SISTEMI TRETES

*Tema u pergatit nga: Igli Peti*

Aparati tretes perbehet nga:

• zgavra e gojes
• dhembet
• gjuha
• faringu
 Gypi tretes ku perfshihen:
• stomaku
• zorra e holle
• zorra e trashe
Ketu perfshihen dhe gjendra qe e derdhin sekretimin e
tyre ne kete aparat.
Te tilla jane:
• gjendrat e peshtymes
• pankreasi
• melçia.

Keto jane gjendrat me te medha te

organizmit.
• Perveç tyre ne kete aparat ka dhe gjendra
te tjera, te vogla, te vendosura brenda
murit te aparatit tretes.
• Ketu pershihen edhe qeliza me funksion
endokrin, hormonet e te cilave bien drejt
per drejt ne gjak ose limfe dhe marrin
pjese ne radhe te pare per rregullimin e
aktivitetit te vete aparatit tretes.
Aparati tretes ka per funksion kryesor tretjen e
ushqimeve. Ky proçes mund te ndahet ne pese
faza qe jane:
• ingjestioni ose marrja e ushqimeve nepermjet
gojes
• fragmentimi i ushqimeve ose pertypja
• tretja
• absorbimi ose thithja e ushqimeve
• nxjerrja e mbeturinave jashte aparatit tretes
• Marrja dhe pertypja e ushqimeve realizohet ne
zgavren e gojes.
• Pas pertypjes masa ushqimore zbutet dhe si e tille
ne saje te shtytjes qe i ben gjuha dhe muskulatura
e fytit kalon ne ezofag. Ky eshte akti i gelltitjes.
• Zbutja e ushqimeve realizohet nga peshtyma e
sekretuar nga tri çifte gjendrash te medha parotis,
sublingualis dhe submandibularis, si dhe nga
gjendra te vogla te peshtymes, qe jane gjendrat e
buzeve, te faqeve, te qiellzes, te gjuhes dhe te
faringut.
• Nga ezofagu ushqimi kalon ne stomak, ku
vazhdon dhe perfundon proçesi i fragmentimit
dhe fillon proçesi i tretjes.
• Megjithate si organ kryesor per tretjen
sherbejne zorret.
• Tretja konkretisht behet nepermjet veprimit te
disa enezimave, te cilat nepermjet nje sere
reaksionesh i zberthejne ushqimet ne molekula
me madhesi te tille sa qe mund te thithen dhe te
kalojne ne rrymen e gjakut ose te limfes.
• Proteinat ne fillim zberthehen ne
polipeptide, te cilat degradohen ne
peptide te vogla dhe amino acide, te cilat
si te tilla mund te thithen.
• Zberthimi i sheqernave dhe yndyrnave
behet deri ne nivelin e monomereve te
tyre, perkatesisht ne monosaharide dhe ne
yndyrna dhe trigliceride
• Masa ushqimore ne gjendje gjysem te
lenget qe quhet kim (chyma), kalon nga
stomku per ne segmentin e pare te
zorreve te holla, d.m.th. ne duoden.
• Mukoza e duodenit prodhon sekret me
reaksion bazik per te neutralizuar
aciditetin e mases ushqimore te ardhur
nga stomaku.
• Ne duoden derdhet edhe lengu
pankreatik, (gjithashtu me reaksion bazik)
qe eshte shume i pasur me enzima.
• Ketu derdhet dhe lengu biliar qe
prodhohet ne melçi.
• Lengu biliar eshte i nevojshem per
emulgimin e yndyrnave, proces ky qe i
paraprin veprimit te enzimes, lipaze (te
pankreasit), e cila zberthen yndyrnat.
• Ne segmente te tjera te zorres se holle
(jejunum dhe ileum) perfundon proçesi i
tretjes dhe kryhet proçesi i perthirthjes.
• Pasi kalojne valvulen ilocekale masat
ushqimore futen ne zorren e trashe. Ketu
thithet nje pjese e madhe e ujit, keshtu qe
mbeteurinat e mases ushqimore marin
konsistence me te forte.
• Organet e aparatit tretes permbajne
shume muskulature, qe eshte e
vullnetshme ne zgavren e gojes, ne faring
dhe ne nje te treten e siperme te ezofagut
• Muskulatura eshte e pavullnetshme ne
pjeset e tjera te meposhteme.
• Muskulatura e pavullneteshme (e lemuar)
shkakton peristaltiken e stomakut dhe
zorreve.
• Peristaltika dhe aktivitei sekretues i
organeve te tretjes, drejtohen nga sistemi
nervor autonom si dhe nga disa hormone
qe prodhohen nga disa qeliza te
specializuara endokrine, te vendosura ne
murin e vet aparatit tretes. Keto hormone
nuk marrin pjese vetem ne regullimin e
funsioneve te aparatit tretes por veprojne
dhe ne organe te tjera.
• Meqenese aparti tretes eshte ne kontakt te
vazhdueshem me mjedisin e jashtem, ne te
mund te hynje lehte baktere te ndryshme
patogjene. Per tu mbrojtur nga keto
bakterie ne murin e aparatit tretes
vendosen me shumice ind limfoid, qe
mund te jete i shperndare (difuz) ose i
grupuar ne formen e folikulave limfatike ose
te pllakave limfatike (shih sistemin imun).
• Nga ana histologjike te gjitha pjeset e
aparatit tretes, ne menyre te veçante
ezofagu, stomaku dhe zorra kane afersisht
te njejtin plan ndertimi. Muri i tyre ne
pergjithesi ndertohet nga kater shtresa
kryesore (tunika) qe jane:
• tunica mucosa e cila ka tri nen shtresa
(lamina): lamina epitelialis, lamina
propria dhe lamaina muscularis
mucosae;
• tunica submucosa,
• tunica muscularis propria dhe
• tunica serosa per organet qe vishen me
peritoneum ose tunica adventitia per
organet qe nuk vishen me peritoneum.
• Megjitheate ne pjese te ndryshme te
aparatit tretes ka disa dallime qe po i
japim ne forme te permbledhur ne kete
tabele.
Dallime ndermjet pjeseve te ndryshme te
tubit tretes
Organi Lloji i epitelit Ka ose jo Ne se Ka ose jo gjendra ne Tunica muscularis Shtresa e jashtme
te gjendr mukoz submukoze propria
mukoz a ne a
es lamina formon ose
propria jo vile
Ezofagui epiteli me ka vetem ne jo po Vendoset ne dy tunica adventitia
shume pjesen drejtime 1/3 e
shtresa e siperme e
i posht vijezuar, 1/3 e
shesht me mesme e
ei perzier, 1/3 e
pakera poshtme e
tinizuar lemuar

