ASAL USUL BAHASA MELAYU Untuk mengetahui asal usul bahasa Melayu kita perlu mengetahui asal-usul penutur

aslinya terlebih dahulu, iaitu orang Melayu. Asal-usul bangsa Melayu sehingga kini masih kabur. Akan tetapi beberapa sarjana Eropah seperti Hendrik Kern (Belanda dan !obert "on Heine #eldern (Austria telah melakukan penyelidikan se$ara kasar latar belakang dan pergerakan masyarakat Melayu kuno. %eori mereka menyatakan baha&a bangsa Melayu berasal daripada kelompok Austronesia, iaitu kelompok manusia yang berasal dari daerah 'unan di (hina yang kemudiannya berhijrah dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan manusia dan akhirnya menduduki &ilayah Asia %enggara.

Gelombang pertama dikenali sebagai Melayu-Proto dan berlaku kira-kira 2 !! ta"un Sebelum Mase"i Kira-kira dalam tahun )*++ tahun sebelum masihi, datang pula gelombang kedua yang dikenali sebagai Melayu-,eutro. Mereka mendiami daerah-daerah yang subur di pinggir pantai dan tanah lembah Asia %enggara. Kehadiran mereka ini menyebabkan orang-orang Melayu--roto seperti orang-orang .akun, Mahmeri, .ahut, %emuan, Biduanda dan beberapa kelompok ke$il yang lain berpindah ke ka&asan pedalaman. .usteru, Melayu-,eutro ini merupakan masyarakat Melayu yang ada pada masa kini. Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia, manakala bahasabahasa Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris. /elain daripada rumpun bahasa Austronesia, rumpun bahasa Austro-Asia dan rumpun bahasa %ibet(ina. !ajah )0 !umpun Bahasa Austris
BAHASA BAHASA AUSTRIS

BAHASABAHASA !umpun bahasa Austronesia ini pula terbahagi kepada empatAUSTRONESIA kelompok yang lebih

BAHASA-BAHASA AUSTRO-ASIA

BAHASA-BAHASA TIBET-CINA

ke$il 0
1

). Bahasa-bahasa Kepulauan Melayu atau Bahasa 1usantara. (ontoh 0 bahasa Melayu, A$eh, .a&a, /unda, ,ayak, %agalog, /olo, !oto, /ika dan lain-lain.

2. Bahasa-bahasa -olinesia (ontoh 0 bahasa Ha&aii, %onga, Maori, Haiti

3. Bahasa-bahasa Melanesia (ontoh 0 bahasa-bahasa di Kepulauan 4iji, 5rian and Kepulaun (aledonia

6. Bahasa-bahasa Mikronesia (ontoh 0 bahasa-bahasa di Kepulauan Marianna, Marshall, (arolina dan #ilbert.

Bahasa Melayu tergolong dalam $abang bahasa-bahasa 1usantara yang mempunyai bahasa yang paling banyak, iaitu kira-kira 2++ hingga 3++ bahasa. Bentuk Bahasa Melayu yang dituturkan di Kepulauan Melayu pada 7aman dahulu dikenali sebagai bahasa Melayu kuno dan jauh berbe7a dengan bahasa Melayu yang moden. Bentuk bahasa Melayu kuno hanya dapat dilihat melalui kesan tinggalan sejarah seperti batu-batu bersurat. Batu-batu bersurat yang menggunakan bahasa Melayu diper$ayai ditulis bermula pada akhir abad ke-8. /ebanyak empat batu bersurat telah dijumpai yang mempunyai tarikh tersebut 0 ). 2. 3. 6. Batu Bersurat Kedukan Bukit (9:3 M - -alembang Batu Bersurat %alang %u&o (9:6 M ; -alembang Batu Bersurat Kota Kapor (9:9 M ; -ulau Bangka, -alembang Batu Bersurat Karang Brahi (9:9 M ; -alembang

Berpandukan isinya, penulisan di batu bersurat tersebut dibuat atas arahan raja /ri"ijaya, sebuah kerajaan yang mempunyai empayar meliputi /umatera, .a&a, /emenanjung %anah Melayu, /egenting Kra dan /ri <anka. =leh itu, ini menunjukkan baha&a bahasa Melayu telah digunakan sebagai bahasa rasmi dan bahasa pentadbiran kerajaan /ri"ijaya, sekaligus meluaskan penyebaran bahasa Melayu ke tanah jajahan takluknya . >alaupun bahasa pada batu bersurat itu masih berbahasa /anskrit, akan tetapi masih terdapat pengaruh bahasa Melayu kuno di dalamnya.
2

5stilah ?Melayu@ timbul buat pertama kali dalam tulisan (ina pada tahun 966 dan 96* masihi. %ulisan ini menyebut mengenai orang ?Mo-<o-'ue@ yang mengirimkan utusan ke 1egeri (hina untuk mempersembahkan hasil-hasil bumi keada !aja (hina. <etaknya kerajaan ?Mo-<o-'ue@ ini tidak dapat dipastikan dengan tegas. Ada yang men$atatkan di /emenanjung %anah Melayu dan di .ambi, /umatera.

/elain daripada empat batu bersurat yang disebutkan tadi, terdapat juga bahanbahan lain yang dihasilkan dalam 7aman kerajaan /ri"ijaya pada abad ke-8 hingga ke-)3 Masehi 0

). Batu Bersurat #andasuli (:32 M ; #andasuli, .a&a %engah 2. /ebuah batu bersurat yang dijumpai di Bangkahulu bertarikh )+++ Masehi. 3. /ebuah patung gangsa yang dijumpai di -adang <a&as, %apanuli bertarikh )+2A M dengan tulisan pada kaki alasnya 6. /ebuah patung di -adang !o$ore, Batanghari bertarikh )2:9 M dengan $atatan perkataan ?Malaya@ atau ?Melayu@ pada bahagian belakangnya.

PE#$EMBA%GA% BAHASA MELAYU

Ba"asa Melayu &Abad ke-'( "ingga ') Masi"i*

-ada 7aman ini tiga buah batu bersurat yang menunjukkan perkembangan bahasa Melayu telah dijumpai 0 ). Batu Bersurat -agar !uyong, Minangkabau ()3*9 M ; ditulis dalam tulisan 5ndia dan memperlihatkan pengaruh Bahasa /anskrit. 2. Batu 1isan di Minye %ujuh, A$heh ()3:+ M ; juga ditulis dalam tulisan 5ndia dengan beberapa perkataan Arab 3. Batu Bersurat %erengganu ; dijumpai di /ungai %eresat, Kuala Berang %erengganu. %arikh sebenar tidak dapat dipastikan, tetapi ia diper$ayai ditulis antara tahun )3+3 M hingga )3:8 M. 5a ditulis dalam tulisan .a&i. Abad ke ;)3 adalah &aktu bermulanya 7aman peralihan di Kepulauan Melayu dengan berkembangnya agama 5slam ke rantau ini. 5ni telah mempengaruhi bangsa dan bahasa di sini, terutamanya bangsa dan bahasa Melayu. -engaruh 5ndia sedikit demi sedikit mula digantikan dengan pengaruh 5slam dan Arab.

Baman penting bagi bahasa Melayu ialah pada 7aman Kerajaan Melayu Melaka. Kerajaan Melayu Melaka yang telah menerima 5slam dan berjaya membina empayar yang luas telah dapat meningkatkan kemajuan dan perkembangan bahasa Melayu di rantau ini. Bahasa Melayu telah digunakan dalam pentadbiran dan akti"iti perdagangan serta menjadi ?lingua franca para pedagang. Bahasa Melayu juga telah menjadi alat penyebaran agama 5slam ke seluruh Kepulauan Melayu. Bahasa Melayu telah mendapat bentuk tulisan baru iaitu tulisan .a&i. -erbendaharaan kata juga telah bertambah dengan &ujudnya keperluan untuk mengungkapkan idea-idea yang diba&a oleh peradaban 5slam. Keagungan Kesultanan Melaka jelas tergambar di dalam ?/ejarah Melayu@ oleh %un /eri <anang, sebuah karya dalam bahasa Melayu yang sangat tinggi nilainya.

Kedatangan orang-orang Eropah dan kejatuhan Kesultanan Melaka ke tangan -ortugis pada tahun )*)) masihi tidak menamatkan pengaruh bahasa Melayu. !amai di antara mereka yang menjalankan penyelidikan dan menyimpan $atatan mengenai bahasa dan kesusasteraan Melayu. Beberapa $ontoh usaha mereka ialah 0

). -igaCetta, seorang ketua kelasi berbangsa 5tali dalam pelayarannya bersama Magellan, telah menyusun kamus Melayu-5tali semasa singgah di -ulau %idore pada tahun )*2). 5a merupakan daCtar kata daripada bahasa yang dituturkan oleh orang-orang di pelabuhan itu dengan lebih 6++ patah perkataan dan adalah daCtar kata Melayu-Eropah yang tertua. Kedudukan -ulau %idore yang terletak jauh daripada tempat asal bahasa Melayu menggambarkan betapa luasnya bahasa Melayu tersebar. 2. .an Hugen Dan <ins$hotten, seorang bangsa Belanda pernah tinggal di 5ndonesia antara tahun )*:9 hingga )*A2 dan berkhidmat sebagai pega&ai kepada pemerintah -ortugis. Beliau ada men$atatkan dalam bukunya baha&a bahasa Melayu dianggap sebagai bahasa yang paling dihormati antara bahasabahasa negeri timur. 3. -ada a&al abad ke-):, 4ran$ios Dalentijn, seorang pendeta dan ahli sejarah bangsa Belanda yang banyak menulis mengenai &ilayah Kepulauan Melayu, telah menggambarkan kepentingan bahasa Melayu seperti berikut 0 ?Bahasa mereka, bahasa Melayu, bukan sahaja dituturkan di daerah pinggir laut, tetapi juga digunakan di seluruh Kepulauan Melayu dan di segala negeri-negeri timur, sebagai suatu bahasa yang diCahami di mana-mana sahaja oleh setiap orang.@

/atu bukti tentang tingginya martabat bahasa Melayu dan luas penggunaannya di &ilayah ini adalah pada surat-menyurat antara pentadbir dan raja-raja di Kepulauan Melayu. Antaranya ialah 0

). /urat /ultan A$heh kepada Kapitan 5nggeris, .ames <an$ester ()9+) 2. /urat /ultan Alauddin /hah dari A$heh kepada Harry Middleton ()9+2 3. /urat /ultan A$heh kepada raja 5nggeris, King .ames ()9)2 Ketiga-tiga surat ini tersimpan di -erpustakaan Bodelein, <ondon

,alam abad ke-)8, terdapat banyak usaha oleh sarjana-sarjana Eropah untuk menyusun kamus dan daCtar kata, yang kemudiannya diteruskan kepada bidang morCologi, sintaksis dan Conologi.

%okoh-tokoh tempatan juga tidak ketinggalan memberikan sumbangan. Kebanyakan usaha mereka berkisar tentang agama dan sastera. -alembang dan A$heh telah
5

telah menggantikan Melaka sebagai pust keintelektualan Melayu. Antara tokohtokoh di A$heh ialah 0

). 2. 3. 6.

/heikh 1uruddin Al-!aniri (?Bustanul /alatin@ /hamsuddin Al-/umaterani (?Mirat Al-Mukmin@ Abdul !auC /ingkel (?Mirat Al-%ullab@ Ham7ah 4ansuri (?/yair -erahu@

,i -alembang pula terdapat Abdul /amad Al-4alambani dengan kitab ?Hikayat Al/alakin@.

/elain daripada A$heh dan -alembang, beberapa tokoh juga mun$ul di tempattempat lain. ,i Brunei, -engiran /yahbandar Muhammad /alleh (-engiran 5ndera Muda telah menghasilkan ?/yair !akis@, manakala di Banjarmasin pula terkenal dengan Arshad Al-Banjari dengan kitab ?/abil Al-Muhtadin@. /heikh Mohd 5smail ,aud Al-4atani di -attani pula menghasilkan ?MatlaEal Badrain@ dan ?4uruE AlMasail@.

Ba"asa Melayu &Abad ke-'+ dan 2! Masi"i*

Kemun$ak kegiatan alam persuratan Melayu melalui bahasa Melayu dan tulisan .a&i adalah di -enyengat, sebuah pulau di Kepulauan !iau yang menjadi sebahagian daripada Kerajaan .ohor-!iau. ,i sinilah dari abad ke )A hingga a&al abad ke 2+, tertumpunya kegiatan keintelektualan Melayu-5slam dan perkembangan bahasa Melayu selanjutnya.

