Você está na página 1de 147

Ana Jlia Maurcio

DIREITO CONSTITUCIONAL II
PARTE II
HISTRIA CONSTITUCIONAL PORTUGUESA
Captulo I
Histria pr-costitucioal
S!"pr! #u! $% u" Esta&o' $% po&!r poltico( S!"pr! #u! $% po&!r poltico' $%
r!)ras &! or)ai*a+,o ! -ucioa"!to &o po&!r poltico ! s!"pr! #u! $% !ssas r!)ras
$% u"a Costitui+,o(
O -!"!o costitucioal portu)u.s t!" icio co" a cria+,o &! Portu)al( A
Histria Costitucioal portu)u!sa co"!+a co" a -u&a+,o &a acioali&a&!(
At /012' ,o $% u"a Costitui+,o !" s!ti&o -or"al(
D!pois &! /012' $% 3% u"a Costitui+,o !" s!ti&o -or"al(
4/( Pricipais "o"!tos poltico-cotitucioais
P!ro&o //10 a /012(
H% /5 "o"!tos co" r!l!67cia costitucioal(
/( Procla"a+,o ! r!co$!ci"!to &a i&!p!&.cia 8//10 a //9:;
//10- D( A-oso H!ri#u!s 8<atal$a &! S( =a"!&!;
//9:- Papa Al!>a&r! III r!co$!c! a i&!p!&.cia portu)u!sa
R!l!67cia costitucioal &!st! "o"!to?
- =o"!to &! clara a-ir"a+,o &o Esta&o &o Co&a&o Portucal!s!
/
Ana Jlia Maurcio
- G!s! &! u"a cosci.cia &! a+,o
D( A-oso H!ri#u!s !-r!ta &uas -r!t!s &! luta? L!,o ! Cast!la ! a a-ir"a+,o
!" r!la+,o ao Papa( D( A-oso H!ri#u!s !sta@!l!c! u"a li)a+,o &ir!cta !tr! o R!i ! a
Sata S para sup!rar a li)a+,o poltica co" o I"p!ra&or &! L!,o ! Cast!la( O Papa
r!co$!c! a i&!p!&.cia portu)u!sa o 7"@ito &a R!spu@lica C$ristiaa 8co"ui&a&!
!urop!ia &a poca;(
Est! "o"!to "arca a trasi+,o !" Portu)al &! u" )o6!ro &! -acto para u"
)o6!ro &! &ir!ito( R!co$!ci"!to 3ur&ico &! u" )o6!ro &! &ir!ito #u! 3% o !ra &!
-acto(
1( D( A-oso II 8/1// a /11A; ! a !&i-ica+,o &o Esta&o
B D( A-oso II #u! pro&u* p!la pri"!ira 6!* as L!is G!rais &o R!io 86!3a-s! o
paral!lo co" a I)lat!rra C =a)a Carta &ata &! /1/5;( H% u"a clara !>t!s,o !
a-ir"a+,o &o po&!r &o R!i pr!6al!c!t! p!rat! os &ir!itos costu"!iros ! locais(
I&!ia &! c!trali*a+,o &o po&!r r!al(
Supr!"acia &o po&!r r!al lat!t!?
- CDria &! Coi"@ra &! /1//? pro&u+,o &as L!is G!rais &o R!io
- R!i o"!ia 3u*!s #u! aplica" as suas l!is( O Dlti"o r!curso !ra &iri)i&o ao
R!i' #u! !ra 3ui* supr!"o(
Clara !&i-ica+,o &o Esta&o?
- Pr!ocupa+,o &! &!-!sa &o patri"io pD@lico
- D!-!sa &os "ais -racos -ac! aos a@usos &os "ais po&!r!s
- R!sposa@ili&a&! ci6il &o Esta&o #u! #ua&o causa pr!3u*os &!6! i&!"i*ar(
1
Ana Jlia Maurcio
A( D!posi+,o &! D( Sac$o II 8/1E5;
B &!posto p!lo Papa pois D( Sac$o II ,o )aratia a Fusti+a o R!io(
8Cocr!ti*a+,o &os !sia"!tos &! Sato A)osti$o( GO #u! &i-!r!cia u" r!i &! u"a
#ua&ril$a &! la&rH!sI A Fusti+a(J
Su@or&ia+,o &o po&!r t!"poral ao po&!r !spiritual &o Papa' o po&!r #u! 6!"
&! D!us por it!r"&io &o Papa(
O Papa &!pH! D( Sac$o II ! c$a"a K )o6!ra+,o o ir",o &o R!i &!posto' o
I-at! D( A-oso 8Co&! &! <olo$a;(
Fura"!to &! Paris? Acto p!lo #ual D( A-oso ac!ita as r!i6i&ica+H!s &o Papa(
Assu"! u"a auto-6icula+,o K I)r!3a ! assu"! )aratir a Fusti+a &! acor&o co" os
&ita"!s &a I)r!3a(
E( Cort!s &! L!iria &! /15E
P!la pri"!ira 6!* $% a participa+,o &a III Or&!" 8po6o; as Cort!s( Po6o t!"
ass!to as Cort!s( D!st! "o&o' passa" a !>istir A Or&!s? o R!i ! a o@r!*a' o cl!ro !
o po6o(
Co" a participa+,o &o po6o as Cort!s passa a !>istir u"a co"po!t!
&!"ocr%tica &!tro &a or&!" portu)u!sa(
Sur)!" #u!i>asLr!i6i&ica+H!s #u! s,o l!6a&as K Cort!( Mu!i>as cotra os
a@usos &a o@r!*a ! &o cl!ro(
O po6o participa u"a alia+a !strat)ica co" o R!i( O R!i !cotra o po6o o
pricipal alia&o a supr!ss,o &o po&!r &a o@r!*a ! &o cl!ro(
5( Trata&o &! Alcai*!s !" /1:9
N!st! Trata&o' Portu)al ! Cast!la &!-i!" as li$as &! -rot!ira !tr! os &ois
!sta&os( Ou s!3a' !st! Trata&o -i>a a -rot!ira t!rr!str! &! Portu)al(
Portu)al t!" &as -rot!iras "ais ati)as ! !st%6!is &o =u&o 8&!s&! /1:9;(
Oli6!+a -oi o Dico &!s6io ao acor&a&o !" Alcai*!s(
A
Ana Jlia Maurcio
To&a a Europa !-r!ta' at $o3!' pro@l!"as &! -rot!iras' co"o o caso &o
Noso6o' #u! r!c!t!"!t! auto procla"ou a sua i&!p!&.cia( O t!rritrio' co"o
!l!"!to it!)rat! ! &!-ii&or &! u" Esta&o' "uito i"portat! a 6!l &a pro3!c+,o
costitucioal(
O( Suc!ss,o &! D( P!ra&o ! Cort!s &! Coi"@ra &! /A05
Cot!>tuali*a+,o? D( P!ra&o ti$a u"a -il$a casa&a co" o R!i &! Cast!la(
Nos t!r"os &o cotrato &! casa"!to' !ra" -i>a&as r!)ras &! suc!ss,o #u! apota6a"
para #u!' por "ort! &o R!i' a Coroa passaria para a sua -il$a !' cos!#u!t!"!t!' para
Cast!la(
Acot!ci"!tos? D!posi+,o &! D( L!oor T!ll!s' r!)!t!( Acla"a+,o &o =!str!
&! A6is( Cort!s &! Coi"@ra &! /A05(
R!l!67cia costitucioal &as Cort!s &! Coi"@ra &! /A05?
- Cort!s r!i6i&ica" o &ir!ito a !scol$!r o R!i' po&!&o a-astar o $!r&!iro !
outros -il$os l!)ti"os(
- R!i6i&ica" po&!r a-astar &a li$a suc!ssria c!rtos $!r&!iros(
- A-ir"a+,o &a l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica a !scol$a &o R!i( O R!i !scol$i&o
p!la col!cti6i&a&!(
- i6!rs,o &a i&!ia &o -u&a"!to &o po&!r r!al? po&!r 6!" &! D!us "!&ia&o
p!lo po6o 8=arslio &! P%&ua' sc( QIII;(
H%' assi"' u" o6o posicioa"!to &o R!i ! &as Or&!s( O R!i passa a &!6!r a
coroa ao po6o co" D( Fo,o I 8l!)iti"a+,o popular &o po&!r &o R!i;(
9( Co#uista &! C!uta !" /E/5 8R!ia&o &! D( Fo,o I;
Por#u. &a !scol$a &!st! "o"!to?
E
Ana Jlia Maurcio
- A-ir"a+,o &! u" pro3!cto &! !>pas,o( Portu)al &!i>a &! s!r u" t!rritrio
&!tro &o cot!>to !urop!u( Pro3!c+,o &a politica portu)u!sa -!ita !" -u+,o &o
Ultra"ar' &a !>pas,o(
O pro3!cto &! !>pas,o &o Ultra"ar s -i&a co" o 15 &! A@ril & /:9E !
post!rior li@!rta+,o &as colias( To&a a politica portu)u!sa )uiou-s! p!los o@3!cti6os
!>pasioistas' at ao 15 &! A@ril(
Tal poltica !>plica a pr!s!+a &a GNR !" Ti"or-L!st! o pr!s!t!(
R!-l!>o costitucioal &a poltica !>pasioista? trata"!to &i-!r!cia&o &os
PALOP 8art( /5(R &a CRP;(
0( R!)i"!to &o R!io apro6a&o as Cort!s &! Torr!s No6as !" /EA0
Cot!>tuali*a+,o &o c!%rio poltico !" causa? =orr! o R!i D( Duart! ! o s!u
-il$o' D( A-oso S "!or( Pu$a-s! a #u!st,o &! sa@!r a #u!" co"p!tia !>!rc!r as
-u+H!s &! c$!-! &! !sta&o &urat! a "!ori&a&! &o R!i(
Possi@ili&a&!s?
/(T!sta"!to &! D( Duart! i&ica a !sposa' a Rai$a D( L!oor 8&! Cast!la;'
co"o r!)!t!(
1( R!i6i&ica+,o por part! &as Cort!s #u! a-ir"a #u! a r!).cia &!6! co"p!tir
ao ir",o &o pai &o R!i' #u! !ra' !st! caso' o I-at! D( P!&ro(
Para r!sol6!r !st! pro@l!"a poltico -ora" co6oca&as as Cort!s( As Cort!s 6,o
r!sol6!r !ss! pro@l!"a(
R!)i"!to &o R!io? &!-ii+,o &! %r!as &! co"p!t.cia &a Rai$a 6iD6a ! ",!'
&! %r!as &! co"p!t.cia &o ir",o &o R!i -al!ci&o ! tio &o R!i "!or ! &a !c!ssi&a&!
&! au>lio &as Cort!s !" &!t!r"ia&as "atrias(
5
Ana Jlia Maurcio
O R!)i"!to &o R!io -oi o !s@o+o &o pri"!iro t!>to costitucioal portu)u.s
!" t!r"os -or"ais(
Na pr%tica' as coisas ,o corr!ra" @!"( O I-at! D( P!&ro "orto a <atal$a
&! Al-arro@!ira( Por"' A-oso S ati)!' !tr!tato' a "aiori&a&!(
Pro@l!"a &! &!-ii+,o &a poltica !>t!ra? &uas li$as &! ori!ta+,o?
- E>pas,o "arti"a' &a&o r!l!6o ao co"rcio a Ks aspira+H!s &a @ur)u!sia
- E>pas,o por t!rra' o it!r!ss! &a 6!l$a o@r!*a' -i!l ao !sprito &as Cru*a&as ! co"
propsitos &! !>pas,o &a -( D!-!&!" a co#uista &! pra+as--ort! !" T-rica(
Co" a 6itria &! D( A-oso S 8<atal$a &! Al-arro@!ira;' &!s!6ol6!-s! u"a
poltica ultra"aria @as!a&a a co#uista &! pra+as--ort! !" T-rica(
Co" D( Fo,o II ! D( =au!l passa a $a6!r a &!-!sa &! u"a poltica &!
&!sco@!rtas ! ,o &! co#uistas( D( Fo,o III c$!)a "!s"o a a@a&oar al)u"as pra+as-
-ort! &!6i&o K i"possi@ili&a&! &! as cotrolar(
Co" D( S!@asti,o &%-s! o &!sastr! &! Alc%c!r Mui@ir' #u! r!pr!s!ta o isuc!sso
&a poltica &! !>pas,o t!rr!str!(
:( Esta@!l!ci"!to &a I#uisi+,o !" Portu)al !" /5AO 8R!ia&o &! D( Fo,o
III;
Mual a sua r!l!67cia costitucioalI
- Por"a &! c!trali*a+,o &o po&!r &o R!i co" o po&!r r!al a cotrolar a
li@!r&a&! r!li)iosa(
- Por"a &! !)a+,o &a li@!r&a&! r!li)iosa(
A I#uisi+,o -oi p!sa&a co" u" propsito patri"oial( A#u!l!s #u!
co"!t!ss!" &!t!r"ia&o cri"! ! -oss!" cosi&!ra&os culpa&os' para al" &as p!as
corporais' -ica6a" s!" os s!us @!s #u! r!6!rtia" para au"!tar a ri#u!*a &o Esta&o !
&o R!i(
Co" a I#uisi+,o' &!u-s! a a-ir"a+,o &a li"ita+,o &as li@!r&a&!s -u&a"!tais'
!" o"! &! u"a ra*,o r!li)iosa ! patri"oial( A I#uisi+,o costitui u"a clara
O
Ana Jlia Maurcio
cotra&i+,o !tr! o a-ir"ar &! u"a cr!+a r!li)iosa ! a pr%tica oposta K r!li)i,o 6i)!t!(
As or"as !st,o !" cotra&i+,o co" a i&!olo)ia procla"a&a as pala6ras(
U>ito &a I#uisi+,o &!6!-s! K -orti-ica+,o &o po&!r r!al( A I#uisi+,o s -oi
a@oli&a co" a R!6olu+,o Li@!ral !" /010(
/2( Suc!ss,o &o Car&!al D( H!ri#u! ! Cort!s &! To"ar &! /502
Cot!>tuali*a+,o? D( S!@asti,o "orr! !" Alc%c!r Mui@ir !" /590' s!" &!i>ar
$!r&!iros( Suc!&!-l$! o Car&!al D( H!ri#u!' s!u tio' #u! "orr! &ois aos &!pois' ,o
&!i>a&o suc!ssor!s(
Pro@l!"a? sa@!r #u!" 6ai ocupar a coroa(
Co6oca"-s! as Cort!s 8pr!c!&!t! costitucioal - Cort!s &! Coi"@ra &! /A05?
a-ir"a+,o &! u" po&!r &i6i&o co" "!&ia+,o &o po6o;( P!lip! II &! Espa$a
!scol$i&o as Cort!s &! To"ar co"o R!i &! Portu)al(
Asp!ctos &! r!l!67cia costitucioal &as Cort!s &! To"ar?
- A-ir"a+,o &! u"a ui,o p!ssoal( Furi&ica"!t!' os !sta&os "at" a
i&!p!&.cia "as t." !" co"u" o titular &a coroa( Duas coroas &istitas' u" s
titular(
- P!lip! II co"pro"!t!-s! a r!sp!itar as tra&i+H!s &o Dir!ito portu)u.s( Esta auto
6icula+,o &o R!i -oi pro)r!ssi6a"!t! !s#u!ci&a p!los s!us suc!ssor!s(
Prs ! cotras?
- E>p!ctati6a &! a"plia+,o &! ri#u!*a K custa &a prata #u! 6i$a &o P!ru 8l!6ou
K 6ota+,o &! P!lip! II as Cort!s;(
- Ata#u!s as coc!ssH!s !spa$olas ! portu)u!sas p!los i)l!s!s ! p!los
!spa$is 8-rutos !)ati6os &a ui,o i@rica;(
Caso &o <rasil? <rasil r!sulta &o Trata&o &! Tor&!sil$as' #u! atri@ui part! &a
costa &a A"rica &o Sul a Portu)al' ! &o r!io &os P!lip!s' pois $ou6! u"a !>pas,o
pro)r!ssi6a &o it!rior &o <rasil(
9
Ana Jlia Maurcio
//( R!staura+,o &a i&!p!&.cia 8/ &! D!*!"@ro &! /OE2; ! acla"a+,o &! D(
Fo,o IS as Cort!s &! Lis@oa &! /OE/
El!"!tos &! r!l!67cia costitucioal?
- Cort!s r!i6i&ica" o po&!r &! &!stituir u" R!i #u! s! tor! usurpa&or &o
po&!r' #u! ,o cu"pr! as pro"!ssas -!itas as Cort!s' !st! caso as &! To"ar &!
/502( Ou s!3a' r!i6i&ica" ,o s o po&!r &! !scol$!r' co"o ta"@" o &! &!stituir o
R!i(
- Escol$a &o Du#u! &! <ra)a+a? !l!"!to $!r!&it%rio ! l!)iti"i&a&! &a sua
!scol$a as cort!s 8l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica &o po&!r &o R!i;(
/1( D!posi+,o &! D( A-oso SI !" /OO9
Cot!>tuali*a+,o? D( A-oso SI -il$o &! D( Fo,o IS( D( A-oso SI !-r!ta a
)u!rra &a R!staura+,o tra6a&a !tr! Portu)al ! Espa$a( Ga$ou to&as as @atal$as
cotra os !spa$is(
R!i !ra acusa&o &! t!r p!rtur@a+H!s "!tais( R!i casa-s!' "as $a6ia srias
&D6i&as !" r!la+,o ao s!u "atri"io( O s!u ir",o' o I-at! D( P!&ro' procura a-astar
o R!i( O R!i posto !" pris,o &o"icili%ria(
T!r"o &o casa"!to &o R!i ! o I-at! D( P!&ro casa co" a "ul$!r &o ir",o(
D( P!&ro )a$a a coroa ! a !sposa &! D( A-oso SI(
Asp!ctos costitucioais a r!t!r?
- L!i so@r! a tutria ! r!).cia &o R!io 8l!i "at!rial"!t! costitucioal;?
S!"pr! #u! o R!i s!3a "!or ou icapa*' #u!" &!6! assu"ir o po&!r' s!&o "aior' o
ir",o "ais 6!l$o(
Esta l!i l!)iti"a a post!riori o )olp! &! Esta&o #u! !st!6! a @as! &a &!posi+,o
&! D( A-oso SI ! &a acla"a+,o &! D( P!&ro(
Outro caso !" #u! tal l!i -oi aplica&a' -oi co" a loucura &! D( =aria I( N!ss!
caso' a -alta &! u" ir",o' -oi o s!u -il$o #u! a suc!&!u(
0
Ana Jlia Maurcio
/A( Mu!st,o &o No6o C&i)o !" /990 8R!ia&o &! D( =aria I;
P!sa-s!' p!la pri"!ira 6!*' co"pilar as or"as costitucioais &o R!io( Poi a
pri"!ira t!tati6a &! co&i-ica+,o &o Dir!ito Costitucioal 6i)!t!' ap!sar &! -rustra&a(
I"portat! &!@at! !" toro &o "o&!lo "o%r#uico a a&optar? =oar#uia "ais
tra&icioalista ou "ais Ilu"iistaI
A -i)ura ci"!ira &o Dir!ito portu)u.s &o sc( QSIII -oi Pascoal &! =!lo Pr!ir!'
co" o@ras pu@lica&as as %r!as &! Dir!ito Ci6il ! Dir!ito Cri"ial(
/E( Pu)a &a -a"lia r!al para o <rasil !" /020
I"port7cia costitucioal &a pr!s!+a &a -a"lia r!al o <rasil?
- Pa"lia r!al 6ai para o <rasil &! "o&o a i"p!&ir a sua captura p!lo i6asor
-rac.s(
- O )o6!ro &! u" !sta&o !urop!u &!sloca a sua s!&! &a Europa para o
Ultra"ar' p!la pri"!ira 6!*(
- <rasil !l!6a&o K cat!)oria &! R!io !" /0/5( Portu)al' #u! at !ssa &ata !ra
u" !sta&o uit%rio' passa a s!r u"a ui,o r!al &o R!io &! Portu)al' Al)ar6! !
Al" =ar ! &o R!io &o <rasil(
E" Portu)al' s!t!-s! #u! s! passou &! "!trpol! a colia' 3% #u! o R!i !sta6a
o <rasil(
U"a &as pricipais pr!ocupa+H!s &a R!6olu+,o Li@!ral &! /012 !ra !>i)ir o
r!)r!sso &a -a"lia r!al( Por"' o prcip! $!r&!iro' D( P!&ro' &!ci&! -icar o <rasil( B
suc!ssi6a"!t! iti"a&o p!las Cort!s a r!)r!ssar' s!&o "!s"o ulti"a&o( No
s!)ui"!to &o ulti"ato' procla"a a i&!p!&.cia &o <rasil' o cl!@r! )rito &o
Ipira)a' GI&!p!&.cia ou "ort!J( O s!u o@3!cti6o !ra' por"' r!uir as &uas coroas
#ua&o su@iss! ao troo &! Portu)al(
:
Ana Jlia Maurcio
Gra+as a !st! !pis&io' a pr!ocupa+,o &! locali*ar o c$!-! &! !sta&o "at"-s!(
Esta pr!ocupa+,o !st% lat!t! o Dir!ito Costitucioal portu)u.s( O PR s s! po&!
aus!tar &o pas co" a autori*a+,o &a AR 8art( /1:(R &a CRP;(
/5( SDplica &! Costitui+,o !" /020
Cot!>tuali*a+,o? Portu)al !st% ocupa&o p!los -rac!s!s 8I I6as,o( I6as,o &!
Fuot;(
P!ti+,o a p!&ir a Napol!,o u"a Costitui+,o(
Duas it!rpr!ta+H!s -ac! K p!ti+,o?
- GEis os trai&or!sJ
- GEis os patriotas #u! t!ta" !6itar #u! Napol!,o s!3a R!i ou I"p!ra&or &!
Portu)al ! #u! t!ta" co6!c!r Napol!,o a r!co$!c!r co"o R!i u"
&!sc!&!t! &a casa &! <ra)a+aJ
4 1( Or&!a"!to Fur&ico at!rior a /012
1(/ Pot!s Costitucioais
N,o !>istia u"a Costitui+,o !" s!ti&o -or"al at!s &! /012( Ap!sar &isso'
$a6ia u"a Costitui+,o !" s!ti&o $istrico( Na ac!p+,o &! #u! ,o $% Esta&o s!"
r!)ras r!)ula&oras &o po&!r poltico' ta"@" Portu)al ti$a u"a Costitui+,o !"
s!ti&o "at!rial(
D!si)a-s! Costitui+,o $istrica o #u! !>istia at!s &! /012' pr!6ia"!t! ao
"o6i"!to li@!ral portu)u.s &o sc( QIQ 8!" Pra+a !st! iiciou-s! o sc( QSIII;(
Muais !ra" as -ot!s &o Dir!ito Costitucioal? L!is -u&a"!tais &o R!io'
Actos 3ur&icos uilat!rais &o R!i' Ass!tos !" Cort!s ! Costu"!(
/2
Ana Jlia Maurcio
/( L!is -u&a"!tais &o R!io? co3uto &! or"as #u! corr!spo&!" K st!s!
&a Costitui+,o at!s &! /012( It!)ra6a" u" co3uto &! or"as?
- Actas &as Cort!s &! La"!)o( I"porta pri"!iro r!-!rir #u! &u6i&osa a
!>ist.cia &!stas Cort!s( D! #ual#u!r "o&o' r!*a a Histria #u! D( A-oso H!ri#u!s'
aps a <atal$a &! Ouri#u!' r!uiu Cort!s para co-ir"ar a -or"ali*ar a sua acla"a+,o(
O s!u propsito !ra ta"@" &!t!r"iar as r!)ras &! suc!ss,o &o troo( As Actas &as
Cort!s &! La"!)o -ora" o-iciali*a&as ! passara" a -a*!r part! &as L!is -u&a"!tais
&o R!io &!s&! /OE2L/OE/' a#ua&o &as Cort!s &! Lis@oa' #u! l!)iti"ara" a
r!staura+,o ! acla"ara" D( Fo,o IS R!i &! Portu)al(
- To&as as l!is apro6a&as !" Cort!s co" o propsito &! &!rro)ar ou "o&i-icar as
Actas &as Cort!s &! La"!)o(
- L!i &! /O9E so@r! a r!).cia &o R!io' !" caso &! "!ori&a&! ou
icapaci&a&! "!tal &o R!i( Esta L!i -u&a"!tou a post!riori o suc!&i&o co" D(
A-oso SI(
Mua&o !" /01A 8Sila Praca&a; ! !" /01E 8A@rila&a; u" "o6i"!to poltico
pVs t!r"o K 6i).cia &a Costitui+,o &! /:11' !ss! "o6i"!to poltico 8os "i)u!listas;
t!ta6a r!por as L!is -u&a"!tais &o R!io(
1( Actos Fur&icos Uilat!rais &o R!i( N,o s,o l!is "as t." -u+,o &! -ot! &!
Dir!ito Costitucioal(
- T!sta"!tos &! D( A-oso H!ri#u!s a D( A-oso III( Ti$a" co"o o@3!cti6o
)aratir a atur!*a $!r!&it%ria &a Coroa( D!-!&ia-s! o pricpio $!r!&it%rio' por
oposi+,o ao pricpio !l!cti6o( Na P!sula I@rica' $a6ia &uas tra&i+H!s &istitas( A
tra&i+,o 6isi)tica &! "atri* !l!cti6a( A tra&i+,o L!o!sa 8&! L!,o ! Cast!la; &! "atri*
$!r!&it%ria( O t!sta"!to po&ia ta"@" cot!r a i&ica+,o !>pr!ssa &o suc!ssor( Assi"'
)aratia-s! #u! a Coroa !ra tras"iti&a ao -il$o "ais 6!l$o asci&o a 6i).cia &o
casa"!to 8-il$o l!)ti"o;(
- Cartas &! R!).cia( E>!"plo &!stas -oi a &! D( A-oso S &urat! as Cru*a&as
!" T-rica( Os propsitos &as Cartas &! R!).cia !ra"? i&icar o r!)!t! #u! su@stitua
o R!i a sua aus.cia' #u! po&!r!s ca@ia" ao r!)!t! 8!>!rcia to&os os po&!r!s &o R!i
ou s al)us;
//
Ana Jlia Maurcio
- D!clara+H!s uilat!rais( E>!"plo &!stas -oi o Fura"!to &! Paris' o #ual o
Co&! &! <olo$a s! auto 6iculou uilat!ral"!t!(
- Cartas &! PoralLPorais? actos &o R!i p!los #uais r!co$!c! ou atri@ui
&!t!r"ia&os &ir!itos' pr!rro)ati6as' i"ui&a&!s' is!+H!s a c!rtas locali&a&!s( Essas
locali&a&!s &!i>a" &! !star a &!p!&.cia &a o@r!*a ou &o cl!ro ! passa" a &!p!&!r
&ir!cta"!t! &o R!i( Nor"al"!t!' !ra" coc!&i&os pri6il)ios !" "atria &!
3ul)a"!to' &! is!+,o tri@ut%ria( Era" u"a -or"a &o R!i' uilat!ral"!t!' coc!&!r
u"a situa+,o 3ur&ica ou u" !statuto !sp!cial a c!rtas locali&a&!s(
A( Ass!tos !" Cort!s? &!cisH!s to"a&as as Cort!s i&!p!&!t!"!t! &a
6ota&! &o R!i( Era" casos !" #u! as Cort!s ti$a" o po&!r &! &!-iir o Dir!ito'
i&!p!&!t!"!t! &a 6ota&! &o R!iW ao cotr%rio &as L!is -u&a"!tais &o R!io'
#u! pr!ssupu$a" a co3u)a+,o &! &uas 6ota&!s' a &o R!i ! a &as Cort!s( Nos
Ass!tos o R!i ,o !ra c$a"a&o a !"itir opii,o(
E>!"plos? Cort!s &! Coi"@ra &! /A05 ! Cort!s &! To"ar &! /502' #u!'
uilat!ral"!t!' &!-iira" #u!" !ra o R!i(
E( Costu"! costitua ta"@" u"a' s!,o a "ais i"portat!' &as -ot!s &!
Dir!ito(
Ha6ia' ai&a' outras -ot!s &! "!or i"port7cia(
Pot!s S!cu&%rias &! Dir!ito Costitucioal?
- Cl%usulas Cotratuais -ucioara" co"o -ot!s &! Dir!ito Costitucioal(
E>!"plo? O cotrato &! casa"!to c!l!@ra&o !tr! D( P!ra&o ! o R!i &! Cast!la' D(
Fo,o I' co" a I-ata portu)u!sa D( <!atri*( As suas cl%usulas ti6!ra" cos!#u.cias
suc!ssrias a#ua&o &a "ort! &o R!i' #u! !sti6!ra" a )!s! &a cris! &! /A0A a /A05(
- D!cisH!s &! r),os &! r!).cia ou &! r),os cosulti6os &o "oarca(
/1
Ana Jlia Maurcio
1(1( Pricpios G!rais &o Dir!ito PD@lico 8O i&!ias #u! pauta" o Dir!ito PD@ico
portu)u.s at!rior a /012;?
/( Pricpio &a ori)!" &i6ia &o po&!r r!al( O po&!r r!al 6!" &! D!us' s!&o o
"oarca o su@stituto t!rr!o &! D!us( A Fusti+a o -i" &a actua+,o &o R!i ! &o s!u
po&!r( Lo)o' o po&!r ,o po&! s!r !>!rci&o para -is prprios( D!6!' si"' s!r !>!rci&o
ao s!r6i+o &a i&!ia &! @!" co"u"(
1( Pricpio &o pri"a&o $i!r%r#uico-or"ati6o &o Dir!ito It!ro so@r! os
r!stat!s Or&!a"!tos Fur&icosL Pri"a*ia $i!r%r#uica &o Dir!ito It!ro(
- L!i &! /1// 8R!ia&o &! D( A-oso II;( Esta L!i &!t!r"ia #u! o Dir!ito
Portu)u.s ,o po&! cotrariar o Dir!ito Caico( B u"a L!i !"aa&a p!lo R!i
portu)u.s #u! &!t!r"ia #u! o Dir!ito portu)u.s s! su@"!t! ao Dir!ito Caico ! ,o
u"a l!i &! Dir!ito Caico a &!t!r"iar a su@"iss,o &o Dir!ito portu)u.s( Esta"os
p!rat! u"a auto-6icula+,o(
- <!!pl%cito R)io &! D( P!&ro I' #u! passou a co&icioar as l!is &a Sata S
a 6i)orar!" ap!as co" a it!r6!+,o cocor&at! &o R!i(
A( Pricpio &a pr!6al.cia &o Dir!ito &o R!i so@r! o &ir!ito s!$orial ! so@r! os
&ir!itos locais' ou s!3a' pri"a&o &o Dir!ito &o Esta&o so@r! os &ir!itos pro6!i!t!s &a
o@r!*a ! &os coc!l$os(
E( Pricpio &a pr!6al.cia &o R!i so@r! a L!i Positi6a( O R!i ,o !st% su3!ito K
l!i positi6a' !st% aci"a &!la( N!$u"a l!i o su@"!tia( O R!i ,o s! su@"!tia Ks l!is #u!
cria6a( N!$u"a l!i o@ri)a6a o R!i( No !tato?
- Nas L!is -u&a"!tais' a sua alt!ra+,o &!p!&ia &a it!r6!+,o &as Cort!s( O
R!i ,o as po&ia alt!rar so*i$o(
- R!i po&! co&icioar o !>!rccio &os s!us po&!r!s atra6s &! co"pro"issos'
auto-li"ita+H!s(
/A
Ana Jlia Maurcio
- Mua&o o R!i #u!ria a-astar u"a l!i ti$a #u! cu"prir c!rtos r!#uisitos
-or"ais(
- Sal6o !" casos !>traor&i%rios' o R!i ,o po&ia "o&i-icar &ir!itos a&#uiri&os(
O R!i ti$a #u! r!sp!itar os &ir!itos a&#uiri&os(
5( Pricpio &a su@or&ia+,o &os O-cios PD@licos 8-ucio%rios &a
a&"iistra+,o &o R!i; K L!i(
O( Pricpio &a &iscri"ia+,o p!ssoal a aplica+,o &a L!i( Ha6ia l!is ap!as para
-i&al)os' l!is para 3u&!us' l!is para crist,os( N,o $a6ia' portato' a i)ual&a&! &!
to&os p!rat! a L!i(
4 A( Istitui+H!s Fur&ico-costitucioais at!rior!s a /012
/( Po&!r R!al
/( Pu&a"!to &o po&!r r!al
A t!s! &o"iat! a &a ori)!" &i6ia &o po&!r( H% &uas -or"ula+H!s?
- Ori)!" &i6ia &o po&!r co" "!&ia+,o !tr! D!us ! o R!i' #u! po&! s!r u"a
"!&ia+,o Papal 8!st!6! a ori)!" &a &!posi+,o &! D( Sac$o II; ou u"a "!&ia+,o
popular 8Cort!s &! Coi"@ra &! /A05;(
- Ori)!" &i6ia &o po&!r s!" "!&ia+,o( D!-!&! u"a li)a+,o &ir!cta !tr! o
R!i ! D!us( Est! !t!&i"!to !st% a @as! ! co&u* ao a@solutis"o( 8I&a&! =o&!ra;
1( Li"it!s ao !>!rccio &o po&!r r!al
- Li"ita&o p!la i&!ia &! Fusti+a' &! @!" co"u"' li"ita&o por D!us( 8I&a&!
=&ia;
- R!i !st% li"ita&o "as i)u" o cotrola( P!sa"!to a@solutista( 8I&a&!
=o&!ra;
A( Por"as &! !>!rccio &o po&!r r!al
E>!rccio p!ssoal &o po&!r( E" caso &! "!ori&a&! ou icapaci&a&! &o R!i'
!>istia a -i)ura &o r!)!t!' #u! a)! !" 6!* &o "oarca(
R!i coc!tra !" si to&os os po&!r!s( Coc!tra o po&!r 3u&icial' a Dlti"a
autori&a&!W !ra autor &as l!is' s!" a !las s! su@"!t!rW ! !ra a&"iistra&or &o R!io(
/E
Ana Jlia Maurcio
1( Cort!s
/( Pro@l!"a &a a"plitu&! &a r!pr!s!ta+,o &as Cort!s( Mu!" ti$a ass!to as
Cort!sI
A partir &as Cort!s &! L!iria $% a r!pr!s!ta+,o &o po6o( Dois p!ro&os? at!s &!
/15E ! &!pois &! /15E(
1( Natur!*a &o po&!r &as Cort!s( As Cort!s ti$a" po&!r!s &!li@!rati6os ou
cosulti6osI Ti$a" a -acul&a&! &! &!ci&ir ou a &! acos!l$ar o "oarcaI
- E" c!rtos "o"!tos ti6!ra" po&!r!s &!li@!rati6os?
( Cort!s &! Coi"@ra &! /A05 8l!)iti"a" a acla"a+,o &o =!str! &! A6is;
( Cort!s &! To"ar &! /502 8suc!ss,o &o Car&!al D( H!ri#u!;
( Cort!s &! Lis@oa &! /OE/ 8l!)iti"a" a &!stitui+,o &! P!lip! &!
Espa$a;
- E" c!rtas "atrias as Cort!s s t." po&!r cosulti6o(
- E" c!rtas "atrias a 6ota&! &as Cort!s s ti$a op!rati6i&a&! co3u)a&a co"
a 6ota&! &o R!i( Est! !ra o caso &a "o&i-ica+,o ou -!itura &! l!is -u&a"!tais(
A( Pro@l!"a &as "atrias( So@r! #uais ti$a" as Cort!s po&!r &! it!r6ir
8i&!p!&!t!"!t! &a sua atur!*a s!r cosulti6a ou &!li@!rati6a;I So@r! a -!itura &a
)u!rra( E" "atrias &! &ol! -iac!ira ou tri@ut%ria' co"o o la+a"!to &! i"postos
ou a #u!@ra &a "o!&a( So@r! o casa"!to co" prcip!Lpric!sa !stra)!iro(
E>istia" outros r),os au>iliar!s &o "oarca o !>!rccio &o po&!r?
- r),os &! "atri* poltica
- r),os &! "atri* 3u&icial
/5
Ana Jlia Maurcio
Captulo II
Histria Costitucioal
Sur)! co" a R!6olu+,o &! /012(
4 E( P!rsp!cti6a )!ral 8/012 at ao pr!s!t!;
E(/( P!rio&i-ica+,o $istrico- costitucioal
S!r% #u! poss6!l tra+ar p!ro&os !st!s &ois sculosI
Costitui+H!s !" s!ti&o -or"al 8critrio &! p!rio&i-ica+,o;?
/( Costitui+,o &! /011
1( Carta Costitucioal &! /01O
A( Costitui+,o &! /0A0
E( Costitui+,o &! /://
5( Costitui+,o &! /:AA
O( Costitui+,o &! /:9O
A Costitui+,o &! /011 ! a Carta Costitucioal &! /01O ,o ti6!ra" 6i).cias
li!ar!s( Ti6!ra" "ais &o #u! u" p!ro&o &! 6i).cia( A Costitui+,o &! /011 t!6!
&ois p!ro&os &! 6i).cia ! a Carta Costitucioal &! /01O t!6! tr.s p!ro&os &!
6i).cia(
A Carta Costitucioal o t!>to costitucioal #u! "ais t!"po !st!6! !" 6i)or'
at $o3!(
El!co &! &atas r!l!6at!s?
- /012 C R!6olu+,o Li@!ral
/O
Ana Jlia Maurcio
Tr.s propsitos?
- prot!sto cotra a situa+,o &! colia !" #u! Portu)al s! ti$a tras-or"a&o
co" a i&a &a -a"lia r!al para o <rasil
- oposi+,o ao prot!sto cotra o &o"io @rit7ico a )o6!ra+,o &o Pas
8"ar!c$al <!r!s-or&;
- it!)ra+,o &! Portu)al o cot!>to poltico !urop!u co" a a-ir"a+,o &o
pricpios &a R!6olu+,o Prac!sa 8 li"ita+,o ! &i6is,o &! po&!r!s' r!co$!ci"!to &!
&ir!itos ! li@!r&a&!s;(
- /01/ C Apro6a+,o &as <as!s &a Costitui+,o
Apro6a+,o &a !ss.cia !struturat! &a Costitui+,o &! /011 ou &os -u&a"!tos
ucl!ar!s &!s!6ol6i&os !ssa Costitui+,o(
- /011 C Apro6a+,o ! !tra&a !" 6i)or &a Costitui+,o &! /011
Duas particulari&a&!s?
- Mua&o !trou !" 6i)or !sta6a &!sactuali*a&a( O <rasil 3% !ra i&!p!&!t!
&!s&! 9 &! S!t!"@ro ! a Costitui+,o !trou !" 6i)or a 11 &! S!t!"@ro ! part! &a
"!s"a !ra &!&ica&a ao <rasil(
- A Costitui+,o t!6!' iicial"!t!' ap!as u" ao &! 6i).cia 8&!"orou "ais
t!"po a s!r !la@ora&a &o #u! !st!6! !" 6i)or;(
- /01A C C!ssa+,o &a 6i).cia &a Costitui+,o &! /011
Golp! &a Sila Praca&a 8/01A;
Golp! &a A@rila&a 8/01E;
A Rai$a ! D( =i)u!l opH!"-s! K Costitui+,o( R!cusara"-s! a 3ur%-la' co"o
!sta6a" 6icula&os(
D( Fo,o SI t!" a pr!t!s,o &! !la@orar u"a o6a Costitui+,o( No !tato' tal
t!>to ,o coclu&o(
/9
Ana Jlia Maurcio
- /01A-/01O C Pri"!iro it!rr!)o costitucioal
- /01O C =ort! &! D( Fo,o SI
A sua "ort! l!6atou o pro@l!"a &a suc!ss,o ao troo' pois $a6ia u" parti&o
&!-!sor &! D( P!&ro' #u!' o !tato' !ra acusa&o &! s!r trai&or ao procla"ar a
i&!p!&.cia &o <rasil( Ha6ia outro parti&o &!-!sor &! D( =i)u!l' o prota)oista &os
)olp!s &a Sila Praca&a ! &a A@rila&a(
Pacto suc!ssrio' pacto &! casa"!to ! pacto costitucioal?
D( P!&ro a@&icaria &a Coroa a -a6or &a sua -il$a D( =aria' !t,o co" 9 aos' s!
!sta casass! co" D( =i)u!l(
O R!i coc!&! u" t!>to costitucioal ao Pas' a Carta Costitucioal &! /01O
8ispira&a a Costitui+,o -rac!sa &! /0/E;( Esta -oi outor)a&a p!lo R!i' si"@oli*a&o
l!)iti"i&a&! "o%r#uica co"o u"a &%&i6a &o R!i K Na+,o(
Particulari&a&!s &a Carta Costitucioal?
- Outor)a&a o <rasil
- Cpia a&apta&a &a Costitui+,o @rasil!ira &! /01E
Pri"!ira 6i).cia &a Carta Costitucioal 8at /010;(
U"a ir", &! D( P!&ro IS ass!)ura6a a r!).cia &o R!io !" o"! &o R!i(
- /010 C D( =i)u!l' !>ila&o a Tustria' r!)r!ssa a Portu)al para ac!rtar o
r!sp!cti6o casa"!to( No !tato' acla"a&o R!i a@soluto( Assi" t!r"ia o pacto &!
casa"!to ! -i&a a pri"!ira 6i).cia &a Carta Costitucioal(
- /010-/0AE C N,o $% u"a Costitui+,o -or"al( S,o r!sta@!l!ci&as as L!is
-u&a"!tais &o R!io(
/0
Ana Jlia Maurcio
A Gu!rra Ci6il l!6a a #u! D( P!&ro ! a -il$a r!)r!ss!" a Portu)al 8&!s!"@ar#u!
o =i&!lo;(
D!rrota &! D( =i)u!l( Assiatura &a Co6!+,o &! B6ora-=ot! !" /0AE'
cosa)ra&o a &!rrota "i)u!lista(
Assu+,o &o po&!r !-!cti6o por D( =aria II( B r!sta@!l!ci&a a 6i).cia &a Carta
Costitucioal(
- /0AE C S!)u&a 6i).cia &a Carta Costitucioal(
- /0AO C R!6olu+,o S!t!"@rista pVs t!r"o K s!)u&a 6i).cia &a Carta
Costitucioal' r!po&o !" 6i)or a Costitui+,o &! /011' "as !sta po&ia s!r a-asta&a
por &!cr!to &itatorial( Passa6a' assi"' &! Costitui+,o r)i&a a Costitui+,o -l>i6!l(
- /0A9 C El!i+,o &as Cort!s Costituit!s para !la@orar u"a o6a Costitui+,o(
Oli6!ira =artis r!su"! o propsito? A Costitui+,o &! /011 ,o a)ra&a6a ao
Pa+o ! K Rai$a ! procura6a !cotrar-s! u" t!>to #u! a)ra&ass! si"ulta!a"!t! Ks
Cort!s ! K Rai$a(
- /0A0 C Costitui+,o &! /0A0( Costitui+,o co"pro"issria !tr! a
l!)iti"i&a&! "o%r#uica ! a l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica 8parla"!to;(
A Costitui+,o !la@ora&a p!las Cort!s "as s !tra6a !" 6i)or co" a 6ota&!
cocor&at! &o R!i 8ispira&a a Carta Costitucioal -rac!sa &! /0A2;(
- /0E1 C Costa Ca@ral &!s!ca&!ia u" "o6i"!to r!6olucio%rio o Porto
cotra a Costitui+,o &! /0A0' &a #ual $a6ia si&o -!r6oroso a&!pto( O "o6i"!to c$!)a
6itorioso a Lis@oa( Co"o cos!#u.cias' c!ssa a 6i).cia &a Costitui+,o &! /0A0 !
!tra !" 6i)or a Carta Costitucioal &! /01O 8t!rc!ira 6i).cia;' #u! s! "at" !"
6i)or at 5 &! Outu@ro &! /:/2(
/:
Ana Jlia Maurcio
- /:/2- A)osto &! /:// C It!rr!)o costitucioal
- /:// C Apro6a+,o &a pri"!ira Costitui+,o r!pu@licaa(
Tr.s p!ro&os &! it!rr!)o &a Costitui+,o &! /://?
- /:/5 C Dita&ura &! Pi"!ta &! Castro
- /:/9-/:/0 C Dita&ura &! Si&io Pais 8sau&osis"o;
- /:1O-/:AA C Dita&ura "ilitar' a s!#u.cia &o )olp! &! 10 &! =aio &! /:1O
- /:AA C Costitui+,o &! /:AA(
B o@3!cto &! pl!@iscito 8r!-!r!&o popular;( Ela@ora&a por u" co"it' pu@lica&a
os 3orais ! su@"!ti&a a 6ota+,o popular irr!)ular' pois as a@st!+H!s !ra"
cosi&!ra&os 6otos a -a6or(
- /:9E C R!6olu+,o &o 15 &! A@ril( A !strutura or)7ica &os po&!r!s &!-ii&a a
Costitui+,o &! /:AA &!i>a &! 6i)orar' "as "at"-s! !" 6i)or a part! r!stat! &!ssa
Costitui+,o' a ,o s!r #u! -oss! cotraria&a por &!cr!tos r!6olucio%rios(
- /:9O C Costitui+,o &! /:9O 8actual"!t! !" 6i)or;
E(1( Classi-ica+H!s &as Costitui+H!s?
12
Ana Jlia Maurcio
E" r!la+,o K i&!olo)ia?
I - Costitui+H!s &! tipo li@!ral 8"atri* or)ai*ati6a &os po&!r!s ! &! &!-ii+,o
&! &ir!itos;? /011' /01O' /0A0 ! /://
II C Costitui+H!s &! "atri* ps-li@!ral 8it!r6!ciois"o &o Esta&o' #u! passa a
t!r o pap!l &! tras-or"ar a r!ali&a&!;? /:AA ! /:9O(
E" r!la+,o ao r!)i"! )o6!rati6o?
I C Costitui+H!s "o%r#uicas? /011' /01O ! /0A0
II C Costitui+H!s r!pu@licaas? /:// 8tipica"!t! li@!ral;' /:AA 8cari*
autorit%rio; ! /:9O 8Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico;(
E(A( Histria &! Cotiui&a&!s ou &! RupturasI
FORGE =IRANDA !t!&! #u! o costitucioalis"o portu)u.s u"
costitucioalis"o &! rupturas(
PAULO OTERO ac!ita #u! to&as as Costitui+H!s portu)u!sas t!r"iara" !"
ruptura r!6olucio%ria' ,o $a6!&o !$u" p!ro&o &! trasi+,o costitucioal( To&as
r!sultara" &! "o6i"!tos &! ruptura' !>c!pto a Carta Costitucioal &! /01O' #u!
r!sultou &! u" Pacto( Tal !6i&!cia u"a clara t!&.cia $istrica &! costitucioalis"o
&! ruptura' co"o a tra&i+,o -rac!sa ! a Europa coti!tal(
No !tato' PAULO OTERO r!al+a #u! !c!ss%rio at!tar o cot!D&o &!
ca&a Costitui+,o( N!st! asp!cto' a#uilo #u! pr!&o"ia s,o li$as &! cotiui&a&!
#uato ao cot!D&o or"ati6o(
Muato K or)ai*a+,o ! &istri@ui+,o &os po&!r!s &! so@!raia' o t!>to
costitucioal actual"!t! !" 6i)or !st% "ais pr>i"o &o t!>to &a Costitui+,o &!
1/
Ana Jlia Maurcio
/:AA !" 6i)or !" A@ril &! /:9E' &o #u! o t!>to &a Costitui+,o &! /:AA 6i)!t! !"
/:9E !sta6a &o s!u t!>to ori)ial(
4 5( Costitui+H!s Li@!rais
Costitui+H!s "o%r#uicas? suas s!"!l$a+as ! &i-!r!+as
As tr.s Costitui+H!s "o%r#uicas -ora" a Costitui+,o &! /011' a Carta
Costitucioal &! /01O ! a Costitui+,o &! /0A0( Estas !sti6!ra" !" 6i)or !tr! /011 !
/:/2(
O #u! $% &! cotiui&a&! ! &! ruptura !stas Costitui+H!sI Muais as -ot!s
&!stas Costitui+H!sI A pricipal -ot! &as Costitui+H!s "o%r#uicas !cotra-s! a
tra&i+,o costitucioal ou o t!>to costitucioal at!rior(
A Costitui+,o &! /011 -oi i-lu!cia&a p!lo "o&!lo 6i)!t! at !t,o' ou s!3a'
p!las L!is -u&a"!tais &o R!io(
A Carta Costitucioal &! /01O -oi i-lu!cia&a p!la Costitui+,o &! /011(
A Costitui+,o &! /0A0 -oi u"a st!s! !tr! a Costitui+,o &! /011 a Carta
Costitucioal(
Pot!s #u! i-lu!ciara" as Costitui+H!s?
- 6ia@ili&a&! costitucioal it!ra
- !>p!ri.cias costitucioais !stra)!iras? -rac!sas' !spa$olas ! @rasil!ira
Mua&ro )!ral &as -ot!s #u! i-lu!ciara" as Costitui+H!s "o%r#uicas?
A Costitui+,o &! /011 -oi i-lu!cia&a p!los "o&!los -rac.s ! !spa$ol
8Costitui+,o &! C%&is /0/1;(
A Carta Costitucioal &! /01O -oi i-lu!cia&a p!la Costitui+,o @rasil!ira &!
/01E' #u!' por sua 6!*' $a6ia si&o i-lu!cia&a p!la Carta Costitucioal -rac!sa &!
/0/E(
A Costitui+,o &! /0A0 -oi i-lu!cia&a p!la Costitui+,o !spa$ola &! /0A9 !
p!la Costitui+,o -rac!sa &! /0A2 ! p!la Costitui+,o @!l)a(
11
Ana Jlia Maurcio
Por"a &! Esta&o?
A -or"a &! Esta&o &as Costitui+H!s "o%r#uicas a &! Esta&o uit%rio( A
!>c!p+,o a Costitui+,o &! /011 #u! pr!6iu a Ui,o R!al co" o <rasil' !"@ora'
!tr!tato' !st! 3% s! ti6!ss! tora&o i&!p!&!t!( Assi"' a Ui,o R!al pr!6ista a
Costitui+,o ,o s! c$!)ou a 6!ri-icar &!pois &a sua !tra&a !" 6i)or( Ou s!3a'
!-!cti6a"!t! a -or"a &! Esta&o &!stas tr.s Costitui+H!s a &! Esta&o Uit%rio(
Sist!"a poltico &! )o6!ro?
O parla"!to' &!si)a&o Cort!s' ti$a' as tr.s Costitui+H!s a coc!tra+,o &o
po&!r l!)islati6o( S as Cort!s po&ia" -a*!r l!is( Por"' a Costitui+,o &! /0A0
atri@ua ao !>!cuti6o ! aos r),os &as colias o po&!r l!)islati6o !>c!pcioal !"