Stomaku epitel me po. gjendra jo jo Vendoset ne tri tunica serosa

nje kardial drejtime; e
shtrese e dhe lemuar
cilindri pilorike
k
Duodeni epitel me po (kriptet) po po (gjendrat e Vendoset ne dy tunica serosa
nje Brunerit drejtime; e
shtrese lemuar
cilindri
k
Jejunumi dhe epitel me po (kriptet) po jo Vendoset ne dy tunica serosa
ileumi nje drejtime; e
shtrese lemuar
cilindri
k
Zorra e epitel me po (kriptet) jo jo Vendoset ne dy tunica serosa
Hapsirea e gojes
• Hapsira e gojes vishet me epitel
shumeshtresor te sheshte te
pakeratinizuar.
• Eshte vazhdim i epitelit te keratinizuar te lekures.
• Si zone kalimtare midis tyre sherben pjesa e
kuqe e buzeve.
• Megjitheate, dhe ne epitelin e mukozes se gojes
mund te gjejme shenja te keratinizmit, ne
formen e kokrrizave te keratohialines, te
vendosura ne citoplazmen e qelizave te ketij
epiteli.
• Qelizat siperfaqesore shkepeuten
vazhdimisht nga epiteli, prandaj ato i
gjejeme gjithemone ne egzaminimin
mikroskopik te peshtymes.
• Keto qeliza perdoren per gjetjen e
kromatines gjinore, pasi perpunohen dhe
ngjyrosen ne menyre te veçante.
• Nen epitelin vendoset laminapropria qe
eshte e ngjashme me dermen e lekures. Kjo
shtrese ndertohet nga me ind lidhor
fijeshkrifet, i pasur me fije kalaogjene dhe
elastike (te cilat jane me te holla se sa ato
te dermes) si dhe me ene gjaku te shtrira
ne forme te nje rrjete te dendur.
• Mukoza e gojes eshte shume e ndjeshme,
pasi eshte e pasur me terminacione nervore
qe vijne nga degezimet e nervit trigeminus.
• Gjithashtu ne mukozen e gojes dhe ne menyre
te veçante ne siperfaqen dorsale te gjuhes
vendosen disa formacione te specialiozuara per
te marre ndjesine e shijes.
• Keto formacione quhen qepezat e shijes
(calyces gustatives).
• Ne mukozen e gojes lamina muscularis mungon,
prandaj lamina propria kalon drejt per drejt ne
shtresen e dyte, qe eshte tunica submucosa
• Submukoza ndertohet nga ind lidhor
fijeshkrifet, elementet perberese te te cilit
qendrojne me larg njeri tjetrit ne krahasim
me ato te lamina proipria. Per kete arsye
kjo shtrese paraqitet ne mikroskop me e
zbardhuar.
• Ne submukoze vendosen edhe disa gjendra
te vogela sekreti i te cilave merr pjese ne
formimin e peshtymes.
Shtresa submukoze gjendet ne keto pjese te
zgavres se gojes:
• buzet
• faqe
• qiellze e bute
• gjuheze
• ne siperfaqen e poshteme te gjuhes.
Submukoza mungon ne e zonat e tjera, qe jane:
• gjingjivat
• qiellza e forte
• dhe siperfaqja e siperme (dorsale).
• Ne keto, zona lamina propria merr kontakt
drejt per drejt me periostin e kockave
(sikurse ne gjigjiva dhe ne qiellzen e forte)
ose me muskujt (sikurse ne siperfaqen e
siperme te gjuhes).
Buzet

Buza mund te ndahet ne tri zona:

• zona e jashtme ose lekurore
• zona e ndermjetme ose pjesa e kuqe e
buzes
• zona e brendeshme ose pjesa mukoze.
 Ne thellesi te buzes ndodhet musculus
orbicularis oris dhe muskuli i thithjes.
• Zona e jashteme ose lekurore (pars
cutanea) ndertohet nga lekure e tipit te holle
(relativisht e holle, ndersa derma krahas indit
lidhor permban edhe rrenje floku, gjendra
dhjami dhe gjendra djerse. Ketu ndodhen edhe
qeliza te muskulatures se lemuar te grupuara ne
formen e musculus arector pili, te cilat
qendrojne prane çdo rrenje floku.
• Hipoderma ne zonen kutane te buzeve sikurse
ne lekuren e faqeve mungon, keshtu qe derma
merr kontakt drejt per drejt me muskujt e
buzeve.
• Zona e ndermjetme ose pjesa e kuqe e buzeve
(pars intermedia) eshte vazhdim i lekures se buzeve,
• Ketu epiderma eshte shume e holle, aq sa mund te
shihet ngjyra e kuqe te eneve te gjakut qe ndodhen
nen te. Zona e ndermjetme e buzes ndahet ne pjesen
e jashtme, qe eshte e lemuar (pars glabra) dhe ne
pjesen e brendeshme qe ka disa ngritje (pars
villosa).
• Ne zonen e ndermjetme mungojne floket dhe
gjendrat e djerses.
• Gjendrat e dhjamit jane te pranishme sidomos
ne buzen e siperme, si dhe ne kendin e buzeve.
• Zona e ndermjetme eshte shume e pasur me
terminacione nervore, prandaj kjo eshte nje nder
nga zonat me ndjeshmeri me te larte ne tere
organizmin e njeriut.
• Buzet, sikurse faqet jane shume te levizeshme
dhe marrin pjese ne proçesin e pertypjes, pirjes,
e te folurit, si dhe ne mimike.
• Zona e brendeshme (pars mucosa) ndertohet
nga tunica mucosa dhe tunica submusosa. Epiteli i
mukozes eshte i tipit me shume shtresor i sheshte i
pa keratinizuar.
• Epiteli mbeshtet ne lamina propria qe ben ngritje
ne forme papilash ne drejtim te epidermes.
• Lamina propria vazhdon poshte me tuniken
submukoze, e cila, perveç indit lidhor, permban
edhe grupe te vogela gjendrash (glandulae
labiales) te cilat e derdhin sekretin e tyre te perzier
(muko-seroz) ne siperfaqen e epitelit ndermjet
duktuseve te shkurtra. Nga forma keto jane
gjendra tubulo-alveolare.
• Shtresa submukoza ne buze eshte shume
pak e shprehur madje ka histologe qe nuk
e pranojne submukozen e buzeve si
entitet me vehte. Keto jane te mendimit
se gjendrat e pakta te buzeve jane te
vendosur ne lamaina propria. Shtresa
submukoze merr kontakt me muskujt e
buzeve.
Faqet
• Kane pothuajse te njejtin plan ndertimi me buzet.
• Ne zonen e jashtme faqet vishen me lekure te holle.
• Midis lekures dhe pjeses mukoze (te brendshme)
vendoset muskulature e skeletit, qe formon muskulin
buccinator dhe ate masseter.
• Midis dy muskujve te siper permendur vendoset me
shumice (sidomos ne femijet) ind dhjamor, qe ne
teresin e tij quhet trupi dhjamor (corpus adiposum
buccae), qe rumbullakos faqet ne femijet e vegjel.
• Ne zonen e brendeshme epiteli eshte i tipit me
shume shtresor i sheshte i pa keratinizuar
• Nen epitelin vendoset lamina propria, qe futet ne
lamaina epitelialis ne forme papilash te vogla ose
te medha.
• Nen lamina propria shtrihet tunika submukoze
ku perveç indit lidhor, gjenden edhe gjendra te
vogela peshtyme (glandulae buccales) qe e
derdhin sekretin e tyre muko-seros ne zgavren e
gojes. Mund te ndodhe qe keto gjendra te futen
pjeserisht edhe ndermjet muskujve te faqeve.
Gjendrat jane me te medha ne nivel te
dhembeve molare. Keto quhen gjendra
molare.
Mukoza e faqeve mund te ndahet ne tri zona, qe
jane:
– zona e poshtme ose zona mandibularis
– zona e ndermjetme ose zona intermedia.
– zona e siperme ose zona maxillaris
Dy te parat kane te njejtin ndertim histologjik,
ndersa zona e ndermjetme, qe vendoset ndermjet
dy zonave te tjera, dallohet prej papilave me te
medha qe formon lamina propria, si dhe per ate
se ne tuniken mukoze mungojne gjendrat.
Submukoza ketu permban shume fije elastike.
Gingivat

