Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
n quc. T nm 1994 n nay, hng nghn cc d n pht trin tin hnh nh gi tc ng mi trng (TM), bo co TM ca cc d n ny c thm nh v ph duyt bi cc B Trung ng v cc a phng cp tnh. Thi gian qua, vi s tr gip ti chnh t Hp phn Kim sot nhim ti cc vng ng dn ngho thuc Chng trnh hp tc Vit Nam an Mch v mi trng giai on 2005-2010, Cc Thm nh v nh gi tc ng mi trng, Tng cc Mi trng, B Ti nguyn v Mi trng (trc y l V Thm nh v nh gi tc ng mi trng trc thuc B Ti nguyn v Mi trng) phi hp cng cc chuyn gia xy dng v ban hnh hng dn k thut lp bo co TM cho mt s loi hnh d n pht trin: - H thng h tng k thut khu/cm cng nghip; - Bi chn lp cht thi rn sinh hot; - Trm x l nc thi th; - Nh my sn xut xi mng; - Nh my nhit in; - Nh my sn xut thp; - Nh my sn xut giy v bt giy Tuy nhin, theo Ph lc ban hnh km theo s 21/2008/N-CP ngy 28 thng 02 nm 2008 ca Chnh ph v sa i, b sung mt s iu ca Ngh nh s 80/2006/N-CP ngy 09 thng 8 nm 2006 ca Chnh ph v vic quy nh chi tit v hng dn thi hnh mt s iu ca Lut Bo v mi trng, s lng cc loi hnh d n thuc i tng phi lp bo co TM l rt ln, khong 162 loi. S tay TM, c bin dch t cc ngun ti liu quc t v chnh l cho ph hp vi iu kin ca Vit Nam, gii thiu v nh gi tc ng mi trng cho cc d n pht trin theo cc nhm ngnh, lnh vc. S tay TM, bao gm 02 (hai) tp, cung cp cho cc nh qun l, cc chuyn gia, cc nh khoa hc hot ng trong lnh vc bo v mi trng cch nhn bit cc tc ng mi trng chnh; cc gii php, bin php gim thiu cc tc ng tiu cc ca cc nhm loi hnh d n km theo danh mc cc ti liu tham kho. Cc Thm nh v nh gi tc ng mi trng xin c gii thiu S tay TM cho nhiu i tng khc nhau s dng trong qu trnh nh gi tc ng mi trng ca cc hot ng pht trin. Trong qu trnh p dng vo thc t, nu c kh khn, vng mt xin kp thi phn nh v Cc Thm nh v nh gi tc ng mi trng theo a ch: Cc Thm nh v nh gi tc ng mi trng 83 Nguyn Ch Thanh, H Ni in thoi: 844-37734246 Fax: 844-37734916
3.3.2. Nhng tc ng ca d n v s dng nc ngm, nc mt v s hi lu ca nc .......21 3.3.3. Nhng tc ng do s dng cc ngun t ti sinh v khng t ti sinh ..............................21 3.3.4. Nhng tc ng n h qu t vic m rng v tng cng s dng t (bao gm c hu qu ca nhng ngi s dng trc ) ........................................................................................21 3.3.5. Nhng tc ng n h qu t vic dng d n x l cht thi rn ....................................21 3.6.6. Nhng tc ng ca cc bin php c s h tng ................................................................21 3.3.7. Nhng tc ng xy ra trong giai on xy dng................................................................21 4. nh gi ton b cc cng thng tng lai v nhng tc ng ca chng ..................................21 4.1 Tng th nhng Nhng cng thng nh hng n h thng ph ring bit v s so snh vi nhng tiu chun s lng/ cht lng ...................................................................................21 4.1.1. nhim khng kh (thuc v nhng kha cnh nh trn) ................................................21 4.1.2. Nhng cng thng nh hng n nhng vng nc mt v nc ngm (thuc v nhng kha cnh nh trn) .....................................................................................................................21 4.1.3. Nhng cng thng kt qu t ti ch cht thi (d) t nguyn vt liu v x l cht thi rn v nc thi ...................................................................................................................................21 4.1.4. Nhng cng thng nh hng n t ai (thuc v nhng kha cnh nh trn) .............21 4.1.5. Nhng cng thng gy ra bi ting n v rung...............................................................21 4.1.6. Nhng cng thng nh hng n thc vt v ng vt .....................................................21 4.1.7. Nhng cng thng nh hng n ton b h sinh thi .......................................................21 4.2. Nhng cng thng/tc ng n mi trng tng lai vo cc thnh phn mi trng i hi s bo v .....................................................................................................................................22 4.2.1. Sc khe v phc li ...........................................................................................................22 4.2.2. Vi kh hu ............................................................................................................................22 4.2.3. t v nc ngm................................................................................................................22 4.2.4. Nc mt .............................................................................................................................22 4.2.5. Thc vt v s dng t.......................................................................................................22 4.2.6. Thc vt v ng vt ...........................................................................................................22 4.2.7. Vt cht v s bo v cc gi tr vn ha ............................................................................22 4.2.8. Nhng tc ng bt li ln cc hnh thc khc ca hot ng kinh t ................................22 4.3 Tm tt v x l chc chn thm cc cng thng v cc kh nng xo trn trn c s ca im 4, ni m thch hp vi s xem xt c bit v s ng gp ca chng cho nhng vn mi trng ton cu.........................................................................................................................22 5. Cc xut la chn mi trng hon chnh [sound options] ....................................................23 5.1 kin v v tr d n t gc mi trng ............................................................................23 5.2 Nhng thay i cng ngh trong nh my ...............................................................................23 5.3. Nhng yu cu v mi trng v s an ton c p ng bi mt dng d n xut .23 5.3.1. Cc bin php gim lng pht thi ...............................................................................23 5.3.2.Cc bin php khc trong phm vi d n .............................................................................23 5.3.3. o to v nng cao nhn thc cho cn b v cc bin php an ton lao ng v bo v mi trng .....................................................................................................................................23 5.3.4. Pht trin cc bin php gim st ........................................................................................23 3
5.3.5 T chc sp xp m bo rng cc bin php k hoch bo v c thc hin y ...................................................................................................................................................24 6. S nh gi tng th v cc h tr ra quyt nh. ........................................................................24 6.1 Nhng tc ng ca d n c th d bo v c nh c khng? ....................................24 6.2 Nh th no l d n c nh gi cao nht da trn quan im mi trng? ................24 II. QUY HOCH LIN NGNH .......................................................................................................25 1. Qui hoch khng gian v qui hoch vng ......................................................................................25 1.1. Phm vi v mc ch ca quy hoch khng gian v quy hoch vng ti cc quc gia ang pht trin ..........................................................................................................................................25 1.1.1. Cc dng nh ngha/ m t khu vc ...................................................................................25 1.1.2. Nhim v v chc nng .......................................................................................................26 1.1.3. Tnh trng v kh khn ........................................................................................................27 1.2. Cng c ......................................................................................................................................29 1.2.1 Cc cng c ..........................................................................................................................29 1.2.2. S hp nht ca cc kha cnh mi trng ..........................................................................33 1.2.3. Tnh nng v phng php quy hoch sinh thi ..................................................................34 Tm lc 4 - Tng quan cc iu kin php l thc hin .......................................................47 2. Qui hoch v tr pht trin cng nghip v thng mi ................................................................50 2.1. Phm vi ......................................................................................................................................50 2.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ................................................................50 2.2.1. Tc ng mi trng ca cc hot ng cng thng .....................................................52 2.2.2. Cc tc ng mi trng ca cc bin php lin quan n c s h tng ...........................54 2.2.3. Cc vn x hi lin quan .................................................................................................55 2.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .............................................56 2.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .............................................................57 2.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ................................................................................57 2.6. Ti liu tham kho ....................................................................................................................57 3. Qui hoch pht trin nng lng ....................................................................................................60 3.1. Phm vi ......................................................................................................................................60 3.2. Xy lp cc h thng nng lng v nhin liu - Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v .......................................................................................................................................62 3.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .............................................63 3.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .............................................................66 3.4.1. Cc mc tiu chung v cc kha cnh kinh t - x hi / vn ha x hi ...........................66 3.4.2. Mi lin h/tng tc vi cc ngnh/lnh vc khc.............................................................67 3.5. Tm tt cc tho ng v mi trng .....................................................................................68 3.6. Ti liu tham kho ....................................................................................................................69 4. Qui hoch khung cp nc ..............................................................................................................71 4.1. Phm vi ......................................................................................................................................71 4
4.1.1. Tng quan ............................................................................................................................71 4.1.2. Cc nh ngha v nguyn l qui hoch khung cp nc ....................................................72 4.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ................................................................73 4.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .............................................76 4.3.1. Cc kha cnh tng h lin quan .......................................................................................76 4.3.2. Phn tch tnh trng s dng v cht lng cc ngun nc thin nhin ............................77 4.3.2.1. Xc lp vic cung cp nc thin nhin ...........................................................................77 4.3.2.2. Xc lp kh nng x dng ngun nc cp ......................................................................78 4.3.2.3. Xc nh nhu cu s dng nc .......................................................................................78 4.3.2.4. Cn bng thu lc v qui hoch tng th .........................................................................80 4.3.3. Phn tch cc tc ng n h sinh thi, cc ngun ti nguyn thin nhin v s dng ngun ti nguyn ...........................................................................................................................81 4.3.4. Phn tch tc ng n sc kho v v sinh ........................................................................82 4.3.5. Tc ng kinh t-x hi v vn ho-x hi..........................................................................82 4.3.6. Khung hnh chnh v chnh sch .........................................................................................83 4.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .............................................................83 4.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ................................................................................84 4.6. Ti liu tham kho ....................................................................................................................85 5. Qui hoch pht trin giao thng vn ti .........................................................................................87 5.1. Phm vi ......................................................................................................................................87 5.1.1. nh ngha vn ti v giao thng "Transport and Traffic" ...............................................87 5.1.2. Cc hnh thc vn ti v giao thng ....................................................................................87 5.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ................................................................89 5.2.1. Cc tc ng mi trng trc tip ca mt s m hnh vn ti ...........................................89 5.2.2. Cc bin php bo v trc tip ............................................................................................90 5.2.3. Cc tc ng mi trng ca vn ti v giao thng phm vi a phng, vng v ton cu, v cc bin php bo v c th p dng .................................................................................91 5.2.4. Gim giao thng ng b v chuyn sang dng vn ti khc, bng qui hoch pht trin vng v k hoch quc gia v giao thng vn ti ..........................................................................92 5.2.5. Cc bin php hnh chnh, qui nh v ti chnh .................................................................93 5.2.6. Cc c trng ca qui hoch giao thng th ...................................................................94 5.2.7. Qui hoch vn ti hng mi trng ...................................................................................95 5.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .............................................96 5.3.1. nh danh v phn tch ........................................................................................................96 5.3.2. nh gi...............................................................................................................................96 5.3.3. S tham gia ca cc i tng th ba..................................................................................97 5.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .............................................................98 5.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ................................................................................99 5.6. Ti liu tham kho ..................................................................................................................100 5
6. Du lch .............................................................................................................................................102 6.1. Phm vi ....................................................................................................................................102 6.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ..............................................................102 6.2.1. Th nhng, a hnh, a l .............................................................................................103 6.2.2. Cn bng nc ...................................................................................................................104 6.2.3. Kh hu, khng kh ............................................................................................................105 6.2.4. Thm thc vt, h ng vt, cc h sinh thi.....................................................................106 6.2.5. Cnh quan ..........................................................................................................................108 6.2.6. Cc tc ng vn ho-x hi v kinh t-x hi v cc hiu ng mi trng ....................109 6.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng ...........................................111 6.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc ...........................................................112 6.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ..............................................................................113 6.6. Ti liu tham kho ..................................................................................................................116 7. Phn tch, d bo v th nghim ..................................................................................................119 7.1. Phm vi ....................................................................................................................................119 7.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ..............................................................120 7.2.1. Tng quan v cc phng th nghim ..................................................................................120 7.2.2. Cc phng th nghim ho hc ..........................................................................................121 7.2.2.1. S dng ho cht ............................................................................................................121 7.2.2.2. Cc cu phn ca thit b v cu trc ca cc dng c ...................................................122 7.2.2.3. Xy lp............................................................................................................................123 7.2.2.4. X l cht thi ................................................................................................................124 7.2.3. Cc phng th nghim c s dng ch phm, tc nhn sinh hc .......................................125 7.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng ...........................................126 7.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc ...........................................................127 7.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ..............................................................................127 7.6. Ti liu tham kho ..................................................................................................................128 III. C S H TNG .......................................................................................................................130 8.Cung cp v ti b tr nh ...........................................................................................................130 8.1. Phm vi ....................................................................................................................................130 8.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ..............................................................131 8.2.1. Pht trin cc khu vc xy nh mi...................................................................................131 8.2.2. Ti lp cc khu nh c......................................................................................................132 8.2.3. Cc yu t v tr v qui hoch ............................................................................................133 8.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng ...........................................136 8.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc ...........................................................137 8.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ..............................................................................137 8.6. Ti liu tham kho ..................................................................................................................138 6
9. Cc tin ch cng cng trng hc, trung tm y-t, bnh vin ................................................140 9.1. Phm vi ....................................................................................................................................140 9.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v ..............................................................140 9.2.1. Cc c s o to, dy ngh v mi trng ca chng .....................................................141 9.2.1.1. Cc tc ng ca mi trng t nhin n d n ...........................................................141 9.2.1.2. Tc ng ca mi trng nhn to n mi trng t nhin .........................................141 9.2.1.3. Cc tc ng mi trng ca d n ................................................................................141 9.2.1.4. Cc bin php bo v v kin ngh .................................................................................142 9.2.2. Cc c s chm sc sc khe v mi trng ca chng ...................................................143 9.2.2.1. Cc tc ng ca mi trng t nhin ............................................................................143 9.2.2.2. Tc ng ca mi trng nhn to n mi trng t nhin .........................................143 9.2.2.3. Tc ng mi trng ca cc c s chm sc sc khe ni chung v ca bnh vin ni ring .............................................................................................................................................144 9.2.2.4. Cc bin php bo v v kin ngh .................................................................................144 9.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng ...........................................145 9.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc ...........................................................146 9.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ..............................................................................147 9.6. Ti liu tham kho ..................................................................................................................147 10. Cp nc th ............................................................................................................................149 10.1. Phm vi ..................................................................................................................................149 10.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................150 10.2.1. Tng quan ........................................................................................................................150 10.2.2. Tc ng mi trng ca vic khai thc nc.................................................................150 10.2.2.1. Nc ngm ...................................................................................................................150 10.2.2.2. Nc mt ......................................................................................................................152 10.2.3. Vn chuyn v x l nc th .........................................................................................154 10.2.4. Mng ng phn phi nc ...............................................................................................154 10.2.5. Cc tc ng ca cc d n cp nc th ....................................................................155 10.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................157 10.3.1. Gii hn v ch dn ca cc quc gia cng nghip ..........................................................157 10.3.2. Cc ch dn ca cc quc gia khc ..................................................................................158 10.3.3. Phn loi tc ng mi trng.........................................................................................158 10.3.4. Cc bin php bo v mi trng v cc kin ngh ( xut ).........................................159 10.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................160 10.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................161 10.5.1. Cc ngun nc c ph duyt ( bit), v s dng a ngnh ...............................162 10.5.2. Bng chng v s dng hiu qu ngun nc kt hp x l cht thi hiu qu ca cc h thng cp nc th hin hu hoc qui hoch ..........................................................................162 10.5.3. Cc bin php sa cha vic s dng km hiu qu kt hp x l cht thi cha hiu qu 7
ca cc h thng cp nc th hin hu..................................................................................162 10.5.4. Cc lu quan trng trong qui hoch h thng cp nc th thn thin vi mi trng .....................................................................................................................................................162 10.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................163 11. Cp nc nng thn .....................................................................................................................164 11.1. Phm vi ..................................................................................................................................164 11.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................165 11.2.1. Tng quan ........................................................................................................................165 11.2.2. S dng ngun nc qu mc v cc mi e do n cht lng ca chng .................166 11.2.2.1. Tng quan .....................................................................................................................166 11.2.2.2. S dng ngun nc qu mc ......................................................................................166 11.2.2.3. Cc kha cnh cht lng ca vic lu tr v s dng qu mc ngun nc ..............168 11.2.2.4. Kha cnh cht lng ca h thng phn phi nc khng dng ng ng ..............169 11.2.3. Tng nhu cu s dng nh l kt qu ca s phn hi tch cc ......................................170 11.2.4. S dng qu mc xut pht t vic cung cp nc tt ....................................................170 11.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................171 11.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................172 11.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................173 11.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................173 12. X l nc thi .............................................................................................................................176 12.1. Phm vi ..................................................................................................................................176 12.1.1. Cc nh ngha .................................................................................................................176 12.1.2. Cc vn ......................................................................................................................176 12.1.3. Mc tiu ...........................................................................................................................176 12.1.4. Cc giai on ca qu trnh x l nc thi ....................................................................177 12.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................178 12.2.1. Cc lu ban u ............................................................................................................178 12.2.2. Cc tc ng mi trng in hnh .................................................................................178 12.2.2.1. Tc ng ca qu trnh thu gom v x l .....................................................................179 12.2.2.2. Tc ng ca qu trnh x l ........................................................................................181 12.2.2.3. Tc ng ca vic thi b phn ....................................................................................183 12.2.2.4. Tc ng ca vic x thi nc thi .............................................................................184 12.2.2.5. Tc ng ca qu trnh x l bn .................................................................................184 12.2.3. Cc bin php phng trnh v an ton .............................................................................185 12.2.3.1. Phng trnh nc thi ...................................................................................................185 12.2.3.2. Cc bin php an ton...................................................................................................185 12.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................188 12.3.1. Cc lu ban u ............................................................................................................188 12.3.2. Khu vc thu gom v tiu thot 8 nc thi .........................................................................................
12.3.3. Khu vc x l nc thi ..................................................................................................190 12.3.4. Khu vc tiu hu bn ......................................................................................................191 12.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................192 12.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................192 12.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................193 13. X l/tiu hu cht thi rn ........................................................................................................196 13.1. Phm vi ..................................................................................................................................196 13.1.1. Cc nh ngha .................................................................................................................196 13.1.2. Cc vn .......................................................................................................................196 13.1.3. Mc tiu ...........................................................................................................................196 13.1.4. Cc giai on x l cht thi ...........................................................................................197 13.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................198 13.2.1. Cc lu ban u ............................................................................................................198 13.2.2. Cc tc ng mi trng c trng .................................................................................199 13.2.2.1. Tc ng ca qu trnh thu gom v vn chuyn cht thi.............................................199 13.2.2.2. Tc ng ca qu trnh x l ........................................................................................199 13.2.2.3. Tc ng ca vic trung chuyn cht thi ....................................................................200 13.2.2.4. Tc ng ca qu trnh cht thi ..............................................................................201 13.2.2.5. Tc ng ca qu trnh xoay vng cht thi .................................................................201 13.2.3. Cc bin php phng trnh v an ton .............................................................................203 13.2.3.1. Phng trnh cht thi ....................................................................................................203 13.2.3.2. Cc bin php an ton...................................................................................................204 13.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................207 13.3.1. Cc lu ban u ............................................................................................................207 13.3.2. Thu gom v vn chuyn cht thi ....................................................................................208 13.3.3. X l cht thi .................................................................................................................208 13.3.4. Lu tr tm thi (trung chuyn) ......................................................................................210 13.3.5. cht thi......................................................................................................................210 13.3.6. Xoay vng cht thi .........................................................................................................210 13.3.7. Thiu t cht thi ...........................................................................................................210 13.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................211 13.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................212 13.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................212 14. X l/tiu hu cht thi nguy hi ................................................................................................215 14.1. Phm vi ..................................................................................................................................215 14.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................215 14.2.1. Cc nh ngha theo cng c Basel ...............................................................................215 14.2.2. Cc vn c th ca cc quc gia ang pht trin ......................................................216 9
14.2.3. Kho st cc dng cht thi pht hin c ti cc quc gia ang pht trin ..................216 14.2.3.1. Tng quan .....................................................................................................................216 14.2.3.2. im pht thi ..............................................................................................................217 14.2.3.3. Nhn dng cht thi ......................................................................................................218 14.2.3.4. Cc phng php cho php cht thi nguy hi c tiu hu ph hp vi mi trng .....................................................................................................................................................218 14.2.4. Nhn dng mc nguy hi do vic lu tr cc cht thi c bit ......................................220 14.2.5. nh gi nguy hi ca Ngun-vn chuyn-im n "Source-Transport-Destination" .....................................................................................................................................................221 14.2.5.1. Cc giai on ca nh gi nguy hi ............................................................................221 14.2.5.2. Ngun: im pht sinh cht thi ...................................................................................221 14.2.5.3. Vn chuyn ...................................................................................................................222 14.2.5.4. im n: cc nh my x l/tiu hu cht thi c bit .............................................222 14.2.6. Cc thnh phn v giai on ca qun l cht thi nguy hi chp nhn c v mt mi trng ..........................................................................................................................................224 14.2.6.1. Cc giai on ca qui hoch qun l cht thi..............................................................224 14.2.6.2. quan trng ca cc bin php phng trnh/gim thiu cht thi v khuyn khch xoay vng/ti s dng cht thi. ..................................................................................................226 14.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................226 14.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................226 14.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................227 14.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................228 Ph lc ............................................................................................................................................230 15. Kim sot xi mn ........................................................................................................................260 15.1. Phm vi ..................................................................................................................................260 15.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................262 15.2.1. Tng quan ........................................................................................................................262 15.2.2. Kim sot xi mn mng [sheet erosion] .....................................................................262 15.2.2.1. Mc tiu ........................................................................................................................262 15.2.2.2. Mi trng t nhin......................................................................................................263 15.2.2.3. Mi trng s dng ......................................................................................................263 15.2.2.4. Mi trng nhn bn ....................................................................................................263 15.2.3. Kim sot xi mn ti cc knh thot nc v cc dng nc........................................263 15.2.3.1. Mc tiu ........................................................................................................................263 15.2.3.2. Mi trng t nhin......................................................................................................264 15.2.3.3. Mi trng s dng ......................................................................................................264 15.2.3.4. Mi trng nhn bn ....................................................................................................265 15.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................265 15.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................266 15.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................267 10
16. Lm v bo dng ng, xy dng ng giao thng nng thn .........................................268 16.1. Phm vi ..................................................................................................................................268 16.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................268 16.2.1. Cc tc ng trc tip v din rng .................................................................................269 16.2.2. Cc tc ng gin tip dng im v dng ng ...........................................................269 16.2.3. Cc tc ng th cp .......................................................................................................272 16.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................273 16.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................274 16.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................274 16.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................275 17. Kim sot giao thng ....................................................................................................................276 17.1. Phm vi ..................................................................................................................................276 17.1.1. Chc nng ca ng b .................................................................................................276 17.1.2. Mi trng giao thng ng b.....................................................................................276 17.1.3. Mc nh ca tm tt .......................................................................................................276 17.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................276 17.2.1. Pht thi t hot ng giao thng ng b ....................................................................276 17.2.2. An ton giao thng ..........................................................................................................280 17.2.3. Gim mt giao thng ng b v chuyn sang cc mi trng giao thng khc thng qua qui hoch pht trin vng v nguyn l giao thng tch hp ................................................281 17.2.4. Cc bin php hnh chnh, lut nh v ti chnh ............................................................281 17.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................281 17.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................282 17.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................283 17.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................283 18. ng st v vn hnh giao thng ng st ............................................................................285 18.1. Phm vi ..................................................................................................................................285 18.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................285 18.2.1. Tng quan ........................................................................................................................285 18.2.2. Lp t ng ray ............................................................................................................285 18.2.3. Kh thi ............................................................................................................................286 18.2.4. Nhu cu ph tr v cht thi ............................................................................................287 18.2.4.1. Cht bi trn .................................................................................................................287 18.2.4.2. X l t b nhim bi du-m..................................................................................288 18.2.4.3. Dung mi ......................................................................................................................288 18.2.4.4. Cc cht bo qun g ....................................................................................................288 18.2.4.5. Cc cht thi .................................................................................................................288 18.2.5. Nc thi .........................................................................................................................288 18.2.6. Cc h thng trung chuyn ..............................................................................................289 11
18.2.7. Kim sot c ....................................................................................................................289 18.2.8 Phn ..................................................................................................................................289 18.2.9. Vn chuyn cht nguy hi ...............................................................................................290 18.2.10. Chng n .......................................................................................................................290 18.2.11. Cc bin php t chc ...................................................................................................291 18.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................291 18.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................292 18.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................292 18.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................293 19. Sn bay ..........................................................................................................................................294 19.1. Phm vi ..................................................................................................................................294 19.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................294 19.2.1. Cc cu trc kinh t-x hi ..............................................................................................294 19.2.2. H sinh thi ......................................................................................................................295 19.2.3. Xy dng sn bay ............................................................................................................295 19.2.4. Mi trng alo ng ti cc sn bay................................................................................296 19.2.5. Bo v cc ngun nc mt v nc ngm .....................................................................296 19.2.6. Ting n bi my bay ......................................................................................................297 19.2.7. Ting n bi h thng giao thng ....................................................................................298 19.2.8. Cht lng khng kh ......................................................................................................298 19.2.9. Mi ..................................................................................................................................299 19.2.10. Vi kh hu ......................................................................................................................299 19.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................299 19.3.1. Mi trng lao ng ti cc sn bay................................................................................299 19.3.2. Ting n bi my bay ......................................................................................................299 19.3.3. Ting n bi giao thng...................................................................................................299 19.3.4. Khng kh ........................................................................................................................300 19.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................301 19.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................302 19.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................302 20. Cc hot ng lin quan n sng, rch .....................................................................................305 20.1. Phm vi ..................................................................................................................................305 20.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................305 20.2.1. Tng quan ........................................................................................................................305 20.2.2. Cc hot ng lin quan n k thut sng ngi .............................................................306 20.2.2.1. Mc tiu ca cc hot ng k thut sng ngi............................................................306 20.2.2.2. Tc ng ca hot ng no/vt ...................................................................................306 20.2.2.3. Cc p chn v cc cu trc nn dng ........................................................................306 12
20.2.2.4. Cc p chn (Revetments) ..........................................................................................307 20.2.2.5. Cc b bao (Embankments)..........................................................................................307 20.2.2.6. Tm lt y, mn v p chn [Bottom sills, step sills, weirs (alone or in combination with locks or run-of-river hydroelectric stations)].......................................................................308 20.2.2.7. Nn thng dng chy hoc phn lung [River straightening or channelisation] ..........309 20.2.3. Thu nng ........................................................................................................................311 20.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................312 20.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................312 20.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................313 20.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................313 21. H thng thu nng ......................................................................................................................315 21.1. Phm vi ..................................................................................................................................315 21.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................315 21.2.1. Tng quan ........................................................................................................................315 21.2.2. Cc p chn v tm lt y [Weirs and bottom sills] ....................................................316 21.2.2.1. Mc tiu ........................................................................................................................316 21.2.2.2. Mi trng t nhin......................................................................................................316 21.2.2.3. Mi trng nhn bn ....................................................................................................317 21.2.3. Cc dng dn nc/ngun tip nhn ...............................................................................318 21.2.3.1. Mc ch .......................................................................................................................318 20.2.3.2. Mi trng t nhin......................................................................................................318 20.2.3.3. Mi trng nhn bn ....................................................................................................318 21.2.4. Cc lu vc tr nc [Detention basins] .........................................................................318 21.2.4.1. Mc tiu ........................................................................................................................318 21.2.4.2. Mi trng t nhin......................................................................................................319 21.2.4.3. Mi trng nhn bn ....................................................................................................319 21.2.5. Xy dng cc p nh bng t ca cc h cha ............................................................320 21.2.5.1. Mc tiu ........................................................................................................................320 21.2.5.2. Mi trng t nhin......................................................................................................320 21.2.5.3. Mi trng nhn bn ....................................................................................................321 21.2.6. n nh b v y ...........................................................................................................321 21.2.7. Phn dng (p b)..........................................................................................................321 21.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................321 21.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................322 21.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................323 21.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................323 22. Cc h thng thu nng ln .........................................................................................................325 22.1. Phm vi ..................................................................................................................................325 22.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v .................................................................................. 13
22.2.1. Tng quan ........................................................................................................................325 22.2.2. Cc p ............................................................................................................................326 22.2.3. Cc p trn .....................................................................................................................330 22.2.4. Cc trm thu in...........................................................................................................330 22.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................330 22.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................331 22.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................331 22.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................331 23. Cng ni a ..................................................................................................................................336 23.1. Phm vi ..................................................................................................................................336 23.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................337 23.2.1. Tng quan ........................................................................................................................337 23.2.2. Xy dng hoc m rng c s h tng hay cc siu h tng ca cng ni a ................338 23.2.2.1. Cc hng mc ven b ...................................................................................................338 23.2.2.2. Cc hng mc pha mt nc .......................................................................................340 23.2.3. Hot ng ca cng .........................................................................................................341 23.2.3.1. Hot ng ca cng pha b .........................................................................................341 23.2.3.2. Hot ng ca cng pha mt nc ..............................................................................343 23.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................344 23.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................345 23.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................345 23.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................346 24. Giao thng thu trn sng ...........................................................................................................347 24.1. Phm vi ..................................................................................................................................347 24.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................347 24.2.1. Tng quan ........................................................................................................................347 24.2.2. Thit k k thut ca cc phng tin vn ti thu ni a v ph..................................348 24.2.3. Hot ng ........................................................................................................................349 24.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................351 24.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................351 24.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................352 24.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................353 25. Bn cng, xy dng v vn hnh ................................................................................................354 25.1. Phm vi ..................................................................................................................................354 25.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................355 25.2.1. Tng quan ........................................................................................................................355 25.2.2. Xy dng hoc m rng c s h tng hay cc siu h tng ca cng bin ....................356 25.2.2.1. Cc hng mc pha t lin...........................................................................................356 14
25.2.2.2. Cc hng mc pha mt nc .......................................................................................358 25.2.3. Cc hot ng ca cng ...................................................................................................359 25.2.3.1. Cc hot ng ca cng pha t lin ...........................................................................359 25.2.3.2. Cc hot ng ca cng pha mt nc ........................................................................361 25.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................362 25.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................363 25.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................364 25.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................364 26. Vn ti bin ............................................................................................................................366 26.1. Phm vi ..................................................................................................................................366 26.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v.............................................................366 26.2.1. Mi trng lm vic v sc kho ....................................................................................366 26.2.2. Nc ................................................................................................................................368 26.2.3. Khng kh ........................................................................................................................370 26.2.4. y bin...........................................................................................................................371 26.2.5. Cc h sinh thi ...............................................................................................................371 26.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng .........................................372 26.3.1. Nc ................................................................................................................................372 26.3.2. Cc mi trng khc .......................................................................................................372 26.3.3. Cc c trng ...................................................................................................................372 26.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc .........................................................373 26.4.1. Qun l hnh chnh vn ti bin ......................................................................................373 26.4.2. Cc cng v tuyn giao thng thu ..................................................................................373 26.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng ............................................................................374 26.6. Ti liu tham kho ................................................................................................................374
15
I. GII THIU 1. nh ngha cc vng nh hng A. S cn thit ca mt nghin cu v mi trng S tm hiu chc chn v xem xt n cc tc ng ca mi trng l mt yu t cn thit ca vic lp k hoch d n. Phm vi cn thit ca mt nghin cu v tc ng ca mi trng v vic lp cc h s thit k v mt mi trng s ty thuc vo quy m ca vic lng trc c kh nng chu ti ca mi trng, s nhy cm ca cc thnh phn mi trng i hi phi bo v, iu phc tp ca d n, s ch li ca thng tin v phm vi thm nh. Chc chn iu ch trong d n l bao gm cc c trng ch yu v s ri ro mi trng, chng hn nh l vic sn xut ca cc nh my cng nghip gy nn nhng pht thi ng k ( th d: cc nh my lc du ), vic xy dng cc c s h tng m cc tc ng tim tng ca n l rt kh nh gi ( th d vic xy dng cc con ng xuyn quc gia/kt qu tc ng l c th tnh c) v bao gm nhng tr ngi lu di ti s cn bng t nhin. (th d ngnh khai thc khong sn, sn xut g, s dng nc ). Mt nghin cu chi tit ni chung s c yu cu trong trng hp nh vy. Mc ch ca vic nghin cu l cung cp mt c s cho vic lp k hoch d n v nh gi thm nh. Kt qu c th trnh by trong mt nghin cu ring bit hoc nh mt phn ca nghin cu v tnh kh thi. Sau y nhng kha cnh quan trng ca mi trng phi c xem xt cho nhng d n khc c lin quan vi mi trng: Thc t tnh hnh sinh thi trong vng d n hoc vi s lu tm ti h sinh thi c trng. Nhng cng thng tn ti trong nhng h sinh thi khc nhau trn khu vc c k hoch d n v s trnh by thch hp ca h nu d n khng c s thc hin y (trng thi ng gc). S m t ca cc tc ng cng thm phi chu bi d n v n loi tr ln nhau. S nh gi ton b tc ng v sau ny. S tc ng qua li gia sinh thi hc, kinh t hc, vn ha v cc tc ng x hi. Nhng tc ng i vi ph n sau ny phi c cn nhc ring r Cc kin ngh cho nhng la chn c c s mang tnh mi trng (phng php loi tr, yu cu gii hn pht tn), bao gm vic xc nh v tr ph hp. S c lng tng cng thit lp phm vi v cc lnh vc quan tm cho mt nghin cu mi trng, t nhin, phm vi v s ch ca k hoch d n tc ng mi trng tim nng phi c nh gi bng s h tr ca ti liu thng dng v nhng d kin xc ng. C s h tng c cung cp bng thng tin v thit k d n v bi cnh, s din ra, s phn tn v s xy ra nhim ni no, trc tip v gin tip gy tr ngi vt cht ti h sinh thi, sau l nhng nh hng n vng tun hon ca t nhin, nhng tc ng s cp v th cp ln hon cnh kinh t - x hi ca dn c trong vng d n c th thy c. Nhng iu khon tham chiu cho ph hp ca nghin cu ny sau phi c xy dng trn c s ca cc thng tin ny.
1)
16
B. C s cho vic kim tra cc tc ng mi trng 1. Thng tin ban u c th ly c t nhng ti liu d n. N phi bo m rng nhng ti liu cung cp nhng c im c th c th a ra c nh cc dng mi trng. Phm vi ng dng ni ring c ngha c trong iu kin k thut v kinh t cng nh t quan im sinh thi hc. u tin trong s l: Vic s dng cc ti nguyn thin nhin. Vic s dng t canh tc. Tnh tnh giao thng. X l cht thi. S ph hy tim tng. iu kin kinh t, x hi v vn ha. Nhng tc ng ngc dng v xui dng ln khu vc. iu cn thit, nhiu thng tin chi tit c thu thp trong thi gian chun b ca nghin cu kh thi, to thnh kin thc hiu bit v a phng khi thch hp. 2. xc nh ngi nghin cu v nhng ngi h tr, th cn thit phi tm hiu chc chn khoa hc hin hnh v kin ca gii chuyn mn v k thut, nhng quy nh c p dng, phm vi m lut i hi v nhng pht minh c lin quan c ng dng thc t. Nu kt cu bo m ph hp vi nhng lut l mi trng th coi nh c hiu qu, v d nh, nghin cu mi trng c th b hn ch t nhng vn c bit kh khn v khng in hnh. C. Ni dung v c cu ca nghin cu mi trng C cu t ra di y nhm gip m bo rng bn bo co c ly t tt c cc tc ng mi trng quan trng trong vng d n cng nh l cc khu vc thng ngun v h ngun. Kinh nghim cho thy rng nhng him ha mi trng nghim trng xy ra trong trng hp ni m cc vn tip theo khng c pht hin trc; mt cch ngn nga s pht trin nh vy l thit lp ton din phm vi ca cc iu khon tham chiu. C cu c coi l phm vi ti a cho mt nghim cu v s c s dng cho mu hon chnh khi m nhng tc ng mi trng phc tp (nh m t trong phn A trn) c d on. (1) Kh hu v thi tit Kh hu vng rng: Vi kh hu: Ri ro thi tit: Thm ha thin tai: Bc x, nhit khng kh, p sut kh quyn, m, lng ma, s bc hi, hng v tc ca gi. S nghch chuyn, tn xut ca sng m, gi a phng. Nhng cn bo, nhng cn bo ct v bo bi, ma , ma ro, thy triu, nn ngp lt. ng t, ni la phun tro, bo ln .v.v..
Tnh trng mu m ca t. Ti nguyn v cht lng nc ngm. S hnh thnh nc ngm v dng chy. Cu trc a cht, bn cht ca , kin to. S b sung v dng chy nc ngm. (3) Chu trnh thy vn Thng tin v h sinh thi thy sinh. Dng nc vi cc c im dng chy hng nm v cht lng nc, lu vc sng. Nc ng. B bin v vng bin. S dng cc vng bin cho nh bt c. Ngun nc ung. Cc ng dng khc. (4) Thm thc vt v s dng t S tn ti ca quy hoch vng. Nng nghip: trng trt, chn nui, thy li, p t [terracing] ( phm vi rng ln, vi vic s dng phn bn, thuc tr su, v.v..). Lm nghip: g thng phm, g, rng t nhin, cy trng. Cc khu cng nghip. Cc tuyn vn ti. C s h tng. Khu vc du lch/ khu vc gii tr. Chc nng nh mt mi trng t nhin (c bit nhy cm v mt sinh thi). Nhng khu vc c bo v. (5) Thc vt v ng vt vi s lin quan c bit chng cn c bo v Nhng loi c bo v v nguy c tuyt chng (c tnh n v tr ca chng trong h sinh thi). Nhng loi mang li li ch v nhng loi khng mang li li ch. ng vt v thc vt nh ngun cung cp thc phm. (6) Dn s v khu nh c Quy m dn s, c cu tui tc, ch s gii tnh. Mt dn s/ sc p v sc cha. Ngun thu nhp v kh nng c li 2. Tnh trng dinh dng, sc khe.
18
Mc gio dc v t l m ch. S tiu th nc v nhin liu, lng cht thi rn v nc thi. Li sng da trn nn tng ca t nhin v hnh thc s dng t. Kin thc v mi trng, quan im v thin nhin. C cu ngn nga v i ph vi (him) kim ha thin nhin. Hnh thc gii quyt thuc a phn ca khu vc c th c d n.
2)
Nghin cu v s thch hp ca ging mi trng c trng (7) Thnh phn ca h sinh thi cn c bo v c bit, a dng
Ti nguyn thin nhin: nc ngm, nhm nc mt ( th d c cha tr lng c ln), t ( th d t nng nghip), rng, ti nguyn khong sn, h sinh thi cn c bo v, nguy c tuyt chng loi cng c v bo v cc loi, cc quy nh bo v quc t, v.v), cc khu vc cn bo v v l do vn ha. Di tch vn ha, ta nh lch s. thit lp c cu khu nh c v x hi. Cnh quan khu nh c v cnh quan thin nhin. 2. Nhng cng thng hin hu v s n nh/ kh nng chu ng ca h sinh thi 2.1. nhim khng kh (Bi/ bi mn bao gm t l kim loi nng, dioxit lu hunh, oxit nito, cacbon monoxit, clo v cc hp cht flo, cc cht hu c v cc cht gy ung th, cht phng x, mm bnh, mi, kh nh knh) 2.2. Nhng cng thng v ri ro nh hng n t v nc ngm S nhim: bao gm cc kim loi nng, cht phng x v cc cht hu c bn t thuc tr su, thuc st trng v phn bn, mm bnh. Ri ro cho t do xi mn, thay i gi tr pH, s bo mn, cht dinh dng ra tri, nn cht, s nhim mn, s axit ha, t st nho. nhim nc ngm (nh i vi t). Thay i bt li cho vic phc hi ngun nc ngm v mc nc ngm. 2.3. Nhng cng thng v ri ro nh hng n nhng vng nc mt S nhim (hm lng oxy, cc cht v c nh l mui v kim loi nng, cc cht hu c nh l thuc tr su v thuc st trng, cht rn lo lng, cht phng x, cc thng s tng kt cho sinh ha v nhu cu oxy ha hc, c, mi, v, nhit , vn tc dng chy, gi tr pH, mm bnh v bnh tt ly lan t ngun nc). Ri lon s cn bng nc (thay i dng chy, s hi lu ca nc, s thay i nhng c tnh hng nm, thay i mc nc ngm).
19
2.4. Ting n v rung (ch th cc thi quen/th cht ti a phng) 2.5. Nhng cng thng v ri ro nh hng n ton b h sinh thi 2.6. Nhng cng thng v ri ro nh hng n cc thnh phn loi (thc vt v ng vt) 2.7. Nhng ri ro c bit S lan truyn bnh dch. ng t, ni la hot ng, l t, t ln. Nhng cn bo. Mc nc cao v l lt. Nhng trn ma nh thc v ma . Cn trng su bnh (v d nh chu chu v nhng loi di tr khc). 3. M t cc cng thng gy ra bi d n 3.1. M t quy trnh v nhng hot ng ca d n c lin quan vi mi trng Sn phm/ mc tiu kinh t. M t qu trnh, bao gm cc thng tin v giao thng vn ti, lu tr v x l cc cht c hi. Nguyn vt liu v thit b c s dng. S d (cht thi) vt liu, cht thi rn v nc thi. Nhu cu nng lng. Nhng s c c th/ vn vn hnh v kt qu ca n. K hoch v cc bin php an ton lao ng. 3.2. Nhng cng thng trc tip v nhng ri ro bt ngun t d n 3.2.1. Nhng pht thi trong khng kh (cc kha cnh ring bit nh trong 2.1) 3.2.2. Vic a cc cht vo nc mt v nc ngm (cc kha cnh ring bit nh trong 3.2.2 v 3.2.3) 3.2.3. S a cc cht vo t (nh mt ch ct giu) 3.2.4. Vt liu thi, cht thi rn v nc thi S lng v trng thi t nhin ca vt liu thi, cht thi rn v nc thi sn xut. Ti ch c lin quan n d n. Kh nng x l to nn c bit cho d n. Bo m kt ni n h thng x l thch hp.
20
(Nu ti ch c bit hoc cc c s x l l thch hp cho cc d n cng nghip hoc cc d n c quy m gii quyt ln, chng phi tri qua nh gi tc ng mi trng trong vic kt ni vi d n hoc ring bit). Ni n cui cng ca cht thi vt liu c khai qut hoc khai thc. 3.2.5 Ting n v rung 3.3. Nhng tc ng gin tip ca d n 3.3.1. Nhng tc ng do khai thc ti nguyn khong sn s dng lm nguyn liu trong cc d n quy hoch. 3.3.2. Nhng tc ng ca d n v s dng nc ngm, nc mt v s hi lu ca nc 3.3.3. Nhng tc ng do s dng cc ngun t ti sinh v khng t ti sinh 3.3.4. Nhng tc ng n h qu t vic m rng v tng cng s dng t (bao gm c hu qu ca nhng ngi s dng trc ) 3.3.5. Nhng tc ng n h qu t vic dng d n x l cht thi rn 3.6.6. Nhng tc ng ca cc bin php c s h tng 3.3.7. Nhng tc ng xy ra trong giai on xy dng Nng lng tiu th v p ng cc nhu cu v nng lng Kh nng ca lc lng lao ng Nhng tc ng kinh t x hi( khu nh c mi, tng khi lng cng vic c th theo gii v.v ) 4. nh gi ton b cc cng thng tng lai v nhng tc ng ca chng 4.1 Tng th nhng Nhng cng thng nh hng n h thng ph ring bit v s so snh vi nhng tiu chun s lng/ cht lng 4.1.1. nhim khng kh (thuc v nhng kha cnh nh trn) 4.1.2. Nhng cng thng nh hng n nhng vng nc mt v nc ngm (thuc v nhng kha cnh nh trn) 4.1.3. Nhng cng thng kt qu t ti ch cht thi (d) t nguyn vt liu v x l cht thi rn v nc thi Trong s kt hp vi cc d n (tm tt 3.2.4).
Bn ngoi cc d n (tm tt 3.2.4).
4.1.4. Nhng cng thng nh hng n t ai (thuc v nhng kha cnh nh trn) 4.1.5. Nhng cng thng gy ra bi ting n v rung 4.1.6. Nhng cng thng nh hng n thc vt v ng vt 4.1.7. Nhng cng thng nh hng n ton b h sinh thi
21
4.2. Nhng cng thng/tc ng n mi trng tng lai vo cc thnh phn mi trng i hi s bo v 4.2.1. Sc khe v phc li Sc khe v s an ton ca nhng ngi lao ng/ ngi s dng. Nhng nh hng bt li trc tip: cc mi e da gy ra bi nhim khng kh, ting n v rung, cc cht gy nhim trong nc ung, trong thc phm, s xut hin ca cc tc nhn gy bnh bi s hin din ca nc thi v cht thi rn. Nhng tc ng gin tip: ph v mi trng sng qua vic xy dng cc tuyn ng giao thng, s ph hy cnh quan bi xy dng nhng ta nh ln, s ti nh c cn phi c bi nhng d n c quy m ln, gy ph v nhng li sng truyn thng, khng th kim sot khu ti nh c mi. 4.2.2. Vi kh hu (Nhit khng kh, khong thi gian bng rm, t l bc hi, lng ma, s lu thng ca gi, tn xut sng m, s hnh thnh bi m, nguy c sng gi) 4.2.3. t v nc ngm (S nhim mn, s ra tri cht dinh dng, t st nho, s nn cht, s xi mn, sa mc ha, nhng sinh vt t 4.2.4. Nc mt (S ph dng, s thoi ha, qu trnh o knh, ngn dng to ra cc vng cha nc, ng thc vt thy sinh) 4.2.5. Thc vt v s dng t (Loi b cc hnh thc s dng khc nhau, s xy dng qu nhiu, lm c lp cc vng m, s c canh, s cho php thay i s dng t) 4.2.6. Thc vt v ng vt (S tuyt chng ca cc loi ang b e da [c mt nghin cu ca mt cng c quc t v bo v cc loi ang c thc hin], s xm hi ca mi trng sng v cc tuyn ng di c, thay i trong s phn b cc loi) 4.2.7. Vt cht v s bo v cc gi tr vn ha (S n mn cc kt cu, vic mt i cc ta nh lch s, lm h hi/mt i tnh kh thi cho cc mc ch gii tr[lm mt kh nng khai thc du lch], s mt gi ca cc khu vc dn c, cc c s tn gio) 4.2.8. Nhng tc ng bt li ln cc hnh thc khc ca hot ng kinh t 4.3 Tm tt v x l chc chn thm cc cng thng v cc kh nng xo trn trn c s ca im 4, ni m thch hp vi s xem xt c bit v s ng gp ca chng cho nhng vn mi trng ton cu (N phi c bt u cho d cc tc ng mi trng c c chp nhn cho vic la chn d n, tc l bao gm c cc bin php bo v khi thch hp, v tiu ch nh gi cc tiu chun)
22
5. Cc xut la chn mi trng hon chnh [sound options] 5.1 kin v v tr d n t gc mi trng 5.2 Nhng thay i cng ngh trong nh my Thay i phm vi/qui m sn xut Thay i cc cng ngh sn xut Thay th nguyn nhin liu Gim tiu th nng lng 5.3. Nhng yu cu v mi trng v s an ton c p ng bi mt dng d n xut 5.3.1. Cc bin php gim lng pht thi Xy dng v m rng cc h thng kim sot kh thi: cc b lc v cc loi thit b tch cho cc cht nhim khng kh. Xy dng cc nh my x l nc thi. Yu cu v vic s dng li cc cht cht thi Xy dng cc bi chn lp, cc nh my x l v thiu t cht thi rn. Kt ni cc h thng x l, ti ch. 5.3.2.Cc bin php khc trong phm vi d n Gim thiu cc vn trong giai on xy dng. Yu cu ti trng rng (s phc hi t nhin, cung cp thm) kt hp vi ban qun l rng. Kt hp cc bin php nui trng li vi vic khai thc khong sn. Cc bin php khi phc ngun nc ngm. Qui hoch cc vng bo v bao gm c vng m cng nh rng phng h, vnh ai xanh. D tr khu vc quy hoch pht trin. 5.3.3. o to v nng cao nhn thc cho cn b v cc bin php an ton lao ng v bo v mi trng 5.3.4. Pht trin cc bin php gim st T chc tng hp gim st a phng v cc dch v t vn. S o lng v gim st bi cc nhn vin vn hnh. S gim st bi bn th ba. Nng lc ca cc c s.
23
5.3.5 T chc sp xp m bo rng cc bin php k hoch bo v c thc hin y Chn cch kim tra khc t c mc ch ca d n, ng trng thi gc. S tho lun v cc quy nh quc gia v mi trng v thi hnh chng. 6. S nh gi tng th v cc h tr ra quyt nh. 6.1 Nhng tc ng ca d n c th d bo v c nh c khng? 6.2 Nh th no l d n c nh gi cao nht da trn quan im mi trng? Khi c tc ng tch cc n mi trng. Khi c tc ng tch cc n mi trng. Khi khng c cc tc ng nghim trng n mi trng. Khi c th bo v c c, tc l chp nhn c vi iu kin b sung p dng khi cn thit. b loi b trn cn c mi trng.
24
II. QUY HOCH LIN NGNH 1. Qui hoch khng gian v qui hoch vng 1.1. Phm vi v mc ch ca quy hoch khng gian v quy hoch vng ti cc quc gia ang pht trin 1.1.1. Cc dng nh ngha/ m t khu vc Cc dng quy hoch khng gian v vng quy hoch ny c s dng biu th (tch hp) khu vc quy hoch1) m n bao gm cc khu vc v c thc hin cp khu vc do chnh quyn lm vic cng nhau vi vic quy hoch pht trin quc gia ca c quan chnh sch. Vng quy hoch lin quan n mt tiu vng quy hoch quc gia vi s phc ha tiu ch m n c th c phn nh a l, hnh chnh, da trn cc chnh sch kinh t hoc nhng vn ring bit. Bn tm tt ny mt vn bn chung cho vic lp k hoch tng th ca cc khu vc khc nhau (nhng v tr lp k hoch, giao thng v quy hoch giao thng, quy hoch nng lng gc v.v ). N bao gm nhiu ti liu ch dn tham kho gii quyt nhng tm tt v mi trng vi nhng tc ng mi trng hin ti v tim nng ca cc d n trong khu vc ring bit. Bn cnh nh hng n cc khu vc, tc ng ca chng th cng c bit quan trng trong cc lnh vc ca quy hoch lm nghip, qun l nguyn vt liu, khai thc khong sn (hng dn lp k hoch) v qui hoch pht trin th. Nhng d n quy hoch khng gian v vng gy nh hng n cc ngun ti nguyn thin nhin do:
Thut ng ny s c hiu v c s dng rng ri nh mt thut ng chung cho quy hoch khng gian v khu vc.
1)
25
Trng tm c t nng vo kha cnh kinh t ca quy hoch pht trin (khu vc quy hoch pht trin v cu trc nh , quy hoch h tng c s) Phn b chc nng, phn b khu vc v quy m t s dng (loi v cng ) v kt qu m hnh ca vic s dng t (din tch v c cu s dng t). V tr, quy m s dng t v cc d n ring bit; nh hng n m hnh hin ti v tng lai ca vic s dng t. nh hng n quyt nh chnh sch khu vc (v d nh thng qua vic phn b cc ngun lc ti chnh). Nh vy s can thip ny c tc ng n mi trng (tm tt phn 2.3) 1.1.2. Nhim v v chc nng Lp k hoch vng tng hp v nh gi c tim nng ca vic s dng t v nhng yu cu v t l s dng t trong cc iu kin c im ca chng v s phn b hoc phn nh a l. Lp k hoch vng tng hp l thit k bao trm tt c cc b phn c th thc hin ph hp cc chc nng sau y: Cc chc nng iu tit: qun l s dng t thng qua s phn nh cc chc nng c th, hn ch s dng t, khi thch hp, vic p dng cc iu kin trnh hoc gim thiu xung t v nhng ri ro v tim nng ti u ha, thng qua vic la chn a im v cc yu t khc. Cc chc nng phi hp: s thng nht gia cc mc tiu c nhn v khu vc v cc bin php (kh nng tng thch, s ph hp, s thng nht ni b v.v) p ng cc mc tiu khu vc ca chng trnh quy hoch (xc nh cc mc tiu mu thun). Cc chc nng thng tin: vic tip nhn v x l d liu v cc vn c th nh l c s thc hin cc chc nng ni trn v cho cc mc ch tham kho chnh sch (s chun b v bin minh cc chnh sch khu vc v quyt nh chnh sch pht trin, v d nh vic phn b cc ngun lc ti chnh v nhn lc, cc chng trnh tr gip, h tr u t v.v).
26
Ngoi nhng nhim v , th ch ha quy hoch khu vc c th ng mt phn quan trng trong trung gian gia quc gia v cc nhm quy hoch hoc cc bn ng s m n c th tn ti, vi mc tiu bo v khu vc ng h li ch quc gia. Hn na, quy hoch khu vc (chng trnh quy hoch) cn c th gip phi hp v ng b ha cc chng trnh ca cc t chc khc nhau ti tr bng cch thit lp cc iu kin chung v u i. Nh cch tip cn lin ngnh2) (s iu tit v iu phi), bn cht ca quy hoch khu vc c tc dng lm gim cc gnh nng mi trng (chng hn bng cch hn ch cc gnh nng cho cc khu vc c bit), nhng bi v cc vn mi trng phi i mt hin nay, ngi lp k hoch phi gii quyt vn qun l ti nguyn v mi trng3). cc vng nng thn th tp trung vo vn thay i h sinh thi v e da n s tn ti gy ra bi s suy thoi khng th phc hi kt qu t cc hnh thc v cng s dng t khng ph hp. th/ khu cng nghip tp trung vo cc vn nhim khng kh gy nguy him cho sc khe con ngi, trc tip hoc thng qua nhim ca cc h thng t nhin c nh hng quyt nh n cuc sng, v cc vn phc hi v i mi mi trng. y mc tiu phi c pht trin cc chng trnh phc hi (nh ca, giao thng, x l cht thi) trn c s mc thuc tnh ti a cho php, lm gim v ngn nga mc hin ti ca kh thi cho n s gia tng bt k trong mc c th nh l kt qu ca vic pht trin xa hn ca nh v cng nghip. 1.1.3. Tnh trng v kh khn (Tch hp) quy hoch khu vc vn c tnh trng tng i thp nhiu nc. L do ny l:
[The cross-sectional approach] cch tip cn lin ngnh c coi l mt th mnh ca k hoch tch hp nh l so snh vi qui hoch chuyn ngnh. Cng l phng php c m t trong K hoch tch hp pht trin vng (DRD 1984); K hoch kinh tsinh thi v k hoch pht trin vng mi trng (ADB 1988)
3)
2)
27
Trn phm vi tng th ca ton b iu kin i chiu vn hnh quy hoch khu vc, nh l mt khung lut php khng y , thiu cc quy nh th tc, thiu cc ngun lc ti chnh, thiu s c mt ca cc nhn thc v mi trng, thiu nhn lc v.v S phc tp chung ca cc phm vi quy hoch chung 4) m n thng rt kh nu nu khng phi l khng d vt qua, do vic thiu s quan tm lin tc hoc l do khng th on trc c nhng thay i ca cc iu kin chung (v d qua cc thm ha t nhin, ni chin v.v);4). Lp danh mc cc i hi s b v cc bin php d n km theo trong nhiu knh vc x hi, kinh t v chnh tr cng nh cc mi lin h vi cng tc qun chng v t vn. Tng i kh khn trong vic thc hin y cc bin php quy hoch khu vc trong cc mt i lp vi cc li ch kinh t hoc s lm dng qu mc h sinh thi trong cuc u tranh cho s sng cn. Quy trnh gim st vic tun cc yu cu quy hoch v s trng pht khng tha ng nhng ngi phm ti lm hy hoi cc bin php quy hoch v gy cn tr vic thc hin y ca chng trong cc lnh vc chnh tr v hnh chnh. S thiu quyn u tin chnh tr dnh cho quy hoch vng ni ring, ch yu l do quy hoch, hnh chnh v cc c cu ra quyt nh ci m c tp trung v c th cho tng lnh vc, ph nhn quy hoch khu vc ng vi th ch ca n. ci thin tnh trng ca quy hoch tch hp khu vc n s l cn thit. Hin ti khng ci thin cc quy nh v ti chnh v nhn lc, c bit l cc cp thp hn, m rng cc khu vc c gii hn v thm quyn v trch nhim, tng cng quyn hn nhm pht huy quyn v a ra cc quyt nh khuyn khch thnh lp cc t chc ca n trong c cu hnh chnh (nh tm tt phn 3) Cui cng nhng khng phi l tt c, nhng hn ch trong qu trnh lp k hoch, v d v thiu (tc l khng t c hoc khng c kh nng s dng) thng tin, v mt ni dung, cn tr vic phn tch vn thc t (quan h nhn qu, nh hng ln nhau),
28
vic sn xut thc t v d bo, ti ni gia nhng nh chnh tr v ti chnh c lin quan ng b vi nhau, t cu hi v vic iu tit, quy nh hng dn ca khu vc quy hoch v trnh by cc d on pht trin. Bn cnh cc s hn ch v quy hoch vng c cp, c gng to ra din mo mi trng c li ang b cn tr bi nhng hn ch xa hn, sau y l nhng v d: Ph bin rng ri r rng s xa x tnh trng thp km v thiu ht, biu din nhng suy xt v bo v mi trng, t nht l trong ngn hn. Khng c mt nhn thc v mi trng (khng hiu bit cc vn ) trong s cc nh quy hoch, quyt nh ca nhng nh hoch nh chnh tr, v/hoc thiu cc tin trnh hnh ng tha ng mang tnh mi trng khc. Thiu nhn lc v chuyn mn chp vic nh gi cc vn sinh thi, c bit l cc vng nng thn. S khng hiu qu ca cc bin php quy hoch khu vc5), nhm gii quyt cc vn mi trng v mt li ch kinh t quc gia hay quc t v cc quc gia ph thuc (v d khai thc qu mc cc loi g cng nhit i, s pht trin ca cy trng thu hoa li v.v) 1.2. Cng c Da vo nn ny hoc c lot cc cng c lp quy hoch sinh thi nu trong phn 2 (trong phi kt hp chiu rng v chiu su) v cc c s cho vic xc tin quy hoch khu vc v kt hp cc kha cnh v mi trng (phn 3) phi c thch nghi vi cc iu kin a phng v hon cnh. 1.2.1 Cc cng c Cng c trung tm b sung cho cc quyt nh quy hoch khng gian v khu vc l mt ti liu quy hoch vi cc gii thch chi tit ring cho cc ch v cc vn khu vc thc hin cc vai tr nh l mt h thng thng tin v nh mt c s cho vic ra quyt nh bi cc c quan lp k hoch khc v i din chnh tr. Tuy nhin, s ch
5)
S thc hin khng y , kh nng gim st v/hoc trng pht ngi phm ti.
29
khng nn theo hng cn bn ny l loi sn phm cui cng nhng nhiu hn na, trong s tn thnh vi th ch a phng v cc yu cu thng tin chnh sch, hng ti vic thc hin y cc quyn u tin ca qu trnh lp k hoch v quan trng hn tt c s thc hin ca chc nng phi hp v iu chnh nh cc phng php bo v mi trng. Phm vi ca cc cng c quy hoch sinh thi (h thng thng tin mi trng, phn tch tc ng, kh nng tng thch hoc nh gi ri ro) c m t trong cc c im trong phn 2.2.
S thc hin ca chc nng quy nh
Khng gian v khu vc quy hoch cn phi c mt nh hng tch cc hnh thnh vo s pht trin kinh t v x hi ca mt t nc; v d, iu ny lin quan n vic ch o qu trnh s dng t bng cch pht trin khu vc thch hp v c c cu k hoch cng ng. Cc m hnh khi nim c s dng nh mt c s cho vic ra quyt nh chc nng cn bng khu vc cc m hnh, cc c gng phn quyn nh l khu vc c lp pht trin nn c phn tch khng ch n thun t im sinh thi c th p dng c ca n hoc lin quan n trng hp trong quyn hnh. C c bt li v li th trong mt a phng nhiu c cu trung tm nh cc yu t hng dn vn c trong c cu pht trin ca mt khu vc: ci trc bao gm mt nhm c hiu lc gii quyt cc bin php c s h tng v kt qu l tp trung chng li cc tc ng mi trng trong cc khu vc c th. Nhng li th lin quan n vic y mnh ca cc trung tm va v nh nh ng li ca s pht trin ch yu cho cc trung tm thnh ph ln m tri qua s ti t cho n nay. Nguyn tc c bn tuy nhin, nn trnh v gim nh hu qu ca vic tp trung th l mt lnh vc c u tin trong cc khu vc t chng b nh hng6) trc khi th m rng ti trng. iu ny c p dng c bit nu s tr gip d nh c th khng c bo m v/hoc khi cc bin php pht trin cu trc a vt l [geostructural] s t mt gnh nng trn cc khu vc hoang s trc hoc ci ng c bo v. Tng t nh vy trong cc quy hoch ca cc bin php c s h tng cho vic pht trin t ai v ngun nng lng, ch phi c thc hin m bo rng khu vc ng gi bo v c gi nh l nhng khu vc cm vo v khng c can thip vo hoc ph v
v d nh thng qua cc bin php phc hi chc nng v cc bin php k thut bo v mi trng gim cc pht thi.
6)
30
Mt s ci tin trong kh nng ca cc khu thnh ph c dn c ng c chc nng ni b l mc tiu mi trng thch ng nht ca vic iu tit v cc khi nim pht trin cho c cu ca cc khu nh c v cng ng. Mc ch chnh l ci thin iu kin sng v cht lng cuc sng bng cch gim nh hu qu ti t ca mt dn s. Cc cch t c mc tiu ny bao gm: Lp k hoch v/hoc m rng c s h tng giao thng (hn ch n ni c th) vi s nhn mnh v quy hoch giao thng cng cng vi s quan tm n mi trng trong suy ngh (ng st) Lp k hoch, duy tr v m rng c s h tng tin ch (c bit l cung cp nc ung v cung cp nng lng cng cng) Lp k hoch v m rng vic lp t bc b v thu gom nc thi/cht thi x l v b. Bo tn, pht trin v phc hi chc nng ca cc khng gian m/v tr ca cc cng vin tm tr, vai tr ca chng nh l ni cn bng cho cc khu vc ng nght ngi. bo v khng pht trin cc khng gian m l quan trng lm r cu hi v quyn s hu hp php ca ch t, quyn s hu v chnh sch gi t cng nh pht trin chc nng v ni c th p dng, s phc hi ca cc khu vc b nhim. Nguyn tc ca vic tch chc nng (ph v a l) c bit l trong cc khu vc dn c gip trnh hoc lm gim bt pht sinh nhng cng thng t cc hnh thc s dng khng thch hp. C th l s chia ct tin ch, nh , chc nng gii tr t cc hnh thc s dng ci m to ra tnh trng nhim v ting n (trung tm sn xut cng nghip, ng giao thng, ni cha cc vt phm b i) gip t c mc tiu ny. Tuy nhin theo nguyn tc chia tch ni trn cng c th dn n tng ph tn c s h tng v c bit l gia tng giao thng bi v khong cch ln gia nh, ni lm vic v cc tin ch. V l do ny, s chia tch v a l khng c mong mun t quan im mi trng ca tm nhn (s tp trung ca chc nng tn dng c gia tng trong sc cha ca cc h thng dch v ch yu, v d v do s c hiu lc ca n). T quan im sinh thi ca tm nhn gn v chc nng l mong mun thc t trong thi gian tham gia khong cch l ti thiu v cc iu kin c s dng (hn ch s pht thi). Khong cch ti thiu cn thit v d t
31
cc nh my cng nghip c biu th trong ti liu lin quan7). Nhng khong cch cn c tng ln bi mt s d an ton (tng gp i nu cn thit) bi v thng ph hp vi nhng quy nh mi trng th khng c m bo v nhng kh khn ca vic thc thi. Khong cch ti thiu gia cc khu vc sn xut thc phm (nng nghip, thy sn) v t s dng m pht ra pht thi (giao thng, ni ph phm, cc m, khai thc nhim liu ha thch) phi c gn b vi cc vng nng thn. Trong trng hp phn b mi, c bit l cc a im cho cc d n ring r, s ph hp v cc c im nhy cm ca khu vc c lin quan phi c tnh ton n kh nng lin kt vi bt k nhng khu vc bo tn c nh r hin c. N c th hu ch lp d n lin quan tiu chun loi tr trong khi tm kim cc v tr thch hp. Hn na, iu quan trng t quan im sinh thi nh vi cc ch nh nhng khu vc lin quan (tm tt trong DOMHARDT 1988) ch nh v phn ranh gii cc khu vc dnh ring cho chuyn s dng mi trng (nng nghip, lm nghip, qun l nc, ngay c khu vui chi gii tr), trnh chng cho ln bt c ni no c th. S phn ranh gii khng nn ch da trn tiu ch nng sut (v d nh sn lng tim nng) m cn trn tiu ch nhy cm, v d, cc khu vc d b xi mn s khng c ch nh cho s dng nng nghip. Tn gi ca cc khu vc u tin khng ch n thun c dng nh mt phng tin ca s sp t cc vn u tin bo v vic s dng/ khai thc m cn l chng minh cho cc quyn c bo v chng suy thoi mi trng.
Hiu sut ca chc nng iu phi
Chc nng ny b nh hng rt ln bi cc c cu chnh c lin quan v bn cht phc tp ca n v chnh v th rt kh m t trong iu kin c th. Nhim v phi hp quan trng nht l thc y dng chy ca thng tin gia cc quy trnh quy hoch ngnh. Trong iu quan trng l tp trung ch vo s ph hp ca cc mc tiu mi trng khc nhau. V d, vic gim xi mn l v li ch ca c nng nghip (bo qun sn lng) v vic qun l ngun cung cp nc (vic phng chng lng bn v chng xi mn). Hn na chc nng phi hp c th cng c th gip gii quyt xung t gia cc mc tiu khc nhau gia cc lnh vc khc nhau thng qua s thnh lp cc mc tiu ring bit v a l v khi p dng s la chn gia cc yu t pht trin c sn. Cui cng, s phi hp trung
7)
32
tm trong vic lp k hoch hot ng v cc chng trnh c th gip thit lp quyn u tin v a l v th t thi gian da trn cch tip cn 'lin ngnh v lin vng. Tim nng tng cng phi hp vi cc nng lc pht trin p dng quyn hnh v a ra cc quyt nh trong vic quy nh khu vc tch hp, nh v d trong kh nng th nghim cc k hoch khu vc chng li vic thit lp cc tiu chun. 1.2.2. S hp nht ca cc kha cnh mi trng V th tc, quy trnh kh tn km cho vic kt hp cn bng sinh thi bng cc phng tin ca s th nghim cc kha cnh mi trng lin quan hoc chuyn gia quy hoch c lp, tng t nh h thng quy hoch mi trng ca c, l khng th thc hin nhiu nc ti thi im hin nay nhng vn cn c mt mc tiu lu di. S lin kt th cp ca cc yu t quy hoch mi trng chung trong h thng vng quy hoch a ra nhng li th nht nh t quan im sinh thi: - Mt k hoch chuyn bit c lp (trong trng hp: quy hoch mi trng tng th) c th thc hin chc nng ca mt kim tra mi trng thch hp v c th kim tra khu vc v mc tiu quy hoch khu vc cho cc vn mi trng lin qua ca n. - Cc nhu cu ca thin nhin v bo v mi trng c th c miu t sinh ng t quan im ca cc chuyn gia ngha l khng c vic nhng b hay tha hip giai on u. - S hp nht ca cc mc tiu sinh thi v cc bin php (v d bao gm khu vc ranh gii bo tn) l mt th tc chnh tr m trong quyn u tin chnh tr c quyt nh. Kh nng ca k hoch so snh lc u vi sn phm tch hp s c ci thin r rng v c th bao hm c (ci g l k thut cn thit v ci g l mt quyt nh chnh tr) ti mt cp ng k. Tuy nhin, da vo nn ca nhng hn ch c trch dn, s tch hp s cp ngha l xem xt cc yu t sinh thi trong quy hoch pht trin l mt cch tip cn tt hn v nn c xem xt trc ht, vi nh b sung ca vic lp k hoch phng php ct cho gn nh c chp nhn tng th hn. Cu hi sinh thi c cp nh l mt nhim v ph tr ca quy hoch khu vc v c hp thnh trong cc giai on x l ring bit (nh trong hnh.1). Cc mc tiu, quyn u tin v cc nhu cu phi c ha hp vi nhau trong phm vi qun l; mc tiu phi c nh gi mt cch lc quan bao gm nhn t pht trin a l trong cc gii hn bo tn mi trng v gim cc thit hi mi trng. Nh mt hnh thc tch hp vi mi trng mt s loi quy chun k thut c th c hp nht vo qu trnh lp k hoch (cng trao i thng tin v s ha hp v hn nh cho php, tc l s thch ng v nu c th sa i khi c cc pht minh mi ca cc nh k hoch). kim tra kh nng tng thch ca cc d n c nhn c quy m ln, th tc t chc dc theo ng li, v d, cc vng quy hoch ca c hay nh gi cc th tc qun tr trong s lin quan vi mi trng, cung cp mt khun kh cho vic kt hp (s quan tm) ca cc kha cnh v mi trng trong vic ra quyt nh v th tc ph duyt cho cc d n quy m ln. Biu di y cho bit cc giai on in hnh l tng trong vic lp k hoch tch hp cng vi quy hoch sinh thi v cc thng tin v th tc yu cu hi nhp.
33
1.2.3. Tnh nng v phng php quy hoch sinh thi Mc ch ca quy hoch sinh thi l bo qun hoc phc hi kh nng hu ch ca ngun ti nguyn thin nhin v duy tr chng lu di8). Vi iu ny trong kin hin ti v c k hoch m hnh t s dng phi c kim tra xem c kh nng tng thch vi cc c tnh khu vc c th ca khu vc. Ti cc khu vc c mt dn s cao, bn cnh cc mc tiu ca bo v v pht trin ti nguyn thin nhin hoc ti sinh, cc kha cnh ca v sinh mi trng v k thut bo v mi trng, tc l mc tiu phc hi chc nng lm gim nhim mi trng hin ti v cc vn khc, c bit quan trng. Mt bn k ti nguyn ca tnh hnh sinh thi tng th bao gm vic tm hiu chc chn v nh gi cc chc nng bo v v li ch ca ti nguyn thin nhin trn c s ph hp v cc c im nhy cm ca n cng nh lin quan n t s dng v cc tc ng mi trng ca n. Mt khi cc mi quan h nhn qu (ngi sng lp tc ng mi trng tc ng ln cc ngun ti nguyn trong cu hi [tc ng mi trng]) c bit, hin trng ngha l quy m cc vn hin ti (ti trng s b) c th c xc nh. Cung cp c s cho vic d on cc mi e da t mi trng trong tng lai t k hoch s dng t cc d n ring l. Cch tip cn phng php m trong th tc ny da vo c bit n nh phn tch ri ro sinh thi ( xem hnh 2)9) . Khng c tiu chun p dng chung c th xc nh phn tch tnh hnh ti trng ca mi trng (mc suy yu); n l cn thit chia thnh vng s la chn cc ngun ti nguyn thin nhin b nh hng v/ hoc tnh ph hp ca n v cc c trng nhy cm vi mi lin quan n cc c tnh quy hoch vng t nhin ca khu vc quy hoch v xc nh ti cc iu khon lin quan n cc vn / thc mc pht sinh. Bng 1: Phn tch mi trng t nhin trn c s ph hp v cc c im nhy cm ca ti nguyn thin nhin
i vi cc kha cnh ca quy hoch sinh thi nh trong PIETSCH 1981, BMELF 1985;THNI et al 1990 i vi phng php lun hoc phn tch ri ro sinh thi nh trong BACHFISCHER 1980; EBERLE 1984; cho ng dng nh trong LFU 1987.
9)
8)
34
S ph hp v c Nguyn nhn c th im nhy cm ca ti c v yu t gp nguyn thin nhin v phn (v d) cc thng s xc nh I. T TRNG a) Cc mt tng quan
Li ch v chc nng Thng tin cn thit / bo v ti nguyn bn ti liu (v d) thin nhin b nh hng bi nhng hon cnh bt li Th nhng hc, bn chung hoc a im, bn v tim nng din tch t nhin
Xem I a); Nng nghip / Lm nghip (trng trt, s Chc nng sn xut - c im cc loi t, cht lng t, nn cht, mn ho, dc (bn a axit ha) hnh), lng v St ln (xy dng) Cung cp thc phm Xi mn bi gi v phn b ma nc - Trng hp p Thi cc cht dng, 't phn tch' nhim (quc gia) bi cc nh chc trch nng nghip Xi mn- do y mnh cc hnh thc s dng (canh tc nng nghip, ph rng) Chc nng sn xut Chc nng iu ha (lc) chc nng lc/ dung lng lu tr Kh nng gi nc Chc nng cung cp mi v iu kin c th Xem I a); - Bn hin trng s dng t - Cc chi tit v cng ca sn xut nng nghip - t nng nghip cc khu vc c kh nng b l lt (l lt vng ng bng, vng t thp) - Lng ma v cng ma (d liu kh hu)
Nng nghip, c bit ni c mc nc ngm cao (vng t thp) Lm nghip (v d, thng qua vic s dng my mc nng) nh c/ cng nghip / thng mi Cc h thng x
Chc nng iu ho Xem I a); - Lc / dung lng Bn hin trng s lu tr dng t - Kh nng gi nc Chc nng sn xut Chc nng cung cp mi trng sng Chc nng sn xut ( nhim do s tp trung) Chc nng iu Xem I a); - Bn hin trng s dng t; - K hoch s dng
35
l cht thi rn (s nhim) Nng nghip (thuc tr su, phn bn) Ri ro xut pht t cc cht nguy hi n ngun nc v t nhim quc gia
khin - Qu ti ca qu trnh lc v dung lng lu tr Chc nng cung cp mi trng sng (thay i iu kin a im) Sc khe con ngi Trong mt s trng hp c tr v s ti to
cc khu vc (nu c); Cc ch s cho vic s dng t vi cng cao; cc v tr thng mi v cng nghip; nh my nng lng t nhin liu ho thch; cc vng thm canh (phn bn v s dng thuc tr su), rc v cht thi, cc nh my x l nc
II. NC a) Cc mt tng quan Nc ngm: b) Lng b cp/tr lng - Loi t - dc - Hin trng s dng / thm thc vt - Kh hu. - Qun l ti nguyn nc B ngn cn qu trnh b cp do vic pht trin ca xy dng S nn cht ca t S phn nhnh ca nc ngm S h thp ca mc nc ngm S thay i ca tnh cht nc thot i ca nc mt Nng nghip (thy li, s dng thuc tr su, Pht thi t giao thng, pht trin nh , cng nghip v thng mi; Khai thc , khai thc khong sn (tip xc nc ngm) Chn lp rc v x nc thi C th dng ung v lm ngun nc cp cng nghip Cc chc nng mi trng sng/ c im t (h thng nc) Chc nng sn xut (iu kin sn xut) Bn a cht thy vn Bn t, bn o v a hnh Bn hin trng s dng t; K hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc (lu vc) D liu v kh hu
C th dng ung v lm ngun nc cp cho cc khu cng nghip Sc khe con ngi
Bn hin trng s dng t; K hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc (bn a cht thy vn, mc nc ngm)
36
Nc mt d) Duy tr cng sut - Kh nng hp th ca nc - Ch lu lng ca dng nc chy - a hnh / dc - Thc vt / hnh thc s dng t e) S nhy cm i vi s nhim bn ca ngun nc tnh v nc chy
B che ph bi mt xy dng/ph kn t ai, c bit ti vng ng bng Lm nghip (ph rng) Qun l ti nguyn nc (xy dng p nc) Chn lp rc v x nc thi Cng nghip, cc trm nng lng, khai thc khong sn (nhit d, mui, nc thi) Giao thng (vn ti thu) Thy sn S rt nc
B sung ngun nc ngm kim sot xi mn Bo v chng thin tai (cng tc phng chng l lt)
Kh nng t lm sch Chc nng ca mi trng sng Chc nng gii tr Chc nng sn xut Chc nng cung cp nc
K hoch qun l tng ngun ti nguyn nc K hoch s dng t. (nu c) Bn cht lng nc Cc d liu pht thi (nh my x l nc thi, c s cng nghip, khu nh c)
Vic o nhit v lng ma di ngy, bao gm cc chuyn gia lp k hoch. Bn hin trng s dng t; K hoch qun l rng tng th (khu vc thng mi/cng nghip) K hoch s dng t.