"atria coloial(
O sist!"a oscilou !tr! u" "o&!lo &! @ica"!ralis"o 8/01O ! /0A0; ! u"
"o&!lo &! parla"!to co" u"a Dica c7"ara 8/011;( O parla"!to co" !strutura
@ica"!ral &o"iou to&o o costitucioalis"o "o%r#uico( A !strutura &o parla"!to
co" u"a Dica c7"ara s 6i)orou &urat! !scassos "!s!s 8S!t!"@ro &! /011 a A@ril &!
/01A;( Hou6! u" claro &o"io &o parla"!to &! !strutura @ica"!ral(
Dir!itos Pu&a"!tais?
Esta6a lat!t! a trilo)ia li@!ral? li@!r&a&!' propri!&a&! ! s!)ura+a(
A is!r+,o sist!"%tica ,o !ra ui-or"!( Nas Costitui+H!s &! /011 ! &! /0A0
os &ir!itos -u&a"!tais 6i$a" o icioW a Carta Costitucioal &! /01O 6." o -i"(
Na Carta -ora" !s@o+a&os os pri"!iros &ir!itos r!ais ! cosa)rou-s!' p!la
pri"!ira 6!*' o pricpio &a irr!troacti6i&a&! &as l!is(
A Costitui+,o &! /0A0 cosa)ra p!la pri"!ira 6!* a li@!r&a&! &! associa+,o !
r!ui,o ! o &ir!ito &! r!sist.cia(
=o&i-ica+,o &a Costitui+,o?
A Dica Costitui+,o #u! -oi o@3!cto &! "o&i-ica+,o -oi a Carta Costitucioal(
Das #uatro pricipais "o&i-ica+H!s' s u"a -oi costitucioal(
1A
Ana Jlia Maurcio
Actos A&icioais &!?
- /051' co"o cos!#u.cia &o "o6i"!to &a R!)!!ra+,o &! /05/( Est! acto
a&icioal t!6! co"o o@3!cti6o &!"ocrati*ar a Carta' tal co"o -oi -!ito a Pra+a K Carta
&! /0/E(
- /005? -oi o Dico acto co-or"! a sua !la@ora+,o co" as r!)ras &! r!6is,o
costitucioal(
- /0:5 ! /:29' co" o propsito &! !)ra&!ci"!to &o po&!r r!al !
!sta@ili*a+,o &a )o6!ra+,o(
Nu" arti)o &a Carta &i* #u! s costitucioal o #u! "atria &a or)ai*a+,o !
-ucioa"!to &o po&!r poltico( Ou s!3a' a Carta !ra r)i&a !" r!la+,o K or)ai*a+,o !
-ucioa"!to &o po&!r "as !ra -l!>6!l !" r!la+,o Ks r!stat!s "atrias( D!st! "o&o'
a prpria Costitui+,o proc!&!u a u"a auto- &!scostitucioali*a+,o(
5(/( Costitui+,o &! /011
Estatuto &o R!i? A Costitui+,o &! /011 -oi i-lu!cia&a p!las L!is
-u&a"!tais &o R!io' r!co$!c!&o a Diastia &! <ra)a+a co"o $!r&!ira &a Coroa(
No !tato' o R!i sur)! su@alt!ri*a&o Ks Cort!s( O R!i -oi o@ri)a&o a 3urar a
Costitui+,o' #u! l$! -oi i"posta( As Cort!s i"pus!ra" o t!>to costitucioal ao
"oarca' o !>!rccio &! u"a so@!raia #u! l$!s prpria(
Est! !statuto !-ra#u!ci&o &o R!i 6!ri-ica-s! pois o R!i ,o t!" o po&!r &!
&!"itir as Cort!s ! o s!u 6!to !" r!la+,o aos &iplo"as &as Cort!s "!ra"!t!
susp!si6o( Assi" s!&o' as Cort!s po&!" i"por a sua 6ota&! -ac! ao R!i(
5(1( Carta Costitucioal &! /01O
Do"ia o pricpio "o%r#uico(
O R!i a c$a6! &! to&o o po&!r a &i6!rsos 6!is?
- Muato K outor)a ou -!itura' a Carta pro&uto &a l!)iti"i&a&! "o%r#uica 8a
&! /011 pro&uto &a l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica;(
- A "oar#uia sur)! co"o auto-li"ita&a p!lo R!i(
- O R!i t!" prota)ois"o costituit! ! t!" prota)ois"o a to&os os 6!is(
1E
Ana Jlia Maurcio
Prota)ois"o &o R!i?
- B istitu&o o ER po&!r? o po&!r "o&!ra&or' #u! a c$a6! para os co-litos &os
r!stat!s po&!r!s 8t!oria &! <!3a"i Costat ! lat!t! a tra&i+,o -rac!sa;( O po&!r
"o&!ra&or !st% aci"a &os &!"ais po&!r!s(
- O R!i ! os s!us "iistros s,o os titular!s &o po&!r !>!cuti6o( Os "iistros &o
R!i &!p!&!" &a sua co-ia+a(
- R!i sur)! co"o it!r6!i!t! o proc!sso l!)islati6o? t!" po&!r &! 6!to
a@soluto( As Cort!s apro6a6a" as l!is "as !stas s !ra" 6!r&a&!ira"!t! l!is #ua&o o
R!i as sacioa6a( O R!i ti$a &! cocor&ar co" a l!i para #u! !sta !>istiss!( Ti$a &!
$a6!r u"a co-lu.cia' u"a co3u)a+,o &! &uas 6ota&!s? a &as Cort!s' #u!
!la@ora6a" as l!is' ! a &o R!i' #u! as sacioa6a(
O pricpio "o%r#uico &!t!r"ia #u!?
/( To&a a co"p!t.cia ,o atri@u&a !sp!ci-ica"!t! a outros r),os co"p!tia
ao R!i( O R!i o titular &a co"p!t.cia r!si&ual( Co"o !ra !l! o titular &o po&!r
costituit! !ra !l! #u!" ti$a l!)iti"i&a&! para t!r !ssa co"p!t.cia r!si&ual(
1( A r!6is,o &a Costitui+,o ass!ta u" co"pro"isso( Era apro6a&a p!las
Cort!s "as ,o &! -or"a li!ar( Ou s!3a' a l!i &! r!6is,o passa6a por &uas Cort!s( Mu!r
&i*!r' as Cort!s #u! propH!" a l!i s,o &issol6i&as ! !l!)!"-s! o6as Cort!s' #u! 6,o
!t,o t!r"iar a !la@ora+,o &a l!i &! r!6is,o( Esta l!i s !tra6a !" 6i)or s! o R!i a
sacioass!(
O po&!r costituit! ori)i%rio ca@ia ao "oarca( O po&!r costituit! &!ri6a&o
p!rt!cia ao R!i ! Ks Cort!s(
O R!i ti$a o po&!r &! &issol6!r a C7"ara <ai>a( Ha6ia u" sist!"a parti&%rio
&! rotati6is"o' o #u! si)i-ica #u! os parti&os s! suc!&ia"' $a6!&o )ra&!
ista@ili&a&! poltica(
As t!tati6as &! itro&u*ir al)u"a !sta@ili&a&! poltica -ora" -!itas &! "o&o
icostitucioal' ou s!3a' K "ar)!" &a Costitui+,o(
Ha6ia #u!" &iss!ss! #u!?
- Na I)lat!rra -or"a )o6!ro #u!" )a$a as !l!i+H!s(
- E" Portu)al )a$a as !l!i+H!s #u! -or"ou )o6!ro(
15
Ana Jlia Maurcio
A p!&i&o &o l&!r &a oposi+,o' o R!i &!"itia o pr!si&!t! &o "iistrio !
!carr!)a6a o l&!r &a oposi+,o &! -or"ar )o6!ro( Et,o' o6a"!t! a p!&i&o &o !>-
l&!r &a oposi+,o' o R!i &issol6ia a C7"ara <ai>a ! 6ota6a-s! o6a C7"ara(
Durat! o t!"po !" #u! a C7"ara !sta6a &issol6i&a ! ai&a ,o ti$a si&o !l!ita
a o6a' o Go6!ro !la@ora6a ! !"itia &!cr!tos &itatoriais( Co" !>c!p+,o &o C&i)o
Co"!rcial 8/000; ! o C&i)o &! S!a@ra 8/0O9;' as )ra&!s co"pila+H!s &! &ir!ito ! as
)ra&!s r!-or"as -ora" -!itas so@ -or"a &! &!cr!tos &itatoriais( Est!s &!cr!tos so-ria"
&! icostitucioali&a&! or)7ica(
O Go6!ro -or"a&o )a$a6a s!"pr! as !l!i+H!s para a C7"ara( Et,o'
&!cr!ta6a u" @ill &! i&!"i&a&! 86isa saar a icostitucioali&a&! or)7ica; #u!
is!ta6a #u!" ti$a &!cr!ta&o o &!cr!to &itatorial ! sacioa6a o cot!D&o &o &!cr!to(
Os &!cr!tos !ra" sacioa&os p!lo R!i' #u! !ra irr!spos%6!l politica"!t!( Lo)o' os
tri@uais ,o po&ia" pVr !" causa tais &!cr!tos' o #u! i"plicaria u"a
r!sposa@ili*a+,o &o R!i(
5(A( Costitui+,o &! /0A0 8/0A0-/0E1;
Esta Costitui+,o !st!6! "ais pr>i"a &a Carta #u! &a Costitui+,o &! /011(
R!i?
B r!co$!ci&o ao R!i o po&!r &! &issol6!r as Cort!s "as o po&!r "o&!ra&or
supri"i&o( Por"' o cot!D&o &o po&!r "o&!ra&or atri@u&o ao R!i' o 7"@ito &!
titular &o po&!r !>!cuti6o( Assi"' as -acul&a&!s &o po&!r "o&!ra&or "ati6!ra"-s!(
E" r!la+,o ao 6!to' $a6ia #u! &!ci&ir s! !ra &! atur!*a a@soluta ou susp!si6a?
- A Costitui+,o o"itiu #ual#u!r r!-!r.cia ao pro@l!"a(
- Ao "oarca co"p!tia sacioar as l!is(
O #u! #u! as Cort!s -a*ia" #ua&o o R!i s! r!cusa6a a sacioar as l!isI
Cosi&!ra6a-s! tal r!cusa &! 6alor a@soluto( Lo)o' !ra co"o s! $ou6!ss! 6!to &!
atur!*a a@soluta(
A $a@ili&a&! &a Costitui+,o &! /0A0 cosistia !" ,o to"ar parti&o "as
proporcioar u"a pr%tica i&.tica K &a Carta Costitucioal &! /01O(
Esta Costitui+,o ta"@" !sta6a "ais pr>i"a &a Carta !" r!la+,o aos &ir!itos
coc!&i&os ao R!i(
1O
Ana Jlia Maurcio
5(E( Costitui+,o &! /://
Ela@ora&a p!la Ass!"@l!ia Costituit!(
Sur)! o s!)ui"!to &a R!6olu+,o R!pu@licaa &! /:/2(
Tr.s pricpios &o Parti&o R!pu@licao?
- laici*a+,o 8s!para+,o &a !s-!ra &o Esta&o ! a !s-!ra &a I)r!3a;
- &!sc!trali*a+,o 86alori*a+,o &o "uicipalis"o;
- pricpio &!"ocr%tico
O Parti&o R!pu@licao $!r&!iro &o Sitis"o 8R!6olu+,o &! /012; ! &o
S!t!"@ris"o 8"o6i"!to &! /0AO cotra a Carta; ! si"@oli*a a !s#u!r&a li@!ral(
A Costitui+,o &! /011 coota&a co" a !s#u!r&a(
A Carta Costitucioal coota&a co" a &ir!ita(
A Costitui+,o &! /0A0 t!" -or"a &! !s#u!r&a "as cot!D&o &! &ir!ita(
A Costitui+,o &! /:// coota&a co" a !s#u!r&a(
Pot!s &a Costitui+,o &! /://?
/( Tra&i+,o costitucioal portu)u!sa at !t,o' atra6s &! u"a s!#u.cia ou
oposi+,o K !>p!ri.cia costitucioal "o%r#uica(
1( Costitui+,o <rasil!ira &! /0:/ 8i-lu!cia&a p!la !>p!ri.cia &os EUA;?
- Piscali*a+,o 3uris&icioal &a costitucioali&a&!( Piscali*a+,o &i-usa?
to&os os tri@uais t." co"p!t.cia para -iscali*ar a costitucioali&a&!( X
Pricpio #u! s! "at!6! at $o3!(
- Pricpio &a ,o tipici&a&! ou cl%usula a@!rta !" "atria &! &ir!itos
-u&a"!tais' #u! ,o s! !s)ota" os cosi&!ra&os a Costitui+,o( X Pricpio
#u! s! "at!6! at $o3!(
- Garatia &o $a@!as corpus( Possi@ili&a&! &! !>i)ir a a6!ri)ua+,o 3uto
&o tri@ual &a l!)ali&a&! &as &!t!+H!s 8)aratia 3% cosi&!ra&a o
costitucioalis"o @rit7ico;( X Pricpio #u! s! "at!6! at $o3!(
A( L!is costitucioais -rac!sas &! /095 8 III R!pD@lica;?
- R!la+,o !tr! o parla"!to ! o pr!si&!t!(
- =o&!lo &! parla"!taris"o &! ass!"@l!ia co"o sist!"a &! )o6!ro(
E( Costitui+,o Sui+a?
19
Ana Jlia Maurcio
- I&!ia &! &!sc!trali*a+,o(
- I"port7cia &o r!-!r!&o co"o "!cais"o &! participa+,o poltica(
- Discuss,o &a !>ist.cia ou ,o &! pr!si&!t! &a r!pD@lica 8pr!6al!c!u a
solu+,o cotr%ria K &a Costitui+,o Sui+a;(
Io6a+H!s &a Costitui+,o &! /://?
/( Por"a r!pu@licaa? r!pD@lica &!"ocr%tica ! laica
1( Di"iui+,o &os po&!r!s &o c$!-! &! Esta&o 8!statuto &! pr!cari!&a&! &o
PR;?
- PR ,o po&! &issol6!r o Co)r!sso
- PR ,o t!" po&!r &! 6!to
- B !l!ito por su-r%)io i&ir!cto ! po&! s!r &!stitu&o por 1LA &o
Co)r!sso
A( R!-or+o &os &ir!itos -u&a"!tais? $a@!as corpus' li@!r&a&! r!li)iosa(
E( Piscali*a+,o 3uris&icioal &a costitucioali&a&! &as or"as( Os tri@uais
ti$a" o &!6!r &! ,o aplicar or"as icostitucioais(
5( Pri"!ira Costitui+,o a a&"itir autori*a+H!s l!)islati6as &o Co)r!sso
8co"posto por C7"ara &os D!puta&os ! S!a&o; ao E>!cuti6o(
Tr.s pricipais alt!ra+H!s ou r!6isH!s costitucioais K Costitui+,o &! /://?
- /:/O? Participa+,o &! Portu)al a I Gu!rra =u&ial(
- /:/0? Alt!ra+,o a s!#u.cia &o )olp! &! Si&io Pais 8/:/9;( Itro&u+,o p!la
pri"!ira 6!* !" Portu)al ! s!)u&a a Europa &o sist!"a pr!si&!cialista 8PR !l!ito
por su-r%)io ui6!rsal ! &ir!cto;( Pro"o6! a itro&u+,o &! u"a !strutura &!
r!pr!s!ta+,o corporati6a o Esta&o 8r!pr!s!ta+,o &os )rupos &! it!r!ss!s &o Esta&o;(
X S!io a s!r a poltica caract!rstica &a Costitui+,o &! /:AA(
Esta r!6is,o costitucioal c!ssa a sua 6i).cia co" o assassiato &! Si&io Pais !"
/:/0(
- /:/:-/:1/? Hou6! &urat! !scassas s!"aas !" al)u"as locali&a&!s &o pas a
r!posi+,o &a Carta Costitucioal 8EY 6i).cia &a Carta;( Est! "o"!to -icou co$!ci&o
co"o a =oar#uia &o Nort! 8/:/:;' a s!#u.cia &o assassiato &! Si&io Pais(
Propsito &!sta r!6is,o -oi &ar ao PR' o al"irat! Cato ! Castro' o po&!r &! &issolu+,o
&o Co)r!sso(
10
Ana Jlia Maurcio
/:/2 a /:1O? !>istira" "ais &! 52 )o6!ros( Ha6ia u"a )ra&! ista@ili&a&!
poltica -ruto &o "ultiparti&aris"o(
Tr.s t!tati6as &! pVr t!r"o K ista@ili&a&! )o6!rati6a? Pi"!ta &! Castro'
Si&io Pais ! Dita&ura =ilitar(
4 O( Costitui+,o &! /:AA
O(/( Da Dita&ura =ilitar K Costitui+,o
A Costitui+,o &! /:// t!6! u" p!ro&o &! 6i).cia a&ult!ra&a( A Costitui+,o
!sta6a !" 6i)or ap!as parcial"!t!( Tal acot!c!u &urat! o p!ro&o corr!spo&!t! K
Dita&ura =ilitar 8/:1O-/:AA;(
Est! p!ro&o t!6! &i6!rsos si)i-ica&os?
- Ap!sar &!' -or"al"!t!' a Costitui+,o !star !" 6i)or' a 6!l &! or)ai*a+,o
&o po&!r poltico' a Costitui+,o ,o !sta6a !" 6i)or(
- It!rr!)o costitucioal "ais !>t!so &!s&! /011( E" t!r"os "at!riais' a
Costitui+,o ,o !sta6a !" 6i)or' ao 6!l &a or)ai*a+,o &o po&!r poltico(
- R!l!67cia &o p!ro&o &a Dita&ura =ilitar para a co"pr!!s,oL!t!&i"!to
&a Costitui+,o actual 8/:9O;(
- A &ita&ura =ilitar iau)ura !" /:1O al)o #u! s !" /:0O &!i>ou &! s!
6!ri-icar? a !>ist.cia &! u" Pr!si&!t! &a R!pD@lica ci6il ! ,o "ilitar 8Dr( =%rio
Soar!s;( O Dr( <!rar&io =ac$a&o -oi o Dlti"o Pr!si&!t! ci6il &urat! a 6i).cia &a
Costitui+,o &! /://(
- Durat! o p!ro&o &a Dita&ura =ilitar ,o $a6ia parla"!to( A -u+,o
l!)islati6a !sta6a to&a coc!tra&a o po&!r !>!cuti6o 8)o6!ro;( D!s&! /:1O'
,o $a6ia parla"!toW s !" /:A5 #u! -oi !l!ito o6o parla"!to(
Na pr%tica' o !>!cuti6o ti$a co"p!t.cia !" t!r"os or"ais?
- Pri"!ira"!t!' !ra u"a pr%tica cotr%ria ao t!>to iicial &a
Costitui+,o &! /:AA(
- A partir &a r!6is,o costitucioal &! /:E5' o Go6!ro passou a
t!r' cosa)ra&a a Costitui+,o' co"p!t.cia l!)islati6a or"al' tal co"o a
Ass!"@l!ia Nacioal(
1:
Ana Jlia Maurcio
8Na Costitui+,o &! /:9O' $% co"p!t.cias r!s!r6a&as K Ass!"@l!ia &a
R!pD@lica' "as tato !st! r),o co"o o Go6!ro t." co"p!t.cia l!)islati6a
or"al( O Go6!ro sur)! co"o u" r),o co" co"p!t.cia l!)islati6a or"al
!" cocorr.cia co" a AR' !" pari&a&! co" a AR( A ori)!" $istrica &!sta
pr%tica ra&ica o p!ro&o &a Dita&ura =ilitar(;
- O c$!-! &! !sta&o !ra o c!tro &a acti6i&a&! poltica &o sist!"a
)o6!rati6o' ti$a l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica prpria' pois passou a s!r !l!ito por
su-r%)io &ir!cto(
O(1( =o&!lo Istitucioal
Particulari&a&!s &a Costitui+,o &! /:AA?
- Poi !la@ora&a por u"a co"iss,o r!strita' "as su@"!ti&a a pl!@iscito
8r!-!r!&oL participa+,o popular;(
- R!c!@!u a#uilo #u! corr!spo&ia aos i&!ais &a Dita&ura =ilitar' ai&a #u!
&!6ol6!&o o po&!r aos ci6is' "as co" u"a cl%usula "ilitar i"plcita' #u! !ra o
Pr!si&!t! &a R!pD@lica s!r u" "ilitar 8cl%usula ta"@" i"posta !"
/:95L/:9O;(
Propsitos #u! !sti6!ra" a @as! &a Costitui+,o &! /:AA 8rai* i&!ol)ica &a
Costitui+,o;?
/( Oposi+,o ao parla"!taris"o ! K pr%tica poltica &a Pri"!ira R!pD@lica ! &o
-i" &a =oar#uia Costitucioal? "ultiparti&aris"o &!sor)ai*a&o( A
Costitui+,o a-ir"a-s! atiparla"!tar' atili@!ral ! ati&!"ocr%tica(
8c$a"a6a-s! &!"oli@!ral co"o &!"ocracia li@!ral !' ta"@"' co"o
&!"io li@!ral ao sist!"a poltico &a I R!pD@lica(;
1( Oposi+,o K &!sor)ai*a+,o -iac!ira &a I R!pD@lica( Ai&a &urat! a
Dita&ura =ilitar' u" pro-!ssor &! -ia+as -oi co6i&a&o a assu"ir a pasta
&as Pia+as 8Oli6!ira Sala*ar;( Est!' i"pVs' co"o co&i+,o para assu"ir o
car)o' #u! to&as as &!cisH!s #u! !6ol6!ss!" custos ti6!ss!" &! passar por
si' o #u! r!6!la u"a supr!"acia -ac! a to&os os outros "iistros( Tal
co&i+,o passou a or"a costitucioal !" /:AA( Ai&a $o3!' !ssa or"a
A2
Ana Jlia Maurcio
!st% !" 6i)or para o au"!to &! &!sp!sas ou &i"iui+,o &! r!c!itas
8pr!s!t! &o"ia&o p!lo passa&o;(
A( Oposi+,o catlica ! "o%r#uica K I R!pD@lica( Ha6ia u" &!scot!ta"!to
co" a pr%tica aticl!rical 6i)!t! &urat! a I R!pD@lica( O sist!"a poltico
&! /:AA !ra o &! u"a R!pD@lica' "as o Pr!si&!t! -oi tal$a&o K i"a)!" !
s!"!l$a+a &o r!i &a Carta Costitucioal( Sala*ar uca optou clara"!t!
!tr! o r!)i"! "o%r#uico ! o r!)i"! r!pu@licao( D! #ual#u!r "o&o'
cos!)uiu a co-lu.cia &! catlicos ! "o%r#uicos(
Pot!s &a Costitui+,o &! /:AA?
- Carta Costitucioal &! /01OW
- Costitui+,o &! /://W
- Costitui+H!s al!",s &! /09/ ! &! /:/: 8Z!i"ar;W
- Doutria Social &a I)r!3a 8a-ir"a+,o ! &!s!6ol6i"!to &o pricpio
corporati6o;( A Costitui+,o a-ir"a procurar istituir u"a R!pD@lica
Corporati6a(
Sala*ar &!-iia a Costitui+,o co"o atiparla"!tar' atili@!ral' autorit%ria !
it!r6!cioista(
A Costitui+,o ass!ta !" tr.s co"pro"issos?
- Li@!ralis"o ! autoritaris"oW
- D!"ocracia ! acioalis"oW
- R!pD@lica ! "oar#uia(
Pricipais Io6a+H!s &a Costitui+,o?
/( I&!ia &! criar u" Esta&o No6o' u" !sta&o -ort!( I&!ia &! u"a atur!*a supra
i&i6i&ual &a Na+,o &! -ort! cu$o $!)!liao( I&!ia &! #u! o !sta&o #u!
tu&o s! r!ali*a( B a a+,o' co"o co"ui&a&! cultural' #u! $% u"a
i&!ti-ica+,o &o po6o portu)u.s( Pri"!ira Costitui+,o portu)u!sa &! "atri*
&! !sta&o social' co" &ir!itos sociais' #u! t!" co"o -iali&a&! a pro"o+,o
&a #uali&a&! &! 6i&a ! &o @!"-!star &os "ais !c!ssita&os 8tal i&!ai 6!io a
i-lu!ciar o art( :R &a CRP;(
A/
Ana Jlia Maurcio
1( Pricpio corporati6o( A R!pD@lica ,o ass!ta o su-r%)io li@!ral( O
i&i6&uo is!r!-s! o s!u cot!>to -a"iliar ! la@oral( A a+,o -u&a"!ta-
s! as corpora+H!s( I"port7cia &a it!r6!+,o &as corpora+H!s? -a"lia'
autar#uia' tra@al$o ! r!li)i,o( Corpora+H!s sur)!" co"o @as! &a a+,o(
Corporati6is"o?
- Ecara&o co"o -i"' co"o "!ta' co"o o@3!cti6o -ial( Tal !>plica a
!>ist.cia &a C7"ara Corporati6a' #u!' co"o r),o cosulti6o &a
Ass!"@l!ia Nacioal' !"itia par!c!r!s' acos!l$a6a-a(
- A partir &oa aos 52' o corporati6is"o 6isto co"o istru"!to para
a-ir"ar!" u" su-r%)io or)7ico( O corporati6is"o !st% a @as! &o Esta&o
No6o( Era u" corporati6is"o i"posto &! ci"a ! ,o pro6i$a &as @as!s(
A( Sist!"a &! Go6!ro(
/( D!s6alori*a+,o &o pap!l &o parla"!to( At a o sist!"a !ra o &!
parla"!taris"o &! ass!"@l!ia' co" pr!po&!r7cia &o parla"!to -ac! ao !>!cuti6o(
1( R!-or+o &o pap!l &o Go6!ro' #u! i&!ti-ica co"o r),o &! so@!raia(
O )o6!ro t!" a titulari&a&! &a co"p!t.cia l!)islati6a ! ,o r!spos%6!l
politica"!t! p!rat! a Ass!"@l!ia Nacioal(
Co"o s! proc!ssa a r!sposa@ili&a&! poltica &o )o6!ro? o PR' !l!ito por
su-r%)io &ir!cto' &!si)a6a o Pr!si&!t! &o Cos!l$o &! =iistros' #u! s !ra
r!spos%6!l p!rat! o PR( O Pr!si&!t! &o Cos!l$o !scol$ia li6r!"!t! os s!us
"iistros ! s!cr!t%rios &! !sta&o' #u!' por sua 6!*' s !ra" r!spos%6!is politica"!t!
p!rat! o Pr!si&!t! &o Cos!l$o(
O sist!"a !ra o &! c$ac!l!r( O PR &!l!)a o c$ac!l!r a actua+,o )o6!rati6a(
C$ac!l!r o"!ia ! &!stitui li6r!"!t! os "iistros ! s!cr!t%rios &! !sta&o( H% u"
pro)r!ssi6o !s6a*ia"!to &o pap!l &o c$!-! &! !sta&o aco"pa$a&o &! u"a
pro)r!ssi6a c!trali*a+,o &a 6i&a poltica !" troo &o Pr!si&!t! &o Cos!l$o( H%
#u!" -al! !" pr!si&!cialis"o @ic-alo' pois $a6ia &ois pr!si&!t!s' o &a R!pD@lica ! o
&o Cos!l$o( H%' ta"@"' #u!" -al! !" pr!si&!cialis"o &! pri"!iro-"iistro( A
-i)ura &o PR -oi-s! apa)a&o para #u! os s!us po&!r!s -oss!" tras-!ri&os para o
Pr!si&!t! &o Cos!l$o(
Notas so@r! o sist!"a? a Costitui+,o o-icial' o c!tro &o po&!r !sta6a o PR
8l!"@r!-s! #u! !st! -oi cria&o K i"a)!" ! s!"!l$a+a &o R!i &a Carta Costitucioal;(
Durat! a pr%tica &a 6i).cia &a Costitui+,o' a Costitui+,o ,o o-icial &!t!r"iou o
asc!&!t! &o Pr!si&!t! &o Cos!l$o( Co"o #u! !ss! asc!&!t! s! tra&u*iuI
A1
Ana Jlia Maurcio
- O =iistro &a Pia+as !ra ta"@" Pr!si&!t! &o Cos!l$o &! =iistros(
- A Costitui+,o -oi o@ra &! co"iss,o li)a&a ao p!sa"!to &! Sala*ar( A
Costitui+,o !>pr!ssa o #u!r!r poltico &! Sala*ar(
- O PR co6i&ou Sala*ar para Pr!si&!t! &o Cos!l$o( A partir &a' !ra Sala*ar
#u!" i&ica6a #u!" iria s!r PR( Tal si)i-icou #u! o PR passou a &!p!&!r &a
co-ia+a poltica &o Pr!si&!t! &o Cos!l$o ! ,o 6ic!-6!rsa(
E>!"plos? E" /:50' Sala*ar i&ica outra p!ssoa para PR' !scol$!u o Al"irat!
A"rico To"%s ao i6s &! Cra6!iro Lop!s( E" /:5:' o "o&o &! &!si)ar o PR
"u&ouW !st! passou a s!r !l!ito por u" col)io !l!itoral' ou s!3a' por su-r%)io i&ir!cto(
Garatia-s! assi"' &!pois &o !pis&io &! Hu"@!rto D!l)a&o' a !sta@ili&a&! &!tro &o
r!)i"!(
E>!"plo &! t!sH!s !tr! o PR ! o Pr!si&!t! &o Cos!l$o? A#ua&o &a
co"!"ora+,o &os 15 aos &! Sala*ar a !>!rc!r -u+H!s )o6!rati6as' o PR #u!ria &ar-
l$! u"a or&!" $oor-ica( Sala*ar ,o #u!ria r!c!@!r !ssa or&!" $oor-ica( Et,o'
!scr!6! a Cra6!iro Lop!s 8PR a altura;' "ostra&o os "!cais"os #u! co&icioa6a"
o PR' atra6s &a r!-!r!&a "iist!rial( A r!-!r!&a' &! c!rto "o&o' tora6a o PR r!-"
&o Pr!si&!t! &o Cos!l$o(
Dois p!ro&os &! 6i).cia -or"al &a Costitui+,o?
- &! /:AA a /:O0' o p!ro&o &o Go6!ro &! Sala*arW
- &! /:O0 a /09E' o p!ro&o &o Go6!ro &! =arc!llo Ca!tao(
Na pr%tica' o s!)u&o p!ro&o iicia-s! !" /:92' co" a "ort! &! Sala*ar( B a
partir &a #u! s! iicia a Dlti"a r!6is,o costitucioal 8/:9/;' "at!riali*a&o-s! o
p!ro&o "arc!lista &a Costitui+,o(
O(A( R!6isH!s ! &!s!6ol6i"!tos costitucioais
Hou6! o6! r!6isH!s costitucioais' #u! po&!" s!r a)rupa&as !" cico pocas?
/( D! /:A5 a /:A0( P!#u!as alt!ra+H!s &! por"!or &!tro &as or"as &a
Costitui+,o(
1( E" /:E5 8-i" &a II Gu!rra =u&ial;( O Go6!ro passa a t!r co"p!t.cia
l!)islati6a or"al(
AA
Ana Jlia Maurcio
A( E" /:5/( It!)ra+,o &o Acto Coloial a Costitui+,o !" s!ti&o
-or"alListru"!tal( Tra&u*ia a i&!ia' cotr%ria K &a ONU' #u! Portu)al !ra u"a
a+,o &i6i&i&a !" 6%rios coti!t!s(
E( E" /:5:( Alt!ra+,o &o proc!sso &! &!si)a+,o &o PR( Passou a s!r !l!ito por
su-r%)io i&ir!cto' por u" col)io !l!itoral(
5( E" /:9/( H% u" r!-or+o &os &ir!itos ! li@!r&a&!s ! a cria+,o &! u" Esta&o
uit%rio r!)ioal( As pro6cias ultra"arias s,o !l!6a&as K cat!)oria &! r!)iH!s
auto"as 8A+or!s' =a&!ira ! colias;(
A(E( R!6olu+,o &! /:9E ! 6i).cia &a Costitui+,o
Caract!ri*a+,o &o p!ro&o r!6olucio%rio? corr!spo&! a u" t!"po &! 6i).cia
&a Costitui+,o &! /:AA( =as ap!as !" tu&o a#uilo #u! ,o -oss! cotraria&o
p!las l!is costitucioais !"aa&as(
A Ass!"@l!ia Costituit! 815 &! A@ril &! /:95; ti$a ap!as po&!r!s
costituit!s( N,o po&ia !"aar or"as &! &ir!ito or&i%rio( Ti$a ap!as co"o
-i" !la@orar u" o6o t!>to costitucioal(
Etr! /:95 ! /:9O $a6ia &ois po&!r!s costituit!s?
- Ass!"@l!ia Costituit!' &ota&a &! l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica ! &!stia&a a
!la@orar u"a Costitui+,oW
- Po&!r costituit! &! "atri* r!6olucio%ria' "ilitar' &!stia&o a -a*!r l!is
costitucioais &! 6oca+,o trasitria ou t!"por%ria(
Asp!ctos a r!t!r?
/( E>ist.cia &! u"a plurali&a&! &! l!is costitucioais
1( T!s,o p!r"a!t! !tr! o po&!r "ilitar' os autor!s &o 15 &! A@ril' ! o
po&!r ci6il' prota)oi*a&o p!los parti&os polticos(
A( T!s,o p!r"a!t! !tr! a l!)iti"i&a&! r!6olucio%ria &os "ilitar!s' os
prota)oistas &a R!6olu+,o' ! a l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica &os parti&os
polticos' as !struturas r!pr!s!tati6as &as )ra&!s corr!t!s &! opii,o &a
soci!&a&!(
AE
Ana Jlia Maurcio
Pricipais &ocu"!tos or"ati6osLcostitucioais? o pro)ra"a &o =PA &!-iia
as )ra&!s &ir!cti6as su@3ac!t!s #u!r ao propsito r!6olucio%rio' #u!r ao
propsito &o p!ro&o trasitrio' #u!r K !la@ora+,o &o t!>to costitucioal(
Estrutura or)7ica su@3ac!t! ao p!ro&o trasitrio?
/( Cria+,o &a Futa &! Sal6a+,o Nacioal' pr!si&i&a p!lo G!!ral Spola( A
Futa assu"ia po&!r costituit! ! po&!r costitu&o( A Futa ti$a o po&!r
&! !la@orar or"as costitucioais ! ti$a co"p!t.cias l!)islati6a !
a&"iistrati6a(
1( L!i AL9E? Cos!l$o &! Esta&o' &ota&o &! po&!r costituit!' ! Go6!ro
Pro6isrio' &ota&o &! po&!r l!)islati6o ! a&"iistrati6o 8po&!r!s
costitu&os;(
A( O Cos!l$o &a R!6olu+,o -oi it!)ra&o a !strutura costitucioal &! /:9O(
Tal !>!"plo &o p!ro&o trasitrio a &itar solu+H!s para o t!>to
costitucioal' ou "!l$or' &o po&!r "ilitar a i"por u"a !strutura a"ala
&!tro &! u" cot!>to &!"ocr%tico K Ass!"@l!ia Costituit!(
Pricipais #u!stH!s costitucioais coloca&as o p!ro&o trasitrio?
/( Co6oca+,o &! u"a Ass!"@l!ia Costituit!' procura&o cociliar a
l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica' co" os parti&os polticos a &itar #u!" po&ia
cocorr!r' ! a l!)iti"i&a&! "ilitar' a co&icioar #u! parti&os po&ia"
cocorr!r ! a co&icioar o s!ti&o &as &!li@!ra+H!s &a Ass!"@l!ia
Costituit!( Sur)!"' assi"' pactos !tr! o =PA ! os parti&os polticos(
1( Proc!sso &! &!scoloi*a+,o( A #u!st,o &a &!scoloi*a+,o "arca a a)!&a
costituit!( Pro@l!"a &o c!ssar--o)o !" A)ola' =o+a"@i#u! ! Gui-
<issau( Mu!st,o &a procla"a+,o ! r!co$!ci"!to &a i&!p!&.cia &as
colias(
Particulari&a&!s &a &!scoloi*a+,o?
A )!s! &o 15 &! A@ril t!" a 6!r co" a situa+,o coloial( O li6ro
GPortu)al ! o PuturoJ &! Spola #u!stioa6a a poltica "ilitar ultra"aria(
N!ss! li6ro' Spola &!-!&ia a solu+,o &a auto&!t!r"ia+,o para T-rica( A
auto&!t!r"ia+,o tato po&! co&u*ir a u"a situa+,o &! i&!p!&.cia' a u"a
situa+,o &! acor&o !tr! os !sta&os' co"o K rati-ica+,o &a situa+,o !>ist!t!(
A5
Ana Jlia Maurcio
Co" o a-asta"!to &! Spola' co" o // &! =ar+o ! o ra&icali*ar &o
"o6i"!to r!6olucio%rio' 6iu-s! a i&!p!&.cia co"o solu+,o para as
colias(
A( Mu!st,o &a r!!strutura+,o !co"ica( Co" o ra&icali*ar &o "o6i"!to
r!6olucio%rio' ocorr!u u" surto &! apropria+H!s col!cti6as ! &!
acioali*a+,o &os "!ios &! pro&u+,o ! &as t!rras( Ho3! !" &ia' assist!-s! a
u" "o6i"!to &! r!pri6ati*a+,o &! @!s o@3!cto &! apropria+,o col!cti6a o
p!ro&o r!6olucio%rio(
Particulari&a&!s?
- O proc!sso &! acioali*a+,o -oi l!6a&o a ca@o por Go6!ros pro6isrios'
#u! ,o !ra" &ota&os &! l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica(
- A Costitui+,o cosa)rou u"a cl%usula &a irr!6!rsi@ili&a&! &as
acioali*a+H!s( Era u" !t!&i"!to &o Tri@ual Costitucioal at /:0:
#u! ,o !ra poss6!l pri6ati*ar 5/[ &os @!s' "as !ra poss6!l pri6ati*ar
E:':[ &o capital social' pois tal ,o l!sa6a os it!r!ss!s &o Esta&o(
- To&as as acioali*a+H!s l!6a&as a ca@o -ora" at!rior!s K !tra&a !"
6i)or &a Costitui+,o &! /:9O(
4 9( Costitui+,o &! /:9O
9(/( Pot!s ! Pro3!ctos
A Ass!"@l!ia Costituit! s ti$a po&!r costituit!' ,o ti$a po&!r
l!)islati6o !" &! cotrolo poltico( Esta6a" !" "aioria os parti&os
"o&!ra&os' o PS ! o PPD(
Pora" -!itos al)us acor&os !tr! parti&os ! "ilitar!s?
- Plata-or"a &! /:95' #u! 6isou p!r"itir a !l!i+,o &a Ass!"@l!ia
Costituit! ! co&icioar a li@!r&a&! &os &!puta&os( Poi a co&i+,o i"posta
para #u! $ou6!ss! !l!i+H!s para a Ass!"@l!ia(
- Plata-or"a -ruto &o 15 &! No6!"@ro &! /095 8-or+as "ais ra&icais t!ta"
&!s!ca&!ar u" )olp! ! as -or+as "o&!ra&as' prota)oi*a&as por Ra"al$o
Ea!s' 6!c!";( H% o &!slocar para u"a 6!rt!t! "ais "o&!ra&a' #u!
AO
Ana Jlia Maurcio
p!r"it! u"a r!!)ocia+,o( S,o os parti&os #u! &ita" as r!)ras &a
!)ocia+,o( Sur)! a i&!ia &! #u! o PR !l!ito por su-r%)io ui6!rsal ap!sar
&! o ca&i&ato t!r &! s!r u" "ilitar(
Pro3!ctos &! Costitui+,o apr!s!ta&os? Tr.s 6!rt!t!s?
/( Procura &!t!r"iar o "o&!lo &! Portu)al &!tro &o "o&!lo &!
cot!>to !urop!u( Apr!s!ta&o p!lo PPD ! p!lo CDS(
1( Sisa ac!tuar u"a i&!ia socialista' &! tipo col!cti6ista' "ar>ista(
D!-!&i&o p!lo PCP' SDC' CDE ! UDP(
A( Cocilia as &uas solu+H!s' &!-!&i&o p!lo PS( Iclui co"po!t!s
tpicas &o "o&!lo !urop!u !" "atria &! &ir!itos $u"aos' acol$i&as
p!los parti&os K &ir!ita' ! co"po!t!s tipica"!t! &! 6!rt!t!
socialista !" "atria !co"ica co" alia+as potuais' acol$i&as
p!los parti&os &! !s#u!r&a(
Pot!s?
It!ras? Costitui+,o &! /:AA ou por oposi+,o ou por i&!ti-ica+,o(
E>t!ras? - Costitui+,o al!", &! /:E: 8L!i &! <oa;
- Costitui+,o italiaa &! /:E9
- Costitui+,o -rac!sa &! /:50 8)ra&! i-lu.cia ao 6!l &o
sist!"a &! )o6!ro;
- Costitui+,o 3u)osla6a &! /:9E 8i-lu.cia !" "atria
!co"ica;
9(1( =o&!lo 3ur&ico-poltico ori)i%rio? pricpios !struturat!s
Sist!"ati*a+,oL!strutura @%sica &a Costitui+,o?
- Pr!7"@ulo
- Pricpios -u&a"!tais
- Part! I? &ir!itos ! &!6!r!s -u&a"!tais
- Part! II? or)ai*a+,o !co"ica
- Part! III? or)ai*a+,o &o po&!r poltico
A9
Ana Jlia Maurcio
- Part! IS? )aratia ! r!6is,o &a Costitui+,o
- Disposi+H!s -iais ! trasitrias
A or&!" !tr! a Part! II ! a Part! III tra&u* u"a i&!ia &! "atri* "ar>ista' !"
#u! a !strutura !co"ica co&icioa a or)ai*a+,o &o po&!r poltico( Por isso'
pri"!iro !st% cosa)ra&a a part! r!lati6a K Ecoo"ia' s &!pois o po&!r poltico(
O Pr!7"@ulo !ra u"a st!s! &a 3usti-ica+,o &os acot!ci"!tos( Ho3! !" &ia
u"a st!s! $istrica( S!r% #u! o Pr!7"@ulo po&! s!r alt!ra&o !" r!6is,o
costitucioalI E" /:9O' o Pr!7"@ulo !ra cosi&!ra&o critrio it!rpr!tati6o a
6!l &o coc!ito &! Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico 8a Costitui+,o ,o o
cosa)ra6a;( O Pr!7"@ulo cotiua a cosa)rar o pricpio socialista' #u! a
Costitui+,o 3% ,o cosa)ra(
Asp!ctos Io6a&or!s &a Costitui+,o?
- T!s,o !tr! a a-ir"a+,o &a i&!ia &! Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico ! &o
pricpio socialista' &! cari* "ar>ista !" "atria !co"ica( 8O@s!r6%6!l os
t!r"os &o pro)ra"a &! )o6!ro' art( /05R R1(; I&!ia &! Esta&o D!"ocr%tico
cosa)ra&a o Pr!7"@ulo "as ,o cosa)ra&a a Costitui+,o apota6a para
u"a i&!ia &! &!"ocracia oci&!tal( Ha6ia o pro@l!"a &a trasi+,o para o
socialis"o(
T!s!s &! it!rpr!ta+,o &os pricpios !" t!s,o?
/( S,o ico"pat6!is( B u"a atio"ia(
1( A trasi+,o para o socialis"o !sta6a co&icioa&a K 6ota&! popular(
Su@or&ia a op+,o socialista a u" "o&!lo pluralista( Co&icioa a op+,o
socialista ao r!sp!ito p!la so@!raia popular 8art( /R;( O pluralis"o
pr!6al!cia( A CRP -ala !" acioali*a+,o "as ta"@" -ala a )aratia &a
propri!&a&! pri6a&a' por !>!"plo(
A( Procura co&icioar a op+,o pluralista ao o@3!cti6o -ial? a trasi+,o para o
socialis"o( O -i" Dlti"o ,o &!6! s!r &!s6ia&o p!la 6ota&! popular(
Nota? Cotri@uto &! For)! =ira&a o s!u acol$i"!to &a s!)u&a t!s!' u"a
posi+,o "o&!ra&a(
A0
Ana Jlia Maurcio
X Co-lito !tr! o pricpio r!6olucio%rio' prota)ois"o "ilitar' ! o pricpio
&!"ocr%tico' prota)ois"o parti&%rio(
Na Costitui+,o tal -oi r!sol6i&o co" a pr!s!+a &o Cos!l$o &a R!6olu+,o
8r),o &! so@!raia &! /:9O a /:01;( O Cos!l$o &a R!6olu+,o ti$a
co"p!t.cia l!)islati6a ! a&"iistrati6a !" "atria "ilitar' ti$a co"p!t.cia
poltica' !ra o )arat! &o !sprito K -i&!li&a&! &os 6alor!s ! pricpios &a
R!6olu+,o ! !ra o r),o co" co"p!t.cia !" "atria &! -iscali*a+,o &a
costitucioali&a&! &as or"as( O Cos!l$o &a R!6olu+,o s !sta6a i"posto at
K I r!6is,o costitucioal 8/:01;( O PR !ra o pr!si&!t! &o Cos!l$o &a
R!6olu+,o( Hou6! u" t!&!cial apa)a"!to &o prota)ois"o &o Cos!l$o &a
R!6olu+,o' )ra+as K l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica &o PR(
X Costitui+,o "ais )!!rosa !" "atria &! &ir!itos -u&a"!tais( Durat! a
!la@ora+,o &a Costitui+,o 8a partir &! A@ril &! /:95;' o po&!r r!6olucio%rio
!cotra6a-s! u"a 6!rt!t! "uito ra&ical( Li"itar o po&!r co" "uitas
)aratias ! &ir!itos cosa)ra&os a Costitui+,o -oi a solu+,o !cotra&a(
X Pricpios io6a&or!s a 6!l &! or)ai*a+,o poltica?
- Cos!l$o &a R!6olu+,o
- Cria+,o &! u" "!cais"o &! -iscali*a+,o &o cot!D&o &a
costitucioali&a&!' atra6s &a Co"iss,o Costitucioal( Acr!sc!tou-s! K
-iscali*a+,o &i-usa 8!>ist!t! &!s&! /://; a -iscali*a+,o coc!tra&a'
o"!a&a"!t! pr!6!ti6a(
- El!6a+,o &os A+or!s ! &a =a&!ira K cat!)oria &! r!)iH!s auto"as
8r!cup!ra-s! o "o&!lo &! /:9/ &as pro6cias ultra"arias;(
- Autar#uias locais co"o po&!r paral!lo ao po&!r &o !sta&o(
9(A( R!6isH!s Costitucioais 8$ou6! s!t! at ao "o"!to;
I r!6is,o 8/:01;?
- Propsito &! !>ti)uir o Cos!l$o &a R!6olu+,o' #u! -oi su@stitu&o p!lo
Cos!l$o &! Esta&o co" r!&istri@ui+,o &os po&!r!s &o Cos!l$o &a R!6olu+,o
para o Go6!ro ! a AR(
A:
Ana Jlia Maurcio
- Cria+,o &o Tri@ual Costitucioal' t!&o si&o !>tita a Co"iss,o
Costitucioal(
- D!s"ar>i*a+,o &a Costitui+,o(
- R!&u+,o &os po&!r!s &o PR(
II r!6is,o 8/:0:;?
- Ac!tua-s! a &!s"ar>i*a+,o &a Costitui+,o(
- Cria+,o &o r!-!r!&o acioal(
III r!6is,o 8/::1;?
- Pri"!ira r!6is,o pauta&a por pr!ocupa+H!s &ita&as p!la Europa' r!lacioa&as
co" a Trata&o &! =aastric$t' #u! criou a EU(
IS r!6is,o 8/::9;?
- Atri@ui+,o &o &ir!ito &! 6oto aos !"i)rat!s para a !l!i+,o &o PR(
- R!&u+,o &o D"!ro &! &!puta&os(
- R!-or+o &o po&!r &as r!)iH!s auto"as(
S r!6is,o 8122/;?
- R!lacioa-s! co" a cria+,o &o Tri@ual P!al It!racioal 8Estatuto &!
Ro"a; para p!r"itir a sua rati-ica+,o(
SI r!6is,o 8122E;?
- Dita&a p!la it!)ra+,o !urop!ia(
- Li"ita+,o &! "a&atos &os titular!s &os r),os polticos(
- No6a co-i)ura+,o ! r!)ula+,o &a co"uica+,o social(
- R!-or+o &o po&!r &as r!)iH!s auto"as' passa&o o =iistro &a R!pD@lica a
s!r R!pr!s!tat! &a R!pD@lica(
SII r!6is,o 81225;?
- Propsito &! criar o r!-!r!&o para a rati-ica+,o &a Costitui+,o Europ!ia(
8Poss6!l !ros,o costitucioalI;
E2
Ana Jlia Maurcio
9(E( Eros,o &o t!>to costitucioal 8Costitui+,o ,o-o-icial;
B poss6!l u"a "u&a+a &o s!ti&o &as or"as &a Costitui+,o s!" s!r atra6s
&o proc!sso -or"al &! r!6is,o costitucioal' ou s!3a' s!" #u! $a3a u"a "u&a+a p!los
tr7"it!s l!)ais( Po&! s!r tras-or"a&a atra6s &! u" po&!r costituit! i-or"al' o #u!
ap!la K i&!ia &! Costitui+,o ,o-o-icial( Ao la&o &as -ot!s -or"ais &! Dir!ito' !>ist!"
-ot!s i-or"ais( O !ucia&o or"ati6o po&! ,o so-r!r alt!ra+H!s "as' co" o &!curso
&o t!"po' $% u"a aplica+,o &i-!r!cia&a &as or"as( H% u"a it!rpr!ta+,o !6oluti6a
&as or"as costitucioais( Est! u" -!"!o &! &!s!6ol6i"!to costitucioal( A
or"a ,o so-r! alt!ra+H!s o s!u !l!"!to lit!ral' "as a sua it!rpr!ta+,o ! aplica+,o(
U" !>!"plo &! u"a Costitui+,o #u! t!" so-ri&o u"a "u&a+a o s!ti&o &as or"as
a &os EUA(
Po&! $a6!r -!"!os &! trasi+,o costitucioal por 6ia i-or"al( A trasi+,o
costitucioal 8 a "u&a+a &a Costitui+,o; u" -!"!o &o po&!r costituit!
&!ri6a&o -or"al(
Po&! "u&ar-s! o s!ti&o "at!rial &a Costitui+,o s!" #u! $a3a u"a r!6is,o
costitucioal( Est! o c!r! &o pro@l!"a &a !ros,o ! &o &!s!6ol6i"!to &! u"a
Costitui+,o ,o-o-icial co" or"as cotra costitucio!"(
Tr.s %r!as ucl!ar!s ou !struturat!s &a Costitui+,o #u! so-r!ra" u"
-!"!o &! !ros,o costitucioal?
