kadar scak su
retebilen, d ortamda almaya uygun iller ve stclardr.

2. ATIF YAPILAN TRK STANDARDLARI ve DKMANLAR

tesisatn tasarm, yapm, yerletirilmesi, kontrol, iletmeye alnmas ve iletilmesi ile ilgili
olarak; TS, EN, ISO, IEC standartlarndan herhangi birine; bu standartlarda bir uygunluk yoksa TSE
tarafndan kabul gren dier standartlara uyulmas zorunludur. Standartlarda deiiklik olmas halinde
deiiklik getiren standart; uygulanan standardn iptal edilmesi veya yrrlkten kaldrlmas halinde
ise yeni standart geerli olur.
tesisatta, standart belgesine sahip olmayan malzeme ve cihaz kullanlamaz. tesisatta
meydana gelebilecek gaz kaak veya kazalarna kar alnacak nlemler hususunda da anlan
standartlar geerlidir. Atf yaplan mevzuatlarn gncel olanlar dikkate alnmaldr.
TS NO TARH AIKLAMA
TS EN 297 28.09.1995
Gaz yakan merkezi Istma kazanlar -Anma s yk 70 kW' Amayan atmosferik brlrl
B11 ve B11BS Tipi Kazanlar
TS EN 483 29.03.2001 Kazanlar - Merkezi Istma-Gaz Yakan -Anma Is Yk 70 kW' Amayan C tipi Kazanlar
TS EN 625 28.09.1995
Gaz Yakan Merkezi Istma Kazanlar-Anma Istma Kazanlar-Anma Is Yk 70 kW'
Amayan Kombine Kazanlar (Birleik Istma Cihazlar 'Kombi") Scak Kullanm Suyu
retimi in Belirli artlar
TS EN 677 03.04.2007
Gaz yakan merkez stma kazanlar - Anma s girdisi 70 kW amayan youmal
kazanlar iin belirli artlar
TS 12514 15.12.1998
Birleik Istma Cihazlar "Kombi" Gaz Yakan, Atmosferik Brlrl-Anma Is Gc 70 KW'
Gemeyen-Montaj Kurallar
TS 615 EN 26 18.04.2006 Ani su stclar(ofbenler)- Gaz yakan, Atmosferik brlrl
TS EN 1266 30.01.2007
Istclar (Sobalar) Gaz Yakan, Mstakil, Konveksiyonlu Yanma Havas ve/veya
Yanma rnleri Bir Fan Yardmyla Sevk Edilen
TS 377 1,2,3...12 EN 12953
1,2,3
29.04.2005 Kazanlar, elik malzemeden (kaynakl) silindirik
TS 430 20.11.1984 Kazanlar Dkme demirden
TS 497 10.04.1991 Kazanlar elik malzemeden (Kaynakl)
TS EN 656 10.05.2001
Gaz yakan merkezi stma kazanlar anma s yk 70 kW 300kW olan atmosferik B
Tipi kazanlar
TS 4040 25.10.1983 Kazanlar- Is Teknii ve Ekonomisi Asndan Aranacak zellikler
TS 4041 25.10.1983 Kazanlar- Anma Is Gc ve Verim Deneyleri Esaslar
TS CR 12952 1-7 aras 20.03.2008 Su borulu kazanlar ve yardmc tesisatlar
TS EN 837-1, TS EN 837-2,
TS EN 837-3
21.10.1997
Basn lerler-Blm 1: Burdon Borulu Basn lerler-Boyutlar, lme, zellikler ve
Deneyler, Blm 2: Basn lerler in Seim ve Montaj Tavsiyeleri, Blm 3: Diyaframl
ve Kapsll Basn lerler Boyutlar, lme, zellikler ve Deneyler
TS 901 01.11.1972 Lifli s ve ses yaltma malzemesi
TS 2838 16.06.1977 Alak basnl buhar reticilerinde gvenlik kurallar
TS EN 7641 23.01.2007 Basnl Cihazlar Terminoloji ve Semboller Basn, Scaklk ve Hacimler
TS 3419 24.04.2002 Havalandrma ve iklimlendirme tesislerinin projelendirilmesi kurallar.
TS 3541 05.04.1983
Mineral Liflerden Is Yaltm Malzemesinin Istma ve Havalandrma Tesisatna
Uygulanmas Kurallar

TS EN 303-3/A2
TS EN 303-3/AC

Kazanlar Cebri eki Brlrl Kazanlar-
Blm 1: Terim ve Tarifler Genel zellikler
Deneyler ve aretleme Blm 3: Merkezi Istma Kazanlar-
Gaz Yakan- Kazan Gvdesi ve Cebri ekili
Brlrden Meydana Gelen Sistem
TS 2736 16.06.1977 k suyu scakl 110 C' den daha yksek kzgn sulu stma tesisleri.
TS 3101 1 03.04.1978 Sabit kazanlarn yapm kurallar.
TS 3390 EN 764 27.02.1996 Basnl cihazlar: Terminoloji ve semboller, basn, scaklk ve hacimler.
TS EN 676+A2 05.04.2011 Brlrler Otomatik flemeli Gaz yaktlar iin
TS 11042 EN 298 27.09.2005 Gaz brlrleri Fanl veya Fansz - Gaz yakma tertibatlar Otomatik kontrol sistemleri
TS EN 613(geerli) TS EN
613/A1
29.04.2002 Istclar- Mstakil- Gaz Yakan- Konveksiyonlu
TS EN 416-1 13.07.2010
Istclar - Gaz yakan - Radyant borulu- Konut d kullanmlar iin - Tek brlrl - Tavana
aslan - Blm 1: Emniyet
TS EN 419-1 19.01.2010
Istclar- Gaz Yakan- Parlak Radyant- Tavana Aslan- Konut D Mahallerde Kullanlan-
Blm 1: Emniyet Kurallar
TS EN 777-1,2,3,4 05.04.2011
Istc Sistemler- Radyant Tpl- Gaz Yakan ok
Brlrl- Tavana Aslan- Konut D
Kullanm in- Blm 1Sistem D- Emniyet
TS EN 13410 08.01.2003
Radyant Istclar-Gaz Yakan-Tavana Aslan-
Konut Amal Kullanlmayan Binalar iin
Havalandrma Kurallar
TS 11382 28.04.1994 Bacalar elik (Endstriyel)
TS 11383 28.04.1994 Bacalar-Metal, konut ve benzeri binalar iin
TS 11384 28.04.1994 Bacalar-Konut vb. Bina Bacalar-Ekleme Paralar Tasarm ve Yapm Kurallar
TS 11385 28.04.1994
Bacalar Konut vb. binalar iin deney bacalar deneyleri iin artlar ve deerlendirme
kriterleri
TS 11386 28.04.1994 Bacalar-Konut ve Benzeri Binalar in-Tasarm ve Yapm Kurallar
TS 11387 28.04.1994 Bacalar Konut vb. binalarda baca temizleme tertibat yapm kurallar
TS 11388 EN 13384-2 02.03.2006
Bacalar Is ve akkan dinamii hesaplama metotlar Blm 2: Birden ok stma
tertibatna bal bacalar
TS 11389 EN 13384-1 02.03.2006
Bacalar Is ve akkan dinamii hesaplama metotlar Blm 1: Tek stma tertibatna
bal bacalar
TS EN 1856 1,2 24.06.2010 Bacalar Metal, konut ve benzeri binalar iin
TS EN 1443 09.03.2006 Bacalar Genel kurallar
TS EN 1457, TS EN 1457/A1,
TS EN 1457/A1/AC, TS EN
1457/AC
26.01.2010
Bacalar - Kil veya Seramik Baca Elemanlar -
zellikler ve Deney Metotlar
TS EN 13063-1 - 2 +A1 03.04.2008
Bacalar - Kil/seramik duman yolu astarl
sistem bacalar - Blm 1: Kurum tutumasna
diren iin kurallar ve deney metotlar - Blm 2: Ya artlarda uygulanan kurallar ve
deney metotlar
TS EN 1859 19.01.2010 Bacalar: Metal bacalar. Deney metotlar
TS 11 EN 10242 26.04.2000 Boru Balant Paralar- Dkme Demir Temperlenmi, Di Alm
TS 61 1,2,3, 65 19.04.1994 Balama Elemanlar-Vidalar

TS 2649 06.03.2008 Boru balant paralar - elik (kaynak azl veya flanl)
TS 11505 13.12.1994 Boru ekleme paralar sklebilir metal gaz borular iin
TS 11 EN 10242 26.04.2000 Boru balant paralar: Dkme demir, temperlenmi, di alm.
TS 931 EN 10241 08.02.2005 Boru balant paralar elik vidal
TS 816 01.12.1997 Flanlar boruya kaynakl, dz
TS EN 88 1,2 24.04.2008
Gaz cihazlar iin basn reglatrleri ve
birleik emniyet tertibatlar Blm 1 Basn
reglatrleri Giri basnc 500 mbara kadar
(500 mbar dahil) -Blm 2 Basn
reglatrleri - Giri basnc 500 mbardan 5
bara kadar (5 bar dahil)
TS 10624 12.01.1993
Gaz reglatrleri yanc gazlar (doal gaz, havagaz, LPG iin) giri basnc 0.2 4 bar
kadar
TS EN 334+A1 23.03.2010 Gaz basn reglatrleri Giri basnc 100 bara kadar olan
TS 5826 29.04.1988 Reglaj kurallar Doal gaz blge reglatrleri iin.
TS 10624/T1 04.02.2010
Gaz Reglatrleri-Yanc Gazlar (doal gaz-
Havagaz ve (LPG) in-Giri Basnc 0,02
MPa-0,4 MPa (0,2 Bar-4 Bar) Olan
TS EN 161 06.12.2007 Otomatik kapama valfleri Gaz brlrleri ve gaz cihazlar iin
TS 9809/T1 28.04.2009
Vanalar - Datm vanalar (Boru hatlarnda kullanlanlar hari) - Kresel - Yanc gazlar
iin (Doal gaz ve svlatrlm petrol gaz LPG) - Anma ap DN 65 ila DN 500 (dahil)
ve anma basnc PN 25e eit veya daha byk olan
TS EN 331 23.03.1999
Vanalar-Bina Gaz Tesisat in-Elle Kumandal-Kresel ve Dipten Yatakl Konik Tapal
Vanalar
TS EN 1643 06.03.2008
Vana dorulama sistemleri - Gaz brlrleri ve gaz yakan cihazlarn otomatik kapama
vanalar iin
TS 10276 22.04.1992 Filtreler - Dahili Gaz Tesisatlarnda Kullanlan
TS 5477 EN 12261/T1 13.01.2011 Gaz sayalar - Trbin tipi sayalar
TS 5910 EN
1359:1999/A1:2008/T2
06.03.2008 Gaz sayalar Diyaframl
TS EN 12480 17.04.2008 Gaz sayalar Dner yer deitirmeli gaz sayalar
TS 10670/T3 28.05.2009
Metal Hortum Takmlar-Ondleli-elik-Bina iinde Kullanlan-Gaz Yakan Cihazlarn (0,5
bardan (0,5 bar dahil)16 bara kadar) Emniyetli balants in
TS 10878 06.02.2007
Boru sistemleri - Gaz tesisatnda kullanlan - Anma basnc 0,5 bara kadar olan (0,5 bar
hari) ondleli metal hortum ve hortum donanmlar
TS 10880 21.04.1993 Kompansatrler - elik Krkl - Gaz Boru Hatlar ve Tesisatnda Kullanlan
TS 11394+T3 28.05.2009
Metal olmayan hortum takmlar - Gaz yakan cihazlarn (10 kPa'a kadar) emniyetli
balantlarnda kullanlan - Balant fili gaz hortumlar ve gaz balant armatrleri
TS EN 14800
(Direktif:89/106/EEC)
28.05.2009
Metal hortum takmlar Ondleli elik Bina iinde kullanlan - Gaz yakan cihazlarn
emniyetli balants iin
TS 6114 08.11.1988 Gaz yakan ev aletleri iin spiral hortumlu balant elemanlar
TS 9197 EN 257 04.04.1995 Termostatlar Mekanik gaz yakan cihazlar iin
TS 6047 1,2,3 EN 10208 1,2 13.10.2005 Yanc akkanlar iin boru hatlar - elik borular - Teknik teslim artlar
TS EN 1555 - 1,2,3 27.12.2004 Plstik boru sistemleri Gaz yaktlarn tanmasnda kullanlan-Polietilenden
TS 6047-3 ISO 3183-3 13.10.2005
Petrol ve doal gaz sanayileri - Boru hatlar iin elik borular - Teknik teslim artlar -

Blm 3: Snf C zellikli borular
TS EN 14336 06.12.2007 Istma sistemleri - Binalar iin - Su esasl stma sistemlerinin tesisi ve iletmeye alnmas
TS 2164:1983/T3 14.07.2011 Kalorifer tesisat projelendirme kurallar
TS 2169 26.04.1976 Yeraltnda kullanlan elik borularn korozyondan korunma kurallar
TS 2192 21.04.1976 Kalorifer tesisat yerletirme kurallar.
TS EN 10289 12.04.2004
elik borular Korozyona kar koruma Maden Kmr katran epoksi reinesi ile
kaplanmas kura
TS 5141 EN 12954 26.04.2003
Katodik koruma - Gml veya suya daldrlm metalik yaplar iin - Boru hatlar iin
genel prensipler ve uygulama
TS 5827 29.04.1988 Bina ii tesisatlarda doal gaz basn reglaj kurallar (Giri bas. max. 25 mbar olan)
TS 5834 30.04.1988 Doal gaz boru hatlarnda gaz basnc reglaj kurallar
TS 7363 04.12.2008 Doal gaz bina i tesisat projelendirme ve uygunluk kurallar.
TS 8415 13.04.1990 Doal gaz boru hatt donanmnda kullanlan terimler ve tarifler.
TS EN 287-1 09.01.2007 Kaynaklarn yeterlilik snav - Ergitme kayna - Blm 1: elikler
TS EN 13067 07.04.2005
Kaynak nitelik snavlar: Plastik kayna yapan personel. Kaynakl termoplastik
kademeler.
TS 5139 07.04.1987 elik Borular-Korozyona Kar Korumak in Polietilen ile Kaplanmas Kurallar
TS EN 1057+A1 09.11.2010
Bakr Ve Bakr Alamlar - Salk ve Istma Uygulamalarnda Su ve Gaz Tamada
Kullanlan Dikisiz Yuvarlak Bakr Borular
TS 8414 EN14163 27.12.2004
Petrol ve doal gaz sanayileri Boru hatt ile tama sistemleri Boru hatlarnn kaynak
yaplmas
TS 6047 1,2,3 EN 10208 1,2,3 13.10.2005
Yanc akkanlar iin boru hatlar - elik borular - Teknik teslim artlar - Blm 1: Snf A
zellikli borular, Blm 2: Snf B zellikli borular, Blm 3: Snf C zellikli borular
TS 9808 04.02.1992 Contalk malzemeler Elastomerik i tesisat Gaz armatrlerinde kullanlan
TS 10908 22.04.1993
AR Contalk levhalar, gaz armatrleri cihazlar ve boru hatlarnda kullanlan (max. 100
bar)
TS 10910 22.04.1993 Contalk levhalar, lastik, mantar ve asbast esasl gaz armatrleri ve cihazlarda kullanlan
TS 10911 22.04.1993
Contalk levhalar, sentetik, elyaf ve grafit esasl, gaz armatrleri, boru hatlarnda
kullanlan
TS 10942 EN 377 27.12.2005
Yalayclar-Yanc Gaz Ortamnda alan Gaz Armatrleri ve Kontrol Cihazlar in
(Endstriyel lemlerde Kullanlanlar Hari)
TS EN 751 1,2,3 10.11.1998
Contalk Malzemeler-1 inci, 2 nci ve 3 nc Aile Gazlarla ve Scak Su ile Temas Halinde
Olan Vidal Metalik Balantlarda Kullanlan-Blm 1:Havasz Ortamda Sertleen Conta
Bileikleri, Blm 2:Sertlemeyen Conta Bileikleri, Blm 3: Sinterlenmemi PTFE
eritler
TS 10945 24.04.1993
Contalk malzemeler Yeralt gaz boru hatt balant yerlerinin sonradan szdrmazl
iin kulla
TS EN 14291 24.04.2006 Kpk meydana getirici malzemeler. Gaz boru hattnda kaak tespitinde kullanlr.
TS 11381 28.04.1994 Yanma havas kapama klapeleri, mekanik kumandal
TS EN 10088-1 07.12.2006 Bu Standard, paslanmaz eliklerin kimyasal bileimini ve baz fiziksel zellikleri ile ilgili
TS ISO 85285 20.04.2004
Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar.
TS EN 203-1+A1 08.01.2009 Piirme Cihazlar- Gaz Yakan- Endstriyel Tip Blm 1: Gvenlik Kurallar
Tablo 1 Atf yaplan Trk standartlar

3. BORULAMA VE YERLETRME KURALLARI

3.1. Yer Alt Gaz Borular

Doal gaz boru hattnn gzergh seimi esnasnda, boru hatt; yakt depolar, drenaj
kanallar, elektrik kablolar, kanalizasyon v.b. yerlere Tablo 2de belirtilen mesafelerden daha yakn
olmamal, mekanik hasar ve ar gerilime maruz kalmayaca emniyetli yerlerden geirilmelidir.

PARALEL VEYA DKNE GE MNMUM MESAFE
Elektrik Kablolar ekil 1
Kanalizasyon Borular Agresif Akkan Borular Oksijen
Borular
Dikine Gei =50cm
Paralel Gei =100 cm
Metal Borular 50 cm
Sentetik Borular 30 cm
Ak Sistemler (Kanal vs.)
Dikine Gei =50 cm
Paralel Gei = 150 cm
Dier Altyap Tesisleri 50 cm
Tablo 2 Doal gaz hatt ile dier hatlar arasndaki mesafe

ekil 1 Doal gaz hatt ile elektrik kablolar arasndaki mesafe
Yer altna yerletirilen elik borular, PE kaplama (hazr PE kapl veya scak PE sarg) ve katodik
koruma ile korozyona kar koruma altna alnmaldr. Hazr PE kapl borular yer altna tesis
edilmeden nce, kaplamada hasar olup olmad kontrol edilmelidir. Scak PE sarg uygulamasnda
ise, uygun kaplama yntemi kullanlmal ve nce boru zerindeki hadde pas, korozyon rnleri, ya
ve nem tamamen giderilmeli; ilem esnasnda sarg malzemesine hasar verilmemeli, sargda pot
veya boluk olmamaldr. PE kaplama, borunun toprak seviyesinden kt yerden en az 60 cm
yukarya kadar devam etmelidir. elik borularn tesisinde TS 10038 dikkate alnmaldr.
elik borularn birbirine eklenmesi kaynak ile; polietilen borularda ise elektrofzyon teknii ile
olmaldr. Toprak altna denecek doal gaz hatt iin gerekli olan trane derinlikleri ekil 2de
verilmitir


ekil 2 elik ve PE boru

ekil 3 Klf borusu ayrntlar
Dolgu malzemesi iinde, boruya zarar verebilecek byklkte ta ve moloz ynlar bulunmamaldr.
elik borunun ar yke maruz kalabilecei (yol geii, ara geii v.b.) durumlarda, trane derinlii
arttrlmal ve boru st seviyesinin trane st seviyesine olan mesafesi 80 cm olmaldr. Bu derinliin
salanamayaca durumlarda, elik klf kullanmak art ile trane derinlii en az 60 cm olmaldr. Klf
borusunun i ap doal gaz borusunun d apndan en az 5 cm byk olmaldr. Klf borusunun ve
doal gaz borusunun birbirine temasn nlemek iin, araya kauuk veya plastik gibi ayrclar
konmaldr. laveten, klf ve doal gaz borusu arasna su ve yabanc madde giriini nlemek iin, u
ksmlar kauuk nevi bir malzeme ile kapatlmaldr. Klf borusu ve doal gaz borusunun klf iinde
kalan ksm da hazr PE kapl olmal veya scak PE sarg ile izole edilmelidir.
PE hatlar iin, minimum trane derinlii 80 cmdir.
Toprak alt doal gaz hattnn, Tesisat galerisi ierisinden geirilecei durumlarda;
Tesisat galerisi, doal gaz hattnn kontrol yaplabilecek boyut ve biimde olmaldr.
Tesisat galerisinin havalandrlmas salanmaldr.
Tesisat galerisinde kullanlacak doal gaz borusu hazr PE kapl olmaldr.
Tesisat galerisinde tesis edilen doal gaz hatt, dier tesisatlarn st seviyesinden ve minimum 15 cm
mesafeden gemelidir.
Tesisat galerisi aydnlatmas ex-proof olmal ve doal gaz hattndan daha dk seviyede bulunmaldr.

