CORPUS THOMISTICUM

Nicolai de Gorran
In VII epistolas canonicas expositio
pars III
Caput 1
[8!"1# Nicolaus de Gorran$ In VII epistolas canonicas$ pars
! cap% 1
Si&on Petrus et cetera% 'i(er iste di)isus est in *uatuor
partes +uxta nu&eru& auctoru&, )el in septe& +uxta
nu&eru& epistolaru&% In pri&a Petri posita est principaliter
instructio in &ori(us% Hic aute& ponitur principaliter
instructio in -de% .i)iditur aute& /aec epistola in partes
tres% Pri&o eni& pro)ocat ad conser)atione& Cat/olicae
)eritatis% Secundo re)ocat a seductione /aereticae
pra)itatis in secundo capitulo% Tertio su(+un0it causa&
utrius*ue$ tertio capitulo% Pro)ocat aute& ad
conser)atione& Cat/olicae )eritatis *uadrupliciter% Pri&o
pleniore& eis co0nitione& )eritatis optando% Secundo ad
opera )irtutis eos ex/ortando$ i(i$ )os aute& cura&
o&ne&% Tertio pro eis sua& in )eritate con1or&andi
si&ilitudine& indicando$ i(i$ propter *uod )os se&per
incipia& et cetera% 2uarto )eritate& suscepta& eis
co&&endando$ i(i$ non eni& indoctas 1a(ulas et cetera% In
pri&a parte pri&o ponitur persona salutans% Secundo
personae salutatae$ i(i$ /is *ui coae*uale&% Tertio 1or&a
salutationis$ i(i$ 0ratia )o(is% 2uarto explanatio 1or&ae$ i(i$
*uo&odo o&nia% In *ua tan0itur co0nitio *ua& in eis optat
adi&pleri% .icit er0o$ Si&on% Hanc epistola&$ ut dicit
Glossa$ scri(it eisde& *ui(us et praecedente&, scilicet
electis dispersionis$ prosel3tis$ Ponti$ Galatiae$ 4siae et
5it/3niae% Cu+us intentio est /ortari eos% 6t pri&u& (ene
)i)ere$ contra deceptione& /aereticoru&$ sicut in
praecedenti contra persecutiones t3rannoru&% .icit er0o$
in*ua&$ Si&on Petrus% .uo no&ina e+us ponit7 *uoru& prius
pri&u& 1uit ei i&positu&$ et 1uit &utatu& in secundu&%
8oan% 1$ tu )oca(eris Cep/as$ *uod interpretatur Petrus%
.icitur aute& Si&on propter o(edientia& di)inae le0is$
Petrus propter a0nitione& )eritatis$ ser)us$ propter
/u&ilitate& con)ersationis% 6t apostolus$ propter
auctoritate& o9cii$ )el di0nitatis% 4postolus$ in*ua&$ 8esu
C/risti% Glossa$ nuncius sal)atoris et re0is nostri$ *ui
auctoritate& contri(uit &ittendi$ /is$ scilicet prosel3tis
electis ad)enis$ dispersionis$ Ponti$ Galatiae$ Cappadociae%
2ui coae*uale& -de&$ idest ea&de&$ *uia una -des$
unu& 5aptis&a$ ad 6p/es% :$ no(iscu&$ idest cu& apostolis
ex statu 8udais&i naturalis ad C/ristu& con)ersis% Cu&
ta&en illi pri&o ex 0entilitate )enerunt$ sortiti sunt$ di)ina
electione adepti% 6p/es% 1$ sorte )ocati su&us$
praedestinati secundu& propositu& e+us% 6t (ene$ sortiti7
*uia sicut sors non accipit persona&$ ita nec di)ina electio
acceptrix est personaru&% 4d Galat% :$ in C/risto 8esu non
est ser)us$ nec li(er7 non est &asculus$ nec 1e&ina% In
+ustitia .ei nostri$ intransiti)e$ *uia .eus +ustus est$ non in
&eritis propriis% 6t appellatur /ic +ustitia &eritoru& non
exi0entia$ sed cu& decentia (onitatis di)inae% Vel transiti)e$
*uasi sortiti -de& non &ortua&$ sed *uae est in +ustitia
(onae operationis$ non +ustitia /u&anae prudentiae7 sicut
est politica +ustitia$ )el consuetudinalis$ )el +ustitia le0is
Mosaicae7 sed +ustitia per1ecta 6)an0elii$ *uae non tantu&
in ti&ore$ sed et in a&ore7 *uae non tantu& co/i(et
&anu&$ sed ani&u&% 2uae est .ei nostri et sal)atoris 8esu
C/risti$ idest *ua& ipse C/ristus in 6)an0elio docuit7 Matt/%
;$ nisi a(unda)erit +ustitia )estra et cetera% Vel .ei nostri$
scilicet C/risti secundu& di)initate& e<ecti)e% 6t sal)atoris
8esu C/risti$ secundu& /u&anitate& &eritorie% Hanc eni&
ipse &eruit sua 0ratuita passione7 /o&inis )ero 1or&aliter$
0ratia$ *ua -t re&issio peccatoru&% 6t pax$ idest
reconciliatio% Vo(is adi&pleatur% I&pletur eni& 0ratia alicui$
*uando /a(et su9ciente& ad salute&% Sed adi&pletur$
*uando datur ad di)inoru& co0nitione& operu&7 unde
su(dit$ in co0nitione .ei et C/risti 8esu do&ini nostri, idest
ad co0noscendu& opera$ *uae circa ipsu& 1acta sunt *uo
ad nostra& salute&% .e *ui(us addit$ *uo&odo donata sunt
)o(is o&nia, scilicet ut co0noscatis *uo&odo$ idest
*uantu& li(eraliter donata sunt per 0ratia& sua& )o(is$
idest ad utilitate& )estra& o&nia dona% Ro&% ;$ *ui proprio
-lio suo non pepercit$ *uo&odo non o&nia no(is dona)it et
cetera% 6t 8aco(i 1$ o&ne datu& opti&u&% .ona dico non
in-r&itatis$ non i&per1ecta$ sicut sunt dona le0is, sed
di)inae )irtutis suae$ idest *uae 1aciunt /o&ine& )irtuosu&
et di)inu&$ *uae scilicet dona sunt ad )ita&$ scilicet
spirituale& *uo ad nos&etipsos% 6t ad pietate&$ *uoad
proxi&os% Vel ad )ita&$ scilicet o(tinenda& in 1uturo$ et
pietate& conser)anda& in praesenti$ *uae est cultus .ei%
Vel ad )ita& *uo ad &ores (onae con)ersationis$ et
pietate& *uo ad cultu& C/ristianae -dei et reli0ionis% Per
co0nitione& e+us$ scilicet C/risti$ *uia co0nosci&us
C/ristu& per -de&% .onata sunt$ o&nia dona ad )ita&
sustinenda&$ ut dicit Glossa% Per co0nitione& eni&
sal)atoris o&nia &3steria di)initatis$ *ui(us sal)a&ur$
co0nosci&us% 2ui$ scilicet C/ristus% Voca)it nos% 4postolos$
specialiter )ocatione exteriori$ et non solu& interiori7 et in
propria 0loria sua$ scilicet ostensione 0loriae
trans-0urationis$ Matt/% 1=% Glossa7 *uando trans-0uratus
est in &onte% 6t )irtute$ scilicet &iraculoru& operationis$
*uia &ulta &iracula 1ecit cora& eis% Vel )oca)it nos$ scilicet
sal)andos e9caciter$ et o&nes su9cienter% Propria$ in*ua&$
0loria sua et )irtute$ id est per seipsu& 0loriosu& et
)irtuosu&% Non aliu& &isit ad )ocandu& et sal)andu&$ i&o
in propria persona )enit% Unde Glossa$ non 4n0elu&$ non
4rc/an0elu& ad nos sal)andos &isit7 non in no(is ali*uid
(oni per *uod sal)e&ur in)enit7 in-r&os et in0loriosos sua
)irtute repara)it% Glossa7 sua )irtute e9cienter et 0loria sua
-naliter% Per *ue& &axi&a$ /ic tan0it utilitate& co0nitionis
pro&issa&% 6st aute& triplex /ic littera% 2uida& li(ri
/a(ent$ per *ue&, et sic re1ertur ad C/ristu&% 2uida&
aute& /a(ent$ per *ua&, et sic re1ertur ad co0nitione&% 4lii
aute& /a(ent$ per *uae$ et sic re1ertur ad dona% .icatur
er0o per *ue&$ id est C/ristu&7 )el *ua&$ id est
co0nitione&7 )el per *uae$ scilicet dona% .ona)it no(is
.eus$ scilicet .eus pater$ &odo incerta$ tande& in re%
Maxi&a et pretiosa pro&issa$ id est )ita& aeterna&$ in
Scriptura sacra 1re*uenter no(is pro&issa&% 'uc% >>% 6t e0o
dispono )o(is sicut disposuit &i/i pater &eus re0nu&% 6t
Matt/% ;$ (eati pauperes spiritu$ *uonia& ipsoru& est
re0nu& caeloru& et cetera% 6t )ocat )ita& aeterna&$
pro&issa pluraliter$ o( pluralitate& 0audioru& et donoru&7
*uia illic est status o&niu& (onoru& a00re0atione
per1ectus$ *uae sunt etia& &axi&a% Ma0na sunt dona
naturae$ &a+ora 0ratiae$ &axi&a 0loriae% .icuntur etia&
pretiosa$ *uia pretio &eritoru& redduntur seu dantur% Ut
per /oc$ scilicet 0ratia& et pace& +uxta una& Glossa&$ et
sic re1ertur ad illud *uod dictu& est supra$ 0ratia )o(is et
pax% Vel ut per /oc$ id est dona 0loriae e9cia&ini7 *uasi
dicat7 non solu& no(is propter )os dona)it$ sed ut a )o(is
transirent ad nos% Consortes di)inae naturae7 non consortio
ae*ualitatis$ *uod est triu& personaru& solu&7 sed
consortio participationis$ *uod est o&niu& -deliu& per
0ratia& in praesenti$ et 0loria& in 1uturo% .e /ac societate$
1 8oan% 1$ ut et )os societate& /a(eatis no(iscu&$ et
societas sit cu& patre et -lio 8esu C/risto% ?u0ientes7 *uasi
dicat7 sic eritis consortes% Ita ta&en si 1u0iatis%
Corruptione& e+us concupiscentiae *uae in &undo est% Non
ait *uae &undi est tantu&$ sed *uae in &undo est, ut
co&pre/endat non solu& concupiscentia& oculoru&$ sed
et concupiscentia& carnis et super(ia& )itae% 1 8oan% >$
o&ne *uod in &undo et cetera% .icit etia& corruptione&$
*uia o&ne peccatu&$ secundu& 4u0ustinu&$ est corruptio
&odi$ speciei et ordinis% Concupiscentia eni& radix est
o&niu& &aloru&% Vos aute& cura&% Hic pro)ocat ad
)eritatis conser)atione&$ eos ad opera )irtutis ex/ortando%
6t pri&o ponit *uatuor 0raduu& spiritualiu& distinctione&%
Secundo eoru& utilitate&$ i(i$ /aec eni& si )o(iscu& sint%
Tertio &onet ad eoru& studiosa& o(ser)atione&$ i(i$
*uapropter 1ratres% Utilitate& aute& ponit duplice&% Pri&a
est in adeptione (oni% 4lia est in e)asione &ali$ i(i$ cui eni&
non praesto sunt% .icit er0o$ )os aute& cura& o&ne&7
*uasi dicat7 non solu& 1u0ite concupiscentiae corruptione&$
sed )os su( in1erentes$ id est principaliter .eo operante
in1erentes$ et ei cooperantes% In o&ni(us eni& (onis
operi(us principalis auctoritas est 0ratiae$ secundaria li(eri
ar(itrii% 1 Corint/% 1;$ non e0o sed 0ratia .ei &ecu&%
Cura& o&ne&$ id est per1ecta&$ non tepida&% Contra7 1
Petr% ulti&o$ o&ne& solicitudine& )estra& pro+icientes in
eu&$ *uonia& ipsi cura est de )o(is% Responsio% In eu&
principaliter pro+icite )estra& solicitudine&% Vel pro+icere
&onet per con-dentia& (ene operando$ non per
ne0li0entia&% Ministrate in -de )estra et cetera% Ponit octo
0radus )irtutu& *ui(us ascenditur ad caelu&$ sicut octo
0radi(us *uos ponit 6@ec/iel ascende(atur in te&plu&$
6@ec/% 1"% 2uoru& tres pri&i ordinant respectu (oni7 tres
&edii ordinant respectu &ali7 duo ulti&i respectu c/aritatis$
*uae pro-cit in utro*ue% Respectu (oni ordinat -des in
&o)endo7 )irtus in eliciendo et exe*uendo$ scientia in
diri0endo et recti-cando% Tres aute& se*uentes ordinant
respectu &ali7 )el &ali culpae 1u0iendi$ sicut a(stinentia7
)el &ali poenae tolerandi$ sicut patientia7 )el &ali utrius*ue
in altero re)elandi% 6t sic pietas% .uo ulti&i ordinant ad
per1ectione& in utro*ue7 scilicet dilectio proxi&i et a&or
.ei7 *uia in /is duo(us &andatis uni)ersa lex pendet et
prop/etae$ Matt/% >>% .icit er0o$ &inistrate$ id est ta&*ua&
&inistri et non ta&*ua& do&inantes ostendite exe&plo
illius$ *ui non )enit &inistrari etc%$ Matt/% >>% In -de )estra%
In ascensu )irtutu& incipit a -de ta&*ua& a 1unda&ento$
et per alias )irtutes ta&*ua& per parietes ascendens
ter&inat in c/aritate ta&*ua& in co&ple&ento% Virtute&$
id est (onae operationis 1ortitudine&7 -des eni& sine
operi(us &ortua est$ 8aco(% >% In e+us -0ura le0itur Petru&$
id est a0noscente&$ et 4ndrea&$ id est )irile& 1uisse
1ratres% 8oan% 1$ et *uia non con)enit recte operari$ sine
discretione$ ideo se*uitur tertius 0radus% In )irtute aute&
scientia&$ Glossa$ discretionis$ *uid$ cui$ *uando )el
*uo&odo% 5ernardus$ discretio non ta& est )irtus$ *ua&
auri0a )irtutu&$ sine *ua )irtus )itiu& est% Ro&% 1>$
rationa(ile o(se*uiu& )estru&% 'e)it% >$ in o&ni sacri-cio
o<eres sal% Gre0orius$ 1ortitudo *uae plus potest$ sine
rationis &odera&ine praeceps ruit% Ideo co&(inatur donu&
consilii et 1ortitudinis$ Isaiae 11% Ideo et 1ortitudini 8udae
additur consiliu& Si&onis$ 1 Mac/% >% 6t *uia su( specie
discretionis solet (landiri )oluptas7 nec etia& su9cit /a(ere
discretione& in a0endis$ nisi a(stineatur a &alis, ideo
su(dit$ in scientia aute& a(stinentia&$ ut scilicet a &alis
a(stinea&us% 6t accipitur /ic a(stinentia co&&uniter$ pro
1u0a cu+uscu&*ue &ali% 6ccles% !$ cor sapiens intelli0i(ile
a(stine(it se a peccatis% 1 Corint/% $ o&nis *ui in a0one
contendit$ a( o&ni(us se a(stinet% Glossa$ ne in )acuu&
scientia caelestiu& cedat$ si sese a( illece(ris saeculi
ali*uis non coerceat% 6t *uia a(stinentes$ ut dicit Gre0orius$
de 1acili o(tinent patientia&$ ideo addit7 in a(stinentia
aute& patientia&% Glossa$ a(stinentia& patientia se*uitur,
ut *ui a )oluptati(us &undi se continet$ ad)ersa *uo*ue
sustineat% 6t *uia patientia nutritur per opera pietatis$ in
su()eniendo proxi&o )el consolando$ )el corri0endo$ ideo
addit$ in patientia aute& pietate&% 6<ectu& scilicet
co&passionis$ et su()entione& in &alis alienis$ ut et er0a
persecutores pietatis opera C/ristianitatis exerceant% Matt/%
;$ orate pro perse*uenti(us et calu&nianti(us )os% 6t *uia
posset ali*uis opera pietatis persecutori(us i&pendere ex
ti&ore$ et non a&ore$ su(dit$ in pietate aute&
1raternitate&$ id est 1ratru& a&ore&7 *uasi dicat7 in pietate
illa sit a&or 1raternitatis non ti&or persecutoris% 1 Petri !$
1raternitatis a&atores% 6t *uia dilectio 1ratris cu& o&ni(us
praedictis non de(et in seipsos sistere$ sed a&ore& .ei$ ut
ad -de& re1erri$ ideo su(dit$ in a&ore aute& 1raternitatis
c/aritate&$ id est .ei a&ore&% 4d Coloss% !$ super o&nia
aute& /ic c/aritate& /a(entes$ *uod est )inculu&
per1ectionis% Hoc est oleu&$ *uod super in1ertur o&ni(us
li*uori(us% Haec eni&$ scilicet octo praedicta$ si )o(iscu&
adsint% Per praesentia& /a(ituu& in a<ectu et
pro&ptitudine&% 6t superent% Per do&inatione& in e<ectu%
6t dicit$ no(is adsint per consensu& li(eri ar(itrii% 1 Corint/%
1;$ non e0o sed 0ratia .ei &ecu&% Non )acuos% Minus dicit$
et plus si0ni-cat7 *uasi$ plenos )os constituent &eriti in
praesenti% Nec sine 1ructu$ &ercedis in 1uturo% Sapient% !$
(onoru& la(oru& 0loriosus est 1ructus% Vos constituent in
do&ini nostri 8esu C/risti co0nitione$ id est in die +udicii$
*uando co0noscetur .eus +udicia 1aciens$ *ui &odo
conte&nitur &isericordia& 1aciens$ ut dicit 5ernardus% Vel
