Você está na página 1de 11

ALEGRA, Ciro

El mundo es ancho y ajeno


Ed. Varona, Lima 1967
(Tambin: edicin abreviada de ora Varona, Edicione! ".". Cen#eno, Lima$
A%T&R
Ciro A'e(r)a naci e' a*o 19+9 en ,-amac.-co, '-(ar !i#-ado en 'a !ierra nor#e de'
/er0, a' i(-a' 1-e C!ar Va''e2o de 1-ien oca!iona'men#e 3-era a'-mno en 'a e!c-e'a
4rimaria, ni*o #odav)a. A 'o! cinco a*o! de edad 3-e a vivir con !-! 4adre! a 5arcaba'
Grande, .acienda de !-! ab-e'o! a ori''a! de' r)o 5ara*n, 4or donde e' r)o 6rom4e 'a
cordi''era6, '-(ar 1-e rec-erda en 'a 4rimera nove'a 1-e e!cribi, "La serpiente de oro". 7-
ab-e'o, Teodoro A'e(r)a, era, a' 4arecer, .ombre (enero!o 8 am4'io. A 'o! !ie#e a*o! 3-e
enviado a ca!a de -na ab-e'a en Tr-2i''o, 4ara 1-e e!#-diara en e' Co'e(io 9aciona' de
7an "-an, donde C!ar Va''e2o 3-e !- 4ro3e!or.
A ca-!a de' 4a'-di!mo con#in- !-! e!#-dio! en 'a !ierra, 8 en 19:; vo'vi a 5arcaba'
Grande 4ara dedicar!e a 'a! 3aena! a(r)co'a!< en e!#a o4or#-nidad conoci a 5an-e'
=aca, 4en de 'a .acienda, .ombre die!#ro en #oda! 'a! #area! de 'a vida r-ra' 8, !obre
#odo, no#ab'e narrador ora', 1-ien de!4'e( an#e e' 3-#-ro nove'i!#a e' encan#o me'odio!o,
4ro3-ndo, inmor#a', de 'a! #radicione! 8 con!e2a! 4o4-'are!, 1-e (anar)a de!de en#once!
!- e!4)ri#- 4ara !er nervio 3ino 8 do'oro!o de !- obra 3-#-ra. En 19:> vo'vi a Tr-2i''o 4ara
#erminar !-! e!#-dio! !ec-ndario! 8, con o#ro! com4a*ero! de co'e(io, 3-nd -n 4e1-e*o
4eridico 7an2-ani!#a6?< co'abor de!4-! en 6E' 9or#e6 8 6La @nd-!#ria6. Viv)a en#once!
e' /er0, como e' re!#o de 'a Amrica La#ina, -na 4oca de cambio! e in1-ie#-de!, de cri!i!
8 de rebe'in. Ciro A'e(r)a, 1-e .ab)a in(re!ado en 'a %niver!idad de Tr-2i''o, 4ar#ici4 en
e' movimien#o de re3orma -niver!i#aria 8 !e a3i'i a' /ar#ido A4ri!#a. En#re 19;1 8 19;;
!-3ri do! 4ri!ione! !-ce!iva!, en 'a cArce' de Tr-2i''o 8 en 'a /eni#enciar)a de Lima 8, 4or
0'#imo, 3-e de!#errado a C.i'e.
En #ierra c.i'ena, !in abandonar !- credo rebe'de, 4ero a'e2ado de 'a #-rb-'encia
4o')#ica inmedia#a 8 -r(ido 4or nece!idade! econmica!, e!cribi !- 4rimera nove'a: La
serpiente de oro, 8 (an con e''a e' 4rimer 4remio de -n conc-r!o convocado 4or 'a
edi#oria' 9a!cimien#o, en 19;B. /oco de!4-!, 1-ebran#ado 4or 'a! 4ri!ione! 8 e' de!#ierro,
debi in#ernar!e en e' !ana#orio de 7an "o! de 5ai4o, donde 4ermaneci do! a*o! 8, 4or
con!e2o de -n mdico in#e'i(en#e, e!cribi !- !e(-nda nove'a: Los perros hambrientos, con
'a 1-e (an en 19;C e' !e(-ndo 4remio de' conc-r!o de 'a edi#oria' Di( Da(, a-n1-e a
2-icio de 'a cr)#ica 4o!#erior, debi .aber (anado e' 4rimer '-(ar.
Conmovido 4or 'a ca'idad de !- obra 'i#eraria, -n (r-4o de ami(o! decidi 4a!ar'e -na
4en!in men!-a' 4ara 1-e 4-diera dedicar!e a e!cribir. E! a!) como 4-do #erminar El
mundo es ancho y ajeno, 'a nove'a con 'a c-a' (an e' 4rimer conc-r!o de nove'a
'a#inoamericana convocado 4or 'a ca!a Farrar and Reinhardt de 9-eva EorF. e!4-!,
Ciro A'e(r)a no 4-b'ic nin(-na o#ra nove'a, 4ero de2 inconc'-!a! do!, edi#ada!
4o!#eriormen#e: Lzaro 8 El dilema de Kraus.
edicado a 'abore! 4eriod)!#ica! 8 a' dic#ado de c-r!o! -niver!i#ario!, no vo'vi a
dedicar!e 4'enamen#e a 'a creacin 'i#eraria. e!4-! de .aber e!cri#o #re! (rande!
nove'a! en e' c-r!o de !ei! a*o!, enm-deci d-ran#e vein#icinco, e!cribiendo !o'amen#e
a'(-no! c-en#o!, re4or#a2e! 4eriod)!#ico! 8 en!a8o! breve!. 5-ri en Lima en 1967.
C&9TE9@&
El ttulo
Ciro A'e(r)a 'e da e!#e #)#-'o debido a 'o 1-e !e vive en 'a mi!ma obra: 'a '-c.a
con!#an#e 4or 4o!eer 'a #ierra, e' de!4o2o !-3rido 4or 'o! indio!, 4or 4ar#e de 'a!
a-#oridade!, 1-iene! !e em4e*an en enviar'o! 4or o#ra! #ierra!, a'-diendo a 1-e e' m-ndo
e! anc.o, 4ero a2eno: 4-e! cada -no .abi#a -n de#erminado '-(ar 8 !#e no 4-ede !er
#omado 4or o#ro.
Gnero
9arra#ivo.? E! -na e!4ecie de nove'a 1-e con!#i#-8e e' 4-n#o de 4ar#ida de 'a
'i#era#-ra narra#iva moderna 4er-ana.
Temas
rincipal! 'a vida 8 'a de!#r-ccin de' 4-eb'o de R-mi en 'a '-c.a 4or 'a 4o!e!in de
#ierra!.