Banyak karya serta kitab diterbitkan di pulau ini, seperti kitab ?Al-Hakim@ oleh %ajuddin Abdul 4ad7il Ahmad ibn Abdul Karim ():93 M dan ?/abil Al-Hidayat@ oleh /ayyed Alu&i BaEalu&i ():AA M

Hasil penulisan yang terkenal dan terpenting dalam dunia persuratan Melayu ialah karya !aja Ali Haji, iaitu ?Bustan Al-Katibin@ ():*8 M , ?-engetahuan Bahasa@ ():*A M , ?/alasilah Melayu dan Bugis@ ():9* M dan ?%uhCat Al-1aCis@ ():9* M . -ada
6

masa itu juga di .ohor terdapat beberapa hasil penulisan seperti ?Hikayat 1egeri .ohor@ dan ?Kitab -emimpin .ohor@.

Kerajaan Melayu .ohor-!iau terus menjadi pusat pengembangan bahasa Melayu sehingga ia menjadi bahasa persatuan di seluruh 1usantara.

/ebelum 5nggeris bertapak di /emenanjung %anah Melayu, bahasa Melayu menjadi satu-satunya bahasa perantaraan bagi penduduk negara ini. Bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa pentadbiran di semua pusat pemerintahan dan menjadi bahasa pengantar di institusi pendidikan yang ada pada ketika itu seperti pusat pengajian 5slam dan kelas agama. -erhubungan antara rakyat juga menggunakan bahasa Melayu, termasuk di pusat-pusat perniagaan seperti Melaka, -ulau -inang dan /ingapura yang sebahagian besar penduduknya terdiri daripada orang Melayu.

-ada 7aman penjajahan 5nggeris di %anah Melayu, khususnya ketika sebelum berlaku -erang ,unia Kedua, bahasa Melayu terus digunakan untuk tujuan urusan rasmi di 1egeri-1egeri Melayu Bersekutu dan 1egeri-1egeri Melayu %idak Bersekutu. -ega&ai-pega&ai 5nggeris yang bertugas di 1egeri-1egeri Melayu sebelum -erang ,unia Kedua dikehendaki mempelajari bahasa Melayu dan mesti lulus dalam peperiksaan bahasa Melayu sebelum disahkan dalam ja&atan.

/ebahagian daripada pega&ai-pega&ai itu terus menaruh minat yang tinggi terhadap Bahasa Melayu, sehingga dikenali sebagai sarjana bahasa Melayu. Antaranya ialah !.=. >instedt, ..!. >ilkinson, (.(. Bro&n, >.E. MaF&ell, >. Marsden, >.#. /hellabear dan .. (ra&Cord.

Hanya selepas -erang ,unia Kedua kedudukan serta peranan bahasa Melayu mula teran$am. -ega&ai-pega&ai 5nggeris baru yang jahil terhadap bahasa Melayu memba&a tekanan kepada kehidupan rakyat di negara ini, menerusi nilai-nilai baru yang diperkenalkan. =rang-orang 5nggeris menjadi ?tuan@ dan segala yang bersangkutan dengan $ara hidup mereka diberi nilaian yang tinggi termasuk bahasa mereka.

5ni diperkukuhkan dengan dasar menggunakan bahasa 5nggeris sebagai bahasa pengantar dalam sistem persekolahan. ,alam keadaan bahasa Melayu menerima
7

tekanan, kesusasteraan Melayu terus dihasilkan, bukan oleh $endiaka&an berpendidikan barat tetapi $erdik pandai lulusan sekolah Melayu atau Arab.

Kemerosotan bahasa Melayu tidak berterusan. -ada a&al abad ke-2+, semangat kebangsaan bergema dan orang-orang Melayu mula mengorak langkah untuk memperjuangkan bahasa ibunda mereka. >arta&an, sastera&an, budaya&an, guruguru Melayu dan ahli-ahli politik berganding bahu memperjuangkan $ita-$ita ini. Akhbar dan majalah menjadi saluran utama untuk menyuarakan hasrat ini. -erjuangan bahasa Melayu digerakkan serentak dengan perjuangan politik membebaskan tanah air daripada penjajahan.

Akhirnya kejayaan ter$apai dengan termaktubnya Artikel )*2 dalam -erlembagaan -ersekutuan %anah Melayu, yang menyebut baha&a ?Bahasa Kebangsaan negara ini adalah bahasa Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa-apa tulisan sebagaimana yang diperuntukan dengan undang-undang -arlimen@. ,engan perakuan ini, maka bermulalah era baru bagi bahasa Melayu, satu bahasa yang pernah menjadi lingua Cran$a bagi seluruh Kepulauan Melayu.

$,%SEP -A% .A$#/0 BAHASA

Hasil Pembela1aran Setela" mengikuti topik ini2 anda akan dapat3 '4 Men1elaskan konsep ba"asa se5ara umum6 24 Men1elaskan takri7 ba"asa se5ara umum6 (4 Memberikan konsep dan takri7 ba"asa berdasarkan kamus6 84 Memberikan konsep dan takri7 ba"asa berdasarkan pendapat a"li-a"li ba"asa

PE%GE%ALA% Bahasa boleh dideCinisikan dalam pelbagai $ara mengikut siCat-siCat semula jadi bahasa, peranan dan Cungsinya. 1amun demikian, kebanyakan ahli bahasa dan ahli linguistik telah memberikan konsep dan takriC bahasa yang hampir sama. Bahasa
8

boleh diertikan sebagai satu sistem bunyi yang terdiri daripada alat-alat artikulasi yang ada pada mereka. <ambang-lambang yang diujarkan itu mempunyai maknamakna tertentu berdasarkan lingkungan masyarakat yang menuturkannya. ,alam setiap kegiatan manusia, bahasa memainkan peranan dan Cungsi untuk memenuhi pelbagai tujuan dan matlamat tertentu. Antara Cungsi bahasa yang amat ketara ialah peranannya sebagai alat untuk membantu manusia menyampaikan per$akapan, buah Cikiran dan maklumat kepada orang lain.

(4' -E0/%/S/ BAHASA Blo$h dan %rager ()A62 , mendeCinisikan bahasa sebagai sistem lambang-lambang "okal yang digunakan oleh manusia untuk berkomunikasi. -roses komunikasi bahasa berlaku apabila adanya penutur dan pendengar. Menurut (homsky ()A*8 . /etiap penutur dan pendengar mempunyai dua perkara penting iaitu ke$ekapan bahasa dan pengu$apan bahasa. Ke$ekapan bahasa berada dalam otak manusia dan ia diertikan sebagai satu sistem rumus bahasa yang mampu menghasilkan kalimat yang tidak terbatas banyaknya. ,ari segi pragmatik, ahli-ahli linguistik bersetuju baha&a bahasa merupakan satu sistem yang menghubungkan maksud kepada bunyi, sama ada berdasarkan aksi penutur atau pendengar. ,engan andaian baha&a manusia mempunyai beberapa makna yang hendak disampaikan, dia mengu$apkan bunyi-bunyi dengan tepat. =rang yang mendengar bunyi-bunyi tersebut akan $uba memberikan makna kepada ujaran yang dilaCa7kan oleh penutur.

(42 $,%SEP BAHASA Bahasa merupakan satu sistem ujaran dan tulisan kon"ensional yang digunakan oleh manusia untuk berkongsi budaya dan berkomunikasi antara satu sama lain. Bahasa dapat menggambarkan dan memberikan kesan terhadap $ara berCikir serta perubahan dan perkembangan budaya. /esuatu bahasa itu akan menjadi semakin berbe7a jika penuturnya terasing daripada penutur bahasa yang lain. /ebaliknya, jika sesuatu bahasa itu sentiasa dikomunikasikan, misalnya digunakan dalam urusan perdagangan, bahasa tersebut boleh mempengaruhi pengguna bahasa yang lain. Kebanyakan bahasa yang ada pada hari ini adalah sekeluarga dengan bahasa yang lain, iaitu berasal daripada satu rumpun bahasa yang lebih besar. /ebagai $ontoh, semua bahasa !oma&i berasal daripada bahasa <atin yang merupakan $abang kepada bahasa 5ndo-Eropah. Hubungan antara satu bahasa dengan bahasa yang lain ditentukan dengan membandingkan tatabahasa dan sintaksis, terutama dengan melihat bentuk-bentuk yang sama siCatnya atau perkataan yang sama.

Bahasa mempunyai struktur yang kompleks, tetapi boleh dianalisis dan diperlihatkan se$ara sistematik. /emua bahasa bermula dengan bahasa lisan, beberapa lama sebelum &ujudnya sistem bahasa tulisan. Bahasa mengandungi sturktur ayat yang berbe7a-be7a untuk menyampaikan makna. Kandungan bahasa terdiri daripada bentuk dan susunan perkataan, struktur sintaksis dan intonasi ujaran.

(4( $,%SEP -A% .A$#/0 BAHASA ME%G/$U. $AMUS %erdapat konsep dan takriC bahasa yang dipetik daripada beberapa naskhah kamus seperti berikut0 &a* The American Heritage Science Dictionary Bahasa ialah satu sistem objek atau simbol seperti bunyi atau sesuatu huruC yang berurutan yang boleh digabungkan dengan berbagai-bagai $ara dengan mematuhi peraturan tertentu, terutamanya untuk melahirkan pemikiran, perasaan dan memberikan arahan. &b* The American Heritage Dictionary Bahasa merupakan alat komunikasi bagi menyampaikan pemikiran dan perasaan melalui sistem tanda yang arbitrari seperti bunyi, gerak isyarat atau simbol-simbol tulisan. Bahasa merupakan satu sistem yang mengandungi peraturan-peraturan tertentu yang menggabungkan komponen seperti perkataan. Bahasa merupakan satu sistem yang digunakan oleh masyarakat atau komuniti yang berbe7a untuk berinteraksi.

&5* Oxford University Press (Language Software) Bahasa merupakan salah satu $ara terbaik untuk mengklasiCikasikan manusia kepada suku atau etnik tertentu. (ara ini juga pernah digunakan pada 7aman dahulu untuk menentukan asal usul manusia dan pengelompokan manusia kepada kaum-kaum tertentu. >alaupun kaedah ini masih boleh digunakan, tetapi pada hari ini terdapat $ara baharu untuk mengetahui asal usul, keturunan dan genetik manusia melalui sains dan teknologi yang lebih $anggih.

&d* tymo!ogy Dictionary Bahasa terdiri daripada makna sistematik yang dikomunikasikan melalui penggunaan bunyi-bunyi atau tanda-tanda kon"ensional. Bahasa terdiri
10

daripada ujaran perkataan daripada mulut atau teks yang bertulis. Bahasa melibatkan proses kognitiC dalam menghasilkan dan memahami bunyi dan sistem tanda linguistik.

(48 $,%SEP -A% .A$#/0 BAHASA ME%U#U. AHL/ BAHASA Konsep dan takriC bahasa yang diberikan oleh beberapa orang ahli bahasa dan ahli linguistik yang terkemuka sdalah seperti berikut0 (a Ed9ard Sapir &'+2'* Bahasa selalu digunakan oleh manusia dan merupakan kaedah yang digunakan untuk menyampaikan idea, perasaan dan keinginan melalui bunyi-bunyi bahasa yang

(b G4 .rager &'+8+*

Bahasa ialah satu sistem lambang "okal yang arbitrari dan bermakna yang digunakan oleh anggota Masyarakat untuk berhubung sebagai satu $ara mereka bersosialisasi.

($ %oam :"omsky &'+ ;*

Bahasa ialah set ayat, sama ada terbatas atau tidak dan setiap ayat yang terbatas panjangnya dibina oleh satu set elemen yang terbatas juga.

(d #4A4 Hall

Bahasa merupakan institusi yang membolehkan

11

&'+<8*

manusia

berkomunikasi dan berhubung antara satu

sama lain yang mengandungi makna dan menggunakan lambang-lambang arbitrari lisan-pendengaran.

&e* Mi5"ael Halliday &'+;(* Bahasa ialah satu urutan kemungkinan dan pilihan tingkah laku yang bersesuaian dengan indi"idu sebagai manusia yang bersosialisasi.