3.2. Boru Tesisatnn Korozyona Kar Korunmas

Toprak altnda kalan elik boru hatlarna, TS 5141 EN 12954e gre katodik koruma
yaplmaldr. Galvanik anotlarla yaplacak katodik koruma sistemlerinde, galvanik anot olarak
magnezyum anotlar kullanlacak ve doal gaz tesisat ile arasndaki mesafe; derinlik 50 cm ve
yatayda ise 150 cm olacaktr. Magnezyum anotlar TS 5141 EN 12954e uygun olacaktr.
DN65 (2 ) D ise katodik izolasyon kaynakl mafsal veya izolasyon flan DN65 (2 ) < D
ise katodik izolasyon flan ve de izolasyon kiti kullanlacaktr.
D(mm): Boru ap
ekil 4 Katodik koruma
Kullanlaca Zeminin zgl Elektrik Direnci 4000 ohm.cm (Max) olmaldr.
Magnezyum anotlarn kimyasal zellikleriyse
Elektrod Potansiyeli (Referans Cu/CuSO4 elektrod) 500 mVolt (Deniz suyu iinde)
Teorik Akm Kapasitesi 3.94 amper.saat/kg
Anot Verimi % 50
elie Kar Devre Potansiyeli 650 mVolt

BORU API
ANOT BOYUTU
2 lb 3.5 lb 6.5 lb 11 lb 17 lb
0.907 kg 1.588 kg 2.948 kg 4.989 kg 7.711 kg
DN 25 150 m 260 m 480 m 760 m 1270 m
DN 32 110 m 190 m 380 m 600 m 1000 m
DN 40 85 m 160 m 300 m 480 m 800 m
DN 50 70 m 130 m 240 m 380 m 640 m
DN 65 55 m 100 m 190 m 290 m 490 m
DN 80 45 m 80 m 150 m 240 m 400 m
DN 100 40 m 70 m 120 m 190 m 320 m
DN 125 30 m 50 m 100 m 155 m 250 m
DN 150 25 m 40 m 80 m 130 m 210 m
(Ortalama 20 yl katodik koruma mr iin)
Tablo 3 PE kapl borularda uygun anot boyutlar, boru ap ve metraj

3.3. Yer st Gaz Borular

Kullanlacak elik borular TS 6047 EN 10208, dikisiz bakr borular TS 9872 EN 1057
standardna uygun olmaldr. Doal gaz tketim cihazlaryla borularn birbiriyle balanmasnda, TS
EN 10878 standardna uygun esnek borular kullanlmaldr. elik borularda, boru apna gre cidar
kalnlklar standartlara uygun olmaldr.

ekil 5 Duvar tipi servis kutusu
3.3.1. Binalara ait servis hatlar ve servis kutularnn yerleri iletmece belirlendikten sonra, i tesisatn
bina balant hatt; ekil 5, ekil 6 ve ekil 7ye gre yaplr. Bina balant hatlarnn yeraltna tesis
edilmedii (servis kutusundan yandan k yapld) durumlarda, katodik koruma uygulamas
yaplmaz.

ekil 6 Yer tipi servis kutusu


ekil 7 Gaz borusunu hasara kar koruma
3.3.2. Bina balant hatlar binaya; binann giriine yakn, yeterince aydnlatlm, kuru, kendi kendine
havalanabilen ve kolayca ulalabilen bir yerinden girmelidir. Gaz borusu, hasara uramayacak bir
biimde korunmu olmaldr. Doal gaz borular, bina ortak mahali olmayan yerler, aydnlk, asansr
boluklar, havalandrma, at aras, duman ve p bacalar ile davlumbaz iinden, kapc dairesi,
snak, yakt depolarndan, yangn merdiveninin iinden ve bitiiinden geirilmemelidir. Doal gaz
borular iletme tarafndan her zaman kolayca grlebilecek, kontrol edilebilecek ve gerektiinde
kolayca mdahale edilebilecek yerlerden geirilmelidir.
3.3.3. Doal gaz bina balant hatt zerinde Madde 3.3.2de belirtilen artlara uygun bir mahale; bina
ana giri kapsna mmkn olduunca yakn, rahata ulalabilecek, 1,90 2,10 m ykseklikte, hasar
grmeyecek bir noktaya tm tesisatn gaz akn gerektiinde kesip ama ilevini yerine getirecek TS
9809 veya TS EN 331 standardna uygun, Ana kapatma vanas konulmaldr. Ana kapatma vanas
bina dnda bir noktaya konulacak ise havalandrlm bir kutu iine alnmaldr. Bina balant hatt
bina iinde birden fazla kolona ayrlacaksa, her bir kolon iin ayrca bir kolon kapatma vanas tesis
edilmelidir. Kolon kesme vanalar, kolon ayrm noktasndan maksimum 1 m mesafede
konulabiliyorsa, ayrca bir ana kesme vanas konulmasna gerek yoktur. Ana kapatma ve kolon
kapatma vanalar tesisata rakorlu balant ile balanmal ve vanann ap, hattn ap ile ayn olacak
ekilde monte edilmelidir. DN 65 ve zeri aplardaki Ana kapatma vanas ve Kolon kapatma vanalar,
flanl ve tam geili kresel vana olmaldr. Ana kapama vanas ile bina giri saanl aras mesafe
15 m zerinde ise, bina giri sahanlna 2. ana kapatma vanas tesis edilmelidir.
Ticari tketim iin yaplan tesisatlarda (brolar dahil), solenoid vana ve gaz alarm cihaz bulundurulmak
zorundadr.
3.3.4. Doal gaz hatlarnn, duvar ve demelerden geilerinde koruyucu klf borusu kullanlmaldr.
Duvar ve deme geilerinde, gaz borusu ve koruyucu borunun e merkezli olmasna zen
gsterilmelidir. Koruyucu borunun i ap, gaz borusunun d apndan en az 20 mm daha byk
olmaldr. Koruyucu boru, bina d duvar iine sk ve tam szdrmaz bir biimde yerletirilmeli ve
duvarn her iki yznden darya doru en az 10 mm tamaldr. Koruyucu boru ile gaz borusu
arasnda kalan boluk, duvarn her iki tarafndan zamanla katlap atlamayacak, szdrmaz,
dayankl plastik esasl malzemeler doldurularak tam szdrmaz hle getirilmelidir. Koruyucu boru
iinde kalan gaz borusunda, ek yeri bulunmamaldr. (ekil 8)

ekil 8 Duvar geii

3.3.5. Bir kutudan beslenen binalarda, ticari ksm iin vana braklmaldr.
3.3.6. Doal gaz borular ile telefon ve elektrik hatlar, scak veya kzgn akkan vb. borular arasnda
en az 15 cmlik bir aklk olmaldr. 1000 Volt zerindeki elektrik hatlar iin bu mesafe en az 30 cm
olmaldr. Yksek gerilim havai hatlar ile doal gaz tesisat arasndaki mesafe en az 10 m olmaldr.
3.3.7. Doal gaz borular kendi amac dnda (Elektrik, topraklama hatt vb.) kullanlmamaldr.

3.3.8. Doal gaz borularnn duvarlara sabitlenmesinde; DN 50 ve altndaki aplarda plastik veya elik
dbelli kelepeler, DN 65 ve st aplarda elik dbelli kelepeler kullanlmaldr. Kelepeler yap
elemanlarna sabitlenmelidir.
3.3.9. Kelepeler, tesisatn balant elemanlar ve balant noktalarna sabitlenmemelidir.
3.3.10. Gaz borular, kapal hacim iinden geirilmemelidir. Ancak, tesisat aft iinden geirildiinde
bu aft tam olarak havalanabilecek biim ve boyutta olmaldr. Duvar iindeki aftlardan geen hatlar,
kelepelerle sabitlenmeli ve stleri havalandrmaya uygun kapak ve zgaralarla rtlmelidir. Tesisat
aft, her kattan ulalabilir olmaldr. (TS 7363)
3.3.11. Boru aplarna gre kelepe mesafeleri Tablo 4e uygun olmaldr.
BORU API YATAY DEY
2,0 m. 2.5 m.
2,5 m. 3,0 m.
1 2,5 m. 3,0 m.
1 2,7 m. 3,0 m.
1 3,0 m. 3,5 m.
2 3,0 m. 3,5 m.
2 3,0 m. 3,5 m.
3 3,0 m. 3,5 m.
4 3,0 m. 3,5 m.
Tablo 4 Boru Kelepeleri Mesafesi
3.3.12. Sva altna doal gaz tesisat borusu denmemelidir. Doal gaz borularnn duvar iindeki
kanallara denmesi durumunda, kanallarn stleri havalandrmaya uygun kapaklarla rtlmeli ve
tesisat borular korozyona kar korunmaldr. Kanal duvarlarnda szdrmazlk salanm olmaldr.

ekil 9 Sva st ve kanal ii boru kelepeleri
3.3.13. Doal gaz borular, tayc yap eleman olarak kullanlmamal; dier borularn zerinde
biriken youma, sznt veya terleme sularndan etkilenmemesi iin dier borularn en stnde uygun
bir seviyeye yerletirilmelidir.
3.3.14. Temel ve zeminin zellikleri nedeniyle, binann dilatasyonla ayrlm iki ksm arasnda veya
bitiik iki ayr bina arasnda farkl oturma olabileceinden, buralardaki i tesisat borular bu olaydan
etkilenmeyecek ekilde esnek balant eleman ile balanmaldr. (ekil 10)


ekil 10 Dilatasyon Uygulamalar
ANMA API L1 (mm) L2 (mm) d1 (mm)
15 500 60 21,3
20 550 60 26,9
25 600 60 33,7
32 650 70 42,4
40 750 80 48,3
50 850 90 60,3
65 1000 100 76,1
80 1150 100 88,9
100 1300 100 114,3
Tablo 5 Ondleli, kaynak azl esnek balant eleman
Esnek balant elemannn balanaca iki boru arasnda braklmas gereken mesafe, esnek balant
eleman boyunun (L1) en fazla %80i kadar olmaldr.
Toprak kaymas veya oturmas muhtemel yerlere yerletirilecek bina balant hatlar ile i tesisat
hatlar arasnda ek gerilmelerin olumasn nlemek amacyla; bina balant hatt ile ana kapatma
vanas arasnda oluabilecek gaz kaana kar, TS 10878e uygun esnek bir balant yaplmaldr.
3.3.15. Tesisatlar, gaz verme ilemi tamamlandktan sonra astar boya zerine sar renk yal boya
(RAL 1016) ile boyanmal ve rutubetli yerlere denen i tesisat borular korozyona kar tam
korunmu olmaldr.
3.3.16. Vidal balantlarda vida diinin tipi, TS 61e uygun olmal ve vidal manonlar ile yaplan
balantlarda, doal gazn etkilemeyecei szdrmazlk malzemeleri kullanlmaldr. (TS EN 7512)
3.3.17. elik borularn bkm, i aplar daraltlmayacak ve boruda deformasyon olmayacak ekilde;
DN 15 - 25 aplarda maksimum 90yi, DN 32 50 aras aplarda maksimum 45yi gememek
artyla, souk bkme (kesinlikle pres makinesi kullanlacak) yntemi ile yaplabilir. Dier borularda
souk ekil verme yntemi yapmak ise yanl ve yasaktr. Kontrolnde yaanan zorluk nedeniyle,
toprak altnda 90
o
lik bkmlerden kanlmaldr.
3.3.18. Gaz tesisat Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine gre; topraklamas yaplan
binann elektrik tesisatnn topraklamasna irtibatlanmaldr. Bunun salanamad durumlarda,
Topraklama en az 16mm apnda ve 1,5m uzunlukta som bakr ubuk elektrotlar, 0,5m ve 2mm
kalnlnda bakr levha veya 0,5m ve 3mm kalnlnda galvanizli levha ile yaplmaldr. Bakr
elektrotlar veya levhalar toprak iinde dey olarak btnyle yerletirilmeli ve en az 16mm ok telli,
(rgl) bakr kablo ve iletken pabu kullanlarak lehim veya kaynak ile doal gaz tesisatna
irtibatlandrlmaldr. Topraklama lmlerinin yapldna dair belge, gaz amadan nce teslim
edilmeli veya gaz ama esnasnda lm yaplarak topraklamann (20 ve altnda) olduu
gsterilmelidir.

3.3.19. Bina kolon hatlarnn havalandrlmas iin, gazn toplanmas muhtemel olan yerler d ortamla
dorudan hacim genileterek veya kanal kullanlarak irtibatlandrlmal (150 cm); havalandrmann
mmkn olmad durumlarda (depo, bodrum, kiler vs) gaz alarm cihaz kullanlmaldr.
3.3.20. Kat mlkiyeti kanuna gre, Kat maliklerinden birinin istei zerine; s yaltm, stma
sisteminin yakt dnm ve stma sisteminin merkezi sistemden ferdi sisteme veya ferdi sistemden
merkezi sisteme dntrlmesi, kat maliklerinin say ve arsa pay ounluu ile verecekleri karar
zerine yaplr. Ancak, toplam inaat alan iki bin metrekare ve zeri olan binalarda, merkezi stma
sisteminin ferdi stma sistemine dntrlmesi, kat maliklerinin say ve arsa pay olarak oybirlii ile
verecekleri karar zerine yaplr.
Bireysel tketim branmanlar saya konulacak yere kadar ekilmelidir.
3.3.21. Giri kaplar bina dnda olan fakat sayalar bina iine konulmak istenen yerlerde, doal gaz
borusunun mahal iine girdii noktaya vana konulmaldr.
3.3.22. Binann ortak kullanm iin bir merdiven sahanl olmayan veya merdiven sahanlnn doal
gaz hattnn gemesine uygun olmad durumlarda; datm irketinin onay alnarak, doal gaz
hatlar bina d cephesinden ekilebilir. Bu gibi durumlarda, doal gaz hatlar zel mahallerden
gememelidir. Bitiik nizam binalarda doalgaz hatt, binann yan cephesini kullanmamaldr.
3.3.23. Tamam veya bir ksm ahap olan binalar ile lambri kapl mahallere tesisat yaplabilmesi iin,
aada belirtilen emniyet tedbirlerine uyulmaldr.
3.3.23.1. Tamamen Ahap veya Prefabrik Yaplar;
Binaya denecek doal gaz tesisat, tamamen yangn istinat duvar zerinden gitmelidir.
Doal gaz sayac ve kullanlan doal gaz cihazlar, beton veya tula duvar zerine monte edilecektir. Bu
mmkn olamyorsa, yangna dayankl zel kaplama stne konulacaktr.
Doal gaz yakc cihaz olan her mahale, hem gaz alarm(TS EN 50194) hem de CO alarm cihaz(TS EN
50291) taklacak ve bu alarm cihazlar, bina dna taklacak selenoid vana ile irtibatlandrlacaktr.
Doal gaz servis kutusu binaya bitiik olmamal, bitiikse de uzaklatrlmas salanmaldr. Binaya
denecek doal gaz tesisat borusu, yangndan etkilenmeyecek ekilde, binann beton veya tula duvar
olan ksmlarndan veya bina giriine en uygun noktadan kacak ekilde, toprak altndan geirilecektir.
Beton olmayan ksmlardan gtrlmesine mecbur kalnan doal gaz borular ise yangna dayankl zel
kaplamalar zerinden ekilecektir.
Tesisatta ocak kullanlacaksa; ahap ksmlarn ocaktan etkilenmemesi iin, ocak ile ahap ksmlar
arasndaki mesafe en az 1m olmaldr. Yangna kar zel tedbirler alnmak suretiyle bu mesafe ksaltlabilir.
Bu artlarn saland durumlarda, ocak ve hermetik cihaz kullanlabilir.
3.3.23.2. Cihazlarn Bulunduu Mahallerin Sadece Tavan Ahap (plastik vs. yanc madde) Olan Yaplar;
Bacal cihazlarn baca balants, ahap tavana en az 50 cm uzaktan yaplmaldr.
Tesisatta ocak kullanlacaksa; ahap ksmlarn ocaktan etkilenmemesi iin, ocak ile ahap ksmlar
arasndaki mesafe en az 1m olmal. Yangna kar zel tedbirler alnmak suretiyle bu mesafe ksaltlabilir.
Bu artlarn saland durumlarda, tm cihazlar kullanlabilir.
3.3.23.3. Cihazlarn Bulunduu Mahallerin Duvarlar Lambri (Ahap) Kapl Yaplar;
Lambri zerine tesis edilen kelepelerin dbelleri beton duvar iinde olmal ve rijitlii salanmaldr.
Doal gaz yakan cihazlarn baca balantlarnn lambri kaplamay s ynnden etkilememesi iin, baca
balants ile lambri kaplama arasndaki mesafe en az 50 cm olmaldr.
Bu artlarn saland durumlarda tm cihazlar kullanlabilir.

3.3.24. Domestik Reglatrler ;
a) Bireysel sistem evsel kullanmlarda; Bina Balant Hatt ap, Reglatr bina balant hatt stnde tesis
edilmelidir. Ayn binada kullanm basnc 21 mbarg zerinde olan ticari mahaller var ise; bunlara ait
reglatrler, sayalarndan sonra tesis edilmelidir.
b) Merkezi sistem evsel kullanmlarda, Domestik kolon iin bir adet reglatr tesis edilmeli; merkezi sistem
hatt iin ek bir reglatre ihtiya duyuluyor ise dzenleyici sayatan sonra tesis edilmelidir.
c) Mstakil ticari kullanmlarda, Reglatr sayatan sonra tesis edilmelidir.
d) Bireysel oklu ticari ve evsel kullanmlarda; Reglatr, bina balant hatt stnde tesis edilmelidir.
(Kullanm basnc 21 mbarg ise)

ekil 11 Ani kapamal (shut-off) reglatr gurubu
3.3.25. Basn drme ilemi gereken ticari mahallerde, cihaz alma basnlar gz nnde
bulundurulmaldr. Reglatr giri basncnn, cihaz azami dayanm basncnn 1,2 katndan byk
olmas durumunda, kullanlan reglatr ani kapatmal olmaldr.
3.3.26. Sayalar bal olmakszn; i tesisatn tamam, basnl hava uygulanarak yabanc
maddelerden arndrlmaldr.
3.3.27. Daire ii inaat tadilat devam eden tesisatlarda, gaz am yaplmayacaktr. (rnein; daire
kaps veya penceresinin olmamas durumunda, doal gaz hattnn getii duvarlarn svasz olmas
durumunda, doal gaz hattnn getii duvarda mutfak dolab ve tezgahn takl olmamas durumunda,
projede kapal gsterilen balkonun henz kapatlmam olmas durumunda tesisata gaz
verilmeyecektir.)
3.3.28. Binalarda Enerji Performans Ynetmelii gereince; kullanm alan 250 m2 ve stnde olan
bireysel stma sistemine sahip gaz yakt kullanlan binalardaki bamsz blmlerde veya mstakil
binalarda; youmal tip stc cihazlar veya entegre ekonomizerli cihazlar kullanlr.
3.3.29. Doal gaz boru tesisatlar tayc sistemlerden, kirilerden ve kolon ilerinden gememelidir.
3.3.30. AKV ve Saya vanalarnn ama kapama konumlarn gsteren standart bir levha, grnen
bir yere monte edilmelidir.
3.3.31. Tesisatlarda kullanlan fleksler burulmamal ve gergin balanmamaldr.
3.3.32. Daire ve cihaz tketim vanalar kilitli tipte olmaldr. Saya vanalar; varsa evsel tipteki ocak,
kombi, soba ve ofben vanalar; datm irketi tarafndan mhrlenir.(Evsel tip ocak tketim vanas
hari.) Ticari tip cihazlar iin yedek cihaz uygulamas yaplamaz.


3.4. Borularn birletirilmesi
Boru ekleme paralar, yer altna denecek boru ekleme elemanlar, Kaynak azl elik
balant eleman TS 2649, PE balant eleman TS EN 15553; flanlar (kaynak boyunlu) TS ISO
70051 ve contalk malzemeler TS EN 7512 standardna uygun olmaldr.
Yer stne denecek boru ekleme paralar, kaynak azl elik balant eleman TS 2649;
dili balant eleman TS 11 EN 10242, flanlar (kaynak boyunlu) TS ISO 70051, esnek borular ve
balant elemanlar TS 11394, contalk malzemeler TS EN 7512 standardna uygun olmaldr.
Tesisatta kullanlan tm esnek balant elemanlar, makaron veya plastik klf kapl olmaldr. Duvar
geilerinde borular, uygun boyuttaki elik boru klfllar iinden geirilmeli ve koruyucu malzemelerle
korozyona kar yaltlmaldr. Bakaca belirtilmedike; klf ap, boru apndan bir ap byk
olmaldr.
3.4.1. elik Borular
3.4.1.1 Kaynakl Birletirmeler
elik doal gaz boru hatlarnn birletirilmesinde, gaz teslim noktas ile saya giri vanas arasndaki
tesisatlar, kaynakl birletirme uygulamas ile yaplmaldr. 21 mbarlk tesisatlarda Kaynak yntemi
seilirken, DN 65e (dahil) kadar elektrik ark, argon kayna veya oksi-asetilen kayna; DN 80 dahil
st aplar iin sadece elektrik ark veya argon kayna uygulanmaldr. Kaynak ilemi, TS EN 287-1e
gre sertifika alm kaynaklar tarafndan yaplmaldr.
elik borularda kaynakl birletirme yaplmadan nce; borulardaki bklme, eilme, korozyon, entik
ve izikler kontrol edilmelidir. Boru ular dzeltilmi, kaynak az alm ve kaynak noktasndan
itibaren 5 cmlik ksmda, i ve d yzey temizleme ilemi yaplmaldr. Kaynakla birletirilecek
borularda eksen kakl olmamaldr. (Ayrca Bkz. 3.4.1.1.3)
Tesisata gaz verilmesi iin yaplacak kontrol esnasnda, kaynak noktalar, DAITIM RKET tesisat
kontrol mhendisi tarafndan gzle muayeneye tabi tutulacaktr. Yaplan kontrol sonucunda, uygun
grlmeyen noktalarn kayna tekrar yaplacaktr. Kontrol neticesinde uygun grlmeyen kaynaklarn
orannn %25in zerinde olmas halinde, DAITIM RKET tarafndan tm kaynaklarn yeniden
yaplmas istenir. Bu durumda yetkili tesisatnn kaynak yapabilme yetkisi, yeniden eitimden
geerek baarl olduunu belirtir belgeyi ibraz etmesi durumunda devam eder.
3.4.1.1.1. Borularn Kaynaa Hazrlanmas
Borulara kaynak yaplmadan nce aadaki ilemler yaplmaldr.
a) Borularn kontrol: Kontrolde zellikle; bklme, balarda eilme, entikler, izikler, korozyona uram
yerler, bombeler, kaplamada hasarlar vs. hatalara dikkat edilmelidir.
b) Temizlik: Borularn ii montajdan nce temizlenmelidir. Montajn tamamlanmasndan sonra, bina
giriindeki AKV. (L>50 m ise) kapatlarak; sprme Tesi vastas ile basnl hava kullanlarak, boru iindeki
kirlilik tahliye edilmelidir.
c) Kaynak Az Almas: Boru ular dzeltilmi, nominal ap 2 ve zeri borularda, kaynak az alm
olmaldr. Boru i ve d yzeyinde, kaynak azndan itibaren 5 cmlik ksmda yzey temizlii yaplmaldr.
d) Paralarn Eksenlenmesi: Kaynak ilemi srasnda i ve d eksen kakl olmamaldr.

ekil 12 Boru kaynak az

3.4.1.1.2. Kaynaklarn Kalifikasyonu
elik boru hatlarnda uygulanacak kaynak ilemleri, ancak akredite olan kurumlarca belgelendirilen
kaynaklar tarafndan yaplabilir. Belgelendirme snavlar TS EN 287-1 e uygun olmaldr. Yetkili
tesisat firmalar, altrmak istedii kaynaknn sertifikasn DAITIM RKETne sunmak
zorundadr.
3.4.1.1.3. Kaynak Hatalar
Kaynak noktalarnda; yetersiz nfuz etme, yapma noksanl, souk bindirme, yakp delme hatas,
cruf hatalar, gzenek hatalar, atlak hatalar ve yanma entii gibi durumlar olumamaldr.
3.4.1.1.4. Kaynak Kalite Kontrol
Tahribatsz Muayene Metodlar;
a) Radyografik Metod
b) Ultrasonik Metod
c) Dye Penetrant
d) Gzle Muayene eklinde olabilir.
Tahribatsz muayene metotlar arasnda en sklkla kullanlan, radyografik metottur. Radyografik
metod, API 1104 nolu standarda uygun olarak yaplr.
300 mbar basn(dahil), 200 m
3
/h(dahil) zeri tketimi olan tesisatlarda; kaynak noktalarnn rntgen
filmleri ekilerek hazrlanacak rapor, en az Level II sertifikasna sahip kiilerce onaylanmaldr.
Onaylanan rapor, Proje Onay ve Tesisat Kontrol Birimine gnderilir. Bu kriterlerin altnda olan
tesisatlarda ise datm irketinin istei dorultusunda rntgen filmleri ekilebilir.

Toprak Alt, Bina i P > 300 mbar Bina D P > 300 mbar
Konut
Isnma
% 100 % 25
Ticari
Isnma
% 100 % 25
Proses, Mutfak % 100 % 25
Tablo 6 Kaynak Filmi Oranlar
3.4.1.2 Dili (Vidal) Birletirmeler
Doal gaz boru balant elemanlaryla yaplm dili balantlarda, standardna uygun plastik esasl
vb. szdrmazlk malzemeleri kullanlmaldr. Saya balantlar, gaz kontrol hatlar, basn drme
tesislerindeki balantlar ve cihaz balantlarnda; balant dileri, TS 61e uygun olmaldr. Daire ii
borularda dili birletirmeleri doal gaza uygun paftalarn kullanm, konik di am ve yapm
esnasnda, datm irketi personelinin denetimi kouluyla mmkndr. Tesisat montaj ilemi, 3308
Sayl Mesleki Eitim Kanununa gre sertifika alm tesisatlar tarafndan yaplmaldr.

3.4.2. PE Borular
Gaz teslim noktasndan sonra toprak altna ekilecek doal gaz boru hattnn PE olmas halinde;
birletirme, elektrofzyon teknii ile yaplacaktr. PE boru, toprak stne kmadan nce, metal plastik
balant ile elik boruya balanmaldr. Eer PE borunun toprak stne kmas gerekirse, PE boru
d darbelere ve etkilere kar dayankl bir muhafaza iine alnmaldr. Kullanlabilir PE boru aplar;
20 mm, 32 mm, 40 mm, 63 mm, 90 mm, 110 mm ve 125 mm ile snrldr.

