DOKUZ EYLL NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

AIK KANALLARDA DALGA YAYILMASININ

ELEKTRONK DEVRELER KULLANILARAK
DENEYSEL ARATIRILMASI VE
TEORYLE KARILATIRILMASI

Mutluhan NAS

Nisan, 2006
ZMR

AIK KANALLARDA DALGA YAYILMASININ

ELEKTRONK DEVRELER KULLANILARAK
DENEYSEL ARATIRILMASI VE
TEORYLE KARILATIRILMASI

Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits

Yksek Lisans Tezi
naat Mhendislii Blm
Hidrolik-Hidroloji Su Kaynaklar Ana Bilim Dal

Mutluhan NAS

Nisan, 2006
ZMR

TEEKKR

Tez almalarm sresince kimi zaman ok heyecanl ve gzel, kimi zaman ok

karamsar anlar yaadm. Zor anlarmda desteini hep yanmda hissettiim, souk k
akamlarnda laboratuarda yalnz kaldmda devaml yanmda olan, umutsuzlua
dtm anlarda beni hep cesaretlendiren deerli danmanm Sayn Prof. Dr. M.
kr Gneye ncelikle teekkr etmek isterim.
Deneysel almalarmda sistemimizle ilgili temel sorunlar zen, deney
dzeneini mkemmel hale getiren Aratrma Gr. Ceyhun zelike, onun olmad
anlarda teknik problemleri ksa srede halleden sa stndaa yardmlarndan
dolay kran borluyum.

Mutluhan NAS

iii

AIK KANALLARDA DALGA YAYILMASININ ELEKTRONK

DEVRELER KULLANILARAK DENEYSEL ARATIRILMASI
VE TEORYLE KARILATIRILMASI

Z
Bu almada Hidromekanik biliminin nemli bir konusunu tekil eden ak
kanallarda takn dalgalarnn yaylmas problemi deneysel ve teorik olarak
incelenmitir.
Deneysel almalar; Dokuz Eyll niversitesi naat Mhendislii Blm
Hidrolik Laboratuarnda ina edilmi bulunan deney dzeneinde yrtlrken,
teorik almalar bir boyutlu kararsz akmlar tanmlayan matematiksel modellerin
bilgisayar programlar ile zmlerinin yaplmas ile gerekletirilmitir.
Deney dzenei dikdrtgen kesitli bir ak kanal, kanala su temin eden mansap
haznesi, kanal ile organik bir btn oluturan memba haznesi ve memba haznesi
zerinde imal edilen takn hidrografn salayan kaptan olumaktadr.
Dalga karakteristikleri, kanaln memba ucu yaknnda, yaklak olarak kanaln
ortasnda ve kanaln mansap ucu yaknnda konumlandrlm olan farkl kesitte
llr. Proplar arasndaki potansiyel fark elektronik kpr zerinden bir g
kayna yardm ile proplara akmn iletilmesi ile oluur. Bu potansiyel fark
kanaldaki su derinlikleriyle ilikilidir. Bu ilikiyi tanmlayan bir eri deerlere
uydurularak analiz gerekletirilir. Deneysel sonularn bilgisayara aktarlmas ise
Activedaq veri kart ve yazlm kullanlarak salanmtr.
Problemi tanmlayan diferansiyel denklemler, sonlu faklar ve karakteristikler
yntemleri kullanlarak bilgisayar programlar ile zlm ve sonular deneysel
bulgularla karlatrlmtr.

iv

Deneysel bulgularn en ok implisit sonlu fark yaklam ile elde edilen sonularla
uyumlu olduu gzlenmitir. Eksplisit sonlu farklar yaklam ve karakteristikler
yntemi ile bulunan sonularn birbirlerine uyumlu olduu tespit edilmitir.

Anahtar Szckler: Boyuna dalgalarn lm, takn dalgalar, bir boyutlu kararsz
akmlar, sonlu farklar, karakteristikler yntemi

EXPERIMENTAL STUDY OF WAVE PROPAGATION IN OPEN

CHANNELS BY USING ELECTRONIC CIRCUITS
AND COMPARISON WITH THEORY
ABSTRACT

In this study, propagation of flood waves in open channels which is one of the
important topics of hydromechanic science is investigated experimentally and
theoretically.
Experimental studies are carried out on an experimental set up which has been
built in Hydraulic Laboratory of Civil Engineering Department of Dokuz Eyll
University. Theoretical analysis is performed by numerical solution of mathematical
models given for one dimensional unsteady open channel flows, with the use of
computer.
Experimental set up comprises a rectangular open channel, a downstream
container supplying water to the system, an upstream container incorporated to the
channel, and a device manufactured to provide flood hydrograph.
The wave characteristics are measured at three different sections located near
upstream end, approximately at the middle of the channel and near downstream end.
The potential difference is provided by means of a power supply unit via electronical
circuit and probes. These potential differences are related to water depths in the
channel and a curve fitting analysis is achieved. The experimental results are
transferred to the computer by means of Activedaq data card and its software.
The differential equations defining the problem are solved by using computer
programs based on characteristics method and finite differences techniques, and the
numerical results are compared to experimental ones.

vi

It is seen that the numerical results obtained from the implicit scheme are much
more in accord with experimental results. There is an agreement between the results
obtained from the explicit approach and those obtained from the characteristics
method.

Keywords: Measurement of waves, flood waves, one dimensional unsteady flows,

finite differences, characteristics method.

vii

NDEKLER

Sayfa no
TEZ SINAV SONU FORMU....................................................................................ii
TEEKKR................................................................................................................iii
Z................................................................................................................................iv
ABSTRACT................................................................................................................vi
NDEKLER..........................................................................................................viii

BLM BR-GR...................................................................................................1
1.1 almann Amac..............................................................................................1
1.2 almann erii..............................................................................................1
1.3 Gemite Yaplan Bilimsel almalar..............................................................2

BLM K-KARARSIZ AKIM ve TEMEL DENKLEMLER...........................7

2.1 Giri....................................................................................................................7
2.2 Tanmlar.............................................................................................................7
2.3 Kararsz Akmn Sebepleri...............................................................................10
2.4 Srtnmesiz ve Yatay Kanalda Dalgann Yaylma Hz ve Ykseklii..........11
2.4.1 Sreklilik Denklemi.................................................................................12
2.4.2 Momentum Denklemi...............................................................................13
2.5 Herhangi Bir Kanalda Dalga Yaylmasyla lgili Temel Denklemler..............16
2.5.1 St. Venant Denklemlerinin karlmasnda Yaplan Kabuller.................16
2.5.2 Denklemlerin Elde Edilmesi.....................................................................17

viii

2.5.2.1 Sreklilik Denklemi..........................................................................17

2.5.2.2 Dinamik Denklem.............................................................................18

BLM -SAYISAL HESAP YNTEMLER.................................................24

3.1 Giri..................................................................................................................24
3.2 Karakteristikler Yntemi..................................................................................24
3.3 Sonlu Fark Yntemleri.....................................................................................28
3.3.1 Giri .........................................................................................................28
3.3.2 Sonlu Fark Yaklamlar...........................................................................28
3.4 Dikdrtgen Kesitli Kanalda St. Venant Denklemlerinin
Sonlu Farklarla Yazllar.................................................................................33
3.4.1 Temel Denklemlerin Dnm..............................................................33
3.4.2 Eksplisit ema..........................................................................................34
3.4.3 mplisit ema............................................................................................35

BLM DRT-DENEY DZENE...................................................................36

4.1 Deney Dzeneinin Tantm...........................................................................36
4.2 Elektronik Devrenin Tantlmas......................................................................42

BLM BE-DENEYSEL SONULAR..............................................................47

5.1 Giri Hidrografn Salayan lekli Kabn Kalibrasyonu...............................47
5.2 Voltaj-Su Derinlii likisinin Belirlenmesi....................................................55
5.3 Dalga Yaylmas Sonucunda Su Derinliklerinin Zamanla Deiimleri...........58

ix

BLM ALTI-SAYISAL SONULAR VE DENEYSEL BULGULARIN

KARILATIRILMASI..........................................................................................65
6.1 Giri..................................................................................................................65
6.2 Deneysel ve Saysal Sonularn Karlatrlmas............................................66

BLM YED-SONU ve NERLER................................................................93

KAYNAKLAR..........................................................................................................95

EKLER.......................................................................................................................xi

EK A Deney Dzeneinin Fotoraflar.......................................................................xi

EK B Activedaq Sistemiyle Deneysel Verilerin Bilgisayara Aktarlmas...............xvii
EK C Karakteristikler Yntemi le zm in Kullanlan
Bilgisayar Program ve Sonular..............................................................................xix
EK D Eksplisit Yntem le zm in Kullanlan
Bilgisayar Program ve Sonular............................................................................xxiv
EK E mplisit Yntem le zm in Kullanlan
Bilgisayar Program ve Sonular..........................................................................xxviii

BLM BR
GR

1.1 almann Amac

Bu tez kapsamnda, ak kanallarda oluan dalga zelliklerini belirlemek amacyla
deneysel bir alma yaplmtr. Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi
naat Mhendislii Blm Hidrolik Laboratuarnda kurulu deney dzeneinde
eitli lmler yaplarak farkl kesitlerdeki dalga profillerinin zamana bal olarak
belirlenmesi amalanmtr. Daha nce bu deney dzenei zerinde yaplan doktora
tezi almasnda elektriksel iletkenlik ler kullanlarak tek bir noktada lm
gerekletirilmitir. Elektronik devreler kullanlarak ayn anda noktada lm
yaplmas bu almada ayrcalk oluturmaktadr.
Ayrca saysal zm teknikleri kullanlarak yntemlerin birbirleriyle uyumu
aratrlm, deneysel almalardan elde edilen sonularla, saysal hesaplama
teknikleri kullanlarak elde edilen sonular karlatrlmtr. Saysal zmler
eksplisit, implisit sonlu fark yntemleri ve karakteristikler yntemi kullanlarak
gerekletirilmitir.
1.2 almann erii
Birinci blmde; ak kanallarda oluan kararsz akmlar konusunda, zellikle
takn dalgalar hakknda gemi yllarda yaplan eitli bilimsel aratrmalardan
bahsedilmektedir.
kinci blmde bir boyutlu kararsz akmlar iin temel denklemler ve dalga
karakteristikleri verilmektedir.
nc blmde temel denklemlerin saysal zm iin eksplisit ve implisit
sonlu farklar ile karakteristikler metodu tantlmaktadr.

Drdnc blmde deney dzeneinin tantm, Beinci blmde deneysel

sonular, Altnc blmde deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas verilmekte,
Son blm ise sonular ve nerileri iermektedir.
1.3 Gemite Yaplan Bilimsel almalar
Strelkoff (1969 ve 1970), De St. Venant denklemlerinin saysal zm
yntemlerini detayl olarak incelemitir.
Amein ve Chu (1975), karasz akmlarn saysal modellemesinde implisit bir ema
gelitirmilerdir.
Zhang vd. (1992), bir boyutlu s su dalga denklemlerinin zmn salayan bir
implisit yntem gelitirmilerdir. Kuru yatakta ilerleyen dalga profilini belirleyen bu
yntem, su derinliinin geree aykr ekilde negatif kmasn nlemektedir. Baraj
yklmasnn ardndan slak veya kuru kanallarda oluan basn dalgalar ile yntem
denenmitir. Bu amala deneysel verilere ilave olarak probleme uygun analitik
zmler ve saysal yntemler kullanlmtr. Yeterli sonular elde edilmitir.
Bell, Elliot ve Chaudhry (1992), dz ve kvrml kanallarda kararsz akmlar ile
baraj yklmas modelinde hazne seviye deiimleri ile ilgili bir laboratuar
almasnda elde edilen deneysel verileri sunmulardr. Hazne seviyelerini lmek
iin proplar kullanlm, kanalda oluan dalga profilleri video kamera ile
kaydedilerek akmn etkilenmesi nlenmitir. Video grntleri elektronik olarak
dijital bilgiye dntrlmtr. Memba haznesindeki su seviyesi, kanaldaki su
derinlii ve kanal przll deitirilerek deneyler tekrarlanmtr.
Franz ve Melching (1997), ak kanallarda ve kontrol yaplarnda bir boyutlu
karasz akmlar iin dinamik denklemlerin zmn salayan bir bilgisayar
program olan FEQ (Full Equations) modelini hazrlamlardr. FEQ uygulamas ile
simlasyonu yaplan bir nehir sistemi, akm ve derinlik iin tm bilginin gerekmedii
kollardan ve haznelerden olumaktadr. Sistemde kontrol yaplar olarak; birleim,
kpr, galeri, baraj, elale, dolu savak, kapak, savak ve pompalar yer almaktadr.

Sistemdeki hesap noktalarnda akm ve derinlii hesaplamak iin ktlenin ve

momentumun korunumu ilkelerinden hareketle implisit sonlu fark yaklam
balang ve snr artlar ile birlikte kullanlmaktadr. Matris zmnde Newton
ynteminden yararlanlmtr. Modelin doruluu ve tutarll bir kanalizasyon
borusundaki karasz akm iin yaplan laboratuar lmleriyle aratrlmtr. Alan
almas ise Fox Nehrinde yaplmtr.
Allsop vd. (1999), ky yaplar zerindeki dalga etkilerini incelemek iin fiziksel
modeller yerine NEWMOTICS-2D isimli bir saysal yntem gelitirmilerdir.
Yntemin uygulanabilirlii almalar yaplmaktadr.
(Hacmusalar, 2003).
Ping ve Xiaofang (1999), kararsz akmlar tanmlayan St. Venant denklemlerinin
implisit sonlu fark emasnn zm iin double-sweeping yntemini kullanarak
hidrolojik yntemlerle zm elde edilemeyen baz takn yata problemlerinin
zm iin bir yntem gelitirmilerdir. Nehre karma noktasnn etkisi, takn
yatan deitirme almas ve taknda kapak kontrol, takn yata modelini daha
basit ve uygulanabilir klan hayali kanal uzunluu kavramyla incelenebilmektedir.
Bu yntemin mansaptan yansma etkilerini mevcut hidrolojik yntemlerden daha iyi
uyarlad ve gelitirilerek pratikte uygulanabilecei sonucuna varlmtr.
Wang ve Shen (1999), St. Venant denklemlerini zerek bir boyutlu baraj
yklmas akmlarna Lagrangian saysal yntemini teorik olarak uygulamlardr.
Yntem, kuvvetli oklarn bulunduu kark akm rejimlerini doru olarak
yanstabilmektedir. Alan problemlerini modellemede daha ileri almalar ve iki
boyutlu uygulamalar iin modelin geniletilmesi gerektii belirtilmektedir.
Wu, Huang ve Zheng (1999), trapez kesitli kanallarda baraj yklmasyla oluan
takn dalgalarnn bir matematik modelini sunmulardr. Model dikdrtgen kesitli
kanallara

uygulandnda;

bir

bamsz

deikene

bal

denklem

sistemi

kullanlmaktadr. Takn dalgasnn hidrolik parametrelerinin derinlik, akm hz ve

sreksizlik durumundaki hz gibi- sadece balangtaki mansap derinliinin

balangtaki memba derinliine oranyla belirlendii aklanmaktadr. Modelden

elde edilen sonular teki sonulara edeer olmaktadr. Ayrca herhangi bir
zamanda veya herhangi bir blgede baraj yklmasyla ortaya kan takn hidrograf,
boyutsuz deikenlerle basit bir eri olarak tanmlanabilmektedir.
Mishra ve Singh (1999), Ferro manyetik maddelerin niteleyici zelliine dayal
olarak oluan takn dalgalarnn analizini yapmlardr. Manyetik erileri kullanarak
doal ya da suni kanallarda takn dalgasnn yaylmasn analitik olarak
tanmlamlardr.
Vennemann vd. (2000), dalga zelliklerini belirlemek iin gelitirilen mevcut
yntemlerden yararlanarak bir lme yntemi gelitirmilerdir. Optik sistemleri
kullanarak srekli lm, geni lek, kolay montaj ve kalibrasyon, tanabilir
sistem, dk maliyet vb. birok kriteri salamaya almlardr. Optik sistemler
basn alglayclar ile birlikte dalgalar en az etkileyen yntem olmas nedeniyle
tercih edilmitir.
Lai, Liu ve Lin (2000), takn yatakl kanalda takn dalgasnn yaylmasyla ilgili
deneyler yapmlardr. Trapez kesitli ana kanal bulunan simetrik kanalda yaplan
deneylerden elde edilen verileri hidrolojik yntemlerle deerlendirmilerdir. Veriler;
dzgn ve kvrml uzaklklarda llen yatak kayma gerilmeleri, su derinlikleri ve
hzlardan olumaktadr. Uzun, orta ve ksa sreli taknlar incelemilerdir.
Tsai ve Yen (2001), ak bir kanalda takn dalgasnn hareketi balangta kararl
ve niform bir akmda kanaln memba ve mansap snrlarnda baz dalmlar
gsterir. Lineer olarak tm en kesitlerde entegre edilmi sreklilik ve momentum
denklemlerini bir boyutlu, kararsz ve tedrici olarak deien ak kanallar akmlarn
ifade etmek iin kullanmlardr. Laplace dnm metodunu birinci mertebeden
zamana ve konuma bal analitik ifadeleri elde etmek iin uygulamlardr. Bu
ifadeler farkl dalga yaklamlarnda dalgalarn matematiksel zellikleri ve fiziksel
karakteristikleri arasnda kritik bir karlatrma yapmay kolaylatrmaktadr. Farkl
dalga yaklamlarnda mansap snr artnn etkilerini tartm ve karlatrmlardr.

Dalgann tanmas, snmlenmesi, yansmas, sapmas ve biimi gibi olaylar

analizlere dayanarak ortaya koymu; bylece dalgann yaynm mekanizmasnda
eitli dalga yaklamlar arasnda farkllklar ve benzerlikleri ortaya koymulardr.
Venutelli (2002), arlkl drt nokta implisit sonlu fark emasnn (Preismann
emas) kararll ve doruluunu aratrmtr. Kararllk, yaylma ve dalma, nce
yuvarlatma ve kesme hatalar gz nne alnarak, daha sonra Fourierin dorusal
analizleri kullanlarak incelenmitir. Konum ve zaman

arlk katsaylar

deiiklikleri, Courant says, Froude says ve srtnme direnci terimi aratrlmtr.

Hacmusalar, (2003), DE Mh. Fak. naat Mh. Blm Hidrolik
Laboratuarnda ina edilen mevcut deney dzeneinde dalga yaylmasn iletkenlik
ler kullanarak tek bir noktada yaplan lmlerle deneysel olarak aratrm ve
bulgular teorik sonularla karlatrmtr.
Tsai ve Yen (2003), baka bir almalarnda, tedrici olarak deien su yzeyi
profilleri olan, hzlanan ya da yavalayan ak kanal akmlarnda s su dalgasnn
yaylmasn teorik olarak aratrmlardr.
Dong ve Huang (2004), viskoz bir su yolunda su dalgalarnn oluumu ve
yaylmasn saysal olarak aratrmlardr. Dalga oluumu problemlerinde iki
boyutlu, kararsz Navier-Stokes denklemlerini zmek iin Huang ve arkadalar
tarafndan gelitirilen saysal ema, kk ve sonlu genlikli dalgalar ile salnml
dalgalar kapsayan farkl tr dalgalarn retilmesi iin kullanlmtr.
Shi, Teng vd. (2005), ok paral kanallarda oluan uzun su dalgalarnn
yaylmasn incelemilerdir. almada niform genilik ve derinlikte ok paral
kanallar ierisinde uzun su dalgasnn yaylmasnn temel davran aratrlmtr.
Uzun dalga modeline dayanan saysal simlasyonlar, dalgann yer deitirmesi ve
yansmas zerinde kanal geniliinin, etkili dalga uzunluunun, dalga genliinin ve
kanaln kollar arasndaki ann etkilerini aratrabilmeye olanak vermitir.

Hu ve Wang (2005), su iine batrlm yatay bir plaka ve dey bir gzenekli
duvarn dalgann yaylmasndaki snmlendirici etkisini aratrmlardr. Kombine
edilmi batm yatay bir plaka ve dey gzenekli bir duvardan oluan dalgakran
sistemin yaylan dalgalar iin etkisini ortaya koyan bir analitik zm sunmulardr.
Sunulan analitik zmlerin dalga krc etkiyi hesaba katmayan zmlerle
karlatrldnda zellikle yansyan dalgalar iin sonularn doruluunu anlaml
bir ekilde dzelttii grlmtr.
Ridolfi, Porporato ve Revelli (2006), kanallar ve nehirlerdeki s su dalgalar iin
dorusallatrlm

de

Saint

Venant

denklemlerinin

Greens

fonksiyonunu

tretmilerdir.
Odai, Kubo, Onizuka ve Osato (2006), iletim kanallarnda ilerleyen dalgalarn
simlasyonu iin niform akmda Saint Venant denklemlerine akm derinlii
cinsinden yazlm bir Burgers denklem modeli (BEM) ile yaklam yapmlardr.

BLM K
KARARSIZ AKIM ve TEMEL DENKLEMLER

2.1 Giri
Doadaki akmlar genellikle kararszdr. nk akm artlar zamana bal olarak
deiir. Kararszlklar doal sebeplerden olabildii gibi insanlarn faaliyetlerinden de
kaynaklanabilir. Kararsz akmlarn analizi genelde kararl akmnkine gre daha
karmaktr. nk kararsz akm artlar konum ve zamann bir fonksiyonudur. Bu
nedenle kararsz akmlar ksmi diferansiyel denklemlerle ifade edilir ve ok
basitletirilmi durumlar dnda bu denklemler iin analitik zmler mevcut
deildir.
Bu tez kapsamnda ilk olarak kararsz akmlarn kapsaml bir tantm sunulacak,
daha sonra temel denklemler tretilecek ve sonraki blmlerde ise bu denklemlerin
zm iin saysal yntemler verilecektir.
Bu blmde ise ilk olarak ska kullanlan terimlerin tanmlar aklanacak,
ardndan kararsz akmn sebepleri tartlp, dalga hz iin denklemler tretilecektir.
2.2 Tanmlar
Dalga, akm derinlii ve debinin zamana ya da konuma bal olarak deiimi
olarak tanmlanr. ekil 2.1den de grlecei gibi dalga boyu L, iki komu dalga
piki ya da ukuru arasndaki uzakl, genlik z, dalga piki ve kararl durumdaki su
seviyesi arasndaki ykseklii gsterir.
Dalgalar farkl kriterler kullanlarak eitli kategorilere ayrlabilir. Bu balamda
ilk snflandrma salnml ve ilerleyen dalgalar olarak yaplabilir. Eer dalga
yaylmas ynnde ktle transferi yoksa byle bir dalga salnml dalga, dalga
yaylmas ynnde ktle transferi olan bir dalga ise ilerleyen dalga olarak tanmlanr.

lerleyen dalgalara rnek olarak takn dalgalar, salnml dalgalara rnek olarak da
deniz dalgalar verilebilir. lerleyen dalgalar ise, tek dalgalar ve dizi dalgalar olarak
kendi iinde snflandrlabilir. Tek dalgalar bir artan ve bir azalan kenara ve tek bir
pik noktasna sahiptir. Dizi dalgalar ise birbiri arkasndan sra ile gelen bir grup
dalgadr, dalgalar zinciridir. Ayrca, n yz dik olan bir dalga kabarma dalgas
olarak adlandrlr. Kabarma dalgalar da ilerleyen dalgalardandr.
kinci snflandrma da ise dalgalar pozitif ve negatif dalgalar olarak ikiye ayrlr.
Topuk derinlii -dalga arkasnda kalan su derinlii-, bozulmam akm derinliinden
byk dalgalara pozitif dalga, topuk derinlii bozulmam akm derinliinden kk
olan dalgalara negatif dalga denilir. n yz dik olan pozitif bir dalga kabarma
sonucu meydana gelen yksek bir dalga ya da bir ok dalgas olarak anlabilir.

ekil 2.1 Dalga genlik ve uzunluu

Dalga kanaln bir kesitinden geerken tm akm derinlii bozulursa s su dalgas,

sadece st katmanlar bozulursa derin su dalgas sz konusu olmaktadr. Dalga
boyunun su derinliine oran s su dalgalar iin 20den byk, ayn oran derin su
dalgalar iin 20den kktr.