in co0nitione$ *uia co0no)istis do&inu& nostru& 8esu&
C/ristu& per -de&% 6t sic propositu& notat /a(itudine&
causae e9cientis% Vel non constituet )os )acuos$ nec sine
1ructu in co0nitione$ id est ad co0noscendu& do&inu&
nostru& 8esu& in patientia$ *uae co0nitio est totus 1ructus$
*uia )ita aeterna% 8oan% 1=$ /aec est )ita aeterna$ ut
co0noscant te )eru& .eu& et cetera% Cui eni&% Glossa% 6t
)ere /aec sunt tenenda% Cui eni& non praesto sunt /aec%
Glossa$ octo lu&inaria% 2ui /oc non /a(et in praesentia et
pro&ptitudine& ad operandu&% Caecus est$ ne )ideat
caelestia% Glossa$ a lu&ine di)ini solis est alienus% 4poc% !%
Nescis *uia caecus es% 6t &anu tentans% 2uia i0norat
*uo&odo in1eriora sunt dili0enda$ et opere tractanda% Vel
&anu tentans$ id est insta(ilis ad (ona opera% Unde Glossa%
2ui scientia& rectae operationis non /a(et$ *uod si(i
rectu& )idetur operatur$ *uasi &anu& ad opus *uod non
)idet extendens% Gre0orius$ in iter *uod non prae)idet
extollit, ideo*ue &iser in ruina& proditoris *ua& praescire
ne*ui(at incidit% Isa% ;$ palpa)i&us sicut caeci pariete&$ et
*uasi a(s*ue oculis attrecta)i&us% 6t 8o( 1>$ palpa(unt
*uasi in tene(ris$ et non in luce% 2ui eni& aliud *ua& .eu&
a&at et *uaerit$ nunc ad ista$ nunc ad illa &anu& extendit%
6t insuper$ o(li)ione& accipiens% Per culpa& in0ratitudinis%
Pur0ationis% Glossa$ per 5aptis&u& )el poenitentia&
1actae% Veteru& suoru& delictoru&% Glossa$ ori0inaliu& )el
actualiu& in *ui(us assue)erat% Ori0inale dicitur )etus
delictu& a causa$ *uia a )eteri /o&ine$ id est 4da&7
tra/itur )ero actuale a( e<ectu$ *uia ad )etustate& tra/it%
Psal&% A7 in)etera)i inter o&nes ini&icos &eos% Sed cu&
non sit nisi unu& ori0inale$ *uo&odo Glossa dicit
ori0inaliu& in pluraliB Responsio% Unu& est ori0ine$ sed
&ulta personaru& di)ersitate% Vel unu& a( unitate reatus$
&ulta a &ultitudine )itiu& corruptaru&% Unu& er0o
1or&aliter$ sed &ulta &aterialiter% 2uapropter 1ratres &a0is%
Hic &onet ad eoru& studiosa& o(ser)atione&% 6t /oc
triplici utilitate7 *uaru& pri&a est certitudo spei% Secunda
cautela peccati$ i(i$ /aec eni& 1acientes% Tertia introitus
re0ni$ i(i$ sic eni& a(undanter% .icit er0o$ *uapropter
1ratres% Glossa$ *uia caecus est$ *ui /oc non /a(et$ ideo
&a+ori studio ad /aec retinenda la(orate% Sata0ite$ id est
satis a0ite% Ut per (ona opera$ scilicet exteriora 1aciatis$ id
est ostendatis% Vestra& )ocatione&$ ad -de& ex te&pore%
6t electione&$ per praedestinatione& a( aeterno$ ut scilicet
certi sitis )os esse )ocatos$ et a .eo electos% Glossa$
(ene1aciendo 1aciatis )os certos de prae&io )estrae
)ocationis et electionis% Unde per (ona opera *uae 1acit
/o&o suae electionis potest /a(ere certitudine&$ non
*uide& scientiae sed con+ecturae, non rei$ sed spei% Ro&% 8$
certus su& *uod ne*ue &ors$ ne*ue )ita et cetera% 6t nota
*uod ista electio &odo est occulta% Occultu& eni& &odo
est$ *ui electi et repro(i sint7 *uia utri*ue &odo si&ul sunt%
6t &ulti *ui &odo sunt (oni$ sunt repro(i% 6t *ui &odo sunt
&ali$ sunt electi% Sed in die +udicii$ *uando do&inus
)entila(it et pur0a(it area& sua&, tunc appare(it$ *ui electi
et *ui non% 6t *uod pauci electi et &ulti repro(i, *uia
&ultu& in)enietur de palea$ et paru& de tritico% Unde
Matt/% !$ cu+us )entila(ru& in &anu sua$ et per&unda(it
area& sua&$ idest 6cclesia&% Istud )entila(ru& est
+udiciaria sententia$ *uae &odo est in ore$ idest in
praedicatione$ sed tunc erit in &anu$ idest in executione%
Haec eni& 1acientes% Praedicta octo opera )irtutu&% Non
pecca(itis ali*uando% 4d )ita& aeterna& attin0etis$ u(i
ulterius non pecca(itis% 4li*uando$ idest nun*ua&7 in
praesenti$ scilicet &ortaliter% Venialia eni& nullus )itare
potest7 et tunc intelli0itur con+uncti&% Sic eni&$ idest /aec
opera 1aciendo% 4(undanter &inistra(itur )o(is introitus in
aeternu& re0nu&$ idest da(itur )o(is au0&entu& 0ratiae
et )irtutu& per *uas intratur in re0nu&% Glossa 1$ )irtutes
per *uas intra(itis ad )ita&% 6x /ac Glossa )idetur *uod
/a(ea&us )irtutes ex operi(us7 *uod 1alsu& est7 non eni&
*uia (onu& 1aci&us$ su&us (oni% Responsio$ non )irtus$
sed au0&entu& ex a(undantia$ et per1ectio )irtutu&
/a(etur per exercitiu& (onoru& operu&% 6t dicit$
&inistra(itur$ *uia per )estru& &inisteriu& et &eritu&
ac*uiretur% .icit etia&$ in re0nu& ad di<erentia& re0ni
&undi$ *uia est (re)e et transitoriu&% 6ccl% 1"$ o&nis
potentatus (re)is )ita% 'uc% 1$ re0ni e+us non erit -nis7
re0nu&$ in*ua& *uod est do&ini nostri sal)atoris 8esu
C/risti% .o&ini nostri$ per creatione&7 sal)atoris 8esu
C/risti$ per rede&ptione& et recreatione&% Propter *uod
)os incipia& et cetera% Hic pro)ocat eos ad )eritatis
Cat/olicae conser)atione&$ sua& pro eis in )eritate
con-r&andis solicitudine& +udicando% 6t circa tria ostendit
se illis solicitu&% Pri&o$ ut in )eritate con-r&entur *uantu&
ad irasci(ile&% Secundo$ ut ad ea&de& excitentur *uantu&
ad concupisci(ile&$ i(i$ +ustu& aute& ar(itror% Tertio$ ut
e+us se&per recordentur *uantu& ad rationa(ile&$ i(i$ da(o
aute& opera&% .icit er0o$ propter *uod et cetera% Glossa$
*uia a .eo utilia sunt )o(is /aec$ ut sit )o(is introitus
patens in re0nu&% Incipia& )os se&per co&&onere, idest
ta& solicite et 1re*uenter )os co&&one(o$ ac si nun*ua&
antea no)isse&% In *uo expri&itur 1er)or sanctoru&$ *ui
*uantu&cu&*ue la(ora)erint circa su(ditos$ )idetur eis
*uod ni/il pro1ecerunt% Psal&% .ixi nunc coepi et cetera%
Gre0orius$ nescit &ens per torpore& 1acere$ *uae se&per
suadet per desideriu& inc/oare% 6t notandu&$ co&&onere$
idest o&nes si&ul )os &onere% .e /is$ idest de 0radi(us
praedictis$ ut per eos si&ul ascenda&us ad do&u& do&ini%
Vos dico$ scientes$ idest *ui scitis peccata$ *uide&$ idest
certe% 6t con-r&atos )os in praesenti )eritate7 *uasi dicat7
*ua&)is scientes et con-r&ati in doctrina )eritatis$ ta&en
e0o &one(o )os$ ut scita opere co&pleatis$ ut et &a0is
con-r&e&ini% 2uia sicut dicit 5ernardus$ 1re*uenter oportet
re&inisci *uod &undus iste co0it o(li)isci% 8ustu& aute&
ar(itror% Ita incipia& )os se&per &onere$ aute&$ idest *uia
+ustu& ar(itror% Suscitare )os in co&&onitione$ idest per
co&&onitione& pro)ocare )os ad pro-ciendu&$ *uasi
dor&ientes$ +uxta illud Pro)er(% A$ discurre$ 1estina suscitare
a&icu& tuu&% 2ua&diu su&% In /oc tantillo te&poris *uo
su&% In /oc ta(ernaculo$ idest in corpore &eo$ *uo scilicet
&ilito contra )itia% Glossa$ in corpore$ in *uo iter /u+us )itae
a0itur$ et contra ad)ersarios )eritatis certa&en a0itur%
Certus% Per re)elatione&% 2uod )elox est depositio
ta(ernaculi &ei$ idest corporis &ei% Secundu& *uod et
do&inus noster 8esus C/ristus si0ni-ca)it &i/i$ idest
re)ela)it &i/i% Vel si0ni-catione re&ota% 8oan% ult% cu&
aute& senueris$ alius te cin0et$ et ducet *uo tu non )is% Vel
&elius$ si0ni-catione propin*ua$ cu& dictu& est Petro
1u0ienti Nerone& a do&ino$ )enio Ro&a& iteru& cruci-0i%
6t notandu& *uod &orte& )ocat depositione&$ *uia in
&orte deponitur corpus a sanctis ta&*ua& 0ra)e onus%
Sapient% $ corpus *uod corru&pitur a00ra)at /o&ine&%
Hoc dicitur per *ua&da& &etap/ora&, *uia sicut &ilites
post )ictoria& ta(ernacula deponunt$ et ad proprias do&os
redeunt7 sic sancti corpora deponunt post )ictoria&
)itioru&% .a(o aute&% Glossa$ *uia cito transiturus$ ideo
du& )i)o da(o$ opera&$ )os co&&onendo non solu&
se&el$ sed et 1re*uenter$ idest instanter et dili0enter$
/a(ere )os$ ut /a(eatis &e&oria&$ praedictoru&% Post
o(itu& &eu&$ idest post &orte& &ea&% .icitur aute&
o(itus a( o($ idest contra$ et eo is% Unde o(ire est contra
)el o()ia& ire% 6t ideo transitus sanctoru&$ dicitur o(itus$
*uia tunc )adunt o()ia& sponso$ sicut dicit Glossa% Ut
/oru& o&niu& &e&oria& 1aciatis$ idest doctrina&
&e&orata& opere i&pleatis% Psal% 1">$ &e&ores sunt
&andatoru& ipsius ad 1aciendu& ea% Non eni& indoctas et
cetera% Hic pro)ocat ad con-r&atione& )eritatis Cat/olicae$
ipsa& co&&endando7 *ua& pro(at$ pri&o$ testi&onio
apostoloru&$ in no)o testa&ento% Secundo$ testi&onio
prop/etaru& in )eteri% Sed /a(e&us -r&iore&
testi-catione& per apostolos$ tripliciter% Pri&o specialiter$
de )isu% Secundo si&ul de )isu et auditu$ i(i$ accipiens eni&
a .eo patre% Tertio de auditu specialiter$ i(i$ et /anc )oce&
et cetera% .icit er0o$ non eni&% Glossa7 *uasi dicat$ ideo
su& solicitus$ *uia &a0na res est *ua& doceo% Non
indoctas 1a(ulas$ scilicet doctrina indi0nas$ se*uuti% ?a(ula
est$ ait Tullius$ in *ua nec )erae$ nec )erisi&iles res
narrantur% Tan0it aute&$ +uxta Glossa&$ et errore&
Pa0anoru& secundu& 1a(ulosas narrationes deos si(i
-n0entiu&$ et errores /aereticoru& Scripturas sanctas
1a(ulose interpretantiu&% > Ti&% :$ a )eritate *uide&
auditu& a)ertent$ ad 1a(ulas aute& con)ertentur% Psal% 118$
narra)erunt &i/i ini*ui 1a(ulationes$ sed non ut lex tua% Sed
nota& 1eci&us )o(is% Praedicando &ani1este$ non o(scure
)el para(olice% .o&ini nostri 8esu C/risti )irtute&% Per *ua&
o&nia crea)it et continet% 6t praescientia& sapientiae$ *ua
o&nia no)it et prae)idet% 1 Corint/% 1$ nos aute&
praedica&us C/ristu& .ei )irtute& et .ei sapientia&% Sed
potius speculatores 1acti su&us$ idest inspectores illius
&a0nitudinis$ scilicet &a0nae excellentiae et claritatis
*ua& in trans-0uratione ostendit$ Matt/% 1=% 2uasi dicat$
doce&us ea *uae )idi&us non solu&$ sed et *uae
audi)i&us% 4udi)i&us eni& testi&oniu& patris% 4ccipiens
eni& 1uit$ scilicet C/ristus secundu& *uod /o&o% 4 .eo
patre /onore&$ *uando 1acies e+us et )esti&enta 1ulserunt
sicut sol% 6t 0loria&$ *uando per/i(uit testi&oniu& dicens%
Hic est -lius &eus dilectus% Vel /onore&$ cu& dixit ipsu&
esse -liu& suu&$ et 0loria&$ *uasi clarissi&a& *uantu& ad
claritate& in *ua re1ulsit$ accipiens$ in*ua&$ )oce delapsa$
idest de caelo lapsa% 4d eu&$ scilicet C/ristu&
0lori-candu&% 4 &a0ni-ca 0loria$ idest a patre 0lorioso et
&a0ni-cante -liu&$ /u+us&odi$ idest illo &odo7 /ic$ non
alius$ est -lius &eus% Mi/i consu(stantialis% Hilarius$ nos -lii
.ei su&us$ sed non talis /ic -lius7 ipse eni& -lius est
nati)itate$ non creatione7 )eritate$ non nuncupatione7
ori0ine$ non adoptione% .ilectus$ *uia spiritu sancto$ *ui
a&or est a( utro*ue procedens$ &i/i connexus% In *uo &i/i
co&placui% Glossa$ per *ue& (eneplacitu& &eu& ostendi$
et in eo ni/il nisi *uod &i/i placet in)eni7 ipsu&$ discreti)e$
audite% Glossa$ *uia nullus ei succedit le0islator% .euter% 18$
ta&*ua& &e$ ipsu& audietis% Haec eni& )er(a *uae
dicuntur /ic$ scri(untur etia& Matt/% ! et 1=$ et Marc% % 6t
/anc )oce& nos audi)i&us$ specialiter e0o Petrus et
8oannes et 8aco(us$ sicut tres 6)an0elistae testantur
Matt/aei et Marci u(i supra% 6t 'ucas nono cap%7 ut sic in ore
duoru& )el triu& stet o&ne )er(u&% .eut% 1% .e caelo$
*uia in caelo aereo 1or&ata&$ et &inisterio caelestis 4n0eli
-0urata&$ et patris caelestis si0ni-cati)a&$ allata& ad
terra&% Nec dicit prolata&, *uia non ex ore ani&alis sonuit$
nec instru&entis naturali(us 1or&ata 1uit$ sed arti-cio
an0elico% Cu& esse&us cu& ipso% C/risto 1a&iliares$ et
sectare&ur eu&% In &onte sancto$ idest T/a(or$ u(i
trans-0uratus est% .e ista aute& claritate *ua& C/ristus
ostendit in trans-0uratione% 2uaeritur utru& esset 0loriosa$
)el si&ilis 0loriosae7 et )idetur *uod sic$ secundu&
Hieron3&u&% 2uia talis tunc apparuit$ *ualis in +udicio
appare(it% In contrariu& est$ *uia se&el /a(ita ina&issi(ilis
est% Ite& Glossa /ic dicit$ *uod claritas ista si0nu& erat
resurrectionis suae% Non er0o erat ista claritas$ *uae erit in
resurrectione% Responsio% Credo *uod claritas ista 1uit
0loriosa si&ilitudine analo0iae$ non uni)ocationis7 1uit eni&
*uaeda& claritas 1or&ata in corpore a di)initate$ *ua&
appre/enderant apostoli sensu exteriori% Per illa& aute&
*ua& )ide(ant oculo corporali$ intellexerunt claritate&
0loriae$ *ua& ta&en oculo corporali non )ide(ant% Hinc est
*uod *uaeda& auctoritates dicunt$ *uod ostendit apostolis
claritate& 0loriosa&% 2uaeda& aute& dicunt *uod non$ sed
si&ile& 0loriosae ostendit sensui$ sed )ere 0loriosa&
ostendit intellectui% 6t /a(e&us et cetera% Hic pro(at
)eritate& Cat/olica& testi&onio prop/etaru& in )eteri
testa&ento% 6t pri&o tan0it -r&itate&% Secundo$
claritate&$ i(i$ cui (ene 1acitis attendentes% Tertio$
auctoritate&$ i(i$ /oc pri&u& intelli0entes% .icit er0o$ et
/a(e&us etc%$ ad /oc ostendendu& praeter praedicta$
-r&iore& prop/eticu& ser&one&$ scilicet in .a)id% 6t dicit
Glossa7 ad pro(andu& C/risti di0nitate& dicit$ dixit ad &e$
-lius &eus es tu$ e0o /odie 0enui te% 6t ide&$ dixit do&inus
do&ino &eo$ sede a dextris &eis% Ser&one&$ in*ua&$
-r&iore&$ idest lucidiore&% Glossa7 *uia clarius aliis
prop/etis de C/risto prop/eta)it ipse .a)id% Vel -r&iore&
)o(is$ scilicet 8udaeis$ *ua& sit ser&o &eus7 *uasi dicat7 si
&inus creditis &i/i$ credatis prop/etae$ *ui est -r&ior )o(is
*ua& e0o$ )el *ua& sit ser&o &eus% 2ua&)is eni& ser&o
apostoloru& esset si&pliciter -r&ior ser&one prop/etico$
non ta&en *uantu& ad istos7 *uia &a0is crede(ant 8udaei
