M. TVLLI CICERONIS TOPICA [1] Maiores nos res scribere ingressos, C. Trebati, et his ibris !

"os bre#i te$%ore satis $" tos e&i&i$"s &igniores, e c"rs" i%so re#oca#it #o "ntas t"a. C"$ eni$ $ec"$ in T"sc" ano esses et in bib iotheca se%arati$ "ter!"e nostr"$ a& s""$ st"&i"$ ibe os !"os #e et e#o #eret, inci&isti in Aristote is To%ica !"ae&a$, !"ae s"nt ab i o % "rib"s ibris e'% icata. ("a inscri%tione co$$ot"s contin"o a $e ibror"$ eor"$ sententia$ re!"isisti) [*] !"a$ c"$ tibi e"isse$, &isci% ina$ in#enien&or"$ arg"$entor"$, "t sine " o errore a& ea ratione et #ia %er#enire$"s, ab Aristote e in#enta$ i is ibris contineri, #erec"n&e t" !"i&e$ "t o$nia, se& ta$en +aci e "t cernere$ te ar&ere st"&io, $ec"$ "t tibi i a tra&ere$ egisti. C"$ a"te$ ego te non ta$ #itan&i aboris $ei ca"sa !"a$ !"ia t"a i& interesse arbitrarer, #e "t eos %er te i%se egeres #e "t tota$ ratione$ a &octissi$o !"o&a$ rhetore acci%eres, hortat"s esse$, "tr"$!"e, "t e' te a"&ieba$, es e'%ert"s. [,] Se& a ibris te obsc"ritas reiecit) rhetor a"te$ i e $agn"s haec, "t o%inor, Aristote ia se ignorare res%on&it. ("o& !"i&e$ $ini$e s"$ a&$irat"s e"$ %hi oso%h"$ rhetori non esse cognit"$, !"i ab i%sis %hi oso%his %raeter a&$o&"$ %a"cos ignoret"r) !"ib"s eo $in"s ignoscen&"$ est, !"o& non $o&o reb"s eis !"ae ab i o &ictae et in#entae s"nt a ici &eb"er"nt, se& &icen&i !"o!"e incre&ibi i !"a&a$ c"$ co%ia t"$ etia$ s"a#itate. [-] Non %ot"i igit"r tibi sae%i"s hoc roganti et ta$en #erenti ne $ihi gra#is esses. +aci e eni$ i& cerneba$.&ebere &i"ti"s, ne i%si i"ris inter%reti +ieri #i&eret"r ini"ria. Eteni$ c"$ t" $ihi $eis!"e $" ta sae%e scri%sisses, #erit"s s"$ ne, si ego gra#arer, a"t ingrat"$ i& a"t s"%erb"$ #i&eret"r. Se& &"$ +"i$"s "na, t" o%ti$"s es testis !"a$ +"eri$ occ"%at"s) [/] "t a"te$ a te &iscessi in 0raecia$ %ro+iciscens, c"$ o%era $ea nec res %"b ica nec a$ici "terent"r nec honeste inter ar$a #ersari %osse$, ne si t"to !"i&e$ $ihi i& iceret, "t #eni Ve ia$ t"a!"e et t"os #i&i, a&$onit"s h"i"s aeris a ieni no "i &eesse ne tacitae !"i&e$ + agitationi t"ae. Ita!"e haec, c"$ $ec"$ ibros non habere$, $e$oria re%etita in i%sa na#igatione conscri%si tibi!"e e' itinere $isi, "t $ea &i igentia $an&ator"$ t"or"$ te !"o!"e, etsi a&$onitore non eges, a& $e$oria$ nostrar"$ rer"$ e'citare$. Se& ia$ te$%"s est a& i& !"o& instit"i$"s acce&ere. [1] C"$ o$nis ratio &i igens &isseren&i &"as habeat %artis, "na$ in#enien&i a tera$ i"&ican&i, "tri"s!"e %rince%s, "t $ihi !"i&e$ #i&et"r, Aristote es +"it. Stoici a"te$ in a tera e abora#er"nt) i"&ican&i eni$ #ias &i igenter %ersec"ti s"nt ea scientia !"a$ &ia e2ti23n a%%e ant, in#enien&i arte$ !"ae to%i23 &icit"r, !"ae et a& "s"$ %otior erat et or&ine nat"rae certe %rior, tota$ re i!"er"nt. [4] Nos a"te$, !"onia$ in "tra!"e s"$$a "ti itas est et "tra$!"e, si erit oti"$, %erse!"i cogita$"s, ab ea !"ae %rior est or&ie$"r. 5t igit"r ear"$ rer"$ !"ae abscon&itae s"nt &e$onstrato et notato oco +aci is in#entio est, sic, c"$ %er#estigare arg"$ent"$ a i!"o& #o "$"s, ocos nosse &ebe$"s) sic eni$ a%%e atae ab Aristote e s"nt eae !"asi se&es, e !"ib"s arg"$enta %ro$"nt"r. [6] Ita!"e icet &e+inire oc"$ esse arg"$enti se&e$, arg"$ent"$ a"te$ ratione$ !"ae rei &"biae +aciat +i&e$. Se& e' his ocis in !"ib"s arg"$enta inc "sa s"nt, a ii in eo i%so &e !"o agit"r haerent, a ii ass"$"nt"r e'trinsec"s. In i%so t"$ e' toto, t"$ e' %artib"s ei"s, t"$ e' nota, t"$ e' eis reb"s !"ae !"o&a$ $o&o a++ectae s"nt a& i& &e !"o !"aerit"r. E'trinsec"s a"te$ ea &"c"nt"r !"ae abs"nt onge!"e &isi"ncta s"nt. [7] Se& a& i& tot"$ &e !"o &isserit"r t"$ &e+initio a&hibet"r, !"ae !"asi in#o "t"$ e#o #it i& &e !"o !"aerit"r) ei"s arg"$enti ta is est +or$" a8 I"s ci#i e est ae!"itas constit"ta eis !"i ei"s&e$ ci#itatis s"nt a& res s"as obtinen&as) ei"s a"te$ ae!"itatis

"ti is cognitio est) "ti is ergo est i"ris ci#i is scientia) [19] .t"$ %arti"$ en"$eratio, !"ae tractat"r hoc $o&o8 Si ne!"e cens" nec #in&icta nec testa$ento iber +act"s est, non est iber) ne!"e " a est ear"$ rer"$) non est igit"r iber).t"$ notatio, c"$ e' #erbi #i arg"$ent"$ a i!"o& e icit"r hoc $o&o8 C"$ e' assi&"o #in&ice$ assi&""$ esse i"beat, oc"% ete$ i"bet oc"% eti) is est eni$ assi&""s, "t ait L. Ae i"s, a%%e at"s ab aere &an&o. [11] :"c"nt"r etia$ arg"$enta e' eis reb"s !"ae !"o&a$ $o&o a++ectae s"nt a& i& &e !"o !"aerit"r. Se& hoc gen"s in % "ris %artis &istrib"t"$ est. Na$ a ia coni"gata a%%e a$"s, a ia e' genere, a ia e' +or$a, a ia e' si$i it"&ine, a ia e' &i++erentia, a ia e' contrario, a ia e' a&i"nctis, a ia e' antece&entib"s, a ia e' conse!"entib"s, a ia e' re%"gnantib"s, a ia e' ca"sis, a ia e' e++ectis, a ia e' co$%aratione $aior"$ a"t %ari"$ a"t $inor"$. [1*] Coni"gata &ic"nt"r !"ae s"nt e' #erbis generis ei"s&e$. Ei"s&e$ a"te$ generis #erba s"nt !"ae orta ab "no #arie co$$"tant"r, "t sa%iens sa%ienter sa%ientia. ;aec #erbor"$ coni"gatio s"<"g=a &icit"r, e' !"a h"i"s $o&i est arg"$ent"$8 Si co$%asc""s ager est, i"s est co$%ascere. [1,] A genere sic &"cit"r8 ("onia$ argent"$ o$ne $" ieri egat"$ est, non %otest ea %ec"nia !"ae n"$erata &o$i re icta est non esse egata) +or$a eni$ a genere, !"oa& s""$ no$en retinet, n"n!"a$ sei"ngit"r, n"$erata a"te$ %ec"nia no$en argenti retinet) egata igit"r #i&et"r. [1-] A +or$a generis, !"a$ inter&"$, !"o % ani"s acci%iat"r, %arte$ icet no$inare hoc $o&o8 Si ita >abiae %ec"nia egata est a #iro, si ei #iro $ater+a$i ias esset) si ea in $an"$ non con#enerat, nihi &ebet"r. 0en"s eni$ est "'or) ei"s &"ae +or$ae8 "na $atr"$+a$i ias, eae s"nt, !"ae in $an"$ con#ener"nt) a tera ear"$, !"ae tant"$ $o&o "'ores habent"r. ("a in %arte c"$ +"erit >abia, egat"$ ei non #i&et"r. [1/] A si$i it"&ine hoc $o&o8 Si ae&es eae corr"er"nt #iti"$#e +aci"nt !"ar"$ "s"s +r"ct"s egat"s est, heres restit"ere non &ebet nec re+icere, non $agis !"a$ ser#"$ restit"ere, si is c"i"s "s"s +r"ct"s egat"s esset &e%erisset. [11] A &i++erentia8 Non, si "'ori #ir ega#it argent"$ o$ne !"o& s""$ esset, i&circo !"ae in no$inib"s +"er"nt egata s"nt. M" t"$ eni$ &i++ert in arcane %osit"$ sit argent"$ an in tab" is &ebeat"r. [14] E' contrario a"te$ sic8 Non &ebet ea $" ier c"i #ir bonor"$ s"or"$ "s"$ +r"ct"$ ega#it ce is #inariis et o eariis % enis re ictis, %"tare i& a& se %ertinere. 5s"s eni$, non ab"s"s, egat"s est. Ea s"nt inter se contraria. [16] Ab a&i"nctis8 Si ea $" ier testa$ent"$ +ecit !"ae se ca%ite n"n!"a$ &e$in"it, non #i&et"r e' e&icto %raetoris sec"n&"$ eas tab" as %ossessio &ari. A&i"ngit"r eni$, "t sec"n&"$ ser#or"$, sec"n&"$ e's" "$, sec"n&"$ %"eror"$ tab" as %ossessio #i&eat"r e' e&icto &ari. [17] Ab antece&entib"s a"te$ et conse!"entib"s et re%"gnantib"s hoc $o&o) ab antece&entib"s8 Si #iri c" %a +act"$ est &i#orti"$, etsi $" ier n"nti"$ re$isit, ta$en %ro iberis $anere nihi o%ortet. [*9] A conse!"entib"s8 Si $" ier, c"$ +"isset n"%ta c"$ eo !"ic"$ con"bi"$ non esset, n"nti"$ re$isit) !"onia$ !"i nati s"nt %atre$ non se!""nt"r, %ro iberis $anere nihi o%ortet. [*1] A re%"gnantib"s8 Si %ater+a$i ias "'ori anci ar"$ "s"$ +r"ct"$ ega#it a +i io