Mutlak dalga hz Vd , akm hz V ve dalga yaylma hz c nin vektrel

toplamdr.

r
Vd = V + c

(2-1)

Bir boyutlu bir akmda dalga yaylma hz ya akm ynnde ya da tersi yndedir.
Bu nedenle;

Vd = V c

(2-2)

Eer dalga akm ynnde ilerliyorsa (+) iareti, akmn tersi ynnde ilerliyorsa
(-) iareti kullanlr.
Viskozite ve yzey gerilmesini ihmal ederek, aratrmac Airy kk genlikli bir
dalgann yaylma hz iin u ifadeyi tretti (Henderson, 1966).

c=

gL
2y
tanh .

2
L

(2-3)

Bu denklemde y , kararl durumdaki akm derinlii olup, y / L ifadesi derin su

2y
dalgalarnda ok byk olduu iin tanh
terimi bire yaklamakta ve derin su
L

dalgas yaylma hz;

c=

gL
2

(2-4a)

ifadesine dnmektedir. y / L ifadesi s su dalgalarnda ok kktr, bu nedenle

2y
2y
tanh
terimi
ye yaklamaktadr. Bu durumda bu tr dalgalarn yaylma
L
L

hz iin;

10

c = gy

(2-4b)

ifadesi elde edilmektedir. (2-4b) denklemi sadece kk genlikli s su dalgalar iin

geerli olmaktadr (Chaudhry, 1993).
Saysal zm yaplrken, denklemlerde yer alan dalga yaylma hz iin (2-4b)
bantsyla verilen s su dalgalarna ait ifade kullanlmtr.
2.3 Kararsz Akmn Sebepleri

Ak kanallarda sreksizlikler, akm artlarnn doal ya da suni sebeplerle

bozulduu zamanlarda meydana gelir. Bu koullar planlanabilecei gibi kaza ile de
oluabilir. Akm artlar ifadesi, akm derinlii ve akm hzn kapsar. Eer debi ani
bir ekilde deiir ise ya da kanal cidar dk bir srtnmeye sahipse, gei artlar
sresinde kabarma ile meydana gelen yksek bir dalga meydana gelebilir.
Kararsz akmn olutuu tipik durumlar unlardr:
1. Cebri boru ya da basnl galeriler ve tnellerdeki, trbinlerin almas ya da
kapatlmas ile veya yk deiimlerini kontrol etmek iin trbin kapaklarnn
almas veya kapatlmasndan dolay oluan dalgalanmalar,
2. Kontrol kapaklarnn almas ya da kapanmas veya pompalarn altrlmas
ya da kapatlmas ile oluan memba ve mansap kanallarndaki dalgalanmalar,
3. Denizcilikte, kanal gei havuzlarnn iletilmesi ile oluan deniz kanallarndaki
dalgalar,
4. Youn yalar, tipiler ve rzgarlardan dolay ak kanallar, akarsular ve drenaj
kanallarndaki takn dalgalar,
5. Haliler, koy ve krfezlerdeki gelgit dalgalar,
6. Akarsular, kanallar, hazneler ve gllerde heyelan ve gibi nedenlerle oluan
dalgalar,

11

7. Barajlar, seddeler, setler ya da dier kontrol yaplarnda oluabilecek

sorunlardan kaynaklanan dalgalar,
8. Lam ve drenaj kanallarndaki kaaklardan oluan dzensizlikler,
9. Isyla ve younluk farklaryla ya da rzgar ile hazne ve gllerde oluan
sirklasyon,
10. Rzgar, frtnalar, siklonlar ve depremler ile gller, hazneler, haliler,
krfezler, geitler ve okyanuslarda oluan dalgalar (Chaudhry, 1993).
2.4 Srtnmesiz ve Yatay Kanalda Dalgann Yaylma Hz ve Ykseklii

Bu blmde debide oluan ani bir deiim ile meydana gelen bir yerekimi
dalgasnn yaylma hz ve yksekliini belirlemek iin ifadeler hatrlatlacaktr. Bu
ifadeler geneldir ve kk ya da byk genlikli dalgalar iin kullanlabilir. fadelerin
tretilmesinde u basitletirici kabuller yaplmaktadr:
1. Kanal srtnmesizdir ve kanal taban yataydr,
2. Dalgann her iki yznde basn dalm hidrostatiktir,
3. Dalgann her iki yznde hz dalm niformdur,
4. Mevcut su derinliine oranla ihmal edilebilecek kadar kk dalga ykseklii
de ani bir sreksizlik sebebidir,
5. Dalga kanalda yaylyor iken ekli deimez, ve
6. Dalga arkasndaki su yzeyi ilk su yzeyine paraleldir.
ekil 2.2de gsterildii gibi, bir kanalda debi, akmn derinlii y1 den y 2 ye

artacak ekilde ani olarak Q1 den Q2 ye artsn. Bu dalga Vd mutlak hznda mansap
ynnde ilerliyor olsun. Bu yn pozitif olarak alalm. Bu dalgann hzn ve
yksekliini,

y 2 y1 i belirlemek istemekteyiz. Bu deerleri bulabileceimiz

denklemler farkl metotlar ile tretilebilir.

12

ekil 2.2 Dalga denklemlerinde kullanlan notasyonlar

Aada, kararsz akma kontrol hacmi yaklam uygulanacaktr. Ancak, kararsz

akm durumu memba ynnde tm sisteme Vd hzn uygulayarak kararl akma
dntrlebilir. Ardndan denklemleri tretmek iin ya kontrol hacmi yaklam
kullanlr, ya da sk kullanlan sreklilik ve momentum prensipleri uygulanr. Burada,
ekil 2.2de gsterildii gibi dalgann bir t zaman aral boyunca hareket ettii bir

kontrol hacmi dnlmektedir.

2.4.1 Sreklilik Denklemi

ekil 2-2den,

d
dv + VA = 0
dt kh
kh

(2-5)

Bu denklemde =suyun ktle younluu; v =kontrol hacminin hacmi; V =akm

hz; ve A =ak alandr. 1 ve 2 kesitlerindeki byklkleri gstermek iin 1 ve 2 alt
indislerini kullanarak u ifadeyi yazabiliriz:

VA = V A
1

V2 A2

kh

Su sktrlamaz kabul edildiinden,

(2-6)

13

d
dt

d = dt d

kh

kh

t0

+ Vd t ( A2 A1 ) t0
t

(2-7)

= Vd ( A2 A1 )
yazlabilmektedir.
(2-6) ve (2-7) denklemlerinin (2-5) denklemine yerletirilmesiyle ve gerekli
sadeletirmeler yaplarak sreklilik denklemi elde edilir:

A1 (V1 Vd ) = A2 (V2 Vd )

(2-8)

2.4.2 Momentum Denklemi

ekil 2.2ye gre; kontrol hacmine etkiyen toplam kuvvet,

F = dt Vdv + VVA
kh

(2-9)

kh

eklinde yazlabilmektedir. (2-9) denkleminin sol taraf,

F = y

A2 y1 A1

(2-10)

olarak ve (2-9) denkleminin sa tarafnn ikinci terimi,

A = A1V12 A2V22

(2-11)

olmaktadr.
Burada,

F , x

ynn pozitif yn olarak almak kayd ile, kontrol hacmine etkiyen

d kuvvetlerin toplam, y , ak kesitinin arlk merkezinin serbest su yzeyinden

uzakl ve ise akkann zgl arldr.

14

Birim zaman ierisinde kontrol hacmindeki momentum deiimi;

d
Vdv = Vd ( A2V2 A1V1 )
dt kh

(2-12)

olarak yazlabilmektedir.
(2-10), (2-11) ve (2-12) denklemlerinin (2-9) denklemine yerletirilmesi, (2-8)
denkleminin kullanlmas ve gerekli sadeletirmelerin yaplmas ile;

A1
(V1 Vd )(V1 V2 ) = y 2 A2 y1 A1
g

(2-13)

elde edilir.
(2-8) denkleminden V2 ifadesi ekilip (2-13) denkleminde yerine yazlarak,
denklemin yeniden dzenlenmesiyle;

(V1 Vd )2

gA2
( A2 y 2 A1 y1 )
A1 ( A2 A1 )

(2-14)

denklemine ulalr.
Mansap ynnde dalgann yaynmnn gerekleebilmesi iin kabarma dalgasnn
hz Vd nin, etkilenmemi akm hz V1 den daha byk olmas gerekir. Bu nedenle
yukardaki denklemden u denkleme varlr:

Vd = V1 +

gA2
( A2 y 2 A1 y1 )
A1 ( A2 A1 )

Buradan, kabarma dalgasnn c yaylma hz iin;

(2-15)

15

c = Vd V1 =

gA2
( A2 y 2 A1 y1 )
A1 ( A2 A1 )

(2-16)

sonucuna varlr. Kabarma dalgasnn ykseklii olan y 2 y1 deeri, 1 ve 2

kesitlerinde akm derinlikleri ve akm hzlar arasndaki, (2-8) ve (2-14)
denklemlerinden Vd ifadesini atarak tretilen aadaki ilikiden yararlanarak
belirlenebilir:

A2 y 2 A1 y1 =

A1 A2
(V1 V2 )2
g ( A2 A1 )

(2-17)

B geniliinde dikdrtgen bir kanal sz konusu ise, A1 = By1 ; A2 = By 2 ;

y1 = (1 / 2) y1 ve y 2 = (1 / 2) y 2 ifadelerini (2-16) denkleminde yerine koyarak ve

gerekli sadeletirmeleri yaparak;

c=

gy 2
( y1 + y 2 )
2 y1

(2-18)

elde edilir.
Kk ykseklikli dalgalar iin, y1 y 2 = y yazlarak,

c = gy

(2-19)

ve
Vd =

V2 y 2 V1 y1
y 2 y1

bantlarna ulalr (Chaudhry, 1993).

(2-20)

16

2.5 Herhangi Bir Kanalda Dalga Yaylmasyla lgili Temel Denklemler

Akm derinlii ve hz ya da akm derinlii ve debi deiimi gibi iki akm

deikeni bir kanal en kesitindeki akm artlarn tanmlamakta etkilidir. Bu nedenle,
iki temel denklem tipik bir akm durumunu analiz etmekte kullanlabilir. Sreklilik
denklemi ve momentum ya da enerji denklemi bu ama iin kullanlabilmektedir.
Burada, genellikle DE SAINT VENANT denklemleri olarak anlan sreklilik
ve momentum denklemleri verilecektir. Baz aratrmaclar bu denklemleri farkl
prosedrler kullanarak tretmitir.

2.5.1 St. Venant Denklemlerinin karlmasnda Yaplan Kabuller

St. Venant denklemlerinin elde ediliinde baz kabuller yaplmaktadr:

1. Basn dalm hidrostatiktir,
2. Taban eimi S0 olan bir kanal iin kanal taban eiminin kk olduu
varsaylmaktadr. yle ki; , kanal tabannn yatayla yapt a olmak zere,
sin tan = S0 olduu kabul edilmektedir,
3. Btn bir kanal en kesiti zerinde akm hz niformdur,
4. Kanal prizmatiktir; yle ki kanal taban eimi ve kanal en kesiti kanal boyunca
deimez,
5. Kararsz akmlardaki srtnme kayplar MANNING ya da CHEZY
denklemleri gibi kararl akmlar iin kullanlan bantlardan istifade edilerek
bulunabilir. Yani, kararsz akmda verilen bir akm hz iin oluan srtnme
kayplar kararl akmdakiyle ayndr.

17

2.5.2 Denklemlerin Elde Edilmesi

2.5.2.1 Sreklilik Denklemi

Birbirinden x mesafesindeki iki en kesitten dt zaman aralnda x boyunca
kanala giren veya kan q birim uzunluk debisi ile ayn zaman aralnda giren ve
kan debilerin farknn toplamnn, hacimde meydana gelen deiime eit olduu
yazlmaktadr.

Sreklilik

denklemiyle

ilgili

notasyonlar

ekil

2.3de

gsterilmektedir.

ekil 2.3 Sreklilik denklemi iin kullanlan notasyonlar

A
V
y

qxdt + AVdt A +
x V +
x dt = Bx dt
x
x
t

(2-21)

Burada, A : ak kesit alann, V : kesitsel ortalama hz, q : zamana bal olmad

kabul edilen ve birim mesafede kanala giren veya kan debiyi, B : serbest su yzeyi
geniliini, y : su derinliini,

y
A V
: seviye deiim hzn gstermektedir.

t
x x

terimi ikinci mertebeden kk olduu iin ihmal edilerek sadeletirmeler

yapldnda;

18

qA

V
A
y
V
=B
x
x
t

(2-22)

elde edilmektedir. Bu denklem u ekilde de yazlabilir;

( AV )
y
=B
x
t

(2-23)

Kanaldan geen debi Q ile gsterilirse,

Q
y
=B
x
t

(2-24)

yazlabilir.
(2-24) bantsnn elde edilmesinde en kesit ekli iin hibir art koulmam ve
denklem genel hal iin yazlmtr. Dikdrtgen kesitlerin gz nne alnmas halinde
B sabit olaca iin bant;

Q
A
=q
t
x

(2-25)

ekline dnr.

2.5.2.2 Dinamik Denklem

Dinamik denklemin karlnda, sisteme etki eden d kuvvetlerin, hareket
miktarnda zamanla meydana gelen deiime eit olaca gz nnde tutulmaktadr.
r
r
d
mV = K
dt

( )

(2-26)

19

ekil 2.4de gsterilmi olan x uzunluundaki eleman gz nne alnarak

ktlesi m ile gsterilmi, skmayan akkanlar iin bu ktlenin hareket miktarndaki

toplam deiim;
r
d
d
d
dV
mV = ( AxV ) = V ( Ax ) + Ax
dt
dt
dt
dt

( )

(2-27)

eklinde yazlabilmektedir.

ekil 2.4 Dinamik denklem iin kullanlan notasyonlar

Bylece (2-26) bants;

V
A A
+
+A
x
x t

VxV

V V
+
+ AxV

x t

= K

(2-28)

bantsna dnr. zel hal olarak dikdrtgen en kesitler iin (2-25) bants
dikkate alnarak;

V V
+
x t

Vqx + AxV

denklemi elde edilir.

= K

(2-29)

20

Denklemin sa tarafn oluturan, sisteme etki eden kuvvetler ise; yerekimi

kuvvetinin akm dorultusundaki bileeni, en kesitlere etkiyen basn kuvvetleri fark
ve srtnmelerden olumaktadr. Bu kuvvetler birbirine paralel olmadklar halde
dorultular arasndaki farklar ok kk olduundan birbirlerine ve x eksenine
paralel olduklar kabul edilmektedir.
Basn kuvvetlerinin hesabnda, en kesitlerde hidrostatik basn dalm olduu
gz nne alnmaktadr. Prizmatik kanal olmas durumunda; ekil 2.5de gen
basn dalmlar birbirini gtreceklerinden A alanna gelen niform basn
dalm ve dA alanna gelen hidrostatik basn dalm hesaplanmaktadr.

K 1 = . A.

y
x
x

(y / x )x

b.z.dz

(2-30)

Burada b; yzeyden itibaren z derinliindeki kanal geniliini gstermektedir.

[(y / x )x]

ok kk olup, bundan doan kuvvetler daha da kk olacandan

gen basn dalm niform basn dalm yannda ihmal edilirse, basn
kuvvetleri iin;

ekil 2.5 Basn kuvvetleri iin kullanlan notasyonlar

21

K 1 = A

y
x
x

(2-31)

elde edilmektedir. lgilenilen hacim elemannn arl Ax ile gsterildii

takdirde, bu kuvvetin akm dorultusundaki bileeni, sin tan S 0 varsaym
yapldna gre;

(2-32)

K 2 = AxS 0

eklinde yazlmaktadr. Bu bantda , mevcut akkann zgl arln, S 0 ise

kanaln taban eimini gstermektedir; kanal taban akm dorultusunda alald

takdirde S 0 pozitiftir.

Sisteme etki eden kuvvetlerden, x uzunluundaki elemanla cidarlar arasnda

oluacak srtnme kuvveti iin;

(2-33)

K S = 0 Px

yazlabilir. Burada, kayma gerilmesi 0 , slak evre P ile gsterilmektedir. D

kuvvetler iin elde edilmi (2-31), (2-32) ve (2-33) denklemleri (2-28) denkleminde
yerletirilip, her iki taraf (Ax ) ile blnerek dzenlendiinde;

V dA V 2
+
gA dt x g

1 V y 0
+
+ + S0 = 0
g t x R

(2-34)

bants elde edilmektedir. Bu bant prizmatik kanallar iin dinamik denklemdir ve

enerji izgisinin eimi S f , hidrolik yarap, R = A
Bu ifade (2-34) denkleminde yerine konularak;

olmak zere S f = 0 / R dir.

22

V dA V 2
+
gA dt x g

1 V y
+
+ + S f S0 = 0
g t x

(2-35)

yazlmaktadr. Bu bantya genelletirilmi DE SAINT VENANT denklemi ad

verilmektedir. zel hal olarak dikdrtgen kesitler ele alndnda (2-35) bants;

V A
A VA V V V 1 V y
+V
+
+
+
+ S f S0 = 0

+
gA t
x gA x g x g t x

(2-36)

eklinde yazlabilmekte ve (2-25) bants gz nnde tutularak;

Vq V V 1 V y
+
+
+
+ S f S0 = 0
gA g x g t x

(2-37)

elde edilmektedir. (2-23) ve (2-37) bantlar q = 0 hali iin DE SAINT VENANT

denklemleri olarak aadaki ekle dnmektedirler:

V
A
y
+V
+B
=0
x
x
t

V V 1 V y
+
+ + S f S0 = 0
g x g t x

(2-38)

(2-39)

Genel hal iin kartlm bulunan (2-35) bantsnn, zel hallerde alaca
ekiller, (2-40)ta dntrlm bant kullanlarak gsterilebilmektedir:

S f = S0

y V 2

x x g

V 2 A 1 V V A

gA x g t gA t

(2-40)

23

Bu denklem permanan ve niform olmayan akm iin geerlidir. Permanan olan,

niform olmayan akmda

1 V V A

ifadesi dmekte, permanan ve niform

g t gA t

akm iin ise denklem S f = S 0 ifadesinden ibaret olmaktadr.

Denklemler elde edilirken, kanal taban eiminin sin tan S O alnabilecek

kadar kk olduu kabul edilmiti. Bu art koulmasa dahi taban eiminin gerek
deerinin gz nnde tutulmas uygundur. Buna karlk taban eiminin byk
olmas halinde, gz nne alnm kuvvetlerin dorultular birbirlerinden ok farkl
olacandan bu dorultu farklarnn da hesaba katlmas gerekmektedir. Grld
gibi kanal taban eiminin kk olmas kabul, ayn dorultuda gz nne alnan
kuvvetlerin birbirine paralel kabul edilmesi anlamn tamaktadr (nsal, 1978).

BLM
SAYISAL HESAP YNTEMLER

3.1 Giri

nceki blmde, ak kanallardaki kararsz akmlarn, hiperbolik ksmi

diferansiyel denklem takmyla ifade edilii gsterilmiti. Bu denklemler, baml
deikenlerin ksmi trevleri olan terimlere sahip ktlenin korunumu ve momentum
denklemlerine karlk gelmektedir. Bu baml deikenler, akm hz V ve akm
derinlii y dir. Lineer olmayan terimlerin varlndan dolay, ok basitletirilmi
baz durumlar hari bu denklemlerin analitik zm mevcut deildir. Bu nedenle
denklemler baz saysal yntemler yardmyla yaklak olarak zmlenir.
3.2 Karakteristikler Yntemi

Karakteristikler yntemi ksmi diferansiyel denklemlerin entegrasyonu iin

Monge tarafndan 1789da gelitirilen grafik bir prosedrdr. Yntem Massau (1889)
ve Craya (1946) tarafndan ak kanallardaki byk dalgalar analiz etmek iin
kullanld. Ayrca metottan; takn dalgalarnn yaylmas (Isaacson, 1954) ve dier
kararsz akm problemlerini incelemekte de yararlanld.
Sabit genilikli dikdrtgen kanallar iin sreklilik denklemi ve dinamik denklem
u ekilde yeniden yazlabilmektedir:

y
V
y
+y
+V
=0
t
x
x

(3-1)

V
V
y
+V
+g
= g (So S f )
t
x
x

(3-2)

24

25

Burada; V : akm hz, y : akm derinlii, So : kanal taban eimi, S f : enerji izgisi
eimi, x : kanal uzunluu boyunca mesafe, t : zaman ve g : yerekimi ivmesidir.

Verilen iki diferansiyel denklemin zmlerinin bu denklemlerin her trl

dorusal kombinasyonunun da zm olduu fikrinden yola klarak;
(3-1) denklemini bilinmeyen bir arpan, ile arparak, onu denklem (3-2)ye
ekleyerek ve sonu denklemin terimlerini dzenleyerek u denklem elde edilir:
y
V
g y
V
t + (V + y ) x + t + V + x = g (S o S f

(3-3)

V = V ( x, t ) ve y = y ( x, t ) fonksiyonlarnn toplam trevleri iin zincir kural

kullanlarak;

dV V V dx V
V
=
+
=
+V
dt
t
x dt
t
x
dy y y dx y
y
=
+
=
+V
dt t x dt t
x

(3-4)

yazlabilmektedir.
Eer bilinmeyen arpan y,
V + y =

dx
=V + g /
dt

olarak

tanmlarsak,

(3-3)

ve

(3-4)

denklemlerinin

karlatrlmas parantez iindeki terimleri toplam trevler olarak yazabileceimizi

gsterir. Bu durumda arpan y = g / ve 2 = g / y = g / y olarak ifade
edilebilir. S sularda dalga yaylma hz olarak c =

gy bants kullanldnda;

= g / y = c 2 / y 2 = c / y ifadeleri elde edilir.

g
dx
. y = V
= V + y = V

dt
y

hareketle,

gy 2
= V gy = V c
y

genel

ifadesinden

26

= c / y alndnda,

dx
=V +c
dt

(3-5)

olarak tanmlanan pozitif karakteristik boyunca (3-3) denklemi;

dV c dy
+
= g (S o S f
dt y dt

(3-6)

ekline dnmektedir. Benzer ekilde,

= c / y alndnda,

dx
=V c
dt

(3-7)

olarak tanmlanan negatif karakteristik boyunca (3-3) denklemi;

dV c dy

= g (S o S f
dt y dt

(3-8)

olarak yazlabilir.
(3-6) denklemi (3-5) ile tanmlanan karakteristik boyunca, (3-8) denklemi ise (37) olarak tanmlanan karakteristik boyunca geerli olmaktadr. Denklem (3-5) ve (37) x-t koordinat ekseninde (ekil 3-1)de grld gibi bir eri olarak izilir. lk
eri pozitif C + , dieri negatif karakteristik C olarak anlr. Baka bir deyile
denklem (3-6) pozitif karakteristik AP boyunca, denklem (3-8) negatif
karakteristik BP boyunca geerlidir. Bylece ksmi diferansiyel denklemler adi
diferansiyel denkleme dnmtr.