A"T#$#T#

,engan menggunakan ayat anda sendiri, jelaskan takriC bahasa se$ara umum

:iri-:iri Ba"asa Menurut Lyons ()A:: bahasa-bahasa di dunia memilik siCat dan $iri sepunya. 5a merangkumi $ara menyampaikan perasaan, menanyakan soalan, mengemukakan permintaan, memberi perintah dan membuat kenyataan. =leh sebab bahasa boleh berkembang dan berubah maka kerap terdapat istilah-istilah baharu di dalam sesuatu bahasa berbanding dengan bahasa yang lain. /emua bahasa terdiri daripada konsonan dan "okal serta gabungan kedua-duanya akan menghasilkan bunyi yang bermakna. Manakalan set-set konsonan dan "okal bila ber$antum akan menghasilkan ayat-ayat yang berbe7a. Ba"asa Sebagai Satu Sistem
12

Maksudnya ialah bahasa mempunyai $ara serta kaedah untuk diujarkan atau dituliskan. Kedudukan perkataan dengan perkataan yang lain dalam ayat adalah teratur. Ba"asa Sebagai Satu Simbol Bahasa sebagai simbol isyarat bersuara yang dihantar oleh penutur kepada pendengar sebagai proses interaksi melalui saluran komunikasi tertentu. Bahasa sebagai simbol perpaduan memba&a makna bahasa tertentu itu menjadi alat penutur utama bagi masyarakat dalam sesebuah negara. Ba"asa Sebagai Alat $omunikasi Bahasa sebagai alat komunikasi boleh berlaku dalam dua $ara iaitu se$ara lisan dan tulisan. Komunikasi dua hala melibatkan penutur dan pendengar yang memerlukan kemahiran berbahasa. -enutur harus boleh ber$akap dengan jelas melalui sebutan yang betul, kemas, teratur dan berupaya untuk menggunakan jeda, tekanan dan gaya yang tepat. -endengar pula harus mendiskriminasikan bunyi-bunyi ujaran, mendengar dengan teliti, memahami dan mentaCsirkan per$akapan yang didengar dan seterusnya bertindak balas terhadap apa yang didengainya itu. Bahasa sebagai alat komunikasi juga melibatkan jarak tempat dan jarak masa. ,engan bantuan teknologi $anggih komunikasi boleh berlaku &alaupun jarak penutur dan pendengar berjauhan antara satu dengan yang lain. Ba"asa Bersi7at Arbitrari 5ni bermakna untuk satu simbol yang sama manusia menggunakan bunyi bahasa berbe7a disebabkan oleh pengaruh budaya masing-masing. Bunyi bahasa dengan benda yang dimaksudkan tidak semestinya ada perkaitan. Makna bahasa juga bersiCat arbitrari, seperti bunyi ring.., ring.., ring.. adalah bunyi lo$eng tertentu untuk tujuan yang tertentu pula.

Ba"asa Bersi7at Unik Bahasa mempunyai bentuk dan struktur tertentu seperti binaan ayat, susunan huruC yang membentuk perkataan dan golongan kata seperti kata nama dan kata kerja. Bahasa bukan di &arisi tetapi dipelajari maka tidak hairanlah kalau bayi berbangsa (ina dibesarkan di dalam keluarga Melayu boleh ber$akap bahasa Melayu.

Ba"asa Bersi7at Se1agat. Bahasa dapat dipelajari dan dituturkan oleh sesiapa sahaja di dunia ini. /e$ara umum bunyi bahasa dan gabungan perkataan dalam ayat dapat menghasilkan
13

makna. ,engan makna inilah manusia menggunakan bahasa untuk berkomunikasi di antara satu dengan yang lain.

Ba"asa Bersi7at -inamis Bahasa mempunyai potensi untuk berkembang, membuat penyesuaian serta menerbitkan pembaharuan dan kemajuan. Melalui pergaulan dan berinteraksi di kalangan manusia berlakulah pertembungan kebudayaan menyebabkan pertambahan dan pengayaan perbendaharaan kata sesuatu bahasa. Ba"asa Bersi7at Ber=ariasi %erdapat kelpebagaian bagi sesuatu bahasa melibatkan $ara dan gaya mengujarkannya.

Pandangan pakar ter"adap 5iri-5iri ba"asa4 Anderson (1972) Bahasa merupakan satu sistem terdiri dari "okal dan bunyi-bunyi ujaran. %erdapat lambang yang arbitrari yang menjadi alat perhubungan mempunyai kaitan rapat dengan budaya tempat bahsa itu dituturkan. Bahasa sentiasa berubah-ubah serta mempunyai siCat khas dan unit.

Brown (1980) Bahasa merupakan sesuatu yang sistematik yang mempunyai lambang yang se&enang-&enangnya mungkinn bersiCat bunyi, "isual atau graCik. <ambang bahasa mempunyai makna kebiasaan bersiCat kemanusiaan dan uni"ersal. .ugasan4 ). Bentuk * kumpulan perbin$angan, kaji $iri-$iri bahasa yang terdapat dalam penggunaan bahasa daerah salah satu etnik di Malaysia. 2. /alah satu $iri bahasa ialah dinamik dan uni"ersal. Berdasarkan penggunaan bahasa Melayu, jelaskan dua $iri tersebut. 3. -ada pendapat anda, bolehkah bahasa Melayu dijadikan bahasa antarabangsa pada masa hadapan G. !ujukan0
14

/iti Hajar Abdul A7i7. (2++: 4ajar Bakti.

0U%GS/ BAHASA MELAYU

,B>E$./0 -ada akhir bab ini, anda seharusnya dapat0 ). Mengenal pasti Cungsi dan peranan bahasa Melayu.

PE%GE%ALA% Ada pepatah Melayu yang berbunyi ?Maju Bahasa Majulah Bangsa@ dan ? Bahasa .i&a Bangsa@. Kebenaran dan kebijaksanaan kata-kata ini memang tidak dapat dinaCikan lagi. Hal ini disedari melalui usaha-usaha untuk mendaulatkan bahasa Melayu menerusi penerapan CalsaCah dan ,asar Bahasa Kebangsaan. Konsep ?/atu Bahasa /atu Bangsa@ akan membolehkan usaha-usaha yang berterusan bagi
15

mendaulatkan bahasa Melayu sebagai penyatuan rakyat yang berbilang kaum dan sebagai bahasa yang men$erminkan masyarakat yang berdaulat dan berjaya. Bahasa Melayu semenjak 7aman Empayar /ri&ijaya telah memainkan peranannya sebagai bahasa lingua franca di nusantara se$ara berterusan sampai sekarang. -enjajahan kuasa asing tidak menjejaskan penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa lingua franca. (iri ketahanan ini menunjukkan baha&a bahasa Melayu mempunyai potensi untuk terus berkembang pada masa akan datang. -erjuangan memartabatkan bahasa Melayu digerakkan serentak dengan perjuangan membebaskan tanah air daripada belenggu penjajahanH yang akhirnya kejayaan ter$apai dengan termaktubnya, Artikel )*2 dalam -erlembagaan -ersekutuan %anah Melayu yang menyebut ?Bahasa Kebangsaan 1egara ini ialah bahasa Melayu@. /ebagai bahasa kebangsaan negara baru yang berdaulat, bahasa Melayu ditambah peranan atau Cungsinya sebagai bahasa rasmi negara, bahasa perpaduan, bahasa pengantar, bahasa ilmu, bahasa urusan perniagaan dan bahasa komunikasi. -emahaman terhadap Cungsi bahasa Melayu akan melahirkan rasa $inta terhadap bahasa Melayu. Hal ini akan mendorong kita untuk mempelajari, menghayati, menguasai, dan menggunakannya dengan berkesan. /elain itu, sebagai rakyat Malaysia akan berasa bangga terhadap bahasa kebanggaan negara kerana bahasa ini merupakan lambang jati diri dan kedaulatan negara. /esungguhnya, pemahaman terhadap Cungsi bahasa Melayu ini dapat me&ujudkan perseCahaman pemikiran dan tindak-tanduk kita dalam kehidupan seharian.

4'

Ba"asa Melayu Sebagai Ba"asa $ebangsaan

Bahasa kebangsaan ialah bahasa yang dapat memperlihatkan identiti nasional dan lambang bagi sesuatu bangsa atau negara. Kedaulatan bahasa Melayu mun$ul kembali apabila bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan di Malaysia, 5ndonesia, 1egara Brunei ,arussalam dan /ingapura. Bahasa kebangsaan mempunyai kaitan rapat dengan sejarah bangsa dan negara itu sendiri. /etiap negara yang merdeka perlu memiliki bahasa kebangsaan yang dapat melambangkan identiti bangsa dan negara tersebut. /esuatu bahasa itu diiktiraC sebagai bahasa kebangsaan melalui penggubalan undang-undang. 4ungsi utama bahasa kebangsaan se$ara khusus adalah untuk menyerlahkan lambang inspirasi dan semangat kebangsaan dan kemerdekaan. %idak ketinggalan juga pengisian bahasa kebangsaan juga dapat bertindak sebagai alat perhubungan dan seterusnya akan menghasilkan satu kumpulan besar masyarakat yang mempunyai pandangan hidup yang hampir sama. Bahasa kebangsaan juga adalah digunakan untuk perpaduan dalam kalangan &arganegara kerana mempunyai masyarakat yang berbilang kaum.
16

-ada 3) =gos )A*8, -ersekutuan %anah Melayu telah men$apai kemerdekaan. /ebuah negara yang merdeka memerlukan satu bahasa kebangsaan untuk menjadi dasar satu identiCikasi nasional. .a&atankuasa yang merangka -erlembagaan -ersekutuan yang diketuai oleh <ord !eid sedar peri pentingnya bahasa kebangsaan bagi negara Malaysia. .usteru, -erkara )*2 -erlembagaan -ersekutuan telah memperuntukkan bahasa Melayu dijadikan bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara ini. Bahasa kebangsaan perlu di&ujudkan dalam sesebuah negara kerana melambangkan identiti kebangsaan dan kedaulatan negara. Bahasa kebangsaan juga berCungsi menyatupadukan seluruh rakyat Malaysia yang berbilang kaum serta membentuk satu bangsa Malaysia mempunyai identiti keperibadian yang dibanggakan dan kesetiaan yang tinggi. Bahasa kebangsaan juga boleh menggalakkan pertumbuhan $orak kebudayaan kebangsaan dan alat komunikasi bagi rakyat Malaysia yang mempunyai etnik yang menutur pelbagai bahasa. Untuk memenuhi hasrat ini, pada peringkat a&al bahasa kebangsaan telah diperkenalkan sebagai satu mata pelajaran di sekolah-sekolah. Kemudian, apabila kedudukan bahasa Melayu sudah mentap dan menjadi keperluan untuk memperkukuhkan perpaduan rakyat serta memupuk keperibadian masyarakat, istilah IBahasa MalaysiaE pula digunakan. Hal ini bermakna, bahasa Malaysia merujuk kepada bahasa Melayu. 1amun demikian, istilah bahasa Melayu dan taraCnya sebagai bahasa kebangsaan tetap tidak berubah dan terus kekal dalam perlembagaan negara.

42

Ba"asa Melayu Sebagai Ba"asa #asmi

Bahasa rasmi merupakan bahasa yang diberikan status sedemikian se$ara sah oleh sesebuah negara, negeri atau &ilayah. Bahasa rasmi merupakan bahasa yang digunakan dalam situasi rasmi seperti dalam urusan pemerintahan dan pentadbiran, sistem pendidikan, urusan perdagangan dan perusahaan, kehakiman, upa$ara rasmi dan antarabangsa. Bagi sesetengah negara, bahasa rasmi digunakan oleh kerajaan dan pemerintah dalam dokumen rasmi kerajaan berbanding penggunaan bahasa kebangsaan. ,alam konteks Malaysia, bahasa rasmi bererti pelaksanaan bahasa Melayu sebagai &ahana pembinaan negara dalam semua urusan, terutama urusan pentadbiran negara. Bahasa rasmi merupakan bahasa yang dipilih untuk tujuan urusan seharian negara dan Cungsinya pula dapat memenuhi beberapa kegiatan pada peringkat kenegaraan seperti0 i. ii. Bahasa lisan para pega&ai kerajaan se&aktu menjalankan tugas-tugas rasmi negara. Media dalam segala urusan surat-menyurat dalam dan antara jabatan.
17

iii. i". ".

-enulisan dokumen dan rekod kerajaan. Media untuk menulis semula undang-undang dan peraturan negara. -enulisan semua jenis borang urusan rasmi kerajaan.

Bahasa Melayu yang dipilih sebagai bahasa kebangsaan namun bahasa 5nggeris masih digunakan se$ara rasmi antara tahun )A*8 hingga )A98. Bahasa Melayu telah dipilih sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan negara Malaysia melalui penggubalan Akta Bahasa Kebangsaan )A93 yang mula berkuat kuasa pada April )A93. Akta ini mengandungi tiga seksyen yang meliputi aspek-aspek tulisan, bentuk angka dan bahasa yang digunakan dalam borang rasmi kerajaan. -ada tahun )A98, Akta Bahasa Kebangsaan diluluskan dan mula berkuat kuasa oada ) /eptember )A98 di /emenanjung Malaysia. Akta ini kemudian disemak dan akhirnya disatukan dengan Akat Bahasa Kebangsaan )+93 dan dikenali sebagai Akta Bahasa Kebangsaan )A98. Kedua-dua akta ini jelas menunjukkan tentang bahasa Melayu yang dipilih sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan bagi kegunaan masyarakat. Akta bahasa kebangsaan )A98 memperuntukkan baha&a selepas ) /eptember )A98, bahasa Melayu hendaklah digunakan bagi maksud-maksud rasmi, ke$uali kes tertentu seperti undang-undang yang sedia ditulis dalam bahasa 5nggeris, perhubungan antarabangsa, hubungan diplomatik dan sebagainya. -enekanan tentang penggunaan bahasa Melayu dalam semua urusan rasmi ini semakin mengukuhkan kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.