• Gingivat ose mishrat e dhembeve ndertohen

vetem nga tunika mukoze.
• Shtresa submukoze dhe muskulatura mungojne.
• Lamina epitelialis e tunikes mukoze ndertohet
nga epitel me shume shtresa i sheshte, i pa
keratinizuar, me perjashtim te pjeses
apikale te gingives ku epiteli
keratinizohet.
• Pjesa apikale e gingives nuk shkon ne vije te drejte. Ne
hapesirat ndermjet dy dhembeve fqinje gingiva formon
disa ngritje qe quhen papilat interdentale. Ne nivelin
e kurores se dhembit gingiva largohet nga dhembi dhe
formon keshtu gingiven e lire me nje lartesi prej 1-2
mm. Hapesira midis gingives se lire dhe siperfaqes se
kurores se dhembit formon xhepin gingival, fundi i te
cilit formon sulkusin gingival i cili vishet nga epitel qe
eshte me i holle sesa epiteli i pjeses tjeter te gingives.
Epiteli i sulkusit vazhdon me siperfaqen e dhembit. Ne
kete vend ai quhet epitel lidhes (juksional). Ky epitel
perfundon ne cement dhe peridonit.
• Poshte epitelit vendoset lamina propria, e cila vjen
drejperdrejt ne kontakt me periostin e harkut alveolar.
 Palatum dhe uvula
• Palatum ndertohet nga dy pjese:
– qiellza e forte (palatum durum), qe
vendoset perpara
– qiellza e bute (palatum molle), qe vendoset
prapa dhe vazhdon me uvulen.
Qiellza e forte nga struktura histologjike eshte e
ngjashme me gingiven.
Qiellza e bute eshte e ngjashme me faqet.
E para nuk permban shume submukoze dhe
muskulature
E dyta i ka ato.
Qiellza e bute ka dy siperfaqe:
• siperfaqjen orale dhe siperfaqen nazale.
• siperfaqja nazale vishet me epitel me nje shtrese
prizmatike te larte me cilie, sikurse epitel e
gjithe rrugeve te frymeshkembimit (epitel i tipit
respirator). Midis qelizave prizmatike vendosen
qeliza kupengjashme te cilat, sikurse gjendrat e
submukozes, sekretojne mukus.
Ne submukozen e pjeses orale ndodhen
gjendra mukoze, ndersa ne submukozen e
pjeses nazale ndodhen gjendra seroze.
Gjuheza (uvula)
Ka te njejtin ndertim histologjik me qiellze
e bute.
Edhe kjo ka siperfaqen orale (nga
perpara) dhe siperfaqen nazale (nga
prapa).
Ne mes vendoset musculus uvula qe e
shkurton dhe e zgjat ate.
Gjuha (Lingua)
Gjuha eshte nje organ muskulogjendror qe
vendoset pjeserisht ne goje (corpus) dhe
pjeserisht ne faring (radix).
Muskulatura (e tipit skeletor) vendoset ne tri
drejtime:
• gjatesor,
• te terthorte
• vertikal.
Kur tkurren fijet gjatesore, gjuha shkurtohet,
ndersa kur tkuren fijet vertikale, gjuha behet me
e holle dhe me e gjere (e kunderta ndodh kur
tkurren fijet e terthorta).
• Midis tufave muskulore me drejtime te ndryshme
vendosen septume me indin lidhor fijeshkrifet qe kane
ne perberje te tyre ene gjaku dhe terminacione nervore.
• Ketu vendosen edhe grupime qelizash dhjamore.
• Gjendrat e gjuhes shtrihen ne lamaina propria.
• Nga jashte gjuha vishet nga tunica mukoze e cila ne
siperfaqen dorsale merr kontakt te drejteperdrejt me
muskulaturen (nepermjet lamina propria te saj), ndersa
ne siperfaqen e poshteme muskulatura vjen ne kontakt
me tuniken submukoze.
• Mukoza ne pjesen e poshtme eshte e rrafshet dhe
shume e enezuar, si dhe me aftesi te theksuara thithese.
Kjo aftesi shfrytezohet ne mjeksi per dhenien nen
gjuhe te disa barnave,si p.sh. te nitroglicerines etj.
 Ne pjeset dorsale te gjuhes vendosen disa
ngritje ne forme papilash qe mund te
shihen edhe me sy te lire.
Dallohen tri forma kryesore te papilave
• papilat filiforme
• papilat fungiforme
• papilat valate ose cirkumvalate.
• Te gjuha e njeriut mund te takohet edhe
nje forme e katert e papilave, qe jane
papilat foliate (ne forme flete), por keto
jane shume te rralla dhe zakonisht
gjenden ne forme rudimentare, prandaj
studimi i tyre nuk paraqet interes te
veçante. Keto papila jane me te zhvilluara
ne gjuhen e femijeve.
 Papilat filiforme
• Jane forma me e shpeshte e papilave qe ndodhen ne
gjithe siperfaqen dorsale te gjuhes.
• Kane forme konike me lartesi qe luhatet nga 0.3 - 3 mm.
• Ato qe jane te ulta quhen papila paresore.
• Kur keto zhvillohen e lartesohen me shume, quhen
papila dytesore.
Ne siperfaqe papilat vishen me epitel me shume shtresor
i sheshte, i keratinizuar. Proçesi i keratinizimit te njeriu
eshte pak i shprehur dhe mund te dallohet vetem ne
papilat dytesore.
• Ne femijet epiteli eshte i pa keratinizuar.
• Ne disa kafshe, si p.sh. te macja dhe tigri,
paipilat filiforme jane shume te keratinizuara,
prandaj keto papila jane te forta ne prekje.
• Poshte epitelit vendoset lamina propria e
perbere nga ind lidhor fijeshkrifet.
• Papila filiforme, ne dallim nga papilat e tjera,
nuk permbajne qepeza te shijes.
Papilat fungiforme
• Jane papila me forme te jashteme si te
kerpudhave, pra jane me te gjera ne pjesen
e siperme dhe me te ngushta ne pjesen e
poshtme.
• Normalisht kane nje lartesi qe nuk i kalon 2
mm.