3.5. Tesisat Hatlar

3.5.1 Genel gvenlik bakmndan, konut olarak kullanlacak bir binaya birden fazla balant hatt
yaplmamaldr. Ancak, datm irketinden izin almak artyla, gerekli hallerde birden fazla balant
yaplabilir.
3.5.2 Yeraltna yerletirilen elik borular, hazr Polietilen (PE) kapl veya TS 5139a uygun scak sarg
ile kaplanm olmaldr. Balant yerleri (kaynak yerleri) TS 5139a uygun scak sarg ile kaplanm
olmal ve tm borular TS 5141 EN 12954 standardna uygun katodik koruma ile korozyona kar
koruma altna alnmaldr. elik borular, TS 10038 standardna uygun olarak tesis edilmelidir. elik
borularn birbirine eklenmesi, kaynak teknii ile olmaldr. Hazr PE kapl borular yeraltna tesis
edilmeden nce, kaplamada hasar olup olmad kontrol edilmelidir. Scak PE sarg uygulamasnda,
uygun kaplama yntemi kullanlmal ve nce boru zerindeki hadde pas, korozyon rnleri, ya ve
nem tamamen giderilmeli; ilem esnasnda sarg malzemesine hasar verilmemeli, sargda pot veya
boluk olmamaldr. PE kaplama, borunun toprak seviyesinden kt yerden en az 60 cm yukarya
kadar devam etmelidir.
3.5.3 Balant hatt kapasitenin yeterli olduu durumlarda ve zorunluluk durumlarnda (bina girilerinin
yakn olmas, kot fark, merdivenli sokak girileri vb.); ayn gaz teslim noktasndan birden ok binaya
balant yaplabilir. Gaz teslim noktas iletme emniyetini ve binann fiziki konumunu dikkate alarak
mlkiyet problemi olmayan ortak alanlardan geirilerek tesis edilmelidir.
3.5.4 Gaz teslim noktas ile saya giri vanas arasndaki tesisatlarda ve merkezi sistem tesisatlar ile
retim amal ticari yerlere ait tesisatlarn sayatan sonraki ksmlarnda, DN 25 ve st aplarda TS
8414 EN 14163e uygun kaynakl birletirme uygulamas yaplmaldr. Kaynak ilemi, TS EN 287-1e
gre sertifika alm kaynaklar tarafndan yaplmaldr. Kaynakla eklenip yeraltna yerletirilen elik
borular ve balant yerleri, TS 5139a uygun scak sarg ile kaplanm ve TS 5141 EN 12954e gre
korozyona kar korunmu olmaldr. Zemin stnden bina iine giren bina balant hatlarnn toprak
dnda kalan ksmlar; donmaya, korozyona ve mekanik darbelere kar tam korunmu olmaldr.
3.6 Bakr Boru Tesisat Uygulamalar

TS EN 1057ye uygun dikisiz bakr borular kullanlacaktr.
D apla ilgili asgari et kalnlklar
< 22 mmye kadar 1.0 mm
22 < < 42 mmye kadar 1.5 mm
42 < < 89 mmye kadar 2.0 mm
89 < < 108 mmye kadar 2.5 mm
108 < mmye kadar 3.0 mm
3.6.1. Bklebilme zellii
Sadece; dz, ekme bakr borular kullanlmaldr. ekme borular uygun bir teknik ara vastasyla
Tablo 7de verilen ortalama bklebilme yaraplarna gre, sadece 18 mm d apa kadar
bklmelidir.
D ap (mm) Et Kalnl (mm) Min. Bklebilme Yarap (mm)
6 1 21
8 1 28
10 1 35
12 1 42
16 1 52,5
18 1 72
Not: 15 mmye kadar d ap iin ortalama bklebilme ap 3,5 misli; 18 mm iin ise d apn 4 mislidir.
Tablo 7 (F37ye gre Dz boy bakr boru bklebilme radysleri)

3.6.2. aretleme
Norma gre borular, boylamasna srekli ve silinmeyecek ekilde iaretlenecektir. ki iaretleme
arasndaki mesafe 500 mmyi gemeyecektir. aretleme aadakileri kapsayacaktr.
Boru d ap, et kalnl, EN8 1057, imalat ad. EN 1057SFCU 3722x 1 veya EN 1057 2.009.32 22x1 En 1057SFCU F 22 x 1 x 5 22 x
1 x Rg 5m

Tablo 8 Bakr boru lleri
Not: Gaz tesisatlarnda " * " iaretli ller kullanlacaktr.
Lehim seimi ve lehim metotlar seimi, her defadaki alma artlarna baldr.

Tablo 9 Bakr boru sert lehim alma artlar

Tablo 10 Bakr boru i / d lehim boylar
Borularn i ve d yzeyi temiz, herhangi bir yzeyden arnm gaz tesisatlarnda kullanma uygun
olmaldr. Borular yrtk, krk ve eilmi olmamaldr. Gaz borular topraklama olarak
kullanlamayacaktr. Fittingsler atlak, ezik ve gzeneklerden arnm olmaldr. apaklardan arnm
ve temiz ilenmi olmaldr. Bakr tesisatlarda hz 6 m/syi gemeyecek.

4. TESSAT PROJE HAZIRLAMA METODU

Bina i tesisatlarnda, boru aplarnn hesaplanmas TS 7363e gre yaplacaktr. Sistemde
grlt ve titreimi nlemek amacyle, orta basnta (300 mbar) gaz hz maksimum 15 m / s ve alak
basnta (21 mbar) 6 m/syi gememelidir.
Bireysel bina ana kolon projesinde, her bir bamsz birimin branman debisi en az 3,5 m
3
/h
alnmaldr.
Daire iinde (ocak + kombi) sistemine soba veya ofben ilave edildiinde, bu cihaz/cihazlarn debisi
toplama aritmetik olarak ilave edilir.
Daire ii tesisatlarda, toplam tketim 5 m
3
/hi gemiyorsa, kolona debi ilave edilmesine gerek yoktur.
Kazan kapsamna girmeyen, kombi ve kat kaloriferi gibi cihazlarda verim deeri hesaba
katlmayacaktr.
Bu tip cihazlar iin yaplacak hesaplamalarda, kataloglarndaki tketim deerleri kullanlabilir.
E zaman faktr, konut saysna ve mevcutsuz tketim cihazlarnn kombinasyonuna bal olarak
belirlenir.
Ticari tesisatlarda birden fazla ayn amal (retim) cihaz kullanlmas durumunda, e zaman faktr 1
olarak alnacaktr.
Ayn kolon hattndan beslenen ticari mahallere ait snma ve scak su amal kullanmlarda, e zaman
faktr uygulamas konutlarda olduu gibi deerlendirilmelidir.
Birletirilerek kullanlan dairelerin dubleks olduklar tapu ile kantlanabiliyorsa, branman istenmez.
Dubleks tapusu yoksa ve her iki kat da ayr daire hviyetinde ise (ayr mutfak, banyo vs. olmas
eklinde); merdiven boluuna alan kap olsun ya da olmasn, iki branman istenir ve dubleks
grnml daireye iki bamsz daire gibi ilem yaplr.
4.1 Doal Gaz Tesisatnda Boru ap Hesab

Gaz Tketim Cihazlarnn Tketim Deerleri
Bina balant hatt, kolon hatt, tketim hatt, ayrm hatt ve cihaz balant hatlarnn boru aplar;
tketicilerin kullandklar cihazlarn tketim deerlerine gre hesaplanmaldr. Debiler, kullanlan cihaz
tketimine (kapasitesine) uygun olarak hesaplanr. Doal gazla alan baz cihazlarn kapasitesi
Tablo 11 ve Tablo 12de verilmitir. Bu konuda, tabloda gsterilmeyen tketim deerlerinde,
imalatlarn verdii tketim deerleri de kullanlabilir.
Bireysel kullanm olan mahallerde gerekli debi; ezaman faktr ve tketim deerleri izelgesinden,
kullanlan cihazlara ve konut (daire) saysna gre (Tablo 13) bulunmaldr. Merkezi sistem, kazan,
ekmek frn, vb. cihazlarda gerekli debi; cihaz kapasitesinin doal gazn alt sl deerine
(hesaplamalarda bu deer 8250 kcal/m
3
alnacaktr) ve cihaz verimine blnmesi ile bulunur veya
cihaz imalatlarnn verdii kataloglardan alnr.
Cihaz Ad Kapasite (kcal/h) Debi (m/h)
Ocak Frn ve 4 bekli 1,6
Kombi 20000 2,5
24000 3,2
ofben 16400 2,2
Soba 5300 0,7
9000 1,2
Tablo 11 eitli tketim cihazlarnn tketim debileri

Kalorifer kazan, buhar kazanlar, scak hava reteleri gibi byk cihazlarn debileri; doal gazn alt
sl deeri 8250 kcal/m ve % 90 verim alnarak kapasitelerine gre hesaplanr.
Kapasite(kcal/h)
Debi (m/h) =

8250 (kcal/m) x 0,9
Cinsi Boyut (cm) Kapasite
(kcal/h)
Tketim (m
3
/h)
Bek 12 10500 1,27
Bek 16 13500 1,64
Bek 18 15000 1,82
Bek 23 16000 1,94
kili Bek 25 + 16 31000 3,76
Kuzine alt frn - 8000 0,97
Pasta Frn - 20000 2,4
Benmari 100 4000 0,5
Boru Bek 100 7000 0,85
Radyant (dner) 1 gz 4000 0,48
Tablo 12 Sanayi ve ticari tip ocaklarda tketim deerleri;
Not: Boru bek zerinde paralel olarak ift gz delinmi ise kapasite 1,5 ile arplr.
4.2 Boru aplarnn Hesaplanmas
Gaz teslim noktasndan balayarak; gaz debisi, gaz basnc ve boru ap deerleri ayn olan ksmlara
ayn; bu deerlerden birinin deimesiyle oluan yeni ksmlara yeni bir devre numaras verilmelidir.
Bu ekilde, btn tesisat devre numaralarna ayrlr. Hesaplamalarda, her bir devreden geen gazn
debisi ve basnc gz nne alnmaldr.
Servis kutusu k basnc 21 mbar olan tesisatlarn projelendirilmelerinde esas alnacak azami
basn kayplar ile ilgili Kurallar;
Servis kutusu cihaz balantlar arasnda kabul edilebilen kritik devre toplam basn kayb (Saya basn kayb ihmal
edilerek) P 1,8 mbar olmaldr.
Servis kutusu ile daire, kazan dairesi ve dkkan saya vanas arasndaki kritik devre toplam basn kayb P 1,0
mbar olmaldr
Daire, kazan dairesi ve dkkn saya k ile cihaz arasndaki basn kayb P 0,8 mbar olmaldr.
Sistemde grlt ve titreimi nlemek amacyla, gaz hz 6 m/syi gememelidir.
Servis kutusu k basnc 300 mbar olan tesisatlarn projelendirilmelerinde esas alnacak azami
basn kayplar ile ilgili Kurallar;
Reglaj grubu ile basn 21 mbara drlyorsa, reglaj grubu ile yakc cihaz arasnda basn kayb P 1,8 mbar
olmaldr.
Reglaj grubu k basnc 50 mbara veya daha dk bir basnca drlyorsa; reglaj grubu ile cihaz arasndaki
toplam basn kayb, cihazn asgari alma basncnn altna dmemelidir.
Merkezi sistem stmal binalarda, 21 mbar evsel kullanm iin vana + kr tapa braklyorsa; servis kutusundan
(300/21 mbar reglaj grubundan) bu noktaya kadar olan basn kayb P 0,7 mbar olmaldr.
Sistemde grlt ve titreimi nlemek amacyla; gaz hz konutlarda ve ticari mahallerde 15 m/syi, endstriyel veya
byk tketimli tesislerde 25 m/syi gememelidir.
Sayatan geen basncn 300 mbar olmas halinde, servis kutusu ile saya arasndaki basn kayb 21 mbar
gememelidir.

erisinden 50 mbar veya daha dk basnlarda gaz geen ve gaz debisi 31 m/hden kk
tesisatlar
Bir devrenin toplam basn kayb aadaki eitliklerle hesaplanr.
P = P
R
+ P
Z
+ P
H

P
R
= P
R/L
* L
Burada;
P : Devrenin toplam basn kayb (mbar)
P
R/L
: Bir metredeki boru srtnme kayb (mbar/m)
L : Boru uzunluu (m)
P
Z
: Yerel diren kayb (mbar)
P
H
: Ykseklik fark basn kayb / kazanc (mbar) olarak alnmtr.
Basn kaybnn en ok olabilecei nokta belirlenerek, o hat zerinde bulunan devrelerin basn kayplar
toplanr ve kritik devre toplam basn kayp (P) hesab yaplr.
Ak hz (V) ve boru srtnme kayp deeri (P
R /L
)
Debi (Q) ve Boru ap (D) deerlerine bal olarak, Tablo 14ten Ak Hz (V) ve Boru Srtnme Kayp Deeri
(P
R / L
) bulunur. Boru srtnme kayp deeri ile devredeki boru uzunluu (L) arplarak, boru srtnme kayb
(P
R
) bulunur.
zel diren kayb (P
Z
)
Hat iin kullanlan boru ekleme paralar (fitting) tespit edilerek, elik borular iin; Tablo-26da kullanlan boru
ekleme paralarna ait yerel kayp katsay deerleri tespit edilir. Bu deerin boru ekleme paralar adetleri ile
arpmlarnn aritmetik toplamndan, devredeki toplam yerel kayp katsays () bulunur. Bu deerlerin hepsi
Tablo 29 zerinde iaretlenir.
PZ = 3,97*10
-3
* *V
2
eitliinden, zel Basn Kayb (PZ) hesaplanr.
Ykseklik farkndan doan basn kayb / kazanc (P
H
)
Ykseklik fark PH=0,049*h formlnden, ykseklik fark basn kayb / kazanc (P
H
) bulunur.
P
H
= 0,049 * h
Burada h, metre cinsinden devreye ait ykseklik farkdr. Ykseklik fark (h); ykselmelerde negatif (basn
kazanc), dmelerde pozitif (basn kayb) alnr.
Toplam basn kayb (P)
PR = P
R/L
* L
P = P
R
+ P
Z
+ P
H

Bulunan P
R
, P
Z
, P
H
deerleri toplanarak, hattaki (devredeki) toplam basn kayb (P) hesaplanr.
Deneme yanlma metoduyla basn kaybnn en yksek olduu nokta belirlenerek, o gzerghtaki tm hatlarn
basn kayplar (P) toplanr ve kritik hat (devre) basn kayp (PKR) hesab yaplr.
Servis kutusundan saya vanasna kadar PKR 1,0 mbar, saya k ile yakc cihazlara kadar PKR 0,8
mbar ise; seilen deerlerin uygunluu kabul edilir.
Yukardaki deerlerden her ikisi birlikte salanmyorsa, seilen boru ap bir st deerden (bir ap byk)
seilerek yukardaki ilem sras tekrarlanr.

erisinden 50 mbar veya daha dk basnlarda gaz geen ve gaz debisi 31 m/hden byk
tesisatlar
31 m
3
/hi aan debi (Q) deerlerinde ak hz (V) ve boru srtnme kayp (PR/L) deeri, aadaki
eitliklerden yararlanlarak bulunur. Dier ilemler ve formller, erisinden 50 mbar veya daha dk
basnlarda gaz geen ve gaz debisi 31 m/hden kk tesisatlar ile ayndr.
P
1
P
2
= 23,2 x R x Q
1,82
/ D
4,82
; P R/L = P
1
P
2
(barg); V = 353,677 x Q / (D x P
2
);
Burada;
P
1
Giri basnc (bar) (mutlak)
P
2
k basnc (bar) (mutlak)
R Gaz sabitesi (R = 0,6 alnr)
Q Gaz debisi (m/h)
D Boru i ap (mm.)
V Hz (m/s). olarak alnmtr.
Not: V 6 m/s olmaldr.
21 mbar iin mutlak basn 1,021 mbar, 50 mbar iin mutlak basn 1,05 mbar ve 300 mbar iin
mutlak basn 1,3 mbar alnmaldr.
erisinden 50 mbar st basnlardaki gaz geen tesisatlarda boru ap hesab
Yksek basnl(300 mbarg) gaz teslim noktalarndan sonra, tesisatn herhangi bir noktasnda;
ihtiyaca gre, domestik reglatrle basnc drlen tesisatlar mevcut olabilir.
P
1

2
P
2

2
=29,160 x L x Q
1,82
/ D
4,82
; V = 353,677 x Q / (D x P
2
)
Burada
P
1
Giri basnc (bar)(mutlak)
P
2
k basnc (bar)(mutlak)
L Edeer boru boyu (m)
Q Gaz debisi (m/h)
D Boru i ap (mm.)
V Hz (m/s) olarak alnmtr.
Not: V 15 m/s veya V 25 m/s olmaldr.
Bu hatlar iin basn kayplar gz nne alnmakszn, sadece seilen aplara gre hz kontrol
yaplr.
GENEL NOT: Bina tesisatlarnda G4 saya sonras boru ap maksimum basn kayb 0,8 mbar
olmak artyla; imalat yntemi kaynakl ise, cihaz tketim T hat ayrmna kadar minimum DN25;
kombi, soba ve ofben hattnda minimum DN20 ve ocak hattnda (cihaz vanas dahil) minimum DN20
olarak seilecektir. (Dili tesisatlarda DN15 yaplmasnda saknca yoktur.)


DOAL GAZ CHAZLARI N E ZAMAN FAKTR VE TKETM DEERLER
KONUT
SAYISI
OCAK OCAK+OFBEN
OCAK+KOMB
OCAK+KAT
KAL.
SOBA OCAK+KAL.+OF.
f 1,6 f 1,6+2,2 f 1,6+2,5 f 1,6+3,2 f 3*0,7 3*1,2 f 1,6+3,2+1,3
1 0,563 0,9 0,701 3,4 0,819 3,5 0,876 4,2 0,738 1,6 2,7 0,852 5,2
2 0,469 1,6 0,438 4,2 0,831 7,0 0,773 7,4 0,559 2,4 4,0 0,59 7,2
3 0,375 1,8 0,347 5,0 0,772 9,5 0,763 11,0 0,515 3,3 5,6 0,492 9,0
4 0,328 2,1 0,281 5,4 0,719 11,8 0,729 14,0 0,452 3,8 6,5 0,439 10,7
5 0,3 2,4 0,25 6,0 0,682 14,0 0,7 16,8 0,419 4,4 7,5 0,41 12,5
6 0,27 2,6 0,218 6,3 0,67 16,5 0,677 19,5 0,4 5,0 8,6 0,377 13,8
7 0,25 2,8 0,19 6,4 0,644 18,5 0,669 22,5 0,381 5,6 9,6 0,363 15,5
8 0,234 3,0 0,182 7,0 0,625 20,5 0,651 25,0 0,363 6,1 10,5 0,348 17,0
9 0,222 3,2 0,171 7,4 0,609 22,5 0,648 28,0 0,349 6,6 11,3 0,337 18,5
10 0,212 3,4 0,162 7,8 0,597 24,5 0,625 30,0 0,338 7,1 12,2 0,328 20,0
11 0,204 3,6 0,157 8,3 0,587 26,5 0,62 32,7 0,329 7,6 13,0 0,316 21,2
12 0,197 3,8 0,147 8,5 0,579 28,5 0,616 35,5 0,325 8,2 14,0 0,309 22,6
13 0,187 3,9 0,141 8,8 0,566 30,2 0,611 38,1 0,318 8,7 14,9 0,303 24,0
14 0,183 4,1 0,133 8,9 0,557 32,0 0,607 40,8 0,309 9,1 15,6 0,294 25,1
15 0,179 4,3 0,131 9,4 0,552 33,9 0,602 43,3 0,303 9,5 16,4 0,29 26,5
16 0,171 4,4 0,127 9,8 0,548 35,9 0,598 45,9 0,297 10,0 17,1 0,287 28,0
17 0,169 4,6 0,122 10,0 0,545 38,0 0,593 48,4 0,294 10,5 18,0 0,285 29,6
18 0,163 4,7 0,121 10,5 0,542 40,0 0,588 50,8 0,285 10,8 18,5 0,283 31,1
19 0,161 4,9 0,118 10,8 0,539 42,0 0,583 53,2 0,28 11,2 19,2 0,278 32,2
20 0,156 5,0 0,114 10,9 0,524 43,0 0,578 55,5 0,278 11,7 20,0 0,275 33,6
22 0,15 5,3 0,108 11,4 0,521 47,0 0,574 60,6 0,272 12,6 21,5 0,27 36,2
24 0,145 5,6 0,104 12,0 0,508 50,0 0,569 65,5 0,262 13,2 22,6 0,262 38,4
26 0,141 5,9 0,1 12,5 0,499 53,2 0,564 70,4 0,254 13,9 23,8 0,259 41,1
28 0,138 6,2 0,095 12,8 0,49 56,3 0,559 75,1 0,248 14,6 25,0 0,257 43,9
30 0,133 6,4 0,093 13,4 0,477 58,7 0,555 79,9 0,246 15,5 26,6 0,251 45,9
35 0,125 7,0 0,086 14,4 0,461 66,2 0,549 92,2 0,234 17,2 29,5 0,244 52,1
40 0,121 7,7 0,082 15,7 0,451 74,0 0,543 104,3 0,226 19,0 32,5 0,233 56,9
45 0,115 8,3 0,077 16,6 0,441 81,4 0,537 116,0 0,22 20,8 35,6 0,23 63,1
50 0,11 8,8 0,074 17,8 0,433 88,8 0,531 127,4 0,211 22,2 38,0 0,226 68,9
55 0,105 9,2 0,072 19,0 0,427 96,3 0,525 138,6 0,206 23,8 40,8 0,221 74,1
60 0,102 9,8 0,069 19,9 0,421 103,6 0,52 149,8 0,202 25,5 43,6 0,219 80,2
65 0,1 10,4 0,067 20,9 0,417 111,1 0,517 161,3 0,196 26,8 45,9 0,214 84,9
70 0,098 11,0 0,065 21,8 0,413 118,5 0,514 172,7 0,193 28,4 48,6 0,211 90,1
75 0,095 11,4 0,063 22,7 0,409 125,8 0,511 184,0 0,19 29,9 51,3 0,208 95,2
80 0,093 11,9 0,062 23,8 0,406 133,2 0,508 195,1 0,185 31,1 53,3 0,205 100,0
85 0,091 12,4 0,061 24,9 0,403 140,4 0,506 206,4 0,181 32,3 55,4 0,203 105,3
90 0,09 13,0 0,06 25,9 0,401 148,0 0,504 217,7 0,177 33,5 57,3 0,2 109,8
95 0,088 13,4 0,059 26,9 0,399 155,4 0,502 228,9 0,174 34,7 59,5 0,198 114,7
100 0,087 13,9 0,058 27,8 0,397 162,8 0,5 240,0 0,171 35,9 61,6 0,196 119,6

Tablo 13 Kullanlan cihazlar, mahal says ve e zaman faktrlerine bal debi tablosu

Ak hz ve zgl srtnme diren kayb tablosu
V
m
3
/h
D N 15 D N 20 D N 25 D N 32 D N 40 D N 50 D N 65 D N 80
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
v R
m /s m
bar/m
1
1 ,5
1,4 0 ,0 1 9 2
2,1 0 ,0 7 3 2

1,1 0 ,0 0 8 7

2
2 ,5
2,8 0 ,1 2 5 6
3,5 0 ,1 9 1 6
1,5 0 ,0 2 6 9
1,9 0 ,0 4 0 5

1 ,2 0 ,0 1 26

3
3 ,5
4,1 0 ,2 7 1 6
4,8 0 ,3 6 5 1
2,3 0 ,0 5 7 0
2,7 0 ,0 7 6 2
1 ,4 0 ,0 1 76
1 ,7 0 ,0 2 34

4
4 ,5
5,5 0 ,4 7 2 3 3,0 0 ,0 9 8 0
3,4 0 ,1 2 2 5
1 ,9 0 ,0 2 99
2 ,2 0 ,0 3 73
1,1 0 ,0 0 7 4
1,2 0 ,0 0 9 1

5
5 ,5

3,8 0 ,1 4 9 7
4,2 0 ,1 8 0 0
2 ,4 0 ,0 4 54
2 ,6 0 ,0 5 43
1,4 0 ,0 1 1 1
1,5 0 ,0 1 3 2
1,0 0 ,0 0 52
1,1 0 ,0 0 61

6
6 ,5

4,5 0 ,2 1 2 7
4,9 0 ,2 4 8 1
2 ,9 0 ,0 6 40
3 ,1 0 ,0 7 45
1,6 0 ,0 1 5 5
1,8 0 ,0 1 8 0
1,2 0 ,0 0 72
1,3 0 ,0 0 83