prop/etis *ua& apostolis% Vel dicit -r&iore&$ *uia )isioni
contradicere poterant$ *uae 1acta 1uit in secreto7 sed
prop/etiae nullus contradicere aude(at% Cui scilicet ser&oni
prop/etico$ (ene1acitis attendentes$ scilicet propter sui
utilitate& et inconcussa& )eritate&7 unde su(dit7 *uasi
lucernae$ idest *uae est *uasi lucerna$ *uae illu&inat
intellectu& ad )eritatis co0nitione&$ lucenti$ *uia accendit
a<ectione&7 unde )eritas sacrae Scripturae illu&inat
intellectu&$ ideo dicitur lucerna7 *uia accendit a<ectu&$
ideo dicitur ardens7 et ideo est scientia per1ecta7 unde
lucere solu& )anu& est$ ardere paru&, sed lucere et ardere
si&ul per1ectu&% 'ucenti in*ua& seu ardenti in cali0inoso
loco$ idest in nocte /u+us saeculi$ *uae est plena cali0ine
i0norantiae$ tene(ris peccatoru&$ et ne(ulis erroru&%
Notandu& aute& *uod doctrina prop/etica (ene dicitur
lucerna$ idest lux in testa% 2uia Psal% 1=$ tene(rosa a*ua in
nu(i(us aeris$ Glossa$ o(scure% Interlinearis$ in prop/etis$
sed doctrina e)an0elica est lux splendens non in testa$ sed
super candela(ru& posita% Pro)er(% A$ &andatu& lucerna
est$ et lex lux7 scilicet 6)an0elii% 'ucet in*ua& in /oc
cali0inoso loco ta&diu% .onec dies$ idest aperta .ei )isio$ et
claritas plena de *ua Psal% 8!$ &elior est dies una in atriis
tuis et cetera% Illucescat$ idest intus luceat% Haec eni& lux
non solu& erit super-cialis$ sed pro1unda(it se us*ue ad
inti&u& ani&ae% 6t donec 'uci1er oriatur$ scilicet clarus
intellectus secundu& Glossa&$ non aeni0&aticus% Vel
'uci1er$ Glossa$ C/ristus$ *ui 1ecit luce&$ *ua illu&ina)it
&undu&% Potest er0o intelli0i per die& aperta co0nitio
deitatis% Per 'uci1eri ortu& aperta co0nitio /u&anitatis
C/risti$ *uae 1uit diei nuncia$ sicut 'uci1er praenuncius solis%
6rit eni& (eatitudo sanctoru& in utro*ue% 8oan% 1=$ /aec est
)ita aeterna ut co0noscant te et cetera% Vel per die&
intelli0itur co0nitio sanctoru& post +udiciu&7 per 'uci1eri
ortu& co0nitio ante +udiciu&% Ma+or eni& erit claritas
sanctoru& post$ *ua& ante% 6t claritas solis &a+or est *ua&
'uci1eri% Vel per die& 1uturae )isionis7 per 'uci1eri ortu&
co0nitio praesentis conte&plationis% In cordi(us )estris,
na& in seipso nec oritur nec occidit$ nec per-cit$ nec
destruit$ sed in )o(is% Hoc pri&u& intelli0entes$ audientes
prop/etia& *uae illu&inat intellectu& et inCa&&at% Insuper
*uia i&&uta(iliter )erax est7 *uod patet ex /oc *uod a solo
.eo est% Non er0o ne0li0atis$ sed sitis /oc pri&u&
intelli0entes$ idest principalius intelli0entes *uod o&nis
prop/etia7 /oc dicit *uia triplex est 0enus prop/etiae
secundu& triplex 0enus )isionis$ scilicet corporalis$
spiritualis et intellectualis$ Scripturae% Hoc addit ad
di<erentia& prop/etiae *uae consistit in 1actis% Sicut
6@ec/ias 1ecit se portari per 1ora&en parietis% 6t Isaias i)it
nudus et discalceatus% Propria interpretatione non -t$ idest
proprii cordis -cta expositione% Glossa$ propria prop/etantis
)oluntate$ sed spiritu spiritu sancto in eo lo*uente% Glossa$
sicut prop/etae non sua$ sed .ei )er(a scri(e(ant$ ita
lector non sua interpretatione )el propria expositione uti
de(et ne a -de exor(itet% Non eni& )oluntate /u&ana$ )el
lo*uentis )el audientis% 2uod intelli0endu& est *uantu& ad
illius traditione& &entis$ non *uantu& ad actu&
pro(ationis si)e denuntiationis, na& denuntiare erat in
li(ertate prop/etaru& non arreptitioru&% Unde 1 Corint/%
1:$ spiritus prop/etaru& prop/etis su(+ecti sunt% 4llata est
ali*uando prop/etia$ a .eo scilicet in prop/eta&% 4llata$ ut
dicit .ion3sius$ prop/etia .ei 1ertur de sursu& &inisterio
4n0eloru&$ idest re)elatur prop/etis per 4n0elos *uid et
*uo&odo de(eant prop/etare$ sed spiritu sancto$ non
&ali0no$ inspirati$ idest intus spirati$ e+us scilicet
inspiratione et re)elatione edocti et instructi% 8o( !>$
inspiratio o&nipotentis dat intelli0entia&% 'ocuti sunt sancti
.ei /o&ines$ idest prop/etae *ui erant nuntii .ei% 6t potest
esse l3 sancti no&inati)i casus )el 0eniti)i% 5eda$ ea sola
dice(ant *uae a spiritu sancto didicerant% 6x /oc aute&
*uod dicitur$ non -t propria interpretatione$ doce&ur non
ad nostru& sensu& Scriptura& exponere seu texere$ sed
nostru& intellectu& sententiis prop/etaru& et alioru&
sanctoru& expositioni(us su(+icere% Gre0orius super
6@ec/iele&$ *ui in expositione sancti elo*uii$ ut auditori(us
placeat$ ali*uid -n0it$ sua non .ei )er(a lo*uitur% Nota
super illud supradictu&$ cui (ene1acitis attendentes$ scilicet
ser&oni prop/etico *uasi lucernae ardenti et cetera% Nota
*uod *uando )ia est o(scura et lu(rica et praeceps$ et
a*uis plena et ini&icis circu&data$ )el *uando ali*uis
pastor custodit 0re0e& si(i co&&issu& inter lupos$ )el
ci)itate& in &edio ini&icoru&$ )el sponsa& in &edio
lupanariu&$ aut etia& t/esauru& pretiosissi&u&7 talis
de(et esse &ultu& attentus et cetera% Via nostra est )ita
nostra praesens7 *uae si (ona est$ ducit ad )ita& 1utura&$
*uae est aeterna, si )ero &ala$ ducit ad &orte& in1ernale&
*uae est perpetua% Ista )ita o(scura est per i0norantia&%
Pro)er(% :$ )ia i&pioru& tene(rosa% Psal&% 81$ in tene(ris
a&(ulant et cetera% 6t ideo de(et *uili(et esse intentus
etia& &ultu& et cetera% Secundo )ia nostra est lu(rica per
luxuria&% T/ren% :$ lu(rica)erunt )esti0ia nostra in itinere
platearu&% Sicut eni& in )ia lu(rica stati& cu& ponitur pes$
ex /inc lu(ricat illuc7 ita aspectus lu(ricat in co0itatione&$
co0itatio in a<ectione&$ a<ectio in delectatione&$
delectatio in consensu&$ consensus in operatione&$
operatio in consuetudine&% 6t ideo oportet *uod /o&o
&ultu& sit attentus% Unde Pro)er(% =$ &ulier )a0a et
0arrula *uietis i&patiens et cetera% 6t in1ra$ nunc er0o$ -li
&i$ audi &e et attende )er(a oris &ei$ ne a(stra/atur et
cetera% Tertio )ia est praeceps per super(ia&$ si0nanter ad
illos *ui sunt in alto /onoris et di0nitatu& constituti%
4u0ustinus$ *uanto eni& in loco superiore$ tanto in periculo
&a+ore )ersatur% Scitis eni& *uod alta aedi-cia )entis et
te&pestati(us in1estata citius ruunt% Unde praeponi unu&
accidit *ui ta&en )entis ad)enienti(us$ idest )alidis
tentationi(us$ cadit si)e ruit% Ideo tales &ultu& de(ent esse
attenti% 6ccles% 1$ attende ti(i ne 1orte cadas$ et adducas
ani&ae tuae in/onoratione&% Ite& )ia est la*ueis plena per
cupiditate& et a)aritia&% Osee ;$ audite /oc sacerdotes et
attendite do&us Israel$ *uia )o(is +udiciu& est7 *uonia&
la*ueus 1acti estis speculationi$ idest su(ditis *uos de(etis
speculari et *uasi recte expansu& super T/a(or% Ite& *uia
ini&icis$ idest .ae&oni(us circu&data per &ultiplice&
eoru& astutia&% Ideo pete(at .a)id$ Psal&% !1$ erue &e a
circu&danti(us &e% 6t 8o( 1$ o(sederunt in 03ro
ta(ernaculu& &eu&% Ideo dicitur 6ccles% A$ a( ini&icis tuis
attende% Ite& 6ccles% 1!$ ca)e ti(i et attende dili0enter
auditui tuo, *uonia& cu& su()ersione tua a&(ulas$ idest
cu& illis *ui non *uaerunt nisi su()ersione& tua&% Ite&
specialiter sacerdotes et praelati de(ent esse attenti7 *uia
sunt pastores custodientes 0re0e& do&ini in &edio
luporu&% Si)e etia& rectores custodientes ci)itate&
&unita&$ idest 6cclesia& in &edio ini&icoru&% Sunt etia&
paran3&p/i custodientes sponsa& dilectissi&a& in &edio
lupanariu&% Sunt etia& dispensatores (onoru& do&ini sui$
custodientes t/esauru& pretiosissi&u& in &edio latronu&%
.e o&ni(us istis$ 4ct% >"$ attendite )o(is et uni)erso 0re0i
*uo ad pri&u&7 in *uo )os spiritus sanctus posuit episcopos
re0ere *uo ad secundu&, 6cclesia& .ei *uae est e+us
sponsa$ *uo ad tertiu&, *ua& ac*uisi)it san0uine suo$ *uo
ad *uartu&%
Caput >
[8!"># Nicolaus de Gorran$ In VII epistolas canonicas$ pars
! cap% >
?uerunt )ero et pseudo prop/etae et cetera% Hic re)ocat a
seductione /aereticae pra)itatis$ *ui(us pri&o praedicit
per-dia& 1utura&% Secundo co&&inatur poena&$ i(i7 si
eni& .eus 4n0elis% Tertio ostendit poenae praee&inentia&$
i(i7 &a0is aute& eos% 2uarto descri(it eoru& &ala& )ita&$
i(i7 /i )ero )elut irrationa(ilia% In pri&a parte u(i per-dia&
/aereticoru& praedicit$ pri&o a( erroru& adin)entione%
Secundo a )eritatis ne0atione$ i(i7 et eu& *ui e&it eos et
cetera% Tertio a( alioru& seductione$ i(i7 et &ulti se*uuntur%
2uarto a di)ina repro(atione$ i(i7 *ui(us +udiciu& et cetera%
.icit er0o$ 1uerunt% Glossa$ ita )os co&&oneo et tot
auctoritati(us utor ne decipia&ini per pseudo$ *ui sicut oli&
1uerunt$ ita et erunt% ?uerunt )ero$ in*ua& *uasi prop/etae
1uerunt spiritu sancto locuti% Vero pro sed$ 1uerunt$ pseudo
prop/etae$ idest 1alsi et &endaces$ in populo$ scilicet
Israelitico$ sicut 5alaa&$ nu&eri >!% 6t 8ere&% >;$
prop/eta)erunt in no&ine &eo &endaciu&% 6t in eode&$
non &itte(a& eos et ipsi curre(ant$ sicut et in )o(is$ populo
C/ristiano$ erunt$ Glossa$ +a& sunt$ sed ti&ore
co&pri&untur7 )eru& post o(itu& &eu& &ani1esta(untur%
Ma0istri$ usurpatione auctoritatis$ &endaces$ in
i&pu0natione )eritatis$ idest /aeresu& in)entores et
in)entaru& de1ensores$ > ad Ti&ot/% :$ coacer)a(unt si(i
&a0istros prurientes auri(us, et a )eritate *uide& auditu&
a)ertent et cetera% 2ui$ scilicet /aeretici$ introducent$ idest
in corda /o&inu&$ scilicet suoru& credentiu& ducent$
sectas$ idest 1alsas doctrinas dictas )el a secando% Unde
Glossa$ doctrinas perditionis$ *uae secant et separant a
.eo% Unde /aeresis ide& est *uod di)isio% Vel a sectando
)er(o 1re*uentati)o% Glossa$ sectas 'atine$ /aereses
Graece% Cu& *uis errore& *ue& se&el concepit se&per
sectari nullatenus cessat$ *uod propriu& est /aereticoru&%
Sectas in*ua& perditionis$ a( e<ectu$ *uia ducunt ad
perditione&$ et eu&$ scilicet C/ristu&$ *ui e&it eos$ idest
san0uine rede&it% 1 Petr% 1$ non corrupti(ili(us auro et
ar0ento et cetera% .eu& esse ne0ant$ ideo &erito
perditione& incurrunt% Unde potest dici de .eo et illis sicut
de li(erante latrone& a pati(ulo$ *ue& latro nun*ua&
dili0it% Ne0are )ero illu& dicuntur dupliciter secundu&
Glossa&% Vel *uia nondu& )enisse nuntiant$ )el ali*uos
errores interserunt$ non *uale& )eritas ostendit$ ut dicit
Glossa$ sed *uale& si(iipsi -n0unt et praedicant% Ipsi dico$
superducentes si(i$ idest super se ducentes et ad da&nu&
suu&$ celere& perditione&$ idest perditione& *uae cito
)eniet% Vel sicut exponit Glossa$ super ducentes$ idest super
)eritate& inducentes celere& perditione&$ idest e<ectu&
celeris perditionis$ scilicet errore&% Glossa% Ne0ata )eritate
inducunt 1alsitate& pro *ua cito periclita(untur% 6t ta&en
&ulti se*uuntur eoru& luxurias$ eos in luxuria carnali
i&itantur% Vel eoru& doctrinis$ *ui(us luxurias et sua)ia
praedicant$ consentiendo$ Glossa$ concupiscentias
praedicant$ *ui(us carnales /o&ines 1acile consentiunt% .e
tali(us dicit 8udas in canonica sua$ su(introierunt *uida&
/o&ines .ei nostri 0ratia& trans1erentes in luxurias% Sic et
taliu& luxuria est proxi&o noci)a$ et etia& .eo in+uriosa$
*uia illi sunt$ per *uos$ scilicet /aereticos )el eoru&
se*uaces$ )ia )eritatis$ idest C/ristianae reli0ionis DPsal&%
118$ )ia& )eritatis ele0iE$ (lasp/e&a(itur$ idest
)itupera(itur7 Glossa$ non solu& in eis$ sed etia& a
credenti(us illis% Puta a( aliis in-deli(us )identi(us &ala
eoru&% Cu& eni& se -n0ant C/ristianos et )i)ant in luxuriis
et in i&&unditiis$ excitant alios in odiu& C/ristianae
reli0ionis$ existi&antes propter eoru& &ala& )ita& o&nes
C/ristianos esse /u+us&odi$ )ia )eritatis$ Glossa$ idest
castitas et (ona opera$ *ui(us itur ad caelu&% Nota *uod
)ia )eritatis in duo(us consistit7 scilicet in credendis et in
operandis% Pri&a (lasp/e&atur per -dei corruptione&%
Secunda per &oru& depra)atione&% Isaiae ;>$ +u0iter tota
die no&en &eu& (lasp/e&atur% 6t in a)aritia$ causa lucri
te&poralis$ ne0otia(untur de )o(is$ ut ali*uid lucri
ac*uirant$ sicut /o&o ne0otiatur de panno$ ut ali*uid
lucretur$ -ctis )er(is$ idest 1alsis doctrinis et adulationi(us$
Glossa$ non causa reli0ionis$ sed a)aritiae$ ut ali*uid
lucrentur$ -n0unt no)as doctrinas7 nec )os e&unt .eo$ sed
de )o(is ali*uid co&&odi ac*uirunt% 1 Ti&ot/% A$
existi&antes *uaestu& esse pietate&% Con)eniunt aute&
/aec )er(a praedicatori(us *uaestuariis *ui in
praedicatione sua *uaestus causa 1alsa interserunt$
indul0entias )endunt% Contra /oc 1 T/ess% >$ non eni&
1ui&us ali*uando in ser&one adulationis$ nec in occasione
a)aritiae$ *ui(us$ scilicet /aereticis$ &a0istris &endaci(us
et eoru& se*uaci(us% 8udiciu&$ scilicet conde&nationis$ +a&
oli&$ a( aeterno a .eo prae)isu&7 .eus eni& a( aeterno
disposuit et praeordina)it poena& etsi non culpa&% Vel +a&
oli&$ idest a( initio te&poris praeparatu&% Isaiae !"$
praeparata est a( /eri$ Top/et$ idest a pri&a die *ua potuit
dici /eri Top/et$ idest poena In1erni% Non cessat% 5eda$ idest
praesentialiter excruciat$ nec -ne& /a(e(it% Sed *uo&odo
/oc dicit$ cu& illi *ui(us lo*ue(atur Petrus$ ad/uc )i)e(ant$
nec in Ge/enna essentB Responsio% Non dicit *uod o&nes
cruciat$ sed ali*uos, et *uod eos post&odu& perpetuo
crucia(it% Vel potest dici *uod +a& in /ac )ita /a(eant