S hnh thnh v di chuyn ca khng kh sch S iu chnh nhit v m Bo v s pht thi ra kh quyn
nhim pht thi t cc trm nng lng, nh , thng mi, cng nghip: - Si - Lm gin on s di chyn ca khng kh qua vic xy dng khng tha ng S khai thc/khai m: s pht thi bi Lm nghip:S ph rng phng h
Chc nng ti to kh hu v cn bng cc chc nng cho cc khu dn c. (Chc nng c tr v gii tr) -
gi ban m
IV. SINH QUYN V LOI a) Cc mt tng quan b) S bo tn mi trng thin nhin thch hp Cc khu vc bo tn ca a phng, quc gia v cc khu vc quc t quan trng. Nhm a l t nhin Dng h sinh thi Tt c cc hot ng Chc nng mi trng sng cho thc vt v ng vt qu him (b e do). Bn hin trng s dng t; Cc loi cn c bo v Cc cng vin quc gia, khu bo tn, cc khu vc c bo v bi cc cng c quc t Cc khu vc khng phn ct/cc h sinh thi; l trnh di chuyn ca ng vt. Bn hin trng s dng t; K hoch pht trin du lch quc gia. K hoch bo v rng tng th Thng tin cng sn xut nng nghip. K hoch qun l tng ngun ti nguyn nc
c) S nhy cm ti: - Tn tht din tch, giao thoa v c lp. - X thi cc cht dinh dng v cc cht nhim.
Cc con ng giao thng huyt mch (ng st, knh o) Du lch Lm nghip (ph rng) Nng nghip (Thm canh, thay i v tr) Qun l ti nguyn nc ( nhim nc, s thay i din tch mt nc)
Chc nng d tr lng thc (thc vt hoang di, ng vt hoang di) Chc nng sn xut (h cha cho cc ging cy, gen) Cc chc nng bo v hn hp (th d s duy tr, kim sot xi mn, bo v kh hu)
V. CNH QUAN (nh nh hng n cht lng cuc sng) a) S a dng, cu trc Tt c cc hot ng phong ph, s gn gi vi thin nhin, tnh c o Chc nng gii tr/tri nghimca thin nhin (chc nng lu tr) Bn hin trng s dng t Bn cu trc sinh quyn Cc n nguyn a l t nhin; vn ha lch s (cc cng trnh k nim mang tnh lch s, nhng ni c tm quan
38
trng v truyn thng vn ha, v.v) b) Nhy cm i vi s thay i hnh thi/v d can thip n cc phong cnh thin nhin Chc nng gii tr Thay i hnh thi (s khai qut, gii Chc nng mi hn nng lc, xy dng, vic ph rng, trng sng h thng thot nc, cc cng trnh ven b, xy dng h cha, cc con p etc.) Bn hin trng s dng t Bn cu trc sinh quyn Cc n nguyn a l t nhin; vn ha lch s (cc cng trnh k nim mang tnh lch s, nhng ni c tm quan trng v truyn thng vn ha, v.v)
Bng tm tt sau lit k cc cu hi c th pht sinh cp quy hoch khu vc tch hp nh cc yu t ca mt phn tch ri ro sinh thi. Cc iu phi c thit k ring cho tng trng hp c th, da trn mc nh lng ca tng i tng (mc ph hp); trnh t m n c lit k khng nht thit biu th cc th tc lm vic, tht vy, phn tch v s thch hp v cc c im nhy cm ca cc ngun ti nguyn thin nhin v phn tch cc m hnh s dng nh hng n kt qu ca cc mi quan h tng tc thng xuyn chng cho ln nhau. Cc c im a l t nhin ca khu vc quy hoch l g? M t cc yu t cnh quan vi s tr gip ca ti liu a cht, thy vn, th nhng, thc vt hc, ng vt hc v kh hu hc. Cc loi h sinh thi no? Nhng yu t cnh quan ni trn l c bit quan trng cho h sinh thi? Thng tin phn hi: Liu nhng ranh gii ca khu vc quy hoch c miu t nhng kt ni ca li sinh thi v chc nng? Nu khng: ( xut cho) bao gm ca cc khu vc c cng nhn l quan trng. Nhn dng v nh gi s ph hp v c im nhy cm ca cc ngun ti nguyn thin nhin nh l mt c s cho vic nh gi nng lc tim tng ca t (thch hp cho mc ch nht nh) v nhy cm vi cc gnh nng c th (nh tm tt bng 1) S ch nh v phn ranh gii a l ca cc khu vc c tim nng cao (th d t c tim nng phc hi nng nghip cao; cc khu vc c s b sung nc ngm cao) S ch nh v phn ranh gii a l ca cc khu vc c s nhy cm cao nh hng n mi trng (nh gii thiu v cc cht nhim, s bt kn, t xi mn, s phn ha, s h thp mc nc); ng bng l lt, cc khu vc mc nc ngm thp (m ly), cc ch dng chy ca nc, t d b xi mn, s tc ng n cc h sinh thi qu him v nguy c tuyt chng (thc vt v ng vt) S ch nh v phn ranh gii a l ca vic s dng t nhy cm (th d s dng lm khu dn c, ngun cung cp nc ung, cc hng mc khu vc bo tn quc gia v khu vc) Loi v phm vi ca ti trng s b do m hnh s dng t hin ti, s i hi qu mc ln ngun ti nguyn thin nhin.
39
S ch nh v phn ranh gii a l ca cc khu vc c ti trng s b cao v t cc vn nu Xc nh cc ti trng a l ban u (th d do khu nh c/c s h tng) Nhng g tn ti hoc k hoch s dng t/ cc yu cu s dng t c quy nh trong k hoch khu vc tch hp hoc khu vc thch ng? Mc lc v t s dng mang tnh mi trng Danh sch cc mctiu k hoch thch ng v cc phng php, trong iu kin ca khu vc. Ti sao t s dng tc ng mt ti trng m ngun ti nguyn thin nhin phi chu? Trng hp no t s dng tc ng mt ti trng hoc chi phi cc ngun ti nguyn thin nhin m n ln lt to thnh c s cho vic s dng khc? S phn ranh gii a l ca cc nhu cu ring bit v chng cho t s dng. S thnh lp tp trung v mu thun d dng Ti sao s dng nhng s dng i lp xy ra (s cnh tranh nhau hoc s tp trung theo a l ca cc s dng khng thch hp, chng cho), l sc khe con ngi ang b e da trc tip (v d thng qua cht gy nhim, thiu v sinh v.v) Cc tc ng mi trng ca cc nhu cu v t s dng v cc tc ng m n gy ra trn cc ti nguyn lin quan c bo v l g? S thnh lp cc mi quan h v nguyn nhn/hiu qu S xc nh cc nhn t tc ng v cc ti nguyn lin quan c bo h (cc ngun ti nguyn thin nhin, con ngi, cc kha cnh vn ha) Cc c im a l t nhin ca khu vc quy hoch l g? M t cc yu t cnh quan vi s tr gip ca ti liu a cht, thy vn, th nhng, thc vt hc, ng vt hc v kh hu hc. Cc loi h sinh thi no? Nhng yu t cnh quan ni trn l c bit quan trng cho h sinh thi? Thng tin phn hi: Liu nhng ranh gii ca khu vc quy hoch c miu t nhng kt ni ca li sinh thi v chc nng? Nu khng: ( xut cho) bao gm ca cc khu vc c cng nhn l quan trng. S xc nh cc ti trng/ cc tc ng bt li v cng ca n da trn cc ch s Lm th no cc lnh vc tc ng c th c phn ranh gii a l? S chng minh trong phm vi a phng, khu vc v quc gia v a l / chc nng tng tc Trng hp no pht sinh trng lp gia cch s dng m n p t cc tc ng bt li ln? Thng tin phn hi: s phn ranh gii ca khu vc quy hoch tnh n cc yu t ?
40
ngha ca nhng ti trng mi trng d kin trong ngn hn v di hn cho tim nng pht trin quc gia v khu vc l g? u s bn vng ti nguyn thin nhin ang b e da? Nhng hn ch ang c trong vic khai thc ti nguyn thin nhin? iu g l gnh nng ng xem xt trong p lc pht trin hin hnh? Nhng vn quc t ang c d tnh nh l kt qu ca thit hi mi trng? Nhng im chnh c tnh n trong mt khi nim mc tiu sinh thi theo nh hng l g? Nhng kha cnh c bit ca tnh tng thch v mi trng v x hi phi c xem xt? Cc mc tiua l v th t thi gian u tin l g? Lm th no cc mc tiu phi c t chc c th bc(tiu chun)? iu g tim nng v gii hn pht trin t s dng tn ti (trong khu vc) i vi bi cnh ca mt khi nim theo nh hng mc tiu sinh thi? Cc la chn no thay th cho cc h thng tng th hin ti ca vic pht trin t s dng? Cc la chn no thay th cho cc k hoch chuyn gia ring bit trong cc lnh vc khc nhau? i vi cc khu vc (a l v i tng) no th phi c xc nh bo tn, pht trin v c d kin phc hi? Cc bin php bo tn, pht trin v ti pht trin no phi c xut? Cc yu cu v nhng iu khon xung t v trnh ri ro v nhng kh nng vt qu cc bin php nu trn l g? Vic nhn ra cc tc ng mi trng v lm r cc tc ng nh hng (m hnh tc ng) l nhng yu t quan trng trong d bo ca cc ri ro v mi trng. Thut ng "tc ng mi trng" dng ch vic to ra sa i cc c tnh ca ngun ti nguyn thin nhin trong c th hn ch nng sut v tnh bn vng; ci c gi l hiu ng mi trng. Phm vi tc ng mi trng c iu tra khng ch bao gm cc nh hng trc tip trn v tr trong cu hi m cn c nhng nh hng n cc khu vc ln cn (cc phm vi xem GASSNER / WINKELBRANDT 1990) cng nh cc tc dng ph tim nng v hiu ng tch ly. N cng l cn thit xem xt tc ng t xa (v d do chuyn ng ca nhim khng kh) v tc ng tch ly di hn (ca cht gy nhim). S chng cho v a l ca cc phm vi v s phn bit nh l phn bit v chia thnh cc ti trng mi trng m n c th, v d, khm phcc tp trung v ti trng vng v ch ra nhu cu cho hnh ng hoc nhng vn u tin. Ty thuc vo t s dng, cc tc ng mi trng c d kin c bn nh sau: S pht thi cc cht nhim (kh, cht lng, cht rn). nhim ting n. S bt kn thng qua vic xy dng, s xm chim cc vng t. S cc b/s cn tr ca cc khu vc n b v chc nng.
41
t b mt thng qua vic khai qut; xi mn. S nn t/ thay i cu trc. S nhim mn/ suy thoi, s cn kit mn (s thoi ha), s ph nhiu qu mc (nhim mn). S suy gim mc nc. S thay i v ng lc dng chy ca h thng nc trong vng. S khai thc cc thm thc vt/ m ra mt khng gian ng c bo tn. Trong bi cnh phn tch vn v nh l c s cho nh hng vn quy hoch ca cc mc tiu v cc bin php l cn thit thit lp cc mi quan h tng tc gia cc nguyn nhn v nh hng bi cc tc ng. Nu c th cc loi, gii hn v hng ca s thay i gy ra bi vic s dng t hin ti phi c phn tch v cc khu vc b nh hng bi tc ng mi trng nn c phn chia ranh gii a l. Trong bi cnh con ngi, chc nng quan trng nht ca mi trng l p ng cc nhu cu c bn; nhng t quan im mi trng , vic bo v tm l v th cht tt (sc khe) v cht lng ca cuc sng cng c quan tm hn c. Gin tip, nhng nhu cu lin quan n s tn ti ca con ngi cng c th c p ng thng qua vic bo tn cc h thng t nhin ci m cuc sng ph thuc. S dng ngun ti nguyn mi trng v vn ha (th d cc li sng truyn thng hoc cch s dng cc ngun ti nguyn thin nhin) phi c xem xt trong cc iu kin khc ca cc tnh cht x hi c th c chp nhn nh bo v ngun ti nguyn c gi tr. Cn b vi kin thc c th v h sinh thi a phng l cn thit phn tch cc tng tc c hiu qu v to ra cc m hnh tc ng. Bng tm tt 2 lit k mt s s dng hoc cc loi d n m phi c nh gi v mc ph hp mi trng ca n trong quan h vi cc m hnh c th ca khu vc s dng: Tm lc 2 Cc s dng mi trng c lin quan Xy dng nh . Cc a im thng mi v cng nghip. Cc phng tin giao thng vn ti (ng b, ng st, nc). Nhng lp t thiu thc t. Nhng lp t v x l, ni b ph thi v nc thi. Khai thc / khai thc khong sn. Vc su lu tr cc ngun ti nguyn (th d du m, kh t). S to khi lng (lp t). Nng nghip. Lm nghip. Thy sn ni a v ven bin. Gii tr/du lch. S iu chnh v pht trin ngun nc.
42
S phn nhnh ca nc ngm. Ca cng vo ngun nc mt. Cng s dng hoc s nhn dng d dng hn cng ca ti trng c th c tnh cht lng trn c s ca cc ch s (nh tm tt trong v d GASSNER, WINKELBRANDT 1990), cho rng d liu o lng trong iu kin ca truyn thng mi trng nh khng kh, t v nc th rt t khi c sn. Sau y l nhng v d v cc ch s c th c s dng: Nng nghip: cc phng php hot ng ph bin, s dng nng lng bn ngoi (tn s ca vic x l, c kh ha, s dng phn bn v thuc tr su, canh tc ti tiu, canh tc c bit, tn s v mt chn th, cc hnh thc chn nui). X l nc thi: s lng v loi thi (ngun gc ca ng x nc thi sinh hot/cng nghip); s tn ti/ trng thi pht trin ca h thng thot nc v cc cng trnh x l. Thng mi/ cng nghip: phn loi cc t chc, tiu chun k thut mi trng, trng thi t nhin v phm vi pht thi ca kh/ cht lng/ cht rn. Giao thng: khi lng giao thng, tnh trng pht trin, t l lu thng ca xe ti hng nng. Khung nh gi phi ph hp vi cc iu kin vng v/hoc a phng; v d trong cc h sinh thi nhy cm, mt s hnh thc s dng t phi c phn loi nh (mt cch tng i) tp trung, trong khi cc khu vc khc, hnh thc s dng t ging nhau c th c coi l tng i rng ri. S thay i cu trc a l v/hoc x hi-kinh t c a v vi k hoch gii quyt c cu (m rng), k hoch thng mi v cng nghip (iu tra cho tng v tr) v giao thng v quy hoch giao thng (s pht trin), ci m c tc dng ph ln mi trng thin nhin v kinh t-x hi. Cc d n c bit cng gy ra cc phn ng dy chuyn, mt vi ci trong s c th gy nh hng nghim trng mang tnh quc gia. Hiu ng ph tiu biu, v d nh pht trin c s h tng, l: Gii quyt cc khu kiu dn v khai ph lnh th (v d nh Amazonia) Khng kim sot c vic thnh lp cc khu thng mi/cng nghip vi s di chuyn lin tc ca cc khu nh c v/hoc vic m rng nh l kt qu ca s di c. Tng cng s dng t vi hu qu suy thoi c th xy ra. Tng lng cht lng, cht rn v kh thi gy nhim (v d s xy ra hoc gia tng cht thi v/hoc nc thi bi v s m rng cc khu nh c) v S thay i ni chung trong cc iu kin kinh t- x hi thng qua vic thay i cc c cu trong cung cp v tip th hng ha hoc thng qua tng cng nhu cu lnh o trong vic tng gi t hoc gi nh (qu trnh dch chuyn kinh t - x hi). Ci kha cnh th hai cn c iu tra trc tin trong khun kh ca cc iu tra tng thch x hi (tnh nhy cm ca cc dn tc thiu s, ph n v tr em, li sng truyn thng v c cu gia nh) Vn chnh vi cc nh hng ph thuc l ci rt kh c tnh v hng dn lp k hoch do i hi rt nhiu n lc. N c th chng li nhng vic ny vi cc bin php h tr cp quc gia.
43
Ti khu vc v quy hoch cp a phng, n l quan trng trn tt c phn tch bt c tch ly v/hoc cc nh hng hp lc cng ng. V d, nh hng qua li nh ph rng v canh tc ng thi ca t d b xi mn c th dm n cc quy trnh suy thoi khng th thay i c (hiu ng tch ly). Xem xt cc d n trong tnh trng c lp s khng p ng c nhu cu v phn tch tc ng bt li ln khu vc, v d nh bng cch kt hp tt c cc d n quy hoch m n tc ng trong vng . S xc nh tt c cc h s ti trng phi c b li vo nng sut hoc tnh nhy cm ca cc ngun ti nguyn thin nhin. Ti trng ban u phi c a vo bo co trong qu trnh ny. nh gi ri ro da trn mt khun kh nh gi lin quan n s so snh ca vic nh gi cc tc ng mi trng (cng s dng hoc xo trn) v nh gi tnh nng c trng hoc nhy cm ca cc ngun ti nguyn thin nhin. Hn na, nhn khu hc, kinh t, x hi v cc yu t chnh sch pht trin cng nh cc yu t php l v th ch c mt phn hot ng mc a phng trong s pht trin ca tnh trng mi trng ni ring, nhng vn vt ra ngoi phm vi quy hoch khu vc. Vic thay i trong cc yu t ny l v li ch ca vic bo v mi trng nn c xem xt trong bi cnh ca vic to thnh/ ci thin cc iu kin ph hp vi mi trng tng th cho khu vc quy hoch mi trng nh hng. Mt iu kin tin quyt quan trng cho vic quy hoch khu vc c hiu qu l chuyn giao quyn lc chnh tr v hnh chnh, ra quyt nh v c cu qun l cp khu vc v a phng. Cc nc khc nhau s tin b t c trong kha cnh ny v thng tm thy yu km. Ch c rt t cc quc gia to ra th ch cp khu vc u i ph hp vi chnh quyn, quyn hn lp k hoch, v ti chnh10). Trong mt s trng hp quy hoch khu vc c thc hin trn quy m ln bi cc c quan lp k hoch quc gia v do c rt t kt ni vi khu vc. S thiu kh nng ca nng lc phn cp qun l thng c kt qu t: Lo ngi quyn lc s b mt nh l mt kt qu.
u s chia nh chnh tr tn ti (khu hnh chnh, qun, tiu bang, cc a phng) cc cp c s dng thc hin quy hoch khu vc
10)
44
Ngun ti chnh quy nh (chi ph qun l) hoc s phn b khng cho cc cp thp hn S kim tra thm vo m s phn quyn phi i hi (vi nhng bt cp c th d bo ca n) s phn phi tri ngc v s phn ranh gii (s va chm) thiu cn b c kh nng ph hp chuyn giao chnh n cho khu vc Cc chnh sch m vn cn xu hng thin v th ca t nc. iu ny c ngha l nhiu tr ngi phi c khc phc trong cc lnh vc chnh tr v hnh chnh, nh l: vng to ln s (mt ct) c li ch i lp vi khu vc c s dch chuyn trong chnh tr v hnh chnh. Cng c s phn cp quyn li i lp vi cu trc c quyn li ch quc gia Phi hp cc li ch th ch ca vng (th d nh ca x) cp khu vc Huy ng v thc y a phng/khu vc t n lc gii quyt kh khn (bao gm cng chng, thng tin v.v) 3.1. iu kin tin quyt v iu kin chung Nh mt iu kin tin quyt, cc c quan quy hoch quc gia v khu vc cng nh cc th tc quy hoch, cc c cu v cc cng c phi c cng c v pht trin. iu ny lin quan n vic hc tp cc k nng v k thut, nng cao hiu qu v tng kh nng s dng nh hng trn cc k hoch kinh t v khu vc hnh chnh (chnh sch tham kho kin). Cc c quan quy hoch phi c kh nng thc hin v thi hnh cc th tc theo quy hoch khu vc. iu ny ch c th t c trong di hn nu cc iu kin v th ch, t chc, thng tin v i ng nhn vin c ci thin tng bc v lm vic vi nhau trong kiu cch ti u. chun b d n kt hp vi mt nghin cu kh thi, l iu kin tin quyt c nu trong Tm tt 3 cn c kim tra (thiu s phn tch), v t y c th xc nh mc tiu pht trin ban u v u tin cho nhng ni thch hp; nhng pht hin t tnh hnh ban u hoc thiu s phn tch l c s ban u cu trc li cng vic. Bn tm tt sau y cho thy mt phng php tip cn c th v danh sch cc khu vc i tng ch yu cho c cu cc mc tiu pht trin trong khu vc quy hoch. Tm lc 3: phn tch cc iu kin tin quyt quy hoch khu vc Th ch t chc - Mc tiu: y mnh/ ti u ha vic pht trin t chc (v tr trong h thng chnh tr/ hnh chnh) v ca qun l t chc (giao tip v kh nng phi hp trong quan h vi cc c quan hnh php khc v cc nh ra quyt nh) - S phn tch ca t chc pht trin th ch (hi nhp ngang v dc) - Cp v v tr ca c quan chu trch nhim v quy hoch khu vc - S tn ti ca cc c quan quy hoch mi trng khc c lin quan phn chia nng lc - Nng lc pht huy quyn hn v ra cc quyt nh - S tn ti cc cc c quan phi hp v nhng ci chung
45
- S tn ti v t chc kim tra, cc c quan kin tra v ph chun; s tun th ca cc c quan kim nh - S tn ti ca cc t chc chnh ph v phi chnh ph bn ngoi (c th l cc t chc mi trng v ph n), c lng cc tim nng hp tc. - S phn tch ca t chc hnh php cho quy hoch khu vc tch hp - S tn ti ca cc quy tc v th tc quy nh i vi qu trnh lp k hoch - Phn tch cc hnh thc c th tham gia - Th tc quy tc thc hin nhim v phi hp (thng tin, s tham gia v s cn i v cc th tc ph duyt) - Kh nng ko theo bi cc nh hng (cc t chc, cc hip hi v.v) iu kin tin quyt trong cc iu khon ca thng tin Mc tiu: ch tiu phn u, s loi tr cc vn nh hng ca nhng thiu ht thng tin Di hn: Thnh lp mt h thng thng tin. Xc nh cc ch s hu thng tin (cc t chc) D liu thin nhin/khu vc ch Tip cn Hnh thc m n c hiu lc, mc m d liu c x l iu kin tin quyt trong iu khon ca nhn vin Mc tiu: nng cao trnh k thut ca i ng nhn vin chu trch nhim v quy hoch khu vc, c bit l i vi nhng vn t ra bng cch bo tn mi trng v sinh thi nng thn; xc tin ca cc nhm cng tc lin ngnh S lng v qu trnh hun luyn nhn vin o to v nng cao kin thc (xem trn) Nhng nhim v c th c thc hin vi nhn s hin hnh? Cc nhm cng tc lin ngnh c th c? Ai c th thc hin, v c bit tip tc, iu phi v hng dn cc nhm lm vic? Cc hot ng quan h cng chng S nhy cm ca s thnh lp c quan chnh tr v hnh chnh v ca nhng ngi i ph vi vn mi trng (tng thc, vn nhn thc) S tn ti ca cc sng kin tham gia (thng qua cc nhm ph n vv) Trao i thng tin vi cc t chc v nhng ngi b nh hng Cc iu kin khc ni chung l quan trng cho vic thc hin mi trng theo nh hng quy hoch khu vc l: Hin trng v tim nng cho s tham gia ca cng chng, iu l quy hoch v iu lut hnh chnh (th tc), hin trng ca php lut v mi trng quc gia v cc chng trnh mi trng quc gia. Sau y l mt s kha cnh c xem xt khi nh gi kh nng thc hin:
46
Tm lc 4 - Tng quan cc iu kin php l thc hin Tng quan cc iu kin php l Mc tiu: bo m v cc bin php b sung cn thit ci thin cc iu kin chung v vic thc hin, c bit l cc yu t sinh thi, thm vo cc bin php xy dng th ch Php lut v mi trng Tnh trng ca php lut v mi trng i vi cc phng tin truyn thng v mi trng khc nhau (v d lut v nc, lut v pht thi) cng nh cc gi tr gii hn v hng dn da trn lut php cho vic kim sot kh thi hoc cc gii hn pht thi, c bit l cc cht nhim, cho tnh nhy cm ca t s dng (v d ni c tr, bo v nc ung, bo v (dng chy) cc ngun nc) S tn ti ca cc yu cu ti thiu v cht lng cho thc phm v nc ung v cc hng dn x l cc cht c hi n nc, t v sc khe S tn ti ca cc lut quy hoch ring bit (v d nh cho t chi v qun l nc thi) bao gm s t chc ca cc t chc ti tr v x l cc cht m gy nh hng n mi trng S tn ti ca cc cng c quc t v khu vc bo tn v cc quy nh bo tn quc gia K hoch v th tc php lut S tn ti ca vic gn gi quy phm php lut v cc tiu chun cho quy hoch v xy dng Tnh trng ca php lut v qun l khng gian v khu vc quy hoch (php lut v quy hoch khu vc) Tnh trng ca s tham gia php lut bao gm, phi hp v th tc ph duyt; iu chnh cn i cc ngha v. K lut v hnh php
47
Tnh trng ca cc t chc v cc c quan cng ch v th ch ha ca chnh ph (v d TUV (hip hi kim tra k thut), gim st pht thi trong cng nghip, quyn qun l rng ca nh nc cho vic s dng g) Hin trng mi trng, php lut v hnh chnh v quy hoch11) ph thuc vo mc phn cp v nng cao nhn thc v mi trng trn vai tr ca vic thnh lp chnh quyn. Tuy nhin, bo tn mi trng trong khu vc quy hoch khng thng xuyn hn bi v s thi hnh khng th kim tra ch khng phi l do thiu mt khung php l. Cc kh khn thi hnh khng ng ti l th ch, thng tin v t chc yu km trong hnh chnh, s phn tn ca trch nhim v thiu vic ra quyt nh v nng lc gim st. i vi khu vc quy hoch, lut t ai (v d quyn s hu cng cng) cng l mt vn c bn trong khi thc hin cc chc nng lp k hoch (c bit l kt hp vi vic khng kim sot s pht trin ca cc khu nh c v pht trin khu chut), t quyn li ca ngi s dng, cc iu kin ca s tip cn v quyn li ca ngi s dng khng c quy nh r rng. Cc quy nh v mi trng thng b coi thng bi ngi dn, mt phn t s thiu hiu bit v mt phn t nhu cu. c bit l cc vng nng thn, phng thc n truyn thng v cc c ch kim sot x hi c coi cao hn so vi cc yu cu php l. Mt khc, truyn thng, vic s dng cn bng cc ngun sinh thi ang c thay th bng cc pht trin hin i (v d hin i ha nng nghip). Trong trng hp ny cc nh hoch nh chc nng th phn tch cc tnh trng V nh cn[ante-quo] v thc y s pht trin thch hp hn na. Nhiu quc gia thit lp cc hnh thc khc nhau (bo v) mi trng quc gia, cc k hoch hoc cc chng trnh (v d nh k hoch hnh ng quc gia v mi trng, trong khun kh ca k hoch 5 nm, nh tm tt trong th mc IUCN). Nu b nng nghip, lm nghip hoc thy li c trch nhim t ra nhng k hoch ny, h thng s b gii hn v phm vi a l (v d ch cc vng nng thn) v/hoc tp trung vo nhng
11) Nh tm tt ti liu quc t v php lut mi trng (Trung tm lut mi trng, Bonn). Nu khng c cc quy nh v mi trng , ti liu tham kho phi c thc hin bo v d liu quc t v khng kh pht thi (v d nh t WHO) hoc nu khng th cc tiu chun Lin Bang c c th c s dng (v d nhng qui nh trong lut kim sot pht thi Lin Bang [BImSchG]) (vi cc gii hn bo v/ chng minh trng hp xu nht c th xy ra)
48
vn thuc cc thnh phn ring l. Cc chng trnh v mi trng thng khng hiu qu do sng kin l thuyt khng thch hp, thiu phm vi a l hoc thc t chng trnh khng phi l hng n ca cc vn khu vc hoc hon cnh mi trng trong cu hi. ci thin vic thc hin, nh trong trng hp quy hoch khu vc, cn phi sa i rt nhiu iu kin chung hoc thc hin cc bin php b sung 12) (c bit l trong lnh vc kinh t x hi).
49
2. Qui hoch v tr pht trin cng nghip v thng mi 2.1. Phm vi Cc quyt nh v v tr dnh cho cc d n pht trin cng nghip v thng mi hoc cc khu cng nghip/thng mi (dch v) l mt phn ca qui hoch pht trin a phng hoc vng. Do quyt nh v cc gii php xc ng trong vic gim thiu p lc mi trng lun l mt cu phn c nh trong cc qui hoch . Cc quyt nh la chn a im cn tnh n cc yu t sau: - Cc yu cu lin quan mt thit n a im (a hnh, cc lin kt giao thng, tnh cht ca th nhng, cc c s cung cp dch v thit yu v x l/tiu hu cht thi v.v...) - Tnh nhy cm ca v tr v khu vc xung quanh n i vi mt s cc nh hng (hin trng nhim khng kh, nc; thm thc vt, h ng vt cn c bo v v.v...). Bn cht v qui m ca nhim mi trng ph thuc vo mc tng thch/chnh xc ca cc d bo v tiu chun/qui nh vi cc tc ng mi trng thc t v cc gii php khc phc n c xut thc hin trong qu trnh thc hin qui hoch. . Trong khi mt s tc ng mi trng nh s dng t, che ph (b-tng ho) v.v.. c th d bo kh chnh xc th cc tc ng mi trng khc nh cc ri ro v mi trng thng rt kh d bo. S thiu chnh xc ca cc d bo do bn cht v mc (phm vi) ca cc hot ng cng-thng trn thc t thng cha bit chc chn trong giai on qui hoch. Mc d cc h s an ton b vo cc thiu chnh xc trong qu trnh d bo c t ra trong qu trnh qui hoch nhng quyt nh v cc gii php phng nga/x l c th gy cc hu qu nghim trng v mi trng. 2.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v Bt k cng trnh c quy m rng ln no, c bit l trong vic pht trin cng nghip v cc t chc thng mi, s c mt tc ng ng k ln mi trng N bao gm nhng tc ng ln dn c, h ng vt, thm thc vt, t, nc, khng kh, kh hu, cnh quan, ti sn (bao gm vic xy dng ca cng trnh kin trc gi tr v nhng di tch ca kho c hc) v cc tc ng qua li v tng h ca cc nhn t . Quy hoch khu vc t n khng c tc ng trc tip mi trng. Tuy nhin, k hoch ny s to ra mt c s chc chn cho cc khu nh c ring bit m n s c nhng tc ng mi trng. Tnh cht v mc nh hng ph thuc vo tm quan trng ca v tr trong bi cnh sinh thi v bn cht t nhin v quy m ca cc doanh nghip c thnh lp . V vy, cc chc nng bo v mi trng ca quy hoch khu vc khng kt thc bng s la chn a im. Khi mt v tr c thnh lp th cn cng b loi hnh cng nghip c php thnh lp hoc phi c mt s bo m rng cc tc ng mi trng c th s c ti kim tra v xem xt k lng nu vic gii quyt din ra sau (gim st mi trng). Nu v l do hp php hay cc l do khc l khng kh thi hoc c th d kin cc thng s c th gii quyt tip theo, quyt nh a im thc hin trong k hoch phi gi s trng hp xu nht (s pht trin ca cc my mc thit b vi lng kh thi cao v c tim nng ri ro cao).
50
Cc tc ng mi trng ca s pht trin cng nghip c th c chia thnh ba lnh vc: - Cc tc ng mi trng do hot ng xy dng v vn hnh cc cng trnh cng nghip v thng mi. - Cc tc ng mi trng do hot ng xy dng c s h tng lin quan n cc cng trnh cng nghip v thng mai. - Cc tc ng mi trng do cc hiu ng th cp v kinh t-x hi. Nhng tc ng c th c chn li bng cc phng tin ca cc hot ng lp k hoch a im sau y: I. La chn v tr tm v m y cn nh rng mt chin lc cng nghip ha tp trung vo mt s t khu vc hoc trn mt khu vc s lm tng thm vic dch chuyn t t v tng cao cc xu hng th ha vi vn mi trng km theo (nh trong bn tm tt mi trng cho vic cung cp nh , quy hoch khng gian) v c th dn n khu vc tp trung ca ti trng mi trng v s dng qu mc cc ngun ti nguyn. II. S la chn v tr tm vi m Vic la chn a im s l mt trong cc v tr c t nht cc tc ng bt li v mi trng km theo, c tnh n hin trng s dng t, cc s dng c lin quan v bt k vn no v vic tha k, cng vi c trng t nhin (tng a cht, ti nguyn nc, kh hu, iu kin v gi, t, thm thc vt v h ng vt). III. Cc iu kin v yu cu i vi loi hnh v quy m ca doanh nghip, c bit l trong quan h vi lng pht thi kh thi, cc ri ro tim tng, cht thi, nc thi, vic s dng ti nguyn (nc, in), thnh lp cc bin php b p v cc bin php gim st mi trng / cng ngh. Nhng bin php hiu qu nht bo v mi trng l tp trung trc tip vo vic phng nga hoc gim bt lng kh thi, s dng t v tiu th ti nguyn. iu ny c th t c thng qua - Cc bin php k thut, v d bng cch p t nhng yu cu c bit i vi cc doanh nghip c c s ch i vi vic gim thiu pht thi hoc cc cht nhim khng kh v ting n, nng cht nhim nc thi, tiu th nng lng v nc, cng tc phng chng nhim t v nc ngm, xc nh s lng ti thiu s tng trong cc ta nh, vv; - Hn ch cc loi hnh hot ng cng nghip v thng mi ch u tin cho cc ngnh sn xut nhim t hoc cc hot ng ph hp cho v tr; - Phn b a l cho cc c s trong khu vc cng nghip v cc bin php kt cu bo v khu dn c, c bit l i vi vic nhim ting n; - Xy dng cc nh my x l nc thi cho cc ngun thi cng nghip v thng mi; - La chn cc doanh nghip theo cc tiu ch nh: tim nng ti ch, s tn dng cc ngun nhit v d nh gia cc c s; - p dng cc bin php phng lin quan n vic lp t v bo v thit b chng li nhng nh hng bn ngoi.
51
Nu mt chin lc phng chng v gim thiu cc nhiu lon v mi trng cng gn ngun ca n l khng th i vi kinh t, chnh tr, vic lp k hoch hoc cc l do hp php, cn phi thit lp v tr ca cc khu cng nghip hoc thng mi tng tc vi cc tnh nng t nhin ca a phng v hin trng s dng t s xung quanh vi s gia tng ti thiu c th ti trng mi trng. 2.2.1. Tc ng mi trng ca cc hot ng cng thng Khi la chn mt a im, cc loi t sau y c u tin: - t khng thch hp hoc cn ci cho sn xut nng nghip - C gi tr thp theo cc cc iu khon tham chiu bo v cc loi ng thc vt - Thiu ngun d tr nc ngm hoc a tng chng ln nhau mt cch dy c v khu t c kh nng lc v m cao. - v tr kh hu thun li phn tn cc nhim khng kh - Ti mt khong cch va tch khi nhng vng s dng t nhy cm nh nh v nng nghip Vic s dng phng thc ny xc nh v tr ti trng mi trng cp tnh c th ngn nga c bng cch pha long cc cht nhim v tn dng tnh ti sinh t nhin v kh nng m ca mi trng trung gian. Tuy nhin, s ph hy mi trng t t (chnh sch pht thi cao, ma axit) c th xy ra, v ci phi c ngn chn li t giai on u thng qua qu trnh quan trc lin tc v tng th. Cc h qu ph c th bao gm s ph v cc khu vc c tr v lm vic, dn n cc vn mi trng ln hn thng qua s gia tng giao thng v s ph hy cc cu trc ca th. Khun kh t nhin s b suy yu bi nhiu chn la v tr cho s thit lp cc a im cng nghip hoc thng mi, trc nhng hot ng ca chnh chng (v d nh sn xut) c bt u ngang nhau. V th mc ch v cng s dng ca mt pht trin cng nghip hoc thng mi v cc tc ng ca n ln mi trng s c d bo sm v di hn. c mc ch , thng tin sau y cn c thu thp (theo Simmleit (29)): Thng tin v cc gii php thay th ph hp nht v cc tiu ch la chn c bn chi lin quan n cc tc ng mi trng. Cc tiu ch v v tr - tnh hnh kh tng v vi kh hu v sch ca khng kh - cht lng nc v tnh hnh thy vn - tnh hnh a cht thy vn v th nhng - ting n - ri ro ng t - rung - cc khu vc bo tn v cc loi qu him - cc tc ng c lp i vi thm thc vt v h ng vt - S giao thoa ca cc khu vc v s dng t ln cn
52
- s chim ch sn xut nng nghip - vic s dng cc ngun ti nguyn thin nhin - cc di sn vn ha cn bo v (cc ta nh, khai qut kho c v.v) - c s h tng (ng ph, s xy dng, cung cp nng lng v nc) - c s h tng thot nc - c s h tng x l cht thi - lin kt vn ti - khi lng giao thng Cng cn thit biu th: - Thay i cng ngh sn xut - Thay i nguyn liu sn xut - Thay i phng thc xy dng - Thay i cc nh my x l nc thi v kh thi - Thay i cc c s x l hoc ti ch cht thi - Thay i cung cp nng lng - Thay i cc c s l tr cc sn phm nguy him M t chi tit d n - M t v c im vt l - a im d n - Bn cht ca hot ng cng nghip, thng mi - Quy m ca hot ng cng nghip, thng mi - Din tch t cn thit trong qu trnh xy dng v hot ng - M t ca cc c trng ch yu ca qu trnh sn xut - Loi v s lng ca vt liu s c s dng - Lu tr v vn chuyn nguyn liu, bn thnh phm v thnh phm - Loi v cht lng ca d lng d kin v lng pht thi trong qu trnh xy dng v hot ng lp t - Nhy cm vi s c v ri ro tim tng - Nhu cu v nc - Khi lng nc thi - Khi lng cht thi - Kh nng gy nhim t, nc ngm v nc mt - Cht nhim thi vo kh quyn (kh, ht) - Nng lng tiu th - nh sng pht ra
53
- Pht thi nhit - Cc pht thi bc x khc - rung M t mi trng c kh nng chu tc ng ng k bi d n - Dn s (ti nh c) - H ng vt - Thm thc vt - t - Nc - Khng kh - Kh hu - Ti sn (bao gm c ta nh kin trc c gi tr v nhng di tch kho c) - Cnh quan (cc khu vc gii tr) - Cc tc ng ln nhau v cng hng gia cc yu t c lit k trn M t th t v cc tc ng mi trng ng k ca d n pht trin cng nghip, thng mi xut nh l mt h qu ca - Cc c s cng nghip, thng mi hin hu - S dng ti nguyn thin nhin v - Pht thi cc cht nhim, s pht sinh cc thit hi mi trng v x l cht thi. M t ny cn bao gm tc ng trc tip v gin tip, tc ng th cp, tc ng tch ly, tc ng ngn, trung v di hn, tc ng thng xuyn v ri rc, tc ng tch cc v tiu cc ca cc d n pht trin. Mt nh gi chnh xc ca cc tc ng khu vc c th nht nh c th c thc hin trn c s cc tm tt v mi trng lin quan n lnh vc thng mi v cng nghip. 2.2.2. Cc tc ng mi trng ca cc bin php lin quan n c s h tng Mt iu kin tin quyt quan trng cho hot ng ca mt v tr cng nghip, thng mi l mt c s h tng (h thng cung cp v x l) hng n cc yu cu trong cu hi. Qui hoch ca cc a im cho cc ngnh cng nghip v thng mi do phi bao gm mt qui hoch cho cc xy lp c s h tng cn thit, m mt phn ca chng c tc ng mi trng, mt s vn chnh ca chng C th l cc lnh vc h tng sau y b nh hng bi a im quy hoch: Giao thng Mt yu cu cn thit cho mt v tr cng nghip thng mi/l mt mng li giao thng hiu qu (ng b, ng st, ng thy, ng hng khng) chuyn ch nhn lc, hng ha, phng tin sn xut v vt liu thi. iu ny gy ra vn cho ngi v h sinh thi thng qua ting n, rung, nhim khng kh, nhim nc, ngn cn qu trnh thm (b tng ho), s giao nhau ca
54
khng gian m v.v Dn c chu nh hng ng k bi cc phin toi v mi trng do giao thng, c bit l t cc xe chuyn ch hng ha nng. Ngoi ra xem cc tm tt v Quy hoch mi trng giao thng vn ti v, xy dng v bo qun ng, ng giao thng, ng st v hot ng ng st, Sn bay, Vn chuyn trn ng thy ni a. Cung cp nng lng C th c mt nhu cu v nng lng ng k cho mt s ngnh cng nghip nh sn xut thp, c bit l ni cc l in hoc cc xng nu luyn cc kim loi mu (l luyn nhm) c s dng, v cho sn xut nhit v hi nc trong l ln bng cch s dng nhin liu rn, lng hoc kh t. iu ny c th cn phi xy dng mi hoc m rng cc loi nh my in, trm bin p, ng dy ti in v.v Kt qu l nhng hiu ng mi trng trung gian (v d nh nhim khng kh) c th ng k trong mt s trng hp. Xem cc tm tt mi trng: Quy hoch Nng lng tng th, Truyn ti v phn phi nng lng. Cp nc Vic cung cp nc lm mt cho cng nghip, nc dch v v nc sch c th gy ra vn nghim trng vi ngi dn a phng thng qua vic tiu th nc ca cc ngun khan him, c bit l nhng vng kh cn. Vic s dng my bm cp nc c th gy phin toi bi ting n.. Ngoi cc nh my in, cc ngnh tiu th nhiu nc phi k n ngnh thp, giy, xi-mng v ho cht. Nhu cu tir6u th nc ca cc ngnh ny ph thuc vo qui trnh sn xut. Xem cc tm tt mi trng: Khun kh quy hoch nc, Cp nc th, Cp nc nng thn, X l nc thi. Nc thi v x l nc thi l gn lin vi lnh vc cung cp nc. Cc ri ro n sc khe v ri lon cc h sinh thi gy ra bi nc thi cng nghip (v d nh cha kim loi nng) phi c ngn chn bng cc phng tin than thin vi mi trng v mt tng th. Xem cc tm tt mi trng: Nc thi v nc ma, X l cht thi rn. Vn cht thi cng nghip v x l chng c ngha quan trng v nhng tc ng mi trng tim tng ln v v sinh, t, nc v khng kh, c bit trong trng hp cc cht thi c tnh c hi cao (cht thi c bit) Xem cc tm tt v mi trng: Qun l cht thi v x l cht thi nguy hi. Tham kho c thc hin cc tm tt v vic khai thc khong sn v nng lng cng nh thng mi v cng nghip ngoi cc tm tt v mi trng trn c s h tng c trch dn cho mt nh gi tc ng mi trng chi tit bng cch xy dng c s h tng. 2.2.3. Cc vn x hi lin quan Ti nh c v cc khu nh c mi cho ngi b nh hng do hu qu ca quy hoch mt v tr cng nghip. Lc lng lao ng di c c th gy ra nhng vn nghim trng v nh , dch v ch yu, giao thng, khi lng cht thi v nc thi, tiu th nhin liu v nc v.v; cc cu trc x hi thnh lp cng c th b tan r.
55
Ngoi ra cn c mt mi nguy him m cc chnh sch gim thiu tc ng xu n mi trng thng qua cc khong cch s dn dn tr nn t hn v km hiu qu nh cc khu vc cng nghip/thng mi ring bit v dn c u pht trin hng ti nhau. 2.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Nh cp, mi hot ng cng nghip v thng mi nh hng bt li n mi trng ti mc no . Do vy tt nht, mc tiu quan st tc ng mi trng c th ch c cho php la chn nhng a im v s dng m ti trng t ln mi trng thp nht. Th tc-phng php thu thp d liu, d bo v nh gi a im quy hoch t quan im ca tc ng mi trng nn c da trn s sau y: iu tra v nh gi tnh hnh ban u ti nhng v tr khc nhau (v tr thay th) trong iu khon ca - Hin trng t s dng v chc nng cho ngi dn (v d nh chc nng kh hu, chc nng gii tr) - Phm vi, cht lng v vic khai thc ti nguyn thin nhin - Chc nng bo v cc loi v sinh quyn. D bo hin trng khng thay i (Status Quo) (lm th no nhng v tr s pht trin m khng c s xut hin ca cng nghip hoc thng mi). S nh lng cc tc ng (khu vc cng nghip v thng mi vi c s h tng lin quan) v cc bin php c th gim thiu v bi hon thit hi (nhng la chn v k thut trong cc iu kin kt qu ca cc nhn t tc ng bt li), v d bng - Nh my x l nc thi - Nh my lm sch kh thi - Ti s dng cht thi (ti ch v.v) - Cc bin php nui trng li - S dng nguyn liu khng gy nhim - S dng cc phng php sn xut pht thi thp M t cc tc ng kinh t- x hi th cp v cc vn chng gy ra. M t tnh nhy cm ca mi trng thin nhin, cc ngun ti nguyn v iu kin s dng trong cc ti trng d kin (v d ti trng ban u ca khng kh v nc) D bo cc tc ng ca mt pht trin cng nghip, bao gm cc bin php gim thiu v bi hon cho s suy yu ti cc a im khc nhau. nh gi trng thi sau khi hon thnh vic pht trin cng nghip v thng mi. Cc lu n mi trng c th c cung cp d dng hn nu mt khun kh php l ton din tn ti, k hoch qun l v quy trnh xy dng da trn c s m cc th tc ph duyt cho mt d n cng nghip c bit c th c ph duyt. Php lnh cho cc doanh nghip c th c th v d t di gii hn pht thi bo v cc h thng t nhin m cuc sng ph thuc khi pht trin cng nghip v thng mi ang c k hoch v xy dng. Tuy nhin, khng ging nh gii hn immission, cc gii hn pht thi ny ch c nh hng n cc tc ng mi trng mt cch gin tip.
56
Cn lu rng gii hn khng h tn ti cho tt c cc vn mi trng lin quan n s pht trin cng nghip hoc thng mi (v d nh tc ng n mi trng t nhin). Trong nhng trng hp cc hng dn iu hnh nn c pht trin v khuyn khch bo v sc kho con ngi v mi trng t nhin.. iu tit cc mi quan tm v mi trng khi qui hoch a im cho hng dn quc t v thng mi v cng nghip ca EC, WHO hoc cc t chc khc (xem phn 6, khng c ti liu tham kho. 12, 32-37) cung cp cc gi tr tham kho quan trng, nhng ch nn c p dng khi c tnh n hon cnh ca a phng (tha k vn mi trng, cc xu hng pht trin trong tng lai v.v) ca cc quc gia hoc khu vc. 2.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Qui hoch ca cc a im cho thng mi v cng nghip phi tnh n cc s tng tc vi cc ngnh khc, v gn vi s trng khpc th sinh ra tc ng tiu cc cng hng, kt qu khng ch c pht thi vt qu cc gii hn v tiu th qu mc cc ngun ti nguyn thin nhin m cn gim kh nng ti to ca chng. Qui hoch ca cc a im cho thng mi v cng nghip lm cho vic tha nhn cc tc ng mi trng c th khng ch ca vic xy lp m cn ca cc c s h tng lin quan. Mt s lin kt quan trng vi cc ngnh khc c cp.. 2.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Qui hoch ca cc a im cho thng mi v cng nghip l mt cng c cho vic thc hin chnh sch kinh t v cu trc. Cc kt qu bin php lun lun bao hm cc tc ng n mi trng t nhin v cnh quan m c th hu nh khng bao gi ti lp c nu cc tc ng mi trng v x hi quan trng khng c tnh ton n trong giai on lp k hoch. Do c mt d on chnh xc ca nhng nh hng do hu qu v con ngi v mi trng c yu cu, bao gm c vic xem xt cc la chn thay th c th c (nh tm tt. 2,1). V nguyn tc, d bo v nh gi tc ng mi trng do s la chn ca mt v tr c th cho cc d n cng nghip hoc thng mi c th c ba kt qu: - Mt khuyn co rng cc v tr ph hp cho cc mc ch cng nghip, thng mi, bi v khng c tc ng mi trng nghim trng l d on, hoc d liu quy hoch l cho thy rng khng c kh nng lm gim tc dng hoc tm mt v tr khc. - Mt khuyn co rng v tr khng nn c a vo s dng cho pht tri63n cng nghip, thng mi trn cc cn c ca cc tc ng mi trng bt li. - Mt khuyn co rng v tr ch nn c s dng cho cc i tng pht trin c thc hin cc ci thin nht nh hoc cc bin php n b. iu ny c th tham kho cc v tr nh mt tng th, hoc mt s lnh vc c s dng cho loi hnh sn xut c th. 2.6. Ti liu tham kho
1. Asian Development Bank (AsDB): Economic Analysis of the Cc tc ng mi trng of Development Projects, 1986.
57
2. Asian Development Bank (AsDB): Environmental Guidelines for Selected Infrastructure Projects, 1986. 3. Bechmann, A.; Rijn, M.; Winter, G.: Gesetz zur Durchfhrung der Umweltvertrglichkeitsprfung (UVP-Gesetz). Draft with notes. Dreisam-Verlag, Freiburg 1987. 4. Braun, R.: Umweltvertrglichkeitsprfung in der Bauleitplanung. Kohlhammer Verlag, Stuttgart, 1987. 5. Bundes-Immissionsschutzgesetz mit seinen Ausfhrungsverordnungen. 6. Bunge, Th.: Die Umweltvertrglichkeitsprfung im Verwaltungsverfahren, Carl Heymanns Verlag, Cologne 1986. 7. Burhenne, W. E. (Ed.): Internationales Umweltrecht Multilaterale Vertrge. Beitrge zur Umweltgestaltung Band B 7. Looseleaf edition in 5 slipcases. Erich Schmidt Verlag, Berlin. 8. Burhenne, W. E. (Ed.): Umweltrecht in den Europischen Gemeinschaften. Beitrge zur Umweltgestaltung Vol. A 48. Looseleaf edition in 4 slipcases. Erich Schmidt Verlag, Berlin. 9. Coenen, R.; Jrissen, J.: Umweltvertrglichkeitsprfung in Gemeinschaft. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1989. der Europischen
10. Cupei, J.: Umweltvertrglichkeitsprfung. Carl Heymanns Verlag, Cologne 1986. 11. Dorsch Consult: Umweltrelevante Grundlagen fr Planungsentscheidungen in der Standortvorsorgepolitik der deutschen Industrie im Auftrag des UBA, Munich 1976. 12. EC Directive 85/337 of 27.06.1985 on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment. 13. Fleischer, G.: Standort-Umweltvertrglichkeitsprfung. In: Thome-Kozmiensky, K. J. (Ed.): Handbuch zur Planung von Abfallbehandlungsanlagen. EF-Verlag fr Energie-und Umwelttechnik GmbH, Berlin 1989. 14. Frst, D.; Nijkamp, P.; Zimmermann, K.: Umwelt-Raum-Politik. Anstze zu einer Integration von Umweltschutz, Raumplanung und regionaler Entwicklungspolitik. edition sigma, Berlin 1986. 15. Global 2000: Report to the Presidents, Washington 1980. 16. GTZ: Umweltwirkungen von Infrastrukturprojekten in Entwicklungslndern, ConsultantTag 1985, Eschborn 1986. 17. Hbler, K.-H.; Otto-Zimmermann, K. (Ed.): Bewertung der Umweltvertrglichkeit. Eberhard Blottner Verlag, Taunusstein 1989. 18. Hbler, K.-H.; Otto-Zimmermann, K., (Ed.): UVP-Umweltvertrglichkeitsprfung: Gesetzgebung, Sachstand, Positionen, Lsungsanstze. Eberhard Blottner Verlag, Taunusstein 1989. 19. Hundertmark, U.: Die Durchfhrung der Umweltvertrglichkeitsprfung. Eine verwaltungs- und verfassungsrechtliche Analyse der Zustndigkeiten und Bindungswirkungen. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1988. 20. Inter-American Development Bank (IADB): Environmental Checklist for Industry Projects, without year of publication. 21. Jarass, H. D.: Umweltvertrglichkeitsprfung bei Industrievorhaben. Carl Heymann Verlag, Cologne 1987. 22. Jrissen J.; Coenen R.; Franz, P.: Die Umweltvertrglichkeitsprfung in den USA. Beitrge zur Umweltgestaltung Band A 103. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1987. 23. Loretan, Th.: Die Umweltvertrglichkeitsprfung. Schulthess Polygraphischer Verlag, Zurich 1986.
58
24. Lhr, H.- P.: Anlagensicherheit und Umweltvertrglichkeit. IWS-Schriftenreihe Band 9. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1989. 25. Paschen, H.: Die Rolle der Umweltvertrglichkeitsprfung im Entscheidungsproze. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1989. 26. Randelzhofer, A.; Harnd, R.: Grenzberschreitende Zusammenarbeit bei der Umweltvertrglichkeitsprfung, Umweltbundesamt-Bericht, German Federal Environmental Agency Reports 2/89. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1985. 27. Schemel, H.J.: Die Umweltvertrglichkeitsprfung (UVP) von Groprojekten. Beitrge zur Umweltgestaltung Bd. A97. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1985. 28. Schulz, R. S.: Becker, B. (Ed.): Deutsche Umweltschutzgesetze. Looseleaf edition in 4 slipcases. Verlag R. S. Schulz, Percha am Starnberger See. 29. Simmleit, N.: Nutzen Sie Vertrglichkeitsprfungen als neues Instrument der betrieblichen Umweltvorsorge. In: Sietz, M.; Michahelles, R. (Ed.): Umwelt-Checklisten fr Manager. Eberhard Blottner Verlag, Taunusstein 1989. 30. Spindler, E.: Umweltvertrglichkeitsprfung in der Raumplanung. Institut fr Raumplanung, Dortmund 1983. 31. Storm, P.-C.; Bunge, T. (Ed.): Handbuch zur Umweltvertrglichkeitsprfung. Looseleaf edition in slipcase. Erich Schmidt Verlag, Berlin 1988. 32. Thome-Kozmiensky, K. J. (Ed.): Waste Management in Developing Countries 1. EFVerlag fr Energie- und Umwelttechnik, Berlin 1986. 33. United Nations Environment Programme (UNEP): Guidelines to Environmental Impact Assessment in Developing Countries, 1985. 34. United Nations Environment Programme (UNEP): Industry and Environment Guidelines Series: Guidelines for Assessing Industrial Environmental Impact, 1980. 35. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO): Manual for Preparation of Industrial Feasibility Studies, 1978. 36. World Bank: Environmental Considerations for the Industrial Development Sector, 1978. 37. World Health Organization (WHO): Environmental Health Criteria, Geneva, without year of publication
59
3. Qui hoch pht trin nng lng 3.1. Phm vi H thng nng lng ca mt t nc bao gm tt c cc thnh phn ca sn xut nng lng s cp (v d nh khai thc than, sn xut du, s thu gom cc nguyn liu sinh hc trong khu vc nng thn, nhp khu nng lng), ton b cc ngnh chuyn i (sn xut cc ngun nng lng th cp, v d sn xut cc sn phm du m t du th ti cc nh my lc du, hoc s pht in t than hoc du nhin liu cc nh my in, hoc s tinh ch cc nhin liu sinh hc, v d nh s dng l than), c s h tng cn thit cho vic phn phi v lu tr cc ngun nguyn liu (v d nh b cha, ng ng, ng in) v cc k thut s dng ngun nng lng cui cng (v d nh cc phng tin vn chuyn, bp, n, t lnh, v.v) Mi h thng nng lng l mt lnh vc cung cp thit yu nhm mc ch chnh l cung cp cc dch v nng lng (v d nu n, thp sng, iu ha khng kh v vn chuyn, v.v). H thng nng lng c mt s linh hot trong gii hn nht nh, v d nh cc dch v nng lng c a ra c th cung cp bng cc phng tin ca mt s cc c s k thut khc nhau da trn cc ngun nng lng khc nhau (v d in nng, xng du, than). Bi tm quan trng ca n i vi chc nng ca mt cng ng v trong thi gian m i khi n tri qua gia vic xc nh mt yu cu, quyt nh u t v y nhim ca cc k hoch v cc mng li, cng vi nhng tc ng lu di ln mi trng v x hi, quy hoch nng lng tng th (OEP) tha nhn vai tr quan trng nh mt cng c iu phi. Phm vi nhim v ca OEP bao gm vic la chn cp v tr, khu vc v quc gia l khi no, u v c bao nhiu loi khc nhau ca nng lng (in, nhin liu, nhit v.v) phi c cung cp v cc bin php no l cn thit p ng nhu cu (yu cu ngy cng tng, d bo nhu cu). Cc h thng cung cp hin ti (nhin liu v.v) c kim tra v tnh kh thi ca chng trong cc iu kin ti chnh, kinh t, v sinh thi. iu ny s c a vo trong bn k khai hin ti v d kin tng th cc trng hp trong tng lai ca t nc trong vn , s tin b ca k thut v nhng thay i c th xy ra trong lnh vc nng lng th gii (nhn trc cho t 10-30 nm). T phn tch ca cc nhu cu khc nhau trong c cu v phng hng tim nng ca vic tha mn mt nhu cu c th a ra cc vin cnh nh cc quyt nh v chnh sch nng lng, nh l u t vo cc nh my in v mng li, xy dng chnh sch gi c (thu nhp khu, cc chi ph, thu, tin tr cp) v xc nh cc tuyn ng cung cp c th chp nhn c v mt mi trng trong cc iu kin tin quyt ca chng v cc tc ng c th d on c th c m ra tranh lun cng khai v so snh. gc ny vic phn phi cng bng nng lng trong khu vc v cc iu kin x hi l v cng quan trng. Trong trng hp ca cc d n lin quan n cc tin ch cng cng hoc c quan nh nc, cc s liu thng k tng th v nng lng/kinh t l c tm quan trng trung tm trong iu khon v nhu cu nng lng ca tt c cc khu vc cung cp. Yu t c th (s thch, thi quen tiu dng, kh nng chi tr, chi ph, nng lng c th c c) phi c tnh n khi giao dch vi khu vc c bit v tiu khu vc ca nng lng sn xut trong cng nghip, nh mt trng hp vi cc nghin cu c bit cho thng mi, cng nghip v cc h t nhn (k hoch thit k, khi nim nng lng ti a phng v khu vc). iu ny cng to iu kin cho s pht trin ca ci gi l gii php "may o".
60
Nhng pht hin l tng trong cc khu vc ph tr nn c s dng iu chnh tt OEP cp quc gia, tm gii php m khng ch ci thin nn kinh t m cn c nhng kha cnh khc nh s cng bng ca phn phi. Cc h thng nng lng quc gia khc nhau trn khp th gii: - Trc ht, c cu tiu th nng lng khc nhau. Trong mt s trng hp, ngoi tr thy in - nhin liu ha thch (nh than, du m, kh t) c s dng hu nh c quyn. Nng lng ht nhn s khng c quan tm v hu ho1). Ti mt s nc vn cn rt ph bin s dng nng lng sinh khi (ci, d lng nng nghip, phn bn). Vic s dng cc ngun nng lng ti to nh nng lng mt tri v nng lng gi vn cn rt hn ch. C cu v mc tiu th nng lng thng xuyn thay i ng k t thnh ph n quc gia. - Ngoi ra cn c nhiu s khc bit trong mc tiu th nng lng. Cc quc gia c thu nhp cao bnh qun tiu th 230 GJ cho mi u dn s (M 360 GJ, c 200 GJ), nhng cc con s cho cc nc c thu nhp trung bnh l khong 125 GJ v cho cc nc c thu nhp thp 25 GJ. Nu chng ta ch xem xt nhng ngun nng lng c giao dch trn th trng th gii, s khc bit thm ch l nhiu hn th: mi u ngi tiu dng trong nc c thu nhp trung bnh ri vo khong 15 GJ v trong nc c thu nhp thp n 4 GJ, tc l ch c 1/60 mc tiu th cc nc c thu nhp cao. nhiu quc gia, nhu cu nng lng trong tng lai s pht trin theo hai hng c trng khc nhau: (1) S dn ang pht trin, th ha nhanh, tng cng nghip ha v c gii ha nng nghip s lm cho nhu cu nng lng pht trin mnh m hn na. (2)
Trong nhng hu ho ca vic s dng sau nng lng ht nhn khng c quan tm l bi v tnh c th chp nhn v mt mi trng ca n vn cn l ch ca nhiu tranh ci cc nc cng nghip ha v khng th thc hin mt nh gi dt khot (c bit l cho vn dung lng cui cng ca cht thi phng x) v bi v n l c s dng v / hoc xem xt s dng trong rt t nc ang pht trin (c bit l xem cc yu cu iu hnh nghim ngt v chi ph u t cao).
61
nhin liu ha thch s chim mt t trng ln trong tng tiu th cc nc ang pht trin, v cc dch v nng lng nht nh th ph thuc trc tip vo h, v chi ph thp, thay th hiu qu khng c sn cho thi gian c. V d, vic s dng nhin liu xng v diesel s vn c ngha ln i vi vn ti ng b trong tng lai. Ni cung cp thy in khng y th s khng dng c, cc quc gia s xem xt gia tng vic s dng nhin liu ha thch p ng nhu cu v in ngy cng tng.
Quy hoch nng lng phi p ng vi nhng nhu cu, nhng cng c th phn tch nhu cu bo co v tnh n cc hnh thc pht trin thay th c th.
3.2. Xy lp cc h thng nng lng v nhin liu - Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v Mi hnh thc (nhn to/cng nghip) cung cp nng lng v tt c hnh thc s dng nng lng c bt li cho mi trng v c mc tc ng nht nh n con ngi. Tnh cht v cng ca nhng tc ng ny ph thuc vo cch thc m nng lng thc s c dch v cung cp. Cc xem xt sm ca cc tc ng mi trng ca cc h thng nng lng khc nhau (c th trong qu trnh tin qui hoch) l ch li bi hai l do: - Cc u tin v x hi v cc tc ng c th xy ra ca cc cch thc cung cp nng lng khc nhau c th c so snh vi nhau. Bng cch nhn vo chi ph v cc li ch ca cc cch thc cung cp khc nhau hoc cc d n cho cc nhm x hi khc nhau nu c th vi s tham gia ca cc nhm dn c b nh hng - Cc quyt nh c th c thc hin r rng/minh bch.. - Vic trnh v gim thiu cc vn v mi trng sm (vic bo tn mi trng ngn nga) thng th c hiu qu v tnh kinh t cao hn vic lm sch hoc phc hi sau ca mt nhim v mt phn mi trng b ph hy sau ny (bo v mi trng phn ng). OEP trong chnh n th khng c tc ng trc tip ln mi trng, nhng cc kt qu ca vic quy hoch th c s khc bit ng k trong cc iu kin mi trng thch hp ca n. V vy ti thi im ny chng ti ch cp n tm tt khc v mi trng m trong cc tc ng mi trng ca vic lp t nng lng cho sn xut, chuyn i v s dng cc phng tin thng tin nng lng khc nhau c xc nh v nh gi: - Thu nng - Cc h thng thu li ln, cc con p v cc h cha nc - S khai thc l thin - S khai thc ngm - Khong sn x l v gia cng - Cc trm nhit in - Du m v kh t nhin s thm d, sn xut, x l, lu tr - Truyn ti v phn phi nng lng - Cc xng luyn cc, nh my kh ho than, Sn xut v phn phi kh - Ngun nng lng ti to.
