XOSE LOIS FOXO 0S SoS Dh 3.9 Edicién cori adaBiografia do autor Xosé Lois Foxo nace en Romeor do Caurel (Lugo), 0 12 de outubro de 1950. Cursa estudos de Humanidades, Filosofia e Teoloxia no Seminario de Lugo; despois trasladase a Barcelona onde realiza a carreira de traductor- intérprete das linguas alemén e inglés na Universidade Autonoma, asi como estudos de filoloxia xerménica e galaico-portuguesa. Recibe a sta primeira formacién musical directamente do mestre Xosé Castifieira a que prosiguird durante a sta permanencia na cidade condal. Paralelamente aos devanditos estudos adicase profundamente & investigacién e perfecionamento dos recursos naturais da gaita, conquerindo grandes logros. Con todo, a labor fundamental de Xosé Loii Foxo é ter elaborado un plan de estudos pedagéxicamente ordenado, até agora non experimentado, a fin de conquerir a formacién artistica do gaiteiro dun xeito escalonado e progresivo. No ano 1969 fundou en Lugo 0 grupo «Toxos e Xestas» co que se deua cofiecer a misica galega en miltiples paises do mundo. No 1975 crea, asemade, en Barcelona, a Escola de Gaitas e Danzas Galegas «Toxos e Xestas», pioneira e modelo de imitacién pra outras semellantes. No 1979 funda en Sabifianigo (Huesca) unha gran banda de gaiteiros, a que conqueriu gran sona na alta Montana pirenaica. Actualmente é director da Escola Provincial de Gaitas da Excma. Deputacién Provincial de Ourense. Xosé Lois Foxo tén feito unha fecunda labor como compositor de melodias pra gaita, sendo nomeado por iste motivo Cabaleiro da Serenisima Orden da Alquitara de Portomarin. As stias publicaciéns encol da misica galega, en periddicos e revistas especializadas son abondosas. Derradeiramente a stia labor céntrase quer na investigacién, quer na docencia da musica galega a cuxa laboura se adica exclusivamente. Su-o tiduo «Gaiteiros que foron lenda» vai ser editada unha obra na que Xosé Lois Foxo amosa unha escolma de datos inéditos encol de gaiteiros que a tradicién popular mitificou.Consideraciéns 43." edicién de «Os Segredos da Gaita» No principio foi 0 ritmo: Ordenador dos sons no tempo. Os instrumentos mais antigos foron, certamente, os de percusién. Entonar unha melodia con voz ou con instrumentos signifi- cou sentar as bases da evolucién da musica. A escala pentaténica foi unha conquista ante- quisima comin aos chinos, escoceses e varias poblacions de Africa; ainda sigue a ser a base musical de non poucos pobos primitivos. Da escala pentaténica 4 diaténica; da diaténica 4 cromitica. Os cativos atenienses iban & Escola adepren- der a tanxe-la lira e mailo «Aulos» (frauta ademéis de escribir, ler e contar. (Actualmen- te, a educacién musical, en Galicia, apenas se ténen conta). A longura do «Aulos», ao principio era moi reducida, emitindo poucos sons; pro co trans- pee curso dos séculos foise alongando, de xeito que se lle engadiron buratos ata congque- rir unha escala cromética completa. Nas miniaturas das Cantigas de Alfonso X 0 Sabio aparecen varios instrumentistas con «Odrecillos», asegim se denominaba a gaita naquela época (derradeiro tercio do século XHI). Nunha das miniaturas aparece unha gaita tivo grande, dotada de dous roncéns rectos de distinto tamafio; saindo o meirande Por enriba do ombreiro e 0 outro por debaixo do brazo, para atrais, De finais do século XVHI hai un grabado de Juan de la Cruz no que aparece un gaiteiro cunha gaita de dous roncéns inclinados para riba, e un punteiro de grandes dimensiéns. A partires desta época, o gaiteiro aparece sempre co ronco outo, cara riba, acompaiiado tinicamente do tamborileiro. A finais do século XIX —escomenzos do XX— empezan a agromar as formaciéns de gaita, crarinete ou requinta, redobrante e miragrifio (bombo). A imaxe de «arro- ganie gaiteiro», de outo ronco, empeza a declinar. Coma simbolizando a caida do Status do gaiteiro, o roncén da gaita galega queda casi paralelo ao chan, tal como se esta levando actualmente, salvo honrosas excepcions. Ao ter que adaptar a gaita a instrumentos disefiados para facer misica culta, a sta antiga escala «barbara», executada a man pechada, adapiouse ao sistema de «tem- Peramento igual», empregado de forma xeneralizada na civilizacion occidental. 