/( Caract!ri*a+,o &o Esta&o portu)u.s co"o Esta&o so@!rao( A Costitui+,o'
a 6!rs,o &! /:9O' !ra a &! u" Esta&o #u! ,o !ra "!"@ro &a EU( Etr!tato' co" a
it!)ra+,o a CEE #u! a)ora a EU' $ou6! u"a li"ita+,o &a so@!raia &os Esta&os-
"!"@ros( Portu)al $o3! u" Esta&o is!ri&o u" -!"!o &! it!)ra+,o
supraacioal ou &! pro3!c+,o co" !-!itos !" "atria costitucioal(
E-!itos?
- H% "atrias !" #u! o Esta&o tras-!riu ou &!l!)ou po&!r!s &!cisrios &!
Lis@oa para <ru>!las' ou "!l$or' &o Esta&o portu)u.s para a EU(
- H% po&!r!s partil$a&os co" os outros Esta&os-"!"@ros' o #u! li"ita o po&!r
&!cisrio &a AR' &o Go6!ro ! &as R!)iH!s Auto"as !" "atria l!)islati6a ! &!
co6!+H!s it!racioais(
E/
Ana Jlia Maurcio
- H% u"a pr!clus,o &o s!ti&o &!cisrio( H% u"a li"ita+,o &a li@!r&a&!
co-or"a&ora &o &!cisor acioal( Os li"it!s s,o &ita&os p!la EU' $a6!&o u"a clara
li"ita+,o &a so@!raia &o &!cisor acioal( =at"-s! o po&!r &!cisrio "as o s!ti&o
&ita&o p!la EU(
E>!"plo? =u&a+a &o !scu&o para o !uro( Li"ita+,o &a so@!raia !" "atria
"o!t%ria' -iscal ! -iac!ira(
Hou6! u"a !ros,o &a i&!ia &! so@!raia( Portu)al u" Esta&o so@!rao "as
co" so@!raia li"ita&a' partil$a&a o cot!>to &a EU( A "o&i-ica+,o &o Dir!ito
Co"uit%rio t!" ai&a &! s!r apro6a&a por to&os os Esta&os-"!"@ros( Mua&o pu&!r
s!r apro6a&a por "aioria ! ,o p!la totali&a&! &os Esta&os' a os Esta&os p!r&!ra" a
sua so@!raia ! a Costitui+,o portu)u!sa 3% ,o s!r% a "!s"a(
1( Mu!st,o &o sist!"a &! )o6!ro( O sist!"a &! )o6!ro &!li!a&o a
Costitui+,o u" sist!"a s!"i-pr!si&!cial ou p!lo "!os u" sist!"a co" -ort!
co"po!t! parla"!tar( O Go6!ro r!spos%6!l p!rat! a AR' "as $a6!&o u"
prota)ois"o &o PR' caso tal s!3a !c!ss%rio(
A pr%tica op!rou &uas alt!ra+H!s?
- Hou6! u"a tras-or"a+,o &as !l!i+H!s parla"!tar!s !" !l!i+,o &o Pri"!iro-
=iistro(
- O Pri"!iro-=iistro torou-s! o !i>o &o sist!"a &! )o6!ro ! &a 6i&a poltica(
Hou6! u"a tras-or"a+,o &! u" sist!"a s!"i-pr!si&!cial ou parla"!tar !"
sist!"a &! pr!si&!cialis"o &! Pri"!iro-=iistro( S!r% #u! !sta !6olu+,o -ruto &!
u"a i"porta+,o &o "o&!lo @rit7ico ou a r!cup!ra+,o &! u"a pr%tica poltica &a
Costitui+,o &! /:AAI
A( =atria &! Costitui+,o !co"ica ! &! pro3!cto poltico' #u! cosistia u"a
&ia"i*a+,o &as r!la+H!s &! pro&u+,o socialistas ! a trasi+,o para o socialis"o(
Pri"!iro' -or"ou-s! u" costu"! cotra costitucio!" #u! &itou a ,o
trasi+,o para o socialis"o ! a &!-!sa &! u"a !coo"ia &! "!rca&o( D!pois &a !tra&a
!" 6i)or &a Costitui+,o &! /:9O' ,o $ou6! "ais acioali*a+H!s(
S!)u&o' co" a it!)ra+,o a EU ! o "!rca&o co"u" !urop!u' $ou6! u"a
!ros,o &! to&a a "atria !co"ica(
E1
Ana Jlia Maurcio
PH!-s! a #u!st,o? S!r% #u! ai&a !st% !" 6i)or a Costitui+,o &! /:9OI
E" "atria &os &ir!itos -u&a"!tais 8Part! I; ! &a )aratia ! r!6is,o 8Part! IS;'
o c!r! &a Costitui+,o "at"-s!(
Muato % or)ai*a+,o !co"ica 8Part! II; $ou6! u"a clara alt!ra+,o "at!rial
&a Costitui+,o' t!&o 3% pouco !" co"u" co" a Costitui+,o &! /:9O(
Ca@! a ca&a u" a6aliar ! po&!rar !sta #u!st,o(
9(5( Pro3!c+,o !>t!ra &a Costitui+,o? u"a "atri* costitucioal portu)u!saI
Tr.s %r!as ucl!ar!s &! pro3!c+,o !>t!ra &a Costitui+,o portu)u!sa?
- Poi -ot! ispira&ora &a Costitui+,o !spa$ola &! /:90(
- S%rios asp!ctos &a Costitui+,o @rasil!ira &! /:00 s,o i-lu!cia&os p!la
Costitui+,o portu)u!sa(
- I-lu!ciou o costitucioalis"o 6i)!t! os PALOP 8A)ola' =o+a"@i#u!'
Gui-<issau' S( To" ! Prcip! ! Ca@o S!r&!; ! !" Ti"or-L!st!(
H% u"a "atri* costitucioal portu)u!sa( Muais os critrios ou asp!ctos #u! a
caract!ri*a"I
- O r!l!6o &a&o aos &ir!itos -u&a"!tais ! u" c!rto !s#u!ci"!to &os &!6!r!s
-u&a"!tais( =as s!r% #u! os &!6!r!s ,o !st,o i!r!t!s aos &ir!itosI
- O !#uil@rio ou co"pro"isso !" "atria &! sist!"a &! )o6!ro( H% a !l!i+,o
por su-r%)io &ir!cto &o PR ! !l!i+,o i&ir!cta &o Pri"!iro-=iistro( E" A)ola !
=o+a"@i#u! $%' ,o o@stat!' u" "aior p!&or pr!si&!cialista(
- A pro"o+,o &a )aratia &a Costitui+,o( S,o costitui+H!s r)i&as? $% li"it!s K
r!6is,o costitucioal' $% u"a -iscali*a+,o 3u&icial &a costitucioali&a&!' $%
pr!ocupa+H!s &! it!racioali*a+,o &os &ir!itos -u&a"!tais(
EA
Ana Jlia Maurcio
Part! III
Costitui+,o &! /:9O
Captulo I
I&!ti&a&! Costitucioal
S!c+,o I
I&!ti&a&! a>iol)ica &a Costitui+,o
Mual a i&!ti&a&! a>iol)ica &a Costitui+,oI Muais os s!us 6alor!s ucl!ar!sI
Mu! i&!ti&a&! r!6!la !" t!r"os !struturaisI
Os 6alor!s !ss!ciais &a Costitui+,o s,o a &!"ocracia $u"aa' o Esta&o &!
Dir!ito D!"ocr%tico' a so@!raia it!racioali*a&a ! !urop!i*a&a ! a ui&a&!
&!sc!trali*a&a(
4 0( D!"ocracia $u"aa
Dois postula&os &a &!"ocracia $u"aa? &i)i&a&! $u"aa ! r!l!67cia &a
so@!raia popular' co&icioa&aLli"ita&aLsu@or&ia&a ao r!sp!ito p!la &i)i&a&! &a
p!ssoa $u"aa(
0(/( Di)i&a&! $u"aa
B pr!ssuposto &! u" Esta&o &! Dir!itos Hu"aos( N,o $% Esta&o &! Dir!itos
Hu"aos s!" u" po&!r poltico ao s!r6i+o &a &i)i&a&! &a p!ssoa $u"aa(
Art( /R &a CRP? A @as! pri"!ira &a Costitui+,o a &i)i&a&! &a p!ssoa $u"aa(
A &!"ocracia $u"aa ass!ta !" tr.s r!)ras?
- O po&!r &!6! !star ao s!r6i+o &a prot!c+,o &os "ais -racos ! &oa "ais &@!is(
- O po&!r co"o )arat! &a pr!6al.cia &o s!r so@r! o t!r' ou s!3a' &as p!ssoas
so@r! as coisas(
- O po&!r !>!rci&o p!los )o6!rat!s ao s!r6i+o &o @!"-co"u" &os
)o6!ra&os 8i&!ia &! St( A)osti$o;(
EE
Ana Jlia Maurcio
0(1( So@!raia popular
Pr!ssupostos &a &!"ocracia $u"aa?
/( R!la+,o !tr! pluralis"o ! tol!r7cia( A CRP u"a Costitui+,o #u! aposta
u"a &!"ocracia pluralista( H% u"a plurali&a&! &! parti&os polticos' u"a
alt!r7cia )o6!rati6a' !>ist! oposi+,o ! $% &ir!itos &a oposi+,o' $% u"
sist!"a &! r!pr!s!ta+,o proporcioal' $% u"a atur!*a r!pr!s!tati6a os
r),os &! so@!raia ! &o po&!r as R!)iH!s Auto"as' $% pluralis"o !
&!"ocratici&a&! a l!)iti"a+,o &os titular!s &os r),os aut%r#uicos !
ui6!rsit%rios(
1( Pross!cu+,o &o @!" co"u"( I&!ia &! #u! o po&!r u" s!r6i+o ! ,o u"a
r!)alia( I&!ia &! #u! $% a pross!cu+,o &o @!" pD@lico(
A( I&!p!&.cia &os tri@uais( N,o $% &!"ocracia $u"aa s!" #u! $a3a a
i&!p!&.cia &os tri@uais( N,o !st,o su3!itos a istru+H!s &o po&!r
poltico !" a pr!ssH!s &a opii,o pD@lica(
E( Su@or&ia+,o ao Dir!itoL K 3uris&ici&a&!( Co"o a-ir"ou Aristt!l!s' GO
po&!r o )o6!ro &as l!isJ ! ,o o )o6!ro &os $o"!s( O po&!r !st%
li"ita&o p!lo Dir!ito( S! ,o !sti6!r' a sua co&uta il!)al( Para tais
co&utas' a r!sposta &a&a p!los tri@uais(
5( R!6!rsi@ili&a&! &a auto-6icula+,o( N,o $% &!cisH!s i"o&i-ic%6!is' co" a
!>c!p+,o &a s!t!+a trasita&a !" 3ul)a&o( Po&!" !>istir ai&a
circust7cias #u! po$a" !" causa o caso 3ul)a&o(
O( L!)iti"i&a&! poltica &os titular!s &o po&!r l!)islati6o !
!>!cuti6oLa&"iistrati6o( Esta l!)iti"i&a&! tra&u* o c!r! &a r!l!67cia &a
6ota&! popular 8art( /R &a CRP;( A 6ota&! popular a cos!#u.cia &a
i)ual &i)i&a&!( H% u"a i)ual &i)i&a&! a participa+,o poltica(
9( R!sposa@ili&a&! &os )o6!rat!s p!rat! os )o6!ra&os ou s!us
r!pr!s!tat!s( N,o $% &!"ocracia $u"aa s!" r!sposa@ili&a&! &os
titular!s &os r),os por a#uilo #u! -a*!" ! a#uilo #u! ,o -a*!"(
E5
Ana Jlia Maurcio
0(A( S!r% #u! Portu)al u" Esta&o &! Dir!itos Hu"aosI
Si"' K lu* &a Costitui+,o(
A Costitui+,o pr!!c$! os &ois critrios ou as &uas co&i+H!s !c!ss%rias?
- R!sp!ito p!la &i)i&a&! &a p!ssoa $u"aa ! &!-!sa &a cultura &! 6i&a atra6s
&a i6iola@ili&a&! &a 6i&a $u"aa cosa)ra&a o art( 1ER(
T!orica"!t!' Portu)al u" Esta&o &! Dir!itos Hu"aos( No !tato' a
pr%tica ,o u" total Esta&o &! Dir!itos Hu"aos(
S!r% #u! ai&a so"os u" Esta&o &! Dir!itos Hu"aosI H% al)u"as &D6i&as?
- No Dir!ito P!al' s! os cri"!s patri"oiais s,o "ais s!6!ra"!t!
p!ali*a&osLpui&os #u! os cri"!s cotra as p!ssoas' tal "ostra #u! o s!r ,o pr!6al!c!
so@r! o t!r' o #u! #u!r &i*!r #u! as coisas t!ria" "aior prot!c+,o &o #u! as p!ssoas( Tal
!)lo@a o pro@l!"a &o a@orto at Ks /2 s!"aas(
- D!-ii+,o &! li$as polticas !" #u! pr!6al!c!"' por !>!"plo' a costru+,o &!
!st%&ios ao i6s &a costru+,o &! $ospitais(
- Op+H!s or+a"!taisL-iac!iras' o"!a&a"!t! a &istri@ui+,o &! 6!r@as( Por
!>!"plo' o pri6il)io &! u"a poltica &! &!-!sa !" &!tri"!to &! u"a poltica social'
pricipal"!t! #ua&o ,o $% #ual#u!r a"!a+a r!al K s!)ura+a(
A "atria !" toro &a cocr!ti*a+,o &o Esta&o &! Dir!itos Hu"aos a 6!l &o
&ir!ito or&!a&o r!l!6at! para s! a6aliar &a sua !>ist.cia ou ,o' a 6!l "at!rial(
4 :( Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico
:(/( Ori)!" &o Esta&o social !" Portu)al
Etr! /:9O ! /:01' o coc!ito &! Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico ,o r!sulta6a
&o t!>to articula&o &a Costitui+,o( R!sulta6a &o pr!7"@ulo( Co" a r!6is,o
costitucioal &! /:01' o art( 1R passou a cosa)rar a i&!ia &! Esta&o &! Dir!ito
D!"ocr%tico(
EO
Ana Jlia Maurcio
Por#u. ,o -alar !" Esta&o social a CRPI
A &outria ti$a &!s!6ol6i&o' so@r! a )i&! &a Costitui+,o &! /:AA' a i&!ia &!
#u! !ssa Costitui+,o !ra u"a costitui+,o &! Esta&o social( Assi"' para a
&i-!r!ciar!" &a &! /:AA' os costituit!s &! /:95-/:9O usara" a &!o"ia+,o &!
Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico( U"a curiosi&a&! ac!rca &a !>pr!ss,o !sta&o social( O
s!u autor -oi A-oso Mu!ir' pro-!ssor &a Ui6!rsi&a&! &! Coi"@ra' para s! r!-!rir Ks
-ot!s &! Dir!ito &a Costitui+,o &! /://(
O coc!ito &! Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico sur)! co"o -or"a &o Esta&o
social "ais !6olu&o(
I&!ias ucl!ar!s a @as! &o Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico? Pluralis"o'
Furis&ici&a&! ! <!"-!star(
:(1( Pricpio pluralista
T!" &i6!rsas "ai-!sta+H!s?
- R!sp!ito ! )aratia &os &ir!itos -u&a"!tais(
- L!)iti"i&a&! poltica &o &!cisor ou &os titular!s &o po&!r
- E6ol6! a or)ai*a+,o &a a&"iistra+,o pD@lica( N,o $% u"a a&"iistra+,o
pD@lica !" Portu)al' $% 6%rias(
- Participa+,o &! to&os a &!cis,o poltica( Tal ,o s! !s)ota a i&!ia &!
&!"ocracia participati6a 8art( 1R &a CPR;(
:(A( Pricpio &a 3uris&ici&a&!
O po&!r !st% su@"!ti&o ,o ap!as ao &ir!ito #u! pro&u* atra6s &a sua
l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica' auto6icula&o-s!' "as !st% ta"@" 6icula&o a or"as !
pricpios #u! trasc!&!" !ss! po&!r' s!&o !sta u"a $!t!ro6icula+,o &o po&!r( O
pricpio &a 3uris&ici&a&! !st% su@3ac!t! ao Esta&o &! Dir!ito "at!rial(
E9
Ana Jlia Maurcio
I"port7cia &os tri@uais co"o Dlti"os )uar&i,!sL)arat!s &a 3uris&ici&a&!( O
art( 12ER &a CRP tut!la a -iscali*a+,o &i-usa &a Costitui+,o' o #u! i"plica #u! os
tri@uais ,o po&!" aplicar or"as #u! i-ri3a" a Costitui+,o ! os pricpios !la
cosa)ra&os(
:(E( Pricpio &o <!"-!star
O @!"-!star u"a tar!-a -u&a"!tal &o Esta&o 8art( :R &a CRP;( Os &ir!itos
sociais s,o cosa)ra&os a cl%usula &! @!"-!star #u! !6ol6! u"a ac+,o positi6a por
part! &o Esta&o' r!lati6a"!t! ao #ual to&os os r),os !st,o !"p!$a&os a l!)islar' a
&!s!6ol6!r ! a aplicar a cl%usula &! @!"-!star( P!la A&"iistra+,o PD@lica passa o
.>ito &a cl%usula &! @!"-!star( O .>ito ou ,o &!sta cl%usula &!p!&! "ais &a ac+,o &a
A&"iistra+,o PD@lica &o #u! &a ac+,o l!)islati6a 8Esta&o co"o r!-" &a
A&"iistra+,o PD@lica;( Os s!r6i+os &a A&"iistra+,o PD@lica !st,o 6icula&os a u"
pricpio &! cotiui&a&!( E#uato os parla"!tos ! os tri@uais !c!rra" para -rias'
os s!r6i+os a&"iistrati6os ,o( Ao Tri@ual Costitucioal co"p!t!-l$! 6!ri-icar a
icostitucioali&a&! por o"iss,o 8-alta &! "!&i&as l!)islati6as #u! cu"pra" o
!>pr!sso a Costitui+,o' &!si)a&a"!t! !" "atria &! @!"-!star;(
4 /2( So@!raia it!racioali*a&a ! !urop!i*a&a
\ lu* &a actual Costitui+,o' Portu)al u"a r!pD@lica so@!raa 8art( /R ! art(
100R a;(
/2(/( =ai-!sta+H!s
/( Portu)al ,o !" po&! s!r u" Esta&o su@"!ti&o a outro Esta&o( S!ria
icostitucioal #u! Portu)al s! tras-or"ass! u" !sta&o -!&!ra&o( S! a EU !6oluir
para u"a !strutura &! tipo -!&!ral' #ual#u!r alt!ra+,o &a Costitui+,o portu)u!sa -ar%
asc!r u"a o6a Costitui+,o( Para Portu)al s! torar u" Esta&o -!&!ra&o o 7"@ito &a
EU t!ria &! s! !la@orar u"a o6a Costitui+,o(
E0
Ana Jlia Maurcio
Portu)al u" Esta&o so@!rao li"ita&o p!lo Dir!ito Co"uit%rio ! p!lo Dir!ito
It!racioal(
Mua&o s! tras-or"ar% a UE u" Esta&o P!&!ralI
Para s! proc!&!r a #ual#u!r alt!ra+,o ao &ir!ito pri"%rio &a EU 8trata&os
costituti6os ou "o&i-icati6os &a EU? !>!"plo' Trata&o &! Lis@oa' #u! !st% a)ora !"
&iscuss,o; t!" &! $a6!r cocor&7cia &! to&os os pas!s "!"@ros( Os Esta&os s,o
ai&a &oos &os trata&os( Mua&o u"a "aioria &! Esta&os possa apro6ar alt!ra+H!s ao
&ir!ito pri"%rio &a EU ! i"por !ssas alt!ra+H!s aos Esta&os' #u! ,o as apro6ara"' a
EU passa a s!r u"a Ui,o P!&!ral K s!"!l$a+a &os EUA 8s pr!cisa" &! "aioria &!
ALE;(
1( Por#u! Portu)al u" Esta&o so@!rao' o s!u Dir!ito it!ro ou or&i%rio t!"
pri"a&o so@r! co6!+H!s it!racioais' ou "!l$or' pari&a&! &! )rau $i!r%r#uico(
U"a l!i t!" tato 6alor #uato t!" u" trata&o ou acor&o it!racioal( Sal6o?
- Mua&o !st!3a !" causa Dir!ito Co"uit%rio(
- Mua&o a prpria Costitui+,o portu)u!sa r!co$!+a u"a -or+a 3ur&ica
!sp!cial sup!rior a !ssa co6!+,o(
A( Portu)al' !#uato r!pD@lica so@!raa' r!)!-s!' o 7"@ito &as r!la+H!s
it!racioais' p!lo pricpio &a i&!p!&.cia acioal 8art( 9R CRP;(
Duas ra*H!s?
- N!c!ssi&a&! &! su@sist.cia &o Esta&o( N,o poss6!l ali!ar #ual#u!r parc!la
&o t!rritrio acioal ou &os s!us &ir!itos &! so@!raia( E>!"plo? Portu)al ,o po&!
coc!&!r a Espa$a o &ir!ito &! 6i)iar a ]EE(
- A Costitui+,o i"pH! u" i"p!rati6o &ia"i*a&or &o po&!r poltico' #u! ,o
po&! !star co&icioa&o' sal6o #ua&o a Costitui+,o o p!r"ita(
/2(1( Pricipais li"ita+H!s
/( R!sp!ito #u! a Costitui+,o i"pH!s p!las or"as i"p!rati6as &o Dir!ito
It!racioal' ius co)!s' #u! &ir!ito )!ral i"p!rati6o para to&os os Esta&os(
Art( 0R' R /' &a CRP? GAs or"as ! os pricpios &! Dir!ito It!racioal )!ral
ou co"u" -a*!" part! it!)rat! &o Dir!ito Portu)u.s(J As or"as &! ius co)!s ,o
E:
Ana Jlia Maurcio
po&!" s!r a-asta&as p!lo Dir!ito portu)u.sW !st,o u"a situa+,o sup!rior K
Costitui+,o(
1( Art( 9R' Rs 5 ! O 8"atria &a EU; !sta@!l!c! u"a cl%usula &! !"p!$a"!to
&! Portu)al a costru+,o &a EU #u! s! !>plicita !" tr.s -!"!os?
- Possi@ili&a&! &! po&!r!s so@!raos &o Esta&o s!r!" tras-!ri&os ou &!l!)a&os
para a EU 8li"ita a so@!raia acioal;(
- Pricpio &! cola@ora+,o ! soli&ari!&a&! &o Esta&o Portu)u.s o 7"@ito &a EU
8Portu)al t!" &! r!sp!itar as or"as pro6!i!t!s &a EU' o"!a&a"!t! os s!us -is !
cot!D&o(;(
=!s"o os casos !" #u! o po&!r &! &!cis,o p!rt!+a a Portu)al' !st! t!" &!
r!sp!itar os pricpios ! or"as &a EU( O s!ti&o ! o cot!D&o &a &!cis,o ,o po&!
cotrariar o s!ti&o )!ral &as or"as co"uit%rias' $% u" &!6!r &! !>!cu+,o l!)al(
Isto !6i&!cia o pri"a&o &o Dir!ito Co"uit%rio(
A( Art( 9R' R O( S!)u&o a cl%usula &! sal6a)uar&a?
- E>i)!-s! a r!ciproci&a&!(
- E>i)!-s! o r!sp!ito p!los pricpios -u&a"!tais &o Esta&o &! Dir!ito
D!"ocr%tico(
- E>i)!-s! o r!sp!ito p!lo pricpio &a su@si&iari!&a&!(
4 //( Ui&a&! D!sc!trali*a&a
Portu)al u" Esta&o uit%rio ! ,o co"posto 8art( OR;(
//(/( Ui&a&!' -or"a &! Esta&o ! pricpio &a costitucioali&a&!
A( Proi@i+,o &! Portu)al s! torar' uilat!ral"!t!' u" Esta&o P!&!ra&o 8art(
100R a;' li"it! "at!rial &a r!6is,o costitucioal;(
H% u" Dico c!tro &! po&!r poltico(
Os !statutos &as R!)iH!s Auto"as s,o u"a l!i &a AR' ,o s,o u"a
Costitui+,o' ,o s,o u" acto &as R!)iH!s Auto"as(
52
Ana Jlia Maurcio
<( Pricpio &a costitucioali&a&!
A Costitui+,o o acto "ais i"portat! &o Esta&o ! su@or&ia to&os os &!"ais
actos &o Esta&o 8art( AR' R A;(
Co"p!t! aos tri@uais a -iscali*a+,o &a costitucioali&a&! 8art( 12ER;(
O pricpio &a costitucioali&a&! u" )arat! &o Esta&o' u"a )aratia &a
ui&a&! &o prprio Esta&o(
O R!pr!s!tat! &a R!pD@lica as R!)iH!s Auto"as t!" o po&!r &! solicitar
ao TC a -iscali*a+,o &a costitucioali&a&! &os &iplo"as pro6!i!t!s &as R!)iH!s
Auto"as 8art( 10/R' R 1' );(
O PR t!" o po&!r para &!s!ca&!ar a &issolu+,o &as Ass!"@l!ias L!)islati6as
&as R!)iH!s Auto"as 8art( 1AER' R/;(
As autar#uias locais po&!"' ta"@"' s!r o@3!cto &! &issolu+,o por pr%tica &!
actos icostitucioais 8art( 1E1R' R A;(
=ai-!sta+H!s &a ui&a&! &o Esta&o?
/( O Esta&o ,o t!" cria&or s!" s!r !l! prprio? t!" po&!r ori)i%rio ! ,o
po&!r &!ri6a&o( As Ui6!rsi&a&!s' R!)iH!s Auto"as' !tc( t." po&!r!s
&!l!)a&os p!lo Esta&o( O Esta&o ,o &!p!&! &o po&!r &! i)u"(
1( Os r),os &! so@!raia s,o Dicos para to&o o t!rritrio 8PR' AR' Go6!ro !
tri@uais;(
A( E>ist.cia &! it!r!ss!s col!cti6os &! to&a a Na+,o #u! pr!6al!c!" -ac! a
it!r!ss!s locais' r!)ioais ou s!ctoriais( O Esta&o t!" po&!r!s &!
it!r6!+,o !" to&os os outros or)ais"os pD@licos( O it!r!ss! !sta&ual
pr!6al!c! -ac! ao i-ra-!sta&ual(
//(1( Ui&a&!' it!r!ss! acioal ! pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o
To&o o -!"!o &! &!sc!trali*a+,o !st% li"ita&o p!lo pricpio &a ui&a&!' ou
s!3a' o pricpio &a ui&a&! li"ita o pricpio &a &!sc!trali*a+,o(
A( R!s!r6a costitucioal &! po&!r!s a -a6or &o Esta&o( H% po&!r!s
#u! a Costitui+,o r!s!r6a a -a6or &o Esta&o( E>!"plo? a -u+,o
5/
Ana Jlia Maurcio
3uris&icioal r!s!r6a &o Esta&o( A co"p!t.cia l!)islati6a
r!s!r6a&a &a AR ! &o Go6!ro s,o &a r!s!r6a &o Esta&o(
<( Particulari&a&! &o Dir!ito !sta&ual? co&icioa a autoo"ia &as
!ti&a&!s i-ra-!sta&uais( To&o o &ir!ito i-ra-!sta&ual t!" &!
!star !" cocor&7cia co" o &ir!ito !sta&ual( A pr!6al.cia &o
&ir!ito &o Esta&o -a* co" #u! as suas or"as t!$a" u"a
pri"a*ia &! aplica+,o -ac! Ks or"as pro6!i!t!s &! !ti&a&!s
i-ra-!sta&uais( As or"as i-ra-!sta&uais cotr%rias Ks or"as
costitucioais s,o i6%li&as( Mu!" as 6!ri-icaI Os tri@uais' #u!
s,o r),os &o Esta&o(
//(A( Ui&a&! ! supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o Esta&o
H% u" or&!a"!to co"u" a 6!l acioal( O Esta&o t!" or"as para co@rir
o t!rritrio acioal' to&os os s!ctor!s &! acti6i&a&!(
Co"o #u! isso s! co"pati@ili*a co"o pricpio &a supl!ti6i&a&! 8art( OR;I
PricpioLcl%usula &a supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o Esta&o( O Esta&o po&! s!"pr! !"aar
or"as so@r! s!ctor!s a ca@o &! !ti&a&!s i-ra-!sta&uais' #u! ,o !st,o i"p!&i&as &!
!la@orar or"as so@r! !ss! s!ctor(
Art( 119R &;? $% &ois tipos &! co"p!t.cia r!)ula"!tar?
- R!sp!cti6a l!)isla+,o r!)ioal(
- Pacul&a&! &! r!)ula"!tar as l!is &a R!pD@lica #ua&o !ssas l!is ,o r!s!r6!"
para o Go6!ro &a R!pD@lica !ss! po&!r &! r!)ula"!tar(
O r!)ula"!to #u! o Go6!ro -i*!r s!r% aplica&o a R!)i,o Auto"a !#uato
!sta ,o -i*!r o s!u r!)ula"!to 8pricpio &a supl!ti6i&a&!' art( 110R' R 1;( P!rat! as
lacuas &o r!)ula"!to &a R!)i,o Auto"a !sta -!ita p!lo r!)ula"!to &a
R!pD@lica(
Isto passa-s! !" r!la+,o aos &!"ais r),os i-ra-!sta&uais(
//(E( Ui&a&! ! su@si&iari!&a&! 8pat!t! a Doutria Social &a I)r!3a;
A ui&a&! u"a ui&a&! !" r!sp!ito p!lo pricpio &a su@si&iari!&a&! 8pat!t!
a Doutria Social &a I)r!3a;(
51
Ana Jlia Maurcio
A( Tu&o o #u! a soci!&a&! ci6il possa -a*!r o ca"po scio-!co"ico ,o
&!6! s!r assu"i&o p!lo Esta&o( O Esta&o &!6! -a*!r tu&o o #u! a soci!&a&! ci6il ,o
possa ou ,o -a+a !-ica*"!t!( Tal i"plicar% u"a r!&u+,o ! 3usti-ica+,o &a it!r6!+,o
&o Esta&o(
<( R!la+,o !tr! o Esta&o ! as &!"ais !ti&a&!s pD@licas( A Costitui+,o 8art(
OR' R /; cosa)ra #u! r!sp!ita o pricpio &a su@si&iari!&a&!( O Esta&o s &!6! it!r6ir
-ac! K#uilo #u! as &!"ais !ti&a&!s pD@licas ,o -a+a"(
Po&! !>istir a colis,o &o pricpio &a i)ual&a&! 8!>i)! a it!r6!+,o !statal; co"
o pricpio &a su@si&iari!&a&! 8autoo"ia prpria &! ca&a s!ctor;( O #u! &!6!
pr!6al!c!rI O pricpio &a i)ual&a&! "ais i"portat! #u! o &a autoo"ia(
//(5( Ui&a&! ! &!sc!trali*a+,o
A ui&a&! -!ita o 7"@ito &a su@si&iari!&a&!' tal co"o a ui&a&! ! a
&!sc!trali*a+,o(
Art( 1O9R' R 1? B a ui&a&! #u! li"ita a &!sc!trali*a+,o ! ,o a
&!sc!trali*a+,o #u! co&icioa a ui&a&!( O sist!"a portu)u.s &i* #u! a
&!sc!trali*a+,o -!ita s!" pr!3u*o &a !-ic%cia &a a&"iistra+,o pD@lica(
S!c+,o II
I&!ti&a&! !strutural &a Costitui+,o
4 /1( Costitui+,o co"pro"issria
A i&!ia &a Costitui+,o co"pro"issria !6ol6! tr.s co"pro"issos?
/( G!tico? #uato K ori)!"' -!itura &a Costitui+,o(
1( P!rsp!cti6a or"ati6ista(
A( =atria aplicati6a(
S,o to&os cos!#u.cia &! u" co"pro"isso at!rior( Os co"pro"issos !st,o
it!rli)a&os(
5A
Ana Jlia Maurcio
/( Co"pro"isso )!tico
- A Costitui+,o ass!ta u" co"pro"isso !tr! l!)iti"i&a&! r!6olucio%ria
8prota)oi*a&a p!los "ilitar!s; ! a l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica 8prota)oi*a&a p!lo
po&!r ci6il ! p!los parti&os polticos;( Ess! co"pro"isso ai&a $o3! 6is6!l o
"ooplio &os parti&os polticos a apr!s!tar ca&i&atura para a AR 8!ra u"
"o&o &! li"itar a l!)iti"i&a&! r!6olucio%ria ! ac!&!r K AR;(
- Co"pro"isso !tr! !coo"ia &! car%ct!r "ar>isat! ! !coo"ia &! "!rca&o(
Co"pro"isso !tr! &ois "o&!los &! "!rca&o( A CRP )aratia a apropria+,o
col!cti6a &os pricipais "!ios &! pro&u+,o ! &ia"i*a+,o &! r!la+H!s &!
pro&u+,o socialistas' ao "!s"o t!"po #u! )aratia a iiciati6a !co"ica
pri6a&a' a propri!&a&! pri6a&a ! u" s!ctor pri6a&o &os "!ios &! pro&u+,o(
- Co"pro"isso !tr! Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico ! Esta&o !" trasi+,o para
o socialis"o 8"atri* &! l!st!;( Co"pro"isso !tr! u"a "atri* &! oci&!t! ! u"a
"atri* &! l!st!(
- Co"pro"isso !tr! o "o&!lo or)ai*ati6o -ucioal &! /:AA ! a i&!ia &a
&i7"ica r!6olucio%ria socialisat! &! /:9O(
- Co"pro"isso !tr! u" sist!"a )o6!rati6o parla"!tar ! u" PR &ota&o &!
l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica ! co" po&!r!s &! it!r6!+,o !" t!r"os polticos(
1( Co"pro"isso Nor"ati6o 8co"pro"issos !tr! or"as;
Etr! pricpios cocorr!t!s !" &uas pticas?
/( Pricpios cocorr!t!s !" t!r"os alt!rati6os 8ou > ou ^;(
A CRP cotiua a cosa)rar o pricpio &! apropria+,o col!cti6a &os
"!ios &! pro&u+,o 8art( 02R; ! cosa)ra ta"@" o pricpio &a
r!pri6ati*a+,o &os "!ios &! pro&u+,o 8art( /O5R;( N,o poss6!l' ao
"!s"o t!"po' acioali*ar ! pri6ati*ar( S,o pricpios cocorr!t!s
alt!rati6os( Co"pro"isso &! passa&o &! "atri* it!r6!cioista !
pr!s!t! &! "atri* !oli@!ral' #u! apota para a !c!ssi&a&! &!
r!pri6ati*ar(
1( Cocorr.cia &! pricpios co!>ist!t!s 8a"@os t." &! co!>istir' &!
s!r aplica&os? > ! ^;
A CRP cosa)ra os pricpios &a ui&a&! ! &a &!sc!trali*a+,o( A
ui&a&! u" !l!"!to li"itati6o &a su@si&iari!&a&! ! &a
5E
Ana Jlia Maurcio
&!sc!trali*a+,o( N!$u" pricpio supri"! o outro' a"@os t." &!
co!>istir u"a "!&i&a &! !#uil@rio &!-ii&a p!lo l!)isla&or(
It!r!ss! pD@lico ! posi+H!s polticas su@3!cti6as &os a&"iistra&os(
E#uil@rio ! co!>ist.cia( N!$u" po&! s!r pross!)ui&o !" t!r"os
a@solutos(
=atria &! &ir!itos -u&a"!tais? a li@!r&a&! &! i-or"a+,o ,o po&!
sacri-icar a r!s!r6a &a 6i&a pri6a&a !" 6ic!-6!rsa(
Co"pro"isso !tr! or"ati6i&a&! o-icial ou -or"al ! or"ati6i&a&!
,o-o-icial ou i-or"al( Co"pro"isso !tr! or"ati6i&a&! &! -ot!
it!ra ou &! -ot! !urop!ia ou it!racioal(
N!st!s casos' t!" &! $a6!r u" !#uil@rio !tr! a"@os os pricpios(
Co"pro"isso or"ati6o co!>ist!cial(
A( Co"pro"isso Aplicati6o
N!c!ssi&a&!' #ua&o !st% !" causa a aplica+,o &! or"as &a CRP' &! s!
po&!rar' !" t!r"os aplicati6os' os @!s' os 6alor!s' os it!r!ss!s !" causa ! sa@!r a
&i"!s,o &a sua tut!la costitucioal(
Po&!ra+,o aplicati6a !" cocr!to? sa@!r s! !ss!s @!s t." ou ,o tut!la
costitucioal( Os @!s co" tut!la costitucioal pr!6al!c!" -ac! aos &!"ais( No caso
&! a"@os t!r!" tut!la costitucioal' $% #u! 6!r s! !ssa tut!la &o "!s"o 6!l( S! s,o
@!s iti"a"!t! li)a&os K &i)i&a&! &a p!ssoa $u"aa' pr!6al!c!"( Proc!&!-s!'
assi"' a u"a $i!rar#ui*a+,o &os @!s !" #u!st,o( S! a"@os os @!s t." tut!la
costitucioal' ai&a #u! u" t!$a "aior tut!la #u! o outro' $% #u! procurar #u! a
aplica+,o &! u" ,o co&u*a K supr!ss,o &a r!l!67cia costitucioal &o outro( A isto
c$a"a-s! cocor&7cia pr%tica !#uitati6a ou &!si6!la&a(
Esta cocor&7cia pr%tica !#uitati6a ou &!si6!la&a -ulcral a t!"%tica &os
&ir!itos -u&a"!tais( Ca&a &ir!ito -u&a"!tal pro&u* s!"pr! !-!itos colat!rais o s!u
r!lacioa"!to co" ou a !s-!ra &! outros &ir!itos -u&a"!tais( N!" a 6i&a $u"aa
u" &ir!ito a@soluto( S!3a-s! o caso &a l!)ti"a &!-!sa(
A Costitui+,o' o s!u art( 101R' RE' cosa)ra u" co"pro"isso? u"a or"a
t!" #u! s!r co-or"! co" a Costitui+,o( O art( p!r"ita ao TC #u! po&!r! ra*H!s &!
s!)ura+a' !#ui&a&!' it!r!ss! pD@lico &! !>c!pcioal r!l!6o para as opor a ra*H!s &!
55
Ana Jlia Maurcio
costitucioali&a&!( Tal po&! i"plicar #u! u"a or"a icostitucioal s!3a aplica&a
por ra*H!s &! s!)ura+a' !#ui&a&! ou it!r!ss! acioal &! !>c!pcioal r!l!6o(
It!r&!p!&.cia &! po&!r!s atra6s &o sist!"a &! -r!ios ! cotrap!sos
cosa)ra&os a Costitui+,o u"a "ai-!sta+,o &o co"pro"isso or)7ico( O
l!)isla&or l!)isla' a a&"iistra+,o aplica a l!i' aos tri@uais ca@! -iscali*ar o "o&o
co"o o l!)isla&or ! a a&"iistra+,o aplica" a r!sp!cti6a l!i(
4 /A( Costitui+,o a@!rta
Po&!-s! &i*!r #u! a Costitui+,o a@!rta !" #uatro ac!p+H!s( A@!rta !"
t!r"os?
- !struturais'
- or"ati6os'
- polticos'
- it!rpr!tati6os(
/A(/( A@!rtura !strutural
A Costitui+,o t!" u" car%ct!r -al6!l ! r!6!rs6!l' a "!&i&a !" #u! ,o u"
pro&uto $istrico -!c$a&o' ' si"' u" pro3!cto s! soci!&a&! &i7"ico( A Costitui+,o
!st% a@!rta K "o&i-ica+,o(
No it!rior &a Costitui+,o 8art( /R;' apota&a u"a "!ta #u! r!6!la a sua
a@!rtura( Essa "!ta' r!6!la&ora &! &ia"is"o' a costru+,o &! u"a soci!&a&! "ais
3usta' "ais li6r! ! "ais soli&%ria(
A Costitui+,o s!"pr! u" pro3!cto ico"pl!to' pois !st% su3!ito aos r!sulta&os
&o !>!rccio &a autoo"ia poltica( A Costitui+,o ,o u" co3uto &! or"as
-!c$a&as( S,o or"as a@!rtas K autoo"ia poltica &! cocr!ti*a+,o &as or"as
costitucioais(
5O
Ana Jlia Maurcio
H% u"a costat! procura &! l!)iti"a+,o &a Costitui+,o p!las )!ra+H!s -uturas(
S!r% #u! os li"it!s "at!riais K r!6is,o &a Costitui+,o ,o s,o u"a i"posi+,o &as
)!ra+H!s &o passa&o Ks )!ra+H!s &o -uturoI
/A(1( A@!rtura or"ati6a
A Costitui+,o &!"ostra a possi@ili&a&! &! !star a@!rta K r!c!p+,o &! outras
or"as( A Costitui+,o r!c!pcioa' acol$! ! it!)ra?
- U"a cl%usula &! r!c!p+,o &o Dir!ito It!racioal PD@lico Co"u" 8art( 0R' R
/ ! 1:R' R1;(
- U"a cl%usula &! r!c!p+,o &o Dir!ito Co"uit%rio &a EU 8art( 0R' R E;(
- U"a cl%usula $a@ilitat! &a r!c!p+,o &o Estatuto &! Ro"a' #u! istituiu o
Tri@ual P!al It!racioal 8art( 9R' R 9;(
- U"a cl%usula &! a@!rtura !" "atria &! &ir!itos -u&a"!tais ao ius co)!s'
!sp!ci-ica"!t! K DUDH 8art( /OR;(
- U"a cl%usula &! r!c!p+,o &os pricpios coop!rati6os 8art( O/R' R1;(
- U"a cl%usula &a or"ati6i&a&! i-or"al' r!l!67cia auto"a &a
or"ati6i&a&! ,o-o-icial #u! po&! i6!rt!r o s!ti&o &as or"as(
/A(A( A@!rtura poltica
A a@!rtura poltica &a Costitui+,o apr!s!ta 6%rias "ai-!sta+H!s?
A( Atra6s &a alt!r7cia &!"ocr%tica 8"ai-!sta+,o &o pricpio r!pu@licao'
#u! i"plica o -i" &a $!r!&itari!&a&!;(
A alt!r7cia &!"ocr%tica "ai-!sta-s!?
- a r!ali*a+,o p!ri&ica &! !l!i+H!s(
- a li"ita+,o &os "a&atos 8 O PR ,o po&! s!r r!!l!ito "ais &o #u! u"a 6!*
!" t!r"os suc!ssi6os(;( A acu"ula+,o &! "a&atos suc!ssi6os co&icioa a
alt!rati6i&a&! &!"ocr%tica ! po&! co&u*ir K &istor+,o &o pricpio r!pu@licao(
59
Ana Jlia Maurcio
<( A a@!rtura K li@!r&a&! co-or"a&ora &o l!)isla&or tra&u*-s! atra6s
&o pricpio "aiorit%rio( ]a)r!@!ls_i cosi&!ra #u! u" &os !l!"!tos &a &!"ocracia
cosist! a r!6!rsi@ili&a&! &as suas &!cisH!s' tu&o o@3!cto &! crtica' &! "o&i-ica+,o(
C( =ar)!" &! li@!r&a&! &a l!i #u! ,o r!)ula&a p!los tri@uais' a ,o s!r #u!
&!sr!sp!it! a Costitui+,o(
- O l!)isla&or t!" co"p!t.cia &ispositi6a' para &iscipliar as "atrias' !
co"p!t.cia r!6o)atria' para r!6o)ar a#uilo #u! $a6ia si&o &isciplia&o(
- T!"%tica &o r!troc!sso 3us-u&a"!tal(
D( A@!rtura K participa+,o ao 6!l &a &!cis,o l!)islati6a ! &a &!cis,o
a&"iistrati6a(
- T!"%tica &a l!)iti"a+,o &as &!cisH!s p!lo proc!&i"!to( Mual o proc!&i"!to
&as &!cisH!sI
/A(E( A@!rtura it!rpr!tati6a
H% u"a plurali&a&! &! itrpr!t!s &a Costitui+,o( To&os os tri@uais
it!rpr!ta" a Costitui+,o 8-iscali*a+,o &i-usa' art( 12ER;( O l!)isla&or #ua&o -a* u"a
l!i sa@! #u! t!" #u! r!sp!itar a Costitui+,o' isto ' ta"@"' it!rpr!ta a Costitui+,o(
A a&"iistra+,o t!" &! it!rpr!tar a Costitui+,o para a sua aplica+,o 8art( /0R' R /;(
As !ti&a&!s pri6a&as ta"@" t." #u! it!rpr!tar a Costitui+,o 8art( /0R' R /;( A
Doutria ao r!sol6!r $ipt!s!s' ao !stu&ar' it!rpr!ta a Costitui+,o( Assi"' $% u"a
a@!rtura aos itrpr!t!s &a Costitui+,o(
E>!"plo? A a@!rtura it!rpr!tati6a &a Costitui+,o "ai-!sta-s! a li"ita+,o
&os "a&atos &os 3u*!s &o TC( H% u"a r!o6a+,o &o itrpr!t! Dlti"o &a Costitui+,o
co" a i!r!t! possi@ili&a&! &! alt!ra+,o &a 3urispru&.cia(
It!rpr!ta+,o !6oluti6aLactualista &a Costitui+,o( A Costitui+,o ,o u"
t!>to -!c$a&o' t!" #u! t!r !" cota o t!"po actual(
50
Ana Jlia Maurcio
Li"it!s K a@!rtura &a Costitui+,o?
A( A Costitui+,o ,o -l!>6!l' lo)o' ,o !st% su3!ita a l!i or&i%ria #u!
"o&i-i#u! a Costitui+,o( H% li"it!s &! r!6is,o costitucioal(
<( Piscali*a+,o &a Costitui+,o( As or"as #u! s!3a" !la@ora&as !" s!ti&o
cotr%rio K Costitui+,o ,o a r!6o)a"( S,o icostitucioais tato as
or"as #u! 6iola" por ac+,o co"o por o"iss,o(
C( R!sp!ito p!los pricpios &! Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico #uato K
r!c!p+,o &o Dir!ito Co"uit%rio 8art( 0R' R E;( O Dir!ito &a EU' para s!r
r!c!@i&o a or&!" 3ur&ica portu)u!sa' t!" #u! r!sp!itar os pricpios &o
Esta&o &! Dir!ito D!"ocr%tico(
D( Tut!la p!alLcri"ial &os at!ta&os polticos cotra a Costitui+,o( Mu!"
co"!t! cri"!s cotra as istitui+H!s &a Costitui+,o cai so@ a al+a&a &o
&ir!ito p!al poltico(
4 /E( Costitui+,o tras-i)ura&a
Pactor!s &a tras-i)ura+,o &a Costitui+,o?
/( O &!curso &o t!"po ! o sur)i"!to &! u"a -actuali&a&! su@6!rsi6a
8or"ati6i&a&! ,o-o-icial;(
1( A it!r6!+,o &os parti&os polticos -a* co" #u!' !" c!rtas %r!as' os
parti&os polticos possa" &i*!r #u! o Esta&o s,o !l!s(
A( A it!)ra+,o !urop!ia ! o s!u apro-u&a"!to(
E( O p!so &a $!ra+a $istrica &o Esta&o No6o(
=ai-!sta+H!s &a tras-i)ura+,o( O #u! #u! $o3! t!" u"a co-i)ura+,o
&i-!r!t! &a #u! ti$a iicial"!t!I
/( D!sactuali*a+,o &a Costitui+,o !co"ica por u"a pr%tica r!it!ra&a
cotr%ria ! p!la &i7"ica !co"ica !urop!ia &!pois &a it!)ra+,o a CEE(
1( Su@6!rs,o &o s!ti&o &as !l!i+H!s parla"!tar!s' isto ' a !scol$a &! u"
Pri"!iro =iistro tras-or"ou-s! a "oti6a+,o pricipal as !l!i+H!s
l!)islati6as' passa&o a !scol$a &os &!puta&os para s!)u&o lu)ar(
5:
Ana Jlia Maurcio
H% u" sist!"a &! )o6!ro ,o o-icial ' o &! pr!si&!cialis"o &! Pri"!iro
=iistro 8H!ra+a &a Costitui+,o &! /:AA ou i"porta+,o &o "o&!lo
@rit7icoI;
A( Esta&o &! parti&os tras-i)ura&o !" Esta&o &o parti&o )o6!ra"!tal(
E( Eros,o &a so@!raia ! a &ilui+,o &o po&!r costituit! o 7"@ito &o !spa+o
&a EU( A so@!raia acioal &o po&!r costituit! $o3! co&icioa&a p!las
&!cisH!s ! !6olu+,o &a EU(
Captulo II
Or)ai*a+,o &o Po&!r Poltico
S!c+,o I
Po&!r poltico -or"al? pricpios -u&a"!tais
4 /5( Pricpio &a s!para+,o ! it!r&!p!&.cia &! po&!r!s
- Est! pricpio !st% cosa)ra&o o art( ///R' R/(
- A Costitui+,o ,o t!" 6is,o r)i&a &a s!para+,o &! po&!r!s( O pricpio &a s!para+,o
&! po&!r!s acol$! &ois cotri@utos?
- O cotri@uto -rac.s' s!para+,o r)i&a( Os tri@uais ,o po&! cotrolar a
costitucioali&a&! &as l!is' pois' s! o -i*!ss!"' !staria" a it!r-!rir a !s-!ra &o po&!r
l!)islati6o(
- O cotri@uto &os EUA' s!para+,o co" it!r&!p!&.cias( Sist!"a &! p!sos !
cotrap!sos( H% u" pou6oir &! !statu!r ! u" pou6oir &`!"p.c$!r(
E" "atria l!)islati6a' a Costitui+,o?
- O po&!r &! !statuir co-ia&o K AR ! ao Go6!ro(
- O po&!r &! i"p!&ir co-ia&o ao PR ! ao TC(
E" "atria a&"iistrati6a' a Costitui+,o?
O2
Ana Jlia Maurcio
- O po&!r &! !statuir co-ia&o ao Go6!ro ! Ks r!stat!s !struturas &a A&"iistra+,o(
- Aos tri@uais a&"iistrati6os ! -iscais co-ia&o o po&!r &! cotrolar a l!)ali&a&! &!
actua+,o &a A&"iistra+,o(
E" "atria 3u&icial' a Costitui+,o?