parte& Ge/ennae$ scilicet re&orsu& conscientiae% 6t
perditio eoru&$ idest perditionis auctor .ia(olus% Glossa$
.ia(olus &odo decipiens$ post tor&entaturus% .icitur
aute& e&p/atice perditio$ *uia irrepara(iliter perditus est$
et ni/il aliud *ua& perditione& intendit ad &a+ore&
expressione& &alitiae ipsius% Unde et *ui eu& i&itantur
dicuntur -lii perditionis$ sicut 8udas 8oan% 1=$ et 4ntic/ristus
> ad T/essalonicenses >% Non dor&itat$ idest sine
interru&ptione continue perditione& eoru& au0&entat et
de peccato in peccatu& ruere 1acit% 5ernardus$ non
dor&ita(it ne*ue dor&iet *ui custodit Israel$ *uia non
dor&itat nec dor&it *ui i&pu0nat Israel% Unde ex /oc
su&itur ar0u&entu& *uod .ia(olus continue peccat% Si
eni& .eus et cetera% Hic co&&inatur poena&% U(i pri&o
exe&plis spirituali(us asserit /aereticoru& da&natione&
1utura&% Secundo exe&plu& elicit 0enerale& sententia&$
i(i$ no)it .eus pios% Tertio$ exe&pla ponit tria% Pri&o de
casu 4n0eloru&% Secundo de dilu)io /o&inu&$ i(i$ et si
ori0inali &undo% Tertio de su()ersione Sodo&oru&$ i(i$ et
ci)itates Sodo&oru&% U(i tan0it pri&o nocentu&
punitione&% Secundo innocentis li(eratione&$ i(i$ et +ustu&
'ot% Tertio$ li(erationis &eritu& et ratione&$ i(i$ aspectu
eni& et auditu% .icit er0o$ si .eus 4n0elis% Glossa7 licet
di0nioris naturae sint$ peccanti(us$ scilicet peccato
super(iae% Non pepercit$ sed stati& )indicta& in In1erno$
supple$ eos 1ecit$ detractos$ idest de caelo tractos%
Rudenti(us In1erni$ idest conati(us super(iae *ui ducunt ad
In1ernu&% Rudentes eni& sunt 1unes *ui(us )ela in alto
suspenduntur$ et Cante )ento na)is i&pellitur% 6t si0ni-cat
secundu& 5eda& cona&ina .ae&onu&$ *ui(us contra
eri0ere se )oluerunt, per *uae )ento super(iae i&pulsi$
rapti sunt in pro1undu& In1erni% Rudenti(us er0o dicit
super(iae conati(us *uasi 1uni(us% Pro)er(% ;$ 1uni(us
peccatoru& suoru& *uis*ue constrin0etur tradidit in
Tartaru& idest in In1ernu& cruciandos ut crucientur% 6t
tradidit eos$ reser)ari$ idest ut reser)entur in +udiciu&
scilicet ulti&u&$ tunc in pro1undu& cruciandi et 0ra)ius
puniendi secundu& 4u0ustinu& et Glossa&$ )el ordina
littera& sic$ tradidit in Tartaru& reser)ari$ idest ut
reser)entur in +udiciu& cruciandos$ scilicet &a0is *ua&
prius% Huic consonat alia translatio *uae est$ in carceri(us
In1erni cali0inis retrudens tradidit +udicio puniendos%
2uaeritur de /oc *uod dicit Glossa super illud$ si 4n0elis
peccanti(us et cetera% Pro(atio a &a+ori% Contra7 peccatu&
4n0eli &a+us est *ua& peccatu& /o&inis$ er0o non
se*uitur si da&nat 4n0elu& &a0is peccante&$ *uod
da&nat /o&ine& &inus peccante&% Responsio$ re )era
co&parando peccatu& peccato non se*uitur$ sed
co&parando natura& naturae$ *uia an0elica natura di0nior
est, et ideo se*uitur$ si 4n0elo non pepercit$ nec parcet
/o&ini% 2uaeritur etia& de /oc *uod dicit Glossa$ 4n0eli
di0nioris naturae sunt% Contra 4u0ustinus dicit7 ani&a et
4n0elus natura sunt pares et o9cio dispares% Responsio$
natura i(i sonat in aptitudine&$ *uia possi(ilis ae*uari
4n0elis$ non in actu&$ Matt/% >>% 2uaeritur et de /oc *uod
dicit$ rudenti(us In1erni tradidit et cetera% Contra7 ad 6p/es%
A$ non est no(is colluctatio ad)ersus carne& et san0uine&$
sed ad)ersus principes et ad)ersus potestates et &undi
rectores tene(raru& /aru&% 2uod exponitur de
.ae&oni(us in /oc aere cali0inoso /a(itanti(us et nos
i&pu0nanti(us% Responsio7 sicut dicit 5eda super
canonica& 8aco(i$ .ae&ones u(icu&*ue sunt ardent$ et
/a(ent poena& sua&% 6t ponit exe&plu& de 1e(ricitante$
*ui ae*ue tor*uetur in lecto e(urneo sicut in li0neo% Modo
er0o us*ue ad die& +udicii /a(itant ali*ui .ae&ones in /oc
aere cali0inoso% Unde Ha3&o dicit *uod sicut radius plenus
est ato&is$ sic aer ipse plenus est .ae&oni(us% Unde 5eda
et Glossa7 in Tartaru&$ idest in /unc aere& in1eriore&% 6t si
ori0inali et cetera% Hic ponit exe&plu& de dilu)io /o&inu&%
Si eni& .eus ori0inali &undo non pepercit% Gen% A$ idest
/o&ini(us secundu& ori0ine& pri&i peccati )i)enti(us% Vel
&undu& ori0inale& dicit /o&ines *ui ante dilu)iu&
1uerunt$ non /a(entes le0e& nisi *ua& a( ori0ine$ idest
natura traxerunt$ non /a(e(ant nisi le0e& naturale&% Sed
octa)u& Noe% Octa)us dicitur propter ipsa& /istoria&$ *uia
in nu&ero octo personaru& li(erataru& 1uit$ et 1orte
ulti&us$ et sic octa)us arca& intra)it$ Gen% A$ 1% Petri !$ in
*ua pauci$ idest octo ani&ae sal)ae 1actae sunt% Vel
octa)us propter -0ura&7 *uia illud +udiciu& &undi -0ura
1uit ulti&i +udicii$ *uod erit in principio octa)ae aetatis
resur0entiu&$ secundu& Glossa&% 8ustitiae praecone&% 6t
si non )er(o$ ta&en exe&plo$ *uia +ustus erat$ Gen% ;%
Glossa% 2uia +ustitiae opera 1aciens$ *ualiter )i)endu&
esset cora& .eo$ ostendit% Ite& per /oc *uod 1a(rica(at
arca&$ eos ad +ustitia& &o)e(at% Hunc in*ua& tale&$
custodi)it$ a dilu)io in arca% Sapient% 1"$ per conte&pti(ile
li0nu& 0u(ernans +ustu&$ dilu)iu&$ idest a*uaru&
inundantia& a( in1eriori(us$ superiori(us a*uis
concurrente&% Mundo i&pioru&$ idest i&piis &undi% Gen% A$
idest /o&ini(us &undi *ui erant i&pii% Inducens et ci)itates
Sodo&oru& et Go&orr/aeoru&% Plus no&inat istas ci)itates
*ua& tres reli*uas *uae 1uerunt 4da&a$ Se(oi&$ et Se0o&
et /oc *uia erant principaliores et 1a&osiores et &a0is
peccatrices% In cinere& redi0ens$ co&(ustione i0nis et
sulp/uris% Gen% 1% Hinc dicit 4u0ustinus in 'i(% de ci)itate
.ei$ *uod 1ructus illius terrae sunt pulc/erri&i exterius$ et
nil /a(ent interius nisi cinere&$ et 1u&u& reddunt 1oetidu&
si carpantur% 6)ersione da&na)it$ *uia illa re0io in aliena&
natura& )ersa est$ scilicet in lacu& salis$ *ui dicitur &are
&ortuu&$ *uia nec pisces nec a)es in eo )i)unt sicut in
a*uis aliis% 6xe&plu& eoru& *ui i&pie acturi sunt ponens7
*uasi dicat7 per /oc si0ni-cans *uod &axi&e puniendi
essent *ui illos i&itarentur% I&pie$ idest contra pietate& in
.eu&$ )el in proxi&u& peccando% 6tsi supple +ustu& 'ot/
nepote& 4(ra/ae$ Gen% 1$ *uia .ei cultor et /ospitalis$
nec &alis consentiens$ oppressu&$ idest 0ra)iter aFictu&%
4 ne1andoru& in+uria$ *uia peccatu& illud &ini&e
no&inandu&% Vocat apostolus talia peccata passiones
i0no&iniae$ Ro&% 1% 4c$ oppressu&$ scilicet a luxuriosa
con)ersatione eripuit% Per 4n0elos *ui eu& cu& uxore ac
-lia(us extra ci)itate& duxerunt% Gen% 1$ dissi&ulante eo
e0redi appre/enderunt &anu& e+us$ et posuerunt extra
ci)itate&% Sap% 1"% Haec +ustu& a pereunti(us i&piis
li(era)it 1u0iente& descendente i0ne in Pentapoli&%
4spectu eni&$ licet &ulta turpia )ideret$ et auditu$ etsi
&ulta et in/onesta audiret$ +ustus erat$ aspectu et audita7
)el alieno$ *uia nil in+ustu& in eo )ide(atur% Vel proprio$
*uia (onis acti(us insiste(at$ nec )isis nec auditis Ca0itiis
se 1uca(at$ idest o(scura(at secundu& Glossa&% 8ustus
in*ua& erat$ /a(itans apud eos$ idest licet /a(itaret inter
illos$ scilicet &alos inter *uos di9cile est ser)are +ustitia&$
sicut dicit Glossa% Psal&% 1=$ cu& sancto sanctus eris et
cetera% 2ui de die in die&$ idest continue et incessanter$
ani&a& +usta&$ e+us$ scilicet$ ini*uis operi(us$ *uae
1acie(ant contra .eu& et proxi&u&$ *uae sicut dicit
Glossa$ )ide(at et corri0ere non poterat$ crucia(ant$ cruce$
scilicet spirituali doloris et co&passionis$ licet non exterioris
)exationis% Ps% 118$ de1ectio tenuit &e pro peccatori(us
derelin*uenti(us le0e& tua&% 4u0ustinus% O&nes &ali
perse*uuntur (onos non 1erro aut lapidi(us$ sed )ita et
&ori(us% No)it do&inus (onos% 6x praedictis exe&plis elicit
0enerale& sententia&$ *uod di)ina (onitas punit &alos et
li(erat (onos7 unde dicit$ no)it7 *uasi dicat$ sic .eus puni)it
&alos et li(era)it Noe et 'ot% 5onos i0itur no)it do&inus
notitia non solu& speculati)a$ *ua scit etia& &ala *uae non
est ipse 1acturus% Sed dico practica$ *ua solu& no)it (ona
*uae est ipse 1acturus% Pios$ Glossa$ sicut Noe et 'ot$ de
tentatione$ idest tri(ulatione$ eripere$ idest extra rapere$
Psal&% "$ cu& ipso su& in tri(ulatione, eripia& eu& et
cetera% Isa% :!$ cu& transieris per a*uas$ tecu& ero$ et
Cu&ina non operient te% Sic patet in Noe% 6t cu&
a&(ula)eris in i0ne non co&(ureris$ sicut patet in 'ot$ et
no)it ini*uos% Glossa$ sicut .ia(olu&$ ori0inale& &undu&
et Sodo&itas$ reser)are$ idest iteru& ser)are$ in ani&a
scilicet et corpore$ in die +udicii$ cruciandos a&plius$ scilicet
*ua& prius% 6t ante die& +udicii solu& ani&ae poenas
luunt$ et in +udicio 0ra)iora expectant$ *uando in corpore et
ani&a crucia(untur% Ma0is aute& eos *ui post carne& et
cetera% Haec est tertia pars in *ua ostendit poenae
praee&inentia&7 tan0ens pri&o /aereticoru& &a+ore&
1ructu& da&nationis *ua& alioru&% Secundo da&nationis
&a0nitudine& con-r&ans exe&plo 4n0eloru&$ i(i$ u(i
4n0eli 1ortitudine pri&o &a+oritate& da&nationis ostendit
triplici de causa% Pri&o luxuriae% Secundo super(iae$ i(i7
do&inatione&*ue% Tertio per-diae$ i(i7 sectas non &etuunt%
.icit er0o7 &a0is aute&7 *uasi ita reser)antur o&nes
peccatores in die& +udicii puniendi$ &a0is aute&$ DGlossaE
&a0is reser)a(it puniendos si)e cruciandos$ eos$ scilicet
/aereticos et eis credentes$ *ui post carne&$ idest carnis
concupiscentia&$ non natura& Dsic eni& accipitur caro$
Galat% ;$ caro concupiscit ad)ersus spiritu& etc%E 4&(ulant$
passioni(us interiori(us a<ectionu& et exteriori(us
operationu&% Sapient% ;$ a&(ula)i&us )ias di9ciles$ )ia&
aute& do&ini i0nora)i&us$ in concupiscentia i&&unditiae$
ecce luxuria$ idest in concupiscentias i&&undas
per-ciendas% Contra illud 6ccl% 18$ post concupiscentias
tuas ne eas% Hi si&iles sunt (rutis *uae tra/untur per suas
concupiscentias et se*uuntur eas% Psal&% !1$ nolite -eri
sicut e*uus et &ulus *ui(us non est intellectus% Glossa7 *ui
&ore ani&aliu& (rutoru& luxuriantur$ pro reatu 1oedae
corruptionis &a+ora patientur in +udicio *ua& 0enerales
ini*ui$ do&inatione&*ue conte&nunt% 6cce super(ia$
Glossa$ do&inu& nostru& +udice& +ustu& taliu&
co0noscere nolunt% .o&inatione& aute& .ei )ocat
do&inatione& si&pliciter$ *uia e+us do&inatio est nullius
Psal&% 8>$ do&inus uni)ersoru& tu es% Ite& *uia sin0ularis%
6st/er 1:$ do&ine &i *ui rex noster es solus$ ad+u)a &e
solitaria& et cu+us praeter te non est auxiliator alius% Ite&
est inter&ina(ilis% Psal&% 1::$ do&inatio tua in o&ni
0eneratione et 0eneratione&% 4udaces% Glossa$ ad &a+ora
cri&ina% 6x *uo eni& /o&o .eu& conte&nit$ -t audax et
praeceps ad o&ne periculu& et Ca0itiu&% Haec est audacia
te&eritatis sine ulla repressione di)ini ti&oris$ de *ui(us
6ccles% 8$ *uia non cito pro1ertur contra &alos sententia$
a(s*ue ti&ore ullo -lii /o&inu& perpetrant &ala% Si(i
placentes$ Glossa$ in perpetratis &ale7 )el si(i placentes$
idest curantes placere si(i non proxi&o% 4&(rosius super
epistola& ad Ro&% cap% 1;$ ille si(i placere dicitur *ui ita
1acit *uod si(i (onu& )idetur$ ut non curet$ si)e placeat
si)e non placeat proxi&o% Vel si(i placentes$ idest seipsos
a&antes% > Ti&ot/% !$ erunt /o&ines seipsos a&antes et
cetera% Sectas non &etuunt introducere$ idest errores
o(stinatos7 *uae dicuntur sectae a secando$ propter
ecclesiasticae unitatis di)isione&$ )el a sectando propter
aesti&atione&% Ipsi dico$ (lasp/e&antes$ scilicet .eu&$
contra *ue& sectas inducunt et ad (lasp/e&andu& alios
accendunt% Sensus er0o est praedictoru&% Certu& *uod
o&nes ini*ui da&na(untur 0eneraliter$ sed inter illos &a0is
/aeretici% 6t inter /aereticos illi &a0is *ui de)iant a -de
causa super(iae$ *ua& *ui causa luxuriae, et illi &axi&e
*ui sectas introducunt, ut sicut 0radus est in peccatis$ sic et
in suppliciis% Haec aute& poena tanta erit$ *uod non
poterunt ea& portare% 2uod ostendit per locu& a &a+ori$
cu& dicit$ u(i 4n0eli 1ortitudine et )irtute et cetera% 6t est
sensus7 si 4n0eli &ali *ui sunt natura 1ortiores *ua&
/o&ines$ )ix possint poena& 1erre$ *uo&odo poterunt ea&
sustinereB 6xponitur aute& /oc dupliciter de &alis 4n0elis%
Pri&o &odo sic% Cruciandos reser)a(it praedictos$ u(i
4n0eli &ali$ scilicet 'uci1er et e+us socii$ cu& sint &aiores
/o&ini(us *uantitate non &alis$ sed )irtutis$ 1ortitudine$ ad
operandu&$ et )irtute ad sustinendu&$ *uia ni/il /a(ent de
carne *uae in-r&a est$ non portant$ idest )ix portant$
ta&*ua& onus i&porta(ile% 6t dicit non portant$ *ua&)is re
)era portent$ ut &a0is innuat poena& eoru& intolera(ile&$
et +udiciu& execra(ile$ idest +udicii do&ini poena& *ua&
ipsi execrantur se&per re&ur&uranda&% 2uod +udiciu& est
ad)ersu& se$ *uia etsi consonu& culpae$ ta&en contrariu&
naturae% Vel ad)ersu& se$ idest contra ipsos in eoru&
da&natione&7 *uasi dicat7 si 4n0eli )ix poterunt poena&
In1erni tolerare$ *uo&odo poterunt /o&ines poena& In1erni
sustinereB Secundo &odo sic secundu& Glossa&$ u(i ponit
tria de peccatis praedictis% 2uia scilicet post carne&
a&(ulant$ .eu& conte&nunt$ sectas 1aciunt$ 4n0eli non
portant$ idest )ix 1erre possunt$ execra(ile +udiciu&$ ut prius
exponendo% Non *uod .ae&ones /aec 1ecerint$ sed aliis
su00esserint% 6t tunc est sensus7 si .ae&ones tantu&