27

ekil 3.1 Pozitif ve negatif karakteristikler

Burada artk (3-6) ve (3-8) denklemlerini dt ile arparak ve AP ve BP

karakteristikleri boyunca denklemin entegrasyonu alnp P noktasndaki bilinmeyen
deerler A ve B noktalarndaki bilinen deerler cinsinden ifade edilip hesaplanabilir:

c
VP VA + ( yP y A ) = g (So S f )A (t P t A )
y A

(3-9)

ve
c
VP VB ( y P y B ) = g (S o S f
y B

) (t
B

tB )

(3-10)

Eer A ve B noktalarnda V ve y in deerleri bilinirse, onlarn P noktasndaki

deerleri (3-9) ve (3-10) denklemlerini zerek belirlenebilir. Bu noktada u
denklemler yazlabilir:

VP = CP C A yP

(3-11)

VP = Cn + CB yP

(3-12)

burada iki sabit halinde bilinen nicelikleri birletirirsek,

28

C P = V A + C A y A + g (S o S f
C n = VB C B y B + g (S o S f
C=

) (t
) (t
A

tA )

tB )

(3-13)

c
y

elde edilir.
Bu denklemlerde t P t A ve t P t B zaman admlar boyunca CP ve Cn sabittir.
Dorusal olmayan ksmi diferansiyel denklemler olan DE SAINT VENANT
denklemlerinin saysal zmnde karakteristikler ynteminden baka, sonlu farklar,
sonlu elemanlar gibi eitli saysal zm yntemleri de kullanlabilmektedir. Bu
almada kullanlan sonlu farklar tekniinde deiik yaklamlara deinilmektedir
(Chaudhry, 1993).
3.3 Sonlu Fark Yntemleri
3.3.1 Giri

Bu blmde ilk olarak genel yaklamlar verilecek, ardndan eksplisit (ak

zm) ve implisit (kapal zm) metotlar sunulacaktr.

3.3.2 Sonlu Fark Yaklamlar

lk olarak bir x bamsz deikenine bal bir f ( x ) fonksiyonu gz nne

alnmakta,

x0 noktasnda bu fonksiyonun deerinin

f ( x0 ) , bilindii kabul

edilmektedir. Sonra Taylor serisi almn kullanarak, f ( x0 + x ) fonksiyonu;

f ( x0 + x ) = f ( x0 ) + xf ' ( x0 ) +

(x )2
2!

f ' ' ( x0 ) + O(x )

(3-14)

olarak yazlmaktadr. O(x ) , x in nc ya da daha yksek mertebeden

terimlerini tanmlamaktadr.
Benzer biimde f ( x0 x ) fonksiyonu alm;

29

f ( x0 x ) = f ( x0 ) xf ' ( x0 ) +

(x )2

f ' ' ( x0 ) + O(x )

(3-15)

(3-16)

2!

olmaktadr. Denklem (3-14);

f ( x0 + x ) = f ( x0 ) + xf ' ( x0 ) + O(x )

olarak yazlabilir. (3-16) denkleminden ve O(x ) terimini ihmal ederek;

df
dx

=
x = x0

f ( x0 + x ) f ( x0 )
x

(3-17)

elde edilmektedir. Benzer ekilde (3-15) denkleminden ve O(x ) terimini ihmal

ederek;

df
dx

=
x = x0

f ( x0 ) f ( x 0 x )
x

(3-18)

elde edilmektedir. (3-17) denklemindeki sonlu fark yaklam ileri sonlu fark, (3-18)
denklemindeki sonlu fark yaklam ise geri sonlu fark olarak adlandrlr.Bu
durumlarn her ikisinde de x in birinci mertebeden terimleri ihmal edilmekte;
bylece de ileri ve geri sonlu fark yaklamlarnn her ikisi de birinci mertebeden
doruluk salamaktadr (Chaudhry, 1993).
(3-15) denklemi (3-14) denkleminden karlarak, terimler yeniden dzenlenir ve
x ile blnrse;

df
dx

=
x = x0

f ( x0 + x ) f ( x0 x )
2
+ O(x )
2x

denklemine, son terimi ihmal ederek de;

(3-19)

30

df
dx

=
x = x0

f ( x0 + x ) f ( x0 x )
2x

(3-20)

denklemine ulalr. Bu yaklam merkezi sonlu fark yaklam olarak adlandrlr.

2

Bu durumda ihmal edilen terim (x ) mertebesindedir; bu nedenle ikinci dereceden

doruluk elde edilmektedir.
ekil 3.2 ileri, geri ve merkezi sonlu fark yaklamlarn geometrik olarak

gstermektedir. B noktasndaki erinin teetinin eimi, ileri sonlu fark yaklamnda

BC dorusunun eiminin, geri sonlu fark yaklamnda AB dorusunun eiminin,
merkezi sonlu fark yaklamnda ise AC kirinin eiminin yerini tutar. Merkezi sonlu
fark yaklamnn ileri ya da geri sonlu fark yaklamlarndan daha doru olduu
ekilden grlebilmektedir.

ekil 3.2 Sonlu fark yaklamlar

imdi ksmi bir trev iin sonlu fark yaklamlarn ele alalm. x ve t bamsz

deikenlerine bal bir f ( x, t ) fonksiyonunda; ekil 3.3de gsterildii gibi x - t

dzleminde bir a oluturulmaktadr. x apsisi boyunca zgara aral x ve t
ordinat boyunca ise zgara aral t olur. Bu ekilde, yaplmas gerekli olmad
halde her eksende eleman boyutunun niform olduu kabul edilir. ix zgara noktas

31

i , (i + 1)x zgara noktas ise i + 1 olarak adlandrlmaktadr. Zaman ekseni iin ise
kt zgara noktas iin k , (k + 1)t noktas iin ise k + 1 ifadesi kullanlacaktr. Bu

noktalardaki farkl deikenleri gstermek iin konum numaras alt indis olarak,
zaman numaras ise st indis olarak kullanlacaktr. rnein, akm derinlii y , i.
konum k . zaman noktasnda yik ile gsterilecektir. Bilinen zaman adm iin k st
indisi, bilinmeyen zaman adm iin ise k + 1 st indisi kullanlmaktadr. Bilinen
zaman adm ifadesi ile, farkl baml deiken deerlerinin bu zaman admnda
bilindiini ve de bilinmeyen zaman admnda bu deiken deerlerinin hesaplanmak
istendii kastedilmektedir. Bilinen artlar balang artlar olarak belirlenmi ya da
nceki zaman admnda hesaplanm deerler olmaktadr.

ekil 3.3 Sonlu fark a

Kullanlan prosedre gre hesaplar bir admdan dierine olmak zere geliir.
Hiperbolik diferansiyel denklemlerle tanmlanan olaylarn ou bu tip bir prosedr
kullanlarak zlr. t = 0 annda belirlenen artlar balang artlar olarak alnr.
Kanaln mansap ucunda belirlenen artlar snr artlar olarak adlandrlr.
Ksmi trevlere yaklamda birka seenek vardr. Uzakla bal ksmi trevlerde
bilinen zaman admndaki deikenler yer alrsa eksplisit sonlu farklar, bilinmeyen
zaman

admndaki

deikenler

kullanlrsa

implisit

sonlu

farklar

olarak

32

adlandrlmaktadr. ekil 3.3de verilen ifadeleri baz alarak, k bilinen zaman adm
ve k + 1 bilinmeyen zaman admn gstermek zere, uzakla bal ksmi trev,
f / x iin (i, k ) noktasndaki baz sonlu fark yaklamlar aada verilmektedir.

Eksplisit sonlu farklarda;

f k f i k 1
f
= i
x
x

(3-21-a)

f i +k 1 f i k
f
leri farklar
=
x
x

(3-21-b)

f i +k 1 f i k 1
f
Merkezi farklar ise
=
x
2x

(3-21-c)

Geri farklar

ile verilir.
mplisit sonlu farklarda ise;
f k +1 f i k 1+1
f
= i
x
x

(3-22-a)

f i +k 1+1 f i k +1
f
leri farklar
=
x
x

(3-22-b)

f i +k 1+1 f i k 1+1
f
Merkezi farklar ise
=
x
2x

(3-22-c)

Geri farklar

denklemleri ile sunulur.

Zamana bal ksmi trev ise geri, ileri ve merkezi farklar iin;

f i k +1 f i k
f
=
t
t

(3-23)

eklinde tanmlanmaktadr. Eer deerler sadece iki noktann yerine ya da daha

fazla zgara noktasnda ise daha birok baka sonlu fark yaklamlarn kullanmak
mmkndr (Chaudhry, 1993).

33

3.4 Dikdrtgen Kesitli Kanal Durumunda Sonlu Fark Denklemleri

3.4.1 Temel Denklemlerin Dnm

(2-38) ve (2-39) denklemleriyle verilen sreklilik denklemi ve dinamik denklem,

debi Q( x, t ) ve derinlik, y cinsinden yazldnda;

y Q
+
=0
t x

(3-24)

2
Q Q
y

gA(S0 S f ) + gA = 0

+
t x A
x

(3-25)

denklemleri elde edilmektedir. Yukardaki gibi yazlan temel denklemler biimindeki

modelin sonlu farklar yntemiyle entegrasyonu iin farkl bir yaklam olarak ekil
3.4de

gsterildii

gibi

merkezlenmemi

hesap

elemanlar

kullanlarak

yaplabilmektedir. ekil her hcrenin merkezinde su derinlii deerlerinin ve

dmlerde hz deerlerinin hesaplandn anlatmaktadr.

ekil 3.4 Sonlu farklarda hesap elemanlar

ekil 3.4deki notasyona gre, sreklilik denklemine karlk gelen (3-24)

denklemi sonlu farklar vastasyla aadaki ekilde ifade edilir:

34

y in +1 / 2 y in 1 / 2 1 Qin+1 Qin

+
t
Bi
x

=0

(3-26)

Burada gsterilen n 1 / 2 , n + 1 / 2 indisleri ortalama deerlere karlk gelmekte,

yani y in +1 / 2 =

yin + y in+1
y n + y in 1
ve y in 1 / 2 = i
olmaktadr. (3-26) denklemi eksplisit
2
2

emada y in +1 iin dorudan zlebilmektedir. Dinamik denkleme karlk gelen (3-

25) denklemi iin ise aada gsterildii ekliyle eksplisit (ak zm) ve implisit
(kapal zm) sonlu fark yaklamlar yaplabilmektedir (Koutitas, 1983).

3.4.2 Eksplisit ema

Hcrelerin ortalarndaki deikenlerin tanmlanmasndan sonra,

yy = y in +1 / 2 + y in 1 / 2 + y in+11 / 2 + y in11 / 2 / 4

Sf

(Q ) n (B + 2 yy )
=
n 2 2
i
10 / 3

4/3

(Byy )

(3-27)

(3-28)

(3-29)

(3-30)

yy 2 = y in +1 / 2 + y in 1 / 2 / 2
yy1 = y in+11 / 2 + y in11 / 2 / 2

(3-31)

(3-32)

QQ2 = Qin+1 + Qin / 2

QQ1 = Qin + Qin1 / 2

(3-25) denklemi aadaki gibi yazlabilir:

Qin +1

QQ22 QQ12

yy1
Byy( yy2 yy1 )
QQ2 + QQ1 t yy2
=
gt
+ gByy (S0 S f )t

2
x
x

B
(3-33)

35

3.4.3 mplisit ema

) / (16 y

) / (16 y

QQ1 = Qin +1 + Qin+11 + Qin + Qin1

QQ2 = Qin++11 + Qin+1 + Qin +1 + Qin

Qin +1 + Qin
n
2

Sf =

y
B

n +1 / 2
i 1

n +1 / 2
i

(3-34)

(3-35)

B + y in +1 / 2 + y in+11 / 2

( (

n +1 / 2
i

+y
2

n +1 / 2
i 1

))

4/3

(3-36)

10 / 3

deikenleri tanmlanarak (3-26) denklemi;

Qin +1 = Qin t

(QQ2 QQ1 )
Bx

{(

Bt n +1 / 2
yi
2x

) (y
2

)}

n +1 / 2 2
i 1

(3-37)
+ gtB

(y

n +1 / 2
i

+ y in+11 / 2
(S 0 S f
2

denklemine dntrlebilmektedir (Koutitas, 1983).

BLM DRT
DENEY DZENE

4.1 Deney Dzeneinin Tantm

Ak kanallarda oluan dalga zelliklerini gzlemlemek amacyla Kaynaklar

Kampusundaki Hidrolik Laboratuarnda kurulu dzenekten yararlanarak baz
deneyler gerekletirilmitir.
Deney dzenei; ekil 4.1den grlebilecei gibi, 8 m uzunluunda yatay bir
kanal, memba ve mansap hazneleri, mansap haznesindeki suyu memba haznesine
aktarmaya yarayan pompa, pompa kndaki, mansap haznesinden alnan suyun
ak miktarn ayarlayan, ayrca kanal ile memba haznesindeki suyu boaltmaya
yarayan kresel vana, memba haznesi zerinde kanala debi giriini salayan metal
kap, kararl haldeki su yksekliklerini okumak iin kullanlan limnimetre ile
lmleri yapmay salayan cihazlar, bir kiisel bilgisayar ve donanmndan
meydana gelir.

ekil 4.1 Deney dzeneinin genel grnm

36

37

Deney dzeneinin farkl alardan ayrntl grntleri Ek A de verilmektedir.

Bilgisayar ve donanm; veri kart, analog-dijital dntrc ve program
yazlmlarndan ibaretken, lm yapmay salayan cihazlar; devreye 13,2 V gerilim
ve doru akm temin eden, 70 W gcnde bir g kayna, bir elektronik devre,
kanaln lm kesitine karlkl olarak yerletirilen 6 adet bakr iletken tel (prop)
ve takn debisini salayan metal kabn ierisine yerletirilen iki adet iletken telden
olumaktadr.
1,5 HP gcndeki pompa ve pompa kndaki kresel vana ile mansaptaki
biriktirme haznesinden memba haznesine su iletilmektedir. Memba haznesi zerine
monte edilen metal kabn orifisini kapatan plastik kapan aniden kaldrlmas
yoluyla kanalda durgun halde veya ak halinde su bulunmas durumunda- dalga
oluturabilecek giri hidrograf salanmaktadr. Pompa altrlp ayar vanas
alarak membaa su ak balatlmakta, kanalda belirli su seviyesine ulaldnda
sistem durdurularak vana kapatlmaktadr. Su seviyesi kararl hale geldiinde su
derinlii limnimetre ile belirlenmektedir. Limnimetre ekil 4.2de grlmektedir.

ekil 4.2 Limnimetre

38

Kanaln belirli kesitlerine yerletirilen proplar ve aradaki kablolardan yararlanarak

elektronik devre vastas ile proplar arasndaki voltaj llmektedir. Elektromotor
kuvvet kayna proplara dk voltajl, kesikli akm gndermekte, akm elektronik
devre zerinden drde blnerek geip lm kesiti ve takn hidrograf- iletken
proplara ulamaktadr.
Deneylere balamadan nce; elektronik devre kullanlarak alnan sinyal
deerlerinin hangi su derinliklerine karlk geldiini belirlemek amacyla
kalibrasyon erileri oluturulmutur. Kanaldaki su derinliklerinin tespiti iin sinyal
deerlerinin lm sisteminden yararlanarak analog olarak belirlenmesi ilk aamay
oluturmaktadr. (ACTIVEDAQ) Verilerin elde edilmesi ve kontrol sistemiyle
llen

deerlerin

bilgisayar

ortamnda

deerlendirilmesi

salanmtr.

(ACTIVEDAQ), analog-dijital dntrc (PCLD-8710), veri kart (PCI-1710

Series) ve program yazlmlarndan (Visual Basic 6.0) olumaktadr. Proplar arasnda
oluan gerilim deerleri analog-dijital dntrc yoluyla saysala dntrlp
dijital olarak veri kartna aktarlmakta ve yazlmlar sayesinde bilgisayar belleine
alnmaktadr. Active DAQ kontrollerini kullanan bir uygulamann Visual Basic
programlama dilinde nasl ina edildii Ek Bde ayrntl olarak anlatlmaktadr.
Kalibrasyon erisindeki su derinlikleri ve voltaj deerleri arasndaki ilikiden
yararlanarak eitli zaman aralklaryla kaydedilmi su derinliklerinin deiimi
bylece belirlenebilmektedir. Grafik programlar (Excel 2000) yardmyla zamana
bal olarak su derinliklerinin deiim erileri izilebilmektedir.
ekil 4.3 ve 4.4te lm ve kayt cihazlar grubu gsterilmektedir. Konu ile ilgili

dier ekiller Ek Ada verilmektedir.

39

ekil 4.3 lm ve kayt cihazlar grubu

z direnci (.m), uzunluu l (m) ve kesit alan A (m) olan iletken bir telin
direnci R (), Ohm kanununa gre;

R=

l
A

(4-1a)

eklinde tanmlanmaktadr. (4-1a) denklemine dayanarak, kanaln kesitinde, kanal

cidarlarna karlkl olarak yerletirilen iletken proplarn aralarndaki uzaklk kanal

genilii (B ) ye eit olmak zere, iletken proplar arasndaki diren iin;

40

ekil 4.4 lm cihazlar

R=

B
A

(4-1b)

yazlabilmektedir.
Voltaj ise bu diren deerinin devredeki akm iddeti ile arpmdr:
V = i.R

(4-2)

(4-1b) denkleminde, kanal genilii B ve iletken proplar arasnda akmn

transferini salayan suyun z direnci, sabittir. letken kesiti olarak suyla slanan
yzey gz nne alndndan B genilii sabit olup kesit A , su derinliine bal
olarak deimektedir. Bylelikle su derinlii ile voltaj deerleri arasnda dorudan
bir iliki elde edilebilmektedir. Kanal ierisindeki su derinlikleri arttrldka kanal
enkesiti A nn deerleri artmakta ve diren deerleri, dolays ile voltaj deerleri
azalmaktadr. Benzer ekilde kanal ierisindeki su derinlikleri azaltldka A nn
deerleri azalmakta, diren ve voltaj deerleri ise artmaktadr.

41

(4-1b) denklemi dikkate alnarak, iletkenlik ve z iletkenlik kavramlar

tanmlanrsa;

iletkenlik

iin,

G = 1/ R

ve

iletkenlik

iin,

= 1/

yazlabilmektedir. Buradan;

G =

A
B

(4-3)

elde edilir. Bu tanmlara dayanarak;

Eer kalibrasyon lmleri ve kanalda dalga oluturulmas ile zamana ve konuma
bal olarak deien su derinliklerinin ve debilerin lm kesitlerindeki deerlerinin
tayini

iin

yaplan

deneyler

Hidrolik

Laboratuarmzdaki

mevcut

lm

cihazlarndan elektriksel iletkenlik ler (WPA CM 35) ile yaplm olsa idi, okunan
iletkenlik deerlerinin ( G ), su derinlii arttrldka artaca, azaltldka azalaca
grlecekti. nk (4-3) denklemine gre, su derinliine bal olarak deien, kanal
eksenine dik kesit A nn deeri iletkenlik ile doru orantldr. Nitekim bu tezin
balang aamasnda elektriksel iletkenlik ler kullanlarak deneyler yaplm ve
elde edilen deerlerin yukarda anlatld ekliyle deitii gzlenmitir. Ancak
burada elektriksel iletkenlik ler cihaz; tek giri ve k noktasna sahip
olmasndan dolay, kanalda seilen tek bir lm kesiti iin lm yapabilmeyi
mmkn klmaktadr.
Bu nedenle, bu tez kapsamna giren deneysel sonularn elde edilmesinde
kullanlan ve ayn anda ok noktada lm yapabilmeyi mmkn klan bir elektronik
kpr imal edilmitir. Bu basit dzenek, iletken teller arasndaki voltaj lmekte
kullanlan bir aratr.
Voltaj ve su derinlii arasndaki iliki erisel olmasna karn kanaldaki su
derinlii iin belirli bir aralkta dorusal iliki kabul edilebilmektedir. Ancak
kalibrasyon erisinde deneysel deerlere stel bir fonksiyon uydurulmutur.

42

4.2 Elektronik Devrenin Tantlmas

Kalibrasyon erisinin oluturulmasnda koordinat ekseninde su derinliklerine

karlk bir deer dizisine gereksinim vardr. Bu deerleri elde edebilmek iin bir
elektronik kpr imal edilmitir. Bu cihaz vastas ile artan su derinliine karlk
azalan voltaj deerleri elde edilmektedir.
220 V alternatif akm olarak ehir ebekesinden alnan gerilim g kaynayla
13,2 V olarak doru akma dntrlmekte, buradan iletken tellere elektronik kpr
zerinden akm gnderilmektedir. Kanalda lm proplar ayr kesitte lm
yapmak amacyla yerletirilmilerdir. Her lm propu kanal cidarlarna yerletirilen
iki iletken ubuktan oluur. ubuklarn mmkn olduu kadar tek malzemeden
olmas salanmaya allm; ayn malzemeden temin edilip, aplarnn da yakn
byklkte olmas salanmtr. lm proplarnn negatif ularndan gelen kablo
birletirilerek kprnn negatif ucuna, pozitif ularndan gelen dier kablolar ise
ayr, ayr kprnn pozitif ularna balanrken, lm proplarnn negatif ular ve
yine pozitif ularndan karlan dier kablolar ise analog-dijital dntrcnn (-)
ve (+) girilerine balanr. Bu ekilde llen deerler saysala dntrlerek
bilgisayara aktarlr.
Bu sistem ile ularnda potansiyel fark bulunan ve akmn (+) utan (-) uca doru
ilerleyecei kapal bir devre meydana gelmi olur; Kanal, iindeki su ve lm
proplar kapal elektrik devresinin paralardr. Ayrca memba haznesi zerindeki
takn hidrografn salayan metal kabn iine de iki iletken tel yerletirilmi, uzatlan
kablolar elektronik kprye balanmtr; bylece takn debisini salayan kabn
kalibrasyonu da, kabn iinde farkl derinliklere karlk gelen sinyal okumalar
yaplarak oluturulabilmektedir.
Elektronik kpr, 4 adet 360 luk diren, 4 ampul, bir akm dzenleyici
entegreden oluur. 4 adet diren yerletirilmesinin nedeni propun ve bir haznenin
varl dolaysyla akmn drde blnmesini salamaktr. Akmn kararl hale
gelmesini salayan entegre devrede olduu halde kullanm tercihe bal olmaktadr.
Elektronik kpr ekil 4.5de gsterilmektedir.

43

ekil 4.5 Elektronik devre

ekil 4.6da grld gibi drt bilinen diren deerine karlk drt aranan

diren deeri vardr. Birbirlerine seri olarak balanan bilinen ve llen diren
deerleri dier kesitlere ait direnlere paralel balanmtr. Kanaln iindeki su yar
iletkendir ve bir dirence sahiptir, bu sayede proplar arasnda akmn iletilmesine
olanak verir. Buradan hareketle, proplar arasndaki diren deerleri devrede Rkx ,
( k = 1,2,3,4 ) eklinde yer alacaktr. Rkx , ( k = 1,2,3,4 ) deerleri, her bir koldan geen
akm iddeti; i1 , i2 , i3 , i 4 deerleri ile arplarak voltaj deerleri; Vkx , ( k = 1,2,3,4 )
tespit edilmektedir.
ki diren elektrik devresinde seri balandnda, her direnten geen akm

ayndr. Toplam gerilim ise direnler zerindeki gerilimler toplamna eit

olduundan;

V = Vi + V kx

(4-4)

Bir akmn devrede dolaabilmesi iin potansiyel fark olumas gerekir ki; bu
potansiyel fark g kayna ile verilen gerilim olan 13,2 V olmaktadr (ekil 4-7).