"ecundarios! 'a! in2-!#icia!< 'a vio'encia< e' ab-!o< 'a m-er#e. En #odo! e!#o! #ema!
!ec-ndario! !e mani3ie!#a e' a4e#i#o 3e-da' de' .acendado G'varo AmenAbar.
ersonajes
Ciro A'e(r)a -#i'iHa #re! #i4o! de 4er!ona2e! en !- nove'a: 'o! indio!, 'o! me!#iHo! 8 'o!
b'anco!.
En#re 'o! indios 4odemo! de!#acar a:
Rosendo #a$ui, a'ca'de de 'a com-nidad de R-mi, 1-e !e 4reoc-4a 4or con!#r-ir
camino! 8 e!c-e'a!, 8 1-e ba2o 'a ambicin de' (amona' G'varo AmenAbar, de 'a .acienda
de %ma8, enarbo'a 'a de3en!a de !- 6a8''-6 .a!#a !-c-mbir en 'a 4ri!in, ve2ado 4or 'a!
a-#oridade!.
%enito &astro e! o#ro 4er!ona2e de 'a com-nidad, 1-ien abandona !- #ierra 4ara ir de
.acienda en .acienda, de 4-eb'o en 4-eb'o, conociendo de cerca e' do'or de !-!
.ermano! 'o! indio!.
'emetrio "umallacta, -n 2oven m0!ico.
(asha "uro, m-2er 6adivina6, 1-e va#icina 'a! de!(racia! de 'a com-nidad.
E' Fiero )s$uez, .roe bando'ero 1-e !irve a 'a ca-!a de 'o! indio! con (ran 4a!in,
demo!#rando -n enorme cora2e en !-! accione!.
*madeo +llas, 4or e' 1-e 4odemo! conocer 'o 1-e !i(ni3ica 'a eI4'o#acin de 'o!
ind)(ena! en 'o! !embr)o! de coca'e!, en donde !e in#erna en b-!ca de -na me2or !-er#e 8
4orvenir.
*u,usto #a$ui, .i2o de Ro!endo, 1-ien !e in#erna en 'o! ca-c.a'e! donde 'a
eI4'o#acin e! !imi'ar.
E' indio )alencio, '-(ar#enien#e de' Jiero VA!1-eH 8 1-e rea'iHa 4roeHa! !in(-'are!.
En#re 'o! mestizos, Ciro A'e(r)a no! m-e!#ra a:
-ulio &ontreras, -n 4er!ona2e a' 1-e !e 'e conoce como 6b-!cavida!6, 1-e cae en
R-mi !irviendo ?en medio de ne(ocio! de'ic#ivo!? de 3a'!o #e!#i(o en 3avor de' in!aciab'e
AmenAbar 8 1-e #ermina en 'a! (arra! de oro#eo K-i!4e, 1-ien 'o !en#encia a morir en
-na cina(a.
-acinto rieto, -n advenediHo bien in#encionado, 1-e !irve a 'a ca-!a de Ro!endo
5a1-i.
E como no 4od)a !er de o#ra manera, 'o! blancos, enemi(o! de 'o! ind)(ena!, c-8o
me2or 4er!ona2e e!:
.l/aro *menbar, #erra#enien#e de .orca 8 c-c.i''o de %ma8, 1-ien va'indo!e de
doc-men#o! 3ra(-ado!, !obornando a diver!a! a-#oridade! 8 corrom4iendo conciencia!,
en!anc.a !-! dominio! .a!#a devorar 'a! #ierra! de R-mi.
0enobio Garca, (obernador !in e!cr04-'o!, 1-e !'o vive 4ara enri1-ecer!e.
%ismar1 Ruiz, #in#eri''o ine!cr-4-'o!o 1-e em4ieHa !irviendo a 'a com-nidad 4ara
'-e(o 4revaricar 8 en#re(ar!e a' !ervicio de' (amona' AmenAbar.
En 'a nove'a, e' .ombre b'anco re4re!en#a a' -!-r4ador, a 'a a-#oridad, a' 4odero!o, a'
amo, a' !i!#ema ca4i#a'i!#a im4eran#e. E' indio, en cambio, re4re!en#a a' 4o!eedor de 'a
#ierra, !- 'e()#imo d-e*o, 4ero 1-e e! cr-e'men#e eI4'o#ado.
#arcos re2erenciales
Geo,r2icos.? La nove'a !e de!arro''a en R-mi 8 !-! con#orno!. R-mi e! -na
com-nidad ind)(ena (me!#iHa$.
3ist4ricos.? E! en e' !i('o LV@@@ donde !e de!arro''an 'o! .ec.o!. La vida a(raria de
'a dcada en 'a 1-e oc-rren 'o! acon#ecimien#o! narrado!, dcada 1-e 'i#erariamen#e e! 'a
de van(-ardia, a#rave! momen#o! de e!4eranHa 8 de de!e!4eracin, de .onda!
#en!ione! 8 de 4ro3-nda! cri!i!.
"ocial.? @n#ervienen en 'a nove'a 'o! #re! #i4o! mencionado! de 4er!ona2e!, con !-
carac#eriHacin !ocia': e' b'anco, 1-e re4re!en#a 'o dominan#e< e' indio, e' eI4'o#ado
cr-e'men#e< 8 e' me!#iHo.
*r,umento
R-mi, 'a com-nidad o'vidada en 'a cre!#er)a de 'o! Ande!, viv)a en medio de 4aH 8
con#en#o: !-! cam4o! #raba2ado! con cari*o 'e 4rod-c)an 'o !-3icien#e.
Cier#o d)a ''e(aron 'o! mon#onero!, (ri#ando: -no!, 6MViva CAcere!N6 ?eran 'o!
co'orado!?, 8 o#ro!, 6MViva @('e!ia!N6 ?'o! aH-'e!?. E!#o! mon#onero! de2aron en R-mi
in(ra#o! rec-erdo! e .i2o! ba!#ardo! como =eni#o Ca!#ro, 1-ien re4-diado 4or !- 4adra!#ro
vivi en 'a ca!a de' A'ca'de .a!#a 1-e 4ar#i a conocer m-ndo.
Con #odo e!#o .ab)a en R-mi 4aH 8 con#en#o. 5a!, -n d)a, 'a 4re!encia de' 4odero!o
#erra#enien#e G'varo AmenAbar en!ombreci e' ')m4ido cie'o de 'a comarca. E' (amona'
amenaH a Ro!endo, e' A'ca'de, rec'amando 'a! #ierra! com-na'e!. *i(-eH en#ab' 2-icio a
'a com-nidad 1-e, 4ara de3ender !-! derec.o!, con#ra# 'o! !ervicio! de' abo(ado =i!marF
R-iH. AmenAbar com4r #e!#i(o!: a' 65A(ico6, a' (obernador Garc)a 8 a o#ro! de 'a
com-nidad de 5-nc.a< #ambin !oborn a =i!marF, a' 2-eH 8 a o#ra! a-#oridade!.