4(

Ba"asa Melayu Sebagai Ba"asa /lmu ? Ba"asa Akademik

Bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu bermaksud Cungsi bahasa bahasa Melayu sebagai pengantar ilmu pengetahuan atau sebagai alat menyampaikan ilmu pengetahuan moden, iaitu ilmu sains, teknologi, ekonomi, kejuteraan, kedoktoran, dan undang-undang di samping sastera dan agama. ,engan kata lain bahasa Melayu harus boleh berCungsi sebagai bahasa akademik yang lengkap dengan laras-lars bahasa untuk memperkatakan pelbagai hal baharu dalam aneka bidang ilmu moden, misalnya dalam bidang kejuteraan, bahasa Melayu harus mempunyai laras-laras bahasa yang khusus untuk menerangkan hal-hal tentang kejuteraan a&am, kejuteraaan elektrik dan elektronik, kejuteraan mekanikal dan kejuteraan kimia. Begitu juga dalam bidang kedoktoran, bahasa Melayu perlu mempunyai laras bahasa untuk memperkatakan hal-hal dengan tepat tentang bidang anatomi, biokimia, Carmakologi, Cisiologi, mikrobiologi perubatan, obstetrik dan ginakologi dan lain-lain lagi.

18

<aras-laras saintiCik ini berbe7a pula dengan laras sains sosial dan kemanusiaan seperti laras kesusasteraan, laras sejarah, laras seni ukir, laras sains rumah tangga dan sebagainya (1ik /aCiah Karim, )A:909 . /ebagai bahasa ilmu bahasa Melayu harus mempunyai perbendaharaan kata, istilah dan bahasa yang sesuai untuk mengungkapkan konsep dan pemikiran tentang hal-hal perdagangan antarabangsa, perindustrian ringan dan berat, perniagaan saham, pengurusan perakaunan dan perangkaan. Maksudnya kekuatan bahasa Melayu seharusnya setanding dengan kekuatan bahasa 5nggeris dalam memperkatakan konsep dan pemikiran ilmu moden. Bahasa Melayu perlu duduk sama rendah dan berdiri sama tinggi dengan bahasa-bahasa antarabangsa yang lain seperti bahasa 5nggeris, bahasa -eran$is, bahasa .erman dan bahasa .epun yang sudah lama berperanan sebagai bahasa ilmu moden dengan jayanya. /ebagai bahasa ilmu, bahasa Melayu perlu mempunyai $iri keintelektualan bahasa dan kesempurnaan bahasa. Keintelektualan bahasa ini dapat di$apai, terutamanya melalui perbendaharaan kata dan sistem tatabahasa. Bahasa Melayu pada hari ini dapat memperkatakan bidang yang berbe7a daripada apa yang mampu dilakukan oleh bahasa Melayu suatu masa dahulu. =leh itu, siCat perbendaharaan kata bahasa Melayu juga turut mengalami perubahan. .ika dahulu perbendaharaan kata bahasa Arab dan /anskrit, kini perkataan bahasa 5nggeris sering digunakan, terutamanya dalam bidang ilmu pengetahuan moden. /istem tatabahasa pula merujuk kepada segala aspek tatabahasa sama ada ayat, klausa, Crasa, ejaan, sebutan dan seumpamanya. -enekanan harus diberi kepada aspek imbuhan dan ejaan kerana kesilapan dalam penggunaannya boleh mengubah maksud sebenar sesuatu ayat yang dihasilkan itu. Bagi menangani perkara ini, terutamanya dari aspek sebutan, peran$angan dan pelaksanaan bahasa baku dijalankan. Hal ini bertujuan untuk meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa yang bertaraC tinggi dan ada keselarasan dalam penggunaannya. Berdasarkan begitu banyak teks, kamus, majalah, istilah dan bahan-bahan ba$aan dan rujukan sudah diterbitkan untuk kegunaan pelajar di pusat-pusat pengajian tinggi baik oleh ,e&an Bahasa dan -ustaka mahupun penerbit-penerbit s&asta, dan berpegang kepada hakikat baha&a bahasa Melayu sudahpun mempunyai pelbagai laras bahasa dalam beraneka bidang ilmu pengetahuan, kita dengan penuh keyakinan menyatakan baha&a bahasa Melayu sudahpun berjaya sebagai bahasa ilmu.

48

Ba"asa Melayu Sebagai Ba"asa Pengantar

,engan ter$atatnya dasar penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dalam -enyata !a7ak ()A*9 , usaha untuk men$apai tujuan ini telah mula dijalankan. Mulai tahun )A*:, bahasa Melayu yang dahulunya digunakan sebagai bahasa pengantar di sekolah Melayu hingga ke peringkat darjah D5 telah digunakan
19

sebagai bahasa pengantar di kelas menengah Melayu yang kemudiannya menjadi /ekolah Menengah Kebangsaan. ,i /emenanjung dan di /abah, pertukaran bahasa pengantar di /ekolah !endah .enis Kebangsaan 5nggeris telah dijalankan se$ara berperingkat-peringkat dan dimulakan pada bulan .anuari )A9: dengan menetapkan mata pelajaran .asmani, 5lmu Kesihatan, /eni <ukis dan -ertukangan %angan, -elajaran %empatan dan Mu7ik diajarkan dalam bahasa Melayu di darjah ) ; ))). 5ni diikuti pula oleh mata pelajaran %atarakyat, sejarah dan #eograCi di darjah 5D pada tahun )A9A. -ada tahun )A8+, semua mata pelajaran di darjah 5, melainkan bahasa 5nggeris dan bahasa ibunda selain dari bahasa Melayu, diajar dalam bahasa Melayu. -ada tahun )A8*, semua /ekolah !endah .enis Kebangsaan 5nggeris menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar. ,i /ara&ak, pelaksanaannya dimulakan pada tahun )A88, iJitu untuk darjah ). Bagi /ekolah Menengah pula, pada tahun )A83, semua mata pelajaran sastera di %ingkatan ) diajarkan dalam bahasa Melayu. Untuk mengukuhkan penguasaan bahasa Melayu, murid dari /ekolah !endah .enis Kebangsaan (ina dan %amil yang menerima pelajaran rendah mereka dengan berpengantarkan bahasa (ina dan bahasa %amil, bahasa Melayu telah diajarkan sebagai satu mata pelajaran. /eterusnya pada tahun )A8*, kelas peralihan bahasa Melayu telah dimulakan supaya pelajar dari sekolah rendah jenis kebangsaan ini dapat meneruskan pelajaran menengah mereka dalam bahasa pengantar bahasa Melayu. -ada tahun )A89, semua %ingkatan ) menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar, dan semua mata pelajaran sastera di %ingakatan 5D diajarkan dalam bahasa Melayu. Mulai tahaun )A:+, semua sekolah menengah menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di %ingkatan ) ; D, melainkan %ingkatan D5 akan menggunakannya mulai tahun )A:). Kepentingan kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dan juga sebagai satu mata pelajaran diperkuatkan lagi dalam sistem peperiksaan dengan menjadikan kelulusan dalam mata pelajaran bahasa Melayu sebagai syarat untuk mendapatkan sijil. -enyata !a7ak telah menyarankan baha&a bahasa Melayu boleh dijadikan satu mata pelajaran yang penting dalam latihan perguruan. -enyata !ahman %alib telah mengesyorkan supaya Menteri -elajaran menetapkan satu tarikh yang kelulusan di dalam bahasa Melayu menjadi syarat &ajib untuk kemasukan ke mana-mana skim latihan perguruan, dan dalam memilih bakal guru pelatih, keutamaan hendaklah diberi kepada $alon yang mempunyai kelulusan di dalam bahasa Melayu. Bahasa Melayu telah dijadikan mata pelajaran &ajib di dalam kursus perguruan sejak tahun )A*8. -rogram. -rogram untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di maktab perguruan telah dijalankan se$ara beransur-ansur mulai tahun yang sama. Mulai tahun )A8+, bahasa Melayu telah menjadi bahasa
20

pengantar utama untuk kursus perguruan sekolah rendah dan mulai tahun )A83, semua maktab perguruan menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dalam hampir semua kursus. ,asar bahasa Melayu di uni"ersiti tidak terpisah daripada dasar bahasa Melayu dalam -erlembagaan Malaysia dan dasar pelajaran kebangsaan. ,e&asa ini pelajar yang mengikuti pengajian di uni"ersiti di&ajibkan mendapat sekurang-kurangnya pangkat lulus dalam bahasa Melayu di peringkat /ijil -elajaran Malaysia, melainkan Uni"ersiti %eknologi Malaysia yang memerlukan kelulusan sekurang-kurangnya taraC kepujian. ,i uni"ersiti tempatan, kedudukan penggunaan bahasa Melayu dapat dilihat dari aspek pengajaran dan aspek pentadbiran. ,alam bidang pengajaran, bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa pengantar untuk mata pelajaran tertentu, dan juga diajar sebagai satu mata pelajaran. ,alam bidang pentadbiran, pada umumnya, bahasa Melayu sudah digunakan sepenuhnya. -elaksanaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di uni"ersiti telah menunjukkan perkembangan yang menggalakkan. Menjelang tahun )A:3, pelaksanaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar bagi semua mata pelajaran sastera di peringkat tahun pertama dilaksanakan.

*.*

Bahasa Melayu /ebagai Bahasa -erpaduan

/epanjang bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa lingua franca dari 7aman /ri&ijaya hingga hari ini, bahasa Melayu telah berperanan sebagai alat perpaduan. -ada masa /ri&ijaya berkuasa, kemudian diikuti pula oleh Kesultanan Melayu Melaka dan Kesultanan .ohor-!iau, bahasa Melayu telah menjadi alat perpaduan yang menyatupadukan suku-suku bangsa di 1usantara. -ada masa penjajahan 5nggeris dan Belanda, bahasa Melayu masih memainkan peranan sebagai bahasa perpaduan. Apabila Malaysia dan 5ndonesia didatangi oleh suku-suku bangsa yang bukan serumpun dengan suku-suku bangsa di 1usantara, iaitu (ina dan 5ndia, sekali lagi bahasa Melayu memainkan peranan sebagai bahasa perpaduan. Bangsabangsa pendatang ini bersedia menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa perpaduan antara pelbagai kaum di Malaysia. -enerimaan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan oleh semua kaum adalah suatu tanda baha&a mereka menerima konsep bahasa Melayu sebagai bahasa yang dapat menyatupadukan masyarakat Malaysia. Mereka menerima baha&a bahasa Melayu patut dipelajari oleh semua kaum agar mereka
21

dapat berkomunikasi dengan baik antara satu sama lain. =leh itu, mata pelajaran bahasa Melayu di&ajibkan kepada semua pelajar pada semua peringkat sekolah, sebaik sahaja bahasa Melayu dijadikan bahasa kebangsaan Malaysia. =leh itu, bahasa Melayu bertindak sebagai alat yang menghubungkan penutur-penutur daripada berbagai-bagai bangsa dan berupaya untuk menyatupadukan bangsa yang dikenal sebagai bangsa Malaysia.

4<

Ba"asa Melayu sebagai Ba"asa $omunikasi

Komunikasi bermaksud perhubungan antara orang dengan orang atau antara organisasi dengan organisasi, dengan menggunakan bahasa atau isyarat. Komunikasi ini boleh berbentuk lisan atau tulisan dalam erti kata yang tradisional. /ebaliknya, pada 7aman serba $anggih ini, komunikasi boleh mengambil bentukbentuk yang berbe7a. /ebagai $ontoh, Cilem dapat menjadi alat komunikasi yang sangat berkesan. (erita yang dipaparkan dapat menimbulkan pelbagai perasaan dan emosi. =leh itu, sesebuah Cilem dapat menaikkan imej seseorang atau sesebuah negara ataupun sebaliknya. -. !amlee, melalui Cilem-Cilemnya telah meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa yang mampu merentasi batasan bangsa dan budaya dan telah diterima oleh mesyarakat pada ketika itu sehingga kini. Bahasa Melayu dalam konteks komunikasi tradisional telah memainkan peranannya sebagai bahasa lingua franca semenjak 7aman Empayar /ri&ijaya lagi. -ada hari ini, hampir semua rakyat Malaysia dapat berkomunikasi dengan menggunakan bahasa kebangsaan kita. Bahasa Melayu telah digunakan sebagai bahasa dalam semua bentuk komunikasi se$ara meluas melainkan dalam sektor s&asta.Bahasa Melayu sebenarnya mempunyai potensi untuk menjadi bahasa antarabangsa kerana empat buah negara Asia %enggara, iaitu Malaysia, 5ndonesia, Brunei, dan /ingapura menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi. ?Era digital@, ?dunia tanpa sempadan@, dan ?global@ adalah istilah-istilah yang menggambarkan senario masa depan dunia. Era baru ini dapat dijadikan jentera untuk memperkaya sesuatu bahasa dan memperkenalkannya ke seluruh dunia. /atu daripada $ara untuk memperkenalkannya ke seluruh dunia adalah dengan menggunakan 5nternet. -ada masa yang sama, bahasa Melayu dapat diperkenalkan melalui program ?Belajar Bahasa Melayu@ melalui internet.