- O po&!r &! !statuir ca@! aos tri@uais(
- Os tri@uais !st,o su@or&ia&os K l!i( A l!i &!-i! a !>t!s,o &os s!us po&!r!s( H%
u"a it!r&!p!&.cia a 6!l 3u&icial' t!&o os tri@uais #u! r!sp!itar a l!i ! a
Costitui+,o( A Costitui+,o &!-i! a !sta@ili&a&! ! a p!r"a.cia &o caso 3ul)a&o(
- Pricpio #u! pro@! a 6iola+,o &a s!para+,o &! po&!r!s 8art( ///R; ! a 6iola+,o &!
or"as or)7icas( As or"as #u! 6iolass!" tais pricpios pa&!c!ria" &o 6cio &a
usurpa+,o &! po&!r!s( Mua&o u" r),o i6a&! a co"p!t.cia &o outro' isso
&!sr!sp!ita o pricpio &a s!para+,o &! po&!r!s ! costitui u"a usurpa+,o &! po&!r!s( A
6iola+,o &o pricpio &a s!para+,o &! po&!r!s 6iola o pricpio "at!rial &o art( ///R !
u"a or"a 6icia&a &! icostitucioali&a&! or)7ica(
- N,o poss6!l &!l!)ar po&!r!s' !>c!pto os casos !" #u! u"a or"a o !sp!ci-i#u!( B
!c!ss%ria u"a or"a $a@ilitat!( S a Costitui+,o -ot! $a@ilitat! &!ssa &!l!)a+,o
&! po&!r!s( S! o po&!r &! u" r),o pro6" &! l!i' s u"a l!i o $a@ilita a &!l!)ar( O
#u! s! aplica !" "atria &! &!l!)a+,o ta"@" s! aplica !" "atria &! su@stitui+,o 8art(
///R;(
- Di"!s,o 6!rtical ou t!rritorial &a s!para+,o &! po&!r!s 8art( OR;( H% u"a aplica+,o
&os pricpios &a autoo"ia' &a su@si&iari!&a&! ! &a &!sc!trali*a+,o(
4 /O( Pricpio &a r!sposa@ili&a&!
/O(/( Por"ula+,o? Pricpio &a r!sposa@ili&a&! &os titular!s &os car)os polticos 8art(
//9R' R /;(
/( To&os os titular!s &os r),os polticos r!spo&!" p!los s!us actos' ou "!l$or'
p!las ac+H!s ! o"issH!s #u! prati#u!" o !>!rccio &as r!sp!cti6as -u+H!s(
O/
Ana Jlia Maurcio
Mu!" !>!rc! o po&!r &!6! pr!star cotas &o "o&o co"o !>!rc! !ss! po&!r( Esta
u"a !>i).cia &o pricpio &!"ocr%tico( A &!"ocracia $u"aa !>i)! a
r!sposa@ili*a+,o &os titular!s &os r),os polticos( N,o $% &!"ocracia #ua&o
os titular!s &o po&!r ,o s,o r!spos%6!is(
1( H% u"a li"ita+,o ao !>!rccio &o po&!r' #u! ,o po&! s!r !>!rci&o
ar@itraria"!t!(
A( O po&!r u" s!r6i+o para a co"ui&a&! !" @!!-cio &a co"ui&a&!( I&!ia &!
pr!sta+,o &! u"a utili&a&! K co"ui&a&! 8Coc!p+H!s &! Sato A)osti$o?
po&!r co"o u" s!r6i+o(;(
/O(1( =ai-!sta+H!s
Para al" &as situa+H!s tut!la&as o art( //9R' R /?
- R!sposa@ili&a&! poltica( B u"a cos!#u.cia &a l!)iti"a+,o &!"ocr%tica &o
r!sp!cti6o titular( E>c!p+,o? os 3u*!s ,o r!spo&!" politica"!t!(
H% &ois tipos &! r!sposa@ili&a&! poltica?
- R!sposa@ili&a&! poltica coc!tra&a? r!sposa@ili&a&! p!rat! u" r),o(
E>!"plo? o Go6!ro r!spos%6!l p!rat! a AR 8arts( /:2R ! /:/R;
- R!sposa@ili&a&! poltica &i-usa? r!sposa@ili&a&! p!rat! a opii,o pD@lica(
E>!"plo? PR' &!puta&os p!rat! a opii,o pD@lica' o !l!itora&o( Co"o s! "ai-!staI
Por !>!"plo' o PR r!ca&i&ata-s! ! ,o r!!l!ito( Esta a !-!cti6a+,o &a
r!sposa@ili&a&! poltica &i-usa(
- R!sposa@ili&a&! ci6il( B u"a r!sposa@ili&a&! patri"oial( Mua&o al)u" a)! !
causa &aoLpr!3u*o a al)u" o@ri)a&o a i&!"i*ar o &ao pro6oca&o o 7"@ito &!
l!s,o patri"oial 8art( 11R CRP' L!i R O9L1229' &! A/ &! D!*!"@ro;(
Co"o s! "ai-!sta a i&!ia &! r!sposa@ili&a&! ci6il 8art( 11R;I Mua&o #ual#u!r titular
pratica u" actoLo"iss,o ! &!la r!sulta" &aos' poss6!l p!&ir u"a i&!"i*a+,o(
Essa i&!"i*a+,o po&! s!r p!&i&a a tr.s &!stiat%rios?
- K !ti&a&! pD@lica #u! l!sou a p!ssoa !" causa X r!sposa@ili&a&! col!cti6a(
- ao titular &o r!sp!cti6o r),o X r!sposa@ili&a&! p!ssoal
O1
Ana Jlia Maurcio
- a a"@os !ti&a&! pD@lica ! titular &o r!sp!cti6o r),o X pricpio &a
soli&ari!&a&! &a r!sposa@ili&a&! ci6il
S!r% #u! a L!i R O9L1229 r!sp!itou o pricpio &a soli&ari!&a&!I Essa L!i pr!6.
r!sposa@ili&a&! o !>!rccio &a -u+,o poltica' a&"iistrati6a ! 3u&icial por co&utas
ilcitas ! por &aos causa&os' i&!p!&!t!"!t! &a licitu&! &o acto(
- R!sposa@ili&a&! -iac!ira 8art( 1ER' R / c;( Esta r!sposa@ili&a&! !-!cti6a-s! p!rat!
o Tri@ual &! Cotas( Ela !)lo@a o "o&o co"o )!ri&o o &i$!iro pD@lico( Mu!" )!r!
o &i$!iro pD@lico r!spos%6!l p!la -or"a co"o o )!r! 8L!i &! !#ua&ra"!to
or+a"!tal ! L!i so@r! a or)ai*a+,o ! proc!sso &o Tri@ual &a Cotas;(
- R!sposa@ili&a&! cri"ial 8L!i R AEL09' &! /O &! Ful$o tut!la a r!sposa@ili&a&!
cri"ial &os titular!s &! car)os polticos;( H% &!t!r"ia&o tipo &! co&utas &os titular!s
&! r),os polticos #u! a L!i P!al tipi-ica co"o cri"!s?
- R!sposa@ili&a&! cri"ial &o PR 8art( /A2R &a CRP;? $% u"a &i-!r!+a !tr!
cri"!s pratica&os o !>!rccio &as r!sp!cti6as -u+H!s 8!>!"plo? trai+,o K p%tria; ! os
cri"!s #u! ,o s,o pratica&os o !>!rccio &as r!sp!cti6as -u+H!s 8r!sposa@ili&a&!
&!pois &o "a&ato;(
- R!sposa@ili&a&! cri"ial &o Go6!ro 8art( /:OR &a CRP;(
- R!sposa@ili&a&! &iscipliar( Os 3u*!s !st,o su3!itos a u" po&!r &iscipliar !>!rci&o
p!lo Cos!l$o Sup!rior &a =a)istratura 8art( 1/9R' R /;(
/O(A( E>c!p+H!s? casos !" #u! a Costitui+,o a-asta a r!sposa@ili&a&!(
/( Art( /59R? os &!puta&os ,o r!spo&!" !" t!r"os ci6il' cri"ial ou
&iscipliar p!las suas opiiH!s ou 6otos #u! !"it!" o !>!rccio &as suas -u+H!s(
E>c!p+,o ao art( 11R? s! al)u" so-r! &aos por causa &! l!i &a AR ,o po&! it!tar
ac+,o &! r!sposa@ili*a+,o &! #u!" 6otou !ssa l!i( H% u"a li"ita+,o &o 7"@ito &a
soli&ari!&a&! &a o@ri)a+,o !"!r)!t! &o art( 11R(
1( Art( 1/OR? os 3u*!s ,o po&!" s!r r!sposa@ili*a&os p!las r!sp!cti6as
&!cisH!s( Est! o pricpio &a irr!sposa@ili&a&! &os 3u*!s( Sal6as as !>c!p+H!s
cosi)a&as a l!i?
OA
Ana Jlia Maurcio
- A L!i R O9L1229' &! A/ &! D!*!"@ro cosa)ra' os arts( /1R ! /AR' situa+H!s
&! r!sposa@ili&a&! &os 3u*!s p!la pr%tica &! actos o 7"@ito &as suas -u+H!s' #ua&o
as &!cisH!s s!3a" "ai-!sta"!t! icostitucioais' il!)ais ou $a3a !rro )ross!iro( S!r%
!sta u"a r!sposa@ili&a&! &! tipo p!ssoal ou col!cti6oI
4 /9( R!stat!s pricpios costitucioais
/9(/( Pricpio &a !#uior&!a+,o &os r),os &! so@!raia(
To&os os r),os &! so@!raia !st,o ao "!s"o 6!lL)rau $i!r%r#uico( N,o $%
$i!rar#uia !tr! !l!s( To&os os r),os &! so@!raia s,o titular!s &! parc!las &a
so@!raia(
E>c!p+H!s?
/( O art( 125R' R 1' !sta@!l!c! #u! as &!cisH!s &os tri@uais pr!6al!c!"
so@r! as &! #uais#u!r outras autori&a&!s( As &!cisH!s &os tri@uais t."
pr!6al.cia -ac! Ks &!cisH!s &! outros r),os &! so@!raia( Os
tri@uais t." a Dlti"a pala6ra !" t!r"os &! aplica+,o ! it!rpr!ta+,o
&a Costitui+,o(
1( Li"ita+H!s #u! &!corr!" &as r!)ras &a r!sposa@ili&a&! poltica( O
Go6!ro r!spos%6!l politica"!t! p!rat! a AR ! ,o 6ic!-6!rsa( O
Go6!ro t!" r!sposa@ili&a&! istitucioal p!rat! o PR ! ,o o
i6!rso(
As r!)ras &a r!sposa@ili&a&! poltica li"ita" o pricpio &a !#uior&!a+,o(
/9(1( Pricpio &a soli&ari!&a&! ! coop!ra+,o istitucioal
Etr! os r),os &! so@!raia !>ist!" r!)ras &! l!al&a&! ! &! co"porta"!to
it!ro ! !>t!ro( Essas r!)ras tora" ia&"iss6!l #u!' !" t!r"os pD@licos' u" titular
&! u" r),o &! so@!raia criti#u! s!" cort!sia' &!sr!sp!ita&o as r!)ras &a
soli&ari!&a&!' outros titular!s &! r),os &! so@!raia(
Et!&!-s! #u! $% #u!@ra &! soli&ari!&a&! ! &! l!al&a&!' s!' por !>!"plo?
OE
Ana Jlia Maurcio
- u" =iistro criticar pu@lica"!t! o Pri"!iro-=iistro 8art( /0:R; ou os
r!sp!cti6os col!)as &! Go6!ro( Os "!"@ros &o Go6!ro s,o soli&%rios(
- os =iistros ! o Pri"!iro-=iistro criticar!" pu@lica"!t! o PR' pois a
r!sposa@ili&a&! istitucioal &o Go6!ro para co" o PR(
- o PR criticar pu@lica"!t! as &!cisH!s &os tri@uais' &!si)a&a"!t! &o TC(
H% coop!ra+,o istitucioal !tr! as r!)iH!s auto"as -ac! ao po&!r c!tral(
O pricpio &a soli&ari!&a&! ! &a coop!ra+,o !6ol6! &!6!r!s &! ac+,o ! &!
a@st!+,o 8co"porta"!tos &! ,o a)ir;(
/9(A( Pricpio &a r!o6a+,o ou &a ,o p!rp!tui&a&!
N,o $% car)os 6italcios( Ni)u" !>!rc! o po&!r at K "ort!' co"o critrio(
To&os os "a&atos s,o li"ita&os t!"poral"!t!( Tal !-or"a o pricpio &a r!o6a+,o
&os "a&atos( E>!"plos?
- O PR ,o po&! s!r r!!l!ito "ais &o #u! u"a 6!*' !" t!r"os suc!ssi6os(
- Fu*!s &o TC? o s!u "a&ato t!" a &ura+,o &! o6! aos ! ,o r!o6%6!l
8art( 111R' R A;(
E>c!p+,o? os !>-PRs s,o titular!s 6italcios &o Cos!l$o &! Esta&o 8art( /E1R -;(
/9(E( Pricpio &a pross!cu+,o &o it!r!ss! )!ral
A)!-s! !" pro6!ito &o it!r!ss! &a col!cti6i&a&! ! ,o !" o"! &o it!r!ss!
particular' i&i6i&ual ou parti&%rio(
/9(5( Pricpio &a 6icula+,o K Costitui+,o
D!6!r!s?
- N,o 6iolar a Costitui+,o' ou s!3a' ,o a)ir cotra a Costitui+,o(
- D!-!&!r a Costitui+,o' ou s!3a' a)ir !" &!-!sa &a Costitui+,o(
O5
Ana Jlia Maurcio
- I"pl!"!tarL!-!cti6arLr!ali*ar a pr%tica a Costitui+,o(
S!c+,o II
Po&!r poltico -or"al? !struturas or)ai*ati6as &a R!pD@lica
/Y Su@s!c+,o
r),os &! so@!raia
4 /0( Pr!si&!t! &a R!pD@lica
Coc!itos?
- D!cr!to 8art( /AOR; o &iplo"a l!)islati6o' o acto l!)islati6o ou acto &! r!6is,o
costitucioal #ua&o 3% -oi apro6a&o p!lo r),o l!)islati6o 8AR ou Go6!ro;( B o
&iplo"a l!)islati6o at!s &a pro"ul)a+,o' u" acto pr!c%rio a pro"ul)ar(
- L!)islatura o p!ro&o &! -ucioa"!to &a AR !tr! &uas !l!i+H!s para o
parla"!to( A s!ss,o l!)islati6a o p!ro&o aual &! -ucioa"!to &a AR(
Nos arts( /AOR ! 190R s,o r!-!ri&os pra*os para a pro"ul)a+,o' para o 6!to( Co"o s!
&!6!" cotar !ss!s pra*osI Os pra*os cota"-s! s!)ui&a"!t! 8iclui&o os -is-&!-
s!"aa;W s,o &ias &! cal!&%rio ! ,o &ias Dt!is(
Tal co"o a Costitui+,o &! /:AA' a Costitui+,o &! /:9O o PR !st% K ca@!+a &os
r),os &! so@!raia( Por"' p!lo "!os a partir &! /:09' o 6!r&a&!iro r),o &!
so@!raia ou o 6!r&a&!iro r),o c!tral &o sist!"a o Go6!ro' &! acor&o co" a
Costitui+,o ,o-o-icial(
A Costitui+,o &! /:9O a-astou-s! &a &! /:AA !" r!la+,o K &!si)a+,o &!st! r),o &!
so@!raia( A Costitui+,o &! /:9O c$a"ou-o &! PR ! a &! /:AA' i-lu!cia&a p!las
Costitui+H!s "o%r#uicas' c$a"a6a-o &! C$!-! &! Esta&o( D! to&o o "o&o' o PR '
pri"!ira"!t!' c$!-! &o Esta&o portu)u.s(
Pro@l!"as !" r!la+,o ao cot!D&o &os po&!r!s &o PR?
OO
Ana Jlia Maurcio
- O PR !ra pr!si&!t! &o Cos!l$o &a R!6olu+,o ! ti$a u"a parc!la &! po&!r
"o&!ra&or( Co" a r!6is,o costitucioal &! /:01' &! )ra&! i"port7cia' o Cos!l$o
&a R!6olu+,o -oi !>tito ! os s!us po&!r!s -ora" &istri@u&os p!los &i6!rsos r),os'
o"!a&a"!t! a AR ! o Go6!ro( O PR -icou co" "!os po&!r !" r!la+,o K &!"iss,o
&o Go6!ro 8art( /:5R; "as' ao "!s"o t!"po' $ou6! u" alar)a"!to &os s!us po&!r!s
!" r!la+,o K &issolu+,o &a AR 8PR po&! &issol6!r Gli6r!"!t!J a ARW art( /91R;(
A#ua&o &a "aioria a@soluta o@ti&a por Ca6aco Sil6a co"o Pri"!iro-=iistro !"
/:09' $ou6! u"a tras-or"a+,o &o sist!"a &! )o6!ro !" sist!"a parla"!tar &!
)a@i!t!( Hou6!' assi"' u" apa)a"!to &os po&!r!s &o PR #u! s! "at"(
H% u"a r!)ulari&a&! &os actos !l!itorais' ta"@" pro"o6i&a p!lo PR(
/0(/( Estatuto ! !l!i+,o 8arts( /12R a /E2R;
/( Tr.s -u+H!s &o PR?
- R!pr!s!ta a r!pD@lica' a co"ui&a&! polticaW pro"o6! a it!)ra+,o poltica !
a ui&a&! cultural ! -ucioal( B c$!-! &! !sta&o(
- Pro"o6! a )aratia &a Costitui+,o' -a* cu"prir a Costitui+,o( D! acor&o
co" Carl Sc$i"&t' o c$!-! &! !sta&o o )uar&i,o &a Costitui+,o( Na Costitui+,o
portu)u!sa' o PR u" &os )uar&i,!s &a Costitui+,o' alia&o aos tri@uais'
o"!a&a"!t! o TC(
- T!" -u+H!s &! cotrolo?
- O PR t!" po&!r!s &! cris!' !>!rci&os !" casos !>tr!"os ou situa+H!s
a"alas( S,o -u+H!s &! r!s!r6a &a R!pD@lica 8!" 122E' a#ua&o &a
&issolu+,o &a AR p!lo PR' For)! Sa"paio;(
- O PR ,o )o6!ra' ,o &!s!"p!$a -u+H!s )o6!rati6as 8po&!r
!)ati6o;( D!s!"p!$a -u+H!s polticas "as ,o &!s!6ol6! -u+H!s
)o6!rati6as( Al)us &os po&!r!s &o PR t." )ra&! i-lu.cia os r),os
)o6!rati6os(
1( O PR u" r),o &! so@!raia 8art( //2R;(
O9
Ana Jlia Maurcio
O PR u" r),o si)ular' u" r),o pr!si&!cial auto"o( O Go6!ro u" r),o
col!)ial co"pl!>o 86%rios r),os &!tro &! u"; ! a AR u" r),o col!)ial &! tipo
ass!"@l!ia(
O PR !l!ito por su-r%)io &ir!cto 8tal co"o a Costitui+,o &! /:AA;' por su-r%)io
ui6!rsal ! &!"ocr%tico( El!)!"-o os ci&a&,os portu)u!s!s r!si&!t!s !" Portu)al !
os ci&a&,os portu)u!s!s !"i)rat!s co" la+os a-!cti6os K co"ui&a&! portu)u!sa 8L!i
15L1225' &! 0 &! S!t!"@ro' l!i &! 6alor r!-or+a&o;( O PR !l!ito por "aioria a@soluta
8art( /1OR;( S! !$u" ca&i&ato a o@ti6!r' $% u"a s!)u&a 6olta !" #u! cocorr!" os
&ois ca&i&atos "ais 6ota&os a pri"!ira 6olta(
A(Os parti&os -ora" a-asta&os &a !l!i+,o &o PR( Esta u"a "ai-!sta+,o &a -u+,o &!
it!)ra+,o &o PR 8art( /1ER;(
E( S,o !l!)6!is os ci&a&,os portu)u!s!s &! ori)!"' "aior!s &! A5 aos 8art( /11R;(
5( O "a&ato &o PR &! 5 aos 8art( /10R;( O "a&ato &o PR sup!rior ao &a AR 8E
aos;( Tal !6i&!cia u"a it!rp!!tra+,o t!"poral' u" it!rcotrolo ! it!r&!p!&.cia
&! po&!r!s( O PR po&! s!r r!!l!ito u"a 6!* suc!ssi6a"!t! 8art( /1AR;(
O( O PR ,o po&! s!r &!stitu&o at!s &o -ial &o "a&ato 8a AR ,o t!" po&!r!s para
&!stituir o PR;' a ,o s!r #u! $a3a r!sposa@ili&a&! cri"ial 8cri"!s )ra6!s; &urat! o
!>!rccio &as suas -u+H!s 8art( /A2R;( O PR 3ul)a&o o Supr!"o Tri@ual &! Fusti+a
por cri"!s pratica&os o !>!rccio &as suas -u+H!s(
9( O PR li6r! &! r!uciar ao "a&ato 8art( /A/R;( Na !>p!ri.cia costitucioal
portu)u!sa' s &ois Pr!si&!t!s r!uciara" ao "a&ato( Tal acot!c!u !" /:/:(
S!)u&o Paulo Ot!ro' o po&!r &! r!Dcia u" po&!r it!r!ssat!( O PR t!" )ra&!
l!)iti"i&a&! &!"ocr%tica' "as "uito poucos po&!r!s !-!cti6os' o #u! o po&! l!6ar a
r!uciar( Essa r!Dcia po&! s!r usa&a para s! cos!)uirLpro"o6!r )ra&!s "u&a+as
O0
Ana Jlia Maurcio
polticas' po&! at pro6ocar u"a trasi+,o poltica( O po&!r &! r!Dcia ta"@" po&!
s!r utili*a&o co"o "!io &! ,o pro"ul)ar actos l!)islati6os(
0( O PR su@stitu&o it!ria"!t! p!lo Pr!si&!t! &a AR 8art( /A1R;( S!)u&o Paulo
Ot!ro' !" O Po&!r &a Su@stitui+,o' !sta u"a -i)ura &! supl.cia ! ,o &! su@stitui+,o(
/0(1( Co"p!t.cia
Os arts( /AAR' /AER ! /A5R !u"!ra" 6%rias co"p!t.cias &o PR?
- Co"p!t.cias #uato a outros r),os 8art( /AAR;(
- Co"p!t.cias para a pr%tica &! actos prpriosW po&!r!s &iscricio%rios' auto"os &o
PR 8art( /AER;(
- Co"p!t.cias #uato a r!la+H!s it!racioais 8art( /A5R;(
Os po&!r!s &o PR s,o po&!r!s 6astos( Para al)us pro-!ssor!s' os po&!r!s &o PR s,o
"ais 6astos #u! os &o Pr!si&!t! -rac.s( O Pr!si&!t! -rac.s ,o t!" po&!r &! 6!to'
s t!" po&!r &! &!6ol6!r o &iplo"a K Ass!"@l!ia para #u! !la o r!apr!ci! ! !la po&!
co-ir"%-lo por "!ra "aioria si"pl!s( O 6!to u" )ra&! tra6,o poltico &a AR ! &o
Go6!ro( O 6!to u" po&!r &! cotrolo &o "rito poltico ! "at!rial &os &!cr!tos &o
Go6!ro ! &os &!cr!tos &a AR( O 6!to &! &!cr!tos &a AR !>i)! #u! o parla"!to' para
os co-ir"ar' t!$a &! cos!)uir "aioria #uali-ica&as(
Du@!r)!r a-ir"a #u!' -or"al"!t!' a Costitui+,o' o PR t!" "ais po&!r!s #u! o
Pr!si&!t! -rac.s(
O PR t!" co"p!t.cias alar)a&as( Nos t!r"os &o art( /AAR' o PR pr!si&! ao Cos!l$o
&! Esta&o' "arca o &ia &as !l!i+H!s' po&! co6ocar a AR' po&! &iri)ir "!sa)!s'
o"!ia ! po&! &!"itir o Go6!ro' po&! pr!si&ir ao Cos!l$o &! =iistros' s! l$o
solicitar!"' !tc( O art( /AER r!)ula as co"p!t.cias para actos prprios' &iscricio%rios
&o PR( E" r!la+,o Ks co"p!t.cias &o PR as r!la+H!s it!racioais 8art( /A5R;' a
Co6!+,o &! Si!a &i* #u! o PR #u!" r!pr!s!ta a co"ui&a&! poltica 8art( 9R; !
#u!" &!6! tratar &as r!la+H!s ! acor&os it!racioais( A Costitui+,o tra6ou os
O:
Ana Jlia Maurcio
po&!r!s &o PR pois o Go6!ro #u! t!" co"p!t.cia para !)ociar trata&os !
co6!+H!s it!racioais(
Go"!s Caotil$o &!-i! os po&!r!s &o PR co"o s!&o po&!r!s prprios ou partil$a&os(
No caso &os partil$a&os' o PR po&! pr!cisar &a iiciati6a &! outro r),o' po&! t!r &!
ou6ir o Cos!l$o &! Esta&o' po&! pr!cisar &! rati-ica+,o ou autori*a+,o &a AR ou &!
r!-!r!&a "iist!rial(
Para Go"!s Caotil$o' os po&!r!s &o PR &i6i&!"-s! !"?
- Po&!r!s &! &ir!c+,o poltica 8-u+,o poltico-co-or"a&ora;' actos &! &ir!c+,o
poltica(
- Po&!r!s &! cotrolo(
- Po&!r!s &! !>t!riori*a+,o poltica(
For)! =ira&a 8Costitui+,o aota&a' 122O;' &!-i! s!t! )rupos &! co"p!t.cias &o PR?
- Co"p!t.cias &! cos!r6a+,o ! &ia"i*a+,o &o -ucioa"!to &! outros r),os 8!>(
o"!ar o Pri"!iro-=iistro' pr!si&ir ao Cos!l$o &! Esta&o;(
- Co"p!t.cias &! r!)ula+,o ! cotrolo 8!>( &issol6!r a AR' &!"itir o Go6!ro;(
- Co"p!t.cias &! i"pulso 8!>( co6ocar a AR' &iri)ir-l$! "!sa)!s' su@"!t!r a
r!-!r!&o #u!stH!s &! it!r!ss! acioal;(
- Co"p!t.cias &! it!)ra+,o &! proc!&i"!tos 8!>( pro"ul)a+,o &! &!cr!tos' &! "o&o
a co"pl!tar o proc!sso l!)islati6o' assiar &!cr!tos;(
- Co"p!t.cias &! cotrolo ! -iscali*a+,o 8!>( 6!to poltico' -iscali*a+,o &a
costitucioali&a&!;(
- Co"p!t.cias r!-!r!t!s a p!ssoas 8!>( i&ultar p!as' atri@uir co&!cora+H!s;(
- Po&!r!s !" situa+H!s &! !"!r).cia )ra6! ou &! !>c!p+,o 8!>( &!clarar o !sta&o &!
stio ou &! !"!r).ciaW &!clarar a )u!rra ou -a*!r a pa*;(
Ai&a para For)! =ira&a' as co"p!t.cias po&!" s!r a)rupa&as a#u!las #u! s,o
!>!rci&as li6r!"!t! ou o@ri)atoria"!t!( Or)ai*a&as &o po&!r "ais li6r! ao "ais
o@ri)atrio?
- Po&!r!s it!ira"!t! li6r!s(
- Po&!r!s &!p!&!t!s &! au&i+H!s(
92
Ana Jlia Maurcio
- Po&!r!s &!p!&!t!s &! r!-!r!&a o@ri)atria(
- Po&!r!s &!p!&!t!s &! r!-!r!&a li6r! &a part! &o Go6!ro(
- Po&!r!s &!p!&!t!s &! !l!i+H!s 8!>( o"!a+,o &o Pri"!iro-=iistro;(
- Po&!r!s &!p!&!t!s &! autori*a+,o 8!>( &!clara+,o &! !sta&o &! stio ou &! )u!rra
pr!cisa &a autori*a+,o &a AR' arts( /A5R ! /A0R;(
- Po&!r!s &! pr%tica o@ri)atria 8art( /AOR' RA C pro"ul)ar l!i #u! $a6ia si&o
co-ir"a&a p!la AR &!pois &o 6!to poltico;(
O PR participa a -u+,o poltica "as ,o )o6!ra(
Paulo Ot!ro' Go"!s Caotil$o ! Sital =or!ira r!cusa" a classi-ica+,o &o sist!"a &!
)o6!ro co"o s!"i-pr!si&!cial( D!-!&!" #u! u" sist!"a parla"!tar "isto ou
parla"!taris"o racioali*a&o 8Paulo Ot!ro;(
Al!>a&rio &!-iiu #uatro po&!r!s' #uatro &!6!r!s ! oito &ir!itos &o PR(
Po&!r!s?
- Co-&!-ii+,o &a poltica )!ral 8po&! @lo#u!ar ou pro"o6!r actos &! &!-ii+,o &a
poltica )!ral;(
- Cotrolo &a co&u+,o &a poltica )!ral 8por !>!"plo' atra6s &o 6!to;(
- Co6oca+,o !>traor&i%ria &a AR 8i-lu!cia a co&u+,o &o pas;(
- =!sa)!" 8po&! &iri)ir "!sa)!s K AR' -u&a"!tos &o p!&i&o &! -iscali*a+,o'
pro"ul)ar co" crticas;(
D!6!r!s?
- Aco"pa$ar a co&u+,o &a poltica )!ral(
- Acos!l$ar o Pri"!iro-=iistro(
- Distacia"!to 8PR ,o )o6!ra' t!" o &!6!r )!ral &! &istacia"!to;(
- N,o i)!r.cia os assutos prprios &o Go6!ro(
Dir!itos?
- Dir!ito K &!6i&a cosi&!ra+,o 8Go6!ro t!" &! t!r cosi&!ra+,o so@r! o #u! o PR l$!
&i*;(
- Dir!ito &! proDcia ! "!sa)!" so@r! os assutos(
9/
Ana Jlia Maurcio
- Dir!ito ao cotacto &ir!cto #u!r co" os r),os #u!r co" os s!r6i+os(
- Dir!ito a s!r i-or"a&o(
- Dir!ito a s!r ou6i&o(
- Dir!ito &! su)!st,o(
- Dir!ito a opii,o so@r! assutos particular"!t! co"pl!>os 8!>( R!co$!ci"!to ou
,o &a i&!p!&.cia &o Noso6o( PR opiou p!lo ,o proucia"!to &! Portu)al(;(
- Dir!ito a i"por co&i+H!s K Costitui+,o ! ao Go6!ro u" c!%rio "iorit%rio(
/0(A( Pro"ul)a+,o ! S!to 8arts( /AOR ! /A9R;
O #u! a pro"ul)a+,oI B u" acto &o PR "!&iat! o #ual !st! at!sta ou &!clara #u! u"
&!t!r"ia&o &iplo"a !la@ora&o por c!rto r),o costitucioal po&! 6al!r co"o l!i'
&!cr!to-l!i' &!cr!to r!)ula"!tar ou l!i &! r!6is,o costitucioal( B u" acto
!"i!t!"!t! poltico(
For)! =ira&a &!-i! tr.s "o"!tos a pro"ul)a+,o?
- O co$!ci"!to #uali-ica&o #u! o PR t!" &a pr%tica &! c!rto acto(
- O PR #uali-ica o acto co" a pro"ul)a+,o co"o s!&o u" acto &! c!rto tipo? l!i &a
AR' &!cr!to-l!i' &!cr!to r!)ula"!tar' l!i &! r!6is,o costitucioal(
- Co" a pro"ul)a+,o' o PR &!clara sol!!"!t! !ssa #uali-ica+,o(
Sa+,o 6s Pro"ul)a+,o( A sa+,o u" "!cais"o !" #u! o "oarca partil$a a -u+,o
l!)islati6a' !6ol6!&o u"a co-&!cis,o( A pro"ul)a+,o ,o !6ol6! a co-&!cis,o' o PR
po&! pro"ul)ar cotraria&o ou pro"ul)ar co" r!s!r6as(
A pro"ul)a+,o u" acto poltico auto"o' u" po&!r acti6o( O 6!to u" po&!r
&`!"p!c$.r' &! i"p!&ir' u" tra6,o(
Muato K atur!*a &a pro"ul)a+,o? T!orias?
- T!oria &!clarati6a 8-u+,o otarial &o PR;(
- T!oria l!)islati6a 8PR participaria a -u+,o l!)islati6a;(
- T!oria &a a&"iistra+,o 8acto pro&u*iria !-!itos co" a pro"ul)a+,o;(
91
Ana Jlia Maurcio
- T!oria &o cotrolo costitucioal( Esta t!&! a pr!6al!c!r( B a &!-!&i&a por Go"!s
Caotil$o' <laco &! =orais ! For)! =ira&a;(
Classi-ica+,o &a pro"ul)a+,o para <laco &! =orais?
- Pro"ul)a+,o si"pl!s(
- Pro"ul)a+,o co" r!s!r6as( O PR pro"ul)ou co" r!s!r6as a L!i /9L1229' &! /9 &!
A@ril' &iri)i&o u"a "!sa)!" K AR(
Pro"ul)a+,o li6r!? a r!)ra 8art( /AOR' Rs / ! E;(
Pro"ul)a+,o o@ri)atria? l!is apro6a&as a s!#u.cia &! r!-!r!&o o@ri)atrio !
6iculati6o 8art( /AOR' Rs 1 ! A' ! art( 10OR' R A;(
Pro"ul)a+,o 6!&a&a? l!is or)7icas ou l!i apro6a&a "as &!sco-or"! ao r!sulta&o &o
r!-!r!&o 8art( 190R' R E ! R 9;(
O r!)i"! &a pro"ul)a+,o o r!)i"! &o 6!to( O PR pro"ul)a ou 6!ta &! acor&o co" os
pra*os para a AR ou para o Go6!ro(
O 6!to u" po&!r poltico &! i"p!&i"!to( O 6!to u" "!io &! cotrolo -or"al !
"at!rial' ou s!3a' u" "!io &! cotrolo &o "rito itrs!co &o &iplo"a(
S!to?
- S!to si"pl!s? #ua&o para o sup!rar @asta #u! a AR co-ir"! o &iplo"a por "aioria
si"pl!s 8Costitui+,o -rac!sa;(
- S!to #uali-ica&o? #ua&o para o sup!rar !c!ss%rio #u! a AR co-ir"! o &iplo"a
por "aioria #uali-ica&a 8"aioria a@soluta' art( /AOR' R 1;(
- S!to $ip!r-#uali-ica&o? #ua&o para o sup!rar !>i)i&a a "aioria &! 1LA &os
&!puta&os pr!s!t!s' &!s&! #u! sup!rior K "aioria a@soluta &os &!puta&os !"
!-!cti6i&a&! &! -u+H!s 8art( /AOR' R A;(
Caso o PR 6!t! u" &!cr!to &o Go6!ro' !ss! proc!sso l!)islati6o t!r"ia(
S! o PR 6!tar &!cr!to &a AR' !sta po&!?
- D!sistir &o &iplo"a !' assi"' t!r"ia o proc!sso l!)islati6o(
9A
Ana Jlia Maurcio
- Co-ir"ar o &iplo"a' ou s!3a' sup!rar o 6!to 8art( /AOR' Rs 1 ! A;( S! a AR co-ir"ar
o &iplo"a' o PR o@ri)a&o a pro"ul)%-lo' o pra*o &! oito &ias 8pro"ul)a+,o
o@ri)atria;(
- Alt!rar o &iplo"a( O PR li6r! &! 6!tar !ss! o6o &iplo"a(
S!r% #u! o PR po&! usar pri"!iro o 6!to poltico ou pri"!iro o 6!to por
icostitucioali&a&!' li6r!"!t!I
D! acor&o co" a Escola &! Lis@oa !" )!ral' o"!a&a"!t! For)! =ira&a ! =arc!lo
R!@!lo &! Sousa' o 6!to poltico i"p!&! u" post!rior 6!to por icostitucioali&a&!(
Go"!s Caotil$o' Sital =or!ira ! Paulo Ra)!l t." &D6i&as #uato a !ssa t!s!(
Po&! o PR usar -u&a"!tos 3ur&icos para o 6!to polticoI
Na opii,o &! Paulo Ot!ro ! &! <laco &! =orais' o PR ,o po&! usar ra*H!s 3ur&icas
para o 6!to poltico( Paulo Ot!ro a-ir"a "!s"o #u! a a&"itir-s! tal $ipt!s!' isso
cosu@staciaria u"a -rau&! K Costitui+,o(
4 /:( Ass!"@l!ia &a R!pD@lica
/:(/( Estatuto
A AR o r),o r!pr!s!tati6o &! to&os os ci&a&,os portu)u!s!s 8arts( /E9R a
/0/R;( H% -l!>i@ili&a&! #uato K sua co"posi+,o' "i"o &! /02 &!puta&os ! "%>i"o
&! 1A2 &!puta&os' isto $% u"a "ar)!" &! li@!r&a&! &!cisria' co-or"a&ora &o
l!)isla&or 8art( /E0R;( Os &!puta&os s,o !l!itos por su-r%)io ui6!rsal ! &ir!cto atra6s
&! u" sist!"a !l!itoral proporcioal 8art( /E:R;(
Particulari&a&!s?
Os parti&os polticos t." a r!s!r6a &! apr!s!ta+,o &! ca&i&aturas para a AR
8art( /5/R;( Os ci&a&,os i&!p!&!t!s p!r si ,o po&!" ca&i&atar-s!( N,o poss6!l
u"a lista auto"a &! ci&a&,os i&!p!&!t!s(
Os &!puta&os t." u" "a&ato li6r! ! ,o i"positi6o( Os &!puta&os ,o
r!spo&!" a ,o s!r p!rat! o !l!itora&o( Os parti&os polticos s,o it!r"!&i%rios !tr!
9E
Ana Jlia Maurcio
os ci&a&,osL!l!itora&o ! os &!puta&os( Os parti&os polticos s,o it!r"!&i%rios o
s!ti&o !" #u! t." o "ooplio &a apr!s!ta+,o &as ca&i&aturas !' &!ssa -or"a' 6,o
&!t!r"iar #u!" 6,o s!r os ca&i&atos a &!puta&os( Esta u"a -or"a !>tra-
costitucioal ou itra-parti&%ria #u! os parti&os polticos t." para !>!rc!r
i-lu.ciaLpr!ss,o so@r! os r!sp!cti6os &!puta&os(
D!tro &a AR os 6!r&a&!iros prota)oistas s,o os parti&os polticos ! ,o os
&!puta&os( N,o o@stat!' os &!puta&os t." u" co3uto &! po&!r!s' i"ui&a&!s'
&ir!itos ! r!)alias 8arts( /5OR a /50R;(
A l!)islatura t!" a &ura+,o &! #uatro aos ! !st% &i6i&i&a !" #uatro s!ssH!s
l!)islati6as 8art( /9/R;(
A AR po&! s!r &issol6i&a p!lo PR os t!r"os &o art( /91R( H% tr.s li"it!s
#uato K &issolu+,o &a AR p!lo PR?
- A AR ,o po&! s!r &issol6i&a os O "!s!s su@s!#u!t!s K sua !l!i+,o( Isto po&! )!rar
u"a situa+,o &! co-lito' &! i"pass!(
- A AR ,o po&! s!r &issol6i&a os Dlti"os O "!s!s &o "a&ato &o PR' pois !ss!s
Dlti"os O "!s!s $% u"a &i"iui+,o &o !statuto &o PR(
- A AR ,o po&! s!r &issol6i&a &urat! a 6i).cia &o !sta&o &! stio ou &o !sta&o &!
!"!r).cia(
A 6iola+,o &!stas or"asLli"it!s &!t!r"ia a i!>ist.cia 3ur&ica &o &!cr!to &!
&issolu+,o &a AR 8art( /91R' R1;( A i!>ist.cia 3ur&ica o &!s6alor 3ur&ico "ais
)ra6! &o Or&!a"!to Fur&ico Portu)u.s(
N,o o@stat! a AR po&!r s!r &issol6i&a' -ucioa u"a co"iss,o p!r"a!t! &a
AR 8art( /9:R' R /;( Esta co"iss,o p!r"a!t! -ucioa &urat! o p!ro&o !" #u! a AR
s! !cotrar &issol6i&a' &urat! o it!r6alo !tr! as s!ssH!s l!)islati6as ! #ua&o a AR
&!li@!rar a sua susp!s,o 8arts( /9ER'R 1 ! /9:R' R /;( Para al" &isso' a AR ,o
-ucioa s!"pr! !" pl!%rio( Po&! ta"@" -ucioar !" co"issH!s 8art( /90R;?
co"iss,o p!r"a!t!' co"issH!s pr!6istas o R!)i"!to &a AR ! co"issH!s !6!tuais'
cria&as a& $oc(
95
Ana Jlia Maurcio
/:(1( Co"p!t.cia
As pricipais &!cisH!s or"ati6as ! polticas &o pas passa" p!la AR' tais co"o?
- A r!6is,o &a Costitui+,o 8co"p!t.cia !>clusi6a &a AR;(
- A apro6a+,o &os !statutos &as R!)iH!s Auto"as 8co"p!t.cia !>clusi6a &a AR;(
- A apro6a+,o &o or+a"!to &! !sta&o 8co"p!t.cia !>clusi6a &a AR;(
- A apro6a+,o &! l!is &! a"istia 8co"p!t.cia !>clusi6a &a AR;(
- A apro6a+,o &as pricipais co6!+H!s it!racioais(
- A &!t!r"ia+,o &a sort! poltica &o )o6!ro !" &uplo s!ti&o?
- B p!la AR #u! o Go6!ro )a$a a pl!itu&! &! -u+H!s' atra6s &a
apr!s!ta+,o ! ,o r!3!i+,o &o pro)ra"a &! Go6!ro(
- A AR po&! &!t!r"iar o -i" &o Go6!ro' atra6s &a apro6a+,o &! "o+,o &!
c!sura ou atra6s &a r!3!i+,o &a "o+,o &! co-ia+a(
- Co"p!t! K AR cotrolar o "rito poltico &os actos polticos &o Go6!ro' cotrolar a
co6!i.cia &os actos &o Go6!ro' sal6o os actos pratica&os p!lo Go6!ro o 7"@ito
&a sua r!s!r6a l!)islati6a(
- Co"p!t! K AR apr!ciar !" t!r"os polticos os &iplo"as l!)islati6os &a Go6!ro(
- Co"p!t! K AR &!si)ar os titular!s &os r),os costitucioais 8Pro6!&or &! Fusti+a ! a
"aioria &os 3u*!s &o TC;(
Duas otas a propsito &a co"p!t.cia &a AR r!lati6as ao s!u
apa)a"!toL!s6a*ia"!toL!ros,o?
/( Eros,o &a co"p!t.cia &a AR pro6oca&a p!los &ir!ctrios &os parti&os
polticos( Os parti&os polticos po&!" tras-!rir o c!tro &! &!cis,o &a AR para
os &ir!ctrios parti&%rios' o #u! acot!c! ao 6!l &as r!6isH!s costitucioais'
pricipal"!t! a partir &os aos :2( As &!cisH!s trasita" &a AR para os
&ir!ctrios parti&%rios( Mua&o as &!cisH!s c$!)a" K AR 3% !st% tu&o acor&a&o
!tr! os &ois parti&os co" "aior !>pr!ss,o ! a AR li"ita-s! a apro6ar o #u! -oi
pr!6ia"!t! &!ci&i&o( O !s6a*ia"!to &a co"p!t.cia &a AR &!6!-s! a !st!
!>!rccio a@usi6o &o po&!r por part! &os parti&os polticos(
1( Eros,o &a co"p!t.cia &a AR pro6oca&a p!la it!)ra+,o o 7"@ito &a EU' #u!
t!" )!ra&o' ao lo)o &os t!"pos' o !s6a*ia"!to &a AR !" &upla ac!p+,o?
9O
Ana Jlia Maurcio
- H% "atrias tras-!ri&as ou cu3o s!ti&o &!cisrio passou &o Esta&o para a EU
8Esta&o !>propria&o &! c!rtas "atriasLpo&!r!s C -!"!o &! atur!*a
!>propriati6a &as "atrias &a AR;(
- H% u"a )o6!ra"!tali*a+,o &o proc!sso &! it!)ra+,o !urop!ia' pois o
Go6!ro #u!" !)oc!ia ! acor&a os trata&os ! co6!+H!s( Mua&o a AR
c$a"a&a a apro6ar os trata&os co-rota&a co" a situa+,o? ou apro6a !
p!r"a!c!-s! o 7"@ito &a EU ou r!3!ita-s! ! cria"-s! o@st%culos aos
co"pro"issos a&opta&os' o"!a&a"!t! o #u! r!sp!ita K cosoli&a+,o &as
istitui+H!s !urop!ias( Os )o6!ros' o 7"@ito &a EU' !)oc!ia" "atrias #u!
costitucioal"!t! ,o s!ria "at!rial"!t! poss6!l !)ociar( E>!"plos? o
<aco &! Portu)al p!r&!u a cat!)oria &! !"issor &! "o!&a para o <aco
Europ!u( Para apro6ar !st! tipo &! "!&i&as a Costitui+,o t!ria &! s!r alt!ra&a(
I6!rt!u-s! o -!"!o &! r!lacioa"!to &a Costitui+,o ! &o Dir!ito
Co"uit%rio( Ao i6s &o Dir!ito &a Eu s!r co-or"! Ks Costitui+H!s &os
Esta&os-"!"@ros' as Costitui+H!s &!st!s s,o alt!ra&as' a&apta&as' ou s!3a'
r!6istas para os trata&os po&!r!" s!r rati-ica&os ! apro6a&os( Hou6! u"a
i6!rs,o "!to&ol)ica or"ati6a !tr! o Dir!ito &a EU ! as Costitui+H!s &os
Esta&os-"!"@ros( Na Costitui+,o o-icial s,o os &!puta&os #u! pro"o6!" a
r!6is,o costitucioal 8"ooplio;( Na Costitui+,o ,o-o-icial atri@ui-s! ao
Go6!ro u" prota)ois"o #u! ,o !st% o t!>to !scrito &a Costitui+,o' isto '
o Go6!ro t!" u"a r!l!67cia "aior &o #u! a#u!la #u! costa a Costitui+,o
o-icial(
/:(A( Co"p!t.cia #u! AR t!" para proc!&!r K -iscali*a+,o poltica
Muatro %r!as &! ici&.ciaLTipos &! -iscali*a+,o poltica?
/( Cotrolo so@r! a acti6i&a&! &o Go6!ro( A AR -iscali*a a actua+,o &o
Go6!ro? a actua+,o poltica' a l!)islati6a ! a a&"iistrati6a( To&a a actua+,o &!cisria
&o )o6!ro !st% su3!ita a cotrolo( Ess! cotrolo "aior ou "!or &! acor&o co" o
-acto &o Go6!ro s!r "aiorit%rio ou "iorit%rio( Muato "ais !c!ss%rio s!ria o
cotrolo 8#ua&o o Go6!ro "aiorit%rio;' "!or !l! a pr%tica( O parla"!to "ais
&@il o cotrolo #ua&o o Go6!ro "aiorit%rio( Mua&o &!6ia s!r "ais it!r6!ti6o'
,o o W #ua&o ,o !ra !c!ss%rio #u! -oss! t,o it!r6!ti6o' #ua&o "ais( B
99
Ana Jlia Maurcio
ilusria a r!sposa@ili&a&! poltica "%>i"a' ou s!3a' a apro6a+,o &! u"a "o+,o &!
c!sura' &! u" Go6!ro "aiorit%rio p!la AR( N,o $% r!al !-!cti6a+,o &a
r!sposa@ili&a&! poltica &! u" Go6!ro "aiorit%rio(
1( Cotrolo so@r! a A&"iistra+,o PD@lica( A AR t!" po&!r!s para cotrolar a
A&"iistra+,o PD@lica?
- A AR proc!&! K -iscali*a+,o &as cotas pD@licas ! -iscali*a a actua+,o ,o
-iac!ira &a A&"iistra+,o PD@lica( Li"ita+,o? os po&!r!s &a AR ,o po&!"
su@stituir o -acto &o Go6!ro s!r o r),o sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica 8art(
/01R;( A AR ,o po&! su@stituir o Go6!ro "as po&! -iscali*ar a -or"a co"o o
Go6!ro a)! ou ,o a)!' !#uato r),o sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica(
- AR po&! c$a"ar !struturas &a A&"iistra+,o PD@licaLtitular!s &os r),os &a
A&"iistra+,o PD@lica para pr!star!" !sclar!ci"!tos ou a@rir co"issH!s &! i#urito
8co"issH!s a& $oc; para -iscali*ar &!t!r"ia&os assutos )o6!rati6os( E>!"plo?
co"iss,o para -iscali*ar a -or"a co"o 6ai s!r a&3u&ica&a a o6a pot! so@r! o T!3o(
A( Cotrolo so@r! o PR( A AR po&! cotrolar os actos &o PR o 7"@ito &a
aplica+,o &a &!clara+,o &! !sta&o &! stio ou &! !"!r).cia' atra6s &a apro6a+,o &o
&!cr!to pr!si&!cial ! &a apr!cia+,o &a !c!ssi&a&! &!ssa &!clara+,o( A AR
ou6!Lacol$! as "!sa)!s #u! o PR l$! &iri)!( Esta a -or"a &! co"uica+,o !tr! a
AR ! o PR(
E( Cotrolo #uato ao "rito poltico &os &!cr!tos-l!is &o Go6!ro 8art( /O:R;(
Cotrolo #uato ao "rito poltico &os &!cr!tos l!)islati6os r!)ioais para !-!itos &!
r!cusa &a rati-ica+,o ou &! itro&u+,o &! alt!ra+H!s 8art( 119R' R E;(
Co"o #u! a AR -iscali*aI Muais os proc!ssosL"!cais"os &! -iscali*a+,oI
/( A AR po&! criar i#uritos parla"!tar!s' po&! &!s!ca&!ar u" proc!sso &!
i6!sti)a+,o parla"!tar a c!rtos actosLco"porta"!tos(
1( A AR po&! criar co"issH!s !6!tuais &! i#urito( E>!"plo? co"iss,o &!
i#urito cria&a para i6!sti)ar o &!sastr! &! Ca"arat!(
90
Ana Jlia Maurcio
A( A AR po&! -a*!rLcolocar #u!stH!s ao Go6!ro por iiciati6a &os prprios
&!puta&os ou a s!#u.cia &! u" &!@at! so@r! u"a "atria !tr! o Go6!ro
! a AR 8#u!stH!sLit!rro)a+H!s ao Go6!ro so@r! "atria particular;(
E( A AR po&! r!#u!r!r i-or"a+H!s ao Go6!ro ou K A&"iistra+,o PD@lica( A
AR p!&! !sclar!ci"!tos at!s &! s!r!" cria&as !6!tuais co"issH!s &!
i#urito(
/:(E( Co"p!t.cia l!)islati6a &a AR
Tr.s i&!ias ucl!ar!s?
/( A AR t!" co"p!t.cia l!)islati6a )!rica #u! l$! p!r"it! !"aar l!is so@r!
to&as as "atrias 8art( /O/R c;(
Li"it!s K co"p!t.cia l!)islati6a )!rica &a AR?