44

i1

R1
ampul

i2

R1x

R2

R2x

R3
i3
i

R3x

i4

R4

R4x

ekil 4.6 Tm sistemin elektrik emas

+
13,2 V

V kx = 13,2 Vi

(4-5)

Direnlerin seri bal olduu bir devrede i1 = i x = i olur. Dier yandan,

Vi = i.Ri
V kx = i.R kx

(4-6)

45

V= +13,2 V

Ri

Vkx
Rkx

ekil 4-7 Sistemin ift direnli elektrik emas

Denklem (4-6), (4-4)de yazlrsa;

V = i.Ri + i.Rkx

(4-7)

te yandan devrenin tmnde edeer potansiyel;

V = i.Res

ve

Res = Ri + Rkx

(4-8)

Buradan i yi yalnz brakarak;

i=

Vi + V kx
13,2
V
=
=
Ri + R kx Ri + R kx Res

(4-9)

Bylece (4-5) ve (4-6) denklemlerinden, llen deer Vkx iin yle bir ifade
yazlabilir:

46

V kx = 13,2 i.Ri
13,2

V kx = 13,2
Ri
Ri + R kx

1
V kx = 13,2.1
Ri
Ri + R kx

(4-10)

Bu deer elemanter devrede bize tek bir diren zerindeki gerilim deerini
vermektedir. ekil 4-8te ematik olarak devrenin ift direnli bir eleman
gsterilmektedir.

Vkx
13,2 V

sv
Rkx

ekil 4-8 Elektrik devresinin deney dzenei zerinde ematik gsterimi

BLM BE
DENEYSEL SONULAR

5.1 Giri Hidrografn Salayan lekli Kabn Kalibrasyonu

Deney dzeneinde giri hidrograf, memba haznesi zerine monte edilen metal
kap yardmyla belirlenmektedir. Giri debisini salayan yaklak 13,5 litre
hacmindeki metal kabn iine 250 mlt hacmindeki plastik bir lekli kap ile su
doldurulmu ve her seferinde metal kabn ierisindeki su ykseklii okunmutur. Bu
kap tamamen dolana kadar ilem srdrlm ve elde edilen deerlerden Tablo
5.1de de verilen kap ile ilgili seviye (cm) hacim (lt)-deerleri elde edilmitir.
Tablo 5.1 Takn hidrografn salayan haznenin seviye (cm)-hacim (lt) deerleri
y (cm)
0
2,20
3,10
4,50
5,80
7
8
9
10
11
12
13,10
13,90
14,80
15,70
16,70
17,45
18,20
19,20
19,80
20,60
21,25
22,05
22,70
23,45
24,25
25,15
25,80

V (lt)
0
0,25
0,50
0,75
1
1,25
1,50
1,75
2
2,25
2,50
2,75
3
3,25
3,50
3,75
4
4,25
4,50
4,75
5
5,25
5,50
5,75
6
6,25
6,50
6,75

y (cm)
26,55
27,30
28,10
28,90
29,55
30,25
31
31,75
32,55
33,30
34
34,70
35,45
36,20
37
37,75
38,50
39,25
40
40,70
41,50
42,20
42,95
43,60
44,30
45,05
45,85

47

V (lt)
7
7,25
7,50
7,75
8
8,25
8,50
8,75
9
9,25
9,50
9,75
10
10,25
10,50
10,75
11
11,25
11,50
11,75
12
12,25
12,50
12,75
13
13,25
13,50

y (cm)

48

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0

10

12

14

V (lt) 16

ekil 5.1 Takn hidrografn salayan haznenin seviye-hacim grafii

Tablo 5.1e ait deerlerin grafii ekil 5.1de grlmektedir. Daha sonra kap su
ile dolu iken, kaptan alnan sinyal okumalar yaplm ve kaydedilmi, sonra kabn
iindeki su biraz boaltlm ve yeni sinyal okumalar yaplmtr. Bu ilem kap
tamamen boalana kadar devam etmi ve bylece kabn iindeki farkl su
seviyelerinde farkl ortalama sinyal deerleri elde edilmitir. Bu deerler Tablo
5.2de verilmektedir.
Tablo 5.2 Takn hidrografnn voltaj (V)-seviye (cm) deerleri
Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

2,873

43

4,038

24,1

2,991

40,5

4,358

21

3,105

38,2

4,734

17,95

3,169

36,4

5,229

15

3,307

34,1

5,633

12,5

3,423

32,3

6,043

10,3

3,542

30,5

6,927

7,3

3,778

27,3

Bu deerlerin grafik gsterimi ile deerlere uydurulan stel fonksiyonun erisi ve

analitik ifade ekil 5.2de verilmektedir.

y (cm)

49

50
45
40
y = 144,82e-0,436x
R2 = 0,9982

35
30
25
20
15
10
5
0
2

Voltaj (V)

ekil 5.2 Takn hidrografnn y(cm)-voltaj (V) deneysel deerleri ve analitik bant erisi

Ayrca kap dolu iken sinyal deerleri okunmaya balanm, kabn orifisini
kapatan kapak kaldrldnda okuma srdrlm, bir sre sonra ise sinyal
okumalar durdurulmutur. Bu ilem ile kabn boalma erisi elde edilmitir (ekil

Voltaj (V)

5.3).

12
10
8
6
4
2
0
0

10

15

20

25

30
t (sn)

ekil 5.3 Kabn boalma erisinde zamana bal sinyal okumalar grafii

ekil 5.3de verilen zamana bal sinyal okumalar ekil 5.2de gsterilen analitik

ifade ile su derinlii deerlerine dntrlp, kabn boalma erisinin grafii su

derinlikleri olarak elde edilmitir. Bu grafik ekil 5.4ada gsterilmektedir.

y (cm)

50

60
50
40
30
20
10
0
0

10

15

20

25

30
t (sn)

ekil 5.4 a Kabn boalma erisi grafii

Daha sonra ekil 5.4adaki su yksekliine dntrlm kaytl deerlerden,

kabn kapa kaldrlp kap boalmaya balad andan itibaren su ykseklii-zaman
ilikisi oluturulmutur, bu ilikiye ait deerler Tablo 5.3de verilmektedir.
Tablo 5.3 Takn hidrografn salayan kabn boalma srecinde boalma erisi deerleri
t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

0
0,04882
0,10937
0,16015
0,21875
0,26953
0,33007
0,3789
0,43945
0,49023
0,54882
0,59961
0,66015
0,70898
0,76953
0,81836
0,8789
0,92968
0,99023

43,49159
41,94585
40,36696
40,89843
39,01724
38,84749
37,40153
33,55372
38,04294
32,91616
30,1543
29,90554
27,63623
28,35637
24,21615
25,55026
22,38832
19,48981
19,00313

1,03906
1,09961
1,14843
1,20898
1,25976
1,31836
1,36914
1,42968
1,47851
1,53906
1,58984
1,64843
1,69921
1,75976
1,80859
1,86914
1,91992
1,97851
2,02929

18,79712
17,26504
16,26396
16,68776
15,42145
13,80479
12,22897
12,70729
10,7859
10,07668
8,624195
7,429508
7,623104
7,090867
5,647515
5,4231
4,812437
5,03348
4,068782

2,08984
2,13867
2,18945
2,25
2,29882
2,35937
2,41015
2,46875
2,51953
2,58007
2,6289
2,68945
2,74023
2,79882
2,84961
2,91015
2,95898
3,01953
3,06836

3,784704
3,634311
3,110451
3,105031
3,006449
2,975153
2,691276
2,58546
2,389269
2,250732
2,170739
2,032429
2,124855
2,116533
2,148143
1,998162
1,968759
1,858652
1,850566

Boalma balang an orijin kabul edilerek elde edilen boalma srecindeki kabn
iindeki su yksekliinin zamanla azalmasnn deiim grafii ekil 5.4bdedir.

y (cm)

51

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0

0,5

1,5

2,5

3,5
t (sn)

ekil 5.4 b Takn hidrografn salayan kabn iindeki su yksekliinin azalma grafii

Daha sonra ekil 5.4bdeki ordinat deerlerine karlk gelen hacim deerleri
ekil 5.1den yararlanarak dorusal enterpolasyonla bulunmu ve takn hidrografna

ait zaman t (sn)-hacim V (lt) grafii, yani kabn ierisindeki su miktarnn zamanla
azalmasn gsteren grafik elde edilmitir. Bu grafie ait deerler Tablo 5.4te grafik
ise ekil 5.5de gsterilmektedir.
Tablo 5.4 Takn hidrografnn zaman t (sn)- hacim V (lt) deerleri
t (sn)
0
0,04882
0,10937
0,16015
0,21875
0,26953
0,33007
0,3789
0,43945
0,49023
0,54882
0,59961
0,66015
0,70898
0,76953
0,81836
0,8789
0,92968
0,99023
1,03906

V (lt)
12,7083
12,15923
11,63106
11,81201
11,17241
11,11583
10,63384
9,340613
10,84765
9,122052
8,215822
8,126977
7,355072
7,580115
6,239421
6,653947
5,630125
4,620753
4,450782
4,39928

t (sn)
1,09961
1,14843
1,20898
1,25976
1,31836
1,36914
1,42968
1,47851
1,53906
1,58984
1,64843
1,69921
1,75976
1,80859
1,86914
1,91992
1,97851
2,02929
2,08984
2,13867

V (lt)
3,938346
3,64099
3,74694
3,422626
2,970247
2,552038
2,660747
2,196475
2,019169
1,656049
1,357377
1,405776
1,272717
0,970676
0,927519
0,810084
0,852592
0,672997
0,622269
0,595413

t (sn)
2,18945
2,25
2,29882
2,35937
2,41015
2,46875
2,51953
2,58007
2,6289
2,68945
2,74023
2,79882
2,84961
2,91015
2,95898
3,01953
3,06836
3,1

V (lt)
0,501866
0,500898
0,474014
0,46532
0,386466
0,357072
0,302575
0,264092
0,246675
0,230958
0,241461
0,240515
0,244107
0,227064
0,223723
0,21121
0,21029
0

V (lt)

52

14
12
10
8
6
4
2
0
0

0,5

1,5

2,5

3,5
t (sn)

ekil 5.5 Takn hidrografn salayan kabn iindeki su miktarnn azalma grafii

Takn hidrografn salayan kabn Q (lt/sn)-t (sn) grafiini takn hidrografnelde etmek iin tam olarak eit zaman aralklarna gereksinim duyulmu, ancak
sinyal okumalarnda elde edilen deerlerin ondalkl saylara isabet etmesinden tr
her seferinde 0,30 sn artan zamanlara kar gelen hacim deerleri Tablo 5.4ten
dorusal enterpolasyonla bulunmutur ve buradan zaman ve hacim deerleri
arasndaki farklar tespit edilip; Q1 = V1 / t , Q 2 = V 2 / t ... eklinde hesaplanan
debi deerleri debi-zaman grafiinde t aralklarla iaretlenerek hidrograf elde
edilmi ve bu ilem yeteri kadar tekrarlanarak kanalda dalga oluumuna neden olan
giri hidrograf en salkl ekilde belirlenmeye allmtr. Takn hidrografnn t
(sn)-Q (lt/sn)- deerleri Tablo 5.5 ve grafii ise ekil 5.6da sunulmutur.

53

Tablo 5.5 Takn hidrograf deerleri

t (sn)

t (sn)

V (lt)

12,7083
1,83506

Q 0,15

6,116867

2,751236

Q 0,45

9,170787

2,911291

Q 0,75

9,704303

1,479486

Q1,05

4,93162

1,59768

Q1,35

5,3256

1,109737

Q1,65

3,699123

0,407129

Q1,95

1,357097

0,214454

Q 2,25

0,714845

0,169088

Q 2,55

0,563625

0,017894

Q 2,85

0,059647

0,215246

Q 3,15

0,717487

Q 3,45

0,30
0,30

10,87324
0,30

0,60

8,122004
0,30

0,90

5,210713
0,30

1,20

3,731227
0,30

1,50

2,133547
0,30

1,80

1,02381
0,30

2,10

0,616681
0,30

2,40

0,402228
0,30

2,70

0,23314
0,30

3,00

0,215246
0,30

3,30

0
0,30

3,60

Q (lt/sn)

Q t = V/ t

V (lt)

12
10
8
6
4
2
0
0

0,3

0,6

0,9

1,2

1,5

1,8

2,1

2,4

2,7

3,3

3,6

3,9
t (sn)

ekil 5.6 Takn hidrograf

54

Ancak deneysel olarak elde edilen sonularla oluan takn hidrografnn

biiminin baz noktalarda dzensizlik gstermesi sonucu hidrografn altndaki alan
deimeyecek ekilde yeni deerler atanarak daha dzenli ve edeer bir takn
hidrograf elde edilmitir. Hidrografa ait deerler Tablo 5.6da, hidrograf ise ekil
5.7de verilmektedir. Debi birimi (lt/sn)den (cm/sn)ye dntrlmtr.
Tablo 5.6 Edeer takn hidrograf deerleri

Q (cm//sn)

t (sn)
0
0,15
0,45
0,75
1,05
1,35
1,65
1,95
2,25
2,55
2,85
3,15
3,45

Q (cm/sn)
0
6116,87
9170,79
9704,30
6000
4000
2800
1969
1300
750
300
150
0

12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
0

0,3

0,6

0,9

1,2

1,5

1,8

2,1

2,4

2,7

3,3

3,6

3,9
t (sn)

ekil 5.7 Edeer takn hidrograf

Takn hidrograf deerleri saysal zmlerde memba snr koulu olarak

kullanlmtr.

55

5.2 Voltaj-Su Derinlii likisinin Elde Edilmesi

Kanalda oluan dalgalarn zelliklerinin belirlenebilmesi iin su derinliinin

llmesi gerekmektedir. Durgun halde su derinlii limnimetre ile llmekte, dalga
oluum

srecinde

ise

voltaj-derinlik

ilikisinden

hareketle

su

derinlikleri

belirlenebilmektedir.
Kanaln lm kesitine ve takn hidrograf oluturacak hazneye yerletirilen
iletken ubuklar, g kayna, elektronik kpr, lm aletleri arasndaki kablolar
yardmyla istenen kesitteki iletken teller arasndaki voltaj llmekte; elde edilen
analog deerler saysala dntrlerek (ACTIVEDAQ) sistemiyle bilgisayar
belleine aktarlmaktadr. kesitteki ve haznedeki lmleri ayn anda yapabilmek
amacyla oluturulan elektronik kpr bu lmleri yapabilmeyi mmkn klmtr.
Kanalda dalga oluturulduunda llen voltaj deerlerini su derinlii deerlerine
dntrebilmek amacyla deneylerin ilk aamasnda kalibrasyon lmleri
yaplmtr. lmler yeterince tekrarlanarak voltaj ve su derinlii ilikisini veren en
doru kalibrasyon erisi belirlenmitir. Elde edilen kalibrasyon deerleri Tablo 5.7
ve 5.8de, kalibrasyon erileri ise 1., 2. ve 3. kesitler iin ekil 5.8, 5.9 ve 5.10da
verilmektedir. Kalibrasyon lmleri bir kyaslama yapmak amacyla kanal
ierisindeki su artrlarak ve azaltlarak bir ok defa tekrarlanarak yaplmtr. Her
kesit iin artrlan ve azaltlan su durumlarna ait deerler ayn ekiller zerinde
gsterilmektedir.

56

Tablo 5.7 Kanalda su artrlrken elde edilen kalibrasyon deerleri

1. Kesit

2. Kesit

3. Kesit

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

3,95
6,8
8,55
10,25
12,4
15,05
16,85
19,05
20,95
22,7

9,132669
7,991581
7,496671
7,018038
6,557039
6,096264
5,842073
5,570372
5,33783
5,252615

4,25
7,1
8,85
10,55
12,7
15,35
17,15
19,35
21,25
23

8,80636
7,620353
7,118902
6,644813
6,218614
5,78203
5,575673
5,383267
5,257886
5,255629

3,9
6,75
8,5
10,2
12,35
15
16,8
19
20,9
22,65

8,718733
7,61155
7,187884
6,713596
6,290299
5,801372
5,571192
5,272651
5,049417
4,876536

Tablo 5.8 Kanalda su azaltlrken elde edilen kalibrasyon deerleri

1. Kesit

2. Kesit

3. Kesit

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

21,45
19,05
17,65
15,9
14,35
11,65
8,05
5,6
3,95

5,225598
5,530487
5,69792
5,95529
6,232856
6,698373
7,630816
8,437494
9,147574

21,75
19,35
17,95
16,2
14,65
11,95
8,35
5,9
4,25

5,148874
5,381701
5,49631
5,694985
5,940931
6,362239
7,267608
8,101743
8,858358

21,4
19
17,6
15,85
14,3
11,6
8
5,55
3,9

5,005319
5,257446
5,43453
5,692975
5,981221
6,414467
7,287861
8,101296
8,803673

y (cm)

57

25

su azaltlrken
su arttrlrken

20

stel (su arttrlrken)

15

10

y = 219,09e-0,4369x
R2 = 0,9987

0
4

10
Voltaj (V)

y (cm)

ekil 5.8 1. kesitte kalibrasyon deerleri ve analitik bant erisi

25

su azaltlrken
su arttrlrken

20

stel (su arttrlrken)

15

10

y = 224,16e-0,4541x
R2 = 0,9914

0
4

10
Voltaj (V)

ekil 5.9 2. kesitte kalibrasyon deerleri ve analitik bant erisi

y (cm)

58

25

su azaltlrken
su arttrlrken

20

stel (su arttrlrken)

15

10

y = 205,34e

-0,4496x

R = 0,9981
5

0
4

Voltaj (V)

10

ekil 5.10 3. kesitte kalibrasyon deerleri ve analitik bant erisi

5.3 Dalga Yaylmas Sonucunda Su Derinliklerinin Zamanla Deiimleri

Taban genilii 15,8 cm, uzunluu 801 cm olan dikdrtgen kanalda farkl
derinliklerde su bulunmas durumlarnda ekil 5.7de verilen giri hidrograf ile
dalga oluumu balatlmaktadr. Sinyal okumalar yaplrken bilgisayar
kaytlarndaki sre ile gerek sre arasnda bir dzeltme yapmaya gerek
kalmam, zamann kalibrasyonu yaplm ve kayt sresinin gerek sreyi bire
bir tuttuu belirlenmitir. lm kesitinde zamana bal olarak kaydedilen voltaj
deerleri, kesit iin ekil 5.8, 5.9 ve 5.10da verilen su derinlii-voltaj
kalibrasyon erilerinden yararlanarak su derinliklerine dntrlmektedir.

Kanalda farkl derinliklerde durgun su bulunmas durumlarnda giri

hidrografyla dalga oluturulduunda zamana bal olarak elde edilen voltaj ve su
derinliklerinin deerlerinin bir blm; kk su derinlii iin Tablo 5.9, orta
seviyede su derinlii iin Tablo 5.10 ve byk su derinlii iin ise Tablo 5.11de
verilmitir. Su derinliklerinin zamana bal olarak deiimleri ise; kk su
derinlii iin ekil 5.11de, orta su derinlii iin ekil 5.12de ve byk su
derinlii iin ise ekil 5.13de gsterilmitir.

59

Tablo 5.9 Kk su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular

Su Derinlii
y1=8.20 cm,

Kesit 1

y2=8.80 cm,

Kesit 2

Kesit 3

y3=8.00 cm

t (sn)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

0
0,15918
0,3291
0,48926
0,65918
0,81933
0,98926
1,14941
1,31933
1,47949
1,64941
1,80957
1,97949
2,13965
2,30957
2,46973
2,63965
2,7998
2,96973
3,12988
3,2998
3,45996
3,61914
3,83984
4,00976
4,16992
4,33984
4,5
4,66992
4,8291
5
5,15918
5,3291
5,48926
5,65918
5,81933
5,98926
6,14941
6,31933
6,47949
6,64941
6,80957

7,544
7,544
7,534
7,559
7,534
7,456
7,539
7,554
7,529
7,559
7,583
7,607
7,466
6,294
6,88
6,709
6,641
6,875
6,646
6,885
6,997
7,012
6,953
7,051
7,158
7,139
7,319
7,446
7,383
7,51
7,515
7,69
7,598
7,646
7,612
7,617
7,603
7,637
7,612
7,607
7,432
7,563

8,113335
8,113335
8,14886
8,060338
8,14886
8,431344
8,131078
8,077965
8,16668
8,060338
7,976262
7,893063
8,394588
14,00808
10,84399
11,68517
12,03754
10,8677
12,01127
10,82032
10,3036
10,2363
10,50359
10,06336
9,603738
9,683791
8,951414
8,468261
8,704585
8,234755
8,216786
7,611967
7,924161
7,759712
7,87584
7,858654
7,906869
7,790284
7,87584
7,893063
8,520217
8,046264

7,041
7,09
7,104
7,09
7,007
7,095
7,119
7,104
7,09
7,124
7,124
7,124
7,114
7,124
7,09
7,119
7,124
7,002
7,109
7,153
7,236
7,031
7,114
7,07
6,748
6,182
6,284
6,411
6,113
6,548
6,631
6,338
6,694
6,675
6,563
6,533
6,797
6,748
6,797
6,719
6,841
6,86

9,161794
8,960187
8,903404
8,960187
9,304344
8,939866
8,842965
8,903404
8,960187
8,822909
8,822909
8,822909
8,863065
8,822909
8,960187
8,842965
8,822909
9,325493
8,883212
8,707483
8,385403
9,203492
8,863065
9,041934
10,4656
13,53277
12,92025
12,19621
13,9635
11,46058
11,03667
12,60728
10,7254
10,81834
11,38278
11,53891
10,2353
10,4656
10,2353
10,60433
10,03282
9,946633

7,134
7,158
7,148
7,173
7,153
7,095
7,168
7,183
7,163
7,168
7,192
7,207
7,183
7,207
7,217
7,231
7,095
7,202
7,295
7,202
7,158
7,163
7,261
7,222
7,256
7,192
7,188
7,246
7,256
7,256
7,188
7,168
7,256
7,29
7,202
7,168
7,271
7,305
7,104
7,207
7,261
6,904

8,308015
8,21885
8,255886
8,163609
8,237347
8,454976
8,181981
8,126988
8,200395
8,181981
8,094169
8,039766
8,126988
8,039766
8,0037
7,95348
8,454976
8,057859
7,727884
8,057859
8,21885
8,200395
7,846923
7,985728
7,864583
8,094169
8,108739
7,900022
7,864583
7,864583
8,108739
8,181981
7,864583
7,745276
8,057859
8,181981
7,811723
7,693218
8,420833
8,039766
7,846923
9,213122

60

Tablo 5.10 Orta seviyede su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular

Su Derinlii
y1=11.50 cm,

Kesit 1

y2=12.60 cm,

Kesit 2

Kesit 3

y3=11.40 cm

t (sn)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

0
0,16993
0,3291
0,5
0,65918
0,8291
0,98926
1,15918
1,31934
1,48926
1,64942
1,80957
1,9795
2,13965
2,30957
2,46973
2,63965
2,79981
2,96973
3,12989
3,29981
3,45996
3,62989
3,79004
3,95996
4,11914
4,29004
4,44922
4,61914
4,7793
4,94922
5,10938
5,2793
5,43946
5,59961
5,76953
5,92969
6,09961
6,25977
6,42969
6,58985
6,75977

6,753
6,753
6,782
6,733
6,768
6,729
6,646
6,733
6,904
6,724
6,626
6,25
5,913
6,362
6,079
6,182
6,284
6,294
6,338
6,372
6,499
6,489
6,587
6,553
6,689
6,699
6,685
6,758
6,699
6,865
6,895
6,816
6,846
6,816
6,763
6,738
6,787
6,846
6,865
6,797
6,895
6,821

11,46268
11,46268
11,31837
11,56328
11,38781
11,58351
12,01127
11,56328
10,73087
11,60884
12,11668
14,27997
16,54515
13,59803
15,38768
14,71058
14,06941
14,00808
13,74136
13,53875
12,80799
12,86407
12,32491
12,50936
11,78772
11,73633
11,80834
11,43767
11,73633
10,91529
10,77315
11,15148
11,00627
11,15148
11,41271
11,53805
11,29367
11,00627
10,91529
11,24443
10,77315
11,12715

6,333
6,377
6,323
6,323
6,318
6,353
6,328
6,367
6,367
6,201
6,318
6,221
6,353
6,372
6,313
6,274
6,343
6,421
6,328
6,455
6,367
6,172
6,172
5,742
5,444
5,981
5,947
5,771
5,879
6,05
5,962
5,918
6,05
6,138
6,025
6,089
6,196
6,235
6,206
6,318
6,27
6,445

12,63594
12,38597
12,69345
12,69345
12,7223
12,5217
12,66466
12,44234
12,44234
13,41651
12,7223
13,29521
12,5217
12,41412
12,75122
12,97905
12,57869
12,14095
12,66466
11,95494
12,44234
13,59436
13,59436
16,52572
18,92038
14,82608
15,05676
16,30952
15,52895
14,36874
14,95455
15,25636
14,36874
13,80588
14,53279
14,11651
13,44701
13,21096
13,38608
12,7223
13,00265
12,00935

6,421
6,421
6,382
6,431
6,445
6,416
6,387
6,44
6,338
6,445
6,567
6,47
6,46
6,44
6,47
6,475
6,426
6,445
6,514
6,484
6,494
6,436
6,543
6,45
6,348
6,401
6,353
6,475
6,479
6,401
6,401
6,465
6,533
6,416
6,538
6,465
6,362
6,118
5,659
5,366
5,469
5,566

11,44766
11,44766
11,65016
11,39631
11,3248
11,47343
11,624
11,35029
11,88292
11,3248
10,72035
11,19822
11,24868
11,35029
11,19822
11,17308
11,42196
11,3248
10,97887
11,12796
11,07804
11,37072
10,83665
11,29937
11,82962
11,55106
11,80305
11,17308
11,153
11,55106
11,55106
11,22343
10,88549
11,47343
10,86104
11,22343
11,75539
13,11838
16,12516
18,39564
17,56318
16,81369

61

Tablo 5.11 Byk su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular

Su Derinlii
y1=16.6 cm,

Kesit 1

y2=17.5 cm,

Kesit 2

Kesit 3

y3=16.5 cm

t (sn)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

Voltaj (V)

y (cm)

0
0,16016
0,33008
0,49024
0,66016
0,82032
0,99024
1,15039
1,32032
1,48047
1,65039
1,81055
1,98047
2,14063
2,31055
2,47071
2,63086
2,80078
2,95996
3,13086
3,29004
3,45996
3,68067
3,84082
4,01075
4,16992
4,34082
4,5
4,66992
4,83008
5
5,16016
5,33008
5,49024
5,66016
5,82032
6,04004
6,2002
6,37012
6,53028
6,7002
6,86035

5,947
5,879
5,85
5,889
5,859
5,898
5,884
5,884
5,889
5,884
5,801
5,591
5,557
5,498
5,532
5,571
5,728
5,654
5,635
5,698
5,459
5,781
5,879
5,815
5,918
5,967
5,996
5,967
5,957
6,011
5,952
5,933
5,962
5,962
5,933
5,938
5,884
6,045
5,967
5,933
5,933
5,938

16,30119
16,79275
17,00687
16,71955
16,94013
16,65393
16,75611
16,75611
16,71955
16,75611
17,37488
19,04443
19,32944
19,83417
19,54172
19,21157
17,93796
18,52739
18,68182
18,17463
20,17503
17,52737
16,79275
17,26893
16,50904
16,15937
15,95592
16,15937
16,23013
15,8517
16,26562
16,40121
16,19471
16,19471
16,40121
16,36542
16,75611
15,61797
16,15937
16,40121
16,40121
16,36542

5,586
5,615
5,586
5,596
5,601
5,654
5,591
5,566
5,601
5,518
5,601
5,591
5,62
5,698
5,566
5,454
5,625
5,645
5,601
5,713
5,566
5,63
5,259
5,151
5,327
5,166
5,391
5,42
5,449
5,337
5,454
5,479
5,527
5,532
5,601
5,547
5,679
5,64
5,635
5,64
5,688
5,757

17,73886
17,50679
17,73886
17,65849
17,61844
17,19947
17,69863
17,90069
17,61844
18,29516
17,61844
17,69863
17,46708
16,85923
17,90069
18,83466
17,42747
17,26991
17,61844
16,74478
17,90069
17,38794
20,57853
21,61291
19,9528
21,4662
19,38127
19,12771
18,87747
19,8624
18,83466
18,62205
18,22054
18,17921
17,61844
18,05581
17,00532
17,30916
17,34851
17,30916
16,93596
16,41354

5,605
5,581
5,513
5,591
5,605
5,576
5,605
5,605
5,522
5,615
5,62
5,64
5,654
5,576
5,488
5,698
5,605
5,61
5,547
5,63
5,669
5,586
5,669
5,635
5,581
5,596
5,454
5,649
5,664
5,591
5,601
5,61
5,679
5,566
5,41
5,205
4,751
4,668
4,736
5,063
5,19
5,161

16,52144
16,70068
17,21915
16,62576
16,52144
16,73827
16,52144
16,52144
17,14962
16,44733
16,4104
16,2635
16,16145
16,73827
17,41379
15,84488
16,52144
16,48434
16,95794
16,33678
16,05282
16,66318
16,05282
16,3001
16,70068
16,58843
17,68203
16,19782
16,08895
16,62576
16,55118
16,48434
15,98081
16,81369
18,0353
19,77659
24,25487
25,17709
24,419
21,08037
19,91042
20,17172

y (cm)

1. kesit (y=8,20 cm)

18

2. kesit (y=8,80 cm)

3. kesit (y=8,00 cm)

16

14

12

10

4
0

ekil 5.11 Kk su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular

10
t (sn)

62

y (cm)

1. Kesit (y=11,50 cm)

23

2. Kesit (y=12,60 cm)

3. Kesit (y=11,60 cm)

21

19

17

15

13

11

5
0

ekil 5.12 Orta seviyede su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular

8
t (sn)

63

y (cm)

1. kesit (y=16,60 cm)

26

2. kesit (y=17,50 cm)

3. kesit (y=16,50 cm)

24

22

20

18

16

14

12
0

ekil 5.13 Byk su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular

8
t (sn)

64

BLM ALTI
SAYISAL SONULAR VE DENEYSEL
BULGULARIN KARILATIRILMASI

6.1 Giri

Karakteristikler ile Eksplisit ve mplisit sonlu fark saysal zm yntemlerinin

kullanld mevcut bilgisayar programlarndan yararlanlarak kanalda dalga oluumu
ile ilgili saysal sonular elde edilmitir.
Bahsedilen saysal yntemlerden yararlanarak zm yapan, Fortran programlama
dilinde yazlm, Microsoft Fortran Developer Studio derleyicisinin kullanld
bilgisayar programlar ve program ktlar Ek C, Ek D ve Ek Ede sunulmutur.
ekil 6.1de de gsterildii gibi 801 cm uzunluundaki kanaln mansap

tarafndaki son noktann 8,6 cm gerisine 30 cm uzunluunda bir kapak monte edilmi
ve lmlerin yapld kanal uzunluu 792,4 cmye drlmtr. Bu kapak
yardm ile olduka yksek su seviyeleri salanabilmi ve su durgun haldeyken
deneyler yaplmtr. L=792,4 cm uzunluundaki kanal (N=50) paraya blnm ve
bylece (51) kesitte zamana bal olarak (Q=Q(x,t)) debileri ve (y=y(x,t)) su
derinlikleri hesaplattrlmtr. Zaman aral ( t ), karakteristikler ynteminde adm
adm hesaplanmakta, eksplisit ve implisit sonlu fark yntemlerinde ise veri olarak
verilmektedir. mplisit yntem iin ( t ) seiminin sonulara etkisi ekil 6.2de,
eksplisit yntem iin ( t ) seiminde bir rnek Tablo 6.2 ve ekil 6.3de
verilmektedir. Tabloda yalnzca 1. kesite ait derinlik deerleri verilmi, ekillerde ise
her kesite ait grafikler sunulmutur. Bu rnekteki analize dayanarak eksplisit ve
implisit yntemler iin saysal zmler ( t =0,04-0,10 sn) arasnda deien farkl
deerlerle yaplm ve sonular elde edilmitir. Kanal przll, cam yzeylerde
Manning przllk katsaysnn 0,009-0,011 deerleri arasnda deimesi nedeni ile
n=0,010 (n=0,00215 (cgs)) seilmitir (Yksel; Gney).

65

66

Dalga yaynm hzlar teorik olarak her bir su derinlii iin hesaplanmtr.
Deneysel deerlerde dalgann pik noktalar dikkate alnarak, dalgann ne kadar
srede kesitler arasnda yol ald belirlenmi ve lm kesitlerinin aralarndaki
mesafeden yararlanarak deneysel dalga yaylma hz deerleri bulunmu ve bu
deerler karlatrlmtr. Tablo 6.1de bu deerler verilmektedir.
Tablo 6.1 Dalgann kesitlere ulama sreleri ve dalga yaylma hzlar
Teorik
deerler,

Su
ykseklii,
y (cm)

c = g. y

8,20
8,80
8,00
11,50
12,60
11,40
16,60
17,50
16,50

89,69
92,91
88,59
106,21
111,18
105,75
127,61
131,02
127,23

L1-2
(cm)

L2-3
(cm)

L1-3
(cm)

253,60 317,00 570,60

t1-2
(cm)

t2-3
(cm)

t1-3
(cm)

C1-2
C2-3
C1-3
(cm/sn) (cm/sn) (cm/sn)

2,02

1,92

3,17

2,46

2,34

5,20

4,38

4,34

125,54

132,08

126,80

100

128,86

135,47

109,73

130,27

131,47

Memba snr art olarak ekil 5.7de verilen giri hidrograf kullanlmtr.
Mansap snr art olarak ise kapal kapak (Q = 0 ) durumu gz nne alnmtr.
Deneysel sonularda dikkate alnd gibi, saysal zmlerde de lm kesitlerinin
bulunduklar noktalarn taban kotlarndaki kk farklar dikkate alnmtr.
6.2 Deneysel ve Saysal Sonularn Karlatrlmas

farkl su derinliinde dalga yaylmas deneyleri yaplm, elde edilen su

derinliklerinin zamana gre deiimleri belirlenmi, deneyler balangcndaki
koullar dikkate alnarak saysal zmler yaplarak, deneysel sonularla
karlatrlmtr.
Balangta kk su derinlii olmas durumuna karlk gelen deneysel ve saysal
sonular 1. kesit iin Tablo 6.3, 2. kesit iin Tablo 6.4 ve 3. kesit iin Tablo 6.5de,
deneysel ve saysal sonularn karlatrld grafik 1. kesit iin ekil 6.4, 2. kesit
iin ekil 6.5 ve 3. kesit iin ekil 6.6de verilmektedir. Balangta orta seviyede su
derinlii olmas durumuna karlk gelen deneysel ve saysal sonular.1. kesit iin
Tablo 6.6, 2. kesit iin Tablo 6.7 ve 3. kesit iin ise Tablo 6.8de, deneysel ve saysal

67

sonularn karlatrld grafik 1. kesit iin ekil 6.7, 2. kesit iin ekil 6.8 ve 3.
kesit iin ise ekil 6.9de verilmektedir. Balangta yksek seviyede su bulunmas
durumuna karlk gelen deneysel ve saysal sonular ise 1. kesit iin Tablo 6.9, 2.
kesit iin Tablo 6.10 ve 3. kesit iin Tablo 6.11da, deneysel ve saysal sonularn
karlatrld grafik 1. kesit iin ekil 6.10, 2. kesit iin ekil 6.11 ve 3. kesit iin
ekil 6.12de sunulmaktadr.

Tablo adlarn izleyen parantez iinde verilmi derinlik deerleri kararl durumda
llen derinliklerin ortalamasna karlk gelmektedir. Durgun su durumunda
limnimetre ile llen derinlik deerleri kesitler arasnda ok kk farklar ierdii
halde deneysel lmlerle elde edilen deerlerin kararl haldeki ortalamalarnn
kesitler arasndaki fark biraz daha yksek sonular vermektedir. Ayrca tablolarda
eksplisit ve implisit yaklam sonularnn gsterildii stunlarda verilen t
deerleri saniye cinsinden verilmitir.
Ayrca kesitlerdeki yansyan dalgalar da gzlemleyebilmek iin dalga deiimleri
daha uzun bir sredeki kaytlar kullanlarak grafiklerde gsterilmitir. Bu deneysel
sonular ise her kesit iin eksplisit yntemden elde edilen saysal sonularla
karlatrlmtr. Az seviyede su derinlii iin yansyan dalgalar da ieren deneysel
sonular ile saysal sonularn karlatrld grafik ekil 6.13de, orta seviyede su
derinlii durumu iin bu karlatrma ekil 6.14de, yksek seviyede su derinlii
iin saysal ve deneysel sonularn karlatrlmas ise ekil 6.15de verilmektedir.
Saysal sonular eksplisit yntemle yaplmtr.

3 Kesitte
lm proplar
2. Kesit

1. Kesit

3. Kesit

30 cm

15,4 cm

Kapal
Kapak

S=0
13 x=0,26L=206,024 cm

N=50
B=15,8 cm
x=15,848 cm
n=0,00215 (cgs)
29 x=0,58L=459,59 cm
49 x=0,98L=776,55 cm

50 x=L=792,4 cm

ekil 6.1 Deneylerin yapld kanal ve lm noktalar

68

69

Tablo 6.2 Eksplisit yntemde

t =0,01 sn
t (sn)
0,01
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
2,2
2,4
2,6
2,8
3
3,2
3,4
3,6
3,8
4
4,2
4,4
4,6
4,8
5
5,2
5,4
5,6
5,8
6
6,2
6,4
6,6
6,8
7
7,2
7,4
7,6
7,8
8
8,2
8,4
8,6
8,8
9
9,2

y (cm)
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10,01
10,02
10,04
10,07
10,11
10,18
10,27
10,39
10,54
10,73
10,94
11,18
11,42
11,68
11,92
12,16
12,36
12,54
12,68
12,79
12,86
12,89
12,9
12,87
12,83
12,76
12,67
12,58
12,47
12,35
12,23

t seiminin sonulara etkisi

t =0,02 sn
t (sn)
0,02
0,18
0,34
0,5
0,66
0,82
0,98
1,14
1,3
1,46
1,62
1,78
1,94
2,1
2,26
2,42
2,58
2,74
2,9
3,06
3,22
3,38
3,54
3,7
3,86
4,02
4,18
4,34
4,5
4,66
4,82
4,98
5,14
5,3
5,46
5,62
5,78
5,94
6,1
6,26
6,42
6,58
6,74
6,9
7,06
7,22
7,38

y (cm)
10
10
10
10
10
10,01
10,04
10,14
10,35
10,71
11,23
11,82
12,35
12,74
12,94
12,99
12,92
12,77
12,59
12,38
12,16
11,95
11,75
11,55
11,37
11,2
11,04
10,89
10,76
10,64
10,53
10,44
10,36
10,29
10,23
10,18
10,14
10,1
10,07
10,05
10,03
10,02
10,01
10
10
9,99
9,99

t =0,04 sn
t (sn)
0,04
0,2
0,36
0,52
0,68
0,84
1
1,16
1,32
1,48
1,64
1,8
1,96
2,12
2,28
2,44
2,6
2,76
2,92
3,08
3,24
3,4
3,56
3,72
3,88
4,04
4,2
4,36
4,52
4,68
4,84
5
5,16
5,32
5,48
5,64
5,8
5,96
6,12
6,28
6,44
6,6
6,76
6,92
7,08
7,24
7,4

y (cm)
10
10
10
10
10
10
10
10,01
10,06
10,24
10,71
11,6
12,69
13,45
13,69
13,58
13,31
12,99
12,67
12,38
12,1
11,86
11,63
11,43
11,24
11,07
10,91
10,77
10,63
10,52
10,41
10,32
10,24
10,18
10,13
10,09
10,06
10,03
10,02
10,01
10
10
9,99
9,99
9,99
9,99
9,99

t =0,06 sn
t (sn)
0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16
8,34

y (cm)
10
10
10
10
10
10
10
10
10,05
10,34
11,53
13,68
14,34
13,92
13,43
12,97
12,58
12,24
11,95
11,69
11,46
11,25
11,06
10,88
10,72
10,57
10,44
10,33
10,23
10,16
10,1
10,06
10,03
10,02
10,01
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10

t =0,07 sn
t (sn)
0,07
0,28
0,49
0,7
0,91
1,12
1,33
1,54
1,75
1,96
2,17
2,38
2,59
2,8
3,01
3,22
3,43
3,64
3,85
4,06
4,27
4,48
4,69
4,9
5,11
5,32
5,53
5,74
5,95
6,16
6,37
6,58
6,79
7
7,21
7,42
7,63
7,84
8,05
8,26
8,47
8,68
8,89
9,1
9,31
9,52
9,73

y (cm)
10
10
10
10
10
10
10
10,03
10,34
12,53
15,01
13,89
13,44
12,83
12,42
12,05
11,74
11,47
11,23
11,01
10,81
10,63
10,47
10,33
10,22
10,14
10,08
10,04
10,02
10,01
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10,01
10,01
10,01
10,01
10,01
10,01
10,01
10,01

70

Tablo 6.3 1. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=8,20 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,16
0,33
0,49
0,66
0,82
0,99
1,15
1,32
1,48
1,65
1,81
1,98
2,14
2,31
2,47
2,64
2,80
2,97
3,13
3,30
3,46
3,62
3,84
4,01
4,17
4,34
4,5
4,67
4,83
5
5,16
5,33
5,49
5,66
5,82
5,99
6,15
6,32
6,48
6,65
6,81
6,98
7,14
7,30
7,47

Voltaj
(V)
7,544
7,544
7,534
7,559
7,534
7,456
7,539
7,554
7,529
7,559
7,583
7,607
7,466
6,294
6,88
6,709
6,641
6,875
6,646
6,885
6,997
7,012
6,953
7,051
7,158
7,139
7,319
7,446
7,383
7,51
7,515
7,69
7,598
7,646
7,612
7,617
7,603
7,637
7,612
7,607
7,432
7,563
7,568
7,705
7,681
7,544

Eksplisit

mplisit

t =0,08

t =0,04

Karakteristikler

Eksplisit

t =0,04

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

8,11
8,11
8,15
8,06
8,15
8,43
8,13
8,08
8,17
8,06
7,98
7,89
8,39
14,00
10,84
11,69
12,04
10,87
12,01
10,82
10,30
10,24
10,50
10,06
9,60
9,68
8,95
8,47
8,70
8,23
8,22
7,61
7,92
7,76
7,88
7,86
7,91
7,79
7,88
7,89
8,52
8,05
8,03
7,56
7,64
8,11

0,08
0,24
0,4
0,56
0,72
0,88
1,04
1,2
1,36
1,52
1,68
1,84
2
2,16
2,32
2,48
2,64
2,8
2,96
3,12
3,28
3,44
3,6
3,76
3,92
4,08
4,24
4,4
4,56
4,72
4,88
5,04
5,2
5,36
5,52
5,68
5,84
6
6,16
6,32
6,48
6,64
6,8
6,96
7,12
7,28

8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,22
8,4
9,74
14,03
13,12
11,14
12,4
11,19
10,87
10,91
10,6
10,38
10,16
9,92
9,68
9,47
9,28
9,12
8,97
8,83
8,71
8,6
8,51
8,43
8,37
8,32
8,28
8,26
8,24
8,23
8,22
8,22
8,22
8,21
8,21
8,21

0,04
0,2
0,36
0,52
0,68
0,84
1
1,16
1,32
1,48
1,64
1,8
1,96
2,12
2,28
2,44
2,6
2,76
2,92
3,08
3,24
3,4
3,56
3,72
3,88
4,04
4,2
4,36
4,52
4,68
4,84
5
5,16
5,32
5,48
5,64
5,8
5,96
6,12
6,28
6,44
6,6
6,76
6,92
7,08
7,24

8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,25
9,2
13,85
14,29
10,35
11,75
12,9
10,37
9,64
10,73
10,82
9,67
9,28
9,63
9,7
9,22
8,86
8,88
8,92
8,73
8,47
8,36
8,38
8,35
8,24
8,17
8,19
8,21
8,18
8,15
8,18
8,22
8,19
8,16
8,2

0,177
0,417
0,627
0,827
1,026
1,224
1,423
1,622
1,821
2,02
2,22
2,419
2,619
2,819
3,019
3,219
3,42
3,62
3,821
4,021
4,222
4,422
4,623
4,824
5,025
5,227
5,428
5,63
5,832
6,04
6,258
6,489
6,725
6,956
7,184
7,408
7,63
7,848
8,064
8,278
8,492
8,704
8,916
9,128
9,341
9,555

8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,27
10,56
12,74
12,61
12
11,47
11,05
10,71
10,43
10,12
9,81
9,52
9,23
8,96
8,74
8,59
8,48
8,4
8,33
8,26
8,2
8,15
8,11
8,08
8,06
8,05
8,04
8,03
8,03
8,06
8,15
8,22
8,22
8,17
8,11
8,07
8,04
8,02
8,01

0,04
0,24
0,44
0,64
0,84
1,04
1,24
1,44
1,64
1,84
2,04
2,24
2,44
2,64
2,84
3,04
3,24
3,44
3,64
3,84
4,04
4,24
4,44
4,64
4,84
5,04
5,24
5,44
5,64
5,84
6,04
6,24
6,44
6,64
6,84
7,04
7,24
7,44
7,64
7,84
8,04
8,24
8,44
8,64
8,84
9,04

8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,22
8,32
8,73
9,75
11,07
11,82
11,88
11,6
11,23
10,87
10,53
10,22
9,95
9,7
9,47
9,27
9,08
8,92
8,77
8,64
8,53
8,44
8,37
8,31
8,27
8,24
8,22
8,2
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,19
8,2

71

Tablo 6.4 2. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=8,80 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,16
0,33
0,49
0,66
0,82
0,99
1,15
1,32
1,48
1,65
1,81
1,98
2,14
2,31
2,47
2,64
2,80
2,97
3,13
3,30
3,46
3,62
3,84
4,01
4,17
4,34
4,5
4,67
4,83
5
5,16
5,33
5,49
5,66
5,82
5,99
6,15
6,32
6,48
6,65
6,81
6,98
7,14

