alr 1

Krko Avokat

Emr, Mbiemr: Besmir ALUSHI Adresa: Tiran, Rr. Komuna e Parisit E-mail: besmir.alushi@hotmail.com Telefon: 0682004441 / 0696244130

2011-2014: Doktorant n Shkolln e Doktoratures, Universiteti Tiranes, Fakulteti Histori-Filologjis, Instituti Studimeve Evropiane Teza Sfidat e traktateve dhe konventave pr t drejtat e njeriut q e presin Shqiprin pas procesit t Integrimit

Editorial

Te nderuar koleg! N numrin e dyt t revists mujore juridike ALR do t ket: Tema rreth jets sociale, q bjn fjal pr femrn shqiptare n prgjithsi, vshtirsit q ajo has n shoqri, gjithashtu nje shkrim tjeter dhe shum i rndsishm sht dhe barazia gjinore ne raport me ligjin i cili nuk diskriminon asnjeri pa dallim gjinie, race, ideologjike etj. Nj tjetr tem sociale sht edhe trajtimi i Udhtarve t huaj dhe Shqiptarve. Rndsia dhe filozofia e arsimit, si kusht parsor pr mirqenie, solidarizim dhe zhvillimin e nj shoqrie. Ashprsia e Kodit Penal q godet mbi cdo fajtor, si dhe ndryshimet q parashikon prokurori pr nj korrektsi sa m shtrnguese Marrdhnia e Gjykimit Kushtetues n raport midis atij t zakonshm, Gjykats s Lart. Prve ktyre do t ket edhe opinione t menduara nga studentt e juridikut si dhe poezi shume domethnse. Pr m tepr ju ftojm q t shfletoni brendsin e revists. Mirpresim sygjerimet dhe reagimet tuaja. Studentt pr studentt! ( nga REDAKSIA )

Duhet nj reform e Kodit Penal lidhur me drogat

Besnik Mui \ Prokuror i krimeve te rnda
arkullimi dhe prdorimi i paligjshm i drogave sht nj fenomen grryes pr individin, shoqrin dhe vet shtetin. T gjitha llojet e studimeve mjeksore, psikologjike, psikike, kriminologjike etj., tregojn se ky fenomen qndron mbi ne si nj rrezik i mpreht dhe i vazhdueshm. Lufta kundr krimit t organizuar, dhe n veanti kundr prodhimit, shitjes dhe trafikimit t drogave, shndrrohet n kt mnyr n nj nga sfidat m t rndsishme t shoqris dhe t shtetit shqiptar. Identifikimi, kapja dhe dnimi i autorve t ktyre krimeve, bazuar n dispozitat e Kodit Penal, sht nj nga rrugt e realizimit t ksaj sfide. Kodi yn Penal n Pjesn e 2, Kreu VIII, Seksioni i II, veprat penale kundr rendit dhe siguris publike, nenet 283 deri 286/a parashikon veprat penale lidhur me lndt narkotike. Parashikohen si krime prodhimi, shitja dhe mbajtja, trafikimi (importi, eksporti dhe tranzitimi), kultivimi i lndve narkotike etj. Duke i br nj analiz t prgjithshme ktyre neneve nxjerr dy konstatime: S pari Kodi yn Penal i parashikon t gjitha llojet e lndve narkotike n nj term t vetm, duke mos br asnj dallim. Megjithat duke u nisur nga disa karakteristika t tyre si mimi, mnyra e nxjerrjes dhe prgatitjes, bimt ose lndt e para nga t cilat nxirren, prqindja e drogs s pastr n kto lnd, efektet q japin n organizmin e prdoruesit etj., ne mund ti ndajm n disa lloje ku kryesoret jan kokaina, heroina, marijuana, hashashi etj., me prejardhje natyrore dhe lnd narkotike me prejardhje industriale si amfetamina, metanfetamina, ekstazit etj. Ne e dim q lnd t tilla si marijuana dhe hashashi kan nj prqindje t ult t drogs dhe japin efekte t lehta n organizm, ndrsa heroina, kokaina dhe ekstazit kan prqindje t lart dhe japin efekte shum t rnda n organizmin e prdoruesit, shpesh deri n vdekje. Prodhimi, mbajtja, shitja dhe trafikimi i lndve t ndryshme narkotike paraqet rreziqe t ndryshme pr shoqrin, rendin publik dhe vet individin prdorues. sht e dukshme q tregtimi i heroins dhe i kokains paraqet rrezikshmri m t madhe se ai i marijuans. N Kod nuk bhet asnj dallim midis ktyre lndve n rastin e kualifikimit ligjor t veprs penale. Konsiderohet prodhim, mbajtje, shitje ose trafikimi si kur kemi marijuan, hashash, kokain, heroin etj. S dyti Kodi yn Penal nuk bn dallim lidhur me kualifikimin ligjor t veprs penale n rastin e kapjes dhe sekuestrimit t sasive t ndryshme t lndve narkotike. N praktik jan kapur persona duke mbajtur, shitur apo duke trafikuar sasi t ndryshme, duke filluar nga 2-3 gram, disa dhjetra ose qindra gram, disa kilogram, disa dhjetra ose disa qindra kilogram lnd narkotike. Prodhimi, mbajtja, shitja dhe trafikimi i sasive t ndryshme t lndve narkotike paraqet rrezik t ndryshm pr shoqrin, rendin publik dhe individin. Natyrisht kapja duke shitur disa gram heroin sht m pak e rrezikshme se kapja duke prgatitur pr t shitur 1 kilogram. Trafikimi i 2 kilogram kanabis sativa sht m pak i rrezikshme se sa trafikimi i 500 kilogramve. Edhe n kt rast Kodi yn nuk bn asnj dallim midis sasive t ndryshme t lndve alr 4

t sekuestruara kur vjen puna pr kualifikimin ligjor t veprs penale. Konsiderohet prodhim, mbajtje, shitje ose trafikim si kur sekuestrohet 5 gram kanabis sativa edhe 500 kilogram, si kur sekuestrohet 1.5 gram heroin edhe 15 kilogram. Ve ktyre konstatimeve, q n gjykimin tim, jan shum t rndsishme n luftn kundr drogs, Kodi yn n prcaktimin e veprave penale nuk bn dallimin e vendeve se ku shprndahet dhe cila sht kategoria e personave q u shprndahen drogat. Ato mund t shprndahen n ambiente private ose publike, n ambiente t hapura ose t mbyllura, n bare ose restorante por dhe n shkolla, universitete, reparte ushtarake ose personave nn 18 apo 14 vje etj. Kryerja e ktij veprimi n shkolla ose institucione t tjera edukimi ose arsimimi paraqet rrezikshmri shum m t lart se n ambientet e tjera. Kodi nuk bn asnj dallim lidhur me kualifikimin e krimit, t kryer n vendet e cituara m sipr, por e konsideron thjesht shitje t lndve narkotike. Kodi yn nuk bn dallim edhe lidhur me personat e prdorur pr t prodhuar, mbajtur, shitur apo trafikuar lnd narkotike. Trafikantt prdorin shpesh pr kt qllim t mitur, persona t smur psiqikisht etj. Dmi q i shkaktohet shoqris dhe individit, rrjedhimisht rrezikshmria e ktyre krimeve, sht m e lart, kur prdoren persona t mitur se n rastin e personave madhor. Kodi gjithashtu nuk bn dallim lidhur me autort e kryerjes s ktyre krimeve kur ata jan persona t zakonshm ose npuns publik apo funksionar shtetror si farmacist, doganier, punonjs policie, avokat etj. Rrezikshmria e kryerjes s krimit nga kategoria e dyt e personave sht m e lart. Duke analizuar ndshkimet penale lidhur me kto krime konstatohet q ndshkime penale t afrta ose prafrsisht t njjta jan dhn n rastet e autorve t kapur me sasi t ndryshme t lndve narkotike. Pra si n rastin e autorve t kapur, duke shitur disa gram ose disa dhjetra kilogram lnd narkotike, Kodi parashikon n minimum dhe maksimum masa t njjta. N kt rast, qllimet kryesore t dnimit, q jan ndshkimi i autorit dhe parandalimi i posam dhe i prgjithshm, nuk arrihen plotsisht ose japin efektin e kundrt. Kodi yn Penal bn nj ndarje t qart t krimeve lidhur me lndt narkotike t kryera brenda vendit dhe atyre lidhur me trafikimin ndrkombtar (importi, eksporti, tranzitimi dhe tregtimi). Por duke pasur n konsiderat praktikat e disa vendeve perndimore si dhe faktin q qarkullimi i personave dhe mallrave pothuajse po liberalizohet plotsisht, ky lloj dallimi sht gjithnj e m pak i rndsishm. Duke analizuar konstatimet e msiprme gjykoj se ka ardhur koha pr t hapur nj debat lidhur me reformimin e pjess s Kodit Penal q parashikon veprat penale t narkotikve. Kjo me qllim pr t br nj kategorizim t ri t ktyre veprave penale, duke pasur m mir n konsiderat rrezikshmrin q paraqet pr shoqrin dhe individin qarkullimi i lndve t ndryshme narkotike, sasit e ndryshme t tyre, vendet ku kryhet, kategoria e personave q preken ose q prdoren pr t kryer kto krime etj. Konkretisht un sugjeroj q ndryshimet duhet t konsistojn si m posht: 1- Kategorizimi i veprave penale, duke br ndarjen e lndve narkotike n dy kategori t rnda dhe t lehta. Kriteret kryesore t ndarjes duhet t jen varsia q individi krijon nga prdorimi i tyre dhe pasoalr 5

jat q sjellin pr organizmin e prdoruesit. Mund t diskutohet me mjek dhe psikolog dhe pr kritere t tjera. Rrjedhimisht dhe dnimet penale pr kategorin e par duhet t jen shum m t larta se t dytat. 2- Parashikimin e veprave penale t veanta ose si rrethana cilsuese n varsi t sasis s lnds narkotike t sekuestruar. Ky parashikim njkohsisht duhet t jet i ndryshm pr lloje t ndryshme t lndve narkotike pra pr drogat e lehta ose t rnda ose pr seciln ve. Gjykoj q duhet t ndahen n tri kategori. Njra, n rastet kur sekuestrohen disa dhjetra gram, s dyti kur sekuestrohen disa qindra gram dhe s treti sasit m t mdha. Sasit mund t diskutohen por duhet nj dallim n dnim, n mnyr progresive midis sasive shum t vogla dhe atyre shum t mdha. Duke pasur parasysh dhe rrethanat e tjera specifike t kryerjes s veprave penale lidhur me lndt narkotike, ndryshimet duhet t parashikojn si vepra m vete ose si rrethana cilsuese shprndarjen e lndve narkotike pran institucioneve arsimore dhe t edukimit, personave nn 18 ose 14 vje, reparteve ushtaraken etj. Sanksionet n kto raste duhet t jen shum t larta. Po ashtu t parashikohet si vepr me vete ose si rrethan rnduese prdorimi i personave t mitur ose atyre t paprgjegjshm pr kryerjen e ktyre krimeve. Edhe prdorimi i personave t mitur ose atyre t paprgjegjshm pr kryerjen e krimeve lidhur me lndt narkotike ose dhe kryerja e ktyre krimeve nga npuns publik apo funksionar shtetror duhet t parashikohet si rrethan rnduese. Mund t diskutohet dhe heqja e dallimit t krimeve lidhur me lndt narkotike t kryera brenda vendit dhe atyre lidhur me trafikim in ndrkombtar, n veanti pr shkak t ndarjes n mnyr t hollsishme t tyre, duke u nisur nga lloji dhe sasia e lndve narkotike t sekuestruara. Hapja e ksaj shtjeje si dhe kryerja e ktyre ndryshimeve krkon nj diskutim t detajuar dhe kompleks, analiza t gjra jo vetm juridiko-penale, por dhe mjeksore, psikologjike, kriminologjike, si dhe njkohsisht analiz t hollsishme dhe kritike t praktikave dhe rezultateve t deritanishme t institucioneve shqiptare t zbatimit t ligjit. Reflektimi m i sakt dhe i plot i akteve ndrkombtare, t pranuara nga Shqipria, n fushn e lufts kundr trafikimit t lndve narkotike. Pr ta br t kuptueshm pr nj kategori t gjer lexuesish, un u jam shmangur, aq sa sht e mundur, prdorimit t terminologjis s ngusht juridiko-penale dhe analizave t detajuara t dispozitave t Kodit Penal lidhur me kto krime.