7
7 ,5

5,3 0 ,2 8 6 2
5,7 0 ,3 2 7 0
3 ,3 0 ,0 8 57
3 ,6 0 ,0 9 78
1,9 0 ,0 2 0 6
2,1 0 ,0 2 3 5
1,4 0 ,0 0 95
1,5 0 ,0 1 08

8
8 ,5

3 ,8 0 ,1 1 08
4 ,1 0 ,1 2 44
2,2 0 ,0 2 6 5
2,3 0 ,0 2 9 6
1,6 0 ,0 1 22
1,7 0 ,0 1 37
1,0 0 ,0 0 37
1,1 0 ,0 0 41

9
9 ,5

4 ,3 0 ,1 3 88
4 ,5 0 ,1 5 40
2,5 0 ,0 3 3 0
2,6 0 ,0 3 6 5
1,8 0 ,0 1 52
1,9 0 ,0 1 68
1,1 0 ,0 0 46
1,2 0 ,0 0 51

1 0
1 0,5

4 ,8 0 ,1 7 00
5 ,0 0 ,1 8 67
2,7 0 ,0 4 0 2
2,9 0 ,0 4 4 1
2,0 0 ,0 1 85
2,1 0 ,0 2 02
1,3 0 ,0 0 56
1,3 0 ,0 0 61

1 1
1 1,5

5 ,3 0 ,2 0 42
5 ,5 0 ,2 2 25
3,0 0 ,0 4 6 2
3,2 0 ,0 5 2 4
2,2 0 ,0 2 21
2,3 0 ,0 2 40
1,4 0 ,0 0 66
1,4 0 ,0 0 72

1 2
1 2,5

5 ,7 0 ,2 4 16
6 ,0 0 ,2 6 14
3,3 0 ,0 5 6 8
3,4 0 ,0 6 1 4
2,4 0 ,0 2 60
2,5 0 ,0 2 81
1,5 0 ,0 0 78
1,6 0 ,0 0 84

1 3
1 3,5

3,6 0 ,0 6 6 3
3,7 0 ,0 7 1 3
2,6 0 ,0 3 02
2,7 0 ,0 3 25
1,6 0 ,0 0 90
1,7 0 ,0 0 97

1,0 0 ,0 0 25

1 4
1 4,5

3,9 0 ,0 7 6 4
4,0 0 ,0 8 1 7
2,8 0 ,0 3 48
2,9 0 ,0 3 72
1,8 0 ,0 1 04
1,8 0 ,0 1 11
1,0 0 ,0 0 28
1,1 0 ,0 0 30

1 5
1 5,5

4,1 0 ,0 8 7 2
4,3 0 ,0 9 2 8
3,0 0 ,0 3 96
3,1 0 ,0 4 22
1,9 0 ,0 1 18
2,0 0 ,0 1 25
1,1 0 ,0 0 32
1,2 0 ,0 0 34

1 6
1 6,5

4,4 0 ,0 9 6 7
4,5 0 ,1 0 4 7
3,2 0 ,0 4 48
3,3 0 ,0 4 75
2,0 0 ,0 1 33
2,1 0 ,0 1 41
1,2 0 ,0 0 36
1,2 0 ,0 0 38

1 7
1 7,5

4,7 0 ,1 1 0 9
4,8 0 ,1 1 7 2
3,4 0 ,0 5 04
3,5 0 ,0 5 32
2,1 0 ,0 1 49
2,2 0 ,0 1 57
1,3 0 ,0 0 40
1,3 0 ,0 0 42

1 8
1 8,5

4,9 0 ,1 2 3 8
5,1 0 ,1 3 0 5
3,6 0 ,0 5 62
3,7 0 ,0 5 92
2,3 0 ,0 1 66
2,3 0 ,0 1 75
1,3 0 ,0 0 44
1,4 0 ,0 0 47

1,0 0 ,0 0 21
1 9
1 9,5

5,2 0 ,1 3 7 4
5,4 0 ,1 4 4 4
3,8 0 ,0 6 23
3,9 0 ,0 6 55
2,4 0 ,0 1 84
2,5 0 ,0 1 93
1,4 0 ,0 0 49
1,5 0 ,0 0 51
1,0 0 ,0 0 22
1,1 0 ,0 0 23
2 0
2 1

5,5 0 ,1 5 1 7
5,8 0 ,1 6 6 7
4,0 0 ,0 6 87
4,3 0 ,0 7 54
2,5 0 ,0 2 02
2,6 0 ,0 2 22
1,5 0 ,0 0 54
1,6 0 ,0 0 59
1,1 0 ,0 0 24
1,1 0 ,0 0 26
2 2
2 3

4,5 0 ,0 8 25
4,7 0 ,0 8 98
2,8 0 ,0 2 42
2,9 0 ,0 2 63
1,6 0 ,0 0 64
1,7 0 ,0 0 70
1,2 0 ,0 0 29
1,2 0 ,0 0 31
2 4
2 5

4,9 0 ,0 9 75
5,1 0 ,1 0 55
3,0 0 ,0 2 85
3,1 0 ,0 3 08
1,8 0 ,0 0 76
1,9 0 ,0 0 82
1,3 0 ,0 0 34
1,4 0 ,0 0 36
2 6
2 7

5,3 0 ,1 1 38
5,5 0 ,1 2 24
3,3 0 ,0 3 33
3,4 0 ,0 3 58
1,9 0 ,0 0 88
2,0 0 ,0 0 94
1,4 0 ,0 0 39
1,5 0 ,0 0 42
2 8
2 9

5,7 0 ,1 3 13
5,9 0 ,1 4 05
3,5 0 ,0 3 83
3,7 0 ,0 4 10
2,1 0 ,0 1 01
2,2 0 ,0 1 08
1,5 0 ,0 0 45
1,6 0 ,0 0 48
3 0
3 1

3,8 0 ,0 4 37
3,9 0 ,0 4 66
2,2 0 ,0 1 15
2,3 0 ,0 1 20
1,6 0 ,0 0 51
1,7 0 ,0 0 54
M ax ,debi ve anma apna bal olarak ak hz (v) ve zgl srtnme basn kayb (R) (2.g az ailesi ve
DIN 2440 a uyan elik boru iin)

Tablo 14 elik boru hatt iin boru ap ve gaz debisine bal basn kayb ve hz tablosu

Vs
12x1 15x1 18x1 22x1 28x1,5 35x1,5 42x1,5 54x2
V R V R V R V R V R V R V R V R
m3/h m/s rnbar/m m/s mbar/m m/s mbar/m m/s Mbar/m m/s mbar/m m/s mbar/m m/s mbar/m m/s mbar/m
1, 0 3,5 0,2371 2,1 0,0438 1,4 0,0191 0,9 0,0078
1 ,5 5,3 0,475 3,1 0,1369 2,1 0,0514 1,3 0,0117
2 ,0 7,1 0,7819 4,2 0,2242 2,8 0,0838 1,8 0,0293 1,1 0,0064
2 ,5 8,8 1,1549 5,2 0,3295 3,5 0,1228 2,2 0,0427 1,4 0,0149
3 ,0 10,6 1,5914 6,3 0,4524 4,1 0,168 2,7 0,0583 1,7 0,0204 1 0,0064
3 ,5 12,4 2,0907 7,3 0,5916 4,8 0,2196 3,1 0,076 2 0,0265 1,2 0,0083
4 ,0 14,2 2,6504 8,4 0,7479 5,5 0,2769 3,5 0,0957 2,3 0,0333 1,4 0,0104
4 ,5 6,2 0,3402 4 0,1173 2,5 0,0407 1,6 0,0127
5, 0 4,4 0,141 2,8 0,0488 1,7 0,0152 1,2 0,006
5 ,5 4,9 0,1663 3,1 0,0575 1,9 0,0179 1,3 0,007
6 ,0 5,3 0,1934 3,4 0,0669 2,1 0,0207 1,4 0,0081
6 ,5 5,7 0,2224 3,7 0,0768 2,2 0,0238 1,5 0,0093
7 ,0 6,2 0,2536 4 0,0874 2,4 0,0271 1,6 0,0106 1 0,0033
7 ,5 6,6 0,2858 4,2 0,0985 2,6 0,0305 1,7 0,0119 1,1 0,0037
8 ,0 7,1 0,3203 4,5 0,1103 2,8 0,0341 1,9 0,0133 1,1 0,0044
8 ,5 4,8 0,1225 2,9 0,0378 2 0,0148 1,2 0,0046
9, 0 5,1 0,1354 3,1 0,0418 2,1 0,0163 1,3 0,0051
9 ,5 5,4 0,1488 3,3 0,0459 2,2 0,0179 1,3 0,0055
10 ,0 5,7 0,1629 3,5 0,0501 2,3 0,0196 1,4 0,006
10 ,5 5,9 0,1774 3,6 0,0546 2,4 0,0213 1,5 0,0066
11 ,0 6,2 0,1925 3,8 0,0592 2,6 0,0231 1,6 0,0071
11 ,5 6,5 0,2081 4 0,064 2,7 0,025 1,6 0,0077
12 ,0 6,8 0,2243 4,1 0,0689 2,8 0,0269 1,7 0,0083
12 ,5 7,1 0,2411 4,3 0,0741 2,9 0,0289 1,8 0,0089
13 ,0 4,5 0,0793 3 0,0309 1,8 0,0095
13 ,5 4,7 0,0848 3,1 0,033 1,9 0,0101
14 ,0 4,8 0,0904 3,3 0,0351 2 0,0108
14 ,5 5 0,096 3,4 0,0374 2,1 0,0115
15 ,0 5,2 0,1019 3,5 0,0396 2,1 0,0122
15 ,5 5,4 0,1079 3,6 0,042 2,2 0,0129
16 ,0 5,5 0,1142 3,7 0,0444 2,3 0,0136
16 ,5 5,7 0,1206 3,8 0,0469 2,3 0,0144
17 ,0 5,9 0,127 4 0,0494 2,4 0,0151
17 ,5 6 0,1337 4,1 0,0519 2,5 0,0159
18 ,0 6,2 0,1406 4,2 0,0545 2,5 0,0167
18 ,5 6,4 0,1474 4,3 0,0573 2,6 0,0175
19 ,0 6,6 0,1546 4,4 0,0599 2,7 0,0184
19 ,5 6,7 0,162 4,5 0,0628 2,8 0,0192
20 ,0 6,9 0,1693 4,7 0,0657 2,8 0,0201
21 ,0 4,9 0,0715 3 0,0219
22 ,0 5,1 0,0776 3,1 0,0237
23 ,0 5,3 0,0839 3,3 0,0256
24 ,0 5,6 0,0905 3,4 0,0276
25 ,0 5,8 0,0973 3,5 0,0296
26 ,0 6 0,1043 3,7 0,0317
27 ,0 6,3 0,115 3,8 0,0339
28 ,0 6,5 0,1188 4 0,0362
29 ,0 6,7 0,1264 4,1 0,0385
30 ,0 7 0,1344 4,2 0,0409
31 ,0 7,2 0,1422 4,4 0,0432

Tablo 15 Bakr borular iin max debi ve apa bal olarak ak hz ( V )
ve zgl srtnme basn kayb ( R )


HIZ
v(m/s)
KAYIP DEERLER
0,3 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6
1 0,0012 0,002 0,004 0,006 0,008 0,010 0,012 0,014 0,016 0,018 0,020 0,022 0,024
1,1 0,0014 0,002 0,005 0,007 0,010 0,012 0,014 0,017 0,019 0,022 0,024 0,026 0,029
1,2 0,0017 0,003 0,006 0,009 0,011 0,014 0,017 0,020 0,023 0,026 0,029 0,031 0,034
1,3 0,0020 0,003 0,007 0,010 0,013 0,017 0,020 0,023 0,027 0,030 0,034 0,037 0,040
1,4 0,0023 0,004 0,008 0,012 0,016 0,019 0,023 0,027 0,031 0,035 0,039 0,043 0,047
1,5 0,0027 0,004 0,009 0,013 0,018 0,022 0,027 0,031 0,036 0,040 0,045 0,049 0,054
1,6 0,0030 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030 0,036 0,041 0,046 0,051 0,056 0,061
1,7 0,0034 0,006 0,011 0,017 0,023 0,029 0,034 0,040 0,046 0,052 0,057 0,063 0,069
1,8 0,0039 0,006 0,013 0,019 0,026 0,032 0,039 0,045 0,051 0,058 0,064 0,071 0,077
1,9 0,0043 0,007 0,014 0,021 0,029 0,036 0,043 0,050 0,057 0,064 0,072 0,079 0,086
2 0,0048 0,008 0,016 0,024 0,032 0,040 0,048 0,056 0,064 0,071 0,079 0,087 0,095
2,1 0,0053 0,009 0,018 0,026 0,035 0,044 0,053 0,061 0,070 0,079 0,088 0,096 0,105
2,2 0,0058 0,010 0,019 0,029 0,038 0,048 0,058 0,067 0,077 0,086 0,096 0,106 0,115
2,3 0,0063 0,011 0,021 0,032 0,042 0,053 0,063 0,074 0,084 0,095 0,105 0,116 0,126
2,4 0,0069 0,011 0,023 0,034 0,046 0,057 0,069 0,080 0,091 0,103 0,114 0,126 0,137
2,5 0,0074 0,012 0,025 0,037 0,050 0,062 0,074 0,087 0,099 0,112 0,124 0,136 0,149
2,6 0,0081 0,013 0,027 0,040 0,054 0,067 0,081 0,094 0,107 0,121 0,134 0,148 0,161
2,7 0,0087 0,014 0,029 0,043 0,058 0,072 0,087 0,101 0,116 0,130 0,145 0,159 0,174
2,8 0,0093 0,016 0,031 0,047 0,062 0,078 0,093 0,109 0,124 0,140 0,156 0,171 0,187
2,9 0,0100 0,017 0,033 0,050 0,067 0,083 0,100 0,117 0,134 0,150 0,167 0,184 0,200
3 0,0107 0,018 0,036 0,054 0,071 0,089 0,107 0,125 0,143 0,161 0,179 0,197 0,214
3,1 0,0114 0,019 0,038 0,057 0,076 0,095 0,114 0,134 0,153 0,172 0,191 0,210 0,229
3,2 0,0122 0,020 0,041 0,061 0,081 0,102 0,122 0,142 0,163 0,183 0,203 0,224 0,244
3,3 0,0130 0,022 0,043 0,065 0,086 0,108 0,130 0,151 0,173 0,195 0,216 0,238 0,259
3,4 0,0138 0,023 0,046 0,069 0,092 0,115 0,138 0,161 0,184 0,207 0,229 0,252 0,275
3,5 0,0146 0,024 0,049 0,073 0,097 0,122 0,146 0,170 0,195 0,219 0,243 0,267 0,292
3,6 0,0154 0,026 0,051 0,077 0,103 0,129 0,154 0,180 0,206 0,232 0,257 0,283 0,309
3,7 0,0163 0,027 0,054 0,082 0,109 0,136 0,163 0,190 0,217 0,245 0,272 0,299 0,326
3,8 0,0172 0,029 0,057 0,086 0,115 0,143 0,172 0,201 0,229 0,258 0,287 0,315 0,344
3,9 0,0181 0,030 0,060 0,091 0,121 0,151 0,181 0,211 0,242 0,272 0,302 0,332 0,362
4 0,0191 0,032 0,064 0,095 0,127 0,159 0,191 0,222 0,254 0,286 0,318 0,349 0,381
4,1 0,0200 0,033 0,067 0,100 0,133 0,167 0,200 0,234 0,267 0,300 0,334 0,367 0,400
4,2 0,0210 0,035 0,070 0,105 0,140 0,175 0,210 0,245 0,280 0,315 0,350 0,385 0,420
4,3 0,0220 0,037 0,073 0,110 0,147 0,184 0,220 0,257 0,294 0,330 0,367 0,404 0,440
4,4 0,0231 0,038 0,077 0,115 0,154 0,192 0,231 0,269 0,307 0,346 0,384 0,423 0,461
4,5 0,0241 0,040 0,080 0,121 0,161 0,201 0,241 0,281 0,322 0,362 0,402 0,442 0,482
4,6 0,0252 0,042 0,084 0,126 0,168 0,210 0,252 0,294 0,336 0,378 0,420 0,462 0,504
4,7 0,0263 0,044 0,088 0,132 0,175 0,219 0,263 0,307 0,351 0,395 0,438 0,482 0,526
4,8 0,0274 0,046 0,091 0,137 0,183 0,229 0,274 0,320 0,366 0,412 0,457 0,503 0,549
4,9 0,0286 0,048 0,095 0,143 0,191 0,238 0,286 0,334 0,381 0,429 0,477 0,524 0,572
5 0,0298 0,050 0,099 0,149 0,199 0,248 0,298 0,347 0,397 0,447 0,496 0,546 0,596
HIZ
v(m/s)
6,5 7 7,5 8 8,5 9 9,5 10 10,5 11 11,5 12 13
1 0,026 0,028 0,030 0,032 0,034 0,036 0,038 0,040 0,042 0,044 0,046 0,048 0,052
1,1 0,031 0,034 0,036 0,038 0,041 0,043 0,046 0,048 0,050 0,053 0,055 0,058 0,062
1,2 0,037 0,040 0,043 0,046 0,049 0,051 0,054 0,057 0,060 0,063 0,066 0,069 0,074
1,3 0,044 0,047 0,050 0,054 0,057 0,060 0,064 0,067 0,070 0,074 0,077 0,081 0,087
1,4 0,051 0,054 0,058 0,062 0,066 0,070 0,074 0,078 0,082 0,086 0,089 0,093 0,101
1,5 0,058 0,063 0,067 0,071 0,076 0,080 0,085 0,089 0,094 0,098 0,103 0,107 0,116
1,6 0,066 0,071 0,076 0,081 0,086 0,091 0,097 0,102 0,107 0,112 0,117 0,122 0,132
1,7 0,075 0,080 0,086 0,092 0,098 0,103 0,109 0,115 0,120 0,126 0,132 0,138 0,149
1,8 0,084 0,090 0,096 0,103 0,109 0,116 0,122 0,129 0,135 0,141 0,148 0,154 0,167
1,9 0,093 0,100 0,107 0,115 0,122 0,129 0,136 0,143 0,150 0,158 0,165 0,172 0,186
2 0,103 0,111 0,119 0,127 0,135 0,143 0,151 0,159 0,167 0,175 0,183 0,191 0,206
2,1 0,114 0,123 0,131 0,140 0,149 0,158 0,166 0,175 0,184 0,193 0,201 0,210 0,228
2,2 0,125 0,135 0,144 0,154 0,163 0,173 0,183 0,192 0,202 0,211 0,221 0,231 0,250
2,3 0,137 0,147 0,158 0,168 0,179 0,189 0,200 0,210 0,221 0,231 0,242 0,252 0,273
2,4 0,149 0,160 0,172 0,183 0,194 0,206 0,217 0,229 0,240 0,252 0,263 0,274 0,297
2,5 0,161 0,174 0,186 0,199 0,211 0,223 0,236 0,248 0,261 0,273 0,285 0,298 0,323
2,6 0,174 0,188 0,201 0,215 0,228 0,242 0,255 0,268 0,282 0,295 0,309 0,322 0,349
2,7 0,188 0,203 0,217 0,232 0,246 0,260 0,275 0,289 0,304 0,318 0,333 0,347 0,376
2,8 0,202 0,218 0,233 0,249 0,265 0,280 0,296 0,311 0,327 0,342 0,358 0,373 0,405
2,9 0,217 0,234 0,250 0,267 0,284 0,300 0,317 0,334 0,351 0,367 0,384 0,401 0,434
3 0,232 0,250 0,268 0,286 0,304 0,322 0,339 0,357 0,375 0,393 0,411 0,429 0,464
3,1 0,248 0,267 0,286 0,305 0,324 0,343 0,362 0,382 0,401 0,420 0,439 0,458 0,496
3,2 0,264 0,285 0,305 0,325 0,346 0,366 0,386 0,407 0,427 0,447 0,468 0,488 0,528
3,3 0,281 0,303 0,324 0,346 0,367 0,389 0,411 0,432 0,454 0,476 0,497 0,519 0,562
3,4 0,298 0,321 0,344 0,367 0,390 0,413 0,436 0,459 0,482 0,505 0,528 0,551 0,597
3,5 0,316 0,340 0,365 0,389 0,413 0,438 0,462 0,486 0,511 0,535 0,559 0,584 0,632
3,6 0,334 0,360 0,386 0,412 0,437 0,463 0,489 0,515 0,540 0,566 0,592 0,617 0,669
3,7 0,353 0,380 0,408 0,435 0,462 0,489 0,516 0,543 0,571 0,598 0,625 0,652 0,707
3,8 0,373 0,401 0,430 0,459 0,487 0,516 0,545 0,573 0,602 0,631 0,659 0,688 0,745
3,9 0,392 0,423 0,453 0,483 0,513 0,543 0,574 0,604 0,634 0,664 0,694 0,725 0,785
4 0,413 0,445 0,476 0,508 0,540 0,572 0,603 0,635 0,667 0,699 0,730 0,762 0,826
4,1 0,434 0,467 0,501 0,534 0,567 0,601 0,634 0,667 0,701 0,734 0,767 0,801 0,868
4,2 0,455 0,490 0,525 0,560 0,595 0,630 0,665 0,700 0,735 0,770 0,805 0,840 0,910
4,3 0,477 0,514 0,551 0,587 0,624 0,661 0,697 0,734 0,771 0,807 0,844 0,881 0,954
4,4 0,500 0,538 0,576 0,615 0,653 0,692 0,730 0,769 0,807 0,845 0,884 0,922 0,999
4,5 0,523 0,563 0,603 0,643 0,683 0,724 0,764 0,804 0,844 0,884 0,925 0,965 1,045
4,6 0,546 0,588 0,630 0,672 0,714 0,756 0,798 0,840 0,882 0,924 0,966 1,008 1,092
4,7 0,570 0,614 0,658 0,702 0,745 0,789 0,833 0,877 0,921 0,965 1,009 1,052 1,140
4,8 0,595 0,640 0,686 0,732 0,777 0,823 0,869 0,915 0,960 1,006 1,052 1,098 1,189
4,9 0,620 0,667 0,715 0,763 0,810 0,858 0,906 0,953 1,001 1,049 1,096 1,144 1,239
5 0,645 0,695 0,744 0,794 0,844 0,893 0,943 0,993 1,042 1,092 1,141 1,191 1,290
Tablo 16 Yerel Basn Kayplar Z (mbar)


Tablo 17 Boru ekleme paralar kayp deerleri
ap (mm) D ap (mm) Cidar Kalnl (mm)
15 21.3 2.80
20 26.9 2.90
25 33.7 3.40
32 42.4 3.60
40 48.3 3.70
50 60.3 3.90
65 73.0 5.20
80 88.9 5.50
100 114.3 6.00
Tablo 18 TS 6047 EN 10208 elik borulara ait boyut tablosu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
4 6 7 + 9 + 11
TB Q DN L V AP
R
/L AP
R
E AP
Z
h AP
H
AP
T

m
3
/h
mm m m/s mbar/m mbar mbar m mbar mbar
1
2
-
n
Tablo 19 Boru ap hesaplama izelgesi
Toplam (Srtnme kayp) deerleri tespit formu Tesisat blmmdeki ekleme paras says
Tesisat
hat no
Tesisat ekleme paras

Tablo 20 Toplam (Srtnme kayp) deerleri tespit formu

5. REGLATR VE SAYA YERLETRME KURALLARI

5.1. Gaz Teslim Noktas

elik ve/veya PE ana datm ebekesindeki mevcut basncn, ihtiya duyulan basnca
drlmesi iin kurulan tesislerdir. Gaz teslim noktas, Servis Kutusu ya da Basn Drme
ve lm stasyonu eklinde olabilir.
Servis kutularnn giri tarafndaki hat PE olup, tad basn 1-4 bardr. Servis kutularnn
k tarafndaki basn; 21 mbarg veya 300 mbarg olmak zere, iki ayr deerde tesis
edilebilmektedir. Servis kutusu k basncnn hangi deerde olaca, ihtiya duyulan gaz
debisi ve gaz basnc gibi deikenlere baldr.
k debileri ise servis kutusu iinde bulunan basn drme reglatrlerinin tipine ve
saysna gre deikenlik gsterir. Servis reglatrlerinin tipi ve says, onaylanan projeye gre
ve firmann yapaca talep dorultusunda, DAITIM RKET tarafndan belirlenir.
Ayrca servis kutular; tesis edilecekleri mahalin fiziksel artlarna, (Duvar tipi servis kutusu, yer
tipi servis kutusu) ihtiya duyulan gaz debisine ve basncna gre S 200, S700, S2300, CES
200 v.b. tiplere ayrlr.
5.2 Servis Kutusu ve Reglatr Tipleri

DAITIM RKET gaz teslim noktasnda 21 veya 300 mbarg basnta tesis edilen servis
kutular; S200, S700, CES200, S2300 tipte ve bu servis kutularnda kullanlan reglatrlerin
debileri 6,10, 25, 40, 50, 75, 100 m
3
/h olabilir.
letme, yukarda belirtilen servis kutusu ve reglatr tiplerinde deiiklik yapma hakkna
sahiptir.