- To&as as co"p!t.cias r!s!r6a&as p!la CRP a outros r),os( Mu! outros
r),osI O Go6!ro 8art( /:0R;' as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as R!)iH!s Auto"as
8arts( 11OR ! 119R;( A AR ,o po&! i6a&ir as %r!as &! co"p!t.cia l!)islati6a &! outros
r),os so@ p!a &! icostitucioali&a&!(
- Co"p!t.cia 3uris&icioal &os tri@uais( A AR ,o po&! apro6ar l!is #u!
r!6o)u!" ou "o&i-i#u!" as s!t!+as &os tri@uais( A AR ,o po&! aularL "o&i-icar
as s!t!+as 3u&iciais ou as &!cisH!s &! u" tri@ual( Isto &!corr! &o pricpio &a
s!para+,o &! po&!r!s(
- A AR ,o po&! i6a&ir a !s-!ra &a A&"iistra+,o PD@lica( H% u"a c!rta
&i-icul&a&! !" sa@!r o&! co"!+a ! t!r"ia a co"p!t.cia a&"iistrati6a ! a
co"p!t.cia l!)islati6a( E>!"plos? po&! a AR alt!rar o u"!rus clausus &a !tra&a as
Ui6!rsi&a&!sI Ou isso "atria a&"iistrati6a !>clu&a &a it!r6!+,o l!)islati6a &a
ARI Po&! a AR @ai>ar o pr!+o &a )asolia ou &o l!it!I Isto "atria &! atur!*a
a&"iistrati6a !>clu&a &a it!r6!+,o l!)islati6a ou a AR' o 7"@ito &a sua
co"p!t.cia l!)islati6a )!rica' po&! r!)ular !ssas "atriasI
I&!ias so@r! !ss! pro@l!"a?
- H%' clara"!t!' a Costitui+,o u"a r!s!r6a &a A&"iistra+,o PD@lica( S! o
Go6!ro o r),o sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica ! s! ,o $% $i!rar#uia !tr! os
r),os &! so@!raia 8pricpio &a !#uior&!a+,o;' a AR ,o po&! it!r6ir !" "atrias
9:
Ana Jlia Maurcio
&a co"p!t.cia &a A&"iistra+,o PD@lica' a ,o s!r !" "atria l!)islati6a( O Go6!ro
t!" r!s!r6a &! co"p!t.cia a&"iistrati6a(
- H% outros r),os #u! t." r!s!r6a &! co"p!t.cia a&"iistrati6a -ac! K AR'
o"!a&a"!t! os r),os a&"iistrati6os &as R!)iH!s Auto"as 8art( 1A/R' R O;(
E>!"plo? S! a AR -i*!r u"a l!i #u! -u&a a s!cr!taria r!)ioal &a saD&! co"a &a
a)ricultura &a R!)i,o Auto"a &os A+or!s' !ssa l!i or)aica"!t! icostitucioal'
pois 6iola o art( 1A/R' R O( Esta u"a r!s!r6a &! co"p!t.cia #u! li"ita a it!r6!+,o
&a AR( O Go6!ro R!)ioal o r),o sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica o 7"@ito &a
R!)i,o Auto"a(
- A AR ta"@" ,o s! po&! i"iscuir a a&"iistra+,o &as Ui6!rsi&a&!s
PD@licas( N,o po&!' por !>!"plo' apro6ar os !statutos &as Ui6!rsi&a&!s PD@licas' pois
isso 6iola o art( 9OR' R 1 ! o pricpio &a co"p!t.cia(
1( A Costitui+,o cria u" Dcl!o &! "atrias l!)islati6as so@r! as #uais s a AR
t!" co"p!t.cia l!)islati6a( B a %r!a &! r!s!r6a a@soluta &a AR' u"a %r!a &! "atrias
Gitoc%6!isJ por outros r),os(
Mu! "atrias s,o &! r!s!r6a a@soluta &a co"p!t.cia l!)islati6a &a AR?
- As "atrias pr!6istas o art( /OER(
- S%rias "atrias pr!6istas o art( /O/R' co"o a alt!ra+,o &a Costitui+,o 8al( a;'
a apro6a+,o &os !statutos poltico-a&"iistrati6os a as l!is r!lati6as K !l!i+,o &os
&!puta&os Ks Ass!"@l!ias L!)islati6as &as R!)iH!s Auto"as 8al(@;' co-!rir ao
Go6!ro autori*a+H!s l!)islati6as 8al( &;' co-!rir Ks Ass!"@l!ias L!)islati6as &as
R!)iH!s Auto"as c!rtas autori*a+H!s 8al( !; ! coc!&!r a"istias ! p!r&H!s )!ricos
8al( -;(
- L!i-#ua&ro &as r!pri6ati*a+H!s 8art( 1:AR;(
A( A Costitui+,o p!r"it!' u"a &!t!r"ia&a %r!a' ap!as as "atrias &o art(
/O5R' a cria+,o &! u"a %r!a &! co&o"io &! "atrias &a AR ! &o Go6!ro ! al)u"as
"atrias &as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as R!)iH!s Auto"as( A AR o r),o
co"p!t!t! or"al"!t! "as po&!' atra6s &! u"a l!i &! autori*a+,o l!)islati6a'
p!r"itir #u! o Go6!ro l!)isl! so@r! as "atrias &o art( /O5R ! #u! as Ass!"@l!ias
L!)islati6as &as R!)iH!s Auto"as l!)isl!" so@r! al)u"as "atrias &o art( /O5R(
Estas s,o as "atrias &! r!s!r6a r!lati6a &a AR(
02
Ana Jlia Maurcio
Mua&o o Go6!ro "aiorit%rio' $% u"a irr!l!67cia &! -acto' ,o &! &ir!ito'
&as r!s!r6as &a AR( O Go6!ro #u!r' a AR apro6a( O Go6!ro ,o #u!r' a AR r!3!ita(
As r!s!r6as &a AR !st,o &!p!&!t!s &o -acto &o Go6!ro t!r ou ,o t!r "aioria o
parla"!to(
4 12( Go6!ro
12(/( Estatuto &o Go6!ro !" t!r"os &! co"posi+,o ! -or"a+,o
O Go6!ro &!-ii&o co"o s!&o o r),o sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica
8art( /01R;( O Go6!ro ,o t!" ap!as co"p!t.cia a&"iistrati6a( O Go6!ro t!" tr.s
tipos &! co"p!t.cia? a&"iistrati6a' poltica ! l!)islati6a(
O Go6!ro u" r),o &! so@!raia auto"o co"posto p!lo Pri"!iro-
=iistro' p!los =iistros' p!los s!cr!t%rios ! su@s!cr!t%rios &! Esta&o 8art( /0AR' R /;(
Po&! $a6!r ai&a u" ou 6%rios 6ic!-Pri"!iros-=iistros( Ess!cial ao Go6!ro a
!>ist.cia &o Pri"!iro-=iistro' &os =iistros' &os s!cr!t%rios ! su@s!cr!t%rios &!
Esta&o(
Particulari&a&!? o Go6!ro u" r),o co"pl!>o( B u" r),o -or"a&o por
outros r),os( Po&! -ucioar !" t!r"os col!)iais' atra6s &o Go6!ro ou &o Cos!l$o
&! =iistros' ou i&i6i&ual"!t!' atra6s &! ca&a =iistro( Ca&a =iistro u" r),o !
part! it!)rat! &o r),o Go6!ro(
O PR po&! pr!si&ir ao Cos!l$o &! =iistros a co6it! &o Pri"!iro-=iistro
8art( /AAR i;( To&a6ia' ,o or"al #u! isso suc!&a(
A co"p!t.cia &! !>!rccio i&i6i&ual !" r!)ra' sal6o #ua&o a Costitui+,o
&i)a !>pr!ssa"!t! #u! c!rta co"p!t.cia !>!rci&a' col!)ial"!t!' !" Cos!l$o &!
=iistros 8art( 122R;( Mua&o a Costitui+,o &i* #u! co"p!t! ao Go6!ro -a*!r al)o'
!t!&!-s! #u! isso co"p!t.cia &o =iistro r!sp!cti6o(
0/
Ana Jlia Maurcio
Pricpio )!ral? pricpio &a i)ual&a&! &os =iistros( N,o $% 3uri&ica"!t!
$i!rar#uia !tr! os =iistros( H% $i!rar#uia 3ur&ica ! poltica !tr! o Pri"!iro-=iistro
! os outros =iistros' pois o Pri"!iro-=iistro o pri"!iro &os "!"@ros &o Go6!ro(
B !l! #u!" i&ica ao PR #u!" #u!r #u! s!3a o"!a&o ou !>o!ra&o 8art( /09R;(
N,o o@stat! a i)ual&a&! !tr! os =iistros' $% u"a pr!&o"i7cia &o =iistro
&as Pia+as( To&os os actos &o Go6!ro #u! !6ol6a" r!-l!>os -iac!iros t." &! s!r
apro6a&os p!lo =iistro &as Pia+as' co"o costa &a L!i or)7ica &o Go6!ro(
Mua&o !>ist!" !sp!ciais pr!ocupa+H!s -iac!iras ! or+a"!tais &!si)a&a"!t! por
!-!itos &a EU ac!tua-s! o p!so &!cisi6o &a it!r6!+,o &o =iistro &as Pia+as( Mual
a ori)!" $istrica &!sta pr!&o"i7cia &o =iistro &as Pia+asI A sua ori)!"
r!"ot! a /:10' K co&i+,o i"posta por Oli6!ira Sala*ar para assu"ir a pasta &a
Pia+as( F% a Costitui+,o &! /:AA iclua !ssa pr!&o"i7cia co"o r!)ra(
Pro@l!"a poss6!l? O #u! suc!&! #ua&o o =iistro &as Pia+as r!cusa a
apro6a+,o &! u"a l!i #u! t!$a a cocor&7cia &o Pri"!iro-=iistroI No caso &! o
Pri"!iro-=iistro ! o =iistro &as Pia+as &!sali$ar!" os s!us it!r!ss!s?
- O =iistro &as Pia+as po&! &!"itir-s!(
- O Pri"!iro-=iistro po&! t!tar !>o!rar o =iistro &as Pia+as' pr!cisa&o
&a ac!ita+,o &!ssa proposta p!lo PR 8arts( /AAR $; !/0OR' R 1;( E s! o PR s! r!cusar a
!>o!rar o =iistro &as Pia+asI Po&! &!s!ca&!ar-s! u" co-lito istitucioal( A
solu+,o !ss! caso para o Pri"!iro-=iistro s!ria p!&ir a sua &!"iss,o( Est!
"!cais"o 3ur&ico ass!ta a i)ual&a&! &! to&os os =iistros(
Por"a+,o &o Go6!ro?
/( No"!a+,o &o Pri"!iro-=iistro( B o icio &! tu&o' ap!sar &! po&!r !>istir
u"a -i)ura #u! ,o r!sulta &a Costitui+,o o-icial? a -i)ura &a i&i)ita+,o(
I&i)itar co6i&ar al)u" a t!tar -or"ar Go6!ro( A i&i)ita+,o t!" 6%rios
si)i-ica&os?
- Mua&o ,o $% "aiorias' a i&i)ita+,o p!r"it! #u! u"a p!ssoa cosi)a u"a
@as! parla"!tar #u! l$! p!r"ita 6ia@ili*ar o r!sp!cti6o Go6!ro(
- A i&i)ita+,o p!r"it! #u! !ssa p!ssoa co"po$a u" Go6!ro' #u! !cotr!
p!ssoas para it!)rar o Go6!ro(
- A i&i)ita+,o ta"@" p!r"it! #u! o pra*o li"ita&o &! /2 &ias ps o"!a+,o
para a apr!s!ta+,o &o pro)ra"a &! Go6!ro s!3a &ilata&o' apro6!ita&o-s! a
01
Ana Jlia Maurcio
i&i)ita+,o para !ssa p!ssoa )a$ar t!"po a !la@ora+,o &o r!sp!cti6o pro)ra"a &!
Go6!ro ! a costitui+,o &a !#uipa )o6!ra"!tal(
A a"plitu&! &os po&!r!s &o PR &i-!r!t! cosoat! !>ista ou ,o "aioria
parla"!tar( Mua&o $% "aioria' o PR li"ita-s! a o"!ar a p!ssoa i&ica&a para
Pri"!iro-=iistro( Mua&o ,o $% "aioria' o PR t!" "aior prota)ois"o a !scol$a &a
i&i6i&uali&a&! #u! 6ai i&i)itar ou o"!ar co"o Pri"!iro-=iistro( N,o o@stat!' o
PR ,o !st% o@ri)a&o a !scol$!r o l&!r &o parti&o "ais 6ota&o ou &o parti&o
"aiorit%rio( O PR s t!" &! cu"prir &uas -or"ali&a&!s? t!r !" cota os r!sulta&os
!l!itorais ! ou6ir os parti&os co" r!pr!s!ta+,o parla"!tar 8art( /09R' R /;( Co"p!t!
ao PR a o"!a+,o &o Pri"!iro-=iistro( Os outros "!"@ros s,o o"!a&os p!lo PR
so@ propostaLiiciati6a &o Pri"!iro-=iistro( O PR ,o o@ri)a&o a o"!ar os o"!s
#u! o Pri"!iro-=iistro l$! propH!( =as ,o po&! &!ci&ir #u!" s,o os "!"@ros &o
Go6!ro( B pr%tica costitucioal $a6!r co6!rsas it!ras !tr! o PR ! o Pri"!iro-
=iistro(
1( To"a&a &! poss!( E-!itos &a to"a&a &! poss!?
- A &ata &! o"!a+,o ! &! to"a&a &! poss! corr!spo&! K &ata &a !>o!ra+,o &o
Go6!ro c!ssat!( Isto p!r"it! o pricpio &a cotiui&a&! &as -u+H!s &a
A&"iistra+,o PD@lica 8art( /0OR;(
- A &ata &a to"a&a &! poss! "arca o icio &as -u+H!s &os o6os "!"@ros &o
Go6!ro ou &o Go6!ro( Da &ata &a o"!a+,o &o Pri"!iro-=iistro cota-s! o pra*o
"%>i"o &! /2 &ias para a apr!s!ta+,o &o pro)ra"a &! Go6!ro 8art( /:1R' R /;(
Co"pr!!&!-s! assi" a -i)ura &a i&i)ita+,o? p!r"it! #u! o Go6!ro t!$a "ais t!"po
para pr!parar o pro)ra"a a apr!s!tar(
Durat! o p!ro&o &a to"a&a &! poss! at ao t!r"o &a apr!cia+,o parla"!tar
&o r!sp!cti6o pro)ra"a' o Go6!ro ,o t!" pl!itu&! &! -u+H!s' t!" a co"p!t.cia
&i"iu&a( B u" )o6!ro &! )!st,o 8art( /0OR' R 5;( To&os os )o6!ros s,o )o6!ros &!
)!st,o o icio' !tr! a poss! ! a apr!cia+,o &o Go6!ro' ! o -i"' aps a &!"iss,o !
at K poss! &o o6o Go6!ro(
Go6!ros &! )!st,o? a !>p!ri.cia costitucioal portu)u!sa $ou6! ap!as u"
Go6!ro #u! -oi s!"pr! Go6!ro &! )!st,o? o III Go6!ro Costitucioal' co" o E)(
No@r! &a Costa co"o Pri"!iro-=iistro( A apr!cia+,o &o pro)ra"a &o Go6!ro
0A
Ana Jlia Maurcio
t!r"iou co" a apro6a+,o &! u"a "o+,o &! c!sura' lo)o' co" a &!"iss,o &o
Go6!ro(
Si)i-ica&o &o pro)ra"a &! Go6!ro 8art( /00R;? Cocr!ti*a u" co3uto &!
pro"!ssas !l!itorais ou &! acor&os ps-!l!itorais !tr! os parti&os polticos #u! !st,o a
@as! &a -or"a+,o &o Go6!ro C !>!rc! tr.s -u+H!s pricipais?
/( Apr!s!tar 3uto &a AR as li$as "!stras &a actua+,o &o Go6!ro(
1( Auto-6icula+,o poltica &o Go6!ro( A AR o r),o r!pr!s!tati6o &!
to&os os parti&os( Os "!"@ros &o Go6!ro t." &! s!r soli&%rios C pricpio
&a soli&ari!&a&! )o6!ra"!tal 8art( /0:R;(
A( H!t!ro6icula+,o( O Go6!ro assu"! u" co"pro"isso p!rat! a AR' o
s!ti&o !" #u! a AR &!6! -iscali*ar o "o&o co"o o Go6!ro cu"pr! ou ,o
o pro)ra"a( A AR ,o po&! c!surar o Go6!ro por !star a cu"prir o
cot!D&o &o s!u pro)ra"a( A AR !st% 6icula&a ao cot!D&o &o pro)ra"a
#u! &!i>a passar(
N,o a&"iss6!l #u! o PR cotrol! a !>!cu+,o &o pro)ra"a &! Go6!ro
atra6s &o 6!to poltico( O PR ,o o )arat! &a !>!cu+,o' &o cu"pri"!to &o
pro)ra"a &! Go6!ro(
O pro)ra"a &! Go6!ro ,o apro6a&o p!la AR( Para o Go6!ro cotiuar
!" !-!cti6i&a&! &! -u+H!s a AR ,o po&! r!3!itar o pro)ra"a( <asta #u! a AR
apr!ci! o pro)ra"a para o Go6!ro t!r pl!itu&! &! -u+H!s( N,o !c!ss%rio
#u! $a3a al)u"a 6ota+,o o -i" &a apr!cia+,o( Por"' s! $ou6!r u"a 6ota+,o'
!sta po&! partir &a iiciati6a &os &!puta&os' atra6s &! u"a "o+,o &!
c!suraLr!3!i+,o &o pro)ra"a &o Go6!ro 8art( /:1R' Rs 1 ! A ! art( /:5R &;( Essa
6ota+,o ta"@" po&! partir &a iiciati6a &o Go6!ro' atra6s &o 6oto &!
co-ia+a 8art( /:1R' R A;(
No sist!"a portu)u.s' o Go6!ro s ati)! pl!itu&! &! -u+H!s &!pois &a
apr!cia+,o &o pro)ra"a &! Go6!ro p!la AR(
A apr!cia+,o &o pro)ra"a &! Go6!ro po&! t!r"iar &! tr.s -or"as?
- U" ou "ais )rupos parla"!tar!s propH! a r!3!i+,o &o pro)ra"a 8art( /:1R'
Rs A ! E;(
- O Go6!ro solicita u" 6oto &! co-ia+a 8art( /:1R' R A;(
- Na&a suc!&! ! o Go6!ro !tra !" !-!cti6i&a&! &! -u+H!s(
0E
Ana Jlia Maurcio
T!&o o Go6!ro !tra&o !" pl!itu&! &! -u+H!s coloca-s! o pro@l!"a &a
r!sposa@ili&a&! poltica &o Go6!ro(
12(1( R!sposa@ili&a&!
R!sposa@ili&a&! poltica &o Go6!ro C tr.s t!s!s?
/( O Go6!ro cotiua a s!r &upla"!t! r!spos%6!l politica"!t!
p!rat! a AR ! o PR 8art( /:2R;(
1( D!pois &a r!6is,o costitucioal &! /:01' $% #u!" &!-!&a #u! o
Go6!ro ap!as politica"!t! r!spos%6!l p!rat! a AR ! 3% ,o
politica"!t! r!spos%6!l p!rat! o PR 8art( /:2R' 6!rs,o at!rior !
post!rior K r!6is,o costitucioal &! /:01;(
A( H% "!ra r!sposa@ili&a&! istitucioal &o Go6!ro p!rat! o PR(
Paulo Ot!ro a&opta !ssa t!s!(
E" #u! s! tra&u* !ssa r!sposa@ili&a&!?
H% u"a r!sposa@ili&a&! &o Pri"!iro-=iistro -ac! ao PR ! ,o &os r!stat!s
"!"@ros &o Go6!ro -ac! ao PR( Os "!"@ros &o Go6!ro s,o r!spos%6!is p!rat! o
Pri"!iro-=iistro( O Pri"!iro-=iistro r!spo&! por si ! p!los "!"@ros &o Go6!ro
p!rat! o PR( Da#ui s! r!tira o !statuto c!tral &o Pri"!iro-=iistro a r!sp!cti6a
r!sposa@ili&a&! &o Go6!ro p!rat! o PR( Est! "o&!lo o "!s"o "o&!lo &!
c$ac!l!r pr!6isto a Costitui+,o &! /:AA(
A r!sposa@ili&a&! 3uto &a AR a r!sposa@ili&a&! &o Pri"!iro-=iistro p!la
actua+,o &o Go6!ro ! &os "iistros' s!)u&o o pricpio &a soli&ari!&a&!
)o6!ra"!tal( A AR ,o po&! 6otar u"a "o+,o &! c!sura i&i6i&ual? ao "iistro >
ou ^' aos "!"@ros &o Go6!ro cosi&!ra&os i&i6i&ual"!t!(
R!sposa@ili&a&! &o Go6!ro p!rat! a AR?
=!cais"os &! -iscali*a+,o &a actua+,o &o Go6!ro' cotrolo &a acti6i&a&! &o
Go6!ro(
A AR po&! 6otar "o+H!s &! c!sura' #u! s,o &a iiciati6a &os &!puta&os' ou
"o+H!s &! co-ia+a' #u! part!" &a iiciati6a &o Go6!ro( A "o+,o &! c!sura t!" &!
s!r apro6a&a por "aioria a@soluta para pro6ocar a &!"iss,o &o Go6!ro 8art( /:ER ! art(
05
Ana Jlia Maurcio
/:5R -;( A "o+,o &! co-ia+a para pro6ocar a &!"iss,o &o Go6!ro t!" &! s!r
r!3!ita&a 8art( /:AR ! art( /:5R !;(
R!sposa@ili&a&! &o Go6!ro p!rat! o PR?
A r!sposa@ili&a&! &o Go6!ro p!rat! o PR u"a r!sposa@ili&a&!
istitucioal ! ,o poltica( A -alta &! co-ia+a poltica &o PR o Pri"!iro-=iistro
,o costitui -u&a"!to para a &!"iss,o &o Go6!ro( O PR ,o po&! &!"itir o
Go6!ro por #u!@ra &a co-ia+a poltica s! o Go6!ro t!" a co-ia+a poltica &a AR'
a ,o s!r #u! o Go6!ro !st!3a a pVr !" causa o r!)ular -ucioa"!to &as istitui+H!s
&!"ocr%ticas 8art(/:5R' R 1;(
O Pri"!iro-=iistro' o "o"!to &a o"!a+,o' t!" &! t!r a co-ia+a &o PR'
pois o PR ,o o@ri)a&o a o"!ar o l&!r &o parti&o "ais 6ota&o(
O PR po&! &i-icultar a 6i&a ao Go6!ro s! ,o !>istir co-ia+a poltica' atra6s
&! 6%rios "!cais"os?
- S!to poltico !" r!la+,o aos &!cr!tos-l!is ! &!cr!tos r!)ula"!tar!s &o
Go6!ro(
- O PR po&! &!s!ca&!ar suc!ssi6os p!&i&os &! -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a
costitucioali&a&! &os &!cr!tos-l!is(
- O PR po&! -or"ular crticas pD@licas K ac+,o )o6!ra"!tal(
- O PR po&! r!cusar-s! a proc!&!r a o"!a+H!s propostas p!lo Pri"!iro-
=iistro( E>!"plos? su@stituir "iistros ou su@stituir o Procura&or-)!ral &a R!pD@lica(
O Go6!ro t!" u" co3uto &! &!6!r!s -ac! ao PR?
- D!6!r &! i-or"ar o PR so@r! os assutos pD@licos(
- D!6!r &! cot!+,o a apr!cia+,o pD@lica &a ac+,o pr!si&!cial(
O art( /:5R' R 1 costitui u"a li"ita+,o $istrica &os po&!r!s &o PR( Est! art(
-oi alt!ra&o a s!#u.cia &a r!6is,o costitucioal &! /:01' o #u! li"itou a
possi@ili&a&! &! &!"iss,o &o Go6!ro p!lo PR( No !tato' !sta u"a cl%usula s!"
cotrolo 3ur&icoW o acto &! &!"iss,o &o Go6!ro p!lo PR ,o pass6!l &! cotrolo
3u&icial(
Esta cl%usula po&! s!r !t!&i&a !" &uas ac!p+H!s?
0O
Ana Jlia Maurcio
- S! o Go6!ro "iorit%rio ! !st% a pVr !" causa o r!)ular -ucioa"!to &as
istitui+H!s &!"ocr%ticas' o PR ,o t!" $ipt!s!s &! &!s!ca&!ar o "!cais"o &a
&!"iss,o pois a AR tratar% &! &!"itir o Go6!ro' atra6s &! u"a "o+,o &! c!sura(
- S! o Go6!ro "aiorit%rio' o PR ,o po&! -a*!r a&a cotra a "aioria
parla"!tar #u! apoi! o Pri"!iro-=iistro &!"iti&o p!lo PR( A solu+,o a &issolu+,o
&a AR(
12(A( Co"p!t.cia? poltica' a&"iistrati6a ! l!)islati6a
Co"p!t.cia A&"iistrati6a 8art( /::R;(
Co"p!t.cia Poltica 8art( /:9R;?
- B &! r!-!rir a i"port7cia &a -i)ura &a r!-!r!&a "iist!rial 8art( /:9R a; ! art( /E2R;( A
-alta &! r!-!r!&a &os actos &o PR &!t!r"ia a i!>ist.cia 3ur&ica &o acto( Pr!itas &o
A"aral aalisou os casos !" #u! l!)ti"a ou ,o a r!cusa &! r!-!r!&a( As l!is !st,o
su3!itas K pro"ul)a+,o p!lo PR ! a pro"ul)a+,o !st% su3!ita K r!-!r!&a "iist!rial( A
r!-!r!&a ici&! so@r! a pro"ul)a+,o( B u" acto &! 6ali&a+,o &a pro"ul)a+,o' u"
acto c!rti-icati6o &a pro"ul)a+,o' u" acto &! aut!tica+,o &a pro"ul)a+,o(
Co"p!t.cia L!)islati6a 8art( /:0R;
09
Ana Jlia Maurcio
H% #uatro tipos &! co"p!t.cia l!)islati6a &o Go6!ro( B pr!ciso articular a
co"p!t.cia l!)islati6a &o Go6!ro co" a co"p!t.cia l!)islati6a &a AR(
H% "atrias &! co"p!t.cia l!)islati6a &! r!s!r6a a@soluta &a AR 8arts( /OER'
/O/R a;' @;' &;' !; ! -; ! 1:AR;( O Go6!ro uca po&! l!)islar so@r! !ssas "atrias(
H% "atrias &a co"p!t.cia l!)islati6a &a r!s!r6a a@soluta &o Go6!ro( S,o
!ssas as "atrias so@r! a or)ai*a+,o ! o -ucioa"!to &o Go6!ro 8art( /:0R' R 1;(
S! a AR 6iolar !ssa r!s!r6a ! l!)islar' tais l!is s!r,o 6icia&as &! icostitucioali&a&!(
Or)7ica' !>acta"!t! co"o suc!&!ria s! o Go6!ro l!)islass! so@r! as "atrias &!
r!s!r6a a@soluta &a AR(
H% u"a r!s!r6a r!lati6a &a AR' #uato K sua co"p!t.cia l!)islati6a 8arts( /O5R
! /:0R' R / @;( E" pricpio a co"p!t.cia l!)islati6a p!rt!c! K AR "as !sta po&!'
"!&iat! u"a l!i &! autori*a+,o l!)islati6a' co-!rir ao Go6!ro co"p!t.cia para
l!)islar so@r! !ssas "atrias &! r!s!r6a r!lati6a &a AR(
A AR ,o t!" o "ooplio l!)islati6o( A r!)ra a co"p!t.cia l!)islati6a a
!>ist.cia &! u"a %r!a cocorr!cial( A co"p!t.cia l!)islati6a cocorr!cial #u!r
&i*!r #u! tato a AR co"o o Go6!ro t." co"p!t.cia l!)islati6a 8AR? art( /O/R c;W
Go6!ro? art( /:0R' R/ a;( A r!)ra ' o Dir!ito Portu)u.s' a !>ist.cia &! co"p!t.cia
l!)islati6a cocorr!cial( A co"p!t.cia l!)islati6a cocorr!cial tu&o a#uilo #u! ,o
!st% !" a r!s!r6a a@soluta &a AR !" a r!s!r6a a@soluta &o Go6!ro !" a#uilo
#u! !st% a r!s!r6a r!lati6a &a AR( A ori)!" &!st! !t!&i"!to r!sulta &o p!ro&o &a
Dita&ura =ilitar ! -oi acol$i&o a Costitui+,o &! /:AA !' post!rior"!t!' a actual
Costitui+,o(
Ha6!r% ai&a u" #uarto tipo &! co"p!t.cia l!)islati6a &o Go6!roI S!r%
"atria &! r!s!r6a &o Go6!ro o &!s!6ol6i"!to &! l!is &! @as!s' co" @as! o
&isposto o art( /:0R' R / c;I H% tr.s t!s!s?
/( Us &!-!&!" #u! o &!s!6ol6i"!to &as l!is &! @as!s "atria &a
%r!a cocorr!cial( Crtica? s! o &!s!6ol6i"!to &as @as!s &!
co"p!t.cia cocorr!cial' #ual a ra*,o &a al!a c; &o art( /:0R'
R/I
1( H% #u!" &!-!&a #u! o #u! r!sulta &a al!a c; &o art( /:0R' R/ u"a
r!s!r6a l!)islati6a a -a6or &o Go6!ro o s!ti&o !" #u! li"ita a
co"p!t.cia l!)islati6a &a AR( O Go6!ro t!" a r!s!r6a a@soluta &!
&!s!6ol6!r as l!is &! @as!s( Assi"' a AR po&! -a*!r l!is &! @as!s "as
00
Ana Jlia Maurcio
,o po&! proc!&!r ao s!u &!s!6ol6i"!to( No !tato' a AR po&!
alt!rar' !" s!&! &! apr!cia+,o parla"!tar' !ss!s &!cr!tos-l!is( H%
r!s!r6a pri"%ria &o Go6!ro "as ,o $% u"a r!s!r6a it!)ral' pois a
AR po&! alt!rar !ss!s &iplo"as &! &!s!6ol6i"!to &! l!is &! @as!s
8art( /O:R;( Esta a posi+,o &!-!&i&a por Paulo Ot!ro(
A( Outros &!-!&!" #u! !sta al!a u"a "ai-!sta+,o &! auto-
6icula+,o &a AR( B a AR #u! po&! !t!&!r auto-6icular-s! a ,o
&!s!6ol6!r u"a l!i &! @as!s' "as s! &!ci&ir -a*.-lo' &a ,o r!sulta
u"a icostitucioali&a&!(
No !tato' &! r!al+ar a &uali&a&! !tr! a Costitui+,o o-icial ! a Costitui+,o
,o-o-icial( Mua&o o Go6!ro t!" "aioria o parla"!to' pouco r!l!6at!' a
pr%tica' sa@!r #uais as co"p!t.cias ! as r!s!r6as' pois o Go6!ro cos!)u! s!"pr!
apoio para as suas propostas ! &!cr!tos-l!is(
As l!is &! autori*a+,o l!)islati6a s!r6!" para &!li"itar o alcac! &a "!&i&a
l!)islati6a a s!r a&opta&a p!lo Go6!ro( =as "uitas 6!*!s o Go6!ro -a* pri"!iro a
"!&i&a l!)islati6a ! s &!pois p!&! autori*a+,o l!)islati6a K AR( Mua&o o Go6!ro
"aiorit%rio istru"!tali*a a AR' o 7"@ito &a co"p!t.cia l!)islati6a' aos propsitos
polticos &o Go6!ro( O Go6!ro co"o s! ti6!ss! u"a co"p!t.cia l!)islati6a "ais
alar)a&a(
A a@!rtura #u! a Costitui+,o &!t!r"ia !" s!&! &! ar! cocorr!cial p!r"it!
!>plicar #u!?
- O 6!to &o PR a@soluto -ac! ao Go6!ro( No !tato' caso a "atria ,o s!3a
&a r!s!r6a a@soluta &o Go6!ro' o Go6!ro po&! s!"pr! co6!rt!r o &!cr!to-l!i 6!ta&o
!" proposta &! l!i ! apr!s!t%-la K AR( S! o Go6!ro -or "aiorit%rio #uas! c!rto #u! a
AR -ar% co" #u! o PR pro"ul)u! a l!i' "!s"o #u! t!$a &! co-ir"ar a a)ora l!i &a
AR 6!ta&a por "aioria a@soluta( Est! u" "!cais"o &! "ai-!sta+,o &o po&!rio
l!)islati6o &o Go6!ro -ac! K AR ! ta"@" "ai-!sta+,o &a co3u)a+,o &o Go6!ro
! &a "aioria parla"!tar a AR para sup!rar o 6!to poltico &o PR(
A supr!"acia l!)islati6a &os Go6!ros "aiorit%rios !ra !6i&!t! a Costitui+,o
&! /:AA ! -oi 3usti-ica&a a &! /:9O por causa &a "!ta Gtrasi+,o para o socialis"oJ'
#u! aca@ou por uca s!r i"pl!"!ta&a(
0:
Ana Jlia Maurcio
4 1/( Tri@uais
To&os os Tri@uais s,o' K lu* &a Costitui+,o' r),os &! so@!raia( Os tri@uais
t." o "ooplio &a -u+,o 3uris&icioal 8art( 121R;? s aos tri@uais co"p!t! )aratir a
pa* 3ur&ica' &iri"ir lit)ios ! a -iscali*a+,o &i-usa &a costitucioali&a&!' APENAS &a
icostitucioali&a&! por ac+,o u"a 6!* #u!' a icostitucioali&a&! por o"iss,o' &!
r!s!r6a coc!tra&a &o T( Costitucioal 8art( 12ER;(
O TC ' ,o o@stat! os s!us "!"@ros s!r!"' "aioritaria"!t!' &!si)a&os p!la
AR' u" tri@ual 8art( 111R' R /;(
Na s!#u.cia &! "o&!lo &os E(U(A itro&u*i&o !" Portu)al' p!la pri"!ira 6!*
!" /://' u"a co"p!t.cia para r!cusar a aplica+,o &! or"as icostitucioais? u"
po&!rL&!6!r r!)ula&o o art( 12ER(
Os tri@uais s,o i&!p!&!t!s 8art( 12AR;? ,o !st,o su3!itos a or&!s ou
istru+H!s &! outro po&!r 8s!" pr!3u*o &! !star!" su3!itos K l!i ! Costitui+,o;? ,o
po&!" &!saplicar a l!i SALSO s! !sta -or icostitucioal( O 3ui* ,o po&! su@stituir o
critrio &o l!)isla&or p!lo s!u prprio critrio sal6o s! o critrio usa&o p!lo l!)isla&or
-or cotr%rio K Costitui+,o? !ss! caso' o 3ui* t!" o po&!r ! o &!6!r &! r!cusar a
aplica+,o? a -u+,o &! 3ui* ,o a &! "!ro aut"atoW a i&!ia &! =ot!s#ui!u s!)u&o a
#ual o po&!r 3u&icial u" po&! GuJ ,o ' $o&i!ra"!t!' 6!r&a&!( O 3ui* t!" u"
pap!l "!to&olo)ica"!t! acti6o a?
-&!t!r"ia+,o &! &ir!itosW
-it!rpr!ta+,o &o &ir!itoW
-aplica+,o &o &ir!ito?
-it!)ra+,o &! lacuas(
H% s!"pr! !spa+os &! cria+,o &! Dir!ito por part! &os 3u*!s 8&!si&a&!
or"ati6a;? #uato "!or -or a &!si&a&! &a or"a' isto ' #uato "aior -or a
i"p!r-!i+,o &a l!i' "aior s!r% o prota)ois"o &o 3ui*( E>!"plo? T!" prota)ois"o a
cocr!ti*a+,o &! coc!itos i&!t!r"ia&os' a it!)ra+,o &! lacuas' a cocr!ti*a+,o
&! cl%usulas a@!rtas' sa@!r s! a or"a L,o co-or"! co" a Costitui+,o( O 3ui* t!"
u" pap!l "!to&olo)ica"!t! acti6o(
N,o $%' o &ir!ito portu)u.s' a aplica+,o &a r!)ra &o pr!c!&!t!( A r!)ra &o
pr!c!&!t! alia&a &o pricpio &a i)ual&a&!' pois i"p!&! #u! so@r! a "!s"a or"a
$a3a &uas posi+H!sLsolu+H!s cotra&itrias( B ta"@" alia&a &o pricpio &a s!)ura+a
:2
Ana Jlia Maurcio
3ur&ica( To&a6ia' ap!sar &! ,o !>istir a or"a &o pr!c!&!t! !" Portu)al' o
pr!c!&!t! "uito i"portat! #ua&o al)u" 6ai a tri@ual ! utili*a' co"o ar)u"!to
3usti-icati6o &a sua posi+,o 3ur&ica' o s!ti&o a&opta&o 3u&icial"!t! por outro tri@ual
u" caso s!"!l$at! i"p!&i&o #u!' so@r! a aplica+,o &! "!s"a or"a' !>ista" &uas
solu+H!s cotra&itrias( B "uito co"u" #u! os tri@uais si)a" a pr%tica r!it!ra&a por
tri@uais !" casos at!rior!s ! s!"!l$at!s( Isto 6is6!l a to&os os 6!is' iclui&o o
TC( O "!s"o s! passa !" r!la+,o a r!cursos para o TC? !st! -u&a"!ta a sua &!cis,o'
"uitas 6!*!s' co" @as! !" &!cisH!sLar)u"!tos !" casos at!rior!s( N,o a !>ist.cia
-or"al &a r!)ra &o pr!c!&!t!' "as a -or+a i-or"al &! u"a &!cis,o at!rior so@r!
u"a "!s"a "atria u" &!t!r"ia&o s!ti&o' a co&icioar a &!cis,o pr!s!t! &os
tri@uais so@r! "atria s!"!l$at!(
B &! r!al+ar o art( 125R' R 1' o&! su@3a* a pr!6al.cia &as &!cisH!s &os
tri@uais so@r! as &!cisH!s &! #uais#u!r outras !ti&a&!sLautori&a&!s( A Costitui+,o
co-!r! u"a !>c!p+,o ao pricpio &a !#uior&!a+,o &os r),os &! so@!raia' por#u!'
ap!sar &os r),os &! so@!raia !star!" ao "!s"o 6!l $i!r%r#uico' as &!cisH!s &os
tri@uais pr!6al!c!" s!"pr! -ac! Ks &!cisH!s &os outros r),os &! so@!raia' "!s"o
so@r! as &!cisH!s &o l!)isla&or( PH!-s! !t,o a #u!st,o &! sa@!r #ual a -or+a 3ur&ica &o
caso 3ul)a&o il!)al( A l!i po&! &i*!r QW s! u" tri@ual &!ci&iu a ! a s!t!+a trasitou
!" 3ul)a&o' ,o s!&o pass6!l &! r!curso' 3% ,o $% a&a a -a*!r cotra !ssa s!t!+a
i6%li&a ! #u! cotraria a l!i( O caso 3ul)a&o i6%li&o t!" a -or+a 3ur&ica &a -or+a &!
l!i( B co"o s! o caso s! ti6!ss! &!spr!&i&o &a l!i( Aos tri@uais coc!&!-s! a Dlti"a
pala6ra( E #ua&o a s!t!+a cotraria a Costitui+,o' ou s!3a' ! #ua&o a &!cis,o &o
tri@ual icostitucioalI S!r% #u! s! po&! a&"itir !ss!s casos a &!strui+,o' a ttulo
!>c!pcioal' &o caso 3ul)a&oI Si"' por#u! a 6ali&a&! &! #uais#u!r actos &!p!&! &a
sua co-or"i&a&! co" a Costitui+,o ! as #u!stH!s &! icostitucioali&a&! ,o
pr!scr!6!" 8art( AR' R A;(
1Y Su@s!c+,o
Outros r),os costitucioais
:/
Ana Jlia Maurcio
4 11( Cos!l$o &! Esta&o 8arts( /E/R a /EOR;
O Cos!l$o &! Esta&o 8sur)! co" a r!6is,o &! /:01; o r),o &! cosulta &o
P(R( Su@stitui' parcial"!t!' as co"p!t.cias &o Cos!l$o &a R!6olu+,o(
Para al" &! "!"@ros por i!r.cia 8PR;' o Cos!l$o &! Esta&o co"posto por
"!"@ros !l!itos p!la AR ! p!los ati)os PR !l!itos K lu* &a Costitui+,o actual 8Dico
caso !" #u! al)u" !>!rc!' a ttulo 6italcio' -u+H!s pD@licas;? Ra"al$o Ea!s' =%rio
Soar!s ! For)! Sa"paio(
O Cos!l$o &! Esta&o !>!rc! -u+H!s cosulti6as &! 1 or&!s?
- O@ri)atrias? o PR t!" &!' !c!ssaria"!t!' ou6ir o Cos!l$o &! Esta&o
8&issolu+,o &a AR 8art( /AAR' !;' o"!a+,o &o P= 8art( /AAR' -;;(
- Pacultati6a? #ua&o o PR assi" o !t!&!r co6ocar 8art( /E5R' !;(
To&a6ia' o par!c!r &o Cos!l$o &! Esta&o NUNCA 6iculati6o para o PR( O
Cos!l$o &! Esta&o po&!' por "aioria !s"a)a&ora' prouciar-s! u" &!t!r"ia&o
s!ti&o ! o PR po&! &!ci&ir !" s!ti&o cotr%rio(
As r!uiH!s ,o s,o pD@licas( To&a6ia' u"a 6!* #u! s! trata &! u" r),o
col!)ial' o pricpio )!ral &o &ir!ito portu)u.s o &! #u!' s! !>ist! u"a acta para s!r
pu@lica&aW assi"' &!st! "o&o' !" pricpio as actas 8r!su"o &o cot!D&o &a r!ui,o;
s,o pu@lica&as' s!" pr!3u*o &! ap!as s!r!" &i6ul)a&as parcial"!t!( A pu@lici&a&!
&as actas &as r!uiH!s &o Cos!l$o &! Esta&o po&!" s!r i"portat!s &! "o&o a au-!rir
a r!sposa@ili&a&! poltica &o PR' !" c!rtas &!cisH!s to"a&as(
4 1A( Pro6!&or &! Fusti+a 8art( 1AR;
B u" r),o i&!p!&!t!' !l!ito p!la AR' #u! t!" u"a -u+,o &! cotrolo &a
acti6i&a&! &os r!stat!s r),os? os particular!s po&!" apr!s!tar #u!i>as ao Pro6!&or
&! Fusti+a' por ac+H!s ou o"issH!s &os r),os' po&!r!s pD@licos' ! !stas' s! ti6!r!"
:1
Ana Jlia Maurcio
-u&a"!to' l!6a" a #u! o Pro6!&or !"ita u"a r!co"!&a+,o ao r),o !" causa(
To&a6ia' a r!co"!&a+,o NbO 6iculati6a' ,o u"a or&!" ou u"a istru+,o' s!"
pr!3u*o &o r),o t!r o &!6!r &! coop!ra+,o co" o Pro6!&or &! Fusti+a' t!&o &!
3usti-icar o s!u co"porta"!to ou acatar a solu+,o(
O Pro6!&or &! Fusti+a t!" l!)iti"i&a&! proc!ssual acti6a? po&! &!s!ca&!ar
u"a ac+,o o 7"@ito &o TC' !" s!&! &! -iscali*a+,o suc!ssi6a a@stracta !' "ais
i"portat! ai&a' por icostitucioali&a&! por o"iss,o 8art( 10AR' R /;( O Pro6!&or &!
Fusti+a ' &!st! "o&o' o !lo &! li)a+,o !tr! os ci&a&,os ! o TC !" s!&! &!
icostitucioali&a&! por o"iss,o(
A autoo"i*a+,o &a #u!i>a 3uto &o Pro6!&or &! Fusti+a INDEPENDENTE
&o ac!sso aos r!stat!s "!cais"os &! tut!la &os &ir!itos &as p!ssoas(
4 1E( R!stat!s r),os costitucioais &a R!pD@lica
1E(/( Cos!l$o !co"ico ! social 8art( :1R;
E>!rc! -u+H!s cosulti6as 3uto &a AR( B i"portat! o 7"@ito &a poltica &!
r!&i"!tos ! pr!+os 8A -ucioa a co"iss,o p!r"a!t! &! coc!rta+,o social(;? u"
!spa+o &! &i%lo)o &! coc!rta+,o social !tr! os 6%rios r!pr!s!tat!s it!r!ss!s
!co"icos ! sociais ou os parc!iros sociais 8&a' al)us' o &!o"iar!" &! Gc7"ara
corporati6aJ &a Costitui+,o &! /:9O;(
1E(1( Cos!l$o Sup!rior &a =a)istratura 8art( 1/9R ! 1/0R;
B pr!si&i&o p!lo Pr!si&!t! &o Supr!"o Tri@ual &! Fusti+aW t!" co"p!t.cia
para a o"!a+,o' coloca+,o' tras-!r.cia &os 3u*!s' assi" co"o o !>!rccio &! po&!r
&iscipliar so@r! os "a)istra&os 8art( 1/9R' R /;(
T!" u"a !strutura "ista( B costitu&o por "!"@ros &!si)a&os p!lo PR'
"!"@ros !l!itos p!la AR ! "!"@ros !l!itos p!los 3u*!s( Esta !strutura #u! !)lo@a
:A
Ana Jlia Maurcio
u"a co"po!t! poltica ! u"a co"po!t! Gcorporati6aJ )arat! a i&!p!&.cia &os
3u*!s ! a ,o parti&ari*a+,o &a -u+,o 3uris&icioal(
1E(A( Procura&oria-G!ral &a R!pD@lica 8art(112R;
B costitu&a p!lo Procura&or-)!ral &a R!pD@lica ! p!lo Cos!l$o Sup!rior &o
=iistrio PD@lico( O Procura&or-)!ral 8actual"!t!' o DR( Pito =ot!iro; o"!a&o
p!lo PR so@ proposta &o Pri"!iro-=iistro 8art( /AAR' ";' o #u! si)i-ica #u! ,o po&!
s!r o"!a&o !" &!"iti&o s! a"@os ,o !sti6!r!" &! acor&o(
As suas co"p!t.cias s,o?
-r!pr!s!tar o Esta&o(
-&!-!&!r a l!)ali&a&! 8=iistrio pD@lico #u! t!"' co"o s!u sup!rior' o
Procura&or-)!ral &a R!pD@lica;(
--u+,o cosulti6a p!rat! &D6i&as it!rpr!tati6as so@r! o alcac! &! &isposi+H!s
l!)ais(
1E(5( Cos!l$o Sup!rior &! &!-!sa Nacioal 8art( 19ER;
B pr!si&i&o p!lo PR( B o r),o cosulti6o so@r! "atria &! &!-!sa ! &as -or+as
ar"a&as( Suc!&!u a part! &as co"p!t.cias outrora atri@u&as ao Cos!l$o &a
R!6olu+,o' !" "atria "ilitar(
T!" co"p!t.cias &! &!-!sa' or)ai*a+,o ! &isciplia &as -or+as ar"a&as assi"
co"o co"p!t.cias &! cari* a&"iistrati6a(
AY Su@s!c+,o
Sist!"a &! Go6!ro
:E
Ana Jlia Maurcio
4 15( Sist!"a &! Go6!ro &a R!pD@lica
15(/( Sist!"a &! Go6!ro ! GCostitui+,o o-icialJ
B u" sist!"a parla"!tar "oista racioali*a&o?
-Parla"!tar? por#u! o Go6!ro &!p!&! &a co-ia+a poltica &a ARW
-=oista? por#u! !ssa co-ia+a poltica $o3! APENAS &o parla"!to ! ,o
!c!ssita &a co-ia+a &! PRW
-Racioali*a&o? $% $o3! u" co3uto &! -i)uras #u! a Costitui+,o cria para
&i-icultar a &!stitui+,o &o Go6!ro p!lo Parla"!to( Por !>!"plo' a "o+,o &! c!sura
!c!ssita &! s!r apro6a&a por "aioria a@soluta 8art( /:5R' -;( U" outro !>!"plo o
-acto &! o Go6!ro' para s!r !"possa&o' ,o !c!ssitar &! u" 6oto &! co-ia+a
!>pr!sso p!la AR 8art( /:1R;( <asta #u! o Go6!ro ,o t!$a u"a "aioria a@soluta
cotra o s!u pro)ra"a &o Go6!ro 8R E' art( /:1R;(
15(1( Sist!"a &! Go6!ro ! GCostitui+,o ,o o-icialJ
H% u"a 6!r&a&!ira istitui+,o &! u" pr!si&!cialis"o &! Pri"!iro-=iistro? o
P= t!" u" asc!&!t! so@r! os &!"ais r),os' pois torou-s! o !i>o &a 6i&a poltica'
u"a 6!* #u! ' ao "!s"o t!"po' o c$!-! &o )o6!ro ! o l&!r &a "aioria parla"!tar(
Tal co"o o Pri"!iro-=iistro <rit7ico' o Pri"!iro-=iistro Portu)u.s cotrola o
Go6!ro ! o po&!r &a "aioria parla"!tar 8co"o acot!c! o R!io Ui&o;(
Est! -!"!o po&! s!r al6o &! &uas !>plica+H!s?
/; <ritai*a+,o &o sist!"a &! Go6!ro Portu)u.s C I=PORTAcbOI
1; S!#u!laL"ai-!sta+,o &o "o&!lo &! c$ac!l!r &a Costitui+,o &! /:AA-
PROFECcbO DO PASSADO NO PRESENTEI A c!trali&a&! &o Pri"!iro-=iistro
co"o pro6!i!t! &o sist!"a pr!si&!cialista &! c$ac!l!r 6!ri-ica&o o Esta&o No6o(
A Costitui+,o portu)u!sa u"a Costitui+,o &ota&a &! -l!>i@ili&a&! #uato ao
sist!"a &! )o6!ro( F% s! 6!ri-icara" tr.s "o&!los &! sist!"a &! Go6!ro( F% p!r"itiu
6!ri-icar o -ucioa"!to &! )o6!ros "iorit%rios' u" sist!"a "uito pr>i"o &o
:5
Ana Jlia Maurcio
parla"!taris"o &! ass!"@l!ia( P!r"itiu a cria+,o ! o -ucioa"!to &! )o6!ros &!
iiciati6a pr!si&!cial( F% p!r"itiu o "o&!lo pr!si&!cialista' pr>i"o &o "o&!lo &!
Pri"!iro-=iistro <rit7ico(
A%lis! &o sist!"a &! Go6!ros C -actor!s a cosi&!rar?
-H% ou ,o $% "aioria parla"!tar para sust!tar o Go6!ro
8i&!p!&!t!"!t! &!ssa "aioria s!r a@soluta ou &! coli)a+,o;I
-Estatuto poltico &o PR? ou ,o l&!r &a "aioria parla"!tarI
At $o3! uca acot!c!u 8ao i6s &o "o&!lo &a S R!pD@lica Prac!sa;( E"
Portu)al' o l&!r &a "aioria parla"!tar 8o caso &! Go6!ros "aiorit%rios; t!" si&o
s!"pr! o Pri"!iro-=iistro' $a6!&o u" asc!&!t! &o Pri"!iro-=iistro so@r! o
Go6!ro ! o Parla"!to( Est! o "o&!lo @rit7ico( To&a6ia' o "o&!lo -rac.s ,o !st%
costitucioal"!t! i"p!&i&o? o PR po&! s!r o l&!r &a "aioria parla"!tar ! t!r o
asc!&!t! so@r! o Pri"!iro-=iistro por !l! i&ica&o' tora&o-s! o car)o &!