4;

Ba"asa Melayu Sebagai Ba"asa Urusan Perniagaan

Kadar penggunaan bahasa Melayu dalam urusan perniagaan amat bergantung pada sejauh mana penutur-penutur ibunda bahasa itu menggunakannya dalam urusan perniagaan mereka. /ekiranya banyak antara mereka terlibat dalam perniagaan, maka bahasa yang digunakan mereka akan dijadikan alat komunikasi dalam urusan perniagaan dengan meluas. Bahasa 5nggeris, sebagai $ontoh, menjadi pilihan ahli22

ahli perniagaan pada masa kini kerana besarnya jumlah perniagaan yang dijalankan oleh negara-negara yang menggunakan bahasa 5nggeris seperti Amerika /yarikat, Kanada, Australia dan Britain. /ebaliknya, bahasa Melayu tidak akan menjadi bahasa perantaraan dalam kalangan ahli perniagaan sekirannya negara-negara yang menggunakan bahasa Melayu tidak $ergas terlibat dalam bidang tersebut.

$esimpulan %ujuh Cungsi bahasa yang dibin$angkan dalam bab ini khusus merujuk kepada bahasa Melayu. ,engan kata lain, bahasa Melayu yang telah diiktiraC dalam -erlembagaan Malaysia itu mempunyai tujuh Cungsi, iaitu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, bahasa ilmuKakademik, bahasa pengantar, bahasa perpaduan, bahasa komunikasi dan bahasa urusan perniagaan. Kita sebagai rakyat Malaysia yang $intakan bahasa Melayu harus memikul tanggungja&ab untuk memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa lingua franca supaya dikenali dan boleh diguna pakai oleh masyarakat dunia.

Lati"an ). Antara Cungsi bahasa Melayu adalah sebagai bahasa perpaduan. Bin$angkan sejauh manakah bahasa Melayu telah berjaya dalam menyatupadukan penduduk yang berbilang kaum di Malaysia. 2. .elaskan lima Cungsi bahasa Melayu. 3. Bagaimanakah teknologi maklumat dan komunikasi (5(% mampu memainkan peranan untuk memartabatkan bahasa Melayu. 6. Apakah kelebihan dan kelemahan sistem pendidikan yang mengi7inkan rakyatnya memilih sekolah rendah mengikut aliran bahasa ibunda masingmasingG

#u1ukan Abdullah Hassan, ()A:9 . Linguistik Am Untuk .aya0 4ajar Bakti /dn. Bhd.
23

uru Ba!asa "ala#sia . -etaling

Abdullah Hassan, (2++8 . Linguistik Am$ %iri &enga'aran dan &em(ela'aran Ba!asa "ela#u. Kuala <umpur0 -%/ -roCesional -ublishing /dsn. Bhd. Abdul Hamid Mahmood, ()AA8 . -rinteFt (M /dn. ,hd. uru dan Ba!asa "ela#u. Kuala <umpur0 Media

Habibah Mohd. /amin, Hasnah A&ang, (2+)+ . )e*isi Ba!asa "ela#u Akademik 1 untuk &&+%"&. Kuala <umpur0Kumpulan Budiman /dn. Bhd. 'ousoCL/aat Md 'asin, =pen Uni"ersiti Malaysia, (2++8 . "&, 111-.211- Ba!asa /e(angsaan A. Kuala <umpur0-renti$e Hall, -earson Malaysia /dn.Bhd. /iti Hajar Abdul A7i7, (2++: . %iri &endidikan /elangor0 =FCord Cajar /dn. Bhd. uru Ba!asa "ela#u 1 . /hah Alam,

PE%GE%ALA% 0,%E./$ -A% 0,%,L,G/

'4! Hasil Pembela1aran -ada akhir topik ini, anda seharusnya dapat0 ). Menerangkan deCinisi Conologi, Conetik, Conemik dan alat-alat artikulasiH 2. Menerangkan perbe7aan Conetik dan ConologiH 3. Menerangkan Cungsi alat-alat pertuturanH

24

24! Pengenalan %opik ini berkaitan dengan Conetik dan Conologi. ,alam tajuk ini, anda akan mengetahui mengenai konsep Conologi, Conetik, alat-alat artikulasi bunyi dan Cungsi alat-alat artikulasi. Melalui modul ini juga, anda dapat menguji keCahaman anda mengenai tajuk Conologi dan Conetik melalui soalan-soalan latihan yang disediakan.

(4! /si Pela1aran

(4' $onsep 0onologi 4onologi ialah bidang yang mengkaji sistem bunyi yang diu$apkan oleh manusia (Ali Mahmood, 2+)+ . 4onologi ialah kajian tentang sistem bunyi bahasa.

(42 $onsep 0onetik Menurut /iti Hajar Abdul A7i7 (2++: , asal perkataan Conetik adalah daripada bahasa #reek yang kemudiannya disebut sebagai 0!one yang bermaksud bunyi (suara , iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian Conetik memberikan tumpuan kepada IConE atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan. 4onetik ialah kajian mengenai bunyibunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia (5ndira&ati Bahid, 2++9 . 4onetik ialah kajian yang ditinjau dari segi bahan Ci7ik atau jisim yang me&ujudkan bentuk u$apan. =leh itu,Conetik ialah kajian yang berkaitan dengan organ pertuturan, siCat bunyi bahasa dan pendengaran (Ali Mahmood, 2+)+ .

(4( $onsep 0onemik

25

4onemik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi sesuatu bahasa, iaitu pengkajian tentang Cungsi atau struktur bunyi bahasa itu (Ali Mahmood, 2+)+ .

(48 Alat-alat Artikulasi Alat tutur atau alat artikulasi merupakan alat-alat yang memainkan peranan amat penting dalam mengeluarkan atau menghasilkan bunyi bahasa. Alat-alat ini adalah terdiri daripada bibir atas dan bibir ba&ah, hujung lidah, hadapan lidah, belakang lidah, gusi, batas gusi, lelangit keras, lelangit lembut dan pita suara. Menurut Kamus ,e&an, alat memba&a maksud bahagian tubuh manusia yang mengerjakan sesuatu atau organ ( )AA: 0 28 . %utur pula bererti apa yang diu$apkan, kata, perkataan atau u$apan ( )AA: 0 )*+2 . Manakala peranannya menjelaskan maksud mempunyai peranan, tugas, Cungsi atau memainkan sesuatu peranan ( )AA: 0 )+)) . ,alam pula menjelaskan tentang antara, bahagian atau yang berkaitan dengan atau terbatas pada lingkungan sesuatu ( )AA: 0 296 . -engeluaran pula memba&a maksud perihal mengeluarkan, usaha ( proses menghasilkan atau penghasilan ()AA:092+ . Bunyi mengikut Kamus ,e&an merupakan sesuatu yang kedengaran atau dapat didengar ( )AA: 0 )A) . Manakala bahasa ialah satu sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi"idu dengan indi"idu yang lain ( )AA: 0 :8 . Melayu pula menjelaskan maksud nama suatu bangsa dan bahasa ( terutama di /emenanjung Malaysia ( )AA: 0 :86 .elaslah sudah baha&a deCinisi berkaitan tajuk ini ialah membin$angkan bahagianbahagian alat artikulasi pada tubuh manusia dan seterusnya menyatakan peranan alat-alat tersebut se&aktu atau dalam menghasilkan bunyi bahasa. Kesemua alat yang dinyatakan di atas berCungsi bagi menghasilkan bunyi bahasa ( "okal, konsonan dan diCtong yang dilabelkan mengikut alat dan daerah pengeluaran yang terlibat. %egasnya bunyi bahasa merupakan bunyi-bunyi yang berCungsi di dalam pertuturan. Bunyi-bunyi bukan bahasa pula adalah bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat
26

tutur ( artikulasi manusia tetapi masih belum dapat dianggap sebagai bunyi salah satu bahasa di dunia ini. (ontoh-$ontoh bukan bunyi bahasa ialah bunyi batuk, bunyi siulan, bunyi orang berdehem, tiruan kepada bunyi-bunyi binatang, senda&a, mendengkur, bunyi orang kedinginan ( menggigil dan sebagainya.

Menurut Kamus ,e&an, alat memba&a maksud bahagian tubuh manusia yang mengerjakan sesuatu atau organ ( )AA: 0 28 . %utur pula bererti apa yang diu$apkan, kata, perkataan atau u$apan ( )AA: 0 )*+2 . Manakala peranan menjelaskan maksud mempunyai peranan, tugas, Cungsi atau memainkan sesuatu peranan ( )AA: 0 )+)) . ,alam pula menjelaskan tentang antara, bahagian atau yang berkaitan dengan atau terbatas pada lingkungan sesuatu ( )AA: 0 296 . -engeluaran pula memba&a maksud perihal mengeluarkan, usaha ( proses menghasilkan, atau penghasilan ()AA:092+ . Bunyi mengikut Kamus ,e&an merupakan sesuatu yang kedengaran atau dapat di dengar ( )AA: 0 )A) . Manakala bahasa ialah satu sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi"idu dengan indi"idu yang lain ( )AA: 0 :8 . Melayu pula menjelaskan maksud nama suatu bangsa dan bahasa ( terutama di /emenanjung Malaysia ( )AA: 0 :86 .elaslah sudah baha&a deCinisi berkaitan tajuk ini ialah membin$angkan bahagianbahagian alat artikulasi pada tubuh manusia dan seterusnya menyatakan peranan alat-alat tersebut se&aktu atau dalam menghasilkan bunyi bahasa.

Alat tutur ( artikulasi atau disebut juga artikulator yang berCungsi dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa terdiri daripada alat-alat yang berikut0 i. -aru-paru ( lungs . ii. Batang tenggorok ( tra$hea . iii. -angkal tenggorok ( larynkF . i". -ita-pita suara ( "o$al $ord . ". Krikoid ( $ri$oid . "i. %iroid ( throid atau halekum.
27

"ii. Aritenoid ( arythenoids . "iii. ,inding rongga kerongkong ( &all oC pharynF . iF. Epiglotis ( epiglottis . F. Akar lidah ( root oC the tongue . Fi. Akar lidah, lidah belakang, pangkal lidah ( hump, ba$k oC tongue, dorsum . Fii. %engah lidah ( middle oC the tongue, medium . Fiii. ,aun lidah ( blade oC the tongue, lamina . Fi". Hujung lidah ( tip oC the tongue, apeF . F". Anak tekak ( u"ula . F"i. <angit-langit lembut ( soCt palate, "elum . F"ii. <angit-langit keras ( hard palate, palatum . F"iii. #usi dalam, gusi belakang, $eruk gigi, lengkung kaki gigi al"eola, ( al"eolum . FiF. #igi atas ( upper teeth, deria . FF. #igi ba&ah ( lo&er teeth, denta . FFi. Bibir atas ( upper lip, labia . FFii. Bibir ba&ah ( lo&er lip, labia . FFiii. Mulut ( mouth . FFi". !ongga mulut ( oral $a"ity, mouth $a"ity . FF". !ongga hidung ( nose $a"ity, nasal $a"ity .

ALA.-ALA. A#./$ULAS/
'

28

). 2. 3. 6. *. 9. 8. :. A. )+.

Bibir atas Bibir ba&ah #igi atas #igi ba&ah #usi <elangit keras <elangit lembut Anak tekak Hujung lidah Hadapan lidah

)). )2. )3. )6. )*. )9. )8. ):. )A. 2+.

%engah lidah Belakang lidah Akar lidah Epiglotis -ita suara !ongga tekak !ongga Hidung !ongga mulut !ahang %enggorok

!ajah ) 0Alat-alat yang Mengeluarkan Bunyi Bahasa Melayu

Lati"an3
29

). Apakah yang anda Caham dengan konsep ConetikG 2. Apakah perbe7aan antara Conetik dan ConologiG 3. Kedua-dua bidang Conetik dan Conologi adalah saling berkaitan antara satu sama lain. Bin$angkan hubungan yang &ujud antara kedua-duanya. Kemukakan $ontoh yang sesuai. 6. Bin$angkan kepentingan organ artikulasi dan daerah artikulasi yang sempurna dalam penghasilan sesuatu bunyi. *. Hujahkan kepentingan mempunyai pengetahuan dalam bidang Conetik dalam menguasai bidang Conologi. 9. /etiap bahasa dalam dunia ini mempunyai sistem Conologi dan Conetiknya tyang tersendiri. Hujahkan penyataan ini.

$ata $un5i3 Artikulasi 4onetik 4onemik #u1ukan3

Ali bin Mahmood et al. (2+)+ . 4onetik dan 4onologi Bahasa Melayu.Modul =pen Uni"ersity Malaysia. 5ndira&ati bt Bahid dan Mardian /hah bt =mar. (2++9 . 4onetik dan 4onologi. -%/ -roCesional -ublishing /dn. Bhd. /iti Hajar bt Abdul A7i7. (2++: . Bahasa Melayu ). =FCord 4ajar /dn. Bhd.

