ANADOLU

KLTR MOZA
ve TRK HALK
DANSLARI
Kltr Mozaii ve Trk Halk Danslar
Kltr mozaii
Sanat ve Sanat ierisinde halk danslarnn yeri
Halkbilimi ( Folklor )
Halk danslarmzn tarihesi, lkemiz ve kltrnn tantmndaki nemi
Danslarn k noktalar, doa olaylar ve hayvan taklitlemeleri
Kek ve engi
Halk danslarmzn blmlenmesi
Halk Danslarmza elik eden halk alglar
Devlet Halk Danslar Topluluunun halk danslarmzn geliimindeki nemi
Halk danslarnda sahne dzenlemeleri ve Koreografi
Atatrkn halkbilimine ve halk danslarmza bak
Anadolu corafi konumu nedeniyle tarih boyunca Asya, Avrupa,
Afrika, Msr ve Mezopotamya kltr yollarnn kesitii bir merkez
olmutur. Dokuz yz yl nce Anadoluya akp gelen insan dalgalar,
kendilerine zg inanlarn trelerini, geleneklerini, sanatlarn da
beraberlerinde getirdiler. Binlerce yldr eitli toplumlara Vatan olan
Anadoluda her uygarlk, kendisinden sonra gelenlere bir eyler brakarak ya
g etmi ya da burada kalarak sonradan katlanlarn kltr potasnda
yeniden biimlenerek yeni haline dnmtr. Kltrler birbirleri iinde
eriyip kaybolmamlar, kaynamlardr. Anadoluda yaam olan uygarlklar
birbirlerini yok etmemi, her kltr bir dier kltre yaam ans vermitir.
Bu nedenle Anadolu kltr miraslarn kendisinden sonraki kuaklara
aktarabilmitir. Bunlardan bazlar aynen saklanm bazlar da Anadolu
kltrnde yeni bir oluumla yeniden ekillenmitir.
Halk kltr rnleri bir milletin milli kimliini belirten, olutuklar
toplumun ortak kabullerini alarak kendilerine zg gelenek yaratrlar.
Trkiye folklorunun corafi konumu ve tarihsel balaryla kendine
zg bir durumu vardr. Anadolu tarih boyunca glerin, eitli kltrlerin,
savalarn, ticaret yollarnn zerinde otuzun stnde devletin kurulduu bir
yerdir.
Anadolu kltrne bu zenginliinin olumasnda etkili olan unsurlar :
1. Orta Asya Dinleri
a)Eski Trk Dini ( Gk-Tanr Dini / Hun Dini )
b)amanizm
c)Budizm
d)Taoizm
e)Manihaizm
f)Zerdtlk (Mazdeizm)
g)Konfyslk
2. Anadolu Uygarlklar ( Hitit, Frigya, Lidya, yon Gelenekleri )
3. Eski Msr ve Yunan Gelenekleri
4. Mitraizm
5. Mezopotamya Gelenekleri ( Smer, Babil )
6. Roma Gelenekleri
7. Musevilik
8. Hristiyanlk
9. Eski Arap Sami Gelenekleri
10.slamiyet
11.Sufizm ve dier slami Batni Gelenekler
SANAT VE HALK
DANSLARININ
SANAT NDEK
YER
SANAT NEDR
Gnmzde, insanlarn kar karya kald psiko-sosyal sorunlara
zm olabilecek alanlardan biri de sanattr. nsan duyarlnn karmak
rnleri olan ve daima insan zgrlnn hakkn arayan sanat eserleri, baz
kalplar srekli olarak zorlayp aar, onlarn nitelik olarak daha stn ve
youn yeni seviyelere ulamasn salar.
Karmak yapsn, ilgili olduu pek ok kavram bir yana brakp, sanat
"insanlar arasnda anlamay salayan bir ara" olarak kabul edebiliriz.
SANAT VE DANS
Sanat; duygu ve dnce arasndaki karlkl i ie gemi balanty
vurgular. Sanatn iitsel yann kapsayan mzik, grsel yann kapsayan dans
nemli iki objeyi sergiler.
Mzik ve dans birbirleri ile btnlk iinde yer alrlar. Mzik; dorudan
doruya duyum ve bilinle ilgili olarak beyni etkiler ki bu etkileim fizyolojik
ve psikolojik olarak hareketlerin bedensel yansmas ile dansa dnr. Dans
sanat, srekli gelien ve ok geni boyutlar iine alan evrensel bir sanattr.
Bunun iindir ki alternatif tanmlarla dans tanmlayabiliriz.
HALK BLM
( FOLKLOR)
Folklor sz ngilizce folk ve lore szcklerinden
olumutur. Folk halk, lore ise bilim, bilgi anlamna gelir. Bu
nedenle Trkede Folklor terimi Halk Bilimi szyle de
karlanmtr. Folklor terimini ilk olarak 1846 ylnda kullanan
ngiliz William j. Thomsdur.
Folklor genelde Halk Danslar ile eanlamlym gibi
kullanlr. Ancak lkemizde yaplan halk danslaryla ilgili
almalar srasnda, tm kurum ve kurulularda, bilgi
eksikliinden dlen nemli bir hata vardr ki dzeltilmesi
gereken bu hata halk danslarnn yerine folklor kelimesinin
kullanlmasdr. Yani Folklor dans etmek deildir.