• Epiteli qe vesh keto papila eshte ne shume
shtresa i pa keratinizuar
• Ndonse rralle, ne kete epitel mund te
gjenden edhe qepeza te shijes, qelizat
receptore te te cilave jane te specializuara
per te marre shijen
• te embel
• te hidhur
• te kripur
• te tharte.
• Ndertimi i qepezave te shijes eshte pershkruar ne
kreun e organeve te shqisave, por duhet te kemi
parasysh se ato mund te gjenden edhe jashte
gjuhes, konkretisht ne mukozen (epitelin) e
faqeve dhe buzeve.
• Llogaritet qe te kemi rreth 2000 qepeza te shijes,
pjesa dermuse e te cilave vendoset ne gjuhe.
• Ne lamina propria te ketyre papilave gjenden me
shumice enet e gjakut, qe i japin ngjyren e kuqe
gjithe papiles.
• Dallimi i ngjyres me sy te lire behet i mundur
edhe nga fakti se epiteli i ketyre papilave eshte i
holle dhe i pakeratinizuar.
• Ne te gjithe gjuhen numerohen 150 - 200
papila fungiforme te shperndara ne gjithe
siperfaqen dorsale te gjuhes.
• Me te shpeshta takohen ne majen e
gjuhes.Megjithese jane te fshehura ne "pyllin"
e papilave filiforme, papilat fungiforme
dallohen lehte nga ngjyra e kuqe e theksuar.
Papilat valate ose cirkumvalate
• Jane papilat me te medha por me te rralla te gjuhes.
• Zakonisht numerohen 7-12 papila te tilla (ne raste te
veçanta deri 20) te vendosura ne formen e germes V,
ne kufirin midis trupit dhe rrenjes se gjuhes.
• Kane forme cili-ndrike me buze te rrumbullakosura.
• Sejcila papile rrethohet nga nje sulkus me thellesi,
1.5-2 mm.
• Pjesa e siperme e tyre nuk kalon siperfaqen e gjuhes.
• Ne siperfaqe vishen nga epitel shume shtresor i
sheshte i pakeratinizuar, ku jane "zhytur" nje numer i
madh qepezash te shijes.
• Poshte epitelit vendoset lamina propria.
• Ne fundin e sulkusit rrethues hapen duktuset e disa
gjendrave seroze (te gjuhes) qe quhen gjendrat e
Ebnerit. Sekreti i ketyre gjendrave ka rendesi pasi
tret grimcat e ushqimit qe kane ardhur ne sulkus per
te bere me lehte perceptimin e shijes.
• Perveç gjendrave seroze te Ebnerit, ne gjuhe ka
edhe gjendra mukoze te vendosura ne zonat anesore
te rrenjes te saj, gjendra te perziera (muko-seroze)
ne pjesen e perparme te gjuhes. Te gjitha keto
gjendra bejne pjese ne gjendrat e vogla te
peshtymes:
• Ne rrenjen e gjuhes, ne nivel te lamina
propria ndodhen edhe tonsilat e gjuhes, te
cilat ndertohen nga ind limfoid ne forme te
folikulave solitare. Keto formacione takohen
edhe ne kater forma te tjera te tonsilave:
• tonsilat tubare
• tonsilat faringeale (adenoide)
• tonsilat laringeale
• tonsilat palatine.
• Nga keto, me te medha dhe me te rendesishme nga
ana klinike jane tonsilat palatine, te cilat jane
pershkruar ne sistemin imun.
• Studimi i hapsires se gojes paraqet interes klinik,
pasi nepermjet ndryshimeve qe ndodhin ne
mukozen e saj mund te orientohemi per gjendjen
shendetesore te organizmit
• Keshtu p.sh. duke egzaminuar gjuhen ne nje person
qe vuan nga anemia pernicioze, do te veme re se
ajo eshte e lemuar dhe me nje fare shkelqimi. Kjo
vjen si rezultat i mungeses se papilave.
• Perkundrazi ne çregullime te tretjes papilat
filiforme shtohen se tepermi, si pasoje e se
ciles gjuha vishet me nje mbulese te bardhe.
• Mund te ndodhe qe ne mukozen e gojes te
shfaqen zona me ngjyre te erret, me nuance
blu. Ne kete rast mjeku mund te orientohet
per semundjen e Adisonit, ku ka stimulim te
melanociteve prej rritjes ne gjak te hormonit
ACTH dhe paksimit te kortizonit.
• Ne rast se shihet cianoze (ngjyre mavi) ne
pjesen e kuqe te buzeve, mund te
orientohemi per semundje te zemres,
ndersa kur shihen te çara ne kendin e
buzeve, kjo flet per mungese vitaminash.
Gjendrat e medha te peshtymes
Perveç gjendrave te peshtymes, qe ndodhen te
shperndara ne sektore te ndryshem te mukozes
se gojes apo te gjuhes, egzistojne edhe tri çifte
gjendrash te medha peshtyme te cilat, sikurse te
parat, hapen ne zgavren e gojes.
• Keto jane:
– gjendrat parotis
– gjendrat sublingua
– gjendrat submandibulare.
• Te gjitha keto jane gjendra merokrine.
• Nga forma e jashtme jane gjendra alveolare te
degezuar ose tubulo-alveolare.
• Sipas sekretit qe ato prodhojne, mund te jene:
– gjendra seroze (gjendra parotis)
– gjendra aseromukoze (gjendra submandibulare
– gjendra mukoseroze (gjendra sublinguale)
• Nga te gjitha keto me e madhe eshte gjendra
parotis.
Perzierja e sekretit te gjendrave te medha dhe
te vogla formon peshtymen.
Gjendrat e vogla sekretojne vazhdimisht dhe ne
pergjithesi jane nen kontroll lokal.
Ndersa gjendrat e medha sekretojne vetem ne
pergjigje te ngacmimeve te ndryshme fizike,
kimike dhe emocionale dhe jane nen kontrollin e
sistemit parasimpatik.
Ka te dhena se gjendrat e peshtymes dhe ne
menyre te veçante gjendrat parotis prodhojne
nje lende te tipit te hormoneve, qe ndihmon ne
kalcifikimin e dhembeve dhe te kockave ne
pergjithesi.
Peshtyma