62
3.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng tt c cc giai on lp k hoch, OEP phi tnh n y cc tc ng a dng ca h thng nng lng ln mi trng. K hoch phi d on c tnh hnh hin nay ca t nc. Mc v c cu tiu th nng lng khc nhau ty theo sc mnh kinh t, cc ngun lc c sn v v tr a l; gnh nng hin ti ln cc thnh phn mi trng khc nhau, v cc hnh thc khc nhau ca s pht trin c th da trn nng lc ca cng ngh v ti chnh. c mt nh gi thc t ca ti trng mi trng to ra bi nng lng, ton b dy chuyn (mt xch) ca qu trnh phi c kim tra t sn xut u tin ca nng lng, bao gm cc giai on chuyn i c th v s dng nng lng thc t ca "ngi tiu dng", phi thng qua loi b cht thi v vt liu cn st li. Ni cch khc, l khng thc hin phn tch n gin trn c s mt k hoch d n c th (v d nh trm in, ng dy cung cp); kha cnh thng ngun v h ngun v cng c th, khi p dng, cc tin x l nguyn vt liu, cng phi c tnh ton n. Mt iu kin tin quyt phn tch v ng gi cc tc ng mi trng l mt c s d liu ng tin cy, m n cng m t tnh trng mi trng hin ti (ti trng ban u) ca quc gia v khu vc trong cu hi. Theo cch ny th c th xc nh mc ti trng mi trng hin ti v nhng thay i do cc bin php c thc hin hoc c k hoch c th c cn nhc hoc c tnh. D liu ny (v d nh ng k mi trng m t cc mc tc ng(gy nh hng/a vo) trong mt khu vc) thng khng c sn, v phi c thu thp n c mt nh gi khi nim hp l, hoc thay th bng cc ch th thch hp cho php cc phn quyt thch hp c thc hin. Khi thit k mt h thng nng lng c th chp nhn c v mt mi trng, cc c quan iu chnh quc gia trong cc quc gia khc nhau v cc t chc quc t c th cung cp cc thng tin quan trng, thm ch nh cc thng tin c th him khi c p dng trc tip trong trng hp ca cu hi. V d, khi xc nh gii hn x cht nhim vo vng nc mt, n l iu cn thit c th d on dng nc no l tt. Nhng vn thng c trong thit k mt h thng nng lng s c iu chnh nhn mnh vo cc vn mi trng cho cc khu vc hoc cc lnh vc mi trng khc (thay th ci vi du ha, s thanh lc kh trong ng khi ca cc nh my in v x l hoc s dng cc thit b lc bi v thch cao) Mt phn quan trng trong khun kh k hoch c nh gi thay th cc hnh thc pht trin v m rng. Nh l mt nh gi, m n cng nn bao hm c nguyn nhn pht trin bi vic cung cp nng lng v cc tc ng mi trng c th c ca n, phi tin hnh t cc mc tiu , tc l phi xem xt cc dch v nng lng c th c cung cp. N lc nh gi la chn da trn mt tiu ch nh gi duy nht (v d mt ch s thit hi hoc hiu qu) c chng minh l s dng t. Thm mt cu hi v trnh by c th tc ng mi trng mt hnh thc tch bit a ra cc quyt nh, s la chn chc chn a ra nhng la chn c th trong quy trnh tha thun chnh tr l kh thi v nhng ngi khc khng th chp nhn. Cc phng php khc nhau v th tc tr gip ca my tnh ang sn sng gip vi nhim v ny. Tuy nhin, nhng la chn c th c th hnh thnh theo cc mc tiu chung v nh gi v mc ph hp kh hu ca chng, v d (s lng ca cc cht nhim c th pht ra c tng hp li v cc tc ng ca n vi kh hu). N cng c th bao gm cc nghin cu v chi ph quy hoch t nht ( y l mt n lc thc hin kt hp "chi ph mi trng" v cc chi ph ci t bo v trong tnh ton quy hoch, v cng nh chi ph ca cc bin php tit kim nng lng). Tham kho c bit l c thc hin cho cc
63
d n m trong cc mc tiu kinh t c t bn cnh mc tiu v mi trng v hip nh t nht l tnh trng bnh ng. Vic to ra khun kh ny cng c th phc v xc nh, trn s lng ln cc kha cnh tc ng bt li c th c lin quan n tc ng mi trng, c bit l nhng ngi c lin quan n vic nh gi cc h thng nng lng. Tiu ch ny bao gm t cc thng s chi tit k thut (v d nh mc hiu qu), n thay i nhim (v d nh cc cht nhim khng kh, t thit hi) thng qua nhng ri ro, cc nghin cu v sc khe v quy nh v iu kin ti ni lm vic. Do nhng d n hoc s pht trin khc nhau m n khng p ng cc yu cu ti thiu nht nh (v d khng s dng nng lng thy in hoc khng khai thc cc trm tch trong khu vc bo tn cho php) c th c vch ra t u, nh mt s la chn trc c th da trn c s cc nh gi cho s ng gp c thc hin bi h thng cung cp nng lng cho mt vn mi trng. S u tin tuyt i trong k hoch nng lng phi c to ra cho vic tm kim cc la chn m trong tt c cc kha cnh lin quan, bao gm s thit hi v mi trng l t nht. Cc cp h thng (s dng mt phng tin truyn nng lng ng thi cho ngun in v ngun pht ra nhit ) v trn tt c vic s dng nng lng ti sinh l l tng trong kha cnh ny. Ngay c khi mt tm kim cho cc ty chn nh vy l khng thnh cng, l cn thit cn nhc xc nh s quan trng ca cc phng din c th. Cc thay i ca h thng nng lng cho php ngn nga hay gim thiu cc tc ng mi trng tiu cc c th thc hin thng qua bn lnh vc: (a) Tit kim nng lng Mt lot cc bin php cu trc hin c v nhng cch c th tit kim nng lng, vi vic gy tc dng ph gim p lc v mi trng. C hai ngun lc k thut v hnh vi nhn thc mi trng c mt vai tr quyt nh hot ng trong khu vc ny. Nhiu qu trnh s dng nng lng c th c thit k theo cch nh vy l tit kim nng lng ng k c th t c (thay th mc tiu ca cc thnh phn khng hiu qu trong cc nh my c; ln s dng cc cp h thng, tc l ng thi s dng sc nng trong pht in; s dng kt hp trong qu trnh ca cc trm in nng cao hiu qu; ngay cc bin php nh vic s dng nhin liu-bp nu n hiu qu). Nhng u i ny ch c cung cp nu c cu gi bao gm t nht l chi ph, v bt c ni no c th bao gm cc phn b sung trang tri chi ph mi trng. (b) Thay th nhin liu Hn na, chng ta c th thy tim nng cho cc thay i lin quan n cc nhin liu c bit, v d nh kh sinh hc thay cho g, than t lu hunh thay v than giu lu hunh. Thm nhng thay i c bn cng c th c th (v d nh xy dng ti mt vng kh hu c th theo , vi nh lng cn thit iu ha khng kh). Vic s dng ln hn ca (ni sinh) tim nng trong kh nng phn quyn a phng c th xt on la chn gii php trng tm (tc l cc thit k mng li v dng ph thuc), vi vic phc hi cc ngun nng lng (i vi ng dng nng lng v nhit) ang c quan tm c bit. Hn na, cc gii php phn quyn c th n mt mc ln vt qua nhng ri ro v cc vn mi trng kt hp vi vn chuyn nng lng. (c) Cc bin php k thut/u t p lc v mi trng cng c th c thuyn gim trc tip thng qua cc bin php tng hiu qu hoc gim lng pht thi t cc ci t hin ti (v d: lc kh trong ng khi, s dng cc cht xc tc), m bo qun l h thng ti u (v d nh tun th nhit t chy ti u) hoc xut thay th cc ci t, vi nhng kha cnh v mi trng ang c cn nhc t u. Cc bin php ny thng ch c tnh kh thi
64
thng qua u t b sung v cho mt s phm vi chng cho vi cc bin php nu (a). Tin x l cc nhin liu (kh lu hunh) v cc bin php c bit cho lu tr an ton hoc s dng li sau trc khi kim tra nguyn vt liu d (tro, lc bi) cng cn c xem xt ti thi im ny. (d) Thay i hnh vi Cui cng, nhu cu nng lng c thng bo c th c phn tch v ngh thay i hnh vi (yu cu thay i, s dng cc ci t chung v d cho s lm lnh). K hoch nng lng c th biu l phm vi thay i. Cc cu hi c th thc hin c phi c a ra, v tr li, ti mc v chnh tr; vi s to ra ca cc iu kin kinh t tng hp m hnh vi thc y mi trng c th chp nhn c trong s cc bn lin quan tr thnh mt cng c quan trng ca OEP. OEP c th ch chun b cho nhng quyt nh mc chnh tr v h tr thng qua cc phn tch. Hot ng trong tt c bn lnh vc c phm vi rng ln v s h tr thng qua gio dc v s cung cp ca thng tin cho cc nhm dn s b nh hng (c nhn, cc chuyn gia thng mi v cng nghip, cc nh ra quyt nh). Cc iu kin thun li c cung cp bi cc phng tin truyn thng khc nhau (truyn thanh, cc n phm, cc bi ging) phi c s dng mnh m v s cung cp v gio dc ph hp phi c thc hin thng qua cc trng hc v cc trng cao ng. S h tr ng k y c th n t (cng ng v c nhn) s thnh lp v t chc c kinh nghim lin ngnh, c th gp phn hiu qu tm ra cc gii php cho cc vn mi trng trong lnh vc nng lng. Cc t chc phi chnh ph ang tng tm quan trng v cc t chc cn c h tr trong cc cng vic ca h. Tuy nhin s thnh cng cn ph thuc vo lnh vc cng ng, trong vic m bo s phi hp ban u ca cc khu vc pht trin khc nhau.. nh hng n iu kin kinh t ni chung cng ng mt vai tr quan trng, v n thng ch mc ny nhng thay i c th c t trong tt c bn lnh vc c trch dn. Ngoi ra mt chnh sch tr cp ang hot ng (v d cho s khi ng ti chnh), th on ca chnh sch ti chnh (thu phi ng cao hn ca cc bin i khng mong mun; nu cn thit c th bao hm tt c d kin chi ph bn ngoi) l c bit ng c cp n. Nhng s thn trng cng cn c thc hin m bo (c bit trong trng hp ca cc d n quy m ln) m cc chi ph l khng vt qu kt qu t c (tnh n cc chi ph c th cho kinh t nh mt tng th). tm tt, mi nhu cu khi c xc nh r rng (v d nhu cu ny sinh t cc yu cu ca mt d n pht trin cng nghip), trong khi nhu cu khng c quan tm nh l mt s lng c nh, ngi ta c th tin hnh trn c s cc cu hi sau y: - l mt nhu cu c th hiu c/chnh ng hay ch n thun l kt qu ca s khm ph mt xu hng? - Tt c cc bin php c th ca vic s dng nng lng hp l c dng ht v tim nng cho vic tit kim c tnh n hay khng? C cng ngh thay th v th tc xut c bao hm trong k hoch hay khng? - Phng tin truyn nng lng khc c th s dng cung cp cc dch v c t ra cha? Tt c cc phng tin c th c ca phng tin truyn thun li vi mi trng thay th nng lng c khai thc? - Cc vn mi trng c th trong bng chng lin quan n vic s dng ca cc ci t c k hoch v s phng c thc hin gim bt thng qua cc bin php k
65
thut? C k hoch x l c sn cho bt c nguyn vt liu no cn st li hay khng? Cc cht nhim chnh hoc ti trng mi trng tng th l ci g? - C tnh n nhng thay i c th trong cc iu kin x hi v kinh t tng th ci m c th b nh hng n nhu cu nng lng trong tng lai? C nhng pht trin gy ra bi sn xut nng lng v nhng hu qu v mt mi trng ca n c ghi nhn hay khng? - C cc iu kin c to ra bi cc bin php mc k thut s c h tr bng iu khon gio dc thch hp hay khng? C iu kin qung co thun li c bao hm v c cc nhu cu t chc cho cc bin php h tr c p ng? Nhu cu trong cc lnh vc khc (h gia nh, ngi tiu dng nh, nng nghip, vn chuyn) c th gii quyt vi mt hng ging nhau (t quan im ca tng hot ng kinh doanh) hn cc gii php tiu chun. Trong trng hp ny ngi ra k hoch phi xem xt vic thc hin c th c h tr bi cc chnh sch bin php gi c hp l (tr cp, lm ra nhng bin i khng mong mun t tin hn). 3.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc 3.4.1. Cc mc tiu chung v cc kha cnh kinh t - x hi / vn ha x hi Mc ch ca nhiu nc l nhm ci thin tnh hnh, m trong c th c trng bi s tng trng dn s, suy dinh dng, s thiu ht ca cung cp y t v v sinh, t l tht nghip v s phn chia khu vc, v bi phn ln s tiu th khng th kim sot cc ngun ti nguyn c hn. Lnh vc nng lng lin quan cht ch n cc vn ca khu vc ny v kh nng p ng v tnh hp l v kinh t lm tha mn cc nhu cu v dch v nng lng (v d cp n ngun nc v ti tiu, y hc, sn xut) c th gip lm gim bt cc vn . K hoch nng lng tng th (OEP) phi c tnh n nhng nguyn tc ch o trn khi h thng ny ang c pht trin. S mong mun cc tc ng xc thc s t c ch yu trong giai on cui cng ca s pht trin ca h thng nng lng, c th l trong giai on ca s dng nng lng thc t. Cung cp, tc l khai thc, chuyn i v phn phi nng lng phi c thit k sao cho mt tch cc (s dng) khng b b ra ngoi. Mc tiu ch yu l tm ra mu thun chnh ti ni m c cc h thng quy m ln ca khai thc nng lng v chuyn i khng p ng cc mc tiu dn s ca khu vc, lin quan n x hi hoc khng th chp nhn s thay i v hu qu ca kinh t-x hi v vn ha-x hi v ch nh chi ph v li nhun cho cc nhm x hi khc. - OEP phi tnh n phm vi kinh t-x hi v vn ha-x hi. iu ny i hi phi phn tch ton din v tnh hnh hin nay v s tham gia ca ci b nh hng trong qu trnh ra quyt nh.. - nhiu nc, cc ngun nng lng thng mi khng th n c cc nhm x hi thp hn do vn gi c. Cc u t v xy dng c s h tng thng khng c phn nh n trong gi tr ca cc ngun nng lng tng xng trang tri cc chi ph: cc khon tr cp m c cp trn c s x hi, khng n c vi cc nhm dn c ngho, c bit l nng thn, n mt mc va , do lm gia tng s bt bnh ng x hi. Mt nghin cu khc bit ca cc s thch v sc mua ca tng nhm i tng tiu dng, c thc hin nh mt phn ca cc phn tch nhu cu nng lng, nn cung cp thong tin c gi tr cho vic thit k cc dy chuyn cung cp ph hp v mt chnh sch v thu xut hp l. Kinh nghim cho thy rng vic qung co ca mt
66
phng php tip cn phn cp cung cp nng lng l mt cng c quan trng vi nhm i tng nng thn. - Trong khu vc kinh t trong nc, vic gii thiu cc loi nhin liu mi thng gp s chng i t pha dn chng nh nhng kiu ng x truyn thng s b ph v. V d, s c gng gii thiu vic s dng tit kim nng lng than v bp g thng tht bi v khng lng d thch hp cho cc mt khc ca bp, nh l bc x nh sng v nhit, d s dng, v sinh v thm m. Mt khc yu t ti chnh thng l l do ti sao mt s la chn khng th c t ra. Khi ni n vic cung cp nng lng cho cc h gia nh th ph n l ngi ra quyt nh nhiu nc bi v h l ngi c trch nhim sn xut, thu gom v s dng ngun nhin liu sinh hc (ch yu l ci). Bi v do v tr c bit ca h trong ngnh kinh t nng lng trong nc, ph n c kin thc chuyn mn lin quan n vic s dng v qun l ngun nguyn liu sinh hc. l kin thc cn c a va xem xt trong bi cnh ca OEP. 3.4.2. Mi lin h/tng tc vi cc ngnh/lnh vc khc OEP phi c tnh n s cn thit ca tt c cc nhu cu v tnh a dng ca ngnh trong khu vc v quc gia. Tuy nhin, cng cn tch cc tm cch gy nh hng n m hnh tiu th nhm t c cc h thng nng lng c th c chp nhn hn v mt mi trng. iu ny i hi s hi ha v phi hp cht ch vi mt h thng quy hoch khu vc cao cp hn trnh quy hoch nhm ln v cung cp h thng nng lng c hiu qu v chp nhn c v mt mi trng. V d, n s c s tng tc vi cc quy hoch khu vc khc: (1) Quy hoch vng: Cc mc tiu pht trin ca quy hoch vng c th c thc hin bi OEP t s sn c ca nng lng l mt iu kin tin quyt cho qu trnh pht trin. S kt ni h thng ng in gia cc vng nng thn v quc gia cng c th nh hng n qu trnh th ha v lm mt tc dng ca cc chuyn bay t mt t. (2) Giao thng vn ti v quy hoch giao thng: mt h thng giao thng cng cng trong cc th x v cc thnh ph c th gim mc tiu th nhin liu v kt qu pht thi nu n c tc ng n vic gim s dng t c nhn. Lin kt ca cc vng nng thn n mt h thng giao thng s gia tng sc hp dn ca cc vng, v trong nhiu trng hp l iu kin cn thit cho hot ng thng mi (lin kt vi cc th trng xa hn) (3) Quy hoch cng nghip: S pht trin ca cc ngnh cng nghip i hi phi cung cp nng lng, c bit l in nng. Quyt nh xem c nn tp trung pht trin nng lng (v ng thi thng gy nhim mi trng) cc ngnh (vt liu c bn nh thp, nhm, ha cht) s nh hng n mc tc ng ca kh nng tc ng ln mi trng (4) Nng nghip v lm nghip: Tham kho c thc hin cho vn ca vic s dng nhin liu sinh hc nh cht t, v cc nh hng thc s ln t s dng cho nng nghip. Gia tng vic trng rng l i hi nhiu khu vc cho nhin liu v c th dn n vic cnh tranh vi t s dng cho nng nghip. Ngnh nng-lm nghip cng nghip c th cung cp cc gii php c th thc hin c trong lnh vc ny. (5) Qun l ti nguyn nc: Cc tc ng mi trng c ngha l OEP phi c hng ti phc v cho cc nhu cu ca k hoch qun l tng hp ti nguyn nc. iu ny c p dng, v d, vic cnh tranh s dng nng lng to ra t nc, thy
67
li v cung cp nc, v cho u vo ca nc lnh, hoc s c quyn ln nhau ca cc v tr cho nh my in v lu vc nc sinh hot.. Ngoi ra, c mt b mt phn chia ch yu cho cc khu vc chnh tr khc nhau, nh m chng ta bit c nhng nhu cu c th c kt hp cht ch trong hu quan (trong be tong) v quy hoch chi tit. Bn cnh , cc phm vi ca chnh sch nng lng ci m c tho lun di y, n bao gm cc ng li cho cc khu vc khc nhau nh l chnh sch cng nghip hoc chnh sch mi trng c thng qua. (6) Chnh sch nng lng: y mnh cc mc tiu k hoch nng lng c chp nhn v mt mi trng gi l mt chnh sch nng lng m c tnh n chi ph x hi thc t ca vic cung cp v s dng cc ngun nng lng. Cc mc tiu c th t c n mt mc thng qua lut php (v d quy nh kim sot kh thi, cc yu cu v an ton, cc hng dn nhp khu), nhng vic t c cc mc tiu khc da vo cc quyt nh c nhn ca ngi s dng. Trrong trng hp ny, nh hng ch c th dn n s chu ng thng qua gi c. V d, nhiu nc cc mong mun v mi trng qu trnh thay th vic s dng ci bng kh t lng hoc du la b mt tr ngi nghim trng khi gi du th tng ln. S n lc gii thiu cc k thut than thin vi mi trng (v d cc h thng quang in vi bng n tit kim nng lng, bp g v l nng siu hiu qu) thng tht bi cc vng nng thn do thiu ngun lc ti chnh. Mi trng theo nh hng chnh sch phi tnh n nhng trng hp ny thng qua s gii thiu ca vic sp xp ngun ti chnh thch hp, tr cp hoc cc chnh sch ti chnh. V c bn cn thit quyt nh liu c th c nhiu hng a mc tiu nh hng c lin quan ti quy trnh pht trin ang c khai thc thng qua k hoch, tuy nhin sau s ph thuc vo s sn c ca cc ngun lc ti chnh thch hp h tr cc la chn nng lng mong mun, hoc c th c lc lng th trng nn nh hng c s pht trin c bn. 3.5. Tm tt cc tho ng v mi trng Cc tc ng mi trng ca h thng nng lng s gia tng vi mc tiu th nng lng ngy cng tng, v trong cc khu vc ng dn c t n cp (ca khng kh nhim l mt v d) m n to ra mt mi nguy him cp tnh cho sc khe. OEP phi tnh c n cc tnh trng ny vi mt tm nhn gim cc vn v mi trng v gim ti trng mi trng n mt mc c th chp nhn c v, ngay c giai on ny, t nn mng cho s thay i ca h thng nng lng trong thi gian di. N phi c gi nh rng ti nhiu quc gia khng coi tm quan trng ln ca vn pht thi kh cacbon dioxit, vi mt tm nhn v vic tiu th nng lng cho mi u ngi rt thp. Nhng nu tc tng trng hin nay (1980 n 1987) tip tc vic tiu th nng lng ha thch, th cc nc pht trin s phi chu trch nhim v 50% lng kh CO2 thi trong vng 20 nm ti.(Mc d s suy gim trong hiu ng nh knh cho n nay gn nh hon ton do s pht trin kinh t ca cc nc cng nghip ha, h vn s chu trch nhim chnh cho vn ny). Ch c s n lc ca ton cu th s nh bi c vn ny.. Cc yu t c bn ca mt chin lc gim thiu tc ng bt li n mi trng ca ngnh nng lng phi c nh sau: (1) Tit kim nng lng thng qua s hp l, hng nhu cu, s dng mt cch kinh t nng lng trong mi lnh vc. y, nh cc lnh vc c cp di y, gio dc v nng cao thc th quan trng nh l cc phng php ci tin k thut. Nhm vo
68
mc tiu s dng cc u i v ti chnh (gi c, thu) hoc hnh th ca cc khun kh v kinh t, v d thng qua s tho d cc khon tr cp, th v c bn l quan trng. (2) S dng cc cht thay th thay th cc ngun nng lng m c bit l nhng ci c tc ng xu n mi trng. S dng nhiu hn cc ngun ti nguyn a phng v c bit l cc ngun nng lng ti to. y cng vy, gi c v ti chnh cng l vn quan trng. (3) S dng ht tt c cc gii php k thut v th tc hnh chnh c th ngha l ca vic gim lng pht thi ca tt c cc loi v t c s chp nhn x l cc vt liu thi v cc cn b. Pht trin thch hp (cho cc nhm mc tiu c lin quan) ti tr cho cc k hoch u t cn thit.. (4) Xc nh phm vi c a ra bi s thay i trong cc hnh vi c nhn v trong cc iu kin x hi v chnh tr cho loi hnh h thng cung cp nng lng trong tng lai. Qu trnh OEP cn phi c bm cht trong mt th ch ph hp cc mi quan tm v mi trng ca OEP ti tt c cc mc ca k hoch v vic ra quyt nh. OEP c mt lot cc cng c gip n thc hin cc nhim v ny, t cc u i trc tip t ti chnh v cc bin php quy nh thc y vic nghin cu v pht trin v cung cp thng tin cho cng chng. 3.6. Ti liu tham kho
1. Buchwald, K., Engelhardt, W. (Ed.), Handbuch fr Planung, Gestaltung und Schutz der Umwelt, Bd 3: Die Bewertung und Planung der Umwelt, BLV Verlagsgesellschaft Munich 1980. 2. Buedenbender, U., Energierecht, Handbuchreihe Energie Bd. 15, Resch Verlag Munich 1982. 3. Bundesforschungsanstalt fr Landeskunde und Raumplanung, Energie und Umwelt; [German Federal Research Institute for Regional Geography and Regional Planning]; Informationen zur Raumentwicklung Heft 7/8, Bonn 1984. 4. Davids, P., Lange, M., Die Grofeuerungsanlagen-Verordnung - Technischer Kommentar, Berlin 1984; Die TA-Luft - Technischer Kommentar, Berlin 1986. 5. ECO Northwest Ltd., Review of Methodologies for Assessing the Environmental Costs and Benefits of Acquisition, prepared for Bonneville Power Administration, Portland 1981. 6. Foell, W.K., Management of Energy-Environment Systems: Methods and Case Studies, Wiley New York 1979. 7. Garnreiter, F., et al., Auswirkungen verstrkter Manahmen zum rationellen Energieeinsatz auf Umwelt, Beschftigung und Einkommen. UBA-Berichte 12/83, Berlin 1983. 8. German Bundestag (Ed.), Protecting the Earth's Atmosphere - An International Challenge, Bonn 1989. 9. GTZ, Umweltwirkungen von Infrastrukturprojekten in Entwicklungslndern, Consultant Tag 1985, Eschborn 1986. 10. Hall, P., Great Planning Disasters, Weidenfeld & Nicolson London 1980. 11. Hills, P., Ramani, K. V. (Ed.), Energy Systems and the Environment - Approaches to Impact Assessment in Asian Developing Countries, Kuala Lumpur 1990. 12. Hohmeyer, O., The Social Costs of Energy Consumption, Springer Verlag Berlin 1988. 13. Holdren, J. P., Energy Hazards; What to Measure, What to Compare; Technology Review, April 1982.
69
14. Hbler, K.-H., Otto-Zimmermann, K. (Ed.), Bewertung der Umweltvertrglichkeit, Blottner Verlag Taunusstein 1989. 15. Jarass, L., Auswirkungen einer Dezentralisierung der Stromversorgung auf das Verbundund Verteilungsnetz, in: Bodenbelastung durch Flcheninanspruchnahmen von Infrastrukturmanahmen, Bundesforschungsanstalt fr Landeskunde und Raumordnung (German Federal Research Institute for Regional Geography and Regional Planning (Ed.)), Bonn, 1989. 16. OECD, Emission Standards for Major Air Pollutants from Energy Facilities in OECD Member Countries, Paris 1984. 17. OECD, Environmentally Favourable Energy Options and their Implementation, Environmental Monographs No. 2, Paris 1986. 18. Rat von Sachverstndigen fr Umweltfragen, Energie und Umwelt, Sondergutachten, Verlag Kohlhammer Stuttgart 1981. 19. Rat von Sachverstndigen fr Umweltfragen, Materialien zu Energie und Umwelt, Verlag Kohlhammer Stuttgart 1982. 20. Seattle City Light Corp., Strategic Corporate Plan 1987-88, Seattle 1987. 21. Strom, P.-Ch., Bunge, Th. (Ed.), Handbuch der Umweltvertrglichkeitsprfung (HdUVP), Erich Schmidt Verlag Berlin 1988 ff. 22. UNEP, The Cc tc ng mi trng of Production and Use of Energy, Vols I-III, Nairobi 1979; Vols IV, V, Nairobi 1985. 23. Umweltbundesamt (German Federal Environmental Agency): Medizinische, biologische und kologische Grundlagen zur Bewertung schdlicher Luftverunreinigungen; Sachverstndigenanhrung, Berlin 1978. 24. UNEP, The Cc tc ng mi trng of production and use of Energy. 25. Vogl, J., et al., Handbuch des Umweltschutzes, Verlag Moderne Industrie, Munich 1984. 26. Williams Silveira, M. P., Energy and the environment: technology assessment and policy options, UNEP Industry and Environment, March 1990.
70
4. Qui hoch khung cp nc 4.1. Phm vi 4.1.1. Tng quan Nc tn ti dng nc mt v nc ngm v c coi nh l mt ngun ti nguyn ti to. Vic cung cp nc ca mt khu vc th thng b hn ch. S lng ti to thng qua vng tun hon thy vn ph thuc c bn vo lng ma, vi nhiu bin i nh lng m rng v nh k cng nh cc khu vc khc bit ng k. Vic cung cp nc t khi p ng c nhu cu trong iu kin ca s phn b cht lng, nh k v a l, hoc trong cc iu kin v cht lng nc. Vn l tin ca cc bin php kim sot, tc lhng mc tiu qun l ngun ti nguyn nc. Qun l ngun ti nguyn nc bi vy c ngha l s iu chnh tt c s dng ca con ngi, v cc tc ng ln nc mt v nc ngm, do vic cn thit pht trin cc mc tiu v cc iu kin chung bao gm tt c cc ngnh cho vic s dng ti nguyn nc do cnh tranh ca ngi s dng, m bo tnh tng thch vi mi trng ca cc hot ng qun l ti nguyn nc. S dng qu mc , thay i trong vic s dng t, kh hu thay i v.v c th lm gim kh nng ti to trong thi gian di, v kt qu l lm gim vic cung cp nc v kh nng s dng ca nc.. Mt s phn bit phi c thc hin gia nhng ngi s dng m khng lin quan n vic tiu th nc thc t (v d nc s dng cho mc ch lm lnh) v nhng ngi m trong nc ton b hoc mt phn c tiu th hoc b nhim. Cc bin php bo v chng li nhng tc hi ca nc (v d bo v l lt) cng phi c quan tm nh s dng ngun nc. Cc iu kin ngoi vi ca qun l ti nguyn nc c xc nh khng ch bi s cn nhc k thut v kinh t m cn bi cc kha cnh x hi hc, vn ha-x hi, php lut, y t/v sinh v chnh tr.. Qun l ti nguyn nc l mt cng c quan trng ca chnh sch c s h tng v c bit quan trng vi - S bo v trn c s ca i sng c tr cc vng nng thn v thnh th, thng qua vic d phng mt ngun cung cp y ca nc ung an ton. - Ci thin v sinh ti ni sinh sng ca cc vng nng thn v thnh th, thng qua vic kim sot s loi b nc thi v cht thi, vi cc bin php kim tra s ly lan ca nhng bnh tt t nc ti nhng ni cn thit - Gia tng sn xut nng nghip thng qua ci to t, ti v thot nc. - Thc y sn xut cng nghip thng qua cung cp nc sch v nc phc v cng nghip - Pht trin h thng giao thng qua vic pht trin cc tuyn ng giao thng trn cc con sng, knh rch v h - Ci to h thng nng lng thng qua vic pht trin ca thy in v cung cp nc lm lnh cho cc nh my nhit in - Vic khai thc cc ngun khong sn thng qua quy nh bm v thi hi nc ngm (thot nc m)
71
- Bo v v gi gn mi trng sng t nhin bi vic p ng cc nhu cu t nhin ca nc v cc bin php bo v cc khu vc ca nc - Pht trin vic nui trng thy sn bng cch bo v mi trng sng t nhin v nhn to cho cc loi thu sinh - Bo v mi trng sng v a im sn xut nng nghip v cng nghip thng qua cc bin php bo v chng li l lt ti nhng ni c th, xi mn, kh cn v sa mc ha - Gim khi lng cng vic ca nhng ngi ph n thng qua mc tiu cung cp nc - Pht trin du lch bng cch bo v cc khu vc gii tr trn cc con sng, h v b bin. Trong nhng trng hp nht nh, cc hot ng ny c th cnh tranh vi mt hot ng khc. 4.1.2. Cc nh ngha v nguyn l qui hoch khung cp nc Theo cc hng dn ca c (16), K hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc gm cc kha cnh tng quan v cc quc gia ph thuc vo h thng qun l ngun nc trong khu vc quy hoch. N nn t ra cc iu kin trong khu vc quy hoch ngun nc v cho php nh gi nhng tc ng c kh nng thay i. K hoch qun l tng hp ngun ti nguyn nc th thng c rt ra cho cc n v a l t nhin, tc l cc lu vc sng hoc cc b phn ca chng. Cc gii hn khu vc l cc lu vc sng trn mt t. K hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc cho cc khu vc kinh t hoc mt phn ca cc khu vc kinh t nu c th nn c pht trin trn c s k hoch chung cho cc lu vc sng c lin quan. i vi khu vc quy hoch l cn phi c lm r cc cp khc nhau ( khu vc, vng, quc gia) khi no, u v bao nhiu nc l c sn hoc cn phi c cung cp, v nu c th trong cht lng no, v nhng hot ng qun l ti nguyn nc no l cn thit cn bng cung cu. Cc bin php ny cn c kim tra v kh nng ti chnh, kinh t v sinh thi ca n. Trong qu trnh ny n l cn thit tnh n cc iu kin tng th trong hin ti v d on c tng lai trong khu vc quy hoch v trong cc n v a l t nhin tng th (v d nh din tch lu vc sng). K hoch tm nhn th thng t 10 n 30 nm Mt k hoch qun l ngun ti nguyn nc tng th c trnh by tm tt nh sau: - Nhu cu v nc hin ti v d on (c) cho tng lai - C th c nhng cch p ng nhu cu v nc ngoi ngun cung cp nc theo hnh thc cn bng thy vn - Cc iu kin thy vn trong khu vc d n - Tnh trng hin ti v tng lai v tnh sn c ca nc v s lng v cht lng v s dao ng theo chu k v a l. - Cc con ng c th pht trin ngun cung cp c th s dng (hnh thnh ngun cung cp mi, ti to nng lc) - Kim sot vic thot nc v bo v l lt (cc ri ro l lt, nc nh l cao, ng bng b l lt)
72
- Duy tr tinh khit ca nc (ti trng c t ln cc ca sng, c tnh t lm sch) - Cc ri ro tim nng cho nc mt hoc nc ngm do s dng hin ti hoc tng lai (tai nn, khng an ton khi vn chuyn cc cht c hi, lu tr cc cht ph thi khng ng quy nh, cht thi thng mi v cng nghip, x cc cht nhim nng nghip nh phn bn v thuc tr su) - Cc quy nh cn tnh n tt c cc ch ngun thi cc cht gy nhim (s lng, cht lng, mc ca tin x l). Cn phi kim tra khng ch nhng trng hp tiu chun m cn cc trng hp nghim trng v cc thi k c tm quan trng c bit i vi cc thit k chnh xc ca n qun l nc. Cc iu tra phi c tin hnh nh gi mc cn quan tm bo v ca cc ngun nc v cc chu trnh thy vn quan trng i vi vng v khu vc. Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc v mt tng th khng cung cp d liu v cc gi tr cho cc d n ring bit. Thay vo , n cung cp mt c s xc nh cc iu kin chung c th p dng cho cc khu vc rng ln cho s pht trin c s h tng tng th, v d: - Chnh sch v nh (quy hoch th v khu vc, pht trin nng thn) - a ra v tr cho s pht trin thng mi v cng nghip - Cc khu vc bo tn (ng bng b l lt, bo v xi mn, bo v nc ngm, vi cc bin php ti nh c khi cn thit) - Cc bin php bo v theo lut nh v cc bin php bo tn - Cc iu kin cai qun vic cung cp ngun nc khi khn cp. Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc tuy l i theo cc iu kin tng th c th p dng c ca qun l ti nguyn nc, v kt hp cc bin php c lin quan. Ch bng cch ny cc gii php thch hp c th c tm thy v mc tiu quan trng ca a phng v cng bng x hi trong vic phn phi nc phi t c. K hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc l mt chc nng ca chnh quyn (tc l nh nc) ci m c c thc hin mt s mc : - B, thm quyn cao nht v nc - Qun l hnh chnh v nc (cc vn phng c lin quan, kh tng thy vn, thi tit v a cht thy vn) - Cc s qun l c lp (cc hip hi, cc nhm ngi s dng, cc hp tc x, cc cu trc truyn thng mc nhm mc tiu) thit lp cc u tin cho vic s dng v bo v ngun nc v gi cho k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc c cp nht thng xuyn n c mt khun kh php l v mt chc nng hnh chnh ph hp vi nhng quyn hn cn thit v chuyn mn k thut; n bao gm kh nng gii quyt cc vn quc t.. 4.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v Tc ng thng xuyn ca mt d n ring bit, nh l mt con p nh hoc knh chuyn dng cho mt phn nh ca dng chy, l ti thiu v c gii hn khu vc a phng, gy kh khn cho thc hin mt s nh gi nh lng ca cc tc ng. Nu mt
73
s d n c kt hp, v d chui cc con p trn mt dng sng, hoc nu ton b dng thi ra c chuyn hng, cc tc ng c th nghim trng Quy nh qun l nc sinh hot v tc ng m n c bn c lin quan ti: - S ngn dng v chuyn hng ca nc mt (cc con p, h cha, cc p nc nh, cc cng trnh knh chuyn hng dng chy, trm bm, knh m, ng ng dn) cho mc ch ca quy nh x, bo v l lt, cung cp nc ung v nc cho cng nghip, thy in , v.v); cc hot ng thng xuyn phc v nhiu mc ch cng mt lc (v d h cha a mc ch), c ngha l nhiu kha cnh khc nhau c phi hp trong khun kh phc tp; - Khai thc nc ngm (ging o, khoan ging, cc con sui ngn nc), tt nht l cho vic cung cp nc ung v nc ti tiu; nu cc c s khng ng vi thit k, c nguy c co v s nhim cho c nc khai thc v tr lng nc ngm; - S vn chuyn t ni khai thc n ni tiu th (cc phng tin chuyn ch nc, cc knh m, cc ng ng dn); c nguy c nhim cao i vi cc h thng m v d tip cn; - Thu v s dng lng ma (b cha nc, nc ma thu hoch); vic s dng qu mc ca gii hn cung cp t nhin phn ln cn loi tr. Tr lng nc c th b nh hng bt li c v s lng, tc l trong nh lng, a l, nh k sn c (s dng qu mc), v v cht lng ca n (s nhim) Trong trng hp nc mt, mt s thay i cc iu kin ca dng chy c ngha l thay i mt ct t ca dng chy, ct p, nhm v tc dng chy. S thay i ch dng chy nguyn nhn thay i l do xi mn v qu trnh lng. S ngn dng c th lm gim bt nh nc cao, m cn l nguyn nhn gy ngp lt cc vng sinh thi c gi tr, i hi s ti nh c cng bc, to thnh cc vng nc t v nh hng n cc qun th thc vt vi mi trng sng ca cc loi ng vt v thc vt thy sinh, c bit l cc iu kin di tr cho c. Ngoi ra, nc cn c s dng cho con ngi v ng vt lm y mnh s ly lan ca cc bnh tt ly lan bng nc ung (st rt, bnh do giun gy ra, k sinh trng v bnh kit l) S lng ln ca cc thng s thy vn v thy lc i hi s cung cp mt c s d liu ng tin cy, cp nht v lu d liu cc quan st lu di. Lp k hoch gi nh khng hon chnh, th d nh s thi hi ca dng l nu c th, nguyn nhn gy v p hoc s hot ng khng hiu qu ca cc p ngn nc, c th gy ra l lt qu mc, dn n thit hi nghim trng. Trong trng hp ca nc ngm, vic s dng qu mc c th l nguyn nhn gy ra bi cc ging nc m nm qu gn nhau hoc ni m cc qu trnh h thp mc nc tnh chng cho nhau, gy ra st gim mc nc tnh lin tc. Vic hnh thnh cc tr lng nc mi c th b nh hng bi s thay i ca vic s dng t. Vic thi ra cc cht nhim, c th l gin on (cc tai nn, s lu tr cht thi khng n nh, b nhim bn nhiu) hoc trn din rng (phn bn v thuc tr su trong nng nghip, s tiu dit chu chu trn phm vi ln), c th lm gim cht lng nc ngm. Vic gim mc nc tnh v lu di trn cc khu vc rng ln c th cn thit trong trng hp t s dng vo mc ch nng nghip ngn chn bo ha v mn ho. Tuy nhin, trong hu ht trng hp ny l c hi cho cy ci t nhin v cy trng m do lm tng nhu cu nc v thy li l cn thit v c th gia tng vic s dng qu mc hin ti.
74
Thin bm nc ngm l mt ngun ti nguyn nc khng ti to v do khng cn phi khai thc tt c mi ni nu c th. Ci thin vic qun l ngun ti nguyn nc thng xuyn to ra cc hiu ng cp 2 v cp 3 nh mt gia tng trong nhu cu (gia tng mc tiu th bnh qun u ngi , tng s lng vt nui, m rng h thng ti tiu nng nghip) vi cc hiu ng thm vo khun kh sinh thi v x hi, v d (tiu hy thm thc vt v t ai thng qua vic chn nui qu mc v s gim nt do gia sc, vic ph rng to t nng nghip, tng mnh xi mn bi nc v gi, s di chuyn ca nhng ngi dn du c tn ti nh mt hnh thc nh c, s tp trung c tr ti cc khu vc sui cung cp nc, s lin h gn gi hn v c nhng xung t gia cc nhm dn tc khc nhau). Thng th tnh hnh pht sinh m ni cc vn mi trng khn cp ch c th c gii quyt bng cch tnh n cc khu vc khc trong mt phn tch quc gia (nu khng, v d, cc cng trnh xy dng bo v l lt c th t nhng ngi sng h ngun n nguy c ln hn ca l lt). Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc phi gp phn vo s pht trin ca cc d n qun l nc thng qua cch tip cn lu di, a ngnh v khu vc ln, bo tn cc ngun ti nguyn nc t nhin v bo m ti a kh nng tng thch vi mi trng. Mt yu t cn thit bo tn trong mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc bao gm s xem xt ban u ca nhng tc ng mi trng ca hot ng qun l nc cho cc l do sau: - Quy hoch pht trin v cc u tin x hi v cc tc ng c th xy ra ca hot ng qun l nc cn c so snh v nh gi; cc hot ng khc nhau hoc hot ng lp k hoch cho cc nhm x hi khc nhau v cc quyt nh cn c lm minh bch bng cch lp ra cc chi ph v li ch (s tham gia ca cc nhm dn c b nh hng l cc k quan trng); iu ny s cho php cc gii php thay th c pht trin giai on sm; - Bin php bo v mi trng phng nga tc l trnh hoc gim thiu cc vn v mi trng t trc th ni chung l c hiu qu hn v tit kim hn so vi bo v mi trng khc phc, tc l mt s dn sch sau hoc s phc hi ca mt phn mi trng b nhim v ph hy sau y. Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc cung cp cng c cho cc nh lp k hoch nh m nh hng tiu cc v mi trng v pht trin thiu st c th trnh c hoc t nht l lm gim bt, v i hi cc bin php chng li hoc cc bin php bi hon c th d tnh c Ty thuc vo cc iu kin a l-sinh thi v vic s dng cc n v a l t nhin, hot ng qun l ti nguyn nc c th, v d, nh hng n: - Kh hu (v d nh nhit khng kh, m khng kh, s bc hi, v bc x nhit), - Lng nc ngm v nc mt sn c (s tng tc ca h thng thot nc thng qua kim sot l lt, s gim tc ca h thng thot nc, s thm), - Cht lng nc ngm v nc mt (s pha long, lm gim nng cht nhim), - Cht lng v din tch t c th s dng c cho mc ch nng nghip v lm nghip (mc nc ngm, s thoi ha t, s lng ng),
75
- Mi trng sng cho ng vt v thc vt trn cn v thy sinh (s bin i v s tng giao ca cc mi trng sng, cc m ly), - Sc khe v v sinh (cc iu kin sng cho cc sinh vt gy bnh, h thng thot nc v nc thi). Cc bin php ngn chn cc tc ng tiu cc v mi trng trong cc khu vc khc nhau ca vic s dng (th d nh nng nghip, cng nghip) phi c quy nh trong k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc, nhng chng phi c gii quyt trong cc lnh vc ring bit. 4.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng 4.3.1. Cc kha cnh tng h lin quan Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc phi tnh n tt c cc tc ng c th c ca cc hot ng qun l nc v mt mi trng. N phi i ph vi tnh hnh hin nay ca vic quy hoch khu vc, m n c th thay i ng k t nc ny n nc khc. Trng thi ca nc c th c trng bi cc nhng ci sau: - Cc k cao hoc thp ph thuc vo lng ma hng nm trn khu vc, - Nguy c ca vic khng c ma xung trong vi nm, - T l phc hi rt thp ca nc ngm, - Lng ma d di v s ngp lt, - S tiu th thp v t l ngi dn c cung cp nc thp, - Ngun cung cp khng ng tin cy, - Thy li chim mt t l cao ca nhu cu, - M rng vic ti s dng nc thi v nc nhim mn, bao gm c s kh mui ca nc bin. phn tch v ng gi cc tc ng mi trng ca hot ng qun l ti nguyn nc cn thit phi xem xt ton b chui cc qu trnh tc l chu k thy vn t giai on u tin ca lng ma n vic x l nc thi sinh hot v cc cht thi khc iu kin tin quyt cho cc iu trn l mt c s d liu ng tin cy m n cng m t hin trng mi trng (cc vn c tha k) ca n v a l t nhin trong cu hi hoc ca khu vc. Theo cch ny c th thit lp quy m ca vn mi trng hin ti tc l s thay i dn n cc hot ng trong qu kh, v ng gi cc tc ng ca cc bin php quy hoch. Cc c s d liu (v d nh cc tp ch thy vn, cc ng k mi trng, cc bo co a cht) khng c sn nhiu nc v trc tin phi c bin son v thay th bng cc ch s thch hp lm mt nh gi hp l cc bin php quy hoch. Cc c quan php ch quc gia v cc t chc quc t c th cung cp thng tin quan trng; thng tin nh vy him khi c truyn trc tip cho cc trng hp chuyn giao, mt phn l bi v cc quy nh ring bit v cc thng s cn c hiu nh l mt phn ca h thng tng th, ci m khng th cho l tn ti tt c cc nc. V d, khi xc nh mt gii hn cho vic thi cc cht nhim vo ngun nc mt, vic s dng v c tnh t lm sch ca dng nc phi c d tnh n.
76
K hoch khung cung cp mt c s c gi tr cho s nh gi cc hnh thc c th thay th ca vic pht trin v m rng. Cc nh gi phi, tuy nhin, c tin hnh i vi nhng mc tiu nh nhau. S n lc nh gi da trn c s ca mt tiu chun nh gi duy nht (v d nh ch s chi ph, ch s thit hi) khng d tnh nhiu kha cnh khc nhau c lin quan. iu quan trng gim gn nh v hn ca tiu chun c th c c bao hm. V d, c th loi tr t u cc d n hay nhng pht trin khc nhau m n khng p ng nhng nhu cu ti thiu cn thit (v d, khng c s pht trin nh hoc cng nghip hoc loi b nc ngm phi c cho php trong cc khu vc bo tn nc hoc vng ng bng b l lt). Cc tc ng mi trng cn c u tin trong cc phm vi khc nhau ty thuc vo tnh hnh nc hin c; - Khu vc c ti nguyn nc khan him: u tin cho vic cung cp s lng, cc bin php tit kim nc. - Cc khu vc c ngun cung cp y : u tin cho sc khe v v sinh, m bo cht lng. - Cc khu vc c mt (tm thi) d tha: u tin cho cng tc phng chng l lt. Ni chung, cc vn v s thit hi ca nc (v d nh ti tiu bng ngun nc ngm sn c) yu cu s ch nhiu hn. 4.3.2. Phn tch tnh trng s dng v cht lng cc ngun nc thin nhin 4.3.2.1. Xc lp vic cung cp nc thin nhin Vic cung cp nc t nhin c xc nh bi cc qu trnh trong chu trnh thy vn, yu t cn bn l ma v cc yu t nh s thot-bc hi nc, s thot nc trn mt t v di mt t, qu trnh thm, s hnh thnh dng nc ngm mi v.v Nhng nh hng ng k c a ra nn bng cch kim sot cc thay i nh l kh hu, thc vt, a hnh, th nhng, cc iu kin a cht-thy vn v.v v cng c cc nh hng nhn to nh l vic s dng t (din tch ti tiu ln, cc khu vc c tr vi s thm lc thp v s gia tng dng chy) Vic cung cp c xc nh ch yu bi: - Ngun cung cp ti cc h cha trn mt t, - S thot nc vo cc ngun nc mt, - Tr lng nc di t bao gm tr lng nc a cht (bm sinh) m n, tuy nhin, khng th phc hi li v do khng nn coi n nh ngun cung cp c th s dng c khi cn thit, - S hnh thnh dng nc ngm mi (thng ch c mt lng nh l t nc ma, ph thuc ch yu vo s bay hi, s thot nc b mt, s thm qua, kh hu, thc vt, loi t, a hnh, mc nc ngm, cc iu kin a cht-thy vn). S thot nc, s hnh thnh dng nc ngm mi hay cc thng s khc ca chu trnh thy vn th thng c kt hp vi trung bnh ca nhiu nm, bao gm mt s miu t v cc gi tr mc cc i (cc nm m t, cc nm kh cn). i vi k hoch qun l ti nguyn nc cc c im ny l rt quan trng cho s nh hng, nhng n cng phi c xem xt trong bi cnh ca mt s phn tch bng thng k theo th t thi gian v a l nh c th c mc cao nht ty theo ma v s bin i ca khu vc. Nu, v d, nm thy vn bao gm ma kh v ma ma r rng, nhng ngoi ra
77
n chc chn c nhng thay i tht thng trong lng ma t nm ny qua nm khc, cc gi tr trung bnh trong thi gian di cho h thng thot nc mt v cung cp nc ngm khng nn c s dng trong d n quy hoch. nhiu nc c s d liu thng l khng y . Cc trm quan trc th qu xa nhau. Mt k hoch qun l ti nguyn nc cung cp thng tin v cch tng mt mng li quan trc. Cc d liu cn thit (v d mc nc v cc dng chy, t vn v vt cht l lng trong nc mt, mc nc ngm, cc thng s vt l, ha hc v sinh hc cho cht lng nc, d liu v kh tng thy vn v a cht thy vn) phi c ghi nhn v nh gi theo tiu chn quc t thch hp (nh l WMO, FAO, WHO). Chng phi c cng b thng xuyn trn tp ch thy vn trong s quan tm ca k hoch hon chnh, nu khng cc t o c qui m s cn thit phi thc hin, m n s tn km nu n khng ngn gn xem. 4.3.2.2. Xc lp kh nng x dng ngun nc cp Vic cung cp nc c th s dng c coi l c t l cc ngun cung cp nc t nhin m c th c khai thc, cc kha cnh sau y c tnh n: - Lu vc T nhin v v tr ca phn chnh yu ca nc hoc tng ngm nc, cc iu kin a cht v a mo cho vic xy dng ging, cc cng trnh chuyn dng v h cha, cng ngh sn c. S phn phi li theo chu k v nh lng (s lu tr), s phn phi a l (s di di) Chi ph pht trin, khai thc, x l v phn phi, x l nc thi Cht lng nc, nguy c nhim bnh, cng ngh x l, cc bin php kim sot nc nhim cho cc thnh phn ca nc, ti sinh.
- Sinh thi hc, bo v ti nguyn v cc S ph hy c th nh gi c, tr lng thc vt ph thuc vo nc ngm, lm kh kha cnh s dng lin quan cn cc vng nc v dng nc, s vi ha ca t, xi mn, lm kh cn cc m ly. - Cc l do khc cho vic qun l nc V d nh s vn chuyn, s pht in ca nh my thy in, u tin s dng cc khu vc quy hoch bn ngoi.
Mt s yu cu ti thiu (s lng, din tch v.v) phi tha mn nh mt vn u tin cho php i vi cc s suy xt sinh thi 4.3.2.3. Xc nh nhu cu s dng nc Nhu cu v nc v c bn bao gm cc thnh phn sau: - Nc ung cho ngi v sc vt, thng mi v cng nghip v t nht l trong khu vc dn c ng c cho nhu cu cha chy - Nc cho s dng cng nghip - Nc ti tiu
78
- Nc duy tr mt t l ti thiu ca dng chy v vn chuyn - Nc cho s sn sinh nng lng thy in - Nc dch v, v d nh nc lm lnh cho nh my in Nhu cu trong tng lai c d on trc t mt s phn tch nhu cu hin ti v s thay i v nhu cu trong nhng nm qua, mt s so snh vi cc thi gian tng t trong cc khu vc khc nhau v mt s am hiu v s thay i dn s, tiu th trn u ngi m c th l ph thuc vo mc phc tp ca cc ngun cung cp nc cho h gia nh (ging, ng nc cng cng, nh kt ni vi ng ng chnh), s pht trin ca thng mi v cng nghip v pht trin thy li.. nhiu nc, ti tiu chim phn ln nhu cu, trong khi nhu cu v cng nghip v thng mi th vn cn tng i khim tn, nhng phi c d kin gia tng cng vi s tng trng ca cng nghip ha nhiu quc gia. Hn na vic cung cp nc ung l c lin quan, nhu cu c bn c th c xem xt y v hp l ty thuc vo thi quen tiu dng ca ngi dn v cc iu kin kh hu v vn ha. Theo (4), mt cung cp v c bn l y c th t c khong 2040l/cd (cd=capita day=ngi.ngy). Gi tr ny s tng ln vi cc tiu chun cung cp tng. Nhng tiu chun sau y c th c gi nh nh l nhng chun mc cho lng tiu dng hp l: - Ln n 40l/cd vi vi nc cng cng - Ln n 60l/cd vi kt ni ng ng chnh ngoi tri - Ln n 120l/cd vi kt ni ng ng trong nh Tn tht trong nhiu h thng phn phi ln n 50-100% ca s tiu dng trn thc t v phi c cn nhc khi nh gi nhu cu. Cc thay i v nhu cu v nc trong tng lai c xc nh bi - S gia tng dn s - S kt t trong cc khu vc dn c ng c - M rng cung cp thc phm v v th m rng cc h thng thy li - S pht trin ca thng mi v cng nghip - Tng bnh qun tiu dng trn u ngi - Tng nhu cu v thy in. Khi c gng d on trc s pht trin v nhu cu dng nc trong tng lai th c nguy c ca vic c tnh sai do s thay i khng lng trc ca mt nhn khu hc, x hi- kinh t hoc bn cht k thut . Bi vy mt k hoch qun l tng hp ngun ti nguyn nc nn c thit k linh ng v phi c cp nht ti cc khong thi gian thch hp c s c lng r rng c th c ca cc hnh thc pht trin khc hoc cc vin cnh ca s pht trin, nh gi cc tc ng ca n trn h sinh thi, ti nguyn thin nhin v s dng ti nguyn. Trong tt c cc phn tch nhu cu, c th c nhng cch iu chnh tiu dng v iu chnh xu hng pht trin cng cn c kim tra (nhng vn u tin, hn ngch, ph s dng, tin cy ca ngun cung cp). c bit, vic m bo thu ph bao hm y cc chi ph l mt phng tin quan trng ca vic thc y s dng nc hiu qu; chng ta cng thi hnh nguyn tc ngi gy nhim th phi tr tin. N c th l cn
79
thit hn ch s pht trin ca ngun d tr nc mi, cho n khi tt c nhng cch c th tit kim nc hoc phc hi nc b nhim c khai thc ht. 4.3.2.4. Cn bng thu lc v qui hoch tng th Cc bin php khc nhau c th xut pht t mt s so snh ca ngun cung cp c th s dng v nhu cu trong s cn bng thy vn, cc kha cnh ca thin nhin v bo tn ngun ti nguyn trong miu t: tng vic s dng ngun ti nguyn: - Xy dng h cha - Khai thc nc ngm - Tng t l phn phi - M rng h thng phn phi - S kh mn ca nc bin, khi c th p dng ci thin cht lng nc c x l: - Ci thin/nng cp cng ngh x l - Ha trn vi nc t nhim t cc khu vc khc bo v s lng v cht lng ca ngun ti nguyn: - Bo v xi mn, trng rng - Ch nh cc khu vc bo tn nc, hn ch s dng thuc tr su v phn bn - Ci thin/nng cp cc h thng v sinh mi trng v gio dc v sinh - Xy dng cc nh my x l nc thi sinh hot - Hn ch x cc cht nhim vo cc ngun nc b mt - Phc hi chc nng ca cc thnh phn ca nc - Bo qun c tnh t lm sch ca cc thnh phn ca nc bng cch hn ch t vic m rng hoc thng qua vic m rng mt cch tng t vi thin nhin - s dng kt hp nc mt v nc ngm gim mc tiu th nc v y mnh s dng hp l ngun nc d tr: - Nhng thay i c bn trong hnh vi thng qua vic nng cao thc - Tit kim nc (loi b cc r r trong mng li cung cp, kim sot tiu th vi ng h nc) - Tin hnh b sung/b cp cho nc di t - S dng nc ma - Tch ring ngun cung cp nc dch v v nc ung - S dng nhiu ngun nc trong gia nh, thng mi v cng nghip - S dng cc k thut tit kim nc ti tiu (thu y trang tri chi ph) bo v t v thc vt - S hon li m v tin hnh b sung/b cp cho nc di t
80
- H mc nc tnh bo v chng li s nhim mn. S nh hnh cc iu kin kinh t chung l v cng quan trng trong tt c cc khu vc c cp n. Nhiu thay i c th ch ng dt khot v kim sot thng qua hot ng ca mt chnh sch tr cp (v d thng qua khi ngun ti chnh), thng qua chnh sch ti chnh (v d thu cao hn ca cc thay i khng mong mun) v thng qua vic thnh lp v p dng mc thu (chnh sch v gi). Cu hi c tnh kh thi v cng c kh nng b dn s nh hng cng cn c xem xt cn thn. Cc kin rng ri cho rng nc l khng mt tin l sai. Con ngi phi thc c v gi tr ca ti nguyn ny. 4.3.3. Phn tch cc tc ng n h sinh thi, cc ngun ti nguyn thin nhin v s dng ngun ti nguyn Cc d n qun l ti nguyn nc c th c nhng tc ng ln ln h sinh thi v ti nguyn thin nhin, n l mt trong hai quan st trc tip hoc ch thng qua mt s cc hiu ng do hu qu gin tip.. Cc tc ng trc tip thng xut hin ngay lp tc thng qua - S khai thc ngun nc: S h thp vng nc mt v lm suy yu mc nc ngm, s suy gim ca dng chy, tiu dit mi trng sng ca thc vt v ng vt - S d tr nc: S dng cao mc nc, ngp lt t - nhim: X cc cht nhim v/hoc cc cht tiu th oxy , s i mu, mi - S gi nc: Gy nguy him n cc khu vc ngp lt nh k (nh l cc vng m ly) Cc tc ng th cp v cpba cng c th xut hin thng qua s tng tc phc tp, v d do cc tc ng ca kinh t- x hi hoc vn ha-x hi, v ch c th nhn thy c trong mt thi gian di. Hai v d sau s phc v minh ha: - nh gi cc tc ng ln m mt p chn c th c n mi trng, n l khng kh nng kim tra tnh kh thi ca d n trong cc iu kin ca th nhng, thy lc v k thut. Thng tin cng l cn thit cho php lm mt nh gi hin thc v nhu cu dng nc, cung cp nc, vn chuyn trm tch v s bi p trong cc h cha, s thay i trong ch ca dng chy v cc cuc xung t v s dng gia lu vc sng, khu vc ngi s dng, khu vc h lu. - Vic xy dng cc ging nc su trang c trang b vi cc bm dn ng bng ng c ti Savana pha Bc ca Sahel dn n trc y nhng ngi chn nui du mc tr thnh mt phn c gii quyt, ng thi vi s gia tng s lng chn nui. c bit l khi mt s ging b kh cn, vic chn th qu mc v qu trnh sa mc ha tng dn xut hin trong khu vc ca cc c s m vn cn mu m. T cc iu kin sng khng c iu chnh na bi ngun cung cp nc c sn trong cc mc nc ngm ca khi vc, tnh hnh sinh thi v kinh t - x hi b suy gim nhanh chng. S gia tng kh nng s dng ca nc c th dn n t b nhim mn nu cc k thut ti tiu khng ph hp c s dng trong cc khu vc kh hn v bn kh hn.
81
4.3.4. Phn tch tc ng n sc kho v v sinh Khi nh gi vic cung cp nc trong khu vc quy hoch, s ch phi c tnh n s v sinh v tnh khng c hi ca nc. Khng ch s lng m cht lng ca nc cng rt quan trng. Hn na cc thng s v cht lng c coi l ph thuc vo vic s dng c d tnh, v c th khc nhau nhiu v ty thuc vo , v d, nhu cu nc ung, nc ti tiu hoc nc sn xut nng lng. Cht lng nc c th nh hng r rng thng qua cht lng nc v cc mc tiu bo tn c trnh by r rng trn cc c s ca mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc, thng qua x l nc thi, thng qua cc hn ch trong vic s dng ngun nc , thng qua vic ch nh cc khu vc bo tn nc ngm v thng qua cc hot ng gio dc v v sinh c tin hnh song song vi cc d n cung cp nc. Trong cc nh gi ca vic thay i trong tng lai v vic s dng nc th thng b b qua, v d, s gia tng tiu th s dn n vic gia tng ca mt khi lng nc thi. Nc thi th thng c thu gom trong cc knh m v c dn ra cc vng nc mt, hoc n gin l c php cho thm ngay lp tc qua cc khu vc ln cn ca ngun. iu c tc dng gy nhim ngun nc mt, trong khi nc ngm l ch th ang chu nguy c ln nht. V d, nc thi khu vc t trng cy c th gy tn hi lu di n sc khe. V th khng cung cp nc phi c t trn c s khng c s thot nc y lm gim bt ti trng mi trng. iu ny c p dng cho c hai ngun nc ung v nc ti tiu trong nng nghip. Cc n lc b sung thc y vic t t chc trong cc hnh thc gio dc v cc chin dch v sinh, m ph n thng ng mt vai tr quan trng trong vic lp k hoch v trin khai thc hin, gip trnh s dng nc qu mc v gy nhim. S pht trin nhanh chng ca sn xut nng nghip nhiu nc khng ch to ra nhu cu ngy cng tng i vi nc ti tiu, m cn l kt qu ca vic tiu th mt lng ln phn bn v thuc tr su nhn to. Khng kim sot s dng cc ha cht cng c th dn n nhim nc mt v nc ngm. Vic s dng h thng tiu thot nc cho vic ti tiu trong nng nghip mt qu trnh m n thng c lp i lp li nhiu ln lin tip c th lm tng hm lng mui trong nc, do gy ra vn nhim mn cho ngi s dng vng h lu. Vic chn cc dng nc mt gy ra cc cht rn c mang theo bi nc dn vo to thnh lp trm tch trong cc h cha. iu ny lm bn lng tng dn ln v, vi s a vo ca cc cht dinh dng, s ph dng ca nc. Dinh dng phong ph trong mi trng nc sng trong s kt hp vi cc iu kin kh hu thng thng cc nc kt qu sinh vt gy bnh pht trin mnh, dm n s ly lan ca cc bnh do nc nh l st rt, giun sn hoc su guinea. 4.3.5. Tc ng kinh t-x hi v vn ho-x hi S cn bng thy vn t ra trong K Hoch Qun L Tng Th Ngun Ti Nguyn Nc l mt nhn t quan trng trong mc tiu pht trin khu vc. N cng cung cp mt c s cho quyt nh v cc thay i c nh hng su rng n kinh t - x hi v vn ha x hi. Vic m ra cc ngun cung cp nc mi thch hp s dng c th dn n mt ln sng khng th kim sot c ca cc nhm ng nhng ngi t cc khu vc thiu nc. Bn cnh nguy c ca vic s dng qu mc cc ngun ti nguyn, iu ny cng c
82
th gom nhng ngi t cc nhm khc nhau li; cc h thng x hi trc y vi cc chc nng nh l c s cho cc chin lc sng cn, c th b e da v d b tn hi. Cc h qu sinh thi ca cc p nc bo v chng li l lt v bo v ngun cung cp c th nh hng n i sng ca nhng ngi nh c sng nh vo nc nu lng c thay i. Trong lu vc lu tr, t nng nghip v lm vn s b mt v thng th khng th thay th c, v cc l do a hnh v th nhng. iu ny c th gy nhng hu qu nghim trng n kinh t - x hi cho dn c b nh hng. Trong khu vc h lu, iu ny c th dn n cn kit dng nc vi hu qu tt yu ca h mc nc, hoc lm cht lng t tr nn xu hn trong nhng cnh ng ph thuc vo dng nc, nu t khng c nh k ngp nc giu dinh dng. Tng t nh th n cng lm suy yu nn tng kinh t ca ngi dn. Ci thin kh nng ti tiu cho nng nghip v lm vn c th dn n nhng thay i trong tp qun trng trt (th tinh nhn to, c canh), do sau khi tng nng sut t s dn dn tr nn cn kit, dn n vic dn dn gia tng s dng phn bn. Hn na n c th dn n s nhim mn cho t v cc vt cht gy nhim nghim trng cho nc mt v nc ngm. Mt phn tch kinh t - x hi nn bao gm cc iu tra c bit v gii v nhm hin th n phm vi ph n v cc nhm x hi c th b tc ng bi cc hot ng qun l ti nguyn nc, nh l mt trong hai nhm b nh hng hoc hng li. Khu vc v cc hnh thc s dng t truyn thng, thng khng dng vn bn quyn s dng nc, t v chn th, c cu tn gio, cc iu kin u i ca nhng ngi dn thng ngun v.v th rt quan trng v cng c th b hn ch. iu bt buc l mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc phi c tnh n cc yu t ny. 4.3.6. Khung hnh chnh v chnh sch Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc yu cu mt khung hnh chnh v php lut (php lut v nc). N phi c thit lp cc quy tc c th v cc mc tiu chnh tr (u tin s dng, cm s dng nhiu, cng nhn cc hnh thc s dng truyn thng, cc quy tc quc t v bin gii) thc hin bng phng tin ca mt s qun l thch hp hoc cc t chc thch hp. Do iu quan trng to ra hoc tng cng cc cc c quan hay t chc chu trch nhim qun l ti nguyn nc. N l ci ch yu lp cc th tc ra quyt nh cn thit v cc c quan, loi tr cc phn tn quyn lc m thng gp phi, thc hin y cc iu khon v ti chnh v trin khai hp l v i ng nhn vin nng ng. N l quan trng ch yu bo m s tham gia thch hp ca ph n v nhng nhm khc trong vic ra cc quyt nh v cc th tc. 4.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc l nguyn tc c bn, khng ch x l tt c cc vn lin i vi qun l ngun nc. N i vo im chnh yu ca ton b vic pht trin c s h tng ca khu vc quy hoch v thit lp cc iu kin chung cho cc quy hoch ring bit trong cc lnh vc khc nhau. Do , iu quan trng nht cho cc bin php quy hoch trong cc khu vc ring bit, ch yu nh hng n cc vic sau: - Quy hoch khng gian v khu vc
83
- Quy hoch cc a im cho thng mi v cng nghip - Quy hoch tng th nng lng - Cung cp nc cho th - Cung cp nc cho nng thn - X l nc thi - X l cht thi rn - Cc cng ni a - Vn chuyn trn ng thy ni a - Cc cng v cc bn tu, cc cng trnh cng v qu trnh hot ng ca chng Vn ti thu - Sng v xy dng knh o - Kim sot xi mn - Cng trnh thy nng - Cng trnh thy li vi quy m rng ln - Cc p nc, cc nh my thy in - S khai thc l thin - Cc nh my nhit in 4.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Nh mt cng c lp k hoch ng thi im, mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc c th gp phn ng k vo vic bo tn ngun ti nguyn nc v gip ngn nga cc thit hi mi trng bng cch thit lp cc thng s. N cho php qun l ngun ti nguyn nc theo cch nh l bo v ti nguyn v bo m tnh bn vng lu di ca n. Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc c t ra trn cc thng s c bn, n khng ch t quan im k thut v kinh t, m cn bao qut v m t s tng tc ln nhau ca nhiu yu t khc nhau trong hot ng trong h thng nc, cng nh tnh n cc iu kin v sinh thi, kinh t - x hi, vn ha x hi. Mt k hoch qun l tng th ngun ti nguyn nc ch r phng hng ca s pht trin c th c trong tng lai ca cc iu kin sng v tnh hnh kinh t trong mi tng quan vi nc. N cung cp mt c s nh cc phng hng khc nhau ca vic s dng ngun ti nguyn nc c th c xc nh, so snh vi nhau v nh gi nh th no cc d n qun l ti nguyn nc c th c hoch nh v thc hin mt cch chp nhn c v mt mi trng. Vic lp k hoch phi tnh n cc tc ng ph c th c v cc h qu, v k hoch d tho nn bao gm cc xut trnh cc tc ng xu, gim st cc ch s mi trng quan trng v vic thc hin cc bin php bi hon mt cch hp l. Cc nhm mc tiu cn c tham gia t u trong vic pht trin ca k hoch d tho.
84
4. Buchwald, K., Engelhardt, W. (Ed.): Die Bewertung und Planung der Umwelt, Handbuch fr Planung, Gestaltung und Schutz der Umwelt, Munich, 1980. 5. Deutscher Verband fr Wasserwirtschaft und Kulturbau e. V. (DVWK) (Ed.): Ermittlung des nutzbaren Grundwasserdargebotes, DVWK-Schriften, Heft 58/1 und 58/2, 1982. 6. FAO: Guidelines for watershed management, FAO Conservation Guide, Rome, 1977. 7. FAO: Keeping the land alive, Soil erosion - its causes and cures, FAO Soils Bulletin No. 50, Rome, 1983. 8. Gesetz zur Ordnung des Wasserhaushalts (Wasserhaushaltsgesetz, WHG) und Wassergesetze der Lnder, 1986. 9. Goldsmith, E., N. Hildyard: The Social and Environmental Effects of Large Dams, Volume 1, Cornwall, 1984, Volume 2, Cornwall 1986. 10. Munasinghe, M.: Managing Water Resources to avoid Environmental Degradation, World Bank Environmental Paper No. 41, Washington, 1990. 11. National Committee of the UNESCO Man and the Biosphere, Programme at the Ministry of Environmental Protection and Water Management of the GDR, Reservoirs as major engineering works in nature, Interactions and after-effects shown at the example of the highlands of the GDR, UNESCO, 1984. 12. Niemeyer-Lllwitz, A., Zucchi, H.: Fliegewsserkunde, kologie flieender Gewsser unter besonderer Bercksichtingung wasserbaulicher Eingriffe, Verlag Diesterweg, 1985. 13. OECD (Ed.): Management of water projects, Paris, 1985. 14. Olbrisch, H.-D. et al.: Wasserwirtschaftliche Me- und Auswerteverfahren in Trockengebieten, published by the Deutscher Verband fr Wasserwirtschaft und Kulturbau (DVWK), DVWK Schriften Nr. 96, 1991. 15. Richtlinien fr die Aufstellung von wasserwirtschaftlichen Rahmenplnen, appearing in the "Gemeinsames Ministerialblatt" (joint ministerial gazette), published by the Bundesminister des Innern (Federal Ministry of the Interior), Nr. 16, Bonn, 29 June 1984. 16. BMZ (Ed.): Sektorkonzept Wasserwirtschaft, August 1987 (draft). 17. Tehranien, D.: Die Relevanz der Umweltprobleme fr die konomische Entwicklung in den Entwicklungslndern, Verlag K. Reim, 1976. 18. Umweltbundesamt [German Federal Environmental Agency (Ed)]: Handbuch zur kologischen Planung, Bde. 1 und 2, Erich Schmidt, Berlin, 1981. 19. UN: Water Resources Planning to meet Long-Term Demand, Guidelines for Developing Countries, Natural Resources/Water Series No. 21, New York, 1988. 20. UN: Criteria and Approaches to Water Quality Management in Developing Countries, New York, 1990.
85
21. UN: Criteria for and Approaches to Water Quality Management in Developing Countries, Natural Resources/Water Series No. 26, New York, 1990. 22. UNESCO/UNEP (Ed.): The impact of large water projects on the environment, Proceedings of an international symposium 21-31 October 1986, UNESCO Headquarters, Paris.
23. WHO: Legal Issues in Water Resources Allocation, Wastewater Use and Water Supply Management, Geneva, 1990. Cc tm lc v qui hoch ngun nc cc t kho * Surface water * Groundwater * Water quality * Climate * Erosion * Desertification * Health * Plant production * Irrigation * Animal production * Tourism * Pesticides * Fertilisers * Sedimentation * Structural and regional planning * Planning of locations * Overall energy planning * Urban water supply * Rural water supply * Wastewater disposal * Waste disposal * Ports on inland waterways * Shipping on inland waterways * River and canal Engineering * Erosion control * Rural hydraulic engineering * Large-scale hydraulic engineering * Mining - open cast * Thermal power stations
86
* Nc mt * Nc ngm * Cht lng nc * Kh hu * Xi mn * Sa mc ha * Sc khe * Nh my sn xut * S ti tiu * Cc sn phm c ngun gc ng vt * Du lch * Thuc tr su * Phn bn * Trm tch * Quy hoch kt cu v khu vc * Quy hoch v tr * Quy hoch tng th nng lng * Cung cp nc cho th * Cung cp nc cho nng thn * X l nc thi * X l cht thi * Cc cng trn ng thy ni b * Vn chuyn trn ng thy ni b * Sng v knh k thut * Kim sot xi mn * Cng trnh thy nng * Cng trnh thy li quy m ln * Khai thc m l thin * Cc nh my nhit in
5. Qui hoch pht trin giao thng vn ti 5.1. Phm vi 5.1.1. nh ngha vn ti v giao thng "Transport and Traffic" Vn ti v giao thng p ng mc ch di chuyn ca con ngi v hng ha, cng nh truyn t cc thng tin. Nhng yu cu p t ln vn ti v giao thng kt qu t s tng tc ca nhng khu vc m con ngi sng v ni m thng mi v cng nghip c xc nh v tr, m n c lin kt vi cc mc khc nhau m n tn ti - B nh hng bi s lng dn c, cu trc nh c, cc tiu chun kinh t ni chung, cc hon cnh kinh t-a l (nh tim nng s dng t t nhin, v tr ca nguyn liu th v cc c s sn xut), cc chin lc sn xut (v d nh ch - trong thi gian), v do iu kin t nhin ngoi bin (a hnh), - Mt h qu ca chnh sch kinh t (v d nh gii quyt cng nghip, nhu cu ca ngnh nng nghip) v quy hoch pht trin (pht trin quc gia v quy hoch khu vc), c th c s dng kim sot vic vn chuyn v nhu cu giao thng thng qua s tp trung v phn cp. Cc hnh thc v cng ca phng tin vn chuyn v giao thng ph thuc vo - Cc iu kin giao thng vn ti hin hnh - Cc bin php vn hnh (iu hnh cc h thng giao thng vn ti) - Cc quyt nh lin quan n chnh sch vn chuyn v giao thng (l ph, thu, cc quy lut, s hp tc nh nc trong lnh vc giao thng vn ti) Vn ti c gii v khi lng ln ni ring gy ra thit hi trc tip cho c con ngi v mi trng; ngoi ra, n cng c th gp phn vo vic s dng thiu cn i ngun ti nguyn, v do gin tip gy ra vn nghim trng v mi trng [1]. 5.1.2. Cc hnh thc vn ti v giao thng ng b nhiu nc, tm quan trng ca vn ti ng b l chim nhiu u th. Nhng con ng b v ng quc l th khng ch c s dng bi nhng xe t c nhn v nhng chic xe ch hng ha nng, m gy ra nhng vn ln v mi trng v s an ton, chng cn c s dng di chuyn v vn chuyn. - i b - Bng xe ko bi gia sc v xe ba gc - Bng xe p - Bng xe my ng st l mt phng tin chuyn ch c tnh linh ng cao ca cc loi phng tin chuyn ch i din cho cc phng thc khc nhau ca phng tin vn chuyn v cc h thng ng c y, mc d iu ny c th dn n mt lng ln cc v tai nn. Trong cc khu vc bn ngoi thnh ph, ng b v c bn v phc v chc nng h tr trong s pht trin v lin lc. Mt nt c trng ca siu ng b v h thng ng cao tc l s n khp ca n vi cc khu vc c mt dn s dy c m trong
87
s pht trin kinh t c tp trung. S quy hoch theo nh hng mi trng l c khuynh hng nng v cc quan tm n a l t nhin. Trong cc khu vc dn c, ng b phc v ch yu cho cc nhu cu ca c tr ca con ngi v phng tin lin lc, vi kt qu l, trong v tr , cc nhu cu khc nhau ca ngi s dng c t chng ln nhau. ng st Cng nh s vn chuyn con ngi, ng st c s dng ch yu cho vic vn chuyn khi lng hng ha (nh nguyn liu, nhin liu v cy trng) trn mt khong cch di l im nt quan trng v kinh t, m khng cn phi thng xuyn cht hng v d hng. nhiu nc, tnh hiu qu ca h thng ng st ch c th c duy tr vi nhng kh khn, hoc thm ch l s sa st. Kt qu l, vn ti ng st ang mt ngha, trong khi t mt quan im mi trng n thc t ang c y mnh. Hot ng kinh t ng st ring bit c th c mt hnh thc vn ti trc tip trn khong cch di (v d gia cc ngun nguyn liu v cc cng hoc cc trung tm th). ng thy Vn chuyn ng thy (cho d ni a hay khc), dc theo cc b bin v trn cc con sng c ph bin trong trng hp ca cc quc gia o v trong cc vng vi cc cao khc nhau (nh ng Nam ), v trong cc khu vc xa xi n thng l cc phng thc vn ti duy nht c sn. Ngoi vic lin kt cc tuyn ng a phng ca cc khu vc nh c ln cn, khc bit v lin kt khong cch truyn thng cng c tm thy nhng ni ny; tuy nhin, chng th ang mt dn v th v tc so vi cc phng php vn ti bng ng b. C th vic tiu th nng lng c th rt thp, thm ch vi k thut c gii ha. Nh vi giao thng ng b, cc loi hnh giao thng v cc phng php truyn lc c th, v khng kim sot c cc v tr k nhau ca cc phng thc khc nhau gy ra mt ri ro cao nh cc tai nn. Cc h thng vn ti v giao thng khc Cc h thng vn ti v giao thng khc c cp c gi tr, m nhiu quc gia n ng vai tr nh ni chung nhng cng c th c ngha quan trng vi a phng, l: - Vn ti hng khng (my bay, my bay trc thng, v thm ch c th kinh kh cu) - ng ng dn cho vic vn chuyn nhin liu lng, kh (du th, sn phm du khong sn, kh t nhin, than ha lng) - Cp treo, v d nh trong cc d n nguyn vt liu (g v khai thc qung) - Mng li vin thng, trong c th thay th mt phn vt cht ca truyn t thng ip v thng tin. Vi vic xy dng cc tuyn ng giao thng mi v s pht trin ca nhng ci hin ti, cc mc tiu chnh lin kt cc khu vc khc nhau trong mt kiu mi hoc c ci thin, v cch ny m rng th trng cho cc nguyn vt liu hoc cc thnh phm c sn trong cc a im. Mc ch y l tnh hnh kinh t ca ngi dn sng trong cc khu vc s c ci thin bi cc mc vic lm cao hn m n mang v. Rt thng, nh mt hiu ng ph, mt ci thin v cung cp cc hng ha v dch v t bn ngoi khu vc cng c th c xem xt. Quy hoch cc tuyn ng vn ti l s tng cng mc tiu duy tr v h tr ca cc tin ch c sn, cng nh pht trin tip v thit lp cc tuyn ng hoc h thng mi.
88
5.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v 5.2.1. Cc tc ng mi trng trc tip ca mt s m hnh vn ti Di y l bng tm tt cc tc ng mi trng trc tip ca cc phng thc vn ti c bn trch dn t bo co ca OECD v Vn ti v Mi trng [2]. Bo co ny tnh c cc s liu b cht v b thng nh thit hi trc tip n con ngi. Cc tc ng ny xut hin khng ch trong qu trnh hot ng, m cn - Trong vic thnh lp v pht trin vn ti ca chnh cc tuyn ng, - Trong vic to ra v x l cc phng tin hoc cc xe c m khng cn cn thit, - Nh mt kt qu khng mong mun ca vic m ra s giao thng ca cc khu vc m trc y c bo v, thng qua s nh c khng kim sot c. Hu ht cc gnh nng v mi trng c gy ra bi cc hnh thc vn ti c gii, v bi s vn ti bng xe c ni ring. Trong cc trng hp nht nh, tuy nhin, ngay c cc hnh thc vn ng truyn thng c th gy ra cc thit hi v mi trng; v d, cc vng min ni, vic s dng qu mc cc ng i b c th gp phn gy xi mn. Hnh 1 - Cc tc ng mi trng trc tip ca mt s m hnh vn ti [2] Cht thi Ting n Cc ri ro Khng Cc ngun Cc Mt s rn tai nn kh nc ngun m hnh t vn ti Vn Lm thay t cho Thuyn Ngnh chuyn s i cc h c s h ln v cc hng hi lng ln thng nc tng; vic tu b thu ng cc nhin hi t dch trong qu khng bin v liu v cc trnh xy quan tm v ni a cht c dng cng n cc b v vic o thit hi v no vt cng v knh rch cc knh rch trt b Ting n v S Vn ti t cho S rung bnh hoc ng st quyn li hoang cc s va ng xung s ca con con quanh cc chm ca ng v ng, nh ga; thit b v nh ga v hng ha theo mang theo u my dc vic vt cc ng cc khng cht c ray. quan tm n cc hi. phng tin li thi. Cc tc ng khc
S phn vng hoc s ph hy ca cc vng ln cn, t trng tr, chn nui v i sng ca cc ng vt hoang d. Vn ti S S nhim t cho t thi v Ting n v Nhng ci S phn b vng hoc nc mt v c s h gch vn rung t cht, ng b nhim ph khng kh nc ngm tng; s b b ri t cc xe hi, thng v s
89
(CO, HC, Nox, cc ht v t cht v nhin liu thm vo nh l than ch)S nhim ton cu (CO2,CFC)
cc cng xe mt v trnh lm xe ti trong cc thnh ng; Xe c b ph v dc cc loi b theo khi qu con ng trnh s chnh. dng v du thi
thit hi v hy ca ti sn t cc vng cc tai nn ln cn, ng b; t trng s nguy tr, chn v him ca nui vn ti t i sng cc cc vt ca cht c ng vt hi; nhng hoang d, tt nguy him s t cu trc nghn. khng ph hp trong cc phng tin giao thng c hoc h hng.
Vn ti nhim S thay i khng kh mc nc, hng dng sng khng v tho x m trong vic xy dng sn bay. t ng dn du (theo [3]) S nhim nc ngm bi s r r.
Cc ng dn vo v cc ng bng v cc tc ng ca n
M t chi tit ca cc tc ng mi trng ca ng b, ng st, ng hng khng, v vn chuyn nc c th c tm thy trong cc tm tt v mi trng c lin quan. Cc hng dn c lin quan t cc ADB [4], ODA [5], v Ngn hng Th gii [3] cng cung cp mt tng quan tt v tc ng mi trng t ngnh vn ti v giao thng. 5.2.2. Cc bin php bo v trc tip Cc bin php i ph c th c nhm li thnh cc loi sau I) S thnh lp ca hnh lang xung t thp (quy hoch cc tuyn ng v s la chn v tr vi tc ng mi trng thp nht c th c v nguy c tai nn thp, v nhm cc tuyn ng gi ton b cc khu vc m i hi s bo v).