5.3 Sayalar

5.3.1. Her saya giriine kesme vanas konmaldr. Bina merdiven sahanlklarnda saya vanas
1,90 2,10 m. arasnda bir ykseklie; bina dna konuluyorsa da rahat ulalabilecek ve
herhangi bir darbeye maruz kalmayacak bir ykseklie konulmaldr.
5.3.2. Duvara monte edilecek sayalar ve vanalar, uygun ask ve destekler zerine
yerletirilmelidir. Yap dna konulmas gerekli sayalar ve vanalar, koruyucu ve korozyona
dayankl malzemeden olmalar kaydyla, duvara veya duvar iine konulabilir. Saya kutusunun
kapa, havalandrmay srekli salayacak ekilde olmal ve zerinde, saya gstergesi okuma
penceresi bulunmaldr. Saya ve saya vanasna gerektiinde mdahale edebilmek iin,
saya kutusu kilitli olmamaldr.
5.3.3. Sayalar, binalarda toplu olarak ve bir konut iine konulmamaldr. Sayalar; soba veya
frn yanlarna, odalara, banyolara, tuvaletlere, mutfaklara, davlumbaz ierisine, iinde yatlan
yerlere ve dkkan vitrinleri altna vb. yerlere konulmamaldr. Saya ve balant borular, duman
bacalar zerine yerletirilmemelidir.
5.3.4. Saya balantlarnda, sayacn taklmasnda n gerilme oluturmayacak ve deiik tip
sayalarn ayn yere balanabilmesine imkn verecek ekilde, rijit balant eleman
kullanlmaldr.

ekil 13 Saya balantlar

5.4. Sayalar duvara, duvar ile arasnda en az 2 cm aralk kalacak ekilde ve terazisinde
yerletirilmelidir.
5.5. Saya sklmesi srasnda statik elektrikten korunmak iin, sayacn giri k borular
arasnda bir iletken tel ile kprlme yaplmaldr.
5.6. Sayalar; elektrik anahtar, elektrik sayac, priz, buat ve zil gibi elektrikle alan alet ve
cihazlardan en az 15 cm. uzaa yerletirilmelidir.

5.7. Sayalar ile bina elektrik panolar arasnda 1mlik mesafe bulunmaldr.
5.8. Sayalar, ilgili grevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve gstergeleri kolayca
okuyabilecekleri; ayrca gaz rahata kesip aabilecekleri ekilde aydnlk, havalandrlabilen,
rutubetsiz ve donmaya kar korunan, ok scak olmayan (en ok 35 C) yerlere yerletirilebilir.
Sayalar yanc ve patlayc maddelerin bulunduu yerlere yerletirilemez.
5.9. Sayalar ortak mahalde, ait olduklar bamsz blmn giri kapsna mmkn olduunca
yakn bir noktaya konulmaldr. Tesisatta TS 5910 EN 1359, TS 5477 EN 12261 ve TS EN
12480 standardna uygun sayalar kullanlmaldr.
5.10. Ticari mahallerde sayalar, mahal iine, girie en yakn noktaya konabilir.
5.11. Gaz sayalar; asansr giri kaps zerine, balkonlara, konut kaplar zerine
konulmamaldr.
5.12. Rotary ve trbinli sayalar, imalat katalog ve talimatlarna gre ve yalanabilecek
ekilde yerletirilmelidir. Bu tip saya kullanlmas durumunda, saya ncesinde filtre
bulunmaldr. Kullanlacak olan filtrenin gzenek akl 50 m olmaldr. Trbin tip sayalarda,
saya giri ve knda 5D mesafesinde balant eleman kullanlmamaldr.
Montaj srasnda szdrmazl salamak amacyla; iki flan arasna yerletirilen klingirik contaya
macun, silikon vb. srlmemelidir.
Yksek hz ve ani basn, rotorlarn ayarn bozarak sayaca zarar vereceinden; saya devreye
alnrken yavaa basnlandrlmaldr.

ekil 14 Trbinli sayalara ait balant

ekil 15 Rotary sayalara ait balant

5.13. Test nipelleri her saya sonrasna konulmaldr. Test nipeli taklmas iin, zel imal
edilmi balant elemanlar kullanlmaldr.
5.13. Merkezi sistemlerde kullanlan sayalar, kazan daireleri iine yerletirilmemelidir.
5.14. G4 (dahil) ile G25 (dahil) aras krkl tip saya kullanlacaktr. G10 (dahil) ve zeri
krkl sayalar ncesinde filtre konmaldr. Tesisat zerine taklacak cihaz seilirken; her
cihazn asgari tketim debileri, sayalarn asgari okuma debisinden az olmamaldr. Sayacn
kalibrasyon sertifikasndaki asgari okuma deeri, kullanlacak cihazn ya da cihazlardan birinin
asgari tketim debisinden byk olmamaldr.
5.15. G40 (dahil) zeri sayalar rotary veya trbin tip olmaldr.
Okuma Aral 1 / 50 1 / 30 1 / 20 1 / 10 1 / 5
Saya Qmax. ( m3/h ) Qmin. ( m3/h )
G16 25 0.5 0.8 1.3 2.5 5.6
G25 40 0.8 1.3 2 4 8
G40 65 1.3

2 3 6 13
G65 100 2 3 5 10 20
G100 160 3 5 8 16 32

Tablo 21 Trbin arkl sayalarn byklkleri ve debi aralklar

6. DOAL GAZ YAKICI CHAZLAR

6.1. A Tipi (Bacasz) Cihazlar

Bu tip cihazlar; yanma iin gerekli havay bulunduklar ortamdan alp, yanm gazlar yine ayn
ortama veren cihazlardr (ocak, pasta frnlar, vb.). Bu tip cihazlar, hacim ve bykl ne
olursa olsun; yatak odas, banyo ve tuvaletlere, binalarn merdiven boluklarna, genelin
kullanmna ak koridorlarna, aydnlklarna ve 12 m
3
den daha kk hacimlere
yerletirilemezler. Yerletirildikleri mahalde, en az 150 cm
2
serbest enkesite sahip
havalandrma menfezi bulunmaldr. Bu menfezler srekli ak kalmaldr. Cihazlarn bulunduu
mahallerin dorudan havalandrlmasnn mmkn olmad durumlarda; komu mahale alan
kapya, alt ve st menfez ve komu mahalin atmosfere bakan penceresine, st menfez alarak
dolayl havalandrma yaplmaldr. Komu mahal; yatak odas, banyo ve tuvalet olmamaldr.
Ak yanmal radyant stclar iin tesis hacmi, kurulu gcn her 1 kW iin en az 10 m
olmaldr. Bu tip cihazlarn konulaca mahallere ait tavan ykseklikleri, cihaz retici firma
katalog deerlerine uygun olmal ve cihazlar mekanik hasar grmeyecek yerlere yerletirilmeli;
stclar tayacak konsol, zincir vb. elemanlar mukavemet asndan yeterli olmal; i tesisat
yerletirme kurallarna aykr olmamak artyla, retici firma talimatlarna uyulmaldr. Yanc ve
parlayc maddelerin youn olduu yerlere, bu tip stclar konulmamaldr. Dier uygulama
kurallar iin, TS EN 4191deki esaslar gz nnde bulundurulmaldr. Yanma rnlerini d
ortama atan tpl radyant stclar, yakma havas temin ekline (Yakma havasn bulunduu
ortamdan veya d ortamdan alan) bal olarak, B veya C tipi cihaz kategorisinde
deerlendirilmelidir. Bu tip cihazlarn montaj yeri ykseklikleri ve montaj ekilleri ile ilgili i
tesisat yerletirme kurallarna aykr olmamak artyla; retici firma talimatlar, dier hususlar ile
ilgili olarak da TS EN 416-1 (Tek brlrl) ve TS EN 777 (ok brlrl) deki esaslar gz nnde
bulundurulmaldr.


6.2. B Tipi (Bacal) Cihazlar

B tipi cihazlar; yanma iin gerekli olan havay monte edildikleri ortamdan alan, ak yanma
odal, yanma rnlerini uygun bir atk gaz tesisat ve uygun bir baca vastas ile d ortama
veren cihazlardr.
(TS EN 625, TS 615 EN 26, TS EN 613, TS EN 297, TS EN 297/EK A2+EK A3+EK A5)
6.2.1.Cihazlarn Monte Edilemeyecei Yerler

Bacal cihazlar; binalarn merdiven boluklar ve genel kullanmna ak koridorlarna,
baca duvarlar zerine, apartman aydnlklarna,
hacim ve bykl ne olursa olsun; ak balkon, yatak odas, banyo ve WC lere,
Net hacmi 8 mden kk mahallere, inde kolay yanabilen madde bulunan ve yanmas
halinde zel bir tehlike oluturabilen oda veya bina blmleri ile inde patlayc maddeler
bulunan mahallere yerletirilemezler.
6.2.2.Cihazlarn Monte Edilecekleri Yerler in Genel Kurallar

Yanma havasn tesis edildii ortamdan alan ve 70 kW gemeyen cihazlarn montaj kurallar ile
bu cihazlarn yanma havasnn temini, konulduklar mahaller ve bu mahallere ait kurallar TS
12514 standardna uygun olmaldr.
Yanma havas iin montaj odas ile irtibatlandrlan komu mahal; yatak odas, banyo ve tuvalet
olmamaldr. Cihazlarn bulunduu mahallerde, atmosfere alan ve serbest enkesit alan 150
cm
2
olan havalandrma menfezi olmaldr.
Hava sirklasyonu salanan bina aydnlklar da menfez balants iin kullanlabilir. Cihazlarn
bina yap elemanna balants rijit, cihaz ile gaz hatt arasndaki balant ise esnek balant
eleman ile yaplmaldr.
Cihazlar, mmkn olduunca baca k delii yaknna monte edilmeli; cihaz ile baca k
delii arasndaki yatay balant mesafesi ksa tutulmaldr. Ancak, bunun mmkn olamad
durumlarda, baca yatay mesafesinin andrlm uzunluu en fazla 2.5 m olmaldr.
Cihazn monte edilecei odann hacmi, cihaz/cihazlarn toplam anma sl gcnn her 1 kW
iin 1m3 olmaldr. Montaj odasnda bu hacim salanamyor ise; yanma havas, cihazn monte
edilecei odaya bitiik bir veya birden fazla odadan, her biri en az 150 cm2 serbest enkesit
alanl iki menfez ile temin edilmelidir.
Bu ekilde, birbirine bitiik odalarn toplam hacmi 1 kW anma sl gc bana en az 1m
3
olmal,
iki menfez de ayn duvara almal; st menfez tabandan en az 1.80 m ykseklie, alt menfez
demeden en fazla 45 cm ykseklie almaldr.


ekil 16 Menfezler
Oda hacmi > 1 m
3
/ kW 1 No lu oda hacmi < 1 m
3
/ kW
1 ve 2 No lu oda toplam hacmi > 1 m
3
/ kW (ekil 16)

Yanma havas iin montaj odas ile irtibatlandrlan komu mahal; yatak odas, banyo ve WC
olmamaldr.
Cihazlarn bulunduu mahallerde, atmosfere alan ve serbest enkesit alan 150 cm
2
olan
havalandrma menfezi olmal ve menfez, demeden en az 1.80 m ykseklie monte
edilmelidir. Hava sirklsyonu salanan bina aydnlklar da menfez balants iin kullanlabilir.
Cihazlarn, bina yap elemanna balants rijit ekilde olmal; cihaz ile gaz hatt arasndaki
balant ise esnek balant eleman ile yaplmaldr.
Cihazlar, mmkn olduunca baca k delii yaknna monte edilmeli; cihaz ile baca k
delii arasndaki yatay balant mesafesi ksa tutulmaldr. Ancak, bunun mmkn olamad
durumlarda, baca yatay mesafesinin andrlm uzunluu en fazla 2,5 m olmaldr.
Cihaz baca davlumbazndan sonra, dik olarak ykselen ve min. uzunluu 40cm olan baca
hzlandrma paras olmaldr. Hzlandrma parasndan sonra dirsek konulmaldr.
Atk gaz borular bacaya, 2

- 3

lik ve bacaya doru ykselen eim ile balanmal; bacaya,
baca enkesitini daraltmayacak biimde monte edilmelidir.
Atk gaz boru malzemesi, paslanmaz elik ve emaye edilmi elik sac olabilir. Galvaniz sac,
plastik ve asbest malzeme kullanlmamaldr. (Youmal cihaz bacas hari) (TS EN 10088)
Atk gaz borular birbirine szdrmaz ekilde balanmal ve eer kullanlyorsa, ek yerlerindeki
szdrmazlk malzemeleri scaa dayankl olmaldr.
Atk gaz borular; yanc ve patlayc maddelerin bulunduu mahaller, yatak odalar, banyo ve
WClerden geirilmemelidir.
Atk gaz borular, kap ve pencere gibi yap elemanlarndan en az 20 cm uzaklkta olacak
ekilde yerletirilmelidir. TS 3541e gre s yaltm yaplmas durumunda, bu mesafeler %25
orannda azaltlabilir.
Atk gaz borularnn en kesit alan, cihazn davlumbaz kndaki en kesit alanndan daha
kk olmamaldr.

6.2.3. Cihazlarn Balandklar Bacalar le lgili Genel Hususlar

Bacalar TS 12514, TS 11389 EN 13384, TS EN 1856,TS 11384 ve TS 11386da belirtilen
artlara uygun olmal; scaklktan, youmadan ve yanma rnlerinden etkilenmeyecek
malzemeden, uygun kalite ve boyutlarda yaplmaldr.
Bacalarn duman kanallar dey olmaldr. Dey dorultuda, ancak bir kez 30
yi gemeyen
sapma olabilir.
Vantilatr veya baca fan kiti bacaya direkt olarak balanmamaldr. Cihazlarn baland
bacalara mutfak aspiratr balanmamaldr.
6.3. B
1
Tipi (Vantilatrl Bacal) Cihazlar

B
1
Tipi Cihazlar; yanma iin gerekli olan havay monte edildikleri ortamdan alan, ak yanma
odal, yanma rnlerini bir vantilatr yardm ve zel atk gaz elemanlar vastas ile dorudan
veya atk gaz balant elemanlar ve uygun bir baca vastas ile d ortama veren; havalandrma
ihtiyac bakmndan B tipi cihazlar ile ayn kategoride mtalaa edilen cihazlardr.
(TS EN 625, TS 615 EN 26, TS EN 613, TS EN 297, TS EN 297/EK A2+EK A3+EK A5)
6.3.1. Cihazlarn Monte Edilemeyecei Yerler
Baknz; madde 6.2.1.
6.3.2. Cihazlarn Monte Edilecekleri Yerler in Genel Kurallar
Cihazn monte edilecei odann hacmi, cihaz/cihazlarn toplam anma sl gcnn her 1 kW
iin 1m
3
olmaldr. Montaj odasnda bu hacim salanamyor ise; yanma havas, cihazn monte
edilecei odaya bitiik bir veya birden fazla odadan, her biri en az 150 cm
2
serbest enkesit alanl
iki menfez ile temin edilmelidir.
Bu ekilde birbirine bitiik odalarn toplam hacmi 1 kW anma sl gc bana en az 1m
3
olmal;
iki menfez de ayn duvara almal ve st menfez tabandan en az 1.80 m ykseklie, alttaki
menfez demeden en fazla 45 cm ykseklie almaldr.
B
1
tipi cihazn temiz yanma havas temin menfezi, atk gaz borusu k azndan daha alt
seviyede bulunmaldr. Yannda bulunmas halinde, aralarndaki mesafe en az 30 cm olmaldr.
Cihazlarn bina yap elemanna balants rijit ekilde olmal; cihaz ile gaz hatt arasndaki
balant ise esnek balant eleman ile yaplmaldr.
Cihaz kabin iine monte edilmise, bakm ve onarm iin gerekli mesafeler ekil 17deki gibi
olmaldr. Cihazlarn monte edildikleri mahaldeki havalandrma menfezleri; yatak odalar, banyo
ve WClere almamaldr.

ekil 17 Bacal cihaz kabini

6.3.3. Atk Gaz Tesisat

Atk gaz tesisatnda, imalat firmaca temin edilen orijinal malzeme kullanlmaldr. Bir baca ile
irtibatlandrlan atk gaz balantlarnda, esnek metal bacalar kullanlmamaldr.
Atk gaz boru k azlar;
Geit ve koridorlara, dar saak aralklarna, binalarn havalandrma ve aydnlk boluklarna,
balkonlara (ak veya kapal), asansr boluklar ve atk gaz kn engelleyen kntl yap
ksmlarnn altlarna, baka birimlere temiz hava salayan aklklara, binalar aras avlulara,
dorudan rzgar direncine maruz kalabilecek yerlere balanamaz. Atk gaz k aznn kar
bina ile olan mesafesi, atk gaz at dorultusunda en az 3 m olmaldr.
Atk gaz k az ile ilgili olarak, ekil 19daki artlar salanmaldr.
6.4. C Tipi (Denge Bacal Hermetik) Cihazlar

C Tipi denge bacal cihazlar; yanma iin gerekli olan havay, monte edildikleri ortamdan
bamsz olarak, zel hava balants ile d ortamdan alan; kapal yanma odal, yanma
rnlerini zel atk gaz elemanlar ile d ortama veren, havalandrmalar bulunduklar ortamdan
bamsz olan cihazlardr (TS EN 483).
6.4.1. Cihazlarn Montajnn Yaplamayaca Yerler

Binalarn merdiven boluklarna, genel kullanmna ak koridorlarna, baca duvarlar zerine,
ortak mahallere, bina aydnlklarna ve imalat firmann, cihazn kabinsiz alabileceini
belgeleyemedii durumlarda, ak balkonlara C tipi cihazlarn montaj yaplmamaldr.
6.4.2. Cihazlarn Montajnn yaplaca Yerler in Genel Kurallar

Cihazlarn bina yap elemanna balants rijit ekilde olmal, cihaz ile gaz hatt arasndaki
balant ise esnek balant eleman ile yaplmaldr. Cihaz kabin iine monte edilmi ise; bakm
ve onarm iin gerekli mesafeler ekil 18deki gibi olmaldr.

ekil 18 Hermetik cihaz kabini
Cihazn snmasn nlemek amacyla; kabinin havalandrlmas Tablo 22ye uygun olarak, alt ve
stten iki havalandrma menfezi ile salanmaldr.

Menfez yeri
Kabin Menfezleri
Dorudan d hava ile irtibatl menfezler Bina ii ile irtibatl menfezler
Cihazn anma sl gcnn her kW iin cm
2

olarak
st 4.5 9
Alt 4.5 9
Tablo 22 Kabin Menfezleri
rnek: 24 kWlk bir cihaz monte edilecek kabine, kabin d ortamla irtibatl ise 110 cm
2
lik iki
menfez; bina ii ile irtibatl ise 220 cm
2
lik iki menfez almaldr. Ayrca, cihaz stlmayan bir
mahale monte edilecekse; tesisat suyundaki donmaya kar tedbir alnmaldr.

6.4.3. Atk Gaz Tesisat
C tipi gaz yakc cihazlarn atk gaz tesisatna ait boyutlandrma, cihazlarn anma sl yklerine
ve cihazn srekli devrede kal sresine bal olarak belirlenir. Bu cihazlarda, yanma iin temiz
hava temini ve atk gaz tesisatnda kullanlan yardmc donanmlar iin; imalat firma tarafndan
temin edilen ve imalat firma talimatlarnda belirtilen orijinal paralar kullanlmal ve bunlar,
imalatnn talimatlarna gre monte edilmelidir.
C tipi cihazlarn atk gaz tesisat iin, cihazn monte edildii odaya ilikin bir snrlama yoktur. Bu
cihazlarn atk gaz tesisat; gaz k yeri artlar (boru k aznn eitli formlara gre
konumlar; dey, yatay asgari mesafeleri, kanallara veriliyorsa kanallarn kesit alanlar vb) TS
12514 standardnda belirtilen kurallara uygun olarak yaplmaldr.
C tipi cihazlara ait baca klar, mutlaka direkt d ortama ak ve hava sirklsyonu olan
yerlere balanmaldr.
Cihaz veya cihazlarn toplam kapasitesi 70 kW stma gc ve zerindeki C tipi cihaz bacalar,
cepheden kartlmayacak at zerinden verilecektir.
Geit ve koridorlara, dar saak aralklarna, binalarn havalandrma ve aydnlk boluklarna,
ksmlarnn altlarna, baka birimlere temiz hava salayan aklklara, binalar aras avlulara ve
dorudan rzgar direncine maruz kalabilecek yerlere balanmamaldr.

Atk gaz k aznn kar bina penceresi ile olan mesafesi, atk gaz at dorultusunda en az
3 m olmaldr. Binalarn en st katlarndaki dairelere ait hermetik cihazlarn baca klarnn,
bina aydnlna verilebilmesi , retici firmaya ait orijinal paralarla dey istikamette ykselme
yaplmal ve aydnlk bitim noktasna ulalmaldr. (burada toplam baca uzunluu, cihaz retici
firmann msaade ettii snrlarda kalmaldr.) Ayrca k yaplan nokta ile at mahyas
arasndaki mesafe, aydnlktan ka adet dairenin yararland ve pencerelerin durumu da
deerlendirilmelidir.
C tipi cihazlar iin atk gaz boru k az, bitiik nizam binalarda bina yan cephesinden
darya verilmemelidir.

ekil 19 C tipi cihazlarn atk azlarnn yerleimi

Atk gaz boru k az, geit alanlarndaki zeminden en az 2 m ykseklikte olmaldr.
Kaldrmlara cepheli yar bodrum binalar iin, gerekli emniyet tedbirleri alnmak artyla, bu
ykseklik en az 1 m olabilir.
C tipi vantilatrsz cihazlarn atk gaz tesisat boru azlar arasnda, yukar doru en az 2.5 m
mesafe olmaldr. Ayrca; bu cihazlarn atk gaz k az, pencere alt kenarnn 30 cm altnda
olmaldr.
Zemin seviyesinin altndaki (bodrum katlarnda) C tipi cihazlar; yalnz, her cihazn yanma
havas ve atk gaz boru hatlar kendine ait kanallara (Kuranglez) alyorsa tesis edilebilir.
Kanallarn kesit alanlar en az;
Anma sl gc 14 kW'ye kadar olan cihazlarda ; 0,5 m
2

Anma sl gc 14 kW'den fazla olan cihazlarda ; 0,75 m
2

Kanaln kk kenar boyutu en az 0.5m olmaldr.
Bu kanallara alan havalandrma menfezi veya pencere olmamaldr.
C tipi cihazlarda, yanma havas ve atk gaz boru k azlar, at zerinden en az 40 cm
ykseklikte olmaldr. C tipi cihazlarda yatay k azlar, cihaza yamur suyu vb. girmemesi
iin, d tarafta aaya doru %1-2 eimle monte edilmelidir.
C tipi cihazlarda yanma havas ve atk gaz boru k azlar, yakt pompalar ve yakt
depolarndan en az 5m yatay uzaklkta olmaldr.
6.4.4. Atk Gaz Tesisatnn Yanabilen Yap Malzemelerinden Uzakl

C tipi cihazlarn atk gaz tesisat, yanabilen yap malzeme veya elemanlarna en az 5 cm uzakta
olmaldr. Ancak, cihazn maksimum anma sl gcnde yap elemanlarndaki scaklk 85
Cden
yukar kmyorsa ve bu husus kullanma klavuzunda belirtilmise; bu mesafenin braklmasna
gerek yoktur.