BU%Y/ BAHASA
30

Bunyi bahasa ialah bunyi yang terdapat di dalam apa juga bahasa di dunia ini. ,engan kata lain, bunyi bahasa ialah bunyi yang berCungsi dalam pertuturan. Bunyibunyi bukan bahasa ialah bunyi-bunyi bukan bahasa seperti batuk, bunyi orang berdehem, bunyi siulan, tiruan kepada bunyi-bunyi binatang, senda&a, mendengkur, bunyi orang kedinginan (menggigil dan sebagainya. Bunyi bersuara dan bunyi tidak bersuara ada kaitannya dengan keadaan pita suara. /ekiranya semasa udara keluar melalui pita suara, keadaan pita suara (atau khususnya glotis itu agak rapat, akan berlakulah getaran dan bunyi yang terhasil adalah bunyi bersuara. Kalau keadaan glotis itu renggang atau terbuka, se&aktu udara keluar melaluinya tidak berlaku getaran dan bunyi yang terhasil adalah bunyi tidak bersuara. Udara dikeluarkan dari kedua-dua belah paru-paru melalui ruang tenggorok dan pita suara, kemudian masuk ke rongga tekak, seterusnya ke rongga mulut atau rongga hidung. ,i dalam perjalanan keluar melalui rongga tekak dan rongga mulut, udara tersebut mungkin menerima gangguan atau sekatan daripada alat-alat artikulasi yang lain atau mungkin juga tidak. /ekiranya semasa udara itu melintas pita suara yang tertutup rapat, udara terpaksa keluar se$ara terdesak, maka bunyi yang timbul ialah bunyi batuk. Kalau pita suara renggang sedikit, udara dapat keluar melaluinya menyebabkan ia bergetar, maka bunyi yang terhasil ialah bunyi bersuara. Apabila pita suara renggang udara boleh keluar dengan mudah dan pita suara tidak bergetar, maka bunyi yang terhasil adalah bunyi tidak bersuara. Udara yang keluar dari pita suara tadi akan memasuki rongga tekak dan dari sini, mungkin terus ke rongga hidung atau rongga mulut. <elangit lembut atau anak tekak akan mengatur jalan udara ini sama ada ke rongga mulut atau rongga hidung. Kalau lelangit lembut dan anak ekak tidak menutupi ruang ke rongga hidung, udara akan keluar melalui hidung. Bunyi yang terhasil disebut bunyi sengau. /ekiranya ruang ke rongga hidung tertutup, udara keluar melalui rongga mulut dan bunyi yang terhasil bukanlah bunyi sengau. /elepas udara melepasi pita suara, ia bergerak pula ke rongga tekak. ,ari rongga tekak, udara boleh keluar melalui rongga tekak &oral* atau rongga "idung &nasal*. <elangit manusia terbahagi kepada dua. ,i sebelah depan dinamakan lelangit keras dan di bahagian belakang, dikenali sebagai lelangit lembut. Bahagian hujung lelangit lembut dinamakan anak tekak. <elangit lembut dan anak tekak boleh digerak-gerakkan. Apabila bunyi K aK dikeluarkan, lelangit lembut dinaikkan hingga kena pada belakang tekak dan dengan itu menutup rongga hidung. Bunyi K aK dikeluarkan melalui rongga oral. =leh itu, K aK ialah bunyi oral. Bunyi nasal pula ialah bunyi yang dikeluarkan melalui rongga hidung. <elangit lembut pada &aktu itu diturunkan dan rongga oral ditutup dengan beberapa $ara, antaranya dengan merapatkan dua bibir.

Bunyi @okal
31

Dokal merupakan bunyi bersuara iaitu ketika dihasilkan udara dari paru- paru keluar berterusan melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan. Dokal boleh dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu0 i Dokal hadapan ii Dokal tengah iii Dokal belakang Kedudukan "okal ditunjukkan seperti rajah di ba&ah

!ajah di atas menunjukkan kedudukan "okal dalam bahasa Melayu. Berdasarkan kepada gambar rajah di atas dapat digambarkan kedudukan lidah mengikut bahagian-bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri terdiri daripada bahagian hadapan lidah, bahagian sebelah kanan merupakan bahagian belakang lidah manakala bahagian tengah merupakan bahagian tengah lidah. .elas baha&a lidah merupakan alat artikulasi yang berCungsi dalam penghasilan bunyi-bunyi "okal dan dalam pembahagian bunyi-bunyi "okal. Kedudukan tinggi dan rendah lidah semasa menghasilkan bunyi-bunyi "okal ditunjukkan dalam gambar rajah di ba&ah0

32

#ambar rajah di atas menunjukkan kedudukan lidah semasa menghasilkan bunyibunyi "okal. Berdasarkan gambar rajah di atas jelaslah baha&a lidah berCungsi dalam pembahagian jenis-jenis bunyi "okal. /elain itu, kedudukan lidah mempunyai hubungan dengan bunyi "okal yang akan dibunyikan. /elain itu, bibir juga memainkan peranan yang tersendiri dalam penghasilan bunyi "okal. Menurut Adul Hamid Mahmood ()AA9 keadaan bibir boleh berbentuk seperti berikut0 M Hampar M /eparuh hampar M Bundar M /eparuh bundar akan menghasilkan "okal hampar, separuh hampar atau bundar dan separuh bundar. Menurut Abdul Hamid Mahmood ()AA9 keadaan bibir semasa menghasilkan jenisjenis "okal adalah seperti berikut0

#ambar rajah di atas menunjukkan keadaan kedudukan bibir semasa.

33

$onsonan Konsonan ialah bunyi selain daripada bunyi "okal. Konsonan terhasil apabila terdapat gangguan atau halangan oleh alat artikulasi terhadap udara dari peparu. Konsonan terdiri daripada konsonan bersuara dan konsonan tidak bersuara. Konsonan bersuara bermaksud konsonan yang terhasil apabila tekanan udara yang keluar dari peparu menggetarkan pita suara manakala konsonan tidak bersuara adalah konsonan yang terhasil apabila udara dari peparu tidak menggetarkan pita suara dalam bahasa melayu konsonan terbahagi kepada 2 iaitu konsonan asli dan konsonan pinjaman. Konsonan asli bahasa melayu merupakan konsonan yang

sedia ada dan diguna oleh penutur bahasa melayu tanpa sebarang perlakuan adaptasi oleh penutur. ,alam bahasa Melayu terdapat A jenis konsonan iaitu 0 dua konsonan letupan dua bibir bersuara dan tidak bersuara ( p, b . dua konsonan letupan gusi bersuara dan tidak bersuara ( t, d . dua konsonan letupan lelangit lembut bersuara dan tidak bersuara ( k, g . satu konsonan hentian glo tis. ( G dua konsonan letusan bersuara dan tidak bersuara ( $, j dua konsonan geseran tidak bersuara, iaitu geseran gusi tidak bersuara ( s dan geseran glotis bersuara ( h . satu konsonan getaran bersuara ( r . satu konsonan sisian bersuara ( 5 . empat konsonan sengauan bersuara (m, n, N , n dua konsonan separuh "okal bersuara, iaitu ( 5 dan separuh "okal dua bibir bersuara ( & . satu konsonan separuh "okal lelangit keras bersuara ( j .

-enghasilan konsonan-konsonan tersebut melibatkan daerah-daerah artikulasi seperti dua bibir,gusi,lelangit keras,lelangit lembut,pita suara,glotis dan rongga hidung. -i7tong Bunyi diCtong melibatkan dua deretan "okal yang hadir se$ara serentak. Bunyi diCtong adalah terhasil apabila bunyi "okal yang hadir selepas bunyi "okal yang satu lagi menggelun$ur ke arah "okal, iaitu pada mula-mulanya hadir tanpa

menampakkan sebarang pun$ak kelantangan. Keadaan apabila ketiadaan pun$ak

34

kelantangan semasa proses penghasilan bunyi diCtong menjadikan bunyi tersebut sebagai satu suku kata sahaja semata-mata.,iCtong hendaklah dibe7akan daripada "okal rangkap, yakni yang merupakan urutan dua "okal penuh yang mempunyai dua pun$ak kelantangan dan mempunyai dua suku kata. (ontoh "okal rangkap terdapat pada kata main. Dokal a dan i pada kata tersebut ialah merupakan dua "okal penuh dan kata tersebut terdiri daripada dua suku kata, yakni ma dan in. %erdapat tiga jenis diCtong dalam bahasa Melayu yakni K ai K, K oi K dan KauK. Bunyi K i K akan menggelun$ur ke bunyi K a K dan bunyi K i K tersebut akan hilang pun$ak kelantangannya. /ama juga dengan K i K iaitu pada diCtong K oi K dan juga K u K pada diCtong K au K. <ambang O P Q dapat digunakan untuk menggambarkan sesuatu diCtong.

#ambar rajah di atas menunjukkan kedudukan diCtong dalam Bahasa Melayu.

35

A#./$ULAS/ 0,%EM BAHASA MELAYU Artikulasi 0onem @okal @okal Hadapan Sempit atau .inggi A i B Hadapan lidah dinaikkan setinggi mungkin ke arah lelangit keras tetapi tidak membuat sekatan kepada arus udara manakala bibir dalam keadaan dihamparkan. <elangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian rongga untuk membuat sekatan, halangan atau sempitan. -ita suara kemudiannya dirapatkan dan digetarkan. /ebagai $ontoh0 A&alan OijabQ OinsanQ pertengahan OminumQ OkilangQ akhiran ObeliQ O$ariQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan sempit atau tinggi O i Q.

@okal Hadapan Separu" Sempit atau Separu" .inggi A e B Bagi menghasilkan bunyi "okal KeK pula, bahagian bibir atas dan bibir ba&ah hendaklah dihamparkan. Kemudian, hadapan lidah pula dinaikkan separuh tinggi iaitu rendah sedikit sahaja daripada bunyi "okal KiK. Manakala lelangit lembut dan anak tekak pula dinaikkan dengan menutup bahagian rongga hidung.Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke rongga mulut tanpa menerima sebarang gangguan. Bersamaan dengan itu juga, bahagian pita suara dirapatkan serta digetarkan. /ebagai $ontoh0

36

a&alan OekorQ OenakQ

pertengahan OkekokQ ObelokQ

akhiran OkoleQ OtaugeQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan separuh sempit atau separuh tinggi O e Q. @okal Hadapan Separu" Luas atau Separu" #enda" A C B Bunyi "okal KRK dapat dihasilkan melalui hadapan lidah yang dinaikkan separuh rendah ke daerah lelangit keras, iaitu rendah sedikit daripada $ara menghasilkan bunyi "okal KeK. Kemudian, lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut dan pita suara digetarkan. Manakala bibir pula adalah berada dalam keadaan dihamparkan. Dokal ini juga dikenali juga sebagai "okal depan lampau separuh rendah. /ebagai $ontoh0 a&alan ORsokQ ORnakQ pertengahan OkRkQ ObRlokQ akhiran OsorRQ OolR-olRQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan separuh luas atau
37

separuh rendah O R Q. @okal Hadapan Luas atau #enda" A a B %urut dikenali juga sebagai "okal hadapan lampau rendah. Untuk menghasilkan bunyi "okal tersebut, hadapan lidah hendaklah diturunkan serendah yang mungkin. Kemudian lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian nasal. /eterusnya udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut sambil menggetarkan pita suara. >alau bagaimanapun,udara yang keluar ini tidak mengalami sebarang halangan. /ebaliknya, bibir pada ketika ini adalah dalam keadaan yang melampau dan bunyi yang dihasilkan pula ialah bunyi OaQ. /ebagai $ontoh0 a&alan OangsaQ OalisQ pertengahan OrapiQ OpalamQ akhiran OlupaQ OkenaQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan luas atau rendah O a Q. @okal Belakang Sempit atau .inggi A u B Dokal KuK dihasilkan dengan $ara belakang lidah dinaikkan ke daerah lelangit lembut untuk menyempitkan bahagian rongga mulut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung. Bersamaan dengan itu, pita suara dirapatkan serta digetarkan. /ementara itu, bibir dibundarkan dan bunyi yang dihasilkan ialah bunyi "okal KuK. /ebagai $ontoh0 a&alan OungkaQ OulamQ pertengahan OtubaQ Opu$atQ akhiran ObatuQ OkeluQ

38

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang sempit atau tinggi O u Q.

@okal Belakang Separu" Sempit A o B Bahagian belakang lidah sedikit antara paling tinggi belakang dan yang paling rendah boleh di$apai di belakang lidah. Bibir dibiarkan dalam keadaan bundar. Apabila udara disalurkan keluar maka bunyi yang dihasilkan ialah "okal KoK. /ebagai $ontoh0 a&alan OorangQ OonarQ pertengahan OroketQ Opo$ongQ akhiran OmiloQ OkeromoQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang separuh sempit OoQ.