• Ne baze te ndertimit te gjendrave te peshtymes qendrojne
acinuset.
• Acinuset mund jene seroze, mukoze ose te perziera.
• Ne keto te fundit acinusi ndertohet nga qelizat mukoze dhe
seroze. Qelizat seroze te acinuseve te perziera formojne te
ashtuquajturat gjysme henza te Xhianucit.
• Ne çdo 24 ore, normalisht sekretohet 1000 - 1500 ml.
peshtyme.
• Veshtullia dhe perberja kimike e saj nuk eshte gjithmone e
njejte. Per kete ndihmon shume lloi i stimulantit, qe jep
fillimin e sekretimit.
• Ne baze te ndertimit te gjendrave te peshtymes
qendrojne acinuset.
• Acinuset mund jene seroze, mukoze ose te
perziera.
• Ne keto te fundit acinusi ndertohet nga qelizat
mukoze dhe seroze. Qelizat seroze te acinuseve
te perziera formojne te ashtuquajturat gjysme
henza te Xhianucit.
• Ne çdo 24 ore, normalisht sekretohet 1000 -
1500 ml. peshtyme.
• Veshtullia dhe perberja kimike e saj nuk eshte
gjithmone e njejte. Per kete ndihmon shume lloi
i stimulantit, qe jep fillimin e sekretimit.
• Me mikroskop, ne peshtyme mund te shihen
edhe qeliza epiteliale te shkeputura nga mukoza
e gojes, baktere te ndryshme, si dhe leukicite.
• Nder leukocitet me te shpeshta jane limfocitet,
te cilat kur degjenerohen japin te ashtuquajturat
korpuskula salivare.
• Ne kushte te veçanta, ne rruget percjellese te
peshtymes mund te formohen gure (prej
funderimit te kriprave minerale), qe pengojne
daljen e peshtymes ne goje.
• Peshtyma kryen nje sere funksionesh:
• Zbut lendet ushqimore duke lehtesuar keshtu keshtu te
folurit.
• Ben pastrimin mekanik te gojes nga mbeturinat e
ushqimit sidomos te amidonit qe mbetet per rreth
dhembeve.
• Ne rast se pastrimi nuk behet per arsye te mungeses se
peshtymes, nga goja del ere e keqe (halitosis ose fetor ex
ore). Kjo ndodh nga çdo semundje qe shoqerohet me
frenim te sekretimit te peshtymes. Era e keqe ne kete rast
shkaktohet si rezultat i dekompozimit te mbeturinave te
ushqimit. Fetor ex ore mund te ndodhe edhe ne semundje
qe nuk kane lidhje me pastrimin e gojes nga peshtyma,
p.sh.: ne semundjet e melçise (fetor hapaticus)
• Peshtyma luan dhe funksionin mbrojtes, ne radhe te
pare ndermjet lizozimes, qe ka veprim baktericit. Vitet e
fundit ne peshtyme kane gjetur edhe imunoglobulina
(sidomos te tipit IgA), qe gjitheashtu marrin pjese ne
sistemin antibakteror te peshtymes. Mekanizmi se si te
mbrohemi nepermjet tyre ende nuk njihet mire. Ka
mundesi qe te kete lidhje midis pranise se leukociteve ne
peshtyme dhe imunoglobulinave.
• Peshtyma nepermjet ptialines fillon tretjen e ushqimeve
qe ne goje. Keshtu, ptialina zberthen amidonin ne
disaharide, prandaj kjo quhet edhe amilaza salivare.
• Peshtyma ka edhe funksion ekskretor, sidodmos per
disa lende inorganike si: K, J, Hg, Pb, etj. Ekskretohen
gjitheashtu disa barna si dhe virusi i terbimit.
Gjendra parotis
• Parotis eshte gjender me sekrecion krejtesisht seroz, e
cila shtrihet midis procesit mastoid dhe ramus
mandibulus. Sekreti i saj derdhet ne zgavren e gojes
nepermjet nje duktusi ekskretor te madh, qe quhet
ductus parotideus (Stenoni). Hapja e ketij duktusi
behet ne mukozen e gojes per karshi dhembit te dyte
molar te nofulles se siperme.
• Nga jashte secila gjender rrethohet nga kapsula prej indi
lidhor, nga e cila nisen septe qe e ndajne ate ne lobe
dhe lobule. Keto te fundit formohen nga disa aciunuse
qe, sikurse edhe ne gjendrat e tjera te medha te
peshtymes, formojne njesine morfologjike dhe
funksionale.
• Nje nga karakteristikat dalluese te parotisit
eshte se ne septet prej indi lidhor
vendosen shume qeliza dhjamore.
• Acinusi ne prerje terthore ka forme te
rumbullaket ose vezake.
• Sejcili prej tyre ndertohet nga 2-6 qeliza
ne forme konike qe quhen serocite. Keto
jane pikerisht qelizat qe sekretojne
peshtymen.. Serocitet mbeshteten ne
membranen bazale te acinusit.
• Ndermjet kesaj membrane dhe pjeses bazale te
serociteve vendosen qelizat mioepiteliale, te cilat
me ane te zgjatimeve te tyre ne forme oktapodi
rrethojne acinusin. Keto qeliza ndonse i perkasin indit
epitelial, kane veti tkurrese sikurse qelizat muskulore.
• Kur tkuren zgjatimet e qelizave mioepiteliale, acinusi
"shtrydhet" dhe nxjerr ne lumenin e tij te ngushte
sekretin qe prodhojne serocitet.
• Ne mikroskop zgjatimet e qelizave mioepiteliale nuk
dallohen,por mund te shihen mire berthamat e tyre
te sheshta qe vendosen ne trupin e qelizes.
• Serocitet kane berthame te rumbullaket,
relativisht te madhe dhe te vendosur ne
pozicion ekscentrik prane bazes se qelizes.
• Citoplazma e ngjyroset me ngjyre roze me
eozine dhe hematoksiline. Ne pjesen
apikale te serociteve shihen kokrriza
zimogjene me ngjyre te purput. Numuri i
kokrrizave eshte ne varesi te gjendjes
funksionale te gjendres
• Ciptoplazma e pjeses bazale ka nuanca te ngjyres