90
II) tit kim khng gian, khng xi mn v b tr an ton ca cc tuyn ng giao thng III) cc bin php k thut gim lng kh thi t xe c ng c (nh u i cho cc loi IV) ngh cho phng thc hot ng m n gip bo v mi trng v gim nguy c tai nn (v d nh tc quy nh) V) Cc bin php hng dn cu trc v giao thng (nh hn ch s dng khng gian v thi gian trong cc khu vc th; u tin cho giao thng cng cng ti th (ng xe bus), u tin cho vn ti thng mi cn thit cho s sng ca th hoc thnh ph (nh l gi cc vng ti trng r rng), u tin cho cc xe hi t nhn y ti (Dng chung xe), v cc bin php phng an ton cc khu vc bo tn nc. 5.2.3. Cc tc ng mi trng ca vn ti v giao thng phm vi a phng, vng v ton cu, v cc bin php bo v c th p dng Cc nn tng cho vic lu do tc ng mi trng l yu t c bn ca vic bo v h sinh thi, bo v lu di cho cc c s cn thit cho cuc sng con ngi. Nguy c ny c t ra bi vn chuyn v giao thng c th c xem xt trn ba cp : I) Tnh nhn vn trc tip Nhu cu v khng gian cho cc tuyn ng giao thng, v s nhim t v nc ung c th gy nguy him n cc vn c bn ca c cc khu vc sinh sng v thc phm. Tng t, vic git cht ng vt nui ti gia bng cc phng tin ng b c th c coi l mt tr ngi ng k n an sinh ca con ngi. iu ny to ra c s cho vic la chn s dng khng gian t v cc phng tin vn ti khng pht thi, t c vic sp xp cc l trnh m n gip tit kim khng gian v gim tc , cng nh a ra cc bin php an ton cho xe c, s gio dc v giao thng, v s gim st c xe c v ngi li xe. II) Nhiu quc gia chim hu cc h sinh thi v cng phc tp v yu t, m ngoi ra n c iu tra t hn cc h sinh thi n i n nh c th so snh c (xem [6]). Cc cuc tn cng trn t v s cn bng thy sinh v ln th gii ng vt bi cc tuyn ng giao thng l ph hp thm ch cn kh khn hn xc nh vi s quan tm n cc tc ng ln nhau v lu di ca n, v do c x l thn trng hn. Trong bi cnh ny, s cn nhc nn c da vo tc hi sinh thi gy ra bi nhng hu qu gin tip ca cc tuyn ng giao thng, v ca cc con ng ni ring, trong bao gm: - Chuyn su hn trong s dng t nng nghip, - Vic to ra cc cnh rng cho cc d n v nguyn liu, - Vic ph b rng ngoi mun, - V cc mi e da cho loi ng vt m c nguy c tuyt chng. Cc bin php sau y gim bt cc ri ro c xut: - Cc quy nh cho gim st vic s dng t trong cc khu vc d n v gim st mt cch hiu qu, - Tng cng hiu qu ca cc c quan gim st nh nc, nh l s qun l rng v cc cng vin quc gia, bng cch ci thin o to, nhn vin, thit b, uy tn, v tnh trng php lut.
91
- S pht trin ca mt c quan t vn v nng thn v h thng tn dng i vi vic thc y thch nghi sinh thi v s dng t nng nghip bn vng. - Vic hn ch s dng cc tuyn ng giao thng ca cc nhm ngi dn c th (v d khch du lch) v cc phng tin (xe hng nng). - Vic thnh lp mt Cc mi trng, vi kh nng nh hng nm trong cc c quan vn ti. - Vic cng b v thc hin y cc lut l bo v mi trng. III) Hiu ng nh knh v s suy gim sn lng du th ang chng minh ngha quan trng ton cu. Cc pht thi CO2 v vic tiu th du khong bi cc h thng vn ti ngy nay s lm gim bt phm vi cho cc pht thi CO2 khc v nhng ngi tiu th du, nh l cng nghip, cc trm nng lng, v cc khu vc kinh t t nhn, vi cc gii hn c p t ln trn mc pht thi quc gia theo cc tha thun quc t, v cc hn ch c th chng minh l mt s kim hm pht trin. Trong bi cnh ny cn lu rng lng kh thi CO2, bi vic i chiu vi cc cht nhim khng kh khc (chng hn nh cc oxit nit hoc hydrocacbon), khng th gim bt bng cc thit b thm vo xe c vi cc ng c t trong (nh l b chuyn i xc tc) Hn na, nhng gim st trong tnh a dng ca cc loi, c bit l vng nhit i, m n c th c kt qu t cc tc ng ca vn ti v giao thng, cng c coi l mt mi e da lu di cho nhn loi nh mt tng th: Nhng tuyn ng giao thng ct qua cc khu vc m c thit k nh l cc bo tn t nhin c th lm st gim nghim trng mi trng sng ca cc loi ng vt v cy trng v c th dn n vic git hi chng [7]. Nhng ng ray xe la th gy chia r t hn bi v chng cung cp kh nng vn chuyn nh nhau vi tuyn ng ct ngang nh hn v tn s xut hin thp hn cc ng quc l; vic bo v cc khu vc cn li, dc theo cc con ng ca mt k hoch cng vin thin nhin, nh ngh ca Ngn hng th gii [8], c th ngn chn s bin i ca cc nhm loi thng qua khng kim sot vic gii phng mt bng v s nh c ca con ngi (xem II). 5.2.4. Gim giao thng ng b v chuyn sang dng vn ti khc, bng qui hoch pht trin vng v k hoch quc gia v giao thng vn ti Giao thng ng b ca xe c l dng giao thng gy hi mi trng xu nht. c bit, lng kh thi gy nhim c trng v s tiu th nng lng ca vn ti nng l gp nhiu ln vn ti ng st v ng bin, vi mc s dng l nh nhau; hn na, ng b gy tn hi n h sinh thi nhiu hn ng st v din tch b mt i hi nhiu hn v v s xi mn. S quan trng hn l, sau , chp nhn cc phng php quy hoch giao thng v vng s lm gim bt giao thng ng b trong cc iu kin tuyt i hoc em li nhng thay i cc dng giao thng gy hi mi trng t hn. iu ny c th t c trong nhng cch sau y: I) S phn tn v nh , cng nghip v cc tin ch, nhm rt ngn khong cch giao thng (trong khi gi khong cch ti thiu t cc ngun pht thi; hiu r vic lp quy hoch khng gian v khu vc mang tnh mi trng). II) Mt s thay i t cc xe ti nng cc dng giao thng t gy hi cho mi trng hn, c bit l vn ti ng st (v thu c th thch hp), l mt mc tiu mong mun. Tuy nhin, vo thi im hin ti, li th v vn ti ng b (s tin cy v ng gi tng i, c bit quan trng trong trng hp hng ho d hng, cc th tc t, t nguy c b trm cp trong thi gian bc d hng) lm m nht i cc s suy xt khc, mc d chi ph vn chuyn hng ha xe ti c th c cao hn,v thm ch dn n hng ha
92
c vn chuyn bng ng song song vi cc tuyn ng st. S o chiu ca xu hng ny s i hi mt ci tin ng k trong k thut km v iu kin t chc ca cc c quan ng st, hu ht l do hot ng ca nh nc. Cc bin php thch hp nh vn chuyn cngten, cc k thut kt hp vn ti, phn quyn v vic phn b cc kho cha hng ha v h thng thng tin cho s lin kt giao thng ng b tt hn v h thng ng st/nc c th c thit lp thch hp hu ht cc nc, nhng cng nn c khai thc v khuyn khch. Vic vn chuyn cc hng ha c hi t nht (nhin liu, cc cht n khc v cc ha cht c tnh n mn) nn c chuyn i cng xa cng tt khi nhng con ng b v vn ti ng bin v ng st, ngun cung cp ny khng cn nguy him. Quy hoch giao thng vn ti nn cung cp cc im chuyn giao hng ha v s lin kt cc con ng cho chng, nh mt s h tr cho cc chng trnh m rng v xy dng mi. III) i vi nhng nhim v c cu vn ti n gin, nh trong trng hp cc d n v nguyn liu, cc h thng giao thng c bit nh l cc ng ng dn du, ng st c khong cch ng ray hp, hoc cc ng cp c th c t nguy hi n mi trng hn, m tnh kinh t cn cao hn xe ti ch hng nng. c bit iu cn p ng chng li nhng ri ro nguy him ca cc khu nh c khng kim sot c v s ph hy cc khu vc t nhin thng qua vic xy dng qu nhiu nhng con ng. IV) Tng thu ht ca s kt hp thn thin mi trng (i b, xe p, xe gia sc ko, xe but), v d trong cc hnh thc ca cc con ng c lp v cc quy nh u tin, c m bo bi cc bin php xy dng, c bit l ti cc khu vc a phng. V) Quy hoch vn ti theo nh hng mi trng cng c ngha l hn ch xe c vn ti trong cc khu vc ang chu ti mi trng nng hoc l nhy cm v sinh thi, bi ngng vic xy dng mi hoc cc chng trnh m rng, hay cn bi vic ngng khai thc mt s tuyn ng no . Cn thit xem xt nhng nh hng n cc tc ng mi trng ca cc phng thc quy hoch vn ti ca nhng thay i v bn cht v quy m ca nhu cu vn ti trong tng lai: V vy, c th gia tng hon ton th tch v cc nhu cu vn ti ng st bng cch tng chiu di ca on tu, trong khi i vi trng hp vn chuyn bng ng b v giao thng hng khng tng ng vi s gia tng mnh s lng phng tin vn ti, v do tng gnh nng v mi trng.. Mt khc, vic st gim nhu cu vn ti hoc mt thay i nh k trong m hnh ca nhu cu, cc loi hng ha c vn chuyn hoc cc mi quan h ngun-im n, trong trng hp ca vn ti ng st, c th dn ti vic gim cng sut s dng v do vy gnh nng mi trng (v c chi ph na!) trn mt tn (n v khi lng vn chuyn) s tng. H qu tt yu ca n, c khuyn co, trong trng hp nhu cu v khi lng vn ti trong tng lai cn cha r rng th vic la chn phng thc vn chuyn tng i mm do nhng cng thn thin vi mi trng cng tt (ng st kh hp, xe cp, giao thng thu, xe dung in v cc phng tin s dng ng in trn cao ti cc quc gia pht trin mnh v thu in) 5.2.5. Cc bin php hnh chnh, qui nh v ti chnh Cc bin php hnh chnh, php l v ti chnh c th gip t c mt s gim thiu trong khi lng giao thng ng b v gnh nng mi trng lin quan v vic chuyn i sang cc hnh thc vn ti t gy hi n mi trng hn:
93
I) Thu v vic thu thu du khong c th lm gia tng ng k bin s chi ph ca cc loi xe c, kt qu l: - Mt mc s dng cao hn (v do t cc chng ng hn), - Vic i li kinh t hn, - Cc bin php k thut gim bt nhu cu nng lng (v do lng pht thi t hn), - Tnh cnh tranh ln hn ca vn ti vn ti ng thy v ng st. iu cng to ra kt qu trong mt phn ca cc chi ph ngoi bin (thit hi mi trng) ca vn ti ng b ang c hp th. Trong mt giai on chuyn tip, mt phn ca thu nhp thm vo c tha nhn bi nh nc c th c tr li bng cch gim s tin chi tiu, v d nh bng cch gim thu hi quan v cc b phn thay th. II) Cc quy nh v u i ti chnh cho vic ci thin cc gi tr kh thi: Vic a vo v cc u i cho xng khng ch, kh thi v cc tiu chun ph mui cho cc xe c mi, thu xe c cao hn cho cc xe c. III) Ph duyt, gia hn, v m rng i tng chuyn nhng vn chuyn hon thnh cc yu cu v mi trng nh l - Kim tra ng c xe, - Vn ti bng ng st v ng bin, - o to ngi li xe, - Quy nh v gi iu khin xe ( ngn nga ti nn). IV) Vic tnh ton biu thu ng st ca nh nc v cc c quan ng thy cchyn sang bin ph, dn n vic ct gim r rng t l khi lng vn ti ln v/hoc khong cch di. iu ny gip ci thin tnh cnh tranh nh so snh vi ng dnh cho xe c. V) S tnh ton thi gian thch hp ca cc s kin hoc cc hot ng m i hi tp trung mt giao thng c bit trong cc khu vc nh ca san st (nh l cc s kin th thao hoc chnh tr, hoc bt u cng vic hoc trng hc). Tc ng ny tuy nhin b hn ch, nh kinh nghim sp xp thi gian linh hot trong cc nc cng nghip ha th hin. VI) Hng dn v vn ti cho ngi s dng. N l quan trng cho cc nh chnh tr gia v cc nh qun l thit lp mt v d bng vic s dng, tc l, xe my hoc mt, hoc du lch trn phng tin vn ti cng cng trong qu trnh lm nhim v ca chng (kinh nghim c nhn trong vic ra quyt nh c th dn n cc h thng vn ti c ci thin). Tp ti liu ca S Giao thng vn ti Anh [9] m t mt v d thnh cng. 5.2.6. Cc c trng ca qui hoch giao thng th Cc iu kin u tin c bit trong cc khu vc th v cc ti chnh sau y c th cp trong lu sau: - Nhng ci tin trong mng li in thoi v cc h thng truyn d liu hin i khc (nh l my fax) c th gip trnh c nhng chuyn i m n p ng nh mt phng tin ca phng tin lin lc (NB: Hiu qu ca vn ti vin thng tng trng th vn khng hon ton chc chn. Tuy nhin, cc ch dn l, thng tin vin thng s khng thay th vn chuyn vt l n bt c phm vi ng c cp n, t khi gia tng cc
94
phng tin lin lc s ln lt y mnh s cn thit thc hin qung ng i, y mun cp n thay th giao thng. - Ti phm xa l ( l mt l do cho vic s dng xe) - Quay li vi xe in i ph vi dng ngi i li bng v thng trong khu vc th - Pht huy s kt hp vi mi trng (xem 2.4 IV). 5.2.7. Qui hoch vn ti hng mi trng Quy hoch vn ti cng phi c xem nh l mt qu trnh hi ha ha gia cc nn kinh t, x hi, v mi trng. Mt mt, vn ti phc v mc ch ca t c cung cp cc nhu cu c bn v linh ng v do thc y phc li vt cht ca t nc, mt khc, tnh bn vng lu di ca cuc sng khng nht thit phi c b qua. Theo , s pht trin quc gia v quy hoch vn ti v cc bin php quy nh b sung phi to cc iu kin t c cc iu kin sng mong mun, - Vi nhu cu vn ti ti thiu, - Vi cc dng vn ti thn thin vi mi trng (ng st, tu thy) chim t trng ln nht c th c l tng khi lng giao thng, - Bng cch s dng cc tuyn ng m chng trnh c hoc bo v hnh lang giao thng nhy cm, - Vi xe c trong iu kin kh thi, nh l pht thi cht nhim hoc ting n v tiu th nng lng c gi mc ti thiu, - S dng cc phng tin nh vy l bo m rng s lng v mc nghim trng ca cc v tai nn cng nh ting n, pht thi nhim, v tiu th nng lng c gi mc ti thiu (v d nh thng qua cc hn ch tc hoc quy nh v gi lm vic ca ngi li xe). thc hin mc tiu thc ti ny, quy hoch giao thng phi nhn vo tng lai, v c tch hp vo bc tranh quy hoch tng th, c bit ch ti cch thc m n tng tc vi quy hoch th, quy hoch pht trin khu vc v c quy hoch cnh quan. Cc qu trnh pht trin song song khc nhau, cn trnh xa vic cnh tranh gia cc phng thc vn chuyn cng tt , v iu ny khng ch gy ra cc vn v mi trng (b sung nhu cu v khng gian, mc pht thi do cao hn do vn ti ng b), m cn khng kinh t. Mc ch chnh l cn s dng ti u nhng li th c th ca lnh vc vn ti c nhn (ng giao thng: hot ng linh hot vi khu vc bao ph hon ton; ng st: vn ti t im ti im trn mt khong cch di v khong cch ngn hn dc theo cc trc giao thng; tu thy: cho vn ti m tc khng phi l nhn t quan trng, vn chuyn hng nng). iu ny thng bao gm vic hp tc gia cc hnh thc vn ti khc nhau v i hi mt h thng vn chuyn hng ha chuyn giao y chc nng v ng tin cy. Quy hoch vn ti theo nh hng mi trng do khng ch lin quan n vic xy dng v pht trin ca cc tuyn ng giao thng, m cn cc bin php hnh chnh v php l c th v hi ha vi cc k hoch pht trin khc.
95
5.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Trn c s ca cc yu t quy hoch vn ti theo nh hng mi trng c cn nhc trn v c tho lun v cc tc ng mi trng ca giao thng v vn ti, cng vi cc bin php bo v c lin quan, mt s lu di y c cho l lm th no cc tc ng mi trng c th c h thng phn tch v nh gi trong phm vi quy hoch giao thng. 5.3.1. nh danh v phn tch Theo cc tc ng mi trng ca h thng giao thng gy ra do vic lp t v giao thng l c bn xc nh bi: - S chia s trong khi lng vn ti ca h thng ring bit, - Tng lng vn ti thc t, - Dng nng lng s dng, - Tc ca phng tin vn ti, - Nng lng v gi tr pht thi c th cho cc phng tin vn ti ( nhim v ting n), - Tng thch vi cc h thng vn ti khc trong mt mi trng giao thng ph bin, Gnh nng c th cho mi n v din tch gy ra bi cc lp t vn ti v b sung trang thit b cho chng (nh l trm d tr, cc nh xng, v.v) thng qua ch giao ct v mt t. Trong nhng mc nh vy nhng thay i u tin ny c th nhn bit bng cch thng k, chng c th c kt hp trong cc khu vc b nh hng sau: cp quc gia: - Tng tiu th ca cc dng nguyn thy ca nng lng gy ra bi vn ti, - Tng pht thi gy ra bi vn ti (CO2, nhim khng kh), - Tng din tch b mt c s dng, - Cc con s tai nn, i vi cc khu vc ring bit: - Din tch s dng so vi din tch tng th, - S chia r v cc hiu ng x hi, kinh t v ng vt, - S nhim khng kh, t v nc, - on ng thng xy ra tai nn xe c, - on ng thng xy ra ting n, - Gy nguy him cho cc di sn vn ha thng qua rung v kh thi. 5.3.2. nh gi Cc tc ng mi trng trn khp c nc v cc khu vc ca giao thng v vn ti nn c so snh vi - Nhng gnh nng tng th, tnh nhy cm v cc gii hn gnh nng ( ni c quy nh),
96
- S suy yu ca nng nghip, cc khu vui chi v gii tr, v c cnh quan nng thn v th, - Tc ng tch cc ca vn ti v giao thng v mt kinh t, c cu x hi v quy hoch thnh ph v t nc T , chng ta c th suy ra (ch yu l nh tnh), - Nhng tc ng mi trng ca giao thng v vn ti gp phn nng n ln gnh nng tng s hoc khu vc, - Nhng ngun ti nguyn c th c s dng gim bt nhng vn ny vi hiu qu ti u (tc l vi s suy yu ti thiu ca cc tc ng mong mun ca vn ti); trc tip, thng qua vic kim sot vn ti tng th v cc k hoch giao thng v cc quy nh v vic duy tr v m rng cc tuyn ng vn ti, v gin tip bng cch thu thu v cc ngh nh), - Ni m cc im xung t ny sinh, - Ni c nhu cu phi hp v hp tc vi cc k hoch ca cc ngnh khc, - Ni c nhu cu cho cc nghin cu su hn. S quan tm mc tng i thp n tc ng ln h sinh thi trong cc quc gia (xem 2.3) phi c tnh n khi p t cc gii hn. Cc phn tch v nh gi va qua phi c cp nht lin tc v nghin cu cn thn v li ch ca vic ci tin lin tc trong cht lng ca cc d bo. 5.3.3. S tham gia ca cc i tng th ba Bn cnh vic thu thp d liu, n cng rt quan trng tnh n cc c th khu vc , cc yu t x hi vn ha, cc nhn t kinh t - x hi. xc nh v phn tch nhng ci ny, n l cn thit m bo s hp tc ban u ca c cc nhm chu tc ng trc tip v gin tip trong vic lp k hoch v qu trnh ra quyt nh, v bo m iu ny bng php lut. S tham gia ca cc nhm ny hoc cc c quan nh nc trc tip tham gia trong cc khu vc c th, v d, thng qua cch thc hin cc cuc kho st gia cc khu vc tn gio v cc nh lnh o th tc hoc bi vic t chc cc cuc hp v cc cuc ly kin cng cng. N thng trong cch m cc h sinh thi v tm quan trng ca chng ngi dn ca cc khu vc c bit n ln u tin; iu ny cng gip trnh nhng nh gi sai gy tai ha, s ph hy khng ch tm ca cc h thng m cuc sng ph thuc v vi phm cc iu cm k v tn gio.(xem thm [7]). Mt cch tng t, nhng ngi s dng vn ti, nhng ngi li xe v vn hnh cng nn c tham gia. iu ny c th lm nh i nhng l do thng c chn di chuyn, m n lm ri tung l thuyt (v d, cc ti x xe ti thng thch i qua cc tuyn ng xuyn qua cc khu vc dn c ng c h c th ly hng v hnh khch cho th lao t nhn; trong nhng trng hp ny, b qua nhng con ng t ph bin). Li ch ca tt c cc nhm ngi s dng vn ti (bao gm ph n v tr em, v d) cn c phn tch v kt hp vi quy hoch tng th (v d vn chuyn cc sn phm cho th trng v an ton ng b). i din ca cc nhm dn c b nh hng c th hp tc trong qu trnh kim tra m bo rng cc k hoch tho thun v quy nh c tn trng.
97
5.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Qui hoch giao thng v vn ti c th hnh ng nh l mt lin kt v thc s cn thit nh mt kim sot bin i ng mong mun hoc khng mong mun (s truyn ng hoc s b tc) cho cc khu vc lin k ngang v dc bao gm vn ti hng ha vt cht v cung cp nng lng, c th: I) Quy hoch quc gia v khu vc: Phm vi v mt ca mng li vn ti quc gia lin quan cht ch n cc mc tiu quy hoch quc gia v khu vc. Cc c cu tp trung vi vic tng cng s dng t cn mt h thng phc tp hn cho lao ng v phn phi hng ha v do i hi nng lc vn ti cao hn. Ngc li, quy hoch khu vc v quc gia m trong tp trung vo cc hot ng quy m nh v phn cp s c xu hng gim nhu cu vn ti. iu ny khng gy bt c vic suy gim no trong tiu chun sng chung. Mt quc gia theo nh hng mi trng (s pht trin) v chng trnh quy hoch khu vc l, c bit, mt chc nng mt ct quan trng cho tt c cc hot ng quy hoch vng ca cc khu vc c bit, bao gm c quy hoch vn ti. II) Quy hoch cng nghip: S pht trin ca cng nghip i hi kh nng tip cn nhanh chng v d dng v vic vn chuyn hng ha ng tin cy. Cn nhc s chuyn v tr ca vic thnh lp doanh nghip phi c tnh n cc hu qu i vi giao thng v vn ti. III) Nng nghip v lm nghip: Nng nghip v lm nghip p t nhng nhu cu khc nhau ca cc tuyn ng v h thng vn ti, ty thuc vo cng s dng t. Nhng ri ro c bit ca vic m ca rng cho giao thng v nhng phng lin quan c tho lun trong 2.4. IV) Quy hoch th v a phng Quy hoch th v a phng l lin quan cht ch khng th chia ct vi quy hoch giao thng v vn ti; phn 1.2, 2.4 v 2.6 i ph vi cch tip cn mi c quy nh trong bi cnh ny v cc mc sinh thi v x hi. V) Qun l ngun nc: Khng ch s dng v lp k hoch quy hoch cc tuyn ng vn chuyn bng ng thu c th kt hp vi vic quy hoch nc, m cn nhng nh hng ca cc tuyn ng vn ti t ln h thng cung cp nc v cht lng nc (vic o, p ng, ng ng dn, kh thi ca xe c, v cc bin php an ton trong cc khu vc bo tn nc). VI) Gio dc v o to Tm quan trng ca bo v mi trng v s ng gp c thc hin bi quy hoch giao thng v vn ti phi c ging dy, c bit trong vic o to chuyn nghip (v d trong cc kha o to cho k s xy dng, nhng ngi quy hoch giao thng v vn ti, nhng ngi lp k hoch pht trin th v khu vc), v nh mt phn ca o to cao cp ni b trong cc c quan hnh chnh. Cc kha hc tch hp phi c a ra hin th vic tng tc gia cc khu vc quy hoch khc nhau. N cng quan trng cho nh nc thit lp mt v d chung, nh c tho lun trong 2.5. Ngoi ra cc phng tin truyn thng (nh hnh kin) cng c th ng mt vai tr ng k cho vic m rng nhn thc v mi trng.
98
Cc ngnh khc nh hng n vic phn b a l ca cc tuyn ng giao thng v vn ti v cc dng vn ti l: VII) Ngnh nng lng: Nhng quyt nh lin quan n phng tin vn ti vn chuyn nhn s v hng ha cn c xem xt trong phng din ca ci m c ngun nng lng thun li nht v kinh t v mi trng. V d, mt quc gia vi mt ngun cung cp in nng y t ngun ti to (nng lng thy in) thng khng tn dng ti a tim nng cho nhng xe c ng c in. VIII) Du lch: Du lch khng ch i hi pht trin tt (nhng c l nghi ng v sinh thi hc) cc tuyn ng nhng ni du lch, m cn mang du khch n cc khu vc nguyn s v do thit hi cho h. 5.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Quy hoch giao thng v vn ti theo nh hng mi trng phi da trn cc nguyn tc sau y: 1. Giao thng v vn ti c mt nh hng trc tip ln ngi dn thng qua cc nguy him v cc tai nn v sc khe, trn mc khu vc do s tng tc vi cc khu vc sinh thi, v c bit do khng kim sot c khu nh c v s dng t thng qua cc khu vc ang c m ra lu thng v trn mc ton cu thng qua vic t cc nhin liu ha thch v vic gim bt tnh a dng loi 2. Phm vi v bn cht ca nhng tc ng mi trng ph thuc vo - Khi lng giao thng - Phng thc vn ti - Cc loi ng c y lin quan. - Cc loi nhin liu c s dng - Thc hnh li xe (tc v hnh vi tng tc) - V vic thit k cc tuyn ng vn ti. Quy hoch giao thng v vn ti c th lm mt ng gp bn lun hng ti vic kim sot cc nhn t ny. 3. Khi lng giao thng th u tin v trc nht mt chc nng ca vic phn phi lao ng; ci ny ln lt tng tc cht ch vi cc cu trc x hi v kinh t. Nhng thay i ny s khng tt yu gy ra s st gim trong cc tiu chun sng. Khi lng giao thng c th gim thiu bng cch s dng hp l cc phng tin vn chuyn; tin thu bin i cao hn dng nh l c bit thch hp nh mt ng c t c iu ny. 4. Nu cc phng thc vn ti khng c kim ch bi cc cu trc ch dn trn (v d nh s cn thit cho th trng c phc v bi cc xe ti ch hng nng), vic s dng cc phng thc vn ti tng thch vi mi trng v x hi nn c quy hoch. iu ny p dng c bit cho vic khai m cc khu vc trong cc chng trnh cp n nguyn liu th, ni m khng ph hp vi s nh c ca con ngi th trnh xa, v giao thng trong a phng thng khng th xc minh c.
99
iu kin ngho kh ca hu ht cc tnh trng hot ng ca ng st v ng bin nhiu nc a ra mt vn c th lin quan n vic m rng ca cc hot ng vn ti ny. 5. Quy hoch vn ti theo nh hng mi trng tp trung s ch t hn trong vic lp k hoch cho cc tuyn ng vn ti mi v nhiu hn na cho trong vic t c cc gim thiu c th trong cc tc ng mi trng ca s giao thng hin ti v ci thin vic vn ti hin ti bng ng st v ng bin. Ti chnh v cc bin php hnh chnh khuyn khch cc xe vi ng c c lng thi gy nhim thp, cng nh cc bin php d phng cho vic bo qun v m rng theo nh hng mi trng, c th gip t c cc mc tiu. 5.6. Ti liu tham kho
1. Hoppenstedt u.a.: Auswirkungen von Verkehrswegenetzen auf die Umwelt, in: Straenverkehrstechnik, Heft 4/91 2. OECD Report: European Conference of Ministers of Transport: Transport Policy And The Environment, Paris, 1990. 3. World Bank: Environmental Guidelines, 1988. 4. ADB: Environmental Guidelines for Selected Infrastructure Projects, 1988. 5. ODA: Manual of Environmental Appraisal. 6. Elizabeth Monosowski: Environmental Impact Assessment. Possibilities and Problems of Application in Developing Countries, in: World Letter/ Environmental Impact Assessment, January/February 1987. 7. Institut fr kologische Zukunftsperspektiven : Ergnzung/Vertiefung kologischer und sozio-konomischer Hintergrundinformationen zu den Umweltkatalogen Straenbau und Straenverkehr vom April 1987 (Entwurf). 8. Operational Policy Note No. 11.02 from the World Bank: Wildlands: Their Protection and Management in Economic Development. 9. Transport and the Environment, Department of Transport, UK 1991. 10. R. Meyfahrt: Neue Verkehrsplanungskonzepte als Folge neuer Stadtplanungskonzepte; Bericht der Tagung der Gesamthochschule Kassel: Zukunft des Verkehrswesens Verkehrsplanung der Zukunft, 1986. 11. R. Monheim: Aktivitten und Aktivittskoppelungen als Ansatzpunkt fr eine Verknpfung von Verkehrs- und Stadtplanung; Bericht der Tagung der Gesamthochschule Kassel: Zukunft des Verkehrswesens Verkehrsplanung der Zukunft, 1986. 12. Der Stadtrat von Zrich: Zur Verkehrspolitik der Stadt Zrich, 1987. 13. Infras-Gutachten: Stadt Zrich: Lufthygiene, Energie und Verkehr, December 1987. 14. "Informationsdienst Verkehr" des Arbeitskreises Verkehr und Umwelt e.V. (Berlin 21, Kirchstrae 4), Heft 26 (April 1988). 15. V. Gudehus: Ermittlung und Bewertung verkehrsbedingter Umweltwirkungen in Stdten, Heft 45 des Instituts fr Stadtbauwesen an der TU Braunschweig, 1988. 16. Alternativas de Transporte en America Latina : La Bicicleta y los Triciclos: Schweizerische Kontaktstelle fr Angepate Technik (SKAT), St. Gallen (Varnbelstrae 14). 17. Hennes: Umweltwirkungen und Umweltvertrglichkeitsprfung, Vortrag im Rahmen des Grundseminars "Straenverkehr" der KfW, May 1990.
100
101
6. Du lch 6.1. Phm vi Mc ch ca bn tm tt ny l lm ni bt cc tc ng mi trng pht sinh t vic xy dng v y mnh pht trin ca cc tin ch phc v cho du lch v cc hot ng lin quan v m t cc bin php nhm trnh hoc gim thiu thit hi cho mi trng. S ch c bit c dnh cho s gii tr v du lch gii tr ven b bin v vng ni a cng nh du lch tham quan. Cc tin ch phc v cho du lch bao gm tt c cc ta nh, cc lp t khng gian m v vic thit lp c s h tng c s dng cung cp ni v dch v cho cc khch du lch v nhn vin phc v v d nh cc khch sn, nh ngh, cc cu lc b, cc lng ngh, cc nh hng, cc ca hng lu nim v.v cng nh mng li cung cp v thi b in, nc, nc thi, rc thi v.v Ngoi ra cn c cc tin nghi c bit cho cc hot ng nh h bi, sn golf, cc khu vc sn golf mini v sn tennis, cc bn cng v bn du thuyn v thm ch l cc sn bay v.v S ch cng phi c dnh cho cc hot ng m m n khng lin kt vi cc phng tin c th, nh l tm bin, ln, lt vn v.v, i b, leo ni, i xe p nh l cuc i do ngm cnh thm ving cc im c tm quan trng v vn ha v cc khu vc v cnh p thin nhin ni ting, cc cng vin quc gia v.v Trong nhng nm gn y du lch pht trin ng k. Hiu qu ca vic ny lm kch hot mt lot cc thay i v kinh t - x hi, vn ha v sinh thi. Trong nhiu trng hp trong qu kh qu t s cn nhc c dnh cho cc nhn t ny, v hu qu gy nh hng n cc nhm dn c bn a v thit hi cho nhiu phong cnh nguyn s. Vic khai thc cc ngun ti nguyn thin nhin c mt s bo ng v cc tc ng bt li ln mi trng t nhin (v d h thp mc nc ngm, mi e da cho cc rng san h v.v). Mt khc du lch gp phn lm ci thin trong thu ngoi hi, qua to iu kin cho s p t cc bin php bo v cho cc khu vc c cnh p thin nhin ni ting bo m cho vic bo tn chng lu di. Do , iu quan trng nht gim thiu cc tc ng mi trng tiu cc ca cc d n du lch bin du lch thnh mt tng th nhn t pht trin tch cc. Mc tiu ny cng c tng ln n cc biu hin du lch lch thip v du lch nhy cm. Khng c s tri ngc gia kha cnh mi trng sng t nhin v vn ha v cch sng ca dn c a phng trong cc khu vc du lch v gi tr mang tnh gii tr cao v li ch cho tt c nhng ci c thu ht bi du lch. Trong bi cnh ny n phi c nhn mnh rng cc vn ny khng ch c gy ra bi cc khch du lch nc ngoi m n cn c th cng gy ra tng t bi cc khch du lch trong nc. 6.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v Danh sch di y cung cp mt bn tm tt ca cc tc ng mi trng ch yu m cc d n du lch c th gy ra: - Cc cng trnh k thut cho mc ch ca vic pht trin cc c s v c s h tng cn thit (thot nc, san lp, s no vt, xy dng b k v.v) - B bin b xi mn bao gm c xi mn bi bin, s ph hy cc rn san h. - Cung cp nc (ri ro l mc nc ngm s b h thp).
102
- Nc nhim do nc thi khng c x l v bn thi. - X l cht thi. - Cung cp nng lng. - Cht lng khng kh v cc hiu ng kh hu khc. - S h hi ca cnh quan t nhin bi vic xy dng m thch hp v cc iu kin v tr, kch thc, mu sc bn ngoi v kiu dng xy dng. - Cc tc ng kinh t - x hi v d trong cc c cu khu vc kinh t, trn th trng lao ng a phng v li sng ca dn c b nh hng bi cc d n du lch. - Xung t v vic s dng qu mc nh kt qu ca vic thay th cc hnh thc truyn thng ca vic s dng t nh nng nghip v nh bt c. - Kch thc v quy m ca cc c s hin c lin quan n cc nhn t mi trng, bao gm c cc c s du lch m c th tn ti (ri ro ca vic khai thc qu mc cc ngun ti nguyn v d nh s xi mn t). Trong bi cnh n phi c nhn mnh rng cc h thng sinh thi nh cn ct, rng ngp mn, rng Xavan, cc khu bo tn ng vt c th b nh hng theo nhiu cch bi cc vn trn. 6.2.1. Th nhng, a hnh, a l S tiu th t to thnh mt cuc tn cng trc tip vo cu trc t, v c th ph thuc ng k vo kch thc v quy m ca cc tin ch. N cng c th tc ng trc tip ln cc nhu cu s dng t, v d trn mt phn ca nng nghip, lm nghip v qun l nc, vic bo tn thin nhin v cc hnh thc khc ca vic s dng t. Ngoi cc chc nng sinh thi ca t c th c hn ch vi kt qu tt yu l cc hiu ng bt li trong cc hnh thc s dng khc, c bit l h qu t vic lp kn trn khp cc khu vc bi cc ta nh, cc con ng v cc tin ch tng t.. Vic xi mn b bin tiu biu cho mt vn nghim trng vi nhiu s phc tp thm vo. N c th c gy ra bi cc d n xy dng v cc hot ng ca khch du lch trn hoc gn cc bi bin, s loi b bo v ng bin t nhin v s can thip vo cn bng ca cc vt cht trn bi bin.. Ngoi ra s nguy him tn ti m vic thc vt bo v bin s c ct b v thay th mt phn bi cc thc vt khng ph vi v tr ni m s bo v chng li xi mn t cn km. Cc quy trnh t nhin ca s lng ng trm tch v s bo v b bin c bi cc rn san h c th lm h hng nng n bi vic di chuyn ca lp ct t cc h thng sng hoc t cc bi bin v bi vic s dng vi nh vt liu xy dng (nh tm tt 2.4). bo v cc khu vc nhy cm ven bin, vng m rng vi thm thc vt thch hp v tr c bit do cn c duy tr hoc to ra v gi cho n trnh khi bt c phn no ca vic xy dng. Cn nghim cm s dng vi t san h.. Hin tng xi mn cng xy ra cc khu vc min ni v c gy ra ch yu bi nn ph rng v s hy dit cc thm thc vt che ph mt t m n b gim nt v cm tri trn . y l ton b quy trnh c gia c bng vic xy dng cc khch sn, lu tri, v cc con ng mn. trnh nguy him khi khai thc qu mc ca cc khu vc cao nht, s hn ch ln nht c th nn c xem xt trong vic xy dng cc h thng xe cp v cc phng tin k thut vn ti khc nn c a ln cao. Hu qu ca vic suy gim trong khu vc rng l khi tri ma hoc tuyt tan xut hin dn dp v cc lng sng
103
b tc nghn bn. N cng phi c ghi nh rng trong nhng iu kin kh hu khc nghit th cc thm thc vt phi mt mt thi gian rt di thit lp li chnh n. Nn t cng nh xi mn t cng c th c gy ra bi vic xy dng cc li i nh v vic bo dng chng khng tha ng v bi cc hot ng nh l trt tuyt, cc tuyn xe p d ngoi. xe m t hoc xe hi leo ni. Trong cc cng vin quc gia vic bo dng cc li i khng tha ng c th dn n s m rng chng vi cc hiu ng bt li trong vic bo v thm thc vt bao ph trn mt t.. Cc hu qu tng t xy ra khi cc du khch i lch hng khi cc tuyn ng c quy nh v l trnh nhn ngm cc loi thc vt v ng vt gn nht c th. Cc xut cho vic s dng c th chp nhn c ca cc cng vin quc gia c a ra bi IUCN (McNeely et al). Nhng vic ny cng bao gm c cc phn trong vic thit lp ca cc cn h, nhng con ng v nhng ci tng t. Chnh ph v cc t chc nn cung cp cho khch du lch thng tin v cch c x mt cch c th chp nhn c v mt mi trng, v khi p dng nn a ra cc nguyn tc ng x. Ngoi ra, cc c quan chnh ph nn a ra ph mi trng i vi vic s dng cc h sinh thi nhy cm (v d cc cng vin quc gia, cc cuc i b) cung cp ti chnh cho cng tc bo tr v sa cha.. nhim t rc thi v phn cn l nhn t tng t vi cc tc ng bt li ln t. Ngoi vic tng gi tr dinh dng mt tc ng khng mong mun v xa hn na c th lm tng thm cc cht c hi.. trnh iu ny, cc cng ty l hnh v cc nh qun l d n nn thu gom cht thi ring bit v ti ch chng theo gi tr vt cht ca chng. Cht thi hu c c th s dng lm phn compost. Rn luyn cho nhn vin v khch du lch trong cch ng x mt cch c th chp nhn c vi mi trng cng rt quan trng. 6.2.2. Cn bng nc S cn bng nc b nh hng bi mc tiu th nc cao v bi nhim m gy ri ro n cht lng nc. Trong khi ngun cung cp nc thng khng phi l vn quan trng trong vng c kh hu n i vi lng ma ln, n l mt vn ln trong vng nhit i v cc nc cn nhit i, c bit l trn cc hn o, ti cc khu vc ven bin v ti cc khu vc bn kh cn kh cn ni c lng ma bt thng. Vic tiu th nc theo ma l c bit nghim trng cho du lch, bi v n gia tng rt nhanh trong thi k c lng ma thp m ma rt c khch du lch a thch, do to ra nhu cu tt nh. S tiu th trong cc khch sn sang trng c th ln n khong gia 350 v 1200 lt/ngy/khch. Mc ny l s dao ng c th quy cho nhiu yu t, bao gm, v d, v tr, s tin nghi, lng nc c sn, cch thc m nc c s dng v s dng nc thi ti ch. C th gi nh lng tiu th ti thiu l 250 lt/ngy/khch cho mt khch sn sang trng. Vic gi nh chung phi bit c rng vic tiu th nc gia tng nhiu hn cc khu vc kh cn. Bt c d n du lch mi no c quy hoch trong phm vi v cht lng ca tr lng nc hin c nn c iu tra v so snh d bo yu cu hng thng. S tnh ton cng nn tnh n nhu cu cho nhn vin v dn s a phng, bao gm d bo c s gia tng dn s.. Tnh kh thi v hiu qu ca vic kt ni n h thng cung cp nc cng cng cng nn c thit lp. Nu cc ging nc xung thp s quan tm nn c dnh cho cc nhu cu v nc ngm ca nhng ngi hng xm v s dng t cho nng nghip. Cc ngun cung cp nc ngm sn c phi c s dng mt cch tit kim. S xem xt
104
nn c a ra coi liu cc thit b kh mui c th c s dng cung cp nc ung, tuy nhin nhu cu nng lng cao v s cn thit x l cc cht thi t cc thit b ny l khng c qun. Vic s dng nc c th c gim thiu bng cch thc hin cc bin php sau: X l v ti ch nc thi v s dng nc khng c sch cho cc mc ch s dng nc ngoi tri; thu v s dng nc ma; gio dc nhn vin v khch du lch trong vic s dng nc tit kim; p dng cng ngh hin i gim vic tiu th nc (v d x nc nh v sinh) v.v. S cn thit bo v cc ngun cung cp nc ngm phi c tnh n khi cc khch sn ln v cc khu nh lin k ang c quy hoch v xy dng. S gi gn cn c thc hin trnh s bt kn b mt cc khu vc ln.. Mt vn nghim trng c kh nng xut hin bi s nhim ca cc con sng, h v cc cng nc ven bin t ph thi, du d v vic x thi nc thi cha c x l v bn thi t cc khu phc hp du lch. Vic x cc cht hu c v v c kt qu l s thiu ht oxy v s ph dng, c bit l trong cc vnh nh v cc m ph ven bin ni c mc t lm sch ca nc thp. Qu trnh ha-l v sinh hc c th dn n s gia tng ca cc cht c hi trong lp trm tch, trong cc rn san h (xem thm phn 2.4) v trong cc ng vt ven bin gim thiu nhim nc thi, cc cht ty ra vi photphat, cc cht lm sch vi clo v cc cht khc nhim nc khng nn s dng. Nc ma cn c ng thot ring, nc thi t h thng v sinh, nh tm v nh bp c sng lc c hc, sau c x l lc sinh hc mt phn hoc hon ton, ph thuc vo cc iu kin di t v cht lng ca nc thi v cht thi. Qu trnh c th s dng cc vi sinh vt hoc thc vt v cc b lc. c bit ch n vic duy tr cc thit b x l trong iu kin hot ng hon ho. Vi iu kin mc lm sch tha ng, cht thi v nc thi c x l bng cch ny c th c s dng ti cc sn golf cng nh cc cng vin v cc khu vc xanh khc, trong khi bn c thu gom c th s dng nh l phn bn (xem thm cc tm tt v mi trng trong x l nc thi). 6.2.3. Kh hu, khng kh Vic thc hin ca cc d n du lch cng c th lm nh hng bt li n vi v trung kh hu. Cc ta nh cng nh cc khu vc u xe v cc khu vc khc c gia c c th lm tng s xo trn, ty thuc vo mc bt kn (vt cht v mu), bng cch lm nng ngay lp tc cc b mt xung quanh, v c th dn n thay i trong vic lm nhiu lon cc vng khng kh. Nhit c th h xung, vi kt qu ci thin trong vi v trung kh hu, bng cch trng cy rng ri v s dng gch li trn cc khu vc trng c. Mc tiu ni chung phi ph kn b mt cng nhiu cng tt. S m rng v v tr ca cc ta nh c th gy cn tr vi cc h thng gi ca a phng (v d h thng gi thi t t lin ra bin v t bin vo t lin hoc h thng gi trn ni v thung lng), do cc ta nh chc tri v cc ta nh ln khc c xy dng ln khp hng gi ch o c th hnh thnh mt ro cn lm ngn chn hoc gim s lu thng khng kh. iu ny c ngha c bit trong cc khu thnh ph hoc ni c mt pht trin cao dc cc ng b bin hoc trong cc khu vc thung lng. Khi s lu thng khng kh b gim xung v kt hp vi mt s tc ng ln ca giao thng, kt qu c th gy ra mt s tp trung ca cc cht gy nhim. V nhng l do mt xy dng thp v cc cng trnh c chiu cao thp cn c lp k hoch,
105
nhu vy s m bo thng gi t nhin y ; hng i ca khng kh t nhin phi c duy tr v cy ci th c trng dc theo qu o ca chng. Vic vn chuyn khch du lch v cc hot ng du lch khc c th c tc ng xu n cht lng khng kh, c bit l ni m vic s dng xe c hoc ng c my bay c lin quan, v cng l kt qu ca cc s kin trnh din xe m-t, ua xung my v s biu din cc loi my bay hng nh. Cc kt qu ca cc tour du lch ngn ngy v tham quan ngm cnh cc khu vc c tm quan trng v vn ha v cc khu vc c v p thin nhin ni bt thng ko theo mt lng giao thng ln v thm ch l n tc giao thng, kt qu l s pht thi ca nit oxit, kh cacbonic, v.v Cc bin php cn c thc hin chng li iu bng cch hn ch vic s dng cc xe hi c nhn v ci thin h thng giao thng cng cng. Lng giao thng cng c th c hn ch bng cch gii hn s lng du khch v thi gian tham quan. 6.2.4. Thm thc vt, h ng vt, cc h sinh thi S sng ca ng vt v thc vt b nh hng ngay lp tc v trc tip khi thm thc vt t nhin b loi b hoc thay i bi v vic xy dng cc khch sn, nh ngh, cc khu th thao v cc tin ch tng t.. Tu thuc vo quy m v mc ca s can thip, cc cng trnh xy dng c th ko theo vic loi b cc loi cc loi ng vt v thc vt qu him hoc l s gia tng ri ro cho chng, s c lp ca mi trng sng t nhin v s ph hy cc h sinh thi. iu ny c th gy nh hng ln do kt qu ca cc tc ng, v d xi mn, s nhim ca cc ngun nc t nhin, s di chuyn ca cc loi ng vt v.v. Cc kho st do vy cn c tin hnh trc khi mt d n c thc hin, vi mc ch ca vic lp danh sch cc sinh cnh quan trng rt sm v xut cc bin php trnh hoc gim ti thiu trung ha nh s can thip. Vic nh gi cn thc hin theo mc nghim trng bo v cc loi v cc sinh cnh v cc chc nng khc ca h sinh thi. Cc sinh cnh ci m ng c bo v hoc c bit nhy cm cn c bo qun tt hoc t nht khng gy ri ro cho chng. Cc khu vc t nhy cm nn c thit lp v a ra nh l la chn thay th.. H sinh thi bin ang b nh hng nng n bi s gia tng ch yu trong tnh ph bin ca cc k ngh bn b bin. V vy cc m lau sy trong cc khu vc ven bin, thm thc vt b bin m n cung cp tnh n nh v cc cn ct th thng b xa b. Cc m ph thng xuyn b lp kn, do lm gim mnh m cc khu rng ngp mn, nh cc khch sn c th c xy dng v ct c th c s dng nh l mt vt liu xy dng. S thit hi cng c gy ra bi x thi nc thi v bn thi v bi du thi t xe c gii tr. Cc khu rng ngp mn c nhiu chc nng sinh thi c bit, v d mt mi trng sng cho nhiu loi thc vt v ng vt khc nhau, bo v vng ven bin, mt vng chuyn tip gia khu vc nc mn v nc ngt, khuyn khch cho qu trnh lng ng trm tch t nhin v.v. Nhng vn tng t xy ra dc theo cc ng b bin m rng tri di khng ch n thun l v nhng bi bin ang b nhim, m cn bi v cc rng san h c t trong nguy c. Vic d tha m t nc cng v nc thi c th thc y s pht trin ca to n mc lm cht ngt cc loi san h v cc loi sinh vt bin khc, trong khi s nhim do vi khun cng nh cc ha cht v cc cht kim loi c hi cc rng ngm v cc h thng sinh thi bin khc. Khi cc rng san h cht ht, cc m hnh b bin hin ti c th b thay i v s xi mn bi bin c th gia tng. Mt trong nhng cc vn pht sinh nh l cc trung tm du lch c xy dng v hot ng l mc m cc h thng sinh thi b nhim bi rc thi, cng thi v nc
106
thi. Mt iu kin tin quyt cho vic ph duyt d n trong giai on lp k hoch v th phi c s kt hp ca mt khi nim y v vic gim s lng rc thi, ti ch v x l n mt cch c th chp nhn c v mt mi trng cng vi vic x l nc thi. Cc d n phi khng c thc hin nu h c kh nng gy ra nhng tc ng bt li hoc thm ch l e da cc rng san h v cc h thng sinh thi bin khc. Cc bin php c th lm gim lng cht thi l: - S dng cc sm phm thn thin vi mi trng hoc c th phn hy sinh hc, v d s dng thc ung khng ng hp, chai l dng mt ln hoc thc phm ng gi v trnh c cc bao b nha ti bt c khi no c th; s dng cc chai sau khi hon s c tr li tin thay v s dng cc bao b dung ri b i v.v - Ti ch cht thi hu c trong h thng phn compost ca mi khch sn - Gio dc cho cc du khch trong hnh vi thn thin vi mi trng - Gio dc cho nhn vin. Cc rng san h cng c t trong nguy c khi con ngi bi li v cc th ln b gy nhng mnh san h s dng nh qu lu nim v trang tr cho cc b c. San h c bit nh l vai tr chnh trong cc h sinh thi tng ng ca chng. Vic thot nc v loi b nc ngm c th c nhng tc ng ln h sinh thi m ly. Nh mt kt qu cc khu vc t nhin tr ln kh cn v cc iu kin trong vic thay i mi trng sng t nhin, vi nhng hu qu cho cc loi sinh sinh sng . Mi nguy hi cho thc vt th thng c gy ra bi cc ti lng c hc nh l i b, li xa v cm tri (v d trong cuc leo ni thm him Himalaya v cc dy ni cao khc) Vic tng cng tp luyn cc mn th thao di nc, bao gm s thm nhp vo cc vng nc nng cn v bin v b sng, c th lm xo trn vic tm thc n v vic lm t ca cc loi chim v c th chim ch ca chng. Vic xo trn lin tc c ngha l cc m hnh lm t tr nn tha tht hn v cc loi chim phi di chuyn n cc khu vc khng b nh hng. Cc loi chim di tr m chng bay vo cc khu vc no ngh ngi v tm thc n th cng b xua ui bi s hin din ca con ngi v cc tu thuyn. Xe th thao (v d ng ua xe) cng nh mn th thao ci nc c th l mt tc ng xu n mi trng. iu ny bao gm: lm xo trn cc khu t lm t ca cc loi chim, ph hy t, ph hy cc khu vc lm t bng cc bc tng thng ng v chim ch ca cc loi chim v cc loi ng vt khc. S xm nhp ca cc loi ny c th c gim thiu bng cc bin php sau y, cc ch cn c t ra cho mi trng hp n mc m n c th chia u trch nhim gia cc c quan chc nng v cc doanh nghip l hnh: - T chi vic tip cn v bo v din tch thc trng cho cc khu vc ca cnh p thin nhin ni bt (khu vc cm vo) - cm di di cc rng san h v cc loi ng vt v thc vt qu him - thit lp cc tuyn ng giao thng c nh - hn ch s lng khch du lch v du ngon - gio dc (tuyn truyn) cho khch du lch
107
Cc cng vin quc gia th thng xuyn c thit lp thc y du lch. Tuy nhin, cc vn c th pht sinh nu s lng khch l qu cao, v d: - gy cng thng nghim trng v lm xo trn cho cc loi ng vt (c bit cho s t v bo hoa mai) t qu nhiu cc cuc i sn nh v qu gn vi cc loi phng tin cng nh nhim ting n, - Cc tai nn lin quan n ng vt do tc xe vt qu mc, - Cc thay i trong cc hnh x bn nng t nhin bi v s cho n bi khch du lch v s thn mt qu mc vi chng, - xo trn trong sut thi k sinh sn, - s e da cho s t, tru v cc ng vt khc t cc cuc hnh trnh bng kinh kh cu (stress hnh ng), - truyn bnh bi ngi dn v cc cht thi, - st hi cc loi bi cc m chy. gim bt cc cng thng th kh nng tn ti t nhin ca mi v tt c cc cng vin quc gia phi c tm hiu chc chn v mt k hoch qun l ln trn c s cho vic khai thc chng.. 6.2.5. Cnh quan Cnh quan c th b lm h hng trc tip bi vic xy dng ca cc c s du lch, v gin tip bi km theo xy dng hoc vic m rng c s h tng, ng b, sn bay, bt ng sn v cc vng cng nghip v.v Mt s khc bit phi c thc hin nh vic k hoch v tr s c xy dng trc tip gn vi cc khu vc nh ca san st hin ti hoc cc trung tm ngh ngi hoc s c thit lp ring bit, khng ng n cc khu vc ca vng nng thn c quy m ln. Trong cc khu vc c nh ca san st nh hng xu n trc quan c th s tch t qu ln t vic xy dng cc khu phc hp m n khng ph hp vi mi trng hoc l v kch thc hoc v cc iu khon ca vt liu xy dng, kiu dng v mu sc. Hu qu l mt s thay i thng xuyn trong cc m hnh nh v khu vc nh c v cc v tr trc quan m c tiu biu ca khu vc. ngn nga s pht trin ca loi ny, cc k hoch ch yu cng nh quy hoch cu trc v cc k hoch xy dng nn c t ra kim tra v s pht trin v xy dng qu nhiu. Nu khng c lut php thch hp, cc hng dn xy dng ti a phng v cc khi nim pht trin th nn c thit lp mi khi c th, hoc cc hng dn quy hoch th ph bin c th s dng c nh mt s la chn c tha nhn. N cng nn c thit lp hay cm xy dng trong cc khu vc no phi c ban hnh hoc cng trnh xy dng b hn ch bi vic ban hnh giy php. S thnh cng ch c th t c bng cch kim tra s tun th sc lnh quy hoch. Trong cc khu vc nng thn cn nguyn s ni xa xi v rng ln min nng thn c th b lm h hi bi cc ta nh ring r tr khi chng c ha hp vi cnh quan. Hu qu ca sn i v tr c mong mun th cc ta nh c xy dng c th c nhn thy t khong cch xa. Vic xy dng cc ta nh nhiu tng v vic s dng cc vt liu xy dng khng in hnh ca a phng th thng dn n ph hy cnh quan. iu ny c th c phng nga bng cch xy dng cc ta nh theo phong cch a phng in hnh s dng nguyn liu a phng. Cc kin trc s ca a phng
108
nn c tham gia. V d, mt im c trng nn bit l cc ta nh khng c vt qu chiu cao tiu chun ca cc cy c trn cc b bin nhit i. Tng cng s dng cy c v s dng cc thc vt in hnh ca a phng bao quanh v cc cy xanh gip pha trn cc ta nh mi vo cnh quan. iu ny cng c th p dng vi vic thit k nhng tin nghi th thao v gii tr. Khi chn mt a im vic chm sc nn c thc hin khng loi b hoc lm suy gim cc tnh nng m in hnh l cnh quan v cc di tch vn ha. Xy dng khng nn din ra cc khu vc c bo tn hoc cc khu vc nhy cm khc. Cc c s du lch trong cc cng vin quc gia ch nn xy dng ti cc im cui cng ca khu vc bo tn. S pht trin qu mc ca khu vc nng thn nh l kt qu ca s pht trin nh ca cc thnh ph ln cng nn c ngn chn. Cc xut c vch ra trn cng nn c tnh n trong vic xy dng cc ng dn, ng b, cu cng v nhng ci tng t. Vic ct su, p cao v s m x cc thung lng t nhin nn c ngn nga. 6.2.6. Cc tc ng vn ho-x hi v kinh t-x hi v cc hiu ng mi trng Cc c s du lch v cc hot ng gii tr c th gy ra nhng tc ng ln vn hax hi v cc iu kin kinh t v ln cc ln phng tin truyn thng v mi trng. Trong s cc hiu ng vn ha-x hi chnh l: - cc thay i v gi tr vn ha v cc kiu hnh vi ca ngi dn bn a b e da bi tiu chun sng ca khch du lch (hiu ng ch nh): nhng kt qu c th bao gm s tc gin v s gy hn chng li khch du lch. - Thay i li sng ca c nhn thuc cc nhm ngi dn tc do a ra h thng kinh t da trn tin bc. - s tip th ca cc l hi truyn thng v cc nghi l bi cc nhm ngi dn bn a nh l s thu ht khch du lch. iu c th gy ra mt s nh mt phm cht ca ngi dn bn a vi nhng l hi truyn thng ang tr nn khng c ngha - Vic khng chp hnh v s vi phm cc truyn thng tn gio (nhng iu cm k). - s gia nhp bi ngi tr tui vi cc hnh mu phng Ty m n c th gn lin vi mt s tn tht v ng nht vng. iu ny khuyn khch nh hng tiu dng v c th gy ra s phm ti v bo lc. - S ny sinh ca vic lm dng ru v cht kch thch cng nh nn mi dm lin quan n chnh nguy c sc khe ca ph n, tr em v n ng (v d AIDS). Cc cu trc kinh t - x hi c th thay i ngay lp tc trong vn ln cn ca cc d n du lch v ph thuc vo din tch lu vc c th nh hng n mt vng hon chnh. Trong mt s trng hp iu ny xut hin ti giai on lp k hoch vi vic xy dng ca cc tuyn ng b, cng bin v sn bay v.v v lm tng cao thm ti cc giai on thc hin v hot ng. Cc hiu ng chnh l: - dng ngi thm vo dn n mt s tp trung a l trong cc khu vc ring bit v (ngoi mun) s thm vo cc khu thnh ph, vi mt s tng thm ca cc hiu ng bt li ln mi trng c cp. - dng ngi bun bn v ngi tm vic ngi m khng ch i din cho cuc cnh tranh vi nhng ngi dn bn x m cn lm tng s chnh lch khu vc v kch hot cc di chuyn dn s hn na.
109
- vic di di con ngi t cc khu vc c bo v dn n s ti nh c bt buc v s di di ca ngi dn bn x t cc khu vc sn bt. - Vic p dng cc thi quen nh bt c truyn thng b hn ch sau khi vic di di cc bi bin ring v u tin s dng cc bi bin vo mc ch du lch. - S gim gi tr ca cc khu vc nng thn cho cc loi cy trng nng nghip c bit (tri cy, rau) nh l kt qu ca vic xy dng cc khch sn lin hp, cc phng tin th thao v ni cho ngi lao ng cng nh s h thp nghim trng mc nc ngm v s nhim mn. iu ny dn n mt cuc di c t cc ngnh ngh nng nghip v mt s dch chuyn sang lnh vc dch v. Ngoi ra iu cng hn ch vic cung cp cc sn phm thch hp vi dn bn a v khch du lch. - s khan him t ai, vic thc hin thm ch ti t hn bi du lch vi gi t ang c ko cao hn na. - Tng cc chi ph sinh hot ni chung, v d cho thc phm c bn nh l mt kt qu ca nhu cu t khch du lch. - Tng vic nhp khu nhin liu p ng nhu cu cung cp in c to ra bi khch du lch, v d bao gm nhu cu cho cc h thng iu ha khng kh. Kt qu l lm tng chi ph nng lng ni chung. - Lm tng nhu cu i vi cc dch v y t hin c. Cc tc ng vn ha x hi v kinh t - x hi c th thc s l khng trnh c, nhng phi c hn ch n mc thp nht c th. Cc bin php hp tc cn thit sau y gia cc nh qun l d n v cc nh chc trch c th dng gp mt phn hng n cc mc tiu: - s tham gia ca ngi dn b nh hng trong qu trnh lp k hoch v vic trin khai thc hin chng; - cc bin php n b c cung cp bi cc nh qu l d n; - Cc li sng v tuyn thng ca dn tc bn a cn c cn nhc; - Hun luyn v gio dc lin tc cho cc nhn vin v.v.; - Gio dc khch du lch Ngoi ra cc quy nh c th c p dng nh: - cc bin php/lut php hn ch v kim sot vic lm dng ru v cht kch thch, nn mi dm v tham nhng; - phc hi/pht trin kinh t ca cc khu vc khc gim s di dn vo khu vc d n; - cc bin php h tng c ngun gc t cc chng trnh h tr quc gia v cc chng trnh vin tr pht trin. Cc tc ng mi trng bt li xut pht t cc d n du lch ca chnh cc d n cng nh t vic chuyn dch c cu kinh t - x hi m cc d n gy ra. Cc vn trc c lin kt trong s nhng th khc nhng iu kin cn thit cho pht trin h tng v cung cp cc thit b ch yu. V d, vic vn chuyn khch du lch thng i hi vic xy dng cc con ng, sn bay v cc bn du thuyn, tnh hu ch trn cc khu vc t rng ln.
110
Nhu cu v thc phm t khch du lch c th dn n vic nh bt c qu mc trong cc vng b bin (lm suy gim lng c, suy yu cn bng sinh thi) v cc phng php nh bt c khng c chp nhn v mt mi trng, v d vic s dng thuc n. cc vng ni cao iu ny c th dn n vic chn th qu mc v t lm xi mn t. Dng ngi qu ln c th gy ra nhng vn nghim trng cho cc dch v cung cp v x l cht thi v lm gia tng tnh tng cng thng trn tt c cc phng tin truyn thng mang tnh mi trng. N c th l cn thit xy dng cc p nc v cc nh my in sn xut nng lng, kt qu l s can thip hn na ln mi trng t nhin. Vic xy dng tri php bi ngi dn nhp c gn kt vi cc cng vin quc gia v cc khu du lch khc khng nn b qua, v iu ny c th dn n vic pht trin qu mc ca min nng thn v, trong trng hp khc nghit, trong s tn ph cnh quan hp dn trc kia. 6.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Khi cc c s du lch c thnh lp, s chm sc phi c thc hin m bi rng chng ph hp vi cc hng dn quy hoch quc gia, vng v cng cng. V mc ch ca cc k hoch tng th, cc chng trnh pht trin quc gia v cc k hoch c cu vng v cc chng trnh, cng nh k hoch khu vc v cc k hoch pht trin xy dng, tt c u phi c tnh n.. Vic nh gi cc hiu ng c tim nng bt li vi mi trng c th c thc hin trn c s ca tiu ch nh tnh v nh lng.. Cc phng php nh lng nn c p dng cho cc lnh vc mi trng i vi nhng d liu c th o lng c (v d nc, khng kh). Ti c, v d, c s cho vic ny c cung cp bi cc s liu hng dn ti a/ti thiu c ghi trong nhiu quy lut khc nhau, v d Bundesimmissionsschutzgesetz [o lut kim sot pht thi Lin bang] cng vi Technische Anleitung (TA) Luft und Lrm [Cc hng dn k thut v qun l cht lng khng kh v Chng n], the Wasserhaushalts- und Abfallbeseitigungsgesetz [Lin bang o lut v nc v Tiu hy cht thi v o lut Qun l nc], the Abwasserabgabenverordnung [Quy nh v ph x cht thi] v.v.. B sung cho iu ny l cc tiu chun DIN ca c v cc quy nh VDI ca Hip hi cc k s ngi c. C nhng lut v mi trng tng t v cc chng trnh nhiu quc gia, mc d chng khc nhau v cc iu khon trong ni dung ca chng v cc khu vc khc v tm quan trng. Nhng ci cn c rt ra trn cc mc ch ca phn tch v nh gi. Cng nn tnh ton n vic thc hin cc tha thun v cc cng c quc t. Nu khng c s tri buc v phng din php l cc quan im tham kho mang tnh quc gia, cc tiu chun ngh c quy nh bi cc quc gia cng nghip, EC v WHO, thng c p dng. Trong khi EC bin son cc tiu chun ngh v cc nguyn tc hng dn v ca t, nc v khng kh, s nhn mnh ti WHO c c trong khng kh sch v cht lng ca nc ung. Tt c nhng iu cn c p dng phi tnh n cc tiu chun truyn thng ca hnh ng v hon cnh a phng, cng nh tnh ch li ca cc c ch gim st.. Khng th c cc tiu chun cht lng chung cho cc lnh vc mi trng ca gii ng vt v thc vt v cho cnh quan, c ngha l nh gi nn c thc hin trn c s ca cc d bo v cht lng. C mt s cc m hnh c h thng cho mc ch ny m n do c th thch nghi theo cc c im t nhin ring bit ca khu vc.
111
Tiu chun nh gi c s dng tng qut cho cc sinh cnh bao gm cc hnh thi mu v tnh a dng cu trc, s tc ng n cc loi ng vt v thc vt qu him hoc b e da, s him c, cc c im t nhin v tnh khng th thay th c ca cc mi trng sng, cht lng in hnh v.v i vi phong cnh trc quan cc nhn t sau y thng c ngha trong vic nh gi cc iu khon: cc yu t ring l v phc tp m m t phong cnh trc quan, cc khu vc cu trc phc tp, cc hnh thc tr gip t nhin, cc hnh thc xy dng mang tnh di tch vn ha lch s, cc hnh thc gii quyt v cch s dng t, thin nhin hoang s v c o ca phong cnh nng thn. Cc tc ng mi trng c gy ra bi cc d n du lch c th c nh gi tng th v trnh by trn c s ca cc phn tch ri ro sinh thi. iu c ngha l cc khu vc b nh hng c nh gi theo tiu chun cht lng nh l s thch hp ca chng, s nhy cm v tip xc trc vi nhng ri ro, nhng hiu ng do hu qu ang c tnh n da trn c s ca cc yu t cnh quan tim nng khc. Cng nh l cc khu vc a l ca chng tc ng. Lp k hoch cc bin php lm gim bt cc ri ro th thng c tnh ton nh gi cc ri ro tch lu. Khi nh gi cc tc ng mi trng n c th gip ch thc hin mt so snh vi cc c s du lch hin c. iu ny gip xc nh cc yu t c lin quan gy ra cc tc ng bt li ln mi trng cng nh mc hiu lc ca chng. Cc bin php phng trnh v gim nh cc cuc xm nhp c lp k hoch cng nn c thc hin. Bao gm: thit k v xc nh v tr ca cc ta nh trong s hi ha vi cnh quan, s dng phong cch xy dng truyn thng, s dng t v bt kn cc b mt thin nhin mt cch ti thiu, cc bin php cung cp cc dch v ch yu v x l cht thi, cung cp cy xanh xung quanh cc ta nh, cnh quan giao cm v.vNgoi ra mi trng sng c gi tr phi c duy tr v chm sc vi cc tnh nng t nhin ca n. Cc tc ng bt li khng th trnh c th cn c bi thng n mc m mi trng thin nhin khng b h hng thng xuyn. Phn tch v nh gi cc tc ng mi trng nh nh ngha trong tm tt mi trng cng phi c t chc cho cc d n du lch c gii hn/nh; tnh cht ton din v su sc ca gim st phi c thay i t trng hp ny n trng hp khc theo s lin quan ca cc tc ng mi trng. 6.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Vic xy dng cc c s du lch v cc hot ng du lch m hu qu ca n c th gy ra cc hiu ng rng ln ln tt c cc kha cnh ca c s h tng. Cc d n du lch c th thc hin vai tr ca cc yu t kinh t ngay t giai on lp k hoch v xy dng, v thm ch nhiu hn khi chng c hiu lc, a ra mt nh hng to ln ln s pht trin ca khu vc xung quanh, cng ngip, thng mi v bun bn, nng nghip v to ra vic xy dng nh mi. iu c ngha c th gy ra s trng lp hoc mu thun vi cc khu vc sau: Quy hoch khng gian v khu vc, Cung cp v phc hi nh , Qui hoch ca cc v tr cho thng mi v cng nghip v Pht trin nng thn Ngoi ra cn c mt kt ni gin tip vi cc tin nghi cng cng".
112
S pht trin ca du lch cng c lin kt vi a im tip cn v cung cp cc tuyn ng giao thng. Ty thuc vo quy m v kch c ca chng, cc d n du lch c th cung cp s thc y xy dng hoc vic m rng cc tuyn ng, sn bay v cc phng tin giao thng khc. Chng c mi lin kt chng cho vi cc tm tt mi trng: K hoch giao thng v vn ti, Xy dng ng s v Bo tr, ng giao thng, ng st, v Cc hot ng ng st, Sn bay, Cc cng ni a, S vn chuyn trn cc ng thy ni a, Cc cng v bn tu v vn ti bin. Kh nng ca cc mu thun ny sinh u tin l t vic tng thm s nhim kh quyn v nhim ting n v tip theo l t cc nhu cu s dng khc bit trong mt phn ca nng nghip v lm nghip, qun l cung cp nc, s bo tn thin nhin v cc hnh thc khc ca vic s dng t. Cui cng l c mt s tng tc cht ch gia s pht trin ca mt khu vc dnh cho du lch v s cung cp cc dch v ch yu v x l cht thi cho mi trng trung gian. Cc nhu cu nng lng ch yu c th nh hng ni chung n s tiu th nng lng trong ton b mt vng hoc thm ch ton b mt quc gia. iu c ngha l cc k hoch nng lng tm tt nn c tnh n. Cc xem xt tng t p dng cung cp nc, ci m cn c m bo ngay ti ming ging bi cc bin php ca ton b khung k hoch v nc: S thc hin c th ty thuc vo mi v tr v bao gm cung cp nc cho th v cung cp nc cho nng thn. Trong bi cnh ny chng cng c th tng tc vi cc lnh vc nng thn v cng trnh thy li c quy m ln. Vic thu gom, x l v loi b nc thi v cc cht thi phi l trch nhim ca d n du lch l iu bn n hoc phi c hp nht trong k hoch x l cht thi ca a phng. Cc tham kho thch hp c th tm thy trong cc tm tt mi trng sau y: - X l nc thi v - X l cht thi rn. Nu cc c s du lch c xy dng trong cc khu vc nhy cm v mt th nhng hoc a l ca cnh quan ti c th chng cho ln nhau vi khu vc kim sot xi mn. 6.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Vic xy dng ca cc c s du lch v/hoc vic cung cp ca cc hot ng du lch (v d vic di c, cc cuc i sn v cc vic a thch) dn n v s cc hiu ng bt li ln mi trng. V d, du lch c th cung cp im tip cn vi cc khu vc m kh pht trin xa hn hoc kh t c, do gy ra nhng nh hng su rng n cc thay i v vn ha x hi v kinh t - x hi. Ph thuc vo qui m v phm vi ca d n, c th c s can thip thng xuyn n cu trc ca t v nc, gii thc vt v ng vt v cnh quan thin nhin. V lu di cc hu qu gin tip c th c tc ng ln hn cc tc ng bt li trc tip ca d n.. Nhng kha cnh khc nhau c th tnh n khi cc d n du lch c tham gia cn phi c x l theo s v, trong cc tiu ch nh gi phi c tng theo tm quan trng ca chng. Tuy nhin, cc d n phi c loi b nu:
113
- cc h sinh thi c bit xng ng c bo v (v d cc rng san h, rng ngp mn v cc h sinh thi bin v trn cn khc d b tn hi) b loi b hoc h hng nghim trng; - Cung cp nc khng th m bo c l khng c cc tc ng ch yu ln mi trng thin nhin, nng nghip v dn s b nh hng; - khng c k hoch trnh v/hoc vic loi b cht thi c th chp nhn c v mt mi trng v vic x l nc thi v khng c cc bin php c th a ra nh l mt k hoch hnh ng. Ngoi vic gim thiu tc ng bt li n mi trng, phi tnh n cc hu qu trc tip v gin tip ln kinh t - x hi v vn ha x hi. N c bit thun li trong trng hp cc d n ln v cc d n du lch phc tp nhm li ko ngi dn bn a b nh hng bi d n trong qu trnh lp k hoch. iu ny khng ch m bo mt mc c chp nhn cao ca d n m cn em li cc bin php cn thit (v d nh cung cp thit b v sinh, x l cht thi v nc thi mt cch c th chp nhn c v mt mi trng v.v) v chuyn dch c cu kinh t. Khi cc la chn thay th ang c kim tra n c th rt hu ch v c gi tr hn na li ko ngi dn a phng. Nu cc quan im trn c tnh ton mt cch thch ng, cc d n du lch c th c mt nh hng tch cc n s pht trin bn vng ca mt vng hoc ton b quc gia. Tin kho st bng xem xt qui hoch, thc hin v s dng cc c s du lch Khu vc b tc ng trong tin trnh ca nh gi tc ng mi trng S m t ca khu vc kim tra di (S kim k) t canh tc S tr gip a cht Nc Kh hu
S dng t (2.1, 2.6); Li nhun tim nng ca h sinh thi(2.1, 2.6); Ri ro xi mn (2.1); S nhim bn ca t(2.1); S tch t v x l cht thi (2.1, 4.); Mc ph kn (2.1); Ri ro t s hot ng ca ni la v/hoc ng t
cc iu kin kh hu(2.3); Loi v mt xy dng (2.5); Khi lng giao thng (2.3, 2.6); Hng i ca khng kh sch (2.3); Cht lng khng kh (2.3, 2.6). Nhu cu v nc (2.2); Quy m, v tr, kt Nhu cu v t (2.1); S dng t (2.1); cu vt cht v Cung cp nc (2.2); S bin i v a hnh (2.1); X l cht thi rn v mu sc ca cc Vt liu xy dng (2.1); ta nh (2.2); nc thi (2.2); Vic xy dng khng thch Cc khu vc c s bo Mc ph kn hp dc theo cc b bin v b tn nc (2.2); (2.1); h ln (2.1); S dng nc cha Cc pht thi (2.1); X l cht thi rn v nc c x l (2.2). Cc khu t trng thi (2.1). cy (2.3); S vn ti (2.3, 2.6).
Tnh trng ca nc ngm v nc mt (2.2); S tiu th v cung cp nc (2.2, 4.); Cht lng nc (2.2); X l (Phn loi, cng sut, 2.2, 4.).
114
Cc tc ng S tn hi n t ai (2.1); trc tip ca d Gia tng mt v s ph kn (2.1); n Ri ro xi mn (2.1); Thay i tnh cht ca t (2.1).