Voltaj
(V)
7,041
7,09
7,104
7,09
7,007
7,095
7,119
7,104
7,09
7,124
7,124
7,124
7,114
7,124
7,09
7,119
7,124
7,002
7,109
7,153
7,236
7,031
7,114
7,07
6,748
6,182
6,284
6,411
6,113
6,548
6,631
6,338
6,694
6,675
6,563
6,533
6,797
6,748
6,797
6,719
6,841
6,86
6,978
6,982

Eksplisit

mplisit

t =0,08

t =0,04

Karakteristikler

Eksplisit

t =0,04

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

9,16
8,96
8,90
8,96
9,30
8,94
8,84
8,90
8,96
8,82
8,82
8,82
8,86
8,82
8,96
8,84
8,82
9,33
8,88
8,71
8,39
9,20
8,86
9,04
10,47
13,53
12,92
12,20
13,96
11,46
11,04
12,61
10,73
10,82
11,38
11,54
10,24
10,47
10,24
10,60
10,03
9,95
9,43
9,41

0,08
0,24
0,4
0,56
0,72
0,88
1,04
1,2
1,36
1,52
1,68
1,84
2
2,16
2,32
2,48
2,64
2,8
2,96
3,12
3,28
3,44
3,6
3,76
3,92
4,08
4,24
4,4
4,56
4,72
4,88
5,04
5,2
5,36
5,52
5,68
5,84
6
6,16
6,32
6,48
6,64
6,8
6,96

8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,85
9,63
15,04
13,19
9,28
11,29
12,57
11,16
10,99
11,26
11,03
10,79
10,64
10,48
10,32
10,16
10,01
9,88
9,75
9,63
9,52

0,04
0,2
0,36
0,52
0,68
0,84
1
1,16
1,32
1,48
1,64
1,8
1,96
2,12
2,28
2,44
2,6
2,76
2,92
3,08
3,24
3,4
3,56
3,72
3,88
4,04
4,2
4,36
4,52
4,68
4,84
5
5,16
5,32
5,48
5,64
5,8
5,96
6,12
6,28
6,44
6,6
6,76
6,92

8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,81
9,38
13,95
15,59
10,18
9,31
11,63
13,8
11,03
9,31
9,68
11,13
11,63
10,3
9,47
9,58
10,1
10,3
9,87
9,39
9,25

0,171
0,41
0,62
0,819
1,017
1,215
1,414
1,612
1,811
2,009
2,208
2,407
2,606
2,806
3,005
3,205
3,405
3,604
3,804
4,004
4,204
4,404
4,604
4,804
5,005
5,206
5,406
5,607
5,809
6,015
6,232
6,461
6,693
6,92
7,145
7,366
7,584
7,799
8,012
8,224
8,434
8,645
8,854
9,064

8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
10,62
13,13
12,71
12,31
11,95
11,65
11,38
11,14
10,91
10,68
10,46
10,25
10,03
9,82
9,62
9,43
9,28
9,16
9,06
8,98
8,91
8,85
8,8
12,67
12,43
12,19
11,97

0,04
0,24
0,44
0,64
0,84
1,04
1,24
1,44
1,64
1,84
2,04
2,24
2,44
2,64
2,84
3,04
3,24
3,44
3,64
3,84
4,04
4,24
4,44
4,64
4,84
5,04
5,24
5,44
5,64
5,84
6,04
6,24
6,44
6,64
6,84
7,04
7,24
7,44
7,64
7,84
8,04
8,24
8,44
8,64

8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
8,82
8,87
9,05
9,5
10,27
11,1
11,6
11,74
11,66
11,48
11,26
11,04
10,83
10,63
10,44
10,26
10,09
9,94
9,79
9,66
9,53
9,42
9,32
9,23
9,15
9,08
9,03
9
8,99

72

Tablo 6.5 3. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=8,0 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,16
0,33
0,49
0,66
0,82
0,99
1,15
1,32
1,48
1,65
1,81
1,98
2,14
2,31
2,47
2,64
2,80
2,97
3,13
3,30
3,46
3,62
3,84
4,01
4,17
4,34
4,5
4,67
4,83
5
5,16
5,33
5,49
5,66
5,82
5,99
6,15
6,32
6,48
6,65
6,81
6,98
7,14

Voltaj
(V)
7,139
7,134
7,158
7,163
7,163
7,178
7,178
7,188
7,192
7,222
7,07
7,192
7,231
7,246
7,192
7,212
7,1
7,212
7,134
7,349
7,173
7,368
7,261
7,251
7,183
7,017
7,251
7,285
7,202
7,202
7,266
7,251
7,227
7,231
7,192
7,314
7,29
7,085
6,577
6,333
6,138
5,552
5,928
6,519

Eksplisit

mplisit

t =0,08

t =0,04

Karakteristikler

Eksplisit

t =0,04

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

8,29
8,31
8,22
8,20
8,20
8,15
8,15
8,11
8,09
7,99
8,55
8,09
7,95
7,90
8,09
8,02
8,44
8,02
8,31
7,54
8,16
7,48
7,85
7,88
8,13
8,76
7,88
7,76
8,06
8,06
7,83
7,88
7,97
7,95
8,09
7,66
7,75
8,49
10,67
11,91
13,00
16,92
14,29
10,95

0,08
0,24
0,4
0,56
0,72
0,88
1,04
1,2
1,36
1,52
1,68
1,84
2
2,16
2,32
2,48
2,64
2,8
2,96
3,12
3,28
3,44
3,6
3,76
3,92
4,08
4,24
4,4
4,56
4,72
4,88
5,04
5,2
5,36
5,52
5,68
5,84
6
6,16
6,32
6,48
6,64
6,8
6,96

8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8,04
8,53
11,49
15,69
14,35

0,02
0,18
0,34
0,5
0,66
0,82
0,98
1,14
1,3
1,46
1,62
1,78
1,94
2,1
2,26
2,42
2,58
2,74
2,9
3,06
3,22
3,38
3,54
3,7
3,86
4,02
4,18
4,34
4,5
4,66
4,82
4,98
5,14
5,3
5,46
5,62
5,78
5,94
6,1
6,26
6,42
6,58
6,74
6,9

8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8,03
8,97
15,84
22,85
15,59

0,179
0,42
0,63
0,83
1,028
1,227
1,426
1,625
1,824
2,024
2,223
2,423
2,623
2,823
3,024
3,224
3,425
3,625
3,826
4,026
4,227
4,428
4,629
4,83
5,032
5,233
5,435
5,637
5,84
6,047
6,267
6,498
6,735
6,968
7,197
7,423
7,645
7,864
8,081
8,297
8,511
8,724
8,937
9,15

8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
12,28
16,73
16,38
15,79
15,2
14,65
14,14
13,68
13,26
12,87
12,5
12,15
11,81
11,49
11,18
10,89

0,04
0,24
0,44
0,64
0,84
1,04
1,24
1,44
1,64
1,84
2,04
2,24
2,44
2,64
2,84
3,04
3,24
3,44
3,64
3,84
4,04
4,24
4,44
4,64
4,84
5,04
5,24
5,44
5,64
5,84
6,04
6,24
6,44
6,64
6,84
7,04
7,24
7,44
7,64
7,84
8,04
8,24
8,44
8,64

8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8,01
8,04
8,1
8,27
8,64
9,3
10,27
11,34
12,23
12,77
12,98
12,96
12,81
12,58
12,32
12,05
11,78

73

Tablo 6.6 1. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=11,50 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,17
0,33
0,5
0,66
0,83
0,99
1,16
1,32
1,49
1,65
1,81
1,98
2,14
2,31
2,47
2,64
2,80
2,97
3,13
3,30
3,46
3,63
3,79
3,96
4,12
4,29
4,45
4,62
4,78
4,95
5,11
5,28
5,44
5,60
5,77
5,93
6,10
6,26
6,43
6,59
6,76
6,92
7,09
7,25

Voltaj
(V)
6,753
6,753
6,782
6,733
6,768
6,729
6,646
6,733
6,904
6,724
6,626
6,25
5,913
6,362
6,079
6,182
6,284
6,294
6,338
6,372
6,499
6,489
6,587
6,553
6,689
6,699
6,685
6,758
6,699
6,865
6,895
6,816
6,846
6,816
6,763
6,738
6,787
6,846
6,865
6,797
6,895
6,821
6,665
6,787
6,812

Eksplisit

mplisit

t =0,04

t =0,04

Karakteristikler

Eksplisit
t =0,07

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

11,46
11,46
11,32
11,56
11,39
11,58
12,01
11,56
10,73
11,61
12,12
14,28
16,55
13,60
15,39
14,71
14,07
14,01
13,74
13,54
12,81
12,86
12,32
12,51
11,79
11,74
11,81
11,44
11,74
10,92
10,77
11,15
11,01
11,15
11,41
11,54
11,29
11,01
10,92
11,24
10,77
11,13
11,91
11,29
11,17

0,04
0,24
0,44
0,64
0,84
1,04
1,24
1,44
1,64
1,84
2,04
2,24
2,44
2,64
2,84
3,04
3,24
3,44
3,64
3,84
4,04
4,24
4,44
4,64
4,84
5,04
5,24
5,44
5,64
5,84
6,04
6,24
6,44
6,64
6,84
7,04
7,24
7,44
7,64
7,84
8,04
8,24
8,44
8,64
8,84

11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,54
11,74
12,39
13,65
14,8
15,16
14,96
14,57
14,15
13,77
13,43
13,13
12,87
12,63
12,42
12,24
12,07
11,93
11,81
11,71
11,64
11,58
11,55
11,52
11,51
11,5
11,5
11,49
11,49
11,49
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,51
11,51

0,04
0,2
0,36
0,52
0,68
0,84
1
1,16
1,32
1,48
1,64
1,8
1,96
2,12
2,28
2,44
2,6
2,76
2,92
3,08
3,24
3,4
3,56
3,72
3,88
4,04
4,2
4,36
4,52
4,68
4,84
5
5,16
5,32
5,48
5,64
5,8
5,96
6,12
6,28
6,44
6,6
6,76
6,92
7,08

11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,54
12,09
15,44
17,41
14,45
15,41
15,43
13,5
13,75
14,04
13,12
12,85
13,07
12,74
12,35
12,37
12,31
12
11,87
11,87
11,73
11,57
11,57
11,58
11,49
11,47
11,51
11,49
11,48
11,51
11,49
11,47
11,51
11,5
11,47

0,149
0,382
0,588
0,784
0,979
1,174
1,368
1,563
1,758
1,953
2,148
2,344
2,539
2,734
2,93
3,125
3,321
3,517
3,713
3,909
4,105
4,301
4,497
4,693
4,889
5,085
5,282
5,478
5,675
5,875
6,085
6,304
6,522
6,736
6,948
7,157
7,364
7,568
7,771
7,974
8,175
8,377
8,578
8,78
8,982

11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,71
14,27
15,74
15,79
15,16
14,59
14,14
13,8
13,52
13,22
12,9
12,6
12,32
12,05
11,85
11,75
11,69
11,64
11,57
11,51
11,46
11,42
11,4
11,38
11,38
11,37
11,37
11,37
11,37
11,39
11,49
11,58
11,57
11,5
11,44
11,39
11,37
11,35

0,07
0,28
0,49
0,7
0,91
1,12
1,33
1,54
1,75
1,96
2,17
2,38
2,59
2,8
3,01
3,22
3,43
3,85
4,06
4,27
4,48
4,69
4,9
5,11
5,32
5,53
5,74
5,95
6,16
6,37
6,58
6,79
7
7,21
7,42
7,63
7,84
8,05
8,26
8,47
8,68
8,89
9,1
9,31
9,52

11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,5
11,55
12,07
14,88
16,12
15,36
14,68
14,16
13,73
13,38
13,08
12,59
12,38
12,18
12,01
11,86
11,74
11,65
11,58
11,54
11,52
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51
11,51

74

Tablo 6.7 2. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=12,60 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,17
0,33
0,5
0,66
0,83
0,99
1,16
1,32
1,49
1,65
1,81
1,98
2,14
2,31
2,47
2,64
2,80
2,97
3,13
3,30
3,46
3,63
3,79
3,96
4,12
4,29
4,45
4,62
4,78
4,95
5,11
5,28
5,44
5,60
5,77
5,93
6,10
6,26
6,43
6,59
6,76
6,92
7,09
7,25
7,42

Voltaj
(V)
6,333
6,377
6,323
6,323
6,318
6,353
6,328
6,367
6,367
6,201
6,318
6,221
6,353
6,372
6,313
6,274
6,343
6,421
6,328
6,455
6,367
6,172
6,172
5,742
5,444
5,981
5,947
5,771
5,879
6,05
5,962
5,918
6,05
6,138
6,025
6,089
6,196
6,235
6,206
6,318
6,27
6,445
6,343
6,421
6,416
6,655

Eksplisit

mplisit

t =0,04

t =0,04

Karakteristikler

Eksplisit
t =0,07

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

12,64
12,39
12,69
12,69
12,72
12,52
12,66
12,44
12,44
13,42
12,72
13,30
12,52
12,41
12,75
12,98
12,58
12,14
12,66
11,95
12,44
13,59
13,59
16,53
18,92
14,83
15,06
16,31
15,53
14,37
14,95
15,26
14,37
13,81
14,53
14,12
13,45
13,21
13,39
12,72
13,00
12,00
12,58
12,14
12,17
10,92

0,04
0,24
0,44
0,64
0,84
1,04
1,24
1,44
1,64
1,84
2,04
2,24
2,44
2,64
2,84
3,04
3,24
3,44
3,64
3,84
4,04
4,24
4,44
4,64
4,84
5,04
5,24
5,44
5,64
5,84
6,04
6,24
6,44
6,64
6,84
7,04
7,24
7,44
7,64
7,84
8,04
8,24
8,44
8,64
8,84
9,04

12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,62
12,7
12,96
13,57
14,5
15,28
15,58
15,53
15,32
15,05
14,79
14,53
14,29
14,08
13,88
13,69
13,52
13,37
13,23
13,11
13
12,91
12,83
12,78
12,75
12,78
12,89
13,14
13,55
14,05
14,47
14,72

0,04
0,2
0,36
0,52
0,68
0,84
1
1,16
1,32
1,48
1,64
1,8
1,96
2,12
2,28
2,44
2,6
2,76
2,92
3,08
3,24
3,4
3,56
3,72
3,88
4,04
4,2
4,36
4,52
4,68
4,84
5
5,16
5,32
5,48
5,64
5,8
5,96
6,12
6,28
6,44
6,6
6,76
6,92
7,08
7,24

12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,61
12,81
15,46
19,48
15,06
13,99
16,62
16,05
13,75
14
15,13
14,65
13,62
13,63
14,04
13,84
13,33
13,21
13,36
13,27
12,96
12,82
12,88
12,84
12,6

0,143
0,372
0,576
0,77
0,963
1,155
1,347
1,54
1,732
1,925
2,117
2,31
2,503
2,696
2,888
3,081
3,274
3,468
3,661
3,854
4,047
4,241
4,435
4,628
4,822
5,016
5,21
5,404
5,597
5,794
5,999
6,214
6,428
6,64
6,849
7,055
7,259
7,461
7,663
7,863
8,063
8,263
8,463
8,663
8,863
9,064

12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,65
15,93
16,79
16,34
15,9
15,52
15,19
14,92
14,68
14,44
14,21
13,97
13,74
13,52
13,3
13,11
12,96
12,86
12,78
12,72
12,67
12,62
12,58
12,55
16,26
15,99
15,74
15,51
15,29
15,1

0,07
0,28
0,49
0,7
0,91
1,12
1,33
1,54
1,75
1,96
2,17
2,38
2,59
2,8
3,01
3,22
3,43
3,85
4,06
4,27
4,48
4,69
4,9
5,11
5,32
5,53
5,74
5,95
6,16
6,37
6,58
6,79
7
7,21
7,42
7,63
7,84
8,05
8,26
8,47
8,68
8,89
9,1
9,31
9,52
9,73

12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,6
12,61
12,68
17,68
15,44
15,84
15,17
14,91
14,61
14,35
14,12
13,91
13,72
13,54
13,37
13,22
13,08
12,96
12,86
12,78
12,71
12,67
12,64
12,63
12,67
13,2
15,18
15,41
15,14
15
14,77
14,6

75

Tablo 6.8 3. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=11,40 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,17
0,33
0,5
0,66
0,83
0,99
1,16
1,32
1,49
1,65
1,81
1,98
2,14
2,31
2,47
2,64
2,80
2,97
3,13
3,30
3,46
3,63
3,79
3,96
4,12
4,29
4,45
4,62
4,78
4,95
5,11
5,28
5,44
5,60
5,77
5,93
6,10
6,26
6,43
6,59
6,76
6,92
7,09
7,25
7,42

Voltaj
(V)
6,421
6,421
6,382
6,431
6,445
6,416
6,387
6,44
6,338
6,445
6,567
6,47
6,46
6,44
6,47
6,475
6,426
6,445
6,514
6,484
6,494
6,436
6,543
6,45
6,348
6,401
6,353
6,475
6,479
6,401
6,401
6,465
6,533
6,416
6,538
6,465
6,362
6,118
5,659
5,366
5,469
5,566
6,099
5,796
5,42
5,498

Eksplisit

mplisit

t =0,04

t =0,04

Karakteristikler

Eksplisit
t =0,07

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

11,45
11,45
11,65
11,40
11,32
11,47
11,62
11,35
11,88
11,32
10,72
11,20
11,25
11,35
11,20
11,17
11,42
11,32
10,98
11,13
11,08
11,37
10,84
11,30
11,83
11,55
11,80
11,17
11,15
11,55
11,55
11,22
10,89
11,47
10,86
11,22
11,76
13,12
16,13
18,40
17,56
16,81
13,23
15,16
17,95
17,34

0,04
0,24
0,44
0,64
0,84
1,04
1,24
1,44
1,64
1,84
2,04
2,24
2,44
2,64
2,84
3,04
3,24
3,44
3,64
3,84
4,04
4,24
4,44
4,64
4,84
5,04
5,24
5,44
5,64
5,84
6,04
6,24
6,44
6,64
6,84
7,04
7,24
7,44
7,64
7,84
8,04
8,24
8,44
8,64
8,84
9,04

11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,42
11,45
11,56
11,84
12,45
13,48
14,74
15,81
16,4
16,56
16,44
16,18
15,85
15,51
15,16
14,82
14,5
14,19
13,9
13,62
13,36

0,04
0,2
0,36
0,52
0,68
0,84
1
1,16
1,32
1,48
1,64
1,8
1,96
2,12
2,28
2,44
2,6
2,76
2,92
3,08
3,24
3,4
3,56
3,72
3,88
4,04
4,2
4,36
4,52
4,68
4,84
5
5,16
5,32
5,48
5,64
5,8
5,96
6,12
6,28
6,44
6,6
6,76
6,92
7,08
7,24

11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,41
11,62
15,07
24,03
21,12
13,63
12,33
14,5
19,97
11,4

0,15
0,383
0,589
0,786
0,98
1,175
1,37
1,565
1,76
1,955
2,151
2,346
2,542
2,737
2,933
3,129
3,325
3,521
3,717
3,913
4,109
4,305
4,501
4,698
4,894
5,09
5,287
5,484
5,68
5,88
6,091
6,31
6,529
6,744
6,956
7,165
7,372
7,577
7,781
7,983
8,185
8,387
8,589
8,791
8,993
9,196

11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,41
15,54
19,72
19,16
18,48
17,86
17,3
16,8
16,34
15,93
15,54
15,16
14,8
14,45
14,1
13,77
13,45
13,15
12,87

0,07
0,28
0,49
0,7
0,91
1,12
1,33
1,54
1,75
1,96
2,17
2,38
2,59
2,8
3,01
3,22
3,43
3,85
4,06
4,27
4,48
4,69
4,9
5,11
5,32
5,53
5,74
5,95
6,16
6,37
6,58
6,79
7
7,21
7,42
7,63
7,84
8,05
8,26
8,47
8,68
8,89
9,1
9,31
9,52
9,73

11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,4
11,41
11,64
13,79
18,39
17,64
17,13
16,76
16,22
15,78
15,37
14,99
14,63
14,3
13,99
13,69
13,41
13,15
12,9
12,66
12,44

76

Tablo 6.9 1. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=16,60 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,16016
0,33008
0,49024
0,66016
0,82032
0,99024
1,15039
1,32032
1,48047
1,65039
1,81055
1,98047
2,14063
2,31055
2,47071
2,63086
2,80078
2,95996
3,13086
3,29004
3,45996
3,68067
3,84082
4,01075
4,16992
4,34082
4,5
4,66992
4,83008
5
5,16016
5,33008
5,49024
5,66016
5,82032
6,04004
6,2002
6,37012
6,53028
6,7002
6,86035
7,03028
7,19043
7,36035
7,52051

Voltaj
(V)
5,947
5,879
5,85
5,889
5,859
5,898
5,884
5,884
5,889
5,884
5,801
5,591
5,557
5,498
5,532
5,571
5,728
5,654
5,635
5,698
5,459
5,781
5,879
5,815
5,918
5,967
5,996
5,967
5,957
6,011
5,952
5,933
5,962
5,962
5,933
5,938
5,884
6,045
5,967
5,933
5,933
5,938
5,952
5,928
5,903
5,981

Eksplisit

t =0,06

mplisit

t =0,06

Karakteristikler

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

16,30119
16,79275
17,00687
16,71955
16,94013
16,65393
16,75611
16,75611
16,71955
16,75611
17,37488
19,04443
19,32944
19,83417
19,54172
19,21157
17,93796
18,52739
18,68182
18,17463
20,17503
17,52737
16,79275
17,26893
16,50904
16,15937
15,95592
16,15937
16,23013
15,8517
16,26562
16,40121
16,19471
16,19471
16,40121
16,36542
16,75611
15,61797
16,15937
16,40121
16,40121
16,36542
16,26562
16,43707
16,61759
16,06084

0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16

16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,64
16,92
18,15
20,08
20,54
20,32
19,79
19,29
18,92
18,63
18,38
18,12
17,83
17,58
17,36
17,18
17,03
16,91
16,81
16,74
16,68
16,65
16,62
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,61
16,62
16,62
16,62
16,62

0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16

16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,67
17,64
21,13
20,24
20,58
19,8
19,1
18,87
18,23
18,28
17,74
17,72
17,47
17,25
17,2
16,94
16,91
16,74
16,69
16,67
16,6
16,61
16,57
16,62
16,58
16,61
16,59
16,6
16,6
16,59
16,61
16,59
16,61
16,59
16,61
16,59
16,6
16,6

0,124
0,34
0,535
0,723
0,908
1,092
1,277
1,462
1,646
1,831
2,016
2,201
2,386
2,571
2,756
2,941
3,126
3,311
3,496
3,681
3,867
4,052
4,237
4,423
4,608
4,794
4,979
5,165
5,351
5,538
5,734
5,934
6,132
6,328
6,522
6,714
6,904
7,092
7,281
7,469
7,656
7,844
8,032
8,219
8,408
8,596

16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
16,6
17,04
19,27
20,42
20,57
20,13
19,52
19,06
18,71
18,46
18,19
17,88
17,59
17,33
17,07
16,86
16,79
16,78
16,74
16,69
16,63
16,58
16,55
16,53
16,53
16,52
16,52
16,52
16,52
16,52
16,52
16,52
16,6
16,73
16,74
16,65
16,57
16,53
16,51
16,51