blu, qe vjen si rezultat i perqendrimit te madhe ne
kete zone te rrjetave endoplzmatike kokrrizore.
• Nje ndertim pothuajse te tille kane edhe qelizat e
acinuseve te pjeses ekzokrine te pankreasit.
• Sekreti i prodhuar nga serocitet e zones sekretore
nuk bie drejt per drejt ne lumenin e acinusit, por ne
hapsirat submikroskopike qe formohen nepermjet
siperfaqeve anesore te serociteve fqinje.
• Keto hapsira quhen kanalthe nderqelizore
(canaliculus intercellularis), qe kane nje diameter
rreth l mikrometer.
• Prej ketu sekreti kalon ne lumenin e acinusit dhe
te duktusit intralobular.
• Rruget percjellese te peshtymes ndahen ne
duktuse intralobulare dhe duktuse
ekstralobulare.
• Duktuset intralobulare fillojne ne lumenin
e acinusit dhe pastaj vazhdojne ne zonen e
ndervene dhe me tutje ne gypthin e vijezuar
(ductulus striatus).
• Zona e ndervene ndertohet nga qeliza kubike
• Ndersa gypthi i vijezuar nga qeliza cilindrike.
• Ne prerje te terthorte te dyja keto, zona
mund te shihen ndermjet acinuseve, ndersa
ne prerjet gjatesore paraqiten si vazhdimi i
acinusit.
• Peshtyma nga gypthi i vijezuar kalon ne gypat
(duktuset) qe vendosen jashte globulit, ne indin
lidhor te septeve midis lobuleve.
• Pikerisht ketu fillojne duktuset
ekstralobulare.
• Nga bashkimi i tyre formohen duktuset
interlobare (ductuli interlobares) qe vendosen
midis lobeve te gjendres.
• Me ne fund te gjitha duktuset interlobare bashkohen ne
nje duktus me lumen shume te gjere, qe mbledh
peshtymen e gjithe gjendres. Ky eshte ductus
parotideus (Stenoni). Muri i tij ndertohet nga epiteli
shumeshtresor kubik, ndersa ne vendin e derdhjes ne
mukozen e gojes nga epiteli shumeshtresor i sheshte.
• Ne prerje histologjike te parotisit ne radhe te pare bie ne sy
acinuset qe zene pjesen me te madhe te mikropreparatit.
• Ne hapsirat ndermjet tyre duken qarte prerjet e terthorta
te duktuseve intralobulare qe ndertohen nga qeliza kubike,
kur prerja bie ne nivel te zones se ndervene te acinusit, ose
cilindrike kur prerja bie ne nivel te gypthit te vijezuar. Keto
prerje mund te quhen edhe duktuluse interacinoze.
• Ne rruget percjellese te peshtymes interes paraqet
ndertimi disi i veçante i gypthit te vijezuar. Membrana e
qelizave, qe formon kete gypth ne pjesen bazale formon
shume palosje, ndermjet te cilave vendosen mitokondre
ne pozicion paralel me gjatesine e qelizes. Jane pikerisht
keto mitokondre qe i japin pjeses bazale te qelizave pamje
te vijezuar. Per kete arsye kjo zone quhet gypthi i vijezuar.
Palosjet e membranes e rrisin se tepermi siperfaqen per
shkembimin e lendeve ne kete zone. Ne saje te ketyre
shkembimeve perqendrimi i joneve te natriumit dhe klorit
ne peshtyme mbetet si rregull me i ulet se ne plazmen e
gjakut, ndersa perqendrimi i joneve te kaliumit dhe te
bikarbonateve mbetet me i larte se ne plazme. Peshtyma e
ka pH-in qe sillet ne kufite ndermjet 6.8-7.4. Ne pjesen
apikale qelizat e gypthit te vijezuar permbajne mikrovile
gje qe flet edhe per rolin thithes te ketyre qelizave.
Gjendra sublingualis
• Eshte gjender tubuloalveolare e degezuar
• Vendoset ne mukozen e dyshemese se gojes mbi
musculus mylohyideus, prane anes mediale te trupit
te nofulles se poshtme.
• Pjesa me e madhe e gjendres eshte e tipit te perzier
muko-seroz dhe hapet ne caruncula sublingualis me
ane te ductus sublingualis major (Bartolini).
• Ky ductus hapet vete ose se bashku me duktusin e
gjendres submandibulare prane frenulum lingue.
• Ne gjendren sublinguale perfshihen edhe disa
gjendra te vogla qe jane vetem mukoze, te cilat
hapen me ane te shume (8-20) duktuseve te
vogla (ductuli sublingualis minores) prane
plica sublingualis.
• Gjendra sublinguale vishet nga nje kapsule, qe
pasi futet ne thellesi te gjendres, e ndan ate ne
lobe dhe lobule.
• Lobulet ndertohen nga disa acinuse, te cilat
ndahen nga njeri tjetri nga shtresa te holla prej
indi lidhor fije shkrifet.
• Acinuset rrethohen nga qeliza mioepiteliale.
• Gjendra sublinguale, si gjender peshtyme,
ka ngjashmeri me parotisin, por
njekohesisht ka dhe disa ndryshime,
njohja e te cilave ka rendesi per t'i dalluar
ato nga njera tjetra.
• Dallimet qendrojne ne trashesine e
kapsules dhe te septumeve, si dhe ne
ndertimin e acinuseve.
• Pjesa dermuse e acinuseve eshte mukoze, por
krahas tyre ka edhe acinuse te perziera, qe
ndertohen nga dy lloj qelizash, mukocite dhe
serocite. Keto te fundit ngjyrosen dhe se bashku ne
mikroskop japin pamjen e gjysmehenzes, te cilat
quhen gjysmehenzat e Xhianusit (Gianuzzi).
• Zona e ndervene dhe gypthi i vijezuar ne dallim
nga parotisi jane pak te zhvilluara ose mungojne.
Dallimet midis gjendres parotis dhe asaj
sublinguale jane dhene ne tabelen e meposhtme.
Dallimet midis gjendrave parotis dhe
sublinguale
Shenjat Gjendra parotis Gjendra sublinguale