Cc hiu ng bt li ln vic cung cp v cht lng nc ngm (2.1); Cht lng nc v hoc s nhim (2.1); t b ngp lt v cc khu vc bo tn nc c pht trin (2.1).
Nhng hu qu S xi mn cc b bin (2.1); S ngp lt (2.2); tc ng lu di S st ln cc sn dc (2.1); Cc tch t nc ngm S tch ng bn ca cc sng mi (2.2); S nhim mn ca nc (2.1); S cun tri ct, cc thay i ngm (2.2); Cht lng nc ngm trong cht lng t (2.1). v nc mt, s ph dng (2.2, 2.6). Cc bin php gim bt/ngn nga cc tc ng mi trng S ti thiu ha ca khu vc c s dng (2.1); S bo v chng li xi mn (2.1, 5.); Cc vt liu xy dng (2.1); S gim thiu v ti ch cht thi (2.1). Gim tiu th nc (2.2); Cc nh my x l cht thi (2.2); S dng nc cha c x l (2.2); S gim thiu v ti ch cht thi (2.2); Gim mc ph kn (2.2).
Xem miu t d n
Tng sc nng (2.3); Cc thay i cht lng khng kh (2.3); S nhiu lon khng kh (2.3); Lm tr ngi hng i ca khng kh sch (2.3). Cc hiu ng bt li ln vi v trung kh hu (2.3); S xo trn ca cc h thng gi a phng (2.3); Cc pht thi mang tnh nhim(2.3, 2.6). Gim ti thiu mc ph kn (2.3); Cc khu t trng cy (2.3); Hng i ca khng kh sch (2.3); S vn ti (2.3); K hoch thch nghi ca kch thc xy dng (2.3). Xem miu t d n
Thm thc vt, h ng vt, cc Cnh quan h sinh thi S tn ti ca cc loi, qun th Cc loi c trng ca mi v qun x (2.4); Cc loi c trng sng v cnh quan (2.5) bo v v cc qun x v cc loi cc dng ni tri (2.5); Cu ng gi bo tn, cc rn san h, trc v c trng c tr (2.5); khai thc (2.4), cc ti hin hu Mc pht trin (2.5).
(2.4); cc khu vc tim nng cho cc qun x (2.4) Kch thc v thit k ca cc ta nh v cc lp t ngoi vi nh tnh v nh lng) (2.4); Cc (2.5); V tr (2.5); Cc vt liu xy vng bo tn (2.4); Cc vt liu xy dng (2.5); Cc thay i n b 115
Cc yu t kinh t- x hi v vn ha- x hi Dn s, thu nhp v cu trc kinh t (2.6.4); S tn ti ca cc nhm dn tc/tn gio (2.6) C s h tng (2.6.4); S dng t (2.6); pht trin du lch (2.6). Yu cu nhn s v cc tin
ch o to (2.2, 2.6); Cc nhm dn tc/tn gio b nh hng (2.6); Cc dch v ti v
dng (san h, 2.4); S dng mi trng sng (2.4); Cc hot ng gii tr/nh ri (2.4).
(2.1, 2.5); S thit lp ca di cy t cc nhm tn gio/dn tc xanh (2.5). b nh hng (2.2, 2.6); Cc nhu cu nc v nng lng (2.6, 4); Cc tranh chp trong s dng (2.5,4); Cc bin php/gii php pht trin (2.6,4).
Cc thay i v mt i ca cc loi v qun x (2.4); S suy gim ca cc h sinh thi khng th ti to/phc hi (2.4); nhim do cht thi rn v lng (v d rn san h, 2.4); Lm mt i, h hng n thc vt v ng vt (2.4); S khuy trn/xo trn v thay th ca cc ng vt (2.4). S suy gim v tnh a dng ca ca loi v qun x (2.4); Mi e da v tuyt chng ca cc loi qu him, qun x v h sinh thi (2.4); S xo trn v cn bng qun c (2.4); S thay i ca cc kiu hnh vi ca ng vt (2.4); S st hi ca cc loi ng vt bng s ly i ca cc loi hoang d v lan truyn ca dch bnh (2.4). Duy tr v bo v cc loi, qun x v cc h sinh thi c gi tr (2.4); S bo v rn san h (2.4); S gim thiu s dng t (2.4); S to ra cc qun x (2.4); Cc k hoch qun l (2.4); Cc bin php bi hon v thay th (2.4).
Cc thay i n cc phng thc nh c in hnh v cc v tr th gic [cnh quan] (2.5); S thay th (2.5); S ph sn tnh hi ha vi cnh quan (2.5); S mt i/hiu ng bt li n cc thnh phn ch cht (2.5).
Dng thm nhp ca sc lao ng v cc thng gia (2.6); Ti nh c ca cc nhm dn tc/tn gio (2.6); S hnh thnh cc khu nh c bt hp php (2.6); Qu ti ca c s h tng (2.6); Cc dch v chnh (2.6); Tiu th nng lng (2.6). S rt/tho chy khi t (2.6); S mt cn bng khu vc (2.6); Thiu t (2.6); Tng gi (2.6); S t b cc ngh truyn thng (2.6); S t b cc gi tr truyn thng (2.6); S nhp khu thc phm (2.6,4); Tiu th nng lng (2.6).
Cc hiu ng nh trn do xy dng/m rng cc c s h tng, pht trin cc nh v tng t (2.5, 2.6); S mt i ca cc c trng ca cnh quan (2.5).
Cc vt liu xy dng a phng v s thch nghi ca kiu xy dng a phng (2.5); S bo tn ca cc qun x (2.5); S trng cy/n in (2.5); S xy dng ph hp vi a mo (2.5); Cc k hoch pht trin, cc hn ch v xy dng; cp giy php (2.5). Xem s m t d n
S xy dng ni c ng (2.6); S m rng ca h tng v cung cp cc dch v chnh (2.6, 4); S tham gia ca cng ng (5.); S vt tri ca kinh t khu vc (4.); Hun luyn (2.2).
Xem s m t d n
1. Buchwald, K., Engelhardt, W. (1980): Handbuch fr Planung, Gestaltung und Schutz der Umwelt, Bd. 3, Munich 2. Burhenne, W. (Ed.): Internationales Umweltrecht - Multilaterale Vertrge. Reich Schmidt Verlag, Berlin 3. Edington, J.M., Edington, M.A. (1988): Ecology, Recreation and Tourism, Cambridge, U.K. 4. Hbler, K.H., Zimmermann, O.K. (1989): Bewertung der Umweltvertrglichkeit, Bewertungsmastbe und Bewertungsverfahren fr die Umweltvertrglichkeitsprfung, Taunusstein. 5. Institut fr gewerbliche Wasserwirtschaft und Luftreinhaltung (iwl) (1990): Abwasserbehandlung bei Tourismusanlagen in Enwicklungslndern, Commissioned by the 116
Deutsche Investitions- und Entwicklungsgesellschaft [DEG-German Finance Company for Investment in Developing Countries]. 6. Kaule, G. (1986): Arten und Biotopschutz, Stuttgart. 7. Krippendorf, J. (1984): Die Ferienmenschen. Fr ein neues Verstndnis von Freizeit und Reisen, Zurich, Schwbisch Hall. 8. Mder, U. (1983): Tourismus und Umweltschutz. In: Reisebriefe 1/83. Published by the Gruppe Neues Reisen (GNR). Munich pp 4-10. 9. Mder, U. (1988): Sanfter Tourismus - Mehr Alibi als Chance? In: Reisebriefe. Sanfter Tourismus - Ein Schlagwort mehr? Schriften zur Tourismuskritik, Bd. 17/18, pp 12-19. 10. McNeely, J.A., Thorsell, J.W. (1987): Guidelines for Development of Terrestrial and Marine National Parks for Tourism and Travel. Unpublished report by IUCN for WTO and UNEP, Gland, Switzerland. 11. Minister fr Umwelt, Raumordnung und Landwirtschaft in NRW [Minister for Environment, Regional Planning and Agriculture of the Land North-Rhein/Westfalia (Ed.) (1986): Bewertungsgrundlagen fr Kompensationsmanahmen bei Eingriffen in die Landschaft. Dsseldorf. 12. Ragusa, R., Zimmer, P. (1988): Ziele des sanften Tourismus. Arbeitspapiere der Arbeitsgruppen. In: Bericht zur 11. Internationalen Konferenz ber Tourismus und Umweltschutz in Europa vom 26.09 - 30.09.1988. Brixen, pp 103-106. 13. Schemel, H.-J. (1987): Umweltvertrgliche Freizeitanlagen: Eine Anleitung zur Prfung von Projekten des Ski-, Wasser- und Golfsports aus der Sicht der Umwelt. Bd. 1. Published by the Umweltbundesamt [German Federal Environmental Agency], Berlin. 14. Sukopp, H., Schneider, Chr. (1981): Zur Methodik der Naturschutzplanung. ARLArbeitsmaterial der Akademie fr Raumforschung und Landesplanung, Nr. 46. Hannover. 15. Storm, P.-Ch., Bunge, Th. (Ed.) (1988): Handbuch der Umweltvertrglichkeitsprfung, Berlin. 16. WTO (World Tourism Organisation) (1980): Physical planning and area development. Handbook on Evaluating Tourism Resources. 17. Specialised Literature 18. Archer, E. (1985): Emerging environmental problems in a tourist zone: The case of Barbados. In: Caribbean Geography 2 (1). pp 45-55. 19. Carpenter, R.A., Maragas, J.E. (1989): How to Assess Cc tc ng mi trng on Tropical Islands and Coastal Areas. South Pacific Regional Environment Programme (SPREP) training manual. Ed.: Environment and Policy Institute, East-West-Center, Honolulu, Hawaii. 20. Gormsen, E. (1987): Der Tourismus und seine Folgen fr Mensch und Umwelt in Lateinamerika. In: Tbinger Geographische Studien, 96. pp 241-252. 21. Gormsen, E. (1988): Tourism in Latin America - Spatial Distribution and Impact on Regional Change. In: Applied Geography and Development, 32. pp 65-80. 22. Hamele, H., von Laberg, D. (1991): Mehr Wissen - Mehr Handeln. Bausteine fr eine umweltvertrgliche Tourismusentwicklung. Ed.: ADAC Munich. 23. Hammelehle, J. (Ed.) (1990): Zum Beispiel Tourismus, Greven. 24. Jggi, M., Stauffer, B. (1990): Grn und integriert: Wie in Tunesien Naturlandschaften durch Luxustourismus zerstrt werden. Zurich. 25. Kreth, R. (1985): Some Problems Arising from the Tourist Boom in Acapulco and the Difficulties in Solving them. In: Mainzer Geographische Studien, 26. pp 47-59. 26. Ludwig, K. et al. (Ed.) (1990): Der neue Tourismus: Rcksicht auf Land und Leute. Munich. 27. Mder, U. (1982): Fluchthelfer Tourismus: Wrme in der Ferne? Zurich. 28. McEachern, J., Towle, E.C. (1974): Ecological Guidelines for Island Development. In: IUCN Publ. (N.S.) 30, pp 1-66. Gland, Switzerland. 29. Odum, W.E. (1976): Ecological Guidelines for Tropical Coastal Development. In: IUCN Publ. (N.S.) 42, pp 1 - 61, Gland, Switzerland. 30. Salm, R., Clark, J. (1984): Marine and Coastal Protected Areas: A Guide for Planners and Managers. IUCN, Gland, Switzerland. 31. Schler, A. (1982): BRD und Dritte Welt. In: Tourismus, H.12. Kiel.
117
32. Sindiyo, D.M., Pertet, F.N. (1984): Tourism and its impact on wildlife conservation in Kenya. In: LINE - Industry and Environment. Jan. - March, Vol. 7, No. 1. 33. Singh, Tej Vir (1989): Towards appropriate tourism. In: European University studies, Ser. 10, Tourism Vol. 11. Frankfurt. 34. Stamm, H. (1987): Tourismus - Fluch oder Segen: kologische Gefahren durch Tourismus in Nepal. In: Gauer, K., Heine, M.-A., Rper, Chr. (Ed.) Umwelt am Ende? Saarbrcken, pp 259-273. 35. Tting, L. (1989): Trekkingtourismus in Nepal. In: Euler, C. (Ed.). Eingeborene ausgebucht: kologische Zerstrung durch Tourismus. Gieen. 36. Uthoff, D. (1987): Anthropogen induzierte Kstenzerstrung an den "Traum-strnden" Sri Lankas. Ursachen und Folgen. In: Berliner Geographische Studien, Bd. 25. Berlin. pp 403-419. 37. WTO (Ed.) (1981): Report of the Secretary General. Guidelines for the Use of National Resources in the Building and Maintenance of Tourist Plants. 38. WTO, UNEP (1983): Workshop on Environmental Tourism. Madrid. 39. Ziese, I., Gebhardt-Brinkhaus, R. (1988): Anforderungen an Golfplatz-Planungen aus kologischer Sicht. In: LLF-Mitteilungen, H. 1, pp 10-16.
118
7. Phn tch, d bo v th nghim 7.1. Phm vi Phm vi ca phn ny bao gm lm vic trong phng th nghim cho cc ngnh thc vt, ng vt v sn xut cng nghip, nghin cu, gio dc v y t, bao gm cc th tc phn tch, d bo v th nghim. Mc ch ca vic phn tch, d bo v th nghim l c c bng chng v s hin din ca cc cht v cc sinh vt, xc nh nguyn nhn gy ra cc triu chng v th nghim cc gi thuyt hnh vi. Cc kt qu dn ti vic t c nhng kin thc b sung, pht trin cc sn phm, vi s h tr gio dc cng nh qun l quy trnh sn xut v gim st cht lng. Cc phng php ha hc, ha-l hoc sinh hc c trin khai theo php phn tch, trong cng tc chun b v trong cc ng dng. Cc tc nhn v thit b c s dng trong cc c s chuyn mn, c gi l phng th nghim, m l im trng tm ca bn tm lc ny. Cc phng th nghim c lp t trong cc ta nh hoc trong mt phn ca cc ta nh, v cng c th c thit k theo dng phng th nghim di ng. Cc phng th nghim cng c th c lp t trn cc tu thy. Tt c cc c s cung cp cc b dng c thit b phng th nghim v cc nguyn vt liu vi s bo v chng li cc yu t bn ngoi nh iu kin thi tit, ting n, bi, trm cp vv Mt phng th nghim y chc nng phc tp cng s bao gm cc khu vc lu tr l iu kin cn thit, phng dnh cho cc sinh vt nui th nghim, thit b v sinh, vn phng vv Vic ch nh cc phng th nghim c th thng cp trong lnh vc nghin cu ca cc loi khoa hc t nhin ci m ch yu c p dng v thm vo l cc i tng ca vic xt nghim hoc cc phng php ch yu c s dng. Mc tiu in hnh ca hot ng phng th nghim l: - S thu c kin thc, pht trin sn phm - Thit lp cc tiu chun nh gis xc nhn ca cc chn on th nghim lm sang - Gim st - Kim tra gim ri ro - Nhm ti mc tiu ca cc bin i di truyn - Tng hp cc ho cht v vt liu sinh hc - Tng phm vi bo v sc khe cho con ngi, ng vt v thc vt v - Thc y sn xut nng nghip. Phng php ng dng l tnh nng quyt nh cho vic m bo rng kt qu kim tra c th c lp i lp li v c so snh trn phng din quc t. Vic la chn phng php l c th, c bit l khi cc xt nghim c yu cu phi c thc hin cho cc c quan chnh quyn v nhng ngi c thm quyn(tc l cc th tc iu hnh tiu chun, SOP hay phng th nghim thc hnh tt, GLP). Kt qu ca cng tc phng th nghim c nhiu ngha khc nhau trong cuc sng hng ngy v trong cc qu trnh kinh t. Cc phng php gim st v ngn nga thit hi mi trng nh l mt trong cc kha cnh ci m ph thuc vo s iu hnh ng quy
119
nh ca h. Nhng cc phng th nghim cng c th c s dng trong mt s n lc pht trin mnh m, cc mc tiu nghin cu c hi, v d nh vic pht trin v kh sinh hc v ha hc. Cc tiu chun ca cng ngh phi m bo rng cc phng th nghim c th c vn hnh m khng c bt k ri ro thc t no pht sinh. Nguy c tai nn tng nu cc thit b, cc tiu chun hot ng v o to l khng thch ng. 7.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v 7.2.1. Tng quan v cc phng th nghim Nhng phn bit sau y phi c thc hin trong cc iu khon ca tc ng mi trng: sau mi nhm i din tiu biu ca nhm ni ring c quy nh bi mt v d: Cc phng th nghim s dng vt liu lm vic nguy him (phng th nghim ha hc) - Cc phng th nghim nng ha (t cy trng thc n) - phng th nghim d lng thuc tr su, phng th nghim kim sot cng thc Cc phng th nghim s dng cc tc nhn sinh hc: - phng th nghim vacxin, phng th nghim chn on, v d phng th nghim vi trng, k sinh trng. - phng th nghim thuc cho th y, thuc cho ngi - phng th nghim k thut di truyn - phng th nghim thc n gia sc (nhnh nh in vitro tiu ha/c hc) Cc phng th nghim s dng bc x ion ha v phng x: - Phng th nghim X quang - phng th nghim ng v (y hc, nng nghip, thc vt hc v.v) Cc ph th hai ngnh khng c tho lun trong tm tt ny v s phc tp ring ca n v tim nng cho vic phn ranh gii. Mc ch ca cc bin php bo v mi trng l trnh hoc gim thiu thit hi n sc khe ca nhn vin v nhng ngi lng ging, cng nh cc thit hi mi trng. V mt thit k, lp t v hot ng ca cc phng th nghim nhm mc ch ny c ngha l mi nguy him hin nhin phi c tnh ton n bng cch thit lp mt ch an ton kt hp quy tc ca hnh vi v cc c s bo v. Cc yu t chnh trong s ny c lit k di y. V mt t chc, sp xp gim st an ton v cc c s cc kha hc c ngh ca hnh ng ny l o to v tch hp mt hoc nhiu nhn vin nh l cc cn b an ton. Cc sn phm c s dng hoc c to ra thng cu thnh nguyn vt liu lm vic nguy him (c hi, n da, kch thch, c kh nng n, c kh nng d chy, cht gy ung th, lm v sinh, bin i cu trc gien) v nguy hi cho mi trng (bn vng, tch t sinh hc vv). Cc tc nhn sinh hc thng c th s ny n nhanh chng khi thch hp. Cc sinh vt c bit ni ging v di truyn c nhng c im mi. Trong phng th nghim i ng nhn vin l ngi u tin tip xc vi nhng ri ro nh l kt qu ca s tip xc v s gn k trc tip. Hn na, mi trng b nh hng bi lng pht thi vo kh quyn xung quanh, vic x nc b nhim v cht
120
thi rn. Nhn chung s lng nh c lin quan c ngha l hiu ng cc b l c kh nng xy ra. Tuy nhin, y khng phi l mt quan st chung; nhng ri ro tim nng bao gm cc hiu ng c hi do vic pht tn cc cht qua nc mt cng nh hiu ng ca cc tc nhn gy bnh v cc vt liu siu c hi, v d, khng quan tm n s lng nguyn bn c lin quan. 7.2.2. Cc phng th nghim ho hc V mt tc ng mi trng, nguy c chnh bt ngun t phng th nghim ha hc l s pht thi khng kim sot c ca cc nguyn vt liu v mt s tng nng ca chng ti ni lm vic v vng ph cn ngay lp tc cho n khi chng tr thnh mt mi nguy him cho sc khe. iu ny p dng pht thi trong thi gian hot ng bnh thng ca cc phng th nghim, mc d cc nhn t chnh l s lch so vi cc quy nh p dng, tai nn, v trong , nguy c ca s chy n. Vng s c c th c chia thnh 4 kha cnh: - Bo qun/s dng ha cht, - Thit b, cu kin ca thit b v thit k ca b dng c dng trong th nghim - Cc cu trc lp t v - X l cht thi. 7.2.2.1. S dng ho cht Ha cht l cht cn c kim tra hay cht c s dng nh l cc cht ph tr trong cc cuc th nghim. Chng c s dng thc y cc phn ng (cht xc tc), nh cc dung mi hoc nh cc tc nhn phn ng. C rt nhiu phm vi khc nhau ca ri ro. Cht n da v cc kh kch thch lm kch ng da, mng nhy v mt. Cht c mu, t bo v thn kinh nh carbon monoxide, axit prussic v hi ngt (nit, argon) hot ng bng cch chim ch ca xy trong khng kh. Cc dung mi thng c ngay c khi chng khng phi l cht c hi hoc gy ung th. Nhiu ho cht pht thi cht c hi, d chy hoc cht kh d chy. Trng hp cht lng d chy c lin quan, nguy c chy, cng nh nguy c n cng phi c tnh n. Khi lm vic vi cc ha cht chm si c bit khi cht lng khng b khuy trn c t nng v cc phn ng mnh lit t nhng cht gom li c th xy ra. Trong trng hp cc phn ng khc cc vt cht c c tnh cao pht thi, v d nh axit prussic t cyanides kim v axit hoc hi nc khi thy ngn c s dng (trong phng din xem thm Quyn III: Bn tm tt ca cc tiu chun mi trng) (CES). Thay th cc ho cht nguy him bi cc cht v hi hoc t nguy him l cch an ton nht ca vic phng nga nhng nguy him pht sinh t cc cht ci l mt nguy c sc khe. Nu iu ny l khng th, cc cht m gy hi cho sc khe nn c s dng bt c khi no c th trong cc my kn Tuy nhin nu ha cht thin nhin ny phi c x l cng khai, t thng gi l yu cu bt buc. Thch hp nht l vn hnh cc ng chit ti ch m hi nguy him c hnh thnh v c pht thi. Cc ng dn chit phi c a ra khi khng kh c s dng bi i ng nhn vin th. Trng hp cc cht c hi xut hin dng kh chng cn c dn qua thp ra kh sau thit b chit v c m bo v phng din ha hc.
121
Cc ha cht phi c lu tr trong cc thng cha thch hp v phi c nh du ph hp vi cc biu tng nguy him hoc cc du hiu, theo cc ni dung v loi ri ro. Ha cht khng nn c lu tr v lu gi khi khng cn thit. Cc my mc np liu thch hp phi c s dng gim s lng siphon lm vic. Cc thit b bo v thch hp (ng cao su, cc tm che cao su, gng tay bo v, knh bo v mt (knh bo h), khu trang vv) phi c sn lm vic vi cc cht axt, cht kim v ha cht xm thc khc. Mt yu t chnh trong phng th nghim an ton v mt iu kin tin quyt cho hot ng ng cch l mt bn kim k thch hp v h thng h s cho cc ha cht (s lng ban u, s lng c s dng, a im lu tr, x l cht thi ring bit) v thit b. Thanh nin v ph n mang thai khng c lm vic ti cc khu vc nguy him (v d nh x l cc cht gy ung th, gy t bin gen, cc cht c tnh cao vv). Cc bin php bo v cn thit (v d nh thuc ra mt b ti, hp cp cu, bnh cha chy) cng nh cc quy tc ca hnh vi phi c cung cp/trnh by ti ni lm vic v cc bin php thc hnh cho nhn vin. Cc khu vc ca trch nhim phi c phn b r rng, v k hoch hin th cc tuyn ng thot v cc cuc tp luyn an ton phi c din ra ti cc a im thch hp. Vic cung cp cc tin nghi ring bit v cc vi sen l mt iu kin tin quyt cho v sinh c nhn khi m cc ha cht gy nguy him cho sc khe c s dng. 7.2.2.2. Cc cu phn ca thit b v cu trc ca cc dng c Cc dng ri ro thng gp nht trong phng th nghim l cc chn thng nghim trng t cc vt ct lin quan n knh v hoc rng ca. Knh v d dng di p lc im tp trung v lc n by "(mt yu t quan trng xem xt khi nh gi cc thit b thit k). S ng bin trong vic s dng b dng c th nghim thng dn n cc phn ng khng th on trc. Qu trnh h tr khng thch hp v cc my mc thit b khng chnh xc gy ra lc cng v lm ph hng mt phn hoc hon ton b dng c th nghim. Khi cc thit b ph v cc cht nguy him c th r r v gy chy c th d dng xy ra. Cc ng rng lm bng thy tinh vn thng xuyn c s dng c c cc cht lng lm ngui bt chp nguy c chy n; trong bi cnh ny cc ng ch nn c s dng l ng thp rng thch hp c ph bo v hoc cch ly cao. Thit b lm bng thy tinh phi c kim tra m bo tnh an ton ca n trc khi s dng. Nhng dng c th nghim khng ph hp, thit b bin dng v thit b bng knh b rn nt th khng nn s dng. B dng c th nghim phi c bo m v an ton v sc cng v ch c th c trin khai ti cc a im c bo v chng li cc nh hng bn ngoi. ngn chn p lc tha cc b dng c phi c trang b mt h thng cn bng p lc tng i vi khng kh bn ngoi. Cc phn ng di p sut cao ch c th c thc hin trong s ph hp, bnh p lc khng b h hi. Nu c bt c nguy c qu nhit cho php hot ng hoc p lc lm vic cho php, cc phn ng th nghim phi c nh ch ngay lp tc. Cc hot ng chn khng trong cc thit b bng knh phi c qun l trong cc thit b ph hp. B dng c th nghim c cha cc cht d bt la hay nhit khng n nh khng th un nng ngay lp tc vi mt ngn la trc tip. N phi c kh nng chu c s ly i cc b gia nhit hay lm lnh m khng cn tho d cc dng c th nghim.
122
Kh th kh gii quyt trong phng th nghim v chng d dng thot ra t cc thng cha chng v c kh nng to thnh cht c hi v kh t/hn hp khng kh rt d bt la. H thng chit th khng c thit k thng thng cho mt lng ln kh c v cc khi khc. V nu cht kh pht thi, tt c cc iu xy ra vn c chuyn t phng th nghim. Cc loi kh/hn hp khng kh c kh nng n c th c hnh thnh khi cht lng d bt la ang c chng ct v chit xut. S bc chy c th d dng xy ra t s phng tnh in. T lnh m khng c mt h thng chit khng kh th khng thch hp cho vic lu tr cc cht lng d bt la. Trong trng hp ca nhiu cht hu c c kh nng to thnh peroxit khi khng kh c thm vo. Nng cc cht ny c tng ln trong chng ct d lng v sau c tim nng gy ra v n ln. Cc loi cht m n pht ra cc cht kh d bt la hoc s bc hi khi m n kh ch c th c sy kh trong cc t lm kh chng n. Cc cht lng d bt la phi c lu tr ring, tch bit vi nhau trong cc t lnh chng n. Tai nn lin quan n cc bnh cha kh c p c th c nhng hu qu kinh khng. Cc tai nn ca dng ny c th d tnh c, v d, nu ph kin c lp t v vn hnh khng chnh xc, nu van x chnh b kt v sau buc phi m ra, hoc nu cc bnh kh nn l qu nng v b lt p. Bn p lc c th n tung; nguy c c bit ny gy ra cho cc thit b b qu ti, n mn v h hng hoc khi gia nhit qu mc. Cc bnh cha kh c p phi c lu tr bn ngoi cc phng th nghim hay trong cc thng cha thong kh c cch nhit chng nng. Nu iu kin k thut khng cho php cung cp cho cc phng th nghim thng qua mt ng ng p lc cao, cc bnh cha kh c p ch c th gi li trong ni lm vic cho giai on ang s dng. Cc cha kh c p phi c buc li chng khng o ln trong khi vn chuyn v trong khi s dng. Cc loi kh c v n mn ch nn c s dng trong phng th nghim trong cc cha kh c p nh v phi c t trc tip trong t ht khi s dng. Cc b phn chuyn ng ca b dng c th nghim c th bt qun o, bn tay v mi tc v c th ph hy phn ca thit b. Thit b c thit k c bit th thng xuyn khng an ton ch yu do sc in to ra t thit b v cp in. Thit b in phi c lm vic trong iu kin hon ho. thch ng vi tnh hnh hin ti cc quc gia khc nhau cung cp in cho phng th nghim phi c bo v c bit chng li s dao ng in p v cc h hng chnh. Quy trnh phn tch t tin vi nhiu giai on ring ang ngy cng c thay th bng cc b dng c th nghim phc tp. Mt s cc quy trnh tr thnh tiu chun quc t. Chng i hi phi c vn ln v phc tp trong bo tr v cung cp ph tng. nhng s dng b dng c th nghim phc tp phi c mt h thng m bo gim st v bo dng thng xuyn (bo dng ti ch). 7.2.2.3. Xy lp m chy nh c th lan ra cc vt liu xy dng d chy. Vt liu xy dng thng xuyn c s dng l khng c kh nng khng ha cht. Lp ph sn hoc cc lp v bc bng nha c xu hng tch in (yu t nh la). Cc cht c hi c th d dng thot ra mi trng thng qua ng ng x kh v nc, c bit nu nc thi c dn trc tip ra ngun nc mt. Cc nh my x l nc thi n gin khng th i ph vi tnh trng nhim gy ra bi cc cht c bit.
123
Th gii bn ngoi c th c bo v chng li cc tc dng ph nguy him bi mt hoc nhiu hay hng ro khp kn ty thuc vo cc chng ngi vt khc nhau v cc ng ng vo v thot ra. Trong phng th nghim di ng phi m bo rng cht thi phng th nghim khng c thi ra t hoc tng t di b mt, dng thi ca phng th nghim th khng c thi ra h thng nc ngm. Cc phng th nghim khng nn c thit lp ti cc lu vc nc ung hoc trong cc khu vc nh ca san st. Chng cn c xy dng chu c ng t v s ri lon ca cc cuc a chn. thc hin theo cc quy nh v an ton chy, vt liu xy dng chng chy phi c s dng trong phng th nghim. Chng st cng c yu cu. Cc phng th nghim v phng lu tr phi c thit k cc h ga ring (su 510 cm) v c th khng c kt ni vi h thng ng ng nc thi. Cc phng th nghim cn c h thng thu gom v x l nc thi ring bit. Vn sn v cc b mt lm vic phi chu ng hydrocacbon clo ha v cc axt v phi d dng lm sch. ng dy in v cung cp khc phi c bo v chng li nhng nh hng ca v tai nn v dn nhn r rng. Cc lp t in phi c bo v c bit (v d nh chng li tia la). vng nhit i v cn nhit i nh sng mt tri trc tip dn n nhng vn nhit i vi mt s ngi v cc cht (t bc chy khi rt ra), v n cng c th gy hiu ng nh knh v thu knh. Thiu khng kh v thng gi km lm suy yu s h hp. Thiu cc ca s, nh sng yu v cc cnh ca c khp kn c mt hiu ng bt li n th lc v s quan st. Cng vic trong phng th nghim b nhng nh hng bt li bi ting n v rung gy ra do thit b. Nu nhng iu kin ny l c nh, cc hiu ng chung v tnh trng tm thng xy ra, kh nng tp trung b gim v cc tai nn xy ra thng xuyn. Cc phng th nghim vng nhit i v cn nhit i cn phi bo v chng li nh nng mt tri, thng gi tt v, nu thch hp c iu ho khng kh. Quy nh an ton c s v cc cung cp khc phi c m bo ti ni lm vic (nh sng, kim sot nhit , thng gi, an ton, cc li thot khn cp khng b cn tr vv). Cc bin php k thut phi c u tin l s dng cc thit b an ton c nhn. Thit b an ton phi c kim tra thng xuyn m bo hot ng thch ng (vi phun nc khn cp, bnh cha chy CO2, hp cp cu). 7.2.2.4. X l cht thi Phng th nghim cht thi gm c cc cht rn hoc cc cht lng. Kh thi nguy him c th kt hp thnh cc cht lng. Bi trong khng kh th c gi li bi cc b lc (cht lng v cht thi rn). Ti ni m cc sn phm ca cc phn ng, d lng lc v cc sn phm cht lng c lin quan, cc sn phm trong s nghi ng th thng l cc cht thi ha cht nguy him. Vic x l chng i hi cc thit b gim st c bit. Nh vy cc cht thi hin ti l mt nguy c tim tng i vi mi trng (t, nc, khng kh), v do cng gy ri ro cho con ngi, ng vt v thc vt. Thit hi cho cc vt liu v sc khe xy ra t cc v n, ha hon hoc ng c, c bit trong trng hp cc phn ng khng y , lu tr khng ph hp v trong vn ti. Cht thi lng v kh thi c th phn ng mt cch khng th on trc c (do tch t ca kh, hi nng, s nhim). S mua hp l v s trin khai ca cc ho cht cng nh kim sot ngun cung cp thng xuyn c th lm gim s tch t cht thi trong phng th nghim t u vo. Tt c cc cht thi phi c x l trong mt m hnh c trt t ngn nga nhng thng tch c nhn, thit hi vt cht v thit hi cho mi trng. iu ny i thu gom
124
cht thi phng th nghim, trnh pht thi v s dng cc phn ng ha hc mt cch thch hp kt hp s lng cht thi ti thiu c th c vi cc cht khc chuyn chng thnh cc hp cht v hi. Axt v cc dung dch kim phi c trung ha, dung mi c th c ti ch. Cc cht c hi c bit khng c x l chung vi nc thi nhng c thu gom ring bit. Dung mi hu c thi phi c thu gom trong cc dng c khng ph v c vi dung tch ti a l 10 lt. Cc mui kim loi nng, b lc v d lng bm, du qua s dng v axit chromo-sulphuric tt c phi c thu gom ring r. Thy ngn s dng c th c coi nh l mt ti nguyn v cn c ti ch. Cht thi phi c ng gi trong phng th nghim v nh du. H s ti liu phi c lu gi cho mi ln x l. Nhn vin phi c o to cch gim rc thi v cch x l n mt cch an ton. Vic tun th cc quy nh thch hp phi c gim st. 7.2.3. Cc phng th nghim c s dng ch phm, tc nhn sinh hc Cc ngnh nhnh sau y khng c x l nh mt phn ca tm lc ny do tnh phc tp v bn cht t tr ca chng. Vi sinh vt, cc t bo sng, hp cht t bo v cc thnh phn di truyn ci m c th c nhn rng c s dng trong cc phng th nghim cho cc mc ch sau y, trong s nhng th khc: - Trin khai hoc gim st cc sinh vt - C lp cc cht hot tnh sinh hc - Tin hnh cc xt nghim sinh hc - Chn on - K thut di truyn - Ci thin cc k thut ti sn xut. Nhng mc tiu c p ng bi vic sn xut cc cht dinh dng v cc tc nhn sng, s kim sot ca h thng sinh hc phn hy cc vt cht, khai thc s tng tc gia cc sinh vt (s cng sinh vv) v tnh trng ph bin rng ri ca cc tc nhn gy bnh v cc virus nghin cu hnh vi ca chng v c ngha l kim sot chng. Nhng ri ro chnh lin quan n vic x l cc tc nhn sinh hc trong phng th nghim c ngun gc t cc nhim c th c ca b phn phng th nghim v s ly nhim ca con ngi, ng vt v thc vt bn ngoi phng th nghim. Ngoi ra, cc thit hi gy ra do s lan truyn ca thc vt v ng vt mi cho mt vng c th (cc sinh vt c hi mi cn bin). Cc bin php bo h c thit k ngn chn vic pht thi cc tc nhn gy bnh, su bnh v cc cht c. N bao gm thc hin chuyn mn ca cng vic v x l cht thi tip theo. Cc yu t di truyn mi c th c nhn rng v sn xut bi cng ngh gen, cng nh cc vt ch trung gian ca chng v cc sinh vt k sinh, c th c th ha mt nguy c c bit mnh, ty theo c im mi ca chng. Khng l cha c bit v cc c hi sng cn ca cc sinh vt bin i gen v tc nhn gy bnh khc trong h sinh thi t nhin. Mt khi chng ri phng th nghim, cc trng hp c th xut hin m n khin h khng kim sot c hoc thm ch khng th cu vn. y l mt khu
125
vc m cc mi e da mi cho mi trng xut hin m n khng th c xc nh chc chn. Cc h thng an ton sinh hc th vn cn thit c pht trin v th nghim. Khi x dng cc yu t di truyn m c th c nhn rng n l rt quan trng chn cc sinh vt ch v cc vt ch trung gian trn c s ca cc tiu chun an ton. Tc nhn gy bnh c th c thay th trong trng hp nht nh bng cc sinh vt chng bnh trong cng mt loi. Vic tim phng vc xin cho cc nhn vin phng th nghim c yu cu trong trng hp cc tc nhn gy bnh nht nh. Cht thi sinh hc t cc phng th nghim phi c lm cho v hi bng cch t chy hoc kh trng. Vic s dng cc vt ch trung gian cho vic chuyn giao cc thnh phn gen n bi l rt quan trng, c bit nu cc gen n bi l khng y c trng, cc lu tr c th khng c xc nh v vt ch trung gian c chn c h thng chuyn nhng ca chng cng nh mt s di chuyn tc cao v linh ng. Th nghim trn ng vt phi c hn ch n mc ti a c th v vic chm sc phi c thc hin m bo rng cc ng vt th nghim c chm sc ng cch. Nu dng c bo v c nhn v cc thit b an ton phng th nghim l khng tng xng vic x l ca cc sinh vt c hi gy a ra cc ri ro c th. Ri ro y l cc sinh vt c hi s c ph bin bi i ng nhn vin phng th nghim v t cc chnh bn thn phng th nghim thng qua nc thi, cht thi v khng kh. Thit b bo h v cng x nc c th b hng. Cc cng vt l hay ha hc hiu qu phi c cung cp khi cc tc nhn sinh hc c nguy hi n sc khe v mi trng c s dng. Ngoi vic bo v thch hp thit b phi c sn nh cc tm chn, gng tay, bo v mt, khu trang (c bit l trong trng hp ca cc cht hnh thnh bo t). Cc bin php ny c hiu lc khi kt hp vi vic a ra v tun th cc quy tc qun l. Chng bao gm lu tr ring bit ca qun o lm vic cng nh s dng ca cc thit b ph tr khc nhau c cung cp. m bo an ton trong phng th nghim ni chung, cc khu vc c bit phi c nim phong v cc ro cn vt l c lp t (ng ca ra vo, ca s, x l khng kh). 7.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Phn tch v nh gi tc ng mi trng c tp trung vo cng vic trong phng th nghim v hiu ng bn ngoi. Phn loi xc nh cc lnh vc nh sau: - Tc ng bt li n cuc sng (sc khe con ngi, ng vt v thc vt) v - Thay i trong thnh phn ca cc loi trong cc mi trng sinh hc cn v thy sinh. S phn loi ri ro c tin hnh cho nhiu phng th nghim ha cht v cc sinh vt trong s dng (cc tham kho v tm tt v mi trng da trn sc khe v dinh dng). Cc thay i xut hin cc dng n hoc s c tai nn v cc s kin lin tc. Mc ca tnh thun nghch ca cc qu trnh l ng k trong cc iu kin ca s thay i xy ra. Bn tm tt ca tiu chun mi trng (quyn III) c cha cc ghi ch quan trng thch hp nh gi cc cht c th. S nhn mnh c bit trong cc iu khon ca s an ton trong qu trnh hot ng c nu trong cc chm ngn sau: - tin cy ca cc n v vn hnh v ca cc nh qun l v ngi gim st,
126
- S thnh tho trong mt s nh qun l v nhng ngi chu trch nhim v s an ton, - Gim st cc tiu chun chung c bin php phng nga thch hp, ghi chp li v ngn nga ri ro, - m bo tun th cc bin php an ton theo khoa hc hin i nht v cc tiu chun k thut, do gim thiu cc ri ro, - Tun th cc tha thun quc t i vi cm v kh ha hc v nghin cu v pht trin v kh sinh hc, - Tun th cc quy nh an ton chi phi v cc quy nh mi trng ni chung ban hnh ti quc gia ni cc phng th nghim ang hot ng v cc ngh m n b sung v vt qu cc quy nh ny (so snh cc tiu chun quc t). 7.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Cc phng th nghim hot ng trong mi lnh vc sn xut nng nghip, gim st mi trng v chm sc sc khe. Cc chin lc hot ng ti cc khu vc ny th thng ph thuc vo nhu cu v hot ng thch hp ca cc phng th nghim. V mt bo v chng li nhng ri ro i vi sc khe v mi trng t cc hot ng ca bn thn cc phng th nghim, c nhng mi tng quanvi cc lnh vc sau: - Sn xut cy trng (trong nng nghip v lm nghip) - bo v thc vt, chn nui - dch v th y, bo v ng vt - thy sn v nui trng thy sn - Sc khe v dinh dng - x l cht thi nguy hi nh gi c da trn kin thc nghip v chuyn mn trong cc lnh vc ny. nh gi ny c hu qu cho cc lnh vc ha hc, sinh hc, xy dng ca thit b phng th nghim v cu trc k thut. 7.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Phn tch, d bo v th nghim s c tho lun vi cc ti liu tham kho cho cc phng th nghim s dng cc cht nguy him v nhng phng th nghim s dng cc tc nhn sinh hc. Cc tc ng mi trng trc tip t kt qu ca vic xy dng v hot ng ca cc phng th nghim khi tip xc vi cc cht nguy him v cc sinh vt. Sc khe ca nhn vin c th b nh hng bi bi, s hot ng ca cc tc nhn ha hc (cht rn, cht lng, cht kh), cc c t, cc hiu ng vt l (p sut, gi, tc ng ca nhit, dng in) v bi cc mm bnh. Mi trng b nh hng bi lng pht thi ca cc cht ha hc tng hp c sn xut v cc sinh vt thng qua kh thi, nc thi v cc vt liu thi. Cc ri ro trc tip gn lin vi phng th nghim tp trung vo s tc ng ln nhau ca cc cht v cc sinh vt vi cc thng cha c khim khuyt, cc linh kin thit b khng ph hp v b phn thit b lp rp khng chnh xc, cng nh cc li iu hnh v cc bin php bo v khng tha ng.
127
Nhng d bo c th trong cc tc ng mi trng ca cc phng th nhim v cc bin php bo v tng ng th ch c th c trn phng din ca mt s hiu bit chnh xc ca cc iu kin k thut v cu trc (bo v v x l cc ci t) v cc tc nhn v thit b c s dng. S phn ranh gii ca cc phng th nghim nh cc n v cu trc v s tn ti mang tnh t chc cho php nhng ri ro i vi sc khe v mi trng c thm nh v gim n mc ti thiu bng cch kt hp cc hiu ng ca s c trch nhim c nhn trn mt phn ca i ng nhn vin vi cc t chc kim sot v gim st bn ngoi. 7.6. Ti liu tham kho
1. A General Papers on the Theme 2. Bretherick, L. 1981: Hazard in the Chemical Laboratory. The Royal Society of Chemistry, London. 3. BAGUV (Ed.) 1983: Richtlinie fr Laboratorien (GUV 16.17), Munich. 4. Berufsgenossenschaft der chemischen Industrie - (BG Chemie - employers liability insurance association of the chemical industry) 1985: Gefhrliche chemische Stoffe. Merkblatt M 051, Jedermann-Verlag Dr. Otto Pfeffer oHG, Heidelberg. 5. BG Chemie 1987: Umgang mit gesundheitsgefhrlichen Stoffen. Merkblatt M 050, Heidelberg. 6. Fuscaldo, A. A., Ehrlich, B. J., Hindeman, B. 1980: Laboratory Safety, Theory and Practice. Academic Press, New York. 7. Gesellschaft Deutscher Chemiker [GDCh-society of German chemists] 1987: Sicheres Arbeiten in chemischen Laboratorien, Einfhrung fr Studenten. BAGUV series of papers on theory and practice of accident prevention. Verzeichnis der Literatur zur Sicherheit im Laboratorium und zu den Gefahreneigenschaften chemischer Arbeitsstoffe. 8. Henschler, D. (Ed.) 1988: Gesundheitsschdliche Toxikologischarbeitsmedizinische Begrndung von MAK-Werten. Arbeitsstoffe.
9. National Research Council, USA 1983: Prudent Practices for the Disposal of Chemicals from the Laboratory, Washington, D.C. 10. OECD, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris 1991. Guidelines for Development Assistance Agencies on Chemical Management. 11. Roth, L. 1990: Wassergefhrdende Stoffe (Loose-leaf series). 12. Rudolph, P. and Boje, R. 1990: kotoxikologie: Grundlagen fr kotoxikologische Bewertung von Umweltchemikalien nach dem Chemikaliengesetz. ECOMED, Landsberg. p.7: Zur Prognose der Umweltgefhrlichkeit. 13. Walters, D.B. 1980: Safe Handling of chemical carcinogens, mutagens, teratogens and highly toxic substances. Ann Arbor Sciences - Ann Arbor, Michigan. 14. World Health Organisation, Regional Office for Europe 1986: Behandlung gefhrliche Abflle. Grundsatzrichtlinien und Verfahrenskodex. Copenhagen (Europische Schriftenreihe Nr. 14). 15. B Papers on specific issues 16. BG Chemie 1988: Biotechnologie (VBG 102). Sammlung Unfallverhtungsvorschriften der gewerblichen Berufsgenossenschaften. Cologne. der Einzel-
128
17. BG Chemie 1989: Besondere Schutzmanahmen in Laboratorien. Merkblatt M 006, Jedermann-Verlag Dr. Otto Pfeffer oHG, Heidelberg, pp 40 - 43: Verzeichnis der Vorschriften, Regeln und andere Schriften. 18. BG Chemie 1989: Sichere Biotechnologie, Teil 2: Laboratorien. Ausstattung und organisatorische Manahmen. Merkblatt M 056, Jedermann-Verlag Dr. Otto Pfeffer oHG, Heidelberg, pp 52 - 54: Verzeichnis der Vorschriften, Regeln und andere Schriften. 19. BG Chemie 1989: Sichere Biotechnologie, Teil 3: Betrieb, Ausstattung und organisatorische Manahmen. Merkblatt M 057, Jedermann-Verlag Dr. Otto Pfeffer oHG, Heidelberg, pp 64 - 66: Verzeichnis der Vorschriften, Regeln und andere Schriften. 20. BG Chemie 1990: Sichere Biotechnologie. Einstufung von biologischen Agenzien: Viren. Merkblatt B 004, Jedermann-Verlag Dr. Otto Pfeffer oHG, Heidelberg, pp 56 - 59: Verzeichnis von Vorschriften, Regeln und andere Schriften. 21. BG Chemie 1990: Tierlaboratorien. Merkblatt M 007, Jedermann-Verlag Dr. Otto Pfeffer oHG, Heidelberg, pp 52 - 57: Verzeichnis der Vorschriften, Regeln und andere Schriften. 22. Bosselmann, K. 1987: Recht der Gefahrstoffe - rechtsvergleichender berblick. Berlin. 23. Deutscher Druckbehlterausschu (German pressure vessels committee (DBA) 1985: Technische Regeln. Druckgase - Allgemeine Anforderungen an Druckgasbehlter, Betreiben von Druckgasbehltern (TRG 280), Carl-Heymann-Verlag, Cologne. 24. DIN 12 924 Teil 1: "Abzge fr Allgemeingebrauch". 25. DIN 29 924 Teil 2: "Abzge fr besondere Zwecke" (Umgang mit Perchlorsure, Schwefelsure und Flusure). 26. Mejer, G.J. 1984: Zur Metechnik einschlielich Tracermethoden bei der Bestimmung der Wirkstoffkonzentration am Arbeitsplatz. In: Landbauforschung Vlkenrode, Nr. 68, pp 40 - 44, Vlkenrode. 27. Rinze, P. V. 1990: Abwasser aus Hochschullaboratorien. HIS-Kurzinformationen Bau und Technik B2/90, pp 12 - 14. 28. Schmutnig, R. 1990: Umsetzung der Gefahrstoffverordnung im Hochschulbereich, Grundlagen der Meverpflichtung. HIS-Kurzinformationen Bau und Technik B2/90, pp 14 - 17. 29. Stratmann, F. 1990: Sichere und wirtschaftliche Entsorgung von Sonderabfllen in Hochschulen. HIS-Kurzinformationen Bau und Technik B2/90, pp 3 - 12
129
III. C S H TNG 8.Cung cp v ti b tr nh 8.1. Phm vi Mc tiu ca vic cung cp nh l p ng cc nhu cu c bn cho ni c tr. Ni c tr c ngha l g v lm th no nhu cu c bn thc s cho n s ph thuc rt nhiu vo iu kin v truyn thng a phng v mc hin i ca x hi. Ni chung, nhng g c ngha l bng vic cung cp nh , theo ngha hp, c to ra, duy tr v ci to cuc sng tin nghi v lm sn cc mc cn thit cho mc ch ny, c th l xy dng t ai, c s h tng (v d nh ng b v ng st vv, khi lng phng tin vn ti, thng tin lin lc, nc ung, thit b cho x l cht thi v nc thi, v nng lng), vt liu xy dng, k thut xy dng, v ti chnh. Tuy nhin, vic cung cp nh l khng ch b gii hn bi vic lm cho tin nghi thc s sn c m cn bao gm cc bin php to ra mt mi trng sng chp nhn c vi mi trng khu dn c v cc thit lp ca x hi khc, vn ha v cc c s phc li cn thit (trng hc, c s chm sc sc khe, a im ca cc n v cng cng, cc ca hng, vv) Trong mt ngha rng hn, bt c iu g cho php ngi c tr hot ng l mt phn y hn trong i sng x hi v kinh t ca x hi s gip ci thin iu kin nh . C th, iu ny bao gm cc bc thc hin h tr cc t chc t qun, thit lp quyn s hu an ton, ni trc y quyn s hu l khng chc chn, gii thiu cc lut l sa i v cc quy nh v thc y vic lm v to ngun thu nhp. Di cc iu kin kinh t v nhn khu hc hin nay v trn phng din ca cc xu hng pht trin hin hnh, vic cung cp nh hp l cho cc ngi dn thnh th th ang tr thnh mt vn chnh. Ngy nay, mt s lng ln cc gia nh sng trong cc iu kin nh khng c chp nhn. Mc d c th c s khc bit a phng, cc yu t ph bin c th c xc nh gm: - Khng bo v chng li cc yu t (v d ma, bo, bc x mt tri, lnh), chng li cc mi nguy him n t mi trng (v d ting n, ha hon, cc mm bnh, s nhim khng kh), v chng li s trc xut, - Mt mi trng sng to ra cc cng thng v mi trng, - Tnh trng qu ti, dn n tnh hung cng thng, cuc xm nhp v cc tai nn v khuyn khch s lan truyn ca bnh tt v cc dch bnh, - Qu xy dng gi tr thp hay nguy c sc khe hin ti (cc ta nh c dt nt v khu nh chut, cc khu nh c trn phn t cng v nh c xy dng t ph liu hoc bng g mng) v, - Khng tn ti k thut hoc k thut khng thch hp v c s h tng x hi (v d nh mt ngun cung cp nc ung khng , x l cht thi v nc thi khng kim sot c, cung cp cho cc trng hc v chm sc y t khng y ). Trong trng hp ti cc thnh ph tri qua s pht trin t, s tng trng ny thng l i tng iu hnh khng tha ng. Thng th khng c n kh thi pht trin khu vc v th. Chng trnh cung cp nh c da trn d liu v vic tng dn s, phn phi thu nhp, kch thc ca cc h gia nh, phn b dn s, vv. Con s thiu chnh xc cho s tng trng dn s, vi kch thc v tnh trng qu nh v xy dng ca khu vc t
130
nhn lm gy kh khn xc nh nhng g cn c cho nh cn c xy dng hoc phc hi. nhiu quc gia, s pht trin ca cc thnh ph th khng c phn b ng u v phng din a l. S pht trin bn trong v mt ln sng ngy cng tng ca vic di c c ngha l mt s gia tng t ngt v nhu cu nh trong cc khu thnh ph. ni m chnh sch xy dng nh c tp trung trong vo p ng nhu cu bng cch xy dng nh mi n chng t s thiu trm trng ti cuc hp nhu cu ngy cng tng v nh c chi ph thp. Chnh sch h mc thu khuyn khch u t rt rng ln cho s thiu ht trong lnh vc nh gi tr thp do gy ra cc thnh ph hin nay xy ra s ng dn qu mc v cc khu nh chut c to thnh, c bit trong cc khu vc c thit lp lu di bi cc ngi nh c. ng thi c mt ln sng rng ri ca vic chim gi t bt hp php kt hp vi s xy dng ca khu nh lp xp ti tn. Ngy nay, nhm mc ch chnh l vic cung cp nh khng ch to ch sch s trong khun kh ca s pht trin khu vc v th m cn i ph vi iu kin nh nghim trng bi vic nng cp v qu nh . Trong vic phc hi nh , mt trong nhng mc tiu ang theo ui l lm chm thay i trong s ha nhp x hi, m trong cc lnh vc lin quan thng c xu hng theo mt hng duy nht, v bng cch ny t c mt s cn bng tt hn cho x hi. 8.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v D n nhm cung cp hoc ci to nh c nh hng n mi trng thng qua cc hot ng xy dng m chng gy ra; mt s kha cnh quan trng c vch ra di y. 8.2.1. Pht trin cc khu vc xy nh mi C nhng vn m rt kh hoc thm ch khng th gii quyt khi nh ang c phc hi v y l nhng vn c d on trc khi lp k hoch nh mi. Cc bin php k thut v lp k hoch c yu cu cho mc ch ny l thng thy v c thnh lp hp l; nhng ci chnh v chng i km vi cc tc ng mi trng v c nu ngn gn di y. Cc khu vc phn b xy dng thng thng i hi mt s thay i trong vic s dng t hin c v mt s gia tng trong tiu th nhng nguyn liu th, v th, t ai ph hp vi nng nghip, cc khu vc rng v vng rng, v mt t bao gm cc m khong sn khng nn c xy dng kn nu tt c c th . Khu t nng nghip trong cc khu vc bao quanh th thng xuyn phc v cung cp cc nhu cu ca dn thnh th v khng nn b nh hng bt li bi cc bc thc hin pht trin thnh ph. Cc khu vc rng v vng rng n th x i din cho mt ngun ti nguyn c gi tr xng ng bo h. Khu vc ny thc hin chc nng kh hu v thy vn, hot ng nh mt ngun lc gii tr v thng c hnh thnh mt ngun cung cp nhin liu, vt liu xy dng v nc ung. Cc v tr t nhin ca cc tin ch cng cng v cc ngun ca vic lm l gii quyt trong tm tt khc v mi trng nh: - Quy hoch cc v tr cho Thng mi v Cng nghip - Cc c s cng cng Trng hc, Chm sc sc khe, Bnh vin. Ring i vi nh , gn gi vi cc cng s/ni lm vic thng l mt yu t quyt nh tnh quan trng ca v tr. t xy dng gi thp thng s c th mua c ti cc vng xa th. Tuy nhin iu ny khng ch c ngha l mt s thay i v vic s dng t hin c m cn to ra
131
mt vn trong dch v vn ti s l nhu cu. Mt khi da trn, nh t c th, thng kh thn trng, to ra mt nhu cu v t s c chuyn sang s dng cho cng nghip hoc thng mi. y l trng hp,cc quy nh v s dng t s l cn thit, nh mt phn trong lut quy hoch kim sot kh thi c th xy ra, v nhu cu cho t. Cc khu vc nh mi d nh mt s phn phi cc nhu cu v nc, nhng h c th dn n mt s cn bng tt lm tng nhu cu ny, vi s lng ln nc thi v cht thi rn v mt s cn thit cho c s h tng thch hp c cung cp. Cng s c mt s gia tng khi lng giao thng. Khi quy hoch cc khu vc mi v nh , khu vc cung cp v cc c s x l cht thi s cn phi c xem xt. Cc cn trng, m chng hot ng nh mt vt trung gian ca nhiu loi bnh, to ra cc mi nguy him ln cho sc khe ca cc ngi dn. H thng v sinh km, s ng nc thi, v ngay c nhng thng cha nc m to ra mt m hnh l tng ca mm mng pht sinh cho cc cn trng su bnh. Cc cn trng c th c tiu dit thnh cng vi chi ph thp hn bi hnh ng ngn chn hn vic s dng cc loi ha cht chng hn. Vic t chc thu gom cht thi rn, thng xuyn duy tr cc mng h v cc h thng nc thi sinh hot hp v sinh nh l thng gi nh v sinh s lm gim bt cc nguy c nh hng n sc khe. Vic bo v chng li cc cn trng bn trong cc ta nh c th thc hin c bi, v d, b sung cc li bao ph ca chnh v ca s. Ngoi vn ca ngun ti chnh cho cc c s cung cp v x l hp l, mt vn khc ca s quan trng ch yu l gi cho chng trong iu kin lm vic tt (bo dng). Vic v sinh c nhn v h gia nh l mt vn tin quyt cho vic gim thiu bnh tt. Cng nh cc yu cu v vt cht c cp trn, thng tin cng cng v tm quan trng ca v sinh c th ng mt vai tr quan trng trong vic ci thin sc khe; trong vic lin kt ny cn nh rng, ph thuc vo quc gia, ph n chim khong 30 - 60% ca nhng ngi ng u gia nh trong cc khu chut v cc khu nh c trn t cng. Trong cc ta nh, n l cc khu vc chun b v d tr thc n v s ngi c ng quan trng l cc nhu cu v v sinh c va . Khi c th th cn c mt nh bp ring vi mt s cung cp y nc cht lng tt v cc tin nghi tt cho vic thot nc thi.. Vic nui th vt l ph bin trong cc khu th v l hnh thc mt ngun li tc thm vo. Tuy nhin, cc con vt cng c th truyn bnh; c bit tr em th cn c ngn nga khng cho tip xc vi phn th vt, v cc con vt nn c gi khong cch xa vi cc khu vc c s dng cho cc tin ch v cc dch v khc hoc cho cc mc ch x l cht thi, nh bi rc chng hn. nhim khng kh l mt iu na gy ri ro cho sc khe con ngi. Cc ngun nhim trong cc khu vc th l sn xut nhit dn dng v nng lng (c bit l nhng ni t than ), vic t cht thi rn, giao thng ng b, v kh thi cng nghip. Vic chn a im thch hp cho cc khu vc ca nh mi, v phn tch nhng cch c th cho vic ci thin mi trng sng ca a phng (v d trng trt, thng kh) cho cc d n phc hi chc nng l mt vi cch thc m cc s ci thin c th c hiu lc. Ging nh nhim khng kh, ting n cng l mt nguy c n sc khe nhng n li him khi c nh lng ng. Bung cch m, trong xy dng l mt v d, l tn km. ni m cc ngun khng th loi tr hoc gim cng sut ca chng, nhng s la chn chng n c th lm c l m bo s ngn cch thch hp t ngun ca ting n v, ni m c i hi, ph v ng truyn ng bng vic dng tng/k. 8.2.2. Ti lp cc khu nh c Mc ch ca cc d n phc hi chc nng l hn ch i mi th. Chng c thc hin ci to cc iu kin sng trong cc khu nh c v cc khu cht hin nay
132
khng th kim sot c. Trong vic lm ny, h trnh c s ph hy v s ti nh c nhng ni no c th v thay vo l tn dng cc cu trc x hi v nh hin ti bt u hoc y nhanh qu trnh xy dng mt cng ng ha nhp. Km v sinh l mt vn chnh trong nhiu khu nh c hin nay. Do vic ci thin iu kin v sinh phi l mt nhim v u tin; n bao gm vic cung cp v pht trin mt ngun cung cp nc ng tin cy v bo m vic kim sot x l cht thi rn v nc thi. Mc d cc d n nh th, th quan trng nht, l ci thin tnh trng mi trng trong cc khu nh c, chng cn phi c ln k hoch cn thn v nhu cu tip theo ca chng c gim st mt cch t m nu chng khng gy thit hi cho mi trng. Cc tm tt mi trng c th sau y a ra cc ngh chi tit cc ghi ch lp k hoch cho mc ch ny: - Cp nc th - X l nc thi (v nc ma) thu gom, x l, loi b - X l cht thi rn thu gom, x l. Mt s tht l mt cao ca nh c tc dng mang li li ch v chi ph h tng thp, s s dng t, v.v, n cng to ra cc vn , nh l dng chy b mt ln hn v do gy ra nguy c ngp lt, cc vn vi cp nc v x l nc thi v cht thi rn, lm tng thm cc hu qu ca cc thm ha thin nhin, v mt mi trng sng tha ng v do cc iu kin v sinh khng tha ng. Mt mc tiu khc ca cc d n phc hi chc nng l ci thin qu nh . Cc ta nh c dt nt v trn tt c cc ta nh trong khu nh c trn t cng th thng c nguy c nh hng n sc khe. S u tin nn c dnh cho vic s dng cc nguyn vt liu a phng, ci m c th to ra cng n vic lm. i vi khu nh t xy dng, khng ch l vic p dng linh hot s quy hoch v cc tiu chun xy dng cn thit m cn li khuyn t cc chuyn gia xy dng th cn thit ngn chn nhng mi nguy him v chi ph pht sinh. Nng cao tiu chun ca c s h tng ti cc khu nh c ca ngi dn cng bao gm vic t xung cc c s cho s vn ng cng cng nh cc con ng, l ng, qung trng, cc bc cu thang. v.v, cc hot ng nh vy lm tng s bt kn mt t b mt v do gp phn dng chy b mt ln hn. Cc khu vc cn phi c thot nc tt. Vic cung cp mt c s h tng ng b lm gia tng giao thng trong cc khu vc m c th trc y khng c. Trong trng hp ny, cc quy nh hn ch, chng hn, c gii ha vn ti t nhn c th c xem xt cho mc ch ca ct gim pht thi. Tuy nhin, a ra s quan trng ca ngi dn tham gia vo vn ti t nhn, c nhng s rng buc kht khe vo cc quy nh nh vy c th c a vo trong thc t (xem cc tm tt mi trng v Quy hoch giao thng v vn ti). Thng cn thit hng n vic cung cp cc tiu chun pht trin thp hn, nh l ch c mt con ng vo duy nht ca mi khi nh cho cc dch v ha hon v thu gom rc ri hn l mt pht trin y h thng cc con ng. 8.2.3. Cc yu t v tr v qui hoch Cc tc ng mi trng ca cc d n nh a n trong phm vi ca vic la chn v tr, thit k cc khu nh c v c s h tng, v hnh thc c ng. Khng ch c cc yu t t nhin m cn cc hot ng ca cc nh quy hoch cng cn c xem xt. Thng thng, trong cc khu vc m thng a ra nhng cu hi cho s pht trin hoc s xy dng ca cc khu nh mi, n c th (bt hp php) c c cc khu nh c trn t cng v do c mt yu cu v phc hi chc nng.
133
Nhiu quc gia ang nm trong cc khu chu ng t, ni la phun tro, l lt, v s l t do xi mn. Cc vng ni m phn ln cc mi nguy him t nhin nh vy xy ra l c bit, tuy nhin s xut hin ca chng t khi c d bo. S cnh bo sm mt vi ngy l ngoi l; n thng l vi gi. Do , iu quan trng l phi c h thng gim st khu vc, c bin php phng nga bo v thch hp c thc hin, v cng tc phng chng thin tai v cu h phi sn sng. Nhiu thnh ph ln l c bit c nguy c bi l do lch s, chng thng nm trn ca sng, giao nhau vi cc con sng, trn vng ng bng, hoc trong cc lu vc ang b ln. Trong cc trng hp ny, cc v tr ni m tnh hnh a mo l nn c tm kim tt hn, t ra khi v tinh nh v s c thit lp. Cc hu qu c th ca ng t, ni la phun tro, v dng bo l s tiu hy ca cc ta nh v mt phn ca c s h tng, s trt t, l lt v chy (v d nh l dn n s thit hi cho h thng in). Cc v tr c nguy c t hin tng thin nhin cn phi trnh bt c ni no c th cho cc d n nh . y iu ny l khng th hoc ni m cc khu vc nh ca san st hin tn ti, cc bin php phng nga c bit cn c thc hin trong kha cnh ca vic thit k khu nh c v c s h tng v loi nh . Trong khi s b tr cc khu nh c ang c quyt nh , mt nh cao nn c t trong cc khu vc c s ri ro thp, v cc k hoch phi cung cp ng vo thch hp cho cc loi xe cu h. Cc b phn ca c s h tng c bit c nguy c nh cung cp nc, h thng x nc thi v cung cp nng lng nn c thit k c sc chu ng cc mi nguy him ca tiu chun a phng ni m chng tn ti; trong mt s trng hp ny s lm cho tn kh nhiu tin hn. Cc ta nh nn c cu trc chng li cc mi nguy hi v ni c th cung cp cu trc ca cc loi ny nn c kt ni vi cc ta nh hin ti. V d nh s cung cp cc khung g v vt liu lp mi cng khng c cnh sc; khi b thi bay trong nhng cn bo, nhng cnh sc ca tm kim loi to ra mt mi nguy him hn na. Tuy nhin, s cung cp ny phi cn i cc chi ph lin quan, c bit khi p dng cho cc ta nh hin c. Mc d quc gia c nhiu i ni to c hi bo v ln hn khi nn ngp ng, vn c nguy c ca nn l t v ngp ng. Sn dc trong cc khu vc i tng ca s xi mn v cc b sng th thng l v tr thch hp cho nhng s nh c khng kim sot; trong trng hp nh vy tc ng ti chnh ca vic gim bt ri ro c tc dng so vi chi ph ca vic la chn mt v tr thay th khc. Cc ta nh trn cc sn dc s cn phi c neo v chng ph hp. Trong trng hp cc khu vc xy dng v tr trn nn , iu ny to ra cc vn v thot nc. Chi ph nhiu hn b tr cc dch v c s h tng di mt t v cc h thng v sinh l kh khn hn lp t bi v s cn thit phi s dng my mc. Trn cc khu vc t ngp nc hoc ven h (ni m nn mng cc s l cn thit), chi ph xy dng tng ln, v cc khu vc nh th khng nn c xem l nhng v tr c th thch hp. t ngp nc phi c tho nc hoc lp y; cng nh nhng hu qu sinh thi ca vic ny, s c thm chi ph pht sinh cho cc thit b my mc ph hp v cc c hi cho s t lc c gii hn. Cc vn ng k cng s pht sinh cng vi iu kin v sinh. Cng nh bn cht bt li c th c ca mt t c m t trn, mt vn khc m c bit nh hng n s la chn a im ca nh l cc h chn lp cc cht thi rn v cc v tr cho cng nghip loi b, gi chung l l cc v tr b nhim. Nhng mi nguy him tn ti nhng ni nh y iu ny l nhng s suy gim do s nn khng tng xng, vic chy hoc n do s gii thot kh mtan, nhng mi kh chu v s nhim nc. i vi nhng khu vc nh vy vic s dng xy dng nh hoc phc hi chc nng, s nh gi ton din cc mi nguy him tim nng s l cn thit.
134
L lt l mt hin tng theo ma gy ra bi c ma ln v cc cn bo v cc tc ng ca chng l lm trm trng thm do s bt kn b mt t ci m l mt phn cn thit ca s nh c. Chng gy ra s nhim nc ung, s chy trn ca cc dng thi c nhn v cng cng v c s h tng thot nc, xi mn, thit hi n cc ta nh, mt s gia tng mm mng pht sinh cho cc ng vt gy bnh, v, trong trng hp xu nht, nhng nh hng nguy hi. Mc d gi thp, t chu l lt nh k i hi u t ln trong h thng thot nc v cu trc bo v. S thot nc khng ng c th dn n tnh trng nhim nc ngm. M cng thot nc cho nc mt, mc d n gin b tr, nhng c th d dng b ngn chn bi trm tch, thc vt tng trng v x l nc thi khng kim sot c; vic lm sch k thng thot nc cng l cn thit v mt v sinh. Cc ta nh ring bit c th c bo v khi l lt bng cch xy dng chung trn cc nn bc hoc cc tr chng cao. Vt trung gian ca cc bnh truyn nhim (b thu ht bi phn ngi v ng vt v nc thi), cc ha cht c hi (t ngnh cng nghip a phng), v v cc thnh phn t nhin nh l hm lng mui hoc kim loi cao l nguyn nhn ca s nhim nc. Cc k thut lm sch cn thit, mc d bit, th thng l khng th vi ti chnh do chi ph vn hnh cao. iu quan trng cho nc ung l c bo v tha ng khi s nhim ti ngun, trong cc ng ng v ti nhng im ly nc. Vic nh v tr t l mt phn quan trng phn chia phm vi hot ng vi cc kha cnh ca cc d n nh . Bng cch phn phi t ph hp s dng m khng nh hng ti nhng ci khc hoc l ch mc thp, hoc bng cch tch bit vic xm nhp s dng ln nhau trong cc d n phc hi, n th thng c th lm gim cc vn vi pht thi. Bng cch chn cc v tr thch hp cho cc tin ch cng cng v doanh nghip v lp k hoch v kh nng vn ti cho ph hp, n l cn thit gim cc dch v vn ti v s tiu th nng lng v pht thi. Mt xy dng l mt yu t quan trng trong cc d n nh v l mt trong nhng vn to ra cc vn mi trng. Cc ta nh gn nhau, s nh hn ca khong khng gian cn trng cn li cho cc khu vc trng c, cy xanh hoc cc thc vt khc. iu ny nh hng n vi kh hu, vng tun hon nc v cht lng ca khng kh. Vic t ra khu t cho khng gian m nh vy l mt cch c hiu qu ci thin tnh trng mi trng trong cc khu vc dn c, c bit l trong kh hu nng v m t. Tuy nhin, c cc chi ph lin quan bi v cc khng gian m chim t m nu khng c xy dng v chng phi c xem xt chng thc hin chc nng ca mnh. Mt thc t ph bin rng ri trong cc d n xy dng l di di cc cy xanh hin c khi t cho cc nh trong giai on xy dng, iu ny cn trnh cng xa cng tt. Nguyn tc khi thit k kh hu, da trn s thng gi t nhin, nn c p dng mt cch cn thn trong cc ta nh dn c v cc ta nh cho cc mc ch khc. Nu khng c cch no trnh h thng iu ha khng kh, sau s chm sc phi c thc hin thy rng s thay th hydro-chloro-fluoro-carbons (HCFC's). Vic s dng nng lng trong nh s ph thuc vo li tc sn c v ngun nng lng sn c. Cc nhm li tc cao v trung bnh, cc hnh thc nng lng ph bin c s dng l in v kh t ng chai. Trong cc khu vc m li tc thp, ngun nng lng truyn thng nh l g, du da, than ci, thi v phn th vt l c s dng rng ri. Tuy nhin chng l ngun ch yu ca nhim khng kh. Vic t chy ci v than ci l mt trong nhng nguyn nhn chnh gy ra s ph rng v cc vn tip theo sau vi xi mn. Vic thay th c bn cho cc nguyn liu nh vy l s dng nng lng mt tri, m c th c dng si m, nu n hoc thng qua cc pin nng lng mt tri to ra
135
in. N cng c tim nng s dng rt ln cho cc khu vc th (xem thm cc tm tt mi trng v ti to ngun nng lng). trnh s nt tht c chai hin ti hoc bit trc trong vic cung cp cc nguyn vt liu xy dng, tng nng sut trong cc iu khon ca nh hon thnh v ct gim chi ph, s suy xt nn dnh cho cc vt liu xy dng v cc k thut s c s dng. Mi che bng kim loi l v d, mc d n lp t v duy tu, to ra cc vn v thi tit trong cc ta nh v, vn s dng ngoi t cho ni cn nhp khu. Vic s dng cc vt liu a phng ph hp c th gip ci to cc iu kin v nh v s thc y kinh t a phng. im c bit l vic s dng khng hn ch cc vt liu a phng tr nn khng th chp nhn c ni m cc ngun ti nguyn tr nn b khai thc qu mc hoc chng to ra nhiu mi nguy him cho sc khe; chng hn khi cc vt liu c cha aming c s dng. Mc d rng c rt t cc d n c th lm nh hng n phm vi sn xut, bt k cc c hi no xut hin lm nh th cn c khai thc mt cch trit . S n khp ca cc ta nh v cc phng cc phong tc vn ha ca ngi dn, v cc tiu chun thm m ca cc ta nh v cc phng, l nhng nhn t quan trng n c th gy ra cc tc ng x hi. Nhng nghin cu v cc gi tr vn ha, li sng v cc nhu cu v vt cht v chc nng ca cc nhm mc tiu (khng ch l phng php trong cc khu vc nh c c ch nh s dng nh l nh , cc ca hng v cc hot ng tn gio, m cn l s b tr chc nng ca cc cn h hoc nh ) s cung cp cc im trong cc kha cnh trn cho vic hnh thnh d n. S thay i vic s dng din tch th thng c nhng tc ng ln cc khu vc ln cn; vic ny cn c phc v bi cc phng thc ca vic lp k hoch phng. Trong trng hp v d nh cc khu vc c nguy c b xi mn t cc khu vc gn vi nh mi, cc khu vc sau ny s cn s bo v. Nhng iu nh th s c iu chnh cho ng ni m cc khu rng v cc khu vc rng gn khu dn c ni m nhng ngi dn sn xut nng lng ca h theo cch truyn thng. Tt c cc thnh vin ca mt gia nh, ngi ph n thng gi vai tr ca ngi ng u ca cc h gia nh, s dng phn ln thi gian cho cc cng vic nh v do h l nhng ngi c hng li chnh ca nhng ci tin v nh . y l l do ti sao s xem xt c bit phi c dnh cho cc li ch trong tin trnh ca vic lp k hoch v thc hin. 8.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Nhng nguyn tc ca vic lp k hoch m n l khng thay i vi cc vng khc nhau v a l v y l mt s nguyn tc: - Mang li vic cng s dng m khng gy nh hng vi ci khc hoc nu c th ch mt mc nh, - Gi mt khong cch gia cc li ch s dng v khng nh hng n nhau, - Ngn nga, gim thiu v ti ch cht thi rn. Thng thng qua T chc Y t Th Gii (WHO) cc nguyn tc hng dn c th c thng qua nh cc thng s tham kho cho s nh gi ca cht lng khng kh hoc nhu cu c bn cho vic cung cp nc c th chp nhn c v mt v sinh, nhng khng c g c thc hin m bo rng cc gi tr ny c p ng. Khng ch trong cc khu vc ca t v nc m cn c thc vt v ng vt, iu g l ct yu l cc lut l quc gia v, ni m cng c quc t cn c tun th. T c th rt ra cc nhu cu c bn cho vic s dng trong nh gi cc d n nh .