Lo! com-nero!, .-r3ano! de in3'-encia!, ni !i1-iera .a''an #e!#i(o! a !- 2-!#a ca-!a.
Todo! #em)an a' #erra#enien#e. =i!marF R-iH de3ecciona 8 en(a*a a 'o! com-nero!: recibirA
cinco mi' !o'e!, i(-a' 1-e 'a #)!ica 5e'ba, incoadora de 'a #raicin. 7'o "acin#o /rie#o era
'ea' a R-mi, 4ero .ab)a !ido an-'ado a ca-!a de -n ')o 1-e 'e 4rovoc 6E' D-rdo6, -n
va(ab-ndo 'aca8o de' (amona'. OA 1-in ac-dirP E' de!4o2o era -n .ec.o.
La a!amb'ea convocada 4or Ro!endo 5a1-i acord e' Iodo: !e ir)an a 'a! 3a'da! de'
cerro Eana*a.-i. En e!o! ro1-eda'e! donde crece 'a mi!eria como !ombra! de m-er#e,
4a!aron mA! 4en-ria! a0n. 5-c.o! !e 3-eron a 4robar !-er#e< a'(-no!, como K-i!4e,
Ca.-a 8 Condor-mi, !e vo'vieron bando'ero!. e!4-!, Ro!endo 5a1-i 3-e encarce'ado
ac-!ado de abi(ea#o, in#en#o de .omicidio 8 !er com4inc.e de' Jiero VA!1-eH. Go'4eado
4or 'o! (endarme!, e' b-en vie2o Ro!endo m-ri en 'a cArce'.
A*o! de!4-! re#orna =eni#o Ca!#ro, 1-e #ra# de redimir a 'o! !-8o! 8 4roc-r
con!#r-ir 'a e!c-e'a 1-e no 4-do .acer e' venerab'e Ro!endo, 4-e! era b-eno !aber 'eer 8
e!cribir. /ero AmenAbar no ce!aba en !- ambicin: no !a#i!3ec.o con 'a! #ierra!
de!4o2ada!, a.ora 1-iere 8 nece!i#a (en#e 1-e #raba2e !-! mina! o !-! 4'an#acione! de
coca. ME no .a8 1-ien 4ro#e2a a 'o! indio!N
Los ,obernantes solan decirles: 6VA8an!e a o#ra 4ar#e, el mundo es ancho6. Cier#o, e'
m-ndo e! anc.o, 4ero a2eno. =eni#o Ca!#ro 8 'o! !-8o! m-eren de3endiendo !- #ierra 8 !-!
vida!, !-! cerro! 8 !-! anima'i#o!. 9o 1-edaba o#ra a'#erna#iva: vivir o morir aba#ido! como
'o! cndore!: 6Toda! 'a! r-#a! !e .a''an en!an(ren#ada!6. OAdnde irP OAdndeP...
Resumen de la obra
+5 Rosendo #a$ui y la comunidad
Ro!endo e! e' a'ca'de. 7e de!cribe 'a vida de -na com-nidad andina.
Lo! (amona'e! con 'e8e! 4ara eI4ro4iar a 'o! com-nero!. La 'e8, e' derec.o, e! 4ara
'o! (amona'e!. i3ic-'#ade! 4ara 'evan#ar 'a e!c-e'a. E' indio e! de!4reciado. E' #in#eri''o
=i!marF, 6de3en!or 2-r)dico6 3ren#e a' (amona' AmenAbar. 5-ri m-c.a (en#e de' #i3o.
G-erra con C.i'e. 6La! madre! b'a!3emaban...6. A4arecen 'o! aH-'e! 8 'o! co'orado!.
e2aron .i2o!. ,ab'a de do! 'adrone! di!3raHado! de 3rai'e! 1-e bendec)an e' (anado 8
re(a'aban ove2a! a 'a com-nidad. Re3erencia a diver!a! !-4er!#icione!. La e!4o!a de
Ro!endo, /a!c-a'a, .ab)a m-er#o.
++5 0enobio Garca y otros notables
La .i2a ma8or de Denobio .ace -na a4o'o()a de 'a m-er#e. E' 6ca*aHo6 ?bebida
a'co.'ica 3-er#e? 4ara e' ve'orio (2-!#i3ica 'a borrac.era$. Todo e' 4-eb'o a!i!#i a' ve'orio.
+++5 'as /an6 das /ienen
7en#ido ma#eria'i!#a de 'a m-er#e. 7e con!#r-8e 'a e!c-e'a con adobe. L'e(a don
G'varo AmenAbar diciendo 1-e 'o! #erreno! !on !-8o! 8 a!) 'o .ab)a den-nciado. Ro!endo
!in#i odio 4or 4rimera veH. Cr)#ica a 3-ncionario! 8 mae!#ro!. 6En e' /er0 'a! co!a! !e
.acen !o'a!6. Amor)o! de =i!marF R-iH, e' #in#eri''o, 8 'a 6co!#e*a6. Ro!endo 'e de2a
cinc-en#a !o'e! a =i!marF 4ara 1-e 'e! de3ienda, 8 !#e 'e! dice 1-e va8an #ran1-i'o!, 1-e
'a 2-!#icia e!#A de 4ar#e de e''o!. La e!#a3a de' 65A(ico6 en -na 3ie!#a.
+)5 El Fiero )s$uez
7e 4re!en#a a e!#e 4er!ona2e 1-e de!4o2aba a 'o! rico! 8 daba a 'o! 4obre!< a-n1-e
#ambin robaba a 'o! 4obre! c-ando nece!i#aba. Enc-en#ra a oro#eo K-i!4e 1-e iba a
com4rar 4ara 'a 3ie!#a de 7an @!idro. E' Jiero 'e roba 'o! cien !o'e! 1-e ''evaba, 4ero
de!4-! 'e dev-e've oc.en#a 8 dieH mA! 4ara ve'a! a 7an @!idro, 4or 'a oracin a' "-!#o
"-eH 1-e reci#a oro#eo. A4arece Va'encio, .ermano de Ca!iana, aman#e de' Jiero
VA!1-eH. e!cribe 'a mi!eria, e' 'A#i(o 8 'a incan!ab'e de-da de 'o! 4obre!. ,ieren en 'a
cara a' Jiero con carabina. 7e re4one 8 ''e(a a -n 4-eb'o, donde 'e c-ra 'a 7ra. E'ena.
