FELSEFE

* ki kelimenin birleiminden oluur. Philia (sevgi) Sophia (bilgi, bilgelik) = bilgelii sevme
* Kurucusu Thalesdir. Ana madde (arkhe) SUdur diyor.
* 6.yy.da Thalesle balar. O zamana gre kimsenin sorgulamam olmasnn sebebi dindir.
Bilgi:











Bilgi Trleri:
A) Gndelik (ampirik, empirik) Bilgi :
rnek: - Hava bulutluysa yamur yaar.
- Nane-limon mide arsna iyi gelir.
zellikler: - Gnlk deneyimlerle oluur. - Dank dzensizdir.
- Kuaktan kuaa aktarlr. - Hi birletirilmemitir.
- Neden-sonu ilikisi kiisel sezgiye dayaldr. - Genel, geer, kesin, zorunlu deildir.
- nsanln kulland ilk bilgi trdr.
* Batl inanlarn tm gndelik bilgidir.
B) Dini Bilgi :
zellikler: - Suje-obje ban salayan NANtr. - Dogmatiktir (tek pencereden bakar).
- Kayna bakmndan ilahidir. - Normatiftir (kural koyucu).
- Ayn dine inanan insanlar iin ortaktr. - Doru-yanl deil, gnah-sevap vardr.
C) Sanat Bilgisi :
zellikler: - Suje-obje ban salayan YARATICI HAYAL GCdr. - Subjektiftir (znel, kiisel).
- Eletireldir. - nsansaldr.
D) Bilimsel Bilgi :
zellikler: - SECdir (ksmen birletirilmitir). - POZTFtir, OLGUSALdr.
- OBJEKTFtir (nesnel). - RASYONELdir (akla dayal).
- ELETRELdir. - SSTEML-DZENLdir.
- METOTLUdur (gzlem-hipotez-deney-teorem-kanun).
- EVRENSELdir. - DETERMNSTtir (ABC) (isizlikggecekondulama)
Suje
(zne)
Obje
(nesne)
Bilgi Aktlar
(ikisi arasndaki etkileim)
* Suje : Ben
* Obje : Ben dndaki herey

Bilgi Akt'lar
Duyu Akt'lar
(grme, iitme,vb.)
Dnme Akt'lar
(yorumlama, alglama,vb.)
- Ylarak ilerler (birikerek artar, kmlatif). - ngrde bulunur (ndevi).
- BRLETRCdir. - GENELLETRCdir.
- KESNdir.
- DOGMATK DELdir.
* Bilimsel bilginin amac ngrde bulunmak, ngrnn amac nlem almaktr.

* D dnyada objesi yok. * D dnyada objesi var. * Konusu insan
- Matematik - Yer Bilimleri (Jeoloji) - Psikoloji
- Mantk - Yaam Bilimleri (Biyoloji) - Sosyoloji
* Yntemi tmdengelim.
E) Teknik Bilgi :
zellikler: - Techne szcnden tretilmitir. - Amac insan yaamn kolaylatrmaktr.
- lkada el becerisi, el zanaatleri, Rnesanstan sonra doaya egemen olma gc.
- Yararl olduu gibi zararl da olabilir. - Teknik


F) Felsefi Bilgi :
zellikler: - Tam birletirilmitir. - Varl tmel olarak ele alr.
- Nedenin nedenini sorar. - lk nedenleri aratrr.
- En genel sorulara en genel yantlar arar. - Sorularla geliir.
- Soru sormak, cevabn vermekten nemlidir. - Sorular asndan evrenseldir.
- Subjektiftir (znel, kiisel). - Olan ve olmas gerekeni ele alr.
- Dnme zerine dnmedir (refleksiyonlu). - Deneylenemez.
- Merak, phe ve hayretten domutur. - Varsaymldr (hipotetik).
- Rasyoneldir (akla dayal). - Eletireldir.
- Ylr ama ilerlemez. - Sistemli ve dzenlidir.
- zlmemi sorunlar zerine dnr. - Kesinlik ve bitmilik yoktur.
- stn zeklarn rndr. - Amac sistem kurmaktr.
- Bir sistem baka bir sistemle eliebilir, ama her sistem kendi iinde tutarl olmaldr.
- Hem andan etkilenir, hem an etkiler.
BLM
Formel (deal)
Bilimler
Doa Bilimleri nsan Bilimleri
DEEBLR.
El (alet) Teknii
Makine Teknii
Otomasyon Teknii

Bilgi Felsefesi Varlk Felsefesi
Epistemoloji ontoloji-metafizik
Bilgi Kuram (varlkbilim-fiziktesi)
Bilgi Teorisi idealizm x materyalizm
- Bilginin kayna nedir?
- Bilginin deeri nedir?