39

@okal Separu" Luas atau Separu" #enda" AD B Dokal ini juga dikenali sebagai "okal belakang separuh luas rendah. Untuk menghasilkan "okal KSK ini, belakang lidah hendaklah dinaikkan separuh luas ke arah lelangit lembut. Manakala, lelangit lembut dan juga anak tekak pula dinaikkan untuk menutup rongga nasal sementara pita suara dirapatkan sambil digetarkan. Bibir pula hendaklah dalam keadaan bundar. Bunyi "okal dihasilkan ialah "okal KSK. /ebagai $ontoh0 a&alan OSlehQ OSperaQ pertengahan Ob SlehQ Opr StonQ akhiran Opidat SQ Otomat SQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang separuh luas atau separuh rendah OSQ.

@okal .enga" A E B Untuk menghasilkan "okal ini, bahagian tengah lidah mestilah dinaikkan ke bahagian pertemuan di antara lelangit keras dan lelangit lembut. Kemudian, lelangit lembut dan anak tekak hendaklah dinaikkan untuk menutup bahagian rongga nasal. -ita suara dirapatkan apabila udara disalurkan melaluinya, maka pita suara pula akan bergetar. Bunyi KTK akan dihasilkan di mana "okal ini pula hanya terdapat di bahagian a&alan dan di pertengahan perkataaan sahaja. /ebagai $ontoh0 a&alan OTmakQ OTmasQ pertengahan ObTlahQ O$TlahQ
40

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal tengah OTQ.

Artikulasi 0onem $onsonan $onsonan letupan dua bibir bersuara A b B4 ,ua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat kebelakang rongga tekak. Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di bahagian belakang rapatan dua bibir itu. /ekatan udara itu dilepaskan, dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan ObatuQ ObaluQ pertengahan OlumbaQ OlabuQ akhiran OkelabQ OmaktabQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir bersuara ObQ.

41

$onsonan letupan dua bibir tidak bersuara ApB4 ,ua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak. Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di bahagian belakang rapatan dua bibir itu. /ekatan udara itu dilepaskan, dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OpaluQ OpedangQ pertengahan OsampahQ OsepahQ akhiran OmalapQ OkejapQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir tidak bersuara OpQ.

$onsonan letupan gigi-gusi bersuara A d B4 Hujung lidah diketemukan, men$apai ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan, rapat ke belakang rongga tekak. Manakala udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara hujung lidah dengan gigi-gusi itu. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta- merta sambil menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OdatukQ OdiariQ pertengahan OsedutQ OsaderiQ akhiran OsaladQ OnomadQ
42

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi bersuara OdQ. $onsonan letupan gigi-gusi tidak bersuara A t B4 Hujung lidah diketemukan, men$apai ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan, rapat ke belakang rongga tekak. Manakala udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara hujung lidah dengan gigi-gusi itu. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta- merta tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OtebuQ OtaburQ pertengahan OsatuQ OketumQ akhiran OselatQ OpelatQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi tidak bersuara OtQ. $onsonan letupan lelangit lembut bersuara A g B4 <elangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, bahagian belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut supaya udara daripada paruparu tersekat pada bahagian belakang lidah berdekatan dengan lelangit lembut
43

tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OgajahQ OgelapQ pertengahan OmegahQ OsergahQ akhiran ObegQ OjagQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembut bersuara OgQ. $onsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara A k B4 <elangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, bahagian belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut supaya udara daripada paruparu tersekat pada bahagian belakang lidah berdekatan dengan lelangit lembut tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OkalauQ OkariQ pertengahan ObekalQ O$ekalQ akhiran OselakQ OelakQ

44

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara OkQ. $onsonan letusan lelangit keras bersuara A 1 B4 ,epan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak.Kemudian, udara daripada paru-paru melalui bahagian rongga mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang pertemuan di antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara.

/ebagai $ontoh0 a&alan OjambuQ OjambangQ pertengahan OlajuQ ObajuQ akhiran OkolajQ OmesejQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit keras bersuara O jQ.

$onsonan letusan lelangit keras tidak bersuara AFB4 ,epan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, udara daripada paru-paru melalui bahagian rongga mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang pertemuan di antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara.

/ebagai $ontoh0
45

a&alan OUatanQ OUubaQ

pertengahan ObeUaQ OkaUaQ

akhiran OmaUQ OklaUQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara OUQ.

$onsonan getaran gigi-gusi bersuara A r B4 Bahagian hujung lidah dinaikkan ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, udara yang keluar daripada paru-paru melalui rongga mulut dan menggetarkan hujung lidah ke gigi-gusi. -ita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan OrotanQ Oran$angQ pertengahan OkerapQ OperapQ akhiran OpakarQ O$akarQ

46

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan getaran gigi-gusi bersuara OrQ. $onsonan sengauan dua bibir bersuara AmB4 Bibir ba&ah dirapatkan ke bibir atas. <elangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak. Kemudian, udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan OmantanQ OmakiQ pertengahan OsemakQ OamalQ akhiran OselamQ OsuramQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun dua bibir bersuara OmQ. $onsonan sengauan gigi-gusi bersuara AnB4 Bahagian hujung lidah dirapatkan ke bahagian gig-gusi. Kemudian, lelangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan OnagaQ OniagaQ pertengahan ObenamQ OenamQ akhiran OikanQ OlokanQ

47

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauan gigi-gusi bersuara OnQ. $onsonan sengauan lelangit keras bersuara AnB4 Bahagian depan lidah dirapatkan ke lelangit keras. Kemudian, lelangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan Ona&aQ OnasiQ pertengahan OsenapQ OgunaQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit keras bersuara OnQ. $onsonan sengauan lelangit lembut bersuara AGB4 Bahagian belakang lidah dinaikkan rapat ke lelangit lembut. Kemudian, lelangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0
48

a&alan ONiluQ ONaNaQ

pertengahan ObaNsalQ OseNalQ

akhiran OsenaNQ OrenaNQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit lembut bersuara ONQ. $onsonan pin1aman geseran bibir tak bersuara A7B4 Bibir ba&ah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan bergeser keluar di daerah rapatan bibir ba&ah dan gigi atas tersebut tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OCeriQ OCasaQ pertengahan OsaCariQ OkaCirQ akhiran OmualaCQ OalaCQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir tak bersuara OCQ.
49

$onsonan pin1aman geseran bibir-gusi bersuara A=B4 Bibir ba&ah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan bergeser keluar di daerah rapatan bibir ba&ah dan gigi atas tersebut sambil menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan O"anQ O"iolinQ pertengahan Olar"aQ Okan"asQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibirgusi bersuara O"Q.

$onsonan pin1aman geseran gigi tak bersuara AHB4 ,aun lidah berada di antara gigi atas dan gigi ba&ah. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OVabitQ OVelasaQ pertengahan OiVninQ OpeVanQ akhiran O&ariVQ OkeriVQ

50

Konsonan pinjaman geseran gigi tak bersuara OVQ. $onsonan pin1aman geseran gigi-gusi bersuara AIB4 ,aun lidah didekatkan di daerah gigi-gusi supaya dapat membuat sempitan udara keluar, sambil lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru dibiarkan, bergeser di daerah gig-gusi yang membuat sempitan dengan daun lidah tersebut, sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0

a&alan O7ikirQ O7amanQ

pertengahan Ona7akQ Oa7imatQ

akhiran OlaCa7Q OhaCa7Q

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran gigigusi bersuara O7Q. $onsonan pin1aman geseran lelangit lembut tak bersuara A J B4 Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat satu sempitan. <elangit lembut sendiri dinaikkan ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru dibiarkan, bergeser pada sempitan di daerah lelangit
51

lembut dengan bahagian belakang lidah tersebut, sambil pita suara tidak digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan OFianatQ OFamisQ pertengahan OmaFlukQ OaFbarQ akhiran OtariFQ OmariFQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan lelangit lembut tak bersuara OFQ. $onsonan geseran gigi-gusi tak bersuara AsB4

pinjaman geseran

,aun lidah didekatkan ke bahagian gigi-gusi supaya dapat membuat sempitan udara keluar. Kemudian, lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yangdisalurkan keluar dari paru-paru dibiarkan bergeser di daerah gigigusi yang membuat sempitan dengan daun lidah itu. -ita suara pula tidak digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan OsamaQ OsilapQ pertengahan OnasiQ OasapQ akhiran OkipasQ OtulusQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi-gusi tak bersuara OsQ.

52

$onsonan geseran glotis tak bersuara A"B4 <elangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, pita suara direnggangkan luas dan udara keluar dari paru-paru dengan bebas melalui glotis yang terbuka itu seperti keadaan biasa ketika bernaCas. /ebagai $ontoh0 a&alan OhantuQ OharamQ pertengahan OmahirQ OdahanQ akhiran OsirihQ OmadahQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan bersuara OhQ. $onsonan sisian gigi-gusi bersuara A l B4

geseran glotis tak

Hujung lidah dikenakan ke bahagian tengah gigi-gusi. Kemudian, lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan dari paru-paru disalurkan melalui rongga mulut, tetapi hanya dapat keluar melalui tepian lidah serta pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0 a&alan OlaparQ OlimaQ pertengahan ObalikQ ObilaQ akhiran O$ekalQ OpukulQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sisian gigi-gusi bersuara O l Q.

53

$onsonan separu" =okal dua bibir bersuara A9B4 Bahagian bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut. <elangit lembut itu sendiri terangkat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, pita suara digetarkan sambil lidah bergerak pantas ke kedudukan untuk mengeluarkan "okal tengah. /ebagai $ontoh0 a&alan O&akilQ O&ilayahQ pertengahan Oba&alQ Ota&akalQ akhiran Ostra&Q Otakra&Q

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan separuh "okal dua bibir bersuara O&Q. $onsonan separu" =okal lelangit keras bersuara AyB4 Bahagian depan lidah diangkat agak tinggi ke arah lelangit keras dengan bibir dihamparkan. <elangit lembut itu sendiri terangkat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, pita suara digetarkan sambil lidah bergerak pantas ke kedudukan untuk mengeluarkan "okal tengah. /ebagai $ontoh0 a&alan OyuranQ OyakniQ pertengahan OsayuQ ObayarQ

54

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan separuh "okal lelangit keras bersuara OyQ. $onsonan geseran gigi bersuara AKB4 ,aun lidah berada di antara gigi atas dan gigi ba&ah. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu sambil menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OWaiCQ OWaruratQ pertengahan OCarWuQ OhaWirQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi bersuara OWQ.

$onsonan geseran lelangit keras-gusi tak bersuara ALB4 Bahagian daun lidah dirapatkan ke daerah di antara lelangit keras dengan gusi untuk membuat sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan bergeser keluar di daerah sempitan gusi itu tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OXirikQ OXurgaQ pertengahan OmuXkilQ OaXikQ akhiran OYuraiXQ OskuaXQ

55

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran lelangit kerasgusi tak bersuara OXQ. $onsonan lelangit lembut bersuara AoB4 Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat suatu sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu sambil menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0 a&alan OoaibQ OoairahQ pertengahan OlooatQ OmaoribQ akhiran OtablioQ ObalioQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan lelangit lembut bersuara OoQ.

56

Artikulasi 0onem -i7tong Artikulasi 7onem di7tong Aai B Mula-mulanya, "okal depan luas lalu digelun$urkan ke arah "okal depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang terhampar. /ebagai $ontoh0 a&alan OaisingQ OaikidoQ pertengahan OhairanQ OkailanQ akhiran ObelaiQ OkedaiQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O ai Q. Artikulasi 7onem di7tong A au B Mula-mulanya, "okal depan luas lalu digelun$urkan ke arah "okal belakang sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang bundar. /ebagai $ontoh0 a&alan OaurQ OauratQ pertengahan OmaulanaQ OsaudaraQ akhiran OpulauQ OrelauQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O au Q.

57

Artikulasi 7onem di7tong Aoi B Mula-mulanya, "okal belakang separuh sempit lalu digelun$urkan ke arah "okal depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang bundar kepada keadaan yang terhampar. /ebagai $ontoh0 pertengahan OboikotQ akhiran OkaloiQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O oiQ

#<=/A!5 0onemik -roses pengeluaran bunyi yang melibatkan bunyi bunyi bahasa ditahap mental dan masih belum dilahirkan. 0onetik /uatu kajian mengenai bunyi yang bermakna yang manusia berupaya melahirkannya. Kajian ini melibatkan organ pertuturan, arus udara dan $ara dan daerah pertuturan bunyi bahasa. 0onologi /uatu kajian mengenai sistem atau struktur bunyi yang terdapat di dalam sesuatu bahasa. 4onologis mengkaji bunyi yang memba&a makna dan sistem sistem yang terdapat di dalam bahasa tersebut.