L'e(a don Teodoro, e' e!4o!o de E'ena. E' Jiero c-en#a 1-e and-vo erran#e 4or ma#ar a
don 5a'a1-)a! 1-e .ab)a 4e(ado a !- madre. 7e 1-eda #raba2ando con don Teodoro.
e!cribe 'a! 4eri4ecia! de don Teodoro 8 e' Jiero 4ara a#rave!ar e' r)o Condebamba. on
Teodoro !e 3-e a 3irmar 4or1-e 3-e e'e(ido di4-#ado. E' Jiero !e ca!a con G-mer!inda.
E!#ando en 'a c.acra 'e a#aca -n de!conocido a' 1-e ma#a en de3en!a 4ro4ia, 4ero #iene
1-e .-ir. A 'o! !ei! me!e! re(re!a. 7- .i2o .ab)a m-er#o. 7- e!4o!a .ab)a !ido vio'ada 4or
'o! (endarme! 8 #-vo 1-e !er !irvien#a de' 2-eH 4ara 4oder !a'ir de 'a cArce'. 7e in3orma de'
2-icio con AmenAbar 8 !e va, ca)da 'a noc.e.
)5 El maz y el tri,o
9arracin de' arreo de vaca! 4or -n (r-4o de 2vene! 4or -n va''e. Tambin !e narra
'a !ie(a, e' acarreo 8 'a #ri''a. e!cribe cmo !e avien#a e' #ri(o con .or1-e#a! 8 4a'o! de
madera, .a!#a !e4arar 'a 4a2a de' (rano.
)+5 El ausente
Gan =eni#o en 'a carrera de caba''o! 4ara a#ra4ar e' (a''o, 1-e co'(aba de -na !o(a,
8 'o! #rein#a !o'e! 1-e e!#aban en -n cana!#o. /or 'a noc.e .-bo -n bai'e. /re3iri no
4e'ear 8 !e 3-e. Va(ando de -n 'ado 4ara o#ro ''e( a' Ca''e2n de ,-a8'a!. A'') 4a(aban
'o! (amona'e! 4eor 1-e en e' nor#e. T-vo 1-e .-ir 4or1-e !o'# a do! indio! 1-e .ab)an
!ido #or#-rado! 4or con!iderar'e! c-'4ab'e! de robo. L'e( a /-eb'o Libre. /a2-e'o, 1-e
.ab)a de2ado e' 4-eb'o 4or 'o! ab-!o!, vino, 8a ad-'#o, a 4oner!e a' 'ado de 'o! indio!
eI4'o#ado! 4or (amona'e! 8 a-#oridade!< !e 4-!o a aren(ar a 'a (en#e. =eni#o e!#A a.) con
!- caba''o 6L-cero6. ,ieren a /a2-e'o 8 a 'o! 4oco! 1-e 1-edan 'e! ''evan 4re!o! 4or
!-bver!in. Con e' #iem4o !a'en #odo! meno! =eni#o, 1-e 4or !er 3ora!#ero no #iene 1-ien
'e de3ienda. /or 3in 'o !-e'#an, 4ero !e 1-eda !in !- caba''o 8 con .ambre. 7e 4one a
#raba2ar en -na .acienda. A''), 'o! indio! c-en#an .i!#oria! de revo'-cione! en e' Ca''e2n,
4en!ando 1-e !e re4e#irAn: 8 a' d)a !i(-ien#e, 'a mi!ma rea'idad.
)++5 -uicios de los linderos
E' 4a4e' !e''ado e! -n ma' naciona', 1-e no 4-ede 3a'#ar, a-n1-e 3a'#e e' 4an. /or !-
3ami'ia don G'varo e! enemi(o de 'o! Crdova. *i(-eH e! e' de3en!or de don G'varo. 7e
com4ran a 3a'!o! #e!#i(o!, a' !-b4re3ec#o, a' 2-eH 8 a' mi!mo =i!marF R-iH. 7e encon#raron
'o! .i#o! ?1-e !e*a'an 'o! 'indero!? 3-era de !- !i#io, 8 'o! co'ocaron de n-evo.
5ardo1-eo, vendedor de e!#era! 8 encar(ado de e!4iar, 3-e 3'a(e'ado. =i!marF di2o a
Ro!endo 5a1-i 1-e ' de!ca'i3icar)a a Con#rera!, a Garc)a 8 a o#ro! mA!.
,ab'a de 9a!.a, br-2a 8 c-randera, 1-e con .ierba!, e' c-8, e#c., 4odr)a .acer a'(o
con#ra don G'varo AmenAbar. 7ac -na 3o#o(ra3)a !-8a de 'a .acienda, de noc.e. on
G'varo 'a de!c-bri 8 di2o 1-e no 'a ma#aba 4or1-e !- 4adre .ab)a !a'vado a' de don
G'varo. OK- .ab)a .ec.o don GonHa'o AmenAbar con 'o! indio!P OK- .ac)a don
G'varoP EI4'o#ar'o!, ma#ar'o!, 3'a(e'ar'o!, de!4o2ar'o!. En vi!#a de 1-e don G'varo !e(-)a
bien de !a'-d, em4eHaron 'a! d-da! !obre 9a!.a, 8 a' 3ina' nadie cre)a en e''a< !e
2-!#i3icaba: 69o 'e 4-edo a(arrar e' Anima...6.
Ro!endo 5a1-i #iene 1-e b-!car #e!#i(o! 1-e no !ean de R-mi. ReHan a 7an @!idro
4ara 1-e !a've a 'a com-nidad. Lo! b-!caron en 5-nc.a 8 Vi8-mi< !ab)an 1-e 'o!
com-nero! #en)an raHn, 4ero no !e a#rev)an a en3ren#ar!e con don G'varo. A4areci
"acin#o /rie#o, e' .errero de' 4-eb'o< 8 enviaron a' 6D-rdo6, va(ab-ndo 8 #r-.An, 4ara 1-e
'e 4rovoca!e. En e3ec#o, 'e 4ro4in -na 4a'iHa 8 /rie#o 3-e a 'a cArce'.
)+++5 El despojo
Ro!endo 5a1-i 1-i!o de2ar a =i!marF, 4ero nadie en 'a 4rovincia 1-er)a de3ender'e!.
Con!e2o! de' !acerdo#e de 1-e ace4#en 'a vo'-n#ad de io!, (-arden !-! mandamien#o! 8
4ien!en en e' Cie'o. A-(-!#o 5a1-i, nie#o de Ro!endo, va a 'a .acienda enro'ado 4or !-
ab-e'o, como e!4)a< e!c-c. 1-e ir)an c-aren#a 4ara #omar R-mi. Lo con# #odo a !-
ab-e'o< a' !i(-ien#e d)a, a' mediod)a, oc.o ca4ora'e! de AmenAbar, ''e(aron amenaHan#e!