136
Ni tn ti nhng quy nh c lin quan, vic s dng chng trong lp k hoch a phng l mt iu kin tin quyt ch yu cho vic cung cp nh c th chp nhn c v mt mi trng. Cc nguyn tc pht trin th, cc n xy dng nh , cc mc tiu c nu trong cc chng trnh phc hi chc nng, lut quy hoch thnh ph v cc quy nh xy dng a phng thng bao gm mt lng ln nhng s cung cp lin quan n mi trng. Mt im na phi c thc hin l cc quy tc mang tnh hnh vi c tha nhn thng tng ng vi mu m ha, v th hin cc dng hnh vi l ph hp vi mi trng v do chng c th c chp nhn mt v tr tng ng ca cc nguyn tc. Li sng, cc th tc nh c v phn loi ca tt c cc hot ng kinh t c mt mi quan h ct yu trn cc dng hnh vi ca cc loi ny. 8.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Cc d n lin ngnh nh cung cp nh nh hng n vic lp k hoch trong nhiu lnh vc khc. Nhng li ch dn tham kho c thc hin ti cc v tr thch hp trong ch . Trong cng mt cch, cc d n nh c bao gm trong cc n quy hoch tng th m c th c nh hng trong s t chc ca cc d n. y l trng hp vi, v d, quy hoch khng gian v khu vc, quy hoch nng lng tng th v quy hoch khung cp nc. . 8.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng S cn thit cho vic nh c l mt nhu cu c bn, do nhng hn ch v kinh t, c th khng p ng cho mt s khu vc nht nh ca ngi dn. Cc d n phc hi chc nng cc khu nh nh c v chia t cho cc khu vc ca nh mi bao gm nhng tc ng mi trng v mi trng cng vy c th nh hng n cc d n bng nhiu cch. Vi cc d n loi ny, n khng phi l vn ca vic tm kim cc gii php thay th hon ton t c cc mc tiu nh. iu g l quan trng l trong vic hoch nh v thc hin d n nh , s tr cp y nn c thc hin cho cc khu vc c tim nng xung t vi cc c im mi trng trn xc nh d n no c th c thc hin vi s thit hi t nht n mi trng. N l c bit quan trng bi v cc d n v cung cp nh vi cc tin ch v cc dch v khc nn c th hin trong mt s cn bng khng gian v vic pht trin nh bao gm s y mnh ca cc khu vc trung tm. Trong qu kh, vic cung cp nh ca nh nc thng c tp trung ch yu vo vic khc phc tnh trng thiu nh trong cc thnh ph ln, gy ra nhng iu khc xut pht t mt t v s thiu vic lm cc thnh ph. iu ny c thc hin bi vic thng qua cc dy chuyn sn xut trn cc dy chuyn c chp nhn cc quc gia cng nghip ha, nhng thng khng suy xt c nh phn tch cc ri ro c lin quan v chn li mi hiu ng ph (nh s cn thit ca vic x l nc thi v cht thi rn). Trong n bt u qu trnh thay i trong mi trng t nhin v trong x hi loi ngi ci m dn n s pht trin ng s khng mong mun. Kt qu ca chnh sch cung cp nh khng cn bng ca loi ny khng ch s dng t ln v m rng phm vi nhim t, nc v khng kh m cn x hi suy yu, ngho i hn, ti phm nhiu hn v ph hy cc li sng truyn thng. Trng hp nh c cung cp bi nh nc, cc chng trnh hin i ha v duy tr qu nh v cho cc khu vc nh phc hi phi cho php cc c hi v con ng ngn nga nhng s pht trin khng mong mun trong x hi v gim cng thng v mi trng. Mt chnh sch vic lm ci m tha nhn ngun lc bn thn trong vic cung cp
137
nh nh mt cch hiu qu ca vic gim i ngho v vt cht c th c tr gip ng k trong vic cung cp nh v bo v mi trng. 8.6. Ti liu tham kho
1. Achmad, Y.C.: Guidelines for Environmental Impact Assessment; London 1985. 2. Asian Development Bank: Environmental Guidelines for selected infrastructure projects, no place or date. 3. Buchwald, K. and W. Engelhardt (Eds.): Handbuch fr Planung, Gestaltung und Schutz der Umwelt; Munich 1978. 4. Bundesministerium fr Raumordnung, Bauwesen und Stdtebau [BMBau 5. German Federal Ministry for Regional Planning, Building and Urban Development]: HABITAT, Arbeitsprogramm der Vereinten Nationen fr menschliche Siedlungen; Bonn 1980. 6. Bundesministerium fr wirtschaftliche Zusammenarbeit [BMZ - (German Federal Ministry for Economic Cooperation]: Sektorkonzept Wohnungsversorgung; Bonn 1986. 7. Bundesministerium fr wirtschaftliche Zusammenarbeit [BMZ - (German Federal Ministry for Economic Cooperation]: Frderkonzept Stadtentwicklung; Bonn 1989. 8. Bundesministerium fr wirtschaftliche Zusammenarbeit [BMZ - German Federal Ministry for Economic Cooperation]: Sektorkonzept Regionalplanung; Bonn 1989. 9. Bundesministerium fr wirtschaftliche Zusammenarbeit [BMZ - German Federal Ministry for Economic Cooperation]: Wohnungsversorgung und Selbsthilfe; Bonn 1986. 10. Bundesministerium fr wirtschaftliche Zusammenarbeit [BMZ - (German Federal Ministry for Economic Cooperation and Development]: Umweltwir- kungen von Entwicklungsprojekten, Hinweise zur Umweltvertrglich-keitsprfung; Bonn 1987. 11. Burhenne, W.: Umweltrecht - Systematische Sammlung der Rechtsvorschriften des Bundes und der Lnder; Berlin 1962 ff. 12. Cairncross, S., Hardoy, J.E. and D. Satterthwaite (Eds.): The Poor Die Young - Housing and Health in Third World Cities; London 1990. 13. Deutsche Stiftung fr Internationale Entwicklung [DSE - German Foundation for International Development ]: Environmental Impact Assessment (EIA) for Development, Proceedings of a joint DSE/UNEP international seminar; Feldafing 1984. 14. Deutsches Institut fr Urbanistik (DIFU): Kommunale Umweltschutzberichte; Berlin 1982. 15. Environmental Health Impact Assessment of Urban Development Projects, Guidelines and Recommendations: Draft Report, prepared for the World Health Organisation, Regional Office for Europe, no place, 1985. 16. Ghosh, A.K.: Urban Ecology: A Case Study of Calcutta; Government of West Bengal, Calcutta 1988. 17. Guidelines for Human Settlements and Basic Services Development, in: FINNIDA: Guidelines for Environmental Impact Assessment in Development Assistance, no place or date. 18. Institut fr wissenschaftliche Zusammenarbeit mit Entwicklungslndern: Stadt-probleme in der Dritten Welt-Mglichkeiten zur Verbesserung der Lebensbedingungen, 2. Tbinger Gesprch zu Entwicklungsfragen 22./23.5.1981: Stuttgart 1983. 19. Moser, C., Dennis, F. and D.Castelton: The Urban Context: Women, Settlements and the Environment, in: Sontheimer, S. (ed): Woman and the Environment; New York 1991.
138
Cooperation
and
Development
(OECD):
Urban
21. Overseas Development Administration: Manual of Environmental Appraisal, no place or 22. Ranft, F.: Handlungsmglichkeiten fr kologisch orientierte Stadtplanung, in:Informationen zur Raumentwicklung, Heft 1/2 1986, Ed: Bundesforschungsanstalt fr Landeskunde und Raumordnung, Bonn [German Federal Research Institute for Regional Geography and Regional Planning] 23. Stren, R.E. und R.R.White (Eds.): African Cities in Crisis - Managing Rapid Urban Growth; London 1989. 24. Tschiersch, J.E. et al.,: kologische Problembereiche und mgliche Handlungsanstze in Entwicklunglndern. Forderungen fr eine umweltbezogene Entwicklungspolitik. BMZForschungsbericht Nr.61; Bonn 1984. 25. UNCHS: Water Supply and Waste-Disposal Management: Impact Evaluation Guidelines; Nairobi 1987. 26. United Nations Centre for Human Settlements (Habitat): The Global Strategy for Shelter to the Year 2000; Nairobi 1990. 27. United Nations Centre for Human Settlement (Habitat): Report of Habitat: United Nations Conference on Human Settlements; Vancouver 1976. 28. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO): Approaches to the Study of the Environmental Implications of Contemp-orary Urbanisation, MAB Technical Notes No.14; Paris 1983. 29. United Nations Environment Programme/United Nations Centre for Human Settlements (Habitat): Environmental Guidelines for Settlements Planning and Management Vol.I-III; Nairobi 1987. 30. United Nations Regional Housing Centre/United Nations Habitat and Human Settlements Foundation/United Nations Environment Programme: Workshop on an integrated approach for improvement of slums and marginal settlements, Final Report; Bandung, Indonesia. 31. US Department of Housing and Urban Development: Areawide Environmental Impact Assessment; Washington 1981. 32. Serials 33. Environment and Urbanisation, issued by: International Institute for Environment and Development (IIED), London 34. TRIALOG Zeitschrift fr das Planen und Bauen in der Dritten Welt, partic.: Umwelt Dritte Welt, Heft 17, 2. Quartal 1988 Ed.:TRIALOG, Darmstadt.
139
9. Cc tin ch cng cng trng hc, trung tm y-t, bnh vin 9.1. Phm vi Cc bin php gii quyt trong bn tm tt mi trng ny trnh by cc bt buc phi lm vi vic cung cp c s h tng vt l. Mc tiu ca chng nm trong vic sng to v pht trin ca cc tin ch: - cho o to v gio dc - v chm sc sc khe v l hai lnh vc quan trng chnh cho vic cung cp cc dch v thit yu mang tnh cng cng v c nhn. Bn tm tt ny khng i vo trit l ca vic gio dc mi trng nhng tm quan trng nh vy ca gio dc th khng nn b qua. Gio dc v o to bao gm c cc d n trong lnh vc ca vic gio dc v o to cho tr em v nhng ngi tr tui v trong lnh vc ca vic gio dc v o to dnh cho ngi ln. Trong c hai trng hp, trng tm ch yu cn lm trong vic vic gio dc v o to lm cho thm nhun v pht trin cc k nng ngh nghip.. Trong lnh vc chm sc sc khe gm hai phn nhnh: Ci thin v sinh v chm sc y t d phng (v d vic tim chng chng bnh truyn nhim) v cung cp gio dc sc khe v t vn. Cc hot ng c th ri vo cc mc bao gm khuyn co v ch n ung v gia nh, to ra cc c s v pht trin cho vic iu tr cung cp nh l cc tin nghi cung cp thuc cho ngi khuyt tt, v vic o to v trin khai cc nhn vin y t. Trong cc tm tt hin nay n l cc d n nm trong lnh vc c th nh r nh l lp k hoch, xy dng v cc hot ng ca vic gio dc, o to v cc tin ch chm sc sc khe chng c xem xt t quan im ca cc tc ng mi trng bt li ca chng.. Tc ng ca cc d n trong cc lnh vc chm sc sc khe, gio dc v o to l thay i cu trc ca mt quc gia v khng t nhng suy ngh v cm gic ca con ngi v quan nim ca h v chnh bn thn. N dng nh l thit yu tip tc, trn tt c, s cn nhc thch ng cho: - c tnh nhn chng hc c bit v tnh a dng ca quc gia v nhng li sng khc nhau, thc tin thng mi v cng nghip v cc kin hnh vi, s hiu bit v thin nhin v mi trng, v cc truyn thng vn ha v tn gio, - kh nng nhn thc v s lnh hi ca nhng ngi lin quan, v - s sn sng hnh ng ca h t c cc nhu cu ca nhng thay i m c lin quan n mi trng. 9.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v Cc tc ng mi trng m c th c d kin s xy ra trong qu trnh lp k hoch, xy dng v s dng mang tnh gio dc, o to v cc tin ch chm sc sc khe c th c phn loi theo cc nguyn nhn khc nhau: - nhng tc ng ca mi trng t nhin n cc d n, - nhng tc ng mi trng gy ra bi cc d n.
140
Nhng tc ng khc nhau s c xem xt cho tit di y, v cng c th s c m t cc bin php bo v (xem phn 2.1.4 v 2.2.4) m c th c thng qua lm gim nh, bi thng hoc thm ch l trnh c hon ton nhng tc ng mi trng bt li t khi lp k hoch, xy dng v s dng cc tin ch mang tnh gio dc, o to v chm sc sc khe. 9.2.1. Cc c s o to, dy ngh v mi trng ca chng 9.2.1.1. Cc tc ng ca mi trng t nhin n d n Nhng yu t m cn c bao trm trong mt nghin cu trong trng hp ny nh sau: - Cc iu kin v a hnh (v d min ni, sa mc hoc a hnh m ly, m ph), - Thi tit (v d hng v sc mnh ca gi, s nhim bi bi v ct, bc x mt tri, m v lu thng khng kh), - Cc iu kin v tr v mt t (v d sc chu ti ca t, ri ro v ng t v s phun tro ni la, cc khu vc m ly v cc khu vc chu l lt), - H ng vt (v d s ph bin ca ng vt l nguyn nhn hoc l truyn pht bnh nh l mui anopheles, mui xexe bay, rui en, chut, rn c, v.v). 9.2.1.2. Tc ng ca mi trng nhn to n mi trng t nhin Nhng tc ng mi trng do nhim ting n v khng kh, nc v t. Chng c to ra bi giao thng, cng nghip v cc khu vc thng mi v cc nh t nhn, v bi sn xut nng nghip, sn xut nng lng v x l nc thi v cht thi rn. 9.2.1.3. Cc tc ng mi trng ca d n Nhng tc ng mi trng ln mi trng t nhin l kt qu t cc tin ch o to v gio dc c gy ra bi: - s dng t, - s che ph (ca mt t bi b tng, cc khu ng nha ), - giao thng (nh l mt kt qu ca s pht trin, giao thng n nh), - cht thi rn, - s nhim nc, - ting n (my mc, thit b v s tp trung ca con ngi). Cc c s o to v gio dc c lin quan c bit n mi trng gm: - cc trng hc vi cc phng th nghim ging dy, - cc trung tm o to ngh nghip, - cc phng th nghim v cc c s nghin cu cung cp o to k thut, ha hc, sinh hc, y hc v vt l. Nu chng c trang b khng ng cch hoc s dng sai mc ch, vic s dng cc vt liu v thit b th nghim v nhng dng ging dy (cc ha cht, thit b v my mc ging dy v.v) c th em li nhng thay i mang tnh cht vt l v ha hc trong khng kh, nc ngm v t m tnh nghim trng v phm vi l kh kim sot. Cc cng trnh th thao, thng gn cc trng hc, gy ra cc tc ng mi trng qu nhiu v cao hn bn thn trng hc do:
141
- s san lp mt bng (v thng l s lp kn qu mc) ca cc khu vc t ai tng i ln, - nhng thay i trong nhng iu kin v t gy ra bi vic bc lp t b mt v b sung lp t mi, - thm cc pht thi ting n, - nhu cu v nng lng v t ai nhiu hn cho cc mc ch vn ti. Cc dng mi ca chng trnh gio dc v o to v kt qu ca nhng thay i trong cc t chc gio dc v o to c th cng mang n nhng thay i trong hnh vi x hi cng vi chng. 9.2.1.4. Cc bin php bo v v kin ngh Cc bin php bo v v khc phc lm gim nh hoc ngn chn cc hiu ng bt li trong mi trng s l cn thit khi quyt nh v tr ca cc c s o to v gio dc v trong qu trnh xy dng v hot ng ca chng. Xc nh v tr Cc c s gio dc v o to cho vic cung cp mt nn gio dc c bn th bn trong hay bn ngoi trng hc c coi l mt phn ca c s h tng khu dn c v cn phi c dng ln trong phm vi ca nh , thng trong cc khu nh c ca ngi dn. Khi cc khu nh c mi ang c qui hoch, xy dng, vic iu chnh c s h tng ca khu dn c ni chung hnh thnh mt phn trn vn ca k hoch. Bng cch ny, cc iu kin tin quyt quan trng cho mt v tr c nh thn thin vi mi trng c p ng, nh l tnh ch li ca cc kt ni cung cp v cc ng ng x thi v dy cp (cho nc, nc thi v nng lng), s hp nht trong mng li l ng v cc con ng, tnh sn c ca cc nguyn liu xy dng, v.v. N l quan trng trnh cc v tr cho cc c s o to v gio dc, v do cho cc khu nh c ca ngi dn, ni c nhng mi nguy him cho d n ny sinh t a cht, a hnh hoc cc iu kin kh hu hoc t ng vt (xem phn 2.1.1). Ngoi ra cn loi tr cc v tr m n l i tng ca cc pht thi trong cng nghip v thng mi, b tc ng bt li bi giao thng, cc nh my sn xut nng lng hoc s sn xut nng nghip, hoc l mt mi nguy him tim tng c bit hin ti do thiu cc c s x l nc thi v cht thi rn hoc s gn gi ca chng vi cc bi rc thi (xem phn 2.1.2). V tr ca mt c s trong khu nh c, v trong cc lnh vc phc hi chc nng, phi c la chn bng cch m kh nng l d dng t c, tc l ch mt t thi gian v tin bc tip cn chng. Cng vi thi gian, a im c chn phi m bo rng ting n, giao thng v nhng hiu ng bt li khc gy ra bi chnh cc c s l t nht vn cn trong nhng gii hn chp nhn c (xem phn 2.1.3). Nhng vn chnh cn c thit lp khi cc khu dn c hin ti c cung cp vi cc c s gio dc v o to d n l hp l trong thi gian trung hoc di hn cho vic cung cp sn xut ti ch, tc l mt s kim tra phi c thc hin thy rng n l c th c cho khu vc dn c gi nguyn ni m n thy v tr ca chnh n trong mt khu vc ti cc ri ro t mi trng t nhin hoc nhn to. Nu cc c s gio dc v o to s c cung cp cho cc khu nh c ca ngi dn trong vn cng thng mi trng, cn tm cc v tr c th thay th. iu ny khng ch m bo mc thp ca cc cng thng mi trng m cn m bo rng cc c s c th tip cn d dng trong thi gian di bi ngi dn m h c hng li t chng. Cc cung cp bo v v sa cha trong thit k v xy dng Bng vic thit k d n tng th v cch thc m cc l t c s dng, v bi vic phn chia thnh cc khonh t v v tr ca cc khonh t trn bn , n c th s
142
t mc ln, bo v chng li bt li n t mi trng bn ngoi. ng thi n c th s, trong gii hn nht nh, cho vic sp xp thit k nh trnh hoc gim thiu bt k cc tc ng mi trng bt li gy ra t d n. Vic s dng v sng lc cc nguyn tc thit k v cc nguyn vt liu theo phong tc a phng c th ng gp thm cho nhng lp t chp nhn c v mt mi trng ca cc c s gio dc v o to, m bo t c cc tiu ch sau y: - mt mi trng vi kh hu tt hn ti v tr, t c khng k nhng ci khc bi vic s dng cc k nng th cng, - trang b ph hp vi kh hu. Cc khu vc v sinh trong cc trng hc cng nn c thit k m bo s x l khi lng chp nhn c v mt mi trng trong thi gian di. Cc trng hc vi cc tin nghi cho phng th nghim (xem phn 2.1.3) nn c thit k vi mt ci nhn c bit i vi cc ri ro ln hn m chng gy ra cho mi trng (do nhng vt liu c hi chuyn vo khu vc v sinh v do s lm dng v lp t sai). Khi thit k mt bng tng th ca cc trng hc v cc sn th thao lin hp, nhng im sau y cn phi ch : - Trnh nhu cu ln v nc v nng lng c s dng trong vic thit k mt bng tng th cho vic bo qun trong tng lai, - Ngn chn xi mn t, - Trnh cc vng nc ng v cc khu vc trng thc vt c kh nng thu ht cn trng m c th gy rc ri cho bo v sc khe. 9.2.2. Cc c s chm sc sc khe v mi trng ca chng 9.2.2.1. Cc tc ng ca mi trng t nhin y l cc iu kin t nhin tn ti gy nh hng n cch sng, hnh vi v cc phng thc hot ng kinh t ca con ngi. Trong cc yu t xc nh th cc iu kin thi tit, m thay i theo ma v theo vng kh hu nht nh, tnh ch li ca nc, v nhng thay i trong h thc vt v ng vt p ng vi kh hu v nc (xem phn 2.1.1). Nhng yu t hnh thnh nhng iu kin xc nh cho y t, sc khe, tp th dc v cc bnh ca con ngi. Nht l nguy c sc khe ca ngi dn sng trong cc vng ni m mm bnh gy ra bnh st rt, bnh t, giun sn v giun ch c th c tm thy trong cc vng m ly, vng ngp nc, cc con sng v t hoang y bi rm. Cc tc ng mi trng c kh nng gy hi cho cc d n xy dng trong vic chm sc sc khe c th, trong phn chnh (xem phn 2.1.1), c pht sinh t a hnh, kh hu v cc iu kin a phng v bi cc yu t ng vt c lin quan. 9.2.2.2. Tc ng ca mi trng nhn to n mi trng t nhin n mt mc gia tng nht nh, nhng hiu ng bt li n sc khe s c gy ra bi - s nhim ca nc ngm v nc mt, - nhim t, - nhim khng kh v - nhng con ng gy tc ng theo c ch sinh vt (s tch t nhng nhim trong cc thc vt, ng vt v c th con ngi). Mt vi v d c th c dn ra trong h tr sau:
143
1. Bng chng ca cc cht nhim ha hc trong nc v thc phm, 2. Gia tng cng thng t cc cht nhim trong khng kh v sng m, c bit l cc thnh ph ln v c cc khu vc nng thn, v cc ghi nhn lin tc ca cc trng hp vim ph qun mn tnh v bnh suyn do tip xc vi khi v bi. Nhng nh hng n sc khe l, nh nu trn, do cc c s h tng xy dng. Nhng tc ng chnh gy ra bi - cc iu kin nh ti tn, - s khng c sn ca thc phm, nc hoc nhin liu, v - thiu cc c s cho x l nc thi v cht thi rn. 9.2.2.3. Tc ng mi trng ca cc c s chm sc sc khe ni chung v ca bnh vin ni ring Cng nh s s dng t v s ph kn mt t, c kh nng l s c nhng tc ng mi trng t nhng tc ng n t gy ra bi cc ta nh v cc cng vic thc hin trn mt t, v bi vic thi cht lng v cht thi rn. Nc mt c th b nh hng theo cc cch tng t. nhim khng kh c th xy ra c t cc dch v c s h tng ca mt c s chm sc sc khe nh l kt qu ca kh thi, qu trnh t chy v cht thi rn, v n cng c th xy ra t cc tc nhn lm sch v cht kh trng v cc nguyn liu pht thi cc hi gy hi n sc khe. S suy xt cng nn da vo cc tc ng gin tip v nhng tc ng cn tr con ngi, thc vt v ng vt. iu ny c th xy ra do s tip xc trc tip hoc c th hot ng theo ng tc ng nh l xy dng trong t, thm vo nc ngm c lm ngun nc ung, v.v. Nn ghi nh rng cc c s ang c ni n vic gia tng quy m, thm cc cng thng ny sinh nh l kt qu ca pht sinh vn ti, nh l ting n, bi, cc ri ro v an ton v tng thm s dng t. 9.2.2.4. Cc bin php bo v v kin ngh V s nhng tc ng bt li gia chm sc sc khe hin i v mi trng lm cho n lm cho n cn thit cc bin php bo v v sa cha c thc hin cc cp khc nhau. Nhng nt chnh sau y l cc bin php ca loi ny iu chnh v tr ca cc c s chm sc sc khe v cho vic lp k hoch, xy dng v khai thc chng. Nhng yu cu cn p ng v v tr Cc c s chm sc sc khe l mt phn ca c s h tng khu dn c v nh th nn c t gn cc nh , tc l trong cc khu nh c ca ngi dn. iu l khuyn khch cho s phong ph ca vic cung cp hng ti vic phc v cc nhu cu, vi cc c s cho chm sc y t ban u cng c tri di trn cc khu vc rng ln. Cc trung tm y t khu vc v cc bnh vin chnh v chuyn khoa nn c t vo mng li ny. Mt trong nhng iu m s hiu lc ca cc c s y t nh vy s ph thuc vo cc c trng v a im ca chng, trong c s ngi dn c chm sc. Cc nhu cu c p ng theo v tr ca c s xy ra nh mc ch m y t v iu dng chm sc c thc hin. Theo quy nh, cc i tng v tr khng pht thi hoc ch mc thp nn c la chn. Tnh sn c ca nc cht lng tt vi khi lng tng xng nn c m bo.Mt ngun cung cp nng lng ng tin cy, thng c ngha l mt s kt ni n mt mng li cung cp in nng, v cc quy nh d phng trng hp khn cp s l cn thit, cng nh l s c s kt ni n h thng thot nc thi cng cng hin c v c s t chc x l cht thi rn. v cc quy nh d phng trng hp khn cp s l cn thit. S chm sc phi c thc hin thy rng c s l ni dnh cho chm sc sc khe khn cp. Cc v tr cn phi ph hp vi vn ti (cho s lin kt vi cc ng b v nu c th th xe but v, khi thch hp, cc dch v
144
ng st). S cn thit cho c s h tng cung cp v x l s ph thuc rt nhiu vo tnh cht v phm vi ca vic chm sc y t c cung cp. Nu mt h thng x nc thi chuyn dng c cung cp, nh s trong phn ln cc trng hp, nc thi lun lun cn c x l u tin v sau ch c x ra cc con sng. Cc tiu chun la chn chnh ca mt a im l: - s dng t bi cc c s d kin v hin c hoc c th trin khai c ti v tr, - liu cc tc ng mi trng c hi c th c trnh ti v tr bi thc tin xy dng thch hp, s dng cc ta nh, v trng cy?, - Cc khu vc cha cc mm mng pht trin cc loi cn trng gy thnh ri ro cho sc khe khng nn c la chn, hoc cc bc hp l khc phc nn c thc hin. Cu trc bo v v cc bin php sa cha Cc ta nh dnh cho cc c s chm sc sc khe nn c pht trin trong phng din ca v sinh, y t v cc nhu cu t chc v cn c thch nghi vi cc iu kin kh hu ti v tr nh. Cc tc ng mi trng c th xut pht nhiu t pha trong cng nh l t bn ngoi ca cc ta nh. Nh v sinh ti cc c s chm sc y t, v cc sp xp v sinh phc tp hn trong cc khu vc iu tr v cc phng th nghim, nn c thit k p ng nhng nhu cu ca bnh vin v v sinh mi trng. Khu cch ly nhng ngi b bnh truyn nhim v cc c s chm sc sc khe ch yu m yu cu hnh ng trong thi gian ngn nh l cc trm c lp trnh bt c nhng ri ro trc tip v gin tip, s yu cu b sung v ph tn nhiu hn quy m bnh thng ( cung cp s sp t thit b v sinh chuyn dng, cc n v kh trng, tm chn thch hp, v.v). Quy m, s b tr, ranh gii v s dng ca cc khu t, cc v tr ca cc ta nh v tnh cht v mc ph ca cy xanh chung tt c u lin quan ti nhiu tc ng c gy ra bi mi trng, nh l s hot ng ca nh sng mt tri v bng ti, s m t, gi, v bi, tuy nhin nhng cung cp ca s quy hoch, cu trc v kin trc c th lm gim bt nhng tc ng hoc thm ch, trong vi trng hp, tn dng chng (v d nng lng mt tri). Cht thi rn v cc cht lng c to ra t cc c s chm sc sc khe, v d cht ty ra, cht kh trng, cc cht lng t phng th nghim, pha ch dc phm, cc vt liu thi t cha bnh bng phng x (cc ng v phng x), cn c phn loi trn c s ca s lin quan n mi trng ca chng. Vn thi b cht thi rn v nc thi c to ra t cc bnh vin v cc c s khc c kt ni vi chm sc sc khe cn tin cy v c th chp nhn c v mt mi trng s cn c x l tng th, ti ngun, nh mt vn ca cht thi c bit. Cho d s thiu t, composting, hoc vic rc ti cc bi rc l tt nht s ph thuc vo cc iu kin a phng v tnh cht ca cht thi, lm th no n c cha ng trc khi x l cui cng, v vic vn chuyn v cc c s x l hin c. Cc phng X quang v s bo v s bc x trong cc bnh vin ln v cc phng khm chuyn khoa lun l trng hp c bit. Cc cht thi ly nhim cao t cc bnh vin l mt mi nguy him c bit v l mt trong s cc yu t c lm trm trng hn bi cc iu kin kh hu thch hp (nhit). 9.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Cc tc ng mi trng c gy ra bi cc trng hc c s ni chung l nh v khng i hi bt c phn tch c bit no. Nhng iu kin tin quyt c bn y l
145
vic lp k hoch tc l nhn thc v mi trng v nh a ra s cn nhc v cc nhu cu sinh thi. Trong trng hp ca cc c s th thao v cc trng hc cung cp o to ngh v gio dc, n c khuyn khch cho mt phn tch ring bit v vic nh gi cc tc ng mi trng cn c thc hin. gi cho cc tc ng mi trng c gy ra bi nhng cng thng do mi trng gim n mc v hi, cn thit phi duy tr cc ngng gi tr v nng nhim c thit lp trn c s c tnh hc v chng c dch t hc v cn c t ra t u. Nhng im quan trng, thng thc s ch , nh gi s cng thng trong khng kh, nc v thc phm gy ra bi s nhim c cung cp bi cc kin ngh c pht trin bi T chc Y t Th Gii (WHO) c th hin trong Tiu chun Sc khe. S pht trin v ng dng cc tiu chun c trng ca quc gia l cn thit. Tuy nhin, ni c cc iu kin tn ti tng t cc nc khc, n c th hu ch cho kinh nghim trong vic gii quyt cc tiu chun nhim c so snh v tng phn. Tuy nhin, t v nc c kh nng t lm sch t nhin i ph vi cc sinh vt gy bnh v iu ny s cho php p dng cc phng php hy b v x l n gin c trong vng kh hu nhit i v cn nhit i. iu g l ct yu d l iu phi khng can thip vo qu trnh suy thoi t nhin v qu trnh phi khng to ra bt c mi nguy him ca chnh chng trc khi n c hon tt. 9.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Lnh vc trng hc c lin kt mt cch rt quan trng vi cc cu hi ca s gio dc ti nh trng cung cp trong cc chng trnh pht trin vng, th v nng thn. Ti cc khu vc th, cc cu hi lin quan n a im ca cc c s trng hc trong cc d n gm: - phc hi chc nng ca cc khu vc th (cc khu chut, cc khu vc chim t cng), v sinh mi trng, v s cung cp ca cc v tr v dch v,
c mi lin quan mt cch ng k vi quy hoch thnh ph, s pht trin ca cc khu vc nh v khi phc li (xem thm v tm tt mi trng v Vic cung cp nh ). Cn thit phi trnh by lnh vc trong mi lin kt vi cc khu vc c s h tng khc nh l cung cp nc v x l nc thi cho nng thn v th. ni m khung th ch ph hp tn ti, s phi hp gn gi thch hp vi cc lnh vc chu trch nhim v vic bo v mi trng. Mi quan h mt thit cng cn c thit lp vi cc chng trnh pht trin vng, th v nng thn khi m cc c s chm sc sc khe ban u, cc bnh vin, v cc c s khc c kt ni vi vic cung cp chm sc sc khe s c xy dng. iu s khng ch nh hng n vic cung cp cho vic chm sc sc khe cng cng v vn ca cc v tr ph hp trong cc thnh ph, m cn s cn thit cho s tng tc ln nhau vi cc khu vc lin quan n cc dch v c s h tng. Thm na cc ghi ch chi tit v cc cu hi x l s c tm thy trong cc tm tt v mt mi trng nh phn tch, chn on, th nghim v x l cc cht thi c hi v trong Quyn III. Bn tm tt v cc tiu chun mi trng.
146
V d, cc hiu ng v cc cu tr li thch ng cc cu hi v xy dng v k thut lin quan n cc c s chm sc sc khe ban u, n l thch ng xem xt nhng g c hc trong phm vi cc k thut ph hp. 9.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Trong lnh vc ny, nhng lin quan n mi trng c th t c trong mt hnh thc m chng c so snh vi - p dng s phn chia tng t nh c ng dng cung cp cho bn thn, c th l vic cung cp ban u, cung cp cc mu chnh, v cung cp cc n v c bit v xem xt cc tc ng mi trng ca mi loi ny, v p dng tiu chun lin quan n v tr, S i mi ca s gio dc trng hc v chm sc trng hc th thng l iu kin thit yu cho vic khuyn khch qu trnh pht trin tng th hng v cc iu kin sn xut tt hn cho cuc sng. Trong khi cc c s gio dc ni chung p dng s nh gi d dng v ch c nhng tc ng nh n mi trng, cc cng trnh th thao c lin kt vi cc trng hc, v cc trng hc vi cc tin nghi th nghim c bit, c bit l cc trng o to ngh, yu cu gim st cht ch hn i vi bt k cc tc ng mi trng no c th xy ra. Trong lnh vc ny, iu ny s thng khng cn cc nhu cu pht trin bo v mi trng m n c th hin trong cc quy tc ring ca thit k mang tnh mi trng. Trong trng hp ca cc bnh vin v cc c s khc c thit k cho lnh vc chm sc sc khe, s lun cn thit mt iu tra ring bit vi bt k cc tc ng mi trng bt li c th c gy ra bi cc ri ro ly nhim.. Cc phng php tip cn qui hoch m c hng n cc nhu cu mang tnh mi trng nhng chi ph hp l cng mt lc c th thc hin c cho cc d n ca c hai loi. Cc v tr ca cc c s s c xc nh bi cc mc tiu lp k hoch nh l mt bin php kim sot pht thi, mt vi kh hu tt, v tip cn d dng. Tc ng mi trng ca cc c s trn a im v quanh n nn c xem xt. n gin bi v cc gi nh c bn, lnh vc chm sc sc khe c ngha ln vi mi trng. S lin quan n mi trng ca cc bc thc hin bao gm khu vc ch yu c chp nhn gin tip v nhng tc ng hu qu ca cc bc ny. Trong trng thi ca chng c th c nhng phn hi ph nh hoc khng nh, c v nh tt c cc chi tit quan trng i vi cc tc ng nh vy c nghin cu cho s ch c tp trung vo hiu qu hot ng m c th c dng i ph vi chng. Vi cc d n ca c hai loi, cn phi c xem xt cho c hai nhng tng tc chung vi cc ngnh khc v nhng tng tc cn phi c xem xt t nhiu quan im. S thun li hon ton nn c thc hin ca bt k c hi no thng qua mt phng php thng nht. 9.6. Ti liu tham kho
1. Bundesgesundheitsamt [German Federal Health Office]: Die Beseitigung van Abfllen aus Krankenhusern, Arztpraxen und sonstigen Einrichtungen des medizinischen Bereichs, ZfaMerkblatt Nr.8, 1974. 2. Einleitung von Krankenhausabwasser in Kanalisation oder Gewsser, Merkblatt, 1978. 147
3. Diesfeld, H.-J., und Wolter, S.: Medizin in Entwicklungslndern, Handbuch zur praxisorientierten Vorbereitung fr medizinische Entwicklungshelfer, Band 19, Heidelberg, 1984. 4. Flahault, D.M. and Roemer, M.J.: Leadership for primary health care levels, functions and requirement based on twelve case studies, Public Health Paper, No.82, WHO, 1985.
148
10. Cp nc th 10.1. Phm vi Cp nc th c thc hin bi cc c s ha tng nhm m bo nhu cu s dng nc ca dn c th, khu vc cng v thng mi, cng nghip. Nc c th c cung cp thng qua mng cp (cung cp bng ng) hoc khng c mng cp (v d cc ging). Ti nhiu quc gia thut ng th khng nht thit phi lin quan ti kch thc ca cng ng v do vy cc dng (kiu) cp nc c nh ngha nh sau: Dng cung cp 1) Cp nc khng ng 2) Cp bng ng qua cc im ly nc 3) Cp bng ng n sn/vn 4) Cp bng ng ti tng nh (vi nc trong nh) 5) Cp bng ng ti cc nh tiu th c bit nh thng mi, cng nghip v khu vc cng Ti Ti Ln hn Bin ng rng Tiu th nc (l/ngi/ngy) 15 - 40 40 60 60
Trong phm vi ca cc n lc pht trin, cc nh tiu th thuc nhm 2 v 3 trn phi chp nhn cc x l u tin, iu ny cng p dng i vi cc nh tiu th nhm 1 ti nhng ni cc nh my cp nc kt ni vi mng ng ng cung cp. Thm vo cc con s trong bng tng quan trn cn thm vo chi ph, trong mt vi trng hp, cho hao ht & tht thot iu thng xuyn xy ra i vi mng ng cung cp. Cc s liu v gi tr tiu ln nht cng cn c xc nh kch thc ca mng cung cp. Ti nhiu quc gia, nhu cu cho cu ha t c tnh n trong thit k mng cp nc. Khai thc nc c chia thnh cc nhm sau: - Khai thc t cc ngun nc ngm, - Khai thc t cc ngun nc mt. Dng khai thc hn hp cng cn c cho php cho: - Khai thc qua b song di dng cc ging thm - Thm nhn to c phc hi. Cc cu phn ca cp nc th gm : - Khai thc (cc ging, cc tuyn thm ngm, cc cu trc phc v khai thc, b/h cha) - X l (v d kh st, clo ha, kh mn) - Lu tr nc sau x l - Mng phn phi (mng ng ng, cc h tng phc v truyn nc i xa). Trong trng hp thm nhn to c phc hi, hng mc c lp t ti khu vc u ngun gm: - h thng thm (lu vc, cc ging np, cc tuyn ng x).
149
10.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v 10.2.1. Tng quan iu cn quan tm n cp nc th l cc tc ng mi trng n c khi lng nc sn c v c cht lng nc. Ti nhiu quc gia, v nht l ti cc vng c bin ng nhiu v thi tit, vn c quan tm hng u chnh l tnh sn c ca ngun nc cp. Nh l cc phn ca h thng cp nc th, cc tc ng c th c chia thnh cc nhm sau: - Cc tc ng gy ra t hot ng khai thc nc - Cc tc ng do qu trnh vn chuyn v x l nc th - Cc tc ng ca mng ng ng phn phi nc. Thm vo cc nhm tc ng trn l tc ng th cp di dng - Cc hiu ng dy chuyn ca mt h thng cp nc th. 10.2.2. Tc ng mi trng ca vic khai thc nc 10.2.2.1. Nc ngm Khai thc nc ngm s lm thay i cn bng nc ca tng cha nc v mt lot cc hiu ng dy chuyn c th xy ra. Cn bng nc gia - cc thnh phn u vo (qu trnh ti np nc ngm t nc ma, cc dng chy cn b mt t cc tng nc lin quan v mt ty lc, qu trnh thm nhn to) v - Cc thnh phn u ra (dng chy vo ngun nc mt, dng chy ngm, v lng khai thc v.v..). Cn thit phi nh rng, do mi tng tc thy lc, cc thay i gy ra bi khai thc nc s gy nh hng n cc thnh phn khc ca cn bng nc ca c hai v (v d s gia tng dng chy vo t cc tng cha nc lin quan). Cn quan tm n mi tng tc gia tnh sn c ca ngun nc v s dng v gia nc mt v nc ngm. Vic s dng qu mc ngun nc mt s lm gim dng b cp cho nc ngm qua qu trnh thm xung t, v lng nc mt cn li c th b nhim nng qua cc con ng khc nhau. Hu qu l s lm gia tng nhu cu khai thc nc ngm (2.2.2). Cc tc ng khi thay i cc thnh phn ca cn bng nc c th: a) Lm cn kit tr lng ngun nc ngm S gia tng cn kit ngun ti nguyn nc ngm l kt qu ca: - tng tiu th nc ung do tng dn s v ci thin tiu chun cp nc - tng n gia sc - tng nhu cu s dng nc trong cng nghip v thng mi - lng ph nc - tht thot nc bi mng cung cp. Cc yu t khc gy ra suy gim tm thi hoc vnh vin ngun nc ngm cn quan tm l suy gim lng ma (ph rng v.v..). Cng cn nh rng nhu cu cp nc cao im
150
li thng xy ra vo ma kh. Nhu cu tiu th nc cao km theo lng tht thot ln qua mng ng ng phn phi vo ma kh l mt trong nhng nguyn nhn gy cn kit nghim trng ngun ti nguyn nc ngm. b) Thay i di hn v cht lng nc ngm b gy ra bi cc nguyn nhn: - S linh ng ha (chit ra) v qu trnh lan truyn sau ca cc cht nhim vn b th ng trc y - Tng vn tc dng chy vo (v d trong cc tng thch cao thin nhin hoc sa lng ca cc cht nhim nhn to) - Thay i dng chy nc ngm (kt qu to ra s chn dng chy trc y vn d v hi, to iu kin cho dng thm t vng nc mt b nhim) - To iu kin cho qu trnh thm trn din rng t cc b cha nc ngm tng trn hoc di ni m cht lng nc ngm xu hn. - S xm nhp ca cht nhim do vic s dng phn bn v thuc bo v thc vt - Xm thc mn do gn vi b bin - Suy gim cht lng nc ngm gy ra bi nc thi khng c x l, cc vng nc ven ng, r r t cc tuyn cng thu gom nc thi hoc cc b t hoi xy dng km, hoc ra tri cc cht nhim v cht c t cc cht thi cng nghip v thng mi. - Np mui khong t cc khu vc c ti v gy ra bi qu trnh bay hi mnh v hu qu l s thm nhp vo tng nc ngm do qu trnh linh ng ha thng xuyn (theo chu k). - R r cht nhim t cc kho cha cht lng v cc sn phm khong ti cc depo v h thng giao thng. c) Tp trung v qu trnh h thp rng ri mc nc ngm Trong trng hp khai thc nc ngm, vic h thp mc nc ngm do cc l do thy lc l khng th trnh khi. Tuy nhin, kch thc v phn b vt l ca s h thp ph thuc vo cc iu kin cc b, v d v tr ca cc ging, cu trc v bn cht ca tng cha nc, cc iu kin b cp. Cc kt qu c trng ca s h thp mc nc ngm gm: - Lm kh cc khu vc t ngp nc c gi tr sinh thi quan trng, - Gim m ca t (field capacity), vi thc vt cc tc ng c trng i vi lp ph thc vt (thay i c thm thc vt t nhin v nhn to, v d steppification) v hu qu tip theo l cc hiu ng i vi h ng vt, - Cn kit hon ton ngun ti nguyn nc ngm trong qu trnh lm kh ging lin tc, - Lm kh cn cc con sui v ngun nc, - St ln t. Cc tc ng mi trng ca s gim mc nc tnh t khc lit hn i vi cc tng cha nc c mc nc thp (> 10m) nagy c trc khi khai thc. Cc bin php bo v mi trng nhm gim thiu cc hiu ng xu ca khai thc nc ngm ch lin quan nhiu ti vic la chn cc v tr ph hp ca ging v cu trc cng nh ch hot ng ca ging. Cc tc ng tiu cc do khai thc qu mc c th
151
gim thiu hoc ngn nga bng cch s dng nc mt cch hiu qu, kim sot mc tiu th nc theo ma v p dng ch thu ph s dng nc theo ma. lm tng hiu qu ca cc bin php bo v mi trng khi gii quyt cc tc ng ca khai thc nc ngm, cn thit khng ch thc hin thm d a thy vn v nh gi cn bng nc (nc ngm v nc mt) m cn phi cung cp cc trang b o v gim st lin tc trong qu trnh hot ng, mc ch ca vic ny gm: - nhm m bo qu trnh ci thin lin tc trong nh gi ca cc tuyn b v v sinh v thy vn,- nhm quan st cc thay i trong cung cp nc ngm (lu lng v cht lng) bng cch theo di lin tc mc nc ngm, cht lng nc ngm v lng nc ngm khai thc, - theo di thng xuyn s lng ph nc v tht thot nc trn mng ng pah6n phi bng cch vn hnh lin tc cc phng tin o c (mc tiu th nc ti cc khu ph, tiu th nc ti cc hng nc cng cng v kt ni vi nh ), v c hnh ng tnh tt c cc yu t (bng cch sa ngay cc khim khuyt, p mc ph s dng nc v mc pht cho cc hnh vi lng ph nc), - thc hin p dng cc hn ch trong cp nc, cnh tranh gia cc nhm s dng nhm mc ch m bo cung cp cho ngi s dng (cung cp khn cp), - thc hin ci to i vi cc cu phn hin c ca h thng cp nc th (thay th cc phn b h hng nh ng ng, kha nc, b cha ti cc gia nh v.v..), - gim st hiu qu thc hin ca cng tc ci to bng cch kim tra kt qu. 10.2.2.2. Nc mt Vic s dng nc mt s lm thay i cn bng nc v trong trng hp khai thc nc ngm c th s gy cc tc ng trn din rng. Cn phi xem xt cc hiu ng 2 chiu gia tnh sn c v s dng ca nc mt v nc ngm. Ngoi ra cc yu t sau cng rt quan trng: - Ti mt s vng, nc mt s c th c nhiu hn trong tng lai, do thay i kh hu/vi kh hu (ma nhiu hn t cc h nhn to), hoc tng dng chy b mt do thay i thm thc vt trong lu vc (ph rng), do xy dng qu mc (ng, nh xng) lm tng din tch b mt chy, hoc thm ch x nc thi (sau x l) t cc th, lng xm vo nc mt. - Ti cc vng khc, lng ma lin quan n thi tit li suy gim, v nh vy dng chy b mt gim v theo l suy gim cht lng nc mt, ti mt s vng c th dn n khng c nc quanh nm. - Tng lng khai thc t cc ngun nc chy (cc im ly nc trn sng) s lm gim tnh sn c ca nc ti nhiu vng, c bit trong ma cn, v gim cc hnh ng t lm sch ca ngun nc v trong qu trnh thm vo t. - Nu nhu cu s dng nc tng v tr lng ca cc con sng hoc ngun nc mt ch o gim v cng vi l suy gim cht lng nc, nhu cu thng gia tng ly nc t cc ngun xa hoc tng nhu cu khai thc cc ngun nc ngm. Chng hn ti cc vng gianh gii cc tnh hung khn cp c th ny sinh, tc l ni nhu cu nc ch c p ng ti thiu vi mc gi cao. a) Cn kit tr lng ca cc ngun ti nguyn nc mt V cc thnh phn nhu cu nu trong 2.2.1 thng gy s tng s dng nc mt. Cc yu t cn tnh n gm thay i kh hu v thm thc vt trong lu vc, do chng thng gy gim tr lng nc mt trong vng hoc hiu ng xu trong phn b dng chy b
152
mt (dng chy b mt cao hn trong ma nc cao vi lng cht rn cun theo nhiu nhng li thp trong ma cn). Nhng g thng thiu kim tra khi lng chy b mt, quy m ca ngun ti nguyn v khi lng khai thc vi mng li y cc trm quan trc trong lu vc ( o ma) v mt vi im trn ngun nc (o mc) v t chuyn gia phn tch cc kt qu o v gim st s dng ngun nc mt ca cc khu vc v thit lp bng cn bng nc (cho nc mt v nc ngm) v lp k hoch qun l nc. b) Thay i cc h sinh thi do khai thc nc Suy gim ng k dng chy, c bit l vo ma kit, c th gy tc ng n tt c cc qu trnh sinh thi trong ngun nc v b ca chng. Cc sinh quyn c gi tr ca cc cnh quan hoc sinh thi c th b nh hng nghim trng thm ch b hy dit hon ton; trong mt vi tnh hung cn bng sinh thi, km theo l cc loi ng thc vt c cn bng, cng c th b thay i. Tuy nhin, cc tc ng ch xy ra khi khai thc nc rt ng k, tc l h sinh thi khng nhn lng nc ti thiu cn. Ngoi ra, cc tc ng ca khai thc nc, theo qui lut, khng gy nh hng trn din rng nhng (ph thc vo iu kin a hnh) tp trung vo cc vng nh (cc di ven b, cc ng c ca ng bng ngp l). c) S xm nhp ca cc cht nguy hi khng xc nh hoc khng pht hin vo ngun nc Cht lng nc l vn c bn trong s dng nc mt cp nc. Trong cc nh my c thit k ph hp, cc phng tin quan trc ph hp m bo nc cp vo mng phn phi l an ton. Tuy nhin, ri roc ho sc khe v cc tc ng n v sinh c th xy ra nu cht nhim tn ti trong nc dng khng pht hin c, v d cht nhim l kt qu ca vic x khng kim sot vo nc. S nhim c th dng cc liu c c ca dng thi vo cc thi gian khc nhau mt cch lin tc v tng i t nguy him (v d khi cc cht c b ra tri). Ri ro khc do kh nng pht hin km, cc cht c th xm nhp vo h thng gim st v kim tra hin hu. Cc cht kh pht hin theo cch trn bao gm cc dung mi dng trong cng nghip v thng l cc cht gy ung th thm ch nng rt thp nu con ngi thng xuyn n/ung phi. Ti nhng ni c ri ro phi nhim vi cc cht nhim , cc yu cu cn t v vng nc bo v phi tng i nghim ngt, ngoi ra cn phi kim tra lin tc v cung cp cc dng c cnh bo sm nhy ngay t giai on c lp v khai thc nc. Trong trng hp khai thc nc mt, cc bin php bo v sau cn phi lun ghi nh: - p dng cc h thng o v quan trc ph hp v lun mt ti mc nc, lng nc ma vo, lng ph sa, ct v cc cht l lng, cht lng nc v ha-l v sinh hc, cc cht nhim v ngoi ra phi gim st cc thng s p dng cho cc h sinh thi trong lu vc, - thu thp v phn tch cc d liu ghi nhn t cc h thng o v quan trc v chun b cc ph chun v a-thy vn, - Thu thp v phn tch cc d liu v a-thy vn bao gm c cc kt qu o lin tc thc hin ti cc ging quan trc v khai thc trong khu vc ni c hai ngun nc mt v nc ngm cng c s dng, vi mc tiu to ra ngn sch ngun nc th hin lng nc sn sang cho s dng and kim tra cc iu kin phn phi cn p ng. - gim st cht lng nc v cc hnh ng t lm sch ca cc ngun nc mt, - phn tch cc d liu cho php p dng cc qui nh bo v vo thi im thch hp, tnh
153
trng cung cp m bo an ton cho ngun nc v cc iu kin kim sot cung cp trong cc trng hp khn cp, - ph chun cc s dng hin hu ca nc mt, cho mc tiu ngn nga nguy hi nh l kt qu ca vic khai thc nc mt v/hoc thi nc qua s dng cho con ngi pha h lu , - ngn nga lng ph nc, p dng cc bin php hn ch lng s dng, v thc hin cc cng vic nng cp/ci to h thng cung cp nc ung (xem mc 2.2.1 v nc ngm). 10.2.3. Vn chuyn v x l nc th Khi nc th c vn chuyn bng cc knh h, v c bit khi chng c ly t cc ngun nc mt khng m bo v v sinh hoc b nhim, c th i ch kh nng cc vn sc khe s gia tng nh l h qu ca vic s dng khng c php ngun nc th b nhim v ngi tip xc vi ngun nc bng cc con ng khc. Trong qu trnh x l nc th, cc tc ng mi trng tiu cc c th gia tng do vn hnh nh my khng ng (thiu ch ca nhn vin vn hnh, thiu cc dng c cnh bo) hoc nh l kt qu ca, v d b bn t b lng, bnh bn v ha cht t kho cha (chng hn ha cht c), trch qu nhiu ha cht (nh chlorine chng hn), v b cc kim c s dng trong cc qu trnh kh mn. Cc yu t cc tnh khc lin quan n x l nc th v do vy hiu xut ca qu trnh x l, l hot ng ca cc hng mc gim st v cnh bo, v kh nng ca iu chnh hot ng x l i vi cc thay i theo ma ca nc th. Yu t khc c vai tr quan trng trong m bo t c vic x l nc mt cch ph hp (mun cp ti qu trnh bm v tin x l nc th, nh lng ha cht, qu trnh bng t, lc v kh trng v phn tch) v kh nng m bo tnh v sinh trong cc nh my x l l qui chun o to nhn vin ca cc nh my . Cc bin php bo v mi trng c th d tnh trc bao gm: - cc bin php ngn nga tip cn cc h thng truyn ti nc th cho mc ch khai thc s dng nc (nh l nc ung) ca con ngi, v/hoc cnh bo nhn dn v cc mi nguy him khi s dng nc b nhim, - thit lp cc qui tc ch o cht lng ca x thi t cc nh my, vi s quan tm n cng sut theo ma ca ngun nc cng nh quyn v d kin nhu cu ca vic s dng nc pha h lu, - lp t hoc nng cp cc c s bo v mi trng trong cc nh my x l nc, chng hn nh cc b cha, cc h thng phun cho cc trm chlorine, cc kho cha nhin liu v ha cht an ton. - lp t cc hng mc o v gim st gim st cht lng v lu lng nc v bo co cc s c trong qu trnh x l nc (v d: h hng bn cha kh chlo). 10.2.4. Mng ng phn phi nc Cc vn mi trng xc ng ca h thng phn phi c t vo cc tc ng sau: a) Do cc tiu chun k thut km ca h thng cp nc th ti nhiu quc gia v c bit tiu chun k thut km ca mng ng ng phn phi (cc vt liu km v lp t ti nh l kt qu ca cc chnh sch gi r), kh nng xy ra cc s c i vi ng ng ngm rt cao. Ti cc quc gia cng nghip, trung bnh c 0,2-0,3 s c/1km ng ng/nm, trong khi ti cc quc gia kh1c con s ny c th ln ti 9,1/km/nm.
154
Nc tht thot do mng ng cung cp b h hng cao hn tiu th nhiu ln. b) Ch n gin do lng nc tht thot ln, iu ny thng xy ra khi cng sut cung cp ca cc nh my cp nc th cao hn cng sut thit k cho nhu cu s dng. Khi h thng cung cp gin on s c p dng thay v h thng cung cp lin tc 24 gi/ngy. c) Khi cp nc b gin on nhiu ln, h qu lm gim p sut nc trong ng ng v l c hi cc cht nhim thm nhp vo mng ng thng qu cc im khim khuyt ca cc ng ngm, nc nhim c th t cc mng dn nc thi, cc knh khng chng thm dn nc thi dc theo cc con ng, tht thot t cc ng ng dn nc cng, cc b lng b khim khuyt/trn, cc ni cht thi v cht c hi thit k ti v.v.. Cc iu to nn ri ro cho sc khe cng ng. d) Nc c th b cu bn do bi t hm trong ng ng ti nhng ni m thy lc ca h thng km hoc trong cc b cha trong h thng phn phi ti nhng ni khng lu lng. e) S nhim nc trong cc h thng phn phi c nt thng lm cho nc, mc d nc c kh trng rt mnh (v d bng d lng chlorine ln) ti u vo ca mng phn phi, b nhim bi cht hu c trong qu trnh vn chuyn t ni sn xut ti im tiu th v gy ri ro lu di n sc khe cng ng Cc bin php sau y l ph hp v c th p dng gim thiu cc tc ng ca mng ng phn phi: - nh gi mt cch nghim khc cc k thut gim thiu tht thot nc c hnh thnh ti cc quc gia cng nghip v p dng mt cch ph hp cc k thut nhm t cc tnh hung c th ca quc gia v cc yu cu c bit ca li thot (v d s dng detector tht thot ti nhng ni c p lc nc thp, thc hin o c bng cc ng h ti cc qun xc nh nc tht thot trong phn phi ti cc qun c mng ch lp t mt cch tha tht cc van cng v cc hng ly nc ngoi ng ph). - S dng cc h thng o c v gim st ph hp cng nh nng cp mng ng ng (chng hn nh cc van cng u ngun) theo di lin tc lng nc tiu th, lng ph nc, ly nc bt hp php v tht thot nc bng cch gim st qu trnh cung cp khi cp cho cc qun v p lc trong qun v kim tra hiu qu ca vic nng cp mng ng cp nc (gim tht thot nc v.v..). - Gim st cc biu hin sai xt (li) trong mng cung cp ca cc qun trong h thng cp nc th. - Thit lp cc u tin trong vic nng cp lin tc h thng phn phi trong h thng cp nc th (pht hin sm v sa cha cc li v ti thit lp hoc thay th cc on ng ca mng ng ng ni biu hin li r rng v.v..). - Nng cp cc tiu chun ca vt liu s dng cng nh tiu chun cng tc lp t mng phn phi. - S dng cp nc lin tc (ngha l m bo cp nc p lc trong 24 gi bng mng phn phi) khi tin hnh nng cp mng phn phi. - Gim st cht lng sinh ha ca nc (chng hn d lng chlorine) ti cc im kt ni vi ngi s dng/cc hng ly nc trn ng ph. 10.2.5. Cc tc ng ca cc d n cp nc th Mc tiu ca h thng cp nc th l phn phi mt lng nc hp l m bo tiu chun v sinh cho ngi s dng. Bng cch s dng nc ung cht lng tt s loi
155
b cc ri ro thng xy ra i vi h thng cp nc khng m bo v sinh. Tuy nhin, vic tng lng nc cp tng ng vi vic tng lng nc thi, v do vy nu cc cung cp x l nc thi khng m bo tng xng s gia tng tim nng gy nguy him cho sc khe cng ng cng nh cc bnh ly lan ng nc. Hin ti cc cng ngh/k thut ca h thng cp nc th m bo cp 100% nc ung cht lng tt, v ch khong 5-15% nc cp t tiu chun nc ung trc tip. Do vy cn lun chun b trn phng din gi c i vi vic s dng nc ung. Bng cch a ra cc ph s dng nc hp l (lin quan n lng tiu th, tnh cc chi ph cn thit) v nu c th th phn chia mng ng ng phn phi theo cc tiu chun cht lng v sinh khc nhau (cht lng tt, c th ung trc tip chng hn). Vn c bit phi i mt l x l nc khng m bo v sinh v vn chuyn chng ti cc hng cp nc trn ng ph v lu tr khng v sinh, v/hoc cc lp t ti nh b li (v d cc bn cha nc trn mi nh b li) s gy ri ro bnh tt lin tc. Cc tc ng bt li ca cc d n cp nc th nh l kt qu ca cc sai xt v nhc im gm: - cc thiu st trong cht lng ca cc vt liu s dng v trong tiu chun thc hin cng vic, - cc thiu st trong vn hnh, bo dng v ci to/phc hi, - vn hnh qu mc cng sut thit k ca h thng cp nc th nh l kt quu ca lng ph v tht thot nc, - cc thiu st trong hng dn cung cp cho ngi dn v c bit l ph n, ngi lnh trch nhim quan trng trong cc vn lin quan n v sinh ca nc nh vn chuyn, lu tr nc ya5i gia, lm sch v chun b thc n. Cc ngun thng xuyn khng hi lng ca ngi s dng nc l tiu chun cung cp gy ra bi cc thiu st. Ni bt bnh dng thng dn n gia tng khng sn sang tr ph v do vy gy ra gim thu nhp ca vic bn nc, thm vo , dn n cc va61nn nh mt mi quan tm n cc cuc vn ng thc y v hng dn ( c s tham gia ca x hi, khuyn khch tit kim nc v cung cp cc o to v v sinh v sc khe). C cc yu cu c bit trong cc bin php lp k hoch v thc thi bo dng v ti phc hi, cn c vo thu thp v phn tch d liu v thng tin, cn phi d kin t c. Cc p dng c cho cc phn khng nhn thy ca h thng cp nc nh cc ng ng ngm . Cc li nghim trng thng xy ra, nh thay th cc ng ng c (chng hn qu 50 nm s dng) khi cc biu hin v sai st trong cc ng ng c li t hn so vi cc ng ng mi ch c 20 nm s dng. Trong rt nhiu trng hp khai thc v cc nh my x l mi c xy trc khi mng phn phi c nt c nng cp. Mi quan tm c s cn lun nh l tc ng h qu ca h thng cp nc th ph hp s c ch cho tnh trng sc khe cng ng khi khng ch c x l nc thi m x l cht thi rn, iu kin nh , v v sinh thc phm v.v.. s c nng cp vi mc tiu sn sinh hiu ng lu di n tnh trng sc khe v iu kin sng ca nhn dn. Cc vn sau cng ng c quan tm c bit trong mi lin kt : - thay i quan im ca cng ng t truyn thng sang s thiu thn v quan trng ca nc nh mt ngun ti nguyn (nc khng phi l hng ha min ph), - lm sang t v tham gia ca cc nhm i tng, v c bit l ph n, vi s ch n
156
gi c v gi tr ca h thng cp nc th ph hp v cc iu kin v sinh c nng cp v nhng iu mong i c t nhng iu . gim thiu cc tc ng h qu ca cc d n cp nc th, tt c cc hng mc phi c lp k hoch, xy dng, vn hnh v bo dng n tiu chun ph hp, ph hp vi iu kin a phng v tnh hin i. Cng cn phi m bo h thng (khai thc v phn phi) c th m bo 24 gi ngn nga mi kh nng nhim ca nc trc khi phn phi. Cng cn phi m bo rng nc c phn phi phi c s dng mt cch tit kim, hoc bng cch a vo s dng h thng o m v gim st v/hoc p dng h thng gi v tin cng cng bc xng vi tit kim s dng nc. Cng vi l s cung cp cc tin ch trong x l nc thi v cc tin ch v sinh. Bng bo dng v phc hi mt cch ph hp cc tin ch cp nc hin hu, v c bit l cc ng ng chn ngm vi cc hiu bit v tnh tng thch vi cc sai st ca chng, c th cho php gim tht thot nc v ngn nga cc phn nn ca ngi tiu th (gy ra cc gin on trong cung cp do vic phi sa cha thng xuyn) cng nh gim thu nhp t ph s dng nc. Cc i hi trc mt khc nhm ngn nga cc tc ng h qu gm: - ng dng cc h thng o c v gim st ghi nhn lu lng v p lc nhn bit sm cc sai st trong cc h thng cp nc (mng phn phi), - ng dng cc h thng o c v gim st gim st cht lng nc ung c phn phi, - s tham gia ca cng ng, c bit l ph n, trong cc kha cnh khc nhau ca cng vic theo di nh bo co v cc sai st (r r) v lng ph nc, v cung cp cc hng dn v v sinh tt trong s dng nc (cc bnh vn chuyn nc, qu trnh vn chuyn, v lu gi nc ti gia), - gii thiu/ng dng mt cch c h thng cc nng cp trong h thng v tch hp chng vo cc h thng mi trong tng lai, - ng dng cc h thng vn hnh v bo dng hiu qu, - lp k hoch m rng trn quan im thc t, - trnh cc sai st trong qu kh v tip nhn v iu kin cc k thut t cc quc gia cng nghip 10.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng 10.3.1. Gii hn v ch dn ca cc quc gia cng nghip Cc tiu chun k thut hin hnh ca cc quc gia cng nghip tp trung ch yu vo vn cung cp nc ung m bo nhu cu. Trng tm ca cc tiu chun l gii hn v cc hng dn v gi tr cao nht cho php ca cc thnh phn v m vi khun cn quan st c nhm loi b cc ri ro n sc khe con ngi. H qu l cc xc ng v mi trng tp trung vo mc tiu ngn nga cc hu qu n sc khe v v sinh gy ra bi cung cp khng tha ng. Chng hn hng dn quan trng nht ti cc quc gia cng nghip l phn cp bo v ngun nc chng hn c 3 cp c t ra: (1) ngn nga cc cht nhim thm nhp v t v sau l cc ging khai thc nc.
157
(2) m bo cc cht nhim c phn hy ph hp trong qu trnh thm qua t trc khi thm nhp vo cc tng nc ngm (50 ngy). (3) m bo rng nu s c xy ra ngoi vng bo v th c thi gian p dng cc bin php sa cha cc s c . Cc hng dn k thut thay i theo tng quc gia ty thuc vo iu kin t nhin, cng s dng v yu t lch s. 10.3.2. Cc ch dn ca cc quc gia khc Cc lut v hng dn chuyn bit c p dng cho nh gi tc ng mi trng ca cp nc th khng c nhiu quc gia. Ti mt s vng c cc qui nh truyn thng lin quan n khai thc v phn phi nc, cc qui nh c tun th theo: - s dng nc t cc con sui, - t gii hn khai thc nc t ging hoc mt nhm ging, - b cp nc ngm, - s dng nc thi cho ti mt cch ph hp, - qun l nc t cc h cha, - phn phi nc mt cho mc ch ti, Cc iu c th rt tt cho bo v mi trng v n lc cn phi c tnh n cho cc d n thch hp. Tuy nhin, cn phi nh rng thng hay thiu cc nn tng cho: - ngn sch nc (sc cung cp ca ngun nc), - d bo nhu cu nc cho a ngnh, - d bo cht lng nc trong tng lai, - u tin cn thit lp phn b s dng ngun nc cho con ngi, - cc qui nh php lut v nc, do thiu cc d liu c s. V mt quc t, tiu chun quc t i vi nc ung ca t chc y t th gii (WHO) l cng c tham chiu ch yu. Tuy nhin, cn nh rng khi thc hin cc d n ti cc quc gia c iu kin cc tr th tiu chun ca WHO ch mang tnh khuyn co v cc ngoi l c th cho php ti nhng ni c iu kin tt tun th n. Trong thi gian qua mc quan trng hn c gn kt vo yu cu v sinh ti thiu ca WHO (ch s bacteria, vi khun gy bnh) nhiu hn so vi nng ln nht cho php ca cc thnh phn khc. iu cng thng xy ra l mc d cc hng dn k thut c th v qui nh php lut c th c sn mc quc gia nhng li khng c cc c ch hoc ngun lc thc thi chng. 10.3.3. Phn loi tc ng mi trng phn loi cc tc ng mi trng, c nhiu u tin c th p dng ngay t u. Ti cc quc gia ni thiu ngun ti nguyn nc, u tin quan trng nht c th cung cp nh gi c bao nc sn sng cho trung hn v di hn. Ni c ngun ti nguyn nc, th u tin trong nh gi cc tc ng mi trng ca cp nc th thng tp
158
trung vo v sinh v tnh tng thch vi sc khe tt ca phn phi nc cho con ngi, lun nh rng nu ngun ti nguyn m bo an ton cho tng hoc khng bo v y , iu ny gy nguy hi cho li ch lu di ca cp nc th cho cc i tng c cung cp. Mt ci nhn rt tiu cc cn c bit l s dng nc lng ph v khng kim sot, v d ti vng kh cn, vic ti cy lng thc bng ngun nc ngm c hn i khi li c u tin hn so vi nhu cu tiu th chung di hn ca con ngi. 10.3.4. Cc bin php bo v mi trng v cc kin ngh ( xut ) Vng/vn v cc bin php truyn thng 1. Chi tit k thut ca h thng cp nc vic p dng cc tiu chun t cc quc gia cng nghip, s iu chnh ca cc tiu chun i vi l do gi c, thiu ngun ti chnh trong lnh vc vn hnh v bo dng l cc vn ca chnh sch gi thp 2. a cc tiu chun cht lng nc, cc cung cp php l cho cc vng bo v, cc qui nh ca khu vc/a phng, lut v cc qui tc Lm theo cc tiu chun ca cc quc gia cng nghip hoc cc khuyn co quc t, ti nhng ni cha c cc yu cu ca quc gia
Cc la xut - Cc thay i trong chng loi vt liu vi mc tiu ci thin cht lng - Tng tm thi chi ph vn hnh v bo dng - Kim ton kt qu - iu chnh chi ph vn hnh v bo dng - a chi ph vn hnh v bo dng vo chi ph ca d n - Bt u bng cc yu cu ti thiu c th t c m khng cn thay i bt c qui nh php l no. - Quyt nh tng bc tin ti cc yu cu bao hm hn trn c s cc u tin ca a phng - a/s dng cc chuyn gia k thut v php l (t ni khc) - a vo s dng cc tin ch o c lin tc lu di gim st mc nc ngm v khi lng khai thc - a vo s dng cc tin ch o c lin tc lu di gim st tiu th (o c ti cc qun) trong mng phn phi - Cc qui tc php l v nh mc tiu th (ma ma/ma kh) - a vo p dng cc mc ph khc nhau c tnh n ma ma v ma kh Gn tng t nh i vi khai thc nc ngm - Ghi chp v phn tch mt cch h thng cc khim khuyt - p dng cc phng php mi nh gi tn tht nc - Thay th cc on c nhc im trn mng t kt qu phn tch sai st (yu cu chng minh c) - Lp t cc tin ch o lu di (lu lng v p sut) gim st tiu th v tn tht v theo di cc sai st - Xc nh sm cc sai st bng cc tin tch o c v
159
4. Khai thc nc mt v cc nh my x l nc 5. Khai thc nc v cc bin php truyn thng Tht thot nc cao do ng ng b li gy ra bi sai lm ca chnh sch gi thp, v th gy cn kit nghim trng ngun ti nguyn v tc ng tiu cc n sc khe, c bit ni c ch cung cp gin on, cc vn c gii quyt
bng xy mi cc tin ch khai thc nc mi, ng ng c thay th trn c s tui s dng, cc r r khng thng xuyn trn ton mng phn phi v/ho a vo phn phi gin on
sm sa cha cc sai st - Ci thin tiu chun tng th ca mng (lp t cc van ng cn thit ) - V s mng hin hu trn c s cc u tin - Khuyn khch ph n v tr em thng bo cc sai st ca cc tin ch cung cp (cc cy nc b li, cc b cha ti gia b trn, cc li trn cc ng ng cung cp)
- a vo s dng cc tin ch o c v gim st ti h thng cp nc ti tng qun 6. Bao ph nhu cu t cp nc - Ci thin h thng nh lng cp nc gia nh th - a vo p dng mt cch c h thng vic nh lng Gia tng nhu cu do cp nc gia nh v cc vi cng cng - tng tiu th - Ci thin h thng thot kh trn mng ng ng - tn tht nc ln - Da vo s dng cc vi nc gim tiu th v.v.. - lng ph nc - Gim tht thot nc nh m t chi tit ti mc 5. - s dng (ly nc) bt hp php - a vo p dng cc tiu chun mc tiu th (theo u ngi) cho ma kh v ma ma nh m t chi tit ti Gii php cho vn bng cc c 3. gng xy dng cc tin ch khai thc - Gim st cc hn ch trong tiu htu5 trong ma kh v nc mi, thit lp cc vi nc cc kt qu ca hnh ng gim tht thot nc cng cng thay v kt ni ti tng - a vo p dng ph bao ph v ci thin h thng thu nh v/hoc a vo s dng cung ph cp gin on. - S tham gia ca cng ng (ph n) trong cc chc nng kim sot/theo di
10.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Cc d n cp nc th c v s mi tng tc vi cc lnh vc khc; cc lnh vc quan trng nht gm: a) Cnh tranh s dng ngun nc (cp nc th, ti, nhu cu ca thng mi v cng nghip, nng lng) hoc cc nhu cu s dng khc, b) Cc hot ng c th gy ra mi e da nhim ngun nc (s dng phn bn v thuc bo v thc vt, lu tr khng ng cht thi v cht thi t cng nghip v thng mi, sa lng cc cht nhim t khng kh do s pht thi vo khng kh, vn chuyn khng an ton cht nhim), c) cc n, v kt qu vt l ca chng, gy ra cc nhu cu cn thit phi nng cp h thng x l nc thi, d) lp k hoch gy s can thip vo s b cp ngun nc ngm (lt y hoc chuyn ngun nc mt, thay i thm thcvt, cc hot ng thot nc, xy dng). Bng 1 tng hp cc lnh vc c mi tng tc vi cp nc th v cha ng cc tham chiu lin quan n cc tm tt mi trng khc c vai tr cc k quan trng trong nh gi cc tc ng h qu. H thng cp nc th l phn thit yu ca bt c s qui hoch th no. C hi tt nht trnh cc h ly v mi trng do vy nm ch cn bng trong pht trin th vi mi quan tm cho qui hoch vng v qui hoch khu cp nc. iu c bit ng trong mi tng tc gia cp nc th v thot nc thi v qui tc cn pah3i tun th trn thc t l qui hoch cp nc v x l nc thi phi c thc hin cng nhau
160
loi b kh nng qu ti. Thc t trong qu kh ca cc quc gia cng nghip l vic x l nc thi khng ng c bit l cht thi cng nghip v thng mi. Pht trin cng nghip ang xy ra ti nhiu quc gia, iu r rng l cn chn v tr cc d n x l nc thi v cp nc th trong vin cnh pht trin. Bng 1 - Cc tc ng mi trng t cc ngnh lin quan Cc lnh vc c s tng tc Khai thc nc cho cc mc ch khc - cung cp nc cho nng nghip - cung cp nc cho cng nghip Bn cht ca vic gia tng hay thm vo cc tc ng Cc tm tt mi trng lin quan cn tham kho
Cp nc nng thn Cc tm tt lin quan n *Lm tng cn kit ngun nc v h nng nghip thp mc nc ngm Cc h thng thy li qui *cc hiu ng tiu cc cho cc ngi m ln s dng khc H tho6g1 thy li nng *gim cht lng thn K thut sng v knh
* cc thay i v sinh thi v vn ha-x hi * cc thay i vn ha-x hi * nhim nc * mi e da di hn cho nc ngm Cc hot ng thy li gy ra bi cc xm nhp ca cht nhim t b cha cht thi v r r - Xy dng cc h v cc hot ng nng nghip, bao cha gm c xm nhp ca nitrat vo - K thut sng, nn thng dng chy nc ngm v thuc tr su vo h cha * qu ti ca c s h tng v cc h ly * gim ngun b cp nc ngm * dng chy b mt ln hn
Cung cp v phc hi nh Cc tm tt 85c th trong cng nghip v thng mi v d ng, giy v bt giy, du m v kh t thin nhin, thi b nc thi, lp qui hoch v tr, x l cht thi rn, qui hoch pht trin cu trc v vng , qui hoch khung cp nc
10.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Ni chung, rt kh c th nh gi tnh khc lit ca cc tc ng gy ra bi cp nc th theo mt tiu chun, qui trnh c nh v chng lun l cng vic cn nhc nh tt ca pht trin ngun ti nguyn bo tn cuc sng chng li cc hu qu lin quan ca vic can thip vo cn bng sinh thi m iu cui li tun th theo cc qui lut ca t nhin. Ngi chu trch nhim i vi d n cn c cnh bo rng nc ung gi vai tr kin to nhp , trong mt ngha rng, i vi cc iu kin vn ha-x hi v kinh t-x hi v mi quan tm v vy cn c thc thi chng ng vai tr gnh vc cho ci thin cu t r c Mt nh gi tc ng mi trng thch hp ca cp nc th c th thc hin khi tnh n cc vn sau : - cc ngun ti nguyn bit, v s dng a ngnh, - bng chng cho s dng nc trong hin ti v cc h thng cp nc th c qui hoch kt hp vi x b cht thi mt cch hiu qu,
161
- cc quan tm trong qui hoch ca cc vn mi trng ni cm cho cc d n cp nc th nh hng mi trng. 10.5.1. Cc ngun nc c ph duyt ( bit), v s dng a ngnh - nh gi tnh sn sng v cht lng cc ngun ti nguyn nc hin hu theo hng s dng a ngnh v cc bin ng theo ma v tnh sn sng , cht lng v s dng. - S bit trc tin cy ca kh nng sn sng v cht lng ngun ti nguyn nc trong tng lai (o c lin tc, cc kim tra v a thy vn, thy vn, ha hc, vt l v sinh hc v cc phn tch chuyn gia v ph duyt). 10.5.2. Bng chng v s dng hiu qu ngun nc kt hp x l cht thi hiu qu ca cc h thng cp nc th hin hu hoc qui hoch - Gim st thng xuyn vic s dng cc ngun ti nguyn nc bi cc c quan vn hnh h thng cp nc th trong s hp tc vi cc nh s dng ngun ti nguyn nc khc. - Gim st tiu th, kim sot tiu th (trong ma kh), gim st tht thot nc, v gim st cht lng ca nc c cung cp bi h thng cp nc th. - Bng chng v s cn thit phi thc hin cng vic phc hi i vi h thng cp nc th, v c bit h thng phn phi nc, phn loi theo th t u tin. - Thc th mt cch hiu qu cc qui nh php lut, - X l hiu qu v gim st x l, - Cung cp mt cch hiu qu s ci thin tnh sn sang ca cc ngun ti nguyn nc bng b cp nhn to, cc h cha, p. - ti s dng mt cch hiu qu nc c lm sch. 10.5.3. Cc bin php sa cha vic s dng km hiu qu kt hp x l cht thi cha hiu qu ca cc h thng cp nc th hin hu Chi tit xem 5.2 10.5.4. Cc lu quan trng trong qui hoch h thng cp nc th thn thin vi mi trng Khng c mt l do c s ni cc h thng cp nc th khng cn qui hoch v xy dng theo nh hng mi trng. Tuy nhin, lm c iu , mt lot cc iu kin tin quyt phi t v chng duy tr trong cc tnh hung c bit hn ch tiu th nc. Qui hoch cp nc th nh hng mi trng yu cu: - cc tc ng mi trng ca cc h thng cp nc th c qui hoch cn c kim tra ci thin, sa cha v m rng c nh hng tnh c th chp thun ca d n v cn tnh n cc li ch do chng em li trn nn tng cc gi tr c th quc gia (vic p dng mt cch thiu cn trng cc tiu chun ca cc quc gia cng nghip c th dn n sai lm trong qui hoch.) - thi nhn thc hng vn trc tip ti cc iu kin ca vng cn c to ra gia cc nh hoch nh d n v cng ng vi mi lin kt vi cc quan h mi trng mt thit vi tiu th nc. (Cc chnh sch hn ch tiu th nc ti cc vng c nguy c ri ro sinh thi, tm quan trng ca a ra ph tit kim s dng nc, thc thi cc qui nh php l).