Halk Bilimi, bir lke ya da belirli bir blge halkna ilikin
maddi ve manevi alanlardaki kltrel rnleri konu edinen, bunlar
kendine zg yntemlerle derleyen, snflandran, zmleyen,
yorumlayan ve son aamada bir bireime vardrmay amalayan bir
bilim daldr.
HALK DANSLARIMIZIN TARHES,
LKEMZ ve KLTRNN TANITIMINDAK
NEM
Trkiyede Folklor almalar, Bat lkelerine nazaran ge
balamtr. Baz aratrmaclar, Folklorun bir bilim olduundan habersiz,
baz veriler elde edip, bunlar baz dergilerde yaymlamlardr. Balangta
daha ok Folklorun ne olduu zerine aklamalar ieren yazlar yazlmtr.
Ziya Gkalp, Halka Doru adl dergide Halk Medeniyeti-I balkl yazsnda
Folklor terimine karlk olarak Halkiyat terimini (1913) kullanmtr.
Cumhuriyet dnemine kadar folklor konusundaki almalar, daha
ok kiisel ve dank grnmdedir. 1927 ylnda Ankarada Anadolu Halk
Bilgisi Dernei daha sonra da Trk Halk Bilgisi Dernei adn alan dernek,
Trk Halk Bilimine dnk almalar balatan ilk rgttr. 1932 ylnda
kurulan Halkevleri kltrn aratrlmas, incelenmesi, yaygnlatrlmas ve
halkla kaynatrlmasnda nemli rol oynamtr.Trk Dil Kurumu da Halk
Azndan Derleme Dergileri, Derleme ve Tarama szlkleriyle dil konusunda
Halk Bilimine katkda bulunan kurumlar arasndadr.
lkemizde, eitli tarihlerde Halk Bilimiyle dorudan ilgili kongre,
seminer ve danma toplantlar dzenlenmi ve bu almalar devam
ettirilmitir. Bunlarn kimileri derneklerin giriimiyle, kimileri de devletin
desteiyle gerekletirilmitir.
Kltr ve Turizm Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme
Genel Mdrl Halk Bilim alannda hizmet vermektedir. (Gnmzdeki ad
Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl)
Halk danslar almalarnda yntem konu, kadro alan gibi kuramsal
bilgiler yannda aratrma, inceleme, derleme ve gsteri gibi uygulamalarla
da karlalmaktadr. Bu bakmdan balangtan zamanmza kadar olan
almalarda sk sk deiik konulara ncelik verildii grlmektedir.
Trkiye'de halk danslar ile ilgili ilk yaz 1900 ylnda Rza Tevfik (Blk
ba) tarafndan yazlmtr. "Raks" baln tayan bu yazda halk danslar
zerine bugn bile aktalitesini kaybetmeyen konulara deinilmi, nemli
bilgilere yer verilmitir. Bu nedenle de bu yaz Trkiye'deki halk danslar ile
ilgili almalarn balangc olarak kabul edilebilir. " Raks hakknda" adl bu
yazdan sonra, halk danslar 1917 tarihinde okullarmza girmi ve retilen
ilk dansta Zeybek olmutur. Bu zeybee "Tarcan" zeybei denmesinin
nedeni de Selim Srr Tarcan tarafndan derlenmi olmasdr.
1929 ylnda halk danslar ilk kez filme saptand. leriyi iyi gren
halkbilimcilerimizde Yusuf Ziya Demirciolu, Mahmut Ragp Gazimihal,
Ferruh Arsunar ve Abdlkadir nan'dan kurulu bir ekip sinema operatr
aracl ile Trabzon, Rize, Erzincan ve Erzurum halk danslarn stanbul
Konservatuar adna filme aldlar. Bu olayn nemli olmasnn nedeni ise, halk
danslarnn bundan krk yl sonra bilimsel nitelikli olarak ilme alnabilmesidir.
Halk danslar 1932 ylnda kurulan Halkevlerinde kendini
gsterme frsat buldu. Dank bir biimde yaplan almalar dzenli,
bilinli bir ekilde yaplmaya balanarak tm yurt dzeyine yayld.
Tm illerde halk danslar topluluklar kuruldu. Ankara bata olmak
zere festivaller dzenlenmeye baland.
Gnmzde ise Halk Danslar ile ilgili alma, aratrma,
derleme ve gsteriler eitli kurulular tarafndan yrtlmektedir.
Cumhuriyet dneminde Halkevleriyle balayan ve giderek byk
kentlerde Okul, Dernek, Kulp ve topluluklarca srdrlen Halk
danslar almalarna; Turizm Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Genlik
ve Spor Genel Mdrl, Ky leri Bakanl ve D leri Bakanlna
bal eitli kurulular katlmtr. 1966 ylnda Milli Eitim Bakanl
bnyesinde "Milli Folklor Enstits" kurulmu olup daha sonra Kltr
Bakanlna bal "Milli Folklor Aratrma Dairesi" ne ( M..F.A.D)
dntrlmtr. Turizm bakanl bnyesinde "Devlet Halk Danslar
Topluluu" oluturulup, Genlik Ve Spor Bakanlna bal zcilik ve Bo
Zamanlar Deerlendirme Genel Mdrlnde Halk Oyunlar ubesi
kurulmutur. 1970 ylndan sonra Turizm ve Tantma Bakanl halk
danslar ekiplerini yurt d uluslar aras gsterilere gndermeye
balad.