Pri"!iro-=iistro u" lu)ar-t!!t! #u! cu"pr! as or&!s &o PR(
S! 6!r&a&! #u!' !" Portu)al' o Pri"!iro-=iistro #u! pr!si&! ao Cos!l$o
&! =iistros' ta"@" 6!r&a&! #u! o PR po&! participar a co6it! &o Pri"!iro-
=iistro( Assi"' co" u" Pri"!iro-=iistro istru"!tali*a&o as ",os &o PR' !st!
po&!ria s!"pr! participar' pois !ssa participa+,o costitucioal"!t! p!r"iti&a ! o PR
s!ria sist!"atica"!t! co6i&a&o(
O sist!"a &! Go6!ro ' &!st! "o&o' u" sist!"a a@!rto #u! &!p!&! &as
co&i+H!s #u! s! 6!ri-i#u!" u" "o"!to cocr!to(
S!c+,o III
Po&!r Poltico Por"al? !struturas polticas i-ra-!sta&uais
4 1O( R!)iH!s Auto"as
1O(/( Estrutura or)7ica
:O
Ana Jlia Maurcio
As R!)iH!s Auto"as it!)ra"-s! u" proc!sso &! &!sc!trali*a+,o poltico-
a&"iistrati6a(
A !strutura or)7ica &as RA co"pr!!&! &ois tipos &! r),os?
- r),os &! )o6!ro prprio &a RA(
- R!pr!s!tat! &a R!pD@lica' o r!pr!s!tat! &a so@!raia 3uto &a RA( Era'
at!rior"!t!' &!si)a&o por =iistro &a R!pD@lica(
r),os &! Go6!ro prprio &a RA 8art( 1A/R;?
- Parla"!to R!)ioal' &!si)a&o &! Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA( B !l!ito por
su-r%)io ui6!rsal &ir!cto( A Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA t!" o "ooplio &o
!>!rccio &a -u+,o l!)islati6a(
- Go6!ro R!)ioal 8a ttulo !>!cuti6o;( B politica"!t! r!spos%6!l p!rat! a
Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA(
R!pr!s!tat! &a R!pD@lica 8art( 1A2R;?
- B o"!a&o p!lo PR' so@ proposta &o Pri"!iro-=iistro 8art( 1A2R' R /;(
- T!" -u+H!s si"ilar!s Ks &o PR -ac! ao Go6!ro(
- No"!ia o Pr!si&!t! &o Go6!ro R!)ioal 8art( 1A/R' R A;(
- E"possa os "!"@ros &o Go6!ro R!)ioal 8art( 1A/R' R E;(
- Assia &iplo"as pro6!i!t!s &a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA ! &o Go6!ro
R!)ioal 8art( 1AAR' R /;(
- Po&! !>!rc!r o 6!to poltico 8art( 1AAR' R 1 ! R E;(
- E" r!la+,o aos &!cr!tos l!)islati6os r!)ioais' po&! &!s!ca&!ar a -iscali*a+,o
pr!6!ti6a &a costitucioali&a&! 8art( 1AAR' R 5;(
- T!" 6!to poltico susp!si6o para &iplo"as &a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA
8art( 1AAR' R 1 ! R A;(
- T!" 6!to poltico a@soluto para &iplo"as &o Go6!ro R!)ioal 8art( 1AAR' R
E;(
1O(1( Atri@ui+H!s
:9
Ana Jlia Maurcio
As R!)iH!s Auto"as t." po&!r!s l!)islati6os ! po&!r!s r!)ula"!tar!s' a
"!&i&a !" #u! r!)ula" a l!)isla+,o r!)ioal ! c!rtas l!is &a R!pD@lica 8art( 119R;(
As R!)iH!s Auto"as participa" a &!-ii+,o &as pricipais "!&i&as polticas
8art( 119R' R /; ! participa" o 7"@ito &! asp!ctos &! poltica it!racioal' co"o por
!>!"plo o proc!sso &! costru+,o !urop!ia 8art( 119R' R /' al( 6;(
1O(A( Sist!"a &! )o6!ro &as R!)iH!s Auto"as
O sist!"a &! )o6!ro &as R!)iH!s Auto"as o parla"!tar' pois o Go6!ro
politica"!t! r!spos%6!l p!rat! a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA 8art( 1A/R' R A; !
!sta po&! 6otar "o+H!s &! c!sura ao Go6!ro r!)ioal 8art( 1A1R' R E;(
A pr%tica' por"' t!" si&o a &! u" sist!"a parla"!tar &! )a@i!t! co" clara
supr!"acia &o Go6!ro r!)ioal -ac! K Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA( Os Go6!ros
r!)ioais t." si&o' !" r!)ra' apoia&os por "aiorias a@solutas a Ass!"@l!ia
L!)islati6a &a RA(
Po&!-s! -alar !" parla"!taris"o pr!si&!cialista ou !" pr!si&!cialis"o &!
Pri"!iro-=iistro 8co"o a r!pD@lica;' por#u! $% u"a supr!"acia &o Pr!si&!t! &o
Go6!ro r!)ioal &!tro &as &!"ais istitui+H!s polticas &a RA(
4 19( Autar#uias Locais 8Dir!ito A&"iistrati6o;
Tr.s i&!ias?
/( Tra&icioal"!t!' as autar#uias locais s,o cosi&!ra&as u" -!"!o &!
&!sc!trali*a+,o a&"iistrati6a( S t." po&!r!s a&"iistrati6os ! ,o t." po&!r!s
l!)islati6os( H% u"a co"po!t! poltica &o po&!r local pois os s!us pricipais r),osW
#u! s,o as Ass!"@l!ias =uicipais ! as C7"aras =uicipais' os "uicpios' ! as
Ass!"@l!ias &! Pr!)u!sia 8,o iclui a Futa &! Pr!)u!sia;' as -r!)u!siasW s,o !l!itos
por su-r%)io &ir!cto( S,o !struturas r!pr!s!tati6as #u! 3usti-ica" u" !>!cuti6o ! a sua
r!sposa@ili*a+,o poltica p!rat! o r),o l!)islati6o(
1( Atri@ui+H!s &o po&!r local 8arts( 1A5R ! s)ts;
:0
Ana Jlia Maurcio
A Costitui+,o co-!r! Ks autar#uias locais o po&!r &! pross!)uir it!r!ss!s
prprios &as r!sp!cti6as popula+H!s( Est! po&!r articula-s! co" o pricpio &a
su@si&iari!&a&! 8art( OR;' o pricpio &a &!sc!trali*a+,o 8art( 1A9R; ! o pricpio &a
pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o(
A( Sist!"a &! Go6!ro &as autar#uias locais? a 6!rt!t! poltica &o Gpo&!r localJ
O sist!"a &! Go6!ro t!" !6olu&o para u" pro)r!ssi6o prota)ois"o &o Pr!si&!t!
&a C7"ara =uicipal( O Pr!si&!t! &a C7"ara o !i>o &o sist!"a &! )o6!ro ! &a 6i&a
poltica' !" t!r"os "uicipais( A C7"ara =uicipal o r),o !>!cuti6o #u! r!spo&!
politica"!t! p!rat! a Ass!"@l!ia =uicipal( D!tro &a C7"ara' a supr!"acia ca@!
ao Pr!si&!t!( T!"-s! assisti&o a u"a pr!si&!ciali*a+,o &o sist!"a &! )o6!ro &os
"uicpios( Est! -!"!o "ais ac!tua&o os "uicpio &o #u! as -r!)u!sias(
S!c+,o IS
Po&!r Poltico I-or"al
Po&!r poltico i-or"al? po&!r #u!' por 6!*!s' s! sa@! #u! !>ist! "as #u! ,o s! 6. !
#u!' por 6!*!s' sa@!-s! #u! !>ist! ! 6.-s!( N,o !st% total"!t! r!)ula&o p!la
Costitui+,o ! p!las suas !struturas or)7icas(
Po&!r poltico i-or"al? - Sis6!l? /( El!itora&o
1( Parti&os polticos
- I6is6!l? /( Por"as ocultas &! po&!r
4 10( El!itora&o
O !l!itora&o tra&u* u"a !>pr!ss,o poltica #u! s! "ai-!sta !" &ois "o"!tos?
- !l!i+H!s? !scol$!r al)u"W
- r!-!r!&o? cosulta a 6!l acioal' r!)ioal ou local( B a r!solu+,o &!
u"a #u!st,o !" cocr!toW a a&op+,o ou ,o &! u"a c!rta "!&i&aLr!solu+,o 8l!)islati6a
ou r!)ula"!tar;(
::
Ana Jlia Maurcio
O !l!itora&o t!" o po&!r poltico &! &!-iir a ori!ta+,o pricipal(
A t!ori*a+,o &o po&!r poltico &o !l!itora&o -oi u"a i&!ia &!s!6ol6i&a por
Sil6!str! N!-r!i 8portu)u.s; o sculo QIQ ! apro-u&a&a por <or&!au> 8-rac.s; o
sculo QQ(
O su-r%)io !>pr!ssa o !>!rccio &! u" &ir!ito -u&a"!tal( To&os os !l!itor!s
t." !ss! po&!r poltico i-or"al(
4 1:( Parti&os Polticos
Os parti&os polticos s,o !>pr!ss,o &o po&!r poltico' t!&o tr.s -u+H!s?
- Pu+,o &! "!&ia&or!sL6!culos !tr! o !l!itora&o ! os r),os &!
Esta&o' por#u! l$!s co"p!t! -or!c!r o !l!"!to $u"ao 83% #u! os parti&os polticos
t." o "ooplio &os ca&i&atos K AR; ! por#u! -or!c!" li$as
i&!ol)icasLpro)ra"%ticas ao Go6!ro a K AR 8#u!r K ac+,o l!)islati6a #u!r K ac+,o
!>!cuti6a;(
- Pu+,o &! a)!t!s &! cotroloL-iscali*a+,o &o prprio po&!r( N,o $%
&!"ocracia' !" "aioria s!" #u! $a3a oposi+,o( Os parti&os polticos ,o s! li"ita" a
apoiar u" )o6!ro( T." ta"@" u" pap!l a -iscali*a+,o ! cotrolo poltica &a sua
ac+,o l!)islati6a ! !>!cuti6a( S,o u" istru"!to &a &!"ocracia( S,o !>pr!ss,o &o
pluralis"o ! &a -iscali*a+,oLcotrolo( T." u"a -u+,o &! pluralis"o u"a soci!&a&!
&!"ocr%tica(
- Pu+,o &! &!t!+,o &o po&!r poltico pois s,o 3uri&ica"!t! p!ssoas
col!cti6as &! Dir!ito pri6a&o' "as !>!rc!" -u+H!s pD@licas( N,o s,o u"a cria+,o &o
Esta&o( S,o u"a cria+,o &a autoo"ia pri6a&a &a soci!&a&!' "as !>!rc!" u"a -u+,o
pD@lica ! poltica( E>pr!ssa" u" "!cais"o &! !>!rccio pri6a&o &a -u+,o pD@lica(
4 A2( Por"as ocultas &! po&!r
As -or"as ocultas &! po&!r s,o "!cais"os &! i-lu!ciarLpr-
&!t!r"iarLco&icioar o cot!D&o &as r!sp!cti6as &!cisH!s polticas(
Po&!" s!r u"a "ai-!sta+,o &a plurali&a&! &! it!r!ss!s &a soci!&a&!?
/22
Ana Jlia Maurcio
- Lo@@^i)? )rupos &! pr!ss,o co" i-lu.cia 3uto &o po&!r(
- Por"as ilcitas &! co"porta"!to &! p!ssoas ou )rupos 8su@oro'
c$ata)!";(
E>ist!" -or"as ocultas &! po&!r ,o s a 6!l c!tral "as ta"@" a 6!l
local(
Captulo III
Pot!s &o Or&!a"!to Fur&ico
S!c+,o I
Pricpios -u&a"!tais
4 A/( Pricpios -u&a"!tais
A/(/( Pricpio &a ,o !>clusi6i&a&! &as -ot!s or"ati6as -or"ais
S,o -ot!s &! Dir!ito ,o ap!as as -ot!s -or"ais ou ,o ap!as as -ot!s #u!
r!sulta" &! proc!ssos r!)ula&os p!lo Dir!ito( H% -ot!s &! Dir!ito #u! sur)!" &! "o&o
i-or"al' co"o o Costu"!( N!" to&o o Dir!ito !scrito( H% Dir!ito ,o !scrito(
E>!"plos &! Dir!ito ,o !scrito s,o o Dir!ito Cosu!tu&i%rio it!ro ! o Dir!ito
Cosu!tu&i%rio it!racioal( O Dir!ito Costu"!iro it!racioal pr!po&!rat! o
7"@ito &as -ot!s it!racioais &! Dir!ito(
A/(1(Pricpio &a plurali&a&! &! -ot!s -or"ais
N,o $% u"a Dica -ot! -or"al &! Dir!ito( H% 6%rias -ot!s -or"ais &! Dir!ito?
$% -ot!s &! atur!*a l!)islati6a' a&"iistrati6a ! 3uris&icioal( O l!)isla&or pro&u*
Dir!ito &! atur!*a or"ati6a atra6s &! l!is' &!cr!tos-l!is ! &!cr!tos l!)islati6os
r!)ioais 8art( //1R' R /;( O a&"iistra&or pro&u* Dir!ito &! atur!*a or"ati6a ao
criar r!)ula"!tos 8S!r% #u! $% cotratos &! or&!" or"ati6a' pr!c!&!t!I;( O tri@ual
pro&u* Dir!ito &! atur!*a or"ati6a pois a 3urispru&.cia po&! "!ar &!cisH!s co"
-or+a o@ri)atria )!ral(
/2/
Ana Jlia Maurcio
A/(A( Pricpio &a tipici&a&! &a r!s!r6a &! l!i
R!s!r6a &! l!i? "atrias #u! s po&!" s!r trata&as por 6ia l!)islati6a' ou s!3a' s
s,o o@3!cto &! &isciplia 3ur&ica por acto co" -or+a &! l!i 8l!i' &!cr!to-l!i' &!cr!to
l!)islati6o r!)ioal;( S a l!i po&! &iscipliar !ssas "atrias( R!s!r6a &! l!i si)i-ica
r!s!r6a &! acto l!)islati6oLpo&!r l!)islati6o(
O pricpio &a tipici&a&! &a r!s!r6a &! l!i si)i-ica #u! s $% r!s!r6a &! l!i os
casos #u! a Costitui+,o &!t!r"i!( S! a "atria ,o o@3!cto &! !>i).cia
costitucioal &! s!r &isciplia&a por acto l!)islati6o' poss6!l #u! so@r! !ssa "atria
!>ista u" r!)ula"!to i&!p!&!t!( No sil.cio &a Costitui+,o ,o o@ri)atria a
!>ist.cia &! acto l!)islati6oW po&! $a6!r u" r!)ula"!to(
A r!s!r6a &! l!i opH!-s! K r!s!r6a &! a&"iistra+,o ! K r!s!r6a &! 3uris&i+,o( A
r!s!r6a &! l!i u"a "ai-!sta+,o costitucioal &o pricpio &a s!para+,o &! po&!r!s(
S! a l!i i6a&ir !ssas "atrias $% 6iola+,o &o pricpio &a s!para+,o &! po&!r!s( Isto
&!"ostra a i"port7cia &as r!s!r6as &! co"p!t.cia a &!li"itar a r!s!r6a &! l!i(
A/(E( Pricpio &a tipici&a&! &os actos l!)islati6os
/( S s,o actos l!)islati6os a#u!l!s #u! a Costitui+,o r!co$!c! co"o tais(
Co"o #u! a Costitui+,o r!co$!c! u" acto co"o acto l!)islati6oI Atra6s &!
u" !l!co &!ss!s actos 8art( //1R;(
Po&! $a6!r u"a it!rpr!ta+,o !>t!si6a( N,o !c!ss%rio #u! !>ista u"a or"a
a &i*!r !>pr!ssa"!t! #u! actos s,o actos l!)islati6os(
Discut!-s! s! as l!is or)7icas s,o ou ,o actos l!)islati6os( Us &i*!" #u! si"'
outros &i*!" #u! ,o(
1( U"a l!i ,o po&! criar outras cat!)orias &! actos l!)islati6os( A Costitui+,o
t!" o "ooplio &a cria+,o &! actos l!)islati6os( Co"o !>pr!ssa o art( //1R' R 5?
GN!$u"a l!i po&! criar outras cat!)orias &! actos l!)islati6osJ(
A/(5( Pricpio &a r!6o)a@ili&a&! &as or"as
To&as as or"as s,o r!6o)%6!is( To&a6ia' $% li"it!s #uato K r!6o)a@ili&a&!?
/21
Ana Jlia Maurcio
- U"a or"a &! )rau $i!rar#uica"!t! i-!rior ,o r!6o)a u"a or"a &! )rau
$i!rar#uica"!t! sup!rior(
- A r!6o)a@ili&a&! po&! !star li"ita&a p!la proi@i+,o &! r!troc!sso &! c!rtas
"atrias 8or"as 3us-u&a"!tais;( H% or"as #u! cosa)ra" &ir!itos -u&a"!tais
#u! ,o po&!" s!r r!6o)a&as K lu* &! u" Esta&o &! Dir!ito Hu"aos 8art( 100R;(
- Muato K or"a #u! i"pl!"!ta o r!sulta&o &! r!-!r!&o 6iculati6o' !sta s
po&! s!r r!6o)a&a por u"a outra or"a ta"@" r!sultat! &! r!-!r!&o 6iculati6o(
A/(O( Pricpio &a ,o co"uica@ili&a&! !tr! or"as &! &i-!r!t! atur!*a
U"a or"a &! atur!*a l!)islati6a ,o &!t!r"ia a r!6o)a+,o &! u"
r!)ula"!to( Po&! &!t!r"iar' alt!ra&a a or"a l!)islati6a' a sua ca&uci&a&! &o
r!)ula"!to por ico"pati@ili&a&! sup!r6!i!t!(
U"a or"a &! Dir!ito Co"uit%rio ,o r!6o)a u"a l!i acioal #u! l$!
cotr%ria( Tora-a iaplic%6!l(
N,o $% co"uica+,o &! !-!itos &ir!ctos !tr! or"as &! ori)!" &i-!r!t!L &!
atur!*a &i-!r!t!(
A/(9( Pricpio &a plurali&a&! &! r!la+H!s it!ror"ati6as
H% u"a plurali&a&! &! tipos &! r!lacioa"!to !tr! actos or"ati6os' ou s!3a'
$% u"a plurali&a&! &! it!r r!lacioa"!to or"ati6o(
H% 6%rios tipos &! r!la+H!s !tr! as or"as?
- R!la+H!s !tr! l!is &a R!pD@lica ! l!is r!)ioais(
- R!la+H!s &! supr!"acia &! &i-!r!t!s 6!is? !tr! &!cr!tos-l!is autori*a&os !
as l!is &! autori*a+,o l!)islati6a' !tr! as l!is &! @as!s ! o s!u &!s!6ol6i"!to(
- R!la+H!s !tr! os r!)ula"!tos ! as l!is(
- R!la+H!s !tr! r!)ula"!tos &os "uicpios ! os r!)ula"!tos &as -r!)u!siasW
!tr! os r!)ula"!tos &os "uicpios ! os r!)ula"!tos &o Go6!ro(
B ta"@" &! r!-!rir o r!lacioa"!to !>ist!t! !tr! trata&os it!racioais ! o
Dir!ito Portu)u.s' iclui&o o r!lacioa"!to !tr! o Dir!ito &a EU co" a
Costitui+,o(
/2A
Ana Jlia Maurcio
F% ,o $% u"a pir7"i&! Dica &! r!lacioa"!tos &!tro &o sist!"a 3ur&ico
portu)u.s(
E>!"plo &! r!lacioa"!to $ori*otal ! 6!rtical !tr! actos or"ati6os?
- L!i )!ral ! l!i !sp!cial
- Actos &! &i-!r!t!s -u+H!s &o Esta&o
A/(0( Pricpio &a 6icula+,o &a A&"iistra+,o ! &os Tri@uais ao Dir!ito
Os tri@uais &!6!" aplicar a l!i ! s po&!" r!cusar-s! a aplicar a l!i por ra*H!s
&! icostitucioali&a&! ! il!)ali&a&! 8art( 12ER;( Os tri@uais t." o po&!r ! o &!6!r &!
,o aplicar or"as icostitucioais ou il!)ais' "as uca po&!" r!cusar-s! a aplicar a
l!i por ra*H!s p!ssoais(
A A&"iistra+,o !st% su@or&ia&a K l!i ! K Costitui+,o 8art( 1OOR' R 1;( A
A&"iistra+,o s t!" o &!6!r &! ,o aplicar or"as s! !las -or!" icostitucioais
8art( /0R' R /; ou s! 6iolar!" c!rtos pricpios -u&a"!tais 8A Doutria &i6!r)!
#uato a !sta possi@ili&a&!(;(
A/(:( Pricpio &a supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o Esta&o
Na aus.cia &! or"a i-ra-!sta&ual' o Esta&o ! o s!u Dir!ito aplica&o( =as
co" a particulari&a&! &! #u!' s! o !t! i-ra-!sta&ual r!)ular c!rta %r!a' o Dir!ito
!sta&ual para !ssa %r!a tora-s! iaplic%6!l 8art( 110R' R1;(
A/(/2( Pricpio &a pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o
O Esta&o' !#uato titular &a pross!cu+,o &o @!"-!star )!ral' po&! !"aar
or"as #u! t." pri"a&o $i!r%r#uico ! aplicati6o -ac! Ks !ti&a&!s i-ra-!sta&uais( S,o
os tri@uais &o Esta&o #u! )arat!" a aplica+,o &o Dir!ito &o Esta&o ! a sua
pr!6al.cia 8art( AR;( A -u+,o 3uris&icioal ,o !st% &!sc!trali*a&a' o #u! si)i-ica #u!
!la ta"@" )arat! &a pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o(
S!c+,o II
/2E
Ana Jlia Maurcio
Actos l!)islati6os
4 A1( T!oria )!ral &os actos l!)islati6os
A1(/( S!ti&o ! -or"a &! l!i
S!ti&o
O or&!a"!to 3ur&ico t!" u"a plurali&a&! &! s!ti&os para o t!r"o l!i( O
t!r"o l!i po&! apar!c!r !" &i6!rsos s!ti&os?
- L!i !" s!ti&o &! or"a 3ur&ica' l!i co"o !#ui6al!t! a Dir!ito( E>!"plos?
art( /AR' R / GTo&os os ci&a&,os t." a "!s"a &i)i&a&! social ! s,o i)uais p!rat! a
l!i(JW art( 1OOR' R 1 GOs r),os ! a)!t!s a&"iistrati6os !st,o su@or&ia&os K
Costitui+,o ! K l!iJ(
- L!i o s!ti&o &! co"pr!!&!r to&as as -ot!s it!cioais &! cria+,o &!
Dir!ito( L!i co"o -ot! it!cioalL6olut%ria &! cria+,o &! Dir!ito( A l!i sur)! oposta
ao Costu"!( Est! s!ti&o "ais r!strito #u! o at!rior(
- L!i co"o actoL!>pr!ss,o &a -u+,o l!)islati6a' co"o !>pr!ss,o -or"al &o
!>!rccio &a -u+,o l!)islati6aLpo&!r l!)islati6o( A l!i sur)! oposta K Costitui+,o( A l!i
co"o oposta ao r!)ula"!to(
- L!i co"o acto pro6!i!t! &a AR( L!i opo&o-s! a &!cr!to-l!i ! a &!cr!to
l!)islati6o r!)ioal(
H% #u! t!r !" at!+,o #ual o s!ti&o &o t!r"o l!i !" ca&a or"a cocr!ta(
Lei em sentido material versus lei em sentido formal:
L!i !" s!ti&o "at!rial t!" a 6!r co" a i&!ia &! or"ati6i&a&!( T!" a 6!r co"
a i&!ia &! or"a( U"a l!i para s!r l!i !" s!ti&o "at!rial t!" &! t!r &uas
caract!rsticas? a )!!rali&a&! 8A or"a &!stia-s! a u"a cat!)oria "ais ou "!os
a"pla &a soci!&a&! ! ,o a u"a p!ssoa cocr!ta ! i&i6i&ual(;' ! a a@strac+,o 8A or"a
&!stia&a a u"a cat!)oria "ais ou "!os a"pla &! situa+H!s ! ,o a situa+H!s
cocr!tas(;(
/25
Ana Jlia Maurcio
H%' por"' l!is #u! t." u" cot!D&o cocr!to( Por !>!"plo' as l!is &o
Or+a"!to' as l!is &! a"istia' as l!is &! autori*a+,o l!)islati6a( Estas s,o &!o"ia&as
l!is "!&i&a( As l!is "!&i&a s,o l!is a #u! l$!s -alta o cot!D&o or"ati6o( S,o l!is #u!
!6ol6!" u"a "!&i&a' u"a &!cis,o' u"a pro6i&.cia para situa+H!s cocr!tas( Estas
s,o l!is pro&uto &! u" Esta&o it!r6!cioista' u" Esta&o #u! pr!t!&! tras-or"ar a
soci!&a&!( Estas l!is !6ol6!" 6!r&a&!iros actos a&"iistrati6os' !las tra&u*!" u"a
-or"a &! a&"iistrati*a+,o &a -u+,o l!)islati6a( O l!)isla&or !"aa u"a l!i "as co"
u" propsito #u! s! is!r! o 7"@ito a&"iistrati6o(
A l!i "!&i&a ,o l!i !" s!ti&o "at!rial' pois car!c! &! or"ati6i&a&!( Ela
ap!as l!i !" s!ti&o -or"al' ou s!3a' ap!as p!la sua -or"a a&#uir! a #uali-ica+,o &!
l!i( L!i !" s!ti&o -or"al !)lo@a as l!is "!&i&a' a #u! -alta a caract!rstica &a
or"ati6i&a&!( Na l!i "!&i&a $% u"a aus.cia &! "at!riali&a&! &a l!i(
Al)u"as #u!stH!s?
/( Po&! a AR' atra6s &! l!is "!&i&a' !"aar actos a&"iistrati6osI L Po&! a AR
!"aar l!is "!&i&a o 7"@ito &a acti6i&a&! a&"iistrati6aI N,o(
Ra*H!s?
/( Pricpio &a s!para+,o &! po&!r!s ! &a co"p!t.cia( A AR
,o t!" co"p!t.cia a&"iistrati6a(
1( O Go6!ro o r),o sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica(
D!tro &os r),os &! so@!raia s o Go6!ro o r),o
sup!rior &a A&"iistra+,o PD@lica( D! acor&o co" o pricpio
&a !#uior&!a+,o' a AR uca po&! !>!rc!r -u+H!s
a&"iistrati6as ou !"aar or"as &! cot!D&o a&"iistrati6o'
pois !staria a i6a&ir a !s-!ra &! co"p!t.cia &o Go6!ro( S!
o -i*!ss!' $a6!ria &upla icostitucioali&a&!?
icostitucioali&a&! "at!rial' por 6iolar o pricpio &a
s!para+,o &! po&!r!s' ! icostitucioali&a&! or)7ica' por
i6a&ir a !s-!ra &! co"p!t.cia &o Go6!ro(
1( Po&! o Go6!ro' atra6s &! &!cr!tos-l!is' praticar actos a&"iistrati6os' ou
s!3a' !"aar l!is "!&i&aI Si"(
Ra*H!s?
/2O
Ana Jlia Maurcio
/( O Go6!ro si"ulta!a"!t! r),o co" co"p!t.cia
a&"iistrati6a ! l!)islati6a( O Go6!ro t!" co"p!t.cia
l!)islati6a ! co"p!t.cia a&"iistrati6a(
1( N,o o@stat! !ssas co"p!t.cias' isso ,o si)i-ica #u! t!$a
total li@!r&a&! para !"aar &!cr!tos-l!is "!&i&a( H% #u!
r!sp!itar o pricpio &a i)ual&a&! ! o &a i"parciali&a&!( N,o
poss6!l &istorc!r ou i6!rt!r o pricpio &a i)ual&a&! ! o &a
i"parciali&a&! ao !"aar-s! u"a l!i "!&i&a 8art( 1O0R' R E'
#u! )arat! o &ir!ito K tut!la cotra to&os os actos
a&"iistrati6os' i&!p!&!t!"!t! &a sua -or"a;(
Os &!cr!tos-l!is #u! s!3a" "at!rial"!t! a&"iistrati6os !st,o su3!itos a triplo
cotrolo?
/( Cotrolo poltico &o PR' atra6s &a -i)ura &a pro"ul)a+,o ! &o 6!to( S! o
PR 6!tar u" &!cr!to-l!i "!&i&a' po&! o Go6!ro tras-or"%-lo !" proposta
&! l!i K ARI N,o' o 6!to &o PR a@solutssi"o !ss!s casos( S! a AR ,o
t!" co"p!t.cia para !"aar l!is so@r! "atrias a&"iistrati6as' o Go6!ro
,o po&! -a*!r u"a proposta &! l!i K AR so@r! !ssas "atrias(
1( Cotrolo !" s!&! pr!6!ti6a &a costitucioali&a&!( O &iplo"a pass6!l &!
-iscali*a+,o pr!6!ti6a ! suc!ssi6a &a costitucioali&a&!( Est!s &iplo"as'
os &!cr!tos-l!is "!&i&a' ,o !st,o i"u!s a u" cotrolo &a sua
costitucioali&a&!(
A( Cotrolo por part! &o Cot!cioso A&"iistrati6o( O Go6!ro po&! usar a
-or"a &! &!cr!to-l!i !st!s actos a&"iistrati6os !' ao -a*.-lo' o &!cr!to-l!i
"!&i&a -ica su3!ito a tr.s tipos &! cotrolo( S! !ss! acto a&"iistrati6o -oss!
at!s !"iti&o !" -or"a &! &!spac$o ,o !staria su3!ito a triplo cotroloW
$a6!ria ap!as cotrolo por part! &o Cot!cioso A&"iistrati6o(
L!i !" s!ti&o -or"al a l!i a #u! -alta a )!!rali&a&!' a #u! -alta o cot!D&o
or"ati6o( H% casos !" #u! a or&!" 3ur&ica p!r"it! a !>ist.cia &! l!is !" s!ti&o
-or"al( N,o $% u"a i"p!rati6i&a&! &a or"ati6i&a&! &a l!i' sal6o casos !>c!pcioais(
A Costitui+,o a&opta o s!ti&o &! l!i !" s!ti&o -or"al 8For)! =ira&a &iscor&a &!sta
posi+,o(;( Isso !>plica o -acto &a Costitui+,o o@ri)ar #u! c!rtas l!is t!$a" cot!D&o
/29
Ana Jlia Maurcio
or"ati6o' co"o por !>!"plo !" "atria &! r!stri+H!s &! &ir!itos' li@!r&a&!s !
)aratias 8art( /0R' R A;' !" "atrias &! icapaci&a&!s !l!itorais 8art( 52R' R A; ! !"
"atrias &! l!is p!ais puiti6as ou l!is sacioatrias 8art( 1:R' R /;( Pora &!ss!s casos
a Costitui+,o ,o i"plica #u! $a3a )!!rali&a&!( A )!!rali&a&! !st% li)a&a ao
coc!ito &! Esta&o &! Dir!ito' ao pricpio &a i)ual&a&! ! po&! ta"@" &!corr!r &o
pricpio &! s!para+,o &! po&!r!s(
Por"a &! L!i
Pricpio &a tipici&a&! &as -or"as &! l!i( S s,o actos l!)islati6os a#u!l!s #u! a
Costitui+,o i&!ti-ica co"o tais( A Costitui+,o i&!ti-ica &! -or"a !>pr!ssa 8art(
//1R' R/; ou po&! !>trair-s! outros tipos &! l!i atra6s &! it!rpr!ta+,oLpor 6ia
it!rpr!tati6a(
A co"p!t.cia l!)islati6a &a AR t!" co"o -or"a a l!i(
A co"p!t.cia l!)islati6a &o Go6!ro a&#uir! a -or"a &! &!cr!to-l!i(
A co"p!t.cia &as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as R!)iH!s Auto"as t!" co"o
-or"a o &!cr!to l!)islati6o r!)ioal(
A Costitui+,o ,o p!r"it! #u! r!sult!" outros actos l!)islati6os &! u"a l!i' ou
s!3a' !$u"a l!i po&! criar outras cat!)orias &! actos l!)islati6os 8art( //1R' R 5' /Y
part!;(
A Costitui+,o cosa)ra a proi@i+,o &! r!)ula"!tos &!l!)a&os 8art( //1R' R 5'
1Y part!;( O #u! s,o r!)ula"!tos &!l!)a&osI S,o or"as r!)ula"!tar!s pratica&as
p!la a&"iistra+,o' "as $a@ilita&as a it!rpr!tar' it!)rar' "o&i-icar' susp!&!r ou
r!6o)ar u"a l!i( O Dir!ito Portu)u.s !>clui !ssa $ipt!s!( N,o $%' pois' r!)ula"!tos
co" -or+a &! l!i(
=as o Dir!ito Portu)u.s ,o pro@! a &!sl!)ali*a+,o( O #u! a &!sl!)ali*a+,oI
D!sl!)ali*ar r!tirar a -or+a &! l!i a u" acto ou a u"a or"a l!)islati6a( Na
&!sl!)ali*a+,o' o l!)isla&or &i* #u! c!rta "atria' ap!sar &! t!r a -or"a &! l!i' &!
atur!*a r!)ula"!tar( Assi"' !"pr!!&!-s! a &!s6alori*a+,oL&!)ra&a+,o &a or"a(
E>!"plo? U" &iplo"a co" 52 arti)os( No art( 52R !stipula-s! #u! as "atrias
r!-!r!cia&as os arts( E2R a E:R s,o r!)ula"!tos( Est! u" -!"!o &! auto-
&!sl!)ali*a+,o( Assi"' as "atrias &os arts( E2R a E:R po&!" s!r "o&i-ica&as por 6ia &!
r!)ula"!to( As "atrias &os arts( /R a A:R ! &o art( 52R s po&!" s!r alt!ra&as por 6ia
l!)islati6a( A &!sl!)ali*a+,o o-!r!c! u" ca"po &! "atrias ao Dir!ito A&"iistrati6o !
/20
Ana Jlia Maurcio
u"a -or"a &! &i"iuir a -or+a &! l!i &o cot!D&o &! u"a or"a' p!r"iti&o a sua
alt!ra+,o atra6s &! u" r!)ula"!to(
A &!sl!)ali*a+,o po&! s!r -!ita p!lo prprio &iplo"a #u! cria a or"a l!)islati6a
! r!tira a atur!*a l!)islati6a K or"a 8auto-&!sl!)ali*a+,o; ou po&! s!r -!ita por outra
l!i #u! proc!&! K &!sl!)ali*a+,o parcial &! &!t!r"ia&a l!i 8$!t!ro-&!sl!)ali*a+,o;( N,o
poss6!l $a6!r &!sl!)ali*a+,o !" "atria &! r!s!r6a &! l!i( A &!sl!)ali*a+,o &!
or"as &! r!s!r6a &! l!i cosu@stacia u" -!"!o icostitucioal(
Esta "atria !st% r!lacioa&a co" o pricpio &a supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o
Esta&o( As or"as &!sl!)ali*a&as s,o or"as supl!ti6as( Mua&o s! proc!&! a u"a
&!sl!)ali*a+,o' a@ri&o-s! a porta para a A&"iistra+,o' atra6s &! u" r!)ula"!to'
"o&i-icar as or"as at!rior"!t! l!)islati6as' !st% a co-!rir-s! atur!*a supl!ti6a a
!ssas or"as(
O !l!co &! l!is a #u! s! r!-!r! o art( //1R' R /' u" !l!co -!c$a&oI N,o( B
poss6!l !cotrar a Costitui+,o outros actos l!)islati6os s!" 6iolar o pricpio &a
tipici&a&!' pois !l!s s,o !>tra&os atra6s &a it!rpr!ta+,o &a Costitui+,o(
H% outros actos l!)islati6osI Si"( MuaisI
/( L!is or)7icas( O art( /OOR' R 1' i&!ti-ica #uais s,o' &!tro &a %r!a &a
co"p!t.cia &! r!s!r6a a@soluta &a AR' as "atrias #u! r!6!st!" a -or"a &! l!i
or)7ica( O art( /OOR claro !" "atria &! -or"a &os actos' &isti)ui&o o R 1 as l!is
or)7icas ! o R A outros actos l!)islati6os( H% &uas -or"as &! actos l!)islati6os &a
AR(
As l!is or)7icas ,o o@!&!c!" K r!)ra &! u"!ra+,o &as outras l!is( T."
u"!ra+,o prpria( As l!is or)7icas t." !sp!ci-ici&a&!s #uato ao r!sp!cti6o r!)i"!(
As l!is or)7icas car!c!" &! s!r apro6a&as o@ri)atoria"!t! !" s!&! &! 6ota+,o -ial
por "aioria a@soluta 8art( /O0R' R 5;( \s r!stat!s l!is @asta-l$!s s!r!" apro6a&as por
"aioria si"pl!s' or"al"!t!( O PR ,o po&! pro"ul)ar as l!is or)7icas
i"!&iata"!t!' pois a -iscali*a+,o po&! s!r &!s!ca&!a&a por outras !ti&a&!s co"
l!)iti"i&a&! proc!ssual 8art( 190R' Rs E ! 5;( S! o TC s! prouciar p!la
icostitucioali&a&! &o &iplo"a' o PR o@ri)a&o a 6!tar' i&!p!&!t!"!t! &! o
i"pulso t!r parti&o &!l! ou &! outra !ti&a&! co" l!)iti"i&a&! proc!ssual 8Pri"!iro-
=iistro ou /L5 &os &!puta&os;(
/2:
Ana Jlia Maurcio
Estas l!is s,o u" tipo &! l!i &istito &as r!stat!s !"' p!lo "!os' s!ti&o
-or"al ! t." u"a -u+,o &istita &os outros tipos &! l!is( As l!is or)7icas s,o l!is
co"pl!"!tar!s &a Costitui+,o' isto ' co"pl!"!ta" o or&!a"!to costitucioal
portu)u.s( As l!is or)7icas t." u" !statuto !sp!cial o or&!a"!to portu)u.s(
1( O Dir!ito or&i%rio at!rior K !tra&a !" 6i)or &a Costitui+,o "at"-s!'
&!s&! #u! ,o s!3a cotr%rio K Costitui+,o ou aos pricpios !la cosi)a&os 8art(
1:2R' R 1;( B poss6!l #u! $o3! 6i)or!"' o or&!a"!to 3ur&ico portu)u.s' outros
actos l!)islati6os !la@ora&os K lu* &! Costitui+H!s at!rior!s( Ess!s actos l!)islati6os
t." -or+a &! l!i' #u! l$!s -oi co-!ri&a p!las Costitui+H!s' ao a@ri)o &as #uais -ora"
apro6a&os ! ,o atra6s &a Costitui+,o &! /:9O( Est! o pro@l!"a &a ps-!-ic%cia &!
actos l!)islati6os( E>!"plos? O C&i)o Ci6il actual -oi apro6a&o por u" &!cr!to-l!i a
-or"a pr!6ista a Costitui+,o &! /:AA( O C&i)o Co"!rcial -oi apro6a&o so@ a -or"a
&! carta &! l!i' #u! !ra a -or"a pr!6ista a Carta Costitucioal( Est!s !>!"plos
costitu!" cl%usulas a@!rtas p!r"iti&as p!lo art( 1:2R' R 1(
A1(1( Cot!D&o ! -or+a &! l!i
A l!i t!" u" tipo &! r!lacioa"!to co" outras l!is ! actos 3ur&icos?
/( R!la+,o &a l!i co" actos 3ur&icos' ou s!3a' -or+a &! l!i -or"al(
1( R!la+,o &a l!i co" as situa+H!s -actuais' isto ' -or+a &! l!i "at!rial(
D!tro &a -or+a &! l!i "at!rial?
/( A l!i po&! &ispor' p!la pri"!ira 6!*' so@r! to&as as "atrias' o #u! s! &!si)a
por -or+a &! l!i "at!rial ori)i%riaL&ispositi6a(
1( A l!i po&! ta"@" "o&i-icar' susp!&!r' r!6o)ar a "atria &isciplia&a por
#ual#u!r l!i at!rior' o #u! s! &!si)a -or+a &! l!i "at!rial
!)ati6aLsup!r6!i!t!(
A l!i po&! &iscipliar p!la pri"!ira 6!* ou r!&iscipliar as "atrias(
D!tro &a -or+a &! l!i -or"al?
Co"o s! r!lacioa a l!i co" os outros actos l!)islati6osI
//2
Ana Jlia Maurcio
/( A l!i po&! "o&i-icar' susp!&!r' r!6o)ar' i6ali&ar actos &! outra atur!*a' o
#u! s! &!si)a por -or+a &! l!i -or"al positi6a( A l!i &!t!r"ia&o !-!itos
os outros actos(
1( =as a l!i ,o s! &!i>a "o&i-icar' r!6o)ar' susp!&!r por actos &! atur!*a
&i-!r!t!' o #u! &!si)a por -or+a &! l!i -or"al !)ati6a(
E>c!p+H!s K -or+a &! l!i -or"al !)ati6a?
/( Costu"!' o"!a&a"!t! o costu"! cotra l!)!"' #u! t!" -or+a 3ur&ica
prpria #u! -a* c!&!r a -or+a &! l!i -or"al !)ati6a(
1( A or&!" 3ur&ica po&! co-!rir -or+a &! l!i a actos &i-!r!t!s &a l!i( Ess!s
s,o actos co" -or+a a-i" K -or+a &! l!i( N,o s,o l!i' "as t." -or+a &! l!i(
S,o actos co" -or+a a-i" K -or+a &! l!i? as &!clara+H!s &o TC &!
icostitucioali&a&! ou il!)ali&a&! &! or"as' co" -or+a o@ri)atria &! l!iW
! as r!solu+H!s &a AR #u! &!t!r"i!" a c!ssa+,o &! 6i).cia &! &!cr!tos-
l!is 8art( /O:R;(
A1(A( Tipolo)ia &as r!la+H!s it!r-l!)islati6as ou r!la+H!s !tr! actos l!)islati6os
/( Pricpio &a pari&a&! $i!r%r#uico-or"ati6a !tr! l!i ! &!cr!to-l!i( Est! u"
pricpio )!ral #u! &!corr! &o art( //1R' R 1' /Y part!( A l!i ! o &!cr!to-l!i t." i)ual
6alor 3ur&ico( Na %r!a cocorr!cial !tr! a AR ! o Go6!ro' o pricpio #u! tato
u"a l!i r!6o)a u" &!cr!to-l!i co"o u" &!cr!to-l!i r!6o)a u"a l!i(
Mual o pricpio para sa@!r #u! acto l!)islati6o r!6o)a #ualI O acto l!)islati6o
post!rior r!6o)a o acto l!)islati6o at!rior( Sal! o pricpio &a suc!ss,o o t!"po(
O pricpio &a pari&a&! $i!r%r#uico-or"ati6a 6al! tato as "atrias &! %r!a
cocorr!cial co"o as "atrias &! r!s!r6a r!lati6a &a AR(
E>!"plo? A AR !"aa u"a l!i o 7"@ito &a sua r!s!r6a r!lati6a &!
co"p!t.cia l!)islati6a 8art( /O5R;( Por !>!"plo' so@r! o &ir!ito ao o"! 8art( /O5R' R
/' @;( Post!rior"!t!' o Go6!ro o@t" u"a autori*a+,o l!)islati6a para alt!rar ou
r!6o)ar a at!rior l!i &a AR( O &!cr!to-l!i autori*a&o r!6o)a a l!i &a AR( A#ui 6al! o
pricpio &a pari&a&! $i!r%r#uico-or"ati6a(
///
Ana Jlia Maurcio
1( H%' to&a6ia' actos l!)islati6os #u! t." "aior 6alor #u! outros actos
l!)islati6os( N!" to&os os actos l!)islati6os t." o "!s"o 6alor 3ur&icoLposi+,o
3ur&ica 8art( //1R' R 1' 1Y part!;(
H% actos l!)islati6os or&i%rios co"us ! $% actos l!)islati6os or&i%rios
r!-or+a&os( As l!is &! 6alor r!-or+a&o ou l!is r!-or+a&as ,o po&!" s!r r!6o)a&as por
l!i or&i%ria co"u"( U"a l!i or&i%ria co"u" #u! cotrari! u"a l!i &! 6alor r!-or+a&o
!st% -!ri&a &! il!)ali&a&!(
E>c!p+,o ao pricpio &a pari&a&! $i!r%r#uico-or"ati6a &as l!is ! &!cr!tos-
l!is( H% &ois 6!is &! l!is &!tro &as l!is or&i%rias?
- L!is or&i%rias co"us
- L!is or&i%rias r!-or+a&as' #u! s,o l!is &! 6alor r!-or+a&o ! #u! t." u"a
!sp!cial r!sist.cia o s!ti&o !" #u! s po&!" s!r alt!ra&as ou r!6o)a&as por l!i co"
o "!s"o 6alorLatur!*a(
U"a l!i or&i%ria co"u" ,o po&! r!6o)ar u"a l!i &! 6alor r!-or+a&o( S! a l!i
co"u" r!6o)ar u"a l!i &! 6alor r!-or+a&o pa&!c! &! u" 6cio? o &a il!)ali&a&!(
E>!"plo? L!i &! 6alor r!-or+a&o Q &! /::: ! l!i or&i%ria co"u" a &! 122/( A
l!i or&i%ria co"u" a &ispH! !" s!ti&o cotr%rio ao &a l!i &! 6alor r!-or+a&o Q(
Pro&u*-s! a#ui u" !-!ito r!6o)atrioI N,o' pois a l!i or&i%ria co"u" a ,o po&!
pro&u*ir !-!itos r!6o)atrios a l!i &! 6alor r!-or+a&o Q( Co"o a cotraria' o -!"!o
&! il!)ali&a&!( A l!i &! 6alor r!-or+a&o Q t!" r!sist.cia !sp!cial' pois ,o s! &!i>a
"o&i-icarLr!6o)arLsusp!&!r por l!i &! atur!*a &i-!r!t!( S u"a outra l!i or&i%ria
r!-or+a&a po&! r!6o)%-laLsusp!&.-laL"o&i-ic%-la(
Muais s,o os pricipais tipos &! l!is or&i%rias r!-or+a&asI S,o &! tr.s tipos?
/( L!is or&i%rias r!-or+a&as &! carcter geral' isto ' #u! &i*!" r!sp!ito a to&a
a Or&!" Fur&ica( T." 6alor r!-or+a&o -ac! a to&os os actos l!)islati6os ! ,o ap!as
!" r!la+,o a u" acto l!)islati6o !sp!cial( T." u" 6alor para"trico -ac! aos &!"ais
actos l!)islati6os( S,o critrio' s,o or"as pa&r,o para os outros actos l!)islati6os(
Mu! l!is s,o !ssasI
- Os !statutos poltico-a&"iistrati6os &as R!)iH!s Auto"as 8art( 11OR;( Esta
a l!i "ais r!-or+a&a &as l!is r!-or+a&as( N,o s s,o l!is r!-or+a&as a to&a a l!)isla+,o
//1
Ana Jlia Maurcio
r!)ioal' co"o -ac! Ks &!"ais l!is &a R!pD@lica( N!$u" &!cr!to l!)islati6o r!)ioal
ou l!i &a R!pD@lica po&! cotrariar os !statutos poltico-a&"iistrati6os &as R!)iH!s
Auto"as(
- L!i &o Or+a"!to &! Esta&o 8art( /O9R' Rs 1 ! A;( Esta l!i t!"' !" "atria
-iac!ira' u" car%ct!r 6iculati6o so@r! to&os os &!"ais actos l!)islati6os &urat! o
ao !co"ico !" curso(
- L!i &as )ra&!s op+H!s &o plao 8art( /O/R' );(
-L!is r!sultat!s &! u" r!-!r!&o &! car%ct!r 6iculati6o( A 6iculati6i&a&! &o
r!-!r!&o !>i)! a participa+,o &! "ais &! 52[ &os !l!itor!s iscritos( A l!i #u! &a
r!sult! s po&! s!r r!6o)a&a por outra l!i pro6!i!t! &! u" r!-!r!&o &! car%ct!r
6iculati6o !" s!ti&o cotr%rio(
1( L!is or&i%rias r!-or+a&as &! carcter especial( S,o l!is r!-or+a&as s !"
r!la+,o a c!rto acto l!)islati6o' a u" tipo &! acto l!)islati6o( H% u"a r!la+,o &!
!sp!ciali&a&! su@3ac!t! a !st! tipo &! l!is r!-or+a&as(
Mu! l!is s,o !ssasI
- L!is &! autori*a+,o l!)islati6a !" r!la+,o a &!cr!tos-l!is autori*a&os ou
&!cr!tos l!)islati6os r!)ioais autori*a&os( A l!i &! autori*a+,o l!)islati6a' !la@ora&a ao
a@ri)o &a al( a; &o R /' &o art( /O5R' s l!i r!-or+a&a !" r!la+,o ao &!cr!to-l!i &o
Go6!ro autori*a&o( N,o l!i r!-or+a&a !" r!la+,o aos &!"ais &!cr!tos-l!is(
- L!is &! @as!s' -ac! aos r!sp!cti6os &iplo"as &! &!s!6ol6i"!to(
- L!i &! !#ua&ra"!to &o or+a"!to' #u! u"a l!i #u! &!-i! as r!)ras a #u!
&!6! o@!&!c!r a !la@ora+,o &o or+a"!to &! Esta&o !" ca&a ao( Esta l!i t!" 6alor
r!-or+a&o -ac! K l!i &o or+a"!to' #u! s! su@"!t! K l!i &! !#ua&ra"!to or+a"!tal(
- L!i &o r!)i"! &o r!-!r!&o -ac! a ca&a r!-!r!&o(
- L!i &o r!)i"! &o !sta&o &! !>c!p+,o !" r!la+,o ao &iplo"a #u!' !" cocr!to'
&!clara o !sta&o &! stio ou o !sta&o &! !"!r).cia(
- L!i #ua&ro &as r!pri6ati*a+H!s -ac! a ca&a &iplo"a #u! proc!&a a u"a
r!pri6ati*a+,o(
A( L!is or&i%rias r!-or+a&as &! carcter sui generis( Estas l!is t." u" car%ct!r
r!-or+a&o' "as #u! ,o r!sulta &o s!u r!)i"!( Ess! car%ct!r r!-or+a&o r!sulta &o s!u
cot!D&o ! &a sua -u+,o &!tro &o Or&!a"!to Fur&ico(
Mu! l!is s,o !ssasI
//A
Ana Jlia Maurcio
- L!i so@r! a pu@lica+,o' i&!ti-ica+,o ! -or"ul%rio &os &iplo"as( Esta l!i t!"