alr 6

Shef i Kurrikulave t Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor Ministria e Arsimit dhe Shkencs, Tiran

Albano Zhapaj

Sh

kolla

F udhhequr nga dituria

acere docet philosophia shkruante filozofi i vjetr Seneka:

Puna jon duhet

. sht puna jon, veprimet tona, aksionet q ndrmarrim, marrdhniet njerzore q krijojm, ato t cilat na bjn t zbulojm vetveten, se kush jemi, `far krkojm nga vetja e t tjert, prse sillemi n kt apo at mnyr, prse mbajm nj qndrim n vend t nj tjetri, etj. Qysh kur kemi lindur e deri n fund t ditve tona, sht tek t vepruarit q ne t ndrtojm veten ton, botn q na rrethon dhe instrumentet pr ta njohur e kuptuar botn. N fillimet e kulturs s lasht, n shkollat (skole`) Aristoteliane apo Platonike, kush msonte n to ishin t rriturit dhe jo fmijt. Pra objekt i edukimit nuk ishte fmija por ishte adulti(i rrituri), adult i cili mbante n kmb nj sistem arsimimi e t nxni t domosdoshm pr kohn n fjal. Vetm pas shum shekujsh, nn presione t vazhdueshme politike apo fetare, censurash e kontrollesh u b i mundur mbyllja prfundimtare e skole`-ve spontane dhe zvendsimi i tyre me struktura arsimi dhe edukimi, n fillim t niveleve elitar e m pas t urdhrave fetar, organizimeve ushtarake dhe t korporatave profesionale. N kto shkolla nxnsi ishte akoma nj djalosh i rritur, por n ndryshim nga ajo antike duhej t ishte i shkputur nga ambienti i puns apo i profesionit. M tej me ardhjen e industrializimit filloi t merrte form arsimimi i planifikuar i t rinjve dhe n shkolln moderne filloi edhe i ashtuquajturi detyrim i prndjekjes s shkolls nga ana e nxnsve. Ky organizim i ri, i programuar dhe i modeluar pr grup mosha t ndryshme dhe q prgatiste tashm t riun pr n jet, nga mosha e fmijris deri n adoleshenc, vazhdoi gjat pr t arritur deri n ditt tona. Arsimi modern n kt mnyr la jasht skens arsimore t rriturin, adultin, i cili nj her pasi kishte prfunduar ciklin e detyruar shkollor, supozohej jasht do koncepti edukues, dhe i dhurohej me kaq tregut t puns, me preokupimet e mbarvajtjes s prodhimit dhe lnies s bots s dituris shkollore pas krahve. Sot shikojm se koht kan ndryshuar dhe tregu i puns, teknologjit dhe komunikacionet ndryshojn vazhdimisht n mnyr radikale, dhe me to edhe shoqria. Tregje t ndryshme,- t ndryshme nga kndvshtrimi gjeografik sesa prmbajtjesor,- kan filluar t ndrlidhen gjithnj e m shum n mnyr dinamike, duke thyer kshtu kufijt territorial duke ushqyer nj konkurrenc q bhet gjithnj e m aktive. Paralelisht me evoluimin e habitshm t teknologjive t fabrikimit n prodhimin e t mirave materiale, kto t fundit synojn t jen produkte cilsore dhe sht pikrisht cilsia e tyre ajo q i nxjerr nga uniformizmi e i bn t dallojn nga t tjert. Pr t`u br e till krkon pun gjithashtu cilsore, e puna cilsore vjen nga njerz t prgatitur e t formuar, jo vetm nga ana praktike, por t mbartur edhe me njohuri e dituri shkencore teorike. Me fjal t tjera, burimet njerzore duhet t jen t axhornuara e t pajisura vazhdimisht me teori t freskt, t jen t trajnuara e t edukuara n mnyr permanente. alr 7

Pr kt arsye ne sot shikojm kthimin e adultit n procesin e t nxnit t vazhduar, pra n msim. Tashm i rrituri mson jo jasht procesit t aktiviteteve t tij profesionale, por koherent me punn dhe profesionin e tij, n kurse, seminare, aktivitete trajnuese e shkmbime t eksperiencs. Sot n skenn e edukimit permanent, po rikthehet nj i nxn i vazhduar i mbartur prej adultve t cilt shfaqen n kt sken me eksigjenca e nevoja t reja, me prirje e vullnet pr t msuar gjra t reja, me dshir pr t krijuar marrdhnie njerzore cilsore, n mnyr pr t prmirsuar e forcuar identitetin e tyre prball dituris dhe puns q i lidh ata me botn prreth. Kurset e shumt t trajnimit e formimit profesional, kultural e gjuhsor dhe numri i shumt i pjesmarrsve n to, vrtetojn m s miri at q ne po quajm Rikthimi n dije i adultve, dhe duke shtuar do t`a quaja nj revolucion t thell n praktikat edukative dhe msimdhnse, edhe pse akoma n kontekstin ton nuk po i jepet aq sa duhet rndsia e merituar ktij rikthimi. Pr t kuptuar plotsisht proceset e transformimit edukativ adult q sht n vijim, edhe praktikat edukative kan t domosdoshme prfshirjen e t rriturve n procesin edukativ permanent, si dhe duhet t analizojn m mir artikulimet gjithnj e m t ngushta q po lindin midis tregut t puns dhe edukimit permanent t t rriturve, axhornimin e vazhdueshm, msimin prgjat gjith jets. Life-long-education- t msuarit gjat gjith jets sht nj ekzigjenc q vrehet tashm n do lloj forme organizuese, qoft shtetrore apo private, dhe ajo ka sht m e rndsishme qndron n faktin se edukimi permanent nuk fokusohet vetm n nivelet drejtuese, por shtrihet tek do individ, n do nivel, pasi ajo q ka m rndsi n shoqrin e sotme sht t ket antar t saj n gjendje t jen autonom e t prgjegjshm, njerz me kompetenca dhe zhvillim jo vetm profesional por edhe shoqror e njerzor. Life-long-education- t msuarit gjat gjith jets sht nj ekzigjenc q vrehet tashm n do lloj forme organizuese, qoft shtetrore apo private, dhe ajo ka sht m e rndsishme qndron n faktin se edukimi permanent nuk fokusohet vetm n nivelet drejtuese, por shtrihet tek do individ, n do nivel, pasi ajo q ka m rndsi n shoqrin e sotme sht t ket antar t saj n gjendje t jen autonom e t prgjegjshm, njerz me kompetenca dhe zhvillim jo vetm profesional por edhe shoqror e njerzor.

alr 8

Barazia gjinore dhe ligji

Laureta Zaimi, Psikologe tek Gjykata e Shkalls s par \ Tiran

alr 9

alr 10

Elona Rusi Karacalar \ Marrdhnie Ndrkombtare \ U. Dokuz Eylul \ Izmir

rafikimi i qnieve njerzore sht nj industri n rritje mjaft prfituese. Viktimat e trafikimit njerzor n prgjithesi shfrytzohen pr prostitucion ku prfshihen edhe fmij nn moshen 16 vje dhe pun e detyruar, ndrkoh q egzistojn edhe mnyra t tjera shfrytezimi si martesa t detyruara, lypje, vjedhje, shitje organesh dhe adoptim t foshnjave. Statistika t sakta pr numrin e viktimave t trafikimit jan t pamundura pr vet faktin se ky lloj trafikimi sht i paligjshm. Gjithsesi, mendohet se 800.000 njerz 75% e t cilve jan gra, trafikohen do vit jasht kufijve kombtare. Drejtimi gjeografik i trafikimit t qnieve njerzore sht prgjithsisht nga vndet e varfra drejt atyre t pasura. Azia mendohet t jet burimi m i madh i trafikimit t qnieve njerzore pr shfrytezim seksual, por shtetet e ish Bashkimit Sovjetik si dhe shtetet e Evrops Jugore q nga viti 1990, zn gjithashtu nj vnd t rndsishm n kte drejtim. Nga ana tjetr, shtete t ndryshme t Azis, Lindjes s Mesme, Evrops Perndimore dhe Ameriks Veriore jan vndet n t cilat drgohen dhe shfrytzohen viktimat. Trafikimi i qnieve njerzore shpeshher shihet si transport klandestin i qnieve njerzore gj q shkakton edhe mostrajtimin si duhet t viktimave t trafikuara. Prandaj do t doja t theksoja ndryshimin midis ktyre t dyjave. Transporti klandestin i qnieve njerzore sht thjesht transporti i paligjshm i njerzve nga nj vnd n nj tjeter, i cili ju mundsohet personave n kmbim shumash t konsiderueshme parash. Pas ktij transporti lihen t lir n vendin e mbrritjes, ndryshe nga trafikimi i qnieve njerzore ku personat pasi transportohen vazhdojn t shfrytzohen nga rrjetet trafikuese. Dallimi midis viktimave t trafikimit dhe klandestinve sht i vshtir, prandaj shumicn e rasteve viktimat e trafikimit trajtohen si klandestin dhe nuk iu jepet mbshtetja e nevojshme, prkundrazi drgohen mbrapsht n shtetin e origjins ku kto viktima hasin rrezik pr jetn e tyre dhe bien srish preh e rrjeteve shfrytzuese. Fakti pse shfrytzimi seksual i gruas nprmjet trafikimit t qnieve njerzore sht nj tem e rndesishme sht lidhja e saj me abuzimin e t drejtave t njeriut dhe veanrisht t gruas, me terrorizmin ndrkombtar, krimin e organizuar, me probleme shndetsore, pabarazin gjinore etj. S bashku me trafikimin e armve dhe lndeve narkotike, trafikimi i qnieve njerzore dhe n veanti trafikimi i gruas, sht nj nga sektort m fitimprurs pr krimin e organizuar, por pr ironi t fatit trafikimi i gruas i cili v n rrezik drejt pr drejt jetn e ktyre viktimave, sht krimi m pak i dnuar ndr t tjer. Kjo sht dhe arsyeja pse ky lloj trafiku sht gjithnj e n rritje. sht m me pak rrezik pr trafikuesit dhe m shum fitimprurs pasi siguron t ardhura t vazhdueshme. Prandaj nse alr 11