6.4.5. Atk Gaz Tesisatnn atdan Yaplmas

Atk gaz tesisat, imalat firma talimatlarna gre; atdan yaplabilecek cihazlar at katlarna
veya at/teras altndaki odalara monte edilebilir.
Ancak bu durumda;
Tavann atee dayankl olmas gerekir. Cihazn temiz yanma havas temini ve atk gaz
kn salayan atk gaz tesisat; at arasnda, atee dayankl malzeme ile izole
edilmelidir.
Tavan atee dayankl malzemeden deilse; atk gaz tesisat, tavan geiinden itibaren
yanmayan malzeme ile izole edilmeli veya ayr bir koruma borusu iine alnmaldr.
Borularda youmay nlemesi bakmndan, atk gaz tesisatnn at arasnda kalan ksm
mutlaka izole edilmelidir.


ekil 20 Hermetik baca atdan k

6.5 Youmal cihazlar
Youmal cihazlarn atk gaz balantlar, atk gaz tesisat malzemesi, youma svsnn
atlmas ve cihazlarn devreye alnmas; TS 12514 standardna uygun olarak yaplmaldr.
Cihaz veya cihazlarn toplam kapasitesi 50 kW ve zerindeki youmal cihazlar, sadece cihaz
odas olarak kullanlan mstakil bir mahale tesis edilmeli ve mahal dna da elektrik alteri
konmaldr. Yakma havasn d ortamdan alan youmal cihazlarn tesis edildikleri mahalde,
d atmosfere alan en az 150 cm
2
serbest en kesit alanl bir menfez olmaldr.
6.5.1 Yakma havasn d ortamdan alan youmal cihazlar
Binalarn merdiven boluklar ve genel kullanmna ak koridorlarna, baca duvarlar zerine,
apartman aydnlklarna, ak balkonlara, yatak odalarna ve patlayc veya kolayca alev alabilen
maddelerin depoland mahallere balanmamaldr.
6.5.2 Yakma havasn bulunduu ortamdan alan youmal cihazlar
Binalarn merdiven boluklar ve genel kullanmna ak koridorlarna, baca duvarlar zerine,
apartman aydnlklarna, ak balkonlara; banyo, tuvalet, yatak odalarna ve patlayc veya
kolayca alev alabilen maddelerin depoland mahallere balanmamaldr.
Kapasite snrlamas olmakszn, yakma havasn bulunduu ortamdan alan cihazlar; dorudan
d ortama alan havalandrma menfezi bulunan ve sadece cihaz odas olarak kullanlan
mstakil bir mahale konulmaldr.

6.5.3 Atk gaz tesisat
Youmal cihazlarda, cihazlar ile baca arasndaki atk gaz balants (duman kanallar) ve
bacalar; retici firmaya ait sistem sertifikasyonuna sahip olmal veya TS EN 1856-1, 1856-2, TS
EN 13063-2 veya TS EN 14471 standartlarndan herhangi birinin belgelerine sahip olmaldr.
Hermetik baca uygulamalarnda (Konsantrik); duman kanal ve baca sistemi, akredite
kurumlarca onay verilmi sistem sertifikasyonuna sahip olmaldr.

Baca boyutlandrma hesab, TS 11389 EN 13384-1 ve TS 11388 EN 13384-2 standardna
uygun yaplmaldr.
Baca boyutlandrmas, negatif basnl baca sistemine gre yaplabilir. Ancak; balant ekilleri,
pozitif basnl baca sistemine uygun olmal ve baca sisteminde kullanlacak malzeme youan
svya mukavim olmaldr.
Baca gaz k basn deerleri, imalat firma tarafndan beyan edilmek zorundadr.
Baca gaz hattnda oluan youma svs tahliyesi iin, duman kanal ve bacalarn birbirine
balantlar yatayda asgari 30
o
lik bir eimle yaplmal; 90
o
lik dirsekler kullanlmamaldr.
Metal bacann periyodik kontrol ve temizlenmesi amac ile baca sistemine, tam szdrmazlk
salanmak artyla, kontrol ve temizleme paras tesis edilebilir.
Baca gaz hatlar; binalarda sadece kendilerine ait, uzunlamasna havalandrlm DIN 18160-
1in istedii artlar yerine getiren veya yangna 90 dakika dayanabilen ve baca kesitinin en az
1,5 kat bir kesite sahip olan aftlara ve kanallara yerletirilmelidir.
6.5.4. Kaskad Baca Sistemi

Birden fazla cihazn hzlandrma paralarnn, yatayda oluturulacak kollektr ile ortak bir
duman kanalna balanmas ve baca gazlarnn atmosfere atlmasnn ortak bir baca ile
yapld sistemdir.

ekil 21 Kaskad baca
Kaskad baca sistemine dahil olan cihazlar, ayn tr yakt yakmaldr. Kaskad baca sisteminde
en fazla ka cihazn kullanlabilecei, akredite kurulularca verilmi olan raporlara gre
belirlenmeli veya kullanlacak baca hesap programlar ile snrl olmaldr. Baca boyutlandrma
hesab, TS 11388 EN 13384-2 standardna uygun olmaldr. Duman kanallar ve bacalar,
youma svsna mukavim olmaldr. Hesaplamalarda kullanlacak programlar TSE Belgesine
sahip olmaldr.
Kaskad sistemlerde cihazlar ile baca arasndaki atk gaz balants (duman kanallar) ve
bacalar; retici firmaya ait sistem sertifikasyonuna veya TS EN 1856-1, 1856-2 ya da TS EN
14471 uygunluk belgelerinden herhangi birine sahip olmaldr. Ayrca, sistemde kullanlmas
gerekebilecek geri akm gvenlik klapesi, TS 11388 EN 13384-2 standardna uygun baca
akkanlar dinamii hesaplama sonularna gre seilmelidir.

6.5.5. Havalandrma Tesisat

Yakma havasn d ortamdan alan youmal cihazlarn tesis edildikleri mahalde, d atmosfere
alan en az 150 cm
2
serbest enkesit alanl bir menfez olmaldr.
Yakma havasn cihazn bulunduu ortamdan alan youmal cihazlarn tesis edildikleri
mahalde; havalandrma akl boyutlandrmas, madde 7.3.1 de belirtilen hesaplama yntemi
ile yaplacaktr.


6.5.6. Youma Suyunun Tahliyesi

Istma ilemi esnasnda, youmal kazannda ve baca gaz hattnda oluan youma suyunun
pH deeri 3 - 4 arasnda olduundan; tahliyesi uygun artlarda yaplmaldr.
Anma s gc 200 kW a kadar olan youmal kazanlarda, oluan youma suyu ntralize
edilmeden atk su ebekesine boaltlabilir.
Anma s gc 200 kWdan byk olan youmal kazanlarda, oluan youma suyu ntralize
edilerek pH deeri 6.5 - 9 arasna ykseltilerek atk su ebekesine o ekilde boaltlmaldr.
Youma suyu tahliyesinin kanal balants serbeste grlebilir olmaldr. Bu balant; eimli
olarak ve bir sifon kullanlarak uygun numune alma tertibatlar ile donatlmaldr. Youma suyu
tahliyesinde, sadece korozyona dayankl olmayan malzemeler kullanlmaldr. Ayrca; borularda
ve balant paralarnda, galvanizli veya bakr alaml malzeme kullanlmamaldr.
Dk baca gaz scakl ve bunun sonucu olarak meydana gelen dk eki gleri ve baca
gazlarnn baca sisteminde youmaya devam etmeleri nedeniyle, baca gaz hatt zerine
drenaj hatlar konulabilir. Ancak bu durumda, youma suyu tahliyesinde su ylmasn
salayan bir sifon monte edilerek, baca gaz sznts nlenmelidir.

6.6. Yakc Cihaz Balantlar

Her cihazn giriine, bir adet kesme vanas mutlaka konulmaldr. Cihaz balantlar, cihaz
vanas ile cihaz balant rakoru arasna yerletirilen; bklebilir, esnek, ondleli, paslanmaz
elik hortumdan olumaldr. Esnek balant eleman, alev ve scak gazlardan etkilenmeyecek
bir biimde yerletirilmelidir. Ocak ve soba balantlarnda TS 14800 standard kullanlacak ve
sadece standardn izin verdii llerde (0,5 m; 0,75 m; 1,0 m; 1,25 m; 1,5 m ve 2,0 m)
kullanacaktr. Dier tip cihazlar (Kombi, ofben, vb.) iin, esnek balant hortumunun uzunluu
en fazla 50 cm olmaldr. Doal gaz hatt balants esnek balant eleman ile yaplan cihazlar
(mutfak cihazlar hari), yere veya duvara sabitlenmelidir.

6.7 Radyant tpl stc sistemleri

Radyant tpl stc sistemler, yanma rnlerinin tahliyesi ve yanma havasnn ieri
alnmasnda uygulanan metoda gre snflandrlr.
Radyant tpl stc cihazlara ait yanma havas temini iin hava giri yolunun/yollarnn enine
kesit alanlar, TS EN 13410a uygun olmaldr. Yanma rnlerine ait atk gazlarn, cihazn tesis
edildii oda dna atlmas iin; bir baca veya bir tertibat mevcut ise, yanma rnlerine ait k
yolu kapanmaya kar korumal olarak tasarmlanmal ve dzenlenmelidir.
Cihaz paralar ve kontrol tertibatlar; ayar, bakm ve deitirme iin kolayca eriilebilir ekilde
dzenlenmelidir. Cihazlarn elektrik donanm; elektrikten kaynaklanan tehlikelerden korunacak
ekilde tasarmlanmal, yaplmal ve EN 50165 zelliklerine uygun olmaldr.
Radyant tpl stc cihazlar, kolay tutuabilen yanc ve patlayc maddelerin depoland
mahallere yerletirilmemelidir. Cihazlara ait st havalandrma aklklar, cihaz montajnn
yapld kot seviyesinden daha st noktada bulunmaldr.

6.8 Elektrik jeneratrleri

Doal gazn yanmas sonucunda aa kan s enerjisini elektrik enerjisine eviren ve bir grup
hlinde alan, gidip gelme hareketli, iten yanmal motorlardr (ekil 22).

6.8.1 Cihazlarn monte edilecekleri yerler iin genel kurallar
Jeneratr dairesi olarak adlandrlan mstakil bir mahale tesis edilmelidir. Yaam mahallerine
tesis edilemez. Scak su kazanlar, kzgn su kazanlar, buhar kazanlar, buhar jeneratrleri gibi;
yakma havasn bulunduu ortamdan alan cihazlarla ayn ortamda bulunmamaldr. Elektrik
jeneratr dairelerinde; kat, sv, gaz yakt tank veya depolar bulunmamaldr. Elektrik
jeneratr dairesi dnda, elektrik jeneratr dairesinin tm elektriinin kesilmesini salayacak
bir dzenek veya cihaz (Ana kapatma alteri) bulunmaldr. Elektrik jeneratr dairesinin ara kat
veya at katnda olmas durumunda, binann yeni statik yk dalm buna uygun olmaldr.
Elektrik jeneratrlerine ait doal gaz boru hatlarnn birletirilmesi, kaynak ile yaplmaldr.
Elektrik jeneratr dairesinde emniyet kurallarna uyulmaldr. Elektrik jeneratrlerinin egzoz
sisteminde mutlaka susturucu bulunmaldr. Jeneratrn yerletirildii zemine, titreimi
iletmesini nlemek iin, titreim izolatrleri kullanlmaldr.
Elektrik jeneratr dairelerinde, solenoid vana ile irtibatlandrlm ve st havalandrmadan daha
yksek bir seviyeye, patlayc ortam korumal (ex-proof) gaz alarm cihaz tesis edilmelidir.
Solenoid vana, oluabilecek bir gaz kaa durumunda; gaz alarm cihazndan ald sinyal
dorultusunda, Elektrik jeneratr dairesine gaz giriini engelleyecek bir noktaya
yerletirilmelidir.
Boru hatt zerindeki; ayar, kumanda, lme ve kontrol cihazlarnn dili balant ile yaplmas
durumunda, TS 61e uyulmaldr. Gaz kontrol hatt ekipmanlar, Madde 10.2 ve Madde 10.3e
uygun olmaldr. Atk gaz k borular, szdrmazl salayacak ekilde birletirilmeli ve
balantlarda kullanlacak szdrmazlk maddeleri sya dayankl olmaldr. Atk gaz k
borular; jeneratrn yerletirildii mahal dndaki baka yaam mahallerinden geirilmemelidir.
Atk gaz k borusu zerinde ve yatayda, Elektrik jeneratr baca adaptrnden sonra 3D
mesafede bu salanamyor ise; deye dn dirseinden 2D mesafede, baca gaz analizi
numune alma noktas bulunmaldr.
Elektrik jeneratrlerinde, ithalat/imalat firma tarafndan onayl baca ayrntlar; atk gaz
tesisatnda da imalat firma tarafndan temin edilen ve imalat firma talimatlarnda belirtilen
orijinal paralar kullanlmaldr. Bunlar, imalat talimatlarna gre monte edilmelidir.
Elektrik jeneratrlerine ait baca klar; mutlaka dorudan d ortama ak, hava sirklasyonu
olan yerlere balamal ve herhangi bir hava giri noktasndan en az 5 m uzaa atlmaldr. Geit
ve koridorlara, dar saak aralklarna, binalarn havalandrma ve aydnlk boluklarna,
ksmlarnn altlarna, baka birimlere temiz hava salayan aklklara, binalar aras avlulara ve
dorudan rzgr direncine maruz kalabilecek yerlere balanmamaldr.
nsanlarn getii yerlerde, rnein kaldrmlarda; baca k ykseklii en az 2,3 m olmaldr.
Ak alanlarda, baca k yerden en az 1 m ykseklikte olmaldr. Baca klar, d darbeye
maruz kalabilecei yerlerde; paslanmaz veya galvaniz elik tel rg kafeslerle korunmaldr. Bu
ller, ara trafiinin olduu yerlerde oluabilecek bir darbe gz nnde bulundurularak
arttrlmaldr. Darya taan at veya ahap kaplamann stten bacaya uzakl, en az 1,5 m
olmaldr.

6.8.2 Elektrik jeneratr dairesinde havalandrma
Elektrik Jeneratrlerinin soutma havas ihtiyac, imalat firma tarafndan belirtilmeli ve
soutma havasnn geecei kesit hesaplanrken hava hz, 1-2 m/s aralnda alnmaldr.
Elektrik jeneratrlerine ait havalandrma menfez kesitleri veya havalandrma fan debileri
belirlenirken; yakma havasnn ve soutma havasnn toplam deeri esas alnmaldr.
Yakma havas temini iin tabii havalandrma kesit alan Madde 7.3.1e gre; cebri
havalandrma, Madde 7.3.2ye gre hesaplanr.

ekil 22 Elektrik jeneratr dairesi


7. KAZAN DARES TESS KURALLARI

Bir veya birden ok birimde stma salamak amacyla, doal gazn yaklmasn salayan ve
anma s gleri 70 kW ve daha byk olan s retme cihazlardr.
Is reticisi; ilgili mamul standartlarna ve kural standartlarna (TS EN 303-1, TS EN 303-3, TS
377 EN 12953, TS 430, TS 497, TS EN 12952, TS EN 12952 -1, TS 4040 ve TS 4041 vb.)
uygun olmak mecburiyetindedir.
Is reticisinin yerletirildii mahallerdeki duvar ve tavan aralklarnn lleri, TS 3818e uygun
olmak art ile imalat tarafndan art koulan deerlerin altna dmemelidir.
Bakm ve onarm amalar iin brlrn yerinden geri karlmas veya yana alnmas imknn
verecek; gerektiinde kaps da olan, yeterli alanlar mevcut olmaldr.
Buhar Kazanl Kazan Dairelerinde:
Yksek basnl (0,5 Atden daha yksek iletme basncna sahip) buhar kazanlar; konutlarn
iine, altna, stne, bitiiine; bro, sosyal ve alma hacimleri gibi insanlarn srekli olarak
kullandklar hacimlerin iine, altna, stne ve bitiiine ancak TS 377-6 EN 12953-6daki
snrlamalar erevesinde tesis edilebilir.
Buhar kazanlar ve buhar jeneratrlerinin yerletirilecei hacimler iin, yetkili kurum ve
kurululardan onay alnmaldr.

7. 1. Kazan Dairelerinde lave Tedbirler

Is retelerinin tesis edildii mahallerde; kat, sv, gaz yakt tank veya depolar
bulunmamaldr.
Kazan dairesi kaplar, yanmaz malzemeden (genelde elik) ve darya alacak ekilde
yaplmaldr.
Kazan dairesi ara kat veya at katnda ise; binadaki yeri, statik yk dalm ve ilgili kurumlarn
verecei onay raporu neticesinde kontrol edilmelidir.
Bakm ve onarm amalar iin, brlrn yerinden karlmas veya yana alnmas imknn
verecek; gerektiinde kaps da olan, yeterli alanlar mevcut olmaldr. malat tarafndan art
koulan deerlerin altna dlmemelidir.
Konutlardaki merkezi sistem stmalarda, binann scak su ve mutfak kullanm iin; merkezi
sistem saya vanasndan nce, ayr bir hat/branman tesis edilmelidir.
Kazan dairesine, emniyet kurallar ve cihazlarn kullanm talimatlar aslmal; sertifikal firma
kulland cihazlara (kazan, brlr) ait garanti belgelerini, yetkili servislerin listesini, acil
durumlarda bavurulmas gereken telefonlar kullancya verilmelidir.
Konulacaklar yerlerin hacmi bakmndan kk ve byk gaz tketim cihazlar (kazanlar),
ikisinin birden altrlmas iin yeterli olmayan bir hacme yerletirilmi ve yedek kazan
kullanm olacak ise; ikinci kazann altrlmas hlinde cihazlardan birinin gazn otomatik
olarak kesen ve her iki cihazn ayn anda almasna engel olacak ek bir gaz ak emniyet
tertibat konulmaldr. Ayrca; kazanlarn duman kanallarna klapeler tesis edilerek, almayan
kazann baca ile irtibat kesilmelidir.

Konutlarda yedek kazan kullanmna ise; binann snma ve scak su ihtiyacna baklarak,
DAITIM RKET tarafndan karar verilmelidir.
Bu amala kullanlacak kazanlardan, sadece en byk olann tketim deeri esas alnarak;
baca ve havalandrma boyutlandrlmas yaplmaldr. Bu durumda, hesap ve boyutlandrmalar
yedek kazan hesaba katlmadan yaplmaldr.
Saya seimi yaplrken, yedek kazan hesaba dhil edilmelidir.
Yedek kazan brlr tipi (atmosferik veya flemeli) asl kazan brlr tipinden farkl, kapasitesi ise
asl kazan kapasitesinden byk olmamaldr.
7. 2. Gaz Hatt Montaj Kurallar

Merkezi stma sistemlerine ait doal gaz boru hatlarnn birletirilmesi, kaynakl yaplmaldr.
Boru hatt zerindeki ayar kumanda lm ve kontrol cihazlarnn dili balant ile yaplmas
durumunda, TS 61e uyulmaldr.
Balantlar;
ap DN 65 Kaynakl, Flanl, Vidal
ap >DN 65 Kaynakl, Flanl eklinde olmaldr.
Atmosferik ve fanl brlrl sistemlerde gaz teslim noktasndan en yakn cihaza kadar olan boru
i hacmi;
21 mbargda V = ( H D
2
L) / 4 + S / 500den,
50 mbarg ve st basnlarda ise V = ( H D
2
L) / 4 + S / 1000den daha dk olmamaldr
V = l Hacim (m
3)

D = Boru ap (m) L = Boru Boyu (m)
S = Saya Hacmi (dm
3)
.
SAYA TP Saya Hacmi
(dm
3
)
Max. Debi (21 mbar)
m
3
/h
Max. Debi (300 mbar)
m
3
/h
G4 2 6 8
G6 5 10 13
G10 5 16 21
G16 10 25 33
G25 21 40 52
Tablo 23 l hacim hesab iin sayalar
Gaz teslim noktas ile cihazlar arasndaki boru tesisat zerinde ikinci bir basn drme
noktas tesis ediliyor ise; reglatr sonrasndaki hatlar iin belirli bir asgari hacme gerek yoktur.
(kinci basn drme noktasndaki reglatr, ihtiya duyulan debi ve basn deerine uygun
olarak seilmelidir.) Merkezi sistem saya vanas ve sayac, bina dnda veya bina iinde
uygun olan bir ortak mahale tesis edilmelidir. Eer saya bina dna yerletirilemiyor ve
merkezi sistem hatt ile domestik hat, ayr ayr veya ortak tek bir hat olarak kazan dairesinden
geecek ise; kazan dairesinden ktktan sonra, merkezi sistem saya vanas ve sayac tesis
edilmeli ve sonrasnda merkezi sistem hatt tekrar kazan dairesine dnmelidir. Ortak hattan
ayrlan veya mstakil olarak ilerleyen domestik hat iin de; bir kesme vanas, kazan dairesi
dnda ortak mahale tesis edilmelidir.

Merkezi sistem saya vanas ile domestik hat vanas arasndaki mesafe 2m den fazla deil ise;
ortak hat zerine bir AKV tesisine gerek yoktur. Kazan dairelerinde, elle kurmal (normalde ak)
solenoid vana ile irtibatlandrlm ve st havalandrmadan daha yksek bir seviyeye, ATEX
belgeli ex-proof gaz alarm cihaz tesis edilmelidir. Solenoid vana, oluabilecek bir gaz kaa
durumunda, gaz alarm cihazndan ald sinyal dorultusunda kazan dairesine gaz giriini
engelleyecek bir noktaya yerletirilmelidir.
Doal gaz tesisatndaki ekipmanlarn ayar, kumanda ve kontrol cihazlar ile dier tesis
elemanlar; flanl balantlarda kaynak boyunlu flanlarla (TS 811 TS 812), vidal balantlarda
balant dilerinin TS 61e uygun olmas ve iletme artlarna uygun contalarn da kullanlmas
art ile mmkndr. (300 mbar tesisatlarda flanl vanalar kullanlacaktr.)

ekil 23 Merkezi sistemlerde vanalar


7. 3. Havalandrma

Havalandrma aklklar d ortama direkt olarak almal; bunun mmkn olmad durumlarda,
havalandrma kanallarla yaplmaldr. Mahaller endirekt olarak havalandrlmamaldr.
Kanal uzunluu (yatay ve dey uzunluklar ile dirsek edeer uzunluklar toplam) 10 m ve
zerinde ise; havalandrma mekanik olarak yaplmaldr.
Havalandrma kanallarnda 90lik dirsek edeer uzunluu 3 m; 45lik dirsek edeer
uzunluu 1,5 m ve zgaralar iin edeer uzunluk 0,5 m. alnmaldr.
st havalandrma, havalandrma bacas ile (ekil 25) tabii olarak yaplabilir. Alt havalandrma
kanal, brlr seviyesine kadar indirilmelidir.
Alt ve st havalandrmalarn her ikisi de tabii veya cebri (mekanik) yaplabilir. Tek bana st
havalandrma cebri olamaz. Alt havalandrma cebri, st havalandrma tabii olabilir.
Taze hava veya egzost fanlarnn herhangi bir nedenle devre d kalmas durumunda, brlrn
de devre d kalmasn salayan otomatik kontrol sistemi kullanlmaldr. Havalandrma tesis
edilirken, kazan dairesinde asla negatif basn olumamas salanmaldr.
st ve alt menfezler, mahalin st ve alt seviyelerine ksa devre hava akmnn engellenmesi iin,
birbirlerinden mmkn olduunca uzak yerletirilmelidir. st havalandrma menfezi tavandan en
fazla 40 cm aada; alt havalandrma menfezi demeden en fazla 50 cm yukarda olacak
ekilde almaldr.
Havalandrma; yangn ve duman en az 90 dakikalk srede (yangn diren sresi), kazan
dairesinden ve ateleme dzenine ait odalardan dier odalara tamayacak biimde
yaplmaldr. Hava kanallar, dier hava kanallar ile balantl olmamal ve gerektii zaman
temizlenebilmelidir.
Sv yaktl kazanlarn gaz yaktl kazanlar ile ayn kazan dairesinde kullanlmas durumunda;
bu kazanlarn da kapasiteleri hesaba dahil edilerek, buna uygun havalandrma aklklar
bulunmaldr.