4or 'o de' e!4)a. 6,a!#a e' 1>6 (ri#aron, a'-diendo a' d)a de' 2-icio.
En e' 2-icio dice Ro!endo: 6.an (anado 'a 4'a#a 8 'a ma'dad6. Ar#emio C.a-1-i in#en#
cri#icar ?!in Ii#o? 'a (e!#in de' A'ca'de 8 de 'o! Re(idore!. 7e en#r a di!c-#ir !i
de3ender o no 'a com-nidad< Gernimo Ca.-a o4# 4or 'a re!i!#encia< o#ro!, no. Ca!iana
?!in avi!ar? !a'i en b-!ca de' Jiero VA!1-eH. L'e(aron a -n ac-erdo: no !e re!i!#e, 8 !e
ir)an de 'a com-nidad an#e! de' d)a 1>. Ree'i(en a'ca'de a' vie2o Ro!endo 5a1-i. Ca!iano
no encon#r a' Jiero< .icieron 3-e(o como !e*a'. 69o 4ien!o 1-e io! e!# admini!#rando
'a! co!a! de 'a #ierra6, 4one en boca de' 65anco6. L'e( Va'encio, .ermano de Ca!iana. E'
Jiero decidi ir, con vein#e .ombre!, a de3ender a 'o! com-nero!. 7a'ieron 'o! com-nero!
de R-mi 8 ''e( e' (amona' con !- co.or#e. Lo! com-nero! (A'ca'de 8 Re(idore!$
!a'-daron a don G'varo, 1-e 'e! di2o: 6O/or 1- no me !a'-dan, indio! imbci'e!,
ma'criado!P6. A' 3in !e 4rod-2o e' en3ren#amien#o en#re e' Jiero 8 'o! com-nero!, con 'o!
(endarme! 8 AmenAbar. 5-ri *i(-eH 4or 'a 4iedra rodada 4or 5ardo1-eo.
+75 Tormenta
Eana*a.-i e! -na 'a(-na encan#ada. 9a!.a !e de!4re!#i(i con 'a 4rdida de 'a!
#ierra!. Ro!endo !e diri(e a' cerro: 6Tai#a R-mi, Ono! irA bien en Eana*a.-iP6. Le .iHo
o3renda! de 4an, coca 8 c.ic.a. 7i(-i in!i!#iendo. E' cerro 'e di2o: 6=ien6, a' in(en-o 8
4an#e)!#a Ro!endo. La vida .ab)a cambiado m-c.o 4or 'a a!4ereHa de' '-(ar. 7e in#en#
-n rec-r!o de a4e'acin a 'a Cor#e 7-4erior. /ero !e en#er AmenAbar: 6no !aben donde
!e me#en 8 con e' 2ovenci#o e' #a' Dava'a Correa6 (e' abo(ado$. 7e 4rod-ce -na (ran
#ormen#a 8 a'(-no! anima'e! !on m-er#o!, en#re e''o! 6Jron#ino6, e' caba''o de Ro!endo.
%n emi!ario de Dava'a Correa vino a decir 1-e .ab)an a!a'#ado a' 1-e ''evaba 'a a4e'acin,
'a 1-e 4oco de!4-! !e 1-em en 'a c.imenea de don G'varo. An!e'mo, e' #-''ido, #ocaba
m-8 bien e' ar4a. La vida era d-ra. 5-ri An!e'mo. oro#eo, Gernimo 8 Condor-mi
in#en#aron ma#ar a =i!marF 8 a !- aman#e 5e'ba, 4ero no !e a#revieron: !'o robaron 'o!
do! caba''o!. 5e'ba m-ri de 4-'mon)a. =i!marF vo'vi a' 'ado de !- e!4o!a, a 'a
mono#on)a de' #raba2o. E' diario 6La /a#ria6 !e re3iri en e' edi#oria' a' orden 1-e 4-!ieron, a
'a 'aborio!idad 8 .one!#idad de AmenAbar, 8 a' bandida2e 8 a 'a revo'-cin a 'a 1-e !e
dedicaron m-c.o! com-nero!.
75 Goces y penas de la coca
A ,i4'i#o 'e 4ic -na v)bora. Corr)an .i!#oria! de m-er#e! 4or 4icad-ra! de v)bora!.
Tambin mo'e!#aban 'o! Hanc-do!. Amadeo @''a! iba a em4eHar a ra-mar. Lo! do!
ca4ora'e! 1-e e!#aba a'') .ab)an vio'ado a !- m-2er, a-n1-e ' no 'o !ab)a. E' #raba2o, a'
4rinci4io, era 3Aci'< de!4-! ard)an 'a! mano! 8 !a')an am4o''a!. E' a'm-erHo era -n
c-c.arn de #ri(o. La! mano! 'e !an(raban. T-vo 1-e de2ar e' #raba2o. Era c-e!#in de
aco!#-mbrar!e, 4ero no !e aco!#-mbr: 'a! am4o''a!, 'a !an(re... Re(re! !in nada. T-vo
1-e ir!e a Loma!, 4ero 'e b-!caron 8 e' .acendado 4a( !- de-da de B+ !o'e!: de n-evo
e!#aba amarrado.
7+5 Rosendo #a$ui en la crcel
Ja'!i3icador de bi''e#e!. E' en(a*o de' en#ierro a' c-ra. 7e de!c-bri 'a e!#a3a 4or -n
#e'e(rama e1-ivocado.
7++5 )alencio en 8ana9ahui
Gran recibimien#o. C-en#a e' en3ren#amien#o con 'o! (endarme! 8 'a m-er#e de
a'(-no! de !#o! 8 de 'a banda. E' Jiero VA!1-eH 8 o#ro!, !i(-en a !a'vo. ecide ca!ar!e
con Tadea 4or re'i(io!o.
7+++5 3istorias y lances de minera
Ca'iI#o /a-car b-!ca #raba2o en 'a mina de 9avi'ca. 7e enc-en#ra en e' camino con
4re!o! encadenado!. A' ''e(ar, 'e di2eron 1-e comenHar)a a #raba2ar e' '-ne!, 4ero '-e(o 'e
avi!aron 1-e em4eHar)a -na .-e'(a. A'ber#o 8 Ca'iI#o !a'ieron a dar -n 4a!eo. Lo!
minero! !or4renden a 1> de 'a banda de' Jiero VA!1-eH, borrac.o!, en -na c-eva 8 'o!
''evan 4re!o! a 'a mina de 'o! Godo(re8. A'') 'o! co'(aron de 'o! 4e'o! 8 a 'o! 1-e no
m-rieron, 'e! 3-!i'aron. E' Jiero no vo'vi a Ga''a8An. ,ab)a in3orme! de !- ca4#-ra. 7e 'e
rom4i 'a !o(a con o#ro com4a*ero, 4ero no eI4'o# 'a car(a de dinami#a 8 !a'v 'a vida.