Bilgi Felsefesi (Epistemoloji)
Temel Kavramlar:
1) Suje (zne) 2) Obje (nesne) 3) Bilgi 4) Gereklik (realite): Somut olan.
5) Doruluk (Hakikat): Dnceyle nesnenin uyumasdr.
6) Temellendirme: Dayanak gstermedir.
7) Mantk:
Mantk Dorusu Bilgi Dorusu
- Biimle ilgilidir. - nermeyle ierikle ilgilidir.
RN: A = B RN: Ay uydu dur (doru nerme).
B = C
A = C
RN: Btn insanlar lmldr.
Sokrates insandr.
O halde Sokrates lmldr.

RN: Tm nadir olanlar kymetlidir.
Kr at nadir bulunur. Safsata (Sofizm)
O halde kr at kymetlidir.
RN: Hastanede hastalar yatar.
Baz nbeti doktorlar hastanede yatar. Safsata (Sofizm)
O halde baz nbeti doktorlar hastadr.
Bilgi Felsefesinin Baz Sorular:
A) Bilginin kayna nedir?


B) Bilginin deeri nedir?

Felsefenin Ana Dallar
Bilgi Varlk Deer
Bilgi nereden gelir?
Bilgi nasl oluur?
Bilgi elde ederken kullandmz ara-gereler nelerdir? vb.
Neleri bilebiliriz?
Mutlak bilgi var mdr?
Bilginin snr var mdr? vb.

C) Doru bilginin lt nedir?
1) Akla dayanan bilgi doru bilgidir. Aklclk (Rasyonalizm)
2) Deneye dayanan bilgi doru bilgidir. Deneycilik (Ampirizm)
3) Hem deneye hem akla dayanan bilgi doru bilgidir. Eletiricilik (Kritisizm)
4) Sezgiye dayanan bilgi doru bilgidir. Sezgicilik (..)
5) Olguya dayanan bilgi doru bilgidir. Olguculuk (Pozitivizm)
6) Fenomene dayanan bilgi doru bilgidir. zbilim (Fenomonoloji)
7) Yarar salayana dayanan bilgi doru bilgidir. Yararclk (Pragmatizm)




Dogmatizm Klasik Felsefe nsan Felsefesi Stoaclk Plotinus
I.Dnem Dogmatikleri Rasyonalizm Sofistler Kbrsl Zenon
(ana madde arkhe) Sokrates Protogoras Epiktetos
Thales Su Platon (Eflatun) Gargias (olduun durumu kabullen
Anaximondros Apeiron Aristoteles mutlu ol)
(snrszlk) Epikurosuluk
Anaximenes Hava Epikuros
II.Dnem Dogmatikleri (sonrasnda haz alacan
(ana madde + evrenin oluumu) eyleri yap)
*Herakleitos Ate (deime var) Septisizm (phecilik)
*Ele Okulu Pyrrhon
Timon


*Pythagoras ana madde SAYI
*Empedokles toprak, hava, su, ate
(sevgi, nefret)
*Anaxagoras Spermatalar (tohumlar)
NOUS (akl)
*Demokritos Atom



* Patristik Dnem ; Platon etkisi * Beytl Hikme (Hikmet evi Felsefe evi)
* Skolastik Dnem ; Platon + Aristoteles etkisi * El Kind (eviri Brosu)
- Din adamlar (kilise babalar) felsefe ile ilgilenmi - Harezmi Matematik
- Din Felsefe uzlatrmas - Birun Astronomi, Corafya
- Tek sistem - bn-i Sina Tp
- Ar dinsel bask - bn-i Haldun Tarih
- DL LATNCE
- Eletiri, phe, sorgulama kesinlikle yasak. - Farabi
- Otoritelere ar gven. - bn-i Sina
- bn-i Rt
- Gazali

lk a Felsefesi
Hellen Dnemi
Hellenistik
Dnemi
Roma Dnemi
Orta a Felsefesi
Hristiyan
Felsefesi
slm
Felsefesi
Xenophones
Parmenides (deime yok)
Zenon Paradoxs
BR
NOUS
RUH
MADDE
Bilim
Felsefe