77

Tablo 6.10 2. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=17,50 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,16016
0,33008
0,49024
0,66016
0,82032
0,99024
1,15039
1,32032
1,48047
1,65039
1,81055
1,98047
2,14063
2,31055
2,47071
2,63086
2,80078
2,95996
3,13086
3,29004
3,45996
3,68067
3,84082
4,01075
4,16992
4,34082
4,5
4,66992
4,83008
5
5,16016
5,33008
5,49024
5,66016
5,82032
6,04004
6,2002
6,37012
6,53028
6,7002
6,86035
7,03028
7,19043
7,36035
7,52051

Voltaj
(V)
5,586
5,615
5,586
5,596
5,601
5,654
5,591
5,566
5,601
5,518
5,601
5,591
5,62
5,698
5,566
5,454
5,625
5,645
5,601
5,713
5,566
5,63
5,259
5,151
5,327
5,166
5,391
5,42
5,449
5,337
5,454
5,479
5,527
5,532
5,601
5,547
5,679
5,64
5,635
5,64
5,688
5,757
5,625
5,625
5,63
5,747

Eksplisit

t =0,06

mplisit

t =0,06

Karakteristikler

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

17,73886
17,50679
17,73886
17,65849
17,61844
17,19947
17,69863
17,90069
17,61844
18,29516
17,61844
17,69863
17,46708
16,85923
17,90069
18,83466
17,42747
17,26991
17,61844
16,74478
17,90069
17,38794
20,57853
21,61291
19,9528
21,4662
19,38127
19,12771
18,87747
19,8624
18,83466
18,62205
18,22054
18,17921
17,61844
18,05581
17,00532
17,30916
17,34851
17,30916
16,93596
16,41354
17,42747
17,42747
17,38794
16,48824

0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16

17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,53
17,7
18,62
20,83
21,24
20,77
20,39
20,04
19,75
19,5
19,28
19,06
18,84
18,62
18,42
18,24
18,09
17,95
17,84
17,75
17,67
17,61
17,57
17,54
17,54
17,64
18,2
19,77
20,58
20,26

0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16

17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,51
17,89
21,87
21,75
19,76
21,52
19,31
19,55
19,66
18,74
18,99
18,72
18,31
18,46
18,15
17,97
18,01
17,74
17,69
17,66
17,5
17,58
17,5
17,47
17,53
18,02
23,54
20,09
17,5

0,121
0,333
0,527
0,712
0,896
1,079
1,261
1,444
1,627
1,81
1,994
2,177
2,36
2,543
2,726
2,91
3,093
3,276
3,46
3,643
3,826
4,01
4,193
4,377
4,561
4,744
4,928
5,112
5,296
5,482
5,675
5,872
6,067
6,26
6,451
6,64
6,828
7,014
7,2
7,386
7,571
7,757
7,942
8,127
8,313
8,499

17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,51
17,84
20,96
21,35
21,05
20,59
20,18
19,84
19,57
19,34
19,11
18,87
18,64
18,41
18,19
17,98
17,82
17,72
17,67
17,63
17,58
17,53
17,49
17,46
18,68
21
20,72
20,45
20,19
19,96
19,74

78

Tablo 6.11 3. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (h=16,50 cm)

Deneysel

t (sn)
0
0,16016
0,33008
0,49024
0,66016
0,82032
0,99024
1,15039
1,32032
1,48047
1,65039
1,81055
1,98047
2,14063
2,31055
2,47071
2,63086
2,80078
2,95996
3,13086
3,29004
3,45996
3,68067
3,84082
4,01075
4,16992
4,34082
4,5
4,66992
4,83008
5
5,16016
5,33008
5,49024
5,66016
5,82032
6,04004
6,2002
6,37012
6,53028
6,7002
6,86035
7,03028
7,19043
7,36035
7,52051

Voltaj
(V)
5,605
5,581
5,513
5,591
5,605
5,576
5,605
5,605
5,522
5,615
5,62
5,64
5,654
5,576
5,488
5,698
5,605
5,61
5,547
5,63
5,669
5,586
5,669
5,635
5,581
5,596
5,454
5,649
5,664
5,591
5,601
5,61
5,679
5,566
5,41
5,205
4,751
4,668
4,736
5,063
5,19
5,161
5,098
5,107
5,137
5,229

Eksplisit

t =0,06

mplisit

t =0,06

Karakteristikler

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

t (sn)

y (cm)

16,52144
16,70068
17,21915
16,62576
16,52144
16,73827
16,52144
16,52144
17,14962
16,44733
16,4104
16,2635
16,16145
16,73827
17,41379
15,84488
16,52144
16,48434
16,95794
16,33678
16,05282
16,66318
16,05282
16,3001
16,70068
16,58843
17,68203
16,19782
16,08895
16,62576
16,55118
16,48434
15,98081
16,81369
18,0353
19,77659
24,25487
25,17709
24,419
21,08037
19,91042
20,17172
20,75125
20,66745
20,39056
19,56434

0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16

16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,53
16,71
17,7
20,84
23,41
22,94
22,35
21,82
21,34
20,91
20,51
20,12
19,75
19,38
19,03
18,69
18,37
18,08

0,06
0,24
0,42
0,6
0,78
0,96
1,14
1,32
1,5
1,68
1,86
2,04
2,22
2,4
2,58
2,76
2,94
3,12
3,3
3,48
3,66
3,84
4,02
4,2
4,38
4,56
4,74
4,92
5,1
5,28
5,46
5,64
5,82
6
6,18
6,36
6,54
6,72
6,9
7,08
7,26
7,44
7,62
7,8
7,98
8,16

16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,8
22,35
28,25
19,66
20,03
24,61
20,37
18,72
20,69
20,76
18,52
18,84
19,26
18,52
17,8
16,5

0,125
0,341
0,536
0,724
0,909
1,094
1,279
1,463
1,648
1,833
2,018
2,204
2,389
2,574
2,759
2,944
3,13
3,315
3,5
3,686
3,871
4,057
4,242
4,428
4,614
4,799
4,985
5,171
5,357
5,545
5,74
5,941
6,14
6,336
6,53
6,722
6,912
7,101
7,29
7,478
7,666
7,854
8,042
8,23
8,418
8,607

16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,5
16,7
20,49
24,13
23,64
22,92
22,25
21,66
21,15
20,7
20,29
19,89
19,5
19,11
18,73
18,37
18,03
17,72
17,45
17,22

y (cm)

dt=0,08 sn
dt=0,06 sn
dt=0,05 sn
dt=0,04 sn
dt=0,03 sn
dt=0,02 sn
dt=0,01 sn

28
3. kesit
26
24
22

2. kesit
1. kesit

20
18
16
14
12
10
0

ekil 6.2 mplisit yntemde dt seiminin sonulara etkisi

10
t (sn)

79

h (cm)

dt=0,02 sn
dt=0,04 sn
18

dt=0,06 sn

17

dt=0,01 sn

dt=0,07 sn

3. kesit

1. kesit

16

2. kesit

15
14
13
12
11
10
9
8
0

ekil 6.3 Eksplisit yntemde dt seiminin sonulara etkisi

10
t (sn)

80

y (cm)

deneysel
eksplisit (dt=0,08 sn)

17

implisit
karakteristikler
eksplisit (dt=0,04 sn)

15

13

11

5
0

ekil 6.4 1. kesitte deneysel ve saysal sonularn kar la trlmas (y=8,20 cm)

9
t (sn)

81

y (cm)

deneysel
19

eksplisit (dt=0,08 sn)

implisit
karakteristikler

17

eksplisit (dt=0,04 sn)

15

13

11

5
0

ekil 6.5 2. kesitte deneysel ve saysal sonularn kar la trlmas (y=8,80 cm)

8
t (sn)

82

deneysel

y (cm)

25

eksplisit dt=0,08 sn)

implisit

23

karakteristikler
eksplisit (dt=0,04 sn)

21
19
17
15
13
11
9
7
5
0

ekil 6.6 3. kesitte deneysel ve saysal sonularn kar la trlmas (y=8,0 cm)

8
t (sn)

83

deneysel
eksplisit (dt=0,04 sn)
y (cm)

implisit
19

karakteristikler
eksplisit (dt=0,07)

18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
0

ekil 6. 7 1. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (y=11,50 cm)

9
t (sn)

84

deneysel

y (cm)

eksplisit (dt=0,04 sn)

implisit

21

karakteristikler
eksplisit (dt=0,07 sn)

20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
0

7
t (sn)

ekil 6.8 2. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (y=12,60 cm)

85

deneysel
eksplisit (dt=0,04 sn)
y (cm)

implisit
26

karakteristikler
eksplisit (dt=0,07 sn)

24

22

20

18

16

14

12

10

8
0

10
t (sn)

ekil 6.9 3. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (y=11,40 cm)

86

y (cm)

deneysel

24

eksplisit
implisit
karakteristikler

22

20

18

16

14
0

ekil 6.10 1. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (y=16.60 cm)

8
t (sn)

87

y (cm)

26

deneysel
eksplisit
implisit
karakteristikler

24

22

20

18

16

14
0

ekil 6.11 2. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (y=17.50 cm)

7
t (sn)

88

y (cm)

deneysel

30

eksplisit
implisit
karakteristikler

28

26

24

22

20

18

16

14
0

ekil 6.12 3. kesitte deneysel ve saysal sonularn karlatrlmas (y=16.50 cm)

9
t (sn)

89

y (cm)

1. kesitte deneysel sonular (y=8,20 cm)

2. kesitte deneysel sonular (y=8,80 cm)

20

3. kesitte deneysel sonular (y=8,00 cm)

1. kesitte eksplisit sonular

18

2. kesitte eksplisit sonular

3. kesitte eksplisit sonular

16

14

12

10

4
0

10

ekil 6.13 Kk su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular (uzun kayt)

12

14

16
t (sn)

90

y (cm)

1. kesitte deneysel sonular (y=11,50 cm)

23

2. kesitte deneysel sonular (y=12,50 cm)

3. kesitte deneysel sonular (y=11,40 cm)

21

1. kesitte eksplisit sonular

2. kesitte eksplisit sonular
3. kesitte eksplisit sonular

19
17

15
13

11
9

7
5
0

ekil 6.14 Orta seviyede su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular (uzun kayt)

10

12

14
t (sn)

91

y (cm)

1. kesitte deneysel sonular (y=16,50 cm)

28

2. kesitte deneysel sonular (y=17,50 cm)

3. kesitte deneysel sonular (y=16,50 cm)
1. kesitte eksplisit sonular

26

2. kesitte eksplisit sonular

3. kesitte eksplisit sonular

24

22

20

18

16

14

12
0

ekil 6.15 Byk su derinlii durumunda elde edilen deneysel sonular (uzun kayt)

10

12

14
t (sn)

92

BLM YED
SONU VE NERLER

Bu tez almasna balanld srada Hidrolik Laboratuarndaki olanaklar,

allan ak kanalda tek lm noktasnda dalga zelliklerinin belirlenebilmesi ile
snrl idi. Bu ama iin elektriksel iletkenlik ler kullanlmakta idi. Ayrca takn
hidrografnn belirlenebilmesi daha az gelimi yntemlerle yaplabilmekte idi.
Ancak yaplan almalarla ayn anda lm kesitinde dalga zelliklerinin
belirlenebilmesi iin elektronik bir kpr yaplmas, takn hidrografn salayan
metal bir kap imal edilerek, memba haznesi zerine monte edilmesi, ayrca takn
hidrografnn elektronik olarak belirlenebilmesi neticesinde daha kapsaml ve hassas
lmler gerekletirilebilmitir. Yaplan deneylerde alnan sinyallerdeki elektronik
grltnn fazlal yeni zm yollar aramaya yneltmi, bunun zerine 70 W
gcnde bir g kayna alnm, daha iyi bir izolasyon salanmtr. Sinyallerde
gzlenen grlt makul bir dzeye indirilebilmi olsa da hala az da olsa vardr.
Kanalda dalga, metal kabn azn kapatan kapan kaldrlmas yolu ile kanala
yaklak 13,5 litre hacmindeki suyun giriiyle oluturulmutur. Kabn boalma
erisinin elde edilebiliyor olmas sinyal kaytlarnn balatlmasndan ka saniye
sonra kapan kaldrldn tespit etmeyi salamaktadr ki, bu durum dalga
balangc ile derinlik kaytlarnn balangc arasnda nemli bir fark olumamasna
olanak salamaktadr.
Deiik su derinliklerinde uygulanan saysal zm yntemleri arasnda deneysel
sonulara en ok uyum salayan yntem implisit yntem olmutur. Karakteristikler
ve eksplisit yntemlerin birbirleri ile daha uyumlu olduklar gzlenmitir. Ancak
karakteristikler yntemi ile elde edilen sonularda dalgann lm kesitine biraz daha
erken ulat belirlenmitir.
Dalga genlikleri, az seviyede su derinlii durumunda, karakteristikler yntemi
hari olmak zere birbirine ok yakndr, ancak 3. kesitte implisit yntemle bulunan

93

94

sonular daha byktr. Orta seviyede su derinlii durumunda, dalga genlikleri 1.

kesit iin deneysel, eksplisit ve karakteristikler yntemlerde birbirine ok yaknken
implisit yntemde daha byktr. 2. kesitte deneysel sonularda genlikler implisit
yntem sonularna uyum salam, ancak dier iki yntemle elde edilen sonulardan
daha byk kmtr. 3. kesitte ise genlikler implisit yntem iin olduka yksek
iken dier sonular birbirine yakndr. En yksek seviyede su derinlii durumunda, 1.
kesitte genlikler birbirleri ile uyumlu iken, 2. ve 3. kesitlerde implisit yntem
sonular dier yntemlerle elde edilen sonulardan byktr.
Deneysel sonular ve implisit yntem sonularnda, oluan dalgann birka tepe
noktas oluturduu, eksplisit ve karakteristikler yntemlerinin sonularnda ise
dalgann tek bir tepe noktasna sahip olduu, ancak az seviyede su derinlii
durumunda, yksek bir t deeri seilmesi ile eksplisit yntemde birden fazla tepe
noktas olutuu gzlenmitir.
Durgun suda lm kesitlerinde llen su derinlikleri arasndaki fark 0,05-0,35
cm mertebesinde iken, deneysel sonularda zaman zaman 1 cm civarnda kmas
kanal tabannn belli noktalarda imalat srasnda tam yatay olarak yaplamam
olmasndan kaynaklanmaktadr.
Takn dalgasnn durgun suda yaylmasnn incelendii bu almaya ilave
olarak;

bo kanalda,

niform akn mevcut olduu bir kanalda

takn dalgasnn yaylmasnn aratrlmas da yerinde bir alma olacaktr.

Kanal taban kotlarndaki farkllklar hesaba katarak her hesap kesitine ait
ortalama bir eim deeri verilmesiyle gerekletirilecek saysal zmlerin sonular
nasl etkileyeceinin aratrlmas da uygun olacaktr. Ayrca lmlerin daha
gelimi cihazlarla yaplabilmesi iin mevcut imkanlar zorlanp temin edilebilen
sistemler laboratuara kazandrlmaldr.

95
KAYNAKLAR

Chaudhry, M. H. (1993). Open channel flow. New Jersey: Prentice-Hall Englewood

Cliffs.
Gney, M. . (2003). zml rneklerle hidrolik (geniletilmi 3. bask). zmir:
Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar.
Hacmusalar, A. K. (2003). Ak kanallarda oluan dalgalarn deneysel ve teorik
olarak incelenmesi. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Doktora Tezi (Yneten: Gney, M. .).
Henderson, F. M. (1966) Open channel flow. New York: Macmillan.
Hu, H. H., & Wang, K.-H. (2005). Damping effect on waves propagating past a
submerged horizontal plate and a vertical porous wall. Journal of Engineering
Mechanics, 131, 427-437. Retrieved February 19, 2006, from Civil Engineering
database.
Koutitas, C. G. (1983). Elements of computational hydraulics. NY: Chapman and
Hall.
Mishra, S. K., & Singh V. P. (1999). Hysteresis based-flood wave analysis. Journal
of Hydrologic Engineering, 4, 358-365. Retrieved February 19, 2006, from Civil
Engineering database.
Odai, S. N., Kubo, N., Onizuka K., & Osato, K. (2006). Analytical solution of the
Burgers equation for simulating translatory waves in conveya nce channels.
Journal of Hydraulic Engineering, 132, 194-199. Retrieved February 19, 2006,
from Civil Engineering database.

96

Ridolfi, L., Porporato, A., & Revelli, R. (2006). Greens function of the linearized de
Saint-Venant equations. Journal of Engineering Mechanics, 132, 125-132.
Retrieved February 19, 2006, from Civil Engineering database.
Shi, A., Teng, M. H., & Sou, M. (2005). Propagation of long water waves through
branching channels. Journal of Engineering Mechanics, 131, 859-871. Retrieved
February 19, 2006, from Civil Engineering database.
Strelkoff, T. (1970). Numerical Solutions of Saint-Venant Equations. Journal of the
Hydraulics Division ASCE, 223-251.
Tsai, C. W-S., & Yen, B. C. (2004). Shallow water wave propagation in convectively
accelerating in open channel flow nduced by the tailwater effect. Journal of
Engineering Mechanics, 130, 320-336. Retrieved February 19, 2006, from Civil
Engineering database.
Tsai, C. W-S., & Yen, B. C. (2001). Lineer analysis of shallow water wave
propagation in open channel. Journal of Engineering Mechanics, 127, 459-472.
Retrieved February 19, 2006, from Civil Engineering database.
nsal, . (1978). Deiken akmlarn hidrolii. stanbul: stanbul Teknik niversitesi
Ktphanesi, (Say:1108).
Yksel, Y. (2000). Teori ve zml problemler ile bilgisayar uygulamal akkanlar
mekanii ve hidrolik. stanbul: Beta Basm A..

EK A

Ek A1 Kanaln kuzeybatdan grnm

Ek A2 Kanaln kuzeydoudan grnm

xi

Ek A3 Kanaln orta blm 1. ve 2. lm kesitleri

Ek A4 Takn hidrografn salayan kap

xii

Ek A5 Kanaln gneybatdan grn

Ek A6 Mansap haznesi ve pompa

xiii

Ek A7 Kaanaln mansap taraf 3. lm kesiti

Ek A8 Analog-saysal dntrc

xiv

Ek A9 G kayna

Ek A10 Elektronik devre ve g kayna

xv

Ek A11 lm cihazlar

Ek A12 lm cihazlar

xvi

EK B

Activedaq Sistemiyle Deneysel Verilerin Bilgisayara Aktarlmas

Ak kanalda dalga zelliklerinin deneysel olarak belirlenmesi srasnda, verilerin

bilgisayara aktarlmasn salayan ACTIVEDAQ (Verilerin Elde Edilmesi ve
Kontrol) sisteminin bilgisayara yklenmesi, donanmn bilgisayara tantlmas ve
program yazlmlarnn oluturulmas aamalar aada anlatlmaktadr.

Visual Basic uygulamalar iin Active DAQ sisteminin kullanlmasnda ilk adm
Devinst.exe ile Demo Boardun bilgisayara eklenmesidir. Bunun iin nce
bilgisayara daha nce kurulumu yaplm olan Advantech ActiveDAQ klasrne
balat mensnden ulalarak Device (cihaz) kurulumu seenei seilir. Cihaz
kurulumu program ekranda grlecektir. Daha sonra Setup mensnden Device
butonu seilir. Bir diyalog kutusu grlr, ardndan ekle butonuna baslr, cihazlarn
listesi alannda Advantech Demo Board arac seilir. Daha sonra install butonuna
baslr ve bir konfigrasyon diyalog kutusu ekranda grlr. Var olan deer
kullanlarak tamam butonuna baslr. imdi kurulumu yaplan cihazlar listesinde yeni
bir kayt grlecektir. Daha sonra kapat butonuna baslr ve cihaz kurulumu
penceresi kapatlr.
kinci adm Visual Basic ara kutusuna ActiveDAQ kontrollerini yklemektir. Bu

ilem iin nce Balat mensnden Microsoft Visual Basic 6.0 klasrnde Visula
Basic 6.0 seilir. Ekranda, alan Visual Basic 6.0 program grlecektir. Burada
Standard EXE ikonu seilerek tamam tuuna baslr. Yeni bir proje hazrlanr. Proje
mensnden bileenler seilir; bylece bileenler diyalog kutusu yklenmi olacaktr.
Burada kontroller sekmesindeki listeden Advantech Active DAQ Analog Input
Control ve Advantech ActiveDAQ Device seilir. Visual Basic ara kutusunda bu
kontrolleri gsteren ikonlar grlecektir.
nc adm Formu dizayn etmektir. nce form zerine ara kutusundan bir
DAQDevice ve bir DAQAI kontrol yerletirilmi ve isimler olduu gibi

xvii

braklmtr. Sonra, forma alt adet TextBox kontrol yerletirilmi ve isimleri

deitirilmitir. Daha sonra forma alt tane label kontrol yerletirilmi ve tantc
isimleri deitirilmitir. Daha sonra iki adet Command butonu eklenmi ve cihaz
se ile balat olarak isimleri deitirilmitir. Form son biimini aldktan sonra kod
yazlm ve program altrlmtr. Kodun yazm Ara. Gr. Ceyhun zelik
tarafndan yaplmtr.

xviii

EK C
EK C1 Karakteristikler Yntemi le zm in Kullanlan Bilgisayar
Program

Ak kanallardaki dalga yaylmasnn karakteristikler yntemi ile zmn

salayan KAR.FOR ad verilen dosyadaki bilgisayar program aada
sunulmaktadr.
C
C
C
C
C
C
C

C
C

AIK KANALLARDA OLUAN DALGALARIN KARAKTERSTKLER

H YNTEMYLE ZM: TRAPEZ KEST
(KANAL GENL B, EV EM Z1, PRZLLK RN, EM SO
XL=kanal uzunluu, B=kanal genilii, Z1=ev eimi, RN=przllk,
SO=kanal taban eimi, QO=balang debisi, YN=durgun halde su derinlii,
TMAX=max. hesap sresi, N= kanaln blnd para says, IPR=hesabn
ka dt'de bir yazdrlacan belirleyen katsay, DDT=takn hidrografn
okuma zaman aral, QQ(I)=takn hidrograf deerleri
DIMENSION Y(100),V(100),QQ(20),C(100), VP(100),YP(100),
1Y3(200,60),T1(100)
AREA(YY)=YY*(B+YY*Z1)
PER(YY)=B+2.*YY*SQRT(1+Z1**2)
DALGA YAYILMA HIZI (SI SU)
CEL(YY)=SQRT(G*AREA(YY)/(B+2*YY*Z1))
SLOPE(YY,VV)=(RN/CMA)**2*(PER(YY)/(AREA(YY)))**1.3333*VV*
ABS(VV)
OPEN (5,FILE='KAR.VER')
OPEN (6,FILE='KAR.SONUC')