%n 4eriodi!#a 'e 4re(-n# 4or 'a .-e'(a. ,ab' de c-ando e!#-vo en Cerro de /a!co 8 de
o#ra! .-e'(a!. 6E''o! #ienen 4'a#a 8 'o! minero! .ambre6. A'em4ar#e, e' 7ecre#ario Genera'
de' 7indica#o de 9avi'ca, .ab)a dec'arado 'a .-e'(a. Vinieron m-c.o! (endarme!.
Gri#aban: 6MViva A'em4ar#eN MViva e' (rin(o EacFN 7omo! !ocia'i!#a!6. 7e en3ren#aron a 'o!
(endarme! 8 .-bo oc.o m-er#o!: e' 4rimero, A'em4ar#e. EacF 8 o#ro com4a*ero
de!4'e(aron -n #ra4o ro2o 8 can#aron< 'o! demA! no !ab)an nada.
7+)5 El bandolero 'oroteo :uispe
9aci e' .i2o de Ca!iana. 9o !e !abe nada de' Jiero VA!1-eH< o#ro! .an m-er#o.
oro#eo en#ra a 5-nc.a, e' ca!er)o donde e!#a Denobio Garc)a, e' (obernador. 7o!4ec.an
de' bandido. Lo! bandido! en#ran a medianoc.e di!4arando m-c.o, 4ara im4re!ionar.
En#raron en 5-nc.a 8 Denobio .-8, 4ero 'a e!4o!a, 'a .i2a 8 'a !irvien#a no 4-dieron
.acer'o. C-ando re(re! a 'a ca!a !e encon#r con e' !a1-eo: #odo e' e!3-erHo de a*o!,
4erdido. 7e emborrac.. Lo! bandido! encon#raron a' 65A(ico6 (mercac.i3'e$ 8 de!4-! de
de!4o2ar'e de 'a mercader)a, 'e ec.aron en -n 4an#ano, donde !e .-ndi.
7)5 "an,re de caucheras
A-(-!#o 5a1-i, con o#ro!, .a ''e(ado a -n '-(ar de 'a !e'va. A' 3ren#e va e' ve#erano
Carmona. on Rena#o era e' d-e*o 8 e' 4rimer 2e3e de' can-co, donde !e eI4'o#aba e'
ca-c.o. 7e !erv)an de 'o! indio!, a 'o! 1-e .ab)an red-cido, 1-e #en)an 1-e en#re(ar !-
c-o#a< de 'o con#rario eran ca!#i(ado!: .ombre!, m-2ere! 8 ni*o!. En e' /-#-ma8o m-eren
c-a#ro en -na eI4edicin a mano! de 'o! ca!.ibo!. 7e 4re4aran 4ara ven(ar e!a!
m-er#e!: e' 4re3ec#o Arana con o#ro! de !- comi#iva 8 (en#e de #ro4a !or4renden a 'o!
ca!.ibo! en -na or()a. 5a#an a a'(-no! 8 !e ''evan re.ene!, en#re e''o! a 'a e!4o!a de'
2e3e, Eanac-na. A' in!i!#ir en e' a#a1-e, a4o8ado! 4or 'o! ca*one! de #re! embarcacione!
1-e ''e(an 4ara a8-dar, m-ere e' 2e3e 8 .acen -na carnicer)a .-mana. /or e!o 4onen a
e!e '-(ar e' nombre de 6/-er#o de' ca!#i(o6. C-en#a 'a .i!#oria de' C-'#ac.a1-i (64ie de
.ombre 8 de venado6$ 1-e 1-er)an ''evar!e a 9ora, 'a e!4o!a de' caci1-e CoranFe< a'
in#en#ar evi#ar'o, convir#i a !- .i2a en -n 4A2aro, e' 6a8a8mama6, e' c-a' !e dice 1-e !i(-e
can#ando, e!4ecia'men#e en 'a! noc.e! de '-na. &rd*eH, e' d-e*o, de!cabeH con
mac.e#e a -n indio 4or no .aber #ra)do ca-c.o. A-(-!#o 1-ed cie(o 4or e' ca-c.o. Todo!
!e 3-eron. E!c-c. 'a voH de 5aribi. &rd*eH, en -na 4e'ea 1-e 'o! ca-c.ero! vencen
con#ra 'o! indio! de 'a !e'va, recibe -na 3'ec.a 8 m-ere. Lo! ca-c.ero! #raen ;+ m-2ere!, 8
de2an a 5arabi con A-(-!#o.
7)+5 #uerte de Rosendo #a$ui
%n 4re!o, "acin#o, .ab)a e!cri#o a' /re!iden#e de 'a Re40b'ica, !e(-ro de ob#ener
2-!#icia. /ero no 3-e a!). "acin#o eIc'amaba: 6Todo e! men#ira< Odnde e!#An 'o! .ombre!
4robo! de 'a 4a#riaP Todo! !on -no! !ervi'e! a 'a! ordene! de 'o! 4odero!o!. %n rico
4-ede ma#ar 8 nadie 'e .ace nada. %n 4obre da -n 4-*e#e 3-er#e 8 'o ac-!an de .omicidio
3r-!#rao6. Todo e!#o 'o dec)a a (ri#o!, 4ero de nada 'e !irvi. Lo #or#-raron 'o! (endarme!.
7'o !a'i 4or 'o! 1.+++ !o'e! 1-e 4a( e' Jiero VA!1-eH. A Ro!endo 5a1-i 'o 4-!ieron en
'a mi!ma ce'da 1-e a' Jiero. L-e(o, ac-!Ando'o! a ambo! de !edicin, con3-nden a' Jiero
VA!1-eH 8 dan m-er#e a Abd-'io. E' a'ca'de 'e .iHo ''e(ar -n rev'ver a' Jiero VA!1-eH,
1-ien 4ro4one a Ro!endo 'a .-ida: Ro!endo 'o 4ien!a, 4ero ren-ncia a e!#e 4'an 4or
miedo a 1-e AmenAbar (anara 'a! e'eccione! a Crdova. E!#o 'e co!#ar)a caro. E' Jiero
!oborna a' (endarme 8 a o#ro mA! con >++ !o'e! (e' (endarme (anaba ;+ !o'e!
men!-a'e!$ 4ara .-ir< abre con -na (anH0a e' candado. En e' 4a#io ma#a a do!