ne!"e a sec"n&o here&e ega#it, $ort"o +i io $" ier "s"$ +r"ct"$ non a$ittet. ("o& eni$ se$e testa$ento a ic"i &at"$ est, i& ab eo in#ito c"i &at"$ est a"+erri non %otest. Re%"gnat eni$ recte acci%ere et in#it"$ re&&ere. [**] Ab e++icientib"s reb"s hoc $o&o8 O$nib"s est i"s %ariete$ &irect"$ a& %ariete$ co$$"ne$ a&i"ngere #e so i&"$ #e +ornicat"$. Se& !"i in %ariete co$$"ni &e$o ien&o &a$ni in+ecti %ro$iserit, non &ebebit %raestare !"o& +orni' #iti +ecerit. Non eni$ ei"s #itio !"i &e$o it"s est &a$n"$ +act"$ est, se& ei"s o%eris #itio !"o& ita ae&i+icat"$ est "t s"s%en&i non %osset. [*,] Ab e++ectis reb"s hoc $o&o8 C"$ $" ier #iro in $an"$ con#enit, o$nia !"ae $" ieris +"er"nt #iri +i"nt &otis no$ine. E' co$%aratione a"te$ o$nia #a ent !"ae s"nt h"i"s $o&i8 ("o& in re $aiore #a et #a eat in $inore, "t si in "rbe +ines non reg"nt"r, nec a!"a in "rbe arceat"r. Ite$ contra8 ("o& in $inore #a et, #a eat in $aiore. Licet i&e$ e'e$% "$ con#ertere. Ite$8 ("o& in re %ari #a et #a eat in hac !"ae %ar est) "t8 ("onia$ "s"s a"ctoritas +"n&i bienni"$ est, sit etia$ ae&i"$. At in ege ae&es non a%%e ant"r et s"nt ceterar"$ rer"$ o$ni"$ !"ar"$ ann""s est "s"s. Va eat ae!"itas, !"ae %arib"s in ca"sis %aria i"ra &esi&erat. [*-] ("ae a"te$ ass"$"nt"r e'trinsec"s, ea $a'i$e e' a"ctoritate &"c"nt"r. Ita!"e 0raeci ta is arg"$entationes ?t@'no"A #ocant, i& est artis e'%ertis, "t si ita res%on&eas8 ("onia$ P. Scae#o a i& so "$ esse a$bit"s ae&i"$ &i'erit, !"o& %arietis co$$"nis tegen&i ca"sa tect"$ %roiceret"r, e' !"o tecto in ei"s ae&is !"i %rote'isset a!"a &e+ "eret, i& a$bit"s #i&eri. [*/] ;is igit"r ocis !"i s"nt eiti a& o$ne arg"$ent"$ re%erien&"$ ta$!"a$ e e$entis !"ib"s&a$ signi+icatio et &e$onstratio &at"r. 5tr"$ igit"r hacten"s satis estB Tibi !"i&e$ ta$ ac"to et ta$ occ"%ato %"to. Se& !"onia$ a#i&"$ ho$ine$ a& has &iscen&i e%" as rece%i, sic acci%ia$, "t re i!"iar"$ sit %oti"s a i!"i& !"a$ te hinc %atiar non satiat"$ &isce&ere. [*1] ("an&o ergo "n"s !"is!"e eor"$ ocor"$ !"os e"i s"a !"ae&a$ habet $e$bra, ea !"a$ s"bti issi$e %erse!"a$"r. Et %ri$"$ &e i%sa &e+initione &icat"r. :e+initio est oratio !"ae i& !"o& &e+init"r e'% icat !"i& sit. :e+inition"$ a"te$ &"o genera %ri$a8 "n"$ ear"$ rer"$ !"ae s"nt, a ter"$ ear"$ !"ae inte eg"nt"r. [*4] Esse ea &ico !"ae cerni tangi!"e %oss"nt, "t +"n&"$ ae&es, %ariete$ sti ici&i"$, $anci%i"$ %ec"&e$, s"%e ecti e$ %en"s et cetera) !"o e' genere !"ae&a$ inter&"$ #obis &e+inien&a s"nt. Non esse r"rs"s ea &ico !"ae tangi &e$onstrari#e non %oss"nt, cerni ta$en ani$o at!"e inte egi %oss"nt, "t si "s"s ca%ione$, si t"te a$, si gente$, si agnatione$ &e+inias, !"ar"$ rer"$ n" "$ s"best cor%"s, est ta$en !"ae&a$ con+or$atio insignita et i$%ressa inte egentia, !"a$ notione$ #oco. Ea sae%e in arg"$entan&o &e+initione e'% ican&a est. [*6] At!"e etia$ &e+initiones a iae s"nt %artition"$ a iae &i#ision"$) %artition"$, c"$ res ea !"ae %ro%osita est !"asi in $e$bra &iscer%it"r, "t si !"is i"s ci#i e &icat i& esse !"o& in egib"s, senat"s cons" tis, reb"s i"&icatis, i"ris %eritor"$ a"ctoritate, e&ictis $agistrat""$, $ore, ae!"itate consistat. :i#ision"$ a"te$ &e+initio +or$as o$nis co$% ectit"r !"ae s"b eo genere s"nt !"o& &e+init"r hoc $o&o8 Aba ienatio est ei"s rei !"ae $anci%i est a"t tra&itio a teri ne'" a"t in i"re cessio inter !"os ea i"re ci#i i +ieri %oss"nt. S"nt etia$ a ia genera &e+inition"$, se& a& h"i"s ibri instit"t"$ i a nihi %ertinent) tant"$ est &icen&"$ !"i sit &e+initionis $o&"s. [*7] Sic igit"r #eteres %raeci%i"nt8 c"$ s"$%seris ea !"ae sint ei rei !"a$ &e+inire #e is c"$ a iis co$$"nia, "s!"e eo %erse!"i, &"$ %ro%ri"$ e++iciat"r, !"o& n" a$ in a ia$ re$ trans+erri %ossit. 5t haec8

;ere&itas est %ec"nia. Co$$"ne a&h"c) $" ta eni$ genera %ec"niae. A&&e !"o& se!"it"r8 !"ae $orte a ic"i"s a& !"e$%ia$ %er#enit. Non&"$ est &e+initio) $" tis eni$ $o&is sine here&itate teneri %ec"niae $ort"or"$ %oss"nt. 5n"$ a&&e #erb"$8 i"re) ia$ a co$$"nitate res &ii"ncta #i&ebit"r, "t sit e'% icata &e+initio sic8 ;ere&itas est %ec"nia !"ae $orte a ic"i"s a& !"e$%ia$ %er#enit i"re. Non&"$ est satis) a&&e8 nec ea a"t egata testa$ento a"t %ossessione retenta) con+ect"$ est. Ite$!"e8 0enti es s"nt inter se !"i eo&e$ no$ine s"nt. Non est satis. ("i ab ingen"is ori"n&i s"nt. Ne i& !"i&e$ satis est. ("or"$ $aior"$ ne$o ser#it"te$ ser#i#it. Abest etia$ n"nc. ("i ca%ite non s"nt &e$in"ti. ;oc +ortasse satis est. Nihi eni$ #i&eo Scae#o a$ %onti+ice$ a& hanc &e+initione$ a&&i&isse. At!"e haec ratio #a et in "tro!"e genere &e+inition"$, si#e i& !"o& est, si#e i& !"o& inte egit"r &e+inien&"$ est. [,9] Partition"$ a"te$ et &i#ision"$ gen"s !"a e esset osten&i$"s, se& !"i& inter se &i++erant % ani"s &icen&"$ est. In %artitione !"asi $e$bra s"nt, "t cor%oris, ca%"t, "$eri, $an"s, atera, cr"ra, %e&es et cetera. In &i#isione +or$ae, !"as 0raeci eC&h #ocant, nostri, si !"i haec +orte tractant, s%ecies a%%e ant, non %essi$e i& !"i&e$ se& in"ti iter a& $"tan&os cas"s in &icen&o. No i$ eni$, ne si Latine !"i&e$ &ici %ossit, s%ecier"$ et s%ecieb"s &icere) et sae%e his casib"s "ten&"$ est) at +or$is et +or$ar"$ #e i$. C"$ a"te$ "tro!"e #erbo i&e$ signi+icet"r, co$$o&itate$ in &icen&o non arbitror neg egen&a$. [,1] 0en"s et +or$a$ &e+ini"nt hoc $o&o8 0en"s est notio a& % "ris &i++erentias %ertinens) +or$a est notio c"i"s &i++erentia a& ca%"t generis et !"asi +onte$ re+erri %otest. Notione$ a%%e o !"o& 0raeci t"$ Dnnoian t"$ %rE hcin. Ea est insita et ante %erce%ta c"i"s!"e cognitio eno&ationis in&igens. >or$ae s"nt igit"r eae in !"as gen"s sine " i"s %raeter$issione &i#i&it"r) "t si !"is i"s in ege$, $ore$, ae!"itate$ &i#i&at. >or$as !"i %"tat i&e$ esse !"o& %artis, con+"n&it arte$ et si$i it"&ine !"a&a$ cont"rbat"s non satis ac"te !"ae s"nt secernen&a &isting"it. [,*] Sae%e etia$ &e+ini"nt et oratores et %oetae %er trans atione$ #erbi e' si$i it"&ine c"$ a i!"a s"a#itate. Se& ego a #estris e'e$% is nisi necessario non rece&a$. So ebat igit"r A!"i i"s co ega et +a$i iaris $e"s, c"$ &e itorib"s ageret"r, !"ae o$nia %"b ica esse #" tis, !"aerentib"s eis !"os a& i& %ertinebat, !"i& esset it"s, ita &e+inire, !"a + "ct"s e "&eret) hoc est, !"asi !"i a&" escentia$ + ore$ aetatis, senect"te$ occas"$ #itae #e it &e+inire) trans atione eni$ "tens &isce&ebat a #erbis %ro%riis rer"$ ac s"is. ("o& a& &e+initiones attinet, hacten"s) re i!"a #i&ea$"s. [,,] Partitione t"$ sic "ten&"$ est, n" a$ "t %arte$ re in!"as) "t, si %artiri #e is t"te as, inscienter +acias, si " a$ %raeter$ittas. At si sti%" ation"$ a"t i"&icior"$ +or$" as %artiare, non est #itios"$ in re in+inita %raeter$ittere a i!"i&. ("o& i&e$ in &i#isione #itios"$ est. >or$ar"$ eni$ cert"s est n"$er"s !"ae c"i!"e generi s"biciant"r) %arti"$ &istrib"tio sae%e est in+initior, ta$!"a$ ri#or"$ a +onte &i&"ctio. [,-] Ita!"e in oratoriis artib"s !"aestionis genere %ro%osito, !"ot ei"s +or$ae sint, s"bi"ngit"r abso "te. At c"$ &e orna$entis #erbor"$ sententiar"$#e %raeci%it"r, !"ae #ocant s'F$ata, non +it i&e$. Res est eni$ in+initior) "t e' hoc !"o!"e inte egat"r !"i& #e i$"s inter %artitione$ et &i#isione$ interesse. ("a$!"a$ eni$ #ocab" a %ro%e i&e$ #a ere #i&ebant"r, ta$en !"ia res &i++erebant, no$ina rer"$ &istare #o "er"nt. [,/] M" ta etia$ e' notatione s"$"nt"r. Ea est a"te$, c"$ e' #i no$inis arg"$ent"$ e icit"r) !"a$ 0raeci Gt"$o og=an a%%e ant, i& est #erb"$ e' #erbo #eri o!"i"$) nos a"te$ no#itate$ #erbi non satis a%ti +"gientes gen"s hoc notatione$ a%%e a$"s, !"ia s"nt #erba rer"$ notae. Ita!"e hoc !"i&e$ Aristote es sH$bo on a%%e at, !"o& Latine est nota. Se& c"$ inte egit"r !"i& signi+icet"r, $in"s aboran&"$ est &e no$ine. [,1] M" ta igit"r in &is%"tan&o notatione e ici"nt"r e' #erbo, "t c"$ !"aerit"r %ost i$ini"$

!"i& sit.non &ico !"ae sint %ost i$ini) na$ i& ca&eret in &i#isione$, !"ae ta is est8 Post i$inio re&e"nt haec8 ho$o, na#is, $" "s c ite ari"s, e!""s, e!"a !"ae +renos reci%ere so et.) se& c"$ i%si"s %ost i$ini #is !"aerit"r et #erb"$ i%s"$ notat"r) in !"o Ser#i"s noster, "t o%inor, nihi %"tat esse notan&"$ nisi %ost, et i$ini"$ i "& %ro&"ctione$ esse #erbi #" t, "t in +initi$o, egiti$o, ae&iti$o non % "s inesse ti$"$ !"a$ in $e&it" io t" i"$) [,4] Scae#o a a"te$ P. >. i"nct"$ %"tat esse #erb"$, "t sit in eo et %ost et i$en) "t, !"ae a nobis a ienata, c"$ a& hoste$ %er#enerint, e' s"o ta$!"a$ i$ine e'ierint, hinc ea c"$ re&ierint %ost a& i&e$ i$en, %ost i$inio re&isse #i&eant"r. ("o genere etia$ Mancini ca"sa &e+en&i %otest, %ost i$inio re&isse) &e&it"$ non esse, !"onia$ non sit rece%t"s) na$ ne!"e &e&itione$ ne!"e &onatione$ sine acce%tione inte egi %osse. [,6] Se!"it"r is oc"s !"i constat e' eis reb"s !"ae !"o&a$ $o&o a&+ectae s"nt a& i& &e !"o a$bigit"r) !"e$ $o&o &i'i in % "res %artes &istrib"t"$. C"i"s est %ri$"s oc"s e' coni"gatione, !"a$ 0raeci s"<"g=an #ocant, +initi$"s notationi, &e !"a $o&o &ict"$ est) "t, si a!"a$ % "#ia$ ea$ $o&o inte egere$"s !"a$ i$bri co ecta$ #i&ere$"s, #eniret M"ci"s, !"i, !"ia coni"gata #erba essent % "#ia et % "en&o, &iceret o$ne$ a!"a$ o%ortere arceri !"ae % "en&o cre#isset. [,7] C"$ a"te$ a genere &"cet"r arg"$ent"$, non erit necesse i& "s!"e a ca%ite arcessere. Sae%e etia$ citra icet, &"$ $o&o s"%ra sit !"o& s"$it"r, !"a$ i& a& !"o& s"$it"r) "t a!"a % "#ia " ti$o genere ea est !"ae &e cae o #eniens crescit i$bri, se& %ro%iore, in !"o !"asi i"s arcen&i continet"r, gen"s est a!"a % "#ia nocens8 ei"s generis +or$ae oci #itio et $an" nocens, !"ar"$ a tera i"bet"r ab arbitro coerceri a tera non i"bet"r. [-9] Co$$o&e etia$ tractat"r haec arg"$entatio !"ae e' genere s"$it"r, c"$ e' toto %artis %erse!"are hoc $o&o8 Si &o "s $a "s est, c"$ a i"& agit"r a i"& si$" at"r, en"$erare icet !"ib"s i& $o&is +iat, &ein&e in eor"$ a i!"e$ i& !"o& arg"as &o o $a o +act"$ inc "&ere) !"o& gen"s arg"$enti in %ri$is +ir$"$ #i&eri so et. [-1] Si$i it"&o se!"it"r, !"ae ate %atet, se& oratorib"s et %hi oso%his $agis !"a$ #obis. Etsi eni$ o$nes oci s"nt o$ni"$ &is%"tation"$ a& arg"$enta s"%%e&itan&a, ta$en a iis &is%"tationib"s ab"n&anti"s occ"rr"nt a iis ang"sti"s. Ita!"e genera tibi nota sint) "bi a"te$ eis "tare, !"aestiones i%sae te a&$oneb"nt. [-*] S"nt eni$ si$i it"&ines !"ae e' % "rib"s co ationib"s %er#eni"nt !"o #o "nt hoc $o&o8 Si t"tor +i&e$ %raestare &ebet, si soci"s, si c"i $an&aris, si !"i +i&"cia$ acce%erit, &ebet etia$ %roc"rator. ;aec e' % "rib"s %er#eniens !"o #" t a%%e at"r in&"ctio, !"ae 0raece G%ag#g3 no$inat"r, !"a % "ri$"$ est "s"s in ser$onib"s Socrates. [-,] A ter"$ si$i it"&inis gen"s co atione s"$it"r, c"$ "na res "ni, %ar %ari co$%arat"r hoc $o&o8 ("e$ a& $o&"$, si in "rbe &e +inib"s contro#ersia est, !"ia +ines $agis agror"$ #i&ent"r esse !"a$ "rbis, +inib"s regen&is a&igere arbitr"$ non %ossis, sic, si a!"a % "#ia in "rbe nocet, !"onia$ res tota $agis agror"$ est, a!"ae % "#iae arcen&ae a&igere arbitr"$ non %ossis. [--] E' eo&e$ si$i it"&inis oco etia$ e'e$% a s"$"nt"r, "t Crass"s in ca"sa C"riana e'e$% is % "ri$is "s"s est, !"i testa$ento sic here&es instit"ti, "t si +i i"s nat"s esset in &ece$ $ensib"s is!"e $ort""s %ri"s !"a$ in s"a$ t"te a$ #enisset, here&itate$ obtin"issent. ("ae co$$e$oratio e'e$% or"$ #a "it, ea!"e #os in res%on&en&o "ti $" t"$ so etis. [-/] >icta eni$ e'e$% a si$i it"&inis habent #i$) se& ea oratoria $agis s"nt !"a$ #estra) !"a$!"a$ "ti etia$ #os so etis, se& hoc $o&o8 >inge $anci%io a i!"e$ &e&isse i& !"o& $anci%io &ari non %otest. N"$ i&circo i& ei"s +act"$ est !"i acce%itB a"t n"$ is !"i $anci%io &e&it ob ea$ re$ se " a re ob iga#itB In hoc genere oratorib"s et %hi oso%his concess"$ est, "t $"ta etia$ o!"ant"r, "t $ort"i ab in+eris e'citent"r, "t a i!"i& !"o& +ieri n" o $o&o %ossit a"gen&ae rei gratia &icat"r a"t $in"en&ae, !"ae I%erbo 3 &icit"r, $" ta a ia $irabi ia. Se& atior est ca$%"s i or"$. Eis&e$ ta$en e'

ocis, "t ante &i'i, et [in] $a'i$is et $ini$is [in] !"aestionib"s arg"$enta &"c"nt"r. [-1] Se!"it"r si$i it"&ine$ &i++erentia rei $a'i$e contraria s"%eriori) se& est ei"s&e$ &issi$i e et si$i e in#enire. Ei"s generis haec s"nt8 Non, !"e$ a& $o&"$ !"o& $" ieri &ebeas, recte i%si $" ieri sine t"tore a"ctore so #as, ite$, !"o& %"%i o a"t %"%i ae &ebeas, recte %ossis eo&e$ $o&o so #ere. [-4] :eince%s oc"s est !"i e contrario &icit"r. Contrarior"$ a"te$ genera % "ra) "n"$ eor"$ !"ae in eo&e$ genere % "ri$"$ &i++er"nt, "t sa%ientia st" titia. Eo&e$ a"te$ genere &ic"nt"r !"ib"s %ro%ositis occ"rr"nt ta$!"a$ e regione !"ae&a$ contraria, "t ce eritati tar&itas, non &ebi itas. E' !"ib"s contrariis arg"$enta ta ia e'ist"nt8 Si st" titia$ +"gi$"s, sa%ientia$ se!"a$"r, et bonitate$ si $a itia$. ;aec !"ae e' eo&e$ genere contraria s"nt a%%e ant"r a&#ersa. [-6] S"nt eni$ a ia contraria, !"ae %ri#antia icet a%%e e$"s Latine, 0raeci a%%e ant sterhti2J. Prae%osito eni$ KinK %ri#at"r #erb"$ ea #i !"a$ haberet si KinK %rae%osit"$ non +"isset, &ignitas in&ignitas, h"$anitas inh"$anitas, et cetera generis ei"s&e$, !"or"$ tractactio est ea&e$ !"ae s"%erior"$ !"ae a&#ersa &i'i. [-7] Na$ a ia !"o!"e s"nt contrarior"$ genera, #e "t ea !"ae c"$ a i!"o con+er"nt"r, "t &"% "$ si$% "$, $" ta %a"ca, ong"$ bre#e, $ai"s $in"s. S"nt etia$ i a #a &e contraria !"ae a%%e ant"r negantia) ea ?%o+ati2L 0raece, contraria aientib"s8 Si hoc est, i "& non est. ("i& eni$ o%"s e'e$% o estB Tant"$ inte egat"r, in arg"$ento !"aeren&o contrariis o$nib"s contraria non con#enire. [/9] Ab a&i"nctis a"te$ %os"i e!"i&e$ e'e$% "$ %a" o ante, $" ta a&i"ngi, !"ae s"sci%ien&a essent si stat"isse$"s e' e&icto sec"n&"$ eas tab" as %ossessione$ &ari, !"as is instit"isset c"i testa$enti +actio n" a esset. Se& oc"s hic $agis a& coniect"ra es ca"sas, !"ae #ersant"r in i"&iciis, #a et, c"$ !"aerit"r !"i& a"t sit a"t e#enerit a"t +"t"r"$ sit a"t !"i& o$nino +ieri %ossit. [/1] Ac oci !"i&e$ i%si"s +or$a ta is est. A&$onet a"te$ hic oc"s, "t !"aerat"r !"i& ante re$, !"i& c"$ re, !"i& %ost re$ e#enerit. KNihi hoc a& i"s) a& Cicerone$,K in!"iebat 0a "s noster, si !"is a& e"$ !"i& ta e rett" erat, "t &e +acto !"aereret"r. T" ta$en %atiere n" "$ a $e artis instit"tae oc"$ %raeteriri) ne, si nihi nisi !"o& a& te %ertineat scriben&"$ %"tabis, ni$i"$ te a$are #i&eare. Est igit"r $agna e' %arte oc"s hic oratori"s non $o&o non i"ris cons" tor"$, se& ne %hi oso%hor"$ !"i&e$. [/*] Ante re$ eni$ !"aer"nt"r !"ae ta ia s"nt8 a%%arat"s, co o!"ia, oc"s, constit"t"$, con#i#i"$) c"$ re a"te$8 %e&"$ cre%it"s, stre%it"s ho$in"$, cor%or"$ "$brae et si !"i& ei"s $o&i) at %ost re$8 %a or, r"bor, tit"batio, si !"a a ia signa cont"rbationis et conscientiae, %raeterea restinct"s ignis, g a&i"s cr"ent"s cetera!"e !"ae s"s%icione$ +acti %oss"nt $o#ere. [/,] :eince%s est oc"s &ia ecticor"$ %ro%ri"s e' conse!"entib"s et antece&entib"s et re%"gnantib"s. Na$ coni"ncta, &e !"ib"s %a" o ante &ict"$ est, non se$%er e#eni"nt) conse!"entia a"te$ se$%er. Ea eni$ &ico conse!"entia !"ae re$ necessario conse!""nt"r) ite$!"e et antece&entia et re%"gnantia. ("i&!"i& eni$ se!"it"r !"a$!"e re$, i& cohaeret c"$ re necessario) et !"i&!"i& re%"gnat, i& ei"s $o&i est "t cohaerere n"$!"a$ %ossit. C"$ tri%ertito igit"r &istrib"at"r oc"s hic, in consec"tione$, antecessione$, re%"gnantia$, re%erien&i arg"$enti oc"s si$% e' est, tractan&i tri% e'. Na$ !"i& interest, c"$ hoc s"$%seris, %ec"nia$ n"$erata$ $" ieri &eberi c"i sit argent"$ o$ne egat"$, "tr"$ hoc $o&o conc "&as arg"$ent"$8 Si %ec"nia signata argent"$ est, egata est $" ieri. Est a"te$ %ec"nia signata argent"$. Legata igit"r est) an i o $o&o8 Si n"$erata %ec"nia non est egata, non est n"$erata %ec"nia argent"$. Est a"te$ n"$erata %ec"nia argent"$) egata igit"r est) an i o $o&o8 Non et egat"$ argent"$ est et non est egata n"$erata %ec"nia. Legat"$ a"te$ argent"$ est) egata igit"r n"$erata %ec"nia estB [/-] A%%e ant a"te$ &ia ectici ea$ conc "sione$ arg"$enti, in !"a, c"$ %ri$"$ ass"$%seris, conse!"it"r i& !"o& anne'"$ est %ri$"$

conc "sionis $o&"$) c"$ i& !"o& anne'"$ est negaris, "t i& !"o!"e c"i +"erit anne'"$ negan&"$ sit, sec"n&"s is a%%e at"r conc "&en&i $o&"s) c"$ a"te$ a i!"a coni"ncta negaris et e' eis "n"$ a"t % "ra s"$%seris, "t !"o& re in!"it"r to en&"$ sit, is terti"s a%%e at"r conc "sionis $o&"s. [//] E' hoc i a rhetor"$ e' contrariis conc "sa, !"ae i%si GnM"$F$ata a%%e ant) non !"o& o$nis sententia %ro%rio no$ine GnMH$h$a non &icat"r, se&, "t ;o$er"s %ro%ter e'ce entia$ co$$"ne %oetar"$ no$en e++icit a%"& 0raecos s""$, sic, c"$ o$nis sententia GnMH$h$a &icat"r, !"ia #i&et"r ea !"ae e' contrariis con+icit"r ac"tissi$a, so a %ro%rie no$en co$$"ne %osse&it. Ei"s generis haec s"nt8 hoc $et"ere, a ter"$ in $et" ea$ !"a$ nihi acc"sas &a$nas, $erita$ esse &icis $a e i& !"o& scis %ro&est nihi ) i& !"o& nescis obestB O non bene %onereN !"a$ a"t"$as $erereB

[/1] ;oc &isseren&i gen"s attingit o$nino #estras !"o!"e in res%on&en&o &is%"tationes, se& %hi oso%hor"$ $agis, !"ib"s est c"$ oratorib"s i a e' re%"gnantib"s sententiis co$$"nis conc "sio !"ae a &ia ecticis terti"s $o&"s, a rhetorib"s GnMH$h$a &icit"r. Re i!"i &ia ecticor"$ $o&i % "res s"nt, !"i e' &isi"nctionib"s constant8 A"t hoc a"t i "&) hoc a"te$) non igit"r i "&. Ite$!"e8 A"t hoc a"t i "&) non a"te$ hoc) i "& igit"r. ("ae conc "siones i&circo ratae s"nt !"o& in &isi"nctione % "s "no #er"$ esse non %otest. [/4] At!"e e' eis conc "sionib"s !"as s"%ra scri%si %rior !"art"s %osterior !"int"s a &ia ecticis $o&"s a%%e at"r. :ein&e a&&"nt coni"nction"$ negantia$ sic8 Non et hoc et i "&) hoc a"te$) non igit"r i "&. ;ic $o&"s est se't"s. Se%ti$"s a"te$8 Non et hoc et i "&) non a"te$ hoc) i "& igit"r. E' eis $o&is conc "siones inn"$erabi es nasc"nt"r, in !"o est tota +ere &ia e2ti2F. Se& ne hae !"i&e$ !"as e"i a& hanc instit"tione$ necessariae. [/6] Pro'i$"s est oc"s rer"$ e++icienti"$, !"ae ca"sae a%%e ant"r) &ein&e rer"$ e++ectar"$ ab e++icientib"s ca"sis. ;ar"$ e'e$% a, "t re i!"or"$ ocor"$, %a" o ante %os"i e!"i&e$ e' i"re ci#i i) se& haec %atent ati"s. Ca"sar"$ eni$ genera &"o s"nt) "n"$, !"o& #i s"a i& !"o& s"b ea$ #i$ s"biect"$ est certe e++icit, "t8 Ignis accen&it) a ter"$, !"o& nat"ra$ e++icien&i non habet se& sine !"o e++ici non %ossit, "t si !"is aes stat"ae ca"sa$ #e it &icere, !"o& sine eo non %ossit e++ici. [/7] ;"i"s generis ca"sar"$, sine !"o non e++icit"r, a ia s"nt !"ieta, nihi agentia, sto i&a !"o&a$ $o&o, "t oc"s, te$%"s, $ateria, +erra$enta, et cetera generis ei"s&e$) a ia a"te$ %raec"rsione$ !"an&a$ a&hibent a& e++icien&"$ et !"ae&a$ a++er"nt %er se a&i"#antia, etsi non necessaria, "t8 A$ori congressio ca"sa$ att" erat, a$or + agitio. E' hoc genere ca"sar"$ e' aeternitate %en&enti"$ +at"$ a Stoicis nectit"r. At!"e "t ear"$ ca"sar"$ sine !"ib"s e++ici non %otest genera &i#isi, sic etia$ e++icienti"$ &i#i&i %oss"nt. S"nt eni$ a iae ca"sae !"ae % ane e++iciant n" a re a&i"#ante, a iae !"ae a&i"#ari #e int, "t8 Sa%ientia e++icit sa%ientis so a %er se) beatos e++iciat necne so a %er sese !"aestio est. [19] ("a re c"$ in &is%"tatione$ inci&erit ca"sa e++iciens a i!"i& necessario, sine &"bitatione icebit !"o& e++icit"r ab ea ca"sa conc "&ere. C"$ a"te$ erit ta is ca"sa, "t in ea non sit e++icien&i necessitas, necessaria conc "sio non se!"it"r. At!"e i "& !"i&e$ gen"s ca"sar"$ !"o& habet #i$ e++icien&i necessaria$ errore$ a++erre non +ere so et) hoc a"te$ sine !"o non e++icit"r sae%e cont"rbat. Non eni$, si sine %arentib"s +i ii esse non %oss"nt, %ro%terea in %arentib"s ca"sa +"it gignen&i necessaria. [11] ;oc igit"r sine !"o non +it, ab eo in !"o certe +it &i igenter est se%aran&"$. I "&

eni$ est ta$!"a$ "tina$ ne in ne$ore Pe io.Nisi eni$ Kacce&issent abiegnae a& terra$ trabes,K Argo i a +acta non esset, nec ta$en +"it in his trabib"s e++icien&i #is necessaria. At c"$ in Aiacis na#i$ cris%is" cans igne"$ +" $en iniect"$ est, in+ a$$at"r na#is necessario. [1*] At!"e etia$ est ca"sar"$ &issi$i it"&o, !"o& a iae s"nt, "t sine " a a%%etitione ani$i, sine #o "ntate, sine o%inione s""$ !"asi o%"s e++iciant, #e "t o$ne intereat !"o& ort"$ sit) a iae a"te$ a"t #o "ntate e++ici"nt a"t %ert"rbatione ani$i a"t habit" a"t nat"ra a"t arte a"t cas"8 #o "ntate, "t t", c"$ h"nc ibe "$ egis) %ert"rbatione, "t si !"is e#ent"$ hor"$ te$%or"$ ti$eat) habit", "t !"i +aci e et cito irascit"r) nat"ra, "t #iti"$ in &ies crescat) arte, "t bene %ingat) cas", "t %ros%ere na#iget. Nihi hor"$ sine ca"sa nec !"i&!"a$ o$nino) se& h"i"s $o&i ca"sae non necessariae. [1,] O$ni"$ a"te$ ca"sar"$ in a iis inest constantia, in a iis non inest. In nat"ra et in arte constantia est, in ceteris n" a. Se& ta$en ear"$ ca"sar"$ !"ae non s"nt constantes a iae s"nt %ers%ic"ae, a iae atent. Pers%ic"ae s"nt !"ae a%%etitione$ ani$i i"&ici"$!"e tang"nt) atent !"ae s"biectae s"nt +ort"nae. C"$ eni$ nihi sine ca"sa +iat, hoc i%s"$ est +ort"na, !"i e#ent"s obsc"ra ca"sa et atenter e++icit"r. Etia$ ea !"ae +i"nt %arti$ s"nt ignorata %arti$ #o "ntaria) ignorata, !"ae necessitate e++ecta s"nt) #o "ntaria, !"ae consi io. [1-] Na$ iacere te "$ #o "ntatis est, +erire !"e$ no "eris +ort"nae. E' !"o aries s"bicit"r i e in #estris actionib"s8 si te "$ $an" +"git $agis !"a$ iecit. Ca&"nt etia$ in ignoratione$ at!"e i$%r"&entia$ %ert"rbationes ani$i) !"ae !"a$!"a$ s"nt #o "ntariae.obi"rgatione eni$ et a&$onitione &eici"nt"r.ta$en habent tantos $ot"s, "t ea !"ae #o "ntaria s"nt a"t necessaria inter&"$ a"t certe ignorata #i&eant"r. [1/] Toto igit"r oco ca"sar"$ e'% icato, e' ear"$ &i++erentia in $agnis !"i&e$ ca"sis #e orator"$ #e %hi oso%hor"$ $agna arg"$entor"$ s"%%etit co%ia) in #estris a"te$ si non "berior, at +ortasse s"bti ior. Pri#ata eni$ i"&icia $a'i$ar"$ !"i&e$ rer"$ in i"ris cons" tor"$ $ihi #i&ent"r esse %r"&entia. Na$ et a&s"nt $" t"$ et a&hibent"r in consi ia et %atronis &i igentib"s a& eor"$ %r"&entia$ con+"gientib"s hastas $inistrant. [11] In o$nib"s igit"r eis i"&iciis, in !"ib"s e' +i&e bona est a&&it"$, "bi #ero etia$ "t inter bonos bene agier o%ortet, in %ri$is!"e in arbitrio rei "'oriae, in !"o est !"o& ei"s ae!"i"s $e i"s, %arati eis esse &ebent. I i &o "$ $a "$, i i +i&e$ bona$, i i ae!""$ bon"$, i i !"i& soci"$ socio, !"i& e"$ !"i negotia a iena c"rasset ei c"i"s ea negotia +"issent, !"i& e"$ !"i $an&asset, e"$#e c"i $an&at"$ esset, a ter"$ a teri %raestare o%orteret, !"i& #ir"$ "'ori, !"i& "'ore$ #iro tra&i&er"nt. Licebit igit"r &i igenter arg"$entor"$ cognitis ocis non $o&o oratorib"s et %hi oso%his, se& i"ris etia$ %eritis co%iose &e cons" tationib"s s"is &is%"tare. [14] Coni"nct"s h"ic ca"sar"$ oco i e oc"s est !"i e++icit"r e' ca"sis. 5t eni$ ca"sa !"i& sit e++ect"$ in&icat, sic !"o& e++ect"$ est !"ae +"erit ca"sa &e$onstrat. ;ic oc"s s"%%e&itare so et oratorib"s et %oetis, sae%e etia$ %hi oso%his, se& eis !"i ornate et co%iose o!"i %oss"nt, $irabi e$ co%ia$ &icen&i, c"$ &en"ntiant !"i& e' !"a!"e re sit +"t"r"$. Ca"sar"$ eni$ cognitio cognitione$ e#entor"$ +acit. [16] Re i!""s est co$%arationis oc"s, c"i"s gen"s et e'e$% "$ s"%ra %osit"$ est "t ceteror"$) n"nc e'% ican&a tractatio est. Co$%arant"r igit"r ea !"ae a"t $aiora a"t $inora a"t %aria &ic"nt"r) in !"ib"s s%ectant"r haec8 n"$er"s, s%ecies, #is, !"ae&a$ etia$ a& res a i!"as a++ectio. [17] N"$ero sic co$%arab"nt"r, % "ra bona "t %a"ciorib"s bonis ante%onant"r, %a"ciora $a a $a is % "rib"s, &i"t"rniora bona bre#iorib"s, onge et ate %er#agata ang"stis, e' !"ib"s % "ra bona %ro%agent"r !"ae!"e % "res i$itent"r et +aciant.

S%ecie a"te$ co$%arant"r, "t ante%onant"r !"ae %ro%ter se e'%eten&a s"nt eis !"ae %ro%ter a i"& et "t innata at!"e insita ass"$%tis at!"e a&#enticiis, integra conta$inatis, i"c"n&a $in"s i"c"n&is, honesta i%sis etia$ "ti ib"s, %roc i#ia aboriosis, necessaria non necessariis, s"a a ienis, rara #" garib"s, &esi&erabi ia eis !"ib"s +aci e carere %ossis, %er+ecta incohatis, tota %artib"s, ratione "tentia rationis e'%ertib"s, #o "ntaria necessariis, ani$ata inani$is, nat"ra ia non nat"ra ib"s, arti+iciosa non arti+iciosis. [49] Vis a"te$ in co$%aratione sic cernit"r8 e++iciens ca"sa gra#ior !"a$ non e++iciens) !"ae se i%sis contenta s"nt $e iora !"a$ !"ae egent a iis) !"ae in nostra !"a$ !"ae in a ior"$ %otestate s"nt) stabi ia incertis) !"ae eri%i non %oss"nt eis !"ae %oss"nt. A++ectio a"te$ a& res a i!"as est h"i"s $o&i8 %rinci%"$ co$$o&a $aiora !"a$ re i!"or"$) ite$!"e !"ae i"c"n&iora, !"ae % "rib"s %robata, !"ae ab o%ti$o !"o!"e a"&ata. At!"e "t haec in co$%aratione $e iora, sic &eteriora !"ae eis s"nt contraria. [41] Pari"$ a"te$ co$%aratio nec e atione$ habet nec s"$$issione$) est eni$ ae!"a is. M" ta a"te$ s"nt !"ae ae!"a itate i%sa co$%arant"r) !"ae ita +ere conc "&"nt"r8 Si consi io i"#are ci#es et a"'i io ae!"a in a"&e %onen&"$ est, %ari g oria &ebent esse ei !"i cons" "nt et ei !"i &e+en&"nt) at !"o& %ri$"$, est) !"o& se!"it"r igit"r. Per+ecta est o$nis arg"$entor"$ in#enien&or"$ %raece%tio, "t, c"$ %ro+ect"s sis &e+initione, a %artitione, a notatione, a coni"gatis, a genere, a +or$is, a si$i it"&ine, &i++erentia, a contrariis, ab a&i"nctis, a conse!"entib"s, ab antece&entib"s, re%"gnantib"s, a ca"sis, ab e++ectis, a co$%aratione $aior"$, $inor"$, %ari"$, n" %raeterea se&es arg"$enti !"aeren&a sit. a a a a

[4*] Se& !"onia$ ita a %rinci%io &i#isi$"s, "t a ios ocos &icere$"s in eo i%so &e !"o a$bigit"r haerere, &e !"ib"s satis est &ict"$, a ios ass"$i e'trinsec"s, &e eis %a"ca &ica$"s, etsi ea nihi o$nino a& #estras &is%"tationes %ertinent) se& ta$en tota$ re$ e++icia$"s, !"an&o!"i&e$ coe%i$"s. Ne!"e eni$ t" is es !"e$ nihi nisi i"s ci#i e &e ectet, et !"onia$ haec ita a& te scrib"nt"r "t etia$ in a ior"$ $an"s sint #ent"ra, &et"r o%era, "t !"a$ % "ri$"$ eis !"os recta st"&ia &e ectant %ro&esse %ossi$"s. [4,] ;aec ergo arg"$entatio, !"ae &icit"r artis e'%ers, in testi$onio %osita est. Testi$oni"$ a"te$ n"nc &ici$"s o$ne !"o& ab a i!"a re e'terna s"$it"r a& +acien&a$ +i&e$. Persona a"te$ non !"a isc"$!"e est testi$oni %on&"s habet) a& +i&e$ eni$ +acien&a$ a"ctoritas !"aerit"r) se& a"ctoritate$ a"t nat"ra a"t te$%"s a++ert. Nat"rae a"ctoritas in #irt"te inest $a'i$a) in te$%ore a"te$ $" ta s"nt !"ae a++erant a"ctoritate$8 ingeni"$, o%es, aetas, +ort"na, ars, "s"s, necessitas, conc"rsio etia$ non n"$!"a$ rer"$ +ort"itar"$. Na$ et ingeniosos et o%" entos et aetatis s%atio %robatos &ignos !"ib"s cre&at"r %"tant) non recte +ortasse, se& #" gi o%inio $"tari #i' %otest a& ea$!"e o$nia &irig"nt et !"i i"&icant et !"i e'isti$ant. ("i eni$ reb"s his !"as &i'i e'ce "nt, i%sa #irt"te #i&ent"r e'ce ere. [4-] Se& re i!"is !"o!"e reb"s !"as $o&o en"$era#i !"a$!"a$ in his n" a s%ecies #irt"tis est, ta$en inter&"$ con+ir$at"r +i&es, si a"t ars !"ae&a$ a&hibet"r.$agna est eni$ #is a& %ers"a&en&"$ scientiae.a"t "s"s) % er"$!"e eni$ cre&it"r eis !"i e'%erti s"nt. >acit etia$ necessitas +i&e$, !"ae t"$ a cor%orib"s t"$ ab ani$is nascit"r. Na$ et #erberib"s, tor$entis, igni +atigati !"ae &ic"nt ea #i&et"r #eritas i%sa &icere, et !"ae %ert"rbationib"s ani$i, &o ore, c"%i&itate, irac"n&ia, $et", !"i necessitatis #i$ habent, a++er"nt a"ctoritate$ et +i&e$. [4/] C"i"s generis etia$ i a s"nt e' !"ib"s #er"$ nonn"n!"a$ in#enit"r, %"eritia, so$n"s, i$%r"&entia, #ino entia, insania. Na$ et %ar#i sae%e in&ica#er"nt a i!"i&, !"o

i& %ertineret ignari, et %er so$n"$, #in"$, insania$ $" ta sae%e %ate+acta s"nt. M" ti etia$ in res o&iosas i$%r"&enter inci&er"nt, "t Staieno n"%er acci&it, !"i ea oc"t"s est bonis #iris s"ba"sc" tantib"s %ariete inter%osito, !"ib"s %ate+actis in i"&ici"$!"e %ro atis i e rei ca%ita is i"re &a$nat"s est. ;"ic si$i e !"i&&a$ &e Lace&ae$onio Pa"sania acce%i$"s. [41] Conc"rsio a"te$ +ort"itor"$ ta is est, "t si inter#ent"$ est cas", c"$ a"t ageret"r a i!"i& !"o& %ro+eren&"$ non esset, a"t &iceret"r. In hoc genere etia$ i a est in Pa a$e&e$ coniecta s"s%icion"$ %ro&itionis $" tit"&o) !"o& gen"s re+"tare inter&"$ #eritas #i' %otest. ;"i"s etia$ est generis +a$a #" gi, !"o&&a$ $" tit"&inis testi$oni"$. ("ae a"te$ #irt"te +i&e$ +aci"nt ea bi%ertita s"nt) e' !"ib"s a ter"$ nat"ra #a et a ter"$ in&"stria. :eor"$ eni$ #irt"s nat"ra e'ce it, ho$in"$ a"te$ in&"stria. [44] :i#ina haec +ere s"nt testi$onia8 %ri$"$ orationis.orac" a eni$ e' eo i%so a%%e ata s"nt, !"o& inest in his &eor"$ oratio.) &ein&e rer"$, in !"ib"s ins"nt !"asi !"ae&a$ o%era &i#ina8 %ri$"$ i%se $"n&"s ei"s!"e o$nis or&o et ornat"s) &eince%s aerii #o at"s a#i"$ at!"e cant"s) &ein&e ei"s&e$ aeris sonit"s et ar&ores $" tar"$!"e rer"$ in terra %ortenta at!"e etia$ %er e'ta in#enta %raesensio) a &or$ientib"s !"o!"e $" ta signi+icata #isis. ("ib"s e' ocis s"$i inter&"$ so ent a& +i&e$ +acien&a$ testi$onia &eor"$. [46] In ho$ine #irt"tis o%inio #a et % "ri$"$. O%inio est a"te$ non $o&o eos #irt"te$ habere !"i habeant, se& eos etia$ !"i habere #i&eant"r. Ita!"e !"os ingenio, !"os st"&io, !"os &octrina %rae&itos #i&ent !"or"$!"e #ita$ constante$ et %robata$, "t Catonis, Lae i, Sci%ionis, a ior"$!"e % "ri"$, rent"r eos esse !"a is se i%si #e int) nec so "$ eos censent esse ta is !"i in honorib"s %o%" i re!"e %"b ica #ersant"r, se& et oratores et %hi oso%hos et %oetas et historicos, e' !"or"$ et &ictis et scri%tis sae%e a"ctoritas %etit"r a& +acien&a$ +i&e$. [47] Eitis o$nib"s arg"$entan&i ocis i "& %ri$"$ inte egen&"$ est nec " a$ esse &is%"tatione$ in !"a non a i!"is oc"s inc"rrat, nec +ere o$nis ocos inci&ere in o$ne$ !"aestione$ et !"ib"s&a$ !"aestionib"s a ios, !"ib"s&a$ a ios esse a%tiores ocos. ("aestion"$ &"o genera s"nt8 a ter"$ in+init"$, &e+init"$ a ter"$. :e+init"$ est !"o& I%EMesin 0raeci, nos ca"sa$) in+init"$ !"o& M@sin i i a%%e ant, nos %ro%osit"$ %oss"$"s no$inare. [69] Ca"sa certis %ersonis, ocis, te$%orib"s, actionib"s, negotiis cernit"r a"t in o$nib"s a"t in % eris!"e eor"$, %ro%osit"$ a"te$ a"t in a i!"o eor"$ a"t in % "rib"s nec ta$en in $a'i$is. Ita!"e %ro%osit"$ %ars est ca"sae. Se& o$nis !"aestio ear"$ a i!"a &e re est !"ib"s ca"sae continent"r, a"t "na a"t % "rib"s a"t nonn"n!"a$ o$nib"s. [61] ("aestion"$ a"te$ K!"ac"$!"e &e reK s"nt &"o genera8 "n"$ cognitionis a ter"$ actionis. [6*] Cognitionis s"nt eae !"ar"$ est +inis scientia, "t si !"aerat"r a nat"rane i"s %ro+ect"$ sit an ab a i!"a !"asi con&icione ho$in"$ et %actione. Actionis a"te$ h"i"s $o&i e'e$% a s"nt8 Sitne sa%ientis a& re$ %"b ica$ acce&ere. Cognitionis !"aestiones tri%ertitae s"nt) a"t sitne a"t !"i& sit a"t !"a e sit !"aerit"r. ;or"$ %ri$"$ coniect"ra, sec"n&"$ &e+initione, terti"$ i"ris et ini"riae &istinctione e'% icat"r. Coniect"rae ratio in !"att"or %artes &istrib"ta est, !"ar"$ "na est c"$ !"aerit"r sitne a i!"i&) a tera "n&e ort"$ sit) tertia !"ae i& ca"sa e++ecerit) !"arta in !"a &e co$$"tatione rei !"aerit"r. Sitne sic8 ec!"i&na$ sit honest"$, ec!"i& ae!""$ re #era) an haec tant"$ in o%inione sint. 5n&e a"te$ sit ort"$8 "t c"$ !"aerit"r, nat"ra an

&octrina %ossit e++ici #irt"s. Ca"sa a"te$ e++iciens sic !"aerit"r, !"ib"s reb"s e o!"entia e++iciat"r. :e co$$"tatione sic8 %ossitne e o!"entia co$$"tatione a i!"a con#erti in in+antia$. [6,] C"$ a"te$ !"i& sit !"aerit"r, notio e'% ican&a est et %ro%rietas et &i#isio et %artitio. ;aec eni$ s"nt &e+initioni attrib"ta) a&&it"r etia$ &escri%tio, !"a$ 'ara2tPra 0raeci #ocant. Notio sic !"aerit"r8 sitne i& ae!""$ !"o& ei !"i % "s %otest "ti e est. Pro%rietas sic8 in ho$ine$ne so "$ ca&at an etia$ in be "as aegrit"&o. :i#isio et eo&e$ %acto %artitio sic8 triane genera bonor"$ sint. :escri%tio, !"a is sit a#ar"s, !"a is assentator cetera!"e ei"s&e$ generis, in !"ib"s et nat"ra et #ita &escribit"r. [6-] C"$ a"te$ !"aerit"r !"a e !"i& sit, a"t si$% iciter !"aerit"r a"t co$%arate) si$% iciter8 E'%eten&ane sit g oria) co$%arate8 Prae%onen&ane sit &i#itiis g oria. Si$% ici"$ tria genera s"nt8 &e e'%eten&o +"gien&o!"e, &e ae!"o et ini!"o, &e honesto et t"r%i. Co$%aration"$ a"te$ &"o8 "n"$ &e eo&e$ et a io, a ter"$ &e $aiore et $inore. :e e'%eten&o et +"gien&o h"i"s $o&i8 Si e'%eten&ae &i#itiae, si +"gien&a %a"%ertas. :e ae!"o et ini!"o8 Ae!""$ne sit " cisci a !"oc"$!"e ini"ria$ acce%eris. :e honesto et t"r%i8 ;onest"$ne sit %ro %atria $oriB [6/] E' a tero a"te$ genere, !"o& erat bi%ertit"$, "n"$ est &e eo&e$ et a io8 ("i& intersit inter a$ic"$ et assentatore$, rege$ et tMrann"$) a ter"$ &e $aiore et $inore, "t si !"aerat"r e o!"entiane % "ris sit an i"ris ci#i is scientia. :e cognitionis !"aestionib"s hacten"s. [61] Actionis re i!"ae s"nt, !"ar"$ &"o genera8 "n"$ a& o++ici"$, a ter"$ a& $ot"$ ani$i #e gignen&"$ #e se&an&"$ % ane#e to en&"$. A& o++ici"$ sic, "t c"$ !"aerit"r s"sci%ien&ine sint iberi. A& $o#en&os ani$os cohortationes a& &e+en&en&a$ re$ %"b ica$, a& a"&e$, a& g oria$) !"o e' genere s"nt !"ere ae, incitationes, $iserationes!"e + ebi es) r"rs"s!"e oratio t"$ irac"n&ia$ resting"ens, t"$ $et"$ eri%iens, t"$ e's" tante$ aetitia$ co$%ri$ens, t"$ aegrit"&ine$ abstergens. ;aec c"$ in %ro%ositi !"aestionib"s genera sint, ea&e$ in ca"sas trans+er"nt"r. [64] Loci a"te$ !"i a& !"as!"e !"aestiones acco$$o&ati sint &eince%s est #i&en&"$. O$nes i i !"i&e$ a& % eras!"e, se& a ii a& a ias, "t &i'i, a%tiores. A& coniect"ra$ igit"r $a'i$e a%ta !"ae e' ca"sis, !"ae e' e++ectis, !"ae e' coni"nctis s"$i %oss"nt. A& &e+initione$ a"te$ %ertinet ratio et scientia &e+inien&i. At!"e h"ic generi +initi$"$ est i "& !"o& a%%e ari &e eo&e$ et &e a tero &i'i$"s, !"o& gen"s +or$a !"ae&a$ &e+initionis est) si eni$ !"aerat"r i&e$ne sit %ertinacia et %erse#erantia, &e+initionib"s i"&ican&"$ est. [66] Loci a"te$ con#enient in ei"s generis !"aestione$ conse!"entis, antece&entis, re%"gnantis) a&i"ncti etia$ eis !"i s"$"nt"r e' ca"sis et e++ectis. Na$ si hanc re$ i a se!"it"r, hanc a"te$ non se!"it"r) a"t si h"ic rei i a antece&it, h"ic non antece&it) a"t si h"ic rei re%"gnat, i i non re%"gnat) a"t si h"i"s rei haec, i i"s a ia ca"sa est) a"t si e' a io hoc, e' a io i "& e++ect"$ est8 e' !"o#is hor"$ i& &e !"o !"aerit"r i&e$ne an a i"& sit in#eniri %otest. [67] A& terti"$ gen"s !"aestionis, in !"o !"a e sit !"aerit"r, in co$%aratione$ ea ca&"nt !"ae %a" o ante in co$%arationis oco en"$erata s"nt. In i "& a"te$ gen"s in !"o &e e'%eten&o +"gien&o!"e !"aerit"r a&hibent"r ea !"ae s"nt a"t ani$i a"t cor%oris a"t e'terna #e co$$o&a #e inco$$o&a. Ite$!"e c"$ &e honesto t"r%i!"e !"aerit"r, a& ani$i bona a"t $a a o$nis oratio &irigen&a est. [79] C"$ a"te$ &e ae!"o et ini!"o &isserit"r, ae!"itatis oci co igent"r. ;i cern"nt"r bi%ertito, et nat"ra et instit"to. Nat"ra %artes habet &"as, trib"tione$ s"i c"i!"e et

" ciscen&i i"s. Instit"tio a"te$ ae!"itatis tri%ertita est8 "na %ars egiti$a est, a tera con#eniens, tertia $oris #et"state +ir$ata. At!"e etia$ ae!"itas tri%ertita &icit"r esse8 "na a& s"%eros &eos, a tera a& $anes, tertia a& ho$ines %ertinere. Pri$a %ietas, sec"n&a sanctitas, tertia i"stitia a"t ae!"itas no$inat"r. :e %ro%osito satis $" ta, &eince%s &e ca"sa %a"ciora &icen&a s"nt. P era!"e eni$ s"nt ei c"$ %ro%osito co$$"nia. [71] Tria s"nt igit"r genera ca"sar"$8 i"&ici, &e iberationis, a"&ationis. ("ar"$ +ines i%si &ec arant !"ib"s "ten&"$ ocis sit. Na$ i"&ici +inis est i"s, e' !"o etia$ no$en. I"ris a"te$ %artes t"$ eitae, c"$ ae!"itatis. :e iberan&i +inis "ti itas, c"i"s eae %artes !"ae $o&o eitae. La"&ationis +inis honestas, &e !"a ite$ est ante &ict"$. [7*] Se& &e+initae !"aestiones a s"is !"ae!"e ocis !"asi %ro%riis instr""nt"r, . . . !"ae in acc"satione$ &e+ensione$!"e %artitae) in !"ib"s e'sist"nt haec genera, "t acc"sator %ersona$ arg"at +acti, &e+ensor a i!"i& o%%onat &e trib"s8 a"t non esse +act"$ a"t, si sit +act"$, a i"& ei"s +acti no$en esse a"t i"re esse +act"$. Ita!"e a"t in+itia is a"t coniect"ra is %ri$a a%%e et"r, &e+initi#a a tera, tertia, !"a$#is $o est"$ no$en hoc sit, i"ri&icia is #ocet"r. ;ar"$ ca"sar"$ %ro%ria arg"$enta e' eis s"$%ta ocis !"os e"i$"s in %raece%tis oratoriis e'% icata s"nt. [7,] Re+"tatio a"te$ acc"sationis, in !"a est &e%" sio cri$inis, !"onia$ 0raece stJsiA &icit"r a%%e et"r Latine stat"s) in !"o %ri$"$ insistit !"asi a& re%"gnan&"$ congressa &e+ensio. At!"e in &e iberationib"s etia$ et a"&ationib"s i&e$ e'ist"nt stat"s. Na$ et negant"r sae%e ea +"t"ra !"ae ab a i!"o in sententia &icta s"nt +ore, si a"t o$nino +ieri non %ossint a"t sine s"$$a &i++ic" tate non %ossint) in !"a arg"$entatione stat"s coniect"ra is e'sistit) [7-] a"t c"$ a i!"i& &e "ti itate, honestate, ae!"itate &isserit"r &e!"e eis reb"s !"ae his s"nt contrariae inc"rr"nt stat"s a"t i"ris a"t no$inis) !"o& i&e$ contingit in a"&ationib"s. Na$ a"t negari %otest i& +act"$ esse !"o& a"&et"r, a"t non eo no$ine a++icien&"$ !"o a"&ator a++ecerit, a"t o$nino non esse a"&abi e !"o& non recte, non i"re +act"$ sit. ("ib"s o$nib"s generib"s "s"s est ni$is i$%"&enter Caesar contra Catone$ $e"$. [7/] Se& !"ae e' stat" contentio e++icit"r, ea$ 0raeci 2rinE$enon #ocant, $ihi % acet i&, !"onia$ !"i&e$ a& te scribo, !"a &e re agit"r #ocari. ("ib"s a"te$ hoc !"a &e re agit"r continet"r, ea continentia #ocent"r, !"asi +ir$a$enta &e+ensionis, !"ib"s s"b atis &e+ensio n" a sit. Se& !"onia$ ege +ir$i"s in contro#ersiis &isce%tan&is esse nihi &ebet, &an&a est o%era "t ege$ a&i"trice$ et teste$ a&hibea$"s. In !"a re a ii !"asi stat"s e'ist"nt no#i, se& a%%e ent"r egiti$ae &isce%tationes. [71] T"$ eni$ &e+en&it"r non i& ege$ &icere !"o& a&#ersari"s #e it, se& a i"&. I& a"te$ contingit, c"$ scri%t"$ a$big""$ est, "t &"ae sententiae &i++erentes acci%i %ossint. T"$ o%%onit"r scri%to #o "ntas scri%toris, "t !"aerat"r #erbane % "s an sententia #a ere &ebeant. T"$ egi e' contraria a++ert"r. Ista s"nt tria genera !"ae contro#ersia$ in o$ni scri%to +acere %ossint8 a$big""$, &iscre%antia scri%ti et #o "ntatis, scri%ta contraria. Ia$ hoc %ers%ic""$ est, non $agis in egib"s !"a$ in testa$entis, in sti%" ationib"s, in re i!"is reb"s !"ae e' scri%to ag"nt"r, %osse contro#ersias eas&e$ e'istere. ;or"$ tractationes in a iis ibris e'% icant"r. [74] Nec so "$ %er%et"ae actiones se& etia$ %artes orationis is&e$ ocis a&i"#ant"r, %arti$ %ro%riis, %arti$ co$$"nib"s) "t in %rinci%iis, !"ib"s "t bene#o i, "t &oci es, "t attenti sint !"i a"&iant, e++icien&"$ est %ro%riis ocis) ite$!"e narrationes "t a& s"os +ines s%ectent, i& est "t % anae sint, "t bre#es, "t e#i&entes, "t cre&ibi es, "t $o&eratae, "t c"$ &ignitate. ("ae !"a$!"a$ in tota oratione esse &ebent, $agis ta$en s"nt

%ro%ria narran&i. [76] ("ae a"te$ se!"it"r narratione$ +i&es, ea %ers"a&en&o !"onia$ e++icit"r, !"i a& %ers"a&en&"$ oci $a'i$e #a eant &ict"$ est in eis in !"ib"s &e o$ni ratione &icen&i. Peroratio a"te$ et a ia !"ae&a$ habet et $a'i$e a$% i+icatione$, c"i"s e++ect"s hic &ebet esse, "t a"t %ert"rbent"r ani$i a"t tran!"i ent"r et, si ita a++ecti ia$ ante sint, "t a"t a"geat eor"$ $ot"s a"t se&et oratio. [77] ;"ic generi, in !"o et $isericor&ia et irac"n&ia et o&i"$ et in#i&ia et ceterae ani$i a++ectiones %ert"rbant"r, %raece%ta s"%%e&itant"r a iis in ibris, !"os %oteris $ec"$ egere c"$ #o es. A& i& a"te$ !"o& te #e e sensera$, c"$" ate satis +act"$ esse &ebet #o "ntati t"ae. [199] Na$ ne %raeterire$ a i!"i& !"o& a& arg"$ent"$ in o$ni ratione re%erien&"$ %ertineret, % "ra !"a$ a te &esi&erata erant s"$ co$% e'"s +eci!"e !"o& sae%e ibera es #en&itores so ent, "t, c"$ ae&es +"n&"$#e #en&i&erint r"tis caesis rece%tis, conce&ant ta$en a i!"i& e$%tori !"o& ornan&i ca"sa a%te et oco %osit"$ esse #i&eat"r) sic tibi nos a& i& !"o& !"asi $anci%io &are &eb"i$"s orna$enta !"ae&a$ #o "i$"s non &ebita acce&ere.