* Rasyonalizm F.Bacon Romantizm Pozitivizm Egsiztansiyalizm
- R.Descartes F.Hegel (olguculuk) (varoluuluk)
Ampirizm Kritizm A.Comte J.P.Sartre
J.Locke .Kant M.Heiddegger
D.Hume
Neo Pozitivizm Evolisyonizm Pragmatizm Entisyonizm
(yeni olguculuk) (evrimcilik) (yararclk) (sezgicilik)
B.Russell C.Darwin W.James H.Bergson
R.Carnap H.Spencer J.Dewey
L.Witte Genstein Fenomenoloji
(z bilim)
E.Husserl
* Doru bilgi mmkn mdr? Mmkn deildir. (Sofistler, Septisizm)

Mmkndr. (Dogmatizm Rasyonalizm, Ampirizm, Kritisizm,
Entisyonizm, Pozitivizm, Fenomenoloji, Pragmatizm)

Doru bilgiye ulamak imknszdr.

Sofistler:

1) Protagoras nsan her eyin lsdr.
2) Gorgias Hibir ey var deildir. (ontoloji)
Var olsayd bilemezdik
Bilseydik bakalarna aktaramazdk.
3) Doru bilgiyi deil ikny retirler.
4) Felsefe tarihinin ilk pheci filozoflardr.
5) lk defa insan sorunu zerinde durmulardr.
6) Para karl retorik (gzel konuma)
7) Hem gezdikleri sitelerde farkl deerlerin olmas hem de kendilerinden nceki filozoflarn ayn
konularda farkl eyler sylemesi nedeniyle bilginin, deerin, vb. kiiden kiiye, toplumdan topluma
deitiini sylemilerdir.
8) Aadaki akmlarn temelini atmlardr:
a) Doru bilgiden phe edilmelidir (phecilik Septisizm).
b) Kiiye yararl olan yaplmaldr (Yararclk Pragmatizm).
c) Tek bireye deer verilmelidir (Bireycilik ndividalizm).
) Bilgi kiiden kiiye deiir (Grecilik Relativizm)

Septisizm (phecilik):

1) Eski phecilik: phe amatr.
- Pyrrhon: Bir ey ne doru ne de yanltr. Her yarg ve yargnn eliii hakknda ayn gte
nedenler bulunabilir. Bu nedenle tanr, evren, ruh gibi konularda yargda bulunmamak gerekir.
- Timon:
a) Nesneler nasldr? Bilinemez, kavranamaz (Akatalepia).
b) Nesneler karsnda tavrmz ne olmal? Yargda bulunmamak, yargszlk (Epokhe).
c) Bu tavrdan nasl bir sonu kar? Ruh dinginlii, sarslmazlk (Ataraxia).

2) Akademi phecilii: Arkesilaos ve Karneades
Doruya benzer Olaslk
3) Duyucu phecilik: Sextus Empiricus
Yeni a Felsefesi
Rnesans
Felsefesi
(15-16.yy.)
20.yy. 19.yy.
Aydnlanma Felsefesi
(17-18.yy.)
(epistemoloji)
Doru bilgiye ulamak mmkndr.
Rasyonalizm (Aklclk): Doru bilginin lt akldr.
1) lk a Rasyonalistleri: Sokrates, Platon (Eflatun), Aristoteles.
2) Orta a Rasyonalistleri: Farabi.
3) Yeni a Rasyonalistleri: R.Descartes, F.Hegel.

Sokrates:

- Rasyonalist
- Yntemi DYALEKTK (aamalar vardr; ironi, maiotik)
1) roni (alay): Bir ey bildiini sanan kiiye sorduu sorularla hibir ey bilmediini gsterir.
2) Maiotik (Bilgi, dnme, dourtma): Tekrar sorduu sorularla her eyi bildiini ama unuttuunu
ispatlamaya alr. Bilgi hatrlaytr, retmen hatrlatcdr.

Platon (Eflatun):

- Rasyonalist
- Eserleri: Devlet, Diyaloglar.