1984 ylnda .T.'de Trk Musiksi Devlet
Konservatuar'nda Trk Halk Oyunlar Blm almtr. Daha
sonralar Ege, Gaziantep, Sakarya niversitelerinde Devlet Trk
Musiksi Konservatuar, Trk Halk Oyunlar Blmleri almtr..
Dolaysyla, Halk Danslarmz niversitelerimiz bnyesinde bilimsel
metot-tekniklerle retilmeye balanmtr
1974 ylnda Devlet Halk Danslar Topluluu
kurulmutur. Bu topluluun kurulmas, 2908 sayl kanuna gre kurulmu
olan folklor konulu dernekleriniz asndan nem tamtr. Devlet
Halk Danslar Topluluu'nun yapt sahne dzenlemeleri kurum ve
kurululara rnek olmutur.
1967 ylnda Turizm ve Tantma Bakanl'nca, Halk
Oyunlar Yarmalarnn tekrar balatlm olmas da, bu dnemdeki
halk oyunlarmzn adna nemli olaylardan biridir. Bu yarmay takiben
Milliyet Gazetesi de lise ve dengi okullar aras halk oyunlar yarmas
yapmaya balamtr. 1978 ylnda da Genlik ve Spor Bakanl, dernek,
kurum ve kurulular, niversiteleraras halk oyunlar yarmalar
dzenlenmitir. Daha sonraki yllarda Mill Eitim Bakanl, Kltr
Bakanl, Genlik ve Spor Genel Mdrl halk oyunlar ile ilgili
yarmalar yapmaya devam eden devlet kurulular olmutur.
TRABZON YRES
BIAK HORONU
LKRETM
ORTARETM
NVERSTELER
HALKETM MERKEZLER
YURTKUR
MAHALL DERNEKLER
KOMPLE NTELKL DERNEKLER arasnda gerek devlet
kurumlar gerek zel sektr ibirlii ile her yl yarmalar
dzenlenmektedir. Halk Danslarmzn disipline edilmesi
asndan bu yarmalarn katklar olduka fazladr.
Kltr ve Turizm Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Genlik ve Spor
Genel Mdrl, Trk Halk Oyunlar Federasyonu yarmalar
dzenleyen kurumlardr.
HALK OYUNLARI KONSERVATUARLARI ve MERKEZLER
zmir Ege niversitesi Devlet Trk Musikisi Konservatuar
Trk Halk Oyunlar Blm,
stanbul Teknik niversitesi Trk Musikisi Devlet Konservatuar
Trk Halk Oyunlar Blm,
Gaziantep niversitesi Trk Musikisi Devlet Konservatuar
Trk Halk Oyunlar Blm,
Sakarya niversitesi Devlet Konservatuar
Trk Halk Oyunlar Blm,
Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
Halkbilim Blm,
Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi
Trk Halk Bilimi Anabilim Dal,
Birok niversitede Halk Bilim Aratrma Merkezleri bulunmaktadr.
Dolaysyla Halk Bilimi ve Halk Danslar alannda
bilimsel teknik ve metotlarla eitim verilmektedir.
Trkiye halk danslar ynyle ok zengindir.
Danslarmzn turizm sektrnde deerlendirilmesi
kanlmazdr. Ancak; birok gzel uygulamalarn yan sra
gelii gzel, znden sapm, halk danslaryla hi alakas
olmayan gsterilere de ne yazk ki sk sk rastlyoruz.
Turizmle halk danslarnn iki temel ilikisi bulunmaktadr.
Bunlar yurtd festival vb. gsterilerle yurtiinde
gerekletirilen gsterilerdir.
Yurtd gsterileri lkemizin ve kltrmzn tantm
asndan genlerin yurtdna klarn salamas ile ayn
zamanda Trk insannn da tantlmas ynyle ok
olumludur. Profesyonel topluluklarn yansra amatr
topluluklar da ciddi almalarla lkemizi ve kltrmz
ok iyi temsil ederek tantmaktadr.
Yurtiinde zellikle yabanc turistlerin geldii tatil ve
ren yerlerinde gerekletirilen halk danslar gsterileri
tantm salamas ynyle Trk kltrne ve turizmine
hizmet etmektedir.
DANSLARIN IKI NOKTALARI,
DOA OLAYLARI VE
HAYVAN TAKLTLEMELER
lk insandan gnmze kadar insanolu kendini anlatma
ihtiyac iinde olmutur. Bu ihtiya zamanla onu gelitirmeye
aramaya gzlemlemeye itmitir. Dansn ilk formlar da
insanolunun bu anlatma istei zerine ortaya kmtr.
Neolitik a insanlar yani ilk insanlar tasvir ve dil zellikleri
gelimeden, avlayaca hayvann neye benzediini, nasl hareket
ettiini, nasl kotuunu veya nasl dvtn dier kabile
yelerine anlatmak iin hayvan taklit etme yoluna gitmitir.