6Xa, mais recentemente, as formaciéns de misica popular éscolman a gaita de instru- mentos auxiliares; pois o repertorio dos gaiteiros actuais deixou de ser para baila-lo agarradifio, fuxindo de melodias da miisica comercial para facer misica propiamen- te galega. A imprantacién de Escolas de Gaitas leva consigo a formacién de bandas como canle orientativo dos novos gaiteiros. Asemade, co gallo da dignificacién da gaita, organizanse importantes xuntanzas de gaiteiros, asi como congresos nos que se debate a problemética no mundo da gaita. Do mesmo xeito estén a xurdir asoctaciéns de gaiteiros. No momento actual existen duas formas de notacién musical para gaita galega, concretamente, DO e RE. Ambolos dous sistemas de escrituramusical conviven. Nas xuntanzas de gaiteiras arganizadas pola Fscola de Gaitas de Ortigueira, des- pois de facer unha profunda andlise do tema, chegouse 4 conclusion de considerar vélidos ambos sistemas. No I Congreso de estudiosos da Gaita, organizado pola Escola Provincial de Gaitas da Deputacin de Ourense, constatouse 0 emprego da notacién en RE no orden do 90%; sistema empregado por nés neste tratado. Cos precedentes datos somentes queremos evitar posibles confusionismos aos alum- nos frente a determinados dogmatismos de considerar sé valido ou correcto calquera dos sistemas en uso. O noso propésito é precisamente fuxir de afirmaciéns rotundas «isto é bon, aquelo é malo», polo que, ateigados dunha filosofia ecléctica, entendemos que en miisica non hai propiamente regras, senén tendencias estéticas mutables asegin os postulados de cada época. XOSE LOIS FOXO Otirense Xullo do-1988Portelo da primeira edicion Xosé Luis Foxo é un galego de perto de trinta anos, que naceu nunha aldca cun nome fermosisimo: Romeor, nas outas, soias ¢ desamparadas terras do Caurel. Como tantos e tantisimos galegos tivo que emigrar. A sorte levouno a Barcelona onde dirixe, con singular mestria, a Escola de Gaitas e Danzas TOXOS E XESTAS, que él mesmo fundou, alternando esta funcién docente e de direcién coa de composicin de obras pra gaita, cido na nosa cultura bastante desamparado. Lembro que no ano 1954, na romeria do San Roque de Esperante, no outo Caurel, sentinlle decir 6 sefior Cazon, que daquela pasaba dos oitenta anos: —£ unha mégoa estar eiqui, no Caurel, sin ter quen Ile alcenda a tin o lume. Pro.tamén & unha ledicia chegar a estacién de Barcelona ¢ que estefian trinta e dous da familia pra tecibir a este vello. ‘Oxe, despéis de tantos anos, 6 ter nas mifias maus o libro do caurelao emigrante en Barcelona, Xosé Lois Foxo, lembro con tristura, as arrepiantes palabras do sefior Cazn. A gaita é 0 instrumento musical nacional de Galicia, dende hai moitos séculos. Nos cédices das Cantigas do Rei Sabio ¢ en moitas das nosas eirexas romanicas esisten representaciés de gaitas e de gaiteiros. No século pasado houbo dous gaiteiros que oxe son Ienda: O Gaiteiro de Penalta, cantado por Curros Enriquez, ¢ 0 Ventosela que fixo unha xira por América. Neste século foi famosisimo 0 Gaiteiro de Soutelo de Montes, cuio nome de seu era Avelino Cachafeiro Bugallo, autor da célebre Muifieira de Chantada, 6 que tiven a honra de tratar xa vello ¢ do que lembro, con fonda simpatia, a stia arrogancia ¢ os seus grandes bigotes sempre tan ben gobernados. © tema da gaita e dos gaiteiros repitese como unha teima na nosa literatura, tanto na popular como na culta: refras, cantigas, adivifias, contos esgotan cdseque o asunto. 0 mesmo podemos decir dos nosos grandes escritores e poetas, dende Xohdn Manuel Pintos deica os de derradeira hora, sin esquecer os inolvidables versos de Rosalia, Curros e Pondal. Esto quere decir que tanto a gaita como o gaiteiro estiveron, dende sempre, moi presentes na vida do noso povo, en tédalas stias manifestaciés. Co correr dos tempos, e debido a colonizacién que nos impuxeron, a gaita foi quedando arrombada pro non esquecida. V. Covas Pazos pubricou, en espaiiol, no ano 1955, un libro titulado «La gaita gallega», bastante erudito. Non hai moito sairon a luz métodos ou leciés pra deprender a tocar a gaita de Rodrigo A. de Santiago e de Enrique Otero Covelo, respetivamente. Algunhas instituciés oficiales, como a Diputacién Provincial de Lugo, potenciaron obradoiros pra fabricar gaitas. Con todo, os intentos de potenciacién da gaita eran insuficentes contra a agresin colonizadora. Boa parte da mocedade e dos 8