shtetet dhe organizatat ndrkombtare jan pro lufts kundr krimit t organizuar, ato duhet t fillojn me parandalimin e trafikimit t gruas pr shfrytzim seksual. Pr m tepr, koht e fundit krimi i organizuar ka rezultuar t ket lidhje me terrorizmin ndrkombtar. Gjithsesi kjo nuk sht arsyeja e vetme pse shtetet dhe organizatat ndrkombtare duhet t marrin masa t menjhershme pr t parandaluar trafikimin e gruas pr shfrytzim seksual. Nj tjetr arsye e rndesishme sht lidhja e tij me abuzimin e drejtprdrejt t t drejtave t njeriut. Historikisht shtetet kan deklaruar skllavrine si t paligjshme

dhe organizatat ndrkombtare gjithashtu kan formuluar deklarata t ndryshme kundr skllavris, por sot hasim metoda t reja t skllavrise si sht trafikimi i gruas pr shfrytzim seksual, pasi grat viktima t ktij trafiku prgjithsisht jan t detyruara t jetojn dhe punojn n kushte skllavrie. Vet fakti q gruaja shitet njsoj si nj produkt tregu sht abuzim i t drejtave themelore t njeriut. Grat viktima t trafikimit njerzor t shfrytzuara pr prostitucion prballen shpeshher me krcnime, prdhunime, tortura t ndryshme si dhe vrasje. Trafikimi i gruas pr shfrytzim seksual shkakton nj rrezik tjetr pr njerzimin i cili ka t bj me shndetin dhe smundjet seksualisht t transmetueshme si AIDS , ndrkoh q shumica e grave t shfrytzuara pr prostitucion vuajn edhe nga smundje mendore t shkaktuara nga traumat q sjell shfrytzimi i tyre. Pr m tepr ekzistojn edhe probleme sociale q jan rezultat i trafikimit t gruas pr shfrytzim seksual. Afrsisht gjysma e grave t detyruara t prostitucionojn prballen me shtatzni dhe afrsisht gjysma e ktyre grave shtatzne i lindin fmijt e tyre t cilt drgohen n shtpi fmijsh apo adoptohen, ose qndrojn me nnat e tyre ku prballen me abuzime t t drejtave t njeriut ose vet ata krijojn nj rrezik social pr shoqerin ku ata jetojn. Shtetet e Bashkuara t Ameriks kan qn t part q kan filluar haptazi n shkall ndrkombtare luftn kundr trafikimit pr shfrytzim seksual. Gjithsesi ligjet n kt drejtim kan filluar t ndryshojn vetm pas vitit 2000. Dhe sot jan t pakta shtetet n t cilat ekziston nj legjislatur n ndihm t viktimave t trafikuara. Edhe n rastet kur legjislatura ekziston shpeshher nuk aplikohet. N shumicn e rasteve ai q fiton sht tutori i viktimave si thekson Stone. Dhe kjo ndodh ose pr faktin q shtetet nuk kan legjislaturn dhe infrastrukturn e duhur pr tu prballur me viktimat e shfrytzuara seksualisht ose pr shkak t korrupsionit n agjensit shtetrore. Prve shteteve, organizata ndrkombtare si Organizata e Kombeve t Bashkuara apo Bashkimi Evropian gjithashtu kan marr masa pr t luftuar kundr trafikimit t qnieve njerzore. alr 12

Pavarsisht gjith ktyre masave t marra nga shtetet dhe organizatat ndrkombtare, trafikimi i gruas pr shfr ytzim seksual vazhdon dhe sht n rritje. Dy arsye nga m kryesoret pr kt sht s pari pabarazia gjinore si dhe krkesa nga konsumator t shumt pr prostitucion, ka bn normale shitjen e gruas si produkt tregu. Masat q duhen marr nga shtetet dhe organizatat ndrkombtare jan lufta kundrejt pabarazis gjinore si dhe brja e ditur n shkall t gjr se gruaja nuk sht produkt pr tu shitur. Prve ksaj, shtetet duhet t marrin masa n bashkpunim me njra tjetrn duke filluar nga shtetet e origjins,

atyre tranzite dhe shtetet e destinacionit. Mbi t gjitha, ajo q sht m e rndsishme sht marrja e masave pr t parandaluar rrnjt e trafikimit njerzor. Rrnjt jan t shumta por duhen vn n dukje ato m kryesoret t cilat kan t bjn me varfrin dhe pashkollimin e grave t trafikuara. Prandaj edhe drejtimi i trafikut njerzor rezulton t jet nga shtetet e varfra drejt atyre t pasura. Shumica e grave t trafikuara pr arsye ekonomike pranojn pun t ofruara jasht kufijve t shteteve ku ato jetojn dhe shumicn e rasteve ato nuk jan n dijeni se far i pret jasht kufirit. Nse arsyeja m kryesore ose rrnjt q ojn n trafikimin e gruas pr shfrytzim seksual jan varfria dhe kjo dihet nga shtetet dhe organizatat ndrkombtare, ather zgjidhja e problemit ose eliminimi i tij n nj far mnyre sht i qart. Pse pra ky problem nuk ka mundur t zgjidhet deri m sot? Mos ndoshta shtete t ndryshme jan t korruptuara nga ky biznes i paligjshem dhe nuk mund t veprojn? Apo ndoshta shtetet nuk i ven rndsi figurs t gruas dhe ndikimit t saj n shoqri? Nj tjetr arsye mund t jet edhe fakti se zgjidhja e problemit nga rrnjt prfshin ndihm pr shtetet e varfra nga ato t pasura dhe kjo do ti kushtonte shum bots perndimore. Cilado qoft arsyeja, ajo duhet par dhe ripar pasi trafikimi njerzor sht nj problem global dhe jo kombtar, sidomos n koht e sotme n nj bot m se globale.

alr 13

Thnie t mencura
Dit e re , loj e re Nj njeri i fort ruan veten e tij,ndrsa nj njeri m i fort ruan veten dhe te tjert A ka drejtsi pa njerzijo nuk kapor a ka njerzi pa drejtsipo ka dhe ata vafshin n djall Nse do trendafilin, duhet te durosh edhe gjembat e tij Le t thon ct duan, hakmarrja sht gjithmon e mbl Sa m shum jeton aq m shum mson ,sa m shum mson aq m shum kupton se sa pak di Njeriu,sado e vshtire te jet mund t shkputet nga e kaluarapor shum e veshtir nga e ardhmja Frika m e madhe e t vetmuarve sht t vdesin vetm Njeriu kur jeton sht i lir Regulli ibots s nndheshme sht: nse prekesh njher mund t prekesh kudo Ai q ikn duke kthyer kokn pas nuk shikon kurthet para Sado e fort t jet era mali nuk lkundet Zyrtart e keqinj mbahen n pushtet nga njerzi q nuk votojn Dituria e msuar prmendsh nuk sht dije, ksaj I thon t mbyllsh dicka ne burgun e kujtess. Gjykimi bhet sipas vendit, drejtsia sht e pandryshueshme Shpjegimi ia dobson vlern veprs Ata q jan lart nuk t vrasin me arm por vetm me dy fjal, ata lart e thone ndersa kta posht e zbatojne T jesh njeri i drejt do t thot t jesh i drejt edhe kur st sheh njeri.

Mbledhur nga: Renato Shkulaku \ Gjimnazist

alr 14

Udhtart e huaj dhe shqiptart

Ervin Shkulaku \ Gazetar tek Gazeta Zaman \ Turqi

alr 15

jepte frik dhe m bnte t trembem pr t ardhmen . Ai pr Ali Pash Tepelenn shkruan : Ali Pasha nuk ishte as teze, as Pirro, as nj ushtar plak i mbuluar me cikatrise. Pata pr t ide t reja dhe mallkoja fatin q m m dnonte t rri pran nj njeriu t till pa parapar vuajtjet q do m shkaktonte. Ndrsa pr cilsit e shqiptarve ai shkruan:vetit m t kqija mbizotrojn te shqiptart.....Mungesa e parimeve morale dhe fetare zgjuan instikte t egra q n vogli, kur djali fillon shpeshher t rrah mmn e tij. Vrasja n mes vllezrve, atit dhe birit, helmatisja n fmij nuk jan gj e rrall .
Pra si e shikuam konsulli francez i drguar me mision shkruan fjalt m t kqija pr shqiptart e pashallkut t Janins q n kt koh perandori i Francs Napoleoni dhe Ali Pash Tepelena nuk kishin marrdhnie t mira politike. Fatmirsisht pashallku i Janins po n kt periudh vizitohet edhe nga dy udhtar Anglez t nderuar. Kta jan Lordi Bayron me mikun e tij John C. Hobhouse .Lordi Bayron flet pr Shqiprin e shqiptart nprmjet poems n vargje Childe Harolds Pilgrimage. Haroldi ktu sht vet Lord Bayroni. Ndrsa miku dhe shoqruesi i tij gjat ktij udhtimi John C. Hobhouse ka shkruar nj libr pr vendin ton. Libri i tij prbhet nga 51 letra. N takimin me Ali Pash Tepelenn, Hobhouse shkruan: Ali pasha na priti n kmb, shnj nderimi....sht

fort i ngjallur....Fytyra e tij sht fort e kndshme, e bukur, e rrumbullakt, me sy t kaltr, t shkelqyer, mjekra e gjat dhe e bardh. Nuk ishte i veshur n mnyr t kushtueshme, prve sarku i tij q dukej prej plhure t holl, t endur me ar. Pati sjellje fort t holl dhe fisnike me ne dhe na tha q na shikonte si bijt e tij....n fjalt e Ali Pashs nuk gjetm gj q t na rrfej injorancn e tij. Gjallria dhe mnyra natyrale e tij na dhan nj prshtypje t favorshme pr zotsin e Aliut. Ndrsa pr vizitn q bn n pallatin e Muhtar pashs ai shkruan: T priturit e birit t Muhtar Pashs, tek i cili gjen at seriozitet dhe etiket te nj djal 10 vje sa edhe te nj plak me mjekr t bardh,e mbush me udi dhe admirim

Pra duke marr kto dy shembuj midis udhtarve angleze dhe konsullit t Francs shohim nj paprputhshmri n shkrimet e tyre. Te Pouqeuville Ali Pash Tepelena dhe femijt shqiptar prshkruhen si njerz t egr, barbar por te udhtart angleze paraqiten si njerz t dashur dhe t kulturuar. N shkrimet e udhtarve angleze lexojm dika edhe pr konsullin francez Pouqeuville t cilt shkruajn: Meqnse Pouqeuville nuk interesohet pr kombin q gjendet

n luft me t zotin e tij, nuk patm fatin ta pjekim. M vjen keq t them se ky diplomat nuk mbush detyrn e tij n nj mnyr t mir dhe ska at qytetari q karakterizon kombin dhe mjeshtrin e tij

Prandaj historiani duhet t vrej me kujdes do detaj qoft edhe m t voglin dhe nuk duhet t bjer pre e ndjenjave. Historia sht shkenc dhe si e till historiani ka nj prgjegjsi shkencore. Kjo prgjegjsi shkencor ka aq fuqi sa mund t ndryshoj kufij shtetesh, mund t krijoj historin e nj populli por edhe mund ta zhduk at.