Onun gibi barm, onun gibi zplam, dnm, koturmu,
bacaklarn kollarn pene gibi tasvir etmeye alm. Tabi
sadece hayvan yknmeleri deil dier doa olaylar da
insanolunda hayretler uyandrmaya balam. Gkyznn
sesleri, alamas, ya da insanoluna kzp atei yollamas, uzun
kuraklk sonras birden yine suyu gndermesi ya da byk bir
rzgarla her eyi sprmesi insann onu anlamaya ve anlatmaya
itmitir. Gkyz ona su verdiinde nasl sevindiini, atei
gnderdiinde nasl korktuunu, rzgarn gcn grp nasl
ardn taklitle anlatmaya almtr. Yani dans insann
kendini anlatma ve aktarma istei ile ortaya kmtr.,
Zamanla formlar ortaya km insanlar bu formalar
yorumlamaya balamtr. Dini ayinler, eski a tapnlar tanrya
ulama onunla iletiim kurma yollar da dans formlaryla
btnletirilmitir. Antik ada ki bir rahibin kollarn yukar
kaldrp dne dne tanrlara yakarmas yardm istemesi ya da daha
yakn bir rnekle Orta Asya da ki bir amann hasta biri iin
atein etrafnda dnerek tanrdan yardm istemesi ve bunlarn
dier insanlar tarafndan betimlenmeleri zamanla dansn ilk
formlarn oluturmutur.
Bu zamandan sonra insanolu kendini zen veya sevindiren
her olay iin duygularn dansla anlatmaya balamtr.
Anadolu halk danslarnn byk bir blm taklitli,
dramatik yapl danslardr.Bu nitelikli danslar doa olaylarn,
gnlk yaam, kadn erkek ilikilerini, vurumalar, hayvanlar
taklide dayanr.
Hayvan taklitli danslara bakacak olursak Anadolu insan
uzaktan izledii bir kartaln tilkiyi nasl avladn, avn dier
kartallardan nasl koruduunu, dier insanlara kartal taklit
ederek anlatm, onun gibi kanat rpm, onun gibi avnn
etrafnda dnmtr.
ADIYAMAN
Doa taklitli danslara rnek verecek olursak ORUH
Nehrinin yatanda sakin sakin akarken birden bire hzla
ve cokuyla akmas Artvin yresi danslarna konu olmutur
Sava konulu danslarda ise Osmanl Ordusu askerleri
Bursa alnrken Bizans askerlerinin moralini bozmak,
onlara gz da vermek amacyla kl ve kalkanlarn
birbirine vurarak Bursa Kalesi dnda ikierli, drderli ve
daha kalabalk gruplar halinde karlkl olarak Kl-
Kalkanlar ile oynamaya balamlardr. Ellerinde bulunan
kl ve kalkanlar birbirine vurarak kardklar grlty
zamanla ritim haline getirmiler ve bu ritim eliinde
silahl eitim hareketine benzer hareketler
gelitirmilerdir.
KEK VE ENG
Eski devirlerde alg ile raks eden erkelere
"kek" derlerdi. Kek oynatmak da yakn zamanlara
kadar zevk ve sefahat erbabnn balca seyirlerinden
birini tekil ederdi.
Kek olmak, kolay bir i deildi Bir kek, aylarca
ustaya raklk ederek ve birlikte taklitlemelerle
yetiirdi. Bu mddet iinde raksn eitleri ile seyircilere
ho grnmek sanatn renirdi. Byk merkezlerde eski
dnem zevk ve elence vastalarndan biri de "engiler" idi.
engiler de tpk kekler gibi muhtelif kollardan
olumaktayd. Bu kollar kuran i balara "kolba"
denilirdi. Keklik gibi engilik de kolay bir i deildi.
Kadn toplantlarnda da engiler oynard.
ENG
HALK DANSLARIMIZIN
BLMLENMES
ZEYBEK :
Zeybek oyunlar tek kii
tarafndan oynand gibi teklerden
oluan bir daire halinde de
oynanmaktadr. Zeybek oyunlar, toplu
olarak oynand zaman oyuncularn
birbirlerine tutunmadan oynadklar
danslardr.
Bu oyun trne Ege Blgesinde
rastlanr Aydn, zmir, Mula, Denizli,
Bilecik, Eskiehir, Ktahya, anakkale,
Kastamonu, Uak, Manisa, Balkesir ,
Burdur ...
Balama, cura, davul, zurna,
darbuka, tef veya zilli maa da
kullanlr.
HALAY :
Toplu, dz dizi biiminde ve
oyuncularn birbirine tutunarak
oynad oyun trdr. Dou,
gneydou ve Orta Anadoluda davul
zurna eliinde oynanr.
Bitlis, Bingl, Diyarbakr,
Elaz, Malatya, Kahramanmara,
Gaziantep, Erzurum, Erzincan, Sivas,
Mardin, Mu, orum, Siirt, Hatay,
Tokat, anlurfa...
Dilli Kaval, Dilsiz Kaval, Def,
Darbukada kullanlan halk
alglardr.
HORON :
Oyuncularn dizi biiminde
birbirine tutunarak oynad oyunlardr.
Doa yapsnn sert ve dalk oluu,
denizinin ve havasnn kararszl horon
oyunlarnda gze arpar.
Dou Karadeniz kylarnda
Tulum, kemene veya davul zurna
eliinde icra edilir. (Trabzon, Giresun,
Artvin, Ordu, Rize)
Akordeon, Garmon, Dilli ve
Dilsiz Kaval, Tulum, Balama da
kullanlan halk alglardr.