15
8

18

C
C
C

CEL(YY)=37.083*YY**0.462
READ (5,15) XL,B,Z1,RN,SO,QO,YN,TMAX,N,IPR,DDT
WRITE (6,15) XL,B,Z1,RN,SO,QO,YN,TMAX,N,IPR,DDT
READ (5,8) (QQ(I),I=1,13)
WRITE (6,8) (QQ(I),I=1,13)
FORMAT(3F8.1,F8.3,2F6.1,2F8.2,I4,I3,F8.4)
FORMAT(10F10.2)
CMA=1.
G=981.
WRITE(6,18) XL,B,Z1,RN,SO,YN,TMAX,N,IPR
FORMAT ('KARAKTERSTKLER YNTEM LE ZM',/
1'VERLER'/'XL=',F5.1,3X,'B=',F4.1,3X,'Z1=',F2.1,3X,
1'RN=',F4.3,3X,'SO=',F2.1,/'YN=',F4.1,3X,4X,'TMAX=',F4.1,3X,/'N=',
1I2,3X,'IPR=',I2)
TOL=.00003*G
NS=N+1
VO=0.
KARARLI AKIM

xix

24

25
30

35
36
37
40
C
C
C
45

C
C
C
74

11
C
C
C
88

DO 24 I=1,NS
V(I)=0.
Y(I)=YN
C(I)=CEL(Y(I))
DX=XL/N
DT=DX/(V(NS)+C(NS))
T=0.
K=0
WRITE (6,25) QO
FORMAT('QO=',F8.2)
TM=T
WRITE (*,*)
WRITE (6,35) TM
WRITE (6,*)'Q='
WRITE (6,36)(V(I)*AREA(Y(I)),I=1,NS)
WRITE (6,*)'Y='
WRITE (6,37) (Y(I),I=1,NS)
WRITE (*,*)
FORMAT ('T=',F8.3)
FORMAT (10F9.2)
FORMAT (10F8.2)
IF (T.GT.TMAX) GOTO 99
K=K+1
DXX=0.
KARARSIZ AKIM
DO 45 I=1,NS
DXI=(ABS(V(I))+C(I))*DT
IF(DXI.GT.DXX) DXX=DXI
ZETA=DXX/DX
DT=DT/ZETA
T=T+DT
T1(K)=T
TH=DT/DX
MEMBA SINIR ARTI (TAKIN HDROGRAFI)
L=INT(T/DDT+1)
QGIR=QQ(L)+(QQ(L+1)-QQ(L))*(T-(L-1)*DDT)/DDT
CB=C(1)-C(2)
VS=(V(1)-TH*(C(2)*V(1)-C(1)*V(2)))/(1.-TH*(V(1)-V(2)-CB))
CS=(C(1)+VS*TH*CB)/(1.+TH*CB)
YS=Y(1)+TH*(VS-CS)*(Y(1)-Y(2))
C2=G/CEL(YS)
CM=VS-C2*YS-G*DT*(SLOPE(YS,VS)-SO)
YP(1)=(-CM+SQRT(CM**2+4*C2*QGIR/B))/2/C2
VP(1)=CM+C2*YP(1)
YN1=YP(1)
ARA NOKTALAR
DO 50 I=2,N
CA=C(I)-C(I-1)
VR=(V(I)+TH*(C(I)*V(I-1)-C(I-1)*V(I)))/(1.+TH*(V(I)-V(I-1)+CA))

xx

50
C
C
C
66

71

80
99
C
C
C

CR=(C(I)-VR*TH*CA)/(1.+TH*CA)
YR=Y(I)-TH*(VR+CR)*(Y(I)-Y(I-1))
CR=CEL(YR)
SR=SLOPE(YR,VR)
CB=C(I)-C(I+1)
VS=(V(I)-TH*(C(I+1)*V(I)-C(I)*V(I+1)))/(1.-TH*(V(I)-V(I+1)-CB))
CS=(C(I)+VS*TH*CB)/(1.+TH*CB)
YS=Y(I)+TH*(VS-CS)*(Y(I)-Y(I+1))
CS=CEL(YS)
YP(I)=(YS*CR+YR*CS+CR*CS*((VR-VS)/G-DT*(SRSLOPE(YS,VS))))/(CR+CS)
VP(I)=VR-G*((YP(I)-YR)/CR+DT*(SR-SO))
MANSAP SINIR ARTI (KAPALI U)
CA=C(NS)-C(N)
VR=(V(NS)+TH*(C(NS)*V(N)-C(N)*V(NS)))/(1.+TH*(V(NS)-V(N)+CA))
CR=(C(NS)-VR*TH*CA)/(1.+TH*CA)
YR=Y(NS)-TH*(VR+CR)*(Y(NS)-Y(N))
C4=G/CEL(YR)
CP=VR+C4*YR-G*DT*(SLOPE(YR,VR)-SO)
VP(NS)=0.
YP(NS)=CP/C4
DO 80 I=1,NS
V(I)=VP(I)
C(I)=CEL(YP(I))
Y3(K,I)=YP(I)
Y(I)=YP(I)
IF (K/IPR*IPR.EQ.K) GOTO 30
GOTO 40
N=TMAX/DT+4
LM KESTLER

WRITE (6,77)
FORMAT (2X)
WRITE (6,79) 't(sn) y1 (cm) y2 (cm) y3 (cm)'
WRITE (6,78)
78
FORMAT (2X)
79
FORMAT (5X,4A29)
100 WRITE (6,110) (T1(I),Y3(I,14),Y3(I,30),Y3(I,50),I=1,100)
110 FORMAT (F8.3,3F8.2)
STOP
END
77

xxi

Ek C2 Karakteristikler Yntemi le zm Sonular

Deneysel verilerin KAR.VER dosyasna yazlarak Ek C1de verilen programn

altrlmas sonucu KAR.SONUC dosyasnda elde edilen sonularn bir blm
aada verilmektedir.
792.4 15.8 .0 .002 .0 .0 8.20 12.00 50 10 .2875
.00 6116.87 9170.79 9704.30 6000.00 4000.00 2800.00 1969.00
1300.00 750.00 300.00 150.00 .00
KARAKTERSTKLER YNTEM LE ZM
VERLER
XL=792.4 B=15.8 Z1=.0 RN=.002 SO=.0
YN= 8.2
TMAX=12.0
N=50 IPR=10
QO= .00
T= .000
Q=
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00
Y=
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20
T= 1.125
Q=
6323.14 7669.62 8881.98 9586.20 9380.59 9151.02 8222.05 5359.76 1225.58
90.57
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00
Y=
11.54 12.13 12.63 12.91 12.82 12.72 12.34 11.08 8.99 8.26
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20
T= 2.120
Q=
1718.66 2072.15 2466.07 2877.05 3335.67 3847.89 4403.70 5027.35 5711.33
6443.85
7253.37 8118.50 8909.68 9480.87 9231.44 8123.35 1431.24 95.38
6.79
.29
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
.00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00 .00
Y=
9.20 9.41 9.63 9.85 10.09 10.35 10.63 10.93 11.24 11.57

xxii

11.92
8.20
8.20
8.20
8.20

12.28
8.20
8.20
8.20

12.60 12.81 12.73 12.19 9.11 8.27 8.20 8.20

8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20

t(sn) y1 (cm) y2 (cm) y3 (cm)

.177
.305
.417
.524
.627
.727
.827
.926
1.026
1.125
1.224
1.324
1.423
1.523
1.622
1.722
1.821
1.921
2.020
2.120
2.220
2.320
2.419
2.519
2.619
2.719
2.819
2.919
3.019
3.119
3.219
3.320
3.420
3.520
3.620
3.721

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.21
8.27
8.67
10.56
12.46
12.74
12.81
12.60
12.29
11.97
11.68
11.41
11.16
10.93
10.73
10.53
10.36
10.19
10.04
9.90
9.77
9.64
9.52

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.23
9.43
12.62

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

xxiii

EK D
EK D1 Eksplisit Yntemle zm in Kullanlan Bilgisayar Program

Ak kanallardaki dalga yaylmasnn eksplisit sonlu farklar yntemi ile

zmn salayan EXP.FOR ad verilen dosyadaki bilgisayar program aada
verilmektedir.
C
AIK KANALLARDA OLUAN DALGALARIN EKSPLST YNTEMLE
HESABI
C
C IMAX= kanaldaki max. enkesit says, YN= durgun halde kanaldaki
C su derinlii, DT= hesap zaman adm, DX= enkesitler aras mesafe,
C
DDT= takn hidrografn okuma sresi, B= kanal genilii,
C
SO= kanal taban eimi, CMAN= strickler katsays, IPR= sonularn
C
ka saniyede bir yazdrlacan belirleyen katsay, NH= toplam
C
hesap sresini belirleyen katsay, IP1= 1. lm noktas kesit
C
numaras, IP2= 2. lm noktas kesit numaras, IP3= 3. lm
C
noktas kesit numaras, L= takn hidrograf deer says,
C
QQ(I)= takn hidrograf deerleri
C

5
6

C
C

7
20

21

DIMENSION Q2(500),Q1(500),Y2(500),Y1(500),QQ(20),
1Y3(500,60)
OPEN (5,FILE='EXP.XNT')
READ (5,5) IMAX,YN,DT,DX,DDT,B,SO,CMAN,IPR,NH,IP1,IP2,IP3,L
FORMAT (I5, F8.3, 2F8.2, F8.4, F8.2, 2F8.0, 6I4)
IMAX1=IMAX-1
READ (5,6) (QQ(I), I=1,L)
FORMAT (10F10.2)
OPEN (6,FILE='EXP.SON')
WRITE (6,*) 'EXPLST YNTEMLE ZM'
WRITE (6,*)
WRITE (6,*) 'DATA:'
WRITE (6,5) IMAX,YN,DT,DX,DDT,B,SO,CMAN,IPR,NH,IP1,IP2,IP3,L
WRITE (6,6) (QQ(I),I=1,L)
WRITE (6,*)
KARARLI AKIM
DO 7 I=1,IMAX
Y2(I)=YN
Y1(I)=YN
Q2(I)=0.
Q1(I)=0.
WRITE (6,20) 'T= 0.'
FORMAT(A10)
WRITE(6,21)'Q='
WRITE(6,120)(Q1(I),I=1,IMAX)
WRITE(6,21)'Y='
WRITE(6,120)(Y1(I),I=1,IMAX1)
FORMAT(A4)

xxiv

100
C
C
C
10
C
C
C
C
C
C

8
C
C
C
C
9
11

12

101
77
78
79

T=0.
N=0
T=T+DT
N=N+1
KARARSIZ AKIM
SU DERNLKLER (TM NOKTALAR)
DO 10 I=1,IMAX1
Y2(I)=Y1(I)-(Q1(I+1)-Q1(I))/DX*DT/B
MEMBA SINIR ARTI (TAKIN HDROGRAFI)
L=INT(T/DDT+1)
Q2(1)=QQ(L)+(QQ(L+1)-QQ(L))*(T-(L-1)*DDT)/DDT
ARA NOKTALAR
DO 8 I=2,IMAX1
YY=(Y2(I)+Y1(I)+Y1(I-1)+Y2(I-1))/4.
SF=Q1(I)**2./CMAN**2/(B*YY)**3.333*(B+2.*YY)**1.333
YY2=(Y2(I)+Y1(I))/2.
YY1=(Y2(I-1)+Y1(I-1))/2.
QQ2=(Q1(I+1)+Q1(I))/2.
QQ1=(Q1(I)+Q1(I-1))/2.
Q2(I)=(QQ2+QQ1)/2.-DT*((QQ2**2./YY2/BQQ1**2./YY1/B)/DX+981*YY*B*
1(YY2-YY1)/DX-981*B*YY*(SO-SF))
MANSAP SINIR ARTI (KAPALI U)
Q2(IMAX)=0
DO 9 I=1,IMAX
Q1(I)=Q2(I)
DO 11 I=1,IMAX1
Y3(N,I)=Y2(I)
Y1(I)=Y2(I)
IF (N/IPR*IPR.LT.N) GOTO 100
WRITE (6, *)
WRITE (6,12) 'T=',T
FORMAT (A4,F6.2)
WRITE (6,101) 'Q='
WRITE (6,120) (Q2(I),I=1,IMAX)
WRITE (6,101) 'Y='
WRITE (6,120) (Y2(I),I=1,IMAX1)
FORMAT (A4)
IF (N.LT.NH) GOTO 100
WRITE (6,77)
FORMAT (2X)
WRITE (6,79) 't(sn) y1 (cm) y2 (cm) y3 (cm)'
WRITE (6,78)
FORMAT (2X)
FORMAT (5X,4A29)

xxv

80
110
120

DO 80 I=1, NH
WRITE (6,110) I*DT,Y3(I,IP1),Y3(I,IP2),Y3(I,IP3)
FORMAT (F8.2,3F8.2)
FORMAT (10F10.2)
STOP
END

EK D2 Eksplisit Yntemle zm Sonular

Deneysel verilerin EXP.XNT dosyasna yazlarak Ek A1de verilen programn

altrlmas sonucu EXP.SON dosyasnda elde edilen sonularn bir blm
aada verilmektedir.
EXPLST YNTEMLE ZM
DATA:
51 8.200 .08 15.85 .2875 15.80
.00 6116.87 9170.79 9704.30
1300.00 750.00
300.00 150.00
.00
T= 0.
Q=
.00
.00
.00
.00
.00
.00
Y=
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

.00
.00
.00
.00
.00

.00
.00
.00
.00
.00

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

.00
.00
.00
.00
.00
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

.00
.00
.00
.00
.00

0. 464. 20 125 14 30 50 13
6000.00 4000.00 2800.00 1969.00

.00
.00
.00
.00
.00

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

.00
.00
.00
.00
.00

.00
.00
.00
.00
.00

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

.00
.00
.00
.00
.00
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

.00
.00
.00
.00
.00
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

T= 1.60
Q=
3321.74 3854.00 4523.14 5241.27 5874.34 7156.34 8757.95 8362.65
9729.01 11731.25
6767.83 1844.97 346.07 56.83 8.19
.97
.09
.01
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
Y=
10.46
10.78
11.12
11.41
11.89
12.66
12.57
12.78
13.98
12.30
9.57 8.48 8.25 8.21 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
T= 3.20
Q=

xxvi

130.44
224.54
362.19
569.72
813.72 1071.71 1339.69 1617.09
1904.29 2202.17
2514.25 2845.33 3176.11 3542.36 4079.11 4405.34 4160.97 5284.22
7526.35 5495.82
2350.49 9650.05 14815.33 5364.03 767.47 88.39 11.05
1.52
.21
.03
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
Y=
8.38 8.46 8.60 8.75 8.92 9.08 9.25 9.41 9.58 9.76
9.94
10.11
10.29
10.55
10.76
10.65
10.98
12.14
11.56
9.77
12.06 15.52 11.75 8.82 8.27 8.21 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20 8.20
t(sn) y1 (cm) y2 (cm) y3 (cm)
.08
.16
.24
.32
.40
.48
.56
.64
.72
.80
.88
.96
1.04
1.12
1.20
1.28
1.36
1.44
1.52
1.60
1.68
1.76
1.84
1.92
2.00
2.08
2.16
2.24
2.32
2.40
2.48
2.56
2.64
2.72
2.80
2.88
2.96

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.21
8.22
8.27
8.40
8.77
9.74
11.68
14.03
14.79
13.11
11.24
11.12
11.96
12.34
11.87
11.13
10.76
10.75

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20
8.20

xxvii

EK E

EK E1 mplisit Yntemle zm in Kullanlan Bilgisayar Program

Ak kanallardaki dalga yaylmasnn implisit sonlu farklar yntemi ile zmn

salayan

IMP.FOR

ad

verilen

dosyadaki

bilgisayar

program

aada

verilmektedir.
C
AIK KANALLARDA OLUAN DALGALARIN MPLST YNTEMLE
ZM
C
DIMENSION Q2(500),Q1(500),Y2(500),Y1(500),QQ(20),Y3(500,60)
OPEN (5,FILE='IMP.MUT')
READ (5,5) IMAX,YN,DT,DX,DDT,B,SO,CMAN,IPR,NH,IP1,IP2,IP3,L
5
FORMAT (I5, 3F8.2, 2F8.4, 2F8.0, 6I4)
OPEN (6,FILE='IMP.SONUC')
IMAX1=IMAX-1
READ (5,6) (QQ(N),N=1,L)
6
FORMAT (10F10.2)
WRITE (6,*) 'MPLST YNTEMLE ZM'
WRITE (6,*)
WRITE (6,*) 'DATA:'
WRITE (6,5) IMAX,YN,DT,DX,DDT,B,SO,CMAN,IPR,NH,IP1,IP2,IP3,L
WRITE (6,6) (QQ(I),I=1,L)
WRITE (6,*)
C
C
KARARLI AKIM
C

10
20

21
100

DO 10 I=1,IMAX
Q1(I)=0.
Q2(I)=0.
Y1(I)=YN
Y2(I)=YN
WRITE (6,20) 'T= 0.'
FORMAT(A10)
WRITE(6,21)'Q='
WRITE(6,120)(Q1(I),I=1,IMAX)
WRITE(6,21)'Y='
WRITE(6,120)(Y1(I),I=1,IMAX1)
FORMAT(A4)
T=0.
N=0
T=T+DT
N=N+1

xxviii

C
C
C
25
C
C
C
C

KARARSIZ AKIM
SU DERNLKLER (TM NOKTALAR)
DO 25 I=1,IMAX1
Y2(I)=Y1(I)-(Q1(I+1)-Q1(I))/DX*DT/B
DEBLER
MEMBA SINIR ARTI (TAKIN HDROGRAFI)
L=INT(T/DDT)+1
Q2(1)=QQ(L)+(QQ(L+1)-QQ(L))*(T-(L-1)*DDT)/DDT

30
C
C
C

40
C
C

ITER=0
ITER=ITER+1
IF(ITER.GT.100) STOP 1
DIFMX=0.
ARA NOKTALAR
DO 40 I=2,IMAX1
QQ1=(Q2(I)+Q2(I-1)+Q1(I)+Q1(I-1))**2./16./
1Y2(I-1)
QQ2=(Q2(I+1)+Q1(I+1)+Q2(I)+Q1(I))**2./16./
1Y2(I)
SF=((((Q2(I)+Q1(I))/2./CMAN**2.)**2.)*(B+(Y2(I)+Y2(I-1))**1.333)
1/((B*(Y2(I)+Y2(I-1))/2.)**3.333))
TEMP=Q2(I)
Q2(I)=Q1(I)-DT*(((QQ2-QQ1)/B/DX)+(981*B/2./DX*(Y2(I)**2.-Y2(I-1)**
12.))-(981*B*(Y2(I)+Y2(I-1))*(SO-SF)/2.))
DIF=ABS(TEMP-Q2(I))
IF(DIF.GT.DIFMX) DIFMX=DIF
CONTINUE
MANSAP SINIR ARTI (KAPALI U)
Q2(IMAX)=0

60
65

IF(DIFMX.GT..001) GOTO 30
DO 60 I=1,IMAX
Q1(I)=Q2(I)
Y1(I)=Y2(I)
DO 65 I=1,IMAX1
Y3(N,I)=Y2(I)
Y1(I)=Y2(I)
IF (N/IPR*IPR.LT.N) GOTO 100
WRITE (6,*)

xxix

70

101
77
78
79
80
110
120

WRITE (6,70) 'T=',T

FORMAT (A4,F6.2)
WRITE (6,101) 'Q='
WRITE (6,120) (Q2(I),I=1,IMAX)
WRITE (6,101) 'Y='
WRITE (6,120) (Y2(I),I=1,IMAX)
FORMAT (A4)
IF (N.LT.NH) GOTO 100
WRITE (6,77)
FORMAT (2X)
WRITE (6,79) 't(sn) y1 (cm) y2 (cm) y3 (cm)'
WRITE (6,78)
FORMAT (2X)
FORMAT (5X,4A29)
DO 80 I=1,NH
WRITE (6,110) I*DT,Y3(I,IP1),Y3(I,IP2),Y3(I,IP3)
FORMAT (F8.2,3F8.2)
FORMAT (10F10.2)
STOP
END

xxx

EK E2 mplisit Yntemle zm Sonular

Deneysel verilerin IMP.MUT dosyasna yazlarak Ek B1de verilen programn

altrlmas sonucu IMP.SONUC dosyasnda elde edilen sonularn bir blm
aada verilmektedir.
MPLST YNTEMLE ZM

DATA:
51 8.00 .04 15.85 .2875 15.8000
.00 6116.87 9170.79 9704.30
1300.00 750.00
300.00 150.00
.00
T= 0.
Q=
.00
.00
.00
.00
.00
.00
Y=
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00
.00
.00
.00
.00

.00
.00
.00
.00
.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00
.00
.00
.00
.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00
.00
.00
.00
.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

0. 464. 60 200 14 30 50 13
6000.00 4000.00 2800.00 1969.00

.00
.00
.00
.00
.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00
.00
.00
.00
.00

.00
.00
.00
.00
.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00
.00
.00
.00
.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00
.00
.00
.00
.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

T= 2.40
Q=
1108.70 1459.55 1711.31 2065.52 2697.99 2587.65 2988.30 4569.08
4429.90 3138.34
5070.04 9038.80 7182.51 3786.80 7888.55 15355.30 10110.62 2005.95
138.48 6.55
.32
.02
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
.00
Y=
8.85 9.06 9.18 9.56 9.67 9.61 10.35 10.79 10.04 10.19
12.22 12.55 10.46 10.84 14.55 14.44 10.15 8.24 8.01 8.00
8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00
8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00
8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00
8.00
T= 4.80
Q=
.00 -4.58 9.01 -18.71 19.56 -7.72 -39.35 45.16 17.92 77.73
261.99
281.92
341.25
721.56 1055.77
961.51
906.93 1470.25
2306.13 2247.11
1461.33 1287.92 2691.05 4862.36 4233.04 1784.91 748.34 2057.53
7248.77 9468.48
4102.53 682.95 451.74 4214.12 14265.34 14153.65 4093.41 349.26
14.71
.55

xxxi

.02
.00
Y=
7.98
8.19
8.79
8.86
8.00
8.00

.00

.00

.00

7.98
8.19
9.23
8.20
8.00

7.98 7.98
8.36 8.65
10.48 10.85
9.20 13.31
8.00 8.00

.00

.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.01
8.02
8.04
8.09
8.20
8.44

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

.00

8.00 7.95 7.99

8.69 8.58 8.77
9.60 8.60 8.76
15.69 11.64 8.55
8.00 8.00 8.00

t(sn) y1 (cm) y2 (cm) y3 (cm)

.04
.08
.12
.16
.20
.24
.28
.32
.36
.40
.44
.48
.52
.56
.60
.64
.68
.72
.76
.80
.84
.88
.92
.96
1.00
1.04
1.08
1.12
1.16
1.20
1.24
1.28
1.32
1.36
1.40
1.44
1.48
1.52
1.56
1.60
1.64
1.68
1.72
1.76
1.80
1.84
1.88
1.92

.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

xxxii

.00

.00

8.01 8.00 8.12

9.30 9.52 9.13
10.84 13.13 11.41
8.03 8.00 8.00
8.00 8.00 8.00

1.96
2.00
2.04
2.08
2.12
2.16
2.20
2.24
2.28
2.32
2.36
2.40
2.44
2.48
2.52
2.56
2.60
2.64
2.68
2.72
2.76
2.80
2.84
2.88
2.92
2.96
3.00
3.04
3.08
3.12
3.16
3.20
3.24
3.28
3.32
3.36
3.40
3.44
3.48
3.52
3.56
3.60
3.64
3.68

8.88
9.62
10.69
12.04
13.44
14.60
15.22
15.12
14.35
13.16
11.89
10.84
10.19
9.97
10.16
10.65
11.32
12.03
12.59
12.88
12.82
12.43
11.79
11.06
10.37
9.83
9.48
9.33
9.35
9.52
9.78
10.09
10.40
10.66
10.82
10.84
10.74
10.52
10.23
9.91
9.61
9.36
9.18
9.08

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00
8.00

xxxiii