alr 16

OPINION
Romeo Sekseni \ Student i Juridikut \ Tiran
Ja pra, kshtu ndodh kur cdo gj shkon pr mbrapsht dhe nuk funksionon n kt mmdheun ton Shqipri. N kt shtetin ton Sovran q sdihet se kush sht sovrani , populli, apo populli atje lart n krye, me ato kolltukt e rehatshm dhe palltot e ngrohta q ne ua kemi dhn e ua kemi veshur me votn ton qorre. Kaq t prulur dhe t gjunjzuar e gjen veten qytetari i thjesht kur shkon t trokas n dern e drits, atje ku shpreson se do ti jepet e drejta e merituar, n dern e pushtetit t shtetit. Tenton t trokas po dora i dridhet, bn t ul dorezn por e l gjithcka n mes. Nuk merr dot guximin t krkoj t drejtn e tij legjitime sepse i prplaset fytyrs pllmba e nxeht e korrupsionit. Dhe kthehet kokulur me hallin e madh qe i rndon mbi supe duke menduar si ta zgjidh. Drejtesia duhet t jet shtylla vertebrore e cdo shoqrie demokratike e cila duhet t udhheq dhe drejtoj gjithcka, mirpo, edhe kjo vertebr qenka e thyeshme nga mitmarrja, nga pushteti i kostumit q mban veshur zyrtari i institucionit t vete s drejts. Dita dits, gjithnj e me shum po e humbasim besimin te drejtsia. Dhe sigurisht kjo ndodh kur vazhdon t ekzistoj korrupsioni, kjo plag e keqe e shoqrise son. Kur vazhdon t ekzistoj paaftsia e personave q vihen n poste drejtuese jo me meritokraci pr at vend pune por me nj telefonat, me nj mik dhe me ca lek. Me ca lek q ushqejn dite pr dit barkun e pangopur t boas-korrupsionit. Me t cilat nxisin vazhdimisht padrejtsit q iu behen atyre, njerzve t thjesht, njerzve t urt e fjalpake q mbesin npr dyert e zyrave e qajn hallet me shoqi-shoq pr t drejtat e tyre t mohuara. Kjo sht e dhimbshme t dish si buka q hahet at q t takon, e t mos e marrsh dot, sepse ta ka prlare tjetri me ca lek. Sepse e ka zn ujin q te burimi me digen e mitit. E del me duar te pastra si zotni dhe ti, ti njeriu i vuajtur vazhdon t vuash e t hiqesh zvarr duke lnguar, i hedhur posht e i mohuar. Mesa duket ktu tek ne, ajo zonja e verbr shtatselvi, q me at leckn syt e saj mban lidhur, qnka me t vrtet qorre, me peshore t prishur, dhe shpatn e drunjt n dorn tjetr , sja ka fare haberin t vendos drejtsi, n kt vnd q ka marr rrugn e qoftlargut. sht qelbur peshku q nga koka dhe nuk zhbhet m ajo q ka nisur. Kjo plag q vazhdon t jet e pranishme n gjirin e secilit, te kush m pak e te nj tjetr m shum sht e vjetr. Ka nisur q n djep, q tek ai fmija i sapongritur n kmb q fillon t ec. Daja i vet i jep dy mij lek n kmbim t nj prqafimi, dhe historia vazhdon e vazhdon. Por pse t durojm dhe t lejojm q kjo t ndodh? Pse t mos ngrejm zrin ton dhe me t drejt t brtasim pr drejtsi ? A thua vall na ndalon kush ? Tenton dikush t bj dicka, t ndez nj shkndij, nje xix n qiellin e nxir. Kemi nevoj t rilindim, t gjith. T rilind nj shoqri q ushqehet me frymn perndimore. T cel nj rini aktive, q beson ne ideale te verteta, n ideale pr te cilat te luftoj me zell t madh. T luftoj me forcn e fjals, me forcn e argumentit, me shpirtin e protests ndaj padrejtsive. Duhet qe populli-sovran te rimarr pushtetin e tij, t ngrej lart dinjitetin e nprkmbur deri dje. T protestoj, jo kur ja krkon nj forc alr 17

a bindje politike, por t bucas zri i tij si shoqri civile, si popull i thjesht q mbron interesat jetsore e legjitime. Ato t drejta q ja njeh natyra dhe Kushtetuta. T ndjekim dhe ne nj shembull t mir amerikanizmi, me nj shpirt protestues me te drejt, jo pr tifozllik partie politike, por pr nj jet m t mir. Kundra papunesis, kundra korrupsionit, kundra t kqijave t tjera q mund t ndodhin, rastsisht apo jo. T bhemi dhe ne shoqri e dnj pr veten ton, pastaj t denj sic na i dikton Europa. Ta bjm dhe ne m n fund t prekshme ndrrn ton evropiane. Ne jemi n Evrop, por duhet t jemi dhe me mentalitet, ndjesi, dhe mnyr t menduari, europian. Prandaj rinia duhet ta sjell frymn e evrops. Syt jan tek ata.

Sherli Shuaipi \ Studente e juridiku \ Tirana

Njeriu ka lindur i lir por githkund ai sht n pranga.Ai q e pandeh veten zot t njerzve t tjer, nuk sht e
mundur q t mos jet m skllav se ata.Si ka ndodhur vall ky ndryshim? Un nuk e di.Kush mund ta bj t ligjshm kt ndryshim? Besoj se do t mund ti prgjigjem ksaj pyetje . Me kt thnie e hap Rusoi nje nga veprat e tij m te mdha,Kontraten Sociale e cila I dha nj fam dhe popullaritet t jashtzakonshm. Ne kete pjese do te shtjelloj iden q trajtonte Kontrata Sociale n lidhje me shoqrimet e para. Shoqrimet e para dhe me t hershme ishin shoqrimet e natyrshme t cilat gjenden t shprehura te familja. Kshtu q sic e dim q midis fmijve dhe babait ekziston nj lidhje q sht krijuar n mnyr natyrore. Fmijt kur jan t mitur qndrojn nn pushtetin e babait pr t prfituar mbrojtje prej tij. Ndrsa fmijt pr t prfituar kt mbrojtje q ju sigurohen,detyrohen q tu bindet dhe ti nnshtrohet babait. Kur fmijt arrijn n nj periudh t caktuar, pra rriten ata shkputen nga babai pr tu br t pavarur. Pra n kt mnyre kjo lidhje natyrore shkput marrdhnien dhe t dyja palt fitojn pavarsin e tyre. Por ka raste kur edhe vet fmijt nuk duan t ndrpresin kt bashkim dhe ky bashkim nuk realizohet m pr arsye t natyrshme por vullnetare. Familja sht nj form bashkjetese q realizojn individt n baz t nj marrveshje q lind midis tyre. Pr kt arsye lindi dhe ligji i par i cili mbikqyr ruajtjen e njeriut deri n fazn ku ai arrin t bhet plotsisht i zoti i vetes. Njerzit jan qnie t gjalla t cilt kan lindur t lir por q nuk kan asnj t drejt morale apo ligjore q t vendosin nn pushtetin e tyre po nj qnie t ngjashme me veten e tyre. Me kt nnkuptojm q individt nuk mund t tjetrsohen . Nse individi tjetrsohet atij nuk i ngelet asgj dhe sht krejt absurde q t ndodh kjo gj dhe as e palogjikshme se si ai vepron duke i falur jetn e tij. Nse ky akt tjetrsimi realizohet do t thot q individi q e ka kryer nuk sht i aft dhe nuk gzon nj gjykim t shndetshm. Akti i tjetrsimit mund t realizohet vetm mbi vetveten e vet t personit q e kryen. Psh .Babai nuk ka t drejt q t tjetrsoj fmijt e vet sepse cdo njeri lind i lir dhe kjo liri i prket vetm atij. Por babai i mban fmijt nn kujdesin e vet duke u kujdesur pr ta deri n periudhn kur ata bhen t aft mendrisht dhe fizikisht q t kujdesen vet pr veten e tyre. Babai n nj far mnyr sht kujdestari i tyre dhe n cdo rast nuk ka t drejt q tja tjetrsoj jetn por ai vetm e ka pr detyr q t kujdeset pr mirqnien e tyre. Tjetrsimi i jets s fmijve do t sillte dhunimin e tyre gj q bije ndesh me t drejtat e prindrit n lidhje me atsin alr 19

prindrore.T heqsh dor nga liria sjell humbjen e cilsive t tua si individ duke mos pasur as t drejta dhe as detyrime prball shoqris. N kt mnyr skllavria ose tjetrsimi sht i paligjshm dhe absurd,q nuk ka kuptim. N kt pjes do t trajtoj prmbajtjen e Paktit Social duke dhn citime prej saj. Njeriu lind i lir,por at kudo e kan lidhur me vargonj,por pse ngjau kshtu? Kt nuk di ta them. Por si mund t bhet i ligjshm nj ndryshim i till? Besoj se do t mund ti prgjigjem ksaj pyetje . Kto jan rreshta t shkputura nga thnia e famshme e Rusoit q bn pjes n Kontratn Sociale. Me kt thnie nnkuptojm se Rusoi n veprn e tij nuk do t na flas pr historikun e ndryshimit q ka psuar kjo liri,por pr dicka t ligjshme,pr nj cshtje t s drejts. Rusoi n veprn e tij shpreh se ligji nuk duhet t shihet si nj detyrim si dhe zbatueshmria e saj nuk duhet t kryhet me an t forcs,dhuns. Peshorja e drejtsis duhet t jet e barabart si pr t pasurin ashtu dhe pr t varfrin,si pr t fortin ashtu dhe pr t dobtin. Cdo njeri ka detyrime ndaj shoqris dhe kto detyrime nuk duhet t mbshteten mbi autoritetin natyror t babait, apo mbi ndonj autoritet tjetr q pretendon t ushtroj pushtet mbi t tjert.Kto jan teza absolutiste. Themeli i vetm i ligjshm i detyrimit sht konvencioni q zbatojn t gjith antart q duan t hyjn n nj shoqri, konvencion q ka t bj me faktin se secili, lidh kontratn me veten ,pra secili lidhet me vullnetin e tij te lir . Njeriu n jetn e tij duhet t jet i lir q do t thot me an t vullnetit t tij t lir t lidh detyrimet prkatse. Baza e kontrats sociale, thot Rusoi, sht ajo q secili prej nesh vendos vullnetin dhe gjith fuqin e tij nn drejtimin suprem t vullnetit t prgjithshm dhe n kt bashkim,ne shikojm se cdo antar si nj pjes e pandar t s trs . Kjo n nj far mnyre sht nj lloj marrveshje ku shprehet se cdo njeri duhet ti nnshtrohet vullnetit t prgjthshm q vendoset nga sovrani . Secili prej nesh v veten dhe gjith fuqin q ka n dispozicon t prbashksis , nn drejtimin suprem t vullnetit t prgjithshm , duke prfituar nga trup politik , nj asamble , ku cdo antar sht pjes e pandashme e s trs . Me kt do t kuptojm se cdo individ , n mnyr absolute t kaloj t drejtat e veta bashksis . Gjithsecili ka te drejta dhe detyrime t njjta me t gjith antart e tjer t shoqris . Ku secili , duke ju dhn t gjith shoqris ndrsa personalisht nuk i jepet askujt ku n mnyr reciproke secili merrte at q i takonte duke mos humbur apo fituar m tepr t drejta apo detyrime. T shtyr nga arsyetime trsisht kushtuar sedrs s tyre , ata heqin dor nga liria e tyre individuale duke e mbajtur at tek trupat politike Me ushtrimin e trupit politike fillon t aktivizohet vullneti i prgjithshm i cili sht n sintez n qeverin e zgjedhur . N baz t ksaj qeverisje t zgjedhur secili individ gzon lirit e tij edhe pse kto liri jan pjes prbrse e vullnetit te prgjithshm . alr 20