BAR :
Toplu olarak ve genellikle dz
dizi ya da yarm ay biiminde, oyuncularn
birbirlerine tutunarak oynadklar
disiplinli grup oyunlarna bar denir.
Genellikle Dou ve Kuzeydou Anadolu
blgesinde icra edilen bir oyun trdr.
Erzurum, Kars, Ar, Artvin,
Gmhane, Bayburt, Erzincan...
Ana enstrmanlar davul, zurna
ve kavaldr. Daha sonra klarnet kadn
barlarna ilave edilmitir.
HORA :
Bu oyun Bar ve Halaylar gibi
el ele ya da kol kola tutuularak
disiplinli bir biimde ve dizi halinde
oynanmaktadr. Genellikle Trakyada,
ksmen de Marmarann dou ve
gneyinde grlen bir oyun trdr.
Edirne, Krklareli, Tekirda
Kaba Zurna ve Davul
kullanlan halk alglardr.
KARILAMA :
Karlama iki kiinin karlkl
durarak oynadklar bir oyun
biimidir. iftlerin karlkl olarak
toplanmalaryla bir grup halinde de
oynanmaktadr.
Genellikle Trakyada, ksmen
de Marmarann dou ve gneyinde
grlen bir oyun trdr.
Edirne, Tekirda, Krklareli,
zmit, Adapazar, anakkale, Bursa,
Bilecik...
KAIK :
Ellerinde ritim arac olarak
tahta kaklar bulundururlar. Gney
Anadolunun Akdenize uzanan kesimleri
genellikle kakl oyunlar blgesi olarak
gsterilir.
Eskiehir , Afyon, Ktahya,
Bilecik, Krehir, Konya, Mersin,Antalya,
Bolu, Bursa...
Kullanlan alglar ise balama
ve klarnettir.
SLFKE
TEKE :
Bu tr de Trkiyenin bat
ve gney blgelerinde oynanr.
El ele tutumadan toplu olarak
oynanan oyunlardr.
Burdur, Antalya, Isparta,
Alanya
BENG :
Marmara Blgesinin
gneyinde genellikle
Balkesir dolaylarnda
grlen bir oyun trdr.
Balkesir, Manisa,
Bursa, anakkale..
MENG:
Ege blgesi ve
Akdeniz Blgesinin baz
illerinde bu oyun trne
rastlamak mmkndr.
SEMEN ZEYBE :
Davul ve Zurnayla oynanmas
nedeniyle yrede oynanan dier
zeybeklerden farkl olan Semen
Zeybei iki ya da kiiyle,
dnlerde dzenlenen semen
alaynn nndeki efelerce oynanr.
Balama, cura ve balama da
kullanlmaktadr.
KILI-KALKAN:
Osmanl ordusu sava
sahnelerinin yanstld kl-kalkan
oyunu, mziksiz oynanr. Oyuncularn ayak
ve diz vurularyla kard sesler,
mziin ve ritmin yerini tutar.
Kl-Kalkan; 8 - 10 veya daha
fazla kimse arasnda iki ekip hlinde
oynanr. Oyunda nce askere arlanlarn
uurlama ve karlama merasimi, sonra
oyuncular tarafndan halka oluturularak
yemin merasimi canlandrlr. Daha sonra
iki ekip kl-kalkan arpmas yapar.
Gsteri; mtareke oyunu, baa-vuru
cengi, kllarn birbirlerine atlmas ile
devam eder. Oyuncularn hep bir azdan
barmas ve kllar havada sallamas
ile sahne kapanr.
FTETELL
Trkiyenin her yerinde
dnlerde, elencelerde bayan ve
erkeklerin ayr ayr veya hep beraber
karlkl oynadklar en yaygn dans
tr diyebiliriz.
KY SEYRLK OYUNLARI
"Kyl Tiyatrosu" ad ile de bilinen ky seyirlik oyunlar
dnlerde, bayramlarda ya da yln belirli gnlerinde
kyllerimizin genellikle "oyun yapma","oyun karma" ad altnda
bereket bolluk, salk ve yeni yl karlamak amacyla oynad
trensel ierikli oyunlardr.
Ky Seyirlik Oyunlar, ilkel bir tiyatro rneidir. Sanat
kaygsndan ok toplumsal ve dinsel adan ilevseldir.
Ky Seyirlik Oyunlar gnlk yaam taklit eden (kalayc,
berber, ift srme vb.),hayvanlar taklit eden (deve, ay, tilki,
kartal vb.),mevsim deiiklikleri, yl deiimleri amacyla oynanan
oyunlar (kse gelin), bolluk ve berekete dnk oynanan oyunlar,
(saya gezme, ko katm trenleri, cemal oyunu vb.), yamur
yadrmak iin oynanan oyunlar (me gelin vb.) oluturur.
AIK - MAUK
HALK
DANSLARIMIZA
ELK EDEN
HALK ALGILARI
ZURNA
Direk flemeli alglarn en yaygn ve
hemen hemen en sevileni olan zurna ailesi,
davul ile ayrlmaz bir btn gibidir.
Eski Trklerin ''zurna'' adl bir algy
kullandklar bilinirdi. Zurnann yapmnda
kullanlan en makbul aa erik aacdr.