162
- iu tra mt cch k lng cc iu kin, nh cc yu cu, cht lng v tnh sn sng ca ngun nc, cng sut phc hi, ri ro ca vic thm nhp ca c dn, v cc tc ng sinh thi ca khai thc nc, vi cc dch v ca cc chuyn gia a ngnh gii quyt cc vn c th (cn kit ngun nc, hu qu ca h thp mc nc). Cc iu tra kho st thc a cn bao trm iu kin ca cc h thng hin hu v nh gi cc nhc im v cc li r rang trong k thut c th gy hu qu n ci thin h thng hin hu v cc thc hnh. Cc iu tra kho st ti a phng cn ch c bit ti cc vn kinh t-x hi, chng hn nh thu nhp gia nh, thu nhp ca ph n, cc stress i vi ph n gy ra bi vn chuyn nc, thi ca cng ng vi s khan him v tm quan trng ca ngun ti nguyn nc, tnh sn sang chi tr, v cc cu hi khc nh s sn sang tham gia ca cng ng trong kim tra tnh hiu qu ca s dng v phn phi nc v sn sang chi mt phn sa cha h thng. - s tr gip vi thit lp cc c quan gim st a phng nhm m bo cc yu cu v mt mi trng phi c thc thi. 10.6. Ti liu tham kho
1. Albert, G.: kologische Prognosen in Grundwassergewinnungsgebieten,lecture,4.DVWKFortbildungslehrgang Nutzbares Grundwasserdargebot, 11 to 14 October 1982. 2. BMI-Fachausschu-Wasserversorgung und Uferfiltrat: Knstliche Grundwasser-anreicherung, 1984. 3. DVGW-Regelwerk: Richtlinien fr Trinkwasserschutzgebiete, W101: Schutz-gebiete fr Grundwasser, W102: Schutzgebiete fr Trinkwassertalsperren, W103: Schutzgebiete fr Seen, ZfGW-Verlag, Frankfurt 1975. 4. DVWK (Deutscher Verband fr Wasserwirtschaft und Kulturbau) - Fachausschu Grundwassernutzung: Ermittlung des nutzbaren Grundwasserdargebotes DVWK-Schriften H. 58, 2 Teilbnde, 1982 5. Environmental Protection Agency: National Interim Primary Drinking Water Regulations, July 1st 1983. 6. Gesetz zur Ordnung des Wasserhaushalts: (Wasserhaushaltsgesetz, WHG) of 16.10.1976 and Wassergesetze der Lnder. 7. Ministerium fr Ernhrung, Landwirtschaft und Umwelt Baden-Wrttemberg, "Leitfaden fr die Beurteilung und Behandlung von Grundwasserverun- reinigungen durch leichtflchtige Kohlenwasserstoffe", Stuttgart, 1983. 8. EC Council directive on quality required of surface waters intended for the abstraction of drinking water in the Member States of 16 June 1975 9. EC Council directive on quality of water intended for human consumption of 15 July 1980 10. EC Council directive on the protection of groundwater against pollution caused by certain dangerous substances 11. Umweltbundesamt (German Federal Environmental Agency): Synopse nationaler und internationaler Gewsserschutzregelungen, April 1979. 12. Verordnung ber Trinkwasser und ber Brauchwasser fr Lebensmittelbetriebe (Trinkwasser-Verordnung) of 31.10.1975. 13. WHO-World Health Organization: International Standards for Drinking Water, Geneva, new edition (1984).
163
11. Cp nc nng thn 11.1. Phm vi Thut ng cp nc nng thn bao gm tt c cc bin php c thc hin p ng nhu cu v nc ch yu cc vng nng thn, Khu vc nng thn ca loi ny c th c in hnh bi - li sng du c, - li sng ca nng dn, - li sng gn th. 1) iu ny khng bao gm cc khu n in v cc khu sn xut nng nghip tp trung ln. Cp nc nng thn bao gm vic cp nc ung v nc dng trong h gia nh cho ngi dn vng nng thn cng thm cung cp nc c yu cu cho cc mc ch nh l ti nc cho vn. Tuy nhin, mc d iu ny to thnh mt vn mi trng ngay trong nh h, cp nc nng thn cng bao gm nc cho vt nui cng vi cc ngun cung cp nc ti cho vt nui, bi v cc khu vc nng thn n l gn nh khng th trong thc t ko theo bt c s khc bit r rng no gia nc sch cho con ngi v nc sch cho chn nui. Vic cung cp nc cho cc mc ch nng nghip ni chung khng xy ra trong phm vi cp nc nng thn; c bit, cp nc nng thn khng khng bao gm cc h thng ti tiu cho cc lnh vc hoc cng trnh k thut nng thn, thy li. Tri ngc vi h thng cp nc th, khng c ng ng phn phi trong phn ln cc h thng cp nc nng thn. Ngoi l cc quy lut ny l cc ng ng cp nc v vic chy trong cc ng ng (ni chung kh ngn) m s thiu thn ti cc khu vc to thnh cc h thng mng li ng ng cung cp cng cng th s trong vic lan rng ra cc ngi lng. Nhu cu v nc chc chn phi iu chnh chnh n cung cp m trong hin ti v c th dng c. Trng hp ch n gin l vn cung cp cho dn s nng thn, nhu cu ni chung gia 15 v 30 l/ngi/ngy (l/p/d) v i khi thm ch t hn, v n t khi tng ln n mc ca hn 60 l/p/d (ch ni c nh v sn chuyn tip). bao hm cc nhu cu v nc cho gia sc, mt b sung 15 lt/ngy s l cn thit cho mi n v ng vt nh v khong 75 l/ngy cho mi n v ng vt ln. Ty theo tnh cht ca s khai thc, cung cp nc sch nng thn c th c chia thnh cc loi sau y: - cung cp nc t nc ngm - cung cp nc t nc mt trn c s s dng nc mt s dng nc ma.
1)
p ng nhu cu, vic s dng thng c thc hin t c 3 ngun ng thi, ni m nc theo ma cho php sn c. Khng ging nh cung cp nc cng cng, khu th, ni m vic s dng c lm bng mt h thng khai thc tp trung v cc h cha v mt h thng phn phi c kt ni, ci m c trng cho cp nc nng thn th c gi l nhng h thng cp nc
164
phn tn ni m cc i tng thng xuyn c mt ti ni xy dng h thng di cc d n t lc v sau ny tr thnh trch nhim i vi vic vn hnh n. Nhng nhm ngi tiu dng tng i nh t mt mt gia nh n l n cng ng dn lng hoc cc cng ng ngi du c c c ngun cung cp nc t khi cn nh, thng nm ri rc cch xa nhau v i khi cc h thng khai thc c nhn c tch bit vi h thng phn phi, nc c mang v mt cch truyn thng bi nhng ngi ph na v tr em gi trong cc vng nng thn. Ci g l in hnh ca vic khai thc nc ngm phn tn l vic o bi hoc khoan ging hoc ly nc t cc dng sui. Cc n v bm ln trong h thng ni chung l nh, ph hp vi s lng ngi tiu dng, ti nguyn nc v thng c gii hn bi cc ngun lc xy dng v cng sut khong 1m3/h trong trng hp cc ging ca lng x v ln n 5m3/h trong trng hp cc ging trn cc ng c chn gia sc. Vic bm nc ni chung c tin hnh bi cc cch thc truyn thng c vn hnh bng tay hoc bng sc ko ca ng vt, mc d vic s dng cng c th c thc hin bng s tr gip ca my nng c kh nh l bm vn hnh bng tay hoc chy bng ng c (thng l diesel), xch gu mc, v.v. Cc ging phun, m trong nc b hn ch v c ngun gc t nc mt khng cn phi nng h, l him thy. Trong mt s trng hp nc c a ln cc b cha cng ng, ci m c cha trong nhng ci b c lu lng 2 6 m3 c trang b mt vi nc. Cc tnh nng c trng ca vic khai thc t nc mt l nhng cng trnh ngn nc nh (cc p t bnh thng). Du hiu ca vic s dng nc ma l cc b cha nc (t cc x qua cc thng nc ln n cc b cha nc c lm bng b tng, tm thp hoc nha) v ngn chn cc lin kt v thu gom nc mt (mi nh, cc sn ni v.v) Phng php ch yu ca s vn chuyn nc gia im khai thc v im tiu th vn c chuyn ch trong cc thng cha di ng hoc bi gia sc, ni chung l mt cng vic c thc hin bi ph n v cc em gi. Cc ng ng cung cp l him thy v thng rt ngn. Nhng xem xt trong vic vn chuyn ngha l cc mng cha nc ung cho vt nui th thng c t trc tip gn k vi im khai thc hoc thu gom. Mt phn quan trng trong cc d n cung cp nc nng thn c vn hnh bi cc bin php a phng quy nh vic cung cp, c bit l khi lng nc c sn b gii hn. Bao gm cc bin php hn ch v d nhng hn ch trong vic rt hoc bm nc hng ngy v khi lng c bm ln, v cc bin php kim sot tiu th nh gi c ph hp. 11.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v 11.2.1. Tng quan Tc ng mi trng t cc d n cung cp nc nng thn l c th, v ch yu do khai thc nh tnh v nh lng m xy ra nh l kt qu ca: (a) Vic khai thc nc (s dng qu mc ngun ti nguyn), (b) vic bm ln, lu tr v phn phi nc, v (c) s phn phi thc t c thc hin (cc nhu cu v hnh thc s dng). Cng nh trn, n cng c th c nhng tc ng th cp v bc 3 ln mi trng trong trng hp ca (d) nhu cu gia tng do cc thng tin phn hi tch cc,
165
(e) Vic i hi qu nhiu cc ngun ti nguyn mang n mt ngun cp nc tt trong mt thi gian ngn, i km vi chn th qu mc v vic gm nhm thm thc vt v nhng thay i trong cc hnh thc s dng quen thuc. Cc bin php bo v mi trng do s c nh hng theo nh tnh v nh lng v t ch yu lin quan n cc chin lc ngn nga vic s dng nc qu mc v cc mi e da n v sinh ca n. iu ny c ngha khng ch n gin l bin php c tnh kh thi v mt k thut (v d vic pht trin tt b gii hn hng n cng ngh hin c), nhng trn tt c nhng n lc b sung a ra cc t chc t qun di dng cc cuc tuyn truyn v phng thc v v sinhtrong ph na ng vai tr quan trng. 11.2.2. S dng ngun nc qu mc v cc mi e do n cht lng ca chng 11.2.2.1. Tng quan Ti nguyn nc c th b nh hng bt li khng ch nh lng, tc l i vi khi lng ca chng v thi gian/khng gian c th c c, m cn nh tnh i vi cht lng ca chng v v th thch hp s dng, m c th xut hin cc cht nhim, vi khun v.v. Nhng tc ng ln chng c p dng bi cc hot ng cp nc nng thn c th nh hng n chng trong cng mt cch. Trong trng hp lng ma c thu gom, vic s dng qu mc th c loi tr bi t nhin Gii hn v s lng nc c thu gom (m n thng l nh), ngc li trong trng hp m ngun cung cp c khai thc t cc ngun nc mt, cc mi e da c th pht sinh t cc ngun nc, c bit l i vi cht lng nc. Trong trng hp nghim trng nht cc tc ng bt li l c th, tuy nhin, l ni m ngun cung cp c khai thc t nc ngm. Trong trng hp ny c th c nhng tc ng c hi lu di, khng th thay i c ln ngun ti nguyn c v cc iu kin s lng v cht lng. Nc ngm di t l mt ngun ti nguyn khng th ti to v nhu vy n nn, nu tt c c th, khng nn khai thc bng mi cch. i vi vic khai thc nc ngm, ging l thin l c thm rt nhiu ri ro v v sinh ca nc hn l mt h thng bm c che kn. Trong nhiu trng hp, n c th xy ra trong cc khu vc nng thn vi cc cu trc pht trin tt , cho cc khi lng tng i nh c khai thc cho cp nc nng thn, ton b cc ngun sn c s c kh nng ti sinh loi b bt c mi e da no ca vic s dng qu mc c duy tr lin tc. Tuy nhin, nu c th cng l cc yu t bt li khc ang hot ng, sau vic i hi qua nhiu cc ngun ti nguyn rt c th xy ra. 11.2.2.2. S dng ngun nc qu mc 11.2.2.2.1. Nc ngm Nc ngm l mt ngun ti nguyn nhy cm nht v nh vy, cc yu t quyt nh m chi phi kh nng ti to ca n l t l phc hi, m n thng l phn nh ca lng ma trung bnh hng nm. Tm quan trng ca t l phc hi c th thy c t v d sau: - Trong trng hp nc ngm c b sung 80mm/a t nc ma, mt h thng ging lng trung bnh bao gm cc ging ring l, vi mt h thng u ra trong khong 8,000 m3 (khong hot ng 10 ting mt ngy vi 0,8 n 2 m3/h), i hi din tch ngun b cp l 10ha hoc 0.1 km2. - Tuy nhin, ni m t l b sung ch l mt phn mi ca phn trch dn trn, tc l ni
166
m n ch 8mm/a, cc vng u ngun cn thit bi h thng thch hp ln n 10 ln 100ha, hoc n 1km2. V d ny chng t tnh nhy cm cc ca cn bng nc trong trng hp t l nc ngm b sung l thp hn 10mm/a. Trng hp cc iu kin thy vn c nh r l nh sau, chng c th c s dng nh ch th mt mi e da ca vic s dng qu mc ngun nc ngm d tr: - lng ma hng nm rt thp, - Lng bc hi cao, - khng thm nc ln v/hoc a tng ngm nc nng cn v - mt s gii hn ca tng cha nc treo. Cc yu t nu trn l ngoi tm kim sot ca con ngi nhng cng c nhn t s dng lin quan khc, m n c th dn n vic i hi qu mc ca cc ngun nc ngm: - cc nhm ging/bm qu gn, do v d s sp xp ngho nn hoc khng bit, gy ra ch trng hnh nn ca cc ging/bm chng cho v do c hiu ng bt li n nng sut ca chng, - khng kim sot c s gia tng trong t l khai thc, v d do m rng t chn nui v/hoc s dng nhiu nc hn cho vic ti tiu t nng nghip, - lng ph nc,v d chy cc my bm hoc phng thc hot ng c a ra bi s h tr nng ln qu rng (cc bm) hoc mt ci m c u ra cao v ch. Mt iu kin tin quyt cn thit ngn nga s s dng qu mc l nh tnh chnh xc c th c mt s am hiu cc thng s qun l s cn bng a cht thy vn, tc l dng chy vo v dng chy ra t lu vc sng m trong vic s dng ang xy ra. Thng thng, cc d liu c bn c th c, v n ch c th c c sau khi quan st trn mt s nm m c y thng tin v cc thng s trong cc cu hi c th thu c, mt thc t m ngn cn vic thc hin y cc d n sm. Do vic s dng qu mc c th xy ra nh l kt qu ca vic quy hoch qu vi vng (hoc thiu tuyt i vic quy hoch trn cc khu t m mt d n ch c phm vi va phi) da trn nhng quan st c thc hin trong thi gian qu ngn. vng kh cn, s cn thit bo v cuc sng con ngi i khi c th c ngha l mi quan tm u tin ny c b qua v thm ch nc ngm c khai thc (khng ti to). Tuy nhin, bt c s i hi qu mc lin tc ca cc ngun ti nguyn nh vy chc chn phi dn n s cn kit cc ngun d tr v do c th, trong cc trng hp nht nh, c nhng bt li lu di nh hng n cc iu kin ca cuc sng. Cc vn mang tnh c hc hon ton, mc d nhng ci c ngha ln i vi vic cung cp, thng xy ra vi bm bng tay, m nhiu h thng khc nhau c tn dng. Thng thng, cc bm b hng v ch thiu ph tng thay th. Nhng phn sau chng t l khng dng c hoc khng c tin mua chng hoc khng c ai s ch trch nhim cho vic mua chng. Kt qu l ngun nc khng s dng c na v ngi dn buc phi quay li s dng nc mt m cht lng khng c chp nhn. N s c r rng t trn nhng cu hi xc nh trch nhim, ca phng php k thut c dng v ca hu qu m ph s dng nc cn m bo vic vn hnh lin tc v s bo dng thch hp vi ci ang c xem xt m c bao trm trong mt d n, v c bao trm cng vi nhm mc tiu vi s tham gia y ca, trn tt c, ph n nhng ngi m c nhim v ly nc.
167
11.2.2.2.2. Nc mt Cc p t c chiu cao va phi (khong vi mt) thng c xy dng xung quanh hoc qua cc con sng/cc b phn ca nc, hoc ti chn ca cc thung lng hoc hm ni thch hp u ngun lin kt, lu tr nc mt cho cc mc ch khc nhau (v d cp nc, ti tiu) v lm cho n sn c trong thi gian di hoc quanh nm (xem thm cc tm tt v mi trng Cng trnh Thy li nng thn). iu s ch c cc tc ng thng thng ln s cn bng nc, v c bit l trn cc iu kin nc ngm, h ngun ca mt cng trnh ngn nc nu khi lng nc b ngn ln n mt t l tng i cao so vi dng chy ca sng hoc b phn ca nc khi khng b ngn chn (tc l nu n mang n mt s x nc t mc thp hn c ngha l x nc yu). Mc d iu ny him khi c thc hin, nn vic x nc hon ton c ngn li sau khi dng nc s kh cn v mc nc s c h thp. N khuyn khch mt nghin cu thc hin trong tng trng hp ring l, v mt s c tnh s c thc hin trn c s ca nhng pht hin, cho d khi lng ca nc c khai thc (s tht thot t hn c th quy cho vic s dng l mt v d) s nh hng n sinh thi v nu xy ra th th no. ng thi, mt nh gi chnh xc nht c th c phi c thc hin cho d tng lng nc b ngn l hp l trong phng din ca cc tc ng nghim trng ln s cn bng nc h ngun. S thm ca nc mt b sung ngun nc ngm b lm dng, mc tiu tng thm s lm sch nc nh n thm qua t, ch c th c d tnh khi cc iu kin a cht thy vn ni chung l thch hp v khi s d tr y nc mt l c th v do n s lun l mt ngoi l. N to ra thc tt hn trong trng hp nh th ny i vi nc c lc trn mt t hoc i vi mt h thng khai thc nc lp t dc theo dng sng trong hnh thc ca mt bc tng ngn khng cho nc thm qua vi s thu gom nc vi cc c s cho vic rt nc h ngun v mt c cu lc hng v pha thng ngun. 11.2.2.3. Cc kha cnh cht lng ca vic lu tr v s dng qu mc ngun nc C nhng tc ng mi trng c gy ra bi vic lu tr khng ng nc ma c thu gom v nc mt c ngn li v bi s nhim v s dng tri php ngun nc nh n ang c vn chuyn trong cc knh h. N l c bit trong cc vng nng thn m kt qu ca nhng nguy c v sinh ca vic vn chuyn cc bnh ly truyn qua nc l cao, trong , nc mt th ni chung c s dng rng ri cho ngi v gia sc, nhng ci lin quan n nc th khng phi chu bt k phn no ca vic nh hn ngch, v cc nguy c sc khe th, ni chung, khng c nh gi thch ng. Suy gim cht lng nc c gy ra ch yu do s chy trn cng vi nh sng mt tri v to v s pht trin ca thc vt v bi nguy him r rt ca nc tnh ni chung. Nu cng l mt ngun cung cp cht dinh dng phong ph kt hp vi mt t l trao i nc thp, sau qu trnh ph dng c th xut hin trong cc b phn ngn nc, ni chung l nng. Nhng nguy c sc khe (bnh st rt, bnh do giun gy ra, bnh tiu chy) gy ra bi nc c lu tr loi ny l phc tp bi s sinh si ny n ca cc cn trng, bi kh nng ca phn ngi v ng vt trn cc b sng v b bin, v do vic x nc thi. Mt kh nng khc l nhim do vic s dng thuc tr su nhng ni u ngun nc c thu gom. Trong kt ni ny, s chm sc phi c thc hin m bo s phn ranh gii nghim ngt ca lu vc sng (nh l mt khu vc bo v nc) v s ngn tch ca cc h thng cp nc cho con ngi khi ng vt nui ca h (v, khi cn thit, lc nc khai thc).
168
Trong trng hp nc ma c lu gi trong cc b cha nc, cc nguy c v sc khe gia tng nh l mt kt qu ca s suy gim cht lng nc, ci m c th c gy ra bi thi gian lu nc lu trong cc b cha trong mt s trng hp, bi vic la chn v tr thch hp (tip xc vi bc x mt tri), do thiu vic lm sch thng xuyn, bi hiu ng ca cc vt liu c lin quan (v d s n mn ca cc tm vt liu lm b cha), hay bi s xm nhp ca bi t v ng vt (m chng cht v phn hy trong cc b cha) c cho php bi vic thiu cc np b hoc cc np b khng c ng kn. Thm ch clo trong nc, mc d c tn dng dit vi khun, i hi vic xem xt n nhng nguy c sc khe nu ng dng khng ng cch. 11.2.2.4. Kha cnh cht lng ca h thng phn phi nc khng dng ng ng C nhng tc ng tiu biu m c to ra ti cc im phn phi c ni m cc im ny l cc ging h nh hoc cc ging c trang b bm v v ni chng ph thuc vo cc h thng khai thc nc t nc mt. C v s cch c th c nh vi nc ngm ni chung v nc trong mt ci ging hoc b phn ca nc c th b nhim. Cc ngun nhim ch yu sn sinh nhng ri ro sc khe ring bit ca cc bnh truyn nhim m cn c cp l: 11.2.2.4.1. Gn im phn phi (ging/im ly nc) - s r r t cc ng c hoc x truyn ng (nhin liu du diesel, du nht), vi cc ging m th c nhiu nguy c ri ro hn l cc ging kn c bm, - s xm nhp ca cc cht nhim nh l kt qu ca cc mc c s dng i vi vic rt nc (cc x bn c nng ln v cc thng chuyn nc), cho vic vn chuyn nc bng xe hi, xe ti hay sc vt th, ni c nguy c nhim vi xng, du diesel nhin liu v phn, cho vic lm sch ca con ngi v vic git gi (cht ty ra, photphat, phn), nc cho vt nui, ni c th c phn sc vt cn li, cht bn ca gia sc, v s ph hoi ln hn ca cn trng v thuc tr su. i vi vic b sung v lm sch thit b phun thuc tr su cho vic kim sot dch hi. 11.2.2.4.2. Ti ton b cc im khc trong lu vc - s nhim c gy ra bi cc hot ng hon ton khc khng lin quan trc tip n vic khai thc nc nh l nng nghip (phn bn, phn bn bn cht lng, thuc tr su), cc ngnh cng nghip th cng v cng nghip nh (du, nhin liu diesel v xng du, v.v.) v x l nc thi v cht thi rn. Mt im m cn cp n l s bo qun nc ngm, mc d mong mun n c th a ra cc khu vc bo nc ngn chn s suy yu cht lng ca nc ngm bi con ngi v ng vt, iu rt kh t c trong thc t v n l ch kh thi nu ngi dn c gii thot khi nhu cu i vi n. Tuy nhin nu mt vi bin php bo v ban u c thc hin ngay gn vng ln cn ca mt im ly nc (ging, bm, b cng ng, im rt nc mt, sui), iu ny trong bn thn n s l mt bc u tin trong phng php gim nh ri ro trn v t ci thin tnh trng sc khe. iu g l cn thit y s c tin hnh ch dn cho mi ngi v nng cao s nhn thc cng cng v iu s cn phi c tp trung vo tt c nhng ngi ph n, ngng ngi m c trch nhim ly nc v cho sinh hot v sinh v sc khe gia nh. Mt s bt u c th c thc hin bng cch ngn chn cc im ly nc nh l cc ging lng v m bo rng chng c phn b cho nhng s dng c th (con
169
ngi/ng vt, ly nc/ra v git gi/nc cho chn nui) v c phn chia hp l theo quy lut t nhin cho mc ch v c s an ton v tin cy cho vic x nc thi. Nh mt bc xa hn hng v cung cp sch, cc im ly nc thc t phc v cc nhu cu khc nhau ca thc ti, iu cng cn c thc hin l a ra mt h thng gim st v kim tra duy tr v hi phc cc im v ngn chn bt c thit hi mi trng no. Trong h thng ny ph n, mt ln na s, c mt phn rt quan trng hot ng (nh gim th l mt v d). Da vo s lng ngy cng tng ca cc ca hnh sa cha xe hi v cc trm xng du nhiu nc, nhng im trng tm khc ca s ch s cn phi c pht trin v thit lp cc thit b tch xng v du (by du). 11.2.3. Tng nhu cu s dng nh l kt qu ca s phn hi tch cc S tn ti ca mt h thng cung cp nc thun li v hiu qu, cng vi mt s ci tin ton b cc iu kin trong cc khu vc nng thn, c th a ra c hi gia tng nhu cu. iu ny c ngha l s gia tng trong vic khai thc, thng khng kim sot c v ch yu l t nc ngm, v v iu ny c chiu hng s nhn mnh cc tc ng nh lng ln cc ngun ti nguyn c lin quan. Tnh n thi im ny, v cho cc khi lng nh c tiu th p ng cc nhu cu c bn (xem phn 1), vn nc thi s c rt t mi quan tm, nhng by gi cc bng chng s bt u c xem xt nh cc tc ng bt li n c th c trong cht lng nc mt v nc ngm v do , gin tip, ln sc khe con ngi v ng vt. Bc u tin c th thc hin chng li nhng hu qu l nhng iu nh ch dn trong v sinh v xy dng cc nh v sinh VIP 2). y l trng hp khc ni m nhng ngi ph na, , nhng ngi c trch nhim s dng nc v bo m v sinh sinh hot, s cn phi ch ng tham gia t lc u.
2)
11.2.4. S dng qu mc xut pht t vic cung cp nc tt Mt s cung cp nc tt cc khu vc nng thn c th dn n mt s gia tng trong vic chn nui, vi tt c nhng hu qu tc ng bt li ny c th c nh chn th qu mc v vic gm nhm thm thc vt v s nn cht t. Trong thi gian di n cng c th c nhng tc ng th cp, nh l s thay i trong vi kh hu c gy ra bi nhng cuc tn cng ln thm thc vt (v d nh s gm nhm cc cy xanh bi nhng con d gy ra nhng thay i vi kh hu quan trng v mt sinh thi gn vi mt t) hoc s xi mn nc hoc gi ni m tt c phn quan trng ca tng t mt b tch ra khi nh l mt kt qu ca vic chn th qu mc v mt thc vt ph. Cc tc ng bt li cng c th pht sinh t vic b tr vt l v v tr ca cc im cung cp (v d cc ging) khi sau ny l khng hng n nhng nhu cu x hi kinh t ca nhm mc tiu. Cc nhm t ngi dn du c l v d cn cc im cung cp m nm trong mt s tri i ca mt vi ngy ngay c khi thi tit xu v/hoc thc n khng . iu ny khng th c trong trng hp nht nh, do thi gian lu tr trung bnh ti mt im ly nc l c m rng ph hp v ri ro ca vic s dng qu mc tr nn qu ln. Trong trng hp xu nht, li sng du c c th c b trong s tn thnh ca mt li sng gn nh l nh canh nh c, v iu ny s lm tng cc tc ng m nhng hu qu x hi v kinh t - x hi s rt kh d on trc. Trong trng hp ny, cc k hoch ca d n phi c son tho cng vi cc nhm mc tiu v phi cho php s tn ti, thng nc truyn thng v quyn chn th dng nh cng mt lc, bng cch cung cp cho con ngi s gii thot v lm cho h
170
nhn thc c mi quan h tn ti (v c th l do gi nc khng ph hp), h cng phi c kh nng gii quyt tit kim ti nguyn. 11.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng Mt iu kin tin quyt quan trng cho c vic phn tch v nh gi tc ng mi trng t cung cp nc sch nng thn l s xc nh ca vic cung cp nc s dng c. Cc nhn t m c mt quyt nh mang li mc s dng hp l trong trng hp ny l kh nng ti to trong trng hp nc ngm v lu vc v ng cong sn lng ca n vi thi gian trong trng hp ca nc mt. Nhng ri ro c bit gn vi vic s dng nc ngm, i ngun ny l khng th ti to. c lng khng chnh xc ca cc ngun nc c sn l c th tn ti mt cch c bit trong cc vng kh cn v bn kh cn, ni khng ch c th c nhng bin ng r rt t nm ny qua nm khc trong v sn lng nhng cng c th khng thy r c s ti sinh ca cc ngun ti nguyn cho mt s nm do thiu lng ma. Di cc trng hp n ch hp l thc hin s c lng bng cch tham kho cc gi tr trung bnh o c qua nhiu nm khi cc tng ngm nc cha nc ngm l dy v bao ph cc khu vc rng ln. Ti nhng ni cc ngun ti nguyn b nh hng bi cc iu kin t nhin bt li, s hn ch cc c hi cung cp cho mt ngun cung cp phn tn, v v c bit l mt ngun cung cp phn tn cho cc trung tm nng thn ca ngi dn, ni tp trung kh nhiu dn s s c ngha l mt s ging t cch nhau khong cch tng i gn s l cn thit nhng cc ging s nh hng n sn lng ln nhau. Cc hn ch hn na c th pht sinh t, v d, s nhim ca nc ngm bi cc h rc v ging tiu nc, nhng ni ra ry, v cc mng ung nc cho vt nui. Nhng kho st v tnh hnh hin ti v nhng thay i tim tng (trong ngi dn, lng tiu th trn u ngi, hot ng thng mi, v.v) s l cn thit, cng vi cc phn tch v ng gi cc tc ng a phng ca cc mi nguy him tim tng. Mt trong nhng iu kin tin quyt cn thit i vi vic phn tch v nh gi cc tc ng mi trng ca cp nc nng thn l mt kin thc v tnh cht kh hu v cc iu kin thy vn (hng v mnh ca gi, lng ma, s bc hi, nhit , v mc nc v mc nc ngm), nhng ci m cho php ti ni bt u trong s cp n nng sut v s phc hi v kt qu cc c hi s dng. nhiu nc d liu c bn c sn, trong cc hnh thc tp hp lin tc cc php o ko di m rng qua nhiu nm, c th thiu cc im o lng c th c t v s lng v, nh thng xy ra, bn ngoi khu vc d n, v iu ny c th l cn thit tham gia vo cc cuc kho st o lng thm vo trong thi gian di thu c nhng kin thc trn. Qu trnh ny, mc d l cn thit m bo rng vic lp k hoch v vic thc hin c s ng h c tnh khoa hc thch hp v vic s dng bn vng s c th, thng vic vn hnh tri ngc vi nhu cu cp thit cho cc h thng cung cp to ra mt cch nhanh chng v c th p ng vi s khng hiu c mt phn ca, chng hn, con ngi b nh hng. Ngoi ra, cung cp nc l mt lnh vc nhy cm, v iu ny c th s l cn thit yu cu khng ch kin thc k thut m cn l kin thc x hi hc v nhn chng hc. Cc cu hi c lin quan n cc vn nh l cu trc x hi, s t chc chnh quyn/ truyn thng ca lng, thu tiu th nc, v sinh sinh hot, tnh hnh thu nhp (trong mi quan h vi cc chi ph cho nc), cc quyn v nc v trng cy, v vai tr ca ph n tt c cn phi c lm r vi nhng ngi lin quan, nu c th trong giai on u.
171
Ni chung, nhng tiu chun (gi tr gii hn, cc hng dn v ch dn) lin quan vi cc nhu cu cht lng ca nc (bao gm cc iu kin v sinh) t quan im trn, v cc gii hn i vi tnh trng xu ca vic s dng cho (hu qu) cc ng dng cnh tranh. Cc tiu chun rng buc cc mi quan h mt thit ca sinh thi v kinh t - x hi v cc tc ng khng tn ti, v do s c mt c hi tip tc cho cc din gii khc nhau v chng. C mt phm vi c bn ca cc yu t cu thnh, cc kin ngh ca phm vi trn ton th gii (xem phn 6) trong cc nhu cu v nc sch, nhng thng qua nhiu nc vi php lut quc gia thch hp ca ring h c th c thc hin theo cc kin ngh, c cc vn chnh trong vic kim tra v m bo vic tun th ca h trn thc t. Cc tiu chun cho cc gii hn v tnh trng xu c th c ca vic s dng (v d cc s liu v lng tiu th trn u ngi i vi con ngi v ng vt, xem phn 1) trong thc cht, s ko theo n gin nh cc con s theo quy tc kinh nghim. Tuy nhin, s a dng ca cc yu t ch n, n c v nh nghi ng liu chng s c kh nng ng dng chung v i vi cc l do ny lun lun c u tin cho mt iu tra v khu vc nghin cu.. Bi s m mang s hiu bit v nhn thc thch hp ca cng chng, mt s c gng cn c thc hin trong vi d n mang li cc nhu cu cho vic bo v mi trng m cao nht c th c trong cc gii hn c thit lp bi cc nhn t kinh t-x hi v vn ha, vi tm quan trng c bit ang c gn lin vi s tham gia ca ngi ph n trong vai tr ca h nh l trch nhim c nhn i vi vic cp nc trong khu vc nng thn. 11.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Ni m cung cp nc nng thn c cc im giao tip gn vi cc khu vc m to ra nhu cu v nc cao hn, vic s dng nc nh l mt trong nhng mc tiu trc tip hoc gin tip ca h, hoc nh hng n cht lng nc hoc hn ch lng nc sn c. Cc ngnh c lin quan chnh y l nng nghip (xem cc khu vc nng nghip rng ri khc 3) trong n c th bao gm vic s dng cc ngun cung cp ging nhau ca nc ngm v nc mt, vi kh nng cc tc ng thm vo c to ra bi vic khai thc vng ph cn. N c th c s tng tc vi ngnh ph sau y, v s tng tc nh vy cn c kim tra v cc hu qu ca n trong mi trng hp c th: sn xut cy trng, bo v thc vt, trng rng, nh bt v nui trng thy sn, thy li, chn nui nng tri, v nng-cng nghip. - k hoch khung cp nc - K thut thy li nng thn - X l cht thi rn Thu gom, x l v thi b - X l nc thi (v nc ma) Thu gom, x l, thi b/thi b - K thut v sng v knh o - Kim sot xi mn - K thut thy li phm vi rng - Quy hoch khng gian v khu vc/vng. Vic cung cp nc chim mt vai tr quan trng trong vic quyt nh nh th no, v cng bao nhiu, v khu vc hoc vng c th c pht trin v do c tc ng
172
3)
ln tt c cc d n v cc ngnh m c lin quan n vic quy hoch bo tn, ci thin hoc pht trin c s h tng. 11.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng Cc d n cp nc nng thn l cc cch thc gp phn m bo s bo tn lu di cuc sng ca con ngi v cht lng cuc sng. Rt c th cho vic lp k hoch v thc hin d n cung cp nc nng thn c hng v p ng nhu cu ca mi trng v bo v ti nguyn.Trong cc iu kin chung, nhng iu cn phi nh l ch him khi c tin nghi ring bit nh l ging, bm c b tr v thu gom t bn/b cha nc to ra bt k cc tc ng mi trng ch yu ca chnh n, v rng nu c thit hi mi trng, n thng khng xut hin cho n khi cc c s tr nn c tp trung v s dng qu mc, c bit trong s cp n nc chn nui. Cc bm tay c s dng rng ri nht h tr vic ly nc ln, v n l c bit ni m n c tn dng vic bo dng c thc hin thy rng cc thit b c chn l mnh m b d dng duy tr v vn c s dng thay th, bi v nu h khng lm iu ny s gy nguy him cho mc tiu ca bt c d n no s cung cp mt ngun cung cp ph hp v cht lng nc tt v s buc ngi dn tr li s dng cc im ly nc m ko theo nguy c cho sc khe ca h4) Ngi ph n c trch nhim truyn thng cho vic cung cp nc v h l ngi m phi cn c o to khng ch iu khin m cn duy tu cc my bm. tng hp, danh sch sau y l cc tiu ch phi c p ng tt hn nh hng mi trng ca mt d n: (1) Tng sn lng nc ph thuc vo thi gian phi c nghin cu trong thi gian di theo cc xu hng thy vn v kh hu phi c xem xt; (2) N phi c quyt nh ci m c yu cu theo cu trc s x hi ca vng nng thn v nhng gii hn m c thit lp i vi s pht trin c th c, vi s cho php ca cc cu trc m tnh truyn thng v tnh dn tc c t ra ti y; (3) Nhng ngi lp k hoch phi c rng buc bi mt k hoch tn dng ton b m lm mt s phn chia nh lng ca vic cung cp sn c v t di quyn u tin gia nhng s dng; (4) Cng ngh c hng n cc k hoch tn dng phi c pht trin v p dng, vi s tham gia tch cc ca cc nhm mc tiu trong giai on u, cc bc phi c thc hin m bo rng cc hot ng v s duy tr sau s c th tn ti (ph s dng nc), v tnh c th truyn li/chuyn giao ca cc gii php mt cch thnh cng c p dng ni no khc phi c xem li mt cch cn thn. Kinh nghim ni rng cc mc th bc ca vic quy hoch l mt iu kin tin quyt cn thit p ng cc tiu chun nu trn v thc hin mt kim chng tt cho cc d n cp nc nng thn ph thuc vo cc chng trnh pht trin vng nng thn. N l c bit quan trng nhng ci c cu trc theo cch ny bi v nhng c hi kim sot khu vc nhy cm ca vic cung cp nc (v d bng cch hn ch khai thc nc) l c gii hn v s an ton cn thit xy dng khng mun hn so vi giai on lp k hoch. 11.6. Ti liu tham kho
1. Alheritiere, D.: Environmental Assessment and Agricultural Development. FAO Environment Paper 2, Rome, 1981.
4)
173
2. BMZ: Wasserversorgung und Sanitrmanahmen in Entwicklungslndern "Sektorpapier" of 22 May 1984. 3. Caponera: Water Laws in Moslem Countries: FAO Irrigation and Drainage Papers, No.20/2, Rome, 1978. 4. DHV Consulting Engineers: Shallow Wells, 2nd ed., 1979. 5. Dyck, S. and Peschke, G.: Grundlagen der Hydrologie, Verlag Ernst & Sohn, Berlin, 1983. 6. EC Directive the on quality required of surface water intended for the abstraction of drinking water in the Member States. 7. EC Directive on the quality of water intended for human consumption. 8. EC Directive on the protection of groundwater against pollution caused by certain dangerous substances. 9. Environmental Protection Agency: National Interim Primary Drinking Water Regulations, 1983. 10. Gesetz zur Ordnung des Wasserhaushalts (Wasserhaushaltsgesetz, WHG) und Wassergesetze der Lnder, 1976. 11. Glamie, C.: Village Water Supply in the Decade, John Wiley & Sons, 1983. 12. GRET: La Construction de Citernes. Dossier no.4, Groupe de Recherche et d'Echanges Techniques, Paris, 1984. 13. GRET: Le Captage des Sources. Dossier no.10, Groupe de Recherche et d'Echanges Techniques, Paris, 1987. 14. GTZ: Community Participation and Hygiene Education in Water Supply and Sanitation (CPHE). 1989 15. Hofkes, E.H.: Small Community Water Supplies. John Wiley & Sons, 1983. 16. Mutschmann, J. and Stimmelmayr, F.: Taschenbuch der Wasserversorgung, Franckh'sche Verlagshandlung, Stuttgart. 17. Richtlinien fr Trinkwasser-Schutzgebiete. DVWG-Arbeitsbltter, W 101, 1.Teil Schutzgebiete fr Grundwasser, 1975 18. Schulz, Ch.R., Okun, D.A.: Surface Water Treatment for Communities in Developing Countries. John Wiley & Sons, 1984. 19. Technische Regeln fr die Ausfhrung von Pumpversuchen bei der Wassererschlieung. DVWG-Arbeitsbltter, 1975. 20. Teclaff: Legal and Institutional Responses to growing Water Demand. FAO Legislative Study No.19, Rome, 1980. 21. UNDP/World Bank: Community Water Supply, the Handpump Option. 1987. 22. Verordnung ber Trinkwasser und ber Brauchwasser fr Lebensmittelbetriebe (Trinkwasser-Verordnung), 1975. 23. World Bank: Rural Water Supply and Sanitation, Time for a Change. World Bank Discussion Paper, No.18, 1987. 24. World Bank: Information and Training for Low-Cost Water Supply and Sanitation. Various Participant's Notes: 1985: - 3.1 Health Aspects of Water Supply and Sanitation - 4.2 Wells and Handpumps - 5.1 On-site Sanitation 174
- 5.2 Water-borne Sanitation - 5.3 Sanitation Technology Selection 25. WHO Collaborating Centre: Practical Solutions in Drinking Water Supply and Wastes Disposal for Developing Countries. WHO Technical Paper Series, No.20, 1982. 26. WHO Collaborating Centre: Small Community Water Supplies. WHO Technical Paper Series, No.20, 1982. 27. WHO: International Standards for Drinking Water. Geneva, 1984.
175
12. X l nc thi 12.1. Phm vi 12.1.1. Cc nh ngha Nc thi l nc c c tnh c thay i bi vic s dng trong sinh hot, cng nghip, nng nghip hoc vic s dng khc v nc (nc thi) c thi ra vi n trong sut lc khng ma cng nh cc dng chy v nc c thu gom (nc ma) t cc khu vc xy dng hoc lt ng do trn ma ro. Nc cng cng bao gm cc cht lng c thi ra v thu gom t cc nh my x l v lu tr cht thi. Vic qun l nc cng ng, mt s phn chia ca vic qun l ngun ti nguyn nc, bao gm tng tt c cc bin php bo v mi trng mc tiu cung cp cho cng ng, thng mi v cng nghip vi s tha mn v nc sch hoc nc cng nghip cng nh x l nc thi sinh hot, thng mi v cng nghip t cc khu vc . Vic x l nc thi, mt s phn chia vic qun l nc cng ng, v c bn bao gm vic thu gom, vn chuyn, x l v thi b cht thi. Cc quy tc chung ca nhng cng ngh c chp nhn bao gm nhng quy tc m c kim tra trong cc ng dng thc t, nh l phn ln nhng ngi lm vic trong lnh vc chuyn mn c lin quan n cc qu trnh, nh my, cc c s hoc cc cch thc vn hnh ng (3). Bn cht k thut ca cc quy tc c th khc nhau thng qua yu cu ca tng nc ring bit. Cng ngh tin tin l tnh trng ca s pht trin ca cc qu trnh, nh my, cc c s hoc cc cch thc vn hnh nng cao, s m bo thc hin ph hp nh l cc bin php k thut. xc nh trng thi k thut, mt s nh gi phi c thc hin trong cc qu trnh, nh my, cc c s hoc cc cch thc vn hnh c th c th so snh c m n c th c kim tra thnh cng trong qu trnh hot ng (4). Bn cht k thut ca cng ngh tin tin c th khc nhau thng qua yu cu ca tng nc ring bit. 12.1.2. Cc vn S pht trin cng nghip rng ln ca cc thp k gn y, vi cc hiu ng ca n ln s sn xut hng ha v ln cc m hnh tiu dng v cc thi quen sc khe ca ngi dn, dn n s gia tng ng k trong khi lng nc thi. gc ny, mc tiu x l nc thi (WWT), lin quan n cc phn tch cn thn v c tnh n khng ch cc iu kin a phng v cc s la chn m cn cc kha cnh mi trng ca nh my c lin quan, c th dn n nhng ci tin cn thit. Theo quy nh, nhng ci lin quan n cc bin php khng nhng trong cc lnh vc cng ngh x l nc thi, m cn trong cc lnh vc lut php, hnh chnh, qun l kinh doanh v t chc. Nhng ci tin cn thit cng nn nhm mc ch t c s trnh by hp l cho nhng ngi ph n, nh l mt trong nhng nhm i tng, trong cc t chc v cc c quan chu trch nhim x l nc thi. y l cch tt nht bo m rng li ch hp php ca h trong s tham gia vo s pht trin v thc hin hnh chnh, kinh doanh v cc quy tc gim st mi trng s c p ng. 12.1.3. Mc tiu Kim sot vic x l nc thi v nc ma hnh thnh mt phn quan trng ca c s h tng cc khu nh c ca con ngi c xy dng trn nguyn tc v sinh v do l c bn cc n lc nhm ci thin cht lng cuc sng. Hn na n l mt thnh phn thit yu ca qun l cht lng nc, mc tiu nn c l:
176
- duy tr s cn bng sinh thi ca cc ngun nc v ni m n b lm xo trn khi phc li n, - m bo mt s cung cp nc c bo m v s lng v cht lng cho mi ngi ni chung cng nh cho thng mi v cng nghip vi s nhn mnh c bit v tnh bn vng lu di v - cho php tt c ngun nc khc c s dng m phc v cho c phc li ca mi ngi ni chung v nhng nhu cu hp php ni ring trong thi gian di.(5) Cc s liu cho thy rng nhiu nc c mt s mt cn bng r rt gia vic cp nc v x l nc thi. l v, nhiu nc trong cc vn , s u tin r rng c dnh cho vn cp nc, m khng phi tr t nht l s ch cng bng n s pht trin cn thit ca cc c s x l nc thi. Tng t cng p dng i vi mi quan h gia cung cp nc v x l nc thi trong cc c s thng mi v cng nghip. Trong tm tt mi trng ny, cc vn x l nc thi thnh ph cng c u tin ln hn. Cc vn ca x l nc thi thng mi v cng nghip bi v s phc tp v phm vi ca chng c th cng c thng tin mt cch chn lc. 12.1.4. Cc giai on ca qu trnh x l nc thi Khu vc x l nc thi ca thnh ph ni ring c th bao gm cc giai on x l sau y: - thu gom nc thi - di di/vn chuyn nc thi - x l nc thi - vic x nc thi - x l vn phn (t cc nh v sinh v nhng lp t tng t) - x l bn. Cc giai on x l c cp c th xem xt cho c nc cng (sinh hot, thng mi, cng nghip) v nc ma. Trong kha cnh mt iu khng c qun l nc thm qua, ci m bao gm v d nh nc ngm m thm thu thng qua cng rnh r r, hoc vic thot nc m l kt qu t mc nc ngm h thp v c chy qua mng li thot nc. Trong tng giai on x l nc thi ring bit cc qu trnh sau c din ra: - Thu gom nc thi: thu gom nc thi ti ngun s dng chuyn tip, cc tuyn ng t ngm cng nh t cc h thu gom nc thi, cc h phn, cc nh v sinh v.v. - vn chuyn nc thi: s vn chuyn nc thi thng qua cc cng rnh (trong trng hp nc ma cng c dn qua cc mng h) c s dng ring bit, kt hp hoc cc h thng cng thi duy nht (sau cng khng cn vn chuyn nc ma trung gian). - x l nc thi: s p dng cc qu trnh vt l, sinh hc (hiu kh hoc k kh) v ha hc vi mc ch gim ti a cc cht cha trong nc thi ci m gy hi cho mi trng, v c bit i vi nc, hoc ca vic gim cc hiu ng c hi ca chng ti mc cn thit. - Vic x nc thi: tr li nc thi (thng sau khi x l) vo vng tun hon nc t nhin (v d s dng cc b lc chy trn cho cc b lc ngc dng trong h thng
177
kt hp nc ma chy trn trong cc h thng hoc cc knh tip nhn ring r trong cc cng trnh x l nc cng) - x l bn: qu trnh gim thiu hoc x l bn Tc ng mi trng ca cc giai on x l c m t u tin nn c xem xt ring nh gi tm quan trng ca chng. Mt nh gi tch hp, cng c tnh n bt k s tng tc quan trng, sau nn c thc hin cho d n. Trong trng hp x l nc thi thng mi v cng nghip, ta nn tin hnh mt cch tng t nh trn c s cc giai on x l nu trn, cho c ngi sn xut x nc thi trc tip v gin tip. Tuy nhin, c mt giai on x l quyt nh hn m phi c cn nhc u tin, c th l lin quan n giai on trnh hoc gim thiu nc thi, c tnh n s lng (lu lng dng chy) v ti trng nhim (khi lng dng chy). Trong kha cnh cc vn v nguyn liu u vo ca vic sn xut cng nh s sn xut ca chnh bn thn n, tc l qu trnh sinh ra n n, l c bit quan trng. 12.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v 12.2.1. Cc lu ban u Mc d v c bn mc tiu ca vic x l nc thi theo nh hng mi trng, cc nhn t vn khc nhau c th pht sinh ci m c th khng th hoc kh khn khc phc: a) cc dng thi khng th trnh c bng cc bin php k thut/kinh t (lng pht thi cn d), t nhng lp t thit b x l nc thi ci m c mt tc ng ton din ln khng kh, t v nc, ln con ngi v ln cc h sinh thi. b) s gia tng khng d kin c trong khi lng nc thi t cc khu nh (do thay i trong li sng) c) s gia tng khng th d kin c trong khi lng ca nc thi t cc c s thng mi v cng nghip (do s gia tng trong sn xut, s bin ng, s hot ng theo ma) d) hin tng ph dng trong b phn cha nc trong nc thi x l c thi ra, trong thi k lng ma thp ko di. e) cc hu qu bt li ca vic s dng bn thi hoc phn compost/bn thi trong nng nghip cho mc ch ti ch. T ban u, cc n lc hp l nn c thc hin cc nhn t vn ni trn trong tt c cc hot ng qun l d n, gim thiu t u bt c hin ng c th bit c, s dng cc bin php thch hp ca mt t chc, c cu v bn cht hot ng, v trong mt s trng hp cng phi nh vo cc bin php khn cp. Hn na, cc bin php x l nc thi c lp k hoch phi tnh n cc iu kin a phng m h hi lng vi cc quy tc chung c tha nhn ca cng ngh nc thi hoc cng ngh tin tin (sau khi cn nhc cn thn khi cn thit). Xem xt ln lt mi ngnh nhnh c lin quan ca vic x l nc thi, nhng tc ng mi trng in hnh tim nng nh sau (7), (8). 12.2.2. Cc tc ng mi trng in hnh Trong bt c d n x l nc thi no, l iu quan trng quyt nh c chp nhn hay khng:
178
- h thng thot nc thi phn tn ca a phng (h thng thot nc ring bit ti mi ngun vi cc h thu gom nc thi, cc hm cha phn hoc cc cng trnh thot nc nh, cc nh v sinh, v.v.) hoc - h thng thot nc thi tp trung ca a phng (h thng thu gom nc thi bao gm mt mng li cng rnh vi tt c nhng c s cn thit, thu gom, lm chuyn hng v dn nc thi c sn sinh ti cc ngun ring bit n mt hoc nhiu (trung tm) n cc cng trnh x l nc thi) Cc hiu ng mi trng khc nhau xut hin, quan trng nht ca ci c t ra di y 12.2.2.1. Tc ng ca qu trnh thu gom v x l 12.2.2.1.1. H thng phn tn Vic x l nc thi phn tn c th c cc hiu ng bt li sau y ln mi trng: i vi ngi s dng, cc h thng cng ring bit c ngha l ph tn cao hn ln vic bo tr v bo dng so vi cc h thng c kt ni vi mt h thng cng tp trung. Nu vic xy dng khng ng cch iu c th dn n cc vn nh l: - cht lng dng thi km t cc cng trnh cng thi nh (nu cc ngn lng bn l khng thng xuyn v khng ng cch) v do c s nhim ca cc ngun tip nhn nc, - s vn hnh thng xuyn ca cc dng chy trn khn cp t cc trc bm nu cc bm khng c bo tr ng cch v do s nhim ca cc khu vc m ch nn nhn dng x trong cc trng hp khn cp nh r, - s nhim ca tng t di b mt v c bit ca nc ngm trong trng hp ca cc nh v sinh kh (cc nh v sinh thng kh/k kh), cc hm cha phn, cc h thng lc (c bit l cc h tiu nc sau khi x l nc thi sinh hc hiu kh hoc k kh), - mi nguy him n sc khe do hot ng ca h thng thot nc ring bit (v d nguy c ly nhim thng qua s tip xc trc tip khi cc hm cha trng rng; thng qua cn trng v s ph hoi ca chut), - mi nguy him n sc khe do x l bn cui cng (x) t cc cng trnh cng nh hoc t s thu gom cc hm cha, khi khng thc hin ng, - tnh thm m v cc mi kh chu, - Khng c kh nng loi b tp trung v x l nc thi thng mi/cng nghip cng vi nc thi sinh hot. Cc hiu ng c li ca x l nc thi phn tn ln mi trng c th c nh sau: - Vng tun hon nc t nhin th him khi b gin on hoc xo trn bi vic thu gom v vn chuyn nc ma thch ng (iu ny lm gim ng k s lng thm t nc ma). - C th c mt ng c ln hn gim mc tiu th nc (gia tng s tiu th s dn n chi ph cao hn ng k ca vic vn chuyn cht thi t cc hm cha). - (khng hiu qu) cc ngun tip nhn ca nc khng phi l i tng s nhim ri rc hoc bt ng ti cc dng nc ma chy trn v cc ca sng hoc ti cc cng trnh ca sng ca cc nh my x l nc thi.
179
- S ph dng hoc hin tng xi mn t trong cc ngun tip nhn ca nc l c loi b mc ln. 12.2.2.1.2. H thng tp trung Cc hiu ng c li ca h thng phn tn c cp trong phn 2.2.1.1. l khng xy rau trong trng hp ca mt h thng tp trung (x l nc thi tp trung). Qu tht, s vng mt ca chng l mt s bt li r rng. Ngoi ra, mt h thng tp trung c cc hiu ng bt li sau ln mi trng: - Vi cc khp ni ng ng c thit k v ch to khng thch ng, s r rnghim trng c th xut hin (s thm nhp ca nc ngm, s nhim ca tng t hoc nc ngm) - Vi cc trm bm nc thi ln, ting n v nhng mi kh chu c th xut hin nu chng l qu gn vi cc ta nh ln cn hoc vic cch m, thng kh, thng gi v s kh mi l thiu hoc khng ph hp.
Cc hiu ng tch cc ch yu ca mt h thng tp trung l c bit nh sau (9): - bo v ngi dn khi nhng mi nguy him n sc khe gy ra do cc sinh vt ly nhim c truyn trc tip hoc gin tip bi nc, v d trong trng hp s nhim ca nc ngm c s dng cho s cp nc sch ring bit hoc bi s tip xc trc tip vi nc thi. - Bo v ngi dn khi cc s kh chu gy ra bi cc cht trong nc thi m n d dng b thi ra (gy mi). - Bo v ngi dn khi s ngp lt ca cc hm cha v cc phng lu tr trong thi gian ma bo. - Bo v an ton lu thng ca xe my, xe p v ngi b hnh, thm ch trong trng hp c ma ln. - Kh nng vn chuyn v x l nc thi thng mi v cng nghip cng vi nc thi sinh hot. - Bo v tr lng nc ngm s dng khi s nhim bi cc cht cha ng trong cng thi (sinh hot), c bit l cc hp cht ca nito. 12.2.2.1.3. Cc qu trnh x l nc thi c bit Trong mt s khu vc x l nc thi, s kt hp ca hai gii php x l trn c th l . Trong mt s trng hp, n ch c th ng gi v mt sinh thi v qun l nc c mt h thng cng thot nc m trong ch c nc thi l c x l mt cch tp trung, nhng khng c nc ma. Hn na vi h thng kp, s vn chuyn nc ma trn mt t v di mt t cng c th c mt tng tt v mt sinh thi v qun l nc nu nc thi v nc ma c tch hon ton, s quan tm m bo rng nc ma vn l sch nht c th. Ni cch khc: Nc ma, m tng i l sch t u vo, th khng nn c ha trn vi mt mi trng (trong trng hp nc cng) bi v nh vy n cng tr thnh mt ngun bn. Vi s vn hnh cn thn v ph hp ca mt h thng kp nh vy, ti trng nhim trong cc c quan tip nhn ca nc c th c gim thiu v cn bn, v nhng l do c th sau y:
180
- Khng cn phi c cng trnh x cho nc ma hoc hn hp vi nc thi ti cc ca sng, do khng c nc thi hn hp c th gy ra s nhim nghim trng ca cc ngun tip nhn nc, c bit l sau nhng t kh hn ko di. - Ch c nc thi l i n cc cng trnh x l tp trung, cho nn dng thi ti im ly nc vo c gim thiu v ng nht, nh ci thin ng k hiu qu v tnh an ton ca cc cng trnh. 12.2.2.2. Tc ng ca qu trnh x l 12.2.2.2.1. Cc lu ban u Cc tiu ch nh tnh v nh lng v x l nc thi ng cch v cho tc ng mi trng ca n c ngun gc ch yu t kh thi v cc tiu chun pht thi, theo th t c chuyn ha t cc iu kin qun l nc c lin quan v t php lut, cc quy nh v.v. c hiu lc. 12.2.2.2.2 S pht thi t h thng cng thu gom Cc cht trong nc thi m gy nhim nc v bn lng trong nh my x l nc thi cng cng (thuc thnh ph) i hi mt lot cc quy trnh v cc phng tin loi b hoc gim thiu chng. Khi quy hoch mt cng trnh x l cht thi iu ny c kt hp trong mt cch nht nh v c sp xp theo chui (cc giai on x l). Bng 1 tm tt cc quy trnh k thut kh thi x l nc thi thnh ph trn c s ca mc pht trin hin ti vi kh nng x l ca chng c biu din nh l mc hiu qu (5) Cc th tc trong cu hi c lit k theo trnh t m trong chng thng xut hin trong cc giai on x l ca cc cng trnh x l cht thi, t c kt qu ti u. Quan trng nht, bng tm tt cho thy tc ng c d on ln cc c quan tip nhn ca nc, tc l s pht thi cc cht nhim nh l t l phn trm ca nng trong nc thi u vo. Bng 1 Hiu sut ca cc qu trnh x l nc thi khc nhau (%) Qu trnh Cc cht rn l lng 40 - 70 85 -90 BOD51) COD2) Photpho Ptng Khong 15 Khong 30 Nito (NH4-N) Khong 7 khong 40
25 -40 85 - 95
khong 15 khong 80
Gim thiu thm ca cc cht cn li 20 - 40 50 - 80 70 - 90 50 - 90 5 n 10 10 - 20 50 - 85 khong 95 5 n 10 5 -20 40 - 70 khong 90 50 - 90 khong 90 0 -30 khong 10
181
Cc cng trnh x l cht thi nh hng n mi trng khng ch v mt cc pht thi c lin quan n nc, m cn v cc mt: - ting n, - mi v - nhim khng kh (cc sol kh). As a rule, however, it can be assumed that these types of emissions are less important than the water-related emissions of a sewage works (wastewater discharge). 12.2.2.2.3. S pht thi ca h thng nh Trong trng hp cc h thng x l nc thi phn tn ring l hoc cc cng trnh x l cht thi nh c th c s dng (xem phn 2.2.1.1). Vic loi b nc thi c x l c th xy ra thng qua vic x vo cc ngun nc mt hoc thng qua vic x vo tng t (thm, lc). Cng lin quan n vn pht thi c th chp nhn c ca cc cng trnh x l cht thi nh v tc ng mi trng ca chng v c bn phi thc hin mt s phn bit gia hai loi cng trnh: a) cc cng trnh m khng cn sc kh vo nc thi, cn gi l cc b t hoi (vi s c quyn ca x l c kh v mt phn sinh hc (k kh) ) v b) cc cng trnh vi vic sc kh vo nc thi v x l c hc/sinh hc. Vi cc cng trnh ca loi a), hiu qu sinh hc 20-25% v trong cc trng hp c bit ti a 50% l thu c. Trong cc cng trnh ca loi b) hiu qu cao nh cc cng trnh x l cht thi trung tm (xem, 2.2.2.2, Bng 1) c th t c, min l chng c thit k v vn hnh ng cch. Bng cch tng thm cc cng trnh x l ngm, mt h lc ct hoc h tiu nc, nc thi trong cc cng trnh ca loi a) c th phi tri qua x l sinh hc thm na v do cung cp cc iu kin thy vn thch hp thng qua tng t. Vic x nc thi t cc cng trnh loi a) trc tip vo cc vng nc mt ni chung l khng th chp nhn c. 12.2.2.2.4. Tc ng n ngun nc Nc thi c x l khng tha ng c th lm xo trn kh nng t lm sch t nhin ca cc ngun nc tip nhn da trn qu trnh vt l, ha hc v sinh hc v gy ra cc thit hi khc. Cc thnh phn khng ha tan ca nc thi gy ra s tch t ca bn, c bit trong dng chy chm v cc vng nc tnh, v d ao, h v cc knh vn chuyn, v cng nh trong cc nhnh sng ct, cc con sui, h cha nc v.v. Nu chng c ngun gc t trm tch hu c, cng s c hin tng phn hy vi s pht trin ca s phn hy v ln men kh, s tiu th oxy ha tan trong nc bi s hp thu ca cc sn phm phn hy, s ngn chn cc hnh thc sinh tn hoc thm ch c ch vi sinh vt v c. Nhiu nc thi thng mi v cng nghip b nhim hu c thun li cho s pht trin ca cc nm nc thi trong cc dng nc chy c cha xy, c bit trong cc ma lnh. Cc mnh vn tch ra t nm pht trin thnh cc mng s thng gy ra bn lng th cp vi kt qu ni trn ti nhng ni c dng chy yu. Cc thnh phn ha tan v hu c ca nc thi cn mt lng xy nht nh trong nc cho qu trnh phn hy sinh ha ca chng, trong iu kin hiu kh. iu ny c xc nh theo cch tng t nh trong chnh bn thn dng nc thi v do c gi l nhu cu oxy sinh ha.
182
Ti nhng ni hm lng oxy hoc kh nng hp thu oxy ca mt ngun nc tip nhn l khng cho qu trnh oxy ha sinh ha ca cc cht hu c a vo n, th cht hu c tip tc phn hy bi vi khun k kh. iu ny dn n qu trnh kh nitrat, sunphat, cc hp cht hu c c cha oxy do vi khun v.v to thnh carbon dioxide, hydro sunfua hoc sunfua, amoniac, nito v cc sn phm phn hy khc. Mtan cng c hnh thnh trong bn t hoi (14). Cc qu trnh phn hy k kh c gy ra do s thiu ht oxy ph v phn ln cc cu trc hiu kh kh nng t lm sch ca ngun nc, v ngay c trong cc trng hp nghim trng c th gy ra s h hng mt cch hon ton. Nhng vn nh th cng c th pht sinh trong ngun nc trong iu kin nht nh ngay c khi nc thi x l c x theo cch thch hp, tc l trong s ph hp vi cc nguyn tc ca cng ngh. Tuy nhin sau phi gi nh rng kh nng t lm sch ca ngun nc l khng vi cc iu kin x thi. Trong trng hp nh th cc tiu chun nghim ngt hn phi c p dng cho vic x nc thi, p ng hoc phc hi li cc ch tiu cht lng nc cn thit. (xem 3.3). Bn cnh cc vn c gy ra do s thiu ht oxy trong qu trnh oxy ha sinh ha, s ph dng, tc l s tch ly ca thc vt dinh dng trong nc, c bit l photpho v nito, l mt nhn t quan trng. s mu m qu mc gy ra mt s pht trin khi lng ca thc vt, c bit trong cc nh my nc (cy trng ly l) cng nh l to xanh, to lc, vi to. S kim sot phn hy (hiu kh) ca cc cht sau khng th tn ti c na v to ra kt qu nh cp trc ca cc qu trnh phn hy k kh nc nhim. Nc c th b nhim bi mt s cht khc c tc ng c hi ln ng vt thy sinh ngoi ra cn c photpho v nito. Chng bao gm cc kim loi nng, cc dn xut chalogen ca hyrocacbon d bay hi (v d trichloroethylene), cc dn xut chalogen ca hyrocacbonkhng bay hi (v d chlorobenzols), dioxins, thuc tr su v hydrocacbon thm mch vng (v d fluoranten). Khi ng vt thy sinh khc nhau s nhy cm ca chng vi cc gnh nng hoc s nhim mi trng, chng c th c s dng nh ch s ca s nhim (ch s sinh hc). iu ny c bit ng vi cc gnh nng c gy ra bi s thiu ht oxy sau phn hy cc cht hu c v cc gnh nng c hi. H thng sinh vt sng trn sinh vt cht (saprobic) c da trn iu ny (7). 12.2.2.3. Tc ng ca vic thi b phn Phn ln nhng ci cp trong 2.2.1.1 (cc hiu ng bt li ca vic x l nc thi phn tn ln mi trng) cng p dng y. Cc hiu ng in hnh sau y (bt li) ca vic thi b phn (trong cc nh v sinh hiu kh/k kh, cc hm cha phn v h thu gom) nn c cp y: - mi nguy him cho sc khe do s dng v rt cn ca cc nh v sinh v cc h thu gom (ri ro nhim trng do tip xc trc tip vi phn; s ph hoi ca cn trng v chut v.v), - s nhim ca tng t, v c bit ca nc ngm, nu cc iu kin thy vn khng thun li, - mi nguy him cho sc khe khi x l phn cui cng, ni m khng c thc hin ng cch, - tnh thm m v mi kh chu. Cc hiu ng c li: xem thm 2.2.1.1 (cc hiu ng c li ca x l nc thi phn tn ln mi trng).
183
12.2.2.4. Tc ng ca vic x thi nc thi Nh nu trong 1.4, vic x nc thi c ngha l s quay tr li nc thi vo vng tun hon nc t nhin. iu ny din ra c hai h thng x l (phn tn v tp trung). V tc ng ca vic x nc thi trong trng hp x l nc thi phn tn, xem 2.2.1.1 v 2.2.2.4 Ngoi ting n v pht thi mi, hiu ng ca vic x nc thi trong trng hp x l nc thi tp trung t bn thn chng biu hin ch yu trong gnh nng v cht nhim m ngun tip nhn phi chu, gy ra do vic x nc thi t cc cng trnh x l cht thi tp trung. Cc ca cng nc ma trong h thng kt hp ch c th c mt tc ng ln ngun nc. Hn na, nhng g c ni trong 2.2.2.4 cng p dng cho tc ng x nc thi trong trng hp x l nc thi tp trung. 12.2.2.5. Tc ng ca qu trnh x l bn 12.2.2.5.1. X l bn ti cc h thng tp trung Bn c sn sinh trong cc cng trnh x l cht thi tp trung phi c x l. Giai on x l quan trng nht l lm n nh; iu ny c th c thc hin bng vi sinh vt k kh hoc hiu kh (7),(8). Trong trng hp ca x l k kh (s phn hy) ca bn thi, kh ca bn thi c sn sinh m phn ln l khng mi nu qu trnh phn hy c thc hin ng cch, tc l thng qua qu trnh ln men kim hoc ln men metan (8). Cc kh ch yu c sn sinh l CO2, nit v metan. Nn nh rng vic ti ch c yu cu bt c u nu c th, nng nghip s dng bn thi ca thnh ph c tin x l l thch hp nn, nu c th, c xem nh chin lc ng cho loi bn ny. Tuy nhin iu ny khng nn dn n s tch t ca cc kim loi nng trong t, nh chng c th gy ra mt mi e da i vi ngi v cc ng vt thng qua chui thc n, c bit trong trng hp hm lng kim loi nng nh cadmium v thy ngn cao. Nu ta xem xt tc ng ca bn thi di dng gi tr ca chng nh mt ngun nguyn liu cho nng nghip, ta nn lu (15): - Cc loi bn thi khng ch c gi tr ch yu nh phn bn photphat v nito, m cn v lng canxi v magie ca chng; mt khc, lng kali l khng ng k. Lng cht hu c ca bn thi cng c mt gi tr nht nh. Do , iu duy nht s dng hp l bn thi ti ch cho mc ch nng nghip. - Bn thi c cha mt d lng ca thnh phn c hi hoc c th c nhng hiu ng bt li khng nn c s dng. Cc hiu ng xu nh l: h hng h sinh vt v thc vt t (phytotoxicity); s thit hi n sc khe ca con ngi v ng vt nh l kt qu ca s hp th qu mc thng qua chui thc n (thng qua s tch t trong cc thc vt); cc hu qu bt li cho sc khe cng ng; c th gy ra bi cc yu t c hi tim tng vt qu mc. - Cc thnh phn d tiu cho thc vt l mt nhn t ch yu. Vi vic ti ch bn thi nng nghip lng photphat c sn cho cy trng, lng nito c sn cho cy trng,
184
l quan trng bc nht. iu cui cng l c xc nh bi hm lng ca by kim loi mu c tim tng (cadmium, crom, ng, ch, thy ngn, niken, km) trong bn thi, cng nh trong t m trong bn c ra. V tc ng ca bn thi c s dng trong nng nghip, cng vi vic sn xut cht thi/bn thi lm phn compost, xem thm (16), (17), (18), (19). 12.2.2.5.2. X l bn ca cc h thng phn tn Bn c sn sinh trong cc h thng x l phn tn trong cc cng trnh x l nc thi nh th phn ln c x l bng vi sinh vt k kh. Trong trng hp nh l mt cng trnh x l nc thi c vn hnh trc tip, mi kh chu hoc cc vn v sinh l khng ng k (20), (21). Nhng g c nu trong phn 2.2.5.1 cng c p dng y, c bit l i vi x l bn. Nh bn c vn chuyn t cc cng trnh x l nc thi nh th thng ging nhau hoc c n nh thch hp hoc c kh trng (c bit trong trng hp pha trn gia phn v nc c cun theo trong cc h thu gom nc thi), n c th l mt tng tt s phn hy th cp c thc hin mt cch tp trung, v d trong cc lu vc t m hoc cc b cha. iu ny p dng c bit khi c d tnh s dng cho nng nghip. Nh mt phng php n gin ca vic x l bn th cp c chp nhn bt c ni no cng trnh ph tr c i hi v i khi khng th trnh khi cc kh thi c mi l mt vn tng i nh. 12.2.3. Cc bin php phng trnh v an ton 12.2.3.1. Phng trnh nc thi Nc thi ci m khng c sn sinh th khng cn phi x l! Ni cch khc, vic s dng cc th tc v bin php thch hp gim khi lng hoc phng trnh nc thi sn xut nhm gim sc p ln cng sut ca cc h thng x l nc thi. Trong lnh vc sinh hot, nc thi phn ln ch c th trnh c thng qua vic tit kim nc ca cng chng, v d thng qua vic lp t v s dng cc thit b v sinh tit kim nc, v.v. Cc bin php nh th tuy nhin khng nn c hi cho sc khe v s thu gom v vn chuyn nc thi ng cch. iu ny cng ph thuc vo c nhn ca nhng ngi dn c ng c v s hiu bit cn thit, ci m c th c y mnh bi nhng cch thc thch hp v cc chin dch thng tin thng xuyn bi nhng ngi c thm quyn v cc cng ty c trch nhim i vi vic x l nc thi. Hiu qu tch cc ca vic a ra ci cch bng gi tiu dng trn hnh vi tit kim nc ca cng chng khng nn nh gi thp. Trong lnh vc thng mi v cng nghip, ty thuc vo khu vc m t nc thi bt ngun, cc k hoch c th cn c pht trin gim lng nc thi. Cc xem xt nh vy thng tp trung vo vic ti sinh (s dng a mc ch) ca nc cng nghip, nu cn thit vi s gip ca cc bin php x l hiu qu. S ngn cch cht ch ca cc chu trnh ph th thng c khuyn co p dng (14), (22) 12.2.3.2. Cc bin php an ton 12.2.3.2.1. Cc lu ban u Trong phn ny, thut ng cc bin php an ton th c s dng biu th tt c cc bin php ci m phc v gim thiu v n b cho nhng tc ng mi trng v, khi thch hp, hnh thnh nn s ri lon trt t ca t nhin.