6alor r!-or+a&o por causa &a sua -u+,o o Or&!a"!to Fur&ico Portu)u.s(
- L!i #u! &!-i! a participa+,o &as or)ai*a+H!s &! tra@al$a&or!s a !la@ora+,o
&a l!)isla+,o la@oral(
- As &isposi+H!s &o C&i)o Ci6il so@r! it!rpr!ta+,o' it!)ra+,o' aplica+,o !
6i).cia &as l!is( H% #u!" !t!&a #u! !stas &isposi+H!s s,o l!is or&i%rias r!-or+a&as(
Por"' Paulo Ot!ro &iscor&a ! &!-!&! #u! !stas or"as s,o or"as it!)rat!s
"at!rial"!t! &a Costitui+,o' co" @as! u"a atur!*a cosu!tu&i%ria(
4 AA( L!i ! &!cr!to-l!i
AA(/( Pricipais tipos &! l!is &a AR ! a #u!st,o &o s!u 6alor r!-or+a&o
H% ou ,o $% pri"a&o &a AR o !>!rccio &a -u+,o l!)islati6aI
Tipos &! l!is &a AR?
/( Leis de reviso constitucional( Estas l!is t." u" !statuto !sp!cial #u! &!corr! &!
6%rias caract!rsticas?
- S po&!" apr!s!tar pro3!ctos &! r!6is,o costitucioal os &!puta&os 8art(
105R' R /;( O Go6!ro ,o t!" po&!r &! iiciati6a l!)islati6a so@r! a "atria(
- Os pro3!ctos &! l!i car!c!" &! "aioria &! 1LA para s!r!" apro6a&os 8art( 10OR'
R /;(
- Mua&o u" pro3!cto &! r!6is,o costitucioal apro6a&o ! pro"ul)a&o'
i"plica #u! s! proc!&a a u"a r!pu@lica+,o &o t!>to &a Costitui+,o a t!)ra( Isto
!>clui a possi@ili&a&! &! $a6!r actos a&icioaisLap.&ic!sLa&ita"!tos K Costitui+,o(
- N,o $% possi@ili&a&! &o PR r!cusar a pro"ul)a+,o &a l!i &! r!6is,o
costitucioal 8art( 10OR' R A;( O PR !st%' pois' o@ri)a&o a pro"ul)ar a l!i &! r!6is,o
costitucioal( N,o $% 6!to poltico(
//E
Ana Jlia Maurcio
- Po&! ou ,o $a6!r -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a costitucioali&a&! &a l!i &!
r!6is,o costitucioalI Si"( O PR po&! solicitar ao TC a -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a
costitucioali&a&! &a l!i &! r!6is,o costitucioal( S! o TC s! prouciar p!la
icostitucioali&a&!' o PR o@ri)a&o a &!6ol6!r o &iplo"a K AR ! !sta ou o co-ir"a
por "aioria &! 1LA ou ,o( S! o co-ir"ar' o PR o@ri)a&o a pro"ul)%-la 8art( 10OR' R
A;(
- H% li"it!s K r!6is,o costitucioal( Li"it!s? t!"porais 8art( 10ER;' "at!riais
8art( 100R; ! circustaciais 8art( 10:R;(
1( Leis estatutrias ou estatutos da Regies Autnomas 8art( 11OR;(
A iiciati6a &o proc!sso ca@!' ap!as' K Ass!"@l!ia L!)islati6a &a r!sp!cti6a
R!)i,o Auto"a( S a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a r!sp!cti6a R!)i,o Auto"a t!"
iiciati6a para alt!rar o s!u !statuto( A Ass!"@l!ia L!)islati6a &a R!)i,o Auto"a
8RA; t!" o "ooplio &a iiciati6a para &!s!ca&!ar o proc!sso l!)islati6o' ou s!3a'
t!" iiciati6a !>clusi6a 8art( 11OR' R /;(
A &!cis,o -ial ca@!' cotu&o' K AR' #u! po&!?
- Apro6ar o &iplo"a #u! s!)u! para pro"ul)a+,o p!lo PR 8art( 11OR' R /;(
- R!3!itar a proposta &! !statuto 8art( 11OR' R 1;( A AR t!" &! o r!"!t!r K
Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA para #u! !sta !"ita par!c!r( A Ass!"@l!ia L!)islati6a &a
RA po&! r!a&aptar a sua proposta ou pVr t!r"o ao proc!sso l!)islati6o(
- Itro&u*ir alt!ra+H!s #u! t." &! passar p!la Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA #u!
!"it! par!c!r 8art( 11OR' R E;( A AR ,o po&! apro6ar alt!ra+H!s K proposta &a
Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA s!"' at!s' &!6ol6!r o &iplo"a K Ass!"@l!ia L!)islati6a
&a RA( =!s"o #u! a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA !"ita par!c!r !)ati6o' a AR po&!
apro6ar K "!s"a o &iplo"a(
Os !statutos &as RA s,o l!is &a R!pD@lica ! ,o l!is &as RA' ap!sar &! as
Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA t!r!" a r!s!r6a &! iiciati6a ori)i%ria l!)islati6a( A
&!cis,o -ial ca@! Dica ! !>clusi6a"!t! K AR(
3.Leis orgnicas 86!r A1(/(;(
4.Leis do Plano e Lei do r!amento de "stado 86!r A1(A(;(
#.Lei de $ases(
//5
Ana Jlia Maurcio
O #u! s,oI S,o l!is #u! &!-i!" os pricpios !struturat!s ou as r!)ras
-u&a"!tais &o r!)i"! &! u"a &!t!r"ia&a r!ali&a&!(
O r!)i"! 3ur&ico co"posto p!la l!i &! @as!s ! p!lo s!u &!s!6ol6i"!to(
A it!r6!+,o &o l!)isla&or so@r! &!t!r"ia&a "atria t!" )raus ou 6!is
&i-!r!t!s &! it!si-ica+,o' &! it!+,o l!)islati6a' &! &!si-ica+,o( O l!)isla&or po&!
,o r!)ular tu&o &! u"a s 6!*( Po&! r!)ular' pri"!ira"!t!' os )ra&!s pricpios' as
tra6!s "!stras( Mua&o o -a*' o l!)isla&or !"aa u"a l!i &! @as!s ! r!"!t! para u"
"o"!to post!rior o s!u &!s!6ol6i"!to( O l!)isla&or &i-!r! para &ois "o"!tos a
r!)ula+,o &! c!rta "atria(
=as o l!)isla&or ta"@" po&! l!)islar to&o o r!)i"! 3ur&ico &! u"a s 6!*' ou
s!3a' !"aa as @as!s ! o s!u &!s!6ol6i"!to(
A Costitui+,o p!r"it! &i-!r!ciar &ois tipos &! l!is &! @as!s?
/( L!is &! @as!s so@r! "atria &! r!s!r6a &a AR?
- R!s!r6a a@soluta &! co"p!t.cia l!)islati6a 8art( /OER;( E>!"plo R /? art(
/OER' i; A AR t!" r!s!r6a a@soluta &! l!)islar so@r! as @as!s &o sist!"a &! !sio(
N!st! caso' co"p!t! ap!as K AR !"aar as @as!s &o sist!"a &! !sio( O r!sp!cti6o
&!s!6ol6i"!to !cotra-s! a %r!a cocorr!cial( E>!"plo R 1? art( /OER' u;( A AR
t!" r!s!r6a a@soluta &! l!)islar so@r! o r!)i"! &as -or+as &! s!)ura+a( N!st! caso' ou
a AR !"aa u"a l!i &o r!)i"! &as -or+as &! s!)ura+a ou a AR !la@ora u"a l!i &!
@as!s so@r! o sist!"a &! s!)ura+a !' u" "o"!to post!rior' !la@ora outra l!i &!
&!s!6ol6i"!to &as @as!s( N!st! caso' s a AR t!" co"p!t.cia l!)islati6a para
apro6ar as @as!s ! o r!sp!cti6o &!s!6ol6i"!to' po&!&o -a*.-lo &! u"a s 6!* ou !"
"o"!tos &istitos(
- R!s!r6a r!lati6a &! co"p!t.cia l!)islati6a 8art( /O5R;( E>!"plo R /? art( /O5R'
R /' -;( A AR t!" r!s!r6a r!lati6a &! l!)islar so@r! as @as!s &o sist!"a &! s!)ura+a
social( A AR ou o Go6!ro' "!&iat! autori*a+,o l!)islati6a' po&!" !"aar l!i &!
@as!s( O &!s!6ol6i"!to &a l!i &! @as!s !st% a %r!a cocorr!cial' pois o #u! &a
r!s!r6a s,o' ap!as' as @as!s &o sist!"a( S!r% #u! o Go6!ro t!" ou ,o r!s!r6a para o
&!s!6ol6i"!to ou a AR po&!' ta"@"' !"aar l!i #u! &!s!6ol6a as @as!sI So@r!
!st! asp!cto $% &i6!r).cia a &outria( S!)u&o Paulo Ot!ro' o Go6!ro t!" r!s!r6a
&! co"p!t.cia l!)islati6a o &!s!6ol6i"!to &! @as!s a %r!a cocorr!cial(
E>!"plo R 1? art( /O5R' R/' $;( A AR t!" r!s!r6a r!lati6a para l!)islar so@r! o r!)i"!
//O
Ana Jlia Maurcio
)!ral &o arr!&a"!to rural ! ur@ao( N!st! caso' a AR ou o Go6!ro' "!&iat!
autori*a+,o l!)islati6a' po&!" l!)islar so@r! ou o r!)i"! )!ral o s!u to&o &! u"a s
6!* ou' pri"!ira"!t!' so@r! as @as!s !' &!pois' so@r! o &!s!6ol6i"!to(
1( L!is &! @as!s so@r! "atrias &a %r!a cocorr!cial(
Po&!" !>istir l!is &! @as!s a %r!a cocorr!cial !' ta"@"' &!cr!tos-l!is &!
@as!s a %r!a cocorr!cial( At a %r!a &! r!s!r6a r!lati6a' o Go6!ro po&! !"aar
&!cr!to-l!i &! @as!s' s! -or pr!6ia"!t! autori*a&o p!la AR( S! $% u"a l!i &! @as!s a
%r!a cocorr!cial' s!r% #u! o &iplo"a &! &!s!6ol6i"!to !st% o@ri)a&o a r!sp!itar
!ssas @as!sI Si" 8art( //1R' R 1' i -i!;( O &!s!6ol6i"!to &! l!is &! @as!s !st%
su@"!ti&o Ks l!is &! @as!s( S! o Go6!ro !"itir as @as!s ! s! s! a&"itir #u! a AR t!"
co"p!t.cia para &!s!6ol6!r as @as!s' o s!u &!s!6ol6i"!to !-!ctua&o p!la AR t!"
&! s! su@or&iar ao &!cr!to-l!i &! @as!s &o Go6!ro( S! o &!cr!to-l!i &!
&!s!6ol6i"!to t!" &! !star su@or&ia&o K l!i &! @as!s' ta"@" a l!i &!
&!s!6ol6i"!to 8caso s! a&"ita #u! a AR t!" !ssa co"p!t.cia; t!" &! s! su@or&iar
a &!cr!to-l!i &! @as!s( Isto &!corr! &o pricpio &o r!co$!ci"!to &! #u! a AR t!"
co"p!t.cia para &!s!6ol6!r l!i &! @as!s !" "atria &! %r!a cocorr!cial' o #u! ,o
poss6!l a opii,o &! Paulo Ot!ro( Paulo Ot!ro &!-!&! #u!' co"o &!corr! &o art(
/:0R' R /' c;' o Go6!ro t!" r!s!r6a para &!s!6ol6i"!to &! @as!s(
O( Leis de autori%a!o legislativa.
Estas l!is sur)ira" -or"al"!t! co" a Costitui+,o &! /://( At!s' to&a6ia' 3%
!>istia u"a pr%tica icostitucioal &a !>ist.cia &!ssas l!is &! autori*a+,o l!)islati6a(
Co" a sua cosa)ra+,o a Costitui+,o &! /:// 6isa6a-s! !6itar a pr%tica &! &!cr!tos
&itatoriais' o #u! !ra co"u" a 6i).cia &a Carta Costitucioal &! /:1O(
O #u! u"a l!i &! autori*a+,o l!)islati6aI
B u"a l!i #u! p!r"it! ao Go6!ro 8art( /:0R' R /' @; !' !" c!rtos casos' Ks
Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA 8art( 119R' R /' @; l!)islar so@r! "atrias &a r!s!r6a
r!lati6a &a AR 8art( /O5R;(
Mual a atur!*a &!sta l!iI O #u! si)i-ica a autori*a+,o l!)islati6aI S!r% #u! a
l!i &! autori*a+,o pro&u* u"a ali!a+,o &a co"p!t.cia &a ARI S!r% #u! a AR p!r&! a
co"p!t.cia &! l!)islar so@r! !ssa "atria' &urat! a 6i).cia &a l!i &! autori*a+,o
l!)islati6aI
//9
Ana Jlia Maurcio
N,o( Essa u"a pr%tica !>ist!t! !" Pra+a( E" Portu)al' $% !lastici&a&! &o
!>!rccio &a co"p!t.cia( N,o s po&! a AR l!)islar so@r! !ssa "atria' co"o o
Go6!ro' &urat! c!rto p!ro&o' po&! -a*.-lo' )ra+as K autori*a+,o l!)islati6a( H% u"
-!"!o &! &!l!)a+,o &! po&!r!s' s!" #u! a AR p!rca os po&!r!s &!l!)a&os(
R!)i"! &as l!is &! autori*a+,o l!)islati6a( A l!i &! autori*a+,o l!)islati6a?
- S po&! 6!rsar so@r! "atrias &o art( /O5R(
- N,o po&! s!r u"a autori*a+,o so@r! to&as as "atrias &o art( /O5R' &! u"a s
6!*( N,o $% autori*a+,o !" t!r"os )lo@ais( A autori*a+,o t!" &! !sp!ci-icar #u!
"atria &o art( /O5R po&! s!r l!)isla&a p!lo Go6!ro(
- T!" &! !>plicitar o o@3!cto' o s!ti&o' a !>t!s,o' &ura+,o ! os li"it!s &a
"!s"a autori*a+,o 8art( /O5R' R 1;(
A autori*a+,o l!)islati6a ' !" pricpio' u"a l!i auto"a su3!ita a 6!to'
pro"ul)a+,o ! -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a costitucioali&a&!' caso o PR a solicit!(
Po&!' to&a6ia' !star is!ri&a u" outro &iplo"a 8!>( L!i &o Or+a"!to &! Esta&o;(
A "!s"a autori*a+,o s po&! s!r utili*a&a u"a Dica 6!*' s!" pr!3u*o &a sua
!>!cu+,o parc!la&a 8art( /O5R' R A;( E>!"plo? a AR autori*a o Go6!ro para l!)islar
so@r! o r!)i"! )!ral &o arr!&a"!to ur@ao 8art( /O5R' R /' $;( O Go6!ro po&!
pri"!iro !"aar as @as!s !' s post!rior"!t!' atra6s &a "!s"a l!i &! autori*a+,o
l!)islati6a' proc!&!r ao s!u &!s!6ol6i"!to' &!tro &o p!ro&o &a &ura+,o autori*a+,o
l!)islati6a( O #u! ,o p!r"iti&o ao Go6!ro !l! !"aar o r!)i"! )!ral !' &!pois' ao
a@ri)o &a "!s"a autori*a+,o' proc!&!r a alt!ra+H!s a !ss! r!)i"!(
Os &!stiat%rios &a autori*a+,o l!)islati6a s,o o Go6!ro ou a Ass!"@l!ia
L!)islati6a &a RA( S! o &!stiat%rio -or o Go6!ro ! s! !st! -or &!"iti&o' a autori*a+,o
l!)islati6a ca&uca 8art( /O5R' R E;( S! o &!stiat%rio -or a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA
! !sta -or &issol6i&a ou t!r"iar a sua l!)islatura' a autori*a+,o l!)islati6a ca&uca 8art(
119R' R A;( As autori*a+H!s l!)islati6as ta"@" ca&uca" co" o t!r"o &a l!)islatura ou
&issolu+,o &a AR 8art( /O5R' R E;(
N,o poss6!l #u! o &!stiat%rio &a autori*a+,o l!)islati6a &!l!)u! a outro
r),o os po&!r!s #u! l$! -ora" co-!ri&os p!la AR(
O &!cr!to-l!i !"aa&o ao a@ri)o &a autori*a+,o l!)islati6a !st% -!ri&o &!
il!)ali&a&! s! 6iolar a autori*a+,o l!)islati6a' o"!a&a"!t! os pricpios cosi)a&os
//0
Ana Jlia Maurcio
o art( /O5R' Rs 1 a 5' ! !st% -!ri&o &! icostitucioali&a&! s! 6iolar os pricpios
costitucioais(
E" pricpio' a l!i &! autori*a+,o l!)islati6a u"a l!i auto"a su3!ita a 6!to'
pro"ul)a+,o ! -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a costitucioali&a&!( Por"' $% a pr%tica &!
it!)rar a L!i &o Or+a"!to &! Esta&o autori*a+H!s l!)islati6as !" "atria -iscal 8art(
/O5R' R 5;( Dupla particulari&a&!?
- Estas l!is &! autori*a+,o l!)islati6a so@r! "atria -iscal it!)ra&as o
Or+a"!to s ca&uca" co" o t!r"o &o r!sp!cti6o ao !co"ico ! co" o t!r"o &a L!i
&o Or+a"!to &!ss! ao( A &issolu+,o &a AR ou a &!"iss,o &o Go6!ro ,o &!t!r"ia'
!st! caso' a ca&uci&a&!' ao i6s &o #u! suc!&! co" as r!stat!s l!is &! autori*a+,o
l!)islati6a(
- O &isposto o art( /O5R' R 5' s s! aplica s! a autori*a+,o l!)islati6a -or so@r!
"atria -iscal( S! a L!i &o Or+a"!to !sti6!r!" coti&as autori*a+H!s l!)islati6as #u!
,o s!3a" so@r! "atria -iscal aplica-s! o &isposto os Rs 1' A ! E &o art( /O5R'
ca&uca&o co" a &!"iss,o &o Go6!ro' co" o t!r"o &a l!)islatura ou co" a &issolu+H
&a AR(
AA(1( Proc!sso L!)islati6o Parla"!tar
O proc!sso l!)islati6o o co3uto suc!ssi6o ! or&!a&o &! actos !
-or"ali&a&!s #u! 6isa" a pro&u+,oL!la@ora+,o &! u"a l!i( S! !st% !" causa u"a l!i &a
AR' -ala-s! &! proc!sso l!)islati6o parla"!tar( S! !st% !" causa u" &iplo"a &o
Go6!ro' -ala-s! !" proc!sso l!)islati6o )o6!ra"!tal(
A Costitui+,o s r!)ula parcial"!t! o proc!sso l!)islati6o( A Costitui+,o
r!)ula' !" !sp!cial' o proc!sso l!)islati6o parla"!tar(
As -ot!s &o proc!sso l!)islati6o parla"!tar ,o s! !s)ota"' ,o s! li"ita" K
Costitui+,o( Est% ta"@" cot!"pla&o o R!)i"!to &a Ass!"@l!ia &a R!pD@lica
8RAR; ! !" c!rtas l!is a6ulsas' co"o' por !>!"plo' a l!i #u! r!)ula a participa+,o &as
or)ai*a+H!s &os tra@al$a&or!s a !la@ora+,o &! l!)isla+,o la@oral' ou a l!i #u! r!)ula
a pu@lica+,o' a i&!ti-ica+,o ! -or"ul%rio &os &iplo"as(
//:
Ana Jlia Maurcio
H% a Costitui+,o ! o RAR &ois tipos pricipais &! proc!sso l!)islati6o?
- o co"u" 8art( //0R ! s!)uit!s &o RAR;' #u! s! aplica por !>clus,o &! part!sW
- !sp!ciais 8arts( /OER ! s!)uit!s &o RAR;' #u! s! aplica?
- Na !la@ora+,o &! !statutos r!)ioais 8art( 11OR &a CRP ! arts( /OER a
/O0R &o RAR;' #u! &upla"!t! !sp!cial por#u! s po&! s!r &!s!ca&!a&o por
iiciati6a &as RA' "as s! a AR itro&u*ir alt!ra+H!s ou r!3!itar o &iplo"a' a RA t!" &!
!"itir par!c!r ,o 6iculati6o(
- Na apro6a+,o &as l!is &! r!6is,o costitucioal' pois s os &!puta&os
po&!" &!s!ca&!ar o proc!sso l!)islati6o 8art( 105R' R / &a CRP;(
- Nos proc!ssos &! ur).cia 8arts( 1O1R a 1O5R &o RAR;' pois a
Costitui+,o ! o RAR l$!s pr!t!&!" &ar "aior c!l!ri&a&!(
Pas!s &o Proc!sso L!)islati6o?
&. 'niciativa legislativa
A iiciati6a l!)islati6a tra&u* o po&!r &! iiciarL&!spol!tar u" proc!sso
l!)islati6o(
Co"o #u! s! &% icio a u" proc!sso l!)islati6oI Atra6s &a apr!s!ta+,o &!
u"a proposta ou &! u" pro3!cto &! l!i(
Disti+,o !tr! iiciati6a ! co"p!t.cia?
Iiciati6a o po&!r &! &!s!ca&!ar o proc!sso l!)islati6o ! tra&u*-s! a
apr!s!ta+,o &! propostas ou pro3!ctos &! l!i(
A co"p!t.cia o po&!r &! &!ci&ir s! $% ou ,o l!i a#u!la "atria( B o po&!r
&!cisrio(
Por !>!"plo' o art( /OER r!)ula a r!s!r6a a@soluta &a co"p!t.cia l!)islati6a &a
AR( So@r! !stas "atrias s a AR t!" po&!r &!cisrio' "as o Go6!ro t!"
iiciati6a l!)islati6a so@r! #ual#u!r &as "atrias &o art( /OER( O Go6!ro ,o
t!" co"p!t.cia l!)islati6a' ou s!3a' o Go6!ro po&! apr!s!tar proposta &!
l!i K AR' "as o Go6!ro ,o t!" co"p!t.cia l!)islati6a' #u! !st% r!s!r6a&a'
!" a@soluto' K AR(
/12
Ana Jlia Maurcio
Mu!" t!" iiciati6a l!)islati6a 8art( /O9R' R /;?
- D!puta&os'
- Grupos parla"!tar!s'
- Go6!ro'
- Grupos &! ci&a&,os !l!itor!s'
- Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA' o #u! l$!s &i* r!sp!ito(
E>!"plo R /? T!" a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA &a =a&!ira iiciati6a &! l!i
#u! alt!r! o r!)i"! &a !l!i+,o &o PRI N,o( A ra*,o #u! o !>plica ,o o -acto
&!ssa co"p!t.cia s!r &! u"a r!s!r6a a@soluta &a AR 8art( /OER' l;' pois
co"p!t.cia ,o s! co-u&! co" iiciati6a( O #u! o !>plica o -acto &! #u!
!sta ,o u"a "atria r!sp!itat! K AR( B u"a "atria r!sp!itat! a to&o o pas
! ,o K RA(
E>!"plo R 1? GB &a !>clusi6a co"p!t.cia &a AR l!)islar so@r! as !l!i+H!s &os
&!puta&os Ks Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RAJ 8art( /OER' 3;( A Ass!"@l!ia
L!)islati6a &a RA t!" po&!r &! iiciati6a !st! casoI Si"' por#u! !sta "atria
&i* r!sp!ito K RA(
Po&! o Go6!ro apr!s!tar proposta &! l!i so@r! "atria cot!"pla&a o art(
/OER 3;I Si"' por#u! o art( /O9R' R / ,o iclui li"it!s K iiciati6a l!)islati6a &o
Go6!ro( O art( /O9R' R /' i -i!' ,o po&! s!r it!rpr!ta&o co"o cria&o
co"p!t.cia l!)islati6a r!s!r6a&aL!>clusi6a K RA(
As RA po&!" apr!s!tar propostas &! l!i' o 7"@ito &o art( /OER 3; 8=atria &!
!l!i+,o &os &!puta&os Ks Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA;( To&a6ia' a iiciati6a
l!)islati6a &as RA ,o r!s!r6a&a( To&as as !ti&a&!s a #u! s! r!-!r! o art(
/O9R' R /' po&!" t!r iiciati6a l!)islati6a' o caso &o art( /OER 3;(
No !tato' pr!ciso t!r !" cota o art( 11OR' R /' ! art( 119R' R /' !;' os
#uais' K pri"!ira l!itura' atri@u&a iiciati6a l!)islati6a r!s!r6a&a Ks
Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA' #ua&o !st!3a !" causa a !l!i+,o &!
&!puta&os Ks r!sp!cti6as Ass!"@l!ias L!)islati6as( Ap!sar &!' o t!>to &a
Costitui+,o' 6i)orar u"a r!s!r6a &! iiciati6a l!)islati6a a -a6or &as
Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA' $% u"a atur!*a t!"poral"!t! li"ita&a a
!ssa r!s!r6a &! iiciati6a a -a6or &as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA' !"
r!la+,o K !l!i+,o &os &!puta&os Ks r!sp!cti6as Ass!"@l!ias L!)islati6as( Essa
/1/
Ana Jlia Maurcio
&isposi+,o -oi itro&u*i&a p!lo art( E9R &a L!i &! R!6is,o Costitucioal R
/L122E' &! 1E &! Ful$o(
Dois tipos &! iiciati6a l!)islati6a 8&uas &icoto"ias;?
/( Iiciati6a r!s!r6a&a 6!rsus iiciati6a cocorr!cial
H% iiciati6a l!)islati6a r!s!r6a&a s!"pr! #u! a Costitui+,o ap!as co-ira a
u"a !ti&a&! a possi@ili&a&! &! &!s!ca&!ar o proc!sso l!)islati6o( Por !>!"plo' !"
r!la+,o K L!i &o Or+a"!to o Go6!ro t!" r!s!r6a &! iiciati6a 8art( /O/R' );( E"
r!la+,o K l!i &! autori*a+,o l!)islati6a s o Go6!ro ou a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA
t!" r!s!r6a &! iiciati6a 8art( /00R &o RAR;( E" r!la+,o aos !statutos &as RA' a
Ass!"@l!ia R!)ioal &a RA t!" iiciati6a l!)islati6a r!s!r6a&a 8art( /OER &o RAR;( E"
r!la+,o K l!i &! r!6is,o &a Costitui+,o os &!puta&os t." iiciati6a l!)islati6a r!s!r6a&a
8art( 105R' R /;(
H% iiciati6a l!)islati6a cocorr!cial #ua&o a Costitui+,o ,o i"pH! a
iiciati6a l!)islati6a r!s!r6a&a( A r!)ra a iiciati6a l!)islati6a cocorr!cial(
1( Iiciati6a ori)i%ria 6!rsus iiciati6a sup!r6!i!t!
A iiciati6a l!)islati6a ori)i%ria o po&!r &!' p!la pri"!ira 6!*' apr!s!tar
propostasLpro3!ctos so@r! &!t!r"ia&a "atria(
A iiciati6a l!)islati6a sup!r6!i!t! o po&!r &!' &!pois &! apr!s!ta&o u"
pro3!cto ou u"a proposta &! l!i' apr!s!tar alt!ra+H!s ou o6as propostas ou o6os
pro3!ctos &! l!i !" r!la+,o ao #u! -oi iicial"!t! apr!s!ta&o(
E>!"plo R /? #u!" t!" iiciati6a l!)islati6a os !statutos &as RAI As RA' "as
a AR po&! apr!s!tar pro3!ctos &! alt!ra+,o K proposta &a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a
RA( As Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA t." iiciati6a ori)i%ria ! a AR t!" iiciati6a
sup!r6!i!t!(
E>!"plo R 1? #ua&o u" )rupo parla"!tar apr!s!ta u" pro3!cto &! l!i a AR
8iiciati6a ori)i%ria;' os r!stat!s )rupos parla"!tar!s po&!" apr!s!tar pro3!ctos &!
alt!ra+,o ao pro3!cto iicial"!t! apr!s!ta&o 8iiciati6a sup!r6!i!t!;( Na 6ota+,o'
6!r-s!-% #ual o pro3!cto #u! acol$! a "aioria &os 6otos( O "!s"o acot!c!ria caso a
iiciati6a l!)islati6a ori)i%ria pro6i!ss! &! u"a proposta &o Go6!ro(
A iiciati6a l!)islati6a 3uto &a AR passa' ai&a' p!lo acto &a co"iss,o &o
Pr!si&!t! &a AR #u! ,o &!6! a&"itir os pro3!ctos ou propostas &! l!i #u! cosi&!r!
/11
Ana Jlia Maurcio
icostitucioais( Esta &!cis,o po&! s!r cot!sta&a o Pl!%rio( O Pr!si&!t! &a AR ,o
&!6! a&"itir os pro3!ctos ou as propostas &! l!i #u! ,o &!-ia" cocr!ta"!t! o
s!ti&o &as r!sp!cti6as alt!ra+H!s ou &as r!sp!cti6as "o&i-ica+H!s( D!pois &!
a&"iti&os' os pro3!ctos ou as propostas &! l!i s,o pu@lica&os o Di%rio &a AR 8,o o
Di%rio &a R!pD@lica;( S,o !6ia&os K co"iss,o co"p!t!t! !ssa "atria !'
atural"!t!' #u! to&a a iiciati6a l!)islati6a #u! ,o -oi apro6a&a a s!ss,o l!)islati6a
!" #u! -oi apr!s!ta&a ,o po&! s!r r!o6a&a a s!)uit! s!ss,o l!)islati6a(
As iiciati6as &! l!i &o Go6!ro ! &a AR ca&uca"' r!sp!cti6a"!t!' co" a
&!"iss,o &o Go6!ro ! a &issolu+,o &a AR(
As iiciati6as l!)islati6as ,o 6ota&as u"a &!t!r"ia&a s!ss,o l!)islati6a
trasita" para a s!ss,o l!)islati6a s!)uit!' sal6o para as propostas &! iiciati6a
)o6!ra"!tal' s! $ou6!r &!"iss,o &o Go6!ro ! sal6o para os pro3!ctos &! l!i &!
iiciati6a &a AR' s! $ou6!r &issolu+,o &a AR(
(. Aprecia!o)instru!o da proposta ou pro*ecto de lei
/( Apr!cia+,o it!ra o 7"@ito &as r!sp!cti6as co"issH!s(
1( Apr!cia+,o !>t!ra' #u! !" s!"pr! !>ist!' "as $% casos !" #u!
o@ri)atria a cosulta &! outros r),os ou !ti&a&!s( Por !>!"plo' ou6ir a RAW as
or)ai*a+H!s &os tra@al$a&or!sW ou6ir a Or&!" &os A&6o)a&os !" r!la+,o ao s!u
!statutoW ou6ir o Cos!l$o Eco"ico ! Social( A apr!cia+,o !>t!ra u"a clara
"ai-!sta+,o &a &!"ocracia participati6a(
3. +eli,era!o
A &!li@!ra+,o co"pH!-s! &! tr.s "o"!tos 8art( /O0R' Rs / ! 1;?
/( Discuss,o ! 6ota+,o a )!!rali&a&! o Pl!%rio( H% &uas cos!#u.cias
poss6!is?
- r!3!i+,o ! o proc!sso l!)islati6o t!r"iaW
- apro6a+,o ! o proc!sso l!)islati6o cotiua(
1( Discuss,o ! 6ota+,o a !sp!ciali&a&! !" Pl!%ria ou !" co"iss,o( H% casos
!" #u! a Costitui+,o o@ri)a a #u! $a3a &iscuss,o ! 6ota+,o a !sp!ciali&a&! !"
Pl!%rio 8art( /O0R' R E;(
A( Sota+,o -ial )lo@al por "aioria si"pl!s' !" r!)ra 8art( //OR' R A;' por
"aioria a@soluta 8art( /O0R' R 5;' por "aioria &! 1LA 8art( /O0R' R O;(
/1A
Ana Jlia Maurcio
A r!&ac+,o -ial -!ita por co"iss,o !sp!ciali*a&a' co"p!t!t! para o !-!ito( O
"o"!to &a r!&ac+,o 6ai co&icioar a 6!rs,o #u! s!r% pu@lica&a( A co"iss,o &!
r!&ac+,o ,o s! po&! a-astar &o s!ti&o &!li@!rati6o &a 6ota+,o -ial )lo@al(
4. Promulga!o
Pi>a&o o t!>to' o &iplo"a passa a t!r a &!si)a+,o &! &!cr!to &a AR' #u!
!6ia&o para pro"ul)a+,o p!lo PR(
O PR?
- Pro"ul)a 8art( /AOR' R /;(
- S!ta politica"!t! ! &!6ol6! o &iplo"a K AR 8art( /AOR' R /;(
- Solicita ao TC a -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a costitucioali&a&! &o &iplo"a 8art(
190R' R /;(
S! $ou6!r 6!to poltico?
- A AR co-ir"a o &iplo"a por "aioria a@soluta' !" r!)ra 8art( /AOR' R 1;( O
PR o@ri)a&o a pro"ul)ar o &iplo"a(
- A AR ,o co-ir"a ! o PR ,o o@ri)a&o a pro"ul)ar ! o proc!sso l!)islati6o
t!r"ia(
Muato K it!r6!+,o &o TC?
- Proucia-s! p!la icostitucioali&a&! &o &iplo"a ! o PR o@ri)a&o a 6!tar
8art( 19:R' R /;( Est! o 6!to 3ur&ico ou 6!to por icostitucioali&a&!( N!st! caso' a
AR po&!?
i; E>pur)arLr!tirarLalt!rar a or"a icostitucioal' s!)ui&o a ori!ta+,o
&o TC 8art( 19:R' R 1;(
ii; Co-ir"ar o &iplo"a por "aioria &! 1LA 8art( 19:R' R 1;( O PR ,o
o@ri)a&o a pro"ul)ar "as po&! -a*.-lo 8art( 19:R' R1' a cotrario s!su;(
iii; A AR a&a -a* ! o &iplo"a cai' t!r"ia&o o proc!sso l!)islati6o(
- N,o s! proucia p!la icostitucioali&a&!( O PR po&! 8art( /AOR' R/;?
i; Pro"ul)ar &! i"!&iato o &iplo"a(
ii; S!tar politica"!t! o &iplo"a(
A -alta &! pro"ul)a+,o i"plica a i!>ist.cia 3ur&ica &o acto 8art( /A9R;(
/1E
Ana Jlia Maurcio
#. Referenda -inisterial .art. &4/01
A r!-!r!&a "iist!rial a cotra assiatura( B a 6!ri-ica+,o &a co-or"i&a&! &a
pro"ul)a+,o( A r!-!r!&a t!" co"o o@3!cto a pro"ul)a+,o( A -alta &a r!-!r!&a
"iist!rial i"plica a i!>ist.cia 3ur&ica &o acto 8art( /E2R' R 1;(
2. Pu,lica!o no +irio da Rep3,lica .art. &&401
A -alta &! pu@lica+,o i"plica a i!-ic%cia 3ur&ica &o acto 8art( //:R' R 1;(
AA(A( Por+a 3ur&ica &os &!cr!tos-l!is ! a t!"%tica &o pri"a&o &o parla"!to
H% ou ,o pri"a&o &a AR o Sist!"a Fur&ico Portu)u.sI
Ar)u"!tos a -a6or &o pri"a&o &a AR?
- A AR o r),o r!pr!s!tati6o &! to&os os ci&a&,os portu)u!s!s 8art( /E9R;(
- A AR t!" co"p!t.cia l!)islati6a )!rica 8art( /O/R' c;(
- A AR t!" co"p!t.cia l!)islati6a r!s!r6a&a 8art( /OER ! /O5R;(
- A AR po&! s!"pr! -a*!r i"p!rar a sua 6ota&! -ac! ao 6!to poltico &o PR'
atra6s &a co-ir"a+,o &o &iplo"a ! cos!#u!t! o@ri)a+,o &o PR o pro"ul)ar(
- A AR t!" a co"p!t.cia &as co"p!t.cias' pois t!" o "ooplio &a r!6is,o
&a Costitui+,o( A l!i &! r!6is,o &! pro"ul)a+,o o@ri)atria p!lo PR 8art( 10OR' R A;(
Si)i-icar% isto #u! $% pri"a&o l!)islati6o &a ARI
Ao pri"a&o &a AR $% a possi@ili&a&! &! oposi+,o &! u" pri"a&o &o Go6!ro(
- A AR t!" co"p!t.cia l!)islati6a )!rica ! r!s!r6a&a' "as as %r!as
cocorr!ciais $% o pricpio &a pari&a&! $i!r%r#uico-or"ati6a &a l!i ! &o &!cr!to-l!i(
A AR !"aa u"a l!i so@r! &!t!r"ia&a "atria( S! o Go6!ro' post!rior"!t!' !"aar
u" &!cr!to-l!i so@r! !ssa "!s"a "atria' !ss! &!cr!to-l!i r!6o)a a l!i &a AR 8art( //1R'
R 1' /Y part!;(
/15
Ana Jlia Maurcio
- A AR t!" r!s!r6as &! co"p!t.cia 8arts( /OER ! /O5R; ! o Go6!ro ta"@"
t!" r!s!r6as &! co"p!t.cia' o"!a&a"!t! !" "atria l!)islati6a 8art( /:0R' R 1; !
r!s!r6a r!)ula"!tar 8art( /::R;(
- A AR t!" r!s!r6a &! co"p!t.cia' "as' al)u"as %r!as' o Go6!ro t!"
r!s!r6a &! iiciati6a( Por !>!"plo' as l!is &! autori*a+,o l!)islati6a ! as l!is !" "atria
or+a"!tal(
- A Costitui+,o i"pH! li"it!s K iiciati6a l!)islati6a &os &!puta&os ! )rupos
parla"!tar!s 8art( /O9R' R A? l!i tra6,o;( Os &!puta&os ! os )rupos parla"!tar ,o
po&!" apr!s!tar pro3!ctos #u! !6ol6a" u" au"!to &as &!sp!sas ou &i"iui+,o &as
r!c!itas &o Esta&o pr!6istas o Or+a"!to' o ao !co"ico !" curso( Co" isto' 6isa-
s! prot!)!r a !sta@ili&a&! or+a"!tal( Atra6s &! it!rpr!ta+,o K cotrario s!su &o art(
/O9R' R A' &urat! o ao !co"ico !" curso' s o Go6!ro po&! apr!s!tar propostas
#u! !6ol6a" u" au"!to &as &!sp!sas ou u"a &i"iui+,o &! r!c!itas &o Esta&o'
pr!6istas o Or+a"!to( E>!"plo? No ao &! 1220' a 6i).cia &o Or+a"!to &!
Esta&o &!ss! ao' o Go6!ro 6isa @ai>ar o ISA &! 1/[ para 12[ 8art( /O5R' R /' i;(
- Mua&o o Go6!ro "aiorit%rio' a AR' !" pricpio' apro6a o #u! o Go6!ro
#u!r ou r!3!ita o #u! o Go6!ro ,o #u!r(
- As l!is &a AR !st,o su3!itas a pro"ul)a+,o ! a pro"ul)a+,o !st% su3!ita a
r!-!r!&a "iist!rial 8art( /AOR ! art( /E2R; ! i)u" o@ri)a o Pri"!iro-=iistro a
r!-!r!&ar(
- O 6!to &o PR susp!si6o !" r!la+,o Ks l!is &a AR ! a@soluto !" r!la+,o aos
&!cr!tos-l!is &o Go6!ro 8art( /AOR' R 1 ! art( /AOR' R E;( Co"o o Go6!ro ,o po&!
co-ir"ar o &iplo"a ! sup!rar o 6!to poltico &o PR' $% #u!" &!-!&a #u! assi" s!
pro6a o pri"a&o &a AR( Por"' a %r!a cocorr!cial' o Go6!ro po&! apr!s!tar' so@
proposta &! l!i' o &!cr!to 6!ta&o p!lo PR( Lo)o' o 6!to &o PR ,o r!al"!t! a@soluto(
- U"a l!i &! @as!s a %r!a cocorr!cial po&! s!r r!6o)a&a' "o&i-ica&a por
&!cr!to-l!i &! @as!s( Esta u"a "ai-!sta+,o &o pricpio &a pari&a&! $i!r%r#uico-
or"ati6a(
Notas?
/( Pri"a&o &o Go6!ro o D"!ro &! actos l!)islati6os !"aa&os( O D"!ro &!
&!cr!tos-l!is &o Go6!ro sup!rior -ac! ao D"!ro &! l!is &a AR(
/1O
Ana Jlia Maurcio
=uitas &as l!is &a AR s,o l!is &! autori*a+,o l!)islati6a ou s,o l!is #u! !l!6a"
al&!ias a 6ilas ou 6ilas a ci&a&!s' pricipal"!t! !" aos &! !l!i+H!s aut%r#uicas(
As l!is so@r! as pricipais "atrias s,o !"aa&as so@ a -or"a &! &!cr!to-l!i(
1( O art( /O:R r!)ula a apr!cia+,o parla"!tar &! &!cr!tos-l!is(
A AR po&!' a %r!a cocorr!cial ou !" &!cr!tos-l!is autori*a&os' c$a"ar a si
u" 3u*o so@r! o "rito poltico &o &iplo"a( A AR' !st!s casos' po&!?
- D!t!r"iar a c!ssa+,o &! 6i).cia &o &!cr!to-l!i' "!&iat! r!solu+,o 8art(
/O:R' R /;(
- Itro&u*ir alt!ra+H!s atra6s &! l!i 8art( /O:R' R /;(
- Susp!&!r a 6i).cia &! &!cr!tos-l!is autori*a&os 8art( /O:R' R 1;(
S! a AR c!ssar a 6i).cia &o &!cr!to-l!i' "!&iat! r!solu+,o' o Go6!ro ,o
po&! r!p!tir !ss! &!cr!to-l!i o &!curso &!ssa s!ss,o l!)islati6a( O Go6!ro ,o !st%
i"p!&i&o &! 6oltar a !"aar u" &!cr!to-l!i so@r! a "!s"a "atria &o #u! -oi susp!so'
ap!as co" al)u"as &i-!r!+as(
A r!solu+,o #u! &!t!r"ia a c!ssa+,o &! 6i).cia ,o t!" !-!itos r!troacti6os
8art( /O:' R E;( O &iplo"a pro&u* !-!itos at K pu@lica+,o &a r!solu+,o(
4 AE( D!cr!to L!)islati6o R!)ioal ! L!i &a R!pD@lica
AE(/( Po&!r L!)islati6o R!)ioal
H% #uatro tipos &! po&!r!s l!)islati6os &as RA?
/( H% u" co3uto &! "atrias a #u! s! r!-!r! o art( 119R' R /' i;' l;' ;' p; ! #;'
#u! s,o &a co"p!t.cia l!)islati6a !>clusi6aLr!s!r6a&a &a r!sp!cti6a
Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA( So@r! !stas "atrias' s! a AR ou o Go6!ro
l!)islar' $a6!r% u"a situa+,o &! icostitucioali&a&! or)7ica( So@r! !ssas
"atrias' por -or+a &o art( 1A1R' R /' as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA
t." o !>clusi6o &a co"p!t.cia l!)islati6a' !>clui&o a it!r6!+,o &!
outros r),os co" co"p!t.cia l!)islati6a(
/19
Ana Jlia Maurcio
1( As Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA t." a possi@ili&a&! &! &!s!6ol6!r l!is
&! @as!s 8art( 119R' R /' c;( Esta co"p!t.cia &!si)a-s! co"p!t.cia
l!)islati6a co"pl!"!tar ou &! &!s!6ol6i"!to( As Ass!"@l!ias
L!)islati6as &as RA t." co"p!t.cia paral!la ao Go6!ro o
&!s!6ol6i"!to' para o 7"@ito r!)ioal' &! l!is &! @as!s( H% u" it!r!ss!
!sp!c-ico r!)ioal #u! 3usti-ica !ss! &!s!6ol6i"!to( E#uato as
Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA ,o proc!&!r!" ao &!s!6ol6i"!to &as
@as!s' aplica-s! a l!i &a R!pD@lica' #u! t!$a proc!&i&o a !ss!
&!s!6ol6i"!to 8art( 110R' R 1;( Esta u"a "ai-!sta+,o &o pricpio &a
supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o Esta&o(
A( As Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA t." ta"@" co"p!t.cia l!)islati6a
autori*a&a 8art( 119R' R /' @;( Co"p!t.cia !sta #u! r!sulta &! u"a l!i &!
autori*a+,o l!)islati6a &a AR( As Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA po&!"
proc!&!r ao !>!rccio &! co"p!t.cia l!)islati6a so@r! "atrias &a r!s!r6a
r!lati6a &a AR' as "atrias &o art( /O5R( Particulari&a&!s a !ssa co"p!t.cia
l!)islati6a autori*a&a?
- As Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA ,o po&!" l!)islar so@r! to&as as
"atrias &o art( /O5R' ao i6s &o #u! suc!&! co" o Go6!ro(
- Mua&o a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA p!&! autori*a+,o l!)islati6a K AR'
o p!&i&o &! autori*a+,o t!" &! s!r aco"pa$a&o &o at!pro3!cto &! &!cr!to
l!)islati6o r!)ioal' #u! a Ass!"@l!ia L!)islati6a RA !la@orar%' s! l$! -or
coc!&i&a a autori*a+,o l!)islati6a p!&i&a 8art( 119R' R 1;(
E( Atri@ui-s! Ks Ass!"@l!ias L!)islati6as &a RA u"a co"p!t.cia
l!)islati6a pri"%ria' or"al' #ua&o !st,o !" causa "atrias #u! &i*!"
r!sp!ito K RA' "atrias !l!ca&as o !statuto ! ,o s! !cotr!" r!sr6a&as
aos r),os &! so@!raia 8art( 119R' R /' a;(
Duas o@s!r6a+H!s?
- As "atrias !l!ca&as o !statuto cria" u"a pr!su+,o &! #u! so@r! !las o
r),o pri"aria"!t! co"p!t!t! a r!sp!cti6a Ass!"@l!ia L!)islati6a(
- S! o Go6!ro ou a AR l!)islar pri"aria"!t! so@r! !ssas "atrias' #u!
r!sulta" &o !statuto &a RA' a l!i &a R!pD@lica !" causa u"a l!i il!)al'
por#u! 6iola u"a r!s!r6a cria&a p!lo !statuto &a RA( A l!i &a R!pD@lica' ao
/10
Ana Jlia Maurcio
6iolar o !statuto &a RA' u"a l!i il!)al( =as a l!i &a AR ,o po&! s!r
o@3!cto &! -iscali*a+,o pr!6!ti6a p!lo TC( O TC' a ttulo pr!6!ti6o' s
6!ri-ica a icostitucioali&a&! &as or"as( O TC' a ttulo pr!6!ti6o' ,o
6!ri-ica a il!)ali&a&! &a or"a( O PR po&! 6!tar o &iplo"a ! po&! p!&ir ao
TC a -iscali*a+,o pr!6!ti6a' "as ,o po&!r% i6ocar a il!)ali&a&! &a or"a
-ac! ao !statuto &a RA' !" s!&! &! -iscali*a+,o pr!6!ti6a(
AE(1( R!la+H!s !tr! l!i r!)ioal ! l!i &a R!pD@lica
S! u"a l!i &a R!pD@lica &iscipliar as "atrias &o art( 119R' R /' i;' l;' ; p; !
#;' s!r% u"a l!i icostitucioal(
A l!i &a R!pD@lica 8art( 119R' R /' a; #u! ici&a so@r! "atrias #u! !st,o
r!s!r6a&as o !statuto &as RA' s!r% il!)al ! !ssa il!)ali&a&! ,o po&! s!r o@3!cto &!
-iscali*a+,o pr!6!ti6a p!lo TC( N,o icostitucioal ! a -iscali*a+,o pr!6!ti6a &o
TC s s! proucia so@r! a icostitucioali&a&!(
R!la+H!s !tr! l!is &a R!pD@lica ! &iplo"as r!)ioais? A aus.cia &! &isciplia
l!)islati6a &a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA ou &! l!)isla+,o r!)ioal ,o i"p!&! a
aplica+,o &a l!i &a R!pD@lica ou #u! o &ir!ito &o Esta&o s!3a aplica&o 8art( 110R' R 1;(
Esta u"a "ai-!sta+,o &o pricpio &a supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o Esta&o(
Dois -!"!os #u! r!sulta" &a pr!6al.cia &a l!i &a R!pD@licaLDir!ito &o
Esta&o?
/( Pu+,o !sp!c-ica &! l!i &! autori*a+,o l!)islati6a !" r!la+,o Ks "atrias &o
art( 119R' R /' @;( A l!i &! autori*a+,o l!)islati6a &!6! &!-iir o s!ti&o' o
o@3!cto' a !>t!s,o ! a &ura+,o &a autori*a+,o 8art( /O5R' R 1;' ou s!3a' o
"o&o co"o a Ass!"@l!ia L!)islati6a R!)ioal &!6! proc!&!r o 7"@ito &a
autori*a+,o( A l!i &! autori*a+,o l!)islati6a t!" a -u+,o &! ori!tar o "o&o
co"o pr!t!&! #u! a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA !>!r+a o r!sp!cti6o
po&!r l!)islati6o( Esta u"a "ai-!sta+,o &o pricpio &a pr!6al.cia &o
Dir!ito &o Esta&o( D! r!-!rir' ai&a' #u! a proposta &a l!i &! autori*a+,o
l!)islati6a &!6! s!r aco"pa$a&a &o at!pro3!cto &o &!cr!to l!)islati6o
r!)ioal a autori*ar 8art( 119R' R 1;(
/1:
Ana Jlia Maurcio
1( Pu+,o &as l!is &! @as!s( Esta -u+,o tra&u* o pricpio &a pr!6al.cia &o
Dir!ito &o Esta&o( S! a l!i &! @as!s &!-i! as li$as )!rais' os pricpios
!struturat!s &!ss! r!)i"! 3ur&ico' isso si)i-ica #u! as Ass!"@l!ias
L!)islati6as &as RA' ao &!s!6ol6!r!" !ssa l!i' t." &! s! co-or"ar co" o
pa&r,o or"ati6o pro6!i!t! &a l!i &! @as!s( A l!i &! @as!s po&! 6!rsar
so@r! "atria ai&a ,o &isciplia&a u" &!cr!to-l!i r!)ioal ou so@r!
"atria 3% &isciplia&a at!rior"!t! p!la Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA(
E>!"plo R /? H% u"a l!i &! @as!s &! 1229 ! !la@ora&o u" &!cr!to
l!)islati6o r!)ioal &! &!s!6ol6i"!to !" 1220( Est! t!" &! s! co-or"ar
K l!i &! @as!s &! 1229' Ks suas li$as )!raisL!struturat!s &!-ii&as p!la l!i &!
@as!s(
E>!"plo R 1? H% u" &!cr!to l!)islati6o r!)ioal &! 122O' o 7"@ito &o art(
119' R /' a;' #u! &isciplia' o 7"@ito &a RA' u"a "atria #u! r!sp!ita ao
s!u !statuto( S!r% #u! so@r! !ssa "atria os r),os &a R!pD@lica !st,o
i"p!&i&os &! l!)islarI N,o' pois o Esta&o uit%rio ! !>ist!" it!r!ss!s
pD@licos )!rais prota)oi*a&os p!lo Esta&o' #u! p!r"it!"' #u! 3usti-ica"
#u! o Esta&o !la@or! u"a l!i so@r! !ssa "atria' o"!a&a"!t! u"a l!i &!