Bunu yannda kiraz ve zerdali'den de
yaplr.
Alt tane st ve bir tane alt delikte
toplam 7 delik bulunur. Ayrca zurnann n
az blgesinde (cin veya eytan) delii
denilen delikler bulunur. Bunlar 6 tane olup,
erli veya karlkldr.
eitleri:
1. Kaba Zurna
2. Orta Zurna
3. Cura Zurna
4. Zil Zurna.
KAVAL
Dilli kaval, temelde, milli mziin ana
ses sistemi iinde biimlendirilip
gelitirilen, ada mziin tonsal yapsna
uygun en eski, yaygn flemeli Trk
algsdr.
12 ses eidinden oluan, tercihen
aalardan ya da madeniden yaplp
kullanlan, soprano ve alto tonlar ierir
Dilli kaval ve dilsiz kaval olarak
adlandrlan iki tr vardr. Dilli kavaln
ucunda ses retimini salayan bir ddk
bulunur. Dilsiz kaval ise ii bo bir boru
olup alan kii nefes teknikleriyle istenen
sesi karr.
BALAMA
Trk Halk Mziinde yaygn
olarak kullanlan telli bir alg trdr.
Yrelere ve boyutlarna gre
deiik isimlerle tannr. Kopuz, cura,
saz, r, dombra, ikitelli, tambura
v.b.
Kullanlan teknie gre mzrap
veya parmaklar ile alnr. Parmaklarla
alma tekniine elpe veya dvme
denir.
Genellikle altta iki elik ile bir
srma bam, ortada iki elik ve stte
bir elik ile bir srma bam teli olmak
zere toplam 7 tellidir.
DAVUL
Bilinen en eski vurmal
alglardan biridir. Ahap, maden ya
da pimi topraktan silindirik bir
gvdeye gerilen deriden oluur. El
ya da sopayla alnr. Biimi deise
de dnyann her yerinde ve her
toplumda kullanlan bir algdr.
Trklerin de en eski vurmal
alglarndan biri davuldur. Davul,
Trklerin eski dinleri olan
amanlkta dinsel trenler srasnda
alnrd. aman din adamlar kt
ruhlar davul alarak kovarlard.
KOLTUK DAVULU
Vurmal bir Trk Halk
algsdr. Koltuk altna alnarak ve
ellerle vurularak alnmaktadr.
Normal davula gre daha uzundur.
ap ise normal davuldan daha
kktr.
DEF
Yuvarlak bir tahta kasnan bir
veya iki yanna deriden bir rt
geirilerek yaplan ve parmak
vurularyla alnan mzik aletidir.
Def, Trk musikisinde bir usul
vurma aletidir.
Parmak vurularyla usul tutulur.
Her vuruta, kasnaktaki ince pirinten
8 ift kk zil tnlar.
DARBUKA
Orta Dou'da kullanlan vurmal
bir algdr. Daha ok oynak ve elence
amal mziklerde kullanlr. Darbukada
Gm ve Tek olarak adlandrlan iki ses
vardr: lk ses, ritmin temelidir ve
aletin ortasna vurularak salanr.
kinci ses daha ok ssleme ve
doalama iin kullanlr.
AKORDEON VE GARMON
AKORDEON:
Bir kr harekete geirmekle
yaratlan hava akmnn etkiledii
serbest metal dillerinin titremesiyle
ses karan haval algdr.
Bir ya da iki klavuz ile bir
krkten oluan akordeonda, serbest
metal dillerin titremesi, klavyenin
tularna basmakla salanr.
GARMON:
skeleti nar aacndan yaplr.
Perde ve klavyeleri plastikten
yaplmaktadr. Akordeon'dan farkll
klavye saysnn fazla olmasdr.
UD
Tekne (gvde), gs (kapak), sap,
burguluk ve teller olmak zere be esas
elemandan meydana gelir.
Ud teknesi; ceviz, maun, erik,
kays, aka aa, kiraz, ithal aalardan
magase, vengi, pelesenk gibi birok
aalardan yaplmaktadr
Ud her ne kadar Araplara mal
edilmek istenmise de aslnda bir Trk
sazdr. Araplar bizden alp, gvdesini
biraz daha bytmlerdir. Daha sonra
Avrupa milletleri alp tekaml ettirip,
lut'u yapmlardr.
KABAK KEMANE
Trk Halk Mzii'nin telli,
yayl ve deri kapakl sazlarmzn
tek rneidir. Menei Orta
Asya'ya dayanmaktadr. Kabak
kemane, Trkiyede zellikle Bat
Anadoluda (Ege Blgesinde) yaygn
olarak kullanlan bir sazdr.
Gvdesi kabak veya Hindistan
cevizi, gs deri, iki veya telli
olan bir halk algsdr. Yrelere ve
biimlerine gre farkllk gsterir;
Yay iin at kl kullanlmas tercih
edilir.
SPS
flemeli alglar grubundan bir
mzik aleti.
Genelde kamtan yaplan alet,
yaklak olarak bir kalem
byklndedir. Kabak kemane gibi,
Teke yresi gurbet havas alarnda
sk duyulur.Balca Burdur ilinde
olmak zere, Fethiye'den kuzeye
doru Denizli'ye kadarki blge
ierisinde ska kullanlan yresel bir
mzik aletidir.