(endarme!. A' en#erar!e 'o! demA! (endarme!, ac-den a 'a ce'da de Ro!endo: 6O4or 1-
no (ri#a!#e, #0 indio babiecoP6. Go'4earon a Ro!endo .a!#a 1-e !e de!vaneci< a' ''evar'e
e' a'm-erHo no con#e!#: e!#aba m-er#o. E' mdico dia(no!#ic m-er#e 4or in3ar#o 8 e' 2-eH
'evan# ac#a de de3-ncin. E' !-b4re3ec#o mand a 'o! (endarme! 1-e 'o en#erraran en 'a
noc.e 4ara 1-e 'o! indio! no arma!en b-''a, 4-e! no 1-er)a ')o! ?!i 'o! indio! !e
en#eraban de 'o !-cedido?.
7)++5 Lorenzo #edina y otros ami,os
En -na can#ina de Lima e!#A =eni#o Ca!#ro, 1-e #raba2a en -na im4ren#a. A'') comen#a
con e' #i4(ra3o ''amado 7an#ia(o de cmo dom -na m-'a en !- com-nidad. L'e(
LorenHo 5edina, e' (ran ')der !indica'. =eni#o !e va con ' a #raba2ar en -n bo#e 4e!1-ero.
L-e(o !e en#era =eni#o 1-e LorenHo no diri(e nada< 1-e .ab)a !ido eI4-'!ado de'
!indica#o. ,ab'an de eI4'o#acin de ind)(ena! en 'a! .acienda!, de 'a con!#r-ccin de
3errocarri'e!, e#c.
En 'a 4rovincia de AHAn(aro 'o! (amona'e! .an de!4o2ado a 'a! com-nidade! de !-!
#ierra!, de 'a manera mA! c'amoro!a: .an ma#ado 8 #or#-rado .ombre!, m-2ere! 8 ni*o!,
con e' a4o8o de 'a! a-#oridade!. LorenHo comen#a: 6A8er .a .ec.o -n a*o 1-e 'a 3-erHa
40b'ica, a' mando de' corone' Revi''a, 4re3ec#o de Ca2amarca, en#ro en L'a-cAn 8 arra!
con #odo!..., no !'o 'o! inde3en!o! re-nido!, !ino en#rando a 'a! ca!a!6. ,ace re3erencia a
-na car#a de L'a-cAn a' !e*or 5ini!#ro de "-!#icia, eI4oniendo 'o! a#ro4e''o! de L'a-cAn<
en#re 'o! 3irman#e! e!#A Rm-'o K-in#o (de R-mi$, !e(0n =eni#o.
C-en#a =eni#o 1-e, 4or .aber ma#ado a !- 4adra!#ro, 8 a 3a'#a de cArce', 3-e
encerrado en -n c-ar#o de Ro!endo 5a1-i< e!#e 0'#imo 'o !o'#.
=eni#o 1-iere vo'ver a 'a com-nidad, 4or e!o e!#aba a4rendiendo a 'eer. Termina 'a
.i!#oria narrando 'a 3-er#e eI4'o!in 1-e .-bo en e' Ca''ao, 8 cmo e!o .-ndi e' bo#e< de
cmo 'a 'anc.a no daba 4ara vivir< 8 de 1-e ambo! (=eni#o 8 LorenHo$ #-vieron 1-e
1-edar!e en e' Ca''ao, re!i(nado! en #raba2ar reco(iendo conc.i#a!, de!4-! de .aber
in#en#ado Ii#o? encon#rar o#ro #raba2o en Lima.
7)+++5 La cabeza del Fiero )s$uez
%na 4a!#ora encon#r en#re -no! ma#orra'e! 'a cabeHa de' Jiero VA!1-eH. L'e(aron e'
2-eH, e' !-b4re3ec#o 8 m-c.o! cam4e!ino!. 9o .ab)a indicio! de 1-in 'o .ab)a ma#ado:
O'o! (endarme!, -na m-2er 4or ce'o!,...P En#erraron 'a cabeHa. Ca!iana !e en#er de'
!-ce!o.
7+75 El nue/o encuentro
"-an 5edrano e!#A mirando 7o'ma, 'a #ierra 1-e #iene 4or de'an#e 8 1-e !e 4arece -n
4oco a R-mi< "-an 5edrano 'a anid. 7imona, cocinando a' ra!o, e!#A con '. 7e .ace de
noc.e 8 d-ermen a''). 7- de!#ino e! #raba2ar 'a #ierra, como !- ab-e'o An#n. "-an 8
7imona #ienen do! .i2o!: Ro'i 8 E'vira. ,acen !- ca!a, 8 !iembran en e!e me! de
noviembre, con 'a i'-!in de ob#ener -na b-ena co!ec.a 1-e 4-eda bene3iciar a 'o! 4adre!
de ambo! 8 a 5ode!#o, -n 4a!#or 1-e vive !o'o ?0nicamen#e #iene 'a com4a*)a de -na
c-'ebra? 8 a 1-ien #ra#an de br-2o. L'e(aron 'a! ''-via 8 crecieron e' #ri(o 8 e' ma)H< "-an
rea'iH 'a co!ec.a ?con 'a a8-da de o#ro!, como e! .abi#-a'?, acordAndo!e de Ro!endo.
A' 3ina' de 'a co!ec.a ''e( don Ricardo, 1-e !e ''ev 'a mi#ad de 'o reco(ido, 8 rec'am
ca!i o#ro #an#o 4or 'a! 3aci'idade! 4re!#ada!: 'o! co'ono! !e 1-edaron 0nicamen#e con 'o!
(rano! nece!ario! 4ara !- !-!#en#o.
775 "umallacta y unos 2utres raros
La indiada ''enaba e' 4-eb'o en 3ie!#a. 6eme#rio 7-ma''ac#a vio a Amadeo @''a! en -na
can#ina. Le! con# e' c-en#o de' Horro 8 e' cone2o6. E' Horro, dec)a -no! de 'o! 3-#re!,
re4re!en#a a' mandn 8 e' cone2o a' indio< 4ero e' indio #oma revanc.a. %n 4in#or invi#a a
eme#rio 4ara !er mode'o< 'e darA do! !o'e! diario!. A' re(re!ar a ca!a dice 1-e !e
encon#r con -no! 3-#re! 1-e .ab'aban de' 6indio6, 62-!#icia6, 6e' .ombre6, 8 1-e con!ideran
.ombre a' indio. 7e d-rmi de!4-! de .aber .ec.o (rande! a'abanHa! de' ma(-e8.
77+5 Re,reso de %enito &astro
7e enro' en e' e2rci#o 8 a!cendi a 7ar(en#o 4rimero. 7e 'icenci. Con!i(-i -n ri3'e
8 1-inien#o! #iro!. =ene', (-erri''ero, 1-i!o 4'e(ar!e a ', 4ero de!i!#i a' !aber 1-e era
.acendado.