su00estores$ sic tor*uentur i&porta(iliter$ *uanto &a0is
/o&ines /oc 1acientesB Hi )ero )elut irrationa(ilia pecora et
cetera% Hic descri(it /aereticoru& &ala& )ita&% 6t pri&o
a0it co&&uniter de /aereticis% Secundo &a0is specialiter
de /aeresiarc/is$ i(i7 /i sunt 1ontes% Co&&uniter in
/aereticis tan0it pri&o )eritatis (lasp/e&ia&% Secundo
con)ersationis luxuria&$ i(i7 )oluptate& existi&antes% Tertio
alioru& corruptela&$ i(i7 pellicientes ani&as% 2uarto
intentionis a)aritia&$ i(i7 cor exercitatu& in a)aritia% 2uinto
certa& &alitia&$ i(i7 derelin*uentes )ia& recta&% 'uxuria&
aute& con)ersationis ostendit in *uadruplici corruptione%
Pri&o secundu& +udiciu&% Secundo secundu& tactu&$ i(i7
deliciis &ultis aFuentes% Tertio secundu& 0ustu&$ i(i7 in
con)i)iis suis% 2uarto secundu& aspectu&$ i(i7 oculos
/a(entes% .icit er0o$ /i )ero$ scilicet /aeretici$ reser)antur
&a0is cruciandi% Vero idest *uia /i$ Glossa$ &a0istri scilicet
/aeretici *ui docent errores$ )elut irrationa(ilia$ *uo ad
corruptione& -dei$ pecora$ *uo ad corruptione& &oru&$
naturaliter$ idest natura sua irrationali et (rutali tendunt$
scilicet in captione&$ idest in la*ueu& culpae *uo capiuntur
a .ia(olo7 post culpa& )ero$ in pernicie&$ idest in poena&
0e/ennale&7 )el in pernicie&$ idest in culpae o(stinatione&
*uae 1acit /aereticu& *uasi dicat7 sicut (ruta &oto (rutali
)adunt in captione& et pernicie&7 /oc aute& dicit pro
tanto$ *uia /aeretici non solu& /u&anas$ sed et (rutales
se*uuntur concupiscentias% Psal&% :8$ /o&o cu& in /onore
esset$ non intellexit$ co&paratus est +u&entis et cetera%
Glossa$ sicut irrationa(ili(us naturale est causa pa(uli
saepe in captione& et pernicie& i0noranter incidere7 ita
/aeretici co&parati +u&entis insipienti(us$ propter
appetitu& suae corruptionis explendu& incorrupta&
6cclesiae Cat/olicae doctrina& (lasp/e&antes et )ita&$
la*ueos si(i perditionis nectunt% Ipsi dico$ in /is$ idest de
/is$ *ui i0norant$ scilicet de articulis -dei$ (lasp/e&antes7
*uasi dicat7 *uia i0norant articulos -dei, ideo (lasp/e&ant%
Causa aute& *uare i0norant$ est$ *uia nolunt ratione
appre/endere *uod supra ratione& est et natura&7 ut *uod
.eus incarnatus$ passus$ &ortuus et /u+us&odi% 6t ideo in
corruptione sua$ idest pro corruptione in suo sensu$ )el pro
peccato$ *uod est causa corruptionis$ peri(unt$ Glossa$ a
consortio sanctoru&% Sicut eni& &odo )oluntarie se
separant a consortio 6cclesiae &ilitantis7 sic in)iti
separa(untur in 1uturo a consortio 6cclesiae triu&p/antis%
Ipsi dico$ percipientes$ idest per1ecte capientes$ &ercede&
+ustitiae$ in 1uturo$ idest poena& aeterna& *uae est &erces
in+ustitiae% Glossa$ poena& pro &alis operi(us% Vel
&ercede& in+ustitiae in praesenti$ scilicet ruina& in
&a+ori(us peccatis% Glossa$ ut *ui in sordi(us est$ sordescat
ad/uc7 4pocal% ult% )oluptate&$ *uasi7 et &erito$ *uia
existi&antes$ idest reputantes )oluptate&$ diei$ idest
)oluptate& (ona&% Glossa$ )oluptas (ona recte dies
)ocatur$ *uia sancti in do&ino delectantur% Voluptas &ala$
nox$ *uae est opus tene(raru&$ delicias coin*uinationis et
&aculae$ scilicet (onas et lucidas esse +udicant *uae sunt
&alae et execra(iles% Unde Glossa$ in+usti delicias
coin*uinationis et &aculae existi&ant )oluptate& diei$ *uia
cu& )acent deliciis i&purissi&is et execrandissi&is$ /as
opti&as et *uasi lucidas +udicant% 6cce +udicii per)ersitas$
de *ua Isa% ;$ )ae *ui dicitis (onu& &alu& et &alu&
(onu&% 6t dicit coin*uinationis$ *uo ad in*uina&entu&
corporis7 &aculae *uo ad in*uina&entu& ani&ae7 &aculant
eni& peccata carnalia corpus et ani&a&$ peccata )ero
spiritualia ani&a& sola&% 1 Corint/% A$ o&ne peccatu&
*uodcu&*ue 1ecerit /o&o$ extra corpus est, *ui aute&
1ornicatur et cetera% Vel delicias coin*uinationis *uo ad
peccatu& luxuriae /u&anae *ua si&ul plures in*uinantur$
scilicet a0ens et patiens% 2uod notatur in /oc *uod dicit$
coin*uinationis% Maculae )ero *uo ad peccatu& 0ulae% Vel
)oluptate& diei$ idest te&poris 0ratiae$ de *uo dicitur$ dies
aute& appropin*ua)it$ Ro&% 1!% 6xisti&ant delicias
coin*uinationis et &aculae *ui per)erse +udicant$ et
credunt$ *uod in te&pore 0ratiae de(eat /o&o tali(us
i&&unditiis deser)ire% Moraliter aute&7 &odo in die(us
1estis &a0is )acatur delitiis et crapulis et e(rietati(us$ *uasi
/oc esset in /onore& sanctoru& et in exultatione& diei
1esti% 4u0ustinus ad 4ureliu&7 co&essationes et e(rietates$
ita concessae et licitae putantur$ ut in /onore &art3ru&
cele(rentur7 *uae 1oeditas non ta& Ca0itiosa est$ *ua&
sacrile0a$ deliciis aFuentes$ ecce corruptio secundu&
tactu&7 *uasi7 non solu& existi&antes *uo ad errore&
rationis7 sed etia& aFuentes *uo ad appro(atione&
)oluptatis$ duplici Cuxu$ scilicet cordis per consensu&
delectationis$ et carnis per e<ectu& operis, ideo dicit
aFuentes% 6ccles% >$ non pro/i(ui cor &eu& *uin o&ni
)oluptate 1rueretur% Sapient% >$ nullu& pratu& sit *uod non
pertranseat luxuria nostra% In con)i)iis suis% 6cce corruptio
secundu& 0ustu&% 'uxuriantes )o(iscu&$ idest utentes
incenti)is ad luxuria&$ in specie(us$ sapori(us et 1orti(us
)inis% Hieron3&us$ )inu& 1u0e ut )enenu&7 *uid eni&
oleu& Ca&&ae addisB 8u)entus et )inu& duplex )oluptatis
incendiu& est% 6t dicit )o(iscu&$ Glossa$ ut i(i )os decipiat7
*uod dicit$ *uia e9cax &odus attra/endi /o&ines est
)ocare eos ad con)i)ia et delitiose eos pro)ocare% Ipsi dico$
oculos /a(entes plenos adulterii$ idest in oculis cordis
repraesentatur li(ido corporis% 4u0ustinus$ i&pudicus
oculus i&pudici cordis est nuntius$ et incessa(ilis delicti$
idest luxuriae$ *uae nun*ua& dicit su9cit% Pro)% 1$ et
Oseae :$ 1ornicati sunt et non cessa)erunt7 *uia$ ut dicit
Hieron3&us$ *uando )ires de-ciunt desideria inardescunt%
Pellicientes$ idest decipientes$ ani&as insta(iles$ *uae non
/a(ent 1unda&entu& -dei 1or&atae$ nec anc/ora& spei$ et
sunt sine ti&ore .ei% 5eda dicit$ pellicentes a pelliceo
pellices$ secundae con+u0ationis7 usitatius ta&en dicitur a
pellicio pellicis$ tertiae con+u0ationis7 et est pellicere ide&
*uod pelli(us ornare% 6t inde dicuntur /aeretici pellicere$
idest su( specie )eri decipere intellectu& et su( specie (oni
*uasi su( specie 1or&osa decipere a<ectu&7 unde de ipsis
dicit do&inus$ Matt/% =$ )eniunt ad )os in )esti&entis o)iu&
*uae sunt pelles% 6t > Ti&ot/% !$ /a(entes *uide& specie&
pietatis$ )irtute& aute& e+us a(ne0antes% Secundu&
Glossa&$ pellices sunt &eretrices$ a pello pellis$ *uia
super)eniente lu&ine expelluntur$ )el a pollutione$ unde
polluunt ani&as$ idest a )ero sponso C/risto recedere et in
.ia(olo adulterari 1aciunt% Cor exercitatu& in a)aritia
/a(entes$ plus est cor a)aritia exercitatu& *ua& cor
a)aru&% In corde a)aro notatur corruptio a<ectus7 in
exercitatione )ero la(or )el solicitudo% 4d)ersus *uos 8ere&%
A$ a &a+ori us*ue ad &axi&u& o&nes a)aritiae student%
Glossa$ *uid*uid a0unt causa a)aritiae 1aciunt% 4lia littera
/a(et$ excaecatu&% 6xod% >!$ non accipies &unera *uae
excaecant etia& prudentes7 /inc est *uod To(ias$ *ui ta&en
sanctus erat$ stercori(us calidis /irundinu& excaecatus 1uit%
Hirundines *uae in altu& )olant si0ni-cant sanctos$ *uoru&
con)ersatio in caelis% Stercora /irundinu& calida sunt
te&poralia$ *uae sancti ta&*ua& stercora relin*uunt7 unde
dice(at apostolus ad P/ilipp% !$ o&nia ar(itratus su& ut
stercora% His stercori(us &ulti *ui de(ent esse sancti
excaecantur7 unde T/ren% :$ *ui nutrie(antur in croceis
a&plexati sunt stercora, et ideo$ &aledictionis aeternae -lii$
idest /aeredes$ idest &ali -lii$ scilicet .ia(oli per
i&itatione&$ *ui pri&o &aledictus 1uit$ /oc est &alo poenae
addictus% .erelin*uentes recta& )ia&$ idest )ia& .ei *uae
ducit ad )ita& aeterna&$ )el etia& )ia& &oru& *ua&
ta&en ex ratione co0nosce(ant$ *uid credere et *uo&odo
)i)ere de(erent$ sicut dicit Glossa% Unde 8ere&% >$ &e
dereli*uerunt 1onte& a*uae )i)ae et cetera% 6rra)erunt$ in
in)io in-delitatis et in1elicitatis% Sapient% ;$ erra)i&us a )ia
)eritatis% 6rra)erunt dico$ secuti )ia& 5alaa&$ )enientes$ ex
5osor$ no&en est )illae )el ci)itatis de *ua erat$ idest
se*uuti sunt passi(us &oru& non pedu&$ e+us cupiditate&
et &alitia&% 2ui &otus cupiditate ex certa &alitia i)it$ ut
&alediceret populo Israel *ue& scie(at (enedictu& a
do&ino% Nu&% >>$ *ui &ercede& ini*uitatis$ idest &unera
si(i pro&issa et o(lata pro causa ini*ua$ scilicet ut
&alediceret populo .ei$ )el &ercede& ini*uitatis$ idest
pretiu& da&nationis$ *uae dicitur &erces ini*uitatis$ *uia
1uit &erces pro ini*ua pro&issione *ua& intende(at
adi&plere contra .eu&$ a&a)it$ a<ectu cupiditatis% Vel dicit
&ercede& ini*uitatis$ *uia a re0e /onorari de(e(at7 *ue&
/onore& tantu& appete(at$ *uod ipsu& )oluntati .ei
praepone(at, *uod erat &a0na ini*uitas$ scilicet te&porale
.eo praeponere% Merito )ero 5alaa& *ui interpretatur
populus )anus$ ex 5osor *uod interpretatur carneus
/aeretici co&parantur$ ex sensu et )ita carnali )anitate&
erroris se*uuti *uo ad -de&7 carnei *uo ad
con)ersatione&% Correptione& )ero /a(uit$ et )er(i per
asinae locutione& et pedis attritione&$ suae )esaniae$ idest
insani erroris7 )esania eni& erat &a0na contra do&inu&
irre)erentia$ ut populo .ei .eo pro/i(ente &alediceret%
Tanto er0o 1uit pe+or$ *uanto non no)erat e&endare per
correctione&% Su(+u0ale$ scilicet asina$ &utu&$ idest non
/a(ens aptitudine& naturale& lo*uendi7 ani&al$ sine usu
rationis$ in /o&inis )oce lo*uens$ idest si&ili /u&anae )oce
lo*uens% 6rat eni& )ox articulata an0elico &inisterio per
lin0ua& asinae prolata$ sicut et .ia(olus per lin0ua&
serpentis locutus 1uit$ Genes% !% Istud /a(etur Nu&% >>7
aperuit do&inus os asinae et locuta est% Pro/i(uit$ transire
scilicet recedendo et contra natura& lo*uendo$ de
Ca0ellatione con*uerendo$ pede& e+us conterendo$ et non
expresse de /oc ar0uendo$ prop/etae$ 5alaa&$
insipientia&% 2ua i(at ad &aledicendu& populo .ei% Sic$ ut
dicit Glossa$ ali*ui /aeretici$ ta& stulta do0&ata pro1erunt$
ut Pa0ani$ scilicet stulti$ illoru& detestentur insania&% Sic$
ut dicit Glossa$ docti clerici a( indoctis laicis ali*uando
&erito lacerantur$ (ona )ita eoru& repre/enditur% 2uod est
propter eoru& a)aritia&$ ut dicit Glossa% Hi sunt 1ontes sine
a*ua et ne(ulae et cetera% Hic a0it &a0is specialiter de
/aeresiarc/is a00ra)ando$ ostendens causas da&nationis
eoru&% Pri&o per propria& in se corruptione&% Secundo
alioru& seductione&$ i(i7 super(ia eni& )anitatis% Tertio
.ia(oli ser)itute&$ i(i7 *ui in errore con)ersati% 2uarto
&undi in*uinatione&$ i(i7 si re1u0ientes$ *uinto )eritatis
a0nitae de1ectione&$ i(i7 &elius eni& erat eis% Sexto )itae
turpitudine&$ i(i7 contin0it eni& eis% .icit i0itur$ specialiter
/oru& pri&i &a0istri /aeresiarc/ae$ /i sunt 1ontes sine
a*ua% .icuntur 1ontes propter e&anatione& doctrinae7 sed
sine a*ua )eritatis et sapientiae$ de *ua 8ere&% >$ et nunc
*uid ti(i )is in )ia 4e03pti ut (i(as a*ua& tur(ida&B Sed
sunt sine a*ua sapientiae salutaris% 6t notandu& *uod u(i
est 1ons sine a*ua$ i(i est lutu&, sic in istis non est a*ua
inundantis 0ratiae$ sed lutu& in*uinans errori(us et
cupiditati(us terrenis, et &erito$ *uia derelin*uunt 1onte&
a*uae )i)ae$ 8ere&% >% Unde intelli0e 1ontes non la)antes$
sed potius coin*uinantes$ et ne(ulae$ propter o(scuritate&
sole& intelli0endu& o(scurante&% Glossa$ o(scurantes
ne(ulae dico$ non resol)endae in plu)ia& sanae doctrinae$
sed tur(ini(us exa0itatae% Tur(o est co&&otio aeris per
conCictu& concursus )entoru&$ et inde ali*uando se*uitur
te&pestas, sed /aeretici conCictu )itioru& et p/ilosop/iae
rationu& exa0itati &a0is inducunt in auditori(us
te&pestate&$ *ua& saluti1eru& rore& et terrae
1ecundatione&% Notandu& *uod (oni praelati dicuntur
nu(es$ propter saluti1eru& rore&$ et terrae su(ditoru&
irri0atione&$ et spiritus sancti exa0itatione&7 unde Isaiae
A"$ *ui sunt isti *ui ut nu(es )olantB Non dicit$ *ui ut a)es
)olant$ *uae )olant contra nidu& suu&$ et sicut )olunt et
*uando )olunt$ et u(i )olunt% Sed &ali dicuntur ne(ulae
propter o(scuritate&% 2ui(us cali0o tene(raru& reser)atur$
id est retro in posteru& ser)atur% 6t dicit tene(raru& in
plurali$ o( duplices tene(ras$ scilicet spirituales et
interiores$ in praesenti$ *uae sunt peccata$ *ui(us
reser)antur per&issi)a reser)atione ut a&plius -ant &ali et
a&plius sordescant$ ut dicit Glossa% Vel corporales et
exteriores in 1uturo$ *ui(us reser)antur reser)atione
puniti)a% Matt/% >>$ li0atis &ani(us et pedi(us &ittite eu&
in tene(ras exteriores% .icit aute&$ cali0o tene(raru&$ id
est *uae teterri&ae et o(scurissi&ae erunt in In1erno *uasi
palpa(iles% 8o( 1"$ terra& tene(rosa&$ et operta& &ortis
cali0ine% Super(ia eni& )anitatis$ *uasi7 et &erito% Ipsi
eni&$ lo*uentes$ id est praedicantes )el docentes$ *uia
eoru& doctrina lo*uacitas est$ unde et co&parantur ranis$
*uae non 1aciunt nisi cla&are% 4poc% 1A$ )idi de ore
pseudoprop/etae exire spiritus tres i&&undos in &odu&