7. 3. 1. Tabii Havalandrma (Atmosferik ve fanl brlrl kazanlar)
Tabii havalandrmada, alt ve st menfezlerin d hava ile direkt temas etmesi salanmaldr.
Kazan dairesi toprak kotunun altnda kalyorsa; havalandrma, uygun boyutlarda kanallar ile
salanmaldr.
Havalandrma menfez ve kanallar korozyona kar mukavim; kolay yanmayan galvaniz,
alminyum, bakr, DKP sac v.b. malzemelerden imal edilebilir (TS 3419). DKP sac kullanlmas
durumunda, menfez ve kanallar antipas zeri yal boya ile boyanacaktr.

Toplam kurulu gc 1000 kWa kadar olan kazan dairelerinin havalandrmasnda,
dorudan dar alan menfezler iin yeterli kesit alan aadaki formle gre
hesaplanmaldr.
S
A
= F a 2.25 (
Q
br
+ 70)

S
A
Alt havalandrma net kesit alan (cm
2)

F Menfezin geometrisine bal katsay
F = 1 Uzun kenar, ksa kenarnn 1,5 katndan fazla olmayan dikdrtgen
F = 1 Dairesel
F = 1,2 Izgaral
F = 1,1 Uzun kenar, ksa kenarnn 5 katna kadar olan dikdrtgen
F = 1,25 Uzun kenar, ksa kenarnn 10 katna kadar olan dikdrtgen
a Menfezin zgara katsays
a = 1 Izgarasz
a = 1,2 Izgaral
Q
br
Toplam Anma Isl Gc (kW)

Toplam kurulu gc 1000 kwn zerinde olan kazan dairelerinin havalandrmasnda,
toplam anma sl gcnn her 1 kw iin 1,6 m
3
/h hava ihtiyac vardr. Buradan hareketle,
dorudan dar alan menfez iin gerekli kesit alan, aadaki formlle
hesaplanmaldr.
Q
br
S
A
=
3600
Q
br Toplam Anma Isl Gc (kw)
S
A
Menfez Kesit alan (m
2)

Kazan dairelerinde pis hava at miktar, toplam anma sl gcnn her 1 kw iin 0,5 m
3
/h
olmaldr. Buradan hareketle; pis hava at iin gerekli menfez kesit alan, aadaki forml ile
hesaplanmaldr.
S

= S
A
0. 6

S

Pis Hava At iin net kesit alan (m
2)

Menfez zeri dikdrtgen deliklerde, ksa kenar en az 10 mm olmaldr. Izgara kafes vb.lerin gz
aralklar en az 10x10 mm olmaldr. Havalandrma iin kanatlarn kullanlmas durumunda,
hesaplamalar iin TS 7363 standard uygulama kurallar dikkate alnmaldr.

DOAL HAVALANDIRMA KANAL UZUNLUU LE DOAL HAVALANDIRMA KEST ARASINDAK BAINTI
ekil 24 Alt Havalandrma kanal boyutu
90 ve 45 yn deiimlerinde, srasyla 3 m ve 1,5 m edeer uzunluk alnmaldr. Izgaralar iin
0,5 m edeer uzunluk alnr.

PS HAVA BACASI YKSEKL LE KEST ARASINDAK BAINTI

ekil 25 st havalandrma, havalandrma bacas


7. 3. 2. Cebri Havalandrma (Atmosferik ve Fanl Brlrl Kazanlar)
Tabii havalandrmas mmkn olmayan kazan dairelerinin, cebri olarak havalandrlmas gerekir.
Cebri havalandrma iin gerekli olan asgari taze hava ve egzost havas miktarlar, brlr tipine ve
kapasitesine gre aadaki formllerden hesaplanmaldr.

flemeli brlrler iin
Alt havalandrma hesab
V
hava
= Q
br
* 1,184 * 3,6 (m
3
/h) S
a
= V
hava
/ (3600 * V) (m
2
)
V =Kanaldaki hava hz (m/s) 5 ile 10 arasnda alnmaldr. st havalandrma hesab
V
Egzost
= Q
br
* 0,781 * 3,6 (m
3
/h)
S

= V
Egzost
/ (3600 * V) (m
2
)
V =Kanaldaki hava hz (m/s) 5 ile 10 arasnda alnmaldr.
Atmosferik brlrler iin
Alt havalandrma hesab
V
hava
= Q
br
* 1,304 * 3,6 (m
3
/h)
S
a
= V
hava
/ (3600 * V) (m
2
)
V =Kanaldaki hava hz (m/s) 3 ile 6 arasnda alnmaldr
st havalandrma hesab
V
Egzost
= Q
br
* 0,709 * 3,6 (m
3
/h)
S

= V
Egzost
/ (3600 * V) (m
2
)
V =Kanaldaki hava hz (m/s) 3 ile 6 arasnda alnmaldr

7. 4. Elektrik Tesisat
Muhtemel tehlikelere kar; kazan dairesi dna, kazan dairesinin tm elektriinin kesilmesini
salayacak bir ilave tesisat yaplmaldr.
Cihazlar iin gerekli elektrik enerjisinin alnaca elektrik panosu, etanj tipi ex-proof olmal;
kumanda butonlar pano n kapana monte edilmeli ve kapak almadan butonlarla ama ve
kapama yaplabilmelidir.
Elektrik datm panosunun kazan dairesi dnda olmas durumunda, pano ve aksesuarlarnn
ex-proof olmasna gerek yoktur.
Brlr kumanda panosu etanj tipi olmal; ana kumanda panosundan ayrt edilebilecek ekilde ve
brlre yakn bir yere monte edilmelidir. Ana pano ile brlr kumanda panosu arasnda ekilecek
besleme hatt, projede hesaplanm kesitte ve yanmaz TTR tipi fleksible kablo ile yaplmaldr.
Aydnlatma sistemi; tavandan en az 50 cm aaya sarkacak biimde veya st havalandrma
seviyesinin altnda kalacak ekilde, zincirlerle veya yan duvarlara etanj tipi ex-proof flouresan
armatrlerle yaplmaldr. Kazan dairelerinde meydana gelebilecek muhtemel tehlikelere kar;
kazan dairesine girmeden, dardan kumanda edebilecek ekilde, tm elektriin kesilmesini
salayacak ilave tesisat yaplarak; kazan daireleri kontrol altna alnmaldr.
Her kazan dairesi iin zel topraklama tesisat yaplmaldr.

Kazan ve kazana ait elik baca iin tek bir topraklama tesisat yaplmas yeterlidir.
Topraklama tesisat
a) 0.5 m ve 2 mm kalnlnda bakr levha,
b) 0.5 m ve 3 mm kalnlnda galvanizli levha (scak daldrma) veya c) Som bakr ubuk
elektrotlar ile yaplmaldr.
Bakr ubuk elektrotlar, C 16 mm apnda ve en az 1.5 m boyunda veya C 20 mm apnda ve
en az 1.25 m boyunda olmal; ubuk elektrotlarn topraklama direnci 20 O snrlarnn altnda
kalmaldr.
(Ntr - Toprak voltaj s 3V)
Her halde de; bakr elektrotlar veya levhalar en az 16 mm ok telli (rgl) bakr kablo ve
iletken pabu kullanlarak, lehim veya kaynak ile doal gaz tesisatna irtibatlandrlmaldr. Bakr
elektrotlar veya levhalar toprak iinde dey olarak btnyle yerletirilmeli; toprak zerinde
kalan iletken, boru muhafazas ile kazan dairesi ana tablosuna irtibatlandrlmaldr.

ekil 26 Brlr kumanda panosu
Ana tablo ile kumanda tablosu ve cihazlarn topraklamasnda kullanlacak topraklama iletkeni ise;
projede hesaplanm faz iletken kesitinde veya bir st kesitte olmaldr.

7. 5. Kazan Tadilat ve Dnm
Kat yaktl yarm silindirik kazanlar, sv yaktl yarm silindirik kazanlar ve TSE belgesi olmayan
tam silindirik sv ve kat yaktl kazanlar doal gaza dntrlmemelidir.
TSE belgesi olan kat yaktl tam silindirik kazanlar; TS EN 303-3 (1000 kWa kadar olan kazanlar
iin) veya TS 4040 (1000 kW zerindeki kazanlar iin) standard tarafndan istenen verim
artlarnn salanmas ve akredite uygunluk deerlendirme kurulular tarafndan yaplan verim
raporu ile belgelendirilmesi halinde doal gaza dntrlebilir.

TSE belgesi olan tam silindirik sv yaktl kazanlarn doal gaza dnm, kazan kapasitesi ve
zelliklerine uygun doal gaz brlr (TS EN 676) kullanlmas ve akredite olmu kurum ve
kurululardan alnacak uygunluk raporu ile yaplabilir.
7. 6. Brlr Seimi ve Gaz Kontrol Hatt

Gaz brlrleri, TS EN 676 ve TS 11042 EN 298 standartlarna uygun olmaldr. Yanma verimi ve
uygun baca dizayn iin, brlr ve kazan retici firmalar sistem hakknda bilgilendirilmelidir.
Brlr, kazana uygun olarak seilmelidir. Gaz brlrleri; yerine, sabit ve salam ekilde
balanmaldr. Brlr gaz kontrol hatt bandaki kresel vanadan sonra, sistemde oluabilecek
titreimlerin doal gaz hattna geiini nlemek amacyla, kompansatr tesis edilmelidir. (TS
10880)
Brlr gaz kontrol hatt, sabit bir mesnet ile desteklenmelidir.
Projede belirtilen kazan kapasitelerine uygun, tespit edilen yakt miktarn yakacak zelliklerde
brlr seilmelidir.
Yakt miktar aadaki formle gre hesaplanr.
B = Q / (H
u
. q ) [ Nm
3
/h ] Burada;
B =Yakt miktar
Q = Kazan kapasitesi (kcal/h)
H
u
= Yaktn alt sl deeri (kcal/Nm
3)

q = Verim (%)
Binalarda, Enerji Performans Ynetmelii gereince brlr tipi seiminde, aadaki hususlara
gre hareket edilmelidir.
1) 100 kWa kadar stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde; tek kademeli ancak hava emi
damperi servo motor kontroll, iki kademeli veya oransal kontroll,
2) 100 kW-600 kW stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde, iki kademeli veya oransal
kontroll,
3) 600 kW ve st kapasiteye sahip sistemlerde sadece oransal kontroll,
4) 3000 kW st sistemlerde, baca gaz oksijen kontrol sistemine sahip brlrler kullanlr.
Brlr seiminde, doal gazn alt sl deeri 8250 Kcal/Nm
3
olarak alnacaktr.
Kar basnl veya kaln n kapaa sahip kazanlardaki brlr seiminde, kar basn ve namlu
uzunluuna dikkat edilerek uygun seim yaplmaldr.

Brlr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar
Doal gaz yakan cihazlarn (brlr, bek v.b.) emniyetli ve verimli olarak almalarn temin etmek
maksadyla tesis edilen sistemlerdir. Gaz kontrol hattnda kullanlacak olan ekipmanlar; yakcnn
kapasitesine, brlr tipi ve ekline bal olarak deiiklik gsterir. Buna gre; gaz kontrol
hattndaki ekipmanlar belirlenirken, sistemin zellikleri gz nnde bulundurulmaldr. Gaz kontrol
hatt ekipmanlarnn yakma sistemine uygunluu, brlr firmasnn sorumluluundadr. (TS EN
676, EN 676, TS 11391, TS 11042 EN 298, EN 298)

Brlr Vanas
Servis ve emniyet amacyla, gaz ama/kapamay temin etmek iin kullanlan kresel vanadr. Her
brlr gaz kontrol hatt giriine bir adet kresel vana konulmaldr. (TS EN 331, EN 331, TS 9809)
Esnek boru (Kompansatr)
Brlrdeki titreimin tesisata geiini zayflatmak iin kullanlan ekipmandr. niversal tip
olmaldr. (TS 10880, DIN 30681)
Gaz Basnc lme Cihaz (Manometre)
Hat zerindeki gaz basncn lmek iin kullanlan ekipmandr. Gaz kontrol hattndaki
manometreler musluklu tip olmaldr. 300 mbarg basnca sahip sistemlerde, reglatr sonrasna 1
adet musluklu manometre taklmal; ncesine ise ikinci bir musluklu manometre ya da kr tapal
az braklmaldr. (TS EN 837, EN 837)
Filtre
Filtreler; ilk otomatik ayar elemannn veya gaz basn reglatrnn hemen nne, gaz kontrol
hatt ekipmanlarn kirlilikten korumak amac ile yerletirilmelidir. Kullanlacak filtrenin gz akl
50 m olmaldr. (TS 10276, DIN 3386)
Gaz Basn Reglatr
Gaz kontrol hatt giriindeki gaz basncn, brlr iin gerekli basnca dren donanmdr. Gaz
kontrol hatt ekipmanlarnn dayanm basncnn, reglatr giri basncnn 1,2 katndan kk
olmas durumunda; ani kapatmal reglatr kullanlmaldr. (TS EN 88, TS 10624, TS 11390 EN
334)
Relief Valf (Emniyet Tahliye Vanas)
Sistemi ar basnca kar koruyan; anlk basn ykselmelerinde fazla gaz sistemden tahliye
ederek, reglatrn devre d kalmasn nleyen ekipmanlardr. Ani kapamal reglatr
kullanlmas durumunda bulunmas zorunludur. (TS 11655, DIN 3381)
Minimum Gaz Basn Alglama Tertibat (Min. Gaz Basn Presostat)
Reglatr kndaki gaz basncnn, brlrn normal alma basncnn altnda kalmas
durumunda; solenoid valfe kumanda ederek akn kesilmesini salayan ekipmandr. Tm gaz
kontrol hatlarnda bulunmaldr. (TS EN 1854, EN 1854)
Maksimum Gaz Basn Alglama Tertibat (Max. Gaz Basn Presostat)
Reglatr kndaki gaz basncnn, brlrn normal alma basncnn stne kmas
durumunda; solenoid valfe kumanda ederek gaz akn kesen ekipmandr. Dz tip reglatr
kullanlmas veya reglatr olmamas durumunda kullanlmas zorunludur. (TS EN 1854, EN
1854)
Otomatik Kapama Valfi (Solenoid Valf)
Sistemin devre d kalmas gerektii durumlarda, ald sinyaller dorultusunda gaz akn
otomatik olarak kesen ve ilk alma esnasnda sistemin emniyetli olarak devreye girmesini
salayan ekipmanlardr.
70 kW kapasiteye kadar olan sistemlerde; gaz kontrol hattnda iki adet seri olarak balanm B
snf, 70 kW zeri kapasitelerde iki adet A snf solenoid valf bulunmaldr. (TS EN 161,EN 161)
Szdrmazlk Kontrol Cihaz (Valf Dorulama Sistemi)

Otomatik emniyet kapama valflerinin etkin bir ekilde kapanp kapanmadn kontrol eden ve
valflerdeki gaz kaaklarn belirleyen ekipmandr.
1200 kWa kadar olan kapasitelerde bulunmas tavsiye edilir. 1200 kW ve zeri kapasiteli
sistemlerde ve ayrca kapasitelerine baklmakszn; kzgn ya, kaynar sulu, alak ve yksek
basnl buharl sistemlerde kullanlmas zorunludur. (TS EN 1643, EN 1643)

7. 6. 1. 1. Fanl Brlr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar
Gerekli ekipmanlar ekil 27de verilmi olup, fanl brlrler TS EN 676ya uygun olmaldr.

ekil 27 Fanl Brulr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar
1. Kresel Vana (TS EN 331, EN 331, TS 9809)
2. Kompansatr (TS 10880, DIN 30681)
3. Test Nipeli
4. Filtre (TS 10276, DIN 3386)
5. Manometre (musluklu) [ TS EN 837, EN 837 ]
6. Gaz Basn Reglatr (TS EN 88,TS 10624, TS11390 EN 334, EN 334)
7. Relief Valf (TS 11655, DIN 3381) [ Reglatr ani kapamal ise ]
8. Tahliye Hatt (vent)
9. Presostat (Min. Gaz Basn) [ TS EN 1854, EN 1854 ]
10. Solenoid Valf (TS EN 161, EN 161)
11. Brlr (TS EN 676, EN 676)
12. Szdrmazlk Kontrol Cihaz (TS EN 1643, EN 1643)
Fanl ve atmosferik brlr gaz kontrol hatlarnda, eer ani kapamasz reglatr kullanlacak ise;
kullanlan tm armatrlerin dayanm basnlar, reglatr giri basncnn min. 1,2 kat olmaldr.
Emniyet kapatmasz reglatr kullanld zaman, 7 ve 8 nolu malzemeler kullanlmayacaktr.
Gaz tahliye borusu yerletirilmesi zorunluluu ortaya ktnda; bu borular en az DN 15 olmal ve
boaltma azlar, can ve mal gvenliini tam olarak salayacak ekilde darya (atmosfere)
verilmelidir. Gaz tahliye borular, korozyona kar korunmaldr. Tahliye borusunun u azlar,
ateleme sisteminden yeterli derecede ve trafik zemininden en az 2,5 metre ykseklikte
bulunmaldr. Tahliye borusu k az; tkanmalara kar sk dokunmu olmayan, yeterli
kalnlkta ve korozyona kar dayankl telden yaplm elekle kapatlmaldr.


7. 6. 1. 2. Atmosferik Brlr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar
Gerekli ekipmanlar ekil 28de verilmi olup, atmosferik brlrler TS 11391 ve TS 11042 EN
298e uygun olmaldr.

ekil 28 Atmosferik Brulr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar
1. Kresel Vana (TS EN 331, EN 331, TS 9809)
2. Manometre (musluklu) [ TS EN 837, EN 837 ]
3. Gaz Filtresi (TS 10276, DIN 3386)
4. Test Nipeli
5. Gaz Basn Reglatr (TS EN 88,TS 10624, TS11390 EN 334, EN 334)
6. Relief Valf (TS 11655, DIN 3381) [ Reglatr ani kapamal ise ]
7. Tahliye Hatt (vent)
8. Presostat (Min. gaz basn) [ TS EN 1854, EN 1854 ]
9. Solenoid Valf (TS EN 161, EN 161)
10. Brlr (TS 11391)

8. KONUTLARDA VE ISI MERKEZLERNDE BACALAR

Atk gaz bacalar drt ana gruba ayrlr.
- Adi bacalar
- Mstakil (Ferdi) bacalar
- Ortak (nt) bacalar
- Hava-atk gaz baca sistemleri
D
h
= 4.A/U
D
h
= Hidrolik ap
A = Alan
U = evre
Baca balant borular; baka kat hacimlerinden, ikinci bir oturma mahalinden geirilemez.
Doal gaz yakc cihazlarn bal olduklar bacalarda, youma olmamaldr. Youmann
meydana gelmeyecei azami baca ykseklikleri, ekil 30da belirtilmitir.


ekil 29 Youmama iin baca boyutlar
Bu boylardan daha uzun bacalarda youma meydana gelebilir. Youmann nlenmesi iin,
aada belirtilen nlemler alnmaldr
Mevcut tula veya beton baca iine gmlek baca geirilmesi,
Mevcut bacann ift cidarl metal baca haline getirilmesi,
Bacalar; s, youma ve yanma rnlerinden etkilenmeyecek malzemeden ve ilgili standartlara
uygun olarak imal edilmelidir (TS EN 1856, TS 11386, TS EN 1443). Youmal tip doal gaz
yakc cihazlara ait bacalar; ilgili standarda sahip elik, alminyum, cam, plastik veya retici
firmann orjinal paralar ya da DAITIM RKETnin onay verdii baca firmalarnn yapm
olduu bacalar olmaldr.
Baca Kesit Hesab; Atk gaz bacalarnda daire kesitler tercih edilmelidir. Eer kare veya
dikdrtgen kesitli baca kullanlacak ise; baca kesiti, gerekli olan daire kesitten % 30 daha fazla
olmaldr. Dikdrtgen kesitli bacalarda, uzun kenar ksa kenarn 1,5 katn gemelidir.
30 kW ve alt kapasitelerdeki cihazlar iin, binalardaki dairesel kesitli (D=13 cm.) bacalar
kullanlabilir. Baca apnn 13 cmnin altnda olmas durumunda; aadaki forml ile baca
kesitinin uygunluu kontrol edilmelidir. ap 10 cm.nin altnda olan bacalara (YOUMALI
Cihazlar Hari) doal gazl cihazlar balanmamaldr.
F= (0,012.Q)/h

F=Baca kesiti (cm
2
)
Q=Cihaz kapasitesi (kcal/h)
h=Etkili baca ykseklii (m)dir.
30 kW zerindeki kapasitelere sahip doal gaz yakc cihazlarnn baca kesitlerinin belirlenmesi
iin, TS 11389 EN 13384 kullanlmaldr.
Istlmayan mahalde bulunan veya mevcut baca ierisinden geirilen paslanmaz elik bacalarda
s yaltm salanm olmaldr.
Havalandrma boluklarndan ve kesiti 1 mnin altnda olan aydnlklardan baca geirilmemelidir.
Aydnla bakan ve hermetik cihaz kullanmayan dairelerin hepsi iin bir baca yaplaca
dnlmeli ve bu bacalarn tesisinden sonra, net 1 m
2
den byk alan kalmaldr. Bu
salanamyorsa tm binadan noter onayl izin alnmal ve sadece o dairenin bacas yapldktan
sonra net 1 m
2
den byk alan kalmaldr. Aydnln st btnyle kapal olmamaldr.