Vullneti i prgjithshm do t kuptojm popullin Sovran si shtete i cili nuk duket t shprbhet n vullnetet individuale q maten midis tyre Rusoi arriti t krijonte nj fe civile q do t thot se minimal dhe kultit t qytetaris antike. Rusoi shprehet se kur opinioni sht n kundrshtim me vet interesat e mia, kjo tregon se un isha i gabuar dhe ajo q un mendoja se ishte vullneti i prgjithshm, nuk qe e till . Nga ana tjetr qndronte bota e interesit t prgjithshm, e vullnetit t prgjithshm(e atij vullneti q e lyp interesi i prgjithshm, jo interesi i vecante, bota e akteve t prgjithshm, pra e ligjeve) N baz t ktij prkufizimi interesat jan dy llojeshe : e para sht bota e interesit t prgjithshm dhe bota e interesave t akteve ligjore, pra ligjet. Kontrata sociale e Rusoit ka nj merit t vecant sepse krijoi format e qeverisjes. Forma demokratike sht nj regjim ku pushteti egzekutiv zgjidhet nprmjet pjess m t madhe t popullit. Ndrsa n rastin kur ky pushtet zgjidhet nga nj numr i vogel individsh ather ky regjim quhet aristokratik. Ndrsa kur ky pushtet drejtohet nga nj i vetm prej t cilit varen t gjith t tjert, regjimi sht monarkik. Demokracia sht nj form qeverisje ku populli i organizuar jo vetm q merret me votimin e ligjeve , por vendos masa t vecanta sanksionuese q duhet t jen pr ekzekutimin e tyre. Aristorkatia sht nj tjetr form regjimi qeveriss q realizohet nga nj numr i vogl njerzsh. Me kt regjim qeveria mund t jet tri llojesh. N llojin e par t qeveris bn pjes qeverisja e quajtur natyrore ku futen shoqrit e para t njerzimit e cila prbhet nga kryetart e familjeve q vendosin pr cshtjet publike. N llojin e dyt bn pjes qeveria e zgjedhur prej zgjedhsve. N llojin e tret bn pjes qeveria e trashguar e cila sht m e keqe e t gjithve. Ndrsa qeveria e zgjedhur sht m e mira.

Ndikimi i Kontrats Sociale.

Shkrimet e Rusoit ishin nj goditje pr Epoken e Arsyes e cila i dha nj hov t lvizjes romantike, duke i ven theksin te ndienja , ringjalli besimin q ishte lkundur tek disa nga msimet tradicionale t fes. Krijoj nj rrym t re n fushn arsimore. Gjitashtu frymzoi Revolucionin Francez, e cila pati nj ndikim t vecant mbi filozoft pasardhs, si psh. tek Emanule Kanti.

ndrra e Rusoit ishte q t krijonte nj shtet t drejt dhe t barabart. Ai kishte nj ndrr atdhetare e cila bn thirrje pr drejtsi, moral , arsye dhe virtyte duke dal kundr interesave personale t cilat duhet tu nnshtroheshin karshi interesave publike.

I gjith ky nnshtrim duhet t realizohet si rezultat i vetmohimit t interesave personale pr nj arsye t vetme: Dashuria pr atdhen. Kontrata Sociale e Rusoit ishte si frymzim dhe pati nje ndikim n hartimin kushtetutave n demokra tike sot n botn moderne.

alr 21

Krko Avokat

Raportet mes gjykimit kushtetues dhe atij t zakonshm, gjykats s lart

Ilma Bici PhD Candidate, specialiste juridike tek KLD

uke par dinamikn e zhvillimit t procesit gjyqsor n sistemin tre shkallsh; volumin dhe shumllojshmrin e krkesave t palve n kt proces; problematiken e ligjit procedural; problematikn e veant q sht krijuar n praktikn gjyqsore t zakonshme dhe t Gjykats Kushtetuese; duke dashur t marr pjes n diskutimet konstruktive t studiuesve rreth ksaj fushe, e kam muar t arsyeshme t punoj, n kuadrin e ktij punimi kto shtje mjaft komplekse. Ky artikull ka si qllim q t trajtoj probleme teorike dhe praktike t raporteve midis Gjykats Kushtetuese dhe gjykatave t zakonshme. N t jam munduar t jap nj kontribut n fushn e s drejts nprmjet nj trajtimi gjithprfshirs t kuadrit ligjor, Kushtetuts dhe t jurisprudencs s gjykatave t zakonshme dhe t Gjykats Kushtetuese, n nj fush e cila ka nj rndsi n krijimin e shtetit t s drejts. Artikulli prbhet nga dy pjes, ku n pjesn e par trajtohen aspekte si vendi i Gjykats Kushtetuese n pushtetin gjyqsor, huazimet e shqyrtimit kushtetues nga ai i shqyrtimit gjyqsor t zakonshm, si dhe far vendi kan vendimet e Gjykats Kushtetuese ndaj gjykimit t zakonshm. N pjesn e dyt do t trajtohet raporti midis Gjykats Kushtetuese dhe Gjykats s Lart, par nga kndvshtrimi i rasteve praktike. Ky kre sht nj ndrthurje e teoris me praktikn dhe diskutimi i problemeve t hasura n praktik. Dua t theksoj se nuk pretendoj q ky punim t jet gjithprfshirs dhe shterues mbi raportet mes dy gjykimeve, por q qllimi sht arritur, dhe q lexuesit t gjejn dika t vlefshme dhe t dobishme n t.

NJ VSHTRIM I PRGJITHSHM MBI GJYKIMIN.

Gjykimi nnkupton nj proces n t cilin palt ia nnshtrojn konfliktin q kan midis tyre nj autoriteti publik si sht gjykata. Gjyqsori dhe vetm gjyqsori mund t prcaktoj prfundimisht kush del fitimtar n konfliktin e pashmangshm ndrmjet individve; ndrmjet qeveris dhe t qeverisurve, duke prfshir edhe ata q akuzohen nga shteti se kan shkelur ligjin; ndrmjet individve dhe shoqrive dhe ndrmjet organizatave, si publike ashtu edhe private. Gjykata zgjidh konflikte duke zbatuar ligjin mbi faktet e shtjeve t veanta, n mnyr t pavarur dhe t paanshme. Kur ligji zbatohet mbi faktet q sillen n gjykat, do pal ka t drejtn alr 24

absolute pr t patur nj arbitr q sht i pavarur nga palt e asaj shtjeje dhe avokatt e tyre. Gjykimi i drejt dhe i paanshm, si rezultat i procesit t rregullt dhe t drejt, sht nj shtje shum e rndsishme. Nj shtje e till, n kuadrin e shtetit ligjor, ka gjetur shprehje dhe n Kushtetutn e Republiks s Shqipris. T tilla parashikime synojn n vetvete q jo vetm t garantojn nj veprimtari ligjore normale t shtetit, por dhe n ato raste kur vrehen shkelje apo mos respektim i t drejts, organet e specializuara t garantojn nprmjet nj procesi t rregullt dhe t drejt, dhnien e drejtsis s munguar apo t mohuar, gjithmon n respektim t parimeve baz mbi t cilat drejtohet apo bazohet veprimtaria e gjykatave n procesin gjyqsor, si organe t specializuara dhe t ngarkuar nga Kushtetuta dhe ligji pr t dhn drejtsi. T tilla parime baz, mbi t cilat duhet t mbshtetet gjykata gjat procesit gjyqsor, burojn qoft drejtprdrejt nga Kushtetuta e Republiks s Shqipris, ka do t thot se jan t parashikuara n dispozitat e saj, qoft dhe jo n mnyr t drejtprdrejt (nga interpretimi i dispozitave t saj), apo q nuk burojn nga Kushtetuta, pra, q jan parashikuar n ligje t veanta, si Kodi i Procedurs Civile apo Kodi i Procedurs Penale, dhe mosrespektimi i tyre, konsiderohet si nj shkelje e rnd e parimeve kushtetuese dhe e shtetit t s drejts.

A BN PJES GJYKATA KUSHTETUESE N PUSHTETIN GJYQSOR?

N baz te Kushtetuts dhe te ligjit organik, Gjykata Kushtetuese prbn autoritetin m t lart q mbron dhe garanton respektimin e Kushtetuts dhe bn interpretimin prfundimtar t Kushtetuts. Ky fakt, t krijon prshtypjen se kemi t bnim me nj organ gjyqsor, por duhet thn se q n fillim, u krijuar si nj organ i veant, asnjher nuk ka qn pjes e sistemit 3 shkallsh t drejtsis. Ky status i Gjykats Kushtetuese, si nj organ kushtetues i pavarur e gjen mbshtetjen n parashikimin kushtetues se kjo Gjykat i nnshtrohet vetm Kushtetuts . Gjykata Kushtetuese bn pikrisht at q nuk mund ta bj gjykata e zakonshme, dmth t zhvleftsoj juridikisht ligjin dhe aktet e tjera normative, duke i nxjerr jasht sistemit normativ. Gjykata Kushtetuese bn ndaj ligjit at ka gjykata e zakonshme bn ndaj akteve individuale, sepse s pari, vendos pr fatin e norms juridike, dhe s dyti vendos pr zbatimin e saj. Nga pikpamja politike, kushtetutshmria e identifikon kushtetutn me nj pakt t madh social. Ky kuptim dhe eprsia e Kushtetuts kan formuar nj nga arsyet kryesore t debatit mbi qndrueshmrin e Kushtetuts, debat ky q e ka shoqruar gjith historin e kushtetutave.