ranaru&% Super(ia$ id est in super(ia -naliter$ )anitatis
&aterialiter et initialiter$ *uia pro super(ia )ana praedicant%
4u0ustinus$ /aereticus est *ui alicu+us te&poralis co&&odi$
et &axi&e 0loriae principatus*ue sui 0ratia$ 1alsas ac no)as
opiniones )el 0i0nit )el se*uitur% 6t notandu& *uod
super(ia proprie est in a<ectu$ )anitas in intelli0entia si)e
intellectu% Super(ia )ero in appetendo excellentia&7 )anitas
de se &a0na sentiendo% Pelliciunt$ id est *uasi pellices et
&eretrices corru&punt si)e decipiunt$ ut supra expositu&
est% In desideriis carnis luxuriae$ id est luxuriae carnalis$ non
ta&en spiritualis% Per desideria eni&$ *uae docent$ tra/unt
/o&ines ad sectas suas% Talia eni& sunt ad *uae li(enter
tra/itur /o&o% 5eda in Glossa7 *uis non li(enter audit$
&anduce&us et (i(a&us$ et in aeternu& re0na(i&usB 6os
*ui paululu& e<u0iunt% Glossa% 2ui paululu& re1u0iunt et
ad suu& re)ertuntur errore&% Vel paululu&$ id est eos *ui
par)ulo te&pore a peccato a(stinuerunt$ et cito recidi)ant%
Vel paululu& e<u0iunt *ui non per1ecte peccata 1u0iunt,
1u0iunt peccata *uide& carnalia et non spiritualia% Ite&
1u0iunt peccata$ sed non circu&stantias et pericula
peccatoru&% 2ui$ /aeretici% In errore$ *uo ad se$ et *uo ad
alios% Glossa% 2uia errant$ et alios errare 1aciunt% Con)ersati%
2uia tota eoru& con)ersatio est erronea *uo ad -de& et
&ores% Psal&% 1"A$ errare 1ecit eos in in)io$ et non in )ia%
'i(ertate&$ id est$ pro peccatis i&punitate&$ )el peccati
i&&unitate&$ dicentes illicita licere7 sed /aec li(ertas &ala
est$ de *ua Ro&% A$ li(eri 1uistis +ustitiae% Illis scilicet
credenti(us% Pro&ittentes dicentes$ .eus non est tantu&
crudelis$ ut puniat aeternaliter pro peccato &o&entaneo%
Cu& ipsi$ scilicet /aeretici% Ser)i sint corruptionis$ id est
peccati *uod corru&pit (ona naturalia$ et spoliat 0ratuita%
Vel corruptionis$ id est 1o&itis$ sustinendo ipsu& re0nare in
suo corpore$ et ad o&ne peccatu& tra/ere% Vel corruptionis$
id est .ia(oli$ *ui est auctor% Glossa$ *uasi dicat7 cu& sint
ser)i et peccati et .ia(oli$ aliis li(ertate& dare non possunt$
*uia ne&o dat *uod non /a(et% 6t *uod sint ser)i$ pro(at
per +us co&&une% 4 *uo eni& *uis superatus est$ e+us et
ser)us est$ id est e+us su(+ectus% 8oan% 8% 2ui 1acit
peccatu&$ ser)us est peccati% 'o*uitur ad si&ilitudine&
ser)itutis ac*uisiti)ae$ *ua oli& capti a( /osti(us eoru&
ser)i e9cie(antur% Si&iliter capti a .ia(olo et a peccato$
ser)i sunt et .ia(oli et peccati% Cu& er0o ser)us &inor sit
do&ino suo$ et ipsi ser)i sint peccati$ et peccatu& sit ni/il$
ipsi$ in*uantu& peccant$ sunt &inus *ua& ni/il% 2uia non
solu& non /a(ent esse &oris$ sed et e+us oppositu&7
*ualecu&*ue esse /a(eant% Si eni& re1u0ientes et cetera%
Hic ostendit &undi coin*uinatione&% Si eni&% Glossa$ )ere
sunt ser)i ac*uisiti$ *uia cu& prius li(eri essent$ nunc
co0untur ser)ire 0ra)ius *ua& antea% Si eni&$ ipsi )el
*uicu&*ue alii% Re1u0ientes$ prius *uando 1uerunt ad -de&
con)ersi% Coin*uinationes &undi$ id est peccata *ui(us
in*uinantur /o&ines &undani$ et alios in*uinant$ *uae et
&undus &undis i&&ittit$ de *ui(us 1 8oan% >% O&ne *uod in
&undo est$ aut est concupiscentia et cetera% In co0nitione$
id est per co0nitione& *ua& susceperunt% ?ides eni&
puri-cat a( in*uinationi(us% 4ct% 1;$ -de puri-cans corda
eoru&$ sicut radius solis a(ster0it lutu& platearu&% .o&ini
nostri$ ratione creationis% 6t sal)atoris ratione recreationis$
8esu$ ratione o9cii salutaris$ C/risti$ ratione di0nitatis
re0alis$ secundu& *ua& unctus est oleo laetitiae prae
participi(us suis% His$ scilicet coin*uinationi(us &undi *uas
1u0erant% Rursus i&plicati$ idest in)oluti sicut in reti(us$
consensu operis et consuetudinis% Pro)er(% =% Irreti)it eu&
&ultis ser&oni(us$ et se*uitur ea& *uasi (os ductus ad
)icti&a&% Superantur% Praedo&inante )itio naturae spiritui$
id est sensualitate carni% ?acta sunt eis$ scilicet tali(us
recidi)anti(us seu apostatanti(us% Posteriora$ scilicet
peccata% .eteriora a priori(us$ scilicet peccatis% Vel status
posterior post recidi)atione& )el apostasia& deterior est
statu priori ante con)ersione& seu con)ersatione&% Talis
eni& &a0is o<endit .eu& *ua& ante 5aptis&u& )el
poenitentia&7 1ran0it eni& pactu& *uod pepi0it cu& .eo in
poenitentia )el 5aptis&o7 sicut periculosior est in-r&itas
recidi)antis *ua& prius ae0rotantis% Unde talis culpa est
&a+or propter circu&stantia& in0ratitudinis ex re&issione
praecedentiu& peccatoru&% Ideo dicitur 'uc% 11$ -unt
no)issi&a illius /o&inis peiora priori(us% 6t /oc *uia
resurrectio di9cilior$ ad He(r% A% I&possi(ile est eos *ui
0usta)erunt (onu& .ei )er(u&$ )irtutes*ue )enturi
saeculi$ et prolapsi sunt$ rursus reno)ari ad poenitentia&%
I&possi(ile$ idest di9cile% In si0nu& /u+us deteriorationis
uxor 'ot/$ *uae prius erat su(stantia rationalis$ per
respectu& retro )ersa est in creatura& seu statua& salis$
et 1acta est irrationalis$ Gen% 1% 6t )ere deteriora% Melius
eni& erat$ id est$ &inus &alu&$ cu& sit co&paratio a(usi)a
non propria% Propria *uando utru&*ue extre&u&
co&parationis participat ae*ualitate& in *ua -t co&paratio7
a(usi)a *uando alteru& tantu&7 &a0is a(usi)a$ *uando
neutru&$ ut /ic Matt/% >A$ &elius ei erat si natus non
1uisset et cetera% 6is$ scilicet recidi)anti(us et
i&poenitenti(us% Non co0noscere )ia& +ustitiae$ id est
+ustitia& *uae est )ia recta ducens ad )ita&% Unde accipitur
/ic +ustitia 0eneraliter non specialiter$ sed pro rectitudine
-dei et &oru& se7 )itae% 6t intelli0endu& est ceteris
pari(us% Tunc eni& excusa(iles essent salte& a tanto%
2ua& post co0nitione& e+us retrorsu&$ id est$ ad priora
peccata% Con)erti$ id est$ totaliter )erti sine reditu
poenitentiae -nalis$ per trans0ressione& scilicet$ a( eo
*uod illis traditu& est sancto &andato% Vel c/aritatis
specialiter$ *uod est traditu& a C/risto et e+us apostolis$
8oan% 1% Mandatu& no)u& de )o(is$ et cetera% Vel
0eneraliter &andato e)an0elico% Unde Psal&% tu &andasti
&andata tua custodiri ni&is% 6t accipitur sin0ulare pro
plurali% Sed contra /oc o(+icitur$ *uia dicit 4&(rosius$ per-di
etsi in aeternu& pereant$ ta&en eis prodest ex parte
credidisse% Responsio% Intelli0endu& est /oc *uo ad peccata
in *ui(us recidi)ant$ non uni)ersaliter *uo ad o&nia% Ite&
*uo ad peccata in *ui(us recidi)ant intelli0endo *uo ad
intentione& non *uo ad nu&erositate&7 *uia si nun*ua&
con)ersi 1uissent$ plura peccata e+usde& 0eneris /a(erent$
sed non ita 0ra)ia% Unde Glossa$ *uia praeter illa &ala *uae
sicut prius a0unt$ prae)aricatores pro&issionis sunt% Ite&
/oc *uod dicitur intelli0endu& est in eode& 0enere peccati$
plus peccat -delis *ua& in-delis o( notitia& peccati,
secundu& *uod dicitur 8aco(i :$ scienti (onu& et non
1acienti$ peccatu& est illi% Conti0it eni&$ Glossa$ ide&
pro(at auctoritate su( specie canis% 6t )ere prius est /oc%
2uia conti0it$ idest contin0enter )enit$ *uia non est
necessitatis /u+us&odi ser)itus$ sed )oluntatis eis
recidi)anti(us -naliter seu apostatanti(us% Illud )eri
pro)er(ii% Glossa% Illud pro)er(iu& )el illa pars li(ri$ *uae
continet illud pro)er(iu&% Canis re)ersus ad suu& )o&itu&%
Su&ptu& est de pro)er(iis >A$ sicut canis *ui re)ertitur ad
)o&itu& suu&$ sic stultus *ui iterat stultitia& sua&% Hoc
aute& dicit$ *uia sicut canis co&edit iteru& *uod e)o&uit$
et i&&undior et a(o&ina(ilior post*ua& co&edit *uod
e)o&uit *ua& ante$ sic isti prius loti a peccatis in 5aptis&o
)el poenitentia$ cu& postea recidi)ant$ i&&undiores sunt et
&a0is a(o&ina(iles *ua& prius% Tali(us nil prodest sua
lotio% 6ccles% !:$ *ui (apti@atur a &ortuo$ et iteru& tan0it
&ortuu&$ *uid prodest la)atio e+usB 6t supple$ tales sunt
sicut sus lota in )oluta(ro luti$ id est in luto in *uo se
re)ol)it% Glossa% Sus du& in luto la)atur$ sordidior redditur%
Sic *ui peccatu& plan0it$ nec ta&en deserit$ poenae
0ra)iori se su(+icit% 8ere&% >% 2ua& )ilis 1acta es rursu&
iterans )ias tuas% Hoc aute& apponit apostolus de suo$ *uia
non est de pro)er(iis )ul0ari(us Salo&onis% Vel apostolus
addit pro)er(iis Salo&onis% Per sue& si0ni-cantur luxuriosi$
*ui se in luto luxuriae i&&er0unt et in)ol)unt et re)ol)unt%
Caput !
[8!"!# Nicolaus de Gorran$ In VII epistolas canonicas$ pars
! cap% !
Hanc ecce )o(is et cetera% Post*ua& pro)oca)it eos ad
conser)atione& Cat/olicae )eritatis$ et re)ocat eos a
seductione pra)itatis /aereticae$ /ic su(dit causa&
utrius*ue operis$ scilicet causa& scri(endi /anc epistola&7
scilicet ut reddat eos cautos &axi&e contra errores circa
1uturu& +udiciu&% 6t pri&o excitat auditione& auditoru&%
Secundo ponit instructione& eoru&$ i(i$ /oc pri&u&
scientes$ u(i pri&o repro(at de 1uturo +udicio errore&%
Secundo &ani1estat )eritate&$ i(i$ latet eni& eos% Tertio$
ex/ortatur ad di0na& +udicii expectatione&$ i(i$ cu& i0itur
o&nia dissol)enda sunt% In pri&a ostendit errantiu&
sententia&7 in secunda su(dit errandi causa& &oti)a&$ i(i$
ex *uo eni& anti*ui% .icit er0o$ /anc etc%7 *uasi dicat7 tales
/aeretici )enturi sunt% 6t ideo ecce pro eade& causa% Hanc
secunda& )o(is$ id est ad )estra& utilitate&% C/arissi&i
scri(o epistola&% Glossa7 de no)issi&is te&pori(us$ *ui(us
derisores a(undant% In *ui(us$ epistolis$ scilicet pri&a et
secunda$ excito$ ne per torpore& dor&iatis% In
co&&onitione$ id est pro co&&onitione acti)a scilicet et
passi)a )estra et alioru& per )os$ *ua scilicet &oneo )os$
ut et alios &oneatis7 /oc i&portat praepositio associati)a%
Glossa$ ut )os co&&onea&$ et alios co&&oneatis% Vestra&
sincera& &ente&$ id est sine carne corruptionis -dei et
&oru&% P/ilipp% >$ et /oc oro ut sitis sinceri$ et sine o<ensa
in die C/risti% Vel sincera&$ id est sine cera$ et sine &ollicie
ac insta(ilitate7 ut nec sitis &olles per dissolutione&
&oru&$ nec insta(iles$ nec Cexi(iles per errore&% > T/ess%
>$ ro0a&us )os 1ratres$ ut non cito &o)ea&ini a )estro
sensu% Ut &e&ores sitis eoru& *uae praedixi )o(is
)er(oru&$ de -de et &ori(us$ et /aereticis )enturis%
Ver(oru& in*ua& acceptoru&% 4 sanctis prop/etis% Supra
pri&o$ /a(e&us ser&one& prop/eticu&$ cui attendentes
(ene1acitis% Glossa% Ver(oru& *uae auctoritate sanctoru&
prop/etaru& con-r&antur% 6t sitis &e&ores )er(oru&%
4postoloru& sanctoru&$ *uae )o(is per &e et alios
apostolos nunciata sunt$ )er(oru& dico$ praeceptoru&
do&ini$ idest *uae sunt praecepta do&ini +ure creationis$ et
sal)atoris$ +ure recreationis% Ipse do&inus *ui )enit sal)are
nos$ /aec praecepta instituit et ser)are praecepit% Horu&
aute& praeceptoru& de(e&us esse &e&ores non solu& ad
co0itandu&$ sed etia& ad 1aciendu&% Psal&% 1">$ &e&ores
sunt &andatoru& ipsius ad 1aciendu& ea$ /oc pri&u&
scientes% Hic ponit errantiu& sententia&7 ita )olo )os esse
&e&ores% Vos dico$ /oc pri&u&$ idest praecipue )el prae
ceteris$ scientes certitudine -dei$ indu(itatae Dpraescientia
eni& 1uturaru& /aeresu& &ultu& )alet ad credendi in -de
con-r&atione&E *uod )enient$ non dicit *uod &ittentur$
*uia non auctoritate di)ina$ sed usurpatione propria$ in
no)issi&is die(us$ Glossa$ te&pore 4ntic/risti$ ta&*ua&
e+us praecursores$ > ad Ti&ot/% !$ in no)issi&is die(us
insta(unt te&pora periculosa et cetera% In deceptione$ idest
ut decipiant -deles$ illusores$ idest /aeretici% Glossa$
illudentes -dei et spei C/ristianoru&$ *uod te&pus
resurrectionis 1uturu& si(i pro&ittunt 1rustra$ a&(ulantes$
idest de &alo in pe+us pro-cientes$ +uxta$ idest secundu&$
proprias concupiscentias$ idest se*uentes proprias
concupiscentias carnis contra consiliu& sapientis% 6ccles%
18$ post concupiscentias tuas ne eas et cetera% Vel
secundu& 5eda& in Glossa$ no)is peccatis 0audentes et
no)a peccata adin)enientes% Tales a&(ulant post
concupiscentias proprias et non tantu& co&&unes$ *ui(us
non su9ciunt co&&unia peccata$ sed adin)eniunt no)a%
Psal&% 8"$ i(unt in adin)entioni(us suis dicentes$ et corde
credendo et ore praedicando$ u(i est pro&issio 1acta$
scilicet anti*uis patri(us de eoru& li(erationeB 2uasi dicat7
ex *uo per C/ristu& non est co&pleta$ ipse non 1uit ille *ui
pro&issus est in Scripturis% I&pleta aute& non )identur$
*uia ad/uc su&us su( culpa et poena% Vel u(i est pro&issio
de 0loria (onoru&B 2uasi dicat$ nulla est% 4ut ad)entus
e+us$ scilicet ad +udiciu&7 *uasi dicat$ non potestis ali*ua
si0na ostendere *uod +udiciu& sit 1uturu&7 *uasi dicat% Nec
pro&issioni(us e+us credendu& est$ *uia non sunt i&pletae7
nec in ad)entu e+us est sperandu&$ *uia nullu& si0nu&
apparet% Glossa$ ideo non credunt$ ex *uo eni&$ anti*ui$
patres$ idest praedecessores$ dor&ierunt$ idest &ortui sunt%
Psal&% 118$ cu& dederit dilectis suis so&nu& et cetera% Sic
o&nia perse)erant$ idest &anent i&&utata$ *uia ni/il
&utatu& est de ordine et causa naturae% Sed contra%
6ccles% > dicitur7 )idi in o&ni(us )anitate& et ni/il
per&anere su( sole% Responsio$ creaturae secundu&
specie& perse)erant a( initio te&poris$ sed -t &utatio
indi)iduoru&$ nec ali*uid per1ecte &anet su( caelo *uin