Bacalar dey dorultuda olmal, mmknse sapma yapmamaldr. Sapma yaplmas gerekli
durumlarda, bir defaya mahsus olmak zere, sapma as dey ile en fazla 30 olmaldr.
Bacalarda kesit daralmas olmamaldr.
Birbirinden farkl yksekliklere sahip bitiik binalarn bacalarnda; daha dk seviyede olan
binaya ait bacalarn komu binaya olan mesafesi, minimum 6 m. olmaldr. Bu salanamyorsa;
bacalar, yksek olan bina seviyesine kadar ykseltilmelidir. Bacalarn kna, baca kesitini
daraltmayacak ekilde baca apkas konulmaldr.
Metal klf geirilmi bacalar, eer mevcutsa, bina topraklama tesisatna irtibatlandrlmal veya
zel olarak topraklamas salanmaldr.
Bacalarn at zerinde kalan ksmlar, atk gazlarn dar atlmasna uygun ekilde olmaldr.

ekil 30 Bacalar aras mesafe

ekil 31 at uygulamalar

Cihazlarn Baca Balantlar;
Cihazlar mmkn olduunca bacaya yakn yerletirilmelidir.
Atk gaz k borusu boyu 0.5 m den fazla ise; cihaz knda 40 cmlik dey hzlandrma paras
kullanlmaldr.
Atk gaz k borusu andrlm uzunluu, en fazla 2.5 m olmaldr (TS 11384).
Atk gaz k borular en az % 3 ykselen eimle tesis edilmeli ve baca kesitini daraltmayacak ekilde
bacaya balanmaldr.
Atk gaz k borularnda 90lik dirseklerden kanlmal, 135lik dirsek kullanlmaldr. 90lik her bir
dirsein andrlm uzunluu 60 cm, 135lik her bir dirsein andrlm uzunluu 30 cm olarak
alnmaldr. Doal gaz cihaz bacalar, kolon ve / veya kiriten geirilmemelidir.

ekil 32 Bacal kombilerde baca alar
Atk gaz k borular, szdrmazl salayacak ekilde birletirilmeli ve balantlarda
kullanlacak szdrmazlk maddeleri scaa dayankl olmaldr.
Atk gaz k borular; paslanmaz elik, emaye edilmi elik sa malzemelerden yaplabilir. Atk
gaz k borusunun emaye edilmi elik sac olmas durumunda, sac kalnl en az 0.6 mm
olmaldr.
Atk gaz k borular; galvaniz sa, asbest ve plastik malzemelerden yaplamaz. (Youmal
cihazlar iin kullanlacaklar orijinal bacalar haritir.)
Atk gaz k borular, kap pencere vb. yap elemanlarndan en az 20 cm uzakta olacak ekilde
yerletirilmelidir. Bu mesafe, yaltm malzemeleri kullanlarak azaltlabilir. (TS 7363) .
Baca k ile menfez aras en az 50 cm olmaldr.
Atk gaz borular birbirine szdrmaz ekilde balanmal ve kullanlyor ise; ek yerlerindeki
szdrmazlk malzemeleri scaa dayankl olmaldr.
Her kazan ayr bacaya balanmaldr (70 kWn st). 70 kWn altndaki cihazlarda, birden ok
atk gaz k borusu bir ortak boruda birletirilerek veya ayr ayr ortak bir bacaya
balanmamaldr (youmal cihazlara ait kaskad sistemler hari). zel durumlarda, DAITIM
RKETnin onay alnarak farkl uygulama yaplabilir.

Vantilatr veya baca fan kiti, dorudan bacaya balanmamaldr. Cihazlarn baland bacalara
mutfak aspiratr balanmamaldr. Ayrca; bacal cihazn bulunduu mahalde, negatif basn
oluturan davlumbaz tipi aspiratr bacas bulunmamaldr.
Atk gaz k borular; merdiven, merdiven sahanl, bina girileri, yatay olarak havalandrma
boluklar, at aras, yatak odas, banyo ve WClerden geirilmemelidir. Atk gaz borusunun
aydnlktan geen bacaya balanmas durumunda, s kaybna kar yaltlmaldr.
Atk gaz k borusu zerinde ve yatayda, kazan baca adaptrnden sonra 3D mesafede bu
salanamyor ise; deye dn dirseinden 2D mesafede, baca gaz analizi test noktas
bulunmaldr.

ekil 33 at arasndan bacal cihaz bacas gemez
8.1. Adi Bacalar

Tek kolon halinde zeminden atya kadar ykselen ve birden fazla birimin kullanabilecei ekilde
tasarlanm bacalara adi baca denir. Bu tip bacalara doal gaz cihazlar balanmaz. (ekil 29)
8.2. Mstakil (Ferdi) Bacalar

Tek kolon halinde, hitap edecei birimden atya kadar ykselen ve sadece bir birimin
kullanmna gre tasarlanm bacalara mstakil baca denir. Bacal cihazlar sadece mstakil
bacalara balanabilir. Minimum etkili baca ykseklii 4 m olmaldr. Hzlandrma parasnn 1m
ve stnde olabildii durumlarda, bu mesafenin 1,5 katna eit bir etkili ykseklik yeterlidir (TS
11386).
Maksimum etkili baca ykseklii ise; elik bacalarda baca hidrolik apnn 187,5 katn, tula
bacalarda ise baca hidrolik apnn 150 katn amamaldr.
8.3. Ortak (nt) Bacalar

Zeminden atya kadar ykselen ana baca ve buna balanan her birime ait branmanlardan
meydana gelen bacaya ortak (nt) baca denir. Bu tip bacalara doal gaz cihazlar balanmaz.
(ekil 29)

ekil 34 Binalarda kullanlan baca sistemleri


8.4.Hava-atk gaz baca sistemi
C tipi cihazlarda (youmal cihazlar dhil); cihaz mahalinden bamsz olarak, yanma iin gerekli
olan taze havay, at st seviyesinden itibaren fabrikasyon bir kanal vastas ile salar. Yanma
sonucu oluan atk gaz, ilgili standartlara uygun malzemeden yaplm bir baca ile at st
seviyesinden dar tahliye eden, ii ie ayn merkezli 2 kanaldan oluan dikey baca sistemidir.
Bal olmayan cihazlarn baca balant kanallar, sistem devreye alnmadan orijinal kapak ile
kapatlmaldr.

ekil 35 Hava-Atk gaz bacas
8.4.1 Hava-atk gaz baca sistemi elemanlar
Taze hava temini, paslanmaz malzemeden oluan afttan veya Hafif Beton Kanal olarak
adlandrlan afttan salanmaldr.
Atk gaz tahliyesi, youma svsna mukavim malzemeden yaplmal ve eklem yerlerinde
szdrmazlk eleman kullanlmaldr. Yanma sonucu oluan atk gaz, at st seviyesinden tahliye
edilmelidir.
Hermetik bacann ana bacaya baland noktada, szdrmazln salanmas amacyla, sya
dayankl giri adaptr kullanlmaldr.
Bacann st seviyesinde; bacaya monte edilmi, atk gazn d atmosfere tahliyesini salayan ve
ters rzgrlarn baca kanalna giriini engelleyen, standartlara uygun baca apkas bulunmaldr.
Bacann alt ksmnda, baca ierisine szmas muhtemel olan yamur suyunu ve baca gaz
ierisindeki youma suyunun toplanmas ve tahliye edilmesi amac ile sistem iindeki dengeyi
salayan, standartlara uygun youma svs toplayc ve tahliye eleman bulunmaldr.
Youmal cihaz kullanlmas durumunda, taan akm aral (fazla hava delii) zerinden
havalandrma bacasna youma svs gememelidir.

Youmal cihaz kullanlmas durumunda; sistemde oluacak youma svsnn tahliyesi Madde
6.5.6ya gre yaplmal ve youma svsnn hava boluuna girmemesi iin hava boluu
yaltlmaldr.
Yine bacann alt seviyesinde, youma svs toplayc ve tahliye elemannn hemen stnde
bulunan; gerekli deney ve kontrollerin yaplmasn salayan ve baca d duvarna szdrmazlk
contalar kullanlarak tesis edilen temizleme kapa bulunmaldr.
8.4.2 Hava-atk gaz baca sisteminin tesisi
Havaatk gaz baca sisteminin daire ierisine alan ksmlarna, can ve mal gvenlii asndan
risk oluturabilecek durumlarn yaanmamas iin, kullancy bilgilendiren uyar levhalar tesis
edilmelidir.
Havaatk gaz baca sisteminde, atk gaz kanalnn baca ile irtibatlandrld blme; bacaya
monte veya demonte edilecek cihazlarn, sadece imalat firma ve ilgili DAITIM RKETnin
onay art ile yaplabileceini belirten uyar levhalar aslmaldr.
Havaatk gaz baca sistemine balanacak her bir cihazn nominal s gc 35 kW gememeli ve
bir sisteme balanacak cihaz says, akredite kurulular tarafndan verilecek rapora gre
belirlenmelidir.
Havaatk gaz baca sistemine, her kat iin en fazla iki adet cihaz balanmaldr. Ayn katta
sisteme balanacak cihazlarn atk gaz borular arasnda deyde olmas gereken mesafe,
akredite kurumlarn test ve muayene raporlarnda belirtilmelidir.
Youma svs toplayc, temizleme kapa, hava fazlalk delii ve youma svs k deliinin
bulunduu ve sistemin en alt ksmnda yer alan baca blm; bina ortak mahali olarak
adlandrlan (merdiven sahanl ve snak hari) blmlere tesis edilmelidir.
Atk gaz boluu ve havalandrma boluu, dik olarak ve herhangi bir kvrm olmakszn yukar
doru yaplandrlmaldr. Taan akm aralnn i kesiti, atk gaz baca boluunun i kesitinin en
az % 15 ve en fazla % 25i kadar olmaldr.
Havaatk gaz baca sisteminin montaj ve imalatn yapacak kiiler, imalat/ithalat firma
tarafndan sertifikalandrlmal ve belgelendirilmelidir. Havaatk gaz baca sisteminde, sistemi
tanmlayan, imalat firma ad ve imal tarihi bulunmaldr.
8.4.3 Havaatk gaz baca sisteminin boyutlandrlmas
Baca boyutlandrmas, TS 11388 EN 133842 standardna uygun olarak yaplmaldr.
Boyutlandrma hesabnda, hermetik cihaza ait sistem sertifikas kapsamndaki konsantrik (e
merkezli) baca, pozitif basnl baca kapsamnda; bina ierisinde bulunan ve binaya dik olarak
ykselen havaatk gaz baca sistemi, negatif basnl baca kapsamnda deerlendirilmelidir.

8.5. Baca apnn TS 11389 EN 13384e Gre Hesab

Baca hesab ile ilgili geni bilgi, TS 11389 EN 13384da mevcuttur. Baca hesabnn, bilgisayar
yardmyla ve hazr software programlarla hesaplanmas zorunludur.
Bacann boyutlandrlmasnda gerekli olan ana veriler
Balant parasnn konstrksiyonu ve uzunl
Baca malzemesi, konstrksiyonu ve ykseklii
Yakacak cinsi
Kazan ve brlr zellikleri
Deniz seviyesinden jeodezik yksekli
Baca gaz miktar
Baca gaznn kazandan k scakl
Kazann bulunduu hacme giden havann, kazann ve balant paralarnn fleme basnlar gerekli
Basn artlar;
P
Z
= P
H
P
R

P
ZE
= P
W
+ P
FV
+ P
L
P

P
ZE

P
Z
Atk gazn bacaya girdii yerdeki alt basn (Pa)
P
ZE
Atk gazn bacaya girdii yerdeki gerekli alt basn (Pa)
P
R
Baca ierisindeki srtnme basnc (Pa)
P
H
Baca ierisindeki atk gazn statik basnc (Teorik eki) (Pa)
P
W
Is reticisi iin gerekli itme basnc .(Pa)
(Kazan katoloundan okunan, duman gaz kar direncini yenebilecek uygun brlr seilmesi durumunda, bu deer sfr olarak
alnabilir.)
P
FV
Balant kanal iin gerekli itme basnc. (Pa)
P
L
Besleme havas iin gerekli itme basnc. (Pa) (cihaz katalounda verilmemise min. 4 Pa alnacak

ekil 36 Baca direnleri

9.GAZ TESSLERNN LETMEYE ALINMASI VE KONTROL

9.1 Boru Hatlarnn Szdrmazlk Testi
letme basncnn 300 mbarn altnda olduu durumlarda, birinci szdrmazlk deneyi uygulanr.
lk kez gaz alacak olan binalarda, tm saya ve cihaz vanalar ak konumda iken; test basnc
iletme basncnn en az 50 mbar zerinde olmaldr. Bu basn altnda, scaklk dengelenmesi
iin 10 dakika beklendikten sonra; tesisatta 10 dakika sre ile U manometre kullanlarak deney
ilemi gerekletirilmelidir. Bu deney esnasnda, manometrede basn dmesi olmamaldr.
letme basncnn 300 mbar olduu durumlarda; kontrol, nce ikinci szdrmazlk deneyi ve daha
sonra birinci szdrmazlk deneyi olmak zere iki aamada yaplmaldr. lk aama ikinci
szdrmazlk deneyinde deney basnc, iletme basncnn 1,5 kat olmaldr ve bu deney 45
dakika sreyle uygulanmaldr. Deney donanm olarak 0,1 bar hassasiyetli gliserinli manometre
kullanlmal ve deney sresince basn dmesi olmamaldr.
Szdrmazlk deneyi esnasnda szdrmazl salanamayan tesisatlara gaz verilmez. Karan
ekleme paralar ile hatal borular yenilenmeli ve ek yerlerinde anti-korozif sabun kp ile
szdrmazlk kontrol yaplmaldr. Boru ve balant elemanlarndaki bozukluklarn, atlaklarn
kaynakla tamirat ynne gidilmemeli; bunlar yenileriyle deitirilmelidir.
Tesisatn deneyi tamamlanarak iletmeye alnmasndan sonra; boru ierisindeki hava, tesisata
en uzak noktadaki cihaz vanasnn almasyla dar atlr. Bu ilemin yapld blmeler iyice
havalandrlmal ve bu ilem sresince; bu yerlerde ak alev ve ate bulundurulmamal, sigara
iilmemeli, kap zilleri ve elektrikli cihazlar altrlmamaldr.
Kolon ve datm hatlarna gaz verilmesinden ve havann boaltlmasndan sonra, alm olan
tapalar tekrar kapatlmaldr. Sayalar ile basn reglatrleri, ebeke basnc altnda sabun
kp ile kontrol edilmelidir. Bu kontrolde, hibir yerde kpk kabarc (kaak belirtisi)
grlmemelidir.
Ayrca; mevcut gaz kullanan tesisatlarda cihaz ilavesi, cihaz iptali, gzergh deiiklii vb. tadilat
gerektiinde, birinci szdrmazlk deneyleri yeniden yaplmaldr.
9.2 Bacalarn Kontrol
Her tketim cihaznn s yknn ayarlanabilmesi iin; yaklak 5 dakikalk iletme sresinden
sonra, pencere ve kaplarn kapal olduu durumlarda, ek olarak 5 dakikalk sre ierisinde
tketim cihazlarnn emniyet vanasndan (akm sigortasndan) atk gaz kp kmad kontrol
edilmelidir. Bu kontrol srasnda, atk gaz srekli atlamyor ve gvenilir bir ayarlama
yaplmyorsa veya birikme, geri tepme varsa; sebebi aratrlp bulunduktan sonra, hata tam
olarak giderilmelidir. Bu kontroller, cihaz yetkili servisleri tarafndan yaplmaldr. Tketim cihaz
baka bir gazdan doal gaza evrilmise; cihazda tam yanma olup olmad, dnm yapan
yetkili servis tarafndan, yanm gaz analizi yaplarak kontrol edilmelidir. Atk gazn atlmasnda
birikme ve geri tepme olup olmad; ayrca cihazn anma yknde alp almad kontrol
edilmelidir.
tesisatn projelendirilmesi ve projeye uygun tasarmn yaplmasndan nce, aada belirtilen
kontrollerin yapmc sertifikal firmalar tarafndan yaplmas zorunludur;
Baca tipinin, kesitinin ve yksekliinin uygunluunun kontrol,
Baca temizlik ve bakmnn yaplm olduunun kontrol,
Baca duman deneyi yaparak baca ekiinin ve szdrmazlk deney sonucunun olumlu olup olmadnn
kontrol,
Cihazlarn; gaz datm irketlerinde onaylanm projesine uygun bir bacaya balanmasnn kontrol,

9.3 Doal Gaz Yakc Cihazlarn Periyodik Bakm
Doal gaz kullancs; fonksiyonel ve ekonomik sebeplerden dolay, gaz yakma tesisini senede
en az bir defa yapmc firmann yetkili elemanlarna veya bu konuda uzman kiilere muayene ve
bakm yaptrmakla ykmldr.
Baca ekiinin bozulmas durumunda, gaz yaktl cihazlarn emniyetli kapanmasn salayacak
yanma rnleri emniyet tertibat (baca sensr) cihaz zerinde bulunmaktadr. Baca sensrnn
TS EN 297, TS615 EN 26, TS EN 613 standardna uygun olarak, emniyetli kapamay salamas
gerekmektedir. Meydana gelebilecek olumsuzluklarn nne geilebilmesi ve cihazlarn daha
verimli alabilmesi iin, cihazlarn onarm ve periyodik bakmlarnn yetkili servisler tarafndan
yaplmas gerekir.

10 TESSATTA GAZ KAAINA KARI ALINACAK TEDBRLER

Doal gaz kullanan kazan dairelerinde ve binalarda, DAITIM RKET tarafndan belirlenen
gvenlik kurallarna uyulmas; abonelerin can ve mal emniyeti asndan nemlidir.
Doal Gaz Kullanan Kazan Dairelerinde Uyulacak Gvenlik Kurallar:
- Acil durumlarda kapatlacak Ana Kesme Vanasnn yerini mutlaka renin.
- Can ve mal gvenliiniz iin; tesisatta, DAITIM RKETnin bilgisi dnda deiiklik
yapmayn.
- Kazan dairesindeki havalandrma kanallarnn ve havalandrma menfezlerinin nne, hava
akn engelleyecek hibir engel koymayn.
- Her k sezonundan nce Kazan bakmn ve Kazan dairesi temizliini yaptrn.
- Kazan dairesinde, elektrik tesisat ve brlr aksamn sudan uzak tutun.
- Ark yapan, bozuk elektrik anahtar ve priz gibi elektrik elemanlarn yenileyin.
- Brlr bakm ve arza giderme ilemlerini mutlaka yetkili servislere yaptrn.
- Kazan dairesini, kapc dairesi veya apartman deposu gibi kullanmayn.

DKKAT !!!
Kazan dairesinde gaz kokusu duyarsanz:
- nce saya giri vanasn kapal konuma getirin.
- Elektrik cihazlarn altrmayn, aydnlatma dmesi aksa kapatmayn, kapalysa
amayn.
- Ortam havalandrn.
- DAITIM RKETnin 187 nolu acil telefonunu arayn, ak adres ve bilgi vererek yardm
isteyin.
- DAITIM RKET grevlileri gelene kadar hibir vanay amayn.
Doal Gaz Kullanan Binalarda Uyulacak Gvenlik Kurallar:
- Acil durumlarda kapatlacak Ana Kesme Vanasnn yerini mutlaka renin.
- Can ve mal gvenliiniz iin; tesisatta, DAITIM RKETnin bilgisi dnda deiiklik
yapmayn.
- Tehlike anlar haricinde Ana Kesme Vanasn kapatmayn.
- Mecburi hallerde kapatlan Ana Kesme Vanas, sadece DAITIM RKET grevlileri
tarafndan alacaktr.
- Ana Kesme Vanasnn almas esnasnda evinde bulunmayan abonelerin, Saya
Vanalar kapatlacaktr.
- Doal gaz borularn, gaz verme ilemi tamamlandktan sonra, antipas zeri yal boya
(sar renk) ile boyayn.
- Havalandrma menfezlerini iptal etmeyin, kapamayn veya yerlerini deitirmeyin.
- Doal gaz cihazlarnn bakm ve onarmlarn yetkili servislere yaptrn.
DKKAT!!!
Bina ierisinde ve dairenizde gaz kokusu duyarsanz:
- Dairelere haber vererek, Ana Kesme Vanasn ve Saya Vanalarn kapal konuma
getirin.
- Elektrik cihazlarn altrmayn, aydnlatma dmesi aksa kapatmayn, kapalysa
amayn.
- Ortam havalandrn.
- DAITIM RKETnin 187 nolu acil telefonunu arayn, ak adres ve bilgi vererek yardm
isteyin.
- DAITIM RKET grevlileri gelene kadar hibir vanay amayn.


TABLO VE EKL LSTES

ekil 1 Doal gaz hatt ile elektrik kablolar arasndaki mesafe ................................................... 17
ekil 2 elik ve PE boru ............................................................................................................. 18
ekil 3 Klf borusu ayrntlar ...................................................................................................... 18
ekil 4 Katodik koruma ............................................................................................................... 19
ekil 5 Duvar tipi servis kutusu ................................................................................................... 20
ekil 6 Yer tipi servis kutusu ...................................................................................................... 20
ekil 7 Gaz borusunu hasara kar koruma ................................................................................ 21
ekil 8 Duvar geii .................................................................................................................... 21
ekil 9 Sva st ve kanal ii boru kelepeleri ............................................................................ 22
ekil 10 Dilatasyon Uygulamalar ............................................................................................... 23
ekil 11 Ani kapamal (shut-off) reglatr gurubu ....................................................................... 25
ekil 12 Boru kaynak az .......................................................................................................... 26
ekil 13 Saya balantlar ......................................................................................................... 40
ekil 14 Trbinli sayalara ait balant ....................................................................................... 41
ekil 15 Rotary sayalara ait balant ........................................................................................ 41
ekil 16 Menfezler ...................................................................................................................... 44
ekil 17 Bacal cihaz kabini ........................................................................................................ 45
ekil 18 Hermetik cihaz kabini .................................................................................................... 46
ekil 19 C tipi cihazlarn atk azlarnn yerleimi ...................................................................... 47
ekil 20 Hermetik baca atdan k ......................................................................................... 49
ekil 21 Kaskad baca ................................................................................................................. 50
ekil 22 Elektrik jeneratr dairesi ............................................................................................... 53
ekil 23 Merkezi sistemlerde vanalar ......................................................................................... 56
ekil 24 Alt Havalandrma kanal boyutu ..................................................................................... 59
ekil 25 st havalandrma, havalandrma bacas ....................................................................... 60
ekil 26 Brlr kumanda panosu ................................................................................................ 62
ekil 27 Fanl Brulr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar ................................................................... 65
ekil 28 Atmosferik Brulr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar .......................................................... 66
ekil 29 Youmama iin baca boyutlar .................................................................................... 67
ekil 30 Bacalar aras mesafe .................................................................................................... 68

ekil 31 at uygulamalar.......................................................................................................... 68
ekil 32 Bacal kombilerde baca alar ...................................................................................... 69
ekil 33 at arasndan bacal cihaz bacas gemez .................................................................. 70
ekil 34 Binalarda kullanlan baca sistemleri .............................................................................. 70
ekil 35 Hava-Atk gaz bacas .................................................................................................... 71
ekil 36 Baca direnleri .............................................................................................................. 73

Tablo 1 Atf yaplan Trk standartlar .......................................................................................... 16
Tablo 2 Doal gaz hatt ile dier hatlar arasndaki mesafe ......................................................... 17
Tablo 3 PE kapl borularda uygun anot boyutlar, boru ap ve metraj ...................................... 19
Tablo 4 Boru Kelepeleri Mesafesi ............................................................................................. 22
Tablo 5 Ondleli, kaynak azl esnek balant eleman ............................................................. 23
Tablo 6 Kaynak Filmi Oranlar .................................................................................................... 27
Tablo 7 (F37ye gre Dz boy bakr boru bklebilme radysleri) .............................................. 28
Tablo 8 Bakr boru lleri.......................................................................................................... 29
Tablo 9 Bakr boru sert lehim alma artlar............................................................................. 29
Tablo 10 Bakr boru i / d lehim boylar .................................................................................... 29
Tablo 11 eitli tketim cihazlarnn tketim debileri .................................................................. 30
Tablo 12 Sanayi ve ticari tip ocaklarda tketim deerleri; ........................................................... 31
Tablo 13 Kullanlan cihazlar, mahal says ve e zaman faktrlerine bal debi tablosu .............. 34
Tablo 14 elik boru hatt iin boru ap ve gaz debisine bal basn kayb ve hz tablosu ......... 35
Tablo 15 Bakr borular iin max debi ve apa bal olarak ak hz ( V ) .................................... 36
Tablo 16 Yerel Basn Kayplar Z (mbar) .................................................................................. 37
Tablo 17 Boru ekleme paralar kayp deerleri ......................................................................... 38
Tablo 18 TS 6047 EN 10208 elik borulara ait boyut tablosu ..................................................... 38
Tablo 19 Boru ap hesaplama izelgesi .................................................................................... 39
Tablo 20 Toplam (Srtnme kayp) deerleri tespit formu........................................................ 39
Tablo 21 Trbin arkl sayalarn byklkleri ve debi aralklar ................................................. 42
Tablo 22 Kabin Menfezleri .......................................................................................................... 46
Tablo 23 l hacim hesab iin sayalar .................................................................................... 55

Binalar Icin Dogalgaz Teknik Esaslari 2012

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Binalar Icin Dogalgaz Teknik Esaslari 2012

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

AKSA

Você também pode gostar