Neni 135 ka parashikuar se Pushteti gjyqsor ushtrohet

nga Gjykata e Lart, si dhe nga gjykatat e apelit e gjykatat e shkalls s par, t cilat krijohen me ligj. N kt mnyr ky nen ka prcaktuar se kush bn pjes n pushtetin gjyqsor, duke t dhn n fillim prshtypjen se Gjykata Kushtetuese sht len jasht ktij pushteti. Gjykata Kushtetuese, sht autoriteti i ngarkuar me ushtrimin e kontrollit gjyqsor kushtetues, ndrsa Gjykata e Lart, gjykatat e apelit dhe gjykatat e shkallve t para, prbjn sistemin e gjykatave t juridiksionit t zakonshm. Kushtetuta e ka ndar Gjykatn Kushtetuese nga sistemi
alr 25

gjyqsor, pr faktin se ajo i ka parashikuar ato ne pjese te ndryshme te saj.Megjithat pavarsisht nga mos parashikimi n Kushtetut i Gjykats Kushtetuese n pjesn ku jan vendosur Gjykatat, ky nuk sht argument i mjaftueshm pr t arritur ne prfundimin se ky autoritet kushtetues nuk sht gjykat, por prkundrazi thekson statusin e saj t posam n krahasim me gjykatat e tjera, qllimin dhe veorit e saj.

sht vet Kushtetuta q, nprmjet kompetencave me t cilat ka pajisur organin q realizon drejtsin kushtetuese, e ka njohur at si gjykat. Qllimi i Gjykats Kushtetuese sht garantimi i respektimit t Kushtetuts, interpretimi prfundimtar dhe sigurimi i eprsis s saj n sistemin ligjor nprmjet dhnies s drejtsis kushtetuese. Ushtrimi i ktyre funksioneve nga Gjykata Kushtetuese, t cilat parashikohen n nenet 124, 131 dhe 132 t Kushtetuts dhe, n dispozitat e Ligjit nr. 8577, dat 10.02.2000 Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s Shqipris nuk kan dallim nga funksionet q kryen nj gjykat. Kshtu, neni 131 i Kushtetuts parashikon kompetencat baz t Gjykats Kushtetuese, n drejtim t ushtrimit t gjykimit abstrakt dhe konkret t norms juridike. Ndr kompetencat e shqyrtimit te Gjykats Kushtetuese sht shqyrtimi i krkesave te individve pr cnimin e procesit te rregullt ligjor, kjo ne baze te nenit 134/1/g, 134/2 dhe 131/f te Kushtetuts. Gjykata Kushtetuese nuk i hyn fare gjykimit t nj shtjeje, por mjaftohet vetm me shqyrtimin e procesit t gjykimit nga gjykatat e zakonshme, duke kontrolluar respektimin e procesit t rregullt ligjor. Gjykata Kushtetuese nuk shqyrton ne themel nse individi ka t drejt apo jo. Pikrisht ky rast e bn t vshtir nj prcaktim preciz nse Gjykata Kushtetuese bn apo jo pjes n pushtetin gjyqsor. Grma f e nenit 131 t Kushtetuts prbn pikn e takimit t veprimtaris s Gjykats Kushtetuese me gjykatat e juridiksioneve t tjera. Kshtu Gjykata Kushtetuese vendos pr gjykimin prfundimtar t ankesave t individve pr shkeljen e t drejtave t tyre kushtetuese pr nj proces t rregullt ligjor, pasi t jen shteruar t gjitha mjetet juridike pr mbrojtjen e ktyre t drejtave. Kjo dispozit e Kushtetuts i jep t drejt Gjykats t kontrolloj vendimet e t gjitha gjykatave t sistemit t zakonshm. Pra, pr sa i prket mbrojtjes s t drejtave kushtetuese t individit pr nj proces t rregullt ligjor, alr 26

Kushtetuta e vendos Gjykatn Kushtetuese si trupn m t lart t kontrollit n hierarkin e gjykatave n Republikn e Shqipris. Gjithashtu procedurat e pranimit t ankesave dhe krkesave, si dhe e gjykimit t tyre nga ana e Gjykats Kushtetuese sht shum e ngjashme me procedurn e zbatuar n gjykimin e zakonshm. Ne nj vendim te saj, Gjykata Kushtetuese ne lidhje me faktin nse kjo gjykate sht apo jo pjese e pushtetit gjyqsor, ka arsyetuar se:... Kushtetuta dhe ligji nr. 8577, dat 10.02.2000 Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s Shqipris prcaktojn procedurat e formimit, bazat dhe garancit e ushtrimit t kompetencave t Gjykats Kushtetuese, si edhe statusin e gjyqtarve t saj. Emrtimi gjykat i organit t drejtsis kushtetuese q ka si mision t tij ushtrimin e kontrollit gjyqsor kushtetues sht dhn expressis verbis nga vet Kushtetuta. Nga kjo pikpamje, Gjykata nnvizon se ky institucion i pushtetit shtetror, i cili sht quajtur gjykat nga vet Kushtetuta, nuk mund t konsiderohet nga subjektet e interesuara si nj institucion jo-gjyqsor. Gjithashtu, si n Kushtetut edhe n ligjin organik t Gjykats Kushtetuese, antart e saj emrtohen gjyqtar, ndrsa veprimtaria e saj quhet gjykim...Gjykata thekson se shfuqizimi q Gjykata Kushtetuese i bn vendimeve t gjykatave t juridiksionit t zakonshm sht n ushtrim t funksioneve t saj gjyqsore. Kjo kompetenc, t ciln Gjykata e gzon n baz t rregullimit t parashikuar nga nenet 42 dhe 131, shkronja f , t Kushtetuts sht n funksion jo vetm t rregullit t njohur se vendimi i nj gjykate mund t prishet vetm nga nj gjykat tjetr, por edhe t faktit se, subjektet e interesuara, duke u paraqitur para saj pr t parashtruar pretendimet e tyre, e kan njohur dhe pranuar at si nj gjykat....Karakteristikat e siprprmendura t Gjykats Kushtetuese si organ i pushtetit shtetror, por edhe t tjera t parashikuara nga Kushtetuta dhe ligji i saj organik si p.sh. detyrueshmria e arsyetimit t vendimeve, gjykimi i pavarur dhe i paanshm, numri i kufizuar i subjekteve q legjitimohen ta vn at n lvizje, garancit e njjta n lidhje me shkarkimin e gjyqtarit kushtetues dhe t gjyqtarit t Gjykats s Lart, etj., konfirmojn se ajo sht nj gjykat, por nj gjykat sui generis, e cila administron drejtsin kushtetuese.... Roli i dyfisht i Gjykats Kushtetuese pr t mbrojtur Kushtetutn dhe, nprmjet interpretimit t saj, pr krijimin e kritereve ligjore, sht e mundur pr shkak t faktit se gjykatat kushtetuese jan t prcaktuara si organe gjyqsore. Karakteri gjyqsor i saj do t thot, se ndr karakteristikat e tjera, kjo gjykate nuk mund t veproj sipas marrveshjes, por vetm duke respektuar procedurat ligjore t nisura nga t tjert apo n raste t veanta t parashikuara nga Kushtetuta. Ata duhet t ndjekin kriteret e prcaktuara nga Kushtetuta, dhe jo nga mundsia alr 27

politike apo privilegjet. Vendimet e tyre duhet t bazohet qart n urdhrat t Kushtetuts, si dhe pavarsia dhe paansia e tyre duhet t garantohet nga statusi i tyre dhe nga procedurat q Gjykata ndjek. Nse ata jan t integruar n piramidn e sistemit gjyqsor t gjykatave apo jo, natyra juridike e gjykatave kushtetuese u jep atyre legjitimitetin e nevojshme pr t miratuar vendime t cilat kan pasoja t pamohueshme politike. Si prfundim duam t theksojm se statusi i veant q i sht njohur Gjykats Kushtetuese nga Kushtetuta bn q kjo gjykate t mos jet pjes e sistemit t zakonshm gjyqsor, duke marre atributet e nj revizori, nj kontrollues i respektimit nga gjykatat t procesit te rregullt ligjor. Ne jemi t mendimit se Gjykata Kushtetuese sht e nj karakteri sui generis, pra ajo nuk bn pjes n pushtetin gjyqsor t zakonshm, por e ushtron veprimtarin e saj mbi sistemin tre shkallesh t drejtsis.

FUQIA E VENDIMEVE T GJYKATS KUSHTETUESE MBI VENDIMET E GJYKATAVE T ZAKONSHME. N fund te procesit gjyqsor, pasi ashtu si gjykatat e zakonshme, edhe Gjykata Kushtetuese merr nj vendim. T gjith organet, autoritetet publike dhe gjykatat, jan t detyruar t zbatojn vendimet e Gjykats Kushtetuese, pasi n thelb ato kane efektet e vet Kushtetuts. Neni 124/1 i Kushtetuts thot se: Gjykata Kushtetuese garanton respektimin e Kushtetuts dhe bn interpretimin prfundimtar t saj.

Po ashtu neni 132/1 i Kushtetuts prcakton se Vendimet e Gjykats Kushtetuese kan fuqi detyruese t prgjithshme dhe jan prfundimtare, dhe neni 145/2 Vendimet e Gjykats Kushtetuese jan t detyrueshme pr t gjitha gjykatat. Kur i referohemi akteve normative q kan fuqi n t gjith territorin e Republiks s Shqipris, sipas nenit 116, n t njjtin nivel me Kushtetutn vendosen edhe vendimet e Gjykats Kushtetuese. Nenet 124, 132 dhe 145/2 t Kushtetuts shprehen n lidhje me forcn detyruese t vendimeve t Gjykats Kushtetuese mbi t gjitha organet alr 28

kushtetuese, autoritetet publike dhe gjykatat. Vendimet e Gjykats Kushtetuese kan fuqi detyruese t prgjithshme dhe jan prfundimtare. Ato prbjn jurisprudenc kushtetuese dhe, pr rrjedhoj, kan efektet e forcs s ligjit. Pr gjykatn e zakonshme qe rigjykon shtjen, vendimi i Gjykats Kushtetuese sht detyrues. Ky efekt detyrues ka t bj si me pjesn urdhruese, ashtu edhe me pjesn arsyetuese t vendimit. Nga standardi i detyrueshmris s zbatimit t vendimmarrjes kushtetuese nuk mund t bj prjashtim as vet Gjykata Kushtetuese. RAPORTET MIDIS GJYKATS KUSHTETUESE ME GJYKATN E LART Sipas nenit 124 t Kushtetuts, Gjykata Kushtetuese garanton respektimin e Kushtetuts dhe bn interpretimin prfundimtar t saj. Po ashtu Kushtetuta jon n nenin 141 pika 1 t saj prcaktohen se : Gjykata e Lart ka juridiksion fillestar dhe rishikues. M pas kushtetuta n po kt dispozit prcakton se Gjykata e Larte ka juridiksion fillestar kur gjykon akuzat penale kundr Presidentit t Republiks, kryetarit dhe antarve t Kshillit t Ministrave, deputetve, gjyqtarve t Gjykats s Lart dhe gjyqtarve t Gjykats Kushtetuese. Gjykata e Lart sht ajo instanc gjyqsore e sistemit tre shkallsh, e cila ka si detyr dhnien e drejtsis. Gjykatat e juridiksionit t zakonshm zbatojn Kushtetutn dhe ligjet, ndrsa Gjykata e Larte kontrollon pikrisht mnyrn se si zbatohet ligji nga ana e gjykatave t shkalls s par dhe t apelit. Sipas parashikimeve n K.Pr.Civile dhe Penale, Gjykata e Lart vihet n lvizje nga individt kur krkojn t kundrshtojn vendimet e gjykatave m t ulta, dhe vetm pr shkaqe ligjore t parashikuara shprehimisht n ligj. Edhe Gjykata Kushtetuese vihet n lvizje nga individt, n baz t nenin 131/f t Kushtetuts. Pikrisht q ktu lind pak a shume nj kontradiksion midis tyre pasi mbizotron mendimi se Gjykata Kushtetuese kontrollon vetm nse ligjet jan ne prputhje me Kushtetutn apo jo, ky sht dhe qllimi pr t cilin ajo sht krijuar. Ndrsa Gjykata e Lart merret vetm me ligjshmrin e vendimeve gjyqsore. Por praktika ka treguar se kjo ndarje midis dy gjykatave nuk sht dhe aq e thjesht sa duket n aparenc. Kjo pr shkak se shpesh her Gjykata Kushtetuese (duke patur parasysh dhe mnyrn e organizimit t drejtsis n shtete t tjera) konsiderohet pjese e sistemit gjyqsor n Shqipri. Pikrisht n kt pjes t ktij punimi do t trajtojm raportet midis Gjykats s Lart dhe asaj Kushtetuese, duke u alr 29

bazuar mbi t gjitha n rastet e praktiks. Gjykata Kushtetuese sht institucioni i cili bn interpretimin e Kushtetuts, si dhe garanton mbi t gjitha ndarjen dhe balancimin midis tre pushteteve. Kjo sht dhe nj nga kompetencat kushtetues q ajo ka, dhe q e bn njkohsisht q t mos jet pjes e sistemit gjyqsor 3 shkallsh, por t jet mbi kt t fundit. Ndrsa Gjykata e Larte bn interpretimin e ligjit, por nuk mund t flitet pr t garantuar balancimin midis pushteteve, pasi ajo sht pjese e vet pushtetit gjyqsor.