Kapsula Eshte me e trashe Eshte me e holle

Septumet Permbajne qeliza dhjamore Nuk permbajne qeliza dhjamore

A 1. Jane me te vogla 1. Jane me te medha.

C 2. Ndertohen vetem
I nga serocite
N 3. Nuk ka gjysmeheneza
U te Xhianucit
S 4. Qelizat (serocite)
E 5. Berthama e rrumbu
T llaket dhe ekscentrike prane
bazes se qelizes.
6. Zona e ndervene dhe
gypthi i vijezuar jane te
zhvilluar.
7 Sekreti i prodhuar ketu
eshte puro seroz.
2. Shumica e acinuseve ndertohen nga mukocite, ndersa te
tjeret nga mukocite dhe serocite.
3. Ka gjysmeheneza te Xhianucit
4. Qelizat (mokucitet) kane forme cilindrike dhe nuk ngjyrosen.
5. Berthama e sheshte dhe e vendosur ne periferi prane
membranes se pjeses bazale te qelizes.
6. Zona e ndervene nga gypthi i vijezuar jane pak te zhvilluar
ose mungojne.
7. Sekreti eshte i perzier muko-seroz.
Gjendra submandibularis
• Eshte gjender alveolare e degezuar ose tubulo-
alveolare me sekrecion te perzier sero-mukoze.
• Vendoset ne fosa submandibularis.
• Duktusi kryesor i kesaj gjendre (ductus
submandibularis-Warton) hapet ne
dyshemete e zgavres se gojes prane frenulum
lingue.
• Karakteristika dalluese kryesore e gjendres
submandibulare eshte se ne te egzistojne tre
tipa acinusesh (ne dallim nga parotis ku ka nje
tip dhe sublingualis qe ka dy tipa).
• Nga keta, me te shpeshte jane acainuset
seroze.
• Krahas tyre ka dhe acinuse te perziera
d.m.th. qe permbajane dhe
gjysmehenazat Xhianusit, si dhe acinuse
thjesht mukoze.
• Kapsula dhe septumet jane me te
shprehura se sa ne gjendren sublinguale.
Faringu
• Faringu ndodhet ne pjesen e pasme te zgavares se gojes
• Lidh hapsiren e gojes me ezofagun.
• Ka pamje te nje hinke te shtypur, nepermjet te ciles
kalon ajri dhe ushqimi.
• Ketu hapen gjithashtu tubat e Eustakit, qe e lidhin ate
me veshin e mesem.
• Faringu mund te ndahet ne dy pjese:
• ne pjesen e siperme
• ne pjesen e poshtme.
• Kufiri midis ketyre dy pjeseve ndodhet ne nivelin e
palatum mole.
• Pjesa e siperme i perket rrugeve te frymeshkembimit
dhe quhet nasopharynx ose pars nasalis.
• Pjesa e poshtme ndahet ne vetvehte ne dy pjese te
tjera qe jane: pars oralis (ose oro - pharynx), qe
vendoset ne nivel te zgavres se gojes, dhe pars
laryngea (ose laringo-faringu), qe vendoset prapa
laringut.
• Faringu mund te ndahet ndryshe edhe ne pjesen e
siperme ose nazofaring, ne pjesen e mesme ose
orofaring dhe ne pjesen e poshtme ose laringo-
faringu.
• Muri i faringut ndertohet nga kater shtresa
kryesore qe jane:
• tunica mucosa
• tunica submucosae
• tunica muscularis
• tunica adventitia.
• Mukoza ndertohet nga lamina epitelialis dhe
lamina propria, midis te cilave shtrihet
membrana bazalis.
• Epiteli nuk eshte i njejte ne te gjithe siperfaqen
e faringut.
• Ne nazofaring ai eshte i tipit respirator, d.m.th.
prizmatik i larte me nje shtrese me cilie (ose
epitel shumeshtresor i rreme).
• Midis qelizave prizmatike (cilindrike) vendosen
qeliza kupengjashme qe sekretojne mukus.
• Ne pjesen orale dhe laringale epiteli eshte i tipit me
shume shtresa i sheshte, i pakeratinizuar, sikurse epiteli i
mukozes se gojes dhe te kapercellit.
• Lamina propria ndertohet nga ind lidhor fijeshkrifet i
pasur me fije elastike dhe infiltracione limfocitare.
• Ne pjesen orale dhe laringeale limfocitet formojne
folikula solitare
• Ndersa ne siperfaqen e pasme te nazofaringut formojne
tonsilat faringeale.
• Ne lamina propria vendosen edhe gjendra te vogla, te
cilat ne nazofaring jane te tipit sero-mukoze, ndersa ne
dy pjeset e tjera jane mukoze.
• Ne pjeset e tjera submukoza eshte pak e
shprehur ose mungon duke marre kontakt
drejtperdrejt me shtresen muskulore.
• Tunica muscularis
• Ndertohet nga muskulatura e vijezuar (e
skeletit) fijet e se ciles vendosen ne dy drejtime:
brenda me drejtim te terthorte, ndersa jashte
me drejtim gjatesor.
• Ne pjesen e poshtme te lamina propria fiijet
elestike jane aq shume te perqendruara, sa qe
formojne nje nenshtrese te vetme qe do te ishte
analoge me lamina muscularis muscosae qe ne
faring mungon.
• Tunica submucosa
• Kjo shtrese per nga ndertimi eshte e ngjashme
me lamina propria
• Ne ndryshim nga kjo i ka elementet fijore dhe
qelizore me larg nga njeri-tjetri.
• Submukoza eshte e zhvilluar mire vetem ne pjeset
anesore te faringut dhe ne afersi te kapercellit.
• Tunica adventia
• Ndertohet nga ind lidhor.
• Eshte pak e shprehur, madje, ne disa zona
mungon, prandaj ne keto vende
muskulatura takohet drejtperdrejt me
periostin e kockave qe ndodhen prane.