@as!s( Lo)o' o Esta&o po&!' !" 1220' !la@orar u"a l!i &! @as!s so@r! a
"atria !" causa( Esta l!i &! @as!s po&! &!t!r"iar a il!)ali&a&!
sup!r6!i!t! &a#u!l! &!cr!to l!)islati6o r!)ioal &! 122O( Os pricpios
!struturat!s &!sta l!i &! @as!s &! 1220 po&!" s!r ico"pat6!is co" as
op+H!s &o l!)isla&or r!)ioal 6!rti&as a#u!l! &!cr!to l!)islati6o r!)ioal &!
122O( O -u&a"!to &!st! -!"!o a pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o(
A#u!l! &!cr!to l!)islati6o r!)ioal &! 122O' por -or+a &a l!i &! @as!s &!
1220' passaria a !star -!ri&o &! il!)ali&a&! sup!r6!i!t!( H%' o !tato'
#u!" &!-!&a #u! a cos!#u.cia a ca&uci&a&! &a#u!l! &!cr!to l!)islati6o
r!)ioal &! 122O(
S! isto assi"' os r),os &! so@!raia t." s!"pr! as ",os a cotiua+,o
&a 6i).cia ou ,o &! u" &!cr!to l!)islati6o r!)ioal' o 7"@ito &a "atria
&o art( 119R' R /' a;( A !"aa+,o sup!r6!i!t! &! u"a l!i &! @as!s so@r!
!ssa "atria po&! &!t!r"iar #u! a "atria trasit! &!ssa al( a; para a al( c;(
A l!i &! @as!s u" co&icioa"!to' u"a li"ita+,o K li@!r&a&! poltica
l!)islati6a r!)ioal so@r! !ssa "atria( Esta u"a "ai-!sta+,o &o pricpio
&a pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o(
/A2
Ana Jlia Maurcio
Ho3! 3% ,o $% l!is )!rais &a R!pD@lica( As l!is )!rais &a R!pD@lica !ra" l!is
cu3os pricpios -u&a"!tais 6icula6a" as RA( H%' ai&a' o !tato'
pricpios )!rais &a col!cti6i&a&!' &!si)a&a"!t! as l!is &! @as!s #u! s!
so@r!pH! aos it!r!ss!s !sp!ciais &as RA' #u! li"ita" K priori ou K post!riori
a co"p!t.cia l!)islati6a &as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA( Esta u"a
"ai-!sta+,o &o pricpio &a pr!6al.cia &o Dir!ito &o Esta&o(
H% u"a l!i &! @as!s &! 122O ! u" &!cr!to l!)islati6o r!)ioal &! 1220' !"
s!ti&o cotr%rio( B &iscut6!l s! a &!sco-or"i&a&! !tr! u"a l!i &! @as!s !
u" &!cr!to l!)islati6o r!)ioal post!rior acarr!ta "!ra il!)ali&a&!' pois 6iola
u"a l!i &! 6alor r!-or+a&o' ou acarr!ta u"a icostitucioali&a&!( B
r!l!6at! a &isti+,o pois s! acarr!tar u"a icostitucioali&a&!' co"o
apota" os arts( //1R' R 1' ! 119R' R /' c;' pass6!l &! -iscali*a+,o
pr!6!ti6a' p!&i&a !" s!&! &a it!r6!+,o &o R!pr!s!tat! &a R!pD@lica'
a r!sp!cti6a RA(
R!la+H!s !tr! l!i r!)ioal ! l!i &a R!pD@lica?
/( Co"p!t.cia K RA ou ao r),o &! so@!raia( S! $% u"a l!i &! u"
&!ss!s r),os #u! i6a&a a !s-!ra &! co"p!t.cia r!s!r6a&a ao outro'
o -!"!o &! icostitucioali&a&! or)7ica(
1( Situa+,o &! supl!ti6i&a&! &o Dir!ito &o Esta&o #ua&o ,o K
l!)isla+,o &a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA 8art( 110R' R 1;(
A( Situa+,o &! pr!6al.cia &o Esta&o -ac! ao Dir!ito &a r!sp!cti6a RA(
Esta a situa+,o !>pr!ssa as? op+,o &o !statuto 8l!i &o Esta&o;' o
po&!r i!r!t! a u"a autori*a+,o l!)islati6a ! as l!is &! @as!s(
S!c+,o III
Outros Actos Nor"ati6os
Os actos or"ati6os ,o s! !s)ota" as l!is( As l!is s,o a !>pr!ss,o &a 6ota&!
&o Esta&o( =as as l!is ,o !s)ota" o ui6!rso &os actos or"ati6os(
/A/
Ana Jlia Maurcio
4 A5( Costu"!
Pot! i-or"alL,o 6olut%ria' #u! ,o &!p!&! &! r!)ula+,o para o s!u
sur)i"!to( A L!i po&! so-r!r as 6icissitu&!s &! u" costu"! cotr%rio 8costu"! cotra
l!)!";(
O Costu"! ,o ap!as -ot! &! Dir!ito or&i%rio( B ta"@" -ot! &! Dir!ito
Costitucioal( B' ai&a' u"a -ot! it!racioal &! Dir!ito(
N,o -ot! &! Dir!ito &! acor&o co" a L!i 8costu"! s!cu&u" l!)!";( O
Costu"! po&! s!r pra!t!r l!)!" ! cotra l!)!" ! aplic%6!l os "!s"os t!r"os !"
Dir!ito Costitucioal(
S!r% #u! o Costu"! Costu"! cotra costitucio!" ou !>pr!ss,o or"ati6a
&a icostitucioali&a&!I S!r% #u! o Costu"! cotra costitucio!" icostitucioal
ou !l! u"a o6a or"a #u! tora iaplic%6!l a Costitui+,o Go-icialJI
S! o Costu"! cotr%rio ati)! pricpios 3ur&icos -u&a"!tais &!corr!t!s &a
&i)i&a&! &a p!ssoa $u"aa ! &o 6alor &a Fusti+a' !ss! costu"! icostitucioal(
S! o Costu"! cotr%rio ,o ati)! !$u" pricpio 3ur&ico -u&a"!tal
&!corr!t! &a &i)i&a&! &a p!ssoa $u"aa' !ss! costu"! costu"! cotra
costitucio!" ! part! it!)rat! &a Costitui+,o ,o-o-icial(
Captulo IS
Sist!"a &! D!-!sa &a Costitui+,o
S!c+,o I
=!ios &! &!-!sa &a Costitui+,o
S!c+,o II
Piscali*a+,o &a costitucioali&a&! ! &a l!)ali&a&!
/Y Su@s!c+,o
E#ua&ra"!to G!ral
/A1
Ana Jlia Maurcio
4 E5( Icostitucioali&a&! ! )aratia &a Costitui+,o
O -!"!o &a icostitucioali&a&!' isto ' &a &!sco-or"i&a&! &! u"a or"a
co" a Costitui+,o ! a !>ist.cia &! u" "!cais"o &! cotrolo' &! u" "!cais"o &!
-iscali*a+,o &a costitucioali&a&! u"a )aratia &a prpria Costitui+,o(
U"a Costitui+,o -l!>6!l ,o co"porta a i&!ia &! icostitucioali&a&! ou !ssa
i&!ia ,o t,o 6is6!l' pois u"a Costitui+,o -l!>6!l &!i>a-s! "o&i-icar por u" l!i
post!rior(
Mua&o u"a Costitui+,o u"a Costitui+,o r)i&a' !la s po&! s!r
"o&i-ica&aLalt!ra&a por u" proc!sso it!cioal &! r!6is,o costitucioal( Na
Costitui+,o r)i&a ,o s! aplica o pricpio &! #u! l!i post!rior r!6o)a l!i at!rior( A
atur!*a r)i&a &a Costitui+,o iclui u" "!cais"o &! -iscali*a+,o' #u! u"a
)aratia &a costitucioali&a&! &as or"as ! &a sua ,o alt!ra+,o atra6s &! l!is
or&i%rias( Essa i&!ia &! icostitucioali&a&! tra&u*-s! a )aratia &! i&!ia &! Dir!ito
!>pr!ssa a Costitui+,o( To&a6ia' !" s!"pr! a !>ist.cia &a i&!ia &!
icostitucioali&a&! aco"pa$a&a &o "!cais"o &! -iscali*a+,o costitucioal(
Po&! !>istir a i&!ia &! icostitucioali&a&!' &! &!sco-or"i&a&! &! u"a or"a co" a
Costitui+,o' s!" !u $a3a "!cais"os &! -iscali*a+,o &!ssa icostitucioali&a&!(
E>!"plo? O PR s po&! &!"itir o Go6!ro' #ua&o !l! po$a !" causa o
r!)ular -ucioa"!to &as istitui+H!s &!"ocr%ticas 8art( /:5R' R 1;( S! o PR &!"itir o
Go6!ro' s!" #u! !st! !sti6!ss! a por !" causa o r!)ular -ucioa"!to &as
istitui+H!s &!"ocr%ticas' o acto poltico &o PR' ap!sar &! icostitucioal' ,o
pass6!l &! -iscali*a+,o &a costitucioali&a&!(
A -iscali*a+,o &a costitucioali&a&! !" s!"pr! t!" o "!s"o "o&!lo( A
-iscali*a+,o &a costitucioali&a&! po&! t!r u" car%ct!r "!ra"!t! poltico' ou s!3a'
po&! s!r o r),o poltico a proc!&!r a !ssa -iscali*a+,o 8!ra o #u! suc!&ia as
Costitui+H!s li@!rais portu)u!sas ! a tra&i+,o -rac!sa' !" o"! &o pricpio &a
s!para+,o &! po&!r!s; ou' p!lo cotr%rio' a -iscali*a+,o &a costitucioali&a&! po&! a
car)o &os tri@uais( B a -iscali*a+,o 3uris&icioal &a costitucioali&a&!( E" Portu)al' a
-iscali*a+,o 3uris&icioal sur)iu p!la pri"!ira 6!* !" /://( A -iscali*a+,o 3uris&icioal
a tra&i+,o ort!-a"!ricaa( S,o os tri@uais #u! -iscali*a" a costitucioali&a&! &as
l!is(
/AA
Ana Jlia Maurcio
=as &!tro &!ssa tra&i+,o 3uris&icioal' &!tro &o cotrolo 3uris&icioal &a
costitucioali&a&!' $% ai&a tr.s "o&!los poss6!is?
/( Piscali*a+,o &i-usa &a costitucioali&a&! 8art( 12ER;( A -iscali*a+,o
3uris&icioal po&! co"p!tir a to&os os tri@uais' t!&o !st!s' o caso
cocr!to' o po&!r ! o &!6!r &! ,o aplicar u"a or"a
icostitucioal( Est! o "o&!lo ort!-a"!ricao ! o "o&!lo
portu)u.s 6i)!t! a partir &! /://' itro&u*i&o por 6ia &a i-lu.cia
&a Costitui+,o @rasil!ira &! /0:/(
1( Piscali*a+,o coc!tra&a &a costitucioali&a&! 8arts( 119R a 10AR;(
U" Dico r),o t!" a pri"!ira ! a Dlti"a pala6ra !" "atria &!
-iscali*a+,o &a costitucioali&a&!( N!st! "o&!lo !>ist! u" TC( Est!
o "o&!lo austraco( B o "o&!lo #u! sur)! a &ca&a &! 12 &o sc(
QQW u" "o&!lo "ais r!c!t! #u! o &a -iscali*a+,o &i-usa( Est!
"o&!lo -oi itro&u*i&o !" Portu)al !" /:9O(
A( =o&!lo &! -iscali*a+,o "isto' #u! o "o&!lo actual"!t! 6i)!t!
!" Portu)al( Est! "o&!lo co3u)a a -iscali*a+,o &i-usa 8art( 12ER; ! a
-iscali*a+,o coc!tra&a a car)o &o TC 8arts( 119R a 10AR;( To&os os
tri@uais ! o TC -iscali*a" a costitucioali&a&!(
4 EO( Tipolo)ia &a icostitucioali&a&! ! &a il!)ali&a&!
A icostitucioali&a&! a &!sco-or"i&a&! &! u"a or"a co" a Costitui+,o(
A il!)ali&a&! a &!sco-or"i&a&! &! u"a or"a co" u"a l!i #u! ,o s!3a u"a
l!i costitucioal(
E" a"@os os casos' $% u"a situa+,o &! i6ali&a&!( Si"pl!s"!t! a i6ali&a&!
po&! s!r "ais )ra6osa 8icostitucioali&a&!; ou "!os )ra6osa 8il!)ali&a&!;(
Tipos &! Icostitucioali&a&!?
/( Icostitucioali&a&! #uato ao o@3!cto?
/AE
Ana Jlia Maurcio
- Or)7ica( H% icostitucioali&a&! or)7ica s!"pr! #u! #u!" !"aou o acto
,o ti$a co"p!t.cia para o -a*!r' isto ' #ua&o o autor &o acto a)! so@r! u"a
!s-!ra &! co"p!t.cia &! outro r),o( Por !>!"plo' a AR l!)islar so@r! "atria
r!sp!itat! K or)ai*a+,o ! -ucioa"!to &o Go6!ro 8art( /:0R' R 1; ou o
Go6!ro l!)islar so@r! "atria &! r!s!r6a a@soluta &a AR 8art( /OER;(
- Por"al( H% icostitucioali&a&! -or"al s!"pr! #u! o acto ,o o@!&!+a K
-or"a' Ks -or"ali&a&!s' aos proc!&i"!tos i"postos p!la Costitui+,o( O acto'
a sua -or"a !>t!ra' ,o r!sp!ita as -or"ali&a&!s &!6i&as( E>!"plo? As l!is
or)7icas t." &! s!r apro6a&as por "aioria a@soluta 8art( /O0R' R 5; ! a AR
apro6a por "aioria si"pl!s( Ou u"a #u!st,o &! proc!&i"!to &a -utura l!i(
E>!"plo? U"a l!i &o Or+a"!to apro6a&a por iiciati6a &os &!puta&os
8cotraria o art( /O/R' );( H% u" pro@l!"a &! iiciati6a #u! s! r!-l!ct! o
proc!&i"!to &a -!itura &a l!i' pois a iiciati6a &a l!i &o Or+a"!to !st%
r!s!r6a&a ao Go6!ro( Ha6!r% ta"@" u"a icostitucioali&a&! -or"al(
- =at!rial' #u! s! tra&u* u"a &!sco-or"i&a&! &o cot!D&o &o acto co" a
Costitui+,o( N,o u" asp!cto #u! &i)a r!sp!ito a #u!" !la@orou o acto ou ao
"o&o co"o o -!*' "as' si"' &i* r!sp!ito ao cot!D&o' ao o@3!cto' K solu+,o
"at!rial #u! &!sco-or"! K Costitui+,o(
E>!"plo? U"a or"a #u! 6iol! o pricpio &a i)ual&a&! u"a or"a
"at!rial"!t! icostitucioal( U"a or"a #u! r!stri3a !" &!"asia u" &ir!ito
i3usti-ica&a"!t!' 6iola&o o pricpio &a proporcioali&a&!(
1( Icostitucioali&a&!?
- Ori)i%ria' #ua&o K &ata !" #u! o acto pratica&o' !l! &!sco-or"! co" a
or"a costitucioal 6i)!t! a !ssa &ata(
- Sup!r6!i!t!' #ua&o' por !-!ito &! alt!ra+,o &! u"a or"a costitucioal'
u" acto' #u! at !t,o !ra co-or"! K Costitui+,o' passa a s!r &!sco-or"! K
Costitui+,o( Durat! a 6i&a &o acto &! &ir!ito or&i%rio' !l! t!" &ois p!ro&os
"arcat!s &urat! a sua 6i).cia( Nu" pri"!iro p!ro&o' !l! !ra co-or"! co"
a Costitui+,o !' u" s!)u&o p!ro&o' !" #u!' por !-!ito &! u"a r!6is,o
/A5
Ana Jlia Maurcio
costitucioal ou por !-!ito &! u"a "u&a+a &! Costitui+,o' o acto passa a s!r'
a partir &a !tra&a !" 6i)or &a o6a or"a costitucioal' &!sco-or"! co" a
Costitui+,o(
A( Icostitucioali&a&!?
- Cos!#u!t!L&!ri6a&a( E>!"plo? S! u"a l!i &! @as!s icostitucioal' o
&!cr!to-l!i &! &!s!6ol6i"!to ou o &!cr!to l!)islati6o r!)ioal &!
&!s!6ol6i"!to' pro&u*i&o co" -u&a"!to !ssa l!i &! @as!s' !st% ta"@"
-!ri&o &! icostitucioali&a&!( A "otat!' a or"a #u! l$! s!r6a &!
-u&a"!to icostitucioal( H% icostitucioali&a&! &!ri6a&a s!"pr! #u!
u"a or"a t!" co"o -u&a"!to u"a or"a at!rior #u! icostitucioal(
- At!c!&!t!( E>!"plo? H% u"a icostitucioali&a&! &! u"a l!i &! @as!s #u!
)!ra a icostitucioali&a&! &o acto #u! l$! !st% &!p!&!t!' #u! t!" a l!i &!
@as!s o s!u -u&a"!to(
A( Icostitucioali&a&!?
- Pr!s!t!' os casos !" #u! as or"as s,o &!sco-or"!s ao t!>to costitucioal
6i)!t!(
- Pr!trita?
- No dom5nio da mesma 6onstitui!o formal( E>!"plo? H% u"
&!cr!to-l!i &! /:99' #u! -oi !"aa&o p!lo Cos!l$o &a R!6olu+,o' #u! ai&a
$o3! aplica&o( Suscita-s! u"a #u!st,o !" toro &a costitucioali&a&!
or)7ica &!ss! &!cr!to-l!i( S!r% #u! o Cos!l$o &a R!6olu+,o ti$a co"p!t.cia
para !"aar !ss! &!cr!to-l!i' ou !ss! &!cr!to-l!i !ra &a co"p!t.cia &a ARI Mu!
t!>to &% a r!spostaI A Costitui+,o &! /:9O' "as o t!>to !" 6i)or !tr! /:9O !
/:01( Para !" 1220' s! apr!ciar a costitucioali&a&! &! u" &!cr!to-l!i &! /:99'
$% #u! r!ssuscitar or"as costitucioais &o passa&o' #u! 3% ,o !st,o !" 6i)or(
Est! o pro@l!"a &a icostitucioali&a&! pr!trita( H% icostitucioali&a&!
pr!trita s!"pr! #u! o 3u*o &! icostitucioali&a&! to"a co"o @as! or"as
costitucioais #u! 3% ,o !st,o !" 6i)or' or"as &o passa&o( N!st! caso' o
/AO
Ana Jlia Maurcio
3u*o &! icostitucioali&a&! pr!trita -!ita ao a@ri)o &a "!s"a Costitui+,o
!" s!ti&o -or"al(
- =as po&! suc!&!r #u! a icostitucioali&a&! s!3a suscita&a o
dom5nio de 6onstitui!es anteriores( E>!"plo R /?H% u"a l!i &! @as!s
&! /:91 ! &iscut!-s! $o3! a icostitucioali&a&! ou 6ali&a&! or)7ica'
-or"al ! "at!rial &!ssa l!i &! @as!s( Mual o pa&r,o costitucioal &!
r!-!r.ciaI Mual !ra o t!>to costitucioal !" 6i)or !" /:91I A
Costitui+,o &! /:AA( E>!"plo R 1? O &!cr!to-l!i #u! apro6ou a !tra&a
!" 6i)or &o C&i)o Ci6il &! /:O9( Suscita-s! a 6ali&a&! &!ss! &!cr!to-
l!i' pois i"a)i!-s! #u! !l! ,o -oi pro"ul)a&o p!lo PR( Para s! sa@!r
#ual a cos!#u.cia &a -alta &! pro"ul)a+,o &o &!cr!to-l!i &! /:OO
pr!ciso ir ao t!>to costitucioal &! /:AA( E>!"plo R A? I"a)i!-s! #u!
!st% !" causa o C&i)o Co"!rcial #u! -oi apro6a&o por u"a carta &! l!i
!" /000( A Costitui+,o !" 6i)or a altura !ra a Carta Costitucioal &!
/01O(
S!r% #u! os tri@uais cria&os' ao a@ri)o &a Costitui+,o &! /:9O' para &!-!&!r a
i&!ia &! Dir!ito &a Costitui+,o &! /:9O t." co"p!t.cia para cotrolarL6!ri-icar a
costitucioali&a&! &! &iplo"as #u! ai&a !st,o !" 6i)or' "as #u! -ora" apro6a&os
-ac! a u"a Costitui+,o #u! 3% ,o !st% !" 6i)orL-ac! a u"a i&!ia &! Dir!ito &istita &a
actualI Duas opiiH!s?
- Us &i*!" #u! os tri@uais cria&os !" /:9O ,o t." co"p!t.cia para
6!ri-icar a costitucioali&a&! &! or"as !"aa&as K lu* &! u"a outra Costitui+,o( A
co"p!t.cia &os tri@uais &! /:9O i&ica #u! !st!s s po&!" &!-!&!r a i&!ia &!
Dir!ito &! /:9O ! )aratir a -iscali*a+,o pr!trita &a Costitui+,o -or"al &! /:9O ! ,o
a &! Costitui+H!s at!rior!s(
- Outros &!-!&!" #u! os tri@uais &a Costitui+,o &! /:9O t." co"p!t.cia o
7"@ito &a -iscali*a+,o pr!trita' po&!" -iscali*ar a costitucioali&a&! pr!trita &!
to&as as or"as' s!3a !" r!la+,o K Costitui+,o &! /:9O ou !" r!la+,o a t!>to
costitucioais at!rior!s( Esta opii,o @as!ia-s! o art( 1:2R' R 1' GO Dir!ito or&i%rio
at!rior K !tra&a !" 6i)or &a Costitui+,o "at"-s!' &!s&! #u! ,o s!3a cotr%rio K
Costitui+,o ou aos pricpios !la cosi)a&os(J( <as!ia-s! ta"@" o pricpio &a
ui&a&! &a Or&!" Fur&ica( Esta a opii,o &! Paulo Ot!ro(
/A9
Ana Jlia Maurcio
Isto pro6a a ps-!-ic%cia &as or"as costitucioais( As or"as costitucioais
po&!" cotiuar a pro&u*ir !-!itos &!pois &a c!ssa+,o &! 6i).cia &!ssa Costitui+,o(
4 E9( =!cais"os &! cotrolo &a icostitucioali&a&! ! &a il!)ali&a&!
No caso portu)u.s' a -iscali*a+,o &a costitucioali&a&! o@!&!c! a u" sist!"a
"isto' #u! cocilia a -iscali*a+,o &i-usa' os t!r"os &a #ual to&os os tri@uais t." o
po&!r ! o &!6!r &! r!cusar a aplica+,o &! or"as icostitucioais 8art( 12ER;' ! a
-iscali*a+,o coc!tra&a' #u! ca@! ao TC(
Piscali*a+,o ici&!talL&i-usa 8art( 12ER;?
P!rat! u" caso cocr!to' a r!solu+,o &! u" lit)io' #u! opH! A a <' !sta&o !"
causa u"a or"a' o tri@ual' ao aplicar a or"a' t!" o po&!r ! o &!6!r &! s! r!cusar a
aplic%-la' s! a cosi&!rar icostitucioal( O tri@ual !"it!' o caso cocr!to' u" 3u*o
&! icostitucioali&a&!( A or"a !" s!&! &! -iscali*a+,o !st% !" s!&! &! -iscali*a+,o
&i-usaLici&!tal pois ici&! so@r! casos cocr!tos' #u! s,o as #u!stH!s pricipais' co"o
por !>!"plo so@r! a r!solu+,o &! u" pro@l!"a &! po&!r pat!ral' &i6rcio'
cu"pri"!to &! u" cotrato' u" acto &a A&"iistra+,o(
O 3ui* ,o aplica c!rta or"a ao caso cocr!to pois cosi&!ra-a icostitucioal(
D! to&o o "o&o' a or"a cosi&!ra&a p!lo tri@ual icostitucioal' !" s!&! &!
-iscali*a+,o &i-usa' cotiua a s!r 6%li&a( Mual#u!r outro 3ui* po&! aplicar !ssa "!s"a
or"a co" o !t!&i"!to &! #u! !la ,o icostitucioal( A -iscali*a+,o &i-usa
p!r"it! #u! !>ista" &!cisH!s p!las #uais o tri@ual r!cus! a aplica+,o &! u"a or"a a
u" caso cocr!to' co" o !t!&i"!to &! #u! !la icostitucioal(
Ess! !t!&i"!to s!r% -iscali*a&o' !" s!&! &! r!curso' p!lo TC( S! o TC s!
prouciar so@r! a icostitucioali&a&! !" s!&! &! -iscali*a+,o cocr!ta' o =iistrio
PD@lico t!" o &!6!r &! apr!s!tar a #u!st,o 3uto &o TC' #ua&o !ssa or"a 6olt! a s!r
aplica&a u" tri@ual( S! s! 6!ri-icar!" tr.s &!clara+H!s &! icostitucioali&a&!
pro-!ri&as p!lo TC' !" tr.s casos cocr!tos' !" s!&! &! -iscali*a+,o cocr!ta' a or"a
&!clara&a icostitucioal co" -or+a o@ri)atria )!ral 8art( 10/R' R A;( A or"a
&!sapar!c!r%' assi"' &o Or&!a"!to Fur&ico( Esta a pot! !tr! a -iscali*a+,o
suc!ssi6a cocr!ta ! a -iscali*a+,o suc!ssi6a a@stracta(
/A0
Ana Jlia Maurcio
Piscali*a+,o A@stracta?
Por 6!*!s' a -iscali*a+,o &a costitucioali&a&! ,o ocorr! a ttulo ici&!tal'
isto ' ,o ap!as u" "!ro ici&!t! o 7"@ito &! u"a outra #u!st,o pricipal( H%
casos !" #u! o o@3!cto &o proc!sso 3uris&icioal a3ui*ar &a 6ali&a&! ou &a ,o
6ali&a&! &! c!rta or"a K lu* &a Costitui+,o( Esta u"a situa+,o &! -iscali*a+,o
a@stracta &a icostitucioali&a&!( O o@3!cti6o &a it!r6!+,o &o tri@ual Dica !
!>clusi6a"!t! co$!c!r s! a or"a ou ,o co-or"! co" a Costitui+,o( S o TC
po&! proc!&!r a !st! tipo &! -iscali*a+,o(
1Y Su@s!c+,o
Piscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por ac+,o
4 E0( Piscali*a+,o pr!6!ti6a
Est! tipo &! -iscali*a+,o po&! s!r -!ito at!s ou &!pois &a !tra&a !" 6i)or &a
or"a o Or&!a"!to Fur&ico( Mua&o a -iscali*a+,o &a or"a -!ita at!s &a
!tra&a !" 6i)or &a or"a o Or&!a"!to Fur&ico' at!s &a sua pu@lica+,o' &i*-s!
#u! !sta -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a costitucioali&a&!( Est! tipo &! -iscali*a+,o po&!
6ir a i"p!&ir #u! u" &iplo"! 6al$a co"o l!i( A or"a s 6al! co"o tal aps a sua
pu@lica+,o o Di%rio &a R!pD@lica(
A -iscali*a+,o pr!6!ti6a o@!&!c! a tr.s "o&ali&a&!s?
/( Piscali*a+,o pr!6!ti6a &os &iplo"as l!)islati6os r!)ioais' cu3a iiciati6a'
cu3o po&!r &! &!s!ca&!ar o proc!sso' ca@!' !" !>clusi6o' ao R!pr!s!tat! &a
R!pD@lica a RA 8art( 190R' R 1;(
1( A -iscali*a+,o pr!6!ti6a po&! ici&ir so@r! &iplo"as #u! s,o pot!ciais l!is
or)7icas 8art( 190R' R E;( Muato aos &!cr!tos &a AR' #u! s,o pot!ciais l!is or)7icas'
t." l!)iti"i&a&! acti6a para &!s!ca&!ar o proc!sso o PR' o Pri"!iro-=iistro ou /L5
&os &!puta&os &a AR !" !-!cti6i&a&! &! -u+H!s(
A( E" r!la+,o aos &!"ais actos cu3o &!stio a pro"ul)a+,o co"o l!i ou
&!cr!to-l!i 8art( 190R' R /;' #u!" t!" l!)iti"i&a&! para &!s!ca&!ar a -iscali*a+,o
/A:
Ana Jlia Maurcio
pr!6!ti6a Dica ! !>clusi6a"!t! o PR( Ta"@" poss6!l 6!ri-icar-s! a
costitucioali&a&! &! or"as costat!s &! u" Acor&oLTrata&o It!racioal' #u!
t!$a su@"!ti&o ao PR para rati-ica+,o(
Mual o r!)i"! a #u! !st% su3!ita a -iscali*a+,o pr!6!ti6a &a
costitucioali&a&!I
U" &iplo"a !6ia&o para pro"ul)a+,o ao PR( O PR p!&! ao TC a -iscali*a+,o
pr!6!ti6a &a costitucioali&a&!(
O TC po&!' p!rat! o p!&i&o' !"itir u" &! &ois 3u*os?
/( O TC proucia-s! p!la icostitucioali&a&! &o &iplo"a(
1( O TC ,o s! proucia p!la icostitucioali&a&! &o &iplo"a( O 3u*o &o TC
,o p!la positi6a' o s!ti&o &! 3ul)ar u"a or"a costitucioal( O TC ou s!
proucia p!la icostitucioali&a&! ou p!la ,o icostitucioali&a&!(
S! o TC s! prouciar p!la ,o icostitucioali&a&!' o PR ,o po&! usar o 6!to
3ur&ico' pois o TC ,o s! prouciou p!la icostitucioali&a&! &a or"a(
S! o TC s! prouciar p!la icostitucioali&a&!' o PR o@ri)a&o a 6!tar 8art(
19:R' R /; ! a &!6ol6!r o &iplo"a ao r),o #u! o apro6ou' co" o acr&,o &o TC co" a
3usti-ica+,o &as ra*H!s p!las #uais a or"a icostitucioal(
O r),o #u! apro6ou o &iplo"a 8o Go6!ro ou a AR; po&!?
/( Na&a -a*!r ! o proc!sso l!)islati6o t!r"ia(
1( E>pur)ar 8r!tirar &o &iplo"a a or"a 3ul)a&a icostitucioal;( H% casos !"
#u! !sta $ipt!s! ,o s! 6!ri-ica' o"!a&a"!t! #ua&o o 6cio a
icostitucioali&a&! or)7ica' pois o r),o #u! !"aou o &iplo"a ,o t!"
co"p!t.cia para o !la@orar ! ta"@" ,o t!" co"p!t.cia para saar o 6cio( O
!>pur)o poss6!l !" casos &! icostitucioali&a&! "at!rial ! !" casos &! pr!t!ri+,o
&! -or"ali&a&!s( O !>pur)o ,o poss6!l !" situa+H!s &! icostitucioali&a&!
or)7ica(
S! o r),o !" causa !>pur)ou ou -!* a&ita"!tos K or"a' s!r% #u! a
icostitucioali&a&! &!ssa or"a au"!touI O PR po&! &!s!ca&!ar o6a -iscali*a+,o
pr!6!ti6a -ac! Ks or"as a&ita&as' "as ,o -ac! a or"as 3% !>ist!t!s o &iplo"a' !"
r!la+,o Ks #uais o PR ,o $a6ia suscita&o a #u!st,o &a icostitucioali&a&!(
/E2
Ana Jlia Maurcio
A( 8Esta op+,o ,o aplic%6!l ao Go6!ro' "as t,o s K AR(; A AR co-ir"a o
&iplo"a por "aioria &! 1LA 8art( 19:R' R 1;( H% #u! ,o co-u&ir a co-ir"a+,o &! u"
6!to por icostitucioali&a&!' os t!r"os &o art( 19:R' R1' co" a co-ir"a+,o &o 6!to
poltico' os t!r"os &o art( /AOR' R 1( A sua &i-!r!+a assiala&a?
- Na locali*a+,o sist!"%tica &a "atria(
- Mua&o a AR co-ir"a o &iplo"a' a s!#u.cia &! u" 6!to poltico' o
PR !st% o@ri)a&o a pro"ul)ar 8art( /AOR' R 1;(
- Mua&o a AR co-ir"! o &iplo"a' a s!#u.cia &! u" 6!to 3ur&ico por
icostitucioali&a&!' o PR ,o o@ri)a&o a pro"ul)ar 8art( 19:R' R 1;( O PR o
)arat! &a Costitui+,o( S! &ois r),os &! so@!raia' o TC ! o PR' !t!&!" #u! u"a
or"a icostitucioal' t!" l)ica #u! a AR ,o s! possa so@r!por s!" "ais -ac! K
opii,o &!ss!s r),os &! so@!raia( Da o PR ,o s!r o@ri)a&o a pro"ul)ar o &iplo"a(
Paulo Ot!ro &!-!&! #u! s! $ou6!r 6iola+,o &! &ir!itos' li@!r&a&!s ! )aratias 8art( /0R;'
o PR o@ri)a&o a ,o pro"ul)ar' pois !#uato r),o poltico !l! !st% 6icula&o a
)aratir a Costitui+,o( Muato Ks r!stat!s "atrias' Paulo Ot!ro &!-!&! #u! o PR
po&! optar ou ,o p!la r!cusa &a pro"ul)a+,o(
R!)iH!s Auto"as
Mua&o a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA r!c!@!' por &!6olu+,o &o
R!pr!s!tat! &a R!pD@lica' u" &iplo"a 6!ta&o por icostitucioali&a&!' &!clara&a
p!lo TC' a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA s po&!?
- Na&a -a*!r ! o proc!sso l!)islati6o t!r"ia(
- E>pur)ar ou itro&u*ir alt!ra+H!s ao &iplo"a(
N,o p!r"iti&o #u! a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA co-ir"! o &iplo"a' pois
o TC' u" r),o &! so@!raia' #u! s! proucia p!la icostitucioali&a&! ! a
Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA' ap!sar &! r),o poltico &ota&o &! l!)iti"i&a&!' ,o s!
po&! so@r!por a u" r),o &! so@!raia( A -acul&a&! pr!6ista o R 1' i -i!' &o art(
19:R' s co"p!t! K AR( O R!pr!s!tat! &a R!pD@lica a RA ,o po&! assiar u"
&iplo"a 6!ta&o por icostitucioali&a&!' s!" #u! a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA
t!$a !>pur)a&o a part! icostitucioal ou alt!ra&o o &iplo"a(
S! a Ass!"@l!ia L!)islati6a &a RA l!)isla so@r! al)o #u! pa&!c! &!
icostitucioali&a&! or)7ica' !ss! &iplo"a ,o pass6!l &! !>pur)o( A
/E/
Ana Jlia Maurcio
icostitucioali&a&! or)7ica ,o po&! s!r pass6!l &! !>pur)o a ,o s!r #u! ap!as
part! &a or"a pa&!+a &!ss! 6cio(
4 E:( Piscali*a+,o suc!ssi6a? 8a; -iscali*a+,o a@stracta
A -iscali*a+,o suc!ssi6a &a costitucioali&a&! -!ita aps a pu@lica+,o &o
&iplo"a' &!pois &a sua !tra&a o Or&!a"!to Fur&ico(
S al)u"as !ti&a&!s' as r!-!ri&as o art( 10/R' R 1' po&!" p!&ir ao TC #u!
apr!ci! ! &!clar! a icostitucioali&a&!( O TC po&! !"itir?
- U" 3u*o !" #u! cosi&!ra #u! a or"a icostitucioal(
- U" 3u*o !" #u! cosi&!ra #u! a or"a ,o icostitucioal( A
apr!cia+,o pr!&!-s! co" os -u&a"!tos &o p!&i&o( Na&a i"p!&!' #u! "ais tar&!'
outros -u&a"!tos so@r! a "!s"a or"a l!6!" o tri@ual a prouciar-s! p!la sua
icostitucioali&a&!(
S! o TC s! prouciar p!la icostitucioali&a&! &a or"a' !ssa &!clara+,o t!"
-or+a o@ri)atria )!ral 8art( 101R' R /;(
A partir &! #ua&o s! pro&u*!" os !-!itos &a &!clara+,o &!
icostitucioali&a&! &a l!i co" -or+a o@ri)atria )!ralI
H% u"a l!i &! /::2( Ho3!' &ia 1E &! A@ril &! 1220' o TC &!clara #u! a l!i
icostitucioal co" -or+a o@ri)atria )!ral(
A partir &! #u! "o"!to s! pro&u* a c!ssa+,o &! !-!itos &!ssa l!i &!clara&a
icostitucioal co" -or+a o@ri)atria )!ralI Duas possi@ili&a&!s?
- A or"a c!ssa a pro&u+,o &! !-!itos &!s&! /::2' ou s!3a' a &!clara+,o &o TC
t!" !-ic%cia r!troacti6a(
- A or"a s c!ssa os s!us !-!itos a partir &! A@ril &! 1220(
E" Portu)al' $% u"a atur!*a r!troacti6a &a !-ic%cia &a &!clara+,o &!
icostitucioali&a&! co" -or+a o@ri)atria )!ral( Ou s!3a' $% u" apa)a"!to &! to&os
os !-!itos pro&u*i&os p!la l!i( Isto u" !-!ito &! -a*!r &!sapar!c!r to&os os !-!itos #u!
a or"a apar!t!"!t! pro&u*iu' !#uato !st!6! apar!t!"!t! !" 6i)or(
A &!clara+,o &o TC' &! 1E &! A@ril &! 1220' t!" !-ic%cia r!troacti6a' &!strui&o
to&os os !-!itos pro&u*i&os !tr! /::2 ! 1220( S! a l!i &! /::2 ti6!ss! r!6o)a&o u"a l!i
/E1
Ana Jlia Maurcio
&! /:02' a cos!#u.cia &a &!clara+,o &! icostitucioali&a&! co" -or+a o@ri)atria
)!ral co&u* K r!pristia+,o &a l!i &! /:02( N!st! caso' $%' assi"' u" &uplo !-!ito &a
&!clara+,o &! icostitucioali&a&! co" -or+a o@ri)atria )!ral 8art( 101R' R /;?
- A atur!*a r!troacti6a(
- Ou $% u" !-!ito r!pristiatrio' s! a l!i &!clara&a icostitucioal co" -or+a
o@ri)atria )!ral r!6o)a u"a l!i at!rior(
- Ou $% u" pro@l!"a &! lacua( Ess! pro@l!"a s!r% solucioa&o atra6s &o
r!curso K aalo)ia ou' caso ,o s!3a poss6!l a aalo)ia' atra6s &a or"a #u! o
itrpr!t! criaria' s! ti6!ss! &! l!)islar so@r! !ssa "atria &!tro &o !sprito &o sist!"a(
Co"o s! r!corr! K aalo)ia #ua&o $% r!s!r6a &! l!iI
Caso &! icostitucioali&a&! sup!r6!i!t!' #u! s op!ra !" s!&! &!
icostitucioali&a&! "at!rial?
A l!i &! /::2 ,o !ra icostitucioal( D!pois $ou6! u"a l!i &! r!6is,o
costitucioal' !" 122E' #u! -!* co" #u! a l!i &! /::2 passass! a s!r icostitucioal(
A l!i &! /::2 passou a pa&!c!r &! icostitucioali&a&! "at!rial(
N!st! caso' o !-!ito r!troacti6o s 6ai at 122E ! ,o at /::2' pois u"a
situa+,o &! icostitucioali&a&! sup!r6!i!t!( A icostitucioali&a&! sup!r6!i!t!
s r!l!6at! trata&o-s! &! icostitucioali&a&! "at!rial( N,o r!l!6at! os casos
&! icostitucioali&a&! or)7ica ou -or"al( S!' por !>!"plo' a)ora !ssa "atria &a
r!s!r6a a@soluta &a AR ! !la' a altura' -oi !"aa&a !" co-or"i&a&! co" a
Costitui+,o' p!lo Go6!ro' !la ,o s! tora icostitucioal( A icostitucioali&a&!
sup!r6!i!t! s op!rati6a !" s!&! &! icostitucioali&a&! "at!rial( E a &!clara+,o
&! icostitucioali&a&! sup!r6!i!t! s c!ssa os !-!itos #u! a or"a or&i%ria
pro&u*iu &!pois &a !tra&a !" 6i)or &a o6a l!i &! r!6is,o costitucioal(
Li"it!s K r!troacti6i&a&! &a &!clara+,o &! icostitucioali&a&! co" -or+a
o@ri)atria )!ral( Po&!"-s! sal6ar al)us !-!itos &! or"as &!clara&as icostitucioais
co" -or+a o@ri)atria )!ral?
/( Art( 101R' R A( N,o s,o &!stru&os os casos 3ul)a&os' to&as as &!cisH!s 3u&iciais
trasita&as !" 3ul)a&o( Prot!)!-s! a#ui o pricpio &a s!)ura+a 3ur&ica(
/EA
Ana Jlia Maurcio
Sal6o &!cis,o cotr%ria &o TC !" "atria sacioatria 8p!al' &iscipliar ou &! ilcito
&! "!ra or&!a+,o social ! -or &! cot!D&o "!os -a6or%6!l ao ar)ui&o;( P!r"it!-s! a
&!strui+,o &o caso 3ul)a&o !" "atria sacioatria' s! a)ora $% u" r!)i"! "ais
-a6or%6!l ao ar)ui&o &o #u! o r!)i"! at!rior(
1( Art( 101R' R E( Atri@ui-s! ao TC o po&!r &os po&!r!s !" "atria &! -iscali*a+,o &a
costitucioali&a&!( Pois p!r"it!-s! #u! a r!troacti6i&a&! ,o !>ista #ua&o o TC
!t!&!r #u! ra*H!s &! s!)ura+a 3ur&ica' !#ui&a&! ! it!r!ss! pD@lico &! !>c!pcioal
r!l!6o 3usti-i#u!" r!stri)ir os !-!itos tpicos &a &!clara+,o &! icostitucioali&a&!
co" -or+a o@ri)atria )!ral( Por !>!"plo' o TC po&!ria !t!&!r' por ra*H!s &!
s!)ura+a pD@lica' #u! a l!i &! /::2 s &!i>aria &! pro&u*ir !-!itos a partir &! 1220(
AY Su@s!c+,o
Piscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o
4 5/( Icostitucioali&a&! por o"iss,o
A Costitui+,o tato po&! s!r 6iola&a por a#uilo #u! s! -a* !" s!ti&o cotr%rio
K "!s"a' co"o a Costitui+,o po&! s!r' ta"@"' 6iola&a por a#uilo #u! ,o s! -a*( A
icostitucioali&a&! por o"iss,o cosu@stacia-s! a 6iola+,o &a Costitui+,o p!la
ircia &o po&!r l!)islati6o' &o po&!r a&"iistrati6o ou &o po&!r poltico( To&a6ia' a
Costitui+,o ap!as istitui a -iscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o' #ua&o
!st% !" causa a o"iss,o &o po&!r l!)islati6o( E" pri"!iro lu)ar' s a o"iss,o &o po&!r
l!)islati6o r!l!6at! !" s!&! &! icostitucioali&a&! por o"iss,o( Ou s!3a' c!rto
#u! o po&!r a&"iistrati6o' #u! o po&!r 3u&icial ! #u! o po&!r poltico ta"@" po&!"
6iolar a Costitui+,o por o"iss,o' #ua&o ,o -a+a al)o #u! s!3a i"posto p!la
Costitui+,o' "as isso ,o r!l!6at! !" s!&! &! -iscali*a+,o &a Costitui+,o por
o"iss,o( S a o"iss,o &o po&!r l!)islati6o r!l!6at! !" s!&! &! icostitucioali&a&!
por o"iss,o(
E" s!)u&o lu)ar' !" to&a ! #ual#u!r o"iss,o &o po&!r l!)islati6o r!l!6at!
!" s!&! &! icostitucioali&a&! por o"iss,o( E>!"plo? U"a l!i &! @as!s #u!
/EE
Ana Jlia Maurcio
&!t!r"i! #u! o s!u &!s!6ol6i"!to s! &!6! -a*!r o pra*o &! 1 "!s!s ou o pra*o &!
O "!s!s( S!' &!corri&o o pra*o &!ss!s 1 ou O "!s!s' ,o -or !"aa&o u" &iplo"a
l!)islati6o &! &!s!6ol6i"!to' $% u"a o"iss,o l!)islati6a' "as !ssa o"iss,o
l!)islati6a ,o r!l!6at!' !la ,o )!ra u"a icostitucioali&a&! por o"iss,o( Isto
por#u! !c!ss%rio' para !>istir icostitucioali&a&! por o"iss,o?
- Mu! $a3a u"a o"iss,o &o po&!r l!)islati6o(
- Mu! !st!3a" !" causa or"as costitucioais ,o !>!#u6!is por si "!s"as(
B !c!ss%rio #u! s!3a u"a r!la+,o &ir!cta !tr! u"a or"a &a Costitui+,o ,o
!>!#u6!l por si "!s"a ! a -alta &! u"a or"a l!)islati6a' ou s!3a' &! u" acto
l!)islati6o(
Duas i&!ias ucl!ar!s para a r!l!67cia &a icostitucioali&a&! por o"iss,o' o
Dir!ito Portu)u.s?
- Aus.cia &! or"as &o po&!r l!)islati6o' Dica ! !>clusi6a"!t!(
- Mu! !ssa aus.cia s! tra&u*a u"a 6iola+,o &a Costitui+,o' &! or"as ,o
!>!#u6!is por si "!s"as(
S o TC t!" co"p!t.cia para co$!c!r &a icostitucioali&a&! por o"iss,o(
Ou s!3a' ,o $% -iscali*a+,o &i-usa &a icostitucioali&a&! por o"iss,o( Mua&o o art(
12ER a-ir"a #u! GNos -!itos su@"!ti&os a 3ul)a"!to ,o po&!" os tri@uais aplicar
or"as #u! i-ri3a" o &isposto a Costitui+,o ou os pricpios !la cosi)a&os(J' a
6iola+,o a #u! o art( s! r!-!r! s!"pr! u"a 6iola+,o por ac+,o( No Dir!ito Portu)u.s
,o !>ist! a -iscali*a+,o &i-usa ou ici&!tal &a icostitucioali&a&! por o"iss,o(
Ap!as o TC t!" co"p!t.cia para co$!c!r' &! "o&o coc!tra&o' a
icostitucioali&a&! por o"iss,o(
N!" to&as as !ti&a&!s' !" to&as as p!ssoas po&!" &!s!ca&!ar o p!&i&o &!
-iscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o( A Costitui+,o li"ita a l!)iti"i&a&!
proc!ssual acti6a' ou s!3a' li"ita a possi@ili&a&! &! &!s!ca&!ar u"a ac+,o' &!
&!s!ca&!ar u" proc!sso &! -iscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o( A
Costitui+,o li"ita a l!)iti"i&a&! acti6a &! &!s!ca&!ar u" proc!sso &! -iscali*a+,o &a
icostitucioali&a&! por o"iss,o Ks !ti&a&!s r!-!ri&as o R / &o art( 10AR( Mu!
!ti&a&!s s,o !ssasI O PR' o Pro6!&or &! Fusti+a ou' trata&o-s! &! 6iola+,o &! &ir!itos
/E5
Ana Jlia Maurcio
&! u"a RA' os pr!si&!t!s &as r!sp!cti6as Ass!"@l!ias L!)islati6as &as RA( S tr.s
!ti&a&!s t." l!)iti"i&a&! para r!#u!r!r a -iscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por
o"iss,o' co" a particulari&a&! &! a Dlti"a 8pr!si&!t!s &as Ass!"@l!ias L!)islati6as
&as RA; s o po&!r -a*!r #ua&o !sti6!r !" causa a 6iola+,o &! &ir!itos &as RA(
E-!itos &a 6!ri-ica+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o p!lo TC?
- Mua&o o TC s! prouci! p!la icostitucioali&a&! por o"iss,o' !l! &!6!
&ar co$!ci"!to ao r),o l!)islati6o co"p!t!t!' para #u! o r),o l!)islati6o
co"p!t!t! possa to"ar as pro6i&.cias l!)islati6as para &ar !>!cu+,o K Costitui+,o(
- \ lu* &o &iplo"a &a r!sposa@ili&a&! !>tracotratual &o Esta&o' a L!i
O9L1229' &! A/ &! D!*!"@ro' $% u" outro !-!ito( Mua&o o TC 6!ri-ica #u! $%
icostitucioali&a&! por o"iss,o' as p!ssoas #u! s! sita" l!sa&as' p!la aus.cia &a
or"a l!)islati6a !" causa' po&!" p!&ir u"a i&!"i*a+,o ao Esta&o( Esta
i&!"i*a+,o &!corr! &o ,o !>!rccio &a -u+,o l!)islati6a' ou s!3a' &a o"iss,o
l!)islati6a(
Notas?
- P!la -iscali*a+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o passa a )aratia &o
"o&!lo &! @!"-!star cosa)ra&o a Costitui+,o' ou s!3a' u" "!cais"o #u! 6isa
)aratir a cl%usula &! @!"-!star(
- T!" si&o -!ito' &!s&! /:9O' u" uso "uito li"ita&o &a -i)ura &a
icostitucioali&a&! por o"iss,o( S,o "!os &! cico as &!cisH!s &o TC #u! s!
proucia" p!la icostitucioali&a&! por o"iss,o( A ra*,o &!ss! uso li"ita&o pr!&!-
s! co" a i&!ia &! #u! a 6!ri-ica+,o &a icostitucioali&a&! por o"iss,o s! !cotra a
-rot!ira &o pricpio &a s!para+,o ! po&!r!s 8art( ///R;( A "atria !" causa &!lica&a'
pois tra&u*-s! a 6!ri-ica+,o' p!lo po&!r 3u&icial' &! co"o o po&!r l!)islati6o !st% ou
,o a cu"prir a Costitui+,o' por a#uilo #u! ,o -a*(
- Al" &isso' 6!r&a&! #u! o TC po&! 6!ri-icar a icostitucioali&a&! por
o"iss,o( B 6!r&a&! #u! o TC' #ua&o 6!ri-ica #u! $% icostitucioali&a&! por
o"iss,o' &!6! &ar &isso co$!ci"!to ao r),o l!)islati6o co"p!t!t!' para !l!
!la@orar a l!i ou as l!is !c!ss%rias( =as ta"@" 6!r&a&! #u!' cotra a cotiua+,o &a
o"iss,o &o r),o l!)islati6o' a&a $% a -a*!r( O TC ,o po&!' &!si)a&a"!t!'
/EO
Ana Jlia Maurcio
su@stituir-s! ao r),o l!)islati6o' s!&o o TC a !"aar as or"as( N,o o po&! -a*!r'
pois isso 6iolaria o pricpio &a s!para+,o &! po&!r!s' cosi)a&o o art( ///R(
/E9

Você também pode gostar