185
12.2.3.2.2. Cc bin php an ton trong thu gom v x l nc thi Trong thit k, xy dng v vn hnh, iu cn bn ca h thng thot nc tp trung, m cn c cc h thng thot nc phn tn, cc mc tiu phi c nh sau: a) thu gom v vn chuyn nc thi v nc ma an ton, nht l bo v chng li bnh tt b) duy tr v ci thin cht lng nc mt v nc ngm c) xy dng cc cng rnh c nh kn nc v sa cha cc cng rnh b r r, cc ng dn v mng p lc. d) ti u ho cc cng trnh thot nc. Cc mc tiu trn c th t c c th khi p dng cc bin php hoc th tc sau y: a) - kch thc cc ng cng v cc ngn lu tr thch hp v tng xng i ph vi cc dng chy vo lc cao im (trnh gy ngp lt nh ca, cc con ng v t ai) - l trnh ca cc ng cng v s sp t cc ca cng ph hp (trong cc h thng kt hp) - lp t cc thit b kim sot dng chy - s dng cc nguyn vt liu m p ng y cc tiu chun k thut v v sinh. b) - gim khi lng x thi (tn s dng chy, tng lng x, thi gian, ti lng) ti ca cng ca cc h thng cng thi kt hp. - loi b nhng kt ni khim khuyt trong cc h thng kp (vi cc knh nc ma v nc thi) - gim lng nc thi (nc ma, nc cng v nc ha trn) v d nh bng cch thm ca nc ma, lm lnh v s thit lp vng tun hon nc cng nghip trong thng mi v cng nghip, gim bt s tiu th nc (xem 2.3.1) - Ngn chn cc dng nc t cc mng, sui, dng sui v cc ng ng thot nc (tt nht trong cc trng hp c bit v ch trong cc cng thot nc ma trong cc h thng kp cho php b ngp lt khi c th). c) - s dng cc thnh phn cao cp (c bit l cc ng ng) v cc vt liu bt kn/cc cht bt kn c cht lng tt di s cng thng ko di. Mt mt, s ngn nga, qu trnh xm nhp ca nc ngm v nc thm r vo mng li cng rnh v, mt khc, s r r ca nc thi v cc thnh phn ca n vo tng t, v t vo nc ngm d) - Cung cp nhn s c o to tt v nhit tnh cho gim st, bo tr v dch v. - Cung cp ngun lc y (biu gi y ) trang tri cc chi ph pht sinh (23). 12.2.3.2.3. Cc bin php an ton trong x l nc thi
186
trnh cc nhim mi trng c hi v c bit l cc vng nc b mt, cc nguyn tc c bit sau y cn c tun th: - Rt quan trng xc nh mt cch chnh xc nht c th thnh phn v lng nc thi c sn sinh v chy vo cc cng trnh x l cht thi, c bit l tnh n nhng bin i trong thi gian ngn v tnh cht nc thi sinh hot (ti a hng ngy, ti thiu hng ngy), s lng v thnh phn ca nc thi thng mi v cng nghip (cc lp t tin x l c th cn thit cho cng nghip) v cc iu kin x nc ma trong khu vc thot nc (7), (8) - Chi ph hp l phi c thc hin i vi cc iu kin kh hu (mc v s phn b lng ma hng nm, thi gian c nh sng mt tri, gi tr trung bnh hng nm, hng thng v nhit hng ngy) - cng sut x l ca cc cng trnh x l cht thi phi ph hp vi sinh thi c chp nhn v s s dng c lin quan n kh nng ti ca h thng tip nhn nc, ch cht ch n ti trng hin hu v ti trng c d on trc - tt c cc k thut hin hnh v cc quy nh v y t phi c tun theo khi s dng nc thi c x l v bn thi trn t nng nghip. Trng hp cn thit p dng quy trnh cng ngh x l nc thi n gin nht, thm ch nu cng trnh i hi t ai v nhn s nhiu hn, v c bit cc nc vi kh hu nng v rt nng, cc ao nc thi oxy ha hiu kh khng cn thng kh nhn to thch hp (c hoc khng c trc mt giai on k kh). Chng phi chng minh c l mt phng php x l thnh cng nht (7), (8), (24), (25), (26), (27), (28). Nhng li th hot ng v sinh thi ca cc h thng l: - s qun l n gin; chi ph duy tr v bo dng ca cc thnh phn ca h thng l thp - vic x thi l thch hp nht i vi cc mc ch ti tiu - s kh trng l hon ton y nu thi gian lu gi c i hi bi h thng l c gi vng (s gim thiu tng gnh nng vi khun 97-98% v nhiu hn na.) - thi kh gy mi thp di cc iu kin vn hnh thch hp v lng bn thp c n nh Hn na, nhm bo v ti nguyn, c bit trong cc nc vi kh hu nng, s ch cht ch nn c dnh cho cc quy trnh s dng cc cht c gi tr m nc thi cha ng (s tn dng nc thi). Chng bao gm cc qu trnh phn hy khc nhau (ngun gc kh sinh hc), cc quy trnh khai thc i vi nng nghip (sn xut phn bn) sau khi tch bn thch hp v cc quy trnh trong ao c (tn dng cht dinh dng) (10), (29), (30), (31), (32). Cc hiu ng bt li xut hin ch yu khi cc yu t c bn c lit k ti ni bt u l khng c tun th. Trong trng hp ca cc ao oxy ha n cng l ng cp n mc d ci ny c mt kh nng m tt i ph vi lng nc thi ln t ngt, cc vn vn hnh lin tc l c mong i nu nc thi vi cc thnh phn c hi c phn phi n cc ao, ci m l nguyn nhn c bit gy hi cho h thng sinh hc hiu kh. Vi tun c th yu cu iu ny c khi phc hon ton v nh my ly li c kh nng x l c yu cu, trong sut thi gian ngun tip nhn c th phi chu ng mc nhim khng mong mun. Cc bin php bo v mi trng sau y c th c thc hin chng li cc pht thi khng lin quan n nc:
187
- chng n: v d hp che cc ng c v cc my thi kh. - chng li s pht thi vo khng kh: che y cc b x l, tng ngn cc c s x l nh l co t ng, b tin sc kh, v.v. Kh thi phi c lc (v d s dng b lc bng phn compost). - x l bn thi; s n nh hiu kh, s n nh k kh (s phn hy), sy kh. Kh thi hoc lng kh thi c sn sinh phi c lc v x l nhit nu cn thit Ngoi ra, cc cng trnh x l cht thi c th c cnh quan lm du i tc ng th gic ca n. 12.2.3.2.4. Cc bin php an ton trong x l bn Bn thi c sn sinh trong vic x l nc thi trong cc cng trnh x l cht thi chnh ca thnh ph v trong cc cng trnh x l cht thi sinh hot nh - sau khi x l c ti s dng mt cch ph hp. V d, chng c th c s dng lm phn bn cho nng tri (xem thm 12.2.2.5). Vic p dng tng t i vi cc cht ca cc hm cha phn, ty thuc cch x l thch hp (th cp) (xem 2.2.5.2). Thnh phn ca bn thi di dng hm lng kim loi nng v khng phn hy, thnh thong cc thnh phn hu c c hi thng l mt vn . iu c p dng ch yu thi gin tip. Nhng ngi vn hnh ca cc h thng x l nc thi cng cng (tp trung) phi ch c bit m bo rng cc khch hng thng mi v cng nghip c kt ni vi h thng x thi khng gy hi cho c vic vn hnh ca cc cng trnh x l tp trung v cho vic s dng bn thi ln t nng nghip (xem thm mc 3). Ci nn bt u t ngun gc rng bn thi nh l tt hay l xu nh l nc thi c sn sinh ti ngun. N cng l quan trng gim st vic x nc thi gin tip nh mt cch cn thn nh l vic x nc thi trc tip, vi s nhn mnh c bit ln vic sn xut thng mi v cng nghip. N l quan trng cho tt c cc cng trnh thot nc cng cng vo lc u nhn bit tt c vic x thi thng mi v cng nghip gin tip, khi cn thit nhu cu lp t h thng tin x l ph hp cho cc v tr trong cu hi v v sau, t nht l trn c s ngu nhin, gim st vic x thi ca nh my c lin quan. N cng l mt tng tt t vn cho vic x thi gin tip trong vic qun l qu trnh lin quan n nc thi v vic trnh v gim bt nc thi, trnh cc vn pht thi t u. 12.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng 12.3.1. Cc lu ban u t c mt s hiu bit y ca mt d n x l nc thi th n l quan trng xc nh cc iu kin c bn v nhng kh khn ca d n, chng li cc bi cnh ca cc hiu ng sinh thi v kinh t ca n. S m t d n c th c da trn cc tiu ch sau y: - lch s trc y ca d n. - cc lut nh v cc tiu chun v nc. - tnh hnh nc thi hin hu (lng nc thi, cc cng trnh hin ti v chc nng ca chng). - iu kin thc t ca cc ngun tip nhn (x thi, cht lng, kh nng t lm sch, vic s dng v.v).
188
- iu kin mc tiu ca cc ngun tip nhn (cc mc ch qun l: chc nng sinh thi, s dng, cc yu cu m rng v.v; cc mc tiu cht lng: cc nt c trng, cc gii hn). - cc mc tiu v nc thi c thit lp trc y v d da trn cc k hoch thot nc tng th hin ti hoc bng chng ca nhu cu khc. - s hp nht cc mc tiu quy hoch khu vc, quc gia v cnh quan v h thng x l khu vc/vng. - cc l do cho s la chn ca cc cng trnh c quy hoch v cc thnh phn chnh ca n (cc trm bm, cc dng chy mnh, cc nh my x l nc thi, bi bn v.v). - cc la chn khc (v d qu trnh thot nc nh l h thng kp/kt hp, bm nc thi, ti ch/lu tr bn, s m rng v pht trin ca cc cng trnh hin hnh) cng nh tnh trng nn. Hn na cc thnh phn ca vic nh gi tc ng mi trng ca mt d n x l nc thi l m t ca - Qu trnh tm v tr cho cc la chn thay th c lin quan, bao gm bt c phn tch kinh t - x hi cn thit ca cc cu hi v gii v nhm c trng ca dn s nh c ti khu vc xung quanh hoc khu vc c bao ph bi cc cng trnh x l nc thi trong bng cu hi. - s so snh v tr v cc kt qu. - Cc cng trnh c lin quan v nhng ri ro tht bi ca chng. - cc yu t bt li ca d n n mi trng v cc nh my hoc cc b phn cu thnh nh my m cui cng l hnh thnh mc tiu ca mt kho st nh gi mi trng. Cc tc ng mi trng chnh kt qu t vic xy dng v vn hnh ca cc nh my x l nc thi c nhc n di y vi quy m/cng sut ti thiu nh sau: - cc trm bm, cng sut Qp > 4 500 m3/2gi1) - cc lu vc nc ma (lu vc lu tr nc ma, cc lu vc nc ma chy trn v.v), lu lng x khi thi tit kh Qt > 1 500 m3/2gi trong cng trc h thng lu vc nc ma - nc ma chy trn, lu lng x khi thi tit kh trong cng trc trc khi chy trn Qt > 1 500 m3/2gi - cc nh my x l nc thi, ci m c thit k cho (xem (1)): Qin > 1 500 m3/2h1) (ly nc) hoc Bd,x > 3 000 kg/ngy BOD5 (ti lng hu c u vo hng ngy) hoc Pc > 50 000 PE (ti trng c kt ni tng ng s dn vi ti lng nc thi trn mi ngi dn l 0.060 kg/ngy) Cc s liu trn y nn c coi nh cc con s hng dn; ngoi ra, phm vi nh gi phi c quyt nh da trn mt c s tng trng hp, ph thuc vo mc ph hp ca mi trng vi cc thnh phn ca nh my. iu c p dng c bit, v d, duy tr cc lu vc nc ma ci m c t di t v nh l khng th thy c Nc thi sinh hot ch yu bao gm: - Nc thi v sinh
189
- nc thi nh bp - nc thi t cc nh tm/cc vi hoa sen - nc thi lm sch (t lau sch nh ca) Do , n c mt cu trc khc nhau, nhng nh mt nguyn tc cht lng ca chng l khng nhu vy, s vn hnh v tnh an ton ca cc nh my nc thi hoc sc khe ca nhng ngi vn hnh c th b nguy him. Hn na n thiu cc c tnh ci m c th dn n nhng thay i bt li cho mi trng, cung cp cc cng trnh x l nc thi c thit k mt cch chnh xc, ngun nc c qun l thch ng v bn thi sn sinh c x l v ti ch mt cch thch ng. Tuy nhin, y ta nn lu rng s quan tm c bit nn c dnh cho s vn hnh chnh xc ca cc nh my x l nc thi sinh hot v do c s bo tn nc, nu lng nc thi l ty thuc vo nhng s bin i ln (ti lng t ngt hoc tm thi v i khi hon ton khng c nc thi). iu ny c p dng c bit cho cc khch sn, cc khu dch v cao, cc a im cm tri, cc nh an dng v nhng lp t tng t vi h thng thot nc ring bit. c bit vic lp k hoch v cc phng php vn hnh c i hi y ngn trnh s nhim ca ngun nc (33), (34). Do cc phn 3.2 n 3.4 sau y ch dnh cho vi vic phn tch v nh gi tc ng mi trng ca nc thi thng mi v cng nghip, ch yu nh l mt phn ca nc thi th (x thi gin tip) hn l cc dng x thi t cc c s thng mi v cng nghip (x thi trc tip). 12.3.2. Khu vc thu gom v tiu thot nc thi Vic x trc tip nc thi cng nghip hoc thng mi l an ton nu nh c kt qu: a) sc khe ca cc nhn vin lm vic ti cc cng trnh thot nc cng cng l khng b nh hng mt cch bt li, b) trng thi v s hot ng ca cc cng trnh x l nc thi cng cng l khng b nh hng bt li, c) ngun nc tip nhn nc thi ca cc cng trnh x l nc thi cng cng khng th b nhim vt mc cho php hoc b nh hng bt li khc, d) khng c cc mi gy kh chu lu di ti cc cng trnh x l cht thi v e) vic x l bn, ti ch bn v thi b bn th khng gy tr ngi nghim trng Nu cc hiu ng bt li ca cc loi c m t trn l c d tnh trc, th vic x nc thi vo cc cng trnh x l nc thi cng cng cn thc hin tin x l ti im sn xut hoc cc bin php ph hp khc. S an ton l c m bo ni chung nu cc con s c a ra trong Ph lc I ca (35) cho thnh phn v cc yu t ca nc thi l khng c vt qu. Nng cho php ca cc cht Cc cht m lm tr ngi mng li thot nc, hnh thnh cc cht c, mi hi kh chu hoc cc hi v kh d n hoc an mn cc ta nh v cc vt liu xy dng n mt mc khng c x ra cc cng trnh x l nc thi cng cng. 12.3.3. Khu vc x l nc thi i vi vic x thi t cc cng trnh x l nc thi ca thnh ph, cc tiu chun c nh r trong ph lc 1 ca (12). Theo ti liu ny, cc gi tr gii hn sau y p dng cho quy m cc loi cng trnh x l nc thi khc nhau: (ch mang tnh tham kho, cn lu n QCVN hin hnh)
190
Bng 2 Tiu chun x thi ti thiu t cc h thng tiu thot nc thi sinh hot BOD5 Loi quy m1) COD (mg/l) NH4-N (mg/l) Ptng(mg/l) (mg/l) 1 (< 60) 2 (> 60 < 300) 3 (> 300 < 1200) 4 (> 1200 < 6000) 5 (> 6000)
1)
40 25 20 20 15
150 110 90 90 75
----10 10 10
------2 1
Vi s gia tng quy m nh my (ti trng c kt ni), cc tiu chun tr nn cht ch hn nh l mt kt qu ca s vn hnh ng tin cy hn ca cc cng trnh x l nc thi. Phng php v phm vi ly mu cng ph thuc rt ln vo cc quy nh hnh chnh lin quan. Nu n l r rng trong mt trng hp c th rng mc d vic p dng cc tiu chun pht thi lin quan, mt gnh nng khng th chp nhn c th p t ln ngun nc (kh nng tip nhn ca nc khng ), n c th l cn thit t cc tiu chun cht ch cho iu kin ca nc thi c x thi, nu cc bin php khc, chng hn nh chuyn mt phn khi lng sang lu vc sng khc, l khng th c. V vic gim st x thi (cc phn tch), cc quy nh tng t c p dng nh cp trn. 12.3.4. Khu vc tiu hu bn Nhng tc ng mi trng ca bn thi l ch yu trong mi quan h vi vic tiu hy chng bng hnh thc phn bn cho nng nghip. Tiu chun quan trng c quy nh ti c theo Klrschlamm-Verordnung (quy nh v bn thi) (16) ci m c thit lp cc gi tr cho php i vi nng kim loi nng c chn lc trong t v trong chnh bn thn bn thi; ngoi ra, cc hn ch c t ln trn s lng ci m c th c p dng. Xem bng 3 bn di (ch mang tnh tham kho, cn lu n QCVN hin hnh; Vit Nam cha c cc qui nh c th) Bng 3 Hm lng cho php ca kim loi nng theo Klrschlamm-Verordnung (qui nh v bn sinh hot thi) Nng kim loi nng ti a cho Cc kim loi Nng cho php S lng cho php da trn s ng dng ca bn php c p nng(HM) chung trong bn thi dng thi mg/kg1) Cadmium Mercury Nickel Lead Chromium Copper Zinc
1)
t/(ha3nm)1) 5 5 5 5 5 5 5
lin quan n bn kh
191
Nu cc quy nh c bao hm trong cc php lnh c tun th, s khng gy tc hi lu di cho t, thc vt, ng vt hoc con ngi thng qua vic s dng bn thi trong nng nghip; hn na, ni c th, sc khe ca con ngi hoc ng vt s khng b nguy hi bi vic tiu th thc phm hoc c kh c sn xut trn t m bn c ng dng (15). 12.4. Mi tng tc vi cc lnh vc/phm vi/ngnh khc Do tc ng ca vt l v a l ca chng, cc d n cung cp v x l phi i din cho mt mi quan h hp l vi cc khu vc mi trng v a l khc. iu ny c bit ng trong cc d n x l nc thi (WWT), nn nh rng mi nguy him tim n gy ra bi nc thi sinh hot, thng mi v cng nghip cn c x l. Cc khu vc m c th b nh hng bi cc d n WWT, chng hn iu ny c th dn n cc xung t ca vic s dng v cc hiu ng tc ng, c th nh sau: - cc ngun nc (nc mt, nc ngm); s qun l cc ngun nc, thy li - t ai, nng nghip v lm nghip - khng kh - sn xut nc, cung cp nc - qun l cht thi, x l cht thi - s bo tn thin nhin, bo tn nng thn, cc ngun gii tr - s quy hoch th/cng ng, pht trin nng nghip - Cc i k nim v di sn - quy hoch giao thng (ng b, ng st, ng thy, ng bay) - quy hoch khu vc hin ti/tng lai, s dng t v quy hoch pht trin, hot ng lp k hoch - cc vn khong cch hin ti v quy hoch khu dn c - tnh sn c ca t trng trt v t. Nu cc mu thun ca vic s dng xut hin, cc la chn phi c cn nhc. Cc tiu chun phng l ci c phn on khng phi l hin trng, tc l cc cu trc v cc dch v hin c trc khi thc hin d n x l nc thi, m l tim nng pht trin ca khu vc trong cu hi. Do tiu ch l nng lc v khng phi hiu sut hin hnh (39). Cch tip cn ny cng nhn mnh tm quan trng ca vic nhn dng v nh gi tim nng ca t, cc tim nng sinh thi v tim nng a cht thy vn (c v mt s lng v cht lng). Cc bin php iu chnh, gim thiu v n b c th cung cp s tr gip ch yu i n gii php tng th bo v mi trng hon thin. 12.5. Tm tt v cc tho ng v mi trng tng hp, nhng vn sau y c th nu ra i vi s lin quan n mi trng ca cc d n x l nc thi: Cc nh my ca mt d n nh vy phi c quy hoch, xy dng v vn hnh theo cc quy tc chung ca k thut c chp nhn hoc cng ngh x l nc thi v, nu cc cht c hi s c loi b trong x l nc thi, theo trng thi ca k thut. Mt iu cn phi tnh n l tnh hnh pht thi(gnh nng), vic s dng khc v kh nng thy vn v sinh hc ca ngun nc tip nhn.
192
Nu kh nng ca ngun nc tip nhn trong cu hi l khng hp th nc thi x l theo cc quy tc ca k thut, sau v li ch ca cht lng nc, cc yu cu cao hn na phi c t ra cho hiu qu x l ca cc cng trnh x l nc thi hoc x thi. Mt k hoch qun l sau c th l cn thit m bo rng ngun nc tip nhn phc v tt cho ngi dn ni chung, trong s cn i vi li ch ca cc c nhn, v ngn chn bt c cc hiu ng bt li no c th trnh c. Nh mt quy tc chung, mi khu vc phi c x l mt cch thch hp trc khi nc sch c th c s dng; iu ny c bit ng khi vic x thi l c t vo v tr trn im ni m nc c ly phc v cp nc. Nh mt quy tc chung, gim bt p lc trn cc h thng x l nc thi, lng nc thi phi c gim thiu, c trong lnh vc sinh hot v cng nghip v thng mi. Cc hiu ng khc khng lin quan n nc ca mt d n, nh l s chim gi t, ting n v cc kh thi c mi, cc pht thi kh thi v.v l thng t quan trng trong vic nh gi lin quan n mi trng. iu ny l do cc cu thnh ca nh my ch yu l c lp t di t v v nhng my mc t nh hng n tinh khit ca khng kh, nh l cc nh my t bn, khi c xy dng. 12.6. Ti liu tham kho
1. Law implementing the council directive of June 27.1985 on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment (85/337/EEC) February 12, 1990; Article 1: Law on the assessment of the effects on the environment. 2. Abwasserabgabengesetz - AbwAG of 5 March 1987 (Promulgation of new version); BGBl. (Federal Law Gazette) 1987, Teil I, p. 880. 3. Friesecke, G.: Die allgemein anerkannten Regeln der Technik beim wasserrechtlichen Vollzug, Wasser und Boden, 5/1985; Verlag Paul Parey, Hamburg. 4. Gesetz zum Schutz vor schdlichen Umwelteinwirkungen durch Luftver-unreinigungen, Gerusche, Erschtterungen und hnliche Vorgnge (Bun-desImmissionsschutzgesetz - BImSchG) 22 May 1990, BGBl. (Federal Law Gazette), p. 881. 5. Bretschneider, H. (Ed.): Taschenbuch der Wasserwirtschaft, 6. Aufl.; Paul Parey Verlag, Hamburg, Berlin; 1982 6. DIN 4045: Abwassertechnik, Begriffe; Beuth Verlag GmbH, Berlin. 7. Abwassertechnische Vereinigung e.V. (Ed.): Lehr- und Handbuch der Abwassertechnik, Bd. I bis VII; 3. Aufl.; Verlag W. Ernst & Sohn, Berlin, Munich, Dsseldorf; 1982/1986. 8. Imhoff, Karl and Naus R.: Taschenbuch der Stadtentwsserung, 27. Aufl.; Oldenbourg Verlag, Munich, Vienna; 1990. 9. Ppel, F. (Ed.): Lehrbuch fr Abwassertechnik und Gewsserschutz (may be supplemented); Deutscher Fachschriftenverlag, Wiesbaden. 10. GTZ (Kloss): Stand, Potentiale und Bedeutung der Biogastechnologie auf dem Gebiet der anaeroben Reinigung von dnnflssigen Abwssern sowie Manahmen zur Einfhrung dieser Technologie in den lndlichen Regionen der Dritten Welt; Report, 1990. 11. Gesetz zur Ordnung des Wasserhaushalts (Wasserhaushaltsgesetz WHG) in the version promulgated on 23 September 1986, BGBl. (Federal Law Gazette) I, p. 1529. 12. Allgemeine Rahmen-Verwaltungsvorschrift ber Mindestanforderungen an das Einleiten von Abwasser in Gewsser - Rahmen-AbwasserVwV - of 8 Sep. 1989 (GMBl. (joint ministerial circular) p. 518), amended on 19 Dec. 1989 (GMBl. p. 798) and appendices 1 ff., p. 521. 13. The World Bank, Washington D.C.: Environmental Guidelines, 09/1988. 193
14. Meinck, F., Stoof, H., Kohlschltter, H.: Industrie-Abwsser; Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, 1968; new edition in preparation. 15. Hsel G.; Schenkel, W.; Schnurer, H.: Mll-Handbuch (may be supplemented), 3356 ff., Landwirtschaftliche Klrschlammverwertung; Erich Schmidt Verlag, Berlin. 16. Klrschlammverordnung - AbKlrV of 25 June 1982; BGBl. (Federal Law Gazette) I, p. 734. 17. LAWA / ZfA; Merkblatt 7: Die Behandlung und Beseitigung von Klr-schlamm unter Bercksichtigung ihrer seuchenhygienisch unbedenklichen Verwertung im Landbau; May 1972; reprinted in (18), Lfg. 1972. 18. Hsel, G., Schenkel, W., Schnurer, H.: Mll-Handbuch (may be supplemented); Erich Schmidt Verlag, Berlin. 19. Merkblatt 10, Qualittskriterien und Anwendungsempfehlungen fr Kompost aus Mll und Mll/Klrschlamm; LAGA, Umweltbundesamt [German Federal Environmental Agency]; reprinted in (18). 20. Deutsches Institut fr Normung e.V.: DIN 4261: Kleinklranlagen, Teil 1 (Oct. 1983), Teil 2 (June 1984), Teil 3 (Oct. 1983), Teil 4 (June 1984), Beuth Verlag, Berlin. 21. The World Bank, Washington D.C.: Water-borne Sanitation; Information and Training for Low-Cost Water Supply and Sanitation, 1985. 22. Wolf, p. (Ed.): Stand der Technik bei der Vermeidung gefhrlicher Stoffe in der Abwasserbeseitigung; Schriftenreihe des Fachgebietes Sied-lungswasserwirtschaft Universititt/Gesamthochschule Kassel, 1989. 23. ATV: Planung von Entwsserungsanlagen, Arbeitsblatt A 101, Jan. 1992; GFA, St. Augustin. 24. Parker, C.D.: Hydrobiological Aspects of Lagoon Treatment; Journal Water Pollution Central Federation, J.W.P.C.F., vol. 34, pg. 149; 1962. 25. WBTP 7: Arthur, J.P.: Notes on the Design and Operation of Waste Stabilization Ponds in Warm Climates of Developing Countries; 1983. 26. Ynez, Fabin: Lagunas de Establizacin, Centro Panamericano de Ingenieria, Lima, Peru, 1977. 27. Arthur, J.P.: The Development of Design Equations for the Facultative Waste Stabilization Ponds in Semi-Arid Areas; Proceedings of the Institution of Civil Engineers, vol. 71, part 2; 1981. 28. Gloyna, E.F.: Waste Stabilization Ponds; WHO, Geneva, 1971. 29. World Bank Technical Paper (WBTP) 49: Gunnerson, Charles G.; Stuckey, David C.: Anaerobic Digestion, Principles and Practices for Biogas Systems; 1986. 30. WBTP 51: Shuval, Hillel J.; Adin, Avner; Fattal, Badri; Rawitz, Eliyahu; Yekutiel, Perez: Wastewater Irrigation in Developing Countries; 1986. 31. The World Bank, Washington D.C.: Aquaculture with Treated Wastewater, A Status Report on Studies conducted in Lima; 1987. 32. WBTP 36: Edwards, P.: Aquaculture: A Component of Low Cost Sanitation Technology; 1985. 33. ATV: Richtlinien fr den Anschlu von Autobahnnebenbetrieben an Klranlagen, Arbeitsblatt A 109, Jan. 1983; GFA, St. Augustin. 34. ATV: Abwasserbeseitigung aus ErholungsArbeitsblatt A 129, May 1979; GFA, St. Augustin. und Fremdenverkehrseinrichtungen,
194
35. ATV: Hinweise fr das Einleiten von Abwasser in eine ffentliche Abwasseranlage, Arbeitsblatt A 115, Jan. 1983; GFA, St. Augustin. 36. DIN 38400 ff.: Deutsche Einheitsverfahren Schlammuntersuchung, Beuth Verlag GmbH, Berlin. zur Wasser-, Abwasserund
37. Lohaus, J.: bersicht ber die geltenden Verwaltungsvorschriften zu 7a WHG, Korrespondenz Abwasser, 37, 1900, Nr. 6; GFA, St. Augustin. 38. Friesecke, G.: Auswirkungen der Klrschlammverordnung auf abfalltechnische Fragen, Wasser und Boden, 11/1983; Verlag Paul Parey Hamburg. abwasser-und
39. Gassner, E.: Die medien- und verfahrensbergreifende Umweltvertrglichkeitsprfung, Umwelt- und Planungsrecht 1990/10; Kommunalschriftenverlag Jehle, Munich. 40. EC Directive: Assessment of the effects of certain public and private projects on the environment; 85/337/EEC-Official Journal No. L175/40 of July 5, 1985. 41. Schemel, H.-J.: Die Umweltvertrglichkeitsprfung von Groprojekten; Erich Schmidt Verlag, Berlin; 1985 new edition in preparation. 42. Storm, P.-C. (Ed.): Handbuch der Umweltvertrglichkeitsprfung (HdUVP), may be supplemented, Erich Schmidt Verlag, Berlin.
195
13. X l/tiu hu cht thi rn 13.1. Phm vi 13.1.1. Cc nh ngha Cht thi l nhng vt c th di chuyn m ngi ch mun vt b i (nh ngha ch quan ca cht thi) hoc vic kim sot x l l cn thit m bo phc li ca ngi dn ni chung v c bit l bo v mi trng (nh ngha khch quan ca cht thi). V vic phn bit cht thi nguy hi, xem tm tt mi trng X l/tiu hy cht thi rn. X l cht thi bao gm vic thu gom, vn chuyn, x l, lu tr (lu tr trung gian), vt b v ti ch cht thi. Vic trnh v gim thiu cht thi khng to thnh mt phn ca x l cht thi. Chng l mt phn khc ca qun l cht thi trn thc t. Qun l cht thi bao gm ni dung tng qut ca tt c cc bin php cho vic trnh v gim thiu cng nh vic kim sot v x l cht thi chp nhn c v phng din mi trng ca tt c cc loi, tc l cht thi sinh hot cng nh cht thi thng mi v cng nghip. Cc quy tc chung c chp nhn ca k thut bao gm cc quy tc c kim tra trong cc ng dng thc tin, nh m phn ln nhng ngi lm vic trong lnh vc chuyn mn lin quan n cc qu trnh, nh my, cc c s hoc cc phng php vn hnh nh l ng (3). Bn cht k thut ca cc quy tc c th khc nhau theo yu cu mi quc gia. K thut ng i l tnh trng pht trin ca cc qu trnh nng cao, nh my, cc c s hoc cc phng php vn hnh, bo m ph hp thc t ca mt trong cc bin php k thut. xc nh tnh trng k thut, mt nh gi phi c thc hin c th ca cc qu trnh c th so snh c, nh my, cc c s hoc cc phng php vn hnh m c th nghim thnh cng trong qu trnh hot ng. Bn cht k thut ca tnh trng k thut c th khc nhau theo yu cu mi quc gia. 13.1.2. Cc vn S pht trin cng nghip ton cu ca cc thp k gn y vi cc tc ng ca n vo vic sn xut hng ha v ln kiu tiu th ca ngi dn, c bit trong cc khu vc c mt dn s cao, dn n s gia tng ng k trong khi lng cht thi. V phng din ny, mc tiu v cc nhm mc tiu c lin quan n x l cht thi (WD), bao gm cc phn tch cn thn v c tnh n khng ch cc iu kin a phng v nhng la chn m cn cc kha cnh mi trng ca k hoch lin quan, c th s em li nhng ci tin cn thit. Theo quy nh, nhng iu lin quan n cc bin php khng ch c cc lnh vc qun l cht thi v cng ngh cht thi, m cn cc lnh vc ca php lut, hnh chnh, qun l kinh doanh v t chc. Nhng ci tin cn thit cng nn nhm vo mc tiu t c s trnh by hp l cho nhng ngi ph n nh l mt trong cc nhm i tng, trong cc t chc v cc c quan chu trch nhim i vi vic x l cht thi. y l cch tt nht m bo rng li ch hp php ca h trong vic gp phn vo s pht trin v thc hin hnh chnh, kinh doanh v gim st mi trng s c p ng. 13.1.3. Mc tiu Vic kim sot x l cht thi sinh hot v cht thi thng mi v cng nghip hnh thnh mt phn quan trng ca c s h tng ca cc khu nh c ca con ngi c xy dng trn nguyn tc v sinh. N l mt thnh phn thit yu ca vic qun l cht thi, nhim v phi c tr gip
196
- bo v sc khe con ngi, - ng gp cho cht lng cuc sng bng cch ci thin cc iu kin mi trng, - duy tr cn bng sinh thi ca mi trng, c bit l t v nc ngm, v khi phc n khi n b xo trn, - m bo x l an ton ca cht thi c to ra bi ngi dn cng nh cc c s thng mi v cng nghip, ph thuc vo s lng v loi cht thi v tnh n s cn thit phi ngn nga v gim thiu, m bo tnh bn vng lu di ca cc ngun ti nguyn ci m phc v cho phc li ca cng chng v nhu cu chnh ng ca cc c nhn. Cc s liu cho thy rng nhiu quc gia c mt s mt cn bng r rt gia vic sn xut v kim sot vic x l cht thi. iu ny l do nhiu quc gia c mt s u tin r rng dnh cho vn pht trin cng nghip, nhng khng quan tm, t nht l bng, n vic pht trin cn thit cc c s x l cht thi. iu ny rt thng lin quan n cht thi pht sinh t vic nhp khu hng ha cng nghip. Ci c rt t u i trnh cht thi. 13.1.4. Cc giai on x l cht thi Khu vc x l cht thi (WD) bao gm cc giai on x l sau y: - thu gom v vn chuyn cht thi (thu gom ring bit nu cn thit) - x l cht thi - lu tr trung gian (tm thi) cht thi - vt b cht thi (chn lp) v - ti ch cht thi. Cc giai on hay cc bc x l p dng cho c cht thi sinh hot v cht thi thng mi v cng nghip. N khng phi l cn thit tuyt i, hoc thm ch ng theo, lm theo tt c cc giai on ; hn na, nhng s kt hp ca mt s bc ca cc giai on ny c th c mt gii php k thut tt nht. Vn chuyn cht thi (trong cc phng tin thu gom cht thi) ch yu lin quan n s di chuyn ca cc phng tin vn ti rng, ch bn ti hoc y ti, iu ny cn gn lin vi qu trnh rc t xe ti cc im trung chuyn v nh my x l cng nh ti cc bi chon lp rc. Mc ch ca vic vn chuyn cht thi (bng phng tin chuyn dng) l vn chuyn cht thi gia cc im trung chuyn v cc nh my x l. Mt iu cn lun quan tm l liu khong cch gia khu vc thu gom v nh my x l (v d bi chn lp) l khng kinh t, nu vy th cn b sung trm trung chuyn. Trong bn tm tt ny, trung chuyn rc cng c coi l vn chuyn rc. Trong vic x l cht thi cc qu trnh c th sau y c th c s dng: Cc qu trnh sinh hc a) qu trnh hiu kh: - trong pha lng (s sc kh) - trong pha rn ( compost) b) qu trnh k kh (s ln men/ khai thc kh sinh hc): - cc h thng n giai on (l phn ng ha trn, l phn ng m rn)
197
- cc h thng 2 giai on (s thy phn vi ha trn hon ton, s thy phn m rn) cc qu trnh ha hc: kt ta/keo t, s trung ha, qu trnh oxi ha, kh v.v cc qu trnh vt l: phn loi, lng gn, kh nc, sy kh, thm thu ngc, siu lc, tch nh tng v.v Vic lu tr trung gian (tm thi) cht thi c th quan trng nu cht thi phi c lu tr tm thi trong cc c s c nh, bi v cc l do kinh t v qu trnh k thut m n khng th c vn chuyn trc tip cho ti ch, x l hoc n cc bi rc. Vic thi b cht thi l mt phng php ca vic kim sot x l cui cng ti cc bi rc ni m phi c thc hin cc phng php cng ngh tin tin (chng thm, x l nc thm qua, x l/s tn dng kh thi ca bi rc). Vic thi b cht thi cho mt s cc miu t phm vi giai on cui cng ca bt c trnh t x l no, bt k c im c cu k thut ca trnh t. S ngoi l duy nht l ni m cc cht thi hoc phn d cn li l c ti ch hon ton (v d s dng bn thi cho nng nghip, ti ch thy tinh s dng...). Ti ch cht thi bao gm tt c cc qu trnh (cc phng php) cho vic phc hi hoc tn dng cc vt liu c gi tr trong cht thi. Cc qu trnh ti ch cht thi ch yu l: - ti ch vt liu (v d thy tinh s dng, du s dng, giy loi, nha, cc kim loi v.v) - sc kh pha lng, compost, khai thc kh sinh hc (cc qu trnh ny cng l i din ca cc qu trnh x l cht thi theo sinh hc; xem trn) - thiu t (tn dng nhit thi, d lng ca qu trnh thiu t) - tn dng bn thi trong nng nghip. Cc tc ng mi trng ca cc loi c nu trn ca vic x l cht thi u tin nn c xem xt mt cch ring bit nh gi tm quan trng ca chng. Mt s nh gi tch hp sau nn c thc hin i vi d n, cng nn tnh n bt c s tng tc ng k no. 13.2. Cc tc ng mi trng v cc bin php bo v 13.2.1. Cc lu ban u Mc d v c bn mc tiu ca vic x l cht thi theo nh hng mi trng, cc vn khc nhau c th pht sinh m c th l khng th hoc kh vt qua: a) cc pht thi khng th trnh khi v mt k thut/kinh t (d lng kh thi), t cc c s x l cht thi m c mt tc ng tng th ln khng kh, t v nc, ln con ngi v ln cc h sinh thi. b) cc hu qu bt li ca s s dng phn compost khng ph hp v cc hnh thc khc ca vic ti ch ln cu trc sinh thi ca khu vc p dng. c) s gia tng bt ng trong khi lng ca cht thi t c nhn cc h gia nh d) s gia tng bt ng trong khi lng cht thi t cc c s thng mi v cng nghip. Ngay t u, s tr cp hp l nn c thc hin cho cc yu t vn c ch trn trong tt c cc hot ng qun l d n, gim thiu t u bt c cc hiu ng no c th nhn thy c, cc bin php s dng hp l ca mt t chc, cu trc, cc hot
198
ng v bn cht t nhin ca chi ph c lin quan, v trong trng hp nht nh cng nn tin tng vo cc bin php khn cp. S xem xt mi ngnh ph c lin quan ca vic x l cht thi ln lt, cc tc ng mi trng in hnh tim tng nh sau (5),(6). 13.2.2. Cc tc ng mi trng c trng 13.2.2.1. Tc ng ca qu trnh thu gom v vn chuyn cht thi Vic thu gom cht thi sinh hot t cc h gia nh ring bit th thng khng thit thc v n l qu t v tiu chun v ng b v xy dng nh khng cho php iu . V vy h thng thu gom thng xuyn vi cc im thu gom tp trung (cc container c th thay th, trm lu tr trung gian c nh) phi c s dng. Nhng iu cn c xem xt sau y: - nhng hu qu c gy ra bi kh hu, s phn hy cht thi nhanh chng (cn trng ph hoi, mi kh chu, t bc chy, v.v) - s phn tn cht thi bi ng vt (ch, mo, chut). Trong trng hp ca cc trm trung chuyn ln, ting n v mi kh chu c th xut hin nu - khong cch t cc ta nh lin k l qu nh hoc - s chng n, s thng kh, thng gi v cc bin php kh mi l khng tha ng hoc khng c. 13.2.2.2. Tc ng ca qu trnh x l 13.2.2.2.1. Cc lu ban u Tiu ch tha ng v cht lng v s lng ca vic x l cht thi xut pht ch yu t tc ng mi trng ca chng v t cc tiu chun kh thi v tiu chun, n ln lt c bt ngun t cc nhu cu qun l cht thi lin quan v t php lut, cc nguyn tc v.v. c hiu lc. nhiu nc ci sau him khi tn ti hoc chng tn ti khng tha ng. S ng dng trc tip ca, v d, cc lut l v cc nguyn tc ca c, EC hoc M t khi cung cp mt gii php hp l. Thay vo , n l cn thit cc bin php pht trin ph hp vi nhng hn ch ph bin ni chung v thc hin chng vi s tham gia ca ngi dn. 13.2.2.2.2. X l sinh hc a) compost Cc thnh phn hu c trong cht thi sinh hot c bin i trong sut qu trnh compost thnh cc cht mn. C nguyn liu th v phn compost hon thnh c th c s dng trong nng nghip, lm vn v trng hoa ci thin t. Nu bn thi a phng ( phn hy) b mc nt, iu ny ci thin gi tr dinh dng ca phn compost. V tng th cc qu trnh phn compost vi k thut n gin c chng minh tt nht, thm ch nu cc chi ph nhn cng l cao hn. Cc qu trnh mc nt tnh, c th phn compost vi s lng ln, l l tng. Cho nn cc cuc tho lun sau tp trung ch yu vo qu trnh loi ny. Phn compost c mt ch li v hiu ng tng i bn lu nh mt s ci thin t, nhng cng c th c cc hiu ng bt li vi mi trng. Cc nguyn liu phn compost, cht thi sinh hot c th v bn thi c th c, c th cha cc cht m nng cao c mt hiu ng gy hi ln t, cy trng v do cng, theo ng chui thc n, ln nhng ngi tiu th (ng vt, con ngi). Cc kim loi nng c mt mi nguy him c th. Cc
199
nghin cu ch c thc hin cho n nay vi tm quan trng ca cc hp cht hu c c hi sn sinh nhng pht hin c xung t. N l quan trng gim thiu hm lng c hi n mc v hi thng qua s la chn thch hp v s phn loi trc ca cc nguyn liu c lin quan. Xem thm 3.3 v (7) Nc ngm v nc mt cng c th b ri ro t qu trnh tit v thm qua ca cc cht nhim. Mt nh gi tc ng mi trng ca cc nh my phn compost c th bt u bng vic xem xt cc vn sau y: - s chim gi t (bng cc cng trnh xy dng, my mc, cc khu vc lu gi phn compost v bi rc thi v.v) - cc pht thi ting n t cc cng trnh phn compost (do s phn pht nguyn liu, vic di chuyn phn compost v cc lng d) v t qu trnh chn lp lng d ca qu trnh - s pht thi mi kh chu t cc cng trnh phn compost (phi c ti thiu vi vic vn hnh cn thn v cc iu kin thun li chung). b) Ln men (tch kh biogas) Mc d vic phn compost v khai thc kh sinh hc v c bn l nhng qu trnh khc nhau, nhng thc cht tc ng ca chng n mi trng khng khc bit. Cc dng nng lng c th tit kim c bng cch s dng kh sinh hc, mc d hot ng ca cc nh my kh sinh hc mang theo nhng ri ro k thut (xem tm tt mi trng Cc ngun nng lng ti to). 13.2.2.2.3. X l bng phng php vt l v ho hc Cc nh my x l bng phng php vt l v/hoc ha hc c th khc nhau rt ng k c lin quan n cc qu trnh c s dng (xem thm 1.4). Do n s c vt ra ngoi phm vi ca bn tm tt miu t chi tit cc hiu ng ca nh my n mi trng. Ty thuc vo tng trng hp, mt s hoc tt c cc vn sau y c th lin quan: - s chim gi t (bng cc cng trnh xy dng, my mc, cc khu vc lu gi phn compost v bi rc thi v.v) - cc pht thi ting n t cc cng trnh phn compost (do s phn pht nguyn liu, vic di chuyn phn compost v cc lng d) v t qu trnh chn lp lng d ca qu trnh - s pht thi mi kh chu - s nhim ngun nc mt (sau khi x l cht lng) s nhim nc ngm (do r r v cc khu vc lu tr khng lm ro nc cc nguyn liu/cc nguyn liu thi, v.v) - s nhim bn khng kh bi cc cht nhim (s a vo). 13.2.2.3. Tc ng ca vic trung chuyn cht thi Nhng g c nu trong 2.2.2.3 cng p dng y, cung cp thi gian lu gi khng qu di.
200
13.2.2.4. Tc ng ca qu trnh cht thi Qu trnh cht thi l giai on cui cng ca hu ht mi trnh t x l (xem 1.4). Tuy nhin loi v s lng cht thi c b ph thuc vo tnh hnh kinh t - x hi ca khu vc x l v cu trc k thut cht thi ca trnh t x l. i vi mt phm vi rng, iu ny cng c p dng cho lnh vc x l cht thi thng mi v cng nghip. Nu bi rc nm trn mt v tr a cht v thy vn a cht ph hp v c mt h thng c s chng thm v thot nc hu hiu, cng nh lc nc v x l kh t bi rc thch hp v mt h thng ti u ha cho vic kt hp cc cht thi, gi thit rng - vic lc nc, kh, cc mi hi v ting n pht thi, - mi nguy hi t cn trng, chut v nhng con chim v - bi v giy b cun tri s c gii hn n mt mc c th kim sot c bi cc phng php hin i.. Cc tc ng mi trng bt li khng th trnh c ca mt bi rc c th vch ra nh sau: - Do din tch ang s dng tng i ln, vic thit lp mt bi rc ko theo s tng tc ng k n thin nhin v cnh quan. Tuy nhin, iu c th phn ln c b p bng cc bin php trng li cy thch hp. - Trong b phn ca mt bi rc cho cht thi sinh hot, cc qu trnh phn hy sinh hc din ra trn quy m ln v ch yu l k kh. Tuy nhin, c mt ri ro tim tng lu di cho mi trng pht sinh bi cc cht thi tr ci m khng nn nh gi thp. iu ny p dng c bit cho cht thi thng mi v cng nghip ci m khng hay ch phn hy km (5). - Cc bi rc c trng li cy ch c th c s dng cho mt vi mc ch. Ni chung l khng th xy dng trn . Mi bi rc sinh ra nc thm qua rc v kh t bi rc (bao gm kh metan), ci m phi c x l v thi b ng cch, hoc tn dng trong trng hp ca kh t bi rc. Cc vn duy nht l nc tip tc thm qua thm ch khi bi rc ngng hot ng, mc d gim bt s lng Nhn chung c th ni rng bi rc mc d s bt li v sinh thi ca n hin nay l mt thnh phn khng th thiu ca mt h thng x l cht thi trung tm. 13.2.2.5. Tc ng ca qu trnh xoay vng cht thi 13.2.2.5.1. Cc lu s khi Vic thu hi hoc tn dng ca cc cht c gi tr trong cht thi nn lun lun t c s u tin v cc hnh thc thi b. iu ng vi nhng l do sau y: a) Bng vic khai thc v ti ch cc nguyn liu th cp t cht thi, cc nguyn liu th cp v nng lng c s dng li ng thi nhim mi trng l c gim bt. b) Bng cch tit kim nguyn vt liu ca cc quc gia c th lm gim bt s ph thuc ca h vo vic nhp khu c) Ti ch cht thi sinh hot hoc s chuyn i n thnh phn compost, nu c th ch s dng lng bn thi sinh hot tng ng vi s dn, nn dn n s gim thiu tng ng trong s nhp khu v sn xut phn bn v c. Phn bn v c t hiu qu v nng lng sn xut l c t ch li v mt sinh thi s dng.
201
d) Khi s dng phn compost lm t cht thi v bn thi/bn cng, mt iu phi m bo rng nng ca cc kim loi nng v cc cht hu c khng dng b phn hy th khng vt qu con s no (tm tt 3.3) (7), (8). Nu cc phn tch ha hc c gii hn, s nh gi tng ng phi c thc hin bng cch s dng cc nh gi c v ng tin cy v ngun gc ca cc nguyn vt liu lm phn compost. iu ny p dng tng t ti ch nhit (s thiu hy) ca cht thi v s ti ch ca cc vt liu tha c sinh ra (x,tro). 13.2.2.5.2. Tc ng ca vic xoay vng vt cht Vic tch cc vt liu c gi tr t cht thi sinh hot rt thun tin x l n thch hp. Nu cc cht thi c lin quan c thu gom ti ngun (tc l phn loi trc), iu c th rt thun tin cho vic thu gom v vn chuyn cc cht thi cn li, nh vy nhn chung nu cc kho lu gi c th s dng th c dng cho cc nguyn liu thi c gi tr, v cc nguyn liu c ly i ph hp vi cc nguyn tc kinh t th trng. Trn tt c nn ch rng: - Cc bi rc tip nhn cht thi t hn, v do vng i hot ng ca chng c m rng v sau lm gim s chim gi t trng v t ai mi. - Trong trng hp ca cc l thiu cht thi, mt s lng tro v x c sinh ra nh hn, bi knh v kim loi u vo c gim bt (9). Mt khc, cc cht thi c cha lng giy, nha v vi dt nh hn, nng sut ta nhit ca ch thi cng c gim. Tuy nhin iu ny l mt phn n b cho s gim thiu ng thi trong lng cht tr. Hn na, s gim bt lng nha, c bit l PVC, hm lng cht nhim ca kh thi c gim thiu. - Tch cc nguyn liu c gi tr t cht thi sinh hot cng c nhng li th nht nh trong trng hp phn compost: vic x l cc nguyn vt liu ca phn compost v ca phn compost hon thnh l to iu kin bng cch tch cc thnh phn thy tinh, kim loi v nha. - Cc vt liu c tch c th, ph thuc vo tng loi ca chng, c ti s dng trong sn xut giy, thy tinh, cc kim loi, vt liu xy dng, v.v. Khi thc hin cc d n loi ny, mt iu nn c tnh n tng th, s cn bng c th c ca cc tc ng mi trng (xem thm (10) - (16)). Nu nguyn vt liu c thu hi t cht thi c thc hin trn quy m thng mi, do v d nu cht thi sinh hot c phn loi v x l rng ri di h thng thu gom tch bit (split-bin) (phn kh/phn t) vi s xem xt n tng phn kh c sn sinh, v sau c quay tr li sn xut trn dy chuyn ti ch c lin quan, s hot ng ca cc nh my c lin quan c th c nhng hiu ng bt li n mi trng. V mt ny, phn 2.2.2.3 cng p dng y (s x l vt l, ha hc). 13.2.2.5.3. Tc ng ca qu trnh compost Cc qu trnh x l cht thi sinh hc th thng c s dng phn compost. V l do ny, xem thm 2.2.2.2 a) lin quan n cc hiu ng ca qu trnh phn compost. 13.2.2.6. Tc ng ca qu trnh thiu t cht thi S thiu hy cht thi sinh hot phn ln c nhng li ch trong qun l cht thi nh sau (5), (12): - Gim ng k s lng cht thi cn c i: Khi lng gim m khng ti ch x l khong gia 80 90% vi ti ch x th cao nht c th l 97%; trng lng (khng ti ch x) vo khong 60 70%
202
- sn xut nng lng nhit v ti ch cc sn phm ph (x cho vic xy dng ng b). Nhit tr ca cht thi sinh hot l 6,000 n 10,000 KJ/kg (5), (9), (10) - kh trng an ton v kh trng cht thi - nh mt kt qu ca mt lng d nh, vic tm ra cc v tr bi rc mi th d hn nhiu so vi trng hp ch chn lp cht thi. Nhc im ca vic thiu hy cht thi l: - chi ph u t v chi ph vn hnh tng i cao, chi ph lm sch kh thi ch l mt trong s cc vn . - Dch v v bo dng thch hp i hi nhn vin bo tr gii v doanh thu hot ng y . Nu mt l t cht thi khng hot ng mt cch ph hp, s nhim mi trng ng k c th xy ra c bit thng qua: kh thi (dioxin) nc thi (vi vic lm sch kh thi t v lm lnh x vi nc): iu ny s khng th trnh khi pht thi (ngay c vi s vn hnh chnh xc) ca: - tro bay t s kh bi kh thi - cht rn d tha t vic lm sch kh thi - dioxin v cc cht c hi khc n mi trng. D lng cp trn n cu x l cht thi c bit ti cc bi rc hoc trong cc khu vc bi rc sinh hot c bit. Ngoi ra mt lng pht thi ting n c th n t cc l thiu hy cht thi (do s phn phi nc thi v loi b tro/x v cc vt liu thi khc), cng nh (n mt mc thp hn) ca mi pht thi. Nhn chung, cc l thiu t cht thi l c bit ph hp ni m cht thi c x l ti cc khu dn c ng c ci m c nhy cm cao trong cc iu kin bo tn nc ngm, tc l ni m c mt s thiu ht v bi rc ph hp, v ni m vic ngn nga cht thi km. 13.2.3. Cc bin php phng trnh v an ton 13.2.3.1. Phng trnh cht thi Cht thi cha c sn sinh th khng cn x l! Ni cch khc: vic s dng cc th tc v cc bin php ph hp gim bt hoc trnh vic sn sinh cht thi lm gim p lc v cng sut ca cc h thng x l cht thi v v th gim nh sc p ln mi trng. Trong lnh vc cht thi sinh hot, mt lng ln cht thi c th ngn nga nu x hi chp nhn p dng quan im gim thiu cht thi (tit kim cht thi waste-saving) (trnh ng gi tha, cc bao b khng th xoay vng, cc vt dung 1 ln v.v..) v nu cng nghip c khuyn khch tit kim bao b (dng t bao b hn, s dng bao b dng nhiu ln ). C nhiu c hi cho nh nc can thip thng qua cc hn ch v thu ... trnh cht thi trong lnh vc thng mi v cng nghip n lun lun l tt nht trnh hoc gim thiu s sn sinh ca cht thi thng mi v cng nghip (cht thi c bit) ti ngun, c th bng vic thng qua cc qu trnh sn xut theo hng ti ch. Tuy nhin cc chin lc phng trnh thch hp th lun lun khng d dng thc hin, c bit l kha cnh cc iu kin k thut v kinh t ang ph bin trong cc nh my v nhng kh khn v mt php l v trin khai cng ch thi hnh.
203
Cc chin lc ti ch cho cht thi thng mi v cng nghip thng d dng p dng hn. u tin n l cn thit nhn bit cc c s c lin quan vi s lng v cc loi cht thi c sn sinh (ng k cht thi). C nhng c hi tng i tt cho vic ti ch cht thi/d lng thng mi v cng nghip ti nhiu nc, th d trong lnh vc lm sch ha cht v x l kim loi b mt (m in), nh qu trnh ch bin nguyn liu v nguyn liu th l tng i mc v do vic ti ch l rt thun li. Thng tin v nhng la chn v cc qu trnh ni chung c nu trong (17), (18), (19). 13.2.3.2. Cc bin php an ton 13.2.3.2.1. Cc lu ban u Trong phn ny, thut ng cc bin php an ton c s dng biu th tt c cc bin php phc v cho vic gim thiu v bi hon cho tc ng mi trng v, nu c th, cu thnh nn nhng xo trn ca trnh t t nhin, m bo hoc bo v hiu qu mi trng ca cc bin php x l cht thi. Cc nh my x l cht thi c xy dng v vn hnh vi s tun th cc iu kin ca vic s dng v cc quy nh c t ra bi nhng nh qun l thng qua vic p dng cc quy tc ca cng ngh (27). Bng cch p dng nguyn tc ny v xc nh mt cch cn thn giai on u ca lp k hoch cho d n x l cht thi, cc tc ng n con ngi v cc iu kin sinh thi, th d khu vc ca thc vt v ng vt, cng nh cc iu kin thy vn v a cht, v nu cho php th thc hin s bo tn chng trong d n, ngi ta c th mong i hiu ng bt li ti thiu ln s cn bng t nhin. Hn na, nhu cu x l cht thi an ton khng ch l kin thc chi tit v cc thnh phn ca cht thi m cn l vic lm ng vi cc yu cu nghim ngt trong s ch n cng ngh, nhng lp t v cu trc xy dng c s dng (17). 13.2.3.2.1. Cc bin php an ton trong thu gom v vn chuyn cht thi Trong vic thit k, xy dng v vn hnh nh my v cc c s thu gom v vn chuyn (thi b) cht thi, v li ch ca vic gim thiu tc ng mi trng cc mc tiu sau y cn c xem xt: - p dng h thng thu gom cho vic thu gom ring bit cc vt liu ti ch (v d h thng split-bin: phn kh/t). Khi thch hp trong trng hp ring bit, cc nh lu tr (i vi thy tinh, giy v.v) nn c chun b y . Nu iu ny l khng th v chi ph hoc nhng rng buc khc, cch khc ca vic chia tch cc nguyn liu c gi tr nn c tm kim, th d trong qu trnh phn phi cht thi ca cc trm trung chuyn, cc bi rc,v.v; s dng nhng ngi nht rc (ngi phn loi cht thi). - ti u ha s tn sut thu gom, trnh cc pht thi ting n v mi kh chu v.v - to ra cc iu kin v t chc v vt l cho vic x l an ton v mt h thng thu gom linh ng - m bo iu kin v sinh trnh s ly lan ca dch bnh - to ra cc c s cho s thu gom, thi b v x l thch hp cc cht thi thng mi v cng nghip - trong trng hp ca cc trm trung chuyn: chng li ting n: bao kn my mc, mt sn sinh ra ting n, v.v. chng li cc mi kh chu v nhng pht thi khc vo khng kh: bao kn cc khu vc c lin quan, cc hm cha v lc kh thi v.v
204
khi cn thit: dng phong cnh lm du tc ng th gic. Thng tin v cc nguyn tc v cc phng php thn thin vi mi trng ca vic thu gom cht thi v vn chuyn ti cc nc pht trin, v cng qun l cht thi ni chung, c nu trong (20). Xem thm (5). 13.2.3.2.2. Cc bin php an ton trong x l cht thi Trong cc iu kin ca vic bo tn ngun ti nguyn ti cc nc pht trin, cc h thng x l cht thi theo sinh hc, c th l - cc nh my phn compost - cc nh my khai thc kh sinh hc l hin hu v c sn (21), (26). Ngoi ra, ph thuc vo cc trng hp, cc iu sau y cn c xem xt: - cc nh my x l vt l (cc nh my phn loi, cc nh my thu hi nguyn liu, cc nh my kh nc trong bn v.v) cng nh - cc nh my x l ha hc (cc nh my ln men/to bng v trung ha) (5), (17). Cc bin php an ton bao gm: - chng li s pht ra ting n: dng ro cn cho cc thit b sinh ra ting n, cc mt, cc my thi kh v cc my mc khc v.v. - chng li mi kh chu v cc pht thi (khc) vo khng kh: bao kn cc khu vc c lin quan, cc hm cha v lm sch hoc lc khng kh nhim v.v chng li cc nhim c hi ca nc mt bi vic x l vt liu c lin quan, lu tr cc nguyn liu v phn d: xy dng v vn hnh cc nh my x l (nc thi) (khi cn thit), (hn na) x l thch ng cc pht thi lin quan (th d x vo h thng thot nc cng cng) - ro cc bi rc h - chng li cc nhim c hi ca nc ngm: to ra cc khu vc lu tr khng thm nc v rt nc mt cch thch ng, cc khu vc lm vic v s gim st thch hp lm du nhng tc ng trc quan: lp k hoch, xy dng cc ta nh c mt thm m thch hp, cung cp cc khu vc n b v.v. - s nh r v gim st vic tun th cc quy tc cho cng nghip v vn hnh an ton ca nh my kh sinh hc. 13.2.3.2.3. Cc bin php an ton trong trung chuyn cht thi (Xem thm 13.2.3.2.2. ) 13.2.3.2.4 Cc bin php an ton trong cht thi Trong trng hp ca cc bi rc, nn nh nhng g nu trong 2.2.4, v nguyn tc cc bin php sau y l cn thit: - ni m khng c ro cn v a l c di dng cc a tng (t st,macn), vic to ra mt ro cn vnh cu hiu qu (kt hp ro chn vi mt thnh phn khong cht (t st) v mt lp kt ni cn thn, cc di cht do cht lng cao) c bao ph bi h thng thot nc hiu qu lu di - xy dng v vn hnh nh my x l nc r rc - xy dng v vn hnh cc thit b tch kh
205
- kim tra cht thi u vo mt cch xc ng (kim tra u vo) - p dng cc bin php quy nh trc cho s kt hp cc cht thi che ph hng ngy cc khu vc vn hnh ( gim bt s thi ra mi kh chu, giy b cun tri, s ph hoi ca cn trng; trnh nguy c ha hon v biu hin phi thm m) - chng li bi v ting n: lm t b mt bi rc v cc ng vo cc bi chn lp rc, thng xuyn lm sch bi rc v cc con ng i vo, xy dng cc nh my lm sch lp xe, quy hoch cc khu vc ngoi bin; lp t cc hng ro cn m, trng cy xanh bo v - kim tra cht lng nc ngm bng cc ging quan trc - trng li cy xanh theo tng giai on - Thc hin cc bin php hu ng ca cc bi rc (x l nc r rc, kim tra cc ging quan trc v.v). iu ny ch ra r rng rng cc yu cu ni trn lin quan n vic quy hoch, xy dng v hot ng ca cc bi rc c th bin i (tc l tr nn nghim ngt nhiu hoc t hn) ph thuc vo cc ri ro tim n gy ra bi cc cht thi c ti cc bi rc, th d trong trng hp cc bi chn lp t, xy dng bi chn lp cht thi hoc bi chn lp cc cht thi c bit vi cc cht thi c bit nguy him. 13.2.3.2.5. Cc bin php an ton trong xoay vng cht thi Xem thm 2.3.2.2. Xem (14), (15), (5), (17) bit thng tin v vic qun l thch hp v thn thin vi mi trng ca cc vt liu ti ch v tn dng cht thi. 13.2.3.2.6. Cc bin php an ton trong thiu t cht thi Trong trng hp ca cc nh my thiu hy cht thi, nn nh nhng g c nu trong 13.2.2.6, cc bin php sau y l cn thit: - kh bi ca kh thi (lm lnh) vi cc thit b lc bi tnh in hoc cc b lc ti vi, tip theo - loi b cc loi kh c hi (ri ro dioxin) bng thp ra kh, s dng mt trong cc qu trnh hp th c kim chng: qu trnh hp th t qu trnh hp th kh qu trnh hp th bn kh. - ti ch hoc x l ng cch cc d lng cht rn sn sinh ra, c th l tro/x y, bi lc v cc sn phm phn ng t vic lm sch kh thi: tro/x y: b ti cc bi rc, nhng ti ch trong vic xy dng cc con ng v xy dng p ni m c th thc hin c (c bit nu c nung chn ng u v trit ) bi lc: Xt thy nng cc cht nhim l cao, vic x l trn cc bi chn lp cht thi c bit, p rc khi thch hp Cc sn phm phn ng ca vic lm sch kh thi: Ty thuc vo sn phm trung ha, mui n, mui Glauber, CaCl2 hoc thch cao c sinh ra. Vic b trn cc bi chn lp cht thi c bit ph hp; lm kh, v sau l ti ch. Cc qu trnh ti ch vn ang c pht trin.
206
- x l d lng cht lng ph hp, c sinh ra nh l nc thi : nc ra t vic lm sch kh thi nc lm lnh v nc ra t loi b x t nc lm kn, ra v phun. Nc thi c cp trn nhim cao; n phi c lm sch v x ra h thng thot nc cng cng, hoc c x l bng bay hi. Hn na, cc bc phi c thc hin ngn chn ting n v, n mt mc thp hn, cc pht thi mi kh chu, ngoi ra cc bin php n b cho t b chim ng. Ngoi ra cng xem thm 2.3.2.2 v (5) 7610 ff. 13.3. Cc lu khi phn tch v nh gi cc tc ng mi trng 13.3.1. Cc lu ban u t c mt s hiu bit y v mt d n x l cht thi, n l quan trng xc nh cc iu kin c bn v nhng hn ch ca d n, i ph vi tnh hnh chung ca cc hiu ng sinh thi v kinh t ca chng. M t d n c th da trn cc tiu ch sau y: - lch s lp k hoch - Qui nh v cc tiu chun v cht thi v nc - Tnh hnh cht thi hin ti (cht thi sn xut, cc nh my hin c v cc chc nng ca chng) - cc mc tiu c thit lp trc y (th d nh t k hoch x l cht thi, cc chng trnh qun l cht thi khu vc, v.v) cn c v nhu cu cho nh my c quy hoch - S kt hp thnh cc mc tiu cho quy hoch khu vc v quc gia v c h thng x l khu vc v vng - cc l do cho s la chn cho vic quy hoch h thng x l v cc thnh phn chnh ca n (cc thng thu gom, i xe, nh lu tr trung gian, cc qu trnh v cc c s ti ch, cc nh my cho x l cht thi c bit, cc nh my thiu hy v b cht thi) - cc la chn khc (th d s thiu hy/bi chn rc, x l nc r rc ph hp i vi bi rc/ phn compost trong cc cng trnh x l cht thi khu vc, m rng hoc pht trin cc nh my v cc c s hin c cng nh tnh trng c s). Cc thnh phn thm vo cho vic nh gi cc tc ng mi trng ca d n x l cht thi l s m t ca - qu trnh tm v tr cho cc thay th lin quan, bao gm bt c cc phn tch kinh t x hi no ca cc kha cnh v gii v nhm c bit ca ngi dn nh c trong khu vc ln cn hoc khu vc c che ph bi nh my x l cht thi. - s so snh cc v tr v kt qu, - cc nh my c lin quan v cc ri ro tht bi ca chng, - cc nhn t nhim ca d n v - cc nh my hoc cc thnh phn ca nh my m cui cng s l i tng ca mt nghin cu tc ng mi trng.
207
Cc tc ng mi trng chnh l kt qu t vic xy dng v hot ng ca cc nh my x l cht thi (c nh) c ni n di y, v trong trng hp c nhng thay i ng k cc nh my nh vy hoc s hot ng ca chng: - cc nh lu tr trung gian - cc trm trung chuyn - V tr bi chn lp cht thi sinh hot v cht thi c bit - cc l thiu hy - cc nh my x l bng nhit, chng hn cc nh my nhit phn - cc nh my x l vt l, ha hc v sinh hc, ti mt mc m chng c th c nhng tc ng mi trng bt li nghim trng. Phm vi nh gi phi ph thuc vo s lin quan n mi trng ca cc nh my. iu ny p dng c bit i vi cc nh lu tr trung gian khng c cht thi nguy hi, ci m c th khc bit ng k v cc iu kin ca cc c s v quy m v tnh k thut ca chng. Ngoi s lng, ngun gc v iu kin ca cht thi l rt quan trng v mt trnh t x l v tc ng mi trng. Do s ch c bit nn c dnh cho cc phn tch v cht thi. Xt thy cc thnh phn ca n thng thng khng ng nht, vic ly mu, chun b mu v phn tch mu phi c thc hin c c kt qu hu ch v i din. 13.3.2. Thu gom v vn chuyn cht thi Vic thu gom v vn chuyn cht thi l an ton, nu kt qu l a) sc khe ca cng chng v ca nhn vin c lin quan n cc thit b, phng tin v cc c s l khng c nguy c ri ro. b) khng c mi kh chu lu di v c) cc bin php x l thm hoc xy ra sau l khng b gy cn tr nghim trng. i vi s lin quan c th c n nhng pht thi ting n ti cc trm trung chuyn, cc gii hn c p dng quy nh trong (34). 13.3.3. X l cht thi Mt cch ngn gn, cc lin quan gm (xem thm 2.3.2.2): - cc nh my phn compost v khai thc kh sinh hc (x l sinh hc) v - cc nh my x l vt l v ha hc (cc thit b phn loi; cc thit b thu hi vt liu; cc thit b kt ta/keo t v trung ha; cc thit b kh nc trong bn v.v) Trong mt nh gi mt iu nn c tnh n s ng gp ca chng tit kim nhin liu ha thch, gim thiu COD/BOD, gim mi kh chu, nh hng sc khe. Cc nh my phn compost v khai thc kh sinh hc nh hng n mi trng thng qua cc sn phm c to ra, c th phn compost hoc bn phn hy c s dng cho cc mc ch nng nghip, v thng qua cc loi kh thi v thot nc (1). Vn bn nguyn tc chnh c s dng c v cc quc gia khc v phn compost, l tiu chun cht lng c lin quan v nhng ngh cho vic s dng phn compost lm t rc thi v bn thi/bn cng (7). iu ny ch r nng cho php ca cc kim loi nng trong t c thu gom v gi tr c chp nhn khi ng dng phn compost. iu ny ni r rng:
208
- Phn compost v nguyn tc khng nn c ng dng nu cc phn tch t cho thy nng ca cc kim loi nng sau vt qu bt k gii hn no sau y (mg/kg kh): Gi tr trong t (mg/kg) Cadmium Crm ng Ch Thy ngn Niken K m 3 100 100 100 2 50 300
Phn compost c th c p dng trong nhng trng hp c bit khi m nhng con s trn vt qu nu, tnh n cc iu kin v v tr v s dng, nhng nh hng bt li s khng gy nh hng n sc khe cng chng. Nu cc s liu v cadmium v thy ngn l vt qu th khng nn c ng dng. - Trong trng hp nhng ng dng ca phn compost c lp i lp li, cc nng sau y (g/ha v nm trn trung bnh di hn) khng c vt qu. Nng (g/hanm) Cadmium Crm ng Ch Thy ngn Niken K m 33 2 000 2 000 2 000 42 330 5 000
Trong trng hp s dng bn phn hy cho nng nghip c sn sinh trong cc nh my kh sinh hc, cc hng dn ca quy nh v bn thi Klrschlamm-Verordnung (35) cng s c theo di. Nhng thit lp v gi tr cho php i vi nng ca cc kim loi nng trong t v trong bn c thu gom; ngoi ra, nhng hn ch c p t ln lng bn thi ci m c th c p dng (xem bng 1). Hn na, s chm sc cng phi c thc hin m bo rng cc gi tr ca t l ng nht tng ng vi cc con s v t trong trng hp ca vic ng dng phn compost (xem di) Bng 1 Hm lng cho php i vi kim loi nng trong bn thi theo tiu chun ca Klrschlamm-Verordnung Cc kim loi nng (HM) Cc nng thng Lng cho php Nng kim loi nng ti a cho php trong bn c p dng cho php khi p dng bn thi thi1) 1) mg/kg Cadmium Thy ngn Niken Ch 20 25 200 1200
209
t/(ha3nm) 5 5 5 5
5 5 5
i vi cc xet nghim c th v phn compost, s xem xt cn c thc hin cho cc ph lc (7). Ngoi ra, cc th tc kim tra c cp trong 3.1 phi c ghi nhn ti mc c th p dng. Trong trng hp cc nh my x l cht thi bng phng php sinh hc, i vi cc gii hn v pht thi ting n ca TA-Lrm [Ch dn k thut v gim thiu ting n (34)] a ra cc hng dn nh gi; i vi pht thi vo khng kh cc gii hn c quy nh ti TA-Luft [Ch dn k thut v kim sot cht lng khng kh (37)] l thch ng, i vi x l nc thi xem cc gi tr gii hn c th c cha ng trong Ph lc Allgemeine Rahmen-VwV [Quy tc v Khung hnh chnh tng th ln cc Nhu cu ti thiu cho vic x nc thi vo ngun nc (39)] ban hnh theo 7a WHG (o lut v nc ca Lin bang c (38)). Cc quy nh c trch dn p dng tng t i vi cc nh my x l cht thi bng phng php vt l v ha hc. 13.3.4. Lu tr tm thi (trung chuyn) Ni dung ny tng t nh nu ti mc 13.3.1 v 13.3.3 lin quan n cc qui trnh kim tra v xc nh gii hn cc tc ng mi trng tim tang. 13.3.5. cht thi kim tra v nh gi tc ng mi trng ca v tr bi chn lp, iu quan trng l s vn chuyn cht thi c gim st cn thn (phiu giao nhn, kim sot u vo). Nu cc thiu st v nhng bt thng xy ra y, thng xuyn rc ti cc v tr bi chn lp khng ng s sn sinh ra nhng mi nguy him tim tng hon ton khc so vi cc d on trong s quy hoch ban u, tc l trong bn tm tt khng nh ph nh ban u c a ra i vi cht thi c phn pht n v tr cc bi chn lp. iu ny c th c khc phc bng cch ly mu bt ng thng xuyn hn v c th phn tch ngay sau ca cc cht thi trn ng t ni sn xut n v tr cc bi chn lp rc xc nh cc tnh nng c trng (s xut hin, tnh nht qun, hm lng v.v). Cc th tc kim tra v phn tch ng tin cy v thc t s l xc minh tnh hu dng cao trong kha cnh quan tm. Xem thm 3.1 v 3.2 Cc gii hn chp nhn c ca vic rc ti cc v tr bi chn lp cht thi c bit cn c thit lp i vi cc pht thi ting n t v tr cc bi chn lp, cc gii hn c t ra trong (34) cung cp cc hng dn; i vi vic x l nc r rc t cc bi chn lp, tham kho cc gii hn c gii hn trong Ph lc 51. 13.3.6. Xoay vng cht thi Xem thm 13.3.3 (X l cht thi) 13.3.7. Thiu t cht thi Cc pht thi chnh c xem xt khi nh gi tc ng mi trng ca mt l t cht thi l kh thi. Bi v cc thnh phn cht thi thng khng ng nht (v d nh cht thi sinh hot), s thiu hy phi c thc hin vi mt mc khng kh tha cao hn t c s t chy hon ton ca vt liu thiu hy v kh thi. Trong trng hp t cht thi sinh hot, h s khng kh vt qu khong chng 2; iu ny sn sinh 5.000 n
210
6.000 m3 kh th cho mi tn vt liu thiu hy. Vi kh th t vic thiu hy cht thi sinh hot, - Cc cht kh nhim (ch yu l HCl, HF, SO2, NOx, CO and CxHy) - Cc loi bi nhim (ch yu l cc kim loi nng nh l Pb, Cd, Hg, Sb, Be, Cr, Ni) v - cht hu c, ch yu l cc cht kh (nh l PCB, HCB, chlorophenols, m cn dioxin v furan) c pht thi ra. Theo TA-Luft (37), cc gii hn sau y p dng i vi kh sch: - bi < 30 mg/m3 - cc cht hu c (c tnh l tng C) < 20 mg/m3 - Cc hp cht halogen: