UMJETNOST 20. ST.

JUGENDSTIL
- u jugendstilu se već reflektira fin de siecle kao duboka
kriza, ali istovremeno u njemu već probija duh novog
shvaćanja umjetnosti - moderni zahvati industrije i novi
materijali
- naglašavanje linije i njenih relacija prema površini i
prostoru, kao i na ornamentu i dekorativnoj simbolici
primjenjivan u unutrašnjoj arhitekturi, umjetničkom zanatstvu i
oblikovanju plakata, časopisa i knjiga
- slikari se bave pravljenjem nacrta i oblikovanjem unutrašnjih
prostora i primjenjuju naglašenu stilizaciju upotrebnih
predmeta što predstavlja stremljenje ka sintezi
funkcionalnosti i ljepote
- gl. ulogu i graju LINIJA i BILJNA UVOJITA FORMA - one su
mnogosturko izvijene ili ritmički pokrenute i gotovo nikad
nisu prelomljene uglovima
- važan prelaz između impresionizma i ekspresionizma
- dekorativna linija već anticipira apstraktne forme

ART NOUVEAU
- pojmovno odredio stil koji je proizašao iz eksperimenata
slikara, arhitekata, zanatlija i industrijskih
umjetnika i cijelo desetljeće prožimao slikarstvo, skulpturu,
arhitekturu, grafički dizajn, ilustriranje, namještaj,
tekstil, dizajn keramike i stakla, žensku modu
- proizašao iz engl. pokreta UMJETNOST I OBRT čiji je gl.
predstavnik bio umjetnik i pjesnik WILLIAM MORRIS
- taj pokret predstavljao je pobunu protiv novog doba
mehanizacije, romantični napor kojim su pokušavali
ispuniti filozofiju JOHNA RUSKINA prema kojoj je prava
umjetnost LIJEPA I KORISNA
- borili su se za vraćanje nekim mjerilima jednostavne ljepote
i zanatstva
- njihove ideje naišle su na podršku u Franc., Njem., Austriji
i Belgiji
- koncept SINTEZE umjetnosti zasnovane na ESTETICI DINAMIČKOG
LINEARNOG RITMA
- utjecaji:
- linearnost i dekorativna sinteza rokokoa 18. st.
- linearni prepleti keltskih ili saksonskih iluminacija i
nakita
- plošne arabeske orijentalne, osobito japanske umj.
- visoka dekorativna svojstva kineske i japanske keramike
- najveći dio njihove dekoracije ima izvor u PRIRODI, osobito u
BILJNIM FORMAMA
- jedna od najutjecajnijih osoba u svim fazama AN bio je
belgijanac HENRY VAN DER VELDE
- u Austiji nove ideje stila AN dobile su svoj izraz 1897.
osnivanjem BEČKE SECESIJE - gl. ličnost GUSTAV KLIMT
- Klimt je svoj stil formirao na proučavanju bizantskih mozaika
ARHITEKTURA I DIZAJN STILA ART NOUVEAU
- u arhit. teško govorit o jedinstvenom stilu AN osim u okviru
površinskog ukrašavanja i unutarnje dekoracije
- prepleti linija u ornamentu i opće naglašavanje linije u
dekorativnim i strukturalnim elementima
- AN podrazumijevao je visok stupanj specijalnog dizajna i
zanatske vještine te nije bio moguć kod konstrukcija velikih
dimenzija
LOUIS SULLIVAN - zgrada GUARANTY TRUST i robna kuća
CARSON PIRIE SCOTT
FRANCK LLOYD WRIGHT (učenik Sullivana)
LOUIS COMFORT TIFFANI - unutarnji dizajn i dekorativna umj.
HECTOR GUIMARDI - STANICE ZA PARIŠKI METRO

ANTONIO GAUDI (1852.-1926.)

- Španjolac
- njegova rana arhit. pripadala je glavnoj struji gotičke
obnove i samo što je kod G. ona podrazumijevala imaginativnu
upotrebu materijala, osobito u rasporedu faktura i boja
- imaginativniji osobni stil u ukrasima rađenim željezom
kasnije
- od kraja 80ih do 1926. išao svojim putem - vjerovatno
najsrodniji današnjim novim romantičkim strukturalnim
eksperimentistima
- 1. velika narudžba - dovršenje crkve SAGRADA FAMILLIA u
BARCELONI - radio na njoj od 1883. do smrti - s prekidima i
nije je dovršio
- osim gotičkog, osjećaju se utjecaji egzotičnih arhit. stilova
- no ona u najsnažnijem smislu izražava IMAGINACIJU arhitekta
- PALAČA GUELL, TEREZIJANSKO SJEMENIŠTE, PARK GUELL
- skulpturalna kvaliteta njegove arhitekture
- koncepcija arhitekture kao dinamičnog prostora

VICTOR HORTA (1861.-1947.)

- Belgijanac
- osnivač arhit. AN
- pod Viollet-le-Duckovim utjecajem te Gustavea Eiffela
* KUĆA PROF. TASSELA, BRUXELLES - linearni ritmovi
* MAISON DE PEUPLE
* KUĆA VAN EETVELDE - rocailles dekoracija
* ROBNA KUĆA, BRUXELLES - fasada - staklo i ovalni metalni
nosači

- AN ostaje pokret DEKORATIVNIH UMJ. a arhitektonski njegove

najkarakterističnije crte povezane se s dizajnom interijera
- najveći doprinos - u GRAFIČKOM DIZAJNU - plakati i
ilustracije knjiga, i u LIKOVNOM OBLIKOVANJU lampi, tekstila,
namještaja, keramike, stakla i tapeta
- važan jer je, iako je kratko trajao, predstavljao široko
rasprostranjen opći revolt protiv akademizma tradicionalnih
pov. stilova
- pripremio put za mnoge eksperimente umj. i arhitekture 20.
st.

NABIS
- umj. s prijelaza stoljeća - neoimpresionizam, simbolizam, art
nouveau i nabisti
- nabisti su bili jedna donekle eklektična grupa umjetnika -
glavni značaj je u sintetizirajućem pristupu majstorima rane
generacije - Seurat, Gaugin, Redon i Cezanne
- Paul Serusier - na jednom Gauginovu predavanju o boji na
omotu kutije za cigarete naslikao je mali prizor (pejzaž) i
nazvao ga
- oduševljeni tom slikom osnovali su grupu NABIS (hebr.
proroci) - SERUSIER, MAURICE DENIS, PIERRE BONNARD, PAUL
RANSON, MAILLOL, EDOUARD VOUILLARD, FELIX VALLOTTON, K.X.
ROUSSEL I ARMAND SEGUIN
- pored Gaugina i Cezannea te Redona utjecaj orijentalnog
slikarstva i ponekad akademskog simbolizma Puvisa
- M. Denis i Serusier puno pisali o teoriji modernog slik.
- tijekom 19. st. umjetnike je sve više zaokupljao problem
PRIRODE UMJ. DJELA
- usprkos kratkotrajnom postojanju kao grupa u svojim
teorijskim raspravama i manifestima bili preteča svih onih
grupa, manifesta i teorija koje obilježavaju tok umj. 20. st.
- i oni su težili sintezi umj. neprestanim djelovanjem arhit.,
slik., umj. oblikovanjem stakla i dekorativnih paravana,
ilustiranja knjiga, izradi plakata...
- REVUE BLANCHE 1891. - postala je jedna od gl. novina
simbolističkih pisaca i slikara, nabista i ostalih avangardista

EDOUARD BUILLARD (1868.-1940.)

- nabizam je dao 2 genijalna slikara - Buillarda i Bonnarda
- izbjegavao javno izlaganje iako je bio cijenjen za života
- intiman svijet, sastavljen od kutova atelja, dnevne sobe,
pogleda s prozora i portreta obitelji
* AUTOPORTRET
* INTERIJER - odsječeni dio interijera, napustio uobičajenu
perspektivnu formulu i prigušeni sivi tonovi sa svjetlucavim
akcentima ružičaste i žute
* MAJKA I DJETE - ograničen geometrijski definiran prostor
- oslikavao brojne paravane
- izvanredan crtač - imao udio u obnovi grafike krajem 19. st.
(PLACE VINTIMILLE=

PIERRE BONNARD (1867.-1947.)

- najbliži Vuillardu i kao i on živio je tihim i povučenim
životom
- proučavao japansku umj.
 * PARAVAN - šetnja dadilja, friz fijakera
* INTERIJER - relativno prigušena paleta, prvi plan
ostavio u sjeni, a osvijetlio dno slike
- razlikovao se od Vuillarda - što je duže slikao BOJA mu je
postajala sve svjetlija i veselija
* TRPEZARIJA NA SELU
* TRPEZARIJA S POGLEDOM NA VRT
* MRTVA PRIRODA

SLIKARSTVO S POČETKA 20. ST. - FOVISTI I KUBISTI

HENRA MATISSE (1869.-1954.) I FOVIZAM do 1912.

- zajedno s Bonnardom Matisse spada među najveće koloriste 20.
st.
- Matisse je jedan od pionira eksperimentalnog slik.
- na Ecole Des Beaux Arts učenik G. Morreaua gdje je sreo
Georgesa Rouaulta, Alberta Marqueta, H.-C. Manguina, Charlesa
Camonia i Charlesa Guerina
- Matisse oko 1896. otkriva Degasa, Toulouse-Lautreca,
impresionizam i japansku grafiku, te Renoira i Cezannea
- 1899. susreće Andre Deraina - počinje eksperimentiranje
figurama i mrtvim prirodama, okušao se i u skulpturi
- 1901. preko Deraina susreće Mauricea de Vlamincka i tako je
fovistička grupa bila okupljena
- eliminacija detalja i svođenje linije i boja na osnovne
elemente
* MUŠKI MODEL
* CARMELINA
- radio i skulpturu - osobito aktove
- 1905. JESENJI SALON - prostorija s Matisseovim, Vlamnickovim,
Derrainovim i Roualtovim slikama - izazivala reakciju koja je
grupi dala stalno ime - kritičar LOUIS VAUXCELLES - "Donatello
usred divljih (fauve) zvjeri"
- riječ fauvis odnosila se na sjajnu proizvoljnu boju i na
direktni rad kista - fovisti su dokucili konačno oslobođenje
boje - željeli su upotrebljavati boju istisnutu direktno iz
tube
* LUXE, CALME, VOLUPTE - direktan korak prema apstrakciji
* ŽENA SA ŠEŠIROM
* OTVORENI PROZOR - ova tema omiljena
* ZELENA PRUGA
- umjetnik se može slobodno služiti bojom nezavisno od
prirodnog izgleda
* RADOST ŽIVLJENJA - preteča apstrakcije u modernom
slikarstvu

FOVIZAM 1905.
- jedan od najznačajnijih pokreta u početku 20. st. - nastao
kao rezultat slučajnih susreta, zajedničkog izlaganja i
nastojanja mladih nepoznatih umjetnika da afirmiraju svoje
likovne koncepcije
- nije bio organizirani pokret ili škola s određenim programom,
a u njegovom formiranju sudjelovalo je 20ak slikara - Matisse,
Rouault, Marquet, M. de Vlamnick, K. van Dougen, O. Friesz,
Derrain
- jedna grupa njih radila je u ateljeu G. Moreaua, učitelja
koji je kod svojih učenika razvijao smisao za kolorističke
eksperimente i kult slobode ličnosti
- druga grupa čine autodiktati A. Derrain i M. de Vlamnick koji
su oko 1900. osnovali školu u okolici Pariza
- sve ih karakterizira zanošenje sličnim idealima i oslanjanje
na iskustva i rezultate umj. Cezannea, Van Gogha, Gaugina i
Seurata
- isto tako u formiranju njihovih stavova značajnu ulogu odigralo:
crnačka plastika
plošna koncepcija japanske grafike
franc. srednjovjek. slikarstvo na staklu
naivnost i neposrednost izraza primitivnih naroda
- definitivno se pojavio 1905. na izložbi JESENJI SALON -
izazvali negativne reakcije (fauves) - Vauxcelles
- istraživali su djelovanja čistih tonova i boji namijenili
dužnost da ostvaruje oblik - odriču se prirodnosti u korist
imaginativnih vizija
- vole čiste boje, napuštaju tzv. "talijansku" perspektivu i
geometrijske konstrukcije u komponiranju slike
- u fov. slik. sve se reducira na odnose linija i boja
- fovizam je trajao kratko - 1898.-1907., ali je uspio
pročistiti slikarstvo
ubrzati pojavu kubizma (Braque, Matisse, Derrain)
omogućiti razvoj njem. ekspresionizma
otvorio mogućnost pojave apstraktne umj.
stvorio preduvjete za nadrealizam
- fovizam nije doktrina, već slobodna grupacija
- karakteristično da je izvjestan broj inače prosječnih slikara
stvorio svoja najbolja djela za vrijeme direktne povezanosti s
tim pokretom - Matisse, Rouault i Braque jedini su nastavili i
razvili se u izvanredne slikare 20. st.

MATISSE NAKON FOVIZMA

- dovodi boju do krajnih granica
* LE LUXE - organizacija prostora pomoću obojenih površina
dostiže svoj 1. veliki vrhunac, uspio stvoriti novu vrstu
prostora slike kontrastiranjem obojenih površina
- figure su modelirane isključivo konturom linijom no
one postoje i kreću se u prostoru
* HARMONIJA U CRVENOM - nov, opipljiv svijet prostora slike
stvoren uz pomoć boje i linije
- privlačila ga je idilična tema s aktovima u pejzažu
* MUZIKA vrhunac u istraživanju boje, linije,
* PLES prostora i odnosa forme i sadržaja
* CRVENI ATELJE - obilježava početak M. verzije kubizma
- imao razdoblje plastičnosti u slikama, kao i potpune
linearnosti
- ilustrirao i knjige (Mallarme, Joyce, Baudelaire)
- radio i SKULPTURE - nije velik broj ali izrazito su značajne
- plošni tretman, zatvorene obojene površine bez tonskih
prijelaza, izradit smisao za pokret i krivulju, linija

KUBIZAM
- franc. cubisme prema lat. cubus=kocka
- pravac u slikarstvu a zatim i kiparstvu koji se razvio oko
1907. u Francuskoj
- gl. predstavnici u slik - P. Picasso i G. Braque a neposredno
uz njih J. Gris i F. Leger
- naziv potiče od kritičara L. Vauxcellesa koji je povodom
Braqueve izložbe 1908. pisao o "kubističkim bizarnostima"
- važnu ulogu u formiranju kubizma imao je studij CRNAČKE
PLASTIKE - primitivne rezbarije crnačkih i polinezijskih
domorodaca, otkrile su snagu i izražajnost sažetih i
jednostavnih oblika
- iz crnačke plastike izvučena formalna pouka: izgrađivanje
slike s određenijim, naglašenijim crtežom za stvaranje
rastvorenije, čistije strukture bilo na kipu, bilo na slici
- prijelomno značenje imala je posmrtna izložba Cezanneovih
djela 1907. - iste godine naslikao je Picasso "Gospođice iz
Avignona" koje su pov. dokument o početku kubizma
- centar pokreta je grupa slikara i književnika u ateljeima
BATEAU-LAVOIR na Montmartreu u Parizu: Picasso, M. Jacob, J.
Gris, M. Raynal, A. Salmon, G. Apollinaire i Gertrude Stein
- krajem 1907. Braque slika prve kubističke pejzaže a od 1908.
radi s Picassom - različitim putevima teže istom cilju -
REDUCIRATI OBLIKE i ubrzo dolaze do konačne lik formulacije
svojih htjenja
- to je 1. RAZDOBLJE ANALITIČKOG KUBIZMA (1909.-12.) forma je
prioritet - potisnuo je boju kao nebitnu komponentu i platna se
zatvaraju u monokromne sive i smeđe površine
- odbačen je tradicionalni iluzionizam
- slika je autonomna ploha koja sadržava predmet ili
njegove dijelove kao konstruktivne elemente, koji neovisno o
njima posjeduje vlastiti smisao i zakonitost
- predmet nije prikazan kako ga oko vidi, već je
analiziran u totalitetu svoje prostorne egzistencije i prikazan
na plohi viđen istovremeno s različitih strana
- principi analitičkog kubizma:
AUTONOMNE PLOHE
RACIONALNA ANALIZA
I SIMULTANOST PRIKAZA
- time se postiže dinamičnost površine koja ide gotovo do
apstraktnog izgleda - OBJEKT se raspoznaje po SIMBOLIMA
- motivi: mrtve prirode s voćem, voćem, bocom i nekim
instrumentom (gitara), rjeđe portret i ljudski lik a pejzaž
samo u 1. fazi
- 1909. kubizmu pripadaju: a Gleizes, J. Metzinger, A. Hebin,
F. Picabioa, H. Le Fauconier, R. de la Fresuaye, A. Lhote, R.
Delaunay a 1910. L. Marcouissis, M. Duchamp, F. Leger i J. Gris
- najznačajniji teoretičar G. Apollinaire - razradio estetiku
stavove kubizma
- u toj 1. fazi kubizma PREDMET postoji kao ishodište
doživljava za lik. ostvarenje
- 2. SINTETIČKI KUBIZAM (1912.-15.) - slobodnom imaginacijom
kreira se djelo koje će imati osobinu novog realiteta i tek su
u daljnjem procesu približava predmetnoj realnosti - ILUZIJA je
definitivno ISKLJUČENA a umjesto nje stupa ALUZIJA
- Braque je formulirao novo gledanje: "Sadržaj novoga
slikarstva nije predmet nego jedno novo jedinstvo, lirizam koji
proizlazi iz samoga slik. sredstva
- ploha postaje bogatija, linija mekša, a boje se slažu u jake
kolorističke akorde koji konačno prelaze u plošno dekorativno
ornament
- sintetički kubizam razrađuju Picasso, Braque, Gris, Leger i
Ozenfaut
- početak eksperimentiranja s KOLAŽIMA - dijelovi novina,
tkanine, drvo i stakla aplicirani na sliku
- u ovoj fazi k. dosegao točku ravnoteže
- kao slik. pravac u svoje vrijeme značio je revolucionaran
zaokret u evrop. umj. - KREATIVNA SLOBODA učinila ga je
ishodištem mnogih pravaca a njegov je utjecaj bio presudan za
razvitak

PURIZAM
- pokret u novijem slik. i skulp. a gl. predstavnici su mu A.
OZENFANT I C. BRANCUSI kao teoretici i arhitekt CORBUSIER -
smatrao kuću mašinom za stanovanje
- manifestoni "Apres le cubisme" 1918. ukazuje se na odumiranje
kubizma u dekorativnosti i naglašava potrebu pročišćenja oblika
u mehaničke elemente kojima je obilježena sadašnjost
- puristička vizija transponira realni objekt u više planova i
u simultane dinamičke elemente
- suprotstavlja se ornamentu, arabeski i dopadljivim
kombinacijama boja
- anticipira industrial design

ORFIZAM
- smjer u franc. slik. prvih desetljeća XX st. kojemu su
inicijatori R. Delaunay, F. Picabia, j. Melzinger, M. Duchamp i
F. Leger
- polazeći od lik. metoda kubizma našli su stanovite poticaje i
u svojevrsnom dinamizmu futurista
- ime dao G. Apollinaire prema svojoj poemi: Bestiaire Cortege
d'Orphee"
- sadržava iskustva Gaugina, Seurata, kubista i nabista
- u gradnji slike orfizam se još uvijek oslanja na sin. kub.
dok raščlanjivanje boje u širok sunčevi spektar preuzima od
neoimpresionizma
- dinamička apstraktna ritmika boje koju preuzimaju 2Der Blaue
Reiter"
- oni traže simultanizam i dinamizam jednostavnih boja koje ne
ovise o tradicionalnoj komplementarnoj ravnoteži već se
razbijaju poput spektra
- gl. predstavnici F. Delaunay, F. Kupka, M. Russel, P. H.
Bruce, Sonia Terk-Delaunay

PABLO PICASSO (1881.-1973.)

- zarana pokazuje sklonost slikanju - sudjelovao je u većini
umj. pokreta od kraja 19. st. i sam stvorio mnoge od njih
- najvećim dijelom se školovao u Barceloni, a 1900. 1. puta je
u Parizu gdje se susreće sa umj. Louvrea, a udubio se u djela
avangarde, impresionizma i postimpresionizma, u početku
eksperimentirao s različitim stilovima
1. EPOQUE BLEU - MODRI PERIOD - 1901.-04.
- služi se ugl. modrom paletom za slikanje figura i tema
koje su izražavale PATNJU - putujući pjevači, akrobati,
pierroti, bolesnici, beskućnici - atmosfera osamljenosti,
žalosti, neimaštine koja je simbolički izražena deformacijom
likova u gotovo monokromnim modrim tonalitetima
- 1904. preselio se u zloglasnu stambenu zgradu na
Montmartretu - Bateau-Lavoir koja postaje sastajalište tadašnje
likovne avangarde
2. EPOQU ROSE - RUŽIČASTI PERIOD - 1904.-07.
- umjetnikova melankolija je oslabila i poprimila
romantičnu kvalitetu - još uvijek prisutni vitki akrobati,
ljupki dječji likovi i od tog vremena njegov stalni motiv ŽENA
(portret, akt, ležeća figura ili dio kompozicije)
- većina slika predstavlja crteže figura postavljene
pred pozadinu sazdanu od nekoliko širokih tonova ružičaste i
plave

3. EPOQUE CUBISTE - KUBISTIČKI PERIOD - 1907.-17.

* GOSPOŠICE IZ AVIGNONA - ključna slika slikarstva 20
st.
- mrtve prirode, portreti...
- 1914. prvi svj. rat - Braque, Derain, Apollinaire
mobilizirani
- eksperimentira analitičkim kubizmom i kolažom, formira
sintetički kubizam
- nakon toga nastupila je pauza tijekom koje je umj.
kubizam u dekorativne i fantastičko-ekspresionističke ciljeve
- 1914./15. počeo je seriju realističkih portretnih
crteža, poč. 20ih nastavljao je s kubističkim eksperimentima,
usporedno sa realističkim i klasičnim crtežima i slikama
4. EPOQUE CLASSIQUE - KLASICISTIČKO RAZDOBLJE - 1917.-22.
 - posjetio Rim - veliki likovi, volumeni divovskih
likova i plodnih žena evociraju asocijacije na Ingresa
- crteži mu imaju grčko-rimski sadržaj - ta grč. faza
završava 1923.
- povratkom u Pariz eksperimentira s dadaizmom i
nadrealizmom
5. EPOQUE ROMANTIQUE - ROMANTIČKA FAZA - 1923.-24.
- koncentrira se na scene u interijeru, na borbe s
bikovima, motive iz regija podsvijesti i fantastike
- španj. građ. rat - Picasso na strani republikanaca - *
GUERNICA (1937.)
- njegova najnovija djela imaju zadivljujuću svježinu

GEORGES BRAQUE (1882.-1963.)

- studirao stare majstore u Louvreu, privlačila ga je egipatska
i primitivna skulptura, oduševio ga je Poussin i Corot, a
istovremeno je otkrivao impresioniste i postimpresioniste
- 1906. s ranog impre. prelazi na fovističku svijetlu
kolorističku paletu - kratko vrijeme je fovist
- susret s Picassom i "Gospođicama iz Avignona"
- oslanja se zatim na Cezannea - niz pejzaža i mrtvih priroda
-no on za razliku od Cezannea boje podređuje geometrijskoj
strukturi planova
- 1909. Picasso i on počinju živjeti zajedno - analitički
kubizam - mrtva priroda postala je gl. tema
* MRTVA PRIRODA S INSTRUMENTIMA
* GITARA I KOMPOT
- 1912. u Kolnu izlaže s Picassom - vrhunac sintetičkog kubizma
kome je nakon prvog svj. rata jedino on ostao vjeran - pokret
napustili i Picasso i Gris
- uz objekte reducirane na najosnovnije geometrijske forme na
njegovim se slikama istovremeno javljaju pedantno izvedeni
naturalistički detalji
- za 1. svj. rata teško ranjen - nakon rata zaokuplja ga
problem svijetla i osvijetljenja - mrtve prirode, pejzaži i
aktovi
- oko 1930. boja dobiva na intenzitetu
- nakon 2. svj. rata simplificira realni objekt, a kasnije
zaokret prema irealnom

- ALBERT GLIZES I JEAN METZINGER u svojoj knjizi O KUBIZMU,

1912. stvorili jedno od 1. značajnih teorijskih djela o tom
pokretu
- 1911. Braque i Picasso izbjegavanje franc. Salona no druga
grupa kubista (Glizes, Metzinger, Delaunay, Leger...) bila je
zapažena i vršila je utjecaj na franc. i osobito na umjetnike
oko grupe Der Blaue Reiter
- 1911. u Salonu nezavisnih ta grupa izlaže i dobiva
brojne, ugl. negativne reakcije - i kao Picasso i Braque tu
nisu sudjelovali njihove inovacije bile su poznate
- kubistički utjecaj se stalno širio
KUBISTIČKA SKULPTURA
- fovistička i kubistička revolucije u slikarstvu pratile su
odgovarajuće revolucije u skulpturi, usprkos snažnoj
postojanosti starije tradicije skulpturalne figuracije
- na kubist. skulptore utjecalo ne samo kub. slik, već i
otkriće primitivne afričke plastike
- za skulpturu je kubizam bio jedna od oslobađajućih snaga
- pored ljudske figure otvarao je put drugim temama i pripremio
je put za potpunu apstrakciju
- definirao je prirodu skulpture kao umj. mase, volumena i
prostora, razvio je nove mogućnosti u primjeni i širenju tih
elemenata

ALEKSANDAR ARHIPENKO (1887.-1964.)

- može se smatrati pionirom kubist. skulpture
- iz Kijeva, a u Pariz dolazi 1908. a od 1910. izlaže po
Njemačkoj i u Parizu ima vlastitu galeriju
* CRNI SJEDEĆI TORZO, 1909. - jedva nagovještava
geometrijske strukture i time elegantno izvijenoj figuri daje
čvrstinu koja sprečava da postane čisto dekorativna u stilu Art
Nouveaua
- 1912. shvatio implikacije kubizma u skulpturi i otvorio
ŠUPLJINE u masi figure potpuno mijenjajući pov koncepciju
skulpture kao čvrstog tijela okruženog prostorom - * ŽENA KOJA
HODA
- 1913./14. primjenjuje novu tehniku kolaža na skulpturi i
izrađuje konstrukcije od različitih materijala (drvo, staklo,
metal...)
- 1923. odlazi u SAD i skulp. mu se vratila forma figuracije
koja je forme kubističke umj. koristila kao površinsku
dekoraciju

RAYMOND DUCHAMP-VILLON (1876.-1918.)

- na njega u početku utjecao Rodin, no ubrzo postaje kubist
* ŽENA KOJA SJEDI
* KONJ
* KONJSKA GLAVA
- neprestano se oslobađajući nebitnih detalja došao je do
potpuno skulpturalnog iskustva - portretirana glava postala je
maska s nekoliko sličnih oblika, linija, volumena a konj i
jahač koji se izvijaju u prostoru postali su apstraktni
svemirski stroj

JACQUES LIPCHITZ
- nitko kao on nije ispitivao mogućnosti kubističke skulpture,
a kubizam je samo jedno poglavlje u njegovoj dugoj karijeri
* ČOVJEK S GITAROM

HENRA LAURENS (1885.-1954.)

- njegove kubističke skulpture bilo da predstavljaju mrtvu
prirodu ili figuru obično zadržavaju određeno osjećanje
predmeta
- česta upotreba boja na skulpturi - mnogi kubisti skulptori su
eksperimentirali bojom, kao što su i slikari težili reljefnim
efektima pomoću kolaža
- bio scenograf i ilustrator knjiga

OSIP ZADKIN (1890.-1966.)

- nikad nije napustio kubizam, iako su od samog početka njegove
skulpture poprimile ekspresionističke elemente

KUBISTIČKO SLIKARSTVO

JUAN GRIS (1887.-1927.)

- znatno doprinio vraćanju svjetlosti i boje u kubizam ponekad
do točke pretjeranog dekorativnog lirizma

ALBERT GREIZES (1861.-1953.) i JEAN METZINGER (1880.-1956.)

- teorija, no bavili se i slikarstvom

ROBERT DE LA FRESNAYE (1885.-1925.)

FERDINAND LEGER (1881.-1955.)

- kubizam se brzo proširio i doveo do variranja postojećih i
stvaranja novih stilova - u Njem. i Ital. osnova je za
ekspresionističke pristupe, u Holandiji i Rusiji - 1. korak ka
potpunoj apstrakciji, u SAD-u doveo do novog pristupa
realizmu...
- gotovo neizbježna je bila umjetnost koja je slavila
industrijski svijet mašina - geometrijska osnova većeg dijela
kubističkog slikarstva imala je sličnosti s mašinskim formama i
služila je kao izgovor za MAŠINSKU IKONOGRAFIJU - toj se
ikonografiji posvetio upravo Leger
- bio je jedan od rijetkih koji nikada nije napustio kubizam
* AKTOVI U ŠUMI
* POLIKROMNI RONIOCI
* U SLAVU LOUVREA
* DARIDA
* VELIKI KONSTRUKTORI

PURIZAM
CHARLES-EDOUARD JEANNERET LE CORBUSIER (1887.-1966.) i AMEDE
OZENFANT (1886.-1966.)
- Legerov mašinski kubizam sličan je onoj varijanti kubizma
zvanoj purizam koji su oko 1918. razvili arhitekti Le Crobusier
i slikar Amede Ozenfant
- oni su u svom manifestu POSLIJE KUBIZMA, 1918., napali
tadašnje stanje kubizma zbog njegove degeneracije u neku vrstu
složene dekoracije
- oni su težili arhitektonskoj jednostavnosti vertikalno-
horizontalne strukture i eliminiranju dekorativne kićenosti kao
nagovještaju ilustrativnog ili fantastičnog predmeta
- za njih je mašina postala savršeni simbol čistog,
funkcionalnog slikarstva koje se težili ostvariti, kao što je
le Corbusier, u svojoj ranoj arhit. kuću smatrao mašinom za
stanovanje

ORFIZAM

ROBERT DELAUNAY (1885.-1941.) i FRANTIŠEK KUPKA (1871.-1957.)

- Delaunay je bio jedan od prvih koji je unio potpunu paletu
boje u analitički kubizam i tkao pripremio put za sintetički
kubizam
- rajem 1912. napustio je i najmanje nagovještaje predmeta
stvarajući raspored živo obojenih krugova i oblika
- u istom trenutku je i Kupka došao do istog stupnja
apstrakcije
- Apollinaire je njihovim apstraktnim eksperimentima dao ime
"orfizam" - priznaje da je riječ o umj. koja je isto koliko i
muzika, odvojena od predstavljanja vizualnog svijeta ili
doslovnog predmeta

- fovisti su se posvetili boji a kubisti obliku

EKSPRESIONIZAM
- krajem 19. i poč. 20. st. Francuska je dominirala slikarstvom
i skulpturom a neke druge zemlje dale su nekoliko genijalnih
umjetnika - Van Gogh, Munch, Enstor, Rosso, no većina njih
ukazivala je na jalovost koja ih je okruživala u domovini
- mnogi su se i formirali u pariškoj sredini
- Njemačko slikarstvo veliki dijelom 19. st. bilo je
zaokupljeno sentimentalnim, naturalističkim idealizmom, a na
prijelomu u 20. st. njem. umjetnici bili su spremni za nove
utjecaje i pokrete, te su brzo prihvatili forme Art Nouveaua
- pod imenom JUGENDSTIL taj novi pravac postao je popularan i
nacionalan
- Munch po mnogočemu otac njem. eksp., Ensor jedan od očeva
nadrealizma i fantazije 20. st., kandinski, jedan od očeva
apstrakcije razvili su se oko Jugendstila ili pokreta art
nouveau

EDVARD MUNCH (1863.-1944.)

- najveći norveški slikar i u međunarodnim okvirima pionir
modernog ekspresionističkog slikarstva predstavlja rijetku
pojavu genijalnog umjetnika u nacionalnoj sredini bez stvarne
originalne umj. tradicije
- oko 1880. počinje studirati slik., a 1885. putuje u Belgiju i
Pariz - usprkos akademskom školovanju razvio je vlastiti
pristup
- 90ih počeo vršiti utjecaj na Njem. eksp. umj.
- jedinstveno svojstvo njegovih slika i grafika nesumnjivo je
rezultat snažno literarnog, pa čak i mističnog pristupa koji je
tipično skandinavski - kretao se i u književnim krugovima
(Strindberg, Ibsen...)
- izradio scenografije za Ibsenove drame SABLASTI i HEDDA
- imao i impresionističku fazu
- progonile su ga teme BOLESTI, SMRTI, BUŠENJA SEKSUALNE ŽELJ,
ŽENA - nevino dijete i vampir istovremeno
- javio se u trenutku kada Freud razvija teorije psihoanalize
- cijeli život plodan i eksperimentirao mnogim temama, paletama
i stilovima crtanja
- njegova obuzetost seksom, nasiljem i smrću trajala je cijelog
života
- bio veliki majstor grafike
* KRIK
* PUBERTET
* PLES ŽIVOTA

JAMES ENSOR (1860.-1949.)

- od Muncha se razlikovao po tome sto je bio nasljednik jedne
od velikih tradicija u evrop. umj. - flamansko i holandsko
slikarstvo
- akademski obrazovan, no pod utjecajem impres. palete, Boscha,
Breughela, romantizma i simbolizma
- MASKA postaje u njegovim djelima REALNOST i mi osjećamo da
smo postali dio zajednice čudovišta
* ULAZAK KRISTA U BRUXELLES, 1889.
- za inspiraciju je tražio tradiciju fantastičnog slikarstva i
grafike od danse macabre s kraja srednjovjek. do stravičnih
vizija Grunewalda, Boscha i Goye
- stvorio individualni svijet fantastičnih tema, izražen
disonantnom bojom i treperavom linijom
- krajem 90ih 19. st. prešao na religiozne teme (ugl. vezane uz
kristove muke) - predstavljaju više osobnu reakciju na svijet
nečovještva
- osjećanje SMRTI snažno
- njegovo se slik. nakon 1900. nije mnogo razvijalo ali
dotadašnje ostvarenje bilo je takvo da se za njega s pravom
može reći da predstavlja najznačajnijeg pionira fantastičke
umj. 20. st.

GEORGES ROUAULT (1871.-1958.)

- jedini fovist koji se isključivo bavio ekspresionističkim
sadržajem
- jednostavan i naivan čovjek, duboko religiozan, emocionalan i
moralističan
- od 1903. njegova umj., kao i umj. ostalih fovista trpjela je
duboke promjene - PROSTITUTKA je postala simbol društva koje je
trulilo - on ju je slikao sa silnim gađenjem - * PROSTITUTKA
PRED OGLEDALOM
- njegova moralna rezigniranost ispoljila se u karikaturama
(sudaca, političara...)
- PROSTITUTKU, simbolu pokvarenog društva, suprotstavio je
figuru cirkuskog KLAUNA
- teme iz evanđelja kasnije postaju njegova preokupacija a
počinje slikati i pejzaže s figurama, obično religioznog
značenja i snažno slikane mrtve prirode
- radio i grafike

NJEMAČKA
- niz teorijskih, kritičkih i pov. tekstova o umj. krajem 19.
st. - CONARD FIEDLER, THEODOR LIPPS, WILHELM WORRING, ALOIS
RIEGL

EMIL NOLDE (1867.-1956.)

- njegove prve slike planina preobraženih u divove ili strašne
vilenjake otkrivale su svojstva primitivne germ. mašte koja je
očaravala urednike časopisa Jugend - oni su reproducirali 2
njegove groteske kao razglednice čija je prodaja Noldeu
omogućila da se vrati na školovanje
- pod utjecajem impresionista u smislu boje, a 1906. postaje
član Die Brucke (no ubrzo je napušta)
- sve se više predavao osobnoj formi ekspresionističkih slika i
grafika i to religioznih - pod utjecajem Ensora
* TAJNA VEČARA
* KRIST S DJECOM
- bio je individualni ekspresionist u istom smislu u kojem je
to bio i Rouault - sličnost u emocionalnoj prirodi njihovih
religioznih vjerovanja - obojica koloristi ali su se
razlikovali u pristupu boji - Rouaultova boja izgleda prigušena
u usporedbi s Noldeovom

DIE BRUCKE, Dresden, 1905.-1913.

- 1905. ERNST LUDWIG KIRCHNER sa ERICHOM HECKELOM, KARL
SCHMIDT-ROTTLUPFOM i FRITZOM BLEYLOM osnovao je udruženja Die
Brucke - MOST - povezivanje svih revolucionarnih i uzburkanih
elemenata
- prožeti mjerljivim duhom "zanata i umjetnosti" Jugendstila,
iznajmili su prazan lokal i počeli slikati, klesati i
izrađivati grafike
- snažan utjecaj srednjeg vijeka - težili su oživiti atmosferu
srednjovjek. gildi, a vjerovatno je intenzivno ispitivanje
mogućnosti drvoreza najviše pomoglo formiranju njihovih stilova
- Van Gogh izvršio utjecaj, zatim Munch (grafike), primitivna
umj. iz afričkih džungli ili pacifičkih otoka (Etnografski
muzej, Dresden)
- 1906. grupi pristupa NOLDE i MAX PECHSTEIN
- Heckel je uvjerio nekog tvorničara za koga je projektirao
izložbenu dvoranu da dozvoli članovima grupe da u njoj izlažu -
to je bila 1. izložba grupe koja je označila pojavu njem. eksp.
20. st.
- uskoro su saznali za revoluciju fovista u Parizu i pali su
pod njihov utjecaj u upotrebi boje, ali njihove su slike ostale
drugačije u onoj mjeri u kojoj su zadržale njemačko osjećanje
za ekspresivni sadržaj i formu karakterističnu za gotičku
strukturu
- od 1911. većina članova grupe našla se u Berlinu, a 1913. su
se raspali i svatko je nastavio svojim putem

ERNST LUDWIG KIRCHNER (1880.-1938.)

- studirao arhitekturu, a zatim slikarstvo
- proučavao Durera i Rembrandrov crtež, a osobito ga je
privlačila njem. gotika
- od modernih umjetnika pravo otkriće mu je bio Seurat te je
oko 1904. njegovo slik. pokazivalo utjecaje
neoimpresionističkog pointilizma
- pod utjecajem je i Muncha
- njegov razvoj može se pratiti kroz nekoliko ključnih slika i
grafika
* DJEVOJKA POD JAPANSKIM SUNCOBRANOM - fovističko djelo, jake
boje, kombinacija apstraktnih mrlja boje
* ULICA - skup krivolinijskih figura, prepušteni svijetu snova
- iz linearnih arabeski art nouveau i fantastike Muncha
* ULICA, II verzija - potvrđuje dug kubizmu - struktura je
geometrizirana, prostor ograničen
- bez sentimentalnosti i zanosa stvarnost je naslikana u grubim
oštrim linijama, sirovim bojama i s bešćutnim licima

ERICH HECKEL (1883.-1970.)

- često njegove ispijene figure nagovještaju prije manirističku
formulu nego snažno osjećanje unutarnjih sukoba
- iza 1920. sve se više okreće slikovitim romantičnim pejzažima

OTTO MULLER (1874.-1930.)

- njegove su boje prigušenije u odnosu na ijednog drugog
slikara grupe, a njegove slike svojom organizacijom podsjećaju
na orijentalnu eleganciju
- aktovi su mu izdužene, nespretno graciozne figure kosih očiju

MAX PECHSTEIN (1881.-1953.)

- bio je najeklektičniji slikar u grupi, sposoban da ostvari
značajne individualne slike koje se stilski razlikuju jedna od
druge
* INDIJANAC I ŽENA

KARL SCHMIDT-ROTTLUFF
- uz Noledea bio je najsmjeliji koloritst grupe, odan živo-
plavim i zatvoreno-crvenim, žutim i zelenim tonovima
- težnja za monumentalnošću
* AUTOPORTRET S MONOKLOM
- jedan od gl. doprinosa Njem. eksp bila je obnova GRAFIKE kao
značajne umj. forme - osobito DRVOREZI - Nolde, Heckel,
Pechstein

DER BLAUE REITER, Munchen, 1911.-1913.

- umjetnici iz Grupe Brucke predstavljali su prvu manifestaciju
eksp. u Njem, a za vrijeme njihove aktivnosti u Munchenu se
razvijao pokret sa mnogo dalekosežnijim implikacijama oko jedne
od najvećih ličnosti moderne umj. - VASILIJA KANDINSKOG
- od 1890. Munchen je bio jedan od najaktivnijih centara
eksperimentalne umj. u Evropi - Munchenska secesija bila je
pokušaj odvajanja mladih umjetnika od akademizma - Knadinski je
uskoro preuzeo vodeću ulogu u tom krugu
- 1901. osnovao je novo udruženje umjetnika - FALANGU i otvorio
svoju umjetničku školu, a 1909. pobunio se protiv Munch.
secesije što dovodi do stvaranja Novog udruženja umjetnika - u
Kandinskom su klijale ideje o napredmetnom slikarstvu ili slik.
bez literarne podloge
- 1911. s F. Marcom i Gabrielom Munter istupa iz Novog
udruženja umjetnika a neposredan ishod toga bilo je osnivanje
udruženja DER BLAUE REITER čije je ime nastalo po jednoj slici
Kandinskog
- na par izložbi u galeriji Tannhauser 1911./12. bili su radovi
Kandinskog, Marca, Auguste Macke, Heinricha Campendoncka,
Gabriele Munter...
- 1912. s njima izlažu P. Klee, Maljevič, J. Arp
- oni nisu istupali s određenim programom
- mislili su
* da se harmonija boje i forme mora temeljiti na
principu SVRSISHODNOG DJELOVANJA na ljudski duh,
* da je oblik boje SREDSTVO kojim umjetnik djeluje na
duh
* da umjetnik može i NAPUSTITI OBLIK iz prirode i
primjenjivati samo izražajne mogućnosti čistih oblika i boja
* te da je jedini princip i regulativ djelovanja
UNUTRAŠNJA NUŽNOST
- te su misli bile neslužbeni program grupe

VASILIJ KANDINSKI (1886.-1944.)

- rane slike prošle su kroz različite faze impres. i AN
dekoracije, ali sve ih je karakterizirao osjećaj za BOJU
- nakon impres. pokušaji s neoimpres. bojom, pa izleti u veću
fovističku slobodu
- da li je on stvorio prvu potpuno apstraktnu sliku - pitanje
je, ali van svake sumnje je da je on dao početan poticaj jednoj
vrsti slikarstva koje se koristilo sličnostima s muzikom,
razvijao teme apstraktnog ekspresionizma
* SA CRNIM LUKOM - potpuno napuštanje predmeta
- nakon 1912. ugl. slika slike apstraktnog ekspresionizma
- zbog rata se 1914. vraća u Rusiju i tada započinje nova faza njegove karijere
- DER BLAUE REITER - nije bilo zajedničkih stilističkih principa, već su ti umjetnici
sačinjavali slobodno udruženje mladih umj. oduševljenih novim eksperimentima
- godišnjak Der blaue Reiter, koji su uredili Kandinski i Marc pojavio se 1912. i služio je kao
tribina u kojoj su članovi grupe izlagali svoja shvaćanja

FRANZ MARC (1880.-1916.) poginuo u I svj. ratu

- duhovno najbliži tradicijama njemačkog romantizma i lirskog naturalizma - tražio neki
unutrašnji sklad između sebe i svijeta oko sebe i taj sklad je pronašao u životinjskim
formama, osobito KONJ i JELEN
* PLAVI KONJI
* KONJUŠNICE
- 1911.-/12. prihvatio kubističke ideje i forme a tokom 1913. glavno usmjerenje mu je bilo ka
još većoj apstrakciji i slikanju svijeta sukoba - njegovo djelo nagovješta jedno silno,
dinamično, mračno predskazanje razaranja

AUGUST MACKE (1887.-1914.)

- njega možda uopće ne bi trebali smatrati ekspres. - na njega su utjecali Kandinski, Delaunay
i futuristi, te Gaugin i Matisse u koncepciji boje
- slikao gradske prizore u izrazitom koloritu
* VELIKI ZOOLOŠKI VRT
* GOSPOŠA U ZELENOM HALJETKU

OSKAR KOKOSCHKA
- van svih škola vodeći ekspresionist - u eksp se uklapa osobitom paletom i vatrenom
maštovitošću

FUTURIZAM U ITALIJI, 1908.

- prije svega bio književna ideja nastala 1908. - FILIPPO
TOMMASO MARINETTI - i propagirana u nizu manifesta 1909., 1910.
i kasnije - proklamira ljepotu brzine i dinamiku
- u suštini počeo je kao pobuna mladih intelektualaca protiv
kulturne obamrlosti u koju je Italija utonula tokom 19. st.
- svoje ideje proklamirali su manifestima
- ime ukazuje na glavnu ideju pokreta - glorifikacija
budućnosti i borba protiv prošlosti i sadašnjosti
- futur. slik. sadržava 3 nove koncepcije:
1. rješavanje volumena u četverokute, negiranje
rasplinjavanje objekta koje je uveo impresionizam
2. likovno ostvarenje predmeta prema "obliku-snazi" i
prema "liniji-snazi" koja ga obilježava
3. raspoloženje, koje će dati emotivni ambijent slike, kao sinteza raznovrsnih
apstraktnih ritmova predmeta
- odrekli su se treće dimenzije u korist dinamičke dimenzije
- futurizam izvršio znatan utjecaj na tadašnji eksp. u Njem, i
na dadaizam
- rat predstavlja završetak I faze futurizma, a nakon rata
Marinetti obnavlja pokret koji 1930. broji nekoliko stotina
slikara od kojih se ističu Prampolini i Severini

GIACOMO BALLA
- njegova slika * ULIČNA SVJETILJKA - studija svjetlosti, jedan
je od najranijih primjera čistog futurizma - stvorio optiku
iluziju svjetlosnih zraka prenesen u zasljepljujuće boje
* DINAMIZAM PSA NA UZICI

CARLO CARRA (1883.-1966.)

- u slici * POGREB ANARHISTE GALIJA upotrebljava snažne crvene
i crne tonove organizirane u oštre dijagonale figura u pokretu
da bi prikazao žestoke nerede
- od 1912. približavao se ortodoksnoj verziji kubizma, a oko
1916. počeo prihvaćati metafizičko slikarstvo

GINO SEVERINI (1883.-1966.)

- najbliži kubizmu od svih futurista
- specifično širenje svjetlosti

UMBERTO BOCCIONI (1882.-1916.)

- slikao, ali najveći njegov doprinos bilo je stvaranje
futurističke skulpture - polazeći od impres. skulpt., Medarda
Rossa, tal. skulp., nastojao je figuru ili objekt asimilirati u
okolinu kao što je to činio na slikama
- težio je vječnim vrijednostima u skulpture - "skulpturi kao
ambijentu"
- insistirao je na primjeni svih vrsta materijala
- slike: * GRAD SE BUDI, * POBUNA U GALERIJI
- njegova najimpresivnij skulptura - * RAZVOJ BOCE U PROSTORU -
jedinstveni oblici kontinuiteta

ANTONIO SANT'ELLA (1882.-1916.)

- napisao MANIFEST FUTURISTIČKE ARHITEKTURE - zamišljao gradove
sagrađene od najnovijih materijala, prilagođene potrebama
modernog čovjeka i izraze dinamizma modernog duha - važan
doprinos razvoju arhit. u Evropi
- njegove ideje nisu provedene u djelo

- I. svj. rat okončao prvu i jedinu značajnu fazu tal.

futurizma, a same futuriste sve više je privlačila ratna
propaganda

APSTRAKCIJA I KONSTRUKTIVIZAM U RUSIJI

- apstrakcija - riječ koja je često sporna - koristila se kao
izraz za umjetnost koja ne predstavlja prirodu, ali bez razlike
se koristila za svu umj. u kojoj je predmet podređen ili
iskrivljen da bi se naglasilo plastično ili izražajno sredstvo
- ponekad se široko primjenjuje na fovističke i kubističke
slike na kojima predmet nije dominantan, kao i na neke kubist.
skulpture
- NO, sve dok postoji i najmanji ostatak predmeta koji se može
prepoznati, ne možemo govorio o apstrakciji
- može se pretpostaviti da je potpuno odsutstvo eksperimenata u
ruskoj umj. navelo izvjesne umjetnike, upoznate sa zbivanjima u
Franc. i drugim zemljama, da osjete da je jedino rješenje
najoštriji oblik revolucije protiv dominantne akademske
prošlosti
- u svakom slučaju, u skulpt. i slik, Rusija je gotovo bez
ikakve postupnosti prešla sa akademizma 19. st. na potpunu
apstrakciju
- kako je u to bilo uključeno samo nekoliko umjetnika - slikari
Mihail Larionov, Natalija gončarova, Kazimir Maljevič, El
Lissicki i Vasilij Kandinski, skulptori Vladimir Tatlin,
Aleksandar Rodčenko, Naum Gabo i Anton Pevsner - njihov utjecaj
bio je presudan za čitavu umj. 20. st.
- Rusija je od 18. st. pomagala razvoj umjetnosti i održala je
tijesne i stalne veze sa Zapadom
- imućniji rusi stalno su putovali u Francusku, Italiju i
Njemačku
- preko časopisa bili su upoznati s novim zbivanjima u
umjetnosti, muzici i knjiž.
- časopis SVIJET UMJETNOSTI koji se prvi puta pojavio 1898.
okupio je mlađe avangardiste (pjesnike, umjetnike) a nakon
njega pojavili su se i drugi avangardni časopisi
- preko njih ruski su umjetnici mogli pratiti razvoj fovizma,
kubizma, futurizma i njihovih izdanaka
- značajan utjecaj ostavile i ogromne zbirke nove franc. umj. u
Moskvi Sergeja Šćukina i Ivana Morozova

REJONIZAM (od franc. rayon = zraka)

- eksperimentalni pokret u slikarstvu, suvremen kubizmu i
futurizmu, koji se 1910. javlja u Rusiji i ispituje nove
dispozicije prostora i ulogu boje
- Mihail Larionov i Natalija Gončarova osnovali su ga, a 1913.
na izložbi "Meta" prikazana je prva grupa rejonističkih djela
- bio je izdanak kubizma i srodan futurizmu po naglašavanju
dinamičkih, linearnih svjetlosnih zraka
- preko njih je Larionov nastojao vizualno izraziti nove
koncepcije prostora i vremena - * PLAVI REJONIZAM
- Larionov u svom manifestu, prividnoj satiri na futurističke
manifeste, veliča svakodnevne objekte suvremene civilizacije,
poriče postojanje individualnosti i veliča Istok naspram Zapadu
- 1914. Larionov i Gončarova napuštaju Rusiju da bi radili
scenografiju za Sergeja Djagiljeva
- oni su stvorili svega nekoliko značajnih rejonističkih djela,
ali njihove ideje, kao i umjetnost koja je bila sinteza
kubizma, futurizma, orfizma i to osjećanje za nešto što bi se
moglo zvati IV dimenzija, bili su značajni za razvoj Maljeviča
i suprematizma

SUPREMATIZAM
- SUPREMACIJA - stanje onoga koji je nadmoćan nad drugima
- smjer u slik. nastao 1913. u Moskvi pod utjecajem ideja
kubizma i futurizma, a osnivač mu je KAZIMIR MALJEVIČ
- on je 1913. naslikao prvo suprematističko platno * CRNI
KVADRAT NA BIJELOJ PODLOZI, a 1915. objavio je u Moskvi
manifest "Od Kubizma do suprematizma
- oko Maljeviča se formira grupa istomišljenika i sljedbenika
među kojima su Rodčenko, Tatljin i El Lissitzky, te književnici
Majakovski i Maturič
- Suprematizam teži za ostvarenjem apsolutne HARMONIJE LINIJA,
OBLIKA I BOJE
- po Maljeviču, suprematizam označavao supremaciju čistog
senzibiliteta u umjetnosti
- slikarstvo mora biti lišeno tradicionalnog sadržaja i
značenja vezanog uz prikazan predmet, jer su sa stanovišta
suprematisti vanjske okolnosti prirode beznačajne - bitan je
senzibilitet kao takav, neovisan o sredini koja ga je izazvala
- u početku se lik. inventar Suprematizma sastoji od osnovnih
geometrijskih formi (kvadrati, kružnice, trokuti, linije),
kasnije se obogaćuje sa slobodnijim elementima, no oko 1919.
vraća se asketskoj strogosti ranijeg razdoblja
- tada nastaje maljevičevo platno * BIJELI KVADRAT NA BIJELOJ
POVRŠINI koji predstavlja najradikalniju konsekvenciju
suprematističkog shvaćanja
- svojim formalnim izrazom, suprematizam označava početak
geometrijske apstrakcije, anticipirajući kasnije lik. pokrete
konstruktivizam i neoplasticizam

KAZIMIR MALJEVIČ (1878.-1935.)

- kubističku je geometriju prvi doveo njenom logičnom zaključku
- apsolutnoj geometrijskoj apstrakciji
- od 1911. slikao kubistički - * JUTRO NA SELU POSLIJE KIŠE -
sličnost s Legerovim nešto kasnijim mašinskim kubizmom je
zapanjujuća
- naredne 2 godine maljevič je ispitivao različite vidove
kubizma i futurizma, ali je težio oslobođenju umjetnosti tereta
objekta
- u svojoj knjizi NEPREDMETNI SVIJET definirao je suprematizam
- u stvaranju apst. slike prethodili su mu Kandinski, Delaunay
i Kupka, ali za Maljeviča se može reći da je doveo apstrakciju
do krajnje geometrizacije
- 2 dominantna vida apstrakcije 20. st.
1. APSTRAKTNI EKSPRESIONIZAM Kandinskog
2. GEOMETRIJSKA APSTRAKCIJA Maljeviča
- Maljevič je tijekom 1913. nastavio sa suprematizmom, a između
1915. i 1923. eksperimentirao je s 3D crtežima i modelima na
kojima je proučavao problem forme u 3D
- ti apstraktni 3D modeli su bili značajni ne samo za razvoj
KONSTRUKTIVIZMA u Rusiji, nego preneseni u Zap. Evropu preko
njegovih učenika (Lissitzky) utjecali su na metode nastave
dizajna u Bauhausu i na tok međunarodnog stila u modernoj
arhitekturi

EL LISSITZKY - ELIEZER MARKOVIČ (1890.-1956.)

- internacionalno najutjecajniji
- 1921. definitivno odlazi u Berlin gdje se povezao s
holandskim apstrakcionistom Theom van Doesburgom i mađarom
Laslom Moholy-Nagijem
- nije bio previše talentiran već je bio važan posrednik u
prenošenju različitih koncepata apstrakcije

KANDINSKI U RUSIJI 1914.-21.

- mnogo značajniji u prenošenju ruskih apstraktnih i
konstruktivističkih eksperimenata na Zapad
- do 1920. slikao u stilu SLOBODNE APSTRAKCIJE a tokom 1921.
potpuno su prevladale GEOMETRIJSKE KOMBINACIJE i on je ušao u
2. veliku vazu svoje karijere
- 1922. postaje profesor bauhausa, a krajem 1933k. odlazi u
Pariz gdje ostaje do smrti - taj zadnji period bio je za njega
izvanredno bogat
* BIJELA LINIJA
* NEKOLIKO KRUGOVA

KONSTRUKTIVIZAM

- u arhit. smjer koji se javlja nakon I. svj. rata i postaje

dominantan između 2 svj. rata
- formalno se očituje u odbacivanju dekoracije i u naglašavanju
elemenata konstrukcije do te mjere da ona postaje gl. nosilac
arhit. izraza
- naglašavanje utilitarne strane objekta i težnja za čistom
funkcionalnošću
- smatraju da je pravilnim konstruktivnim rješenjem u isti mah
postignuta i određena estetska kvaliteta

- u kip. i slik. se javlja 1913. u Rusiji pod utjecajem kubizma

i futurizma
- osnivač i ideolog konstruktivizma je VLADIMIR TATLJIN
- konst. skulptura služe se apstraktnim stereometrjskim
elementima u prostoru - traži smisao i ljepotu u matematičkoj
preciznosti izvedbe i nastoji izraziti duh nove mašinske
civilizacije
- u slik. se izražava metodama geometrijske apst.
- jedna od značajnih novih ideja koje će se razviti u skulpt.
20. st. bila je ideja KONSTRUKCIJE
- skulpt. je podrazumijevala proces stvaranja forme ODUZIMANJEM
od amorfne mase ili GRAŠENJEM iz mase - ovi pristupi
predstavljaju naglašavanje skulpt. kao umj. MASE a ne PROSTORA
- KONSTRUIRANJE mase moglo se predvidjeti kao posljedica
kubističkih eksperimentiranja - Picasso (* Gitara, * Muzički
instrument) = isticanje skulpt PROSTORA prije nego skulpt MASE

VLADIMIR TATLJIN (1895.-1956.)

- 1913. bio u Berlinu i Parizu i vidio Picassove skulp. a
rezultat toga bio je niz reljefa konstruiranih od drva, metala
i kartona, s površinama obloženim gipsom, staklom...
- ti reljefi bili su među prvim potpunim apstrakcijama,
prethodnici dadaističke skulpt. Kurta Schwitersa
- njegovi stavovi prema apstrakciji bili su slični Maljevičevim
- njegova osnovna preokupacija bio je PROSTOR
- 1915. započeo je raditi tzv. KONTRA RELJEFE koji su ovisili
na žici i udaljio se od tradicije skulpt. u prošlosti vezane za
zemlju
- zanimala ga je arhit. što se očitovalo u njegovom * SPOMENIKU
TREĆOJ INTERNACIONALI (model)
- da je projekt ostvaren u stvarnim dimenzijama bio bi
visok otprilike 305m i predstavljao bi najveću skulpt. formu
ikad zamišljenu
- trebao je biti metalni, spiralni okvir nakrivljen na
jednu stranu, koji okružuje stakleni valjak, kocka i kugla
- različite staklene prostorije, u kojima bi se
održavali mitinzi i konferencije, trebale su se okretati za
cijeli krug jednom godišnje, jednom mjesečno i jednom dnevno

ALEKSANDAR RODČENKO (1851.-1956.)

- 1916. radio s Tatljinom i ubrzo je počeo eksperimentirati s
konstrukcijama
* KONSTRUKCIJA DALJINE - pravokutni blokovi
* VISEĆA KONSTRUKCIJA - ispresijecani krugovi - unosi
pokret (ako kruženje atoma)

- konstruktivistički eksperimenti tatljina i Rodčenaka završili

su početkom 20ih zbog represivnog revolucionarnog režima -
mnogi su umjetnici napustili rusiju

NAUM GABO i ANTON PEVSNER (braća)

- dvije vodeće ruske ličnosti u širenju konstruktivizma - 20ih
se suprotstavili mišljenju da umj. mora služiti revoluciji -
borili su se za opstanak nezavisnog umjetnika i njegovo pravo
da ide svojim putem, putem slobodnog eksperimenta, ma kud on
vodio
- 1920. izdaju REALISTIČKI MANIFEST

- traženje režima da umjetnost mora biti razumljiva masama i

korisna industriji, uvjetovalo je da mnogi rus. umjetnici
napuste zemlju, te su nastavili razvijati i širiti svoje ideje
na Zapadu

DE STIJL, U HOLANDIJI, 1917.

- ime pokreta i časopisa koji su 1917. osnovali THEO VAN
DOESBURG, BART VAN DER LECK I PIET MONDRIAN
- I. svj. rat obilježio je završnu tačku prvog vala novih
pokreta 20. st.
- za vrijeme rata vladala je izoliranost, a franc. dominacija
eksperimentalnom umj. je prekinuta
- preispitivanje koncepata modernog slik., skulpt. i arhit.
dovelo je do pojave novih eksperimenata i novih ideja u kojima
su druge nacije počele preuzimati vodeću ulogu
- zapanjujući primjer djelovanja izoliranosti vidi se u razvoju
umj. u nizozemskoj, neutralnoj za vrijeme rata i zato kulturno
i politički udaljenoj od obje strane
- čini se da su holandski umjetnici dosta oprezno ušli u 20.
st.
- u arhit. BERLAGE je bio prvi značajna inovator i kao takav
gotovo sam
- međunarodni pokret AN imao je slabiji utjecaj, osim na
slikare Jana Toorpa i Johana Thoru-Prrikera i nekoliko
dizajnera
- prijelaz na revolucionarnu modernu umj. u vrijeme I. svj.
rata može se pratit na karijeri Pieta Mondriana
- on se 1914. našao u Nizozemskoj i tu ga je zatekao rat
- uskoro je otkrio druge nizoz. umjetnike s težnjama
sličnim njegovim - Bart van der Leck i Theo van Doesburg
- Van Doesburg bio je vodeći duh u osnivanju grupe DE STIJL i
pokretanju istoimenoga časopisa
- za De Stijl će također biti vezani mašarski slikar Vilmos
Huszar (koji se nastanio u Nizozemskoj), belgijski skulptor
Georges Vantongerloo i arhitekti Ioud i Robert Dan't Hoff
- časopis De Stijl koji je počeo izlaziti 1917. bio je posvećen
apsolutnom procjenjivanju tradicije i izobličavanju čitave
podvale lirizma i osjećaja
- umjetnici okupljeni oko njega isticali su potrebu za
apstrakcijom i simplifikacijom, matematičkom strukturom
suprotnom impres., svim baroknim formama umjetnosti
- težili su jasnosti, izvjesnosti, redu i gotovo odmah su
njihova djela počela ispolajvati ta svojstva izražena uz pomoć
ravne linije, pravokutnika ili kocke, kao i boja svedenih na
primarne - crvenu, žutu i plavu i neutralne - crnu, bijelu i
sivu
- najveća važnost je bila zamisao o umj. suradnji i razvoju
zajedničkih pogleda među slikarima, skulptorima, arhitektima,
grafičarima i ind. umjetnicima
- oni su bili dobro upoznati sa zbivanjima u modernoj umj.
Franc., Njem. i Ital (foviza, kubizam, njem. ekspresionizam i
tal. futurizam) no za učitelje su priznavali samo neke:
CEZANNEA u slikarstvu i FRANCK LLOYDA WRIGHTA, BERLAGEA i možda
BEHRENSA i starijeg VAN DER WELDEA u arhitekturi
- nisu bili upoznati s ruskim eksperimentima u apstrakciji sve
dok se nisu uspostavile veze po završetku rata
- teoretičari pokreta bili su Mondrian i Van doesberg
- 1917. van Doesberg je objavio knjigu NOVI POKRET U SLIKARSTVU
a Mondrian je u De Stijlu objavio niz članaka uključujući i
NEOPLASTICIZAM U SLIKARSTVU koji je 1920. razvio u knjigu,
jedan od dokumenata o apstraktnoj um.
- 1928. list prestaje izlaziti

PIET MONDRIAN (1872.-1944) I NEOPLASTICIZAM DO 1918.

- školovao se na Akademiji i do 1904. bio naturalist
- 1908. dolazi pod Toorpov utjecaj i počinje slikati na način
blizak simbolizmu
- još ranije su njegovi pejzaži sadržavali anticipacije njegove
karakteristične vertikalno-horizontalne kompozicije,
ograničenog ali definiranog prostora slike, naglašavanja
linearne strukture i zanesenog promatranja jednog prizora
- rani pejzaži držali su se principa frontalnosti
- od 1908. postao je svjestan nekih inovacija moderne umj.,
njegova umj. je procvala u plavim, žutim, crvenim i zelenim
tonovima u šumskim prizorima naglašavao je linearno gibanje
- u portretiranju i slikanju figure od 1900. također je
naglašavao frontalni, krupni plan koji ponekad podsjeća na
- 1911. dolazi u Pariz gdje ga je zahvatio val kubizma
- u svakoj od njegovih omiljenih tema (drvo, dine, ocean,
crkva, vjetrenjača...) može se pratiti njegov razvoj od
naturalizma preko simbolizma, impres., postimpres., fovizma,
kubizma do apstrakcije
- već 1912. drvo je praktično iščezlo u linearni labirint koji
je pokrivao površinu platna
- postepeno je počeo osjećati da kubizam ne prihvaća logične
posljedice svojih otkrića, da ne razvija apstrakciju ka njenom
krajnjem cilju, izražavanju čiste realnosti
- osjećao je da se to može postići samo ČISTOM PLASTIKOM
(PLASTICIZMOM)
- za njega je "plastični izraz" značio DJELOVANJE FORME I BOJA
- realnost ili nova realnost bila je realnost plastičnog izraza
ili realnost formi i boja na slici
- znači, nova realnost bila je prisutna realnost same slike za
razliku od iluzionističke realnosti zasnovane na podražavanju
prirode, ili na romantičnim ili ekspresivnim asocijacijama
- umjetnik je postepeno postajao svjestan da se
1. u plastičnim umjetnostima realnost može izraziti samo
RAVNOTEŽOM DINAMIČKIH KRETNJA FORME I BOJA
2. ČISTA SREDSTVA omogućuju najefikasniji način da se to
postigne
- te ideje su ga dovele do organizacijskog načela ravnoteže
nejednakih suprotnosti postignute pomoću RAVNOG KUTA i SVOŠENJA
BOJE NA PRIMARNE nijanse plus crna i bijela
- do ovoga on nije došao isključivo teoretizirajući
- tokom 1914. eliminirani su svi tragovi kosih linija i
struktura je postala pretežno vertikalna i horizontalna
- uskoro je shvatio da slobodne površine boje stvaraju osjećaj
dubine i razliku između prvog i drugog plana sto je remetilo
jedinstvo kojem je težio
- to ga je navelo da 1918. i 1919. pristupi seriji djela
organiziranih na PRAVOKUTNOJ MREŽI najprije sa snažno omeđenim
kvadratima ili pravokutnicima raspoređenim u neutralnoj osnovi,
a zatim s pravokutnicima definiranim u oblik nijansi primarnih
boja nasuprot neutralnim
- tako je oko 1919. došao do ispunjenja svojih ideala:
izražavanja univerzalnog putem dinamične ravnoteže vertikalne i
horizontalne linearne strukture i osnovnih tonova boje

BART VAN DER LECK (1876.-1958.)

- iako je Mondrian bio neusporedivo najveći umjetnik De Stijla,
njegov doseg se ne može odvojiti od dosega ostalih članova
- bio je naturalist, a 1917. napušta predmet radi pravokutne
kompozicije - on je pokazao veću sklonost otvorenoj kompoziciji
s površinom zapresjecanom mrežom kratkih linija pravokutnika -
figura se neprestano provlačila kroz geometriju
- 1918. napustio De Stijl i vratio se jednoj vrsti figuracije

THEO VAN DOESBURG (1883.-1931.)

- pokretački duh u stvaranju i razvoju De Stijla
- bio je impresioniran esejem Kandinskog O DUHOVNOM U
UMJETNOSTI koji je za njega postao gotovo sveto pismo
- 1916. eksperimentirao je slobodnom apstrakcijom i kubističkim
formama - no svoj put je pronašao naslikavši sliku * IGRAČI
KARATA 1916. - djelo bazirano na Cezanneu, figurama svedenim na
sklop oblika zasnovanih na pravokutnicima
- tokom 1918. i 1919. fasciniran matematičkim implikacijama
svoje nove apstrakcije ispitivao je njene mogućnosti u
linearnim strukturama
- Deosburg, Mondrian i Leck tijesno su surađivali i izvjesno su
vrijeme dopunjavali jedan drugog, no 1920. svatko je krenuo
svojim putem
- nakon rata Doesburg je nastavio kao propagator načela De
Stijla, putujući i držeći predavanja - utjecao na studente i
profesore vajmarskog Bauhausa
- pisao dadaističke pjesme pod pseudonimom I. K. Bonset
- do 1924. držao se neoplasticizma, no tad objavljuje OSNOVE
NOVE UMJETNOST - tada počinje napuštati strogu vertikalno-
horizontalnu formulu De Stijla i Mondriana i uvodi DIJAGONALE -
zato Mondrian napušta De Stijl
- 1926. Doesbug objavljuje manifest u De Stijlu i svoj novi
zaokret naziva ELEMENTARIZMOM - tvrdi da nagnuta površina unosi
iznenađenje, nestabilnost i dinamizam

GEORGES VANTONGERLOO (1886.-1965.)

- ostvarenja De Stijla u skulpturi bila su koncentrirana u
njegovim djelima
- bio je i slikar, arhitekt i teoretičar
- njegove skulpture predstavljaju značajne transformacije slik.
De Stijla u trodimenzionalni dizajn

ARHITEKTURA DE STIJLA
- usprkos Mondrianovoj jedinstvenoj ličnosti De Stijl je gl.
utjecaj na modernu umj. izvršio preko arhitekture
- za vrijeme rata u neutralnoj Nizozemskoj moglo se nastaviti s
izgradnjom, i zato se prijelaz s predratnog na poslijeratni
eksperiment može najjasnije pratiti u Nizoz.
- niz ideja koje su se radile u Evropi prije 1914. najprije
realizirane žuto vrijeme u Nizozemskoj
- na formiranje arhit. De Stijla utjecali su Hendrik Berlage i
Frank Lloyd Wright
- Berlage je u svojim tekstovima inzistirao na primarnosti
unutrašnjeg prostora
- zidovi koji definiraju prostore nisu i nemorali samo
izraziti prirodu materijala nego i njihovu i nosaču
funkciju neskrivenu ornamentom
- težio je totalnom efektu jedinstva i smirenosti
- on je razmišljao o međusobnoj povezanosti arhit.,
slik. i skulpt. ali s arhit. u vodećoj ulozi
- na njegov pristup utjecao je Frank Lloyd Wright čije
je djelo poznavao iz publikacija a zatim ga je i vidio prilikom
posjeta SAD-u
- bio je oduševljen Wrightom a osobito zgradom Larkin
- Wright nastoji kontrolirati i iskoristiti mašinu, ispitati
nove materijale i tehnike u stvaranju novog društva
- princip horizontalne raščlambe putem naglašenih
izvučenih krovova ispod njega kubus
- J. J. P. OUD, ROBERT VAN'T HOFF, GERRIT RIETVELD bili su pod
utjecajem ideja Berlagea i Wrighta i poznavali su prve
moderniste u Njem. i Aust. - Loosa, hoffmanna i Olbricha, a
njihove veze s Mondrianom i doesburgom također su utjecali na
oblike koje je poprimila njihova arhit.
- SCHOENMAEKERS je svojom mističkom kozmogonijom baziranom na
pravokutniku i neoplatonističkom doktrinom o krajnoj realnosti
dao filozofsku osnovu ne samo Mondrianovim slikama, već i
zamislima arhitekata
- iz tih činilaca nastalo je arhit. RAVNIH KROVOVA s
zidovima raspoređenim prema određenim prema određenom sistemu
da bi se stvorio unutrašnji prostor koji je FUNKCIONALAN I
HARMONIČAN
- tu je bio začetak stila koji će dobiti ime MEŠUNARODNI STIL i
dominirati monumentalnom arhit. sredinom 20. st., osobito u
obliku nebodera
- u svojoj estetici poklanjali su puno pažnje mjestu mašine i
njenoj funkciji u stvaranju nove umj. i arhit.
- zgrade koje su podigli prije 1921. nisu bile brojne
* KUĆA HUIS TER HEIDE, 1916., VAN'T HOFF - konzolasti
vijenci, grupiranje prozora, nagomilavanje kuteva, stroga
pravokutnost cjeline
* RADNIČKO STAMBENO NASELJE, Holandslio Hook, J. J. P.
OUD - savijeni, zaobljeni kutovi na fasadama, snažno naglasio
opeku
* MODEL KUĆE SCHRODER, GERRIT RIETVELD - strukturalna
kocka narušena slobodnim, međusobno povezanim površinama
pravokutnih ploča
ARHITEKTURA S POČETKA 20. ST.

SAD - FRANK LLOYD WRIGHT (1876.-1959.)

- 1887. zaposlio se u čikaškoj firmi Adler i Sullivan u kojoj
je radio sve dok 1893. nije počeo djelovati samostalno
- svoju osnovnu arhitektonsku filozofiju izražavao je
prvenstveno kroz formu KUĆE
* KUĆA WARDA WILLITTSA, Highland Park, Illinois
- bazira se na križnoj osi, a japanski utjecaj vidi se u
blago zabatstom krovu i vertikalnim trakama fasade - tzv.
PRERIJSKI STIL
* KUĆA ROBIE, CHICAGO
- remek-djelo "prerijskog stila - postavljena na jednoj
dominantnoj osi, dok je horizontalna linija krova učvršćena u
sredini
- prozori su raspoređeni u duge simetrične redove
* HOTEL IMPERIAL, TOKIO - 1968. uništen
- pionir međunarodnog modernog pokreta

FRANCUSKA
AUGUSTE PERRET (1874.-1954.), TONY GARNIER (1869.-1948.)
- osim Wrighta i izvjesnog broja njegovih sljedbenika američke
arhit. je između 1915. i 1940. bile uglavnom u rukama
akademičara
- u Engl. je također bilo malo eksperimenata
- Franc. arhit. tog vremena dominirala je tradicija Beaux Artsa
osim djela dvojice arhitekata - Perret i Garnier
- obojica su bili pioniri BETONA primjenjivanog bez
pretencioznosti ili stilističkog prikrivanja
- Perret je bio značajniji po ostvarenom djelu, dok Garnierova
slava počiva na njegovim ranim vizionarskim projektima za
Industrijski grad
- Perret:
* STAMBENA ZGRADA, ul. Franklin, Pariz
* GARAŽA PONTHIEU, Pariz
* FOAJE KAZALIŠTA CHAMPS ELYSEE, Pariz
- istraživao svojstva betona
* CRKVA NOTRE-DAME, Le Rainay (blizu Pariza) - remek-
djelo
- longitudinalna s zaobljenom apsidom, s širokim
narteksom, bočne lađe
- Garnier:
* PROJEKT ZA INDUSTRIJSKI GRAD
- prostrane avenije i trgovi, funkcionalna podjela
ravnih i zaobljenih površina, svođenje zgrada na ne ukrašene
pravokutnike i shvaćanje važnosti prirode, drveća..
- sve to predskazalo je ideju o gradu-vrtu

AUSTRIJA I NJEMAČKA
- eksperimentalnu arhit. u Španjolskoj, Britaniji, Francuskoj,
SAD-u u 1. pol. 20. st. obilježilo je djelo nekolicine
genijalnih arhitekata - GAUDI, MACKINTOSH, PERRET I GARNIER,
SULLIVAN I WRIGHT
- u ostalim zemljama isto su se pojavili daroviti ljudi: HORTA
I VAN DR VELDE u Belgiji, OTTO WAGNER, ADOLF LOOS, JOSEF
HOFFMAN I JOSEF MARIA OLBRICH u Austriji, HENDRIK PETRUS
BERLAGE u Nizozemskoj, PETER BEHRENS, RICHARD RIEMERSCHMIND,
HAN POELZIG i dr. u Njemačkoj

OTTO WAGNER (1841.-1918.)

- u mladosti akademski orijentiran, ali već u svojoj knjizi o
modernoj arhit. objavljenoj 1894. izrazio je svoje ideje
moderne arhit. koja koristi moderne materijale
* HOL BEČKE POŠTANSKE ŠTEDIONICE, 1905.
- spomenik jednostavnom korištenju metala i stakla pri
stvaranju prozračnog, svijetlog i nezagušenog prostora

ADOLF LOOS (1870.-1933.)

- nakon studija arhit., 1893. radi u SAD i tu se 3 godine
upoznaje s novim koncepcijama amer. arhit., osobito o projektu
nebodera Sullivana i ostalih pionira čikaške škole
- 1896. nastanio se u Beču i bio oštar protivnik dekorativnom
pristupu secesije - zalagao se za arhit. čiste forme sa
izražajnom funkcijom
* KUĆA STEINER, BEČ
- anticipira jednostavne kubističke forme tzv.
internacionalnog arhit. stila, koji će se razviti iz zamisli
Ouda, Gropuisa, van der Tohea i Le Corbusiera
- osnova i fasada su simetrične - armirani beton je
ovdje gotovo prvi puta upotrebljena na privatnoj kući
- ova kuća je ključni spomenik u stvaranju novog stila

- Olbrich i Hoffman su sa Klimtom osnovali pokret bečke

secesije

JOSEF HOFFMAN (1870.-1956.)

* PALAČA STOCLET, BRUXELLES
- stroge pravokutno projektirane osnove i fasade,
široke, bijele površine uokvirene tankim, linearnim trakama

- veze između austrijske i njem. arhitekture početkom stoljeća

bile su tijesne
- kad je nadvojvoda Ernst Ludwig od Hessea htio potaći
oživljavanje umjetnosti osnivanjem umj. kolonije u Darmstadtu
zaposlio je Olbricha da projektira većinu zgrada, uključujući
SVADBENU KULU, središnje zdanje i simbol cijelog projekta
- bila je zamišljena kao funkcionalno zdanje - inovacija
- način na koji su redovi prozora grupirani unutar zajedničkog
okvira i savijeni oko ugla zgrade
 - u najvećem dijelu Olbrichove arhit. snažno je
osjećanje tradicije
- ovaj centar važan je kao rani moderni primjer
planiranog društvenog i kulturnog centra

PETER BEHRENS (1868.-1940.)

- čini most između prošlosti i sadašnjosti, tradicije i
eksperimenta
- počeo kao slikar, a onda je prešao na osnovne probleme
industrijskog dizajna u mašinskoj proizvodnji, zatim se
zainteresirao za arhit.

- važnost HOFFMANA - udio u stvaranju BEČKE RADIONICE

- Radionica, stvorena oko 1900., nastavile su se
tradicije Williama Morrisa i engl. pokreta "Umjetnost i
zanati", s jednom razlikom - MAŠINA je bila prihvaćena kao
dizajnerov osnovni alat - te su radionice vršile značajan
utjecaj 30 godina
- istovremeno KARL SCHMIT (umjetnički stolar) upošljavao je
arhitekte i slikare da mu projektiraju namještaj za radnju u
DRESDENU - iz toga su se razvile NJEMAČKE RADIONICE koje su
težile primijeniti Morrisova načela na šire polje industrijskog
oblikovanja
- iz tih eksperimenata stvoren je 1907. NJEMAČKI RADNIČKI ili
ZANATSKI SAVEZ koji je bio neposredni prethodnih Bauhausa -
iako je Savez proizašao iz engl. pokreta "Umjetnost i zanati"
njegov se značaj zasniva u prvom redu na iskorištavanju mašine
za poboljšanje kvalitete predmeta masovne proizvodnje i svih
vidova ljudske okoline
- njegove ideje propagirane su poučavanjem, laboratorijskim
eksperimentima i velikim izložbama dizajna
- najznačajnija takva izložba održana je u Kolnu 1914.
- iako je I. svj. rat zaustavio razvoj Saveza, njegove ideje su
preuzele i dalje razvijale slične organizacije u Austriji,
Švicarskoj, Švedskoj i Engleskoj
- vrhunci povijesti Saveza bile su izložbe u Stuttgartu 1927. i
Parizu 1930.
- na prvoj je pod vodstvom Miesa van der Rohea predstavljen
čitav jedan stambeni projekt plod suradnje velikog broja
majstora arhit. 20. st., a 1930. nadzor je vršio Walter Gropuis

- karijera BEHRENSA obuhvaća najveći dio tog sjajnog razdoblja

u njem. arhit. i ind. dizajnu
* TVORNICA TURBINA, BERLIN - zgrada od stakla i čelika, s lakim
skeletom od zglobnih čeličnih greda koji omogućuje da zidovi
budu ogromne staklene površine - značajan pomak u tvorničkoj
arhit.

NIZOZEMSKA
- u Nizozemskoj je prvi inovator bio HENDRIK PETRUS BERIAGE -
stvorio je zaprepašćujuće koncepcije u projektiranju,
materijalima i gradnji
- iako se smatrao tradicionalistom, bio je strasno predan
uklanjanju ukrasnih elemenata akademske arhit. i izražavanju
stvarne strukture i funkcije
- karakteristično za njega je da se služio OPEKOM kao građ.
materijalom
- njegova najpoznatija zgrada je * AMSTERDAMSKA BURZA,
izgrađena ugl. od opeke, akcentuirana detaljima od svijetlog
kamena
- strogost forme i funkcionalnost
- opeka je prezentirana unutra i vani bez prikrivanja
ili uljepšavanja, kao i čelični skelet koji nosi stakleni krov

HENRY VAN DER VELDE (1863.-1957.)

- slikar, industrijski umj., arhitekt, kritičar, grafičar
- izvršio je snažan utjecaj na njemačku arhit. i dizajn
- namještaj, srebro i staklo koje je kreirao predstavljaju neke
od najboljih i najčistijih primjera stila art nouveau -
izvijene forme koje same po sebi predstavljaju ornament
- 1895. seli u Njemačku i tu se par godina bavi arhitekturom
* FOLKWANG MUZEJ, Haagen
* KAZALIŠTE WERKBUNC, Koln - dao doprinos problemima
projektiranja kazališta

MEŠUNARODNI STIL U ARHITEKTURI

- 20ih godina 20. st. pioniri prve moderne generacije - WRIGHT,
PERRET, LOOS i BEHRENS nastavili učvršćivati svoj položaj mada
nisu podjednako brzo napredovali niti stekli priznanje
- Wright je između 1915.- i 1922. zauzet * HOTELOM IMPERIAL,
istovremeno gradi * KUĆU MILLARD u Kaliforniji - građena je na
nagnutom premišljahu i projektirana je kao kompaktna okomita
kocka
- Wright slijedećih nekoliko godina nije dobivao značajne
narudžbe
- Perret je u Franc. dovršio svoje remek-djelo, * CRKVA U LE
RAINAYJU
- Loos je u Beču do 1933., a većina njegovih dovršenih arhit.
djela tokom dvadesetih i dalje su bile kuće relativno skromnih
proporcija
- Behrens je 20ih ušao u ekspresionističku fazu s * TVORNICOM
BOJA HOCHST, a njegov utjecaj je prožimao arhit. poslijeratnoj
razdoblja jer su među onima koji su radili s njim kao studenti
ili pomoćnici bili Walter Gropuis, Le Corbusier i Mies van der
Rohe
- izraz MEŠUNARODNI STIL za val novog eksperimenta u arhit.,
koji je doživio svoj trenutak 20ih god. i postao zapažen
IZLOŽBOM NOVIH TENDENCIJA, održanom 1932. u njujorškom Muzeju
moderne umj.
- veze među arhitektima su se poslije rata tako brzo ponovo
uspostavile i miješanje silova je bilo toliko prošireno da je
postalo teško govoriti o nacionalnim stilovima
- sada su postojali eksperimentalni centri u koje su se slivali
arhitekti i umjetnici sasvim strana
- katalog HENRY-RUSSELLA HITCHOCKA i PHILIPA JOHNSONA kojim je
popraćena izložba pokušanoj definirati karakteristike tog stila
- autori naglašavaju važnost građevinskog čelika i
armiranog betona, čija su karakteristična svojstva vodila novim
formama
- FUNKCIJA ima bitan stilski značaj
- 1. princip nove arhit. čelika ili armiranog betona bio je
ELIMINIRANJE NOSEĆEG ZIDA
- vanjski zid postao je OKVIR od stakla, metala ili
opeke čineći oblogu, a i potporu
- moglo se govoritoo ARHIT. VOLUMENU, a ne masi
- otvori za prozore i vrata mogli su se beskrajno
proširivati i slobodno raspoređivati u cilju funkcionalnosti
kao i dizajnu eksterijera ili interijera
- pravilan raspored strukturalnih nosača nadmetnuo je
PRAVOKUTNU PRAVILNOST projekta, ali ne i uravnoteženu osovinsku
simetriju klasične arhit.
- sljedeći princip bio je 2. IZBJEGAVANJE DODATNE DEKORACIJE -
stvaranje stila putem usklađivanja i raspoređivanja masa i
šupljina
- MEŠUNARODNI STIL je izazvao nove koncepcije o prostornoj
organizaciji, osobito o slobodnom toku interijernog prostora
- bio je izvanredno pogodan za urbano planiranje, jeftinu
masovnu stambenu izgradnju i gradove-vrtove - za sve vrste
veliki zgrada koje su podrazumjevale jeftine, standardizirane
konstrukcijske elemente
- Wright je utjecao na međunarodni stil, ali se nikad nije
smatrao njegovim pripadnikom

WALTER GROPUIS (1883.-1969.)

- kao direktor Bauhausa, izvršio je najveći neposredni utjecaj
na mlađu generaciju
* TVORNICA CIPELA FAGUS, Njemačka
- predstavlja senzacionalnu inovaciju u primjeni potpuno
STAKLENE OPLATE, čak i na kutovima
- utjecao na formu kasnije monumentalne arhit. 20. st.
- 1919. preuzeo dužnost direktora vajmarskih škola za umj. i
zanate, položaj koji je još 1915. nasljedio od van der Veldea,
ali na koji nije mogao stupiti zbog rata - te škole je
objedinio pod imenom BAUHAUS
- najznačajnije arhit. ostvarenje bio je PLAN NOVIH ZGRADA
BAUHAUSA U DESSAU - te zgrade definiraju prirodu i obuhvatile
su kompleks učionica, ateljea, radionica, biblioteka i stambene
blokove - težio najfunkcionalnijoj organizaciji unutrašnjeg
prostora
- 1928. napustio Bauhaus da bi se potpuno posvetio arhit.
praksi
- 1934. prisiljen (nacizam) otići iz Njemačke - do tada se
većina njegove prakse odvijala u oblasti jeftinih i srednje
jeftinih stambenih zgrada - među prvima je počeo graditi
stambene zgrade u vidu visokih ploča široko razmještenih usred
zelenih površina

ELIEL SAARINER (1873.-1950.)

- vodeći finski arhitekt s poč. 20. st.
* PROJEKT ZA ZGRADU NOVINA CHICAGO TRIBUNE - u tom projektu
radio i Gropuis, Meyer te R. Hood
- 1923. seli u SAD gdje postaje slavan

LE CORBUSIER (1887.-1965.)
- slikar i arhitekt
- njegova zainteresiranost za kubizam i poznavanje kubizma
utjecali su na njegov stav prema arhit. prostoru i strukturi
- većim dijelom karijere njegova istraživanja bila su usmjerena
na problem KUĆE, najprije na problem minimalnog stambenog
prostora za koji je primijenio svoj poznat "stroj za
stanovanje"
- CILJ mu je bio da stvori strukture do krajnjih granica
svojstva armiranog betona, njegovu malu težinu, snagu,
strukture u kojima će se postići najveća moguća sloboda i
elastičnost u međusobnom preživanju unutrašnjeg i vanjskog
prostora
- on je u najelementarnijim okvirima izložio princip na kojem
će se bazirati veliki dio arhit. 20. st.
- 5 pravila za suvremenu konstrukciju:
1. stup treba ostaviti slobodnim da se diže kroz
otvoreni prostor kuće
2. funkcionalna nezavisnost skeleta i zidova, ne samo
vanjskih nego i unutrašnjih pregradnih zidova
3. slobodna osnova - komponiranje unutrašnjeg prostora
sa unutrašnjim zidovima koji nisu nosači da bi se stvorio
slobodan prostorni tok kao prožimanje unutrašnjeg i vanjskog
prostora
4. slobodna fasada - potpuno prilagodljiv i promjenljiv
zid koji je samo nenoseća oplata
5. krovni vrt - razvoj ravnog krova kao dodatne stambene
površine
- njegovi principi najprije su se ispoljili u njegovim
projektima za KUĆE građene od 1919.-22.
- bio je možda najfanatičniji među ranim modernim majstorima
arhit. u svom inzistiranju da je kuća mašina za stanovanje
- mogućnosti njegove doktrine očite su u stambenom PROJEKTU WEISSENHOG
- remek-djelo među njegovim ranim kućama bila je VILA SAVOYE u
Poissyju blizu Pariza
- gotovo kvadratna u osnovi, s gornjom stambenom
površinom koju nose vitki stupovi
 - u gl. stambenoj prostoriji sjajno je pokazao svoj cilj
- integriranje unutr. i vanjskog prostora
- njegovi tekstovi bili su izrazito utjecajni u svijetu
arhitekture

MIES VAN DER ROHE (1886.-1969.)

- njegov značaj leži u usavršavanju osnovnih oblika Međ. stila
a ne u razvijanju njegovih formalnih građ. mogućnosti
- on je arhitektonski izrazio koncepte De Stijla i Mondriana
- njegov stil ostao je gotovo konvencionalno neoklasičan sve do
I. svj. rata, a onda je utonuo u najraznovrsnije grozničave
eksperimente koji su karakterizirali berlinske škole
- nakon 1919. Berlin je postao jedna od svjetskih prijestolnica
umjetnosti i arhit.
- 1919. i 21. dovršio je 2 projekta za nebodere koji nisu nikad sagrađeni, ali su stvorili osnovu
njegova ugleda
- predložio dotad najsmjelije zamišljenu primjenu
potpuno staklene oplate, postavljene na središnjoj jezgri u
kojoj su bili smješteni liftovi i ostale pomoćne prostorije
- i on radio na projektu WEISSENHOF (za izložbu Saveza u
Stuttgartu 1927.)
- planska stambena izgradnja postala je tokom 20ih jedna od
centralnih arhit. tema u Njem. - mladi arhitekti bili su
pozvani da ponude svoje projekte
* PAVILJONI, za izložbu u Barceloni 1929. posljednja 2 djela
* KUĆA TUGENDHAT, Brno, Češka, 1930. u Evropi -
emigrirao u SAD
- 1930. postao direktor Bauhausa a 1937. odlazi u SAD

BAUHAUS, 1919.-1933.
- 1919. osnovao WALTER GROPUIS od dvije vojvodske škole za
umjetnost i obrt u Weimaru
- bio je za objedinjavanje djelatnosti arhitekata, umjetnika i
obrtnika - njegov program predstavljao nov pravac ne u
inzistiranju da arhitekt, slikar ili skulptor trebaju
surađivati sa obrtnikom, već da oni prije svega trebaju biti
obrtnici (zanatlije)
- ideja o učenju kroz rad, o razvoju estetike na osnovi
solidnog obrtništva bila je revolucionarna
- cilj obuke bio je OSNOVNI TEČAJ zamišljen tako da oslobodi
studente njihovih prošlih iskustava i predrasuda
- znatan dio napada bio je usmjeren na klasičnu tradiciju koja
je još dominirala akademijama - obuhvaćao je aktivna iskustva
ali i ispitivanje nezapadnih filozofija i mističnih religija -
taj osnovni tečaj vodio je slikar Johannes Itien
- prvih godina malo je pažnje poklanjano stroju ili umj.
povezanoj sa industrijskim društvom
- važan vid nastavo programa je bio u tome da on nikad nije bio
statičan, već u neprestanoj promjeni i razvoju
- jedan od najznačajnijih umjetničkih fakulteta u povijesti -
Vasilij Kandinski, Paul Klee, Lyonel Peiniger, Georg Muche,
Oskar Schlemmer predavali slik., grafiku i scenografiju
- kad je 1923. Itten otišao, osnovni tečaj preuzima LASZLO
MOHOLY-NAGY, slikar, fotograf, kazališni i grafički dizajner i
preko tekstova i predavanja najutjecajnija figura nakon
Gropuisa u razvoju i širenju ideja Bauhausa
- tijekom 20ih B. širio je svjet ideje objavljivanjem radova
članova kuće i ostalih pionira kubizma i apstrakcije, i tako je
postao centar za propagiranje i razvoj međunarodnih
eksperimenata, osobito međunarodne arhitektonske škole i
geometrijske apstrakcije u slik. i skulpt.
- utjecaj dadaizma i ekspresionizma nikad nije bio jak
- Prvi proglas Bauhausa: "Arhitekti, slikari i skulptori moraju
ponovno priznati složeni karakter zgrade kao cjeline...
Umjetnost nije profesija. Nema bitne razlike između umjetnika i
obrtnika. Umjetnik je uzvišeni obrtnik... Zajednički zamislimo
i stvorimo novu zgradu budućnosti koja će objediniti arhit.,
skulpt. i slik. u jednu cjelinu..."
- ta početna izjava odražavala je nešto od socijalizma koji je
tada bio rasprostranjen u Njem. i velikom dijelu Evrope, i to
je izazvalo antagonizam protiv škole među konzervativni jim
elementima u Weimaru, što 1925. odvodi Bauhaus u Dessau
- Bauhaus je prvih nekoliko godina bio nužno eksperimentalan u
primjeni "ideje" W. Gropuisa, no ta se ideja 1923. izbistrila i
pročistila u određeniji program
- Gropuis je stalno ponavljao načelo "univerzalnog jedinstva u
kojem sve suprotne snage postoje u stanju apsolutne ravnoteže"
- on je predvidio potpuno praktičnu nužnu obuku u radionicama,
aktivno angažirani u proizvodnji, spojeni s temeljnim
teorijskim upućivanjem u zakone dizajna - time se više
naglašava podučavanje industrijskih dizajnera od prvobitnog
proglasa
- nastavni program bio je podjeljen u 2 oblasti
1. OBRT
2. PROBLEM FORME
- svaki tečaj imao je profesora za "formu" i profesora za
"obrt"
- ovakva je podjela bila nužna jer tijekom prve 4 godine nije
bilo kadra koji bi mogao sjediniti teoriju i praksu slik.,
skulpt., arhit., dizajna i obrta
- NO, prelaskom u Dessau i dolaskom nastavnika školovanih u
Bauhausu različiti dijelovi programa su se više približili -
ostvarila se integracija umjetnosti i obrta (osobito Moholy-
Nagya i Albertsa)
- u nastavnom programu iz 1923. naglasak je stavljen na obuku
primjenjenih umjetnika za industriju, dok se u Dessau pojačao
naglasak na arhitekturu
- Gropuis - mi želimo arhit. prilagođenu našem svijetu stroja,
radio aparata, brzih automobila...
- povijest Bauhausa pisali su ugl. arhitekti a usprkos visokoj
darovitosti profesora slik. ova je škola dala malo dobrih
slikara - najveća ostvarenja bila su u unutrašnjem proizvodnom
i grafičkom dizajnu
- MARCEL BREUER je za vrijeme svog boravka u Bauhausu izradio
niz nacrta za namještaj koji je s vremenom postao klasičan
- niz zamisli rođenih u Bauhausu potpuno su ušle u vizualni
jezik 20. st. da ih je puno postalo klišejima te je sada teško
shvatiti koliko su bile revolucionarne u vrijeme kad su se
pojavile

PIONIRI FANTAZIJE
- slike Paula Kleea i neke kasne slike Kandinskog unijele su u
modernu umj. vidove jedne druge značajne tendencije (prva je
bila ispitivanje forme) - bilo je to ispitivanje iracionalnog i
fantastičnog u naivnom slik., primitivizmu, dadaizmu i
nadrealizmu
- ti pokreti bili su izdanci romantizma i simbolizma 19. st.
- u vrijeme razvoja i širenja romantizma u 19. st. fantazija se
javila u mnogim oblicima slik., skulp. i arhit.
- u drugoj pol. 19. st. Gustave Moreau, Rodolphe Bressin i
Odilon Redon stvorili su posebna carstva snova
- glavni prijelaz s romantizma 19. st. na fantaziju 20. st.
omogućili su Redon, James Ensor i Henry Rousseau

HERY ROUSSEAU (1844.-1910.)

- do 1895. radio kao carinik, a tad se povlači i intenzivnije
se počinje baviti slikarstvom
- crtao i slikao cijelog života - mrtve prirode i pejzaže koji
podsjećaju na rad amatera ili folklornih umjetnika koji su se
rađali u svim dijelovima Evrope i Amerike

MARC CHAGALL
- rus, Židov
- 1910. dolazi u Pariz gdje ulazi u krug kubista, e u krug oko
Modiglianija
- bit njegove umj. je vizija naivne jednostavnosti

METAFIZIČKO SLIKARSTVO
- smjer u slikarstvu što ga je inaugurirao GIORGIO DE CHIRICO
za svoga boravka u Parizu 1911.-15. kao reakciju na
futuristički dinamizam
- Chirico uvodi u slik. geometrijsku pravilnost i simboliku
boje, gradi je s naglašenom trodimenzionalnošću i ostvaruje
neku specifičnu atmosferu unutrašnje napetosti
- CARLO CARRA smatra elemente metaf. konstrukcije povremenim
rekvizitima koji katkad poprimaju ironično značenje
- ova lik. ideologija inspirirana Schopenhauerom i Nietzscheom
našla je svoju završnu fazu u djelima Giorgia Morandija

GIORGIO DE CHIRICO
- on povezuje romantičarsku fantaziju 19. st. sa iracionalnim
pokretima 20. st. - dadaizmom i nadrealizmom
- iz Grčke se s obitelji seli u Munchen gdje je bio izložen
utjecaju umjetnosti Arnolda Bocklina i Maxa Klingera a isto
tako pod utjecajem je Schopenhauerovih i Nietzscheovih
filozofskih teza
- njegova koncepcija slike kao simbolične vizije, zasniva se
djelomično na Nietzscheu, sve do određene forme koju je dobijao
taj san: pusti tal. trg - možda Torina (gdje provodi nekoliko
godina), u dubokom jesenjem popodnevu kad je zrak neprirodno
prozračan a sjene duge
- ostali izvori De Chiricovog posebnog svijeta snova ugl. se
kreću u idejama koje su tad klijale u Njemačkoj - Max Klinger,
Alfred Kubin (Crtež vizija Italije)
- u razdoblju De Chiricova boravka u Njem - 1905.-09. art
nouveau je snažan, Njem eksp. se počinju probijati,
psihoanaliza, proučavanje podsvjesnog isto ostavlja traga
- De Chirico je neprestano ukazivao na metafizički sadržaj
svojih slika služeći se tim izrazom slobodno da bi obuhvatio
različite efekte neobičnosti, iznenađenja i šoka
- njegove su se slike između 1910. i 1915. razlikovale od slika
ostalih umjetnika u velikoj mjeri i utjecale na razvoj
fantazije, osobito na nadrealističke ideje
-1910. prelazi u Firencu gdje se udaljio od Bocklinovog stila i
utvrdio predmet, ikonografiju i raspoloženje usamljenosti,
neobičnosti i melankolije koje će učiniti svojim
* ZAGONETKA JESENJEG POPODNEVA
- trg tal. grada s renesansnim fasadama, skulpturalnim
spomenikom
- 2 ljudska lika
- prazne arhit. fasade, duga sjena koju baca kip i razno
nebo - sve doprinosi atmosferi sna
- u to vrijeme kad analitički kubizam dostiže vrhunac u Franc.,
De Chirico prostor se beskompromisno zadržava u okvirima
renesansne perspektive - no njegov perspektivni prostor je
jedna osnova za stvaranje njegovog pustog svijeta snova
- 1911.-15. u Parizu gdje na njega utječu stari majstori iz
Louvrea - Poussin, Claude Lorrainh
- do 1920. za vrijeme njegove najvažnije faze njegov pristup
umj. svodio se na ispitivanje teme kao da će iz nje iscijediti
njenu središnju tajnu
* NAGRADA PROROČICE
* HEKTOR I ANDROMAHA
* MELANKOLIJA I TAJNA ULICE - možda najljepši primjer
duboke perspektive iskorištene za stvaranje emocionalnog efekta
- tokom 1914. i 1915. počeo je slikati skučene arhitektonske
ambijente u kojima objekti dobivaju više mjesta a svi ti
objekti su slikani uz čvrsto insistiranje na
trodimenzionalnosti
- isto tako mu se javlja interes za drvene figure koje se
upotrebljavaju na satovima crtanja, za krojačke lutke ili
renesansne slikarske lutke i anatomske atlase
* PROROČICA
- 1915.-1919. u Ferrari sažeo je svoja ispitivanja u prethodnim
godinama u potpuno razvijen, zreo stil - opsesivno
sjedinjavanje realnosti i nerealnosti slično snu donijelo je
tom stilu naziv "metafizički" - kad je u vojnoj bolinici u
Ferrari sreo Carla carru i Filippa de Pisisa osnovali su
udruženje SCHUOLA METAFISICA
- ključne slike iz tog vremena su:
* UZNEMIRUJUĆE MUZE
* VELIKI METAFIZIČKI INTERIJER
- bile su vrhunac njegovih vizija usamljenosti i nostalgije,
straha od nepoznatog, predskazanja budućnosti, realnosti izvan
fizičke realnosti

CARLO CARRA
- poslan je u Ferraru na odsluženje vojnog roka i tu je 1917.
sreo de Chirica
- on je kolorističku fluidnost svojih futurističkih slika
zamijenio discipliniranijim stilom srodnim analitičkom kubizmu
- 1917. razvio svoj novi pristup - predmeti - skulpturalna
glava, boca čaša... modelirani su s jasnom jednostavnošću
pomoću prigušenih kolorističkih gradacija sivog i bijelog - od
elementarnih rekvizita mrtve prirode on stvara vlastitu
metafizičku realnost
- 1918. objavio PUTTURA METAFISICA, knjiga u kojoj je izložena
njegova filozofija - de Chirico s pravom osjećajući da mu nije
dato odgovarajuće priznanje, ogorčen je okončao njihovo
prijateljstvo i metafizičku školu kao formalni pokret

- osim de Chirica i Carre umjetnici povezani s Metaf. školom

bili su: ALBERTO SAVINIO, FILIPPO DE PISIS, GIORGIO MORANDI
- bit metafizičke škole bila je u uvjerenju nekolicine
umjetnika, osobito de Chirica i Carre, da odgovor na dilemu
moderne umj. leži u PLASTIČNOM PREOBLIKOVANJU RENESANSNE
VIZUELNE REALNOSTI, OSOBITO LINEARNE PERSPEKTIVE
- oni su zadržali forme renesansne realnosti, perspektivni
prostor, prepoznatljivi ambijent, skulpturalne figure i objekte
i pomoću različitih kontrastiranja koje su izazivala
iznenađenje i šok - stvarali atmosfere čudnovatosti, ponekad
straha i užasa
- nakon 1920. de Chirico se naglo okrenuo protiv pravca svog
slikarstva - nastavio se na akademski klasicizam

GIORGIO MORANDI (1890.-1964.)

- nenametljivo produžio ideje de Chirica i Carre - smatra se
najznačajnijim tal. slikarom nakon de Chirica
- u početku radio pejzaže pod utjecajem Cezannea, zatim
eksperimentira s kubističkom mrtvom prirodom - u tim ranim
djelima već je jasan njegov stav, kao i prigušene, skladne boje
i bogata faktura
- 1918. i 1919. najjači je utjecaj metafiz. škole, a ta njegova
faza trajala do 1920.
- darovit grafičar
- svoju varijantu metaf. slik. razvio nezavisno od ferrarske
škole
- slik. mu je u osnovi intimističkog karaktera prožeto
osjećajnošću - kontrastom između skromnog inventara posve
običnih predmeta (boce, zdjele, vrčevi, tanjuri) i posebne
atmosfere kojom ih okružuje postiže dojam nestvarnog i otuđenog
svijeta

DADA
1. ZURICH (1916.-1919.)
- u neutralnoj Švicarskoj Zurich je bio prvo značajno središte
u kojem se razvila umjetnost, literatura i glazba fantastičnog
i apsurdnog
- ljudi koji su se sklonili od rata Zurich reagirali su protiv
širenja historije zaraćenog svijeta u formama koje su bile
zamišljene isključivo kao negativne, anarhične i destruktivne -
cinički dadaisti su kritički preispitivali tradiciju, premise,
pravila, osnove logike, pa čak i koncepcije reda, koherentnosti
ljepote koje su vodile umj. stvaranje kroz povijest
- 1916. HUGO BALL osniva CABARET VOLTAIRE kao sastajalište
- "DADA", riječ kao centralni simbol napada na postojeće
pokrete, tradicionalne ili eksperimentalne, koji su
karakterizirali umj. početka 20. st.
- dadaisti su osjećali da su razum i logika doveli do svjetskog
rata i da je jedini put spasenja vodio kroz političku anarhiju,
prirodne emocije, intimno i iracionalno
- ciriška dada je u prvom redu bila književna pojava, a u slik.
i skulp. do PICABIJINOG dolaska jedine stvarne inovacije bile
su slobodni reljefi i kolaži JEANA ARPA
- dada je bila značajna kao STANJE DUHA, ne kao stil ili pokret
- Z. dadaisti su se protivili svakom organiziranom programu u
umjetnosti, no ipak su 3 činitelja uobličavala njihove
kreativne napore:
1. BRUITIZAM (od franc. bruit=buka) - proizvod buke
2. SIMULTANOST - stvari prikazane u prostorno vremeskom
slijedu
3. SLUČAJ - igra bitnu ulogu
- završetkom rata Z. dada se primicala kraju, ali se utjecaj u
svijetu tek počinjao osjećati

JEAN (HANS) ARP (1887.-1966.)

- jedini značajan umjetnik koji je proizašao iz Z. dade -
slikar, pjesnik
- 1908.-10. u Švicarskoj gdje susreće Paula Kleea, a povratkom
u Njemačku privukli su ga Kandinski i slikari Blaue Reitera
- dugo mu je trebalo da pronađe svoj pravac - eksperimentirao s
geometrijskom apst. baziranoj na kubizmu, radio tekstilni
dizajn, postepeno sa slik. prelazi na kolaž, a zatim
naizmjenično na reljef i skulpturu
- eksperimentirao je s KOLAŽOM, a u isto vrijeme pronašao je
jednu vrstu reljefa koji se sastojao od tankih slojeva drveta
čiji su oblici nagovještavali bilje, egzotično povrće, svijetlo
obojene s jakim implikacijama života, razvoja i metamorfoze -
iako je oblik u početku bio intuitivan rijetko kad bi bio
pravokutan, a samo izuzetno slobodno kružan
- konture linije su bile organske u tom smislu što su
nagoviještale nepravilnost živog organizma - apstraktna
organska fantazija
- isto onako kao što je de Chirico preteča onog krila
nadrealizma koji se služi realističkim tehnikama ili
prepoznatljivim predstavama, Arp je preteča drugog krila koje
se koristi apstraktnim organskim oblicima i proizvoljnom,
nedeskriptivnom bojom u stvaranju svijeta fantazije izvan
vidljivog svijeta
- jedini utjecaj na njega izvršio je Brancusi, dok su njegovi
potomci Juan Miro i Alexander Calder

2. NEW YORK (1915.-1920.)

- NY dada je za vrijeme I. svj. rata nastala slučajno dolaskom
MARCELA DUCHAMPA I FRANCISA PICABIJE u New York gdje su našli
pogodnu atmosferu u avangardnoj galeriji ALFREDA STIEGLITZA
- Stieglitz je pionir umjetničke fotografije - on je s
EDWARDOM STEICHENOM osnovanu MALU GALERIJU FOTO-SECESIJE u
Petoj aveniji 291 i izdavao časopis CAMERA WORK
- galerija, kasnije nazvana 291, i časopis su od 1919.
predstavili američkoj publici evropske umjetnike - Toulouse-
Lautrec, Henry Rrousseau, Matisse, Picasso, Braque, Brancusi,
Picabia i afričke skulpture
- uz pomoć Duchampa i Picabie, Stieglitz je 1915. osnovao novi
časopis 291 da bi predstavio antiumjetničke ideje tih umjetnika
- kronološki prije dade u Zurichu, slične su se ideje pojavile
u maloj povezanoj grupi u New Yorku
- pored spomenutih, najznačajnije osobe u grupi bili su mladi
amer. umjetnici: MAN RAY i MORTON SCHAMBERG i kolekcionar
WALTER ARENSBERG

MARCEL DUCHAMP (1887.-1968.)

- napustio kubizam iz naklonosti prema novom pristupu predmetu
- jedna od najfascinantnijih, najkontraverznijih i
najutjecajnijih osoba u pov. moderne umj.
- do 1910. radio na relativno konvencionalan način zasnovan na
Cezanneu i impresionistima, a zatim je pod utjecajem kubista
* AKT SILAZI NIZ STEPENICE - simbol ludila mod. umj.
- stepenice vjerno, a akt umnožen
- bio dadaist po instinktu - 1915. kad stiže u NY njegova slik.
karijera bila je gotovo završena - zaokupljalo ga je pitanje o
suštinskoj vrijednosti umjetnosti
- 1913. jednim potezom uveo je 2 značajne novine u skulpturu
20. st. - MOBIL I "READY-MADE"
- postojali i prije ali njihovo uvođenje od strane
Duchampa u tom trenutku dovelo je do šire primjene u kasnijim
pokretima
- 1917. * FONTANA - najslavnija od svih njegovih readi-made
- 1919. * MONA LISA s brkovima i bradom

NJEMAČKA DADA (1918.-1923.)

- RICHARD HUELSENBECK 1917. se vratio u Berlin iz Zuricha i
prišao je grupi kojoj su pripadali braća WIELAND i JOHANN
HERZFELDE, slikari RAOUL HAUSMANN, GEORGE GROSZ i kasnije
JOHANNES BAADER
- Huelsenbeck je započeo dadaističku kampanju poč. 1918.
govorima i manifestima koji su napadali sve faze umj. statusa
quo uključujući eksp., kub. i futur.
- bio je formiran Dada klub u koji je KURTU SCHWITTERSU
kasnijem gl. vođi Njem. dade nije bilo dozvoljeno ući
- berlinska dada je brzo prihvatila ljevičarsko, komunističko
usmjerenje
- u vizualnim umj. značajno otkriće bila je FOTO-MONTAŽA pomoću
koje su se stvarali dadaistički efekti - oni su se stvarali
isjecanjem i ponovnim ljepljenjem u novom kontekstu fotografija
pojedinih ličnosti ili događaja, plakata, omota za knjige -
tehnika je imala porijeklo u kubističkom kolažu, samo što je u
d. verziji predmet važan
- foto-montaža pokazala se kao idealna forma za dadaiste i
kasnije za nadrealiste

KURT SCHWITERS (1887.-1948.)

- iako nije primljen u Dada klub, on je najčistiji eksponent
duha dade koji se javio u Njemačkoj - pošto mu je onemogućen
pristup u berlinsku dadu on je osnovao svoju varijantu pod
nazivom MERZ (riječ izvedena iz ComMERZbank)
- darovit pjesnik, smrtno ozbiljan u svojim pokušajima u
slikarstvu, kolažu i konstrukciji
- KOLAŽE je radio od otpadaka nađenih na ulici - kutije
cigareta, karte, novine, daske, žice - sve bi privuklo njegovu
maštu
- djela - MERZBILDEN koja je stvarao bila su ozbiljno proučena
kao kubističke strukture, ali bitno drugačija od kub., futur.,
dadaizma, eksp. ili propagandističkih kolaža
- svoje je konstrukcije zvao SCHWITERSOV STUP ili MERZBAU
- 1. konstrukciju je započeo u svojoj kući u Hanoveru
kao apstraktnu gipsanu skulp. sa šupljinama, posvećenim svojim
dadaističkim i konstruktivističkim prijateljima (Gabo, Arp,
Lissitzky, Maljevič, Richter, Van der Rohe, Van Doesburg)
 - Merzbau je rastao tokom 20ih stalnim dodavanjem
svakakvog materijala sve dok nije potpuno popunio sobu
- pošto više nije imao kud ići osim u visinu, on je
konstrukciju nastavio na 2. kat
- kad su ga nacisti protjerali iz Njem, a originalni Merzbau
uništili, on je u Norveškoj započeo drugi
- nacistička invazija ga je natjerala da pobjegne u Englesku,
gdje je po 3. puta počeo ispočetka
- 3. Merzbau je nakon njegove smrti spašen i čuva se u
Sveučilištu u Newcastleu
- s Van Doesburgom surađivao na nizu publikacija i napravili su
dadaističku turneju po Holandiji
- sve su ga više privlačili geo. apstrakcionisti i
konstruktivisti
- s vremenom je njegov ugled rastao

MAX ERNST
- Jean Arp se 1919. preselio u Koln i s Ernstom je surađivao na
stvaranju drugog dadaističkog krila
- Ernst je krajem rata otkrio Z. dadu i slike de Chirica i
Kleea
- njegove slike do odlaska u Pariz 1921. imaju korijene u
kasnoj gotičkoj fantaziji Durera, Grunewalda i Boscha a
fasciniran je i njem romantizmom i formama Maxa Klingera i
Arnolda Bocklina - ta "gotička kvaliteta" ostala je
najdosljednija karakteristika E. fantazije
- 1919.-20. radio kolaže i fotomontaže
- otkrio mogućnosti korištenja grafika iz časopisa 19. st. kao
osnovu za transformacije u kolažu
- stvorio puno nadrealističkog rječnika - postao je gl.
utemeljitelj onog krila nadrealizma koji je koristio magični
realizam, tj. precizno ocrtane prepoznatljive predmete,
iskrivljene i preobražene, ali ipak prikazane nemilosrdnim
realizmom koji pretvara u šokantni reljef njihovu novostečenu
fantaziju
* SLON SA CELEBESA
- metafizirano čudovište koje na liniji trup-rep-surla
nosi kravlju glavu, a zlokobne kljove strše iz nevidljivog
stražnjeg dijela
- klasični torzo bez glave maše životinji rukom u
elegantnoj rukavici
- ova slika nagovještava košmar
* SLAVUJ UGROŽAVA DVOJE DJECE

PARIZ (1919.-1922.)
- kad su 1921. ARP i ERNST otišli iz Kolna a Bargeld napustio
slik., dada je u tom gradu doživjela kraj, a istovremeno je
završila i u Berlinu
- DUCHAMP i MAN RAY su okončali NY dadu jednim jedinim brojem
časopisa New York Dada
- prvi Z. dadaisti su se odavno rastali
- tako je dada kao organizirani pokret bila mrtva - osim u
Parizu
- Duchamp je napustio stvaralačku aktivnost, a u njem. je samo
Schwitters nastavio pokret
- pred kraj rata dada pokret se razvijao samo u Parizu ali je u
prvom redu bio književne prirode - pod vodstvom književnika PD
sastojala se od čestih manifesta, demonstracija, časopisa,
zbivanja i događanja neobuzdanijih i histeričnijih od
prijašnjih
- Arp, Ernst, Picabia manje su aktivno sudjelovali u
demonstracijama, iako je Picabia objavljivao vlastite manifeste
- no javile su se nesuglasice predvođene prvenstveno Tzarom i
Bretonom - oni su težili održati stalno stanje revolucije
(Tzara) su nove snage koje je predvodio Breton težile
konstruktivnijoj revolucionarnoj shemi

NJEMAČKA UMJ. 20ih i 30ih

NOVA OBJEKTIVNOST ili STVARNOST
- u Njem je kraj I. svj. rata doveo do borbe između ljevice i
desnice
- socijaldemokratska vlada nije mogla kontrolirati ni još
uvijek snažnu vojsku, ni sve veću inflaciju
- eksperimentalni umjetnici i pisci uglavnom su bili na lijevom
krilu uvjereni da će iz kaosa nastati ravnopravnije društvo
- 1918. neke vođe Njem. eksp. osnovale su NOVEMBARSKU GRUPU i
uskoro su im prišli dadaisti
- 1919. organiziran je Radnički savjet za umjetnost koji je
zahtijevao više državne pomoći, više narudžbi i reorganizaciju
umjetničkih škola
- među umjetnicima članovima grupe bili su mnogi nekadašnji
ekspresionisti i vodeći pjesnici, glazbenici i kritičari
- Nov. grupa je na svojim izložbama ponovo uspostavila dodir s
Franc. i drugim zemljama i antagonizmi među različitim novim
strujama neko vrijeme su nestali u ime zajedničkog fronta
- udruženja slična Nov. grupi nikla su u mnogim dijelovima
Njem. i njihovi manifesti su se čitali kao čudan spoj
socijalističkog idealizma i obnoviteljske religije - no taj
zajednički front socijalističkog idealizma nije dugo trajao
- oko 1924. njem. politika kretala je prema desno, a utopizam
umjetnika se ugl. pretvarao u razočaranost i cinizam
- u slikarstvu se tad javila jedna forma SOCIJALNOG REALIZMA
koja je nazvana NOVA OBJEKTIVNOST
- gl. predstavnici nove objektivnosti bili su GEORGE GROSZ,
OTTO DIX i MAX BECKMANN - 3 umjetnika čiji se stil kratko
vrijeme dodirivao u nekim točkama, ali koji su u biti imali
različite motive

GEORGE GROSZ (1893.-1959.)

- sudjelovao u ratu, a nakon I. svj. rata privukla ga je
berlinska dada i njezine ljevičarske sklonosti
- radio scenografije, surađivao u časopisima, ali nastavio je i
rad na polit. ili društvenoj satiri (u ranom razdoblju radio
karikature)
- fascinirale su ga TEME SEKSA I NASILJA
- svoja uvjerenja najbolje je dao u crtežima i slikama koje
produžuju eksp. tradicije žestokom osudom jedne trule Njem.
brutalnih profitera i opscenih prostitutku, beskrajne čulnosti
uz užasnu bijedu, bolest i smrt
- rijetko je kojeg umjetnika toliko potpuno inspirirala SMRT I
MRŽNJA
- uobičajeni je stil bio ŠKRT CRTEŽ kombiniran s FLUIDNIM
AKVARELOM
- polovinom 20ih u portretnom slik, je kratko vrijeme
primjenjivao precizni realizam srodan novoj objektivnosti Otta
Dixa
- često je bio u sukobu s vlastima ali ga je tek dolazak
nacizma natjerao na bijeg
- 30ih se u SAD-u u potpunosti promijenio - karikature mu
postaju blage - Amerika je za njega bila oživotvoreni san

OTTO DIX (1891.-1969.)

- njegova su djela najjasnije definirala prirodu Nove
objektivnosti - njegove ratne slike bili su JEZIVI OPISI
NEVJEROVATNIH UŽASA, a izvori su bili u Grunewaldovoj njem.
gotičkoj tradiciji
- kao i Grosz bio je izložen utjecajima od kubizma do Dade, ali
otpočetka je zainteresiran za BESKOMPROMISNI REALIZAM
- zanemaruje plastične eksperimente modernog slikarstva -
simptom poslijeratne reakcije protiv apstrakcije koja je
najizrazitija u Njem.
- no njegov superrealizam nije bio povratak prošlosti - to je
magični realizam - oblik predstavljanja koji poprima atmosferu
fantastičnog, jer su svakodnevni predmeti prikazani s
neočekivano pretjeranom i detaljnom otvorenošću
- nakon rata prešao na neku vrstu mističnog, religioznog izraza

MAX BECKMAN (1884.-1950.)

- najznačajniji umjetnik vezan za Novu objektivnost, ali se
samo kratko vrijeme mogao smatrati preciznim realistom u
Dixovom smislu
- privlačilo ga je njem. i nizoz. slik. rane renesanse i veliki
nizoz. slikari 17. st.
- pod utjecajem Delacroixa i njem. akademske tradicije, slikao
je ogromne religiozne i klasične scene, te verzije suvremenih
tragedija kao što je brodolom TITANIKA
- 1913. bio je poznat akademičar, no I. svj. rat ga mijenja -
usmjerava se na TRAŽENJE UNUTRAŠNJE REALNOSTI - potpada pod
Munchov utjecaj - sjedinjuje se njem. utjecaji kasne gotike,
kubizma i njem. eksp. i on razvija svoj novi stil
- reagirao je na nasilje i surovost kraja rata - njegova djela
koja daju simboličan sadržaj putem oporog ispitivanja vanjskog
izgleda bliska su Novoj objekt. Dixa i Grosza - HARTLAUB - taj
njegov izraz definira kao magični realizam
- 1933. dolaskom nacista na vlast lišen je svih funkcija,
nazvan "degeneričnim umjetnikom"
- 1937. u Amsterdamu
- 30ih i 40ih nastavio razvijati svoje ideje o kolorističkom
bogatstvu, monumentalnosti i složenosti teme
- 1. vrhunac njegovog novog monumentalno-simboličkog pristupa
bio je veliki triptih * ODLAZAK - tamu i patnju bočnih panoa
razrješavaju sjajne sunčane boje centralnog
- njegove alegorije i simboli nisu literarna ikonografija
* TRIPTIH SLIJEI MIŠ - osuda suvremenih oblika umj.

KONSTRUKTIVIZAM I APSTRAKCIJA

NAUM GABO
- od 1922.-32. živi u Njem. usavršavajući svoju konstr. skulpt.
i doprinoseći značajno, iako indirektno, idealu Moholy-Nagya o
svjetlosti, prostoru i pokretu u Bauhausu
- intenzivno ispitivao mogućnosti novih materijala za stvaranje
monumentalnih projekata težeći formi arhitektonskog izraza
putem konstruirane skulpture - bio daleko ispred svog vremena
- 1932. prelazi u Pariz gdje je aktivan u grupi abstraction-
Creation organiziranoj radi suprotstavljanja nadrealizmu
- 1936.-46. u Engleskoj a 1946. u SAD-u
- najznačajnija njegova inovacija iz 40ih je konstrukcija na
kojoj je koristio mrežu razapetih plastičnih niti sa okvirima
od međusobno povezanih plastičnih ploča - postigao prozračnu
tananost i lakoću
- bit njegovih zrelih skulpt. je da okružuju, definiraju i
zatvaraju prostor
- njegove skulpt. utjecale su na apstraktnu skulpt. u Njem.
tokom 20ih

LASZLO MOGOLY-NAGY (1895.-1946.)

- značajan pedagog i propagator apst. umj., konstruktivizma,
funkcionalnog dizajna i arhitekture
- inače pravnik, no ranjen na ruskoj fronti i za vrijeme dugog
liječenja zainteresirao se za slikarstvo
- 1921. susreo Ela Lissitzkog i preko njega se zainteresirao za
apstraktnu umj.
- 1922. susreće Gropuisa koji ga postavlja za profesora na
vajmarskom Bauhausu - do 1928. gl. teoretičar u primjeni umj.
koncepta Bauhausa za industr. i arhit.
- napušta Bauhaus, živi u Amsterdamu i Londonu pišući,
slikajući i eksperimentirajući u svim medijima
- 1937. u Chicagu osnovao Novi Bauhaus koji se pretvorio u
Institut za industr. umjetnost, a sad je dio Tehnološkog
fakulteta
- knjige NOVA VIZIJA I VIZIJA U POKRETU najznačajniji su
dokumenti o metodama Bauhausa
- u početku relativno figurativan slikar, a zatim slijedi
razdoblje eksperimentiranja i on je prošao kroz sve faze
modernog izraza
- oko 1921. usredotočuje se na elemente koji do kraja
definiraju njegov izraz - SVJETLOST, PROSTOR I POKRET
- bio je pionir u stvarnju strojeva "svjetlost i pokret"
izrađenih od metala koji reflektiraju svjetlost i od prozračne
plastike - nazvao ih je SVJETLOSTNIM MODULATORIMA
- tokom 20ih bio je jedan od gl. preteča mehanizirane kinetičke
skulpture koja je procvjetala nakon 1950.
- radio i na apstraktnoj modeliranoj ili konstruiranoj skulpt.,
svjetlosnim slikama i grafičkom i ind. dizajnu
- utjecao na niz umjetnika u cijelom svijetu

JOSEF ALBERS
- student a zatim i profesor na Bauhausu gdje ostaje do 1932.
kada seli u SAD gdje prenosi ideje Bauhausa - značajan utjecaja
na školovanje umjetnika, arhitekata i dizajnera SAD-a
- zanimali su ga problemi svjetlosti i boje unutar
geometrijskih okvira
- prozračnost stakla dovela ga je do ispitivanja perspektivnih
iluzija u kojima se geometrijski oblici vide u izokrenutom
obliku - to se vidi na slici * STEPENICE PO SLICI NA STAKLU
- 50ih i 60ih ustalio se na formuli koju je nazvao U SLAVU
KVADRATA - proučavao odnose obojenih kvadrata u kvadratima -
proračunato međudjelovanje boje i linija (ravnih) i njihovi
intimni odnosi postali su središnji Albertsov cilj - značajno
doprinjeo proučavanju percepcije, kao i tome kako vidimo i kako
razumijemo ono što vidimo

- početkom 20ih u Njem. se javila ŠKOLA STROJNIA - slikara i

skulptora čija je umjetnost istovremeno veličala stroj kao nadu
za budućnost i isticala opasnost od pretvaranja ljudi u robote
u bezdušnom strojnom društvu - OSKAR SCHLEMMER, RUDOLF BELLING,
FRIEDRICH KIESLER, HERBERT BAYER, VILLI BAUMEISTER
- O. SCHLEMMER - predaje scenografiju, skulpt. i zidno
slikarstvo u Bauhausu 1920.-29., a njegove su slike bile
povezane s klasičnim proto-nadrealizmom metafizičke škole,
Legerovim mašinizmom, purizmom Ozenfanta i Le Corbusiera
- iz tih izvora sintetizirao je osobni i neobično
potresni svijet arhitekturalnog, perspektivnog prostora
nastanjenog manekenskim figurama, izoliranim u stanju
permanentne hipnoze
- u njegovu djelu čest utjecaj kazališta - u slik.
uvijek bio figuralan, dok se u skulpt. približio apstrakciji
- R. BELLING - gl. zagovornik "mašinske" doktrine, skulptor,
jedan od osnivača Novembarske grupe
- na njega utjecao Arhipenko
- nakon pokušaja s kubističkim skulpturama stvorio je
djela u kojima su glave ili figura bili preobraženi u mašinsku
figuru
- F. KIESLER - član De Stijla - 1926. odlazi u SAD gdje se
razvija kao jedan od vizionara arhit., skulpt. i scenografije
- H. BAYER - u Bauhausu bio odgovoran za tipografske radionice
i grafički dizajn, a 1938. odlazi u SAD gdje je nastavio
uspješnu karijeru grafičkog dizajnera i arhitekta
- W. BAUMEISTER - jedan od rijetkih njem. značajnih slikara
koji su prije II. svj. rata proučavali mogućnosti slobodne
apstrakcije
- postao jedan od junaka poslijeratne generacije njem.
umjetnika - iako njegova djela pripadaju svijetu apst.
organskog nadrealizma uspio je zadržati individualni mračni
izraz
NADREALIZAM
- umjetnički pokret koji se javlja prvo u Francuskoj kao idejni
nasljednik dadaizma u smislu negiranja svih postojećih životnih
i etičkih, moralnih i estetičkih normi i principa
- 1924. ANDRE BRETON - "NADREALISTIČKI MANIFEST"
- nadrealizam, čist fizički automatizam kojim se želi izraziti
usmeno ili pismeno stvarno djelovanje misli
- misli diktirane u odsustvu svake kontrole koju bi vršio
razum, izvan svih estetskih ili moralnih preokupacija - ovo se
više odnosi na riječi i literaturu, nego na lik. umj.
- pokretom su dominirali pjesnici i književni kritičari koji su
se osjećali nasljednicima Rimbauda, Lautreamonta i Jarrya
- Breton je proučavao Freuda i od njega je preuzeo
nadrealistički stav o središnjoj važnosti snova i podsvjesti za
pjesnika i umjetnika
- on je nadrealno stanje zamišljao kao trenutak otkrivenja u
kojem se razrješavaju kontradikcije i suprotnosti snova i
realnosti
- element slučaja postao je osnova intenzivnog proučavanja
- u N. pokretu implicitna je bila potreba za pobunom protiv
institucija i filozofija
- nadrealisti i dadaisti bili su ljudi 20ih - da bi se shvatila
žestina njihova antagonizma treba imati na umu stečeno iskustvo
I. svj. rata - to je navelo nadrealiste da poklone pažnju
pjesnikovoj izoliranosti i otuđenosti od društva
- simboli i proroci nadreal. bili su ISIDORA DUCASSE (tj. Comte
de Lautreamont) ARTHUR RIMBAUD, pjesnici 19. st. koji su bili
otvoreni i žestoki kritičari priznatih pjesnika 19. st. kao i
forma i koncepcija poezije tog vremena
- Lautreamontova pjesma "Les chants de maldoror" prikazuje
arhitipskog junaka nadrealizma - čovjeka dvostruke prirode
kojeg podjednako privlači duhovna snaga boga i životinjska
svirepost divljih zvjeri - junak koji živi odvojen od svijeta
- umj. djelo mora biti djelo stvaranja ali i uništenja
- Rimbaud se interesirao za implikacije snova, podsvjesti,
automatizma i slučaja
- rijetki su Bretonovu riječ primjenjivali sa skrupuloznom
doslovnošću
- u osnovi značajni N. slikari pored traženja novih tema ili
novog udaljavanja od tradicionalnog sadržaja, stilski su vrlo
malo slični
- pošto su INDIVIDUALIZAM I USAMLJENOST bili u osnovi pokreta
umjetnici su iznad svega težili da budu individualisti
- 1. zajednička izložba N. umjetnika održana je 1925. u GALERIE
PIERRE - Arp, De Chirico, Ernst, Klee, Man Ray, Masson, Miro,
Picasso i Pierre Roy
- te godine grupi je prišao i Yves Tangy
- N. galerija otvorena je 1927. izložbom ovih umjetnika kojima
su prišli i Marcel Duchamp i Picabia - to je bila 1.
nadrealistička generacija

FRANCIS PICABIA
sa impre. prelazi na kubizam, eksperimentira s orfizmom i
futurizmom, aktivan u pariškoj dadi, prihvaća nadrealizam, a po
završetku II. svj. rata prešao na apstraktno slikarstvo

JEAN ARP
- aktivan u pariškoj dadi, a kad se 1924. pojavio nadrealizam
aktivno je u njemu sudjelovao, a istovremeno ostao u kontaktu s
njem. i nizozem. apstrakcionistima i konstruktivistima
- 20ih mu je omiljeni materijal DRVO - radio bojane reljefe a
radio je i slike - na kartonu sa isječenim detaljima poput neke
vrste obrnutih kolaža
- s Van Doesburgom i Sophie Taeuber-Arp dekorirao 10 prostorija
kafića L'AUBETTE u Strasbourgu - ti murali bili su
najslobodniji i najjednostavniji primjer organske apstrakcije
- njegov veliki korak naprijed u skulp. zbio se poč. 30ih kad
je počeo modelirati glinu i gips da bi ih prenio u broncu ili
mramor - Arp je dijelio Brancusievo divljenje za MASU kao
osnovni element skulpt. više nego za prostor - stoji na
suprotnom polu od konstruktivista Gaboa i Pevsnera
* GLAVE S 3 DOSADNA PREDMETA, * BITI IZGUBLJEN U ŠUMAMA
- dao ime tim oblicima "ljudska konkrecija"
- njegova umj. između 1930. i 1966. poprima različite forme
* TORZO

MAX ERNST
- njegova slik. i skulpt. karijera, prekinuta I. svj. ratom,
počela je zapravo kad je 1922. prešao u Pariz
* SLON SA CELEBESA - gl. je slika njegovog predpariškog
razdoblja, iako je naslikao još vrijednih slika, kao što su i
njegovi dadaistički kolaži bili od prvorazrednog značaja
* SASTANAK PRIJATELJA - grupni portret pariških dadaista i
ostalih umjetnika okupljenih u mjesečevom pejzažu - ovo je
povijesno jedna od najznačajnijih slika
- 1925. počeo je raditi crteže koje je nazvao FROTTAGE
(trljanje) pri čemu se služio dječjom tehnikom - stavljao je
komad papira na mramornu površinu i preko njega trljao olovkom
- tako nastala slika bila je ugl. posljedica zakona slučaja
- prenesene fakture su se onda reorganizirale u nove kontekste,
pojavljivale su se nove i nepredviđene asocijacije
- frottage je dao tehničku osnovu za seriju neortodoksnih
crteža i pojačao je Ernstovo percipiranje fakture u okolini
(drvo, tkanina, lišće, gips...)
- to je dovelo do toga da su Ernstove slike krajem 20ih i u
30im poprimile ekspresionistički izgled
* EVROPA POSLIJE KIŠE
- njegova strast prema pticama izražena je posebno grotesknim
simbolizmom u slici * NADREALIZAM I SLIKARSTVO gdje je prikazao
neko čudovište od blago zaobljenih djelova ljudske anatomije,
zmija i ptičjih glava koje radi apstraktan crtež - odražava
nešto od neprestanog sukoba između nade i apstrakcije
- 50ih i 60ih javlja se interes za geometriju
- nitko tako potpuno ne obuhvaća nadrealizam u cjelini

JUAN MIRO
- jedan od najvećih nadrealističkih talenata i majstora slik.
20. st.
- njegove prve slike (1916.-18.) pokazuju da su na njega
najviše utjecali Cezanne i Van Gogh
- njegovu umj. prožimaju prizori neobuzdanog humora i fantazije
prezentirani na smrtno ozbiljan način, prividno nehumoran i
brižljivo podroban kao Rousseauov
- do 1924. slika u tradiciji geometrijskog primitivnog realizma
a grupom slika iz 1923.-24. ušao je u svijet fantazije
stvarajući svoj riječnik čudesnog
* KATALONSKI PEJZAŽ
- jedan od prvih primjera Miroovog čudesnog svijeta
- u pejzažu su 2 površine - žuta i narančasta i spajaju
se na jednoj valovitoj liniji, a na tome su razbacani neobični
predmeti
* HARLEKINOV FESTIVAL
- jedna od prvih nadr. slika
- imao je nekoliko motiva koje ponavlja na nizu slika -
* LJESTVE S UHOM, * ČOVJEK S LULOM, * PTICA-STRIJELA
- živost njegova nestvarna svijeta
- krajem 20ih počeo eksperimentirati kolažom i asamblažom i
radio je čudovišne figure, a nakon toga je nastavio raditi na
svojim neobuzdanim slikama
* MRTVA PRIRODA SA STAROM CIPELOM
- reakcija na događaje u Španjolskoj - građ. rat
- izbijanjem II. svj. rata povlači se u Palma de Mallorcu -
radi na malim gvaševima koje naziva "SAZVJEŠŽA" - njegove
najsloženije i najlirskije kompozicije
- ta SAZVJEŠŽA prikazana su 1945. u New Yorku i utjecala su na
pojavu amer. apstraktnih ekspresionističkih slikara
- vođa organsko-apstraktnog krila nadrealizma
- krajem II. svj. rata radi na slikama velikog formata a radio
i murale
NADREALIZAM U 30im
- od samog početka nadrealizma u slik. imao 2 smjera:
1. ORGANSKI (AMBLEMATIČNI, BIOMORFNI ili APSOLUTNI) NADREALIZAM
- u ovoj tendenciji prevladava automatizam, diktat misli
bez kontrole duha i rezultati su obično bliski apstrakciji
- začeci ovog krila su u pokušajima koje su dadaisti i
neki futuristi vršili u oblasti slučajnosti i automatizma i
efekti su bili bliski automatskim tekstovima nadrealist.
pjesnika koji su na njih i utjecali
- utjecali na apst. eksp. u Americi
2. ILUZIONISTIČKI (MINUCIOZNI, FOTOGRAFSKI ili TROMPLEIL)
NADREALIZAM
- Pierre Roy, Salvador Dali, Yves Tanguy, Rene Magritte,
Paul Delvaux
- podrobnošću prikazuje prepoznatljive prizore i objekte
uzete iz prirodnog kontakta, iskrivljene i fantastično
kombinirane u snovima
- izvor u umjetnosti De Chirica, H. Rousseaua, Chagalla,
Ensora i romantičara 19. st.
- tzv. SUPERREALIZAM ili NATURALISTIČKI nadrealizam
pokušava koristiti slike iz podsvijesti - trendovi teorije o
podsvjesti i o značaju snova bile su bitne za sve vidove
nadrealizma
- utjecali na magični (precizni) realizam
- između ova 2 krila može se povući čvrsta linija
- umjetnici kao Max Ernst, Kurt Seligmann i Victor Brauner
isprobali su sve varijacije nadr. eksperimenata u različita
vremena
- podijeljenost na 2 krila je očigledna, ali za umj. kao što su
Picasso, Miro i Arp nije potrebna precizna klasifikacija
- nadrealizam je bio revolucionaran pokret u knjiž., umj. i
politici
- časopis koji je 1925. Breton osnovao kao glasilo nadr. pod
imenom LA REVOLUTION SURREALISTE i tokom 20ih zadržao je
postojanu komunističku orijentaciju
- u revolucionarnoj propagandi pisci su bili aktivniji od lik.
umjetnika

ANDRE MASSON (1896.-1987.)

- među nadr. umjetnicima najstrasniji revolucionar, vrlo
energična, impulsivna osobnost
- tip = organički nadrealizam
- ranjen u I. svj. ratu i dugo se oporavljao, a kratko boravio
i u duševnoj bolnici
- po prirodi je bio anarhist čija su uvjerenja bila
porkrepljena osobnim iskustvom - vjerovao da racionalnim mora
dominirati iracionalno
- na njegove slike s početka 20ih utjecao kubizam, osobito
kubizam Juana Grisa, a kub. strukturu zadržao je u svojim ranim
eksperimentima automatizma i ekspresionističkim fantazijama
- 1925. surađivao u La Revolution Surrealiste - slike iz tog
razdoblja obiluju prizorima pokolja (* BITKA RIBA)
- krajem 30ih prišao drugom, naturalističkom krilu nadrealizma
- slikao čudovišne likove (* LABIRINT)
- kad izbija II. svj. rat, odlazi u SAD i u New Yorku se vratio
donekle automatskom, ekspresionističkom pristupu
- 1945. vraća se u Franc. i traži smirenje u novom pristupu
ekspresionizmu, a 60ih se okrenuo apstraktnom nadrealizmu
- no, on se mora smatrati darovitim eklektikom koji je svoj
glavni doprinos dao 20ih godina

YVES TANGUY (1900.-1955.)

- imao knjiž. ambicija i bio je prisno povezan s nadr. piscima
(Prevert, Duhamel), ali ga je instinktivno privlačilo
slikarstvo
- 1923. počinje ozbiljnije slikati - do 1926. slika naivu no
uništio ta platna
- nakon susreta s Bretonom počinje surađivati u La Revolution
Surrealiste i primljen je u nadr. pokret
- slika * MAMA, TATA JE RANJEN - remek-djelo je njegove prve
faze i u njoj su ispoljene sve opsesije koje će ga progoniti do
kraja života
- beskrajna perspektiva dubine - jednostavno ostvarena
gradiranom bojom i oštrom linijom horizonta - prostor koji
spaja ogromnu prazninu i intimnu zatvorenost gdje lebde
neodređeni sitni organski oblici
- mašta ovog neškolovanog umjetnika savršeno je izražen nard.
credo da on sam gotovo izgleda kao proizvod Bretonove
imaginacije
- podmorska ili podzemna atmosfera tih prvih nadr. slika
zadržale se do 1930.
- 1930. i 1931. posjetio Afriku gdje je vidio sjajnu svjetlost
i boju i počeo je precizno definirati svoje forme i izlagati ih
surovoj sunčevoj svjetlosti - prostor postaje ogroman
- 1939. odlazi u SAD - nastavio s nadr.
- on je imao samo jedan stvarni simbol - PUSTI SVEMIR u kojem se neki primitivni život
bori za opstanak
- ova ograničenost stvorila je jednu od najproročkijih
koncepcija u modernoj umj.

SALVADOR DALI (1904.-1989.)

- više od svih simbolizira nadrealizam u svijesti široke
publike
- od je nadr. proslavio označavajući njime iracionalnu,
erotičnu, bezumnu i modernu umj. - njegov je život sam po sebi
nadrealistički
- 1921. na Akademiji i zavolio je akademičare i romantičare 19.
st. (Millet, Bocklin, Messioner) a u modernom slik. njegova
otkrića poč. 20ih bili su De Chirico, Carra i tal. metafizička
škola
- za njegov razvoj važno je otkriće Freuda
 - pomoću precizne trompe l'oeiul tehnike pokušao ej
stvoriti jedan svijet snova opipljivije realan od promatrane
prirode
- 1928. u Parizu sreće nadrealiste, 1925. seli tamo i postaje
član grupe
- on je već bio formulirao teorijsku osnovu svog slik. opisanog
kao PARANOIDNO-KRITIČKI - stvaranje vizionarske realnosti od
elemenata vizija, snova, uspomena i psiholoških ili patoloških
izopačenosti
- akademsko obrazovanje omogućilo mu je razvijanje precizne
minijaturne tehnike, praćene neskladnom ali blistavom bojom
naslijeđenom od romantičnih realista i iz obojenih fotografija
- polazeći od svakodnevnog objekta stvarao je lanac
metamorfoza, postepeno ili naglo rastačući i preobražavajući
predmet u košmaru slike, kojoj je uvjerljivost dana tvrdom
realističkom tehnikom
- bavio se i filmom - Andaluzijski pas, Zlatno doba - filmski
medij je nadr. pružao beskrajne mogućnosti u izražavanju
rastakanja, metamorfoza, dvostrukih i četverostrukih slika i
Dali se time sjajno služio
- na prvim slikama uveo je MIKROSKOPSKI REALIZAM svog
razvijenog stila - stil mu je sazrijevao zapanjujuće brzo
* OSVJETLJENA ZADOVOLJSTVA
* PRILAGOŠAVANJE ŽELJE
- odlučan u stvaranju SUPER-REALNOSTI nemilosrdnom
objektivizacijom sna
- 1930. napustio De Chiricov uopćeni svijet snova pošto je
pronašao svoj svijet nasilja, krvi i propadanja - težio je da u
svojoj umj. stvori posebnu dokumentaciju frojdističkih teorija
primijenjenu na svoj unutrašnji svijet
- sliku je započinjalo prvim simbolom koji bi mu pao na pamet i
prelazio je s jedne asocijacije na drugu umnožavajući simbole
megalomanije kao pravi paranoik
* UPORNOST SJEĆANJA - prezentiranje poznatih predmeta (satovi)
u neobičnom kontekstu s natprirodnim atributima
- tokom 30ih njegovo se slik. kolebalo između neobuzdane
fantazije i čudne atmosfere spokojstva ostvarene manje
očigledno
- bio zaokupljen svim vrstama seksualnog simbolizma
- 1941. preokret - nagovijestio da će postati klasik i da će se
vrtati Rafaelovoj visokoj renesansi
- umjetnik ogromnog dara i imaginacije
- preobražavajući subjektivni svijet snova u objektivne i
uznemirujuće slike on je dao značajan doprinos nadr. i umj. 20.
st.

RENE MAGRITTE (1898.-1967.)

- zvali su ga nevidljivim čovjekom među nadr.
- 1926. se pojavio kao individualan umjetnik čiji se stil
zasnivao na De Chiricovom
* UGROŽENI UBOJICA - u ovoj slici sumirao elemente koje će
koristiti tijekom cijele karijere - njihova šokantnost se u
podjednakoj mjeri bazirala na neobičnom erotskom i običnom
- stil njegova preciznog, magičnog realzma nakon 1926. malo se
mijenjao
- za njegov pristup savršeno je simbolična slika * NEPOUZDANOST
- lula naslikana izrazito precizno, a ispod nje nalazi se
legenda "Ceci n'est pas une pipe" - ovo djelo uništava likovnu
realnost
* LAŽNO OGLEDALO - slična ideja - uvodi iluzionističku temu
pejzaža kao slike a ne prirode
- ispitivao je razne vidove jezivog koji katkad gotovo
izazivaju odvratnost
- u njegovu svijetu uvijek postoji nenametljivi, nevidljivi
čovjek u polucilindru i crnom mantilu, sam ili u grupi
- vrsta sabotera unutar sustava koji ostaje nevidljiv
- magični realizam - magično kod njega je to da na prvi pogled
sve izgleda realistično, ali ta stvarnost uvijek ima neku
grešku, neki pomak
- veliki uzor mu je bio De Chirico - njihov stil je precizan i
podatan - ta preciznost realiteta je nešto što izgleda kao
mimikrija koja je tu da prikrije neku sabotažu unutar sustava
- svoju inspiraciju nalazio i na polju filma - bio oduševljen
prvim oblicima filma - zaokupljala ga je jeftina literatura
detektivskih romana, kao i svijet stripa - sve ovo primjenjuje
na stvarnost koja postaje naivna melodrama
- u njegovom djelu nema ništa dramatično, drame nema ali ona
negdje buja ispod površine

- drugi val nadrealista - Hans Bellner, Victor Brauner, Oscar

Dominguez, Meret Oppenheim, Wolfgang Paalen, Kurt Seligmann
(dekalkomanija)

MAGIČNI REALIZAM
- naziv za naturalistički način slikanja pri kojem slikar
nastoji što vjeruje reproducirati vid i stvarnost objekta, ali
mu "magičnim" rasvjetnim efektima daje obilježje irealnoga
- magični realisti, proizlazeći direktno iz De Chirica,
stvaraju misteriju i čudo kontrastiranjem koje je uznemirujuće
čak i onda kad je teško točno shvatiti zašto
- oni žele prevesti svakidašnje iskustvo u nešto što je
neobično
- cvjetao je u Evropi i Americi 30ih i 40ih i predstavlja
preciznu realističku prezentaciju običnog prizora bez nikakvog
neobičnog ili monstruoznog iskrivljavanja
- magično izvire iz fantastičnog kontrastiranja elemenata ili
zbivanja koje obično ne idu zajedno

PIERRE ROY (1880.-1950.)

- jedan od prvih nadrealista kojeg su se oni kasnije odrekli -
može se smatrati ocem magičnog realizma
* METRIČKI SUSTAV
* OPASNOST NA STEPENICAMA

PIERRE DELVAUX (1897.-1994.)

- isprva nadrealist
- od 1935. slikao je svoje snove o lijepim ženama, obično
aktove
- u njegovim slikama čest je motiv žene koja kao da mjesečare
kroz krajolik, a na tim slikama pojavljuju se i muškarci - ugl.
prikazani kao znanstvenici koji se bave nekim sitnim poslom
- teme željezničke stanice vlakova na odlasku što je obično
negdje na dnu slike
* ULAZ U GRAD - prostrani pejzaž, aktovi (ženski)
* ŽELJEZNICA - odjevene muške figure

BALTAZAR KLOSOWSKI - BALTHUS

slikar koji se služio preciznim realizmom da bi stvorio
atmosferu čudesnog
* ULICA - stvorio raspoloženje odsutnosti i bezličnog
- boje su hladne i neutralne
- krajem 30ih započeo s temom koja ga je otada stalno
zaokupljala - djevojčica na granici djevojaštva u kojoj se budi
seksualnost i koju zaokupljaju snovi čijeg značaja tek počinje
biti svjesna
*ZLATNI DANI - djevojčica pred kaminom se gleda u zrcalo

PARIŠKA ŠKOLA APSTRAKCIJE

- Pariz je tokom 20. st. privlačio umjetnike iz svih dijelova
svijeta i zbog toga je Pariška škola prije međunarodna nego
specifično francuska
- tokom 20ih apstraktno slik. i skulpt. u Franc. bili su ugl.
uvozni proizvodi, primorani da se bore za opstanak protiv
utjecaja starijih majstora moderne umj. i protiv senzacije koju
su prouzrokovali nadrealisti
- 1925. poljski slikar POZNANSKI organizirao je veliku izložbu
suvremene umj. u dvorani Sindikata trgovaca antiknih predmeta
(Arp, Baumeister, Brancusi, pionir amer. apst. Patric henry
Bruce, Robert i Sonia Delaunay, van Doesburg, Gončarova, Gris,
Klee, Larionov, Leger, Miro...) - iznenađujuće cjelovit prikaz
apstraktnih tendencija, no usred plime reprezentacije i
nadrealizma izložba nije privukla pažnju
- drugi značajni događaj u pov. pariške apst. odigrao se tek
1930. kad su umjetnik i kritičar MICHEL SEUPHOR i urugvajski
slikar JOAQUIM TORRES GARCIA osnovali grupu i časopis CERCLE ET
CARRE (krug i kvadrat)
- no prvoj izložbi sudjelovali su mnogi - iako kratkotrajni i
izložba i časopis imali su znatan utjecaj
- njihov utjecaj i adrese pretplatnika nasljedili su
VANTONGERLOO I AUGUSTE HERBIN kad su 1931. osnovali grupu i
časopis ABSTRACTION-CREATION - do 1936. predstavljali su snagu
u aspt. umj., a nakon II. svj. rata nasljedio ju je SALON DES
REALITES NOUVELLES koji je nastavio bitku za apstr. umj.,
osobito za tradiciju Mondriana u konstruktivista
- poč. 30ih razvoj nacizma u Njem. dovodi još više slavnih
majstora apst. u Pariz - GABO, KANDINSKI - konglomerat
umjetnika u Rusiji, Nizozemskoj, Njem. i Franc., kao i iz
drugih zemalja, doveo je do postepenog ukidanja razlika
- polovicom 30ih Abstraction-Creation je u jednom trenutku
imala 400 članova - pripadnika suprematizma, konstruktivizma,
De Stijla i drugih
- osim Mondriana većina apstrakcionista je uzimala iz svakog
izvora ono što im je bilo potrebno

CESAR DOMELA
- 1924. prišao De Stijlu u Parizu i pokušao tokom 20ih
kombinirati stroge, otvorene forme na kojima je u to vrijeme
radio i Mondrian sa iskošenim površinama van Doesburga
- sa ovoga je prešao na reljefne konstrukcije

FRIEDRICH VORDEMBERGE-GILDEWART
- član Sturma i De Stijla - stvorio vlastiti stil - jednostavan
i jasan koji je ipak proširio riječnik apstrakcije

OTTO FRAIHALLICH
- izlagao s kubistima, a nakon I. svj. rata prešao na
apstrakciju

- AUGUSTE HERBIN, JEAN GORIN, JEAN HELICH - franc. slik. koji

su 30ih iskrsnuli među apstrakcionistima

ANTON PEVSNER
- 1924. nastanio se u Parizu, a oko 1922. počeo ozbiljno raditi
na apstraktnoj konstruiranoj skulpturi
* PORTRET MARCELA DUCHAMPA - ishodište njegove skulpt.
- krajem 20ih napustio je konstrukciju u plastici i počeo je
raditi metalne apstrakcije direktno u bronci ili bakru -
utvrdio osobni konstrukcijski stil
- on je odbacivao svaku matematičku osnovu u organiziranju
svojih zrelih djela
* PROJEKCIJA U PROSTORU - usavršio tehniku i skulptorske
zamisli - uglačana bronca koja nije livena nego kovana strojno
precizno
- vjeran realističkom manifestu - prostor uzima kao osnovno
izražajno sredstvo
- Gaba privlači želja da od prostora načini glavni skulpturalni
medij minimalno definiran linijama ili neprimjetnim površinama
- Pevsnera su privlačili odnosi između opipljivog prostora i
opipljivih površina i linija u materijalima koji su bili
dovoljno neprozirni da definiraju i okruženi i okolni prostor -
u tom smislu bio je tradicionalniji skulptor
- njegove brončane konstrukcije u kojima je metalne ploče
uvijao u ritmičke spirale oko određene dubine bile su pogodne
za djela monumentalnih razmjera te je izveo nekoliko
monumentalnih narudžbi
- najdramatičnijja je bila za Sveučilište u Caracasu u
Venezueli
* DINAMIČKA PROJEKCIJA U TRIDESETOM STUPNJU
- izvijena dijagonalna forma koja spaja čvrstinu oblika sa
slobodom ogromne zastave koju ukrućuje snaga tornada
- sve do smrti 1962. Pevsner je bio značajan eksponent pariške
apstraktne konstruirane skulpture

PIET MONDRIAN, nakon 1920.

- od 1919.-38. živi u Parizu, a sudjelovanje u grupama Cercle
et Carre ili Abstraction-Creation bili su od najvećeg značaja
za razvoj i širenje apstrakcije
- 1925. povukao se iz De Stijla kad Van Doesburg uvodi
dijagonalu
- slikajući i pišući 20ih potpuno je formulirao svoje ideje
- 1919. našao rješenje problema koji ga je nekoliko godina
mučio - kako da izrazi univerzalno dinamičkom ravnotežom
vertikalne i horizontalne strukture, s primarnim tonovima boje
raspoređenim u pravokutnim površinama
- uznemiravala ga je činjenica što je do tada u većini njegovih
kompozicija izgledalo da crveni, plavi ili žuti oblici vizualno
djeluju kao forme prednjeg plana naspram bijeloj ili sivoj
pozadini i da to narušava cjelokupno jedinstvo
- otkrio je da je rješenje u tome da se struktura učini
nezavisnom od boje teškim linijama koje prolaze kroz obojene
pravokutnike
- zahvaljujući tome uspio je ovladati bojom i prostorom
* TABLEAU II
- pazi da rubovi slika budu otvoreni - postigao potpunu
dinamičnu ravnotežu okomite i vodoravne strukture upotrebom
primarnih boja na crnu i bijelu
* KOMPOZICIJA S CRVENIM I ŽUTIM
- non stop je varirao pa je s platna kvadratnog ili gotovo
kvadratnog oblika prešao na oblik romba
* KOMPOZICIJA SA ŽUTIM LINIJAMA
- krajnje pojednostavljenje - tu je najbolje izražena
Mondrianova fasciniranost nepotpunim u potpunom - fascinantnost
ove slike leži u još jednom - u crvene boje i
predskazivanju pobjedničkog bugi-vugija iz 1943.
- 1938. odlazi u London, a 1940. u New York - značajan novi
umjetnikov stimulans bila su svjetla u noći kad su se neboderi
pretvarali u sjajnu šaru svjetlosti i sjene treperavu i
promjenjivu
- volio je dinamizam greda i osjećao se obaveznim da ga prevede
u prividno stroge sklopove pravokutnih linearnih struktura i
obojenih oblika
- djelovanje tog grada najočiglednije je u * BRODVEJSKOM BUGI-
VUGIJU - vratio se kvadratnom platnu ali se radikalno udaljio
od formule koja ga je zaokupljala tijekom 20ih - nestala je
crna obojena struktura koja je držala u ravnoteži obojene
površine
- proces je obrnut - cama mreža je obojena - s linijama
koje se sastoje od malih crvenih, žutih i plavih kvadrata ili
pravokutnika, osnova je jedinstvena bjeličasta površina, a na
njoj vibriraju raznobojne linije i razbacane površine crvenog,
žutog i plavog
- Mondrian je bio glavni u utemeljivanju geometrijske
apstrakcije tokom I. svj. rata - ideje De Stijla i njihov
logički razvoj su u prvom redu njegovo djelo
- njegov utjecaj obuhvaćao je apstraktno slik., skulpt. ali i
forme međunarodnog stila u arhit.
- tijekom 20ih i 30ih u Parizu je svojim prisustvom i
inspiracijom, vjerovatno više nego tko drugi omogućio
apstrakcije da preživi
- u SAD-u izvršio isto tako snažan utjecaj - geometrijska
apstrakcija, apstraktni eksp., optičko slik. (slik. obojenog
polja)

30te U SAD-u
- na tzv. IZLOŽBI U ARSENALU početkom 1913. prvi put je postao
očigledan provincijalizam amer. umj.
- kako su ih amerikanci brojno nadmašili, evrop. umjetnici su
bili otkrivenje za publiku, a osobito za amer. umj. i
kolekcionare
- usprkos tome što su brojni amer. umjetnici boravili u Ev.
prva moderna amer. revolucija u slik. nije predstavljala
udaljavanje od realizma nego približavanje realizmu, nije bila
usmjerena na eksperimentiranje forme nego na nov sadržaj slike
- ovo djelomično može objasniti činjenica da je oko 1900.
akademski duh bio prezren
- škola "POSUDA ZA SMEĆE" - Robert Henri, George Luks, John
Sloan, William Glackens, Everett Skinn, Maurice Precidergast,
Arthur B. Davies i Ernest Lawson - prkosili su svojstivam
akademske umj - jedini su se okrenuli realističkom
predstavljanju gradskog života, drugi impresionizam
- tradicija realizma i impres. koju su oni zastupali ostala je
snažna u amer. slik. sve do II. svj. rata - socijalni i
regionalni realizam dominirao je amer. pozornicom tokom 30ih
iako su istovremeno počeo osjećati utjecaj ev. modernizma sto
je bila prirodna posljedica činjenice da su amer. umjetnici
nastavili odlaziti u Evropu i tamo studirati
- osim izložbe najznačajniju ulogu u rađanju modernog duha
odigrao je ALFRED STIEGLITZ koji je u svojoj maloj galeriji u
5. Aveniji 291. izlagao niz evropskih pionira - zalagao se za
amer. eksperimentaliste
- kao jedan od velikih fotografa 20. st. Stieglitz je
1907. proširio svoj program na slik. i skulpt. i 1908. priredio
je veliku izložbu Rodinovih crteža
 - slijedećih 10 god. on je uz pomoć Edwarda Steichena
prikazao Matissea, Toulouse-Lautreca, Rousseaua, Picassa,
Braquea, Severinija i Picabiju te grafičku primitivnu umj.
- od amerikanaca je izložio Max Webera, John Martina,
Georgia O'Keeffe, S. Macdonald-Wrighta, Arthur Dove, M.
Hartley, Alfred Manrera i skulptora Nadelmana
- oni su bili amer. pioniri međunarodnog modernizma
- većina ih je do 1914. radila u Evropi, uglavnom u
Parizu gdje su pratili izložbe u Salonu nezavisnih i Jesenjem
salonu

IZLOŽBA U ARSENALU
- prvorazredan događaj za moderni umj. pokret u SADu
- bila je međunarodna izložba moderne umj. u New Yorku 1913.
- izložba je bila senzacija i dok je dnevna štampa o njoj
pisala opširno (u početku i pohvalno), kritičari u amer.
umjetnici napali su je
- Matisse je bio posebno napadnut zbog zloupotrebe slik, kao i
kubisti
- i pored toga procjenjuje se da je izložbu posjetilo oko 75
000 ljudi
- u Chicagu gdje je u Umjetničkom institutu prikazan ev. dio i
pola amer. posjetilo ju je oko 200 000 ljudi
- tu su učesnici škole Umj. instituta poduprti profesorima
spalili lutke s likom Matissea i Brancusija
- u Bostonu gdje je u Copley Hallu bilo izloženo oko 250
eksponata ev. djela reakcija je bila smirenija
- prema svim mjerilima izložba je bila značajno postignuće
- iako su mnogi zastupljeni amer. umj. netragom nestali, bio je
uključen visok postotak onih koji se smatraju pionirima
modernizma
- od evropljana nisu bili zastupljeni jedino tal. futuristi
- njem. eksp. je omalovažena, osim Kandinskog i Kirchnera
- franc. progresivno slik. i skulpt. bili su predstavljeni
kvalitetno
- potpuno djelovanje te izložbe osjetit će se tek nakon 30ih,
ali su se gotovo odmah javili dokazi o promjeni u amer. umj. i
kolekcionarstvu
- počele su se pojavljivati nove galerije otvorene modernom
slik. i skulpt.
- amer. muzeji počeli su kupovati i prikazivati moderne franc.
majstore
- usprkos neporecivom djelovanju izložbe na amer. umjetnike
teško je otkriti neposredne direktne utjecaje evrop. umj.
zastupljene na izložbi
- jedan problem je bio u tome što je izložba predstavljala
panoramu čitave moderne umj. u jednom stoljeću, s naglaskom na
starijim majstorima - Cezanneu, Redonu, Rousseau, Gaugineu i
Van Goghu
- kubizam, tada dominantni novi stil u Franc. izazvao je manje
pažnje od fovizma koji je već prešao u povijest
- Marcel Duchamp, Francis Picabija i Man Ray ostali su središte
njujorškog krila dade i Duchamp otada predstavlja značajnu
snagu u amer. umj

PRECIZIONISTI
- najznačajnija manifestacija novog duha u amer. umj. 20ih
- naziva se još KUBISTIČKI REALIZAM ili KUBO-REALIZAM, a
ponekad ih zovu i NEUPRLJANI
- sve se to odnosi na jednu umj. koja je u osnovi realistička,
ali je na ovaj ili onaj način kontrolirana geometrizacijom,
čiji su izvori u kubizmu
- precizionistički pristup - središnja osoba u njegovu
formuliranju bila je GEORGIJA O'KEEFFE, zajedno sa CHARLESOM
SHEELEROM,
- precizionizam u njihovim djelima i djelima CHARLESA DEMUTHA,
RALSTONA CRAWFORDA I NILLESA SPENCERA u osnovi je PRECIZNA I
ČESTO FOTOGRAFSKI RALISTIČKA umj. u toj mjeri LIŠENA DETALJA da
svojim djelovanjem postaje apstraktna
- slik. GEORGIE O'KEEFFE do kraja 20ih usredotočeno je na
organske teme - svijeće ili biljne forme u izrazito krupnom
planu
- povremeno je interpretirala i arhitektonske teme
- SHEELER i DEMUTH bili su naklonjeni arhitekturalnom pejzažu,
a Sheeler i strojnim formama (lokomotiva)

CHARLES SHELLER (1883.-1965.)

- njegova crkvena ulica "EL" strogošću i eliminiranjem detalja
bliža je geometrijskoj apstrakciji nego kubističkom slikarstvu
- visok stupanj selekcije detalja, proizvoljne kombinacije
svjetla i sjene i plohe boje koje se same preobražavaju u
apstraktne šare
- ovakvo je slikao industrijske scene ili strojeve u krupnom
planu

CHARLES DEMUTH (1883.-1935.)

- treća značajna pojava prve generacije precizionista - njegova
razvijena djela bila su najbliže franc. kubizmu
- radio ilustracije za knjige, izradio seriju plakatnih
portreta
- usprkos kratkoj karijeri bio možda najdarovitijih - on je
utjecao na novu generaciju magičnih realista i pop-artista

MORTON L. SCHAMBERG (1882.-1918.)

- jedan od najzanimljivijih talenata vezanih za precizionizam
- zanimala ga je STROJNA IKONOGRAFIJA - divio se ljepoti i
preciznosti stroja

STUART DAVIS (1894.-1964.)

- najznačajniji amer. slikar koji se pojavio između dva rata
- njegova profesionalna karijera praktično je obuhvatila čitav
raspon moderne umj. u SAD-u
- sudjelovao je u Izložbi u Arsenalu sa svojih 5 akvarela -
iluzionističkih tragova prirode, slikajući mikser, a nakon tih
apstraktnih radova radio je seriju relativno vjernih gradskih
predjela
- on je povezivao jasno definirane, iako fragmentarne objekte s
geo. apstraktnom organizacijom - boja mu je postala sjajnija i
pojačao je tempo. osjećaj pokreta, živost, ritam svojih djela
sve većom složenošću manjih nepravilnijih i kontrastnijih
obojenih oblika - vrhunac tih oblika vidi se u 2 djela iz 40ih
- * IZVJEŠTAJ IZ ROCKPORTA i * MEKO UZGLAVLJE
- krajem 40ih je izradio seriju slika malog formata - u njima
koristi apstraktne elemente koji se protežu od najstrožije
purističke okomito vodoravne geometrije do snažno
ekspresionističkih elemenata
- ometao je riječi u svoje slike
* KOLONIJALNI KUBIZAM - jedna od najvećih, najsnažnijih
i najjednostavnijih njegovih slika - pored nekoliko nepravilnih
kružnih oblika i izlomljene kaleografije potpisa sve površine
imaju oštru pravokutnu regularnost
- tu on preispituje neka načela kubizma
* BLIPS AND IFS - posljednje dovršeno djelo - predstavlja u
vrhunskom smislu sumu njegovih stavova prema formi i predmetu
- gotovo jedini amer. slikar 20. st. čija djela nadilaze svaku
promjenu stila, pokreta ili mode
- pojavom pop-arta i drugih pokušaja preispitivanja predmeta
njegove slike su dobile novi značaj u pov. moderne amer. umj

NILES SPENCER (1893.-1952.)

- u njegovom ranom djelu očigledna je osobna primjena
precizionizma - osjećaj za romantično ili melankolično
raspoloženje u De Chiricovoj maniri
- njegova kasnija djela sjedinjuju renes. perspektivni prostor
i moderni kubistički prostor stvarajući tijesno povezanu
konstrukciju urbanih simbola
* U FAIRMONTU - iz žablje perspektive pogled na ind. zgrade

RALSTON CRAWFORD
- precizionističku tradiciju najuspješnije produžio do danas
* MOST WHITESTON - krajnji oblik linearne perspektive
kombinirane s plošnim, dvodimenzionalnim površinama boje
* INSPEKCIJSKO PUTOVANJE - reakcija na osjećanje uništenja,
zlokobne snage, pa čak i ljepote same eksplozije
- njegove slike temelje se na promatranju ili impresiji
stvarnog prizora: emocionalnim reakcijama prevedenim u simbole

REALIZAM, SOCIJALNI REALIZAM I REGIONALIZAM

- 30te u SADu - desetljeće je ekonomske krize, reakcije i
izoliranosti u politici i umjetnosti
- realisti, koji su bili prvi revolucionari sada su zamijenili
akademiju kao čuvari konzervativizma i vodili su protunapad na
modernizam
- drugi val realista više je naglašavao amerikanizam svojih
djela, bez obzira da li su ona predstavljala oštre napade na
amer. polit. i ekonomski sustav koji je doveo do velike
ekonomske krize ili šovinističko slavljenje vrlina jedne
zemljoradničke Amerike koja je zapravo propadala
- i umj. je odražavala duh izolacije koji je dominirao velikim
dijelom amer. misli i akcije nakon I. svj. rata
- ona je postala društveno svjesna, nacionalistička i
regionalistička
- presudni događaj 30ih bio je stvaranje FEDERALNOG UMJETNIČKOG
PROJEKTA od strane vlade SAD-a koji je čak nadmašio Izložbu u
Arsenalu
- omogućio je mnogim značajnim amer. umjetnicima da prežive -
velik broj mlađih umjetnika koji su stvorili novu amer.
umjetnost nakon II. svj. rata možda nikad ne bi imao priliku da
se pojavi da nije bilo tog projekta
- no, to desetljeće označilo je opadanje moderne umj. u Amer.
- u to se mogu uvrstiti tzv. slikari amer. scene, socijalni
realisti, regionalisti
- bez obzira na kvalitete i vrijednosti njihovo djelo nudeći
gotovo ništa novo ili eksperimentalno nema bitne srodnosti s
evolucijom moderne umj.
- no mora se spomenuti nekoliko umjetnika koji su utjecali na
mlađe umj.

BEN SHAHN
- najznačajnija pojava među umjetnicima vezanim za soc.
realizam - njegovo djelo ima korijene u ekspresionizmu naivnoj
umj. i kubističkoj dislokaciji planova
- stekao priznanje početkom 30ih slikama o čuvenom slučaju
SOCCA I VANZETTIJA - gorka osuda amer. pravosuđa koje je
dvojicu anarhista osudilo na smrt

EDWARD HOPPER
- rano počeo izlagati svoje osnovne romantično-realističke teme
- usamljene kuće i samotnike u jeftinim hotelima za jednu noć
* RANO NEDJELJNO JUTRO - niz zgrada s okućnicama u prizemlju i
sumornim stanovima na katu ispunjava platno ponavljajući se i
prekrivajući cijelu površinu slike osim uskog pravokutnika
plavog neba i puste ulice u prvom planu - podsjeća na De
Chirica
- izrazita osjetljivost na svjetlost - svjetlost ranog jutra
ili sumraka

IVAN LE LORRAINE ALBRIGHT

- cijeli život proveo u Chicagu - jedan od najindividualnijih i
najneobičnijih talenata koji su se javili na amer. sceni
- karijeru je posvetio jednom obliku MIKROSKOPSKOG REALIZMA u
mrtvim prirodama i figurama koje postaju žestoke i odbojne ali
nesumnjivo efektne studije užasne dezintegracije njegove
okoline
- od 1914. radio na slici * BIJEDNA SOBA - nema ni vremena, ni
kraja, nema ni danas, ni jučer, ni sutra, samo uvijek, uvijek i
uvijek, bez kraja - viđena kroz mali razbijeni prozor gomila
predmeta postaje viktorijanska studija dekadencija
- Albright se ne može pridodati niti jednom pokretu osim možda
magičnom realizmu

MEKSIKANCI
- meksički muralisti su bili izvanredno bliski amer.
umjetnicima djelomično zbog toga što su predstavljali živu
tradiciju fresko slikarstva, a djelomično zato što su njegovali
umjetnost socijalnog protesta koja je nesumnjivo bila privlačna
američkim ljevičarima
- utjecali na apst. eksp.

DIEGO RIVERA (1886.-1957.)

- na amer. slikare utjecali su meksički muralisti Rivera i
Orozco
- Rivera je 1909.-21. studirao i živio u Evropi i bio je vezan
za kubizam - 20ih je dobio važne narudžbe za monumentalne
freske od meksičke vlade
- to je razdoblje kad se okrenuo od modernog pokreta
pokušavajući stvoriti nacionalni meksički stil u kojem bi
odrazio i povijest Meksika i socijalni duh meksičke revolucije

JOSE CLEMENTE OROZCO

- školovao se u Meksiku, utjecaj meksičke indijanske tradicije
- 30ih dobio značajne narudžbe za izradu fresaka u SADu u
Biblioteci Baker, Dortmouth College
- ep američke civilizacije

DAVID ALFARO SIQUIEROS

- 3. meksički muralist, manje poznat
- slika * ODJEK KRIKA ilustrira njegovu snažnu likovnu osudu
- proveo dio života u zatvoru zbog političke aktivnosti

KA APSTRAKTNOJ UMJETNOSTI
- federalni umj. projekt pomogao je mnoge eksperimentalnije
umjetnike - to je potaklo niz umjetnika nakon rata
- SAD su se pretvorile od provincijskog sljedbenika u
ravnopravnog partnera u stvaranju nove umj. i arhit.
- kad su amer. umjetnici obuhvaćeni Projektom počeli dobivati
narudžbe za murale imali su malo tehničkog iskustva i
neposrednih putokaza
- neki su se radi inspiracije vraćali renesansi
- značajne zidne slike stvorene uz pomoć Projekta izradili su
STUARD DAVIS, ARSHILE GORKY, PHILIP GUSTON, JAMES BROOOKS I
BURGEYNE DILLER
- 30ih u skulpt. i slik. usprkos prevlasti akademičara i
izoliranosti progresivnih umjetnika javio se izvjestan broj
skulptora koji su krajem II svj. rata izmislili lice amer.
skulpture
- ALEXANDER CALDER - otac mobila - prije rata bio
najpoznatiji amer. skulptor u međunarodnom kontekstu - njegov
utjecaj je neprestano rastao a najočiglednije je u amer.
konstruktivističkoj skulpt iza 1945.
- RUEBEN NAKIAN, JOSEPH CORNELL, SEYMOUR LIPTON, RAOUL
HAGNE, DAVID SMITH i THEODORE ROSZAK - glavna su im ostvarenja
realizirana iza 1945. = stvorili su novu amer. skulpt. 50ih
- KATHERINE DREIER, slikar i kolekcionar, organizirala je
1920. SOCIETE ANONYME u cilju kupovine i izlaganja djela
najnaprednije evropske i amer. umjetnosti
- Societe je priređivalo izložbe, organiziralo
predavanja i simpozije
- A. E. GALLATIN, još jedan slikar-kolekcionar, 1927. stavio je
svoju privatnu kolekciju moderne umj. na raspolaganje
njujorškom sveučilištu pod nazivom GALERIJA ŽIVE UMJETNOSTI-
bila izložena 15 godina i postala je prvi muzej sa stalnom
kolekcijom isključivo moderne umj.
- 1929. otvara se MUZEJ MODERNE UMJETNOSTI - prva serija
predstavljanja modernih majstora doživjela je vrhunac pov.
izložbama "kubizam i apstraktna umj." i "Fantastična umj.,
dada, nadrealizam" iz 1936.
- 1935. MUZEJ WHITNEY priredio je prvu izložbu amer. apstraktne
umj.
- 1936. organizirana je grupa AMERIČKI APSTRAKTNI UMJETNICI -
AAA
- tokom 30ih niz evropskih umjetnika posjetilo je ili se
preselilo u SAD - LEGER, DUCHAMP, OZENFANT, MOGOLY-NAGY, JOSEF
ALBERS, HANS HOFMANN - 1. priliv, koji su ratne godine proveli
u SAD-u i pomogli preobrazbi amer. umj.
- s druge strane 30ih amer. slikari i dalje odlaze u Evropu -
Pariz
- krajem 30ih i tokom 40ih grupa AAA priređivala je svake
godine izložbe posvećene unapređivanju svih vrsta apstrakcije s
posebnim naglaskom na geometrijskoj apstrakciji srodnoj onoj
koju su u Parizu propagirale grupe Cercle et Care i
Abstraction-Creation
- osim Stuarta Davisa većina pripadnika grupe AAA sazrela je
nakon II svj. rata - njihova pojava tokom 30ih i posebno
ponovno uspostavljanje bliskih veza sa ev. modernizmom bili su
od velikog značaja za tok moderne amer. umj.

ARTHUR B. CARLES
- ubraja se u pionire amer. slik. aktivne u prvim desetljećima
20. st.
- prve slike ukazuju na utjecaje Cezannea, fovista i kubizma
- polovinom 20ih počeo s apstrakcijom u krajnje slobodnoj i
ekspresionističkoj maniri

ABRAHAM RATTNER
- obrazovan ugl. u Franc. - ekspresionist blizak i franc. i
njem. školi s reminiscencijama na rouaulta u svojim religioznim
slikama

MILTON AVERY
- tokom 30ih i 40ih jedan od nekolicine amer. majstora
figuralnoj slik. - radio u širokim, pojednostavljnjim
površinama boje koje su vodile porijeklo od Matissea, ali su
sadržavale osobnu poeziju
- u kasnijim godinama sve se više okretao pejzažu čija je
organizacija postojala sve apstraktnija
* KUPANJE I SUNČANJE
- bio je značajna veza između Mattoseovih slika i kolaža i
amer. slikara obojenog polja iz 50ih i 60ih kao što su Mark
Rothko, Adolph Gottlieb, Helen Fraukenthaler

LOREN MACIRER
- cijeli je život provela i slikala u New Yorku
- od prozaičnih elemenata ona stvara svijet poetike fantazije
sa određenim sklonostima prema lirskom krilu apstraktnog
ekspresionizma

MORRIS GRAVES
- fantazija njega i Loren Macirer pripada lirskom usmjerenju
- on je bio pod snažnim utjecajem orijentalne religije i
filozofije, osobito zen budizama i utonuo je u mitologiju SZ
Indijanaca
- njegove zagonetne i suptilno crtane sličice ptica, duhovno su
srodne djelima Paula Kleea
* SLIJEPA PTICA

SKULPTURA
- amer. skulptura tokom prvih 40 god. 20. st. daleko je
zaostajala kvalitetom, kvantitetom i originalnošću za
slikarstvom
- u to vrijeme dominirao je akademizam
- 1939. ARHIPENKO u New Yorku otvara svoju školu - aktivni su
bili Alexander Calder, Theodore Roszak, Isamu Noguchi i Herbert
Ferber
- sve do 1948. pojavilo se malo toga novog ili eksperimentalnog
- među prvom generacijom modernih amer. skulptora dva
najzanimljivija bila su dva evropljana koji su početkom
karijere doselili u SAD-e - GASTON LACHAISE i ELIE NADELMAN
- Lachaise se školovao u Parizu, a 1910 počeo je
eksperimentirati s temom koja će ga zaokupljati do kraja
karijere - ŽENSKI AKTOVI sa ogromnim grudima i bokovima i blago
suženim rukama i nogama - ta forma potječe od Maillola
- Nadelman je akademsko obrazovanje stekao na Varšavskoj
akademiji - 1914. dolazi u SAD i skulptura mu sve više poprima
svojstvo koje se može opisati kao jedan oblik suptilnog
primitivizma
 * ČOVJEK U SLOBODNOM PROSTORU
- najbolju modernu skulpturu u Americi početkom stoljeću radio
je slikar MAX WEBER - dok je eksperimentirao kubističkim slik.
izradio je i izvjestan broj kub. skulptura

SAUL BAIZERMAN
- najorginalniji među pionirima amer. skulpt. vezane za
tradicionalno krilo
- počeo eksperimentirati tehnikom kovanog bakra i stvorio
osobnu izražajan figurativni stil - figure su kovane iz velikih
bakrenih ploča obrađenih s pozadine koja je ostajala potpuno
otvorena - njemu je izdubljeni prostor pozadina bio isto toliko
važan kao i ispupčeni volumen s prednje strane - njegova djela
trebalo je promatrati kao pozitivne i negativne volumene
* NIKA, * STARA KURTIZANA

- amer. skulpt. tradicija tokom prvih 40 godina bila je

prvenstveno tradicija klesanja

ISAMU NOGUCHI
- od 1927. u Parizu radio kao Brancusijev asistent
- 30ih najnapredniji amer. skulptor - pošto je težio
izoliranosti izlažući malo i zarađujući za život dizajnom za
namještaj i industriju njegovo mjesto i djelo nisu bili uopće
priznati sve do završetka II. svj. rata

ARHITEKTURA IZA 1930.

EVROPA
- rana ostvarenja moderne arhit. prečesto se pretvarala u
akademske klišeje što se naročito odnosi na međunarodni stil s
njegovim armiranim betonom, staklom ili metalnom oblogom
pričvršćenoj na čelični kostur
- više nego u slik. i skulpt. u arhit. je stvaranje novih ideja
postalo teško
- nakon 1945. došlo je do velike ekspanzije državne
industrijske i domaće gradnje ali nije bilo odgovarajuće
ekspanzije u urbanističkom planiranju, projektima za stambenu
izgradnju i drugim područjima čiji su problemi bili drugačiji
od onih koji su proučavani ranije
- mlađi arhitekti 20. st. imaju jedinstvene mogućnosti da rade
na suvremen način ali paradoksalno malo mogućnosti da daju
rješenja za najbitnije arhit. probleme svog vremena -
planiranje gradova i naselja jeftine stambene izgradnje velikog
obima, raskrčavanje sirotinjskih četvrti, prenaseljenost
gradova i promet
- usprkos tome iza 30ih sazrio je iznenađujući broj darovitih
arhitekata
- u svim umjetnostima SAD imale su korist od toga što je
nacističko ugnjetavanje natjeralo niz umjetnika da presele iz
Njem. u SAD - WALTER GROPUIS, MARCEL BRENER, MOHOL-NAGY, JOSEF
ALBERS, MIES VAN DER ROHE
- istovremeno amer. arhitektonske škole ugl. su njegovale
akademsku tradiciju Beaux artsa
- 30ih u nekim zemljama dolazi do nazadovanja - Rusija,
Njemačka, Italija, dok su s druge strane istovremeno Finska,
Švedska, Norveška i Danska dale značajan doprinos modernom
dizajnu u arhit., namještaju, obrtu i ind. proizvodnji

KASNIJI STILOVI PIONIRA

FRANK LLOYD WRIGHT (nakon 1930.)
- usprkos ekonomskoj krizi dobio značajne narudžbe i dao je
svoj doprinos na području jeftine individualne stambene
izgradnje i planiranja gradova
- između 1931. i 1935. razradio je plan za BROADCARE CITY,
integrirana i samodovoljna zajednica posebnih stambenih naselja
sa ugrađenom industrijom - koji nikad nije realiziran, ali je
omogućio Wrightu da razjasni svoje ideje o planiranju gradova
razvijajući dalje ideju grada-vrta sa posebnim kućama u širokoj
prirodi
- najznačajnija zdanja 30ih bila su KUĆA KAUFMANN u
Pensilvaniji i administrativna zgrada u Racinu u Vinskonsinu
* KUĆA KAUFMAN - sagrađena iznad vodopada jedna je od njegovih
najsjajnijih koncepcija
- po korištenju armiranog betona za konzolaste terase
srodna je međunarodnom stilu - on tu sjedinjuje crte originalne
prerijske kuće i kalifornijskih zgrada građenih od prethodno
livenih betonskih blokova
- prilagođenost specifičnom i dramatičnom terenu služi
kao primjer za jednu od Wrightovih najvećih sposobnosti i da se
služi svim implikacijama terena bez obzira koliko bi on mogao
izgledati težak
- u ovoj kući još imamo centralnu okomitu masu sporednih
prostorija i dimnjaka u kojoj su učvršćene lebdeće horizontale
- centralna masa sastoji se od slojeva grubog lokalnog
kamena koji odudara od sivo-žutog betona
- zgrada je osobito efektna u svom kontrastu masa i
praznina - unutrašnjost doslovno predstavlja gostoljubivu
pećinu usred šume
- plan kombinira otvorenost, izvanrednu kontinuiranost
prostora i kontrolu pojedinih površina sa integracijom
eksterijera i enterijera
* ADMINISTRATIVNA ZGRADA u Racinu, Vinskonsin - KOMPANIJA
JOHNSON & SON
- inaugurirala je novu fazu W. stila - tu je počeo
koristiti pretežno zaobljene elemente
- sva je od opeke i bez prozora, osim prozračnih, ali ne
i providnih prozorskih traka koje obavijaju kulu
- prirodna svjetlost se u dugim površinama dobija kroz
tavanične prozore i cjevaste staklene otvore
 - unutrašnjost je šuma vitkih stupova koji se pri dnu
sužavaju, a na vrhu se šire u široke, plitke kapitele u kojima
se ponavlja motiv kruga
- on je projektirao sve ostale detalje pa i
kancelarijske stolove i stolice
- W. nije napustio pravokutnik i trokut - tako se kuća TALIESIN
WEST u osnovi i elevaciji svodi na niz međusobno povezanih
trokuta
- to je kuća koju je on najdramatičnije stopio s
prirodnom okolinom
- unitaristička CRKVA UF MADISONU i SINAGOGA U ELVIS PARKU
zgrade su gdje je također primijenio trokut ili piramidu
- dovršio je nekoliko kružno koncipiranih zgrada - KUĆA
JACOBSOVIH U MADISONU, KUĆA DAVIDA WRIGHTA u PHEONIXU i
TRGOVINA MORRISA u SAN FRANCISCU
- vrhunac tih eksperimenata bio je MUZEJ SOLOMONA R.
GUGGENHEIMA u NEW YORKU (dovršen 1959.)
- jedina zgrada koja je od vodećeg amer. arhit. naručena
u New Yorku i trebao mu je niz godina da dobije građevinske
dozvole (zamišljen 1943.)
- sastoji se od 2 dijela - glavne izložbene dvorane i
male administrativne zgrade, obje kružnog oblika
- sama galerija je neprekidna spiralna rampa oko
otvorenog centralnog hodnika
- zgrada se prema vrhu zrakasto širi i svaka rampa
postaje dublja od prethodne - rampe su obješene na ogromnim
stupovima
- svjetlosna kupola sa svodnim rebrima daje prirodnu
zajedničku svjetlost, dok neprekidne rasvjetne trake oko rampe
daju dodatnu svjetlost
- kao muzej on omogućava laku i spretnu cirkulaciju za
razliku od tradicionalnog muzeja s galerijama
- također je uveo 2 nova vida promatranja - podjele
rampe na pregrade u kojima ne visi više od 3 do 4 slike
dozvoljava promatraču da u jednoj intimnoj atmosferi usredotoči
svoju pažnju na svako pojedino djelo
- zatim, kad se okrene i pogleda preko otvorene
centralne površine pred njih se pruža panorama koja navodi na
zanimljive usporedbe
- posljednjih godina života izveo je niz kružno koncipiranih
projekata, a nakon njegove smrti neke od njih izvela je njegova
arhit. firma

WALTER GROPUIS
- u SADu ubrzo je primijenio svoje principe o suradnji i ideje
o društvenoj odgovornosti arhitekta - 1945. s nekoliko svojih
studenata osnovao je ARHITEKTONSKU ZADRUGU - TAC za
projektiranje zgrada u SADu i drugdje
- na Harvardu je nastavio s projektiranjem školskih zgrada - tu
se suočio s problemom postavljanja moderne zgrade u
tradicionalni ambijent koji je obuhvatio vrijeme od 17. do 20.
st. - nije radio kompromise s tradicijom nego je koristio kamen
i druge materijale da bi obogatio i dao toplinu i raznovrsnost
svom modernom zdanju
- od Miroa, Arpa i Albersa naručio je murale uvodeći tako u
Harvard ideju o integraciji svih umjetnosti karakteristično za
Bauhaus
- među kasnijim projektima možda je najambicioznijih bio
BOSTONSKI CENTAR BACK BAY 1953. koji nije sagrađen
- to je ogroman projekt - kancelarijske zgrade,
kongresna dvorana, trgovački centar, podzemno parkiralište i
motel
- cijeli je kompleks superioran primjer najnovijih amer.
eksperimenata u stvaranju potpunih industrijskih, trgovinskih
ili kulturnih centara

MIES VAN DER ROHE

- dovršio relativno malo zgrada prije napuštanja Njem. - 1937.
svoje je ideje sproveo u djelo u SADu - u neboderima, kao i u
novom kompleksu zgrada za TEHNOLOŠKI INSTITUT države ILLINOIS -
silno je utjecao na mlađe amer. arhitekte
* TEHNOLOŠKI INSTITUT U CHICAGU model je uspješne organizacije
i urbanog planiranja
- zgrade čelične konstrukcije organizirane su na
modularnom principu
* zgrada SEAGRAM u NEW YORKU i * FEDERALNI CENTAR u CHICAGU
predstavljaju vrhunac onog razvojnog puta u SADu koji je
započet sa Sullivanom i čikaškom školom

LE CORBUSIER
- 1936. brazilska ga je vlada pozvala za savjetnika na ZGRADI
MINISTARSTVA OBRAZOVANJA u RIO DE JAINEIRU - projekt zgrade bio
je njegov - pločasto zdanje sa stupovima
- karakteristike njegovog KASNIJEG STILA bile su korištenje
slobodnih, organskih formi i isticanje materijala, osobito
njemu omiljenog armiranog betona u grubom neobrađenom stanju
kakav je izašao iz kalupa
- stambena zgrada u Marseillesu poznata kao * UNITE
D'HABITATION s jedne strane sprovodi u život njegove ideje o
planiranju gradova, a s druge strane ispoljava betonske detalje
grubo obrađene površine kao masama skulpture - zgrada se
sastoji od malih dupleks stanova s dnevnom sobom na 2. katu, a
tu su i dućani, restoran i rekreacione površine što je čini
samodovoljnom cjelinom - tu je on iznevjerio prvobitni
koncepciju betona kao precizno obrađenog strojnog materijala i
prezentirao ga u njegovom grubom primitivnom stanju - time je
inaugurirao novi stil u modernoj arhit. kojem je kasnije dano
ime NOVI BRUTALIZAM - u osnovi tom pojavom obuhvaća ideju
vjernosti materijalima i neposredno izražavanje njihove biti
- Wright je propovjedao tu doktrinu od početka karijere,
Rohe je na svoj način bio nemilosrdno predan govoru stakla i
čelika kao Le C. govoru betona
 - novi brutalizam najkarakterističnije se ispoljava u
betonu ne samo zbog njegove fakture nego još više zbog njegovih
prirodnih i skulpturalnih svojstava
- 30ih i 40ih Le C. nastavio svoje urbanističke projekte
* HODOČASNIČKA KAPELA NOTRE DAME DU HAUT U RONCHAMPU
- sagrađena visoko na brijegu, prvi je vrhunac C. novog
skulpturalnog stila - izlivena je od bijelog betona s tamnom
lebdećom masom krova akcentuiranog tornjevima (inspiriran
Hadrijanovom vilom) koji služe kao geometrijski kontrapunkt
glavnoj masi
- unutrašnjost je osvijetljena prozorima raznih
dimenzija i oblika smještenim u malim pukotinama da bi stvorili
tunele svjetlosti usmjerene u jednu točku - ovo je jedno od
onih velikih religioznih zdanja 20. st. čije vanjske forme i
tajanstvenost unutrašnjosti nadilazi kršćanstvo i približava se
pretpovijesnim oblicima grobnica iz megalitskih vremena
- suprotan Ronchampu je * SAMOSTAN LA TOURETTE u EVREVU blizu
LYONSA
- masivni kvadrat neobloženog betona sa strogim
redovničkim ćelijama raspoređenim u obliku slova U oko
centralnog dvorišta - La Tourette izražava snagu neobrađenog
materijala kao i njegovi kruti masivni pravokutni oblici
- 50ih mu se konačno ukazala prilika da svoj životni san
provede - ideja o cjelokupnom planiranju grada - GRAD
CHANDIGARH, nova prijestolnica države PENDŽAB U INDIJI
- grad smješten u ravnici, u podnožju bregova
- sa ekipom svojih suradnika izradio je plan grada,
realizirao državni centar, glavne državne zgrade, tipove
stambenih zgrada, dajući arhitekturi zgrada originalni izraz s
karakteristikama visoke plastičnosti i formalne skulpturalne
kvalitete

FINSKA
ALVAR AALTO
- vodeći arhitekt sjev. Evrope - poznat po važnosti svog
doprinosa modernoj tradiciji
- sovj dar pokazao u finskom paviljonu na Svjetskoj izložbi u
New Yorku 1939.
- njegov projekt je karakterizirao unutra valoviti zid
koji je bio i doslovni primjer dinamične arhit. i izvanredno
funkcionalan izložbeni prostor
- ono što karakterizira njegovu arhitekturu je osjećanje RITMA
i SENZIBILNOST ZA RAZLIČITE MATERIJALE
- DINAMIZAM je očigledan u kontinuiranom unutrašnjem prostoru
njegovih kuća, a osobito je upečatljiv u projektu velikog
STUDENTSKOG DOMA u okviru TEHNOLOŠKOG INSTITUTA DRŽAVE
MASSACHUSETTS
- studentske sobe su raspoređene duž krivulje u obliku
slova S i zahvaljujući tome pogled se neprestano mijenja i
omogućeno je stvaranje velikog broja identičnih jedinica -
postavlja krivulje nasuprot pravokutnih i trokutastih formi
- njegovu arhit. karakterizira TOPLINA i HUMANOST u korištenju
materijala što individualizira pojedine zgrade i usklađuje ih s
ljudskim dimenzijama
- on je također jedan od vodećih dizajnera namještaja, a
osobito su impresivne njegove stolice i stolovi od savijenog
drveta
* MAISON CARRE blizu PARIZA - jedna od njegovih najuspjelijih
kuća
- smještena na kosini - dijagonala krova je nagnuta pod
istim kutem kao i krajolika, a vani se izmjenjuju dijagonale i
ravne površine
- u unutrašnjosti je na stropu i zidovima upotrebljeno
lako drvo da bi stvorio dojam pokrenutog i integriranog
prostora
- kuća je u potpunosti opremljena njegovim namještajem
- kao vodeći finski i skandinavski arhitekt imao je mnogo
mogućnosti da eksperimentira javnim zgradama, crkvama i
planiranjem gradova
* DOM KULTURE u HELSINKU - svojim eksterijerom predstavlja
Aaltovu najuzbudljiviju primjenu opeke dramatično obavijene oko
strukture
- njegov najosobniji izraz vidi se u * GRADSKOJ VIJEĆNICI u
- ona je centar malog grada sa vijećnicom, bibliotekom,
kancelarijama, trgovinama i stanovima
- od opeke s neravnim, zakrivljenim linijama krova
- ovaj centar ilustrira kombinaciju funkcionalnog
projektiranja i poštovanja za prirodni ambijent
- osim Altoa u Finskoj je malo eksperimentalnih arhitekata i
malo građevina od međunarodne vrijednosti - Aaltova arhitektura
je značajna po udaljavanju od strogog isticanja čistoće forme
koju je razvila međunarodna škola i po obogaćivanju formi i
materijala
- glavni doprinos finskih i većine skandinavskih arhitekata
leži na području stambene izgradnje i planiranja gradova za
čime je postojala velika potreba uslijed poslijeratne obnove
- pored niza loših stamb. naselja, nikao je ili je planiran
izvjestan broj odlično projektiranih gradova-vrtova

ARNE ERVI
- novi grad TAPIOLA blizu Helsinkija - odražava ideje mlađih
arhitekata - lociran na pošumljenom terenu, a projektiran je za
12-18 000 stanovnika
- u gradskom centru su kazalište, crkva, visoka
kancelarijska zgrada i centri za trgovinu i rekreaciju
smješteni oko umjetnog jezera
- kuće i stanb. zgrade razbacane su po šumi i na taj
način omogućuju intimnost i životni prostor

ŠVEDSKA
- vodeći rani moderni arhitekt bio ERIK GUNNAR ASPLUND
 - njegov projekt za Stokholmsku izložbu 1930.
predstavljao je prvi značajni prekid s neoklasičnom tradicijom
koja je u to vrijeme prevladavala u Švedskoj
- zdanje od čelika i stakla iako je projektirano kap
privremena izložbena arhitektura imala je utjecaj širom
Skancinavije
- njegov gl. spomenik je * ŠUMSKI KREMATORIJ u Stokholmu
- smješten na brijegu izvanredan je primjer moderne religiozna
arhitekture
- u Švedskoj kao i u Finskoj najznačajniji poslijeratni
doprinos arhit. su različiti stambeni projekti i planirane
zajednice - VALLINGBY, FARSTA, OREBRO, GRONDAZ
- drveće i zelene površine su sačuvane i proširene, promet se
odvija veoma brzo, postoje sve poslovne, kulturne i rekreacione
pogodnosti

DANSKA
- tradicionalni materijal je opeka koja je lako dostupna i
otporna na vlažnu klimu
- novija arhit. i dalje se služi opekom unutra i vani i također
pokazuje naklonost prema tradicionalnom planu zgrada oko
dvorišta

ARNE JACOBSEN
- na njega utjecali Le Corbusier i Mies van der Rohe
- stambeni projekt * BELLAVISTA blizu Kopenhagena
- poštivao je opće formule međunarodnog stila s bijelim
zidovima, trakama prozora i cik-cak raspoređenim terasama

VELIKA BRITANIJA
- prvih desetljeća 20. st. bilo je malo eksperimentalne
arhitekture, no 30ih u Britaniju dolaze njem. arhitekti
Gropuis, Brener, Erich Mendelsohn i rus Sergej Čermajev što
donosi novi podstrek
- no to je prekinuo rat, a nakon njega ekonomska ograničenja
sprečavaju šire arhit. zahtjeve
- podignuto je malo značajnih individualnih zgrada, no ipak
napredovalo se na 2 područja:
1. planiranje gradova i seoskih naselja
2. projektiranje škola i koleđa
- W. Gropuis s Engl. arhitektom Maxwellom Fryem - projekt
KOLEDŽA IMPINGTON
- velika razaranja II. svj rata izazvala su intenzivno
istraživanje problema planiranja gradova, iako je i VB imala
niz na brzinu izgrađenih naselja
- no u planiranim zajednicama kao što su HARLOW NEW TOWN i
ALTON ESTATE - Rochampton, stvoreni su prototipovi - u prvoj
kuće sa zasebnim vrtovima u drugoj spoj međusobno razmaknutih
solitera i jednokatnih i dvokatnih kuća raspoređenih u
terasastom predjelu
- Rochampton je izvanredan primjer jeftinog stambenog naselja -
stambene zgrade, pravokutnih, pločastih blokova i kuće u nizu
smještene u prostranom i ozelenjenom predjelu
- 2 najutjecajnija mlađa britanska arhitekta su ALISON I PETER
SMITHSON
- njihova * GIMNAZIJA U HUNSTANU, NORFOLK, ima porijeklo
u van der Roheu po svom jasnom izlaganju strukturalne
geometrije, ali joj je plan originalan
- administrativne službe su u prizemlju, učionice na
katu
- vjerovatno su Smithtonovi odgovorni za izraz
BRUTALIZAM koji je nastao 1954. - izraz koji se istovremeno
odnosi na brutalno ispoljavanje materijala kao kod Le
Corbusiera i na odlučno, iako minuciozno isticanje strukture
kod Miesa van der Rohea
- to je vraćanje osnovnim načelima moderne arhit. koja
se često gubila iz vida

FRANCUSKA
- osim Le Corbusiera i ranijih djela Augusta Perreta, franc.
arhit. 20. st. nije se istakla
- to je djelomično posljedica neprestanog akademskog sustava
školovanja arhitekata
- najambicioznije posljeratno zdanje podignuto je u Parizu -
ZGRADA UNESCO-a na Place de Fontenay - arhitekti Marcel BRENER,
Bernard ZEHRFUSS a konstruktor Pier Luigi NERVI
- osmerokutna zgrada Sekretarijata ima oblik slova Y i
spojena je s dvoranom za sjednice
- kompleks prilagođen teškom terenu i ukrašen velikim
brojem skulptura, slika i murala vodećih umjetnika
- Brener je ideje i osnovu zgrade UNESCO-a razvio radeći
Istraživački centar kompanije IBM-Francuska u gradu La Gande
Var

NJEMAČKA
- do 1930. vjerovatno prva zemlja u razvoju nove arhitekture,
no za vrijeme nacističkog režima od 1933.-45. njem. arhit. je
pala na nivo akademske osrednjosti
- ratna razaranja su ostavila otvoren put za veliki program
obnove
- na žalost nacisti su također uništili i tradiciju
eksperimenata i progresivne nastave
- Njem. je izgubila cijelu generaciju naprednih arhitekata i
patrona
- među najboljim zgradama u poslijeratnoj Njem. su nove crkve,
kazališta i koncertne dvorane
- iako je izgradnja visokih nebodera u Njem. još relativno
ograničena jedan od najimpresivnijih je zgrada PHOENIX
RTTEIWROHR u Dusseldorfu, djelo arhitekta HELMUTA HEINDRICHA i
HURBERTA PETSCHNIGGA - uvodi novo osjećanje monumentalnosti
HANS SCHAROUN
- među koncertnim dvoranama najambicioznija je njegova *
DVORANA BERLINSKE FILHARMONIJE
- jedan od prvih njem. modernih arhitekata koji je tokom 20ih i
30ih izradio izvjestan broj eksperimentalnih kuća i stambenih
naselja i aktivno sudjelovao u urbanističkim projektima
- za vrijeme nacizma ostao u Njem, ali mu je malo projekata
odobreno, dok u poslijeratnom razdoblju predstavlja važnu vezu
između prošlosti i sadašnjosti
- dvorana Filharnonije izvedena je iz Gropuisovog koncepta
totalnog kazališta u kojem publika okružuje pozornicu - ideal
za kojim se ovdje išlo u ogromnoj mjeri je stvaranje prisnog
odnosa između publike i izvođača

ITALIJA
- moderna arhit. stigla s izvjesnim zakašnjenjem, možda zbog
toga što je osjećanje prošlosti bilo jako
- nije čudo što su novi ili strani eksperimenti teško prodirali
- jedini istaknuti arhitekt kojeg je dao futurizam, ANTONIO
SANT'ELIA, poginuo je u I. svj. ratu
- možda je on mogao ubrzati razvoj moderne arhit. u Italiji, no
njegov se utjecaj putem časopisa širio na pionire izvan Italije
- iako progresivna arhit. nije bila formalno sputavana od
strane tal. fašizma kao što je bila u Njem., klima za razvoj
nije bila povoljna
- vladin stil ugledao se na raskošni monumentalizam
- GRUPA SEDMORICA okupila se 1933. oko funkcionalne ili
racionalne arhit. sa specifično mediteranskim akcentom - * CASA
DEL POPOLO Giuseppe Teragni, Como, * TVORNICA MATTE-TRUCCA,
Torino
- završetkom II. svj. rata broj eksperimenata u mod. arhit. se
povećao i Italija je postala prva Ev. zemlja u mnogim vidovima
industrijskog, proizvodnog i modnog dizajna
- jedno od prvih poslijeratnih istaknutih zdanja je *
ŽELJEZNIČKA STANICA TERMINI U RIMU, a gl. arhitekti su bili
CALINI I MONTUORI - njen neobično oblikovan konzolasti krov
dozvoljava upotrebu neprekidnih staklenih zidova između nosivih
stupova i kontinuiranog unutrašnjeg prostora
- tal. poslijeratnu arhit. karakteriziraju svojstva drame i
uzbuđenja, kao i trezvenog planiranja
- značajno djelo je ostvareno u projektiranju novih umjetničkih
muzeja, osobito u Torinu, kao i u modernizaciji instalacija i
tehnici prezentiranja u starijim muzejimja

PIER LUIGI NERVI

- konstruktor-arhitekt
- jedan od velikih graditelja svih vremena, sposoban da
građevinsku strukturu prenese u lijepe arhitektonske forme
- njegove osnovne teze iznesene su u nekoliko značajnih zgrada
izvedenih u toku 30ih
- omiljeni materijal mu je aarmirani beton i glavni doprinos u
tome što je shvatio njegove mogućnosti u stvaranju novih
prostornih oblika i dimenzija
- jedna od najvažnijih narudžbi koje je dobio bio je projekt
zrakoplovnog hangara 1935., prvi u nizu varijanti koje je
izradio za vojsku od 1936.-41. - naučio je kako da materijale
učini lakšima i snažnijima i da projekte estetski i
strukturalno varira
- iza 1945. ukazale su mu se jedinstvene prilike da svoje
teorije provede u djelo
* IZLOŽBENA ZGRADA, TORINO - morala je biti brzo izgrađena te
je on pronašao formulu za izradu malih elemenata koji su se
lako mogli sastavljati na licu mjesta
* ŽELJEZNIČKA STANICA, NAPULJ
- dvije dramatične primjene njegovih ekperimenata armiranog
betona su MALA I VELIKA PALAČA SPORTOVA građene za Olimpijske
igre u Rimu 1960.
- Mala plača građena u suradnji s arhitektom A.
VITELOZZIJEM - u biti je to kružna krovna struktura u kojoj se
zatvorena školjka krova oslanja na 36 betonskih nosača u obliku
slova V
- 50ih i 60ih surađivao je s arhitektima u Italiji i svijetu
* KULA PIRELLI u Milanu - projekt GIA PONTIJA
- Ponti se polako, ali dosljedno razvijao od
neoklasičnih početaka ka složenom modernizmu
- Kula Pirelli na kojoj je Nervi surađivao kao inžinjer-
konstruktor, ostaje Pontijevo remek-djelo i jedna od
najindividualnijih interpretacija nebodera
- zasebna zgrada okružena nižim zdanjima projektirana da
se vidi sa svih strana
- uveo je brodoliku osnovu umjesto uobičajne pravokutne
ploče
- zgrada je neobična i impresivna, udaljava se od
tradicije time što cijelu zgradu nose stupovi koji se sužavaju
pri vrhu što dovodi do povećanja prostora

LATINSKA AMERIKA
- najspektakularniji primjer širenja međunarodnog stila nakon
1940. - LE CORBUSIEROV rad na projektu MINISTARSTVA OBRAZOVANJA
I ZDRAVLJA U RIO DE JAINEIRU 1937.-43. silno je utjecao na
mlađe latinoamer. arhitekte, osobito OSCARA NIEMEYERA u Brazilu
- Le Corbusieov utjecaje je očit i u kasnijem razvoju brazilske
arhit. ali su Niemeyer i ostali dodali ekspresionističke i
barokne elemente sa zaobljenim oblicima u osnovama i fasadama,
uz obilato korištenje boje u kojim se ogledala latinoamer.
tradicija
- moderna arhit. brzo se širi u Lat. Amer. - niz podignutih
zgrada klišeji su međunarodnog stila, sa vanjskim
modernističkim izgledom uklopljenim u tradicionalne strukture -
što je tipično za zemlje u kojima je iza 1945. došlo do
građevinske ekspanzije
- ipak u Lat. Amer. pojavili su se pojedini daroviti, čak i
genijalni arhitekti koji su doprinijeli idejama i formama
moderne arhit.
- u CARACASU u Venezueli, jednom od gradova Lat. Amer. koji se
najbrže razvija, CARLOS RAUL VILLNUERA podigao je izvjestan
broj izvanrednih zgrada
- * OLIMPIJSKI STADION, * ZGRADE SVEUČILIŠNOG GRADA i
kasnije * AMFITEATAR SVEUČILIŠNOG GRADA - AULA MAGNA unutrašnji
je prostor čiju lakoću i prozračnost pojačava strop ALEXANDRA
CALDERA i ROBERTA NEWMANA
- MEXICO CITY je polovicom 20ih prihvatio vidove međunarodnog
stila i to je postao zvanični stil zemlje - on je modificiran
meksičkom naklonošću za murale
OSCAR NIEMEYER
* NACRT PARKA BIRAPUERA u SAO PAOLU
- primjer skladne organske organizacije krajnje suprotne
ranijoj geometriji međunarodnog stila
* CRKVA SV. FRANCISCA, POMPLONA
- koristi beton u stvaranju modernog baroknog zdanja s
paraboličnim krivuljama ukrašenog bojenim opekama
- Niemeyerovi pronalasci u domaćoj i industrijskoj gradnji
obuhvaćaju sve stilove moderne arhit.
- njegova najveća narudžba - projekt cijelog grada BRAZILIJE
određenog za novu prijestolnicu Brazila - opći plan grada
izradio je LUCIO COSTA, dok su Niemeyeru bile povjerene glavne
javne građevine
- zamisao o podizanju cijelog grada usred pustoši
predstavlja krajnju fantaziju, no takav projekt je značajan čak
i sa svojim nedostacima

KANADA I AUSTRALIJA
- u Kanadi i Australiji, ogromnim, rijetko naseljenim zemljama,
moderna arhit. je izrazito napredovala
- nove zgrade svih vrsta, neboderi, stambeni projekti,
obrazovne institucije, trgovački centri, kulturni centri
stvorili su novo arhit. lice
* GRADSKA VIJEĆNICA U TORONTU - VILJO REWELL
- originalan je simbol novog duha Kanade
* KOLEDŽ SCARBOROUGH, TORONTO, ONTARIO - JOHN ANDERWS
- rođen u Le Corbusierovoj tradiciji - masivna zdanja od
obloženog betona, monumentalnih proporcija
* SVEUČILIŠTE SIMON FRASER, SOUTH FRASER, BRIT. KOLUMBIJA -
projekt ERICKSONA I MASSEYA
- kompleks koji kombinira modernu i klasičnu prostornu
organizaciju s najrazvijenijim konstruktivnim koncepcijama

- u Australiji je najspektakularnije moderno zdanje zgrada *

OPERA U SYDNAYU, arhitekti HELL, TODD i LITTLETON - nasljedili
su danca JOEMA UTZONA koji je izradio prvobitni projekt
- sadržava dvoranu opere, kazalište, izložbeni prostor,
kino dvoranu i dvoranu za komornu glazbu
JAPAN
- nezavisan stil u modernoj jap. arhit. očigledan je tek iza
1960.
- ranije je to ugl. komercijalna moderna arhit., osobito u
Tokiju, ali malo toga izuzetnog ili originalnog
- vođa nove jap. arhit. je KENZO TANGEN, inače Le Corbusierov
učenik koji je osobito bio pod utjecajem brutalističkog stila
* PREFEKTURA OKRUGA KAGAWA, TAKAMATSO
- kombinira masivni, direktno obrađeni beton s
horizontalno akcentuiranim oblicima koji podsjećaju na
tradicionalnu jap. arhit.
* GRADSKA VIJEĆNICA u KURASHIKIJU
- u svom općem dojmu još bliska Le Corbusierovom
samostanu La Tourette, s reminiscencijama na jap. arhit.
* 2 sportska dvorane za olimp. igre u Japanu 1964.
- oba krova vise na ogromnim kablovima - donekle
slično školjkama
- veći krov je obješen na 2 betonska jarbola dok
je manji ingeniozno postavljen na kablu koji se u obliku
spirale spušta od jednog jarbola
- brutalizam tih zgrada s grubo obrađenom
površinom, smjelim, izvijenim krivuljama i jasnom strukturom
daje tom kompleksu karakter neprestane drame
- drugi jap. arhitekti koji sljede kasnu Le Corbusierovu liniju
su
* TAKEO SATO - * GRADSKA VIJEĆNICA U IWAKUNIJU
* KURIO MAYEKAWA - * BIBLIOTEKA SVEUČILIŠTA GAKUSHIN U
TOKIJU
* FESTIVALSKA DVORANA METROPOLITEN U TOKIJU

SAD
- početkom 20. st. moderna arhit. u SADu izgubila je svoju
prvotnu živost
- gotovo sve značajnije što se gradilo - industrijska,
komercijalna, upravna ili kućna arhit. između 1900. i 1940.
bila je eklektična
- Sullivan i Wright su imali tada veći utjecaj na Evropu
- 30ih je nekoliko događaja i pojedinaca ukazalo na put ka
novoj eri
- Muzej moderne umj. u New Yorku započeo je seriju značajnih
izložbi, a prva od njih iz 1932. koju su organizirali Henry
Russell Hitchcock i Philip Johnson dala je međunarodnom stilu
ime
- slijedile su izložbe čikaške škole, Le Corbusiera, Aaltoa i
Bauhausa
- u tom desetljeću izgrađeno je i nekoliko novih nebodera koji
su prekinuli s eklekticizmom neboderske forme i unijeli aspekte
čikaške škole ili načela Bauhausa i međunarodnog stila

NEBODERI
- najobuhvatniji kompleks nebodera je ROCKERELLEROV CENTAR u
NEW YORKU započet 1931.
- iako prve zgrade imaju elemente gotičkog detalja, oni
su pojednostavljni do relativne nenametljivosti
- značajan ne samo što obilježava korak ka racionalnom
projektiranju nebodera nego još više po konceptu prema kojem je
sam planiran
- sadrži prostrane otvorene površine za pješake, niz
pogodnosti za rekreaciju, izvanredno kino, radio i televizijske
studije, kazalište i restorane
- malo je poslovnih kompleksa u amer. arhit. koji su
tako potpuno iskorišteni
- ovaj projekt je značajan kao jedan od prvih primjera
tendencije okupljanja velikih ekipa i konstruktora kao
suradnika na ogromnom i složenom poslu - REINGARD i HOFMEISTER
uz suradnju MORRISA, CORBETTA, HARRISONA, MACMURRAYA, HOODA i
TOUILHOUXA
- RAYMOND HOOD -gotovo sam obilježava evoluciju nebodera između
20ih i 30ih god.
- dobio 1. nagradu na natječaju za CHICAGO TRIBUNE -
ekstreman, ali funkcionalno uspješan primjer neogotičke
koncepcije
- GEORGE HOWEL i WILLIAM LESCAZO - ZGRADA FILADELFIJSKE
ŠTEDIONICE - prva je potpuno ostvarena primjena međunarodnog
stila na projekt nebodera - koristeći staklo povezuje okomite i
horizontalne akcente s lakim, ali snažnim isticanjem čeličnog
kostura
- osnova pojedinih katova je u obliku slova T, a
kancelarijske prostorije uspješno su odvojene
- u usporedbi s prethodnim ZGRADA CHRYSLER (1929.) i ZGRADA
EMPIRE STATE BUILDING (1930.-32.) predstavljaju korak natrag i
svojim oblicima i funkcionalnošću projekta, što veći za većim
nebodera podignutih između 30ih i 60ih
- u drugoj polovini 20. st. došlo je do procvata u
projektiranju nebodera
- 1. amer. spomenik te renesanse je ZGRADA UJEDINJENIH NARODA,
1947.-50. koju je projektirala međunarodna ekipa arhitekata na
čelu sa WALLACE K. HARRISONOM - ova zgrada unijela je u SAD
koncept nebodera kao visoke, pravokutne ploče, ovdje s fasadama
obloženim staklom a s bočne strane mramorom
- još značajniji bili su DVOJNI NEBODERI U CHICAGU koje je MIES
VAN DER FOHE projektirao 1951. - ova dvojna stambena zgrada
sastoji se od 2 međusobno povezana okomita bloka čelične
strukture koja naglašava okomice
- utjecaj M. van der Rohea i zgrade UNa doveo je do izgradnje
prve velike poslovne zgrade iz 50ih - KUĆE LEVER, NEW YORK koju
su projektirali SKIDMORE, OWINGS I MERRIL - zamišljena kao
monumentalni simbol jedne svjetske korporacije, visoka je
pravokutna ploča koja zauzima mali dio jednog njujorškog bloka
 - podignuta je na stupove koji su zatvoreni nivo zgrade
- glavne javne površine pokrivaju veliki dio zemljišta, pa tako
cijelo zdanje dobiva okomiti L-oblik
- jedan od prvih primjera strukture cijele obložene
staklom s horizontalnim trakama svjetlo-zeleno obojenih prozora
(da bi se ublažio bljesak) koje se smjenjuju s neprozirnim,
tamno-zelenim prugama
- preko puta kuće Lever nalazi se jedno od remek djela
nepoderske arhit. - ZGRADA SEAGRAM, 1958.
- tu se Miesu van der ROHEU i PHILIPU JOHNSONU ukazala
jedinstvena prilika da stvore spomenik modernoj industriji
- i ova zgrada je koncipirana na principu ploča - ona je
apsolutnom simetrijom izolirana na širokom trgu kojeg
oživljavaju uravnoteženi detalji fontana
- masivnija skeletna struktura je jasno vidljiva na
nježno oblikovanim elementima prozora kojima je zgrada obložena
- ova zgrada je možda savršen izraz Miesovog isticanja
ORGANSKOG PRINCIPA REDA kao sredstva postizanja uspjelog odnosa
djelova jednih prema drugima i prema cjelini
- Miesov credo je svoj najmonumentalniji izraz dobio u nacrtu
za projektirani SVJETSKI TRGOVINSKI CENTAR - 2 nebodera od 110
katova - projekt MINORE YAMASAKIJA i EMERY ROTHA

KUĆE
- tokom prve pol. 20. st. većina eksperimenata u moder. arhit.
odvijala se u individualnoj stambenoj izgradnji
- prvi evropski arhitekti koji su 20ih došli u SAD - VILLIAM
LESACZE, RICHARD NEUTRA i RUDOLPH SCHINDLER posvetili su velik
dio svoje karijere kućnoj arhit.
- kombinirali su vidove Wrightove arhit. s konceptima
međunarodnog stila
- velik dio GROPUISOVE I BRENEROVE rane amer. arhit. sastojao
se od kuća u kojima su primjenivani principi Bauhausa
- PHILIP JOHNSON - njegova vlastita staklena kuća u Coneticutu
klasično je produživanje Miesovskih načela - gl. zgrada je
staklena kutija koja pruža zaštitu, ali poništava granice
između prirode i zatvorenog prostora
- gostinjska soba predstavlja drugu krajnost - potpuno
zatvorenu strukturu
- od velikog potencijalnog značaja su vizionarski projekti kuća
koji pripadaju novoj fazi imaginarne arhitekture
- značajan primjer je BESKRAJNA KUĆA projekt FREDERICKA
KIESLERA - napustio pravokutnik i vratio se jajolikim formama
slobodno modeliranim od plastičnog materijala s kontinuiranim
unutrašnjim prostorom
- njegove ideje su utjecale na mlađe ekspres. arhitekte kao što
je JOHN M. JOHANSEN koji je projektirao kuću od prskanog betona
u kojoj krivulje unutrašnjosti eliminiraju kuteve i ispupčenja
- ovi eksperimenti ne samo da predstavljaju pokušaj
pronalaženja novih formi zasnovanih na prirodnim organskim
principima, nego isto tako koriste nove tehničke i industrijske
pronalaske koji mogu smanjiti troškove gradnje

INDUSTRIJSKI KOMPLEKSI
- jedna od gl. poslijeratnih tendencija bila je uklanjanje
industrije iz prenaseljenih velikih gradova u otvorena
prostranstva predgrađa ili u manja naselja
- također se veća pažnja poklanja radnicima - spoznalo se da je
važna atraktivna prirodna okolina i da se radnici mogu
smjestiti lakše, jeftino i udobno u manjim zajednicama
- jedan od prvih velikih ind. kompleksa sagrađen iza rata je
TEHNIČKI CENTAR kompanije GENERAL MOTORS u WARRENU (Michigan) -
gl. arhitekt EERO SAARINEN
- centar predstavlja ogroman kompleks zgrada
raspoređenih u atraktivnom predjelu oko umjetnog jezera

KOLEDŽI i SVEUČILIŠTA; RELIGIOZNA ARHITEKTURA

- nakon 1945. svuda se povećao broj studenata i zbog toga su
stvoreni građevinski programi koji su se kretali od izgradnje
novih učionica ili stud. domova do stvaranja novih sveučilišta
- ta ekspanzija često se držala tradicionalne arhitekture
koledža,
- HARVARD - GROPUIS, izgradnja novog Postdiplomskog centra
- JOSE LOUIS SERT, Stambeza četvrt za postdiplomce
- LE CORBUSIER, Centar za vizualne umjetnosti Carpenter
- ekspanzija obrazovanja omogućila je da se čitavi sveučilišni
kompleksi grade kao jedna jedinica - jedan od
najspektakularnijih je Zrakoplovna akademija - SKIDMORE, OWINGS
i MERRILL - niz međusobno povezanih pravokutnih zgrada s
dvorištima na koje je vješto uklopljen ogroman stadion
- jedna od osnovnih tendencija prve pol. 20. st. bila je novi
akademizam zasnovan na međunarodnom stilu
- to je vidljivo u djelu EDWARDA D. STONEA - kompleks
zgrada njujorškog državnog sveučilišta - simetrična kompozicija
od kvadrata i pravokutnika
- MARCEL PRENER, Opatijska crkva u Collegavilleu rješena je
odvojenim zvonikom, velikom betonskom pločom postavljenom na
stupovima
- taj monumentalni ulaz u crkvu je sam po sebi
izvanredan primjer apstraktne skulpture
- unutrašnjost crkve jedna je od najzanosnijih
religioznih zdanja u SADu
- iako je sagradio relativno malo zgrada LOUIS I. KAHN spada
možda među najutjecajnije amer. arhitekte polovice stoljeća
- za sveučilište države Pensilvanija projektirao RICHARDSON
zgradu za medicinska istraživanja
- struktura koja se sastoji od niza međusobno povezanih
zatvorenih kvadrata - laboratorija - naglašenih grupama stupova
od opeke
 - čim je sagrađena počela je vršiti utjecaj - ona
sjedinjuje jednostavnost i jasnost forme koja izbjegava sve
suvremene klišeje
- od sveučilišnih kompleksa među najpoznatije spadaju AALTOV u
Tehnološkom institutu države MASSACHUSSETS i RUDOLPHOV na
JELSKOM SVEUČ.
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI
- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara
- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim
ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često kombinirani s
muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja
izdanakjavnih umj. centara koji su nikli tokom 30ih u okviru
Saveznog umj. projekta
- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis
- povezano sa Umj. centrom WALKER tako da se muzej sa
izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program
kazališta - samo kazalište ima pozornicu uklopljenu u
gledalište
- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u
NEW YORKU otvoren 1962. - glavne zgrade okružuju monumentalni
trg u čijem je središtu visoka fontana
- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY,
Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada
Metropoliten opere
- pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža
- ove zgrade, osim Saarineovog kazalipta V. Beaumont,
primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za
javnu arhit. 60ih
- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni
detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku
- KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONDACIJE, NY, 1967.
- visoka zgrada projektirana u vidu balkona oko
otvorenog centralnog prostora
- osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište
koje Manhattanu daje potrebnu vegetaciju
- Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran
je da projektira Aucklandski muzej u Kaliforniji - jedan od
najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.
- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg
prostora k koji se otvara na terase i travnjaka
- KC i dalje se otvaraju po Americi
- umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se
bitna pitanja i uspješna cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje
- prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog
prostora i u većini slučajeva prostorije za neke druge
aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme
- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE
UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom i pregradnjom predstavlja
gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u
- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP
GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u međunarodnom stilu
 - dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi
dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i unijeli niz
novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u
osvjetljenju muzeja
- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica
starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by FRANK LLOYD WRIGHT, a
noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER
- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su
teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra
- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu
svakako pregraditi pokretnim pregradama
- prirodna svjetlost je žrtvovana

URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI

- jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je PLANIRANJE
GRADOVA
- LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u
svojim projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji
uspio ostvariti neke svoje ideje
- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog
urbanističkog plana u 20. st.
- jedan od najuspjelijih pokušaja obnove centra jednog amer.
grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove
prometnice, koordinirano su projektirane javne i poslovne
zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se
računa o očuvanju pov. spomenika
- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju
nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je realizirano na
odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja
problema kao što je cirkulacija su neadekvatna
- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJI
ARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA
- za niz onih koji proučavaju moder. arhit., a osobito
urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama
arhitekta nego konstruktora
- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je
CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je razvoj
univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i
neograničeno ih povećavati
- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog
konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću DYMAXION -
pravi stroj za stanovanje
- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača -
proizvodnji se nikad nije pristupilo
- ti i niz drugih pronalazaka doveli su do njegovih
geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju
uravnotežene figure bazirane na tetraedrima, oktoedrima i
kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog
materijala i graditi do neograničenih dimenzija korištene su za
staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne,
lako sklopive stamb. jedinice amer. vojske
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI
- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara
- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim
ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često kombinirani s
muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja
izdanakjavnih umj. centara koji su nikli tokom 30ih u okviru
Saveznog umj. projekta
- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis
- povezano sa Umj. centrom WALKER tako da se muzej sa
izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program
kazališta - samo kazalište ima pozornicu uklopljenu u
gledalište
- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u
NEW YORKU otvoren 1962. - glavne zgrade okružuju monumentalni
trg u čijem je središtu visoka fontana
- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY,
Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada
Metropoliten opere
- pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža
- ove zgrade, osim Saarineovog kazalipta V. Beaumont,
primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za
javnu arhit. 60ih
- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni
detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku
- KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONCACIJE, NY, 1967.
- visoka zgrada projektirana u vidu balkona oko
otvorenog centralnog prostora
- osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište
koje Manhattanu daje potrebnu vegetaciju
- Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran
je da projektira Aucklandski muzej u Kaliforniji - jedan od
najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.
- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg
prostora k koji se otvara na terase i travnjaka
- KC i dalje se otvaraju po Americi
- umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se
bitna pitanja i uspješna cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje
- prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog
prostora i u većini slučajeva prostorije za neke druge
aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme
- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE
UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom i pregradnjom predstavlja
gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u
- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP
GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u međunarodnom stilu
- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi
dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i unijeli niz
novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u
osvjetljenju muzeja
- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica
starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by FRANK LLOYD WRIGHT, a
noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER
- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su
teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra
- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu
svakako pregraditi pokretnim pregradama
- prirodna svjetlost je žrtvovana

URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI

- jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je PLANIRANJE
GRADOVA
- LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u
svojim projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji
uspio ostvariti neke svoje ideje
- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog
urbanističkog plana u 20. st.
- jedan od najuspjelijih pokušaja obnove centra jednog amer.
grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove
prometnice, koordinirano su projektirane javne i poslovne
zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se
računa o očuvanju pov. spomenika
- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju
nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je realizirano na
odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja
problema kao što je cirkulacija su neadekvatna
- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJI
ARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA
- za niz onih koji proučavaju moder. arhit., a osobito
urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama
arhitekta nego konstruktora
- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je
CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je razvoj
univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i
neograničeno ih povećavati
- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog
konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću DYMAXION -
pravi stroj za stanovanje
- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača -
proizvodnji se nikad nije pristupilo
- ti i niz drugih pronalazaka doveli su do njegovih
geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju
uravnotežene figure bazirane na tetraedrima, oktoedrima i
kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog
materijala i graditi do neograničenih dimenzija korištene su za
staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne,
lako sklopive stamb. jedinice amer. vojske
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI
- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara
- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim
ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često kombinirani s
muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja
izdanakjavnih umj. centara koji su nikli tokom 30ih u okviru
Saveznog umj. projekta
- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis
- povezano sa Umj. centrom WALKER tako da se muzej sa
izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program
kazališta - samo kazalište ima pozornicu uklopljenu u
gledalište
- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u
NEW YORKU otvoren 1962. - glavne zgrade okružuju monumentalni
trg u čijem je središtu visoka fontana
- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY,
Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada
Metropoliten opere
- pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža
- ove zgrade, osim Saarineovog kazalipta V. Beaumont,
primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za
javnu arhit. 60ih
- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni
detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku
- KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONCACIJE, NY, 1967.
- visoka zgrada projektirana u vidu balkona oko
otvorenog centralnog prostora
- osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište
koje Manhattanu daje potrebnu vegetaciju
- Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran
je da projektira Aucklandski muzej u Kaliforniji - jedan od
najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.
- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg
prostora k koji se otvara na terase i travnjaka
- KC i dalje se otvaraju po Americi
- umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se
bitna pitanja i uspješna cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje
- prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog
prostora i u većini slučajeva prostorije za neke druge
aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme
- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE
UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom i pregradnjom predstavlja
gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u
- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP
GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u međunarodnom stilu
- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi
dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i unijeli niz
novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u
osvjetljenju muzeja
- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica
starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by FRANK LLOYD WRIGHT, a
noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER
- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su
teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra
 - glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu
svakako pregraditi pokretnim pregradama
- prirodna svjetlost je žrtvovana

URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI

- jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je PLANIRANJE GRADOVA
- LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u
svojim projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji
uspio ostvariti neke svoje ideje
- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog
urbanističkog plana u 20. st.
- jedan od najuspjelijih pokušaja obnove centra jednog amer.
grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove
prometnice, koordinirano su projektirane javne i poslovne
zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se
računa o očuvanju pov. spomenika
- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju
nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je realizirano na
odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja
problema kao što je cirkulacija su neadekvatna
- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJI
ARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA
- za niz onih koji proučavaju moder. arhit., a osobito
urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama
arhitekta nego konstruktora
- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova
gl. preokupacija je razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i
neograničeno ih povećavati
- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog
konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću DYMAXION -
pravi stroj za stanovanje
- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača -
proizvodnji se nikad nije pristupilo
- ti i niz drugih pronalazaka doveli su do njegovih
geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju
uravnotežene figure bazirane na tetraedrima, oktoedrima i
kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog
materijala i graditi do neograničenih dimenzija korištene su za
staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne,
lako sklopive stamb. jedinice amer. vojske

ASSAMBLAGE I NEODADAIZAM

ASSAMBLAGE
- pojam za posebno predmetno oblikovanje koje se izgradilo iz
kolaža proširivanjem principa montaže na prostor
- predmeti su uklopljeni u strukturu slike i proizvode RELJEFNI
UTISAK
- u asamblaž se ubraja KOMBINIRANO SLIK. = kao sinteza slikovne
predstave i montaže materijala kao i SLIKA SLUČAJ = koja
nastaje isključivo ljepljenjem i montažom objekta na jednu
ploču
- 30ih JOSEPH CORNELL posvetio se izrađivanju duhovitih i
poetski naglašenih malih asamblaža koje slaže u kutije
- ALFONSO OSSORRO (Filipini) - razvio razrađenu tehniku kolaža
- bjesomučna akumulacija heterogenih oslika i materijala
suprotstavlja kompleksnim kaliografijama
- asamblaž se može s dosta uspjeha koristiti u mnoge svrhe -
npr. imaginarni portreti ENRICA BAJA - * GENERAL - čitav
arsenal ukrasa i militarističkih predmeta
- JOSEPH CORNELL, R. KIESLER, LOUISE NEVELSON

JOSEPH CORNEL
- jednostavna kutija, obično sa staklenom prednjom stranom u
koju je raspoređivao objekte, fotografije, mape
- time je stvarao osobni svijet snova
- njegove slike pune su asocijacija na kuću, porodicu,
djetinjstvo
* AUTOMAT MEDICI
- u sredini princ iz porodice Este, okolo
multipliciranih slika uzetih iz ranog filma - simbol - odnos
između prošlosti i sadašnjosti
* APOTEKA - pozadina je ogledalo
* PTICA U KUTIJI

ROBERT RAUSCHENBERG
- jedno obilje, dokumentaristički karakter
- najplodnije razdoblje 1948.-49. - John Cage
- isječci iz života
- izrađuje KOMBINIRANE SLIKE I KOMBINIRANE PREDMETE
* MONOGRAM - balzamirana koza
- odnos prema tehnološkoj urbanoj sredini koja ga okružuje,
isječci stvarnosti koja nas opsjeda svakog trenutka
- 1955. načinio niz slika, koristeći stripove kao materijal,
također se zanimao za preinačavanje starih umj. djela pomoću
novih tehnika reprodukcije u velikim serijama
* INTERVIEW
- bezbroj inovacija koje su kasnije pripisane pop-artu
- KOMBINIRANE SLIKE - u strukturi platna ukomponirao druge
predmete - elementi kolaža, isječci iz novina, fotografije

JASPER JONES
- s Rauschenbergom dijeli isti atelje u NY
- zanima ga bit stvari koju ona do tada nije imala, njezino
postojanje u nečem drugom
- urbano-popularna komponenta
- njegovo djelo nosi obilježje ikone - sto ga s jedne strane
izravno vezuje s Rothkom ili Lichtensteinom ili Warholom
- u nizu slika 50ih omiljen motiv mu je AMERIČKA ZASTAVA -
tehnika voštanih boja
- motiv STRELJANE - predmet kao što je META - koristi je za sve
moguće namjene - nema nikakve veze s pravom funkcijom mete -
duboka dvosmislenost, ironija
- niz malih predmeta od metala - za amer. umj. ekvivalent
Duchampovih ready-made-a
- pivske konzerve, osmjeh kritičara=četkica za zube

LUCAS SAMARAS
- mnoga svoja djela smješta unutar kutija
- privlači ga ideja erotike i zabranjenih snova

LOUISE NEVELSON
- drvo
- konstrukcije na principu kutije, koje su međusobno
kombinirane tako da oblikuju masovne reljefe nalik na zidove
- njena umj. je umj. urbane sredine NY - opsesijska sličnost s
tipičnom NY arhitekturom
- ready-made

STAREŽNA SKULPTURA
- onaj ogranak asamblaža koji namjerno traži otpatke urbane
civilizacije i pretvara ih u umj. djelo selekcijom,
reorganizacijom ili prezentiranjem bez komentara
- situirana u 50te, ima je i u 60im
- KURT SCHWITERS
RICHARD STANKIEWICZ - * SEKRETARICA - dotrajala mašina
koja piše sama na sebi
JOHN CHAMBERLAIN - dijelovi starih automobilskih
karoserija s njihovim sjajno lakiranim obojenim površinama u
stvaranju apstraktnih asamblaža
LEE BONTECOU - radi sa zavarenim čelikom i patentnim
zatvaračima, nekoliko godina obrađivala jednu temu: lice-
vaginu, često sa stravičnim patent zatvaračem umjesto zuba,
rađenu od starih komadića zavarenog čelika i platna
CEZAR - odbačeni automobili sabijeni u kocke pod prešom
ALBERTO BURI - radio s ocjepanim tkaninama
JOHN LATHAM - stare knjige
IVO GATTIN
EDUARDO PAULOZZI
ROBERT RAUCHENBERG
PETAR AGOSTINI
ROBERT MULLER - sastavlja sječene metalne ploče - obično
crno obojeno željezo u složene organske apstraktne oblike koji
evociraju neku zlokobnu životinju ili prijeteću ličnost
PABLO SERANO
EDUARD CHILIDA - arhitektruralna skulptura - izgleda kao
dio građ. materijala
ARNOLDO POMODORO
PIETRO CONSAGA

NOVI REALIZAM
- rane 60te - traje relativno kratko - do 1963. - tri godine
djeluju homogeno
- pokret nastao u Franc. i vezan za ev. odgovor dominaciji
amer. umj. ali i one trendove koji su tome prethodili i to
prije svega apstrakciji i informelu
- grupu organizira kritičar PIERRE RESTAGNY 1960. - Manifest
- osnivači: IVES KLEIN, ARMAN, MARTIAL RAYSSE, SPOERRI I
TINGUELY, zatim im se priključuju CESAR I CHRISTO
- izložbe održavane u GALERIJI RESTANY u Parizu
- radikalni okret prema figuraciji i predmetnom svijetu - na
principu akcija-reakcija
- vraćanje avangarde s početka 20. st. - dadaist. objekti i
asamblaži, eksp. s pokretljivošću - pokretna skulptura
- korespondira u vremenu s pop-artom i amer. neodadaizmom
- buni se protiv prenaglašenog individualizma i subjektivizma
apst. umj.
- nastoje se vratiti svijetu realija, pojavnom svijetu ali
daleko od izravnog mimetizma
- i kao odgovor na novu urbanu prirodu - otkrivaju nova
usmjerenja u prirodi, jer je suvremena priroda mehanička i
prepunjena reklamama
- donose rad u raznim medijim i disciplinama - kolaž, dekolaž,
objekti, instalacija, performace, paketiranje, monokromije,
otisak, mašine koje se same uništavaju
- dva osnovna aspekta novog realizma:
1. postduchampovski pristup objektu kao ni slici ni
skulpturi - asamblaži
2. realizam - doslovna, direktna upotreba materijala i
predmeta iz urbanog okruženja
- došlo do ponovnog velikog interesa za svakodnevnim,
okruženje, ponovo se posvećuju svakodnevni objekti ali su
poetizirani sa složenijim značenjem nego u dadaizmu - objekt
koji je vešeznačan, objekt s više asocijativnih ideja
- kompleksniji nego dadaisti
- još 1 bitan aspekt - sva djela ukazuju na društveni aspekt
umj. rada - sociologiziranje u umj.

IVES KLEIN
- sklon umj. skandalima
- težnje usmjerene u pravcu beskonačnosti i neopipljivost - to
je bio i fokus izložbe * PRAZNINA
- dvostruka namjera:
1. OTISAK LJUDSKE ČULNOSTI U DANAŠNJOJ CIVILIZACIJI
2. DOKUMENTACIJA TRAGOVA ONOG ŠTO JE LIČNO STVARALA TA
CIVILIZACIJA
* PLAVI ANTROPOMETRI - nagi modeli, pokriveni plavom bojom,
valjani po platnima da bi se stvorile sjenke - otisci njihovih
tijela
- vrsta "čovjeka kista" - djevojke otisci - preteča happeninga
- kozmogonije - eksperimentirao efektima kiše na platnim
pokrivenim plavom bojom
- danas su najtipičnija djela pokušaji MONOKROMIJE - mnoga
platna naslikana s posebnim tonalitetom plavog koje je
patentirao kao INTERNATIONAL KLEIN BLUE
- insistiranje na bezličnosti
- drugi obiljeni materijal SPUŽVE - istodobno bezlične i
upijajuće supstancije

FERNANDEZ ARMAN
- Kleinov prijatelj
- suprotstavlja ideju punoće nasuprot Kleinovu ništavilu
- 1. metoda GOMILANJA, predmeti su slučajno okupljeni - * KANTA
ZA SMEĆE
- 2. metoda - OBAVIJANJE SKUPA ISTOVJETNIH PREDMETA U MATRICU
TEKUĆEG POLIESTERA - npr. * NUKLEIDI
- puštanje predmeta da se sami usklađuju
- sakupljao - staklene oči, naočale, ruke lutaka - zanimao ga
tragični aspekt tih polomljenih fragmenata, nasumce razbacanih
u drvenoj kutiji
- asamblaž kao primarni postupak - * POPRSJE S RUKAVICAMA

DANIEL SPOERRI
- teži novom šoku prepoznavanja, novoj realnosti objekta
- SLIKE-ZAMKE - selekcija predmeta uzetih iz njegove vlastite
sobe, težnja da se uhvati jedan izuzetan trenutak a ne toliko
cilj da se proizvede umj. djelo
- slučajno otkrivene situacije reda ili nereda, fiksirane točno
onakve kakve jesu, drugačije je jedino orijentiranje u odnosu
na gledatelja - vodoravno postaje okomito

CHRISTO
- pakiranje
- opsesija - mistično pakiranje predmeta - od računala do milju
dugačke obale Little Boy u Australiji

CEZAR
- dijelove automobila pakira u pravilne kubuse - uz pomoć preše
ih stiska u kompaktne blokove - tzv. KONTROLIRANE KOMPRESIJE

LUCAS SAMARAS
- mnoga svoja djela smješta unutar kutija
- privlači ga ideja erotike i zabranjenih stvari
- njegova djela sadrže snažan sadomazohistički pečat
* BEZ NASLOVA

LOUISE NEVELSON
- koristi drvo
- konstrukcije na principu kutije, koje su međusobno
kombinirane tako da oblikuju masovne reljefe nalik na zidove
- njena umj. je umj. urbane sredine NY - opsesijska sličnost s
tipičnom NY arhitekturom
- ready-made
* KRALJEVSKA PLIMA IV

JOHN CHAMBERLAIN - dijelovi automobila - zainteresiran za ishod

dok je CESAR oduševljen za proces

LUCIO FONTANA
- stvara djela dekoracijskog i komercijalnog karaktera ali se
zalaže za nadvladavanje granica štafelajnog slikarstva
* CRNI PROSTORNI AMBIJENT - anticipira ambijentalno djelo
- platna s RUPAMA i REZOVIMA - prva radi već 1948.
- o njima se uvijek govori kao o primjeru NIHILIZMA
moderne umj. - djeluju traumatično
- kaže da on ne želi napraviti sliku već otvoriti jedan
prostor, kreirati novu dimenziju, spojiti je s kozmosom u
njezinoj neprestanoj ekspanziji izvan skučenog platna slike
- težnja da razlomi dimenzionalne granice tim rupama i rezovima
- Klein i Fontana žele upoznati kako je istinski cilj umj.
njezina negacija
* RAZREZANO PLATNO
* IDEJA PROSTORA

POP ART U AMERICI

- umj. stil 60ih
- bitno određenje pop-arta predstavlja uklapanje umj. u
sociološki kontekst postojećeg duha vremena što ima najdublje
korijene u dadaizmu
- on uzdiže stvari moderne svakodnevnice do umj. djela i
hladnom dostojanstvenošću upravlja pogled na estetsku draž
banalnih potrošnih stvari
- ovaj razvoj ka tzv. popartističkoj figuraciji odredile su u
amer. umj. kombinirane slike R. RAUSCHENBERGA koji u slike
uklapa artikle iz robnih kuća i razne otpadne proizvode
- u isto vrijeme radi J. JOHNS zastave i superreal. pive koje
svojom jednostavnošću i intenzivnim koloritom predstavljaju
ironičnu antitezu apst. eksp.
- amer. boje preuzete iz skale boja neonskih reklama a teme
crpe iz subkulture robnih kuća i industrije za zabavu
- dominira stilizirajuća ikonografija
- Engl. - spontanim gestama kompozicije izražava elemente
trenutnog, individualnog osjećaja
- koncentracija na aktualne teme i pojave iz svakidašnjih
situacija kao i korištenje tehnike kolaža, da bi se blistavom i
ironičnom istinom na slici uhvatio životni sadržaj modernog
čovjeka, određen potrošnim dobrima
- slikanje stanja civilizacije određene industriju, implicira
istovremeno veličanje i kritiku moderne robne kulture
- Amerika je temeljno nadahnuće - ironičan komentar na stupanj
komercijalne erotike

ANDY WARHOL
- započinje kao modni crtač i komercijalni ilustrator, uređivao
je izloge, crtao za kataloge apela i raznih čestitki
- prijelaz s komercijalne na čistu umj. se realizirao preko
STRIPOVNIH TRAKA
1. prva djela su bila posvećena verziji DICK TRACYJA koje su
služile kao dekoracijski element u izlozima
- nešto kasnije radi crtež na bazi stupa
- nesigurnost tehnike
2- afirmira se s slikom konzerve juhe Campbell's
- prelazi s jednostavnog, na serijsko preslikavanje
konzerve s juhom, gdje tu sliku ponavlja unedogled kao da samoj
konzervi želi oduzeti značenje
3. ručni rad zamjenjuje mehaničkim postupkom - SERIGRAFIJE -
izrađuje čitave serije "IDOLA"- M. Monroe, E. Taylor...
- "Želim biti poput stroja..."
- nihilizam
4. serija slika * DISASTERS - niz serigrafskih prikaza
jezovitih saobračajnih nesreća, nereda egzekucija...
- filmske aktivnosti - fiksna kamera - ispitivanje naše
sposobnosti da podnesemo dosadu
- princip monotonog ponavljanja - hipnotički učinci,
dokumentira svijet u kojem živi

JIM DINE
- kolaž i scenografije raznih hapeninga
- erotizam + banalnost + vjernost svakidašnjem
- elementi njegovih kolaža isključivo su birani među običnim
predmetima - kravate, odjela, čarape...

ROY LICHTENSTEIN
- obuzet svime što je američko
- slike s poč. 50ih - subjekt cow-boya i draži
- 1961. pristupa pop-artu kad njegovo djelo doživljava
iznenadne stilske promjene
- za razliku od Warhola interes za pitanje STILA
- prvi njegov materijal je CRTANA TRAKA, no elementi koje on
izvlači iz tog izvora razrađeni su na posebno profinjen i
tankočutan način
- ukazuje na estetsku draž trivijalnih stripova
- serija * BRUSHSTROKES - satira na apst. eksp. pretenzije
premal lik. slobodi
- radi na verzijama reprodukcija najvećih moder. inovatora -
Cezanna, Mondriana, Picassa - dvostruka strategija - s jedne
strane se pokušava udaljiti od tih djela što ih kopira kako bi
im mogao dati razumnu ocjenu a s druge strane zahtjeva od nas
praćenje promjene vlastite reakcije nasuprot predstavi
* M. MONROE - tehnika rastera
- kipar - slabijeg dometa
- klaustrofobički je opsjednut umjetnošću i idejama o njoj

CLAES OLDENBURG
- dvostruka perspektiva urbanizma i industralizacije
- neko vrijeme koristio tradicionalne umj. oblike a zatim ulazi
u novi stil
* THE STREET - kolekcija slika nalik grafitima
- projekt * THE STORE - ponegdje predmeti jednostavne
reprodukcije, npr. Salmon Mayonaise, ili češće POVEĆANE VERZIJE
predmeta iz zbiljskog života
- reproduciranje hrane - slijedi primjer komercijalnih umj. i
slikara reklamnih natpisa
- izvori - izlozi i čudnovati predmeti koji se nalaze uz auto
ceste
- postepeno koristi efekte u oblikovanju predmeta koje ne samo
svojom veličinom nadvisuju stvarne već i upotrebom neprikladnih
materijala
* GIGANTSKI MEKANI PREKIDAČ - meki kip
- ponekad kranje erotski oblici koji ovi svakodnevni predmeti
dobivaju, dio umj. kampanje koja ima cilj da preispitava svijet
do sebe

MARISOL ESCOBAR (Venezuela)

- kiparica
- pomalo nadrealističke skulpture
- utjecaj Rauschenberga i Johnsona i njihove upotrebe
precrtanih slika i dijelova čovječjeg tijela
- stvorila svoj svijet od drva, gipsa, boje i neočekivanih
predmeta
- lice i njeno tijelo nalaze se svugdje
- djela se mogu opisati kao pop-asamblaži

GEORG SEGAL
- 1958. počinje eksperimentirati s figurama prirodnih dimenzija
u gipsu i žici
- 1960. potpuno prekida sa slikanjem i predao se izrađivanju
kopija ljudskog tijela koje smješta prema identifikaciji u
kompleksne kompozicije
- kontakt gipsanih figura i onoga što ih okružuje
- tradicionalna djela s kraja 19. st. - poslije
* FILMSKI POSTER

TOM WESSELMAN
- utjecaj De Kooniga - aktovi
- većina djela može se razdijeliti u 2 skupine
1. AKTOVI
2. MRTVE PRIRODE - često uključuju elemente kolaža s
ciljem da se postigne kontrast
- likovi djevojaka svedeni na najerogenije točke ali ta
depersonalizacija nije unaprijed odlučena - hotimično - to je
samo nešto nastalo usput

JAMES ROSENQUIST
- jedna od najprostranijih platna naslikanih u pop artu
- zanimanje za predimenzioniranost - proizlazi iz toga što je
bio slikar reklamnih panoa
- po uzoru na panoe stavlja jedne do drugih različite prizore

ROBERT INDIANA
- priklonio se Amer. dream-u
* THE AMERICAN DREAM
- svoje temeljne sadržaje crpi iz FLIPPERA
- on se suprostavlja ideji da velika umj. mora biti i teška
umj.
- slično Davisu - zaokupljen igrom riječi - stroga
jednostavnost koja sugerira blještave riječi neonskih reklama -
slike-riječi - često šifrirane optužbe modernog života

ALLAN D'ARCANGELO
* PUNI MJESEC
- također tehnika stavljanja slike jedne prema drugoj ali s tom
razlikom da više sliče jedna drugoj
- slikar amer. autoputa i daljina

ED RUSCHA
- pomalo izoliran u odnosu na druge umjetnike pop arta
- zanimanje za Zapad - L. A., a ne Istok SAD (za NY)
- većina spadaju u red PROCES ARTA
- rafinirane i elegantne varijante pop-arta, tipično
kalifornijsko

WAYNE THIEBAUD - izbor tema ograničen - jestivi sadržaji - npr.

torte
LARRY RIVERS - također ograničenje na predmete iz svakidašnje
upotrebe

RICHARD LINDER
- 1953. sastavlja temeljni vizualni vokabular prikazujući LULU,
ŽENU U STEZNIKU - koja će se često pojavljivati na njegovim
slikama
- snažni erotični oblici, znatna psihološka kompleksnost

MEL RAMOS
- pokušao proslaviti popularne heroje i kraljice seksa na
neposredan način
- ako njihova sličnost nije baš vjerna njihov je značaj
očigledan
* MISS CORN FLAKES

POP ART KAO INTERNACIONALNI STIL

RICHARD HAMILTON
- čovjek koji je u Britanskom pop artu zauzeo amer. mjesto
Rauschenberga i Johnsa
- snažna karika socijalne angažiranosti
- nastavničko iskustvo - design
* SHE - daje objašnjenja o svome vlastitom djelu - ako
najdragocijeniji ukras svedemo na običan dekoracijski pribor
- predstavlja kompilaciju elemenata iz reklamnog oglasa
najrazličitijeg sadržaja - hladnjak, reklama za usisivač i
ostalih kućanskih aparata
* SANJAM BIJELI BOŽIĆ - podvrgava fotogram kinematografske
trake čitavom nizu transformacija - zamijenio pozitiv u boji
negativom u boji

ROLAND KITAJ
- kompleksna jela koja da bi bila razumljiva često zahtijevaju
govorna objašnjenja
* LONDON NOĆU

PETER BLAKE
- u pop artu cijeni samo osjećaj slobode koju mu on pruža
- naglašen nostalgičan element
- kada koristi kolaž on se trudi podsjetiti nas sa su do te
tehnike doveli amateri viktorijanske epohe koji su dijelove
papira ili krpe lijepili po španjolskim zidovima
- često upotrebljava razglednice iz doba Viktorije i Edwarda,
te moderne fotografije pin-upa
* ZID LJUBAVI

DAVID HOCKNEY
- sa sociološkog stajališta ekvivalent Worholu
- odsutstvo amer. naglasaka
- Dubuffet pobuđuje u njemu zanimanje za infantilnu umj.
ekspresiju
- industrijski crtež
- Amerika važna zbog ličnog oslobođenja
* KARIJERA SELJAKA
* DOMAĆI PRIZOR IZ LOS ANGELESA

PETER PHILLIPS
- najuspjeliji pokušaj približavanja jednog Engleza Amer. umj.
popartističkoj ikonografiji - njegove se verzije razlikuju
jedino romantizmom
- KACIGE, MOTOCIKLI - fetišizam
- bitan je način na koji je slika naslikana i korištena a ona
sama za sebe nema nikakvo značenje

ALLEN JONES
- erotizam snažno izražen
- materijal njegovih prvih slika potječe iz najbezvrednijih
ženskih časopisa prenesen preko uporabe obojenih poteza kistom
po uzoru na Matissea
- hipperrealistički stil izvedbe
- erotska opsesija jedna je od gl. značajki brit. pop arta
- zainteresiran i za temu hermafrodizma
ANTONIY DONALDSON - erotizam - varijacija teme pin-upa
ANTHONY GREEN - erotika - tradicionalne tematike s ukusom
"naive"

- u amer. pop artu 2 tipa seksualnosti

1. ili se ističe kulturni objekt
2. ili zamagljen prikaz amer. nasilja - seksualnost na
sekundarnoj razini

- politička komponenta u Britanskom pop artu - JOE TILSON i

PATRICK CAULFIELD

MATRIAL RAYSSE
JAQUES MONORY
CESAR
MIMO ROTELLA
VALERIO ADAMI
PIERO GILARDI

OP ART I KINETIČKA UMJETNOST

- često se predstavljaju kao prirodan slijed pop arta
- crpe svoje izvore iz futurizma i konstruktivizma
- razvijaju se istodobno s pop artom, ali u stanovitom smislu
sporije u odnosu na privlačenje publike
- FRANK POPPER - podijelio je umj. ovog tipa u kategorije
1. APSTRAKTNE VIZUALNE INDUKCIJE - djela koja kod gledatelja
podstiču psiho-fiziološku reakciju preko upotrebe optički
zbunjujućih crteža ili efekata moire (valovitog prelijevanja)
2. djela koja IZAZIVAJU STANOVITO UPLITANJE GLEDATELJA - on se
mora pomaknuti da bi ih aktivirao
3. PRAVE NAPRAVE I MOBILNE STRUKTURE - koje se same pokreću bez
pomoći motora
4. uključuju DJELA S UGRAŠENIM OSVJETLJENJEM I GIBANJEM
5. još savršenija djela koja su ZAMIŠLJENA KAO PREDSTAVA I
AMBIJENT a ne kao neovisan predmet
- već 1920. futurist Rodčenko i dadaist Man Ray ostvarili
viseće mobilne strukture

ALEXANDER CALDER
- vjerovatno prvi umjetnik koji se proslavio djelima isključivo
temeljenim na pokretanju kao najbitnijem elementu
- do 1926. stvara sičušan CIRKUS s likovima od željezne žice i
drveta, što se smatra pretečom mobilnih struktura
- njegovi MOBILES su već tada prava djela kinetičke umjetnosti
- kod njih je učinak ovisio o gibanju oblika
- bitna razlika između mobilne strukture i predmeta pokretanim
motorom je u tome što je pokretana struktura slučajnost -
realizator ne može računati na određenu preciznost efekta

GEORGE RICKEY
- njegove mobiles su dosta čvršće i mogućnost gibanja je manje
ograničena
- zadovoljava se sa dva do tri tipa pokreta

GUNTHER HAESE
- strukture od metalne žice reducirana formata - vrst grafičke
umj. u prostoru

VICTOR VASARELY
- suprostavljanje područja obojenih snažno oprečnom bojom
jednaka tonaliteta
- napuštanje posljednjih tragova figurativnosti - svijet
geometrije
- eksperimentirao s crtanjem na celofanskim listovima i
pleksiglasom koje smješta jedne povrh drugih, razmičući ih
međusobno kako bi učinak ishodio promjenom prizora kod
gledatelja sveki put kad ovaj promjeni kut promatranja

RICHARD ANSUKIEWICZ
- nasljedio tradicije Bauhausa
- autor najzapaženijih optičkih nestabilnih crteža
- tendencija prema organiziranom crtežu u kvadratnim ili
romboidnim oblicima - to je ograničenost pa čak i monotonost
njegovih djela

LARRY POONS
* DVOSTRUKA BRZINA - dva spleta obojenih točaka, međusobno
nenametnutim - oko u naporu da razbere jedan crtež od drugog -
gubi sposobnost da se usredotoči na cjelinu
- osjećaj pokreta i energije

BRIDGET RILEY
- jednostavni gotički efekt pretvara se u oštar fizički osjet -
kinetički zamječen u oblini mentalne napetosti, popuštanje -
tjeskobe ili vedrine
- oko 1967. radi samo na crno bijelim slikama
- dimenzije - mnoge slike mu se temelje na tome

- OPTIČKA INDUKCIJA - oko dovedemo u situaciju da sugestija

boju koja u stvari nije naznačena, projicirajući posljedične
slike boje komplementarnih zona koje dodiruju onu u kojoj je
jača
- crno-bijele slike ili sivi tonovi

PETER SEDELEY
- prožimanje i međusoban utjecaj njega i Railiyeve
- zanimanje za kružni oblik nišana - snažan dojam odmicanja i
primicanja
- osvjetljavao slike obojenim filtrima i činio ih pokretnim
pomoću rotora
CARLOS CRUZ-DIEZ
YAACOV AGAM
- zahtijevaju intervenciju gledatelja - djelo ne proizvodi
željeni učinak ako gledalac mijenja položaj u odnosu na sliku

JESUS RAPHAEL SOTO

- tradicija hart-edge apstrakcije koju je utemeljio Mondrian
- upotreba identičnih i umnoženih elemenata - svođenje znaka na
totalnu anonimnost
- 1955. prelazi na kinetičku umj. - operacije s pleksiglasom -
slagao je u razmacima duboko uvučene spirale u njih
- vješa šipke od metala ispred neke prugaste površine
* VIBRACIJE - manualni pokret gledatelja pojačava utisak
- izleti u ambijentalnu umj.
- jednostavno se sastoji od metalnih šipki ili najlonskih
konaca obješenih o strop tako da obuhvaća sav raspoloživi
prostor - na taj način arhitektura postaje potpuna -
dematerijalizirana
* VELIKI PANORAMIČNI VIBRIRAJUĆI ZID

GUNTER LLECKER - * RELJEF S ČAVLIMA

ENRICO CASELANI
POL BURY

JEAN TINGUELY
- oduševljen samim strojem, u isto vrijeme on je za njega
predmet veličanja i satire te ga upotrebljava da bi ismjehivao
neke vidove suvremene umjetnosti
- npr. izumio je mehanizme koji su u stanju proizvesti sliku i
crteže u stilu apstraktnog eksp.
- poneka su zasnovana tako da se samouništavaju, druga
dobivaju sposobnost stroja da podnese vrlo brz proces
raspadanja - * SPOMENIK KAMIKAZE

TAKIS
- obilno koristi magnete u svojim djelima
- konstruktivni sistem jedne njegove skulpture sastoji se od
osjetljive mreže elektromagnetske energije
- magnet se uključuje i isključuje u izmjeničnom ritmu
- kad je uključen elektromagnet privlači pozitivne
magnete a odbija negativne
- kad je isključen pozitivni i negativni magneti
privlače se međusobno
- koristi IGLE koje lebde unutar magnetnog polja
- njegove skulpt. temelje se na energiji a ne na materijalu -
zvukovi su jednako važni

NIKOLAS SCHOFFER
- 1959. - usavršio se na djelima koje naziva PROSTORNODINAMIČKA
i SVJETLOSNODINAMIČKA
- upotrebljava pokretne metalne strukture kombinirane s
refleksijom svjetlosti samih njihovih površina, katkad tome
pridaje i glazbenu pranju

- op-art je proizašao iz konstruktivističke apstrakcije

suprematizma, De Stijla i Bauhausa
- u čisto geometrijskim formama prikazuje optički promjenjljive
izglede boja i svjetlosti
- pomoću matematički pravilnih struktura oblika i primjene
znakova djelovanja boje na vid, oni prikazuju fiziološki
doživljaj optičkih efekata
- efekt treperenja priviđenja kolonstičkih prostora na površini
slike kao u dubokoj perspektivi, stvara novi doživljaj iluzije
- utjecaj na dekoraciju i dizajn
- kiparski kinetički op-art u obliku svjetlosnih tijela koja
samo emitiraju svjetlost ili je reflektiraju

NOVA APSTRAKCIJA
- POST-PAINTERLY ABSTRACTION - 60ih - termin - CLEMENT
GREENBERG, 1964., L. A.
- više konzervativan nego radikalan stil - počeo prodirati 50ih
- redukcija gestualne plohe slike na monokromnu površinu
- potenciranje plošnog i neprikazivačkog karaktera slike

JOSEF ALBERS
- poduka u Bauhausu - 30ih odlazi u Ameriku
- studira boju i njenu upotrebu, zanimao ga psihički efekt,
estetsko iskustvo koje priziva međusobno djelovanje suprotnih
boja
* HOMAGE TO THE SQUORE (počast kvadratu)
- bira boje tako da se vide razdjeljeni planovi od plohe
na kojoj su naslikani kako lebde slobodno u prostoru
- slike organizirane prema horizontalnoj i vertikalnoj
raspodjeli koja se u svakom slučaju sastoji od 10 cjelina

ELLSWORTH KELLY
- boja u središtu
- studirao u Parizu, usvojio iskustvo ev. konstruktivizma
- skala plošnih čistih boja, jajoliki oblici nasuprot
pravokuthih površina boje
- kasnije sintetični oblici, pravokutnici raspoređeni slično
tabelarnom pregledu boja

MORRIS LOUIS
- BREAK-TROUGH - prijeći preko
- Helen Frankenthalerin tehnika ga oduševljava - rastopljeno
slikanje na platno koje se razlijeva u mrlje
- boju nanosi prolijevajući je horizontalno ili razmazuju je
običnim valjkom

KENNETH NOLAND
- centrirane slike često kružna oblika - METE
- uočava da su ovakve slike limitirane i te se godine
pojavljuju prve slike s oblicima rožnice - * STOGE
- krug ili serija koncentričnih krugova centriranih na
kvadratnom platnu

FRANK STELLA
- probija se zahvaljujući seriji MONOKROMATSKIH SLIKA
- PRUGASTE SLIKE - razvijanje od rubova prema unutrašnjosti -
ponekad u središtu imaju prazan prostor
- upotreba boje - dekorativni elementi

- objektivna izražajna snaga čiste boje

- razvoj od ACTION-PAINTING ka postlikarskoj apstrakciji ima
jednu lirsku prelaznu fazu u slikarstvu H. Frankenteler koja
koncentrira likovni izraz na sustav tonaliteta boje
- otkrili novu složenu skalu svojstava boje koja se proteže od
različitih dubinskih svojstava do transparentnosti i
sposobnosti vibriranja
- HARD-EDGE APSTRAKCIJA - služe se čvrstim apstraktnim formama,
da bi zahvatili strukturni element boje u smislu raščlanjivanja
prostora
- boje dominantne, jasno odvojene jedne od drugih
- široko plošno objene površine, linearna čistoća

MINIMALISTIČKA UMJETNOST
- izraz minimal art izumio filozof RICHARD WOLLHEIM
- razvija se apstraktna plastika
- razvija se staro poimanje skulpture kao u sebe zatvorene
tvorevine
- ovim se nazivom označava tendencija ka apstraktnom svođenju
forme na primarne strukture, čisto geometr. strukture - kocku,
mrežu...
- oslobađanje svih dekorativnih dodataka da bi ostvario
redukciju na osnovne determinante prostornog izgleda
- djelovanje svjetlosti na materijal, rasprostiranje volumena,
pažnja promatrača pomažu njih se upravlja na prostorno-
funkcionalne tj. u isti mah arhitektonske aspekte
- s progresom modernog pokreta izranjaju mnogi umjetnici kojima
je kiparstvo glavna aktivnost - JULIO GONZALES, RAYMOND
DUCHAMP-VILLON, ARCHIPENKO, GABO, PEVSNER, BRANCUSI

C. BRANCUSI
- čitav život tražio je put suprotan Rodinovu, traži
impersonalnost i kontrolu emocija
- susret sa skulpturom arhaičnih civilizacija

HENRY MOORE
- koristi stilizaciju, nadrealistički elementi, punoća, zbitost
djela
- poslije rata sklonost ka djelima široke potvrde od naroda
OSIP ZADKIN
- u razdoblju između dva rata pomalo napušta kubizam
- 1930. u njegovim djelima se pojavljuje barokni element usko
povezan s dekorativizmom toga vremena
- u Americi - skulpture masivnih formata
- tehnika - kubistička derivacija
* ORFEJ

JEAN ARP
- dada
- djelo s jedne strane povezano s Brancusijevom jednostavnošću
a s druge strane Tongyeve kompozicije
* POPRSJE ŽENE

ALBERTO GIACOMETTI
- 1929.- nadrealist
- 1935. uključuje rad prema modelu
- krajnje ublažavanje figura
- masivne osnove - tanane skulpture
- skeletični likovi - simbol jedne nove unionističke koncepcije

BARBARA HEPWORTH
- 40ih - drvo, ali i ona podliježe čarima bronce

MARINO MARINI
- konjaničke skupine
* VITEZ
- novo figurativno i humanističko kiparstvo

LYNN CHADWICK
- figurativno romantični stil koji je ponešto preuzeo iz
nadrealizma - geometrijski apstraktan

GERMAINE RICHIER
- subjektivni realizam, figure u procesu transformacije, uvijek
na granici preobrazbena prelaza u nešto apsolutno neljudsko
* ŠAHOVSKA FIGURA, KRALJICA

ARNOLDO POMODORO
- pokušava dovesti skulpturu do istoznačja s apst. slikarstvom
- kontrasti ravnih uglačanih i zahrđalih površina

MAX BILL
- studira na Bauhausu
- svojim skulpturama suočava probleme trodimenzionalnosti s
izrazom zanimljiva odstupanja
- zanima ga pitanje formalnih eksperimenata
- osjećajni element je irelevantan

DAVID SMITH
- tehnika IZRAVNOG ZAVARIVANJA- njegova najvažnija metoda
- izvori - iskustvo iz montažnog odjela automobilskih tvornica
+ oduševljenje za Picassove i Gonzalesove zavarivane skulpture
* KOCKE
* KRALJEVSKA PTICA
* PRVI KAT III
- industrijski značaj - bilo stilom ili tehnikom - u kasnijem
razdoblju
- otkrio da upotrebom tvorničkih komada može brzo i lako
izraditi skulpt. velikih dimenzija
- tendencija prema serijama

ANTHONY CARO
- radio kao asistent H. Moorea uvečavajući njegove reducirane
modele do definitivnih dimenzija
- skulpt. od čeličnih otpadaka, greda, metalnih ploča
* MIDDAY
- skulpt. mu teže vodoravnom smjeru i ide za sveobuhvatnim
dokinućem temelja

EDWARD PAOLOZZI
- skulptura na stupnju kompromisa između pop arta i nadrealizma
- kreiranje zamršena površinskog motiva na listovima voska s
upotrebom sitnih zupčanika, kotača dječjih automobilića i
sličnih sitnica i zatim ulijevanje u broncu
- zatim počinje upotrebljavati gotove ind. proizvode koje
zavaruje i lakira živim bojama

STRUKTURALIZAM - primarne strukture

HARRY BELL
- LAKIRANE STAKLENE KOCKE - kompleksna igra odbljesaka
- slaganje lakiranih staklenih pločica pod pravim kutom jedne
spram drugih

DONALD JUDD
- svijet istovjetnih oblika

CARL ANDRE
- podovi - isticanje plošne strukture

SOLE LE WITT
- sukob konceptualnog reda i vizualnog nereda
* 3 PORT SET

ROBERT MORRIS
- prema njemu rješenje se nalazi u praćenju pokazatelja koji
leže u samim materijalima
- želio naglasiti značenje skulpture
- pojam reda nužno je slučajan, nejasan
- da bi skulpt. doista bila minimalističkom mora u potpunosti
napustiti svaku formulu predeterminacije

RICHARD SERRA
- koristi neobične materijale i uključuje jednostavan ali
prikriven princip reda, jer su metalni oblici realizirani
ulijevanjem rastopljena drva u kutove sobe u kojoj su
raspoređene
* 9 GUMENIH REMENA S NEONOM - ironija da izabran materijal sam
određuje svoj oblik

REINER RUTHENBECK
* HRPA PAPIRA - min. umj. dovela do ekstremen granice svoju
averziju prema formi

DAN FLAVIN
* SPOMENIK ZA V. TATLINA
- s jedne strane konstruktivizam s druge pop art - odobrava
materijal neonske cijevi

JOHN MOCRACKEN i CRAIG KAUFFMAN

- razlikuju se od strukturalista zbog općeg dojma zavodljivosti
i dekorativizma
1. serija pravokutnika s zaobljenim uglovima pod vakuumom
2. serija ploha, živo obojenih, prislonjenih o zid
- boja - strukturalni materijal

HAPPENING I AMBIJENTALNA UMJETNOST

- HAPPENING - nastao iz volje za direktnim prisvajanjem života
kroz umjetničku akciju i proizvod je neodad. i neorealističkog
pokreta koji se kao protuteža enformelu formirao s Novim
realizmom oko teoretičara Piera Restanyja u Parizu i NY
- pojam prvi put upotrebljava ALLEN KAPROW 1958. za umj.
priredbu u galeriji Reuben u NY na kojoj su promatrači bili
pozvani da učestvuju u kotrljanju bačvi, vučenju al. folija - *
HAPPENING U 6 DIJELOVA
- uklanjanje razlike između inscenatora i publike
- ne pruža nikakve sadržinske poruke već hoće da pomoću
stvaranja nove osjetljivosti za sposobnost doživljaja trgne
svijest iz letargije u koju zapada zbog uobičajenih mehanizama
ponašanja i mišljenja
- sa happeningom je povezana totalna ekspanzija umj. materijala
pri čemu svaka stvar unutar izvjesne situacije može postati
umjetnički materijal
- kao paralelni s teorijom happeninga, FOSTEL je razvio svoj
DEKOLAŽ-HAPPENING u kome polazi od faktora raspadanja,
samorazaranja
- 1962. happening se povezao sa fluksusom - koji je muzička
forma umj. akcije
- dio popa za koji se kaže ENVIROMENT - sa Duchampovim readi-
mades - skulpt. gubi svoj dotadašnji karakter predmeta
zatvorenog u sebe i postaje dio cjelokupne situacije zajedno sa
svojom okolinom
- stvara se oblikovni prostorni sklop koji potpuno opkoljava
promatrača i uvlači ga u trenutak umj. oblikovanja
- npr. kod Kinholza prisutan provokativni enviroment kombinira
krajnje istrošene i prljave predmete u anegdote ukazujući na
tragediju učmalog socijalnog ponašanja - prouzrokovanje
određene duhovne reakcije - * ROXY'S - rekonstrukcija jednog
bordela 40ih
- G. Segal - zamrznuti spomenici svakodnevnog ponašanja koje se
obično ne zapaža - gipsane figure i predmeti iz svakodnevnice
- POPULARISTIČKI KARAKTER
- sredinom 50ih u Japanu - * GUTAČI- mnoga njezina ostvarenja
anticipiraju ono što će u Evropi biti učinjeno tek kasnije
- KAZNO SHIRAGA - priređivao ekzibicije na otvorenom u kojima
bi se koristio vlastitim tijelom kao izražajnim sredstvom
- istinsko i pravo rođenje happeninga se povezuje uz pojavo pop
arta - poč. 60ih - većina tih umjetnika je priređivala i
sudjelovala u happ.

CLAES OLDENBURG
- za njega je happening samo izravan produžetak vrste posla
koji je doveo do realizacije niza djela
* DUĆAN - spavaća soba - zatvor
- dnevna soba - mrtvačnica - javna kuća
- kuhinja - mesnica

JIM DINE
- vizualni aspekti happ. kao nastavak njegovog slikarstva
* NASMIJEŠENI RADNIK - apartman od 3 tkanine
* VAVNDEVILL SHOW
- ples povrća što bi visilo o koncu
- popio lak, na glavu izlio sadržaj drugih dviju posuda

ROBERT WHITMAN
- služi se filmom u predstavama , kontrast između radnje
zabilježene na filmu i radnje koja se odigrava u njegovoj
nazočnosti

ALLAN KAPROW
- glumci diletanti, predstave bez proba
- prijelaz ka happ. zamišljenom kao terapeutski obred - * GAS -
koji se odigrava na različitim mjestima
- happ. je kao kazališna forma u kojoj se različite elemente
uključujući i neformalnu recitaciju, organizira u strukturu po
dijelovima
* IZ DOMAĆINSTVA - razvijanje principa kolaža u akciji
- deformirao happ. kao skup zbivanja izvedenih ili opaženih u
više nego jednom vremenu i više nego jednom mjestu
- njegovi materijalni ambijenti mogu se konstruirati, direktno
uzeti iz onoga što je dostupno - njegove ativnosti mogu biti
izmišljene ili svakidašnje
- može se odigrati u samoposluzi, dok se vozi auto-putem..., u
jednom trenutku ili seriji - vrijeme može protegnuti na više od
1 god.
- on je umjetnost ali se čini bliže životu
- definirao ambijent kao "doslovno, okolina u koju se ulazi"

RED GROOMS
CAROLEE SCHNEEMAN

- kazalište OFF OFF BRODWAY - dramaturzi komuniciraju s građ.

putem vizualnih i verbalnih prizora

- ono što je nedostajalo amer. happ. je suočenje s zbiljom koje

zauzima tako bitno mjesto u prvim futurističkim i dadaističkim
nastupima

AY-O
* KILL PAPER NOT PEOPLE

WOLF VOSTELL
- dekolaž - kreativno načelo koje se temelji na uništenju i
samouništenju - suprotno od kolaža

- da bi se amer. umj. suočila s zbiljom trebalo je čekati gorko

razdoblje vijetnamskog rata

L. A. PROVOS
GUNTER BRUS - javno pražnjenje - protest, pobuna
PETTER KUTTNER - specijalizirao se u bojenju hrane
zaslijepljujućim tonovima
PETER DOCKLEY - koristi voštane figure, vraćajući se
imaginaciji naučne fantastike - * PROSTRANO

- jedna sekundarna manifestaciju koju je happ. izazvao u nekim

zemljama je tkz. pokret za obrazovanjem umjet. zajedništva,
koji je želio umj. dovesti njezinim procjenjivanjem na razinu
pučanstva
- HAPPENING - veću ulogu ima publika, podložniji slučaju mada
nije do kraja prepušten slučaju
- PERFORMANCE- nešto kontroliranija forma - režirani ili
nerežirani događaj koji umjetnici realiziraju pred publikom
(muzejskom, galerijskom, slučajnom) - provociranje i izazivanje
publike
EARTH ART I KONCEPTUALNA UMJETNOST
- prezir nad formom doveo je do eksperimenata sa svim vrstama
materijala - sijeno, most, čelik
- umjetnici su se htjeli izravno suočiti s vanjskom zbiljom, a
jedan način sastojao se u tome da premjeste vanjsko u galerije
- svejedno, bilo je logičnije izvaditi umj. djela iz galerije i
stvoriti ga kroz izravno uplitanje kroz prirodnu sredinu

ROBERT SMITHSON
* PJEŠČARA SA ZRCALOM
- vodi umj. djelo iz galerije i stvara ga kroz izravno
uplitanje u prirodnu sredinu
* SPIRAL JETTY
- na Velikom slanom jezeru u Utahu
- više voli obujme koji uključuju neku geometrijsku
progresiju
- najvažnije obilježje djela je nepristupačnost

MICHAEL HEIZER
* PREMJEŠTENA I PONOVO POSTAVLJENA MASA

WALTER DE MARIEOV
* LAS VEGAS PIECE
- milju duga crta povučena u pustinji Nevade
- izvorna zamisao bila je zabranjena fotografska
reprodukcija

DENNIS OPPENHEIM
* OBILJEŽENA PLANINA
- podsjeća na kult amer. cowboya- žig za oznaku stoke

WOLF KAHLEN
- suradnja s prirodnim procesima, preinaka ili protuslovlje
prirode
* PROSTORNI ISJEČAK STABLA

R. SERRE
* HEXOGRAM - krug kao površina reda

KONCEPTUALNA UMJ.
- koncept. umj. proizlazi u mnogo širem smislu iz ideja što su
se oblikovale po prvi put s nastankom minimalističkog kiparstva
- paradoksalni aspekt - način na koji se koncept. umj.
usredotočuje na osobu i osobnost umjetnika

JAN DIBBETS
- na granici između 2 tendencije
* PERSPEKTIVNE KOREKCIJE
- fotografije krajolika, ostvarene aparatom rukovanim
tako da se dobiju slike izmjenične s onim u zbilji
* PANORAMA

TOM PHILLIPS
* BENCHES
- snažno prizivanje na smrtnost
- vjeran čovjekoljubivoj viziji uloge umjetnika - pomoći
ljudima da vide svijet

BERNARD I HILDA BECHER

- iz dokumentarističke pobude fotografiraju elemente anonimne
industrijske arhitekture * PITHEADS

DENIS OPPENHEIM
* POZICIJA ZA ČITANJE ZA OPEKOTINU 2 STUPNJA
- BODY ART

BRUCE NAUMAN
* BOUND TO FAIL
- zanimanje za raznovrsne načine kojima se može
iskazati stanovita zamisao

- uska veza između body arta i happeninga

GILBERT&GEORGE
- djeluju u okviru organizacije ART FOR ALL
- poštom odašilju velik dio materijala - kosu, odjeću, hranu...
želeći da mi to smatramo skulpturama
- ponekad portretiraju sami sebe ispred neke šumovite pozadine,
a ponekad prihvaćaju da se zabilježe fotog. aparatom neki
aspekti njihova života
* ZLE MISLI
* SINGIG SCULPTURE

JOSEPH BEUYS
- interes šire publike pobuđuje 60ih kada se posvećuje
assemblageu - * STOLAC SA SALOM - i djelima ambijentalne umj. -
* PROSTORNA SKULPTURA
- upotreba materijala neprikladnih za simboličke svrhe
- serija * MASNI UGLOVI - kombinira energiju masti s
privlačnošću i redom pravog kuta
- akcione egzibicije - * KAKO OBJASNITI SLIK. JEDNOM MRTVOM
ZECU

- koncept umj. se odriče materijalne realizacije i namještanja

- u obliku skica i pismenih bilježaka stavlja na uvid ideje i
planove projekata kojima se predlažu specifične misli ili
akcije a koje treba da ativiraju maštu promatrača
- za razliku od minimalne umj., koncept. ne analizira temeljna
načela prostornih pojava već konceptualnom konstrukcijom jedne
situacije-modela skreće pažnju na kompleksne faktore koji
djeluju unutar jednog fragmenta stvarnosti
- umj. djelovanje kao takvo prvi put postaje centralni problem
misli, pri čemu se uvijeti vizualiziranja reflektiraju u
različitim modalitetima
- JOZEF KOSUT - * JEDNA STOLICA I 3 STOLICE - foto. stolice,
prava stolica i definicija stolice - različitost stvarnosti
VIDEO ART
- nastojala biti - od alternativne politike zavučene u umj. do
najistančanije verzije starog kaleidoskopa
NAM JUNE PAIKA