TULUM
Anadolu'nun kuzeydousunda Trabzon,
Rize, Artvin, Ardahan / Posof, Gmhane,
Bayburt, Erzurum illerinde kullanlan nefesli
bir halk algsnn addr. Trakya blgesi,
Balkan yarmadas ve skoya'da kullanlan
gaydadan en nemli farkl pes sesleri kontrol
edebilen boruya sahip olmamasdr.
Tyleri temizlenmi ebi ad verilen
olak derisinden delik yerleri balanp, gvde
blm elde edilir, n ayaklardan birine llk,
arka ayaklarndan birine de nav taklarak
yaplmaktadr. Geleneksel olarak boynuzdan
yaplan navlar gnmzde ahaptr ve iine
yresine gre zimbon (Trabzon), imon/ibu
(Rize)
[
ad verilen kamtan yaplan komal-
pentatonik sipsi yerletirilmektedir. Llkten
dudula adl azlktan flenerek iirilen
enstrumanda skan hava nav iinde bulunan
zimbona gelir ve brada parmaklar sayesinde
istenilen ses elde edilir.
KEMENE
Kuzeydou Karadeniz blgesinde
yaygn olan ve rebap, keman tr yayl
alglarla akraba olduu sanlan, bir yay
yardmyla alnan telli geleneksel
halk algsnn ad olup, klasik kemene
ile kartrlmasn nlemek amacyla
Karadeniz kemenesi ya da Laz
kemenesi olarak da adlandrlmaktadr.
Kemenenin gvdesi dut, karadut,
akaaa ard, ladin veya erik
aacndan tamamen elde oyularak tip ve
zelliklerine gre 3-15 gn ierisinde
yaplmaktadr.
KEMAN
Yayl alglar arasnda nemli bir yeri
olan keman ayn zamanda sesi dier alglara
gre insan sesine en yakn olan algdr.
Gvdesine, yapmna uygun aacn
oyulmasyla ekil verilir. Telleri hayvan
barsa veya metalden retilen keman, ene
alt ile omuz arasna sktrlarak tutulur. Bir
elin parmaklar saptaki teller zerindeyken,
yayn gvdedeki tellere srtlmesiyle ses
kar.
Trk mziinde keman her dnem
kullanla gelmi bir enstrmandr.
KANUN
Kanun, mzrapla alnan bir tr "zither"dir. Baz kaynaklara
gre byk Trk bilginlerinden Farabi (80-950) tarafndan icat edildii
sylenmektedir. Knun, klasik Osmanl mziine 16. yzyldan nce
girmi olup, ancak bugnk biimini 160'larda almtr. Kanun eik
kenar uzun bir yamuk eklindedir. Bu ekilde yaplmasnn amac,
tellerinin boyunun ayarlanmasndandr. Ayrca mzrapl alglarmzdan
en fazla ses younluuna sahip olan alg olarak karmza kmaktadr.
KLARNET
lkemizin birok
yresinde halk
danslarmza elik eden
Klarnet metal veya
sert ve dayankl
aalardan yaplan
flemeli bir halk
algsdr.
ANADOLU KLTR MOZA
GRM OLDUUNUZ GB DANSTA,
GYSDE VE MZKTE DE
ETLLN VE ZENGNLN
GSTERMEKTEDR.
DOLAYISIYLA BU ZENGNL
EVRENSEL BOYUTLARA TAIMAK
GREVMZ OLMALI
DNCESNDEYM.
DEVLET HALK
DANSLARI
TOPLULUUNUN HALK
DANSLARIMIZIN
GELMNDEK NEM
18-23 Eyll 1973 tarihleri arasnda Turizm ve Tantma
Bakanlnn ars zerine toplanan ilim adamlar, ilgili kurulu
yetkilileri ve folklor uzmanlar almalar sonunda Trk halk
danslarna yksek bir sanat dzeyi kazandrmak amacyla, birok
lkede olduu gibi yurdumuzda da oktan beri eksiklii duyulan bir
DEVLET HALK DANSLARI TOPLULUU nun kurulmasn Turizm
ve Tantma Bakanlna nermilerdir.
Bu neri Bakanlka olumlu karlanm 3 Haziran 1974
tarihinde, inceleme ve hazrlk almalarn yrtebilmek amacyla
Halk Danslar Sanat Kurulu tekil edilmi ve Topluluk 17 Mart
1975 tarihinde resmen kurulmutur.
lk temsillerini 7-13 Mays 1976 tarihleri arasnda Ankara
Byk Tiyatroda veren Topluluk yurt iindeki faaliyetlerinin yan
sra 55 deiik lkede 1500 civarnda temsil verdi.
Geleneksel Trk kltr ve sanatnn doru bir
ekilde tantlmasn gaye edinen Topluluk, gerek
Trk halk danslarn ve mziini, gerek giysilerini
zne bal kalarak, ada teknik ve imkanlardan
da yararlanarak yeni bir sahne dzeni ve anlay
iinde biimlendirerek sergilemektedir.