N kndvshtrimin praktik konstatohet se gjykata Kushtetuese dhe Gjykata e Lart bashkpunojn ngushtsisht me njra tjetrn, dhe rasti i till sht kontrolli incidental, ku mundsin e iniciimit t kontrollit incidental, prve Gjykatave t Shkalls s Par dhe atyre t Apelit, e ka edhe Gjykata e Lart, si pjes e pushtetit gjyqsor. Po ashtu n praktik rihapja e procesit shpesh her edhe n rastet kur i prket Gjykats se Lart mund t shkaktoj zvarritje apo vonesa t ndryshme n procedim. Prandaj, si rrjedhoj e ktij fakti ka pasur mirkuptim q shqyrtimin e krkesave individuale ta bj vet Gjykata Kushtetuese. Por duhet t kemi parasysh se n do rast, n momentin q Gjykata Kushtetuese do t shqyrtoj nj rast konkret, ajo nuk do t bj reparacionin e ligjit, t riparoj t drejten e shkelur, por gjithashtu as nuk e zgjidh vet shtjen. Gjykata Kushtetuese e rikthen kt t fundit pr rishqyrtim nga gjykata kompetente. N lidhje me mbrojtjen e parimit t procesit t rregullt ligjor, mendoj se individt kan m shum besim n vendimin e nj Gjykate Kushtetuese sesa n Gjykatn e Lart, kjo ndoshta pr shkak t zgjidhjeve q i jan br shtjeve rast pas rasti. Dhe duke u bazuar n praktik, Gjykata Kushtetuese ka vn disa standarde pikrisht pr shtje n t cilat jan konstatuar shkelje t procesit t rregullt ligjor nga ana e Gjykats s Lart, standarde t tilla ndihmojn gjithnj e m shum n zbatimin e nj procesi t rregullt ligjor, si sht rasti i mbrojtjes me avokat, Gjykata Kushtetuese ka theksuar domosdoshmrin e garantimit t t drejts s mbrojtjes n Gjykatn e Lart edhe n rastet kur t gjitha njoftimet jan br n rregull, por mbrojtsi nuk sht paraqitur n seanc. Ky alr 30

standard ka si qllim s pari, t garantoj gjithnj e m shum procesin e rregullt ligjor, dhe nga ana tjetr pr t disiplinuar m mir punn e avokatve. shtja e kufijve t mbrojtjes nga ana e avokatit t caktuar kryesisht apo t caktuar nga familjart, ka krijuar nj varg me mosmarrveshjesh n distance duke krijuar jo pak probleme n raportet ndrmjet Gjykats Kushtetuese dhe Gjykats s Lart. Gjykata Kushtetuese ndr vite e ka trajtuar gjykimin n munges t t pandehurit si nj aspekt shum t rndsishm t nj procesi t rregullt ligjor, n prputhje me nenin 42 t Kushtetuts dhe nenit 6 t Konvents Europiane pr t Drejtat e Njeriut. Me vendimin nr.17, dat 17.04.2000 Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar vendimin nr.386, dat 29.07.1999 t Kolegjeve t Bashkuara t Gjykats s Lart si antikushtetues, duke arsyetuar se i sht mohuar krkuesit e drejta e mbrojtjes n procesin penal, duke zhvilluar nj proces gjyqsor t parregullt. Me vendimin e tyre, Kolegjet e Bashkuara kan arsyetuar se, zbatimi i t drejts s ankimit nga mbrojtsi i zgjedhur nga t afrmit e t pandehurve, mohon t drejtn e ktyre t fundit, pr t ushtruar ose jo ankim ndaj vendimit t gjykats, sepse mbrojtsi nuk sht zgjedhur ose pranuar nga vet t pandehurit. Ndryshe nga sa kan pranuar Kolegjet e Bashkuara, sipas Gjykats Kushtetuese nj arsyetim i till sht i pabazuar, sepse konfondon t drejtn e ankimit me t drejtn pr t krkuar rivendosjen e afatit t humbur pr t br ankim dhe, nga ana tjetr, sht kontradiktor dhe alogjik, sepse pranon t drejtn e ankimit, por nuk prcakton zgjidhjen praktike dhe ligjore t saj. I pandehuri, q gjykohet n munges, nuk realizon dot vet as t drejtn e ankimit dhe as at t rivendosjes n afat, prandaj ligji, n zbatim t parimit kushtetues, ngarkon me kt detyr dhe njkohsisht i jep t drejt mbrojtsit t caktuar n nj nga format e parashikuara n ligj. Me vendimin nr.5, dat 07.02.2001 Gjykata Kushtetuese, duke br nj interpretim prfundimtar t ligjit lidhur me t drejtn e mbrojtjes n frymn e Kushtetuts dhe t akteve ndrkombtare, sht shprehur se vendimet e Gjykats Kushtetuese kan fuqi detyruese t prgjithshme. Ato prbjn jurisprudencn kushtetuese dhe, pr rrjedhoj, kan efektet e forms s prer. Pr t drejtn e mbrojtsit, t caktuar nga t afrmit e t pandehurit, pr t br ankim ndaj vendimit t gjykats sipas neneve 48 dhe 410/2 t K.Pr.P., kjo Gjykat ka rikonfirmuar qndrimin e saj t mparshm nprmjet interpretimit kushtetues. Me vendimin nr.15, dat 17.04.2003 Gjykata Kushtetuese sht shprehur pr kushtetutshmrin e nenit 410/2 t K.Pr.P. N kt nen prcaktohet se Kundr vendimit t dhn n munges, mbrojtsi mund t bj ankim vetm kur sht i pajisur me nj akt prfaqsimi t lshuar nga i pandehuri, n format parashikuara nga ligji. Gjykata ka shfuqizuar fjaln i pandehuri nga dispozita n fjal. alr 31

Ajo ka theksuar se ...shtesa i pandehuri n vetvete rezulton e panevojshme, sepse pa t ky paragraf (prg2) sht i kuptueshm dhe i zbatueshm n lidhje dhe me dispozita t tjera t ligjit. ... Prmbajtje e nenit 410/2 ka si qllim t njoh dhe garantoj t drejtn e ankimit ndaj vendimit gjyqsor t dhn n munges t t akuzuarit. Kufizimi i br n nenin 410/2 nuk prmbush asnj nga kto krkesa t rndsishme por bie haptazi n kundrshtim me to....Moslejimi i mbrojtsit pr t br ankim ndaj vendimit t gjykats t dhn n munges t t akuzuarit n kushtet e nenit 410/2 t K.Pr.Penale e v njrn pal n pozit t pabarabart me paln tjetr. Po n kt vendim, Gjykata Kushtetuese, e detyruar edhe pr shkak t situats s krijuar nga qndrimet e ndryshme t dy gjykatave pr t njjtin problem, theksohet ndr t tjera se Vendimet e Gjykats Kushtetuese kan fuqi detyruese t prgjithshme. Ato prbjn jurisprudencn kushtetuese dhe pr rrjedhoj kan efektet e forms s prer. Asnj organ tjetr nuk ka t drejt t vr n diskutim vendimet e Gjykats Kushtetuese dhe aq m tepr t mos pranoj ti zbatoj ato, gj q do t prbnte nj precedent t rrezikshm. Sa m lart, Gjykata Kushtetuese me kt praktik ka analizuar nenin 410/2 t K.Pr.P. n kt shtje, duke ndjekur linjn e arsyetimit se fjala i pandehuri n paragrafin e dyt t nenit 410 t K.Pr.P. sht antikushtetues, sepse bie ndesh me nenin 31/c dhe 43 t Kushtetuts si dhe me nenet 6 dhe 13 t Konvents Europiane pr t Drejtat e Njeriut, m konkretisht me t drejtn e ankimit, t mbrojtjes pr vet t pandehurin si dhe parimin e barazis s armve dhe t kontradiktoritetit, si element t procesit t rregullt ligjor. N fakt, shtja e respektimi t parimit t paansis n Gjykatn e Lart sht shtruar kryesisht n dy plane: a) n planin vertikal, dhe b) n planin horizontal. Rasti i planit vertikal ka t beje kur Gjykata Kushtetuese vlerson si shkelje t parimit t paansis rastin kur nj apo disa antar t kolegjit prkats t Gjykats s Lart, jan shprehur po pr kt shtje n nj shkall t mparshme gjykimi, duke qen n detyrn e gjyqtarit apo ndoshta edhe n nj funksion tjetr. Rastet m tipike kan qen ato kur gjyqtari i shkalls s par apo Gjykats s Apelit, sht emruar m pas n Gjykatn e Lart dhe duke mos e vlersuar si duhet apo pa e vn re, ka marr pjes n kolegjin q ka trajtuar t njjtn shtje. Ndrsa plani horizontal shihet si nj rast me i ndrlikuar n praktike, ka t beje shume me rastin kur n Gjykatn e Lart e njjta shtje mund t vij pr gjykim me shum se nj her.

alr 32

shtja e respektimit t parimit t paansis n kt Gjykat n planin horizontal sht toleruar disi nga Gjykata Kushtetuese. Mund t ndodh q nj shtje t vij m shum se dy her n Gjykatn e Lart, t rigjykohet n nj shkall m t ult, e m pas t vij srish n Gjykatn e Lart. Pikrisht pr t shmangur sa me shume kt fakt, Gjykats s Lart i krkohet t shmang n maksimum angazhimin e gjyqtarve t saj pr t njjtn shtje, qoft edhe n kolegjin seleksionues. Jurisprudenca e Gjykats Kushtetuese ka evidentuar se parimi i paanshmris n gjykim, n kndvshtrim t prbrjes s trupit gjykues, duhet t respektohet n do shkall t gjykimit, duke mos prjashtuar as shqyrtimin e shtjes n dhomn e kshillimit t Gjykats s Lart. Pr Gjykatn sht konsideruar gjykat e njanshme trupi gjykues, n prbrje t t cilit ka qen i pranishm

qoft edhe vetm nj gjyqtar i cili, n kndvshtrimin objektiv, nuk jepte garanci pr nj gjykim t paanshm. Thjesht dhe vetm pjesmarrja e nj apo m shum gjyqtarve n nj procedim t mparshm, pavarsisht nga ndikimi i prezencs dhe i mendimit t tyre n t gjith trupin gjykues, sht nj arsye e mjaftueshme dhe njkohsisht nj garanci m pak pr krkuesin, tek i cili sht krijuar dyshimi i bazuar, se gjykata nuk ka qen e paanshme n shqyrtimin e ksaj shtjeje
T drejtat dhe lirit themelore, nuk kane karakter absolut, ato n rrethana t caktuara mund ti nnshtrohen ku-

fizimeve, por vetm kur kto kufizime bhen me ligj nuk duhet t cenojn vet thelbin e t drejts, duhet t ndjekin nj qllim legjitim dhe mjetet e prdorura duhet t jen n prpjestim me qllimin q krkohet t arrihet. Por, Gjykata Kushtetuese shpesh here ka konstatuar se Gjykata e Larte ka shkelur disa standarde n lidhje me kto t drejta. si psh. llogaritja e gabuar e afateve, ku Gjykata Kushtetuese ka konstatuar se Gjykata e Lart u ka mohuar mohuar individve t drejtn pr tju drejtuar ksaj Gjykate me krkes pr rishikim, me argumentin se kjo krkes ishte paraqitur tej afatit ligjor 1 vjear t prcaktuar (bazuar n parashikimet e K.Pr.Civile). alr 33