58

S,ALA% LA./HA% ). /ila lukis gambarajah organ artikulasi dan namakan bahagian-bahagiannya. 2. .elaskan maksud pita suara dan Cungsinya. 3. .elaskan maksud bunyi-bunyi "okal utama . 6. Huraikan maksud "okal sengau dan sertakan $ontohnya sekali. *. Apakah diCtongG 1yatakan jenisnya. 9. Huraikan bagaimana konsonan letupan dihasilkan beserta $ontoh yang bersesuaian.

59

0,%EM BAHASA MELAYU -ada asasnya bahasa terdiri daripada beberapa unit. Ayat merupakan unit paling besar manakala Conem ialah unit paling ke$il. 4onem merujuk kepada unit bahasa yang terke$il dan boleh dipenggal-penggalkan. Hal ini kesesuaian dengan siCat Conem yang memang boleh diasing-asingkan antara satu dengan yang lain. /ebagai $ontohnya, perkataan IpitamE boleh dipenggalkan kepada lima unit penggalan yang lebih ke$il atau lima Conem yang berasungan iaitu KpK, KuK, KlK, KaK dan KuK. Unit-unit terke$il ini tidak mempunyai makna jika diletakkan se$ara berasingan. /ebaliknya, jika salah satu daripada unit terke$il atau Conem itu digantikan dengan satu Conem yang lain, maka perkataan itu akan berubah. Misalnya, jika Conem KuK pada perkataan IpulauE tersebut digantikan dengan satu Conem yang lain akan menghasilkan perkataan KpulasK , KpulaiK , dan KpulangK. Keadaan ini menunjukkan baha&a Conem mempunyai Cungsi distingtiC, iaitu Conem berperanan dalam membe7akan dan mengubah makna perkataan. Maksud yang lain bagi Conem ialah unit penggalan bahasa yang terke$il yang boleh memba&a perbe7aan makna. 4onem juga boleh dideCinisikan sebagai himpunan bunyi yang mempunyai lambing asas yang sama, yang berbe7a hanyalah lambing-lambang diakritiknya. %egasnya, Conem ialah unit pada tingkat bunyi yang distingtiC, iaitu siCat bunyi yang mampu membe7akan makna bagi sesuatu kata. Kedua-dua Conem "okal dan konsonan bahasa Melayu berperanan dalam membe7akan makna. Konsonan dan "okal menggambarkan huruC-huruC yang mempunyai bunyi yang saling berkaitan. Ahli Conologi berminat dengan bunyi-bunyi "okal dan konsonan serta simbol-simbol Conetik yang digunakan untuk menggambarkannya. HuruC-huruC "okal dan konsonan digunakan bagi melambangkan bunyinya tetapi suatu simbol yang jelas di&ujudkan bagi menghilangkan kekaburan dan kekeliruan dalam penulisan dan per$akapan.

0onem @okal %erdapat enam "okal dalam bahasa Melayu standard, iaitu KaK , KeK , KiK , KoK , KuK , dan KTK dan penyebarannya adalah seperti yang berikut0 Penggunaan 0onem @okal Huru7 a e i 0onem A9al KaK KeK KiK Ka&aGK KakuK KenaGK KekorK KikatK KimanK
60

.enga" K$akapK KgagapK KleherK telen KpilihK KgigihK

Ak"ir KmanaK KpulaK KtaugeK Kole-oleK KtuliK KtariK

o u e

KoK KuK KTK

KolehK KoraNK KubatK KularK KTmakK KTmpatK

KbohoNK KtoloNK KbulatK KpulutK KpTnatK KtTpatK

KKpidatoK KsoloK KsuduK KpaluK KnasionalismTK KmekanismTK

HuruC IeE digunakan untuk melambangkan dua Conem, iaitu0 a Conem e pepet yang ditulis se$ara Conetik KT K b Conem e taling yang ditulis se$ara Conetik KeK -enutur bahasa Melayu la7imnya dapat membe7akan dua sebutan tersebut dan dapat menggunakannya dengan betul. /elain itu, KTK juga sering digunakan bagi menggantikan bunyi "o$al bagi perkataan yang berakhir dengan huruC KaK.

0onem $onsonan ,alam bahasa Melayu, terdapat ): Conem konsonan asli. Boleh dikatakan hampir setiap huruC !umi me&akili satu sebutan Conem dan ini menjadi salah satu Caktor bahasa Melayu itu mudah dipelajari, iaitu disebabkan sistem Conologinya yang juga mudah. .adual yang berikut memperlihatkan Conem konsonan asli Melayu dan $ontoh penggunaannya dalam perkataan. Huru7 b $ d g h j k l m n ng ny p r s t & y 0onem KbK KUK KdK KgK KhK KZK KkK KlK KmK KnK KNK KpK KrK KsK KtK K&K KjK Penggunaan 0onem $onsonan A9al .enga" Ak"ir batuk lambat sebab $antik ben$i Ma$ datuk ladang abad gagal ligat monolog hapak sahabat telah jamu sejuk garaj kilas sakit tapak lama Melayu kebal manis taman sekam nanti tanda makin nganga tangkup belang nyanyuk senyap panas papan kudup rasa arus luhur senak ansur deras tamat pantun sukat &arisan sa&ah takra& yuran &ayang 61

$onsonan Pin1aman %erdapat lapan konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu. Konsonan ini berasal daripada bahasa Arab, bahasa 5nggeris atau bahasa selain bahasa Melayu. >alau bagaimanapun, penggunaan konsonan pinjaman ini telah sebati dengan penutur bahasa Melayu sehingga konsonan ini telah diiktiraC sebagai huruC konsonan Melayu juga. Berikut merupakan konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu dan $ontoh penggunaannya dalam perkataan. Huru7 C " th dh 7 sy kh gh KCK K"K K[K KWK K7K KXK KFK K 0onem :onto" Penggunaan Cilem "ariasi mithal (misal dharab (darab 7aman mesyuarat khat ghaib

P#,S,-/ -A% SUP#ASEGME%.AL Pengertian Prosodi dan Suprasegmental 3 ,eCinisi prosodi sangat luas, bergantung kepada $ara ia berperanan dalam bahasa . ,alam linguistik prosodi menjelaskan segala perkara yang berkaitan bentuk bunyi bahasa yang dapat didengar di telinga, iaitu yang tidak dapat dijelaskan melalui simbol tulisan.

-rosodi berCokus kapada ujaran, iaitu yang berkaitan dengan intonasi dan rima. -rosodi turut melihat perubahan kepada kepanjangan suku kata, kelantangan nada dan beberapa perkara yang berkaitan dengan struktur bunyi ujaran yang dilaCa7kan

,alam tulisan tanda ba$a seperti tanda noktah, koma, noktah bertindih, koma bernoktah, tanda seru, tanda soal dan sebagainya untuk menandakan sesuatu supaya pemba$a peka terhadap keperluan tertentu dalam teks yang diba$a. ,alam bahasa lisan pula kita menggunakan bunyi-bunyi tertentu pada kata, Crasa, klausa dan ayat untuk mendapatkan perhatian pendengar.

62

Bunyi-bunyi ini bukan $iri-$iri ujaran peringkat indi"idu, tetapi digunakan dalam &a$ana lisan se$ara keseluruhan.Bunyi-bunyi ini dinamakan suprasegmental atau bunyi bukan segmental.

Antara kesan bunyi-bunyi tersebut ialah tekanan,intonasi, tempo dan rima yang semuanya dikenali sebagai $iri-$iri prosodi.

(iri-$iri prosodi bagi sesuatu unit ujaran seperti suku kata, kata, Crasa, dan klausa la7imnya dipanggil $iri-$iri suprasegmental. 5ni bermakna prosodi dan suprasegmental mempunyai $iri yang dikongsi bersama.

/esetengah ahli bahasa menganggap kedua-duanya sama sahaja kerana berkaitan dengan aspek yang bukan segmental seperti Conetik dan Conologi

(iri-$iri prosodi yang digunakan untuk menandakan ujaran adalah seperti berikut0

a*.ekanan %ekanan merujuk kepada bunyi kata yang diu$apkan lebih lantang daripada yang lain atau pengu$apan kata yang dikuatkan.

%ekanan digunakan untuk menyampaikan sesuatu maksud seperti hairan atau rasa marah atau sebagai desakan kepada pendengar.

%ekanan juga merupkan suatu $ara menyebut perkataan, Crasa atau ayat dengan memberi penekanan pada tempat tertentu, terutama pada suku kata dengan tujuan untuk menandakan keras atau lembut sesuatu pengu$apan.

<ambang bagi tekanan ialah O I Q. Misalnya ObuEdakQ, OkerEtasQ, OmeEjaQ dan lain-lain.

,alam bahasa Melayu tekanan tidak membe7akan bunyi sebagaimana dalam bahasa 5nggeris.
63

%ujuan tekanan adalah untuk0 i. menyedapkan per$akapan atau ba$aan seperti dalam deklamasi sajak dan pengu$apan dialog ii. menandakan tempat atau aspek yang perlu diberi perhatian.

b* /ntonasi dan nada 5ntonasi merupakan keadaan turun naik bunyi atau tinggi rendah suara semasa ber$akap. .uga disebut sebagai "ariasai nada ketikabertutur

,alam bahasa Melayu intonasi berperanan dalam menetukan jenis ayat yang diujarkan. Ayat penyataKberita mempunyai intonasi menurun pada bahagian akhir ayat, sementara ayat tanya intonasinya meninggi pada akhir ayat.

Antara intonasi yang digunakan dalam ujaran ialah0

i. ii. iii. i".

5ntonasi manaik ; bermakna nada suara dinaikkan mengikut masa 5ntonasi menurun ; bermakna nada suara diturunkan mengikut masa 5ntonasi pun$ak ; bermakna nada suara daripada naik kepada turun 5ntonasi IdippingE ; bermakna nada suaara daripada turun kepada naik

%ingkat nada dalam intonasi ditandai oleh angka seperti berikut0

Angka ) ; menunjukkan nada yang paling rendah Angka 2 ; menunjukkannada permulaan ujaran Angka 3 ; menunjukkan nada tekanan dalam ujaran Angka 6 ; menunjukkan nada yang paling tinggi

,alam bahasa Melayu nada tidak bersiCat Conemik sebagaimana dalam bahasa (ina, sebagaimana $ontoh berikut0
64

ma ) -- bererti kuda ma 2 ; bererti emak ma 3 ; bererti jerami ma 6 ; bererti marah

5*.empo %empo merujuk kepada kadar $epat atau lambat sesuatu per$akapan, untuk tujuan atau sebab-sebab yang tertentu. 5a berlaku kerana sesorang itu berhadapan dengan situasi yang menghendaki dia melaCa7kan ujaran sedemikian rupa.

(ontohnya apabila sesorang membuat ulasan selari sesuatu pertandingan memerlukan penutur ber$akap $epat dengan ujaran yang padat dalam tempoh yang singkat.

,alam keadaan tertentu tempo memberi kesan kepada sesuatu makna, iaitu untuk memberi rangsangan dan mendapatkan perhatian.

d* #ima !ima terhasil daripada penggunaan pola tekanan,tempo dan nada. /e$ara Cormal rima terdapat dalam bidang puisi dan mu7ik. 1amun dalam pertuturan biasa juga ada rima, $uma kuarang diberi perhatian. Malah ahli bahasa mengatakan semua ujaran ada rima. (ontohnya apabila ujaran itu diulang-ulang dengan menggunakan pola yang sama.

e* Mora Mora juga disebut panjang pendek yang merujuk kepada kadar sesuatu bunyi itu diu$apkan. Konsepnya sama dengan IharakatE dalam bahasa Arab.

<ambang bagi unsur ini ialah O0Q dan disebut mora. <ambang O00Q bermaksud dua mora, manakala lambang O.Q bermaksud setengah mora.

65

,alam bahasa Melayu mora kurang berperanan dan tidak membe7akan makna sebagaimana dalam bahasa 5nggeris dan bahasa Arab.

7* >eda .eda disebut IpersendianE. Unsur jeda digunakan untuk memisahakan elemen linguistik seperti kata, rangkai kata dan ayat.

,alam ujaran atau pertuturan jeda berperanan sebagai hentian sebentar. <ambang jeda ialah O\Q. /ebagai $ontoh lihat ayat berikut0

i.

O\ saya minum susu lembu \Q (Bermakna orang yang ber$akap itu memberi tahu dia minum susu lembu

ii.

O\ saya minum susu \ lembuQ (Bermakna orang yang ber$akap itu memberitahu orang yang dila&an ber$akap, iaitu lembu baha&a dia minum susu

<ambang jeda untuk memisahkansuku kata atau perkataan ialah O]Q . ,alam bahasa Melayu lambang ini berCungsi membe7akan makna. (ontohnya0

Berikan0

ber ] ikan (bermaksud mempunyai ikan beri ] kan (bermaksud menyerahkan

!U.UKA1 1orhashimah .alaludin, 2++8. Asas 4onetik. Kuala <umpur0,e&an Bahasa dan -ustaka. /iti Hajar Abdul A7i7, 2++:. Bahasa Melayu ), /hah Alam0 =FCord 4ajar /dn. Bhd.

66

67