- inde yaadmz dnya. - Ezeli, ebedi, mutlak.
- Deime, olu, okluk vb. var. - Deime, olu yok.
- Duyumla alglanr. - Aklla kavranr.
- Bu bilgi insan yanltr. - Bu bilgi insan yanltmaz.
- nsan yanltan bu bilgiye doxa san denir. - nsan yanltmayan bu bilgiye de
episteme denir.
Herakleitos Etkisi
Parmanides Etkisi

Aristoteles:

- Rasyonalist.
- Gerekten var olan grdmz tek tek nesnelerdir.
- Doutan bilgi getirilmez. AKIL BLGY RETME GCNE SAHPTR.
- Akl Pasif Akl: Bilginin ieriini salar.
Aktif Akl: Bilgiye ekil verir.

rnek: Btn insanlar lmldr. (ncl) tmel nerme
Sokrates insandr. tekil nerme

O halde Sokrates lmldr. (sonu) tekil nerme

Tmden gelim
(kyas)

Aristotelesin Varlk Anlay:
- dealisttir.
- Varl oluturan drt sebep var: KAPI
1) Madde sebebi: Varln ham maddesi tahta
2) Form (biim, ekil) sebebi: Varln biimi dikdrtgen
3) Fail sebebi: Yapan kii marangoz
4) Ama (erek, gaye) sebebi: Ne iin yapld (teleolojik) odalar ayrmak
dealar Kuram
Grntler, Glgeler,
Grnler, Kopyalar
Dnyas
dealar Dnyas
* Salt Form (mkemmellik)

Tm Evren (madde + form)

Salt Madde (olabilirlik)

Farabi:

- Rasyonalist.
- Muallim-i sani (ikinci retmen)
- Bilgi Duyusal Bilgi: Tekil
Ussal (akli) Bilgi: Genel
- Nazar Bilgisi (apriori nsel): Tanr bilgisi gibi

Farabinin Varlk Anlay:
- dealisttir.
- Varlk Zorunlu Varlk: Tanr / z ve tz ayndr.
Mmkn Varlk: Dier varlklar / z ve tz farkldr.
* z: Bir eyin ne olduu, nasl olduu, varl varlk yapan.
* Tz: Deien durumlara kar deimeyen, ayn kalan, var olmak iin baka bir varla ihtiya
duymayan.
- Tm varlklar zorunlu varlktan sudr etmitir (tama, yaylma). On akllar kuram

R.Descartes:

- Rasyonalist.
- Metodik (yntemli) phe (phe ara)
- Dnyorum o halde varm.
- Analitik Geometrinin kurucusudur.
- Bilgiye ulamann drt yolu vardr:
1) Akln sezii ile ilgili bilgiler
2) Duyular yolu ile elde edilen bilgiler
3) Bakalarndan duyarak elde edilen bilgiler
4) Otoriteler ve eserlerinden elde edilen bilgiler
- Bilim metodu
1) Apaklk
2) Analiz
3) Sentez
4) Sayma ve kontrol

F.Hegel:

- dealist, rasyonalist ve romantik (insan zihnindeki elikileri varln da kanunu kabul eden gr)
- Gerek olan AKILSAL; aklsal olan GEREKtir.
- nsan zihni hi deneye bavurmadan, srf dnce yoluyla tm evrenin bilgisini elde edebilir.
- DYALEKTK DEALZM
* Gerekten var olan GEISTtir (Evrensel ruh, evrensel tin)
1) Tez iek lm varlk Geist
2) Antitez iein yok oluu doum yokluk d dnya
3) Sentez meyve yaam olu manevi dnya
Ampirizm (Deneycilik, Empirizm): Bilginin kayna deneydir.

Rasyonalizm Ampirizm
- Bilginin kayna akl - Bilginin kayna deney
- Doutan bilgi getirmek mmkn. - Doutan bilgi getirmek imknsz (tm bilgilerimiz
deneyimlerle)
- Apriori (nsel) bilgi - Aposteriori (sonsal) bilgi
- Bilim modeli Matematik - Bilim modeli Fizik
- Yntem tmdengelim - Yntem tmevarm
J.Locke:

- Ampirist
- nsan zihni doutan bo bir levhaya benzer.
- Bu levhaya tabula rasa (bo levha) denir.
- Deneyimlerimizle dolar.
- Bilgi D Deney (d duyum): grme, iitme, vb.
Deney (i duyum): insan zihninde olup bitenler


D.Hume:

- Ampirist
- Bilgi zlenimler: yaarken algladklarmz
Fikirler: izlenimlerin kopyalar

- Nedensellik Eletirisi:
a) Alkanlklar
b) arm ilgisidir.
c) nantr, beklentidir.