ali*uo &odo i&&utetur% 4( initio creaturae$ idest ex *uo
&undus creatus est$ )el ex *uo 1uit pri&a creatura% Vel
secundu& alia& littera&$ sic per o&nia sicut prius sine
ali*ua &utatione perse)erant a( initio creaturae% 'atet
eni& eos /oc )olentes et cetera% Hic &ani1estat )eritate&
dupliciter% Pri&o in-deliu& i0norantia& circa +udiciu&
dete0endo% Secundo credentiu& -de& instruendo$ i(i7
unu& )ero /oc non lateat% I0norantia& dete0it duplice&%
Pri&o +udiciu& a*uae +a& 1actu&% Secundo circa +udiciu&
i0nis 1uturi$ i(i7 caeli aute& *ui nunc sunt% .icit er0o$ latet
eni& eos% Ideo de(ent o&nia eode& &odo perse)erare$
*uia )el )ere nescierunt$ )el -n0unt se nescire ut )os
decipiant$ duo .ei +udicia$ alteru& per a*ua&$ *uod +a&
praeteriit7 alteru& per i0ne& *uod restat7 latet$ scilicet )ere
)el si&ulatorie$ eos$ scilicet /aereticos$ /oc )olentes%
Glossa$ nullu& +udiciu& esse 1uturu&% Per /oc notatur
eoru& i0norantia& esse a<ectata&% Psal&% !;$ noluit
intelli0ere ut (ene a0eret% Nole(ant aute& propter
li(ertate& i&pune peccandi% Hoc scilicet latet$ *uod caeli$
scilicet aerei% Glossa$ iste /u&idus aer et tur(ulentus de
*uo dicitur 8ere&% 8$ &il)us in caelo co0no)it te&pus suu&%
6t Matt/% 1!$ )olucres caeli co&ederunt illud% 6rant prius$
Glossa$ inter priores creaturas% Vel prius$ idest ante
dilu)iu&% Sed sicut dicit Glossa$ tunc erant alterius &odi
*ua& &odo7 *uia tunc erat aer serenior et *uietior *ua&
&odo$ *uia tunc non erant te&pestates nec 1orte )apores$
et terra$ erat prius$ scilicet alterius &odi$ *uia 1ertilior et
planior% Ipsa dico$ consistens$ idest a00re0atione partiu&
suaru& si&ul stans$ de a*ua$ 5eda$ idest per re&otione&
a*uae operante .ei )er(o con0re0ata est in unu&$ et ita
apparuit arida% Gen% 1% 6t erat consistens$ per a*ua&$ idest
per a*uae con0re0atione&% 5eda$ *uia per di)ina&
dispositione& )enis a*uaru& est tota plena$ sicut corpus
ani&alis san0uine% 4lio*uin non staret$ sed redi0eretur in
&inutissi&u& pul)ere&$ secundu& p/ilosop/u&% Cu&
eni& sit &axi&e sicca$ indi0et /u&iditate *ua e+us partes
consistant% Ideo dicitur in Psal&% >! et 1!;$ *ui 1unda)it
terra& super a*uas% Vel de a*ua$ idest de pri&ordiali
&ateria *uae dicitur a*ua$ propter ducti(ilitate& e+us et
o(edientia& ad 1or&as di)ersas% Gen% 1$ spiritus do&ini
1ere(atur super a*uas% Illa eade& dicitur terra propter
in1or&itate&% 4(3ssus propter o(scuritate&% Vel dicitur
terra ex a*ua consistens$ *uia sine a*ua non 1ructi-caret% 6t
/oc totu&$ .ei )er(o$ ut causa e9ciente et conser)ante%
8oan% 1$ o&nia per ipsu& 1acta sunt$ per *uae$ in *ui(us
dua(us parti(us aere et terra$ ille tunc &undus$ *ui scilicet
erat ante dilu)iu& )el te&pore dilu)ii% Vel etia& ille tunc
&undus$ *uia 1uit alterius &odi tunc *ua& nunc$ et terrae
nascentia &eliora *ua& nunc% 4lterius &odi aute& erat
*uantu& ad *ualitates accidentales non *uantu& ad
su(stantiales )el radicales$ a*ua$ idest per a*ua& dilu)ii$
&undatus$ a peccatis /o&inu&$ *ui(us erat pollutus$ periit$
*uo ad /a(itatores7 &undatus est *uo ad /a(itatione&
in1ecta&% Haec aute& &undatio si0nu& 1uit spiritualis
&undationis per 5aptis&u&% 1 Petr% !$ *uod et nunc si&ilis
1or&ae sal)os 1acit 5aptis&a% Glossa$ periit terra$ *uia tanto
te&pore su(&ersa 1ructi-care destitit% Postea et dissi&ile&
in pleris*ue locis a( ea *ua& prius /a(uerat 1acie& recepit%
Perierunt et caeli secundu& specie& /u+us aeris% Occupa)it
eni& a*ua tota& ista& capacitate&$ u(i a)es )olitant%
Ratio /u+us &utationis est$ *uia ex lon0a et pro1unda
co&&ixtione terrae a*uae et aeris terra 1acta est lutosior$
aer crassior et a*ua densior$ caeli aute& *ui nunc sunt$
*uasi dicat% Non solu& sunt pur0ati caeli et terra per
dilu)iu&% 4ute& pro sed$ caeli *ui nunc sunt$ scilicet aerei%
6t dicitur aer caeli pluraliter$ propter di)ersas re0iones caeli
aerei$ et propter e+us plura /e&isp/aeria% 6t dicit$ *ui nunc
sunt$ non *uia sit alia su(stantia$ sed *uia *ualitas est
&utata% Caelu& eni& aereu& 1uit per dilu)iu& a*uae et
terrae i&&ixtu&% 6t ideo aer &odo est spissior seu densior
et tur(ulentior$ et terra% Si&iliter *uae nunc est a pri&a
*ualitate &utata$ *uia &odo rarior est et su(tilior propter
a*uae i&&ixtione&$ eode& )er(o$ idest eade& )irtute
)er(i aeterni$ *uo erant in principio positi$ repositi sunt$
idest iteru& positi ad priores usus et o9cia /a(itationis
/o&inu& et )olucru&$ et in eade& 1or&a *ua& &odo
/a(ent et in eade& positione in loco$ ut aer sit sursu&$
terra deorsu& sicut prius% Isti$ in*ua&$ caeli et terra sic
repositi reser)ati$ idest iteru& ser)ati$ sicut ante
ser)a(antur in dilu)io$ i0ni$ )enturo ante 1acie& +udicis *uo
-et &undi conCa0ratio% Psal&% A$ i0nis ante ipsu&
praecedet% Glossa$ reser)ati sunt$ ut pur0entur per i0ne&$
scilicet ad coin*uinatione& *ua& contraxerunt ex peccatis
post dilu)iu&$ et in &elius co&&utandi% 6t /oc$ in die&
+udicii$ scilicet (onoru& et &aloru&$ et perditionis i&pioru&
/o&inu&$ specialiter$ *uia in illa die o&nes i&pii perduntur
et peri(unt et in ani&a et in corpore$ 8o( >1$ in die
perditionis ser)atur &alus et ad die& 1uroris ducetur% Vel in
die +udicii *uo ad de-nitione&, perditionis$ *uo ad
executione&% Matt/% >;$ notatur aute& /ic duplex +udiciu&
.ei, unu& in a*ua$ aliud in i0ne% Pri&u& 1actu& 1uit per
a*ua&7 *uia in pri&o statu )i0uit luxuria$ in *ua sunt duo$
scilicet ardor et 1oeditas, propter *uod 1acta tunc est
pur0atio per a*ua& *uae est re1ri0erans et puri-cans%
4lteru& )ero +udiciu& -t per i0ne&$ *uia tunc )i0e(it
a)aritia et erunt /o&ines in1ri0idati$ 1ri0iditate a)aritiae ex
de1ectu c/aritatis$ secundu& illud Matt/% >;$ a(unda(it
ini*uitas et re1ri0escet c/aritas &ultoru&% 6t ideo -t per
i0ne& *ui /a(et contraria& *ualitate&% Vel aliter$ a*uae
est pur0are et non inno)are% I0nis )ero 1acit utru&*ue, ideo
*uia pri&a pur0atio &undi tantu& 1uit pur0atio et non
inno)atio, ideo 1acta est per a*ua&% Secunda )ero *uae
non tantu& est pur0atio$ sed etia& inno)atio$ -et per
i0ne&% Unu& )ero /oc non lateat )os carissi&i et cetera%
Hic &ani1estat )eritate& -dei credentiu& instruendo% Pri&o
de +udicii conditione% Secundo de ad)entus dilatione$ i(i7
non tardat do&inus% Tertio de +udicii districtione$ i(i7
ad)eniet aute&% .icit er0o$ unu& /oc etc% *uia in-deles
latet +udiciu& praedictu& a*uae$ 1uturu& +udiciu& i0nis
ne0ant7 ne0ant eni& illud$ eo *uod non )enit cito% Vero$
idest sed$ unu& /oc non lateat )os c/arissi&i$ &inus dicit
et plus si0ni-cat, *uasi dicat7 certi sitis$ *uia unus dies apud
do&inu&$ est scilicet sicut &ille anni$ apud nos, et e
contrario$ &ille anni apud nos sicut dies unus apud .eu&7
*uasi dicat7 *uod nos reputa&us lon0u&$ (re)e est apud
ipsu& et cito )enturu&7 unde patienter expectandu&$ *uia
sine du(io )eniet dies +udicii% 6t sic respondet illi *uaestioni
*uae prius 1acta est$ u(i est pro&issio etc%7 *uasi dicat7
prope est nec tardat secundu& )irtute&% Sed *uantu& ad
nostru& +udiciu& )ide&us *uod paru& )i)i&us% Secundo
exponitur sic% .icunt *uida& *uod si +udiciu& sit )enturu&$
ta&en tot erunt discutienda *uod uno die non poterunt
discuti$ sed &ulta re&ane(unt indiscussa, et ideo non est
ti&endu&% Contra *uos dicit *uod unus dies apud .eu&
tantu& )alet ad discutiendu& sicut &ille anni7 idest ita
(ene discutiet .eus uno die sicut in &ille annis% 1 Corint/%
1;$ in &o&ento et in ictu oculi% Nec &iru&$ *uia o&nia sunt
ei praesentia$ non successi)e Cuentia$ sicut apud nos% 8o(
1"$ nu&*uid sicut dies /o&inis$ dies tui$ et anni tui sicut
/u&ana sunt te&pora$ ut *uaeras ini*uitate& &ea&$
scilicet successi)e sicut /o&oB 2uasi dicat$ non% Tertio
&odo &oraliter sic dicunt *uida& pseudo% Tot /a(etis
peccata *uod non su9ceret totu& te&pus ad ea punienda7
ad *uid er0o poenitentia& 1aceretisB 2uasi dicat7 pro ni/ilo
seu 1rustra% Contra *uos dicit$ scitote$ *uod unus dies
poenitentiae$ scilicet tantu& )alet apud do&inu& sicut
&ille anni$ idest sicut &ulti dies poenitentiae7 sicut patet de
latrone (ono$ 'uc% >!$ *uantu&$ ad conse*uutione& )eniae
et 0ratiae ac 0loriae /a(endae7 non ta&en tantu& )alet ad
di&issione& poenae )el ad )elociore& adeptione& 0loriae%
He(r% >$ plus )alent &ulti anni *ua& unus dies% 6@ec/% :$
die& pro anno dedi ti(i% Se*uitur$ et &ille anni sicut dies
unus% Hoc exponitur dupliciter$ secundu& duos errores$
*uos /ic elidit% .ice(ant *uida& *uod sicut te&pore o&nia
Cuunt$ ita &ulta late(unt +udice&% Contra *uos dicit$ &ille
anni erunt apud .eu&$ idest in e+us co0nitione$ sicut dies
unus$ ponitur continens pro contento7 idest *uaecu&*ue
-ent in &ille$ /oc est in in-nitis annis$ ita erunt co0nita .eo$
sicut *uae -unt uno die% Psal&% 8$ &ille anni ante oculos
tuos sicut dies una *uae praeteriit% Secundo &odo sic
dicunt *uida&$ *uod non oportet poenitere$ *uia in una die
totu& dele(itur, sicut dicunt /aeretici *uod
*uantu&cu&*ue sit /o&o peccator$ per appositione&
&anus alicu+us per1ecti ex te&pore o&nia peccata e+us
di&ittuntur7 contra *uos dicit7 &ille anni sicut dies unus$
*uasi dicat7 non credatis eis *ui sic dicunt, *uia &ille anni$
scilicet poenitentiae non plus su9cerent ad poena&
sol)enda& )el )ita& aeterna&% Sicut unus dies non
su9ceret$ nisi esset 0ratia .ei% Ideo dicit apostolus Ro&% 8$
non sunt condi0nae passiones /u+us te&poris et cetera%
Non tardat do&inus7 *uasi7 cu& non sit apud .eu&
di<erentia &ille annoru& et unius diei$ non tardat do&inus
pro&issione& sua&$ idest a pro&issis suis i&plendis$ sicut
dicunt /aeretici% Vel secundu& alia& litera&% Pro&issu& )el
pro&issione& scilicet i&plere *uod pro&isit de +udicio
1uturo, unde nondu& )enit te&poris opportunitas$ *ua&
ipse solus no)it% Matt/% >:$ de die illa ne&o scit et cetera%
Sicut nec pater tardat dare /aereditate& -lio$ expectans
te&pus adultae et &aturae aetatis, nec &edicus
pur0atione& ae0roto% 6t certe non tardat7 *uia$ ut dicit
Gre0orius$ o&ne *uod -ne clauditur$ (re)e esse cernitur%
Non tardat er0o do&inus ut &isereatur no(is% 6t Ro&% >$ an
i0noras$ *uod (eni0nitas .ei ad poenitentia& te adducit et
cetera% Nolens ali*uos perire$ idest non )olens )oluntate
scilicet si0ni$ *uia o&nes praeceptis$ consiliis$ &inis$
prae&iis$ a periculis re)ocat% 6@ec/% 18$ et *uare &orie&ini
do&us IsraelB Nolo &orte& peccatoris$ sed &a0is ut
con)ertatur et cetera% Vel secundu& .a&ascenu&$ non )ult
ali*ue& perire )oluntate (eneplaciti antecedenter$ *uia
1acit *uod in ipso est ad nostra& salute&7 )ult ta&en
)oluntate conse*uente istu& *ui peccat$ -naliter eu&
punire et perire% .icitur aute& )oluntas conse*uens *uae
attendit &erita -nalia, non *uod &erita sunt ali*uo &odo
causa )el ratio di)inae praescientiae )el )oluntatis, sed
sunt e+us o(+ectu&, te&porale eni& (ene est o(+ectu&
aeterni% Sed o&nes ad poenitentia& re)erti$ scilicet de
peccatis co&&issis$ et de (onis o&issis et a&issis% Matt/%
!$ poenitentia& a0ite$ appropin*ua(it eni& re0nu&
caeloru&% 6t *uia patienter expectat$ ideo perse)erare non
de(e&us in peccato7 dicit eni& Isidorus7 &etuendu& )alde
est$ ut ne*ue pro spe )eniae *ua& pro&ittit .eus
perse)eranter pecce&us7 ne*ue *uia +uste peccatis poena
inCi0itur$ despere&us, sed utro*ue periculo de)iato$ et a
&alo desista&us$ et de .ei &isericordia spere&us%
4d)eniet aute& dies7 *uasi dicat7 (ene dico *uod non
tarda(it do&inus% 4ute& pro sed dies do&ini$ idest dies
+udicii in *uo -et o&nino )oluntas do&ini% Nunc aute& dies
nostra est$ in *ua nostras 1aci&us )oluntates% 'uc% 1$ et
*uide& in /ac die tua et cetera% Psal&% =:$ cu& accepero
te&pus etc%$ ad)eniet$ idest ad nos de caelo ad terra&
)eniet% Ha(ac% >$ si &ora& 1ecerit$ expecta eu& et cetera%
Ut 1ur$ idest ex i&pro)iso sicut 1ur in nocte7 unde ad)entus
+udicii co&paratur 1uri% 1 T/ess% ;$ dies do&ini sicut 1ur in
nocte$ ita )eniet% 'uc% >>$ si sciret pater1a&ilias *ua /ora 1ur
)eniret et cetera% Nota$ *uod dies +udicii dicitur dies$ *uia
erunt i(i o&nia &ani1esta% .an% =$ +udiciu& sedit$ et li(ri
aperti sunt% Ite& dicitur dies *uantu& ad (onos7 nox
*uantu& ad &alos% In *uo$ scilicet die +udicii caeli$ aerei$
non aet/erei% Matt/% 1!$ )olucres caeli co&ederunt illud%
Ma0no i&petu$ idest &a0na )iolentia conCa0rantis et
pur0antis &undu&% Psal% A$ i0nis ante ipsu& praecedet et
inCa&&a(it et cetera% Transient$ transitu accidentali a priori
*ualitate et statu$ idest a )etustate corruptionis in
no)itate& status incorrupti(ilis7 a( i&puritate conta0ii
&undanae con)ersationis$ in puritate& naturae su(tilis$ non
ta&en transitu su(stantiali$ ut su(stantialiter corru&patur%
8oel% >$ ante 1acie& i0nis )orans$ et post eu& exurens
Ca&&a% Sicut eni& dicit Gre0orius$ tantu& ascendet i0nis
+udicii *uantu& ascenderunt a*uae dilu)ii% 2uod
intelli0endu& est *uantu& ad e<ectu& pur0ationis7
in*uantu& eni& ad e<ectu& inno)ationis plus ascendet%
Vel caeli alle0orice dicuntur sancti% Psal% 18$ caeli enarrant
0loria& .ei% 2ui pur0a(untur isto i0ne$ si ali*uid in eis
pur0andu& 1uerit7 nec solu& aer% 6le&enta )ero$ *uatuor