SHTJET E JURIDIKSIONIT GJYKAT E LART GJYKAT KUSHTETUESE. Gjykata Kushtetuese ka konsideruar si t domosdoshme arsyetimin e vendimeve gjyqsore nga ana e gjykatave. Gjykata Kushtetuese ka theksuar edhe nevojn e domosdoshme q kto vendime t jen logjike n prmbajtje dhe t qart e t sakt n konkluzionet prfundimtare prkatse, dhe normalisht q kt krkes apo kt standard Gjykata Kushtetuese e ka dhe pr vendimet e Gjykats s Lart. Kto vendime duhet t ken nj prmbajtje t qart, t kuptueshme dhe mbi t gjitha logjike, q do t thot, t ken nj prmbajtje e cila t mos bjer n kundrshtim me veten e saj, n pjes t ndryshme t vendimit. Gjykata ka theksuar se vendimi gjyqsor n do rast duhet t jet logjik, i rregullt n form dhe i qart n prmbajtje. N trsin e tij ai duhet konsideruar si nj unitet, n t cilin pjest prbrse jan t lidhura ngushtsisht mes tyre. Ato duhet t jen n shrbim dhe funksion t njra-tjetrs. Argumentet e pjess arsyetuese duhet t jen t bazuara dhe t lidhura logjikisht, duke respektuar rregullat e mendimit t drejt. Ato duhet t formojn nj prmbajtje koherente brenda vendimit, i cili prjashton do kundrthnie apo kontradiksion t hapur ose t fsheht. Kto argumente duhet t jen gjithashtu t mjaftueshm pr t mbshtetur dhe pranuar pjesn urdhruese. Konkluzionet e pjess arsyetuese duhet t bazohen jo vetm n aktet ligjore, por edhe n parimet dhe rregullat q karakterizojn mendimin e shndosh e logjik. Problemet m t mdha n raportin q krijohet mes vendimmarrjes s Gjykats s Lart dhe Gjykats Kushtetuese e z mosrespektimi t standardit Gjykat e caktuar me ligj. Gjykimi i shtjes nga nj gjykat e caktuar me ligj sht nj element i procesit t rregullt ligjor, sipas nenit 42 t Kushtetuts t Republiks s Shqipris dhe nenit 6 t Konvents Evropiane t t Drejtave t Njeriut. Por e drejta e do pale pr tu dgjuar n seanc prpara nj gjykate kompetente, krkon gjithashtu q gjykata t ket juridiksion pr t dgjuar shtjen dhe q kompetenca ti jet dhn prej ligjit. Nj tribunal karakterizohet n kuptimin thelbsor t shprehjes nga funksioni i tij gjyqsor, me t cilin duhet kuptuar t vendosurit mbi shtjet brenda kompetencave t tij, bazuar n rregullimet ligjore dhe sipas procedurave t zhvilluara n mnyr t prcaktuar. E drejta pr tu gjykuar prpara nj gjykate kompetente, t pavarur e t caktuar me ligj, krkon gjithashtu q drejtsia jo vetm t bhet, por ajo duhet t shikohet q bhet: Parimi i paansis, i cili aplikohet prkatsisht tek do shtje, krkon q secili nga vendimmarrsit, qofshin kta gjyqtar profesionist apo jo, ose juri, t jen t paanshm. Paansia nnkupton q gjyqtart nuk duhet t ushqejn paragjykime n lidhje me shtjen e shtruar prpara tyre dhe q ata nuk alr 34

duhet t veprojn n mnyra t tilla q ndihmojn interesat e vetm njrs prej palve. N vendimin nr.31 t vitit 2005, Gjykata Kushtetuese ka arritur n kt konkluzion me arsyetimin se n shtjen q ka pasur n shqyrtim, Kolegji prkats i Gjykats s Lart ka treguar nj lloj njanshmrie n vlersimin e provave. N fakt, Gjykata e Larte ka t drejte t kontrolloje vetm zbatimin e ligjit material dhe procedural nga gjykatat m t ulta, pa pasur t drejt t marr prova t reja apo t interpretoj. N vijim t ktij vendimi, Gjykata Kushtetuese ka theksuar se Kontrolli kushtetues q ushtron Gjykata Kushtetuese ndaj vendimeve gjyqsore sht i kufizuar vetm n funksion t mbrojtjes s t drejtave kushtetuese t do individi pr nj proes t rregullt ligjor. Problemet e interpretimit e t zbatimit t ligjit pr zgjidhjen e shtjeve konkrete nuk prbjn juridiksion kushtetues prderisa ato nuk shoqrohen me cnimin e t drejtave t lartprmendura. N rastet kur Gjykata Kushtetuese interpreton dispozita t caktuara ligjore, sidomos ato me karakter procedural, n funksion t garantimit t standardeve t caktuara t procesit t rregullt ligjor n kuptimin kushtetues, n nj koh q pr t njjtat dispozita jan mbajtur qndrime t tjera nga ana e Gjykats se Lart, detyr e t cilave sht pikrisht kontrolli i mnyrs s zbatimit t ligjit material dhe procedural nga gjykatat m t ulta. Pavarsisht se t dyja gjykatat shpesh her kan gjetur gjuhen e prbashkt, dhe n prgjithsi kane mirpritur vendimet e njra-tjetrs, praktika njeh 3 raste n t cilat Kolegjet e Gjykats s Lart kan insistuar fillimisht t mbajn qndrimin e tyre t mparshm edhe pas vendimit t dhn pr shtjen konkrete nga ana e Gjykats Kushtetuese. N parim vendimet e dhna nga Gjykata Kushtetuese kan autoritetin absolut t gjs s gjykuar dhe prodhojn efekte erga omnes, pra pr t gjith. Gjykata Kushtetuese vepron si ligjvns negativ, pasi duke shfuqizuar nj norm, vendimi i saj merr fuqi t prgjithshme si do ligj shfuqizues. Asnj organ tjetr me prjashtim t vet Gjykats Kushtetuese, nuk ka t drejt t vr n diskutim vendimet e saj dhe aq m tepr t mos pranoj ti zbatoj ato. Lnia n vlersimin e organeve t tjera t vendimeve kushtetuese krijon precedentin e rrezikshm pr ti mohuar ktij organi funksionin e garantit t Kushtetuts. Roli i Gjykats Kushtetuese qndron pikrisht n fuqin detyruese t vendimeve t saj. Formulimi q i ka dhn Kushtetuta e Republiks s alr 35

Shqipris fuqis detyruese t vendimeve t Gjykats Kushtetuese sht e vetmja mnyr e pranueshme pr zgjidhjen e drejt dhe prfundimtare t shtjeve me natyr kushtetuese dhe ka t bj me autoritetin e ktij organi. Arsyetimi q prdor Gjykata Kushtetuese n vendimet e saj ka forcn e ligjit, gj q buron nga autoriteti i ktij organi pr t thn fjaln e fundit n shtjet pr t cilat t tjert tashm jan shprehur.

N jurisprudencn kushtetuese sht e njohur tashm kompetenca e Gjykats Kushtetuese, q si rrjedhoj e nj rekursi individual, t ushtroj kontrollin e kushtetutshmris s vendimeve gjyqsore, duke patur kompetencn ti shfuqizoj kto pr antikushtetutshmri. Objekti i krkess n Gjykatn Kushtetuese nuk ka qen interpretim i ligjit, por gjykimi i ankess s individit pr nj proces t rregullt ligjor. Detyr kryesore e Gjykats Kushtetuese, sipas nenit 124 t Kushtetuts sht interpretimi prfundimtar i saj. Interpretimi q i bhet ligjit n funksion t parimeve kushtetuese prbn juridiksion kushtetues dhe merr vlern e nj interpretimi prfundimtar dhe t detyrueshm pr t gjith. N kt drejtim vendimi i Gjykats Kushtetuese bhet i detyrueshm edhe pr Gjykatn e Lart. Prandaj jurisprudenc kushtetuese prbn do vendim i Gjykats Kushtetuese, aq m tepr shqyrtimi i rastit konkret q lidhet me shkeljen e t drejtave dhe lirive themelore t individit dhe konkretisht me t drejtn e mbrojtjes dhe t drejtn pr nj proces t rregullt ligjor.

alr 36

Literatur: - Shteti i s drejtes n Kushtetutn e Republiks s Shqipris - Prof. Dr. Xhezair Zaganjori, Prof. Dr. Aurela Anas tasi, Dr. Eralda ani, Tiran, 2011; - Luan Omari, Aurela Anastasi E Drejta Kushtetuese, 2010; Legjislacioni: - Kushtetuta e Republiks s Shqipris; - Ligji Nr.8577, date 10.02.2000, Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s Shqipris; Vendime t Gjykats Kushtetuese: - Vendimi nr.48, dat 30.07.1999; - Vendimi nr.5, dat 07.02.2001; - Vendimi nr.15, dat 17.04.2003; - Vendimi nr.16, dat 25.04.2003; - Vendimi nr.4, dat 25.02.2009; - Vendimi nr.23, dat 23.07.2009. - Vendimi nr. 17, dat 23.04.2010; - Vendimi nr.11, date 06.04.2010; - Vendimi nr. 21, dat 29.04.2010.

BIBLIOGRAFIA:

alr 37

ALR sht revist

mujore mbarkombtare krijuese, kritikuese, frymzuese, informative, juridike, politike, kulturore dhe shkencore
Drejtor:
Anxhel Shkulaku

Kryeredaktore:
Viola Shkulaku

ALR

Editore:

Silvi Haruni

Dizenjues i revists:
ALR Desing

Kshilltart:

Ilma Bici ( Specialiste KLD ) Sherli Shuaipi (studente) Teuta Berisha (pfaqsuese nga Kosova) Besmir Alushi ( avokat ) Ervin Shkulaku ( Gazetar )

Informacion:

web: www.albanialawreview.com.com e-mail: anxhel@albanialawreview.com gsm: 0697757656 \ 0673363718 \ 0664909157 \ 00905546369303 Revista ALR, 2014 T gjitha t drejtat jan t rezervuara ISSN 9 000000-000000
alr 38

ALR studentt pr studentt!