Topluluun sahne dzenlemelerinde belli bir
estetik kaygya bal olarak danslar sahneye
uyumlu ve anlaml olarak yerletirmek
amalanmaktadr. Bugne kadar Topluluun
uygulamalarnda geleneksel danslarmzn zn,
biimsel formlarn bozmadan ada bir yorumla
dzenlemeler yaplmtr. Bu almalar sayesinde
geleneksel Trk halk danslar sahne sanatlar
arasndaki sekin yerini almtr.
TRK HALK
DANSLARINDA
SAHNE
DZENLEMES VE
KOREOGRAF
TRK HALK DANSLARINDA KOREOGRAF
Koreografi, ismi Yunancadan gelir. Adm tasarmcl, Adm tasarm,
Dans besteciliidir. Antik yunan tiyatrosunda koroda bulunan insanlarn
hareketlerini belirleme eklinde ortaya kmtr. Daha sonra dans
esnasnda adm ve hareketleri belirleme sekline dnm ve bu ekilde
yaygnlamtr.Bu szck, gnmzde, dansn kurgusunu, yapsn, adm
dzenini ve bu admlara bal hareket akn anlatmak iin kullanr. (buna
dansn bestesi de denilebilir)
Koreografi; zellikle modern dans ve ayn zamanda bir klasik bale
terimidir. Yaanmam, olmayan ama olabilecek ve yaanabilecek bir olay,
duyguyu yaratlacak figrler ve bireysel yaratlan mzikler yani bestelerle
sahneye koymaya koreografi; bu ii yapan kiiye de koreograf denir.
Halk danslarnda ise yaratm esi yoktur, olamaz da. Bu halk danslarnn
doasna aykrdr. Halk danslar hem anlatm, hem de figrler bakmndan
bellidir. Ksacas koreografi yaratm; koreograf da yaratc demektir.
Dlen hata ise; koreografi teriminin, sahne dzenlemesi terimi
yerine kullanlmasdr. Sahne dzenlemesinde yeni, yoktan bir var etme,
yaratm yoktur. Dans ve anlatlan konuyu; daha arpc ve estetik bir
gzellikle sahneye koymak amacyla yaplan alma, sahne dzenlemesidir.
Daha basit bir anlatmla; sahnede izgi yapmak koreografi deil, sahne
dzenlemesidir.
MULA YRES
TRK HALK DANSLARINDA SAHNELEME
Sahneleme danslarn yresel formlarn, doal yapsn,
sadeliini bozmadan belli patenler biimselliinde sahneye
oturtulmasdr. Oyunlarn doal ortamndaki havay
yanstabilmesi, bunun seyirciye grsel ve ruhsal adan
ulatrlabilmesi iin sahne tekniklerinin sahnede
kullanlmasyla gerekleir. Mzik uyumu asndan benzer l
ve sluptaki danslar ard ardna sralayarak, dengenin
kurulmasna ve izgi zenginliinin gz nnde tutulmasna
dikkat edilmelidir. Sahneleme yaplrken dikkat edilmesi
gereken kurallar yle sralayabiliriz; zellikle sahnelerin
lleri, buna gre dans saylar tespit edilmeli ve sahne tipi
dikkate alnarak seyircilerin yerleim dzenine gre oyunun
geleneksel formlarn bozmayacak izgiler oluturulmaldr.
ATATRKN
HALK BLMNE VE HALK
DANSLARIMIZA BAKII
Atatrk sadece baarl bir asker, byk bir devlet
adam deildir. Ayn zamanda bir halk bilimcidir.
Trkiye Cumhuriyeti'nin temeli kltrdr
Mill kltrmz ada uygarlk seviyesinin
stne karacaz
Sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan
biri kopmu demektir. Musikisiz hayat mevcut olmaz,
mzik hayatn neesi, ruhu, sevinci ve her eyidir
Efendiler... Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, bakan
olabilirsiniz; hatt cumhurbakan olabilirsiniz; fakat,
sanat olamazsnz
Bu veciz szleri syleyen ve konumalarnda sk sk
Mill Kltr terimi kullanan Atatrk elbette ki halk
kltr adamdr.
Yce nder, Trk Halk Kltrnn zenginliini biliyor ve
bu zengin kltrn, yani folklorumuzun derlenmesini,
belgelenmesini ve bundan yararlanlmasn istiyordu.
Halk oyunlarmz asndan bu dnemin nemli
olaylarndan birisi de Atatrk'n 19 ubat 1932 ylnda kurduu
Halk Evleridir. nk, bu zamana kadar yaplan almalar
dank bir biimde idi. Halk evlerinin kurulmasyla halk
oyunlarmzn belli bir disipline alnda ve teorik almalara
baland. Bu almalar btn illere yayld. Her ilde halk oyunlar
ile ilgili topluluklar kuruldu. Derlemeler yapld.
Yce nder, Trk Halk Kltryle ilgili olarak eitli
grler ifade etmitir. Bunlardan bazlar yledir;
Aydnlarmz iinde ok iyi dnenler vardr. Fakat
genel olarak u hatamz vardr ki, inceleme ve aratrmalarmza
zemin olarak ou kez kendi yurdumuzu, kendi tarihimizi, kendi
geleneklerimizi, kendi zelliklerimizi ve ihtiyalarmz almalyz.
Aydnlarmz belki btn cihan, btn dier milletleri
tanr, fakat kendimizi bilmeyiz!
MUSTAFA YILMAZ
ANKARA 2008