*ui(us &undus consistit$ ille &axi&us i0nis a(su&et7 nec
cuncta in tantu& consu&et ut non sint, sed duo ex toto
consu&et$ duo )ero in &eliore& restituet 1acie&% Sed
contra% 1 Corint/% =$ praeterit eni& -0ura /u+us &undi%
Glossa$ non su(stantia$ sed -0ura praeteriit% Consistit
aute& su(stantia &undi in connexione *uatuor
ele&entoru&% Ite& +a& re&aneret locus )acuus alioru&
duoru& ele&entoru&$ )el alia duo rare-erent$ )el
extenderentur ultra &ediu& suu&% Ite& terra *uae di0nior
est$ &anet in aeternu& 6ccl% 1$ er0o &ulto &a0is
su(stantia alioru& ele&entoru&% Responsio$ licet ali*ui
dixerunt$ secundu& Glossa& 5edae$ duo ex toto consu&i$
scilicet a*ua& et i0ne&$ alia duo &anere secundu& statu&
alteru&$ scilicet terra& et aere&7 ta&en )erius est *uod
o&nia *uatuor &ane(unt$ secundu& su(stantia&$ non
secundu& statu& 0enerationis et corruptionis &undanu&%
Cessa(it eni& &otus corporu& supercaelestiu&$ *ui est
totius alterationis et trans&utationis principiu&% Unde super
illud Matt/% 8$ donec transeat caelu& et terra$ Glossa$
donec ele&enta a &uta(ili in i&&uta(ile& 1or&a&
&utentur% Ipsa er0o in*uantu& ele&enta sunt 0enera(iliu&
et corrupti(iliu& principia$ sol)entur o&nia7 sic eni&
colli0atione& /a(ent$ et con)eniunt in 0enerationis et
corruptionis o9ciu& et locu&% Secundu& )ero su(stantia&
propria& per&ane(unt /a(entia *ualitates suas
con)enientes ad illu& incorruptionis statu&$ secundu&
4u0ustinu& ad Glossa& 5edae% Responsio$ ideo dicit illa
duo$ scilicet i0nis et a*ua consu&entur ex toto non per
proprietate&$ sed per *ua&da& appropriatione&$ eo *uod
/aec duo sunt &axi&e acti)a *uantu& ad )i& con)ertendi
alia in se$ *uae )ix penitus consu&entur% 4lia )era &a0is
passi)a sunt% 6t *uia passi(ilitas in i&passi(ilitate&
con)ertetur$ dicit *uod &uta(untur in &eliore& 1acie&%
Pri&u& )idetur -eri per assu&ptione& e+us *uod inter1uit%
Secundu& )ero per restitutione& e+us *uod de1uit% Vel in
toto consu&entur$ idest in eo *uod /a(e(ant potestate&
con)ertendi *uasi o&nia in sui natura&% Caliditas aute& in
i0ne et 1ri0iditas in a*ua o&nino consu&entur7 in*uantu&
)ero sunt principia patiendi$ con)ertentur in &elius$ *uia
a&plius non passi(ilia% Cu& i0itur /aec et cetera% Hic
ex/ortatur ad di0na& expectatione& seu praeparatione&$
tan0ens% Pri&o praeparationis condi0nae causa&% Secundo
&odu&$ i(i$ propter *uod c/arissi&i% Causa& )ero tan0it
duplice&% Pri&o ti&ore& poenae% Secundo spe& 0loriae$
i(i$ no)os )ero caelos% .icit er0o$ cu& i0itur /aec o&nia%
Continua sic% Veniet +udiciu&$ et su(ito$ et &undus in
ad)entu +udicii peri(it% Cu& i0itur /aec o&nia *uatuor
ele&enta dissol)enda sint$ a statu solu(ili in statu&
insolu(ile& &utanda% Glossa ta&en Interl%$ )ocat o&nia$
/o&ines7 unde dicit7 *uando*uide& in tanto +udicio &ali in
pe+us$ (oni in &elius sunt &utandi$ *uales$ idest *ua&
sanctos$ et *ua& per1ectos7 oportet )os$ credentes /aec
1utura$ esse in sanctis con)ersationi(us$ *uantu& ad
)os&etipsos secundu& Glossa&% 6t pietati(us$ *uo ad
alios$ secundu& Glossa&% Pluraliter no&inat utru&*ue7
*uia con)ersationis sanctae sunt duae partes$ scilicet acti)a
et conte&plati)a% 6t pietatis sanctae7 scilicet corporalis et
spiritualis% 4ddit )ero sanctis$ ad di<erentia& con)ersationis
&alae et pietatis &alae *ua& *uis i&pendit )itio%
6xpectantes$ per spe& prae&ii$ *uia spes est certa
expectatio 1uturae (eatitudinis% 6t properantes$ per (ona&
operatione& &eriti$ et &erito properantes$ *uia )ia lon0a et
dies pauci% 1 Corint/% =$ te&pus (re)e% Ite& *uia ad &a0na
)ocati% Ro&% 8$ *uos praedestina)it$ /os et )oca)it$ et
+usti-ca)it et &a0ni-ca)it% Ite& *uia +a&diu expectati%
Isaiae >$ expectat do&inus ut &isereatur )estri% Ite& ne
si&us exclusi% He(r% :$ 1estine&us in0redi in illa& re*uie&%
Cant% >$ sur0e propera a&ica &ea% In ad)entu$ idest in
praeparatione ad ad)entu&, non *uia essent )isuri illu&$
sed ut certitudinaliter sperent illu&% .iei$ +udicii$ do&ini$
nostri 8esu C/risti$ *uia ipse tunc +udica(it% Tota *uide&
Trinitas +udica(it auctoritate$ sed C/ristus in*uantu& /o&o$
&inisterio disceptationis et pro&ul0ationis sententiae%
Matt/% >;% Per *ue&$ do&inu& scilicet$ *uia /oc -et )irtute
supernaturali$ non eni& natura i0nis est descendere$ sed
ascendere% Vel per *ue&$ ad)entu& do&ini$ caeli$ aerei non
aet/erei$ ardentes sol)entur% I0ne conCa0rationis a statu
corrupti(ili ad statu& incorrupti(ile&% 6t ele&enta$ scilicet
alia ut terra$ ardore i0nis% 2ui erit &axi&us$ et ex concursu
i0nito superioru& et in1erioru& ut putatur$ ta(escent$ idest
*uo ad statu& pristinu& de-cient% Sed nu&*uid caelu&
6&p3reu& est pur0andu&$ cu& illic perpetratu& sit
peccatu& 4n0eloru&B Responsio$ caelu& non 1uit
in*uinatu& illo peccato$ cu& propter loci puritate&$ *ui non
est in*uina(ilis cu& sit lux pura7 tu& propter peccati$ ut
an0elici$ spiritualitate&$ tu& propter peccantiu& )eloce&
expulsione&% No)os )ero caelos7 *uasi dicat7 isti caeli
sol)entur% 6t no)os caelos$ non dicit alios$ sed in &elius
adno)atos seu reno)atos% 6t no)a& terra&$ idest in &elius
inno)ata&$ et in &eliore& 1or&a&% 4poc% >1$ )idi caelu&
no)u& et no)a& terra&% 6t pro&issa ipsius$ idest prae&ia
a C/risto pro&issa% 'uc% >>$ )os estis *ui per&ansistis
&ecu& etc% et Matt/% ;% 6xpecta&us$ spei certitudine&% Isa%
A;$ ecce e0o creo caelos no)os et no)a& terra& et cetera%
In *ui(us$ scilicet caelis et terra inno)atis$ et in *uo
te&pore et statu inno)ationis$ +ustitia$ idest retri(utio )itae
aeternae pro &eritis 0ratiae$ /a(itat$ idest /a(ita(it
perpetuo sine -ne% Ponit praesens te&pus pro 1uturo o(
certitudinis &a0nitudine&% Unde$ sicut dicit Glossa$ tunc
cui*ue -deliu& pro &odo certa&inis corona reddetur
+ustitiae% Nec /oc dicit propter /oc *uod +usti /a(itaturi sunt
in &undo in1eriori post +udiciu& sicut nunc, sed *uia
&undus erit pars /a(itationis eoru&% Sicut rex non &anet in
co*uina$ et ta&en dicitur pars /a(itationis suae% 6t nota
*uod non dicit &isericordia$ sed +ustitia, *uia &odo
&isericordia re0nat$ sed tunc +ustitia re0na(it% > Ti&% ult%$
reposita est &i/i corona +ustitiae$ *ua& reddet &i/i
do&inus in illa die% Reddere eni& pertinet ad +ustitia&% Vel
lo*uitur de caelis et terra alle0orice$ ut per caelos
intelli0antur conte&plati)i$ per terra& acti)i$ per 0loria&
inno)ati$ in *ui(us +ustitia creata )el increata /a(itat in
praesenti per &eritu&$ sed in 1uturo per prae&iu&% 6t tunc
/a(ita(it in eis i&&o(iliter et in *uiete$ sicut in sua
/aereditate et possessione7 non sic nunc u(i *uotidie
e+icitur% Psal&% ;$ in aeternu& exulta(unt$ et /a(ita(is in
eis% Propter *uod carissi&i et cetera% Hic tan0it pri&o
praeparationis condi0nae &odu&$ post i&&unditia& )itae%
Secundo in spei lon0ani&itate$ i(i$ et do&ini nostri 8esu
C/risti lon0ani&itate&% Tertio in constantia -dei$ i(i$ )os
i0itur 1ratres% 2uarto in solicitudine pro-ciendi$ i(i$ crescite
)ero in 0ratia% Propter *uod% Glossa% .ies do&ini )eniet% O
)os$ c/arissi&i$ c/aritate speciali &i/i con+uncti$ /aec$
scilicet .ei pro&issa$ )el a &e praedicta de caelo et terra$
expectantes$ per certitudine& spei$ sata0ite$ idest (ene
operando satis a0ite$ )el studiose la(orate$ sicut Mart/a
sata0e(at circa 1re*uens &inisteriu&$ 'uc% 1"$ in)eniri$
idest ut in)enia&ini$ ei$ idest a( eo )el ad e+us /onore&$ )el
ei idest non /o&inu& +udicio% 1 Re0% :A$ /o&o )idet ea
*uae 1oris parent$ .eus aute& intuetur cor% I&&aculati% 4
)eniali(us in corpore$ idest in sensualitate% Pro tanto
dicuntur esse )enialia in corpore$ *uia carnis 1ra0ilitate
contra/untur causaliter non 1or&aliter% 6t in)iolati% Glossa% 4
cri&inali(us in &ente$ scilicet ratione% Vel pri&u& re1ertur
ad peccata carnalia$ secundu& ad spiritualia% In pace$ idest
in peccatis re&issis paci-cati% Ro&% ;$ +usti-cati i0itur ex
-de pace& /a(ea&us et cetera% Vel in pace pectoris ad
.eu&$ et ad seipsu&$ et ad proxi&u&% 6t do&ini nostri 8esu
C/risti lon0ani&itate&$ idest lon0a& expectatione&% Psal&%
1">$ lon0ani&is et &ultu& &isericors$ salute&
ar(itra(i&ini$ idest causa& salutis )estrae% 5eda$ intelli0ite
*uod ideo do&inus lon0ani&iter expectat$ ut &isereatur
nostri% 6t ut plures sal)entur$ ut /a(etur Isa% !"7 propterea$
sicut et c/arissi&us 1rater noster Paulus$ idest ita /ortor
1aciendu& sicut et cetera% Nota /u&ilitate& sanctoru&%
Petrus Paulu& co&&endat et sua& doctrina& e+us
Scriptura con-r&at% Paulus dicit de seipso$ 1 Corint/% 1;$
e0o su& &ini&us apostoloru& *ui non su& di0nus )ocari
apostolus$ scripsit )o(is$ in /oc ostendit *uod Paulus ea
*uae *ui(usda& 6cclesiis specialiter scripsit o&ni(us
6cclesiis 0eneraliter scripsit% Paulus dispersis de 8udaea
specialiter non scripsit sed 0enti(us$ secundu& data& si(i
sapientia&$ idest co0nitione& caelestiu& a .eo$ scilicet in
e+us raptu% > Corint/% 1>$ *uando audi)it arcana )er(a$
*uae non licet /o&ini lo*ui% Glossa$ ecce pri&us
apostoloru& o(litus 1uit pri&atus et dataru& si(i cla)iu&7
data& Paulo &iratur sapientia&$ *uia &os est electoru&$ ut
&a0is alioru&$ *ua& suas &irentur )irtutes% 6t per /as se
ad pro1ectu& excitent% Scripsit in*ua& )o(is$ sicut et$
scripsi$ supple$ in o&ni(us epistolis lo*uens in eis$ scilicet
epistolis$ de /is$ scilicet *uae praedixi )o(is et super *ui(us
)os &onui$ scilicet de C/risti ad)entu% 6t de
co&&endatione 0ratiae et de /aereticis 1uturis7 *uasi non
solu& una e+us epistola$ sed et o&nes e+us epistolae ad
)estra& utilitate& scriptae sint% Sed *uo&odo Petrus$ *ui
erat &a+or$ auctoritate Pauli &inoris doctrina& sua&
con-r&atB Responsio% Inducendo auctoritate& epistolaru&
Pauli$ potius intendit illis dare auctoritate& appro(ando$
*ua& +us per eas con-r&ando% Vel /oc 1acit non ex
necessitate$ sed ex /u&ilitate% Vel 1orte licet Petrus &a+or
esset in cura$ Paulus ta&en &a+or in scientia% In *ui(us$
scilicet epistolis$ sunt *uaeda& di9cilia intellectu$ idest ad
intelli0endu&% 2uod 1orte 1acie(at$ ut celaret earu&
tenore& /aereticis% Sed *uo&odo si&plices *ui(us
scri(e(at intelli0e(antB Responsio% Misit epistolas discipulis
*ui eas expone(ant% Sed ad/uc o(+icitur$ de /oc *uod
dicitur Pro)er(% 1:$ doctrina prudentu& 1acilis est%
Responsio$ 1orte aliud est de Scriptura aliud de doctrina,
*uia praesentes docendo se possunt opponere
contradicenti(us$ o()iare a(senti(us$ scri(endo non%
Scilicet$ *uae indocti$ supple /aeretici$ indocti *uo ad
scientia& di)ina&$ et insta(iles$ *uo ad -dei
perse)erantia&$ *uia di)ina non statuunt seu sapiunt$ nec
curare )olunt% Ideo$ aute& indocti sunt$ ut dicit Glossa$ *uia
inter doctos$ ut erudiantur non per&anent$ depra)ant$ &ale
interpretando et &inuendo$ per)ertendo et &utando$ sicut
et ceteras Scripturas% Glossa$ nullus )eteris testa&enti )el
no)i li(er est in *uo /aeretici ali*uid non per)erterunt$ )el
di&inuendo$ )el addendo$ )el &utando$ ad sua& ipsoru&
perditione&$ idest da&natione&7 /u+us&odi eni&
depra)atio Scripturaru& causa est eis perditionis in
praesenti et 1uturo% .a&nationis in praesenti$ *uia nunc
praescinduntur a( 6cclesia &ilitante, et da&nationis in
1uturo$ *uia a( 6cclesia triu&p/ante% Vos i0itur 1ratres$ *uia
insipienter &ulti1arios adducent errores$ )os praescientes$
/oc scilicet *uod )enturi sunt /aeretici et +udiciu&
)enturu& ante*ua& )eniat$ ut &elius ca)ere possitis%
Gre0orius% Minus +acula 1eriunt$ *uae prae)identur, et nos
tolera(ilius &undi &ala suscipi&us$ si contra co&&uni&ur$
custodite$ scilicet )os&etipsos dili0enti solicitudine% .euter%
:$ custodi te&etipsu& et ani&a& tua& solicite$ ne
insipientiu&$ scilicet /aereticoru&$ errore$ *uo errant et
alios errare 1aciunt$ traducti$ idest ultra &ensura& seu
&etas et ter&inos -dei ducti% Pro)er(% >>$ ne trans0rediaris
ter&inos anti*uos et cetera% 6xcidatis a propria -r&itate%
Glossa interlinearis, -dei$ *uae est petra super *ua&
1undatur 6cclesia% Matt/% =$ sicut er0o illi *ui )olunt capere
unu& castru& 1orte$ nituntur pri&o destruere
1unda&entu&$ ita /aeretici )olentes 6cclesia& destruere$
nite(antur et nunc etia& nituntur &axi&e destruere -de&%
6t *uia ad -r&itate& non su9cit 1unda&entu& nisi supra
sit aedi-catu&$ ideo se*uitur$ crescite )ero$ cre&ento
scilicet spirituali$ in 0ratia$ *uo ad e<ectu&$ et co0nitione$
*uo ad intentu& seu intellectu&$ do&ini nostri 8esu C/risti
et sal)atoris% Utru&*ue eni& do&ini est$ scilicet 0ratia et
-des% .o&ini$ +ure creationis7 sal)atoris +ure recreationis$
ipsi 0loria% Hic tande& totu& ter&inat in laude& .ei%
Psal&% 11!$ non no(is$ do&ine$ sed no&ini tuo da 0loria&%
6t nunc% Glossa$ interlinearis$ inter *uotidianas ad)ersitates$
et in die(us aeternitatis$ idest inter aeternas delectationes%
Vel nunc idest in praesenti et in die& aeternitatis$ idest in
1uturo$ u(i erit dies aeternae et inenarra(ilis claritatis$ de
*ua Psal&% 8!$ &elior est dies una in atriis tuis super &illia%
.ie& dicit in sin0ulari$ *uia erit unica dies$ sine
interpellatione noctis% 4&en% Con-r&atio est% .eo 0ratias%