9in(0n (obernan#e .ac)a nada 4or e' 4-eb'o. 7e com4r -n caba''o 8 !e 3-e a !-
com-nidad. 7e dio con 'a !or4re!a de 1-e .ab)a de!a4arecido< en 'a ca!a de Ro!endo no
encon#r mA! 1-e -n cerdo. OK- 4a! con 'a (en#eP Onde e!#abanP OLa 4e!#eP
OA'(0n (amona' 'e! .ab)a de!a'o2adoP ORo!endoP O/a!c-a'aP L'or. Encon#r #an !'o a
-n .abi#an#e, Ramn =riceno, 1-ien 'e com-nic 'o de AmenAbar 8 1-e e!#aban en
Eana*a.-i. 7-bi a Eana*a.-i 8 !e encon#r con !- .ermana "-anac.a. 7e en#er de 'a
m-er#e de !-! 4adre! 8 de' n-evo A'ca'de ?C'emen#e Eac-? 1-e e!#aba en3ermo< !#e 'e
3-e con#ando 'o !-cedido. E' e!4)ri#- de Ro!endo e!#aba en 'a com-nidad.
77++5 *l,unos das
=eni#o revivi in#en!amen#e en do! d)a! #odo 'o oc-rrido en 'a com-nidad. J-eron
4re!en#Ando'e a #odo!. 5adre e .i2a !e 4re!en#aron 4ara 1-e =eni#o 'e! 'e8era 'a car#a 1-e
e' e!4o!o de 'a .i2a 'e .ab)a enviado. =eni#o 3-e a conver!ar con e' r. Correa Dava'a, 1-e
'e dio 'a no#icia de 1-e !e 4od)an 1-edar 8 c-'#ivar 'a! #ierra! ?1-e a.ora oc-4aban? con
#ran1-i'idad, 4or1-e 'a Cor#e 7-4erior de "-!#icia .ab)a 3a''ado a 3avor de 'a com-nidad.
=eni#o !a'i de caHa con /or3irio 5edrano 8 'e an-ncia 1-e 'e 4ro4ondrA como re(idor.
L-e(o, !e ca! con 5ar(-ic.a.
77+++5 (ue/as tareas comunales
inami#aron 'a 'a(-na 4ara a4rovec.ar mA! #ierra! de c-'#ivo. =eni#o Ca!#ro di2o a 'a
com-nidad 1-e ' era e' re!4on!ab'e de e!o, a 4e!ar de 'a! !-4er!#icione!. La (en#e !e
o4on)a 4or 'a !-4er!#icin de 'a 6m-2er ne(ra 8 4e'-da6, 1-e !-4on)an viv)a en 'a 'a(-na.
Tambin de!#r-8 -na! r-ina! donde, dec)an, e!#aba e' 6c.oc.o6. /ero no .ab)a ni #a'
c.oc.o ni #a' 'a(-na encan#ada. 9o 4oco! !e o4-!ieron, !e di!c-#i en 'a com-nidad, 8 'a
ma8or)a vo#o a 3avor de =eni#o. C'emen#e ren-nci 4or e' re-ma 8 =eni#o 3-e e'e(ido
A'ca'de.
77+)5 ;*d4nde< ;*d4nde<
Ar#emio C.a-1-i dec)a: 6E' indio e! -n Cri!#o c'avado en -na cr-H de ab-!o6. =eni#o
Ca!#ro or(aniH a 'a (en#e con#ra AmenAbar, 1-e in#en#aba ''evar'e! a #raba2ar a !- c.acra.
Tambin '-c.an 'o! m-nc.ino!. 7e acercaron 'o! de AmenAbar. =eni#o Ca!#ro di!4-!o 'a!
o4eracione! 8 #rein#a .ombre! !e 4e(an con#ra 'a! 4e*a! de2ando 'a v)a 'ibre. A' 3in
a4arecieron 'o! (-ardia! con -n indio de (-)a. 7e #iraron a' !-e'o an#e 'o! di!4aro!<
m-rieron !ei! (-ardia! 8 a'(-no! com-nero!: /or3irio 5edrano 8 Jide' VA!1-eH. R-mi 8
%ma8 #ambin !e !-b'evaron, 4ero 'e! a#acaron con mA-!ere!. 5-eren m-c.o!, en#re
e''o! =eni#o Ca!#ro.
VAL&RAC@Q9 &CTR@9AL
E!#a nove'a 4one de re'ieve ?con ca'idad 'i#eraria 8 mae!#r)a en e' re'a#o? 'a
ini1-idad de' #ra#o in2-!#o a' indio.
/re!en#a -na ne#a divi!in de 'a !ociedad en c'a!e!: 4or -na 4ar#e #odo! 'o! 1-e
#ienen a'(-na a-#oridad ?(obernan#e!, 2-ece!, 4o'ic)a!, e#c.?, 1-e e!#An a -na con e'
.acendado (1-e e! e' eI4'o#ador 8 o4re!or$< 8 4or o#ra 4ar#e 'o! indio!, 1-e !on eI4'o#ado!
8 o4rimido!. 7in embar(o, no !e enc-en#ran 'a! ar(-men#acione! dia'c#ica! o
dema((ica! #)4ica! de 'a doc#rina marIi!#a: a-n1-e 'a #emA#ica 4odr)a .aber 3aci'i#ado
-na orien#acin de e!#e #i4o, e' a-#or va 4or o#ro! derro#ero!.
La re'i(in a4arece como -na co!#-mbre de (en#e! cam4e!ina! 1-e ce'ebran 'a!
3ie!#a! de' !an#o 8 ac-den a ' o a 'a oracin 6a' "-!#o "-eH6, en !-! nece!idade!. La!
4rAc#ica! re'i(io!a! e!#An meHc'ada! m-c.a! vece! con e'emen#o! de !-4er!#icin. La
3i(-ra de' !acerdo#e o 'a de' 3rai'e, a-n1-e a4arece 4oca! vece!, no 1-eda bien 4arada.
7in embar(o, 'a ac#i#-d de' a-#or .acia e' #ema re'i(io!o no e! de!4ec#iva ni #am4oco
ridic-'iHan#e.
A-n1-e no ab-!a de' rec-r!o a 'o er#ico, .a8 ca4)#-'o! con 4a!a2e! -n 4oco 3-er#e!,
4ero !in de#ener!e en 'a de!cri4cin (vid. Ca4. @, @V, V, V@@@ 8 L@@$.
La edicin abreviada de e!#a obra 4re!en#a inconvenien#e! menore! 8 4arece mA!
a4#a 4ara e!#-dian#e! de !ec-ndaria 8 -niver!i#ario!.
E.L.A. (199:$

Você também pode gostar